DiNi, iLMi, EDEBi ÜÇ AYLlK DERGi
~\ .
,· ~- OCAK M ŞUBAT M MART 1991 Cil T: 27- SAYI: 1 Kamil ŞAHiN ilahiyatcı- Araştırmacı
Kamil ŞAHİN, 1939 yılında Çorum'da doğdu. Ankara imam-Ha,tip Lisesinden mezun oldu. Hafızlığını İs·tanbul'da tamamlayıp dip lama. aldı. Özel hocalardan Arapça, Farsça ve "SiVAKAT YAZ·ISI" öğrendi. 1980 yılında istanbul ilahiyat Fukültesi'nden mezun oldu. Kamil ŞAHİN, Ankara ve istanbul'da otuz yıl süreyle imam-Hatiplik görevinde bulun duktan sonra emekl·i oldu.
Çeşitli ·kongre ve sempozyumlara bildiri lerle ka·tılan ŞAHİN'in değişik dergilerde ya zıları yayıml·anmıştır.
Yunus Emre'nin Tasavvuf Zinciri, Şey hi, Y a~adığı Çağ ve Tarikatı
a. Oiris : nus Emre'nin ve şeyhi Tapduk ' Eimre'nin hayatı ve tarikatının islam-Türk tasavvuf şiiri iyi bir şekilde araştırılmasıyla, nin ruhide şahsiyetlerinden birisi Yunus'un mensup oJduğu tari de Yunus Emre'ıdir. XIV. yüzyıl kat zinciri de daha iyi anlaşıl da Anadolu'yu aydınlatan mu mış olacaktl!I'. Bu ibakımdan
Yaşadığı devri, çağdaşları Yunus Emre'nin tasavvuf nı anarak, kit8-bını yazdığı ta şeceresi hakkında çeşitli görüş rihi kay:dederek bize bildiiren Yu- ler ileri sürülmektedir. Bunlar-
161 dan bir tanesi de Topkapı Sa 4 - Yunus Emre. Bizce en rayı'nda bulunan, kimin tarafın• doğru olan şecere de, ·· Yunus Emre'nin bizzat kendi siirinde dan yazıldığı belli· olmamakla ' birlikte, üzerindeki bir kayıttan bildirmiş olduğu ibu tasavvuf Hanif Halife'ye bir icazet ola zinciridir. Çünkü en eski kay rak verildiği anlaşılan 1181/1767 · . naklardan olan, gerek Saltuk tarihli "Silsile-name"dir. Bu Sil name ve gerek Velayet-name'de, sile-name'de aynen şöyle bildi Yunus Emre'nin Sarı. Saltuk, rilmektedir : BarakBaba ve Tapduk Emre ile 4 görüştiiğü kaydedilmektedir( ). ı- tbrahim Zahid Geyla Biz şimdi Yunus'un şeyhi Tap (Vill.IX.asır) ni duk Elnre'nin hayatını ve men 2 - Safiyyüddin Erdebill ·sup olduğu tarikatını inceleme (VIII.IX. asır) ye çalışacağız. 3 - Abdurrahman Erzin- .. cani (VITI.IX.asır) A. TAPDUK EMRE 4 - Tapduk Emre, 5 - Yunus Emre. el,..M,gŞ~ Yunus'un bir çok şiirlerin hur diye gösterilmektedir C) .
162 a. Tapduk Emre'nin tsiın Bektaş-ı Veli (ö. 1270), Seyyid ve Lakabı: Mahmud Hayrani ( ö. 667f1268ı) ile aynı asırda yaşadığı bildiril Tapduk Emre'nin asıl ismi mektedir(11). "Emre"dir. Emre; Ata·bek ve Lala gibi bir çok manalara gel Lamii (ö. 939j1532), N efe mektedir(5). Lakabı ise "Tap hat Tercemesi'nde, Yunus Em duk"dur. Bu kelime; re'den bahsederken Tapduk Em re'nin de adını verir, fakat ne Tabdih C{:..l:lk) (6) Tapduk'un ve ne de Yunus'un zamanına ait herhangi bir bilgi Tapdak (JI..~.;U.) vermemektedir(12). Aşıkpaşaza. de'nin (ö. XV. as.ır) Sultan Or Taıbduk ( J..ı.;U.) (7) han(13), Taşköprülüzade (ö. şekillerinde yazılmıştır. Kelime 96~/1560-1561) ile(14) Nişancı olarak Tapduk; Tapınak, bul Mehme,ıl Paşa'nın (Ö. 1481) YıL pak, bu.luşmak ve görüşmek gi dırım Bayezıd devri ricalinden bi bir çok manalara gelmekte olmak üzere göstermelerinin, dir (8) • Bu lakabın kendisine, Ha pek doğru olmadığı bildirilmek- cı Bektaş-ı Veli'ye "Tabduk SuL tanım'' dediğinden dolayı· veril (5) Prof. Dr. Fuat Köprülü, Türk diği söylenmektedir(9). Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayı nı, Ankara 1981, s. 257-258. b. Tapıduk Elnre'nin Yaşa (6) Ebu'I-Hayr-i Rı1mi. Saltuk-name, Topkapı, H. 1612, vr. 302a. dığı Asır: (7) Bursalı Mehmed Tahir, Osman Tapduk Eınre'nin ne doğum lı Müellifleri, İst. 1333, c. I, 194; Aşıkpaşazade Tarihi, İst. yerini, ne doğum tarihini ve ne Amire, 1332, s. 200. .de yaşayış tarzını kesin çizgi• (8) Prof. Dr. Fuat Köprülü, İlk Mu lerle ibilemiyoruz. ölüm tarihi ve tasavvıflar, s. 259. (9) Abdulbaki Gölpınarlı, Menaklb-ı mezarı da tam olarak bilinme Hacı Bektaş-ı Veli, Velayet-na mektedir. Saltuk-name'de Tap . me, İst. 1958. s. 21. duk Emre'den bahsedilirken : (10) Ebu'I-Hayr-i Rı1mi, Saltuk-na me, Topkapı, H. 1612, vr. 302a. "Anın adı Tabdlh bizim adumız (ll) Yelayet-name-i Hacı Bektaş-ı Saltih... " şeklinde b~ ifade geç.• Veli, Ankara Milli Ktp. nr. 2707, s. 189-190, 197. mektedir(10). Bu da Yunus'un (12) Lamii, Terceme-i Nefehati'l-Üns Sarı Saltuk zamanmda yaşadı min- Hadarati'l-Kuds, İst. 1289, ğını göstermektedir. Hacı Bek s. 691. ( 13) Aşıkpaşazade Tarihi, s. 199- taş-ı Veli Velayetnamesi'nde, 200. Tapduk Emre'nin Mevlana Cel&. (14) Taşköprülüzade, eş-Şakaiku'n- NÜ'maniye, Tah. Ahmed Suphi leddin-i Rfuni (ö. 1273), Hacı Furat. s. 56.
163 dan bir tanesi de Topkapı Sa 4 - Yunus Emre. Bizce ~m rayı'nda bulunan, kimin tarafın~. doğru olan şecere ıde, · Yunus dan yazıldığı belli olmamakla Emre'nin bizzat kendi siirinde> birlikte, üzerindeki bir kayıttan bildirmiş olduğu ibu tasavvuf Hanif Halife'ye bir icazet ola zinciridir. Çünkü en eski kay- rak veri1diği anlaşılan 1,181/1767 ·· · •naklardan olan, gerek Saltuk tarihli "Silsile-name"dir. Bu Sil name ve gerek Velayet-name'de, sHe-name'de ayneri şöyle bildi Yunus Emre'nin Sarı Saltuk, rilmektedir : BarakBaba ve Tapduk Emre ile 4 görüştüğü kaydedilmektedir( ). 1 - İbrahim Zahid Geyla Biz şimdi Yunus'un şeyhi Tap n! (VITI.IX.asır) duk Emre'nin hayatını ve men 2 - Safiyyüddln Erdebill •sup olduğu tarikatını inceleme (VIII.IX.asır) ye çalışacağız. 3 - Abdurrahman Erzin- .. cani (VTII.IX.asır) A. TAPDUK EMRE 4 -· Tapduk Emre, 5 - Yunus Emre el-lv.JeŞ~ Yunus'un bir çok şiirlerin hfır diye gösterilmektedir C) . . de ~aygıyla andığı Tapduk Em Bu görüşü kabul etmek münı- · ·· re hakkında bilgimiz çok azdır. kün olarnamaktadır. Çünkü bu En eski kaynaklardan biri zatlar Yıldırım Bayezıd devri olan Hacı Bektaş-ı V eli V el ayeL mutasavvıflarındandır(2). Yu nfunesi'nde, Tapduk'un adı, Ha nus Emre ise, ta:savvuf zincirini cı Bektaş ve Yunus Emre dolay bir şiirinde şöyle açıklamakta sıyla geçmektedir. Saltuk-name'- dır: . de ise, Tap:duk'un ismi Sarı Sal "Yunus'a Tapduk'dan oldı tuk'la buluşması sebebiyle geç- hem Barak'dan Saltuk'a mektedir. · · Bu nasib çün ci!ş kıldı ben (3) .• (ı) Silsile-name-i Meşayık, Topkapı, nioo pinh3n olam" Y. 186. · (2) Taşköprülüzade, eş-Şakaiku'n- Bu beyitten açıkca anlıyoruz ki Nu'maniye fi- 'Ulemai'd-Devleti'l Tapduk Emre, Barak Baba'nın Osmaniye, Tahkik, Prof. Dr. Ah med Suphi Furat, İst. Ed. Fak. halifesidir. Barak Baba da Sarı 1985, s. 57; Nişancızade Meh Saltuk'un halifesidir. Bu duru med, Mir'at-ı Kainat, İst. 1290, ma göre Yunus E'mre'nin tasav c. II, 331. (3) Abdulbki Gölpınarlı Yunus Em vuf şeceresi şöyledir : re ve Tasavvuf, İst.' 1961, s. 17. ( 4) Ebu'I-Hayr-i R1lmi, Saltuk-na- 1 - Sarı Saltuk, n1lme, Topkapı, H. 1612, vr. 2 -· Barak Baba, .302a; Yelayet-name-i-Hacı Bek taş-ı Veli, Ankara, Milli Kütüp• 3 - Tapduk Emre. hane, Nr. 2707, s. 190.
162 a. Tapduk Emre'nin isim Bektaş-ı Veli (ö. 1270), Seyyid ve Lakabı: Mahmud Hayrani ( ö. 667f1268ı) ile aynı asırda yaşadığı bildiril Tapduk Emre'nin asıl ismi mektedir(11). "Emre"dir. Emre; Atllibek ve Lala giıhi bir çok manalara gel Lamii (ö. 939}1532.) , N efe mektedir(S). Lakabı ise "Tap hat Tercemesi'nde, Yunus Em duk"dur. Bu kelime; re'den bahsederken Tapduk Em re'nin de adını verir, fakat ne Tabdih (t~l1) (6) Tapduk'un ve ne de Yunus'un zamanma ait herhangi bir bilgi Tapdak (JI~lk) vermemektedir (12). Aşıkpaşaza_ de'nin (ö. XV. asır) Sultan Or TaJbduk ( J-411) (7) han(13), Taşköprülüzade (ö. şekillerinde yazılmıştır. Kelime 968}1560-1561) ile(14} Nişancı olaırak Tapduk; Tapınak, bul Mehme.d Paşa'nın (Ö. 1481) YıL :ı;n:ak, buluşmak ve görüşmek gi- dırım Bayezıd devri ricalinden bi'" bir çok manalara gelmekte- olmak üzere göstermelerinin, dir (8). Bu lakabm kendisine, Ha pek doğru olmadığı bildirilmek- cı Bektaş-ı Veli'ye "Tabduk SuL tanım" dediğinden dolayı veril (5) Prof. Dr. Fuat Köprülü, Türk diği söylenmektedir(9). Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayı nı, Ankara 1981, s. 257-258. b. Tapduk Emre'niıı Yaşa (6) Ebu'I-Hayr-i Rt1mi. Saltuk-name, Topkapı, H. 1612, vr. 302a. dığı Asır: (7) Bursalı Mehmed Tahir, Osman Tapduk Emre'nin ne doğum lı Müellifleri, İst. 1333, c. I, 194; AşıkpaşazAde Tarihi, İst. yerini, ne doğum tarihini ve ne Amire, 1332, s. 200. de yaşayış tarzını kesin çizgi• (8) Prof. Dr. Fuat Köprülü, İlk Mu lerle bilemiyoruz. ölüm tarihi ve tasavvıflar, s. 259. (9) Alıdulbaki Gölpınarlı, Menaklb-ı mezarı da tam olarak bilinme Hacı Bektaş-ı Veli, Velayet-na mektedir. Saltuk-name'de Tap me, İst. 1958. s. 21. duk Emre'den bahsedilirken : (10) Ebu'I-Hayr-i · Rt1mi, Saltuk-na me, Topkapı, H. 1612, vr. 302a. "Anın adı Tabdlh bizim adumız (ll) Yelayet-name-i Hacı Bektaş-ı Saltih... " şeklinde biır ifade geç• Veli, Ankara Milli Ktp. nr. 2707, s. 189-190, 197. mektedir(10). Bu da Yunus'un ( 12) Lamii, Terceme-i Nefehati'l-Üns Sarı Saltuk zamanmda yaşadı min- Hadarati'l-Kuds, İst. 1289, ğını göstermektedir. Hacı Bek s. 691. (13) Aşıkpaşazade Tarihi, s. 199- ta§-ı Veli Velayetnamesi'nde, 200. Tapduk Emre'nin Mevlana Cela (14) Taşköprülüzade, eş-Şakaiku'n- Nu'maniye, Tah. Ahmed Suphi leddin-i Rumi (ö. 1273), Hacı Furat. s. 56.
163 5 tedir (1 ). Bizim görüşüm üz ise duk Emre, bütün Sakarya çev• Tapduk Emre'nin :XIII-XIV. a resinde yaşamış, İnanevi bir nü. sırlarda yaşadığı şeklindedir. fuz kazanmıs, meshfır' bir muta- savvıftır. c. Tapduk Emre'nin Y aşa d. Tapduk Emrıe'nin Tari dığı Yıer: katı: Tapduk Emre, Horasan'dan Tapduk Emre'nin bağlı ol Anadolu'ya gelen büyük Türk duğu tarikatı da tam olarak bi ŞeyhJ.ıerinden birisidir(16 ). Ana lemiyoruz. Bununla 'birlikte çe• dolu'da yaşadığı yer konusun şitli tarikat mensupları onu be da, Taşköprülüzade ( ö. 968:/ nimseyip kendilerine maletmek 1660) (ı7 ) ve Mecdi Efendi (999j ten geri kalmamışlardır. Bursalı 1590), Sakarya Irnıağı'na yakın İsmail Hakkı ( ö. 1724), Tapduk bir köyde, uzlete çekilmiş bir Emre'nin Cengiz istilası (1167- halde yaşadığını kaydetmekte 1227) üzerine Buhara tarafların 8 dirler (1 ). Aşıkpaşazade ( ö. XV. dan Anadolu'ya gelmiş Sinan 19 asır) ile ( ) N isancı, Mehmed Pa- Efendi, yahut Sinan Ata ismin şa da (ö. 1<1:81 ayın bölgede ya de bir Türk şeyhi tarafından ir şadığını yazmaktadırlar (20 ) • şad edildiği hakkında, AnadoJu dervişleri arasında eskidenberi Son zamanlarda yapılan a bir görüşte bulunmaktadır(23), raştırmalaııda, Tapduk Emre' diyor. nin mezarımn Ankara'ya bağlı N allıhan ilçesinin Karahisaır 05) Ni§ancı M~hmed Paşa TArihi Nişancı, İst. 1290, s. 12.2. Koızlu köyünde bulunduğu orta ( 16) Ord. Prof. Dr. Zeki Velidi To ya çıkmıştır(21 ). Fakat O'nun gan, Umumi Türk Tarihine Gi zamanına ait herhangi bir me riş, İst. 1970, c. I, 334; Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Ede zar taşı veya kitabesinin olup biyatı Tarihi, M.E.B. 1971 c. I 328. . ' ' olmadığından bahsedilmemekte 07) Taşköprülüzade, eş-Şakaıku'n dir. Tapduk Emre'nin ahfadı Nu'maniye, Tah. Prof. Dr. Ah· mn ise, Kula-Salihli ilçeleri ara med Suphi Furat, s. 56. ( 18) ~ecdi, Terceme-i Şakaik. s. 78. sında "Emre" ismindeki bir köy• (19) Aşıkpaşazade Tarihi, s. 199-200. de olduğunu Bursalı Mehmed (20) Nişancı Mehmed Paşa, Nişancı 22 Tarihi, İst. 1290, s. 122. Tahir yazmaktadır ( ) • Burada (21) Türk Ansiklopedisi, M.E.B. c. da ahfadına ait ib[r kitabe veya XXX, 422-423. (22) Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı mezar taşının bulunup bulunma Müellifi, c. I, 194. dığından söz edilmemektedir. (23) Prof. Dr. Fuat Köprülü, T.E. İlk Mutasavvıflar, s. 266; Kamil Sonuç olarak; büyük Türk Yaylalı, Tasavvuf ve Tarihi, S. I. YAYKUR, Ankara 1976, s. mutasavvıflarından olan Tap- 240.
16'4 Kadı Ahmed N egidi'nin ese de halk aleminden uzlet ve inkı rinde kuvvetli olmayan bir gö• ta' üzere olup, silah-ı salalı ile rüşle :i:bahiye' den olduğu zikre habl-i alakayı kat' etmişti. Şi dilmiştir(24). Velayet-name'de me-i kerime-i aktab üzere seeca ise, Tapduk Emre, Hacı Bek de-i irşada cülfıs eyleyüp, kera taş-ı Veli'nin (ö. 1270) mürid• mat-ı aliye izhar etmişti." diye 25 leri arasında gösterilmiştir ( ) • yazmaktadır (3°). Tapduk, Bektaşilikle herhangi Aziz Mahmud Hüdayi ( ö. bir ilgisi olma;dığı halde, Bek 1038;/1628), Tapduk Emre'nin taşi olarak gösterilmek isten -ömrünün sonlarına doğru ol miştir. sa gerek- gözlerinin görmedi• Bursalı Mehmed Tahir de, ğini ve şeştar(31) çaldığını nak Tapduk Emre'nin "Kadkiye" letmektedir. Hatta "bir gün Tap tarikatından olduğunu söyler• duk Emre şeştar çalmaya baş 6 ken (2 ) • Ayvansarayi ( ö. 1201/ ladı, cezıhelendi, yanındaki ada 1786) "Halvetiye" tarikatından ma düıkunıdu. Adam, hemen olduğunu haber vermektedir (27) • Tapduk Etı:nre'ye mürid oldu" 2 Şehabe.ddin Tekindağ; "Kadı demektedir(3 ). Ahmed N egidi'nin mübhem ka Biz de Tapduk Emre'nin yıtları istisna edilecek olursa, elı;l-i 'sÜnnet yolunda, keramet Teracİm-ü ahval kitapları onu . sahibi ve "Halveti" tarikahnda "Halveti. olarak gösterirler" de. olduğu görüşünü benimsemek 8 mektedir(2 ). Yunus Emre'nin teyiz. şu şiirini de delil olarak göster (24) Prof. Dr. Şehabeddin Tekindağ, mek istemiştir. Yunus Emre Hakkında Araştır ma, Belleten, T.T.K. c. XXX, ('Halvetlerde meşgill olam, nr. ll7, s. 79. (25) Velayet-name-i Hacı Bektaş-ı Daim açılam gül olam, Veli, Ankara, Milli ktp. nr. 2707, Dost bağmda billbill olam, s. 190-197. (26) Bursalı Mehmed Tahir, Osman ötem hey dost diyi diyi"(29). lı Müellifleri, c. I 194. (27) Hüseyin Ayvansarayi, Tezkire-i Görülüyor ki, büyük Türk Ayvansarayi, İst. ünv. ktp. T. 2464, s. 13. mutasavvıflarmdan olan Tap• (28) Şehabeddin Tekindağ. Belleten, dup Emre, batini'likle ilgisi ol c. XXX, nr. 117, s. 79. mayan, keramet ehli bir zat ola (29) A.g.e., s. 77. (30) Mecdi Efendi, Terceme-i Şakaik, rak karşımıza çıkmaktadır. Mec. s. 78. di EtEendi ( ö. 999/1590), Tap ( 31) Vakıat-ı üftade, Aziz Ma.IJ.mud Hüdayİ, Üsküdar- Selim Ağa duk Emre hakkında Terceme-i Kolieksiyon u, nr. 574, vr. 91 a, Şakaık'ta bilgi verirken şöyle 237; Abdulbaki Gölpınarlı, Yu nus Emre ve Tasavvuf. s. 53. demektedir : "Muddet-i ömrüm- (32) A.g.e.
165 e. Tapduk Emre'nin ölümü cağma bağlıdır(35). AyrıcaKula ve Hatırasını Taşıyan ve Salihli ilçeleri arasmda "Erne Yerler: re" isminde de bir köy vardır.
Tapduk Emre'nin ne zaman Çorum vakıf defterleri üze• öldüğünü belirtir kesin bir bilgi rinde yaptığımız bir araştm:nıa olmamakla birlikte, Yunus bir sonucunda, tskilip ilçesinin şiirinde : Şeyhler köyünde, Şeyh Tapduk narnma 1bir caminin yapılmış ol r'Haldkat erenleri gitti duğunu tesbit etmiş bulunmak dünyadan her biri, tayız(36). Konya'da Mevmııa Hüdavendigar yatur. Yunus sen de ölürsün, kara f. SonU{':
yere girersin, Büyük Türk mutasavvıfi Mürşid1erin ulu'su ol Emre Tapduk Em.re, Yunus Emre'nin Sultan yatur"(33). şeyhidir. Batmi mezheplerle hiç• diyerek şeyhinin öldüğünü söy• bir ilgisi olmadığı ortaya çıkm:fŞ lemektedir. Yunus Em.re'nin bulunmaktadır. Şu kadar var ki, (132'0-1321) tarihinde öldüğünü bazı eserlerde Tapduk Emre ile gözönünde tutacak olursak, aynı isimde olan Tapduk Be Tapduk Emre'nin de bu tarih şe (37) gibi diğer isimlerle karış~ ten önce öldüğü anlaşılmakta tırılmış bulunmaktadıı-. dır. 1200/ Hasib-i Üsküdari ( ö. Yukarıda da bildirdiğimiz 1785), Tapduk Emre'nin ölüm gibi Tapduk Emre, Anadolu'yu tarihini 833,/1429 olarak göster• aydınlatan, keramet sahibi, tak 34 miştir ki ( ), bu doğru olmaJsa va ehli bir zat olarak bilmekte gerektir. yiz. Aziz Mahmud Hüdayi ( ö.
Halkımız, Büyük tslam şair 10381/1628) Tapduk Emre'nin ve mutasavvıfı Yunus'un şeyhi her sabah ,camiye namaza gider-. Tapduk Emre'yi candan benim seyip, onun hatırasına ç.eşitli (33) Prof. Dr. Fuat Köprülü, T.E. İlk Mutasavvıflar, s. 269. makam, mezar ve hatta camiler (34) Hasib-i Üsküdari. Vefeyat-ı E yapmışlardır. Gene bazı köylere kabir-i İslamiye, İst. ünv. nr. 564, vr. 15. de bu mutasavvıfımızm ismini (35) Abdulbaki Gölpınarlı, Yunus Em vermişlerdir. Anadolu ve Ru re ve Tasavvuf, s. 50. meli de "Tapduk" isimli iki köy (36) Kamil Şahin, Eskişehir I. Ulus lararası Yunus Emre Sempoz vardır. Biri Aksaray ilinin Or yumu 1990, Tarla Dergisi, İst- taköy ilçesine bağlı, diğeri Edir 90/8. (37) Prof. Dr. Fuat Köprülü, T.E. İlk ne'nin Havsa ilçesi merkez bu- Mutasavvıflar, s. 279.
166 ken, zevcesi ve kızının kolundan İşte Yunus'un içinde yaşa tutarak ciım~ye götürdüklerini dığı çağ, memleketin büyük ve zikretmektedir(38). siyasi kavgalada sarsıldığı bir dönemdir. Yunus Emre, Kalen B. YUNUS EMRE deriler, Hayderiler, Rum Abdal ları gibi batınilerin varlığına "Emre" sözü Yunus'un siir~ rağmen, ilhamını Kur'an-ı Ke lerinde kullandığı Aşık anl~mlı rim'den alan ve Peygamberimi takma adLdır( 39 ). İsmi ise Yu- 40 ' zin (s.a.s.) hadis-i seriflerine n us' dur ( ). dayanan, Müslüman-TÜrk mille tinin zevkine uygun bir tasav a. Yunus Emre'nin Yasa- dığı Çağ: ' vuf edebiyatı meydana getir di (44). Selçuklu Ordusu 1243 yılın da Kösedağı'nda korkunç bir b. Yunus Emre'nin Şeyhl bozguna uğramıştı. İmparator Tapduk Emre ile Buluş
luğun temeli sarsılmış. Moğol ması: lar Sivas'a yürümüşler, şehri Yunus'un, Şeyhi ile buluş üç gün yağma etmislerdi. Ora- . . . ması Velayet-name'de şöyle geç• dan Kayseri'ye gitmişlerdi. Her mektedir : Yunus bir kıtlık yı yerde dehşet saçıyorlardı. Hü• lında alıç verip buğday temin kümet Moğollarla başa çıkama etmek için Hacı Bektaş'a gel yacağını anlayınca, ağır bir ka miş, önce buğday almakta ısrar yıp vermek suretiyle uzlaşmak etmiş, sonra pişman olup nasip zorunda kalmışlardı ( 41). ve el almak üzere dergaha geri Anadolu'nun derin bir anar_ döndüğünde kendisine artık, şi içinde kalması ,siyasi merke Tapduk E:mre'ye başvurması ge ziyetİn bozulması ve bu kan rektiği bildilrilmiştir (45). şıklıklar arasında, tasavv:uf per. desi altmda bir takım batıni a (38) Mustafa Tatcı, Yunus Emre Di yaklanmaların meydana çıkma vanı, Tez. c. I, I 1. 42 sına sebeb oldu ( ). Devletin sı (39) Cahit Öztelli, Yunus Emre, Ye nıları yavaş yavaş batıya doğru ni Belgeler-Bilgiler. s. 29. ( 40) Bu konuda geniş bilgi için, İlk ilerleyerek, doğu bölgeleri emin Mutasavvıflar, s. 257-258'e bk. bir hal alıp, savaş durumundan (41) Abdulbaki Gölpınarlı, Yunus kurtulduktan sonra, Anadolu'da Emre ve Tasavvuf, s. 1-9. (42) A.g.e., s. 9. ilimle uğraşan aJimler, tekke ( 43) A.g.e., lerde vecd içinde ve tam bir sü• ( 44) A.g.e., s. 9. (45) Velayet-name-i Hacı Bektaş-ı Ve kunet adamında yaşayan muta li, Ankara Milli Ktp. nr. 2707, savvıflar yetişmiştir(43). s. 190. 167 Yunus, şeyhi Tapduk ile bu lığı gösteren beyitleri de az de~ lusmus ve ona intisab ettikten ğildir. işte bunlardan bir tanesi ' ' sonra, uzun bir çile dönemi ge- de şöyledir : çirmiştir. Süliıki tamamlamak ((Tapduk'un tapusunda, iıçin, dervişlere has bir ibadet Kul olduk kapusunda, heyecanıyla senelerce çalışmış Yunus Miskin çiğ idik, tır. Otuz-kırk yıl, yaz-kış deme Pişdik Elhamdülillah" ( 4s). den Sakarya ormanlarından şey hinin dergahına odun taşımak Yunus şeyhine yıllarca hiz suretiyle hizmette bulunmuştur. met etmiş ve onun himmetiyle Yunus'un şeyhine çok sami şiir söylemeye başlamıştır. Bu mi ve içtenlikle bağlılığını gö• şöyle olmuştur : Tapduk Emre ren, Tapduk Emre'nin diğer mü_ birgün, Yunus-ı Guyende isimli ridleri bunu kıskanmıslar ve ilahici. birisinin de bulunduğu ' "Yunus'un bu hizmetinin sebe bir mecliste otururken, Tapduk bi; Şeyhi Tapduk Emıre'nin kızı Elmre'ye vecd-ü hal (kendinden na olan sevgisidir" demeye baş geçecek derecede ilahi bir aşk) lamışlardır. Tapduk da, hem Yu geldi. nus'u yanlış çıkarmamak, hem Tapduk, Yunus-ı Guyende' de söyleyenleri mahçup etme ye; "Şevkimiz var, kaydi biraz mek üzere, kızını Yunus Emre terennüm et, diye hitap etti. Bu- . ile evlendirmistir. Fakat Yunus: ' nu biir kaç defa tekrar ettiği layık değilim" "Ben bu devlete halde Yunus'tan bir ses çıkma diyer"ek kıza dokunmamıştır( 46), dı. Sonra, oduncu Yunus Emre' diye rivayet edilmektedir. ye dönerek, haydi dedi. Artık Aziz Mahmud Hüdayi ( ö. zamanın geldi. Kilidin açıldı. 1038/1628) : "Tapduk Emre'nin Durma söyle. dedi. "Yunus Em bu kızı Kur'an-ı Kerim okurken re derhal beliğ ve arifane ilahi adeta akan sular dururdu" de ler söylemeye başladı" demek 47) • mektedir ( tediır ( 49 ) • Yunus'un şeyhi Tapduk'a intisffibmdan sonraki bütün ha (46) Vakıat-ı Üftade, Aziz Mahmud Hüdayi, Üsküdar- Selim Ağa yat safhaları derin bir karanlık ktp. Kol. nr. 574, vr. 91 a_b, içindedir. Yunus uzun müddet (47) A.g.e., vr., 9Ia. (48) Abdulbaki Gölpınarlı, Yunus Hak yoJuna erişmeğe çalışmış, Emre ve Tasavvuf s. 14: Erzin fakat bu arzusuna ancak Tap can!, Divan-ı Aşık Yunus, İst. duk Emre'ye mürid olduktan 1340, s. 155. ( 49) Aziz Mahmud Hüdayi, Vakıat-ı sonra muvaffak olabilmİştir. Bu Üftade, Selim Ağa Koileksiyonu, sebeble Yunus'un şeyhine besle vr. 256-257 (Abdulbaki Gölpı narlı, Yunus Emre ve Tasavvuf, diği çok samimi sevgi ve bağlı- s. 54).
168 c. Yunus Eınre'nin t:rmmi ('Erenlerin sohbeti liği ve tlmi YönÜ : Artırır ma'rifeti caJıilleri sohbetten Bazı kimseler Yunus Em Her dem süresim gelir"(53), re'nin bir şiirine bakarak. O'nun ümıni olduğunu (50) ve okuma Bir baska siirinde : > ' yazma ıbilmediğini ileri sürmek• ((Okursun tasrif, kitap tedirler. Yunus bunu bir şiirin 54 Nice bina i'rab" ( ). de şöyle dile getirmektedir : Eğer Yunus Emre, bazıları ('Yunus Emrem oldu fakir, nın dedikleri gibi gerçekten he Ecel öfkesini dokur, ce harflerini sökerneyecek kadar Gönülldtabmdan okur, ümmi bir derviş olsaydı, bunları Eline kaılem aldı" (sı) • nereden bilecekti. Halbu ki, ta Yunus Emre gerçekten he savvuf tarihi tetkik edildiği za ce harflerini okuyamayacak ka man, üromilikle ün kazandıkları dar ümmi bir derviş miydi, hiç halde, medrese tahsili görmüş, okuma-yazma bilmiyor muydu? alim-şair ve mutasavvıflara çok Fuat Köprülü bu konuda şöyle rastlanmaktadır. Misal olarak demektedir : "Biz Yunus'un e1i ümmi Sinan'ı (ö. 958Jl55l) ne hiç kalem almadığı hakkın gösterebiliriz. Kendisi, Tarikat-ı daki itirafını ve eski kaynakla Halvetiye-i Şrubaniye'den ('Sina rın hu husustaki ifadelerini ay niye) şubesinin kurucusudur. nen ve sarahaten kabu1 e demi Mutasavvıf ve alim o~dukl8!rı yoruz. Çünkü, tam manasıyla halde "Ümmi" mahlasıyla anıl ümmi bir derviş, ufak nefesler mıştır ( 55) • ve ilahiler yazsa ıbile ~Yunus Nihad M. Çetin : "1lhamını Divanı'nın başındaki- hemen ilahi lbir kaynağa bağlayan bazı hemen beşyüz beyti aşan uzun sufi şairler gelmiştir. Bilindiği bir mesnevi parçasını, mümkün değil, yazamazdı; lakin, onun (50) Şemseddin Sami, Kamus-i-A'lam, h urlif-i hecayi telleffuz. edeme Yunus Emre maddesi, C. VI, 4828. mesi iddiası nasıllbir ifrat eseri (51) Prof. Dr. Fuat Köprülü, T.E. İlk ise, bu saf dervişi tam manasıy Mutasavvıflar, s. 273. (52) A.g.e., s. 273. la okumuş, medrese görmüş bir (53) Burhan Ümit (Toprak). Yunus Emre Divan-ı, İst. 1933, c. I, 26; adam saymak da bir tefrlt eseri Prof. Dr. Fuat Köprülü, T.E. İlk 52 Mutasavvıflar, s. 273. dir" diyor( ). Halbuki Yunus ( 54) Burhan Toprak (Ümit), Yunus bir başka şiirinde şöyle demek Emre Divanı, c. I, 19, 26, (55) Bursalı Mehmed Tahir, Osman tedir : lı Müellifleri, c. I, 20-21. 169 gtbi, bunlardan biri de Yunus İslam edebiyatı'nın "İktibas" · Emre'dir" demektedir (56). Biz verilen ve "söz"ün kıymetini şid burada merhum Fuat Köprülü'- · detle ışıklandırran geleneklerin nün görüşlerinin bir krsmına ka: den biri olmuştur (58) • Zaten tılmakla 'birlikte, Nihad Çetin'in Kur'an-ı Kerim ve hadis-i serif-, görüşlerini de tamamen benim ler, İslam-Türk Edebiyatında siyoruz. Böylece Yunus E'mre' sık sık baş vurulan ve istifade nin medrese tahsili de görmüş edilen, vazgeçilmez bir hazine ve bi!' mutasavvıf şairlerimizden ilham kaynağıdır( 59 ). Bu sebep olduğu düşüncesindeyiz. Aksi le Yunus Emre de Divanı'nda, takdi:rıdede, Yunus'a ait yüzler• ayet ve hadis-i şeriflerin mana ce .mısra' da ayet ve hadisiere ları, ya aynen verilir veya bun-· yapılan telmih, işaret ve atıflar lara işaret ve atıflarda bulunur. nasıl izah edilecektir? Şimdi bunlara bir iki misal ve- relim : , ı -.- · d. Yunus Dlivan'mda Ayet Ierin Manalandınlması " vıe Bunlara Yapılan Atıf ~L-Jı 13ı " 0 fr"" ji.J:-ı ı3ıJ ...uı r-ı ve işil.retler : * ..:.ı _;:;ı ~ı_,s::.ıı 1~\J * ..:.ı pl özellikle, Müslüman-Türk milletinin sinesinde yüzyıllarca 60 kuvvetle yaşayan Yunus Emre, "Dağlar dürüldüğü zaman ( ). 61 şiirlerini yazarken ilhamını ila Gök yarıldığı zaman( ). Yıl hi .bir kaynak olan Kur'an-ı Ke dizlar dağılıp döküldüğü za rim ve Peygamberimiz Hz. Mu man" (62 ). hammed (s.a.s.-'in hadis-i serif-, Yunus Emre şiirinde : lerinden alarak yazmıştır. Mec di Efendi (ö. 99'~/1590) ve La ~'Dağlar yerinden ınla, mii (ö. 93W1532); Yunus Em Gökler heybetten yarıla, re'nin bütün siirleri hastan basa ' ' ' (56) Prof. Dr. Nihad Çetin, İslam An sırlarla ve tevhid akideleriyle siklopedisi, M.E.B., c. XIII. 106, doludur. Şiirlerinde bir çok ru (57) Lamii, Terceme-i Nefehati'l-üns muzlar ve işaretler vaı:ıdır" şek min-Hadarati'l-Kuds, s. 691. ( 58) Nihaa Sami Banarlı, Resimli linde bir ifade kullanmışlar Türk Edebiyat Tarihi, M.E.B. c. dır(S7). ı, 101, ııo. (59} Yrd. Doç. Dr. Kemal Yüce, Sal tuk-name'de Dini ve Efsanevi Kur'an-ı Kerim'in ayetleri Unsurlar, Kültür Bak. y, 1987, ni ya doğrudan doğruya yahut s. 103. ilk veya en manalı "kelime"le (60) et-Tekvlr. A. 3. ( 61) el-İnfitar, A. 1. riyle edebi eserlerde zikretmek, (62) el-İnfitar, A. 2.
170 Dduızlar bağı kırıla, Yunus Emre: Düşe yere galtan ola." (63 ) '"'Bile rızkını, nalınü kaseınna. demekledir. pinlıin" (70). Bir başka ayette : e. Sonuç: . ' .s#.t )'!. * \S'~ \S'~ ı/ J 'il ';s'~ \~\ ";)S' Şimdiye kadar yaptığımız * ~ ~~ ~ s-Ul araştırmalar onu gösteriyor ki, Tapduk Emre, Türk tasavvufu nun uluları arasında, Kur'an-ı "Ama yer çarpılıp paralandığı Kerim ve sünnet çizgisinden hiç zaman (64 ) • Göğü, kitap dürer bir zaman ayrılmamış olan Tap. gibi dürdüğümüz zaman" (65 ). duk Emre'nin özel bir yeri var Yunus E~re bu ayeti de dır. O, bu karakter ve şahsiyet mısra'larmda şöyle terennüm yaprsı ile dünyaya, ölmez sevgi eder: mesajlB~rı bırakan Yunus Em re'nin İslamı yorumlayış ve ha ('Düp-düz olur dağ u taş yata bak~ felsefesini de etkile Gök dürülür yer gider'' (66).. miştir.
Şu da göz ardı edilerniyecek bir gerçektir ki, bugün artık müstakil ,bir bilim dalı olan ta "Doğu da ,batı . ı:)- .!.lı) ..::...K'-J 0 _,..-.4o !'""' 1 ....u 1 ("'-! (63) Burhan Ümit (Toprak), Yunus - Emre Divanı, İst. 1933 s. 21. ~~\.:.-.i (64) el-Fecr, A. 21. (65) el-Enbiya, A. 104. (66) Burhan Ümit (Toprak), Yunus ''Ey Muhammed! Rabbinin rah · Emre Divanı, c. I, 22. metini onlar mı taksim edip pay (67) el-Bakara, A. 115. (68) Burhan Ümit (Toprak), Yunus laştırıyorlar? Dünya hayatmda Emre Divanı, c. I, 24. onların geçimiikierini aralarmda (69) ez-Zuhruf, A. 32. (70) 69 Burhan Toprak, Yunus Emre biz taksim ettik" ( ). · Divanı, c. I, 25. 171