2009-2010 architectuur theater dans muziek 2009-2010 blauwe zaal

deSingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen ma vr 10 19 uur / za 16 19 uur wo 9 dec 2009 www.desingel.be [email protected] T +32 (0)3 248 28 28 F +32 (0)3 248 28 00

deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor mediasponsors 2009-2010 / kwartet puur

Quatuor ébène za 17 okt 2009

Pavel Haas Quartet wo 9 dec 2009

Jerusalem Quartet & Lawrence Power altviool do 18 mrt 2010

Takács Quartet za 8 mei 2010

inleiding Piet De Volder / 19.15 uur / foyer de kunsthaven begin 20.00 uur pauze omstreeks 20.50 uur einde omstreeks 21.40 uur teksten programmaboekje Piet De Volder coördinatie programmaboekje deSingel Pavel Haas Quartet Veronika Jaruskova, Eva Karova viool Pavel Nikl altviool Peter Jarusek cello

Joseph Haydn (1732-1809) Strijkkwartet in d, opus 72 nr 2, HobIII:76, ‘Quintenquartett‘ 20' Allegro Andante o più tosto Allegretto Menuetto - Trio Finale: Vivace assai

gelieve uw GSM uit te schakelen Dmitri Sjostakovitsj (1908-1975) Strijkkwartet nr 10 in As, opus 116 24' Andante De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Allegretto furioso Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Adagio Allegretto Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … reageer betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. & win Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. pauze

Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be Bedrich Smetana (1824-1884) Strijkkwartet nr 1 in e, ‘Uit mijn leven’ 26' Allegro vivo appassionato foyer de kunsthaven Allegro moderato à la Polca enkel open bij avondvoorstellingen in rode en/of blauwe zaal open vanaf 18.40 uur Largo sostenuto kleine koude of warme gerechten te bestellen vóór 19.20 uur Vivace broodjes tot net vóór aanvang van de voorstellingen en tijdens pauzes

Hotel Ramada Plaza Antwerp (Desguinlei 94, achterzijde torengebouw ING) Restaurant HUGO’s at Ramada Plaza Antwerp open van 18.30 tot 22.30 uur Gozo-bar open van 10 uur tot 1 uur, uitgebreide snacks tot 23 uur deSingelaanbod: tweede drankje gratis bij afgifte van uw toegangsticket

Reclamepanelen omringen de bouwwerf van deSingel. De plaatsing van deze panelen levert extra middelen op om de bouwkosten te financieren. De toelating voor het plaatsen van de advertentiepanelen geldt voor de periode van de bouwwerken. Wij hopen op uw begrip. Dit concert wordt rechtstreeks uitgezonden door Klara. zwierige finale all’ ungarese ook finaal achter zich gelaten. Maar de kwint HET OOR AAN DE WAND blijft tot op het einde een cruciale rol spelen.

Over privacy, programma’s en Tussen understatement en emotionele uitbarsting: het strijkkwartet Sjostakovitsj’ Tiende Strijkkwartet Een 21-jarige Dmitri Sjostakovitsj herinnert zich hoe hij met het strijkkwar- tet in aanraking kwam: “Wanneer een kwartet samenkwam bij de buren, dan drukte ik mijn oor tegen de muur en luisterde.” Dertig jaar later, in Haydns opus 76 of de bekroning van een indrukwekkend curricu- 1957, getuigt hij: “Ik herinner me levendig de muzikale klanken die uit een lum nabijgelegen appartement kwamen; eigendom van een ingenieur die een Dat het strijkkwartet in de tweede helft van de achttiende eeuw in relatief eersterangs cellist was en een groot liefhebber van kamermuziek. Hij korte tijd evolueerde van een onderhoudend strijkje - het zogenaamde had vaak vrienden te gast die kwartetten en trio’s speelden van Mozart, ‘divertimento a quattro’- tot doortimmerde concertmuziek is grotendeels Haydn, Beethoven, Borodin en Tsjaikovski. Om hun spel beter te horen op het palmares van te schrijven. Afgezien van Haydns glipte ik weg naar de gang waar ik uren zat te luisteren… Dit alles liet een eerste strijkkwartetten in opdracht van graaf Karl Joseph von Fürnberg onuitwisbare indruk achter op mijn muzikale verbeelding en heeft in sterke en van de late Strijkkwartetten, opus 74 die waarschijnlijk zijn geschreven mate bijgedragen tot de vorming van mijn artistieke individualiteit.” voor de Londense concerten van impresario Johann Peter Salomon, lijkt Sjostakovitsj’ getuigenissen onderstrepen het private karakter van het Haydn vooral zichzelf een missie te hebben opgelegd met het genre. Prins strijkkwartet en sluiten naadloos aan bij Haydns vergelijking van het Nikolaus Eszterházy, voor wie Haydn lange tijd werkte, bestelde baryton- genre met een conversatie tussen vier intelligente mensen en Smetana’s trio’s, kerkmuziek en symfonieën maar geen strijkkwartetten. Wel droeg omschrijving van het kwartet als een vriendenonderonsje in een sfeer van de componist reeksen strijkkwartetten op aan aristocratische bescherm- authenticiteit en oprechtheid (zie verder). heren die, in ruil voor een mooi honorarium, het alleengebruik van de be- Het is maar één stap naar hét cliché over Sjostakovitsj’ strijkkwartetten: treffende muziek opeisten - dit is, vooraleer de strijkkwartetten in kwestie het private dagboek van de componist, het genre waarin hij helemaal werden gepubliceerd. Het betreft onder meer de Strijkkwartetten, opp. 71 zichzelf kon zijn, wars van de verplichtingen van het repressieve Sovjet- en 74, opgedragen aan graaf Apponyi, en de zes Strijkkwartetten, opus 76, regime. In zijn studie over de Russische muziek (Uitgeverij Sun, Nijmegen) opgedragen aan graaf Joseph Erdödy. merkt Francis Maes terecht op dat er stilistisch geen kloof is tussen het Laatstgenoemde reeks, gecomponeerd in 1797, wordt beschouwd als strijkkwartet en dat andere domein waarin Sjostakovitsj excelleerde en Haydns bekroning van het genre. Ze omvat het bij het brede publiek goed waarmee hij voortdurend in de openbaarheid kwam: de symfonie. Geen bekende ‘Kaiserquartett’ alsook het hier gespeelde ‘Quintenquartett’ in d. enkel stijlkenmerk uit de symfonieën is omzeggens niet terug te vinden in Na het indrukwekkende opus 76 ontstonden nog drie strijkkwartetten de strijkkwartetten en vice versa. waaronder het onvoltooide laatste Strijkkwartet, opus 103. Een neoklassieke economie in middelen en directheid in expressie zijn De bijnaam van het Strijkkwartet opus 76, nr 2 verwijst naar de alomtegen- stilistische rode draden. Terugkerende ‘ingrediënten’ zijn onder meer de woordigheid van het kwintinterval als motivische en structurele leidraad bijtende satire, het pakkende adagio en de passacaglia - een in oorsprong van het werk. Het strijkkwartet zet in met twee dalende kwinten maar barokke variatievorm - als vehikel voor een lamento of klaagzang. ook canons op kwintafstand - zoals in het bizarre Menuet (derde deel)- en In het Tiende Strijkwartet in As, opus 118 (1964) vinden we zo’n passaca- loopjes over een kwintinterval komen frequent voor. Twee sombere, norse glia. Typisch voor de passacaglia is de ostinate herhaling van één (gemak- delen flankeren telkens een lichtvoetig deel. Zo heeft het openingsdeel kelijk te onthouden) thema waarrond zich ander materiaal vormt dat dit een dramatische adem en een opmerkelijke sérieux die contrasteren onwrikbare thema steeds andere kleuren verleent en het in een wisselend met het ontspannende Andante van het tweede deel dat als een thema perspectief plaatst. met variaties is opgevat. Het genoemde Menuet herneemt het mineur uit De passacaglia van het derde deel (Adagio) berust op een treurend het eerste deel. We hebben te doen met een soort anti-menuet dat het thema dat door de cello wordt voorgesteld en dat migreert naar andere hoofse entertainment van weleer ver achter zich laat. Het kreeg met de instrumenten van het kwartet totdat de eerste viool het naar een hoopvol loop van de tijd de bijnaam ‘heksenmenuet’. De norsheid en het archaïsche majeur voert. Het is enkel een kleine opflakkering, geen doorbraak in de karakter waarvan de muziek tot dusver is doordrongen worden met een rouwende stemming. Sjostakovitsj levert met zijn ‘nummer 10’ een strijkkwartet af in een klas- sieke vierdeligheid met de duur van een gemiddeld Haydnkwartet. De vierdeligheid is in de late kwartetproductie van Sjostakovitsj - hij schrijft in totaal vijftien strijkkwartetten - een uitzondering. Denken we bijvoorbeeld aan de ééndeligheid van het Dertiende Strijkkwartet en de zeven delen van het Elfde. Het illustreert dat Sjostakovitsj ondanks de hoge productie en ondanks onmiskenbare stilistische constanten aan elk kwartet een eigen fysionomie weet te verlenen. Afgezien van de klassieke vormgeving biedt dit Tiende Strijkkwartet een verrassing voor de doorwinterde Sjostakovitsj-kenner: het bijzonder woeste tweede deel dat gelijkaardige kwartetdelen bij Hindemith en meer nog, Bartók, voor de geest haalt. ‘Allegretto furioso’ luidt het opschrift - je denkt ook onwillekeurig aan Bartóks ‘Allegro barbaro’ voor piano. Een dergelijke emotionele karakterisering is een unicum in de hele kwar- tetproductie van de Russische componist. De muziek klinkt mechanisch, rauw, geobsedeerd. Drift en frenesie - een uitgesproken contrast met het eerste deel dat door en door laconiek is, geen kleur wil bekennen en daarom op ingenieuze wijze grossiert in grijsheid en (bewuste) monotonie. Het mistroostige status quo van het Sovjetleven? Wanhoop vermomd als understatement? Sjostakovitsj’ instrumentale muziek laat zich moeilijk vastpinnen op con- crete betekenissen, hoeveel pogingen er ook mogen ondernomen zijn om zijn symfonieën en strijkkwartetten ‘finaal’ te decoderen. De scherzo-achtige, dansante finale met een hoofdrol voor de altviool lijkt een ontspanning te brengen na de affecten van de middendelen maar de toon is bitterzoet en uiteindelijk keert de muziek terug naar haar oor- spronkelijke terughoudendheid. Sjostakovitsj schreef zijn bijzonder uitgebalanceerde Tiende Strijkkwartet in het Armeense Dilisjan tijdens een zomervakantie. Hij droeg het werk op aan collega-componist en dichte vriend Mieczyslaw Weinberg (1919-1996).

Smetana’s autiobiografie Het Strijkkwartet nr 1, ‘Uit mijn leven’ (1876) van Bedrich Smetana staat geboekstaafd als het eerste volledig programmatische kamermuziekwerk. Zonder Smetana’s ‘dagboek voor vier strijkers’ zouden de beide program- matische strijkkwartetten van Janácek er niet geweest zijn noch ‘Verklärte Nacht’ voor strijksextet van Arnold Schönberg. Een zienswijze die eerder lijkt voort te komen uit de ordeningsijver van de officiële muziekgeschie- denis dan dat ze strikt beantwoordt aan de realiteit. Juister is wellicht te stellen dat Smetana inspirerend heeft gewerkt voor latere generaties en in bescheiden mate een trendsetter is geweest. Smetana’s kamermuzikale oeuvre is beperkt en behalve het Eerste Strijkkwartet is er alleen een Pianotrio in g, opus 15 dat men tot op zekere hoogte programmatisch kan noemen - een ‘in memoriam’ voor zijn dochtertje Bedriska dat op vierja- Dmitri Sjostakovitsj in 1963 rige leeftijd overleed. Maar het blijft een feit: programmamuziek is vanaf dan niet langer het exclusieve domein van het symfonisch gedicht waarvan Liszt de pionier is en waaraan Smetana zich eveneens met hartstocht wijdt. Ook de sym- fonie - met Mahler en Richard Strauss als lichtende voorbeelden - en de kamermuziek geraken in de ban van programma’s die gevoelens willen peilen, bekentenissen formuleren, sferen oproepen of filosofische hoogten ambiëren. (In de kamermuziek was er een eerste aanzet tot een ‘gevoelspro- gramma’ met Beethovens Strijkkwartet, opus 132 waarin we bij het Molto Adagio het opschrift vinden: ‘Heiliger Danksagung eines Genesenen an die Gottheit’ en bij het daarop aansluitende Andante: ‘Neue Kraft fühlend’.) Smetana licht zijn programma voor zijn Eerste Strijkkwartet pas twee jaar na voltooiing van het werk toe in een brief (april 1878). De première van het kwartet met orkestleden van de Nationale Opera had enkele dagen tevoren plaats gehad (29 maart 1878). We zouden de componist kunnen verdenken van ‘Hineininterpretieren’ of toevoeging van een programma post factum maar uit de noten spreekt een grote innerlijke nood, een hang naar confessies. De inhoud van het programma is algemeen en het auto- biografische karakter ervan bijzonder schetsmatig: “Wat ik heb willen realiseren is het verloop van mijn leven in muziek oproe- pen. Eerste deel: de liefde voor de kunst in mijn jeugd, een romantische sfeer en een onnoemelijke nostalgie… Maar tegelijk wordt vanaf de pro- loog [tot het eerste deel, nvdr] de toekomstige tegenslag aangekondigd; die ene noot ‘mi’ in de finale: het is die fatale, schrille fluittoon die zich in mijn oren manifesteerde in 1874 en het begin betekende van mijn doofheid. Het tweede deel, ‘quasi polka’ voert me terug naar de vrolijke wervelwind van de jeugd toen ik massa’s Tsjechische dansen componeerde en zelf de reputatie had van een onvermoeibaar danser… Het derde deel, ‘largo sostenuto’, is een herinnering aan mijn eerste liefde voor een jong meisje dat later mijn lieve echtgenote werd. Het vierde deel: bewustwording van de reële kracht van een nationale muziek, de vreugde vast te stellen dat de ingeslagen weg naar succes leidt tot plots de brutale vernietiging komt door de catastrofe: het begin van de doofheid, perspectief van een trieste toekomst, een zeer wankele hoop op verbetering en tenslotte een gevoel van intens verdriet. Dit is, samengevat, de inhoud van deze compositie die in zekere mate een privaat karakter heeft en daarom geschreven werd voor een beperkt aantal instrumenten - het strijkkwartet. Ze [de strijkers] moeten met elkaar converseren, zoals men onder vrienden doet, over feiten met een waarachtig belang. Niets meer.” De doofheid waaraan Smetana refereert, veroorzaakt door syfilis, is de tragedie van zijn oude dag. De eerste tekenen dateren van de zomer van 1874; in oktober van datzelfde jaar is hij al geheel doof aan zijn linkeroor. Deze situatie verplicht de componist zijn werk aan het Praagse Interim- Bedrich Smetana in 1880 © Smetana Museum Praag theater op te geven - het theater waarvoor hij een nationaal operareper- Pavel Haas Quartet toire had gecreëerd met titels als ‘De verkochte Bruid’ en’ De Brandenbur- Veronika Jaruskova, Eva Karova viool gers in Bohemen’. De componist verkeert in geldnood, geeft zijn woonst Pavel Nikl altviool . Peter Jarusek cello in Praag op en trekt in een boswachtershuis in bij zijn dochter en haar Na het winnen van de Paolo Borciani wedstrijd in Italië in de lente van echtgenoot in Jabkenice, ten noordoosten van de Tsjechische hoofdstad. 2005 is het snel gegaan met het Pavel Haas Quartet: concerten in ‘s De verwijzing naar Smetana’s private tragedie hangt als een donkere werelds meest prestigieuze concertzalen, lof van critici en publiek. In 2007 schaduw over het strijkkwartet dat, zoals de componist aangeeft, ook selecteerde de Philharmonie van Keulen het Pavel Haas Quartet voor de heel wat idyllische, nostalgische en dansante momenten bevat. De twee ECHO Rising Stars reeks, wat resulteerde in een wereldwijde tournee tragische gebaren die hij in zijn programma vermeldt, zijn auditief gemak- in de grote concertzalen. Het kwartet werd geselecteerd voor het BBC kelijk te herkennen: het bitsige altvioolmotief (b’-b’-e’ of si’-si’-mi’) waar- New Generation Artists scheme 2007-2009. Het kwartet heeft Praag als mee het kwartet inzet (een dalende kwint die zich als een soort noodlots- thuisbasis en noemde zich naar de Tsjechische componist Pavel Haas motief profileert) en de forte e’’’’ (mi’’’’) in de eerste viool die inderdaad (1899-1944) die in 1941 in Theresienstadt gevangen werd gehouden en een cesuur maakt in de goedgeluimde en energieke dansfinale. Een drie jaar later in Auschwitz om het leven kwam. Het Pavel Haas Quartet schrille noot die optreedt na twee stiltematen en de wervelende muziek studeerde onder meer bij , Quatuor Mosaïques en de afbreekt. Borodin- en Amadeus Kwartetten. Ze werkten intensief samen met Milan Smetana sluit de cirkel: de donkere aanhef van het kwartet met genoemd Skampa () in Praag en Walter Levin (LaSalle Quartet) ‘noodlotsmotief’ keert aan het einde van het werk terug maar de muziek in Basel. Hoogtepunten van de afgelopen jaren waren concerten in de deemstert ‘dolce’ en ‘piano’ weg in een troostende en verstilde sfeer. Carnegie Hall in New York, op het Edinburgh Festival, in de Mariinsky De tedere en romantische gevoelens die de componist geregeld evoceert Concert Hall in St. Petersburg en in het Louvre in Parijs. In het seizoen doorheen het kwartet en die verwijzen naar zijn eerste vrouw, Katerina 2009-2010 debuteert het kwartet op het Luzern Festival, de Schubertiade Kolárová, zwellen geregeld aan tot hartstochtelijke ontboezemingen. Voor Schwarzenberg, de Frick Collection in New York, de BBC Proms en in het ze met elkaar huwden hadden Bedrich en Katerina geregeld op de dans- Konzerthaus Berlin. Tevens zijn ze opnieuw uitgenodigd in het Wiener vloer gestaan. In zijn jonge jaren was Smetana zelf een gepassioneerd Konzerthaus, Barcelona Palau de la Música, de in Londen danser en pianist op dansavonden bij rijke families. Het is die innige liefde en het Concertgebouw Amsterdam. Ook gaan ze op tournee door de voor de dans die centraal staat in de Polka van het tweede deel en die, Verenigde Staten en Australië. In de herfst van 2009 brengt het ensemble in de lijn van Schuberts kamermuziek, volks- en kunstmuziek op aanste- haar derde cd uit met het Eerste en Tweede Strijkkwartet van Prokofjev. kelijke wijze met elkaar verbindt. Net zoals bij Schubert, die op zijn beurt inspiratie vond bij Haydn, gaat er van deze muziek een sfeer van landelijke en rustieke gezelligheid uit. ‘Quasi tromba’ vinden we als aanduiding bij de tweede viool en altviool - een imitatie van de obligate jachthoorn. ‘Uit mijn leven’ is een door en door persoonlijke partituur die de private tragedie ruimschoots overstijgt. Als evocatie van een levensloop met mo- menten van liefde, geluk, hartstocht, persoonlijke passies en ‘afstraffing’ door het lot kan het strijkkwartet zelfs ‘Uit ons leven’ worden genoemd. binnenkort in desingel Atos Trio Thomas Hoppe piano Annette von Hehn viool Stefan Heinemeyer cello F Mendelssohn Pianotrio nr 1 in d, opus 49 Pianotrio nr 2 in c, opus 66 B Sheng Four Movements for Piano Trio

do 17 dec 2009 / 20 uur / blauwe zaal inleiding Tom Janssens / 19.15 uur / foyer de kunsthaven € 20, 15 basis / € 15, 10 (-25/65+) / € 8 (-19 jaar)

De kunstcampus groeit + 12.000 m2 Een bouwproject van de Vlaamse Gemeenschap en de Artesis Hogeschool Antwerpen voor deSingel internationale kunstcampus en het Conservatorium van de Hogeschool Antwerpen.

Permanente toelichting vestiaire deSingel wo>zo/14>18 uur & aansluitend bij voorstellingen/concerten 2009-2010 architectuur theater dans muziek 2009-2010 blauwe zaal

deSingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen ma vr 10 19 uur / za 16 19 uur www.desingel.be [email protected] T +32 (0)3 248 28 28 F +32 (0)3 248 28 00

deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van

hoofdsponsor mediasponsors