Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Makowskiego Na Lata 2016-2020 Z Perspektyw Ą Do 2023

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Maków Mazowiecki, maj 2016

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

AUTOR:

EKO – TEAM Sebastian Kulikowski ul. Poniatowskiego 20/14, 59-900 Zgorzelec tel. 0691 015 026, fax. 75 613 81 34

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Spis tre ści 1. WST ĘP ...... 7

1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA ...... 7 1.2. METODOLOGIA OPRACOWANIA , ZAWARTOŚĆ DOKUMENTU I HORYZONT CZASOWY ...... 7 1.3. SPÓJNOŚĆ Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PROGRAMOWYMI ...... 8 2. OCENA STANU ŚRODOWISKA ...... 21

2.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU MAKOWSKIEGO ...... 21 2.2. OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ...... 22 2.2.1. Klimat na obszarze powiatu makowskiego ...... 22 2.2.2. Jakość powietrza na obszarze powiatu makowskiego ...... 24 2.2.3. Emisja zanieczyszczeń powodowana przez przedsiębiorstwa na terenie powiatu makowskiego 28 2.2.4. Emisja z emitorów liniowych ...... 32 2.2.5. Wpływ zmian klimatu na energetykę i transport, wrażliwość i adaptacja do zmian ...... 36 2.2.6. Analiza SWOT ...... 38 2.3. ZAGROŻENIA HAŁASEM ...... 39 2.3.1. Hałas drogowy ...... 39 2.3.2. Hałas przemysłowy ...... 41 2.3.3. Analiza SWOT ...... 42 2.4. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 43 2.4.1. Źródła promieniowania elektromagnetycznego ...... 44 2.4.2. Analiza SWOT ...... 46 2.5. GOSPODAROWANIE WODAMI ...... 47 2.5.1. Wody powierzchniowe ...... 47 2.5.2. Monitoring rzek na terenie powiatu makowskiego ...... 48 2.5.3. Wody podziemne ...... 50 2.5.4. Monitoring wód podziemnych ...... 51 2.5.5. Ochrona przed powodzią oraz skutkami suszy...... 52 2.5.6. Wpływ zmian klimatu na zasoby wodne, wrażliwość i adaptacja do zmian ...... 55 2.5.7. Analiza SWOT ...... 58 2.6. GOSPODARKA WODNO -ŚCIEKOWA ...... 59 2.6.1. Zaopatrzenie w wodę ...... 59 2.6.2. Odbiór ścieków ...... 62 2.6.3. Analiza SWOT ...... 67 2.7. ZASOBY GEOLOGICZNE ...... 67 2.7.1. Wpływ zmian klimatu na górnictwo, wrażliwość i adaptacja do zmian ...... 70 2.7.2. Analiza SWOT ...... 70 2.8. GLEBY ...... 71 2.8.1. Charakterystyka gleb ...... 71 2.8.2. Kontrole terenów użytkowanych rolniczo ...... 75 2.8.3. Użytkowanie powierzchni ...... 78 2.8.4. Struktura gospodarstw rolnych ...... 78 2.8.5. Instytucje obsługujące rolnictwo...... 79 2.8.6. Wpływ zmian klimatu na rolnictwo, wrażliwość i adaptacja do zmian ...... 81 2.8.7. Analiza SWOT ...... 83 2.9. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW ...... 84 2.9.1. Zbiórka odpadów komunalnych ...... 88 2.9.2. Ilości odebranych odpadów komunalnych na terenie powiatu makowskiego ...... 90 2.9.3. Wyroby zawierające azbest na terenie powiatu makowskiego ...... 92 2.9.4. Analiza SWOT ...... 94 2.10. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 95 2.10.1. Siedliska przyrodnicze ...... 95 2.10.2. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu makowskiego ...... 96 2

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.10.3. Zieleń urządzona ...... 97 2.10.4. Lokalne Grupy Działania na terenie powiatu makowskiego ...... 98 2.10.5. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ...... 99 2.10.6. Wpływ zmian klimatu na przyrodę i leśnictwo, wrażliwość i adaptacja do zmian...... 101 2.10.7. Analiza SWOT ...... 103 2.11. ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 104 2.11.1. Analiza SWOT ...... 109 3. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE ...... 109

3.1. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE Z ZAKRESU OCHRONY POWIETRZA I KLIMATU ...... 109 3.1.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony powietrza i klimatu ...... 110 3.1.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony powietrza i klimatu ...... 111 3.1.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony powietrza i klimatu ...... 116 3.2. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE W ZAKRESIE OCHRONY PRZED HAŁASEM ...... 120 3.2.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony przed hałasem ...... 122 3.2.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony przed hałasem ...... 123 3.2.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony przed hałasem ...... 124 3.3. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE W ZAKRESIE OCHRONY PRZED ODDZIAŁYWANIEM PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ..... 126 3.3.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych ...... 127 3.3.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych ...... 128 3.3.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych ...... 128 3.4. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA WODAMI ...... 129 3.4.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu gospodarowania wodami ...... 131 3.4.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie gospodarowania wodami ...... 132 3.4.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie gospodarowania wodami ...... 132 3.5. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE W ZAKRESIE GOSPODARKI WODNOŚCIEKOWEJ ...... 134 3.5.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu gospodarki wodnościekowej ...... 136 3.5.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie gospodarki wodnościekowej ...... 137 3.5.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie gospodarki wodnościekowej ...... 138 3.6. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE Z ZAKRESU ZASOBÓW GEOLOGICZNYCH ...... 140 3.6.1. Cele, kierunki interwencji w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi ...... 141 3.6.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi ...... 141 3.6.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi 141 3.7. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE Z ZAKRESU OCHRONY GLEB ...... 142 3.7.1. Cele, kierunki interwencji w zakresie ochrony gleb ...... 143 3.7.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony gleb ...... 144 3.7.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony gleb ...... 144 3.8. CELE I ZADANI ŚRODOWISKOWE Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI ...... 145 3.8.1. Cele, kierunki interwencji w zakresie gospodarowania odpadami ...... 147 3.8.2. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie gospodarowania odpadami ...... 148 3.9. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE W ZAKRESIE OCHRONY PRZYRODY I KRAJOBRAZU ORAZ OCHRONY LASÓW ...... 150 3.9.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu ...... 151 3.9.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu ...... 152 3.9.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu ...... 152 3.9.4. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony lasów ...... 155 3.9.5. Harmonogram zadań własnych w zakresie ochrony lasów ...... 156 3.9.6. Harmonogram zadań w zakresie ochrony lasów ...... 156 3.10. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE W ZAKRESIE ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 157 3.10.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu zagrożeń poważnymi awariami ...... 158 3.10.2. Harmonogram zadań własnych w zakresie zagrożeń poważnymi awariami...... 159 3.10.3. Harmonogram zadań monitorowanych w zakresie zagrożeń poważnymi awariami ...... 160

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

4. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 161 5. MONITORING PROGRAMU ...... 163 6. STRESZCZENIE ...... 165

Spis rysunków Rysunek 1 Lokalizacja powiatu makowskiego na tle województwa mazowieckiego ...... 21 Rysunek 2 Rozkład pr ędko ści wiatru na obszarze województwa mazowieckiego ...... 22 Rysunek 3 Średnia roczna temperatura powietrza w roku 2014 dla obszaru województwa mazowieckiego...... 23 Rysunek 4 Przestrzenny rozkład sum opadów na obszarze woj. Mazowieckiego ...... 24 Rysunek 5 Podział województwa mazowieckiego na strefy ...... 27 Rysunek 6 Emisja zanieczyszcze ń w Mg/rok w 2000, 2013 i 2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu makowskiego ...... 29 Rysunek 7 Emisja substancji w Mg/rok w 2000, 2013 i 2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu makowskiego ...... 29 Rysunek 8 Emisja dwutlenku w ęgla w Mg/rok w 2000, 2013 i 2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu makowskiego ...... 30 Rysunek 9 Inwestycje drogowe na terenie powiat makowskiego w latach 1999 – 2015 (km) ...... 33 Rysunek 10 Inwestycje drogowe na terenie powiat makowskiego w latach 1999 – 2015 (w tys. zł) ..... 34 Rysunek 11 Udział środków własnych Powiatu, Gmin i środków zewn ętrznych w finansowaniu inwestycji drogowych w latach 1999 – 2015 ...... 35 Rysunek 12 Wyniki pomiarów wska źników hałasu (krótkookresowych) maj ących zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w latach 2007 – 2015 w odniesieniu do jednej doby ...... 40 Rysunek 13 Infrastruktura energetyczna na terenie województwa mazowieckiego ...... 45 Rysunek 14 Dane dotycz ące energii elektrycznej o niskim napi ęciu zu żywanej w gospodarstwach domowych ...... 46 Rysunek 15 Powierzchnia w powiatach obszarów intensywnie zagospodarowanych w strefie zalewów powodziowych (ha) ...... 55 Rysunek 16 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2021-2050 .... 56 Rysunek 17 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2071-2100 .... 57 Rysunek 18 Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie powiatu makowskiego (km) ...... 59 Rysunek 19 Korzystaj ący z instalacji wodoci ągowej w % ogółu ludno ści ...... 60 Rysunek 20 Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie powiatu makowskiego w latach 2003-2015 (km) 61 Rysunek 21 Liczba przył ączy wodoci ągowych na terenie powiatu makowskiego (szt.) ...... 61 Rysunek 22 Długo ść sieci kanalizacji na terenie powiatu makowskiego (km) ...... 62 Rysunek 23 Liczba przydomowych oczyszczalni ścieków i bezodpływowych zbiorników w gminach powiatu makowskiego ...... 63 Rysunek 24 Procentowy udział gleb brunatnych w poszczególnych gminach ...... 71 4

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 25 Procentowy udział gleb pseudobielicowych w poszczególnych gminach ...... 72 Rysunek 26 Procentowy udział gleb czarno ziem w poszczególnych gminach ...... 72 Rysunek 27 Procentowy udział gleb murszastych w poszczególnych gminach ...... 73 Rysunek 28 Charakterystyka kompleksów rolniczej przydatno ści gleb na terenie powiatu makowskiego ...... 74 Rysunek 29 Kwasowo ści gleb w powiecie makowskim (%) ...... 76 Rysunek 30 Liczba gospodarstw rolnych na terenie powiatu makowskiego według powierzchni ...... 78 Rysunek 31 Liczba beneficjentów dopłat w ramach Wspólnej Polityki Rolnej na terenie powiatu makowskiego ...... 80 Rysunek 32 Wykaz płatno ści w ramach Wspólnej Polityki Rolnej na terenie powiatu makowskiego (mln) ...... 80 Rysunek 33 Mapa województwa mazowieckiego z podziałem na regiony gospodarki odpadami komunalnymi ...... 85 Rysunek 34 Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych w latach 2008 – 2014 na terenie powiatu makowskiego ...... 90 Rysunek 35 Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych na 1 mieszka ńca w latach 2008 – 2014 na terenie powiatu makowskiego ...... 91 Rysunek 36 Ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gmin powiatu makowskiego (Mg) ...... 93 Rysunek 37 Podział geobotaniczny powiatu makowskiego ...... 95 Rysunek 38 Lesisto ść na terenie gmin powiatu makowskiego (%) ...... 99 Rysunek 39 Powierzchnia gruntów le śnych na terenie powiatu makowskiego w latach 2011-2014 .. 100 Rysunek 40 Rodzaje zdarze ń na terenie powiatu makowskiego w latach 2014-2015 ...... 106 Rysunek 41 Średni czas dojazdu do zdarze ń jednostek przeciwpo żarowej na terenie woj. Mazowieckiego w 2014 r...... 107 Rysunek 42 Liczba po żarów na 1000 mieszka ńców w powiatach na terenie województwa mazowieckiego...... 108

Spis tabel Tabela 1 Zestawienie dokumentów strategicznych wraz z ich celami, obszarami problemowymi oraz zarysowanymi kierunkami rozwoju ...... 8 Tabela 2 Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza ...... 26 Tabela 3 Roczna emisja substancji szkodliwych do atmosfery ze środków transportu na terenie powiatu makowskiego w 2015 roku ...... 36 Tabela 4 Wykaz punktów pomiarowych oraz średnie arytmetyczne zmierzonych warto ści skutecznych nat ęż eń pól elektrycznych w tych punktach w powiecie makowskim ...... 44 Tabela 5 Zestawienie klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu fizykochemicznego, stanu hydromorfologicznego, stanu biologicznego oraz stanu chemicznego rzek ...... 48 Tabela 6 Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w latach 2007 - 2014 ...... 51 Tabela 7 Zestawienie oczyszczalni ścieków w powiecie makowskim ...... 63

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Tabela 8 Charakterystyka aglomeracji na terenie powiatu makowskiego ...... 64 Tabela 9 Wykaz koncesji na terenie powiatu makowskiego ...... 67 Tabela 10 Bilans zasobów kopalin w zło żu W ęgrzynowo (gmina Płoniawy-Bramura) ...... 69 Tabela 11 Liczbowe zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu makowskiego ...... 97 Tabela 12 Powierzchnia terenów zieleni urz ądzonej na terenie powiatu makowskiego ...... 98 Tabela 13 Wykaz obiektów mog ących spowodowa ć nadzwyczajne zagro żenia środowiska...... 104 Tabela 14 Trasy przewozu TSP na terenie powiatu makowskiego ...... 105 Tabela 15 Działania w ramach zarz ądzania środowiskiem w powiecie makowskim ...... 162 Tabela 16 Wska źniki realizacji programu ochrony środowiska ...... 163

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

1. Wst ęp 1.1. Podstawa opracowania Dokument opracowano na zlecenie Starostwa Powiatowego w Makowie Mazowieckim. Umowa dotyczy Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 roku oraz przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu programu ochrony środowiska, w tym w razie stwierdzenia takiego obowiązku – opracowanie Prognozy. Podstaw ą prawn ą Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 (zwany dalej Programem) jest art. 17 ustawy z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013, poz. 1232 ze zm.), jako narz ędzie prowadzenia polityki ochrony środowiska w Powiecie. Poprzedni dokument opracowany został w 2004 r. i obowi ązywał w perspektywie do 2011 r. Przesłank ą do opracowania Programu s ą zmiany, jakie zaszły w środowisku, które powoduj ą, i ż poprzedni dokument stał si ę niezgodny ze stanem faktycznym. W niniejszym opracowaniu autorzy starali si ę dokona ć porównania stanu środowiska z roku 2004 z obecnym według informacji z 2015 roku (natomiast je śli brakowało takich informacji posłu żono si ę danymi z 2013 oraz 2014 roku). Podstawowym celem sporz ądzenia i uchwalenia PO Ś jest realizacja przez powiat makowski polityki ochrony środowiska zbie żnej z zało żeniami dokumentów strategicznych i programowych. POŚ stanowi podstaw ę funkcjonowania systemu zarz ądzania środowiskiem spajaj ącą wszystkie działania i dokumenty dotycz ące ochrony środowiska i przyrody na szczeblu powiatu.

1.2. Metodologia opracowania, zawarto ść dokumentu i horyzont czasowy Program ochrony środowiska został opracowany według metodologii planowania strategicznego. Główne działania zmierzaj ące w kierunku powstania niniejszego Programu to: • zbieranie i analiza danych, • okre śleniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego wraz z ocen ą stanu, • analiza słabych i mocnych stron oraz szans i zagro żeń gminy metod ą Analizy SWOT, • okre ślenie środowiska zewn ętrznego - scharakteryzowanie uwarunkowa ń realizacyjnych Programu w zakresie rozwi ąza ń prawno-instytucjonalnych oraz źródeł finansowania zewn ętrznego, • definiowanie priorytetów ochrony środowiska, • konkretyzacj ę priorytetów poprzez sformułowania listy zada ń, • opracowanie systemu monitorowania Programu. Ustawa – Prawo ochrony środowiska nie okre śla sztywnych ram programu ochrony środowiska, zwraca natomiast uwag ę (art. 17), by opracowanie uwzgl ędniało pewne dokumenty okre ślone w art. 14 tj. strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014, poz. 1649, z pó źn. zm.4), w tym: • umowy partnerstwa, • programy słu żą ce realizacji umowy partnerstwa: − w zakresie polityki spójno ści – programy realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójno ści, z wył ączeniem programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej, − realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz funduszy wspieraj ących sektory morski lub rybacki.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szczegółowy zakres, sposób oraz forma sporz ądzania Powiatowego Programu Ochrony Środowiska (PO Ś) jest zgodny z przyj ętymi 2 wrze śnia 2015 roku przez Ministerstwo Środowiska „Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”. Ocena stanu środowiska naturalnego powiatu makowskiego sporz ądzona została głównie na podstawie opracowa ń: • Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Warszawie (Pa ństwowy Monitoring Środowiska), • Głównego Urz ędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych), • Pa ństwowej Wojewódzkiej Inspekcji Sanitarnej w Warszawie, • Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, w tym Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie, • Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej, w tym Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie, • Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pa ństwowy Instytut Badawczy, • Wojewódzkiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie, • urz ędów miast lub gmin powiatu makowskiego, a tak że informacji zawartych na stronach internetowych instytucji publicznych, działaj ących w obszarze ochrony środowiska. Na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego powiatu makowskiego, a tak że uwarunkowa ń wynikaj ących z dokumentów programowych wyznaczono kierunki działa ń i zaproponowano do nich działania których wykonanie jest niezb ędne, aby zachowa ć b ądź poprawi ć stan środowiska, wypełni ć zobowi ązania unijne, a tym samym poprawi ć jako ść życia mieszka ńców. Koszty realizacji działa ń oszacowano w oparciu o analiz ę materiałów dotycz ących planowanych do realizacji zada ń środowiskowych w latach 2016-2019, przekazanych przez jednostki samorz ądu terytorialnego, instytucje publiczne działaj ące w obszarze ochrony środowiska, a tak że na podstawie dokumentów strategicznych i dost ępnych źródeł finansowania. Koszty budowy i modernizacji dróg uwzgl ędnione zostały jedynie w cz ęś ci – uwzgl ędniono szacunkowe koszty inwestycji przyczyniaj ących si ę wprost do ochrony środowiska. Dokument opracowana na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 roku.

1.3. Spójno ść z dokumentami strategicznymi i programowymi Podczas tworzenia „Programu..” brano pod uwag ę zało żenia aktualnie obowi ązuj ących dokumentów nadrz ędnych. Program w swoich zało żeniach uwzgl ędnia najbardziej istotne kierunki rozwoju zarysowane w dokumentach wy ższego szczebla. Cele, obszary problemowe oraz kierunki rozwoju analizowanych strategii prezentuje poni ższa tabela.

Tabela 1 Zestawienie dokumentów strategicznych wraz z ich celami, obszarami problemowymi oraz zarysowanymi kierunkami rozwoju

Nazwa dokumentu Cele Główne obszary problemowe Kierunki rozwoju

NADRZ ĘDNE DOKUMENTY STRATEGICZNE

Cel 7 - Zapewnienie Modernizacja infrastruktury i bezpiecze ństwa Zanieczyszczenie powietrza bezpiecze ństwo energetyczne, Długookresowa energetycznego oraz ochrona i zwi ązane z nisk ą emisj ą ze Modernizacja sieci elektroenergetycznych i Strategia Rozwoju poprawa stanu środowiska, źródeł punktowych ciepłowniczych, Kraju Polska 2030 Cel 8 - Wzmocnienie Nadmierna energochłonno ść Realizacja programu inteligentnych sieci w mechanizmów terytorialnego obiektów energetyce, równowa żenia rozwoju dla 8

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

rozwijania i pełnego Nadmierna energochłonno ść Stworzenie zach ęt przyspieszaj ących wykorzystania potencjałów oświetlenia ulicznego rozwój zielonej gospodarki, regionalnych, Brak szczelno ści systemu Zwi ększenie poziomu ochrony środowiska. Cel 9 - Udro żnienie odpadowego dost ępno ści terytorialnej Polski. Brak skanalizowana 100% mieszka ńców

Zapewnienie ładu przestrzennego, Zwi ększenie bezpiecze ństwa obywatela, Upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych, Zanieczyszczenie powietrza Obszar strategiczny I. Sprawne zwi ązane z nisk ą emisj ą ze Racjonalne gospodarowanie zasobami, i efektywne pa ństwo, źródeł punktowych Poprawa efektywno ści energetycznej, Średniookresowa Obszar strategiczny II. Nadmierna energochłonno ść Poprawa stanu środowiska, Strategia Rozwoju Konkurencyjna Gospodarka, obiektów Kraju 2020 Adaptacja do zmian klimatu, Obszar strategiczny III. Nadmierna energochłonno ść Spójno ść społeczna i oświetlenia ulicznego Modernizacja i rozbudowa poł ącze ń terytorialna. transportowych, Słaba jako ść dróg gminnych Udro żnienie obszarów wiejskich, Podnoszenie jako ści i dost ępno ści usług publicznych, Zwi ększenie spójno ści terytorialnej.

Racjonalne i efektywne gospodarowanie Zła jako ść wód zasobami kopalin, powierzchniowych Gospodarowanie wodami dla ochrony Niedostateczna jako ść wód przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody, podziemnych Zachowanie bogactwa ró żnorodno ści Wpływ zanieczyszcze ń spoza biologicznej w tym wielofunkcyjna Cel 1 - Zrównowa żone terenu gminy na stan czysto ści gospodarka le śna, gospodarowanie zasobami wód środowiska, Poprawa efektywności energetycznej, Stan sieci wodoci ągowej w Strategia Cel 2 - Zapewnienie cz ęś ci wykonany z rur Wzrost znaczenia rozproszonych Bezpiecze ństwo gospodarce krajowej azbestowych odnawialnych źródeł energii, Energetyczne i bezpiecznego i Środowisko konkurencyjnego zaopatrzenia Lokalizacja terenów Zapewnienie dost ępu do czystej wody dla w energi ę, zagro żonych powodzi ą społecze ństwa i gospodarki, Cel 3 - Poprawa stanu Zwi ększenie kontroli w lasach Racjonalne gospodarowanie odpadami w środowiska. prywatnych i pa ństwowych tym wykorzystanie ich na cele energetyczne, Brak obszarów chronionych, nie licz ąc obszarów Ochrona powietrza, w tym ograniczenie NATURA2000 oddziaływania energetyki, Niska świadomo ść ekologiczna Promowanie zachowa ń ekologicznych oraz mieszka ńców tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy.

Ograniczenie emisji CO2 do 2020 przy zachowaniu wysokiego poziomu Kierunek - Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego, efektywno ści energetycznej, Jako główne paliwo Ograniczenie emisji SO2, NOx oraz pyłów Kierunek - Wzrost energetyczne do ogrzania do poziomów wynikaj ących z obecnych i bezpiecze ństwa dostaw paliw i obiektów u żywany jest w ęgiel i projektowanych regulacji unijnych, Polityka energii, jego produkty Ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyczna Polski Kierunek - Rozwój Niski stopie ń wykorzystania energetyki na stan wód powierzchniowych i do 2030 roku wykorzystania odnawialnych OZE w mieszkalnictwie, podziemnych, źródeł energii w tym biopaliw, budynkach u żyteczno ści publicznej i przez Minimalizacja składowania odpadów Kierunek – Ograniczenie przedsi ębiorstwa poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w odziaływania energetyki na gospodarce, środowisko. Zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. 9

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

DOKUMENTY SEKTOROWE

Podniesienie rangi zagadnienia poprawy Cel 1 - osi ą gni ę cie w mo ż liwie jako ści powietrza poprzez skonsolidowanie kr ótkim czasie poziom ów działa ń na szczeblu krajowym oraz dopuszczalnych i docelowych powołanie Partnerstwa na rzecz poprawy niekt ó rych substancji, jako ści powietrza, okre ś lonych w dyrektywie 2008/50/WE i 2004/107/WE, Stworzenie ram prawnych sprzyjaj ą cych oraz utrzymanie ich na tych realizacji efektywnych działa ń maj ą cych na obszarach, na kt ó rych s ą celu popraw ę̨ jako ści powietrza, dotrzymywane, a w przypadku Niektóre gminy w 2016 r. Wł ączenie społecze ństwa w działania na pyłu PM2,5 tak ż e pułapu uchwaliły Plan gospodarki rzecz poprawy jako sci powietrza poprzez Krajowy Program st ęż enia ekspozycji oraz ́ niskoemisyjnej, w którym zwi ę kszenie swiadomo sci społecznej oraz Ochrony Powietrza Krajowego Celu Redukcji ́ ́ zało żono realizacj ę zada ń tworzenie trwałych platform dialogu z do roku 2020 Nara ż enia, okre ślonych w programie organizacjami społecznymi, Cel 2 - osi ą gni ę cie w ochrony powietrza ozw oj i rozpowszechnienie technologii perspektywie do roku 2030 ́ sprzyjaj ą cych poprawie jako ści powietrza, st ęż eń niekt órych substancji w powietrzu na poziomach Rozw ój mechanizm ó w kontrolowania wskazanych przez WHO oraz ź ró deł niskiej emisji sprzyjaj ą cych nowych wymaga ń poprawie jako ś ci powietrza, wynikaj ą cych z regulacji prawnych projektowanych Upowszechnienie mechanizm ów przepisami prawa unijnego. finansowych sprzyjaj ą cych poprawie jako ści powietrza .

Celem Programu jest Aktualizacja ograniczenie zrzutów Budowa sieci kanalizacyjnej, Krajowego niedostatecznie oczyszczanych Aglomeracje nie spełniają Programu Inwestycje zwi ązane z oczyszczalniami ścieków, a co za tym idzie – wszystkich warunków Oczyszczania ścieków, ochrona środowiska wodnego zało żonych w KPO ŚK ścieków przed ich niekorzystnymi komunalnych Dostosowanie oczyszczalni do art. 5.2 skutkami

ograniczenie marnotrawienia ż ywno ści, wprowadzenie selektywnego zbierania bioodpad ó w z zakład ó w zbiorowego ż ywienia. osi ą gni ę cie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego u ż ycia frakcji: papieru, metali, tworzyw Cel 1 - Zmniejszenie ilo ś ci sztucznych i szkła z odpad ów komunalnych powstaj ą cych odpad ów, w wysoko ś ci minimum 40% ich masy do 2020 roku, w 2020 r, recyklingowi powinno zwi ę kszanie swiadomo sci ́ ́ by ć poddawane co najmniej 40% całoś ci społecze nstwa na temat ́ wytwarzanych odpad ó w komunalnych, nale ż ytego gospodarowania wykorzystuj ą c zainstalowane moce odpadami komunalnymi, Brak szczelnego systemu instalacji, 10% termicznemu gospodarki odpadami Cel 2 - osi ą gni ę cie poziomu przekształcaniu wraz z odzyskiem energii, za s 50% kierowanych do instalacji MBP, Krajowy Plan recyklingu i przygotowania do Powstawanie dzikich wysypisk ́ Gospodarki ponownego u ż ycia og ó lnej po 2020 r, po wybudowaniu planowanych Brak osi ągni ęcia zakładanych Odpadami 2014 masy odpad ów komunalnych w ITPOK recyklingowi powinno by c poziomów redukcji masy ́ wysoko ś ci 50% do 2025 r., poddawane 40% odpad ow komunalnych, odpadów skierowanych do ́ termicznemu przekształcaniu nie wi ę cej ni ż Cel 3 - zmniejszenie udziału składowania zmieszanych odpad ów 30% odpad ów, a w instalacji MBP – 30%, komunalnych w całym po 2025 r. planuje si ę osi ą gn ąć recykling strumieniu zbieranych odpad ów komunalnych w wysoko ści 50%, odpad ów (zwi ę kszenie udziału termicznemu przekształcaniu poddanych odpad ów zbieranych zostanie do 30%, metodami biologicznymi selektywnie). 20%,

obj ę cie wszystkich mieszka ń ców systemem selektywnego zbierania odpad ów (selektywne zbieranie odpad ó w „u ź ró dła”), wprowadzenie we wszystkich gminach w kraju system ó w selektywnego odbierania 10

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

odpad ów zielonych i bioodpad ów – do ko ń ca 2021 r. zmniejszenie ilo ś ci odpad ów komunalnych ulegaj ą cych biodegradacji kierowanych na składowiska odpad ów, aby nie było składowanych w 2020 r. wi ę cej ni ż 35% masy tych odpad ó w w stosunku do masy odpad ów wytworzonych w 1995 r., zaprzestanie składowania odpad ów ulegaj ą cych biodegradacji selektywnie zebranych,

opracowanie wskaza ń legislacyjnych odno ś nie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpad ó w komunalnych w zwi ą zku z uzgadnianiem nowych wymaga ń BAT dla przetwarzania odpad ów (emisje z instalacji, m.in. odory), ograniczenie liczby miejsc nielegalnego składowania odpad ów komunalnych.

Kierunek działa ń 1.1- dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu Kierunek działa ń 1.2- adaptacja strefy przybrze ż nej do zmian klimatu Kierunek działa ń 1.3 – dostosowanie Cel 1. - Zapewnienie sektora energetycznego do zmian klimatu bezpieczeostwa energetycznego i dobrego Kierunek działa ń 1.4 – ochrona roż norodno sci biologicznej i gospodarka stanu ś rodowiska ́ ́ le śna w kontek ś cie zmian klimatu Cel 2. - Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach Kierunek działa ń 2.1 - stworzenie Strategiczny Plan wiejskich Jako główne paliwo lokalnych system ów monitorowania i Adaptacji dla energetyczne do ogrzania ostrzegania przed zagro ż eniami Cel 3. - Rozw ój transportu w obiektów u żywany jest w ęgiel i sektorów i obszarów Kierunek działa ń 2.2 – organizacyjne i wra żliwych na warunkach zmian klimatu jego produkty techniczne dostosowanie działalno ści zmiany klimatu do Cel 4. - Zapewnienie Niski stopie ń wykorzystania rolniczej i rybackiej do zmian klimatu roku 2020 z zr ó wnowa ż onego rozwoju OZE w mieszkalnictwie, perspektyw ą do regionalnego i lokalnego z budynkach u żyteczno ści Kierunek działa ń 3.2 –zarz ą dzanie roku 2030” uwzgl ę dnieniem zmian klimatu publicznej i przez szlakami komunikacyjnymi w warunkach (SPA2020) przedsi ębiorstwa zmian klimatu Cel 5. -Stymulowanie innowacji sprzyjaj ą cych Kierunek działa ń 5.1- promowanie adaptacji do zmian klimatu innowacji na poziomie działa ń organizacyjnych i zarz ą dczych Cel 6. - Kształtowanie postaw sprzyjaj ą cych adaptacji do zmian klimatu społecznych sprzyjaj ą cych adaptacji do zmian klimatu Kierunek działa ń 6.1 – zwi ę kszenie ś wiadomo ś ci odno ś nie do ryzyk zwi ą zanych ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu Kierunek działa ń 6.2 - ochrona grup szczeg ólnie nara ż onych przed skutkami niekorzystnych zjawisk klimatycznych

Os priorytetowa I Zmniejszenie ́ Zła jako ść wód Działanie 1.1 Wspieranie wytwarzania i emisyjno sci gospodarki ́ powierzchniowych dystrybucji energii pochodz ą cej ze źró deł Os priorytetowa II Ochrona odnawialnych ́ Niedostateczna jako ść wód srodowiska, w tym adaptacja Program ́ podziemnych Działanie 1.2 Promowanie efektywno ś ci Operacyjny do zmian klimatu energetycznej i korzystania z odnawialnych Wpływ zanieczyszcze ń spoza Infrastruktura i Os priorytetowa IV ź ró deł energii w przedsi ę biorstwach ́ terenu gminy na stan czysto ści Środowisko 2014- Infrastruktura drogowa dla 2020 wód Działanie 1.3 Wspieranie efektywno ści miast energetycznej w budynkach Stan sieci wodoci ągowej w Os priorytetowa VI Rozw oj ́ ́ cz ęś ci wykonany z rur Działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu niskoemisyjnego transportu azbestowych wraz z zabezpieczeniem i zwi ę kszeniem zbiorowego w miastach odporno ści na kl ę ski ż ywiołowe, w

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Oś priorytetowa VII Poprawa Lokalizacja terenów szczeg ólno ści katastrofy naturalne oraz bezpiecze ń stwa zagro żonych powodzi ą monitoring ś rodowiska energetycznego Zwi ększenie kontroli w lasach Działanie 2.2 Gospodarka odpadami prywatnych i pa ństwowych komunalnymi

Brak obszarów chronionych, Działanie 2.3 Gospodarka wodno-ś ciekowa nie licz ąc obszarów w aglomeracjach NATURA2000 Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja Niska świadomo ść ekologiczna ekologiczna mieszka ńców Działanie 2.5 Poprawa jako ści ś rodowiska miejskiego

Działanie 4.1 Zwi ę kszenie dost ę pno ś ci transportowej o ś rodk ów miejskich le ż ą cych w sieci drogowej TEN-T i odci ąż enie miast od nadmiernego ruchu drogowego

Działanie 4.2 Zwi ę kszenie dost ę pno ś ci transportowej o ś rodk ów miejskich le ż ą cych poza sieci ą drogow ą TEN-T i odci ąż enie miast od nadmiernego ruchu drogowego Działanie 6.1 Rozw ój publicznego transportu zbiorowego w miastach

Działanie 7.1 Rozw ój inteligentnych system ó w magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii.

Źródło: opracowanie własne na podstawie aktualnych dokumentów wy ższych szczebli

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Według ustawy Prawo Ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.) „[…] w celu realizacji polityki ochrony środowiska organ wykonawczy gminy sporz ądza gminny program ochrony środowiska, uwzgl ędniaj ąc cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych”, w zwi ązku z tym w niniejszym opracowaniu zostan ą uj ęte powy ższe zało żenia, cele i priorytety na lata 2016-2020, które zapisano w dokumentach wcze śniej opracowanych i obejmuj ących teren powiatu.

Dokumenty mi ędzynarodowe • Dokument końcowy Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zrównowa żonego rozwoju Rio+20 pn. Przyszło ść jak ą chcemy mie ć. Dokument ten zawiera deklaracje krajów uczestnicz ących w Konferencji do: − kontynuowania procesu realizacji celów zrównowa żonego rozwoju, zapocz ątkowanych na poprzednich konferencjach, wykorzystania koncepcji zielonej gospodarki jako narz ędzia do osi ągania zrównowa żonego rozwoju, uwzgl ędniaj ąc wa żno ść przeciwdziałania zmianom klimatu i adaptacji do tych zmian, − opracowania strategii finansowania zrównowa żonego rozwoju, − ustanowienia struktur słu żą cych sprostaniu wyzwaniom zrównowa żonej konsumpcji i produkcji, − stosowania zasady równo ści płci, zaakcentowania potrzeby zaanga żowania si ę społecze ństwa obywatelskiego, wł ączenia nauki w polityk ę oraz uwzgl ędniania wagi dobrowolnych zobowi ąza ń w obszarze zrównowa żonego rozwoju. • Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu . Celem podstawowym niniejszej konwencji i wszelkich zwi ązanych z ni ą dokumentów prawnych, które mog ą by ć przyj ęte przez Konferencj ę Stron, jest doprowadzenie, zgodnie z wła ściwymi postanowieniami konwencji, do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny. Dla unikni ęcia zagro żenia produkcji żywno ści i dla umo żliwienia zrównowa żonego rozwoju ekonomicznego poziom taki powinien być osi ągni ęty w okresie wystarczaj ącym do naturalnej adaptacji ekosystemów do zmian klimatu 1. • Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. W ogólnym zało żeniu pa ństwa b ędące stronami zał ącznika I do ramowej konwencji (czyli kraje uprzemysłowione), zobowi ązuj ą si ę wspólnie do ograniczenia swych emisji gazów cieplarnianych w latach 2008–2012 w celu obni żenia całkowitej emisji krajów rozwini ętych, o co najmniej 5% w stosunku do poziomu z roku 1990. Zał ącznik B do protokołu zawiera zobowi ązania liczbowe, co do których zobowi ązały si ę kraje b ędące stronami. Pa ństwa członkowskie UE przed rokiem 2004 musz ą zredukowa ć wspólnie emisje gazów cieplarnianych o 8% w latach od 2008 do 2012. Pa ństwa, które przyst ąpiły do Unii po tej dacie, zobowi ązuj ą si ę do redukcji swych emisji o 8%, z wyj ątkiem Polski i W ęgier (6%), oraz Malty i Cypru, które nie s ą wymienione w załączniku I do ramowej konwencji. W przypadku okresu poprzedzaj ącego rok 2008 pa ństwa b ędące stronami zobowi ązały si ę do post ępów w realizowaniu swych zobowi ąza ń najpó źniej w 2005 r. oraz do udowodnienia tych post ępów. Aby osi ągn ąć te cele, protokół proponuje szereg środków: − wzmocnienie lub wprowadzenie krajowej polityki ograniczenia emisji (zwi ększenie efektywno ści energetycznej, promocja zrównowa żonych form rolnictwa, rozwój źródeł energii odnawialnej itp.), − współpraca z innymi stronami umownymi (wymiana do świadczenia lub informacji, koordynacja polityki krajowej poprzez pozwolenia na emisj ę, wspólna realizacja i mechanizm czystego rozwoju). Protokół z Kioto zajmuje si ę emisjami sze ściu gazów cieplarnianych: 13

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

− dwutlenku w ęgla (CO 2),

− metanu (CH 4),

− tlenku azotu (N 2O), − fluorow ęglowodorów (HFCs), − perfluorow ęglowodorów (PFCs),

− sze ściofluorku siarki (SF 6). • Konwencja o ró żnorodno ści biologicznej . Konwencja o ró żnorodno ści biologicznej została sporz ądzona podczas tzw. Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro (Brazylia) w dniu 5 czerwca 1992 r. i jest obecnie jednym z najbardziej powszechnych porozumie ń mi ędzynarodowych: jego stronami s ą 193 pa ństwa świata. Polska ratyfikowała Konwencj ę w 1996 roku. Cele Konwencji: − Ochrona ró żnorodno ści biologicznej, − Zrównowa żone u żytkowanie elementów ró żnorodno ści biologicznej, − Uczciwy i sprawiedliwy podział korzy ści wynikaj ących z wykorzystania zasobów genetycznych. Konwencja zakłada i ż, przy podejmowaniu postanowie ń i konkretnych działa ń równie wa żne jest zachowanie całego bogactwa przyrodniczego, jak zaspakajanie potrzeb obecnych i przyszłych pokole ń ludzi, w zakresie przestrzegani zasady dzielenia się korzy ściami z wykorzystania zasobów ze społeczno ściami, które te zasoby udost ępniaj ą. Ka żde pa ństwo ma suwerenne prawa do korzystania z własnych zasobów przyrodniczych, zgodnie z prowadzon ą polityk ą, zawart ą w krajowej strategii ró żnorodno ści biologicznej i stosownym programie działa ń. • Europejska Konwencja Krajobrazowa . Wielostronna umowa przyj ęta w ramach Rady Europy 20 pa ździernika 2000 roku we Florencji, ratyfikowana przez Polsk ę w roku 2004. Głównym celem Konwencji jest promowanie działa ń na rzecz krajobrazu, jego ochrona, zarz ądzanie i planowanie oraz organizowanie europejskiej współpracy w tym zakresie. • Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległo ści (LRTAP) z jej protokółami dodatkowymi . Polska jest stron ą tej Konwencji od 17 pa ździernika 1985 r. Przedmiotem Konwencji jest ochrona człowieka i jego środowiska przed zanieczyszczeniem powietrza poprzez podejmowanie działa ń polegaj ących na zapobieganiu powstawaniu, d ąż enie do ograniczenia zanieczyszcze ń oraz jego zmniejszaniu, wł ączaj ąc w to transgraniczne zanieczyszczenie powietrza. na dalekie odległo ści. Do Konwencji Genewskiej zostało sporz ądzonych 8 protokołów z czego Polska podpisała i ratyfikowała tylko jeden. Jednocze śnie mimo tego nale ży podkre śli ć, że cho ć Polska nie jest stron ą protokołu w sprawie ograniczenia emisji siarki lub jej przepływów transgranicznych przynajmniej o 30%, to wypełnia wynikaj ące z niego zobowi ązania, ograniczaj ąc emisje SO 2 wi ęcej ni ż o 30%. Protokół do Konwencji z roku 1979 w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległo ści dotycz ący długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszcze ń na dalekie odległo ści w Europie (EMEP) z 28 wrze śnia 1984 roku. Protokół został ratyfikowany przez 37 pa ństw. Polska jest stron ą tego Protokołu od 13 grudnia 1988 r. • Konwencja w sprawie ochrony warstwy ozonowej. Polska jest stron ą tej Konwencji od 11 pa ździernika 1990 r. Celem Konwencji jest regularne prowadzenie pomiarów zawarto ści ozonu w atmosferze, pomiarów promieniowania ultrafioletowego sło ńca - zakresu UV-B oraz badania skutków osłabienia warstwy ozonowej w środowisku. Polska wypełniaj ąc postanowienia Konwencji uczestniczy w badaniach i pomiarach całkowitej zawarto ści ozonu w atmosferze i pionowego rozkładu ozonu w atmosferze, wyznaczania pól całkowitej zawarto ści ozonu nad Europ ą na podstawie danych satelitarnych oraz pomiary promieniowania ultrafioletowego sło ńca zakresu UV-B. Wyniki pomiarów s ą przekazywane do centrów mi ędzynarodowych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Protokół Montrealski w sprawie substancji zuba żaj ących warstw ę ozonow ą z 16 wrze śnia1987 roku. Celem Protokołu jest redukcja zu życia i produkcji substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą. Polska jest stron ą tego Protokołu od 11 pa ździernika 1990 roku. Protokół zobowi ązuje do redukcji zu życia i produkcji substancji zuba żaj ących warstw ę ozonow ą zgodnie z harmonogramem. Polska nie produkuje substancji zuba żaj ących warstw ę ozonow ą kontrolowanych za wyj ątkiem czterochlorku w ęgla. Wytwarzany jest on w Polsce w niewielkich ilo ściach. W 1996 roku Polska ratyfikowała poprawki londy ńskie i kopenhaskie do Protokołu Montrealskiego, natomiast poprawki wprowadzone w 1999 r. w Pekinie dotychczas nie weszły w życie a w 1997 roku.

Dokumenty UE • Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa żonego rozwoju sprzyjaj ącego wł ączeniu społecznemu (KOM(2010)2020 wersja ostateczna) wraz z dokumentami powi ązanymi, w tym Projektem przewodnim: Europa efektywnie korzystaj ąca z zasobów . Strategia obejmuje trzy wzajemnie ze sob ą powi ązane priorytety: − rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; − rozwój zrównowa żony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystaj ącej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; − rozwój sprzyjaj ący wł ączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniaj ącej spójno ść społeczn ą i terytorialn ą. • Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie Europy efektywnie korzystaj ącej z zasobów (2011/2068(INI)) i zwi ązany z ni ą Plan działa ń na rzecz zasobooszcz ędnej Europy zawarty w komunikacie Komisji" (COM(2011)0571), • Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie planu działania prowadz ącego do przej ścia na konkurencyjn ą gospodark ę niskoemisyjn ą do 2050 r. (2011/2095(INI)) i zwi ązana z ni ą Mapa drogowa do niskoemisyjnej gospodarki do 2050 r. przedstawiona w Komunikacie Komisji Europejskiej (COM(2011)0112), • Strategia UE adaptacji do zmiany klimatu (COM(2013)216 wersja ostateczna), VII ogólny, unijny program działa ń w zakresie środowiska do 2020 r. Dobra jako ść życia z uwzgl ędnieniem ogranicze ń naszej planety” (7 EAP), • Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny – unijna strategia ochrony ró żnorodno ści biologicznej na okres do 2020 r. (KOM(2011)244 wersja ostateczna), • Zrównowa żona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównowa żonego rozwoju UE (KOM(2001)264 wersja ostateczna), • Horyzont 2020 – program ramowy w zakresie bada ń naukowych i innowacji (KOM(2011)808 wersja ostateczna).

Dokumenty krajowe: • Polityka Energetyczna Pa ństwa do 2030 r. zawieraj ąca długoterminow ą strategi ę rozwoju sektora energetycznego, prognoz ę zapotrzebowania na paliwa i energi ę oraz program działa ń do 2012 r. "Polityka" okre śla 6 podstawowych kierunków rozwoju naszej energetyki - oprócz poprawy efektywno ści energetycznej jest to mi ędzy innymi wzrost bezpiecze ństwa dostaw paliw i energii. Przyj ęty dokument zakłada równie ż rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii. Zakłada te ż ograniczenie wpływu energetyki na środowisko.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• Strategia rozwoju energetyki odnawialnej (przyj ęta przez Sejm 23 sierpnia 2001 r.) zakładaj ąca wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowoenergetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r., w strukturze zu życia no śników pierwotnych. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE) ułatwi przede wszystkim osi ągni ęcie zało żonych w polityce ekologicznej celów w zakresie obniżenia emisji zanieczyszcze ń odpowiedzialnych za zmiany klimatyczne oraz zanieczyszcze ń powietrza, • Polityka Klimatyczna Polski (przyj ęta przez Rad ę Ministrów w listopadzie 2003 r.) zawieraj ąca strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020. Dokument ten okre śla mi ędzy innymi cele i priorytety polityki klimatycznej Polski. • Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju 2030 . Rada Ministrów podj ęła uchwał ę w sprawie przyj ęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030). Jest to najwa żniejszy dokument dotycz ący ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zró żnicowanych potencjałów rozwojowych do osi ągni ęcia: konkurencyjno ści, zwi ększenia zatrudnienia i wi ększej sprawno ści pa ństwa oraz spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. • Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju , Polska 2030, Trzecia fala nowoczesno ści. Stanowi najszerszy i najbardziej ogólny element nowego systemu zarz ądzania rozwojem kraju, którego zało żenia zostały okre ślone w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju kraju oraz przyj ętym przez Rad ę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie Zało żenia systemu zarz ądzania rozwojem Polski. W przypadku tej Strategii to okres prawie 20 lat, gdy ż przyj ętym przy jej konstruowaniu horyzontem czasowym jest rok 2030. Uzupełnieniem ramy strategicznej rozwoju Polski do 2030 roku jest Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. Celem głównym dokumentu Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści jest poprawa jako ści życia Polaków mierzona zarówno wska źnikami jako ściowymi, jak i warto ści ą oraz tempem wzrostu PKB w Polsce. • Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK) – Strategia Rozwoju Kraju 2020. To kluczowy dokument w perspektywie średniookresowej, okre ślaj ący cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 roku, fundamentalny dla okre ślenia działa ń rozwojowych w ramach przyszłej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020. • Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko , perspektywa do 2020 r. (BEi Ś), Warszawa 2014 r. Strategia jest jedn ą z 9 zintegrowanych strategii rozwoju. Z jednej strony uszczegóławia zapisy średniookresowej strategii rozwoju kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020) w dziedzinie energetyki i środowiska, z drugiej za ś stanowi ogóln ą wytyczn ą dla Polityki energetycznej Polski i innych programów rozwoju, które stan ą się elementami systemu realizacji BEi Ś. Ponadto, w zwi ązku z obecno ści ą Polski w Unii Europejskiej, BEi Ś koresponduje z celami rozwojowymi okre ślanymi na poziomie wspólnotowym, uj ętymi przede wszystkim w dokumencie Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa żonego rozwoju sprzyjaj ącego wł ączeniu społecznemu (wpisuj ąc si ę tak że w jej kluczowe inicjatywy przewodnie) oraz celami pakietu klimatyczno-energetycznego. BEi Ś stanowi zatem ramy strategiczne dla dalszych prac programowych i wdro żeniowych, dotycz ących w szczególno ści zagadnie ń adaptacji do zmian klimatu, ochrony zasobów naturalnych i środowiska przyrodniczego, jak równie ż bezpiecze ństwa i efektywno ści energetycznej; została tak że poddana strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Strategia BEi Ś słu ży równie ż okre śleniu celów i kierunków działa ń nowej perspektywy finansowej 2014–2020.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• Zało żenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej . Opracowanie Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej (NPRGN) wynika z potrzeby dokonania redukcji emisji gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza we wszystkich obszarach gospodarki. Osi ągni ęcie efektu redukcyjnego b ędzie powi ązane z racjonalnym wydatkowaniem środków. Istot ą Programu jest zapewnienie korzy ści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych (zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju) płyn ących z działa ń zmniejszaj ących emisje, osi ąganych m.in. poprzez wzrost innowacyjno ści i wdro żenie nowych technologii, zmniejszenie energochłonności, utworzenie nowych miejsc pracy, a w konsekwencji sprzyjaj ących wzrostowi konkurencyjno ści gospodarki. W przedło żonym projekcie Zało żeń NPRGN okre ślony został cel główny jako:

Rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównowa żonego rozwoju kraju oraz cele szczegółowe: 1. Rozwój niskoemisyjnych źródeł energii, 2. Poprawa efektywno ści energetycznej, 3. Poprawa efektywno ści gospodarowania surowcami i materiałami, 4. Rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych, 5. Zapobieganie powstawaniu oraz poprawa efektywno ści gospodarowania odpadami, 6. Promocja nowych wzorców konsumpcji. • Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 r.). Strategia jest jedn ą z dziewi ęciu strategii zintegrowanych, realizuj ących średnio- i długookresow ą strategi ę rozwoju kraju. Koordynatorem prac nad tym dokumentem jest Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej. W projekcie dokumentu z maja 2012 r. wyodr ębniono: − Cel główny: Zwi ększenie dost ępno ści transportowej oraz poprawa bezpiecze ństwa uczestników ruchu i efektywno ść sektora transportowego, poprzez tworzenie spójnego, zrównowa żonego i przyjaznego u żytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym. − Cel strategiczny 1: Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego, − Cel strategiczny 2: Zwi ększenie dost ępno ści transportowej oraz poprawa bezpiecze ństwa uczestników ruchu i efektywno ści sektora transportowego poprzez tworzenie spójnego, zrównowa żonego i przyjaznego u żytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym. Zrealizowanie celu głównego w ci ągu najbli ższych 10 i dalszych lat wymaga osi ągni ęcia nast ępuj ących celów operacyjnych: − stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportowej, − zmiana sposobu organizacji i zarz ądzania systemem transportowym, − bezpiecze ństwo i niezawodno ść , − ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko, − racjonalne finansowanie inwestycji infrastrukturalnych.

Dokumenty wojewódzkie: • Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 Zarz ąd Województwa Mazowieckiego podj ął Uchwały (Nr 1379/173/12, Nr 1380/173/12 ) w sprawie przyj ęcia projektu dokumentu zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r., oraz

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszka ńcami projektu dokumentu zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r. W ramach celu strategicznego „Zapewnienie gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energi ę przy zrównowa żonym gospodarowaniu zasobami środowiska” wyznaczono kierunki działa ń: • dywersyfikacja źródeł energii i jej efektywne wykorzystanie oraz poprawa infrastruktury przesyłowej, • wspieranie rozwoju przemysłu ekologicznego i ekoinnowacji, • zapewnienie trwałego i zrównowa żonego rozwoju i zachowanie wysokich walorów środowiska, • nowoczesna infrastruktura zaopatrzenia w energi ę z ró żnych źródeł, • produkcja energii ze źródeł odnawialnych (m.in.: energia wiatrowa, słoneczna, biomasa, wodna • i geotermalna), • modernizacja lokalnych sieci energetycznych, • przeciwdziałanie zagro żeniom naturalnym , • inwestycje infrastrukturalne zwi ązane z uzdatnianiem wody i utylizacj ą odpadów, odnow ą terenów ska żonych, zmniejszeniem zanieczyszczenia. Strategia mówi o tym, co, jako społeczno ść regionalna, mo żemy i chcemy osi ągn ąć w perspektywie najbli ższych dziesi ęciu lat – wobec naszej obecnej pozycji rozwojowej oraz dzi ęki naszym oczekiwaniom i aspiracjom na przyszło ść . Strategia jest narz ędziem wspierania pozytywnych zmian w regionie oraz niwelowania barier pojawiaj ących si ę w otoczeniu. W dynamicznie zmieniaj ącej si ę rzeczywisto ści, strategia ma ambicj ę wspiera ć członków społeczno ści regionalnej w skutecznym odkrywaniu potencjałów i pełnym wykorzystywaniu szans na rozwój. • Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 r. 13 kwietnia 2012 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwalił "Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r.” (Uchwała Nr 104/12). Jest to trzeci program ochrony środowiska jaki powstał dla województwa mazowieckiego. Jego celem jest okre ślenie polityki ekologicznej dla województwa Mazowieckiego oraz realizacja polityki ekologicznej pa ństwa. W ramach obszarów priorytetowych wyszczególnione zostały ni żej wymienione cele średniookresowe, których wykonanie b ędzie mo żliwe za pomoc ą realizacji działa ń uj ętych w harmonogramie: • Obszar priorytetowy I - poprawa jako ści środowiska Cele średniookresowe do 2018 r. − Poprawa jako ści powietrza, w tym d ąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego dla ozonu do 2020 r., − Poprawa jako ści wód, − Racjonalna gospodarka odpadami, − Ochrona powierzchni ziemi, − Ochrona przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym • Obszar priorytetowy II – racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Cele średniookresowe do 2018 r. − Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, − Efektywne wykorzystanie energii, − Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi • Obszar priorytetowy III – ochrona przyrody Cele średniookresowe do 2018 r. 18

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• Ochrona walorów przyrodniczych, • Zwi ększenie lesisto ści, • Ochrona lasów, ze szczególnym uwzgl ędnieniem ró żnorodno ści biologicznej • Obszar priorytetowy IV - poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego Cele średniookresowe do 2018 r. • Przeciwdziałanie powa żnym awariom, • Zwi ększenie bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych, • Ochrona przed powodzi ą i susz ą, • Ochrona przed osuwiskami, • Ochrona przeciwpo żarowa • Obszar priorytetowy V - edukacja ekologiczna społecze ństwa Cele średniookresowe do 2018 r. • Wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Mazowsza, • Udział społecze ństwa w post ępowaniach na rzecz ochrony środowiska

• Obowi ązuj ące programy ochrony powietrza na terenie powiatu makowskiego Program ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w której został przekroczony poziom dopuszczalny pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu Uchwał ą Nr 164/13 z dnia 28 pa ździernika 2013 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego okre ślił program ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w której został przekroczony poziom dopuszczalny pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu. Uchwała opublikowana została w Dzienniku Urz ędowym Województwa Mazowieckiego z 2013 r. poz. 11273. Program obowi ązuje od dnia 19 listopada 2013 r. do dnia 31 grudnia 2024 r. Podstaw ą okre ślenia programu ochrony powietrza wraz z planem działa ń krótkoterminowych, dla strefy mazowieckiej, jest ocena jako ści powietrza za rok 2010, dokonana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, w strefie mazowieckiej, w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Ocena wykazała przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu. Oceny za lata 2011 i 2012 potwierdzaj ą wyst ępowanie przekrocze ń. Działania krótkoterminowe zostały uwzgl ędnione przy opracowaniu rozdziału Harmonogram rzeczowo-finansowy.

Program ochrony powietrza dla stref województwa mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu Uchwał ą Nr 184/13 z dnia 25 listopada 2013 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego okre ślił program ochrony powietrza dla stref województwa mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu. Uchwała opublikowana została w Dzienniku Urz ędowym Województwa Mazowieckiego z 2013 r. poz. 13009. Program obowi ązuje od dnia 25 grudnia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2024 r. Podstaw ą okre ślenia programu ochrony powietrza wraz z planem działa ń krótkoterminowych, dla stref województwa mazowieckiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu s ą oceny jako ści powietrza za lata 2011 2012, dokonane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Oceny wykazały przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu w powietrzu. Działania krótkoterminowe zostały uwzgl ędnione przy opracowaniu rozdziału Harmonogram rzeczowo-finansowy.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Plan działa ń krótkoterminowych dla strefy mazowieckiej, w której istnieje ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu alarmowego i poziomu docelowego ozonu w powietrzu Uchwał ą Nr 119/15 z 23 listopada 2015 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego okre ślił plan działa ń krótkoterminowych dla strefy mazowieckiej, w której istnieje ryzyko wyst ąpienia przekroczenia poziomu alarmowego i poziomu docelowego ozonu w powietrzu. Uchwała opublikowana została w Dzienniku Urz ędowym Województwa Mazowieckiego z dnia 17 grudnia 2015 r. poz. 11545. Program obowi ązuje od 1 stycznia 2016 r. Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska przekazał Zarz ądowi Województwa Mazowieckiego informacj ę o ryzyku wyst ąpienia, w strefie mazowieckiej, przekroczenia poziomu alarmowego ozonu w powietrzu. W takim przypadku, zgodnie z art. 92 ustawy Prawo ochrony środowiska, zarz ąd województwa, w terminie 15 miesi ęcy od dnia otrzymania informacji o ryzyku przekroczenia, opracowuje i przedstawia do zaopiniowania wła ściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie planu działa ń krótkoterminowych, a sejmik województwa, w terminie 18 miesi ęcy od dnia otrzymania informacji, okre śla w drodze uchwały, plan działa ń krótkoterminowych, w którym ustala si ę działania maj ące na celu: zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia przekrocze ń oraz ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekrocze ń. Działania krótkoterminowe zostały uwzgl ędnione przy opracowaniu rozdziału Harmonogram rzeczowo-finansowy.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2. Ocena stanu środowiska 2.1. Ogólna charakterystyka powiatu makowskiego Powiat makowski poło żony jest w północnej cz ęś ci województwa mazowieckiego i s ąsiaduje z powiatami: ostroł ęckim, wyszkowskim, pułtuskim, ciechanowskim i przasnyskim. Siedzib ą powiatu jest miasto Maków Mazowiecki, poło żone na skrzy żowaniu dwóch szlaków: ze Szczytna do Warszawy i z Ostrowi Mazowieckiej do Ciechanowa. Przez powiat przebiegaj ą trzy drogi krajowe: Warszawa – Augustów, Ł ęczyca – Ostrów Mazowiecka i Biskupiec – Pułtusk.

Rysunek 1 Lokalizacja powiatu makowskiego na tle województwa mazowieckiego Źródło: pl.wikipedia.org Powiat makowski zajmuje powierzchni ę 106 456 ha i jest pod wzgl ędem wielko ści 14 powiatem w województwie mazowieckim. Obejmuje 10 gmin: Czerwonk ę, Karniewo, Krasnosielc, Młynarze, Płoniawy Bramura, Ró żan, Rzewnie, Sypniewo, Szelków i miasto Maków Mazowiecki. Na terenie powiatu makowskiego mieszka 46 365 osób według miejsca zamieszkania, co wskazuje, i ż zaludnienie na 1 km 2 wynosi 44 osoby. Powiat makowski jest jednym z najczystszych regionów Mazowsza posiadaj ącym liczne walory turystyczne. Pi ękne krajobrazy, urokliwe zak ątki mog ą przyci ągn ąć turystów szukaj ących nienaruszonej cywilizacj ą przyrody i nieska żonego przemysłem środowiska. Prawdziwym bogactwem ziemi makowskiej s ą pełne zwierzyny lasy - stanowi ą 26 % obszaru powiatu – niektóre tworz ą rezerwaty le śne. Na uwag ę zasługuj ą te ż rzeki z licznymi meandrami, jeziorka pochodzenia rzecznego i polodowcowego oraz zbiorniki wodne, wokół których mo żna wypoczywa ć lub uprawia ć sporty wodne np. kajakarstwo czy żeglarstwo. Przynale żno ść do obszaru „Zielone Płuca Polski” predysponuje powiat do rozwoju rolnictwa ekologicznego i jednocze śnie stwarza doskonałe warunki do rozwijania agroturystyki.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.2. Ochrona klimatu i jako ści powietrza 2.2.1. Klimat na obszarze powiatu makowskiego Wiatr Wiatr jest czynnikiem wpływaj ącym na rozprzestrzenianie si ę zanieczyszcze ń w dolnych warstwach atmosfery. Pr ędko ść wiatru wpływa na tempo rozprzestrzeniania, natomiast kierunek wiatru decyduje o trasie ich transportu. Mapa poni żej przedstawia średnie pr ędko ści wiatru w roku 2014 dla obszaru województwa mazowieckiego na wysoko ści 10 m. Na wi ększo ści obszaru średnia pr ędko ść wiatru zmienia si ę nieznacznie i przyjmuje warto ści w zakresie od 3,8 do 4,0 m/s.

Rysunek 2 Rozkład pr ędko ści wiatru na obszarze województwa mazowieckiego Źródło: Ocena jako ści powietrza na terenie województwa mazowieckiego w 2014 roku, WIO Ś w Warszawie

Dominuj ącym kierunkiem wiatru oraz ró że wiatrów wykazuj ą przewag ę wiatrów z sektora wschodniego, kierunki – SSE, SE i E. Natomiast średnia pr ędko ść wiatru w 2014 roku wyniosła 1,5- 10,4 m/s. Temperatura powietrza Średnia roczna temperatura powietrza w roku 2014 dla obszaru województwa mazowieckiego wahała si ę od około 8,5°C w północnej cz ęś ci województwa do około 9,5°C w cz ęś ci południowej i zachodniej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 3 Średnia roczna temperatura powietrza w roku 2014 dla obszaru województwa mazowieckiego Źródło: Ocena jako ści powietrza na terenie województwa mazowieckiego w 2014 roku, WIO Ś w Warszawie

Opad atmosferyczny Opady atmosferyczne wymywaj ą zanieczyszczenia z atmosfery, stopie ń oczyszczenia powietrza zale ży od czasu trwania i intensywno ści opadu. Przestrzenny rozkład sum opadów wskazuje, że najni ższe sumy opadów wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci województwa (500 mm), a najwy ższe w południowej cz ęś ci (ok. 900 mm).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 4 Przestrzenny rozkład sum opadów na obszarze woj. Mazowieckiego Źródło: Ocena jako ści powietrza na terenie województwa mazowieckiego w 2014 roku, WIO Ś w Warszawie

2.2.2. Jako ść powietrza na obszarze powiatu makowskiego Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jako ści, w szczególno ści przez: • utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni żej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach; • zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane; • zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni żej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Na stan powietrza maj ą wpływ nast ępuj ące czynniki: • emisja zorganizowana pochodz ąca ze źródeł punktowych i powierzchniowych oraz niska emisja, • emisja ze środków transportu i komunikacji, • emisja niezorganizowana. Zazwyczaj głównym źródłem zanieczyszcze ń powietrza jest emisja substancji toksycznych pochodz ących z procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych w celach energetycznych i technologicznych. W kolejnych podrozdziałach opisano systemy energetyczne znajduj ące si ę na terenie powiatu i okre ślono ich wpływ na stan powietrza atmosferycznego.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Podstawow ą mas ę zanieczyszcze ń odprowadzanych do atmosfery stanowi dwutlenek w ęgla. Jednak najbardziej uci ąż liwe składniki spalin to przede wszystkim dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek w ęgla i pył. W mniejszych ilo ściach emitowane s ą równie ż chlorowodór, ró żnego rodzaju w ęglowodory aromatyczne i alifatyczne. Wraz z pyłem emitowane s ą równie ż metale ci ęż kie, pierwiastki promieniotwórcze i wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne, a w śród nich benzoalfapiren, uznawany za jedn ą z bardziej znacz ących substancji kancerogennych. W pyle zawieszonym ze wzgl ędu na zdolno ść wnikania do układu oddechowego, wyró żnia si ę frakcje o ziarnach: powy żej 10 mikrometrów i pył drobny poni żej 10 mikrometrów (PM10). Ta druga frakcja jest szczególnie niebezpieczna dla człowieka, gdy ż jej cz ąstki s ą ju ż zbyt małe, by mogły zosta ć zatrzymane w naturalnym procesie filtracji oddechowej. Przy spalaniu odpadów z produkcji tworzyw sztucznych opartych na polichlorku winylu do atmosfery mog ą dostawa ć si ę substancje chlorowcopochodne, a w śród nich dioksyny i furany. O wyst ąpieniu zanieczyszcze ń powietrza decyduje ich emisja do atmosfery, natomiast o poziomie w znacznym stopniu wyst ępuj ące warunki meteorologiczne. Przy stałej emisji, zmiany st ęż eń zanieczyszcze ń s ą głównie efektem przemieszczania, transformacji i usuwania ich z atmosfery. St ęż enie zanieczyszcze ń zale ży równie ż od pory roku. I tak: • sezon zimowy, charakteryzuje si ę zwi ększonym zanieczyszczeniem atmosfery, głównie przez nisk ą emisj ę, • sezon letni, charakteryzuje si ę zwi ększonym zanieczyszczeniem atmosfery przez ska żenia wtórne powstałe w reakcjach fotochemicznych. Ocen ę stanu powietrza atmosferycznego przeprowadzono w oparciu o dane z 2015 roku pochodz ące z opracowania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie pt.: „Roczna Ocena Jako ści Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2015”. Ocena przeprowadzona jest w czterech wyodr ębnionych strefach na terenie województwa mazowieckiego. Klasyfikacja stref wykonywana jest co roku na podstawie oceny poziomu substancji w powietrzu, a jej wynikiem jest okre ślenie jednej klasy strefy ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia i jednej klasy ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Klasyfikacji stref dokonuje si ę dla ka żdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwy ższych st ęż eń na obszarze ka żdej strefy, nast ępnie okre śla si ę klas ę wynikow ą dla danej strefy. Zaliczenie strefy do okre ślonej klasy wi ąż e si ę z konieczno ści ą podj ęcia konkretnych działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub utrzymania jego jako ści na niezmienionym poziomie. W tabelach poni żej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do okre ślonej klasy (A, B, C), które zale ży od st ęż eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na ich obszarze i wi ąż e si ę z okre ślonymi wymaganiami, co do działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza. Podstaw ę zaliczenia strefy do okre ślonej klasy stanowi ą wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwy ższych poziomach st ęż eń danego zanieczyszczenia w strefie.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Tabela 2 Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza

Poziom st ęż eń Zanieczyszczenie Klasa Wymagane działania

Poziom dopuszczalny i poziom krytyczny utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej poziomu poziom dopuszczalny i poziom benzen dopuszczalnych substancji w powietrzu (je śli POP nie C krytyczny pył PM10 był uprzednio opracowany), ołów (PM10) kontrolowanie st ęż eń zanieczyszczenia na obszarach przekrocze ń i prowadzenie działa ń maj ących na celu obni żenie st ęż eń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych Poziom dopuszczalny i margines tolerancji utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej poziomu poziom dopuszczalny pył zawieszony PM2.5 dopuszczalnego, dodatkowo dwutlenek B okre ślenie przyczyn przekroczenia poziomu poziom dopuszczalny z powi ększonego o margines tolerancji, C marginesem tolerancji opracowanie Programu Ochrony Powietrza POP w celu osi ągni ęcia poziomu dopuszczalnego w wyznaczonym terminie Poziom docelowy

poziom docelowy powietrzu, je śli POP nie był opracowany pod k ątem okre ślonej substancji

PM2.5 C2 dąż enie do osi ągni ęcia poziomu docelowego do 2015 r.

Poziom celu długoterminowego

poziom celu dąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego D2 długoterminowego do 2020 r.

Źródło: Ocena jako ści powietrza na terenie województwa mazowieckiego w 2014 roku, WIO Ś w Warszawie

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Ocen ę poziomu zanieczyszcze ń powietrza w poszczególnych strefach województwa mazowieckiego wykonano w oparciu o wyniki pomiarów prowadzonych w stałych stacjach pomiarowych, automatycznych i manualnych oraz stanowiskach pasywnych. Wszystkie stacje pomiarowe funkcjonowały zgodnie z wojewódzkim programem pa ństwowego monitoringu środowiska.

Rysunek 5 Podział województwa mazowieckiego na strefy Źródło: Ocena jako ści powietrza na terenie województwa mazowieckiego w 2014 roku, WIO Ś w Warszawie

Powiat makowski nale ży do strefy mazowieckiej, w której zlokalizowano 10 punktów monitoringowych w miejscowo ściach: Belsk Du ży, Ciechanów, ul. Stra żacka, Granica KPN, Legionowo, ul. Zegrzy ńska, Mława, ul. Ordona, Ostroł ęka, ul. Targowa, Otwock, ul. Brzozowa, Piastów, ul. Pułaskiego, Siedlce, ul. Konarskiego, Żyrardów, ul. Roosevelta. Na terenie powiatu makowskiego nie zlokalizowano punktu monitoringu jako ści powietrza. Wyniki klasyfikacji strefy mazowieckiej uzyskane w 2015 r. przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: • CEL – OCHRONA ZDROWIA

Ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia dla zanieczyszcze ń takich jak dwutlenek azotu (NO 2), dwutlenek siarki (SO 2), tlenek w ęgla (CO), benzen (C 6H6), ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni), stref ę zaliczono

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 do klasy A . Oznacza to, że w obszarze strefy mazowieckiej poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe oraz poziomy długoterminowe nie były przekraczane. Natomiast dla opadu pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz benz(a)pirenu stref ę mazowieck ą ze wygl ądu na ochron ę zdrowia zaliczono do klasy C . Oznacza to, że w strefie przekraczane były poziomy dopuszczone o margines tolerancji. W przypadku stref, dla których POP zostały okre ślone, a standardy jako ści powietrza są nadal przekraczane, zarz ąd województwa obowi ązany b ędzie do aktualizacji programu po okresie 3 lat od wej ścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza uwzgl ędniaj ąc działania ochronne dla wra żliwych grup ludno ści. • CEL – OCHRONA RO ŚLIN

Klasa strefy mazowieckiej dla poszczególnych zanieczyszcze ń (dwutlenek siarki SO 2, tlenków azotu NO x, ozonu) uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych pod kątem ochrony ro ślin, otrzymała klas ę A. Jedynie w przypadku dotrzymaniu poziomu długoterminowego ozon otrzymał klas ę D2. W wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za 2015 r. okre ślono strefy, w których doszło do przekroczenia standardów imisyjnych: • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne, dla których istnieje obowi ązek wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka – pył PM10 (24-h, rok), pył PM2,5 (rok); • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne dla fazy II, dla których nie istnieje obowi ązek wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka – pył PM2,5 (rok); • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe, dla których istnieje obowi ązek wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka - benzo(a)piren B(a)P (rok); • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy celu długoterminowego, dla których nie ma obowi ązku wykonania POP (kryterium ochrona zdrowia): − strefa mazowiecka - ozon O 3 (max 8-h). • dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy celu długoterminowego, dla których nie ma obowi ązku wykonania POP (kryterium ochrona ro ślin): − strefa mazowiecka – ozon O 3- AOT40.

Dla pozostałych zanieczyszcze ń: dwutlenek siarki SO 2, tlenek w ęgla CO, benzen C 6H6, ołów-Pb, arsen- As, kadm-Cd, nikiel-Ni, ozon-O3 (poziom docelowy) standardy imisyjne na terenie wszystkich stref (cały obszar województwa) były dotrzymane. W przypadku stref, dla których POP zostały okre ślone, a standardy jako ści powietrza s ą nadal przekraczane, zarz ąd województwa obowi ązany b ędzie do aktualizacji programu po okresie 3 lat od wej ścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza uwzgl ędniaj ąc działania ochronne dla wra żliwych grup ludno ści.

2.2.3. Emisja zanieczyszcze ń powodowana przez przedsi ębiorstwa na terenie powiatu makowskiego Dla analizy emisji zanieczyszcze ń gazowo – pyłowych powodowanych przez przedsi ębiorstwa na terenie powiatu wykorzystano dane z poprzedniej wersji Programu ochrony środowiska (dotycz ą 2000 r.) oraz danych GUS z 2013 i 2014 r. Emisja zanieczyszcze ń w Mg/rok w 2000 i 2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu makowskiego przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

1400 1330

1200 1125 1069

1000

800

600

400

200 113 88 85

0 2000 r. 2013 r. 2014 r.

zanieczyszczenia pyłowe zanieczyszczenia gazowe

Rysunek 6 Emisja zanieczyszcze ń w Mg/rok w 2000, 2013 i 2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu makowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, 2016

140

119 120

98 100 88 83 80 68 66

43 40 32 31

0 dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla

2000 2013 2014

Rysunek 7 Emisja substancji w Mg/rok w 2000, 2013 i 2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu makowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, 2016

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

1200 1119 1115

1000

809 800

600

400 260 188 180 200

0 ogółem (bez dwutlenku węgla) dwutlenek węgla

2000 2013 2014

Rysunek 8 Emisja dwutlenku w ęgla w Mg/rok w 2000, 2013 i 2014 roku z zakładów znajduj ących si ę na terenie powiatu makowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, 2016

Jak wynika z rysunków powy żej emisja z zakładów szczególnie uci ąż liwych dla środowiska zmniejsza si ę systematycznie od 2000 r. Ogółem w 2000 r. emisja ta wyniosła 260 Mg/rok, a na koniec 2014 r. warto ść spadła do 180 Mg/rok, tj. o 30%. Dane do analizy pochodz ą z Banku Danych Lokalnych prowadzonego prze Główny Urz ąd Statystyczny. Aktualnie na terenie powiatu makowskiego funkcjonuje 11 zakładów posiadaj ących uregulowany stan prawny z zakresu wprowadzania pyłów i gazów do powietrza: • Pozwolenia na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza − AUTO-HIT Sp. z o.o., ul. O świ ęcimska 323, 43-100 Tychy, Oddział Maków Mazowiecki, ul. Przasnyska 77, 06-200 Maków Mazowiecki pozwolenie na wprowadzanie do powietrza gazów i pyłów z procesu technologicznego znak RO ŚiRG. − FORTY s.j. A. Korczy ński, M. Tytkowska, ul. Drzeworytników 99 A, 01-385 Warszawa pozwolenie na wprowadzanie do powietrza gazów z procesu technologicznego polegaj ącego na produkcji opakowa ń z tworzyw sztucznych w instalacji zlokalizowanej w Ró żanie, ul. Warszawska 42, − Zakład Przetwórstwa Mi ęsnego LABO, Tadeusz i Włodzimierz Wi śniewscy, ul. Przemysłowa 5, 06-200 Maków Mazowiecki pozwolenia na wprowadzanie do powietrza gazów i pyłów z procesu technologicznego (komór w ędzarniczych) znak RO ŚiRG.7644-20/08 z dnia 18 lipca 2008 rok − Zakład Przetwórstwa Mi ęsnego „GETMOR” w Chrzanowie, 06-225 Rzewnie, 06-225 Rzewnie pozwolenie na wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza z instalacji technologicznej do produkcji w ędlin znak RO Ś.7644-1/06 z dnia 14.04.2006 r. − AUTO NAPRAWA Zbigniew Je ż, W ęgrzynowo, 06-211 Płoniawy-Bramura pozwolenie na wprowadzanie gazów do powietrza z procesów technologicznych polegaj ących na lakierowaniu pojazdów samochodowych,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• Pozwolenia zintegrowane − pozwolenie zintegrowane dla instalacji słu żą cej do produkcji mleka i wyrobów mleczarskich o zdolno ści przetwarzania 250 ton mleka na dob ę zlokalizowanej w Makowie Maz., przy ul. Przasnyskiej 89 prowadzonej przez Mazowieck ą Spółk ę Mleczarsk ą (znak RO Ś.7644-1/05 z dnia 29.03.2005r. ze zm.) − pozwolenie zintegrowane dla instalacji do unieszkodliwiania lub odzysku padłych lub ubitych zwierz ąt oraz odpadowej tkanki zwierz ęcej o zdolno ści przetwarzania ponad 10 ton na dob ę, wraz z instalacjami towarzysz ącymi, zlokalizowanej w miejscowo ści Chłopia Ł ąka 1 działka Nr 46, 06-212 Krasnosielc prowadzonej przez „ELKUR” Franciszek Kurowski Spółka Jawna − pozwolenie zintegrowane dla instalacji podstawowej słu żą cej do produkcji mleka i wyrobów mleczarskich o zdolno ści przetwarzania ponad 200 ton mleka na dob ę oraz instalacji pomocniczych i dodatkowych pracuj ących dla instalacji podstawowej zlokalizowanej w Zakładzie Produkcyjnym Nr 1 G ąsewo prowadzonej przez POLINDUS Sp. z o.o. ul. Plac Jana Matejki 5/15, 31-157 Kraków, − pozwolenie zintegrowane dla instalacji podstawowej słu żą cej do uboju zwierz ąt, o zdolno ści przetwarzania ponad 50 ton masy ubojowej na dob ę oraz instalacji pomocniczych i dodatkowych pracuj ących dla instalacji podstawowej, zlokalizowanej w Ubojni ECO-BEEF W ęgrzynowo 179, 06-211 Płoniawy-Bramura prowadzonej przez ECO-BEEF Ubojnia − pozwolenia zintegrowanego na prowadzenie instalacji słu żą cej do obróbki i przetwórstwa, poza wył ącznym pakowaniem, produktów spo żywczych lub paszy z przetworzonych lub nieprzetworzonych surowców pochodzenia zwierz ęcego i ro ślinnego o dobowej zdolno ści produkcyjnej wyrobów gotowych ponad 266,25 ton [300-(22,5x1,5)] zlokalizowanej w oddziale nr 4 spółki DOSSCHE przy ul. Przemysłowej 3 w Makowie Mazowieckim na działkach oznaczonych numerami 64/2, 64/3 i 64/15. Udział powiatu makowskiego w emisji na terenie województwa mazowieckiego wynosi: • pyłów 0,8 %, np. ostroł ęcki grodzki 14,9 %, ciechanowski 4,5 %, • gazów 0,14 %, np. ostroł ęcki 14,2 %, ciechanowski 0,8 %. Powiat Makowski systematycznie od kilku lat obni ża emisj ę pyłów i gazów do powietrza poprzez termomodernizacj ę budynków u żyteczno ści publicznej, co pozwala osi ągn ąć bardzo dobry efekt ekologiczny. Poniżej wymienione wa żniejsze inwestycje zwi ązane z obni żeniem emisji gazów i pyłów w latach 2008 – 2015: • termomodernizacja obiektu Liceum Ogólnokształc ącego im. Marii Curie Skłodowskiej w Makowie Mazowieckim. Warto ść inwestycji to 500.199,66 zł, z czego znaczna cz ęść , bo 390.000,00 zł to udział środków pozyskanych z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (stanowi to a ż 78% kosztów kwalifikowanych zadania), • termomodernizacja – wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, docieplenie ścian i dachu w budynku „A” Zespołu Szkół w Makowie Mazowieckim przy współudziale środków pochodz ących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysoko ści 477 000,00 zł co stanowi 76% kosztów kwalifikowanych zadania, • termomodernizacja budynków Starostwa Powiatowego w Makowie Mazowieckim przy ul. Mickiewicza 30 i 30A, przy współudziale środków pochodz ących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysoko ści 168 000,00 zł co stanowi 71% kosztów kwalifikowanych zadania, • termomodernizacja docieplenie ścian i dachu w budynku Powiatowego Urz ędu Pracy w Makowie Mazowieckim przy współudziale środków pochodz ących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysoko ści 51 000,00 zł co stanowi 58% kosztów kwalifikowanych zadania, 31

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• termomodernizacja budynku Zarz ądu Dróg Powiatowych w Makowie Mazowieckim, przy współudziale środków pochodz ących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysoko ści 25 000,00 zł. co stanowi 59% kosztów kwalifikowanych zadania, • termomodernizacja budynku Centrum Kształcenia Praktycznego w Makowie Mazowieckim przy współudziale środków pochodz ących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysoko ści 399 000,00 zł. co stanowi 79% kosztów kwalifikowanych zadania, • termomodernizacja budynku Zespołu Szkół w Ró żanie przy współudziale środków pochodz ących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysoko ści 117 000,00 zł. co stanowi 46% kosztów kwalifikowanych zadania, • termomodernizacja budynku administracyjno-biurowego Starostwa Powiatowego w miejscowo ści Bazar 15 przy współudziale środków pochodz ących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysoko ści 216 000,00 zł. co stanowi 99,78 % kosztów kwalifikowanych zadania,

2.2.4. Emisja z emitorów liniowych Jednym z podstawowych czynników środowiskotwórczych, zwi ązanych z komunikacj ą jest zanieczyszczenie powietrza wyst ępuj ące w s ąsiedztwie dróg. Pojazdy samochodowe poruszaj ące si ę po drogach, emituj ą do atmosfery du że ilo ści ró żnorodnych substancji toksycznych, powstaj ących w wyniku spalania paliwa nap ędowego, a tak że na skutek wzajemnego oddziaływania opon i nawierzchni dróg oraz zu żywania si ę niektórych elementów pojazdu (powstaj ą wtedy zanieczyszczenia w postaci pyłów gumowych, azbestowych, kamiennych oraz rdzy, sadzy itp.). Jest to problem narastaj ący, zwłaszcza na terenie miast i centrum gmin. Mimo prowadzonej tam modernizacji układów komunikacyjnych, wskutek lawinowo narastaj ącej liczby samochodów, płynno ść ruchu w godzinach szczytu jest zakłócona. Obecno ść spalin samochodowych najdotkliwiej odczuwany jest w letnie, słoneczne dni, poniewa ż oprócz toksycznych spalin tworzy si ę bardzo szkodliwa dla zdrowia, przypowierzchniowa warstwa ozonu pochodzenia fotochemicznego. Przez teren powiatu makowskiego przebiegaj ą drogi krajowe: • Nr 60 Ł ęczyca - Ciechanów - Maków Mazowiecki - Ró żan - Ostrów Maz. o długo ści 34,87 km, • Nr 61 Warszawa - Ostroł ęka - Augustów o długo ści 33,437 km, • Nr 57 Bartoszyce - Przasnysz - Maków Mazowiecki - Pułtusk o długo ści 21,7 km. Łączna długo ść dróg krajowych przebiegaj ących przez powiat makowski wynosi 90,007 km. Sie ć dróg o znaczeniu regionalnym stanowi ą drogi wojewódzkie : • Nr 544 Brodnica - Mława - Przasnysz - Ostroł ęka, odcinek o długo ści 22,452 km, • Nr 626 Maków Mazowiecki - Nowa Wie ś, odcinek o długo ści 27,560 km Ogółem przez powiat makowski przebiega 50,012 km dróg wojewódzkich. Drogi powiatowe w powiecie makowskim składaj ą si ę z 43 odcinków dróg o ł ącznej długo ści 393,970 km , w tym trzy odcinki ulic miejskich 3,48 km: ulica Warszawska w Makowie Mazowieckim o długo ści 1,231 km stanowi ąca ci ąg drogi powiatowej nr 2118W Szelków – Maków Mazowiecki, ulica Królowej Bony w Ró żanie o długo ści 1,150 km stanowi ąca ci ąg drogi powiatowej nr 2128W Ró żan – Dzb ądz – Brzuze – Rzewnie – Ła ś oraz ulica Słoniawska w Makowie Mazowieckim o długo ści 1,099 km stanowi ąca ci ąg drogi powiatowej nr 3206W Krasne – Romanowo – Maków Mazowiecki. Zarz ądcami dróg, do wła ściwo ści, których nale żą sprawy z zakresu planowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg, s ą nast ępuj ące organy: • dróg krajowych – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie, • dróg wojewódzkich – Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie, 32

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• dróg powiatowych – Zarz ąd Dróg Powiatowych w Makowie Mazowieckim, • dróg gminnych – władze Gmin. Utrzymanie dróg we wła ściwym stanie technicznym, daje mo żliwo ść szybkiego i dogodnego komunikowania si ę. Stanowi ąc podstaw ę do podnoszenia atrakcyjno ści terenu powiatu, wymaga ci ągłego utrzymywania wszystkich dróg na odpowiednim poziomie technicznym oraz podnoszenia ich parametrów technicznych i dostosowywania do standardów europejskich. Powiat Makowski od 2000 r. przeprowadził szereg inwestycji dotycz ącej infrastruktury drogowej. Aby móc przeanalizował okres lat 2000-2015 posłu żono si ę wysoko ści ą nakładów finansowych poniesionych na modernizacj ę infrastruktury drogowej oraz wymieniono z ka żdego roku po jednej z wi ększych inwestycji.

1999 2,15 2000 5,482 2001 5,544 2002 7,412 2003 10,189 2004 12,987 2005 21,857 2006 28,12 2007 27,401 2008 13,696 2009 18,304 2010 23,031 2011 27,296 2012 19,868 2013 10,39 2014 19,163 2015 19,511

0 5 10 15 20 25 30

Rysunek 9 Inwestycje drogowe na terenie powiat makowskiego w latach 1999 – 2015 (km) Źródło: Zarz ąd Dróg Powiatowych w Makowie Mazowieckim

W ostatnich latach 2000 – 2015 Powiat przeprowadził inwestycje drogowe ł ącznie na 272,4 km odcinków dróg i chodników. Najwi ęcej zmodernizowanych kilometrów dróg przeprowadzono w 2011 r. tj. 27,3 km. Ponadto zmodernizowano mosty w ci ągu dróg powiatowych, w tym: • Modernizacja mostu w m. Ł ęgi w ci ągu drogi powiatowej nr 2131WCzerwonka - Krzy żewo - Jaci ąż ek - Szlasy Bure, • Remont mostu w m. Dr ąż dżewo, • Przebudowa mostu na rzece Ró ż w miejscowo ści Sławkowo, • Przebudowa mostu w miejscowo ści Magnuszew Mały, • Przebudowa mostu w miejscowo ści Krasiniec, • Przebudowa mostu w miejscowo ści Podo ś Stary, • Przebudowa mostu w miejscowo ści Łukowo, • Przebudowa mostu w miejscowo ści Ochenki, 33

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• Przebudowa mostu w miejscowo ści Ciepielewo, • Przebudowa obiektu mostowego w miejscowo ści Adamowo.

14 000 13 821 13

12 000

10 000 8 601 8 8 368 8 8 068 8 8 000 7 213 7 7 163 7 5 741 5 5 556 5 6 000 471 5 4 378 4 3 912 3 4 000 2 206 2 2 124 2

2 000 335 1 1 220 1 957 834

Rysunek 10 Inwestycje drogowe na terenie powiat makowskiego w latach 1999 – 2015 (w tys. zł) Źródło: Zarz ąd Dróg Powiatowych w Makowie Mazowieckim

Analogicznie do ilo ści kilometrów zmodernizowanych odcinków dróg, kształtuj ą si ę poniesione koszty. Najwi ększe koszty zainwestowano w 2011 r. około 13,82 mln zł, najmniej w 2001 r. niecały 1 mln zł. Źródłem finansowania inwestycji drogowych był bud żet Powiatu Makowskiego, bud żet Gmin powiatu makowskiego, bud żet Województwa Mazowieckiego, środki Ministerstwa Spraw Wewn ętrznych i Administracji, bud żet Unii Europejskiej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

14 000

12 000

10 000

8 000

6 000

4 000

2 000

Udział środków własnych UdziałLata środków realizacji własnych inwestycji gminy Udział środków zewnętzrnych (pozabudżetowych)

Rysunek 11 Udział środków własnych Powiatu, Gmin i środków zewn ętrznych w finansowaniu inwestycji drogowych w latach 1999 – 2015 Źródło: Zarz ąd Dróg Powiatowych w Makowie Mazowieckim

Najwi ększy udział w finansowaniu inwestycji drogowych w latach 1999 – 2015 na terenie powiatu makowskiego miały środki pochodz ące z bud żetu Powiatu oraz środki zewn ętrzne wymienione powy żej. Procentowy udział pojazdów na drodze: • dla dróg krajowych wojewódzkich: osobowe 85,8%, dostawcze 10,8%, ci ęż arowe 1,6%, autobusy 1,7%, motocykle 0,1%, • dla dróg powiatowych i gminnych: osobowe 82,6%, dostawcze 13,3%, ci ęż arowe 2,6%, autobusy 1,3%, motocykle 0,2%. Przyj ęte nat ęż enie ruchu dla dróg: • krajowych – 8244 [poj/dob ę], • wojewódzkich – 12064 [poj/dob ę], • powiatowych - 5988 [poj/dob ę], • gminnych – 724 [poj/dob ę]. Na podstawie danych dotycz ących nat ęż enia ruchu oraz udziału poszczególnych typów pojazdów w tym ruchu (raport „Generalny pomiar ruchu 2010 – Synteza wyników” na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oraz opracowania Ministerstwa Środowiska „Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bie żą cych i programów ochrony powietrza” oszacowano wielko ść emisji komunikacyjnej. Wyniki przedstawiono w poniższej tabeli.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Tabela 3 Roczna emisja substancji szkodliwych do atmosfery ze środków transportu na terenie powiatu makowskiego w 2015 roku

Emis.max. Emisja Nazwa emitora Nazwa zanieczyszczenia (mg/s) (Mg/rok)

tlenek w ęgla 7324,827 230,996 benzen 65,943 2,08 węglowodory alifatyczne 1127,586 35,56 drogi krajowe węglowodory aromatyczne 338,276 10,668 tlenki azotu 4460,947 140,68 pył ogółem 258,07 8,138 dwutlenek siarki 348,399 10,987 tlenek w ęgla 6511,134 2,05 benzen 5,853 184,592 węglowodory alifatyczne 99,467 31,36 drogi wojewódzkie węglowodory aromatyczne 298,488 9,410 tlenki azotu 3934,476 124,074 pył ogółem 226,55 7,144 dwutlenek siarki 307,97 9,712 tlenek w ęgla 624,9521 19,70849 benzen 5,62627 0,17743 węglowodory alifatyczne 96,20528 3,03393 drogi powiatowe węglowodory aromatyczne 28,86158 0,91018 tlenki azotu 380,6066 12,00281 pył ogółem 22,01843 0,69437 dwutlenek siarki 29,72533 0,93742 tlenek w ęgla 117,549 3,70702 benzen 1,05826 0,03337 węglowodory alifatyczne 18,09552 0,57066 drogi gminne węglowodory aromatyczne 5,42866 0,1712 tlenki azotu 71,58937 2,25764 pył ogółem 4,14151 0,13061 dwutlenek siarki 5,59112 0,17632 Źródło: opracowanie własne, do oblicze ń u żyto Programu OPERAT2000

2.2.5. Wpływ zmian klimatu na energetyk ę i transport, wra żliwo ść i adaptacja do zmian W zapotrzebowaniu na energi ę elektryczn ą obserwuje si ę w Polsce dwie tendencje. Pierwsza z nich to zmniejszenie si ę ró żnic w zapotrzebowaniu na moc w miesi ącach zimowych i letnich, druga – stopniowy wzrost zapotrzebowania na moc i energi ę. Mimo wzrostu zapotrzebowania roczne zu życie energii elektrycznej na mieszka ńca jest w Polsce ci ągle jeszcze dwukrotnie mniejsze ni ż w innych krajach UE st ąd z du żym prawdopodobie ństwem mo żna zało żyć, że zapotrzebowanie to b ędzie wzrastało (na pewno do 2030 roku). Wzrost temperatury nie zmieni tej tendencji, gdy ż brak jest korelacji mi ędzy warunkami klimatycznymi w kraju a zu życiem energii elektrycznej. O ile w perspektywie przyszłych lat prognozowany jest wzrost zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą, to w przypadku ciepła w perspektywie lat 30. XXI wieku nale ży si ę spodziewa ć spadku lub utrzymania aktualnych potrzeb. Utrzymywanie si ę dotychczasowego zapotrzebowania jest wypadkow ą dwóch podstawowych składowych: ci ągłego przyrostu liczby mieszka ń, poł ączonego ze wzrostem ich powierzchni oraz spadku jednostkowego zapotrzebowania na ciepło w istniej ących budynkach. Zapotrzebowanie na ciepło zale ży oczywi ście tak że od warunków klimatycznych. Prognoza klimatyczna wskazuje, że do 2030 roku liczba stopniodni (b ędących wymiarem zapotrzebowania na ciepło) – zale żnie od rejonu Polski – zmniejszy si ę o 140–220, czyli poni żej 5%, przy czym zmniejsz ą si ę ró żnice w potrzebach cieplnych mieszka ńców ró żnych rejonów kraju. Zmniejszenie zapotrzebowania b ędzie korzystne dla scentralizowanych systemów ciepłowniczych, gdy ż zmniejszy si ę dysproporcja mi ędzy zapotrzebowaniem letnim (ciepła woda u żytkowa), a zimowym (dodatkowo ogrzewanie). Zmiana liczby stopniodni do roku 2100 mo że si ęgn ąć 25% i w takiej perspektywie liczy ć si ę nale ży ze znacznym zmniejszeniem zapotrzebowania na ciepło. Efekt ten b ędzie dodatkowo wzmocniony 36

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 perspektyw ą znacz ącej wymiany infrastruktury budowlanej na energooszcz ędn ą. Spodziewany wpływ zmian zapotrzebowania na skutek zmian temperatury mo żna oceni ć, porównuj ąc aktualne zapotrzebowanie na energi ę dla ogrzewania mieszka ń w krajach europejskich o ró żnych temperaturach w sezonie grzewczym. Wzrost temperatury o około 3°C powoduje zmniejszenie zapotrzebowania energii do ogrzewania pomieszcze ń o około 40 KWh/m 2, a wi ęc w stosunku do obecnego zapotrzebowania w Polsce o około 20%. Najbardziej wra żliw ą, z punktu widzenia zmian klimatu, składow ą sektora energetyki jest infrastruktura wykorzystywana do dystrybucji energii elektrycznej. Ju ż obecnie obfite opady śniegu poł ączone z przechodzeniem temperatury przez warto ść 0°C powoduj ą masowe awarie sieci niskiego napi ęcia i nawet kilkudniowe braki zasilania, głównie na obszarach wiejskich. Wzrost temperatury w warunkach krajowych spowoduje, że zim ą dni o temperaturze 0°C znacznie przyb ędzie. Wzrastały b ędą zatem straty spowodowane brakiem zasilania w energi ę elektryczn ą. Mo żna przypuszcza ć, że przyszłe technologie energetyczne OZE praktycznie nie b ędą wra żliwe na zmiany klimatu, co zapewni odpowiedni rozwój poszczególnych technologii i ich adaptacja do nowych warunków. Niektóre podsektory, jak energetyka wodna czy technologie spalania biomasy naturalnej (w tym plantacji energetycznych) nie b ędą wykorzystywane w zwi ązku ze znacznie ograniczonymi ich zasobami). Sektor energetyki powinien przygotowa ć si ę do efektywnego pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, ich magazynowania i przetwarzania w energi ę ko ńcow ą, bior ąc pod uwag ę specyfik ę poszczególnych odbiorców: przemysłu, budownictwa, transportu i rolnictwa, jak i zró żnicowan ą specyfik ę OZE. Konieczne jest prowadzenie działa ń zintegrowanych pomi ędzy poszczególnymi sektorami gospodarki. Działania adaptacyjne poszczególnych sektorów powinny uwzgl ędnia ć odpowiednie podlegaj ące im obszary, tj. planowania energetycznego, przestrzennego, budownictwa i infrastruktury, transportu, rolnictwa, z uwzgl ędnieniem wspólnych celów zmniejszania ich energochłonno ści i zanieczyszczenia środowiska. Jednocze śnie istotne jest, aby obiekty energetyczne, wytwarzaj ące czy te ż pozyskuj ące energi ę dostosowywały si ę do zmian klimatu. Oznacza to konieczno ść rozszerzenia i wzmocnienia bada ń nad nowymi technologiami energetycznymi, rozszerzenie programów nauczania na szczeblu podstawowym, średnim i wy ższym. Edukacja w zakresie innowacyjnych energooszczędnych rozwi ąza ń we wszystkich sektorach gospodarczych jest kluczowa dla szybkiej i efektywnej adaptacji do zmian klimatu i jego skutków. W zale żno ści od obszaru działa ń, sektora gospodarki i jego wra żliwo ści na zmiany klimatu, działania adaptacyjne mog ą mie ć charakter jednorazowy, cykliczny lub długoterminowy. Wobec bardzo długiego okresu, w jakim b ędzie przeprowadzany proces adaptacyjny, preferowane powinny by ć działania cykliczne w zakresie administracyjnoprawnym i ci ągłe w obszarze edukacyjnym. Wi ększo ść działa ń powinna zosta ć podj ęta natychmiast, skutki monitorowane i w zale żno ści od tych skutków działania cyklicznie korygowane. Transport to jedna z najbardziej wra żliwych na zmiany klimatu dziedzina gospodarki. We wszystkich jego kategoriach, tj. transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym i żegludze śródl ądowej wra żliwo ść na warunki klimatyczne nale ży rozpatrywa ć z punktu widzenia trzech podstawowych elementów, tj. infrastruktury, środków transportu oraz komfortu socjalnego. Najwi ększym zagro żeniem dla transportu, wskazanym w scenariuszach klimatycznych w perspektywie do ko ńca XXI wieku mog ą by ć zmiany w strukturze: wyst ępowanie ekstremalnych opadów deszczu oraz zwi ększenie opadu zimowego. Prognozy dotycz ące średnich pr ędko ści wiatru nie przewiduj ą zmian w oddziaływaniu wiatru. Natomiast prognozowanie zmian ekstremalnych pr ędko ści jest jeszcze niemo żliwe. Analiza przewidywanych zmian klimatu dowodzi, że zmiany te w dalszej perspektywie b ędą oddziaływa ć na transport negatywnie. W okresie do 2070 roku nale ży si ę liczy ć przede wszystkim ze zdarzeniami ekstremalnymi, które b ędą utrudnia ć funkcjonowanie sektora.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.2.6. Analiza SWOT Ochrona klimatu i jako ści powietrza MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Nadmierne straty energetyczne zwi ązane m.in. z brakiem izolacji Mo żliwo ść podł ączenie do sieci gazowej i wymiana źródeł ciepła cieplnej budynków na ekologiczne Wi ększo ść budynków jednorodzinnych opalanych w ęglem Dost ępno ść paliw ekologicznych, kamiennym Korzystne warunki dla rozwoju Spalanie paliw stałych niskiej jako ści I wykorzystania odnawialnych źródeł energii Niedostatecznie rozwini ęta infrastruktura towarzysz ąca ci ągom Brak du żych emitorów zanieczyszczenia powietrza komunikacyjnym (np. chodniki, parkingi, trasy rowerowe) Wysoki pobór energii przez system o świetlenia ulicznego SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Integracja z UE i wpływ środków pomocowych Brak środków zewn ętrznych na sfinansowanie inwestycji Regulacje ogólnokrajowe i mi ędzynarodowe zobowi ązuj ące do Niedostateczna świadomo ść ekologiczna społecze ństwa podniesienia jako ści powietrza Wzrost liczby pojazdów na drogach publicznych Post ęp technologiczny

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.3. Zagro żenia hałasem Głównymi źródłami hałasu na terenie powiatu makowskiego są: • ruch drogowy, • działalno ść gospodarcza, Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególno ści poprzez: • utrzymanie poziomu hałasu poni żej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie; • zmniejszanie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. Je żeli na terenach przeznaczonych do działalno ści produkcyjnej, składowania i magazynowania znajduje si ę zabudowa mieszkaniowa, szpitale, domy opieki społecznej lub budynki zwi ązane ze stałym albo czasowym pobytem dzieci i młodzie ży, ochrona przed hałasem polega na stosowaniu rozwiąza ń technicznych zapewniaj ących wła ściwe warunki akustyczne w budynkach. Mo żna to osi ągnąć przez stosowanie rozwi ąza ń technicznych i organizacyjnych zapobiegaj ących powstawaniu lub przenikaniu hałasu do środowiska, a tak że środków zmniejszaj ących poziom hałasu lub poprzez eliminacj ę czynno ści powoduj ących hałas. Zgodnie z przepisami Prawa ochrony środowiska (art. 180) prowadz ący instalacj ę nie ma obowi ązku uzyskania decyzji okre ślaj ącej poziom hałasu. Decyzj ę o dopuszczalnym poziomie hałasu wydaje organ ochrony środowiska z urz ędu w przypadku stwierdzenia na podstawie pomiarów, że poza zakładem, w wyniku jego działalno ści, przekroczone s ą dopuszczalne poziomy hałasu.

2.3.1. Hałas drogowy Układ drogowy stanowi o rozwoju danego regionu i powi ązaniach z innymi o środkami. Przez teren powiatu makowskiego przebiegaj ą drogi: • gminne, • powiatowe, • wojewódzkie, • drogi krajowe. W latach 2007 – 2015 na terenie powiatu makowskiego badania poziomu dopuszczalnego hałasu komunikacyjnego prowadził Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie, który został ustawowo 2 zobowi ązany do dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska na terenach nieobj ętych obowi ązkiem opracowywania map akustycznych. Monitoring hałasu obejmuje zarówno emisj ę hałasu, jak i ocen ę klimatu akustycznego. Ze wzgl ędu na charakter zjawiska hałasu, pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych mi ędzywojewódzkich nie s ą realizowane. Sieci wojewódzkie obejmuj ą badania wykonywane w zale żno ści od potrzeb w miejscach o szczególnym zagro żeniu i obejmuj ą pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich. Wyniki przedstawiono poni żej.

2 art. 117 ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 1232) 39

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

70,5 70 67,9 66,8 66,8 66,8

64,4 65 64,2 63,8 62,9 63,1

50 2015 2013 2012 2010 2007

LAeq Dzień [dB] LAeq Noc [dB]

Rysunek 12 Wyniki pomiarów wska źników hałasu (krótkookresowych) maj ących zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w latach 2007 – 2015 w odniesieniu do jednej doby Źródło: Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie

2015 rok W miejscowo ści Ró żan przy ul. Warszawskiej poziom d źwi ęku dla pory dnia i nocy dla hałasu drogowego wynosił L Aeq D=66,8 dB i L Aeq N=62,9 dB. W obydwu przypadkach zostały przekroczone warto ści dopuszczalne (warto ść dopuszczalna odpowiednio 65 dB i 56 dB). 2014 rok Nie prowadzono bada ń na terenie powiatu. 2013 rok W Makowie Mazowieckim przy ul. Moniuszki 87 równoważny poziom d źwi ęku dla pory dnia i nocy dla hałasu drogowego wynosił L Aeq D=66,8 dB i L Aeq N=63,1 dB. Przekroczenie stwierdzono w obydwu przypadkach (warto ść dopuszczalna odpowiednio 61 dB i 56 dB). 2012 rok W miejscowo ści Ró żan przy ul. Warszawskiej równowa żny poziom d źwi ęku dla pory dnia i nocy dla hałasu drogowego wynosił L Aeq D=66,8 dB i L AeqN =64,2 dB. W obydwu przypadkach zostały przekroczone warto ści dopuszczalne (odpowiednio 61 dB i 56 dB). 2011 rok Nie prowadzono bada ń na terenie powiatu. 2010 rok W Makowie Mazowieckim przy ul. Przasnyskiej 67A równowa żny poziom d źwi ęku dla pory dnia wynosił L Aeq D = 70,5dB, a dla pory nocy L Aeq N = 63,8dB. W obydwu przypadkach zostały przekroczone warto ści dopuszczalne (L Aeq D = 60dB i L Aeq N = 50dB). 2009-2008 rok Nie prowadzono bada ń na terenie powiatu. 40

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2007 rok W Makowie Mazowieckim przy ul. ul. Mickiewicza 16 równowa żny poziom d źwi ęku dla pory dnia wynosił L Aeq D = 67,9 dB, a dla pory nocy L Aeq N = 64,4 dB. W obydwu przypadkach zostały przekroczone warto ści dopuszczalne (L Aeq D = 60dB i L Aeq N = 50dB). Badania monitoringowe hałasu przeprowadzone w latach 2008 - 2015 na terenie powiatu makowskiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykazały, że hałas komunikacyjny w dalszym ci ągu jest jednym z najwi ększych zagro żeń i uci ąż liwo ści. Na podstawie pomiarów wykonanych w 2015 r. oraz w latach poprzednich mo żna stwierdzi ć, że poziom zagro żenia hałasem komunikacyjnym jest w dalszym ci ągu znacz ący dla mieszka ńców (du ża liczba osób nara żonych). Rosn ąca liczba samochodów na drogach wewn ętrznych i tranzytowych powiatu makowskiego bez wątpienia powoduje pogorszenie klimatu akustycznego wzdłu ż szlaków komunikacyjnych. Na obszarach bezpo średnio s ąsiaduj ących z ci ągami komunikacyjnymi obserwuje si ę zanikanie tzw. „ciszy nocnej”. W zwi ązku z tym bardzo wa żnym elementem działa ń w tym przypadku jest wła ściwe planowanie przestrzenne, które powinno polega ć przede wszystkim na zakazie lokalizacji budynków podlegaj ących ochronie akustycznej na terenach, które znajduj ą si ę w zasi ęgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczaj ącym warto ści dopuszczalne. Działania te powinny by ć skoordynowane i finansowane przede wszystkim ze środków Zarz ądcy drogi – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Zarz ądu Dróg Wojewódzkich jak i jednostek samorz ądów terytorialnych oraz organizacji pozarz ądowych, których statut określa prowadzenie działa ń edukacyjnych w zakresie ochrony środowiska. Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w ramach sieci regionalnej (wojewódzkiej) przewiduje badania hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych – w miejscach o szczególnym zagro żeniu (w ęzły drogowe, drogi tranzytowe przebiegaj ące w pobli żu zabudowy mieszkaniowej). Problem zagro żenia emisj ą hałasu powinien by ć istotnym elementem planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przeciwdziałanie hałasowi komunikacyjnemu jest działaniem długookresowym rozło żonym na lata. Typowym sposobem ochrony przed hałasem jest stosowanie ekranów akustycznych.

2.3.2. Hałas przemysłowy Przedsi ębiorstwa, zakłady i osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą na obszarze powiatu makowskiego kształtuj ą klimat akustyczny w swoim otoczeniu. Na analizowanym obszarze działalno ść prowadzi wiele średnich i mniejszych przedsi ębiorstw i to one stanowi ą źródło niekontrolowanej emisji hałasu. Natomiast wi ększe przedsi ębiorstwa posiadaj ą uregulowany stan prawny i czyni ą starania w kierunku zmniejszenia lub całkowitego wyeliminowania uci ąż liwo ści zwi ązanych z ich działalno ści ą. Działanie zakładów nie powinno powodowa ć przekrocze ń standardów, jako ści środowiska i dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku poza teren, do którego prowadz ący instalacj ę ma tytuł prawny. Dotyczy to równie ż obszaru ograniczonego u żytkowania, je żeli został utworzony w związku z funkcjonowaniem zakładu. Je żeli akustyczne oddziaływanie b ędące wynikiem prowadzenia zakładu wyst ępuje na terenach, dla których nie zostały ustawowo ustalone dopuszczalne poziomy hałasu lub na terenach, dla których nie mo żna okre śli ć dopuszczalnego poziomu hałasu poprzez przyj ęcie warto ści dopuszczalnych dla rodzaju terenu o zbli żonym przeznaczeniu – wówczas nie podejmuje si ę działa ń przewidzianych ustaw ą na rzecz kształtowania klimatu akustycznego tych terenów.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Za przekroczenie poziomów hałasu okre ślonych w decyzji na emitowanie hałasu do środowiska i obowi ązuj ących decyzjach o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikaj ącego do środowiska – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wymierza, w drodze decyzji, administracyjnej kary pieni ęż ne. Ponadto na podmiocie prowadz ącym działalno ść gospodarcz ą spoczywa odpowiedzialno ść za ochron ę środowiska polegaj ąca na podj ęciu niezb ędnych działa ń naprawczych. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Delegatura w Ostroł ęce przeprowadził kontrol ę emisji hałasu do środowiska w firmie „REN” Sp. z o.o., ul. Tartaczna 3, 26-600 Radom, zlokalizowanej w miejscowo ści Orzyc 52, gm. Szelków, która prowadzi działalno ść zwi ązan ą z magazynowaniem i dystrybucj ą lodów i mro żonek. Kontrola wykazała przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu w porze nocy (hałas powodowany jest prac ą 3 agregatów chłodniczych). W zwi ązku z czym Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Delegatura w Ostroł ęce wyst ąpił do Starosty Powiatu Makowskiego z wnioskiem o wszcz ęcie post ępowania administracyjnego w sprawie wydania dla w/w firmy decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu do środowiska. Starosta wydał decyzj ę o dopuszczalnym poziomie hałasu dla firmy „REN” Sp. z o.o. w 2012 roku.

2.3.3. Analiza SWOT Zagro żenie hałasem MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Brak ochrony przeciwhałasowej szczególnie drogi krajowej Lokalizacja na terenie powiatu dróg krajowych i wojewódzkich, co daje dobr ą dost ępno ść komunikacyjn ą Mało uwagi po świ ęci si ę lokalizacji przedsi ębiorstw emituj ących hałas SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Mo żliwo ść rozwoju gospodarczego powiatu dzi ęki dobrej Stałe zwi ększanie si ę ilo ści pojazdów na drogach stwarzaj ące komunikacji dyskomfort dla mieszka ńców Mo żliwo ść rozwoju turystycznego i rekreacyjnego poprzez Zagro żenie „uciekania” mieszka ńców z terenów nieatrakcyjnych dogodny dojazd do powiatu ze wszystkich kierunków akustycznie Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.4. Pola elektromagnetyczne Pola elektromagnetyczne (PEM) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.) definiuje jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 0 Hz do 300 GHz. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: • utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach; • zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Minister wła ściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem wła ściwym do spraw zdrowia, okre śla, w drodze rozporz ądzenia, dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposoby sprawdzania dotrzymania tych poziomów. W rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003 nr 192 poz. 1883) są ustalone zró żnicowane poziomy pól elektromagnetycznych dla: • terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą - do 50Hz • miejsc dost ępnych dla ludno ści – do 300Hz Według ustawy Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.) prowadz ący instalacj ę oraz u żytkownik urz ądzenia emituj ącego pola elektromagnetyczne, które s ą: • stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napi ęciu znamionowym nie ni ższym ni ż 110 kV, • instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi lub radiolokacyjnymi, emituj ącymi pola elektromagnetyczne, których równowa żna moc promieniowana izotropowo wynosi nie mniej ni ż 15 W, emituj ącymi pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 30 kHz do 300 GHz, są obowi ązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Pomiary te wykonywane s ą: • bezpo średnio po rozpocz ęciu u żytkowania instalacji lub urz ądzenia; • ka żdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urz ądzenia,. Wyniki pomiarów przekazuje si ę Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska i Pa ństwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, a tak że aktualizowany corocznie, rejestr zawieraj ący informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, z wyszczególnieniem przekrocze ń dotycz ących: • terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą; • miejsc dost ępnych dla ludno ści. Zgodnie z przepisem art. 135 ustawy Prawo ochrony środowiska, je żeli z post ępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, z analizy porealizacyjnej albo z przegl ądu ekologicznego wynika, że mimo zastosowania dost ępnych rozwi ąza ń technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mog ą by ć zachowane standardy ochrony środowiska to dla instalacji urz ądze ń radiokomunikacyjnych oraz linii elektroenergetycznych tworzy si ę obszar ograniczonego u żytkowania. Do kompetencji Starosty nale ży sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska, natomiast Rada Powiatu ustanawia w razie potrzeby obszary ograniczonego u żytkowania.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Do kompetencji wójtów, burmistrzów nale ży preferowanie i kontrolowanie zgodno ści lokalizacji nowych instalacji emituj ących promieniowanie elektromagnetyczne z Miejscowymi Planami Zagospodarowania Przestrzennego. Źródła pola elektromagnetycznego mo żna podzieli ć na naturalne wyst ępuj ące w przyrodzie oraz sztuczne, które powstaj ą wraz z rozwojem przemysłu w tym telekomunikacji. Głównymi instalacjami emituj ącymi pola elektromagnetyczne s ą: • linie przesyłowe wysokiego, średniego i niskiego napi ęcia oraz stacje transformatorowe, • instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: − stacje bazowe telefonii komórkowej, − stacje radiowe i telewizyjne. Przebieg i rodzaj linii elektroenergetycznych przez teren gmin powiatu makowskiego determinowany jest rozmieszczeniem krajowych źródeł energii elektrycznej. Przez obszar powiatu makowskiego przebiegaj ą sieci elektroenergetyczne średniego, niskiego i wysokiego napi ęcia. Najwi ększe znaczenie z punktu widzenia zdrowia i życia mieszka ńców powiatu maj ą sieci wysokiego napi ęcia. Corocznie sie ć energetyczna jest rozbudowywana, dobudowywane s ą nowe odcinki sieci napowietrznej linii energetycznej i stacje transformatorowe zarówno wysokiego jak i niskiego napi ęcia. Wynika to z ci ągłego rozwoju terenów miejskich i wiejskich, oraz zwi ązanej z tym potrzeby mieszka ńców do posiadania dost ępu do nieprzerwanych dostaw energii elektrycznej. Na obszarze powiatu źródłem elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego s ą nast ępuj ące urz ądzenia: anteny nadawcze stacji bazowych telefonii komórkowej, przeka źniki radiowe i telewizyjne oraz urz ądzenia radionawigacyjne i radiolokacyjne. Badania przeprowadzone w latach 2007 - 2015 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykazały przekroczenia poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych w punkcie pomiarowym na terenie powiatu tj. Ró żan, skrzy żowanie ul. Gda ńskiej i Mickiewicza.

Tabela 4 Wykaz punktów pomiarowych oraz średnie arytmetyczne zmierzonych warto ści skutecznych nat ęż eń pól elektrycznych w tych punktach w powiecie makowskim Średnia arytmetyczna zmierzonych warto ści skutecznych nat ęż eń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu 1 MHz- Lp. Lokalizacja punktu pomiarowego 1000 MHz [V/m] 2015 r. 2012 r. 2009 r. 1 Ró żan, skrzy żowanie ul. Gda ńskiej i Mickiewicza 0,29 0,14 0,29 Źródło: Badania poziomów pól elektromagnetycznych wybranych punktach województwa mazowieckiego w roku 2007-2015, WIO Ś w Warszawie

W punkcie na terenie powiatu poziom pól nie przekraczał 0,3 V/m (przy 7,0 V/m warto ści dopuszczalnej). Najwy ższe warto ści odnotowano w 2015 r. i 2009 r. tj. 0,29 V/m (4% warto ści dopuszczalnej), Podkre śli ć nale ży, że w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowych pole elektromagnetyczne o warto ściach granicznych wyst ępuj ą nie dalej ni ż kilkadziesi ąt metrów od samych anten i to na wysoko ści ich zainstalowania. W praktyce, w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, znajduj ących si ę w miastach, pola o warto ściach wy ższych od dopuszczalnych nie wyst ępuj ą dalej ni ż 25 metrów od anten na wysoko ści zainstalowania tych anten.

2.4.1. Źródła promieniowania elektromagnetycznego Przez teren powiatu przebiega linia energetyczna o mocy 110 kV wraz z urz ądzeniami towarzysz ącymi. Linia ta przebiega od Szelkowa przez Dzier żanowo, Chrzanowo (gmina Szelków) i miasto Maków Mazowiecki, a nast ępnie przez cał ą gmin ę Czerwonka. Wzdłu ż linii obowi ązuje strefa ochronna, której zasi ęg i sposoby zagospodarowania uregulowane s ą odpowiednimi przepisami. 44

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 13 Infrastruktura energetyczna na terenie województwa mazowieckiego Źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego Na terenie miasta Maków Mazowiecki znajduje si ę główny punkt zasilania - Stacja Maków Mazowiecki 110/15 kV. Stacja wyposa żona jest w dwa transformatory oraz w dwie rozdzielnie – wn ętrzow ą 15 kV i napowietrzn ą 110 kV. Tereny dwóch rozdzielni znajduj ą si ę w obszarze strefy bezpiecznej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

12,00 10,52 10,69 10,75 10,56 10,69 10,21 10,05 10,00

8,00

6,00 4,63 4,65 4,72 4,74 4,74 4,74 4,65

4,00

2,00

0,00 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu (w tys.) zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu (w tys. MWh)

Rysunek 14 Dane dotycz ące energii elektrycznej o niskim napi ęciu zu żywanej w gospodarstwach domowych Źródło: dane z Banku Danych Lokalnych, GUS

Liczba gospodarstw domowych które podł ączone s ą do sieci energii o niskim napi ęciu w ostatnich latach pozostaje na stałym poziomie pomi ędzy 4 630 a 4 740 gospodarstw. Podobnie sytuacja wygl ąda w odniesieniu do zu życia energii elektrycznej, warto ść od 10 050 MWh do 10 750 MWh. W powiecie makowskim zlokalizowanych jest kilkadziesi ąt stacji bazowych telefonii komórkowej, które rozlokowane s ą na terenie ka żdej z gmin powiatu makowskiego. Powy ższe stacje spełniaj ą kryteria dotycz ące emitowania pól elektromagnetycznych. Świadcz ą o tym niezale żnie badania przeprowadzone przez WIO Ś w Warszawie. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów nie stwierdzono obszarów wyst ępowania pól elektromagnetycznych o warto ściach przekraczaj ących dopuszczalne poziomy w w/w miejscowo ściach. Nie stanowi ą one wi ęc zagro żenia dla zdrowia ludno ści.

2.4.2. Analiza SWOT Pola elektromagnetyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Brak przekrocze ń dopuszczalnych poziomów promieniowania Brak obwarowa ń lokalizacyjnych dla instalacji emituj ących elektromagnetycznego promieniowanie elektromagnetyczne w PZP Gmin SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Rozwój turystyczny i rekreacyjny Powiatu dzi ęki cennym Mo żliwa lokalizacja instalacji emituj ących promieniowanie przyrodniczo terenom elektromagnetyczne w dowolnej lokalizacji Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.5. Gospodarowanie wodami 2.5.1. Wody powierzchniowe Rzeka Narew Źródłem rzeki Narwi jest północno-wschodnia cz ęś ci Puszczy Białowieskiej, tzw. Dzikie Bagna, które znajduj ą si ę na terenie Białorusi. Narew jest prawobrze żnym, najwi ększym dopływem Wisły II rz ędu. Długo ść rzeki wynosi 484,0 km, na terenie Polski płynie na długo ści 448,1 km. W tym długo ść odcinka rzeki na terenie województwa mazowieckiego wynosi 160,1 km. Narew stanowi naturaln ą granic ę południowo-wschodni ą powiatu makowskiego i jest jego rzek ą główn ą, do której wpływaj ą pozostałe rzeki b ędące na naszym terenie. Zlewnia posiada powierzchni ę 75,2 tys. km 2. Rzeki płyn ące w granicach administracyjnych powiatu makowskiego b ędące dopływami Narwi to: • Orzyc, • Ró ż, • Ró żanica, • Pełta Rzeka Orzyc Orzyc jest prawostronnym dopływem Narwi III rz ędu. Do Narwi wpada w rejonie miejscowo ści Przeradowo na 42,5 km jej biegu. Ogólna długo ść rzeki wynosi 145,9 km, w obszarze województwa mazowieckiego płynie na długo ści 129,4 km, przez powiat makowski na długo ści 16 km. Uregulowana jest na tym odcinku na długo ści 14,16 km. Jej źródła stanowi ą podnó ża Wzniesie ń Mławskich, w okolicach miejscowo ści Kurdejewo. Powierzchnia zlewni Orzyca wynosi 2 144,0 km 2. Rzeka Pełta Pełta jest prawobrze żnym dopływem Narwi o długo ści 50,7 km. Powierzchnia zlewni wynosi 368,7 km2. Wypływa na wschodnich stokach Kraw ędzi Opinogórskiej na północny wschód od miejscowo ści Łaguny. Pełta uchodzi do Narwi poprzez poł ączenie z rzek ą Przewodówk ą, w pobli żu miejscowo ści Kleszewo. W granicach powiatu płynie na długo ści 19,65 km, z czego uregulowanych jest 10,83 km. Rzeka Ró ż Ró ż jest prawobrze żnym dopływem Narwi III rz ędu. Ogólna długo ść rzeki wynosi 33,2 km. Wypływa z Ł ąk Krasi ńskich, które poło żone s ą w północno-wschodniej cz ęś ci powiatu. Uchodzi do Narwi w miejscowo ści Młynarze. Przez teren powiatu płynie na długo ści 33,05 km, na tym odcinku jest w cało ści uregulowana. Rzeka Ró żanica Jest prawobrze żnym dopływem Narwi III rz ędu. Długo ść rzeki wynosi 21,27 km. Źródłem rzeki jest miejscowo ść Cieciórki - Wło ścia ńskie, poło żona w okolicach Gór Krzy żewskich. Rzeka W ęgierka

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Węgierka jest prawobrze żnym dopływem rzeki Orzyc, do której wpada na 29,1 km jej biegu, w okolicach miejscowo ści W ęgrzynowo. Źródło bierze w okolicach Rz ęgnowa. Długo ść rzeki wynosi około 45 km. Powierzchnia zlewni stanowi 465,5 km 2. Przepływa przez tereny rolnicze i ma charakter typowo nizinnego cieku charakteryzuj ącego si ę „wolnym biegiem”. Na terenie powiatu makowskiego płynie na długo ść 9,63 km, w tym uregulowana jest na długo ści 8,2 km.

2.5.2. Monitoring rzek na terenie powiatu makowskiego Sposób oceny i klasyfikacji stanu wód powierzchniowych okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 22 pa ździernika 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz.U. 2014 r. poz. 1482). Oprócz klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód (jcw), czyli oddzielnych i znacz ących elementów wód powierzchniowych takich jak rzeka, cz ęść rzeki, zbiornik zaporowy itp., klasyfikacji jako ści wód dokonuje si ę te ż w poszczególnych punktach pomiarowo – kontrolnych (ppk). Na ocen ę stanu wód składa si ę klasyfikacja ich stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. W latach 2010 - 2014 na terenie powiatu makowskiego w ramach programu monitoringu wód płyn ących przeprowadzono badania rzek: Narew, Orzyc, Pełta, Ró ż. Badania prowadzono w programie monitoringu diagnostycznego oraz monitoringu operacyjnego, które umo żliwiły dokonanie wst ępnych ocen: stanu ekologicznego, stanu chemicznego, stanu fizykochemicznego, stanu hydromorficznego, oceny przydatno ści do bytowania ryb oraz oceny podatno ści na eutrofizacj ę, oceny eutrofizacji ze źródeł komunalnych.

Tabela 5 Zestawienie klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu fizykochemicznego, stanu hydromorfologicznego, stanu biologicznego oraz stanu chemicznego rzek

stan / L Nazwa stan potencjał stan p ocenianej jcw chemiczny ekologiczny Kod JCW JCW Kod pomiarowego pomiarowego niesyntetyczne niesyntetyczne Klasa elementów elementów Klasa elementów Klasa elementów Klasa fizykochemicznych fizykochemicznych hydromorfologicznych hydromorfologicznych Nazwa punku kontrolno- punku Nazwa zanieczyszczenia syntetyczne i i syntetyczne zanieczyszczenia Klasa elementów biologicznych elementów Klasa fizykochemicznych - specyficzne specyficzne - fizykochemicznych JCW OBJ ĘTE MONITORINGIEM DIAGNOSTYCZNYM

Narew - Narew od Dyszobaba 1 Omulwi do II I I II dobry PSD zły (ppk Ró żu brzegowy) PLRW20002126555 PLRW20002126555

Orzyc od Ulatówki do Orzyc - PSD 2 uj ścia z Szelków III I II umiarkowany dobry zły (fosforany) Węgierk ą od dopł. z Dzielin PLRW200019265899 PLRW200019265899

JCW OBJ ĘTE MONITORINGIEM OPERACYJNYM

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Ró ż - 3 Ró ż III II II nie badano umiarkowany nie badano zły Młynarze PLRW200017265569 PLRW200017265569

Pełta od Pełta - PSD (azot dopływu z 4 Kleszewo I II azotanowy, nie badano umiarkowany nie badano zły Chełch do (most) fosforany) uj ścia PLRW200019265969 PLRW200019265969

Źródło: Ocena stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych na terenie województwa mazowieckiego w latach 2010 -2014, WIO Ś w Warszawie Analiza wyników bada ń, jako ści wód powierzchniowych w wybranych punktach monitoringowych wskazuje, i ż wody powierzchniowe przepływaj ące przez teren powiatu makowskiego posiadały wody złej jako ści (stan jednolitej cz ęś ci wód powierzchniowych – zły). Do elementów maj ących wpływ na zł ą jakość wód powierzchniowych nale żą elementy fizykochemiczne (przekroczenia: azotu azotanowego, fosforanów), Ponadto jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych na terenie powiatu makowskiego poddano ocenie spełniania wymogów dla obszarów chronionych. Do kategorii niespełniaj ących wymogów oceny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych nale ży:

• Orzyc od Ulatówki do uj ścia z W ęgierk ą od dopł. z Dzielin – nie spełnia wymogów dla obszaru chronionego b ędącego jcw, przeznaczon ą do celów rekreacyjnych, w tym k ąpieliskowych – przyczyn ą jest zjawisko przyspieszonej eutrofizacji wywołanej antropogenicznie, wskazuj ące na mo żliwo ść zakwitu glonów, • Pełta od dopływu z Chełch do uj ścia – nie spełnia wymogów dla obszarów chronionych wra żliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych oraz nara żone na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych. Okre ślenie wód powierzchniowych i podziemnych wra żliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara żonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale ży ograniczy ć. Nowe obszary OSN obejmuj ące teren gmin województwa mazowieckiego zostały wprowadzone zgodnie z Rozporz ądzenie nr 22/2015 Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 28 pa ździernika 2015 r. w sprawie okre ślenia wód powierzchniowych i podziemnych wra żliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara żonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale ży ograniczy ć na terenie województwa mazowieckiego. Liczba obszarów OSN w województwie mazowieckim wzrosła aktualnie z 2 (z lat 2004-2012) do 8 w latach 2012-2016 s ą to: OSN Bzura, OSN Wkra, OSN Bug od Tocznej do Broku, OSN Prawostronne dopływy Zb. Włocławek, OSN Dopływy Narwi od Orzu do Pełty, OSN Skrwa Lewa, OSN Pniewnik, OSN Kr ępianka. Wyznaczone obszary obejmuj ą w niektórych przypadkach cały teren gminy, ale w wi ększo ści gmin wyznaczone obszary obejmuj ą tylko niektóre miejscowo ści (obr ęby ewidencyjne). W powiecie makowskim wyznaczono nast ępuj ące OSN:

• OSN Dopływy Narwi od Orzu do Pełty: Karniewo (26 obr ębów) Krasnosielc (2 obr ęby), Płoniawy-Bramura (10 obr ębów), Szelków (8 obr ębów).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Program działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszarów szczególnie nara żonych Dopływy Narwi od Orzu do Pełty (Rozporz ądzenie nr 7/2013 Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie wprowadzenia programu działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszarów szczególnie nara żonych Dopływy Narwi od Orzu do Pełty, Kr ępianka, Niest ępówka, Pniewnik i Wkra), w tym: • przewidywane okresy nawo żenia, • warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz post ępowanie z odciekami, • zasady nawo żenia pól na terenie o du żym nachyleniu, • ograniczenia nawo żenia na glebach podmokłych, zalanych, zamarzni ętych lub pokrytych śniegiem, • nawo żenie w pobli żu cieków, • dawki i sposoby nawo żenia, • edukacji prowadz ących działalno ść rolnicz ą na OSN w zakresie dobrej praktyki rolniczej oraz prowadzenie dla nich specjalistycznego doradztwa, • kontrola rolniczych źródeł zanieczyszczenia i realizacji przez prowadz ących działalno ść rolnicz ą na OSN obowi ązków okre ślonych w Programie, • sposób monitorowania oraz dokumentowania realizacji programu i jego efektów.

2.5.3. Wody podziemne Ze wzgl ędu na regionalizacje hydrogeologiczn ą, powiat makowski le ży w Regionie Mazowieckim, podregionie wschodniomazowieckim. U żytkowe poziomy wodono śne o zmiennych warunkach wyst ępowania i zró żnicowanej charakterystyce wyst ępuj ą przewa żnie w piaszczystych osadach czwartorz ędu, na gł ęboko ściach rz ędu 20 – 80 m. Najcz ęś ciej s ą to dwie lub wi ęcej warstw wodono śnych wśród glin zwałowych. Zwierciadło wody ma zwykle charakter napi ęty. Jedynie na obszarze sandru kurpiowskiego zwierciadło wody poziomu u żytkowego posiada charakter swobodny. Mi ąż szo ść serii wodono śnych zawiera si ę w przedziale 10 – 30 m. Wydajno ści pojedynczych otworów studziennych wahaj ą si ę w przedziale 20 – 80 m 3/h, a lokalnie (okolice Wyszkowa) osi ągaj ą 120 m 3/h. W okolicach Makowa Mazowieckiego główny u żytkowy poziom wodono śny wyst ępuje w trzeciorz ędowych piaskach mułkowatych i drobnych zalegaj ących na gł ęboko ściach około 80 – 150 m. Wydajno ści pojedynczych otworów studziennych wahaj ą si ę od kilku do około 70 m 3/h. Wśród wód podziemnych wyró żniamy równie ż wody gruntowe. Wody te zatrzymywane s ą w skałach, poruszaj ą si ę w skorupie ziemskiej pod wpływem siły ci ęż ko ści i gromadz ą si ę ponad warstwami wodoszczelnymi. Górna granica zasi ęgu wody gruntowej nosi nazw ę zwierciadła wody gruntowej. Poło żenie zwierciadła ulega wahaniom w zale żno ści od opadów atmosferycznych, warto ści ci śnienia atmosferycznego, wielko ści parowania, ilo ści wody wypompowanej w studniach w danym rejonie. Gł ęboko ść wyst ępowania poziomu wody gruntowej wzrasta w miar ę jak teren podnosi si ę. W cz ęś ci wysoczyznowej powiatu poziom wody gruntowej wyst ępuje głównie w przewarstwieniach piaszczystych i żwirowych w śród glin zwałowych na gł ęboko ści od 3 do 8 m. Poza wła ściwym poziomem wody gruntowej w obni żeniach terenu, w zagł ębieniach bezodpływowych, gdzie gromadz ą si ę wody opadowe podparte zwi ęzłym podło żem, spotykany jest poziom wody zaskórnej na znacznie mniejszej gł ęboko ści. Poziom ten ulega znacznym wahaniom, a nawet zanikom w okresie letnim. W dolinie rzeki Narwi wyst ępuje swobodne zwierciadło wody gruntowej utrzymuj ące si ę średnio na gł ęboko ści 2 – 3 m z tym, że w obni żeniu przykraw ędziowym, jak równie ż w obni żeniach po starorzeczach, poziom wody gruntowej wyst ępuje na gł ęboko ści od 0,2 do 1,0 m. Wyst ępuj ą nieraz znaczne wahania, które uzale żnione s ą od ilo ści opadów atmosferycznych, a w s ąsiedztwie koryta rzeki, równie ż od stanu wody w rzece.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Do ść charakterystyczna pod wzgl ędem zalegania wód gruntowych jest gmina Czerwonka. W rejonie moren czołowych zbudowanych z piasków przepuszczalnych woda zalega bardzo gł ęboko około 30 m (wie ś Krzy żewo Marki i Guty Du że). Równie ż do ść gł ęboko zalega woda w cz ęś ci zachodniej gminy, gdzie przewa żaj ą gł ębokie piaski i wynosi 8 – 10 m (wsie Cieciórki Szlacheckie, Ulaski i Janopole), a na terenie Czerwonki Wło ścia ńskiej 10 – 20 m. W środkowej cz ęś ci gminy na terenie wsi Czerwonka Szlachecka i Perzanowo woda gruntowa wyst ępuje bardzo gł ęboko 15 – 20 m mimo, i ż jest to obszar wyst ępowania gliny zwałowej. Dzieje si ę tak dlatego, że glina ta zalega płatami.

2.5.4. Monitoring wód podziemnych Celem monitoringu jako ści wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagro żeń, na potrzeby zarz ądzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczno ści podejmowanych działa ń ochronnych zwi ązanych z osi ągni ęciem dobrego stanu ekologicznego, okre ślonego przez Ramow ą Dyrektyw ę Wodn ą (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych cz ęś ciach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 85), które wyró żnia pi ęć klas jako ści wód: • klasa I – wody bardzo dobrej jako ści, • klasa II – wody dobrej jako ści, • klasa III – wody zadowalaj ącej jako ści, • klasa IV – wody niezadowalaj ącej jako ści, • klasa V – wody złej jako ści oraz dwa stany chemiczne wód ocenione na podstawie średniej warto ści poszczególnych wska źników ze wszystkich punktów zlokalizowanych w analizowanej JCWPd: • stan dobry (klasy I, II i III)), • stan słaby (klasy IV i V). Na terenie powiatu makowskiego monitoringu jako ści wód podziemnych w latach 2010 – 2014 był prowadzony przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny.

Tabela 6 Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w latach 2007 - 2014 Klasa wód Klasa wód w Klasa wód Klasa wód Nr otworu Miejscowo ść Stratygrafia JCWPd w 2007 r. 2010 r. w 2012 r. w 2014 r. 974 Ró żan-źródło Q 51 III III III nie badano 1687 Maków Mazowiecki Q 50 III (Fe) III III II 1699 Ró żan Q 50 II III II nie badano Q Czwartorz ęd Fe- żelazo Źródło: WIO Ś w Warszawie

Wody podziemne na terenie powiatu makowskiego kwalifikuj ą si ę do klasy III i II, które mo żna okre śli ć jako wody zadowalaj ącej i dobrej jako ści: • warto ści wska źników jako ści wody s ą podwy ższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego, • mniejsza cz ęść wska źników jako ści wody przekracza warto ści dopuszczalne jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi. Na uwag ę zasługuj ę fakt poprawy jako ści wód podziemnych badanych w Makowie Mazowieckim, gdzie nast ąpiła poprawa z klasy III na II. 51

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.5.5. Ochrona przed powodzi ą oraz skutkami suszy Według Prawa wodnego (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz.469 z pó źn. zm.) powód ź rozumie si ę przez to czasowe pokrycie przez wod ę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wod ą, wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wył ączeniem pokrycia przez wod ę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych. Główne zagro żenie powodziowe jest wywoływane du żą pr ędko ści ą płyn ącej wody i jej energi ą, która powoduje niszczenia ci ęż kiej zabudowy koryt (opaski, mury, progi), a tak że budowli nad korytem rzek, takich jak kładki, przepusty, mosty i in. Przyczyną podtopie ń i powodzi s ą na ogół: • bardzo intensywne opady burzowe (okre ślane jako oberwanie chmury), obejmuj ące najcz ęś ciej niewielkie obszary o du żych nachyleniach zboczy, powoduj ące gwałtowne i krótkotrwałe (do kilku godzin) lokalne wezbrania wód, • opady rozlewne tj. trwaj ące kilka dni opady o wysokim nat ęż eniu (od kilkudziesi ęciu do 100 mm w ci ągu doby), obejmuj ące wi ększa cz ęść zlewni. Przez powiat makowski przepływa 6 rzek o ł ącznej długo ści 178 km. Zagro żenie powodziowe wyst ępuje na terenie pi ęciu gmin i miasta Maków Mazowiecki. Wezbrania powodziowe dotycz ą 31 miejscowo ści i maj ą charakter wiosenno - roztopowy. Obserwacje zjawisk powodziowych w zlewni rzeki Narew (do której nale żą wszystkie rzeki płyn ące przez teren powiatu) wskazuj ą, że typowe dla tego obszaru wezbrania powodziowe maj ą charakter roztopowy i pojawiaj ą si ę zazwyczaj od marca do kwietnia. W mniejszym stopniu mog ą wyst ąpi ć wezbrania powodowane wyst ąpieniem zatorów. Zagro żenie powodziowe od rzeki Narew wyst ępuje praktycznie na całej długo ści jej przepływu przez obszar powiatu i obejmuje gminy: • Młynarze – powierzchnia zalewowa około 120 ha, co stanowi około 13% powierzchni gminy. Obejmuje trzy sołectwa - Sielu ń, Młynarze i Ogony, w których zagro żonych mo że by ć 15 gospodarstw, 53 mieszka ńców. • Ró żan – powierzchnia zalewowa około 500 ha, co stanowi około 6% powierzchni gminy. Obejmuje trzy sołectwa na lewym brzegu Narwi: Chełsty, Kaszewiec i D ąbrówka, gdzie ewakuacji b ędzie wymagało ewentualnie 20 gospodarstw. • Rzewnie – powierzchnia zalewowa około 650 ha, co stanowi około 6% powierzchni gminy. Obejmuje sze ść miejscowo ści - Bindu żka i Stary Sielc, a tak że Orłowo, Nowe Łachy, Nowe Drozdowo, Drozdowo, w których zagro żonych mo że by ć 36 gospodarstw, 150 mieszka ńców. • Szelków – powierzchnia zalewowa około 750 ha (razem Narew i Orzyc), co stanowi 6,6% powierzchni gminy. Obejmuj ę miejscowo ści Przeradowo - 22 gospodarstwa na terenach zalewowych i Stary Strachocin (10 gospodarstw poło żonych blisko rzeki). W pozostałych nadnarwia ńskich wsiach s ą to pojedyncze zagrody. W sumie do ewakuacji zakwalifikowano 48 gospodarstw, 150 mieszka ńców. Natomiast zagro żenie powodziowe od rzeki Orzyc obejmuje: • wie ś Obiecanowo w gminie Karniewo – powierzchnia zalewowa około 35 ha, • Maków Mazowiecki – najbardziej zagro żonych jest kilkana ście domów na ulicach Spółdzielczej i Nadrzecznej, około 40 mieszka ńców. Zagro żenie powodziowe ocenia si ę na podstawie stanów wody zarejestrowanych na wodowskazach uj ętych w sieci osłony hydrologiczno-meteorologicznej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Na terenie powiatu s ą dwa wodowskazy: • na Narwi w Ró żanie - stan ostrzegawczy 400 cm (stan alarmowy 450 cm), • na Orzycu w Makowie Maz. - stan ostrzegawczy 370 cm (stan alarmowy 390 cm).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Za działania zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą odpowiada, zgodnie z ustaw ą Prawo wodne, dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej (RZGW). RZWG s ą równie ż odpowiedzialne za prowadzenie działa ń informacyjnych i koordynacj ę w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie Zarz ąd Zlewni w D ębem w latach 2012-2015 na terenie powiatu makowskiego realizował zadanie: „Ubezpieczenie prawego brzegu rz. Orzyc w miejscowo ści Zakliczewo” gmina Szelków, powiat makowski. Zakres wykonania ubezpieczenia brzegu w formie opaski brzegowej obejmował: • wykonanie materaca taflowego gr. 0,6m – 520m 2, • wykonanie podwodnego narzutu kamiennego – 158 m 3, • wykonanie narzutu kamiennego w płotkach – 352 m 2, • roboty ziemne 218 m 3, Łączny koszt zadania wyniósł 199 921,74 zł. brutto. Prezes KZGW zlecił opracowanie projektu planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. Opracowane mapy terenów zalewowych pozwol ą na wprowadzenie rygorów lokalizacyjnych oraz stworzy podstawy do opracowania programu ochrony przed powodzi ą terenów nara żonych na podtapianie. Zgodnie z Dyrektyw ą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim pa ństwa członkowskie zobligowały si ę do sporz ądzenia: • wst ępnej oceny ryzyka powodziowego do grudnia 2011 r., • map zagro żenia i map ryzyka powodziowego do grudnia 2013 r., • planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym do grudni 2015 r. Wst ępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) jest pierwszym z czterech dokumentów planistycznych wymaganych Dyrektyw ą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Celem wst ępnej oceny ryzyka powodziowego jest wyznaczenie obszarów nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znacz ące ryzyko powodziowe lub na których wyst ąpienie du żego ryzyka jest prawdopodobne. Zgodnie z art. 88 c ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 469) za przygotowanie wst ępnej oceny ryzyka powodziowego odpowiedzialny jest Prezes Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej. Wst ępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana w ramach projektu „Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagro żeniami” (ISOK) finansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Projekt realizowany jest przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pa ństwowy Instytut Badawczy (IMGW) w konsorcjum z Krajowym Zarz ądem Gospodarki Wodnej (KZGW), Głównym Urz ędem Geodezji i Kartografii (GUGiK), Rz ądowym Centrum Bezpiecze ństwa (RCB) oraz Instytutem Łączno ści. Wst ępna ocena ryzyka powodziowego została wykonana przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Centra Modelowania Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu, w konsultacji z Krajowym Zarz ądem Gospodarki Wodnej. W ramach WORP zostały zidentyfikowane znacz ące powodzie historyczne, jak równie ż powodzie, które mog ą wyst ąpi ć w przyszło ści (tzw. powodzie prawdopodobne), które stanowiły podstaw ę do wyznaczenia obszarów nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi. Dla obszarów nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi, wskazanych we wst ępnej ocenie ryzyka powodziowego zostały wykonane w 2013 r. dokładne mapy zagro żenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Plan zarz ądzania ryzykiem powodziowym (PZRP) jest ko ńcowym, czwartym dokumentem planistycznym wymaganym Dyrektyw ą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (Dyrektywa Powodziowa).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Wody istotne dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa oraz urz ądze ń melioracji wodnych podstawowych zlokalizowanych na terenie powiatu makowskiego administrowane s ą przez Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie. W latach 2012 – 2015 WZMiUW w Warszawie na terenie powiatu makowskiego zrealizował zadanie inwestycyjne pn. „Budowa budowli wodnych wraz z przebudow ą rzeki W ęgierka, zadanie 1, etap I w km 0+000 – 9+700, gmina Płoniawy-Bramura, powiat Makowski”. Zakres inwestycji obejmował: • odbudow ę koryta rzeki na odcinku 9,7 km w obr ębie wsi Obłudzin, Młodzianowo, Kobylinek, Węgrzynówek, W ęgrzynowo, Chodub, Szlasy Łozino, Szlasy Bure, Szczuki, • budow ę jazu w miejscowo ści W ęgrzynowo w km 3+320, • budow ę 2 szt. stopni w km 0+125 i w km 6+438, • budow ę stalowej kładki dla pieszych w km 5+843, • budow ę brodów 5 szt., • budow ę przepustów na rowach szczegółowych 29 szt. Zadanie zrealizowano w ramach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013”, działanie 125 „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwi ązanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i le śnictwa”. Całkowity koszt 8 269 482,38 zł, w tym udział środków Unii Europejskiej 4 871 129,79 oraz wkład beneficjenta 3 398 352,59 zł.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 15 Powierzchnia w powiatach obszarów intensywnie zagospodarowanych w strefie zalewów powodziowych (ha) Źródło: Program małej retencji województwa mazowieckiego, 2008

2.5.6. Wpływ zmian klimatu na zasoby wodne, wra żliwo ść i adaptacja do zmian Dotychczasowe wyniki opracowa ń dotycz ące wpływu zmian klimatu na zasoby wodne w Polsce wskazuj ą, że przewidywany wpływ zmian klimatu na przepływy średnie roczne jest nieznaczny i ich wzrost nie powinien przekroczy ć 10%. Zim ą i wiosn ą przewidywany jest wzrost nat ęż enia przepływu dla wi ększo ści rzek w Europie, z wyj ątkiem rejonów Europy Południowej i Południowo-Wschodniej. Latem i jesieni ą prawdopodobnie zmniejszy si ę nat ęż enie przepływu w wi ększo ści krajów europejskich, poza Europ ą Północn ą i Północno-Wschodni ą. Zim ą dla wszystkich analizowanych polskich rzek tendencja zmian jest wzrostowa, natomiast w pozostałych sezonach widoczne jest zró żnicowanie kierunku zmian. Podobnie jak w przypadku liczby dni z pokrywa śnie żną, wszystkie modele prognozuj ą spadek maksymalnej rocznej warto ści zapasu wody w śniegu. Symulowane ró żnice tej warto ści pomi ędzy okresem 2021–2050 a 1971–2000 ró żni ą si ę na terenie kraju. Najwi ększe ró żnice s ą prognozowane

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 w górach (Tatry, Sudety). Średnio pomi ędzy okresem 2071–2100 a okresem referencyjnym ró żnica ta wyniesie a ż 20 milimetrów. Najłagodniejsze zmiany s ą prognozowane dla rejonu Wrocławia, gdzie ró żnica wynosi 9 milimetrów. Jednym z najwa żniejszych parametrów okre ślaj ących jako ść wody jest st ęż enie tlenu rozpuszczonego w wodzie. Jest on ści śle powi ązany z temperatur ą wody i jego st ęż enia malej ą wraz ze wzrostem temperatury wody. Temperatura wody ma równie ż silny wpływ na zmiany siedlisk organizmów wodnych oraz zmiany w obiegu składników pokarmowych. Przeprowadzone symulacje wpływu zmian klimatu na temperatur ę wody na kilku wybranych rzekach wskazuj ą, że najwy ższe zmiany temperatury wody prognozowane s ą dla miesi ęcy wiosennych (kwiecie ń, maj) oraz w grudniu. Najwi ększe zmiany (do 4°C) symulowane s ą dla miesi ęcy wiosennych przez model oparty na średnich dobowych temperaturach powietrza.

Rysunek 16 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2021-2050 Źródło: Opracowanie i wdro żenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu, Instytut Ochrony Środowiska – Pa ństwowy Instytut Badawczy, 2013

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 17 Zmiany całkowitych średnich rocznych wojewódzkich potrzeb wodnych w 2071-2100 Źródło: Opracowanie i wdro żenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu, Instytut Ochrony Środowiska – Pa ństwowy Instytut Badawczy, 2013

Dostosowanie sektora gospodarki wodnej do ekstremalnych zjawisk pogodowych powinno uwzgl ędnia ć: • Wpisanie do prawa regulacji dotycz ących planowania przestrzennego, budownictwa, działań w rolnictwie wspomagaj ących proces adaptacji, a zarazem zapobiegaj ących powstawaniu zagro żeń dla społecze ństwa, gospodarki i środowiska. • Opracowanie i wdra żanie programów zwi ększania naturalnej i sztucznej retencji • wodnej maj ących na celu zwi ększanie pojemno ści retencyjnej zlewni w celu spowalniania spływu powierzchniowego oraz przywracanie dobrego stanu przyrodniczego ekosystemów wodnych i od wody zale żnych – zgodnie z dyrektywami UE: 2000/60/WE i 2007/60/WE. • Wykorzystanie analizy kosztów i korzy ści przy du żych inwestycjach zwi ązanych z gospodark ą wodn ą (analiza taka jest obowi ązkowa w projektach wspieranych ze środków UE), standaryzacja metod wyceny korzy ści z realizacji takich projektów. • Prowadzenie działa ń prewencyjnych przed powodzi ą, do których zalicza si ę wła ściw ą polityk ę przestrzennego zagospodarowania kraju i ograniczenie zabudowy obszarów zagro żonych powodziami: − wła ściwe projektowanie budynków zlokalizowanych w strefie zagro żenia powodziowego, − popraw ę zalesienia kraju i zabezpiecze ń przez osuwiskami b ędącymi skutkiem gwałtownych opadów; − budow ę obwałowa ń przeciwpowodziowych; 57

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

− budow ę zbiorników retencyjnych, polderów (suchych zbiorników) oraz systemów małej retencji mających na celu ograniczenie gwałtownego odpływu wód powodziowych; − optymalizacj ę instrukcji gospodarowania wod ą na zbiornikach retencyjnych; − utrzymanie we wła ściwym stanie systemów melioracji rolnych, pozwalaj ących na bezpieczne odprowadzenie nadmiaru wód powodziowych; − w skrajnych przypadkach przesiedlanie ludno ści zamieszkuj ącej w strefie − wysokiego zagro żenia. • Wdra żanie działa ń przygotowawczych obejmuj ących: − budow ę informatycznych systemów wczesnego ostrzegania przed zagro żeniami powodziowymi; − opracowanie planów post ępowania w trakcie powodzi zwi ązanych z zagro żeniami dla zdrowia i życia ludzkiego, ryzyka zakłóce ń w dostawie wody oraz energii elektrycznej czy powa żnych awarii przemysłowych; − realizacj ę Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 pa ździernika 2007 roku w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim, potocznie zwanej Dyrektyw ą Powodziow ą.

2.5.7. Analiza SWOT Gospodarowanie wodami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Zaburzenie stosunków wodnych na niektórych obszarach Obni żanie si ę poziomu wód gruntowych Wystarczaj ące zasoby wód podziemnych Niedostateczna jako ść wód powierzchniowych Dobre zasoby wód powierzchniowych Niedostateczna jako ść wód podziemnych Wpływ zanieczyszcze ń spoza terenu powiatu na stan czysto ści wód SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Okre ślenie map zagro żeń powodziowego (MZP) oraz map ryzyka powodziowego (MRP) Niedostateczne rozpoznanie niekorzystnych oddziaływa ń człowieka Znaczne nakłady na inwestycj ą zwi ązane z ochron ą na środowisko (np. w zakresie zanieczyszcze ń obszarowych) przeciwpowodziow ą Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.6. Gospodarka wodno-ściekowa 2.6.1. Zaopatrzenie w wod ę Charakterystyk ę zaopatrzenie w wod ę w gminach powiatu makowskiego sporz ądzono na podstawie danych uzyskanych z gmin, administratorów sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, wła ścicieli uj ęć oraz SUW, Banku Danych Lokalnych. Stosunek ilo ści mieszka ńców podł ączonych do wodoci ągu do ogólnej liczy mieszka ńców (stopie ń zwodoci ągowania powiatu) wynosi 86% według stanu na koniec 2015 r. Porównuj ąc ten sam wska źnik z roku 2003 (62%), mo żna zauwa żyć wyra źny wzrost o ok. 24% .

200 175,9 176,1 180 157,2 160 134,6 140 127,9 114,4 120 112,5

100

80 67 67,2 67,8 65,8

60 45,8 36,2 35,4 40 31,7 31,8 23,6 28 18,7 20 0 0

2003 2015

Rysunek 18 Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie powiatu makowskiego (km) Źródło: dane z gmin powiatu makowskiego, 2016

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

120

97,6 99,8 100 95,3 96,1 96 91,6 84,5 80,6 77,2 80 73 70,2 70,7 70,5 67,2

60 52,1

40,3 35,8 40 33,1 35,6

0 0

2003 2015

Rysunek 19 Korzystaj ący z instalacji wodoci ągowej w % ogółu ludno ści Źródło: dane z gmin powiatu makowskiego, 2016

Powiat makowski charakteryzuje si ę dobrym wska źnikiem długo ści sieci wodoci ągowej na 100 km 2, tj. 89,8 km, województwo mazowieckie 120 km, kraj 93,5 km. Najdłu ższ ą sie ć posiada gmina Karniewo (176,1 km), Szelków (157,2 km), gmina Krasnosielc (134,6 km), gmina Płoniawy-Bramura (127,9 km), gmina Ró żan (114,4 km), gmina Czerwonka i Sypniewo (odpowiedni 67,2 i 65,8 km), gmina Rzewnie (45,8 km), gmina Młynarze (35,4 km), gmina Maków Mazowiecki (31,7 km) . Ł ącznie na terenie powiatu istnieje 956,1 km długo ści sieci wodoci ągowej. W okresie lat 2003 – 2015 powstało około 400 km sieci wodoci ągowej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

1200

1000 943,8 956,1 904,8 834,9 779,9 800

600 561,5

400

200

0 2003 2011 2012 2013 2014 2015

Rysunek 20 Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie powiatu makowskiego w latach 2003-2015 (km) Źródło: dane z gmin powiatu makowskiego, 2016

Podobnie sytuacja ma si ę w przypadku liczby przył ączy wodoci ągowych na terenie powiatu makowskiego. Systematycznie co roku przybywa przył ączy do sieci wodoci ągowej, i tak w 2003 r. było to 6 737 przył ączy. Natomiast w 2015 r. liczba ta wynosiła 10 454 przył ączy, co daje wzrost o 35%. W chwili obecnej nie wszyscy mieszka ńcy życz ą sobie podł ączenia do wodoci ągu, ze wzgl ędu na koszty, jakie pojawiaj ą si ę podczas korzystania z uj ęcia gminnego.

12000

10356 10454 9718 10000 9420 9621

8000 6737

6000

4000

2000

0 2003 2011 2012 2013 2014 2015

Rysunek 21 Liczba przył ączy wodoci ągowych na terenie powiatu makowskiego (szt.) Źródło: dane z gmin powiatu makowskiego, 2016

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Jako ść wody przeznaczonej do spo życia na terenie powiatu makowskiego Wszystkie badania wody w latach 2010 – 2015 z wodoci ągów na terenie powiatu wskazywały, że jest ona przydatna do spo życia – w niektórych przypadkach jednak warunkowo. Próbki pobierano z wodoci ągów w 17 miejscowo ściach powiatu i z sieci przy ul. Mazowieckiej, Przemysłowej i Wierzbowej w Makowie. Woda do bada ń pochodziła m.in. ze szkół, prywatnych domów i stacji uzdatniania. W ogromnej wi ększo ści Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Makowie Mazowieckim orzekł, że jest przydatna do picia.

2.6.2. Odbiór ścieków Stopie ń wyposa żenia powiatu makowskiego w sie ć kanalizacji sanitarnej jest stosunkowo dobry - łączna długo ść wraz z przył ączami, wynosi 91,6 km. Sieci ą kanalizacyjn ą obj ętych jest ok. 28% mieszka ńców powiatu makowskiego. W poszczególnych gminach sytuacja wygl ąda nast ępuj ąco:

40 37,3

30 26,8 25,4 25 22,4

15 11,7 10 3 5 1,7 0,4 0,4 1,5 0

2003 2015 Rysunek 22 Długo ść sieci kanalizacji na terenie powiatu makowskiego (km) Źródło: dane z gmin powiatu makowskiego, 2016

Obecnie sie ć kanalizacji sanitarnej posiadaj ą gminy: Karniewo (0,4 km), Maków Mazowiecki (37,3 km), Płoniawy-Bramura (26,8 km), Ró żan (25,4 km) oraz Szelków 1,7 km. Ró żnice jakie pokazuje powy ższy rysunek wynikaj ą z rozproszonego układu gospodarstw korzystaj ących z kanalizacji. Tam, gdzie budowa kanalizacji sieciowej jest nieopłacalna (Czerwonka, Krasnosielc, Młynarze, Rzewnie, Sypniewo), zast ępuj ę si ę inn ą infrastruktur ą, która zagospodarowuje ścieki komunalne, tj. przydomowe oczyszczalnie, zbiorniki bezodpływowe. Zgodnie z informacjami uzyskanymi z gmin powiatu makowskiego, liczba przydomowych oczyszczalni ścieków i bezodpływowych zbiorników na koniec 2015 r. przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

1600

1400 1350

1200

1000 865 880 775 770 800 720 598 600 533 429 380 400 242 259 194 210 173 126 200 75 2 2 0

zbiorniki bezodpływowe oczyszczalnie przydomowe

Rysunek 23 Liczba przydomowych oczyszczalni ścieków i bezodpływowych zbiorników w gminach powiatu makowskiego Źródło: dane z gmin powiatu makowskiego, 2016

Ścieki z terenów powiatu makowskiego odprowadzane s ą do kilku oczyszczalni ścieków, których charakterystyk ę przedstawiono poni żej.

Tabela 7 Zestawienie oczyszczalni ścieków w powiecie makowskim

Projektowana Projektowana Ilo ść ścieków Rodzaj maksymalna średnia l.p. Nazwa RLM w 2014 roku Gmina oczyszczalni przepustowo ść przepustowo ść [m 3/d] [m 3/d] [m 3/d]

1 Gmina Karniewo gminna 1224 240,00 b.d. 30,00 Karniewo

Miejskie Przedsi ębiorstwo Maków 2 Usług Komunalnych Sp. z o.o. miejska 28000 5600,00 2800,00 1775,00 Mazowiecki w Makowie Maz.

Ośrodek Szkolno - inna: o środek Płoniawy - 3 Wychowawczy OHP szkolno 2000 12,00 9,20 3,23 Bramura w Jaci ąż ku wychowawczy

Gminy Płoniawy - 4 gminna 3554 1387,00 1058,00 306,00 Płoniawy Bramura i Krasne Bramura

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Zakład Gospodarki 5 Komunalnej i Mieszkaniowej gminna 3750 500,00 500,00 292,67 Ró żan w Ró żanie

Zakład Przetwórstwa 6 Mi ęsnego zakładowa 5000 540,00 360,00 104,52 Rzewnie "GETMOR"

Zakład Mleczarski 7 "POLINDUS" Sp. z o.o. zakładowa 2216 296,00 156,00 219,00 Sypniewo w G ąsewie

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Gmin, Starostwa Powiatowego w Makowie Maz.

Łączna zaprojektowana przepustowo ść wszystkich oczyszczalni to 8 575 m3/dob ę (maksymalna), 4 883 m3/dob ę ( średnia), w tym 100% oczyszczalni z podwy ższonym usuwaniem biogenów. Zaprojektowana równowa żna liczba mieszka ńców (RLM) dla wszystkich oczyszczalni ł ącznie to 45 774. W ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK) do dalszej realizacji przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z budow ą zbiorczych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków zakwalifikowano na terenie powiatu makowskiego 3 aglomeracje. Ich charakterystyk ę przedstawia tabela.

Tabela 8 Charakterystyka aglomeracji na terenie powiatu makowskiego

Id. Równowa żna liczba Nazwa aglomeracji Nr uchwały aglomeracji mieszka ńców

Uchwała NR 76/15 Sejmiku Województwa Mazowieckiego PLMZ028 Maków Mazowiecki z dnia 27 lipca 2015 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie 20 835 wyznaczenia aglomeracji Maków Mazowiecki

Uchwała Nr 69/09 Sejmiku Województwa Mazowieckiego PLMZ095 Płoniawy-Bramura Krasne z dnia 15 czerwca 2009 roku w sprawie wyznaczenia 3554 aglomeracji Płoniawy-Bramura

Uchwała Nr 166 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z PLMZ111 Ró żan 28 pa ździernika 2005 roku w sprawie wyznaczenia 4590 aglomeracji Ró żan

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KZGW

Powy ższa analiza wskazuje na szereg zada ń inwestycyjnych jakie gminy powiatu makowskiego przeprowadziły w celu poprawy zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę przeznaczona do spo życia oraz odprowadzenia ścieków. Poni żej przedstawiono kilka wa żniejszych inwestycji zwi ązanych z gospodark ą wodno – ściekow ą, które były dofinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz RPO WM 2007-2013:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Gmina Czerwonka • Budowa przydomowych naturalnych ro ślinno-stawowych oczyszczalni ścieków w gminie Czerwonka, wybudowano 153 szt. przydomowych oczyszczalni ścieków w Gminie Czerwonka. Koszt 1 480 991 zł, w tym dofinansowanie 905 924 zł, w ramach działania 321 „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej” - obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, • Poprawa gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Czerwonka polegaj ąca na wykonaniu odwiertu rozpoznawczego (studziennego) Nr 2 na terenie istniej ącej hydroforni we wsi Jankowo oraz budow ę przydomowych oczyszczalni ścieków. Koszt 2 515 515 zł, w tym dofinansowanie 1 533 849 zł w ramach działania 321 „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej” - obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Gmina Karniewo • Zakup samochodu asenizacyjnego do obsługi technologicznej oczyszczalni ścieków w miejscowo ści Karniewo. Koszt 305 000 zł, w tym dofinansowanie 187 500 zł, w ramach działania 321 „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej” - obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, • Budowa przez gmin ę Karniewo 165 przydomowych oczyszczalni ścieków. Koszt 2 618 569 zł, w tym dofinansowanie 1 596 687 zł, w ramach działania 321 „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej” - obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Gmina Krasnosielc • Budowa sieci wodoci ągowej w miejscowo ści Krasnosielc, Krasnosielc Le śny, Nowy Sielc, Wymysły, Pienice i Wola Józefowo. Koszt 1 099 727 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 552 726 zł, • Poprawa stanu gospodarki wodno-ściekowej w gminie Krasnosielc. Gmina zako ńczyła prace I etapu projektu „Poprawa stanu gospodarki wodno – ściekowej w Gminie Krasnosielc”. W ramach zadania wyposa żono stacj ę uzdatniania wody w Dr ąż dżewie Małym w agregat pr ądotwórczy, a w Krasnosielcu wymieniono sie ć wodoci ągow ą. W ramach II etapu, który realizowano w 2014 r., zakupiono ci ągnik i wóz asenizacyjny oraz powstało ok. 90 przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy. Całkowita warto ść projektu wynosiła 3 305 989,49 zł, a dofinansowanie z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 to 2 010 596 zł. Gmina Młynarze • Budowa sieci wodoci ągowej obejmuj ąca miejscowo ści Sielu ń, Rupin, Gła żewo-Cholewy, Gła żewo-Święszki oraz wykonanie studni Nr 2 awaryjnej na terenie SUW Młynarze dla potrzeb wodoci ągu wiejskiego. Koszt 816 796 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 408 635 zł, • Budowa sieci wodoci ągowej rozdzielczej z przył ączami w miejscowo ści: Zał ęż e Ponikiewka, Rupin, Długoł ęka Koski, Ochenki, Młynarze, Gierwaty, Długoł ęka Wielka, Gła żewo Świ ęszki, Sielu ń gm. Młynarze. Koszt 1 845 195 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 990 481 zł, Gmina Płoniawy-Bramura • Budowa przyzagrodowych oczyszczalni ścieków oraz modernizacja stacji uzdatniania wody we wsi Jaci ąż ek . Koszt 2 580 326 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 1 444 522 zł, • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 193 szt. na terenie Gminy Płoniawy- Bramura. Koszt 654 816 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 399 278 zł, • Rozbudowa i modernizacja systemów zaopatrzenia w wod ę oraz infrastruktury i urz ądze ń słu żą cych do oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych w gminach Płoniawy-Bramura i Krasne . W ramach projektu wykonano: 65

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

− Remont i adaptacja istniej ącej oczyszczalni ścieków przemysłowych, po byłej cukrowni „Krasiniec”, w miejscowo ści Kalinowiec, − Budowa sieci kanalizacji sanitarnej gmin Płoniawy –Bramura oraz Krasne, − Modernizacja stacji uzdatniania wody we wsi Szlasy-Łozino, gmina Płoniawy- Bramura. Sie ć kanalizacyjna wraz z przykanalikami o długo ści 42,5 km w tym: Gmina Płoniawy- Bramura 24,6 km. Projekt współfinansowany w ramach RPO WM 2007-2013 Działanie 4.1. Warto ść całkowita projektu - 21 374 351,90 zł Dofinansowanie UE: 15 459 028,94 zł Gmina Płoniawy-Bramura 9 169 898,79 zł, Gmina Ró żan • Budowa Stacji Uzdatniania Wody w Chełstach i sieci wodoci ągowej we wsiach: Chełsty, Dąbrówka, Kaszewiec. Koszt 4 602 468 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 2 807 384 zł, Gmina Rzewnie • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 156 szt. na terenie Gminy Rzewnie. Koszt 2 520 322 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 1 537 429 zł, Gmina Sypniewo • Rozbudowa sieci wodoci ągowej w Gminie Sypniewo - etap IV . Koszt 2 484 314 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 1 319 448 zł, • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 102 szt. na terenie gminy Sypniewo. Koszt 2 104 240 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 1 270 293 zł, Gmina Szelków • Budowa wodoci ągu we wsiach: Stary Strachocin, Nowy Strachocin, Magnuszew Du ży, Kaptury, Rostki, Nowy Szelków, Smrock-Kolonia, Smrock-Dwór, Grzanka, Makowica, Chyliny, Stary Szelków. Koszt 2 957 919 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 1 506 947 zł, • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 70 szt. na terenie gminy Szelków. Koszt 831 141 zł, w tym dofinansowanie EFFROW 507 985 zł. W wyniku realizacji projektów na terenie gmin powstało około 108 km, oraz 400 szt. przydomowych oczyszczalni ścieków. W działaniu odnowa i rozwój wsi, w powiecie makowskim gminy podpisały 21 umów: Czerwonka, Karniewo, Krasnosielc (5), Młynarze (2), Płoniawy-Bramura, Rzewnie (2), Sypniewo (7), Szelków (2). Gmina Maków Mazowiecki • Modernizacja oczyszczalni ścieków w Makowie Mazowieckim . Oczyszczalnia ścieków w Makowie zaprojektowana została w latach 70. XX w. Do u żytku oddana została w 1991 r. Jest to oczyszczalnia biologiczno-mechaniczna. Zajmuje powierzchni ę 7,5 ha na obrze żach miasta. Przyjmuje ścieki głównie z terenu miasta, ale s ą tu te ż ścieki dowo żone z bardziej odległych miejscowo ści, np. Winnicy koło Pułtuska. Budowa nowych osiedli mieszkaniowych w Makowie i okolicy, które zostały skanalizowane, nowe zakłady przemysłowe (Mazowiecka Spółka Mleczarska S.A., Auto-Hit), zmieniaj ące si ę normy zwi ązane z ochron ą środowiska spowodowały, że niewielka oczyszczalnia wymagała rozbudowy i modernizacji. Po opracowaniu projektu i pozyskaniu funduszy, w sierpniu 2009 r. przyst ąpiono do pracy. Unowocze śnieniu podległy m.in.: przepompownia ścieków, sitopiaskownik słu żą cy do wst ępnego oczyszczania ścieków, osadniki wst ępne, bioreaktor tlenowy, prasa osadu i inne. Warto ść przeprowadzonej inwestycji wyniosła 5,7 mln zł. Na kwot ę t ę zło żyły si ę: po życzka z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska (2,9 mln zł), dotacja z zakładu dr Oetker- w chwili obecnej Mazowiecka Spółka Mleczarska S.A. (750 tys. zł) i środki własne (ponad 2 mln zł).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.6.3. Analiza SWOT Gospodarka wodno ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Nowoczesne oczyszczalnie ścieków Brak skanalizowania terenów wiejskich Pomoc samorz ądów w finansowaniu przydomowych oczyszczalni Brak kanalizacji deszczowych na terenach zurbanizowanych ścieków SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Integracja z UE i wpływ środków pomocowych, Niedostateczne rozpoznanie niekorzystnych oddziaływa ń człowieka Regulacje ogólnokrajowe i mi ędzynarodowe zobowi ązuj ące do na środowisko (np. W zakresie zanieczyszcze ń obszarowych) podniesienia jako ści środowiska Niedostateczna pula środków finansowych Źródło: opracowanie własne

2.7. Zasoby geologiczne Zło ża surowców przedstawiaj ą naturalne skupienia kopalin, których wydobycie mo że przynie ść korzy ść gospodarcz ą. S ą rozmieszczone nierównomiernie w przyrodzie, a ich wyst ępowanie i mo żliwo ść wykorzystania zale żą w du żej mierze od budowy geologicznej. Ogólna klasyfikacja złó ż według mo żliwo ści ich zastosowania przedstawia si ę nast ępuj ąco: surowce energetyczne, metaliczne, chemiczne oraz inne skalne. Zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin regulowane s ą przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2015 r., poz. 196). W ustawie tej rozstrzygni ęto spraw ę własno ści złó ż kopalin oraz uregulowano problem ochrony zasobów poprzez wymóg ujmowania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz obowi ązek kompleksowego i racjonalnego wykorzystania kopalin. Dla prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody (mi ędzy innymi kopalinami) ustala si ę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego szczególne warunki zagospodarowania terenów. Podj ęcie działalno ści w zakresie wydobywania kopalin jest uzale żnione od uzyskania koncesji oraz od odpowiednich zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na terenie powiatu makowskiego kopalin ą, która wydobywana jest w najwi ększych ilo ściach jest kruszywo naturalne, które nale ży do kopali pospolitych. Stan zasobów kruszywa naturalnego, a tak że struktur ę ich rozpoznania oraz stopie ń zagospodarowania, według stanu na dzie ń 31 grudnia 2015 r., przedstawiono w poni ższej tabeli.

Tabela 9 Wykaz koncesji na terenie powiatu makowskiego

Nazwa zło ża Rodzaj koncesji Organ koncesyjny Przedsi ębiorca

Marszałek Województwa Bindu żka 1 koncesja na wydobywanie kopalin Bagbud Sp. z o. o. Mazowieckiego

Ciechanów (cz ęść bloków koncesyjnych koncesja na poszukiwanie lub nr: 174, 194 i Minister Środowiska Marathon Oil Poland - Area E Sp. z o.o. rozpoznawanie złó ż kopalin 195)(koncesja wygaszona)

Gąsewo(koncesja Jerzy i Bogusław Żebrowscy, Transport koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski wygaszona) Towarowy J. i B. Żebrowscy S.C.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Nazwa zło ża Rodzaj koncesji Organ koncesyjny Przedsi ębiorca

Gąsewo(koncesja koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski BARBARA & ROLL Żebrowska Barbara wygaszona)

Grabowiec(koncesja koncesja na poszukiwanie lub Minister Środowiska Lublin Energy Resources Sp. zo.o. wygaszona) rozpoznawanie złó ż kopalin

Marszałek Województwa Firma Handlowo-Usługowa Zenon Guty Du że II koncesja na wydobywanie kopalin Mazowieckiego Biedrzycki

Przedsi ębiorstwo Produkcyjno- Marszałek Województwa Kał ęczyn I koncesja na wydobywanie kopalin Handlowo-Usługowe Krusznat Mazowieckiego Kołakowski Andrzej

Przedsi ębiorstwo Produkcyjno- Kał ęczyn III koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski Handlowo-Usługowe Krusznat Kołakowski Andrzej

Maków Mazowiecki (cz ęś ci bloków koncesyjnych nr: 174, koncesja na poszukiwanie lub Minister Środowiska SILURIAN Sp. z o.o. 175, 194 i rozpoznawanie złó ż kopalin 195)(koncesja wygaszona)

Napiórki(koncesja PAAN S.C. Paweł Łempicki, Andrzej koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski wygaszona) Karolik

Napiórki koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski New Energy Capital Sp. z o.o.

Napiórki I(koncesja koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski API Piotr Chrabelski wygaszona)

Orłowo(koncesja Marszałek Województwa PAAN S.C. Paweł Łempicki, Andrzej koncesja na wydobywanie kopalin wygaszona) Mazowieckiego Karolik

Marszałek Województwa Orłowo koncesja na wydobywanie kopalin BUDER GA Sp. z o.o. Mazowieckiego

Rzechowo - Przedsi ębiorstwo Transportowo- Ga ć(koncesja koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski Handlowe BUD-ROL Marian Majkowski wygaszona)

Rzechowo - Ga ć(koncesja koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski P.P.H.U.Romex Kinga Zalewska wygaszona)

Rzechowo Ga ć Przedsi ębiorstwo Transportowo- 1(koncesja koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski Handlowe BUD-ROL Marian Majkowski wygaszona)

Marszałek Województwa Przedsi ębiorstwo Transportowo- Rzechowo Ga ć II koncesja na wydobywanie kopalin Mazowieckiego Handlowe BUD-ROL Marian Majkowski

Marszałek Województwa Rzewnie I koncesja na wydobywanie kopalin PPHU GÓR-KRUSZ GÓRSKI MARCIN Mazowieckiego

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Nazwa zło ża Rodzaj koncesji Organ koncesyjny Przedsi ębiorca

Sitno (maz.)(koncesja Marszałek Województwa koncesja na wydobywanie kopalin Cemex Polska Sp. z o.o. wygaszona) Mazowieckiego

Zalesie MM(koncesja Marszałek Województwa Przedsi ębiorstwo Transportowo- koncesja na wydobywanie kopalin wygaszona) Mazowieckiego Handlowe BUD-ROL Marian Majkowski

Zalesie Wielkie 1 koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski Józef Dariusz Zał ęski

Zalesie Wielkie 2 koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski Józef Dariusz Zał ęski

Zalesie Wielkie 3 koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski Józef Dariusz Zał ęski

Zalesie Wielkie II A - Sprzeda ż Żwiru Żwirownia Zalesie 1(koncesja koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski Wielkie II Le śnik Jadwiga wygaszona)

PRZEDSI ĘBIORSTWO PRODUKCYJNO HANDLOWO Zalesie Wielkie IV koncesja na wydobywanie kopalin Starosta Makowski USŁUGOWE KARK - TRANS KRZYSZTOF KARKOWSKI

Źródło: www.e-oplatygeolog.pl

W roku 2015 najwi ększe wydobycie kruszywa naturalnego odnotowano ze zło ża Rzewnie I, gmina Rzewnie, w ilo ści 33 tysi ęcy ton. Nast ępnym zło żem, pod wzgl ędem wielko ści wydobycia, było zło że Kał ęczyn I i III w gminie Czerwonka. Z tych pokładów wydobyto 12,3 tysi ęcy ton. W roku 2015 wydobycie wyniosło 46 tys. ton, dla porównania w 2002 roku wydobycie było to 320 tysi ęcy. Drug ą kopalin ą, pozyskiwan ą z terenu powiatu makowskiego, s ą surowce ilaste. Stanowi ą one grup ę kopalin ceramiki budowlanej, które zarobione wod ą tworz ą plastyczn ą mas ę, a uformowane z niej wypalone wyroby posiadaj ą odpowiednie cechy fizyczne i techniczne. Surowce ilaste ceramiki budowlanej zgodnie z ustaw ą Prawo geologiczne i górnicze s ą kopalin ą pospolit ą. Stan zasobów surowców ilastych ceramiki budowlanej w tys. m 3 oraz stopie ń ich rozpoznania i zagospodarowania według stanu na dzie ń 31 grudnia 2015 roku przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Tabela 10 Bilans zasobów kopalin w zło żu W ęgrzynowo (gmina Płoniawy-Bramura)

Stan zagospodarowania Zasoby Nazwa zło ża Wydobycie zło ża geologiczne bilansowe przemysłowe

Węgrzynowo eksploatacja zło ża zaniechana 244 - -

Źródło: Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie.

Zgodnie z obowi ązuj ącym prawem po zako ńczenie eksploatacji złó ż nale ży zrekultywowa ć teren gruntów, na których prowadzono prace wydobywcze. Rekultywacje nale ży zako ńczy ć w terminie 5 lat od zaprzestania działalno ść . Kierunki rekultywacji gruntów poeksploatacyjnych złó ż na terenie powiatu makowskiego przybrały charakter le śny, wodny (akwen wodny) i rekreacyjny.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.7.1. Wpływ zmian klimatu na górnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian Zakłady górnicze ze wzgl ędu na zajmowan ą powierzchni ę, zró żnicowanie obiektów i urz ądze ń mog ą by ć nara żone na wpływ zmian klimatu, a przede wszystkim na zwi ązane z nimi działanie niekorzystnych zjawisk klimatycznych takich jak silne wiatry i intensywne opady. Ekstremalne zjawiska pogodowe (nawalne lub długotrwałe deszcze i porywiste wiatry) ju ż aktualnie sprawiaj ą mniejsze lub wi ększe problemy na obszarach zakładów wydobywczych. Słu żby odpowiedzialne za poszczególne obszary funkcjonowania przedsi ębiorstwa musz ą zmaga ć si ę z likwidacj ą ich skutków. Je śli prognozy zmian klimatu b ędą si ę potwierdza ć, to problem b ędzie narasta ć, a z utrudnieniami spowodowanymi nawalnymi deszczami lub huraganowymi wiatrami słu żby zakładowe zmaga ć si ę b ędą coraz cz ęś ciej. Mo żna wytypowa ć szereg prostych działa ń technicznych i organizacyjnych, które mo żna wdra żać w celu likwidacji utrudnie ń zwi ązanych z omawianymi zjawiskami. Istotnym elementem adaptacji zakładów górniczych do zmian klimatu jest dostosowanie infrastruktury technicznej do przewidywanego niekorzystnego oddziaływania intensywnych zjawisk pogodowych. W tym zakresie zadania zwi ązane z adaptacj ą powinny polega ć na usprawnieniu funkcjonowania infrastruktury, z uwzgl ędnieniem danego czynnika oraz jednoczesnym wytypowaniem działa ń alternatywnych i awaryjnych. Działania adaptacyjne powinny by ć zdefiniowane dla ka żdego elementu infrastruktury, który wcze śniej musi by ć zinwentaryzowany. Działania adaptacyjne powinny uwzgl ędnia ć planowane inwestycje (budow ę nowych obiektów i rozbudow ę ju ż funkcjonuj ących). Ze wzgl ędu na zró żnicowan ą infrastruktur ę i trudno ści w jej inwentaryzacji przez podmioty zewn ętrzne, zakłady górnicze we własnym zakresie mog ą opracowa ć plany działa ń adaptacyjnych, uwzgl ędniaj ąc najistotniejsze zagro żenia. Poniewa ż sektor górnictwa jest zwi ązany z innymi sektorami i strukturami (gmina, powiat), zadania adaptacyjne mogłyby zosta ć podzielone na zadania własne i koordynowane (udział w finansowaniu). Wiele inicjatyw podejmowanych przez zakłady wydobywcze oraz gminy górnicze, pomimo że nie miały na celu adaptacji do zmian klimatycznych, w rzeczywisto ści s ą przykładem przedsi ęwzi ęć nosz ących znamiona takich działa ń. Przykładem mo że by ć rekultywacja zwałowisk odpadów powydobywczych, podczas której wykonuje si ę zabezpieczenia skarp przed erozj ą wodn ą i wietrzn ą, reguluje gospodark ę wodno-ściekow ą na obiekcie oraz wykonuje utwardzenia dróg technicznych.

2.7.2. Analiza SWOT Zasoby geologiczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne

Kontrola istniej ących zakładów górniczych Wyst ępowanie cz ęś ci surowców na obszarach le śnych i Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych chronionych

SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne

Możliwo ść wykorzystania miejscowych zasobów kruszywa do Zagro żenia potencjalnych osuwisk budowy infrastruktury lokalnej

Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.8. Gleby 2.8.1. Charakterystyka gleb Gleba jest układem dynamicznym, a zwi ązki mineralne znajduj ące si ę w niej ulegaj ą ci ągłym przemianom, co prowadzi do ich zwi ększenia lub do ubytków, a ż do całkowitego zubo żenia gleby. Ubytki zwi ązków mineralnych w glebach powodowane głównie przez pobieranie składników pokarmowych przez ro śliny, wypłukiwanie rozpuszczalnych składników do głębszych warstw gleby, tworzenia si ę pod wpływem ró żnych czynników zwi ązków nierozpuszczalnych, niedost ępnych dla ro ślin.

80 74 74 71,6 70 66,5

60 55 55 48,9 50 41,2 40

10 0 0

Gleby brunatne wyługowane

Rysunek 24 Procentowy udział gleb brunatnych w poszczególnych gminach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin

Najwi ększy obszar powiatu makowskiego zajmuj ą gleby brunatne. S ą to gleby średniej lub słabej kulturze, słabo strukturalne lub bezstrukturalne, łatwo przewiewne łatwo przepuszczalne. Charakteryzowane gleby wyst ępuj ą na łagodnych skłonach wzniesieniach terenu. Wytworzone z piasków lu źnych s ą stale za suche, natomiast wytworzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych lekkich s ą okresowo za suche. Nieco mniejsz ą powierzchni ę stanowi ą gleby nale żą ce te ż do gleb brunatnych wła ściwych i wyługowanych, wytworzone z glin niekiedy pylastych oraz z pyłów zwykłych lub ilastych. S ą one strukturalne, o średniej lub dobrej kulturze, w miar ę przewiewne i przepuszczalne, do ść zasobne w składniki pokarmowe. Omawiane gleby wyst ępuj ą na terenie płaskim i charakteryzuj ą si ę wła ściwymi stosunkami powietrzno – wodnymi.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

40 37,1 36 34 35 33

20 15 13,8 15 9,3 10,1 10

5 0 0

Gleby pseudobielicowe

Rysunek 25 Procentowy udział gleb pseudobielicowych w poszczególnych gminach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin

Gleby pseudobielicowe zajmuj ą znacznie mniejsz ą cz ęść powierzchni gmin. Wi ększa cz ęść powy ższych gleb wytworzona jest z glin i iłów odgórnie spiaszczonych, a pozostał ą powierzchni ę zajmuj ą gleby pseudobielicowe wytworzone z piasków gliniastych lekkich i słabo gliniastych średnio gł ęboko pod ścielonych glin ą lub iłem, oraz z piasków słabo gliniastych całkowitych.

25 21 20

15 14,1

10,4 10 9,5 10 6 5,2 5

0 0 0

Czarne ziemie

Rysunek 26 Procentowy udział gleb czarno ziem w poszczególnych gminach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Czarne ziemie zdegradowane, wła ściwe i deluwialne wyst ępuj ą w obni żeniach terenowych b ądź w sąsiedztwie u żytków zielonych. Wytworzone s ą z piasków gliniastych lekkich, rzadziej słabo gliniastych średnio gł ębokich na piasku lu źnym, oraz z piasków naglinowych, a tak że glin całkowitych i naiłowych.

16 13,8 14

6 5

4 2 1,8 1,5 2 0 0 0 0 0

Gleby murszaste

Rysunek 27 Procentowy udział gleb murszastych w poszczególnych gminach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin

Gleby murszaste (gminy: Czerwonka, Szelków, Krasnosielc, Karniewo, Płoniawy-Bramura)) wyst ępuj ą w postaci rozdrobnionych konturów. Wytworzone s ą z piasków słabo gliniastych płytko przechodz ących w piasek lu źny. W gminie Rzewnie w śród mad wyst ępuj ą mady o niewykształcony profilu lub brunatne o składzie mechaniczny piasków lu źnych lub słabo gliniastych. Nale żą do gleb mało zasobnych w składniki pokarmowe, o niskiej kulturze rolnej, s ą okresowo lub stale za suche. Mady piaszczyste i piaski murszaste wyst ępuj ą w dolinie rzeki Orzyc (gmina Szelków). Mady wyst ępuj ą tak że na terenie gminy Ró żan i Rzewnie.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

kompleks pszenny kompleks zbożowo – bardzo dobry (1) ; 0,40% pastewny słaby (9); 4,50% kompleks pszenny kompleks zbożowo – dobry (2) ; 14,60% pastewny mocny (8); 3,16% kompleks pszenny wadliwy (3); 0,50%

kompleks żytnio – kompleks żytnio – ziemniaczany bardzo dobry (4) (pszenno –… łubinowy (7) ; 22,40%

kompleks żytnio – ziemniaczany kompleks żytnio – dobry (5) ; 15,00% ziemniaczany słaby (6); 27,20%

Rysunek 28 Charakterystyka kompleksów rolniczej przydatno ści gleb na terenie powiatu makowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin

Kompleks pszenny bardzo dobry (1) tworz ą czarne ziemie zdegradowane i wła ściwe wytworzone z glin ci ęż kich i średnich lekko odgórnie spiaszczonych. Na glebach tego kompleksu, w tym regionie klimatycznym, wskazana jest uprawa pszenicy ozimej. Kompleks ten wyst ępuje na terenie gmin: Płoniawy – Bramura, Sypniewo i Karniewo. Do kompleksu (2) zaliczamy gleby brunatne wyługowane, gleby pseudobielicowe, czarne ziemie zdegradowane, wła ściwe i deluwialne. Po wzro ście stopnia kultury wi ększo ść gleb mo że przej ść do kompleksu gleb pszennych bardzo dobrych. W oparciu zalecenia agrotechniczne dla regionu glebowo – klimatycznego, w zasi ęgu którego znajduje si ę powiat zaleca si ę równie ż, jak dla powy ższego kompleksu, upraw ę pszenicy ozimej. Kompleks (3) zawiera gleby, które mo żna rozdzieli ć na dwie grupy: pierwsz ą s ą gleby o podło żu piaszczystym, poło żone w terenie równym, jednak ich podło że drenuj ące wpływa na to, że s ą one okresowo za suche, drug ą grup ę stanowi ą gleby le żą ce na wyra źnych stokach, gdzie poziom uprawy jest płytki i zubo żały w próchnic ę na skutek wyst ępowania zmywów. Wspóln ą cech ą tych gleb jest to, że s ą to gleby zwi ęzłe, bardziej nadaj ące si ę do uprawy pszenicy ni ż żyta, oraz ro ślin wieloletnich, jak lucerna koniczyna, lecz s ą okresowo za suche. Gleby tego kompleksu znajduj ą si ę na terenie oddziaływania moreny czołowej, czyli obejmuj ą wszystkie gminy oprócz gminy Rzewnie i Karniewo oraz miast Maków Mazowiecki i Ró żan. Gleby kompleksu (4) to gleby pseudobielicowe, czarne ziemie zdegradowane oraz gleby brunatne wyługowane. Zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi dla regionu mo żna uprawia ć żyto, a stosuj ąc wapnowanie i wła ściwe nawo żenie na tych glebach, szczególnie tych, które w warstwie uprawnej posiadaj ą piasek gliniasty mocny, mo żna uzyska ć dobre plony pszenicy. Gleby kompleksu żytnio – ziemiaczanego dobrego (5) le żą przewa żnie na łagodnych skłonach b ądź wzniesieniach w zwi ązku z czym, s ą okresowo za suche, do uprawy mechanicznej s ą bardzo lekkie i bardzo łatwe oraz nie s ą nara żone na procesy erozji wodnej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Gleby kompleksu (6) to przede wszystkim gleby brunatne wyługowane. Do uprawy mechanicznej s ą bardzo lekkie i bardzo łatwe oraz nie podlegaj ą erozji wodnej. Z powodu bardzo lekkiego składu mechanicznego i okresowego niedoboru wilgoci mo żliwo ść awansu tych gleb do wy ższego kompleksu jest znikoma. Natomiast plony żyta ziemniaków w du żej mierze uzale żnione s ą od ilo ści i rozkładu opadów atmosferycznych w sezonie wegetacyjnym. Kompleks (7) żytnio – łubinowy tworz ą gleby brunatne wyługowane wytworzone z piasków lu źnych, silnie przepuszczalnych, a poniewa ż le żą na znacznych skłonach b ądź wzniesieniach, s ą trwale za suche. Plony żyta i łubinu na tych glebach zale żą przede wszystkim od ilo ści i rozkładu opadów atmosferycznych w sezonie wegetacyjnym. Gleby kompleksu (8) zbo żowo – pastewnego mocnego le żą w obni żeniach terenowych b ądź w sąsiedztwie u żytków zielonych, gdzie poziom wody gruntowej jest do ść wysoki w zwi ązku z czym, s ą one okresowo za wilgotne lub podmokłe. Kompleks (9) zawiera czarne ziemie zdegradowane i namyte, piaski murszaste oraz gleby pseudobielicowe. Gleby te s ą słabo strukturalne, w średniej kulturze, a poniewa ż wyst ępuj ą na terenie obni żonym b ądź w s ąsiedztwie u żytków zielonych, gdzie poziom wód gruntowych jest do ść wysoki, s ą okresowo podmokłe.

2.8.2. Kontrole terenów u żytkowanych rolniczo Do czynników warunkuj ących żyzno ść gleb nale ży: • budowa morfologiczna – wła ściwo ści morfologiczne profilu glebowego, • mi ąż szo ść gleby i poziomu próchnicznego, • wła ściwo ści fizyczne – skład granulometryczny, • struktura i tekstura, • porowato ść -układ porów, • wła ściwo ści termiczne, wodne i powietrzne (woda i powietrze jako czynniki antagonistyczne), • wła ściwo ści chemiczne i fizykochemiczne – zasobno ść w składniki pokarmowe • inne. Wszystkie te składniki wzajemnie na siebie oddziałuj ą, uzupełniaj ą si ę i kompleksowo wpływaj ą na stan żyzno ści gleby. Znaj ąc warto ści tych czynników w uprawianej glebie istnieje mo żliwo ść zastosowania odpowiedniego nawo żenia czy te ż odpowiednich zabiegów agrotechnicznych w celu uzyskania wysokich plonów, natomiast nieprzemy ślana działalno ść człowieka - uprawa roli bez analiz gleb prowadzi ć mo że do jej całkowitej degradacji bardzo cz ęsto niemo żliwej do usuni ęcia. Z tego powodu powinno si ę, co kilka lat przeprowadza ć badania gleb w celu analizy jej wła ściwo ści i zawarto ści metali ci ęż kich, co spowoduje mo żliwo ści ustalenia odpowiednich płodozmianów oraz dawek nawozowych. Obowi ązek prowadzenia monitoringu, obserwacji zmian i oceny jako ści gleby i ziemi w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska wynika z zapisów art. 26 ustawy – Prawo ochrony środowiska. Kryteria oceny okre ślone s ą, na podstawie delegacji w art. 105 cytowanej ustawy, w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359). Zakres bada ń „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski" okre ślaj ą trzyletnie Programy Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Badania gleb na obszarze powiatu prowadzone s ą w oparciu o „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski", który stanowi podsystem Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w zakresie jako ści gleb i ziemi. Na terenie województwa mazowieckiego w ramach monitoringu przebadano 20 próbek gleb z terenów u żytkowanych rolniczo, natomiast na terenie powiatu makowskiego nie zlokalizowano punktu. Celem bada ń jest obserwacja zmian szerokiego zakresu cech gleb u żytkowanych rolniczo, szczególnie wła ściwo ści chemicznych, zachodz ących w okre ślonych przedziałach czasu pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalno ści człowieka.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Monitoring chemizmu gleb ornych Polski jest realizowany od roku 1995. W 5-letnich odst ępach czasowych s ą pobierane próbki glebowe z 216 stałych punktów pomiarowo - kontrolnych, zlokalizowanych na gruntach ornych charakterystycznych dla pokrywy glebowej kraju. Kolejna, czwarta tura Monitoringu przypadła na lata 2010-2012. Na terenie powiatu makowskiego jako ść gleb zwi ązana jest przede wszystkim z: • zakwaszeniem • zmian ą stosunków wodnych • erozj ą • zmian ą struktury • zanieczyszczeniem gleb. Zakwaszenie Wi ększo ść gleb na terenie powiatu (powy żej 60%) charakteryzuje niski i bardzo niski odczyn (pH<5,5), co stwarza niekorzystne warunki dla upraw rolniczych i sprawia, i ż gleby w wi ększo ści (40-60 %) wymagaj ą wapnowania.

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

bardzo kwaśne kwaśne lekkokwaśne

Rysunek 29 Kwasowo ści gleb w powiecie makowskim (%) Źródło: Stacja Chemiczno – Rolnicza Oddział w Olsztynie, Stacja Chemiczno – Rolnicza w Warszawie

Znacz ącą rol ę w ich zakwaszeniu odgrywaj ą warunki naturalne np. geologiczne (znaczny udział utworów piaszczystych). Zjawisko to pogł ębia działalno ść człowieka, przede wszystkim rolnicze użytkowanie gleb - nawo żenie mineralne. Zakwaszenie jest niekorzystnym czynnikiem z punktu wydajno ści i jako ści plonów, gdy ż prowadzi do obni żenia warto ści produkcyjnych gleb (zwłaszcza ubogich w substancje pokarmowe). Sprzyja tak że przyswajaniu przez ro śliny metali ci ęż kich.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Zmiany stosunków wodnych Zmiany te nale żą do przekształce ń antropogenicznych, zwi ązanych z procesem przesuszenia, a tym samym zahamowaniem procesu akumulacji substancji organicznej. Ulegaj ą im głównie gleby trwałych użytków zielonych, w śród których fragmentami wyst ępuj ą obecnie na obszarze powiatu pobagienne gleby torfowo-murszowe i murszowo-mineralne. Gleby te wykształciły si ę pod wpływem sztucznego obni żenia, poprzez zabiegi melioracyjne, poziomu zwierciadła wód gruntowych, co spowodowało wiele przeobra żeń natury fizycznej, chemicznej i biologicznej, składaj ących si ę na proces murszenia torfów, a tym samym mineralizacj ę materii organicznej. Erozja Obszar powiatu charakteryzuje falista rze źba terenu, miejscami nisko pagórkowata, która sprzyja rozwojowi procesów erozyjnych. Nale żą one jednak do umiarkowanych i zwi ązane s ą najcz ęś ciej z erozj ą wietrzn ą, nasilaj ącą si ę szczególnie w okresie wiosennym, na któr ą nara żone s ą głównie gleby piaszczyste, cz ęsto przesuszone. Z uwagi na stosunkowo słaby charakter erozji, gleby powiatu makowskiego pomimo ubytku substancji glebowej, szybko si ę regeneruj ą. Wymagaj ą jednak odpowiednich zabiegów przeciwerozyjnych, takich jak fitomelioracje przeciwdziałaj ące spływom powierzchniowym i procesom eolicznym, kształtowanie mikrorze źby terenu, czy odpowiedni dobór ro ślin, które zapobiegaj ą dalszemu pogarszaniu wła ściwo ści bio-fizykochemicznych gleb, a tym samych ich warto ści produkcyjnych. Erozja wodna, objawiaj ącą si ę wyra źnym zmniejszeniem mi ąż szo ści poziomu próchniczego na skutek żłobienia i wymywania cz ąstek spławialnych pokrywy glebowej, wyst ępuje lokalnie, głównie na terenach dolinnych i przystokowych. Zmiany struktury W obr ębie powiatu makowskiego zaburzeniu struktury - naturalnego profilu uległy jedynie gleby przemieszane w czasie prac, zwi ązanych z zabudow ą cz ęś ci terenu, b ądź z niewła ściwym wykorzystywaniem sprz ętu mechanicznego w gospodarce rolnej. Zurbanizowane tereny stanowi ą jednak tylko 2,8 % całej powierzchni powiatu, st ąd dalsze, prawidłowe u żytkowanie gleb, zgodne z zasadami ochrony gruntów rolnych, tj. nie wykorzystywanie ich do celów nierolniczych nie powinno pogorszy ć naturalnych wła ściwo ści tutejszych gleb. Poprawa struktury gleb wykorzystywanych rolniczo oraz ich ochrona wymaga przeprowadzania melioracji. Melioracja ma na celu regulacj ę stosunków wodnych w glebie. Dobrze wykonana melioracja powinna działa ć w dwóch kierunkach: • odprowadza ć nadmiar wody, • zatrzymywa ć wod ę w gruncie. W zwi ązku z tym realizowana jest melioracja, sie ć drenarska, buduje si ę lub naprawia wały przeciwpowodziowe, regulacji poddawane s ą rzeki. Na wszystkie projekty w tym działaniu Mazowsze otrzymało 46,3 mln euro. W powiecie makowskim w ramach PROW 2007-2013 Działanie 125 Scalanie i melioracje realizowane były 3 projekty: • Budowa urz ądze ń melioracji wodnych szczegółowych - drenowanie, zad. W ęgrzynowo IV etap, gmina Karniewo, koszt 3 508 920 zł , w tym dofinansowanie 2 131 670 zł, • Budowa urz ądze ń melioracji wodnych szczegółowych - zadanie Chełchy gmina Karniewo, koszt 4 347 394 zł , w tym dofinansowanie 2 651 458 zł, • Budowa budowli wodnych wraz z przebudow ą rzeki W ęgierka, zadanie 1,etap I w km 0+000- 9+700, gmina Płoniawy-Bramura, koszt 8 339 539 zł , w tym dofinansowanie 4 947 086 zł, Łącznie osi ągni ęto efekty rzeczowe w postaci oczyszczonych rowów na długo ści 3,885 km oraz sieci drenarskiej na długo ści 399,97 km.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.8.3. Użytkowanie powierzchni Powiat makowski zajmuje powierzchni ę 106 456 ha i jest pod wzgl ędem wielko ści 14 powiatem w województwie mazowieckim. W strukturze u żytkowania gruntów dominuj ą u żytki rolne, zajmuj ące ok. 81% powierzchni powiatu, z czego grunty orne zajmuj ą ok. 48,3% ogólnej powierzchni u żytków rolnych, a sady ok. 40% tej powierzchni. Pozostałe 11,7 % przypada na ł ąki i pastwiska. Lasy i grunty le śne zajmuj ą 13,1%, natomiast pozostałe grunty stanowi ą 8,2 % powierzchni ogólnej. W powiecie makowskim gminami o najwi ększym udziale gruntów rolnych (obejmuj ących u żytki rolne, grunty rolne zabudowane, ł ąki i pastwiska, grunty pod stawami i rowy) s ą gminy: Karniewo (89,83%), Sypniewo (74,27%), Szelków (71,73%) oraz Płoniawy-Bramura (71,62%). Sytuacja pozostałych gmin przedstawia si ę nast ępuj ąco: gmina Rzewnie (68,75%), gmina Krasnosielc (67,37%), gmina Młynarze (67,06%), miasto Ró żan (61,92%), gmina Ró żan (63,54%), gmina Czerwonka (56,16%), miasto Maków Mazowiecki (56,89%) 3.

2.8.4. Struktura gospodarstw rolnych Powiat makowski jest powiatem typowo rolniczym. Dominuj ącą produkcj ą ro ślinn ą jest uprawa zbó ż pastewnych, oraz buraka cukrowego, głównie w gminie Karniewo. Produkcja ro ślinna w wi ększo ści podporz ądkowana jest produkcji zwierz ęcej. Głównym kierunkiem produkcji na terenie powiatu jest chów bydła mlecznego, którego udział sztuk jest przewa żaj ący. Szacunkowa ilo ść bydła na koniec 2014 roku to: 3402 szt., z czego 1488 szt. stanowi ą krowy mleczne. W ostatnich latach wzrasta areał uprawy kukurydzy z przeznaczeniem na kiszonk ę, co przyczynia si ę do dalszego rozwoju, kierunku mlecznego, oraz wydajno ści mlecznej. Poziom chowu trzody chlewnej szacuje si ę na 3768 szt, oraz koni 124 szt. W chowie świ ń nast ępuje specjalizacja, wypadaj ą z rynku mali producenci. Obserwuje si ę powi ększanie stad była mi ęsnego i popraw ę jego parametrów genetycznych. Wi ększo ść gospodarstw wyspecjalizowanych w danej produkcji posiada b ądź jest w trakcie osi ągania certyfikatów obowi ązuj ących w UE.

350 311 292 300

250 204 204 195 200

150 116 107 100 81 88 88

0 do 1 ha 1 - 5 ha 1 - 10 ha 1 - 15 ha 5 - 10 ha 5 - 15 ha 10 -15 ha 5 ha i 10 ha i 15 ha i włącznie więcej więcej więcej

Rysunek 30 Liczba gospodarstw rolnych na terenie powiatu makowskiego według powierzchni Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010, GUS

3 Wg Powszechnego Spisu Rolnego 78

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Na terenie powiatu funkcjonuje 480 gospodarstw rolniczych, z czego 78% to działki rolnicze o powierzchni powy żej 5 ha, aż 27% wszystkich gospodarstw ma powierzchni ę przekraczaj ącą 15 ha. Natomiast niewielki odsetek 17% stanowi ą gospodarstwa do 1 ha. Bardzo wła ściwym i pozytywnym zjawiskiem jest poziom świadomo ści rolników w zakresie korzystania ze wsparcia przy pomocy środków UE przeznaczonych dla gospodarstw rolnych. Świadczy o tym ilo ść zło żonych wniosków obszarowych, dotycz ących dostosowania do standardów unijnych. Jednym z takich działa ń jest były zadania realizowane w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Działanie 313, 322, 323 Odnowa i rozwój wsi . Celem tego działania jest wpływanie na popraw ę jako ści życia przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturowych mieszka ńców oraz promowanie terenów wiejskich. Chodzi równie ż o rozwój to żsamo ści lokalnej społeczno ści, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich, a tak że o zwi ększanie ich atrakcyjno ści turystycznej i inwestycyjnej. Przyznany Mazowszu limit pomocy unijnej wynosi 43,3 mln euro. W tym działaniu gminy buduj ą świetlice i domy kultury, porz ądkuj ą centra wsi, powstaj ą ście żki rowerowe, place zabaw, obiekty sportowe i turystyczne, tereny zielone, odnawiane są miejsca pami ęci i pomniki historii. W działaniu odnowa i rozwój wsi, w powiecie makowskim gminy podpisały 21 umów: Czerwonka, Karniewo, Krasnosielc (5), Młynarze (2), Płoniawy-Bramura, Rzewnie (2), Sypniewo (7), Szelków (2).

2.8.5. Instytucje obsługuj ące rolnictwo Na obszarze powiatu makowskiego funkcjonuj ą podmioty maj ące na celu obsług ę rolnictwa, które poprzez swoje działania zach ęcaj ą rolników do kontynuowania produkcji, nie odłogowania gruntów ornych, a tak że inspiruj ą do starania si ę o pozyskanie środków finansowych na produkcje rolnicz ą. Jednym z takich podmiotów jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Mazowiecki Oddział Regionalny w Warszawie. W ramach swojej działalno ści realizował Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Biuro Regionalne pełni rol ę podmiotu wdra żaj ącego dla działa ń takich jak: • korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów, • wspieranie gospodarowania na obszarach górskich oraz na innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, • programy rolno środowiskowe, • zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych ni ż rolne, • renty strukturalne.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

1000 897 900 825 800

700 665 642

600 566 502 500 420 437 400 290 300 213 200

100

Rysunek 31 Liczba beneficjentów dopłat w ramach Wspólnej Polityki Rolnej na terenie powiatu makowskiego Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

18,00 16,75 15,46 16,00 13,86 14,00 13,27

12,00 10,23 10,00 8,53 8,00 6,91 6,96 6,71 6,00

4,00 1,86 2,00

0,00

Rysunek 32 Wykaz płatno ści w ramach Wspólnej Polityki Rolnej na terenie powiatu makowskiego (mln) Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Agencja corocznie kontroluje około 5% gospodarstw korzystaj ących z pomocy finansowej w ramach PROW 2007-2013. Jednocze śnie prowadzone s ą spotkania i konsultacje nt. Optymalnego doboru dawek nawozowych oraz środków ochrony ro ślin dla zainteresowanych rolników. Kolejnym podmiotem działaj ącym na rzecz rolnictwa jest Mazowiecki O środek Doradztwa Rolniczego. Organizuje szkolenia, konferencje i spotkania dotycz ące głównie: zrównowa żonego rolnictwa, ochrony wód i gleb, rolnictwa ekologicznego oraz pozostałych programów rolno – środowiskowych. Mazowiecki O środek Doradztwa Rolniczego w Warszawie jest wydawc ą miesi ęcznika "Wie ś Mazowiecka" oraz materiałów o tematyce fachowej w formie broszur, ulotek, katalogów, folderów itp. Inspekcja Ochrony Środowiska zgodnie ustaw ą z dnia 7 lipca 2007 r. o nawozach i nawo żeniu (Dz.U. z 2015 poz. 625) przeprowadza kontrol ę przestrzegania przepisów dotycz ących warunków stosowania i przechowywania nawozów, nawozów oznaczonych znakiem „NAWÓZ WE” oraz środków wspomagaj ących upraw ę ro ślin. Inspekcja corocznie przeprowadza na terenie powiatu kontrole, dotycz ą one przede wszystkim punktów sprzeda ży środków ochrony ro ślin, świadectw kwalifikacyjnych opryskiwaczy, a tak że, jako ści materiału siewnego i szkółkarskiego oraz wyst ępowanie patogenów i szkodników upraw rolniczych. Niezale żnie od działa ń jednostek wymienionych powy żej rolnicy we własnym zakresie pilnuj ą sposobów gromadzenia obornika na swoim terenie.

2.8.6. Wpływ zmian klimatu na rolnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian W ocenie wpływu zmian klimatu na rolnictwo nale ży wzi ąć pod uwag ę czynniki bezpo średnie i po średnie. Wpływ bezpo średni wyra ża si ę przez zmian ę warunków atmosferycznych dla produktywno ści upraw, mi ędzy innymi przez zmian ę warunków termicznych, sum opadu atmosferycznego, cz ęsto ści i intensywno ści zjawisk ekstremalnych. Ze zmianami klimatu zmieniaj ą si ę równie ż czynniki po średnie decyduj ące o plonowaniu ro ślin, takie jak wymagania ro ślin dotycz ące uprawy i nawo żenia, wyst ępowanie i nasilenie chorób oraz szkodników ro ślin uprawnych, zmienia si ę oddziaływanie rolnictwa na środowisko (np. czynniki erozyjne, degradacja materii organicznej w glebie). Szczególnie du ży wzrost zmienno ści plonów w ostatnim okresie oceniony na podstawie tzw. indeksów pogodowych plonu krajowego w Polsce wykazuj ą zbo ża jare, co mo że by ć efektem wi ększej cz ęsto ści susz pó źnowiosennych. W ostatnich 4 dekadach stwierdzono spadek średnich warto ści indeksów pogodowych plonu głównych ziemiopłodów, z wyj ątkiem indeksów pogodowych plonowania kukurydzy i buraka cukrowego. Wraz z post ępuj ącym globalnym ociepleniem nale ży oczekiwa ć dalszego wzrostu zmienno ści plonowania i stopniowego zmniejszania si ę plonów ro ślin uprawnych w Polsce, cho ć nie przewiduje si ę znacz ącego obni żenia potencjału plonowania do połowy XXI wieku. Analiza indeksów pogodowych plonu w okresie 1971–2011 wykazała, że warto ści te dla wi ększo ści upraw ulegaj ą spadkowi, rosn ą jedynie indeksy plonowania dla kukurydzy, co oznacza popraw ę warunków do plonowania tej uprawy. Warto ści indeksu pogodowego (IP) plonu owsa, pszenicy jarej i j ęczmienia jarego w latach 1971– 2000, 2021–2050 i 2071–2100 dla stacji w Warszawie: • Owies 1971–2000 – 97, 2021–2050 – 90, 2071–2100 – 82. • Pszenica jara 1971–2000 – 104, 2021–2050 – 92, 2071–2100 – 83. • Jęczmie ń jary 1971–2000 – 108, 81

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2021–2050 – 102, 2071–2100 – 89. Według scenariusza klimatycznego w perspektywie lat 2021–2050 i 2071–2100 stwierdzono spadek średnich warto ści indeksów pogodowych analizowanych upraw jarych. W perspektywie lat 2021–2050 spadek indeksu plonowania plonu krajowego nie b ędzie znacz ący i wyniesie od 3% w przypadku pszenicy jarej do 4% w przypadku owsa i j ęczmienia jarego. Natomiast w perspektywie lat 2071–2100 w przypadku owsa warunki klimatyczne plonowania pogorsz ą si ę o 12%, pszenicy jarej o 10%, a w przypadku j ęczmienia jarego o 11%. Przeprowadzona analiza symulacji modeli regionalnych klimatu wskazała na wydłu żanie si ę okresu wegetacyjnego w Polsce w XXI wieku. W 30-leciu 1971–2000 okres wegetacyjny w Polsce trwał 214 dni, natomiast w trzydziestoleciu 2021–2050 ma trwać 230 dni, a w latach 2071–2100: 255 dni. Ró żnica długo ści okresu wegetacyjnego pomi ędzy ko ńcem wieku XX i prognostycznymi okresami wyniesie wi ęc odpowiednio 16 dni i 26 dni. Geograficznie najwi ększe zmiany w długo ści okresu wegetacyjnego stwierdzono w północnej i północno-zachodniej cz ęś ci Polski. W latach 2021–2050 okres wegetacyjny wydłu ży si ę w tym regionie o 15–25 dni. Najmniejsze zmiany stwierdzono we wschodniej Polsce, gdzie w horyzoncie czasowym 2021–2050 okres wegetacyjny wydłu ży si ę do 10 dni. Według przyj ętego scenariusza zmian klimatycznych, zarówno w prognozowanym okresie 2021–2050, jak i w 2071–2100, przewiduje si ę wzrost ewapotranspiracji wska źnikowej Eto (zapotrzebowania ro ślin na wod ę) we wszystkich wytypowanych regionach. W pierwszym 30-leciu wzrost ten b ędzie jeszcze niewielki (0,2–1,6 mm/rok), maksymalnie do 33 mm. W nast ępnym analizowanym okresie przewidywany jest ok. 3-krotny wzrost Eto w stosunku do wzrostu w poprzednim 30-leciu. Przewidywane zmiany klimatyczne oraz zwi ązany z nimi wzrost cz ęstotliwo ści i intensywno ści susz w rolnictwie spowoduj ą najprawdopodobniej w strefie klimatycznej Polski wzrost zapotrzebowania na wod ę przez rośliny, a tak że zwi ększenie powierzchni nawadnianej. Ocen ę ryzyka uprawy wybranych ro ślin w ró żnych regionach Polski ze wzgl ędu na zagro żenie deficytem wody przeprowadzono na podstawie niedoborów wybranych ro ślin uprawy polowej oraz powierzchni upraw w poszczególnych województwach w roku 2009. Ocen ę przeprowadzono dla wybranych grup u żytkowych i gatunków ro ślin (zbo ża, okopowe, przemysłowe, pastewne) dla 5 regionów agroklimatycznych, w tym środkowo-wschodni obejmuj ący województwo mazowieckie. Przestrzenne zró żnicowanie cz ęstotliwo ści susz według wska źnika CDI w całym okresie wegetacji badanych ro ślin ma układ zbli żony do równole żnikowego. Najwi ększa cz ęstotliwo ść wyst ępuje w pasie środkowym Polski oraz w cz ęś ci północno-zachodniej. W kierunku północnym i południowym cz ęstotliwo ść ta maleje – najmniejsza jest w obszarach podgórskich i nadmorskich oraz w północno- wschodniej cz ęś ci Polski. W celu utrzymania produkcji na odpowiednim poziomie konieczne b ędzie dostosowanie rolnictwa do spodziewanych zmian w agroklimacie Polski. W produkcji ro ślinnej w celu efektywnego wykorzystania ocieplania klimatu powinny by ć przedsięwzi ęte nast ępuj ące działania: • zmniejszenie areału upraw tych ro ślin (odmian), które ze wzgl ędu na cz ęstsze susze zmniejsz ą produktywno ść , • wprowadzenie do uprawy odmian ro ślin lepiej przystosowanych do zmieniaj ących si ę warunków termicznych; • zwi ększenie areału uprawy ro ślin efektywniej wykorzystuj ących zasoby ciepła (ro ślin ciepłolubnych); • prowadzenie regionizacji upraw w zale żno ści od zasobów klimatycznoglebowych; • wspieranie prac hodowlanych maj ących na celu opracowanie odmian ro ślin uprawnych o ró żnych wymaganiach środowiskowych ze szczególnym uwzgl ędnieniem przystosowania ro ślin uprawnych do zmieniaj ących si ę warunków klimatycznych. W zakresie ograniczania deficytów wody nale ży d ąż yć do osi ągni ęcia czterech podstawowych celów kierunkowych: • zwi ększenia lokalnych zasobów wodnych i ich dost ępno ści dla rolnictwa; • zwi ększenia efektywno ści wykorzystania wody w produkcji rolniczej; • zmniejszenia zapotrzebowania na wod ę i zu życia wody przez uprawy rolnicze; • zmniejszenia strat wody. 82

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Na podstawie oceny dotychczasowego wpływu zmian klimatu na produkcj ę zwierz ęcą niezb ędne jest wprowadzenie szeregu działa ń adaptacyjnych w zakresie utrzymania i żywienia oraz samego stanu wiedzy i jego upowszechnienia. Działania w tym zakresie powinny dotyczy ć: • budowy infrastruktury monitoringu oddziaływania klimatu na produkcj ę zwierz ęcą, oceny wra żliwo ści zwierz ąt na zmiany i skuteczno ści podejmowanych działa ń adaptacyjnych; • wspierania rozwi ąza ń technicznych budynków oraz budowli dla zwierz ąt zapewniaj ącej ochron ę przed stresem termicznym; • wspierania technologii i rozwi ąza ń racjonalizuj ących u żytkowanie wody technologicznej oraz zabezpieczaj ących zapotrzebowanie wody pitnej dla zwierz ąt, • doradztwa technologicznego uwzgl ędniaj ącego aspekty dostosowania produkcji zwierz ęcej do warunków wi ększego ryzyka klimatycznego; • wspierania prac badawczych i programów hodowlanych w celu selekcji zwierz ąt na wi ększ ą odporno ść na stres termiczny wysokiej temperatury.

2.8.7. Analiza SWOT Gleby MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Dobrej jako ści gleby Brak bada ń jako ści gleb przez rolników Brak istotnych zanieczyszcze ń gleb Trudno ści zdobycia dofinansowania na wapno nawozowe SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Zagro żenie zatruciem pszczół poprzez niewła ściwe stosowanie Mo żliwo ść rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki środków ochrony ro ślin Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.9. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów Na terenie powiatu makowskiego źródłami wytwarzanych odpadów s ą: • gospodarstwa domowe, w których powstaj ą tak że odpady wielkogabarytowe oraz niebezpieczne, • obiekty infrastruktury społecznej i komunalnej, • obszary ogrodów, parków, cmentarzy, targowisk, • ulice i place, • przedsi ębiorstwa i firmy prowadz ące działalno ść gospodarcz ą. Ilo ść wytwarzanych odpadów komunalnych, wska źnik ich nagromadzenia, jak równie ż ich struktura oraz skład s ą uzale żnione od ró żnych uwarunkowań lokalnych. Nale ży do nich: poziom rozwoju gospodarczego obszaru, zamo żno ść społecze ństwa, rodzaj zabudowy mieszkalnej, sposób gospodarowania zasobami, przyzwyczajenia w konsumpcji dóbr materialnych, a tak że cechy charakterologiczne mieszka ńców i ich podatno ść na edukacj ę ekologiczn ą. Najwi ększy wpływ na ilo ść i skład morfologiczny powstaj ących odpadów komunalnych w danej społeczno ści maj ą pojedyncze decyzje zapadaj ące w trakcie zakupów poszczególnych towarów i wyboru rodzaju opakowania. Do celów niniejszego opracowania wykorzystano dane pochodz ące z gmin powiatu makowskiego zamieszczone w rocznych sprawozdaniach z gospodarowania odpadami (wg stanu na 31 grudnia 2014 rok), oraz dane dotycz ące zarówno odpadów komunalnych jak i przemysłowych dost ępne w Wojewódzkim Systemie Odpadowym. Gospodarka odpadami w powiecie makowskim jest oparta na zasadach Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018-2023 (WPGO 2012-20123) przyj ęty uchwał ą nr 211/12 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 22 pa ździernika 2012 r. w sprawie uchwalenia Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018-2023 z zał ącznikami. Celem Planu jest okre ślenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z Krajowym planem gospodarki odpadami 2014 oraz wymaganiami aktualnie obowi ązuj ących przepisów prawa. Dokument zawiera uzasadnienie oraz podsumowanie, o którym mowa w art. 43 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016, poz. 353). Dokument jest zgodny z aktualnymi przepisami prawa oraz z KPGO 2014 i przedstawia podział województwa na regiony gospodarowania odpadami. Główne cele strategiczne wynikaj ące z KPGO 2014 to: • uniezale żnienie wzrostu ilo ści wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju, • zwi ększenie udziału odzysku, w tym w szczególno ści odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, • zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów, • wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów, • utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO) KPGO formułuje równie ż dodatkowe cele szczegółowe dla poszczególnych grup odpadów. W przypadku odpadów komunalnych s ą to: • obj ęcie systemem zbiórki odpadów komunalnych 100% mieszka ńców, najpó źniej do 2015 r., • obj ęcie 100% mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów, najpó źniej do 2015 r., • zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych do składowania, aby nie było składowanych: − w 2013 r. wi ęcej ni ż 50%, − w 2020 r. wi ęcej ni ż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., • zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do poziomu maks. 60% wytworzonych odpadów do ko ńca 2014 r.,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych iw miar ę mo żliwo ści odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych na poziomie minimum 50% ich masy do 2020 roku.

Rysunek 33 Mapa województwa mazowieckiego z podziałem na regiony gospodarki odpadami komunalnymi Źródło: Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012 – 2017 z uwzgl ędnieniem lat 2018 - 2023

Dziewi ęć gmin powiatu makowskiego według WPGO nale ży do regionu ciechanowskiego, natomiast jedna gmina Ró żan nale ży do regionu ostroł ęcko-siedleckiego. Poni żej w tabelach przedstawiono instalacje regionalne do obsługi regionu ciechanowskiego oraz instalacje do zast ępczej obsługi regionu ciechanowskiego. Na terenie regionu ciechanowskiego zlokalizowane s ą nast ępuj ące obiekty do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych : • Instalacje regionalne do obsługi regionu ciechanowskiego − Instalacje do mechaniczno – biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych (MBP):

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

V Instalacja do biostabilizacji odpadów komunalnych (biosuszenie) w m. Kosiny Bartosowe, gm. Wi śniewo – „USKOM” Sp. z o.o. o mocy przerobowej cz ęś ci biologicznej 100 000 Mg/rok i mechanicznej: 80 000 Mg/rok (RIPOK ). • Instalacje do zast ępczej obsługi regionu ciechanowskiego − Instalacje do mechaniczno – biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych (MBP): V Sortownia odpadów komunalnych zmieszanych i selektywnie zebranych w m. Wola Pawłowska o mocy przerobowej 20 000 Mg/rok, część biologiczna o mocy 10 000 Mg/rok – Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Ciechanowie (zast ępcza - planowany RIPOK). − Sortownie zmieszanych odpadów komunalnych: V Sortownia zmieszanych odpadów komunalnych w m. Uniszki Cegielnia o mocy przerobowej 250 000 Mg/rok – „USKOM” Sp. z o.o. (zast ępcza, po rozbudowie RIPOK), V Sortownia odpadów komunalnych zmieszanych i zebranych selektywnie w m. Chorzele o mocy przerobowej 38 016 Mg/rok – Skup – Sprzeda ż Hurtowa Opakowa ń Wtórnych „DBAJ” M. Prychodko (zast ępcza, do czasu wybudowania RIPOK), V Sortownia odpadów w Makowie Mazowieckim o mocy przerobowej 5 000 Mg/rok – „BŁYSK-BIS” Sp. z o.o., (zast ępcza, do czasu wybudowania RIPOK), V Linia do segregacji zmieszanych odpadów komunalnych w m. Płocochowo, gm. Pułtusk o mocy przerobowej 8 000 Mg/rok - Pułtuskie Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o., (zast ępcza, do czasu wybudowania RIPOK), − Kompostownie odpadów zielonych: V Kompostownia odpadów organicznych selektywnie zebranych w Ciechanowie o mocy przerobowej 7 500 Mg/rok – Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Ciechanowie (zast ępcza, po uzyskaniu zezwolenia - RIPOK), V Kompostownia odpadów zielonych zebranych selektywnie w m. Kosiny Bartosowe, gm. Wi śniewo o mocy przerobowej 2 000 Mg/rok – „USKOM” Sp. z o.o (zast ępcza, po uzyskaniu zezwolenia2 - RIPOK). − Składowiska odpadów komunalnych (spełniaj ące wymagania): V Składowisko odpadów w m. Uniszki Cegielnia – pojemno ść pozostała do wypełnienia 162 000 m³ (zast ępcze, po rozbudowie – RIPOK), V Składowisko odpadów w m. Wola Pawłowska, gm. Ciechanów – pojemno ść pozostała do wypełnienia 158 642 m³ (zast ępcze, planowany RIPOK), V Składowisko odpadów w m. Płocochowo, gm. Pułtusk – pojemno ść pozostała do wypełnienia 32 625 m³ (zast ępcza, do czasu wybudowania RIPOK), V Składowisko odpadów w m. Humi ęcino – Koski, gm. Grudusk – pojemno ść pozostała do wypełnienia 10 349 m³ (zast ępcza, do czasu wybudowania RIPOK (do zamkni ęcia)), V Składowisko odpadów w m. Konotopa, gm. Strzegowo – pojemno ść pozostała do wypełnienia 21 625 m³ (zast ępcza, do czasu wybudowania RIPOK (do zamkni ęcia)). Instalacje zast ępcze niespełniaj ące warunków Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) b ędą mogły funkcjonowa ć do 30 czerwca 2018 r., poniewa ż od 1 lipca 2018 r. instalacjami zast ępczymi wzgl ędem siebie b ędą mogły by ć tylko inne RIPOK do przetwarzania tego samego rodzaju odpadów.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Na terenie regionu działa Mi ędzygminny Zwi ązek Regionu Ciechanowskiego (MZRC) z siedzib ą w Ciechanowie zało żony w 2009 roku. Do zada ń Zwi ązku w zakresie gospodarki odpadami nale ży m. in.: budowa, utrzymanie i eksploatacja instalacji i urz ądze ń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, organizowanie selektywnej zbiórki, segregacja oraz magazynowanie odpadów komunalnych w tym niebezpiecznych, rekultywacja gminnych składowisk niespełniaj ących norm ochrony środowiska. Głównym zadaniem Zwi ązku jest budowa Zintegrowanego Systemu Gospodarki Odpadami Komunalnymi dla gmin wchodz ących w skład MZRC. Podstawowym obiektem technologicznym stanowi ącym centrum odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych dla gmin Zwi ązku, b ędzie Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami Komunalnymi usytuowany na terenie składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne w Woli Pawłowskiej, zarz ądzany przez Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Ciechanowie. Zakład ten b ędzie składał si ę z nast ępuj ących instalacji i segmentów technologicznych: • Budynek sortowni (linia do sortowania odpadów zarówno odpadów komunalnych zmieszanych, jak równie ż zbieranych selektywnie o mocy przerobowej 65 000 Mg/rok), • Linia stabilizacji (kompostowania) odpadów wyodr ębnionych z odpadów zmieszanych i zebranych selektywnie o mocy przerobowej 30 000 Mg/rok, • Linia produkcji paliwa z odpadów o mocy przerobowej 5 000 Mg/rok, • Kwatera „B” składowania odpadów balastowych o poj. 390 000 m 3. Powy ższe inwestycje spełniaj ą minimalne kryteria ilo ściowe wymagane dla poszczególnych rodzajów RIPOK. Pozostałe elementy wchodz ące w skład Zintegrowanego Systemu Gospodarki Odpadami Komunalnymi zlokalizowane b ędą w: • Makowie Mazowieckim: − stacja przeładunkowa odpadów zmieszanych 11 000 Mg/rok, − segment przeróbki odpadów budowlanych o mocy przerobowej 7 000 Mg/rok. • Przasnyszu (na terenie zamkni ętego składowiska w m. Ogl ęda): − stacja przeładunkowa odpadów zmieszanych o mocy przerobowej 15 000 Mg/rok, − składowisko odpadów niebezpiecznych (wyrobów zawieraj ących azbest) 2 podkwatery na 100 000 Mg. • Pułtusku (na terenie składowiska w m. Płocochowo): − stacja przeładunkowa odpadów zmieszanych 11 000 Mg/rok, − segment przetwarzania odpadów wielkogabarytowych o mocy przerobowej 900 Mg/rok, − segment przetwarzania zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego. Dla wszystkich czterech elementów systemu, Zwi ązek uzyskał przed 1 stycznia 2012 decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj ę przedsi ęwzi ęć . Wa żną instalacj ą na terenie powiatu makowskiego jest Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych (KSOP) poło żone jest w miejscowo ści Ró żan. Składowisko usytuowane jest na terenie byłego fortu wojskowego o powierzchni 3,045 ha, zbudowanego w latach 1905 - 1910. Miejscem składowania odpadów s ą bunkry betonowe o grubo ści ścian i stropów 1,2 -7- 1,5 m oraz adaptowany do tego celu fragment fosy otaczaj ącej fort. W KSOP składowane s ą stałe i zestalone, głównie nisko- i średnio aktywne, krótko życiowe (Ti/2<30 lat) odpady promieniotwórcze, zamkni ęte źródła promieniowania oraz czujki dymu. S ą tam tak że pewne ilo ści odpadów zawieraj ących nuklidy alfapromieniotwórcze, tj. zaliczanych do długo życiowych (Ti/2>30 lat), w znacznej cz ęś ci nie segregowane, w zró żnicowanych pod wzgl ędem materiałowym i pojemno ści opakowaniach.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Wi ększa cz ęść odpadów stałych (ok. 60%) jest nieprzetworzona. Pozostałe s ą sprasowane i zalane zapraw ą cementow ą. W śród zestalonych odpadów znajduj ą si ę koncentraty promieniotwórcze (szlam postr ąceniowy, koncentrat powyparny, zu żyte jonity, pomoce filtracyjne itp.) przetworzone przy wykorzystaniu ró żnych materiałów wi ążą cych, takich jak cement, asfalt i żywice organiczne. Na terenie powiatu makowskiego w ramach zamykania składowisk odpadów gminy przeprowadziły rekultywacje. Poni żej opisano zako ńczone projekty. • Rekultywacja Zamkni ętego Składowiska Odpadów Komunalnych w Makowie Mazowieckim. Warto ść projektu: 410.679,73 zł. Warto ść dofinansowania: 277.825,42 zł. Projekt obejmował zrekultywowanie zamkni ętego składowiska odpadów Komunalnych w Makowie Mazowieckim zlokalizowanego na dz. Nr 256/3, w odległo ści ok. 1 km od centralnej cz ęś ci miasta. Rekultywacja polegał na nadaniu gruntom zdegradowanym warto ści u żytkowych, przyrodniczych i została podzielona na rekultywacj ę techniczn ą i biologiczn ą. Dzi ęki tej inwestycji unieszkodliwione zostan ą wszystkie odpady zebrane na składowisku od momentu otwarcia, zostan ą zlikwidowane ich negatywne oddziaływania na wody powierzchniowe i podziemne oraz zostanie wyeliminowana niekontrolowana emisja gazów do atmosfery. Inwestycja była realizowana w latach 2012-2014. • Rekultywacja składowisk dla projektu partnerskiego obejmuj ącego rekultywacje składowiska odpadów w miejscowo ści Chełchy, gmina Sypniewo i składowiska odpadów w miejscowo ści Jaci ąż ek, gmina Płoniawy-Bramura. W trosce o środowisko naturalne dwie gminy – Sypniewo i Płoniawy-Bramura – zawi ązały partnerstwo, dzi ęki któremu mo żliwe było zdobycie funduszy unijnych na rekultywacj ę dwóch byłych składowisk odpadów. Beneficjentem dofinansowanego projektu była gmina Sypniewo, ale zmiany dotyczyły składowisk w Chełchach i w Jaci ąż ku. Cało ść prac to koszt ponad 1,2 mln zł, przy czym przyznane przez zarz ąd województwa wsparcie z UE wyniosło ok.1 mln zł. Oba składowiska zostały poddane zabiegom technicznym i biologicznym, które sprawiły, że u żytkowanie tych obszarów b ędzie odbywało si ę w sposób bezpieczny dla środowiska. W Chełchach wierzchowina i skarpy składowiska ukształtowano tak, by zapewni ć wła ściwy odpływ wód opadowych. Całkowita warto ść projektu: 1 236 533,19 zł. Kwota dofinansowania: 1 051 053,21 zł Działanie 4.2 Ochrona powierzchni ziemi, • Rekultywacja składowiska odpadów w Krasnosielcu Le śnym. W ramach inwestycji uformowano i zag ęszczono wierzchowin ę składowiska, uszczelniono czasz ę składowiska, zabezpieczono uszczelnienia i odprowadzono gazy składowiskowe. Po ukształtowaniu, brył ę składowiska pokryto wierzchni ą warstw ą glebotwórcz ą i utworzono stref ę fitosanitacyjn ą dla wód spływowych poprzez nasadzenia krzewów oraz ponowne rozło żenie warstwy glebotwórczej, • Rekultywacja gminnego składowiska odpadów w miejscowo ści Małki gmina Rzewnie, • Rekultywacja składowiska odpadów w Chylinach dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie pożyczki, w kwocie 169.976,55 zł.

2.9.1. Zbiórka odpadów komunalnych W powiecie makowskim wyst ępuj ą ró żne systemy zbierania odpadów komunalnych. Podstaw ę indywidualizacji post ępowania w poszczególnych gminach stanowi ą sposoby zbiórki odpadów, gwarantuj ące ich sprawny przewóz od wytwórcy do miejsca przetworzenia lub unieszkodliwienia. We wszystkich gminach prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów. Dominuj ącym systemem w zabudowie jednorodzinnej jest segregacja prowadzona „u źródła” poprzez gromadzenie poszczególnych odpadów (szkło, tworzywa sztuczne, papier i tektura, metale) w odpowiednio oznakowanych pojemnikach lub workach. Odbiorem odpadów komunalnych zostały obj ęte nast ępuj ące frakcje odpadów: • Odpady zbierane w sposób nieselektywny:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

− odpady komunalne zmieszane - cz ęstotliwo ść odbioru powy ższych odpadów 1 raz w miesi ącu, wg harmonogramu uzgodnionego przez Wykonawc ę z Zamawiaj ącym. • Odpady zbierane w sposób selektywny: − odpady komunalne mokre: V odpady kuchenne – pozostało ści potraw i produktów spo żywczych, resztki warzyw i owoców, skorupki, obierki V odpady ro ślinne – kwiaty ci ęte i doniczkowe, skoszona trawa, chwasty, li ście, itp. V pozostałe odpady z wyj ątkiem odpadów niebezpiecznych – popiół z pieców i kominków, pampersy i tym podobne odpady higieniczne, zu żyte r ęczniki papierowe i chusteczki higieniczne itp. − odpady komunalne suche: V papier i tektur ę oraz opakowania z papieru i tektury- gazety, czasopisma, zeszyty, pudełka kartonowe itp. V tworzywa sztuczne oraz opakowania z tworzyw sztucznych – butelki po napojach, butelki po środkach czysto ści, opakowania po produktach spo żywczych, zabawki, folie i torebki z tworzyw sztucznych itp. V opakowania wielomateriałowe – kartoniki po mleku, sokach itp. V szkło oraz opakowania ze szkła – butelki, słoiki itp. V metale oraz opakowania metalowe – puszki po produktach spo żywczych, puszki aluminiowe po napojach, garnki itp. V tkaniny – zu żyta odzie ż, tkaniny itp. Od 01 lipca 2013 r. odbiór odpadów komunalnych w gminach powiatu makowskiego odbywa si ę na podstawie zapisów znowelizowanej Ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku. W oparciu o zapisy powy ższej ustawy Rady Gmin i Miast uchwaliły akty prawa miejscowego reguluj ące zasady utrzymania czysto ści i porz ądku jak i szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych. Przyj ęto zasad ę, w której wszystkie nieruchomo ści zarówno zamieszkałe i niezamieszkałe obj ęte s ą gminnym systemem odbioru i zagospodarowania odpadów. Podmiotem odbieraj ącym (a tym samym wykonawc ą usługi) jest wyłonione w trybie zamówienia publicznego przedsi ębiorstwo. Wykonawca realizuje zamówienie publiczne na rzecz gminy stosuj ąc zasady okre ślone w Regulaminie Utrzymania Czysto ści i Porz ądku oraz Szczegółowe zasady świadczenia usług odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści i ich zagospodarowania. Regulamin okre śla rodzaje odbieranych odpadów, maksymalne ilo ści odpadów odbieranych, rodzaje pojemników na nieruchomo ściach oraz cz ęstotliwo ści odbieranych frakcji. W oparciu o w/w zapisy sporz ądzono Harmonogram Odbioru Odpadów Komunalnych precyzuj ący terminy odbioru poszczególnych odpadów z nieruchomo ści. Cz ęś ci ą integraln ą w/w systemu jest funkcjonowanie Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Na terenie powiatu makowskiego obecnie funkcjonuj ą nast ępuj ące punkty: • PSZOK w Czerwonce Wło ścia ńskiej Ku źnia s.c., Czerwonka Wło ścia ńska 42 A, • PSZOK Karniewo przy ul. Ciechanowskiej (przy stadionie), • PSZOK ul. Młynarska 06-231 Młynarze ( przy drodze na Gierwaty), • PSZOK Maków Mazowiecki ul. Moniuszki 121 Teren Miejskiej Oczyszczalni Ścieków, • PSZOK na terenie miejscowo ści Płoniawy-Bramura, dz. nr 524, obr ęb Płoniawy-Bramura (przy cmentarzu), • PSZOK zlokalizowany w miejscowo ści Mroczki – Rębiszewo i w chwili obecnej obsługiwany jest przez Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Ró żanie, • PSZOK zlokalizowany w miejscowo ści Chyliny (poprzednie składowisko odpadów).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.9.2. Ilo ści odebranych odpadów komunalnych na terenie powiatu makowskiego Według stanu na dzie ń 31.12.2014 r. liczba mieszka ńców w powiecie makowskim wynosiła 46 365. W 2014 r. zebrano 6 064 Mg odpadów z gospodarstw domowych, co w przeliczeniu na jednego mieszka ńca wyniosło 130 kg/rok/mieszka ńca. Zorganizowanym systemem zbierania odpadów komunalnych obj ętych jest ok. 9 000 budynków. Oprócz systemu zbierania zmieszanych odpadów komunalnych na terenie powiatu istnieje system selektywnego zbierania odpadów. Selektywnie zbierane są odpady opakowaniowe: papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne, odpady ulegaj ące biodegradacji, odpady niebezpieczne, baterie i akumulatory, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny.

7000,00

6064,10 5845,81 6000,00

5044,90 5000,00 4437,72 4331,85

4000,00 3693,25

3000,00

2000,00

1000,00

0,00 2008 2012 2014

ogółem (Mg) z gospodarstw domowych (Mg)

Rysunek 34 Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych w latach 2008 – 2014 na terenie powiatu makowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet i sprawozda ń poszczególnych gmin powiatu makowskiego

Jak wynika z wykresu powy żej ilo ść odpadów komunalnych wytworzonych w gospodarstwach domowych w pierwszym okresie 2008-2012 wzrastała. Natomiast ilo ść odpadów komunalnych wytworzonych w gospodarstwach domowych w drugim okresie 2012-2014 nieznacznie zmalała.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

140,0 130,6 124,7 120,0 109,2

100,0 94,6 93,3

79,9 80,0

60,0

40,0

20,0

0,0 2008 2012 2014

ogółem na 1 mieszkańca (kg) odpady z gospodarstw domowych przypadające na 1 mieszkańca (kg)

Rysunek 35 Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych na 1 mieszka ńca w latach 2008 – 2014 na terenie powiatu makowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet i sprawozda ń poszczególnych gmin powiatu makowskiego

Jak wynika z wykresów powy żej zarówno ilo ść wytworzonych odpadów jak i odpady na jednego mieszka ńca co roku systematycznie wzrasta. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz. U. z 2012 r. poz. 676), okre śla poziomy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Poziom, który musiał zosta ć osi ągni ęty w roku 2014 wynosi PR=50%. Je żeli osi ągni ęty w roku rozliczeniowym poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania jest równy b ądź mniejszy (TR = PR lub TR

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• Gmina Ró żan osi ągn ęła poziom ograniczenia (TR) w wysoko ści TR = 13%, zatem osi ągni ęty poziom spełnia wymogi ustawy, • Gmina Rzewnie osi ągn ęła poziom ograniczenia (TR) w wysoko ści TR = 11,26%, zatem osi ągni ęty poziom spełnia wymogi ustawy, • Gmina Sypniewo osi ągn ęła poziom ograniczenia (TR) w wysoko ści TR = 0%, zatem osi ągni ęty poziom spełnia wymogi ustawy, • Gmina Szelków osi ągn ęła poziom ograniczenia (TR) w wysoko ści TR = 0%, zatem osi ągni ęty poziom spełnia wymogi ustawy, Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 645), poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami papieru, metalu, tworzyw sztucznych i szkła, dla 2014 roku powinien wynosi ć minimum 14 %. W poszczególnych gminach sytuacja wygl ąda nast ępuj ąco: • Gmina Czerwonka – 22,7%, • Gmina Karniewo – 26,17%, • Gmina Maków Mazowiecki – 21,5%, • Gmina Młynarze – 20,76%, • Gmina Płoniawy-Bramura – 28,44%, • Gmina Ró żan – 15,86%, • Gmina Rzewnie – 31,21%, • Gmina Sypniewo – 22.6%, • Gmina Szelków 21,8%.

2.9.3. Wyroby zawieraj ące azbest na terenie powiatu makowskiego Na terenie powiatu makowskiego zinwentaryzowano 22 846 Mg odpadów zawieraj ących azbest, w tym 22 220 Mg nale żą ce do osób fizycznych oraz 625,52 Mg nale żą ce do osób prawnych (stan na 30.04.2016r.). W poszczególnych gminach ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest przedstawiono na poni ższym wykresie.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

7 000 6 143 5 898 6 000

5 000

3 865 4 000 3 696 3 691 3 730

2 901 3 000 2 578 2 547 2 443 2 037 2 037 2 000

775 756 1 000 637 537 172 172 43 43 0

zinwentaryzowane pozostałe do unieszkodliwienia

Rysunek 36 Ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gmin powiatu makowskiego (Mg) Źródło: www.bazaazbestowa.gov.pl, stan na 30.04.2016r.

Poni żej przedstawiono stopie ń realizacji zada ń dotycz ących gospodarki odpadami zawieraj ącymi azbest, w tym m.in. usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Gmina Czerwonka W 2012 r. gmina usun ęła 57,897 Mg za kwot ę 62 032,50 zł. W 2015 r. gmina otrzymała dotacj ę na „Usuwanie i unieszkodliwianie azbestu na terenie województwa mazowieckiego” dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w kwocie 33 250,00 zł. Gmina Karniewo W roku 2014 Gminie Karniewo w ramach I naboru wniosków udało si ę uzyska ć dotacj ę na usuwanie i unieszkodliwianie azbestu z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Koszt całkowity operacji wyniósł 30.838,40 zł. natomiast kwota przyznanej dotacji z WFO ŚiGW - 6.170,50 zł oraz NFO ŚiGW – 6.170,50 zł. Zadanie realizowane było od 11.09.2014 r. do 30.10.2014 r. Sfinansowano odbiór 92,351 Mg odpadów zawieraj ących azbest. Wyroby odebrane zostały z terenu 36 nieruchomo ści. W ramach II naboru wniosków udało si ę ponownie uzyska ć dotacj ę na usuwanie i unieszkodliwianie azbestu z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Koszt całkowity operacji wyniósł 44.747,40 zł. natomiast kwota przyznanej dotacji z WFO ŚiGW – 38.035,00 zł. Zadanie realizowane było od 25.09.2014 r. do 31.10.2014 r. Sfinansowano odbiór a ż 129,940 ton odpadów zawieraj ących azbest. Wyroby odebrane zostały z terenu 42 nieruchomo ści. Gmina Krasnosielc

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

W latach 2012-2014 gmina usun ęła 233,157 Mg za kwot ę ok. 200 000,00 zł. Wójt Gminy Krasnosielc podpisał umow ę na realizacj ę zadania pn. „Usuwanie azbestu na terenie Gminy Krasnosielc”, które zostało dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w formie dotacji. Gmina Maków Mazowiecki W latach 2009 – 2011 została przeprowadzona inwentaryzacja odpadów zawieraj ących azbest. Na koniec 2011 r. znajdowało si ę na terenie miasta 637 Mg wyrobów azbestowych. W latach 2013-2015 unieszkodliwiono około 100 Mg. Gmina Młynarze W 2013 roku gmina usun ęła 54,99 Mg wyrobów zawieraj ących azbest. Gmina otrzymała dotacj ę z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Gmina Płoniawy-Bramura W 2013 roku gmina usun ęła 67,67 Mg wyrobów zawieraj ących azbest. Gmina otrzymała dotacj ę z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Gmina Ró żan W marcu 2012 r. gmina otrzymała z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie dotacj ę na zadanie „Demonta ż i utylizacja wyrobów zawieraj ących azbest”. Łącznie odebrano wyroby zawieraj ące azbest z 30 gospodarstw o masie 46,60 Mg. Koszt zadania wyniósł 24 695 zł. Gmina Rzewnie W 2012-2015 roku na terenie gminy Rzewnie przeprowadzono akcj ę odbioru i unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest od wła ścicieli nieruchomo ści którzy zło żyli odpowiedni wniosek. Akcj ą obj ętych zostało 86 gospodarstw w tym 5 świetlic wiejskich. Wyroby zawieraj ące azbest w postaci płyt azbestowo-cementowych w ilo ści 199 Mg. Koszt całkowity zadania wyniósł 150 957,00 zł i sfinansowany został w cało ści w formie dotacji przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Gmina Sypniewo W 2013 roku gmina usun ęła 66,97 Mg wyrobów zawieraj ących azbest. Gmina otrzymała dotacj ę z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Gmina Szelków W latach 2013-2015 gmina usun ęła ok. 400 Mg wyrobów zawieraj ących azbest. Gmina otrzymała dotacj ę z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.

2.9.4. Analiza SWOT Gospodarka odpadami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Prawie wszyscy mieszka ńcy gospodaruj ą odpadami zgodnie z przepisami Brak terenowej inwentaryzacji azbestu i oszacowania realnej skali problemu Brak dzikich wysypisk w ci ągu ostatnich dwóch lat SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne W wyniku rozwoju turystyki istnieje niebezpiecze ństwo Uszczelnienie systemu gospodarki odpadami przywo żenia odpadów na teren powiatu Źródło: opracowanie własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.10. Zasoby przyrodnicze 2.10.1. Siedliska przyrodnicze Zgodnie z przyrodniczo – le śną regionalizacj ą Polski, powiat makowski poło żony jest w dwóch podokr ęgach Makowskomazowiecki (E.2a.5.g.), oraz Ró żański (E.2b.6.f) okr ęg Wysoczyzny Ciechanowskiej, Podkraina Kurpiowska i Kraina Wkry, Kraina Północnomazowiecko-Kurpiowska, Dział Mazowiecko-Poleski.

Rysunek 37 Podział geobotaniczny powiatu makowskiego Źródło: Matuszkiewicz J.M., 1994, 42.5. Krajobrazy ro ślinne i regiony geobotaniczne 1:2 500 000. 1. Krajobrazy ro ślinne, 2. Regiony geobotaniczne (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, Warszawa

Wysoczyzna Ciechanowska stanowi falistą równin ę urozmaicon ą osta ńcami wzgórz morenowych i kemów, rozci ęta dolinami dopływów Narwi i Wkry. Najwy ższe wzniesienia terenu wahaj ą si ę od 117,5 m n.p.m. w gminie Szelków, do 161 m n.p.m. w gminie Płoniawy – Bramura, w jego południowo – wschodniej cz ęści, a tak że w północnej cz ęś ci gminy Czerwonka 170,8 m n.p.m. S ą to tzw. Góry Krzy żewskie. Najni żej poło żone obszary wahaj ą si ę w granicach od 82,1 m n.p.m. w gminie Rzewnie do 101,2 m n.p.m. w gminie Krasnosielc. Ró żnica wysoko ści wynosi średnio 40 – 50 m n.p.m. Uzupełnieniem krajobrazu stanowi ą lasy, które zajmuj ą około 26% ogólnej powierzchni obszaru oraz liczne rzeki. Najwi ększ ą z nich jest rzeka Narew, bierze źródło z północno-wschodniej cz ęś ci Puszczy Białowieskiej, tzw. Dzikich Bagien, które znajduj ą si ę na terenie Białorusi. Narew jest prawobrze żnym, najwi ększym dopływem Wisły. Rzeki płyn ące w granicach administracyjnych powiatu makowskiego będące bezpo średnimi dopływami Narwi to: Orzyc, Ró ż, Ró żanica, Pełta oraz rzek ą po średnio dopływaj ącą jest W ęgierka.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.10.2. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu makowskiego Poni żej zaprezentowano formy ochrony przyrody na terenie powiatu makowskiego, o których mowa jest w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 1651) z pó źn. zm.). Nasielsko-Karniewski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje atrakcyjny krajobrazowo fragment Wysoczyzny Ciechanowskiej od Nasielska do Pułtuska, z osta ńcami wzgórz morenowych i kemowych, obszarami le śnymi i bagiennymi oraz Dolin ę Dolnej Narwi. Dolina Narwi wraz z jej kraw ędzi ą erozyjn ą i fragmentami Puszczy Białej, w ąwozami i dolinkami erozyjnymi, pełna starorzeczy, dolinek przelewowych, z rzek ą pełn ą wysepek , le ży na szlaku przelotów ptactwa, a szlak ten jest zaliczany do najwa żniejszych w skali kraju. Na Wysoczy źnie Ciechanowskiej Obszar rozci ąga si ę pasem o szeroko ści ok. 3 km ł ącz ąc niewielkie kompleksy le śne. W okolicach Nasielska i Serocka obejmuje osta ńce wzgórz morenowych i kemowych, pochodz ące z recesji stadiału Wkry i stanowi ące wschodnie przedłu żenie moren pło ńskich. Nasielsko-Karniewski Obszar Chronionego Krajobrazu, obejmuje tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem, a tak że pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych. Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 14 586,1 ha, na terenie powiatu makowskiego obszar obejmuj ę 986,9 ha (gmina Karniewo). Obszar NATURA2000 Dolina Dolnej Narwi PLB140014 le ży na Nizinie Północnomazowieckiej pomi ędzy Łom żą a Pułtuskiem - długo ści nurtu rzeki wynosi ok.140 km, a szeroko ść doliny zmienia si ę w zakresie 1,5-7 km. Niemal na całym odcinku rzeka silnie meandruje. Brzegi rzeki s ą generalnie strome, szeroko ść nurtu wynosi 80-100 m, wyst ępuj ą tu wypłycenia i łachy, liczne s ą starorzecza. W dolinie wyst ępuj ą zadrzewienia wierzbowe i olchowe oraz niewielkie połacie borów sosnowych. Obszary le śne s ą poprzeplatane terenami otwartymi, na których dominuj ą pastwiska. Na terenie powiatu makowskiego obszar poło żony jest w gminach: Szelków, Ró żan, Młynarze, Rzewnie. Wyst ępuje tu co najmniej 35 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasie, 19 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Bardzo wa żna ostoja ptaków wodno-błotnych, szczególnie w okresie lęgowym: batalion (PCK), błotniak ł ąkowy, dubelt (PCK), kraska (PCK), krwawodziób, kulik wielki (PCK), kulon (PCK), łab ędź krzykliwy, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka rzeczna, sowa błotna (PCK), zimorodek. W okresie w ędrówek wyst ępuje co najmniej 1% populacji szlaku w ędrówkowego (C3) bataliona oraz stosunkowo du że koncentracje (C7) osi ąga rybitwa białoskrzydła. Obszar NATURA2000 Zachodniokurpiowskie Bory Sasankowe PLH140052 Obszar jest poło żony na równinie Kurpiowskiej, na terenie lasów pa ństwowych Nadle śnictwa Parciaki, w obr ębie południowej cz ęś ci sandru mazurskiego. Jest to obszar utworzony przez piaski fluwioglacjalne, przynajmniej cz ęś ciowo zwydmione, a deniwelacje przekraczaj ą miejscami 22 m. Obszar podlega typowej gospodarce le śnej, ze zr ębami zupełnymi. Dominuj ą bory świe że (jako typ siedliskowy lasu i jako zbiorowisko ro ślinne). Wiek drzewostanu, prawie całkowicie zdominowanego przez sosn ę, jest zró żnicowany i obejmuje wszystkie klasy wiekowe. Ostoja utworzona dla ochrony silnej populacji sasanki otwartej Pulsatilla patens. Rezerwat przyrody „Zwierzyniec”. Utworzony został w 1949 roku i rozpo ściera si ę na powierzchni 40,4 ha. Chroni charakterystyczne dla Puszczy Kurpiowskiej fragmenty boru mieszanego świe żego. Mo żna tu podziwia ć drzewostany sosnowe z domieszk ą świerka w wieku od 150 do 200 lat, którego wysoko ść si ęga nawet 37 m i osi ąga 80 cm średnicy. Warto nadmieni ć, że w rezerwacie świerk wyst ępuje ju ż poza granic ą naturalnego zasi ęgu tego gatunku. 4 u żytki ekologiczne w gminie Karniewo obejmuj ące 1,65 ha powierzchni bagien. Zasługuj ą na szczególn ą ochron ę, poniewa ż pozostało ściami ekosystemów nosz ącymi miano u żytków ekologicznych. Maj ą dodatni wpływ na gospodark ę le śną, stanowi ą wodopoje dla zwierzyny i ptaków, urozmaicaj ą krajobraz, a tak że reguluj ą stosunki wodne. U żytki te maj ą znaczenie ze wzgl ędu na zachowanie unikatowych typów środowiska. Pomniki przyrody. Poni żej w tabeli zestawiono poszczególne pomniki przyrody o żywionej i nieo żywionej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Tabela 11 Liczbowe zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu makowskiego Gminy powiatu Pojedyncze drzewa Grupy drzew Gmina Czerwonka Gmina Karniewo 6 3 Gmina Krasnosielc 5 1 Gmina Maków Mazowiecki 5 1 Gmina Młynarze Gmina Płoniawy-Bramura 1 Gmina Ró żan 1 1 Gmina Rzewnie 1 6 Gmina Sypniewo Gmina Szelków 2 Razem 19 14 Źródło: Rejestr pomników przyrody na terenie województwa mazowieckiego, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, 2016

W granicach powiatu obj ęto ochron ą prawn ą 34 pomniki przyrody. W śród nich znajduj ą si ę pojedyncze drzewa (19 szt.), grupy drzew (14 grupy). W obr ębie chronionych drzew przewa żaj ą d ęby szypułkowe, modrzewie i lipy drobnolistne. Wi ększo ść z tych drzew znajduje si ę na terenach le śnych.

2.10.3. Ziele ń urz ądzona Ci ągły układ przestrzenny terenów otwartych, przyrodniczo aktywnych, zapewniaj ący prawidłowe funkcjonowanie żywych zasobów naturalnych oraz kształtowanie wła ściwych warunków klimatycznych i mo żliwo ści rekreacji ludno ści w kontakcie z przyrod ą to Ekologiczny system Obszarów Chronionych (ESOCh). Wa żnym elementem ESOCh s ą: parki, ziele ńce, skwery, ziele ń przyzagrodowa w zabudowie mieszkaniowej, izolacyjno – osłonowa wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych i wokół zabudowy usługowo – przemysłowej, w tym – obiektów u żyteczno ści publicznej oraz zabytkowe zespoły zieleni przydworskiej, przypałacowej i przyko ścielnej. Na obszarze powiatu znajduje si ę 6 parków podworskich, głównie z XIX wieku, które zarejestrowane są u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lub obj ęte ochron ą konserwatorsk ą. Niestety brak wła ściwej gospodarki w latach powojennych spowodował zniszczenia tych obiektów, które w wi ększo ści zatraciły swój pierwotny charakter. Jednak że, z uwagi na swoj ą architektur ę i walory botaniczne, maj ą one nie tylko znaczenie dydaktyczno – rekreacyjne, ale s ą równie ż świadectwem kultury i historii narodu. Do cennych zabytków architektury świeckiej nale żą m.in. dwór i park w Suchem, zespół pałacowo-dworski w Karniewie, układ urbanistyczny Starego Miasta w Makowie Mazowieckim oraz wczesno średniowieczne grodzisko i osada wraz z cmentarzem w Sypniewie. Warte zainteresowania s ą te ż stare carskie forty z ko ńca XIX wieku w Ró żanie. Wszystkie najwa żniejsze zabytki dla powiatu makowskiego zostały szczegółowo wymienione w rejestrze Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie Delegatura w Ostroł ęce. Najwi ęcej zabytków wpisanych do rejestru znajduj ę si ę w gminie Płoniawy-Bramura (12 zabytków), Maków Mazowiecki (8 zabytków), Sypniewo (8 zabytków), Krasnosielc (5 zabytków), Ró żan (4 zabytki), Szelków (4 zabytki), Karniewo (2 zabytki), Czerwonka, Młynarze (po jednym zabytku).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Tabela 12 Powierzchnia terenów zieleni urz ądzonej na terenie powiatu makowskiego

Tereny zieleni Powierzchnia (ha)

parki spacerowo – wypoczynkowe 5,5 ziele ńce 2,76 ziele ń uliczna 0,90 tereny zieleni osiedlowej 8,30 parki, ziele ńce i tereny zieleni osiedlowej 16,56 Cmentarze 28 RAZEM 226,2

Źródło: Bank Danych Regionalnych, 2016

Powiat makowski nie dysponuje kompetencjami ustawowymi oraz instrumentami finansowymi do odr ębnego kreowania systemu zieleni urz ądzonej w skali całego powiatu. Niemniej konieczne jest okre ślenie najwa żniejszych elementów kształtowania w/w zieleni w jego granicach.

2.10.4. Lokalne Grupy Działania na terenie powiatu makowskiego LGD tworz ą równoprawni partnerzy publiczni, prywatni i społeczni. W tej chwili na Mazowszu jest 35 LGD (plus dwie LGD maj ące siedzib ę poza województwem, ale obejmuj ące równie ż mazowieckie gminy), które maj ą do dyspozycji 337 mln zł. Najwi ększ ą LGD współtworzy 140 tys. mieszka ńców w 23 gminach (przeci ętnie LGD to ok. 7 gmin). Na terenie powiatu makowskiego funkcjonuj ą dwie Lokalne Grupy Działania: • „Orzyc-Narew” z siedzib ą w Makowie Mazowieckim, do której nale żą gminy: Czerwonka, Krasnosielc, Młynarze, Płoniawy-Bramura, Rzewnie, Sypniewo i Szelków, • Fundacja Partnerska „Ciuchcia Krasi ńskich” z siedzib ą w Czernicach Borowem, której członkiem jest gmina Karniewo. Aby umo żliwi ć efektywn ą prac ę Lokalnym Grupom Działania wdra żaj ącym strategie rozwoju, a tak że podnoszenie kwalifikacji jej członków, otrzymały one pomoc finansow ą na pokrycie kosztów funkcjonowania. Mo że ona dotyczy ć m.in. wydatków administracyjnych, szkole ń, organizowania i przeprowadzania akcji promocyjnych lub kulturalnych na terenie realizowania lokalnych strategii rozwoju. Opracowany przez LGD plan pracy w postaci Lokalnej Strategii Rozwoju ma na celu m.in. popraw ę jako ści życia, tworzenie pozarolniczych miejsc pracy, aktywizowanie mieszka ńców, promocj ę twórczo ści kulturalnej. W ramach realizacji LSR Lokalne Grupy Działania wybieraj ą projekty, które nast ępnie trafiaj ą do samorz ądów wojewódzkich (tzw. Małe Projekty oraz Odnowa i rozwój wsi). W powiecie makowskim zawarto 30 umów na kwot ę około 1,3 mln zł Działanie 413 (22 Małe Projekty; 8 Odnowa i rozwój wsi). LGD brały udział równie ż w dwóch projektach współpracy z zakresu wielofunkcyjnego rozwoju lokalnego oraz aktywizacji mieszka ńców wsi, w tym: • działanie 421 LGD „Ciuchcia Krasi ńskich” koszt 267 900,00 zł, LGD „Orzyc-Narew” koszt 80 900,00 zł, • działanie 431 LGD „Orzyc-Narew” koszt 782 500 zł, a LGD „Ciuchcia Krasi ńskich” 2 590 00,00 zł.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.10.5. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów Lasy w powiecie makowskim zajmuj ą powierzchni ę 26 683 ha, w tym lasów prywatnych jest 16 066 ha. Według rejonizacji przyrodniczo – le śnej obszar powiatu makowskiego zaliczono do IV Krainy Mazowiecko – Podlaskiej, w skład którego wchodzi: obr ęb Sławki, obr ęb S ęborki, obr ęb Ró żan i obr ęb Pułtusk. Obr ęby te znajduj ą si ę na terenie trzech Nadle śnictw: Pułtusk, Parciaki i Ostroł ęka.

45 40 40

35 29,2 30 30 27,2 24,9 24,8 23,8 25 22,5

15 9,02 10 7,1

Rysunek 38 Lesisto ść na terenie gmin powiatu makowskiego (%) Źródło: Bank Danych Regionalnych, 2016

Analiza przestrzennego rozkładu obszarów le śnych pozwala na wydzielenie dwóch wyra źnych grup gmin: • praktycznie pozbawionego lasów i terenów le śnych gminy Karniewo, Maków Mazowiecki (7- 9%), • pozostałe gminy w których odsetek lasów i terenów le śnych waha si ę od 22% do 40%, Lesisto ść w powiecie szacuje si ę tu na około 25 %. Dla porównania w województwie mazowieckim wynosi ona 22 %, za ś w kraju 28 %.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

30,0 27,3 27,3 27,3 27,7

25,0

20,0

15,8 15,8 15,8 16,1 15,0

11,6 11,6 11,6 11,6

10,0

5,0

0,0 2011 2012 2013 2014

ogółem grunty leśne publiczne ogółem grunty leśne prywatne

Rysunek 39 Powierzchnia gruntów le śnych na terenie powiatu makowskiego w latach 2011-2014 Źródło: Bank Danych Regionalnych, 2016

Podstawowym czynnikiem produkcji le śnej jest siedlisko le śne. Najwi ększy udział w powiecie makowskim maj ą siedliska B św – 51,7 % oraz BM św – 18,6 %. Do ść znaczny udział ma równie ż Bs – 11,2 %, za ś siedliska lasowe zajmuj ą ł ącznie 9,9 % powierzchni. W ostatnim dziesi ęcioleciu zmiany w układzie siedlisk były bardzo nieznaczne i wynikały z przył ączenia nowych gruntów oraz prowadzonych zabiegów fitomelioracyjnych. W strukturze wiekowej drzewostanów przewa żaj ą drzewa 40 – 80 letnie, na drugim miejscu plasuj ą si ę drzewa poni żej 40 lat, za ś najmniej stanowi ą drzewa powy żej 80 lat. Zło żono ść drzewostanów jest warunkiem równowagi i stabilno ści ekosystemów. W powiecie makowskim bogactwo gatunkowe drzewostanów przedstawia si ę nast ępuj ąco: • drzewostany jednogatunkowe - 39,32 % powierzchni, • drzewostany dwugatunkowe - 30,42 % powierzchni, • drzewostany trzygatunkowe - 16,01 % powierzchni, • drzewostany cztero- i wi ęcej gatunkowe - 14,25 % powierzchni. Lasy pa ństwowe na terenie powiatu makowskiego administrowane s ą prze trzy nadle śnictwa Pułtusk, Parciaki i Ostroł ęka. Racjonalna gospodarka le śna w lasach pa ństwowych w okresie sprawozdawczym opierała si ę głównie na realizacji planów urz ądzenia lasu, w tym głównie na prowadzeniu prac piel ęgnacyjnych, odnowieniowych oraz na zalesieniu. Lasy stanowi ące własno ść osób fizycznych i prawnych (bez Skarbu Pa ństwa) na terenie powiatu makowskiego zajmuj ą 16 0666 ha, z czego aktualnie obowi ązuj ącymi uproszczonymi planami urz ądzenia lasów obj ęte jest 15 973 ha.

100

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Lasy Nadle śnictw na terenie powiatu w przewa żaj ącej cz ęś ci wchodz ą w obszary chronione, co ukierunkowuje działania administracji Lasów Pa ństwowych do d ąż enia do uzyskania „proekologicznego modelu” gospodarki le śnej, tj. trwałego zachowania lub odtwarzania naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki le śnej. Praktycznie dotyczy to bie żą cej realizacji zapisów planów urz ądzania lasów nadle śnictw oraz „Programów ochrony przyrody”, zsynchronizowanych z cyklem 10-letniego okresu obowi ązywania ww. planów. Tak prowadzona polityka b ędzie zgodna z celem długoterminowym zapisanym w programie ochrony środowiska dla województwa tj. Ochrona ekosystemów le śnych. Ze wzgl ędu na małe zainteresowanie programem zalesienia obszarów rolniczych na terenie powiatu makowskiego nale żałoby wprowadzi ć działania aktywizuj ące społeczno ść szczególnie wiejsk ą do wykorzystywania mo żliwo ści zalesiania gruntów rolnych i innych ni ż rolne ze środków PROW. Działania takie powinny obejmowa ć szkolenia dla wła ścicieli gruntów oraz pomoc doradcz ą. Podstawowy zakres pomocy doradczej w zakresie zalesiania gruntów prywatnych świadczony jest na podstawie ustawy o lasach. Pomoc ta obejmuje ogólne doradztwo w zakresie zalesiania gruntów i gospodarki le śnej oraz, w wypadku zalesiania obszarów rolniczych w ramach PROW, sporz ądzanie na wniosek wła ściciela gruntów planów zalesienia i potwierdzanie wykonania zalesienia. Doradztwo zalesieniowe świadczone jest nieodpłatnie wła ścicielom przez nadle śnictwa wła ściwe ze wzgl ędu na poło żenie gruntów przeznaczonych do zalesienia. Znacznym zagro żeniem dla lasów znajduj ących si ę na terenie powiatu jest za śmiecanie oraz zwi ększony ruch pojazdów. Dlatego te ż nale ży podj ąć działania wspólne z wła ścicielami lasów oraz Nadle śnictwami zmierzaj ące do ograniczenia szkód powodowanych w lesie. Nierzadko jedynym wyj ściem jest zainstalowanie systemu monitoringu w lasach. Ponadto w celu ograniczenia szkód powodowanych przez ludzi nale ży prowadzi ć szeroko zakre ślon ą edukacj ę ekologiczn ą w formie szkole ń, konferencji i konkursów ekologicznych. Dodatkowym atutem wspierającym edukacj ę ekologiczn ą mog ą by ć elementy infrastruktury informuj ące o walorach przyrodniczych i siedliskowych, a także ście żki edukacyjno- rekreacyjne.

2.10.6. Wpływ zmian klimatu na przyrod ę i le śnictwo, wra żliwo ść i adaptacja do zmian Spodziewane ocieplanie si ę klimatu spowoduje narastanie wpływu z kierunku południowego wyra żaj ące si ę w migracji gatunków z Europy Południowej, jednak z równoczesnym wycofywaniem si ę tych gatunków, które nie s ą przystosowane do wysokich temperatur i suszy latem, a dobrze znosz ą ostre mrozy. Tak wi ęc nale ży liczy ć si ę w nadchodz ących dekadach z procesami wzmo żonej migracji szeregu gatunków ro ślin i zwierz ąt. Oddziaływania zwi ązane z prognozowanymi zmianami klimatu b ędą z ró żnym nat ęż eniem wzmacniane wskutek działalno ści człowieka, zarówno poprzez podejmowanie aktywno ści gospodarczej (wydobycie kopalin, kierunkowa gospodarka le śna i hodowla zwierz ąt, rolnictwo), jak i jej zaniechania (porzucanie łąk i muraw, zanik tradycyjnych form wykorzystania terenu). Oddziaływania te s ą wielokierunkowe i mog ą znacznie wzmocni ć niekorzystne oddziaływanie prognozowanych zmian warunków klimatycznych. Uwarunkowania ochrony bioró żnorodno ści utrudniaj ące adaptacj ę do zmian klimatu to m.in.: mała skuteczno ść systemów ochrony przyrody, w tym tak że obszarów Natura 2000, zwi ązana z brakiem systemowej integracji krajowych form z sieci ą Natura 2000, nieadekwatnym finansowaniem systemu ochrony przyrody, niewystarczaj ącym zapleczem administracyjnym, eksperckim i naukowym, brakiem skutecznych systemów wdro żeniowych – planów ochrony/zdolno ści wdro żeniowych, brakiem instrumentów prawnych umo żliwiaj ących egzekwowanie realizacji zapisów planu ochrony i in. W perspektywie długookresowej istotne b ędzie prowadzenie pogł ębionych bada ń w zakresie ró żnorodno ści biologicznej. Nale ży przede wszystkim dokona ć inwentaryzacji oraz stworzy ć spójny system informacji o zasobach gatunków i siedlisk przyrodniczych kraju wraz z wycen ą warto ści środowiska przyrodniczego. Badania powinny by ć ukierunkowane na obserwacje wpływu zmian klimatu na bioró żnorodno ść i aktualizowanie strategii reagowania.

101

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

W ocenie wpływu zmian klimatu na stan bioró żnorodności musimy si ę pogodzi ć z brakiem danych dotycz ących poszczególnych gatunków, populacji i ich interakcji. Istniej ą 4 rodzaje niepewno ści, z którym musimy si ę liczy ć, podejmuj ąc próby ograniczenia niekorzystnego wpływu oczekiwanych zmian klimatu na bioró żnorodno ść . S ą to: • Wariancja środowiskowa. W efekcie zmiany klimatu przewiduje się, że wariancja ta będzie jeszcze wi ększa, a zatem modele opisuj ące ekosystemy mog ą sugerowa ć zupełnie odmienne wyniki. • Trudno ści zwi ązane z ekstrapolacj ą monitoringu na zachowania całego systemu. • Niedokładna implementacja działa ń adaptacyjnych. Instrumenty prawne s ą zazwyczaj rygorystyczne i nie ma mo żliwo ści pełnego ich dostosowania do dynamicznych zmian w rzeczywisto ści. • Tzw. niepewno ść strukturalna. Wariancja wynikaj ąca z metody modelowania. Modele te zazwyczaj upraszczaj ą systemy naturalne a zatem alternatywne modele mog ą dawa ć zupełnie inne predykcje. Jednym z czynników silnie ró żnicuj ących wyst ępowanie lasów w Polsce, obok warunków geologicznych s ą warunki klimatyczne, z którymi wi ąż e si ę optimum ekologiczne poszczególnych gatunków. Nale ży wi ęc oczekiwa ć, że w wyniku zmian klimatycznych istotnym zmianom ulegn ą składy gatunkowe i typy lasów. Optima ekologiczne gatunków drzewiastych mog ą zosta ć przesuni ęte na północny-wschód, a granica lasów w górach mo że si ę podnosi ć. Wymagania glebowe gatunków drzew mog ą stanowi ć barier ę w dopasowaniu na tych obszarach składów gatunkowych do zmian średniej temperatury i wielko ści opadów. Stwarza to trudne do przewidzenia problemy hodowlane. Najbardziej wra żliwe na zmiany klimatu s ą ekosystemy górskie. Dzisiejsze górskie zbiorowiska le śne mog ą straci ć do 60% gatunków a produkcyjno ść drzewostanów i ich trwało ść mo że gwałtownie si ę załama ć. Zwi ązany ze wzrostem temperatury wzrost ewaporacji, a także zmniejszanie si ę grubo ści i czasu zalegania pokrywy śnie żnej b ędzie sprzyja ć spadkowi wilgotno ści w lasach zwi ększaj ąc ryzyko po żarów i przyspieszaj ąc proces mineralizacji gleb. Proces ocieplania i zwi ększanie ryzyka suszy sprzyja rozwojowi chorób i szkodników w tym tak że gatunków inwazyjnych i tendencja ta utrzyma si ę nadal. W zwi ązku z tym trzeba si ę liczy ć z du żymi szkodami, gdy ż gatunki rodzime nie s ą odporne na nowe zagro żenia. Cieplejsze zimy b ędą wpływa ć korzystnie na zimowanie szkodników a zmniejszona pokrywa śnie żna b ędzie ułatwia ć zimowanie zwierz ąt ro ślino żernych. W tym rozdziale omówiono równie ż wpływ zmian klimatu na gospodark ę przestrzenn ą, która zwi ązana jest z krajobrazem. Zmiany funkcjonowania środowiska przyrodniczego polega ć b ędą na zwiększaniu si ę deficytu wody oraz zwi ększaniem si ę liczby zjawisk ekstremalnych. Najwa żniejsze zmiany w systemie społeczno-gospodarczym to zmiany warunków życia i wzrost zagro żenia chorobami, konieczno ść dostosowywania upraw rolniczych do uwarunkowa ń klimatycznych, optymalizacja gospodarowania zasobami wody oraz kreowanie nowych kierunków rozwoju wykorzystuj ących zmiany klimatyczne, jako czynniki rozwoju np. turystyki, energetyki odnawialnej i in. Zmiany klimatu w kontek ście przestrzennym mog ą równie ż generowa ć konflikty społeczne, a tym samym mog ą stawa ć si ę bezpo średni ą przyczyn ą migracji ludzi, poszukuj ących bardziej przyjaznych warunków do życia, zarówno ze strony uwarunkowa ń środowiska, jak i warunków społeczno-ekonomicznych. W procesie planowania przestrzennego obecne próby działa ń, które mo żna by zaliczy ć do adaptacyjnych do zmian klimatu zazwyczaj nie uzyskuj ą akceptacji społecznej. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zawieraj ące takie ustalenia, jak dotycz ące przeznaczenia gruntów na poldery, suche zbiorniki retencyjne, kanały ulgi, tereny zielone lub rolne i wył ączenia spod zabudowy, skazane s ą zwykle na nieuchwalenie lub dokonanie pod presj ą mieszka ńców zmiany funkcji zwykle na mieszkaniow ą, zwłaszcza w okolicach du żych miast. Wła ściciele nieruchomo ści gruntowych na obszarach zagro żonych powodzi ą albo podtopieniami, zazwyczaj o małej świadomo ści skutków zagro żenia, zwykle nie dopuszczaj ą nadrz ędno ści interesu publicznego nad prywatnym nawet wtedy, kiedy chodzi o bezpiecze ństwo ludzi i mienia.

102

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Trudna jest tak że ochrona terenów przyrodniczo cennych, zwłaszcza na obszarach poddanych silnej presji urbanizacyjnej, nawet w przypadku ustanowienia niektórych form ochrony lub relatywnie wysokiej ceny gruntu. Pomi ędzy zagospodarowaniem przestrzennym i warunkami klimatycznymi zachodzi ścisły zwi ązek wzajemnego oddziaływania. W kontek ście zmian klimatu istnieje konieczno ść zmian tre ści planowania przestrzennego tak, żeby odpowiadały na problemy, które dotychczas nie były, b ądź nie musiały by ć przedmiotem rozstrzygni ęć planistycznych, albo miały marginalne znaczenie w toku procesu planistycznego. Bior ąc pod uwag ę horyzontalny i interdyscyplinarny charakter gospodarki przestrzennej wdra żanie działa ń adaptacyjnych w tym sektorze przyczynia si ę do ograniczenia skutków zmian klimatu nie tylko w zagospodarowaniu przestrzennym, ale tak że w wi ększo ści obszarów życia gospodarczego i społecznego. To powoduje, że planowanie przestrzenne, b ędące najwa żniejszym instrumentarium gospodarki przestrzennej, urasta do jednego z najistotniejszych kreatorów przestrzennej organizacji systemów społeczno-gospodarczych i ekologicznych, decyduj ących o adaptacji polskiej przestrzeni do spodziewanych zmian klimatu, a tym samym uwarunkowa ń środowiskowych i łagodzenia skutków społeczno-ekonomicznych tych zmian.

2.10.7. Analiza SWOT Zasoby przyrodnicze MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne wyst ępowanie obszarów chronionych: Nasielsko-Karniewski Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar NATURA2000 Dolina Dolnej Narwi PLB140014 Zachodniokurpiowskie Bory Sasankowe PLH140052 brak wystarczaj ącej inwentaryzacji przyrodniczej powiatu, Rezerwat przyrody „Zwierzyniec” wypalanie traw 4 u żytki ekologiczne wyst ępowanie pomników przyrody 33 szt., du że kompleksy le śne i bagienne SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszcze ń powietrza, gleby i wód rozprzestrzenianie si ę obcych gatunków fauny i flory wła ściwa piel ęgnacja szaty ro ślinnej niezgodny z siedliskiem skład gatunkowy drzewostanów oraz zalesianie nieu żytków niewła ściwa ich struktura przebudowa drzewostanów le śnych w kierunku bardziej odpornych zarastanie małych zbiorników, oczek wodnych – biotopów na zanieczyszczenia gatunków oraz uzupełnienia gatunkami rzadkich gatunków płazów rodzimymi zagro żenia biotyczne (szkodniki), abiotyczne (susze, wiatry), zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpiecze ństwa po żarowego zagro żenia antropogeniczne (zła jako ść powietrza) obszarów le śnych Źródło: opracowanie własne

103

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

2.11. Zagro żenia powa żnymi awariami Poj ęcie „powa żne awarie” – okre śla art. 3 pkt 23. ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źń . zm.) - rozumie si ę przez to zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Organem wła ściwym do realizacji zada ń Ministra Środowiska w sprawach: przeciwdziałania powa żnym awariom, transgranicznych skutków awarii przemysłowych oraz awaryjnego zanieczyszczeniom wód granicznych jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Ponadto Inspekcja Ochrony Środowiska współdziała w akcji zwalczania powa żnej awarii z organami wła ściwymi do jej prowadzenia oraz sprawuje nadzór nad usuwaniem skutków tej awarii. Obowi ązki zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym zakład o zwi ększonym ryzyku lub o du żym ryzyku wyst ąpienia awarii oraz na organach Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, a tak że wojewodzie. Zakłady takie zazwyczaj przynosz ą wiele korzy ści dla lokalnej społeczno ści, zapewniaj ą zatrudnienie, utrzymanie, s ą motorem rozwoju i wspieraj ą inicjatywy społeczne. Jednak że z uwagi na charakter prowadzonej działalno ści, s ą tak że źródłem potencjalnego zagro żenia. Na terenie powiatu makowskiego aktualnie nie funkcjonuje zakład o du żym lub zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej, lub w którym stosowane s ą środki ochrony ro ślin. Ewidencj ą powa żnych awarii zajmuje si ę Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie. W latach 2008 – 2014 Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie nie odnotowała powa żnych awarii przemysłowych na terenie powiatu. Na terenie powiatu makowskiego nie ma zlokalizowanych zakładów pracy posiadaj ących lub produkuj ących du że ilo ści środków chemicznych. Tak wi ęc zagro żenie z tego tytułu wyst ępuje w niewielkim stopniu. Wykaz zakładów posiadaj ących środki niebezpieczne przedstawia poni ższa tabela:

Tabela 13 Wykaz obiektów mog ących spowodowa ć nadzwyczajne zagro żenia środowiska

Zasi ęg strefy st ęż eń Nazwa obiektu Rodzaj materiałów Max .ilo ść Sposób składowania lub śmiertelnych Lp. Instalacji, adres niebezpiecznych Mg, (m 3) przetwarzania Ilo ść osób mog ących si ę znale źć w strefie. „NAREW-STYL” w Ró żanie ul. Układ zamkni ęty w 1. Amoniak 2,0 1,0 5km/60 Polna 67 procesie technologicznym Mazowiecka Spółka 2. Amoniak 1,8 Instalacja 0,1 km Mleczarska S.A. Zakład Utylizacji „ELKUR” w 3 Soda kaustyczna 0,5 Podr ęczny magazynek Krasnosielcu PHU „POLINDUS” s.c. w Amoniakalna instalacja 4. Amoniak 2,0 1,5 km /90 Gąsewie ul. Mazowiecka chłodnicza

Źródło: Plan reagowania kryzysowego gminy Młynarze

Oprócz zagro żeń ze strony zakładów stosuj ących w produkcji i magazynuj ących zapasy TSP, istnieje realne zagro żenia ludno ści gminy zamieszkałej wzdłu ż tras komunikacyjnych drogowych. Zagro żenia to wynika z konieczno ści transportu TSP pomi ędzy producentem a odbiorc ą: • transportu tranzytowego – wymiernie nie okre ślone z uwagi na brak monitorowania przewozu w skali kraju, • przewozów autocysternami paliw płynnych i gazowych w relacji: rafinerie – stacje paliw.

104

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Z analizy przewozów wynika że najbardziej newralgicznymi miejscami s ą skrzy żowania głównych tras przewozowych oraz mosty.

Tabela 14 Trasy przewozu TSP na terenie powiatu makowskiego

Ilo ść roczna przewozów Mg, Lp. Trasa Rodzaj materiałów Uwagi (m 3)

• pochodne ropy naftowej (olej 600 Przewóz 1. Nr 60 Ciechanów – Ró żan - Białystok nap ędowy i opałowy, benzyna), monitorowany • gazy techniczne, amoniak 7,5

850 • pochodne ropy naftowej, 2. Nr 61 Ostroł ęka – Ró żan - Warszawa amoniak, gazy techniczne, 18,02 jw. • odpady promieniotwórcze śr. 14 dostaw rocznie.

3 Nr 60 i 61 Ostroł ęka - Bydgoszcz Chlor 4,5 Jw.

Źródło: Plan reagowania kryzysowego gminy Młynarze Dla zwi ększenia nadzoru przestrzegania przepisów w zakresie drogowego przewozu materiałów niebezpiecznych prowadzone s ą akcje kontroli tych przewozów koordynowane przez policj ę, przy udziale Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, Transportowego Dozoru Technicznego, Inspekcji Transportu Drogowego i Inspekcji Ochrony Środowiska. Na terenie powiatu makowskiego funkcjonuje Jednostka Ratowniczo Ga śnicza (w tym czasowy Posterunek w Ró żanie) , który ma swoj ą siedzib ę w Makowie Mazowieckim przy ul. Moniuszki 6a i realizuje zadania w zakresie spraw:

105

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• jednostki ratowniczo ga śniczej, • szkoleniowych. Samochody ratownictwa technicznego posiadaj ą ró żne wyposa żenie w specjalistyczny sprz ęt w zale żno ści od jednostki jest to hydrauliczny sprz ęt ratowniczy, w tym no życe hydrauliczne do ci ęcia karoserii samochodów, rozpieracze ramionowe i rozpieracze teleskopowe, pompy hydrauliczne, poduszki pneumatyczne wysoko i niskoci śnieniowe do podnoszenia pojazdów. Nie mniej jednak gminy corocznie w miar ę mo żliwo ści finansowych staraj ą si ę o doposa żenie jednostek Ochotniczej Stra ży Po żarnej funkcjonuj ących na danym terenie w niezb ędny sprz ęt ratowniczo – ga śniczy. Wszystkie obiekty OSP s ą na bie żą co remontowane i dostosowywane do aktualnych potrzeb.

900

800 771

700

600 558 485 500

400 328 300 198 200 146

100 11 15 0 Pożary Miejscowe zagrożenia Alarmy fałszywe Razem

2014 2015

Rysunek 40 Rodzaje zdarze ń na terenie powiatu makowskiego w latach 2014-2015 Źródło: Komenda Powiatowa Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Makowie Mazowieckim,2016

106

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 41 Średni czas dojazdu do zdarze ń jednostek przeciwpo żarowej na terenie woj. Mazowieckiego w 2014 r. Źródło: Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie, 2016

Z informacji udzielonych przez Komend ę Wojewódzkiej Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie wynika, i ż w ci ągu ostatnich czterech lat ilo ść interwencji przeprowadzonych przez Pa ństwow ą Stra ż Po żarn ą z roku na rok si ę zwi ększa. Wzrasta corocznie ilo ść wyjazdów na akcje gaszenia po żarów, wzrosty kształtuj ą si ę rocznie od 4-20%. Przełom zimy i wiosny to okres, w których wyra źnie wzrasta liczba po żarów traw na ł ąkach i nieu żytkach rolnych. Spowodowane jest to wypalaniem suchych traw i pozostało ści ro ślinnych. Obszary zeszłorocznej wysuszonej ro ślinno ści stanowi ą doskonały materiał palny, co w poł ączeniu z działalno ści ą ludzi skutkuje gwałtownym wzrostem po żarów (najwi ększa liczba po żarów traw przypada na marzec i kwiecie ń). Za wi ększo ść po żarów traw odpowiedzialny jest człowiek. Niestety w śród wielu ludzi panuje przekonanie, że spalenie suchej trawy u żyźni w sposób naturalny gleb ę, co spowoduje szybszy i bujniejszy odrost młodej trawy, a tym samym przyniesie korzy ści ekonomiczne. W 2015 r. na terenie powiatu makowskiego odnotowano 93 po żarów zwi ązanych z wypalaniem traw. Na podstawie danych z pozostałych powiatów województwa mazowieckiego liczba ta jest poni żej średniej. Przykład z powiatu radomskiego to liczba 1298 po żarów traw, czy powiat wołomi ński 1164 po żarów traw.

107

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Rysunek 42 Liczba po żarów na 1000 mieszka ńców w powiatach na terenie województwa mazowieckiego Źródło: Informacja o stanie bezpiecze ństwa po żarowego w 2014 roku, Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Warszawie

W przypadku wyst ąpienia powa żnych awarii, kiedy niezb ędna jest pomoc specjalistycznych jednostek i specjalistycznego sprz ętu jednostki stra ży po żarnej mog ą współpracowa ć z innymi sekcjami, które podejmuj ą działania w swoim zakresie. Jako, że du żą powierzchni ę na obszarze powiatu makowskiego zajmuj ą u żytki rolne du ża ilo ść zanieczyszcze ń pochodzi ze źródeł rolniczych. Na terenach rolniczych cz ęsto przyczyn ą zanieczyszcze ń wód mo że by ć niewła ściwe magazynowanie i stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin. Zagro żenie dla środowiska w tym przypadku zale ży od rozpuszczalno ści środków w wodzie i stopnia ich toksyczno ści. Na terenie powiatu makowskiego według informacji zamieszczonej w Planie gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego z 2015 roku nie ma zlokalizowanych mogilników, które mogłyby by ć znacz ącym źródłem zanieczyszcze ń dla chemizmu wód i gleb. W zakresie ograniczenia substancji chemicznych w środowisku niezb ędne s ą szkolenia dotycz ące odpowiedzialnego stosowania chemikaliów i post ępowania z ich odpadami, wspierane finansowo przez fundusze ekologiczne oraz propagowanie produktów z substancji ulegaj ących biodegradacji (np. torby na zakupy i naczynia jednorazowego u żytku). W zwi ązku z tym w nadchodz ących latach działania powinny skupi ć si ę nad stworzeniem sprawnego systemu egzekucji przepisów w zakresie wprowadzania na rynek substancji chemicznych.

108

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Istotnym zadaniem dla samorz ądów jest dalsza realizacja zada ń w zakresie budowy sieci kanalizacji sanitarnej, co spowoduje zmniejszenie si ę ilo ści zwi ązków biogennych trafiaj ących do gleby i wód powierzchniowych poprzez nieszczelne zbiorniki bezodpływowe, a tak że bezpo średni zrzut ścieków surowych do cieków i potoków. Wa żnym przedsi ęwzi ęciem w tym zakresie jest rozbudowa sieci wodoci ągowej na terenach jeszcze, niezwodoci ągowanych, co przyczyni si ę do zapewnienia mieszka ńcom wody zdatnej do picia.

2.11.1. Analiza SWOT Zagro żenia powa żnymi awariami MOCNE STRONY SŁABE STRONY czynniki wewn ętrzne czynniki wewn ętrzne Brak zakładów b ędących potencjalnym źródłem powa żnej awarii brak Istnienie w sołectwach Ochotniczej Stra ży Po żarnej SZANSE ZAGRO ŻENIA czynniki zewn ętrzne czynniki zewn ętrzne Zmniejszenie zagro żenia wypadkowego i po żarowego poprzez Zagro żenia wypadkowe zwi ązane z drog ą krajowa i złym stanem remonty i modernizacja budynków oraz dróg niektórych dróg gminnych Źródło: opracowanie własne

3. Cele programu ochrony środowiska, zadania i ich finansowanie 3.1. Cele i zadania środowiskowe z zakresu ochrony powietrza i klimatu Przeprowadzona analiza stanu zanieczyszczenia powietrza wykazała, że na terenie powiatu makowskiego w celu zmniejszenia emisji i imisji wskazane s ą działania d ążą ce do poprawy czysto ści atmosfery. W zwi ązku z zaostrzeniem si ę przepisów ochrony środowiska oraz w interesie mieszka ńców działania te nale żałoby przeprowadzi ć w nast ępuj ących kierunkach poprzez wdro żenie ni żej wymienionych celów: • systematyczna poprawa jako ści powietrza na obszarze gmin powiatu, − opracowanie lub aktualizacja planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe oraz jego sukcesywne wdra żanie, − opracowanie i wdro żenie strategii zmniejszania st ęż enia pyłów drobnych PM10 oraz ozonu przyziemnego w powietrzu, − zwi ększenie świadomo ści społeczno ści lokalnej w zakresie potrzeb i mo żliwo ści ochrony powietrza, w tym oszcz ędno ści energii i stosowania odnawialnych źródeł energii. • wspieranie i promocja ekologicznych no śników energii, − wymiana konwencjonalnie opalanych pieców w ęglem na ogrzewania gazowe lub inne przyjazne środowisku no śniki energii zarówno w obiektach publicznych, jak mieszkaniach prywatnych (realizacja programu ograniczenia niskiej emisji), − wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, − wspieranie i promowanie korzystania z materiałów energooszcz ędnych w budownictwie przez mieszka ńców, − kontynuowanie prac termomodernizacyjnych na terenie gmin powiatu makowskiego, − intensyfikacj ę działa ń zwi ązanych z modernizacj ą dróg.

109

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.1.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony powietrza i klimatu

Cel średniookresowy Zadania do 2019 Obszar interwencji Kierunek interwencji Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Zadanie własne: Powiat Makowski 1 Termomodernizacja powiatowych obiektów u żyteczno ści publicznej Zadanie monitorowane: Gminy i Miasta Powiatu Makowskiego

Zadanie własne: Powiat Makowski Rozwój systemu dróg w kierunku ograniczenia jego uci ąż liwo ści dla 2 ludzi i środowiska, w tym usuwania skutków kl ęsk żywiołowych Zadanie monitorowane: Gminy i Miasta Powiatu Makowskiego

Zadanie własne: Powiat Makowski Ograniczenie emisji Spełnienie norm niskiej Zadanie monitorowane: wi ększo ść zada ń Rozwój systemu dróg w kierunku ograniczenia jego uci ąż liwo ści dla jako ści powietrza 3 Gminy i Miasta Powiatu planowana jest w atmosferycznego Wzrost wykorzystania ludzi i środowiska przypadku otrzymania Ochrona powietrza i Makowskiego, GDDKiA, poprzez sukcesywn ą energii odnawialnej środków finansowych z klimatu Mazowiecki Zarz ąd Dróg redukcj ę emisji Wojewódzkich w zewn ątrz tzn. środki Poprawa warunków zanieczyszcze ń do Warszawie WFO ŚiGW, RPO WM, powietrza drogowych zmniejszenie POIi Ś, PROW emisji komunikacyjnej Zadanie własne: Powiat Makowski Prowadzenie edukacji ekologicznej młodzie ży i dorosłych w zakresie 4 ochrony powietrza atmosferycznego i klimatu Zadanie monitorowane: Gminy i Miasta Powiatu Makowskiego

Zadanie monitorowane: 5 Sukcesywna kontrola uci ąż liwych źródeł zanieczyszcze ń WIO Ś w Warszawie

Zadanie własne: Powiat Makowski Termomodernizacja gminnych i powiatowych obiektów użyteczno ści 6 publicznej Zadanie monitorowane: Gminy i Miasta Powiatu Makowskiego

110

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Cel średniookresowy Zadania do 2019 Obszar interwencji Kierunek interwencji Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Zadanie własne: Powiat Makowski Budowa centralnej ciepłowni i rozbudowa sieci ciepłowniczej w 7 Makowie Mazowieckim Zadanie monitorowane: Gminy i Miasta Powiatu Makowskiego

Zadanie własne: Powiat Makowski 8 Promocja i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii Zadanie monitorowane: Gminy i Miasta Powiatu Makowskiego

3.1.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie ochrony powietrza i klimatu Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

1 Termomodernizacja obiektów u żyteczno ści publicznej, w tym:

Bud żet powiatu, NFO ŚIGW, Urz ąd Budowa/Rozbudowa budynku Starostwa Powiatowego w 1.1 7 000 000 Marszałkowski Województwa Makowie Mazowieckim Mazowieckiego

Cz ęś ciowa wymiana instalacji CO w Pracowni Kształcenia Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd 1.2 Ochrona powietrza i Praktycznego w Zespole Szkół im. Żołnierzy Armii Krajowej 50 000 Marszałkowski Województwa klimatu w Makowie Mazowieckim Mazowieckiego, WFO ŚIGW

Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd Wymiana kotłów CO i ciepłej wody w Zespole Szkół im. 1.3 400 000 Marszałkowski Województwa Żołnierzy Armii Krajowej w Makowie Mazowieckim Mazowieckiego, WFO ŚIGW

Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd Wymiana instalacji elektrycznej w budynku Zespołu Szkół w 1.4 100 000 Marszałkowski Województwa Ró żanie Mazowieckiego, WFO ŚIGW

111

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd Wymiana instalacji centralnego ogrzewania w budynku 1.5 130 000 Marszałkowski Województwa Zespołu Szkół w Ró żanie Mazowieckiego, WFO ŚIGW

Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd Wymiana stolarki drzwiowej w budynku Zespoły Szkół w 1.6 60 000 Marszałkowski Województwa Ró żanie Mazowieckiego, WFO ŚIGW

Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd Wymiana tynków wewn ętrznych w budynku Zespołu Szkół w 1.7 150 000 Marszałkowski Województwa Ró żanie Mazowieckiego, WFO ŚIGW

Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd Wymiana instalacji centralnego ogrzewania w budynku 1.8 150 000 Marszałkowski Województwa praktycznej nauki zawodu Zespołu Szkół w Ró żanie Mazowieckiego, WFO ŚIGW

Wymiana CO i starych kaloryferów na nowe w Liceum Bud żet powiatu, MEN, Urz ąd 1.9 Ogólnokształc ącym Nr I im. Marii Curie-Skłodowskiej w 490 000 Marszałkowski Województwa Makowie Mazowieckim Mazowieckiego, WFO ŚIGW

Bud żet powiatu, NFO ŚIGW, Urz ąd Wyposa żenie Bloku Operacyjnego w SPZOZ w Makowie 1.10 3 000 000 Marszałkowski Województwa Mazowieckim Mazowieckiego

Bud żet powiatu, NFO ŚIGW, Urz ąd Wyposa żenie Oddziału Intensywnej Opieki Medycznej w 1.11 2 000 000 Marszałkowski Województwa SPZOZ ZZ w Makowie Mazowieckim Mazowieckiego

Wymiana instalacji elektrycznej w budynku PUP w Makowie Bud żet powiatu, WFO ŚiGW, Urz ąd 1.12 67 650 Marszałkowski Województwa Mazowieckim Mazowieckiego

Wymiana grzejników centralnego ogrzewania w budynku Bud żet powiatu, WFO ŚiGW, Urz ąd 1.13 79 950 Marszałkowski Województwa PUP w Makowie Mazowieckim Mazowieckiego

112

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

2 Rozwój systemu dróg w kierunku ograniczenia jego uci ąż liwo ści dla ludzi i środowiska, w tym usuwania skutków kl ęsk żywiołowych, w tym:

Przebudowa drogi powiatowej nr 1208W Gołymin O środek - Bud żet powiatu, Program rozwoju 2.1 Łukowo – Mosaki od km 2+379 do km 5+040 oraz od km 3 259 691 gminnej i powiatowej infrastruktury 5+640 do km 8+871, odcinek o ł ącznej długo ści 5, 892 km drogowej na lata 2016-2020

Kontynuacja programu przebudowy obiektów mostowych w Powiecie Makowskim: Przebudowa obiektu mostowego w Bud żet powiatu, Rezerwa Ogólna 2.2 ci ągu drogi powiatowej nr 1208W Krasnosielc-Raki – 3 500 000 Ministerstwa Infrastruktury i Wólka Dr ąż dżewska w miejscowo ści Raki wraz z dojazdami Rozwoju, UG Krasnosielc na długo ści ok. 8,4 km

Przebudowa drogi powiatowej nr 3234W Stara Wie ś – Bud żet powiatu, Program Rozwoju Chorzele – Krasnosielc od km 21+880 do km 31+ 438 odc. 2.3 Obszarów Wiejskich na lata 2016- O długo ści 9,558 km wraz z przej ściem przez miejscowo ść 3 500 000 2020, UG Krasnosielc Dr ąż dżewo

Przebudowa drogi powiatowej nr 2129W Chrzczonki – 2.4 Ponikiew Wielka – Czerwonka – Jankowo odcinek o 1 800 000,00 Bud żet powiatu, UG Ró żan długo ści ok. 7 km

Przebudowa drogi powiatowej 2105W Sielu ń – Rupin – Bud żet powiatu, dotacje ze środków 2.5 Guty Du że, odcinek o długo ści 2,5 km 300 000 zwi ązanych z wył ączeniem z produkcji gruntów

Kontynuacja programu przebudowy obiektów mostowych w Powiecie Makowskim: przebudowa obiektu mostowego w ci ągu drogi powiatowej nr 2131W Czerwonka – Krzy żewo – Jaci ąż ek – Szlasy Bure w miejscowo ści Ł ęgi wraz z Bud żet powiatu, Rezerwa Ogólna 2.6 dojazdami na długo ści ok. 7 km oraz przebudowa obiektu 4 800 000 Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju mostowego w ci ągu drogi powiatowej nr 2120W Młodzianowo – Łazy – w miejscowo ści Retka wraz z przej ściem przez miejscowo ść Płoniawy

Przebudowa drogi powiatowej nr 2113W Gasewo 2.7 Poduchowe od drogi Krasnosielc – Młynarze, odcinek 3,420 3 500 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne km

113

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Przebudowa drogi powiatowej nr 3206W Krasne – 2.8 Romanowo (ul. Słoniawska), odcinek o długo ści 1,099 km 400 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2123W Szelków Stary – 2.9 Sielc – Chrzczony, odcinek o długo ści 9,745 km 1 800 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2120W od drogi krajowej 2.10 1 300 000 nr 61 Ła ś – Perzanowo, odcinek o długo ści 4,877 km Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Kontynuacja programu przebudowy obiektów mostowych w Powiecie Makowskim: przebudowa obiektu mostowego w Bud żet powiatu, Rezerwa Ogólna 2.11 1 800 000 miejscowo ści Brzuze w ci ągu drogi powiatowej nr 2122W Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju Rzewnie – Gruduski – Brzuze, odcinek o długo ści 8,800 km

Przebudowa drogi powiatowej nr 3236W Jednoro żec – 2.12 400 000 Kuchny – Płoniawy Bramura, odcinek o długo ści 2,880 km Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2109W Przytuły – Gr ądy – 2.13 1 575 000 Klin, odcinek o długo ści 7,447 km Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2129W Chrzczonki – 2.14 Ponikiew Wielka – Czerwonka – Janopole, odcinek o 900 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne długo ści 4,000 km

Kontynuacja programu przebudowy obiektów mostowych w Powiecie Makowskim: przebudowa obiektu mostowego w Bud żet powiatu, Rezerwa Ogólna 2.15 miejscowo ści Byszewo wraz z dojazdami – przebudowa 2 600 000 Ministerstwa Infrastruktury i drogi powiatowej nr 3430W Kozłówka – Krzemie ń oraz Rozwoju przebudowa drogi powiatowej nr 2101W Łukowo - Malechy

114

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Przebudowa drogi nr 2114W Mamino - Glinki – Rafały, środki UG Krasnosielc, środki własne 2.16 450 000,00 0+000 ÷ 4+500 odcinek o długo ści 4,500 km powiatu

Przebudowa drogi powiatowej nr 3227W Przasnysz – 2.17 2 200 000 Baranowo, odcinek o długo ści 3,688 km Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2126W Nowy Szelków – 2.18 Stary Strachocin, odcinek o długo ści 1,880 km 400 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2119W Chyliny 2.19 Nadrzeczne – Makowica odcinek o długo ści 2,500 km 400 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2121W Rzewnie – Małki, 2.20 odcinek o długo ści 1,5 km 450 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2133W od drogi krajowej środki UG Płoniawy, środki własne 2.21 nr 57 Szczuki – Płoniawy, 4+472÷7+100 odcinek o długo ści 788 000,00 powiatu 2,628 km

Kontynuacja programu przebudowy obiektów mostowych w Powiecie Makowskim: przebudowa obiektu mostowego w Bud żet powiatu, Rezerwa Ogólna 2.22 miejscowo ści Młodzianowo wraz z przebudow ą drogi 3 000 000 Ministerstwa Infrastruktury i powiatowej nr 2127W od drogi krajowej nr 60 Karniewo – Rozwoju Romanowo – Węgrzynowo, odcinek o długo ści 10,208 km

Przebudowa drogi powiatowej nr 2121W Rzewnie – Małki, 2.23 odcinek o długo ści 3,098 km 1 000 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi nr 2109W Przytuły – Gr ądy – Klin, środki UG Krasnosielc, Bud żet 2.24 400 000 3+640 ÷ 7+477 odcinek o długo ści 3,837 km powiatu

115

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Przebudowa drogi powiatowej nr 2116W Czerwonka – Guty 2.25 Du że – Sławkowo, odcinek o długo ści 11,790 km 2 250 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi powiatowej nr 2112W Zamo ść – Rawy – 2.26 Sypniewo, odcinek o długo ści 9 km 2 900 000 Bud żet powiatu, środki zewn ętrzne

Przebudowa drogi nr 3236W Jaci ąż ek- Kuchny – Płoniawy 2.27 300 000 Bud żet powiatu, bud żet UG Bramura, 9+065 ÷ 11+945 odcinek o długo ści 2,880 km Płoniawy,

Prowadzenie edukacji ekologicznej młodzie ży i dorosłych w bud żet Gmin, bud żet powiatu, środki 3 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 zakresie ochrony powietrza atmosferycznego i klimatu WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, PROW

Promocja i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł bud żet Gmin, środki WFO ŚiGW, 6 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 energii RPO WM, POIi Ś, PROW

RAZEM WŁASNE 59 650 291

3.1.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie ochrony powietrza i klimatu Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

1 Termomodernizacja obiektów u żyteczno ści publicznej, w tym:

1.1 Modernizacje świetlic wiejskich w gminie Karniewo 65 000 Bud żet gminy Karniwo, WFO ŚiGW Ochrona powietrza i klimatu

Wzrost efektywno ści budynków u żyteczno ści publicznej w 1.2 5 600 000 Bud żet gminy Płoniawy-Bramura, Gminie Płoniawy-Bramura WFO ŚIGW, Program Rozwoju

116

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020 Obszarów Wiejskich na lata 2016- 2020

Bud żet gminy Ró żan, WFO ŚIGW, Wdra żanie rozwi ąza ń ekologicznych opartych o OZE w 1.3 500 000 500 000 500 000 Program Rozwoju Obszarów budynkach u żyteczno ści publicznej w gminie Ró żan Wiejskich na lata 2016-2020

Termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej Bud żet gminy Szelków, WFO ŚIGW, 1.4 wraz z wymian ą kotłów C.O. na ekologiczne w gminie 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 Program Rozwoju Obszarów Szelków Wiejskich na lata 2016-2020

Bud żet miasta Maków Mazowiecki, Termomodernizacja budynków wielorodzinnych b ędących WFO ŚIGW, Program Rozwoju 1.5 500 000 500 000 500 000 własno ści ą miasta Maków Mazowiecki Obszarów Wiejskich na lata 2016- 2020

Budowa centralnej ciepłowni i rozbudowa sieci Bud żet miasta Maków Mazowiecki, 1.6 17 000 000 ciepłowniczej środki Spółki Juma,

2 Rozwój systemu dróg w kierunku ograniczenia jego uci ąż liwo ści dla ludzi i środowiska, w tym usuwania skutków kl ęsk żywiołowych, w tym:

Przebudowa dróg gminnych w gminie Karniewo, w tym Bud żet gminy Karniewo, RPO WM, 2.1 500 000 oświetlenia ulicznego POIi Ś, PROW

Bud żet gminy Krasnosielc, RPO WM, 2.2 Modernizacja dróg gminnych w gminie Krasnosielc 311 130 POIi Ś, PROW

Bud żet gminy Młynarze, RPO WM, 2.3 Modernizacja dróg gminnych w gminie Młynarze 150 000 POIi Ś, PROW

Bud żet gminy Płoniawy-Bramura, 2.4 Przebudowa dróg gminnych w gminie Płoniawy-Bramura 150 000 RPO WM, POIi Ś, PROW

117

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Bud żet gminy Ró żan, RPO WM, 2.5 Przebudowa dróg gminnych w gminie Ró żan 3 204 700 3 391 152 4 089 428 1 000 000 POIi Ś, PROW

Przebudowa dróg żwirowych na asfaltowe w gminie Bud żet gminy Rzewnie, RPO WM, 2.6 484 364 Rzewnie POIi Ś, PROW

Bud żet gminy Sypniewo, RPO WM, 2.7 Przebudowa dróg gminnych w gminie Sypniewo 1 325 000 POIi Ś, PROW

Bud żet gminy Szelków, RPO WM, 2.8 Przebudowa i remont dróg w gminie Szelków 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 POIi Ś, PROW

Budowa i modernizacja ście żek rowerowych w gminie Bud żet gminy Szelków, RPO WM, 2.9 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 Szelków POIi Ś, PROW

Budowa i przebudowa dróg gminnych, ulic, chodników i Bud żet miasta Maków Mazowiecki, 2.10 9 492 000 parkingu na terenie gminy Maków Mazowiecki RPO WM, POIi Ś, PROW

Prowadzenie edukacji ekologicznej młodzie ży i dorosłych bud żet gmin, bud żet Powiatu, środki 3 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego i klimatu WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, PROW

4 Sukcesywna kontrola uci ąż liwych źródeł zanieczyszcze ń 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 bud żet Pa ństwa

Budowa centralnej ciepłowni i rozbudowa sieci Środki UM Maków Mazowiecki, 5 17 000 000 ciepłowniczej w Makowie Mazowieckim środki Spółki Juma,

Promocja i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł bud żet gmin, środki WFO ŚiGW, RPO 6 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 energii WM, POIi Ś, PROW

Monta ż kolektorów słonecznych w sektorze budynków Bud żet gminy Szelków, WFO ŚiGW, 6.1 30 000 30 000 30 000 30 000 30 000 użyteczno ści publicznej w gminie Szelków RPO WM

Monta ż mikroinstalacji wiatrowej w sektorze budynków Bud żet gminy Szelków, WFO ŚiGW, 6.2 8 000 8 000 8 000 8 000 8 000 użyteczno ści publicznej w gminie Szelków RPO WM

118

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Monta ż ogniw fotowoltaicznych w sektorze budynków Bud żet gminy Szelków, WFO ŚiGW, 6.3 - - - - 174 000 użyteczno ści publicznej w gminie Szelków RPO WM

Budowa elektrowni wodnej na rzece Orzyc w gminie Bud żet gminy Szelków, WFO ŚiGW, 6.4 4 000 000 Maków Mazowiecki RPO WM

Stosowanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego odpowiednich zapisów, umo żliwiaj ących ograniczenie emisji benzo(a)pirenu, dotycz ących np. układu zabudowy zapewniaj ącego przewietrzanie miast, bez kosztowo, gminy powiatu 7 wprowadzania zieleni ochronnej, zagospodarowania makowskiego przestrzeni publicznej oraz ustalania sposobu zaopatrzenia w ciepło tam, gdzie to mo żliwe oraz w zabudowie nowo planowanej.

RAZEM MONITOROWANE 57 145 774

119

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.2. Cele i zadania środowiskowe w zakresie ochrony przed hałasem Hałas jest elementem tzw. stresu miejskiego, wpływaj ącym, na jako ść życia ludno ści, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych (miasta powiatu makowskiego). Poprawa jako ści środowiska na tych obszarach musi obejmować, oprócz szeregu działa ń wyszczególnionych w paragrafach dotycz ących jako ści powietrza i jako ści wód działania ukierunkowane na ochron ę przed hałasem, zwłaszcza pochodz ącym ze środków transportu. Realizacja celu krótkoterminowego, którym jest zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu dla mieszka ńców i środowiska poprzez jego obni żenie do poziomu obowi ązuj ących standardów winna by ć poprzedzona dokładnym rozpoznaniem klimatu akustycznego. W pierwszej kolejności, rozpoznaniem klimatu akustycznego nale ży obj ąć obszar gdzie skala zagro żenia hałasem jest najwi ększa ze wzgl ędu na stopie ń urbanizacji i istniej ącą sie ć dróg oraz główne ci ągi komunikacyjne (drogi krajowe). Zarz ądzaj ący drog ą lub lini ą kolejow ą zaliczonymi do obiektów, których eksploatacja mo że powodowa ć negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach sporz ądza, co pi ęć lat map ę akustyczn ą terenu, (mapy takie zostały opracowane w 2011 i 2012 roku) na którym eksploatacja obiektu mo że powodowa ć przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Przedsi ębiorstwa, zakłady i osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą na obszarze powiatu makowskiego kształtuj ą klimat akustyczny w swoim otoczeniu. Na analizowanym obszarze działalno ść prowadzi wiele średnich i mniejszych przedsi ębiorstw i to one stanowi ą źródło niekontrolowanej emisji hałasu. Natomiast wi ększe przedsi ębiorstwa posiadaj ą uregulowany stan prawny i czyni ą starania w kierunku zmniejszenia lub całkowitego wyeliminowania uci ąż liwo ści zwi ązanych z ich działalno ści ą. Działanie zakładów nie powinno powodowa ć przekrocze ń standardów, jako ści środowiska i dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku poza teren, do którego prowadz ący instalacj ę ma tytuł prawny. Dotyczy to równie ż obszaru ograniczonego u żytkowania, je żeli został utworzony w zwi ązku z funkcjonowaniem zakładu. Je żeli akustyczne oddziaływanie b ędące wynikiem prowadzenia zakładu wyst ępuje na terenach, dla których nie zostały ustawowo ustalone dopuszczalne poziomy hałasu lub na terenach, dla których nie mo żna okre śli ć dopuszczalnego poziomu hałasu poprzez przyj ęcie warto ści dopuszczalnych dla rodzaju terenu o zbli żonym przeznaczeniu – wówczas nie podejmuje si ę działa ń przewidzianych ustaw ą na rzecz kształtowania klimatu akustycznego tych terenów. Za przekroczenie poziomów hałasu okre ślonych w decyzji na emitowanie hałasu do środowiska i obowi ązuj ących decyzjach o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikaj ącego do środowiska – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wymierza, w drodze decyzji, administracyjnej kary pieni ęż ne. Ponadto na podmiocie prowadz ącym działalno ść gospodarcz ą spoczywa odpowiedzialno ść za ochron ę środowiska polegaj ąca na podjęciu niezb ędnych działa ń naprawczych. Cele krótkoterminowe (do 2019 roku) i główne działania w zakresie ochrony przed hałasem to: • ustalenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wydzielonych terenów pod realizacj ę zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej, zakładów mog ących by ć potencjalnymi źródłami hałasu do środowiska, co umo żliwi lokalizacj ę zakładów produkcyjnych i przemysłowych, z dala od terenów mieszkaniowych i turystycznych, • niedopuszczanie do realizacji inwestycji, które mogą by ć źródłem du żej emisji hałasu do środowiska ze wzgl ędu na rodzaj prowadzonej działalno ści lub technologie produkcji. • ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dot. infrastruktury drogowej: − budowa obwodnic, − poprawa nawierzchni dróg, − optymalizacja płynno ści ruchu, − wprowadzanie systemów pasów zieleni izolacyjnej.

120

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Istotnym elementem dla gmin nale żą cych do powiatu b ędzie kontynuacja wprowadzania do Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego gmin zapisów po świ ęconych ochronie przed hałasem.

121

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.2.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony przed hałasem Cel średniookresowy Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Zadanie własne: Powiat Makowski Realizacja zada ń przewidzianych dla poprawy infrastruktury drogowej oraz organizacji ruchu w celu Zadanie monitorowane: Gminy i obni żenia emisji hałasu komunikacyjnego Miasta Powiatu Makowskiego, GDDKiA, Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie ryzyka wskazano w rozdziale ochrona powietrza i klimatu Zadanie własne: Powiat Wprowadzanie pasów zieleni przy drogach, zieleni Makowski niskiej i wysokiej do wn ętrz osiedlowych, instalowanie Zadanie monitorowane: Gminy i ekranów akustycznych przy trasach o najwi ększym Miasta Powiatu Makowskiego, nat ęż eniu ruchu GDDKiA, Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie

Zwi ększenie komfortu jazdy i Działania modernizacyjne, m.in. stosowanie usprawnienie ruchu dźwi ękochłonnych elewacji budynków, stosowanie Zadanie własne: Powiat Ograniczenie hałasu stolarki okiennej na okna o podwy ższonym wska źniku Makowski Podniesienie komfortu komunikacyjnego izolacyjno ści akustycznej wła ściwej (Rw>30dB) w Ochrona przed hałasem akustycznego Ograniczenie poziomu hałasu Zadanie monitorowane: Gminy i budynkach nara żonych na ponadnormatywny hałas i mieszka ńców powiatu wewn ątrz obiektów Miasta Powiatu Makowskiego nowobudowanych obiektach Zwi ększenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców powiatu Zadanie własne: Powiat Edukacja ekologiczna w zakresie zapobiegania Makowski nadmiernej emisji hałasu w powiecie Zadanie monitorowane: Gminy i brak wystarczaj ących środków Miasta Powiatu Makowskiego prawnych i finansowych na ograniczenia nadmiernego hałasu Dostosowanie przedsi ębiorstw do obowi ązuj ących Zadanie monitorowane: standardów emisji hałasu do środowiska Przedsi ębiorstwa

Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe Zadanie monitorowane: WIO Ś w poziomów hałasu okre ślonych w decyzjach Warszawie administracyjnych

Dalszy, systematyczny monitoring poziomu hałasu w Zadanie monitorowane: WIO Ś w tym zwi ększenie liczby punktów oraz doskonalenie Warszawie metod pomiarów

122

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Wyznaczanie w miejscowych planach Zadanie monitorowane: Gminy zagospodarowania przestrzennego obszarów Powiatu Makowskiego chronionych przed hałasem

3.2.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie ochrony przed hałasem Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Koszty zostały bud żet Powiatu, Realizacja zada ń przewidzianych dla poprawy infrastruktury uj ęte w rozdziale środki WFO ŚiGW, 1 drogowej oraz organizacji ruchu w celu obni żenia emisji hałasu - - - - dotycz ącym RPO WM, POIi Ś, komunikacyjnego ochrony powietrza PROW

Koszty zostały bud żet Powiatu, Wprowadzanie pasów zieleni przy drogach, zieleni niskiej i wysokiej uj ęte w rozdziale środki WFO ŚiGW, 2 do wn ętrz osiedlowych, instalowanie ekranów akustycznych przy - - - - dotycz ącym RPO WM, POIi Ś, trasach o najwi ększym nat ęż eniu ruchu ochrony powietrza PROW Ochrona przed hałasem Działania modernizacyjne, m.in. stosowanie d źwi ękochłonnych Koszty zostały bud żet Powiatu, elewacji budynków, stosowanie stolarki okiennej na okna o uj ęte w rozdziale środki WFO ŚiGW, 3 podwy ższonym wska źniku izolacyjno ści akustycznej wła ściwej - - - - dotycz ącym RPO WM, POIi Ś, (Rw>30dB) w budynkach nara żonych na ponadnormatywny hałas i ochrony powietrza PROW nowobudowanych obiektach

bud żet Powiatu, Edukacja ekologiczna w zakresie zapobiegania nadmiernej emisji środki WFO ŚiGW, 4 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 hałasu w powiecie RPO WM, POIi Ś, PROW

RAZEM WŁASNE 25 000

123

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.2.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie ochrony przed hałasem Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Koszty zostały bud żet Gmin, bud żet Realizacja zada ń przewidzianych dla poprawy infrastruktury uj ęte w rozdziale Pa ństwa, środki 1 drogowej oraz organizacji ruchu w celu obni żenia emisji hałasu - - - - dotycz ącym WFO ŚiGW, RPO WM, komunikacyjnego ochrony powietrza POIi Ś, PROW

Koszty zostały bud żet Gmin, bud żet Wprowadzanie pasów zieleni przy drogach, zieleni niskiej i wysokiej uj ęte w rozdziale Pa ństwa, środki 2 do wn ętrz osiedlowych, instalowanie ekranów akustycznych przy - - - - dotycz ącym WFO ŚiGW, RPO WM, trasach o najwi ększym nat ęż eniu ruchu ochrony powietrza POIi Ś, PROW

Działania modernizacyjne, m.in. stosowanie d źwi ękochłonnych Koszty zostały elewacji budynków, stosowanie stolarki okiennej na okna o bud żet Gmin, środki uj ęte w rozdziale 3 podwy ższonym wska źniku izolacyjno ści akustycznej wła ściwej - - - - WFO ŚiGW, RPO WM, dotycz ącym Ochrona przed (Rw>30dB) w budynkach nara żonych na ponadnormatywny hałas i POIi Ś, PROW ochrony powietrza hałasem nowobudowanych obiektach

bud żet Gmin, bud żet Edukacja ekologiczna w zakresie zapobiegania nadmiernej emisji Pa ństwa, środki 4 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 hałasu w powiecie WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, PROW

bud żet Dostosowanie przedsi ębiorstw do obowi ązuj ących standardów przedsi ębiorstw, 5 - - - - według potrzeb emisji hałasu do środowiska środki WFO ŚiGW, RPO WM

Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe poziomów 6 - - - - według potrzeb bud żet Pa ństwa hałasu okre ślonych w decyzjach administracyjnych

124

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Dalszy, systematyczny monitoring poziomu hałasu w tym zwi ększenie 7 - - - - według potrzeb bud żet Pa ństwa liczby punktów oraz doskonalenie metod pomiarów

Wyznaczanie w miejscowych planach zagospodarowania 9 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 bud żet Gmin przestrzennego obszarów chronionych przed hałasem

RAZEM MONITOROWANE 600 000

125

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.3. Cele i zadania środowiskowe w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Głównym celem w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym jest monitoring wyst ępuj ących pól elektromagnetycznych w środowisku. Dysponuj ąc wynikami przeprowadzonych pomiarów poziom pól elektromagnetycznych b ędzie mo żliwa reakcja na ewentualne przekroczenia (np. zmiana anten na mniej emisyjne). W celu ograniczenia oddziaływania na środowisko i zdrowie ludzi, powinno si ę przestrzega ć nast ępuj ących zasad: • unika ć lokalizacji nowych budynków mieszkalnych w bliskim s ąsiedztwie linii elektroenergetycznych lub stacji transformatorowych wysokiego napi ęcia; • wprowadza ć w nowoprojektowanych i remontowanych układach energetycznych nowe materiały i technologie wykonawstwa. W zwi ązku z rozwojem systemu usług telekomunikacyjnych na terenie województwa potencjalnie wzro śnie oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego pochodz ącego z tego źródła. Dla potrzeb rozwoju sieci telekomunikacyjnych nale ży uwzgl ędnia ć w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego miejsca dla urz ądze ń teletechnicznej kanalizacji kablowej. Natomiast w zwi ązku z intensywnym rozwojem budownictwa mieszkalnego, wzrasta ć b ędzie g ęsto ść linii energetycznych. Linie energetyczne o napi ęciu 110 kV i wy ższych, nie powinny by ć lokalizowane w s ąsiedztwie terenów mieszkalnych. Podstawowym elementem ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest informacja o wyst ępuj ących poziomach pól. Zniesiony został obowi ązek posiadania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych, jednak nało żono obowi ązek wykonania pomiarów nat ęż enia pól elektromagnetycznych na prowadz ących instalacje i u żytkowników urz ądze ń emituj ących pola elektromagnetyczne. Pomiary nale ży przeprowadza ć bezpo średnio po rozpocz ęciu u żytkowania instalacji lub urz ądzenia i ka żdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy urz ądzenia. Zadania na poziomie powiatu obejmuj ą kontrol ę przestrzegania zapisów prawa oraz w razie potrzeby ustanowienie obszarów ograniczonego u żytkowania Zadania na poziomie gminy obejmuj ą: • preferowanie mało konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizuj ącego, • opracowywanie przyszłych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem zagro żeń promieniowaniem niejonizuj ącym.

126

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.3.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Cel średniookresowy do Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka 2023

Gromadzenie i analiza danych nt. instalacji zmiana w przepisach prawnych emituj ących pola elektromagnetyczne Zadanie własne: Powiat Makowski dotycz ących kompetencji wymagaj ących zgłosze ń

wzrost liczby źródeł Prowadzenie cyklicznych kontrolnych bada ń Zadanie monitorowane: WIO Ś w promieniowania, a tym samym poziomów promieniowania na obszarach o Warszawie brak monitoringu w niektórych zwi ększonym stopniu ryzyka. lokalizacjach Minimalizacja Ochrona przed Kontrola źródeł PEM, oddziaływania promieniowaniem ochrona zdrowia zbyt długi termin postepowa ń promieniowania Uwzgl ędnieniu w planach zagospodarowania administracyjnych dotycz ących elektromagnetycznym mieszka ńców Zadanie monitorowane: Gminy elektromagnetycznego przestrzennego zagadnienia dotycz ące pól zmian w planach Powiatu Makowskiego elektromagnetycznych (w trakcie zmian planów) zagospodarowania przestrzennego

Preferowanie mało konfliktowych lokalizacji zmiana w przepisach źródeł promieniowania niejonizuj ącego oraz w Zadanie monitorowane: Gminy dotycz ących praw razie potrzeby wyznaczenie stref ograniczonego Powiatu Makowskiego wła ścicielskich, ryzyko użytkowania w zakresie ochrony przed sprzeciwu mieszka ńców promieniowaniem elektromagnetycznym

127

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.3.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Ochrona przed Gromadzenie i analiza danych nt. instalacji emituj ących pola 1 promieniowaniem - - - - koszty administracyjne bud żet Powiatu elektromagnetyczne wymagaj ących zgłosze ń elektromagnetycznym

RAZEM WŁASNE 0

3.3.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Prowadzenie cyklicznych kontrolnych bada ń poziomów 2 - - - - koszty administracyjne bud żet Pa ństwa promieniowania na obszarach o zwi ększonym stopniu ryzyka.

Uwzgl ędnieniu w planach zagospodarowania przestrzennego 3 Ochrona przed zagadnienia dotycz ące pól elektromagnetycznych (w trakcie zmian 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 bud żet Gmin promieniowaniem planów) elektromagnetycznym

Preferowanie mało konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizuj ącego oraz w razie potrzeby wyznaczenie stref 4 - - - - koszty administracyjne bud żet Gmin ograniczonego u żytkowania w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym

RAZEM MONITOROWANE 500 000

128

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.4. Cele i zadania środowiskowe w zakresie gospodarowania wodami Do Starosty Makowskiego nale żą kompetencje dotycz ące okre ślania obowi ązków zwi ązanych z utrzymaniem obiektów melioracji wodnych szczegółowych oraz nadzór nad działalno ści ą spółek wodnych (art. 178 Prawa wodnego), które mi ędzy innymi obejmuj ą obowi ązek wydawania decyzji okre ślaj ących szczegółowy zakres i termin wykonania prac dotycz ących utrzymania obiektów (art. 77 ust. 2 Prawa wodnego), w przypadku gdy obowi ązek ten nie jest realizowany przez wła ścicieli gruntów. Stan urz ądze ń i obiektów melioracji wodnej szczegółowej na terenie powiatu wskazuje na fakt, i ż władze samorz ądowe gmin nie podejmuj ą skutecznych działa ń w celu prawidłowego ich utrzymania, a tak że nie anga żuj ą si ę dostatecznie w pozyskiwanie na ten cel środków finansowych. Inwestycje w zakresie przeciwdziałania skutkom powodzi wykraczaj ą znacznie poza mo żliwo ści gmin, mo żliwe jest jednak zwi ększenia bezpiecze ństwa powodziowego mieszka ńców poprzez działania niezwi ązane bezpo średnio z inwestowaniem w urz ądzenia przeciwpowodziowe. W zasadzie wszystkie przedsi ęwzi ęcia mo żna podzieli ć na czynne i bierne. Bardzo cz ęsto ich rodzaj wymuszony jest własności ą. Do działa ń biernych nale żą : • monitoring powodziowy dla całego powiatu oparty na koncepcji pozyskiwania skutecznej informacji o opadzie i odpływie w warunkach powodziowych, współpracuj ący z istniej ącą i planowan ą sieci ą IMGW, • system ostrze żeń gwarantuj ący mieszka ńcom i u żytkownikom terenów zalewowych mo żliwie szybkie powiadomienie o nadchodz ącym zagro żeniu, • wyposa żenie dru żyn ratowniczych w specjalistyczny sprz ęt niezb ędny do efektywnego prowadzenia akcji przeciwpowodziowej, w tym wyposa żenie magazynów ochrony przeciwpowodziowej, • opracowanie bazy informacyjnej dla utrzymywania i projektowania systemu ochrony przed powodzi ą na obszarze powiatu, • opracowanie materiałów informacyjnych z podstawowymi danymi umo żliwiaj ącymi identyfikacj ę przez ka żdego mieszka ńca zagro żonego obszaru zagro żenia powodziowego w jego otoczeniu. Do działa ń aktywnych nale żą : • bie żą ce remonty budowli regulacji rzek i potoków, • bie żą ce remonty, stała konserwacja i renowacja przepustów, rowów i innych urz ądze ń odprowadzaj ących wod ę lub zabezpieczaj ących odpływ, • wycinka drzew i krzewów w korytach cieków, co przeciwdziała podnoszeniu si ę poziomu zwierciadła wód odpływowych oraz niszczeniu mostów i brzegowych ubezpiecze ń dróg, • systematyczne oczyszczanie z rumowiska koryt powy żej zapór przeciwrumowiskowych i stopni wodnych, stabilizuj ących dno cieków. Za działania zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą odpowiada, zgodnie z ustaw ą Prawo wodne, dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy jest opracowanie projektu planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZWG s ą równie ż odpowiedzialne za prowadzenie działa ń informacyjnych i koordynacj ę w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. Ochron ę przed powodzi ą prowadzi si ę zgodnie z planami ochrony przeciwpowodziowej na obszarze kraju, planami ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego, a w szczególno ści przez: • zachowanie i tworzenie wszelkich systemów retencji wód, budow ę i rozbudow ę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych; • racjonalne retencjonowanie wód oraz u żytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a tak że sterowanie przepływami wód; 129

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• funkcjonowanie systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodz ącymi w atmosferze oraz hydrosferze; • kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a tak że kanałów ulgi. Rozpatrzenie kompleksowe zagadnie ń zwi ązanych z przestrzenna zmienno ści ą czynników środowiskowych obszaru powiatu, a głównie: • rozkład opadów atmosferycznych, wielkości maksymalnych sum dobowych zdarzających się hipotetycznie w stuleciu, • częstość i czas trwania susz, • rozkład średnich niskich odpływów jednostkowych – średnich i minimalnych, • lokalizacje obszarów bagiennych i leśnych, • rozmieszczenie jezior, jak też: wielkość i rozkład miarodajnych niedoborów wodnych w okresie wegetacyjnym, • wyniki obliczeń klimatycznego bilansu wodnego (P – E), daje podstaw ę do ustalenia stref o okre ślonej wielko ści potrzeb małej retencji wodnej.

130

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.4.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu gospodarowania wodami Cel średniookresowy Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Wyznaczanie i uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ustale ń planów Zadanie monitorowane: Gminy brak zgody wła ścicieli terenów zarz ądzania ryzykiem powodziowym oraz granic Powiatu Makowskiego, RZGW w zalewowych, przedłu żaj ący si ę obszarów zalewowych, w tym obszarów szczególnego Warszawie proces decyzyjny zagro żenia powodzi ą, na których obowi ązuj ą zakazy wynikaj ące z ustawy Prawo wodne

Przygotowanie planu zarz ądzania ryzykiem Zadanie monitorowane: RZGW w przedłu żaj ący si ę proces powodziowym Warszawie, KZGW tworzenia planów

Zadania własne: Powiat Makowski Minimalizacja Poprawa stanu istniej ącej infrastruktury brak finansowania ze środków Kształtowanie zasobów zagro żeń Ochrona mienia i przeciwpowodziowej zewn ętrznych wodnych oraz ochrona przed spowodowanych mieszka ńców przed Zadanie monitorowane: RZGW w powodzi ą i skutkami suszy kl ęskami powodzi i zagro żeniem powodziowym Warszawie, WZMiUW RZGW w suszy Warszawie, Gminy Powiatu Makowskiego

Zadanie monitorowane: RZGW w Budowa i modernizacja infrastruktury pozwalaj ącej na Warszawie, WZMiUW RZGW w brak finansowania ze środków zwi ększenie retencji wody w sposób techniczny i Warszawie, Gminy Powiatu zewn ętrznych nietechniczny Makowskiego,

Zadania własne: Powiat Makowski Doskonalenie systemu wczesnego ostrzegania przed Zadanie monitorowane: brak finansowania ze środków zjawiskami hydrologicznymi oraz meteorologicznymi Wojewoda Mazowiecki, Gminy zewn ętrznych Powiatu Makowskiego, Powiat Makowski

131

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.4.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie gospodarowania wodami Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Doskonalenie systemu wczesnego ostrzegania przed zjawiskami 5 Gospodarowanie wodami 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 bud żet Powiatu hydrologicznymi oraz meteorologicznymi

RAZEM WŁASNE 25 000

3.4.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie gospodarowania wodami Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Wyznaczanie i uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ustale ń planów zarz ądzania 1 ryzykiem powodziowym oraz granic obszarów zalewowych, w tym 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 bud żet Gmin obszarów szczególnego zagro żenia powodzi ą, na których obowi ązuj ą zakazy wynikaj ące z ustawy Prawo wodne

według 2 Przygotowanie planu zarz ądzania ryzykiem powodziowym - - - - bud żet Pa ństwa potrzeb

Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzi ą i bud żet Pa ństwa, 3 skutkami suszy Poprawa stanu istniej ącej infrastruktury przeciwpowodziowej 200 000 200 000 200 000 200 000 200 000 bud żet Województwa, bud żet Gmin

bud żet Pa ństwa, Budowa i modernizacja infrastruktury pozwalaj ącej na zwi ększenie 4 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 bud żet Województwa, retencji wody w sposób techniczny i nietechniczny bud żet Gmin

Modernizacja urz ądze ń i budowli hydro technologicznych i bud żet Gminy, RPO 4.1 1 600 000 zwi ększenie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego WM, WFO ŚiGW

132

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

bud żet Pa ństwa, Doskonalenie systemu wczesnego ostrzegania przed zjawiskami bud żet Województwa, 5 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 hydrologicznymi oraz meteorologicznymi bud żet Powiatu, bud żet Gmin

RAZEM MONITOROWANE 3 700 000

133

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.5. Cele i zadania środowiskowe w zakresie gospodarki wodno ściekowej Podstawowym działaniem w zakresie gospodarki wodno ściekowej jest likwidacja lub ograniczenie oddziaływania źródeł zanieczyszczenia wód powierzchniowych – punktowych, obszarowych i liniowych. Głównym czynnikiem zagra żaj ącym czysto ści wód jest nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa, st ąd te ż priorytetowym działaniem b ędą inwestycje z tego zakresu oraz racjonalizuj ące użytkowanie wody. W celu poprawy jako ści wód powierzchniowych, konieczna b ędzie likwidacja niekontrolowanych zrzutów ścieków bytowych do rzek płyn ących przez teren powiatu. W tym celu nale ży wykona ć szczegółow ą inwentaryzacj ę punktów zrzutu ścieków oraz systematycznie j ą aktualizowa ć. Nast ępnym, niezwykle wa żnym zadaniem jest inwentaryzacja stanu technicznego zbiorników bezodpływowych (szamb), które obecnie funkcjonuj ą na terenach nieskanalizowanych. Bardzo cz ęsto zbiorniki te s ą nieszczelne i s ą źródłem zanieczyszczenia wód. Powinna by ć prowadzona kontrola stanu technicznego szamb, a po przył ączeniu posesji do sieci kanalizacyjnej - mo żliwie szybka ich likwidacja. Nale ży równie ż propagowa ć budow ę przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, na których obecnie nie przewiduje si ę budowy sieci kanalizacyjnej. W zakładach przemysłowych nale ży promowa ć wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody jako elementu pozwalaj ącego na ograniczenie zrzutu zanieczyszczonych wód do środowiska, a tak że zmiany technologii, popraw ę stanu zakładowych sieci wodoci ągowych, itp. W rolnictwie głównie nale ży si ę skupi ć na stosowaniu najlepszych dost ępnych praktyk rolniczych, co powinno równie ż doprowadzi ć do zmniejszenia zapotrzebowania na wod ę i jednocze śnie ograniczenia ładunków zanieczyszcze ń odprowadzanych do odbiorników. Osobnym zagadnieniem jest budowa w gospodarstwach rolnych instalacji do bezpiecznego przechowywania nawozów naturalnych, tj. zbiorników na gnojowic ę i gnojówk ę oraz płyt obornikowych. Powy ższ ą kwesti ę reguluje ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawo żeniu (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r., Nr 147, poz. 1033 z pó źn. zm.). W zakresie ochrony wód podziemnych jednym ze sposobów ochrony biernej b ędzie przestrzeganie zasad ustalonych dla stref i obszarów ochronnych ujęć wód podziemnych, na których obowi ązuj ą zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie korzystania z wody i użytkowania gruntów. Strefa ochrony bezpo średniej (grupa bezwzgl ędnie obowi ązuj ących nakazów) ma na celu eliminacj ę zagro żenia powstaj ącego w zwi ązku z uj ęciem wody. Ustalenia zwi ązane z ochron ą wód podziemnych przed zanieczyszczeniem zawarte powinny zosta ć w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Zadania w gospodarce ściekowej wynikaj ą ze zobowi ąza ń mi ędzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdra żania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej. Działania inwestycyjne wyznacza tak że Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych . 21 kwietnia 2016 r. Rada Ministrów przyj ęła aktualizacj ę Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych 2015 (IVAKPO ŚK). Przyj ęta przez rz ąd aktualizacja zawiera list ę zada ń zaplanowanych przez samorz ądy do realizacji w latach 2015-2021. AKPO ŚK2015 dotyczy 1502 aglomeracji (38 mln RLM), w których zlokalizowanych jest 1643 oczyszczalni ścieków komunalnych. Aglomeracje uj ęte w aktualizacji zostały podzielone na priorytety według znaczenia inwestycji oraz pilno ści zapewnienia środków. Z przedstawionych przez aglomeracje zamierze ń inwestycyjnych wynika, że w ramach czwartej aktualizacji planowane jest wybudowanie 119 nowych oczyszczalni ścieków oraz przeprowadzenie innych inwestycji na 985 oczyszczalniach. Ponadto, nale ży przeprowadzi ć dodatkowe prace wynikaj ące ze zmian prawnych obejmuj ące 187 oczyszczalni w 157 aglomeracjach. Planowane jest równie ż wybudowanie 21 780,8 km nowej sieci kanalizacyjnej oraz zmodernizowanie 4 193,6 km sieci. Po zako ńczeniu wszystkich inwestycji RLM korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej b ędzie wynosiło 36 454 505, co stanowi 95,9% całego RLM. Natomiast potrzeby finansowe na realizacj ę ww. przedsi ęwzi ęć wynosz ą razem 29,91 mld zł. W ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK) do dalszej realizacji przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z budow ą zbiorczych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków zakwalifikowano na terenie powiatu makowskiego 3 aglomeracje.

134

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Zgodnie z zało żeniami KPO ŚK w terminie do ko ńca 2015 r. w aglomeracji powinny zosta ć spełnione trzy warunki tj.: • PLMZ028 Maków Mazowiecki − WARUNEK I (wydajno ść ) – niespełniony, − WARUNEK II (standardy oczyszczania) – niespełniony, − WARUNEK III (%RLM sie ć) – spełniony po realizacji wszystkich inwestycji. • PLMZ095 Płoniawy-Bramura Krasne − WARUNEK I (wydajno ść ) – niespełniony, − WARUNEK II (standardy oczyszczania) – niespełniony, − WARUNEK III (%RLM sie ć) –niespełniony. • PLMZ111 Ró żan − WARUNEK I (wydajno ść ) – niespełniony, − WARUNEK II (standardy oczyszczania) – niespełniony, − WARUNEK III (%RLM sie ć) – spełniony po realizacji wszystkich inwestycji.. Ponadto nale ży wspiera ć działania z zakresu uporz ądkowania i modernizacji gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych – działania te realizowane b ędą poprzez budow ę urz ądze ń podczyszczaj ących ścieki przed ich zrzutem do kanalizacji miejskiej, wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody, technologiczne wykorzystanie ścieków oraz wspieranie i egzekwowanie programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej. Zadanie te b ędą finansowane przez podmioty gospodarcze. Na terenach zurbanizowanych nale ży d ąż yć do uporz ądkowania gospodarki wodami opadowymi, w szczególno ści wspiera ć działania zmierzaj ące do likwidacji dopływów powierzchniowych zanieczyszcze ń do wód z dróg (szczególnie w okresie zimy i jesieni, gdy u żywa si ę środków chemicznych do likwidacji ślisko ści po śniegowej. Ograniczenie ilo ści zanieczyszcze ń niesionych w spływach opadowych powinno nast ępowa ć w sposób mo żliwie naturalny, najlepiej przez wpuszczenie wód opadowych do kanalizacji ogólnospławnej, a tam gdzie jest to mo żliwe do kanalizacji deszczowej zako ńczonej separatorem lub do sztucznych zbiorników budowanych np. przy drogach ekspresowych i autostradach. Ograniczenie zanieczyszcze ń powinno si ę odbywa ć równie ż poprzez utrzymanie czysto ści w zlewni, sprz ątanie jej ale te ż nakładanie powszechnych kar za zanieczyszczenia np. jezdni. Bardzo istotne jest, aby wzdłu ż ulic sadzona była ziele ń, która nie dopu ści do wymywania gruntu z niezagospodarowanych terenów. Separatory substancji ropopochodnych s ą niezb ędne na stacjach benzynowych, myjniach, przy warsztatach samochodowych i wsz ędzie tam gdzie mog ą wyst ąpi ć spływy deszczu z olejami nap ędowymi i benzyn ą. Rozbudowa istniej ącego systemu odprowadzenia wód opadowych powinna uwzgl ędni ć nast ępuj ące zalecenia: • wykorzystanie istniej ących rowów melioracyjnych i ich pojemno ści retencyjnej, • systematyczne czyszczenie rowów melioracyjnych (np. usuwanie odpadów w postaci tzw. „dzikich składowisk”, koszenie ro ślinno ści zarastaj ącej rowy), • naprawa istniej ącego systemu kanalizacji deszczowej, ogólnospławnej i sanitarnej. Racjonalizacja użytkowania wody b ędzie realizowana zgodnie z hierarchi ą wa żno ści wykorzystania wód przez ró żnych u żytkowników gospodarczych. W pierwszej kolejno ści realizowane s ą potrzeby gospodarki komunalnej (woda pitna), a nast ępnie przemysłu spo żywczego wymagaj ącego wody wysokiej jako ści, rolnictwa (w celu nawadniania u żytków rolnych i pojenia zwierz ąt) oraz przemysłu. Użytkownicy wody b ędą informowani o mo żliwo ściach relatywnego zmniejszania jej zu życia, np. poprzez wprowadzanie zamkni ętych obiegów, zmiany technologii, popraw ę stanu sieci wodoci ągowych (tak że zakładowych), zakup urz ądze ń wodooszcz ędnych. W celu ograniczenia strat wody nale ży systematycznie dokonywa ć przegl ądu i konserwacji sieci wodoci ągowej, prowadz ąc niezb ędne remonty i modernizacje poszczególnych odcinków.

135

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.5.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu gospodarki wodno ściekowej Cel średniookresowy do Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka 2023

Zadania własne: Powiat Makowski Sukcesywna modernizacja i budowa systemów Zadania monitorowane: Gminy kanalizacji deszczowej wraz z urz ądzeniami Powiatu Makowskiego, GDDKiA, podczyszczaj ącymi Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie, wła ściciele nieruchomo ści

Optymalizacja zu życia wody poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle oraz wprowadzanie Zadania monitorowane: zamkni ętych obiegów wody w przemy śle i oszcz ędne mieszka ńcy, podmioty korzystanie z wody przez indywidualnych gospodarcze użytkowników Zmniejszenie zanieczyszcze ń wód podziemnych i Zadania monitorowane: powierzchniowych Monitoring wód podziemnych i powierzchniowych Wojewódzki Inspektor Ochrony zgodnie z Programem Pa ństwowego Monitoringu wi ększo ść zada ń planowana Środowiska w Warszawie, Ochrona zasobów Wyeliminowanie ska żenie wód Środowiska województwa mazowieckiego jest w przypadku otrzymania i poprawa stanu wód powierzchniowych i Pa ństwowy Instytut Geologiczny środków finansowych z Gospodarka wodno-ściekowa podziemnych oraz podziemnych ściekami zewn ątrz tzn. środki powierzchniowych komunalnymi Wparcie finansowe dla gospodarstw realizuj ących Zadania monitorowane: Gminy WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, przydomowe oczyszczalnie ścieków Powiatu Makowskiego PROW Poprawa zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę przeznaczona do spo życia Budowa, rozbudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacyjnych Zadania monitorowane: Gminy zgodnie z planem przyj ętym w Krajowym Programie Powiatu Makowskiego Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK), w tym szczególnie na obszarach wiejskich

Zadania monitorowane: Gminy Rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowej Powiatu Makowskiego

Edukacja mieszka ńców gmin w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi na poziomie Zadania monitorowane: Gminy gospodarstwa domowego (propagowanie postaw Powiatu Makowskiego i zachowa ń motywuj ących ludno ść do oszcz ędzania wody)

136

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Cel średniookresowy do Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka 2023

Rozpoznanie problemu starych studni gospodarskich Zadania monitorowane: Gminy – ewidencja i zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem Powiatu Makowskiego

Organizacja cyklu spotka ń z rolnikami w zakresie propagowania tzw. dobrych praktyk rolniczych w Zadania monitorowane: Gminy celu zmniejszenia zanieczyszcze ń obszarowych przez Powiatu Makowskiego zwi ązki biogenne

3.5.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie gospodarki wodno ściekowej Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Zadania wymieniono w Sukcesywna modernizacja i budowa systemów kanalizacji Bud żet powiatu, WFO ŚiGW, 1 - - - - rozdziale deszczowej wraz z urz ądzeniami podczyszczaj ącymi RPO WM, POIi Ś, PROW ochrona powietrza

Remont (modernizacja) placu zewn ętrznego w Pracowni Bud żet Powiatu, MEN, Urz ąd Kształcenia Praktycznego wraz z napraw ą zewn ętrznej 2 200 000 Marszałkowski Województwa instalacji deszczowej i kanalizacyjnej w Zespole Szkół im. Mazowieckiego, Gospodarka wodno ściekowa Żołnierzy Armii Krajowej w Makowie Mazowieckim

Wymiana instalacji wodno-kanalizacyjnej zasilaj ącej Bud żet Powiatu, MEN, Urz ąd 3 budynki Zespołu Szkół im. Żołnierzy Armii Krajowej w 400 000 Marszałkowski Województwa Makowie Mazowieckim (instalacje zewn ętrzne) Mazowieckiego,

Cz ęś ciowa wymiana instalacji wodnokanalizacyjnej w Bud żet Powiatu, MEN, Urz ąd 4 budynku „B” Zespołu Szkół im. Żołnierzy Armii Krajowej w 60 000 Marszałkowski Województwa Makowie Mazowieckim Mazowieckiego,

RAZEM WŁASNE 660 000

137

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.5.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie gospodarki wodno ściekowej Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Lp Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Optymalizacja zu życia wody poprzez zapobieganie stratom Środki własne mieszka ńców, wody na przesyle oraz wprowadzanie zamkni ętych obiegów 1 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 przedsi ębiorców, WFO ŚiGW, wody w przemy śle i oszcz ędne korzystanie z wody przez RPO WM, POIi Ś, PROW indywidualnych u żytkowników

Środki własne mieszka ńców, Sukcesywna modernizacja i budowa systemów kanalizacji według przedsi ębiorców, Bud żet Gmin, 2 - - - - deszczowej wraz z urz ądzeniami podczyszczaj ącymi potrzeb Powiatu, WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, PROW

Budowa kanalizacji deszczowej w ulicy Żytniej wraz z 2.1 190 000 bud żet Gminy Maków Maz. chodnikiem w gminie Maków Mazowiecki

Monitoring wód podziemnych i powierzchniowych zgodnie z według 3 Programem Pa ństwowego Monitoringu Środowiska - - - - bud żet Pa ństwa potrzeb województwa mazowieckiego Gospodarka wodno ściekowa bud żet Gmin, mieszka ńców, Wparcie finansowe dla gospodarstw realizuj ących 4 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 środki WFO ŚiGW, RPO WM, przydomowe oczyszczalnie ścieków (ok. 500 szt.) POIi Ś, PROW

Budowa, rozbudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacyjnych bud żet Gmin, środki 5 zgodnie z planem przyj ętym w Krajowym Programie 250 000 250 000 250 000 250 000 250 000 WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK), w tym PROW szczególnie na obszarach wiejskich

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przył ączami do bud żet Gminy Płoniawy- 5.1 budynków na terenie miejscowo ści Płoniawy-Bramura, 100 000 1 000 000 1 500 000 1 800 000 1 800 000 Bramura, środki WFO ŚiGW, Nowe Płoniawy, Płoniawy Kolonia i Jaci ąż ek RPO WM, POIi Ś, PROW

bud żet gminy Ró żan, środki Budowa kanalizacji sanitarnej we wsi Dyszobaba – 5.2 2 500 000 WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, uregulowanie gospodarki ściekowej w gminie Ró żan PROW

138

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Lp Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

6 Rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowej

bud żet Gminy Czerwonka, 6.1 Podł ączenie studni nr 2 do stacji w Jankowie 40 000 środki WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, PROW

Infrastruktura wodoci ągowa i sanitacyjna wsi w gminie bud żet Gminy Płoniawy- Płoniawy-Bramura, w tym: remont hydroforni i studni, 6.2 50 000 2 000 000 Bramura, środki WFO ŚiGW, budowa sieci wodoci ągowej wraz z przył ączami we wsiach RPO WM, POIi Ś, PROW Stare Zacisze i Popielarka oraz pompowni sieciowej

bud żet Gminy Rzewnie, środki Sie ć wodoci ągowa – Zwodoci ągowanie całej gminy, 6.3 300 000 890 000 600 000 WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, polepszenie warunków życia ludno ści PROW

Edukacja mieszka ńców gmin w zakresie racjonalnego bud żet Gmin, środki gospodarowania zasobami wodnymi na poziomie 6.4 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, gospodarstwa domowego (propagowanie postaw PROW i zachowa ń motywuj ących ludno ść do oszcz ędzania wody)

bud żet Gmin, środki Rozpoznanie problemu starych studni gospodarskich – 6.5 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, ewidencja i zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem PROW

Organizacja cyklu spotka ń z rolnikami w zakresie bud żet Gmin, środki propagowania tzw. dobrych praktyk rolniczych w celu 6.6 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, zmniejszenia zanieczyszcze ń obszarowych przez zwi ązki PROW biogenne

RAZEM MONITOROWANE 3 620 000

139

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.6. Cele i zadania środowiskowe z zakresu zasobów geologicznych W ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z pó źn. zm.), oraz ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2014, poz. 210 z pó źń . zm.) a tak że w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2015, poz. 196 z pó źn. zm.), dokonano regulacji dotycz ących ochrony zasobów środowiskowych pod wzgl ędem szkód i odpowiedzialno ści za działania naprawcze, a tak że ochrony złó ż kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska w zwi ązku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin. Zapewniono ochron ę złó ż kopalin, która polega na tym, że podejmuj ący eksploatacj ę złó ż kopaliny lub prowadz ący t ę eksploatacj ę jest obowi ązany przedsi ębra ć środki niezb ędne do ochrony zasobów zło ża, jak równie ż do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzi ć rekultywacj ę terenów poeksploatacyjnych oraz przywraca ć do wła ściwego stanu inne elementy przyrodnicze. Ze wzgl ędu na zasobno ść terenu powiatu makowskiego w zło ża kruszywa naturalnego, wynikaj ą z tego zagro żenia dla powierzchni ziemi zwi ązane ze zmianami ukształtowania terenu. Pojawienie si ę nowych form w krajobrazie zwi ązane jest z działalno ści ą gospodarcz ą człowieka w zakresie składowania lub wybierania masy skalnej. Wynikiem s ą formy wkl ęsłe po wydobyciu kruszywa naturalnego. Użytkownicy złó ż powinni prowadzi ć eksploatacj ę w sposób niezagra żaj ący środowisku, w miar ę mo żliwo ści powierzchni ę ziemi nara żon ą na osiadania i deformacje nieci ągłe na bie żą co rekultywowa ć, a niecki obni żeniowe zalewane wod ą odwadnia ć.

140

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.6.1. Cele, kierunki interwencji w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi Cel średniookresowy Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Prowadzenie kontroli Kontrola realizacji koncesji na wydobywanie kopalin Zadanie własne: Powiat podmiotów, które uzyskały Ochrona zasobów ze złó ż Makowski koncesj ę na wydobywanie brak wystarczaj ących środków Gospodarowanie zasobami złó ż przez oszcz ędne kruszywa ze złó ż o powierzchni finansowych oraz prawnych na geologicznymi i zrównowa żone do 2 ha i wielko ści wydobycia Wprowadzenie zapisów planów zagospodarowania prowadzenie skutecznej kontroli gospodarowanie 3 Zadania monitorowane: Gminy nieprzekraczaj ącej 20 tys. m przestrzennego gmin o niezagospodarowywaniu Powiatu Makowskiego na rok terenów nieeksploatowanych złó ż

3.6.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła lp. Obszar interwencji Zadanie finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Gospodarowanie zasobami Koszty bud żet Powiatu, 1 Kontrola realizacji koncesji na wydobywanie kopalin ze złó ż - - - - geologicznymi administracyjne bud żet Pa ństwa

3.6.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła lp. Obszar interwencji Zadanie finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

Gospodarowanie zasobami Wprowadzenie zapisów planów zagospodarowania przestrzennego 1 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 bud żet Gmin geologicznymi gmin o niezagospodarowywaniu terenów nieeksploatowanych złó ż

141

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.7. Cele i zadania środowiskowe z zakresu ochrony gleb W celu ekonomicznej i ekologicznej racjonalizacji wykorzystania gleb nale ży d ąż yć do ograniczania wykorzystania gleb w sposób niezgodny z ich walorami przyrodniczymi, dostosowania formy zagospodarowania do naturalnego potencjału gleb, eliminacji produkcji rolniczej lub odpowiedniej zmiany upraw na glebach zanieczyszczonych. Czynnikami które znacznie ró żnicuj ą jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej w powiecie makowskiego i sugeruj ą zmian ę (ekonomiczne i ekologiczne aspekty) wykorzystania obszarów obecnie rolniczych s ą warunki klimatyczne, agroklimat (wzniesienie u żytków rolnych nad poziom morza) oraz warunki wodne. Ostatnim czynnikiem ró żnicuj ącym jako ść gleb jest wska źnik bonitacji rze źby terenu z powodu tego, że na terenie całego powiatu znajduje si ę na podobnym poziomie został on pomini ęty. Kierunki działa ń dla obszarów powiatu makowskiego z glebami o najkorzystniejszym wska źniku waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej powinny d ąż yć do minimalizowania obszarów o bardzo kwa śnym lub kwa śnym odczynie gleb. Prowadzone analizy w latach 2004 – 2007 oraz od 2005 do 2008 roku przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Warszawie zawarte w obowi ązuj ącym do 2013 roku Programie Ochrony Środowiska dla powiatu makowskiego wykazywały, że w śród gleb powiatu od 63 % do 66 % gleb było kwa śnych lub bardzo kwa śnych. Prowadzone i przytoczone w obecnie tworzonej aktualizacji Programu Ochrony Środowiska badania z lat 2010 oraz badania masowe z lat 2006 – 2009 potwierdziły bardzo kwa śny b ądź kwa śny charakter gleb powiatu. Wskazuj ą one nawet, że 90 % przebadanych gleb na u żytkach rolnych charakteryzuje si ę odczynem bardzo kwa śnym, kwa śnym bądź lekko kwa śnym. St ąd na terenie całego powiatu makowskiego wapnowanie powinno by ć potraktowane jako podstawowy i obligatoryjny zabieg ograniczaj ący ujemne skutki antropopresji. Działania poprawiaj ące stan gleb powiatu: • zachowanie lub poprawa mo żliwo ści produkcyjnego wykorzystania, • utrzymanie jako ści gleb i ziemi powy żej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, • doprowadzenie jako ści gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdzie nie s ą one dotrzymane. Z przyrodniczego punktu widzenia du że znaczenie ma zachowanie zró żnicowania biologicznego oraz obecne małoskalowe formy dominuj ące w krajobrazie, nie mniej jednak by gospodarstwa mogły konkurowa ć z tymi wi ększymi powinny by ć prowadzone z zachowaniem Dobrych Praktyk Rolniczych współpracuj ąc ze sob ą. Wa żnym zadaniem w zakresie ochrony ziemi i gleb jest coroczna kontrola stosowanych nawozów i środków ochrony ro ślin dokonywana przez samych rolników. Realizacja tego zadania przyczyni si ę do ograniczenia zanieczyszczenia, a tak że niepotrzebnej degradacji środowiska glebowego na terenie powiatu. Cennym działaniem, przyczyniaj ącym si ę do zwi ększenia świadomo ści ekologicznej i rolniczej, jest organizacja spotka ń informacyjnych, konferencji, szkole ń i akcji informacyjnych poł ączonych z praktycznymi zaj ęciami dla zainteresowanych produkcj ą roln ą i rolników, a tak że wła ścicieli gospodarstw predestynuj ących do ekologicznych i agroturystycznych. Działania takie s ą czasem współorganizowane przez powiat, natomiast przeprowadzane przez Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego oraz Agencj ę Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zadaniem, które zarówno teraz jak i przyszło ści mo że si ę przyczyni ć do poprawy stanu nie tylko gleb, ale i całego środowiska jest organizacja w szkołach dla dzieci i młodzie ży kilku lekcji o tematyce ochrony środowiska i metodach dbania o jego zasoby i naturalny charakter. Zadanie to b ędzie realizowane przez gminy przy współpracy ze Starostwem Powiatowym

142

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.7.1. Cele, kierunki interwencji w zakresie ochrony gleb Cel średniookresowy Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Identyfikacja potencjalnych historycznych Zadanie własne: Powiat brak wystarczaj ących środków zanieczyszcze ń powierzchni ziemi oraz sporz ądzenia Makowski finansowych na realizacj ę zadania wykazu zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska

Zadania monitorowane: ARiMR, brak zainteresowania rolników Realizacja programu rolno środowiskowego ARR, Województwo Mazowieckie, udziałem w programie rolnicy indywidualni

Rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych, Zadania monitorowane: brak wystarczaj ących środków przywracaj ąca im funkcje przyrodnicze, rekreacyjne lub wła ściciele terenów, Gminy finansowych na realizacj ę zadania rolne Powiatu Makowskiego

Zadania monitorowane: ARiMR, brak zainteresowania rolników Upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych Poprawa jako ści gleb na MODR udziałem w programie Ochrona gleb Ochrona gleb terenie powiatu Ochrona przed erozj ą wietrzn ą m.in. poprzez prowadzenie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych Zadania monitorowane: brak zainteresowania rolników i wprowadzenie zalesie ń na glebach o najni ższych wła ściciele terenów udziałem w programie klasach bonitacji

długotrwały proces decyzyjny Ograniczenie redukcji warto ściowych powierzchni Zadania monitorowane: Gminy dotycz ący zmian w miejscowych gruntów rolnych przez odpowiednie zapisy w planach Powiatu Makowskiego planach zagospodarowania zagospodarowania przestrzennego przestrzennego

Promocja rolnictwa ekologicznego i agroturystyki Zadania monitorowane: Gminy brak zainteresowania rolników poprzez działania edukacyjno – szkoleniowe, a tak że Powiatu Makowskiego udziałem w programie promocyjne powiatu makowskiego jak i samych Gmin

143

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.7.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie ochrony gleb Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 219 2020

Identyfikacja potencjalnych historycznych zanieczyszcze ń powierzchni 1 Ochrona gleb ziemi oraz sporz ądzenia wykazu zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony 100 000 bud żet Powiatu środowiska

3.7.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie ochrony gleb Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 219 2020

bud żet ARiMR, ARR, rolników 1 Realizacja programu rolno środowiskowego 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 indywidualnych

bud żet Gmin, wła ścicieli terenów, Rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych, przywracaj ąca im według 2 - - - - WFO ŚiGW, środki pochodz ące z funkcje przyrodnicze, rekreacyjne lub rolne potrzeb bud żetu Pa ństwa oraz UE

3 Upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 bud żet ARiMR, ODR

Ochrona przed erozj ą wietrzn ą m.in. poprzez prowadzenie odpowiednich Ochrona gleb 4 zabiegów agrotechnicznych i wprowadzenie zalesie ń na glebach o w zale żno ści od zainteresowania wła ścicieli gruntów porolnych bud żet wła ścicieli terenów najni ższych klasach bonitacji

bud żet Gmin, WFO ŚiGW, środki Ograniczenie redukcji warto ściowych powierzchni gruntów rolnych przez według 5 - - - - pochodz ące z bud żetu Pa ństwa odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego potrzeb oraz UE

Promocja rolnictwa ekologicznego i agroturystyki poprzez działania bud żet Gmin, WFO ŚiGW, środki według 7 edukacyjno – szkoleniowe, a tak że promocyjne powiatu makowskiego jak - - - - pochodz ące z bud żetu Pa ństwa potrzeb i samych Gmin oraz UE

144

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.8. Cele i zadani środowiskowe z zakresu gospodarowania odpadami Głównymi celami w zakresie gospodarki odpadami na terenie powiatu makowskiego jest doskonalenie systemu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych oraz redukcja strumienia odpadów komunalnych zmieszanych kierowanych na składowisko. Wzi ęto pod uwag ę konieczno ść : • doskonalenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, w oparciu o zbieranie selektywne z wykorzystaniem systemu workowego, − wydzielanie odpadów wielkogabarytowych ze strumienia odpadów komunalnych, − wydzielania odpadów budowlano - remontowych ze strumienia odpadów komunalnych, − odzysk odpadów ulegaj ących biodegradacji wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych, • doskonalenia systemu selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych, • udziału poszczególnych gmin powiatu w rozbudowie niezb ędnej infrastruktury technicznej niezb ędnej dla wdra żania regionu zachodniego. Wa żnym elementem jest świadomo ść ekologiczna społecze ństwa, bior ącego aktywny udział w procesie zagospodarowania odpadów. Edukacja ekologiczna jest procesem, którego głównym celem jest ukształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy mieszka ńców powiatu makowskiego w sferze konsumpcji, a tak że post ępowania z odpadami. W zakresie gospodarki odpadami świadomo ść ekologiczna społecze ństwa jest nadal niewystarczaj ąca, dlatego te ż konieczne jest przeprowadzanie edukacji ekologicznej. Stosuje si ę dwa rodzaje edukacji ekologicznej: • formaln ą obejmuj ącą kształcenie dzieci i młodzie ży oraz dorosłych na wszystkich szczeblach kształcenia, • nieformaln ą, która stanowi uzupełnienie edukacji formalnej i jest organizowana wspólnie z organizacjami o profilu ekologicznym. Edukacja nieformalna odbywa si ę poprzez organizowanie imprez, konkursów, wycieczek. Celem edukacji jest wykształcenie w śród wszystkich grup społecznych odpowiedzialnych i świadomych zachowa ń w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami, poprzez: • realizacj ę polityki edukacyjnej i informacyjnej na temat selektywnej zbiórki odpadów a przez to prowadzenie ekologicznego sposobu życia we własnym domu, • świadome dokonywanie zakupów (minimalizacja wpływu reklam), • przekonywanie do kupowania rzeczy trwałych, • wybieranie towarów bezodpadowych oraz posiadaj ących opakowanie łatwo ulegaj ące całkowitej degradacji lub nadaj ące si ę do utylizacji, • rozpowszechnienie wiedzy dotycz ącej mo żliwo ści powtórnego wykorzystania odpadów (recykling) oraz wynikaj ących z tego korzy ści ekonomicznych, • wskazywanie konkretnych działa ń poprawiaj ących efektywno ść gospodarki odpadami. Wła ściwie ukierunkowana edukacja ekologiczna mieszka ńców przyczyni si ę do zwi ększenia efektywno ści prowadzonej selektywnej zbiórki odpadów, co zapewni pozyskanie surowców wtórnych, zmniejszenie ilo ści odpadów trafiaj ących na składowiska oraz zmniejszenie szkodliwo ści tych odpadów. Gospodarowanie odpadami komunalnymi według nowych przepisów podlega rocznemu obowi ązkowi sprawozdawczo ści, zarówno na poziomie gminnym, jak i wojewódzkim. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta w terminie do 31 marca przedkładaj ą Marszałkowi Województwa i Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska, a Marszałek Województwa do 15 lipca za poprzedni rok kalendarzowy Ministrowi Środowiska sprawozdania zawieraj ące: • informacj ę o masie poszczególnych rodzajów odebranych z terenu gminy odpadów komunalnych, w tym o odebranych odpadach ulegaj ących biodegradacji, oraz sposobie ich zagospodarowania, wraz ze wskazaniem instalacji, do których zostały przekazane odpady komunalne odebrane od wła ścicieli nieruchomo ści,

145

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• informacj ę o działaj ących na terenie gminy punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych, masie odpadów w nich zebranych oraz o sposobie ich zagospodarowania, wraz ze wskazaniem instalacji, do których zostały przekazane zebrane odpady komunalne, • informacj ę o masie pozostało ści z sortowania i pozostało ści z mechaniczno-biologicznego przetwarzania, przeznaczonych do składowania powstałych z odebranych i zebranych z terenu gminy odpadów komunalnych, • informacje o osi ągni ętych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania, • liczb ę wła ścicieli nieruchomo ści, od których zostały odebrane odpady komunalne.

146

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.8.1. Cele, kierunki interwencji w zakresie gospodarowania odpadami Cel średniookresowy Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Prowadzenie działalno ści informacyjno-edukacyjnej dotycz ącej konieczno ści wła ściwego post ępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi ni ż Zadania monitorowane: Gminy niebezpiecznymi. Propagowanie stosowania Powiatu Makowskiego nowoczesnych technologii skutkuj ącym zmniejszeniem ilo ści wytworzonych odpadów.

Kontrola sprawdzaj ąca dostosowanie składowisk odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne, na Zadania monitorowane: WIO Ś w których s ą składowane odpady komunalne do Warszawie standardów UE

Zorganizowanie systemu zbierania, sortowania i Zadania monitorowane: Gminy odzysku odpadów komunalnych ulegaj ących Redukcja masy odpadów i Powiatu Makowskiego biodegradacji ograniczenie ich uci ąż liwo ści dla środowiska Zwi ększenie udziału odzysku odpadów, w wi ększo ść zada ń planowana jest Kontrola jako ści gospodarki szczególno ści recyklingu w odniesieniu do szkła, w przypadku otrzymania Racjonalna Zadania monitorowane: Gminy Gospodarowanie odpadami odpadami metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak środków finansowych z gospodarka odpadami Powiatu Makowskiego równie ż odzysku energii z odpadów zgodnego z zewn ątrz tzn. środki WFO ŚiGW, Poprawa czysto ści środowiska wymogami ochrony środowiska RPO WM, POIi Ś, PROW Zwi ększenie masy odpadów poddawanych przetwarzaniu Utworzenie punktu selektywnego zbierania odpadów w Zadania monitorowane: Gminy sposób zapewniaj ący łatwy dost ęp dla wszystkich Powiatu Makowskiego mieszka ńców gminy

Gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach Zadania monitorowane: Gminy wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest w Bazie Powiatu Makowskiego Azbestowej

Zadania monitorowane: Gminy Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest Powiatu Makowskiego

Minimalizacja oddziaływania na środowisko osadów Zadania monitorowane: ściekowych poprzez prawidłowe ich Wytwórcy odpadów zagospodarowanie

147

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.8.2. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie gospodarowania odpadami Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła lp. Obszar interwencji Zadanie finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

bud żet Gmin, Prowadzenie działalno ści informacyjno-edukacyjnej dotycz ącej konieczno ści bud żet Powiatu, wła ściwego post ępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi ni ż 1 50 000 50 000 50 000 50 000 50 000 środki WFO ŚiGW, niebezpiecznymi. Propagowanie stosowania nowoczesnych technologii RPO WM, POIi Ś, skutkuj ącym zmniejszeniem ilo ści wytworzonych odpadów. PROW

Kontrola sprawdzaj ąca dostosowanie składowisk odpadów innych ni ż według 2 niebezpieczne i oboj ętne, na których s ą składowane odpady komunalne do - - - - bud żet Pa ństwa potrzeb standardów UE

bud żet Gmin, Zorganizowanie systemu zbierania, sortowania i odzysku odpadów komunalnych według środki WFO ŚiGW, 3 - - - - ulegaj ących biodegradacji potrzeb RPO WM, POIi Ś, PROW

bud żet Gmin, Zwi ększenie udziału odzysku odpadów, w szczególno ści recyklingu w odniesieniu według środki WFO ŚiGW, 4 Gospodarowanie do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie ż odzysku - - - - potrzeb RPO WM, POIi Ś, odpadami energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska PROW

bud żet Gmin, Utworzenie punktu selektywnego zbierania odpadów w sposób zapewniaj ący według środki WFO ŚiGW, 5 - - - - łatwy dost ęp dla wszystkich mieszka ńców gminy potrzeb RPO WM, POIi Ś, PROW

bud żet Gmin, środki WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, PROW, środki z Gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania wyrobów według Bud żetu Pa ństwa 6 - - - - zawieraj ących azbest w Bazie Azbestowej potrzeb przyznawane przez Ministerstwo Rozwoju w ramach konkursu „Konkurs Azbest”

148

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła lp. Obszar interwencji Zadanie finansowania 2016 2017 2018 2019 2020

bud żet Gmin, według środki WFO ŚiGW, 7 Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest - - - - potrzeb RPO WM, POIi Ś, PROW

bud żet Gmin, Minimalizacja oddziaływania na środowisko osadów ściekowych poprzez według środki WFO ŚiGW, 8 - - - - prawidłowe ich zagospodarowanie potrzeb RPO WM, POIi Ś, PROW

149

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.9. Cele i zadania środowiskowe w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu oraz ochrony lasów Istotnym działaniem w kierunku ochrony przyrody i krajobrazu s ą przedsi ęwzi ęcia powiatu w kierunku rozwoju terenów zielonych oraz utrzymania i piel ęgnacji zało żeń parkowych. W bud żetach wielu gmin, w szczególno ści miast, kwoty przeznaczane na utrzymanie terenów zieleni stanowi ą istotny wydatek. Ilo ść proponowanych do obj ęcia ochron ą prawn ą obiektów i obszarów o znacz ących, ponadlokalnych walorach przyrodniczych, świadczy o konieczno ści podj ęcia skutecznych działa ń dla ich ochrony: zarówno przez władze samorz ądowe Gmin, administracj ę Lasów Pa ństwowych oraz wła ścicieli gruntów, na których powy ższe proponowane obiekty i obszary si ę znajduj ą. Wskazane do ochrony w formach przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody fragmenty powiatu pełni ą przede wszystkim rol ę lokalnych w ęzłów i korytarzy ekologicznych. Winny one by ć powi ązane przestrzennie z podobnymi strukturami na terenie s ąsiaduj ących terenów. W stosunku do niektórych ekosystemów warunkiem zachowania wysokich walorów jest wprowadzenie ochrony czynnej (dotyczy cennych zbiorowisk niele śnych) w sytuacji, bowiem zaniechania tradycyjnego użytkowania niektórych typów zbiorowisk bardzo szybko dochodzi do wycofywania si ę np. gatunków słabych konkurencyjnie, a cz ęsto nale żą cych jednocze śnie do grupy gatunków gin ących. Dla ochrony cało ści dziedzictwa przyrodniczego powiatu oraz kształtowania systemu terenów zieleni nale ży podj ąć nast ępuj ące zadania: • wdro żenie proponowanych obiektów i obszarów chronionych na mocy przepisów ustawy o ochronie przyrody – w ramach Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh), poprzez utworzenie projektowanego rezerwatu przyrody, powołanie pomników przyrody, propozycji u żytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych, bie żą ce zgłaszanie uwag i wniosków, udział w konsultacjach, • utworzenie nowych form ochrony przyrody, • kreowanie wspólnej polityki ochrony przyrody dolin rzecznych: Narew i Orzyc oraz ich dopływów, korytarzy ekologicznych o randze regionalnej, tereny zieleni ł ęgowej, • koncepcja rekreacyjno - wypoczynkowego zagospodarowania terenów przywodnych w dolinie rzeki Narew i Orzyc wraz z dopływami, • koordynacja rozwoju sieci tras i ście żek rowerowych, • wsparcie organizacyjne rekultywacji i rewitalizacji przeobra żonych i zdegradowanych terenów, • promocja rozwoju rolnictwa ekologicznego, agroturystyki: programy rolno środowiskowe, jako formy zmiany wizerunku nieefektywnej gospodarki rolnej, • wsparcie działa ń organizacji ekologicznych, instytucji naukowych w zakresie ochrony czynnej wybranych gatunków fauny i flory.

150

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.9.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu Cel średniookresowy do Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka 2023

Zadanie własne: Powiat Makowski Edukacja dzieci, młodzie ży i dorosłych w zakresie brak dofinansowania WFO ŚiGW ochrony i zachowania walorów krajobrazu i przyrody lub innych źródeł oraz promocja tych walorów Zadania monitorowane: Gminy Powiatu Makowskiego

Wykonywanie zabiegów ochrony czynnej wybranych Zadania monitorowane: gatunków fauny, flory, zbiorowisk ro ślinnych; idea brak dofinansowania WFO ŚiGW Regionalna Dyrekcja Ochrony wł ączenia szkół, jako społecznych opiekunów nad lub innych źródeł Środowiska w Warszawie pomnikami przyrody

Przebudowa i cz ęś ciowa wymiana składu gatunkowego zadrzewie ń przydro żnych wzdłu ż odcinków dróg, nowe Zadania monitorowane: Zarz ądcy brak dofinansowania WFO ŚiGW nasadzenia zieleni wysokiej, prace piel ęgnacyjno - dróg lub innych źródeł konserwacyjne zieleni przydro żnej

Zadania monitorowane: brak dofinansowania WFO ŚiGW Promocja działa ń proekologicznych dla rolników Mazowiecki O środek Doradztwa lub innych źródeł Ochrona przyrody i Zachowanie i ochrona ochrona zasobów Rolniczego krajobrazu walorów przyrodniczych przyrodniczych powiatu Inwentaryzacja przyrodnicza przeprowadzona na terenie gmin powiatu makowskiego oraz obj ęcie ochron ą prawn ą Zadania monitorowane: Gminy brak dofinansowania WFO ŚiGW obszarów i obiektów najbardziej warto ściowych Powiatu Makowskiego lub innych źródeł przyrodniczo

Wyznaczenie i ochrona korytarzy ekologicznych w Zadania monitorowane: Gminy brak dofinansowania WFO ŚiGW planach zagospodarowania przestrzennego Powiatu Makowskiego lub innych źródeł

Utrzymanie walorów i funkcji obszarów oraz obiektów Zadania monitorowane: Gminy brak dofinansowania WFO ŚiGW obj ętych ochron ą prawn ą Powiatu Makowskiego lub innych źródeł

Budowa, modernizacja oraz piel ęgnacja parków i Zadania monitorowane: Gminy brak dofinansowania WFO ŚiGW skwerów Powiatu Makowskiego lub innych źródeł

Zrównowa żony rozwój infrastruktury turystycznej na obszarach przyrodniczo cennych, w tym: rozbudowa sieci Zadania monitorowane: Gminy brak dofinansowania WFO ŚiGW ście żek rowerowych i szlaków pieszych, Powiatu Makowskiego lub innych źródeł zagospodarowanie terenów rekreacyjnych

151

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.9.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Obszar lp. Zadanie Źródła finansowania interwencji 2016 2017 2018 2019 2020

bud żet powiatu, Edukacja dzieci, młodzie ży i dorosłych w zakresie ochrony i zachowania WFO ŚiGW, środki 1 5 000 5 000 5 000 5 000 5 000 walorów krajobrazu i przyrody oraz promocja tych walorów pochodz ące z bud żetu Pa ństwa oraz UE

Przebudowa i cz ęś ciowa wymiana składu gatunkowego zadrzewie ń 2 przydro żnych wzdłu ż odcinków dróg, nowe nasadzenia zieleni wysokiej, 50 000 50 000 50 000 50 000 50 000 bud żet zarz ądców dróg Ochrona prace piel ęgnacyjno - konserwacyjne zieleni przydro żnej przyrody i krajobrazu Utwardzenie i zagospodarowanie terenu wokół budynku Zespołu Szkół w 3 100 000 bud żet powiatu Ró żanie

Utwardzenie i zagospodarowanie terenu wokół budynku praktycznej 4 100 000 bud żet powiatu nauki zawodu Zespołu Szkół w Ró żanie

5 Wykonanie ogrodzenia terenu szkoły wokół Zespołu Szkół w Ró żanie 200 000 bud żet powiatu

RAZEM WŁASNE 675 000

3.9.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Obszar lp. Zadanie Źródła finansowania interwencji 2016 2017 2018 2019 2020

bud żet Powiatu, bud żet Ochrona Gmin, WFO ŚiGW, Edukacja dzieci, młodzie ży i dorosłych w zakresie ochrony i zachowania 1 przyrody i 50 000 50 000 50 000 50 000 50 000 środki pochodz ące z walorów krajobrazu i przyrody oraz promocja tych walorów krajobrazu bud żetu Pa ństwa oraz UE

152

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Obszar lp. Zadanie Źródła finansowania interwencji 2016 2017 2018 2019 2020

Wykonywanie zabiegów ochrony czynnej wybranych gatunków fauny, według 2 flory, zbiorowisk ro ślinnych; idea wł ączenia szkół, jako społecznych - - - - bud żet Pa ństwa potrzeb opiekunów nad pomnikami przyrody

Przebudowa i cz ęś ciowa wymiana składu gatunkowego zadrzewie ń 3 przydro żnych wzdłu ż odcinków dróg, nowe nasadzenia zieleni wysokiej, 150 000 150 000 150 000 150 000 150 000 bud żet zarz ądców dróg prace piel ęgnacyjno - konserwacyjne zieleni przydro żnej

4 Promocja działa ń proekologicznych dla rolników 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 ARiMR, ODR

bud żet Gmin, Inwentaryzacja przyrodnicza przeprowadzona na terenie gmin powiatu WFO ŚiGW, środki 5 makowskiego oraz obj ęcie ochron ą prawn ą obszarów i obiektów 150 000 150 000 150 000 150 000 150 000 pochodz ące z bud żetu najbardziej warto ściowych przyrodniczo Pa ństwa oraz UE

bud żet Gmin, Wyznaczenie i ochrona korytarzy ekologicznych w planach WFO ŚiGW, środki 6 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 zagospodarowania przestrzennego pochodz ące z bud żetu Pa ństwa oraz UE

bud żet Gmin, Utrzymanie walorów i funkcji obszarów oraz obiektów obj ętych ochron ą WFO ŚiGW, środki 7 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 prawn ą pochodz ące z bud żetu Pa ństwa oraz UE

bud żet Gmin, Budowa, modernizacja oraz piel ęgnacja parków i skwerów, w tym WFO ŚiGW, środki 8 150 000 150 000 150 000 150 000 150 000 zagospodarowanie terenów wokół obiektów publicznych pochodz ące z bud żetu Pa ństwa oraz UE

153

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Obszar lp. Zadanie Źródła finansowania interwencji 2016 2017 2018 2019 2020

bud żet Gmin, Powiatu, Zrównowa żony rozwój infrastruktury turystycznej na obszarach WFO ŚiGW, środki 9 przyrodniczo cennych, w tym: rozbudowa sieci ście żek rowerowych i 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 pochodz ące z bud żetu szlaków pieszych, zagospodarowanie terenów rekreacyjnych Pa ństwa oraz UE

RAZEM MONITOROWANE 2 825 000

154

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.9.4. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu ochrony lasów Cel średniookresowy Obszar interwencji Wska źniki Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Uporz ądkowanie ewidencji gruntów zalesionych poprzez inwentaryzacj ę i brak środków Zadanie własne: Powiat sporz ądzanie uproszczonych planów pozabud żetowych na Makowski urz ądzania lasów prywatnych oraz zwi ększenie realizacj ę zadania lesisto ści poprzez zalesienia

Realizacja zada ń: gospodarczych, brak środków Zadania monitorowane: hodowlanych i ochronnych – zgodnie z planami pozabud żetowych na Nadle śnictwa urz ądzania lasów pa ństwowych realizacj ę zadania

Realizacja zada ń: gospodarczych, znikome hodowlanych i ochronnych – zgodnie z Zadania monitorowane: zainteresowanie Ochrona i wskazano w rozdziale Zrównowa żony rozwój uproszczonymi planami urz ądzania lasów wła ściciele lasów wła ścicieli lasów zrównowa żony rozwój Zwi ększenie lesisto ści Ochrona przyrody i lasów prywatnych realizacj ą zadania lasów krajobrazu Wzmocnienie kontroli gospodarki le śnej na brak skutecznych Zadania monitorowane: obszarach nowych nasadze ń i w lasach przepisów w realizacji Nadle śnictwa prywatnych. zadania

brak zainteresowania Zalesianie terenów o niskich klasach Zadania monitorowane: wła ścicieli lasów bonitacyjnych gleb i gruntów porolnych wła ściciele lasów zalesieniami

brak środków Realizacja wytycznych „Programu ochrony Zadania monitorowane: pozabud żetowych na przyrody” nadle śnictw Nadle śnictwa realizacj ę zadania

155

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.9.5. Harmonogram zada ń własnych w zakresie ochrony lasów Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła lp. Obszar interwencji Zadanie finansowania 2016 2017 2018 2019 razem

Uporz ądkowanie ewidencji gruntów zalesionych poprzez inwentaryzacj ę i sporz ądzanie 1 uproszczonych planów urz ądzania lasów prywatnych oraz zwi ększenie lesisto ści poprzez 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 bud żet Powiatu Ochrona i zalesienia zrównowa żony rozwój lasów Wzmocnienie kontroli gospodarki le śnej na obszarach nowych nasadze ń i w lasach bud żet - - - - koszty prywatnych administracyjne Nadle śnictwa

3.9.6. Harmonogram zada ń w zakresie ochrony lasów

Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) Źródła lp. Obszar interwencji Zadanie 2016 2017 2018 2019 razem finansowania

Realizacja zada ń: gospodarczych, hodowlanych i ochronnych – zgodnie z planami bud żet 1 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 urz ądzania lasów pa ństwowych Nadle śnictwa

bud żet wła ścicieli, Realizacja zada ń: gospodarczych, hodowlanych i ochronnych – zgodnie z uproszczonymi środki pochodz ące 2 40 000 40 000 40 000 40 000 40 000 planami urz ądzania lasów prywatnych z bud żetu Pa ństwa Ochrona lasów oraz UE bud żet wła ścicieli, środki pochodz ące 3 Zalesianie terenów o niskich klasach bonitacyjnych gleb i gruntów porolnych 25 000 25 000 25 000 25 000 25 000 z bud żetu Pa ństwa oraz UE

według bud żet 4 Realizacja wytycznych „Programu ochrony przyrody” nadle śnictw - - - - potrzeb Nadle śnictwa

RAZEM MONITOROWANE 450 000

156

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.10. Cele i zadania środowiskowe w zakresie zagro żeń powa żnymi awariami Zagro żenia chemiczne i po żarowe wynikaj ą głównie z g ęsto ści zaludnienia, charakteru zabudowy i stopnia uprzemysłowienia. Na zagro żenia po żarowe wpływa s ąsiedztwo lokalizacji budynków i wyst ępowanie w nich palnych elementów konstrukcyjnych (stropy, wi ęź ba dachowa, schody i pokrycia dachów) oraz magazynowane środki i materiały łatwopalne (paliwo, smary, farby, oleje, tworzywa chemiczne, tarcica, opał itp.). Zapobieganie awariom miejscowym, prowadzi si ę głównie poprzez ograniczenie transportu substancji niebezpiecznych, kierowanie ich oznakowanymi trasami, omijaj ącymi centra miast, informowanie i społecze ństwa o sposobach zapobiegania zagro żeniom, o sposobie post ępowania w przypadku wyst ąpienia zagro żenia, a tak że ewentualna ewakuacja.

157

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.10.1. Cele, kierunki interwencji i zadania z zakresu zagro żeń powa żnymi awariami Cel średniookresowy Obszar interwencji Kierunek interwencji Zadania do 2019 Podmiot odpowiedzialny Ryzyka do 2023

Zadnie własne: Powiat Makowski brak wystarczaj ących środków Wyznaczenie i budowa przy głównych drogach w finansowych na realizacj ę pobli żu miast parkingów dla pojazdów przewo żą cych Zadania monitorowane: Gminy zadania, przedłu żaj ący si ę termin materiały niebezpieczne Powiatu Makowskiego, GDDKiA, budowy Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie

nieprzestrzeganie przepisów w Ewidencjonowanie ilo ści przewo żonych materiałów Zadania monitorowane: podmioty Ograniczenie ryzyka zakresie substnacji chemicznych Zachowanie bezpiecze ństwa niebezpiecznych gospodarcze wyst ąpienia przez podmioty gospodarcze Substancje chemiczne w mieszka ńców i bezpiecze ństwa powa żnych awarii środowisku i powa żne awarie ekologiczno – przyrodniczego oraz minimalizacja Zadania monitorowane: Komenda powiatu Aktualizacja wykazu tras drogowych i kolejowych po przedłu żaj ący si ę termin ich skutków Wojewódzkiej Pa ństwowej Stra ży których przewo żone s ą towary niebezpieczne opracowania aktualizacji Po żarnej w Warszawie

Ograniczenie budownictwa obiektów u żyteczno ści zbyt długi termin postepowa ń publicznej i zbiorowego zamieszkania wzdłu ż szlaków, Zadania monitorowane: Gminy administracyjnych dotycz ących którymi prowadzony jest transport materiałów Powiatu Makowskiego zmian w planach niebezpiecznych poprzez odpowiednie zapisy w mpzp zagospodarowania przestrzennego

Doposa żenie Jednostek Ochotniczych Stra ży Po żarnej Zadania monitorowane: Gminy brak wystarczaj ących środków w nowoczesny sprz ęt Powiatu Makowskiego finansowych na realizacj ę zadania

158

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.10.2. Harmonogram zada ń własnych w zakresie zagro żeń powa żnymi awariami Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020 Doposa żenie Jednostek Ochotniczych Stra ży Po żarnej w nowoczesny według bud żet Powiatu, bud żet Pa ństwa, środki 1 - - - - sprz ęt potrzeb WFO ŚiGW, RPO WM, POIi Ś, PROW

Zakup samochodu do transportu zespołu ratowniczego i 2 160 000 WFO ŚiGW, Fundusz Wsparcia PSP wyposa żenia

3 Łód ź ratownicza co najmniej 6-cio osobowa 60 000 WFO ŚiGW, Fundusz Wsparcia PSP

Substancje chemiczne w środowisku i 4 powa żne awarie Remont i modernizacja budynku KP PSP w Makowie Mazowieckim 150 000 WFO ŚiGW, Bud żet KP PSP

5 Zakup lekkiego samochodu ratownictwa technicznego 400 000 WFO ŚiGW, Fundusz Wsparcia PSP

6 Remont pomieszcze ń gara żowych KP PSP w Makowie Mazowieckim 50 000 Bud żet KP PSP

RAZEM WŁASNE 820 000

159

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

3.10.3. Harmonogram zada ń monitorowanych w zakresie zagro żeń powa żnymi awariami Szacunkowe koszty realizacji zadania (w tys. zł) lp. Obszar interwencji Zadanie Źródła finansowania 2016 2017 2018 2019 2020 Wyznaczenie i budowa przy głównych drogach w pobli żu miast według bud żet Pa ństwowy, bud żet Województwa, 1 - - - - parkingów dla pojazdów przewo żą cych materiały niebezpieczne potrzeb bud żet Powiatu, bud żet Gmin

według 2 Ewidencjonowanie ilo ści przewo żonych materiałów niebezpiecznych - - - - bud żet podmiotów gospodarczych potrzeb Substancje chemiczne w środowisku i Aktualizacja wykazu tras drogowych i kolejowych po których według 3 - - - - bud żet Pa ństwowy powa żne awarie przewo żone s ą towary niebezpieczne potrzeb

Ograniczenie budownictwa obiektów u żyteczno ści publicznej i zbiorowego zamieszkania wzdłu ż szlaków, którymi prowadzony jest według 4 - - - - bud żet Gmin transport materiałów niebezpiecznych poprzez odpowiednie zapisy w potrzeb mpzp

RAZEM MONITOROWANE 0

160

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

4. System realizacji programu ochrony środowiska Instrumentami wspomagaj ącymi realizacj ę Programu Ochrony Środowiska s ą elementy strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014 r., poz. 1649, z pó źn. zm.). Wynikaj ą one z obowi ązków i kompetencji organów powiatu i gminy. Narz ędziem, które koordynuje i spina w jedn ą cało ść działania zwi ązane z ochron ą środowiska jest Program Ochrony Środowiska. Zapisy w nim zawarte przyczyniaj ą si ę do zacie śniania współpracy gmin nale żą cych do powiatu, instytucji i organizacji działaj ących na jego terenie. Wszystkie te działania przyczyniaj ą si ę do wi ększej skuteczno ści i efektywno ści wdra żania zapisów zawartych w Programie. Z tej przyczyny procedura wdra żania i realizacji Programu powinna zosta ć jasno i czytelnie przedstawiona, tak by instytucje i organizacje działaj ące w szeroko poj ętej ochronie środowiska miały mo żliwo ść weryfikacji realizacji zestawionych w Programie celów i zada ń środowiskowych. Kolejnym cennym narz ędziem do realizacji Programu jest zdobycie źródeł finansowania. Aby zapewni ć sprawne funkcjonowanie zarz ądzania trzeba pami ęta ć o zasadzie zrównowa żonego rozwoju i zapewnieniu sprawnych rozwi ąza ń organizacyjnych nie tylko zwi ązanych z ochron ą środowiska. Niezb ędne jest by w procesie wdra żania Programu Ochrony Środowiska wzi ęły udział przedsi ębiorstwa i instytucje ró żnych profili gospodarki oraz ró żnych sfer życia społecznego, wynikiem, czego mo żliwa będzie realizacja Programu, a tak że zachowanie ładu gospodarczego, społecznego i ekologicznego. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska na poziomie Powiatu zwi ązane jest z potrzeb ą oddzielenia zarz ądzania środowiskiem i wydzielenia go, jako odr ębnego niezb ędnego celu do realizacji. W procesie wdra żania zapisów Programu b ędą uczestniczy ć nie tylko jednostki bezpo średnio zaanga żowane w opracowanie, procedury opiniowana, przyjmowania i uchwalania opracowania. Będą to równie ż podmioty uczestnicz ące w zarz ądzaniu programem, czyli jednostki administracji samorz ądowej, jednostki udzielaj ące dofinansowania oraz spółki komunalne. Wa żną rol ę we wdra żaniu Programu maj ą wszystkie podmioty realizuj ące zadania zapisane w Programie, zarówno te własne, czyli Powiatu Makowskiego, jak i koordynowane, do których zaliczamy zakłady przemysłowe i produkcyjne, Nadle śnictwa, Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie, Mazowiecki O środek Doradztwa Rolniczego, Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, a tak że gminy nale żą ce do powiatu. W ka żdej fazie wdra żania programu uczestnicz ą mieszka ńcy, którzy bezpo średnio wykorzystuj ą produkty wynikaj ące z realizacji postanowie ń programu. (np. sie ć kanalizacji sanitarnej, zmodernizowana droga czy akcja ekologiczna). Warunkiem prawidłowego wdro żenia programu jest stosowanie zasad: • współdziałania, • wzajemnej wymiany informacji, • otwarto ści i przejrzysto ści w stosunku do współuczestnicz ących w realizacji programu. Zasadne jest ze wzgl ędu na wiele obowi ązków i zada ń pojawiaj ących si ę na ka żdym etapie wdra żania programu okre ślenie mo żliwo ści rozło żenia środków i obowi ązków na poszczególnych wykonawców programu. Dzi ęki partnerstwie i współdziałaniu jednostek zaanga żowanych w Program zostan ą pozyskane środki finansowe i osi ągni ęte zamierzone efekty. Często du że znaczenie ma wykorzystanie do świadcze ń sąsiednich jednostek administracyjnych, które wcze śniej wdra żały na swoim obszarze Program. Partnerstwo w poł ączeniu z wymian ą do świadcze ń mo że sta ć si ę pocz ątkiem współpracy na szczeblu nie tylko lokalnym, ale tak że regionalnym.

161

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Podstawow ą zasad ą w realizacji zapisów Programu Ochrony Środowiska jest prawidłowe i wła ściwe wykonywanie zada ń własnych przez poszczególne jednostki świadome własnej roli we wdra żaniu i odpowiedzialne za swoje uczestnictwo w Programie. Najwa żniejsza i główna odpowiedzialno ść za prawidłowe wdro żenia spoczywa na Zarz ądzie Powiatu, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarz ąd współdziała z organami administracji samorz ądowej wojewódzkiej oraz samorz ądami gminnymi, które dysponuj ą narz ędziami wynikaj ącym z ich kompetencji. Wojewoda dysponuje narz ędziem prawnym umo żliwiaj ącym ograniczania korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarz ądu Województwa znajduj ą si ę instrumenty finansowe na realizacj ę zada ń programu. Instytucje zwi ązane z ochrona środowiska, mi ędzy innymi takie jak Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Pa ństwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny, Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny przedkładaj ą Radzie Powiatu sprawozdania roczne. Okresowo odbywaj ą si ę posiedzenia komisji tematycznych, na których prezentowane s ą sprawozdania z działalno ści w zakresie ochrony środowiska, le śnictwa, edukacji, inwestycji czy promocji na terenie powiatu. Ponadto Zarz ąd Powiatu współdziała z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji, których znajduj ą si ę instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą monitoring stanu środowiska (Inspektor Sanitarny, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska), prowadz ą monitoring wód (Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej).

Tabela 15 Działania w ramach zarz ądzania środowiskiem w powiecie makowskim

Lp. Zagadnienie Główne działania w latach 2016-2019 Instytucje uczestnicz ące

Rada Powiatu, Inne jednostki Raport z wykonania programu (co dwa lata) wdra żaj ące Program Wdra żanie programu ochrony 1 środowiska Wspieranie finansowe samorz ądów, zakładów, instytucji, WFO ŚiGW, Fundusze celowe, organizacji wdra żaj ących program Fundusze UE

Rozwój ró żnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje zajmuj ące si ę tym zagadnieniem - Realizacja Edukacja ekologiczna, Rada Powiatu Makowskiego, zapisów ustawy dot. dost ępu do informacji o środowisku i Komunikacja ze Zarz ąd Województwa 2 jego ochronie. Wi ększe wykorzystanie mediów (prasa, społecze ństwem, System Mazowieckiego, WIO Ś, telewizja, internet) w celach informowania społeczeństwa o informacji o środowisku Organizacje pozarz ądowe podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów

Systemy zarz ądzania Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji Powiat Makowski Wojewoda 3 środowiskiem wdra żaj ących system zarz ądzania środowiskiem Mazowiecki, Fundusze celowe

Zgodnie z wymaganiami ustawowymi - Stan środowiska w WIO Ś, WSSE, RZGW, 4 Monitoring stanu środowiska województwie mazowieckim Marszałek, Powiat Makowski

162

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

5. Monitoring programu Cenna jest stała kontrola i bie żą cy nadzór procesu wdra żania aktualizacji programu, zapoznawania si ę z okresowymi raportami nt. wykonania zada ń i uzyskanych efektów ekologicznych. Ponadto wa żnym jest uzyskanie porozumienia i płaszczyzny współpracy pomi ędzy instytucjami i mieszka ńcami na drodze do osi ągania celów Programu. Przedstawiciele ró żnych grup zawodowych, instytucji i społecze ństwa zaanga żowanych w realizacj ę Programu b ędą mieli ró żne pogl ądy nt. realizacji celów Programu i konkretnych przedsi ęwzi ęć . Istnieje, zatem potrzeba stworzenia obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zada ń programu i udziału we wdra żaniu Programu. Wypracowane wspólnej strategii działania i procedur w realizacji programu przyczynia si ę do wzajemnej zgodnej, z obustronnymi korzy ściami współpracy pomi ędzy partnerami ró żnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Dzi ęki tym działaniom etap planowania i zarz ądzania programem staje si ę jasny i zrozumiały na tyle, że pewne działania staj ąc si ę rutyn ą, powoduj ą samoistne powtarzanie si ę dobrych rozwi ąza ń wytwarzaj ąc mechanizmy samoregulacji. Jako komórk ę monitoruj ącą proces wdra żania i realizacji PO Ś oraz harmonogram jego realizacji wskazuj ę si ę Wydział Rolnictwa, Ochrony Środowiska, Promocji i Rozwoju Gospodarczego w Starostwie Powiatowym w Makowie Mazowieckim.

Tabela 16 Wska źniki realizacji programu ochrony środowiska Warto ść docelowa Lp. Wska źnik Jednostka Warto ść wyj ściowa (do osi ągni ęcia) Ochrona przyrody i krajobrazu Powierzchnia prawnie chroniona ogółem (bez 1. ha 1039 obszarów Natura 2000)

2. Obszary NATURA 2000 szt. 2 Utrzymanie i zachowanie stanu 3. Parki Krajobrazowe ha 0 istniej ącego – obejmowanie 4. Rezerwaty ha 1 ochron ą wa żnych obiektów w postaci np. pomników przyrody, 5. Obszary chronionego krajobrazu ha 1 użytków ekologicznych) 6. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ha 0 7. Użytki ekologiczne ha 4 8. Pomniki przyrody szt. 33 Lasy Wg Krajowego Programu Zwi ększania lesisto ści oraz 9. Lesisto ść powiatu % 25 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Gospodarowanie wodami

Wg 10. Jako ść wód podziemnych obowi ązuj ącej Stan dobry klasyfikacji

Wg Osi ągni ęcie dobrego stanu wód i 11. Jako ść wód powierzchniowych obowi ązuj ącej Stan zły dobrego potencjału – cele klasyfikacji środowiskowe wg planów zagospodarowania wodami dla 12. Powierzchnia obszaru zmeliorowanego ha 26 261 obszarów dorzeczy w zakresie Ramowej Dyrektywy Wodnej Kanały i rzeki uregulowane km 170

13. Obwałowania przeciwpowodziowe km 0,64 liczba 14. Efekty rzeczowe inwestycji w danym roku 1 obiektów Gospodarka wodno-ściekowa 15. Zwodoci ągowanie powiatu % 86 90

163

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Warto ść docelowa Lp. Wska źnik Jednostka Warto ść wyj ściowa (do osi ągni ęcia) Skanalizowanie powiatu i poszczególnych 16. % 28 35 gmin 17. Długo ść kanalizacji sanitarnej km 91 100 18. Liczba komunalnych oczyszczalni ścieków szt. 7 7 Ochrona powietrza atmosferycznego Liczba przekrocze ń warto ści dopuszczalnej poziomu 24-godzinnego pyłu zawieszonego liczba Brak przekrocze ń dla substancji PM10 wynosz ącej 50

Substancje, których st ęż enia przekroczyły warto ści dopuszczalne lub warto ści dopuszczalne powi ększone o margines A A tolerancji – klasyfikacja strefy w której le ży powiat Emisja zanieczyszcze ń pyłowych z zakładów 25. Mg/rok 1125 940 szczególnie uci ąż liwych Emisja zanieczyszcze ń gazowych z zakładów 26. Mg/rok 2 1,5 szczególnie uci ąż liwych Ochrona przed hałasem Miejsca gdzie poziom hałasu przekracza Lokalizacja Nie wyst ępowanie miejsc z 27. warto ści dopuszczalne wg obowi ązuj ących Ró żan, Maków Mazowiecki wg WIO Ś przekroczeniami przepisów Promieniowanie elektromagnetyczne Miejsca gdzie poziom pól Lokalizacja Nie wyst ępowanie miejsc z 28. elektromagnetycznych przekracza warto ści brak wg WIO Ś przekroczeniami dopuszczalne wg obowi ązuj ących przepisów Powa żne awarie

Liczba powa żnych awarii i miejscowych Nie wyst ępowanie powa żnych 29. szt. 0 zagro żeń w ci ągu roku awarii i miejscowych zagro żeń

Gospodarka odpadami 50 w 2015 r. Poziom ograniczenia masy odpadów 45 w 2016 r. komunalnych ulegaj ących biodegradacji 45 w 2017 r. 30. % 9 przekazanych do składowania w stosunku do 40 w 2018 r. masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. 40 w 2019 r. 35 w 2020 r. 16 w 2015 r. 18 w 2016 r. Poziom recyklingu i przygotowania do 20 w 2017 r. 31. ponownego u życia: papieru, metali, tworzyw % 21 30 w 2018 r. sztucznych i szkła 40 w 2019 r. 50 w 2020 r. Liczba akcji dotycz ących edukacji średnio 2 akcje w roku na jedn ą 32. ekologicznej przeprowadzonych w danym roku szt. 24 gmin ę przez dane jednostki samorz ądowe

164

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

6. Streszczenie Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023 roku (zwany dalej Programem) został opracowany zgodnie z zapisami ustawy z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013, poz. 1232 ze zm.), jako narz ędzie prowadzenia polityki ochrony środowiska w Powiecie. Poprzedni dokument opracowany został w 2004 r. i obowi ązywał w perspektywie do 2011 r. Przesłank ą do opracowania Programu s ą zmiany, jakie zaszły w środowisku, które powoduj ą, i ż poprzedni dokument stał si ę niezgodny ze stanem faktycznym. W niniejszym opracowaniu autorzy starali si ę dokona ć porównania stanu środowiska z roku 2004 z obecnym według informacji z 2015 roku (natomiast je śli brakowało takich informacji posłu żono si ę danymi z 2013 oraz 2014 roku). Dowodów osi ągania stanu docelowego dostarcza ć b ędzie ocena efektów działalno ści środowiskowej, dokonywana okresowo (według ustawy, co 2 lata) w formie Raportu z Realizacji Programu Ochrony Środowiska. Ustawa – Prawo ochrony środowiska nie okre śla sztywnych ram programu ochrony środowiska, zwraca natomiast uwag ę (art. 17), by opracowanie uwzgl ędniało pewne dokumenty okre ślone w art. 14 tj. strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014 r. poz. 1649, z pó źn. zm.), w tym: • umowy partnerstwa, • programy słu żą ce realizacji umowy partnerstwa: − w zakresie polityki spójno ści – programy realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójno ści, z wył ączeniem programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej, − realizowane z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz funduszy wspieraj ących sektory morski lub rybacki. Układ i zawarto ść Programu powinien nawi ązywa ć do wojewódzkiego programu tj. Programu ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2018 r. Nawi ązuj ąc do układu i zawarto ści Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska, przedmiotowe opracowanie dla Powiatu Makowskiego zawiera takie elementy jak: WST ĘP Rozdział zawiera podstaw ę prawn ą i cel przygotowania powiatowego programu ochrony środowiska, a tak że okres obj ęty opracowaniem, metodyk ę, struktur ę i zakres dokumentu. INFORMACJE OGÓLNE O POWIECIE Zawarto ść tego rozdziału to m.in. informacje o poło żeniu administracyjnym powiatu oraz dane dotycz ące uwarunkowa ń gospodarczych i środowiskowych powiatu. Konieczne jest wskazanie uwarunkowa ń wynikaj ących z dokumentów strategicznych wy ższego szczebla (krajowych, wojewódzkich, powiatowych), OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA W rozdziale tym opisano stan aktualny oraz wskazano najwa żniejsze problemy w zakresie ka żdego komponentu środowiska tj.: • ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu (w tym: emisja liniowa, emisja punktowa, niska emisja, stan sanitarny powietrza, monitoring jako ści powietrza), • gospodarka wodno ściekowa (w tym: wody powierzchniowe, sie ć hydrograficzna, stan czysto ści rzek, monitoring wód powierzchniowych i podziemnych, gospodarka wodno ściekowa i oczyszczalnie ścieków w powiecie oraz ochrona przed powodzi ą), • gospodarka odpadami (w tym: odpady komunalne oraz składowiska odpadów i inne instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów na terenie powiatu), tereny poprzemysłowe konieczne do rekultywacji i zagospodarowania (nie tylko przyrodniczym ale równie ż gospodarczym), 165

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• ochrona dziedzictwa przyrodniczego (w tym: parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, u żytki ekologiczne, pomniki przyrody, obszary natura 2000, lasy oraz inne cenne walory przyrodnicze powiatu), • ochrona zasobów (w tym: uwarunkowania gospodarki kopalinami oraz zasoby surowców kopalin), • ochrona powierzchni ziemi i gleb (w tym: stan powierzchni ziemi i gleb oraz monitoring gleb), • ochrona przed hałasem (w tym: hałas drogowy, kolejowy, przemysłowy oraz monitoring hałasu), • ochrona przed polami elektromagnetycznymi wraz z ich monitoringiem, • rozwój edukacji ekologicznej. CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE Okre ślenie dla ka żdego z komponentów celu długoterminowego i celów krótkoterminowych wraz z miarami ich realizacji. PLAN OPERACYJNY Plan operacyjny ZAWIERA przedsi ęwzi ęcia wytypowane na podstawie zdefiniowanych wcze śniej celów ekologicznych oraz na podstawie obowi ązuj ących dokumentów strategicznych kraju, województwa, powiatu i gmin. Zdefiniowane zadania uwzgl ędniaj ą: • przedsi ęwzi ęcia wynikaj ące z programów wojewódzkich (program ochrony powietrza i program ochrony przed hałasem itp.), obowi ązki wynikaj ące z przepisów prawnych, • cele długoterminowe oraz cele krótkoterminowe wraz z działaniami /przedsi ęwzi ęciami oraz terminem ich realizacji, jednostk ą odpowiedzialn ą /realizuj ącą, kosztami i źródłami finansowania. STRESZCZENIE Streszczenie zawarto ści dokumentu ze wskazaniem głównych celów do realizacji. Dla ka żdego kierunku działa ń utworzony został harmonogram realizacji zada ń. Zawiera on wykaz zada ń własnych - powiatowych, czyli finansowanych w wi ększo ści ze środków własnych i monitorowanych, czyli takie, które realizowane s ą na terenie powiatu makowskiego, ale Powiat nie ma na nie wpływu. Zadania te b ędą realizowane cz ęsto bez zaanga żowania środków finansowych powiatu przez jednostki samorz ądowe, przedsi ębiorstwa działaj ące na obszarze powiatu czy mieszka ńców. Harmonogram okre śla terminy i jednostki odpowiedzialne za realizacj ę zada ń, planowane efekty ekologiczne oraz planowane szacunkowe koszty przedsi ęwzi ęć a tak że jednostkami pełni ącymi funkcj ę partneruj ących w realizacji tych zada ń. Harmonogramy pomagaj ą w realizacji cało ści zamierze ń inwestycyjnych Powiatu. Program to przede wszystkim przedstawienie zada ń, które zostan ą zrealizowane w najbli ższych 8 latach w celu zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego powiatu i tworzenia podstaw do zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Na podstawie bud żetów powiatu z ostatnich lat, planu bud żetu na rok 2016, WPF i szacunkowych kosztów zaproponowanych zada ń nakre ślono ogóln ą sytuacj ę finansow ą Powiatu, przeprowadzono prognoz ę bud żetow ą oraz przeanalizowano mo żliwo ści w zakresie realizacji najwa żniejszych zada ń. Analiza ta pokazuje jak du że powinno by ć zaanga żowanie środków finansowych pochodz ących z zewn ątrz na realizacj ę zaplanowanych działa ń. Zostały przedstawione potencjalne i mo żliwe do pozyskania źródła bezzwrotnego, a tak że preferencyjnego i komercyjnego dofinansowania. Dzi ęki wyznaczeniu i identyfikacji problemów możliwe jest okre ślenie celów, do jakich nale ży d ąż yć w ci ągu najbli ższych 8 lat wdra żania programu. Najwa żniejszymi problemami ekologicznymi na terenie powiatu makowskiego są: • niska emisja, • zły stan dróg na terenie powiatu, • nieuporz ądkowana gospodarka wodno ściekowa, Przeprowadzona analiza stanu zanieczyszczenia powietrza wykazała, że na terenie powiatu w celu zmniejszenia emisji i imisji wskazane s ą działania d ążą ce do poprawy czysto ści atmosfery.

166

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego powiat realizuje na bie żą co zadania polegaj ące na termomodernizacji budynków b ędących w jego zarz ądzie. Natomiast gminy we własnym zakresie przeprowadzaj ą działania w budynkach komunalnych, polegaj ące na zmniejszeniu zapotrzebowania na energi ę i paliwa. S ą to głównie działania polegaj ące na wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, dociepleniu dachów, ścian zewn ętrznych, a tak że wymiana instalacji i źródła ciepła. Gminy tak że w miar ę mo żliwo ści finansowych staraj ą si ę modernizowa ć budynki komunalne w celu ograniczenia strat ciepła oraz ograniczenie ilo ści spalanych paliw. W celu zmniejszenie zanieczyszcze ń liniowych planuje si ę kontynuacje działa ń zwi ązanych z modernizacj ą dróg powiatowych i gminnych. W celu poprawy jako ści wód powierzchniowych, niezb ędna jest likwidacja niekontrolowanych zrzutów ścieków bytowych do rzek płyn ących przez teren powiatu, niezwykle wa żnym w tym zakresie zadaniem jest inwentaryzacja stanu technicznego zbiorników bezodpływowych (szamb), które obecnie funkcjonuj ą na terenach nieskanalizowanych. Bardzo cz ęsto zbiorniki te s ą nieszczelne i s ą źródłem zanieczyszczenia wód. W niektórych zakładach przemysłowych wprowadzane s ą technologie ograniczaj ące ilo ść zu żywanej wody w innych powinno si ę promowa ć wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody, jako elementu pozwalaj ącego na ograniczenie zrzutu zanieczyszczonych wód do środowiska, a tak że zmiany technologii, popraw ę stanu zakładowych sieci wodoci ągowych, itp. W rolnictwie nale ży si ę skupi ć na stosowaniu najlepszych dost ępnych praktyk rolniczych, co powinno doprowadzi ć ograniczenia ładunków zanieczyszcze ń odprowadzanych do odbiorników. W tym celu nale ży prowadzi ć działania w kierunku: • rozbudowy i modernizacji istniej ących oczyszczalni ścieków, • budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, • modernizacji istniej ących i budowy nowych odcinków kanalizacji, • modernizacji istniej ących i budowy nowych uj ęć i stacji uzdatniania wody, • modernizacji istniej ących i budowy nowych odcinków sieci wodoci ągowej (kolektorów głównych i sieci rozdzielczych). W ramach programu planuje si ę, że w ci ągu 8 najbli ższych lat na terenie powiatu makowskiego zostan ą zrealizowane tak że z udziałem środków finansowych unijnych zadania, dotycz ące przede wszystkim przebudowy, modernizacji i remontów dróg powiatowych i gminnych. Nie bez znaczenia s ą tak że inwestycje w zakresie sieci kanalizacyjnej i wodoci ągowej, na ten cel w najbli ższych latach gminy planuj ą przeznaczy ć około 60% wszystkich wydatków opisanych niniejszym opracowaniem. W zakresie ochrony gleb u żytkowanych rolniczo wa żnym celem do realizacji jest racjonalne gospodarowanie zasobami glebowymi i ich ochrona przed degradacj ą. Cel ten osi ągn ąć mo żna przez wła ściw ą gospodark ę roln ą dostosowan ą do panuj ących warunków glebowych i ukształtowania terenu. Lokalizacja złó ż kopalin jest trwałym elementem obrazu przestrzennego ka żdego regionu, w zwi ązku z tym obiekty te powinny stanowi ć repery dla sporz ądzania planów zagospodarowania przestrzennego. Podejmuj ąc eksploatacj ę nale ży mie ć na uwadze, i ż kopaliny s ą szczególnym zasobem przyrodniczym, który jest nieodnawialny, a jego wyst ępowanie jest zwi ązane z okre ślonym miejscem. Zatem ochrona udokumentowanych złó ż kopalin, jak i stwierdzonych obszarów perspektywicznych ich wyst ąpie ń jest szczególnie wa żna. Zadaniem przyczyniaj ącym si ę do ograniczenia zanieczyszczenia gleb nawozami mineralnymi jest coroczna kontrola stosowanych nawozów i środków ochrony ro ślin dokonywana przez samych rolników. Badanie poziomu pH i zawarto ści metali ci ęż kich daje mo żliwo ść porównania wyników i okre ślenia, w jakim kierunku zmierza stan środowiska. Na terenie powiatu makowskiego wyst ępuj ą obszary, na których hałas przenikaj ący do środowiska kształtuje klimat akustyczny. S ą to głównie centra miast, istotnym źródłem hałasu s ą drogi wojewódzkie, a tak że krajowe przebiegaj ące przez obszar powiatu. Bardzo wa żnym elementem i celem krótkoterminowym w zakresie ochrony przed hałasem jest:

167

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

• ustalenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wydzielonych terenów pod realizacj ę zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej, zakładów mog ących by ć potencjalnymi źródłami hałasu do środowiska, co umo żliwi lokalizacj ę zakładów produkcyjnych i przemysłowych, z dala od terenów mieszkaniowych i turystycznych, • niedopuszczanie do realizacji inwestycji, które mogą by ć źródłem du żej emisji hałasu do środowiska ze wzgl ędu na rodzaj prowadzonej działalno ści lub technologie produkcji. • ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dot. infrastruktury drogowej W zakresie ochrony przyrody najwy ższy poziom walorów przyrodniczych na terenie powiatu makowskiego wyznaczaj ą obszary NATURA 2000. Dla ochrony cało ści dziedzictwa przyrodniczego powiatu oraz kształtowania systemu terenów zieleni nale ży podj ąć nast ępuj ące zadania: • Współpraca z samorz ądami gminnymi w zakresie wdra żania obszarów i obiektów chronionych istniej ących i projektowanych na mocy przepisów ustawy o ochronie przyrody, w tym obszarów na styku s ąsiaduj ących gmin, b ądź gmin powiatu i powiatów s ąsiednich; • Prowadzenie ewidencji indywidualnych form ochrony przyrody, • Udział w tworzeniu „dynamicznego i nowoczesnego modelu” ekosystemowej i siedliskowej ochrony środowiska przyrodniczego poprzez zachowanie ci ągło ści „w ęzłów”, „korytarzy” i „ł ączników” ekologicznych, zwłaszcza w obr ębie równole żnikowego systemu dolin cieków wodnych oraz kompleksów le śnych, • Koordynacja i dalszy rozwój sieci tras i ście żek rowerowych, • Wsparcie organizacyjne rekultywacji i rewitalizacji przeobra żonych i zdegradowanych terenów poeksploatacyjnych, • Poszukiwanie w miar ę bezkolizyjnego współistnienia priorytetowych inwestycji gospodarczych dla powiatu makowskiego z wykazanymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi terenów przyległych. Lasy Nadle śnictw na terenie powiatu w przewa żaj ącej cz ęś ci wchodz ą w obszary chronione, co ukierunkowuje działania administracji Lasów Pa ństwowych do d ąż enia do uzyskania „proekologicznego modelu” gospodarki le śnej, tj. trwałego zachowania lub odtwarzania naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki le śnej. Praktycznie dotyczy to bie żą cej realizacji zapisów planów urz ądzania lasów nadle śnictw oraz „Programów ochrony przyrody”, zsynchronizowanych z cyklem 10-letniego okresu obowi ązywania planów. Renaturalizacja lasów na terenie powiatu powinna wiąza ć si ę z dostosowaniem składu gatunkowego wprowadzanych drzewostanów do charakteru siedlisk. Wła ściwa współpraca nadle śnictw z ró żnymi podmiotami gospodarczymi zainteresowanymi zagospodarowaniem i u żytkowaniem turystycznym lasów, wymaga, a w przyszłości w coraz wi ększym stopniu wymaga ć b ędzie, systematycznej koordynacji działa ń. Działania te winny by ć oparte przede wszystkim na promocji walorów turystycznych regionu. Priorytetem podstawowym gospodarki le śnej, niezmiennym dla lasów w powiecie, jest utrzymanie ci ągło ści i trwało ści lasu oraz wdra żanie wielofunkcyjnego modelu gospodarki le śnej. Koszty, które nale ży ponie ść na zapewnienie realizacji tego priorytetu, b ędą ró żne, a zale żeć b ędą w głównej mierze od uwarunkowa ń przyrodniczych, aktualnego stanu lasu oraz prognozowania i ograniczania skutków zagro żenia. Kształtowanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, bior ącego aktywny udział w procesie dbania o środowisko to cenne i długoterminowe zadanie, które niejednokrotnie trzeba prowadzi ć na bie żą co i nieustaj ąco. Edukacja ekologiczna jest procesem, którego głównym celem jest ukształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy mieszka ńców powiatu makowskiego w sferze konsumpcji, a tak że ochrony powietrza, gospodarki wodnej oraz post ępowania z odpadami. Wła ściwie ukierunkowana edukacja ekologiczna mieszka ńców przyczyni si ę do zwi ększenia efektywno ści prowadzonych działa ń na rzecz ekologizacji, co zapewni ograniczenia niskiej emisji, zmniejszenie ładunku zrzutu ścieków surowych do rzek i potoków a tak że pozyskanie wi ększej surowców wtórnych, zmniejszenie ilo ści odpadów trafiaj ących na składowisko.

168

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

Realizacja zada ń zaproponowanych w niniejszej aktualizacji przyczyni si ę do zwi ększenia atrakcyjno ści powiatu makowskiego, polepszenia warunków życia i zdrowia mieszka ńców, inwestowania przez przedsi ębiorców a tak że poprawy jako ści walorów środowiskowych i skuteczniejszej ochrony terenów prawnie chronionych oraz tych o walorach rekreacyjno -wypoczynkowych.

Wykaz u żytych skrótów: AKPO ŚK – Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych ARR – Agencja Rynku Rolnego ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa AOT40 – Oznacza sum ę ró żnic mi ędzy godzinowymi st ęż eniami ozonu w warstwie przyziemnej wi ększymi ni ż 80 μg/m3 (= 40 ppb) a warto ści ą 80 μg/m3 w ci ągu dnia, zebranymi w okresie od maja do lipca ka żdego roku. BAT – Najlepsze Dost ępne Techniki BO Ś – Bank Ochrony Środowiska S.A. GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie GDO Ś – Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska GIO Ś – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie GUGUK – Główny Urz ąd Geodezji i Kartografii GUS – Główny Urz ąd Statystyczny GZWP – Główne Zbiorniki Wód Podziemnych IŁ – Instytut Ł ączno ści IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej IO Ś – Instytut Ochrony Środowiska ISOK – Informatyczny System Osłony Kraju ITD – Inspekcja Transportu Drogowego IUNG – Instytut Upraw Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach IUNG-PIB – Instytut Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa - Pa ństwowy Instytut Badawczy JBR – jednostki badawczo – rozwojowe JCW – jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych JCWPd – jednolite cz ęś ci wód podziemnych Jst – jednostki samorz ądu terytorialnego KFD – Krajowy Fundusz Drogowy Kpgo 2014 – Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 KPN – Kampinoski Park Narodowy KPO ŚK – Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KP PSP - Komenda Powiatowej Pa ństwowej Stra ży Po żarnej KW PSP – Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży Po żarnej KZGW – Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej LKP – Le śne Kompleksy Promocyjne MAE – Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o. MBP – mechaniczno – biologiczne przetwarzanie odpadów MBPR – Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie Mg – megagram MJWPU – Mazowiecka Jednostka Wdra żania Projektów Unijnych w Warszawie MPWiK – Miejskie Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji MZP -Mapy zagro żenia powodziowego MRP – Mapy ryzyka powodziowego MODR – Mazowiecki O środek Doradztwa Rolniczego w Warszawie Mpzp – Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MSODI – Mazowiecka Sie ć O środków Doradczo – Informacyjnych MŚ – Ministerstwo Środowiska 169

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Makowskiego na lata 2016-2020 z perspektyw ą do 2023

MW – megawat NFO ŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OchK – obszar chronionego krajobrazu OSN – Obszary Szczególnie Nara żone ODR – Ośrodek Doradztwa Rolniego OZE – odnawialne źródła energii PCB – polichlorowane bifenyle PE – Przedsi ębiorstwo energetyczne PEC – Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej PEP – Polityka Ekologiczna Pa ństwa w latach 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016 PE Ś – Program dla Europy Środkowej PKN Orlen S.A. – Polski Koncern Naftowy Orlen S.A. w Płocku PKP – Polskie Koleje Pa ństwowe ppm – parts per million PIG – Pa ństwowy Instytut Geologiczny POIi Ś – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PolSEFF – Polish Sustainable Energy Financing Facility PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich PSP – Pa ństwowa Stra ż Po żarna PW ŚK – Program Wodno-Środowiskowy Kraju PZPWM – Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego RCB – Rz ądowe Centrum Bezpiecze ństwa RDW – Ramowa Dyrektywa Wodna RDO Ś – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie RDLP – Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych RLM – równowa żna liczba mieszka ńców RPO WM – Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020 RZGW – Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie SKM – Szybka Kolej Miejska SMSR – System Monitoringu Suszy Rolniczej SOPO – System Osłony Przeciwosuwiskowej SRWM – Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 UE – Unia Europejska URE – Urz ąd Regulacji Energetyki UMWM – Urz ąd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie ustawa PO Ś – ustawa Prawo ochrony środowiska WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie WIO Ś – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie WKD – Warszawska Kolej Dojazdowa WPGO – Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami WSO – Wojewódzki System Odpadowy WZMiUW – Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie ZDR – Zakład Du żego Ryzyka ZZW – Zakład Zwi ększonego Ryzyka ZUSOK – Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych

170