IĞDIR’IN BİYOÇEŞİTLİLİĞİ VE DOĞADAKİ BESİN ZİNCİRİ (BIODIVERSITY AND FOOD CHAIN OF IĞDIR)

Ankara - 2017 IĞDIR’IN BİYOÇEŞİTLİLİĞİ VE DOĞADAKİ BESİN ZİNCİRİ (BIODIVERSITY AND FOOD CHAIN OF IĞDIR)

Mete TÜRKOĞLU

T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

REPUBLIC OF TURKEY MINISTRY OF FORESTRY AND WATER AFFAIRS GENERAL DIRECTORATE OF NATURE PROTECTION AND NATIONAL PARKS

Editör: Yrd. Doç. Dr. Celalettin GÖZÜAÇIK Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi

ISBN : 978-605-9550-09-3

İletişim : [email protected]

Grafik Tasarım : Yusuf MEŞE (Ajanstürk)

Baskı-Cilt : AJANS-TÜRK GAZETEC‹L‹K MATBAACILIK İNŞ. SAN. A.Ş. ‹stanbul yolu 7. Km. Necdet Evliyagil Caddesi. No: 24 Bat›kent-Ankara Tel: 0312 278 08 24 - Faks: 0312 278 18 95 www.ajansturk.com.tr - [email protected]

Bu kitabın bütün hakları T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığına aittir. Kaynak ve yazar ismi kullanılarak alıntı yapılabilir. 2 IĞDIR’IN BİYOÇEŞİTLİLİĞİ VE DOĞADAKİ BESİN ZİNCİRİ (BIODIVERSITY AND FOOD CHAIN OF IĞDIR)

Mete TÜRKOĞLU

Babam Aydın TÜRKOĞLU’nun anısına.... (In Memory of my father Aydın TÜRKOĞLU) 3 İÇİNDEKİLER Genel Müdür Önsöz...... 9 Iğdır Valisi Önsöz...... 11 Doç.Dr. Ecevit EYDURAN Önsöz...... 12-13 Mete TÜRKOĞLU Özgeçmiş...... 14 Mete TÜRKOĞLU Teşekkür...... 15 Mete TÜRKOĞLU Önsöz...... 16 INTRODUCTION...... 21 The Location of Iğdır...... 21 The Land Distribution of Iğdır...... 22 Forests...... 22 Wetland...... 22 Flora and Endemic Plants...... 22 Fauna and Endemic Animals...... 23 1-Iğdır’ın Coğrafyası...... 24 1-1. İklim Özellikleri...... 24 1-2. Bitki Örtüsü...... 28 2-Biyoçeşitlilik...... 28 2-1.Genetik Çeşitlilik...... 28 2-2.Tür Çeşitliliği...... 28 2-3.Ekosistem Çeşitliliği...... 29 3-Ekosistemlerin Görevi...... 29 4-Biyolojik Çeşitliliğin Faydaları...... 29 4-1.Bitki Çeşitliliğinin Faydaları...... 29 4-2.Hayvan Çeşitliliğinin Faydaları ...... 30 5-Biyolojik Çeşitliliğin Azalması veya Yok Oluşu...... 30 6-Türkiye’de Biyoçeşitlilik...... 31 7-Iğdır’ın Biyolojik Çeşitliliği...... 32 7-1.Flora ve Endemik Bitkiler...... 32 7-2.Fauna ve Endemik Hayvanlar...... 33 7-3.Böcekler ve Ekolojik Denge...... 33 7-4.Kuşlar ve Ekolojik Denge ...... 34 7-5.Kuş Halkalama...... 35 8-Iğdır’ın Yaban Hayatı...... 35 8-1.Aras Havzasında Yaşayan Akbabalar...... 35 8-1-1.Kara Akbaba (Cinereous Vulture)...... 35 8-1-2.Kızıl Akbaba (Griffon Vulture) ...... 36 8-1-3.Sakallı Akbaba (Bearded Vulture) ...... 36 8-1-4.Küçük Akbaba (Egyptian Vulture...... 36 9-Sumaymunu (Myocastor coypus)...... 36 10-Araptavşanı (Allactaga williamsi) ...... 37 11-Leylek (Ciconia ciconia) ...... 37 12-Iğdır Çöl Faresi (Meriones dahli) ...... 37 13-Aras Kuş Cennetinde Ender Görülen Rastlantısal Kuş Türleri ...... 39 4 Latince Sayfa No

Accipiter badius – Şikra...... 40 Phalaropus lobatus-Deniz Düdükçünü...... 40 Iduna caligata- Küçük Mukallit...... 41 Sylvia melanocephala-Maskeli Ötleğen...... 41 Sylvia crassirostris- Akgözlü ötleğen...... 42 Phylloscopus inornatus- Sarıkaşlı Çıvgın...... 42 Phylloscopus fuscatus- Esmer çıvgın...... 43 Poecile lugubris- Akyanaklı Baştankara...... 43 Lanius excubitor-Büyük Örümcekkuşu...... 44 Emberiza leucocephalos-Akbaşlı Kirazkuşu...... 44 Emberiza pusilla- Küçük Kirazkuşu...... 45 14-Aras Kuş Cennetinde Göç Etmeyen Kuş Türleri...... 47 Ardea cinerea- Gri Balıkçıl...... 48 Tadorna ferruginea- Angıt...... 48 Circus aeruginosus- Saz Delicesi...... 49 Accipiter nisus – Atmaca...... 49 Buteo buteo – Şahin...... 50 Falco tinnunculus- Kerkenez...... 50 Rallus aquaticus- Su Kılavuzu...... 51 Gallinula chloropus- Saz tavuğu...... 51 Fulica atra – Sakarmeke...... 52 Columba livia -Kaya Güvercini...... 52 Streptopelia decaocto- Kumru...... 53 Asio otus-Kulaklı Orman Baykuşu...... 53 Alcedo atthis- Yalıçapkını...... 54 Dendrocopos syriacus- Alaca Ağaçkakan...... 54 Galerida cristata - Tepeli Toygar...... 55 Motacilla alba- Ak Kuyruksallayan...... 55 Prunella modularis- Dağbülbülü...... 56 Turdus merula- Karatavuk...... 56 Cettia cetti- Kamış Bülbülü...... 57 Parus major- Büyük Baştankara...... 57 Sitta neumayer- Kaya Sıvacısı...... 58 Remiz pendulinus- Çulha Kuşu...... 58 Pica pica – Saksağan...... 59 Corvus monedula- Küçük Karga...... 59 Sturnus vulgaris- Sığırcık...... 60 Passer domesticus- Serçe...... 60 Passer montanus- Ağaç Serçesi...... 61 Petronia petronia- Kaya Serçesi...... 61 Carduelis carduelis- Saka...... 62 Linaria cannabina- Ketenkuşu...... 62 Emberiza cia - Kaya Kirazkuşu...... 63 5 Latince Sayfa No

Emberiza schoeniclus-Bataklık Kirazkuşu...... 63 Emberiza calandra- Tarla Kirazkuşu...... 64 15-Iğdır’ın Endemik Faunası...... 65 Jurinella moschus (Habl.) ssp pinnatisecta (Boiss.) Danina & Davis var.ağrıdağensis Y.Z- Ağrıdağı gazan Kulpu...... 66 Scorzonera semicana DC.-Yemlik, gilekoçik, gizer...... 66 Scorzonera hieraciifolia -Dedesakalı...... 67 Onosma nigricaule H. Riedi –Sormuk...... 67 Onosma procerum Boiss.- Emzik otu ...... 68 Erysimum alpestre Kotschy ex Boiss.- Kaplan pençesi...... 68 Isatis candolleana Boiss.- Boya otu...... 69 Campanula troegerae Damboldt -Artvin çan çiçeği...... 69 Lonicera caucasica Pallas subsp. orientalis (Lam.) Chamb.& Long .- Kafkas hanımeli...... 70 Dianthus artwinensis- Artvin karanfili...... 70 Silene inclinata Hub.-Mor.- Eğik yapışkan otu...... 71 Convolvulus galaticus Rostan ex Choısy-Boz tarla sarmaşığı...... 71 Rosularia chrysantha (Boiss.) Tahkt.- Parmak otu...... 72 Euphorbia myrsintes L. -Yatık sütleğen...... 72 Astragalus aduncus Willd. -Kançalı geven...... 73 Astragalus antalyensis- Antalya geveni...... 73 Astragalus davisii Chamb.et Matthews.- Davisii geveni...... 74 Astragalus eriocephalus Willd. subsp. eriocephalus Willd.- Çok başlı geven...... 74 Astragalus cedreticola A. Duran & Podlech- Kırmızı çiçekli geven...... 75 Astragalus chaldiranicus Kit Tan &Sorger- Çaldıran geveni...... 75 Astragalus pinetorum Boiss.- Orman geveni...... 76 Astragalus fumosus – Geven...... 76 Astragalus vesicaris L.subsp. ağrıdağensis Y.Z.- Ağrı Dağı Geveni...... 77 Trifolium davissi Hossain- Davis üçgülü...... 77 Lathyrus karsıanus P.H.Davis - Kars Mürdümüğü...... 78 Onobrychis araxina Schisch. -Aras korungası...... 78 Lamium maculatum L.var.villosifolium R.Mill.- Tüylü ballıbaba...... 79 Nepeta racemosa L.- Kedi nanesi...... 79 Thymus transcaucasicus Ronniger- Kekik, Kekotu, Keklik otu...... 80 Salvia huberi Helge- Ada çayı...... 80 Scutellaria orientalis subsp. santolinoides (Hausskn.ex Bornm.) Edmondson-Doğu adaçayı...... 81 Stachys iberica Bieb.subsp.iberica var.densipilosa Bhattacharjee- Dağ çayı...... 81 Allium ağrıdağensis(armenum) Boiss.&Kotschy. Et Y.Z. -Ağrı dağı sarımsağı...... 82 Allium balansae - Balansae soğanı...... 82 Allium incisum Fomin- Kaya soğanı...... 83 Bellevalia gracillis Feinbrun- Dağ sümbülü...... 83 Papaver apokrinomenon Fedde- Çöl lalesi, Kel lale...... 84 Papaver dubium L. -Meşkük haşhaşı...... 84 Papaver fugax Poidet var. Platydicus Cullen- Kıllı gelincik...... 85 Acantholimon calvertii- At geveni, Ağrı dağı Çoban yastığı...... 85 Ranunculus unguis -cati Davis subsp. ağridağensis Y.Z.- Ağrı Dağı kaymak çiçeği...... 86 6 Latince Sayfa No

Rosa dumalis Bechst. - Yabani gül...... 86 Pyrus salicifolia Pallas var. Serrulata Browwicz- Doğu armudu...... 87 Potentilla anatolica Peşmen- Alpin beş parmak otu...... 87 Linaria genistifolia L.Subsp. ağrıdağensis Y.Z.- Ağrı dağı katırtırnağımsı nevruz otu...... 88 Melampyrum arvense L. var.Elatius Boiss.- Artvin melampirumu...... 88 Verbascum songaricum Schrenk ex Fisch.et Mey.subsp. subdecurrens Hub.Mor.- Yarıkayıcı Orta Asya Sığır Kuyruğu...... 89 Verbascum helianthemoides Hub.- Mor sığır kuyruğu...... 89 Verbascum wiedemannianum Fisch.et.Mey.-Mavi çiçekli sığırkuyruğu...... 90 Veronica multifida- Bulağ otu...... 90 16-Iğdır’ın Yaban Hayatı...... 93 Allactaga williamsi –Araptavşanı...... 94 Dolichophis schmidti- Kırmızı Yılan...... 94 Erinaceus concolor - Kirpi...... 95 Oryctes nasicornis- Gergedanböceği...... 95 Meriones dahli- Iğdır Çölfaresi...... 96 Aegypius monachus- Kara akbaba...... 96 Gyps fulvus- Kızıl akbaba...... 97 Martes foina- Kaya Sansarı...... 97 Myocastor coypus- Sumaymunu...... 98 Canis lupus- Kurt...... 98 Natrix natrix- Avrupa Su Yılanı, Küpeli Yılan...... 99 Pelophylax ridibundus- Ova Kurbağası, Bataklık Kurbağası...... 99 Falco naumanni- Küçük kerkenez...... 100 Ciconia ciconia- White Stork...... 100 Paralaudakia caucasia- Kafkas Keleri...... 101 Felis chaus- Saz Kedisi...... 101 Vulpes vulpes- Tilki...... 102 Vipera lebetina- Koca Engerek...... 102 Cetonia aurata- Altın Böcek...... 103 Bubo bubo- Puhu...... 103 Limenitis reducta - Akdeniz Hanımeli Kelebeği...... 104 Parnassius apollo – Apollo...... 104 Boloria graeca -Balkan Menekşekelebeği...... 105 Brenthis daphne - Böğürtlen Brentisi...... 105 Polyommatus corydonius - Çokgözlü Yalancı Çilli...... 106 Vanessa cardui - Diken Kelebeği...... 106 Leptidea duponcheli - Doğulu Narin Orman Beyazı...... 107 Anthocharis gruneri - Step Süslüsü...... 107 Pontia edusa -Yeni Beneklimelek...... 108 Polygonia c-album- Yırtık Pırtık...... 108 Zegris eupheme - Zegris...... 109 Kaynaklar...... 132 7 8 ÖNSÖZ Bütün yaşayan canlılar bakımından Türkiye önemli bir biyoçeşitlilige sahiptir. Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan serhad şehrimiz Iğdır, Ermenistan, Nahcivan Özerk Cumhuriyeti (Azerbaycan) ve İran ile sınır komşusu olup Türkiye’nin üç ülkeyle sınırı olan tek ilidir. Ülkemizin yaklaşık olarak % 5’lik kara alanına sahip olan. Iğdır, Anadolu’da görülen şiddetli kara ikliminin aksine, ovalık ve etrafının dağlarla çevrili olması bu bölgenin mikroklimatik bir iklime sahip olmasını sağlamıştır. Bu nedenle bu yöredeki tabii yaşam, gerek sıcaklık bakımından, gerekse besin zincirinin oluşması bakımından elverişli bir sürekliliğe sahiptir. Tabii yaşamı florası ve faunası ve görsel bütünlüğü ile farklı bir habitat barındırmaktadır. Iğdır, ekosistem ve habitat çeşitliliği beraberinde oldukça zengin tür çeşitliliğini barındırır. Kuş göç yolları üzerinde olması, Iğdır ilinde şimdiye kadar kaydedilmiş 321 kuş türü ile ülkemizin kuş varlığının % 66 ’ sini, Avrupa’nın % 60 türünü alanda barındırmaktadır. Zengin bitki örtüsüne sahip olan Iğdır’da yaklaşık 1.000-1.100 (Türkiye Flora varlığının yaklaşık % 8-9’unu) tür bitki bulunduğu tahmin edilmektedir. Şimdiye kadar Ağrı Dağı’nda 55 familya, 204 cins ve 386 takson çalışılmış olup 52 endemik takson yer almaktadır. İlin ekosistem zenginliğini ortaya konması ve tabiat turizmi açısından ayrı bir değere sahip olması, Dünyada öne çıkan alternatif turizm dallarının gelişmesine olanak sağlayacaktır. “Iğdır’ın Biyoçeşitliliği ve Besin Zinciri” adlı kitabı araştırmacılara ve tabiat severlere yararlı bir kaynak olması temennisiyle… Nurettin TAŞ Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü 9 10 ÖNSÖZ

Iğdır, alan olarak ülkemizin yaklaşık % 5’ini kaplayan coğrafik konumu ile Doğu Anadolu bölgesinde Ağrı Dağı eteklerinde önemli bir kültür ve yol kavşağında, Ermenistan, Nahcivan Özerk Cumhuriyeti (Azerbaycan) ve İran ile sınır komşusu olup Türkiye’nin üç ülkeyle sınırı olan tek ilidir. Doğu Anadolu’da görülen şiddetli kara ikliminin aksine Iğdır’ımızın ovalık ve etrafının dağlarla çevrili olması bu bölgenin mikroklimatik bir iklime sahip olmasını sağlamıştır. Bu nedenle bu yöredeki tabii yaşam gerek sıcaklık bakımından, gerekse besin zincirinin oluşması bakımından elverişli bir sürekliliğe sahiptir. İlimiz, ekosistem ve habitat çeşitliliği beraberinde oldukça zengin tür çeşitliliğini barındırır. Kuş göç yolları üzerinde olması, Iğdır ilinde şimdiye kadar kaydedilmiş 321 kuş türü ile ülkemizin kuş varlığının % 66 ’ sini, Avrupa’nın % 60 türünü alanda barındırmaktadır. Zengin bitki örtüsüne sahip olan Iğdır’da yaklaşık 1.000- 1.100 (Türkiye Flora varlığının yaklaşık % 8-9’unu) tür bitki bulunduğu tahmin edilmektedir. Şimdiye kadar Ağrı Dağı’nda 55 familya, 204 cins ve 386 takson Çalışılmış olup 52 endemik takson yer almaktadır. Tüm bu veriler ışığında, İlimizin ekosistem zenginliğini ortaya koyması ve doğa turizmi açısından ayrı bir değere sahip olması Kuş Gözlemciliği, Yürüyüş ve Sırt Çantalı Gezileri (Doğa Gezileri), Bisiklet Gezileri, Atlı Geziler, Yaban Hayatı Gözlemciliği (Fauna Gezileri), Bakir Orman Gezileri, Foto Safariler, Botanik Gezileri, Ekosistem Tabanlı Doğa Eğitimi Programları, Bilimsel Turizm, Aile/ Yerli Turistler, Köy Ürünleri Satın Alma, Dünyada öne çıkan alternatif turizm dallarından kuş gözlem turizminin gelişmesine olanak sağlayacaktır. “Iğdır’ın Biyoçeşitliliği ve Besin Zinciri” adlı kitabın araştırmacılara, ve doğaseverlere katkı sağlaması temennisiyle… Enver ÜNLÜ Iğdır Valisi 11 Önsöz Biyoçeşitlilik, yaşam boyunca değişkenliğin derecesi olarak tanımlanır ve genetik çeşitlilik, ekosistem çeşitliliği ve tür çeşitliliği olmak üzere üç temel unsurda ele alınmaktadır. Biyoçeşitlilik; sıcaklık, yağış miktarı, toprak ve türler arası interaksiyon gibi pek çok faktörden etkilenebilmektedir. Biyoçeşitlilik ekosistem dengesinin sürekliliği, endüstriyel materyallerin temin edilmesi ve ekoturizmin gelişimi açısından önemlidir. Biyoçeşitliliğin azalmasının kirlilik, küresel ısınma ve aşırı nüfüs artışı ve ormanların tahrip edilmesi gibi bazı önemli nedenleri vardır. Tüm yaşayan canlılar bakımından Türkiye önemli bir biyoçeşitliliğe sahiptir. Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan Iğdır sadece hayvan ve bitki varlığı bakımından zengin bir biyoçeşitliliğe sahip olan bir il değil, aynı zamanda mikroklima koşullar altında çok sayıda tarımsal ürünlerin (meyve ve sebzeler) yetiştirilmesi bakımından büyük bir potansiyele sahiptir. Iğdır’da dut, böğürtlen, ahududu ve frenk üzümü gibi yabani olarak yetişen meyveler sağlık endüstrisi bakımından büyük öneme sahiptir. Ayrıca, Türkiye’nin en yüksek dağı olarak, İlde bulunan Ağrı dağı endemik tıbbi bitki türleri bakımından oldukça zengindir. Söz konusu bu bitkiler, ilaç sanayinin gelişmesi bakımından oldukça önemlidir. İlde sadece evcil hayvanlar değil aynı zamanda pek çok vahşi hayvan türü vardır. Tüm canlılar düşünüldüğünde, Iğdır biyoçeşitlilik açısından büyük öneme sahiptir. İklim koşulları küresel ısınmaya bağlı olarak yıldan yıla değişim göstermektedir. Ayrıca, aşırı avlanma ve çevre kirliliği biyoçeşitliliği olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Doğal yaşam alanın tahrip edilmesine yol açan insanlar bilinçlenmeli ve dünyada doğal dengenin korunması açısından doğal ortamı korumak amacıyla gerekli önlemler alınmalıdır. Bu bakımdan biyoçeşitliliğinin devamı için etkili politikalar geliştirilmelidir. Tüm canlı organizmalar bakımından doğal seleksiyon yoluyla biyoçeşitlilik üstün genotiplerin elde edilmesine olanak sağlamaktadır. Ebeveyn generasyonunda biyoçeşitlilik, döl generasyonunda daha iyi genotiplerin üretilmesi açısından önemlidir. Vahşi yaşamda biyoçeşitliliğin devamı doğrudan besin zincirine bağlıdır. Dünya’nın heryerinde besin zinciri tüm canlı organizmaların hayatta kalabilmesi ve çeşitliliğin devamı açısından önem arz etmektedir. Vahşi doğada besin zinciri bakımından, canlı bir organizmanın hayatta kalabilmesi diğer organizmaların varlığı ile ilişkilidir. Örneğin, kuşlar böceklerle, yılanlar farelerle beslenmektedir. Böcekler, doğada bitkilerin tozlaşması bakımından önemli bir rol oynamaktadır. Bununla birlikte, besin zincirinin yetersiz olması canlıların üremesinde bazı dengesizliğe yol açabilmektedir. Bu durum, doğal dengenin sağlanması açısından önemlidir. Bu bilgiler ışığında, bu kitap Türkiye Iğdır ili vahşi hayatına ilişkin biyoçeşitlilik ve besin zinciri hakkında yararlı bilgiler sunmayı amaçlamaktadır. Bu kitabın, gelecek yıllarda, benzer çalışmalar yürütecek araştırıcılar için değerli bir kaynak olması ümit edilmektedir. Doç.Dr. Ecevit EYDURAN Iğdır Üniversitesi Rektör Danışmanı 12 Introduction Biodiversity is described as the degree of variability in life and handled at three fundamental components, genetic diversity, ecosystem diversity and species diversity. It can be affected by many factors as temperature, precipitation, soil etc. and interactions among species. Biodiversity is important in sustaining the balance of the ecosystem and supplying industrial materials and improving ecotourism etc. There are some significant reasons of loss of biodiversity like pollution, global warming, overpopulation and deforestation. Turkey has a considerable biodiversity in all living organisms. In Eastern Anatolia Region of Turkey, Iğdır is the province that has not only a rich biodiversity in flora and fauna but also has great potential in agricultural products such as a great number of fruits and vegetables cultivated under microclimate conditions. There are the wild grown fruits i.e. mulberry, blackberry, raspberry, and currant etc. therein, which are of great importance in health industry. Besides, Ağrı Mountain which is found in the province as the highest mountain of Turkey is very rich in endemic medicinal plant species, which are of primarily importance in improving drug industry. There are not only domestic animals but also a great number of wild animal species in the province. Taking into account all living organisms, Iğdır has great importance in biodiversity. Climatic conditions vary from year to year, depending on global warming. Also, overhunting and environmental pollutions can adversely affect biodiversity. All humans causing the habitat destruction should become conscious and take necessary precautions to defend habitats and species in the conservation of the natural balance in the world. In this regard, effective policies should be developed to sustain the world’s biodiversity. High biodiversity increase the potential of obtaining superior genotypes through natural selection. Biodiversity in parent generation is important for developing better genotypes of offspring generation. The sustainability of biodiversity depends directly on food chain, meaning that food chain becomes more of an issue in sustaining the survivability of all living organisms. The survivability of a living organism deals with the existence of other organisms in food chain in wild nature, for example, birds feed on insects, and snakes feed on mice. Insects play a key role in pollination of plants in the nature. However, the fact that there is lack of food chain may cause some imbalances in reproduction or propagation of organisms. This case is important in providing the natural balance. Under the scope of this knowledge, this book intends to provide useful information about biodiversity and food chain in the wild life of Iğdır province, Turkey. It is expected that the book will be a good reference for investigators who will conduct similar studies in this field. Assoc. Prof. Dr. Ecevit EYDURAN Rector Advisor of Iğdır University 13 Mete TÜRKOĞLU 1967 yılında Iğdır’da doğdu. İlk orta ve liseyi Iğdır’da bitirdi. 1995 yılında Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümünden Ziraat Mühendisi olarak mezun oldu. 1997 yılında Milli Eğitim Bakanlığına Öğretmen olarak atandı. 1997-1999 yılları arasında Iğdır’da Öğretmen, Okul Müdürü, 1999-2001 yılları arasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarım Reformu Edirne Bölge Müdürlüğünde Mühendis ve İdari Mali İşler Şube Müdür V. 2001- 2005 tarihleri arasında Iğdır Tarım Reformu Bölge Müdürlüğünde Arazi İşleri Şube Müdür V. 2005 yılında Iğdır İl Çevre ve Orman Müdürlüğünde AGM-DKMP - ORKÖY Şube Müdür V. 2006 yılında Kafkas Üniversitesi ve Kuzey Doğa Derneği ile Aras Kuş Halkalama ve izleme çalışmaları yapmıştır. 2008 yılında TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Iğdır İl Temsilciliği tarafından, Iğdır İline yönelik “Doğal Hayatın Korunması, Çevre Bilincinin Gelişmesi, Ağaç ve Doğa Sevgisinin Kazandırılması” çalışmaları, okullarda eğitim çalışmaları, orman alanlarında, Ağaçlandırma sahalarında Damlama Sulama projelerine hazırlık çalışmaları yapması, Sulak Alanların ve Doğal yaşamı geliştirme çalışmaları ile Ülkemizde ender bulunan Su samuru (Lutra lutra), Coypu (Su Maymunu) ile ilgili araştırmaları Kırıkkale Üniversitesi ile birlikte yürütüp çeşitli bilimsel dergilerde yazı ve fotoğraflarının yayımlanması, Iğdır’da bilirkişi eğitimine katkıda bulunması, hazırlayıcı eğitim vermesi ve Iğdır’ın tanıtımı açısından yaptığı çalışmalar nedeniyle “Yılın Başarılı Mühendisi Hizmet ve Teşvik Ödülüne” layık görüldü. 2012 yılında Iğdır Eko Turizm Doğa Master Planını hazırladı, SERKA (Serhat Kalkınma Ajansı) ile Iğdır Turizm Keşif Rehberi ve Yürüyüş Rotaları adlı tanıtım kitapçığını yayınladı. Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi akademisyenleri ile birlikte “Ağrı Dağı Flora ve Mera durumlarının izlenmesi, Envanteri” TÜBİTAK Projesi çalışmalarında görev aldı. 2013 yılında “Küçük Akbabaların Göç Yollarının İzlenmesi ve Yaşam Alanları” projesinde yer aldı. Yaban hayatının Foto Kapanla izlenmesi ve fotoğraflandırılması, İran, Suriye gibi Rüzgar Erozyonuna maruz ülkelerde üretimine önem verilen, erozyonu önlemede büyük katkı sağlayan ve Türkiye’de Konya Karapınar’dan sonra ikinci Rüzgar Erozyon Bölgesi olan Aralık İlçesinde Ephedra distachya (Ebucehil Çalısı) üretimi, bölge ekonomisine kazandırılması noktasında önemli çalışmalarda bulundu. 2016 yılında Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim üyesi Doç.Dr. Yusif ZEYNALOV “Ağrı Dağı’nın Florası” adlı kitabı, 2017 yılında, 2006-2016 yılları arası Kafkas Üniversitesi ve KuzeyDoğa Derneği ile Aras Kuş Halkalama ve izleme çalışmaları verileri ışığında Iğdır’ın Kuşları ( The Birds Of Iğdır ) adlı kitabı Utah Üniversitesi ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Doç.Dr. Çağan H. ŞEKERCİOĞLU ile birlikte yayınladı. Halen Orman Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Iğdır İl Şube Müdürü olarak görev yapmakta orta derecede İngilizce bilmektedir.

14 TEŞEKKÜR Orman ve Su İşleri Bakanı Sayın Prof. Dr. Veysel EROĞLU’na, Yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü Sayın Nurettin TAŞ’a, Iğdır Valisi Sayın Enver ÜNLÜ’ye, Iğdır Vali Yardımcısı Sayın Bilgehan KARANFİL’e, Iğdır Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Mehmet Hakkı ALMA’ya, XIII. Bölge Müdürü Sayın Mehmet Fehmi YÜKSEL’e, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Sayın Prof. Dr. Bayram GÖÇMEN’e, Niğde Ömer HALİSDEMİR Üniversitesi Biyoloji Bölümü Zooloji Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Sayın Prof. Dr. Ahmet KARATAŞ’a, Utah Üniversitesi ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Sayın Doç. Dr. Çağan Hakkı ŞEKERCİOĞLU’na, Flora teşhislerini yapan Bakü Üniversitesi öğretim üyesi Sayın Doç. Dr. Yusif ZEYNALOV’a, Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri öğretim üyesi Sayın Yrd. Doç. Dr. Sadiye Peral EYDURAN’a, Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Sayın Yrd. Doç. Dr. Şafak BULUT’a, Sayın Dr. Melekşen AKIN’a, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Eğitim tanıtım Şube Müdürü Sayın Bülent BOZ’a, Veteriner Hekim Sayın İbrahim GÜLTEKİN’e, Doğa ve Kelebek Fotoğrafçısı Sayın Lale ÇAKTI’ya, Iğdır İl Özel İdaresi Genel Sekreter Yardımcısı Sayın Mehmet Nuri TURAN’a, Iğdır İl Özel İdaresi Genel Sekreter Yardımcısı Sayın Mehmet Ali BULUT’a, Iğdır İl Özel İdaresi Muhasebe Müdürü Sayın Ekber AKIŞ’a, İngilizce çevirileri yapan Iğdır Hazar Koleji İngilizce öğretmeni Sayın Adem ÖZSULAR’a, Dilucu Gümrük Müdürü Sayın Mesut KOÇ’a, Dilucu Gümrük Muhafaza Kaçakçılık ve İstihbarat Müdürü Sayın Sevgi CANVERDİ KAYA’ya, Çalışmalarıma katkı sağlayan Orman ve Su İşleri Bakanlığı XIII. Bölge Müdürlüğü Iğdır İl Şube Müdürlüğü personelleri Kübra DEMİR DOĞANAY, Zeynep ÇOBAN, Cemal ÖNAL, Ali AKDAŞ, Habip AKPOLAT ve Mesut ALKIZIL’a Her zaman desteğini gördüğüm Aileme, Kitaba emek veren ve burada ismi geçmeyen herkese sonsuz teşekkürler…

Mete TÜRKOĞLU Ziraat Mühendisi (Agricultural Engineer)

15 Önsöz Iğdır İli, yüzölçümü ile ülkemizin yaklaşık % 5’ini kaplayan, Doğu Anadolu bölgesinde görülen şiddetli kara ikliminin aksine ovalık ve etrafının dağlarla çevrili olması nedeniyle mikroklima iklime sahiptir. Yöredeki tabii yaşam, gerek sıcaklık bakımından, gerekse besin zincirinin oluşması bakımından elverişli bir sürekliliğe sahiptir. Bölgede, genel olarak alanın çevresinde bulunan yükseltiler nedeni ile ova’da yarı kurak iklim şartları, yüksek kesimlerde ise yarı nemli soğuk iklim şartları hüküm sürer. Yarı kurak iklim şartlarının görüldüğü ovalık alanda step (Bozkır) vejetasyonu, yüksek kesimlerde dağ stepi ve Alpin (Yeşil çayırlarla kaplı) veje- tasyonu mevcuttur. Ülkemiz, Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan olarak isimlendirilen üç bitki coğrafyası bölgesine sahip olması ve iki kıta arasında köprü görevi sağlama- sı sebebiyle iklimsel ve coğrafik özelliklerin kısa aralıklarla değişmesi sonucu orman, dağ, step, sulak alan, kıyı ve deniz ekosistemlerine, bu ekosistemlerin farklı formlarına ve farklı kombinasyonlarıyla (Birleşimlerle) birlikte zengin biyo- lojik çeşitliliğe sahip olmuştur. Ekosistem ve habitat çeşitliliği beraberinde oldukça zengin tür çeşitliliğini ba- rındırır. Ilıman kuşakta bulunan ülkelerin biyolojik çeşitliliği ile karşılaştırıldığın- da, hayvan (fauna) biyolojik çeşitliliğinin ülkemizde oldukça yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Veri eksikliğine rağmen tanımlanan canlı türleri içinde en büyük rakamı omurgasızlar grubu oluşturmaktadır. Bugüne kadar belirlenen toplam omurgalı hayvan türü sayısı ise 1.500’e ya- kındır. Ülkemizin dünyanın önemli kuş göç yolları üzerinde olması ve Avrupa kıtasındaki 530 kuş türünün, 483 türünü ( % 91) barındırması kuşların beslenme ve üreme alanı olarak önemini artırmaktadır. 161 memeli, 141 kadar sürüngen, 480’e varan balık türüyle, biyolojik çeşitlilikte tür çeşitliliği açısından çok zen- gindir. Türkiye’nin bitki (flora) türleri bakımından sahip olduğu zenginliği anlamak için Avrupa kıtası ile karşılaştırmak yeterli olacaktır. Tüm Avrupa kıtasında 12.500 açık ve kapalı tohumlu bitki türü varken, Ülkemizde şimdiye kadar tanımlanmış 11.707 (13 tane kibritotu, 73 tane eğrelti, 42 tane açık tohumlu, 11.579 tane kapalı tohumlu) bitki türü var. Bunlardan 3649 tanesi endemiktir. Yani bu türler ülkemiz dışında dünyanın başka hiçbir yerinde bulunmaz (Güner, 2012). Ülkemize komşu ülkelerden, İran 8.000 kadar bitkiye sahiptir ve endemik bit- kilerinin sayısı Türkiye’nin yarısı kadardır. Yunanistan 5.000 kadar bitki türüne sahiptir ve bunların % 14,9’u endemiktir. Avrupa’da Fransa’nın sahip olduğu 4.650 bitkiden sadece % 2,9 kadarı endemiktir. İspanyada tür sayısı 5.050, endemizm oranı % 18,6’dır. Polonya ise sadece 2.450 bitki türüne ve % 0,1’lik emdemizm oranına sahiptir (Avcı, 2005).

16 Ülkemizde bulunan bitki türleri dünyadaki bitki türlerinin yaklaşık % 3,6’sını teş- kil etmektedir. Türkiye’nin yüzölçümü ise dünya kara yüzölçümünün ancak % 0,6 kadardır. Bu oranlar da tür zenginliğimizin başka bir göstergesidir. Iğdır ilinde şimdiye kadar kaydedilmiş 321 kuş türü ile Ülkemizin kuş varlığının % 66’sını, Avrupa’nın % 60 türünü alanda barındırmaktadır. Iğdır genelinde, Türkiye’de bulunan 483 kuş türünden, 321 türün Iğdır İlinde yaşadığı ve göç güzergâhı olarak bölgeyi kullandığı tespit edilmiştir. 183 türden yaklaşık 85.000 kuş halkalanmış ve kayıt altına alınmıştır. Zengin bitki örtüsüne sahip olan Iğdır’da yaklaşık 1.000-1.100 (Türkiye Flora varlığının yaklaşık % 8-9’unu) tür bitki bulunduğu tahmin edilmektedir. Şimdiye kadar Ağrı Dağı’nda 55 familya, 204 cins ve 386 takson Çalışılan taksonlardan % 40’ı Iğdır ili için ilk defa tespit edilmiş bitkilerdir. Ayrıca 52 endemik takson yer almaktadır ve bunlardan da 20 tanesi Iğdır ili için endemiktir (Zeynalov ve Türkoğlu, 2016). Iğdır ve Ağrı Dağı’nın bulunduğu coğrafyada ülkemizin flora varlığının yakla- şık % 8-9‘unu, Avrupa’nın ise % 9 ‘u tespit edilmiştir. Tüm bu veriler ışığında ilimizin ve ülkemizin biyoçeşitilik bakımından ne kadar zengin olduğu açıkça görülmektedir. Doğadaki tüm canlı ve cansız varlıklar doğrudan ya da dolaylı olarak ekolo- jik dengenin korunmasında önemli rol oynarlar. Ormanlardaki ağaçlara zarar veren bazı böcekleri kuşlar yiyerek sayılarının artmasına engel olur. Tohum ve meyvelerle beslenen kuşlar, yedikleri bitki tohumlarını uzak yerlerde, dışkılarıyla birlikte atarak bitkilerin çoğalmalarına ve yayılmalarına neden olurlar. Ekolojik dengenin korunması, canlıların beslenme alışkanlığını oluşturan besin zincirine bağlıdır. Böcekler, ekosistemde kendi besinini sağlayan bitkilerinin üremesini, bulun- dukları ortamdaki toprağın havalanmasını, bitki kök sistemini havalandırarak oksijen almasını, bitki tohumlarının uzak bölgelere taşınmasını, tarımsal ürün- lere ya da ağaçlara zarar veren türlerle beslenerek, yabancı otların aşırı halde çoğalmasını önleyerek, artık maddelerin geri dönüşümünü sağlayarak, ürünle- rinden (bal, ipek, boya maddesi vb.) faydalanılarak ekosistemin devamlılığına çok büyük katkılar sağlar. Bu Kitapla, Ülkemiz ve İlimizdeki güzellikleri barındıran sahip olduğumuz eko- sistemdeki zenginliğin anlaşılması ve farkındalık oluşturması amaçlanmıştır.

Mete TÜRKOĞLU Ziraat Mühendisi

17 Introduction Contrary to rigorous continental climate seen in Eastern Anatolian Region, the province of Iğdır, which covers about % 5 of country’s land area, has a mic- ro-climate clime due to the fact that it is surrounded by mountains and has a plain area.Natural life around the region has a convenient continuity in regard to temperature and formation of the food chain. In the region, because of the heights around the land subarid climate rules over the plain although subhumid climatic condition is seen on the heighlands. Steppe vegetation is seen on the plain which has subarid climate and Alpine vegetation is seen on the heighlands. Since our country has three geographical vegetation division called Europe- Sibiria, Mediterranean, Iran-Turan and functions as a bridge between two con- tinents, as a result of the short range changes of geographical and climatic features; it has a wide range of forest, steppe, wetland, coastal and sea ecosy- stems and different forms of this ecosystems with rich biological variations. Ecosystem and habitat variety harbours a very rich diversity of species with them. In comparison to the biological diversity of countries in the temperate zone, it is seen that animal and fauna diversity is very high in our country. Des- pite of the lack of data, invertebrates consitutes the biggest figure among the identified living species. Total amount of identified vertebrate species is near to 1500. Being on the important bird migratory route and harbouring 483 species of total 530 bird species (%91) that Europe has, our country’s importance as being a significant area of nourishment and breeding for birds is enhanced. With up to 161 mam- mal, 141 reptilian and 480 fish species, our country is very rich with regard to species diversity in biological diversity. In order to understand the floral richness of Turkey, it would be enough to com- pare it to European mainland.Although there are only 12.500 gymnosperm and angiosperm plant species in Continent Europe, in Turkey there are 11.707 (13 lycopodium clavatum, 73 fern, 42 gymnosperms and 11.579 angiosperms) plant species. 3649 of them are endemic.In other words, you can not find them anywhere apart from Turkey. (Güner, 2012). Turkey’s neighbour Iran has 8000 plant species and number of endemic plant species is only the half of our country’s.Greece has 5000 plant species and 14,9% of them are endemic. In Europe, only 2,9% of 4650 plant species that France has are endemic.In Spain number of species is 5050 and percentage of endemism is 18.6 % The case in Poland is that it has only 2450 plant species and 0,1% endemism percentage. (Avcı, 2005). Plant species found in our country comprises nearly 3,6 % of plant species of the world although surface land area of Turkey is 0,6 % of world’s total land area. These ratios are another pointers of our species richness.

18 It is confirmed that 321 of 483 bird species found in Turkey live in Iğdır and use this region as a migration path. Nearly 183 species of 85,000 birds have been recorded. With 321 bird species recorded in its region, Iğdır harbours 66% of Turkey’s bird entity and 60% of Europe in its area. It is estimated that in Iğdır which has a rich vegetation, there are nearly 1000- 1100 plant species(8-9 % of Turkey’s flora entity). So far, in Ağrı Mountain area, 55 subgroups, 204 kinds and 386 taxons have been examined and %40 of these examined taxons are the plants that have been identified for the first time in this study. Also there are 52 endemic taxons and 20 of them are endemic for Iğdır. (Zeynalov ve Türkoğlu 2016). In the geographical area that Iğdır and Ağrı Mountain are located, % 8-9 of Turkey’s and %9 of Europ’s floral entity have been found. With these facts, rich- ness of our region’s and our country’s bio-diversity can be seen clearly. All of the living and non-living things in nature play important roles directly or indirectly in conserving ecologic balance. Birds prevent the increase of the population of some insects that damages trees in the forests by eating them. Birds,feeding on seeds and fruits of plants, take these seeds and fruits away and leave them in remote areas by defaceting so, they cause reproduction and spread of these plants.Conservation of the ecologic balance depends on the food chain which forms the dietary habits of living creatures. Insects not only cause reproduction of plants that provides their own food in ecosystem but also they make soil aeration, make the plant root system take oxygen with this aeraion, cause the spread of plant seeds to remote places,increase the efficiency of the soil by feeding on species that dama- ge trees or agricultural products and contribute to the quality of the soil as a fertilizer when they die. With this book, it is aimed to make our richness of ecosystem that harbours beauties of Turkey and our province Iğdır more understandable and create awareness.

Mete TÜRKOĞLU Agricultural Engineer

19 20 INTRODUCTION Iğdır is located on the outskirts of Ağrı Mountain which is called Sürmeli Pit in Erzurum-Kars part of Eastern Anatolia. Aras Basin which is a migration route for the migratory birds is in the borders of the city. Being located in the region of transition from Caucasus to Anatolia, having microclimate areas, existance of an altitude like 600 – 5000 in a confined space, Passing of one of the migration ways of the migratory birds from Iğdır and being in a place Irano-Turanian vegetatin zone getting closed to the Europa-Siberia zone makes the city rich in the biological way. The province exists of the center town (1.431 km2) together with Aralık (709 km2), Karakoyunlu (194 km2) and Tuzluca (1.254 km2) districts. It is possible to analyze in two main groups plains and mountainous terrains. From these morphological units Iğdır Plain which is located in the Sürmeli Pit forms the plains which are in the borders of the province. Iğdır Plain which forms the base of debris field has an average altitude value changing between 800-900 m. The Location of Iğdır Iğdır (3.588 km2) is located in the Erzurum-Kars part of Eastern Anatolia Region in Turkey. ( Türkoğlu and Duran 2006 ). The province which is in an important culture and road junction, is surrounded by Armenia on the North and Northeast, Republic of Autonomous Nahçıvan ( Azerbaijani ) and the lands of the province that are neighbour with Iran States on the East, Ağrı from the South, Kars from West and Northwest. It is the only province that has common borders with three countries. ( Chart 1 ). % 65 of the surface of the Ağrı Mountain, the highest mountain of Turkey, is in the borders of the province. Aras River, after getting together with the Arpaçay streams through the borders of Iğdır. It forms the border of Turkey and Armenia. It leaves our country in the cross point of Turkey-Azerbaijani-Iran border on the east of Dil Plain. The total lenght of Aras river is nearly 930 km. 441 km of this is in the borders of our country, nearly 150 km of the river stays in the borders of Iğdır province. The amount of the rain per year which is less than it’s surrounding, shows the features of the microclimate because of the dry summer and the mild winter conditions. The mountains forming the other shapes of the land, generally on the south of the plain roughly lying east-west direction which is the extension of Orta Toros on the east and starting with the Munzur mountains, continueing with the Karasu-Aras mountains form the parts of the mountainous area on east. These mountains, appearing between Erzurum- Kars and up Murat-Van Parts, in order from west to east are Kızılcaziyaret (3231 m), Durak (2811 m), Zor (3196 m), Big Ağrı Mountain(5137 m) and Small Ağrı Mountain (3896 m). While the Big Ağrı Mountain (5137 m) forms the highest point of Turkey the Small Ağrı Mountain forms a natural border between Iran and Turkey ( Şimşek ve Alim 2009 ). 21 The climate of Iğdır is the East Anatolian type terrestrial climate. It is not affected by the severe terrestrial climate appering in the other parts of the Eastern Anatolia Region as it is like a pot surrounded by the mountains. Forming a microclimate with its snuggly location, in Iğdır settlement area whic is in the Iğdır Plain the annual average temperature is 11.6 °C. Winters are mild and Summers are longer and hotter. The highest temperature rate is seen in August 41,8 °C, the lowest temperature rate is seen in December – 30,3 °C. Total annual rain is nearly 257.6 mm, heat waves without rain couses absolute summer drought ( IMM 2006 ). The Land Distribution of Iğdır Most of the Iğdır Province lands are used as meadow-grassland (% 41). Cultivated areas % 33, areas that are not used have a rate of % 26. The forests covers an area less than % 1 (ITIM 2002). Forests There are small copses consisting of birch trees on the Northern outskirts of small and big Ağrı Mountains. The semi-arid climate causes steppe, typical vegetal cover of the East Anatolia, to cover vast areas. It is one of the poorest regions of Turkey in terms of forest. That is why generally halophyt m is seen in the region. (Türkoğlu and Duran 2006) Juniper, hornbeam,birch,quaking aspen, oak and willow form the main types of the trees ( Türkoğlu and Duran 2006 ). Wetland Wetlands are one of the important components of the nature in terms of the balance of the ecological system and the biological diversity. Aras and Karasu Floods Wetland (9089 hectare), is a tectonic based collepse plain which appears through the Aras river. It involves some parts of Iğdır Plain and Dil Plain starting from north to south the steppes of Tuzluca district, covering the Aras river floods moving to west ( towards Aralık district ). It has the features to be a haunt place for the migratory birds and presents another habitat in terms of natural view and the beauty it forms. The surrounding of the wetland has reeds. A lot of water birds make a nest and reproduce in the lake. It is one of the important haunts fort he migratory birds. Aras River Bird Paradise, centered around Yukari Ciyrikli village of Tuzluca, is the richest wetland for birds in the eastern half of Turkey. With 276 bird species recorded so far, Aras River Bird Paradise has more bird species recorded then even Turkey’s biggest Lake Van, which 300 times greater in area. Flora and Endemic Plants It is guessed that there are nearly 1000-1100 types of plant in Iğdır which has got a very rich flora. Up to now 55 families, 204 types and 386 taxons have been investigated at Ağrı Mountain and has been come out under the 22 name of Ağrı Mountain’s Flora. Also 52 endemic taxons take place and 20 of these are endemic for Iğdır. ( Zeynalov and Türkoğlu 2016 ). The diversity of the flora in the Center, Aralık, Karakoyunlu and Tuzluca districts, as it is a lot because of the usage of people in terms of food and medical reasons, is very rich. As nearly the %35 surface of Tuzluca’s altitude is high, mountainous and grassland areas are much shows the richness of it in terms of flora. There is not a global flora investigation done in Tuzluca district. But it is guesed that there are nearly 250-280 types of plants. Fauna and Endemic Animals We can put the examples of Fauna seen in Iğdır province borders in order like this ; Steppe hawk, honey buzzard, red legged partridge, grey hen, eagle owl, owl, wild boar, golden eagle, fox, wolf, sparrow hawk, red crested pochard, wild goose, cormorant, crested lark, rabit, wild cat, bear, vulture, jerboa, goshawk and eurasian kestrel. As a result of the study of encircling run by the Branch Office of Forest and Hydraulic Works, University of Kafkas and North Nature Association 321 species of birds 276 types of birds have been monitored and nearly more than 85,000 birds of 183 species have been ringed and documented. Iğdır and Aras Valley stays on the migration way of the birds. Birds with their babies as groups from countries like Russia, Lithuania, Estonia, Ukraina, Finland, Poland, Austria, Czech Republic, Belarus, stop over this valley and from here go to Africa. Caucasian chiffchaff, blue-cheeked bee- eater and purple gallinule being rare types in Turkey It has been detected that Porphyrio porphyrio which is reproduced just in Kızılırmak Delta, Göksu Delta and Çukurova in Turkey reproduce in the first lake rank in Iğdır Tuzluca Yukarı Çıyrıklı Village and it has been turned up that it is the fourth reproducing area in Turkey. ( Branch Office of Forest and Environment 2006 ). Two types of big mammals also live in the lake in Bulakbaşı village wetland area. Lutra from carnivores which is under the danger of extinction and Myocastor has been shown up in Thrace the far west of Turkey before has been shown fort he second time in Karasu region in the far east of Turkey, Iğdır. (Türkoğlu vd 2008 ). Translated by Adem ÖZSULAR Iğdır Hazar College

23 1- Iğdır’ın Coğrafyası Yüzölçümü 3.588 km2 (Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %5’i) olan ilin Ermenistan ile sınırını boydan boya Aras nehri oluşturmaktadır. Bir yandan yurdumuzun en büyük dağı, Büyük Ağrı Dağı’nı 5.165 metre yüksekliğindeki buzullarla kaplı sivri tepeleri ile diğer taraftan yüksek Doğu Anadolu platosunda yer alıp ortalama rakımı 800-900 metredir. Sürmeli Çukuru, Arpaçay’ın Arasla birleştiği Ergüder mevkiinden başlayıp, Aras nehrinin ülkemizi sınırlarını terk ettiği Türkiye-İran-Nahcivan sınırlarının birleşme noktasına kadar devam eder. Yükseltisi, batıdan-doğuya ve güneyden-kuzeye doğru azalan bu çukurun merkezinde Iğdır yerleşim alanı kurulmuştur. Aras nehri boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Iğdır Ovası, Batı Iğdır, Doğu Iğdır ve Dil Ovası’ndan oluşmaktadır. Iğdır ovas›nın güneydoğuya doğru bir uzantısı durumunda olan Dil Ovası (Dilucu), aynı zamanda ülkemizin en doğu uç noktasını oluşturmaktadır. Bölgenin güneyinde, batı-doğu doğrultusunda uzanan Orta Toroslar’ın uzantısı ve Munzur Dağlarıyla başlayıp Karasu-Aras dağlarıyla devam eden dağlık kütlenin doğudaki bölümlerini oluşturmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Erzurum-Kars Bölümü ile Yukarı Murat-Van Bölümleri arasında yer alan bu dağlar sırasıyla, batıdan doğuya doğru, Kızılcaziyaret (3231 m.), Durak (2811 m.), Zor (3196 m.), Büyük Ağrı (5165 m.) ve Küçük Ağrı (3896 m.) dağlarıdır. Büyük Ağrı dağı (5165 m) Türkiye’nin en yüksek noktasını oluştururken, Küçük Ağrı dağı Türkiye ile İran arasında doğal sınır oluşturmaktadır (Şimşek ve Alim, 2009). (Tablo 1) Iğdır Ovası ve çevresi “mikroklima” iklim özelliği göstermesi nedeniyle bölgede Akdeniz iklimine yakın karasal iklim şartları, yüksek kesimlerde ise yarı nemli soğuk iklim şartları hüküm sürer. Büyük ve Küçük Ağrı Dağları’nın kuzey ve kuzeydoğu eteklerinde, Aralık ilçesi dolaylarında kumcul (Kumlu alanlarda yetişen bitkiler) bitkiler yaygın olarak görülür. Büyük Ağrı Dağı’nın kuzey kesimlerinde geniş yer kaplayan ve yer yer alüvyonlar üzerine kadar akmış bulunan genç bazalt örtüsü üzerinde çok fakir bir bitki örtüsünün varlığı dikkati çeker. Ardıç, gürgen, huş, titrek kavak, meşe ve söğüt orman alanlarındaki belli başlı ağaç türlerini oluşturmaktadır (Türkoğlu ve Duran, 2006). 1-1. İklim Özellikleri Etrafının dağlarla çevrili olması ve çanak şeklindeki konumuyla mikroklima iklim tipine sahip olan, Iğdır yerleşim alanında yıllık ortalama sıcaklık 11,6 °C’dir. Kışlar yumuşak, yazlar ise daha uzun ve sıcak geçer. En yüksek sıcaklık değerlerine Ağustos (42 °C), en düşük sıcaklık değerlerine de Aralık ayında (-30,3 °C) rastlanmaktadır. Yıllık yağış toplamı 258,6 mm’dir. Yağışların yarıdan fazlası ilkbahar ve yaz mevsimlerine isabet etmektedir. En az yağış ise kış mevsiminde düşmektedir. Yağışsız sıcak hava dalgaları mutlak yaz kuraklığına neden olmaktadır (https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/ il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=IGDIR). (Tablo 2) Iğdır’da yıllık yağış miktarı, Doğu Anadolu bölge ortalamasının hayli altındadır. (Tablo 3) 24 Tablo: 1 Tablo: 25 Tablo: 2 Tablo: 26 Tablo: 3 Tablo: 27 1-2. Bitki Örtüsü Bölgede, genel olarak alanın çevresinde bulunan yükseltiler nedeni ile ova’da yarı kurak iklim şartları, yüksek kesimlerde ise yarı nemli soğuk iklim şartları hüküm sürer. Yarı kurak iklim şartlarının görüldüğü ovalık alanda step (Bozkır) vejetasyonu, yüksek kesimlerde dağ stepi ve Alpin (Yeşil çayırlarla kaplı) vejetasyonu mevcuttur. Ovanın, tuzlu-alkali topraklarında genellikle tuzcul bitkiler görülür. Bu vejetasyon (Bitki örtüsü), daha çok Doğu Iğdır ve Dil ovalarında yaygındır. Söz konusu bu yörelerdeki çorak arazilerde genellikle “kazayağı” familyasına ait bitki türlerine rastlanır. Özellikle taban suyunun yüksek olduğu alanlarda ve bataklıklarda sazlık ve kamışlıklara rastlanır, Aras nehri kıyısında elverişli bir yerleşme ortamı bulan söğüt, ılgın ve yabani iğde ağaçları, su taşkınlarının etkilerinin azaltılmasında yardımcı olurlar. 2- Biyoçeşitlilik Dünya üzerinde her coğrafik bölgenin sahip olduğu ekosistemde yaşayan bitki ve hayvan türlerinin ve çeşitlerinin sayıca çokluğuna “Biyolojik çeşitlilik” denir. Biyoçeşitlilik, dünya üzerindeki yaşamı oluşturan kara, deniz, su kaynakları ve onların bileşenleri olan ekosistem ile organizmalar arasındaki tür çeşitliliği, canlılar arasındaki farklılıkları ve birbirleriyle olan ilişkilerini ifade eder. Biyolojik Çeşitlilik Üç farklı kavramdan oluşur. 2-1. Genetik çeşitlilik Tür içinde ve türler arasında bireylerin sahip olduğu genetik kompozisyonlarda görülen çeşitliliğe, genetik çeşitlilik denir. Bir canlı türü içindeki bireylerin her biri, genetik bakımdan birbirinden az veya çok farklıdır. Örneğin, belirli bir türün farklı popülasyonlarının hastalıklara, kuraklığa, soğuklara vb. etkenlere karşı farklı düzeylerde dayanıklılık göstermeleri, genetik değişimde, coğrafi bölgeler önemli rol oynar. Bunun en tipik örneği, birbirinden çok uzak bölgelerde (kutuplarda, çöllerde ve ılıman bölgelerde yaşayan tilkilerin morfolojik bakımdan önemli genetik farklılıklara sahip olmasıdır. Kutup bölgesinde yaşayan tilkiler ise aşırı soğuklara dayanabilmek için, fazla enerji sağlayan şişman ve yağlı bir yapıya, sivri olmayan kulaklara ve çeneye sahiptir. Çöl tilkisinde ise bu morfolojik yapı tamamen tersinedir. 2-2. Tür çeşitliliği Bir toplumu oluşturan canlı bireyler büyüklük, şekil, renk ve benzeri özellikler bakımından önemli farklılıklar göstermezlerse ve bütün önemli görünüm karakteristikleri birbirine uyarsa, böyle bireyler aynı “tür” den sayılır. Tür çeşitliliği denince, belirli bir yaşam ortamındaki canlıların, farklı türler bakımından zenginliği ve sayısı anlaşılır. Yani, doğada yalnızca kendi aralarında üreyerek, ortak bir soydan gelen, benzer bireylerin meydana getirdiği topluluktur. 28 2-3. Ekosistem çeşitliliği Belli bir bölgede yaşayan bitkiler ve hayvanlar gibi canlı varlıklarla toprak, su, hava ve mineraller gibi cansız varlıkların çeşitliliği, ekosistem çeşitliliğini oluşturur. Ekosistemler, büyüklüğü fark etmeksizin canlı (üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar) ve cansız öğelerden (inorganik maddeler, organik maddeler ve fiziksel koşullar) meydana gelmektedir. Örneğin; tarım, mera, orman, göl ve nehir ekosistemleriyle bozkır, sazlık gibi ekosistemler, yapı ve görev bakımından ne kadar değişik karakterde olursa, barındırdıkları canlı ve cansız varlıklar bakımından değişik yaşam ortamları ve özelliğini taşımaktadır. 3- Ekosistemlerin görevi Ekosistemlerin görevi, Canlıların yaşamlarını ve nesillerini sürdürebilmek için uygun ortamın hazırlanmasını sağlamaktır. Ekosistemler, canlı ve cansız varlıklardan oluşur ve bir ekosistemin özelliğini, o ekosistemi oluşturan su, sıcaklık, ışık, nem, toprak, hava, rüzgâr, iklim gibi cansız varlıklar belirler. Bu cansız varlıkların canlılarla olan etkileşimi, ekosistemlerin çeşitliliğini belirler. Farklı coğrafyalarda farklı türler yaşamaktadır. Ekosistemlerin orman, göl, çöl, dağ, sazlık, akarsu, okyanus gibi çeşitleri vardır. Bu çeşitlilik arttıkça, ekosistemde yer alan habitat ve tür çeşitliliği de artar. Ekosistemin doğal canlı ve cansız öğelerinin değişmesi ve bozulması (toprak erozyonu, bitki örtüsünün kaldırılması, su kaynaklarının azalması, nüfus artışı uygun habitatların tahribi, yok edilmesi) ekosistemin görevini yerine getiremez hale gelmesine yol açar. Ekosistemin doğal dengesinin bozulması söz konusu ekosistemlerde pek çok canlı türünün yok olmasına, bölgedeki canlı ve cansız varlıklar arasındaki besin zincirinin çökmesine neden olur. 4- Biyolojik Çeşitliliğin Faydaları İnsanlar, tarım ve teknolojide sahip olduğu bu günkü seviyeye, biyolojik çeşitlilik sayesinde ulaşmıştır. Biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemlerin sağladığı faydalar insan hayatının devamı için gereklidir. Biyolojik çeşitliliği oluşturan bitki ve hayvan türleri tarım, eczacılık, tıp, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve sanayi alanlarında, temiz su ve hava sağlanmasında kullanılırlar. Biyolojik çeşitliliği oluşturan bitki ve hayvan türlerinin sayısının ve çeşitliliğinin fazla olması, o ülkeye ekonomik kazanç sağlar. Biyolojik çeşitlilik, insanların sağlığını, çevreyi ve ekosistemleri dengede tutar ve destekler. 4-1. Bitki Çeşitliliğinin Faydaları Bitkiler havayı temizler, erozyonu önler, toprağa organik madde kazandırır, toprak yorgunluğunu giderir. Diğer canlılara barınma ve beslenme ortamı sağlayarak ekosisteme devamlılık kazandırırlar. 29 4-2. Hayvan Çeşitliliğinin Faydaları Böcekler, bitkilerin tozlaşmasını sağlayarak bitki yaşamının ve çeşitliliğinin sürmesini ve bu sayede ekosistemin sürekliliğini, organik maddelerin ayrışmasını ve tekrar toprağa kazandırılmasını sağlar. Bazı böcek türleri de kuşlar, balıklar, sürüngenler gibi hayvanların besin kaynağı durumundadır. Akbabalar, doğada ölmüş ve çürümeye başlamış canlıların leşlerini tüketerek, salgın hastalıkların, pis kokuların ve kirliliğin oluşmasını çürükçül bakterilerin ve mikropların ortama yayılmasını önleyerek, bu leşlerin üzerinde üreyebilecek zararlı canlıların da popülasyonunu kontrol altına alırlar (Anonim, 2009). Ardıç ağacının tohumlarının çimlenmesi, yayılması, diğer bitki ve ağaçlarınkine hiç benzemez. Ardıç ağacı tohumları kendisi ile aynı adı taşıyan bir kuş olan, Ardıç kuşu tarafından yenmedikçe çimlenme gerçekleşmez. Ardıç kuşunun sindirim sisteminde ardıç ağacının tohumlarının kabukları açılır. Ardıç kuşu dışkısı ile birlikte toprağa karışan tohumlar kolayca çimlenir. 5- Biyolojik Çeşitliliğin Azalması ve Yok Olması Bir ekosistemde, yaşayan herhangi bir canlı türünün yok olması ya da canlının neslinin tükenmesi biyolojik çeşitliliğin yok olması anlamına gelir. İklim değişikliği, kirlenme, doğal kaynakların aşırı kullanımı, sürdürülebilir olmayan kaynakların kullanımı ve hızlı nüfus artışı, yerleşim yerlerinin düzensiz çoğalması ve tarımda kullanılan kimyasallar biyolojik çeşitliliğin azalmasına ve türlerin yok olmasına neden olur. Habitatların yok olması veya zarar görmesi, birçok bitki ve hayvan türünün neslinin yok olmasına neden olur. Bitkiler gibi kendi besinini üretme yeteneği olmayan hayvanlar, yaşamlarını sürdürebilmek için başka canlılarla beslenmek zorundadır. Bu yüzden doğadaki yabani hayvanların yaşamı genellikle başka bir hayvana yem olarak son bulunur. Besin zinciri veya besin ağını oluşturan canlılar arasında bir denge vardır. Herhangi bir basamaktaki bir değişim hayvan popülasyonları (nüfus) arasındaki dengeyi bozar ve bu değişim besin kıtlığına ve ölümlere sebep olur. Fareler ortadan kalktığında bununla beslenen yılan, tilki, çakal, yırtıcı kuşlar, baykuş gibi hayvanlar açlıktan ölür. Tersi bir durumda, ortamdaki yılan, tilki, çakal, yırtıcı kuşlar, baykuş gibi hayvanlar ortamdan kaldırılırsa ortam fare istilasına uğrar. Fare ve sıçanların çoğalmasıyla tarladaki sebzeye, meyveye verilen zarar, veba, kuduz gibi birçok hastalıkların yayılmasına sebep olur. Kısacası besin zincirin bozulması, türlerden birinin azalmasına diğerinin çoğalmasına sebep olur. Bu dengenin bozulması ise besin zincirinin son halkası olan insanı her yönden etkiler ve geleceğini tehdit eder. Endonezya’nın Borneo Adası’nda 1950’li yıllarda sıtma savaşı için sivrisineklere karşı DDT (dikloro difenil trikloroethan, çok zehirli ve inatçı bir böcek öldürücüdür.) kullanılmıştır. DDT aynı zamanda tırtılların düşmanı olan böceklerin de ölümüne neden olduğu için tırtıllar çoğalarak evlerin saz 30 damlarını yiyerek çökmesine neden olmuşlardır. Bundan daha önemlisi, DDT taşıyan hamam böceklerini yiyen kertenkeleler ve kedilerin ölmesine ve böylece farelerin çoğalmasına neden olmuştur. Bunun ardından adada veba salgını başlamıştır. Nijerya’daki bir bölgede, mısır tarlalarına zarar verdiği için gergedanları, yoğun sürek avıyla öldürürler. Bunun sonucunda, birkaç yıl arka arkaya tarlalarda bol mısır olur. Ancak aynı süre içinde akarsu ve göllerde balık nesli birden bire azalıp tükenir. Bunun nedeni, gergedanların dışkısı, akarsularda balıkların besin kaynağını oluşturan zooplanktonlar (küçük yapılı hayvanlar) için gerekli olan bitkiler (fitoplanktonlar) için gübre görevi yapmaktadır. Gergedanların yok edilmesi ya da alandan uzaklaştırılması akarsuda yetişen bitkilerin azalması, balıkların besin kaynağını yok olması, balık ölümlerine sebep olmuştur. Bütün bu olaylar, besin zincirinin doğadaki denge açısından önemini ve ekosistemin bütünselliğini gösteren bir örnektir. 6- Türkiye’de Biyoçeşitlilik Türkiye biyolojik çeşitlilik açısından küçük bir kıta özelliği göstermektedir. Anadolu, kendi başına ayrı bir kıta olmamakla birlikte, bir kıtanın sahip olabileceği tüm ekosistem ve habitat özelliklerine tek başına sahiptir. Ülkemiz, Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan olarak isimlendirilen üç bitki coğrafyası bölgesine sahip olması ve iki kıta arasında köprü görevi sağlaması sebebiyle iklimsel ve coğrafik özelliklerin kısa aralıklarla değişmesi sonucu orman, dağ, step, sulak alan, kıyı ve deniz ekosistemlerine, bu ekosistemlerin farklı formlarına ve farklı kombinasyonlarıyla (Birleşimlerle) birlikte zengin biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Ülkemiz, ekosistem ve habitat çeşitliliği beraberinde oldukça zengin tür çeşitliliğini barındırır. Ilıman kuşakta bulunan ülkelerin biyolojik çeşitliliği ile karşılaştırıldığında, hayvan (fauna) biyolojik çeşitliliğinin ülkemizde oldukça yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Veri eksikliğine rağmen tanımlanan canlı türleri içinde en büyük rakamı omurgasızlar grubu oluşturmaktadır. Omurgasız hayvan türü sayısı yaklaşık 19.000’dir ve bunlardan yaklaşık 4.000 tür/alttür endemiktir (Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, 2007). Bugüne kadar belirlenen toplam omurgalı hayvan türü sayısı ise 1.500’e yakındır. Ülkemizin dünyanın önemli kuş göç yolları üzerinde olması ve Avrupa kıtasındaki 530 kuş türünün, 483 türünü (%96,6’sını) barındırması kuşların beslenme ve üreme alanı olarak önemini artırmaktadır. Ülkemiz 161 memeli, 141 kadar sürüngen, 480’e varan balık türüyle, biyolojik çeşitlilikte tür çeşitliliği açısından oldukça zengindir. Türkiye’nin bitki (flora) türleri bakımından sahip olduğu zenginliği anlamak için Avrupa kıtası ile karşılaştırmak yeterli olacaktır. Tüm Avrupa kıtasında 12.500 açık ve kapalı tohumlu bitki türü varken, ülkemizde 31 şimdiye kadar tanımlanmış 11.707 (13 tane kibritotu, 73 tane eğrelti, 42 tane açık tohumlu, 11.579 tane kapalı tohumlu) bitki türü tespit edilmiştir. Bunlardan 3.649 tanesi endemiktir. Yani, bu türler ülkemiz dışında dünyanın başka hiçbir yerinde bulunmaz (Güner, 2012). Türkiye komşu ülkelerinden İran, 8.000 kadar bitkiye sahiptir ve endemik bitkilerinin sayısı Türkiye’nin yarısı kadardır. Yunanistan 5.000 kadar bitki türüne sahiptir ve bunların % 14,9’u endemiktir. Avrupa’da Fransa’nın sahip olduğu 4.650 bitkiden sadece % 2,9 kadarı endemiktir. İspanya’da tür sayısı 5.050, endemizm oranı % 18,6’dır. Polonya ise, sadece 2.450 bitki türüne ve % 0,1’lik emdemizm oranına sahiptir (Avcı , 2005). Zengin florasında 500’den fazla soğanlı bitki, kardelen, karçiçeği, siklamen, lale, çiğdem türleri ile uluslararası çiçek soğanı ticaretinde çok tanınır (Atay, 1996). Türkiye florası, tıbbi ve aromatik (hoş kokulu) bitkiler açısından da oldukça zengindir. Ülkemizde bulunan bitki türleri dünyadaki bitki türlerinin yaklaşık % 3,6’sını teşkil etmektedir. Türkiye’nin yüzölçümü ise dünya kara yüzölçümünün ancak % 0,6’sı kadardır. Bu oranlar da tür zenginliğimizin başka bir göstergesidir. Türkiye omurgalı faunası üzerine birçok çalışma yapıldığı için fauna büyük oranda ortaya çıkmıştır. Son verilere göre, Türkiye’de 483 kuş, 161 memeli, 141 sürüngen, 480 deniz balığı ve 236 tatlı su balığı türünün yaşadığı tespit edilmiştir (Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, 2007). Tüm dünyada olduğu gibi böcek (Insecta) grubu Türkiye’de de çok zengindir. Ancak bazı gruplarda hiç çalışma olmaması, bazı gruplardaki çalışmaların ise yetersiz oluşu gibi sebeplerle Türkiye böcek faunası hakkında tahmini rakamlar vermek mümkün olmamakla birlikte, Türkiye’de bugüne kadar tespit edilmiş böcek türü yaklaşık 30.000 civarındadır. Ancak, tahmin edilen sayı ise 60.000-80.000 arasındadır. Bu rakamlar da böceklerle ilgili çalışmaların ne kadar yetersiz olduğunu göstermektedir. Buna rağmen bazı böcek grupları ile ilgili faunistik liste büyük oranda çıkartılmıştır. Örneğin Türkiye’de kızböcekleri (Odonata) 114, çekirgeler (Orthoptera) 600 (270’i endemik), kınkanatlılar (Coleoptera) 10.000, yumuşakçalar (Mollusca) 522 (203’ü endemik), yarımkanatlılar (Heteroptera) 1.400, eşkanatlılar (Homoptera) 1.500, kelebekler (Lepidoptera) 6.500 (600’ü gündüz diğerleri gece) türle temsil edilmektedir (Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, 2012). 7- Iğdır’ın Biyolojik Çeşitliliği 7-1. Flora ve Endemik Bitkiler Orman ve Su İşleri Iğdır İl Şube Müdürlüğü, Iğdır Üniversitesi tarafından yürütülen çalışma sonucunda, zengin bitki örtüsüne sahip olan Iğdır’da yaklaşık 1000-1100 ( Türkiye flora varlığının yaklaşık %10’u) tür bitki bulunduğu tahmin edilmektedir. Şimdiye kadar Ağrı Dağı’nda 55 familya, 204 cins ve 386 takson incelenmiştir. 32 Çalışılan taksonlardan % 40’ı Iğdır ili için ilk defa tespit edilmiş bitkilerdir. Ayrıca 52 endemik takson yer almaktadır ve bunlardan da 20 tanesi Iğdır ili için endemik’tir (Zeynalov ve Türkoğlu, 2016). Bu bitkilerin yerel halkın gıda ve tıbbi amaçla kullanımı bakımından fazla olması nedeniyle oldukça zengindir. İlin dağlık ve mera alanlarının fazla olması flora açısından zenginliğini ortaya koymaktadır. 7-2. Fauna ve Endemik Hayvanlar Orman ve Su İşleri Iğdır İl Şube Müdürlüğü, Kafkas Üniversitesi ve KuzeyDoğa derneği tarafından yürütülen halkalama çalışmaları neticesinde, 2006 yılından bu yana Iğdır genelinde Türkiye’de bulunan 483 kuş türünden, 321 türün Iğdır ilinde yaşadığı ve göç güzergâhı olarak bölgeyi kullandığı tespit edilmiştir. Belirlenen 183 türden yaklaşık 85.000 kuş halkalanmış ve kayıt altına alınmıştır (Şekercioğlu, 2016). Halkalanan 183 kuş türünden 139 türün alana üremek ve beslenmek amacıyla geldiği, 11 türün ülkemizde ender görülen rastlantısal tür olduğu ve 33 türün ilimiz ikliminden kaynaklı olarak göç etmediği tespit edilmiştir (Türkoğlu ve Şekercioğlu, 2017). Şimdiye kadar 183 kuş türü, “Iğdır Aras Nehri Kuş Cenneti”nde halkalanmış tüm kuş türleridir. Bu kuşlar Iğdır ilinde şimdiye kadar kaydedilmiş 321 kuş türünün % 57’ sini oluşturmaktadır. Iğdır ve Aras Vadisi kuşların göç yolu üzerinde bulunmakta; kuşlar Rusya, Litvanya, Estonya, Ukrayna, Finlandiya, Polonya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Belarus gibi ülkelerden gruplar halinde yavrularıyla gelip bu vadide konaklamakta buradan Afrika’ya gitmektedir. “Kafkas Çıvgını, Yeşil Arıkuşu ve Saz Horozu Türkiye’de ender görülen türlerdendir.” Türkiye’de sadece Kızılırmak Deltası, Göksu deltası ve Çukurova’da üreyen Porphyrio porphyrio (Saz Horozu) Iğdır Tuzluca Yukarı Çıyrıklı Köyü’nün birinci göl mevkiinde ürediği tespit edilmiş ve Türkiye’de dördüncü üreme bölgesi olduğu ortaya çıkarılmıştır (Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2006). Ayrıca, iki büyük memeli türü olan Su samuru (Lutra lutra) ve rodentlerden (kemirici) Su maymunu (Myocastor coypus) Bulakbaşı köyü sulak alanındaki gölde tespit edilmiştir. Nesli tehlike altında olan bu türlerden Su maymunu, Türkiye’nin en batısı olan Trakya bölgesinde daha önce tespit edilmiş ve ikinci olarak Türkiye’nin en doğusu olan Iğdır ilimiz Karasu bölgesinde olduğu ilk defa kaydedilmiştir (Türkoğlu vd 2008). 7-3. Böcekler ve Ekolojik Denge

Böcek, eklem bacaklılar sınıfın da bulunan hayvan türleridir. Yeryüzün de bulunan hayvanların ¾’ünü böcekler oluşturur. Böcekler, kutuplardan okyanuslara kadar sıcak ya da soğuk her türlü bölge de yaşamlarını sürdürmektedirler.

Böcekler, ekosistemde kendi besinini sağlayan bitkilerinin üremesini, bulundukları ortamdaki toprağın havalanmasını, bitki kök sistemini havalandırarak oksijen almasını, bitki tohumlarının uzak bölgelere taşınmasını, 33 tarımsal ürünlere ya da ağaçlara zarar veren türlerle beslenerek, yabancı otların aşırı halde çoğalmasını önleyerek, artık maddelerin geri dönüşümünü sağlayarak, ürünlerinden (bal, ipek, boya maddesi vb.) faydalanılarak ekosistemin devamlılığına çok büyük katkılar sağlar. 7-4. Kuşlar ve Ekolojik Denge Ekolojik denge, dünya üzerinde canlıların yaşamı için gereklidir. Bu denge korunduğu müddetçe, canlıların yaşam seviyesi de artarak devam eder. Doğadaki tüm canlı (biyotik) ve cansız varlıklar (abiyotik) doğrudan ya da dolaylı olarak ekolojik dengenin korunmasında önemli rol oynarlar. Ormanlardaki ağaçlara zarar veren bazı böcekleri kuşlar yiyerek sayılarının artmasına engel olurlar. Tohum ve meyvelerle beslenen kuşlar, yedikleri bitki tohumlarını uzak yerlerde, dışkılarıyla birlikte atarak bitkilerin çoğalmalarına ve yayılmalarına neden olurlar. Ekolojik dengenin korunması, canlıların beslenme alışkanlığını oluşturan besin zincirine bağlıdır. Dünyada 10.660 kuş türü bulunmaktadır (Gill and Donsker, 2016). Her bir türün ekolojisi ve dağılımı farklılık göstermekle birlikte kuşlar çöllerden dağlara farklı habitatlarda bulunmaktadır. Bu türlerden bazıları çok karakteristik belirli habitatlara özelleşmiş olup sınırlı alanlarda yayılış göstermektedir. Kuşların dağılımları göz önüne alınarak biyolojik çeşitliliğin dünya genelinde nasıl dağıldığı ve kuşların da küresel çevre değişikliklerinde gösterge rolü üstlendikleri görülebilir (BirdLife International, 2008a). Kuşlar, besin döngüsü, biyolojik ayrışma, haşere kontrolü, bitkilerde döllenme ve tohum ayrımı gibi birçok önemli ekosistem hizmetleri sunmaktadır (Şekercioğlu, 2006). Göçmen kuşlar farklı mevsimleri farklı coğrafyalarda periyodik ve düzenli bir şekilde geçiren kuş türlerinden oluşan bir gruptur. Her sene dünyaca 50 milyar kuşun göç ettiği tahmin edilir. Bunlardan yaklaşık 5 milyarı Avrupa ile Afrika arasında göç eder. (Anonim, 2016) Milyarlarca kuş her yıl üreme ve kışlama bölgeleri kuzey ve güney yarımküre arasında (İlkbaharda üremek için kuzeye, sonbaharda ise ülkemizin güneyindeki kışlama alanlarına) uzun yolculuklar yaparlar. Kış aylarında havaların soğumasıyla, kuşların besin bulması zorlaşır ve bu konuda aralarında rekabet artar. Bu sebeple Kuzey Yarımküre’de üreyen göçmen kuşlar, her sonbaharda Güney Yarımküre’ye doğru göç hareketine girişir. Güney daha sıcak ve besin bakımından daha zengin olduğundan iyi bir kışlama alanı teşkil eder. İlkbaharın başlamasıyla da güneyden kuzeye dönüş göçüne başlarlar. İlkbaharda kuzey bölgeleri kuş akınlarına uğrar. Göçmen kuşların mesafeler kat ederek yaptığı yolculuk ekolojik denge ve insanlar için hayati değer taşır. Baharda milyonlarca böcek, bitkiler üzerine yumurta bırakır. Bunlardan çıkan tırtıllar, kuşlar tarafından yenilerek kontrol altında tutulur. Çeşitli böcek larvalarını, nimflerini, ergin yumurtalarını yiyerek mutlak bir kıtlığın önüne geçerler. 34 7-5. Kuş Halkalama Kuş türlerinin hareketlerini, göçlerini izlemek ve yayılışlarını saptamak, popülasyonlarını izlemek gibi amaçlarla kuşun çok ince ağlarla yakalanmasından sonra, tür, yaş ve cinsiyet gibi bilgilerin kayıt edilerek kimlik niteliği taşıyan, hafif, paslanmaz, alüminyum halkaları kuşların bacağına takılması işlemidir.

Halkalama çalışmaları, kuşların yaşamları ile ilgili birçok bilinmeyeni ortaya çıkarmak üzere tüm dünyada yüzyılı aşkın bir süredir uygulanan yaygın bir yöntemdir. Bu yöntemle, temelde kuşların göçleri (kuş türlerinin göç stratejileri, konaklama, kışlama ve üreme alanları, göç takvimleri, fizyolojileri) ve popülasyon dinamikleri (kaç yıl yaşadıkları, üreme ve hayatta kalma başarıları, ilk üreme yaşları, kaç yaşına kadar üremeye devam ettikleri, genç bireylerin dağılma oranları) araştırılmaktadır. Ayrıca, tüm dünyada standart yöntemlerle yapılan ve her yıl tekrarlanan halkalama çalışmaları ile kuş popülasyonlarındaki değişimler takip edilebilmekte ve türlerin korunmasına yönelik kararlar alınabilmektedir. Özellikle göçmen kuşlarla ilgili koruma çalışmaları açısından, türlerin ya da popülasyonların üreme, konaklama, kışlama alanlarıyla ilgili bilgiler ve popülasyonların hayatta kalma başarıları ile ilgili veriler büyük önem taşmaktadır.

8- Iğdır’ın Yaban Hayatı

8-1. Aras Havzasında Yaşayan Akbabalar Akbabalar, kuşların ekolojik işlevlerinin son halkasını oluşturmalarının yanı sıra doğada ölmüş ve çürümeye başlamış canlıları tüketerek, çürükçül bakterilerin ve mikropların ortama yayılmasını önler (Anonim, 2009).

Akbabalar hayvan leşleri, çöpler, diğer kuşların yumurtaları, ufak omurgalılar ve küçük böceklerle beslenir. Dünyadaki nüfusu hızla düşen küçük akbaba ülkemizde hala düzenli olarak üremektedir; fakat küçük akbaba Türkiye’deki tüm kuş türleri arasında durumu küresel boyutta en hızla kötüye giden kuş türüdür. Kars ve Iğdır illerindeki Arpaçay kanyonu ve Aras vadisi küçük akbabanın Doğu Anadolu bölgesindeki önemli yaşama alanları arasındadır, Ekolojik hayati öneme sahip olan Akbabalar popülasyonlarının yoğun baskı altında olması nedeniyle türleri yok olmakla karşı karşıyadır (Anonim, 2011).

8-1-1. Kara Akbaba (Cinereous vulture) 98–100 cm boyunda, 250–295 cm kanat açıklığındadır. Ağırlığı 7 ila 12,5 kg. arasındadır, bu ağırlıkla dünyada uçabilen en ağır kuşlardan biri olma özelliğinde, Yüksek dağlarda, geniş ormanlarda yuvalarını yapar, genellikle uçurum kıyılarını tercih eder. Tüylerinin hepsi koyu kahverengi renklidir. Dişi kısmen daha büyük ve ağırdır (Brown, L. Amadon, D. 1989). 35 8-1-2. Kızıl Akbaba (Griffon vulture) 95-110 cm boyunda, 230-265 kanat açıklığındadır. Ağırlığı 6 ila 10 kg. arasındadır. Kel başları, geniş kanatlarıyla ve kısa kuyruklarıyla, Beyaz yakalı bir boğazı ve renkli bir gagası vardır. Vücudun diğer tüyleri ve kanatlar koyu renkli tüylerle kaplıdır (Anonim, 2011b). Dişiler erkeklerden daha küçüktür (Brown, L. Amadon, D. 1989). Diğer akbabalar gibi leş yiyerek beslenirler. Çoğunlukla açık arazilerdeki ölü hayvanları sürüler halinde bulup yerler. Yuvalarını uçurum kenarlarına, sarp yerlere yaparlar. Genellikle tek yumurta yaparlar. (Anonim, 2011b). 8-1-3. Sakallı Akbaba (Bearded vulture) Diğer akbabalardan farklı olarak, sakallı akbabalar kel değildir. Oldukça büyük kuşlardır ve 95–125 cm boyunda, 235–280 cm kanat açıklığındadır (Anonim, 2012) uçuşları sırasında görülen bu özellikleriyle de diğer akbabalardan ayrılırlar, Ağırlıkları 5 ila 7 kg arasındadır. Yetişkinler, kabarık baş ve boyunludur; başta, türe “sakallı” adını veren siyah bir bıyık bulunur. Kuyruk ve kanatlar gridir. Genç bireyler tamamen koyu renktir, ergin tüylerine kavuşması yaklaşık 5 yıl alır, diğer akbabalar gibi leşle beslenirler. Yuvaları dik uçurum kenarlarında bulunur, yuvaya 1 ila 2 yumurta bırakıp, kuluçkaya yatarlar, Yumurtalar bahar başlangıcında çatlar (Anonim, 2011c). Yavruların başı siyahımsı, uçma ve kanat telekleri ergininkinden daha soluktur. (Anonim, 2014a) 8-1-4. Küçük Akbaba (Egyptian vulture) Türkiye ve Avrupa’daki en küçük akbabadır. 60-70 cm boyunda, 155-180 cm kanat açıklığında, Gövdesi ve kanat örtüleri beyaz, kanat telekleri siyahtır. Leşlerin diğer akbabalardan kalan kısmı ile çöplük ve mezbahalardaki atıklarla beslenir (Anonim, 2011d). Akbabalar sınıfının tek göç eden türüdür. 9- Sumaymunu (Myocastor coypus) Türkiye’de yayılış gösteren en büyük kemirici türlerinden birisi olan Myocastor coypus Güney Amerika’dan dünyanın çeşitli bölgelerine kürkünden faydalanmak amacıyla yerleştirilmiştir. Batıda Edirne ve civarında, doğuda ise Kars, Iğdır ve muhtemelen Ardahan’da yayılış göstermektedir. Iğdır ilinin Karakoyunlu, Aralık ilçelerinde ve Aras nehrinde yayılış göstermektedir. Yarı-sucul bir yaşama uyum sağlamış bir kemirgen olup arka ayakları perdelidir. Ön ayaklarında perde bulunmaz. Ayakları 5 parmaklıdır. Dış görünüşü bakımından sıçan benzeri, silindirik, uca doğru sivri bir kuyruğa sahiptir. Kafatası büyüktür ve zygomatik yaylar dışa doğru genişlemiştir. Ağız etrafı ve çenesi beyaz kıllarla kaplıdır. Önde iki tane portakal renkli kesici diş yer alır. Ağzı kapalı olsa bile bu kesici dişler görülebilir. Myocastor coypus’nun üreme kapasitesi çok yüksektir (1-13 embriyo oluşur, 3-5 yavru meydana gelir). Erginler büyük yapılı olmasıyla ayırt edilir. Tam gelişmiş erkekler 7 kg’ın üzerindedir. 36 10- Araptavşanı (Allactaga williamsi) Kemirgenler sınıfından olan Araptavşanı, ayakları kanguruyu, kulakları tavşanı, vücudu fareyi andıran iri gözleri, rengi koyu sarımsı kahverenginde yumuşak kürkü ve 7-8 santimlik vücudunun yaklaşık iki katı uzunluğunda kuyruğa sahiptir. Kuyruğu, havadayken vücut dengesini sağlar. Gececi bir kemirgen türüdür. Gündüz pek görünmez. Bitki örtüsü cılız ya da bozulmuş, seyrek otlu, zemini sert, 350-2600 metre yüksekliğe kadarki alanlarda yaşarlar. Yuvasını toprağın üzerinde yapar. Kış uykusuna yatar, ilkbahar ortalık ısınıncaya kadar derin uykusundan uyanmaz. Bitki tohumları, kökler ve böcek kurtçuklarıyla beslenir. Arka ayaklarından çok kısa olan ön ayaklarını besinleri tutmak için kullanır. 11- Leylek (Ciconia ciconia) Iğdır’ın simgesi haline gelen göçmen bir kuş olan leylekler, ilin ikliminin mikroklima özellik göstermesi nedeniyle kış aylarında bile görülmekte ve ilkbahar döneminde üremektedirler. Tarımsal araziler ve sulak alan yakınındaki yerleşim yerleri, çatı, baca, direk ve ağaçlarda yaklaşık 250- 300 kg ağırlığında yuva yapar. 12- Iğdır Çöl Faresi (Meriones dahli) Memeliler sınıfı, 29 takıma bağlı yaklaşık 5400 türden oluşmaktadır (Wilson ve Reeder, 2005). Memeliler büyük bir form çeşitliliğine sahip olup; uçma, yüzme, koşma, kazma ve sıçrama gibi değişik hareket biçimleri sayesinde çok farklı habitatlara yayılmışlardır. Memelilerde taksonomik özelliklerin belirlenmesinde baş iskeleti, diş ve karyolojik özellikler sıklıkla grupları ayırmada kullanılır. Rodentia (kemirgenler) memelilerin en büyük takımıdır. 33 familya, 481 cins ve yaklaşık 2.277 tür içermekte (Wilson and Reeder, 2005) ve bu sayı dünyadaki memeli biyoçeşitliliğinin % 42’sine karşılık gelmektedir. Iğdır ili Aralık ilçesi civarında tespit edilen ve nadir bulunan bu tür, kumluk, seyrek çalı benzeri ağaçlık alanların bulunduğu, yaklaşık 800-900 m rakımlı alanları tercih etmektedirler. Meriones dahli türünün Iğdır-Aralık Ağrı Dağı eteklerindeki uygun habitatlarda üremektedirler. Iğdır ilinin de içerisinde yer aldığı Kafkaslar bölgesi, dünyadaki biyolojik çeşitliliğin korunmasında öncelikli alanlardan birisi olarak değerlendirilmektedir. Bölge WWF (2008) tarafından önemli memeli hayvan alanı olarak belirlenmiştir. Dış görünüşleri ve alışkanlıkları bakımından farelere benzerler. Gözler iri, burun ucu sivri, kuyruk vücut kadar veya daha uzundur. Genellikle kuyruğun üçte biri tüylüdür. Ayaktabanları kıllarla kaplıdır. Çöl faresi büyük sıçana benzeyen farelerdir. Sırt tarafı sarımsı kahverengi karın beyazdır. Kuyruk uzunluğu değişkendir ve baş ve beden uzunluğunun %85’inden daha uzundur. Kuyruk tamamen kıllı uç kısmı, genellikle siyah püsküllüdür. Kürk normalde çok yumuşak, fakat bazen kısa ve sert olabilir. Arka ayak dar, taban seyrek veya tamamen kıllı ya da çıplaktır. 37 38 Aras Kuş Cennetinde Ender Görülen Rastlantısal Kuş Türleri

39 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

2720 Accipiter badius Şikra Shikra Kamil Horomádka

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Accipitriformes Takım: (Gündüz yırtıcıları)

Accipitridae Familya: (Atmacagiller)

Cins: Accipiter

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Phalaropus Deniz Red-necked 5640 Cenk POLAT lobatus Düdükçünü Phalarope

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Charadriiformes Takım: (Yağmur kuşları)

Scolopacidae Familya: (Çullukgiller)

Cins: Phalaropus

40 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

12560 Iduna caligata Küçük Mukallit Booted Warbler Murat SALTIK

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sylviidae Familya: (Ötleğengiller)

Cins: Iduna

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Sylvia Sardinian 12670 Maskeli Ötleğen Mustafa AKÇA melanocephala Warbler

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sylviidae Familya: (Ötleğengiller)

Cins: Sylvia

41 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Sylvia Eastern 12722 Akgözlü ötleğen Yakup ŞAŞMAZ crassirostris Orphean Warbler

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sylviidae Familya: (Ötleğengiller)

Cins: Sylvia

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Phylloscopus Yellow-browed 13000 Sarıkaşlı Çıvgın Berkan DEMİR inornatus Warbler

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sylviidae Familya: (Ötleğengiller)

Cins: Phylloscopus

42 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Phylloscopus 13030 Esmer çıvgın Dusky Warbler Berkan DEMİR fuscatus

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sylviidae Familya: (Ötleğengiller)

Cins: Phylloscopus

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Akyanaklı 14410 Poecile lugubris Sombre Tit Mehmet KUTLUK Baştankara

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Paridae Familya: (Baştankaragiller)

Cins: Parus

43 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Lanius Büyük 15200 Northern Shrike Cenk POLAT excubitor Örümcekkuşu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Laniidae Familya: (Örümcekkuşugiller)

Cins: Lanius

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Emberiza Akbaşlı 18560 Pine Bunting Alihan AKTÜRK leucocephalos Kirazkuşu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Emberizidae Familya: (Kiraz kuşugiller)

Cins: Emberiza

44 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Emberiza Küçük 18740 Little Bunting Berkan DEMİR pusilla Kirazkuşu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Emberizidae Familya: (Kiraz kuşugiller

Cins: Emberiza

ras Kuş Cennetinde Ender görülen rastlantısal kuş türleri, 2006-2017 Ayılları arasında halkalanan 183 kuş türünün % 6’ sını oluşturmaktadır.

45 - Barındırdığı en az 276 kuş türü ile Türkiye’deki kuş türlerinin %58’inin yaşadığı, - Sadece 10 km2 bir alan içinde farklı 9 ayrı habitat yani yaşam alanının bulunduğu, - Ülkemizde Samsun-Adana hattının doğusunda en kuş türünün kaydedildiği, - Sadece 11 yılda Türkiye’deki 818 omurgalı kara hayvanı türünün %52’sinin kaydedildiği, - Dünya çapında nesli tehlikede ve tehlikeye yakın en az 34 canlı türünün yaşadığı, - Halkalanan 85.000’den fazla kuşun 3 kıtada düzinelerce ülkeden göç ettiği, - Kuşların konaklama, beslenme ve üremeleri için dünya çapında kritik öneme sahip olduğu bir sulak alandır.

46 Aras Kuş Cennetinde Göç Etmeyen Kuş Türleri

47 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

1220 Ardea cinerea Gri Balıkçıl Grey Heron Mete TÜRKOĞLU

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Pelecaniformes Takım: (Pelikansılar)

Ardeidae Familya: (Balıkçılgiller)

Cins: Ardea

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Tadorna 1710 Angıt Ruddy Shelduck Mete TÜRKOĞLU ferruginea

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Anseriformes Takım: (Kazsılar)

Anatidae Familya: (Ördekgiller)

Cins: Tadorna

48 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Circus Eurasian 2600 Saz Delicesi Çağan H. Şekercioğlu aeruginosus Marsh-Harrier

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Accipitriformes Takım: (Gündüz yırtıcıları)

Accipitridae Familya: (Atmacagiller)

Cins: Circus

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Eurasian 2690 Accipiter nisus Atmaca Çağan H. Şekercioğlu Sparrowhawk

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Accipitriformes Takım: (Gündüz yırtıcıları)

Accipitridae Familya: (Atmacagiller)

Cins: Accipiter

49 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Common 2870 Buteo buteo Şahin Mete TÜRKOĞLU Buzzard

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Accipitriformes Takım: (Gündüz yırtıcıları)

Accipitridae Familya: (Atmacagiller)

Cins: Buteo

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Falco Eurasian 3040 Kerkenez Çağan H. Şekercioğlu tinnunculus Kestrel

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Falconiformes Takım: (Gündüz yırtıcı kuşları)

Falconidae Familya: (Doğangiller)

Cins: Falco

50 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Rallus 4070 Su Kılavuzu Water Rail Çağan H. Şekercioğlu aquaticus

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Gruiformes Takım: (Turnamsılar)

Rallidae Familya: (Yelvegiller)

Cins: Rallus

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Gallinula Eurasian 4240 Saz tavuğu Çağan H. Şekercioğlu chloropus Moorhen

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Gruiformes Takım: (Turnamsılar)

Rallidae Familya: (Yelvegiller)

Cins: Gallinula

51 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

4290 Fulica atra Sakarmeke Eurasian Coot Mustafa AKÇA

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Gruiformes Takım: (Turnamsılar)

Rallidae Familya: (Yelvegiller)

Cins: Fulica

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

6650 Columba livia Kaya Güvercini Rock Pigeon Gökhan İ.ÇÜNGÜR

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Columbiformes Takım: (Güvercinler)

Columbidae Familya: (Güvercingiller)

Cins: Columba

52 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Streptopelia Eurasian Süleyman Kenan 6840 Kumru decaocto Collared-Dove ÇÜNGÜR

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Columbiformes Takım: (Güvercinler)

Columbidae Familya: (Güvercingiller)

Cins: Streptopelia

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Kulaklı Orman 7670 Asio otus Long-eared Owl Bülent BOZ Baykuşu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Strigiformes Takım: (Gece yırtıcı kuşları)

Strigidae Familya: (Baykuşgiller)

Cins: Asio

53 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Common 8310 Alcedo atthis Yalıçapkını Çağan H. Şekercioğlu Kingfisher

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Coraciiformes Takım: (Gökkuzgunları)

Alcedinidae Familya: (Yalıçapkınıgiller)

Cins: Alcedo

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Dendrocopos Alaca Syrian 8780 Çağan H. Şekercioğlu syriacus Ağaçkakan Woodpecker

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Piciformes Takım: (Ağaçkakanlar)

Picidae Familya: (Ağaçkakangiller)

Cins: Dendrocopos

54 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

9720 Galerida cristata Tepeli Toygar Crested Lark Mustafa AKÇA

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Alaudidae Familya: (Toygargiller)

Cins: Galerida

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Ak 10200 Motacilla alba White Wagtail Mustafa AKÇA Kuyruksallayan

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Motacillidae Familya: (Kuyruksallayangiller)

Cins: Motacilla

55 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Prunella 10840 Dağbülbülü Dunnock Çağan H. Şekercioğlu modularis

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Prunellidae Familya: (Dağ bülbülügiller)

Cins: Prunella

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Eurasian 11870 Turdus merula Karatavuk Mustafa AKÇA Blackbird

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Turdidae Familya: (Karatavukgiller)

Cins: Turdus

56 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

12200 Cettia cetti Kamış Bülbülü Cetti's Warbler Çağan H. Şekercioğlu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sylviidae Familya: (Ötleğengiller)

Cins: Cettia

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Büyük 14640 Parus major Great Tit Çağan H. Şekercioğlu Baştankara

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Paridae Familya: (Baştankaragiller)

Cins: Parus

57 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

14810 Sitta neumayer Kaya Sıvacısı Rock Nuthatch Berkan DEMİR

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sittidae Familya: (Sıvacı kuşugiller)

Cins: Sitta

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Remiz Eurasian 14900 Çulha Kuşu Çağan H. Şekercioğlu pendulinus Penduline-Tit

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Remizidae Familya: (Çulha kuşugiller)

Cins: Remiz

58 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Eurasian 15490 Pica pica Saksağan Çağan H. Şekercioğlu Magpie

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Corvidae Familya: (Kargagiller)

Cins: Pica

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Corvus Eurasian 15600 Küçük Karga Yakup ŞAŞMAZ monedula Jackdaw

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Corvidae Familya: (Kargagiller)

Cins: Corvus

59 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

European 15820 Sturnus vulgaris Sığırcık Çağan H. Şekercioğlu Starling

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Sturnidae Familya: (Sığırcıkgiller)

Cins: Sturnus

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Passer 15910 Serçe House Sparrow Çağan H. Şekercioğlu domesticus

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Passeridae Familya: (Serçegiller)

Cins: Passer

60 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Passer Eurasian Tree 15980 Ağaç Serçesi Orhun H. ÇÜNGÜR montanus Sparrow

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Passeridae Familya: (Serçegiller)

Cins: Passer

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Petronia 16040 Kaya Serçesi Rock Petronia Mehmet Ali ÖKTEM petronia

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Passeridae Familya: (Serçegiller)

Cins: Petronia

61 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Carduelis European 16530 Saka Çağan H. Şekercioğlu carduelis Goldfinch

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Fringillidae Familya: (İspinozgiller)

Cins: Carduelis

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Linaria 16600 Ketenkuşu Eurasian Linnet Berkan DEMİR cannabina

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Fringillidae Familya: (İspinozgiller)

Cins: Carduelis

62 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

18600 Emberiza cia Kaya Kirazkuşu Rock Bunting Mustafa AKÇA

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Emberizidae Familya: (Kiraz kuşugiller)

Cins: Emberiza

Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Emberiza Bataklık 18770 Reed Bunting Mustafa AKÇA schoeniclus Kirazkuşu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Passeridae Familya: (Serçegiller)

Emberizidae Cins: (Kiraz kuşugiller)

63 Euring Bilimsel Türkçe English Fotoğraf

Emberiza 18820 Tarla Kirazkuşu Corn Bunting Mustafa AKÇA calandra

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Sınıf: Aves (Kuşlar)

Passeriformes Takım: (Ötücü kuşlar)

Emberizidae Familya: (Kiraz kuşugiller)

Cins: Emberiza

ras Kuş Cennetinde ve Iğdır genelinde görülen göç etmeyen kuş Atürleri, 2006-2017 yılları arasında halkalanan 183 kuş türünün % 18’ ini oluşturmaktadır.

64 Iğdır’ın Endemik Florası

65 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Jurinella moschus (Habl.) ssp Ağrıdağı gazan Asteraceae Topluçiçekgiller pinnatisecta (Boiss.) Danina & Davis var.ağrıdağensis Y.Z kulpu Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 2500-3500

Çiçekleme 6-7-8 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Yemlik, gilekoçik, Asteraceae Topluçiçekgiller Scorzonera semicana DC. gizer

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 900-1700

Çiçekleme 4-5-6 Ayları:

Endemizm: E

66 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Asteraceae Topluçiçekgiller Scorzonera hieraciifolia Dedesakalı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1700

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Boraginaceae Hodangiller Onosma nigricaule H. Riedi Sormuk

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Tek yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1200-2200

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

67 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Boraginaceae Hodangiller Onosma procerum Boiss. Emzik otu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 2300

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Erysimum alpestre Brassicaceae Hardalgiller Kaplan pençesi Kotschy ex Boiss.

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1300-2400

Çiçekleme 4-5-6-7 Ayları:

Endemizm: E

68 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Brassicaceae Hardalgiller İsatis candolleana Boiss. Boya otu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-2000

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Campanulaceae Çançiçeğigiller Campanula troegerae Damboldt Artvin çan çiçeği

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Tek yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1500

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

69 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Lonicera caucasica Pallas subsp. Caprifoliaceae Hanımelidiller Kafkas hanımeli orientalis (Lam.) Chamb.& Long .

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Çalı Formu:

Yükseklik: 1800

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Caryophyllaceae Karanfilgiller Dianthus artwinensis Artvin karanfili

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1100-1500

Çiçekleme 6 Ayları:

Endemizm: E

70 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Eğik Caryophyllaceae Karanfilgiller Silene inclinata Hub.-Mor. yapışkan otu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1400

Çiçekleme 6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Convolvulus galaticus Boz tarla Convolvulaceae Sarmaşıkgiller Rostan ex Choısy sarmaşığı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 900-1200

Çiçekleme 5-6-7-8 Ayları:

Endemizm: E

71 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Crassulaceae Damkoruğugiller Rosularia chrysantha (Boiss.) Tahkt. Parmak otu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1700-2400

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Euphorbiaceae Sütleğengiller Euphorbia myrsintes L. Yatık sütleğen

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1300-1650

Çiçekleme 4-5 Ayları:

Endemizm: E

72 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Fabaceae Baklagiller Astragalus aduncus Willd. Kançalı geven

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1700

Çiçekleme 4-5-6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Fabaceae Baklagiller Astragalus antalyensis Antalya geveni

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1300-1900

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

73 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Astragalus davisii Chamb.et Fabaceae Baklagiller Davisii geveni Matthews.

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1800-2600

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Astragalus eriocephalus Willd. Fabaceae Baklagiller Çok başlı geven subsp. eriocephalus Willd.

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Çalı Formu:

Yükseklik: 2100-2400

Çiçekleme 6-7-8 Ayları:

Endemizm: E

74 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Astragalus cedreticola Kırmızı çiçekli Fabaceae Baklagiller A. Duran & Podlech geven

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 800

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Astragalus chaldiranicus Kit Tan & Fabaceae Baklagiller Çaldıran geveni Sorger

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 2400

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

75 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Fabaceae Baklagiller Astragalus pinetorum Boiss. Orman geveni

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1100-1200

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Fabaceae Baklagiller Astragalus fumosus Geven

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1500

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

76 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Astragalus vesicaris L.subsp. Ağrı Dağı Fabaceae Baklagiller ağrıdağensis Y.Z. Geveni

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1900

Çiçekleme 6 Ayları:

Endemizm: Yeni tür

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Fabaceae Baklagiller Trifolium davissi Hossain Davis üçgülü

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1500-2000

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

77 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Fabaceae Baklagiller Lathyrus karsıanus P.H.Davis Kars Mürdümüğü

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1100-1200

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Fabaceae Baklagiller Onobrychis araxina Schisch. Aras korungası

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1300-1800

Çiçekleme 7-8 Ayları:

Endemizm: E

78 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Lamium maculatum L.var.villosifolium Lamiaceae Ballıbabagiller Tüylü ballıbaba R.Mill.

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1400-2500

Çiçekleme 6-7-8 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Lamiaceae Ballıbabagiller Nepeta racemosa L. . Kedi nanesi

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1700

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

79 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Kekik, Kekotu, Lamiaceae Ballıbabagiller Thymus transcaucasicus Ronniger Keklik otu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Yarı çalı Formu:

Yükseklik: 1200-2250

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: Nadir

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Lamiaceae Ballıbabagiller Salvia huberi Helge Ada çayı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1100-2200

Çiçekleme 5-6-7-8 Ayları:

Endemizm: E

80 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe Scutellaria orientalis subsp. Lamiaceae Ballıbabagiller santolinoides (Hausskn.ex Bornm.) Doğu adaçayı Edmondson Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 800-1330

Çiçekleme 5-6-7 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Stachys iberica Bieb.subsp.iberica Lamiaceae Ballıbabagiller Dağ çayı var.densipilosa Bhattacharjee

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1200-1800

Çiçekleme 5-6-7 Ayları:

Endemizm: E

81 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Allium ağrıdağensis(armenum) Ağrı dağı Liliaceae Zambakgiller Boiss.&Kotschy. Et Y.Z. sarımsağı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1200-2000

Çiçekleme 7-8 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Liliaceae Zambakgiller Allium balansae Balansae soğanı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1600

Çiçekleme 7-8 Ayları:

Endemizm: E

82 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Liliaceae Zambakgiller Allium incisum Fomin Kaya soganı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1650-1800

Çiçekleme 7-8 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Linaceae Zambakgiller Bellevalia gracillis Feinbrun Dağ sümbülü

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1500-1700

Çiçekleme 5-6 Ayları:

Endemizm: E

83 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Papaver apokrinomenon Çöl lalesi Papaveraceae Haşhaşgiller Fedde Kel lale

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1900

Çiçekleme 7 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Papaveraceae Haşhaşgiller Papaver dubium L. Meşkük haşhaşı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1700

Çiçekleme 4-5 Ayları:

Endemizm: E

84 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Papaver fugax Poidet var. Papaveraceae Haşhaşgiller Kıllı gelincik Platydicus Cullen

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: İki yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1700-2000

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

At geveni, Ağrı Plumbaginaceae Dişotugiller Acantholimon calvertii dağı Çoban yastığı

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Çalı Formu:

Yükseklik: 1300-2600

Çiçekleme 7-8 Ayları:

Endemizm: E

85 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Ranunculus unguis -cati Davis subsp. Ağrı Dağı kaymak Ranunculsceae Düğünçiçeğigiller ağridağensis Y.Z.. çiçeği

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 2300

Çiçekleme 6-7-8 Ayları:

Endemizm: Yeni

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Rosaceae Gülgiller Rosa dumalis Bechst. Yabani gül,

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Çalı Formu:

Yükseklik: 1200

Çiçekleme 6 Ayları:

Endemizm: E

86 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Pyrus salicifolia Pallas var. Rosaceae Gülgiller Doğu armudu Serrulata Browwicz

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Ağaç Formu:

Yükseklik: 1400-2000

Çiçekleme 4-5 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Alpin Rosaceae Gülgiller Potentilla anatolica Peşmen beş parmak otu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1900-3000

Çiçekleme 6-7-8-9 Ayları:

Endemizm: E

87 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe Ağrı dağı Linaria genistifolia L.Subsp. Scrophulariaceae Sıracotugiller katırtırnağımsı ağrıdağensis Y.Z. nevruz otu Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: İki yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1700

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: Yeni tür

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Melampyrum arvense L. var. Artvin Scrophulariacea Sıracotugiller Elatius Boiss. melampirumu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Tek yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 850-2100

Çiçekleme 5-6-7-8-9 Ayları:

Endemizm: E

88 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe Verbascum songaricum Schrenk ex Yarıkayıcı Scrophulariaceae Sıracotugiller Fisch.et Mey.subsp. subdecurrens Orta Asya Hub.Mor. Sığır Kuyruğu Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: İki yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-2000

Çiçekleme 6-7 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Verbascum Mor Scrophulariaceae Sıracotugiller helianthemoides Hub. sığır kuyruğu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: İki yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-1800

Çiçekleme 5-6-7-8 Ayları:

Endemizm: E

89 Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Verbascum wiedemannianum Mavi çiçekli Scrophulariaceae Sıracotugiller Fisch.et.Mey. sığırkuyruğu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: İki yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1600

Çiçekleme 6 Ayları:

Endemizm: E

Family (Latince) Family (Türkçe) Bitkinin Adı Türkçe

Scrophulariacea Sıracotugiller Veronica multifida Bulağ otu

Bilimsel sınıflandırma (Scientific classification)

Yaşı: Çok yıllık

Hayat Otsu Formu:

Yükseklik: 1000-2000

Çiçekleme 4-5-6-7 Ayları:

Endemizm: E

90 engin bitki örtüsüne sahip olan Iğdır’da yaklaşık 1.000-1.100 Z(Türkiye Flora varlığının yaklaşık % 8-9’unu) tür bitki bulunduğu tahmin edilmektedir. Şimdiye kadar Ağrı Dağı’nda 55 familya, 204 cins ve 386 takson çalışıl- mış olup 52 endemik takson yer almaktadır.

91 ahşi yaşamda biyoçeşitliliğin devamı doğrudan besin zincirine Vbağlıdır. Dünya’nın heryerinde besin zinciri tüm canlı organizmaların hayatta kalabilmesi ve çeşitliliğin devamı açısından önem arz etmektedir. Vahşi doğada besin zinciri bakımından, canlı bir organizmanın hayatta kalabilmesi diğer organizmaların varlığı ile ilişkilidir. Örneğin, kuşlar böceklerle, yılanlar farelerle beslenmektedir. Böcekler, doğada bitkilerin tozlaşması bakımından önemli bir rol oynamaktadır. Bununla birlikte, besin zincirinin yetersiz olması canlıların üremesinde bazı dengesizliğe yol açabilmektedir. Bu durum, doğal dengenin sağlanması açısından önemlidir.

92 Iğdır’ın Yaban Hayatı

93 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Allactaga williamsi Araptavşanı Williams Jerboa Mete TÜRKOĞLU

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Dolichophis schmidti Kırmızı Yılan Schmidt's Whip Snake Mesut ALKIZIL

94 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Erinaceus concolor Kirpi Southern White-breasted Hedgehog Mete TÜRKOĞLU

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Oryctes nasicornis Gergedanböceği European rhinoceros beetle Mete TÜRKOĞLU

95 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Meriones dahli Iğdır Çölfaresi Dahl’ s Jird Mete TÜRKOĞLU

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Aegypius monachus Kara akbaba Cinereous Vulture Mete TÜRKOĞLU (Fotokapan)

96 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Gyps fulvus Kızıl akbaba Griffon Vulture Mete TÜRKOĞLU

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Martes foina Kaya Sansarı Beech Marten Mete TÜRKOĞLU

97 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Myocastor coypus Sumaymunu Coypu-Nutria Mete TÜRKOĞLU

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Canis lupus Kurt Grey Wolf Mete TÜRKOĞLU(Fotokapan)

98 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Natrix natrix Avrupa Su Yılanı,Küpeli Yılan Dice Snake, Tessellated Water Snake Mesut ALKIZIL

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Pelophylax ridibundus Ova Kurbağası, Euroasian Marsh Frog, Esat Caner ÜNAL Bataklık Kurbağası Marsh Frog

99 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Falco naumanni Küçük kerkenez Lesser Kestrel Kübra DEMİR DOĞANAY

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Ciconia ciconia White Stork Leylek Kübra DEMİR DOĞANAY

100 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Paralaudakia caucasia Kafkas Keleri Caucasian Agama Hüseyin YILDIZ

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Felis chaus Saz Kedisi Jungle Cat Mesut ALKIZIL

101 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Vulpes vulpes Tilki Red Fox Mete TÜRKOĞLU

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Vipera lebetina Koca Engerek Levantine Viper Bülent MAVZER

102 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Cetonia aurata Altın Böcek Rose Chafer, Green Rose Chafer Hüseyin YILDIZ

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Bubo bubo Puhu Eurasian Eagle-Owl Mete TÜRKOĞLU

103 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Montivipera raddei Radde Dağ Engereği Radde’s Mountain Viper Bayram GÖÇMEN

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Eastern Spadefoot, Pelobates syriacus Toprak Kurbağası Bayram GÖÇMEN Syrian Spadefoot

104 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Phrynocephalus Topbaş Keler, Toad Agama Bayram GÖÇMEN horvathi Kurbağabaşlı Keler

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Xerotyphlops vermicularis Kör Yılan Worm Snake- Blind Snake Bayram GÖÇMEN

105 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Elaphe sauromates Sarı Yılan East-Four-lined Ratsnake Bayram GÖÇMEN

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Eremias pleskei Aras Kertenkelesi Transcaucasian Racerunner Bayram GÖÇMEN

106 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Eremias strauchi Step Kertenkelesi Strauch’s Racerunner Bayram GÖÇMEN

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Lacerta strigata Çizgili Yeşil Kertenkele Caspian Green Lizard Bayram GÖÇMEN

107 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Limenitis reducta Akdeniz Hanımeli Kelebeği Southern White Admiral Lale ÇAKTI

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Parnassius apollo Apollo Apollo Lale ÇAKTI

108 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Boloria graeca Balkan Menekşekelebeği Balkan Fritillary Lale ÇAKTI

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Brenthis daphne Böğürtlen Brentisi Marbled Fritillary Lale ÇAKTI

109 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Polyommatus corydonius Çokgözlü Yalancı Çilli False Chalk-hill Blue Lale ÇAKTI

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Vanessa cardui Diken Kelebeği Painted Lady Lale ÇAKTI

110 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Leptidea duponcheli Doğulu Narin Orman Beyazı Eastern Wood White Lale ÇAKTI

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Anthocharis gruneri Step Süslüsü Grüner's Orange Tip Lale ÇAKTI

111 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Pontia edusa Yeni Beneklimelek Eastern Bath White Lale ÇAKTI

Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Polygonia c-album Yırtık Pırtık Comma butterfly Lale ÇAKTI

112 Latince Türkçe İngilizce Fotoğraf Zegris eupheme Zegris Sooty Orange Tip Lale ÇAKTI

Türkiye’de bulunan 414 Kelebek türün 183 tanesi Iğdır ilinde kayıt altına alınmıştır. (http://www.kelebek-turk.com/city.php?id=76)

113 Iğdır İli ve Aras Nehri Kuş Cenneti Kuş Listesi Doç. Dr. Çağan H. Şekercioğlu No Latince Türkçe İngilizce 1 Tachybaptus ruficollis Küçük Batağan Little Grebe 2 Podiceps cristatus Bahri Great Crested Grebe 3 Podiceps grisegena Kızılboyunlu Batağan Red-necked Grebe 4 Podiceps nigricollis Karaboyunlu Batağan Black-necked Grebe 5 Phalacrocorax carbo Karabatak Great Cormorant 6 Phalacrocorax pygmeus Küçük Karabatak Pygmy Cormorant 7 Pelecanus onocrotalus Ak Pelikan White Pelican 8 Pelecanus crispus Tepeli Pelikan Dalmatian Pelican 9 Botaurus stellaris Balaban Eurasian Bittern 10 Ixobrychus minutus Küçük Balaban Little Bittern 11 Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı Black-crowned Night-Heron 12 Ardeola ralloides Alaca Balıkçıl Squacco Heron 13 Bubulcus ibis Sığır Balıkçılı Cattle Egret 14 Egretta garzetta Küçük Akbalıkçıl Little Egret 15 Ardea alba Büyük Akbalıkçıl Great White Egret 16 Ardea cinerea Gri Balıkçıl Gray Heron 17 Ardea purpurea Erguvani Balıkçıl Purple Heron 18 Ciconia nigra Kara Leylek Black Stork 19 Ciconia ciconia Leylek White Stork 20 Plegadis falcinellus Çeltikçi Glossy İbis 21 Platalea leucorodia Kaşıkçı Eurasian Spoonbill 22 Phoenicopterus ruber Flamingo Greater Flamingo 23 Cygnus olor Kuğu Mute Swan 24 Cygnus columbianus Küçük Kuğu Tundra Swan 25 Cygnus cygnus Ötücü Kuğu Whooper Swan 26 Anser albifrons Sakarca Greater White-fronted Goose 27 Anser anser Boz Kaz Graylag Goose 28 Tadorna ferruginea Angıt Ruddy Shelduck 29 Tadorna tadorna Suna Common Shelduck 30 Anas penelope Fiyu Eurasian Wigeon 31 Anas strepera Boz Ördek Gadwall 32 Anas crecca Çamurcun Eurasian Teal 33 Anas platyrhynchos Yeşilbaş Mallard 34 Anas acuta Kılkuyruk Northern Pintail 35 Anas querquedula Çıkrıkçın Garganey 36 Anas clypeata Kaşıkgaga Northern Shoveler 37 Netta rufina Macar Ördeği Red-crested Pochard 114 38 Aythya ferina Elmabaş Patka Common Pochard 39 Aythya nyroca Pasbaş Patka Ferruginous Duck 40 Aythya fuligula Tepeli Patka Tufted Duck 41 Melanitta fusca Kadife Ördek Velvet Scoter 42 Pernis apivorus Arı Şahini European Honey-buzzard 43 Elanus caeruleus Ak Çaylak Black-shouldered Kite 44 Milvus migrans Kara Çaylak Black Kite 45 Milvus milvus Kızıl Çaylak Red Kite 46 Haliaeetus albicilla Akkuyruklu Kartal White-tailed Eagle 47 Gypaetus barbatus Sakallı Akbaba Lammergeier 48 Neophron percnopterus Küçük Akbaba Egyptian Vulture 49 Gyps fulvus Kızıl Akbaba Griffon Vulture 50 Aegypius monachus Kara Akbaba Cinerous Vulture 51 Circaetus gallicus Yılan Kartalı Short-toed Snake-eagle 52 Circus aeruginosus Saz Delicesi Eurasian Marsh-Harrier 53 Circus cyaneus Gökçe Delice Hen Harrier 54 Circus macrourus Bozkır Delicesi Pallid Harrier 55 Circus pygargus Çayır Delicesi Montagu’s Harrier 56 Accipiter gentilis Çakırkuşu Northern Goshawk 57 Accipiter nisus Atmaca Eurasian Sparrowhawk 58 Accipiter brevipes Yoz Atmaca Levant Sparrowhawk 59 Accipiter badius Şikra Shikra 60 Buteo buteo Şahin Eurasian Buzzard 61 Buteo rufinus Kızıl Şahin Long-legged Buzzard 62 Buteo lagopus Paçalı Şahin Rough-legged Buzzard 63 Aquila pomarina Küçük Orman Kartalı Lesser Spotted Eagle 64 Aquila clanga Büyük Orman Kartalı Greater Spotted Eagle 65 Aquila nipalensis Bozkır Kartalı Steppe Eagle 66 Aquila heliaca Şah Kartal Imperial Eagle 67 Aquila chrysaetos Kaya Kartalı Golden Eagle 68 Hieraaetus pennatus Küçük Kartal Booted Eagle 69 Pandion haliaetus Balık Kartalı Osprey 70 Falco naumanni Küçük Kerkenez Lesser Kestrel 71 Falco tinnunculus Kerkenez Common Kestrel 72 Falco vespertinus Ala Doğan Red-footed Falcon 73 Falco columbarius Boz Doğan Merlin 74 Falco subbuteo Delice Doğan Eurasian Hobby 75 Falco biarmicus Bıyıklı Doğan Lanner Falcon 76 Falco cherrug Ulu Doğan Saker Falcon 77 Falco eleonorae Ada Doğanı Eleonorae’s Falcon 78 Falco peregrinus Gök Doğan Peregrine Falcon 115 79 Tetraogallus caspius Urkeklik Caspian Snowcock 80 Alectoris chukar Kınalı Keklik Chukar 81 Perdix perdix Çilkeklik Gray Partridge 82 Coturnix coturnix Bıldırcın Common Quail 83 Rallus aquaticus Su Kılavuzu Western Water Rail 84 Porzana porzana Benekli Sutavuğu Spotted Crake 85 Porzana parva Bataklık Sutavuğu Little Crake 86 Porzana pusilla Küçük Sutavuğu Baillon’s Crake 87 Crex crex Bıldırcın Kılavuzu Corncrake 88 Gallinula chloropus Saztavuğu Eurasian Moorhen 89 Porphyrio porphyrio Sazhorozu Purple Gallinule 90 Fulica atra Sakarmeke Eurasian Coot 91 Grus grus Turna Common Crane 92 Anthropoides virgo Telli Turna Demoiselle Crane 93 Haematopus ostralegus Poyrazkuşu Eurasian Oystercatcher 94 Himantopus himantopus Uzunbacak Black-winged Stilt 95 Recurvirostra avosetta Kılıçgaga Pied Avocet 96 Burhinus oedicnemus Kocagöz Eurasian Thick-knee 97 Glareola pratincola Bataklıkkırlangıcı Collared Pratincole 98 Charadrius dubius Küçük Halkalı Cılıbıt Little Ringed Plover 99 Charadrius hiaticula Halkalı Cılıbıt Ringed Plover 100 Charadrius alexandrinus Akça Cılıbıt Kentish Plover 101 Charadrius leschenaultii Büyük Cılıbıt Greater Sand Plover 102 Pluvialis squatarola Gümüş Yağmurcun Gray Plover 103 Vanellus spinosus Mahmuzlu Kızkuşu Spur-winged Lapwing 104 Vanellus gregarius Sürmeli Kızkuşu Sociable Lapwing 105 Vanellus leucurus Akkuyruklu Kızkuşu White-tailed Lapwing 106 Vanellus vanellus Kızkuşu Northern Lapwing 107 Calidris alba Ak Kumkuşu Sanderling 108 Calidris minuta Küçük Kumkuşu Little Stint 109 Calidris temminckii Sarıbacaklı Kumkuşu Temminck’s Stint 110 Calidris ferruginea Kızıl Kumkuşu Curlew Sandpiper 111 Calidris alpina Karakarınlı Kumkuşu Dunlin 112 Limicola falcinellus Sürmeli Kumkuşu Broad-billed Sandpiper 113 Calidris pugnax Döğüşkenkuş Ruff 114 Lymnocryptes minimus Küçük Su Çulluğu Jack Snipe 115 Gallinago gallinago Su Çulluğu Common Snipe 116 Gallinago media Büyük Su Çulluğu Great Snipe 117 Scolopax rusticola Çulluk Eurasian Woodcock 118 Limosa limosa Çamurçullğu Black-tailed Godwit 119 Numenius phaeopus Sürmeli Kervançulluğu Whimbrel 116 120 Numenius arquata Kervançulluğu Eurasian Curlew 121 Tringa erythropus Kara Kızılbacak Spotted Redshank 122 Tringa totanus Kızılbacak Common Redshank 123 Tringa stagnatilis Bataklık Düdükçünü Marsh Sandpiper 124 Tringa nebularia Yeşilbacak Common Greenshank 125 Tringa ochropus Yeşil Düdükçün Green Sandpiper 126 Tringa glareola Orman Düdükçünü Wood Sandpiper 127 Xenus cinereus Sarıbacaklı Düdükçün Terek Sandpiper 128 Actitis hypoleucos Dere Düdükçünü Common Sandpiper 129 Arenaria interpres Taşçeviren Ruddy Turnstone 130 Phalaropus lobatus Deniz Düdükçünü Red-necked Phalarope 131 Stercorarius parasiticus Korsanmartı Parasitic Jaeger 132 Larus ichthyaetus Büyük Karabaş Martı Great Black-headed Gull 133 Larus melanocephalus Akdeniz Martısı Mediterranean Gull 134 Hydrocoloeus minutus Küçük Martı Little Gull 135 Larus ridibundus Karabaş Martı Black-headed Gull 136 Larus genei İnce Gagalı Martı Slender-billed Gull 137 Larus fuscus Karasırtlı Martı Lesser Black-backed Gull 138 Larus armenicus Van Gölü Martısı Armenian Gull 139 Larus michahellis Gümüş Martı Yellow-legged Gull 140 Gelochelidon nilotica Gülen Sumru Gull-billed Tern 141 Sterna caspia Hazar Sumrusu Caspian Tern 142 Sterna sandvicensis Karagagalı Sumru Sandwich Tern 143 Sterna hirundo Sumru Common Tern 144 Sternula albifrons Küçük Sumru Little Tern 145 Chlidonias hybridus Bıyıklı Sumru Whiskered Tern 146 Chlidonias niger Kara Sumru Black Tern 147 Chlidonias leucopterus Akkanatlı Sumru White-winged Black Tern 148 Pterocles orientalis Bağırtlak Black-bellied Sandgrouse 149 Columba livia Kaya Güvercini Rock Dove 150 Columba oenas Gökçe Güvercin Stock Dove 151 Columba palumbus Tahtalı Common Wood-pigeon 152 Streptopelia decaocto Kumru Eurasian Collared-Dove 153 Streptopelia turtur Üveyik European Turtle-Dove 154 Streptopelia senegalensis Küçük Kumru Laughing Dove 155 Clamator glandarius Tepeli Guguk Great Spotted Cuckoo 156 Cuculus canorus Guguk Common Cuckoo 157 Tyto alba Peçeli Baykuş Barn Owl 158 Otus scops İshakkuşu European Scops-Owl 159 Bubo bubo Puhu Eurasian Eagle-Owl 160 Athena noctua Kukumav Little Owl 117 161 Strix aluco Alaca Baykuş Tawny Owl 162 Asio otus Kulaklı Orman Baykuşu Long-eared Owl 163 Asio flammeus Kır Baykuşu Short-eared Owl 164 Caprimulgus europaeus Çobanaldatan Eurasian Nightjar 165 Apus apus Ebabil Common Swift 166 Apus melba Ak Karınlı Ebabil Alpine Swift 167 Alcedo atthis Yalıçapkını Common Kingfisher 168 Merops persicus Yeşil Arıkuşu Blue-cheeked Bee-eater 169 Merops apiaster Arıkuşu European Bee-eater 170 Coracias garrulus Gökkuzgun European Roller 171 Upupa epops İbibik Eurasian Hoopoe 172 Jynx torquilla Boyunçeviren Eurasian Wryneck 173 Dendrocopos syriacus Alaca Ağaçkakan Syrian Woodpecker 174 Melanocorypha calandra Boğmaklı Toygar Calandra Lark 175 Melanocorypha bimaculata Küçük Boğmaklı Toygar Bimaculated Lark 176 Calandrella brachydactyla Bozkır Toygarı Short-toed Lark 177 Calandrella rufescens Çorak Toygarı Lesser Short-toed Lark 178 Galerida cristata Tepeli Toygar Crested Lark 179 Lullula arborea Orman Toygarı Wood Lark 180 Alauda arvensis Tarlakuşu Eurasian Skylark 181 Eremophila alpestris Kulaklı Toygar Horned Lark 182 Riparia riparia Kum Kırlangıcı Collared Sand Martin 183 Hirundo rupestris Kaya Kırlangıcı Eurasian Crag Martin 184 Hirundo rustica Kır Kırlangıcı Barn Swallow 185 Hirundo daurica Kızıl Kırlangıç Red-rumped Swallow 186 Delichon urbica Ev Kırlangıcı Common House-Martin 187 Anthus campestris Kır İncirkuşu Tawny Pipit 188 Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu Tree Pipit 189 Anthus pratensis Çayır İncirkuşu Meadow Pipit 190 Anthus cervinus Kızılgerdanlı İncirkuşu Red-throated Pipit 191 Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu Water Pipit 192 Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan Yellow Wagtail Sarı Başlı 193 Motacilla citreola Citrine Wagtail Kuyruksallayan 194 Motacilla cinerea Dağ Kuyruksallayanı Gray Wagtail 195 Motacilla alba Ak Kuyruksallayan White Wagtail 196 Hypocolius ampelinus Tırtılyiyen Gray Hypocolius 197 Cinclus cinclus Derekuşu White-throated Dipper 198 Troglodytes troglodytes Çitkuşu Northern Wren 199 Prunella modularis Dağbülbülü Dunnock 200 Prunella ocularis Sürmeli Dağbülbülü Radde’s Accentor

118 201 Prunella collaris Büyük Dağbülbülü Alpine Accentor 202 Cercotrichas galactotes Çalı Bülbülü Rufous-tailed Scrub-robin 203 Erithacus rubecula Kızılgerdan European Robin 204 Luscinia luscinia Benekli Bübül Thrush Nightingale 205 Luscinia megarhynchos Bülbül Common Nightingale 206 Luscinia svecica Buğdaycıl Bluethroat 207 Irania gutturalis Taş Bülbülü White-throated Robin 208 Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk Black Redstart 209 Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk Common Redstart 210 Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu Whinchat 211 Saxicola torquatus Taşkuşu Common Stonechat 212 Saxicola maurus Sibirya Taşkuşu Siberian Stonechat 213 Oenanthe isabellina Boz Kuyrukkakan Isabelline Wheatear 214 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Northern Wheatear 215 Oenanthe pleschanka Alaca Kuyrukkakan Pied Wheatear Kara Kulaklı 216 Oenanthe hispanica Black-eared Wheatear Kuyrukkakan 217 Oenanthe finschii Ak Sırtlı Kuyrukkakan Finsch’s Wheatear 218 Oenanthe xanthoprymna Kızılca Kuyrukkakan Red-tailed Wheatear 219 Monticola saxatilis Taşkızılı Rufous-tailed Rock-Thrush 220 Monticola solitarius Gökardıç Blue Rock-Thrush 221 Turdus torquatus Boğmaklı Ardıç Ring Ouzel 222 Turdus merula Karatavuk Eurasian Blackbird 223 Turdus pilaris Tarla Ardıcı Fieldfare 224 Turdus philomelos Öter Ardıç Song Thrush 225 Turdus iliacus Kızıl Ardıç Redwing 226 Turdus viscivorus Ökse Ardıcı Mistle Thrush 227 Cettia cetti Kamışbülbülü Cetti’s Warbler 228 Locustella naevia Çekirge Kamışçını Common Grasshopper-Warbler 229 Locustella fluviatilis Ağaç Kamışçını Eurasian River-Warbler 230 Locustella lusciniodies Bataklık Kamışçını Savi’s Warbler 231 Acrocephalus melanopogon Bıyıklı Kamışçın Moustached Warbler Acrocephalus 232 Kındıra Kamışçını Sedge Warbler schoenobaenus 233 Acrocephalus agricola Doğu Kamışçını Paddyfield Warbler 234 Acrocephalus dumetorum Kuzey Kamışçını Blyth’s Reed Warbler 235 Acrocephalus palustris Çalı Kamışçını Marsh Warbler 236 Acrocephalus scirpaceus Saz Bülbülü Reed Warbler 237 Acrocephalus arundinaceus Büyük Kamışçın Great Reed Warbler 238 Iduna pallida Ak Mukallit Olivaceous Warbler 239 Iduna caligata Küçük Mukallit Booted Warbler 240 Hippolais languida Dağ Mukallidi Upcher’s Warbler 119 241 Hippolais icterina Sarı Mukallit Icterine Warbler 242 Sylvia mystacea Pembe Göğüslü Ötleğen Menetries’s Warbler 243 Sylvia melanocephala Maskeli Ötleğen Sardinian Warbler 244 Sylvia nana Çöl Ötleğeni Asian Desert Warbler 245 Sylvia crassirostris Akgözlü Ötleğen Eastern Orphean Warbler 246 Sylvia nisoria Çizgili Ötleğen Barred Warbler Küçük Ak Gerdanlı 247 Sylvia curruca Lesser Whitethroat Ötleğen 248 Sylvia communis Ak Gerdanlı Ötleğen Common Whitethroat 249 Sylvia borin Boz Ötleğen Garden Warbler 250 Sylvia atricapilla Karabaşlı Ötleğen Eurasian Blackcap 251 Phylloscopus nitidus Yeşil Söğütbülbülü Green Warbler 252 Phylloscopus inornatus Küçük Söğütbülbülü Yellow-browed Warbler 253 Phylloscopus orientalis Boz Söğütbülbülü Eastern Bonelli’s Warbler 254 Phylloscopus sibilatrix Orman Söğütbülbülü Wood Warbler 255 Phylloscopus fuscatus Esmer Çıvgın Dusky Warbler 256 Phylloscopus sindianus Kafkas Çıvgını Mountain Chiffchaff 257 Phylloscopus collybita Çıvgın Chiffchaff 258 Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü Willow Warbler 259 Regulus regulus Çalıkuşu Goldcrest 260 Muscicapa striata Benekli Sinekkapan Spotted Flycatcher 261 Ficedula parva Küçük Sinekkapan Red-breasted Flycatcher 262 Ficedula semitorquata Alaca Sinekkapan Semi-collared Flycatcher 263 Ficedula albicollis Halkalı Sinekkapan Collared Flycatcher 264 Ficedula hypoleuca Kara Sinekkapan European Pied Flycatcher 265 Panurus biarmicus Bıyıklı Baştankara Bearded Reedling Uzunkuyruklu 266 Aegithalos caudatus Long-tailed Tit Baştankara 267 Parus lugubris Akyanaklı Baştankara Sombre Tit 268 Parus ater Çam Baştankarası Coal Tit 269 Parus caeruleus Mavi Baştankara Blue Tit 270 Parus major Büyük Baştankara Great Tit 271 Sitta tephronota Büyük Kaya Sıvacısı Eastern Rock Nuthatch 272 Sitta neumayer Kaya Sıvacısı Western Rock Nuthatch 273 Tichodroma muraria Duvar Tırmaşıkkuşu Wallcreeper 274 Remiz pendulinus Çulhakuşu Eurasian Penduline-Tit 275 Oriolus oriolus Sarıasma Golden Oriole 276 Lanius collurio Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu Red-backed Shrike 277 Lanius minor Karaalınlı Örümekkuşu Lesser Gray Shrike 278 Lanius excubitor Büyük Örümcekkuşu Great Gray Shrike 279 Lanius senator Kızılbaşlı Örümcekkuşu Woodchat Shrike 280 Lanius nubicus Maskeli Örümcekkuşu Masked Shrike 120 281 Garrulus glandarius Alakarga Eurasian Jay 282 Pica pica Saksağan Eurasian Magpie Kırmızı Gagalı Dağ 283 Pyrrhocorax pyrrhocorax Red-billed Chough Kargası 284 Pyrrhocorax graculus Sarı Gagalı Dağ Kargası Alpine Chough 285 Corvus monedula Küçük Karga Eurasian Jackdaw 286 Corvus frugilegus Ekin Kargası Rook 287 Corvus cornix Leş Kargası Hooded Crow 288 Corvus corax Kuzgun Common Raven 289 Sturnus vulgaris Sığırcık Eurasian Starling 290 Pastor roseus Alasığırcık Rosy Starling 291 Passer domesticus Serçe House Sparrow 292 Passer hispaniolensis Söğüt Serçesi Spanish Sparrow 293 Passer montanus Ağaç Serçesi Eurasian Tree Sparrow 294 Carpospiza brachydactyla Çöl Serçesi Pale Sparrow 295 Petronia petronia Kaya Serçesi Rock Sparrow 296 Fringilla coelebs İspinoz Common Chaffinch 297 Montifringilla nivalis Kar Serçesi White-winged Snowfinch 298 Fringilla montifringilla Dağ İspinozu Brambling 299 Serinus pusillus Kara İskete Red-fronted Serin 300 Serinus serinus Küçük İskete European Serin 301 Carduelis chloris Florya European Greenfinch 302 Carduelis carduelis Saka European Goldfinch 303 Carduelis spinus Karabaşlı İskete Eurasian Siskin 304 Carduelis cannabina Ketenkuşu Common Linnet 305 Carduelis flavirostris Sarıgagalı Ketenkuşu Twite 306 Loxia curvirostra Çaprazgaga Red Crossbill 307 Rhodopechys sanguineus Alamecek Crimson-winged Finch 308 Bucanetes mongolicus Doğu Alameceği Mongolian Finch 309 Bucanetes githagineus Küçük Alamecek Trumpeter Finch 310 Carpodacus erythrinus Çütre Common Rosefinch 311 Pyrrhula pyrrhula Şakrakkuşu Eurasian Bullfinch Coccothraustes 312 Kocabaş Hawfinch coccothraustes 313 Emberiza leucocephalos Akbaşlı Çinte Pine Bunting 314 Emberiza citrinella Sarı Çinte Yellowhammer 315 Emberiza cia Kaya Çinte Rock Bunting 316 Emberiza hortulana Kirazkuşu Ortolan Bunting 317 Emberiza buchanani Doğu Kirazkuşu Gray-necked Bunting 318 Emberiza pusilla Küçük Çinte Little Bunting 319 Emberiza schoeniclus Bataklık Çintesi Reed Bunting 320 Emberiza melanocephala Kara Başlı Çinte Black-headed Bunting 321 Miliaria calandra Tarla Çintesi Corn Bunting

121 IĞDIR FLORA LİSTESİ S.N. BİTKİNİN LATİNCE ADI BİTKİNİN TÜRKÇE ADI 1 Grimmia orbicularis Bruch ex Wilson Karayosunu 2 Amaranthus retroflexus L. Kırmızı köklü horoz ibiği 3 Anthriscus sylvestris (L.)Hoffm. Gımıgımı,gımı 4 Anthriscus nemorosa( Bieb.) Spengel Gımıgımı, Gımı 5 Carum carviL. Kır kımyonu,Tarak otu 6 Conium maculatum L. Baldıran 7 Eryngium billardieri Delar. Boğa dikeni, Çakır dikeni 8 Heracleum sphandylium Tavşancıl otu ,Baldırgan 9 Ferula communis L. Deli çaşır çok yıllık 10 Ferula orientalis L. subsp. Orientalis Eşek çaşırı 11 Malabaila secacul Banks & Sol Kelemkesşir, manda 12 Torilis arvensis L. Pıtrak 13 Torilis leptophylla (L.) Reichb. Pıtrak, Pıtrak, çoçukboğan 14 Tordylium hasslquistiae DC. Geyik otu 15 Zosima absinthifolia (Vent.) Link. Peynir otu, Ayıeli 16 Aster amellus L. subsp. ibericus (STEV.) Avestian Kafkas yıldızı 17 Anthemis cotula L. Köpek papatyası, Papatya, Hozan çiçeği 18 Anthemis tinctoria L. var. tinctoria Sarı papatya 19 Artemisia austriaca Jacg. Kokulu yavşan 20 Achillea biebersteine Afan Kılıç otu ,Anadolu teleme otu,sarı çiçek 21 Achillea millefolium L. subsp. millefolium L Civanperçemi, Sancı otu 22 Achillea tenuifolia Lam. Çobankirpiği, Kirpit 23 Achillea wilhelmsii C.Koch Çeren,servi otu 24 Echinops pungens Trautv. var. pungens . Topuz 25 Carduus collinus subsp. Cylindricus Devedikeni 26 Carduus pycnocephalus L. subsp. Albidus (Bieb.) Kazmi Eşek dikeni, Sık başlı kangal 27 Carduus nigrescens Vill. Deve dikeni 28 Carduus nutans L. Subsp. Nutans Deve dikeni Eşek dikeni Centaurea cheiranthifolia Willd. 29 Acimık Morumsu peygamber çiçeği var purpurascens (DC.) Waagenitz M.Bieb. 30 Centaurea cyanoides Peygamber çiçeği , 31 Centaurea depressa Bieb. Göybaş, Peygamber çiçeğ,açımık 32 Centaurea glastifolia sarı peygamber çiçeği

122 33 Centaurea pseudocabiosa Boiss.&Buche Tüylü peygamber çiçeği 34 Centaurea pichleri Boiss. subsp. pichleri Boiss. Peygamber çiçeği 35 Centaurea iberica Trev. ex Sprengel Yaban dikeni, Çakırdikeni, Çayır dikeni Cichorum intybus L., 36 YabaniHindiba, Çıtlik çok yıllık

37 Cirsium canum (L.) All Gangal Şevketi bostan, Bostanotu, 38 Cnicus benedictus L. var. benedictus L. Mübarekdikeni 39 Crupin crupiastrum (Moris) Vis. Adi Gelindöndüren Chiliophyllum (Ficsh & Meyer( Schultz Bip var. 40 Çeren, ormandere, yavşan Chiliopyllum Helichrysum arenarium (L.) Moench subsp. 41 Pembemsi ölmez çiçek Yayla çiçeği Rubicundum (C. Koch) Davis & Kupich 42 Helichrysum plicatum DC.subsp.plicatum Ölmezçiçek,Yayla çiçeği İnula oculus-christi L.,,1200-1900 Avrupa- 43 Yünlü pirekıran Sibirya Jurinella moschus (Habl.) ssp pinnatisecta 44 (Boiss.) Ağrıdağı gazan kulpu Danina & Davis var.ağrıdağensis Y.Z 45 Serratula serratuloides Gerçek topbaş 46 Senecio vernalis Waldst. Et Kit. Ekin otu,Pisik otu 47 Scorzonera crocifolia Burçalak,Yemlik 48 Scorzonera semicana DC. , Yemlik,gilekoçik,gizer 49 Scorzonera hieraciifolia Dedesakalı 50 Scorzonera rigida Aucher Havuç 51 Scorzonera mollis Biebsubsp.mollis Bieb. Burçak,Katırtırnağı 52 Lactuca serriola L. Acımarul,Yabani marul, 53 Leontodon crispus Vill.(Syn.L.asperrimus) Aslandişi 54 Leontodon hispidus L. Aslandişi 55 Pilosella echioides(Lumn.)C.H.&F.W.Schultz. Sarı atmaca otu 56 Taraxacum officinale L. Karahindiba, adi aslandişi 57 Taraxacum fedtschenkoi Hand.-Mazz. Hapşuruk otu, Zinçir otu 58 Taraxacum scaturiginosum G.Hadl. Boylu karahindiba 59 Tanacetum abrotanifolium (L.)Druce Ala renkli solucan otu Tanacetum chiliophyllum (Ficsh.& Meyer) 60 Çeren, ormadere, yavşan Schultz Bip.var. chiliophyllum 61 Tanacetum nitens(Boiss.& Noe) Grierson Pire otu,Solucan otu 62 Tanacetum parthenium(L.) Schultz Bipo. Gümüşdüğme Tragopogon bubhthalmoides (DC.) Boiss. Var. 63 Yemlik latifolius 64 Tragopogon pterodes Panc. Teke sakalı

123 65 Tussilago farfara L. Devetabanı, Kabalak 66 Xeranthemum annuum L. Süpürge otu, Dağ karanfili 67 Xeranthemum longipapposum FISCH. ET MEY. Süpürge otu 68 Betula pendula Roth. ,. Adi Huş 69 Berberis vulgaris L. Kadın tuzluğu 70 Alkana orientalis (L.) Boiss. Var.orientalis Sarı havaciva otu 71 Anchusa azurea Miller var.azurea Miller. Gök mavisi sığırdili, güriz 72 Asperugo procumbens L. Boya kökü 73 Buglossoides arvensis (L.) Johnston Taşkesen otu 74 Cerinthe minor L. Küçük mum çiçeği, 75 Cynoglossum montanum L. Dağ köpekdili 76 Echium italicum L. Bal çiçeği, Engerek otu 77 Echium russicum İ. F. GMELİN Engerek otu 78 Heliotropium europaem L. Bozot 79 Lappula squarosa (Retz) Dumort Lappula Uludağ sevdaçiçeği, Uludağ 80 Myosotis olympica Boiss. Unutmabenisi 81 Myosotis lithospermifolia (Willd.) Homem Sedef otu yapraklı unutmabeni Nonea pulla L.(DC.)subsp.scabrisguamata 82 Sormuk A.Baytop 83 Onosma nigricaule H. Riedi Sormuk 84 Onosma procerum Boiss. Emzik otu 85 Barbarea plantaginea DC. k Sinir otuna benzer Nicer otu 86 Alyssum montanum subsp. montanum Kuduz otu 87 Erysimum alpestre Kotschy ex Boiss. Kaplan pençesi 88 Erysimum hamosum Blanche ex Posti. Çengelli Kaplan Pençes Erysimum senoneri (Heldr. & Sart.) 89 İkar Yunan otu Wettst. Subsp. İcaricum Snog 90 Cardaria draba(L.)Desv.subsp. Draba(L.)Desv. Çok yıllık kır teresi Deniz lahanası 91 Cardamine lazica Boiss& Balansae Tüylü su teresi 92 Crambe orientalis L. Deniz lahanası,Gelinteli 93 Fibigia macrocarpa (Boiss.) Boiss. Çüneş otu 94 Hesperis matronalis L. Gece gündüz çiçeği 95 Hirschfeldia incana Deli turp Melez hardal 96 İsatis candolleana Boiss. Boya otu 97 Lepidium vesicarium L. Aş pençeri,Tere otu 98 Peltaria angustifolia DC Kalkan çiçek

124 99 Rapistrum rugosum (L.)All. Türpenk 100 Rindera lanata var.lanata Yünlü gelin 101 Sinaps arvensis L.var.orientalis Yaban hardalı y. 102 Campanula glomerata L.subsp.hispida Topbaş çan çiçeği 103 Campanula stevenii M.Bieb Çan çiçegi 104 Campanula troegerae Damboldt Artvin çan çiçeği Lonicera caucasica Pallas subsp. 105 Kafkas hanımeli orientalis (Lam.) Chamb.& Long . 106 Lonicera xylosteum L. Hanımeli 107 Viburnum lantana L. Germeşo

108 Arenaria leptoclados L. Kum otu 109 Cerastium arvense L. Boynuz otu 110 Cerastium berringianum Alpin yapışkan boynuz otu 111 Cerastium tomentosum Boynuz otu, Farekulağı 112 Dianthus artwinensis Artvin karanfili 113 Dianthus spiculifolius Beyaz karanfil 114 Dianthus zonatus var. Zonatus Halkalı Karanfil 115 Gypsophila cerastoides Çöven 116 Herniaria glabra L. Kaşık otu,çıplak kırılma otu Minuartia erythrosephala (Boiss.) Hard-Mazz. 117 Kırmızı sepallı koru otu var. erythrosepala (Boiss.) Hand.- Silene alba (MILLER) KRAUSE subsp. 118 Garagile,yapışkan otu divaricata (REICHB.) WALTERS, 119 Silene arguta Fenzl. Gicime,Yapışkan otu 120 Silene gallica L. Güzel yapışkan otu 121 Silene conica L. Konik yapışkan otu 122 Silene inclinata Hub.-Mor. Eğik yapışkan otu 123 Silene latıfolia Yapışkan otu 124 Silene viscosa(L.)Pers Tüylü çiçek yapışkanotu Silene vulgaris Moench) Gorcke var. 125 Gıvışkan otu Commutata(Guss.) Coode et Cullen 126 Silene vulgaris (Moench) Garcke Gıvışkan,Gelinparmağı. 127 Stellaria media (L.) Vill. subsp.media Yıldız otu, Çinçilim 128 Chenopodium ficifolium SM. Kazayağı,sirken 129 Chenopodium folisum (Moench) Aschers. İt üzümü 130 Kochia prostrata (L.) Schrad Adi bozkırotu 131 Salsola dendroides Pall. Deve kıran

125 132 Convolvulus arvensis L. Sarmaşık, Dolaşkan 133 Convolvulus galaticus Rostan ex Choısy Boz Tarla sarmaşığı 134 Hylotelephium telephium (L.) H.Ohba Camışgulağı 135 Rosularia chrysantha (Boiss.) Tahkt. parmak otu 136 Sedum lydium Boiss Kaya koruğu, Damkoruğu 137 Sedum pilusum Kaya koruğu, Damkoruğu 138 Bryonia aspera Stev. ex Ledeb.(Syn. B.alba) çitkabağı 139 Bryonia dioica Çitkökü,Çit kabağı,itkabağı 140 Blysmus compressus (L.) Panzer ex Link. Çayır yassı sazı 141 Junuperus communis L.subsp. Communis L. Apin adi ardıcı 142 Junuperus communis L. saxatilis Pall. Adi ardıç

143 Juniperus excelsa Bieb. Ekselsa ardıçı 144 Cuscuta planiflora Ten. Küsküt otu Cuscuta babylonica Aucher ex Cholsy var. 145 Küsküt otu bablylonica Aucher ex Cholsy 146 Scabiosa argentea L. Gıcık otu Uyuz otu 147 Scabiosa caucasica M.Bieb(S.Alba) Kavkas Uyuz otu 148 Cephalaria prosera Fisch.& Lall. Gevrek, Yüksek pelemir Euphorbia seguieriana Necker subsp. 149 Sütleyen seguieriana 150 Euphorbia serrata var serrata serrat yapraklı sütlegen 151 Euphorbia myrsintes L. Yatık sütleğen 152 Euphorbia orientalis L. Sütleğen 153 Ephedra distachya Ebu Cehil 154 Ephedra major Host. T.y. Deniz üzümü 155 Astragalus aduncus Willd. Kançalı geven 156 Astragalus antalyensis Antalya geveni 157 Astragalus alyssoides Lam. Korungaya benzer geven 158 Astragalus ajubensis Bunge korungaya benzer geven 159 Astragalus davisii Chamb.et Matthews. Davisii geveni 160 Astragalus bicolor Lam. Geven 161 Astragalus declinatus Willd. Geven, yonca Astragalus eriocephalus Willd. subsp. 162 çok başlı geven eriocephalus Willd. 163 Astragalus cicer L. Nohut yaprak geven 164 Astragalus cedreticola A.Duran &Podlech kırmızı çiçekli geven

126 165 Astragalus chaldiranicus Kit Tan & Sorger Çaldıran geveni 166 Astragalus psedoutriger Grossh. Geven 167 Astragalus pinetorum Boiss. Orman geveni 168 Astragalus hirticalyx Geven 169 Astragalus fumosus geven 170 Astragalus hyalolepis Bunge. Şeffaf pullu geven, yonca 171 Astragalus odoratus Lam., Sarı geven 172 Astragalus vesicaris L.subsp.ağrıdağensis Y.Z. Ağrı Dağı Geveni 173 Coronilla minima L.subsp. Lotoides korunga 174 Coronilla varia L.subsp. Varia L. Renkli burçak 175 Glycyrrhiza glabra L. Meyan 176 Medicago sativa L. Yonca 177 Melilotus officinalis(L.)Desr. Eşek yonçası,Kokulu sarı yonça 178 Sophora alopecuroides L. var.alopecuroides L. Acı meyan,Sofora 179 Trifolium arvense L. Tarla üçğülü 180 Trifolium davissi Hossain Davis üçğülü 181 Trifolium campestre Schreb. Altuni üçğül,üzüm Trifolium montanum L. subsp. humboldtianum 182 Dağ üçğülü (A. BR.et Aschers.) Hossain 183 Trifolium pratense L. Çayır üçğülü 184 Trifolium pratense L.var. pratense Boiss.& Bal. Eşek yoncası, Üçkulak otu 185 Lathyrus cicera L Kırmızı Mürdümük 186 Lathyrus karsıanus P.H.Davis Kars Mürdümüğü 187 Lathyrus rotundifolius Wild. Kırmızı Mürdümük 188 Onobrychis araxina Schisch. Aras korungası 189 Onobrychis radiata(Desf.) Bieb. Aleme çiçeği 190 Onobrychis viciifolia Scop. Korunga, gorulgan 191 Vicia sativa L.subsp.sativa L. Adi fiğ Vicia villosa Roth.subsp.eriocarpa(Hausskn.) 192 Bakla,Tüylü üçğül P.W.Ball. 193 Gentiyana oliveri Griseb Afat Centyana 194 Erodium chrysanthum Çoban döndüren, Krizantem Erodium cicutarium (L.) Hert. Subsp.cicutarium 195 Leylekgagası,iğneçik,Dönbaba (L.) Hert. 196 Geranium asphodeloides Burm.Fil., Turnagagası 197 Geranium tuberosum L.subsp. Tuberosum L. Tavşantopu, Yumrulu tavşantotu 198 Geranium macrostylum Boiss Turnagagası

127 199 Globularia trichosantha Fisch.& C.A.Mey. Doğu demir omcası 200 Hypericum montbretii Spach. Çay otu 201 Hypericum perforatum L. Kantaron çiçeği, Ülser otu,Çayotu 202 Gladiolus atroviolaceus Boiss., Glayor 203 Gladiolus kotschyanus Boiss Glayor,Papak otu 204 İris caucasica Hoffm.subsp. caucasica , Sarı şüşen Kızmemesi İris spuria L.subsp.musulmanica (Fomin.) 205 Müslüman süseni Takht. İris iberica Hoffm.subsp. elegantissima (Sosn.) 206 Kurtkulağı Takht.& Federov 207 Scleranthus annus L. Yıllık yumak otu 208 Lamium album L. Bayaz çiçekli ballibaba 209 Lamium maculatum L.var.villosifolium R.Mill. Tülü ballıbaba Ajuga chamaepitys (L.) Schreber subsp. 210 Mayasılotu, acıgıc chia (Schreber) Arcangeli var.Chia Ajuga chamaepitys (L.) subsp.laevigata(Banks 211 et Sol.) Mayasılotu,Tüysüz yerçamı P.H.Davis 212 Ajuga orientalis L. Mayasıl otu, 213 Eremostachys laciniata (L.) Bunge Yırtmaç yapraklı tekbaşak 214 Phlomis tuberosa L. Pambuk dağı yel otu 215 Nepeta racemosa L. . Kedi nanesi 216 Nepeta transcaucasica Grossh Kafkasya kedinanesi 217 Teucrium polium L. taşkekiği, Bodur otu, kısamahmut Thymus praecox Opiz. subsp. caucasicus 218 (Ronniger) Keklik otu,Kekotu, kekik Jalas. var. grossheimii (Ronniger) Jalas 219 Thymus transcaucasicus Ronniger Kekik,Kekotu,Keklik otu. Thymus kotschyanus Boiss.& Hohen.subsp. 220 Kekik,kekotu,keklik otu glabrescens Boiss. 221 Thymus fallax Ficsh.& Mey. Kekik,Kekik otu 222 Acinos alpinus subsp. alpinus Alpin Acınotu 223 Salvia cassia Samuelss ex Rech.Fil. Yayladağı adaçayı 224 Salvia hydrangea Ağri ağaçayı 225 Salvia nemrosa L. Çöl çayı Adaçayı 226 Salvia huberi Helge Ada çayı 227 Salvia limbata C.M.Meyer Maldili 228 Salvia verbenaca L Demirotumsu adaçayı Scutellaria orientalis subsp. santolinoides 229 Doğu adaçayı (Hausskn.ex Bornm.) Edmondson

128 Stachys annua (L.) L.subsp.annua var 230 Dağ çayı lycaonica Bhattacharjee Stachys iberica Bieb.subsp.iberica var. 231 densipilosa Dağ çayı Bhattacharjee 232 Stachys lavandulifolia Vahl.var.lavandulifolia Dağ çayı 233 Ziziphora clinopodioides Lam. Merze,Reyhan 234 Allium akaka S.G.Gmelin Yabani sarımsak Allium ağrıdağensis(armenum) Boiss.&Kotschy. 235 Ağrıdağ sarımsağı Et Y.Z. 236 Allium balansae Balansae soğanı 237 Allium cardiostemon Fisch.& Mey. Silim soğanı 238 Allium hirtifolium Boiss.var.hirtulum Regel Tüylü yapraklı soğan 239 Allium incisum Fomin Kaya soganı 240 Asparagus persicus Baker Ağrıdağı kuşkonmazı, Meleçöyüt 241 Bellevalia gracillis Feinbrun Dağ sümbülü 242 Bellevalia pyncnantha(C.Koch.) A.Los.-Los. Aşpenceri 243 Bellevalia fominii Woronov Dağ sümbülü 244 Colchicum szovitsii Fisch.& Mey.subsp. szovitsii Karçiçeği, Danagıran 245 Fritillaria caucasica J.F.Adam, , Kafkas Terslalesi 246 Gagea luteoides Stapf. Sarı yıldız,Altın yıldı 247 Gagea peduncularis Altın yıldız 248 Scilla sibirica Haw. Sibirya dağ soğanı 249 Linum tenuifolium Zarif Yapraklı Keten,Zeyzek 250 Muscari comosum (L.)Miller Arap sümbülü, Arap taşağı 251 Muscari neglectum Guss. Gavur nergisi, Arapotu 252 Puschkinia ssilloides Adams Kardelen 253 Ornithogalum narbonense Akyıldız,Tükrükotu 254 Ornithogalum nutans L. Akyıldız,Tükrük otu 255 Ornithogalum oligophyllum E.D.Clark Kurtsoğanı 256 Ornithogalum pereniacum L. Akyıldız, pirene Tükrük otu 257 Abutilon theophrasti Medic. İmam kavuğu 258 Althaea officinalis L. Gülhatmi 259 Alsea calverti Boiss. Hatmi çiçeği 260 Malva neglecta Waqllr Ebegümeci 261 Malva nicaeensis All. Ebegümeci 262 Dactylorhiza umbrosa (Kar.& Kir.),,y., Salep

129 263 Orchis coriophora (syn.Anacamptis coriophora) Doğu salebi 264 Orchis mascula (L.) L. subsp. longicalcarata Sümbül, Çam Erkil Salebi 265 Orobanche aegyptica Pers. Mısır Canavar otu 266 Orobanche anatolica Anadolu çanavar otu 267 Orabanche cernua f.typica Boiss. Mavimsi canavar otu 268 Orobanche elatior Sutton Boylu Canavar otu 269 Phelypaea coccinea (Bieb.) Poıret Kardeşkanı 270 Glaucium corniculatum(L.) Rud. Kırmızı boynuzlu gelinçik 271 Glaucium leiocarpum Boiss. Boynuzlu gelincik 272 Papaver pinnatifidum Moris. Beşparmak gelinçik 273 Papaver apokrinomenon Fedde Çüllale,Kel lale 274 Papaver dubium L. Meşkük haşhaşı 275 Papaver rhoeas L. Gelincik 276 Papaver fugax Poidet var. platydicus Cullen Kıllı gelinçik 277 Papaver pseudo-orientale Ala haşhaş Yabani haşhaş 278 Papaver orientale L. Doğu haşhaşı Yabani haşhaş 279 Anagallis arvensis L. var.caerulea Farekulağ 280 Primula auriculata Lam. Mustafa çiçeği, Ayıkulağı 281 Primula veris ssp.macrocalyx İri çuhaçiçeği,Ayrançiçeği 282 Primulla elator (L.) Hill.subsp. Meyeri çuha çiçeği 283 Plantago lanceolata L. Lanset şekilli sinir otu, Gılıçotu 284 Plantago major L. Sinir otu 285 Plantago media L. Kılıçotu,Tibbi sinirotu, 286 Acantholimon calvertii At geveni, Ağrı dağı Çoban yastığı 287 Plumbago europaea L., ,, Tavşan otu,Mayasıl otu,Kök böyası 288 Agropyron cristatum (L.) Gaertner Adi otlak ayrığı 289 Aegilops cylindrica Host. Yuvarlak buğday otu 290 Agrostis stolonifera L. Sülüklü tavusotu 291 Avena sativa L. Yulaf 292 Brachypodium pinnatum (L.) P.Beauv Yalancı brom 293 Bromus hordeaceus L. Arpamsı brom, 294 Bromus japonicus Thunb. Japon bromu 295 Bothriochloa ischaemum (L.) Keng Türkistan sakal otu 296 Dactylis dlomerata L Domuz ayrığı

130 297 Secale cerale L. Çavdar 298 Stipa pulcherrima k.Koch İri sorguç otu,çok yıllık, 299 Stipa lessingiana Sorguç otu 300 Phleum alpinum Başlıklı fleum 301 Poa bulbosa L. Yumrulu salkım otu 302 Polypogon monspeliensis (L.)Desf. Tavşanayağı Hordeum murinum L. subsp glaucum (Steudel) 303 Pispişi arpası Tzvelev 304 Hordeum pusillum Nutt. Pişpişe 305 Rumex asetosa L.(Sorrel) İriyaprak Kuzukulağı 306 Rumex asetosella L. Kuşturşusu,kırturşusu 307 Rumex patientia L. At eveliği, Evelik 308 Polygonum alpinum All. Dağ çobandeğneği, Söğüt otu 309 Polygonum aviculare R. Kuşekmeği, kuşmadımağı 310 Adonis aestivalis L.subsp. aestivalis L. Keklikgözü Kandamlası 311 Adonis annua Şeytangözü 312 Adonis volgensis Steven ex DC. Sari çiçekli Adonis 313 Ranunculus cunealus Boiss. Körük otu 314 Ranunculus kochii Lebed. Zehirli düğün çiçeği 315 Ranunculus illyricus L Düğün çiçeği Ranunculus unguis -cati Davis subsp. 316 Ağrı Dağı kaymak çiçeği ağridağensis Y.Z.. 317 Thalictrum minus L. Küçük çayırsedefi. 318 Thalictrum minus L.subsp arenarıum Küçük çayırsedefi 319 Pulsatilla vulgaris L. Dağ lalesi 320 Reseda lutea L.var. lutea L. Sarı muhammet çiçeği 321 Rhamnus pallasii Fisch.& Mey. Çehri 322 Alchemilla caucasica Buser. Kafkas aslanpençesi 323 Alchemilla vulgaris L. Aslan pençesi,Aslanayağı,Şehduran 324 Amygdalus communis L. Badem 325 Crataegus meyeri Poyark. Yemşen Hurmut 326 Crataegus monogyna L. Yemşen,garağile 327 Crataegus oxycantha L. Yemşen 328 Cotoneaster integerrimus Medik , Tamkenarlı dağ muşmulası 329 Cotoneaster nummularia Fisch.& C.A.Mey. Dağ muşmulası 330 Filipendula vulgaris Moench. Kandil çiçeği

131 331 Sorbus aucuparia L. y. üvez 332 Sorbus persica Hedl İran üvezi 333 Rubus idaeus L.var. Strigosus(Michaux) Maxim. ahududu 334 Rubus caesius L. sürünüçü börtlen 335 Rosa arvensis Huds. İr gülü, Kuşburnu 336 Rosa dumalis Bechst. Yabani ğül, 337 Rosa micrantha SM İt Gülü,Kuşburnu 338 Rosa pimpinellifolia L. Koyungözü 339 Rosa pulverulenta Bieb. Şeytan Gülü,Deli Ğül 340 Rosa hemisphaerica var.rapinii Rowley Sarı Gül 341 Pyrus salicifolia Pallas var. serrulata Browwicz Doğu armudu 342 Prunus iranica Kov. İran eriği,alça 343 Potentilla anatolica Peşmen Alpin beş parmak otu 344 Potentilla argentea L. Gümüşü beş parmak otu,çilek otu 345 Potentilla humifusa Willd. Sürünüçü beşparmak otu Asperula glomerata (Bieb.)Griseb.subsp. 346 Yapışkan otu glomerata (Bieb.)Griseb. 347 Asperula orientalis Boiss.& Hohen Doğu yapışkan otu y. 348 Galium spurium L.subsp spurium L. Yalancı boya otu 349 Galium humifusum Bieb. Yatık gövedeli yoğurt otu 350 Galium verum L.subsp.verum Havotu Sarı çiçekli yoğurt otu 351 Rubia tinctorum L. Boyacı otu Kök boyası,kızılboya 352 Populus tremula L. Titrek kavak 353 Saxifraga granulata L. Taşkıran otu (Orobanchaceae) Euphrasia officinalis subsp 354 Göz otu prostkoviana 355 Scrophularia auriculata var.auriculata Köprük otu 356 Linaria genistifolia L.Subsp. ağrıdağensis Y.Z. Ağrı dağı katırtırnağımsı nevruz otu 357 Linaria vulgaris Miller Doğu nevruz otu 358 Melampyrum arvense L. var. elatius Boiss. Artvin melampirumu 359 Pedicularis caucasica M.Bieb . Kafkas bit otu 360 Pedicularis comosa L. Sarguçlu bit otu 361 Rhinanthus angustifolius C.C. Horoz otu 362 Verbascum geminiflorum Hochst. Çift çiçekli sığırkuyruğu 363 Verbascum speciosum Schrader Sığırkuyruğu Verbascum songaricum Schrenk ex Fisch. 364 Yarıkayıcı Orta asya Sığır Kuyruğu et Mey.subsp. subdecurrens Hub.Mor. 132 365 Verbascum helianthemoides Hub. Mor sığırkuyruğu Verbascum oreophilum C.Koch. var.joannis 366 Sığırkuyruğu (Bordz.) Hub.-Mor. 367 Verbascum Wiedemannianum Fisch.et.Mey. Mavi çiçekli sığırkuyruğu 368 Veronica persica Acem yavşanotu 369 VERONICA gentianoides Vahl. Buzcul yavşanotu 370 Veronica multifida Bulag otu Veronica anagallis-aquatica L. subsp. 371 Yavşan otu anagallis-aquatica L. 372 Veronica orientalis Miller.subsp. orientalis gözmuncuğu çiçeği, Benevşe 373 Hyoscyamus aureus L. Sarı ban otu 374 Hyoscyamus niger L. Delibatbat 375 Tamarix smyrnensis Bunge , Ilgın Yılgın Daphne oleoides Schreber Subsp. 376 Yabanı defne kurdica(Bornm.) 377 Urtica dioica L. Isırgan otu, ğiçitken 378 Ulmus minor Miller subsp. Minor Karaağaç 379 Celtis tournefortii Lam.(sin.C.orientalis Miller) Turnefor dağdağanı 380 Valeriana dioscorides SM çoban zornası, kedi otu 381 Valeriana officinalis L. Kedi otu 382 Viola canina Köpekmenekşesi 383 Viola odorata L. T.Y. Kokulu menekşe, Kır Menekşesi 384 Tribulus terrestris L. Çobançökerten 385 Peganum harmala L. Üzerlik 386 Zygophyllum fabago L. İt üzerliği

133 Iğdır’ın Memeli Türleri Prof. Dr. Ahmet Karataş ve Doç. Dr. Çağan H. Şekercioğlu

S.N Latince Türkçe 1 Erinaceus concolor Kirpi 2 Hemiechinus auritus Uzunkulaklı Çöl Kirpisi 3 Neomys teres Kafkasya Su Böcekçili 4 Crocidura leucodon Sivriburunlu Tarlafaresi 5 Crocidura suaveolens Sivriburunlu Bahçefaresi 6 Rhinolophus ferrumequinum Büyük Nalburunlu Yarasa 7 Rhinolophus hipposideros Küçük Nalburunlu Yarasa 8 Rhinolophus euryale Akdeniz Nalburunlu Yarasası 9 Rhinolophus mehelyi Mehely’in Nalburunlu Yarasası 10 Myotis blythii Küçük Farekulaklı Yarasa 11 Myotis mystacinus Bıyıklı Siyah Yarasa 12 Myotis aurascens Bıyıklı Kahverengi Yarasa 13 Myotis nipalensis Nepal Bıyıklı Yarasası 14 Myotis schaubi İran Saçaklı Yarasası 15 Eptesicus (bottae) anatolicus Akdeniz Genişkanatlı Yarasası 16 Eptesicus serotinus Genişkanatlı Yarasa 17 Pipistrellus pipistrellus Cüce Yarasa 18 Pipistrellus kuhlii Beyazşeritli Yarasa 19 Hypsugo savii Savi’nin Cüce Yarasası 20 Plecotus macrobullaris Uzunkulaklı Kafkas Yarasası 21 Miniopterus schreibersii Uzunkanatlı Yarasa 22 Tadarida teniotis Buldog Yarasa 23 Lepus europaeus Yabani Tavşan 24 Sciurus anomalus Sincap 25 Spermophilus xanthoprymnus Anadolu Yersincabı 26 Cricetulus migratorius Cüce Avurtlak 27 Mesocricetus brandti Türk Avurtlağı 28 Meriones persicus İran Çölfaresi 29 Meriones tristrami Anadolu Çölfaresi 30 Meriones vinogradovi Vinogradov Çölfaresi 31 Meriones (Pallasiomys) dahli Iğdır Çölfaresi 32 Microtus (arvalis) obscurus Altay Tarlafaresi Microtus levis (=M. 33 Tarlafaresi rossoiameridionalis) 34 Microtus socialis Küçük Tarlafaresi 35 Chionomys nivalis Kar Faresi 36 Ellobius lutescens Van Körfaresi 37 Arvicola amphibius Susıçanı 38 Apodemus mystacinus Kaya Faresi

134 39 Apodemus flavicollis Sarıboyunlu Ormanfaresi 40 Apodemus witherbyi Ormanfaresi 41 Rattus rattus Sıçan 42 Rattus norvegicus Göçmen Sıçan 43 Mus (musculus) domesticus Evfaresi 44 Mus macedonicus Sarı Evfaresi 45 Nannospalax xanthodon Anadolu Körfaresi 46 Myocastor coypus Sumaymunu 47 Dryomys nitedula Hasancık, Ağaç Yediuyuru 48 Myomimus setzeri İran Farebenzeri Yediuyuru 49 Allactaga elater Beşparmaklı Araptavşanı 50 Allactaga williamsi Araptavşanı 51 Canis lupus Kurt 52 Canis aureus Çakal 53 Vulpes vulpes Tilki 54 Mustela nivalis Gelincik 55 Vormela peregusna Alaca Sansar 56 Martes foina Kaya Sansarı 57 Meles meles Porsuk 58 Lutra lutra Susamuru 59 Ursus arctos Bozayı 60 Hyaena hyaena Çizgili Sırtlan 61 Lynx lynx Vaşak 62 Felis silvestris Yaban Kedisi 63 Felis chaus Saz Kedisi 64 Sus scrofa Yaban Domuzu 65 Capra aegagrus Yaban Keçisi 66 Ovis orientalis (Ovis aries gmelini) Yaban Koyunu 67 Gazella subgutturosa Ceylan

IUCN tür dağılım haritalarına göre Iğdır ilinin yakınında bulunan ve gelecekte Iğdır ilinde kaydedilme ihtimali olan türler 1 Myotis emarginatus Kirpikli Yarasa 2 Nyctalus noctula Akşamcı Yarasa 3 Vespertilio murinus Çiftrenkli Yarasa 4 Pipistrellus nathusii Sertderili Yarasa 5 Plecotus auritus Kahverengi Uzun Kulaklı Yarasa 6 Barbastella leucomelas Doğu Basıkburunlu Yarasası 7 Barbastella barbastellus Basıkburunlu Yarasa 8 Ochotona rufescens Afgan Pikası 9 Calomyscus urartensis Urartsk Farebenzeri Cüce Avurtlağı 10 Microtus daghestanicus Dağıstan Kısakulaklıfaresi 11 Panthera pardus Pars

135 Iğdır Herptil Tür Listesi S.N Latince Türkçe 1 Hyla savignyi Levanten Ağaç Kurbağası, Yeşil Kurbağa 2 Pelobates syriacus Toprak Kurbağası 3 Pelophylax ridibundus Ova Kurbağası, Bataklık Kurbağası 4 Bufotes variabilis Değişken Desenli Gece Kurbağası 5 Rana camerani Şeritli Kurbağa 6 Rana macrocnemis Uludağ Kurbağası 7 Emys orbicularis Benekli Kaplumbağa 8 Mauremys caspica Hazer Çizgili Kaplumbağası 9 Testudo graeca Tosbağa 10 Darevskia armeniaca Hemşin Kertenkelesi 11 Darevskia raddei Radde Kertenkelesi 12 Darevskia unisexualis Ağrı Kertenkelesi 13 Darevskia uzzelli Uzzel Kertenkelesi 14 Darevskia valentini Valentin Kertenkelesi 15 Eremias pleskei Aras Kertenkelesi 16 Eremias strauchi Step Kertenkelesi 17 Eumeces schneiderii Sarı Kertenkele, Keçemen 18 Lacerta agilis Kars kertenkelesi 19 Lacerta media Doğu Yeşil Kertenkelesi, Ortanca Yeşil Kertenkele 20 Lacerta strigata Çizgili kertenkele 21 Paralaudakia caucasica Kafkas Keleri 22 Ophisops elegans Tarla Kertenkelesi, Yılan Gözlü Kertenkele 23 Parvilacerta parva Cüce Kertenkele 24 Phrynocephalus horvathi Topbaş Keler 25 Pseudopus apodus Oluklu Kertenkele 26 Trachylepis aurata Tıknaz Kertenkele 27 Coronella austriaca Avusturya Yılanı 28 Dolichophis jugularis Kara Yılan 29 Dolichophis schmidti Kırmızı Yılan 30 Eirenis collaris Yakalı Yılan 31 Eirenis modestus Uysal Yılan 32 Eirenis punctatolineatus Van Yılanı 33 Elaphe sauromates Sarı Yılan 34 Eryx jaculus Mahmuzlu Yılan, İki Başlı Yılan 35 Hemorrhois ravergieri Kocabaş Yılan 36 Macrovipera lebetina Koca Engerek 37 Malpolon insignitus Çukur Başlı Yılan 38 Montivipera raddei Ağrı Engereği 39 Montivipera wagneri Wagner Engereği 40 Natrix natrix Yarı Sucul Yılan, Küpeli Yılan 41 Natrix tessellata Su Yılanı 42 Platyceps najadum İnce Yılan, Ok Yılanı 43 Telescopus fallax Kedi Gözlü Yılan 44 Typhlops vermicularis Kör Yılan 45 Vipera eriwanensis Bozkır Engereği, Erivan Engereği 46 Zamenis hohenackeri Kafkas Yılanı Prof.Dr. Bayram GÖÇMEN Ege Üni. Fen Fak. Biyoloji Bölümü Zooloji ABD. 136 KAYNAKLAR Agsa, L. 1975. Coypu, Av Dergisi 8: 3-4. Anonim, 2014:Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CİTES) Anonim, 2014a: http://www.lynxeds.com/hbw/handbook-birds-world-v2 (Erişim Tarihi: 8 Ocak 2015) Anonim, 2014c. http://www.dogadernegi.org/yirtici-sayimi-2014-sonuc.aspx (Erişim Tarihi: 8 Ocak 2015) Anonim, 2014d. http://www.trakus.org/kods_bird/pdf/95476.pdf (Erişim Tarihi: 8 Ocak 2015) Anonim, 2014e. http://www.nature.com/nature/journal/v480/n7378/full/480457b.html (Erişim Tarihi: 9 Ocak 2015) Anonim, 2014f. http://www.petworldturkey.com/kuslar/yirtici_kuslar.asp#akbaba (Erişim Tarihi: 9 Ocak 2015) Anonim, 2014g. http://www.vultureday.org/2014/index.php (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2015) Anonim, 2014h. http://www.drapiezniki.pl/191-sep-plowy.html (Erişim Tarihi: 19 Ocak 2015) Anonim, 2014i. http://www.ekologia.pl/wiadomosci/rosliny-i-zwierzeta/eu-pomoze- sepom,8900.html (Erişim Tarihi: 19 Ocak 2015) Anonim, 2014j. http://web.stanford.edu/~cagan/Atlas2005_01.pdf (Erişim Tarihi: 19 Ocak 2015) Anonim,2014k http://www.researchgate.net/publication/262915582_Kuların_Ekolojk_ Levlernn_Nem (Erişim Tarihi: 19 Ocak 2015) Arslan, N. 2004, Dogal Bitkilerin Kültüre Alınması, TÜRKTARIM Dergisi, Ocak- Subat 2004, sayı, 155, 27-29. Ankara. AVCI Meral Çeşitlilik ve Emdemizm Açısından Türkiye’nin Bitki Örtüsü İstanbul Ünv. Ede- biyat Fakültesi Coğrafya Dergisi ( Sayı:13, Sayfa 27-55, İstanbul, 2005) Biyolojik Çeşitliliği İzleme ve Değerlendirme Raporu 2012. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. (s.103) Brown, L.& Amadon, D. (1989) Eagles, Hawks and Falcons of the World. Wellfleet, Secaucus. Brown,L.H., Urban, F.K. & Newman, K. (1982)The Birds of Africa. Vol. I. Academic Press, London Burton, P. & Boyer, T. (1989) Birds of Prey of the World. Dregon’s World Limpsfield. Corbet, G.B., Southern, H.N., 1977. The Handbook of British Mammals, Blackwell Sci- entific Publications, London, 1-520. Coşkun Y. Dicle Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü 21280-Diyarbakır Coşkun, Y., 1999, Diyarbakır Meriones tristrami Thomas 1892 (Rodentia:Gerbillidae) örneklerinin morfolojik özellikleri, Tr. J. of Zoology 23 (1999) Ek sayı 2, 345-355. Del Hoyo, J., Elliott, A. & Sargatal, J. Eds. (1994) Handbookof Birds of the World. Vol. 2. 137 NewWorld Vultures to Guineafowl. Lynx Editions, Barcelona. Erciyas K. 2004. Kuşlarda Göç ve Oriyantasyon. Yüksek Lisans Semineri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun. Güner, A., Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), ANG Vakfı / Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, Kasım 2012. http://www.trakus.org/kods_bird/pdf/109758.pdf Iğdır Turizm ve Keşif Rehberi, Serhat Kalkınma Ajansı 2013 Işık, K. 2014. Biyolojik Çeşitlilik. ANG Vakfı Yayın No: 2, ISBN: 978-975-01176-0-2, İstanbul, 224 sayfa. İliker A. Türkoğlu M Pamukoğlu N. 2010. Türkiye’deki Myocastor Coypus ( Molina 1782)’un Bazı Biyolojik Ve Ekolojik Özellikleri Tabiat ve İnsan Dergisi Yıl:42-2008 Sayı:2 Nevo, E., 1985. Diversity is the Key to Life and Human Culture. A Lecture delivered at the inauguration of the “Ancell-Teicher Research Foundation for Genetics and Molecu- lar Evolution” Board of Governors Meeting, 28 th May, 1985. Oğuz ŞİMŞEK, Mete ALİM Iğdır İli’nin Turizm potansiyeli Kafkas üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 3 Bahar2009 Özkan B. 1999. İnvasive coypus, Myocastor coypus ( Molina 1782), in the European Part of Turkey . İsr. J. Zool. 45: 289-291. Seçilmiş Göstergelerle Iğdır 2013. Türkiye İstatistik Kurumu (s.175) Şekercioğlu Hakkı Çağan Kuşların Ekolojik Önemi Yeşil Atlas Dergisi Sayı 8 2005 Sayfa 23 Thrupp, L.A.1988. Agricultural Biodiversity, World Resource Institute- Washington D.C. USA Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, 2012 İstanbul, Güner, A, Aslan, S. Ekim, T. Vural, M.Babaç, M.T.(edlr.). Türkoğlu M. İldokuz P.İ Iğdır İli Turizm Master Planı sayfa 72 Türkoğlu M. Eryaman S.S. Oral E. 2005. Iğdır İli 2004 Yılı Çevre Durum Raporu, Iğdır Türkoğlu M, Şekercioğlu Ç.H Iğdır’ın Kuşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (S.286) ANKARA 2017 Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı 2007. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı 2012. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. Weick, F. & Brown, L. H. (1980) Birds of Prey of the World.Collins. WWF 2008. Acting as one: from ambitious to actions. A Benson production, Cam- bridge. Switzerland: Ropress. Zeynalov Y. Türkoğlu M. Ağrı Dağı’nın Florası Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Ko- ruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (S.402) ANKARA 2016 138 139 140 141 142 143 144