Journal of Prose Studies in 1 Year 22, No. 46, Winter 2020 ______

An Introduction to Al-Zorwah Al-Sama Fi Mashahir Al-Sama, a Recently-Found Book by Afzal Kermni

Mohammad Mahdi Pourgholamali, Vali-e-Asr Univesity of Rafsanjan,

1. Introduction As Islam came into and the Iranians accepted it, they needed to learn Arabic as the language of Islam. However, the society’s elite learned the language so quickly due to great wit, abundance of knowledge and reading, the necessity to learn about the new world, presence in Iranian and foreign palaces where Arabic was the official language, presentation of knowledge in the scientific language of the time and the trend to be proud of knowing Arabic. However, the ordinary people did not possess specialized knowledge, and some even were not capable of reading in this language and not familiar with the extensive vocabulary items. Thus they felt a void, which later led to the promotion of Arabic-to-Persian dictionaries.

2. Methodology This research is performed through a documentary and library research style and based on a descriptive-analytic approach. After a brief introduction, two main parts of the article are presented. In the first section, some reasons are mentioned for the validity of ascribing al- Al-Zorwah Al-Sama to Afzal Kermani. The second part also introduces the version and some of its differences related to the source text (Al-Sami).

3. Discussion 3.1. Background and introduction to the author of Al-Zorwah Al- Sama The author of this article accidentally found the unique version of Al-

 Corresponding author. E-mail: [email protected]. Date received: 17/05/2019 Date accepted: 16/09/2019 DOI: 10.22103/jll.2020.14061.2656 Journal of Prose Studies in Persian Literature 2 Year 22, No. 46, Winter 2020 ______Zorwah Al-Sama Fi Mashahir Al-Sama kept in the library of Ayatollah Marashi Najafi. This handwritten version is kept under registration no. 11887 in the mentioned collection. It should be noted that the name of the work was registered in the list of the mentioned library (1345: 10/ 163) as Al-Zorwah Al-Shama Fi Mashahir Al-Sama, yet its true name is Al-Zorwah Al-sama Fi Mashahir Al-Sama. This error in reading is due to the indifference of the complier to the hand writing of the author who usually used three S). In addition, the phrase “Al-Zorwah) س dots (…) above the letter Al-shama” is meaningless. In addition, the author intended to juxtapose “Sama” and “Al-Sama” to beautify the name of the book. However, the important point that triggered the curiosity of the author of this article was thinking about the introduction of this book. The author of this book, the perfect knowledgeable skilled Imam, Taj Al-Zaman, Allameh Kerman, Afzal Al-Maleh va Al-din, Tayeballah says: “O’ my son, know that the book Al-Asami Fi Al-Asami is a perfect book in itself, but in this regard, the intent and ambition of the scholars is incomplete and the interest of readers will prevail. From those strange terms and unused words some are abandoned so that children can read it quickly, and in short time, words are used for the purpose of reading and other classes of literature; Therefore, I chose you from the book of Sami to include popular words as used in the holy Quran, stories and poems; its name is Al-Zorwah Al-Sama Fi Mashahir Al-Sama, and I hope for the forgiveness of holy God as he may reward me for this effort and may help you memorize it”. (Al- Zorwah Al-Sama: G 1 R) Our only information about this author is these very lines. This foreword clarifies several points. First, the author is a famous character, called “Allameh” (scholar) by the author. Secondly, he is from Kerman. Thirdly, he is known as Taj Al-Zaman and Afzolodin Kermani. Fourthly, he has written the book for teaching important points of Al-asami to his son, whom we are not sure if he was his step or real son. Unfortunately, the compiler of the library of Ayatollah Marashi Najafi (1345: 10/163) was complacent about it and did not search any further in other sources for determining the identity of the author. He merely referred to the foreword and registered as “Afzalodin Taj Al-Zaman (Kermani)”. 3.2. Afzal Kermani: author of Al-Zorwah Al-Sama Journal of Prose Studies in Persian Literature 3 Year 22, No. 46, Winter 2020 ______Allameh Kerman, Taj Al-Zaman, Afzal Al-Maleh and Al-din is the very same famous Afzal Al-din Kermani, and we show that he was the author of Al-Zorwah Al-Sama. After studying Kerman history and famous characters with describable scientific features and positions, it can be stated that most probably, the author is the very Abu Hamed Ahmad Bin Hamed Kermani Koohbanani known as “Afzal Kermani”; the historian, poet, secretary and medic of the 6th century (615 AH). Al-Zorwah Al-Sama is a new book created by this scholar personality, which shows that besides being active in the mentioned fields, he was also rich in terminology. However, in the following, we will demonstrate this claim. 3.2.1. Famous characteristics The most important reason for demonstrating the authorship of Afzal Kermani for Al-Zorwah Al-Sama is the character of its author. Taj Al- zaman and Afzal Al-din are the famous nicknames of Afzal. In the past, he was known for these characters. As far as we searched and as you will observe in the following, in those centuries, no other person from Kerman had the nicknames of Taj Al-Zaman and Afzal Al-din at the same time. The best sources for this study are the works of Afzal.  In the beginning of Eghd-al-Ola, we read: “he writes that the author of these pages is the knowledgeable Imam, Taj Al- zaman, Sultan Al-afazel, Allameh Al-zaman, Afzal Al-maleh va Al-din, Ahmad Bin Hamed Saghi Allah Serah and Jala Al- Janah Al-maavah…” (Afzal Kermani, 1977: 60).

 In the foreword of Salah Al-sahah Fi Hefaz Al-Soheh, we read: “the author said that the author of this book, Sadr Emam, the deceased Afzal Al-maleh va Al-din Al-Kermani …” (Afzal Kermani, 1977: 43).  In the foreword of Almazaf Ela Badaye Al-zaman, we read “the knowledgeable Amir Imam writes that Malek Al- Hokama and Fozala, the owner of prose and poetry, the crown of scholars, Afzal Kerman, Hamid Al-don Ahmad Bin Hamed Ramatollah…” (Afzal Kermani, 1952: 1). The common point for all three texts is referring to the nickname of Afzal Al-din for the author. In Eghd-al-Ola Eghd-al-Ola, there is a clear reference to Taj Al-zaman Afzal. Besides, all three texts Journal of Prose Studies in Persian Literature 4 Year 22, No. 46, Winter 2020 ______emphasize Afazal Kermani being Imam, scientific and scholar. Points mentioned in the foreword of Al-Zorwah. These aspects turn our assumption to reality.

4. Conclusion This book is probably authored by Afzalodin Abu Hamed Kermani, the famous literary figure, historian, secretary and medic of the 6th century and the owner of Eghd-al-Ola lel-Moghavef-al-Ala. There are a number of reasons for the demonstration of this claim: Taj Al- Zaman, Afzalodin and Allameh brought in the foreword of Al- Zorwah are the same nicknames used to describe him in the works of Afzal Kermani. A search of the history of Kerman in the 6th to 11th (the year of writing Al-Asami until the year of Al-Zorwah authorship) shows that there was no other literary figure who was concurrent with Taj Al-zaman and Afzalodin. The naming and rhyming of Al-Zorwah was similar to the other works of Afzal Kermani. Furthermore, knowing Arabic and the knowledge of Afzal about Arabic literature shows this fact.

Keywords: Al-Zorwah Al-Sama Fi Mashahir Al-Sama, Taj Al- Zaman Kermani, Afzalodin Kermani, Al-Asami Fi Al-Asami.

References [in Persian]: Abdul Ghani Khan, Muhammad. (1916 AD). Tazkiratol Shoara. By the efforts of Mohammad Moqtada Khan Sherwani. Bicha. Aligareh: Bina. Afzal Al-din Kermani, Ahmad (2004). A collection of works by Afzal Kermani. With the introduction of the Muhammad Ibrahim Bastani Parizi. By the efforts of Mohammad Sadegh Basiri. Kerman: Shahid Bahonar University of Kerman and Kerman Province Cultural and Historical Society. Alisher Nawaei, Alisher bin Kichkeneh. (1984). Majales Al-Anfas. Volume 2. Correction by Ali Asghar Hekmat. second edition. : Manouchehri. Dabir Siaghi, Mohammad. (1977). Alphabetical list of Persian words and compositions by Elsamiy al-Assami. First Edition. Tehran: Iran Cultural Foundation. Dolat Shah of Samarkandi. (1939). Tazkiratol Shoara. Edited by Edward Brown. The First Edition: Leiden: Braille. Journal of Prose Studies in Persian Literature 5 Year 22, No. 46, Winter 2020 ______Khabisi, Mohammad Ibrahim. (1964). Seljuks and Ghaz in Kerman. Correction of Mohammad Ibrahim Bastani Parizi. First Edition. Tehran: Tahouri. Khandmadir, Ghiathaddin. (1975). Dasturol Vozara. Correction by Saeed Nafisi. First ed. Tehran: Iqbal. Khatibi, Abolfazl. (2000). "Afzal Al-din Muhammad". In the Great Islamic Encyclopedia, Vol 9. Under the supervision of Kazem Mosavi Bojnourdi, pp. 520-521. Tehran: Great Encyclopedia of Islam center. Marashi Najafi, Mahmood (1965). List of manuscripts of the library of Ayatollah Marashi al-Najafi, Volume 30. First edition. Qom: Grand Ayatollah Marashi al- Najafi Library. Mirafazli, Ali. (2001). "In a Homeland stranger than Foreign Lands, poems by Afzal Al-din Kermani." Maaref. No. 52, pp. 40- 25. Mirafazli, Ali. (2007). The Old Poets of Kerman. First edition. Tehran: Kazerounieh. Mirkhand, Mohammad ibn Khavand Shah. (1959). Rowzah al-Safa Fi Seyrol Al-Anbiya and Al-Maluk and Al-Khalifa. Introduction by Abbas Parviz. Volume 7. First Print. Tehran: Khayyam. Monshi Kermani, Nasser al-Din. (2015). Semat Al-Ola Lelhazareh Al- Olia. Correction and research by Maryam Mirshamsi. First Edition. Tehran: Written Heritage. Monzavi, Alinaghi. (1958). Arabic to Persian Dictionaries. First Edition. Tehran: . Nizami Aroozi, Ahmad. (1995). Four articles. Correction by Allameh Qazvini. By the efforts of Mohammed Moin. Third Print. Tehran: Jami. Razi, Amin Ahmad. (1999). Seven realms. Corrected by Mohammad Reza Taheri. Tehran: Soroush. Rudgar, Ghanbar Ali. (2009) "The Nature and Philosophy of Summary Writing in Islamic Culture". Islamic history and civilization. No. 9, pp. 129-142. Saba, Muhammad ibn Muzaffar. (1964). The Day of the Roses, Corrected by Mohammad Hossein Roknzadeye Adamiat. First Edition. Tehran: Razi Library. Sadeghi, Ali Ashraf. (2000) "Farsi Translation of Alabaneh, A Commentary on the Field of Al-Sasami". Annex to the Academy. No. 10, pp. 1 - 28. Sadeghi, Ali Ashraf. (2014). "Cultural writing in the subcontinent from the beginning to the 10th century AH". Letter from the Academy. Subcontinent. Year 2, No. 2, pp. 381-392. Journal of Prose Studies in Persian Literature 6 Year 22, No. 46, Winter 2020 ______Valleh Daghestani, Alinaghi. (2005) .Riyad al-Shara'ah. Vol 1. Introduction and correction by Mohsen Naji Nasrabadi. First edition. Tehran: Asatir.

References [in Arabic]: Afzal Al-din Kermani, Ahmad. (1977). Eghd Al-Ola Lelmoghavef Al- ala in addition to the Salah Al-sahah Fi Hefaz Al-Soheh. Correction by Ali Mohammad Ameri Nayini. With the introduction of Muhammad Ibrahim Bastani Parizi. The first edition. Tehran: Roozbehan. Afzal Al-din Kermani, Ahmad. (1952). Almazaf Ela Badaye Al- Zaman fi Vaghey Kerman. Corrected by Abbas Iqbal Ashtiani. Tehran: Motba Majles. Ohadi Biliani, Taghieddin Mahmoud. (2010). Arafat's Al-Asheghin and Arasat al-Arafin, Vol 1. Corrected by Zabiollah Sahebkari and Ameneh Fakhr Ahmad, under the supervision of Mohammad Ghahreman, 1st Ed. Tehran: Written Heritage. Afzal Al-din Kermani, Ahmad (d. 615 AH). Al-Zawra Al-sama Fi Mashahir Al-Sama. Qom: Ayatollah Marashi al-Jafifi Library. Registration number 11887. (handwritten manuscript), Book Date: 1056 AH. Meydani, Abolfazl Ahmad. (1975). Al-Asami Fi Al-Asami. The First Edition. Tehran: Iran Cultural Foundation.

نشريّة نثر پژوهی ادب فارسی دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگـــــاه شهیـــد باهنر كرمان سال 22، دورة جديد، شمارة 46، پايیز و زمستان 9318

شناسايي و معرفي »الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« رسالهای نويافته از افضل کرماني ) علمي – پژوهشي( *

دکتر محمّدمهدی پورغالمعلي 1 چکیده

در يکـی از دسـ نـوي هـا مفوـود در كتابنانـة يـ اهلل مرعشـی نجوـی رسـا ا بـ نـام »الذروةالسماء فی مشاهیراالسماء«)د: الذروة ا شماء...( وجود داردك خالصـ ا از كتـاب مشـهور ا سامی فیاالسامیتأ یف ابوا وضل میـدانی نیشـابور اسـ . نـام نوي سـندة الذذرو ة ا سـماء در مـت مشنص نشده اس ، اما فهرس نوي ن كتابنان او را »افضلا دي تاجا زمان ]كرمـانی « معرفـی میكند و تاريخ تأ یف اثر را»احتماالً سدة هشتم هجر « میداند. اي حدس حاصـل بـی تـوجهی و خوانش سرسر فهرس نوي اس و چنی فرد وجود خارجی نـدارد. در ايـ نوشـتار بـا كـر شواهد، ثاب میشود ك تاجا زمان مورد اشاره ب احتمال قريب ب يقی همان افضلا دي كرمانی؛ شاعر و مورخ نام ور سدهها ششم و هوتم و صاحب عقـدا علی لموقـف االعلـی اسـ . در ادامـة مقا ــ و پــ از معرفــی نســن ، بــ مو ــو توــاوت الذذذروةالسذذماءو اختالفــات ن بــا ا ســامی فیاالسامیپرداخت میشود. در پايان جدو ی تهی شده اس ك تواوت بعضی از برابرهـا فارسـی در ثار میدانی و افضل كرمانی را نشان میدهد. واژههایکلیدی: الذروة ا سماء فی مشاهیراالسماء، تاجا زمـان كرمـانی، افضـل ا ـدي كرمـانی، ا سامی فیاالسامی.

*تاريخ ارسال مقا : 22/22/9318 تاريخ پذيرش نهايی مقا : 9318/26/22 1- عضو هیات علمي و استاديار گروه زبان و ادبیات فارسي دانشگاه ولیعصر )عج(رفسنجان. Email: [email protected]. DOI: 10.22103/jll.2020.14061.2656

44 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 1- مقدمه با ورود اسالم ب ايران و پذيرش ن ازسو ايرانیان، رورت شنايی با زبان عربی ك زبان دي اسالم بود، رورت ياف . ا بت خواص و ننبگان جامع ب علل هوش وافر، سواد و مطا عة باال، احتیاج ب شنايی با دنیايی جديد، حضور در دربارها داخل و خارج ايران ك عربی زبان رسمی و ادار نها بود، ارائة دانش خويش ب زبان علمی ن روزگار و تب تندِ افتنار ب عربیدانی، خیلی زود با اي زبان شنايی يافتند؛ اما عواما ناس ك بهرها از دانشها تنصصی نداشتند و بعضاً حتی قادر ب خواندن اي زبان و شنا با دايرة واژگانی وسیع ن نبودند، خأل بزرگی را احساس كردند. اي خأل بعدها موجب رواج سن نگارش فرهنگها عربی ب فارسی شد. ننستی نمون ها اي فرهنگ ازجمل تاجا مصادر بیهقی، مصادرُا لغ زوزنی و ا بلغ يعقوب نیشابور در سدهها پنجم و ششم تأ یف شد. ابوا وضل میدانی، مورخ و غو و اديب مشهور نیشابور )و. 298 ق(، نسب ب افراد يادشده دارا جايگاه ويژها اس )ن.ک: میدانی، 9342: پیشگوتار شهید (. ا سامی فیاالسامی او كتابی درخشان در اي عرص ب شمار میرود. پ از او و بزرگانی مانند زمنشر نگارش اي فرهنگها نیرو گرف و تبديل ب يک سن نگارش شد. با توج ب اهمی اي قبیل ثار، خالص ها و منتنبها فراوانی از ن ها تفرير شد. علینقی منزو دركتاب فرهنگنام ها عربی ب فارسی ب معرفی تعداد زياد از اي فرهنگنام ها و ا يال نها از سدة پنجم تا سیزدهم قمر میپردازد. مو و اي مقا ب يکی از خالص ها ا سامی اختصاص دارد. در اينجا بايد ياد ور شد ك خالص نويسی سن نگارش ديگر بود ك در تمدن ايرانی و اسالمی پا گرف . خالص نويسی در قديم يکی از هو شیوة نگارش شناخت میشد)ن.ک: رودگر، 9388: 8( و در طول تاريخ برا تهیة وجیزهها شنصی يا درس نام ها رواج داش . میدانی فرهنگش را ب شیوة »دستگاهی« نوش . فرهنگ دستگاهی يعنی فرهنگی ك ب صورت مو وعی تأ یف شده باشد )ن.ک: صادقی، 9313: 384(. ا سامیچهار قسم دارد: شرعیات )2 باب(؛ حیوانات )22 باب(؛ ثار علوي )2 باب( و ثار سولی )6 باب(. بنیاد پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 94 فرهنگ ايران در سال 9342 شمسی دستنويسی از اي اثر را، مکتوب ب سال 629 قمر ، ب صورت عکسی چاپ كرد. اي غ نام در فرهنگ و ادبیات ايرانی بسیار گرامی داشت شد. از نشان ها اي احترام، وجود چندي خالص و شرح از ن اس . ننستی خالصة ا سامی ب قلم فرزند ابوا وضل میدانی يعنی ابوسعید تأ یف ياف )ن.ک: منزو ، 9332: 32- 38(. از ثار چاپشده در مو و شرح يا منتنب ا سامی بايد از االبان ك شرحی از ا سامی اس )ن.ک: اشرفصادقی، 9321: 3- 22(و نیز خالص ا بینام در م سوینة تبريز)گ 23 ر- 21 پ(ياد كرد. 1-1- بیان مسئله تصفیح متون در فرهنگ و ادب فارسی حائز اهمی فراوان اس ،ب ويژه متونی ك ب صورت نسن خطی در گوش و كنار كتابنان ها و مراكز اسناد موجود و هنوز ناشناخت ماندهاند.اي پژوهش، شناسايی و معرفی يکی از متون اس ك ب صورت نسن خطی در كتابنان ي اهللمرعشینجوی موجود و هنوز تصفیح نشده اس . اگرچ اي اثر »الذروة ا سماء فی مشاهیر االسماء« تا حد جستجو نگارنده، تنها يک نسن موجود میباشد، اما اهمی ن در اي اس ك يکی از ثار ارزشمند افضلا دي كرمانی از مشاهیر كرمان در قرن هوتم هجر اس ك در تاريخ و تمدن ايران اهمی ويژها دارد.

1-2-پیشینة تحقیق چندي تفقیق دربارة افضلكرمانی و ثار مسلّم او )عِقدا عُلی، بَدايعُاالزَمان فی وَقايع ا کرمان، ا مضاف ا ی بدايعُاالزمانو صَالحُا صَفاح فی حِوظا صف (انجام شده اس . مقدم ها مفمّدابراهیم باستانیپاريز بر عقدا علی و سلجوقیان و غز در كرمان؛ بنشی از كتاب شاعران قديم كرمان نوشتة سیدعلی میرافضلی؛ پژوهشها مفمّدر ا صرفی در كتاب نامة افضل كرمانی و چند مقا )عمدتاً دربارة روش تاريخنگار افضل( از اي شمار هستند؛ اما دربارة رسا ة ا ذروة ب عل ِ ناشناختگی ن پژوهشی وجود ندارد و نوشتار حا ر ننستی تفقیق در اي باره اس .

05 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 1-3- ضرورت و اهمیّت تحقیق تصفیح يک نسن از ثار ناشناخت افضلا دي كرمانی و معرفی ن ب مفققان و فرهینتگان عرص ادب فارسی ك نمون ا اس از خالص نويسی يکی از برجست تري كتب غ عربی ب فارسی يعنی »اَ سامی فی االَسامی« میدانی نیشابور ، غو و اديب بزرگ قرن ششم هجريس . رورت اي پژوهش در روش كردن يکی از زوايا مهجور در ادب فارسیاس . ب ويژه ك تا كنون نچ در مقدمة ثار افضلا دي كرمانی نوشت شده در هیچ جا از اي اثر »الذروة ا سماء فی مشاهیر االسماء« سننی ب میان نیامده اس . بزرگ تري و مهمتري هدف اي تفقیق شناسايی و معرفی اي اثر میباشد.

2-بحث تصفیح متون، روزن ا ب شناخ بهتر فرهنگ و تاريخ و ادبیات اس ب ويژه اگر ب صورت نسن خطی و تا ب حال تصفیح نشده باشد. »الذروة ا سماء فی مشاهیر األسماء« ك تک نسن ا از ن در كتابنان ي اهلل مرعشی نجوی موجود اس ، يکی از اي ثار اس ك ب د یل اهمیَ ن در حوزه فرهنگ نويسی قابل توجَ اس . نگارنده پ از تصفیح اي نسن با غور و تأمل در مقدم ن ب ارزش اي نسن پی برد، چرا ك اي اثر مربوط ب افضل ا دي كرمانی نويسنده و مورخ بزرگ قرن ششم و هوتم هجر اس ك تا ب حال ناشناخت مانده اس . در ادام ابتدا مؤ ف الذروة شناسايی و معرفی و با داليل نشان داده می شود ك مؤ ف ن افضل ا دي كرمانی مؤ ف عقدا علی اس ، معرفی نسن و ويژگی ها ن نیز بفث ديگر اس و تواوت ها دو كتاب ا ذروه و ا سامی نیز در پايان مده اس . 2-1- شناسايي و معرفي مؤلف الذروه السماء راقم اي سطور در پژوهشها خود ب صورت اتواقی ب نسنة منفصرب فرد رسا ة الذروةالسماء فی مشاهیراالسماء، مفوود در كتابنانة ي اهلل مرعشینجوی، دس ياف . اي دستنوي در كتابنانةمزبور با شمارة مسلسل99882 و در م مجموع ا نگهدار میشود. پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 15 همی ابتدا بايد ياد ور شد ك نام اثر در فهرس كتابنانة مزبور )9342: 92/ 963( الذروةالشماء فی مشاهیراالسماء ثب شده؛ در حا ی ك نام صفیح رسا الذروةالسماء...اس .اي بدخوانی ناشی از بیتوجهی فهرس نوي ب رسما نط كاتب اس ك معموالً بر باال حرف سی س نقط مینهاده اس ؛ مناً تركیب »الذروةالشماء« بیمعناس ؛ همچنی مؤ ف قصد داشت ك با كنارهمنهادن »سماء« و »اسماء« نام رسا را زيباتر و راي مندتر جلوه دهد. نکتة مهمی ك باعث كنجکاو پژوهشگر و انگیزة نگارش اي مقا شد، تأمل در عباراتی از مقدمة ن اس . در ديباچة كوتاه ن مده اس : »چنی گويد مؤ ف اي كتاب، امام عامل عا م بار كامل، تاج ا زّمان، علّامة كرمان، افضل ا ملة و ا دي ، طَی ّب اهلل. بدان ا فرزند ك كتاب ا سامی فی االَسامی میدانی در ف خويش كتابی كامل اس اما دري عهد كی هم طا ب علمان قاصر اس و رغب خوانندگان فاتر، از ن غاتِ غريب و ا وادِ نامستعمل بعضی اسقاط كنند او یتر، تا كودک مبتد در خواندن ن دير نماند و در مدتی اندک اسامی مستعمل حاصل كند و ب مصادر خواندن و ديگر صنوف ادب مشغول شود؛ ب حکم اي معنی م تو را انتنابی كردم از كتاب سامی مشتمل بر اسامیك مستعمل اس و در

قر ن مجید و اخبار و اشعار، متداول و نام ن الذُروة ا سَماء فی مَشاهیر األسماء نهادم و امید ب فضل

حق سبفان چنانک مرا دري سعی ثواب دهد و تو را توفیق حوظ.« )الذروةالسماء: گ 9ر(.

تنها اطال ما از نويسندة الذورة همی سطرهاس . اي ديباچ چند مو و را روش میسازد. اوالًمؤ ف شنصیتی مشهور اس ك كاتب او را »عالم « خطاب میكند؛ ثانیاً اهل كرمان اس ؛ ثا ثاً ملقب ب تاجا زمان و افضلا دي اس و چهارم اينک رسا را برا موخت اهمّ مطا ب ا سامی ب فرزندش ك نمیدانیم فرزند نَسَبی او بوده يا معنو ، گرد ورده اس . متأسوان فهرس نوي كتابنانة ي اهلل مرعشینجوی )9342: 92/ 963( هم مسئل را بر خود ساده گرفت و بدون كاوش در منابع ديگر برا تعیی هوي مؤ ف و صرفاً با استناد ب عبارات ديباچ ، نام نويسنده را »افضلا دي تاجا زمان ]كرمانی « ثب كرده اس .

02 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 2-2- افضل کرماني؛ مؤلف الذروة السماء نام مؤ ف الذروة ب طور صريح كر نشده و تنها در ديباچ ن با ا قاب عالمة كرمان و تاجا زمان و افضلا مل وا دي از او ياد شده اس . پ از مطا عةتاريخ كرمان و شنصی ها مشهور ك دارا ا قاب و موقعی علمی و ادبی مورد وصف بودند، بايد گو ك ب احتمال قريب ب يقی مؤ ف همان ابوحامد احمد ب حامد كرمانی كوهبنانی مشهور ب »افضل كرمانی«؛ مورخ، اديب، شاعر، منشی و پزشک قرن ششم )و. 692ق( اس . الذروةا سماءرسا ا نويافت از اي شنصی فرهینت اس ك نشان میدهد او عالوه بر اشتغال ب زمین ها مذكور، در غ هم متوغل بوده و قلم زده اس . در ادام ، با كر چند د یل ب اثبات اي ادعا پرداخت میشود. 2-2-1-القاب مشهور مهمتري د یل برا اثبات انتساب الذورة ب افضل كرمانی، ا قاب مؤ ف ن اس . »تاجا زمان« و »افضلا دي « از قبها مشهور افضل هستند و او در قديم بدي اوصاف نامبردار بوده اس . درحدجس وجو بنده و چنانک در ادام خواهد مد، در ن سدهها هیچ كرمانی ديگر همزمان، ا قاب تاجا زمان وافضلا دي نداش . بهتري منابع برا اي بررسی، ثار افضل اس .  در ابتدا عِقدا عُلی مده اس : »چنی گويد مطرّز اي اوراق و مبرّز اي اعالق امام عا م تاجا زمان، سلطاناالفا ل، عالم ا زمان، افضلا مل وا دي احمد ب حامد سقی اهلل ثراه و جعل ا جن ا مأواه...« )افضل كرمانی، 9326: 62(.  در مقدمة صالحُا صَفاح فی حِوظِا صِف مده اس : »چنی گويد مؤ ف اي كتاب، صدر امام، مرحوم افضلا مل وا دي ا کرمانی...« )افضل كرمانی، 9326: 43(.  همچنی در مقدمة ا مضاف ا ی بدايعاالزمان مده اس : »چنی گويد امیر امام عا م، ملکُا فُکَما و ا وضال، صاحب ا نظم و ا نثر، تاجُاالُدبا، افضل كرمان، حمیدا دي احمد ب حامد رحم اهلل...« )افضل كرمانی، 9339: 9(. پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 15 نقطة اشتراک هر س مت ، كر قب »افضلا دي « برا مؤ ف اس . همچنی در عِقدا عُلی شکارا ب »تاجا زمان« افضل اشاره میشود. افزون بر اي ها، هر س مت بر »امام« بودن و عا م و فا لبودن افضل كرمانی تأكید دارند؛ نکاتی ك در ديباچة الذروة نیز مشاهده میشود. همی وجوه اشتراک حدس ما را ب يقی مبدل میسازد. اينک ا قاب و اوصاف و كنی فرد كر شده؛ اما ب نام او اشارها نشده، عالوه بر اينک مسئل ا شايع در میان قدما بوده اس ، ناشی از شهرت صاحب اثر نیز هس ك كاتب را از نگارش نام او بینیاز كرده اس ؛ يعنی در هنگام كتاب رسا ، افضل در اوج شهرت ب سر میبرد. كاتب نیز ب همی عل كر نام او را از قلم انداخت و در واقع، يندگان و باشندگان سدهها تی را ناديده گرفت و حساب ن را نکرده اس ك يادنکردن از نام دقیق افضلا دي ابوحامد كرمانی بعدها موجب ابهام در شناسايی صاحب اي رسا میشود. در تکمیل اي قسم میتوان از ناصرا دي منشی، ديگر تاريخنوي معتبر كرمانی و تا ی افضلا دي ياد كرد. او در سِمطُا علی للِحَضرةاالولیاء )ك ظاهراً در گزينش اي نام ب عقدا علی نظر داشت اس ( میگويد: »چون اي تاريخ حاو و مشتمل خواهد بود بر اخبار و ايام سالطی قراختا تا اكنون و نیز روزگار مملک سلجوقیان و ديگر متملکان را تواريخ مبسوط ساخت اند و كارنامة هر يک از ايشان كماينبغی پرداخت و السیَما خواج افضلا دي كاتب رحم اهلل مستوفی در قلم ورده...« )منشی، 9314: 24(. از اي عبارت نیز مشنص میشود ك افضلا دي قب مشهور و شناخت شدها برا فرد مورد بفث اس . درواقع، اي قب اسم اشهر اي فرد بوده؛ تا حد ك ناصر منشی را از وردن نام كامل و ديگر ا قاب و عناوي صاحب عقدا علی بینیاز كرده اس .

2-2-2- نوع نامگذاری رساله اگر ب عناوي ثار افضل دق كنیم، مـی بینـیم كـ او عالقـة خاصـی بـ ايجـاد سـجع در نام گذار ثارش دارد. ا بت اي مسئل در فرهنگ اسالمی بسیار رايج بـوده اسـ و تأ یوـات بیشمار از انوا دانشها بدي شکل نامگذار شـده انـد. نگـاهی بـ نـام كتـب و رسـاالت تأ یفيافت در فرهنگ اسالمی- ايرانی اي مو و را تأيید میكند. با ايـ حـال، شـباه در سجع و هم هنگی اسامی ثار افضل كرمانی را نمیتوان از نظر دور داشـ : صـالح ا صـفاح 04 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 فــی حوــظا صــف ، عِقــدُا عُلی لمَوقــفِاالعلــی، بــدايعُا زمــان فــی وقــايع ا کرمــان و ا بتــ ، الذروةالسَماء فی مَشاهیر االَسماء. 2-2-3- عربيداني مؤلف افضلا دي كرمانی، عالوه بر تسلط كافی بر زبان فارسی و نويسندگی و شاعر در اي زبان، در ادب عرب نیز تبفّر داشت و نمونة بارز ن اسـتواده از كلمـات بـی شـمار و امثـال و عبــارات عربــی و نیــز انتنــاب درســ واژههــا عربــی در جــا خوداســ )ن.ک: افضــل كرمانی،9383: 24- 22(. همچنی سرايش س قصیدة خـوب بـ زبـان عربـی )ن.ک: افضـل كرمانی، 9326: 929، 928 و 962( گويا تبفَر او در اي زبان اس . عربیدانی افضل را از زاوي ا ديگر میتوان بررسـی كـرد. تقريبـاً در همـان روزگـار ك نظامیعرو ی چهارمقا را نوشـ و در ن »خوانـدن امثـال عـرب « و »مطا عـة دواويـ عرب« را جزء ويژگیها نويسندگی و دبیر معرفی كرد )ن.ک: نظـامی عرو ـی، 9324: 22(افضل ديوان انشا اتابک قطبا دي مفمّد بزقش )وفـات 231 ق( را اداره مـی كـرد و دبیر اتابک بود )ن.ک: خبیصی، 9343: 42(. پ كامالً بـديهی اسـ كـ فـرد دانشـمند ماننــد افضــل كــ يــک رجــل سیاســی و دربــار بــود، در ادب عــرب و مشنصــاً ا ســامی فیاالسامی مطا ع داشت باشد و خالص ا از ن را ترتیب دهد. 2-2-4- افراد مشابه برا اثبات بهتر اي ك مؤ ف الذروة افضل ا دي كرمانی، صاحب عقدا علی اس الزم اس ك شنصی ها ديگر از كرمان ك هم قب با او هستند، مورد بررسی قرار گیرد. در ترقیمة الذروةالسماء، سال 9226قمر ب عنوان تاريخ كتاب قید شده اس . كاتب در ديباچ از مؤ ف با دعا »طیّباهلل« ياد میكند ك دالّ بر ن اس ك مؤ ف در ن زمان در قید حیات دنیو نبوده اس . از سويی ديگر، میدانیم ك ابوا وضل میدانی در 298 قمر درگذشت اس )ن.ک: دبیرسیاقی، 9324: دوازده( و با تبع خالص ها صورتگرفت از كتابش)مانند الذروة( بايد متعلق ب بعد از تاريخ وفات او باشد. پ دورة حیات نويسندة الذروة بايد بی سالها 298 تا 9226قمر باشد.9 در اي بازة زمانی، تا حد جس وجو ما، س كرمانی میزيستندك از ادب بهرها داشتند و دارا ا قاب افضلا دي يا تاجا دي پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 11 )و ن تاجا زمان( بودند. احتیاط علمی ايجاب میكند ك انتساب الذروةالسماء ب اي افراد بررسی شود. فرد ننس ك نزديکتري و مشاب تري گزين اس ، در تاريخ ب »خواج افضل« يا »خواج افضلا دي « مشهور اس . و مفمود يا مفمّد نام داش . پدرش از بزرگان و صناديد كرمان ب شمار میرف و منصب پیشوايی ملک كرمان و حتی وزارت سالطی زمان موروثی خاندان ايشان بود )ن.ک: دو تشاه سمرقند ، 9398: 293(. خواج افضل در جوانی ب دربار ابوسعید تیمور )حک. 824- 823 ق( پیوس و پ از مدتی ب رياس ديوان استیوا منصوب شد )ن.ک: خواندمیر، 9322: 433- 434(. و پ از قتل ابوسعید ب خراسان رف و ب دربار سلطان حسی بايقرا )حک. 823- 199 ق( راه ياف . در نجا هم با نشاندادن كاردانیاش »دستور اعظم و مشیر معظم« پادشاه شد )ن.ک: صبا، 9343: 62(. دگرگونی روزگار سبب شد ك رقیب مغضوب و مهجورش ب نام مجدا دي ب وزارت رسد. خواج ك موقعی را برا كین كشی مجدا دي مناسب ديد، با زيركی ب استر باد نزد دوس مشهورش امیرعلیشیر نوايی رف و سپ ب توصیة امیر راهی دربار يعقوببیگِ ققويونلو )حک. 883- 816 ق( شد)ن.ک: میرخواند، 9331: 2/926- 922(. پ از مدتی روزگار با او بر سر مهر مد، ب خراسان بازگش و ب وزارت بايقرا رسید )ن.ک: میرخواند، 9331: 962(. اي افضلا دي شاعر بود و »افضل«2 تنلص میكرد )ن.ک: عبدا غنی، 9196م: 96(. دو تشاه در بیانی اغراق میز خواجو كرمان و سلمان ساوجی را فروتر از او مینشاند )ن.ک: دو تشاه سمرقند ، 9398: 292(. مقدار شعر از او باقی مانده اس )ن.ک: دو تشاه سمرقند ، 9398: 293- 292؛ اوحد بلیانی، 9381: 9/ 326- 328؛ راز ، 9328: 9/212- 212(؛ اما عمدة شهرت اي فرد ب عل ِ مشاغل سیاسی و دربار بود. و در »علم سیاق و حساب دفتر و رب و قسم بینظیر بود« )ن.ک: علیشیر، 9363: 216(. دو تشاه سمرقند ك قديمتري يادكرد را از او دارد، و را وزير بسیار كاردان توصیف میكند ك با تکی اش برمسند وزارت، مملک رونقی تام ياف )ن.ک: دو تشاه سمرقند ، 9398: 292(. در میان چندي منبعی ك ازو ياد كردهاند، ن ب »امام « و »تاجا زمان« او اشاره 06 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 شدهاس و ن ب عالمگی او. اگر چنی توصیواتی داش ، دو تشاه ك معاصر اي فرد بود و تأبید او را امیدداش و ديگر تذكرهنويسان ب نها اشاره میكردند. دو فرد ديگر نیز در تاريخ كرمان وجود دارند ك ملقب ب قب تاجا دي )و ن تاجا زمان( هستند و برخالف فرد ننس ، قراب نام شکار ندارند، اما برا احتیاط ب نها نیز اشاره میشود. فرد ننس ، تاجا دي كرمانی، از شعرا سدة هشتم اس ك ظاهراً ب غیر از مون االحرار بدر جاجرمی، نامش در جا ديگر نیامده اس )ن.ک: میرافضلی، 9386: 418(. فرد دوم ك توج ب او را نیز مديون میرافضلی هستیم، تاجا دي مفمود خبیصی نام دارد. مؤ فتاريخ سلجوقیان و غز در كرمان يعنی مفمّدابراهیم خبیصی فرزند اي تاجا دي اس )ن.ک:خبیصی، 9343: مقدم 233(. دو فرد اخیر ملقب ب تاجا دي هستند ن تاجا زمان. مناً بسیار كمنام و نشان هستند و اي توصیوات ارجمند در مقدمة الذروة بسیار فراتر از شأن و شنصی علمی ايشان مینمايد. 2-3- معرفي نسخه تــا نجــايیكــ جســ وجــو كــردم، تــاكنون فقــط يــک نســن از الذذذروةالسَذذماء فــی مَشاهیر االسماء ب دس مده اس . اي دس نوي در كتابنان مرحوم ي اهلل مرعشی قـم و در م مجموع ا ب شمارة مسلسل 99882 قرار دارد و جزء ثار وقفشده ب نجاس . كل مجموع 922 برگ دارد ك نیمة اول ن يعنی برگهـا 9 تـا 21 شـامل الذذروة السَذماء اس . دو دس نوي ديگر شامل مقدمة صراحا لغ و نیز يک رسا ة بینامونشان اس . الذروةب نسخ زيبايی نوشت شده اس . هر صوف 91 سطر دارد. در نیمة اول كتاب رو مدخلها عربی خط سرخی كشیده شده ك در تمايز ن از تو یفات و معادل فارسی ياريگر اس ؛ و ی نیمة دوم چنی خصوصیتی ندارد. افتادگیها در حاشی ثب شده و غلطها نیز در حاشی و مقابل سطر مرتبط نوشت شده اس . گاهی برا اصالح از عالم اختصار »صح« ك نزد كاتبان شايع بوده، استواده شده و گاهی نیز اصالحات بدون اي عالم مده اس . مت )ظاهراً غیر از نام كتاب در ترقیم ( هیچگون افتادگی، مفو، ناخوانايی، فرسودگی و پاشیدن مركب و ديگر ف ها معمول را ندارد و سا م اس . نويسنده برا نشاندادن پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 15 معروفبودن كلم گاهی از عالم »م« استواده كرده ك در ا سامی فیاالسامی و متون معاصر با ن دوره نیز اي نکت رعاي شده اس . همچنی اي عالم گاهی برا مورد ب كار رفت اس . عالمات اختصار »ج« و »جج« ب ترتیب برا جمع و جمعا جمع ب كار رفت اند. مطابق سن نگارش قديم، توج و دقتی ب يکسانساز مت در سرهمنويسی يا جدانويسی كلمات نشده اس . مؤ ف همچون میدانی عالقة چندانی ب كر تو یفات ا اف ندارد و ندرتاً با جمل مواج میشويم. عمدتاً در ازا يک يا چند كلم عربی، يک يا چند كلم فارسی ب عنوان معادل قرار گرفت اس . مت عاليم سجاوند ندارد. از حیث اعرابگذار و مشکولبودن هم بايد گو ك كاتب تابع قانون مشنصی نبوده و گاهی مواردِ رور را بدون حرك گذار رها كرده و گاهی هم بیش از حدّ رورت حرك گذار كرده اس . ديگر نکتة مهم، اختالف در بط حركات واژگان بی اي رسا و ا سامی فیاالسامی اس . در بسیار از موارد، مت ب صورت اشتباه حرك گذار شده ك بیانگر بیدقتی كاتب يا تسلط نداشت و بر زبان عربی اس . صوفات فرد ركاب دارد. رسا دارا ترقیم ا منتصر با اي مت اس : »تمّ كتاب الذروةالسَماء فی مَشاهیر االسما ب فَمدِاهلل و حس توفیق تفريراً فی تاريخ ا نام و ا عشري م شهر رجباالصب م شهور سن س و خمسی بعد اال ف علی يد ا عف«. )الذروةالسماء: گ 21 پ( اي تاريخ يعنی 22 رجب 9226 بسیار متأخر اس . ظاهراً نام كاتب3نیز مفو شده اس . نکتة خر در معرفی نسن اي اس ك هیچگون مهر ما کیتی بر نسن ديده نمیشود. فقط در فصل »ايام مشهوره« )29 ر(، هنگام كر عاشورا، فرد ب نام مفمّدمفس هزارجريبی طی مطلبی در حاشی ب تاريخ شعبان 9992 قمر ، بر دو خلیوة ننس و نويسنده عن میفرستد. 2-4- بعضي ويژگيهای الذورة و تفاوتهای آن با السامي ب طور كلی، مؤ ف الذروة ب ساختار كلی ا سامی پايبند بوده و از ن پیرو كرده اس . اي پايبند در سراسر ساختار كتاب مشاهده میشود. مثالً میدانی قسم دوم كتابش 04 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 را موصل و قسمها دوم، سوم و چهارم را منتصر تأ یف كرده اس . همی روي در الذروة السماء نیز ديده میشود. با وجود اي ، گاهی اي تواوتها بی دو كتاب وجود دارد:

- در الذروة عناوينی برا چهار قسم كتاب وجود ندارد و باب خر قسم پیشی مستقیماً ب باب ننس ِ قسم بعد میپیوندد.

- میدانی يل هر باب چند فصل دارد. در الذروة، در موارد زياد مشاهده میشود ك مؤ ف نام باب را كر نکرده و ن را يک فصل تصور كرده اس . عک اي مو و هم وجود

دارد. مثالً بابی با عنوان »فی ا سرج و ا لجام« در الذروة هس و ی در ا سامی نیس .

- گاهی در الذروة اسامی بابها و فصول نسب ب ا سامی تواوت دارد. مثالً باب »فی كر

ارض و صواتها« در ا سامی ب صورت »فی اسماء ا دنیا« در الذروة بط شده اس .

موارد باال جزء مسائل كتاب اس و میتواند ازسو كاتب الذروة انجام شده باشد. اما مهمتري تواوت، مربوط ب برابرها فارسی دو كتاب اس ؛ بدي شرح ك مؤ ف الذروة نسب ب میدانی در بط كلمات فارسی خود را دارا اختیار عمل میداند؛ بنابراي شمار قابل توجهی واژة جديد در الذروة ديده میشود. رويّة مؤ ف الذروة چنی بوده ك در مقايس با میدانی، از كلمات فارسی سادهتر استواده میكند. اي مو و با توج ب تأخر زمانی افضل كرمانی پذيرفتنی و معقول مینمايد؛ هرچند ك تعهد او ب سن خالص نويسی و ا تزام ب حوظ بطها كتاب مادر را ناديده میگیرد؛ ا بت ب نظر بنده اي مو و جزء مفسنات مت اس زيرا تعداد زياد واژة جديد را پیش رو خواننده قرار میدهد. تواوت بط، عالوه بر تواوت زمانی دو كتاب، ناشی از مفیط جغرافیايی نويسندگان ن میباشد. متأسوان ب عل ِ نبود يک غ نامة تارينی4 و نیز نبود فهرس جامعی از واژگان گويشی، راقم اي سطور نمیتواند ب اثبات ادعا اخیر خود اقدام كند و اي مو و را تنها يک حدس میپندارد.

پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 14 جدول اختالفات بعضي از لغات فارسيالسامي و الذروة

واژه السامي الذروة واژه السامي الذروة

المارِد، ديو ستنب ديو نیک بد الحُمرَه باد دژمنام باد سرخ المَريد الرَسخ مأكو خردهدس الکودن كَوَل اسب بد كندرو الکُلیّه بَلک گرده عَثور سکرخنده ك ب سر در يد الکَرِش دره شکنب السُؤر بَسنور باقی ب ك چهارپا بگذارد الکَعب بَژول كوزک الزَربیَه شوغاه شبگاه گوسوند التَقّاب هونبر نقببرنده الحَشَره خَستره خزنده الکَلس ساروج جارو اَنقَد حیژو خارپش التَقیر ناوه نچ در او رد الوَطواط و با وايَ پرستو سرند الخَطاف الطَسق تَزده سیا دخل سیا الهَرير زَنوية سگ مويیدن سگ الطَحنیه و بَژيره اَرده الصَريف بانگ بَکره بانگ چرخ الرّاش السَلیله كا پَلیت الجايِحَه شَفام ك میوه ف ك میوه را رساند را رسد العَرناسه كا دان پلیت دان الکتّاب دبوس تیر سگزن السّدی فَرت نان الجَلید پَژ شبنم ك برف شود المیشَعَه كوب ماسورهدان االَعصار دو گردباد المَیصَبیه نچ فَرت نچ نان بدان العَقبه و الثنیّه سَره عَقَب بدان راس راس كنند كنند الرِزمه پرونده نیکجام القَالعه پَلنَم سنگ كهنی 65 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 الضِماد مُلغَم ركو ك ب طینِ حَرّ گِلی شخ گِلی خا ص دارو بر عضو نهند اآلعیّه بدغ بندگاه ب الحَماه وش َژن الخَرَشي خنور كاال النَزّ ب زه ب تیره المِسواط عَصیده كوچة حلوا النَفاخَه و كَوپل قب ها بر سر الفاقِعَه ب الزَعرور اَزدَف كَل كوهی الدَسکُره كالت دِه خُرد الغُرفه ورواره حجره بر بام االَزَج بتگاه سُغ الجَلّ سبَاز سوفار قواره شِکلة خربزه سر خربزه البَطیخ العَضاده نی دو كنارة در الکور جا مَنج جا زنبور

3 - نتیجهگیری از اي پژوهش نتايج زير ب دس می يد:

9. فهرس نوي كتابنانة ي اهلل مرعشی در خوانش نام رسا الذروة اشتباه كرده اس . نام

اثر الذروةالسَماء فی مَشاهیرِ االسماء اس و ن الذروةالشماء... . 2. اشتباه دوم فهرس نوي اي اس ك رسا را تأ یف تاجا زمان كرمانی دانست اس ؛ در حا ی ك چنی فرد وجود خارجی ندارد و تاجا زمان از ا قاب مؤ ف اس ن نام او. 3. اي رسا ب احتمال قريب ب يقی ، تأ یف افضلا دي ابوحامد كرمانی؛ اديب و مورخ و منشی و پزشک مشهور سدة ششم وصاحب عِقدا عُلی لمَوقفاالعلی؛ اس . برا اثبات اي ادعا چند د یل وجود دارد: ا قاب »تاجا زمان« »افضلا دي « و »عالم « ك در ديباچة

الذروة مده، همانهايی اس ك در ثار افضل كرمانی برا توصیف او كر شده اس ؛ با جس وجو در تاريخ كرمان در بازة قرنها ششم تا يازدهم )سال نگارش ا سامی تا سال

كتاب الذروة( فرد ديگر ك اديب و همزمان تاجا زمان و افضلا دي باشد، ياف نشد؛ پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 15 نو نامگذار الذروة و سجعپرداز ن مشاب با ديگر ثار افضل كرمانی اس ؛ همچنی عربیدانی و تسلط افضل بر ادب عرب نیز مؤيد اي انتساب اس .

4. الذروة از فاد ساختار و مفتوا نگارش تقريباً مشاب مت مادر يعنی ا سامی اس . بی دو

مت دو تواوت شکار وجود دارد. حجم الذروة ب عنوان يک مت خالص شده تقريباً يکسوما سامی اس . تواوت دوم اي اس ك افضل كرمانی گاهی در گزينش برابرها فارسی، واژگانی متواوت از میدانی ورده اس .

يادداشتها 9. اي را هم بايد افزود ك فهرس نوي كتابنان مرعشی )9342: 92/ 963( بدون هیچ تو یفی، اعتقاد داشت ك تاجا زمان كرمانی اثر خود را »احتماالًدر قرن هشتم« نوشت اس . معلوم نیس ك او اي نظر را بر چ پاي ا ارائ میكند؛ زيرا در مت هیچ اشارها ب سدة هشتم نمیشود. 2. بنده معتقدم ك هوي اي دو افضل و ب ويژه شنصی شاعر نها خلط شده اس ؛ مثالًمؤ ف رياضا شعرا دربارة خواج افضل مفمود )قرن نهم( مینويسد: »اي خواج یاءا دي كرمانی اس . از وزرا سلطان حسی میرزا بايقرا بوده. گويند ك فا ل و مورخ بوده«. او در معرفی فردِ بعد ، بالفاصل ب افضل كرمانی )قرن ششم( میپردازد: »معلوم نیس ك همان خواج افضلا دي مذكور اس يا غیر او« )ن.ک: وا داغستانی، 9384: 9/ 232(. سردرگمی وا ك با بیانی ترديد میز )گويند ك ( مورخبودن يکی را ب ديگر نسب میدهد و نیز معلومنبودن ماهی اي دو افضل بر او نمونة روشنی از اي خلط اس . بیشک همشهر بودن، هم قببودن، شاعربودن و نزديکی نسبی زمان حیات نها باعث ترديد و سردرگمی قدما ازجمل وا شده اس .سردرگمی قدما و خلط اي دو افضل در ديدگاه نها ب تفقیقات جديد نیز سراي كرده اس . خطیبی )دائرها معارف بزرگ اسالمی، يل »افضلا دي مفمّد«(قصیدة 12بیتی جنگ 2623 مجل شورا اسالمی را از افضل سدة نهمی میداند؛ اما میرافضلی در مقا ة »در وطنی بینواتر از غرب « ن را سرودة افضل كرمانی مشهور برمیشمارد )ن.ک: میرافضلی، 9382: 28- 36(. بررسی اي مو و در حوصلة نوشتار حا ر نمیگنجد و نیاز ب مقا ا جداگان و پژوهشی موصل دارد. 62 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 3. توج ب تاريخ كتاب ك با دورة حیات مفمّدابراهیم خبیصی مقارن نسبی دارد، اي نکت را ب ه میرساند ك شايد مفمّدابراهیم )ب شرط برخوردار از عمر طوالنی( ا ذروة ا سَماء را كتاب كرده باشد؛ يا دس كم ب عل ِ هم خبیصی درنگارشسلجوقیان و غز در كرمان ك بنش اعظم ن تفرير از بدايعاالزمان افضل اس )خبیصی، 9343: مقدم 24(، يکی از بستگان يا نزديکان و نیز انگیزه يافت )يا ازسو مفمّدابراهیم دستور گرفت (اس ك رسا ة ديگر را از افضل كتاب كند. 4. در سالها اخیر فرهنگستان زبان فارسی اقدام ب تهیة »پیکرة واژگان زبان فارسی« كرده اس . علیرغم اعالم او ی ، اي پیکره در اختیار مفققان قرار نگرف . بیترديد تفقق چنی امر برا پژوهشها مت شناسی و واژهشناسی بسیار موید و راهگشا خواهد بود.

فهرست منابع الف( کتابها 9. افضلا دي كرمانی، احمد.)9383(. مجموعه آثار افضل کرماني. با مقدمة مفمّدابراهیم باستانیپاريز . ب كوشش مفمّدصـادق بصـیر . چـاپ اول. كرمـان: دانشـگاه شـهید بـاهنر كرمان و انجم مواخر و ثار فرهنگی استان كرمان. 2. افضــلا ــدي كرمــانی، احمــد) 9326(. عِقدددالعُلي للمَوقددف االعلددي بدده انضددمام صالحالصحاح في حفظالصحة. تصفیح علیمفمّد عامر نائینی. با مقدمة مفمّدابراهیم باستانیپاريز . چاپ اول. تهران: روزبهان. 3. افضلا دي كرمانی، احمد )9339(. المضاف الي بَدايعِاالزمان في وقدايعِ الکِرمدان . تصفیح عباس اقبال شتیانی.چاپ اول.تهران: مطبعة مجل . 4. اوحد بلیانی، تقیا دي مفمود. )9381(. عَرفاتُالعاشقین و عَرصاتُالعارفین، جلـد 9. تصفیح بیحاهلل صاحبکار و منـ فنراحمـد. زيـر نظـر مفمّـد قهرمان.چـاپ اول.تهـران: میراث مکتوب. 2. خبیصی، مفمّدابراهیم. )9343(. سدلجوقیان و غدز در ک رمدان . تصـفیح مفمّـد ابراهیم باستانیپاريز .چاپ اول.تهران: طهور . پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 15 6. خواندمیر، غیاثا دي . )9322(. دستورالوزراء. تصـفیح سـعید نویسـی.چاپ اول. تهـران: اقبال. 2. دبیرسیاقی، مفمّـد . )9326(. فهرسدت الفبدايي لغدات و ترکیبدات فارسدي السدامي فياالسامي. چاپ اول. تهران: بنیاد فرهنگ ايران. 8. دو تشاه سمرقند . )9398(. تذکرهالشعرا. تصفیح ادوارد براون. چاپ اول. یدن: بريل. 1. راز ، امی احمد. )9328(. هفدت اقلدی .جلـد 9. تصـفیح مفمّدر ـا طاهر .چـاپ اول. تهران: سروش. 92. صبا، مفمّد ب مظور. )9343(. روز روشن، تصفیح مفمّدحسی ركـ زادة دمیـ . چـاپ اول. تهران: كتابنان راز . 99. عبدا غنیخان، مفمّد. )9196 م(. تذکرهالشعرا. ب كوشـش مفمّـد مقتـد خـان شـروانی. بیچا. علیگره: بینا. 92. علیشیر نوايی، علیشیر ب كیچکنـ .) 9363(. مجالسالنفائس. جلـد 2. تصـفیح علـی اصـغر حکم . چاپ دوم. تهران: منوچهر . 93. مرعشینجوـی ، مفمـود.) 9342(. فهرسدت نسدخ ههدای خطدي کتابخاندة آيدت اهلل مرعشينجفي،جلد 32.چاپ اول. قم: كتابنانة بزرگ ي اهلل مرعشینجوی. 94. منزو ، علینقی. )9332(. فرهنگ نامههای عربي به فارسي.چاپ اول. تهران: دانشـگاه تهران. 92. منشیكرمانی، ناصـرا دي . ) 9314(. سِمط العُلي للحَضدر ة العُلیداء . تصـفیح و پـژوهش مريم میرشمسی. چاپ اول. تهران: میراث مکتوب. 96. میدانی، ابوا وضل احمـد. ) 9324(. السامي فياالسامي. چـاپ اول. تهـران: بنیـاد فرهنـگ ايران. 92. میرافضلی، علی. )9386(. شاعران قدي کرمان.چاپ اول. تهران: كازرونی . 98. میرخواند، مفمّد ب خاوندشـاه. ) 9338(. روضةالصَفا في سیرهِ االنبید اء و المُلدو و الخلیفة. با مقدمة عباس پرويز. جلد 2.چاپ اول. تهران: خیام. 64 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 91. نظامیعرو ی، احمـد. ) 9324(.چهارمقالده . تصـفیح عالمـ قزوينـی. بـ كوشـش مفمّـد معی .چاپ سوم. تهران: جامی. 22. وا داغستانی، علیقلی. )9384(.رياضالشدعرا .جلـد 9.مقدمـ و تصـفیح و تفقیـق مفسـ ناجینصر باد .چاپ اول. تهران: اساطیر. 29. الذروةالسماء في مشاهیراالسماء. )بـی تـا(. قـم: كتابنانـة يـ اهلل مرعشـی نجوـی. شمارة مسلسل 99882. )نسن خطی(، تاريخ كتاب : 9226 ق.

ب( مقالهها 9. خطیبی، ابوا وضل. )9321(. »افضلا دي مفمّد«. در دائرها معارف بزرگ اسالمی، جلـد 1. زير نظر كاظم موسو بجنورد ، تهران: مركز دائرها معارف بـزرگ اسـالمی. صـص .229 -222 2. رودگر، قنبرعلی. )9388(. »ماهی و فلسو خالص نويسی در فرهنگ اسالمی«. تـاريخ و تمدن اسالمی. شمارة 1، صص -921 942. 3. صادقی، علیاشرف. )9313(. »فرهنگنويسی در شب قاره از ابتدا تا قرن 92 هجر «. نامة فرهنگستان. ويژهنامة شب قاره. سال 2، شمارة 2، صص -389 312. 4. صادقی، علیاشرف. )9321(. »ترجمة فارسی االبان ، شرح ا سامی فـی االسـامی میـدانی «. میمة نامة فرهنگستان. شمارة 92، صص -9 28. 2. میرافضلی، علی )9382(. »در وطنی بینواتر از غربـ ؛ چکامـ ا نويافتـ از افضـل ا ـدي كرمانی«. معارف. شمارة 22، صص -22 42.

پايیز و زمستان 94 شناسايي و معرفي » الذُروهَالسماء في مشاهیرِاالسماء« ... 11 صفحة نخست نسخه

66 نشريّة نثر پژوهي ادب فارسي شماره46 صفحة پاياني نسخه