J aarBERICHT 2018 | 2019

65 jaar TeldersStichting In 2019 is het alweer 65 jaar geleden dat de Prof.mr. B.M. TeldersStichting in het leven werd geroepen. Met de oprichting van het wetenschappelijk instituut op vrijzinnige grondslag ging, aldus H.A. Korthals (één van de oprichters) in een bijdrage in het VVD- weekblad Vrijheid en Democratie, een lang gekoesterde wens in ver- vulling. Immers, ‘in liberale kring werd […] in steeds sterker mate het gemis gevoeld aan een instituut, dat een wetenschappelijke fundering zou kunnen geven aan de oplossing van talrijke vraagstukken, die zich in de practijk der staatkunde voordoen’. Korthals eindigde zijn verslag over de oprichting met een oproep: ‘Het begin is nog maar beschei- den, maar het belangrijke is, dat het begin er is. Aan alle geestver- wanten de taak om verdere uitbreiding van het instituut mogelijk te maken.’

De oorspronkelijke doelstelling van de TeldersStichting is anno 2019 ongewijzigd, maar de wijze waarop invulling wordt gegeven aan de doelstelling is natuurlijk door de jaren heen wel veranderd. Daarbij is met name de diversiteit aan publicaties en activiteiten toegenomen. In het voorliggende jaarbericht een verslag van de werkzaamheden die in 2018 werden verricht, alsmede een overzicht van de voorgenomen onderzoeken en activiteiten voor 2019.

Vriend worden? Vanaf € 50,- per jaar steunt u ons werk en blijft u op de hoogte van onze publicaties en activiteiten. Vrienden van de TeldersStichting ontvangen naar keuze de publicaties thuis en krijgen digitaal toegang tot de nieuwste edities die nog niet gratis online beschikbaar zijn. Zij ontvangen wekelijks onze nieuwsbrief TeldersAlert toegestuurd met de nieuwste columns, publicaties en de agenda van onze activiteiten. Vrienden worden uitgenodigd voor bijeenkomsten, zoals TeldersTafels en symposia, gratis of met korting en zij steunen ons werk en maken liberale verdieping mede mogelijk.

Krijg een boek cadeau! Word nu vriend en ontvang een welkomstgeschenk naar keuze: Het liberalenboek | Een rijk geïllustreerde uitgave over de geschiede- nis en filosofie van het liberalisme, de partijpolitieke ontwikkeling in Nederland en de ons omringende landen, alsmede de liberale verwor- venheden en de belangrijkste kopstukken. Samengesteld door Fleur de Beaufort en Patrick van Schie. (Uitgeverij WBooks, 448 pagina’s, full colour)

Frits Korthals Altes. Zeven politieke levens. Herinneringen in dossiers | De autobiografie waarin van Staat Frits Korthals Altes verslag doet van zijn indrukwekkende politieke carriere. Hij was onder meer minister van Justitie in de veelbewogen jaren tachtig, Tweede Kamer- lid, voorzitter van de Eerste Kamer en bestuurslid en later voorzitter van de VVD. (Uitgeverij Boom, 670 pagina’s)

Scan de QR-code om direct naar het aanmeldformulier te gaan. Aanmelden kan ook via het formulier op de site www.teldersstichting.nl of door een mail te sturen naar [email protected]. J aarbericht 2018 | 2019

De prof.mr. B.M. TeldersStichting is de politiek- liberale beleidsaanbevelingen geformuleerd. Mede ten behoeve van de discussie over de in- wetenschappelijke instelling voor een liberale De studies worden voor een deel verricht in houd van haar publicaties organiseert de Telders- benadering van maatschappelijke problemen en werkgroepen, die zijn samengesteld uit een of Stichting symposia en debatsessies. De resulta- het wetenschappelijk bureau ten behoeve van de meer externe deskundigen, alsmede een staf- ten van deze discussies leiden soms tot nieuwe Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). medewerker van de stichting. De groep externe publicaties. Geregeld nodigt de TeldersStichting Het bureau is vernoemd naar Benjamin Marius deskundigen bestaat uit wetenschappelijke een befaamd spreker uit het buitenland uit voor Telders. Deze hoogleraar Volkenrecht uit Leiden onderzoekers, (oud-) politici en betrokkenen het houden van de TeldersLezing. In 2016 is bo- werd in 1938 op 35-jarige leeftijd voorzitter van uit verschillende maatschappelijke geledingen. vendien begonnen met een nieuwe serie Telders- de Liberale Staatspartij (LSP), een voorloper van Zij stellen hun tijd en deskundigheid beschik- Tafels, waarbij een select gezelschap dineert en de VVD. Hij gold als een politieke belofte; van baar voor het gezamenlijk analyseren van actu- discussieert met een prominente spreker. Jaarlijks hem werd een beginselvaste wederopleving van ele vraagstukken. Daarnaast verschijnen bij de wordt voorts een zomerschool georganiseerd de in versukkeling geraakte LSP verwacht. TeldersStichting studies die in zijn geheel door voor vergevorderde studenten aan Nederlandse deskundigen van buitenaf zijn geschreven. Het universiteiten. Centraal staan de filosofische Tijdens de oorlog verzette Telders zich openlijk curatorium is het bestuur van de TeldersStichting grondslagen van het liberalisme. tegen de door de Duitse bezetter van hooglera- en houdt toezicht op de wetenschappelijke kwali- ren, studenten en ambtenaren geëiste ‘ariërver- teit van de publicaties. Op de website van de TeldersStichting verschij- klaring’. Eind 1940 werd hij vanwege dit verzet nen de onderzoeken, alsmede opinieartikelen, opgepakt en kwam uiteindelijk in concentra- Naast de genoemde studies publiceert de Telders- filmopnames van bijeenkomsten en filmpjes over tiekamp Bergen-Belsen terecht. Daar bezweek Stichting, vaak in samenwerking met een uitge- liberaal gedachtengoed. Tweewekelijks wordt de hij op 6 april 1945 aan vlektyfus – negen dagen ver, boeken van meer algemene aard die inzicht TeldersAlert samengesteld met het laatste nieuws, voordat de geallieerden het kamp bevrijdden. Op bieden in (de historie van) het liberalisme als verschenen publicaties, uitnodigingen voor 9 mei 1946 werd hem postuum het verzetskruis politieke en filosofische stroming of overzichten evenementen. Daarnaast beschikt de Telders- toegekend, voor de door hem getoonde moed geven van liberale denkers en politici. Voor- Stichting over een webshop, waarin de nieuwste tijdens de bezetting. Precies negen jaar na zijn beelden van dergelijke studies zijn het rijk geïl- publicaties van de stichting in hardcopy beschik- dood, op 6 april 1954, werd de TeldersStichting lustreerde Liberalenboek, bundels met portret- baar zijn. opgericht, mede ter nagedachtenis aan Telders. ten van liberale filosofen, politici of economen alsmede jubileumpublicaties. De TeldersStichting De voor u liggende krant bevat een verslag van de De studies van de TeldersStichting worden is voorts uitgever van het tijdschrift Liberale Re- werkzaamheden van de TeldersStichting in 2018 – zowel digitaal als op schrift – gepubliceerd flecties – voorheen Liberaal Reveil. Dit blad komt en het programma voor 2019. Voor de meest in de vorm van geschriften en korte politiek- tot stand onder verantwoordelijkheid van een actuele informatie kunt u steeds terecht op onze wetenschappelijke stellingnames. In deze pu- onafhankelijke redactie. Tot slot verschijnt sinds website TeldersStichting.nl. blicaties worden de resultaten weergegeven van 2014 jaarlijks het Liberaal Journaal, waarin een het onderzoek naar eigentijdse maatschappelijke thema op luchtige wijze van verschillende zijden problemen. Aan het einde van de studies worden door diverse auteurs wordt belicht. p ublicaties in 2018

Burgers behoren bepalend te zijn | gebundelde columns

Protest in Barcelona voor de vrijlating van de Catalaanse politieke gevangenen

Vanaf maart 2013 verzorgde directeur Patrick Naar aanleiding van de herdenking van de Re- geeft Van Schie aan dat het veel oude Franse wijn van Schie een tweewekelijkse column op formatie en de Russische Revolutie betoogt Van – dirigisme en heerszucht – in nieuwe zakken Trouw.nl. Deze columns handelen over geschied- Schie bijvoorbeeld dat beide fenomenen weinig betreft. Verder bevat de nieuwe bundel een breed kundige zaken, politieke begrippen of over de goeds respectievelijk buitengewoon veel ellende scala aan andere onderwerpen, uiteenlopend van actualiteit, het laatste veelal bezien vanuit een hebben gebracht. De politiek-correcte ophef over een pleidooi om in Nederland met het rode liberale optiek. Eind 2016 zijn de eerste drieën- het standbeeld van de Amerikaanse (van de zui- potlood te blijven stemmen tot verbazing over eenhalf jaar aan columns gebundeld in de publi- delijke staten) generaal Robert E. Lee plaatst hij het alom wegkijken als de Spaanse autoriteiten catie Passie voor individuele vrijheid. Eind 2018 met kennis van zaken in historisch perspectief. Catalaanse leiders tot politieke gevangenen zijn de daaropvolgende twee jaar Trouw-columns Op het moment dat de nieuwe Franse president maken. gebundeld in Burgers behoren bepalend te zijn. Macron bij zijn aantreden alom werd bejubeld,

Bezielend verband | Politiek-wetenschappelijk stellingname

Eind 2018 publiceerde de TeldersStichting haar vierde politiek-weten- schappelijk stellingname, getiteld Bezielend Verband. Basisgramma- tica van het Nederlandse burgerschap. Burgerschap is in het politieke debat een toverformule om Nederlanders zich meer betrokken te laten voelen bij elkaar en de politiek. De Nederlandse politiek heeft in de afgelopen jaren de nadruk gelegd op gedeeld burgerschap. In een mul- ticulturele samenleving is het immers belangrijk dat burgers iets delen dat hen met elkaar verbindt. Maar wat is burgerschap eigenlijk? Hoe kan burgerschap de verbondenheid tussen Nederlanders bevorderen in een samenleving die steeds multicultureler en diverser wordt? En welke betekenis heeft burgerschap voor liberalen?

Een werkgroep onder voorzitterschap van Afshin Ellian dacht na over de vraag wat, in meer filosofische zin, burgerschap betekent in een multiculturele samenleving. De werkgroep vroeg zich af hoe burger- schap kan worden ingezet als verbindend element tussen de Nederlan- ders in een samenleving die zich in toenemende mate kenmerkt door diversiteit. Het Nederlandse burgerschap heeft wortels in de Neder- landse geschiedenis en de Grondwet. Die zijn, ook in de toekomst, van blijvend belang voor de verbondenheid tussen Nederlanders. Medewerker Niek Kok voerde als inhoudelijk secretaris de pen voor deze werkgroep. De werkgroep tijdens de presentatie van Bezielend Verband. P ublicaties in 2018

Nationale onafhankelijkheid | Liberaal Journaal

Evenals voorgaande jaren publiceerde de Tel- buitenlandse zaken respectievelijk energie – op dersStichting ook dit jaar in december een editie het onderwerp. van het Liberaal Journaal waarin diverse auteurs een thema in korte bijdragen van verschillende Een kort citaat van de voorpagina: zijde belichten. Dit keer stond het thema ‘nati- “In Nederland lijken de nationale gevoelens onale onafhankelijkeheid’ centraal, mede naar vooral te floreren rondom sportevenementen aanleiding van de gebeurtenissen in Catalonië. als grote delen van het land oranje kleuren en Nadat het Catalaanse parlement de onafhan- ogenschijnlijk de hele natie meeleeft met ‘onze’ kelijkheid had uitgeroepen maakte de Spaanse helden. Ook rondom de viering van koningsdag overheid direct gebruik van het grondwettelijke lijkt niets onze nationale gevoelens in de weg te recht in de opstandige regio in te grijpen. Inter- staan. Hoe anders wordt het als we kijken naar de nationaal waren deze ontwikkelingen aanleiding basis van onze onafhankelijkheid: het inmiddels tot debat over soevereiniteit, over het al dan niet een half millennium oude Plakkaat van Verlating. bestaan van een recht op afscheiding en over Steeds minder Nederlanders kennen deze unieke patriottisme en nationalisme. ontstaansgeschiedenis van onze natie noch het daarbij behorende geboortepapier.” In dit Liberaal Journaal gaat onder andere historicus Geerten Waling in op het geboortepa- “Reden om in deze editie van het Liberaal pier van ons land: het Plakkaat van Verlatinghe. Journaal eens aandacht te besteden aan verschil- Daarnaast behandelt politicoloog Jeroen Toet lende aspecten van de nationale onafhankelijk- de vraag of er een recht op eenzijdige afschei- heid, nationalisme en het zelfbeschikkingsrecht. ding bestaat en bespreekt hoogleraar Europese Niet alleen vanuit Nederlands perspectief, politieke geschiedenis Wim van Meurs twee maar zeker ook breder, in vergelijkend voorbeelden van nationalisme in het klein. perspectief, en zowel historisch als vanuit de actu- Tweede Kamerleden Sven Koopmans en Dilan aliteit bezien.” Yesilgöz reflecteren vanuit hun portefeuilles –

Liberale reflecties | Tijdschrift

De redactie is in 2018 verder gegaan met lokale liberale politiek. Ook konden thema’s het vernieuwen van de beoordelingsproce- als technologisering, maatschappelijk ver- dure van kopij. Sinds oktober 2017 doet de antwoord ondernemen, het onderwijs, het redactie van Liberale Reflecties een beroep levenseindedebat en integriteit terug worden op vierentwintig redactieraadsleden met gevonden in de inhoudsopgaves van de drie expertise op verschillende gebieden om kopij edities uit 2018. Senator Sybe Schaap en te beoordelen en mede richting te geven aan Patrick van Schie gingen bovendien in debat het blad. over het populisme.

Inmiddels is de voltallige redactieraad twee In december verscheen de laatste editie van keer bij elkaar gekomen om na te denken deze jaargang met daarin onder meer aan- over de inhoud en de debatfunctie van LR. dacht voor de impact van nieuwe technolo- Artikelen worden doorgaans tussentijds gieën op de liberale samenleving. online gepubliceerd op de website van de TeldersStichting, waarna drie keer per jaar In iedere editie recenseert een aantal leden een bundeling plaatsvindt die voor wie wil van de Redactiecommissie of anderszins beschikbaar is op papier. Digitale versprei- betrokkenen één of meerdere recent versche- ding van de nieuw verschenen artikelen nen boeken. In de december-editie waren dat gebeurt ook via de nieuwsbrief TeldersAlert twee spraakmakende boeken: Hoe Hongarije en op www.teldersstichting.nl. . liberalen uitdaagt door Charlotte Lockefeer en Henk Vonhoff, een liberaal zwaargewicht In elke editie stelt de redactie van Liberale door Frits Korthals Altes. Reflecties actuele of spraakmakende thema’s centraal. In 2018 was er in het tijdschrift De edities van Liberale Reflecties worden rijk aandacht voor enkele grote thema’s in de en in kleur geïllustreerd. huidige politiek. Eén editie gaf onder andere aandacht aan groen liberalisme en aan de B ijeenkomsten in 2018

Digitalisering en Bildung | mini-symposium & VVD onderwijsdag

Het rapport Digitalisering en Bildung. De vierde dimensie van het onderwijs werd in 2017 door een werkgroep van de TeldersStichting, onder voorzit- terschap van Jan Anthonie Bruijn, gepubliceerd. De studie zocht antwoord op de vraag welke kan- sen en bedreigingen digitalisering heeft voor het hoogste onderwijsideaal: Bildung. Het Bildungs- ideaal in het onderwijs verwijst naar de ontplooi- ing van de talenten waarmee ieder individu als uniek persoon zijn of haar positie in de samenle- ving kan innemen. Digitalisering beïnvloedt zo- wel de inhoud als de vorm van het onderwijs. In het geschrift was vooral aandacht voor de manier waarop de vorm en het stelsel van het onderwijs veranderen door nieuwe technologieën.

Op maandag 26 februari organiseerde de TeldersStichting in het Haagse Nutshuis een mini-symposium naar aanleiding van het rap- port Digitalisering en Bildung. Na een inleiding van de voorzitter reflecteerden Pieter Duisen- berg (voorzitter VSNU), Ronald van den Bos (werkgroepslid, directeur en adviseur college De panelleden v.l.n.r.: Tineke Zweed, Pieter Duisenberg, Janneke van der Wijk, Ronald van den Bos van bestuur Erasmus Universiteit), Janneke van der Wijk (directeur van het conservatorium van ) en Tineke Zweed (Lid College van TeldersStichting, in samenwerking met het Thema- gesprek over een drietal vragen. Zit digitalisering het Bestuur Hogeschool Utrecht) op het rapport en tisch Netwerk Onderwijs van de VVD, een discussie- Bildungsideaal in de weg, en zo ja, wat kunnen we gingen met elkaar in debat. bijeenkomst naar aanleiding van het rapport Digitali- daaraan doen? Bevordert digitalisering sering en Bildung. Ongeveer veertig belangstellenden kansengelijkheid of juist niet? En: heeft de overheid Zaterdag 8 september 2018 vond de VVD Onder- uit onderwijsland en liberale kring gingen het ge- een rol bij de verdere digitalisering van het wijsdag plaats in het Conservatorium te Amster- sprek aan over de implicaties van digitalisering voor onderwijs? Zo ja, welke? dam. Charlotte Lockefeer verzorgde namens de het onderwijs. Charlotte ging met de aanwezigen in

Free Market Road Show | 17 mei 2018

Evenals voorgaande jaren verleende de Telders- Dit jaar stond het thema European culture, clashing Stichting in 2018 haar medewerking aan de Neder- or common values? centraal. De TeldersStichting landse editie van de Free Market Road Show. Deze had de Canadese politiek-filosoof Charles Blatt- show toert op initiatief van het Austerian Econo- berg (verbonden aan de universiteit van Montreal) mic Institute en het Hayek Institute zo’n zes weken bereid gevonden een inleiding te verzorgen. door Europa en de Verenigde Staten, waarbij veer- Tegenover het nationalisme plaatst Blattberg tig steden worden bezocht. In iedere stad wordt het ‘new patriotism’, waarin het algemeen be- met een andere lokale samenwerkingspartner lang wordt gedeeld door leden van een politieke – denktanks en universiteiten – een nieuwe editie gemeenschap. Na zijn keynote lezing reflecteerde georganiseerd. In Den Haag waren de Telders- historicus Geerten Waling vanuit het gedachten- Stichting en de Leidse juridische studentenvereni- goed van Ernest Renan op de lezing. Tot slot was ging Justus Lipsius de partners. De Free Market er een paneldiscussie met Pieter Cleppe (denktank Road Show werd georganiseerd bij de campus Open Europe), Rene Cuperus (columnist bij Den Haag van de Leidse universiteit. De Volkskrant) en socioloog Erich Weede. B ijeenkomsten in 2018

Geloof in de samenleving | TeldersTafel 1

Op woensdag 4 juli werd wederom een editie van de TeldersTafel georganiseerd. Voor de TeldersTafel wordt een spreker uitgenodigd die tussen de gangen door een lezing verzorgd, waarna de aanwezigen met hem of haar op informele wijze over het thema van gedachten kunnen wisselen. Dit keer was Joost Röselaers te gast rondom het thema geloof en politiek. Röselaers is remonstrants predikant en was gedurende enige tijd algemeen secretaris van de Remonstranten in Nederland. Inmiddels is hij als hoofdredacteur verbonden aan Idee, het kwartaalblad van de Mr. Stichting. Tijdens de TeldersTafels geldt de Chatham House Rule. Joost Röselaers | bron: NieuwWij | fotograaf: Bettina Traas

Zomerschool

In 2018 is wederom een geslaagde editie van de Openbaar Ministerie), Melanie Peters (directeur zomerschool georganiseerd. De zomerschool van het Rathenau Instituut), Coen Brummer vond in 2018 plaats tussen 27 en 30 augustus in (directeur van de Hans van Mierlo Stichting) en hotel Bergse Bossen in Driebergen. Net als vo- Mark van de Velde (vertaler en oud medewerker rige jaren was er in het programma zowel ruimte van de TeldersStichting). voor verdieping rondom de filosofische grond- Het liberale gedachtengoed werd daarnaast ook slagen van het liberalisme als voor de praktische aan kritiek onderworpen door sprekers met an- toepassing van liberale waarden in politiek en dere ideologische achtergronden. Jan Schippers bestuur. (directeur van de Guido de Brès-stichting) en Pieter Verhoeve (burgemeester van Oudewater) Er werden onder meer inleidingen verzorgd vertelden iets over de overeenkomsten tussen door Frans de Graaf (fractievoorzitter van de de VVD en SGP. Jan Jacob van Dijk (voormalig VVD in de gemeenteraad van Den Haag) Mar- CDA-Tweede Kamerlid) gaf juist een christende- tin van Hees (hoogleraar ethiek aan de Vrije mocratische kritiek en Naomi Woltring (pro- Universiteit), Marcel Wissenburg (hoogleraar movendus aan de Universiteit Utrecht aan oud politieke theorie aan de Radboud Universiteit), medewerker van de Wiardi Beckman Stichting) Rinus Otte (procureur-generaal bij het gaf een sociaaldemocratische kritiek.

De staat van het klimaat | TeldersTafel 2

In november 2018 vond een tweede TeldersTafel Maatregelen bovendien met verstrekkende plaats: de staat van het klimaat. Het klimaat is economische en financiële gevolgen, terwijl de een hot topic in het maatschappelijk debat. Niet effecten op het terugdringen van de CO2-uit- alleen omdat de zeer warme en vooral droge stoot ter discussie staan. Reden voor de Telders- zomer in ons land heeft bijgedragen aan discus- Stichting om klimaatscepticus Marcel Crok uit te sies over de klimaatverandering, maar met name nodigen voor een TeldersTafel. ook daar de afspraken die op Europees niveau werden gemaakt in het klimaatakkoord langza- merhand vertaald worden naar concrete acties op individueel niveau. B ijeenkomsten in 2018

Klimaat, waterschaarste & veiligheid | Bijeenkomst

In samenwerking met The Hague Centre for De sprekers gingen vanuit verschillende discipli- Strategic Studies, Instituut Clingendael, het Ne- nes in op de gevolgen van klimaatverandering en therlands Water Partnership en enkele politiek- meer specifiek waterschaarste voor de internati- wetenschappelijke bureau’s werd op vrijdag 23 onale veiligheid en stabiliteit. ’s Middags was er november een besloten bijeenkomst georgani- voor genodigden de mogelijkheid de door HCSS seerd voor politici en wetenschappers rondom en Clingendael voor de ministeries van Buiten- het thema klimaat, waterschaarste en veiligheid. landse Zaken en Defensie ontwikkelde Climate In de ochtend werden lezingen verzorgd door & Security Game te spelen. Dit ‘spel’ maakt het onder meer Sybe Schaap (Eerste Kamerlid voor mogelijk om besluitvorming in crisissituaties na de VVD en voorzitter van het NWP), Louise te bootsen en gezamenlijk te onderzoeken welke van Schaik (Instituut Clingendael) en Frank van prioriteiten gesteld zouden moeten worden en Kappen (Eerste Kamerlid voor de VVD). welke kwaliteiten en bevoegdheden nodig zijn.

het team van de teldersstichting

Geregeld worden directeur en stafleden van de jaarboek voor de Geschiedenis van het Neder- TeldersStichting uitgenodigd als spreker voor lands Protestantisme na 1800 (Een christelijk- lezingen, gastcolleges, interviews of forum- liberale synthese. 100 jaar Pacificatie 1917-2017 debatten. In 2018 verzorgden zij onder andere onder redactie van George Harinck, Alexander inleidingen voor verschillende VVD- en JOVD- van Kessel en Hans Krabbendam). Daarnaast afdelingen en VVD-netwerken. Voorts gaven zij schreef hij de bijdrage ‘Democratie moet leven’ cursussen voor de Haya van Somerenstichting voor de bundel De strijd om de democratie. Es- (VVD) en het Steenkampinstituut (CDA). Pa- says over democratische zelfverdediging gere- trick van Schie verzorgde in Riga een inleiding digeerd door Afshin Ellian, Gelijn Molier en op de EU-Baltic conversations conference over Bastiaan Rijpkema. Tot slot verscheen in 2018 migratie. Daarnaast sprak hij op de Risk Value van zijn hand ‘Het “geheim” van de Nederlandse Conference in Den Haag over sociale stijging, liberalen. Hoe de VVD zich tot een centrale voor de studiegroep corpus delicti van de vak- machtsfactor heeft ontwikkeld’ in: Friso Wie- groep criminologie aan de Universiteit Leiden lenga, Carla van Baalen en Markus Wilp (red.), over strafrecht en voor het Steinbock-genoot- Een versplinterd landschap. Bijdragen over de ge- schap over weerbare democratie. Bovendien ver- schiedenis en actualiteit van Nederlandse politieke zorgde hij een gastcollege aan de Webster Uni- partijen. versity Leiden, alsmede gastlessen ‘grondrechten’ op een middelbare school voor 6 VWO. Patrick De TeldersStichting biedt studenten de mogelijk- van Schie en Fleur de Beaufort verzorgden heid in het kader van hun stage onder begelei- inleidingen tijdens het congres van het Liberaal ding onderzoek te doen. Over het algemeen gaat Vrouwennetwerk. Fleur de Beaufort verzorgde het hierbij om onderzoek ten behoeve van de daarnaast een inleiding voor de Jonge Demo- afsluitende masterscriptie. In sommige geval- craten (D66) en ging bij het Liberaal Archief in len sluit een stageonderzoek ook aan bij reeds Gent in debat met Alexander de Croo over zijn lopend onderzoek van de TeldersStichting. In nieuwe boek rondom de (politieke) participatie 2018 rondde Wilbert Jan Derksen (internatio- van vrouwen. nale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht) zijn stage bij de TeldersStichting af. Hij deed Stafleden werkten in 2018 mee aan artikelen en onderzoek naar burgerschap ten behoeve van interviews in onder andere De Volkskrant, Tijd- het destijds bij de TeldersStichting lopende pro- schrift voor religie, recht & beleid, Liberale Reflec- ject rondom dit thema. Voorts deed Thomar van ties, Liber en World Commerce Review. Hees (student economie aan de Catolica Lisbon School of and ) onderzoek Patrick van Schie schreef de bijdrage ‘Een stief- naar economische aspecten van het basisinko- moeder en een weeshuis. Zijn de liberalen de men. De resultaten van dit onderzoek werden verliezers van de Pacificatie van 1917?’ in het gepresenteerd in een artikel in Liberale Reflecties. A ctiviteiten in 2019

Vrouwenkiesrecht | Boek

In 2019 is het honderd jaar geleden dat in golf zouden kunnen noemen zich juist vaak Nederland naast het passief kiesrecht ook het wel op beroepen. Gedurende de twintigste actief kiesrecht voor vrouwen werd ingevoerd. eeuw werd de meer gelijke positie van man- Daarmee is het honderd jaar geleden dat het nen en vrouwen op allerlei terrein geleidelijk algemeen vrouwenkiesrecht een feit werd. bereikt. Voor de laatste stappen naar wat wordt Naar aanleiding van dit heuglijke feit werkt de beschouwd als volledige gelijkheid, lijkt in TeldersStichting in samenwerking met het Li- toenemende mate positieve (overheids)actie beraal Vrouwennetwerk van de VVD aan een het devies. Neem bijvoorbeeld de roep om publicatie over honderd jaar vrouwenkiesrecht wettelijke quota voor vrouwen in de top van en meer algemeen de houding van liberalen het bedrijfsleven. ten opzichte van de positie van vrouwen. Het boek, dat in juni 2019 bij uitgeverij Boom Rond het fin de siècle maakten vrouwen zich zal verschijnen, wordt geschreven door Fleur sterk voor een zo gelijk mogelijke behande- de Beaufort en Patrick van Schie. Zij besteden lingen van mannen en vrouwen. Algemeen aandacht aan de historie van de totstandko- vrouwenkiesrecht was een belangrijke mijlpaal ming van het vrouwenkiesrecht in Nederland in deze strijd. Opmerkelijk is dat de feministen en kijken over de landsgrenzen naar de invoe- van het eerste uur niets moesten hebben van ring elders. Daarnaast is er aandacht voor de voorkeursbeleid van overheidswege, iets waar positie van de vrouw binnen het liberale ge- de vrouwen van wat we de derde feministische dachtengoed en de effecten van het kiesrecht.

Arbeidsmarkt | Rapport

In 2019 werkt de TeldersStichting aan een libe- uitdagingen op het gebied van onderwijs, rale visie op de arbeidsmarkt, die volop in be- economische ontwikkeling, de sociale zeker- weging is als gevolg van nieuwe technologieën heid en het arbeidsrecht. De beroepsbevolking en demografische ontwikkelingen. De werk- zal de juiste kennis en vaardigheden moeten groep die hiervoor is samengesteld bestaat uit hebben om nieuw type werk dat door techno- Raymond Brood (voorzitter, Workmetrics), logie ontstaat uit te kunnen voeren. Er zullen Mirjam de Blécourt (arbeidsjurist en partner voldoende nieuwe banen moeten ontstaan om bij Baker McKenzie), Marjolein ten Hoonte grote werkloosheid als gevolg van automa- (directeur Arbeidsmarkt bij Randstand), Han tisering van werk te voorkomen, terwijl ons Mesters (sectorbankier Zakelijke Dienstver- land ook te maken krijgen met een krimpende lening bij ABN AMRO ) en Randall van beroepsbevolking als gevolg van vergrijzing. Poelvoorde (RobotXperience). Namens de Wat dat alles voor economische consequenties TeldersStichting vervult Charlotte Lockefeer heeft is nog onduidelijk. Daarom houdt de de rol van scribent van deze studie. werkgroep in haar visie rekening met enkele extreme scenario’s (van grote werkloosheid De werkgroep beschrijft de impact van tech- tot grote krapte op de arbeidsmarkt). Daarbij nologieën als robotisering en kunstmatige worden mogelijke oplossingsrichtingen (van intelligentie, vergrijzing en migratie op de een basisinkomen tot grondige herziening van arbeidsmarkt. Deze ontwikkelingen stellen het arbeidsrecht) tegen liberale beginselen de politiek en de samenleving voor enkele afgewogen.

Burgerschap in het onderwijs | PWS

In 2019 werkt een werkgroep onder leiding van vraag hoe we de aandacht van minderjarigen hoogleraar onderwijssociologie aan de TIAS voor burgerschap kunnen en mogen krijgen in Marc Vermeulen aan een vervolg op de politiek- de dagelijkse onderwijskundige praktijk, in de wetenschappelijke stellingname (PWS) over schoolorganisatie en in het onderwijsstelsel als burgerschap. De beoogde vijfde stellingname geheel. Vanuit de TeldersStichting is Niek Kok als zal gaan over burgerschap in het onderwijs. scribent lid van de werkgroep. De werkgroep zal aandacht besteden aan de A ctiviteiten in 2019

Prof.mr. B.M. Telders | Boek en symposium

De TeldersStichting werkt samen met Tegelijkertijd wordt een bundel het Teldersdispuut in Leiden aan een gepubliceerd waarin aandacht wordt project om de nagedachtenis aan prof. geschonken aan het leven van Telders mr. B.M. Telders en zijn werk niet al- en zijn werk. Daarbij zal ook aandacht leen levend te houden, maar ook weer worden besteed aan de korte poli- meer naar de voorgrond te brengen. tieke carrière van Telders die door de Daartoe zal in april 2020, als het 75 oorlog in de kiem werd gesmoord. geleden is dat Telders kort voor de Bovendien zal nader worden ingegaan bevrijding overleed in concentratie- op het Teldersdispuut, het Telders kamp Bergen-Belsen, in Leiden een moot court en de TeldersStichting, symposium worden georganiseerd organisaties cq activiteiten waarin de over Telders en zijn gedachtengoed. naam van Telders voortleeft. Fleur de Met name zijn werk op het gebied Beaufort is namens de TeldersStich- van internationaal recht zal op deze ting bij dit project betrokken. bijeenkomst centraal staan.

Vertrouwen in de markt 2.0 | Poster

De vrije markt heeft voor liberalen de Vertrouwen in de markt. Mede op basis van voorkeur boven collectivistische plan- dit rapport werkt een werkgroep aan een ning. Het is niet alleen in veel gevallen een poster en handzame brochure waarin met buitengewoon efficiënt systeem gebleken, behulp van infographics wordt uitgelegd maar ook een systeem waarin de indivi- waarom liberalen op de markt vertrou- duele (keuze)vrijheid het meest optimaal wen. Bovendien wordt gekeken waar de gegarandeerd is. De vrije markt kan echter overheid een taak heeft als marktmeester niet zonder een goede marktmeester, zo en waar niet. Namens de TeldersStichting erkennen ook liberalen. In 2007 publiceer- werkt Fleur de Beaufort aan dit project de de TeldersStichting het rapport

Omgevingswet

Met de herziening van de oude De nieuwe wet zal naar verwachting Omgevingswet beoogt de politiek in 2021 in werking treden. Tot die tijd ervaren knelpunten aan te pakken wordt gewerkt aan een Nationale Om- en wordt uiteindelijk gestreefd naar gevingsvisie, alsmede de nadere invul- een sterk vereenvoudigd totaalpak- ling van de nieuwe wet in een viertal ket aan regels voor de inrichting van algemene maatregelen van bestuur. de leefomgeving in ons land. Daarbij Samenvoeging van diverse wet- en wordt naast het belang en behoud van regelgeving zal een sterke vereenvou- de leefomgeving ook gekeken naar diging van het omgevingsrecht moge- ruimte voor ontwikkelingen, innova- lijk maken, waarbij vergunningverle- tie en duurzaamheid. De gemeente- ning voor burgers en bedrijven in de lijke overheid krijgt meer ruimte om toekomst sneller zal kunnen worden binnen enkele wettelijke kaders zelf afgehandeld. Een werkgroep van de invulling te geven aan de leefomge- TeldersStichting zal in 2019 onder- ving in hun gemeente. Het huidige zoek doen naar een liberale invulling kabinet heeft de invoering van de en uitwerking van de Omgevingswet. Omgevingswet bij het ministerie van Dit onderzoek zal naar verwachting Binnenlandse Zaken en Koninkrijks- uitmonden in een Politiek-Weten- relaties ondergebracht. schappelijke Stellingname. A ctiviteiten in 2019

Individualisering | Publicatie

Binnen de liberale filosofie staat het individu centraal en de individuele vrijheid. Zij beschouwden het als startpunt van het denken. Meer dan eens worden proces van individualisering en de bevrijding van liberalen daarom schuldig bevonden aan alle uitwas- het individu uit knellende groepsverbanden als iets sen die te wijten zouden zijn aan de ‘doorgeslagen positiefs en bovendien als onvermijdelijk. individualisering’. Bovendien leidt het centraal stellen van het individu bij herhaling tot het verwijt van Fleur de Beaufort heeft in het verleden onderzoek egoïsme en zelfs atomisme. Het proces van indi- gedaan naar de filosofische achtergrond van indivi- vidualisering is net zo min nieuw als de negatieve dualisering en de gevolgen van deze ontwikkeling. connotatie die eraan kleeft. Reeds in de achttiende In 2019 zal bij Uitgeverij Boom een nadere analyse eeuw waarschuwden communitaristische denkers verschijnen van de begrippen individu, individua- voor de mogelijk vernietigende gevolgen van te ver lisme en individualisering in relatie tot het libera- doorgevoerde individualisering. Ook toen waren het lisme. Daarbij zal tevens aandacht worden besteed de liberalen die zich sterk maakten voor het individu aan de participatiesamenleving.

Ongelijkheid | Bundel

Sommige politieke stromingen zien in Ongelijkheden doen zich niet alleen in ongelijkheid als zodanig een probleem. sociaal-economische omstandigheden Voor liberalen geldt dit niet. Als mensen voor. Hebben burgers bijvoorbeeld gelijke de vrijheid hebben invulling aan hun eigen toegang tot opleidingen of tot (essentiële) leven te geven, zullen zij gelet op hun zorg? Zijn er niet ongelijkheden tussen ver- verschillende interesses, capaciteiten en schillende generaties of tussen het centrum inspanningen in ongelijke omstandigheden en de periferie in een land, die ook libera- geraken. Daar is op zichzelf niets mis mee, len zorgen moeten baren? integendeel. Op één terrein dienen bur- gers in liberale ogen in elk geval wel gelijk De TeldersStichting start in 2019 een studie te zijn, namelijk dat zij voor de wet gelijk naar ongelijkheid op deze en andere zijn. Een deel van de liberalen zal daaraan dimensies, om te bezien of er vanuit libe- toevoegen dat burgers ook gelijke kansen rale beginselen al dan niet sprake is van moeten hebben. Wat dit precies behelst is een probleem, en zo ja wat daaraan kan lastig; niet alle verschillen in omstandig- worden gedaan. Het is de bedoeling dat het heden ‘aan de start’ zullen kunnen worden project in 2020 uitmondt in een geschrift. uitgevlakt.

Social-liberalism | Publicatie KLASSIEK LIBERALISME | PUBLICATIE

Het boek Sociaal-liberalisme dat in 2014 bij uit- Aan de reeds bij uitgeverij Boom verschenen reeks geverij Boom verscheen zal in een bewerkte en publicaties over het vermeende neo-liberalisme, vertaalde versie op de Engelstalige markt worden sociaal-liberalisme en eigenzinnige liberale politici uitgebracht. In het boek gaan Fleur de Beaufort zal een nieuw boek worden toegevoegd waarin het en Patrick van Schie in op de historische ontwik- klassiek-liberalisme nader wordt belicht. Martin van keling van het sociaal-liberalisme als substro- Hees (hoogleraar Ethiek aan de vrije Universiteit van ming binnen het liberale gedachtengoed. Amsterdam), Patrick van Schie en Fleur de Beaufort Zij duiden de stroming tevens filosofisch en slui- werken gezamenlijk aan deze publicatie. Zij richten ten af met een aantal implicaties voor de huidige zich zowel op de filosofische uitgangspunten van het politiek. De auteurs maken duidelijk dat degenen klassiek-liberalisme als de historische achtergrond van die zich vandaag de dag sociaal-liberaal noemen, de stroming. Bovendien besteden de auteurs aandacht in feite niet in de traditie staan die op de over- aan de opkomst van het klassiek-liberalisme in de gang van de negentiende naar de twintigste eeuw politiek en de actualiteit van de stroming binnen het in diverse Europese landen ontstond. Naast de liberalisme. Daarbij zal niet alleen gekeken worden ontwikkelingen in Nederland is aandacht voor naar de Nederlandse politiek, maar ook naar de ons Groot-Brittannië, Duitsland en België. omringende landen. A ctiviteiten in 2019

LIBERAAL JOURNAAL | KRANT

Het is inmiddels traditie dat de TeldersStichting kort voor de Kerstdagen een editie van het Liberaal Journaal uitgeeft. In deze krant wordt een thema vanuit verschillende invalshoeken bedis- cussieerd in korte column-achtige bijdragen. Naast medewer- kers van de TeldersStichting worden ook diverse externe auteurs – zowel liberaal als van andere politieke kleur – uitgenodigd een bijdrage te leveren.

Het thema voor de editie van 2019 is verdraagzaamheid.

teLDERSalERT | DIGITALE NIEUWSBRIEF

Wekelijks verschijnt er een TeldersAlert publicaties en de verschillende bijeenkom- met daarin de nieuwste columns en bijdra- sten van de TeldersStichting. De publicaties gen die online zijn verschenen. Abonnees van de TeldersStichting zijn beschikbaar via op deze gratis digitale nieuwsvoorziening de TeldersShop. worden bovendien gewezen op de nieuwste

Liberale Reflecties | Tijdschrift

2019 is een verkiezingsjaar: LR zal heeft ervoor gekozen om aan- dacht te besteden aan de waterschapsverkiezingen en de Europese verkiezingen. In het eerste nummer van 2019 verschijnt bijvoorbeeld een interview met dijkgraaf Tanja Klip-Martin en waterschapsbe- stuurder Karima Bouchtaoui, alsmede een achtergrondartikel met meer informatie over het functioneren van waterschappen. Daarnaast zal er onder meer aandacht worden besteed aan honderd jaar vrouwenkiesrecht en het thema onzekerheden. Naast boekre- censies en de vaste redactiecolumn nodigt de redactie ook in 2019 weer auteurs van andere partijen uit om op actuele thema’s te reflecteren.

Burgerschap | Debatbijeenkomst

Op 13 februari organiseert de TeldersStich- Verder zullen hoogleraar sociologie aan ting een debatbijeenkomst over de publicatie Paul Dekker, tevens Bezielend verband. Basisgrammatica van het verbonden aan het SCP, hoogleraar bestuurs- Nederlandse burgerschap. Het VVD-Tweede kunde aan Tilburg University Paul Frissen Kamerlid Bente Becker neemt bij die gele- en historicus en publicist Geerten Waling genheid een exemplaar van het boekje in reflecteren op de politiek-wetenschappelijke ontvangst van werkgroepsvoorzitter Afshin stellingname. De bijeenkomst zal plaats- Ellian. Zij zal daarbij vanuit de Tweede vinden bij Dudok in Den Haag. Kamerfractie kort reageren op de inhoud en aanbevelingen. A ctiviteiten in 2019

Mensverbetering | Symposium

Samen met de Hans van Mierlo Stichting vrees om op achterstand te raken kiest voor organiseert de TeldersStichting op 17 janu- mensverbetering, hoe vrijblijvend is die ari een symposium over mensverbetering. keuze dan nog? De medische technologie ontwikkelt zich razendsnel: het wordt eenvoudiger, goedko- Reinout Woittiez leidt een debat tussen per en efficiënter om menselijke genen aan hoogleraar Community Genetics & Public te passen. Zo komt de mogelijkheid in zicht Health Genomics Martina Cornel (AMC), om mensen slimmer, gezonder of mooier te politiek theoreticus Marcel Wissenburg maken. (Radboud Universiteit), bijzonder hoog- leraar Filosofie van de geneeskunde en de Tijdens het symposium staat de vraag maakbaarheid van de mens Maartje Scher- centraal of er door deze mogelijkheid geen mer (Erasmus MC), Gerard Adelaar (poli- sociale druk op individuen zou komen te ticoloog, auteur De onverbeterlijke mens) en liggen. Als een individu bijvoorbeeld uit filosoof Marcel Zuijderland.

TeldersLezing 2019

Op woensdagavond 5 juni vindt de jaarlijkse onderzoekt zij de evolutie van deze woor- TeldersLezing plaats in Paushuize te Utrecht. den door de eeuwen en over de continenten De lezing wordt verzorgd door Helena heen en toont zij de strijd die geleverd is om Rosenblatt (foto links), hoogleraar geschie- de betekenis ervan. Zo verklaart zij waarom denis aan de City University of New York. vandaag de dag een ‘liberal’ in de Verenigde Aanleiding is haar in 2018 gepubliceerde Staten een geheel andere politieke oriëntatie boek The Lost History of Liberalism. From heeft dan een ‘liberaal’ in onze contreien. Ancient Rome to the Twenty-First Century. Voor een constructief debat over de toe- Daarin neemt Rosenblatt het publiek mee komst van de ‘liberale democratie’ is het per langs de historische betekenis van woorden slot van rekening essentieel dat men begrijpt als ‘liberalisme’ en ‘liberaal’. In het boek wat onder deze woorden wordt verstaan.

China | Symposium

Op vrijdagmiddag 12 april 2019 organiseren De tweede gastspreker is Allard Wagemaker, de TeldersStichting en het VVD Thematisch Kolonel der mariniers, Hoofddocent Krijgs- Netwerk Internationaal een China Symposium. wetenschappen, militair, wetenschapper en In voorgaande jaren heeft de samenwerking tus- voormalig defensie attaché in Zuid- en Centraal sen de TeldersStichting en het VVD Thematisch Azië. Hij spreekt over het Chinees defensie- Netwerk Internationaal geleid tot goedbezochte beleid en de nieuwe zijderoutes. Jonathan symposia over de OVSE en over Rusland. Tij- Holslag, politicoloog, Chinakenner en bij- dens het China Symposium gaan we in gesprek zonder adviseur van de Europese Commissie, over Chinese waarden en Westerse waarden, bespreekt tot slot de verhouding van Europa tot de relatie tussen China en de Europese Unie en China. China’s blik op de wereld. Het symposium vindt plaats in het Carlton Ambassador Hotel te Na de lezingen vindt een paneldiscussie met de Den Haag. gastsprekers en VVD-Europarlementariër Hans van Baalen plaats. De middag wordt gemode- Drie bekende gastsprekers dragen een lezing reerd door Ruben Brekelmans, voorzitter van voor. Henk Schulte Nordholt, sinoloog en publi- het VVD Thematisch Netwerk Internationaal. cist, vertelt over Chinese waarden, het politieke De middag wordt afgesloten met een netwerk- systeem en Westerse waarden. borrel. A ctiviteiten in 2019

TeldersTafels 2019

Ook in 2019 streeft de TeldersStichting een plaats meer centraal in het land gele- ernaar weer een tweetal TeldersTafels te gen. Tijdens de TeldersTafels geldt – tenzij organiseren. Evenals bij voorgaande edities nadrukkelijk aangegeven – de vertrouwe- zal een toonaangevende spreker worden uit- lijkheid van de Chatham House Rule, zodat genodigd een lezing te verzorgen tussen de spreker en publiek daadwerkelijk vrijelijk gangen van een diner door en naar aanlei- kunnen debatteren over een onderwerp. ding van het verhaal het debat met de kleine groep aanwezigen aan te gaan. Voor de TeldersTafel wordt een op dat moment actueel thema gekozen, de locatie wisselt zoveel mogelijk van Den Haag naar

Zomerschool 2019

In de laatste week van augustus 2019 Ook worden sprekers uitgenodigd organiseert de TeldersStichting haar die de liberale beginselen uitleggen in jaarlijkse zomerschool in hotel Bergse relatie tot verschillende thema’s. Wat is Bossen te Driebergen. Verschillende liberaal buitenlandbeleid? Hoe verhou- facetten van het liberalisme zullen wor- den liberalen zich tot de natiestaat en den behandeld gedurende een intensief de Europese Unie? En als de vrije wil vierdaags programma. De zomerschool een illusie is, is dat dan een probleem heeft plaats voor twintig studenten of voor liberalen? Vast onderdeel van de young professionals. zomerschool is een blok met sociaalde- mocratische en christendemocratische Tijdens de zomerschool maken de kritiek op het liberale gedachtengoed. deelnemers kennis met de verschillende Zo worden de deelnemers gestimuleerd sub-stromingen van het liberalisme, te reflecteren op hun eigen aannames en zoals sociaal-liberalisme en klassiek- overtuigingen en deze hun kernwaar- liberalisme. den kritisch te bevragen.

OVERIGE ACTIVITEITEN | 2019

Directeur en stafleden van de TeldersStich- In 2019 bestaat opnieuw de mogelijkheid ting schrijven geregeld artikelen in kranten tot een onderzoeksstage bij de TeldersStich- en (wetenschappelijke) tijdschriften, al dan ting. Bovendien participeert de Telders- niet op basis van door de TeldersStichting Stichting in twee onderzoeksprojecten van gepubliceerde onderzoeken. Zij treden bo- universiteiten: ‘Religion renegotiated’ (Uni- vendien op in radio- en TV-programma’s. versiteit Utrecht en Universiteit Leiden) en Voorts geven zij inleidingen en cursussen ‘The Democratic Challenge’ (Universiteit voor partijgremia, academische gezelschap- van Amsterdam en de Vrije Universiteit). pen en debatcentra. In beide gevallen wordt deelgenomen aan bijeenkomsten van alle partners en gere- Waar nodig zal de staf van de TeldersStich- flecteerd op mogelijke activiteiten rond de ting het debat voeden met wetenschap- onderzoeken die deel uitmaken van beide pelijk gefundeerde liberale inzichten op de projecten. belangrijkste maatschappelijke vraagstuk- ken uit de actualiteit. Mede daartoe wordt Fleur de Beaufort werkt in deeltijd aan een steeds contact onderhouden met weten- proefschrift over het politieke liberalisme in schappers en met diverse geledingen van de de negentiende eeuw. VVD. C olumn

Met nationalisme is niets mis

door Patrick van Schie twijfel. Zij verwijzen graag naar het boek dat de immigratie van mensen met wie geen verbonden- Nationalisme wordt vaak in de foute hoek antropoloog Benedict Anderson 35 jaar gele- heid bestaat en die zich ook veelal niet verbonden geschilderd. Het wordt dan verbonden aan den uitbracht: Imagined Communities. Ander- tonen met onze samenleving en haar waarden xenofobie en superioriteitsdenken, zaken waar son beweerde dat nationaal besef in het kielzog anderzijds. Oude gewoonten en feesten staan onder een ‘weldenkend’ mens natuurlijk niets mee van Napoleon, ook in het verzet tegen hem, van druk of worden door de vreemdelingen aange- van doen wil hebben. Nationalisme wordt bo- bovenaf gecreëerd is. Hij gaat echter voorbij vallen. Dat wij nog baas zijn in eigen land, komt vendien nogal eens verantwoordelijk gehouden aan tal van blijken van een afzonderlijke nati- steeds meer op de tocht te staan. Geen wonder dat voor beide Wereldoorlogen, een bewering die onale identiteit ruim voor 1800, in Nederland, Nederlanders dan houvast zoeken in eigen tradi- overigens zelden wordt onderbouwd. Nationa- Engeland, Frankrijk en tal van andere landen. ties en festiviteiten, en dat zij te kennen geven hun lisme zou ten slotte een achterlijke vorm van zelfbestuur niet te willen inruilen voor bestuur uit denken zijn. De moderne, ‘cosmopolitische’ Dit is ook een manco in het boek Nations and bijvoorbeeld vreemde, ongrijpbare Brusselse gebou- mens zou zulk denken achter zich hebben gela- Nationalism van de socioloog Ernest Gellner, wen. ten. In Europa richt hij zich op de uitbouw van dat in hetzelfde jaar verscheen als Anderson’s de Europese Unie. werk. Maar Gellner komt ten minste de ver- Democratie vergt voldoende onderlinge verbon- dienste toe aan het moderne nationalisme een denheid. Het vereist ook dat er een gemeenschap- EU-leiders laten zich bijna steevast vijandig uit neutrale definitie te hebben gegeven: het stre- pelijke taal is waarin de nationale debatten wor- over het nationalisme. Maar wat zij proberen te ven van een volk dat zich onderling verbonden den gevoerd. Een waar parlement is niet een plek creëren is niet iets dat wezenlijk anders is, laat voelt naar een eigen politiek thuis. waarin verklaringen worden voorgelezen, waarvan staan van een hogere orde. Eurocraten en euro- de inhoud door hakkelende vertalers aan de andere fielen dromen van een euronalisme; een saam- Zulk streven kan problemen geven wanneer parlementariërs kenbaar worden gemaakt. In een horigheidsgevoel op Europese schaal dat mede volken niet keurig langs heldere territoriale parlement moeten gedachten direct worden gewis- gebaseerd moet zijn op anti-Amerikanisme. lijnen van elkander zijn gescheiden. Bij volken seld, moeten meningen worden geslepen aan elkaar Wij moeten volgens hen immers de handen in- die wat dit betreft allang ‘bevredigd’ zijn, zoals kritiek. Zo kan een op algemeen belang gebaseerde een slaan om een vuist te kunnen maken tegen Nederland, kan nationalisme een niet-zichtbare wetgeving tot stand komen. de Verenigde Staten, of tegen China. Waarin onderstroom worden; een luxe die volken zon- verschilt dit euronalisme van gewoon nationa- der staat (Schotten, Catalanen, Koerden, etc.) Nationaal besef en democratisch burgerschap zijn lisme? Niet in dat het beter of wezenlijk anders zich niet kunnen veroorloven. Maar dat onze nauw aan elkaar verbonden. Wees blij met de in van aard is. Toch is er één belangrijk verschil. strijd voor een eigen staat al heel ver achter ons Europa heroplevende nationale gevoelens. Het zijn Euronalisme is kunstmatig; het leeft niet onder ligt, maakt niet dat wij onze neus behoren op te tekenen dat er burgers zijn die onze democratie wil- gewone burgers. Europees burgerschap komt halen voor volken bij wie het streven naar een len redden. slechts voor in de EU-verdragen; het bestaat eigen politiek thuis (nog) niet is gerealiseerd. niet als een levend verschijnsel. Daarentegen wortelt nationalisme in een authentiek natio- Net als in enkele andere Europese landen, ma- Patrick van Schie is historicus en directeur van de naal besef. nifesteert het nationalisme zich in Nederland TeldersStichting, de liberale denktank van Nederland de laatste jaren openlijker. Dit komt doordat gelieerd aan de VVD. Hij schreef deze column voor Dat er een authentiek nationaal besef bestaat ons vanzelfsprekende politieke thuis wordt Trouw.nl. trekken de vijanden van het nationalisme in belaagd door Europese regelgeving enerzijds en i n Memoriam | Johan Witteveen (1929-2019)

‘Alles in het leven heeft zijn zin’

door Fleur de Beaufort Naast zijn wetenschappelijke carrière zou Wit- de actualiteit volgen en schroomde daarbij niet Oud-minister en mede-oprichter van de prof. teveen ook vele politieke functies bekleden. kond te doen van zijn mening. In 2000 werd mr. B.M. TeldersStichting, dr. H.J. Witteveen, Als mede-initiatiefnemer tot oprichting van de hem met de Piersonpenning de belangrijkste overleed dinsdag 23 april jl. op 97-jarige leeftijd. prof.mr. B.M. TeldersStichting sloeg hij als het Nederlandse erkenning voor economen toege- Juist op die dag verscheen in De Volkskrant een ware een brug tussen wetenschap en politiek. kend. interview met Witteveen door journalist Fokke De TeldersStichting ontstond uit de behoefte in Obbema, die in een reeks vraaggesprekken op liberale kring aan een instituut dat een weten- Van jongs af aan was Witteveen in navolging zoek is naar de zin van het leven. Desgevraagd schappelijke fundering zou kunnen geven aan de van zijn ouders verbonden aan de soefibeweging gaf Witteveen aan niet per se uit te zien naar de oplossing van talrijke vraagstukken van maat- die na de Eerste Wereldoorlog werd opgericht dood, daar het leven nog voldoende interessant schappelijk belang. In het bijzonder ging het de door . Het soefisme is een universele was. Hij had dan ook geen haast met de dood, oprichters – naast Witteveen waren dit mr. H.T. spirituele levenshouding die de mystieke kern maar overleed wrang genoeg op de dag van Asser en mr. R.W. Asser, prof.mr. R.P. Cleverin- van alle religies eert als inspiratiebron en daar- publicatie. Daarmee begint voor Witteveen als ga, prof.dr. P. Hennipman, prof.mr. C.H.F. Polak door het overtuigen van anderen schuwt. In zijn overtuigd soefi een nieuwe fase: ‘het lichaam laat en drs H.A. Korthals – om staatkundige, econo- laatste interview met journalist Obbema maakte je achter, de ziel leeft voort met zijn geheugen en mische of juridische vraagstukken. Hoewel de Witteveen duidelijk dat de mens na z’n dood al zijn ervaringen’. En de ervaringen van Witte- TeldersStichting in die eerste jaren bewust nog inzicht krijgt in allerlei aspecten van z’n leven en veen zijn talrijk. volledig zelfstandig was en geen affiliatie met een hoe dat is verlopen. Op basis van deze inzichten politieke partij kende, werd over het algemeen beoordeelt eenieder zelf, vanuit z’n hart, wat Hendrikus Johannes Witteveen werd op 12 juni een band met de eveneens liberale VVD impli- goed was en wat niet. Daarvoor kent het soe- 1921 geboren te Zeist, maar groeide op in Rot- ciet in de media verondersteld. Gedurende de fisme geen hogere autoriteit. terdam, waar hij bovendien aan de Nederlandse eerste jaren had Witteveen als voorzitter van het Economische Hogeschool (de latere Erasmus curatorium de wetenschappelijke leiding over de ‘Anderen proberen te begrijpen, ons in het ge- Universiteit) studeerde en in 1947 promoveerde TeldersStichting en was hij bovendien zelf actief zichtspunt van de ander te verplaatsen, zodat we bij Nobelprijswinnaar . Als 27-ja- betrokken bij enkele studies, zoals een rapport met die ander kunnen meevoelen en van daaruit rige werd Witteveen er bovendien hoogleraar over de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie in kunnen proberen meer harmonie te bereiken, Staathuishoudkunde en korte tijd vervulde hij de Nederland en over de conjunctuurpolitiek. bruggen te bouwen en tot samenwerking te ko- rol van rector-magnificus. Tinbergen betrok zijn men. Dat is van belang in ons eigen leven en in promovendus bij de opbouw van het Centraal Gedurende deze begin jaren van de Telders- ons leven in de maatschappij’, aldus Witteveen in Planbureau (CPB) en maakte hem bekend met Stichting had Witteveen van december 1958 tot zijn autobiografie De magie van harmonie. Een en enthousiast voor het werk van John Maynard juni 1963 bovendien voor de VVD zitting in de visie op de wereldeconomie uit 2012. Keynes. Witteveen deelde met Tinbergen de Eerste Kamer. Zijn kandidatuur voor de Tweede overtuiging dat de overheid een corrigerende Kamer betekende in 1963 voorlopig het einde Het soefisme bood Witteveen naar eigen zeggen taak had daar waar de vrije markt tot excessen van zijn rol als senator. Na enkele weken in de ook steun voor het persoonlijk leed dat hem ten leidde, maar verkoos anders dan zijn leermeester nieuw gekozen Tweede Kamer werd Witteveen deel viel. Naast het gemis van zijn vrouw sinds het liberalisme boven de sociaal-democratie. minister van Financiën in het kabinet-Marijnen, 2006, moest Witteveen het verlies van zijn zonen een functie die hij in het kabinet-De Jong tussen Paul (in 1979) en Willem (in 2014 bij de aanslag Met name de grote depressie uit de jaren ’30 had april 1967 en juli 1971nog eens zou bekleden. op vlucht MH17, waarbij ook zijn schoondoch- grote indruk op de tiener Witteveen gemaakt en Tussentijds pakte de econoom naast zijn werk als ter en kleindochter omkwamen) een plaats ge- interesse gewekt in het nagaan van de oorzaken Tweede Kamerlid, opnieuw de rol van curatori- ven. Dat lukte, blijkens diverse interviews, in de en mogelijke oplossingen. Het gedachtengoed umvoorzitter bij de TeldersStichting op en was overtuiging dat alles in het leven zijn zin heeft. van Keynes bleek daarbij behulpzaam: ‘it is our bovendien buitengewoon hoogleraar staathuis- policy to control the economic weather, not to houdkunde te . Witteveen was niet alleen een briljant econoom, issue detailed instructions about who should maar daarnaast ook een zachtmoedig mens. wear umbrellas’, aldus maakte Witteveen duide- Na zijn politieke loopbaan in Nederland werd ‘Denken is oppervlakkig. Voelen gaat veel die- lijk dat overheidsingrijpen niet moest doorslaan Witteveen als eerste Nederlander in 1973 de per, dat dringt door tot in je ziel. En dat is het in betutteling. Het socialisme, waarvoor zijn hoogste baas van het Internationaal Monetair ware leven’, zo Witteveen in zijn laatste inter- grootvader moederszijds Floor Wibaut binnen Fonds (IMF). Studiegenoot en ambtsvoorgan- view. De TeldersStichting is hem dankbaar voor de SDAP actief was, had in de vooroorlogse ger op Financiën had bedankt voor alles wat hij sinds de oprichting voor ons heeft periode zijn plaats gehad. Het was goed geweest, deze functie, maar daarbij wel Witteveen getipt. betekend. maar na de Tweede Wereldoorlog was Witteveen Eind jaren zeventig keerde Witteveen terug naar ervan overtuigd dat de tijd van het liberalisme Nederland en vervulde tal van commissariaten, was aangebroken, het modérne liberalisme wel- onder meer bij Amro Bank en Nationale Neder- Drs. F.D. de Beaufort is wetenschappelijk mede- teverstaan, niet de oude laissez-faire variant. landen. Tot op zeer hoge leeftijd bleef Witteveen werker bij de prof.mr. B.M. TeldersStichting. P Ersonalia

STAF dr. P.G.C. (Patrick) van Schie N.K. (Niek) Kok MSc Directeur Wetenschappelijk onderzoeker tot 1 augstus 2019 drs. F.D. (Fleur) de Beaufort Wetenschappelijk onderzoeker D.E. (Diana) Marrenga Secretaresse C.A.M. (Charlotte) Lockefeer-Maas MA Wetenschappelijk onderzoeker tot 1 juli Vanaf 1 juli 2019 zal Wilbert-Jan 2019 Derksen starten als wetenschappelijk onderzoeker.

Curatorium

drs. R. (Robert) Reibestein | voorzitter, dr. R.P.H.M. (René) Matthijsse | consul- commissaris ING tant en universitair hoofddocent voor de publieke sector bij de Vrije Universi- B. (Bente) Becker MSc | VVD-Tweede teit van Amsterdam Kamerlid cmd.prof.dr. F.P.B. (Frans) Ossinga | prof.dr. C.F. (Caspar) van den Berg | hoogleraar Militair Operationele hoogleraar Global and Local Gover- Wetenschappen aan de Nederlandse nance te Groningen Defensie Academie

prof. dr. J.A. (Jan Anthonie) Bruijn | drs. L. (Lennart) Salemink | lid hoofd- hoogleraar Immunopathologie aan het bestuur VVD en internationaal Leids Universitair Medsich Centrum secretaris

prof. dr. H.M. (Heleen) Dupuis | eme- drs. E.J.M. (Eric) Wetzels | vice-voorzit- ritus hoogleraar Medische Ethiek en ter VVD voormalig VVD-Eerste Kamerlid prof.dr. M.L.J. (Marcel) Wissenburg F. (Fabienne) Hendricks MA | manager | hoogleraar Politieke Theorie aan de Tata Steel Training Centre Radboud Universiteit Nijmegen

prof. dr. mr. E.M. (Liesbeth) Kneppers- Heynert | emeritus hoogleraar Bedrijfskunde te Groningen en voormalig VVD-Eerste Kamerlid

CONTACT

Prof.mr. B.M. TeldersStichting wetenschappelijk bureau ten behoeve van www.teldersstichting.nl het liberalisme en de VVD www.teldersshop.nl Mauritskade 21 2514 HD Den Haag telefoon: 070-3631948 e-mail: [email protected]