ECREG STUDIES Vol. 10, No. 2, 2017 ECONOMIC AND REGIONAL STUDIES www.ers.edu.pl STUDIA EKONOMICZNE I REGIONALNE PDF OPEN ACCESS eISSN 2451-182X ISSN 2083-3725 Volume 10, No. 2, 2017

THE STRUCTURE OF TRADE AND INTERACTIONS Authors’ contribution/ AMONG RETAIL NETWORK ESTABLISHMENTS Wkład autorów: (ON THE EXAMPLE OF BIAŁA PODLASKA) A. Zaplanowanie badań/ Study design B. Zebranie danych/ STRUKTURA HANDLU DETALICZNEGO I WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIA Data collection OBIEKTÓW SIECI HANDLOWEJ (NA PRZYKŁADZIE MIASTA BIAŁA PODLASKA) C. Analiza statystyczna/ Statistical analysis Mieczysław Adamowicz , Paweł Siedlanowski D. Interpretacja danych/ (A,C,D,E,F,G) (B,C,D) Data interpretation E. Przygotowanie tekstu/ Manuscript preparation Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska F. Opracowanie Państwowa Szkoła WyższaThe im. structurePapieża ofJana retail Pawła trade II and w Białejinteractions Podlaskiej among retail net- piśmiennictwa/ work establishments (on the example of Biała Podlaska)/ Struktura handlu detalicznego i wzajemne Literature search oddziaływaniaAdamowicz M., obiektów Siedlanowski sieci handlowejP. (2017), (na przykładzie miasta Biała Podlaska). G. Pozyskanie funduszy/ Funds collection Economic and Regional Studies, Vol. 10, No. 2, pp. 74-95. Summary Subject and purpose of work:

ORIGINAL ARTICLE The subject of this work is to present contemporary trends and changes in retail trade as well as functions performed by this sector, with particular focus on large-format retail JEL code: R3, M3 Materialsfacilities. The and aim methods: of this article is to assess the state and development factors of large-format retailers in Biała Podlaska. Submitted: The article was created with the application of the descriptive method February 2017 and based on the literature dealing with this issue and personal research. The research material was Results:composed of the authors’ observations and a questionnaire survey conducted on the group of 100 Accepted: inhabitants of Biała Podlaska. March 2017 The areas of retail services supplied by the retail network, distribution and mutual interaction Conclusions:between the main retail facilities and the development prospects of the retail network in the city were Tables: 2 presented. Figures: 6 The research confirms general changes in trade manifested by the expansion of super and References: 21 hypermarkets, as well as discount stores, also in smaller cities, where chains adjust retail space to local Keywords:conditions.

retail trade, retail networks, large-format retail, retail trade in Biała Podlaska Streszczenie Przedmiot i cel pracy:

Przedmiotem pracy jest przedstawienie współczesnych tendencji i zmian ORYGINALNY ARTYKUŁ w handlu detalicznym oraz pełnionych przez ten sektor funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem han- NAUKOWY Materiałydlu wielkopowierzchniowego. i metody: Celem artykułu jest ocena stanu i czynników rozwoju handlu wielkopo- wierzchniowego w mieście Biała Podlaska. Klasyfikacja JEL: R3, M3 Artykuł powstał przy zastosowaniu metody opisowej i wykorzystaniu literatury Wyniki:problemu oraz badań własnych. Materiał badawczy stanowiły własne obserwacje autorów oraz badanie Zgłoszony: ankietowe na 100 osobowej grupie mieszkańców miasta. luty 2017 Wnioski:Przedstawiono obszary obsługi handlowej przez sieć handlową, rozmieszczenie i wzajemne oddziaływanie głównych obiektów handlowych oraz perspektywy rozwoju sieci handlowej w mieście. Zaakceptowany: Badania potwierdzają ogólne zmiany w handlu ujawniające się w ekspansji super i hipermar- marzec 2017 ketów oraz dyskontów także w mniejszych miastach, gdzie sieci dostosowują powierzchnie handlowe Słowado uwarunkowań kluczowe: lokalnych. Tabele: 2 Rysunki: 6 handel detaliczny, sieci handlowe, handel wielkopowierzchniowy, handel w Białej Literatura: 21 Podlaskiej

Address for correspondence/ Adres korespondencyjny: prof. zw. dr hab. Mieczysław Adamowicz, Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Wydział Nauk Ekonomicznych i Technicznych, ul. Sidorska 95/97, 21-500 Biała Podlaska, Polska; tel. +48 83 344 99 05; e-mail: [email protected] Journal indexed in/ Czasopismo indeksowane w:

Copyright: AgEcon Search, AGRO, BazEkon, Index Copernicus Journal Master List, ICV 2015: 81,26; Polish Ministry of Science and Higher Education 2016: 9 points/ AgEcon Search, AGRO, BazEkon, Index Copernicus Journal Master List ICV 2015: 81,26; Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego 2016: 9 punktów. © 2017 Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska, Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski. All articles are distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by- nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.

74 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... Introduction Wstęp

Large-format retail (LRF) is still intensively Handel wielkopowierzchniowy nadal intensywnie expanding and becoming the main form of retail się rozwija i staje się główną formą handlu detalicz- trade. The role of modern retail facilities is to organize nego. Zadaniem nowoczesnych placówek handlowych the flow of products in a specific area, provide a wide jest organizowanie przepływu produktów na określo- range of assortment to choose from, create a suitable nym obszarze, zapewnianie szerokiego wyboru asor- trade offer, properly stock and manage goods, tymentu, kreowanie odpowiedniej oferty handlowej, maintain adequate financial liquidity, create the right odpowiednie magazynowanie i zarządzanie towara- atmosphere in the facility, to provide comprehensive mi, utrzymywanie odpowiedniej płynności finanso- service and professional advice as well as to provide wej, organizacja odpowiedniej atmosfery w placówce, high quality after-sale services. With the passage kompleksowa obsługa oraz doradztwo jak i świadcze- of time, the market position of discount stores, nie wysokiej jakości usług posprzedażowych. Wraz and hypermarkets strengthens, while z upływem czasu swoją pozycję na rynku umacniają small shops, regular and specialty department stores dyskonty, supermarkety oraz hipermarkety, natomiast and supermarkets selling mainly groceries are in znacznie tracą małe sklepy, domy handlowe, domy to- decline. Currently, in , retail trade together warowe oraz supersamy. Aktualnie w Polsce handel with associated services generates about 17% of detalicznym wraz z towarzyszącymi usługami mu GDP. Large-format retail also consolidates in smaller towarzyszącymi wytwarza około 17% PKB. Handel towns, where it competes with smaller retail outlets wielkopowierzchniowy umacnia się także w mniej- and drives them out of business. In these towns, the szych miastach, gdzie konkuruje i wypiera mniejsze emergence of shopping centres can also be observed. placówki handlowe. W tych miastach można obserwo- Material and research methodology waćMateriał także i powstawanie metodyka badań centrów handlowych.

Two parts were distinguished in this work: W pracy wyróżniono dwie części teoretyczną theoretical and empirical. The theoretical part i empiryczną. W części teoretycznej dokonano cha- undertakes to characterise the term “trade” as well as rakterystyki pojęcia handel, opisano etapy jego roz- the stages of its development and functions it fulfils woju oraz funkcje jakie pełni (szczególnie handel (especially large-format retail). The second part of wielkopowierzchniowy). Druga część pracy ma cha- the study is of empirical character and analyses the rakter empiryczny dokonano w niej analizy wyposa- equipment of a city with the retail sub-product. The żenia miasta w subprodukt handlowy. Wskazano lo- location of individual business entities, as well as the kalizacje poszczególnych podmiotów gospodarczych, target consumers of the retail offer were specified. a także docelowych odbiorców oferty handlowej. On–– the basis of the literature, the following Na–– podstawie literatury poszukiwano odpowiedzi questions–– were addressed: na następujące pytania: what is the direction of changes in retail trade, ––w jakim kierunku podążają zmiany w handlu de- ––what is the demand for retail space in Biała talicznym, ––Podlaska, ––jak wygląda zapotrzebowanie na przestrzeń what are the main factors of trade development, ––handlową w mieście Biała Podlaska, what is the location of large-format retail jakie są główne czynniki rozwoju handlu, ––(LFR) facilities in the city and what are its jaka jest lokalizacja wielkopowierzchniowych ––determinants, ––obiektów handlowych (WOH) w mieście oraz co what is the impact range of LRF in Biała Podlaska, ją warunkuje, what are the development prospects of retail ––jaki jest zasięg oddziaływania WOH w Białej space in Biała Podlaska and what are its Podlaskiej, determinants? jakie są perspektywy rozwoju przestrzeni To this end, a questionnaire survey in a group sprzedażowej w Białej Podlaskiej oraz co ją wa- of 100 inhabitants of the city of Biała Podlaska runkuje . was conducted in order to determine the areas of W tym celu zostało przeprowadzone badanie an- retail service provided by retail networks and the kietowe na próbie 100 mieszkańców miasta Biała interaction between the main retail facilities. The Podlaska mające na celu określenie obszarów obsługi purchasing behaviour of the respondents and their handlowej przez sieci handlowe miasta oraz wzajem- comfort zones while shopping in various types of ne oddziaływanie głównych obiektów handlowych. retail outlets were defined. “The study of conditions Określono zachowania nabywcze ankietowanych and directions of spatial planning of Biała Podlaska” oraz strefy komfortu dokonania zakupów w różnych and statistical data of the Central Statistical Office rodzajach placówek handlowych. Do analizy i oceny (GUS) were also used to analyse and evaluate the rozmieszczenia oraz oddziaływania sieci handlo- distribution and impact of retail chains. wych wykorzystano również „Studium uwarunko- wań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Biała Podlaska” oraz dane statystyczne GUS.

75 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski The essence and tendency of changes in retail trade Istota i tendencje zmian w handlu detalicznym

Trade is an economic activity whose purpose is Handel jest działalnością gospodarczą, której zada- to mediate in the money-for-goods exchange and niem jest pośredniczenie w wymianie towarowo-pie- its activity consists in the purchase of goods for niężnej, jego działalność polega na zakupie towarów further resale (Pilarczyk 2001). It can be considered w celu dalszej odsprzedaży (Pilarczyk 2001). Można in a functional as well as an institutional approach. go rozpatrywać w ujęciu funkcjonalnym jak również Retail trade plays the most important role in w ujęciu instytucjonalnym. the turnover of commodities, whereby goods are Najważniejszą rolę w obrocie towarowym pełni transferred from the exchange zone to production handel detaliczny, dzięki któremu towary są prze- usage or consumption zone (Adamowicz 2015). noszone ze sfery wymiany i trafiają do sfery zużycia Purchasers in retail trade are mainly individual produkcyjnego bądź spożycia (Adamowicz 2015). consumers and, to a lesser extent, collective Nabywcami w handlu detalicznym są głównie kon- consumers and producers (Zakrzewski 1989). sumenci indywidualni, w mniejszym stopniu konsu- According to Kotler, retail may include all types menci zbiorowi oraz wytwórcy (Zakrzewski 1989). of activities that are designed to sell services and Według Kotlera do sprzedaży detalicznej możemy zali- products to the consumer without intermediaries, for czyć wszystkie rodzaje działalności, które mają na celu their non-commercial personal use. Organisational sprzedaż usług i produktów bez pośredników, konsu- units that conduct such sales conduct retail trade, mentowi do jego niekomercyjnego osobistego użytku. whether they are wholesalers, manufacturers or Jednostki organizacyjne prowadzące taką sprzedaż retailers. One of the most important characteristics nieważne czy są to hurtownicy, producenci, czy sprze- of retail trade, beside a large number of customers, is dawcy detaliczni zajmują się handlem detalicznym. concluding and finalising commercial transactions, Jedną z ważniejszych cech handlu detalicznego, poza which are small in terms of their value and quantity. dużą liczbą klientów, jest zawieranie i finalizowanie The payment for the purchased goods is usually niewielkich pod względem wartościowym oraz ilo- immediate (Kościcka-Gębska, Tul-Krzyszczuk, ściowym transakcji handlowych. Za zakupione towa- Gębski 2009). Trade exchange is classified as an ry zapłata przeważnie jest natychmiastowa (Kościc- important branch of business and, together with ka-Gębska, Tul-Krzyszczuk, Gębski 2009). Wymiana repair services, it constitutes a branch of the handlowa jest zaliczana do ważnych gałęzi działalno- national economy. There are various forms of retail ści gospodarczej, a razem z naprawami stanowi dział trade that can be defined as methods of organising gospodarki narodowej. Występują różne formy handlu the relations between sellers and buyers. Most detalicznego, które można zdefiniować jako sposo- commonly, three basic forms of retail trade are by organizacji kontaktów sprzedawców z kupujący- distinguished: stationary, mail order and door-to- mi. Najczęściej wyróżnia się trzy formy podstawowe door trade (Adamowicz, Zaręba 2015). w handlu detalicznym: handel stacjonarny, wysyłko- Fixed retail outlets are used in the most wy, oraz obwoźny (Adamowicz, Zaręba 2015). widespread stationary retail. They are permanently W najbardziej rozpowszechnionym handlu stacjo- located in one place and differ in terms of size and narnym, są wykorzystywane stałe punkty sprzeda- type of retail facility. Each retail facility has an ży detalicznej, czyli są one zlokalizowane przez cały individual construction form, specified for the czas w jednym miejscu i różnią się od siebie wielko- individual investor (Kucharska, Twardzik 2007). At ścią oraz rodzajem obiektu handlowego. Każdy obiekt present, stationary outlets include mainly: discount sprzedaży detalicznej ma indywidualną, określoną stores, regular and specialty department stores, dla poszczególnego inwestora, formę budowlaną (Ku- supermarkets selling mainly groceries, shops charska, Twardzik 2007). Aktualnie do stacjonarnych specialising in one or more types of products, all punktów sprzedaży zaliczają się przede wszystkim: specialist stores, petrol stations, kiosks and vending sklepy dyskontowe, domy towarowe, domy handlo- machines, which are classified as small retailers we, supersamy, sklepy branżowe lub wielobranżowe, (Adamowicz, Zaręba 2015). wszystkie sklepy specjalistyczne, stacje benzynowe, A popular form of retail trade is door-to-door kioski oraz automaty, które zaliczają się do punktów trade, with particularly developed sales from vans sprzedaży drobnodetalicznej (Adamowicz, Zaręba visiting towns during scheduled tours. Such mode 2015). of sales plays a significant role in supplying rural Popularną formą w handlu detalicznym jest handel or camping areas, particularly where maintaining obwoźny w którym rozwinięta jest sprzedaż z samo- shops is difficult and unprofitable. Door-to-door chodów, systematycznie objeżdżających zaplanowane trade also includes markets and bazaars. miejscowości. Taka sprzedaż odgrywa znaczącą rolę A rapidly growing form of trade is the so-called w zaopatrywaniu obszarów wiejskich lub letnisko- e-commerce, that is virtual or electronic commerce. wych, w szczególności miejsc gdzie jest trudne i nie- The exchange of goods occurs then through the opłacalne utrzymywanie sklepów. Do handlu obwoź- Internet. The dominant form of e-commerce is an nego zalicza się również targowiska i bazary. online shop or store which presents a commercial Szybko rozwijającą się formą handlu jest handel offer on websites, where descriptions of products, wysyłkowy tak zwany e-handel i e-commerce, czyli photos, multimedia or video presentations are wirtualny lub elektroniczny. Do wymiany towarów available. The transaction is finalized electronically dochodzi za pośrednictwem sieci internetowej. Domi-

76 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... and the product is delivered via mail, courier, or by nującą formą w e-handlu jest sklep internetowy, który electronic means. prezentuje ofertę handlową na stronach www, gdzie The role of retail trade in Poland increased in the umieszcza się opisy produktu, zdjęcia, prezentację post-1989 transition period. The aim was to create multimedialną lub filmową oraz artykuły. Transakcja a market for consumer products and to reduce the finalizowana jest drogą elektroniczną, a dostawa jest dominance of economy based on manufacturing przeprowadzana za pośrednictwem poczty, kuriera industry. The system transformation led to an lub również drogą elektroniczną. abrupt increase in the consumption of food or non- Rola handlu detalicznego w Polsce wzrosła w okre- food products and services, which were becoming sie transformacji po 1989 r. Celem było wykreowanie increasingly available. Retail trade began to play rynku produktów konsumpcyjnych i zmniejszenie an important role in the system. Especially in large stopnia dominacji gospodarki opartej na przemyśle cities, the distribution sector offered consumers ciężkim. Transformacja systemowa przyczyniła się a wide variety of products available and an open do nagłego zwiększenia konsumpcji coraz powszech- but competitive market for manufacturers. Due to niej dostępnych produktów żywnościowych, nieżyw- the investments of foreign and Polish companies, nościowych i usług. Handel zaczął pełnić ważną rolę the developing trade contributed to the growth of systemową. Zwłaszcza w wielkich miastach sektor consumption and intensification of competition dystrybucyjny ofiarował konsumentowi obfitość ofer- while maintaining the required quality and low ty a producentowi otwarty lecz konkurencyjny rynek. price level. The estimates show that foreign Rozwijający się handel dzięki doinwestowaniu przez investments in the commercial sector in Poland zagraniczne i polskie firmy przyczynił się do wzro- have reached more than 50 billion USD. In addition stu konsumpcji, nasilenie konkurencji wszystkich to that, Polish capital investments are estimated at ze wszystkimi przy zachowaniu wymaganej jakości over 15 billion USD. Trade development contributes i niskiego poziomu cen. Z szacunków wynika, że za- to the development of the entire economy. graniczne inwestycje w sektor handlowy w Polsce Investments in the distribution sector stimulated wyniosły ponad 50 miliardów dolarów. Do tego do- and boosted the economy, bringing investments in chodzą inwestycje kapitału polskiego, które szacuje services and production, which had a great impact się na ponad 15 mld dolarów. Rozwój handlu przyczy- on the labour market and economic development. nia się do rozwoju całej gospodarki. Inwestycje sekto- Nowadays, commerce along with services, generates ra dystrybucji stymulowały i pobudzały gospodarkę, around 17% of GDP and is, to some extent, the key pociągając za sobą inwestycję w usługi, produkcję, co to modernity. Owing to the strength and vitality miało olbrzymie znaczenie dla rynku pracy oraz roz- of the distribution sector in the last two decades, woju gospodarczego. Współcześnie wraz z usługami new facilities have been built in Poland and the handel wytwarza około 17% PKB i w pewnym stopniu modernisation of the existing commercial and stanowi klucz do nowoczesności. Dzięki sile i żywot- service facilities has taken place, which can also be ności sektora dystrybucji w ostatnich dwóch dekadach seen as a contributing factor to changes in the model w Polsce powstały nowe obiekty, zostały przeprowa- of day-to-day life (Faliński 2014). dzone modernizacje istniejących obiektów handlo- The development of the distribution and retail wych i usługowych, co można traktować również jako trade sector within the market economy was czynnik, który przyczynił się do zmiany modelu co- manifested in the emergence of new, large-format dziennego życia (Faliński 2014). retail facilities and withdrawal of small and Rozwój sektora dystrybucji i handlu detalicznego medium-sized stores. Before 1990, supermarkets w ramach gospodarki rynkowej ujawnił się powsta- selling mainly groceries, as well as cooperative or niem nowych, wielkopowierzchniowych obiektów state-owned department stores, were considered handlowych oraz wycofywaniem sklepów małych to be large-format retail facilities. These shops i średnich. Za sklepy wielkopowierzchniowe przed operated basing on a central management system rokiem 1990 uznawano supersamy oraz spółdzielcze (Wrzesińska 2008). At least 3 stages of development i państwowe domy towarowe. Te sklepy funkcjonowa- of the retail trade network within the market ły w oparciu o system centralnego zarządzania (Wrze- economy can be distinguished. sińska 2008). Można wyróżnić co najmniej 3 etapy The first stage took place in the early 1990s. It rozwoju sieci handlu detalicznego w ramach gospo- was related to the privatisation and consolidation of darki rynkowej. retail chains after the collapse of the central planning Pierwszy etap przebiegał na początku lat 90 XX w. economy system, which was the period of overall Był on związany z prywatyzacją i konsolidacją sieci shortage of products. The strong demand for retail handlowych po upadku systemu centralnego plano- space in cities was partially met by the emergence wania, kiedy panował okres niedoborów. Silne zapo- of a number of small outlets, which were located in trzebowanie na przestrzeń handlową w miastach było the outbuildings of tenement houses, and in blocks of uzupełniane poprzez powstające licznie małe placów- flats from higher stories to basements (Kaczmarek, ki, które były lokalizowane w oficynach kamienic, na Szafrański 2007). The store of a Polish-Austrian piętrach, parterach oraz w piwnicach bloków miesz- brand was the first western , kalnych (Kaczmarek, Szafrański 2007). Sklep polsko which was opened in Warsaw in 1990. Globi was the -austriackiej firmy Billa był pierwszym zachodnim pioneer of discount stores on the Polish market, while supermarketem, który powstał w Warszawie w 1990 the first hypermarket was HIT, owned by a German roku. Prekursorem dyskontowych sklepów na rynku

77 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski brand Dohle, which started its operations in Poland polskim była sieć Globi, natomiast pierwszym hiper- in 1993 (Wrzesińska 2008). marketem był HIT, należący do niemieckiego Doh- The second stage took place in the last five le, który rozpoczął działalność w Polsce 1993 roku years of the twentieth century. During this period, (Wrzesińska 2008). the network of small retail outlets was gradually Drugi etap miał miejsce w ostatnim pięcioleciu XX supplemented with modern shopping facilities. w. W tym okresie sieć małych placówek handlowych The biggest Polish cities became location sites of zaczęto stopniowo uzupełniać nowoczesnymi obiekta- supermarkets, hypermarkets and discount stores. mi handlowymi. Miejscem lokowania supermarketów, Investors in the retail sector were mostly companies hipermarketów oraz dyskontów stały się największe from Germany and France, as well as Portugal, the polskie miasta. Inwestorami w sektorze handlu były Netherlands, and the United Kingdom. Till koncerny przeważnie z Niemiec i Francji, a także Por- 2005 the first 20 commercial investors launched tugalii, Holandii, Austrii i Wielkiej Brytanii. Pierw- 1466 discount stores, 263 hypermarkets and 1270 szych dwudziestu inwestorów handlowych do roku supermarkets in Poland. The participation of these 2005 uruchomiło w Polsce 1466 sklepów dyskonto- establishments in food product trade was estimated wych, 263 hipermarketów, oraz 1270 supermarketów. at 50% (Kaczmarek, Szafrański 2007). In 1995, the Łączny udział tych placówek w handlu produktami first shopping centre in Poland was opened in Janki spożywczymi szacowany był na 50% (Kaczmarek, near Warsaw (Wrzesińska 2008). Szafrański 2007). W roku 1995 w Polsce powstało The third stage began at the beginning of the 21st pierwsze centrum handlowe w Jankach koło Warsza- century and was characterized by the emergence of wy (Wrzesińska 2008). modern shopping2 malls with the floor area of over Trzeci etap rozpoczął się na początku XXI wieku 10 thousand m , in which the large-format retail i wyróżniał się lokalizacją nowoczesnych centrów han- trade was connected with a wide range of services, dlowo-usługowych2 (shopping mall), o powierzchni po- catering, entertainment and cultural services wyżej 10 tys. m , w których handel wielkopowierzch- (Kaczmarek, Szafrański 2007). In 2015, there were niowy powiązany został z szeroką ofertą usługową, 481 shopping centres in2 Poland with a total area gastronomiczną, rozrywkową i kulturalną (Kaczma- exceeding 11 million m (PRCH RETAIL RESEARCH rek, Szafrański 2007). W 2015 r. istniało w Polsce 481 FORUM 2015). The development of modern large- centrów handlowych2 o łącznej powierzchni przekra- format retail stores in Poland was very rapid, even czającej 11 mln m (PRCH RETAIL RESEARCH FORUM in comparison with Western European countries, 2015). Rozwój wielkopowierzchniowych nowocze- which underwent a similar process of expansion at snych sklepów w Polsce był bardzo szybki nawet w po- the turn of 70’s and 80’s. It took 6-7 years to open równaniu do krajów Europy Zachodniej, które prze- around 150 hypermarkets in Poland. In comparison, chodziły taki proces ekspansji na przełomie lat 70–80. in Spain it took 20 years (Wrzesińska 2008). Stworzenie około 150 hipermarketów w Polsce trwało In the initial period of transition in Poland, 6-7 lat, a dla porównania w Hiszpanii 20 lat (Wrzesiń- a significant decline in the number of regular and ska 2008). specialty department stores was recorded. This W początkowym okresie transformacji Polska no- trend reversed in 1998, when this sector attracted towała znaczny spadek liczby domów handlowych the interest of foreign investors, who became the i towarowych. W roku 1998 trend ten się odwrócił owners of more than one third of these facilities. gdy tym sektorem zainteresowali się inwestorzy za- A growing number of premium-priced branded graniczni, którzy stali się właścicielami więcej niż items was added to the commercial offer, mainly jednej trzeciej części tych obiektów. W skład oferty to- for higher-income consumers. Department and warowej coraz częściej wchodziły artykuły markowe speciality department stores, as well as large o wygórowanych cenach, które przeznaczono głównie supermarkets selling mainly groceries grew faster dla konsumentów o wyższych dochodach. Domy han- than hypermarkets and supermarkets. Nowadays, dlowe i towarowe, również supersamy rozwijały się the number of the other types of large facilities, szybciej niż hipermarkety i supermarkety. Teraz sys- such as department stores and department tematycznie zmniejsza się liczba pozostałych typów houses, is systematically decreasing. Department dużych obiektów czyli domów towarowych i handlo- stores try to return to their classic wide range wych. Domy towarowe próbują powrócić do swojej of assortment and high quality services, while klasycznej szerokiej oferty asortymentowej i wysokie- specialty department stores narrow it to a more go poziomu usług, natomiast domy handlowe zawęża- specified offer of a particular industry. In the years ją pogłębioną ofertę handlową w określonej branży. 1999-2015, the average retail area of hypermarkets W latach 1999–2015 średnia powierzchnia sprzedażo- decreased2 from over 8,000 m2 to slightly over wa hipermarketów zmniejszyła2 się z ponad 8 tysięcy 6,000 m . This is due to the expansion of this do nieco ponad 6 tysięcy m . Wynika to z ekspansji form of trade in medium-sized cities, not only in tej formy handlu w miastach średniej wielkości, a nie large agglomerations. The average retail area in2 tylko w dużych aglomeracjach. Średnia powierzchnia supermarkets 2 has increased from almost 700 m handlowa w supermarketach2 wzrosła natomiast z nie- to over 800 m . Department stores and specialty całych 700 do ponad 800 m . Domy towarowe i han- department stores are characterized by the size of dlowe charakteryzują się niezmienną na przestrzeni retail space unchanged over the years. Poland is an lat powierzchnią sprzedaży. Polska jest krajem, w któ- example of a country where internationalisation of rym internacjonalizacja handlu przebiega niezwykle

78 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... trade is extremely dynamic, which is boosted by dynamicznie, czemu sprzyja nadal chłonny rynek we- the still receptive internal market. wnętrzny. The dynamic development of foreign investments W wyniku dynamicznie rozwijających się inwesty- in trade market resulted in almost complete cji zagranicznych w handlu ukształtował się niemal monopoly of foreign operators managing the całkowity monopol operatorów zagranicznych obsłu- hypermarket segment and their dominance in the gujących segment hipermarketów oraz ich dominacja segment of discount stores and supermarkets. w segmencie sklepów dyskontowych i supermarke- Among the network companies operated by domestic tów. Wśród przedsiębiorstw sieci będącej w dyspozy- capital, there are also supermarkets of the PSS cji kapitału krajowego, są również supermarkety PSS “Społem” and other new organisations. The majority „Społem” i innych nowych organizacji. Większość tych of these outlets operate on a franchise basis, where punktów działa na zasadach franczyzowych, dominuje the form of discount stores is the most common. The tu forma sklepów o profilu dyskontowym. Szybki roz- rapid development of foreign networks triggered the wój sieci zagranicznych wymusił procesy prywatyza- privatisation process, contributed to the activation cyjne, przyczynił się do aktywizacji przedsiębiorczości of Polish entrepreneurs, and encouraged imitative pośród polskich przedsiębiorców i uaktywnił odruchy tendencies among the domestic capital in the trade naśladowcze dla rodzimego kapitału znajdującego się market (Adamowicz and Zaręba 2015). When w handlu (Adamowicz i Zaręba 2015). Przy porównaniu comparing the retail turnover of domestic chains obrotów detalicznych sieci krajowych z zagranicznymi, of shops with foreign ones, the calculation where w obliczeniach, gdzie kryterium jest wartość sprzeda- the criterion is the value of sales per an area unit ży w przeliczeniu na jednostkę powierzchni wynika, iż clearly shows that the shop chains owned by Polish większą efektywnością ekonomiczną cechują się sieci enterprises have higher economic efficiency. stanowiące własność polskich przedsiębiorstw. Since 2004, there has been a noticeable change Od roku 2004 zauważalna jest zmiana w tenden- in location trends and in the size of shop floor area. cjach lokalizacyjnych oraz wielkości powierzchni Compared to the 1990s, there are more shops with sklepów. W porównaniu do lat 90ych powstaje więcej less floor area and, as a rule, they are opened in sklepów o mniejszej powierzchni, a obiekty takie po- smaller towns than before. In the initial expansion wstają często w coraz mniejszych miastach. Przecięt- phase, an average2 hypermarket covered an area of na powierzchnia hipermarketu w2 początkowej fazie about2 9,000 m , while in 2006 it decreased to 7,000 ekspansji wynosiła około 9 tys. m2, natomiast w 2006 m . In order to compete, develop and strengthen roku zmniejszyła się do 7 tys. m . Aby konkurować, their position on the market, retail chains are rozwijać się i umacniać na rynku, sieci starają się po- trying to expand their influence by changing their szerzać swoje wpływy przez co zmieniają formaty operational format whereby hypermarkets are działalności poprzez zamianę hipermarketów na su- transformed into supermarkets and supermarkets permarkety a supermarketów na dyskonty, podejmują into discount stores. They also often resolve to też często decyzje w sprawie fuzji i przejęć. conduct mergers and acquisitions. Najmłodszą formą na polskim rynku dystrybucji Shopping centres are the youngest form of the są handlowe, które były budowane zazwyczaj Polish distribution market. Usually, they used to be w pewnej odległości od śródmieść dużych miast, obec- built away from the city centres, but currently all nie wszystkie ważniejsze miasta w kraju posiadają ta- major cities possess such facilities nationwide. There kie obiekty. Nadal jednak istnieje zapotrzebowanie na is still a demand for this type of establishments, tego typu placówki zwłaszcza w mniejszych miastach especially in smaller towns (Wrzesińska 2008). (Wrzesińska 2008). The economic crisis which emerged in Europe Kryzys gospodarczy, który w Europie ujawnił się in 2008 was milder in Poland than in other EU w 2008 roku, w Polsce przebiegał łagodniej niż w in- member states. One of the reasons was a thriving nych państwach członkowskich UE. Jedną z przyczyn domestic trade characterised by high creativity and był prężnie rozwijający się handel wewnętrzny, któ- innovation, which attracts investments in support ry cechuje się wysoką kreatywnością i innowacyjno- services, infrastructure and industrial production. ścią, co pociąga za sobą inwestycje w towarzyszących It alleviated the effects of the global crisis in Poland. usługach, infrastrukturze i produkcji przemysłowej. In the years 2008-2012, in our country trade was the Łagodziło to skutki światowego kryzysu w naszym second largest sector after heavy industry, whose kraju. W latach 2008-2012 handel w naszym kraju był share in GDP was between 16.7 and 17.1%, which drugim po przemyśle sektorem gospodarki, którego means that it was higher than the average in the EU udział w PKB kształtował się w przedziale między 16,7 countries. During the crisis, trade achieved a higher a 17,1% co oznacza, że był wyższy niż średnio w kra- rate of growth than the manufacturing industry jach Unii Europejskiej. W czasie kryzysu handel noto- sector. In spite of the dynamic development of large- wał wyższą dynamikę wzrostu od sektora przemysłu. format retail facilities, domestic trade in Poland has Mimo dynamicznego rozwoju wielkopowierzchnio- a very fragmented structure of operating entities. wych obiektów handlowych handel wewnętrzny Medium and large enterprises are owned by foreign w Polsce posiada bardzo rozdrobnione struktury pod- entities, while the domestic sector is composed miotowe, Do zagranicznych podmiotów należą średnie predominantly of micro-enterprises (Kłosiewicz- i duże przedsiębiorstwa, natomiast w skład krajowego Górecka 2014). sektora wchodzą w dominującej części mikrofirmy (Kłosiewicz-Górecka 2014).

79 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski Functions of large-format retail trade Funkcje handlu wielkopowierzchniowego

The primary function of trade is to change the size Podstawową funkcją handlu jest zmiana rozmia- and structure of the commodity flow between the ru i struktury masy towarowej między sferą pro- sphere of production and the sphere of consumption. dukcji i sferą konsumpcji. Układ masy początkowej The initial form of this flow is shaped by the jest kształtowany dzięki producentom, oznacza to, iż manufacturers, which means that it is characterised charakteryzuje się dużymi partiami dostaw i często by large batches of deliveries and often narrow wąskim asortymentem. Układ masy końcowej zosta- assortments. The final form of the commodity flow je dostosowany do osobistych preferencji odbiorców is adjusted to the personal preferences of customers oczekujących na ofertę, która zaspakaja ich potrzeby looking for an offer that satisfies their demands poprzez nabycie produktów w małej ilości. Zadaniem by purchasing a small quantity of goods. The handlu jest ograniczanie i łagodzenie powstających task of trade is to limit and mitigate the emerging rozbieżności, rodzajowych, przestrzennych, czaso- divergences (generic, spatial, temporal, concerning wych, asortymentowych i ilościowych pomiędzy po- the assortment and quantity) between the initial czątkowym i końcowym układem dóbr (Kucharska, and the final arrangement of goods (Kucharska, Twardzik 2007). Można wyróżnić takie funkcje pod- Twardzik 2007). The basic functions are: creating stawowe jak: kreowanie różnorodnej struktury ofer- a heterogeneous structure of the offer, managing ty, kierowanie obrotem towarów w czasie, skupianie the handling of goods over time, concentrating the produkcji, która jest terytorialnie rozproszona, for- production which is territorially dispersed, forming mowanie pojedynczych partii towarów, modelowanie single batches of goods, shaping the assortment struktur asortymentowych towarów i in. (Szczepan- structures of goods etc. (Szczepankiewicz 2011). kiewicz 2011). Therefore, the main function of trade is to create Główną funkcją handlu jest więc kreowanie zróż- a diversified structure of the commodity offer for nicowanej struktury oferty towarowej dla nabywców, buyers, with the initial form of the offer significantly która różniła się znacznie w układzie początkowym changed in comparison with the final one. The task oraz końcowym. Handel ma za zadanie dopasować of trade is to adjust the supply offers to the demand oferty podażowe do ujawnionego na rynku popytu. Na occurring on the market. The production sphere sferę produkcji można oddziaływać dzięki informowa- can be influenced by informing manufacturers niu producentów o tym na jakie dobra jest zapotrzebo- about which goods are in demand on the buyers’ wanie przez nabywców. Handel ma również wpływ na side. Trade also affects the sphere of consumption sferę spożycia dzięki pobudzeniu klientów do zakupu by encouraging customers to buy goods that are dóbr, które są oferowane przez producentów lub dzię- offered by manufacturers or by informing them of ki informowaniu o danej ofercie asortymentowej (Ku- the offered product range (Kucharska, Twardzik charska, Twardzik 2007). 2007). Koordynowanie obrotem towarów w czasie wy- Coordinating the turnover of commodities over nika m.in. z rozbieżności, która powstaje pomiędzy time results, among others, from the difference czasem od wyprodukowania do konsumpcji. Istnienie created by the duration of time that has passed handlu jest w pełni uzasadnione poprzez różnice prze- between production and consumption. The strzenne, występuje w wielu przypadkach ogromna existence of trade is fully justified by the spatial różnica między miejscem produkcji, a użytkowania. differences: in many cases, there is a huge difference Handel jest odpowiedzialny za koncentrowanie w jed- between the place of production and the place of nym punkcie towarów, których wytwarzanie jest tery- usage. Trade is responsible for concentrating in one torialnie rozproszone i zajmuje się dystrybucją danego place the goods whose production is dispersed and dobra do miejsc w których występuje na nie zapotrze- distributes certain goods to places where they are in bowanie (Pilarczyk, Sławińska, Mruk 2001). demand (Pilarczyk, Sławińska, Mruk 2001). Zadaniem handlu jest formowanie pojedynczych The task of trade is to form single batches of partii towarów, co wynika z braku zgodności między goods, which results from the discrepancy between wielkością partii dostawy, a preferowaną przez na- the size of a delivery batch and the quantity of goods bywców partią zakupu. Ważnym zadaniem handlu that a buyer wants to purchase. One important task jest odpowiednie wyrównanie różnicy ilościowej, któ- of trade is to minimise the quantitative difference ra występuje między ofertą producentów, a zapotrze- which occurs between the manufacturers’ offer and bowaniem zgłaszanym przez nabywców. the demand reported by the buyers. Przez handel dokonuje się również odpowiedni do- It is through trade that an appropriate selection bór i kształtowana jest struktura asortymentowa tak is made and an assortment structure is built in order aby oferta spełniała oczekiwania nabywców. Produk- to meet buyers’ expectations. Goods, when passing ty przechodząc ze sfery produkcyjnej do sfery, w któ- from the sphere of production to the sphere of rej dokonuje się obrót, klasyfikowane są według gałęzi transactions, are classified according to the industry przemysłu. W chwili sprzedaży decydujący wpływ they belong to. The kind of demands they satisfy is, na ich uporządkowanie ma rodzaj zaspokajanych po- at the moment of sale, a decisive factor determining trzeb. Podstawowym kryterium, które ma wpływ na this classification. The basic criteria that influence kształtowanie asortymentu handlowego są potrzeby the formation of commercial assortment are oraz komplementarność i substytucyjność produk- the needs along with the complementarity and tów. Głównym celem handlu detalicznego jest więc

80 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... substitutability of products. The main purpose of sprostanie potrzebom i preferencjom konsumentów retail trade is to meet the needs and preferences poprzez dostosowanie oferty towarowej co do asor- of consumers by adjusting the product offer to the tymentu jak również wielkości do ich indywidualnego assortment as well as the quantity to individual zapotrzebowania, ale też wykreowanie odpowiednich needs, but also to create appropriate purchasing warunków zakupu, które zaoszczędzą czas jak i wysi- conditions that will save time and effort (Kucharska łek (Kucharska 2010). 2010).–– Można–– wyodrębnić również inne funkcje handlu Other functions of retail trade are: detalicznego takie jak: Organising an efficient physical flow of Organizowanie sprawnego fizycznego przepły- products from, usually, a limited number of wu produktów z przeważnie ograniczonej ilości ––manufacturing companies to all points of sale, przedsiębiorstw wytwórczych do wszystkich which are often dispersed over a large area. ––punktów sprzedaży często rozrzuconych na du- Providing a wide range of products that belong żym obszarze, ––to one or more different categories, which Zapewnianie bogatej oferty produktów, które makes the choice easier for buyers. należą do jednej lub kilku różnych kategorii to- ––Creating an appropriate product offer with ––warów, co ułatwia dokonywanie wyboru kupu- regard to quality and quantity. jącym, Skilful management of the flow of goods in ––Kreowanie odpowiedniej oferty towarowej co do ––space and over time, using appropriate indices jakości oraz ilości, of stock inventory and commodity turnover. Umiejętne kierowanie strumieniami przepływu Taking the risk associated with transferring towarów w przestrzeni i w czasie przy wykorzy- ––ownership and payments from the buyer to the ––staniu odpowiednich wskaźników zapasów ma- manufacturer. gazynowych i rotacji towarów, Creating an appropriate atmosphere in retail Ponoszenie ryzyka związanego z przekazywa- ––outlets and providing adequate after-sales ––niem tytułu własności i transferem opłat w dro- services. dze od nabywcy do producenta, Providing comprehensive information and Kreowanie odpowiedniej atmosfery w placów- advice as well as maintaining other ways of ––kach handlowych i świadczenie odpowiednich communication with the market (Kucharska, usług posprzedażowych, Twardzik 2007). Udzielanie kompleksowej informacji oraz do- TheSales following function functions - may be distinguished on radztwo, a także prowadzenie innych sposo- the basis of activities performed in retail trade: bów komunikowania się z rynkiem (Kucharska, which includes; specification Twardzik 2007). of the range of goods (assortment), the time (shop Na podstawie czynności realizowanych w handlu working hours) and the place (appropriate store detalicznymFunkcję sprzedaży możemy wyodrębnić - następujące funk- location) in which they are offered to customers. cje: The display of the goods, demonstration of their w której zawiera się określa- advantagesPurchase and function provision - of competent customer nie, jak duży wachlarz towarów (asortyment), kiedy service are carried out as part of this function. (czas pracy sklepu) oraz gdzie (odpowiednia lokaliza- includes the selection of cja sklepu) będzie zaoferowany klientom. W ramach appropriate suppliers of particular goods which tej funkcji organizowana jest ekspozycja towarów, de- are put on sale at a particular retail establishment, monstrowaneFunkcję zakupu są ich zalety - i dokonywana kompetent- specifying the order placement date with the na obsługa klientów. supplier as well as the size of the batch of goods obejmującą wybór odpowied- which is ordered, arranging the terms and nich dostawców poszczególnych towarów, które są conditions of the transaction, signing purchase wystawiane na sprzedaż w konkretnej placówce han- agreements,The function organising of maintaining the delivery appropriate of goods to dlowej, określenie daty składania zamówienia u do- ainventory retail establishment; - stawcy jak i również wielkości partii towaru, która jest zamawiana, uzgadnianie z dostawcą warunków includes receipt of appropriate deliveries transakcji,Funkcję podpisywanie utrzymywania umów odpowiednich zakupu, organizację zapasów of goods, their placement in merchandise niches of planowych- dostaw towarów do placówki handlowej; assortment stocks, held in the sales room and in in-store magazines of a given retail establishment, obejmującą przyjmowanie odpowiednich dostaw good safeguarding the goods against theft or towarów, rozmieszczanie w niszach towarowych za- destructive damage, preparation of all goods for pasów asortymentu, będących na sali sprzedażowej sale and precautions against creating a surplus of i w magazynach sklepowych danej placówki handlo- goods which are unnecessary at a given time; wej, dobre zabezpieczenie towarów przed kradzieżą The above-mentioned functions can apply to bądź zniszczeniem, przygotowanie wszystkich towa- both small retail outlets and large businesses that rów do sprzedaży i dbałość o to, aby nie powstawał can be composed of tens or hundreds of outlets. The duży nadkład towarów, które nie są niezbędne w da- essence of the function remains the same all the nej chwili; time, only the scale and manner of implementation Wymienione wyżej funkcje mogą się odnosić za- may change. Of the trade functions discussed above równo do jednego małego punktu sprzedaży deta-

81 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski we – distinguish– the following tasks of retail trade licznej, jak i dla dużego przedsiębiorstwa, które może (Szulce et al. 2008): liczyć dziesiątki czy setki punktów sprzedaży. Istota ––Collecting a variety of goods that come from funkcji jest cały czas taka sama, zmienia się jedynie many sources in one place, skala i sposób realizacji. Z omówionych wyżej funkcji ––Offering goods in such a way that all interested handlu–– wyróżniamy następujące zadania handlu deta- buyers have the easiest possible access to them. licznego (Szulce i in. 2008): Constant replenishment of the stock of goods ––Zbieranie w jednym miejscu przeróżnych towa- which are on offer, so that there is no shortage rów, które pochodzą z wielu źródeł, ––of a given commodity; the products should be Oferowanie dóbr w taki sposób, aby wszyscy za- always available to each interested customer. ––interesowani nabywcy mieli jak najłatwiejszy do Selling goods in quantities which are most nich dostęp. readily purchased for current consumption ac- Ciągłe uzupełnianie zapasu towarów, które są cording to the requirements and needs of each w ofercie, aby nie zdarzyła się sytuacja, w której consumer będzie brakowało danego dobra, produkty po- The efficient execution of the specified functions ––winny być zawsze dostępne dla każdego zainte- enables commercial enterprises to achieve resowanego klienta. competitive advantage on the market. In order to Sprzedawanie towarów w takich ilościach, które achieve such an advantage, one may apply any of są najchętniej nabywane do bieżącej konsumpcji, the selected strategies of operation such as the według wymagań i potrzeb każdego konsumenta cost cutting strategy, diversification strategy, Sprawna realizacja wyszczególnionych funkcji competition avoidance strategy and strategy of pozwala przedsiębiorstwom handlowym osiągnąć cooperation or concentration (Kucharska, Twardzik przewagę konkurencyjną na rynku. W celu osiągnię- 2007). Choosing the best strategy of operation has cia takiej przewagi może być zastosowana jedna z wy- to be adapted to an appropriate organisational form branych strategii działania, takich jak stratega: cięcia of retail trade. kosztów, strategia zróżnicowania, strategia unikania konkurencji oraz strategia kooperacji lub koncentracji (Kucharska, Twardzik 2007). Wybór najlepszej strate- gii działania, trzeba dostosować do odpowiedniej for- Conditions of development and location of large- myUwarunkowania organizacyjnej rozwojuw handlu i detalicznym.lokalizacji handlu wiel- format retail trade in the city of Biała Podlaska kopowierzchniowego w mieście Biała Podlaska

The city of Biała Podlaska is located in the eastern Miasto Biała Podlaska jest położone we wschodniej part of Poland, more precisely in the northern part części Polski, a dokładniej w północnej części woje- of Lublin voivodeship, and is the second largest wództwa lubelskiego i stanowi drugie w stosunku do city in southern Podlachia. Thanks to its location, wielkości miasto na południowym Podlasiu. Dzięki it is an important cultural and economic centre in swojemu położeniu jest to ważny ośrodek kulturowy the region. It is located on an important European oraz gospodarczy w regionie. Jest położone przy waż- transport route where the national road number 2 nym szlaku transportu europejskiego, gdzie znajduje lies, being part of the Berlin- connection, się droga krajowa numer 2, która stanowi część po- and also the main railway line of Berlin-Moscow łączenia Berlin – Moskwa, przez miasto przebiega też service goes through the city. The convenient, albeit główna linia kolejowa relacji Berlin – Moskwa. Dogod- peripheral, location creates many opportunities for ne choć peryferyjne położenie stwarza wiele możli- the development of the city and the region. wości dla rozwoju miasta i regionu. The city of Biała Podlaska does not have preserved Miasto Biała Podlaska nie posiada zachowanej continuity in the public space, it is divided into two ciągłości w przestrzeni publicznej, jest podzielone na parts: the downtown or the city centre and the dwie części śródmiejską i południową. Strefy nie są southern part. The zones are not interconnected, wzajemnie powiązane, jednak dla mieszkańców mia- but for the inhabitants of the city both of them are sta obie części są ważne przy zaspokajaniu potrzeb important in satisfying consumer,(square) educational and konsumpcyjnych, edukacyjnych i kulturowych. Do cultural needs. The central(street) part of the city, i.e. the centralnej części czyli śródmieścia zaliczymy Pl. Wol- downtown, will include: Plac Wolności, ności, Park Radziwiłłów, ul. Brzeską, Pl. Wojska Pol- Park Radziwiłł, ulica Brzeska, Plac Wojska skiego oraz Pl. Szkolny Dwór, natomiast do południo- Polskiego and Plac Szkolny Dwór, while the southern wej należy Plac Trzech Krzyży, część doliny Krzny wraz part includes: Plac Trzech Krzyży, the part of the z parkiem, Park Zofii Las oraz plac przed dworcem PKP Krzna River Valley with the park, Park Zofii Las and oraz częściowo rewitalizowane obszary poprzemysło- the square in front of the railway station and partly we. Przed 1989 rokiem w tej części miasta mieściła się revitalized post-industrial areas. Prior to 1989, this dzielnica przemysłowa, która systematycznie zmienia part of the city housed an industrial district which swoje oblicze i funkcje. systematically changes its appearance and functions. Biała Podlaska zajmuje 4 miejsce wśród miast pod Biała Podlaska is the four th largest cit y in terms of względem liczby ludności w województwie lubelskim, population in Lublin voivodeship, behind cities such wyprzedzają ją takie miasta jak Zamość, Chełm oraz

82 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... as Zamość, Chełm and Lublin. Based on GUS (Eng. Lublin. Opierając się na danych GUS największą liczbę Central Statistical Office) data, the highest number mieszkańców w Białej Podlaskiej odnotowano w 2001 of inhabitants in Biała Podlaska was recorded in roku (59325 mieszkańców). W roku 2016 liczba ludno- 2001 (59325 inhabitants). In 2016, the population ści była mniejsza o około 2 000 osób w porównaniu do was decreased by about 2000 people compared to roku 2001 (Dane GUS). 2001 (GUS data). Handel detaliczny zlokalizowany w mieście Biała The retail trade located in the city of Biała Podlaska obsługuje nie tylko mieszkańców miasta lecz Podlaska not only serves the inhabitants of the city, także mieszkańców okolicznych gmin i miast a także but also residents of the neighbouring municipalities przyjezdnych z Białorusi. Zasięg z jakim oddziałują na and cities as well as visitors from Belarus. The klientów sklepy z Białej Podlaskiej można podzielić na extent to which Biała Podlaska retailers influence trzy obszary geograficzne, które charakteryzują się customers can be divided into three geographical różnym dostępem do sieci handlowej zlokalizowanej areas characterized by different access to the retail w mieście (rysunek 1). Do pierwszego obszaru zalicza network located in the city (figure 1). The first się same miasto, ale także gminę Biała Podlaska, która area includes the city itself, but also Biała Podlaska liczy około 13 000 osób, a od 80% do 100% mieszkań- municipality which has about 13 000 inhabitants, ców miasta jak i gminy korzysta ze sklepów położo- and between 80% and 100% of the inhabitants nych w mieście Biała Podlaska. Drugim obszarem są of the town and the municipality use the shops gminy oraz miasta w bezpośrednim położeniu ze stre- located in Biała Podlaska. The other area is the fą pierwszą, a zaliczają się do nich: gmina Piszczac (po- municipalities and towns in the immediate vicinity nad 7 000 osób), gmina Terespol (ponad 6 500), miasto of the first zone, which includes Piszczac (over 7000 Terespol (około 6 000 osób), gmina Janów Podlaski

Legend: The first area of influence/ Pierwszy obszar wpływów The second area of influence/ Drugi obszar wpływów The third area of influence/ Trzeci obszar wpływów

Figure 1. Rysunek 1. Main geographic areas with the distribution of retail customers on the example of Biała Podlaska Główne obszary geograficzne rozmieszczenia klientów sklepów detalicznych na przykładzie miasta Biała Podlaska Source: own elaboration. Źródło: Opracowanie własne.

83 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski people), gmina (borough) Terespol (over 6500), (ponad 5 500.), gmina Łomazy (ponad 5000), gmina the town of Terespol (about 6000 people), Janów Leśna Podlaska (około 4 500), gmina Konstantynów Podlaski (over 5500), Łomazy (over 5000), Leśna (ponad 4 000), gmina Rokitno (ponad 3 000) co łącz- Podlaska (about 4500), Konstantynów (more than nie stanowi około 41 500 osób. Z tego obszaru około 4000), Rokitno (over 3000), which makes a total 50 - 75% mieszkańców dokonuje często zakupów na of 41500 people. About 50-75% of the inhabitants terenie miasta Biała Podlaska. Trzeci obszar stanowią in this area make frequent purchases in Biała gminy oraz miasta, które znajdują się już w znacznej Podlaska. The third area consists of municipalities odległości od miasta Biała Podlaska lub mają dobrze and cities which lie at a considerable distance from rozwiniętą własną powierzchnie handlową. Zali- the city of Biała Podlaska or have their own well- cza się do nich: miasto Międzyrzec Podlaski (około developed own commercial area. These include the 17 000), gmina Międzyrzec Podlaski (około 10 000), town of Międzyrzec Podlaski (about 17000), gmina gmina Drelów (około 5 500), gmina Wisznice (około 5 Międzyrzec Podlaski (about 10 000), Drelów (about 000), gmina Zalesie (około 4 500), gmina Kodeń (około 5500), Wisznice (about 5000), Zalesie (about 4500), 3 500), gmina Tuczna (ponad 3 000), gmina Sosnów- Kodeń (about 3500), municipality of Tuczno (over ka (około 2 500), gmina Sławatycze (ponad 2 000), co 3000), municipality of Sosnówka (about 2500), łącznie w przybliżeniu daje około 53 000 osób. Na tym municipality of Sławatycze (over 2000), which in obszarze częste zakupy w Białej Podlaskiej dokonuje total gives approximately 53000 people. Between od 25 do 50% mieszkańców. 25 and 50% of the population in this area make Handel detaliczny Białej Podlaskiej obsługuje w tej frequent purchases in Biała Podlaska. liczbie około 120 000 osób. Dodatkowo istnieje po- The retail trade of Biała Podlaska serves about pulacja, która nie została ujęta, chodzi tutaj o osoby 120 000 people. In addition, there is a population systematycznie przyjeżdzające z Białorusi, to dzięki that has not been included. It refers to people who nim jest nadal duże zapotrzebowanie na nowoczesną regularly come from Belarus, and it is thanks to przestrzeń handlową. Przyjezdni z Białorusi w pol- them there is still a great demand for modern skiej strefie przygranicznej nabywają głównie arty- retail space. Belarusians in the Polish border area kuły radiowo-telewizyjne ubrania oraz obuwie, arty- usually buy items of consumer electronics, clothes kuły kosmetyczne wraz z środkami czystości, na taj and footwear, cosmetics and cleaning materials. On podstawie można stwierdzić, że zakupy dokonywane that basis, it is concluded that the purchases made przez Białorusinów mają charakter konsumpcyjny by Belarusians are of consumptive nature (Powęska (Powęska 2014). Zakupów w Białej Podlaskiej doko- 2014). Shopping in Biała Podlaska is also done by nują także nabywcy z sąsiednich powiatów, a także buyers from neighbouring counties as well as by turyści tranzytowi. transit tourists. Małe placówki handlowe oferujące głównie pro- Small retail outlets which offer mostly groceries dukty spożywcze i codziennego użytku lokalizowane and products for daily use are located within są wewnątrz osiedli mieszkaniowych. Placówki wiel- housing estates. Large-format retail establishments kopowierzchniowe wymagają dogodnej lokalizacji, require a convenient location, which should be która należy rozpatrywać od strony inwestorów i od considered from the point of view of investors and strony nabywców. Wybór optymalnej lokalizacji w ra- buyers. Choosing the optimum location within the mach istniejącej zabudowy nie zawsze jest możliwy. existing architectural layout is not always possible. Lokalizacja stanowi kluczowy czynnik sukcesu dla Location is a key success factor for a retail company. przedsiębiorstwa handlowego. Dobra lokalizacja musi Good location must also meet the expectations of spełniać także oczekiwania mieszkańców i nie może residents and it cannot deteriorate the functioning pogorszyć. warunków funkcjonowania innych obiek- conditions of other facilities and establishments. tów i placówek. Rolą samorządu miasta jest podejmo- The role of the municipal authorities is to make wanie odpowiednich decyzji lokalizacyjnych dla wiel- appropriate localisation decisions for large-format kopowierzchniowych obiektów retail establishments taking into account the handlowych z uwzględnieniem istniejących uwa- existing conditions and possibilities of change when runkowań i możliwości zmian przy pogodzeniu intere- reconciling the interests of different parties with sów różnych stron i interesów społecznych. Nawet naj- the welfare of the society. Even the most attractive bardziej atrakcyjne i najlepsze sieci jeśli zdecydują się and best chains, cannot achieve complete success if na prowadzenie swojej działalności w złym miejscu nie they decide to run their business in the wrong place mogą odnieść pełnego sukcesu (Sullivan, Adcoc 2003). (Sullivan, Adcoc 2003). Favourable or unfavourable Korzystna bądź niekorzystna lokalizacja wpływa w du- location influences to a large extent the success żym stopniu na sukces lub porażkę danego punktu or failure of a given retail outlet. It is estimated sprzedaży detalicznej. Szacuje się, że około 85% sprze- that about 85% of the sales of a given facility is daży danego obiektu jest determinowane przez lokali- determined by the location and external factors. The zację i czynniki zewnętrzne. Przyczyna tak dużego zna- reason for such high importance of location lies in the czenia jakie jest przypisywane lokalizacji znajduje się nature of retail trade and the specific nature of its w naturze handlu detalicznego oraz specyfiki jego oto- surroundings. The cornerstone of this commercial czenia. Filarem tej działalności gospodarczej jest ruch, activity is traffic, i.e. continuous influx of potential czyli ciągły napływ potencjalnych nabywców do danej buyers to a given trade establishment. With an placówki handlowej. Przy dobrej lokalizacji placówki, są advantageous location, there are good chances that duże szanse, iż potencjalni nabywcy właśnie do niej się

84 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... prospective buyers will come to the outlet. If the udadzą, jeśli lokalizacja będzie zbyt odległa od miejsca location is too far away from one’s place of residence zamieszkania czy pracy to klienci będą mieli słabszą or work, then customers will have less motivation to motywację, aby odwiedzać ten sklep ze względu na do- visit the store due to the extra cost of travel or having datkowe koszty dojazdu czy poświęcenia większej ilo- to devote more time for this purpose. The quality of ści czasu. Duże znaczenie ma również jakość połączenia transportation access is also of great importance. komunikacyjnego. Przy wybraniu odpowiedniej lokali- When the right investment location is chosen, zacji inwestycji sukces może przyjść sam, natomiast jeśli success may follow on its own and if the location lokalizacja zostanie źle wybrana, to wyniki ekonomicz- is poorly selected, then the economic performance ne placówki będą słabe nawet przy prowadzeniu dzia- of the establishment will be poor even if marketing łań marketingowych. Decydując się raz na określoną activities are implemented. Once a specific location lokalizację placówka już przez długi okres będzie w niej has been chosen, the facility will function there for funkcjonowała, czyli zostanie przypisana do określo- a long time, i.e. it will be assigned to a specific place nego miejsca w przestrzeni, jedyną zmianą jaka będzie in space. The only change that will be possible to możliwa do realizacji to przebranżowienie lub zmiana implement is to re-brand or change the assortment oferty asortymentowej. Istotnym elementem przy do- offer. An important element in choosing the right borze odpowiedniej lokalizacji jest zagospodarowanie location is the development and functionality of the i funkcjonalność powierzchni. Stanowi to długookre- site. This constitutes a long-term and lasting impact sowy i trwały czynnik oddziaływania na uzyskiwane factor for the results obtained by shops specialising wyniki przez sklepy specjalizujące się w handlu wielko- in large-format retail trade (Sławińska 1989). It must powierzchniowym (Sławińska 1989). Trzeba również also be taken into account that the choice of location brać pod uwagę to iż na dokonanie wyboru lokalizacji may be influenced by factors not related to trade mogą mieć wpływ czynniki niezwiązane z handlem, and one should be aware of the policy of optimising należy też liczyć się z polityką optymalizacji funkcjo- the functioning of a given region at various levels, nowania danego regionu na różnych szczeblach, która which may influence the strategy and development może mieć wpływ na strategię i rozwój danego obiek- of a given facility. Decisions regarding the choice tu. Decyzje odnośnie wyboru lokalizacji pod inwesty- of location for investment are made in two phases. cję podejmowane są w dwóch fazach, pierwsza ma The first one is to determine the overall location za zadanie wyznaczyć ogólną lokalizację wynikającą resulting from the accepted expectations and the z przyjętych oczekiwań i rozmiaru zapotrzebowania na size of the demand for sales space at a given location. powierzchnię sprzedażową w danej lokalizacji. W fazie The second phase specifies the choice of a specific drugiej precyzuje się wybór konkretnego miejsca - lo- place - a detailed location. Some investors skip the kalizację szczegółową. Niektórzy inwestorzy pomijają first phase and analyse only the second phase. fazę pierwszą i analizują jedynie fazę drugą. The first phase begins with the indication of the Faza pierwsza rozpoczyna się od wskazania prze- market space where the facility will receive buyers strzeni rynkowej, gdzie dana placówka przyjmie and serve them. An investor looks for an area that i będzie obsługiwała nabywców. Inwestor poszuku- will enable them to achieve a high turnover and will je takiego obszaru, który będzie umożliwiał osiąga- allow for maintaining a high markup with respect nie wysokich obrotów oraz pozwoli mu utrzymywać to the customs of the area; they also take into marżę na wysokim poziomie uwzględniając, obyczaje consideration the occurrence of the competition, the panujące na danym obszarze, występowanie konku- behaviour and habits of customers, as well as the rencji, zachowania oraz przyzwyczajenia klientów, ale decisions taken by the authorities at different levels również decyzje podjęte przez władze znajdujące się that have an impact on sustainable development. na różnych szczeblach, które mają wpływ na zrówno- The choice of a general location depends primarily ważone zagospodarowanie. Wybór lokalizacji ogólnej on the number of the population and on the demand zależy przede wszystkim od ilości ludności oraz od for a given product offered by the investor. tego jakie jest jej zapotrzebowanie na daną ofertę pro- The second phase is a detailed location, which is duktową, którą posiada inwestor. linked to the spatial trading structure. In this phase, Drugą fazą jest lokalizacja szczegółowa, która jest it is necessary to learn what the permitted type of powiązana z przestrzenną strukturą handlową. W tej building is, what streets are there, what districts of fazie trzeba się zapoznać z tym jaki jest dozwolony the city are in the vicinity and what is their economic rodzaj zabudowy, jakie występują ciągi ulic, jakie są and social function, etc. Factors that contribute w pobliżu dzielnice miasta, oraz jaka jest ich funkcja to designating a specific location are constantly gospodarczo-społeczna itp. Czynniki, które przy- changing, which is caused by the lack of sales space czyniają się do wyznaczania lokalizacji szczegółowej in city centres, which leads to a growing tendency ciągle ulegają zmianom, przyczynia się do tego niewy- among the population to make large purchases at dolność śródmieść w powierzchnię sprzedażową, co greater intervals. For this reason, large-format retail przekłada się na rosnącą wśród ludności skłonność do facilities which offer basic products for daily use are robienia dużych zakupów w większych odstępach cza- built even in medium-sized cities. The favourable sowych. Dlatego nawet w średniej wielkości miastach location of those establishments and the access to powstają wielkopowierzchniowe obiekty handlowe, parking lots make shopping easier. The development które w ofercie mają podstawowe artykuły zaspakaja- of new suburban areas is progressing alongside the jące codzienne potrzeby. Ułatwieniem w dokonywaniu development of urban space and the emergence of zakupów w tych placówkach jest ich dogodne położe-

85 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski new housing estates, which further encourages nie oraz dostęp do miejsc parkingowych. Wraz z roz- investors to place their investments outside the wojem przestrzeni miejskiej, powstawaniem nowych downtown area (Szulce 1998). osiedli mieszkaniowych, postępuje rozwój nowych obszarów podmiejskich, co dodatkowo zachęca inwe- storów do lokalizowania swoich inwestycji poza strefą Structure of the retail network in the city and its śródmieściaStruktura sieci(Szulce handlowej 1998). w mieście i jej roz- location mieszczenie

There are five shopping centres in Biała Podlaska; W Białej Podlaskiej znajduje się pięć centrów han- three of them are located in the city centre and two dlowych, trzy są zlokalizowane w śródmieściu i dwa of them are in the southern part of the city (figure 2). w części południowej (rysunek 2). W części śródmiej- Atrium, Drop and Rywal shopping centres are located skiej znajduje się Atrium, Drop oraz Rywal, natomiast in the city centre, whereas EPI and SAS centres are w części południowej miasta położone są centra EPI located in the southern part of the city. However, i SAS. Jednak tylko Centrum Handlowe Rywal można onlyTable the 1. Rywal Shopping Centre can be classified zaliczyć do nowej generacji, gdzie występuje bogata Tabela 1. Determinants of the location of the retail network Group of factors/ Determinanty lokalizacji sieci handlowej Specific factors/ Czynniki szczegółowe Grupa czynników

Demographic factors/ Population/ Liczba ludności Demograficzne Population density/ Gęstość zaludnienia Differentiation by age and sex/ Zróżnicowanie według wieku i płci Number and size of households/ Liczba i wielkość gospodarstw domowych Economic factors/ The level and dynamics of the buyers’ income/ Poziom i dynamika dochodów nabywców Ekonomiczne Potential and effective demand/ Popyt potencjalny i efektywny Lifestyle and consumption model/ Styl życia i model konsumpcyjny Economic stability of the region/ Stabilność ekonomiczna regionu Unemployment rate/ Stopa bezrobocia Consumption model/ Model konsumpcji Socio-cultural factors/ Amount of free time/ Ilość wolnego czasu Społeczno-kulturowe Mentality of the society/ Mentalność społeczeństwa Size of agglomeration/ Wielkość aglomeracji Plans for spatial land development/ Plany przestrzennego zagospodarowania terenu Type of architectural surroundings (density, age, style)/ Rodzaj zabudowy(gęstość, wiek, styl) Level and dynamics of public transport development/ Transport factors/ Poziom i dynamika rozwoju transportu publicznego Transportowe The level of vehicle availability in the target segment of buyers/ Stopień zmotoryzowania docelowego segmentu nabywców Favourable location and availability of car parks/ Dogodna lokalizacja i dostępność parkingów Availability of means of transport for suppliers and personnel/ Dostępność środków transportu dla dostawców i personelu Factors related to the competition/ The intensity of direct and indirect competition/ Związane z konkurencją Natężenie konkurencji bezpośredniej i pośredniej Opportunities and hazards arising from location next to existing competition/ Szanse i zagrożenia wynikające z lokalizacji obok istniejącej konkurencji Strategies used by local competitors/ Strategie stosowane przez lokalnych konkurentów Financial factors/ Prices of land and real estate/ Ceny gruntów i nieruchomości Finansowe Costs of leasing and purchasing concessions/ Koszty leasingu i wykupu koncesji Costs of construction and modernisation of retail facilities/ Koszty budowy i modernizacji obiektów handlowych Legal factors/ Costs of retail establishment security/ Koszty ochrony jednostki handlowej Prawne Building regulations/ Przepisy budowlane Permissions to open/launch a facility/ Zezwolenia na otwarcie jednostki Regulations regarding shop opening hours/ Przepisy dotyczące czasu otwarcia sklepu. Source: Szulce H. (1998), Struktury i strategie w handlu, PWE, p. 216. Źródło: Szulce H. (1998), Struktury i strategie w handlu, PWE, s. 216.

86 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... as a new generation establishment, with a wide oferta handlowa od butików po lokale gastronomicz- range of commercial offers from boutiques through ne, a na kinie kończąc, dodatkowo znajduje się w ko- eateries to a cinema. Additionally, it is situated in an rzystnym położeniu mianowicie przy Placu Wolności advantageous location, namely next to Plac Wolności, gdzie znajduje się większość instytucji publicznych. where most of public institutions are also located. EPI Centra Handlowe EPI oraz SAS są uboższe pod wzglę- and SAS Shopping Centres are more modest in terms dem zakresu świadczenia usług. Nie ma w nich kina of their range of services. There is no cinema, nor are oraz wielu lokali gastronomicznych i butików, jednak there a lot of various eateries or boutiques in those znajdują się tam sklepy o profilu budowlano-remon- centres but there are construction-refurbishment towym oraz AGD/RTV. Centrum Handlowe Atrium profile shops and consumer electronics outlets. The i Drop, są jeszcze mniejsze od wymienionych wyżej, Atrium and Drop Shopping Centres are even smaller ale znajdują się w dogodnej lokalizacji co przyczynia than those mentioned above but are in a convenient się do generowania dużego ruchu. W mieście znajduje location which contributes to heavy traffic. There is się również Dom Handlowy Sawko, należący do PSS also a specialty department store Sawko in the city, „Społem”, który specjalizuje się w branży odzieżo- owned by PSS “Społem”, which specialises in clothing wej, obuwniczej, chemii użytkowej oraz posiada bo- and footwear articles, household cleaning products gata ofertę szkła użytkowego. and offers a wide range of utility glassware.

Figure 2. Rysunek 2. Location of shopping centres and department stores in Biała Podlaska Lokalizacja centrów handlowych i domów towarowych w Białej Podlaskiej Source: own elaboration. Źródło: Opracowanie własne.

Other facilities of large-format retail trade are Kolejnymi obiektami handlu wielkopowierzch- discount stores, supermarkets, hypermarkets and niowego są dyskonty, supermarkety i hipermarkety grocery stores; there are thirteen of them in Biała spożywcze, w Białej Podlaskiej powstało ich trzyna- Podlaska (Figure 3). The discount stores include ście (rysunek 3). Do sklepów dyskontowych zaliczy- seven and stores. Biedronka stores my siedem sklepów Biedronka oraz Lidl-a, Biedronki are spread all over the city and mainly concentrated rozsiane są na całej przestrzeni miasta, skupione są near housing estates and in areas with heavy traffic. główne przy osiedlach mieszkalnych oraz w miej- One of the newest discount stores was opened near scach dużego natężenia ruchu, jeden z ostatnich dys- the EPI Shopping Centre, which contributes to heavy kontów powstał przy C.H. EPI, które generuje duży traffic, and additionally the newly established facility ruch, dodatkowo nowopowstały obiekt znajduje się is located near the Hall of Residence of Pope John Paul nieopodal Domu Studenta Państwowej Szkoły Wyż- II State School of Higher Education in Biała Podlaska. szej im. Jana Pawła II w Białej Podlaskiej. Kolejny dys- Another is located in the SAS Shopping kont ulokowany jest w C.H. SAS, a inny znajduje się Centre, and the other one near the ring road in the przy obwodnicy na północy miasta. Pozostałe swoją north of the city. The rest of the stores target their ofertę kierują głównie do mieszkańców pobliskich offer mainly at the residents of nearby estates. Lidl osiedli. Lidl położony jest w niedalekiej odległości od

87 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski store is located at a short distance from the city centre, ścisłego centrum miasta, w bliskim sąsiedztwie hali in close proximity to the sports and entertainment widowiskowo-sportowej AWF, oraz skupiska domów arena of the University of Physical Education and jednorodzinnych. a concentration of detached houses. Supermarkety Intermarche, Stokrotka i Intermarche, Stokrotka and Aldik supermarkets położone są przy skrzyżowaniu ważniejszych dróg are located at the junction of the main roads in Biała w Białej Podlaskiej (Artyleryjskiej, Zamkowej oraz Podlaska (Artyleryjska, Zamkowa, Janowska and Janowskiej i Marszalka Piłsudskiego) w ścisłym cen- Piłsudskiego streets) in the inner centre of the city’s trum komunikacyjnym miasta. Stokrotka położona transport network. The Stokrotka supermarket is jest w C.H. Rywal gdzie występuje największy natu- located in the Rywal Shopping Centre, which features ralny ruch handlowy. the highest natural retail traffic. W Białej Podlaskiej są dwa obiekty zaliczane do There are two facilities classified as hypermarkets hipermarketów - a mianowicie i . in Biała Podlaska - Carrefour and Kaufland. Carrefour Carrefour znajduje się w bliskim sąsiedztwie z ob- is located in close proximity to the ring road; wodnicą dodatkowo w pobliżu tego terenu powstaje additionally, there is a new housing estate being nowe osiedle mieszkaniowe a sam hipermarket po- built nearby, and the hypermarket is situated in the łożony jest w pobliżu stacji paliw Shell, restauracji proximity to the Shell Petrol Station, McDonald’s McDonald’s, supermarketu AGD/RTV Media Expert restaurant, Media Expert consumer electronics i marketu budowlanego Bricoman. Kaufland nato- supermarket and Bricoman construction materials miast znajduje się w południowej części miasta, po- superstore. Kaufland, on the other hand, is located in siada duży parking i dogodne połączenie komunikacji the south of the city and features large car park and miejskiej. convenient public transport connections. Inną formą handlu wielkopowierzchniowego są Another form of large-format retail trade are large markety, które obejmują nieżywnościowe towary specialist stores which include non-food consumer konsumpcyjne i inwestycyjne. Wyróżnić możemy tu- and investment products. We can distinguish here taj markety: odzieżowe - Tania Odzież, Textilmarket the following large stores: clothing - Tania Odzież, i Cameleon; budowlane - Bricoman i PSB Mrówka; Textilmarket and Cameleon; construction materials AGD/RTV - Media Expert i Neonet, oraz sklepy z wy- - Bricoman and PSB Mrówka; consumer electronics posażeniem dla domu - Jysk i Pepco. and household goods - Media Expert and Neonet, and home furnishing stores - Jysk and Pepco.

Figure 3. Rysunek 3. Location of grocery stores in Biała Podlaska Lokalizacja marketów spożywczych w Białej Podlaskiej Source: own elaboration. Źródło: Opracowanie własne.

88 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... Mutual interaction between the objects of the Wzajemne oddziaływanie obiektów sieci handlo- city’s retail network wej miasta

Small shops in the city have difficulties in Małe sklepy w mieście mają trudności z konku- competing with large-format retail establishments rowaniem z wielkopowierzchniowymi palcówkami as the main factor influencing the decision where handlu, ponieważ głównym czynnikiem wpływają- to do the shopping is the price. Large-format retail cym na wybór miejsca dokonywania zakupów jest facilities attract customers with their bargain cena. Obiekty handlu wielko powierzchniowego prices, particularly for goods intended for day-to- przyciągają klientów swoimi atrakcyjnymi cenami day consumption which are considered as basic szczególnie towarów przeznaczonych do codzien- ones (everyday necessities). Low prices in LFR nego użytku, które są traktowane jako podstawowe establishments attract and intercept customers of (pierwszej potrzeby). Niskie ceny towarów w WOH small shops, despite their repeated declarations przyciągają i przechwytują klientów małych sklepów, of willingness to support local enterprises. In mimo że często deklarują chęć wspierania lokalnej LFR customers often take advantage of current przedsiębiorczości. W WOH klienci często korzystają promotions. z aktualnych promocji. According to the research, about 75% of customers Jak wynika z badań około 75% klientów stara się try to buy goods at promotional prices. However, only kupować towary w promocyjnych cenach. Jednak 17% actively browses the flyers from various stores zaledwie 17% aktywnie przegląda oferty różnych in search of the right offer. Low prices can compensate sklepów w poszukiwaniu odpowiedniej dla nich pro- any other discomfort that hinders purchases in large- mocji. Niskie ceny mogą równoważyć wszelkie inne format retail facilities such as: long queues at the niewygody, które utrudniają zakupy w sklepach wiel- checkout or crowded conditions at the stalls. kopowierzchniowych takie, jak: długie oczekiwanie The wide assortment structure offered in large- w kolejkach przy kasie czy tłok przy stoiskach. format stores allows one to save time and makes Szeroka struktura asortymentowa oferowana shopping convenient. Being able to pay by credit card w sklepach wielkopowierzchniowych umożliwia is also a significant facility. oszczędność czasu i wygodę dokonywania zakupów. Most LFR facilities are located at easily accessible Istotnym ułatwieniem jest też możliwość płacenia communication routes. Each of the stores has a large kartą kredytową. car park capable of servicing many customers. Such Większość WOH jest lokalizowana przy łatwo do- form of shopping is a response to the growing rate of stępnych szlakach komunikacji miejskiej. Każdy ze vehicle availability in the city (Wygnański 2006). sklepów posiada duże parkingi zdolne obsłużyć wielu An important factor when choosing a store is the klientów. Taka forma dokonywania zakupów jest od- distance between the sale outlet and the place of powiedzią na rosnący wskaźnik motoryzacji w mie- residence. Most of the surveyed city residents declare ście (Wygnański 2006). that within 750 m from their place of residence there Ważnym czynnikiem przy wyborze miejsca zaku- is at least one LFR facility. Such declaration was made pów jest odległość między punktem sprzedaży a miej- by 87% of the respondents (table 2). scem zamieszkania. Większość badanych mieszkań- In relation to local groceries, 73% of the ców miasta deklaruje, iż w odległości do 750m od inhabitants declare that they are located up to 150 m miejsca zamieszkania znajduje się jakiś WOH. Taką away, and only 22% declare that they are further than deklarację wyraziło 87% ankietowanych (tabela 2). 200 m away. More than 40% of the city’s respondents W stosunku do osiedlowych sklepów spożyw- declare that in order to do the shopping they cover czych 73% mieszkańców deklaruje, że posiada je a distance of up to 1 km, and 32% of them over 2 km. w odległości do 150m a tylko 22% w odległości prze- The most popular form of reaching retail outlets is kraczającej 200 metrów. Ponad 40% ankietowanych aTable trip 2.on foot (36%), car transport accounts for a large mieszkańców miasta deklaruje, iż dla dokonania za- Tabela 2. The straight-line distance between the place of residence and the store and the actual distance to cover The distance to cover The distance Odległość to miejscathe zamieszkania od miejsc dokonywania zakupów i dystans do pokonania The distance to the ne- using means of commu- nearest LFR store in Votes/ arest shop (in metres)/ Votes/ nication (in metres)/ Votes/ metres/ Głosów Odległość od najbliższe- Głosów Odległość do pokonania Głosów Odległość od najbliższe- go sklepu(w metrach) środkami komunikacji go WOH w metrach (w metrach)

Up to/ Do 250 18 Up to/ Do 50 14 Up to/ Do 500 23 250 - 500 23 50 - 100 36 500 – 1,000 18 5 5 500 - 750 46 100 - 150 23 1,000 - 1,500 9 750 - 1,000 150 - 200 1,500 - 2,000 18 More than/ Ponad 1,000 8 More than/ Ponad 200 22 More than/ Ponad 2,000 32 Source: own elaboration. Źródło: Opracowanie własne.

89 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski share (34%), as well as public transport (22%), while kupów pokonuje odległość do 1 km, a 32% ponad 2 just over 7% of shoppers use a bike or scooter for this km. Najpopularniejszą formą dotarcia do punktów purpose. handlowych są podróże piesze (36%), duży udział Based on the conducted studies, maps showing przypada transportowi samochodowemu (34%) oraz the range of the interaction between the chosen retail komunikacji miejskiej (22%), a niewiele ponad 7% facilities and customers from Biała Podlaska were osób udających się na zakupy wykorzystuje w tym created (Figure 4). For LFR facilities specialising celu rower lub skuter. in the sale of food products, the distance of about 1 Na podstawie przeprowadzonych badań zostały km was adopted; smaller groceries were assigned stworzone mapy zasięgu oddziaływania wybranych a range of 250 m, while shopping centres about 2 km. obiektów handlowych na klientów w mieście Bia- As Figure 3 demonstrates, some large-format retail ła Podlaska (rysunek 4). Dla WOH specjalizujących objects are located within a short distance from each się w sprzedaży produktów żywnościowych zosta- other, hence they have to compete with one another ła przyjęta odległość około 1km, mniejsze sieciowe for the interaction zone with potential buyers. The sklepy spożywcze otrzymały zasięg 250m, natomiast competition of Kaufland with Biedronka, Aldik centra handlowe około 2km. Jak widać na rysunku 3, with Biedronka and Intermarche, Stokrotka with niektóre obiekty handlu wielkopowierzchniowego Biedronka are examples from Biała Podlaska. The first muszą ze sobą konkurować o strefę oddziaływania two are about 200 meters away from each other. The na potencjalnych nabywców ponieważ są zlokali- location of the hypermarket as well as the discount zowane w niewielkiej odległości od siebie. Przykła- store is convenient because they are located at one dem z Białej Podlaskiej będzie Kuafland z Biedron- of the three streets connecting the city centre with ką, Aldik z Biedronką, oraz Intermarche, Stokrotka the southern part. The people returning from work i Biedronka. Pierwsza para znajduje się w odległo- or those who have to deal with some administrative ści około 200 metrów, lokalizacja hipermarketu jak matters have a choice between the two supermarkets, i dyskontu jest dogodna ponieważ znajdują się przy which intensifies the battle for customers between jednej z trzech ulic łączących śródmieście z połu- them. The next pair located at a short distance from dniową częścią, osoby wracające po pracy lub takie, one another is Biedronka and Aldik. The former is które muszą załatwić jakieś sprawy administracyjne located in the SAS shopping centre, which contributes mają do wyboru jeden z dwóch marketów co zaostrza to Biedronka’s large number of customers and its high między nimi walkę o klientów. Kolejną parą położoną revenues. Aldik is in a similar situation as the first w niedużej odległości jest Biedronka i Aldik, Biedron- pair because it is located at the second road linking ka jest zlokalizowana w C.H. SAS co przyczynia się do the city centre and the southern part. Additionally, generowania jej dużego ruchu i obrotów, natomiast it is situated at the crossroads of ulica Sidorska Aldik jest w podobnej sytuacji jak pierwsza para po- and Aleja Tysiąclecia. In spite of the fact that ulica nieważ znajduje się przy drugiej drodze łączącej stre- Sidorska is the main street in the southern part of the fę śródmiejską i południową, dodatkowo znajduje się city, Aldik’s disadvantage lies in a small number of przy skrzyżowaniu ulicy Sidorskiej i alei Tysiąclecia, parking spaces. The last group struggling to attract ulica Sidorska stanowi główną ulice w części połu- buyers is Intermarche, Stokrotka and Biedronka. dniowej miasta, jednak minusem marketu Aldik jest These three markets are located in the very centre of mała ilość miejsc parkingowych. Ostatnia grupą wal- the city. Stokrotka is located in the Rywal shopping czącą o przyciąganie nabywców jest Intermarche, centre which draws large numbers of customers and Stokrotka oraz Biedronka, te trzy markety znajdują is a natural traffic generator. Intermarche is situated się w ścisłym centrum miasta Stokrotka jest uloko- at the crossroads of two main streets. As there are wana w C.H. Rywal co przyciąga duże ilości klientów many parking spaces, people returning from work oraz centrum jest naturalnym generatorem ruchu, In- do not have to be held up in rush hour traffic jams termarche znajduje się przy skrzyżowaniu głównych in other side streets. Instead, they are able to make ulic, supermarket posiada dużą liczbę miejsc parkin- purchases travelling along the main road. Of the two gowych co sprawia, że osoby wracające z pracy nie mentioned, the lowest attendance rates are recorded muszą stać w korkach w godzinach szczytu w innych by Biedronka, which is located next to the municipal uliczkach tylko są w stanie dokonać zakupów jadąc market and the prison. There are no major housing główną drogą. Z dwóch wymienionych najmniejszą estates in this area. frekwencję posiada dyskont Biedronka, który znajdu- Supermarkets also compete with smaller chains of je się obok targowiska miejskiego oraz zakładu kar- shops. Figure 5 shows the areas where a given type of nego, na tym obszarze nie występują większe osiedla shop dominates. As can be seen, two Społem shops, mieszkaniowe. two Lewiatan shops and one Delikatesy Centrum Sklepy wielkopowierzchniowe konkurują też shop operate on the outskirts of the city or close to z mniejszymi sieciami sklepów. Na rysunku 5 przed- housing estates where no large-format retail facility stawiono obszary dominacji określonego rodzaju has yet been built. Until recently, two more Lewiatan sklepu. Jak widać dwa sklepy Społem, dwa sklepy and the Delikatesy Centrum stores attracted buyers Lewiatan oraz jeden sklep Delikatesy Centrum dzia- from a housing estate in the south-east of the city. łają na obrzeżach miasta lub przy osiedlach mieszka- Recently, a Biedronka discount store has been built niowych, a więc tam gdzie nie powstał jeszcze żaden there, which will reduce the revenues and the number obiekt wielkopowierzchniowy. Do niedawna jeszcze of customers. Situated in an interesting location dwa sklepy sieci Lewiatan oraz Delikatesy Centrum

90 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... are eleven Społem shops. Six of them are situated przyciągnęły nabywców z osiedla mieszkaniowego in the very centre of the city, among three large na południowym wschodzie miasta. Niedawno po- supermarkets. The next five Społem shops are also wstał tam dyskont Biedronka, który przyczyni się do within a short distance of the supermarkets. Such an zmniejszenia obrotów i obsługiwanych klientów. Cie- arrangement contributes to intensifying competition kawą lokalizację posiada jedenaście sklepów Społem, and to using aggressive marketing policies by retail sześć z nich jest położona w ścisłym centrum miasta establishments. The customers of the analysed pośród trzech dużych marketów, kolejne pięć sklepów facilities should be satisfied with this situation. On Społem również znajduje się w niedużej odległości od the other hand, such a state of affairs is undoubtedly marketów. Taki układ przyczynia się do wzmocnienia a significant problem for businesses. konkurencji i stosowania agresywnej polityki marke- The last analysis concerns the shopping centres tingowej przez placówki handlowe, klienci analizowa- located w it hin Biała Podlask a. In order to shop for non- nych placówek powinni być zadowoleni takiej sytuacji. food items unavailable in other LRF establishments Natomiast dla przedsiębiorstw taki stan rzeczy bez of hypermarket, supermarket or discount store wątpienia jest istotnym problemem. kind, the residents look for such opportunities in Ostatnia analiza dotyczy centrów handlowych specialist shops or in shopping centres (SC). The znajdujących się na terenie miasta Biała Podlaska. impact area of such facilities is considerably greater Mieszkańcy w celu dokonania zakupów artykułów than that of other LFR forms. In addition, each SC nieżywnościowych, których nie dostaną w pozosta- has a different assortment, which contributes to łych WOH typu hipermarket, supermarket czy dys- attracting customers from remote parts of the city. kont,poszukują w sklepach specjalistycznych lub The greatest concentration and competition occurs w centrach handlowych (C.H.). Strefa oddziaływania in the downtown part of Biała Podlaska, because takich obiektów jest znacznie większa w porówna- there are three SC and one department store. Located niu do pozostałych form WOH, ponadto każde z C.H. in the southern part of town and the most distant posiada inną ofertę asortymentową, co sprzyja po- from each other EPI and SAS shopping centres are zyskiwaniu klientów z odległych części miasta. Naj- the least affected by the competition (Figure 6). They większe zagęszczenie oraz konkurencja występuje are also a natural generator of commercial traffic in w śródmiejskiej części Białej Podlaskiej, ponieważ those areas, which contributes to the development znajdują się tam, aż trzy C.H. oraz jeden dom han- of small specialist shops that complement the offer dlowy, niewielką konkurencję odczuwają najbar-

Figure 4. Rysunek 4. The interaction between large-format retail facilities in Biała Podlaska Odziaływanie obiektów handlu wielkopowierzchniowego na siebie w Białej Podlaskiej Source: own elaboration. Źródło: Opracowanie własne.

91 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski

Figure 5. Rysunek 5. The interaction between supermarkets and smaller food chains in Biała Podlaska Odziaływanie na siebie marketów oraz mniejszych sieci spożywczych w Białej Podlaskiej Source: own elaboration. Źródło: Opracowanie własne.

Figure 6. Rysunek 6. The interaction of the SCs in Biała Podlaska Odziaływanie na siebie C.H. w Białej Podlaskiej Source: own elaboration. Źródło: Opracowanie własne.

92 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... of the listed SCs. In the town centre, residents are dziej oddalone od siebie C.H. EPI oraz C.H. SAS, po- most likely to visit Rywal, Atrium, Drop and Sawko łożone w południowej części miasta (rysunek 6). Są shopping centres, while in the southern part of the one również naturalnym generatorem ruchu han- city the most popular ones are EPI (in the east) and dlowego w tamtych obszarach co przyczynia się do SAS (in the west) shopping centres. rozwoju małych sklepów specjalistycznych, które stanowią uzupełnienie oferty wymienionych C.H. W części śródmiejskiej miasta mieszkańcy najczę- ściej i najchętniej korzystają z oferty C.H. Rywal, C.H. Atrium, C.H. Drop, oraz z Domu Handlowego Sawko, natomiast w części południowej miasta największą popularnością cieszy się na wschodzie C.H. EPI, a na The perspectives of retail network development zachodniejPerspektywy C.H. rozwoju SAS. sieci handlowej w mieście in Biała Podlaska Biała Podlaska

2 Biała Podlaska currently has about 78 thousand Biała2 Podlaska obecnie posiada około 78 tysię- m of sales area, ranging from small shops, located cy m powierzchni sprzedażowej, rozpoczynając in residential buildings, to independent large- od małych sklepów, zlokalizowanych w budynkach format retail facilities. Due to technical or sanitary mieszkalnych, po samodzielne obiekty handlu wiel- considerations, some small shops are unable to meet kopowierzchniowego. Część małych sklepów nie jest the requirements for continuing retail operations. w stanie spełnić warunków wymaganych do konty- Their closure will result in further loss of sales area nuowania działalności jaką jest handel detaliczny with shrinkage reaching up to as much as 10% of the ze względów technicznych lub sanitarnych. Ich za- current area. mknięcie spowoduje dalsze ubytki w powierzchni At present,2 the sales area in Biała Podlaska is sprzedażowej, które będą sięgały nawet do 10%. ak- about 700 m per 1000 inhabitants of the city. This tualnej powierzchni. is only slightly less than in other similar Polish cities. Aktualnie powierzchnia sprzedażowa2 w Białej Taking into account the expected sales area losses Podlaskiej wynosi około 700 m w przeliczeniu na in the next 5-10 years, and the increased number of 1000 mieszkańców miasta. Jest to tylko nieznacz- customers being serviced, it is estimated that to meet nie mniej niż w innych podobnej wielkości miastach the expectations of buyers, the sales2 area should be Polski. Biorąc pod uwagę przewidywane ubytki po- increased by approximately 20 000 m . The anticipated wierzchni w następnym okresie 5 – 10 lat oraz zwięk- increase in the number of buyers is not caused by the szoną liczbę obsługiwanych klientów szacuje się, że increasing number of city dwellers (as a result of aby sprostać oczekiwaniom nabywców powierzchnia natural demographic processes), but rather it is due sprzedażowa2 powinna powiększyć się o około 20 tys. to the influx of external buyers. The spatial layout and m . Przewidywane zwiększenie liczby nabywców nie the condition of the existing shopping centre facilities wynika ze zwiększenia liczby mieszkańców miasta allow for their extension and revitalisation of their w wyniku naturalnych procesów demograficznych surroundings. The improvement of the aesthetics and lecz raczej z powodu napływu nabywców zewnętrz- functionality of these centres should be incorporated nych. Układ przestrzenny i stan obiektów istnieją- into the set of urban policy objectives. This applies to cych centrów handlowych pozwala na rozbudowę both parts of the city. The need to expand and improve niektórych z nich i rewitalizację ich otoczenia. Popra- the quality of shopping centres and create new large- wę estetyki i funkcjonalności tych centrów należało- format retail facilities is also due to the expectations by wprowadzić do zestawu celów polityki samorządu of young people who have higher demands and who miejskiego. Dotyczy to obydwu części miasta. Potrze- expect better living conditions in their own city. Older ba rozbudowy i poprawy jakości CH i powstania no- people have no objections to shopping on bazaars or wych obiektów handlu wielkopowierzchniowego wy- small local shops, which do not ensure comfort. nika także z oczekiwań ludzi młodych, którzy mają Biała Podlaska is the first major city for buyers wyższe wymagania i oczekują poprawy warunków from Belarus in this part of Poland. Visa abolition życia we własnym mieście. Ludzie starsi korzystają and liberalisation of cross-border travel will increase bez oporów z zakupów na bazarach czy w małych nie the number of foreign buyers. The modern, attractive zapewniających komfortu sklepach osiedlowych. and well-functioning retail trade in Biała Podlaska Miasto Biała Podlaska jest pierwszym większym may be an important factor in the development of miastem dla nabywców z Białorusi w tej części Pol- cross-border relations, which are beneficial for both ski. Zniesienie wiz wjazdowych i liberalizacja podró- countries. ży transgranicznych spowoduje zwiększenie liczby nabywców zagranicznych. Nowocześnie zorgani- zowany, atrakcyjny i dobrze funkcjonujący handel detaliczny w Białej Podlaskiej może być ważnym czynnikiem rozwoju stosunków transgranicznych, korzystnych dla obydwu krajów.

93 Mieczysław Adamowicz, Paweł Siedlanowski Conclusion Podsumowanie

The dynamic development of retail trade in Poland Dynamiczny rozwój handlu detalicznego w Polsce continues, but this dynamic moves from large cities jest kontynuowany, jednak ta dynamika przenosi się to smaller ones. With the expansion of retail space, z dużych miast do miast mniejszych. Wraz z powięk- changes in the structure of shopping facilities and szaniem powierzchni handlowej dokonują się zmia- forms of operation are taking place and the quality ny w strukturze obiektów handlowych i formach of service is improving. Modern, large-format retail funkcjonowania oraz poprawia się jakość obsługi. facilities; supermarkets, hypermarkets and discount Nowoczesne, wielkopowierzchniowe obiekty handlo- stores, while expanding territorially in smaller towns, we; supermarkety, hipermarkety i dyskonty, prowa- reduce their retail space to customise it to the needs dząc ekspansję terytorialną w mniejszych miastach and realities of a given area. Specialty department zmniejszają swoją powierzchnię handlową, aby do- stores and typical department stores are also loosing stosować się do zapotrzebowania oraz realiów panu- importance and also smaller retail outlets which are jących w danym terenie. Na znaczeniu tracą również unable to cope with strong competition are in decline. domy handlowe oraz domy towarowe, a wraz z nimi The ability to provide services to an intensified podupadają mniejsze placówki handlowe, które nie traffic of buyers, and the wide assortment of products są w stanie sprostać silnej konkurencji. on sale may ensure the development of large-format Zdolność obsługi wzmożonego ruchu nabywców forms of retail space, especially shopping centres oraz szeroki asortyment oferowanych do sprzeda- located in areas of high population density. While ży produktów może zapewnić rozwój form wielko- expanding the retail network, it is necessary to powierzchniowych przestrzeni handlowej, w tym consider the demand for retail space and access to zwłaszcza centrów handlowych zlokalizowanych this location. Good public transport connections, w miejscach dużego zagęszczenia liczby mieszkań- the capacity of car parks, aesthetics of the facility ców. Przy rozbudowie sieci handlowej należy brać and convenience of shopping are crucial. The coming pod uwagę zapotrzebowania na przestrzeń handlową years will be favourable for the further development w danym miejscu oraz komunikacyjny dostęp do tego of new investments and expansion of the existing miejsca. Kluczowe znaczenie mają dobre połączenia retail space in the cities along Poland’s eastern border. komunikacji miejskiej, pojemność parkingów, este- In Biała Podlaska, during the transformation tyka obiektu oraz wygoda dokonywania zakupów. period, retail infrastructure developed, including Najbliższe lata będą sprzyjały dalszemu powstawa- modern large-format retail facilities and shopping niu nowych inwestycji i rozbudowie istniejącej prze- centres that effectively compete with traditional strzeni handlowej w miastach wzdłuż wschodniej facilities. It is forecasted that the number of outlets granicy Polski. and sales figures in local shops and bazaars will W mieście Biała Podlaska, w okresie transforma- be reduced. In order to improve customer service cji rozwinęła się infrastruktura handlu detalicznego, conditions, new retail stores will be developed w tym powstały nowoczesne obiekty handlu wiel- in the form of large-format stores. An increase in kopowierzchniowego i centra handlowe skutecznie the assortment structure and improvement of the konkurujące z obiektami tradycyjnymi. Przewiduje customer service quality in shopping centres should się, że liczba punktów sprzedaży i sprzedaż w skle- be implemented. An Improvement in the provision of pach osiedlowych i na bazarach będzie ograniczana. services to the increased cross-border traffic should Dla poprawy warunków obsługi klientów będą po- be an important factor in the development of retail wstały nowe obiekty handlowe w postaci sklepów trade in the future. wielkopowierzchniowych. Powinno nastąpić wzbo- There is a need to further concentrate commercial gacenie struktury asortymentowej i poprawa jakości activity in the existing shopping centres, but at the obsługi w centrach handlowych. Ważnym czynni- same time it is necessary to have a functional and kiem dalszego rozwoju handlu w przyszłości powin- qualitative revitalisation of these shopping facilities na być poprawa obsługi zwiększonego ruchu trans- and their surroundings. Also, there is a need to create granicznego. better connections between these facilities and Istnieje potrzeba większego skupiania działalno- population centres in housing estates. It is necessary ści handlowej w istniejących centrach handlowych to ensure efficient transportation links with out-of- ale jednocześnie potrzeba funkcjonalnej i jakościowej town housing estates. rewitalizacji tych obiektów handlowych oraz ich oto- czenia, a także lepszego powiązania tych obiektów ze skupiskami ludności na osiedlach mieszkaniowych. Niezbędne jest zapewnienie sprawnych połączeń ko- References/Literatura: munikacyjnych z osiedlami poza miastem.

Przekształcenia w sektorze handlu detalicznego i strategiach przedsiębiorstw na rynkach towarów kon- sumpcyjnych w Polsce. 1. Adamowicz M. (2015), New forms of retail trade in large and small towns in Poland/ Nowe formy handlu detaliczne- go w dużych i małych miastach Handel Wewnętrzny, Polski nr 5, s. 7-11. 2. Adamowicz M., Zaręba M. (2015), . Economic and Regional Studies, vol. 8, no. 4, s. 5-27.

94 The structure of retail trade... Struktura handlu detalicznego... Rozwój nowoczesnych powierzchni handlu detalicznego w dużych miastach Polski.

3. Adamowicz M., ZarębaRola M.handlu (2015), w polskiej transformacji gospodarczej Znaczenie handlu w gospodarce narodowej Marke- ting i Rynek, nr 11, s. 27-39. 4. Faliński A. (2014), , W: . Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji, Warszawa,Poziom rozwoju s. 4-7. i struktura przestrzenna handlu detalicznego w Poznaniu. 5. GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania (z dnia 12.11.2016). 6. Kaczmarek T., Szafrański T. (2007),Zmiany w handlu w okresie spowolnienia gospodarczego. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań. Handel detaliczny żywnością w Polsce. 7. Kłosiewicz-Górecka U. (2014), Marketing i Rynek, nr 7, s. 2-4. 8. Kościcka-Gębska M., Tul-KrzyszczukKoncentracja A., Gębski J. i integracja(2009), w handlu. Aspekt teoretyczny Wydawnictwo SGGW, War- szawa, 9. Kucharska B., Twardzik M. (2007),Obsługa klienta w przedsiębiorstwie handlu detalicznego. . Wyższa Szkoła Biznesu, Dąbrowa Górnicza. 10. Kucharska B. (red.) (2010), Strategie marketingowe przedsiębiorstw handlowych. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice. 11. Pilarczyk B., SławińskaUdział M., nierejestrowanych Mruk H. (2001), zakupów artykułów nieżywnościowych w obrotach handlowychPolskie Wydawnictwo Polski z Ukrainą, Eko- Białorusiąnomiczne S.A.,i Rosją Warszawa. 12. Powęska H. (2014), Ekonomika handlu wewnętrznego . StowarzyszenieEkonomika handlu Ekonomistów wewnętrznego Rolnictwa i Agrobiznesu, Roczniki Naukowe, tom XVI zeszyt 3, s. 236-241. 15.13. StudiumZakrzewski uwarunkowań Z. (red.) (1989), i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Państwowe miasta Wydawnictwo Biała Podlaska Ekonomiczne, Warszawa. 14. Sławińska M. (1989), . PWE, Warszawa. Funkcjonowanie sektora handlu w łańcuchach dostaw z dnia 27 listopada 2015 r., s. 88-89. Marketing w handlu detalicznym. 16. Szczepankiewicz StrukturyW. (2011), i strategie w handlu . Wydawnictwo Difin, Warszawa. 17. Sulivan M., Adcock D. (2003), Ekonomika handlu Oficyna część 1. Ekonomiczna, Kraków. 18. Szulce H. (1998), Rozwój wielkopowierzchniowych. PWE, Warszawa, obiektów handlowych w Polsce 19. Szulce H., Chwałek J., Ciechomski W. (2008), WSIP, Warszawa. 20. Wrzesińska J. (2008), Polacy lubią małe sklepy . Katedra Ekonomii i Polityki Gospo- darczej SGGW, Warszawa. 21. Wygnański T. (2006), . Media & Marketing Polska.

95