PLAN UPRAVLJANJA ŢIVOTNOM SREDINOM I PROCJENA UTICAJA NA DRUŠTVO Zahtjev Za Prethodnu Procjenu Uticaja Na Ţivotnu Sredinu

Home , Amajlije, Crnjelovo Gornje, Dazdarevo, Ljeskovac, Modran, Popovi

Put srpskih branilaca 15 H  Zavod za zaštitu na radu 78000 BANJA LUKA  Zavod za zaštitu od požara Е-mail: [email protected].  Zavod ekologije i rudarstva Tel: 051 366 046  Zavod za tehničku kontrolu liftova Fax: 051 366 047

Registrovan: Osnovni sud Banja Luka br. 1-11135-00 @iro ra~un: Mati~ni broj: 1921541 3389002202637210 UniCredit Bank JIB: 4400872220006 1941060304900145 Pro credit banka

PLAN UPRAVLJANJA ŢIVOTNOM SREDINOM I PROCJENA UTICAJA NA DRUŠTVO Zahtjev za prethodnu procjenu uticaja na ţivotnu sredinu

PROJEKTA ZA IZGRADNJU SISTEMA ZA NAVODNJAVANJE U SEMBERIJI PROSTORNE CJELINE „BIJELJINA ISTOK“ PODSISTEM BNI-5 U BATKOVIĆU

Banja Luka, januar 2020.god

Plan upravljanja ţivotnom sredinom i procjena uticaja na društvo PREDMET projekta za izgradnju sistema za navodnjavanje u Semberiji, prostorne cjeline „Bijeljina istok“ podsistem BNI-5 u Batkoviću

NARUĈILAC IZRADE Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske / Jedinica za koordinaciju poljoprivrednih projekata

NOSILAC IZRADE „ViZ-Zaštita“d.o.o. Banja Luka

BROJ PROTOKOLA 2924/19

Dr Zoran Janković, dipl.inţ.tehn. RADNI TIM Bjelajac Dijana, dipl.ing.tehn.

Мilomir Bunijevac, dipl.inţ. maš.

Vlado Kerkez, dipl.biolog

Nada Kapor, dipl.inţ.rud. . Dr Zorca Golić, dipl.ing.polj.

Direktor: ______Dr Zoran Janković dipl.inţ.tehn.

SADRŢAJ 1. UVOD ...... 7 1.1.Cilj procjene socijalnih i ekoloških uticaja ...... 8 2. OPIS PROJEKTA, LOKACIJE, NAMJENE I VELIĈINE ...... 9 2.1. Opis lokacije projekta ...... 9 2.2. Istorija razvoja poljoprivredne proizvodnje ...... 13 2.3. Opis prethodno korištenih sistema za navodnjavanje ...... 14 2.4. Potrebe za vodom ...... 17 2.5. Оpis prijedloga novog sistema za navodnjavanje ...... 19 2.6. Naĉin korištenja i odrţavanje sistema za navodnjavanje ...... 30 3. OPIS MOGUĆIH UTICAJA PROJEKTA NA ŢIVOTNU SREDINU ...... 30 3.1. Opis ţivotne sredine na koju projekat moţe imati uticaj ...... 30 3.2. Opis mogućih uticaja projekta na ţivotnu sredinu ...... 52 4. OPIS PREDVIĐENIH MJERA ZA SPREĈAVANJE, SMANJIVANE I OTKLANJANJE ŠTETNIH UTICAJA ...... 65 4.1 Plan mjera za prevenciju/ublaţavanje ekoloških uticaja ...... 65 4.2. Plan praćenja stanja ţivotne sredine ...... 76 5. KRATAK PREGLED ALTERNATIVA KOJE JE NOSILAC PROJEKTA RAZMATRAOI NAVOĐENJE RAZLOG ZA IZABRANO RJEŠENJE, S OBZIROM NA UTICAJE NA ŢIVOTNU SREDINU ...... 81 6. IZVOD IZ PLANSKOG AKTA ...... 82 7. INFORMACIJE O MOGUĆIM TEŠKOĆAMA NA KOJE JE NOSILAC PROJEKTA NAIŠAO PRI PRIKUPLJANJU PODATAKA ...... 84 8.NETEHNIĈKI REZIME ...... 84 9.ANALIZA POTREBE ZA JAĈANJEM KAPACITETA I OBUKOM ...... 95 10.PREGLED POTREBA ZA DOZVOLAMA ...... 96 11. ANALIZA O OPCIJAMA SPREMNOSTI U SLUĈAJU INCIDENTNIH SITUACIJA ..... 97 12. PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ...... 98 12.1.UPRAVLJANJE OTPADOM U FAZI IZGRADNJE ...... 99

12.2. UPRAVLJANJE OTPADOM U FAZI KORIŠTENJA ...... 102 ZAKONSKA REGULATIVA ...... 106 PRILOZI ...... 107

POPIS TABELA Tabela br. 1: Apsolutno minimalne temperature vazduha 2012.-2016.god. Tabela br. 2: Apsolutno maksimalne temperature vazduha 2012.-2016.god Tabela br. 3: Srednje mjeseĉne temperature vazduha 2012.-2016.god. Tabela br. 4: Broj dana sa snjeţnim pokrivaĉem 2012.-2016.god. Tabela br.5: Prosjeĉne mjeseĉne koliĉine padavina u periodu od 2012.-2016. god. Tabela br. 6: Uĉestalost i srednja brzina vjetra Tabela br.7: Migracije stanovništva po godinama Tabela br.8: Zemljišne površine po kategorijama i vlasniĉkoj strukturi izraţene u hektarima Tabela br. 9: Broj parcela koje su obuhvaćene podsistemom BNI-5 Tabela br.10: Pregled površina koje obuhvataju cjevovodi i vlasniĉka struktura zemljišta Tabela br. 11: Plan mjera za prevenciju/ublaţavanje uticaja na ţivotnu sredinu Tabela br. 12: Plan praćenja stanja ţivotne sredine Tabela br.13: Planirane površine za navodnjavanje na podruĉju Grada Bijeljina prema Izmjenama i dopunama Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine Tabela br.14: Klasifikacija otpada koji se javlja u toku izgradnje Tabela br.15: Klasifikacija otpada koji se javlja u toku korištenja sistema navodnjavanja

POPIS SLIKA Slikа br. 1. Prostorne cjeline razvoja irigacionog sistema u Semberiji sa 24 Podsistema za navodnjavanje ukluĉujući BNI-5 Slikа br. 2: Poloţaj podruĉja podsistema BNI-5 na podruĉju Grada Bijeljina Slika br. 3: Prostorni poloţaj prostornih cjelina i Podsistema BNZ-5 i BNI-5 navodnjavanja uz kanal Dašnica Stara sa jednom pumpom stanicom Slika br. 4: Satelitski snimak lokacije podsistema BNI-5 Slika br. 5: Pregledna karta zaštićenih kanalskih sistema Slika br. 6: Poloţaj kanala Stara Dašnica Slika br. 7: Potreba za vodom u prosjeĉnoj i fiktivnoj sušnoj godini povratnog perioda 5 god- BNI, BNZ i OB Slika br. 8: Situacioni poloţaj koncepta poloţaja i distribucije vode u Podsistemimu – usvojena varijanta Slikа br. 9: Pregledna karta podruĉja podsistema BNI-5, irigacionog sistema u Gradu Bijeljina po sektorima Slikа br. 10: Osnova pumpne stanice – montaţni nacrt Slikа br. 11: Presjek pumpne stanice – montaţni nacrt Slika br. 12: Uĉestalost, srednja brzina vjetra i tišina Slika br. 13: Zaštićena podruĉja (Izvod iz Prostornog plana Grada Bijeljina do 2036. god) Slika br. 14: Osnovna planirana namjena površina (Izvod iz Prostornog plana Grada Bijeljina do 2036.god. )

1. UVOD

Nadleţne institucije Bosne i Hercegovine (BiH) su u junu 2008. godine zatraţile od Svjetske banke (SB) da razmotri mogućnost finansiranja projekta Razvoj sistema navodnjavanja (engl. IDP). Opšti cilj projekta je da se poboljša profitabilnost i produktivnost poljoprivredne proizvodnje unaprjeĊenjem naĉina upravljanja vodama i modernizacijom sistema navodnjavanja. Cilj projekta će biti dostignut putem: - investicija u rehabilitaciju i modernizaciju struktura za navodnjavanje i odvodnjavanje, - jaĉanja institucionalnih kapaciteta u javnom i privatnom sektoru putem organizacije i obuĉavanja korisnika voda te proširenja usluga sistema i - izrade studija izvodivosti i idejnih rješenja za drugi krug prioritetnih investicija. Projekat se provodi u oba entiteta, Federaciji BiH (FBiH) i Republici Srpskoj (RS), te Brĉko Distriktu (BD) Projekat se sastoji iz 3 komponente: . Komponenta 1: Investicije u infrastrukturu za navodnjavanje i odvodnju (80-90% troškova projekta). Kroz ovu komponentu će se finansirati infrastrukturni radovi na izvoĊenju sistema navodnjavanja i odvodnje kroz nekoliko pod-projekata. . Komponenta 2: Institucionalno jaĉanje i savjetodavne usluge za navodnjavanje (10-20% troškova projekta). Kroz ovu komponentu finansiraće se institucionalno jaĉanje uspostavljanje i jaĉanje Udruţenja korisnika voda i jaĉanje ministarstava, opština i kantona uĉesnika projekta za implementaciju novih sektorskih politika i odgovarajuće upravljanje vodnim resursima i navodnjavanjem. . Komponenta 3: Potpora implementaciji projekta, monitoring i evaluacija. Ova komponenta obuhvata troškove upravljanja projektom ukljuĉujući alate za praćenje i ocjenu, audit, upravljaĉki informacioni sistem, trening i uredsku i mobilnu opremu. Narodna skupština Republike Srpske je na Dvadeset prvoj sjednici, odrţanoj 1. novembra 2012. godine, donijela odluku o prihvatanju zaduţenja prema Svjetskoj banci - MeĊunarodnoj asocijaciji za razvoj (International Development Association-IDA) za realizaciju Projekta izgradnje sistema za navodnjavanje (Irrigation Development Project IDP). Projekat provodi Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, preko Jedinice za koordinaciju poljoprivrednih projekata (APCU), u saradnji sa Ministarstvom finasija Republike Srpske. Cjelokupni projekat razvoja sistema navodnjavanja je prema operativnoj politici OP 4.01 Svjetske banke koja se odnosi na procjenu ekoloških uticaja klasificiran kao projekat B kategorije. Jedna od lokacija na kojoj je planirana investicija u infrastrukturu za navodnjavanje i odvodnjavanje je podruĉje Semberije. Ovaj plan upravljanja ţivotnom sredinom i procjene uticaja na društvo odnosi se na Projekat za izgradnju sistema za navodnjavanje u Semberiji, prostorne cjeline „Bijeljina istok“ podsistem BN-5 u Batkoviću. Osnova za izradu ovog plana

7 bilo je Idejno rješenje navodnjavanje poljoprivrednih površina u Semberiji1, opština Bijeljina i Glavni projekat za izgradnju sistema za navodnjavanje u Semberiji prostorne cjeline „Bijeljina istok“, podsistem BNI-5 u Batkoviću 2 U skladu sa zahtjevima Svjetske banke plan treba da sadrţi analizu ekoloških i socijalnih uticaja predloţene šeme navodnjavanja. Sa druge strane u skladu sa odredbama Pravilnika o projektima za koje se sprovodi procjena uticaja na ţivotnu sredinu i kriterijumima za odluĉivanje o potrebi sprovoĊenja i obimu procjene uticaja na ţivotnu sredinu („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 124/12 ) za ovakve projekte neophodna je prethodna procjena uticaja na ţivotnu sredinu. Obzirom na navedeno, ovaj dokument je uraĊen kako bi svojim sadrţajem zadovoljio i procedure Svjetske banke i legislativu Republike Srpske u postupku podnošenja zahtjeva za prethodnu procjenu uticaja na ţivotnu sredinu.

1.1.Cilj procjene socijalnih i ekoloških uticaja

Cilj izrade Plana upravljanja ţivotnom sredinom i procjena uticaja na društvo projekta za izgradnju sistema za navodnjavanje u Semberiji, prostorne cjeline „Bijeljina istok“ podsistem BN-5 u Batkoviću je da se: - analizira trenutno vaţeći zakonski okvir relevantan za projekte izgradnje sistema navodnjavanja, - analiziraju raspoloţivi podaci o stanju ţivotne sredine i socijalni uslovi koji su prisutni na razmatranom terenu, - identifikuju mogući negativni i pozitivni uticaji projekta na ţivotnu sredinu, kao i socijalni uticaji projekta i predloţe mjere za ublaţavanja, - predloţi program praćenja stanja ţivotne sredine i socijalnih kretanja na podruĉju realizacije projekta - izradi smjernice za ekološki prihvatljive graĊevinske prakse i - pomogne u interinstitucionalnoj koordinaciji i procesu javnih / NGO rasprava.

1 “Zavod za vodoprivredu“d.o.o. Bijeljina, Energoprojekt Hidroinžinjering a.d. Beogradn i JP“ Direkcija za izgradnju i razvoj Grada“ Bijeljina 2 “Zavod za vodoprivredu“d.o.o. Bijeljina i Energoprojekt Hidroinžinjering a.d.Beograd

2. OPIS PROJEKTA, LOKACIJE, NAMJENE I VELIĈINE

2.1. Opis lokacije projekta

Na dolinskom platou sjeveroistoĉnog dijela Republike Srpske, na širem podruĉju ušĉa rijeke Save u Drinu i gravitirajućih vodotoka ka rijeci Savi i Drini nalazi se Semberija. To podruĉje predstavlja jedan od najvaţnijih poljoprivrednih resursa u kome su locirani urbani i privredni sadrţaji Republike Srpske u pograniĉnom podruĉju sa Republikom Srbijom i Republikom Hrvatskom. Provedeni radovi na zaštiti od voda u 20 vijeku, povoljni uslovi, a prije svega vrlo kvalitetno zemljište, kao i ostali prirodni ĉinioci (klima, blizina vodnih resursa) su preduslov koji omogućava intenzivan razvoj poljoprivrede i preraĊivaĉkih kapaciteta. Podruĉje Semberije zahvaljujući svom poloţaju, reljefu te mogućnosti obezbjeĊivanja potrebnih koliĉina voda za navodnjavanje je prostor koji ima uslove za razvoj intenzivne poljoprivredne proizvodnje uz adekvatnu primjenu savremenih sredstava i metoda. Poljoprivredne površine u Semberiji imaju veliki znaĉaj zbog mogućnosti razvoja velikih sistema, jer se radi o površinama kvalitetnog zemljišta veoma pogodnog za realizaciju veikih i ekonomiĉnih meliorativnih sistema. U prethodnom periodu su izvedeni sistemi (kanalskom mreţom sa pumpnom stanicom) obodnim kanalima GOK (Glavni obodni kanal) i MOK (Majeviĉki obodni kanal) za odvodnjavanje i obodnim kanalom Selište, tako da je podruĉje Semberije uglavnom riješilo problem unutrašnje odvodnje i zaštite od velikih voda koje dolaze iznutra. Zaštita od spoljnih voda je rješavana kako odbrambenim nasipima prema velikim vodotocima Save i Drine, tako i regulacioim radovima u okviru podruĉja. Uz rijeku Savu je izgraĊeno 26,2 km nasipa, a uz rijeku Drinu 8,7 km nasipa. Studiјоm оdrţivоg rаzvоја irigаciоnih sistеmа nа pоdruĉјu Rеpublikе Srpskе, оd fеbruаrа 2008. gоdinе, nа pоdruĉјu Sеmbеriје rаzmаtrаnа је mоgućnоst nаvоdnjаvаnjа nа 19.298,00 ha, a Idejnim rješenjem razvoja navodnjavanja u Semberiji sa kanalske mreţe su definisani modaliteti razvoja sistema navodnjavanje na bruto površini u ĉetiri Prostorne cjeline i to:  Prostorna cjelina 1 – „Bijeljina Istok“- Podsistemi: BNI1, BNI2, BNI3, BNI4, BNI5, BNI6, BNI7·- P= 3.129 ha  Prostorna cjelina 2 - „Bijeljina Zapad“, -podsistemi: BNZ1, BNZ2, BNZ3, BNZ4, BNZ5, BNZ6, BNZ7, BNZ8, BNZ9- P= 4.151 ha  Prostorna cjelina 3 - „Obarska“,OBR 1, P= 307 ha  Prostorna cjelina 4 - „Kojĉinovac“, KOJ1, KOJ2, KOJ3, KOJ4, KOJ5, KOJ6, KOJ7, P=2.905 ha Imajući u vidu da je rijeka Drina i kanalska mreţa glavni izvor vodosnabdijevanja, projektno podruĉje definisano tim uslovima je u Idejnom rješenju ukupne bruto površine 10.492 ha, podijeljeno na 24 podsistema (slika br. 1.) koji se mogu navodnjavati iz kanalske mreţe u Semberiji.

Slikа br. 1. Prostorne cjeline razvoja irigacionog sistema u Semberiji sa 24 Podsistema za navodnjavanje uklučujući BNI-5

Idejnim rješenjem 2018. godine, po osnovu višekriterijumske analize kao najpovoljniji za razvoj u prvom prioritetu izabran je podsistem BNZ-5 u Donjem Crnjilevu, prostorna cjelina “Bijeljina Zapad”, ukupne bruto površine od 510,8 ha, odnosno 434,2 ha neto površine. Za ovaj podsistem predviĊen je boĉni vodozahvat na kanalu Stara Dašnica, do usisnog bazena pumpne stanice PS BNZ-5. Pumpna stanica PS BNZ-5, locirna je na kanalu Stara Dašnica (St.4+348) i radi racionalizacije troškova projektovana i da omogući instalisanje hidromehaniĉke i elektro opreme za razvoj podsistema BNI-5 u Batkovićima. U toku 2019. godine raspisan je tender za izgradnju sistema BNZ-5 i u toku su pripreme za izvoĊenja radova na ovom podsistemu, pa je logiĉan slijed razvoja navodnjavanja u tom podruĉju Semberije koje se bavi intezivnom poljoprivrednom

10 proizvodnjom, uz minimalna ulaganja projektovanje i izgradnja podsistema BNI-5, koji prema projektnom rješenju koristi objekat pumpne stanice PS BNZ-5 (slika br.3.)

Slikа br. 2. Položaj područja podsistema BNI-5 na području Grada Bijeljina

Slika br. 3. Prostorni položaj prostornih cjelina i podsistema BNZ-5 i BNI-5 navodnjavanja uz kanal Dašnica Stara sa jednom pumpom stanicom

Podsistem BNI-5, u prostornoj cjelini Bijeljina istok, nalazi se sjeverno od centra grada Bijeljine na udaljenosti od oko 10,2 km vazdušne linije i prostorno pripada naseljenom mjestu Batkovići. Povšina zemljišta predviĊena za navodnjavanje je neto 377 ha. Ovo naselje se nalazi juţno od površina predviĊeih za navodnjavanje. Teren predviĊen za navodnjavanje je ravan i gotovo u potpunosti priveden poljoprivredi. Sa zapadne strane je ograniĉen kanalom Stara Dašnica, sa sjeverne i sjeveroistoĉne strane poljoprivrednim zemljištem podsistema BNI-7, a sa istoĉne i jugoistoĉne strane poljoprivrednim zemljištem podsistema BNI-6. U obuhvatu predmetnog podsistema nema površinskih vodotokova i kroz obuhvat, osim poljskih tj. servisnih puteva, prolazi put Batkovići-Visoĉ koji je asfaltiran. Poljoprivredne površine su ispresjecane tericijernom kanalskom mreţom. Predmetni prostor nije naseljen, zastupljeno je poljoprivredno zemljište koje se koristi najvećim dijelom za uzgoj ratarskih kultura. Šuma je zastupljena na granici obuhvata sa istoĉne i jugoistoĉne strane, a unutar obuhvata veoma mala površina je pod šumom. Stambeni objekti se nalaze neposredno uz jugoistoĉnu granicu obuhvata podsistema tj. uz put Batković-Visoĉ. U obuhvatu podsistema BNI-5 se nalazi objekat PD „Semberija“ koji sluţi kao skladišni prostor. Rijeka Sava se nalazi sjeverno od obuhvata predmetnog podsistema na udaljenosti od oko 1,5 km vazdušne linije.

Obuhvat podsistema BNI-5

Slika br.4 : Satelitski snimak lokacije podsistema BNI-5

2.2. Istorija razvoja poljoprivredne proizvodnje Semberija ima kontinentalnu klimu sa oštrim zimama i toplim ljetima. Mrazevi poĉinju krajem oktobra, a prestaju najkasnije polovinom aprila mjeseca, zbog ĉega je ovo podruĉje podesno za gajenje svih poljoprivrednih kultura, jer sjetva ranih usjeva i kretanje vegetacije poĉinju sredinom marta mjeseca. Pored povoljne klime naznaĉajniji resurs za uspješnu poljoprivrednu proizvodnju je kvalitetno zemljište. Prema pedološkom sastavu zastupnjena su sivosmeĊa bezkarbonatna i sivosmeĊa karbonatna tla na glinama i ilovaĉama i crvenkastosmeĊa bezkarbonatna i crvenkastosmeĊa degradirana tla na pijescima i šljunku (Pedološka karta Jugoslavije 1: 50 000, Tla sekcije Bijeljina 1 i 2, Zavod za agropedologiju, Sarajevo 1972.). To su dolinska stara aluvijalna tla, nastala nanosima rijeka, a koja već dugo nisu pod uticajem poplava. Ova tla su izrazito oraniĉna, podesna za industrijsku proizvodnju, jer mogu davati visoke prinose. Prema popisu iz 1991 godine broj poljoprivrednih domaćinstava je iznosio 15.818, što znaĉi da je prosjeĉna veliĉina poljoprivrednog posjeda bila 3,3 ha po domaćinstvu u 4-5 pacela. Ovakav usitnjen posjed jedan je od glavnih razloga neprofitabilne proizvodnje. U toku 80-tih godina prošlog vijeka sprovedena je komasacija u jednom dijelu Semberije. Komasacija je sprovedena u 24 katastarske opštine, i to: Dvorovi, MeĊaši, Trnjaci, Dazdarevo, Triješnica, Balatun, Velino Selo, Brodac Donji, Brodac Gornji, Ostojićevo, Batković, Crnjelovo Donje, Crnjelovo Gornje, Popovi, Amajlije, Bijeljina-selo, Patkovaĉa, Puĉile, Kojĉinovac, Ĉardaĉine-Ljeskovac, Glogovac, Janja, Batar-Johovac i Velika Obarska. Situacija se donekle poboljšala sproveĊenjem komasacije i hidromelioracionih radova u jednom dijeu grada Bijeljina. Komasacijom zemljišta obuhvaćeno je ukupno 31724 ha najplodnijeg zemljišta od ĉega su na 19.000 ha uporedo sprovedeni i hidromelioracioni radovi. Regulisanjem vodnog reţima na 19.000 ha omogućena je pravovemena sjetva, izmjena strukture sjetve na oko 10.000 ha daje mogućnost ubiranja dvije ţetve godišnje. Poljoprivredna proizvodnja na teritoriji Grada Bijeljina je podloţna nevremenu i stalnim udarima grada, pogotovo izaţenom u ljetnom periodu. Izgradnjom 24 protivgradne stanice na podruĉju Grada Bijeljina stvoreni su uslovi za zaštitu usjeva od grada što doprinosi smanjenju šteta uzrokovanih ovom elementarnom nepogodom. Danas se poljoprivrredna proizvodnja ratarskih kultura odvija na svih 50037 ha oraniĉnih površina, poĉev od visokointenzivnih kultura, kao što su neke vrste povrća i industrijskog bilja. Veoma dobri rezultati postiţu se u proizvodnji ţitarica gdje su na ovom prostoru i pije rata (Brodac 1988.god.), a i sad (Amajlije 2005.god.) ostvareni rekordni proizvodni rezultati. Godišnje se na ovom podruĉju proizvede od 150 do 215 hiljada tona ţitarica uz prosjeĉan prinos od 5 do 6 tona kukuruza po ha (izuzev u ekstremnim godinama oko 3 t/ha) i 3,5 do 4,8 tona pšenice po ha (izuzev u ekstremnim godinama oko 2 t/ha). Na površinama koje se intenzivno obraĊuju moguće je ostvariti daleko veće prinose i to: pšenice do 8 t/ha, kukuruza 13 t/ha. Proizvodnja povrća kreće se od 53.000 do 65.500 tona godišnje. Ovo variranje je vezano prije svega za agro-ekološke uslove uzgoja u datoj godini. U godinama koje su povoljnije ostvaruju se znatno veći prinosi.

Prosjeĉan prinos krompira se kreće od 15 do 30 tona po hektaru što nije zadovoljavajuće. Prinos paprike je u granicama od 20 do 30 tona po hektaru, a kupusa, povrtarske vrste po kojoj je Semberija poznata od 20 do 35 t/ha. Pošto se ove vrste navodnjavaju, kod njih se i postiţu maksimalni prinosi. Prosjeĉni prinosi krmnog bilja se kreću u rasponu od 12.000 do 23.500 tona. Razlog ovako velikog raspona u prinosu jeste što se površine pod krmnim biljem ne koriste intenzivno i ne vrši navodnjavanje istih u sušnim godinama, što bi obezbjedilo više otkosa u toku godine a samim tim i veće koliĉine krmiva što za sobom za sigurno povlaĉi pravilnu ishranu stoke koja će dati zdrav i kvalitetan podmladak, visoku mljeĉnost i proizvodnju mesa. Prosjeĉni prinosi krmnih usjeva kao i ostalih variraju i zavise prije svega od uslova uspijevanja u toku godine u kojoj se proizvode, što nije dopustivo. Neophodno je ovu proizvodnju raditi intenzivno jer će ona za posljedicu dati veću produktivnost u stoĉarskoj proizvodnji. U oblasti stoĉarske proizvodnje, zbog ukupne politike u ovoj oblasti, dispariteta cijena stoke i stoĉnih proizvoda, kao i nekontrolisanog uvoza namirnica animalnog porijekla, stihijnost u proizvodnji je moţda najizraţenija, a tendencija smanjenja broja stoke se nastavlja. Sadašnji stoĉni fond najvećim dijelom se nalazi na privatnim gazdinstvima uz sve veću specijalizaciju zemljoradnika za uzgoj pojedinih vrsta stoke i odreĊene proizvodnje (proizvodnja mlijeka, tov stoke itd....). Na podruĉju Grada Bijeljina postoji oko 20 mini farmi muznih krava kapaciteta 20 i više grla, oko 30 farmi svinja kapaciteta od 100 do 300 grla, kao i veći broj farmi za tov pilića. Voćarstvo je veoma perspektivna ali i skupa privredna djelatnost jer se radi o dugogodišnjim zasadima koji iziskuju velika poĉetna ulaganja, dok znaĉajniji prihod poĉinju donositi tek nakon 3 do 4 godine. Ovo je jedna od tradicionalnih i vrlo uspješnih grana poljoprivrede podmajeviĉkog podruĉja. Pod voćnjacima se nalaze 2.752 ha ili 6% poljoprivrednih površina. Najzastupljenija voćna vrsta je šljiva koja zauzima 64% ukupnih površina, zatim slijede jabuka, kruška,trešnja, orah i d. Na podruĉju naselja Batkovići prema podacima Gradske uprave najviše se gaje ţitarice, zatim povrće, krmno i industrijsko bilje, a najmanje površina je pod voćem

2.3. Opis prethodno korištenih sistema za navodnjavanje Do 1999. godine primarna kanalska mreţa - kanali Dašnica, MOK i GOK su uglavnom imali primarnu funkciju odvodnje prikupljenih slivnih brdskih voda i dijela unutrašnjih voda, ali je izgradnjom spojnog kanala Drina-Glogovac ostvaren krucijalni pomak ka budućem unаprеĊеnju vоdоprivrеdnоg sistеmа. Zаhvаtоm vоdе sа rijeke Drinе u minimumu оd 9 m3/s pа dо 32 m3/s, kanalski sistem Drina-Glogovac-Dašnica-GOK је dоbiо аdеkvаtаn višеnаmјеnski vodoprivredni znaĉaj, u pоglеdu rješavanjа vitаlnih vodoprivrednih i оstаlih pоtrеbа pоdruĉја Semberije (slika br.5.). Zahvatanjem voda iz rijeke Drine, Grad Bijelјina je dobio stаlni vоdni tok – kanal Dašnicu, ĉimе su stvоrеni prеduslоvi rаzvоја komunalnih i urbаnih pоtrеbа (sаkuplјаnjе оbоrinskih vоdа i rаzvој urbаnih sаdrţаја uz аkvаtоruјu kаnаlа i nа ciјеlоm grаdskоm pоdruĉјu) urbаnоg pоdruĉја Biјеlјinе. Obradive površine uz kanal na podruĉju Kojĉinovca i Velike Obarske kao i melioraciono podruĉje Semberije („Sеmbеriја Istоk“ i „Sеmbеriја Zаpаd“), stekle su preduslove za rješavanje irigacionih pоtrеbа (оbеzbјеĊеnjе dоvоlјnih kоliĉinа vоdе zа

14 nаvоdnjаvаnjе), naroĉito nаkоn rеаlizаciје kаnаlizаciоnоg sistеmа upоtrеblјеnih vоdа u Grаdu Biјеlјini. Izgradnjom Postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda na lokalitetu „Šećerana“ tokom 2015. godine, stekli su se uslovi da se i donja dionica kanala MOK gdje se ispuštaju preĉišćene otpadne vode, koristi za potrebe navodnjavanja.

Slika br.5: Pregledna karta zaštićenih kanalskih sistema Kanal Stara Dašnica sa koga će se snabdijevati vodom za navodnjavanje podsistem BNI-5 ima duţinu od cca 12,40 km. Dosadašnjim radovima na izgradnji sistema zaštite od vanjskih i unutrašnjih voda, tok kanala Dašnica je podijeljen na tri dijela:  uzvodni dio uveden je u kanal MOK  srednji dio prolazi kroz Grad Bijeljinu i prihvata vodu slivnog podruĉja Janjice i Glogovca, uveden je u kanal GOK  nizvodni dio tzv. Stara Dašnica, obuhvata tok Dašnice od ušća u GOK do ušća u Savu u duţini cca 12,40 km ( zahvatanje vode za podsistem BNI-5 se vrši u ovom dijelu kanala)

U hidrološkom smislu kanal Dašnica nizvodno od GOK, praktiĉno nema slivnu površinu uz vodotok Bistrik koja je beznaĉajna i nije vrijedna daljih analiza. Trasa kanala poloţena je vododdjelnicom izmeĊu istoĉnog i zapadnog melioracionog podruĉja Bijeljina II i površinske slivne vode ovog podruĉja ne gravitiraju kanalu, već pumpnim stanicama Begov put i Topolovac. Zahvat vode iz GOK u kanal Dašnica vrši se putem preliva i ustave kojim su povezani. Pri vodostaju u kanalu GOK od 0,50 m, ustava na kanalu Dašnica moţe da popusti vode 4,0 m3/s. Pri maksimalnim proticajima u kanalu GOK, ustava na kanalu Dašnicu moţe da propusti oko 15,00 m3/s vode. Znaĉi regulacionom ustavom na kanalu Dašnica vrši se i regulacija protoka na kanalu Dašnica nizvodno od GOK-a. Ovaj dio kanal Dašnica je duţe vrijeme van funkcije. Ovim tehniĉkim rješenjem aktiviralo bi se staro korito kanala Dašnica od GOK-a do ustave Visoĉ, na duţini od 12,40 km. Kroz podruĉje podsistema BNI-5 ne prolazi sekundarna kanalska mreţa, već samo tericijerna kanalska mreţa. Dosadašnjom praksom na podruĉju obuhvata, na pojedinim parcelama primjenjuje se sistem za navodnjavanje „kap po kap“.

Slika br. 6: Položaj kanala Stara Dašnica

2.4. Potrebe za vodom Potrebe za vodom su sraĉunate po uprošćenoj jednaĉini vodnog bilansa: PV=ETp-Pe PV-potrebe za vodom ET-potencijalna evapotranspiracija Pe-efektivne padavine Na slici br.7 prikazane su potrebe za vodom u prosjeĉnoj godini i fiktivnoj sušnoj godini vjerovatnoće pojave 80% (ili vjerovatnoće prevazilaţenja 20%) što odgovara povratnom periodu od 5 god.

Slika br. 7: Potreba za vodom u prosječnoj i fiktivnoj sušnoj godini povratnog perioda 5 god- BNI, BNZ i OB

Ako se posmatra uprosjeĉeno po cijelom podruĉju Semberije, ukupna potreba za vodom u prosjeĉnoj godini je 180 mm, a u fiktivno sušnoj godini je 290 mm. Ovako sraĉunate su neto potrebe za vodom ili potrebe u samom polju (zemljištu), dok se bruto potrebe odnose na potrebe na mjestu zahvatanja i uvećavaju se za koeficijent efikasnosti isporuke vode na polje. Hidromodul sistema koji predstavlja specifiĉnu potrošnju u sistemu koja se javlja u mjerodavnom periodu: q=2,83/0,85=3,33[mm/dan]=0,38 [l/(s ha)] Sraĉunati hidromodul sistema je bruto vrijednost, koja je uvećana za gubitke u distribuciji vode sistemom pod pritiskom, kao i gubitke koji se odnose na samu efikasnost metode zalivanja. Obzirom da će se preteţno koristiti metod zalivanja kišenjem, a voda će se do korisnika dopremati sistemom pod pritiskom usvojen je koeficijent koji predstavlja odnos neto i bruto potrebe za vodom koji iznosi 0,85, a koji predstavlja odnos izmeĊu neto potreba za vodom, koja se odnosi na koliĉinu koja se isporuĉi na polje i bruto koliĉine vode koja je potrebna na mjestu zahvatanja.

2.5. Analiza kvaliteta vode za navodnjavanje

Pod kvalitetom vode podrazumjeva se stanje vodenog sistema, izraţeno prema fiziĉko, hemijskim i biološkim pokazateljima. Promjena kvaliteta vode nastaje kao posljedica endodinamiĉkih, ali sve ĉešće i antropogenih sukcesija. U cilju sagledavanja mogućnosti korišćenja vode iz kanalske mreţe na podruĉju Semberije za potrebe navodnjavanja poljoprivrednih površina, izvršene su analize kvaliteta vode, a zahvatanje uzoraka je izvršeno na sljedećim lokacijama:  Kanal Drina-Glogovac, profil uzvodno od ušća kanala Glogovac

 Kanal Dašnica, nizvodno od grada, a uzvodno od ušća sa kanalom Stara Dašnica  Majeviĉki obodni kanala, uzvodno od ušća sa kanalom GOK, a nizvodno od ispusta postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda Grada Bijeljina U ispitivanim uzorcima analizirani su sljedeći parametri: temperatura vode, rastvoreni kiseonik, % zasićenja kiseonikom, elektroprovodljivost, ph vrijednost, ukupni alkalitet, metali (arsen nikl, olovo, ţiva), broj kolonija aerobnih organotrofa na 22oC, ukupni koliformi, fekalni koliformi, fekalne streptokoke. Analizom rezultata ispitivanja sprovedenih u maju 2018.god. konstatovano je da su mjerenja i uzorkovanje, na svim mjernim profilima, izvršeni pri uslovima koji su mjerodavni za ocjenu kvaliteta i da svi ispitivani parametri zadovoljavaju najmanje dopuštene graniĉne vrijednosti definisane Uredbom o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka za treću klasu vodotoka, odnosno da se vode koje su predmet ispitivanja svrstavaju u vode koje se koriste u poljoprivredi.

2.5. Оpis prijedloga novog sistema za navodnjavanje Provedenim analizama i hidrauliĉkim proraĉunima, u Idejnom rješenju za podruĉje Semberije definisane su prostorne cjeline, podsistemi, kao poloţaji i potrebni profili transportno- distributivnih cjevovoda na podruĉju svih podsistema, ukljuĉujući BNI-5, što je osnova za razmatranje razvoja distrubutivne razvodne mreţe i prikljuĉenja što većeg broja korisnika irigacionih sistema. Planiranje razvoja saĉinjivaju dva kljuĉna zadatka:  Razvoj tranzitno-distributivne mreţe se pratećim objektima, ukljuĉujući objekte za prikljuĉenje korisnika sistema,  Dogradnju hidromehaniĉke opreme, napajanja i nadzorno upravljaĉkog sistema u PS Donje Crnjelovo (kontrukcija objekata i kljuĉni razvodi potisnog cjevovoda su već izvedeni), Izvršena je novelacija naĉina-smjera vodosnabdijevanja i podjele podistema BNI-5 na tri sektora vodosnabdijevanja, ĉime su optimizovani dijametri glavnih distributivnih cjevovoda.

- Slika br. 8: Situacioni položaj koncepta položaja i distribucije vode u podsistemima – usvojena varijanta

Razlog novelacije smjera vodosnabdijevanja omogućava razvoj sistema sa znatno manje objekata (muljni ispusti i vazdušni ventili) i prolaza ispod dubokih kanala unutrašnje odvodnje, ĉime se takoĊe u znaĉajnoj mjeri obezbjeĊuje optimizacija ulaganja i znaĉajno veća funkcionalnost sistema navodnjavanja. Po tom osnovu uvaţen je zahtijev projeknog zadatka i osiguran je razvoj navodnjavanja na 377 ha, ali su projektnim rješenjem ostavljene mogućnosti razvoja-dogradnje sistema u sektoru 1 na 97 ha i sektoru 2 ka naselju Batković na 25 ha. Ovim tehniĉkim rješenjem razvojem navodnjavanja je pokriveno 377 ha i elementi razvoja na 122 ha, (slika br. 9.). Ukupna neto površina podsistema za navodnjavanje BNI-5 iznosi 499 ha. Samo podruĉje podsistema BNI-5 je podijeljeno na tri sektora i to Sektor 1, Sektor 2 i Sektor 3.

Slikа br. 9: Pregledna karta područja podsistema BNI-5, irigacionog sistema u Gradu Bijeljina po sektorima Pumpna stanice BNI-5 se nalazi na St. 4+348 kanala Stara Dašnica i ima snagu od 4 x 53 kW + 1 x 31 kW. Visina dizanja na izlazu iz pumpne stanice je 52 m, a potrebna koliĉina vode za navodnjavanje je 310 l/s. Nakon realizacije ovog projekta, moguće je ostvariti snabdijevanje vodom za potrebe navodnjavanja i podruĉja koja graniĉe sa podsistemom BNI-5 i gdje se vrši intenzivna poljoprivredna proizvodnja, ali su klasifikovana kao graĊevinsko zemljište, pa nisu bila predmet ovog projekta.

Tranzitni i distributivni cjevovodi, prateći objekti i oprema

Dispoziciono rješenje tranzitnih i distributivnih cjevovoda Osnovu dopremanja i distribucije vode do kljuĉnih objekata sistema i krajnjih korisnika saĉinjavaju transportni i distributivni cjevovodi. Konceptom tehniĉkog rješenja definisana je transportno distributivna mreţa sa tranzitnim cjevovodima podsistema BNI-5 Sektor 1, BNI-5 Sektor 2 i BNI-5 Sektor 3, sa ciljem spregnutog rada ovih sektora, ali sa mogućnošću odvajanja i zasebnog rada sektora. Glavni transportni i distributivni cjevovodi poloţeni su granicama poljoprivrednih parcela, sa minimalnim imovinsko-pravnim poteškoćama. Tranzitni cjevovodi su projektovani u ukupnoj

21 duţini od 4.773,81 m, preĉnika DN 450/415,6 mm do DN 225/207,8 i nazivnog pritiska od 6,3 bara. Transportni cjevovod T-1, je transportni cjevovod kojim se voda doprema za „Sektor-1“ od Glavnog ĉvorišta u RO ĈVOR T-0, gdje se spaja sa tranzitnim cjevovodima T-2 i T-3. Tranzitni cjevovod T-1 je sledećih karakteristika:  duţina, L=602,09 m, DN 450/415,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=541,79 m, DN 315/290,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Tranzitni cjevovod T-2, je transportni cjevovod kojim se voda doprema za „Sektor-2“ od Glavnog ĉvorišta u RO ĈVOR T-0, gdje se spaja sa tranzitnim cjevovodima T-1 i T-3. Tranzitni cjevovod T-2 je sledećih karakteristika:  duţina, L=627,62 m, DN 315/290,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=301,46 m, DN 280/258,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=341,24 m, DN 250/230,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Tranzitni cjevovod T-3, je transportni cjevovod kojim se voda doprema za „Sektor-3“ od Glavnog ĉvorišta u RO ĈVOR T-0, gdje se spaja sa tranzitnim cjevovodima T-1 i T-2. Tranzitni cjevovod T-3, ukupne duţine 2.539,41 m, je sledećih karakteristika:  duţine L=1.276,05 m, DN 450/415,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţine L=284,42 m, DN 315/290,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţine L=285,74 m, DN 280/258,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţine L=257,54 m, DN 250/230,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=255,86 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Distributivni cjevovod D-1.4 spaja se na transportni cjevovod T1 u ĉvoru T1.4 (St. 1+143,86) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=755,59 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=453,36 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Distributivni cjevovodi „Sektor 2“ Mreţu distributivnih cjevovoda kojima se doprema voda do parcela u „Sektoru 2“ ĉini 4 distributivna cjevovoda. Distributivni cjevovod D-2.1 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.1 (St. 0+229,70) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=724,05 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=467,61 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-2.2 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.2 (St. 0+627,62) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=720,87 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=443,24 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-2.3 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.3 (St. 0+929,08) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=756,80 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=351,36 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-2.4 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.4 (St. 1+270,32) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=447,73 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=363,59 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Distributivni cjevovodi „Sektor 3“ Mreţu distributivnih cjevovoda kojima se doprema voda do parcela u „Sektoru 3“ ĉini 7 distributivnih cjevovoda. Distributivni cjevovod D-3.1 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.2 (St. 1+276,05) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=454,02 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=358,72 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.2 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.3 (St. 1+559,85) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=312,74 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=350,30 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.3 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.5 (St. 1+846,21) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=1.132,52 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=289,19 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Distributivni cjevovod D-3.4 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.6 (St. 2+103,75) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=449,94 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=378,31 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.5 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.7 (St. 2+359,61) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=604,32 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=466,94 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.6 spaja se na transportni cjevovod T3 na stacionaţi St. 2+359,61 i sa njega se snadbijevaju vodom parcele koje se nalaze neposredno uz transportni cjevovod T3. Distributivni cjevovod D-3.6 je sledećih karakteristika:  ukupna duţina, L=300,00 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.7 spaja se na transportni cjevovod T3 na stacionaţi St. 2+359,61 i sa njega se snabdijevaju vodom parcele koje se nalaze neposredno uz transportni cjevovod T3. Distributivni cjevovod D-3.7 je sledećih karakteristika:  ukupna duţina, L=450,00 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Uzduţni i normalni profili tranzitnih i distributivnih cjevovoda Dubine ukopavanja transportno-distributivnih cjevovoda su:  Glavni transportni cjevovod T-1, minimalna dubina 1,25 m, maksimalna 2,50 m, prosjeĉna 1,95 m.  Transportni cjevovod T-2, minimalna 1,15 m, maksimalna 2,97 m, prosjeĉna 2,16 m.  Transportni cjevovod T-3, minimalna dubina 1,18 m, maksimalna 3,52 m, prosjeĉna 2,04 m, osim na mjestima prolaza cjevovoda ispod kanala. Kako se iskopi rade mašinski odabrane su širine rovova na osnovu standarda (EN 1610:1997), te je najmanja širina rova usvojena u zavisnosti od dubine rova i to:  za dubinu rova od 1,00 do 1,75 m, usvaja se širina rova od 0,80 m,  za dubine rova od 1,75 od 4,00 m, usvaja se širina rova od 0,90 m i  za dubine rova veće od 4,00 m, širina rova je 1,00 m. Za vertikalni iskop predviĊeno je razupiranje rova ispod 1,00 m dubine rova.

Cijevni materijal i dijametri transportno distributivnih cjevovoda Svi cjevovodi u okviru transportno -distributivne mreţe su projektovani od polietilenskih HDPE vodovodnih cijevi, visoke gustoće (100), nazivnog pritiska PN 6,3 bara. Razlog izbora polietilena je svakako zbog njegovog kvaliteta, ali i zbog vrlo lake ugradnje, sigurnih veza koje se obezbjeĊuju ĉeonim fuzionim zavarivanjem Izbor dijametara transportno distributivnih cjevovoda uraĊen je na osnovu hidrauliĉkih proraĉuna - simulacijama paketom 3D_NET, uz zadovoljenje hidrauliĉkih parametara i zahtjeva o

24 raspoloţivom minimalnom pritisku na prikljuĉnom mjestu (min 3,5 bara), te odgovarajućih proticaja po pojedinim cjevovodima (zahtijevima parcela za odgovarajućim koliĉinama vode). Objekti na transportnom i distributivnim cjevovodima U cilju osiguranja dobre funkcionalnosti i sigurnosti dovoĊenja vode do distributivnog sistema i krajnjih korisnika, na glavnim transportnim cjevovodima je projektovana odgovarajuća oprema za spajanje i efikasan rad, kao i objekti u kojima je smještena oprema koja zahtjeva posebne uslove za montaţu i odrţavanje. Na transportnim cjevovodima T-1, T-2 i T-3 i distributivnim lateralnim cjevovodima je projektovano 42 objekata revizionih okana, 2 lokacije prolaska transportnog cjevovoda ispod lokalnog puta i 1 lokacija prolaska transportnog cjevovoda ispod kanala. TakoĊe, na neophodnim mjestima dati su muljni ispusti za praţnjenje i odrţavanje cjevovoda kao i vazdušni ventili.

Reviziona okna na transportno-distributivnim cjevovodima Na transportno-distributivnim cjevovodima projektovana su reviziona okna koja imaju funkciju : - Da obezbjede "grananje" cjevovoda, a time i raspodjelu vode ka parcelama, - Da obezbjede ugradnju opreme za ovazdušenje cjevovoda U sistemu za navodnjavanje u Batkoviću, ukupno je projektovano 42 reviziona okna dimenzija (vanjskih i svijetlih): - “TIP 1” 3,60x3,30 m (3,00x2,70 m), visine 4,00 m (3,40 m) 1 komad - “TIP 2” 4,00x2,00 m (3,50x1,50 m), visine 2,40 m (1,90 m), 9 komada - “TIP 3” 4,00x2,00 m (3,50x1,50 m), visine 3,10 m (2,60 m), 4 komada - “TIP 4” 2,30x2,50 m (1,80x2,00 m), visine 2,40 m (1,90 m), 28 komada U glavnom ĉvorištu, na mjestu raĉvanja transportnih cjevovoda T1, T2 i T3 predviĊena je izgradnja revizionog okna ,,TIP 1” sa sektorskim zatvaraĉima. U revizionom oknu je predviĊena i ugradnja vazdušnog ventila i muljnog ispusta. Na transportnom cjevovodu T-1 planirano je 1 okno i to: - Ĉvor T-1.4, - CJEV.D-1.4, RO T-1.4, St.1+143,88, dimenzija 2,30x2,50 m (1,80x2,00), visine H=2,4 m (1,90). U okno je ugraĊen muljni ispust MI T-1.5 Na transportnom cjevovodu T-2 planirano je 1 okno i to: - Ĉvor T-2.4, RO - Cjev. D-2.4, St.1+270,32, dimenzija 2,30x2,50 m (1,80x2,00), visine H=2,4 m (1,90). Na transportnom cjevovodu T-3 planirano je 1 okno i to: - Ĉvor T-3.4, RO VV T-3.1, St.1+620,79, dimenzija 2,30x2,50 m (1,80x2,00), visine H=2,4 m (1,90). U okno je ugraĊen vazdušni ventil VV T-3.1. Pored ovih revizionih okana, na svakom glavnom lateralnom vodu, koji se odvaja sa trasportnih cjevovoda T-1, T-2 i T-3, predviĊeni su i mjeraĉi protoka, koji su ugraĊeni u reviziono okno “TIP 1”. Ukupno je predviĊeno 13 mjernih mjesta na kojima će biti ugraĊeni mjeraĉi protoka DN 200 .

Vazdušni ventili i muljni ispusti Dovod vode do korisnika tehniĉki treba da bude riješen tako da voda u sebi nema "zarobljenog" vazduha u "vazdušnim jastucima" koji mogu u duţem eksploatacionom periodu da proizvedu oštećenja na diznama (rasprskivaĉima), ali i znatno smanjuju protok u cjevovodima. Da bi se izbjegla navedena pojava, na transportnim cjevovodima su projektovani vazdušni ventili. Vazdušni ventili su u principu locirani na krajevima cjevovoda, na prevojima cjevovoda, zavisno od konfiguracije terena. Na transportnoj mreţi ukupno je projektovano 13 vazdušnih ventila, dijametra DN 100 mm, sa jednom kuglom i jedan vazdušni ventil dijametra DN 100 sa dvije kugle. Muljni ispusti preĉnika DN 100 mm imaju dvojnu ulogu, da se pomoću njih nakon završetka sezone navodnjavanja izvrši praţnjenje kompletne podzemne stacionarne mreţe i da se eventualno po potrebi povremeno izvrši odmuljivanje pojedinih dionica cjevovoda. Ukupno je projektovano 8 muljnih ispusta, na transportnim i distributivnim cjevovodima Hidrotehniĉki i montaţni dio projekta Na transportno-distributivnim cjevovodima projektovana je oprema koja će omogućiti funkcionalnost i upravljivost irigacionim sistemom. Sektorski zatvarači Funkcija sektorskih zatvaraĉa je da se omogući funkcionalan rad planiranog Podsistema po Sektorima 1, 2 i 3 zasebno ili integralnog irigacionog sistema. Ovo je znaĉajno sa aspekta faznosti razvoja i izgraĊenosti, te sluĉajeva rada u vanrednim i redovnim uslovima. Na transportno distributivnim cjevovodima projektovana su 3 sektorska zatvaraĉa u glavnom ĉvorištu: - RO Ĉvor T-0, - cjev. T-1, T-2 i T-3, glavno ĉvorište, St.0+000,00 Vodomjerna okna Kako bi se mogla uspješno pratiti i kontrolisati potrošnja vode za navodnjavanje, na svim glavnim lateralnim distributivnim cjevovodima, koji se odvajaju sa transportnih cjevovoda T-1, T-2 i T-3, predviĊena su reviziona okna za mjerenje potrošnje vode. Ukupno je predviĊeno da se ugradi 13 vodomjera. U oknima su ugraĊeni klasiĉni mjeraĉi protoka DN 200 mm sa svim potrebnim armaturama i fitinzima. PredviĊena je ugradnja u reviziona okna “TIP-2” i “TIP-3”, poslije odvojaka sa transportnih cjevovoda T-1, T-2 i T-3. U vodomjernim oknima se predviĊa ugradnja hvataĉa neĉistoća ,,Y tip”, preĉnika DN 200 mm za zaštitu armatura, mjeraĉa protoka i cjevovoda od ,,stranih tijela“ kao što su komadi drveta, kamena i sliĉno. Dva elipsasta zatvaraĉa preĉnika DN 200 mm sluţe da se prekine dovod vode i izvrši ĉišćenje ili zamjena filtera i mjeraĉa protoka po potrebi.

Priključci potrošača na mrežu. Preliminarna procjena je da se moţe oĉekivati oko 50 % parcela koje bi bile prikljuĉene na novoizgraĊeni sistem za navodnjavanje BNI-5, ali se stvarni broj ne moţe znati bez osnivanja Udruţenja korisnika, koji bi taĉno definisali sve uslove vezane za kontrolu i naĉin upravljanja sistemom. Projektant je tehniĉkim rješenjem predvidio 210 prikljuĉaka na sistem za navodnjavanje. Ovi prikljuĉci su planirani na razmacima od cca 150 m, na distributivnim cjevovodima, ili na lokacijama poznatih korisnika. Prikljuĉak se sastoji od PE T komada, na koji se nastavlja cjevovod preĉnika DN 110 mm do revizionih okana od betonskih cijevi φ800mm na mjestima prikljuĉaka korisnika. Betonska cijev se postavlja na pripremljenu podlogu od tampon sloja šljunka debljine 10 cm i podloţnog betona 5 cm. Prikljuĉak se završava sa elipsastim zatvaraĉem DN 100 mm. Prilikom prolaska cjevovoda ispod kanala vrši se osiguranje cjevovoda betonskim popreĉnim pragom. Dogradnja pumpne stanice – nabavka i ugradnja hidromehaniĉke i elektro opreme Podsistema BNI-5 Pumpna stanica i vodozahvat na kanalu Stara Dašnica predstavljaju zajedniĉke objekte za podsisteme navodnjavanja BNZ-5 i BNI-5. Radovi na vodozahvatu i objektu pumpne stanice su završeni prilikom izvoĊenja radova na podsistemu BNZ-5, dok radovi na opremanje opreme za navodnjavanje u pumpnoj stanici za podsistem BNI-5 nisu završeni. U objektima i opremi je planiran zaseban monitoring utrošenih koliĉina vode i elektriĉne energije. Pored toga imajući u vidu znaĉajnost objekta predviĊen je i rad opreme u vanrednim situacijama. Pumpna stanica ima glavnu ulogu za obezbjeĊivanje vode za navodnjavanje prostornih cjelina BNZ-5 i BNI-5. Kako je ova pumpna stanica dio jednog kompleksnog i znaĉajnog sistema navodnjavanja opremljena je funkcionalnom i kvalitetnom opremom, fazonskim komadima i armaturama. Od izvedenih dodatnih graĊevinskih radova za potrebe podsistema BNI-5, izgraĊena su reviziona okna za smještaj armatura, fazonskih komada, kompenzacionih posuda i ostale mjerne opreme na potisnom cjevovodu ka podsistemu BNI-5. IzgraĊen je i bajpas izmeĊu potisnih cjevovoda dva podsistema preĉnika PEHD DN 315/290,80 mm, kako bi se ostvarila direktna veza izmeĊu dva podsistema i omogućila veća fleksibilnost cijelog postrojenja i rad u vanrednim situacijma (havarija pumpi u odreĊenom podsistemu). Kroz dogradnju PS za podsistem Istok predviĊena je nabavka i ugradnja:  eliptiĉnog zatvaraĉa DN 300 mm na elektromotorni pogon na bajpasu za daljinsku kontrolu proticaja izmeĊu dva podsistema,  Pumpnih agregata sa potrebnim instalisanim proticajem,  Razvoda za snabdijevanje elektriĉnom energijom,  Ugradnja ekspanzionih posuda  Opreme za automatsko upravljanje i monitoring.

Pumpni agregati Maksimalni protok koji se ostvaruje u trenutku punog – istovremenog opterećenja navodnjavanja u podsistemu BNI-5, iznosi 310 l/s. Imajući u vidu podatak o potrebnim maksimalnim koliĉinama vode, u skladu sa proraĉunima i zahtjevima potrebnih koliĉina vode planirana je nabavka i ugradnja 5 pumpnih agregata u dio PS koji je predviĊen za ovu namjenu : - 4 pumpna agregata Wilo K10.220 ili ekvivalent za montaţu u horizontalnom poloţaju sa nosaĉima i rashladnim plaštom, pojedinaĉnog kapaciteta Q=70 l/s, visine dizanja Hp=58 m, stepena iskorištenosti h=81% I instalisane snage po pumpnom agregatu P=56 kW. - 1 potapajuća pumpa kao što je Wilo TWI 8.90-60-C-SD ili ekvivalent za montaţu u horizontalnom poloţaju sa nosaĉima i rashladnim plaštom, kapaciteta Q=30 l/s, visine dizanja Hp=58 m, stepena iskorištenosti h=69% i instalisane snage P=31 kW. Ukupni kapacitet svih pet paralelno povezanih pumpnih agregata iznosi Q=310 l/s, pri Hp=52 m

Slikа br. 10: Osnova pumpne stanice – montažni nacrt

28 postavljene u paralelnoj vezi, tako da se omogućava povećanje protoka uz zadrţavanje iste visine dizanja pumpi, odnosno spregnuti rad pumpi. Glavni zatvaraĉ u pumpnoj stanici se nalazi na potisnom cjevovodu nakon spoja svih pumpi unutar mjernog okna. Glavni zatvaraĉ je leptirasti zatvaraĉ DN 500 mm na elektromotorni pogon sa mogućnošću ruĉnog zatvaranja. Mjeraĉ proticaja, preĉnika DN 500 mm, koji je instalisan u mjernom oknu pumpne stanice na zbirnom vodu svih pumpi, neposredno prije izlaza cjevovoda iz okna, mjeri ukupno upumpane koliĉine vode u irigacioni sistem sa ove pumpne stanice. Vodovazdušne komore se koriste da regulišu rad sistema, pre svega u uslovima male potrošnje koji se mogu javiti u pred vegetacionom periodu, kao i u uslovima kada se u poĉetnim fazama korišćenja sistema moţe oĉekivati manji stepen priklјuĉenosti korisnika na sistem. Za podsistem BNI-5 predviĊa se ugradnja tri komore po 1.000 litara. TakoĊe ova oprema je predviĊena i kao zaštita od nestacionarnih stanja u sistemu navodnjavanja BNI-5.

Slikа br. 11: Presjek pumpne stanice – montažni nacrt

2.6. Naĉin korištenja i odrţavanje sistema za navodnjavanje

Kanalska mreţa u Semberiji zbog svoje prevashodne namjene zaštite od voda, mora da bude odrţavana na godišnjem nivo (košenje, sanacije itd). IzmeĊu ostalog ovo podrazumjeva da treba da bude uraĊena rekonstrukcija uskih grla, dogradnja i odrţavanje mreţe. Isto tako treba se provesti: - ureĊenje korista i izgradnja odbrambenih nasipa na kanalu Glogovac - regulacija kanala Dašnica - na kanalu SPOK profilisanje korita - uklanjanje uskih grla MOK-a - ureĊenje korita GOK-a - spajanje kanala Dašnica i obodnog kanala Selište kako bi se omogućilo prevoĊenje vode iz sistema Drina-Dašnica-GOK u istoĉni prostor Semberije - ostale radove na sekundarnoj kanalskoj mreţi Odrţavanje kljuĉnih objekata zaštite od voda provode Institucije RS (Javna ustanova Vode Srpske) i to se odnosi na GOK, MOK, SPOK, Kanal Glogovac, Spojni kanal Drina-Glogovac, Kanal Dašnica (kroz grad), Kanal Selište i Stara Dašnica. Odrţavanje unutrašnje knalske mreţe vrši Javno preduzeće Vode Bijeljina i ono obuhvata: Kanal IV istok, Kanal IV zapad, Kanal II zapad, Kanal II istok, Kanal I istok, Kanal I zapad, Kanal IV- 11 zapad, Kanal IV -23 zapad, Kanal II -21, Kanal I-1 zapad, Kanal II-7 istok, Kanal II-10 istok i svu tericijernu kanalsku mreţu. Nakon izgradnje predmetnog sistema za navodnjavanje, organizacija, upravljanje i odrţavanje sistema je veoma vaţan i kljuĉni uslov odrţivosti. U sluĉaju da sistem bude prepušten sam sebi, bez organizovane brige i kvalitetnog odrţavanja, došlo bi se u situaciju da oni vrlo brzo budu van funkcije, zbog ĉega u narednom periodu treba donijeti odluku i dati na upravljanje Udruţenju korisnika ili nekoj drugoj organizaciji.

3. OPIS MOGUĆIH UTICAJA PROJEKTA NA ŢIVOTNU SREDINU

3.1. Opis ţivotne sredine na koju projekat moţe imati uticaj

3.1.1. Fiziĉki faktori

Pedološke karakteristike zemljišta Na ovom podruĉju se izdvajaju ĉetiri tipa zemljišta; smeĊa tla, moĉvarno-glejna tla, aluvijalna tla i podzoli, rasporeĊeni u pet klasa: (I, II, III, IV, V). Zemljišta u klasi jedan, dva, tri i ĉetiri prikladna su za potrebe poljoprivrede, obzirom da sadrţe veliki procenat organske materije. Prva i druga klasa najviše su zastupljena u slivu rijeka Save i Drine. Dominantan tip tla šireg prostora je „semiglej“ koji leţi na ilovaĉi i sliĉnim naslagama formiranim od karbonatne i nekarbonatne komponente. Takvo tlo po sastavu je teško, s karakteristikama koje odraţavaju dobru plodnost.

Pedološke karakteristike tla u prostoru grada Bijeljina takoĊe karakteriše dominacija smeĊeg ili kambiĉnog tla, aluvijalnog, moĉvarno-glejnog tla, kao i podzolnog tla. Najzastupljeniji su „pseudoglej“ i „semiglej“, koji u pribliţno podjednakom procentu pokrivaju 85% - 90% teritorije grada. Pored najmarkantnijih tipova tla na prostoru okonturenom administrativnom granicom grada Bijeljina, odlikuje se mozaikom razliĉitih tipova tla (gotovo u cjelini duţ obodnog dijela predmetne površine), što je odraz uticaja geoloških, geomorfoloških, hidrografskih, klimatskih, bioloških i drugih obiljeţja ovog podruĉja. Po zastupljenosti ovo su manje do znatno manje prisutna tla, od kojih se prije svega navode „fluvisol“, „euglej“, „kompleks euglej-semiglej“, te u izvjesnoj mjeri „eutriĉni kambisol na gabru“. Bez obzira na minornu zastupljenost, takoĊe je vaţno naglasiti i prisutnost tipova tla kao što su „niz eutriĉni kambisol-luvisol“, „urbosol“, „vertisol“ i „distriĉni kambisol“. Generalno rijeĉ je o zemljištu ĉija se podjela bazira na hidromorfna i automorfna tla (klasa humusno-akumulativnog i smeĊeg, odnosno kambiĉnog tla). Podruĉje Grada Bijeljina na kom su zastupljeni ovi tipovi tla je uglavnom obradivo zemljište koje se koristi za uzgoj raznih poljoprivrednih kultura. Velika razliĉitost tipova tla u prostoru Bijeljine generalno je zastupljena po obodnim dijelovima opštine, dok dominantni tipovi tla „pseudoglej“, „semiglej“, te „euglej“ i „kompleks euglej – semiglej“, pokrivaju centralni prostor opštine koji se radijalno širi iz unutrašnjosti ka rubnim dijelovima ove administrativne cjeline. U prostorima neposredno duţ najznaĉajnijih vodotoka regiona, dominantan tip tla jeste aluvijalno tlo „fluvisol“ (rijeka Drina), te u nešto manjem obimu (duţ rijeke Save), zapaţa se „euglej“. Potrebno je naglasiti kako je „fluvisol“ takoĊe karakteristika priobalnog podruĉja Save, kao što je i moĉvarno tlo „euglej“, zabiljeţen uz Drinu na krajnjoj juţnoj poziciji grada Bijeljina. Zemljište je posebno pogodno za uzgoj ţitarica, povrća i industrijskog bilja.

Klimatske karakteristike Semberija je pod uticajem panonske klime, a manji brdoviti dio je pod uticajem planinske klime koja je karakteristiĉna za sjeveroistoĉnu Bosnu.

Temperatura Što se tiĉe temperature vazduha u donjim tabelama dat je prikaz apsolutno minimalnih temperatura, apsolutno maksimalnih i srednjih mjeseĉnih temperatura od 2012. do 2016. godine.

Tabela br. 1: Apsolutn minimalne temperature vazduha 2012.-2016.god. 2012. godina pros. aps.min I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -2.1 -26.6 - - - -6.6 -2.8 5.7 8.1 12.3 9.7 5.4 -1.7 1.4 13.6 26.6 16.6 2013. godina

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0.9 -6.8 -6.0 -6.7 -5.0 0.4 5.2 9.6 10.6 11.7 5.8 -1.2 -6.8 -6.8 2014. godina

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0.9 -13.3 -8.4 -5.7 -2.2 2.0 4.0 9.2 12.7 9.2 6.2 -1.3 -2.2 -13.3 2015. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII - 0.8 -18.8 -18.8 -1.3 -0.4 5.4 9.3 11.0 12.0 6.0 0.8 -3.4 -4.1 7.2 2016. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII - 1.0 -14.3 -14.3 -2.0 1.0 3.5 9.2 12.8 9.2 5.4 0.6 -3.8 -7.0 2.4 Izvor: Republički hidrometeorološki zavod

Tabela br. 2: Apsolutno maksimalne temperature vazduha 2012.-2016.god 2012. godina pros. аps.max I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 27.8 40.3 14.4 14.2 26.0 29.6 32.2 36.6 38.0 40.3 34.6 29.4 26.4 12.4 2013. godina

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 27.3 39.2 15.4 18.8 20.3 31.1 31.8 36.1 39.2 39.1 29.0 28.0 25.6 12.7 2014. godina

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 26.6 34.4 17.2 22.3 23.8 24.6 29.8 33.3 33.4 34.4 28.6 29.3 24.8 17.3 2015. godina

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 27.5 38.8 16.6 15.2 22.4 27.3 32.4 34.3 37.8 37.8 38.8 27.4 24.6 15.4 2016. godina

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 27.8 35.8 17.7 19.8 26.2 30.6 32.0 35.0 35.8 34.2 32.0 27.3 24.8 17.6

Tabela br. 3: Srednje mjesečne temperature vazduha 2012.-2016.god. 2012. godina Godišnja prosjeĉna temp. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 13.0 2.3 -3.3 9.2 13.1 16.7 23.8 26.0 24.8 19.5 13.0 10.0 1 2013. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 12.6 3.0 13.0 6.2 13.2 17.1 20.7 23.4 24.0 16.4 13.7 8.1 1.6 2014. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 13.0 4.5 5.8 9.5 13.1 16.1 20.8 22.6 21.4 17.0 13.0 8.7 3.9 2015. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 13.1 3.3 2.7 7.1 12.5 18.5 21.2 25.7 24.5 18.7 11.8 7.5 3.2 2016. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 12.7 2.0 8.1 8.2 13.8 16.6 22.0 23.5 21.2 18.4 10.6 7.0 0.8 Izvor: Republički hidrometeorološki zavod

Iz prethodnih rezultata za posmatrani period moţe se konstatovati:  vrijednosti prosjeĉnih minimalnih temperatura konstantno su u porastu, dok se vrijednosti apsolutno minimalnih temperatura kreću u širokom rasponu od -6.8°C do -26.6°C te da smo imali period u kome su se smjenjivale izrazito jake i slabe zime;  prosjeĉne maksimalne temperature kretale su se u rasponu od 26.6°C do 27.8°C, a apsolutno maksimalne temperature u rasponu od 34.4°C do 40.3°C;  srednje godišnje temprature kretale su se u rasponu od 12.6°C do 13.1°C; Prethodni rezlutati potvrdili su ĉinjenicu da u poslednjem periodu imamo ĉešću pojavu klimatskih ekstrema koji se ogledaju u ekstremno visokim i niskim teperaturama. Posmatrajući duţi vremenski period, kada su godišnje prosjeĉne temperature u pitanju, evidentira se porast istih. Ovakve vrijednosti temperatura u zimskom periodu uticale su na broj dana sa snijeţnim pokrivaĉem, pa se evidentiraju podaci prikazani u sljedećoj tabeli.

Tabela br. 4: Broj dana sa sniježnim pokrivačem 2012.-2016.god. 2012. godina Ukupno I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 40 3 24 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13 2013. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 22 5 6 4 0 0 0 0 0 0 0 4 3 2014. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 12 7 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 2015. godina 20

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 7 7 1 1 0 0 0 0 0 0 4 0 2016. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 13 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Izvor: Republički hidrometeorološki zavod

Kao što se jasno moţe uoĉiti broj dana sa snijeţnim pokrivaĉem, u posmatranom periodu znaĉajno varira kako na mjeseĉnom, tako i na godišnjem nivou.

Padavine U donjoj tabeli prikazane su prosjeĉne mjeseĉne koliĉine padavina u periodu od 2012.-2016. god. na teritoriji grada Bijeljine

Tabela br.5: Prosječne mjesečne količine padavina u periodu od 2012.-2016. god. 2012. godina pros. max I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 47.8 97.2 51.9 61.8 5.1 91.2 97.2 43.7 36.1 0.0 19.3 51 37.8 77.9 2013. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 58.5 181.8 57.6 63.3 74.1 28.0 181.8 56.5 36.5 18.1 51.2 62.3 69.3 3.7 2014. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 84.7 252.5 13. 30.9 36.3 72.7 83.0 252.5 67.3 73.0 146.7 109.2 56.1 76.0 0 2015. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 57.6 100.1 56. 81. 59.2 64.9 93.4 100.1 22.4 11.3 39.4 72.8 83.2 6.3 8 5 2016. godina I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 70.0 120.7 61. 64. 70.5 50.7 120.5 86.4 120.7 84.8 66.0 52.3 58.1 3.2 8 4

Vjetar Podruĉje Bijeljine, obzirom na uĉestalost tišine, ne odlikuje se izraţenom vjetrovitošću. Najĉešći je vjetar sjeverozapadnog pravca, koji ujedno ima i najveće prosjeĉne brzine. Zastupljeni su i zapadni, te istoĉni i juţni vjetrovi. Košava je hladan istoĉni vjetar koji do tog podruĉja prodire dolinom Save.

Slika br. 12: Učestalost, srednja brzina vjetra i tišina

Najmanju uĉestalost imaju sjeveroistoĉni i sjeverni vjetrovi. Uzevši u obzir prosjeĉne brzine, vjetrovi na podruĉju Bijeljine su preteţno slabi i umjereni, a vjetrovi jaĉeg intenziteta su kratkotrajni. Prosjeĉna brzina vjetra iznosi 1,44 m/s.

Tabela br. 6: Učestalost i srednja brzina vjetra N NE E SE S SW W NW tišina uĉestalost 45 24 101 49 104 60 129 188 29 sred. brz. 1,3 1,3 1,3 1,7 1,3 1,4 1,5 1,7

Моrfološke karakteristike terena Osnovne morfološke karakteristike prostora u obuhvatu projekta ĉine ravniĉarski tereni koji su dio Semberske nizije. To je aluvijalna ravan koju sa sjeverne strane zatvara rijeka Sava, a sa istoka i jugoistoka rijeka Drina Zapadna granica je zamišljena linija, a od juga prema sjeverozapadu je potok Tavna-Tomići-Rajate-dolina rijeke Janje, prolazi podruĉjem Glogovac i Puĉila odakle prati lijevu obalnu stranu Majeviĉkog obodnog kanala, odnosno Glavnog obodnog kanala do podruĉja Stupari. U Stuparima, dolinom Lukavca i Gnjice, Semberska ravan se naslanja na posavski dio terena. Ravniĉarski dio podruĉja je sa prosjeĉnom nadmorskom visinom od oko 91 metar. Juţni dio ovog podruĉja je na visini od 91 do 114 m nadmorske visine (Janja na visini od 106 m), a sjeverni, krajnji sjeverozapadni i istoĉni dijeovi su na visinama najĉešće izmeĊu 80 i 90 m. Najniţi dijelovi terena su u podruĉju ušĉa Drine u Savu, u podruĉju Navoza Subotište, kao i u podruĉju Vitanj, sjeveroistoĉno od Crnjelova Donjeg. Teren Semberske ravni koji je u granicama obuhvata podruĉja je subhorizontalan, blago pada od juga i jugoistoka prema sjeveru, sjeverozapadu i sjeveroistoku. Veliĉina nagiba ravni ne prelaze 5o.

Geološke karakteristike Prema OGK, list Bijeljina (R 1:100 000) i njenom Tumaĉu, geološku graĊu prostora podruĉja Bijeljine ĉine sedimentne tvorevine krede, paleogena, neogena i kvartara.

Stijene kredne starosti (K23,4) izgraĊuju teren krajnjeg jugozapadnog dijela opštine, u zaleĊu manastira Tavna. Predstavljenje su kreĉnjacima i dolomitiĉnim kreĉnjacima. Sedimenti pleocena zastupljeni su razvojem donjeg (E1) i srednjeg (E2) eocena. Donji eocen (E1) predstavljen je laporovitim i pjeskovitim kreĉnjacima, laporacima, pješĉarima i glinicama koji izgraĊuju teren oko manastira Tavna. Srednji eocen (E2) ĉine pješĉari, sitnozrni konglomerati, laporci i glinci. Neogen je razvijen na širem jugozapadnom podruĉju Grada Bijeljina. Na površini terena se prostire od Rajeta na sjeveru do aluviona rijeke Tavne na jugu. Pliopleistocenski sedimenti (Pl,Q) izgraĊuju veliki dio terena gradskog podruĉja. Prostiru se zapadno od Semberske aluvijalne ravni i ĉine breţuljkasti dio "Brĉanskog platoa". Kontinuirano rasprostranjenje imaju od linije Stupanj - Puĉile, pa u pravcu zapada do kraja granice gradskog podruĉja. Razbijeni su jedino sa delucijalnim i deluvijalno-aluvijalnim sedimentima u dolinama površinskih tokova. Leţe preko naslaga ponta, na nadmorskoj visini 120 - 200 m nv, a predstavljene su alevertima, glinama, pijeskovima i rjeĊe šljunkovima. Debljine su oko 250 m. Kvartarni sedimenti imaju najveće prostiranje na podruĉju Bijeljine. Zastupljeni su rijeĉnim terasama t1 i t2. Rijeĉna terasa t2 prostire se na juţnom dijelu gradskog podruĉja, odnosno u širem podruĉju Ruhotine, zatim kao uski neerodivni pojas u podruĉju Glogovca, i u širem podruĉju Bukovice Donje, Glaviĉorka, Magnojevića Donjeg i Dragaljevca Donjeg na krajnjem zapadnom dijelu gradskog podruĉja. IzgraĊena je od šljunka, pijeska i gline. Prva terasa t1 je terasa Drine. Prostire se na površini sa visinama 80 - 100 m nv, odnosno u centralnom, istoĉnom i sjevernom dijelu gradskog podruĉja. Predstavljena je heterogenim šljuncima, pijescima, glinama i alevritima. Debljine je do 10 m. Od holocenskih sedimenata prisutni su proluvijalni naplavni konusi (pr) sa zaglinjenim šljuncima i pijescima, zatim sedimenti mrtvaja (am) nataloţeni u neposrednoj blizini tokova Save, Drine, Lukavca, Gnjice i Modrana, te produkti savremene sedimentacije (al i d-al) u koritima povremenih i stalnih tokova.

Inţenjersko - geološke karakteristike terena Na podruĉju grada Bijeljina evidenttraju se nevezane, vezane i ĉvrsto vezane stijene. Nevezane i vezane stijene ĉesto se smjenjuju kako po horizontalnom prostiranju tako i vertikalnom zalijeganju. Zbog toga je ova podjela generalna, utvrĊena po osnovu preovlaĊujućih ĉlanova u okviru litostratigrafskif jedinica. Predmetno podruĉje obuhvata nevezane stijene, stoga su u nastavku date osnovne karakteristike i rasprostranjenost samo te kategorije. Nevezane stijene uĉestvuju u graĊi najvećeg dijela terena gradskog podruĉja Bijeljine. Zahvataju prostor od urbanog podruĉja Bijeljine do Save na sjeveru, Drine na istoku i Batara na jugu. Prostiru se u širokoj dolini rijeke Janje i prostranoj zaravni rijeka Lukavac i Gnjica. Osim ovih, po površini velikih podruĉja, nevezani sedimenti su zastupljeni i u srednjim i donjim tokovima manjih vodotoka kao što su Stupanj, Dašnica, Ljeljenaĉka Dašnica i Tavna. Po sastavu, ovi sedimenti su: šljunci, pijesci i njihovi varijeteti. Po postanku su najvećim dijelom rijeĉni sedimenti, a po starosti su kvartarni odnosno holocenski.

Terasni sedimenti prve i druge rijeĉne terase (t1 i t2) predstavljeni pijescima i sitnozrnim šljuncima (t1), sa najĉešćom dubinom oko 10m, odnosno šljuncima, pijescima i glinama (t2) ĉija debljina moţe biti i do 23m zastupljeni su na podruĉju Dragaljevca Donjeg. Aluvijalni sedimenti (al) su na podruĉju Janjarskog, Begovog, Brezovog i Glaviĉkog polja debljine oko 5m i sedimenti uţeg dijela terena oko korita vodenih tokova Brezovica i Tavna potoka. Aluvijalno plavni sedimenti (ar) predstavljeni finozrnim pijescima alevritiĉnog tipa ĉija ĉija debljina moţe biti i do 5m. Sedimenti mrtvaja (am) koje ĉine alevritski pijesi i gline, a debljine su od 5 do 10m. U grupu nevezanih stijena svrstani su i padinski sedimenti (pr) i (d-a) koji su, po sastavu, najĉešće zaglinjeni pijesci i šljunci. Prostiru se na krajnjim dijelovima padovima, u kontaktu sa sedimentima prve terase (pr), odnosno u koritu potoka, u gornjem dijelu njihovog toka gdje su izmještani sa aluvijalnim nanosima (d-a). Navedeni nevezani sedimenti generalno imaju dobre geotehniĉke karakteristike u pogledu stabilnosti i nosivosti.

Hidrogeološke karakteristike terena Hidrogeološke karakteristike istraţnog prostora odraz su hidrogeoloških svojstava cjelokupnog prostora, odnosno njihove hidrogeološke funkcije. Na hidrogeološke karakteristike terena i uslove prihranjivanja i dreniranja pojedinih sedimenata, znatan uticaj imaju granulometrijske karakteristike sedimenata i prostorni poloţaj vodopropusnih stijena. Razmatrajući hidrogeološke osobine prisutnih stijena u skladu sa postavljenim ciljem istraţivanja, na istraţnom prostoru, izdvajaju se podzemne vode, akumulirane u okviru akvifera od kvartarnih i pliokvartarnih sedimenata intergranularnog tipa poroznosti. Gornji dijelovi terena Semberske aluvijalne ravni (do dubine oko 60 m) izgraĊuju pjeskovito-šljunkoviti kompleks kvartara, redovno pokriveni aluvijalnim ilovaĉama i barskim glinama debljine 2-10 m. Na prostoru Semberije aluvijalni pijeskovi i šljunkovi samo su mjestimiĉno jaĉe zaglinjeni i sa debljim roslojcima (preko 2 m) i soĉivima glina. Propusnost ovih sedimenata u jugozapadnom dijelu terena nešto je niţa i iznosi K=5x10-3cm/sek, dok se propusnost povećava dalje prema istoku i sjeveroistoku, tako da je u dijelu terena pored Drine preko 1x10-1 cm/sek. Povlatne ilovaĉe i gline su vrlo niskih vrijednosti koeficijenta filtracije koje su na najĉešće ispod 1x10-6 cm/sek. MeĊutim, vrlo ĉesto u ovim stijenskim masama sreće se cjevasta poroznost superkapilarnih dimenzija nastala nakon truljenja barskog rastinja. Ova poroznost mjestimiĉno znatno povećava propusnost ilovaĉa i glina, ali samo u vertikalnom smislu. Njihova funkcija povlatnog hidrogeološkog izolatora nije ovim promjenjena. To samo omogućava da izdanske vode u vrijeme poplava prodru kroz njih plaveći na taj naĉin niţe dijelove terena. Na osnovu geološke graĊe istraţnog podruĉja data je procjena hidrogeološke funkcije prisutnih sedimenata. Tako se šljunkovi i pijeskovi kvartarne starosti (aluvijalni, aluvijalno-plavni i terasni sedimenti) i šljunkovi i pijeskovi plio-pleistocenske starosti, sa izraţenim interglanuralnim tipom poroznosti, po svojoj hudrogeološkoj funkciji mogu svrstati u hidrogeološke kolektore (akvifere) dobre vodopropusnosti. Sedimenti deluvijuma, aluvijalno-plavni i sedimenti druge rijeĉne terase

37 predstavljeni sitnozrnijim šljunkovima, pijeskovima i alevritama se svrstavaju u hidrogeološke kolektore slabe vopropusnosti, dok su sedimenti mrtvaja i barski sedimenti hidrogeološki kolektori loše vodopropusnosti. Sedimenti predstavljeni glinovitim sedimentima na površini svrstani su u hidrogeološke izolatore ili vodonepropusne sedimente. Glinoviti površinski pokrivaĉ ima funkciju barijere vertikalnom kretanju vode, odnosno infiltraciji što je povoljno sa aspekta zaštite podzemne vode od zagaĊenja. Zone sanitarne zaštite izvorišta Podruĉje Grada Bijeljina snabdijeva se pitkom vodom sa izvorišta „Grmić“ koje se nalaze na jugoistoĉnom dijelu gradskog podruĉja i ne ulazi u obuhvat predmetnog podsistema i površina predviĊenih za navodnjavanje, tako da je po pitanju zona sanitarne zaštite u ovom smislu nema ograniĉenja. Ovo izvorište je oko 17 km udaljeno od predmetne lokacije. Sa ovog izvorišta snabdijevaju se vodom i naselja u okruţenja predmetnog podsistema: Batkovići, Ostojićevo, Brodac (slika br.13).

3.1.2. Biološke karakteristike

Podruĉje obuhvata se prema Ekološko-vegetacijskoj rejonizaciji šuma Bosne i Hercegovine (Stefanović et al, 1983) nalazi u prelaznoj ilirsko-mezijskoj oblasti, donje drinskom podruĉju, odnosno sembersko-posavinskom reonu. Podruĉje pripada nizijskom pojasu od 80 do 240 m nadmorske visine. Što se tiĉe geomorfologije, ovaj reon pripada aluvijalnoj ravni i diluvijalnim trasama, koje su izgraĊene od klastiĉnih sedimenata. U ovom reonu kao dominantni tipovi zemljišta javljaju se fluvijalna i euglejna zemljišta u zoni uz rijeke Drinu i Savu, kao i eutriĉni kambisol koji se javlja u zoni koji je van zone plavljenja. Podruĉje je uglavnom poljoprivredno. Šume na ovom podruĉju su pretvarane u poljoprivredno zemljište, a u posljedne vrijeme u graĊevinsko, tako da se u okviru posmatranog obuhvata javljaju u vidu manjih ili većih enklava. Kao dominantni tipovi šumske vegetacije javljaju se šume topola i vrba (Salici-Populetum) na fluvijalnim zemljištima, šume hrasta luţnjaka i velike ţutilovke (Genisto elates-Quercetum roboris) sa svojim degradacionim stadijim na eutriĉnim kambisolima.

Flora Podruĉje obuhvata karakteriše poljoprivredno zemljište koje se dugi niz godina koristi za poljoprivrednu proizvodnju. Na predmetnim površinama gaje se uglavnom ratarske kulture. Postojeće manje šumske površine obrasle su listopadnom vegetacijom. Podaci o vaskularnoj flori na teritoriji grada Bijeljina prikazani su na osnovu staništa iz Aneksa I i II Direktive o staništima EU koja su prisutna na teritoriji grada Bijeljina. U nastavku se daje lista biljnih vrsta koje su karakteristiĉne za pomenuta staništa kao i vrste koje su evidentirane tokom razliĉitih istraţivanja na teritoriji grada: Quercus robur L.(Luţnjak), Q. petraea L.(Hrast kitnjak), Q. frainetto Ten.(Sladun), Q. daleschampii Ten.(Gradun), Fagus sylvatica L., (Bukva), Picea abies L.(Smrĉa), Pinus nigra L.(Crni bor), Carpinus

38 betulus L.(Obiĉni grab), Alnus glutinosa (L.) Gaertn.(Crna joha), Corylus avellana L.(Lijeska), Alnus incana (L.) Moench(Bijela joha), Tilia cordata Mill(Lipa malolisna), T. platyphyllos Scop(Velelisna lipa), T. tomentosa Moench(Bijela lipa), Althea officinalis L. (Bijeli sljez), Abutilion teophrasi Med.(Vršaĉa sljezolika), Hibiscus trionum L., Lavatera thuringiaca L., Malva neglectaWallr.(Mali sljez), M. sylvestris L.(Crni sljez), Populus tremula L.(Jasika), P.alba L.(Bijela topola), P. nigra L.(Crna topola), P. canadensis L.(Kanadska topola),Salix alba L.(Bijela vrba),S. caprea L(Vrba iva),S. cinera L.(Siva vrba),S. fragilis L.(Krhka vrba),S. purpurea L.(Rakita), Juglans regia L.(Orah),Robinia pseudacacia L.(Bagrem),Lathyrus aphaca L. (Obiĉni grahor),L. pratensis L.(Livadna graholika),L. tuberosus L.(Gomoljasti grahor),Lotus corniculatus L.(Smiljkita),Melilotus alba Medicus (Bijeli kokotac),M.officinalis (L.) Palls(Ljekoviti kokotac).Medicago falcata L.(Ţuta lucerka), M. lupulina L.(Sitna lucerka), M.sativa L. (Lucerka), Amorpha fruticosa L. (Ĉivitnjaĉa), Coronilla varia L.(Divlja grašica),Galega officinalis L. (Ţdraljevina),Genista tinctoria L.(Obiĉna ţutilovka),Glycine max (L.) Merr.(Soja),Ononis spinosa L.(Zeĉji trn), Pisum sativum L.(Grašak),Phaseolus vulgaris L.(Boranija),Trifolium fragiferum L.(Švedska djetelina),T. hybridum L.(Crvena djetelina),T. pratense L., T.repens L.(Bijela djetelina),Vicia cracca L.(Ptiĉja grahorica),Vicia sativa L.(Grahorica),Vicia sepium L.(Purpurnocrvena grahorica),Oxalis acetosella L.(Šumski cecelj),Oxalis stricta L.(Obiĉni cecelj),Erodium cicutarium (L.) L’Hér (Ĉapljan obiĉni),Geranium molle L.(Babin zdravac),G. robertianum L.(Ĉešulja),G. dissectum L.(Rasjeĉena iglica), Centaurium erythraea Rafn(Kiĉica),Acer campestre L.(Klen),A. negundo L.(Jasenoliki javor),A. platanoides L.(Javor mlijeĉ), A. tataricum L.(Javor ţestilj),Fraxinus angustifoliaM.Bieb. ex Willd.(Panonski poljski jasen),Fraxinus excelsiorL.(Jasen obiĉni),Ligustrum vulgare L.(Obiĉna kalina),Syringa vulgaris L.(Jorgovan), Asclepias syriaca L.(Svilenica),Vincetoxicum hirundinaria Med.(Divlja paprika),Ulmus minor Mill.(Poljski jasen),U.laevisPall.(Nizinski brijest),Celtis australis L.(Koprivić),Hedera helix L.(Bršljan),Tamus communis L.(Bljušt),Morus alba L.(Bijela murva),M. nigra L.(Crni dud),Humulus lupulus L.(Hmelj)Buxus sempervirens L.(Šimšir),Frangula alnus Mill.(Krkavina),Rhamnus catharticus L.(Pasjakovina), Euonymus europaeus L.(Obiĉna kurika), Parthenocissus tricuspidata Planch.(Trolistićava lozica), Vitis vinifera L.(Vinova loza), Prunus avium L.(Divlja trešnja), P. padus L.(Svibovina), P. cerasifera Ehrh.(Crvenolisna šljiva), P. domestica L.(Šljiva), P. spinosa L. (Trnina,) Agrimonia eupatoria L.(Petrovac), Aremonia agrimonoides (L.) DC.(Šumski pavlovac), Geum urbanum L.(Zeĉja stopa), Fragaria vesca L. (Divlja jagoda), Rosa caninaL.(Divlja ruţa), Rubus caesius L.(Ostruga), Geum urbanum L.(Zeĉja stopa), Potentilla micrantha Ram. in Lam. & DC.(Pasja jagoda), P. argentea L.(Petoprsnica), P. reptans L.(Puzava petoprsta), Crataegus nigra Waldst. &Kit.(Crni glog), C. monogynaJacq.(Bijeli glog), Malus sylvestrisMill.(Divlja jabuka), Rubus caesius L.(Divlja kupina),R. idaeus L.(Malina),Cornus mas L.(Dren),C. sanguinea L.(Svib),Sedum spp. L.(Ţednjak), Aegopodium podagraria L.(Kozja noga), Apium repens (Jacq.) Lag.(Puzavi celer),Angelica sylvestris L.(Trubaljka), Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm.(Velika krasuljica),Carum carvi L.(Kim), Conium maculatum L.(Smrdika), Daucus carota L.(Mrkva), Sanicula europaea L(Milogled),Sium latifolium L(Širokolisni grešun), Heracleum sphondylium L.(Meĉja šapika), Oenanthe aquatica(L.) Poir.(Trbulja), Pastinaca sativa L.(Pastrnjak), Torilis arvensis (Huds) Link(Poljska krpeljica), Galium sylvaticum L.(Broćika), G.aparine L.(Priljepaĉa), G.verumL(Ţuta broćika),G.mollugoL. (Obiĉna broćika), G.palustreL.(Barska broćika), G.uliginosumL.(Moĉvarna broćika), AsperulataurinaL.(Sitna lazarkinja), Cruciatalaevipes Opiz.(Broćika krstasta), Rumex sanguineus L(Kiselica), R. acetosa L.(Velika kiselica), R. crispus L.(Kudrava kiselica), R. hydrolapathum Hudson(Rijeĉna kiselica), R. obtusifolius L.(Tupolisna kiselica), Bilderdykia convolvulus (L.) Dum(Ţavornjak), Fagopyrum esculentum Moench(Heljda), Polygonum aviculare L.(Troskot), P. hydropiper L.(Vodeni dvornik), P.

39 lapathifolium L.(Veliki lisac), P. persicaria L.(Solomonov peĉat), Reynoutria japonica Houtt.(Japanski dvornik), Fallopia convolvulus (L.) A. Löve(Dvornik), Clematis vitalba L.(Pavit), C. flammula L.(Plemenita pavitina), Ficaria verna Hudson(Ledinjak), Aconitum variegatum L.(Jedić klobuĉić), Anemone nemorosa L.(Šumarica), A. ranunculoides L. (Šumarica ţuta), Caltha palustris L.(Moĉvarna kaljuţnica), Nigella sativa L.(Crni kim), Consolida regalis S.F. Gray(Ţavornjak), Ranunculus auricomus L.(Zlatni ljutić), R. ficaria L.(Ledinjak), R.repens L.(Vreţasti ljutić),R. fluitans Lam.(Podvodni ţabnjak), R.sardous Crantz (Ljutić),R trichophyllus Chaix.(Vlaknasti ljutić), Pulmonaria officinalis L.(Plućnjak), Cerinthe minor L. (Mala visika), Heliotropium europaeum L.(Posunac), Echium vulgare L.(Lisiĉji rep),Myosotis arvensis (L.) Hill.(Sitnocvjetni spomenak), M.scorpioides L.(Potoĉnica), Symphytum officinale L.(Gavez), S.tuberosumL.(Ţuti gavez), VerbenaofficinalisL.(Ljekoviti sporiš), ChelidoniummajusL.(Rosopas ţuti), Fumariaofficinalis L.(Dimnjaĉa), Papaver rhoeas L.(Divlji mak), P.dubium L.(Bijela bulka), Atriplex hastata L.(Široka pepeljuga), A. patula L.(Obiĉna loboda), Beta vulgaris L.(Cikla), Chenopodium album L(Pepeljuga), C. polyspermum L.(Mnogocvjetna pepeljuga),Amaranthus hybridus L.(Hibridni štir), A. retroflexus L .(Štir), Phytolacca americana L.(Vinobojka), Glechoma hederacea L.(Dobriĉica), Stachys sylvatica L.(Šumski ĉistac), S.annua(L.) L.(Bijeli bosiljak), S.palustrisL.(Moĉvarni ĉistac), S.rectaL.(Veliki ĉistac), AjugareptansL. (Iva puzava), Ballota nigra L.(Crnoglavac), Clinopodium vulgare L.(Talac), Galeopsis speciosa Miller (Naoĉiti šupljozub), Lamium amplexicaule L.(Njivska mrtva kopriva), L.album L.(Bijela mrtva kopriva), Lamiastrum galeobdolon (L.) Ehrhr(Ţuta mrtva kopriva),Lamium maculatum L.(Mrtva kopriva pjegava)L. purpureum L.(Mrtva kopriva), Lycopus europaeus L. (Vuĉja noga), L. exaltatus L.(Visoka vuĉja noga), Marrubium vulgare L.(Oĉajnica), Melissa officinalis L.(Matiĉnjak), Melittis melissophyllum L.(Medenika), Mentha arvensis L.(Poljska nana), M.aquatica L.(Vodena metvica),M. spicata L.(Klasasta metvica),Prunella vulgaris L.(Crnjevac),Thymus pulegoides L.(Materina dušica), Scutellaria galericulata L.(Grozniĉnica),Salvia officinalis L.(Kadulja),S. pratensis L.(Divlja ţalfija),Carduus acanthoides L.(Striĉak),Cirsium arvense(L.) Scop.(Osjak), Taraxacum officinale F.H. Wigg(Maslaĉak), Cychorium intybus L.(Vodopija), Matricaria recutita L.(Kamilica), Arctium lappaL.(Ĉiĉak), Ambrosia artemisiifolia L.(Ambrozija), Achillea millefolium L.(Stolisnik), Anthemis arvensis L.(Poljski prstenak),Aposeris foetida (L.) Less.(Praseće zelje), Artemisia vulgaris L.(Pelin), Bellis perennis L.(Bijela rada), Bidens tripartita L.(Kozji rogovi), Centaurea jacea L.(Razliĉak), C. cyanus L. (Njivski razliĉak), Calendula officinalis L.(Neven), Lactuca serriola L.(Divlja salata), L. sativa L.(Salata duguljasta), Lapsana communis L.(Ognjiĉina), Inula britannica L., Galinsoga parviflora Cav.(Obiĉna konica), Eupatorium cannabinum L.(Konopljuša), Erigeron annuus (L.) Pers.(Hudoljetnica,)E. acer L., Chondrilla juncea L.(Ţutenica), Conyza canadensis (L.) Cronq.(Kanadska hudoljetnica), Cirsium oleraceum (L.) Scop.(Vodopija), C. eriophorum (L.) Scop.(Vunenasti osjak), C. arvense (L.) Scop.(Poljski osjak), Cichorium intybus L.(Cikorija), Leontodon autumnalis L.(Brdski goloĉej), Leucanthemum vulgare Lam.(Obiĉna ivanĉica), Matricaria discoidea L.(Bezlatiĉna kamilica), Mycelis muralis (L.) Dum.(Zidna salatika),Picris hieracioides L.(Jagušac kostriješni),Prenanthes purpurea L.(Crvena gorĉika),Solidago canadensis L.(Kanadska štapika),Sonchus arvensis L.(Poljska gorĉika),S. asper (L.) Hill. (Rapava gorĉika),S.oleraceus L.(Obiĉna gorĉika),Senecio vulgaris L.(Kostriš),Tagetes minuta L.(Kadifica),Tanacetum vulgare L.(Povratić),Tragopogon pratensis L.(Kozja brada),Tussilago farfara L.(Podbjel),Xanthium strumarium L.(Boca),Chamomilla recutita (L.) Raus.(Njemaĉka kamilica),Lonicera tatarica L.(Tataski orlovi nokti),Sambucus ebulus L.(Abdovina),S. nigra L.(Bazga),AristolochiaclematitisL.(Vuĉja stopa),AsarumeuropaeumL.(Kopitnjak),UrticadioicaL.(Kopriva),U. kioviensis Rogow.(Moĉvarna ţara),

Parietaria officinalis L.(Uspravna vijosnica), Viscum album L.(Imela), Portulaca oleraceae L.(Tušt), Valerianella coronata (L.) DC., V. dentata (L.) Poll., Dipsacus fullonum L.(Ĉešljugovina), Campanula persicifolia L. (Dobrodeva), C. glomerata L.(Groljasti zvonĉić), C.patula L.(Štrkasti zvonĉić), C. trachelium L.(Koprivastolisni zvonĉić), Alisma plantago-aquatica L.(Ţaboĉun pršljenasti), Hydrocharis morsus-ranae L.(Ţabogriz ţutoljagasti), Potamogeton natans L.(Plivajući mresnjak), Zannichellia palustris L.(Barska zanihelija), Colchicum autumnale L. (Mrazovac), Convallaria majalis L. (ĐurĊevak), Ornithogalum pyrenaicum L. (Pirenejsko ptiĉje mlijeko), O. pyramidale L. (Ptiĉje mlijeko), Maianthemum bifolium (L.)(Dvolisni procijep), Polygonatum multiflorum (L.)(Okosnica), Lychnis viscaria L.(Lepica), L.coronaria(L.) Clairv.(Rumenka), Silene nutans L.(Klinĉnica), S. vulgaris (Moench)(Puzavac), S. alba (Miller) Krause(Pušina), Cerastium spp.(Roţac), Stellaria holostea L.(Mišljakinja velika), S. graminea L. (Dugolisna mišljakinja), S. media (L.) Vill.(Mišljakinja), Cucubalus baccifer L.(Gušavica), Myosoton aquaticum (L.) Moench(Vodena mokrica), Saponaria officinalis L.(Sapunaĉa), Spergula arvensis L.(Kolenika),CeratophyllumdemersumL.(Potopljena resina), Cucurbita pepo L.(Bundeva), Ecballium elaterium (L.) Rich.(Štrcalica), Echinocystis lobata (Michx) Torrey(Krstavac reţasti), Lythrum salicaria L.(Potoĉnjak), Alyssum alyssoides L.(gromotulja), Sinapis alba L.(Gorušica bijela), S. arvensis L.(Gorušica), Thlaspi arvense L.(Poljski mošnjak), Sisymbrium officinale (L.) Scop.(Striţuša), Alliaria petiolata (Bieb.) Cavara (Šešnjaĉa), Arabis glabra (L.) Bernh(Gušarka glatka), Armoracia rusticana Gaertner Ren, Barbarea vulgaris R.Br(Diĉak), Brassica oleracea L.(Brokula), Capsella bursa –pastoris (L.)Medicus(Rusomaĉa), Cardaria draba (L.) Desv.(Obiĉna renika), Cardamine dentate L.(Reţuha), C. pratensis L.(livadska reţuha), Diplotaxis muralis (L.) DC(Batviĉasti dvoredac), Lepidium campestre (L.) R.Br (Poljska renika), Raphanus raphanistrum L.(Poljska rotkva), Rorippa austriaca (Crantz) Besser(Austrijski ugaz), R.amphybia (L.)Besser(Vodeni grbak), R. sylvestris (L.) Besser(Obiĉni grbak),Reseda lutea L.(Rezeda),Euphorbia amygdaloides L.(Šumska mljeĉika),E. cyparissias L.(Mljeĉika obiĉna),E. esula L.(Ljuta mljeĉika),E. helioscopia L. (Sunceljubiva mljeĉika),E. lathyris L.(Konopljica),E. palustris L.(Barska mljeĉika),E. salicifolia Host. (Vrbolisna mljeĉika),Mercurialis perennis L.(Prosinac),Ricinus communis L.(Ricinus),Convolvulus arvensis L.(Obiĉni slak),Calystegia sepium (L.) R.Br(Obiĉni ladoleţ),C.silvatica(Kit.) Griseb(Ladoleţ), LysimachianummulariaL(Metiljka), L. vulgarisL.(Protivak), HottoniapalustrisL.(Rebratica), AnagallisarvensisL.(Crvena vidovĉica), Viola reichenbachiana L.(Šumska ljubiĉica), V. alba L.(Bijela ljubiĉica), V. arvensis Murray(Poljska ljubiĉica), V. tricolor L.(Divlja maćuhica), Primula vulgaris Hudson(Rani jaglac), Datura stramonium L.(Tatula), Atropa belladonnaL.(Velebilje), Capsicum annum L. (Paprika), Lycopersicon esculentum Miller(Rajĉica), Physalis alkekengi L. (Mjehurica), Solanum dulcamara L. (Paskvica), S. nigrum L. (Crna pomoćnica), S. tuberosum L.(Krompir), Plantago major L. (Velika bokvica), P. lanceolataL.(Trputac), P. media L. (Srednji trputac), Galanthus nivalis L.(Visibaba), Leucojum aestivum L.(Dremovac), Crocus neapolitanus Mord. (Šafran), Iris pseudacorus L.(Ţuta vodena perunika), Juncus articulatus L. (Ĉvorasti sit), J. conglomeratus L.(Sivozeleni sit), J.effususL.(Rastreseni sit), Chaenorhinumminus (L.) Willk. , Kickxiaelatine (L.) Dum. (Ţuta kiksija), K.spuria (L.) Dum. (Šarena kiksija), LinariavulgarisMiller(Obiĉni lanilist), MelampyrumarvenseL. (Poljska urodica), Odontitesverna (Bellardi) Dum. , VerbascumphlomoidesL. (Divizma), Veronica anagalis-aquatica L. , V.arvensis L. (Poljska ĉestoslavica), V. beccabunga L. (Ĉestoslavica potoĉna), V.chamaedrys L. (Ĉestoslavica zmijina), V. persica Poir.(Perzijska ĉestoslavica), Utricularia vulgaris L.(Mjehuraĉa), Thelipteris palustris Schott(Moĉvarna paprat), Nuphar luteum Sibth. Et Sm.(Ţuti lokvanj), Poaalpinassp. badensis (HaenkeexWilld.) Beck(Badenska livadarka), Brachypodium sylvaticum Hudson P.B.(Kostrika),

Deschampsia caespitosa (L.) P.Beauv.(Busika), Festuca heterophylla Lam.(Raznolistna bilnica), Hordeum secalinum Schreb.(Jeĉmenica), Hordeum vulgare L. (Jeĉam), Lolium perenne L(Ljulj), Zea mays L.(Kukuruz), Molinia caerulea (L.) Moench (Beskoljenka), Cynosurus cristatus L. (Ĉešljika), Agrostis stolonifera L.(Rosulja vrijeţasta), A.capillaris L.(Rosulja tankolisna), Anthoxanthum odoratum L.(Mirisavka), Arrhenatherum elatius (L.) Beauv.(Pahovka), Bromus sterilis L.(Oštra klasaĉa), Cynodon dactylon (L.) Pers.(Zubaĉa), Thelypteris palustris L.(Moĉvarna paprat), E. hyemale L.(Zimska preslica), Equisetum arvense L.(Preslica), Platanthera bifolia (L.) Rich.(Bijeli vimenjak), Listera ovata L.(Ĉopotac jajasti), Scirpus lacustris L.(Obiĉni oblić), Heleoocharispalustris(L.) Roemer&Schultes, C. vulpina L.(Lisiĉja oštrika), C.pseudocyperusL., C.elongataL.(Dugoklasi šaš), C.digitataL.(Prstasti šaš), C.acutaL. (Njeţni šaš),C.remota L.(Rastavljeni šaš), Carex brizoides L.(Drhtavi šaš), Typha latifolia L.(Uskolisni rogoz), Typha angustifolia L.(Širokolisni rogoz), Sparganium erectum L.(Uspravni neţinac), L. trisulca L.(Podvodna vodena leća), Lemna minor L.(Vodena leća), Arum maculatum L.(Kozlac obiĉni), Triticum aestivum L.(Krušna pšenica), Sorghum halepense (L.) Pers.(Divlji sirak), Setaria pumila (Poiret) Schultes(Sivi muhar), P. trivialis L.(Obiĉna vlasnjaĉa), P. pratensis L.(Vlasnjaĉa livadna),Poa annua L.(jednogodišnja vlasnjaĉa), Phragmites australis (Cav) Trin(Moĉvarna trska), P. miliaceum L.(Proso), Panicum capillare L.(Vlasasto proso), Holcus lanatus L.(Pahuljasta medunika), Glyceria fluitans (L.) R.Br.(Trava pirevina), Elymus repens (L.) Gould(Puzava pirika), Echinochloa crus-galli (L.) Beavu(Obiĉni koštan), Dactylis glomerata L.(Oštrica).

Fauna Planinski dio podruĉja bogat je ţivotinjskim vrstama, meĊu kojima je i dosta lovne divljaĉi kao što su: Capreolus capreolus L.(srna obiĉna) Lepus europaeus L.(zec obični), Phasianus colchicus L. (fazan), Vulpes vulpes L.(crvena lisica), Felis silvestris Schreber (divlja maĉka), Martes foina Erx.(kuna bjelica), Mustela putorius L.(tvor), Meles meles L. (Jazavac). Pored navedenih vrsta divljaĉi prisutne su i druge vrste kao što je pernata divljaĉ, najĉešće za vrijeme sezonskih migracija u toku jeseni, zime i proljeća. Najveću brojnost dostiţu migracione vrste ptica i to one koje su istovremeno i stanarice i selice (prepelice, grlice, divlje patke i dr.). Bogatstvo ribljim vrstama je karakteristiĉno za velike rijeke kao što su Sava i Drina. Drina je jedna od kljuĉnih lokacija ribljeg diverziteta na Balkanu. Gornje dijelove sliva uglavnom naseljavaju salmonidne vrste, uglavnom mladica (Huchohucho) i potoĉna pastrmka (Salmolabrax). Peš (Cottusgobio) i zrakoperka (Barbuscaninus) takoĊe su ĉeste u ovima krajevima. Druge riblje vrste od znaĉaja u slivu ukljuĉuju lipljen (Thymalusthymalus) i umbru (Umbrakrameri) na samo jednom lokalitetu (Gromiţelj). Kada je rijeĉ o pticama i sisarima, sliv Drine je izuzetno bogat. Prisustvo 230 vrsta ptica i znatna raznolikost sisara je zaista upeĉatljiva. MeĊu ovim vrstama, nalaze se i mnoge rijetke, kao što su mrki medvjed (Ursusarctos), evropski sivi vuk (Canislupus), divokoza (Rupicaprarupicapra), divlja maĉka (Felissilvestris), obiĉni ris (Lynxlynx) i evropska vidra (Lutralutra), kao i dvije endemske vrste, slijepa krtica (Talpacaeca) i dinarska voluharica (Dinaromysbogdanovi). Slijepi miševi su naroĉito raznovrsni u slivu Drine, i vjeruje se da ih ima 30 do 32 vrste. Drina je potvrĊeni koridor za migraciju slijepih miševa. Dvije naroĉito vaţne vrste su Barbastella barbastellus (širokouhi šišmiši) Myotis bechsteinii (dugouhi veĉernjak) jer ove dve vrste predstavlju indikator kvaliteta šumskih staništa, i veoma su brojne u šumama u slivu Drine.

Pored toga, sliv Drine je dom za neke veoma rijetke vrste u regionu, kao što su Eptesicus nilssonii (sjeverni noćnjak) i Tadarida teniotis (sredozemni slobodnorepac).

Zaštićena prirodna područja

Na teritoriji Grada Bijeljine proglašeno je zaštićenim moĉvarno podruĉje Gromiţelj, u kategoriji VI-zaštićeno stanište „Gromiţelj“ (Odluka o proglašenju zaštićenog staništa „Gromiţelj“ Sluţbeni glasnik Republike Srpske br. 19/18). Ovo zaštićeno podruĉje nalazi se izmeĊu naselja Velino selo, Balatun i Donji Brodac. Moĉvara Gromiţelj predstavlja recentnu depresiju sa nekoliko mikrodepresija. U njima se, za vrijeme visokog nivoa podzemnih voda, formiraju "bare" – izdanska oka, koja se izlivaju i kao manji tokovi evakuišu prema kanalisanom vodotoku Prugnjaĉa. Osnovne vrijednosti podruĉja koje je stavljeno pod zaštitu su: - stanište rijetke i ugroţene vrste ribe mrgude (Umbra krameri), - stanište ptica: eje moĉvarice (Circus aeruginosus), crne rode (Ciconia nigra), crvene ĉaplje (Ardea purpurea) i male bijele ĉaplje (Egretta garzetta), - stanište ugroţenih biljnih vrsta: rebratice (Hottonia palustris), moĉvarne paprati (Telypteris palustris), ţutog lokvanja (Nuphar luteum) i reliktne vrste moĉvarne ţabe (Urtica kioviensis). Na cjelokupnoj površini zaštićenog staništa “Gromiţelj” ustanovljavaju se reţimi zaštite 2. i 3. stepena. Upravljaĉ koji je nadleţan za ovo zaštićeno podruĉje je Udruţenje za zaštitu flore i faune "Gromiţelj". Pored zaštićenog staništa „Grmţelj“ Izmjenama i dopunama prostornog plana Republike Srpske do 2025.god znaĉajna prirodna dobra za koja je potrebno pokrenuti inicijativu za zaštitu, na podruĉju grada Bijeljina su: Park prirode Majevica (na podruĉju opština Bijeljina, Zvornik, Lopare, Ugljevik), Park prirode Banja Dvorovi sa okolinom, podruĉje upravljanja staništem Šume sladuna, podruĉje upravljanja staništem ''Raĉa-Bijeljina'', Park prirode Sava-Drina. Na teritoriji Grada nalaze se i potencijalna podruĉja Ekološke mreţe Republike Srpske: Gromiţelj – Prugnjaĉa, rijeka Sava, donja Drina. Gradski park u Bijeljini je prijedloţen u kategoriji spomenika oblikovane prirode - kategorija VI. Predmetno podruĉje nalazi se unutar granica podruĉja koje je planirano za zaštitu kao podruĉje upravljanja staništem “Raĉa-Bijeljina”, kategorija IV (slika br. 13). IUCN kategorizaciji, kategorija IV obuhvata zaštićena podruĉja namijenjena za zaštitu toĉno odreĊene vrste ili staništa, i upravljanje njima je usmjereno prema tom cilju. Podruĉja zaštićena u ovoj kategoriji ĉesto, iako ne nuţno, zahtijevaju provoĊenje redovnih aktivnih upravljaĉkih aktivnosti usmjerenih oĉuvanju vrste ili odrţavanju staništa. Prema Evropskoj ekološkoj mreţi Natura 2000 kojoj bi i ovo podruĉje pripadalo, upravljati se mora na naĉin koji osigurava kontinuiran, dugoroĉan opstanak vrsta i stanišnih tipova zbog kojih je neko podruĉje zaštićeno. To znaĉi da se unutar podruĉja NATURA 2000: izbjegavaju štetne aktivnosti koje bi mogle znaĉajno uznemiriti vrstu ili narušiti staništa zbog kojih je to podruĉje odabrano; preduzimaju pozitivne mjere, gdje je potrebno, u cilju odrţavanja i obnavljanja „povoljnog statusa zaštite“ tih staništa i vrsta u njihovom prirodnom podruĉju rasprostranjenosti.

Naĉin na koji će se to ostvariti zavisi od specifiĉnih uslova svakog podruĉja, jer ne postoje univerzalni recepti. Ĉesto se dešava da se zaštita prirode povezuje sa strogim prirodnim rezervatima u kojima su ljudske aktivnosti sistemski iskljuĉene. NATURA 2000 ima drugaĉiji pristup, ona uvaţava ĉinjenicu da je ĉovjek sastavni dio prirode, te da njih dvoje najbolje funkcionišu u meĊusobnom partnerstvu, tako da NATURA 2000 podrţava naĉelo odrţivog razvoja. Njezin cilj nije zaustaviti ljudske aktivnosti nego odrediti parametre prema kojima se one mogu obavljati uz istovremenu zaštitu postojećih rijetkih biljaka, staništa i ţivotinja. Upravljanje poljoprivrednim podruĉjima unutar podruĉja NATURA 2000 treba sa bude produktivno i u skladu s prirodnim okruţenjem i pripadajućim divljim vrstama, Pozitivna iskustva u Evropi ukazuju da je poţeljno ukljuĉiti u donošenje odluke o dugoroĉnom upravljanju zaštićenim podruĉjem i poljoprivredne proizvoĊaĉe sa podruĉja koje se planirati zaštiti, jer i oni imaju vaţnu ulogu da zaštita staništa bude uspješna . Prema publikaciji „Protection of Biodiversity of the Sava River Basin Floodplains“ u priobalnom pojasu rijeke Save zajednice nitrofilne moĉvarne vegetacije zauzimaju znaĉajne površine, naroĉito u ljetnom i jesenjem aspektu, kada maksimum vegetacije i fruktifikacije postiţu mnoge terofite. Uz to, ova staništa danas naseljavaju i brojne invazivne vrste. To su staništa na koja plavna voda tokom kasne jeseni i ranog proljeća donosi ogromne koliĉine razliĉitih nutrijenata, tako da su zemljišta manje-više baziĉne reakcije. U prirodnim uslovima ove zajednice imaju vaţnu ulogu u oĉuvanju obala rijeka od prevelike erozije. Predstavljaju vaţan faktor u prirodnoj sukcesiji vegetacije izmeĊu vegetacije slatkih voda klase Isoeto-Nanojuncetea i šibljaka rakite Salicion purpureae.Veliki broj sastojina ovih zajednica je promijenio prirodni izgled usljed stalnog priliva razliĉitih organskih materija, promjene pH vrijednosti zemljišta, isušivanja terena i sve naglašenijeg osciliranja, kako podzemnih tako i površinskih voda u toku godine. U nastavku dajemo podatke o fauni koji su vezani za rijeku Savu a koje su obuhvaćene Aneksom 4 Direktive 2009/147/EC i Aneksom II Directive 92/43/EEC.

Bezkičmenjaci Carambyx cerdo (Velika hrastova striţibuba), Lucanus cervus (Jelenak), Rosalia alpine (Alpska striţibuba), Vertigo angustior (Uskousti pršljenasti puţić), Unio crasus (Obiĉna rijeĉna dagnja), Austropotamobius torrentium (Pomoćni rak)

Vodozemci Triturus dobrogicus (Dunavski vodenjak), Bombina bombina (Crvenotrbi mukaĉ), Bombina variegate (Ţutotrbi mukaĉ)

Ptice

Crex crex (Kosac), Gavia arctica (Crnogrli plijenor), Botaurus stellaris (Bukavac), Ixobrychus minutus (Ĉapljica), Nycticorax nycticorax (Gak), Ardeola ralloides (Ţuta ĉaplja), Egretta garzetta (Mala bijela ĉaplja), Egretta alba (Velika bijela ĉaplja), Ciconia nigra (Crna roda), Ciconia Ciconia (Bijela roda), Plegadis falcinellus (Raţanj), Ardea purpurea (Ĉaplja danguba), Platalea leucorodia (Ĉaplja kašikara), Aythya nyroca (Patka njorka), Pernis apivorus (Osiĉar), Milvus migrans (Crna lunja), Haliaeetus albicilla (Orao bjelorepan), Aegypius monachus (Crni lešinar,), Circaetus gallicus (Zmijar), Circus aeruginosus (Eja moĉvarica), Circus pygargus (Eja livadarka), Aquila pomarine (Orao kliktaš), Falco vespertinus (Crvenonoga vjetruša), Falco cherrug (Stepski sokol), Falco peregrinus (Sivi sokol), Tetrao tetrix (Mali tetrijeb), Porzana parva (Mali barski pjetlić), Grus grus (Sivi ţdral), Gallinago media (Šljuka livadarka), Tringa glareola (Prutka migavica), Sterna hirundo (Crvenokljuna ĉigra), Sterna albifrons (Mala ĉigra), Chlidonias niger (Crna ĉigra), Bubo bubo (Velika ušara), Asio flammeus (Moĉvarna sova), Alcedo atthis (Vodomar), Coracias garrulous (Zlatovrana), Picus canus (Siva ţuna), Dendrocopos medius (Srednji detlić), Dendrocopos leucotos (Planinski djetlić), Sylvia nisoria (Pjegava grmuša), Lanius collurio (Rusi svraĉak), Caprimulgus europaeus (Leganj), Chlidonias hybridus (Bjelobrada ĉigra), Circus cyaneus (Poljska eja), Dendrocopos syriacus (Seoski djetlić), Dryocopus martius (Crna ţuna), Sterna caspia (Velika ĉigra), Philomachus pugnax (Pršljivac)

Sisari Rhinolophus ferrumequinum (Veliki potkovnjak), Rhinolophus hipposideros (Mali potkovnjak), Barbastella barbastellus (Širokouhi mraĉnjak), Miniopterus schreibersii (Dugokrili pršnjak), Myotis bechsteinii (Velikouhi šišmiš), Myotis blythii (Oštrouhi šišmiš), Myotis myotis (Veliki šišmiš), Lutra lutra (Vidra)

Reptili Emys orbicularis (Barska kornjaĉa)

Slika br.13: Zaštićena područja (Izvod iz Prostornog plana Grada Bijeljina do 2036.god)

3.1.3. Kulturno-istorijsko nasljeĊe U naselju Batković, zaseok Klis, nalazi se najstarije na našim prostorima slovensko naselje „Jazbine“ koje je uvršteno na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH i na osnovu ĉega uţiva najviši stepen zaštite. Ono potiĉe iz polovine sedmog vijeka. Lokalitet Jazbine sa tragovima ranih slovenskih naselja otkriven je u Batkoviću 1968. godine.. Prostor koje naselje zauzima, kao i veliki broj nastambi (oko 50), pokazuje da ono spada u tip velikih naselja tipiĉnih za Juţne Slovene. Kao što je prethodno navedeno, ovo arheološko nalazište se nalazi na Privremenoj listi nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Sluţbeni glasnik BiH», broj 33/02), koja je rezultat rada Komisije za oĉuvanje nacionalnih spomenika BiH . S obzirom da je ĉlanom 2. Zakona o provedbi odluka Komisije za oĉuvanje nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH ("Sluţbeni list Federacije BiH", br. 2/02 i

27/02) utvrĊeno da se nacionalnim spomenikom smatraju svi objekti sa Privremene liste nacionalnih spomenika BiH do donošenja konaĉne odluke Komisije. Za svako pojedinaĉno dobro sa Privremene liste Komisija će, u skladu sa odredbama ĉl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH, donijeti konaĉnu odluku o proglašenju nacionalnim spomenikom, primjenjujući Kriterije za proglašenje nacionalnih spomenika («Sluţbeni glasnik BiH»broj 33/02) i vaţeće zakonske propise i terminologiju. Kada za sva dobra sa Privremene liste budu donesene konaĉne odluke, Privremena lista nacionalnih spomenika BiH će biti stavljena van snage. Pored navedenog, u okruţenju obuhvata podsistema BNI-5 se nalaze i sljedeći arheološki lokaliteti: - Adice Ostojićevo- praistorijsko naselje - Gradine Ostojićevo-praistorijsk naselje - Mali Gradac Ostojićevo-praistorijsko naselje i srednjovijekovni grob - Batkovići, Batkovići –praistorijsko naselje - Crkvine, Batkovići, praistorijsko naselje - Crkvište, Batkovići, Rimsko naselje - Gradac Batkovići -praistorijsko naselje - Orašĉići, Batkovići-praistorijsko groblje i srednjovjekovno naselje Unutar obuhvata podsistema BNI-5 se ne nalaze objekti kulturno-istorijskog nasljeĊa.

3.1.4. Socio-kulturološke karakteristike

Planirane površine za navodnjavanje podsistema BNI5 se nalaze u naseljenom mjestu Batkovići koje teritorijalno pripada gradu Bijeljina. Grad Bijeljina nalazi se u sjeveroistoĉnom dijelu Republike Srpske i BiH i obuhvata ravniĉarsko podruĉje Semberije i blaga pobrĊa Majevice. Teritorija grada obuhvata 734 km2 preteţno ravniĉarske i ravniĉarsko-breţuljkaste semberske nizije, te je prosjeĉna nadmorska visina 90 m. Bijeljina se nalazi na ušću Drine u Savu i ove dvije rijeke predstavljaju sjevernu i istoĉnu granicu opštine, prema Maĉvi i Sremu. Drina i Sava predstavljaju i drţavne granice sa Srbijom i Hrvatskom, a grad Bijeljina je udaljen oko 12 kilometara od granice sa Srbijom i oko 40 kilometara od granice sa Hrvatskom. Na zapadu, grad Bijeljina se graniĉi sa Brĉko Distriktom BiH, a na jugu sa opštinama Lopare, Ugljevik, Zvornik i Teoĉak. Bijeljina je zbog svog geopolitiĉkog poloţaja, raskrsnica puteva koji vode od zapadnog dijela Republike Srpske prema Srbiji, kao i istoĉnog dijela Republike Srpske i juţnog dijela BiH prema sjevernoj Srbiji i dalje, prema Panonskoj niziji i Srednjoj Evropi. Teritoriju opštine Bijeljina je naseljavalo 1991.god. ukupno 97 029 stanovnika, od kojih je u opštinskom centru bilo naseljeno 37 445, tako da je 38, 6% stanovništva opštine bilo prostorno razmješteno u opštinskom centru, a 61,4% stanovništva u podruĉju van opštinskog centra. Prema posljednjem nezvaniĉnom popisu iz 2013. god. grad Bijeljina broji 103874 stanovnika, od ĉega 41 121 ţivi u gradu, a ostalo stanovništvo naseljava ostala naseljena mjesta na teritoriji grada

Bijeljina. Stanovništvo grada je prostorno organizovano u ukupno 64 naseljenih mjesta. Naseljeno mjesto Batkovići, kome teritorijalno pripadaju predviĊene površine za navodnjavanje podsistema BNI5, prema popisu iz 2013.god. broji ukupno 2515 stanovnika. Broj domaćinstava u ovom naseljenom mjestu je 825 domaćinstava od ĉega je 187 sa jednim ĉlanom, 192 sa dva ĉlana, 134 sa tri ĉlana, 149 sa 4 ĉlana i 163 sa 5 i više ĉlanova. U tabeli br.7 dat je prikaz migracije stanovništva od 2011-2017.god.

Tabela br.7 : Migracije stanovništva po godinama Godina Doseljeno Odseljeno Migracioni stanovništvo stanovništvo saldo 2011. 1092 402 690 2012. 1072 516 556 2013. 1052 392 660 2014. 1061 387 674 2015. 776 374 402 2016. 805 378 427 2017 829 341 488 Izvor podataka: Republički zavod za statistiku, Republika Srpska;

Kao što se vidi iz prethodne tabele, unutrašnja migraciona kretanja su još uvijek prisutna, ali se smanjuju. Dakle broj lica koja se doseljavaju u Bijeljinu opada u periodu od 2011. do 2015. godine (naroĉito se smanjio 2015. godine u odnosu na 2014. godinu - za 26,87%). Zabiljeţeno je nešto veći migracioni saldo u 2017.god. u odnosu na 2016.god. Ista situacija je i sa licima koja se odseljavaju. Rezultat je pozitivan migracioni saldo (i dalje je više doseljenih lica nego odseljenih lica), ali i taj saldo je u opadanju. Kada je u pitanju starosna struktura stanovništva, prema popisu iz 2013.god., utvrĊuje se prosjeĉna starost stanovništva 41,25 godina. U ukupnom broju stanovnika najveći procenat je stanovnika starosti 50 - 54 godina - 7,78%. Grad Bijeljina spada u razvijene opštine u Republici Srpskoj. Na podruĉju Grada Bijeljina u 2017. godini privrednu djelatnost obavljalo je 1.043 privredna društva (preduzeća), koja su predala finansijski obraĉun Agenciji za posredniĉke, informatiĉke i finansijske usluge – Odjeljenje Bijeljina. Posmatrano po djelatnostima, najveće uĉešće u broju aktivnih preduzeća imaju trgovinska preduzeća (41,70%) i preduzeća iz sektora preraĊivaĉke industrije (15,72%). Slijedi sektor struĉne, nauĉne i tehniĉke djelatnosti (8,05%), graĊevinarstva (7,78%), zatim saobraćaj i skladištenje (6,33%), te ostale djelatnosti sa manjim uĉešćem. Ukupan broj nezaposlenih sa datumom 31.05.2019. godine, prema evidenciji Biroa za zapošljavanje Bijeljina, je 9.570 lica. Broj zaposlenih lica na dan 30.09.2019. godine, prema evidenciji Poreske uprave, je 24.273 lica. Oĉito je da poljoprivreda, kao privredna grana, na ovom podruĉju ima poseban znaĉaj, pogotovo imajući u vidu relevantnu ĉinjenicu da se na podruĉju Grada Bijeljina nalazi 53.926 ha poljoprivrednih površina od kojih 50.037 ha otpada na obradive površine-oranice. Kvalitetno

48 zemljište za poljoprivredu zauzima 40-45 % površine Grada Bijeljina i ne zahtjeva primjenu nekih posebnih agrotehniĉkih mjera. U ukupnoj poljoprivrednoj proizvodnji, individualni sektor uĉestvuje sa 94 %, a drţavni sa svega 6 %. Prema pokazateljima kojima raspolaţe organ gradske uprave nadleţan za poslove poljoprivrede, ukupne oraniĉne površine na individualnom sektoru su 46.503 ha a na drţavnom 3.534 ha. Što se tiĉe drţavnih preduzeća koja se bave poljoprviredom, istiĉe se Poljoprivredno dobro "Semberija" A.D. koje danas raspolaţe sa 2546 hektara zemljišta, na ĉetiri lokaliteta: Novo Selo, Batković, Velino Selo i Obrijeţ. Na tim površinama se bave proizvodnjom ratarskih (pšenica, jeĉam, uljana repica, kukuruz i soja) i povrtlarskih kultura (grašak, boranija, krompir, mrkva, repa,paštrnjak, paprika, patlidţan, cvekla i paradajz).

Tabela br.8: Zemljišne površine po kategorijama i vlasničkoj strukturi izražene u hektarima Vlasništvo Oranice Voćnjaci Livade Vinogradi Pašnjaci Ukupne površine Privatno 46.503 2.752 379 6 752 50.392 Društveno 3.534 0 0 0 0 3.534 Ukupno 50.037 2.752 379 6 0 53.926 Izvor podataka: Strategija lokalnog razvoja grada Bijeljina 2014-2003 (revidovana za period 2019-2023)

Na osnovu podataka iz prethodne tabele moţemo konstatovati da je 93% površine zemljišta u privatnom vlasništvu i 7% u drţavnom vlasništvu. Prema podacima Agencije za posredniĉke, informatiĉke i finansijske usluge (APIF), ovlaštene, izmeĊu ostalog za registraciju poljoprivrednih gazdinstava ukupan broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na dan 04.12.2019. na teritoriji Grada Bijeljina je 2.265 gazdinstava. Do februara 2019. godine ukupan broj poljoprivrednih gazdinstava je bio 6500, više od 3.800 gazdinstava je ostao u pasivnom statusu zbog uvoĊenja novih uslova za poljoprivredna gazdinstva prema Uredbi o upisu u registar poljoprivrednih gazdinstava i registar korisnika podsticajnih sredstava („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“, br. 30/13, 65/13, 20/14 i 57/16), a koja se odnose na obavezu plaćanja doprinosa za zdravstveno osiguranje. Od ukupnog broja registrovanih poljoprivrednih gazdinstava, pravnih subjekata je 50, komercijalnih poljoprivrednih gazdinstava 350, a nekomercijalnih poljoprivrednih gazdinstava je 1865. U Batkovićima je do februara 2019. godine bilo registrovano ukupno 360 poljoprivrednih gazdinstava, a nakon primjene navedene Uredbe taj broj je oko 150 aktivnih poljoprivrednih gazdinstava i ne odraţava stvarno stanje.

Okvirna analiza parcela koje su obuhvaćene Projektom Broj parcela koje se nalaze u okviru površina predviĊenih za navodnjavanje u podsistemu BNI-5 je prikazan u donjoj tabeli.

Tabela br. 9: Broj parcela koje su obuhvaćene podsistemom BNI-5 Podsistem Površina (ha)* Broj parcela Sektor 1 115 36 Sektor 2 135 165 Sektor 3 148 211 UKUPNO 398 412 *u ove površine su uvrštene i površine poljskih puteva.

Na osnovu podataka prikazanih u tabeli 13, ukupan broj parcela u obuhvatu podsistema je oko 412. Najmanja prosjeĉna površina parcela je prisutna u sektoru 3 i iznosi oko 0,7 ha, dok je u sektoru 1 prosjeĉna veliĉina parcela oko 3,19 ha. PredviĊene površine za navodnjavanje preko ovog sistema su preteţno u privatnom vlasništvu, a sa dijelom zemljišta u vlasništvu drţave, pod zakupom ili koncesijom. Glavnim projektom za ovaj podsistem predviĊeno je 210 prikljuĉaka za navodnjavanje sa rastojanjem prikljuĉaka od oko 150 m. Na nivou ove dokumentacije, teško je predvidjeti precizno koliko će biti korisnika ovog sistema za navodnjavanje. Ako se uzme u obzir podatak da je na podruĉju Batkovića bilo registrovano 360 poljoprivrednih gazdinstava (stvarni broj poljoprivrednih gazdinstava je i sad toliki, samo su neki prešli u pasivan status radi proceduralnih problema), i da ta gazdinstva većinom imaju parcele koje obraĊuju u obuhvatu podsistema, pretpostavlja se da će biti oko 300 budućih korisnika sistema. Za potrebe podsistema BNI-5 i podsistema BNZ-5 koristi se jedna pumpna stanica. Obzirom da je gradnja podsistema BNZ-5 poĉela, objekat pumpne stanice je izgraĊen, što znaĉi da je i pitanje vlasništva nad lokacijom pumpne stanice riješeno. Prilikom projektovanja cjevovoda, objekata na cjevovodima i dogradnji pumpne stanice, neophodne za navodnjavanje, vodilo se raĉuna da se koriste servisne saobraćajnice koje su formirane tokom komasacije – putna i kanalska mreţa, kako bi se izbjeglo zauzimanje površina koje se nalaze u privatnom posjedu. U tabeli br. 10 dat je okviran pregled površina koje obuhvataju cjevovodi i vlasniĉka struktura zemljišta trase cjevovoda.

Tabela br.10: Pregled površina koje obuhvataju cjevovodi i vlasnička struktura zemljišta Sektor Cjevovod Duţina cjevovoda Površina (m2) Vasništvo (m) Cjevovod T-1 1143,88 1030 Vlasništvo Republike Srpske (put-kanal) Cjevovod D-1.1. 1207,91 966 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- Sektor 1 kanal) Cjevovod D-1.2. 1200,17 960 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-1.3. 1200,99 961 Vlasništvo Grada

Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-1.4. 1208,95 967 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Ukupno 5961.90 4884 Cjevovod T-2 1270,32 1143 Vlasništov Republike Srpske (put-kanal) Cjevovod D-2.1: 1191,66 953 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-2.2 1164,11 931 Vlasništvo Grada Sektor 2 Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-2.3 1108,16 886 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-2.4 811,32 649 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Ukupno 5545.57 4562 Cjevovod T-3 2359,61 2124 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-3.1: 812,74 650 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-3.2 663,04 530 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Sektor 3 Cjevovod D-3.3 1401,71 1121 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-3.4: 828,25 663 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Cjevovod D-3.5 1071,26 857 Vlasništvo Grada Bijeljina (put- kanal) Ukupno 7136,61 5945 UKUPNO 18644,08 15391

Cjevovodi će se pologati duţ servisnog puta kanala Stara Dašnica (transportni cjevovod T-1 i T- 2) i duţ tericijerne kanalske mreţe, tako da neće biti potrebe za privremenom ekspropijacijom

51 zemljišta u svrhu polaganja cjevovoda, obzirom da je planirano zemljište trase cjevovoda u drţavnom vlasništvu. Naime, kanalska mreţa na podruĉju Grada Bijeljina se dijeli na primarnu, sekundarnu i tericijernu. Primarna kanalska mreţa je pod jurisdikcijom Republike Srpske i ona je vlasnik ovog zemljišta. Sekundarna i tericijerna kanalska mreţa je pod nadleţnošću opštinkih struktura, odnosno Grad Bijeljina je vlasnik ovog zemljišta. Kao što je prethodno navedno, pumpna stanica je izgraĊena, jer je zajedniĉka za BNZ-5 i BNI-5, i za potrebe izgradnje pumpne stanice izvršena je ekspropijacija zemljišta tj. parcele k.ĉ. 4666 K.O. Donje Crnjilevo. Shodno navedenom za potrebe realizacije ovog projekta neće biti potrebno sprovoditi postupak ekspropijacije.

3.2. Opis mogućih uticaja projekta na ţivotnu sredinu

3.2.1. Uticaji na rijeĉni podsliv

Voda za navodnjavanje predviĊenih površina podsistema BNI-5 se obezbjeĊuje iz kanala Stara Dašnica koji vrši transfer vode zahvaćene na vodozahvatu iz rijeke Drine. Vrijednost ekološki prihvatljivog proticaja rijeke Drine na vodozahvatu kanala je Qepp=67,5m3/s. U sluĉaju kada Drinom protiĉe apsolutno godišnji minimum, moţe se zahvatiti oko 9 m3/s, što zadovoljava potrebe navodnjavanja, ali i ostale vodoprivredne potrebe EPP –a u kanalskoj mreţi, ukljuĉujući transfer dovoljnih koliĉina vode ka Majeviĉkom obodnom kanalu i postrojenju za preĉišćavanje otpadnih voda Grada Bijeljina na lokalitetu „Šećerana“. Koliĉine zahvata kanalskog sistema iz rijeke Drine iznose 4,04 m3/s sa gubicima vode iz kanala (isparavanje i procurivanje) od 0,883 m3/s na bruto vrijednost zahvaćenih koliĉina vode iz rijeke Drine koja se koristi za navodnjavanje-ne vraća u rijeku Savu (Glavnim obodnim kanalom, kanalom Stara Dašnica ili kanalom IV) ili u rijeku Drinu (kanal Selište) iznosi : 3 Qbruto.navod.=4,923m /s Srednji višegodišnji proticaj rijeke Drine na profilu VS Radalj iznosi Qsr.god.=371m3/s, što znaĉi da se za potrebe navodnjavanja kanalom iz Drine zahvata oko 1,3% od prosjeĉnog godišnjeg proticaja, što je u pogledu zahvatanja vode iz rijeke Drine, znaĉajno ispod propisanih maskimalnih vrijednosti. Kada se u Drini registruje vrijednost EPP-a (srednji mjeseĉni proticaj obezbjeĊenosti 95%) ili apsolutni minimalni godišnji proticaji, onda vrijednost zahvaćene koliĉine vode za navodnjavanje iznosi 7,29 % od vrijednosti EPP-a ili 9,41% od vrijednosti apsolutnog mjeseĉnog minimuma, odnosno u oba sluĉaja je manje od 10% proticaja u rijeci Drini, pa se moţe zakljuĉiti da je planirana apstrakcija vode iz rijeke Drine na profilu vodozahvata kanala Drina-Dašnica u prihvatljivim vrijednostima i granicama niskog uticaja.

3.2.2. Uticaji u fazi izgradnje Za izgradnju podisistema BNI5 predviĊeni su graĊevinski radovi na izgradnji transportnog i distributivnog cjevovoda i izgradnja revizionih okana. Objekat pumpne stanice za BNZ5 i BNI 5 je isti i ovaj objekat je već izgraĊen.

Uticaj na kvalitet vode U toku izvoĊenja predviĊenih graĊevinskih radova za izgradnju predmetnog sistema navodnjavanja mogu se oĉekivati sljedeći negativni uticaji na kvalitet površinskih i podzemnih voda:  povećana sedimentacija i erozija izazvana iskopnim radovima, što će uticati na kvalitet vode;  nekontrolisano odlaganja iskopnog materijala u korito kanala ;  nekontrolisano odlaganje ĉvrstog otpada u korito kanala;  nekontrolisano ispuštanja otpadnih voda iz toaleta za radnike na gradilištu;  zagaĊenje površinskih i podzemnih voda putem prosipanja ili odlaganja ulja i uljnih derivata, motornog ulja i sliĉnog otpadnog materijala koji potiĉe od ureĊaja i vozila na gradilištu. Navedeni uticaji na kvalitet voda su privremenog karaktera, te će normalni reţimi teĉenja koji podrţavaju vodeni ekosistem biti uspostavljeni nakon što se završe graĊevinski radovi. Ovom studijom će se predloţiti mjere za ublaţavanje kojima će se nastojati umanjiti negativni uticaji u fazi izgradnje i osigurati vraćanje u prethodno stanje.

Uticaj na kvalitet zemljišta IzvoĊenje graĊevinskih radova na predmetom podruĉju moţe imati negativan uticaj na kvalitet zemljišta, što je posljedica prisustva graĊevinske mehanizacije, skidanje površinskog sloja zemljišta (humusa), kopanja, prisustva radnika na gradilištu. Kada je u pitanju trajni uticaj na zemljišta, koji se odnosi na gubitak površine potrebne za izgradnju objekata sistema za navodnjavanje, moţe se konstatovati da je ovaj uticaj zanemarljiv, obzirom da podrazumjeva izgradnju jednog zajedniĉkog objekta pumpne stanice za podisistem BNZ-5 i BNI-5 ĉija je površina pripadajuće parcele 683 m2, kao i izgradnju 42 reviziona okna na površini koju pokriva podsistem BNI5. Prilikom izgradnje cjevovoda doći će do privremenog narušavanja prirodnog pedološkog profila tla, ali ne i njegovog trajnog gubitka. Izgradnja transportne i distribucijske mreţe planirana je uz puteve i postojeće drenaţne kanale tako da se obradivo tlo gotovo u cjelosti štiti od prekopavanja. Površina koja će biti obuhvaćena trasom cjevovoda iznosi 15391 m2 (tabela br. 10) i predstavlja 0,4% ukupne neto irigacione površine. Vraćanje zemljišta u prvobitno stanje je standardna procedura koja se provodi nakon zavarivanja i zatrpavanja cijevi. Vraćanjem zemljišta u prvobitno stanje vrši se stabilizacija tla radi trajnog sprjeĉavanja erozije i rekultivacije, odnosno nanošenja oĉuvanog ili zamjenskog površinskog sloja kako bi se omogućio rast autohtone vegetacije i uspostavljanje prvobitnog stanja ekosistema. Odlaganje vraćanja zemljišta u prvobitno stanje moţe uzrokovati pogoršanje kvaliteta oĉuvanog površinskog sloja zemljišta, nezadovoljstvo vlasnika zemljišta, kao i povećati troškove naknadnog vraćanja zemljišta u prvobitno stanje.

Za potrebe izgradnje sistema, neophodno je definisanje gradilišne zone uz prisustvo manje graĊevinske mehanizacije i radnika na terenu. Upotrebom mehanizacije postoji mogućnost curenja goriva i maziva, što za posljedicu ima zagaĊenje zemljišta. Do zagaĊenja zemljišta moţe doći i u sluĉaju odlaganja viška zemljišta, graĊevinskog (ili drugog) otpada na zemljište koje nije odreĊeno i pripremljeno kao odlagalište. U toku izvoĊenja graĊevinskih radova doći će do teţeg odvijanja poljoprivredne proizvodnje, i eventualnih oštećenja poljoprivrednih kultura. Navedeni uticaji su privremenog karaktera i moguć je povratak u prvobitno stanje odnosno stanje prije izvoĊenja radova. Uticaj moţe biti znaĉajan ukoliko se ne primjene mjere iz dobre graĊevinske prakse u skladu sa Prilogom 1, te mjere upravljanja otpadom iz Plana upravljanja otpadom, te provede vraćanje zemljišta u prethodno stanje.

Uticaj na kvalitet vazduha Tokom izvoĊenja graĊevinskih radova na izgradnji podsistema BNI-5, doći će do lokalnog uticaja na kvalitet vazduha zbog korištenja neophodne graĊevinske mehanizacije i vozila. Takav je uticaj redovno negativan, a intenzitet uticaja zavisi od dinamike izvoĊenja radova. Najveći doprinos smanjenju kvaliteta vazduha tokom izgradnje imaju: • emisije prašine koja nastaje kao posljedica manipulacije rastresitim materijalom (iskopavanja, nasipavanja,…); • emisije prašine s površina po kojima se kreće mehanizacija neophodna za izvršavanje graĊevinskih radova; • produkti izgaranja fosilnih goriva u motorima mehanizacije, motorima vozila koja se koriste za prevoz radnika, motorima za prevoz materijala i ostalim motorima na fosilna goriva (npr. dizel agregati). Emisija prašine koja nastaje kao posljedica graĊevinskih radova, kao i emisija prašine sa površina po kojima se kreće mehanizacija izuzetno je vremenski i prostorno promjenjiva veliĉina. Disperzija ukupno emitovane prašine (veliĉine ĉestica preteţno ispod 30 µm) ovisi prije svega o intenzitetu izvoĊenja radova, ali i o trenutnim meteorološkim uslovima na gradilištu, prvenstveno jaĉini i smjeru vjetra i vlaţnosti vazduha. Za vrijeme sušnog vremenskog razdoblja, ukoliko duva vjetar, nataloţena prašina moţe se, iako radovi nisu u toku, ponovno podići u atmosferu. U skladu sa navedenim, emisije prašine koje nastaju kao posljedica neophodnih graĊevinskih radova i njima prouzrokovanog smanjenja kvalitete vazduha nije moguće u potpunosti sprijeĉiti. Drugi najveći izvor emisija koje uzrokuju smanjenje kvalitete vazduha tokom izgradnje su produkti izgaranja fosilnih goriva. Izgaranjem fosilnih goriva nastaju otpadni gasovi koji u sebi sadrţe: sumpor dioksid (SO2), azotne okside (NOx), ugljenikove okside (CO, CO2), ĉvrste ĉestice (PM), isparljiva organska jedinjenja i policikliĉke ugljikovodike (PAH). Zbog vremenske ograniĉenosti izvoĊenja radova na projektu navodnjavanja emisije izduvnih gasova nisu tolike da bi dugoroĉno u većoj mjeri narušile kvalitet vazduha okolnog podruĉja. Koliĉine nastalih

54 zagaĊujućih materija iz fosilnih goriva takoĊe je nemoguće u potpunosti sprijeĉiti, no njihov uticaj u koliĉinama u kojim nastaju tokom izgradnje sistema za navodnjavanja nije znaĉajan. Usljed navedenih uticaja ne oĉekuje se prekoraĉenje zakonom dozvoljenih koncentracija za emisije u vazduh pa tako ni znaĉajan uticaj na okolno stanovništvo. Uticaji su privremenog karaktera, odnosno prestaće po završetku radova, a da bi se isti smanjili potrebno je pridrţavati se odgovarajućih mjera za ublaţavanja ovih uticaja.

Uticaj buke Na podruĉju izgradnje sistema za navodnjavanje odvijaće se uobiĉajne aktivnosti gradnje, a buka koja će pri tome nastajati poticaće od graĊevinske mehanizacije i transportnih sredstava. Intenzitet buke će zavisit od niza razliĉitih faktora kao što je broj i vrsta mehanizacije, broj radnika, vrsta tla i dr., što se ne moţe procjeniti na ovom nivou projektne dokumentacije. GraĊevinski radovi će se uglavnom odvijati tokom radnih sati u danu, ali postoji mogućnost da će se odreĊene aktivnosti obavljati izvan navedenog vremenskog okvira. Ovaj uticaj se ocjenjuje kao privremen i manje znaĉajan, ali je primjena mjere za ublaţavanje ovog uticaja neophodna.

Uticaj na floru i faunu U fazi izgradnje doći će do uklanjanja vegetacije i zauzeća staništa na mjestu izgradnje pumpne stanice. Projektom je predviĊena izgradnja zajedniĉke pumpne stanice za podsistem BNZ-5 i BNI-5. Na prostoru pumpne stanice, koja je već izgraĊena u fazi izgradnje BNZ-5, uklonjena je u potpunosti vegetacija na površini od 683 m2. Obzirom na malu površinu prenamjene prostora i uklanjanja vegetacije za potrebe izgradnje objekta pumpne stanice, ovaj uticaj moţe se opisati kao lokalini i zanemarljiv. Trasa cjevovoda predmetnog sistema za navodnjvanje prolazi uz postojeće drenaţne kanale i poljske puteve. Tokom izgradnje cjevovoda, u uţem podruĉju postavljanja cijevi ukloniće se vegetacija, za koju se oĉekuje da će se nakon postavljanja cijevi i zatrpavanja rovova ubrzo obnoviti. Unutar podruĉja zahvata neće doći do izgradnje linearnih objekata koji bi bili prepreka pri kretanju ţivotinja, što znaĉi da nema fragmentacije staništa. Tokom izgradnje elemenata podsistema doći će do uznemiravanja faune zbog rada graĊevinske mehanizacije: buka, ĉestice prašine i emisija izduvnih gasova i ĉestica. Aktivnosti vezane na izgradnji predmetnog sistema u odreĊenoj će se mjeri negativno odraziti na faunu. Imajući u vidu privremenost i kratkotrajnost uticaja, prisutnosti istih staništa na širem okolnom podruĉju, te ĉinjenice da je predmetni prostor antropogeniziran zbog intenzivne poljoprivredne aktivnosti, moţe se pretpostaviti da je ţivi svijet već adaptiran na prisustvo ljudi i radnih mašina, i da ovaj uticaj nije znaĉajan. Ukoliko prilikom graĊevinskih radova doĊe do akcidentnih situacija poput nekontrolisanog izlijevanja pogonskog goriva i maziva ili drugih zagaĊujućih materija u okolinu, te ako takva sredstva dospiju procjeĊivanjem u tlo, moguć je znaĉajni negativni uticaj na biljni i ţivotinjski

55 svijet u neposrednoj okolini gradilišta. Ovakvi se negativni uticaji u velikoj mjeri mogu sprijeĉiti pravilnim radnim postupcima, kao i redovnim odrţavanjem radnih i transportnih mašina tj. primjenom mjera dobre graĊevinske prakse.

Uticaj na kretanje stanovništva Uzimajući u obzir da projekat podrazumijeva kretanje mašina lokalnom saobraćajnicom, kopanje rovova radi polaganje cjevovoda, postoji mogućnost da će sve navedene aktivnosti ometati uobiĉajne rute kretanje stanovništva i motornih vozila. Radovi će se obavljati na poljoprivrendim površinama van naseljenog mjesta, u podruĉju koje nije prometno kada je saobraćaj u pitanju. Putevi u obuhvatu se koriste mahom samo od strane poljoprivrednih proizvoĊaĉa, pa će ovi radovi najveći uticaj imati na kretanje stanovništva koji će biti budući korisnici sistema. TakoĊe, ne oĉekuje se veći uticaj na odvijanje saobraćaja van obuhvat predmetnog podsistema. Shodno navednom uticaj previĊenih radova na kretanje stanovništva neće biti znaĉajan. Uopšteno govoreći, svi uticaji izazvani graĊevinskim radovima su privremeni i moguć je povratak u prvobitno stanje prije izvoĊenja radova. Uticaji se mogu ublaţiti odgovarajućim dobrim graĊevinskim praksama koji će se propisati u ovom Planu.

Uticaj na kulturno-istorijsko nasljeĊe U Batkovićima, zaseok Klis, nalazi se arheološko nalazište „Jazbine“ koje je uvršteno na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH i na osnovu ĉega uţiva najviši stepen zaštite . Lokacija ovog arheološkog nalazišta je u blizini juţne granice obuhvata podsistema, na udaljenosti od oko 200 m Za ovo nalazište nije donesena odluka o proglašavanju nacionalnog spomenika, što znaĉi da nisu definisane ni zone zaštite, kao ni mjere zaštite ovog arheološkog nalazišta. Imajući u vidu blizinu navedenog arheološkog nalazišta, kao i prisustvo ostalih arheoloških nalazišta u okruţenju obuhvata, predlaţe se da se gradnja navedenog podsistema vrši uz arheološki nadzor.

3.2.3.Uticaji u fazi korištenja

Uticaj na kvalitet zemljišta Uticaj sistema navodnjavanja na zemljište moţe, pored pozitivnih uticaja imati i negativne uticaje koji nastaju kao rezultat neodgovarajućeg odabira ili neadekvatnog upravljanja sistemom. Generalno, negativni uticaji navodnjavanja na zemljište dijele se na hemijsku, fiziĉku i biološku degradaciju zemljišta. Primjena organiziovanog sistema za navodnjavanje podrazumijeva intenzivniju poljoprivrednu proizvodnju s većom primjenom agrohemikalija (mineralnih Ċubriva, pesticida, stimulatora rasta, itd.) zbog ĉega moţe doći do pogoršanja hemijskih karakteristika zemljišta.

Proces acidifikacije zemljišta moţe biti ubrzan na zemljištima na kojima su izvedeni zahvati hidro i agromelioracija te na zemljištima gdje se primjenjuje veća koliĉina fiziološki kiselih mineralnih Ċubriva. Acidifikacija tla višestruko se negativno odraţava na fiziĉke, hemijske i biološke karakteristike, a preko njih i na plodnost tla. Na predmetnom podruĉu izgradjeni su drenaţni kanali kojim će se regulisati višak vode iz zemljišta, što znaĉi da neće biti ograniĉenja korištenja zemljišta za poljoprivrednu proizvodnju zbog prisustva viška vode. Zaslanjivanje zemljišta moţe nastati podizanjem podzemne vode koja je zaslanjena i korištenjem vode koja sadrţi povećanu koliĉinu soli. Isto vrijedi i kod korištenja zagaĊene vode (teški metali, nitriti, nitrati). Degradacija fiziĉkih karakteristika zemljišta moţe se javiti kao posljedica pada sadrţaja humusa (prvenstveno u oraniĉnom sloju tla) pri ĉemu dolazi do kvarenja strukture tla. Ona nastaje uslijed intenzivnije obrade zemljišta i mineralizacije humusa. Rezultat zajedniĉkog djelovanja degradacije fiziĉkih i hemijskih karakteristika zemljišta u intenzivnoj proizvodnji dovodi do poremećaja odnosa fizioloških skupina mikroorganizama. Zbijanje tla smanjuje aeraciju mikroorganizama, a kao posljedica javlja se povećani broj korisnih anaeroba. Acidifikacija tla pogoduje razvoju acidofilnih mikroorganizama (gljive) na štetu korisnih bakterija. Smanjena biogenost tla jedan je od pouzdanih indikatora smanjenja plodnosti tla, a odnosi se na smanjenu zastupljenost i aktivnost makrofaune. Uticaj na zemljište tokom korištenja predmetnog sistema navodnjavanja najvećim dijelom zavisi od odgovornog korištenja planiranog sistema i odrţivim upravljanjem zemljištem u uslovima navodnjavanja.

Potencijalno povećanje zagaĊenja zbog intenzivne poljoprivredne proizvodnje Ovaj uticaj je prepoznat kao potencijalno negativna posljedica zahvata, iako sam zahvat ne pridonosi ostvarivanju tog uticaja. Na predmetnom podruĉju je dugo godina zastupljena intenzivna poljoprivredna proizvodnja, a u sjetvenoj strukturi su mahom zastupljene ratarske kulture, industrijsko i krmno bilje, povrće i donekle se koristi sistem za navodnjavanje „kap po kap“. U promjenama uslova poljoprivredne proizvodnje do kojih će doći zbog uvoĊenja novog sistema za navodnjavanje moguće je da će doći i do promjena u vrsti i površinama poljoprivrednih kultura koje će se uzgajati. Prema podacima iz Idejnog rješenja procjena zastupljenosti biljnih vrsta na podruĉju prostorne cjeline Bijeljina istok - sadašnje stanje, a u okviru koje se nalazi i podsistem BNI-5 je sljedeća:  ratarski usjevi 70%  povrtlarski usjevi 25%  voće 5% Ako navedenu procjenu primjenimo na površinu podsistema BNI-5 koja iznosi 377 ha, pod ratarskim kulturama je 264 ha, povrćem 94 ha, a voćem 19 ha.

Procjena zastupljenosti biljnih kultura nakon izgradnje sistema za navodnjavanje na navedenoj prostornoj cjelini, prema Idejnom rješenju, je sljedeća:  ratarski usjevi 40%  povrtlarski usjevi 50%  voće 10% Shodno navedenom u obuhvatu podsistema BNI-5 procjenjuje se da će151 ha biti pod ratarskim kulturama, 188 ha pod povrćem i 38 ha pod voćem. Ukupna površina na kojoj se moţe oĉekivati da će voće i povrće zamjeniti ratarske kulture je 113 ha, što iznosi oko 30% poljoprivrednih površina unutar podruĉja zahvata. Prema analizi globalne poljoprivredne proizvodnje (Fertilizer use by crop, FAO 2006), povrće pripada poljoprivrednim kulturama za koje se koriste najveće koliĉine Ċubriva po jedinici površine (N+P2O5+K2O kg/ha). Prema istom izvoru za proizvodnju povrća u prosjeku se primjenjuje 242 kg/ha Ċubriva, što je gotovo 1,5 puta više od koliĉine Ċubriva potrebne za proizvodnju ţitarica. Ukoliko bi se navedeni iznosi primjenili i za podruĉje obuhvata zahvata moţe se oĉekivati da bi moglo doći do povećanja unosa Ċubriva i povećanja zagaĊenja ţivotne sredine. Koliĉine neiskorištenog nitrata ispuštenih i procjeĊenih u vodotokove moţe uticati na njihovo zagaĊenje i na ekosistem u njima. Budući da se ne moţe oĉekivati drastiĉna promjena ratarskih kultura na cijeloj površini obuhvata zahvata nego na njenom manjem dijelu, moţe se ocijeniti da je potencijalno povećanje zagaĊenja zbog intenzifikacije poljoprivrede manjeg znaĉaja. S druge strane, sistem navodnjavanja omogućuje uvoĊenje pozitivnih pomaka u samu organizaciju poljoprivredne proizvodnje u zahvaćenom podruĉju koja bi trebala voditi izmeĊu ostaloga i racionalnijem i uĉinkovitijem korištenju hemijskih sredstava za ishranu i zaštitu usjeva. TakoĊe se edukacijom poljoprivrednika u smjeru praćenja modernih smjernica organskog uzgoja i korištenja organskih umjesto hemijskih sredstava moţe umanjiti potencijalno negativni uticaj intenzifikacije poljoprivrede. Za ona pitanja koja su povezana sa navodnjavanjem svakako treba uzeti u obzir ĉinjenicu da se pravilnim izborom sistema, njegovim upravljanjem i odgovarajućim tehnologijama uzgoja, mogućnosti zagaĊenja voda mogu redukovati na tolerantni nivo. Neka od provedenih istraţivanja ukazuju da se navodnjavanjem uz primjenu ferigacije i malĉiranja tla u uzgoju paprike i lubenice mogu osigurati visoki prinosi i izbjeći nekontrolirano Ċubrenje što je i ekološki i ekonomski štetno. Nasuprot tome ima primjera kada primjena Ċubriva, bez navodnjavanja uslijed suše nije rezultirala planiranim prinosom, a ispiranje neiskorištenog azota dovelo je do znaĉajnog zagaĊenja vode u kanalima. Savremenim sistemina navodnjavanja i feririgacije uz odgovarajuće mjere upravljanja moţe se osigurati odrţiva poljoprivredna proizvodnja ĉak i u osjetljivim podruĉjima.

Uticaj na kvalitet vode Voda potrebna za navodnjavanje poljoprivrednih površina zahvataće se iz kanala Dašnica Zahvatanjem vode za navodnjavanje neće se ugroziti ni kvaliteta ni koliĉina vode raspoloţiva za ostale korisnike vode iz predmetnog kanala. U poljoprivrednoj proizvodnji se u uzgojnim mjerama koriste razliĉite hemikalije, najĉešće mineralna Ċubriva i sredstva za zaštitu bilja. Navodnjavanje moţe uticati na promjenu vodnog reţima tla, a posljediĉno i na transport potencijalno štetnih tvari do podzemnih voda. Brzina i intenzitet transporta zagaĊenja iz tla u vode zavisi od niza ĉinilaca povezanih s hidrogeološkim i pedološkim karakteristikama podruĉja. Ovo moţe predstavljati opasnost ako se planirane površine za navodnjavanje nalaze u zoni sanitarne zaštite izvorišta vode za piće. Predmetne površine podsistema BNI5 se ne nalaze u zoni sanitarne zaštite izvorišta za piće (slika br.13). Pravilnim upravljanjem sistemom za navodnjavanja te odgovarajućom tehnologijom uzgoja koja ukljuĉuje paţljivo upravljanje primjene agrohemikalija, sprovoĊenjem obuka u pogledu vrste agrohemikalija te gdje, kada i kako se one trebaju primjenjivati, primjena agrohemikalija na poljoprivredne površine u skladu sa zakonskim propisima o zaštiti voda i naĉelima dobre poljoprivredne prakse, te izradi godišnjih planova za primjenu agrohemikalija na poljoprivredne površine u skladu sa propisima, taj pritisak se moţe dodatno umanjiti. Planom praćenja je predviĊeno redovno vršenje analiza kvaliteta vode, ne samo radi utvrĊivanja uticaja projekta na kvalitet vode, već i radi utvrĊivanja kvaliteta vode koja će se koristiti za navodnjavanje kako bi se izbjegli negativni uticaji po usjeve i zemljište. Prilikom ĉišćenja pojedinih dionica cjevovoda od mulja, kako bi se odrţao traţeni kvalitet vode za navodnjavanje, nastaje otpadni mulj, koji je potrebno predate ovlaštenoj firmi za dalji tretman ovog otpada.

Uticaj na kvaliteta vazduha Za vrijeme korištenja zahvata ne oĉekuju se uticaj na kvalitet vazduha. Povremeno će se, za vrijeme poljoprivrednih radova, javiti emisije izduvnih gasova iz poljoprivredne mehanizacije koji se mogu smatrati zanemarljivim. Korištenjem moderne mehanizacije, te goriva sa niţim sadrţajem sumpora ove emisije se mogu još više smanjiti.

Uticaj na nivo buke Tokom korištenja sistema za navodnjavanje ne oĉekuju se povećane emisije buke. Mogući izvor buke predstavlja pumpna stanica. S obzirom da će pumpe u pumpnim stanicama biti unutar zatvorenog objekta, ne oĉekuje se njihov uticaj na nivo buke.

Uticaj na zdravlje ljudi Do uticaja na ljudsko zdravlje moţe doći zbog nepridrţavanja smjernica Banke odnosno korištenjem pesticida koji ne zadovoljavaju kriterije propisane od strane Banke da moraju imati zanemarljiv negativan uticaj na ljudsko zdravlje. Isto tako, kod pripreme i nanošenja pesticida u sluĉaju neodgovarajuće zaštite korisnika moţe doći do trovanja pesticidima i to udisanjem, preko

59 koţe ili gutanjem. Trovanje moţe biti akutno (jednokratan unos velike koliĉine pesticida, neposredan dodir s koţom) ili hroniĉno (dugotrajan i konstantan unos manjih koliĉina pesticida). Stoga je prilikom primjene pesticida neophodno korištenje zaštitne opreme (gumene rukavice, gumene ĉizme, zaštitno odijelo, pokrov za glavu, naoĉara i maska za nos i usta). Ambalaţni otpad koji nastaje od primjene pesticida smatra se opasnim otpadom te se kao takav treba adekvatno privremeno skladištiti i odloţiti u saradnji sa operaterima ovlaštenim za dalji tretman ovog otpada.

Uticaj na floru i faunu U obuhvatu predmetnog podsistema neće doći do prenamjene površine, odnosno predmetni prostor se dugi niz godina koristi za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju, tako da je prenamjena prirodnih stanišnih tipova u antropogena staništa izvršene mnogo ranije. Ovim projektom neće se ugroziti zaštiĉene vrste koje su vezane za šumska staništa (Bombina variegate, Rosalia alpine, Lucanus cervus). Promjene hidrološkog reţima generalno znatno utiĉu na vodena rijetka i ugroţena staništa i prisutnu floru i faunu te su jedan od glavnih razloga nestajanja vlaţnih i moĉvarnih staništa i brojnih biljnih vrsta, moĉvarnih vrsta ptica te slatkovodnih riba i beskiĉmenjaka. Realizacijom ovog projekta neće doći do promjene hidrološkog reţima površinskih i podzemnih voda, tako da njegova realizacija neće uticati ni na isušivanje postojećih moĉvarnih staništa što bi moglo ugroziti zaštiĉene vrste u njima (npr. Bombina bombina),a takoĊe neće se povećati već postojeća vodena staništa (koristi se postojeća kanalska mreţa). MeĊutim, osnovna prijetnja zaštiĉenih vrsta u predmetnom podruĉju, jeste primjena hemijskih sredstava za suzbijanje štetoĉina koja mogu negativno uticati na pojedine ţivotinjske vrste. ZagaĊivanje voda nitratima usljed ispiranja mineralnih Ċubriva i hemijskih sredstava u podzemne vode i na taj naĉin ugroţavanje kvaliteta površinskih vode u širem podruĉju, moţe dovesti do pogoršanja kvalitete stanišnih uslova te direktno uticati i na prisutnu faunu i floru u vidu ugibanja od prevelikih koncentracija zagaĊujućih materija u vodi ili nedostatka kiseonika u vodi ukoliko zbog akumulacije nutrijenata u tim staništima doĊe do procesa eutrofikacije. Pesticidi širokog spektra ne samo da uništavaju parazite, nego ubijaju i korisne kukce. Većina sredstava za suzbijanje štetoĉina u poljoprivredi predstavlja opasne otrove za pĉele i druge korisne insekte. Ptice se takoĊe mogu osjetiti ugroţene zbog smanjenja dostupne hrane, uništavanjem kukaca. Intenzivnim ratarenjem, sjetvom svega nekoliko poljoprivrednih kultura na velikim površinama uništavaju se prirodna staništa ptica i drugih organizama. Spaljivanje ţetvenih ostataka, oranje, te ostavljanje pooranog tla bez biljnih ostataka smatra se najnepovoljnijim stanjem kojeg poljoprivrednici mogu uraditi za ptice i druge organizme. Navedenim aktivnostima uništava se hrana za ptice (insekti), kao i njihova staništa. Ratarenje bez primjene organskih Ċubriva, odnosno bez primjene zelenih praksi ozbiljno degradira ţivotnu sredinu u kojoj se provodi. Što se tiĉe postojećih pritisaka upotrebe pesticida i Ċubriva, procjenjuje se da bi omogućena intenzifikacija poljoprivrede mogla povećati upotrebu pesticida i Ċubriva što bi moglo negativno

60 djelovati na narušavanje kvalitete obliţnjih staništa, što posljediĉno utiĉe na rast prisutne ugroţene flore, potencijalno stradavanje bezkiĉmenjaka od pesticida te posredno negativno moţe djelovati na insektivorne zaštićene i ugroţene vrste ptica. Projekat navodnjavanja se provodi na podruĉju koje je već pod intenzivnom poljoprivrednom proizvodnjom, odnosno provodi se u antropogenom staništu. Promjena sjetvene strukture na predmetnim parcelama neće biti drastiĉna, u smislu da bi se moguća zagaĊenja usljed intenzifikacije poljoprivrede znaĉajno povećala u odnosu na postojeće stanje zbog ĉega smatramo da će uticaj realizacije predmetnog projekta i moguća intenzifikacija poljoprivredne proizvodnje biti umjerena, odnosno da neće doći do znaĉajnog negativnog uticaja na prirodne stanišne tipove u širem podruĉju obuhvata zahvata. S obzirom na veliki znaĉaj vlaţnih staništa te njihovu osjetljivost na zagaĊenje, moraju se uloţiti dodatni napori u edukaciju poljoprivrednika kako bi u budućnosti nastojali da u što manjoj mjeri negativno utiĉu na bioraznolikost predmetnog podruĉja.

3.2.4. Pozitivni uticaji projekta na upravljanje okolinom Izgradnjom sistema za navodnjavanje osiguraće se ekonomske, socijalne i ekološke koristi korisnicima zemljišta i lokalnoj zajednici u ovom podruĉju. Iskustava sliĉnih projekata, govore da će projekat imati brojne pozitivne uticaje na ţivotnu sredinu kroz promociju dobrih praksi upotrebe zemljišta, metoda uzgoja i upravljanjem štetoĉinama. Projekat bi trebao pomoći jaĉanju lokalnih kapaciteta u ekološki odrţivim pristupima razvoja poljoprivrede. Potencijalni pozitivan efekat realizacije ovog projekta na ţivotnu sredinu je sljedeći:  bolji nadzor nad korištenjem vodnih resursa  racionalnije korištenje vodnih resursa  smanjenje rizika od zagaĊivanja hemikalijama  smanjenje rizika od zagaĊivanja površinskih i podzemnih voda korištenjem velikog broja privatnih pumpi, koji se trenutno koriste bez adekvatne kontrole i preduzimanja mjera za prevenciju uticaja od izlijevanja goriva i maziva;  efektivnije zbrinjavanje otpada kroz veće uĉešće zajednice

Pozitivni efekti u odnosu na postojeće stanje Pozitivni efekti realizacije projekta u odnosu na postojeće stanje su mnogobrojni te proizlaze iz ĉinjenice da projektno podruĉje predstavlja podruĉje iskljuĉive poljoprivredne namjene i pogodne klasa poljoprivrednog zemljišta. Drugim rijeĉima razvoj ovog sistema će imati pozitivne efekta na postojeće stanje razvijenosti poljoprivredne namjene postojećih površina. UvoĊenjem navodnjavanja oĉekuje se povećanje prinosa, postiţu i efekti stabilizacije i dinamike proizvodnog ciklusa i stvaraju uslovi za prelazak na uzgoj profitabilnijih poljoprivrednih kultura. Sekundarni efekti takve proizvodnje su povećanje potrebe za radnom snagom, povećanje nivoa potrebnih znanja te uvoĊenje novih tehnologija u proizvodni proces. Na taj se naĉin podiţe

61 ukupna zaposlenost domicilnog stanovništva, stvaraju se uslovi za opšti ruralni razvoj cijelog podruĉja.

3.2.5. Opis mogućih (pozitivnih i negativnih) uticaja na društvo

Relevantni akteri Na osnovu rezultata kvalitativnog istraţivanja identifikovani su relevantni kljuĉni akteri, odnosno institucije, organizacije i zainteresovane grupe, u vezi sa za izgradnjom sistema za navodnjavanje u Semberiji, prostorne cjeline „Bijeljina istok“ podsistem BNI-5 u Batkoviću . Kao kljuĉni akteri na podruĉju Bijeljine vezano za projekat navodnjavanja izdvajaju se predstavnici opštinske vlasti i sami poljoprivredni proizvoĊaĉi.

Trajno/privremeno preseljenje i izuzimanje zemljišta Na osnovu podataka prikupljenih tokom kvalitativnog istraţivanja, zakljuĉujemo da je na podruĉju predmetnog projekta zemljište većim dijelom u privatnom vlasništvu, osim zemljišta uz puteve i kanalsku mreţu. Podruĉje obuhvata projekta nije naseljeno tako da trajnog ili privremenog preseljenja za potrebe realizacije projekta neće biti. Obzirom da je pumpna stanica za podsistem BNZ-5 i BNI-5 zajedniĉka i da je za njenu izgradnju provedena trajna eksproprijacija zemljišta, za dalju realizaciju podsistema BNI-5 nije potrebno provoditi trajnu ekspropijaciju, jer se preostali radovi odnose na postavljanje transportnih i distributivnih cjevovoda i revizionih okana na njima. Obzirom da će se cjevovodi poloţiti uz postojeće puteve i kanalsku mreţu koja je u drţavnom vlasništvu, neće biti potrebe za privremenom eksproprijacijom.

Analiza ankete Istraţivanje je provedeno u mjesnoj zajednici Batkovići. Anketirano je stanovnštvo koje će koristiti planirani sistem za navodnjavanje, te su putem ankete prikupljeni podaci o karakteristikama ovih zajednica i domaćinstava. U ovom istraţivanju 74% ispitanika su muškog pola, a 26% ispitanika je ţenskog pola. Prosjeĉna starost ispitanika je 48. Domaćinstva u prosjeku broje 5 ĉlanova. Po stepenu obrazovanja, najveći broj ispitanika ima završenu srednju školu (58%). Najveći broj domaćinstava ima jednog ĉlana koji je zaposlen negdje drugo. U 32% domaćinstava izvor prihoda su plate, u 7% domaćinstava penzije, a u 61% domaćinstava nisu ni plate ni penzije već su u pitanju neki drugi izvori prihoda. Najveći procenat ispitanika (45%) ima prosjeĉan mjeseĉni prihod iz svih izvora od 300 do 500 KM što je niţe od prosjeĉne plate za jun 2019.god. u Republici Srpskoj koja je iznosila 910 KM. Za potrebe poljoprivredne proizvodnje veĉina poljoprivrednih proizvoĊaĉa koristi zemljište u sopstvenom vlasništvu, a 19 % ispitanika dodatno uzima zemljište u zakup i za to plaća od 350- 400 KM/ha. Poljoprivredna proizvodnja se obavlja na više odvojenih parcela (prosjeĉan broj parcela je 8). Većina ispitanika se bavi povrtlarstvom, ratarstvom i stoĉarskom proizvodnjom.

94 anketiranih poljoprivrednih proizvoĊaĉa ţivi od poljoprivredne proizvodnje, a samo 6% ispitanika ima druge izvore prihoda. 52% ispitanika za potrebe poljoprivredne proizvodnje angaţuje sezonske radnike. 87% ispitanika koristi sistem za navodnjavanje i to 70 % sistem za navodnjavanje „kap po kap“. Više od polovine poljoprivrednika svoje proizvode prodaju na lokalnom trţištu (81%), a 16 % na inostranom trţištu. Putem odgovora ispitanika na pitanja o poljoprivrednoj opremi i mehanizaciji došli smo do podatka da plastenike posjeduje 71% ispitanika, dok od mehanizacije najveći broj ispitanika posjeduje traktor (74%). 52% ispitanika smatra da će u narednih 5 godina njihova proizvodnja ostati pribliţno ista, 13% da će se jako poboljšati, 6% da će se donekle poboljšati, a 29% ne zna/ nije sigurno. 81% ispitanika je zainteresovano da se prikljuĉi na novi sistem za navodnjavanje, a 13 % nije zainteresovano, dok 6% ne zna/nije sigurno. 42% ispitanika smatra da će se prikljuĉenjem na sistem za navodnjavanje poboljšati rod njihove poljoprivredne proizvodnje. TakoĊe, 42% ispitanika smatra da nema potrebe za obukom, dok je suprotnog mišljenja 35% ispitanika, a 23% ne zna/nije sigurno. Većina ispitanika tj. 48% je spremno da ustupi dio svoje zemlje za potrebe realizacije projekta, 13% ispitanika ne bi dalo svoju zemlju za realizaciju projekta, a 39% ne zna/nije sigurno.

Predloţene Projektne aktivnosti i njihov društveni i politiĉki kontekst Predloţene aktivnosti Projekta na izgradnji sistema za navodnjavanje dovešće do izvjesnog poboljšanja u poslovanju direktnih korisnika projekta, ali i do izvjesnih poboljšanja u sektoru poljoprivredne proizvodnje na teritoriji Grada Bijeljina. MeĊutim, ove aktivnosti ne mogu znaĉajno uticati na širi društveni i politiĉki okvir. Za znaĉajne efekte na ekonomsko‐socijalnu situaciju i zapošljavanje u poljoprivredi, neophodno je obezbjediti i druge elemente: trţište za poljoprivredne proizvode, lakši pristup podsticajima i drugim vrstama pomoći. UnapreĊenje sistema navodnjavanja je samo prva stepenica u pruţanju podrške poljoprivrednoj djelatnosti. Poljoprivredna proizvodnja ukljuĉuje lanac razliĉitih institucija i korisnika. Kvalitetan proizvod je prva instanca nakon koje se otvaraju druga jednako bitna pitanja: pitanja sredstava odrţavanja projekta, pitanja širenja projekta, pitanja plasmana proizvoda. Dakle, modernizacijom sistema za navodnjavanje svakako se otvara jedna nova mreţa, novi put razvoja poljoprivrede. Ali to nikako ne znaĉi da će implementacija Projekta navodnjavanja dati velike efekte u domenu pobojšavanja ekonomske situacije.

Glavna društvena pitanja vezana za reforme podrţane Projektom razvoja navodnjavanja Najvaţnija društvena pitanja vezana za reforme i promjene koje moţe donijeti realizacija projekta razvoja navodnjavanja, odnose se na zapošljavanje, povećanje prihoda, te pozitivne promjene i poboljšanje poljoprivredne proizvodnje. Realizacijom projekta razvoja navodnjavanja omogućiće se i jaĉanje lokalne zajednice kroz poboljšanje institucionalnog kapaciteta u javnom i

63 privatnom sektoru. Poljoprivredna proizvodnja na ovoj lokaciji ima znaĉajan potencijal za razvoj, predstavnicima lokalnih vlasti je u interesu da ulaţu u njeno unapreĊenje. Ovo su preduslovi za dalji nastavak Projekta i njegovo eventualno proširenje na druge individualne poljoprivrednike u okolini projektne lokacije.

Pozitivni i negativni uticaji Projekta razvoja navodnjavanja Pozitivan društveni uticaj i znaĉaj Projekta razvoja navodnjavanja ogleda se u prvom redu, u ĉinjenici da je poboljšano navodnjavanje, preduslov za poljoprivrednu proizvodnju i njen razvoj, te da će imati pozitivne efekte na samozapošljavanje. Primjeri pozitivnog uticaja i prednosti koje će Projekat donijeti su povećanje prinosa zbog većeg priliva vode, uvoĊenje dvije ţetve, stvaranje uslova za uzgajanje profitabilnijih kultura, poboljšavanje standarda proljoprivrednih proizvoĊaĉa. Projekat neće imati negativnog uticaja ukoliko se povede raĉuna da se poljoprivredni proizvoĊaĉi ne opterete dodatnim troškovima za upotrebu i odrţavanje sistema za navodnjavanje. TakoĊe, kod direktnih korisnika sistema za navodnjavanje uoĉena je izvjesna doza nepovjerenja i skepticizma u realizaciju Projekta. Dobar naĉin prevazilaţenja ovog potencijalnog problema je izgradnja povjerenja u Projekat kod direktnih korisnika sistema za navodnjavanje putem detaljnog informisanja i ĉestih kontakata.

4. OPIS PREDVIĐENIH MJERA ZA SPREĈAVANJE, SMANJIVANE I OTKLANJANJE ŠTETNIH UTICAJA

4.1 Plan mjera za prevenciju/ublaţavanje ekoloških uticaja

Plan upravljanja ţivotnom sredinom je pripremljen na osnovu rezultata ekološke procjene uticaja i ukljuĉuje mjere koje će se primijeniti tokom implementacije projekta kako bi se smanjili mogući negativni uticaji, kao i procjenu troškova i odgovornost za njihovu implementaciju. Mjere ublaţavanje su kategorizovane kao: ƒ  Mjere ublaţavanja u fazi planiranja prije izgradnje,  Mjere ublaţavanja u fazi izgradnje,  Mjere ublaţavanja u fazi korištenja,  Mjere ublaţavanja u fazi uklanjanja projekta Mjere za ublaţavanje u fazi projektovanja i planiranja odnose se na dobijanje svih relevantnih dozvola, planiranje vezano za odabir izvora snabdijevanja, najbolje prostorne organizacije i naĉina izvoĊenja radova. Mjere za ublaţavanje u fazi izgradnje uglavnom se odnose na implementaciju dobrih graĊevinskih praksi kako bi se izbjegli negativni uticaji na stabilnost tla, kvalitet voda i zemljišta, te na nivo buke. Njihovo provoĊenje je odgovornost IzvoĊaĉa radova i potrebno ih je, zajedno sa Planom praćenja stanja ţivotne sredine ukljuĉiti u Ugovor sa izvoĊaĉem radova. Troškovi provoĊenja ovih mjera trebaju biti ukljuĉeni u troškove izgradnje, iako oni uglavnom ukljuĉuju mjere dobrog gazdovanja i obiĉno ne zahtijevaju znaĉajna finansijska sredstva. Klijent i imenovani nadzorni inţenjer nadziraće provoĊenje mjera ublaţavanja i Plana praćenja. Popis dobrih graĊevinskih praksi i Plan upravljanja otpadom koji trebaju biti ugraĊeni u Ugovor sa izvoĊaĉem radova su dati u Prilogu ovog dokumenta. Mjere za ublaţavanje u fazi korištenja se odnose na ublaţavanje negativnih uticaja koji mogu nastati kao posljedica neadekvatnog korištenja i odrţavanja sistema te upotrebe fitofarmaceutskih sredstava.

Tabela br. 11: Plan mjera za prevenciju/ublažavanje uticaja na životnu sredinu Faze Problem Mjere ublaţavanja Troškovi Institucionalna odgovornost Komentar planiranje implementa planiranje Implementacij cija a Obezbjediti Obezbediti lokacijske Predlagaĉ Predlagaĉ usklaĊenost uslove, vodne smjernice, projekta projekta projekta sa ekološku dozvolu, Plairanje/ relevantnom koncesiju za pravo projektova legislativom iz korištenja vode nje oblasti graĊenja, voda i ţivotne sredine i koncesija Planiranje/ Moguća Precizno locirati poziciju Projektant Predlagaĉ projektova oštećenja infrastrukturnih objekata i projekta u nje postojeće podzemnih instalacija u saradnji sa infrastrukture i saradnji sa nadleţnim projektantom i objekata na institucijama na svim predstavnicima lokaciji zahvata nivoima vlasti, kako bi se nadleţnih naroĉito preduzeli potrebni institucija podzemnih zajedniĉki koraci da ne bi instalacija došlo do prekida u (vodovod.i isporuci usluge ili kako bi kanalizac. se javnost pravovremeno cjevov. i dr.) što obavijestila o uzrokuje privremenom prekidu smetnje u pruţanja usluga. pruţanju usluga Izmijeniti trasu ili korisnicima projektno rješenje sistema navodnjavanja kako bi se umanjila ili izbjegla moguća oštećenja Planiranje/ Povećana Dati prednost pri IzvoĊaĉ radova Problematiku Predlagaĉ projektova mogućnost zapošljavanju regulisati kroz projekta nje zapošljavanja i kvalifikovanom lokalnom tendersku

ostvarivanja stanovništvu dokumentaciju prihoda za lokalnu zajednicu Neovlaštena Predlagaĉ IzvoĊaĉ radova Nabaviti graĊevinski nabavka projekta materijal od pravnih lica sirovina i Problematiku Planiranje/ registrovanih za graĊevinskog regulisati kroz projektova predmetnu djelatnost i sa materijala tendersku nje vaţećim, potrebnim predstavlja dokumentaciju dozvolama (ekološka, pritisak na vodna, itd.). prirodne resurse. Erozija tla kao Odrediti lokaciju IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku posljedica odlagališta zemljanog radova regulirati kroz krĉenja, ĉišćenja materijala, a humus sa Ugovor o Izgradnja iskopavanja. travnatim pokrivaĉem izvoĊenju odlagati posebno kako bi radova se ponovno mogao koristiti. Emisije prašine U najvećoj mogućoj mjeri IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku sa odlagališta koristiti asfaltirane radova regulisati kroz zemljanog saobraćajnice za pristup Ugovor o materijala, površinama za graĊenje. izvoĊenju prilikom radova. kretanja Kontrolisati brzinu vozila mehanizacije i kako bi se umanjilo izvoĊenja podizanje prašine. Izgradnja graĊevinskih radova Prilikom transporta praškastog materijala pokriti vozila zaštitnom ceradom u cilju smanjenja zagaĊenja vazduha i uticaja na stanovništvo.

U sluĉaju jako suvog

vremena prskati pristupne puteve i zemljane površine.

Sabiti odloţeni zemljani materijal.

Pripremiti i provoditi Plan upravljanja gradilištem koji ukljuĉuje mjere dobre graĊevinske prakse iz Priloga 1. Emisija Redovno odrţavati IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku izduvnih gasova mehanizaciju i vozila radova regulisati kroz iz graĊevinske Ugovor o mehanizacije i IzvoĊaĉ je duţan priloţiti izvoĊenju vozila dokaz o ispravnosti vozila radova. u skladu sa propisima o Izgradnja emisiji izduvnih gasova

Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta koji ukljuĉuje mjere dobre graĊevinske prakse iz Priloga 1 Buka pri radu Koristiti modernu IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova graĊevinske mehanizaciju i vozila koji radova mehanizacije i emituju niţe nivoe buke prometa vozila Osigurati prigušivaĉe Izgradnja zvuka za tešku mehanizaciju.

Pridrţavati se odreĊenog radnog vremena na gradilištu

Redovno odrţavati mehanizaciju i vozila.

Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta koji ukljuĉuje mjere dobre graĊevinske prakse iz Priloga 1. Povećana Iste mjere kao i za IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku mutnoća kontrolu erozije i radova regulisati kroz površinskih i stabilizaciju padina. Ugovor o podzemnih voda izvoĊenju kao posljedica Radove vršiti po suhom radova izvoĊenja vremenu. Izgradnja radova Pripremiti i provoditi Plan upravljanja gradilištem.

Provoditi Plan upravljanja otpadom ZagaĊenje Izbjegavati servisiranje i IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku zemljišta, sipanje goriva na terenu. radova regulisati kroz površinskih i Ugovor o podzemnih voda Kod eventualnog sipanja izvoĊenju uljima i mastima goriva i odrţavanje vozila radova zbog lošeg na gradilištu koristiti odrţavanja i zaštitne folije. Izgradnja popravki opreme, te Osigurati apsorbirajući sipanja goriva materijal za sluĉaj na gradilištu izlijevanja goriva.

Iskorištene apsorbente tretirati kao opasan otpad u skladu sa Planom

upravljanja otpadom. Pripremiti i provoditi Plan upravljanja gradilištem koji ukljuĉuje mjere dobre graĊevinske prakse iz Priloga 1, mjere iz prethodne vodne saglasnosti i mjere iz Plana upravljanja otpadom Oteţana Ne dozvoliti, gdje je to IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Izgradnja poljoprivredna moguće, presijecanje radova proizvodnja poljoprivrednih parcela. Oĉistiti mehanizaciju i - - IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku vozila prije korištenja. U radova regulisati kroz Povećan rizik od sluĉaju nailaska na stranu Ugovor o Izgradnja invazivnih vrsta invazivnu vrstu potrebno izvoĊenju flore i faune je pokušati sprijeĉiti njeno radova širenje te ju ukloniti. ZagaĊenje voda Kratkoroĉno skladištenje IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku i zemljišta na odreĊenim lokacijama. radova regulisati kroz uslijed Ugovor o neadekvatnog Preuzimanje otpada i izvoĊenju odlaganja zbrinjavanje od strane radova otpada ovlaštenih institucija.

Zemlju i drugi inertni Izgradnja materijal iskoristiti za ureĊenje terena nakon izgradnje.

Ponovno korištenje i reciklaţa otpada gdje god je to moguće.

Zabranjeno je spaljivanje

otpada na otvorenom i na lokaciji.

Postupanje u skladu sa Planom upravljanja otpadom. Pronalazak Obzirom na prisustvo IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku arheološkog ili arheoloških nalazišta u radova regulisati kroz drugog blizini obuhvata Ugovor o materijalnog ili podsistema, izgradnju izvoĊenju nematerijalnog podsistema vršiti uz radova kulturno- stalni arheološki nadzor. istorijskog nasljeĊa Ako se u toku izvoĊenja graĊevinskih radova naiĊe na arheološka nalazišta ili Izgradnja arheološke predmete izvoĊaĉ radova je duţan da odmah prekine radove i obavjesti Zavod za zaštitu kulturno- istorijskog i prirodnog nasljeĊa RS da preuzmu mjere da se nalaz ne uništi i neošteti i da se saĉuva na mjestu i poloţaju u kome je otkriven. Opasnost od Zahtijevati od svih IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku ozljeda na radu. radnika da se pridrţavaju radova regulisati kroz mjera zaštite na radu. Ugovor o izvoĊenju Izgradnja Duţ trase izgradnje radova sistema postaviti znakove upozorenja.

Radnicima osigurati

sanitarne i higijenske ĉvorove.

Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta i Plan mjera zaštite na radu. Povećani rizici Osigurati odgovarajuće IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radova Problematiku za stanovništvo znakove upozorenja, radova regulisati kroz od saobraćajnih osvjetljenje, zaštitne Ugovor o nesreća i ograde itd. izvoĊenju graĊevinskih radova radova Pridrţavati se saobraćajnih pravila.

Izgradnja Ĉistiti gradilište od graĊevinskog otpada kako u fazi graĊenja, tako i nakon završetka radova, pri zatvaranju gradilišta.

Pripremiti i provoditi Plan organizacije gradilišta. Zaslanjivanje tla Definisati potrebe 7.000 KM Projektant Projektant i smanjeni uzgajanih kultura za godišnje (za prinosi zbog vodom. kalibraciju i Predlagaĉ Predlagaĉ prekomjernog odrţavanje projekta projekta navodnjavanja. Uraditi Plan upravljanjem sistema). i korisnici sistemom navodnjavanja i sistema obuĉiti korisnike voda za Korištenje njegovo korištenje.

Planom predvidjeti redovnu kalibraciju i odrţavanje ureĊaja za upravljanje vodom.

Odrediti i imenovati osobu(e) za redovan monitoring i ocjenu stanja sistema navodnjavanja. Neadekvatna Uraditi Plan upravljanja Predlagaĉ Predlagaĉ upotreba sistema sistemom navodnjavanja i projekta projekta za obuĉiti korisnike voda za navodnjavanje njegovo korištenje. Korisnici Korisnici Korištenje sistema sistema/osoba Redovno pratiti rad, /osoba zaduţena za odrţavati i vršiti popravke zaduţena za odrţavanje objekata sistema odrţavanje Buka od rada Koristiti opremu i Korisnici Korisnici opreme sistema mehanizaciju koja emituje sistema sistema i poljoprivredne niţi nivo buke i manje mehanizacije utiĉe na okolno Korištenje stanovništvo i faunu

Redovno odrţavati opremu i mehanizaciju Postupno Odrediti zahtijevani nivo 600 KM po Korisnici Ovlaštena akumuliranje kvalitete vode za mjestu sistema laboratorija štetnih tvari u navodnjavanje kako bi se uzorkovanja tlu i biljkama, mogla lako odrediti svaka zbog neuoĉenih buduća moguća prijetnja zagaĊujućih po zdravlje biljaka i ljudi. materija u vodi koja se koristi za U sluĉaju pogoršanja Korištenje navodnjavanje kvalitete izabrati drugi što moţe izvor vode ili provesti rezultirati mjere sanitarno- niskim higijenske sanacije. prinosima i predstavljati moguću prijetnju za

zdravlje potrošaĉa ObezbjeĊivanje U skladu sa zakonskim Korisnici Korisnici Predlagaĉ ekološki propisima neophodno je sistema sistema projekta duţan prihvatljivog obezjediti u svakom je pripremiti protoka trenutku ekološki Plan prihvatljiv protok upravljanja sistemom Korištenje navodnjavanja i sprovesti edukaciju budućih korisnika sistema navodnjavanja Uticaj na Kontrolisana upotreba . Predlagaĉ Predlagaĉ Predlagaĉ ţivotnu sredinu i agro-hemijskih sredstava. projekta projekta i projekta je zdravlje ljudi korisnici duţan zbog nepravilne Obuka poljoprivrednika o sistema pripremiti i upotrebe dobrim poljoprivrednim sprovesti sredstava za praksama koje ukljuĉuju edukaciju zaštitu bilja, ispravan odabir, doziranje budućih prirodnog i i pravovremeno korištenje korisnika mineralnog sredstava za zaštitu bilja i sistema Ċubriva. Ċubriva kako bi se navodnjavanja. Korištenje osigurala maksimalna apsorpcija biljaka i tla.

Periodiĉno (na primjer svakih pet godina) anketirati korisnike poljoprivrednih površina u obuhvatu zahvata kako bi se utvrdilo dolazi li do znaĉajnih promjena u strukturi poljoprivredne

proizvodnje i korištenju hemijskih sredstava.

Koristiti samo agro- hemijska sredstva dopuštena od strane Drţavne uprave za zaštitu bilja.

Korištenje zaštitne opreme kod primjene fitofarmaceutskih sredstava.

Ostvariti saradnju sa udruţenjima pĉelara radi sprjeĉavanja povećanja smrtnosti pĉela. Negativni uticaji Odlaganje otpada u 50 KM po Korisnici IzvoĊaĉ radova na ţivotnu skladu sa Planom toni otpada sistema sredinu zbog upravljanja otpadom na neadekvatnog ovlaštenim odlagalištima: Uklanjanje odlaganja Reciklirati otpad koji je otpada nastalog podloţan reciklaţi uklanjanjem (ţeljezo, cijevi, itd). dijelova sistema navodnjavanja

4.2. Plan praćenja stanja ţivotne sredine Tabela br. 12: Plan praćenja stanja životne sredine Faze Koje Gdje se Kako se vrši Kada će se Zašto Troškovi Odgovornost parametre vrši praćenje vršiti je potrebno treba pratiti praćenje /vrsta praćenje praćenje? Planiranje Implement Planiranje Implement opreme za uĉestalost acija acija praćenje mjerenja ili stalno Izgradnja 1. Na Vizualno i Kontinuirano Radi - UgraĊeno u IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ Implementacij gradilištu usporedbom dnevno u toku utvrĊivanja troškove radova nadzora a Plana sa Planom izvoĊenja usklaĊenosti izvoĊenja upravljanja organizacije radova i sa Planom nadzora gradilištem gradilišta uklanjanja upravljanja 2. Zaprimljene gradilišta gradilištem i prituţbe izbjegavanja graĊana zbog negativnih smanjenje uticaja na prohodnosti, stanovništvo povećanog prometa i neureĊenosti gradilišta Izgradnja 1. Prisutnost Na mjestu Vizuelno Na nalog Radi 1.000 KM IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ uljnog filma izvoĊenja opaţanje. izvoĊaĉa utvrĊivanja po uzorku nadzora radova u na površini radova Standardna nadzora i u uticaja saradnji sa vode laboratorijska sluĉaju graĊevinskih ovlaštenom 2. Analiza oprema i prituţbi radova na laboratorijo parametara metode za graĊana kvalitet m kvalitete praćenje površinskih površinske kvaliteta voda. voda vode: □ HPK □ ukupna mineralna ulja Izgradnja Pojava U Vizualni Dnevno Zbog - UgraĊeno u IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ erodiranih neposredn nadzor utvrĊivanja troškove nadzora nadzora površina I oj okolini pojave erozije izvoĊenja klizišta u gradilišta tla i klizišta nadzora blizini uzrokovanih

gradilišta graĊevinskim radovima Izgradnja Pojava Na lokaciji Od strane U sluĉaju Radi IzvoĊaĉ Ovlaštena zagaĊenja izvoĊenja ovlaštene prituţbi utvrĊivanja radova laboratorija vazduha radova laboratorije za graĊana mogućeg praćenje prekoraĉenja kvaliteta zakonski vazduha propisanih primjenom vrijednosti zakonski propisanih metoda Izgradnja Povećan nivo Na lokaciji Od strane U sluĉaju Radi IzvoĊaĉ buke izvoĊenja pravne osobe prituţbi utvrĊivanja radova radova koja je graĊana eventualnog ovlaštena za prekoraĉenja mjerenje buke zakonski korištenjem dopuštenog standardne nivoa buke opreme Izgradnja Kontrola Na mjestu Vizuelno i Po zaprimanju Radi IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ radnog izvoĊenja uporeĊivanje prituţbi utvrĊivanja nadzora nadzora vremena radova sa planom graĊana poštovanja organizacije radnog gradilišta. vremena i ograniĉenja emisije buke na dnevne radne sate Izgradnja Pojava stranih Na lokaciji Vizualna Dnevno Radi IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ invazivnih projekta identifikacija utvrĊivanja radova radova vrsta prisutnosti stranih invazivnih vrsta Izgradnja Postojanje Na Vizuelno i Kontinuirano Radi UgraĊeno u IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ higijenskih gradilištu uvidom u tokom utvrĊivanje troškove radova nadzora uslova za evidenciju izvoĊenja provoĊenja izvoĊenja radnike radova i propisa zaštite nadzora Korištenje uklanjanja na radu

zaštitne gradilišta opreme Broj evidentiranih nezgoda Izgradnja Kvalitet Na Vizuelno i Stalno u toku Nekvalitetno UgraĊeno u IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ izvedenih gradilištu uvidom u izvoĊenja izvedeni troškove radova nadzora radova evidenciju radova i radovi mogu izvoĊenja Kvalitet uklanjanja uzrokovati nadzora ugraĊenog gradilišta štetu po materijala okolinu, nekvalitetne konstrukcije i ugradnja nekvalitetnih materijala, moţe dovesti do oštećenja konstrukcija i izloţiti korisnike sistema navodnjavanja rizicima i mogućim nesrećama Izgradnja Upravljanje Na UporeĊivanje Stalno Radi UgraĊeno u IzvoĊaĉ IzvoĊaĉ otpadom gradilištu sa Planom usklaĊivanja troškove radova nadzora upravljanja sa Planom izvoĊenja otpadom upravljanja nadzora otpadom Korištenje ObezbjeĊivanj Na Oĉitavanje Nadleţna Kako bi se Nadleţna Nadleţna e ekološki vodozahva vodomjera i ustanova će osigurao i ustanova ustanova prihvatljivog tu voĊenje odrediti ispoštovao protoka evidencije uĉestalost ekološki praćenja prihvatljiv protok Korištenje Kvalitet vode Na Kvalitet vode: Jadan put Radi 1000 KM po Korisnici Ovlaštena za pumpnoj standardna godišnje u utvrĊivanja uzorku sistema laboratorija navodnjavanje stanici laboratorijska vegetacijskom kvaliteta vode

oprema I razdoblju za potrebe metode za (juli) navodnjavanja praćenje kvaliteta vode Korištenje Koliĉina vode Na Oĉitanje U period Radi Korisnici Korisnici koja se koristi mjeraĉu mjeraĉa korištenja utvrĊivanja sisitema sistema za protoka protoka i sistema za koliĉina navodnjavanje voĊenje navodnjavanje isporuĉene evidencije vode Korištenje Kvalitet vode Na Kvalitet vode: Dva puta Radi 1000 KM po Korisnici Ovlaštena u kanalu Stara lokaciji standardna godišnje. utvrĊivanja uzorku sistema laboratorija Dašnica ustave laboratorijska Jedno mogućeg Visoĉ oprema i uzorkovanje zagaĊenja metode za treba izvršiti uslijed praćenje van razdoblja korištenja kvaliteta voda navodnjavanja predloţenog , a drugo za sistem za vrijeme navodnjavanje najintenzivnije . g korišćenja vode za navodnjavanje poljoprivredni h površina. Korištenje Koliĉine Na lokaciji Oĉitavanje Po potrebi Kako bi se Korisnici Korisnici padavina projekta padavina i utvrdile sistema sistema (mm/dan) voĊenje koliĉine evidencije padavina i prilagodile koliĉine vode u sistemu za navodnjavanje Korištenje Brzina i Na lokaciji Oĉitavanje Dnevno Radi Korisnici Korisnici pravac vjetra projekta anemometra i utvrĊivanja sistema sistema voĊenje parametara od evidencije znaĉaja za poljoprivredu Korištenje Temperatura Na lokaciji Oĉitavanje Dnevno Radi Korisnici Korisnici vazduha projekta termometra i utvrĊivanja sistema sistema voĊenje parametara od

evidencije znaĉaja za poljoprivredu Korištenje Kvalitet Na Uzimanjem Jednom Radi 1000 KM po Korisnici Ovlaštena zemljišta reprezentat uzoraka godišnje utvrĊivanja uzorku sistema laboratorija ukljuĉujući pH ivnim zemljišta uticaja vrijednost parcelama poljoprivredni (reakcija tla) na lokaciji h aktivnosti na teške metale, podsistema kvalitet fosfor, azot, zemljišta Na, Ca, soli i pesticide) Pojava Na Vizualna Dnevno Radi Korisnici Korisnici korovskih lokacijama identifikacija i utvrĊivanja sistema sistema biljaka i projekta prebrojavanje potrebe za Korištenje štetoĉina jedinki primjenom sredstava za zaštitu bilja Korištenje Smrtnost pĉela Kod Prebrojavanje Po potrebi Radi Korisnici Korisnici uzgajivaĉa jedinki utvrĊivanja sistema sistema u uticaja okruţenju nepravilne primjene sredstava za zaštitu bilja

5. KRATAK PREGLED ALTERNATIVA KOJE JE NOSILAC PROJEKTA RAZMATRAO I NAVOĐENJE RAZLOG ZA IZABRANO RJEŠENJE, S OBZIROM NA UTICAJE NA ŢIVOTNU SREDINU

Projektovani sistem navodnjavanja u Semberiji, zasnovan je na jedinoj alternativi razvoja tokom prethodnog perioda kroz izgradnju kanalske mreţe, s ciljem zaštite od unutrašnjih voda i kontrolisane odvodnje istih ka rijeĉnim slivovima. Dodatni razvoj ove mreţe je nametnuo nova rješenja aktivnijeg ukljuĉivanja rijeke Drine i povezivanja sistemima kanala rijeke Drine sa rijekom Savom. UnapreĊenje kanalske mreţe kroz najnovija projektna rješenja je razmatrano za ĉetiri prostorne cjeline, od ĉega za prostornu cjelinu Bijeljina istok, u smislu povezanosti kanalskom mreţom, kljuĉna je izgranja spojnog kanla Stara Dašnica-kanal Selište. Varijantnim rješenjima su razmotrena i analizirana najpouzdaniji i najefikasniji naĉini rada sistema za navodnjavanje. U sklopu Idejnog rješenja razmatrana je osnovna koncepcija vodozahvata iz kanalskog sistema i distribucija vode putem pumpnih stanica i glavnim transportnim i distributivnim cjevovodima, dok tercijarna mreţa nije razmatrana. Obzirom na znaĉajnu površinu irigacionog podruĉja, prilikom izbora trasa transportno- distributivnih cjevovoda daje se prioritet korištenju postojećih koridora i najkraće moguće trase da bi se ostvarila pouzdana veza vodozahvata sa pumpnom stanicom i korisnika. Trase transportnih i distributivnih cjevovoda pozicionirane su najkraćim putem, uz lokalne puteve i rijetko po granicama parcela, kako bi se izbjegli imovinsko-pravni problemi, ili samnjili na najmanju moguću mjeru. U Idejnom rješenju raazmatrana su tri moguća konceptualna varijantna rješenja:  varijantno rješenje A1 – varijantno tehniĉko rješenje razvoja irigacionog sistema pod visokim pritiskom i optimizovanim pozicijama pumpnih stanica, kako i optimizovanim preĉnicima transportno-distributivnih cjevovoda. Ovo je USVOJENA VARIJANTA za razvoj navodnjavanja u Gradu Bijeljina.  varijantno rješenje A2 – kao podvarijanta varijante A1 koja je posluţila kao osnovno rješenje, uz rad sistema pod visokim pritiskom i kao poĉetna varijanta sistema pod visokim pritiskom, koja je naknadno razraĊena kao varijanta A1  varijantno rješenje B - varijantno tehniĉko rješenje razvoja irigacionog sistema pod niskim pritiskom i dispoziciono je podudarna varijanti A1. Razmatrana varijantna rješenja u Idejnom rješenju su se odnosila na dostupnost vode do krajnjih korisnika kao i na ekonomsku analizu u skladu s tim. Svako od navedenih varijantnih rješenja ili prijedloga ne proizvodi znatnu razliku uticaja na ţivotnu sredinu, obzirom da su definisani kljuĉni uticaji na vodu, tlo i floru i faunu. Osnovna bi razlika bila u intenzitetu pojedinih uticaja u skladu sa varijantama projektovanih rješenja.

S tim u vezi odabrano varijantno rješenje ne stvara dodatan teret aspektu zaštite ţivotne sredine nego je u ekonomskom smislu povoljnije za krajnjeg korisnika. Ovo je naroĉito bitan faktor obzirom da je glavna djelatnost u Semberiji poljoprivredna proizvodnja.

6. IZVOD IZ PLANSKOG AKTA

Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025.god. Prema Izmjenama i dopunama Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“, broj 15/15), definisano je 6 plansko-statistiĉkih regija, a Grad Bijeljina pripada agroindustrijskoj regiji Bijeljina-Zvornik (oko 287.000 stanovnika) u kojoj se ukrštaju najintenzivniji saobraćajni i razvojni pravci Republike Srpske. Prepoznata je po poljoprivrednoj proizvodnji, agroindustriji i transportnoj privredi. U tom planskom dokumentu, izdvojene su površine predviĊene za navodnjavanje, odnosno perspektivne površine za razvoj irigacija. Kada je u pitanju podruĉje Grada Bijeljina, podaci o tim površinama su dati u sljedećoj tabeli.

Tabela br.13: Planirane površine za navodnjavanje na području Grada Bijeljina prema Izmjenama i dopunama Prostornog plana Republike Srpske do 2025. Godine PERSPEKTIVNE POVRŠINE ZA RAZVOJ IRIGACIJA –GRAD BIJELJINA NOVE NETO POVRŠINE OBEZBJEĐENJE POREBNE KOLIĈINE VODE ZA NOVE POVRŠINE Naziv Pojedina Ukupn God.net Koef.TTTt God. Potrebne koliĉine vode (m3) podruĉja ĉno o o Trams. I bruto Pojed. Zahvatanje Ukupn manjak distr.trams manjak vode iz o pojed. . Pojed. 1/10 1/10 (mvBS) (mvBS) manjak manjak trans. pojed. 1/10 (mvBS) Amajlije- 1.203 335 1,25 418,8 5.039.238 Kanal Drina 80.809.7 Kojĉinovac 19.298 4 Rijeka Drina Bijeljina- 8.227 335 1,25 418,8 34.450.144 Rijeka Drina Istok Kanal Drina Bijeljina- 3.158 335 1,25 418,8 13.222.241 Kanal Drina Zapad Gljica- 2.822 335 1,25 418,8 11.817.334 Kanal Drina Lukavac Akumulacija Janja 608 335 1,25 418,8 2.547.256 Rijeka Drina Obarska 1.085 335 1,25 418,8 4.541.763 Kanal Drina Suvo polje- 2.195 335 1,25 418,8 9.191.772 Kanal Drina Modran Akumulacija

Prostorni plan Grada Bijeljina do 2036.god. Po svojim prirodnim uslovima podruĉje Semberije predodreĊeno je za poljoprivredu, odnosno poljoprivrednu proizvodnju i ona je primarna orijentacija ljudi ovog podruĉja. Veoma pogodne prirodne karakteristike i dosta potencijala za razvoj bez ograniĉenja stavlja poljoprivredu na prvo mjesto na podruĉju Grada Bijeljina. Ali svi pozitivni prirodni potencijali pokazuju se nedovoljnim za napredak u razvoju, ukoliko se ne poboljšaju društveno-politiĉka i ekonomska moć. Osnovni cilj je racionalno i odrţivo korišćenje i upravljanjem poljoprivrednim zemljištem tj. odrţiva poljoprivreda, koja se definiše kao poljoprivreda koja proizvodi kvalitetnu hranu i biljne proizvode za drugu tehniĉku namjenu, uz oĉuvanje osnovnih prirodnih resursa i energije, zaštitu ţivotne sredine, uz istovremenu ekonomsku efikasnost, tj. profitabilnost. Zbog takvog znaĉaja poljoprivrede i poljoprivrednog zemljišta, neophodno je kroz mjere zemljišne politike, obezbjediti zaštitu poljoprivrednog zemljišta i njegovo racionalno korišćenje. U svrhu razvoja i unapreĊenja poljoprivredne proizvodnje neophodno je povećanje ekonomske efikasnosti i podrţavanje organske proizvodnje-ukrupnjavanje posjeda, uspostavljanjem skladnog odnosa izmeĊu ratarske i stoĉarske proizvodnje, rekonstrukcijom starih i izgradnjom novih sistema za navodnjavanje, kao i uspostavljanje sistema kontrole poljoprivrednog zemljišta i kontrole vode za navodnjavanje poljoprivrednih površina.

Slika br.14. Osnovna planirana namjena površina (Izvod iz Prostornog plana Grada Bijeljina do 2036.god. )

7. INFORMACIJE O MOGUĆIM TEŠKOĆAMA NA KOJE JE NOSILAC PROJEKTA NAIŠAO PRI PRIKUPLJANJU PODATAKA

Tokom prikupljanja podataka za izradu Plana upravljanja ţivotnom sredinom i procjenom uticaja na društvo projekta za izgradmji sistema za navodnjavanje u Semberiji prostorne cjeline „Bijeljina istok“ podsistem BNI-5 u Batkoviću, Grad Bijeljina, nije se naišlo na poteškoće.

8.NETEHNIĈKI REZIME

Obuhvat projekta Na dolinskom platou sjeveroistoĉnog dijela Republike Srpske, na širem podruĉju ušĉa rijeke Save u Drinu i gravitirajućih vodotoka ka rijeci Savi i Drini nalazi se Semberija. To podruĉje predstavlja jedan od najvaţnijih poljoprivrednih resursa u kome su locirani urbani i privredni sadrţaji Republike Srpske u pograniĉnom podruĉju sa Republikom Srbijom i Republikom Hrvatskom. U prethodnom periodu su izvedeni sistemi (kanalsko mreţom sa pumpnom stanicom) obodnim kanalima GOK (Glavni obodni kanal) i MOK (Majeviĉki obodni kanal) za odvodnjavanje i obodnim kanalom Selište, tako da je podruĉje Semberije uglavnom riješilo problem unutrašnje odvodnje i zaštite od velikih voda koje dolaze iznutra. Studiјоm оdrţivоg rаzvоја irigаciоnih sistеmа nа pоdruĉјu Rеpublikе Srpskе, оd fеbruаrа 2008. gоdinе, nа pоdruĉјu Sеmbеriје rаzmаtrаnа је mоgućnоst nаvоdnjаvаnjа nа 19.298,00 ha, a Idejnim rješenjem razvoja navodnjavanja u Semberiji sa kanalske mreţe su definisani modaliteti razvoja sistema navodnjavanje na bruto površini u ĉetiri prostorne cjeline i to: „Bijeljina Istok“ (podsistemi BNI1, BNI2, BNI3, BNI4, BNI5, BNI6, BNI7) površine 3.129 ha, „Bijeljina Zapad“ (podsistemi: BNZ1, BNZ2, BNZ3, BNZ4, BNZ5, BNZ6, BNZ7, BNZ8, BNZ9) površine 4.151 ha,, „Obarska“(podsistem OBR 1) površine 307 ha i „Kojĉinovac“ ( KOJ1, KOJ2, KOJ3, KOJ4, KOJ5, KOJ6, KOJ7) površine 2.905 ha. Imajući u vidu da je rijeka Drina i kanalska mreţa glavni izvor vodosnabdijevanja, projektno podruĉje definisano tim uslovima je u Idejnom rješenju ukupne bruto površine 10.492 ha, podijeljeno na 24 podsistema koji se mogu navodnjavati iz kanalske mreţe u Semberiji. Podsistem BNI-5 u prostornoj cjelini Bijeljina istok, nalazi se sjeverno od centra grada Bijeljine na udaljenosti od oko 10,2 km vazdušne linije i prostorno pripada naseljenom mjestu Batkovići. Povšina zemljišta predviĊena za navodnjavanje je 377 ha.

Naselje Batkovići se nalazi juţno od površina podsistema BNI-5 predviĊenih za navodnjavanje. Teren predviĊen za navodnjavanje je ravan, sa zapadne srane ograniĉen kanalom Stara Dašnica, sa sjeverne i sjeveroistoĉne strane poljoprivrednim zemljištem podsistema BNI-7, a sa istoĉne i jugoistoĉne strane poljoprivrednim zemljištem podsistema BNI-6. U obuhvatu predmetnog

84 podsistema nema površinskih vodotokova i kroz obuhvat, osim poljskih puteva, prolazi asfaltni put Batkovići-Visoĉ. Poljoprivredne površine su ispresjecane tericijernom kanalskom mreţom. Predmetni prostor nije naseljen, zastupljeno je poljoprivredno zemljište koje se koristi najvećim dijelom za uzgoj ratarskih kultura. Šuma je zastupljena na granici obuhvata sa istoĉne i jugoistoĉne strane, a unutar obuhvata veoma mala površina je pod šumom. Stambeni objekti se nalaze neposredno uz jugoistoĉnu granicu obuhvata podsistema tj. uz saobraćajnicu Batkovići- Visoĉ. U obuhvatu podsistema BNI-5 se nalazi se skladišni objekat PD „Semberija“. Rijeka Sava se nalazi sjeverno od obuhvata predmetnog podsistema na udaljenosti od oko 1,5 km vazdušne linije.

Opis prethodno korištenih sistema za navodnjavanje. Do 1999. godine primarna kanalska mreţa - kanali Dašnica, MOK i GOK su uglavnom imali primarnu funkciju odvodnje prikupljenih slivnih brdskih voda i dijela unutrašnjih voda, ali je izgradnjom spojnog kanala Drina-Glogovac ostvaren krucijalni pomak ka budućem unаprеĊеnju vоdоprivrеdnоg sistеmа. Zahvatanjem voda iz rijeke Drine, Grad Bijelјina je dobio stаlni vоdni tok – kanal Dašnicu, ĉimе su stvоrеni prеduslоvi rаzvоја komunalnih i urbаnih pоtrеbа (sаkuplјаnjе оbоrinskih vоdа i rаzvој urbаnih sаdrţаја uz аkvаtоruјu kаnаlа i nа ciјеlоm grаdskоm pоdruĉјu) urbаnоg pоdruĉја Biјеlјinе. Obradive površine uz kanal na podruĉju Kojĉinovca i Velike Obarske kao i melioraciono podruĉje Semberije („Sеmbеriја Istоk“ i „Sеmbеriја Zаpаd“), stekle su preduslove za rješavanje irigacionih pоtrеbа (оbеzbјеĊеnjе dоvоlјnih kоliĉinа vоdе zа nаvоdnjаvаnjе), naroĉito nаkоn rеаlizаciје kаnаlizаciоnоg sistеmа upоtrеblјеnih vоdа u Grаdu Biјеlјini. Izgradnjom Postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda na lokalitetu „Šećerana“ tokom 2015. godine, stekli su se uslovi da se i donja dionica kanala MOK gdje se ispuštaju preĉišćene otpadne vode, koristi za potrebe navodnjavanja. Kanal Stara Dašnica sa koga će se snabdijevati vodom za navodnjavanje podsistem BNI-5 ima duţinu od cca 12,40 km. Dosadašnjim radovima na izgradnji sistema zaštite od vanjskih i unutrašnjih voda, tok kanala Dašnica je podijeljen na tri dijela:  uzvodni dio uveden je u kanal MOK  srednji dio prolazi kroz Grad Bijeljinu i prihvata vodu slivnog podruĉja Janjice i Glogovca, uveden je u kanal GOK  nizvodni dio tzv. Stara Dašnica, obuhvata tok Dašnice od ušća u GOK do ušća u Savu u duţini cca 12,40 km (zahvatanje vode za podsistem BNI-5 se vrši u ovom dijelu kanala) Ovim tehniĉkim rješenjem aktiviralo bi se staro korito kanala Dašnica od GOK-a do ustave Visoĉ, na duţini od 12,40 km. Kroz podruĉje podsistema BNI-5 ne prolazi sekundarna kanalska mreţa, već samo tericijerna kanalska mreţa. Dosadašnjom praksom na podruĉju obuhvata, na pojedinim parelama, primjenjuje se sistem za navodnjavanje „kap po kap“.

Potrebe za vodom Ako se posmatra uprosjeĉeno po cijelom podruĉju Semberije, imajući u vidu da podsistem Kojĉinovac zauzima oko 28% površine, ukupna potreba za vodom u prosjeĉnoj godini je 180 mm, a u fiktivno sušnoj godini je 290 mm. Ovako sraĉunate su neto potrebe za vodom ili potrebe

85 u samom polju (zemljištu), dok se bruto potrebe odnose na potrebe na mjestu zahvatanja i uvećavaju se za koeficijent efikasnosti isporuke vode na polje. Hidromodul sistema koji predstavlja specifiĉnu potrošnju u sistemu koja se javlja u mjerodovnom periodu je 0,38 [l/(s ha)] Sraĉunati hidromodul sistema je bruto vrijednost, koja je uvećana za gubitke u distribuciji vode sistemom pod pritiskom, kao i gubitke koji se odnose na samu efikasnost metode zalivanja. Obzirom da će se preteţno koristiti metod zalivanja kišenjem, a voda će se do korisnika dopremati sistemom pod pritiskom usvojen je koeficijent koji predstavlja odnos neto i bruto potrebe za vodom koji iznosi 0,85, a koji predstavlja odnos izmeĊu neto potreba za vodom, koja se odnosi na koliĉinu koja se isporuĉi na polje i bruto koliĉine vode koja je potrebna na mjestu zahvatanja

Opis planiranog projekta Podsistemom BNI-5 osiguran je razvoj navodnjavanja na 377 ha, ali su projektnim rješenjem ostavljene mogućnosti razvoja-dogradnje sistema u sektoru 1 na 97 ha i sektoru 2 ka naselju Batković na 25 ha. Ovim tehniĉkim rješenjem razvoja navodnjavanja je pokriveno 377 ha i elementi razvoja na 122 ha. Sa mogućim proširenjem ukupna neto površina podsistema za navodnjavanje BNI-5 bi iznosila 499 ha. Samo podruĉje podsistema BNI-5 je podijeljeno na tri sektora i to: Sektor 1, Sektor 2 i Sektor 3. Pumpna stanice BNI-5 se nalazi na St. 4+348 kanala Stara Dašnica i ima snagu od 4 x 53 kW + 1 x 31 kW. Visina dizanja na izlazu iz pumpne stanice je 52 m, a potrebna koliĉina vode za navodnjavanje je 310 l/s.

Tranzitni i distributivni cjevovodi, prateći objekti i oprema

Dispoziciono rješenje tranzitnih i distributivnih cjevovoda Konceptom tehniĉkog rješenja definisana je transportno-distributivna mreţa sa tranzitnim cjevovodima podsistema BNI-5 Sektor 1, BNI-5 Sektor 2 i BNI-5 Sektor 3, sa ciljem spregnutog rada ovih sektora, ali sa mogućnošću odvajanja i zasebnog rada sektora. Tranzitni cjevovodi su projektovani u ukupnoj duţini od 4.773,81 m, preĉnika DN 450/415,6 mm do DN 225/207,8 i nazivnog pritiska od 6,3 bara. Transportni cjevovod T-1, je transportni cjevovod kojim se voda doprema za „Sektor-1“ od Glavnog ĉvorišta u RO ĈVOR T-0, gdje se spaja sa tranzitnim cjevovodima T-2 i T-3. Tranzitni cjevovod T-1 je sledećih karakteristika:  duţina, L=602,09 m, DN 450/415,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=541,79 m, DN 315/290,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Tranzitni cjevovod T-2, je transportni cjevovod kojim se voda doprema za „Sektor-2“ od Glavnog ĉvorišta u RO ĈVOR T-0, gdje se spaja sa tranzitnim cjevovodima T-1 i T-3. Tranzitni cjevovod T-2 je sledećih karakteristika:

 duţina, L=627,62 m, DN 315/290,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=301,46 m, DN 280/258,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=341,24 m, DN 250/230,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Tranzitni cjevovod T-3, je transportni cjevovod kojim se voda doprema za „Sektor-3“ od Glavnog ĉvorišta u RO ĈVOR T-0, gdje se spaja sa tranzitnim cjevovodima T-1 i T-2. Tranzitni cjevovod T-3, ukupne duţine 2.539,41 m, je sledećih karakteristika:  duţine L=1.276,05 m, DN 450/415,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţine L=284,42 m, DN 315/290,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţine L=285,74 m, DN 280/258,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţine L=257,54 m, DN 250/230,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=255,86 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Distributivni cjevovodi Distributivni cjevovodi „Sektor 1“ Mreţu distributivnih cjevovoda kojima se doprema voda do parcela u „Sektoru 1“ ĉine 4 distributivna cjevovoda. Distributivni cjevovod D-1.1 spaja se na transportni cjevovod T1 u ĉvoru T1.1 (St. 0+310,10) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=739,57 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=468,34 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-1.2 spaja se na transportni cjevovod T1 u ĉvoru T1.2 (St. 0+602,09) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=728,00 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=472,17 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-1.3 spaja se na transportni cjevovod T1 u ĉvoru T1.3 (St. 0+862,13) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=729,51 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=471,49 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-1.4 spaja se na transportni cjevovod T1 u ĉvoru T1.4 (St. 1+143,86) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=755,59 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=453,36 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovodi „Sektor 2“ Mreţu distributivnih cjevovoda kojima se doprema voda do parcela u „Sektoru 2“ ĉini 4 distributivna cjevovoda. Distributivni cjevovod D-2.1 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.1 (St. 0+229,70) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=724,05 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=467,61 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Distributivni cjevovod D-2.2 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.2 (St. 0+627,62) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=720,87 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=443,24 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-2.3 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.3 (St. 0+929,08) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=756,80 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=351,36 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-2.4 spaja se na transportni cjevovod T2 u ĉvoru T2.4 (St. 1+270,32) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=447,73 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=363,59 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovodi „Sektor 3“ Mreţu distributivnih cjevovoda kojima se doprema voda do parcela u „Sektoru 3“ ĉini 7 distributivnih cjevovoda. Distributivni cjevovod D-3.1 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.2 (St. 1+276,05) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=454,02 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=358,72 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.2 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.3 (St. 1+559,85) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=312,74 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=350,30 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.3 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.5 (St. 1+846,21) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=1.132,52 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=289,19 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.4 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.6 (St. 2+103,75) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=449,94 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=378,31 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.5 spaja se na transportni cjevovod T3 u ĉvoru T3.7 (St. 2+359,61) i sledećih je karakteristika:  duţina, L=604,32 m, DN 225/207,8 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara,  duţina, L=466,94 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Distributivni cjevovod D-3.6 spaja se na transportni cjevovod T3 na stacionaţi St. 2+359,61 i sa njega se snabdijevaju vodom parcele koje se nalaze neposredno uz transportni cjevovod T3. Distributivni cjevovod D-3.6 je sledećih karakteristika:  ukupna duţina, L=300,00 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara.

Distributivni cjevovod D-3.7 spaja se na transportni cjevovod T3 na stacionaţi St. 2+359,61 i sa njega se snabdijevaju vodom parcele koje se nalaze neposredno uz transportni cjevovod T3. Distributivni cjevovod D-3.7 je sledećih karakteristika:  ukupna duţina, L=450,00 m, DN 160/147,6 mm, HDPE 100, SDR 26, PN 6,3 bara. Objekti na transportnom i distributivnim cjevovodima U cilju osiguranja dobre funkcionalnosti i sigurnosti dovoĊenja vode do distributivnog sistema i krajnjih korisnika, na glavnim transportnim cjevovodima je projektovana odgovarajuća oprema za spajanje i efikasan rad, kao i objekti u kojima je smještena oprema koja zahtjeva posebne uslove za montaţu i odrţavanje. Na transportnim cjevovodima T-1, T-2 i T-3 i distributivnim lateralnim cjevovodima je projektovano 42 objekta revizionih okana, 2 lokacije prolaska transportnog cjevovoda ispod lokalnog puta i 1 lokacija prolaska transportnog cjevovoda ispod kanala. TakoĊe na neophodnim mjestima dati su muljni ispusti za praţnjenje i odrţavanje cjevovoda kao i vazdušni ventili. Reviziona okna na transportno- distributivnim cjevovodima Na transportno-distributivnim cjevovodima projektovana su reviziona okna koja imaju funkciju : - Da obezbjede "grananje" cjevovoda, a time i raspodjelu vode ka parcelama, - Da obezbjede ugradnju opreme za ovazdušenje cjevovoda U sistemu za navodnjavanje u Batkoviću, ukupno je projektovano 42 reviziona okna. Pored ovih revizionih okana, na svakom glavnom lateralnom vodu, koji se odvaja sa trasportnih cjevovoda T-1, T-2 i T-3, predviĊeni su i mjeraĉi protoka, koji su ugraĊeni u reviziono okno “TIP 1”. Ukupno je predviĊeno 13 mjernih mjesta na kojima će biti ugraĊeni mjeraĉi protoka DN 200 .

Vazdušni ventili i muljni ispusti Na transportnoj mreţi ukupno je projektovano 13 vazdušnih ventila, dijametra DN 100 mm, sa jednom kuglom i jedan vazdušni ventil dijametra DN 100 sa dvije kugle. Muljni ispusti preĉnika DN 100 mm imaju dvojnu ulogu, da se pomoću njih nakon završetka sezone navodnjavanja izvrši praţnjenje kompletne podzemne stacionarne mreţe i da se eventualno po potrebi povremeno izvrši odmuljivanje pojedinih dionica cjevovoda. Ukupno je projektovano 8 muljnih ispusta, na transportnim i distributivnim cjevovodima Hidrotehniĉki i montaţni dio projekta Na transportno-distributivnim cjevovodima projektovana je oprema koja će omogućiti funkcionalnost i upravljivost irigacionim sistemom. Sektorski zatvarači Na transportno-distributivnim cjevovodima projektovana su 3 sektorska zatvaraĉa u glavnom ĉvorištu: - RO Ĉvor T-0, - cjev. T-1, T-2 i T-3, glavno ĉvorište, St.0+000,00 Vodomjerna okna

Kako bi se mogla uspješno pratiti i kontrolisati potrošnja vode za navodnjavnje, na svim glavnim lateralnim distributivnim cjevovodima, koji se odvajaju sa transportnih cjevovoda T-1, T-2 i T-3, predviĊena su reviziona okna za mjerenje potrošnje vode. Ukupno je predviĊeno da se ugradi 13 vodomjera. U oknima su ugraĊeni klasiĉni mjeraĉi protoka DN 200 mm sa svim potrebnim armaturama i fitinzima. PredviĊena je ugradnja u reviziona okna “TIP-2” i “TIP-3”, poslije odvojaka sa transportnih cjevovoda T-1, T-2 i T-3. U vodomjernim oknima se predviĊa ugradnja hvataĉa neĉistoća ,,Y tip”, preĉnika DN 200 mm za zaštitu armatura, mjeraĉa protoka i cjevovoda od ,,stranih tijela“ kao što su komadi drveta, kamena i sliĉno. Dva elipsasta zatvaraĉa preĉnika DN 200 mm sluţe da se prekine dovod vode i izvrši ĉišćenje ili zamjena filtera i mjeraĉa protoka po potrebi.

Priključci potrošača na mrežu. Projektant je tehniĉkim rješenjem predvidio 210 prikljuĉaka na sistem za navodnjavanje. Ovi prikljuĉci su planirani na razmacima od cca 150 m, na distributivnim cjevovodima, ili na lokacijama poznatih korisnika. Prikljuĉak se sastoji od PE T komada, na koji se nastavlja cjevovod preĉnika DN 110 mm do revizionih okana od betonskih cijevi φ800mm na mjestima prikljuĉaka korisnika. Betonska cijev se postavlja na pripremljenu podlogu od tampon sloja šljunka debljine 10 cm i podloţnog betona 5 cm. Prikljuĉak se završava sa elipsastim zatvaraĉem DN 100 mm. Prilikom prolaska cjevovoda ispod kanala vrši se osiguranje cjevovoda betonskim popreĉnim pragom. Dogradnja pumpne stanice – nabavka i ugradnja hidromehaničke i elektro-opreme podsistema BNI-5 Pumpna stanica ima glavnu ulogu za obezbjeĊivanje vode za navodnjavanje prostornih cjelina BNZ-5 i BNI-5. Kako je ova pumpna stanica dio jednog kompleksnog i znaĉajnog sistema navodnjavanja opremljena je funkcionalnom i kvalitetnom opremom, fazonskim komadima i armaturama. Od izvedenih dodatnih graĊevinskih radova za potrebe podsistema BNI-5, izgraĊena su reviziona okna za smještaj armatura, fazonskih komada, kompenzacionih posuda i ostale mjerne opreme na potisnom cjevovodu ka podsistemu BNI-5. IzgraĊen je i bajpas izmeĊu potisnih cjevovoda dva podsistema preĉnika PEHD DN 315/290,80 mm, kako bi se ostvarila direktna veza izmeĊu dva podsistema i omogućila veća fleksibilnost cijelog postrojenja i rad u vanrednim situacijma (havarija pumpi u odreĊenom podsistemu). Kroz dogradnju PS za podsistem Istok predviĊena je nabavka i ugradnja :  eliptiĉnog zatvaraĉa DN 300 mm na elektromotorni pogon na bajpasu za daljinsku kontrolu proticaja izmeĊu dva podsistema,  pumpnih agregata sa potrebnim instalisanim proticajem,  razvoda za snabdijevanje elektriĉnom energijom,  ugradnja ekspanzionih posuda

 opreme za automatsko upravljanje i monitoring.

Pumpni agregati Maksimalni protok koji se ostvaruje u trenutku punog – istovremenog opterećenja navodnjavanja podsistema BNI-5, iznosi 310 l/s. Imajući u vidu podatak o potrebnim maksimalnim koliĉinama vode, u skladu sa proraĉunima i zahtjevima potrebnih koliĉina vode planirana je nabavka i ugradnja 5 pumpnih agregata u dio PS koji je predviĊen za ovu namjenu : - 4 pumpna agregata Wilo K10.220 ili ekvivalent za montaţu u horizontalnom poloţaju sa nosaĉima i rashladnim plaštom, pojedinaĉnog kapaciteta Q=70 l/s, visine dizanja Hp=58 m, stepena iskorištenosti h=81% I instalisane snage po pumpnom agregatu P=56 kW. - 1 potapajuća pumpa kao što je Wilo TWI 8.90-60-C-SD ili ekvivalent za montaţu u horizontalnom poloţaju sa nosaĉima i rashladnim plaštom, kapaciteta Q=30 l/s, visine dizanja Hp=58 m, stepena iskorištenosti h=69% i instalisane snage P=31 kW. Ukupni kapacitet svih pet paralelno povezanih pumpnih agregata iznosi Q=310 l/s, pri Hp=52 m

Ostala hidromašinska oprema u pumpnoj stanici Pumpe su opremljene potrebnom opremom, neophodnom za nesmetan i siguran pogon. Potisna grana pumpi je preĉnika DN 300 mm, da bi se povećala na DN 500 mm nakon prikljuĉenja preostale tri pumpe. Pumpe su opremljene sa nepovratnim ventilom kao standardnom opremom tako da na potisnoj grani pumpi nije predviĊena ugradnja istog već samo sigurnosni EV zatvaraĉ sa ruĉnim kolom preĉnika DN 150 mm. TakoĊe i na potisnoj grani na sabirnom cjevovodu je predviĊena instalacija vazdušnog ventila sa dvije kugle preĉnika DN 100 mm. Pumpe su postavljene u paralelnoj vezi, tako da se omogućava povećanje protoka uz zadrţavanje iste visine dizanja pumpi, odnosno spregnuti rad pumpi. Glavni zatvaraĉ u pumpnoj stanici se nalazi na potisnom cjevovodu nakon spoja svih pumpi unutar mjernog okna. Glavni zatvaraĉ je leptirasti zatvaraĉ DN 500 mm na elektromotorni pogon sa mogućnošću ruĉnog zatvaranja. Mjeraĉ proticaja, preĉnika DN 500 mm, koji je instalisan u mjernom oknu pumpne stanice na zbirnom vodu svih pumpi, neposredno prije izlaza cjevovoda iz okna, mjeri ukupno upumpane koliĉine vode u irigacioni sistem sa ove pumpne stanice. Vodovazdušne komore se koriste da regulišu rad sistema, pre svega u uslovima male potrošnje koji se mogu javiti u pred vegetacionom periodu, kao i u uslovima kada se u poĉetnim fazama korišćenja sistema moţe oĉekivati manji stepen priklјuĉenosti korisnika na sistem. Za podsisteme BNI-5 predviĊa se ugradnja tri komore po 1.000 litara. TakoĊe ova oprema je predviĊena i kao zaštita od nestacionarnih stanja u sistemu navodnjavanja BNI-5

Opis mogućih uticaja Projekta

Uticaji u fazi izgradnje U toku izvoĊenja predviĊenih graĊevinskih radova za izgradnju predmetnog sistema navodnjavanja mogu se oĉekivati sljedeći negativni uticaji na kvalitet površinskih i podzemnih voda: povećana sedimentacija i erozija izazvana iskopnim radovima, nekontrolisano odlaganja iskopnog materijala u korito kanala, nekontrolisano odlaganja ĉvrstog otpada u korito kanala, nekontrolisano ispuštanja otpadnih voda iz toaleta za radnike na gradilištu, zagaĊenje površinskih i podzemnih voda putem prosipanja ili odlaganja ulja i uljnih derivata, motornog ulja i sliĉnog otpadnog materijala koji potiĉe od ureĊaja i vozila na gradilištu. Navedeni uticaji na kvalitet voda su privremenog karaktera, te će normalni reţimi teĉenja koji podrţavaju vodeni ekosistem biti uspostavljeni nakon što se završe graĊevinski radovi. IzvoĊenje graĊevinskih radova na predmetom podruĉju moţe imati negativan uticaj na kvalitet zemljišta, što je posljedica prisustva graĊevinske mehanizacije, skidanje površinskog sloja zemljišta (humusa), kopanja, prisustva radnika na gradilištu. Kada je u pitanju trajni uticaj na zemljišta, koji se odnosi na gubitak površine potrebne za izgradnju objekata sistema za navodnjavanje, moţe se konstatovati da je ovaj uticaj zanemarljiv, obzirom da se odnosi na površinu parcele pumpne stanice od 683 m2.Prilikom izgradnje cjevovoda doći će do privremenog narušavanja prirodnog pedološkog profila tla, ali ne i njegovog trajnog gubitka. Izgradnja transportne i distribucijske mreţe planirana je uz puteve i postojeće drenaţne kanale tako da se obradivo tlo gotovo u cjelosti štiti od prekopavanja. Vraćanje zemljišta u prvobitno stanje je standardna procedura koja se provodi nakon zavarivanja i zatrpavanja cijevi. Najveći doprinos smanjenju kvaliteta vazduha tokom izgradnje imaju: emisije prašine koja nastaje kao posljedica manipulacije rastresitim materijalom (iskopavanja, nasipavanja,…), emisije prašine s površina po kojima se kreće mehanizacija neophodna za izvršavanje graĊevinskih radova, produkti izgaranja fosilnih goriva u motorima mehanizacije, motorima vozila koja se koriste za prevoz radnika, motorima za prevoz materijala i ostalim motorima na fosilna goriva (npr. dizel agregati). Usljed navedenih uticaja ne oĉekuje se prekoraĉenje zakonom dozvoljenih koncentracija za emisije u vazduh pa tako ni znaĉajan uticaj na okolno stanovništvo. Uticaji su privremenog karaktera, odnosno prestaće po završetku radova, a da bi se isti smanjili potrebno je propisati odgovarajuće mjere ublaţavanja ovih uticaja. Na podruĉju izgradnje sistema za navodnjavanje odvijaće se uobiĉajene aktivnosti gradnje, a buka koja će pri tome nastajati poticaće od graĊevinske mehanizacije i transportnih sredstava. GraĊevinski radovi će se uglavnom odvijati tokom radnih sati u danu, ali postoji mogućnost da će se odreĊene aktivnosti obavljati izvan navedenog vremenskog okvira. Ovaj uticaj se ocjenjuje kao privremen i manje znaĉajan, ali je primjena mjere za ublaţavanje ovog uticaja neophodna. U fazi izgradnje doći će do uklanjanja vegetacije i zauzeća staništa na mjestu izgradnje pumpne stanice. Projektom je predviĊena izgradnja zajedniĉke pumpne stanice za podsistem BNZ-5 i BNI-5. Na prostoru pumpne stanice, koja je već izgraĊena u fazi izgradnje BNZ-5, uklonjena je u potpunosti vegetacija na površini od 683 m2. Obzirom na malu površinu prenamjene prostora i uklanjanja vegetacije za potrebe izgradnje objekta pumpne stanice, ovaj uticaj moţe se opisati kao lokalini i zanemarljiv.

Tokom izgradnje će biti prisutan uticaj uznemiravanja faune zbog rada graĊevinske mehanizacije: buka, ĉestice prašine i emisija izduvnih gasova i ĉestica. Aktivnosti vezane na izgradnji predmetnog sistema u odreĊenoj će se mjeri negativno odraziti na faunu, no zbog privremenosti i kratkotrajnosti uticaja, prisutnosti istih staništa na širem okolnom podruĉju, te ĉinjenice da je predmetni prostor antropogeniziran zbog intenzivne poljoprivredne aktivnosti, moţe se pretpostaviti da je ţivi svijet već adaptiran na prisustvo ljudi i radnih mašina. Uopšteno govoreći, svi uticaji izazvani graĊevinskim radovima su privremeni i moguć je povratak u prvobitno stanje prije izvoĊenja radova. Uticaji se mogu ublaţiti odgovarajućim dobrim graĊevinskim praksama koji će se propisati u ovom Planu.

Uticaji u fazi korištenja Uticaj sistema navodnjavanja na zemljište moţe, pored pozitivnih uticaja imati i negativne uticaje koji nastaju kao rezultat neodgovarajućeg odabira ili neadekvatnog upravljanja sistemom. Primjena organizivanog sistema za navodnjavanje podrazumijeva intenzivniju poljoprivrednu proizvodnju s većom primjenom agrohemikalija (mineralnih Ċubriva, pesticida, stimulatora rasta, itd.) zbog ĉega moţe doći do pogoršanja hemijskih karakteristika zemljišta. Proces acidifikacije zemljišta ubrzan je na zemljištima na kojima su izvedeni zahvati hidro i agromelioracija te na zemljištima gdje se primjenjuje veća koliĉina fiziološki kiselih mineralnih Ċubriva. Na predmetnom podruĉju izgradjeni su drenaţni kanali kojim će se regulisati višak vode iz zemljišta, što znaĉi da neće biti ograniĉenja korištenja zemljišta za poljoprivrednu proizvodnju zbog prisustva viška vode. Zaslanjivanje zemljišta moţe nastati podizanjem podzemne vode koja je zaslanjena i korištenjem vode koja sadrţi povećanu koliĉinu soli. Isto vrijedi i kod korištenja zagaĊene vode (teški metali, nitriti, nitrati). Degradacija fiziĉkih karakteristika zemljišta moţe se javiti kao posljedica pada sadrţaja humusa (prvenstveno u oraniĉnom sloju tla) pri ĉemu dolazi do kvarenja strukture tla. Ona nastaje uslijed intenzivnije obrade zemljišta i mineralizacije humusa. Navodnjavanje moţe uticati na promjenu vodnog reţima tla, a posljediĉno i na transport potencijalnih štetnih tvari do podzemnih voda. Brzina i intenzitet transporta zagaĊenja iz tla u vode zavisi od niza ĉinilaca povezanih s hidrogeološkim i pedološkim karakteristikama podruĉja. Pravilnim upravljanjem sistemom za navodnjavanja te odgovarajućom tehnologijom uzgoja koja ukljuĉuje paţljivo upravljanje primjene agrohemikalija, sprovoĊenjem obuka u pogledu vrste agrohemikalija te gdje, kada i kako se one trebaju primjenjivati, primjena agrohemikalija na poljoprivrednim površinama u skladu sa zakonskim propisima o zaštiti voda i naĉelima dobre poljoprivredne prakse, te izradi godišnjih planova za primjenu agrohemikalija na poljoprivrednim površinama u skladu sa propisima, taj pritisak se moţe dodatno umanjiti. Za vrijeme korištenja zahvata ne oĉekuju se uticaj na kvalitet vazduha, niti povećane emisije buke. Do uticaja na ljudsko zdravlje moţe doći zbog nepridrţavanja smjernica Banke odnosno korištenjem pesticida koji ne zadovoljavaju kriterije propisane od strane Banke da moraju imati zanemarljiv negativan uticaj na ljudsko zdravlje. Isto tako, kod pripreme i nanošenja pesticida u

93 sluĉaju neodgovarajuće zaštite korisnika moţe doći do trovanja pesticidima i to udisanjem, preko koţe ili gutanjem. Većina sredstava za suzbijanje štetoĉina u poljoprivredi predstavlja opasne otrove za pĉele i druge korisne insekte. Da bi se pri njihovoj primjeni izbjeglo trovanje pĉela neophodno je primjeniti odgovarajuće mjere primjene ovih sredstva koje se odnose na vrijeme prskanja, vremenske prilike i odabir pesticida. Projekat navodnjavanja se provodi na podruĉju koje je već pod intenzivnom poljoprivrednom proizvodnjom, odnosno provodi se u antropogenom staništu. Promjena sjetvene strukture na predmetnim parcelama neće biti drastiĉna, u smislu da bi se moguća zagaĊenja usljed intenzifikacije poljoprivrede znaĉajno povećala u odnosu na postojeće stanje zbog ĉega smatramo da će uticaj realizacije predmetnog projekta i moguća intenzifikacija poljoprivredne proizvodnje biti umjerena, odnosno da neće doći do znaĉajnog negativnog uticaja na prirodne stanišne tipove u širem podruĉju obuhvata zahvata.

Mogući uticaji na društvo Prema dosadašnjim raspoloţivim podacima na planiranoj lokaciji izgradnje sistema za navodnjavanje neće biti privremenog ili trajnog preseljenja stanovništva, kao ni ekspropijacije za potrebe realizacije Projekta.

Opis predviĊenih mjera za spreĉavanje, smanjivanje ili uklanjanje štetnih uticaja Projekta Mjere za ublaţavanje u fazi prije izgradnje se odnose na ishodovanje svih relevantnih dozvola, te planiranje vezano za odabir najpovoljnije prostorne organizacije i naĉina izvoĊenja radova. Mjere za ublaţavanje u fazi izgradnje uglavnom se odnose na implementaciju dobrih graĊevinskih praksi kako bi se izbjegli negativni uticaji na stabilnost tla, kvalitetu voda i zemljišta, te na nivo buke, kvalitet vazduha. Njihovo provoĊenje je odgovornost IzvoĊaĉa radova i potrebno ih je, zajedno sa Planom praćenja stanja ţivotne sredine ukljuĉiti u Ugovor sa izvoĊaĉem radova. Troškovi praćenja ovih mjera trebaju biti ukljuĉeni u troškove izgradnje, iako oni uglavnom ukljuĉuju mjere dobrog gazdovanja i obiĉno ne zahtijevaju znaĉajna finansijska sredstva. Klijent i imenovani nadzorni inţenjer nadziraće provoĊenje mjera ublaţavanja i Plana praćenja. Popis dobrih graĊevinskih praksi i Plan upravljanja otpadom koji trebaju biti ugraĊeni u Ugovor sa izvoĊaĉem radova su dati u Prilogu ovog dokumenta. Mjere za ublaţavanje u fazi korištenje se odnose na ublaţavanje negativnih uticaja koji mogu nastati kao posljedica neadekvatnog korištenja i odrţavanja izgraĊenih objekata, te upotrebe fitofarmaceutskih sredstava.

9.ANALIZA POTREBE ZA JAĈANJEM KAPACITETA I OBUKOM

Za implementaciju Plana upravljanja ţivotnom sredinom zaduţeni su: - ƒ u fazi planiranja i pripreme: predlagaĉ projekta i projektant, - ƒ u fazi izgradnje: izvoĊaĉ radova i izvoĊaĉ nadzora, - ƒ u fazi korištenja: korisnici sistema navodnjavanja Moguće je pretpostaviti da je odgovarajući nivo znanja i potrebnih vještina za projektovanje, izvoĊenje radova i izvoĊenje nadzora prisutan kod domaćih aktera, te u tom smislu nije potrebno provoditi posebne mjere obrazovanja kadrova za implementaciju Plana upravljanja ţiivotnom sredinom u fazi planiranja i izgradnje. Stoga je fokus programa obuke potrebno usmjeriti na buduće upravljaĉe i korisnike sistema navodnjavanja. Kada je rijeĉ o budućim upravljaĉima, njih je potrebno obuĉiti za odrţivo upravljanje sistemom navodnjavanja. Jezgra znanja o odrţivom upravljanju sistema navodnjavanja se nalazi meĊu struĉnjacima iz oblasti hidrotehnike i/ili mašinstva koji su specijalizirani za odrţavanje pumpnih sistema i cjevovoda zaposleni u visokoobrazovnim institucijama ili odgovarajućim institucijama i konsultantskim kućama. Korisnike sistema za navodnjavanje potrebno je obuĉiti za: 1. elemente doziranja vode, 2. odrţivo korištenje sistema navodnjavanja kako bi se ostvarili maksimalni efekti, 3. korištenje dobrih poljoprivrednih praksi izmeĊu ostalih onih koje se odnose na korištenje metoda integralnog suzbijanja štetoĉina i prihranjivanje zemljišta prirodnim i mineralnim Ċubrivima. U pogledu prve dvije taĉke u okviru Projekta biće pripremljen Priruĉnik/Smjernice za rad i odrţavanje sistema, koji će pomoći klijentu, korisnicima i opštinskom odjeljenju u njihovom budućem radu na upravljanju i odrţavanju sistema. Preporuĉuje se odrţavanje jednog seminara na lokalitetu projekta za poljoprivredna dobra, opštinske organe, te ostalo zainteresovano lokalno stanovništvo na kojem bi se prezentovao Priruĉnik/Smjernice za rad i odrţavanje sistema. Što se tiĉe preostale taĉke 3 „korištenje dobrih poljoprivrednih praksi“, jezgra znanja o upravljanja zemljištem i primjeni fitofarmaceutskih sredstava se nalazi na poljoprivrednim fakultetima i njihovim institutima. Temeljem zakona relevantnih za poljoprivredu i primjenu fitofarmaceutskih sredstava poljoprivredni proizvoĊaĉi moraju proći odgovarajuće programe obuke ĉiji kontinuitet trebaju da osiguraju fakulteti i njihovi instituti. Programom obuke je neophodno obuhvatiti korisnike sistema za navodnjavanje, kao i ostalo zainteresovano stanovništvo. Programom obuke bi trebalo obuhvatiti pitanja kao što su: - ƒ najznaĉajniji problemi sa kojima se poljoprivrednici suoĉavaju na terenu; - ƒ naĉini za prevazilaţenje problema; - ƒ koristi i uticaji vezani za korištenje Ċubriva i pesticida,

- korištenje dobrih poljoprivrednih praksi izmeĊu ostalih onih koje se odnose na korištenje metoda integralnog suzbijanja štetoĉina i prihranjivanje zemljišta prirodnim i mineralnim Ċubrivima.

10.PREGLED POTREBA ZA DOZVOLAMA

Organ nadleţan za procjenu uticaja na ţivotnu sredinu – Ekološke procjene su u nadleţnosti Ministrastva prostornog planiranja, graĊevinarstva i ekologije Republike Srpske. Procjene uticaja na ţivotnu sredinu u Republici Srpskoj se rade u sklopu procedure izdavanja ekološke dozvole. U cilјu dobijanja ekološke dozvole za projekat za izgradnju sistema za navodnjavanje u Semberiji postorne cjeline „Bijeljina Istok“ podsistem BNI-5 u Batkoviću , u okviru izrade tehniĉke dokumentacije neophodno je obratiti se Ministarstvu za prostorno ureĊenje, graĊevinarstvo i ekologiju Republike Srpske sa dokumentacijom definisanom odredbama ĉlana 64. Zakona o zaštiti ţivotne sredine („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 71/12, 79/15). Ovo je potrebno zbog toga što predmetni projekat prema odredbama Pravilnika o projektima za koje se sprovodi procjena uticaja na ţivotnu sredinu i kriterijumima za odluĉivanje o potrebi sprovoĊenja i obimu procjene uticaja na ţivotnu sredinu („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 124/12) spada u red projekata za koje resorno Ministarstvo u pojedinaĉnim sluĉajevima odluĉuje o potrebi sprovoĊenja procjene uticaja. Ako Ministarstvo odluĉi da je potrebno raditi procjenu uticaja na ţivotnu sredinu o tome donosi rješenje i nalaţe nosiocu projekta da najkasnije u roku od šest mjeseci od dobijanja rješenja podnese zahtjev ovlašćenoj organizaciji za izradu studije uticaja, za aktivnosti odreĊene Lokacijskim uslovima i tim rješenjem. Ako nema potrebe za izradom studije uticaja, rade se Dokazi uz zahtjev za izdavanje ekološke dozvole i ova dokumentacija se prilaţe za izdavanje ekološke dozvole. Javna ustanova „Vode Srpske“ je nadleţna za izdavanje vodoprivredne saglasnosti ĉiji uslovi ĉine sastavni dio ekološke dozvole. U skladu sa propisima Republike Srpske o prostornom ureĊenju i graĊenju, za projekte izgradnje sistema navodnjavanja potrebno je pribaviti odgovarajuće akte iz oblasti graĊenja i to: lokacijske uslove, graĊevinsku dozvolu i upotrebnu dozvolu. TakoĊe, ova vrsta projekta podlijeţe proceduri davanja koncesije za crpljenje vode u svrhu navodnjavanja, koja je u Republici Srpskoj, ureĊena Zakonom o koncesijama („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 59/13, 16/18). Prema proceduri Svjetske banke OP 4.01 okolišna procjena, predmetni projekat je klasifikovan u Kategoriju B (projekti koji imaju potencijalno štetan uticaj na ţivotnu sredinu, na ljude ili ekološki vaţna podruĉja-ukljuĉujući moĉvare, šume, pašnjake i druga prirodna staništa-manje nepovoljna od projekata iz kategorije A). Naredna tabela daje saţetak svih potrebnih instrumenata za predloţeni projekat u skladu sa procedurama Svjetske banke i zakonima Republike Srpske. Vaţno je naglasiti da podnosilac

96 zahtjeva za vodne akte, koncesiju za vodozahvat te dozvole u skladu sa propisima o graĊenju jeste budući korisnik sistema.

Tabela br.14: Instrumenti potrebni u skladu sa procedurama Svjetske banke i zakonima Republike Srpske Instrument u Instrumentu Instrument Kategorija skladu sa skladu sa Podprojekat ekološke prema SB propisima o propisima o procjene vodama graĊenju Izgradnja sistema B Procjena uticaja Vodni akti Lokacijski za navodnjavanje na ţivotnu uslovi BNI-5 sredinu Koncesija na pravo korištenja Ekološka Zahtjev za voda za dozvola izdavanje navodnjavanje ekološke Dozvola za dozvole graĊenje

Dozvola za upotrebu

11. ANALIZA O OPCIJAMA SPREMNOSTI U SLUĈAJU INCIDENTNIH SITUACIJA

Pod incidentnim situacijama mogu se smatrati nepovoljni dogaĊaji nastali tokom eksploatacije sistema, bilo zbog havarija, ili zbog djelovanja više sile. Sa gledišta planiranog sistema posebno bitno incidentno izlivanja naftnih derivata, koje moţe da doĊe u fazi izgradnje, uslijed neispravne graĊevinske mehanizacije ili u toku manipulacije ovim materijama. Zbog toga je neophodno predvidjeti i sprovesti mjere i procedure u sluĉaju incidentnih situacija u toku izgradnje. U toku izrade podsistema BNI-5, efekti ovakvih incidentnih situacija se moraju predvidjeti i u skladu sa tim ukljuĉiti odgovarajuća tehniĉka rješenja.

12. PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM

Otpad znaĉi sve materije ili predmete koje vlasnik odlaţe, namjerava odloţiti ili mora odloţiti u skladu sa jednim od kategorija navedenih u podzakonskom aktu kojeg donosi ministar nadleţan za zaštitu ţivotne sredine, a nalazi se u Katalogu otpada usvojenom u posebnom zakonskom propisu. Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj je definisano Zakonom o upravljanju otpadom („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 111/13, 106/15, 16/18), a podrazumijeva sprovoĊenje propisanih mjera za postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana i odlaganja otpada, ukljuĉujući i nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom poslije zatvaranja. Shodno ĉlanu 4. Zakona o upravljanju otpadom („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 111/13, 106/15, 16/18) upravljanje otpadom vrši se na naĉin kojim se obezbjeĊuje najmanji rizik po ugroţavanje ţivota i zdravlja ljudi i ţivotne sredine, kontrolom i mjerama smanjenja: a) zagaĊenja voda, vazduha i zemljišta, b) opasnosti po biljni i ţivotinjski svijet, v) opasnosti od nastajanja udesa, eksplozija ili poţara, g) negativnih uticaja na predjele i prirodna dobra posebnih vrijednosti i d) nivoa buke i neprijatnih mirisa. U ĉlanu 7. Zakona o upravljanju otpadom („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 111/13, 106/15, 16/18) definisana su naĉela upravljanja otpadom: a) naĉelo izbora najpogodnije opcije za ţivotnu sredinu, b) naĉelo blizine i zajedniĉkog pristupa upravljanju otpadom, c) naĉelo hijerarhije upravljanja otpadom, d) naĉelo odgovornosti i e) naĉelo „zagaĊivaĉ plaća“. Na osnovu ĉlana 31. stav 1. podtaĉke ţ) Zakona o upravljanju otpadom („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 111/13, 106/15,16/18) proizvoĊaĉ otpada duţan je da odredi lice odgovorno za upravljanje otpadom. Lice odgovorno za upravljanje otpadom duţno je da: a) organizuje sprovoĊenje i aţuriranje plana upravljanja otpadom iz ĉlana 22. Zakona o upravljanju otpadom („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 111/13, 106/15,16/18); b) Predloţi mjere prevencije, smanjenja, ponovnog iskorištenja i reciklaţe otpada i c) Prati sprovoĊenje zakona i drugih propisa o upravljanju otpadom i izvještava organe upravljanja. Prema ĉlanu 22. stav 4. Zakona o upravljanju otpadom („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 111/13, 106/15,16/18), plan upravljanja otpadom aţurira se svakih pet godina.

12.1.UPRAVLJANJE OTPADOM U FAZI IZGRADNJE

Klasifikacija otpada koji se javlja u fazi izgradnje i uklanjanja objekta U nastavku se odreĊuje klasifikacijski spisak svih vrsta otpada koje mogu nastati u toku pripreme, ureĊenja i zatvaranja gradilišta u toku graĊenja i u fazi zatvaranja objekta. Za svaku kategoriju daju se smjernice za postupanje odnosno, naĉine sakupljanja, prevoza, prerade i odstranjivanja otpada. Klasifikacija otpada je izvršena u skladu sa Pravilnikom o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada („Sluţbeni glasnik Republike Srpske ", broj 19/15, 79/18)

Tabela br.14 :Klasifikacija otpada koji se javlja u toku izgradnje Šifra Naziv otpad 03 OTPADI OD PRERADE DRVETA I PROIZVODNjE PAPIRA, KARTONA, PULPE, PANELA I NAMJEŠTAJA 03 02 otpadi od zaštite drveta 03 02 04* neorganska zaštitna sredstva za drvo 08 OTPADI OD PROIZVODNjE, FORMULACIJE, SNABDIJEVANjA I UPOTREBE PREMAZA (BOJE, LAKOVI I STAKLENE GLAZURE), LjEPILA, ZAPTIVAĈI I ŠTAMPARSKE BOJE 08 01 otpadi od proizvodnje, formulacije, snabdijevanja i upotrebe i uklanjanja boja i lakova 08 01 11* otpadna boja i lak koji sadrţe organske rastvaraĉe ili druge opasne supstance 12 OTPADI OD OBLIKOVANjA I FIZIĈKE I MEHANIĈKE POVRŠINSKE OBRADE METALA I PLASTIKE 12 01 otpadi od oblikovanja i fiziĉke i mehaniĉke površinske obrade metala I plastike 12 01 01 struganje i obrada ferometala 12 01 03 struganje i obrada obojenih metala 13 OTPADI OD ULjA I OSTATAKA TEĈNIH GORIVA (OSIM JESTIVIH ULjA I ONIH U POGLAVLjIMA 05, 12 I 19) 13 01 otpadna hidrauliĉna ulja 13 01 12* odmah biorazgradiva hidrauliĉna ulja 13 02 otpadna motorna ulja, ulja za mjenjaĉe I podmazivanje 13 02 06* sintetiĉka motorna ulja, ulja za mjenjaĉe i podmazivanje 13 02 07 laka biorazgradiva motorna ulja, ulja za mjenjaĉe i podmazivanje 15 OTPAD OD AMBALAŢE, APSORBENTI, KRPE ZA BRISANjE, FILTERSKI MATERIJALI I ZAŠTITNE TKANINE, AKO NIJE DRUGAĈIJE SPECIFIKOVANO 15 01 ambalaţa (ukljuĉujući posebno sakupljenu ambalaţu u komunalnom otpadu) 15 01 10* ambalaţa koja sadrţi ostatke opasnih supstanci ili je kontaminirana opasnim supstancama 15 02 apsorbenti, filterski materijali, krpe za brisanje i zaštitna odjeća 15 02 02* apsorbenti, filterski materijali (ukljuĉujući filtere za ulje koji nisu drugaĉije specifikovani), krpe za brisanje, zaštitna odjeća, koji su kontaminirani opasnim

supstancama 16 OTPADI KOJI NISU DRUGAĈIJE SPECIFIKOVANI U KATALOGU 16 01 otpadna vozila iz razliĉitih vidova transporta (ukljuĉujući mehanizaciju) i otpadi nastali demontaţom otpadnih vozila i od odrţavanja vozila (izuzev 13, 14, 16 06 i 16 08) 16 01 03 otpadne gume 16 06 baterije i akumulatori 16 06 01* olovne baterije 17 GRAĐEVINSKI OTPAD I OTPAD OD RUŠENjA (UKLjUĈUJUĆI I ISKOPANU ZEMLjU SA KONTAMINIRANIH LOKACIJA) 17 01 beton, cigle, crijep i keramika 17 01 01 beton 17 02 drvo, staklo i plastika 17 02 01 drvo 17 02 03 plastika 17 03 bituminozne mješavine, katran i katranski proizvodi 17 03 01* bituminozne mješavine koje sadrţe katran od uglja 17 04 metali ukljuĉujući i njihove legure 17 04 05 gvoţĊe i ĉelik 17 05 zemlja (ukljuĉujući zemlju iskopanu sa kontaminiranih lokacija), kamen i iskop 17 05 04 zemlja i kamen drugaĉiji od onih navedenih u 17 05 03 17 05 06 iskop drugaĉiji od onog navedenog u 17 05 05 17 06 izolacioni materijali i graĊevinski materijali koji sadrţe azbest 17 06 04 izolacioni materijali drugaĉiji od onih navedenih u 17 06 01 i 17 06 03 17 09 ostali otpad od graĊenja i rušenja 17 09 04 miješani otpadi od graĊenja i rušenja drugaĉiji od onih navedenih u 17 09 01 i 17 09 02 i 17 09 03 20 KOMUNALNI OTPADI (KUĆNI OTPAD I SLIĈNI KOMERCIJALNI I INDUSTRIJSKI OTPADI), UKLjUĈUJUĆI ODVOJENO SAKUPLjENE FRAKCIJE 20 01 odvojeno sakupljene frakcije (izuzev 15 01) 20 01 01 papir i karton 20 01 38 drvo drugaĉije od onog navedenog u 20 01 37 20 01 39 plastika 20 03 ostali komunalni otpadi 20 03 01 miješani komunalni otpad *Opasan otpad

Plan upravljanja otpadom u fazi izgradnje i uklanjanja objekta

Metode prikupljanja, skladištenja i rukovanja sa otpadom Cilj selektivnog prikupljanja, skladištenja i rukovanja sa otpadom je sprijeĉiti ugroţavanje ĉovjekova zdravlja i ţivotne sredine, a posebno ispuštanje štetnih materija u vode i tlo.

100

Skupljanje i skladištenje otpada biće organizovano na prostoru gradilišta, a temelji se na osnovnim naĉelima upravljanja otpadom: - Naĉelu odvojenog prikupljanja - Prevencije - Reciklaţe Otpad nastao na podruĉju gradilišta će se skupljati selektivno, odnosno u odvojenim posudama u skladu sa klasifikacijom otpada. Zabranjeno je spaljivanje otpada na licu mjesta ili na otvorenom. Osnovni princip je odvajanje opasnog od neopasnog otpada, zatim odvajanje graĊevinskog od ostalih kategorija, te posebno odvajanje otpada koji se moţe reciklirati. Opasni otpad i njihova ambalaţa moraju biti oznaĉeni u skladu sa propisima koji ureĊuju oznaĉavanje opasnih stvari. Opasni otpad treba skupljati i sortirati po kategorijama koje su definisane u gornjoj tabeli. Otpadna ulja treba skupljati i ĉuvati odvojeno. Zabranjeno je izlijevanje otpadnih ulja u površinske i podzemne rijeke, kanalizaciju ili na tla, što vaţi i za tvari u kojima su mineralna ili sintetiĉka ulja. Skladištenje ili ĉuvanje razdvojenog otpada se izvodi na za to posebno odreĊenim mjestima u odgovarajuće kontejnere: 1. Kontejner za opasni otpad‐ miješani opasni otpad (15 01 10*, 16 06 01*, 15 02 02*, 08 01 11*, 03 02 04*) 2. Kontejner za neopasni otpad‐ miješani komunalni otpad (20 03 01) 3. Kontejner za neopasni otpad‐ miješani ambalaţni otpad koji se moţe reciklirati (20 01 01 , 38 i 39) 4. Kontejner za neopasni otpad – miješani metalni otpad koji se moţe reciklirati (12 01 01 i 12 01 03 i 17 04 05) Kontejneri moraju biti proizvedeni za navedene namjerne, iz kojih materijali ne smiju curiti. Svaki kontejner mora biti odgovarajuće oznaĉen. Skupljena otpadna ulja (13 02 06* i 07*) će se skladištiti u burad ili druge odgovarajuće posude, tako da ne moţe doći do istjecanja. Servisiranje vozila se smije odvijati iskljuĉivo na servisnom platou koji je udaljen od vodotoka i osjetljivih podruĉja, gdje će se pozicionirati i burad za ĉuvanje otpadnih ulja. Za zbrinjavanje kategorija graĊevinskog otpada, IzvoĊaĉ treba predvidjeti privremene i trajne lokacije za deponovanje duţ trase, u zoni graĊenja i na posebnoj lokaciji. Privremene deponije potrebne su za deponiovanje humusa, iskopanih materijala, kao i za manje koliĉine tamponskog materijala i kamenih frakcija. IzvoĊaĉ je duţan identifikovrati lokacije za stalno i privremeno deponovanje te ishodovati sve potrebne saglasnosti.

Odvoz otpada ProizvoĊaĉ otpada će sav selektivno prikupljeni otpad predati operatoru, odnosno ovlaštenim poduzećima za prikupljanje, transport i preradu otpada u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 111/13, 106/15,16/18). U postupku traţenje najbolje ponude za odvoz (opasnog) otpada proizvoĊaĉ će od ponuĊaĉa zatraţiti dokaz o registraciji za obavljanje poslova upravljanja otpadom u skladu sa odgovarajućim propisima IzvoĊaĉ će potpisati ugovor sa odabranom firmom.

101

VoĊenje evidencije ProizvoĊaĉ otpada će voditi evidenciju o vrsti i koliĉinama otpada koji proizvede. Evidencija podrazumijeva sljedeće podatke: - ƒ podaci o proizvedenom otpadu i uzrocima njihova nastanka, - ƒ skladištenje otpada, - ƒ uklanjanje otpada. ProizvoĊaĉ će za svaku pošiljku otpada pripremiti evidencijski list u dva primjerka, ĉiji jedan primjerak predaje Operatoru a jedan ĉuva u vlastitoj arhivi. Evidencijske liste predanog otpada treba ĉuvati u stalnom uredu IzvoĊaĉa, a kopiju na privremenim lokacijama radi inspekcije.

Odgovornost IzvoĊaĉ je duţan imenovati lice koje će biti odgovorno za poslove nadzora nad upravljanjem otpada na gradilištu (koordinatora za otpad).

12.2. UPRAVLJANJE OTPADOM U FAZI KORIŠTENJA

Klasifikacija otpada koji se javlja u fazi korištenja U fazi korištenja otpad se javlja kod odrţavanja pumpne stanice i eventualno rezervoara te u sluĉaju potrebe za zamjenom cijevi radi kvarova, pucanja ili sliĉnog. TakoĊe, u fazi korištenja imamo otpad od poljoprivrednih aktivnosti. Pumpne stanice su predviĊene kao automatske bez posade, tako da je jedini otpad koji se moţe javiti je otpad nastao od odrţavanja elektroenergetske opreme i pumpi za vodu. U nastavku se prezentiraju vrste otpada koji nastaje u toku korištenja planiranog sistema navodnjavanja. Klasifikacija otpada je izvršena u skladu sa Pravilnikom o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada („Sluţbeni glasnik Republike Srpske ", broj 19/15, 79/18)

Tabela br.15: Klasifikacija otpada koji se javlja u toku korištenja sistema navodnjavanja Šifra Naziv otpad 02 OTPADI IZ POLjOPRIVREDE, HORTIKULTURE, AKVAKULTURE, ŠUMARSTVA, LOVA I RIBOLOVA, PRIPREME I PRERADE HRANE 02 01 otpadi iz poljoprivrede, hortikulture, akvakulture, šumarstva, lova i ribolova 02 01 01 muljevi od pranja i ĉišćenja 02 01 04 otpadna plastika (iskljuĉujući ambalaţu) 02 01 08* agrohemijski otpad koji sadrţi opasne supstance 02 01 09 agrohemijski otpad drugaĉiji od onog navedenog u 02 01 08 02 01 10 otpad od metala 02 01 99 otpadi koji nisu drugaĉije specifikovani 13 OTPADI OD ULjA I OSTATAKA TEĈNIH GORIVA (OSIM JESTIVIH ULjA I ONIH U POGLAVLjIMA 05, 12 I 19) 13 02 otpadna motorna ulja, ulja za mjenjaĉe i podmazivanje

102

13 02 06* sintetiĉka motorna ulja, ulja za mjenjaĉe i podmazivanje 13 02 07* laka biorazgradiva motorna ulja, ulja za mjenjaĉe i podmazivanje 15 OTPAD OD AMBALAŢE, APSORBENTI, KRPE ZA BRISANjE, FILTERSKI MATERIJALI I ZAŠTITNE TKANINE, AKO NIJE DRUGAĈIJE SPECIFIKOVANO 15 01 ambalaţa (ukljuĉujući posebno sakupljenu ambalaţu u komunalnom otpadu) ambalaţa koja sadrţi ostatke opasnih supstanci ili je kontaminirana 15 01 10* opasnim supstancama 15 02 apsorbenti, filterski materijali, krpe za brisanje i zaštitna odjeća apsorbenti, filterski materijali (ukljuĉujući filtere za ulje koji nisu 15 02 02* drugaĉije specifikovani), krpe za brisanje, zaštitna odjeća, koji su kontaminirani opasnim supstancama 17 GRAĐEVINSKI OTPAD I OTPAD OD RUŠENjA (UKLjUĈUJUĆI I ISKOPANU ZEMLjU SA KONTAMINIRANIH LOKACIJA) 17 02 drvo, staklo, plastika 17 02 03 Plastika zemlja (ukljuĉujući zemlju iskopanu sa kontaminiranih lokacija), kamen i 17 05 iskop 17 05 04 zemlja i kamen drugaĉiji od onih navedenih u 17 05 03 17 05 06 iskop drugaĉiji od onog navedenog u 17 05 05 20 03 ostali komunalni otpadi 20 03 01 miješani komunalni otpad *Opasan otpad

Upravljanje otpadom u fazi korištenja Sakupljanje i skladištenje otpada će se i u ovom sluĉaju temeljiti na naĉelima prevencije i odvojenog prikupljanja.

Metode prikupljanja, skladištenja i rukovanja otpadom ProizvoĊaĉ otpada, tj. individualni korisnici, će voditi brigu da se upravljanje otpadom odvija po naĉelu dobre radne prakse i u skladu sa zakonskim propisima. Ograniĉenje moţe postaviti trenutni naĉin upravljanja otpadom u predmetnoj opštini. koji ne favorizira odvojeno prikupljanje komunalnog otpada. U fazi rada sistema, prilikom redovnog odrţavanja cjevovoda, vršiće se ispuštanje mulja pomoću muljnih ispusta na cjevovodnoj mreţi pri ĉemu nasataje otpad pod šifrom 02 01 01 koji treba predati ovlaštenoj firmi za dalje zbrinjavanje ovog otpada. TakoĊe, prilikom redovnog odrţavanja elektroenergetske opreme i pumpi za vodu u pumpnim stanicama nastaje otpad u vidu zamašćenih i zauljenih krpi, otpadnih ulja i drugo, oznaĉen kao 15 02 02*. Ovaj otpad treba prikupiti, selektovati i privremeno odloţiti na lokaciji planiranih objekata za vrijeme trajanja odrţavanja. Za ĉuvanje sakupljenih otpadnih ulja (13 02 06* i 07*), koja spadaju u opasni otpad, nabavit će se burad ili druge odgovarajuće posude, propisno oznaĉene, tako da ne moţe doći do zagaĊenja ţivotne sredine. Ovako prikupljen otpad plasirati preduzećima koja se bave zbrinjavanjem ove vrste otpada sa kojim korisnici sistema treba da

103 sklope ugovor prije poĉetka rada. U sluĉaju mjestimiĉne pojave curenja ulja i masti, iste treba odstraniti krpom, a zauljene krpe privremeno odloţiti u metalnu burad. Mast koja se mjestimiĉno odstranjuje sa opreme, zbog pojave mehaniĉkih ĉestica ili zbog zamjene, treba odstraniti na isti naĉin. Kod zaštite bilja koriste se hemikalije ĉija ambalaţa se smatra opasnim otpadom (02 01 08*). Takvu ambalaţu treba selektovati i prikupiti odvojeno u posebno oznaĉene vreće. Ovako prikupljen otpad predati preduzeću koje se bavi zbrinjavanjem opasnog otpada sa kojim će se sklopiti ugovor prije puštanja sistema u funkciju. Na lokaciji koja se navodnjava moţe nastati komunalni otpad oznaĉen 20 03 01,17 02 03, 02 01 04, 02 01 10 i 02 01 99, koji generišu individualni proizvoĊaĉi. U sluĉaju da u opštini nije uspostavljen sistem odvojenog prikupljanja otpada, takav otpad će se prikupiti i privremeno odloţiti u plastiĉne kante ili kontejnere koje opštinsko komunalno preduzeće ima postavljene na podruĉju opštine. U ovu kategoriju spada i neopasni otpad od hemikalija koje se koriste u poljoprivredi (02 01 09). Ukoliko nije prisutan servis prikupljanja otpada, svaki proizvoĊaĉ je duţan sam organizovati prikupljanje i odvoz do najbliţe kante/kontejnera za odlaganje koje je postavilo opštnsko komunalno preduzeće. Po uspostavljanju organizovanog odvojenog prikupljanja otpada od strane opštinskih struktura, reciklaţni otpad (plastika, papir, staklo i ţeljezo) će se odvajati i odlagati u posebne kontejnere predviĊene za tu namjenu. Prilikom izvoĊenja radova kod zamjene cijevi u sluĉaju kvarova, pucanja cijevi ili sliĉnog zemljani sloj (17 05 04 i 06) posebno deponovati i nakon postavljanja cijevi vratiti. Eventualni višak materijala nakon sanacije potrebno je deponovati na unaprijed predviĊenim lokacijama, do odvoza na deponiju.

Odvoz otpada Za odvoz i zbrinjavanje svih nastalih vrsta otpada potrebno je sklopiti ugovore sa preduzećima koje imaju potrebne dozvole za upravljanje otpadom. ProizvoĊaĉ otpada će sav (selektivno) prikupljeni otpad predati operatoru, odnosno ovlaštenim poduzećima za prikupljanje, transport i preradu otpada. Operator preuzima obavezu transporta do konaĉne prerade otpada, odnosno konaĉnog zbrinjavanja. Konaĉno zbrinjavanju komunalnog otpada će se vršiti redovno na opštinskoj/regionalnoj deponiji kamionima opštinskog javnog komunalnog preduzeća prema ugovoru koji treba sklopiti sa njima. Opasni otpad će se predavati ovlaštenim operaterima za opasni otpad. U toku transporta mora biti oznaĉen i pakovan u skladu sa posebnim propisom. Prevoz opasnog otpada mora biti usklaĊen sa opštim zahtjevima za prevoz opasnih roba. Transport opasnog otpada biće praćen odgovarajućom dokumentacijom

VoĊenje evidencije Korisnika sistema će voditi evidenciju o nastajanju svih vrsta otpada na lokaciji. Potrebno je voditi zapise o vrsti i koliĉinama otpada. ProizvoĊaĉ će za svaku pošiljku otpada pripremiti

104 evidencijski list u dva primjerka, ĉiji jedan primjerak predaje ovlaštenom preduzeću, a jedan ĉuva u vlastitoj arhivi. Na osnovu pohranjenih dokumenata se lako utvrĊuje taĉna koliĉina predatog opasnog i neopasnog otpada.

105

ZAKONSKA REGULATIVA

- Zakon o ureĊenju prostora i graĊenju ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", br. 40/13, 106/15, 3/16) - Zakon o zaštiti ţivotne sredine ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", br. 71/12 i 79/15) - Zakon o zaštiti vazduha ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", broj 124/1, 46/17) - Zakon o vodama ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", br. 50/06, 92/09 , 121/12, 74/17) - Zakon o upravljanju otpadom ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", br. 111/13, 106/15, 16/18) - Zakon o zaštiti prirode ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", broj 20/14) - Zakon o kulturnim dobrima (''Sluţbeni glasnik Republike Srpske'', br. 11/95, 108/08) - Zakon o javnim putevima (''Sluţbeni glasnik Republike Srpske'', br. 89/13) - Zakon o poljoprivrednom zemljištu (''Sluţbeni glasnik Republike Srpske'', br. 93/06, 86/07, 14/10, 05/12, 58/19) - Zakon o eksproprijaciji („Sluţbeni glasik Republike Srpske „ br.112/06, 37/07, 110/08) - Zakono o koncesijama („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ br. 59/13, 16/18) - Pravilnik o postrojenjima koja mogu biti izgraĊena i puštena u rad samo ukoliko imaju ekološku dozvolu ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", broj 124/12) - Pravilnik o projektima za koje se sprovodi procjena uticaja na ţivotnu sredinu i kriterijumima za odluĉivanje o potrebi sprovoĊenja i obimu procjene uticaja na ţivotnu sredinu ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", broj 124/12) - Pravilnik o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada („Sluţbeni glasnik Republike Srpske ", broj 19/15, 79/18) - Uredba o klasifikaciji vode i kategorizaciji vodotoka (“Sluţbeni glasnik Republike Srpske” broj 42/01)

106

PRILOZI

107

PRILOG BR. 1: DOBRE GRAĐEVINSKE PRAKSE

Zahtjevi u pogledu dobrih graĊevinskih praksi koji će biti ukljuĉeni u Ugovor o izvoĊenju radova su slijedeći:

Opšti zahtjevi: - IzvoĊaĉi će biti duţni slijediti praksu dobre okolišne gradnje u svim graĊevinskim djelatnostima, te smanjiti na najmanju moguću mjeru štete nanesene vegetaciji, tlu,podzemnim vodama, površinskim vodama, krajoliku, kao i uznemiravanje naselja i lokalnih komunikacija. - Primjena zaštite okoliša i mjera za ublaţavanje, kao i monitoring, provodit će se paralelno s graĊevinskim aktivnostima. Oni će poĉeti u trenutku kada se radnici, oprema i/ili materijal smjeste na gradilište, a završit će s prestankom graĊevinskih radova, kada svi radnici, oprema i/ili materijal napuste gradilište i kada okoliš bude vraćen u prvobitno stanje. - IzvoĊaĉ ima obavezu da imenuje koordinatora za zaštitu na radu i zaštitu ţivotne sredine koji će biti odgovoran za osiguranje usklaĊenosti sa zakonima i ciljevima zaštite ţivotne sredine, sigurnosti na radu i zaštite od poţara. - IzvoĊaĉ treba osigurati red, disciplinu i profesionalnu odgovornost svih zaposlenih na gradilištima. Rad i boravak moraju biti ograniĉeni iskljuĉivo na zonu graĊevinskih radova, a štetu na privatnom vlasništvu, zemljištu i usjevima treba izbjegavati. Treba osigurati redovne kontakte s predstavnicima lokalnih stanovnika (mjesnih zajednica) sa svrhom razmjene informacija ili radi pronalaţenja rješenja za eventualne sporove (nastale povredom prava vlasništva, oštećenjima prilikom graĊevinskih radova, itd.).

Snabdijevanje i prevoz materijala: - Prilikom kupovine materijala za izgradnju sistema navodnjavanja, IzvoĊaĉ će odabrati proizvoĊaĉa/dobavljaĉa koji radi u skladu s vaţećom ekološkom dozvolom, ukoliko mu je ista potrebna u skladu sa Zakonom o zaštiti ţivotne sredine ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske", br. 71/12 i 79/15), ili drugim standardima zaštite ţivotne sredine koji su priznati u BiH i/ili EU. - U cilju sprjeĉavanja emisije prašine, IzvoĊaĉ je duţan prevoziti asfalt, šljunak, kamen, zemlju i drugi materijal u kamionima prekrivenim ceradom. Prevoz kamena i šljunka vrši se u vlaţnom stanju. Brzina vozila ne smije prelaziti 30 km/h. IzvoĊaĉ će izbjegavati nepotrebne voţnje.

Organizacija gradilišta - Izgradnja bi trebala poĉeti (ako je moguće) u doba godine kada se mogu koristiti prednosti suhog tla, tj. kada je zbijanje i degradacija kroz korištenje na minimalnoj razini.

108

- Koristiće se odgovarajuće mašine i/ili zaštitne ploĉe koje bi mogle sprijeĉiti zbijanja tokom uklanjanja zemljišta, npr. korištenjem traĉnica ili pneumatika niskog tlaka na mjestima koja ukazuju na mogućnost zbijanja. Koristiće se odgovarajući postupci za odvojeno uklanjanje, rukovanje, skladištenje i zamjenu humusa i podzemlje. - IzvoĊaĉ će uspostaviti privremeno odlagalište za graĊevinski materijal, prostor za ispiranje pumpi za beton i miješalica, te prostor za pranje auto‐guma s odgovarajućim sredstvom za ĉišćenje. Privremena odlagališta za iskopni materijal (zemlja) biće smanjena na maksimalno 2m visine, kako bi se sprijeĉilo zbijanje uzrokovano teţinom zemlje, a vrijeme ĉuvanja će se smanjiti na minimum. - IzvoĊaĉ će osigurati da je sva graĊevinska oprema licencirana i odobrena u skladu s lokalnim propisima, i ako je moguće, certificirana u skladu sa standardima EU. - IzvoĊaĉ radova duţan je koristiti moderne mašine i vozila koji zadovoljavaju standarde zaštite ţivotne sredine u pogledu emisije štetnih gasova (potpuno izgaranje). TakoĊe će koristiti filtere za smanjenje emisije ĉestica ĉaĊi, i gorivo sa povoljnom hemijskom strukturom (nizak sadrţaj sumpora) i uĉinkovito/sigurno pretakanje. - IzvoĊaĉ radova duţan je koristiti moderne mašine i vozila koja predstavljaju izvore buke (motor, izduvni sistem). Ovo uglavnom podrazumijeva nabavku novih mašina ili provoĊenje mjera za ugradnju dodatne zvuĉne izolacije, kao i njeno konstantno odrţavanje. Osim toga, preporuĉuje se da mašine jedino trebaju raditi u razdoblju 07‐17 sati na svim dionicama trase ĉija udaljenost od najbliţe stambene kuće iznosi manje od 60m. - IzvoĊaĉ radova duţan je koristiti biorazgradiva maziva i ulja za mjenjaĉe. Odrţavanje, punjenje i ĉišćenje mašina mora biti obavljeno izvan gradilišta i izvan podruĉja s površinskom vodom. - IzvoĊaĉ će odrediti i slijediti kontrolne mjere za prašinu koja nastaje tokom rukovanja s opremom i/ili prilikom radova na obnovi. IzvoĊaĉ mora dostaviti plan u kojem su predloţeni putevi za prevoz materijala, a takoĊe treba dati izjave o predloţenoj metodi za kontrolu prašine na mjestima gdje se ne moţe izbjeći prevoz kroz naselja. - Izraditi projekat organizacije gradilišta sa odgovarajućim rješenjima za odvodnju i tretman sanitarnih otpadnih voda, kao i oborinske vode iz zone gradilišta. Odvoditi korištenu vodu sa gradilišta sa odgovarajućim kanalizacionim sistemima, po potrebi sakupljati u vodonepropusnim spremnicima i tretirati na propisani naĉin (bilo na licu mjesta, ili na udaljenoj lokaciji), a prije ispuštanja u recipijent ili sistem gradske kanalizacije. - IzvoĊaĉ će osigurati da se parking mjesta mašina i vozila te smještajni kontejneri radnika ne nalaze unutar šumskih podruĉja, da ne utiĉu na vodotoke i ne utiĉu na ugroţenu floru i faunu. - IzvoĊaĉ će osigurati zaštitu podruĉja koja su osjetljiva na eroziju sa agentima stabilizacije (privremene brane, ograde, jame) i presaĊivanje nakon završetka graĊevinskih radova.

109

IzvoĊenje graĊevinskih radova: - Kako se ne bi ugrozila stabilnost tla, na nestabilnim ili uslovno stabilnim terenima, graĊevinski radovi će se obavljati u kraćim intervalima. - Tokom izvoĊenja zemljanih radova, humusni sloj će se odlagati na hrpe koje neće biti više od 2m i bit će zaštićen od zagaĊenja kako bi zadrţao svoju plodnost. - U cilju smanjenja negativnih uticaja na rijeku i rijeĉne obale na minimum, aktivnosti na izgradnji koje se vrše na ili u blizini površinskih vodnih tijela, trebaju se provoditi u vrijeme sezone malih voda, koja je najĉešće u razdoblju od jula do septembra. Preporuĉuje se da se ovo uzme u obzir prilikom pripreme rasporeda aktivnosti. - Sva rukovanja sa naftom i njenim derivatima u procesu izgradnje i nabavke mašina, obavljaju se uz najveće mjere zaštite radi izbjegavanja prosipanja. Sva ambalaţa za naftu i ostale naftne derivate mora biti skupljena i odnesena na kontrolisano odlagalište IzvoĊaĉa, odakle će biti odvezena od strane ovlaštenog komunalnog poduzeća. U sluĉaju nesreća, izlijevanja goriva ili maziva u ţivotnu sredinu, potrebne su hitne intervencije u skladu sa postupcima za ispuštanje goriva i maziva. - Mašine i vozila se neće prati u zoni radova. - Otpadne vode iz WC‐a radnika neće biti ispuštene u zemlju niti u vodotoke. - Otpadom će se upravljati u skladu sa Planom upravljanja otpadom (detalji su dati u nastavku).ƒ Odlaganje iskopanog materijala i bilo kakvog drugog ĉvrstog otpada u vodotoke biće zabranjeno. Voţnja mašina u rijekama, potocima, ili na njihovim obalama ne bi trebala biti dozvoljena, osim u situacijama kada se to ne moţe izbjeći zbog izgradnje neke posebne strukture. - Dna korita rijeka će biti zaštićena i ne smiju biti potpuno blokirana tokom kopanja u cilju zaštite postojećih vodnih koridora za neometanu komunikaciju izmeĊu ţivih vrsta koje ţive na dnu i onih koji slobodno plivaju. Restauraciju postojećih obala treba osigurati kroz sadnju odgovarajuće vegetacije na oštećenim terenima. - IzvoĊaĉ će provesti odgovarajuće mjere kontrole prometa, u skladu sa zakonom, za vrijeme trajanja ugovora, i takve mjere moraju najprije biti odobrene od strane Nadzornog inţenjera. Mjere za upravljanja sigurnosti u saobraćaju će ukljuĉivati privremenu rasvjetu i odgovarajuću signalizaciju tokom kopanja i radova na rehabilitaciji. - IzvoĊaĉ treba imenovati stalno osoblje koji će biti angaţovano na pitanjima sigurnosti u saobraćaju, te će biti odgovorno za provedbu mjera sigurnosti prometa i provedbu prometnih mjera koje su propisane drţavnim zakonima, a koje će ukljuĉivati: (i) pregled stanja i poloţaja opreme za kontrolu saobraćaja u upotrebi, (ii) pregled nacrta ‐ dio koji se odnosi na opremu za kontrolu prometa koja je potrebna za osiguranje sigurnog i uĉinkovitog protoka saobraćaja, (iii) ispravka svih saobraćajnih nedostatka gdje je to primjenjivo, (iv) kontrola radnih zona, rukovanje opremom i skladištenje, rukovanje materijalom i skladištenje vezano uz sigurnost u saobraćaju.

110

- IzvoĊaĉ ne smije ostaviti iskopane rovove bez nadzora, te mora ograditi i oznaĉiti sve otvorene rovove kako bi se sprijeĉile eventualne nesreće.

Organizacija gradilišta nakon završetka radova: - IzvoĊaĉ takoĊe mora ukloniti sve posebne objekte i mjesta koja se koriste kao podrška izgradnji ukljuĉujući privremene zgrade i njihove temelje, privremene instalacije (elektro, vodne i kanalizacijske instalacije) i opremu (bazen za sedimentaciju), vraćanje privremenih cesta u prvobitno stanje (posebno u šumskom podruĉju i na privatnoj imovini), i radnih površina, uklanjanje ograde, znakova i obavijesti. - IzvoĊaĉ će ukloniti sav graĊevinski otpad. - Sva graĊevinska podruĉja i ostala podruĉja koja su bila pod uticajem tokom izgradnje, vratiće se u prvobitno stanje, ovisno o budućem korištenju zemljišta. - Aktivnosti na vraćanju u prvobitno stanje će zapoĉeti odmah nakon zakopavanja cijevi. ƒ GraĊevinsko podruĉje se mora zasaditi vrstama saĉuvanim u tresetu i dopunjeno odgovarajućim materijalom, ako je potrebno. - Poljoprivredne površine moraju se vratiti u stanje koje je prikladno za zemljoposjednika kako bi mogli ponovno saditi vlastite zasade.

111

PRILOG BR.2:

DETALJNA ANALIZA DRUŠTVENE PROCJENE

1. REZULTATI KVALITATIVNOG ISTRAŢIVANJA

1.1. Pregled postojećih informacija

Lokacija predmetnog projekta podsistema BNI-5 nalazi se u naseljenom mjestu Batkovići, Grad Bijeljina. Projektom je obuhvaćeno poljoprivredno zemljište u površini od 377 ha. Podruĉje ima povolјan geografski poloţaj, povolјne prirodne uslove za poljoprivrednu proizvodnju, i dugogodišnju tradiciju. PredviĊene površine za navodnjavanje preko ovog sistema su preteţno u privatnom vlasništvu, a sa dijelom zemljišta u vlasništvu drţave, pod zakupom ili koncesijom.. Ukupan broj parcela u obuhvatu podsistema je oko 412. Za realizaciju predmetnog projekta ekspropijacija zemljišta se neće vršiti obzirom da je pumpna stanica već izgraĊena, jer je ista pumpna stanica za podsistem BNZ-5 koji je u izgradnji i BNI-5. Za realizaciju podsistema BNI-5 potrebno je poloţiti transportne i distributivne cjevovode, a njihove trase su uz postojeće drenaţne kanale tj. servisne puteve. Ovo zemljište je u drţavnom vlasništvu. Za potrebe predmetnog istraţivanja intervjuisali smo predstavnika gradske uprave Grada Bijeljina i saznali njihove stavove koje navodimo u nastavku, a odnose se na društvene i sociološke komponente planiranih projektnih aktivnosti. S obzirom da je prisutno stanovništvo na projektnoj lokaciji i da su površine predviĊene za navodnjavanje u privatnom vlasništvu, bilo je potrebno saznati u što većoj mjeri stavove stanovnika predmetnog lokaliteta zbog ĉega je izvršeno anketiranje. Anketiranje je izvršeno u naselju Batković u periodu 09.12-13.12.2019.god direktno na terenu ispitivanjem „licem u lice“. Anketirano je ukupno 31 ispitanik.

1.2. Intervjui U okviru kvalitativnog istraţivanja, formiran je upitnik za predstavnike gradske uprave Grada Bijeljine. U nastavku dajemo odgovore na pitanja iz upitnika.

- Kakva je saradnja opštinske vlasti sa mjesnim zajednicama, udruţenjima/zadrugama i poljoprivrednicima? "Saradnja je na visokom nivou“ - Kako ocjenjujete stanje u oblasti poljoprivrede? „Stanje je na zadovoljavajućem nivou“ - Koji su potencijali za razvoj poljoprivrede na podruĉju opštine? „Poljoprivredno zemljište, agroekološki uslovi i vrijedni poljoprivrednici - Koji sektor poljoprivrede ima najveći potencijal za razvoj na podrĉju opštine?

112

„Povrtarstvo, voćarstvo i stočarstvo“. - Koji su ograniĉavajući faktori za razvoj poljoprivrede? „Nelojalna konkurencija, niski podsticaji, a sve više i nedostatak radne snage.“ - Koliko se navodnjavanje koristi u poljoprivrednoj proizvodnji na podruĉju opštine? „Sve povrtarske kulture se navodnjavaju, a u poslednje vrijeme navodnjavaju se i pojedine ratarske kulture, tamo gdje postoje uslovi.“ - Da li ste upoznati sa Projektom razvoja navodnjavanja na podruĉju Grada Bijeljina? „Da“ - Ko su kljuĉni akteri u oblasti poljoprivrede na podruĉju opštine? „Porodična poljoprivredna gazdinstva i pravna lica registrovana za bavljenje poljoprivrednom proizvodnjom.“ - Kakav će uticaj imati realizacija Projekta na razvoj poljoprivredne proizvodnje na predmetnom podruĉju? „Nezahvalno je prognozirati i teško procjeniti u ovom trenutku.“ - Da li po Vašem mišljenju postoje nedostaci planiranog Projekta i ako postoje navedite koji su to nedostaci? „Nije nam poznato da li je urađena analiza vode kojom će se vršiti navodnjavanje, jer ako nije predstavlja potencijalni problem.“ - Koje probleme moţete da identifikujete za realizaciju Projekta? „Odgovor na predhodno pitanje.“ - Po Vašem mišljenju na koje društvene sfere će se projekat pozitivno odraziti? Bez odgovora - Kakvu ulogu/zadatak treba da imaju zadruge u Projektu razvoja navodnjavanja? „Ne vidimo njihovu ulogu u navedenom projektu.“ - Koja su Vaša oĉekivanja po pitanju efekata Projekta na zapošljavanje? „Ne možemo da spoznamo kakav će uticaj implementacija navedenog projekta imati na zapošljavanje.“

1.3. REZULTATI KVANTITATIVNIH ISTRŢIVANJA

Tabela 1: Da li ste vlasnik, posjednik ili zakupac parcele na lokaciji podsistema BNI-5? Da li ste vlasnik, posjednik ili zakupac parcele na lokaciji podsistema BNI-5? N % Vlasnik 25 81 Posjednik Zakupac 6 19 Ukupno 31 100

113

Tabela 2: Da li ste zemlju naslijedili ili kupili?

Da li ste zemlju naslijedili ili kupili? N % Naslijedio/la 23 92 Kupio/la 2 8 Ukupno 25 100 (Samo ispitanici koji su vlasnici parcela, ili nisu dali odgovor)

Tabela 3: Pod koji uslovima koristite zemlju kao zakupac, na koji period, po kojoj cijeni godišnje? Pod koji uslovima koristite zemlju kao zakupac, na koji period, po kojoj cijeni godišnje? N % 350 KM/ha 2 33.33 400 KM/ha 2 33.33 Bez odgovora 2 33.33 Ukupno 6 100 ( Samo ispitanici koji su zakupili zemljište)

Tabela 4: Koliko odvojenih zemljišnih parcela koristite za poljoprivrednu proizvodnju? Koliko odvojenih zemljišnih parcela koristite za poljoprivrednu proizvodnju? N % Jedna 13 42 Više 18 58 Ukupno 31 100

Tabela 5: Moţete li navesti broj parcela? Moţete li navesti broj parcela ? N M Prosjeĉan broj 18 8 parcela (Samo ispitanici koji imaju više parcela)

114

Tabela 6: Moţete li izvršiti procjenu trenutne stvarne trţišne vrijednosti zemljišta u KM po m2 koje je u Vašem vlasništvu, posjedu? Moţete li izvršiti procjenu trenutne stvarne trţišne vrijednosti zemljišta u KM po m2 koje je u Vašem vlasništvu, posjedu? N % 0-10 KM 23 74 10-20 KM 8 26 Više od 20KM Ne zna/Nije siguran/a Bez odgovor Ukupno 31 100

Tabela 7: Koliko osoba radi na zemlji? Koliko osoba radi na zemlji? N % Stalno 31 100 Sezonski 16 52

Tabela 8: Da li su sve odrasle osobe koje rade stalno na zemlji ĉlanovi Vaseg domaćinstva? Da li su sve odrasle osobe koje rade stalno na zemlji ĉlanovi Vaseg domaćinstva? N % Da 28 90 Ne 3 10 Ukupno 31 100

Tabela 9: Šta od navedene poljoprivredne opreme i mehanizacije posjedujete? Šta od navedene poljoprivredne opreme i mehanizacije posjedujete? N % Plastenik 22 71 Motokultivator 20 64 Kombajn 12 39 Traktor 23 74 Freza 12 39 Nešto drugo 3 10 Bez odgovora 4 13

115

Tabela 10: Da li trenutno koristite neki sistem navodnjavanja? Da li trenutno koristite neki sistem navodnjavanja? N % Da 27 87 Ne 4 13 Ukupno 31 100

Tabela 11: Koji sistem navodnjavanja koristite? Koji sistem navodnjavanja koristite? N % Ruĉne pumpe 1 4 Elektriĉne/dizel pumpe 7 26 Ukopane cijevi Kap po kap 19 70 Nešto drugo Ukupno 27 100 (Samo ispitanici koji koriste određeni sistem navodnjavanja)

Tabela 12: Koliko po Vašoj procjeni sistem navodnjavanja koji trenutno koristite poboljšava Vaše prinose, izraţeno u procentima? Koliko po Vašoj procjeni sistem navodnjavanja koji trenutno koristite poboljšava Vaše prinose, izraţeno u procentima? N M 27 24 (Samo ispitanici koji koriste određeni sistem navodnjavanja)

Tabela 13: Gdje plasirate/prodajete svoje poljoprivredne proizvode? Gdje plasirate/prodajete svoje poljoprivredne proizvode? N % Proizvodim samo za liĉnu upotrebu 1 3 Na lokalnom trţištu 25 81 Na širem trţištu BiH Na inostranom trţištu 5 16 Ne zna/Nije siguran/a Ukupno 31 100

116

Tabela 14: Koji od navedenih problema, ili neki drugi ima najviše uticaja na smanjenje prinosa u Vašoj poljoprivrednoj proizvodnji?

Koji od navedenih problema, ili neki drugi ima najviše uticaja na smanjenje prinosa u Vašoj poljoprivrednoj proizvodnji?

N M Suša 23 28 Poplava 10 12 Nedostatak radne snage 5 6 Skupo Ċubrivo 16 19 Nedostatak trţišta za plasman 11 13 Niska otkupna cijena 8 10 Nelojalna konkurencija 8 10 Nedostatak kvalitetnog sjemena 1 1 Nešto drugo 1 1 Ukupno 31 100

Tabela 15: Kakva su vaša oĉekivanja od poljoprivredne proizvodnje u narednom periodu, od npr. 5 godina? Kakva su vaša oĉekivanja od poljoprivredne proizvodnje u narednom periodu, od npr. 5 godina? N % Jako će se poboljšati 4 13 Donekle će se poboljšati 2 6 Ostaće pribliţno ista 16 52 Donekle će se pogoršati Jako će se pogoršati Ne zna/Nije siguran/a 9 29 Ukupno 31 100

Tabela 16: Zbog ĉega tako mislite? Zbog ĉega tako mislite? N % Nema promjena, generalno 2 9 Ekonomska situacija 8 37 Nezainteresovanost mladih 6 27 Odnos zvaniĉnih institucija Optimistiĉnost Ostalo 1 4 Ne zna/Nije siguran/a 5 23

117

Ukupno 22 100 (Samo ispitanici koji imaju određena očekivanja od poljoprivredne proizvodnje u narednom period)

Tabela 17: U kojoj mjeri će poboljšano navodnjavanje na lokaciji podsistema BNI-5, uticati na Vašu poljoprivrednu proizvodnju? U kojoj mjeri će poboljšano navodnjavanje na lokaciji podsistema BNI-5, uticati na Vašu poljoprivrednu proizvodnju? N % U velikoj mjeri 9 29 Donekle Malo 17 55 Nimalo Ne zna/Nije siguran/a 5 16 Ukupno 31 100

Tabela 18: Da li imate neka saznanja o realizaciji Projekta razvoja navodnjavanja na podruĉju grada Bijeljine? Da li imate neka saznanja o realizaciji Projekta razvoja navodnjavanja na podruĉju grada Bijeljine? N % Da 14 45 Ne 8 26 Ne zna/Nije siguran/a 9 29 Ukupno 31 100

Tabela 19: Na koji naĉin mislite da će poboljšano navodnjavanje na navedenoj lokaciji uticati na Vašu poljoprivrednu proizvodnju? (

Na koji naĉin mislite da će poboljšano navodnjavanje na navedenoj lokaciji uticati na Vašu poljoprivrednu proizvodnju?

N % Pozitivno 13 50 Negativno 3 23 Ne zna/Nije siguran/a 10 38 Ukupno 26 100 (Samo ispitanici koji očekuju da će poboljšano navodnjavanje u velikoj mjeri, donekle ili malo uticati na njihovu poljoprivrednu proizvodnju)

118

Tabela 20: Da li biste bili zainteresovani da se prikljuĉite na ovaj sistem navodnjavanja? Da li biste bili zainteresovani da se prikljuĉite na ovaj sistem navodnjavanja? N % Da 25 81 Ne 4 13 Ne zna/Nije siguran/a 2 6 Ukupno 31 100

Tabela 21: Koji su glavni razlozi zašto tako mislite? Koji su glavni razlozi zašto tako mislite? N % Nema potrebe 7 23 Povoljnost uslova 7 23 Nedostatak finansijskih sredstava 4 12 Bolji rod 13 42 Ukupno 31 100

Tabela 22: Koliko je vjerovatno da biste Vi liĉno uĉestvovali u investiranju u novi sistem navodnjavanja? Koliko je vjerovatno da biste Vi liĉno uĉestvovali u investiranju u novi sistem navodnjavanja? N % Vjerovatno da Vjerovatno ne 10 32 Sigurno ne 4 13 Ne zna/Nije siguran/ 17 55 Ukupno 31 100

Tabela 23: U sluĉaju da se od Vas zahtijeva da uĉestvujete i sami u pokrivanju troškova odrţavanja i korištenja ovog sistema navodnjavanja, koliko je vjerovatno da biste Vi liĉno uĉestvovali u tim troškovima? U sluĉaju da se od Vas zahtijeva da uĉestvujete i sami u pokrivanju troškova odrţavanja i korištenja ovog sistema navodnjavanja, koliko je vjerovatno da biste Vi liĉno uĉestvovali u tim troškovima? N % Vjerovatno da 13 42 Vjerovatno ne 5 16 Sigurno ne 1 3 Ne zna/Nije siguran/a 12 39

119

Ukupno 31 100

Tabela 24: Da li biste bili spremni ustupiti dio svoje zemlje za potrebe realizacije projekta, odnosno za postavljanje cijevi / kanala / pumpe i sliĉno? Da li biste bili spremni ustupiti dio svoje zemlje za potrebe realizacije projekta, odnosno za postavljanje cijevi / kanala / pumpe i sliĉno? N % Da 15 48 Ne 4 13 Ne zna/Nije siguran/a 12 39 Ukupno 31 100

Tabela 25: Pod kojim bi uslovima pristali da date na korištenje dio svoje zemlje za ove potrebe? Pod kojim bi uslovima pristali da date na korištenje dio svoje zemlje za ove potrebe? N % Ni pod kojim uslovima 3 20 Prodaja zemlje 3 20 Po dogovoru 9 60 Ne zna/Nije siguran/a Ukupno 15 100 (Samo ispitanici koji navode da bi pristali ustupiti dio svoje zemlje, ne znaju/nisu sigurni ili nisu dali odgovor)

Tabela 26: Da li biste pristali da dio Vašeg zemljišta bude predmet eksproprijacije (izuzet uz nadoknadu) ukoliko bi bilo neophodno za izgradnju sistema navodnjavanja? Da li biste pristali da dio Vašeg zemljišta bude predmet eksproprijacije (izuzet uz nadoknadu) ukoliko bi bilo neophodno za izgradnju sistema navodnjavanja? N % Da 15 48 Ne 5 16 Ne zna/Nije siguran/a 11 35 Ukupno 31 100

120

Tabela 27: Pod kojim bi uslovima pristali da Vaše zemljište bude predmet eksproprijacije? Šta biste traţili zauzvrat? Pod kojim bi uslovima pristali da Vaše zemljište bude predmet eksproprijacije? Šta biste traţili zauzvrat? N % Ni pod kojim uslovima 2 6 Po dogovoru/nadoknada 17 55 Prodaja zemljišta Ne zna/Nije siguran/a 12 39 Ukupno 31 100

Tabela 28: Da li saraĊujete ili ne saraĊujete sa navedenim akterima? Da li saraĊujete ili ne saraĊujete sa navedenim akterima? Drugi lokalni poljoprivrednici N % Da 22 71 Ne Ne zna Bez odgovora 9 29 Ukupno 31 100 Predstavnici lokalne vlasti nadleţni za oblast poljoprivrede N % Da 3 10 Ne Ne zna Bez odgovora 28 90 Ukupno 31 100 Predstavnici lokalne vlasti nadleţni za oblast vodoprivrede N % Da Ne 1 3 Ne zna Bez odgovora 30 97 Ukupno 31 100 Udruţenja poljoprivrednika / zadruge N % Da 1 3 Ne Ne zna Bez odgovora 30 97 Ukupno 31 100

121

Preduzeća za preradu poljoprivrednih proizvoda N % Da Ne Ne zna Bez odgovora 31 100 Ukupno 31 100

Tabela 29: U kojoj mjeri lokalne vlasti uvaţavaju vaše zahtjeve u vezi s poljoprivrednom proizvodnjom? U kojoj mjeri lokalne vlasti uvaţavaju vaše zahtjeve u vezi s poljoprivrednom proizvodnjom? N % U priliĉno znaĉajnoj mjeri 15 48 U priliĉno maloj mjeri 10 32 U veoma maloj mjeri 1 3 Ne zna/Nije siguran/a 5 17 Ukupno 31 100

Tabela 30: Da li moţete uticati na odluke koje se donose na lokalnom i višem nivou vlasti vezano za poljoprivredu? Da li moţete uticati na odluke koje se donose na lokalnom i višem nivou vlasti vezano za poljoprivredu? N % Da 17 55 Ne 14 45 Ukupno 31 100

Tabela 31: Mislite li da zaposleni u sluţbama lokalne vlasti za oblast poljoprivrede i vodoprivrede trebaju obuku iz upravljanja za optimalno korištenje vode? Mislite li da zaposleni u sluţbama lokalne vlasti za oblast poljoprivrede i vodoprivrede trebaju obuku iz upravljanja za optimalno korištenje vode? N % Da 9 29 Ne 8 26 Ne zna/Nije siguran/a 14 45 Ukupno 31 100

122

Tabela 32: Da li ste koristili podsticaje ili neku vrstu pomoći za poljoprivrednu proizvodnju? Da li ste koristili podsticaje ili neku vrstu pomoći za poljoprivrednu proizvodnju? % N Da 12 39 Ne 19 61 Ukupno 31 100

Tabela 33: Da li ste ĉlan udruţenja poljoprivrednika ili poljoprivredne zadruge?

Da li ste ĉlan udruţenja poljoprivrednika ili poljoprivredne zadruge?

N % Da 9 29 Ne 22 71 Ukupno 31 100

Tabela 34: Šta oĉekujete od udruţenja poljoprivrednika ili zadruge? Šta oĉekujete od udruţenja poljoprivrednika ili zadruge? N % Pomoć u sjemenskom materijalu ili novcu 4 13 Donaciju mehanizacije ili stoĉnog fonda 5 16 Rješenje otkupa proizvoda 15 49 Izgradnju skladišnih objekata 2 6 Informacije Zastupanje zajedniĉkih interesa Nešto drugo 5 16 Ukupno 31 100

Tabela 35: Ko bi, po vašem mišljenju, trebao biti zaduţen za distribuciju vode i odrţavanje sistema navodnjavanja? Ko bi, po vašem mišljenju, trebao biti zaduţen za distribuciju vode i odrţavanje sistema navodnjavanja? N % Opštinska sluţba za poljoprivredu 4 13 Opštinska komunalna sluţba/preduzeće Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i 22 71 vodoprivrede RS Udruţenje poljoprivrednika 1 3 Udruţenje korisnika vode 4 13 Ukupno 31 100

123

Tabela 36: Da li imate potrebu za obukom u vezi uzgoja postojećih ili planiranih poljoprivrednih kultura? Da li imate potrebu za obukom u vezi uzgoja postojećih ili planiranih poljoprivrednih kultura? N % Da 11 35 Ne 13 42 Ne zna/Nije siguran/a 7 23 Ukupno 31 100

Tabela 37: Da li imate potrebu za obukom u vezi sa planiranim sistemom navodnjavanja? Da li imate potrebu za obukom u vezi sa planiranim sistemom navodnjavanja? N % Da 12 39 Ne 10 32 Ne zna/Nije siguran/a 9 29 Ukupno 31 100

Tabela 38: Iz kojih od navedenih oblasti, ili nekih drugih biste voljeli imati obuku? Iz kojih od navedenih oblasti, ili nekih drugih biste voljeli imati obuku?

N % Optimalno planiranje navodnjavanja vaših 5 16 parcela Optimalno korištenje vode za 16 52 navodnjavanje Zastupanje zajedniĉkih interesa vezano za 6 19 navodnjavanje Bez odgovora 4 13 Ukupno 31 100

SOCIO DEMOGRAFSKI PROFIL ISPITANIKA

Tabela 1: Pol ispitanika Pol ispitanika N % Muški 23 74 Ţenski 8 26 Ukupno 31 100

124

Tabela 2: Godine starosti Godine starosti N M 31 48

Tabela 3: Koji je Vaš završeni stepen obrazovanja? Koji je Vaš završeni stepen obrazovanja? N % Bez osnovne škole ili nezavršena osnovna škola 2 6.5 Završena osnovna škola 9 29 Srednja škola 18 58 Viša škola (6 stepen) 2 6.5 Fakultet (7 stepen) - - Ukupno 31 100

Tabela 4: Da li je u Vašem domaćinstvu poljoprivreda glavna ili sporedna aktivnost? Da li je u Vašem domaćinstvu poljoprivreda glavna ili sporedna aktivnost? N % Glavna 29 94 Sporedna 2 6 Ukupno 31 100

Tabela 5: Koliko ĉlanova ima Vaše domaćinstvo? Koliko ĉlanova ima Vaše domaćinstvo? N M 31 5

Tabela 6: Da li je neko od ĉlanova Vašeg domaćinstva zaposlen negdje drugo, a ne u Vašoj poljoprivrednoj djelatnosti? Da li je neko od ĉlanova Vašeg domaćinstva zaposlen negdje drugo, a ne u Vašoj poljoprivrednoj djelatnosti? N % Da 15 48 Ne 16 52 Ukupno 31 100

Tabela 7: Koliko ĉlanova vašeg domaćinstva je zaposleno negdje drugo? Koliko ĉlanova vašeg domaćinstva je zaposleno negdje drugo? N M 15 1

125

(Samo ispitanici koji su naveli da su članovi domaćinstva zaposleni negdje drugo)

Tabela 8: Da li osim poljoprivredne proizvodnje Vaše domaćinstvo ima i druge izvore prihoda? Da li osim poljoprivredne proizvodnje Vaše domaćinstvo ima i druge izvore prihoda? N % Da 15 48 Ne 16 52 Ukupno 31 100

Tabela 9: Koji su to izvori prihoda? Koji su to izvori prihoda? N % Plata 10 32 Penzija 2 7 Više izvora Ostalo 19 61 Ukupno 31 100

Tabela 10: Kako biste opisali prosjeĉni mjeseĉni prihod Vašeg domaćinstva iz svih izvora, znaĉi kada uraĉunate sve plate, i sva ostala primanja svih ĉlanova domaćinstava? Kako biste opisali prosjeĉni mjeseĉni prihod Vašeg domaćinstva iz svih izvora, znaĉi kada uraĉunate sve plate, i sva ostala primanja svih ĉlanova domaćinstava? N % manje od 300 KM 300 do 500 14 45 500 do 800 13 42 800 do 1000 4 13 1000 do 1500 1500 do 2000 više od 2000 KM Ukupno 31 100

126