T.C. BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

KATAR MÜTEAHHİTLİK VE TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU

MART 2018

İÇİNDEKİLER 1. MÜTEAHHİTLİK SEKTÖRÜ ...... 3 A. KATAR EKONOMİSİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİ ...... 3 B. KATAR EKONOMİSİNDE 2016 VE 2017 YILI GELİŞMELERİ VE 2018 YILINA İLİŞKİN BEKLENTİLER ...... 3 İ. 2016 YILI GELİŞMELERİ ...... 3 İİ. 2017 YILI GELİŞMELERİ ...... 5 İİİ. 2018 BEKLENTİLERİ ...... 7 C. MÜTEAHHİTLİK SEKTÖRÜ...... 8 İ. 2017 GELİŞMELERİ ...... 8 İİ. 2018 BEKLENTİLERİ ...... 10 2. TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ ...... 12 3. YABANCI YATIRIM MEVZUATI ...... 13 A. GENEL ...... 13 B. YABANCI SERMAYEYE YÖNELİK KISITLAMALAR ...... 13 İ. YABANCILARIN GAYRİMENKUL EDİNMELERİ ...... 14 İİ. YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLERE UYGULANAN AYRIMCILIKLAR ...... 15 1. ŞİRKET KURULUŞUNDA AYRIMCILIK ...... 15 2. VERGİ HUKUKUNDA AYRIMCILIK ...... 15 İİİ. YABANCILARIN SERBEST DOLAŞIMI ...... 16 4. SORUNLAR, ÖNERİLER VE DEĞERLENDİRMELER ...... 17 5. İLGİLİ İLETİŞİM BİLGİLERİ ...... 19 A. HUKUK BÜROLARI ...... 19 B. KAMU KURUMLARI ...... 22

Yasal Uyarı: İşbu not T.C. Doha Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği tarafından Katar’da müteahhitlik ve teknik müşavirlik hususunda iş yapmak isteyen Türk firmalarına yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır.

Notun içerdiği bilgilerin doğruluğu, hazırlandığı tarih itibariyle ulaşılabilen tüm kaynaklardan teyit edilmiştir. Bununla birlikte T.C. Doha Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, gösterilen tüm özene rağmen, verilen bilgilerde bulunabilecek yanlışlıklardan doğacak zararlardan sorumlu olmadığını bildirir ve Katar’da iş yapmak isteyen Türk firmalarının söz konusu bilgileri Katar’da faaliyet gösteren profesyonel hukuk bürolarından doğrulatmaları gerektiğini hatırlatır.

2

MÜTEAHHİTLİK VE TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ ÜLKE RAPORU-KATAR 1. Müteahhitlik Sektörü

a. Katar Ekonomisine İlişkin Genel Bilgi

Katar Devleti Arap Yarımadası’nın doğusunda yer almaktadır. 2018 yılı şubat ayı verilerine göre ülkede yaklaşık 2,7 milyon kişi yaşamaktadır. Nüfusun yaklaşık %12’si Katarlılardan oluşmaktadır. Katarlıların toplam çalışan nüfus içindeki payı ise %6’dır, ülkedeki işgücünün %84’ünü yabancılar oluşturmaktadır.1 Ülkede çalışan yabancıların çoğunluğu Hindistan, Pakistan, Nepal ve Filipinler’den gelmektedir. Yıllık nüfus artış oranı ise 2017 yılındaki tahminlere göre %2,72 civarındadır.

Katar’ın petrol rezervleri 25,2 milyar varil civarındadır. Petrol kaynaklarının yanı sıra dünyadaki doğal gaz rezervlerinin de yaklaşık %15’i Katar’da olup, 24.300 milyar m3 doğalgaz rezervi bulunmaktadır.

İhracatında petrol, doğalgaz ve petrol bazlı ürünler ile işlenmemiş alüminyum ilk sıralarda yer almaktadır. En fazla ihracat yaptığı ülkeler ise 2017 yılında Japonya, Kore, Hindistan, Çin ve BAE’dir. En önemli ithal ürünleri ise makineler, cihazlar, kazanlar, kara nakil vasıtaları ile elektrikli makinelerdir. 2017 yılında Çin, ABD, BAE, Almanya ve Japonya en fazla ithalat yaptığı ülkelerdir.

Katar’da dolar çıpası uygulanmakta olup 1 ABD Doları 3,64 Katar riyali olarak işlem görmektedir. Uzun vadede sabit kur uygulamasının devam ettirileceği beklenmektedir. Diğer taraftan, kurun ABD Doları’na endekslenmiş olması ülke ekonomisini dış etkilere açık duruma getirmektedir. Örneğin, Katar ve diğer birçok Körfez ülkesi 2017 başında FED’in faiz oranlarını arttırmasını takiben borçlanma faizlerinde artışa gitmiştir.

b. Katar Ekonomisinde 2016 ve 2017 yılı gelişmeleri ve 2018 yılına ilişkin beklentiler i. 2016 yılı gelişmeleri

2014 yılından sonra petrol fiyatlarında başlayan düşüş diğer Körfez ülkelerinde olduğu gibi Katar ekonomisini de olumsuz etkilemiştir. 2016 yılında Katar 15 yıl sonra ilk kez bütçe açığı vermiştir. Diğer taraftan Katar, Haziran 2014’teki (petrol fiyatının 100 doların üzerinde bulunduğu dönemdeki) kredi notlarını 2016 yılında korumaya devam etmiştir. Düşen petrol fiyatları sonrasında birçok Körfez ülkesi sermaye harcamalarını azaltırken Katar 2022 Dünya Kupasına hazırlıkları nedeniyle altyapı çalışmalarına ve sermaye yatırımlarına devam etmiştir.

1https://www.mdps.gov.qa/en/statistics/Statistical%20Releases/Population/Population/2017/S ukkan%20(E)%2035th%20Issue.pdf 2 http://www.worldometers.info/world-population/-population/

3

Katar 2016 yılında karşılaştığı bütçe açığını finanse etmek için Diğer KİK ülkelerinin aksine çok büyük oranda borçlanma yolunu tercih etmiş, Katar Yatırım Otoritesinin yönettiği ulusal varlıklarını kullanma yoluna gitmemiştir. Ülkenin yüksek kredi notuyla birlikte değerlendirildiğinde bu durum doğru bir strateji olarak değerlendirilmektedir. Diğer taraftan, bütçe açığını finanse etmek amacıyla devlet uyguladığı sübvansiyon programlarında değişikliklere gitmiş ayrıca personel giderlerinin azaltılması amacıyla kamu sektöründeki Katarlılaştırma uygulamasına hız vererek, pek çok yabancı çalışanın işine son vermiştir.

Devletin sübvansiyon programlarında kısıtlamaya gitmesi özellikle petrol fiyatlarında önemli artışların yaşanmasına sebep olmuştur. 2016 Ocak ayında benzinin litre fiyatı 1,00 riyal/litreden 1,30 riyal/litreye yükselmiştir. 2016 yılından önce benzin fiyatlarındaki son artış 2011 yılında yapılmıştır. Bu artış ilerleyen aylarda da devam etmiş, 2016 Nisan ayında Enerji ve Sanayi Bakanlığı petrol fiyatlarını uluslararası fiyatlara sabitleyeceğini açıklamıştır. Yıl içerisinde yapılan başka artışların sonunda 2016 yılı Aralık ayında benzin fiyatı 1,50 riyal/litreye ulaşmıştır.

Katar 2016 yılında su ve elektrik fiyatlarında da artışa gitmiş, eğitim ve sağlık alanında çalışan Katar Vakfının (Qatar Foundation) bütçesinde %40 oranında kısıtlamaya gidilmiş, Amerikan üniversitelerinin kampüslerinin yer aldığı Eğitim Şehri (Education City), Katar Müzeleri, devlet televizyonu Al Jazeera’da önemli bütçe kısıtlamalarına gidilmiş, pek çok yabancı çalışanın işine son verilmiştir.

Petrol fiyatlarındaki gerilemenin etkisiyle bölgede gerçekleştirilecek en büyük petrokimya yatırımlarından biri olacak ve ilk kez 2011 yılında duyurulan Katar Petrolleri (Qatar Petroleum - QP) ile Royal Dutch Shell tarafından gerçekleştirilecek, 6,4 milyar dolarlık al- Karaana petrokimya projesinin askıya alınmasına yol açmıştır. Diğer tarafta QP pek çoğu yabancı olan yaklaşık bin kişiyi işten çıkarmıştır.

2010-2015 yılları arasında %36 oranında büyüyen Katar emlak kira piyasası dünyanın en hızlı büyüyen kira pazarı olmuştur. Aynı dönemde daire piyasası %40 oranında artış göstermiştir. Bu artışın sebepleri arasında ülkeye gelen beyaz yakalı çalışanların kentsel bölgelere yakın daire talebini arttırmaları etkili olmuştur. 2010-2015 döneminde Katar’ın nüfüsu %35 oranında artış göstermiştir. Diğer taraftan Katar yönetiminin Doha’yı BAE’deki Dubai ve Abu Dhabi gibi gökdelenler ve prestijli kuleler şehri haline getirme ve fütüristik ve akılda kalan bir şehir görüntüsü oluşturma niyetinin de müstakil evlerden ziyade daire sayısında yaşanan artış üzerinde etkisi olmuştur. Ancak, 2015 ve 2016 yıllarında yaşanan bütçe kısıtlamaları ve yabancı beyaz yakalı çalışan sayısında yaşanan önemli düşüşler Katar’da daire talebinin azalmasına ve yıllar sonra kira fiyatlarının düşmesine neden olmuştur.

Kamu şirketi statüsünde olan doğalgaz üreticileri Qatargas ve Rasgas’ın, maliyetleri azaltarak şirketi daha rekabetçi bir konuma getirmek ve LNG tesislerinin faaliyete ilk geçtiği dönemde rekabetin teşvik edilmesi ve Batı ve Doğu piyasalarına hitap eden iki farklı şirket olması amacıyla sürdürülen ikili yapıya ihtiyacın azalması nedeniyle Qatargas adı altında tek bir şirket olarak birleşmesine ilişkin süreç başlatılmıştır.

4

ii. 2017 yılı gelişmeleri

Katar ekonomisi 2017 yılı ilk çeyreğinde %2,4, ikinci çeyreğinde %0,3 oranında büyümüş, ihracatı yılın ilk yarısında bir önceki yıla göre %17 artışla 32,1 milyar dolara yükselmiş; ithalatı ise %13 azalarak 14,4 miyar dolara gerilemiştir.

5 Haziran 2017 tarihinde Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Mısır daha sonra da Moritanya, Yemen, Maldivler, Senegal, Cibuti, Komoros, Çad, Libya, Somali, Ürdün, Nijerya ve Gabon Katar’a karşı bir ekonomik blokaj başlatmıştır. Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Mısır Katar ile diplomatik ilişkilerini keserek hava sahalarını Katar uçaklarına kapatmıştır. Buna ilaveten, Suudi Arabistan Katar’ın tek kara sınırı olan ve gıda ithalatının yaklaşık %40’ının gerçekleştirildiği kara sınırını kapatmıştır. Ticari taşımacılıkta önem arz eden deniz yolu ulaşımı da Birleşik Arap Emirlikleri tarafından iki yönlü olarak kapatılmıştır. Bilindiği üzere, gıda ithalatının yanı sıra Katar’da devam eden büyük yapı projeleri sebebiyle önemli miktarda hammadde ithalatı da hem kara hem de deniz yolu ile gerçekleştirilmekteydi. Ulaşımda ortaya çıkan bu kısıtlamalar blokajın ilk döneminde ithal ürünlerin tedarik ve maliyeti açısından problemlere sebep olmuştur.

Diğer taraftan, Katar’da 2008 yılında kabul edilen 2030 Ulusal Vizyonu çerçevesinde ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi, ülkenin uluslararası kriterlere uygun rekabetçi ve istikrarlı bir ekonomiye dönüşmesi amacıyla yürütülen birçok projeye blokaj sonrasında ağırlık verilmiştir. Hamad Limanı kısa sürede tamamlanarak hizmete alınmış ve ihracatçı ülkelerle ticareti sağlayacak yeni deniz yolu seferleri başlatılmıştır. Blokajın ilk dönemlerinde havayolu ile gıda ürünleri temin edilirken, tarım ve hayvancılık alanlarındaki yatırımlar hızlandırılarak ülkenin taze meyve sebze, kümes hayvanları, yumurta, süt ve süt ürünleri üretiminde önemli gelişmelere sağlanmıştır. Süt ve süt ürünleri ile et üretimi alanlarında Katar’ın 2018 yılı içerisinde kendine yeter hale gelmesi amaçlanmaktadır.

Blokajın başlaması ardından ülkeden yerli ve yabancıların varlıklarından oluşan 40 milyar $ tutarında bir çıkış yaşandıysa da Katar Yatırım Otoritesi’nin piyasaya yeterli kaynak sürmesi sonucu bankalar yeni duruma adapte olarak yeni bir denge sağlamıştır. Sermaye çıkışı sebebiyle Aralık 2017’de 15 milyar $ seviyesine gerileyen uluslararası rezervler 2018 yılı Ocak ayı sonunda tekrar artarak 18 milyar $’a ulaşmıştır.

Diğer taraftan, uluslara arası derecelendirme kuruluşu Standard ve Poor’s 2018 yılınıın Şubat ayında Katar’ın Kredi notunu AA-/A-1+; görünümümü ise negatife çevirmiştir. S&P negatif görünümün; öncelikli olarak Katar’ın bazı Arap ülkeleri tarafından boykot edilmesinden kaynaklanan jeopolitik ve ekonomik riskleri yansıttığını, Katarlı yetkililerin devam eden boykotun etkilerini azaltmak için ülkenin geniş mali kaynaklarını kullandıklarını belirtmiş, Katar’ın mali ve dışsal pozisyonu gücünü korur ve bölgesel gerilimin azaldığı izlenimi oluşursa ülkenin notunun tekrar değerlendirilerek durağana çevrilebileceği bildirmiştir.

Turizm sektörü, Katar ve komşuları arasında yaşanan diplomatik krizden özellikle etkilenen sektörlerden biri olmuştur. 2016 yılında, Katar Turizm Otoritesince 5 yıllık dönemde ülkeye gelen ziyaretçi sayısında %20 artış hedeflemekte ve ziyaretçilerin büyük bölümünün komşu ülkelerden gelmesi beklenmekteydi ancak yaşanan kriz bu ülkelerden gelen turist sayısını sıfıra yaklaştırmıştır. Buna karşılık olarak Katar 2017 yılında 80 ülkenin vatandaşlarına vizesiz seyahat imkânı sağlayarak, turizm sektörünü canlandırma yolunda bir adım atmıştır.

5

Katar’ın doğalgaz üretimini gerçekleştirdiği Kuzey Sahasında 2005 yılından bu yana yeni proje geliştirilmemesi hususunda uyguladığı moratoryuma 2017 Nisan ayında son vererek bu alanları tekrar proje geliştirmeye açmıştır. Söz konusu rezervin güney kısmında kullanılacak olan alanın günlük 2 milyar kübik feet ya da 400.000 varil petrole eşdeğer bir kapasitesi olması ve üretimin 5-7 yıla kadar başlaması beklenmektedir.

2017 yılında benzin fiyatındaki artışlar devam etmiş olup, 2017 yılı Mart ayında benzin fiyatı 1,70 riyal/litreye ulaşmıştır. Yıl sonunda fiyatın 1,80 riyal/litreye ulaşmıştır.

Katar’ın ithalatında 5 Haziran 2017 tarihinde sonra başlayan blokajın kısa dönemde önemli etkileri olmuş, 2017 yılı ikinci çeyreğinde ithalat birinci çeyreğe göre %11 oranında bir önceki yılın aynı dönemine göre ise %18 oranında gerilemiştir. 2017 yılı üçüncü çeyreğinde ithalattaki düşüş devam etmekle birlikte düşüş hızında azalma görülmüştür. 2017 yılının son çeyreğinde ithalat önemli oranda artarak son 8 çeyrekteki en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Sonuç olarak, 2016 yılında 32,2 milyar dolar olan ithalat, 2017 yılında %7 oranında gerileyerek 29,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Blokajın Katar’ın ihracatı üzerinde ise herhangi bir negatif etkisi olmamış, ihracat değerleri 2017 yılında petrol fiyatlarındaki artışa da bağlı olarak ikini çeyrekten itibaren artış göstermiştir. Katar’ın ihracatının %90’ına yakınını oluşturan sıvılaştırılmış doğalgaz ve petrol ihracatı açık denizlerde seyreden tankerler vasıtasıyla Güneydoğu Asya ve Asya pazarına yapıldığından blokajın Katar’ın ihracat pazarlarına ulaşmasında bir etkisi olmamıştır. 2016 yılında 57,3 milyar dolar olan toplam ihracat 2017 yılında %18 oranında artış göstererek 67,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Diğer taraftan, aşağıdaki grafikte görüleceği gibi özellikle 2016 yılında başlayan ve gerek konut arzının artması gerekse yüksek ücretli yabancı çalışanların işten çıkarılmasından da kaynaklanan talep azalmasına bağlı olarak konut enflasyonunda yaşanan düşüş 2017 yılında da sürmüş ve fiyat azalışı olarak kendini göstermiştir. 3 Diğer taraftan, blokajın etkisiyle yiyecek içecek maddeleri enflasyonunda 2017 yılı ikinci yarısında önemli artışlar olmuştur. Diğer taraftan, enflasyonun 2017 yılının tümünde %0,9 olması beklenmektedir.

Katar Enflasyon Oranı (yıllık % değişim)

3 QNB Qatar Monthly Monitor, March 2018, https://www.qnb.com/cs/Satellite?blobcol=urldata&blobheader=application%2Fpdf&blobkey =id&blobtable=MungoBlobs&blobwhere=1355591346844&ssbinary=true

6

Katar gayri safi milli hasılası aşağıdaki grafikten görüleceği üzere (GSMH) da blokajdan önemli oranda etkilenmemiş, 2017 yılı ilk çeyreğinde %2,4 oranında büyüyen GSMH, ikinci çeyrekte %0,3 artmış, blokajın hemen ardından gelen üçüncü çeyrekte ise %1,9 oranında artmıştır.4 2017 yılında hidrokarbon sektörü büyümeye negatif katkı yaparken hidrokarbon dışı sektörler pozitif etki yapmıştır. 2017 yılı tamamında GSMH’nin %2,2 artması beklenmektedir.

Katar GSMH Değişimi (çeyreklik % değişim) iii. 2018 beklentileri

2016 ve 2017 yıllarına ilişkin bazı makro ekonomik göstergeler ve bunlara ilişkin 2018 yılı beklentileri aşağıda yer almaktadır.5

2016 2017* 2018* Reel GSMH Artışı (%) 2,2 2,2 2,5 Nominal GSMH Artışı (%) -7,4 10,9 8,8 Tüketici Fiyatları Endeksi (%) 2,7 0,4 2,4 Bütçe dengesi (nominal GSMH’nin %) -9 -4,1 -0,5 Cari denge (nominal GSMH’nin %) -5,5 0,1 2,2 *Beklentiler

2017 yılında başlayan ambargo sonrasında Katar ekonomisinin hidrokarbon kaynaklara bağımlılığının azaltılması ve ekonominin çeşitlendirilmesine ilişkin olarak adımlar 2018 yılı ilk çeyreğinde de devam etmiştir. 2018 yılı başında Katar’da Serbest Bölge oluşturulmasına ilişkin kanun onaylanmıştır. Bu şekilde iş kurma prosedürlerinin kolaylaştırılması, alt yapı ve üst yapı hizmetlerinin temin edilmesi gibi imkanlar sağlanarak yabancı yatırımları ülkeye çekmek amaçlanmaktadır. Mart ayında ikincisi açıklanan Ulusal Kalkınma Stratejisinde de yatırım ortamının iyileştirilmesi, ülkede yabancı yatırımların arttırılması, özel sektörün güçlendirilmesi ve ekonomik faaliyetlerde petrol dışı alanlarında çeşitlendirilmesi amaçlarına öncelik verilmiştir. 2016 yılında başlayan ve maliyet azaltmak ve verimliliği artırmak amacıyla başlatılan Qatar Gas ve Ras Gas şirketlerinin birleştirilmesi süreci 2018 yılı Ocak ayında tamamlanmış ve iki şirket Qatar Gas şemsiyesi altında birleşmiştir.

4 QNB Qatar Monthly Monitor, March 2018 5 https://www.qnb.com/cs/Satellite?blobcol=urldata&blobheader=application%2Fpdf&blobkey =id&blobtable=MungoBlobs&blobwhere=1355589485496&ssbinary=true

7

Katar hükümeti bankacılık sektörüne olan güveni sağlamak amacıyla önemli adımlar atmıştır. Bu kapsamda, daha önce yurtdışında tutulan ve çoğunluğu Katar Yatırım Otoritesine ait olan, 43 milyar dolar (GSMH’nin %26’sı) tutarında kamu kesimi varlığı 2017 yılı içerisinde yurt içi bankacılık sistemine enjekte edilmiştir. Kredi derecelendirme kuruluşları tarafından yurt dışında yerleşiklerin mevduat çıkışlarının yavaşlayacağını tahmin etmekte, bu nedenle bankacılık sisteminin fazladan bir devlet desteğine ihtiyacının olmayacağını öngörmektedir. Diğer taraftan 2018 yılı için 60 dolar/varil bir petrol fiyatının öngörülmesi, cari işlemler dengesinin de iyileşeceği beklentisini artırmaktadır.

2018 yılında da hükümetin altyapı programlarının daha önceki yıllarda olduğu gibi ekonomik aktivitenin motoru olması beklenmektedir.

Altyapı ve üst yapı projeleri yanında petrol fiyatlarındaki artış dolayısıyla yaşanacak mali rahatlama dolayısıyla hidrokarbon dışı ekonomik faaliyetin büyüme oranının artması, 2019 yılı sonrasında ise Kuzey Sahasında üretimin artırılması için gerekli yatırımlar nedeniyle hidrokarbon dışı ekonomide büyümenin sürmesi öngörülmektedir.

2018-2019 döneminde muhtemel bir KDV uygulamasının başlaması nedeniyle enflasyonda bir artış yaşanması ihtimali bulunmaktadır. 2018 yılı Ocak ayı itibariyle Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirliklerinde yürürlüğe giren KDV’nin Katar’da ne zaman yürürlüğe gireceği bilinmemektedir. Ancak 2018 yılı ikinci yarısında bu yönde yaşanacak bir gelişmenin enflasyonu %2,4’e çıkarması, artan petrol fiyatlarının da taşımacılık maliyetlerini artırarak artan enflasyona katkı yapması beklenmektedir.

Petrol fiyatlarındaki artış ve ithalatta yaşanan ılımlı artış nedeniyle cari fazlanın 2018 yılında artması beklenmektedir. Benzer şekilde bütçe dengesinin 2018 ve sonrasındaki dönemde hidrokarbon gelirlerinin hükümet harcamalarından daha fazla artacak olması nedeniyle 2018’de GSMH’nin %0,5’i oranında bir açık olarak gerçekleşmesi, 2019 ve 2020’de ise sırasıyla GSMH’nin %2 ve %4 oranında fazla vermesi beklenmektedir. Artan bütçe fazlalarının hükümetin finansman ihtiyacını azaltması ve takipteki kredilerin düşük seyretme ihtimali de bankacılık sektöründe büyümenin istikrara kavuşmasına yol açacaktır.6 c. Müteahhitlik sektörü i. 2017 Gelişmeleri

2017 yılı Haziran ayında başlayan ekonomik blokaja rağmen Katar’da inşaat sektörü 2017 yılı ilk 3 çeyreğinde %10,7 oranında genişlemiştir. İnşaat sektörü 2016 yılında %15,4 oranında büyümüş, sektörün 2012-2016 dönemindeki ortalama büyümesi ise %19,3 olarak gerçekleşmiştir.7

2017 yılı içerisinde Dünya Kupası statlarının ihaleleri Supreme Committe for Delivery and Legacy tarafından açıklanmaya devam etmiştir. 2017 yılı Şubat ayında Tekfen İnşaat ve Al Jaber Engineering firmaları stadının inşası ihalesini kazanmışlardır. Mayıs ayında

6 Qatar Economic Insight, December 2017, QNB 7 https://www.mdps.gov.qa/en/statistics/Statistical%20Releases/Economic/GeneralEconomicSt atistics/windowonstatistics/2017/WinEconomicStat_22th_Issue_Q3_2017_AE.pdf

8

ise Nakheel Landscapes ve Gulf Contracting takım çalışma sahalarının inşası için Supreme Committe for Delivery and Legacy ile sözleşme imzalamışlardır.

Katar Su ve Elektrik Kurumunca (QWEC) ihale edilen ve deniz suyunu tuzdan arındırma (desalination) işlemi için ters ozmoz teknolojsi kullanan, 1,75 milyar riyal değerindeki A3 Genişleme Projesi (RAF A3) 16 Şubat 2017 tarihinde tamamlanarak 18 Nisan 2017 tarihinde kullanıma girmiştir.8 Diğer taraftan, 500 ila 1000 megawatt elektrik üretme kapasitesine sahip olacak Al Kharsaah güneş enerjisi projesi için Bakanlar Kurulu yer tahsisi yapmıştır. Projenin ilk aşamasının yaklaşık 500 milyon dolara mal olması ve 2020 yılı ortasında 500 megawatt elektrik üretmesi beklenmektedir. 9

Qatari Diar tarafından 2017 yılı başında Türk Köyü adı altında bir alışveriş merkezi ve yaşam alanlarından oluşacak projenin dizayn, inşa, finans ve işletmesine yönelik ön yeterlilik ilanına çıkılmıştır, ancak bu güne kadar bu projeyle ilgili olarak yeni bir gelişme yaşanmamıştır.

2017 yılı haziran ayından itibaren Katar’a uygulanan blokaj müteahhitlik sektörüne de etki etmiştir. İnşaat sektörü için blokaj öncesinde Avrupa, Çin ve Amerika’dan gelen hammaddenin ithalatı Birleşik Arap Emirlikleri’nde yer alan Jebel Ali Limanı aracılığıyla yapılmaktaydı. Toplamda da ülkenin yapı malzemeleri ithalatının yaklaşık %70’i de Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri üzerinden yapılmaktaydı. Blokajın başladığı Haziran ayında yapı malzemeleri ithalatı %40 oranında düşüş yaşanmıştır. Bu olumsuzluklara rağmen Katar yetkilileri ithalatta karşılaşılan problemlerin devam eden büyük devlet projelerini etkilemeyeceği hususunu özellikle vurgulamaktadır.

Diğer taraftan hem ekonomik sebepler hem de blokajın etkisiyle inşaat alanında maliyetler artış göstermiştir. Ülkede ulaşım ve lojistik sektöründeki gelişmeler, hükümetin gelişmeleri yakında takip etmesi ve bölgede inşaat sektöründeki genel yavaşlama sebebiyle fiyat artışları kontrol edilebilmiştir. Buna rağmen Hollanda merkezli danışmanlık firması olan Arcadis’in İnşaat maliyetleri 2017 sıralamasında, Doha 2016 yılı verilerine dünya sıralamasında 11. sırada yer almaktadır. İlk sırada New York bulunmaktadır. Bölgedeki rakipleri arasında ise Cidde 18, Dubai ise 19. sıradadır.

Diğer taraftan, 2017 Eylül ayı başında kullanıma açılan ve büyük yük gemilerinin yaklaşabildiği Doha Hamad Limanı, Jebel Ali limanı kullanımı zorunluluğunu ortadan kaldırmıştır. Limanın 2020 yılında tam kapasite ile çalışmaya başladığında yıllık 7,5 milyon konteyner kapasiteye ulaşması beklenmektedir.10 Buna ilaveten, Hamad Limanının hizmete açılması ile Katar Liman Otoritesi ve Katar Gemicilik Şirketi Milaha, Umman Sohar ve Salalah, Türkiye İzmir, Pakistan Karaçi, Kuveyt Shuwaikh, Hindistan Mundra ve Nhava Sheva limanlarına yeni hatlar açmıştır.

Katar’da 2017 yılı içerisinde müteahhitlik, danışmanlık ve mimarlık hizmeti veren belli başlı firmalardan bazıları aşağıda listelenmiştir.

8 https://www.qewc.com/qewc/en/index.php/qewc/77-gulf-times/212-qewc-to-operate-umm- al-houl-project-from-july 9 https://www.qewc.com/qewc/en/index.php/qewc/78-qatar-tribune/206-al-kharsaah-solar- project-to-produce-500-mw-of-power 10 Oxford Business Group, The Report Qatar 2017, sayfa 17,157

9

Önemli Müteahhitlik Firmaları 1 AL Jaber Engineering 2 Vinci Construction Grands Projects / Qatari Diar (QDVC) 3 Saudi Bin Laden Group (QD SBG Group) 4 Larsen & Toubro 5 Midmac Contracting 6 Consolidated Contractors Company (CCC) 7 HBK Contracting 8 Galfar Al Misnad Engineering & Contracting 9 Al Bandary Engineering Trading & Contracting 10 Al Habtoor Leighton (HLG) 11 Impregilo 12 Porr Qatar Construction 13 Tekfen Construcion Qatar Branch 14 Daewoo Engineering & Construction 15 Generic Engineering Technologies (G.E.T) 16 Urbacon Trading and Contracting (UCC) 17 Redco Construction Almana

ii. 2018 Beklentileri

Katar’ın 2018 bütçesinde harcamaların, geçen yıl bütçesine göre %2,4 artarak 203,2 milyar riyale (55,8 milyar dolar) ulaşması, bütçe açığının ise %1,1 oranında düşerek 28,1 milyar riyal (7,7 milyar dolar) olması planlanmaktadır.

2018 bütçesinde büyük projelere ayrılan pay 2017 yılı seviyesini koruyarak 93 milyar riyal olarak belirlenmiştir. Bu rakam toplam bütçenin %45,8’ine tekabül ederek bütçedeki en büyük payı oluşturmaktadır. Bu bütçede 2022 FIFA kapsamında yapılan projelerin yanı sıra sağlık, eğitim ve ulaşım sektörlerindeki projelerin tamamlanması üzerine odaklanılmıştır. Sağlık, eğitim ve ulaşım kalemlerine ayrılan pay 83,5 milyar riyal ile toplam harcamaların %41’ini oluşturmaktadır. Katar bütçesinde belli başlı sektörler kapsamında 2018 yılında yapılması planlanan yatırımlar aşağıda sıralanmaktadır:

- Sağlık Sektörü

Sağlık sektörüne 2018 yılında ayrılan 22,7 milyar riyallik bütçe toplam harcamaların %11,2’sine tekabül etmektedir. Sağlık sektörünün geliştirilmesine yönelik önemli projeler aşağıda sayılmaktadır:

• Hamad Tıbbi Kuruluşunun tesislerinin genişletilmesi • İlk basamak sağlık merkezlerinin sayısının arttırılması • Acil servislerinin sayısının arttırılması • 5 yıl içinde 2,9 milyar riyal değerinde yeni sağlık merkezleri kurulması

10

- Eğitim Sektörü

Eğitim sektörüne 2018 yılında ayrılan bütçe bir önceki yıla göre %19 arttırılarak 19 milyar riyal olarak belirlenmiştir. Halihazırda eğitim sektöründe yürütülmekte olan önemli projeler aşağıda sayılmaktadır:

• Katar Üniversitesi tıp, eczacılık, mühendislik ve hukuk fakültelerinin binalarının inşaası • Eğitim şehrinin genişletilmesi projesi • 5 yıl içinde 6,8 milyar riyal değerinde yeni okul yapılması

- Ulaşım ve altyapı sektörü

Ulaşım ve altyapı sektörü projeleri toplam harcamaların %21’ine tekabül eden 42 milyar riyallik tutar ile 2018 yılı bütçesinden en büyük payı almıştır. Bu projeler aşağıda sayılmaktadır:

• Doha metrosu • tramvay hattı • Al Bustan otoyolu • Orbiter karayolu • / Dukhan yolu • sahil yolu • Su ve elektrik ağlarının genişletilmesi • Halihazırda yerleşim yerlerinde altyapının geliştirilmesi

Katar Bayındırlık İdaresi – Ashghal, 2018 yılında yol ve altyapı projelerine 21,8 milyar riyal harcanacağını açıklamıştır. Bu harcamalar içinde en önemli pay 11,8 milyar riyal ile otoyol yapımına ayrılmış durumdadır. Alt yapı ve şehir içi yol projelerinin değeri 8,8 milyar riyal olarak belirlenmiş, geriye kalan 1,84 milyar ise kanalizasyon ve diğer projelere ayrılmış durumdadır. Ashghal tarafından 2018 yılında ihaleye çıkılması beklenen yerel yol, yol, otoyol, kanalizasyon ve arıtma tesisi projelerine ilişkin liste EK-1’de yer almaktadır.

- Spor ve Dünya Kupası Projeleri

Spor ve 2022 FIFA Dünya Kapası projelerine ayrılan tutar 11,2 milyar riyaldir. Bu projeler, diğer spor projelerinin yanı sıra, asıl olarak Lusail, Qatar Foundation, Al Rayyan, ve Al Khor’da yapılan stadyumların tamamlanmasına odaklanmaktadır. 2018 yılı içerisinde son Dünya Kupası stadı olacak stadının ihale sürecinin de tamamlanması beklenmektedir.

Devlet yatırımları dışında da yeni projelerin hayata geçmesi söz konusudur. Doha’daki Pearl yapay adasının geliştiricisi United Development Company (UDC) yeni bir ada geliştirmek üzere 2,5 milyar riyallik bir yatırım yapacağını açıklamıştır. Yeni adanın 300.000 metrekare alanı kaplaması ve 6.000 bin kişiye ev sahipliği yapması planlanmaktadır. UDC aynı zamanda önümüzdeki 5 yıl içerisinde çeşitli projelere yaklaşık 5,5 milyar dolar yatırmayı planladığını açıklamıştır.11

11 https://www.thepeninsulaqatar.com/article/22/03/2018/UDC-to-invest-QR2.5-billion-to- develop-new-island

11

Buna ilaveten, Hamad Uluslararası Havalimanı kapasitesini arttırarak 2022 Dünya Kupası döneminde beklenen günlük 86.000 yolcuya hizmet verecek duruma getirmek amacıyla çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda 2017 Nisan ayı itibariyle idari komite, Hamad Havalimanı genişletme projesi üzerinde çalışmakta, 3. aşama için uluslararası firmaların teklif sunabileceği kamu ihalesinin 2018 yılı içerisinde açıklanması ihtimali bulunmaktadır.12

Doha Metrosu Yeşil Hattı uzatma ihalesinde firmalar tekliflerini vermişlerdir. Bu ihalenin de 2018 yılı sonunda açıklanması beklenmektedir.

BMI Research, Katar’ın inşaat sektörünün 2018 yılında %15,4 oranında büyümesini ve 2022’ye kadarki süreçte yıllık ortalama %14,1 oranında büyümeye devam etmesini öngörmektedir.13

2. Teknik Müşavirlik Sektörü

Teknik Müşavirlik firmaları ve burada çalışan mühendislere ilişkin ruhsatlandırma işlemleri Belediye ve Çevre Bakanlığı bünyesinde kurulan Mühendisler ve Müşavirlik Ofisleri Akreditasyon ve Sınıflandırma Komitesi tarafından projenin fiziki ve mali büyüklüğüne göre A (en yüksek), B ve C veya birinci, ikinci ve üçüncü derece olmak üzere yapılmaktadır.

Ülkede faaliyet gösteren önemli danışmanlık ve mimarlık firmalarının listesi aşağıda yer almaktadır.

Önemli Danışmanlık ve Mimarlık Firmaları 1 Arab Engineering Bureau (AEB) 2 Hyder Consulting (ARCADIS) 3 CH2M Hill 4 Atkins 5 COWIA/S 6 Foster+Partners 7 MZ & Partners 8 Parsons International 9 Keo International Consultants 10 AECOM 11 Dar Al Handash Consultants (Shair and Partners) 12 Egis International 13 Erga International

Firmaların tescili ve ruhsatlandırılması işlemleri 2005 yılı 19 nolu Yasa (Law No.(19) of 2005 Regulating The Practice of Engineering Profession) ile bu kanun kapsamında çıkartılan Decision No (1) of 2006’a göre yapılmaktadır. Söz konusu yasada 2014 yılında Law No:2 ile değişiklik yapılmış olup, Qatar UPDA-Urban Planning&Development Authority altında yer

12 Oxford Business Group, The Report Qatar 2017, p 139 13 http://www.gulf-times.com/story/584379/Construction-manufacturing-to-drive-Qatar-s- non-hy

12

alan Komite’nin görevi Belediye ve Çevre Bakanlığı’ndaki yeni kurulan komiteye devredilmiştir. Bu yasa değişikliği ile mühendislerin lisanslarının geçerliliği 3, müşavirlik ofisi lisansının geçerliliği 2 yıl ile sınırlandırılmıştır.14

Söz konusu mevzuata göre mevcut yapısıyla Türk Müşavirlik firmalarının uluslararası müşavir kategorisinde değerlendirilmesi mümkün görülmemektedir. Ancak firmalarımız, en az %51’i Katarlıya ait olmak üzere “Yerel Müşavirlik Ruhsatı” alarak “Local Consultancy Office” açabilirler. Bu şekildeki bir faaliyetin daha uygun olacağı düşünülmektedir.

Tabanlıoğlu Mimarlık yerel ortakla hizmet veren tek Türk müşavirlik firmasıdır. 2017 yılı içerisinde Tekfen Mühendislik A.Ş., Tekfen İnşaat tarafından yürütülen Al Khor yolunda alt yüklenici olarak çalışmaya başlamış ve imzaladığı kontrata bağlı olarak, şube olarak Katar’da hizmet vermeye başlamıştır. 3. Yabancı Yatırım Mevzuatı a. Genel

Katar’da yabancı yatırımcıların pazara girişine ilişkin hususlar 2000 yılı 13 sayılı Yabancı Sermaye Kanunu (Participation of Non-Qatari Capital Law) ile düzenlenmiştir.

Söz konusu Kanunun yansıra, bir teknoloji serbest bölgesi olarak Katar Bilim ve Teknoloji Parkı’nın kurulmasını öngören 36 sayılı Kanun (2004), bir finans serbest bölgesi olarak Katar Finans Merkezi’nin kurulmasını öngören 7 sayılı Kanun (2005) ve 27 sayılı yeni Ticaret Kanunu (2006), söz konusu yabancı sermaye mevzuatının diğer halkalarını oluşturmaktadır.

Ekonomi ve Ticaret Bakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren Yatırım Geliştirme Dairesi ile ülkede yatırım yapmak isteyen yabancı yatırımcılar için kapsamlı bir destek sağlamaktadır.

Bu çerçevede, Katar yabancı sermaye mevzuatı, yabancı yatırımcılara kambiyo kontrolü olmaksızın döviz transferi imkânı sağlamakta, bu ülkede özellikle imalat sektöründe yapılacak yatırımlarda ucuz enerji, arazi tahsisi, 10 yıla kadar gelir vergisi istisnası, projede kullanılan makine ve ekipman ithalatında gümrük vergisi istisnası gibi teşvikler sunmaktadır. Diğer taraftan, ülkede gelir vergisi sistemi bulunmadığından çalışanların kazançlarından kesinti yapılmamaktadır. Ayrıca, kurulan firmaya, Hükümetin kabulüne bağlı olarak, 10 yıllık bir kurumlar vergisi istisnası da uygulanmaktadır.

1997 yılında kurulan Katar Kalkınma Bankası da özel sektör firmalarına uygun faizli kredi imkânları sunmaktadır.

b. Yabancı Sermayeye Yönelik Kısıtlamalar

2000 yılı 13 sayılı Yabancı Sermaye Kanunu’nun (Participation of Non-Qatari Capital Law) 2. maddesinde yabancı yatırımcıların, ekonominin her sektöründe bir veya daha fazla

14 http://www.gulf-times.com/story/378498/New-law-regulates-practice-of-engineering

13

sayıda Katarlı ortakla birlikte şirket kurabilecekleri, ancak söz konusu şirketlerde yabancı sermaye oranının %49’dan fazla olamayacağı hususuna yer verilmekte, ayrıca yabancı sermayenin, gayrimenkul, bankacılık, sigortacılık, ticari acentelik alanlarında yatırım yapması yasaklanmakta ve gayrimenkul alımı engellenmektedir. Yabancıların çeşitli tahsisli alanlardaki gayrimenkullerin sınırlı sure için intifa hakkını edinebilmelerine ilişkin yasa 2004’te çıkarılmıştır.

Bununla birlikte, yine aynı maddede, tarım, sanayi, sağlık, eğitim, turizm sektörlerinde yapılacak yatırımlar ile ülkenin kalkınma politikalarına uygun bir biçimde enerji, maden ve diğer doğal kaynakların geliştirilmesi ve işletilmesine ilişkin proje yatırımlarında İş ve Ticaret Bakanı’nın yabancı yatırımcılara uygulanan %49’luk kısıtlamaya istisna getirebileceği ve %100 yabancı sermayeli yatırımlara izin verebileceği hususu yer almaktadır.

Anılan maddede ayrıca, söz konusu istisna için yerel hammaddelerin optimum ölçüde kullanımını sağlayacak, ihracata dönük, yeni bir ürünün üretilmesini veya modern bir teknoloji kullanımını sağlayacak, uluslararası önemde bir sanayi kolunun ülkede yerleşimini sağlayacak ve yerel işgücünün yetiştirilmesine önem veren projelere öncelik verileceği de belirtilmektedir. 2010 Ocak ayından itibaren teknik danışmanlık, bilgi teknolojileri ve dağıtım sektörlerinde %100 oranında yabancı sermayeli şirket kurulabilmesi mümkün hale gelmiştir.

Bununla birlikte, fiili durumda, yabancı yatırımcıların %100 yabancı sermayeli bir şirket kurarak Katar’da faaliyet göstermeleri teoride kalmakta, çoğunluk hissesinin yabancı ortağın elinde olması yönündeki taleplere uzun zaman sonra yanıt alınabilmektedir.

Yabancı Sermaye Kanunu’nun 3. maddesi, bir kamu hizmetinin verilmesini veya bir kamu yatırımından yararlanılmasını kolaylaştıracak bir kontrat üstlenen yabancı firmalara (kamu tarafından açılan müteahhitlik projeleri dâhil), söz konusu kontratı ifa etmekle sınırlı kalacak şube açma izni verilebileceğini öngörmektedir.

i. Yabancıların Gayrimenkul Edinmeleri

Katar’da yabancıların gayrimenkul edinmelerine ilişkin yasal düzenlemeler, 13 sayılı “Yabancı Sermaye Kanunu” (2000) ve “Katarlı Olmayanların Gayrimenkul Edinmelerini ve İntifa Haklarını Düzenleyen Kanun” (2004) çerçevesinde ele alınmaktadır.

Yabancı Sermaye Kanunu hükümlerine göre, yabancılar gerçekleştirecekleri ekonomik içerikli projeler çerçevesinde ihtiyaç duydukları arazileri uzun dönemli -50 yıla kadar- ve yenilenebilir sözleşmelerle kiralayabilmektedirler. Yabancı yatırımcılar, söz konusu yatırımlarını Katarlı veya diğer yabancı yatırımcılara devretme hakkına da sahiptirler.

Yabancıların konut amaçlı mülk edinmelerine imkân sağlayan 2004 tarihli yasaya göre ise yabancılar, Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üyesi ülke vatandaşları ve diğer yabancılar olarak ayrılmaktadır.

KİK üyesi ülkelerin vatandaşları, Kabine tarafından belirlenen “yatırım alanları”nda emlak sahibi olabilirler. Söz konusu “yatırım alanları” içerisinde ticaret, sanayi, turizm, eğitim alanlarında projelerin yanı sıra iskân projeleri de gerçekleştirilmektedir. Bakanlar Kurulu’nun 2006 tarihli 5 sayılı Kararı’nda Lusail, Al Khuraj ve Thaayleb alanları, KİK üyesi ülke vatandaşlarının emlak edinebilecekleri yerler olarak belirlenmiştir.

14

Diğer ülke vatandaşı yabancıların ise, Pearl Adası Projesi, Lagoon ve Al Khor Resort Projesi ile sınırlı olmak kaydıyla emlak sahibi –arazi ve bina- olmalarına imkân sağlanmaktadır. Bununla birlikte, söz konusu sahiplik kavramı, emlakın intifa hakkının 99 yıllığına ve yenilenebilir bir biçimde kiralanmasıdır (lease edilmesidir). 2004 tarihli 20 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na göre KİK dışında kalan diğer ülke vatandaşları anılan bölgelerde arazilerin 99 yıllığına, konutların ise 99 yıla kadar intifa hakkını edinebilirler. Söz konusu süreler yenilenebilir. ii. Yabancı Sermayeli Şirketlere Uygulanan Ayrımcılıklar 1. Şirket Kuruluşunda Ayrımcılık

Katar’ın 2000 yılı 13 sayılı Yabancı Sermaye Kanunu’nun 2. maddesinde yabancı yatırımcıların, ekonominin her sektöründe bir veya daha fazla sayıda Katarlı ortakla birlikte şirket kurabilecekleri, ancak söz konusu şirketlerde yabancı sermaye oranının %49’dan fazla olamayacağı hususuna yer verilmektedir.

Katar’daki şirketlerin kuruluş ve yapıları 2015 yılı 11 sayılı Ticari Şirketler Kanunu (Law 11 of 2015 - Commercial Companies Law) çerçevesinde düzenlenmektedir. Bu kanun ile 2002 yılı 5 sayılı Ticari Şirketler Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır.

Bu çerçevede, Katar’da faaliyet gösterecek şirketler; General Partnership Company (Genel Ortaklık Şirketi), Limited Partnership Company (Limited Ortaklık Şirketi), Limited Shares Partnership Company (Sınırlı Ortaklık Şirketleri), Joint Venture Company (Ortak Girişim Şirketleri), Public Shareholding Company (Halka Açık Ortaklık Şirketler), Private Shareholding Company (Özel Ortaklık Şirketler), Limited Liability Company (Limited Şirket), olarak sınıflandırılmıştır.

2002 tarihli yasada yer alan One Person Company (Tek Şahıs Şirketi), Holding Company (Holdingler) şirket türleri kaldırılmıştır. Tek Şahıs Şirketlerinin limited şirketlerdeki asgari ortak sayısı bire indirildiği için limited şirket olarak; Holdinglerin ise Ortaklık Şirketi ya da Limited Şirket olarak faaliyet gösterebileceği belirtilmiştir.

Bununla birlikte, joint-venture ve limited şirketler dışında, yabancıların Katar’da şirket kurmalarında ve kurabilecekleri şirket türlerinde çeşitli kısıtlamalar bulunmaktadır.

Esas itibariyle Katar’da devlet tarafından verilen imtiyazlar çerçevesinde petrol ve gaz sahalarında faaliyet gösteren şirketler ve Hükümet ile özel sektörün birlikte kurdukları proje bazlı şirketler yabancı sermaye mevzuatı dışında bulunmaktadır.

2. Vergi Hukukunda Ayrımcılık

Katar Vergi Sistemi 2009 yılında çıkarılan 21 sayılı Kanun çerçevesinde düzenlenmektedir. Söz konusu Kanun’a göre Katar’da sürdürülen her türlü iş faaliyeti (uğraş, meslek, hizmet, ticaret, bir kontratın yerine getirilmesi veya kar amaçlı her türlü diğer iş) vergiye tabidir.

15

Bu çerçevede, Katar’da üstlenilen projelerden elde edilen karlar, herhangi firmanın sahip olduğu varlıkların satışından elde edilen karlar, acentelik anlaşması veya ticari mümessillik karşılığı Katar’da veya üçüncü ülkelerde elde edilen komisyon gelirleri, kira gelirleri, müşavirlik ve danışmanlık gelirleri, bir markanın, tasarımın veya fikri mülkiyet hakkının satışı, kiralanması veya imtiyaz hakkının verilmesi sonucunda elde edilen gelirler, daha önce silinen borçların ödenmesi halinde elde edilen gelirler veya tasfiye halinde elde edilen gelirler doğrudan vergilendirilir.

Diğer taraftan, mükellefin Katar’da elde ettiği gelirler sonucunda üçüncü ülkelerdeki bankalardan elde edilen faiz gelirleri de vergiye tabidir.

Katar’da iş yapan yabancı ortaklı firmalar veya yabancı firmanın Katar’da kurmuş olduğu şubeler, vergi mükellefidir. Katar’da yalnızca, Katarlıların ve KİK üyesi ülkelerin vatandaşlarının sahip olduğu işler vergiden muaftır.

iii. Yabancıların Serbest Dolaşımı

Katar’da 2016 yılının sonuna kadar kefalet-sponsor sistemi bulunmaktaydı. Yabancı ülke vatandaşlarının Katar’da oturma ve çalışma izinleri almaları ancak kefilleri kanalıyla mümkün olabilmekteydi. 14 Aralık 2016 tarihinde Yabancıların Giriş, Çıkış ve İkametine İlişkin 2015 yılı 21 nolu Kanun (Law No. 21 of 2015 On the Entry, Exit, and Residency of Foreign Nationals) yürürlüğe girmiş ve 2009 tarihli ve aynı isimli yasa yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni yasa ile yabancı çalışanların ülkeye giriş-çıkış ve ikametine ilişkin yasada işçi lehine yeni düzenlemeler içeren bir değişiklik yapılmıştır.

Daha önce yabancı çalışanların yurtdışına çıkışları ancak işverenin bir çıkış vizesi vermesi ile mümkün olurken, yeni düzenleme ile işverene önceden bildirimde bulunmak kaydıyla işçiler yurtdışına çıkabilmektedirler. İşverenin işçinin talebini reddetmesi halinde ise yabancı çalışan ‘Çıkış İzinleri İhtilaf Komitesi’ ne başvurma hakkına sahip bulunmaktadır. Söz konusu Komite ise bu yöndeki bir talebi 3 gün içinde cevaplamak durumundadır.

Buna ilaveten, işverenlerin yabancı ülkelerden gelen çalışanlara ülkelerini terk etmeden önce Katar’daki çalışma koşullarını düzenleyen ve imzaladıkları kontratın orijinal nüshasını sağlaması zorunluluğu getirilmiş olup, bu kontratların işçiye vize alınması öncesinde ilgili Bakanlık tarafından onaylanması gerekmektedir.

Yabancı çalışanlarca, 2015 yılı 21 sayılı Kanun çerçevesinde sabit süreli iş sözleşmelerinin şartlarını yerine getirmişlerse başka bir işte çalışmak için ilk işverenin iznini alma zorunluluğu bulunmamaktadır. Süresiz sözleşmesi bulunanların ise 5 yıllık hizmeti tamamlamış olmaları şartı ile ilk işverenin iznine ihtiyacı bulunmamaktadır.

Katar’a çalışmak için gelen yabancılar geçici çalışma vizesi ile giriş yaparlar. Akabinde, Medical Commission’da kan grupları tespit edilir, göğüs röntgenleri çekilir ve fiziken çalışabilirlikleri tespit edilir. Söz konusu sağlık testlerinin ardından parmak izleri alınır ve oturma-çalışma izni almak için İçişleri Bakanlığı’na başvuruda bulunulur.

Diğer taraftan, ülkede çalışma izni alan yabancılar, aylık ücretleri 7.500 QR’nin (yaklaşık 2.000 ABD Doları) üzerinde ise ailelerini Katar’a getirebilmekte ve onlara sponsor

16

olabilmektedirler. Ülkede kadınların işe alınmasında bir kısıtlama bulunmamaktadır. Ayrıca, kadın çalışanlar da kriterleri karşıladıklarında, eşlerinin kefaletini alabilmektedirler.

Yabancı çalışanlar ülke dışında 6 aydan fazla kalamaz. Katar dışında 6 ay geçiren yabancı çalışan, çalışma ve oturma izninin geçerliliği 60 günden fazla ise, belirli bir ücret ve sponsorunun başvurusuyla tekrar giriş yapabilir. Yeni yasa bu uygulamaya da önceden yetkili birimlerden giriş izni alınmış olması şartı ile istisna getirmektedir.

Katar 2017 yılı Kasım ayı içerisinde ilk defa geçici olarak 750 Katar riyali (195 ABD doları) asgari ücret belirlemiştir. Söz konusu açıklamayı yapan İdari Kalkınma, Çalışma ve Sosyal İşler Bakanı, geçici asgari ücretin derhal yürürlüğe gireceğini ve kalıcı bir asgari ücret belirlenmesi için çalışmaların devam ettiğini, yapılacak inceleme sonrasında bu ücretin artabileceğini ve aylık 750 KR altındaki sözleşmelerin Bakanlıkça onaylanmadığını ifade etmiştir.15 4. Sorunlar, Öneriler ve Değerlendirmeler

Katar son yıllarda müteahhitlik sektörünün canlı olduğu bir piyasa olmuştur. 2022 Dünya Kupası, Katar 2030 vizyonu çerçevesinde Katar’ın uluslararası taahhütleri çerçevesinde önemli altyapı ve üstyapı ve endüstriyel projeler devam etmektedir.

Ülkemiz müteahhitlik firmaları da hâlihazırda devam eden işleri ve 2017 yılında alınan yeni işlerle pazarda varlıklarını sürdürmektedirler. Ancak gerek müteahhitlik sektöründe, Katar ekonomisinde görülen yavaşlamaya paralel seyreden daralma gerekse de büyük çaplı ihalelerin önceki yıllarda verilmiş olması nedeniyle 2017 yılında çok büyük bedelli ihaleler alınmamıştır. Ancak, 2022 Dünya Kupası için yapılacak stadyumlardan birinin ihalesi bir Türk firması tarafından kazanılmıştır.

Diğer taraftan, müteahhitlik firmalarımızın performansı Katar makamları tarafından takdir edilmekte ve bu durum diğer ülke firmalarının da dikkatini çekmektedir. Bu çerçevede, İngiltere’nin Katar Büyükelçiliğinin talebi üzerine 2017 yılı Aralık ayında Müşavirliğimiz ve Büyükelçiliğimizce Katar’da faaliyet gösteren Türk müteahhit firmalarla ve İngiliz müşavirlik firmalarını bir araya getiren bir etkinlik gerçekleştirilmiştir. Etkinlikte aynı zamanda İngiltere’nin proje finansman sisteminin firmalarımıza tanıtılmasına vesile olmuştur. Bu program kapsamında müteahhit firmalarımız tarafından üstlenecek ve içerisinde %20 oranında İngiliz katkısı olan inşaat projelerinin İngiltere hükümeti tarafından desteklenebilecektir.

2018 yılı başında İngiltere’nin en büyük ikinci inşaat firması Carillion iflas etmiş, şirketin yöneticileri tarafından şirketin iflasının nedenleri arasında Katar’da üstlendiği ve müşterisi Msherieb Properties (Qatar Foundation) olan Msheribeb Downtown projesindeki 200 milyar sterlinlik alacağının bir yıldır ödenmemiş olması da gösterilmiştir. Msherieb Properties şirketi bu iddiayı yalanlayarak, ödemelerin 2017 yılında yapıldığını ve Carillion’un sözleşme hükümlerine uymaması nedeniyle kendilerine borçlu olduğunu iddia etmiştir.16 Bazı müteahhitlik firmalarımız da özellikle 2017 yılı ortasında komşu ülkelerce Katar’a uygulanmaya başlayan ambargonun hemen ertesinde Katar makamlarından alacaklarının tahsilinde sözleşmede belirtilen sürelere uyulmadığı, ödemelerin kimi zaman geciktiği yönünde

15 http://www.qatar-tribune.com/news-details/id/96460 16 http://www.gulf-times.com/story/582600/Carillion-claims-deeply-troubling-and-inaccurate- M

17

bilgiler alınmıştır. Kimi projelerde de 45 günlük ödeme vadelerinin 90 güne çıkarıldığı bilgisi alınmaktadır. Diğer taraftan, proje yöneticisi danışmanlık firmalarının da oluru olmadan ödeme almak mümkün olmamakta, bu da alınması planlanan ödemelerin, sözleşmede belirtilen şartlar danışmanlık firmasını tatmin edecek şekilde müteahhitlik firmalarımızca yerine getirilmeden alınmasını imkânsız hale getirmektedir. Bu nedenle Katar’da iş yapacak firmaların finansal olarak sağlam bir yapıya sahip olmaları önem arz etmektedir.

Diğer taraftan, 2017 yılı Haziran ayında başlayan blokajın ertesindeki ilk birkaç ayda, inşaat malzemeleri ithalatı üzerinde baskı oluşturmuştur. Katar devleti kısa sürede alternatif tedarik kaynakları bulmak için girişimlerde bulunmuş, Umman’dan gabro, İran’dan bitüm tedarikini sağlamış, aralarında ülkemizin de bulunduğu çeşitli kaynaklardan inşaat malzemeleri tedarik edilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda, inşaat malzemesi sanayicilerimiz için de Katar’a ihracat imkanlarında önemli bir fırsat ortaya çıkmış durumdadır.

Önümüzdeki dönemde Katar’da kamu özel sektör işbirliğinde (PPP) projelerin hayata geçmesi olasılığı bulunmaktadır. Kamu özel sektör iş birliğine ilişkin yasal mevzuatın yürürlüğe girmesi beklenmektedir. Diğer taraftan önümüzdeki süreçte Katar’da iş almak isteyen firmaların yerel bir ortağında da içinde yer aldığı ortak girişimler vasıtasıyla ihalelere teklif vermesinin daha doğru olacağı değerlendirilmektedir.

18

5. İlgili İletişim Bilgileri

a. Hukuk Büroları

Katar’da faaliyet göstermek isteyen firmaların, bu ülke mevzuatına hâkim bir hukuk bürosundan destek almalarında büyük yarar bulunmaktadır. Bu çerçevede, bazı hukuk firmalarının irtibat bilgileri aşağıda yer almaktadır.

Al Tamimi & Co. (Law Office of Adv. Mohammed Al-Marri) PO Box 23443, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4457-2777 Faks: (+974) 4436-0921 www.tamimi.com

Al-Kaabi Law Firm P.O. Box 16729, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4443-6222 Faks: (+974) 4443-6777 www.alkaabilawfirm.com

Al Abdulghani Law Firm P.O. Box 7836, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4436 9724 Faks: (+974) 4436 7811 www.aaglawfirm.com

Al Sulaiti Law Firm Tel: +974 44664066 Fax: +974 44651919 Email: [email protected] Web: www.alsulaitilawfirm.com

Arab Law Bureau P.O. Box 22301, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4494-5528 Faks: (+974) 4494-5588

Behzad Law Office P.O. Box 869, Doha, State of Qatar Tel: (974) 4466 -0333 Faks: (974) 4466-4888 www.behzadlawoffice.com

Benett Jones (Middle East) LLP PO Box 207162, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4433-7379 Faks: (+974) 4433-7488 E mail: [email protected]

19

www.benettjones.com

Clyde & Co PO Box 31453, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 44967311 Tel: (+974) 44967311 Faks: (+974) 44967412 Web: www.clydeco.com

Essa Al Sulaiti Advocacy &Arbitration Tel: +974 4466 4606 Faks: +974 44664626 Web: www.eslaa.com Eposta: [email protected]

Ghada M. Darwish Law Firm Tel: +974 44889050 Fax: +974 44889040 Email: [email protected] Web: www.gdarwish.com

Gebran Majdalany P.O. Box 4004, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4435-8286 Faks: (+974) 4441-7817

Law Office of Abdul Rab Al-Malki P.O. Box 1850, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4442-4856 Faks: (+974) 4443-4336

Law Office of Abdulla Al-Khulaifi & Ali Abdulla Jaffar P.O. Box 22034, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4441-7885 Faks: (+974) 4441-8170

Law Office of Ali bin Nasser Al-Naimi P.O. Box 2457, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4443-2959; 4443-2747 Faks: (+974) 4443-2595

Law Office of Dr. Najeeb bin Mohamed Ahmed Al-Nuaimi P.O. Box 9952, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4431-1124 Faks: (+974) 4431-1128

Law Office of Khalid bin Mohammed Al-Attiya P.O. Box 9228, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4436-4447 Faks: (+974) 436-4449

20

Law Office of Majed Nasser Al-Badr P.O. Box 17197, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4444-9596 Faks: (+974) 4437-0814

Law Office of Sayel Daher P.O. Box 5684, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4441-5080; 4441-5081 Faks: (+974) 4444-3930

Law office of A. Rahman Mohamed Al-Jufairi C Ring Road P.O. Box 425, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4466-5775; 4431-0002 Faks: (+974) 4436-7557; 4432-1694

Law Office of Muna Yousef Al Mutawa PO Box 24022, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4444-4749 Faks: (+974) 4444-4750

Law Office of Noora Sarhan PO Box 6790, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4444-3206; 4444-3230 Faks: (+974) 4444-3207

Mohammad Wais EBS Business Solutions T: 6671 9128 E-Mail: [email protected]

Patton Boggs Attorneys At Law P.O. Box 22632, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4447-8300 Faks: (+974) 4447-8311 www.pattonboggs.com

Qatar International Law Firm Palm Tower B 13th floor Apt. 1304-1305 P.O.Box: 22021 Doha-Qatar Tel: +974 44111135 - +974 44111136 Faks: +974 44694300 Web: www.interlawonline.net E-posta:[email protected]

Riad Rouhani and Partners P.O. Box 8747, Doha, State of Qatar Tel: (+974) 4442-5815; 4444-3660; 4442-2106 Faks: (+974) 4444-1428

21

Simmons & Simmons 5th Floor Tower, Al Corniche Street P.O. Box 23540 Doha, State of Qatar Tel: (974) 4483-9466 Faks: (974) 4483-9584 www.simmons-simmons.com

b. Kamu Kurumları

Qatar E-Government (Hukoomi) www.gov.qa

Ministry of Economy and Commerce, Investment Promotion Department PO Box 22355 Doha, State of Qatar Tel: +974 4494 5522 Faks: +974 4493 3054 [email protected] www.mec.gov.qa

Ministry of Economy and Commerce, The Commercial Registration and Licenses Department (Şirket Kuruluşu ve Sicil Kaydı) PO Box 22355 Doha, State of Qatar Tel: +974 4494 5522 Faks: +974 4493 3054 www.mec.gov.qa http://www.mec.gov.qa/en/departments/administration_Trade/registration-and-license- business/Pages/default.aspx#sthash.nQdrShZ1.dpuf

Ministry of Municipality and Environment, Commercial Permits Section (Ticari İzin Talepleri) PO Box 44556 Doha, State of Qatar Tel: +974 44337577 Faks: +974 44411464 www.mme.gov.qa

Ministry of Municipality and Environment Engineers & Engineering Offices Accrediting & Classifying Committee (Müşavirlik Büroları İzinleri) P.O. Box: 22332 Doha, State of Qatar Tel: +974 - 44348038 Faks: +974 - 44437993 E-posta: [email protected] http://www.mme.gov.qa/cui/view.dox?id=1468&siteID=2

Ministry of Finance (Vergi Sicil Kaydı ve Vergi Kartı Alınması) Al Souq, Doha, Qatar Tel: +974 44461444

22

www.mof.gov.qa/en/

Public Revenue and Tax Department P.O. Box 28666, Doha-Qatar Tel: +974-44414944 Faks: +974-44435370 https://tasportal.mof.gov.qa/

Qatar Development Bank (QDB) PO Box 22789 Grand Hamad Street, Doha, Qatar Tel: (+974) 4430 00 00 Fax: (+974) 4431 66 13 www.qdb.qa

Ministry of Energy and Industry Department of Industrial Development (Sanayi Projeleri İzinleri) PO Box 2599 Doha, State of Qatar Tel: +974 4484 6444 Faks:+974 44832024 www.mei.gov.qa

Qatar Tourism Authority Licensing Department (Turizm Firmaları İzinleri) PO Box 24624 Doha, State of Qatar Tel: +974 44628555 Faks: +974 44628500 www.qatartourism.gov.qa

Supreme Council of Health – Ministry of Public Health (Sağlık Projeleri İzinleri) PO Box 42 Doha, State of Qatar Tel: +974 44070000 Faks:+97444321592 E-posta: [email protected] www.moph.gov.qa

Ministry of Education Department of Private Education (Okul İzinleri) PO Box 80 Doha, State of Qatar Tel: +974 44941184 Faks:+97444941164 http://www.edu.gov.qa/En/

Supreme Education Council, Higher Education Institute Department (Yüksek Öğrenim İzinleri) PO Box 35111 Doha, State of Qatar Tel: +974 44559555 Faks: +974 44659444 http://www.edu.gov.qa/En/

23

Qatar Development Bank (QDB) Grand Hamad Street, PO Box 22789, Doha, Qatar Tel(+974) 4430 00 00 Fax(+974) 4431 66 13 https://www.qdb.qa/en

Qatar Financial Centre (QFC) Qatar Financial Centre Tower 1, PO Box 23245, Doha, Qatar Tel: +974 44967777 [email protected] http://www.qfc.qa/en/ Qatar Science & Technology Park (QSTP) Education City, P.O. Box: 210000, Doha, Qatar. Tel: +974 4454 7070 Faks: +974 4454 7011 [email protected] http://www.qstp.org.qa/

24

T.C. Doha Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Adres: Al Katifiya Zone, 66 Al Rabwa Street 310 Diplomatic Area Dafna Doha-Qatar Tel: +974 4434 2130 Fax: +974 4434 2128 Web: www.ekonomi.gov.tr/portal/url/bGG E-mail: [email protected]

25

EK-1

KATAR BAYINDIRLIK İDARESİ (ASHGHAL) TARAFINDAN 2018 YILINDA İHALEYE ÇIKILACAK VE YAKLAŞIK BEDELLERİ 400 MİLYON RİYALİN ÜZERİNDE OLACAĞI TAHMİN EDİLEN PROJELER LİSTESİ A-Ring Road Interim Improvement Scheme Tendering in progress Yol Projeleri (Roads Projects) P018 - Mekeines - Road Interim Scheme - Project 7 Rayyan Road C3 Junction 11 Al Mannai Yol Operasyon ve Bakım Zonal Frameworks Contract for Roads Maintenance Projeleri (Roads Operation & Throughout Qatar Maintenance Projects) P007-C7-P1 - Intersection and Street P008-C3 - Construction and Upgrading of Road Tendering in progress * P017-C1-INTERIM - Upgrade of Al Wakrah Main Road Otoyol Projeleri (Expressway Tendering in progress Projects) Construction and Maintenance of Advance Works for Expressway Programme Expressway Landscaping Contract Network Connectivity Projects R&I in /Al Atiya Housing & Al Atiya Housing/Army Camp Road Tendering in progress Roads and Infrastructure in Al Themaid and Rawdat Egdaim - Package 3 Roads and Infrastructue in Al Themaid and Rawdat Egdaim - Package 4 Roads and Infrastructure in West (Al Manaseer) – Package 2 Tendering in progress Roads and Infrastructure in West Muaither (Al Manaseer) – Package 3 Tendering in progress Roads and Infrastructure in North of Muaither District- Yerel Yol ve Kanalizasyon Package 1 Programı Projeleri (Local Roads and Infrastructure in North of Muaither District- Roads & Drainage Programme Package 2 (LRDP) Projects) Roads and Infrastructure in North of Muaither District- Package 3 Roads and Infrastructure in and Southwest of Muaither – Package 1 Roads and Infrastructure in Al Mearad and Southwest of Muaither – Package 2 Roads and Infrastructure in Al Mearad and Southwest of Muaither – Package 3 Roads and Infrastructure in Al Mearad and Southwest of Muaither – Package 4 Roads and Infrastructure in Al Mearad and Southwest of Muaither – Package 5

26

Roads and Infrastructure in Al Mearad and Southwest of Muaither – Package 6 Roads and Infrastructure in South of Al Wakrah Roads and Infrastructure in and – Package 1 Tendering in progress Roads and Infrastructure in Al Ebb and Leabaib – Package 2 Roads and Infrastructure in Al Ebb and Leabaib – Package 3 Roads and Infrastructure in Al Ebb and Leabaib – Package 4 Roads and Infrastructure in Al Ebb and Leabaib – Package 5 Roads and Infrastructure for Government Residential Division Project in South of Wukair – Package 1 Tendering in progress Roads and Infrastructure for Government Residential Division Project in South of Wukair – Package 2 Tendering in progress Roads and Infrastructure for Government Residential Division Project in South of Wukair – Package 3 Tendering in progress Roads and Infrastructure for Government Residential Division Project in South of Wukair – Package 4 Tendering in progress Roads and Infrastructure in Rawdat Egdaim and Ezghawa – Package 3 Roads and Infrastructure in Rawdat Egdaim and Ezghawa – Package 4 Roads and Infrastructure in South of Al Meshaf – Package 3 Roads and Infrastructure in South of Al Meshaf – Package 4 Roads and Infrastructure in South of Al Meshaf – Package 5 * Requirements of Supreme Committee of Projects and Legacy (SC2022) * Roads and Infrastructure in Duhail South and (Zones 30) - Package 1 Roads and Infrastructure in Duhail South and Umm Lekhba (Zones 31) - Package 2 Doha - Off Site Works – QS043 Tendering in progress Roads and Infrastructure in Doha Industrial Area – Package 3 Tendering in progress * Roads and Infrastructure in Doha Industrial Area – Package 4 Tendering in progress Roads and Infrastructure in West of Al Meshaf – Package 1

27

Roads and Infrastructure in West of Al Meshaf – Package 2 Roads and Infrastructure in Wakra West (MMUP Ph 2, Pkg 14) – Package 2 Roads and Infrastructure in & - Phase 1 (Package 1) Roads and Infrastructure in Al Kharaitiyat & Izghawa - Phase 1 (Package 2) Roads and Infrastructure in Al Kharaitiyat & Izghawa - Phase 1 (Package 3) Tendering in progress Roads and Infrastructure in Al Kharaitiyat & Izghawa - Phase 1 (Package 4) Roads and Infrastructure in Al Egda Al Heedan and Al Khor – Package 1 Roads and Infrastructure in Al Egda Al Heedan and Al Khor – Package 2 Roads and Infrastructure in (Block 1700) Roads and Infrastructure in Jeryan Jenaihat (Phase 2) * Roads and Infrastructure in South of Al Meshaf – Package 01 Roads and Infrastructure in North and East ( District) – Package 2 * Roads and Infrastructure in Al Kheesa North and East (Rawdat Al Hamama District) – Package 3 Roads and Infrastructure in Mohammed - Phase 2 – Package 1 * Roads and Infrastructure in - Phase 2 – Package 2 Roads and Infrastructure in and Fereej Al Manaseer Roads and Infrastructure in (Zone 81) * Roads and Infrastructure in Bu Hamour (East of Zone 56 & Zone 58) – Package 1 Roads and Infrastructure in Bu Hamour (East of Zone 56 & Zone 58) – Package 3 R&I - , , , Fereej Al Amir, North of , and North Fereej Al Soudan (Zone 54) * Al Kharaitiyat and Surrounding Districts – Package 2 Strategic Surface Water Tunnels * Framework Agreement for Project Management and Commercial Management Services Tendering in progress Roads and Infrastructure in Semaisma Village (DN012) - Package 2 (South) Roads and Infrastructure in North of Ain Khalid (Zone 56) * Roads and Infrastructure in North of Ain Khalid (Zone 56) – Package 1 * Roads and Infrastructure in North Of Mall Of Qatar Area and Celebration Road-Package 2

28

Roads and Infrastructure in Al Kheesa C809 - Construction of Reclamation and Rehabilitation of Dump Site Tendering in progress C 821/3, 4 & 5 -Construction foul Sewer for various catchment within Doha West – Package 3 C836 D&B Industrial Area Sewage Treatment Works (IASTW) Phase IIIA Expansion Construction of Flooding Prevention Schemes Miscellaneous Construction Rehabilitation and New Sewerage Network Kanallizasyon Projeleri at Many Packages around Qatar * (Drainage Projects) Miscellaneous Construction Works FW, G/SW, TSE, STW Construction D-Line Treated Sewerage Effluent and PS & Transmission Main CP 762 * C798 - Construction Integrated Industrial Waste Water Treatment Facilities C834 Construction of Doha South Terminal Pumping Station & Regional Odour Control System C832 Construction Treated Sewage Effluent Seasonal Storage Lagoon * * Bedelleri 1 milyar riyalin üzerinde olacağı tahmin edilen projeler. Kaynak: Ashghal

29