2016 7/8

De lange adem (slot)

foto Shutterstock juli-augustus 2016 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit

uitgelicht inhoud monumentaal boek over religieus erfgoed vooraf Nederlandse kerkinterieurs Dag huis, dag kerk, dag straat. Nog een keer kijk ik om Voor veel mensen is het bezichtigen zijn de beste kunstenaars, interieur- opmerkelijk zijn. De kerken zijn door naar de Mennokapel. Een slordige 250 diensten moet van een kerk een vast onderdeel van architecten, beeldhouwers, hout- meer dan vijftig specialisten beschre- ik hebben meegemaakt in dit huis vol verhalen, waarin ik de vakantie in het buitenland. Maar snijders en schilders ingeschakeld om ven en door verschillende fotografen ruim veertien jaar wonen en werken achterlaat. Ik probeer waarom doen we dat niet in eigen onze kerken van binnen te verfraaien. subliem in beeld gebracht. uit te rekenen hoeveel dat omgerekend naar liters koffie land? De rijkdom van het Neder- Het doopsgezinde aandeel bestaat uit is, maar staak al snel mijn pogingen. Duizenden, mis- landse kerkinterieur is minstens zo Om de aandacht voor het Nederland- de vermaningen van de gemeenten schien wel tienduizenden liters moeten het zijn geweest. indrukwekkend als elders en heel se kerkinterieur te vergroten, hebben in Haarlem, Workum en Westzaan. De laatste restjes zijn net door de vaatwasser weg- 5 9 divers. Kenmerkend is de middel- Museum Catharijneconvent, de Rijks- gespoeld. De kopjes staan weer strak in het gelid in de eeuwse kerk met een protestantse dienst voor het Cultureel Erfgoed en Kerkinterieurs in Nederland, A. Poelwijk, kast, te wachten op nieuwe inhoud. inrichting, maar ons land heeft ook vele wetenschappelijke en kerkelijke Albert Reinstra (red.), Anique de Kruijff, barokke schuilkerken, uitbundig partners het boek Kerkinterieurs in Antoine Jacobs, Arjan Bronkhorst De laatste dienst was mooi en waardig. De grote opkomst gedecoreerde negentiende-eeuwse Nederland samengesteld. Dit boek (fotografie), uitgeverij w books, € 49,95 zorgde, in combinatie met een gevoel van ‘nog één keer katholieke kerken, en strakke na- toont en beschrijft honderd kerken bij elkaar zijn’, als vanzelf voor een gezellige, reünie- oorlogse kerkinterieurs. In alle perio- vanaf de middeleeuwen tot heden, achtige sfeer. Er zijn oude en vertrouwde bekenden, den van onze bewogen geschiedenis die mooi, bijzonder of anderszins er zijn lekkere hapjes en een preek en speeches die het gevoel van saamhorigheid en weemoed verder versterken. advertentie Tijdens een act waarin de eerste steen symbolisch wordt teruggebracht, omdat deze bij het leggen gebroken zou Donatus verzekert zijn, wordt de sfeer zelfs uitgelaten. Tegelijkertijd wordt er 14 20 op deze ochtend recht gedaan aan de pijn die er ook is. vertrouwd Pijn van mensen die, vaak na jarenlange verbondenheid, Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar een belangrijke plek verliezen. 5 Kernwapens de wereld uit bij hoort, zoals ruimtes voor kinder opvang, Eerlijk gezegd had ik er weinig trek meer in, in die laatste Krista van Velzen over nucleaire ontwapening doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus dienst. Al zeker een half jaar ben ik me meer dan bewust van het naderende einde. Voor het laatst de avondmaals- is een betrokken specialist. Klein genoeg om set uit de kast. Voor het laatst een paasdienst. Voor het 9 Mediation u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg laatst een maaltijd met elkaar. Voor het laatst het kraken Een weg naar vergeving van de houten vloer als ik als eerste door de kapel loop om uw verzekeringsbelangen aan toe te ver- en het ochtendlicht binnenlaat. Als ik voor de laatste keer trouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat mijn stropdas sta te knopen, heb ik al tien keer afscheid 14 Losse eindjes genomen. Nu het bijna zover is, moet het maar klaar zijn ‘Valt het onrecht en het kwaad hun aan te rekenen?’ wat waardevol is, behouden blijft voor onze ook. kinderen en hun kinderen en hun kinderen… Maar toch. De pijn die mensen ervaren, die voel ik ook. 20 Er is méér dan ‘de klas’ Niet zozeer vanwege het afscheid van wonen en werken Meester Bart wil de wereld van kinderen groter maken op deze plek. Maar wel vanwege de pijn van het verliezen van een gemeenschap, van een plek die zo eigen is, en vooral van een groep mensen waar ik in de loop der jaren en verder… zo gehecht aan ben geraakt. Nog een keer kijk ik om. Zachtjes hoor ik het ‘amen, amen, amen’ na-echoën. 3 ingekomen 18 boeken & bladen Boven de kapel hangen nog vaag de contouren van een 10 de Schepper 22 WereldWerk wolk gebeden. Ik meen zelfs de koffie nog te ruiken. Jan de punterbouwer Adoptieprogramma imo Dan draai ik om en rijd weg. Dag huis, dag kerk, dag 12 kort 24 zomerpuzzel straat. Het ga jullie goed. 16 mondig en bondig 26 kort www.donatus.nl tel. 073 - 5221700 Harry Dijkstra 28 het laatste woord… Johan Tempelaar Coördinator communicatie ads [email protected] ingekomen interview

Kernwapens Landelijk Doopsgezind Geloofsverband In het juninummer van Doopsgezind NL werd de oprichting van een Landelijk Doopsgezind Geloofs- verband aangekondigd. Op deze pagina een selectie uit de reacties op dit bericht. de wereld

Open brief Reacties op Facebook Met oprechte vreugde las ik over de oprichting van het Zie www.facebook.com onder ‘doopsgezinden’ uit! >> Landelijk Doopsgezind Geloofsverband. Van harte hoop ik dat de belangstelling breder zal zijn dan alleen van de ‘Het klinkt heel uitnodigend. Ik neem aan dat in dit omschreven doelgroep. Want voor diegenen die ver geloofsverband ook de belijdenis en doop voor niet buiten een doopsgezinde gemeente wonen is het lastig plaatselijk gebonden jongeren een mooie plek krijgt?’ om erbij te blijven horen. Liesbet Geijlvoet

Als jongeren in of bij Haarlem hadden we destijds dat ‘Ik zie wel hier en daar een enorme haak en een oog, ook probleem niet en vonden we dat we als doopsgezinden theologisch (ecclesiologisch) inderdaad. Maar daar wordt iets moesten betekenen in de wereld. Ds. Hoekema - de vast over nagedacht en ik doe graag mee. Verder vind ik vader van de huidige voorzitter van de kerkenraad in het woord ‘geloofsverband’ een uitgesproken lelijk woord. Haarlem - ds. Snaaijer en ds. Jacobson waren onze Doet denken aan binnen verband en buiten verband en voorgangers. Van de jongeren toen herinner ik me soms hersteld verband en damesverband. Het is ook te lang en een gezicht, een voornaam of een stem. Van anderen weet te ingewikkeld, en totaal niet hip. Wie weet iets beters? ik dat zij, net als ik, geen actieve rol meer spelen in de Verder heeft het initiatief toch ook iets pijnlijks omdat het broederschap. Van sommigen heeft dat me erg verbaasd. (laten we eerlijk zijn) toch afwijzend is naar de gemeenten Eén van onze zusters van toen, die zich jarenlang voor van die kennelijk niet goed genoeg (meer) zijn... Maar die het alles en nog wat heeft ingespannen, kwam ik laatst initiatief waarschijnlijk wel mogen betalen? Enfin. Ben er toevallig tegen: ‘Doopsgezind? Nou ja, mijn man wil af en nog niet uit maar wil ook geen zeurkous zijn.’ toe nog weleens naar de kerk en soms ga ik mee, maar Henk Leegte verder is het verleden tijd. De kinderen? Nee. Ook niet!’ ‘Hoewel ik het een interessant concept vind, ben ik bang Je verhuist, je werkt, je hebt het druk en je woont een heel dat hiermee de waarde en bijdrage van gemeenten op eind van een doopsgezinde gemeente die ook nog eens den duur verloren gaat. Juist dat is ook onderdeel van het niet elke zondag bijeenkomt. Toch ben ik dat gevoel van geloof toch? Gemeente zijn waarin jong en oud samenko- ‘ik ben doopsgezind’ nooit helemaal kwijtgeraakt. In juni men? Nou ja, ik ben benieuwd naar de ontwikkelingen en wordt ik zeventig. In het laatste traject van mijn bestaan het vervolg.’ hoop ik iets terug te vinden van de betekenis van Jantine Huisman doopsgezind zijn in de wereld. En mogelijk nog enkele van de strijdlustige medebroeders van toen te ontmoeten. ‘Iedereen heeft daar z’n eigen vorm voor. Mijn gemeen- Iets te leren van wat er nu allemaal speelt in de broeder- te is zo groot als m’n hart is. Gemeenschap is geen schap. Van ganser harte hoop ik dat het Landelijk geografisch principe, maar een gevoelsmatige plaats- Doopsgezind Geloofsverband dat mogelijk maakt. aanduiding, zoals ik ooit al eens schreef.’ Bernard de Haas, Amsterdam-Oss Kalle Brüsewitz (in reactie op Jantine Huisman)

‘Wat een mooi initiatief!’ Ciska Stark

4 foto pax voor vrede 5 interview

Maar de kernbommen die in Nederland liggen ‘ De Tweede Kamer heeft herbevestigd worden niet ontmanteld. ‘Nee, want die wapens zijn niet van ons, Nederland kan dat ze de kernwapentaak wil afschaffen’ dat niet. Dat is de grap. In de Verenigde Staten worden zelfs de Russische kernwapens ontmanteld, want daar kan dat wel. Maar als onze regering luistert en de onder- Ik kan alleen maar gissen naar de laag daarachter. Wat ik handelingen doorzet, zullen ze wel weg moeten. Sec heel wonderlijk vond, was dat een aantal parlementsleden gezien is ons voorstel niet overgenomen. Maar de wel op rij – zoals Bert Koenders en Frans Timmermans – genomen beslissingen zijn geweldig. Het zijn moties, ze de Amerikanen wel wilden vertellen dat het klaar was moeten nog uitgevoerd worden, maar het zijn serieuze met die kernwapens in Nederland. Maar toen ze minister stappen vooruit. werden wilden ze daarmee opeens rustig aan doen.’ De dag na het debat ben ik naar de vn-besprekingen in Genève gegaan. Daar zag ik 135 landen het voorstel Als u minister zou zijn, of geworden zou zijn, dan… steunen om te starten met onderhandelingen die tot een ‘Had ik dit als eerste aangepakt. Ik zou die positie wereldwijd verbod op kernwapens moeten leiden. Boven- trouwens niet hebben aangenomen als ik daar geen dien pleitte een tiental landen ervoor dat al in 2017 te draagvlak voor had gevonden. Als je een positie hebt doen. Dat zijn doorbraken – en een debat in Nederland waarin je positieve verandering kan bewerkstelligen, moet helpt daarbij.’ je dat doen. In dezen zie ik dat een meerderheid van de bevolking vindt dat Nederland niet moet meewerken aan De kernbommen in Volkel liggen daar ongebruikt een systeem van massavernietigingswapens, ik zie een tekst Jan Willem Stenvers – foto’s Daniel Maissan | Anouk Pross en Nederland kan ze sowieso niet inzetten. Tweede Kamer die dat herhaaldelijk uitspreekt – maar Waarom moeten we ons daar zo druk over maken? als minister heb je het staande beleid toch maar uit te Volgens oud-Tweede Kamerlid (SP) en voortrekker van ‘’Niet gebruikt’ is wel heel relatief. Ze worden niet tot voeren. Dat vind ik kwalijk en pijnlijk.’ ontploffing gebracht, maar er wordt wel mee rondgevlo- de Nederlandse anti-kernwapenlobby Krista van Velzen, gen als oefening. En er komen steeds meer feiten over Waar ziet u hoop voor verandering? ongelukken en bijna-ongelukken naar boven in rapporten ‘Ik zie een jonge, energieke generatie die gelooft in maken we in de wereld grote stappen vooruit op het van de Amerikaanse overheid. Als er iets gebeurt is dat verandering en het spel begrijpt. Met de organisatie desastreus. Daarnaast zijn kernbommen een symbool. International Campaign to Abolish Nuclear Weapons gebied van nucleaire ontwapening. ‘De trein is vertrok- Hoezo zouden we over andere wapens moeten praten, als gaan we bijvoorbeeld naar vn-bijeenkomsten en trekken we bereid zijn miljarden euro’s in dit massavernietigings- dezelfde apenpakjes aan die diplomaten dragen. We ken en niet meer te stoppen.’ wapen te investeren? Als je dit wapen bezit, keur je het vertellen overheden niet wat ze fout doen, maar zoeken dreigen met de inzet ervan goed, waardoor je in feite alle naar verbinding. Zo werken we met veel landen samen. Tegenwoordig is ze campagneleider nucleaire ontwape- mensenrechtenverdragen van de vn aan je laars lapt.’ Allemaal met de gedachte: “Als het fout gaat, is er geen ls kind moest Krista van Velzen eens wat gaan ning voor pax. In die rol leidde ze het recente burger- land of hulporganisatie die nog wat kan doen. Dus laten kopen op de markt van haar Friese dorp. initiatief, waarbij veertigduizend handtekeningen nodig Waarom manifesteerde u zich als politicus zo fanatiek we nú wat doen.” De trein richting een internationaal Daar zag ze mensen met geigertellers staan, waren om een verbod op kernwapens op de politieke op dit onderwerp? verbod is inmiddels vertrokken en keert niet meer om.’ detectoren van radioactieve straling. Toen ze agenda te krijgen. Op 28 april was het zover en vond ‘Het was voor mij de reden om de politiek in te gaan. Ik Athuis aan haar ouders vroeg wat die mannen deden, onder toezicht van een volle tribune het parlementaire snapte iets niet. Er was een hele beweging tegen kern- Een lange strijd en nog steeds zo positief. kwam ze erachter dat de kerncentrale in Tsjernobyl ont- debat plaats. Een landelijk verbod op de kernbommen wapens gaande. We deden ons lobbywerk in het parle- ‘Toen ik begon met een campagne tegen clustermunitie ploft was. De koeien moesten op stal. Als klein meisje werd niet aangenomen. Een nederlaag volgens de media. ment, waren aanwezig in de media, organiseerden acties zeiden mensen dat ik gek en hopeloos naïef was. Minis- was Van Velzen er hevig van onder de indruk hoe deze met veel mensen. Politici van vrijwel alle partijen deden ters zeiden dat er absoluut geen verbod op zou komen. gebeurtenis haar leefwereld raakte. Het was het begin van Wat vindt u van het met de campagne behaalde mee aan acties van burgerlijke ongehoorzaamheid. En Maar er kwam een internationale beweging tegen cluster- een strijd voor een kern(wapen)vrije wereld, die haar hele resultaat? toch veranderde er niks. Toen heb ik besloten de politiek munitie op gang. En vlak voordat er toch een verbod leven – tot nu toe – zou duren. ‘Een burgerinitiatief is bedoeld om iets op de politieke in te gaan. Ik begrijp het wel beter nu.’ kwam, liepen diezelfde ministers er in de media mee te agenda te zetten. Ik kan Tweede Kamerleden die ik ken pronken dat zij dat plots steunden. Nu ga ik op gesprek Vóór haar politieke leven was ze actief binnen verschil- gewoon vragen dat te doen. Maar ik wilde de politici de Dus: waarom? bij ambtenaren over kernwapens. Dat vinden ze nog lende vredes- en milieubewegingen. Haar opvoeding druk van buitenaf laten voelen, niet lobbyen van binnen- ‘Het onderwerp is gewoon groot en dramatisch. Je hebt steeds een lastig onderwerp. “Maar op het gebied van kreeg ze van doopsgezinde ouders. ‘Daar doe ik zelf niks uit. Dat ging perfect. Ik heb zoveel enthousiaste mensen te maken met zoveel internationale verstandhoudingen clustermunitie zijn we goed bezig”, vertellen ze dan. meer mee, al legt het wel een bepaalde basis.’ Uiteindelijk ontmoet die mee wilden doen. Het debat dat erop volgde waar haakjes en verdragen aan vastzitten. Politici zijn Dan zeg ik: “Jullie waren tegen, tegen, tegen – en nu zijn belandde Van Velzen van 2002 tot 2010 in de Tweede verliep uiteindelijk fantastisch. De Tweede Kamer heeft bang daar iets aan te veranderen.’ jullie trots. We zitten nu in precies hetzelfde proces. Je Kamer met haar strijd, als vertegenwoordiger van de SP. herbevestigd dat ze de kernwapentaak wil afschaffen. En bent nu wel tegen ons voorstel, maar straks ben je er trots Tijdens die gehele periode pleitte ze voor een verbod op een motie van de PvdA dat Nederland internationaal hard Waar komt die angst vandaan? op. Zullen we het hebben over de weg naar dat moment?” kernwapens en voor het weghalen van de kernbommen in aan de kar moet gaan trekken voor nucleaire ontwape- ‘Dat, als je de Verenigde Staten zou vertellen dat je het Dan heb ik wel hoop, want het kan gewoon.’ << Volkel. Alhoewel niet een regering ooit volmondig heeft ning, is aangenomen. Een internationaal verbod in plaats ‘relatiegeschenk’ niet meer hoeft, je de verstandhouding toegegeven dat ze daar inderdaad liggen. van een nationaal verbod, dat vind ik een mooi resultaat.’ met hen en met de navo enorm zou verstoren.

6 7

in beweging te huur

Seniorenappartementen De Roosebrink met een vrijzinnig religieuze uitstraling te Wageningen In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er Mediation welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respec- tievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. een weg naar vergeving Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur Volgens ds. Tom Rijken is mediation een methode om per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de De Timanshof gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatie- mensen die in een conflict zijn beland weer met elkaar te Bennekom ruimte, hobbykamer en een bibliotheek | vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. in gesprek te brengen. Daarbij kunnen mensen tot

Huurprijs vergeving komen, maar dat is niet noodzakelijk. De huurprijs varieert van € 459,– tot € 779,–. De servicekosten variëren van € 73,– tot € 194,–.

Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met mw. L. Kik of mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtging. ediation kan mensen zichzelf lui, dom en dakloos. Lui: jij tijd nodig om tot vergeving te De Aleidahof ook door hun conflict gaat het conflict niet oplossen; dat komen.’ te Bennekom Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe | Hof van Sint Pieter 27 | 6721 tn Bennekom heen leiden, waarbij doen de mensen zelf. Dom: je stelt 0318 43 11 34 | www.vrssh-zuidveluwe.nl | [email protected] vergeving niet aan de alleen maar vragen. Dakloos: je hoort Op Church Mediation wordt een Morde komt maar het conflict toch kan niet bij een van de partijen. beroep gedaan bij conflicten tussen worden afgesloten. Rijken noemt ‘Ik probeer uit te vinden wat er aan de bijvoorbeeld een kerkenraad en een mediation een methode om mensen hand is. Vaak vraag ik: “Wat bedoel je predikant, maar ook bij een drei- te helpen niet vast te blijven zitten in te zeggen?” Er zit vaak iets onder. Als gende echtscheiding. Kerken zijn Comfortabel wonen in het conflict. Hij is doopsgezind je die lijn weet te benoemen, is een soms afhoudend om een mediator RIANT WONEN IN HET GROEN predikant in de Vrijzinnige Geloofs- oplossing mogelijk. Je probeert de te hulp te roepen, vaak verwijzend het groen met uitstekende Park Gooijland ligt in een landelijke, groene gemeenschap Hilversum en behoor- aannames en de oordelen duidelijk te naar de kosten (zo’n € 75,– per uur). omgeving. De riante appartementen zijn de in 2004 tot de oprichters van het krijgen. Volgens Matth. 18 moet een Maar, zegt Rijken, een bedrag van levensloopbestendig ingericht. Kijk op de site voor de Platform Church Mediation. Daarin mens “tot zeventig maal zeven maal” € 750,– is heel wat minder dan wat zorg altijd dichtbij volgende rondleiding! hebben mediators uit zeer uiteen- vergeven. Jij kunt vergeven omdat het kost als een predikant een half lopende kerken zich verenigd, de Eeuwige jou heeft vergeven. Dan jaar met ziekteverlof is. En over de momenteel ongeveer zestig. Zelf was ontstaat er een nieuw perspectief.’ invloed van mediation bij dreigende Rijken tijdens een studieverlof in echtscheidingen: ‘Ik heb wonderen ZORG ALTIJD DICHTBIJ 2002 drie maanden in de Verenigde Soms weigert de ander, want: “Ik heb zien gebeuren.’ << De ruime appartementen maken deel uit van Staten om het werkmodel van Church toch niks verkeerds gedaan?” Als de woon-zorgcomplex Huize Salland. Ideaal, want u Deventer - Colmschate Mediation te leren kennen, met het ander niet in beweging komt, kun jij Ter gelegenheid van het tienjarig bestaan woont hier zelfstandig en indien gewenst met zorg aan huis van Huize Salland, 24 uur per dag! plan om zich later in mediation te toch in mededogen tot vergeving van het Platform verscheen kortgeleden specialiseren. In die jaren was in de komen, zegt Rijken. Maar vergeving de bundel Geloven in Mediation, waaraan doopsgezinde broederschap Annelies heeft volgens hem wel zijn grenzen, Tom Rijken heeft meegewerkt. Klinefelter actief in Mediation Service, bijvoorbeeld als een kind seksueel Meer informatie: www.tomrijken.nl een voorloper van het Platform. Het misbruikt is. ‘Kortgeleden, nadat ik SERVICE EN VELE ACTIVITEITEN dopers gedachtegoed van vredestich- over vergeving had gepreekt, zei een Geloven in Mediation, J. Cor Schaap, Voor vrijetijdsbesteding kunt u hier terecht. Er is een ten werd in de praktijk gebracht door kerkganger die politieagent is na Cor Hoogerwerf, Tom Rijken, uitgeverij Grand Café, een restaurant en bv. een theaterzaal. de angel uit een conflict te halen. afloop tegen mij: “Ik heb in mijn Narratio, € 12,50 Ook zijn er gezellige activiteiten, is er een winkel en werk met criminelen van doen.” een kapper in huis. Dichtbij, vertrouwd en goed. De mediator is neutraal, zegt Rijken. Als mensen onrecht is aangedaan, Onder elkaar noemen mediators ligt het soms heel moeilijk. Dan is er

MVGM Woningmanagement 033 - 460 53 76 Mevrouw Laura Lamme [email protected] parkgooijland.nl 9 de Schepper

passie en vakmanschap Jan de punterbouwer Schaven, klemmen, werkbanken, spijkers, planken, balken, ramen en houtkrullen. Overal waar ik kijk. Tot mijn enkels in de houtkrullen. Midden tussen alles wat ooit een

punter gaat worden. bijvoorbeeld vier jaar drogen. Dat houdt in dat ik nu al hout heb voor tekst Kalle Brüsewitz – foto’s Jan Veurman & Wiljan van der Linde punters die over vier jaar gebouwd gaan worden, zonder dat ik weet of ik dan überhaupt nog punters bouw.’ an Schreur (1961) behoort tot de twaalf jaar toch naar huis kwam tiende generatie punterbouwers. moest ik heel erg wennen aan het De geboren en getogen Gieter Verderop, in een andere loods, is ambachtelijke werk. Maar die twaalf maakt zich wel zorgen. Als enige de elfde generatie druk aan het jaren hebben er wel voor gezorgd dat authentieke punterbouwer lijkt het J werk, klaar om het over te nemen. ik het bedrijf kon uitbreiden naar de einde in zicht. Hij heeft met het idee ‘Dat hoop ik van harte. Ik hoop zo werf die het nu is, waar veel meer gespeeld om de punterloods om te dat er genoeg werk is voor mijn zoon. gebeurt dan alleen het bouwen van bouwen tot een museum, of er een Hij wil zo graag, maar het zal lastig houten punters. Maar uiteindelijk is plek van te maken om te overnach- worden.’ Schreur klinkt wat terneer- dat wel mijn passie. Want zo’n houten ten. Maar hij zag zichzelf geen geslagen, maar ook realistisch. ‘Ik ben punter is toch gewoon het aller- ontbijtjes klaarmaken voor de vele nog de enige die authentieke houten mooist.’ Aziaten die het dorp jaarlijks bezoe- punters met de hand bouwt. Er is ken. Schreurs overweging kwam geen markt meer voor. Terwijl het Vol trots kijkt Schreur naar het mede voort uit de geringe betrokken- zulk mooi werk is en die punters zo houten geraamte middenin de heid van de gemeente, die naar zijn ongelooflijk mooi zijn. Tegelijkertijd schuur. ‘De bouw ligt even stil. We smaak niet de grote culturele waarde weet ik allang dat daar het geld niet moeten wachten op hout. Wat er nu inziet van wat hij met zoveel passie en mee verdiend kan worden.’ Inmiddels ligt is de bodem en een deel van het vakmanschap doet. Toen hij een bouwt Punterwerf Schreur ook rond- geraamte. Ik gebruik Frans eiken voor betere brug wilde bouwen voor de vaartboten en allerlei soorten alu- de bodem, omdat dat het beste hout aanvoer van materialen naar zijn werf, minium boten. ‘En ik ben heel blij dat is voor deze toepassing. Dat hebben werd dat nog eens pijnlijk duidelijk. ik het beheer van Samen Eén en het we in de loop der jaren geleerd. Net ‘Ze zeiden letterlijk tegen ons: Als je Kraggehuis mag doen. Dat is prachtig als dat we voor de ombouw nu Deens ruimte wilt ga je maar op het indus- werk.’ eiken gebruiken. Dat is iets duur- trieterrein van Steenwijk zitten.’ zamer dan andere soorten. We zagen Onbegrijpelijk, vindt hij. ‘Punterbouw Schreur nam het bedrijf van zijn bij onze vorige punters op de lange hoort in dit dorp. Het is wat Giet- vader pas op latere leeftijd over. termijn soms wat kleine scheurtjes hoorn gemaakt heeft tot wat het nu Hij werkte eerst als scheepstimmer- ontstaan door intensief gebruik. Dat is en het vormt een groot deel van de man bij een bedrijf dat luxe jachten hopen we nu te voorkomen. Zo ver- identiteit van dit dorp. Het hoort bij bouwde. ‘Dat was heel leerzaam en beter je jezelf steeds weer. Je moet het dorp, het hoort bij wie wij zijn en het heeft me zeker geholpen. Het was weten dat een punter gebouwd wordt het hoort bij wie ik ben. En dat mag toentertijd heel druk op dit bedrijf. zonder tekening of mal. Het is erva- gewoon nooit weggaan.’ << Er liep nog veel familie rond, en dat ring en vooral een hele hoop geduld allemaal in deze ene loods. Toen ik na en logisch nadenken. Hout moet

10 11 kort

(zorg- en dienstverlening voor tie en avondmaal gesproken werd, stond met een groepje collega- ouderen). Daarnaast blijft er ruimte beleving waren voorzichtig positief dat de delegatieleden in Hebron. Het was dg Aalsmeer voor andere activiteiten. Eucharistie en avondmaal kerken eventueel tot een gemeen- een voor zover mogelijk gewone dag Jubileummagazine schappelijke verklaring zouden in bezet gebied. We hadden een Op zondag 19 juni vond onder leiding De kerken zijn al dertig jaar in kunnen komen. ochtend vrij en waren met onze Ter gelegenheid van 150 jaar eenheid van ds. Alex Noord de laatste gesprek over eucharistie en avond- Lydia Penner toeristische aankopen net door een vierde de Doopsgezinde Gemeente kerkdienst plaats, waarna de sleutel maal op het gebied van theologie en van de checkpoints gelopen. Bijna Aalsmeer op zondag 5 juni feest met van het pand officieel werd over- liturgie, en willen nu vernemen hoe Dit artikel is een ingekorte versie. terug bij het appartement van Beleef150! Ter ere van deze heugelijke gedragen. de gelovige in de kerkbanken hier- Zie voor het gehele artikel: Christian Peacemaker Teams zien we gebeurtenis werd een speciaal eigen- over denkt. Daarom heeft de Raad www.doopsgezind.nl/nieuws ineens dat de winkeleigenaar met wie tijds jubileummagazine samengesteld van Kerken in Nederland in 2015 een we nog geen tien minuten geleden en gepresenteerd. Het magazine Albuquerque (VS) enquête gehouden onder de kerken. een kop thee zaten te drinken, hard- geeft in woord en beeld een indruk Voor gun control Aan deze enquête werkten 38 doops- op de kaart handig tegen een muur gewerkt van de activiteiten binnen de doops- gezinden mee, een behoorlijk aantal Doopsgezind Nederland wordt en wordt gefouilleerd. Iemand gezinde gemeente. De Democratische leden van het gezien het feit dat in totaal 611 gelo- van onze groep vraagt aan de betref- Amerikaanse Huis van Afgevaardig- vigen uit alle kerken deelnamen. Het Mennonitisches Lexikon is een in fende militairen waar dat allemaal Natuurlijk wordt in het magazine den hielden eind juni een 24 uur De uitkomsten en conclusies zijn het Duits geschreven encyclopedie voor nodig is. Hij krijgt geen ant- stilgestaan bij het samengaan van Mennokapel durende sit in om een stemming af onlangs bekendgemaakt op de over de mennonieten/doopsgezinden woord. Niet in staat de situatie te de Aalsmeerse vermaningen in 1866, Nieuwe bestemming te dwingen over twee wetsvoorstellen, website van de Raad van Kerken, wereldwijd. Het werk bestaat uit drie de-escaleren probeer ik hem vast te maar ook veel hedendaagse onder- bedoeld om het wapenbezit terug te www.raadvankerken.nl. delen en is sinds 2011 online te leggen. Mijn camera staat nog niet werpen komen aan bod. Diverse Vanaf de oorlogsjaren heeft de drijven. Niet minder dan 85 procent vinden, maar nog steeds in ontwik- aan of ik kijk in de loop van een gemeenteleden werden geïnterviewd Haarlemse doopsgezinde gemeente van de Amerikanen staat achter deze Het eerste document dat besproken keling. De drie delen bestaan uit: geweer. ‘Doe weg’ roept een van de en spreken openlijk over wat de voor leden en belangstellenden in voorstellen – toch blokkeerde de is was het zogenaamde Lima-rapport (1) Personen; (2) Geschiedenis, militairen tegen me. Doe zelf weg, gemeente en het geloof voor hen Haarlem-Noord gebruik gemaakt van Republikeinse meerderheid in het Doop, eucharistie en ambt. Verklaringen cultuur, theologie, en (3) Verspreiding, denk ik. Mijn tweede gedachte is betekenen. Ook zijn enkele columns de Mennokapel in de Indischestraat. Huis de stemming. van de Commissie voor Geloof en Kerk- gemeenten en organisaties. meteen: hij doet het toch niet, komt opgenomen. Het 84 pagina’s tellende Eerst werd de in 1939 gebouwde kapel orde van de Wereldraad van Kerken uit Voor deel 3 werkten dit jaar verschei- veel teveel gedoe van. Maar ik wil het magazine kwam tot stand onder gehuurd, in 1954 werd hij aangekocht. Enkele dagen eerder organiseerde 1982. Over de doop konden de kerken dene predikanten en andere broeders niet erger maken voor de man waar redactie van Constantijn Hoffscholte, Al die jaren heeft de kapel gefunc- de 200 leden tellende doopsgezinde het aardig eens worden, over eucha- en zusters mee aan informatie- het om gaat en stop mijn camera vormgever Barry Touw en fotograaf tioneerd als een eenvoudige, intieme gemeente in Albuquerque in het ristie en avondmaal wat minder: het verstrekking over de gemeenten weg. Hij wordt nog steeds gefouil- Judith Keessen. ruimte waar ’s zondags diensten Zuidwesten van de VS een bijeen- grootste verschil was te zien in de Amsterdam, Den Haag, Groningen, leerd. werden gehouden en doordeweeks komst: ‘From Guns to Gardens’, ofwel ambtsopvatting. Leeuwarden, Ouddorp, Wageningen Geen moment heb ik het idee gehad Het blad is voor € 10,– incl. verzend- allerlei andere activiteiten plaats- ‘van wapens naar tuinen (tuingereed- Zeven jaar later, in 1989, kwam een en IJmond, met daarnaast de ads, zelf in gevaar te zijn. Mijn voor kosten (€ 7,– excl. verzendkosten) vonden. schap)’. Aanleiding was het grote rapport uit van de Nederlandse de broederschapshuizen plus een Midden-Oosterse begrippen blonde aan te schaffen via [email protected] aantal slachtoffers van wapengeweld Commissie Maaltijd des Heren en algemene beschrijving van de doops- haar en voornamelijk mijn Neder- Intussen is de wijk veranderd, vooral in de staat New Mexico, waarvan kerkelijk ambt, die een analyse maakte gezinden in Nederland. In de komen- landse paspoort bieden ruim vol- verouderd, en kerkelijke gemeenten Albuquerque de hoofdstad is. Het van liturgische teksten van verschil- de maanden wordt er nog gewerkt doende bescherming. Hoe anders is zijn kleiner geworden. Daarom heeft initiatief was genomen enkele dagen lende kerken. Aangezien doopsgezin- aan het Doopsgezind Seminarium, dat voor de man van de winkel, die het bestuur van de doopsgezinde voor de schietpartij met 49 doden in den geen vaste liturgie hebben die de Doopsgezinde Historische Kring, zojuist nog thee met ons dronk en nu gemeente in Haarlem besloten de een bar in Orlando, Florida. voor alle gemeenten verplicht is, de Doopsgezinde Zendingsraad, de nog steeds met zijn armen en benen Mennokapel te sluiten. Natuurlijk werden onze gedachten hierover niet lfdz en de gemeente Haarlem. Een gespreid tegen een dichtgelaste gaat dat niet zonder pijn, maar veel De organisatie rawtools uit Colorado specifiek meegenomen. primeur is de Werkgroep Ho-He, die winkeldeur staat. Ik vertrek na twee kerkgangers komen al regelmatig die in het hele land optreedt was Uit de resultaten van de enquête een specifiek positieve Nederlandse weken weer met het vliegtuig vanuit naar de ‘Grote Vermaning’ in de uitgenodigd om wapens, afkomstig blijkt dat voor doopsgezinden de bijdrage levert aan de acceptatie en Tel Aviv naar het veilige Nederland. Frankestraat in het centrum van de van de politie, om te vormen tot gemeenschap met broeders en integratie van homoseksuelen en Ik moet er niet aan denken dat deze stad. tuingereedschap. Rawtools gaat uit zusters de sterkste beleving is. heteroseksuelen in de doopsgezinde man, die vanwege zijn nationaliteit van het woord van Jesaja: “Zij zullen Voor de meeste gelovigen komt gemeenten. Zie www.mennlex.de niet eens in de buurt mag komen van Het gebouw is verkocht aan de hun zwaarden omsmeden tot ploeg- ‘de gedachtenis aan Christus’ het Pieter Post dat vliegveld, op datzelfde moment Gallenkampstichting die aan de ijzers” (2:4). Deze organisatie zegt sterkst naar voren. Een gemene deler iets onschuldigs als een camera uit doopsgezinde gemeente verbonden dat het omvormen van wapens niet is wel dat de persoon van Christus zijn jas had willen halen. is, en houdt een duidelijke maat- genoeg is. ‘We moeten elkaar helpen centraal staat. camera weg Irene van Setten schappelijke functie. De stichting is nieuwe wegen te vinden om conflic- Deelnemers aan de vergadering van Of ik schiet? vooral actief op het gebied van ten op te lossen.’ de Raad van Kerken in Nederland, ouderenzorg en gaat het pand Dirk Visser waar naar aanleiding van de enquête De eerste keer is voorlopig ook de verhuren aan de Stichting shdh verder over de beleving van eucharis- enige gebleken. Ik was net 23 en

12 13 bijbels drieluik

Keer op keer strijkt die ene God in de bijbel met Zijn goddelijke hand over Zijn goddelijke hart Losse eindjes Stel, je bent een klein, onbetekenend godsvolk zonder enige militaire macht. Maar dat geeft niet, want je bent niet zomaar een godsvolk, je bent het kleine onbetekenende volk van die ene God.

tekst Wieteke van der Molen – foto Shutterstock

Die God die steeds groter en almachtiger wordt naarmate dat je werkelijk niets voorstelt zonder Hem. Dat je aan hun onschuldige einde zijn gekomen? Straf van God, Vrede. Het klinkt prachtig. Maar het is ten diepste een Dit is het derde en laatste jouw geschiedenis met hem voortschrijdt. Hij strijdt machteloos bent, klein en onbetekenend, een speelbal prima. Maar diegenen die de straf voltrokken? De beulen? oorlogsterm, een woord en concept dat niet zonder deel van het drieluik over voor jou. En jij, jij bent Hem trouw. Dat is de prijs die je op de wrede stormen van de geschiedenis. En je gaat ten Zijn die schuldig of onschuldig? Als zij instrument zijn geweld en onrecht en ongemakkelijkheid te verkrijgen is. ‘onmachtige vrede’. betaalt. De prijs voor vrede en rust en recht. De prijs voor onder. Je verdwijnt, met al je hoogmoed en gezwollen van Gods woede, valt het onrecht en het kwaad hun dan Een term die bijbels gezien samen hangt met onmacht, leven. praat. En dat allemaal omdat er met jouw God niet te aan te rekenen? machteloosheid, (on)trouw, gruwelijke consequenties en spotten valt. Maar dat had je misschien eerder moeten een beeld van gerechtigheid dat in ieder geval in het Maar wat als je ontrouw bent? Wat als je denkt dat je bedenken. Want nu is het te laat. Getuige talloze profetieën komen alle onderdrukkers menselijke brein vragen oproept. Vrede. Ja. Maar tegen het allemaal zelf wel kunt, dat je God niet nodig hebt? in de bijbel uiteindelijk jammerlijk aan hun eind. God welke prijs? En zijn wij nog steeds bereid die te betalen? Wat als je je eigen regels volgt en de Zijne aan je laars lapt? Of? Keer op keer strijkt die ene God in de bijbel met verdelgt ze. Vernietigt ze. Straft ze op hun beurt. Doet En wat als dan blijkt dat die ene God inderdaad groot en Zijn goddelijke hand over Zijn goddelijke hart en raapt recht en gerechtigheid. Het is allemaal deel van het Ik, de HEER, houd de wacht over mijn wijngaard, 1 Jesaja 27:4b-5 D machtig is. En niet voor de poes. Als blijkt dat Hij zó groot het gevallen, verloren godsvolk toch weer op, blaast het grotere plan. Maar ongemakkelijk is het wel. Gerechtig- steeds opnieuw bevloei ik hem. en machtig is dat Hij zelfs de volken van andere goden stof van ze af en herstelt ze. Een verhaal van hoop, van heid met een nare nasmaak. Is een instrument verant- Dag en nacht zal ik de wacht houden, als instrument kan gebruiken om jou te straffen voor je boete en inkeer, een verhaal van toekomst. En die woordelijk voor het werk dat een God met hem doet? zodat niemand hem kan schaden; ontrouw. Want Zijn vrede kent een prijs. En als jij niet visioenen van vrede, van Gods vrede, worden iedere keer Is een spijker verantwoordelijk voor de pijn van het hout 4 ik koester mijn woede niet. betaalt… groter en grootser. Van een periode van rust tussen twee waar hij door een hamer ingedreven wordt? Mag onrecht Maar zou ik dorens en distels dulden? conflicten tot een bijna onaards visioen waarin leeuw en onbestraft blijven? Is wraak, vergelding, genoegdoening Strijdbaar ga ik eropaf, Of het nu de Filistijnen zijn, de Assyriërs of de Chal- lam naast elkaar liggen. Mooi hoor. niet noodzakelijk? En wat als dat met gruwelijk geweld al dat onkruid steek ik in brand – deeën – God spant ze voor zijn karretje en stuurt ze om gepaard gaat? Hoe ongemakkelijk kan vrede zijn? En hoe 5 tenzij men mijn bescherming zoekt jouw land te veroveren, je kinderen te vermoorden, je Maar de losse eindjes? Het onrecht dat gedaan is? hoog is die prijs? Wat voor God heb je dan? En jij? Wie en vrede met mij sluit, tempel plat te branden, je vrouwen te verkrachten en De doden die zijn gevallen? De vrouwen die voor het ben jij dan, met Gods vrede? ja, vrede sluit met mij.1 << je rijkdommen weg te slepen. En jij? Jij komt erachter leven beschadigd zijn, de kinderen die op gruwelijke wijze

14 15 mondigenbondig ‘ De gemiddelde leeftijd van doops- rustpunt en het moment om samen met andere leden van de gemeente gemeente te zijn.’ gezinden mag hoog zijn, de waarde Leerling en de kwaliteit van de geloofsbeleving ‘Lang ben ik alleen maar een volgeling geweest die, als kind van gereformeerde ouders, geloofde wat mij werd is ook hoog’ voorgezegd. Nu ben ik met overtuiging een leerling die wil weten wat het betekent om te geloven in het leven Doperse Theologie ben ik mij meer bewust geworden en in de God die leven geeft.’ van de betekenis van woorden in de bijbel en van wat er in de verhalen ligt verscholen. Elke dag leer je zo een Gemeente beetje meer over de inhoud en de waarde van de diverse ‘Als gemeente, momenteel zonder predikant, zijn wij verhalen.’ bezig met een proces van ‘waarderende gemeente- opbouw’. Dan blijkt dat er veel initiatief in de gemeente Angst is en men de schouders er onder wil zetten. Dat geeft ‘Als kind had ik angst voor de ‘dag des oordeels’. Die moed en een goed en dankbaar gevoel. Dat is dan ook de angst heb ik nu gelukkig niet meer. Nu ik leef vanuit het reden dat ik met veel plezier secretaris van de kerkenraad principe dat ik ‘thuis’ mag komen, geeft mijn geloof mij ben en een gespreksgroep leid.’ de vrijheid het leven met God en de mens te vieren.’

Trouw Vrede ‘In relaties ben ik trouw en zal ik iemand niet gauw in ‘Wanneer mensen het er met elkaar over eens zijn wat de steek laten. Toch heb ik wel grenzen aan trouw zijn. vrede kan betekenen, als woord en als daad, wil ik graag De grens ligt daar waar de waarden van de ander worden meewerken aan vrede. Maar zolang mensen verschillende overschreden. Ik ben trouw aan eenieder die de waarden interpretaties hebben van wat vrede is en mag zijn, wordt van de ander respecteert.’ dat wat moeizaam. Pas als beide partijen het eens worden over wat vrede precies inhoudt, heb je er wat aan. Dan Talent geloof ik in vrede.’ ‘Talent, dat vind ik moeilijk precies te verwoorden. Ik klop Harry Dijkstra (68) is secretaris van de doopsgezinde gemeente mezelf niet graag op de borst. Wel vind ik het fijn als de Morgen mensen mijn bijbelgesprekskring waardevol vinden. Ook ‘Ik zie de toekomst van de kerk niet somber in. Het Drachten-Ureterp. Hij woont in Drachten, werkte als onder- als muziekdocent – ik speel en doceer doedelzak – vind ‘morgen’ van het geloof blijft me verbazen. De gemid- ik het heerlijk als mijn leerlingen vooruitgang boeken.’ delde leeftijd van doopsgezinden mag hoog zijn, de handelaar bij vakbond vcps en als medewerker invordering waarde en de kwaliteit van de geloofsbeleving is ook Woorden hoog. Doopsgezinden zijn zich goed bewust van hun overheidsschulden. In zijn vrije tijd speelt en doceert hij verschil- ‘Woorden zijn voor mij een middel om te communi- eigen geloof en weten dat vaak goed onder woorden ceren. Daarbij probeer ik te voorkomen dat woorden te brengen. Er is van zoveel kanten inbreng en de ver- lende muziekinstrumenten, waaronder doedelzak. mensen beschadigen. Zelf heb ik moeten ervaren dat binding tussen woord en daad is bij doopsgezinden woorden mensen uit elkaar kunnen drijven en dat dan zo sterk. Het is bijzonder dat het geloof in die Ene, de tekst Kalle Brüsewitz – foto Silvia Schouten Oorsprong geen contact meer mogelijk is. Mede door de cursus Eeuwige, zo divers kan zijn.’ << ‘Waar ik vandaan kom heb ik niet zelf in de hand. Waar ik naartoe ga, daar heb ik zelf wel invloed op. Mijn oor- Vandaag sprong neem ik mee op mijn reis in dit leven en mag ik ‘Vandaag probeer ik 138 ingekomen e-mails weg te in waarde laten groeien. Ik ben Nederlander, Zeeuw, Fries, colofon U kunt uw bijdrage overmaken op Ontwerp & opmaak Susan Abonnement Groot letter werken en spullen klaar te leggen om met onze kinderen maar voel mij net zo thuis in Schotland.’ iban nl19 abna 0243 4938 86 t.n.v. de Loor, Kantoordeloor, Haarlem cbb 0341 56 54 99 of [email protected] ons vijfentwintigjarig huwelijk te vieren. Maar ‘vandaag’ Doopsgezind NL is een uitgave van Algemene Doopsgezinde Sociëteit Druk gbu Grafici, Urk Het volgende nummer van is voor mij ook elk moment dat ik mij ervan bewust ben Plaats de Algemene Doopsgezinde Sociëteit onder vermelding van ‘dnl 2015’. Advertenties Saskia Meerts Doopsgezind NL verschijnt begin dat ik mag leven. Dat ik mag leven met een doel, een ‘Mijn vrouw Mieke en ik hebben het er weleens over om (ads) en verschijnt tien keer per jaar. Oplage 7.500 september 2016. Reacties voor opdracht voor later. Ik mag – en wil – blij zijn met hoe weer terug te gaan naar onze geboortegrond Zeeland. Het blad wordt tegen een vrijwillige Hoofdredactie Johan Tempelaar Papier G-Print Proost & Brandt, ‘ingekomen’ uiterlijk 11 augustus mijn leven gaat. En ik wil het feit dat het leven het waard Maar als we er goed over nadenken merken we toch dat bijdrage toegezonden aan alle leden (coördinator communicatie) fsc-gecertificeerd 2016 aanleveren. Brieven dienen kort is om te vieren, overbrengen op anderen.’ de plaats hier, ons huis en de kerkelijke gemeente ons in van doopsgezinde gemeenten. Eindredactie Marijke van Duin Contact redactie & advertenties en zaakgericht te zijn. De redactie Drachten houden. We hebben inmiddels ook wortels hier.’ Vrienden en belangstellenden die Redactie Kalle Brüsewitz, Yko van Singel 454 | 1017 aw Amsterdam behoudt zich het recht voor om Vertrouwen het blad willen ontvangen, betalen der Goot, Martin Maassen, Wieteke t 020 623 09 14 | [email protected] bijdragen in te korten of niet op ‘Als kind was ik goedgelovig en goed van vertrouwen. Zondag € 40,– per jaar. U kunt zich opgeven van der Molen, Tea Rienksma, Marion www.doopsgezind.nl te nemen. Dat is nog steeds zo, maar wel op een volwassen manier. ‘Tenzij Mieke en ik bij de kinderen op bezoek zijn, of als via de contactgegevens in dit colofon. Slotboom, Jan Willem Stenvers © ads 2016 Ik heb vertrouwen omdat ik geloof in het goede van ik ergens anders een dienst mag begeleiden, ben ik elke mensen.’ zondag in de vermaning. De viering is voor mij een

16 17 boeken & bladen Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s van de hand van Martin Maassen, [email protected]

mantelen. Toch wordt dit belangrijke jeugdboeken als Koning van Katoren, de onwil van de VVD: Mark Rutte eindelijk wel eens wilde weten was of Tenzij anders vermeld, aspect vaak enigszins onderbelicht in Oorlogswinter en Oosterschelde kiest voor samenwerking met CDA en er een god bestaat of niet. ‘God is dat zijn de bijdragen op deze teksten over Mandela. windkracht 10, en als politicus van PVV. Fijntjes beschrijft Halsema hoe je liefde voelt, denk je ook niet?’ zei pagina’s van de hand van De titel van het boek geeft de opbouw D66. In de boeken van Terlouw is de zij door formateur Ruud Lubbers de een. De ander gaf hem zoenen.’ Martin Maassen, martin. goed weer: er is sprake van een twee- moraal van het verhaal nooit ver te wordt gebruikt ‘als een pion in zijn Theologie met een glimlach. En het [email protected] deling. Deel één vormt een beschrij- zoeken. ‘Er zijn twee dingen die ieder schaakspel’. In 2012 vertrekt Femke glimlachgehalte is hoog. Zoals bij het ving van de ubuntu-filosofie, terwijl mens kan proberen zonder een speci- Halsema uit de politiek en lijdt meisje Esmée uit het Brabantse de geïntroduceerde concepten in deel fieke opleiding gevolgd te hebben: GroenLinks onder Jolande Sap een Duizel. Ze maakt zich zorgen over de twee op de politieke carrière van schrijven en politiek.’ Terlouw stapte dramatische nederlaag. ‘De macht Moeder Gods, Maria, die steeds Mandela worden toegepast. Dat is op vrijwel hetzelfde moment over van komt plotseling langs’ als PvdA’er overal moet verschijnen, zegenen, erg overzichtelijk. Het boek is echter de wetenschap naar de politiek en Lodewijk Asscher haar polst voor een troosten. In Lourdes, Fatima, niet altijd even leesbaar, vooral het naar het schrijverschap. Tijdens het ministerschap in een kabinet van Amsterdam-Rivierenbuurt. Dat is filosofische gedeelte. De woordkeuze, leiderschap van Terlouw van D66 PvdA en VVD. Voordat zij nee kan toch niet te doen?! ‘We moeten haar het veelvuldige gebruik van afkor- werd zijn partij geframed als ‘het zeggen krijgt ze een sms-bericht van een paar eeuwen rust gunnen.’ tingen en de soms ietwat cryptisch redelijk alternatief’. Onder zijn Asscher dat de VVD haar benoeming Esmée besluit Maria te vervangen. geformuleerde zinnen, dwingen de leiding maakte D66 een spectaculaire blokkeert. Haar eerste reis gaat naar het Groot lezer om bepaalde passages te her- groei door, die na een rampzalig Asielzoekerskamp in Ter Apel! lezen. Ook lijkt het boek door de vele kamikazekabinet van CDA, PvdA en Pluche. Politieke memoires, Femke De meeste verhalen lijken op en lezen voetnoten en doorverwijzingen naar D66 (Van Agt, Den Uyl, Terlouw) voor De autobiografie van Femke Halsema Halsema, uitgeverij Ambo/Anthos, als parabels, als sprookjes. Soms is er verbinding bronnen veel op een filosofisch- een groot deel weer snel verdampte. is van een compleet andere orde. € 19,99 herkenning, op andere momenten Afrikaanse verzoeningsfilosofie historisch onderzoeksverslag, waar- Wie de biografie van Jan Terlouw leest Ontwapenend openhartig en vervreemding – waar gaat dit over...? van het lezen de uiterste aandacht komt weinig nieuwe inzichten, laat leerzaam, niet alleen voor politicolo- Oosterhuis’ debuut als verhalen- ‘Bij het overlijden van Nelson vergt. staan duidingen tegen. Boerboom gen. Halsema presenteert zichzelf parabels schrijver maakt wel hongerig naar Mandela op 5 december 2013 stond Desondanks is dit boek zeer het lezen heeft er meer een bibliografie dan als ‘een passant in de politiek’. Een Met een glimlach meer. de wereld stil.’ Met deze woorden waard, te meer daar vele conflicten een biografie van gemaakt. Terlouw buitenstaander in een door mannen door Jehannes Regnerus opent filosoof Henk Haenen Ubuntu tegenwoordig best een beetje ubuntu verdient meer. gedomineerde wereld. Waar Terlouw ‘Dan zal een wolf zich neerleggen en Nelson Mandela – Afrikaanse filo- zouden kunnen gebruiken… vooral als technocratisch wordt naast een lam, een panter vlijt zich bij Wolf en lam. Korte verhalen over liefde sofie van verzoening. Wéér een boek door Christiaan van den Berg Jan Terlouw. Jeugdboekenheld op het weggezet, is Halsema misschien wel een bokje neer; kalf en leeuw zullen en dood, Huub Oosterhuis, uitgeverij over Mandela denkt u misschien. Binnenhof, Joep Boerboom, uitgeverij de laatste politicus met een progres- samen weiden en een kleine jongen Ten Have, € 21,99 Maar ondanks het feit dat er al veel Ubuntu en Nelson Mandela. Afrikaanse Boom, € 19,90 sief en vrijzinnig mens- en maat- zal ze hoeden.’ Huub Oosterhuis ver- over deze icoon uit de wereldgeschie- filosofie van verzoening, Henk Haenen, schappijbeeld. Zij beschrijft hoe zij in woordt dit bijbelse visioen van een denis geschreven is, weet Haenen uitgeverij Damon, € 34,90 het post-Fortuyn tijdperk aanloopt nieuwe wereld in zijn nieuwste boek voor een originele invalshoek te tegen de ijzeren wetmatigheden van Wolf en lam als volgt: zorgen. De focus ligt niet zozeer op de politiek. De media vinden lange Jij, wolf? Ja ik. Vraag het mijn vriend. het leven van Mandela zelf, als wel op dubbelslag tijd dat GroenLinks er niet toe doet. Wie is je vriend? Lam is mijn vriend. de rol die ubuntu, een soort Afrikaan- Terlouw en Halsema gaan bio ‘De Telegraaf heeft zegge en schrijve Waar is lam? Hier achter mijn staart. se verzoeningsfilosofie, in zijn leven één keer een feitelijk en juist bericht Het lam kwam te voorschijn en strijd tegen de Apartheid heeft Jan Terlouw mag met recht een homo over mij geplaatst en dat was toen ik vanachter wolf zijn staart, en sprak: gespeeld. Ubuntu is voor ons wester- universalis worden genoemd. De een tweeling baarde.’ Wat ook niet telkens als de mensen kwamen met lingen vaak lastig te begrijpen: het is gepromoveerde kernfysicus schreef helpt is dat de boodschap van hun slachtmes heeft deze wolf hen een gedachtegoed dat uitgaat van het succesvolle jeugdboeken, werd Halsema elitair en verre van ‘sloga- verjaagd. ‘wij’, van verbinding met de gemeen- Kamerlid en minister, Commissaris nesk’ overkomt. Een pleidooi voor Dit zijn we niet van Oosterhuis De zonnetjes bij de schap en de natuur, van de banden van de Koningin (in Gelderland), en een alternatief model voor econo- gewend: geen liedteksten en preken besproken boeken en tussen mensen onderling, van mens produceerde thrillers samen met mische groei is nauwelijks in Jip en maar verhalen. Sommige verzonnen, bladen geven de waardering zijn door andere mensen. Deze dochter Sanne. Om met dochter Janneke-taal samen te vatten. In de andere waar gebeurd. In Wolf en lam van de recensent weer. spirituele visie lag aan de basis voor Ashley te spreken: ‘Mijn vader kan zomer van 2010 lijkt Halsema toch herken je de auteur als dichter. ‘Dat je Die kan uiteenlopen van de verzoenende wijze waarop alles, behalve tekenen’. Maar de haar finest moment te krijgen als VVD, me niet achterna zit met wat jij … dat één zonnetje (niet best) tot Mandela tussen zijn vrijlating in 1990 meeste mensen zullen de zoon van PvdA, D66 en GroenLinks werken ik mag voelen wat ik voel en denken vijf (mag op uw nachtkastje en zijn verkiezing in 1994 trachtte een Gereformeerde Bondspredikant aan de vorming van een ‘Paars Plus’ wat ik denk’. Een andere keer herken niet ontbreken). het systeem van Apartheid te ont- vooral kennen als schrijver van kabinet. Uiteindelijk strandt dit op je de theoloog. ‘Wat de een nu

18 19 onderwijs

Meester Bart is docent ‘Het maakt me niet zoveel uit wat ze vinden, Engels. Hij vindt het maar ze moeten wel beseffen wat ze zeggen’ heel belangrijk dat zijn klassen iets leren over de present perfect. De wereld groter maken

‘Meester Bart’ is Bart Ongering: ben ik er, maar ik laat ze vooral zelf een klas is niet meer dan een af- zelf zegt, vind je dat echt?” “Nee, m’n een vierendertigjarige docent Engels praten. spiegeling van de plaatselijke diversi- vader zei dat.” “Oh, maar wat vind op de Open Schoolgemeenschap teit. Maar het is wel goed dat ze dat jij?” Je moet kinderen een spiegel Bijlmer in Amsterdam-Zuidoost. Ooit ‘Ik denk dat kinderen nu meer beseffen. voorhouden. Het maakt me niet eens begon hij voor vrienden een website weten dan toen ik veertien was. Want zoveel uit wat ze vinden, maar ze waarop hij uitspraken van zijn leer- ik moest een krant openslaan of op ‘Elk jaar gaan we met de eerste klas moeten wel beseffen wat ze zeggen. lingen bijhoudt. Dat werd al snel Teletekst kijken. Zij hebben allemaal op kamp, soms in de Achterhoek, buiten zijn eigen kring bekend. mobieltjes, waar sommige docenten soms in Brabant. We zitten dan een ‘Het mooie aan school is dat je Inmiddels heeft hij onder de naam allergisch voor zijn, maar ik wat paar dagen op een boerderij. “Het kinderen een podium kan bieden Meester Bart een vaste column in minder. Ik zie die als een soort ruikt in Brabant naar koeien”, zei een waarbij ze naar elkaar leren luisteren. Trouw en post hij veelvuldig op voeding van stukjes kennis en leerling tegen mij. Dan leg je uit dat Dat is een taak van de school, zelfs Facebook. Hij vertelt over de leef- nieuws. Zeker als ze wat ouder zijn dat niet overal het geval is en dat er een plicht misschien. De wiskunde- wereld van zijn leerlingen, over wat spelen de kinderen er niet alleen ook steden in de buurt zijn. Als we en mijn Engelse les zijn ook belang- ze thuis meemaken en hoe ze tegen spelletjes op, maar volgen ze ook naar het zwembad gaan vinden ze het rijk. Maar even afwijken van de les- de maatschappij aankijken. Vaak zijn bepaalde nieuwskanalen. De kranten- bijzonder dat zoveel kinderen wit zijn. voorbereiding en overstappen naar het ontwapenende verhaaltjes, soms koppen zijn daardoor zeker bekend, Terwijl andersom die kinderen het de leefwereld van de kinderen, is net ook heftig en zielig, soms grappig en maar de details lang niet altijd. misschien raar vinden dat er een klas zo waardevol als mijn uitleg over de af en toe schokkend. met veel meer donkere kinderen present continuous. Dat kan de les ‘Je hebt als school de taak om de binnenkomt. Het is het beste als erna ook nog wel. Aan de andere ‘De kinderen weten wel wat er wereld van de kinderen groter te leerlingen bij elkaar zien dat iedereen kant: als er een toets aankomt kan gebeurt in de wereld. Dat is het maken. Je moet kinderen ervan verschilt. Het mooie is dat ze daar ook dat gesprek wel verschoven mooie. Ze komen maandag op school bewustmaken dat er meer is dan hun open voor staan. Bij volwassenen worden. en weten dat er vrijdagavond in Parijs omgeving en klas. Dat kan je namelijk houdt dat op een dag op. een terroristische aanslag was. Maar niet altijd aan de ouders overlaten. ‘Het klinkt als een cliché, maar ze hebben daar dan nog niet op een De een gaat bijvoorbeeld nooit op ‘Als een kind zegt: “Houd je bek!” de kinderen van nu gaan zo dadelijk bepaald niveau over gepraat. Soms vakantie, omdat er geen geld voor is. ga ik stuiteren. “Kun je je mond de samenleving dragen. Als ik vol- tekst Jan Willem Stenvers – foto Tatjana Almuli wel thuis, maar dat gaat dikwijls op De ander gaat altijd naar dezelfde houden?” kan je ook zeggen. Tegen wassenen van nu soms op een een eenzijdige manier. Ze praten vaak camping in Frankrijk, en weer iemand mij zullen leerlingen dat sowieso niet misselijke manier op elkaar zie hun ouders na en hebben dan niet anders wordt de hele wereld over zeggen, echt niet, nooit. Maar dat reageren, vraag ik me echt af of ze door wat ze zeggen. meegenomen. komt omdat ik respect voor hen heb. ooit geleerd hebben naar elkaar te instens zo belangrijk of er oorlog was in Europa. Hij vroeg Ik waardeer ze en geef ze de kans zich luisteren. Dat vraag ik me echt vindt hij het dat wat ze zich daarbij voorstelden en of ‘Na de aanslagen in Parijs vroeg ik ‘Mijn tweede klas heeft 28 kinde- te laten horen. Zelfs voor kinderen oprecht af. Daarom vind ik het zo kinderen in de les ze dat nu in Nederland zagen. Nee, de leerlingen: wat hebben jullie ren met ongeveer dertien verschil- van elf is dat belangrijk. belangrijk dat leerlingen horen dat ruimte hebben om dat zagen ze niet. ‘Oorlog vinden de afgelopen weekend meegekregen? lende nationaliteiten. Een derde is diegene die naast of tegenover hen Mmaatschappelijke en persoonlijke kinderen een eng woord, daar hebben Dan laat ik de kinderen elkaar aan- blank, tweederde niet. Dat is voor een ‘Ik schrik meer van de toon van zit, misschien iets anders denkt. zaken te bespreken. Want dan leert ze een heel beeld bij. Dus moet je vullen. Het ene kind vertelt alleen dat klas in de Bijlmer heel normaal. Maar volwassenen in de sociale media, dan Of hele andere dingen meemaakt een nieuwe generatie respectvol met zo’n vraag niet te makkelijk afdoen. er aanslagen waren, het andere kind misschien is het voor een klas in van datgene wat ik in mijn klas hoor. in zijn of haar leven. Want, wat ik verschillen omgaan. Toen in Parijs de Je moet met ze praten over wat er weet bizar veel. Ik laat ze zelf alles Zeeland wel bijzonder als er al een Leerlingen kunnen uit onbevangen- net al zei: kinderen kan je dat nog aanslagen plaatsvonden, vroegen gebeurt in de wereld en wat zij met elkaar invullen en corrigeer hier leerling is met een andere nationali- heid som best iets extreems zeggen. leren.’ << sommige leerlingen aan Meester Bart daarvan vinden.’ en daar. Als ze met vragen komen teit of huidskleur. Dat maakt niks uit, Dan vraag ik: “Hé, luister naar wat je

20 21 gemeente

Al ruim 45 jaar worden Adoptieprogramma kinderen in Brazilië, Bolivia, Paraguay, Tanzania, Wie Doopsgezind WereldWerk zegt denkt aan projecten IMO/WereldWerk Ethiopië en gebieden in in Derde Wereldlanden. Toch steunde WereldWerk 45 jaar tekst & foto Sjoukje Wethmar Zuidoost-Azië individueel een diaconaal project van de doopsgezinde gemeente of als groep gesteund. in Dordrecht. tekst Hermine Dekkers – foto Jan Dekkers

uim zevenhonderd groot en er staan veel kinderen op Global Family Programma van mcc p 19 juni heeft de Dordtse doopsgezinde kinderen gaan dankzij het de wachtlijst. in Zuidoost-Azië. Kortom, er gebeurt gemeente het diaconaal project van het adoptieprogramma van veel, heel veel. Daarom hebben we afgelopen jaar feestelijk in de dienst af- imo en WereldWerk elke In Paraguay is het programma erg uw steun hard nodig. Gelukkig gesloten. Aan vertegenwoordigers van Rdag naar school of een dagverblijf, succesvol geweest. Er zijn contacten ontvangen we geld van individuele Ode Stichting Crabbehoeve werd een cheque ter waarde en krijgen daar een maaltijd. Het met volwassenen zoals de docent op sponsoren, zondagschoolgroepen, van € 2.058,– overhandigd, mede dankzij de bijdrage belangrijkste thema is onderwijs. de foto, die nu lesgeeft op een school doopsgezinde gemeenten en € 1.000,– van WereldWerk. met adoptiekinderen en die zelf door zusterkringen. Het is natuurlijk niet In Brazilië en Bolivia worden dit programma zijn diploma heeft voor iedereen mogelijk om € 200,– Het is het vierde jaar op rij dat onze gemeente een dia- zodoende sociale cohesie te bewerkstelligen. De grond kinderen tussen de nul en vijf jaar gehaald. De economische situatie in per jaar te geven, maar als groep, conaal project heeft. We wilden meer naar buiten gericht aan de voorkant van het gebouw wordt gebruikt als opgevangen in dagverblijven. Het zijn het land is verbeterd en daardoor kan gemeente of kinderdienst kan dat zijn, waarop onze toenmalige predikant, ds. Christien moestuin, siertuin, pluktuin, recycletuin, boomgaard kinderen uit de favela. Als ze na hun een aantal projecten met ingang van misschien wel. We zijn blij met elke Duhoux-Rueb, adviseerde om met een diaconaal project en meer. Kortom, een ‘beleef’tuin waar bewoners en vijfde jaar naar school gaan, worden 2017 overgenomen worden door cent die binnenkomt! aan de slag te gaan. Goed idee! Maar welk project? Het bezoekers heel laagdrempelig kennismaken met natuur, ze na schooltijd vaak weer in het doopsgezinde gemeenten in het land Sjoukje Wethmar heeft veel van deze werd Cayim ô Clim, een project van WereldWerk voor het zelf verbouwen van gewassen en oogsten van de dagverblijf opgevangen. Ook wordt zelf. Wel blijven er opvangprojecten projecten bezocht. Zij komt graag bij indianen in Paraguay. En het werd een leerzaam jaar. opbrengst uit de tuin. Binnen het project zijn zelf- daar aan ouders onderwijs gegeven: in en rond de hoofdstad Asunción, uw gemeente of organisatie langs om Het project begon pas te leven na de avond waarop Bert redzaamheid, educatie en gezondheid belangrijke pijlers. ‘Hoe voed ik mijn kinderen op zonder en ook de indianenkinderen die naar erover te vertellen en foto’s te laten Duhoux erover kwam vertellen. Maar hoe moesten we het In aansluiting hierop is de grond aan de achterzijde rijp geweld?’ Deze kinderen worden door een kostschool gaan blijven in het zien. << benodigde geld bij elkaar brengen? Zo: Jet Visser-Romijn gemaakt voor een project voor schoolkinderen uit de wijk imo/WereldWerk ondersteund met adoptieprogramma. verkocht door de indianen gemaakt handwerk, Christien Crabbehof: de kindertuinen van Crabbehoeve. Inmiddels € 200,– per jaar. Weliswaar is dat niet Informatie: [email protected] kookte een indiaanse maaltijd, en er was een veiling van is de tuin beplant en staan er bakken waarin de kinderen toereikend, maar indien mogelijk In Ethiopië loopt een groepsproject Banknummer: nl39 ingb 0002 6067 75 door gemeenteleden aangeboden activiteiten. groenten kweken. betalen ook de ouders een bijdrage, voor 160 kinderen. Daarnaast is imo/ o.v.v. Adoptieprogramma Doopsgezind evenals een aantal doopsgezinde WereldWerk ook partner bij het WereldWerk te Deventer Het jaar daarop kozen we voor de Techno Future School, Ons project had een vliegende start dankzij een fietstocht gemeenten in Brazilië. een project voor kansarme jongeren op Curaçao, aan- naar Santiago door één van onze leden, die zich liet gedragen door een van onze leden. Weer een jaar later sponsoren ten bate van het project. Ook het voorstel van In Tanzania, dat pas sinds 2009 wat zou jij doen met een extra uur? zamelden we geld in voor de Stichting A New Life Sri een van onze leden om een workshop djembé te geven meedoet, is het basisonderwijs gratis, Kinderconferentie 29 & 30 oktober Lanka, die er speeltoestellen voor weeskinderen mee ten bate van het project, werd enthousiast ontvangen. maar je mag niet naar school als je financierde. Doopsgezind WereldWerk honoreerde onze En het klikte met het team van de Crabbehoeve. Inmid- geen uniform en schoenen hebt. Er Stel je voor: je kunt uitslapen, wat Leuk detail: de wintertijd gaat dat aanvragen om verdubbeling van het bedrag. dels hebben we er ook buiten het project om leuke is geld nodig voor schoolmateriaal gamen, whatsappen met je vriendin- weekend in. << contacten: we hebben er al een aantal malen een cursus en medische controle. Het voortgezet nen, je vervelen – of op de kindercon- Na deze drie projecten in het buitenland kozen we ‘Geweldloos Communiceren’ mogen geven. onderwijs is niet gratis, evenmin ferentie samen aan de slag om de Aanmelden via doopsgezindwereldwerk afgelopen jaar voor een project in Dordrecht: Kindertuinen Momenteel is een werkgroep bezig met het project dat als het vakonderwijs. De leerlingen wereld een beetje beter te maken! @gmail.com; informatie is te vinden Crabbehoeve. De Crabbehoeve is een buurtinitiatief in na de zomer start: Sanitair Project Goejaba. We hopen ook worden gevolgd en indien nodig Kom als je tussen de 8 en 15 jaar bent op www.dgwereldwerk.nl, of vraag je de wijk Crabbehof. Een oud schoolgebouwtje met dit jaar weer op steun van Doopsgezind WereldWerk. geholpen met het volgen van een naar de kinderconferentie op 29 en jongerenwerker, kerkenraad of dominee omliggende grond wordt ingezet om de onderlinge Ik verheug me al op alle activiteiten! << hogere opleiding. De armoede is 30 oktober op Dopersduin in Schoorl. ernaar. verbinding in de multiculturele wijk te verbeteren en

22 23 puzzelen

prijzen jouw ingeleverde jeans maakt Stichting Babs handgemaakte doe mee recreatie- producten in een sociaal lokaal naaiatelier. Dat is niet alleen duur- > 1 x fiets-weekendarrangement op Buitengoed Fredeshiem zaam maar bespaart tot wel 3.000 liter water per verkocht product. voor twee personen t.w.v. € 430,– Het naaiatelier werkt zonder winstoogmerk en is gebaseerd op kruiswoordraadsel Op een prachtige plek, op de bosrijke grens van Overijssel, Friesland vertrouwen, openheid en liefde. Met iedere aankoop help je deze & win! en Drenthe, ligt Buitengoed Fredeshiem. Met respect voor de boodschap verspreiden en wordt een lokale ‘geluks-revolutie’ In deze puzzel komen de namen van drie doopsgezinde geschiedenis, en uitgangspunten als gastvrijheid, persoonlijke gecreëerd. Draag ook bij aan een betere wereld en doneer zoveel recreatieoorden voor. Stuur deze namen vóór aandacht en een ongedwongen sfeer, biedt Fredeshiem haar gasten mogelijk jeans. Thuis, met collega’s of met de mensen in jouw buurt. graag een plek voor inspirerende ontmoetingen. Maak kennis met Je kan dit project ook steunen met de 10 augustus op naar de redactie van dit blad en ding het unieke buitengoed en de lommerrijke omgeving met het aankoop van een speciaal voor jouw puzzel Henk Tempelaar – foto Shutterstock mee naar één van de leuke prijzen! Veel succes! Fiets-Weekendarrangement, aangeboden door Fredeshiem. gemaakte Babs Bags designshopper Het arrangement bestaat uit drie overnachtingen in een vakantie- van 100% gerecycled denim. huisje, tweemaal een driegangen dagmenu, tweemaal ontbijtbuffet Voor meer informatie, het doneren van en een dag huurfietsen (linnengoed, handdoekenpakket en eind- jeans of bestellen van een shopper: Horizontaal schoonmaak inbegrepen). Reservering in overleg met de receptie, www.facebook.com/projectbabs 2 zie inleiding 10 politieman 12 wreed heerser op basis van beschikbaarheid. 14 schoollokaal 15 spinrag 17 slimmerd 18 ogenblik > 3 x boekenbon t.w.v. € 10,– 19 vervoermiddel 21 plaats op Ameland 22 deel van een > 3 x Babs Bags designshopper t.w.v. € 34,50 wedstrijd 23 lichaamsdeel 26 zie inleiding 28 politieke Stichting Babs biedt jouw slapende spijkerbroek een tweede leven partij (afk.) 30 kleur 32 dwaas 33 rivier in Rusland en geeft vrouwen in Nederland een steuntje in de rug. Want van 35 wereldbol 37 meisje 39 Europees School Onderzoek advertenties (afk.) 40 bijwoord 41 circa (afk.) 42 Kleding en Persoons- gebonden Uitrustingsbedrijf (afk.) 43 gezond 46 tak van sport 48 pers. voornaamwoord 49 wig 51 voegwoord Met passende zorg, langer 52 aantekenboekje 55 werelddeel 58 zangstem 60 hoofd van een klooster 62 metaalbederf 63 Continuing Legal Even stilstaan in de drukte van tocht zelfstandig en thuis bij Oldael Education (afk.) 65 bijbelboek (afk.) 67 Koninklijke alledag. Om dan geïnspireerd, Nederlandse Papierfabrieken (afk.) 68 bijwoord verrijkt weer verder te gaan. 69 remonstrantse evenknie van Doopsgezind NL Nieuwe paden vinden op oude 71 waarneming met de grootste frequentie 72 zie wegen. Andere, bredere gezichts- inleiding punten opdoen in een inspirerende omgeving en binnen een onge- Programma dwongen sfeer. Dat is wat Leef- Verticaal De zin van ons dagelijks leven tocht u wil bieden, met een buiten- 1 kiesheid 2 overeenkomst 3 gewicht 4 present time 8 & 9 oktober Fredeshiem (afk.) 5 schoorsteenzwart 6 datum (afk.) 7 vogel 8 prinses gewoon aanbod van activiteiten, Polair denken 9 stad in Italië 11 slijtplek in stof 13 landtong 15 op de lezingen en cursussen op het 28 & 29 oktober Dopersduin hoogte zijn van 16 familielid 19 moeder (Fries) 20 in gebied van religie en spiritualiteit. Weg van de Tora 25 & 26 november Fredeshiem orde 22 Zweeds automerk 24 knevel 25 schoolvak 26 klein watertje 27 vochtig 29 tuinplant 31 meisjesnaam Zorggroep Oldael beheert twee woonzorgcentra 34 badkleding 36 roem 37 brandstof 38 plaats in Uitgelicht in goede wijken in Den Haag, met ruime apparte- Gelderland 44 op zekere tijd 45 water bij Dokkum menten, een eigen keuken en begeleiding, zorg 47 middelpunt 49 vulsel voor matrassen 50 riviertje bij De apocalyps in de grote wereldreligies en verpleging op maat. U bent van harte welkom 16 & 17 september Fredeshiem • Steenwijk Diemen 53 monoloog tot God 54 droog 56 modegek voor een rond leiding in Aelbrecht van Beijeren Soms lijkt het wel alsof de wereld in brand staat. Tenminste, wanneer je de 57 scheikundig element 59 opbrengst van vermogen journalisten mag geloven die ons voortdurend apocalyptische beelden in (Benoordenhout) en Oldeslo (Duttendel). 60 traditie 61 brandstof 63 geheimschrift 64 kunstwerk Syrië, Afrika en ander conflicthaarden voorschotelen. Is het nu erger dan Bel voor een afspraak of meer informatie met 66 voorzetsel 68 vrouwelijk schaap 70 pers. voornaam- ooit of komt het door de media? In ieder geval roepen de toestanden in de onze cliëntadviseur op 070 - 530 05 08 woord 71 mijne heren (afk.) wereld vragen op ten aanzien van de eindtijd en de (weder)komst van een Verlosser. Prijs: vanaf € 180,– p.p.

Kijk voor meer informatie & prijzen op www.leeftocht.nl www.oldael.nl

24 25

kort kort

De Stichting Doopsgezinde Gemeenten met Gezamenlijke Predikanten zoekt een seniorenpastor m/v 30 uur per maand voor de doopsgezinde gemeenten van Bolsward, Joure en Sneek ‘Alles heeft zijn uur en ieder ding onder de hemel zijn tijd’ pelgrimage, inspiratie tot vrede Prediker 3:1 Belangrijke speerpunten van het beleid: Onder deze titel organiseert de doopsgezinde gemeente in Den Haag > het geloof in relatie brengen met de werkelijkheid waarin wij leven Aan het leven van onze dierbare moeder, Ompi een vredesconferentie, van vrijdag 16 september 17.00 uur tot > het verder ontwikkelen van de gemeenten door vernieuwing en alte Oma is een einde gekomen. zaterdag 17 september ca. 18.00 uur. enerzijds en het behouden van het goede anderzijds > een open en gastvrije opstelling naar onze lokale omgeving Ida Alida Met Jacobus de musical door Kees Posthumus en Juul Beerda, een voordracht van prof. dr. Fernando Enns en diverse workshops. De gedachten gaan uit naar een persoon die: Siccama-Boer We eten en zingen gezamenlijk tijdens deze ontmoeting, op zoek > bij voorkeur doopsgezind is Sinds 17 oktober 2002 weduwe van Djurre Siccama naar vrede. > verbindend is binnen en buiten de gemeenten > zelfstandig kan werken en in teamverband * Noordhorn † Zorgvlied Aanmelding is mogelijk via de website www.vredesconferentie2016.nl, > affiniteit en ervaring heeft met seniorenpastoraat 25 oktober 1922 20 juni 2016 waar nog veel meer informatie en inspiratie te vinden is. Adres: Doopsgezinde kerk, Paleisstraat 8, Den Haag Bij aanstelling worden de richtlijnen van de ads/idgp gevolgd. Met hulp van velen hebben we haar tot het laatst Indien u belangstelling heeft voor genoemde functie dan nodigen wij u uit thuis kunnen houden. te reageren voor 31 augustus 2016. rectificatie Zorgvlied Its Siccama Voor nadere informatie kunt u zich richten tot br. C. Tjalsma, secr. st. dggp. Wenen Eni Jenull-Siccama U kunt uw sollicitatie richten aan: br. C. Tjalsma | Lindenlaan 5 | 8603 bz Sneek Wenen Eliette Klepsch-Jenull In het zestigste huwelijksjaar heeft onze lieve Wil [email protected] Thilo Klepsch op Eerste Paasdag haar rust gevonden Laurin Niklas Wilhelmina Walk of Peace wie doet er mee? München Bertram Jenull 18 september Enschede Waanders-Steenbeek De Menno Simons Stichting is van Correspondentieadres: echtgenote van Jaap H.P. Waanders Loop mee om stil te staan bij vrede, oudsher een subsidiegever in het Beek en Brink 1 | 8437 pj Zorgvlied vluchtelingen en slachtoffers van Noorden van het land. Maar daar Zwolle Arnhem oorlogsgeweld. Want vrede is niet beperkt deze oproep zich niet toe: De crematie heeft plaatsgevonden op zaterdag 25 juni 2016 20 februari 1933 27 maart 2016 vanzelfsprekend. Tijdens de wande- wij roepen alle doopsgezinden uit in crematorium Schoterhof | Rotstergaastweg 45 ling ontmoeten we elkaar en bezoe- Nederland op creatief te zijn en de 8452 la Nieuweschoot (Heerenveen-Zuid) in liefdevolle herinnering ken we verwachte en onverwachte handschoen op te pakken! plekken in Enschede. Doe mee aan activiteiten die bijdragen aan vrede; Wij zoeken doopsgezinden die buiten Arnhem Jaap H.P. Waanders vrede in jezelf, in Nederland en ver de gebaande paden mee willen Leiderdorp Henk & Inge weg. Vrede inspireert. Vrede verbindt. denken hoe we onze geloofsgemeen- volgende nummer Bastiaan, Martijn schap op een moderne manier vorm Nijeberkoop Caroline & Cees De Walk of Peace is onderdeel van de kunnen blijven geven. Het hoeft niet Thema: Monumenten Velp Bert-Jan & Nadia Vredesweek en vindt plaats op zondag vrijblijvend: er zijn subsidies beschik- Joep, Norah 18 september in Enschede. Hij wordt baar om echt vernieuwende plannen > Open Vermaningen op Monumentendagen Arnhem Henriëtte georganiseerd door pax en de Raad van serieus uit te werken. > Pelgrimstocht naar een dopers monument Kerken, in samenwerking met Enschede > Levende stenen en de waarde van het monument Correspondentieadres: voor Vrede. Uw aanvraag ontvangen we graag en nog veel meer… Pontanuslaan 6 | 6821 hr Arnhem | [email protected] uiterlijk 15 oktober 2016. Voor meer Wil je op de hoogte blijven en je informatie kunt u contact opnemen met inschrijven? Kijk dan op https://actie. Ellen van Drooge, secretaris paxvoorvrede.nl/actie/walkofpeace en laat Menno Simons Stichting 050 534 2064 | je gegevens achter. [email protected]

26 27 column

Het laatste woord Daar gingen de profielfoto’s weer op Alice in Facebook. Een regenboogvlaggetje dit keer, voor Orlando. Er deden een Energieland stuk minder mensen mee dan bij Parijs en Brussel. Istanbul ging zelfs haast onopgemerkt voorbij. Waar zijn alle Charlies gebleven?

tekst Johan Tempelaar – foto Anke van der Meer

iet dat ik mijn profiel- van Arnold Karskens. ‘Leuk interview Wie stopt de roos in de loop van het foto aanpas. Ieder zijn met mijn protestantse vrienden’, geweer? Ik hoop dat het afsluitende ding. Maar waar ik van twitterde Karskens. Het bericht werd omslag het enigszins goedmaakt en schrok, is het tempo door veel van zijn volgers gedeeld. hier en daar een glimlachje veroor- Nwaarin de massale verontwaardiging Een van hen, kennelijk docent, kon- zaakt. over terreur en aanslagen lijkt te zijn digde aan het verhaal in zijn klas te omgeslagen in onverschilligheid. gaan gebruiken. Een ander artikel, Wat heeft het drieluik over De Ook bij mijzelf. Ik blader de krant over het succes en de beperkingen lange adem gebracht? In ieder geval vlug door, scan een paar koppen van het geweldloos communiceren dat oorlog en vrede van alle tijden op mijn mobiel en zap door naar in Almere, haalde de kolommen van zijn. Dat wisten we natuurlijk wel, mijn favoriete serie (die overigens Trouw. Een terecht spotlight op een maar het is goed te onthouden hoe – o ironie – bol staat van geweld en prachtig project, dat inmiddels in dun de grens tussen die twee opeens moord). Alsof het er niet is als je het andere doopsgezinde gemeenten kan worden. Opdat wij niet vergeten. maar negeert. Maar leven in vrijheid navolging vindt. Het valt me in dit kader op dat veel is niet vanzelfsprekend. En zeker niet ouderen die de Tweede Wereldoorlog vrijblijvend. Het is een levenslange Kritische noten waren er ook. Het bewust hebben meegemaakt, hun opdracht en verantwoordelijkheid. geweer op het omslag veroorzaakte zorgen uitspreken over de tijd waarin Toe maar. Met recht een kwestie van hier en daar een opgetrokken wenk- we nu leven. Die bezorgdheid over lange adem. brauw of afkeuring. Een lezer belde klein- of achter-kleinkinderen die zelfs op om aan te geven dat ze er daarin op moeten groeien, kan ik niet De reacties op de eerste nummers door overwoog haar abonnement te aan de kant zetten als iets dat hoort met dit thema waren overwegend beëindigen. Zo’n gewelddadige uit- bij het ouder worden. Ook De lange enthousiast. Een aardig mailtje hier, straling, daar herkennen doopsgezin- adem laat zien dat er – ja – een reële een opgestoken duim in de kerk daar, den zich toch niet in? En dan nog wel terreurdreiging is. En dat we ons redactieleden die complimenten twee nummers op rij, dat was zeker tegelijkertijd – nee – niet moeten ontvingen. Vergezeld van drie dikke een vergissing van de drukker? laten gijzelen door de angst daarvoor, zoenen, met een beetje mazzel. Ik kon haar niet helemaal gerust- tussen het geschreeuw van extreme Diverse artikelen werden gebruikt in stellen, zeker niet toen ik aankondig- meninkjes en stemmingmakerij. Ga kerkdiensten of gespreksgroepen, de dat ook het volgende nummer… er maar aanstaan. Het laatste woord online gedeeld, of geciteerd in andere Als je het over vrede wilt hebben, is er nog niet over gesproken. << media. Zoals het alarmerende verhaal moet je het ook over oorlog hebben.

28