2013jaarverslag

1 jaarverslag 2013Annual report

2 eylers museum is genoemd naar Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778), een rijke Haarlemse zijdefabrikant en bankier. Levend in de tijd van de Verlichting had hij grote belangstelling voor kunst en wetenschap omdat zij de Tsamenleving verrijken. In zijn testament bepaalde hij dat zijn vermo- gen moest worden ondergebracht in een stichting die zijn idealen zou voortzetten.

De Ovale Zaal van Teylers Museum opende in 1784 haar deuren voor het publiek als kennisinstituut voor eigentijdse kunst en wetenschap. Uitzonderlijk was dat Teylers gesticht werd door en voor burgers zonder bemoeienis van Kerk of Staat in een stad zonder universiteit.

Experimenten met instrumenten en onderzoek naar fossielen en gesteenten, speciaal aangekocht voor dit doel, waren de basis voor het opdoen van nieuwe kennis. Door het geven van demonstraties en lezingen werd de opgedane kennis verspreid in binnen- en buiten- land. De eigentijdse kunst werd gestimuleerd met het aankopen van tekeningen en schilderijen van levende kunstenaars en werk van de beroemde oude meesters.

In de loop van de 19de en 20ste eeuw werden telkens nieuwe ruimten aan de Ovale Zaal toegevoegd voor alle activiteiten en om de toene- mende collecties te bergen. Tegelijk werden de bestaande en ingerichte zalen niet veranderd. Voor hedendaagse bezoekers is het alsof zij terug in de tijd stappen.

Teylers Museum vertegenwoordigt hiermee als geen andere instelling op authentieke wijze de grote idealen van de Verlichting. Het monu- mentale gebouwencomplex is in 2011 door de Nederlandse regering op de voorlopige lijst Werelderfgoed geplaatst. eylers museum is named after Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) a rich Haarlem silk maker and banker. As a true exponent of the Enlightenment, he was greatly interested in the power of the arts and sciences to enrich Tsociety. In his Will, he laid down that his wealth should be invested in a foundation that would promote his ideals.

In 1784, the Oval Room of Teylers Museum opened to the public as a knowledge institute for contemporary art and science. Quite exceptionally, Teylers was founded by and for the inhabitants of Haarlem, a town without a university. There was no involvement by Church or State.

The basis for establishing new knowledge was provided by experi- ments with instruments and by research on fossils and minerals purchased specially for the purpose. In demonstrations and lectures, the knowledge this generated was disseminated at home and abroad. Contemporary art was stimulated through purchases not only of drawings and paintings by living artists, but also of work by the most celebrated old masters.

To house the growing collections and to accommodate all the muse- um’s activities, new galleries were added to the Oval Room during the nineteenth and twentieth centuries. But no changes were made to the existing rooms or their fittings. For modern visitors, it is like stepping back in time.

In a way unparalleled by any other organisation, Teylers Museum is thus an authentic embodiment of the great ideals of the Enlighten­ ment. In 2011, the Dutch government listed this historic complex of buildings in the provisional list of unesco World Heritage sites.

5 Inhoudsopgave

Introductie 9 Missie 9 Mission 10 Subsidiënten en begunstigers 2013 14 Woord vooraf 18 Foreword 23 Verslag van de Raad van Toezicht

Peter Delpeut 27 In de Vigna Madama 36 In the Vigna Madama

Publiek 47 Tentoonstellingen 52 Bezoekcijfers 54 Bezoekers educatie en publieksactiviteiten 55 Educatie in 2013: op koers naar meer 57 Digitale bezoekers 60 2013 in beeld

Financieel verslag 76 Toelichting op de jaarrekening 2013 77 Financieel overzicht

Bijlagen 79 Aanwinsten 82 Bruiklenen 84 Leden Raad van Toezicht 85 Stichtingen 88 Lezingen en presentaties i.s.m. Teylers Museum 89 Personeel 93 Externe activiteiten en publicaties

96 Colofon

6 Missie

Teylers Museum wil conform de idealen uit de Verlichting dienstbaar zijn aan de samenleving door mensen aan te moedigen zélf de wereld te ontdekken en plezier te beleven aan kunst en wetenschap.

Daartoe wil het museum het publiek prikkelen een bezoek te brengen aan het best bewaard gebleven openbare kennisinstituut voor kunst en wetenschap uit de 18de eeuw ter wereld.

In het monumentale pand zijn de inrichting en de presentatie van voorwerpen gericht op historische beleving en op kennisoverdracht.

Introductie Mission

In perpetuation of the ideals of the Englightenment, Teylers Museum wishes to serve society by stimulating people to discover the world for themselves and to find pleasure in art and science.

To do so, the museum wishes to encourage the public to visit what is the world’s best-preserved eighteenth-century public knowledge institute for the arts and sciences.

The fittings and presentation of objects in the historic buildings are designed to provide a historically accurate experience, and also to transfer knowledge.

8 9 Subsidiënten en begunstigers 2013

subsidienten P. Schatborn A.P.E Besnard-Ten Cate; De heer en en mevrouw J.A. Michon; De heer en Ministerie van Onderwijs, Cultuur B. Spoorenberg mevrouw Beyer-Lazonder; De heer drs. mevrouw drs. R.E.M. Reijnders; Mevrouw en Wetenschap S. Starreveld H.W. Bierman; Mevrouw drs. J.M. Bok; A.M.H.G. van Rijssel; De heer en mevrouw Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed L.F. Teding van Berkhout De heer en mevrouw drs. A. Boogaarts; mr. R.E. Rogaar-Burlage; De heer en J. van der Veen De heer en mevrouw mr. H.C.J.L. mevrouw P. Sanders-ten Holte; Mevrouw begunstigers J.C. van Vrede-van der Hoeven Borghouts-­de Wolf; De heer en mevrouw drs. M. Scharloo; De heer en mevrouw drs. Teylers Stichting M. Weiss D. van den Broek; De heer en mevrouw K.J. Storm-Boender; De heer en mevrouw Stichting Vrienden van Teylers Museum H. Zuidervaart dr. G.C. Cadée-Coenen; prof. Cees Dam; R.J.C. van Straalen-Sanderse; De heer Teylers Museum Fonds De heer en mevrouw W.A.M. Dieker- mr. A. Stuijt; De heer en mevrouw J.D. American Friends of Teylers Museum Ten behoeve van het Fundatiehuisproject Wolf; De heer en mevrouw mr. Veenendaal-Hilbers; De heer en mevrouw BankGiro Loterij M. Enschedé-Harrison; De heer en ing. D.M. Veldmaat-Wansink; De heer Ten behoeve van de collecties Stichting Monumentenbehoud Haarlem mevrouw ir. D.J. Enschedé-Taets van en mevrouw dr. ir. J.R. Ver­meulen- BankGiro Loterij en particulieren of instellingen die liever Amerongen van Renswoude; De heer Haanappel; De heer en mevrouw ir. M. Brook Foundation anoniem willen blijven en mevrouw mr. A.M. de Geus-de Laer Veth-Gomperts; De heer J.C. Vlotman; Stichting Roodenburg van Looy Kronig; De heer drs. H.G. Gramberg; Mevrouw drs. W.C.G. Voûte-Droste; Venrooy Goud- en Zilverindustrie B.V. Ten behoeve van de restauratie van De heer en mevrouw mr. H.F. Heerkens De heer en mevrouw C. van Vrede-Van Vereniging Natuurmonumenten de Eerste en Tweede Schilderijenzaal Thijssen-Schölvinck; De heer en mevrouw der Hoeven; De heer en mevrouw mr. Stichting Vrienden van Teylers Museum BankGiro Loterij mr. A. Helmig; De heer drs. J. Hennephof; C.G.A. van Wijk-Van Ittersum; Mevrouw E. Aladogan Provincie Noord-Holland De heer en mevrouw ir. R.W. Heringa- G.M. Zondervan-Hop en anderen die T.A. van den Berg-Been Stichting Teylers Museum Fonds Brave; De heer en mevrouw mr. M.P.J. liever niet genoemd willen worden. J.H. van Borssum Buisman (Legaat) Stichting Vrienden van Teylers Museum van Hoeken-Klinkenberg; De heer en G.A. Boting-de Wringer (Legaat) mevrouw dr. J. Hovinga-Van Eijsden; Ten behoeve van het crowdfundingproject: P. Broekens Ten behoeve van de tentoonstellingen De heer en mevrouw H.L. Hubrecht- 100 lijsten voor Rembrandt G. Cadée Gemeente Haarlem Van Bergen; De heer prof. A.P. IJzerman Stichting Vrienden van Teylers Museum M. de Clercq Netherland-America Foundation en mevrouw M. Pubben; Mevrouw I.S. Van Regteren Altena Loman Fonds P. Damsté The Indian Point Foundation Kaars Sijpesteijn-Vossenaar; De heer en Stichting Cornelis Roozen Fonds R. Dielbandhoesing J.C. Ruigrok Stichting mevrouw P.P. Korthouwer-Broekkamp; Stichting Dorodarte F. van den Hombergh De heer dr. R.B. Kuitert; De heer drs. Het bestuur van de Nederlandse Orde S. van Kan Sterrenwacht­ leden­ W.G.E. Kuyck; De heer en mevrouw van Belastingadviseurs M. Mathijsen Mevrouw mr. R.D. van Andel; De heer en J.J. van der Leij-Lokker; De heer en Wybenga Glashandel M. Th. Naber mevrouw drs. C.J. Ankersmit-Taminiau; mevrouw A.W. Lindeman; De heer L. Slok, B.I. Brackel-Muskens, C. van Nieuwenhuizen L.W.M. barones Sirtema van Grovestins- en mevrouw ir. J.H.M. Lindenbergh-Sluis; H.G.M. Jongeling, C. Sellmeijer, A.E. Roodenburgh-van Looy Hasseleij Kirchner; De heer en mevrouw De heer ir. F.C. Marckmann; De heer R.M. Groenteman, H.A. Hofman,

10 11 H.C. Sanchez-Prins, M.M. Jongerius-Joras, B.C.C. van Stolk, R. van Stolk, C. van R. Noorlander, J. H. van der Waals, Stolk, J. van Stolk, Fam. Enschedé, S.R. Huijsse, A.C. Ellis-Adam, P. van Dam, G.C. Cadée, M.J. Sanders-ten Holte, E. Borgman, R.J.E. de Jonge, M. de Jonge- Y.C. Versélewel de Witt Hamer, R.E.M. Knijft, K.J en A.M Storm, G. Heuff, Reijnders, L. Eisma, C.H. Linne­bank, H.J. Albarda, L. Reehorst, L. Bienfait, J.A. van Imhoff-Scheltema en anderen C. Verveld, C.C.E. Koning, A.A.P. Poutsma- die liever niet genoemd willen worden. Mathijssen, J.G. Bontje, M.A.J. de Vries, S. van der Beek, C.M. Poot-Brinkman, Hiernaast ontving het museum ook A.A.M.E. Fraats, C. Sellmeijer, G.J. Klein schenkingen van particulieren en instel- Entink-van der Velde, M.F. van Arendonk, lingen die liever anoniem willen blijven. W. Naber, J.D.R. Trappel, D.W. Bol, Het museum eert alle schenkers graag L. Bossers, M.J.J. Menken, M.C.G.A. Hel­ op deze wijze. lings, J.C. Lammertse, B.J.C. Timmerman, C.J. Rombach, J. Breimer, A.P.M. Lamers, M.J.G. Huygen-van Meyel, J.M. Voor­ hoeve, L. den Hollander, J.M. van der Hoorn, W.N.M. van Warmerdam, G. Elshoff, M. Wiebosch-Steeman, F.C. Marckmann, H.A.C.M. Keuss, J.C.B. Straatman, M.W.J. Veenhoven, D. F. Tiemens, J. Eikelenboom, M.L. Zee­ man, P.M.J. van Hoeken-Klinkenberg, C.M.E. van Blommestein, F. van der Grinten, P. van Doorn, W. M. van Raalte, H.J. Teertstra, R.N.G. Verhoeff, M.J.B. Bakkenist, C. Bokhorst-Polhuis, A.J. Kamer, Ch. Gielen, M. Wiebosch- Steeman, C. van Tuyll, E.H. Bon, A.D.A. van der Drift, M. van Nederpelt, J.A. Michon, L.F. en S. Feiner, C.H.M. Peeperkorn, P.A.Th. Hazen, F. Rademaker, M en J. Pas, J.C. Vlotman, S.J.H. de Graaf, T.J.J. Veerman, M.J. Pelten­burg-Jager, M.J. te Winkel, A.M.H.G. van Rijssel, B. Spoorenberg, L.W.M. Sirtema van Grovestins, M.J. van Berckel, M.J. Veth, H.F. Heerkens Thijsen, E. Verrijn Stuart, B.R. Korner, M.E. Bierman-Beukema, G.A. Lindenbergh-Sluis, J.M. Boll,

12 13 Woord vooraf

oals altijd kon er ook dit jaar weer opening van de grote Amster­damse musea Een andere belangrijke bouwkundige Het tentoonstellingsprogramma van 2013 een boeiend hoofdstuk worden toe- is dit zonder meer een goed resultaat te ontwikkeling was het strippen van het vertoonde een grote diversiteit. Van de Zgevoegd aan het grote verhaal van noemen. Sinds 2008 zijn de bezoekers­ Fundatiehuis en het Lorentz Lab: alle botanische boeken en tekeningen in Teylers Museum. Gelukkig mag ons muse- cijfers niet meer beneden de magische latere toevoegingen werden verwijderd, Rozen van Redouté in het voorjaar tot de um zich verheugen in het feit dat velen het grens van 100.000 geweest. de vloeren deels opgenomen en de vele zeemeerminnen in de zomer en van museum een warm hart toedragen. Samen (hopelijk) laatste asbestresten verwijderd. Nederlandse tekeningen uit de 17de eeuw met de grote betrokkenheid van alle mede- Teylers Museum Fonds mocht zich dit jaar De grond onder het Lorentz Lab bleek tot vroeg werk van Andy Warhol, voor werkers om het museum zo toegankelijk verheugen over een bijzondere nalaten- ernstig vervuild. In overleg met verschil- iedereen was er wel wat interessants. mogelijk te maken voor een breed publiek schap van bijna A 1 miljoen, nagelaten door lende partijen is uiteindelijk besloten hoe Ook buiten onze grenzen was een deel en het gebouw en de col­lecties zo goed de heer en mevrouw Boting ten behoeve de fundering van het complex verstevigd van de collectie te zien. In Moskou opende mogelijk te beheren en te behouden is dit van aankopen voor de kunstcollecties. De kan worden, zodat zich geen verzakkingen begin november een tentoonstelling in een stevige basis voor een succesvol jaar. aankoop van het impressionistische werk tussen de verschillende bouwdelen meer de Tretjakov Galerij over schilderkunst De tuin (1893), van de Haarlemse schilder zullen voordoen. Na de zomer van 2014 uit de eerste helft van de 19de eeuw op Financieel gezien moet het museum vanaf Jacobus van Looy, was de belangrijkste aan- wordt de omgevingsvergunning van de basis van de verzamelingen van beide 2013 opereren met een bezuiniging van winst van 2013. Dit doek kreeg een centrale gemeente Haarlem definitief en dan kun- musea en die van initiatiefnemer Jef bijna twaalf procent bovenop de eerdere plaats in de net gerestaureerde Tweede nen we daadwerkelijk met het funderings- Rademakers. bezuinigingen op de subsidie van het Schilderijenzaal en is nu al een van de lieve- herstel beginnen. Ministerie van ocw. Door het genereren lingen van de bezoekers. Deze aankoop was Uit ons continue publieksonderzoek blijkt van extra inkomsten en het doorvoeren van mogelijk dankzij een schenker die onbekend Een bijzonder project in 2013 was de dat een steeds groter deel van de bezoekers een aantal bezuinigingen is het gelukt om wilde blijven, de Roodenburg Van Looy crowd­funding-actie voor honderd nieuwe – ruim 50% – voor het museum als geheel in de zwarte cijfers te blijven. De toekomst Stichting, de BankGiro Loterij en Teylers wissellijsten in verschillende stijlen voor komt . Het is verheugend te kunnen con- zal moeten uitwijzen of de genomen maat- Museum Fonds uit het legaat Boting. het exposeren van tekeningen en prenten. stateren dat het een aantal jaren geleden regelen voldoende zijn. In elk geval is Dankzij de bijdragen van vele particulie- ingezette beleid om de afhankelijkheid van Teylers Museum de komende jaren vast De restauratie van de twee Schilderijen­ ren en fondsen werd ruim 32.000 euro tijdelijke tentoon­stellingen te verminderen van plan de eigen inkomsten verder te ver- zalen was in 2013 weliswaar nog niet bijeengebracht. De Vrienden van Teylers vruchten begint af te werpen. In dit licht hogen om zo minder afhankelijk te worden voltooid, maar toch was al wel zichtbaar Museum vulden de rest van het benodigde was het uitstel van de behandeling van de van overheidssubsidie. hoe fraai het herstel van de authentieke, bedrag aan. Bij de Rembrandt-tentoon­ Werelderfgoed­ aanvraag­ bij unesco een 19de-eeuwse situatie zou gaan uitpakken. stel­ling in het najaar werd meteen duide- tegenvaller. Het advies van de internatio- We kijken terug op een jaar met veel mooie Zo laat de weelderige wandbekleding­ in lijk hoeveel afwisselender het kijken is nale monumentenorganisatie icomos gebeurtenissen. In totaal kwamen er meer de oorspronkelijke kleuren de schilderijen wanneer de werken niet allemaal in de aan unesco was niet voldoende positief dan 115.000 bezoekers naar het museum. veel beter uitkomen dan het oude witte traditionele strakke uniforme lijsten om vertrouwen te hebben in een soepele Gezien het verminderde budget en de her- textielbehang. worden gepresenteerd. afronding van het proces. Daarop besloot

14 15 de Nederlandse regering de aanvraag aan Frans Hals Museum werd afgesproken te houden totdat meer duidelijkheid ver- om in de toekomst het educatieve aanbod kregen zou zijn over de argumentatie. gezamenlijk te presenteren aan scholen. Teylers blijft op de Voorlopige Lijst Ook op het gebied van de marketing wordt Wereld­erfgoed staan tot ongeveer 2025 er veel intensiever samen opgetrokken. en daarom is het inlassen van een adem- In oktober sloten Museum Boerhaave, pauze nu de meest verstandige koers. Nemo en Teylers Museum een convenant om samen de natuurwetenschappelijke Een andere constante factor uit het collecties digitaal te presenteren. Boven­ publieks­­onderzoek is, dat tweederde van dien trad Teylers Museum toe tot het onze bezoekers ook een bezoek aan de samenwerkingsverband van de Haarlemse stad brengt en daar winkelt, eet of naar cul­turele instellingen op het gebied van een andere culturele instelling gaat. ict-ondersteuning en systeembeheer. Samen met de betaalde en onbetaalde publiciteit die het museum elk jaar weet te Ondanks de economisch minder floris- genereren draagt Teylers op deze manier sante tijden heeft Teylers Museum een structureel bij aan de uitstraling van goed jaar achter de rug, waarin het moge- Haarlem en de economische bedrijvigheid lijk bleek te investeren in de toekomst en in het centrum van de stad. waarin het publiek vele mooie momenten heeft beleefd in het museum. Dit jaar is het museum gestart met enkele nieuwe programma’s voor kinderen en Dit jaarverslag is alweer de derde editie jongeren. Centraal daarbij staat dat de waarin we ruimte geven aan de beelden docenten en de leerlingen samen bezig en woorden van twee buitenstaanders zijn met een project in het museum. Zo om een eigen perspectief op de betekenis waren er in de zomer honderden zeemeer- van Teylers te geven. Fotografe Sacha de mintegeltjes in het museum te bewonde- Boer en schrijver Peter Delpeut vormen ren, gemaakt door leerlingen van basis- deze keer het gelegenheidsduo. scholen. En werd intensief samengewerkt met een lokale vmbo-t school voor een nieuw programma over techniek, dat Marjan Scharloo uitgetest werd door verschillende vmbo- Directeur Teylers Museum klassen, tot uit Groningen. Teylers Museum werkt al jaren samen met andere musea in binnen- en buitenland op het terrein van tentoonstellingen Ik vint dat het un leuk museu is. en bruiklenen. Maar ook op andere ter­reinen kan samenwerking met collega- Ik hep veel gulirt. instel­lingen veel opleveren. Met het Rosa, 1 mei 2013

16 17 Foreword

his year we were able to add of Amsterdam’s major museums, we can original colours than against the old exhibition in the autumn, it was immedi- yet another exciting chapter to be very pleased with this result. Visitor white textile wall coverings. ately clear how much more dynamic T the great story of Teylers Museum. numbers have not fallen below the magi- it becomes to look at the works of art Our museum is fortunate in the enthusi- cal threshold of 100,000 since 2008. Another important architectural change when they are not all presented in the astic support it enjoys of so many well- was the stripping of the Foundation traditional, sober, uniform frames. wishers. This, together with the strong The Teylers Museum Fund was grateful House and the Lorentz Laboratory: commitment of all the museum’s staff to receive a very large bequest in 2011. all later additions were removed, the The exhibition programme for 2013 dis- to maximising the museum’s appeal to Mr. and Mrs. Boting generously floors partly taken up, and the last played great diversity. From the botanical the public at large and to managing the bequeathed nearly 1 million euros to remaining traces (hopefully!) of asbestos books and drawings in Redouté’s Roses in building and the collections in the best be used for the purchase of art objects. removed. The soil beneath the Lorentz the spring to the multifarious mermaids possible way, laid firm foundations for The Impressionist work The Garden Laboratory was found to be seriously in the summer, and from Dutch drawings a successful year. (1893) by the Haarlem painter Jacobus van contaminated. In consultation with of the seventeenth century to the early Looy was the museum’s most important various parties it was eventually decided work of Andy Warhol, there was some- Since 2013 the museum has had to operate acquisition in 2013. It was given a place of to find a way of reinforcing the founda- thing interesting for everyone. Part of with an additional 12% cut to its grant honour in the recently restored Second tions of the complex to prevent any the collection was also displayed abroad. from the Ministry of Education, Culture Picture Gallery and is already among the further subsidence between the different At the beginning of November, an exhibi- & Science government, on top of the cuts visitors’ favourite works. This acquisition parts of the structure. After the summer tion opened at the Tretyakov Gallery in that had already been imposed before. was made possible by a donor who wish- of 2014, the environmental permit Moscow on paintings produced in the first By generating extra revenue and making es to remain anonymous, in addition to issued by Haarlem municipal council half of the nineteenth century based on a number of internal cuts, we managed contributions made by the Roodenburg of Haarlem will be finalised and then the collections of the two museums and to live within our means. Only the future Van Looy Foundation, the BankGiro we can really get on with restoring on that of Jef Rademakers, who took the will show whether the measures that have Lottery and the Teylers Museum Fund the foundations. initiative for this exhibition. been taken thus far will suffice. In any from the Boting bequest. case, Teylers Museum plans to carry on One special project in 2013 that should From our ongoing market research it is increasing its own revenue over the next The restoration of the two picture galler- be mentioned was a crowdfunding action clear that an ever larger proportion of our few years to become less dependent on ies had not yet been completed in 2013, to purchase 100 new changeable display visitors – now over 50% – comes to see government grants. but even so it was already clear how frames in different styles for exhibiting the museum as a whole. It is pleasing beautiful the authentic nineteenth- drawings and prints. Numerous private to conclude that the policy on which We can look back on a year with many century interior was going to be when individuals and funds contributed, rais- we embarked a number of years ago to marvellous events. In total, over 115,000 fully restored. For instance, the paintings ing over A 32,000, with the Friends of reduce our dependency on temporary people visited the museum. Given the appear to far better advantage against Teylers Museum making up the rest of exhibitions is starting to bear fruit. In this reduced lower budget and the reopening the sumptuous wall coverings in their the money required. In the Rembrandt light, the postponement of the treatment

18 19 of Teylers’s application for World Heritage For some years now, Teylers Museum Status at unesco was a disappointment. has been collaborating with other The advisory opinion issued to unesco by museums in the Netherlands and other the International Council on Monuments­ countries to arrange exhibitions and loans. and Sites icomos was not sufficiently posi- But there are many other promising areas tive to instil confidence that the process for col­laboration with partner institutions. would go smoothly. The Dutch government An agreement was reached with the Frans therefore decided to hold back the applica- Hals Museum to join forces in presenting tion until the arguments are clearer. Teylers the educational programme for schools. will remain on the Provisional World Marketing is another area in which Teylers Heritage List until approximately 2025, has been building partnerships. In October, and taking a breathing space is therefore Museum Boerhaave, Nemo and Teylers the wisest course of action as things stand. Museum concluded a voluntary agreement to present digital versions of the various Another constant factor to emerge from the science collections. In addition, Teylers market research was that two-thirds of our Museum joined the partnership of visitors also go into the city of Haarlem for Haarlem’s cultural institutions in the realm a range of activities: shopping, dining out, of it support and system management. or visiting another cultural institution. Together with the paid and unpaid publicity In spite of the economic malaise, Teylers that the museum generates every year, Museum can look back on a good year, this means that Teylers makes a permanent in which we succeeded in investing in contribution to Haarlem’s image and the the future and in which visitors had many local economy. enjoyable hours in the museum.

This year the museum launched a number This annual report is the third in which we of new programmes for children and have invited two guests to give a personal young people. All these programmes are response to Teylers Museum. This time, based on teachers and students working the two guests are the photographer Sacha on a project in the museum together. de Boer and the writer Peter Delpeut. In the summer, for instance, hundreds of mermaid tiles made by primary-school Marjan Scharloo pupils were on display in the museum. Director, Teylers Museum Another project involved close collabo­ ration with a local technical school for a new programme on technology, which Beautiful museum you have here, was tested by classes of other technical schools around the country, one as far a real national treasure. Thanks! away as Groningen in the northeast. Lenny Arunsten, Byron Bay, Australia, 12 oktober 2013

20 21 Verslag van de Raad van Toezicht

Na het enerverende jaar 2012 kwam de Raad van bij de overige rijksgesubsidieerde musea, waardoor het Toezicht in 2013 drie keer in vergadering bijeen. museum onevenredig veel schade leed door de bezuini- Daarnaast vond geregeld overleg plaats tussen de gingen. In het najaar werden grote stappen gezet bij het voorzitter en de directeur/bestuurder over lopende instellen van een Raad van Advies, waarin specialisten zaken en hielpen de leden bij zaken als het verbeteren het museum zullen gaan adviseren over algemeen maat- van de financiële verslaglegging, het leggen van belang- schappelijke zaken die spelen op de langere termijn. rijke contacten en het adviseren op educatief gebied. De eerste bijeenkomsten zijn in 2014 voorzien. De Raad stelde de jaarrekening van 2012 vast in het De Raad van Toezicht betreurt het feit dat de voor- voorjaar en de begroting voor 2014 in het najaar. De dracht voor de Werelderfgoedstatus door de Neder­ controle van de jaarrekening door accountant Horlings landse regering in 2013 geen voorspoedig verloop werd positief beoordeeld en voor een jaar verlengd. kende. Het Werelderfgoedtraject heeft Teylers De verlaging van de subsidie door de rijksoverheid met Museum tot nu toe al veel goeds gebracht. Meer focus ingang van 2013 was een groot aandachtspunt bij de op de instelling als geheel en een veel helderder beeld vergaderingen. Zou de gekozen combinatie van het van de ontstaansgeschiedenis maken een krachtiger genereren van extra inkomsten en het doorvoeren van profilering mogelijk. De profilering als uitzonderlijk bezuinigingen leiden tot het gewenste nieuwe even- erfgoed zal ook in de toekomst helpen om meer (bui- wicht? De jaarrekening over 2013 toont een bescheiden tenlandse) bezoekers te trekken, onafhankelijk van de positief saldo. De Raad beschouwt ook 2014 nog als tentoonstellingen en educatieve activiteiten die het een overgangsjaar. museum altijd al organiseert en zal blijven organiseren. De Code Cultural Governance wordt door de Raad Ondanks de teleurstelling over het uitblijven van in acht genomen. Naar aanleiding van de herziening de Werelderfgoedstatus en de financieel gezien lastige van deze code in het najaar van 2013 wordt bepaald tijden heeft het museum zeer goede resultaten weten of en zo ja welke acties in dit kader nog ondernomen te bereiken. Daarvoor wil de Raad graag een groot moeten worden. De leden van de Raad ontvangen compliment aan alle medewerkers geven. geen vergoeding voor hun diensten. De voorzitter heeft zoals gebruikelijk éénmaal overleg gevoerd met De samenstelling van de Raad van Toezicht is in 2013 leden van de Ondernemingsraad over de koers van ongewijzigd gebleven en was per 31 december als volgt: het museum en over de zaken in het museum die Prof. Dr. K.H.W. Knot, voorzitter de aandacht van de OR hebben. Over en weer wordt Mevrouw Drs. Z. Kwint, lid dit jaargesprek als nuttig en positief beoordeeld. Dr. Ir. W. Van Saarloos, lid In mei kwam er een positieve beslissing van het Drs. F. Waller, penningmeester Ministerie van ocw op het bezwaar van Teylers Museum tegen de subsidiebeschikking 2013-2016. Namens Teylers Stichting Kern van dit bezwaar was het feit dat de subsidie voor Mr.J.J. Van Es, vice-voorzitter de huisvesting op een andere manier was geboekt dan Mr. J.E. Trip, lid

22 23 24 25 In de Vigna Madama Peter Delpeut

e franse landschapschilder Zelf droomde ik stiekem van een lange Claude Lorrain (1600-1682) is in liefde. Ik wilde alles over Claude weten DNederland vrij onbekend. Onder en alles van hem zien. Er volgden vele mijn museumminnende vrienden kennen omwegen door Europa, op zoek naar zijn alleen kunsthistorici zijn naam. Voor mij werk en de plaatsen die daarbij hoorden. was zijn naam verbonden aan een merk- Een daarvan bracht me in de Vigna Madama waardig 18de-eeuws spiegeltje, het zoge- in Rome, vlakbij het Olympisch stadion. naamde Claude glass. Om daar iets van te begrijpen had ik op internet wel eens een Zelf droomde ik stiekem van een schilderij van hem bekeken. Over zijn lange liefde. Ik wilde alles over tekeningen wist ik niets. Toen in april 2011 Teylers Museum Claude weten en alles van hem zien. me uitnodigde een tentoonstelling over Er volgden vele omwegen door Claude in het Louvre te bezoeken, was Europa, op zoek naar zijn werk mijn kennis nagenoeg nihil. Gelukkig besloot ik toch met de persreis mee te gaan, en de plaatsen die daarbij hoorden. want in Parijs werd ik overvallen door een amour fou, een liefde op het eerste gezicht Als ik de altijd drukke Lungotevere over- die me niet meer heeft losgelaten. steek, word ik bijna aangereden door een In september van 2011 kwam de ten- motorrijder. Vanachter de auto’s die wel toonstelling naar Nederland. De unieke zijn gestopt, raast hij als een windvlaag aan samenwerking van het Louvre en Teylers me voorbij, een kwestie van centimeters, gaf het museum aan de Spaarne de meer niet. Op de veilige stoep, nauwelijks eerste overzichtstentoonstelling ooit bekomen van de schrik, knal ik tegen van Claude in Nederland. Het publiek een lantaarnpaal op. Het wordt me zwart stroomde toe en de landschapschilder voor de ogen, mijn bril stuitert over straat. was ineens iets minder onbekend. Het is een klassieke slapstick, maar ik kan De formidabele col­lectie tekeningen er niet om lachen. Op mijn voorhoofd van Claude die het Teylers al sinds 1790 groeit een bult. in zijn bezit heeft, stond sindsdien ook Misschien waren mijn gedachten bij Cristina voor mijn kunst­minnende vrienden-­ Mastrangelo. Haar laatste e-mail eindigde kring op de kaart. met ‘Ciao J’. Wat kon dat lachebekje bete-

26 27 kenen uit een pc van het deftige Protocol van zijn lijstje verantwoordelijkheden Ik ben vanochtend in alle vroegte diezelf- kend als bewijs mogen aanvoeren, een Office? De Italiaanse regering houdt in de geschrapt. Cristina zal me opwachten, de route gegaan, door een schetterend aantrekkelijke plek om naar het ritselen Villa Madama ontvangsten voor buiten- besluit ik, en me toelachen, de vlees­ ontwakend Rome. De vlakte is nu vol­ van de bladeren te luisteren. landse gasten. Daarom is Monte Mario, de geworden smiley. gebouwd. De robuuste Ponte Molle is Als ik in de voetsporen van Claude groene heuvel waar het Renaissancepaleis Het hek glijdt geruisloos in het slot. vervangen door een lage brug, de Ponte omhoog loop, dan bespeur ik weinig tegenaan is geplakt, als een fort gebarrica- Ik ben binnen, tussen dorre naaldbomen. Milvio, alleen toegankelijk voor voet­ wat me aan zijn tekeningen doet denken. deerd. Ik had al mijn Engelstalige charmes Is dit waar ik zo naar uitzag, waarvoor ik gangers. De rol van verkeersader is over- De schetsen die hij tijdens zijn vele in de strijd geworpen om Cristina ervan me met lange e-mails door de bureaucratie genomen door andere bruggen. wandeltochten rondom Rome maakte, te overtuigen dat ze me langer dan het van het Italiaanse ministerie van Buiten­ In de tijd van Claude wisten reizigers brengen je altijd in de natuur, omringd toegestane uurtje moest laten rondkijken landse Zaken heb geworsteld, een duister die vanuit het noorden Rome naderden door bomen, bosschages, kreupelhout. in het park van de villa. ‘One hour,’ bos langs een asfaltweg? Kan ik hier de dat hier eindelijk de belofte zou worden Natuurlijk is er een verte, maar die moet schreef ze me keer op keer streng terug, sfeer van de tekeningen van Claude ingelost het Colosseum, de St. Pieter of worden veroverd als doorkijkje, als een maar wie weet voelde ze zich schuldig, Lorrain terugvinden? het Pantheon te zien. Maar als Rome je wereld die zich openvouwt achter die want de afspraak was al zo vaak verzet dat woonplaats was, de zomerzon hoog aan bomen. Claude wil altijd ergens zijn met ik het bijna had opgegeven ooit een voet Voor het schildersoog lag hier in de hemel stond, en je met de stad in de zijn tekeningen. Bomen waren daarvoor in het park te zetten. de 17de eeuw een andere belofte: rug bij de Ponte Molle arriveerde, dan essentieel, ze ensceneren die ervaring. Ik duw een natte zakdoek tegen mijn maalde je niet om klassieke bouwsels, Claude’s verhouding met bomen heeft voorhoofd en verzamel de losse onder­ de aanblik van golvende velden met dan verlangde je naar een verkoelend veel weg van de kroniek van een harts- delen van mijn bril. Uit mijn tas vis ik een eenzame bomen, een meanderende heuvellandschap. Dat ligt er nog steeds, tocht, hij kijkt naar ze zoals de meeste zonnebril met geslepen glazen op. Mijn rivier die verdween in een wijkende al is het nu doorstoken door snelwegen van zijn collega’s naar de welvingen van ogen achter verduisterd glas en daarboven en geannexeerd door buitenwijken. vrouwengestalten keken. Hij laat ze sierlijk een zwelling alsof ik heb gevochten, ik zie verte, en nog verder weg, nauwelijks Voor het schildersoog lag hier in de kronkelen, omhelst ze met klimop en eruit als een gangster. afgetekend tegen het staalblauw van 17de eeuw een andere belofte: de aanblik streelt ze met loten vol jonge blaadjes. Zo denkt de bewaker bij het elektrische de hemel, de kristallen glinstering van golvende velden met eenzame bomen, Hij geeft ze een karakter, stuurs soms, hek er ook over. een meanderende rivier die verdween in of opgewonden, maar vooral verleidelijk. ‘Daar blijven,’ snauwt hij me toe. Ik mag van de Tiburtijnse heuvels. een wijkende verte, en nog verder weg, Hij houdt van het licht op hun huid, de niet voorbij de streep. Hij bladert door nauwelijks afgetekend tegen het staalblauw zon die hun stammen in brand zet, de mijn paspoort en speurt in zijn papieren. Een kleine vierhonderd jaar geleden ont- van de hemel, de kristallen glinstering van bladeren die zich verzetten tegen het mee- ‘U zou hier maandag komen.’ vluchtte Claude in de Vigna Madama, het de Tiburtijnse heuvels. dogenloze middaglicht, of er mee spelen, ‘Die afspraak is verzet.’ Ik plant vlug park op de hellingen van Monte Mario, Hier klom, omkranst met lover, Monte opflitsend als bekoorlijke glimlachjes. de zonnebril in mijn haren. ‘Vraag het de drukte van de Romeinse binnenstad Mario uit het rivierdal. De familie Farnese Soms jaagt hij wind door hun toppen en Cristina,’ probeer ik voorzichtig. om er te tekenen. Vanuit de door kunste- bezat er een zomervilla. Schilders gingen buigen ze hun kruinen, alsof ze soepel hun Hij verdwijnt in het wachthuisje. Als naars overlopen Via Margutta, verliet in de omliggende vigna het uitzicht op krullende haar voor hem in de nek gooien. hij eindelijk terugkeert met een blik die hij over het stoffige Piazza del Popolo de de rivier en de Ponte Molle tekenen. Zoals verliefden in een medaillon een por- ik alleen maar als nijdig kan interpreteren, stadspoort. De oude Romeinse heerbaan Misschien kwamen ze ook om naar de tret van hun geliefde bij zich dragen, zo mag ik tot mijn verrassing doorlopen. Via Flaminia, een kaarsrechte lijn door een vergelegen bergen achter Tivoli te turen, koesterde Claude in zijn atelier de Vigna ‘Maar waarheen?’ vraag ik. lege vlakte, bracht hem bij de Ponte Molle, liefst aangelicht door de warme kleuren Madama. Omdat het tegenwoordig in Hij wappert met zijn hand. Zoek het die als een kleine vesting de oevers van van een ondergaande zon. En het was ook, The National Gallery in Londen hangt, zelf maar uit, daar ergens boven. Ik ben de Tiber met elkaar verbond. als we de vele bomen die hier zijn gete- staat het bekend als Landscape with a

28 29 Goatherd and Goats. Het is waarschijnlijk maar vanwege de rijkdom van het geblader- trisch geknipte heggen en mathematisch het enige schilderij van zijn hand dat hij te dat het beeld van boven tot onder en van geplaatste naaldbomen oogt het als het permanent in zijn nabijheid hield, ook links naar rechts beheerst. Het was hem sobere restant van een Renaissancepark.­ al wilde Giulio Rospigliosi, de latere paus gelukt bomen op canvas te laten leven. Hij Dit is niet waar ik op had gerekend. Waar Clementius IX en een van zijn bescherm- wilde er zijn hele leven (hij werd 82 jaar!) zijn de bomen van Claude, die wilde heren van het eerste uur, het voor een geen afstand van doen, omdat, zo noteert ongrijpbaarheid van natuurlijke vormen, enorm bedrag van hem kopen. Hij schil- Filippo Baldinucci, een van zijn vroegste gekerfde basten, de uitzinnigheid van derde het in de jaren dertig van de 17de biografen, hij er voor het schilderen van gebladerte? Ben ik weer in mijn eigen val eeuw, bijna vijfendertig jaar oud. Na jaren bomen altijd op kon terugvallen. Het was gelopen, als altijd op zoek naar zaken die van oefening, bescheiden klusjes voor zijn catalogus van gebladerte. niet meer bestaan? Ik kijk vertwijfeld naar leermeesters en twijfels over eigen kun- Dat klinkt als een alibi, alsof hij zich de aangeharkte borders. Nergens geboomte nen had zijn carrière als landschapschilder schaamde voor zijn koppigheid om het zoals in Claude’s schilderij van de Vigna in die jaren eindelijk een vlucht genomen. in zijn nabijheid te houden. Elk van zijn Madama. Was Goatherd hier eigenlijk Hoe breng je een boom tot leven met schilderijen had hij om die reden aan zijn wel gesitueerd? verf of tekengerei, dat was een vraag die atelier kunnen ketenen. Zou er meer heb- De bewijsvoering is dun. Kunsthistorici hem bezighield. Een bovenmatige hoe- ben gespeeld? Was er iets met de Vigna nemen aan dat Goatherd het schilderij is veelheid studies op papier bewijzen het. Madama dat maakte dat hij zich juist aan dit waarover Baldinucci in zijn biografische De draaiing van de bladeren, de textuur schilderij hechtte? De zoetheid van herin- schets zegt dat het altijd in Claude’s atelier van de bast, de kronkelingen naar het licht neringen, de geheime vreugde die de aan- hing. Maar echt zeker kan niemand daar- of het meebuigen met de wind, ouderdom blik van bomen hem kon brengen? Wordt over zijn, want de beschrijving is sum- en jeugd, van eeuwenoude stammen tot het medaillon niet ook alleen geopend mier. Toch vinden de meeste kunsthisto- frivool opspringend groen – het moest in de meest intieme uren van de dag? rici het aannemelijk dat Claude Goatherd eruitzien als de natuur zelf, voor minder in zijn atelier schilderde en daarbij terug- deed hij het niet. Als de binnenzijde van een cirkel, zo lijkt viel op zijn tekeningen van de Vigna Claude behoort tot het soort kunstenaars de façade van de Villa Madama de bezoeker Madama. Als bewijs wordt daarvoor een dat zichzelf een taak stelt en daarin ver­ te willen omarmen. Bezoek kan zich niet tekenblad met de studie van een boom- Claude Lorrain, Pastorale scène in Vigna Madama, volgens op zoek gaat naar de perfectie. meer welkom voelen. Letterlijker kan het stam opgevoerd dat nu in het British 1662, collectie Teylers Museum Daar kun je een leven aan wijden, en in de deze ochtend niet, want de deuren staan Museum ligt. Alsof Claude de discussie 17de eeuw kon vijfendertig jaar al de duur wagenwijd open, maar er is niemand die me rond Goatherd voorvoelde heeft hij dat voor: zowel de meest prominente boom van een mensenleven zijn. Ik stel me voor opwacht. Waar ik ook zoek, geen mens te blad dubbel ondertekend: in het schilderij als die in de tekening is dat hij in het schilderij van de Vigna bekennen, ook Cristina niet. Mijn ‘hallo’ omzwachteld met klimop. Weliswaar in Madama – een herder die uitrust bij zijn galmt door de lege vertrekken. Ik had me Claudio fecit spiegelbeeld, maar als zo’n observatie een- geiten, luisterend in de frisse schaduw van voorgenomen hier het geluk van Claude te facto a Vigne madama maal is gemaakt, is het moeilijk om er vanaf een oude boom en jong struweel naar het vinden, alsof ik hem elk moment zou kun- te komen. Kennis drukt een stempel, en aanhoudende klateren van een waterval – nen tegenkomen. De vraag is alleen: waar? Marcel Roethlisberger, die een catalogue in Goatherd staat voorgoed het stempel voor het eerst iets van die perfectie voor- Ik ontvlucht het verlaten huis en ga op raisonné van zowel Claude’s schilderijen van ‘tekening 295’. voelde. Niet vanwege het Arcadische tafe- zoek naar het park. Ik vind een smal paadje als van zijn tekeningen samenstelde, Wat ik dus op Monte Mario zoek zijn reeltje, al zal hij tevreden zijn geweest over dat me naar de tuin en het park achter koppelde als eerste het blad aan Goatherd. bomen omslingerd door klimop, vier­ de lichtval op de naakte rug van de herder, de villa voert. Met zijn patroon van symme- Daar had hij eigenlijk maar één argument honderd jaar na dato, op basis van kunst-

30 31 historisch giswerk dat in gang is gezet Ik speur langs de helling, de diepte van in de weerschijn van zonlicht, het moment vertolkt door elk blaadje of de flinterdunne door een onbetrouwbare biograaf. het dal in. De naaldbomen staan dicht op van hun kortstondige glans. groeven in een stam, bleken ineens niet Dit is precies waarom C., mijn geliefde, elkaar in een gelijkmatig, levenloos duis- Claude wilde de veranderlijkheid van de voor niets te zijn geweest. Tussen hem en niet meer mee wil op dit soort expedities. ter. Elk vergezicht ontbreekt, alsof er een natuur vastleggen. Niet die van eeuwen, de natuur was een onverbrekelijk verbond Ik zoek naar fantomen, laat ze me fijntjes muur is opgetrokken. Ik draai me om, jaren, seizoenen of dagen, maar het soort gesmeed. Daarom was Goatherd zijn weten, niet alleen letterlijk te oud (welke misschien moet ik het hogerop zoeken. onbestendigheid dat niet langer duurt dan medaillon, hoe zou hij daar ooit afstand boom overleeft vier eeuwen?), maar een seconde, of zelfs korter. De gewaar- van hebben kunnen doen? ook door weinig meer ondersteund dan Ik weet het, het lijkt een zinloze wording dat alles beweegt, hoe miniem Ik ga rechtop zitten. De bult op mijn spookfeiten. Op wat anders dan een missie, vierhonderd jaar oude ook. De immer durende fluistering van voorhoofd trekt, ik voel voorzichtig aan de teleurstelling kan dat uitdraaien? het gebladerte, tot leven gebracht door zwelling. Ik zie het lachebekje van Cristina Ik weet het, het lijkt een zinloze missie, schilderijen en tekeningen gebruiken het grootste wonder van alles: de zon. voor me. Zij heeft me dit uur geschonken vierhonderd jaar oude schilderijen en als de spiegel van Alice, een door- Dichter bij Claude’s tekeningen ben op een dag dat het huis en het park verlaten tekeningen gebruiken als de spiegel van gang naar het wonderland van de ik nooit geweest, zelfs niet de keren dat zouden zijn. Ik kan me hier zo lang als ik Alice, een doorgang naar het wonderland ik ze in mijn handen hield. Nu pas staan wil in de blik van Claude verliezen. Zal ze van de geschiedenis, om daar het geheim geschie­denis, om daar het geheim ze me levendig voor ogen, omdat ik ze ooit begrijpen wat ik hier heb gevonden? van de kunstenaar te vinden. En toch ga van de kunstenaar te vinden. terugkrijg als mijn eigen ervaring. De zon De poort naar het verleden staat op een ik steeds weer op pad, de wereld in, op tekent voor me, maar zonder de herinne- kier, wie kan me nog tegenhouden hem zoek naar die poort naar het verleden. Ver hoef ik niet te gaan. Aan de rand van ring aan de tekenende hand van Claude verder te openen, J? Waarom heb ik niet genoeg aan de het park klimt de heuvel terrasgewijs zou het voor mij verborgen zijn gebleven. kunstwerken zelf? De suggestie dat omhoog. Zonlicht schimmert in mijn Ik ben door de spiegel van Alice gestapt. Peter Delpeut werkt momenteel aan een Goatherd decennialang in Claude’s atelier zonnebril, grillige boomstammen buigen Wat ik daar zie, heb ik al vele malen gezien, boek over Claude Lorrain. Het zal medio hing, heeft me keer op keer naar de als dreigende silhouetten over me heen. maar nooit ervaren. Alleen in de ervaring 2015 bij Atlas-Contact verschijnen. National Gallery doen terugkeren. Maar Een windvlaag jaagt een ritseling door het bestaat iets echt, laat de tijd zich over­ een antwoord op het raadsel waarom juist gebladerte. De bomen lijken te huiveren: winnen, tellen de eeuwen niet en kan dit schilderij altijd in zijn atelier hing heb ze zijn van onder tot boven omzwachteld ik Claude de hand drukken. ik er niet gevonden. Waarom zou dat niet met klimop. Hoe heeft me dit al die tijd Ik ga in het gras liggen, schuif mijn te vinden zijn in de Vigna Madama zelf? kunnen ontgaan? zonnebril omhoog en laat me door het In een flits doorgrond ik wat Claude De Vigna was niet deze tuin en dit smalle De sensatie is overweldigend. Ik ben zonlicht verblinden. Zou Claude dit heb- zocht. Het draait in zijn tekeningen park waar ik nu ongelukkig naar sta te kij- in Claude’s Vigna Madama. Op de smalle ben geweten, zou hij hebben beseft dat ken. Ik ben op de verkeerde plek, bedenk terrassen hebben de bomen vrij spel, ze hij met zijn tekeningen niet iets van de niet om blaadjes of boomstammen ik, misschien te dicht bij de villa. Ik moet groeien daar zoals het ze zelf goeddunkt. natuur nam, maar er iets aan teruggaf? of klimop. Het gaat Claude om de mijn zoektocht vergroten, het zou immers Maar het is niet het geboomte, noch de Dan is die uitzinnige viering van gebladerte ervaring daarvan in de weerschijn dwaas zijn te denken dat Claude in deze klimop die me in de vigna brengt. Het is in Goatherd niet zozeer een herinnering van zonlicht, het moment van hun aangelegde tuin is gaan tekenen. Al zijn het scherpe tegenlicht. Ik had eerder aan de Vigna Madama, maar de markering tekeningen wijzen erop dat hij de natuur omhoog moeten kijken. van het moment waarop hij besefte wat kortstondige glans. zelf wilde doorgronden, hij zocht naar een In een flits doorgrond ik wat Claude zijn project eigenlijk inhield. Al die leer­ manier om het onverwachte en niet door zocht. Het draait in zijn tekeningen niet jaren, al die uren met zijn schetsboek op mensenhand bepaalde te vangen. om blaadjes of boomstammen of klimop. zijn schoot, turend naar de geringste veran- Ik kijk rond, is er iets dat ik heb gemist? Het gaat Claude om de ervaring daarvan dering in licht en donker, raadselachtig

32 33 34 35 In the Vigna Madama Peter Delpeut

ew in the netherlands are As for myself, I had secret dreams of an familiar with the name of the French enduring love. I wanted to know every- F landscape painter Claude Lorrain thing about Claude and see everything (1600-1682). Until recently, only the art his- he had ever made. I embarked on a long torians among my museum-loving friends series of wanderings around Europe, knew his name. In my mind, his name was in search of his work and the places linked to a curious eighteenth-cen­tury that went with it. One of them took me gadget, a small, convex black mirror known to the Vigna Madama in Rome, close to as the ‘Claude Glass’. To learn more about the Olympic Stadium. it I had occasionally looked at his paintings on the internet, but I had never seen any As for myself, I had secret dreams of his drawings. of an enduring love. I wanted to When Teylers invited me to visit an exhi- bition about Claude in the Louvre in April know everything about Claude and 2011, I knew virtually nothing about him. see everything he had ever made. Fortunately I decided nonetheless to join I embarked on a long series of wan- the press trip, and in Paris I soon found myself in thrall to an amour fou, a love at derings around Europe, in search first sight that has stayed with me ever since. of his work and the places that In September 2011 the exhibition came to went with it. the Netherlands. The unique collabor­ation between the Louvre and Teylers gave the Navigating the relentless traffic of the museum on the River Spaarne the first ever Lungotevere, I am almost run down retrospective exhibition of Claude’s work by a motorcyclist. The cars have stopped in the Netherlands. Visitors descended on for me, but he has zoomed out from the museum in their droves, and suddenly behind them and roars past me, a matter the landscape painter was less obscure than of centimetres, in a rush of wind. On before. For much of the art-loving public, reaching the safety of the pavement, including my own circle, the formidable col- while recovering from the fright, I walk lection of Claude’s drawings that Teylers has straight into a lamppost. Everything goes had in its possession since 1790 was finally black in front of my eyes and my glasses on the map. fall off, shattering on the ground. A clas-

36 37 sic slapstick scene, but I am not laughing. of evident ill temper, it turns out, to Ponte Milvio. Other bridges have taken This is where the Monte Mario rose A swelling starts to form on my forehead. my surprise, that I am to be admitted. over the function of arterial roads. from the river valley, wreathed in foliage. Perhaps my mind was on Cristina ‘But where should I go?’ I ask. In Claude’s day, travellers approaching The Farnese family owned a summer villa Mastrangelo. She had ended her last He gestures with an airy wave of the Rome from the north knew that here, there. Painters would go out into the sur- e-mail with ‘Ciao ’. What might this hand. Look for yourself, somewhere up the long-awaited promise would finally rounding vineyard or vigna to draw views jolly grin mean from the computer of there. He has crossed me off his list of be fulfilled: they would soon see the of the river and the Ponte Molle. Perhaps the sedate Protocol Office? The Italian responsibilities. Cristina will be looking Colosseum, St Peter’s, or the Pantheon. they also came to gaze at the distant government hosts receptions for foreign out for me, I decide, greeting me warmly But if you were a citizen of Rome, walking mountains beyond Tivoli, preferably guests in the Villa Madama. So Monte with the physical version of her smiley. while the summer sun was high in the sky, infused by the warm colours of the setting Mario, the green hill against which the The gate slides noiselessly shut, sealing and you arrived at the Ponte Molle with the sun. Judging by the many trees that have Renaissance mansion nestles, is barricad- me inside, amid the dry fir trees. Was this city behind you, you would not be musing been drawn here, it was also an attractive ed like a fortress. I had deployed all my what I had been looking forward to all about classical buildings, but yearning for place to listen to the rustling of leaves. most disarming English phrases to per- that time, what had driven me to keep the coolness of the hills. The hilly land- As I ascend the hill in Claude’s foot- suade Cristina to spend more than the struggling through the bureaucracy of the scape is still there today, albeit criss-crossed steps, I see little that recalls his drawings. allotted sixty minutes to look around the Italian Ministry of Foreign Affairs in that by highways and annexed by suburbs. The sketches he made during his many villa’s park. ‘One hour,’ she kept repeating long exchange of emails − a dark wood walking trips around Rome always take sternly in her e-mails, but perhaps she adjoining an asphalted path? Would I be For the eye of the painter, in the you into the natural world, surrounded felt guilty, since the date for my visit able to retrieve the atmosphere of Claude seventeenth century, the area held by trees, spinneys, brushwood. There is had been moved so frequently that I had Lorrain’s drawings here? also a vista, of course, but this has to be almost given up hope of ever setting foot out another promise: the sight of conquered as a glimpse, as a world that in the park. It was almost four hundred years ago undulating fields with solitary unfolds behind the trees. Claude always Pressing a wet handkerchief against that Claude sought refuge from the hectic trees, a meandering river vanish- wanted to be somewhere with his draw- my forehead, I fish some prescription sun- streets of Rome in the Vigna Madama, ings. Trees were an essential part of this, glasses out of my bag and bend down to the park on the slopes of Monte Mario, ing into the receding horizon, and they had indeed staged this experience. assemble the broken bits of my spectacles. to make his drawings. From the artists’ even further into the distance, Claude’s relationship with trees is like With my eyes concealed behind dark quarter in Via Margutta, he set out across barely discernible against the chronicle of a passion. He looks at glasses, and above them a lump as if I have the dusty Piazza del Popolo and passed them in much the same way as fellow- been in a brawl, I look like a gangster. through the city gates. Taking the old the steel-blue sky, the crystal artists gaze at the curves of the female That is certainly what the guard at the Roman road Via Flaminia, a straight line glitter of the Tiburtine Hills. figure. He follows their elegant twists, electric gate thinks when I present myself. crossing what was then an empty plain, embraces them with ivy, and caresses ‘You stay there,’ he snarls at me, pointing he ended up at the Ponte Molle, the bridge them with shoots full of young leaves. at a line I am not to cross. He leafs through with its air of a little fortress that connects For the eye of the painter, in the seven- He endows them with character, some- my passport and glances at his papers. the two banks of the Tiber. teenth century, the area held out another times stern or animated, but above all ‘Your appointment was for Monday.’ I had taken the same route early that promise: the sight of undulating fields with seductive. He loves the light on their skin, ‘It was changed.’ I quickly dig the sun- morning, through the streets of Rome solitary trees, a meandering river vanishing the sun setting their trunks aflame, the glasses into my hair. ‘Ask Cristina,’ I try, as they blared into wakefulness. Today, into the receding horizon, and even further leaves resisting the merciless afternoon cautiously. the plain is a completely built-up suburb. into the distance, barely discernible against light, or playing with it, flashing little He disappears into his watchman’s hut. The robust Ponte Molle has been replaced the steel-blue sky, the crystal glitter of the sparks like beguiling smiles. Sometimes When he finally returns, with a look by a low pedestrian-only bridge, the Tiburtine Hills. he has the wind driving through their

38 39 tops and bending their crowns, as if they resting with his goats in the cool shade of ‘hello!’ echoes back at me. I had planned are tossing back their curly hair in their an old tree and young shrubs, listening to to discover Claude’s happiness here, and necks to please him. the continuous rushing sounds of a water- fully expect to meet him at any moment. Like someone who keeps a locket with fall – he felt the first pre-sentiment of that But where? a portrait of his lover with him at all times, perfection. Not because of the Arcadian I flee from the empty house and go in Claude cherished the Vigna Madama in scene, although he must surely have felt search of the park. I find a narrow path that his studio. Today the painting hangs in the a sense of satisfaction in the play of light on leads to the garden and the park behind National Gallery in London, and is known the goatherd’s bare back, but because of the the villa. With its pattern of symmetrically as Landscape with a Goatherd and Goats. rich profusion of foliage that dominates pruned hedges and fir trees arranged with It is probably the only one of his paintings the image from top to bottom and from geometrical precision, it looks like the that he kept with him all his life, turning left to right. He had succeeded in bringing sober remnant of a Renais­sance park. This down the huge sum of money that Giulio trees to life on canvas. He kept the painting is not what I’d had in mind. Where are Rospigliosi, the later Pope Clement IX and with him throughout his long life (he lived Claude’s trees? Where is that wild intangi- one of his earliest patrons, offered him for to eighty-two) so that he could always use bility of natural shapes, carved bark, the it. He painted it in the early 1630s, at almost it, according to Filippo Baldinucci, one frenzy of foliage? Have I walked into one of thirty-five years of age. After years of prac- of his earliest biographers, when painting my own traps again, always going in search tice, executing small assignments for teach- trees. It was his catalogue of foliage. of things that no longer exist? I stare in ers and assailed by doubts as to his abilities, That sounds like an excuse, as if he was despair at the neatly-raked borders. Not a this was the period in which his career ashamed of his determination to keep sign of trees like those in Claude’s painting as a landscape painter had finally soared the painting close at hand. He might have of the Vigna Madama. Was the Goatherd to success. chained any one of his paintings to his stu- actually painted in this setting at all? How do you bring a tree to life with dio for that reason. Might something else The evidence is pretty thin. Art historians paint or drawing implements? This was have been going on here? Was there some- assume that Goatherd is the painting that one of the questions that absorbed him, thing about the Vigna Madama in particu- Baldinucci refers to in his biographical­ as evidenced by an enormous number of lar that intensified his attachment to it? sketch as the one that always hung in Claude Lorrain, Landscape with goatherd and studies on paper. The rotation of leaves, The sweetness of memories, the private Claude’s studio. But no one can be entirely goats, 1636, collection National Gallery London the texture of bark, the twisting towards joy that the sight of trees could bring him? sure, since the description is perfunctory. the light or bending with the wind, old Lockets, too, are opened up only in the Even so, most art historians think it is a fair Marcel Roethlisberger, who has compiled age and youth, from centuries-old trunks most intimate hours of the day. assumption that Claude painted Goatherd an impressive catalogue raisonné of Claude’s to the frivolous sprouting of green shoots in his studio and used his drawings of the drawings as well as his paintings, was the – it had to look like nature itself; he would Like the inside of a circle – that is how Vigna Madama as examples. In evidence first to link this drawing to Goatherd. In not settle for anything less. the façade of the Villa Madama seems to they cite a drawing, the study of a tree truth he had just one argument for doing so: Claude was the kind of artist who defined want to embrace the visitor. The welcome trunk, which is now in the British Museum. the most prominent tree in both painting a task for himself and then set about carry- could scarcely feel more emphatic – the As if Claude had a presentiment about the and drawing is swaddled in ivy. In reverse ing it out to perfection. You can devote an doors are literally wide open to receive debate that might arise about Goatherd, image, it is true, but once a connection like entire life to that, and in the seventeenth me this morning. Yet there is no one there he signed that drawing emphatically: that has been made, it is hard to shake off. century, thirty-five years might well be the waiting for me. I look this way and that, Knowledge places a stamp on things, and span of a human life. I imagine that in the but Cristina is not there; in fact there’s Claudio fecit Goatherd has been stamped indelibly with painting of the Vigna Madama – a goatherd not a soul in the empty halls, where my facto a Vigne madama the mark ‘drawing 295’.

40 41 So what I am looking for on Monte Mario All his drawings reflect a desire to fathom leaves or tree trunks or ivy. Claude’s con- with his sketchbook on his lap, peering is ivy-entwined trees, four hundred years nature itself; he searched for a way of cap- cern is with the way these are experienced to catch the minutest change in light and later, on the basis of art-historical guess- turing the unexpected, what had not been in the reflected sunlight, the moment dark, enigmatically expressed through work that was triggered by an unreliable fashioned by human hands. of their fleeting shimmer. each small leaf or the paper-thin grooves biographer. I look around; have I missed something? Claude sought to capture the mutability in a trunk, suddenly proved their worth. That is precisely why C., my other half, I peer down the slopes into the depths of of nature. Not that of centuries, years, Between Claude and nature, an indissolu- is no longer willing to accompany me on the valley. The fir trees are close together seasons or days, but the kind of volatility ble bond had been forged. That was why expeditions of this kind. I’m searching in an even, lifeless dark mass. There is no that lasts no longer than a second, or even Goatherd was his locket; how could he ever for phantoms, she points out bluntly, vista at all, as if a wall has been erected in less. The perception that everything is in have relinquished it? not only literally too old (how many front of me. I turn round; perhaps I need constant motion, however infinitesimally. I sit up straight. The bump on my fore- trees survive for four hundred years?), a higher vantage point. The eternal rustle of the foliage, brought head is throbbing, I reach up and cautious- but also on the basis of spectral facts. to life by the biggest miracle of all: the sun. ly feel the contours of the swelling. I see How could this end in anything other I know, it seems like a pointless I have never been closer to Claude’s Cristina’s jolly grin in front of my eyes. She than disappointment? mission, using four centuries-old drawings than now, not even when I was has presented me with the gift of this hour I know, it seems like a pointless mission, holding them in my hand. Only now do on a day on which the house and the park using four centuries-old paintings and paintings and drawings like Alice’s I see them in all their vividness before my would be empty. I can lose myself here in drawings like Alice’s looking-glass, a pas- looking-glass, a passage leading eyes, because I am seeing them through Claude’s gaze as long as I want. Will she sage leading to the wonderland of history, to the wonderland of history, the medium of my own experience. The ever understand what I have found here? to find the artist’s secret. Even so, I con- sun is drawing for me, but without the The door leading to the past is ajar; who stantly embark on quests for that gateway to find the artist’s secret. memory of Claude’s drawing hand it can stop me opening it up wider, ? into the past. would have been forever hidden from me. Why do I not derive enough satisfaction I do not have to go far. On the outskirts I’ve passed through Alice’s looking glass. Peter Delpeut is currently working on from looking at the works of art them- of the park the hill rises in tiered terraces. What I see there, I’ve seen many times a book about Claude Lorrain. It will be selves? The suggestion that Goatherd hung The sunlight dazzles me, even through before, but never experienced. It is only published by Atlas-Contact in mid-2015. in Claude’s studio for decades has sent my sunglasses, capricious tree trunks in experience that something really exists, me back to the National Gallery time and bend over me in dark, menacing shapes. that time allows itself to be conquered, again. But I still have not found an answer A gust of wind chases a rustle through that the centuries fall away and I can feel to the question of why this particular the foliage. The trees shudder: they are the firm pressure of Claude’s cordial hand. In a flash I comprehend what painting always hung in his studio. Why swathed in ivy from top to bottom. I lie down in the grass, slide my sunglass- Claude was looking for. His draw- should I not find that answer by visiting Why did it take me so long to notice? es up and allow the sunlight to blind me. the Vigna Madama itself? The sensation is overwhelming. I’m at Did Claude know, did he realise that with ings are not about leaves or tree The Vigna was not this garden and this Claude’s Vigna Madama. On the narrow his drawings he was not taking something trunks or ivy. Claude’s concern is narrow park that I find myself taking in terraces the trees have free play; they can away from nature but giving something with the way these are experienced with a despondent gaze. I’m in the wrong grow there just as they please. But it’s back to it? If so, the frenzied celebration of place, it suddenly occurs to me, too close neither the trees nor the ivy that transports foliage in Goatherd is not so much a mem- in the reflected sunlight, the moment to the villa, perhaps. I need to expand me to the vigna. It’s the sharp backlighting. ory of the Vigna Madama, but the demarca- of their fleeting shimmer. my search; after all, the idea that Claude I should have looked up earlier. tion of the moment at which he realised would have taken up his post to draw In a flash I comprehend what Claude was the true significance of his project. All this landscaped garden is utterly foolish. looking for. His drawings are not about those years of study, all those hours sitting

42 43 44 45 Tentoonstellingen Het is mooi dat Teylers door deze tentoonstelling zowel de botanische rage van die tijd als het kunstenaarschap van Redouté tot leven wekt. Sandra Kooke, Trouw, 21 januari 2013

Publiek 19 januari t/m 5 mei Rozen van Redouté

De sierlijke rozen, spectaculaire lelies en andere prachtige Voor Rozen van Redouté kon Teylers voor een groot bloemen en planten die Pierre-Joseph Redouté (1759- deel putten uit de eigen collectie; als eigentijds kennis- 1840) tekende en schilderde, zijn onovertroffen in hun centrum kocht het museum vanaf de opening in 1784 artistieke schoonheid en wetenschappelijke precisie. Niet alle belangrijke boeken op het terrein van de botanische voor niets ontving hij officiële benoemingen van konin- kunst, waaronder een aantal van de mooiste werken van gin Marie-Antoinette en keizerin Joséphine Bonaparte, Redouté. Daarnaast waren prachtige bruiklenen­ te zien en gaf hij privélessen botanisch tekenen aan de familie uit Frankrijk en Engeland. van koning Louis-Philippe. In deze eerste Nederlandse Bij de tentoonstelling verscheen een rijk geïllustreer- overzichtstentoonstelling van de ‘Rembrandt van de de catalogus. rozen’ waren onder meer de schitterende bloem­aqua­ rellen te zien die hij maakte voor keizerin Joséphine. Aantal bezoekers 38.755 Veel van zijn prachtige bloemtekeningen werden gere- Waarderingscijfer 7.4 produceerd in kostbare boekwerken. In de tentoon­ stelling waren deze topstukken te bewonderen, in de Aantal objecten 103 kleurrijkste uitvoeringen en op het grootste formaat. Aantal bruiklenen 88

Elke keer weer een belevenis. Liefdesverklaring Steeds valt iets anders op. aan het plantenrijk. Peter & fam., 19 mei 2013 Wilma Klaver, Haarlems Dagblad, 26 januari 2013

46 47 The mermaids are amazing – they must exist. John & San, 24 augustus 2013

25 mei t/m 15 september Een Zee vol meerminnen

In de zomer organiseerde Teylers de eerste Neder­landse collectie van Teylers Museum. tentoonstelling over de zeemeermin in samenwerking Bij de tentoonstelling verscheen een rijk geïllustreerd met gastconservator Paul Faber. Voor jong en boek. oud werd zij op verrassende wijze tot leven gewekt, De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt van schilderijen tot affiches, van beelden tot opgezette door de J.C. Ruigrok Stichting. dieren, van ‘heuse’ zeemeermin-skeletten tot sprook­ Aantal bezoekers 31.812 jes­achtige films en games. De zeemeermin was te zien Waarderingscijfer 7.7 als het Groene Zeewijf, de Sirene, Mami Wata, de Kleine Zeemeermin en nog veel meer. De sterke ver­halen over Aantal objecten 98 dit verleidelijke wezen, half vrouw half vis, werden Aantal bruiklenen 76 levendig verbeeld. Al vroeg komen meerminnen voor in overleveringen en boeken met beschrijvingen van de wereld en de natuur. De toon van de teksten wordt door de eeuwen Prachtige vitrinekasten, zeldzaam heen steeds kritischer. Deze ontwikkeling van bijge- mooie inhoud! De zeemeerminnen loof en zeemansverhalen naar serieuze wetenschap werd onder meer getoond aan de hand van prachtige hebben ons hart gestolen. De lokroep van de zeemeermin historische boeken, waaronder een aantal uit de Tineke, Vera, Annelies, Leiderdorp, 3 augustus 2013 klinkt onverminderd. Johan de Donder, hp/De Tijd, 25 juni 2013

48 49 Hier word je stil van: zoveel moois van Rembrandt! Christien van der Minne, 2 oktober 2013

28 september 2013 t/m 19 januari 2014 De 100 mooiste Rembrandts

Geen enkele kunstenaar is wereldwijd zo beroemd gesteld, door online zijn favoriete Rembrandts aan en geliefd als Rembrandt. Dat is niet altijd zo geweest. te wijzen en te voorzien van persoonlijke associaties. Hoort hij in zijn eigen tijd tot de belangrijkste mees- Om Rembrandts prachtige werk het best tot zijn ters, na zijn dood wordt hij vaak verguisd om zijn recht te laten komen had Teylers Museum nieuwe losse toets. In de 19de eeuw slaat het beeld om en lijsten nodig, met een passende historische uitstraling wordt zijn impressionistische stijl juist bewonderd. en volgens de modernste beveiligingseisen. Dankzij Hij wordt verheerlijkt als het grootste Nederlandse steun van particulieren, bedrijven en Teylers Vrienden genie en wordt letterlijk en figuurlijk op een voet­- konden de lijsten aangeschaft worden. stuk gezet. Over deze veranderende smaak ging de Ter voorbereiding en verdieping van de tentoonstel- tentoonstelling. ling had kunsthistoricus Michiel Kersten een digitale Teylers Museum bezit bijna al Rembrandts etsen en publicatie gemaakt over Rembrandt de etser. een aantal fraaie tekeningen. De 100 mooiste werken werden voor de gelegenheid uit de depots gehaald. De beroemde zelfportretten, ontroerende Bijbel-­­ Aantal bezoekers 35.078 Ek het nog nooit soveel mooi voor­stellingen, liefdevolle portretten van zijn Saskia, Waarderingscijfer 8 pikante scenes en dramatische landschappen waren fossiele gesien wat so mooi bewaar is nie. Aantal objecten 120 Ongelooflik. Ek is mal oor al die munte en voor even weer in het echt te bewonderen. Bijzonder was dat het publiek de tentoonstelling had samen­ Aantal bruiklenen 3 die mooi Rembrandt ‘ets-skilderije’. Hou so vol. 50 Bedankt uit Zuid-Afrika, Herna, 3 december 2013 51 Bezoekcijfers

Bezoekers per maand in 2013 (x 1000) Bezoekers per jaar vanaf 2008 (x 1000) In 2013 bezochten 115.334 mensen Teylers

25 150 Museum. Het publiek waardeerde het 140 museum als geheel met een 8. 130 In dagbladen en tijdschriften verschenen 20 120

110 artikelen over het museum en de tentoon­ 100 stellingen met een advertentiewaarde 15 90 van in totaal 2.191.959 euro. 80

70 Dat is 42% meer dan het voorgaande jaar. 10 60 De stijging is te danken aan extra artikelen 50 over het museum als geheel en de succes­ 40 volle kleinere tentoonstellingen. 5 30

20

10

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 2008 2009 2010 2011 2012 2013

52 53 Bezoekers educatie en publieksactiviteiten Educatie in 2013: op koers naar meer

Bezoekers 2013 2012 Na het topjaar 2012 met de drukbezochte tentoon­ Voortgezet onderwijs Educatie stelling Rafaël laten de educatieve cijfers voor 2013 Het voortgezet onderwijs wist in 2012 de weg naar de een ‘normaler’ beeld zien. Ten opzichte van 2011 is op schoolprogramma’s bij Rafaël goed te vinden. In 2013 Basisschoolleerlingen 2.215 2.709 vrijwel alle fronten vooruitgang geboekt en ligt er een gold dat in mindere mate voor de goed gewaardeerde Kinderen 6-12 jaar Kunst & Vliegwerk regulier en verjaarspartijtjes 341 429 goede basis om de komende jaren scholen en bezoekers etsworkshops bij de tentoonstelling De 100 mooiste Kinderen 6-12 jaar vakantieworkshops 1233 1.071 educatief gezien nog beter van dienst te zijn. Rembrandts. Belangrijk wapenfeit was de voltooiing

Kinderen 6-12 jaar educatieve speurtochten 5.073 3.861 van het nieuwe programma voor 3 vmbo, the Wow- Basisscholen factor. Dit succesvolle programma is samen met vmbo- Leerlingen voortgezet onderwijs 2.164 3.184 Om het onderwijsaanbod doorlopend te verbeteren docenten van scholen uit de regio ontwikkeld en sluit Studenten hoger onderwijs en volwasseneneducatie 1.255 1.401 zijn in 2013 belangrijke stappen gezet, zoals het nog direct aan bij de leerdoeIen. In het najaar is het samen- Totaal 12.517 12.730 beter presenteren van het onderwijsaanbod en het meer werkingsproject met het Technasium van het Ichthus vraaggericht met scholen samen nieuwe programma’s College in Driehuis opnieuw geactiveerd; leerlingen uit ontwikkelen. Met betrokken partijen in de regio wordt 4 havo/vwo hebben een multimediatour gemaakt voor Overige activiteiten gewerkt aan een standaardevaluatie van alle program- smartphones, waarbij ze connecties zoeken met de Lezingen, inleidingen, evenementen 2.733 2.614 ma’s. De intensivering van de educatieve samenwerking moderne opvolgers van de oude instrumenten. Er is een Bezoekers Museumweekend 1.830 2.373 met het Frans Hals Museum is ook een belangrijk grootschalig onderzoek gehouden naar de waardering

Bezoekers in groepsverband voor diverse rondleidingen 3.332 5.820 onder­deel van dit pakket; het streven is waar mogelijk voor en de bekendheid met diverse programma’s. samen op te trekken om het aanbod onder de aandacht Totaal 7. 895 10.807 van meer scholen te brengen, ook buiten de regio Overige publieksactiviteiten Haarlem. De overdracht van het Kunstmenu van de De overige educatieve activiteiten bestonden uit een Totaal bezoekers educatie / publieksactiviteiten 20.412 23.537 gemeente Haarlem aan cultuurcentrum Hart met ingang breed aanbod van lezingen, waaronder de interview­ van schooljaar 2013-2014 draagt hopelijk bij aan een reeks Teylers Ontmoet, inleidingen bij tentoonstel­ ­ structureel doorzettende groei van het aantal basis- lingen, rondleidingen en diverse evenementen. De schoolleerlingen uit de directe omgeving. familietentoonstelling Een Zee vol meerminnen sprong Een bijzonder hoogtepunt was de samenwerking met er uit: elke zondag van de zomervakantie bruiste het Ik vond het een heel mooi musea, 9 basisscholen, waarvan bijna 1.000 leerlingen tegeltjes museum van de zeemeerminactiviteiten. en heb erg genoten en vond het ook hebben ontworpen voor de tentoonstelling Een Zee vol De Campaign for drawing (een initiatief om mensen meerminnen. Een van de deelnemende klassen is met dit door middel van diverse tekenoefeningen beter naar heel leerzaam. Ik had alle vragen succesvolle project Museumklas van het Jaar geworden. kunst te laten kijken) lijkt zich nu als traditie te hebben goed bij de speurtocht en ben er De forse stijging van het aantal educatieve speurtochten gevestigd. Vooral het feit dat alle leeftijden tegelijk kun- heel trots op. Ik raad het erg aan. is aan het succes van dezelfde tentoonstelling toe te nen deelnemen aan de activiteiten zorgde voor groot schrijven. Onder basisscholen is een onderzoek verricht enthousiasme en veel creativiteit. Ook de etsworkshops Tessa, 9 jaar, 21 april 2013 om een benchmark te creëren. in het Educatief Paviljoen werden goed bezocht.

54 55 Digitale bezoekers

WEBSITE www.teylersmuseum.nl 2013 2012 Websites Teylers Museum www.teylersmuseum.nl Bezoeken 273.456 312.626 http://instrumenten.teylersmuseum.nl Unieke bezoekers 198.473 219.541 Het Fysisch Kabinet van Teylers Museum Paginaweergaves 1.013.338 1.238.997 gedigitaliseerd met een beeldbank van meer dan 750 instrumenten. Pagina’s per bezoek 3,71 3,96 www.teylersuniversum.nl Digitale construc- Gem. bezoekduur 00:02:20 00:02:37 tie van de dwarsverbanden tussen de collec- ties, de hoofdrolspelers, het gebouw en de Nieuwe bezoeken 66,91% 67,4 4% bezoekers van Teylers Museum.

www.circusmuseum.nl Beeldbank met pos- TEYLER NET (BLOG) 2013 2012 ters, foto’s en prenten uit de verzameling van Jaap Best, één van de grootste online circus- Bezoeken 12.000 17.125 collecties ter wereld, in beheer bij Teylers Museum. Unieke bezoekers 8.688 11.968 www.teylersrembrandt.nl In het kader van de Paginaweergaves 41.352 46.944 tentoonstelling De 100 mooiste Rembrandts Pagina’s per bezoek 3,58 2,73 van 28 september 2013 t/m 19 januari 2014. De collectie tekeningen en etsen van Gem. bezoekduur 00:01:45 00:02:07 Rembrandt is hier online te bekijken.

Nieuwe bezoeken 70,74% 46,66% www.rafael2012.nl In het kader van de ten- toonstelling Rafaël van 28 september 2012 t/m 6 januari 2013 TWITTER 2013 2012 www.claudelorrain.nl In het kader van Followers 6.617 4.842 de tentoonstelling Claude Lorrain van 29 september 2011 t/m 8 januari 2012 Tweets 4.377 3.564 www.vogelsxxl.nl In het kader van de ten- toonstelling Vogels van formaat. Het meester- werk van Audubon van 3 november 2007 FACEBOOK 2013 2012 t/m 20 januari 2008 Nieuwe vind-ik-leuks 1739 730 www.michelangelo.nl In het kader van de ten- Totaal vind-ik-leuks 2.905 1.161 toonstelling Michelangelo van 6 oktober 2005 t/m 8 januari 2006

www.piercingplek.nl In het kader van de tentoonstelling Piercing, de versierde mens II @TEYLERS Jullie ook weer bedankt van 22 februari t/m 1 juni 2003 voor de gastvrijheid. De Hofker- tentoonstelling is fantastisch! @Kimindepen, Twitter, 18 december 2013 56 57 58 59 2013 in beeld Erg boeiend ná lezen van de catalogus Redouté nogmaals al die pracht te zien. Claas Trautwein, 14 februari 2013

Januari Februari

• Zondag 6 januari was de laatste • De Penningvitrine toonde van • De tentoonstelling Rozen van • Op 31 januari lanceerde • Op 5 februari opende Hare ten behoeve van de collecties en dag van Rafaël, de drukbezochte ten- 16 januari t/m 8 september Alledaag­­ ­ Redouté werd op 19 januari feeste­ -­ ErfgoedEducatie Haarlem, een Koninklijke Hoogheid Prinses vaste presentatie. Een deel van het toonstelling die in de eerste week se Sprookjes. Fabels en legenden op lijk geopend met bijdragen van samenwerkingsverband tussen Margriet der Nederlanden onder geld wordt gebruikt voor de restau- van 2013 nog 7178 bezoekers heeft munten en penningen. Reinildis van Ditzhuyzen, historica alle erfgoedinstellingen in grote belangstelling de tentoon­ ratie van de Eerste en Tweede getrokken. • Op 16 januari werd een nieuwe en royalty­deskundige, en Hans van Haarlem, het nieuwe erfgoed­ stelling Hollandse Meesters uit New Schilderijenzaal. • Op 11 januari werd uit de deel­ Koffiehoek geopend in Teylers Hage, rozenkweker. project ‘Stappen in de stad’. Het York. De collectie Clement C. Moore • In samenwerking met boekhandel nemerslijst van de stemming Rafaël Winkel. • Op 27 januari vond de eerste belangrijkste onderdeel van dit in Teylers Museum. De tentoon­ Athenaeum vond op 10 februari Ontrafeld de winnaar getrokken van • Op 18 januari werd in Teylers Winter­lezing van Teylers Stichting project is een educatieve app die stelling kwam tot stand mede de eerste Teylers Ontmoet van 2013 de geheel verzorgde reis door Labrys Museum­ de samenwerkingsover­ ­ van dit jaar plaats, met de titel leerlingen uitdaagt om in de stad dankzij steun van The Netherlands- plaats na een succesvolle eerste edi- Reizen voor 2 personen naar het land eenkomst met de Rijks­dienst voor De verrassende fundamentele op zoek te gaan naar de waarheid America Foundation en de Indian tie in 2012. Conservator Terry van van Rafaël. De gelukkige winnaars het Cultureel Erfgoed (rce) onder­ natuur­kunde van gewone mate­rialen achter drie Haarlemse legendes. Point Foundation. Werk van grote Druten werd geïnterviewd over meneer en mevrouw Groot uit Zaan­ tekend. De rce heeft 200.000 euro als zand, schuim en maizena, door • De website www.teylers­ meesters als Hendrick Avercamp, Pierre-Joseph Redouté, Marga Cousèl dam zijn in maart afgereisd naar Italië. subsidie gereserveerd voor onder- Wim van Saarloos, hoogleraar rembrandt.nl werd op 31 januari Abraham Bloemaert, Adriaen van over Wan­hoop nooit aan vooruit- • Van 15 januari t/m 23 juni was zoek en publiciteit in verband met Theore­tische Natuur­kunde en direc- gelanceerd. Op deze site kon het Ostade en Rembrandt was voor gang. Brieven aan Jac. P. Thijsse de tentoonstelling Kleren maken de plaatsing op de Voorlopige Lijst teur van de Stichting Funda­men­teel publiek op zijn of haar mooiste even terug in Nederland. (1865-1945) en Roelof van Gelder de mens. Klederdrachten in kostuum- Werelderfgoed. Onder­zoek der Materie. Rembrandt stemmen voor de grote • Het jaarlijkse Goed Geld Gala over Naar het Aards Paradijs. boeken te zien in het Boekenkabinet. najaarstentoonstelling en een dona- van de BankGiro Loterij vond op Volkenkundige boeken uit de 18de Wat prachtig dat ik het bestaan tie geven voor de nieuwe lijsten 5 februari plaats. Op deze bijeen- en 19de eeuw toonden uiteenlopende voor de etsen en tekeningen van komst werd bekendgemaakt dat soorten klederdracht, van dierenhuid van dit museum aan mijn zoon kan Rembrandt. Teylers Museum opnieuw een tot met juwelen bestikte stoffen, van doorgeven en aan mijn kleinkinderen. bedrag van 200.000 euro ontving uiterst eenvoudig tot uitbundig. Hanneke Wessels, Hoek van Holland, 31 januari 2013 60 61 < Na alle vooronderzoeken werd in het voorjaar van 2013 gestart met de funderingswerkzaamheden. De panden zijn volledig leeg gemaakt en alle historische onderdelen zijn zorgvuldig opgeslagen. Voorts werden de panden volledig ge­stript, dat wil zeggen ontdaan van alle moderne, niet monumentale toevoegingen, zodat de authen­tieke 18de-eeuwse elemen- ten weer geheel zichtbaar worden. Ondertussen is door een aantal speci- alisten onderzoek gedaan naar de historische houten vloeren, tapijten, meubels en objecten.

Teylers Fundatiehuis, Kasteleins­woning en Laboratorium Teylers museum is bezig met een groot- schalig restauratieproject van het Fundatie­ huis (het woonhuis van Pieter Teyler), de Kasteleins­woning aan de Damstraat, en het Laboratorium dat gesitueerd is tussen het openbaar toeganke­lijke museum en de genoemde woningen. Deze ruimten vallen allemaal onder een groot Masterplan dat als doel heeft om zo veel mogelijk historische ruimten uit het monumentale complex voor het publiek toegankelijk te maken. Het jaar 2013 stond in het teken van de eerste projectfase: het funderingsherstel van deze drie bouwdelen.­ De totale kosten voor deze eerste fase worden geraamd op A 1,5 miljoen. De BankGiro Loterij en een aantal andere fondsen hebben dat project < Het bouwkundig onderzoek van de vanaf het begin royaal ondersteund. fundering van het Laboratorium bracht een immens betonnen funderingsblok aan het licht. Op die plek in het laboratorium­ stond een tafel waar professor Lorentz precieze, trillingvrije natuurkundige proeven kon doen. Dit is een fantastische toevoeging aan de roemrijke geschiedenis van Teylers Laboratorium. Zelfs Einstein moet, toen hij op bezoek was bij Lorentz, daar gestaan hebben. Daarom is besloten om na het funderingsherstel van het gehe- le complex het Lab als eerste ruimte toe- gankelijk te maken voor het publiek. Prachtige aquarellen van Redouté. Een historische sensatie! Zo fijntjes en zo gedetailleerd. Ik vond Amélie & Rianne, 3 april 2013 zijn groenen ook zo bijzonder. C.G. van der Kroef, Haarlem, 26 maart 2013

Maart April

• In het kader van de tentoonstel- • Op 2, 5 en 8 maart gaf botanisch Almere en aansluitend geplaatst • Een zeer succesvolle editie van • Ter gelegenheid van Rozen van • Van 2 april t/m 7 juni vond de eerste ling Rozen van Redouté konden kunstenaar Anita Walsmit Sachs, in het museum. Teylers Ontmoet vond plaats Redouté was door Leo den Dulk fase van de restauratie van de Schilde­ kinderen op 19 februari de Kunst die onder andere voor het Flori­le­ • De drukbezochte officiële ope- op 10 maart met een overvolle in samenwerking met Teylers de rijen­zalen plaats. In deze fase werd & Vliegwerk workshop Rozen gium van Prins Charles tekende, ning van de Haarlemse Lente vond Gehoor­zaal vol enthousiaste lezingenreeks Van Dioskorides tot de Tweede Schilderijen­zaal gerestau- voor smulpapen volgen waarin 6 workshops botanisch tekenen. op vrijdagmiddag 8 maart plaats vogelaars met opschrijfboekjes. Redouté. De geschiedenis van de reerd met het openingsjaartal 1893 ze leerden om rozen van marsepein De workshops waren binnen in de Gehoorzaal met een panel­ Hoogleraar geologie Peter West­ botanische illustratie samengesteld. als uitgangspunt. Door de restauratie te maken. 3 dagen volgeboekt. discussie met Marieke Sanders, broek werd geïnterviewd over zijn Op zes woensdagmiddagen volg- heeft de zaal weer zijn authentiek • In de Voorjaarsvakantie van • Nieuwe Vrienden konden op Xander Karskens en Jan Willem publicatie De Ontdekking van de den enthousiaste deelnemers 19de-eeuwse salonsfeer terug, met 19 t/m 22 februari opende het 5 maart kennismaken met het Schrofer onder leiding van aarde, en ornitholoog Tim Birkhead lezingen in de Gehoorzaal, met terracottakleurige­ wandbespanning Lab zijn deuren voor jonge onder- Vriendenbestuur en medewerkers Merel Bem. Kunstenaars­initiatief sprak bevlogen over De Zintuigen bezoeken aan de tentoonstelling en een goudkleurige sofa. zoekers. van het museum en genoten van Horizonverticaal­ presenteerde van Vogels. en de bibliotheek en een kwekerij • Op 8 april kwamen vmbo-leer­ • In de Winterlezing Theologen een exclusieve rondleiding­ over de in dat weekend een installatie met historische bolgewassen. lingen van het Haarlem College op kijken naar kunst op zondag tentoonstelling Rozen van Redouté. in de historische Voorzaal die bezoek, om een pilot te doen met het 24 februari besprak prof. dr. Marcel • Twee reusachtige doorgesneden aansloot bij de tentoonstelling educatieve project The Wow-factor Barnard wat theologen zien als amethistgeodes die voor de ten- Rozen van Redouté. voor het vak natuurkunde. Ze experi- zij naar kunst kijken en hoe deze toonstelling Naar de Top. Expeditie Très très beau musée qui respecte sa propre menteerden met kracht, licht, geluid blik verschilt van kunsthistorici. Mont Blanc in 2012 in bruikleen en elektriciteit. Vooral de bliksems waren ontvangen werden op époque. En quelque sorte c’est une machine van de Tesla zorgden voor een echt 7 maart aan het museum ge­schon­ à remonter le temps. Vifs mercis. Wow-effect! ken door de firma Ladonna uit Thierry & Catherine Inghels, Belgique, 14 april 2013

64 65 Ik ga de zee meer minnen. Ik vond het heel mooi, ik hat te weinig ogen. Bram 4 juli 2013. Demelza, 12 juni 2013

Mei Juni Juli

• De interviewmiddag Teylers • In Teylers Ontmoet op 12 mei was • Op zaterdag 25 mei opende Tessa • De laatste Teylers Ontmoet van • Op 25 juni huldigde de Neder­ • Vanaf 7 juli wemelde het iedere Ontmoet van 14 april stond in het onder andere zeezeiler en filosoof Sunniva van Tol, hoofdrolspeelster het seizoen vond plaats op 9 juni, landse Museumvereniging de zondag van de echte zeemeermin- teken van nieuwe boeken over de Henk de Velde te gast. Tijdens deze Ariël uit de musical Disney’s met als bijzondere gast oud-minis- Museumklas van het jaar. Groep nen in Teylers. In de Beautysalon Amsterdamse Waterleidingduinen, interviewmiddag was ook het Büch­ The Little Mermaid in aanwezigheid ter Marcel van Dam die in zijn 5/6 van Schoolvereniging Aerden­ konden jonge bezoekers zich laten de omgang van Nederland met kastje in de Opkamer te bewonderen van vele kinderen al zingend de boek De Steigerberg zijn nieuw hout Bentveld maakte tegeltjes schminken als prachtige meermin water en roofvogels in binnen- voor het publiek. tentoonstelling Een Zee vol meer­ verworven interesse in de natuur met daarop een zeemeer­min­ en op de foto met een ware zee- en buitenland. • De tweede editie van tedx Haarlem minnen.­ Samenstellers Bert Sliggers om hem heen beschrijft. geïnspireerd op Delfts­e tegeltjes meerminnenstaart. Daarnaast kon- • Op 20 april gaf conservator Bert werd gehouden in de Gehoorzaal op en Paul Faber leidden met een • Op maandag 17 juni opende van zeemeer­minnen. Daarmee den kinderen een tegeltje beschilde- Sliggers op de Vrienden Voorjaars­ de avond van 23 mei met het thema tweespraak de tentoonstelling in. Teylers het museum voor de speci- maakte de groep het meest origine- ren dat ze thuis in de oven konden dag de lezing ‘De boodschappen- ‘The Power of Small’. Met een intro- • Op 31 mei opende de tentoon­ ale MuseumMaandag, in het kader le kunstproject geïn­spireerd op afbakken. In het Educatief Paviljoen lijstjes van Martinus van Marum’, ductie van Marjan Scharloo, zeven stelling Andy Warhol. Onbekende van Juni Maand van het Spannende een museumbezoek. werden griezelige zeemonsters voor als voorproefje van zijn promotie- sprekers, een zanger, een koor, twee vroege tekeningen in het Prenten­ Boek. De Belgische Thrillerauteur op de hand gemaakt. Optredens onderzoek naar de 18de-eeuwse films, een slotwoord van de initiatief- kabinet. Schrijver Joost Zwagerman en tweevoudig Gouden-Strop­ van de Hoge C-meermin, Wijnand verzamelcultuur op het gebied van nemer en 150 genodigden was het sprak over de ‘Prince of Pop Art’. winnaar Bram Dehouck verzorgde Stomp, Paul Faber, Bert Sliggers, de paleontologie en mineralogie. een geweldige avond. Daniel Blau, galeriehouder in de spannende speurtocht door het Poppen­ theater,­­­ verteltheater München en Londen en ontdekker het museum met de titel Ontrafel LilaLuna en de Zingende Zeemeer­ van de tekeningen opende de het mysterie van Eugène Dubois minnen maakten de familiezonda- Redouté is top. Echt genieten. tentoonstelling. De tentoonstelling in Teylers Museum. gen compleet. werd georganiseerd in samenwer- Met zulke tekenaars is de uitvinding king met het Louisiana Museum van de fotografie overbodig. in het Deense Humlebaek en het Ik ga de zee meer minnen. Els, Haarlem, 5 mei 2013 Kupferstich Kabinet in München. Bram, 4 juli 2013 66 67 Hoe heerlijk is het toch om tussen al die geschiedenis te staan! Jasha, 6 oktober 2013

September Oktober

• De Finse wandtapijten van kunste- • Op 2 september werden de schilde­ • Op 9 september vierden de • Met een uitgebreide editie van • De jaarlijkse Vriendenexcursie • Op 2 oktober kregen de Vrienden naar Kustaa Saksi werden op 27 juli rijen uit de Eerste Schilde­rijen­­zaal col­lega’s van Teylers het 25-jarig Teylers Ontmoet, de maandelijkse leidde op 27 september naar het en Sterrenwachters een private gefotografeerd in het museum. van de wanden gehaald voor een jubileum van Nadia Kersten- interviewreeks, vierde Teylers net geopende Fries Museum, waar view op de tentoonstelling grote restauratie van de zaal en de Pampiglione, medewerker in de start van het nieuwe culturele voormalig Teyler-conservator Frank De 100 mooiste Rembrandts. tentoonstelling Meer dan Romantiek het restauratieatelier. seizoen tijdens 023 uur voor cultuur van der Velden, verantwoordelijk • Tijdens het Museumcongres op in de Tretjakov Galerij in Moskou. • Vanaf 10 september t/m 15 decem- op 15 september. Naast splinternieu- voor de inrichting, een rondleiding 4 oktober ondertekenden Teylers • Ter gelegenheid van het eeuwfeest ber was de tentoonstelling Leve de we boeken werden ook enkele van verzorgde. Ook werd het ir. D.F. Museum, Museum Boerhaave en van het Frans Hals Museum opende koning! in de Penningvitrine­ te zien de mooiste oude boeken ter wereld Woudagemaal in Lemmer bezocht, Science Center nemo een conve- op 10 september de tentoonstelling met bijzondere munten en pennin- gepresenteerd, die zelden van dicht- het grootste nog werkende stoom- nant voor samenwerking op het Hulde aan Hals in het Prentenkabinet.­ gen over de eerste decennia van bij te zien zijn, waar­onder het vul- gemaal ter wereld. gebied van digitale ontsluiting Tekeningen en prenten van voor­ het Koninkrijk der Nederlanden. kanenboek van William Hamilton. • Met toespraken van conservator van de instrumentencollecties. lopers, tijdgenoten en navolgers van • uva-studenten onderzochten • Op 15 september werd het jubi­ Michiel Plomp en kunsthandelaar Doordat de drie wetenschap- en de beroemde Haarlemse meester twee sets neoclassicistische stoelen leum van conservator Marijn van Jan Six werd de tentoonstelling technologiecollecties verschillende uit de collectie van Teylers Museum uit het Fundatiehuis. Op 10 sep- Hoorn gevierd, die al 25 jaar de De 100 mooiste Rembrandts fees­ invalshoeken en zwaartepunten waren tot 8 december te bewonderen. tember presenteerden zij de resul- collectie Instrumenten en de telijk geopend op 28 september. hebben, vullen ze elkaar uitstekend taten. De stoelen lijken dezelfde Bibliotheek beheert. ‘De nieuwe Rembrandt’ Alex Jacobs aan. Door deze samenwerking te zijn als die op het schilderij van • Op 26 september kregen de gulle van kunstenaarsduo v&b reikte verbeteren de mogelijkheden om Wybrand Hendriks uit 1786 dat gevers van het Rembrandt ingelijst een houtsnede uit aan mevrouw elkaars collecties on- en offline Ik snap nu Boudewijn’s fascinatie in de Regenten­kamer van Teylers crowdfunding project een preview Maxime Vervaert uit Gent, winnaar te tonen. voor dit museum! Hofje hangt. van de tentoonstelling De 100 van de online zoektocht naar de Astrid, Jan en Saskia uit Gieten, 13 juli 2013 mooiste Rembrandts. publiekslieveling.

68 69 Wij hebben de workshop etsen gedaan en het Super leuk hoor echt cool! was heel leuk om te doen en je begrijpt meer over Jurre, 8 jaar, 22 oktober 2013 etsen – en we hebben in het lab proefjes gedaan. Als je genoeg punten hebt mag je bliksem- schichten zien. Samenvatting hele leuke dag. Alexandra, Roderik, Gina, 24 oktober 2013

November

• In de herfstvakantie van 19 t/m overerving. Met hun inzending • Tijdens het Kunstlijnweekend Rademakers in het kader van het museum. ‘Je kunt hier zoveel • Numismaat en lid van Teylers 27 oktober werd volop getekend en toonden de auteurs aan dat over­ op 2 en 3 november was een kleine en Nederland-Rusland jaar. ontdekken.’ Tweede Genootschap drs. A. Pol, geëtst als Rembrandt. Bezoekers erving van eigenschappen ook zon- verrassende presentatie in Teylers • Marita Mathijsen, emeritus hoog­ • Ook op 12 november vond de gaf op 24 november de Winter­lezing tekenden een zelfportret op de lange der veranderingen in het dna kan Fossielenzaal te zien van Bianca leraar Moderne Nederlandse Letter­ Sterrenwachtavond plaats, in het De moeilijke Bataviase kroon. roltekening of maakten een eigen plaatsvinden, en ze leverden het Vooges. Een levensecht aapje bepakt kunde aan de Universiteit van teken van Rembrandt. Men kon • In samenwerking met de Koninklijke ets. In het Lab konden kinderen eerste bewijs dat dit een rol kan spe- met zware klokken van kunstenares Amster­dam, schreef het boek originele kunstwerken bekijken met Hollandsche Maatschappij der Weten­ experimenteren met de natuur­ len bij evolutionaire aanpassing van Mitsy Groenen­dijk stond boven Historiezucht over de obsessie met Evert Douwes, Michiel Kersten en schappen werd op 25 november de kundige principes. planten. Tevens vond er een sym- schedelconstructies van paleokun- het verleden in de 19de eeuw. Naar Michiel Plomp of zelf tekenen en eerste Spaarnelezing over Newton • Op 21 oktober ontvingen Oliver posium over dit onderwerp plaats. stenaars Kennis & Kennis. aanleiding van haar boek stelde ze etsen met kunstenaars Eliane Bots georganiseerd. Er waren lezingen Bossdorf, Christina Richards en • Het 25-jarig jubileum van Bert in Teylers een kleine presentatie en Annemarie Nibbering. De avond door Frans van Lunteren en Robbert Koen Verhoeven de erepenning van Sliggers, conservator Paleontologie samen met boeken, beelden, kunst werd gesponsord door Waldo’s Dijkgraaf en Teylers Museum ontving Teylers Tweede Genootschap voor en Mineralogie, werd op 4 november en penningen. Vanaf 9 november was Chocolate. uit handen van Alexander Rinnooy hun inzending over epigene­tische gevierd met koffie en taart. de tentoonstelling Geschiedenis voor • Op 16 november was onze jaarlijk- Kan de eerste, tweede en derde druk • Koning Willem-Alexander en iedereen in het Boekenkabinet te zien. se Vrienden Najaarsdag, met het tra- van Isaac Newtons Philosophiae koningin Máxima bezochten op • Op 12 november werd de aanwinst ditionele Kijkje achter de schermen, Naturalis Principia Mathematica in 9 november de tentoonstelling De tuin van Jacobus van Looy (1855- waarbij diverse medewerkers ter langdurig bruikleen. De eerste druk This is het best museum I’ve ever seen Meer dan Romantiek in de Tretja­kov 1930) feestelijk onthuld. plekke laten zien wat hen de laatste was daarna voor iedereen te zien Galerij in Moskou. De tentoon­ • Ronald, docent in het speciaal tijd heeft beziggehouden of waar in het Boekenkabinet. because while it is small, it is history stelling was het resultaat van een onderwijs, werd op 13 november ze graag over willen vertellen. in every step! Congrats! intensieve samenwerking tussen feestelijk ontvangen. Hij was de Rita A., Greece, 11 oktober 2013 de Tretjakov Galerij en Teylers 100.000ste bezoeker van het jaar. Museum, op initiatief van Jef Teylers noemde hij zijn favoriete 70 71 Op 13 november was de aanwinst De tuin (1893) van Jacobus van Looy (1855-1930) voor het eerst voor iedereen te bewonderen in de Tweede Schilderijenzaal. Dit top- stuk werd verworven met steun van de BankGiro Loterij, Teylers Museum Fonds (legaat Boting) en Stichting Roodenburg van Looy. ‘Een fenomenaal werk dat zonder- meer standhoudt naast Impressio­ ­ nistische landschappen van Monet, Pisarro en Sisley. De gedurfde hoge horizon, de ogenschijnlijk lukraak gekozen uitsnede en het bijna monomane van die maar door- gaande Oostindische kers maken het voor mij tot een droomschil­ derij – mooier dan menig werk van Monet of Manet’, aldus hoofd- conservator Kunstverzamelingen Michiel Plomp. December Financieel verslag

• Op 27 november presenteerde • Oud vicepresident van de • Vanaf 21 december was er heel bestsellerauteur Elizabeth Gilbert Verenigde Staten van Amerika veel extra te beleven in het museum haar nieuwste boek Het hart van Al Gore bracht op 8 december vanwege de Kerstvakantie. De alle dingen in Teylers historische een privébezoek aan het museum. Rembrandt ets­workshops waren Gehoorzaal. Directeur Marjan Scharloo leidde volgeboekt en bezoekers konden • Martin Weiss, die sinds 2008 hem rond. een lezing van Michiel Kersten bij- onderzoek deed als promovendus • Op 13 december presenteerden wonen over de etsen van de mees- bij de Universiteit Leiden verdedig- Seline Hofker en Gianni Orsini ter en de documentaire Rembrandt de op 27 november zijn proefschrift hun monografie over Willem Inc. zien. Het Lab was open voor over de veranderende publieke Hofker. Ter gelegenheid van de nieuwsgierige jonge bezoekers. rol van Teylers Museum in de verschijning van het boek waren • Op 31 december verwelkomde 19de eeuw. de mooiste werken van Hofker Teylers Museum zijn laatste bezoe- • Charlotte Lauteslager en Joep uit Teylers verzameling in het ker voor dit jaar, waarmee de teller van Weezenbeek beleefden op Prentenkabinet te zien. Naast de kwam op 115.334 bezoekers in 2013. 29 november hun mooiste dag in werken uit de eigen collectie was Teylers Museum. Een aantal keer een recent ontdekt portret van per jaar verhuurt het museum koningin Wilhelmina te zien. zalen voor bijzondere groepen en gelegenheden zoals huwelijks- Waar vind je een museum voltrekkingen. dat in 2013 nog onveranderd is zoals je het in 1960 leerde kennen? André van der Hoes, 6 december 2013 74 75 Toelichting op de jaarrekening 2013 Financieel overzicht

Het eerste jaar van de subsidieperiode 2013-2016 was de algemene reserve is in 2013 nog niet bereikt. Het stre- EXPLOITATIEREKENING 2013 2012 BALANS PER 31-12-13 31-12-12 tevens het eerste jaar waarin een nieuwe bezuiniging ven is om dit niveau in 2014 te behalen. Een vergelijking Baten A A Debet A A van ocw moest worden opgevangen. Het genereren tussen de cijfers over 2012 en 2013 laat zien dat één grote van extra inkomsten en bezuinigen op het bestaande tentoonstelling (Rafaël in 2012) of één grote aankoop Subsidies ocw 2.805.782 2.926.024 Vaste activa 4.596.827 4.529.899 uitgavenpatroon stond dit jaar dan ook centraal. Het jaar (De tuin in 2013) meteen een belangrijke invloed heeft Overige subsisdies1 256.112 248.334 Vlottende activa 162.142 170.117 2013 dient te worden beschouwd als een overgangsjaar. op de financiële resultaten. In overleg met de accountant Eigen inkomsten2 3.420.884 4.198.725 Vorderingen 592.640 744.175 Het lijkt nog te vroeg om te kunnen stellen dat er een is met ingang van 2013 de jaarrekening aangepast tenein- nieuw evenwicht is bereikt tussen inkomsten en uitga- de de inzichtelijkheid te verhogen. Door deze presenta- 6.482.778 7. 373.083 Liquide middelen 2.351.230 2.445.576 ven. Het positieve exploitatieresultaat van A 72.038 zal tiewijziging stemmen de cijfers van 2012 niet geheel 7.702.839 7. 889.767 naar rato worden verdeeld over het bestemmingsfonds overeen met de weergave in het jaarverslag van 2012. Lasten A A ocw en de algemene reserve. Dit verkort financieel verslag is ontleend aan de jaar­ Personeelskosten 2.131.916 2.302.940 Het eigen vermogen had per 31 december 2013 een rekening 2013 van de Stichting tot Beheer en Instand­ Credit A A A omvang van 603.831, opgebouwd uit een algemene houding van Teylers Museum. Bij de jaarrekening 2013 Afschrijvingen 124.146 92.517 reserve van A 560.784 en een bestemmingsfonds ocw is een goedkeurende controleverklaring van de accoun- Algemene reserve 560.784 520.073 Huur/beveiliging 170.730 201.229 van A 43.048. De gewenste hoogte van A 600.000 van tant verstrekt. Bestemmingsfonds ocw 43.048 11.721 Aankopen3 1.613.804 392.915 Restauratie/Aankoopfondsen 1.975.917 1.814.134 Overige lasten4 2.302.556 3.939.360 Verhouding eigen inkomsten 2013 Uitgave naar functie 2013 Voorzieningen 1.006.064 1.410.622 6.343.152 6.928.961 ten opzichte van totale inkomsten 2013* Langlopende schulden7 3.123.883 2.868.483

17% Kortlopende schulden 993.143 1.264.734 Diverse baten/lasten5 -94.195 -77.4 4 6 31% 7.702.839 ­7. 889.767 Aankoopfondsen6 161.783 415.508 43,3%

Resultaat 72.038 106.060 56,7% 23% ­

1) Dit zijn subsidies uit publieke middelen. 5) In deze post zijn rentebaten en een vrijval van een reservering uit 24% 5% 2) De eigen inkomsten waren in 2012 hoger vanwege de succesvolle voorgaande jaren opgenomen. Rafaëltentoonstelling. 6) In deze post zijn onttrekkingen en stortingen in diverse aankoop- 3) De stijging van de post Aankopen is voor een groot deel terug te en restauratiefondsen opgenomen. Subsidie Ministerie van ocw Vaste Presentatie voeren op de aankoop van het schilderij De tuin van Jacobus van Looy. 7) Dit bedrag betreft investeringssubsidies met betrekking tot o.a. de in 4) In de overige lasten zijn o.a. de kosten van tentoonstellingen en 1996 afgeronde verbouwing en nieuwbouw van het museum. Elk jaar valt Eigen inkomsten Tijdelijke Presentatie onderhoud en restauratie van het gebouw opgenomen. een deel van de investeringssubsidie vrij gelijk aan de afschrijvingslasten. Onderzoek Registratie * Het Ministerie van ocw hanteert een afwijkende berekeningswijze. Conserveren en Restaureren ocw drukt de eigen inkomsten uit in een percentage van de gegeven subsidie. Het eigen inkomstenpercentage is dan 143,5%. Verwerven

76 77 Aanwinsten

kunstverzamelingen Galerie, Waiblingen, 2005; Städtische Kikker; Naaktslak; Drie takjes met blad, Galerie, Waiblingen, 2005; La Villette tekeningen, 1960 Schenkingen Parijs, 2006; Kerk in de Rue de Rivoli, Agnes van den Noort-van Gelder (1946), Parijs, 2006; Städtische Galerie, Flessen voor vlinderkasten, tekening, Schenking mevrouw E. Aladogan Waiblingen, 2005 (21 tekeningen) 1995 Eylem Aladogan (1975), Exude, tekening, Joseph Teixeira de Mattos (1892-1971), 2005 Schenking mevrouw M. Naber Zelfportret met hoed, Forêt à Odense, Willem van Leusden (1886-1974), tekening, 1946 Schenking mevrouw T. van den Berg Honger­winter 1944/45 (Utrecht), Kees Verwey (1900-1995), Landschap Theo Daamen (1939), De lamme leidt tekening bij Vijfhuizen, tekening de blinde, 1971; Schilder en model, 1978, Bernard Willem Wierink (1856-1939), tekeningen Schenking mevrouw A.E. Roodenburgh- Apen in Artis, tekening Donald Evans (1945-1977), Envelop met van Looy 10 Yteke postzegels, tekening Jacobus van Looij (1855-1930), Schenking de heer B. Spoorenberg Bijlagen Basje Pot (1922-2003), Gezicht in de tuin De schakers, tekening De verzamelaar Bart Spoorenberg verrijkt van Teylers Museum met twee dames de verzameling van Teylers Museum onder een parasol, tekening Schenking de heer P. Schatborn de komende jaren met een schenking Dick Ket (1902-1940), Zelfportret met van een groot aantal hedendaagse Schenking de heer M. de Clercq penseel, prent werken op papier. In 2013 schonk hij Maarten de Vos (1532-1603), Het huwelijk Floris Hendrik Verster (1861-1927), 30 tekeningen. van Sara en Tobias, tekening, 1582 Schepen in een kanaal, 1890; Torentje Claudie de Cleen (1968), Vrouw in burka, Anoniem (Nederland), Landschap, tussen bomen, 1889; Polderwater, 1890; tekening, 2003 tekening, 17de eeuw Boerderij, 1890, prenten D.A.T. (Drawing Apart Together), Lukas Kilian (1579-1637), De negen muzen Eugène Isabey (1803-1886), Boerderij Tammo Jurgen Schuringa (1962) en musicerend, tekening te St. Valery bij de monding van de Corinne Bonsma (1959), Zonder titel, Somme, tekening 2011 Schenking de heer P. Damsté Cornelis Koning (1893-1951), Paul Dikker (1959), Compositie, 1996 Paul Damsté (1944), Bibliothèque natio- Rivierlandschap, Texel, tekening; Eduard Willem Anton Dukkers (1923- nale de France, 2011; Cous/cous, 2005; Groep staande figuren 1996), Zonder titel (Man met bril), Venster, 2006; De ateliers, 2013; Fiets Philip Kouwen (1922-2002), Landschap 1995, Erotische scene, 1995 bij losse straatstenen, 2009; Omgeval­ ­ bij Markelo, 1987; Aardappelen op een Pietsjanke Fokkema (1960), Zonder titel len fiets, 2009; Vuilnis Parijs, 2009; krant, 1981; tekeningen (vrouw met vlechten) Waiblingen vakwerk, glas-in-lood en Jan Mankes (1889-1920), Boompjes, Barbara Guldenaar (1971), Baardmannetje, vervallen muurstructuur, 2006; Waib­ tekening, 1914 2011 lingen vakwerk en vervallen muurstruc- Melle (voluit: Melle Johannes Jasper Hagenaar (1977), Ski springer tuur, 2006; Waiblingen vakwerk, 2006; Oldeboerrigter) (1908-1976), Rik van Iersel (1961), Zonder titel (cobra), Huizenrij met bomen te Parijs, 2006; Titelpagina voor tekeningenserie; Kat; 1999; Zonder titel (Paars duiveltje), Heggen Louvre, 2006; Parc-Paris / Vogel; Roze gekleurde pad; Pad schuin 1997; Zonder titel (Gekruisigde), 1996 Avondstemming, 2007; Gezicht op op de rug gezien; Walnoot; Vleermuis; Ad de Jong (1953), Super as Bad, 1996 Parijs van grote hoogte, 2006; Clignan­ Slakkenhuis; Slang; Landschap met Ronald Victor Kastelic (1964), Zonder court, 2011; Scheepje, 2005; Städtische struik; Hazelnoot; Vrucht; Walnoot; titel (gesluierde man), 1996

78 79 Nils Mühlenbruch (1968), Zonder titel (1), Carla Klein (1943), Portret van Jaap Aankopen Jean François Antoine Bovy (1795-1877), Schenking de heer S. Starreveld natuurwetenschappelijke 1997; Zonder titel (2), 1997 van der Veen, tekening, 2003 overbrengen van het stoffelijk overschot Pieter Starreveld (1911-1989), zes bibliotheek Johannes Peter Philippe Muilwijk (1960), Henri Christiaan Pieck (1895-1972), Aangekocht met steun van de BankGiro van Napoleon Bonaparte van Sint ontwerpschetsen voor penningen, Jongen met appel, 1996 Dubbelportret van Jaap en Erik van Loterij, Stichting Roodenburg van Looy Helena naar Parijs, brons, 1840 papier, 1941-1945 Geen aanwinsten. Kars Persoon (1954), Atten – tion – Fix, der Veen, 1952; Kinderportret van en Teylers Museum Fonds (legaat Boting) Barend Christiaan van Calker (1738-1813), 1996 Erik Marius van der Veen, 1952; Jacobus van Looij (1855-1930), De tuin, prijspenning van het Utrechts Schenking Roodenburg van Looy Vittorio Roerade (1962), Zonder titel Kinderportret van Jacobus Lucius schilderij, 1893 provinciaal Genootschap voor Kunst 5 munten: 1 denarius uit het Romeinse fysisch kabinet (voor Bart), 1999; Zonder titel (Hoofd van der Veen, 1952; tekeningen en Wetenschap, uitgereikt aan J. van der Keizerrijk op naam van keizer in landschap), 1996; Zonder titel Aangekocht met steun van de Brook Hoeven, zilver, 1822 Augustus (-27/14), 1 kwart groot Schenking de heer S. van Kan, Santpoort (jongenskopje) Schenking H. Wieringa Foundation Jacob Samuel Cohen Elion (1842-1893), uit Gelre op naam van Eleonora Atlas medisch-elektrisch koffertje Jan Roos (1951), Stilleven met fruitschaal Anoniem, Ontwerp voor het Frans Hals Jan Boeckhorst (1605-1668), Epitaaf tweehonderdvijftig jaar Remonstrantse van Engeland (1343-1355), 1 daalder (hoogfrequentiestroom) met op voet en een viool op een stoel; standbeeld, tekening, ca. 1898 voor Maria Snijders, tekening, 1659 Broederschap, zilver, 1869 (noodmunt) van Haarlem uit 1572, instructieboekje, circa 1920 Stilleven met fruitschaal en karaf; D. Scholtus, bijeenkomst van leden van 1 dubbele stuiver (noodmunt) van Stilleven met fruitschaal op voet; Promised gifts Aangekocht met steun van de heer de Militaire Willemsorde te Rotterdam, Deventer uit 1578 en 1 noodmunt van Stilleven met fruitschaal op voet Cornelis Joseph d’Heur (1707-1762), B. Spoorenberg en de Stichting Vrienden zilver, 1921 twintig stuivers van de stad Doornik paleontologisch- en wijnfles Zittende naakte man, academiestudie, van Teylers Museum Jean Henri Simon (1752-1834), uit 1709. De collectie heeft eind 2013 mineralogisch kabinet Ad Schouten (1946), Zelfportret, tekening Bas Meerman (1970), Serie van 10 dagboek­ ­ prijspenning van de Universiteit van een omvang van 1.371 voorwerpen. al schilderend, 1996 Philip Kouwen (1922-2002), Landschap tekeningen ‘Overmacht’, tekeningen, Gent, goud, 1820; prijspenning van de Schenking mevrouw I. van der Scheer Nicole Schulze (1978), Yes we can met een schuurtje, tekening, 1976; 1996-2012 Universiteit (Hogeschool) van Utrecht, Aankopen van Mineralenhandel Ladonna, Almere Bart Spoorenberg, Zittende vrouw, 1963 Landschap bij Le Rane (Fr), tekening, goud, 1821 2 amethistgeodes, doorgezaagd, Piet Warffemius (1956), Zonder titel 1979 Aangekocht met steun van de Stichting Philippo Speranza (1839-1903), Catrien van Amstel (1950), Vergezichten, uit Brazilië, van ruim 2.20 meter (Takken), 2008; Potsdam, 2006; Vrienden van Teylers Museum Universiteit van Bologna, met het hoofd jaarpenning van de Vereniging van Ontwerptekening gevelornamenten Legaten Erik Pape (1942), Schetsboek Parijs, Place van dichter Giosuè Carducci (1835- Penningkunst, brons, 2013 Korte Spaarne 11, 2011 de la bataille de Stalingrad, 2010; Schets­ 1907), brons, 1895 Tetsuji Seta (1960), In my garden. Legaat de heer J.H. van Borssum Buisman boek Tuileries, 1988; Schetsboek Parijs, Auke de Vries (1937), vijftig gulden over I received e-mail from Teylers Museum, Schenking de heer J. van der Veen Hendrik van Borssum Buisman (1873- 1999-2002; Schetsboek Parijs Stalingrad, de vierhonderdste sterfdag van Willem I found the goldfish in the garden dead, Simon Fokke (1712-1784), Moord op 1951), Vrouwenportret ‘Net’; Studie 2008-2009 van Oranje, zilver, 1984 brons, 2012 prins Willem van Oranje in 1584, 1753; van man met hoed; Scharensliep met Johannes Cornelis Wienecke (1872-1942), De Grote Kerk te Haarlem bestormd kinderen; Nootje Maris; Portretstudie Aangekocht van mevrouw G.C. Fortuin- steunpenning ten bate van het Algemeen Aankoop met steun van mevrouw door protestanten in 1578; Doorbraak van een meisje; Portret van de heer van den Briel Nationaal Steuncomité, zilver, 1914; L.F. Teding van Berkhout en de heer van de Zuidhollandse Waard in 1421, Van Hasselt; Portret Johanna Sleeswijk- Esaias van de Velde (1587-1630), IJsgezicht viering van het regeringsjubileum van R. Kotting. 1747; Gebroeders de Witt aangevallen Jonker (1851-1937); Staand vrouwelijk met boerderij, tekening, 1 607 koningin Wilhelmina te Rotterdam, Jennifer Hoes (1973), Oneindige Penning, in een vertrek boven de Gevangenpoort naakt; Vrouwelijk naakt, tekeningen verguld zilver, 1923 zilver, 2012 in 1672, 1755; prenten Jan Hendrik van Borssum Buisman Jan Luyken (1649-1712), Tocht naar Nova (1919-2012), Blad met drie vrouwen­ numismatisch kabinet Schenking Vereniging Zembla in het jaar 1596, prent, 1681 studies; Grande Chartreuse; Portret Natuurmonumenten Thomas Rowlandson (1756-1827), Hot Kees Verwey 90 jaar; Zittend vrouwelijk Schenkingen Martinus Petrus Jacobus Fleur (1878- goose, cabbage & cucumbers, prent, naaktmodel; Zittend vrouwelijk naakt­ 1946), opening van het Geologisch 1823 model, en face; Portret Coornhert; Schenking mevrouw J.C. van Vrede- Instituut te Amsterdam, geschonken Reinier Vinkeles (1741-1816), Lodewijk Schetsboek; Model tekenend met Prof. Van der Hoeven aan Pieter Gerbrand van Tienhoven Ernst, hertog van Brunswijk legt de eed I.Q. van Regteren Altena; Kameel, Anoniem, huwelijkspenning, zilver, (1875-1957), brons, 1934 af als veldmaarschalk in 1759, 1789; tekeningen circa 1650 Installatie van Willem V als erfstad­ Gerard Josselin de Jong (1915-2012), Anoniem, religieuze penning, brons, Schenking Venrooy Goud- en houder in 1766, 1789; Hollandse koop­ Portret van Jan van Borssum Buisman, circa 1600-1650 Zilverindustrie B.V. lieden overhandigen prinses Anna van 1947 Anoniem, maskerade van de universiteit Johan George Holtzhey (1726-1808), Hannover een klaagschrift over Engelse Wim Steijn (1914-1980), Portret van Jan Leiden (280 jaar), zilver, 1855 twee loden proefslagen van voor en na aanvallen in 1758, 1788; Het schip van Borssum Buisman; Timmerloods Anoniem, Wilhelmina wordt koningin, het bijwerken van de stempels van de Holland zinkt, 1788; Willem V vereert in de tuin van Teylers Museum, 1955, zilver, 1890 erepenning van Teylers Godgeleerd de helden van de zeeslag bij Doggers­ tekeningen Anoniem, bewezen diensten aan de Genootschap, lood, 2012 bank in 1781, 1788; Portret van Pieter na de november-onlusten opgerichte De ‘Tuinmuur’ van Jacobus van Looy Johan van Berckel, ambassadeur in Legaat mevrouw L.H.W. van Dusschoten burgerwacht, zilver, circa 1918 Schenking de heer R. Dielbandhoesing Noord-Amerika, 1783; Willem V Gilliam van der Gouwen (ca. 1640 - in Hendrikus Johannes Adrianus Baars Johannes Cornelis Wienecke (1872-1942), heeft zijn plaats in de schilderijenzaal vertoont zich als Ridder in de Orde van of na 1720), De inname van Jericho (1875-1899), strooipenning bij de afscheidsgeschenk van muntmeester de Kouseband op het bordes van Huis (naar Gerard Hoet), prent. inhuldiging van koningin Wilhelmina te Maarten Brouwer aan medewerkers van 1893, meer dan verdiend!!! ten Bosch in 1752, 1788; prenten Amsterdam, zilver, 1898; prijspenning van het Geldmuseum, zilver, 2013 Cees Noordermeer, H’gom, 24 oktober 2013 van koningin Wilhelmina, brons, 1924

80 81 Bruiklenen Wat geweldig dat we die werken van Warhol gewoon in onze eigen stad kunnen bekijken! Dank! Charlotte, 11 juni 2013

uitgaande kortlopende Leerdam, Glasmuseum inkomende kortlopende De 100 mooiste Rembrandts Diverse particuliere collecties, Teylers Stichting, vier productie- bruiklenen 4 losse platen uit Ernst Haeckel, bruiklenen Amsterdam, Collectie Six, 1 koperen 6 schilderijen: stempels voor de prijspenningen van Kunstformen der Natur etsplaat Charles Howard Hodges, Portret van Teylers Godgeleerd Genootschap, Nederland Rozen van Redouté Amsterdam, Rembrandthuis, Anthony Luden 2 productiestempels en 1 deelstempel Amsterdam, Joods Historisch Museum, Venray, Venrays Museum, Jan de Beijer Amsterdam, UvA Bijzondere Collecties, 1 verchroomde etsplaat Jan Adam Kruseman, Portret van Anna voor de prijspenningen van Teylers Beestenboel 2 tekeningen van Jan de Beijer 1 boek in 3 delen Vleuten, particuliere collectie, Catharina Luden-Duker, Portret van Tweede Genootschap. In totaal 7 stuks 2 prenten van Samuel Jessurun de Cambridge, Fitzwilliam Museum, 1 prijspenning en manuscript bekroonde Jacob Hendrik Luden Mesquita, 3 sculpturen van Jaap Kaas, Zutphen, Museum Henriette Polak, 1 miniatuur en 27 tekeningen inzending August Allebé, Portret van Johannes Purmerend, J. Slikker, Voltana 4 tekeningen van Jaap Kaas, 4 sculpturen ‘Daar zijn jullie nog niet aan toe’, Luik, Université de Liège, Collections Luden, (met de op dit portret Wimshurst electriseermachine van Joseph Mendes da Costa Norbert Olthuis, Tekenaar – Schilder. artistiques (Galerie Wittert), Willem Hofker afgebeelde wandelstok) 8 tekeningen van Norbert Olthuis 6 tekeningen Amsterdam, particuliere collectie, Jacob Buys (toegeschreven), Groeps­ Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amsterdam, Rembrandthuis, Dat kan Leiden, Naturalis, 2 tekeningen en 1 tekening portret van de familie Heshuyzen 52 boeken in de collectie Boudewijn beter! Rembrandt en de oude meesters Enschede, De Twentse Welle, 13 manuscript tekeningen Den Haag, particuliere collectie, 13 brieven, Büch en 1 tekening van Jacques de 8 prenten van Jacques Callot, 3 prenten Zeemonsters in Twente Malmaison, Château de Malmaison, 1 tekening en 3 doosjes met foto’s Stichting Reinhold De Wilde, Sloten, Gheyn II, Studie van een boomstronk van Lucas van Leyden, 1 prent van Jan Deel Mosasauruskaak 7 prenten, 1 schaal en 2 borden Gouda, particuliere collectie, 1 prent van Nono Reinhold (1929) en 9 en een plant op een muur, 1585 , Geluk, Lievens, 1 prent van Rembrandt Parijs, Musée de la Vie romantique, 2 tekeningen en 1 doosje met krijt litho’s van Bram van Velde (1895-1981). Lily van der Stokker Harmensz. van Rijn, 2 prenten van Buitenland 1 tekening Montfoort, particuliere collectie, De eerder in bruikleen gegeven werken Jan II van de Velde Lens, Louvre-Lens, Rubens et l’Europe Parijs, Muséum d’Histoire Naturelle, 1 tekening van Stichting Reinhold De Wilde staan Koninklijke Hollandsche Maatschappij 1 tekening van Michelangelo Buonarroti 26 prenten Zwolle, particuliere collectie, 1 tekening vermeld in de voor­gaande jaarverslagen. der Wetenschappen, 3 exemplaren van Haarlem, Historisch Museum Haarlem, en 1 tekening van Hendrick Goltzius Parijs, particuliere collectie, 2 tekeningen Isaac Newton, Principia Mathematica, Van heks tot hacker Andy Warhol. Onbekende vroege Vereeniging Haerlem, 1 gouden penning eerste, tweede en derde druk 1 prent (anoniem 17de eeuw) en 1 penning Moskou, Tretjakov Galerij, Hollandse meesters uit New York. tekeningen van Elias Voet junior, 1912, inclusief De Romantische ziel De collectie Clement C. Moore Nederland, particuliere collectie, bruin leren doosje Haarlem, Historisch Museum Haarlem, 1 schilderij van Hermanus van Brussel, New York, Clement C. Moore, 2 tekeningen langdurige bruiklenen 100 jaar uitvindingen, made by Philips 1 schilderij van Wybrand Hendriks, 51 tekeningen Londen, particuliere collectie, Universiteit Leiden / De Nederlandsche aan derden research 2 schilderijen van Wouterus Mol, New York, Morgan Library and 1 tekening Bank, 83 munten en 144 penningen kleine Gramme-dynamo 1 schilderij van Charles Howard Hodges, Museum, 3 tekeningen München-Londen, The Andy Warhol Haarlem, Frans Hals Museum, 1 schilderij 3 schilderijen van Jan Adam Kruseman Foundation for the Visual Art, Inc. and Stichting Roodenburg van Looy, munten C. van Haarlem, Democritus Leiden, Museum Boerhaave, Jz., 1 schilderij van Cornelis Kruseman, Hulde aan Hals Galerie Daniel Blau, 56 tekeningen uit de nalatenschap van de heer in semi-permanente opstelling 1 schilderij van Georgius Jacobus Amsterdam, particuliere collectie, België, particuliere collectie, 1 tekening Rooden­burg, aangevuld met diverse Haarlem, Hollandsche Maatschappij metalen volgens jodideproces Johannes van Os, 2 schilderijen van 2 prenten nieuwe aankopen, in totaal 1.371 stuks der Wetenschappen, 1 schilderij J.H. de Boer Barend Cornelis Koekkoek, 1 schilderij Haarlem, particuliere collectie, Historiezucht G. van de Sande Bakhuyzen, Rozen van Bartholomeus Johannes van Hove, 2 tekeningen Haarlem, Historisch Antiquariaat De heer J. van der Veen, 11 penningen Haarlem, Frans Hals Museum, 1 schilderij van Christiaan Lodewijk Haarlem, Noord Hollands Archief, Van der Steur, 1 boek over diverse wereldtentoonstellingen, Den Bosch, Museum Slager, 1 schilderij Frans Hals. Oog in oog met Rembrandt, Willem Dreibholtz, 1 schilderij van David 2 prenten een eenzijdige penning van Desiderius P. Slager, Portret F. Slager Rubens en Titiaan Joseph Bles, 1 schilderij van Wouterus Haarlem, Frans Hals Museum, 1 tekening Erasmus, een eenzijdige penning van 1 prent van Jonas Suyderhoef Verschuur, 1 schilderij van Johannes (gezamenlijk bezit met Teylers) inkomende langdurige Christina Metsys, een penning uit 1786 Museum Het Rembrandthuis, 3 prenten Weissenbruch Overijse, Stichting Familie van bruiklenen over Oranjegezinden in Den Haag en 1 prent van Rembrandt en 2 prenten van Hilversum, Museum Hilversum, Hoogstraten, 1 koperplaat en een vroedschapspenning uit 1599 van Jan Lievens Daarom ’t Gooi 1 drukwerk(?) met gedichten. Mr. J.M. Boll, 1 tekening van Avery Utrecht. In totaal 15 stuks 1 schilderij van Paul Joseph Constantin Preesman, Zonder titel, 1988 Gabriel en 1 tekening van Anton Mauve

82 83 Leden Raad van Toezicht Stichtingen

Prof. dr. Klaas Knot Mevrouw drs. Z. Kwint Mr. J.E. Trip teylers stichting In oktober reikte het Tweede Genoot­ Teylers Tweede Genootschap bestond voorzitter Rector Stedelijk Gymnasium Haarlem Nevenfuncties schap de gouden erepenning uit aan in 2013 uit de volgende leden: President De Nederlandsche Bank Nevenfunctie Lid Teylers Stichting, bestuurslid De door Pieter Teyler van der Hulst Oliver Bossdorf, Christina Richards en Prof. Dr. W. van Anrooij, Hoogleraar Nevenfuncties Raadslid gemeenteraad Amsterdam Stichting Van Regteren Altena- (1702-1778) bij testament in het leven Koen Verhoeven voor hun inzending Nederlandse Letterkunde tot de Voorzitter Koning Willem I Stichting, Loman Fonds, bestuurslid Stichting geroepen Teylers Stichting, ter onder- over epigenetische overerving. De twee Romantiek, Universiteit Leiden voorzitter Stichting Mr N.G. Pierson Dr. Ir. W. van Saarloos Fonds Matthijs de Clercq steuning van behoeftigen en ter aan­ genootschappen bestaan al sinds de Drs. A. Pol, conservator Geldmuseum, Fonds, hoogleraar Economics of Directeur fom Utrecht moediging van godsdienst, wetenschap oprichting van het museum. Nog altijd Utrecht Central Banking aan Rijksuniversiteit Nevenfunctie Drs. Floris Waller en kunst, is eigenaar van het gebouw schrijven zij prijsvragen uit en organi­ Dr. Ir. W. van Saarloos, directeur Stichting Groningen, voorzitter jury van de Lid Teylers Tweede Genootschap Commissaris Vion Holding B.V. en de collecties van Teylers Museum. seren zij lezingen om de wetenschap FOM te Utrecht wf Duisenberg Fellowship Prize, De stichting is ook verantwoordelijk te stimuleren. Prof. Dr. N.C.F. van Sas, hoogleraar voorzitter Raad van Toezicht Mr. J.J. van Es voor de twee reeds in Teylers testament geschiedenis na 1750, Universiteit Cliniclowns Nevenfunctie genoemde genootschappen, te weten Teylers Godgeleerd Genootschap van Amsterdam Presiderend directeur Teylers Stichting het God­geleerd Genootschap en het bestond in 2013 uit de volgende leden: Prof. Dr. I.M. Veldman, emeritus Tweede Genootschap, en voor de Teyler Prof. Dr. M. Barnard, hoogleraar hoogleraar kunstgeschiedenis, Leerstoel aan de Universiteit Leiden. De Praktische Theologie/ Liturgie­ Vrije Universiteit leerstoel wordt sinds 1 september 2007 wetenschap aan de Protestantse Prof. Dr. L.E.M. Vet, directeur Neder- door prof. dr. Frans van Lunteren bezet. Theologische Universiteit, bijzonder lands Instituut voor Ecologie (NIOO- ROOSTER VAN AFTREDEN Geboren Benoemd Herbenoemd Maximale zittingsduur Hij richt zijn onderzoek op de geschiede- hoogleraar Liturgiewetenschap aan KNAW) en buitengewoon hoogleraar nis van de Nederlandse natuurweten­ de VU Amsterdam evolutionaire ecologie, Wageningen De heer Knot 1967 2012 ≤ 2022 schappen tussen 1815 en 1940 en op Prof. Dr. H.L. Beck, hoogleraar Universiteit Teylers Museum in het bijzonder. Binnen Godsdienstwetenschap, in het bijzonder Mevrouw Kwint 1971 2012 ≤ 2022 de leerstoel was Martin Weiss als promo- van de Islam, aan de Faculteit Teylers Stichting heeft sinds 1981 – het De heer Van Saarloos 1955 2012 ≤ 2022 vendus werkzaam. In november promo- Geesteswetenschappen, Universiteit jaar waarin Teylers Museum structurele veerde hij op de geschiedenis van Teylers van Tilburg. overheidssubsidie toegekend kreeg – het De heer Van Es 1944 2008 2012 2014 Museum in de 19de eeuw. Dr. V. Kal, universitair hoofddocent beheer van het museum door middel van Eric Jorink is per 1 juni 2013 benoemd Wijsbegeerte aan de Faculteit der een convenant overgedragen aan de De heer Trip 1944 2012 ≤ 2014 tot bijzonder hoogleraar vanwege Teylers Geesteswetenschappen Universiteit Stichting tot Beheer en Instandhouding De heer Waller 1958 2012 ≤ 2021 Stichting aan de faculteit Geestes­weten­ van Amsterdam. van Teylers Museum. schappen van de Universiteit Leiden. Prof. Dr. M.J.J. Menken, hoogleraar De heer Jorink, als onderzoeker verbon- Nieuwe Testament, Faculteit Katholieke Teylers Stichting wordt, zoals in het tes- den aan het Huygens ing (knaw), Theologie aan de Universiteit van tament bepaald, bestuurd door een colle- zal de nieuw ingestelde leerstoel Tilburg ge van vijf Directeuren. In 2013 hadden ‘Verlichting en religie in historisch en Prof. Dr. E.Noort, honorair hoogleraar hierin zitting: sociaal cultureel perspectief’ gaan bekle- Oude Testament, Rijksuniversiteit Mr. J.J. van Es, presiderend directeur den. Hij gaat zich onder meer bezighou- Groningen Mr. J.E. Trip, penningmeester den met de raakvlakken tussen geloof, Prof. Dr. E.G.E. van der Wall, hoogleraar Mevrouw drs. J.R. Beets-Hehewerth Waarin een klein museum groot kunst en wetenschap in de Verlichting, geschiedenis van het christendom, Mevrouw R.A.M. van Voorst van Beest- meer in het bijzonder met het ontstaan Universiteit Leiden Gunst, secretaris kan zijn. Fantastisch. van collecties en musea. Mr. C.G.A. van Wijk Hennie Bijkerk, Zwolle 28 september 2013

84 85 gelieerde stichtingen geheel in het teken van de kunst van In 2013 had het museum 1192 Vrienden, en daarnaast de verbondenheid met het heeft tevens een financiële bijdrage gele- op het internet. Mevrouw Best heeft een Rembrandt. Om trouwe leden die 10 of waarvan 54 nieuwe Vrienden. De donaties museum te bevorderen. Streven is om verd aan de verwerving door Teylers deel van haar vermogen aan de Stichting Teylers Museum Fonds 15 jaar lid zijn speciaal te bedanken, werd van deze Vrienden, renteopbrengsten en de samenvoeging in 2014 gerealiseerd Museum van het schilderij De tuin Circus­archief Jaap Best nagelaten. Teylers Museum Fonds is opgericht in 1992 op 28 mei een speciale kunstbeschouwing enkele bijzondere schenkingen zorgden te hebben. van Jac. Van Looy. en heeft als doel bij te dragen aan het zelf- georganiseerd. voor ruim A 64.200 aan inkomsten. De De heer Robert Ballot heeft afscheid standig voort­bestaan van het museum en Stichting kon in 2013 A 70.000 aan Teylers De bestuurssamenstelling per Het bestuur was in 2013 als volgt samen- genomen als bestuurslid en is opgevolgd doet dat door het bijeenbrengen en beheren Het Bestuur kwam in het verslagjaar vier- Museum doneren, ten behoeve van de web- 31 december 2013: gesteld: door de heer Dick Vrieling. van een kapitaal. Dit kapitaal wordt voor­ maal in een reguliere bestuursvergadering site www.teylersrembrandt.nl, een groot Mr. Th.W. van Grafhorst, voorzitter Mevrouw A.E. Roodenburg-van Looy, namelijk gevormd door periodieke of een- bijeen. Bij deze vergaderingen waren aantal Rembrandtlijsten, de aankoop van Mevrouw M.I. Adriaanse, secretaris voorzitter De doelstelling van deze stichting is het malige schenkingen van particulieren en Marjan Scharloo, directeur en Marijke moderne tekenkunst, gratis Zwaan-Kleef- Drs. J. Reesink, penningmeester Drs. J.H. Schröder, penningmeester bewaren, beheren, onderhouden en in erf­stellingen zoals legaten en erfenissen. Naber, hoofd Fondsenwerving van Teylers Aan-rondleidingen­ voor het grote publiek Mevrouw J.J. Bonset, evenementen Drs. M.C. Plomp, secretaris stand houden, aanvullen en uitbreiden Het grootste deel van dit kapitaal wordt Museum aanwezig. Een belangrijk thema en nieuwe audiovisuele presentatieappara- Mevrouw drs. M.Th. Naber, bestuurslid en voor een breed publiek toegankelijk beheerd als een endowment fund; uit de was de voorgenomen fusie van de Stichting tuur in de Gehoorzaal. namens het museum Stichting Fonds Matthijs de Clercq maken van de verzameling circusaffiches opbrengst worden projecten van Teylers Vrienden van Teylers Museum en Teylers Het volledige jaarverslag kunt u opvragen De in 2004 opgerichte stichting heeft als van Jaap Best. Deze collectie valt niet Museum ondersteund. Ook wordt om het Museum Fonds, op basis van het plan voor In 2013 werden vijf speciale Vriendenactivi­ ­ via [email protected]. doel het verlenen van financiële steun aan onder de primaire doelstelling van jaar een Teyler Sponsorgala georganiseerd, particuliere fondsenwerving dat in samen- teiten georganiseerd. Op 5 maart was er een Teylers Museum voor uitbreiding van de Teylers Museum. Teylers Museum ont- ten behoeve van de financiering van bijzon- werking met Van Dooren Advies tot stand speciale welkomstavond voor de nieuwe Stichting Van Regteren Altena- tekeningencollectie. Het kapitaal van de vangt een vergoeding voor de opslag dere restauratieprojecten. De Stichting kwam. Sterren­wachters, Vrienden en ove- Vrienden uit het voorgaande kalenderjaar. Loman Fonds stichting is bijeengebracht door de heer en beheer van de collectie. heeft de culturele anbi-status. rige begunstigers van Teylers Museum Op 20 april was de Voor­jaarsdag met spreker De stichting heeft als doel het verlenen Matthijs de Clercq. In 2013 werden er komen samen in één grote vriendenkring. Bert Sliggers over De boodschappenlijstjes van financiële steun aan Teylers Museum twee tekeningen aangekocht door Teylers De collectie wordt gepresenteerd op In 2013 ontving Teylers Museum Fonds een Het doel is om meer helderheid over de van Martinus van Marum. De jaarlijkse voor uitbreiding van de collecties teke- Museum, die gefinancierd werden door de website www.circusmuseum.nl. bijzonder groot legaat van bijna 1 miljoen verschillende mogelijkheden tot doneren Vrienden­excursie ging dit jaar naar Fries­ ningen en prenten, munten en pennin- deze stichting. euro, afkomstig van de heer en mevrouw te bieden en daarnaast de verbondenheid land: het ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer gen, fossielen en mineralen, boeken voor Met 7.359 circusposters, 7.931 circusfoto’s,­ Boting. Als 16-jarige jongeman kreeg de met het museum te bevorderen. Het stre- en het nieuw geopende Fries Museum in de handbibliotheken en voor de Natuur­ Het bestuur was als volgt samengesteld: circa 400 prenten, 7 objecten en 46 zeldza- Haarlemse Pieter Boting ooit zijn eerste ven is om de samenvoeging in 2014 gereali- Leeu­warden. Op 2 oktober volgde een priva- wetenschappelijke Bibliotheek. Er is Mevrouw drs. M. Scharloo, voorzitter me bladerboeken is de site het grootste baantje in Teylers Museum, als hulpje van seerd te hebben. te view van de tentoonstelling De 100 mooi- een bijdrage van A 3.750 gedaan voor de Dr. M.C. Plomp, bestuurslid virtuele circusmuseum ter wereld. 9.561 de conservator. De liefde voor Teylers ste Rembrandts. De Najaarsdag vond plaats aankoop van lijsten door het museum. Mr. J.E. Trip, bestuurslid bezoekers keken naar 161.107 webpagina’s Museum bleef zijn hele leven en zo kwam Het bestuur van Teylers Museum Fonds op 16 november, met de lezing Berichten uit en bleven gemiddeld ruim 4 minuten op Teylers Museum in het testament. Het geld was als volgt samengesteld: Moskou door conservator Terry van Druten, Het bestuur van het Van Regteren Altena- de site. De meeste bezoekers kwamen uit werd nagelaten ten behoeve van aankopen Mevrouw mr. P.W.M. de Wolf msm, gevolgd door het traditionele kijkje achter Loman Fonds is in 2013 eenmaal bijeen­ overige stichtingen Nederland, gevolgd door Duitsland en voor de kunst­collecties. voorzitter de schermen. Nieuw voor de Vrienden was gekomen en was als volgt samengesteld: Japan. 62% van de bezoekers bezocht de Ir. C. van Bladeren, vice voorzitter dat zij bij verschillende publieksactiviteiten Mevrouw drs. F . van Regteren Altena, site voor het eerst. De stichting partici- In totaal waren er in 2013 ruim 80 Sterren­ Drs. A. Boogaarts mba caia, penning­ in het museum de gelegenheid hadden om voorzitter peert in het Overleg Circus Collecties wachters die bijdragen aan dit fonds; 60 van meester als eerste te reserveren. Mevrouw drs. M. Scharloo, penning­ Nederland (occn) met onder andere hen doet dat door een periodieke schenking Mevrouw mr. A.M. Davina meester/secretaris Theater­instituut Nederland, Bijzondere in termen van lijfrente gedurende vijf jaar, Mr. J.J. van Es, namens Teylers Stichting De Vriendenadministratie werd tot Mr. J.E. Trip, bestuurslid collecties van de Universiteit van anderen schenken eenmalig een groot Mr. Th. W. van Grafhorst 1 november 2013 beheerd door Jehane Kohn. Dr. M.C. Plomp, bestuurslid Amsterdam en De Piste. bedrag of schenken in natura. In 2013 Mevrouw G.A. Lindenbergh-Sluis Vanaf 1 januari 2014 is dit in handen van hernieuwden vier leden hun periodieke Mr. M.J. Wesseling Hilde Werner, medewerker Fondsen­wer­ Stichting Roodenburg van Looy Het bestuur kwam in 2013 drie keer schenkingsakte en kwamen er zes nieuwe ving van Teylers Museum. De stichting heeft ten doel het verkrijgen, bijeen en bestond uit: periodieke schenkers bij. Stichting Vrienden van Teylers Museum bewaren, beheren, uitbreiden en in stand Mevrouw H.J.M. Best, voorzitter tot De Stichting Vrienden van Teylers In 2013 hadden zes bestuursvergade­ringen houden van de muntenverzameling, 1 juli 2013 Het Fonds behaalde dankzij een matig Museum is opgericht in 1975 en wil de plaats. Aan de vergaderingen nam ook de schilderijenverzameling en de andere Mevrouw Drs. M. Scharloo, waarnemend defensief beleggingsprofiel een netto rende- bloei van Teylers Museum versterken directeur van Teylers Museum deel; dit verzamelingen op het gebied van kunst, voorzitter vanaf 1 juli 2013 ment in 2013 van 5,17%, te weten A 139.487. door het wekken en stimuleren van belang­ onderstreept het belang van de Vrienden kunstnijverheid en boeken, bijeenge- Ir. R. Ballot, secretaris tot 29 november 2013 Daarvan is een donatie van A 60.000 aan het stelling voor het museum en door het ter voor het museum. bracht door de heer Willem Roodenburg Mr. H.J. Voogd, penningmeester museum gedaan ten behoeve van de restau- beschikking stellen van geldmiddelen. Senior, de heer drs. Willem Roodenburg Stichting Circusarchief Jaap Best D.H. Vrieling, vanaf 29 november 2013 ratie van de Eerste Schilderijenzaal. De rest Het jaar 2013 stond vooral in het teken Junior en mevrouw Anna Elisabeth De voorzitter van de stichting, mevrouw is in het endowment gelaten. Daarnaast is De Stichting Vrienden van Teylers van de voorbereidingen om de Vrienden en Roodenburg-van Looy. De stichting H.J. M. Best, is op 1 juli van dit jaar over­ A 350.000 gedoneerd uit het legaat Boting, Museum ondersteunt de activiteiten van overige begunstigers van Teylers Museum tracht haar doel onder andere te bereiken leden. Met haar man Jaap Best was zij ten behoeve van de aankoop van het schil- het museum door het ontwikkelen en samen te voegen tot één grote Vrienden­ door haar verzamelingen onder te bren- oprichtster van de stichting. Zij heeft met derij De tuin van Jacobus van Looy. onderhouden van een actieve en enthousi- kring, op basis van het plan voor particuliere gen in Teylers Museum. haar enorme drive en onvermoeibare aste Vrienden­kring, een grote afname van fondsenwerving dat in samenwerking met inzet zeer veel betekend voor de stichting Jaarlijks wordt voor de donateurs een exclu- het kwartaalblad Teylers Magazijn en een Van Dooren Advies tot stand kwam. Het In 2013 breidde de stichting haar bij en voor het circus in het algemeen. Zij sieve Sterrenwachtavond georganiseerd. jaarlijkse donatie aan het museum. De doel is om meer helderheid over de verschil- Teylers Museum beheerde collectie maakte zich sterk voor het digitaliseren Deze vond plaats op 12 november en stond Stichting heeft de culturele anbi-status. lende mogelijkheden tot doneren te geven uit met diverse aankopen. De stichting van circuscollecties en plaatsing hiervan

86 87 Lezingen en presentaties Personeel Elke keer weer ‘thuiskomen’, i.s.m. Teylers Museum en heerlijk museum! Els van Rooijen, Erik Bakker, Delft. 19 mei 2013.

Rozen van Redouté, opening van de ten- Liturgiewetenschap aan de Protestantse Nono Reinhold. Grafiek / Gravures / Het aantal fte’s in dienst van het muse- Mevrouw F. Pansters ma, medewerker Mevrouw drs. R.E. Compagner, mede- toonstelling met bijdragen van Reinildis Theologische Universiteit en lid van Prints, boekpresentatie door Nono um was gemiddeld over 2013 35,1 (47 per- Digitalisering (vanaf 16 september) werker Personeelsadministratie en van Ditzhuyzen, historica en royalty­ Teylers Godgeleerd Genootschap, Reinhold, 8 juni. sonen). Wanneer de grote groep vrijwilli- A.E. Pelt, medewerker Tentoonstellingen Commerciële Zaken deskundige, en Hans van Hage, rozen­ 24 februari. gers en rondleiders wordt meegerekend N.H. Vennik, medewerker Technische Mevrouw G.W.S. de Koning-Pater, kweker, 19 januari. De 100 mooiste Rembrandts, opening zijn er circa 120 personen werkzaam in het Dienst huismeester en coördinator van de Haarlemse Lente, opening van het cultu- van de tentoonstelling met bijdragen museum. Het ziekteverzuim in 2013 was Mevrouw L. IJpelaar ma, medewerker Museumwinkel De verrassende fundamentele natuur­kunde rele festival met bijdragen van Marieke van Jan Six, kunsthandelaar en Alex 3,9 % tegenover 6,09% in 2012. Er was Publiekszaken (t/m 20 januari) Drs. W. Meyboom, systeembeheerder van gewone materialen als zand, schuim en Sanders, verzamelaar, Xander Karskens, Jacobs, kunstenaar, 28 september. geen arbeidsgebonden verzuim. P.J. Rietveld, medewerker Financiële maizena, Winterlezing van Teylers Stich­ conservator van De Hallen, Jan Willem In 2013 waren de volgende personen Kabinetten en Restauratieatelier Administratie en Commerciële Zaken ting door prof. dr. ir. Wim van Saarloos, Schrofer, oud-directeur Rijksacademie, Rembrandt, de vervalenverteller, lezingen werkzaam in Teylers Museum: J. Borkent, medewerker Bibliotheek Mevrouw C.M. Stroomer, medewerker directeur van de Stichting Fundamenteel en Merel Bem, journalist, 8 maart. door Michiel Kersten, kunsthistoricus, (t/m 31 augustus) Winkel Onderzoek der Materie, 27 januari. 6 oktober en 29 december. T. van Druten ma, conservator tentoon- Mevrouw H.E. Werner ma, Office Van Dioskorides tot Redouté, lezingen- bestuur en personeel stellingen Kunstverzamelingen Manager Hollandse meesters uit New York. De col- reeks door Leo den Dulk, wetenschaps- Prijsuitreiking Teylers Prijspenning, E. Fens, medewerker papierrestauratie- B.N. Wolff, onderhoudsmedewerker lectie Clement C. Moore, opening van de journalist, en anderen, zes woensdagen door het Tweede Genootschap van Bestuur en directie atelier Kunstverzamelingen Mevrouw L. IJpelaar ma, Office Manager tentoonstelling met bijdragen van Jane tussen 20 maart t/m 24 april. Teylers Stichting aan prof. Oliver Mevrouw drs. M. Scharloo, directeur / Mevrouw R.E. van Gulik, hoofd papier- (vanaf 21 januari t/m 30 juni) Turner, hoofd Prentenkabinet Rijks­ Bossdorf, dr. Christina Richards en bestuurder restauratieatelier Kunstverzamelingen M. Zegel, fotograaf museum, Clement C. Moore, ver­zamelaar, Waar nieuw en oud raken. Een pleidooi dr. Koen Verhoeven, 21 oktober. Mevrouw M.M. van Hoeken, mede­ in aanwezigheid van Hare Koninklijke voor houdbare moderniteit in architec- Staf werker Bibliotheek Beveiliging en Facilitaire Zaken Hoogheid Prinses Margriet der Neder­ tuur, boekpresentatie door Hubert-Jan De moeilijke Bataviase kroon, Winter­ Drs. M.A.E. Hommel, hoofd Drs. M.A.M. van Hoorn, conservator Mevrouw W. Jansen, beveiliger landen, beschermvrouw van de Nether­ Henket, 16 mei. lezing van Teylers Stichting door Publiekszaken Fysisch Kabinet / Bibliothecaris / (vanaf 1 juli) lands-America Foundation, 5 februari. drs. A. Pol, lid Teylers Tweede Dr. M.C. Plomp, hoofdconservator Archiefbeheerder J.G.P. Janssens, hoofd Beveiliging Een Zee vol meerminnen, opening van de Genootschap, 24 november. Kunstverzamelingen Mevrouw N.E. Kersten-Pampiglione, en Facilitaire zaken Teylers Ontmoet, i.s.m. Athenaeum Boek­ tentoonstelling met bijdragen van Paul Mr. H.J. Voogd, hoofd Bedrijfsvoering papierrestaurator Kunstverzamelingen W. de Jong, beveiliger handel Haarlem, met bijdragen van schrij- Faber, samensteller van de tentoonstel- Het belang van Newton, Spaarnelezing E.M. Koek, conserveringsmedewerker E.N. van Katswaarde, beveiliger vers Marga Cousèl, Roelof van Gelder, ling, Tessa Sunniva van Tol, hoofdrol- i.s.m. de Koninklijke Hollandsche Fondsenwerving Mevrouw C.S. Langedijk, medewerker L.J. Komduur, beveiliger Peter Westbroek,Tim Birkhead, Gert speelster Ariël uit de musical The Little Maatschappij der Wetenschappen in Mevrouw drs. M.Th. Naber, hoofd collectie Kunstverzamelingen Mevrouw M.A.E. Lips, beveiliger Baeyens, Joop Mourik, Jelle Leenes, Mermaid, 25 mei. de Doopsgezinde Kerk, met bijdragen Fondsenwerving Drs. J.E.L. Pelsdonk, conservator (t/m 31 juli) Rob Bijlsma, Jean-Paul Keulen, Bram van Prof. dr. Frans van Lunteren, Prof. Numismatisch Kabinet F.M. Loerakker, beveiliger van de Klundert, Henk de Velde, Marcel TEDx Haarlem, presentaties van Lucas dr. Robbert Dijkgraaf en Ziggy Klazes Publiekszaken J.W. Pette, restaurator Fysisch Kabinet H. Meneceur, beveiliger (vanaf 1 juli) van Dam, Jan Boersema, Paul Faber, Jacco Ellerbroek, Camille van Gestel, Mark (dagvoorzitter), 25 november. Mevrouw F.M. Budding ma, medewerker (free lance) E.M. Mulder, beveiliger Hogeweg, Alexander Reeuwijk, Barber Post, Jaap Peters, Anna Chojnacka, Communicatie & Marketing B.C. Sliggers, conservator Paleontolo­­ ­ Mevrouw A. Planting-Haringsma, van de Pol, Govert Schilling, Caspar Hennes de Ridder en Bibi Veth, 23 mei. Het hart van alle dingen, boek- Mevrouw G.F. Doorlag, medewerker gisch-Mineralogisch Kabinet (t/m 31 mede­werker huishoudelijke dienst Janssen, Marcel van Engelen, Albert presentatie door Elizabeth Gilbert, Publiekszaken oktober) F.C.I. Rijkes, beveiliger Beintema, Marita Mathijsen, Jelle Reumer Andy Warhol. Onbekende vroege teke­­ auteur, 27 november. Mevrouw F. Gerritsma ma, medewerker Mevrouw V.E.M. Schoots, beveiliger en Frank Berendse, 10 februari, 10 maart, ningen, opening van de tentoonstelling Communicatie & Marketing (vanaf Bedrijfsvoering Mevrouw D. Smakman, beveiliger 14 april, 12 mei en 9 juni, 15 september, met bijdragen van Joost Zwagerman, Willem Hofker, boekpresentatie en 1 januari t/m 30 juni) Mevrouw J. Akkerman, hoofd Financiële J.C.F. Veldkamp, beveiliger 13 oktober, 10 november. schrijver, en Daniel Blau, galeriehouder, opening van de tentoonstelling door G.J. Janse ma, projectleider Digitalisering Administratie R. van der Woerdt, beveiliger 31 mei. Seline Hofker en Gianni Orsini, (t/m 31 juli) J. Blijleven, medewerker Digitalisering Theologen kijken naar kunst, Winterlezing­ auteurs, 13 december. Mevrouw drs. F.E. Kroon, medewerker Mevrouw Ir. V. Bongers, hoofd van Teylers Stichting door prof. dr Marcel Educatie Gebouwen Barnard, hoogleraar Praktische Theologie/

88 89 Vrienden van Teylers Museum Mevrouw E. Blom, winkel R. Roetman, winkel (vanaf 1 november) Mevrouw A. Hoogland-Snackers Reglement van de Ondernemingsraad Mevrouw J.A. Kohn, administratie Mevrouw I. de Boer-Kleinman, Mevrouw M. Schellart, winkel Mevrouw A. Kodde-van Marle van Teylers Museum, geacht is te zijn (t/m 17 november) Publieks­zaken, Kunst & Vliegwerk (vanaf 1 oktober) K. van der Lee gekozen. Bea heeft jarenlang de secretari- Mevrouw C.H. Borkent, winkel Mevrouw C. Schoonhoven-Eschbach, Mevrouw drs. D.B. Lentz aatsfunctie op voortreffelijke wijze inge- Oproepkrachten Mevrouw J. Bremmers, winkel bibliotheek Kunstverzamelingen R. Middelburg vuld en de medewerkers van het muse- W.W. van den Akker, Lab-begeleider P. Broekman, winkel Mevrouw L. Schornagel, winkel Mevrouw A.M.E. Nibbering, docent um, de Ondernemingsraad zelf én de Mevrouw P.R. Baartmans, Publiekszaken M. Bueno de Mesquita, winkel Mevrouw L. Schumm-Tensen, winkel Kunst & Vliegwerk directie zijn haar daarom bijzonder veel (t/m 30 juni) Mevrouw H. Doodeman, winkel W. te Slaa MA, Kunstverzamelingen Mevrouw L. Oostdam, docent dank verschuldigd. Mevrouw M.F. van den Berg, (t/m 7 juli) (vanaf 28 november) Kunst & Vliegwerk Publiekszaken (t/m 31 december) Mevrouw M. Drost-Driessen, winkel Mevrouw S. Stemerding MA, Kunst­ Mevrouw M.M. Ram De or was in 2013 als volgt samengesteld: Mevrouw S.M. Blokland, Publiekszaken (t/m 31 oktober) verzamelingen (t/m 4 maart) Mevrouw A. Schreuder Fieke Kroon, voorzitter Mevrouw M.W. Brüggemann, Mevrouw H.M. Dutilh-von Schmidt Mevrouw J. Stemp, winkel H. Siebenga Eric Mulder, plaatsvervangend voorzitter Lab-begeleider (t/m 30 september) Seidlitz, winkel Drs. C. Baron van Tuyll van Seroos­ B. Vernooy Bea de Koning, secretaris Mevrouw R. van Buuringen, Mevrouw J. Emerson, winkel kerken, Kunstverzamelingen Mevrouw drs. A. Wilhelmus-Koning Lab-begeleider Mevrouw M. Faber, winkel E. Verburg, winkel (t/m 6 januari) S.C. Draijer, Lab-begeleider H. Franse, winkel en bibliotheek T. Voet, winkel Mevrouw A.E. Ebbenhorst, Lab- Mevrouw L. Gebing, winkel Mevrouw H. Wessels, Publiekszaken, ondernemingsraad begeleider (t/m 31 januari) Mevrouw A. Groen, winkel Kunst & Vliegwerk L.A. Heeren, Lab-begeleider W. Groeneveld, papierrestauratieatelier Mevrouw L. Willems, Publiekszaken Zoals de cao voorschrijft, heeft Teylers (t/m 30 september) Kunstverzamelingen Mevrouw T. van Zwol, winkel Museum een Ondernemingsraad, die een M.A.W. Helmich, Bedrijfsvoering Mevrouw G. Hamminga, winkel (t/m 6 januari) belangrijke rol vervult in de organisatie (t/m 31 januari) (vanaf 1 juli) om knelpunten te helpen signaleren en Mevrouw A.S. Hommel, Bedrijfsvoering Mevrouw F.C. van Hijum ma, Kunst­ Stagiaires mee te denken over de toekomst. De or I. Koorn, Lab-begeleider verzamelingen­ (vanaf 23 januari t/m K. Metz, Kunstverzamelingen (28 januari bracht een positief advies uit over de uit- (t/m 30 september) 30 april), Publiekszaken (vanaf 1 mei t/m 16 mei) breiding van de afdeling Fondsenwerving Mevrouw C.S. Korver, Lab-begeleider t/m 27 juni) J. Tesselaar, Beveiliging (vanaf 28 januari) en de reorganisatie van de afdeling collec- (t/m 30 september) Mevrouw A.A.C.W. van Kesteren, archief B. Koster, Beveiliging (vanaf 28 januari tiebeheer. De or stemde daarnaast in met B.W. Koster, Beveiliging Mevrouw J. van Keulen, winkel t/m 15 december) het verzoek van de directie de werktijden (vanaf 16 december) Mevrouw B. van der Klooster, winkel G. Patin, papierrestauratieatelier op de maandagen in de herfstvakantie en Mevrouw A.H. Kramer, Publiekszaken W. Koops, Publiekszaken Kunstverzamelingen (vanaf 3 juni de krokusvakantie (vanaf 2014) structu- J.M. van Kuik, Lab-begeleider I.J.F. Kroon van Diest, Publiekszaken, t/m 27 september) reel te verruimen. Mevrouw M.J. van Leijden, Kunst & Vliegwerk Mevrouw T. Steinbauer, papier­ Lab-begeleider Mevrouw H. Krijnen, Publiekszaken, restauratieatelier­ Kunstverzamelingen De volgende onderwerpen hadden in Mevrouw M.H.M. Nederstigt, Kunst & Vliegwerk (vanaf 1 oktober) 2013 de aandacht van de or: de bezuini- Lab-begeleider (t/m 30 september) Mevrouw E. Kuiper, winkel Mevrouw K. Entius, Beveiliging gingen, de vakantiespreiding van de afde- Mevrouw I.M. Nieuwenhuijs, Mevrouw C. Kwand, winkel (vanaf 4 november) ling Beveiliging, de afhandeling van de Lab-begeleider Mevrouw V.F. de Leeuw, winkel Rafaël tentoonstelling, het ontwikkelbe- P.T. Roelvink, Beveiliging (t/m 6 januari) Onderzoek leid, een levensfasebewust personeels­ (t/m 31 augustus) Mevrouw S. Loedeman, winkel M. Weiss (t/m 31 mei 2013) beleid, de woon-werkverkeerregeling, Mevrouw J.J. Scholten, Lab-begeleider (vanaf 9 oktober) de achterwachtregeling tijdens vakanties, Mevrouw M. Wentink, Beveiliging P. Loomans, winkel Rondleiders en museumdocent veiligheidszorg, bhv, arbo, het Fundatie­ Mevrouw L.C. Wille, Lab-begeleider Mevrouw H.M. de Lugt, winkel A.J.Q. Alkemade huis, compensatie van werktijd bij (t/m 30 september) Mevrouw O. Magis, winkel P. Bakker koeriersdiensten, duurzaamheid en Mevrouw V.S. Wilmering, Publiekszaken Mevrouw W. Mol, winkel Mevrouw K. ter Beek (t/m 30 september) werkdruk en communicatie. (vanaf 1 juli) Mevrouw D. Mol-Blinxma, winkel C. Berg Smiets Mevrouw G. Negenborn, Publiekszaken, P.M. Broekens Het overleg met de directie vond zesmaal Vrijwilligers Kunst & Vliegwerk B.C. Caron plaats, de raad vergaderde zesmaal, en er Mevrouw A. Anspach, winkel Mevrouw P. van Nieuwkoop, winkel H. Doeleman werd eenmaal met de voorzitter van de Mevrouw drs. C.A. Arnold, (vanaf 1 september) D. Geelen Raad van Toezicht vergaderd. Op 30 mei Prachtig, papierrestauratie­ atelier­ Mevrouw W. Odekerken-Montfoort, P. van Graafeiland vond er een achterbanraadpleging plaats. indrukwekkend. Kunstverzamelingen en archief winkel Mevrouw L. Hemelaar-van der Boom Mevrouw P.M. van Bladeren-Viëtor, Mevrouw P. Peterse (t/m 22 januari) Omdat Bea de Koning per 1 januari 2014 Complimenten voor de archief Mevrouw A.A.P. Poutsma, Publiekszaken Mevrouw B. van Heurn aftrad als or-lid werden er verkiezingen Mevrouw C. Bakker, winkel en bibliotheek Kunstverzamelingen Mevrouw E. Hoekstra uitgeschreven. Er meldde zich één kandi- uitleg bij de rondleiding. (t/m 6 januari) H. Scheffer, Publiekszaken Mevrouw L. ’t Hooft-van der Linden daat, die conform artikel 9 van het Torsten Colijn, Alkmaar, 20 oktober 2013

90 91 organogram Externe activiteiten en publicaties

Directeur van medewerkers

Hoofd Fondsenwerving

Hoofd Collectiebeheer Hoofd Publiekszaken Hoofd Bedrijfsvoering

Fysisch Kabinet Tentoonstellingen Secretariaat • Conservator • Medewerker Tentoonstellingen • Officemanager • Restaurator • Medewerker Technische • Medewerker Vrienden- externe activiteiten Drs. M.Th. Naber ‘Old Favorites or new perspectives? Dienst administratie Bestuurslid Luperpedia Foundation Dividing your time and attention Paleontologisch- T. van Druten, MA Bestuurslid Stichting Muzenforum between the permanent collection Communicatie Mineralogisch Kabinet Financiële Administratie Bestuurslid Vereniging Nederlandse Bloemendaal and temporary exhibitions’, Codart • Medewerker Communicatie • Conservator • Hoofd Kunsthistorici Congress, Vienna, 22 april & Marketing • Medewerker Redactielid tijdschrift De negen­- Drs. J.E.L. Pelsdonk ‘Het aankoopbeleid van Teylers Museum Kabinet der • Medewerkers Commerciële tiende eeuw Onderzoeker muntvondsten / numis in de 19de eeuw en het huidige aan- Educatie Zaken Kunstverzamelingen Juryvoorzitter Jan van Gelderprijs bij het Geldmuseum. koopbeleid’, college vu Amsterdam, • Medewerker • Medewerkers Personeels- • Hoofdconservator ‘Dutch Romanticism in Teylers Museum Secretaris afdeling Historische Musea van 19 september 2013 • Conservator Tentoonstellingen administratie and the Rademakers Collection’, de Nederlandse Museumvereniging • Medewerker Collectie Digitalisering • Projectleider Tretjakov Galerij, Moskou, 8 november Redacteur Tijdschrift De Beeldenaar Drs. M. Scharloo Systeembeheer • Medewerker 2013 ‘Achter het verguld harnas; Schatvondst Lid Raad van Toezicht Haarlem • Medewerker Papierrestauratieatelier Den Bosch 1998’ voor de Numis­ Marketing • Hoofd Administratieve R.E. van Gulik matische Kring Oost Nederland. Lid toetsingscommissie Fonds Digitale Fotografie • Papierrestaurator ondersteuning Bestuurslid Nederlandse Museum­ Zutphen, 14 januari 2013 Ondersteuning Science Centra • Fotograaf • Conserveringsmedewerker • Medewerkers Publiekszaken vereniging sectie Veiligheidszorg ‘Vorsten op de penning’ bij symposium Lid Editorial Board The Medal • Medewerker Papierrestauratie • Medewerker Digitalisering en Facilitymanagement ‘Lang leve de Koninklijke kunst! Lid Stuurgroep Meer dan Waard Museumlessen en Gebouwen Lid stuurgroep Nationale Projectgroep Nederlandse inhuldigingen vanuit Nederlandse Museumvereniging rondleidingen Numismatisch Kabinet • Hoofd Gebouwen Collectie Hulpverlening kunsthistorisch perspectief’, door Lid Curatorium Teylers Leerstoelen • Museumdocent • Conservator • Huismeester Lid Organizing Committee Internationale de Kunsthistorische afdeling van Universiteit Leiden • Medewerkers Kunst & • Onderhoudsmedewerker Arbeitsgemeinschaft der Archif-, de Radboud Universiteit Nijmegen, Adviseur Mondriaan Fonds Vliegwerk Wetenschappelijke Bibliotheks- und Graphik­restauratoren 31 mei 2013 Adviseur Eindhoven Culturele • Rondleiders Bibliotheek (iada) conferentie ‘Looking Back – ‘numis, the Dutch database on coin Hoofdstad 2018 • LAB-begeleiders Beveiling en • Bibliothecaris Facilitaire Zaken Looking Forward’ in 2014 finds’ voor de werkbijeenkomst • Medewerkers • Hoofd Lid examencommissie studenten papier- European Coin Find Databases te B.C. Sliggers • Beveiligers restauratie van de Master Conservering Petronell-Carnuntum, Oostenrijk, Lid gemeentelijk adviesorgaan kior Archief • Nachtbewaking en Restauratie UvA 20 april 2013 (Kunst in openbare ruimten), Haarlem • Beheerder • Medewerkers Huishoudelijke Organisatie studiemiddag Collectie ‘De muntslag in ’s-Gravenhage’ voor Adviseur Tattoo Museum Amsterdam Dienst • Assistent Archivaris Hulpverlening, Catharijneconvent het Koninklijk Nederlands Genoot­ Utrecht, 20 juni 2013 schap voor Munt- en Penningkunde. Mr. H.J. Voogd Winkel Lezing ‘Collectie Hulpverlening in ’s-Gravenhage, 28 september 2013 Lid Raad van Toezicht Patronaat, • Coördinator Museumwinkel Teylers Museum’, Catharijneconvent Haarlem • Winkelmedewerker Utrecht, 20 juni 2013 Dr. M.C. Plomp • Verkopers Lid keuringscommissie Drs. M.A.M. van Hoorn Tekeningendagen, georganiseerd door Museumcafe Lid Advisory Board voor het project Origine, Haarlem • Extern ‘Naturalisten-verzamelaars ten tijde Lid Editorial Advisory Board Master van koning Leopold I (1830-1870)’, Drawings Koninklijke Vlaamse Academie van ‘The Recto-Verso Enigma: Pupil België voor Wetenschappen en Kunsten Drawings on the Verso of Autograph Lid Audit Committee ebhl Sheets’, Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt a.M., 20 januari 2013

92 93 publicaties Drs. J.E.L. Pelsdonk ‘Medals on display – proceedings of an T. van Druten, MA exhibition with 18th century medals ‘Pierre-Joseph Redouté. Een leven tussen in Teylers Museum’ in: Marie-Astrid wetenschap en schoonheid’ redactie Pelsdonk (ed) Médailles 2012 (Lissabon en artikel in: Pierre-Joseph Redouté. 2013) p. 217-224 Botanisch tekenaar aan het Franse hof, ‘Van Pool tot Valckenaer. De stadhuis- Haarlem 2013, p. 8-23 penning van 1655’ in: De Beeldenaar Met andere ogen. Werk op papier uit de 37 (2013) p. 111-118 collectie van Marieke en Pieter Sanders ‘Van de vliegramp met de Franeker tot gespiegeld aan de kunstverzameling de Willem de Zwijger-prijspenning’ van Teylers Museum, Haarlem 2013 in: De Beeldenaar 37 (2013) p. 77-80 (met Marieke Sanders) ‘Teylers collectie op het internet en ‘La naissance d’un orientaliste nordique. een schoolvoorbeeld van vleid’ L’influence de l’expédition d’Émile in De Beeldenaar 37 (2013) p. 27-30 Prisse d’Avennes sur l’œuvre de Willem de Famars Testas’, in: Dr. M.C. Plomp Mercedes Volait (red.), Émile Prisse ‘Goud en zilver voor Marijke. Godfried d’Avennes. Un artiste-antiquaire Maes en Jacob de Wit in Teylers en Égype au XIXe siècle, Caïro 2013, Museum’ in: Liber Amicorum Marijke p. 141-162 de Kinkelder. Collegiale bijdragen over ‘Making and Creating. The Painted landschappen, marines en architectuur, Palette in Late Nineteenth-Century Den Haag 2013, pp. 283-290 Dutch Painting’, in: Rachel Esner, Sandra Kisters, Ann-Sophie Lehmann Drs M. Scharloo (red.), Hiding Making – Showing Lezing ‘Die Sammlung von Teylers Creation. The Studio from Turner to Museum’, Numismatische Gesellschaft Tacita Dean, Amsterdam 2013, p. 73-85 Basel, 25 januari ‘Waarheid, in dromen geboren. Neder­ College ‘Museum History’, Universiteit landse romantiek in Teylers Museum Leiden, 22 maart 2013 en de Rademakers Collectie’ artikel en College ‘Werelderfgoed’, Universiteit diverse catalogusentries in: Meer dan van Amsterdam, 20 september 2013 romantiek. Russische en Nederlandse Deelnemer Ronde Tafelgesprek Vaste schilderkunst uit de eerste helft van Kamercommissie voor Cultuur de 19de eeuw, Moskou 2013, p. 23-32 Tweede Kamer, 5 juni 2013

Drs. M.A.M. van Hoorn ‘Hortus Eystettensis 1613-2013. Vier eeuwen boek en tuin’ in: Jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen 2013 Literatuurlijst over Teyler betreffende de natuurwetenschappelijke afdelingen ‘Anton Stoelwinder: From Corporate This is the most amazing museum Film Producer to Replica Instrument I’ve ever been to. Every machine is a work Maker’ in: Bulletin of the Scientific Instrument Society No. 118 (September of art. Every fossil leaves you breathless. 2013) p. 2-8 I am truly humbled and grateful that you Martin P.M. Weiss have maintained the original displays. The Masses and the Muses. A History of Teylers Museum in the Nineteenth A true marvel & gem! Bravo! – Century, proefschrift, Leiden 2013 Joy Lai, Sea Cliff ny, 19 juli 2013

94 95 Colofon

Samenstelling en redactie Teylers Museum Karin Scheepens, Froukje Budding Spaarne 16, 2011 ch Haarlem & Michel Hommel, Teylers Museum t 023 516 09 60 e [email protected] Ontwerp www.teylersmuseum.nl Studio Berry Slok, Amsterdam @Teylers Facebook.com/TeylersMuseum Fotografie Sacha de Boer / Beeldagent (omslag en Openingstijden museum pagina 2, 5, 6, 8, 13, 17, 21, 22, 24-25, 26, dinsdag t/m zaterdag: 10 – 17 uur 34-35, 37, 44-45, 46, 52-53, 56, 58-59, 75, zon- en feestdagen: 12 – 17 uur 78, 95), Roy Beusker, Inge Dijkhuizen, Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag Femke Gerritsma (Teylers Museum), gesloten. Grootfocus, Dmitry Korobejnikov, Fieke Kroon (Teylers Museum), Rick De Natuurwetenschappelijke Biblio­ Nederstigt, Annemarie Nibbering, theek, de studiezaal van de Kunst­ Jussi Puikkonen, Han Vogel, Herman verzamelingen en het Numismatisch Voogd (Teylers Museum), Hilde Kabinet zijn op afspraak te bezoeken. de Wolf Fotografie, Martijn Zegel (Teylers Museum)

Vertaling Beverley Jackson

Druk StyleMathot

Deze publicatie kwam mede tot stand dankzij drukkerij StyleMathot

© copyright 2014 Teylers Museum

96 5 De poort naar het verleden staat op een kier, wie kan me nog tegenhouden hem verder te openen? Peter Delpeut