-MOLENSACTUEEL- Nr. 180, APRIL 2014

Maandblad over molens en hun opvolgers 17e jaargang, nr. 4 17e jaargang 2014 nr. 4|125 Molenwereld Redactioneel

De hoofdmoot in dit nummer is de 13e aflevering van de serie 'De drie levens van één molen', de molen die zijn bestaan begon in Bodegraven, het voortzette in Waddinxveen en het beëindigde in Harderwijk. In dit nummer valt het licht vooral op zijn bestaan als korenmolen.

In Molenwereld 2013-10-349, 350 werd melding gemaakt van de opening COLOFON van de noodwoning bij de molen van Meeuwen. In dit nummer graaft Cees de Gast zowel in de geschiedenis van de molen als van het huis. Redactie & administratie: Lange tijd was er nauwelijks aandacht voor de molenopvolgers als ge- Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, malen, hooguit kregen enkele topstukken de aandacht die ze verdien- Tel./fax: +31 (0)79-5931303 den. Dat leidde er toe dat zelfs historisch waardevolle gemalen makkelijk E-mail adres: [email protected] in de handen van de sloper verzeilden. Gelukkig is er wel een keer ten Verschijning: goede ontstaan. Zo beijvert zich in de Alblasserwaard en de Vijfheeren- Elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag landen een regionale gemalenstichting voor het behoud van buiten ge- van de maand. Gedurende de maanden juli en bruik geraakte gemalen. In dit nummer is een verslag van deze stichting augustus verschijnt één gecombineerd nummer. opgenomen. Uitgave: De 'Molenwereld' is een uitgave van Daarmee was in combinatie met de gebruikelijke rubrieken het april- de Stichting Molenwereld nummer weer gevuld; tot een volgende steen, om het met de Nieuw- Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018 Lekkerlandse molenaar Willem de Regt te zeggen.

Uitgever: En Balie Kluiver is bang voor het molendraagvlak. JSB dhr. Sj. J. Veerman Zwanebloem 51, 2954 NH Alblasserdam Tel.: 06-23974997 E-mail adres: [email protected] Bij de omslag voorzijde: Na zijn verplaatsing naar Harderwijk veranderde de Waddinxveense molen boven de balie nauwelijks van uiterlijk. Helaas Redactie: slaagden we er niet in om een mooie afbeelding in kleur te vinden om- dhr. J.S. Bakker Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, dat duidelijk te maken; vandaar een oude tijdschriftfoto uit 1938 die toch Tel/fax 079-5931303 wel het vorstelijk karakter van deze molen laat uitkomen (foto coll. J.L.J. E-mail adres: [email protected] Tersteeg).

dhr. B.H.J. Mols Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk, Bij de omslag achterzijde: De in 1797 gebouwde Stevenhofjesmolen Tel.: 06-50283248 stond bijna twee eeuwen in het open polderland van Rijnland. De stads- E-mail adres: [email protected] uitbreiding van Leiden naderde hem angstvallig, maar wie de 'goede' kant opkijkt zie toch nog steeds het beeld van weleer. De molen is sinds Advertenties: J. Ottevanger 1976 eigendom van de Rijnlandse Molenstichting (foto Hans Kleijn, 28 Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen september 2013). Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected] Uw mooiste molenfoto ook in kleur op de achterpagina van de Molenwe- Abonnementen: reld? De achterpagina reserveren wij voor lezers die hun mooiste molen- Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 foto's graag met anderen willen delen. Inzending kan zowel per post als Nederland (€ 47,50) per jaar (incl. 6% BTW). per e-mail. In het laatste geval is wel een voldoend hoge resolutie vereist: minimaal 300 dpi. Inzending kan geen plaatsing garanderen. Er zijn per Overige landen Europa (€ 65,-) Andere landen prijs op aanvraag. jaar immers maar elf mogelijkheden en bovendien streeft de redactie naar spreiding per regio en molentype. U kunt uw foto ('s) insturen of mai- De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden len naar de redactie van Molenwereld. voldaan. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd. INHOUD pagina De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, MOLENSACTUEEL 127 indien nog voorradig. GRENSMOLENS 136 Prijs losse nummers: in Nederland € 6,-; overig Europa € 7,- (exclusief porto). NVVM - MOLENMAKERS ACTIEF 139

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het UIT 'T KIJKGAT / ZOEKER 140 blad gratis bij een minimum-donatie van € 62,50. DE GROOTVORST TE BOEK GESTELD 141 Bankrelatie: KRUIENDE MOLENAAR 141 ING: NL86 INGB 0004 5069 35 LASSEN 141 Rabobank: NL16 RABO 0375 0308 67 REGIONALE GEMALENSTICHTING ALBLASSERWAARD EN Kopij: VIJFHEERENLANDEN IN 2013 142 Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle. J.A. (Hans) Klein

Lay-out en Druk: DE WITTE MOLEN EN DE NOODWONING, TWEE BUREN IN MEEUWEN 142 Drukkerij NKB, Waddinxveen, Tel. 0182-39 03 15, Cees de Gast www.drukkerijnkb.nl DE DRIE LEVENS VAN EEN MOLEN (13) 150 ISSN 1387-2974 J.S. Bakker

© COPYRIGHT 2014 Stichting Molenwereld Moerkapelle. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Afsluitdatum van de kopij voor het meinummer van Molenwereld: 10 april 2014. -MOLENSACTUEEL-

Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 / E-mail: [email protected] Uw medewerking wordt zeer op prijs gesteld.

Het Groninger Molenweekend Rietvink in Nijetrijne. In eerder ter inzage overlast en het uitgevoerde onderhoud 2014 -'Naar de molen!' gelegde plannen hadden de naaste aan molen Windlust te Wolvega. De buren bezwaren en zienswijzen inge- molen is in eigendom van de gemeen- Zaterdag 14 en zondag 15 juni is er weer bracht. De eigenaren van de gerestau- te en is een paar jaar geleden volledig volop gelegenheid om de Groninger reerde molen Lia en Rolf van der Mark gerestaureerd. Geluiden van veront- molens niet alleen in het landschap te hebben al een hele tijd geleden de ruste inwoners over wateroverlast deed bewonderen, maar ook van dichter- plannen ingediend om te komen tot het raadslid R. Theun Hoen besluiten om met bij te verkennen. Het merendeel van waarborgen van de windvang, de zoge- eigen ogen te zien wat er aan de hand de molens in de provincie Groningen naamde molenbiotoopbeschermings- is. Tijdens de raadsvergadering heeft de heeft tijdens het jaarlijkse Groninger zone van 400 meter, een molenschuur VVD hier vragen over gesteld. De wet- Molenweekend de deuren voor het pu- ter vervanging van de huidige oude houder heeft toegezegd om op korte bliek geopend. Afhankelijk van het weer noodvoorziening van 75 vierkante meter termijn iemand van de gemeente naar zullen de meeste molens in werking zijn en enige verruiming van de openingstij- het onderhoud van de Molen Windlust en daarnaast hebben de vrijwilligers den van de theetuin tot 1.200 uren per te laten kijken en naar het probleem met op de molen verschillende activiteiten jaar. De molen wordt ook ingezet voor de wateroverlast. georganiseerd. Het centrale thema in het waterschap bij overtollig water in het 2014 is Naar de Molen! waarmee we wil- natuurgebied de Rottige Meente. Nieuw verkeersbord bij Molen len refereren aan de plek die de molen De Bente in Dalen inneemt in het landschap. Veel molens Onderzoek naar wateroverlast zijn opgenomen in wandel- en fietsrou- Windlust te Wolvega Op maandag 3 februari 2014 zijn er door tes. Mogelijkheden voor een sportief de gemeente Coevorden speciale ver- Groninger Molenweekend dus! Tijdens de raadsvergadering van 3 maart keersborden geplaatst om bestuurders Het Groninger Molenweekend wordt ge- heeft de gemeente Weststellingwerf van alle mogelijke voertuigen te waar- coördineerd door het Groninger Molen- besloten te zullen kijken naar de water- schuwen dat er al sinds 1814 langs De huis, een koepel voor de ruim 80 mo- numentale molens in de provincie Groningen. Op deze molens zijn vrijwilli- gers actief als vrijwillig molenaar of mo- lengids, zij maken het mogelijk dat de molens draaien en toegankelijk zijn voor het publiek. Als dank voor hun inzet or- ganiseert het Groninger Molenhuis ieder jaar voorafgaande aan het Groninger Molenweekend een avond voor de Vrijwilligers op de Molen. Op www.gro- ningermolenhuis.nl zal te zijner tijd een overzicht te vinden zijn van de molens die in het Groninger Molenweekend open zijn voor publiek, met de activiteiten die bij de molens worden georganiseerd.

Gemeente akkoord met wijziging bestemmingsplan De Rietvink

Na een paar eerdere procedures ging de raad van Weststellingwerf op 3 maart met een paar kleine aanpassingen una- niem akkoord met de vaststelling van het bestemmingsplan rondom molen De De situatie rond de molen van De Bente een eeuw geleden; molen en verkeer hadden de ruimte.

17e jaargang 2014 nr. 4|127 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Lonnekermolen Enschede te koop

Drie partijen willen de Lonnekermolen en/of het Dorpshuis in Lonneker kopen. De gemeente moet bij de molen wel met een forse bruidsschat komen. Het aanbod van de gemeente Enschede om het Dorpshuis, de Lonnekermolen en de brandweerkazerne in Lonneker voor het symbolische bedrag van één euro te verkopen, heeft drie potentiële kopers opgeleverd. Stuk voor stuk eisen ze voor én de molen én het dorpshuis wel de nodige garanties en bijdragen. Voor de molen loopt dit in de tiendui- zenden euro's. Twee partijen die interes- se hebben in de molen, de Vereniging Lonnekermolen en Het Aangespannen Landbouwwerktuig Lonneker (HALL), wensen niet met elkaar op te trekken. De financiële inventarisatie van zowel HALL als de Vereniging Lonnekermolen Er is weinig voor nodig om met de moderne transportmiddelen brokken te maken heeft duidelijk gemaakt dat de overna- (foto Hans Petit). me van de molen alleen kans maakt als de gemeente Enschede fiks over de brug komt. De Vereniging Lonnekermolen, Bente een oude korenmolen staat. Het tend in de laatste maanden van 2013 die nog geen exacte bedragen kent, wil verkeer is in die tussentijd flink toegeno- is er een auto van een koeriersdienst een garantie voor eventuele tekorten men en de weg is daardoor ook dusda- tegen een schuine hoeksteun van de in de exploitatie en onderhoudskosten nig verbreed dat het fietspad langs de stelling gereden. Die hoeksteun was he- voor de komende tien jaar. Ook dient de weg al onder de stelling loopt. Maar het lemaal doormidden en de beide zijsteu- gemeente de kosten voor het geplande gedeelte dat gebruikt wordt door aller- nen waren ook losgeraakt alsmede het groot onderhoud te betalen en garant lei gemotoriseerde voertuigen loopt wel muurwerk waarin de steun in de muur staan voor de kosten bij een grote ca- heel akelig dicht langs de uitgestoken van de molen verankerd was, was ook lamiteit als stormschade of brand. HALL liggers van de stelling. De hoogte van deels eruit gedrukt. Naar aanleiding vraagt een nog groter financieel offer. de stelling is 4 meter en nogal wat voer- hiervan is er haast gemaakt om het spe- Zo moet de gemeente, aan de hand van tuigen komen daar inclusief de lading ciale verkeersbord in beide rijrichtingen een rapport van de Monumentenwacht, vaak boven. Al geruime tijd had mole- aan De Bente (voordat de molen bereikt het onderhoud van de molen in 2014, naar Hans Petit contact gehad met de wordt) te plaatsen. De hoop is nu dat 2015 en 2016, geraamd op 39.831, euro gemeente Coevorden ( eigenaar van bestuurders van motorvoertuigen ge- betalen. Ook verlangt HALL een jaarlijk- Molen De Bente en van de weg erlangs) waarschuwd worden voor deze monu- se subsidie van 7500 euro, in het kader over een eventueel te plaatsen waar- mentale molen die sinds 1814 nog steeds van de monumentenplicht. Ook wil HALL schuwingsbord. Op een maandagoch- op dezelfde plek zijn werk doet! gevrijwaard blijven van ozb-aanslagen.

Dat levert dan zulke resultaten Het verkeersbord bij De Bente te Dalen dat nu waarschuwt voor het boven de weg hangende (foto Hans Petit). deel van de stelling (foto: H. Petit, 4 maart 2014);

Molenwereld 128 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -MOLENSACTUEEL-

Leges-, verkoop- en overdrachtskosten dienen ook voor rekening van de ge- meente te komen.

Mallumse Molen te Eibergen wekt (weer) stroom op

De 18e-eeuwse Mallumse Molen heeft een innovatieve aanpassing gekregen waarmee de molen zijn 21-eeuwse vrij- willige molenaars wat extra comfort geeft: een generator waarmee groene stroom wordt opgewekt. De onlangs geïnstalleerde generator vervangt een exemplaar dat al geruime tijd niet meer functioneerde. De nieuwe stroomop- wekker is betaald door de Stichting Vrienden van de Mallumse Molen.

Molenaar Jan Jochijms overleden

De Mallumse molen in Eibergen (foto jsb, 14 juli 1997). Zaterdag 1 februari is op 91-jarige leef- tijd Jan Jochijms, oud-molenaar van de Zuidmolen in Groesbeek overleden. De familie Jochijms was sinds 1894 eigenaar van de molen. In 1968 werd Jan Jochijms eigenaar en bleef dat tot 1989. Nu is de molen eigendom van een stichting en zijn zoon Piet volgde vader Jan als mo- lenaar op. Jan Jochijms was niet alleen een bekwaam molenaar, maar speel- de ook een grote rol in het Nederlands molenaarsgebeuren. Hij behoorde tot de oprichters van het Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde in 1976, zat ook in het bestuur van deze organisatie en ver- vulde zelfs een tijd lang de voorzitters- functie. Vanwege zijn grote verdienste voor het Gilde werd hij in 1992 benoemd tot erelid.

Roede gebroken van molen De Schoolmeester

Op 27 februari is een van de roeden van molen De Schoolmeester in Westzaan afgebroken. Op 28 februari heeft een grote kraan van Johan Schol Kraan- en Transportbedrijf uit Zaandam de afge- broken roede verwijderd. Herstel laat De gebroken roede liggend naast De Schoolmeester (foto Gerard Barendse, 11 maart 2014). nog even op zich wachten, waardoor de De Schoolmeester voorlopig niet zal Na het strijken van de gebroken binnenroede maakten de molenmakers de buitenroe kaal De draaien. Het volledig op zich zelf staand Schoolmeester (foto Gerard Barendse, 11 maart 2014). ongeluk volgt vrij kort na de asbreuk op 6 februari te 's-Gravenzande.

Westlandse molendag 2014

Op zaterdag 28 juni 2014 organiseren de Westlandse molenaars alweer de 21e Westlandse Molendag. Van 09.00- 17.00 uur kan (onder andere) worden deel- genomen aan een groot aantal activi- teiten. Ook dit jaar is het weer mogelijk om alle Westlandse molens per fiets te bezoeken, waarbij bij elke molen gestart kan worden. Tijdens de dag kunt u mee- doen aan een fotowedstrijd. Het is de bedoeling dat men op deze dag één of meerdere foto's van een molen of mo- lenonderdeel maakt. Het thema zal op de website van de Westlandse molens bekend worden gemaakt. Dit jaar zal er speciaal voor kinderen een molenpuz-

129 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Ondertekening van de verkoop van de Souburghse molen met v.l.n.r. wethouder Sjoerd Veerman van de gemeente Alblasserdam, Kees de Bruin en Henk Bovekerk respectievelijk zeltocht worden georganiseerd. Het is voorzitter en secretaris van SIMAV (foto: Hans de Groot, 27 februari 2014); de bedoeling dat de kinderen met hun begeleiders minimaal 4 molens gaan bezoeken. Ook is het mogelijk een aan- Alblasserdam verkoopt Souburgh- tekening de verkoop van de molen. tal molens per rondvaartboot vanaf het se molen voor restauratie Namens SIMAV namen voorzitter Kees water te bezichtigen en te bezoeken. de Bruin en secretaris Henk Bovekerk Bij de Groeneveldse molen te Schip- De gemeente Alblasserdam heeft de Alblasserdamse molen donder- luiden staan een aantal werkende mo- de Souburghse molen aan het Kort- dag 'in ontvangst'. Dat gebeurde in delmolens opgesteld. In en bij de ko- land verkocht aan de Stichting tot Molencentrum De Liefde van SIMAV in renmolen De Vier Winden te Monster is Instandhouding van Molens in de Al- Streefkerk. Doel van de verkoop is de een tentoonstelling ingericht en vindt blasserwaard en Vijfheerenlanden (SIMAV). restauratie van de molen door SIMAV. muzikale opluistering plaats. In de Wip- Dat hebben gemeente en SIMAV op 27 De overnamesom bedraagt het sym- persmolen te Maassluis is een tentoon- februari bekendgemaakt. Wethouder bolische bedrag van 1 euro. Wethouder stelling van molenonderdelen en molen- Veerman bekrachtigde met een hand- Veerman heeft zich er de afgelopen makerswerktuigen. Voor meer info over de molendag en de rondom de molens georganiseerde activiteiten: De Souburghse molen in Alblasserdam. De biotoop is nu beter dan in menseheugenis http://www.westlandsemolens.nl het geval is geweest, al moet er aan de molen zelf nog het nodige gebeuren (foto Dick Kenbeek, 13 maart 2014).

Molenwereld 130 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -MOLENSACTUEEL-

periode voor ingezet om de Souburghse molen weer een waardig bestaan te geven. In oktober kocht de gemeente de molen in een slechte bouwkundige staat. Om verdere verpaupering tegen te gaan, heeft de gemeente het monu- mentale bouwwerk water- en winddicht gemaakt. Algehele restauratie is echter dringend nodig. SIMAV hoopt komend najaar met het karwei te kunnen be- ginnen. SIMAV kan aan de restauratie beginnen zodra de daarvoor benodig- de subsidies zijn ontvangen. De totale restauratiekosten worden geraamd op 800.000 euro. Donderdag 27 februari heeft SIMAV subsidie aangevraagd bij de provincie Zuid-Holland. De subsidie- regels voor monumenten, zoals deze molen, houden echter in dat de eige- naar de helft van de totale kosten moet opbrengen. De gemeente Alblasserdam De stomp van de Oostvlietmolen na herstel van het metselwerk (foto Erwin Esselink, heeft toegezegd de andere vijftig pro- 23 februari 2014). cent van de geraamde kosten beschik- baar te stellen. Verloopt alles volgens plan dan staat de Souburghse Molen er in de komende bestuursperiode weer stralend bij. Dan kunnen zowel bewo- ners van Alblasserdam, waaronder de nabijgelegen wijk De Waterhoven, als bezoekers van het buitengebied hiervan genieten. SIMAV.

Stomp molen Oostvlietpolder in Leiden gerestaureerd

Eind 2012 werd het restant van de Oostvlietmolen door de gemeente Leiden aan een particulier verkocht. Inmiddels is het metselwerk van de romp grotendeels hersteld en zo te zien blijft de molen bewaard in zijn huidige ge- daante. Dit jaar is het precies honderd jaar geleden, dat de molen onttakeld en verbouwd werd tot elektrisch gemaal. Aanleiding hiervoor was het afbranden van de wipmolen van de aangrenzende Hofpolder op 22 augustus 1912, waarna Het begin van het rieten dek op de kap van de molen van De Regt in Nieuw-Lekkerland zit de besturen van beide polders besloten er op (foto Nelly Solleveld). een gezamenlijke bemaling te stichten, en wel in de Oostvlietmolen. Die ver- De rietdekker is klaar. Op zaterdag 22 maart 2014 is de kap op de molen geplaatst en zijn bouwing werd in juli 1914 aanbesteed. de roeden gestoken. Het is de bedoeling dat de molen stroom gaat opwekken d.m.v. een Het werk, waarop ook molenmaker generator. Met het oog daarop loopt de koningspil onderaan in een kogellager (foto Dick Verbij inschreef, werd gegund aan J.C. Kenbeek, 13 maart 2014). Vreeburg, timmerman en molenmaker te Zoeterwoude.

Vrijwillige molenaars gevraagd!

Stichting De Schiedamse Molens en Ver- eniging De Schiedamse Molenvrijwilligers zijn op zoek naar vrijwillige molenaars. Met name voor molen De Walvisch wor- den vrijwillige molenaars gezocht. In de Walvisch bevindt zich de molenwinkel van de Stichting De Schiedamse Molens. Het staat de molenaar(s) natuurlijk vrij om te draaien wanneer ze willen maar met name op zaterdag is het wenselijk dat de molen draait. Ondanks dat de molen maalvaardig is wordt er op dit moment niet gemalen daar de productie in molen De Vrijheid gebeurd. In overleg met het team in de winkel kan de molenaar na- tuurlijk wel hand en spandiensten verrich-

17e jaargang 2014 nr. 4|131 Molenwereld -MOLENSACTUEEL- ten zoals mengwerk etc. t.b.v. de molen- niet omgelegd te worden en kan ook Doe mee met de winkel. Ook voor de andere Schiedamse molen Zelden te Passe blijven staan. De Molenacademie molens zoeken we vrijwillige molenaars. fly-overs waarmee de RLR wordt aange- Ben je in het bezit van het getuigschrift sloten op de A4 blijven zo op en boven Vereniging De Hollandsche Molen is in vrijwillig molenaar en zie je het zitten om Leids grondgebied. Die fly-over wordt 2013 begonnen met De Molenacademie. op één van de hoogste molens ter wereld op het hoogste punt 9,4 meter hoog. Vanuit deze Molenacademie worden te draaien neem dan contact op. Voor bijeenkomsten georganiseerd over een meer informatie of een afspraak kunt u breed scala aan onderwerpen. De cur- contact opnemen met Theo de Rooij. Dit Groen licht voor Molen De Hoop sussen, die bedoeld zijn voor iedereen kan via [email protected] Sint Laurens die zich actief met molens bezighoudt, of 010-4260044. Bezoek de website staan in het teken van kennis overdra- www.deschiedamsemolens.nl voor Het burgerinitiatief om Molen De Hoop gen, inspireren, vaardigheden vergroten meer informatie. in Sint Laurens te herstellen is door B&W en netwerken. Voor 2014 zijn de volgen- van de gemeente Middelburg positief de cursussen gepland: Zelden van Passe hoeft niet ver- beoordeeld. Dat werd op 5 maart be- - vrijdagmiddag 4 april en vrijdagavond plaatst te worden kend. Het 'Comité tot herstel en instand- 31 oktober: De molen als publiekstrek- houding van De molen De Hoop te Sint ker (middag) De Provincie heeft het geld gevonden Laurens' had eind oktober vorig jaar - woensdag 9 april en zaterdag 8 no- om de boortunnel onder Voorschoten de plannen voor de restauratie aan de vember: Molenbiotoop een flink stuk langer te maken (Mo- toenmalige wethouder J. Aalberts aan- - zaterdag 12 april en woensdag 5 no- lenwereld 2013-10-346/348). In de Oost- geboden. vember: Molenbehoud in de praktijk vlietpolder komt de tunnelmond waar- - vrijdag 16 mei: Financiële aspecten schijnlijk 80 meter dichterbij de A4 te In Memoriam Harry Daverveld molenbehoud liggen, in de Stevenshofpolder gaat zet Op zondag 2 maart is Harry Daverveld - vrijdag 26 september: Fondsenwerving zelfs om 200 meter. De financiering op 78-jarige leeftijd overleden. Hij was De cursussen worden door de deelne- wordt voor een flink deel betaald door sinds 6 december 1995 als vrijwillig mole- mers zeer gewaardeerd. Zo zegt Vincent een lager bedrag op te nemen als risi- naar verbonden aan De Heimolen in Sint van den Berg van Molenstichting Weer- co-opslag. In het budget voor de Rijn- Hubert. Deze molen liet hij al die jaren terland, die meedeed aan de cursus- landRoute (RLR) - die een slordige mil- iedere zaterdagmiddag draaien en me- sen Molenbiotoop en Molenbehoud in jard euro gaat kosten - zitten forse reser- nig bezoeker heeft van hem een rond- de praktijk: 'De bijeenkomsten van de veringen om tegenvallers op te vangen. leiding door de molen gehad. Uit res- Molenacademie bieden mij de moge- In de Oostvlietpolder wil de provincie pect voor hun overleden collega heb- lijkheid mijn kennis over de molens te nu dieper onder de Vliet doorboren. ben de molenaars van de Vereniging verbreden en te verdiepen en vooral Daarmee vermindert het risico dat de Molenvrienden Land van Cuijk en om- ook aan actuele ontwikkelingen te toet- tunnelbuis instort en volloopt. Ook wordt streken (land van Cuijk, Noord-Limburg sen.'De cursussen zijn een halve of een er miljoenen bespaart door de A4 over en gemeente Heumen) hun molens in hele dag. De prijs varieert van 35 euro een afstand van enkele honderden me- de rouw gezet. Tot het definitieve af- tot 75 euro (voor leden). ters een stukje de polder in de leggen. scheid op zaterdag 8 maart stonden de Voor meer informatie en aanmelden, Daardoor hoeft de Meerburgerwetering molens in deze stand. kijk op www.molens.nl.

Molen De Hoop in Sint Laurens; op weg naar een nieuwe toekomst? (foto Donald Vandenbulcke, 15 september 2008).

Molenwereld 132 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -MOLENSACTUEEL-

48,5 miljoen voor instandhouding en kerken kunnen weer zes jaar vooruit de Keyser en Stadsherstel Amsterdam. rijksmonumenten in 2013 met deze rijksbijdrage voor het onder- Het Rijk draagt maximaal 50% bij aan de houd van hun rijksmonumenten. Zo blij- uitvoering van een zesjarig instandhou- De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ven monumentale waarden behouden dingsplan. De rest betaalt de eigenaar heeft in 2013 48,5 miljoen euro subsidie en worden dure restauraties in de toe- zelf. De volledige lijst met toekenningen is toegekend voor de instandhouding van komst voorkomen. In 2013 hebben twee te raadplegen via: rijksmonumenten. Dit keer konden 1194 categorieën voorrang gekregen bij de http://www.cultureelerfgoed.nl In totaal aanvragen worden gehonoreerd, meer toekenning: Nederlands werelderfgoed is aan ongeveer 175 molens molens bijna dan de helft van de iets meer dan 2000 (3,3 miljoen euro) en de professionele or- vijf miljoen euro toegekend, dit afgezien ingediende subsidieverzoeken. Eigenaren ganisaties voor monumentenbehoud (10 van bedragen aan gemalen en windmo- van molens, kastelen, buiten-plaatsen miljoen euro), zoals Vereniging Hendrick toren. Voor molens: zie bijgaande tabel. BRIM-gelden, toegekend aan molens:

MOLEN PLAATS SUBSIDIE MOLEN PLAATS SUBSIDIE molen De Helper HAREN GN 22.050 Molen De Hoop OLDEBROEK 30.000 Molen Grote Geert KANTENS 30.000 Piepermolen REKKEN 27.996 Molen Hollands Welvaart MENSINGEWEER 30.000 Korenmolen RENKUM 27.927 Molen Olle Widde TEN POST 30.000 Molen de Hoop RHA 27.095 Molen De Liefde UITHUIZEN 30.000 Gerritsen Molen te Silvolde SILVOLDE 26.317 Molen Eva USQUERT 30.000 De Bronkhorster Molen STEENDEREN 26.909 Molen Windlust ZANDEWEER 30.000 de Lindesche molen/Ons Belang VORDEN 30.000 De Mars DE BLESSE 19.865 Windkorenmolen De Vlijt WAGENINGEN 30.000 De Mars DE BLESSE 30.000 Molenromp WAPENVELD 29.840 Molen Wieuwens EASTERLITTENS 30.000 Wenumse Watermolen WENUM WIESEL 25.183 De Non FERWERT 21.205 Molen Schoonoord WIJCHEN 19.912 Formerumermolen FORMERUM 30.000 De Bataaf WINTERSWIJK 30.000 Molen Welgelegen HEERENVEEN 30.000 Molen De Trouwe Wachter TIENHOVEN 14.695 De Vrouwbuurstermolen VROUWENPAROCHIE 30.000 Molen Rijn en Zon UTRECHT 30.000 Molen Lang Wert WINSUM FR 24.650 Plasmolen VINKEVEEN 24.013 Korenmolen GIETERVEEN 30.000 De Zwarte Ruiter AALSMEER 24.671 Molen De Weert MEPPEL 30.000 Korenmolen 't Roode Hert' ALKMAAR 27.074 Dienstgebouwen Oliekorenmolen Woldzigt Korenmolen de Blom AMSTERDAM 30.000 RODERWOLDE 30.000 Gabriël KORTENHOEF 30.000 Molen WACHTUM 30.000 Molen De Nachtegaal MIDDENBEEMSTER 29.958 Windkorenmolen De Hoop ALMELO 30.000 Poldermolen MUIDERBERG 25.037 Anermolen ANE 29.958 Korenmolen De Traanroeiër OUDESCHILD 30.000 Pel en Houtzaagmolencomplex DELDEN 20.491 Molen De Zandhaas SANTPOORT-NOORD 28.875 Pel en Houtzaagmolencomplex DELDEN 30.000 Molen De Eendragt WEESP 30.000 De Zwaluw HASSELT 29.606 de Held Jozua ZAANDAM 30.000 Restant Dubbele Watermolen HENGELO 30.000 De Dikke Molen ALPHEN AAN DEN RIJN 30.000 Molen Windlust RADEWIJK 30.000 Molen de Eendracht ALPHEN AAN DEN RIJN 30.000 Leemansmolen VRIEZENVEEN 28.903 Korenmolen Den Arend BERGAMBACHT 30.000 Windesheimer Molen ZWOLLE 29.876 Mallemolen GOUDA 25.938 Oliemolen De Passiebloem ZWOLLE 29.329 Haastrechtse Molen GOUDA 30.000 Molen De Drie Waaien AFFERDEN 30.000 Zesde Hooge Boezemmolen HAASTRECHT 13.796 Tot Voordeel en Genoegen ALPHEN 28.212 Roodenburgermolen LEIDEN 25.321 De Witte (Water)Molen Sonsbeek ARNHEM 27.996 De Kikkermolen LEIDEN 30.000 Molen De Hoop ARNHEM 30.000 Stadsmolen LEIDEN 30.000 Braamtse Molen BRAAMT 29.442 De Valk LEIDEN 30.000 Teunismolen DE HEURNE 30.000 Dijkmolen MAASLAND 30.000 De Korenbloem DIDAM 26.776 Molen De Drie Lelies MAASLAND 26.475 De Korenmolen EERBEEK 16.276 Wippersmolen MAASSLUIS 28.084 Mallumse Watermolen EIBERGEN 12.471 Molen nr. 6 MOERKAPELLE 27.972 Molen de Tijd ELBURG 30.000 Molenromp nr. 5 MOERKAPELLE 28.354 molen GEESTEREN 30.000 Windlust NIEUWERKERK AD IJSSEL 30.000 korenmolen GELDERMALSEN 27.651 Oudenhof Molen OEGSTGEEST 30.000 Molen Hermien HARREVELD 28.613 De Schaapwei molen RIJSWIJK 30.000 Hemense Molen HERNEN 30.000 Korenmolen De Distilleerketel ROTTERDAM 30.000 Molen de Vink HERVELD 22.971 De Prinsenmolen ROTTERDAM 30.000 Korenmolen 'Sara Catharina' HOENZADRIEL 30.000 De Lelie ROTTERDAM 30.000 Molen Vento Vivimus HURWENEN 30.000 Molen De Ster ROTTERDAM 30.000 Torenmolen De Zwaan LIENDEN 27.272 Molen De Zandweg ROTTERDAM 30.000 Lobithse Coornmolen LOBITH 30.000 De Vier Winden ROTTERDAM 30.000 De Middelste Molen LOENEN 27.628 Molen De Hoop ROZENBURG ZH 30.000 Molen de Hoop LUNTEREN 25.615 De Speelman, molenromp SASSENHEIM 12.860 korenmolen MAASBOMMEL 30.000 Groenveldsche Molen SCHIPLUIDEN 30.000 Zeskante Grondzeiler Gebroeders Remmerde Knipmolen VOORSCHOTEN 8.897 NEDERHEMERT 28.476 Molen nr. 1 ZEVENHUIZEN 30.000 De Hollandsche Molen NEEDE 30.000 Molen nr. 2 ZEVENHUIZEN 28.548 korenmolen De Hoop NIJKERK 30.000 Molen nr. 3 ZEVENHUIZEN 30.000 De Duif NUNSPEET 30.000 Molen nr. 4 ZEVENHUIZEN 30.000

17e jaargang 2014 nr. 4|133 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

MOLEN PLAATS SUBSIDIE MOLEN PLAATS SUBSIDIE De Eendrachtsmolen ZEVENHUIZEN 30.000 Bergkorenmolen NISPEN 16.963 Barre molen ZOETERWOUDE 30.000 Windmolen de Roosdonck NUENEN 29.708 De Graanhalm GAPINGE 30.000 Molen De Korenaar OIRSCHOT 30.000 Molen de Korenbloem KORTGENE 30.000 Molen De Korenbloem OPLOO 30.000 De Seis MIDDELBURG 30.000 Watermolen OPLOO 21.667 Ons Genoegen MIDDELBURG 30.000 Ronde Stenen Stellingkorenmolen Zeldenrust Molen De Koning MIDDELBURG 30.000 OSS 30.000 De Hoop MIDDELBURG 30.000 Koren- en runmolen De Onvermoeide Korenmolen Buiten Verwachting NIEUW- EN SINT JOOSLAND 30.000 RAAMSDONKSVEER 30.000 Molen OOSTERLAND 30.000 Molen De Nijverheid RAVENSTEIN 26.862 Molen d'Arke OOSTKAPELLE 30.000 Standaard Korenmolen ROOSENDAAL 24.461 Standerd Molen Retranchement RETRANCHEMENT 20.824 Bergkorenmolen De Heimolen RUCPHEN 18.224 Molen SINT-ANNALAND 26.946 Bergkorenmolen De Hoop SPRUNDEL 27.214 Korenmolen De Hoop BAVEL 30.000 Molen van Jetten UDEN 24.571 Korenmolen Zeldenrust BUDEL 30.000 Korenmolen Sint Antonius Abt VALKENSWAARD 30.000 Molen Janzona BUDEL-SCHOOT 20.886 Zilster Molen VELDHOVEN 29.909 De Hoop DEN HOUT 30.000 De Nije Kreiter VOLKEL 23.986 Watermolen DEURNE 14.578 Aalster Molen WAALRE 27.792 De Gennepermolen EINDHOVEN 27.481 De Hamse Molen WANROIJ 30.000 Oude Molen FIJNAART 16.222 De Akkermolen ZUNDERT 29.381 Molen De Vlijt GEFFEN 26.417 Korenmolen De Grauwe Beer BEESEL 28.769 Molen Zeldenrust GEFFEN 24.254 Van Tienhoven Molen BEMELEN 24.823 Bergkorenmolen 't Nupke GELDROP 30.000 Molen Sint Joseph NEDERWEERT 30.000 Korenmolen De Wilde GOIRLE 30.000 Molen Windlust NEDERWEERT 30.000 Korenmolen De Visscher GOIRLE 30.000 De Korenbloem OSPEL 30.000 Graanmolen HAPERT 30.000 Sint Petrusmolen (van Nijken) ROGGEL 24.168 Molen Sint-Victor HEEZE 30.000 Ophovenermolen SITTARD 30.000 St. Maartenspolder HOEVEN 25.995 Stadbroekermolen SITTARD 30.000 Ronde stenen bergkorenmolen Zeldenrust Oude Molen (Sint Pieterstraat 2-4) VALKENBURG 29.236 LITH 30.000 Molen op de Vrouwenheide VOERENDAAL 22.956 Hoop doet Leven MADE 24.812 Sint Antoniusmolen WEERT 29.510 Standerdmolen Mierlo MIERLO 24.560 Molen De Hoop WEERT 30.000 Standerdmolen MOERGESTEL 17.224 Korenmolen Wilhelmus-Hubertus WEERT 30.000 Korenmolen Emma NIEUWKUIJK 30.000 Watermolen Otten WIJLRE 26.570

Molenwereld 134 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -MOLENSACTUEEL-

De molen van Grijpskerke in de steigers (foto Donald Vandenbulcke, 16 maart 2014).

Ontdek je molen tijdens de molen, is dit weekend een prachtig herstelwerk aan de romp. Nationale en Regionale familieuitje. De Nationale Molendag wordt - De nieuwe en deels herstelde onderDe Molendag 2014! georganiseerd door vereniging De Hol- Stichting Cultuurbehoud Westkapelle landsche Molen in samenwerking met opperde plannen om de in de oorlog Wat doet de molen in je buurt? Dat kun Het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Infor- vernielde molen de Prins Hendrik op je in het weekend van 10 en 11 mei 2014 matie over deze organisaties is te vinden de zeedijk weer te herbouwen. zelf ontdekken tijdens de Nationale op de molens en op www.molens.nl De - De nieuwe en deels herstelde onder- Molendag 2014. Tijdens dit molenweek- Nationale Molendag maakt onderdeel De provincie Noord-Brabant blijft vol- end zetten ruim 950 molens hun deuren uit van de BankGiro Loterij Molendagen harden in het feit dat de eigenaar van open. Met molenmarkten, fietsroutes, die gedurende het hele jaar worden ge- de Hertogin van Brabant te Drunen er kinderspelletjes en tal van andere activi- organiseerd. zelf niet in is geslaagd de benodigde teiten wordt jouw bezoek een bijzondere middelen voor co-financiering tijdig beleving. Kijk op www.molens.nl welke In 't kort te vergaren, waardoor herstel uitein- molens in jouw buurt open zijn tijdens delijk weer van de baan is. Nationale Molendag 2014. De 42ste - Molen Kijkduin in Schoorl is op 12 - De nieuwe en deels herstelde onder- Nationale Molendag is getiteld 'Ontdek maart officieel heropend, na een Op 17 maart zijn de roeden gestreken je molen' en richt zich op de jeugd. grootscheepse restauratie. De afgelo- van De Korenbloem te Mill, hetgeen Speciaal voor kinderen is een gratis pen periode is de molenromp geres- de start van een langverwachte res- doe-boekje beschikbaar, waarmee de taureerd en de houtconstructie in de tauratie inluidt. molen ontdekt en beleeft kan worden. molen geconserveerd. - De nieuwe en deels herstelde on- Bij iedere geopende molen tijdens de - De beeldbepalende molen Den Arend derOp 13 maart werden kap en roe- Nationale Molendag is dit boekje gra- aan de Molenlaan in Bergambacht is den teruggeplaatst op de Wilhelmus tis op te halen. Daarnaast worden er bij toe aan een restauratie. De Stichting Hubertus te Weert. De werkzaamhe- heel veel molens in het land op molen- Molen Den Arend te Bergambacht den werden uitgevoerd door Adriaens dag verhalen voor de kinderen verteld. heeft de gemeente om een eenmali- Molenbouw uit Weert. Met verdere activiteiten als fietsroutes, ge subsidie van 15.000 euro gevraagd. molenmarkten en het beklimmen van - De nieuwe en deels herstelde onder- bouw voor de te herbouwen Hoge Molenkalender 2014 Tiendwegmolen in Streefkerk is nage- 10 en 11 mei 2014 Nationale Molendag De vernieuwde onderbouw van de Hoge noeg gereed. 12 en 13 april 2014 Leeuwarder Molendag Tiendwegmolen in Streefkerk (foto Dick - De nieuwe en deels herstelde onder- 14 en 15 juni 2014 Groninger Molenweekend Kenbeek, 13 maart 2014). De molen van Grijpskerke onderging

17e jaargang 2014 nr. 4|135 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Duitsland NEDERSAKSEN

Fladdermühle in Lohne-Brockdorf gedemonteerd

In het vorige nummer maakten we mel- ding van het voornemen om de Fladder- mühle in Brockdorf, gemeente Lohne, Voor het eerst bij de bouw, nu voor het laatst zo zichtbaar. Ook hier zijn aanwijzingen te verplaatsen naar Nauerna waar hij zichtbaar die wijzen op hergebruik van oudere molendelen. de gesloopte oliemolen De Pauw moet gaan opvolgen. Voor de molen was in Brockdorf geen toekomst meer, daar de Schwarzbrot (roggebrood) aanwezig was. locatie bestemd is als bedrijfsterrein en Op maandag 3 maart begon de Westza- het in Lohne gevestigde bedrijf delo: Dett- ner molenmaker Bart Nieuwenhuijs met mer Verpackungen GmbH daar nieuw- de demontage die zou duren tot woens- bouw wil plegen. In de aanbouw was dag 12 maart. nog een elektrischaangedreven Awila- molen (maalstoel met verticale stenen) Alle foto's: Carsten Lucht, 8 maart 2014 aanwezig, oorspronkelijk afkomstig uit Bramsche, terwijl in het bakhuis nog een Mengketel in de aanbouw met daarachter grote oven voor het bakken van de Awila-molen.

De demontage in uitvoering. Het achtkant heeft doorgaande stijlen. Merkwaardig is de zeer lage aanzetten van de onderste veldkruisen, net boven het maaiveld en de hoge ligging van de vloer. Onwillekeurig vraagt men zich af of het achtkant aan de onderzijde is ingekort, wat dan weer zou wijzen op een verplaatsing.

Nogmaals het achtkant. De kruisen uit het bovendeel zijn vrijwel alle al verwijderd.

Molenwereld 136 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -ADVERTENTIES-

www.molenstenen.nl

molens-titulaer 110405.indd 1 11-04-2011 13:51:17 17e15e jaargang jaargang 2014 2012 nr. nr.4 | 12137 |137 Molenwereld Molenwereld Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

*Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Hiemstra Bouw en Molenbouw *Dunning Molenbouw Tzummarum 0518-481578 Adorp 050-3061221 Jellema CV Birdaard 0519-332357

Molema V.O.F. Agricola-Bouw '75 Heiligerlee 0597-591660 Warns 0514-681413 Bertus Dijkstra Sloten 0514-531230

J.T.H. Poland en Zonen Oterleek 072-5717632 J.K. Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Anbo B.V. *Molenmakersbedrijf Kistemaker Edam Alkmaar 072-5110025 Edam 0299-683743 Wintels Windmolenmakerij Denekamp 0541-351210 Saendijck B.V. Zaandijk 06-20295580

Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

*Verbij Hoogmade B.V. *Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 Laren 0573-421568

*Molenmakerij *De Gelder Sliedrecht Herrewijnen B.V. Vaags 0184-425040 * Spijkenisse Aalten 0543-473359 0181-634558 Coppes Bergharen 0487-531239

Beijk B.V. Afferden 0485-531910 Gebr. Straver v/h M. Straver Almkerk 0183-401415

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

*Gecertificeerde Molenmakersbedrijven

Molenwereld 138 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -MOLENSACTUEEL- NVVM-molenmakers ACTIEF

Het inhijsen van de nieuwe vijzel, 11 december 2013.

e zijn oktober vorig jaar aan de De nieuwe vijzel gaat de molen in, Dorregeester molen in Uitgeest 11 december 2013. Wbegonnen. Nog voor het ein- de van het jaar hebben we een nieuwe  Het boren van gaten voor het aanbren- vijzel geplaatst. Ook moest er een roe gen van de duigen in de nieuwe vijzelbalk, opnieuw opgehekt worden. 14 november 2013.

Het verwijderen van de oude vijzel, 14 oktober 2013.

Het afwerken van de vijzel, 2 december 2013. -MOLENSACTUEEL-

het molenbehoud in Nederland heeft tientallen jaren gelegen in samenwer- king van de diverse overheden en par- ticulieren. Het zou te ver gaan om in detail te tre- den, maar ze waren wel de pijlers van het draagvlak. Tientallen jaren is men er als vanzelfsprekend vanuit gegaan dat dit poldermodel (mooie term bij molens Draagvlak trouwens) het succes immer zou pro- longeren. Helaas in de laatste jaren zijn Natuurlijk kunnen onze molens in alge- In het ergste geval is de molen een loca- pilaren meer en meer gaan wankelen: meenheid alleen in stand blijven wan- tie; desnoods decor. instortingsgevaar! Organisaties die het neer er een zeker draagvlak voor is. Als laten afweten; overheden die zich te- niemand zich meer bekommert om mo- Als de massa niet het draagvlak is, wie rugtrekken. Het lijkt wel alsof men verge- lens dan laat zich raden wat er na kor- houden de molens dan wel in de lucht? ten is waardoor Nederland molenland is tere of langere tijd gebeurt. Ik wil er niet De vrijwillige molenaars? Niets dan lof gebleven en geen molenwoestijn is ge- eens aan denken. voor deze mensen; dat vooropgesteld. worden. Ik wil graag benadrukken dat zij een sti- Nu zouden molens ongekend populair mulerende factor (kunnen) zijn om men- De alternatieven die worden genoemd zijn: iedereen is voor molens als ik het sen bij molens te betrekken, een basis- voor het wankelend draagvlak overtui- mag geloven. Het zijn gewoon groot voorwaarde voor het creëren van een gen mij niet zo erg: soms lijkt de wens wel uitgevallen knuffeldieren met een hoog draagvlak; zonder betrokkenheid geen heel erg de vader van de gedachte of aaibaarheidgehalte; knuffelmolens zo- draagvlak. Maar vormen de vrijwillige ze lijken bijverschijnselen in zich te dra- gezegd. molenaars dan het draagvlak? Ik denk gen die in feite een stap achteruit zijn van niet; in het beste geval maken zij er in molenbehoud. Ik zal niet zeggen dat Maar mag je die populariteit vereenzel- deel van uit. de boel op instorten staat; gelukkig niet. vigen met een draagvlak; nog afgezien De vanzelfsprekendheid van weleer is van de vraag of die populariteit van mo- Het echte draagvlak wordt gevormd evenwel weg. Daarmee wil ik het verle- lens werkelijk zo algemeen is, om over de door mensen/instellingen/organisaties/ den niet idealiseren; er ging toen deson- diepgang maar te zwijgen. overheden die de molen dragen, dat danks ook meer mis dan mij lief is. Toch wil zeggen fysiek in stand houden; om zo heb ik wel een beetje het gevoel dat we Natuurlijk kun je je in dit opzicht rijk re- maar eens te zeggen wat voor doen; er het winnende team staan na te wuiven, kenen. Organiseer maar eens wat rond voor zorgen dat de rekeningen worden terwijl ik geen nieuwe kampioen kan de molen wat lekker ligt en massa's volk betaald. Samengevat: de molen dra- voordragen. komen er op af. Zie je wel: molens zijn on- gen; bereid zijn om er in te investeren, gekend populair: in drommen komt men om welke reden dan ook. Balie Kluiver er op af! Dat is natuurlijk jezelf bedotten. De kracht en daarmee het succes van

et stoomgemaal uit het vorige nummer is helaas nog niet thuis- Hgebracht. De nieuwe 'Zoeker' is een achtkante molen die zijn beste dagen gehad lijkt hebben; maar om welke molen gaat het precies?

Wie helpt? Reacties a.u.b. te richten aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail: [email protected].

Molenwereld 140 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PAPIERMOLEN- De Grootvorst te boek gesteld

e pelmolen De Grootvorst in men daardoor een goede kijk krijgt in de Zaandam mag welhaast een le- sociale en maatschappelijke context van Dgendarische molen genoemd wor- de moleneigenaren, uiteraard ook in de den, zowel door zijn begin waarbij tsaar relatie met hun molens. Zo steekt de lezer Peter de Grote een rol gespeeld zou heb- veel op, maar daar moet hij wel moeite ben als door zijn tragisch einde: de brand voor doen. van 24 maart 1928. Daartussen ligt ook Het laatste gedeelte van het boek is het nog het een en ander. Zoals bekend staat sterkst om niet te zeggen het meest aan- nu op zijn erf aan de Zaanse Schans de sprekend, over de tijd dat De Grootvorst paltrok De Poelenburg. eigendom is van de familie Couwen- hoven. Deze familie was een der laatste Sinds 2008 publiceert Ron Couwenhoven grote moleneigenaren met meerdere het jaar boek Zaanse Verhalen. Het molens in het bezit. Het is ronduit tragisch jaarboek 2013 is geheel gewijd aan de om te lezen hoe de laatste eigenaar pelmolen De Grootvorst vanaf diens door krampachtig vast te houden aan begin tot aan het bittere einde in 1928. het molenondernemerschap oude stijl Couwenhoven begint zijn relaas over de wordt in gehaald door de tijd. In dat op- molen met de familie Calff, de stichters zicht roept het herinneringen op aan de van de molen, die hij tekent in hun maat- bekende roman Strijd om den Eenhoorn van) enige documenten zoals de wind- schappelijk context en de relatie met Rus- van Cor Bruijn, al gaat verder iedere ver- brief en de verbandbrief van de molen land en de tsaar. Vervolgens schildert hij gelijking mank. Tekenend is de waarde- Pelmolen De Grootvorst telt 192 pagina's de lotgevallen van de Zaanse pellerij in daling van de molens. In november 1920 en is geïllustreerd met afbeeldingen in vogelvlucht en de buurmolens van De worden de vijf molens van Couwenhoven kleur en zwart-wit van molens en archief- Grootvorst aan de Kalverringdijk. getaxeerd op ƒ 49.000,-; anderhalf(!) jaar stukken. De afbeelding op pag. 156 toont Couwenhoven rekent grondig af met de later, in mei 1922 op ƒ 29.500. Bij de ge- evenwel geen molenknecht aan de slag mythe dat tsaar Peter persoonlijk aan De dwongen verkoop in augustus 1922 bren- met de harp op de maalzolder, maar een Grootvorst heeft gewerkt. Hij stelt dat de gen de vijf molens ƒ 22901,- op! Toch blijft peller aan de uitlaatschuif van de steen. molen pas in bedrijf kwam op 1 april1700 Couwenhoven vechten voor zijn laatste Het boek is te bestellen voor de prijs van en dat was enkele jaren na het bezoek molen: De Grootvorst, maar er is geen 18,95 euro incl. verzendkosten door het van de tsaar aan Nederland. Vervolgens redden aan. Bij de brand valt het doek. overmaken van dit bedrag op bankreknr. beschrijft Couwenhoven de lotgevallen De lotgevallen van de eigenaar en zijn 41.14.70.078. van de Stichting Archief Ron van de molen onder de opeenvolgende molens vragen haast om een verfilming; Couwenhoven onder vermelding van uw eigenaren. Eigenlijk is het omgekeerde een soort Onedin Line op molengebied, adresgegevens. jsb. even waar. De lotgevallen van de op- maar daar zal het wel nooit van komen. eenvolgende eigenaren gekoppeld aan Het boek is vooral sociaal-economisch N.a.v.: Ron Couwenhoven: Pelmolen De de molen. Het is in feite de kracht en de van karakter; een echt molenboek over Grootvorst, Kooplieden in de Zaanstreek, zwakheid van het boek. De zwakheid het bedrijf en techniek, zwierende wieken verschenen in de serie Zaanse Verhalen doordat de lezer geconfronteerd wordt en zo is het niet. De techniek, de werking (Zaandam 2013); 192 pagina's, gebro- met een onvoorstelbare hoeveelheid van de pelmolen blijft onderbelicht, maar cheerd en geïllustreerd met afbeeldin- feitenmateriaal die zich niet altijd gemak- daar zijn andere bronnen voor. Het boek gen in kleur en zwart-wit. kelijk laat opnemen en de kracht omdat wordt afgesloten met (de transcriptie

-'T BETERE WERK-

te Overasselt. Hij schrijft: 'Peter Pouwels Kruiende Lassen schrijft daarin dat de verschillende delen van het spoorwiel met een liplas zijn ver- De heer T. Bakker van molen De Wind- bonden. Op de tekening op pagina 71 molenaar hond in Soest reageert op het artikel in is echter een schuine haaklas aangege- het februarinummer over de karnmolen ven.' Waarvan acte. In Molenwereld 2013-11 stond op blz. 414 een foto van een molenaar op de krui- bank van molen 2 van de Nederwaard in Kinderdijk, waarvan molenaar Cock van den Berg in het volgende nummer meedeelde dat dit Cees Noorlander was. Daarop reageerde oud-molenaar J.C. de Vries van de bezoekersmolen, tevens molenmaker, dat dit niet Cees Noorlander is, maar zijn eigen vader, ook een Jan de Vries, die als molenaar en molenmaker van 1940 tot 1970 in dienst van het waterschap was. jsb Afbeelding van een liplas. Afbeelding van een schuine haaklas.

17e jaargang 2014 nr. 4|141 Molenwereld Regionale Gemalenstichting Alblasserwaard en Vijfheerenlanden in 2013

J.A. (Hans) Klein -MOLENSACTUEEL-

Molenwereld is het blad over molens en hun opvolgers. Vandaar, dat die opvolgers ook best aan de bak mogen komen. Om die reden volgt hieronder het jaarverslag 2013 van Regionale Gemalenstichting Alblasserwaard en Vijfheerenlanden (RGS). red.

Het gemaal van de polder Sliedrecht bij Bleskensgraaf. Het ademt overduidelijk de geest van zijn ontwerper, Jan Paul uit Zevenhuizen. Het is gebouwd als stoomgemaal, maar de stoommachine is later vervangen door een Brons-motor, die nog steeds functioneel is (foto Jaap de Vries, 9 juni 2006).

et jaar 2013 was een druk en fi- zeer betrokken inzet van de vrijwilligers. Bestuur nancieel goed jaar voor de Wel blijven er zorgen over de toekomst, Het is niet gelukt in 2013 een noodzake- HRGS. Na jaren van voorbereiding gezien de 'kwetsbaarheid' van het be- lijke uitbreiding van het bestuur te rea- kon het gemaal Overslingeland (De stuur bij uitval van bestuursleden en het liseren, zodat geen bestuurswijziging Schuilplaats) worden overgenomen, nog steeds niet goed van de grond ko- plaats vond. Het bestuur bestond op 31 met een kleine bruidsschat en zicht op men van het Streekfonds. december 2013 uit: restauratie van de motor c.a. via een 1. De heer J. (Jan) Boele, voorzitter. LEADER-subsidie. De rekening laat een Vrijwilligers 2. De heer ing. J.A. (Hans) Klein, financieel positief beeld zien, mede De vrijwilligers op de gemalen spelen secretaris. vanwege een jaarlijkse exploitatiesubsi- een belangrijke rol. Zij houden de ge- 3. De heer M.C. (Cees) Vlaskamp, die van het Waterschap Rivierenland en malen in stand en ontvangen bezoekers penningmeester. een hogere jaarlijkse financiële bijdrage tijdens de openingstijden, de Molen- en 4. Mevrouw drs. H.J. (Rianne) van van de gemeente Molenwaard voor ge- Gemalendag in mei en de Open mo- Hilten-Veenema. maal Polder Sliedrecht. numentendag in september. Door hun 5. De heer A. (Arie) Hoek. Ook in 2013 was sprake van een grote en inzet kunnen de cultuurhistorische mo- 6. De heer drs. P. (Peter) Nijhof, adviseur. numenten bewaard blijven voor het na- geslacht. Vanwege deze inzet en ter be- Het bestuur heeft vergaderd op 4 maart, De aandrijving vanaf de Crossleymotor vordering van de onderlinge contacten, 27 mei en 30 september. Daarnaast wa- (links) op het scheprad in het geaal van heeft op 6 september een geslaagde ren er vele bestuurlijke contacten met de polder Langerak (foto Jaap de Vries, 25 barbecue plaatsgevonden met het be- derden en in diverse commissies c.q. september 1999). stuur op gemaal De Biezen. werkgroepen.

17e jaargang 2014 nr. 4|143 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Gemaal Sliedrecht Volgens de werklijsten zijn 577 vrijwilligers- uren besteed. Ook dit jaar is de zoge- noemde 'wierbak' (koelwaterinlaat) uit het water getild en schoongemaakt. Hiervoor is een hijsconstructie gemaakt, zodat de oudere vrijwilligers zichzelf wat kunnen sparen. Het normale motor- en pomponderhoud is uitgevoerd, waarbij olie ververst is nadat het carter eerst 'ge- wassen' was en het smeeroliefilter was schoongemaakt. Het is gelukt de diepe ruimte van het vliegwiel schoon te krij- gen. Er lag veel blubber en het vergde de nodige moeite. De laatste maanden van het jaar kon het gevraagde toilet worden gereali- seerd, dankzij subsidies in het kader van het project Alblasserpoort. Het toilet kon volledig ingepast worden in het interieur en dankzij de inzet van de vrijwilligers Het schepradgemaal van de polder Over- en Neder-Slingeland in Giessenburg (foto Jaap de kwamen de kosten uit rond de opge- Vries, 10 november 2003). stelde begroting. De wensen voor 2014 zijn de realisatie van een informatiebord in het kader van oktober zijn in totaal 80 bezoekers ge- dagen gedraaid is. In totaal werden ca. het project Alblasserpoort en het uitvoe- weest, bijna 100 minder dan in 2012. Op 120 bezoekers ontvangen. ren van noodzakelijke onderhoudswerk- 10 september heeft de Monumenten- Volgens het journaal hebben de vrijwilli- zaamheden aan de buitenkant van de commissie van de gemeente Molen- gers 220 uur aan het gemaal besteed. De zuidelijke muur vanwege het voegwerk, waard een bezoek gebracht aan het voorheen gerestaureerde ramen van een lekkage en het verweren van de on- gemaal. de zolder en de terugslagklep zijn weer derste strook. op hun plaats bevestigd. Ook is het nood- Het aantal geregistreerde bezoekers Gemaal De Biezen luchtdrukvat geheel afgemonteerd, zo- bleef flink achter, vanwege de slechte Het gemaal is het weekeind tijdens de dat het nu functioneel is. Hierna kon het bereikbaarheid (renovatie bekabeling jaarlijkse Gemalendag en Open monu- hoofddrukvat van 1926 gedemonteerd en wegdek Abbekesdoel). Tussen mei en mentendag open geweest, waarbij alle en geïnspecteerd worden, waarbij de

Vrijwilligers houden het gemaal De Biezen in Vianen gaande (foto Jaap de Vries, 10 september 2011).

Molenwereld 144 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -MOLENSACTUEEL- roest verwijderd is en de tank aan de bin- Gemaal Overslingeland (De draaien en te reserveren voor toekom- nenzijde met een teerproduct is behan- Schuilplaats) stig groot onderhoud. Daarnaast is het deld. Het resultaat wordt volgende jaren Na jaren van voorbereiding kon dit ge- mogelijk inkomsten te verwerven via in- nauwlettend in de gaten gehouden, om maal in december worden overgenomen zet van vrijwilligers bij LEADER-projecten ervaring van derden te toetsen aan deze van de in liquidatie zijnde Stichting en het project Alblasserpoort. situatie en gedane bewerking. Vanwege Uitvoering Landschapsplan Alblasser- een verborgen mankement aan de koel- waard en Vijfheerenlanden, met een Bij de overname van het gemaal waterpomp moest een deel van de vorig kleine bruidsschat. Overslingeland kon het afgesproken jaar gedane reparatie weer over gedaan Tevens is er zicht op restauratie van de bedrag (€ 15.000) van de nog lopende worden. In de herfst is het gehele koelsys- motor en noodzakelijke werkzaamhe- lening worden afgelost. Helaas wor- teem gereinigd en zijn het koelvat en de den aan het gebouw, via een in de- den nog geen jaarlijkse bijdragen ont- kop van de motor ontdaan van ongeveer cember toegekende LEADER-subsidie. vangen uit het nieuwe Streekfonds tien emmers klei en modder. De warmte Diverse contacten met beoogde vrijwil- Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. In- van de kop en ook het lekken langs de ligers vonden plaats, zodat in 2014 de komsten voor dit fonds worden, mede zuiger zijn daarmee sterk teruggebracht. werkzaamheden kunnen worden uitge- vanwege de economische situatie, min- Het Waterschap Rivierenland heeft 10 no- voerd. der gemakkelijk verkregen. vember gevraagd te assisteren bij het be- malen van de polder De Biezen, omdat Financiële positie Andere gemalen tijdens een hevige regenbui te veel water Het jaar 2013 is een bijzonder succesvol De RGS heeft drie gemalen in eigendom, in één keer vanaf het kruispunt A2/A27 jaar vanwege diverse incidentele en De Biezen te Vianen, Polder Sliedrecht kwam. Dit was een goede test voor het structurele meevallers. te Bleskensgraaf en Overslingeland te koelsysteem, omdat een hele dag op vol Het eigen vermogen is daardoor sterk Giessenburg. De bemoeienis met ge- vermogen gedraaid is. Op die dag was gestegen, mede vanwege de bruids- maal Molenaarsgraaf heeft helaas niet er, via een Facebookmelding van dit feit, schat voor de overname van gemaal geleid tot overname. Het Waterschap ook de nodige aanloop. Overslingenland (De Schuilplaats). De Rivierenland heeft besloten dit gemaal Het gemaal heeft 40 uur gedraaid, waar- belangrijkste structurele meevallers zijn te slopen. bij 35 uur water is verzet (ca. 126.000 m³). de hogere jaarlijkse bijdrage van de De Bernhardmotor is nog niet verkocht, (nieuwe) gemeente Molenwaard voor Met het bestuur van Gemaal Langerak aangezien de prijs hiervoor op internet gemaal Polder Sliedrecht en het besluit heeft een constructief kennismakings- erg tegen valt. van het Waterschap Rivierenland om overleg plaatsgehad, om na te gaan in De wens voor 2014 is het wegwerken met ingang van 2013 een jaarlijkse bij- hoeverre mogelijkheden aanwezig zijn van het achterstallig onderhoud aan drage van € 500 per gemaal te verstrek- voor samenwerking. De verwachting het gebouw. Mogelijk kan dit in 2014 of ken voor de exploitatiekosten. is in 2014 daarover besluiten te kunnen 2015 worden gerealiseerd middels een Mede hierdoor is er zicht om ook de nemen. LEADER-subsidie. komende jaren financieel positief te

Het tot verdwijnen gedoemde elektrische gemaal van de polder Giessen Oudebenedenkerk in Molenaarsgraaf. Het is in 1943 is gebouwd, en sinds 1975 buiten gebruik (foto Jaap de Vries, 18 oktober 2004).

17e jaargang 2014 nr. 4|145 Molenwereld De Witte Molen Cees de Gast en de noodwoning, twee buren in Meeuwen

De Witte Molen en de noodwoning staan nu gebroederlijk naast elkaar..

ie op een mooie zaterdag door troepen voor de Bergsche Maas tot stil- schietingen. In allerijl moesten in het het landelijke Land van Heus- stand kwamen. zwaar getroffen niemandsland noodwo- Wden en Altena toert, het Brabant- Tot aan de bevrijding heeft het dorp ningen worden neergezet, waaronder se kleigebied dat aan Zuid-Holland en Gel- zwaar geleden onder de geallieerde be- deze verplaatste noodwoning. derland grenst, en op de Provincialeweg van Hank naar het oude vestingstadje Heusden rijdt, passeert ongetwijfeld het pittoreske dorpje Meeuwen. Als hij dan ter hoogte van die plaats even naar links kijkt, ziet hij twee bijzondere monumenten op een verhoging bij elkaar staan. De Witte Molen en de Meeuwense noodwo- ning. Hoewel ze wat ouderdom betreft sterk verschillen, lijken ze op elkaar. Beide zijn helemaal wit geverfd en onder- aan zit een zwarte strook. Ze hebben nog een overeenkomst. Beide monumenten zijn op spectaculaire wijze verplaatst, de Witte Molen in 1987 en de noodwoning in december 2012. Deze verplaatsingen waren zelfs op de televisie te zien. Wat ouderdom betreft is de noodwoning nog maar een jonkie. Hij is kort na de bevrijding in 1945 gebouwd. Meeuwen werd vanaf begin november 1944 frontgebied, nadat de geallieerde

De verwoeste Dorpsstraat van Meeuwen, kort na de bevrijding.

Molenwereld 146 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PORTRET-

Cees de Gast

De Witte Molen in Meeuwen omstreeks 1955,

Van Mèèuwese meule tot Franse tijd afgeschaft. De heer werkte ui- waardoor de molen meer rendement Witte Molen teraard niet zelf op de molen, maar had oplevert. Met twee koppels zeventien- Nee, dan de Witte Molen, de meule, zoals een pachter, die zoals alle door de heer der stenen wordt het graan gemalen. ze in Meeuwen zeggen, deze korenmo- benoemde functionarissen, een eed Doordat in die tijd het voedsel schaarser len heeft een eerbiedwaardige ouder- van trouw moesten afleggen. wordt, vragen de bakkers uit Meeuwen dom. Op de tekst boven de hoofddeur en de naburige dorpen om ook meel te staat geschreven dat Johan Maurits van Japke Vos pakt de meule aan malen voor het dagelijks brood. De vele Hemert in 1740 de eerste steen legde. In In de 19e eeuw wisselde de korenmo- onderduikers, die in Meeuwen en omge- die tijd waren de Van Hemerts heer van len, een ronde stenen grondzeiler, nogal ving zijn neergestreken, profiteren daar de hoge heerlijkheden Meeuwen en het eens van eigenaar. Zo verkochten de er- ook van. Er wordt clandestien ook olie naburige Eethen. Het is wel zeker dat de ven Van Bleyswijk in 1832 de molen voor geperst. molen een (houten) voorganger heeft 3.600 gulden aan Cornelis Rombout, gehad, want in 1708 wordt al over een een landbouwer uit Babyloniënbroek, Getroffen door oorlogsgeweld dwangmolen gesproken. die de molen al huurde. In de laatste maanden van 1944 krijgt De heren hadden vanaf de Middel- Het ging om een steenen koorn wind- Meeuwen door de voortdurende be- eeuwen bepaalde rechten. Een van die molen met molenaarswoning, erf en schietingen van de geallieerden de volle rechten was de (wind)molendwang. De groot veertien roeden, staande en gele- laag. Op oudejaarsdag wordt het dorp inwoners moesten tegen betaling hun gen in Meeuwen in het Hablok aan den door 40 geallieerde jachtbommenwer- graan op de molen laten malen. Een Broekschen Boezem. In 1922 wordt de pers aangevallen en de verwoestingen mooie bron van inkomsten voor de heer. molen eigendom van Jacob Vos, een zijn enorm. Ook de korenmolen wordt Sommige inwoners ontdoken deze maat- landbouwer uit Babyloniënbroek, die getroffen door het oorlogsgeweld. Eind regel en kochten ook goedkoper meel, Japke werd genoemd. Omdat hij niet september 1946 wordt de molen, die brood en beschuit buiten Meeuwen. weet hoe het toegaat in het molenaars- maandenlang met zijn gebroken wieken De vrouwe van Meeuwen verbood dat. vak, neemt hij Henk Vos in dienst. en gewonde romp een waar oorlogs- Wie deze producten toch buiten de Ze malen het graan tot meel voor var- beeld vertoonde, weer in gebruik ge- heerlijkheid kocht en werd ontdekt, kens en andere dieren. Bakkersmeel steld, waarbij de burgemeester van de moest ze inleveren en een zware boete wordt er voor de Tweede Wereldoorlog gemeente Eethen, D. van der Schans, betalen. Pas met de nieuwe staatsrege- nauwelijks meer gemalen. In 1941 laat de volgende woorden sprak: We zijn in ling van 1798 werd de molendwang met Japke Vos de molen uitrusten met zijn nabijheid opgegroeid en we heb- andere heerlijke rechten in de Bataafs- stroomlijnwieken van Chris van Bussel, ben hem lief gekregen.

17e jaargang 2014 nr. 4|147 Molenwereld -PORTRET-

De Witte Molen omstreeks 1965; de molen raakt steeds meer in de knel door de zich gestaag uitbreidende bedrijfsbebouwing. Het zou nog veel erg worden... (foto coll. jsb)

Spectaculair verplaatst uit Almkerk in 1994 met de restauratie. kunnen de bewoners in juni 1945 weer Japke Vos begint al snel met een elektri- In mei 1995 laat de vrijwillige molenaar terugkeren. Veel huizen zijn totaal ver- sche malerij en zijn zoons Kees, Wim, Gert Gert Vos voor het eerst de wieken weer woest. De woningnood is enorm. Al snel en Cor gaan vanaf de jaren '50 over op draaien en de inwoners van Meeuwen worden houten en betonnen noodwo- vernieuwingen. Er wordt voer gemengd vieren tien dagen lang een groots mo- ningen neergezet. voor tal van dieren, voor kanaries, par- lenfeest. Ze lezen in het bijbehorende De eerste betonnen noodwoning wordt kieten, konijnen, duiven enzovoort en programmaboekje: Zoals de molen in neergezet naast het vernielde huis van de reclameslogan luidt: Voedert al wat de ruimte moet staan, vrij van obstakels, blaft, mauwt, piept, fluit, koert of knort. zo moet ook een mens vrij van vreemde Vooral het duivenvoer is zeer gewild, overheersing zijn om te kunnen ademen. want in die tijd zijn er circa 100.000 dui- venmelkers in Nederland. Er werken in De Meeuwense Noodwoning 1969 65 mensen in de fabriek. De molen De Meeuwense noodwoning is een wordt niet meer gebruikt, maar het be- sprekend voorbeeld van dat vrijheid niet drijf krijgt nu de naam 'De Witte Molen'. vanzelf spreekt. In de laatste maanden Veel vrachtauto's rijden door Europa om van 1944 worden 16.000 Duitse militai- de duivenmelkers van voer te voorzien. ren in het Land van Heusden en Altena In 1969 is de omzet 15 miljoen gulden, gestationeerd. Zij moeten onder meer maar in 1979 raakt het bedrijf in de pro- via het bruggenhoofd bij het Capelse blemen en wordt overgenomen door Veer het Duitse Ardennenoffensief voor Alanheri. Omstreeks 1980 staat de molen de herovering van de Antwerpse ha- er desolaat bij, zonder wieken. De Molen- vens gaan ondersteunen. Hoewel het stichting Land van Heusden en Altena Ardenenoffensief mislukt, breekt eind koopt de molen voor slechts één gulden december 1944 en januari 1945 bij het en redt hem, samen met de gemeente Capelse Veer een zinloze prestigestrijd Aalburg en Alanheri, van de ondergang. uit, waarbij 300 tanks en middelzware In 1987 wordt hij spectaculair verplaatst kanonnen worden ingezet en circa 815 naar de plek waar hij nu staat, waar de militairen sneuvelen. Ook Meeuwen wind vrij spel heeft en de wieken kan wordt sinds november 1944 zwaar be- laten draaien. Op 17 juni wordt de ruim schoten en gebombardeerd. Al snel 250 ton wegende molenromp op een wordt Meeuwen tot 'Sperrgebiet' ver- 160 wielen tellende dieplader geplaatst, klaard en de inwoners moeten vertrek- om zo'n 300 meter verder te worden ge- ken. Het dorp blijft tot de bevrijding ver- plaatst. Dankzij de financiële hulp van boden gebied. Als alle dode dieren en veel instanties begint molenmaker Bos niet-ontplofte granaten zijn opgeruimd,

Molenwereld 148 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PORTRET-

Op 12 december 2012 werd de noodwoning op spectaculaire wijze verplaatst. de weduwe Schilders. Samen met haar met bevroren lakens. In totaal zijn in het omgeving in de oorlogsjaren heeft mee- zestienjarige zoon Anton kan zij hier in Land van Heusden en Altena ruim 400 gemaakt. Ook geeft het museum een december 1945 intrekken. Ze zijn heel blij noodvoorzieningen gebouwd, waarvan prachtig beeld van de wijze waarop de dat de evacuatietijd voorbij is en weer 188 noodwoningen, 79 boerennoodwo- mensen leefden in de sobere jaren '40. op zichzelf wonen. Heel geriefelijk is het ningen en twee noodkerken. In de volks- De noodwoning en de Witte Molen zijn huisje niet. Het is erg vochtig en als het mond worden de noodwoningen 'bun- elke zaterdagmiddag vrij toegankelijk hard vriest, worden ze 's morgens wakker kers' genoemd. Het was de bedoeling van 13.00 tot 17.00 uur. Op afspraak is dat ze maximaal tien jaar bleven staan. bezoek op andere dagen ook mogelijk. Voor de noodwoning kunt u mailen naar Monument van vrijheid en [email protected]. en voor de Wit- van vrede te Molen naar [email protected] In 2008 stonden hier en daar nog enkele of [email protected]. Als u het pad op- restanten van wat eens noodwoningen loopt naar beide monumenten, ziet u waren. De stichting Behoud Meeuwense allereerst op twee platen twee gedich- Noodwoning wordt opgericht met als ten, die de emoties verwoorden die de doel om één noodwoning als waarde- schrijver van dit verhaal had bij het zien vol erfgoed voor de nieuwe generaties van beide monumenten. Het gedicht te behouden. Op 12 december 2012 (12- over de eeuwenoude molen eindigt zo: 12-12) wordt de noodwoning van Anton Hij spreekt ons aan, dit zwijgend monu- Schilders met een spectaculair trans- ment. Ontmoetingspunt voor wie hem port over ruim drie kilometer verplaatst kent. De laatste strophe van het gedicht naar de nieuwe locatie achter de Witte over de noodwoning eindigt als volgt: Hij Molen. Er wordt hard gewerkt om de staat in witte soberheid, is gebouwd na- noodwoning te restaureren en zoveel dat we zijn bevrijd, al meer dan 60 jaar mogelijk te voorzien van een origineel geleden. Monument van vrijheid en van interieur uit de jaren '40. Op 18 septem- vrede. Meer informatie over de nood- ber 2013 is het Anton Schilders zelf die woning vindt u in: Verhalen rond het de noodwoning opent (Zie Molenwereld oorlogsfront. Tweede Wereldoorlog en 2013-10-349,350). De woning is nu een wederopbouw in Meeuwen en omge- museum ter nagedachtenis aan de ving. Voor € 10,- verkrijgbaar in de nood- verschrikkelijke tijd die Meeuwen en woning. Bij verzending komen er € 3,- por- tokosten bij.

Een kijkje in het keukentje van de Alle foto's zijn afkomstiig van vrijwillig mo- noodwoning. lenaar Aartjos Hak van de Witte Molen.

17e jaargang 2014 nr. 4|149 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

J.S. Bakker

De DRIE LEVENS van één molen (13) Het derde leven: Harderwijk (b)

In het septembernummer van 2007 is de eerste aflevering van deze serie artikelen geplaatst, gewijd aan de lotgevallen van een molen, die maar liefst op drie plaatsen heeft gemalen: het eerste leven was als watermolen voor de polder Reeuwijk bij Bodegraven, het tweede leven was als korenmolen in Waddinxveen, terwijl het derde korenmolen in Harderwijk was. In deze aflevering zetten we met de lotgevallen van De Hoop in Harderwijk voort.

Molenwereld 150 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PORTRET-

Wanneer men vanaf de Zuiderzee naar de Vissershaven van Harderwijk voer dan beheer- ste de molen het stadsbeeld in hoge mate; rechts de Vischpoort en achter de molen het voormalige Militair Hospitaaal. Het water op de voorgrond is later aangeplempt en hier bevindt zich nu o.a. het Dolfinarium.

De nieuwe molen Op 18 januari 1910 vraagt Van den Born vergunning aan voor de bouw van een windkorenmolen. Hij levert daarbij de vereiste stukken in en geeft een be- schrijving van de molen: 'De molen is samengesteld uit steenen voet, met riet bekleede bovenromp, ijzeren roeden en as, zal van hoogstens drie koppels maalsteenen worden voorzien. Hij zal enkel dienen voor het malen van graan. Uitsluitend windkracht zal bij het malen in bovengenoemde inrichting worden aangewend.' De molen zal op het kadastrale per- ceel Sectie E, No. 2520 ged. worden gebouwd. Dat is hetzelfde perceel als dat van de hierboven genoemde mo- tormaalderij zodat het lijkt alsof de mo- len naast de genoemde maalderij komt te staan, maar dat lijkt toch niet het ge- val. In feite is de oostrand van de oude stad, de voormalige stadswal een zeer groot kadastraal perceel onder één nummer. In ieder geval komt de molen niet op de plaats van zijn voorganger. De reden voor een andere locatie is een raad- sel. De molen stond op erfpachtgrond (de stad Harderwijk was eigenaar). De molenberg was lastig voor paarden-

Aanvraag van een hinderwetvergunning voor de bouw van molen De Hoop d.d. 18 januari 1910.

17e jaargang 2014 nr. 4|151 Molenwereld -PORTRET- tractie. Ook de toestand van de onder- bouw kan een reden zijn geweest om naar een andere plaats uit te kijken. Windbelemmering kan nauwelijks een rol hebben gespeeld. Mogelijk zat op de oude plaats na twee branden, in 1884 en 1909 de schrik erin. Hoe of het ook zij de nieuwe molen werd gebouwd aan het Groot Oostenrijk achter de oude stadsmuur, de plaats waar De Hoop tot de fatale brand van 1969 bleef staan. Op 2 februari 1910 wordt de hoorzitting voor de hinderwetvergunning gehou- den. Er verschijnt niemand en verder zijn er ook geen bezwaren ingebracht. Ook de arbeidsinspectie maakt geen bezwaar en dan staat weinig de vergun- ning meer in de weg die dan ook op 1 maart 1910 door het gemeentebestuur wordt verleend, waaraan evenwel de voorwaarde wordt gekoppeld dat bin- nen acht maanden van de vergunning gebruikt moet zijn gemaakt. Begin april verschijnt er een advertentie in het Overveluwsch Weekblad voor de aanbesteding van de stenen voet voor de molen en de woning ernaast op 11 april in Hotel Kamm. Het bestek en de tekening zijn à raison van ƒ 1,50 verkrijg- baar bij architect D. Kok Jz die dan ook wel de ontwerper van de molen zal zijn geweest. In het Overveluwsch Weekblad Advertentie in het Overveluwsch Weekblad van 13 april 1910 volgt de uitslag. Er zijn van 2 april 1910 voor de aanbesteding van de acht inschrijvingen binnengekomen. De onderbouw van de molen.

hoogste laat een bedrag van ƒ 5350,- zien. J.G. Raaijen Hzn uit Harderwijk is de laagste inschrijver met een bedrag van ƒ 4650,- en waarschijnlijk is dan ook het werk aan hem gegund. Blijkbaar wordt onmiddellijk met de bouw begonnen, want het Overveluwsch Weekblad van 20 april 1910 meldt dat B. Hamstra, maandagavond (18 april) ge- wond is bij de bouw van de molen. Hij viel achterover en brak zijn pols bij het trekken van boomwortels. Op 12 oktober 1910 maalt de molen voor het eerst.

Kriebels Het lijkt allemaal fantastisch te kloppen: in december 1909 brandt de molen aan de haven af, in april 1910 wordt begon- nen met de bouw van een nieuwe molen die in oktober 1910 voor het eerst draait. Dankzij het gebruik van een sloopmolen

De tekening behorend bij de aanvraag voor de bouwvergunning van januari 1910. Het meest opvallend is de schematische weergave van de eigenlijke molen die bovendien niet klopt met de uitgevoerde werkelijkheid. Zo zit de balie als gebruikelijk ter hoogte van de bovenkant van de onderbouw, terwijl die in werkelijkheid lager zou komen. Het gaf voedsel aan mijn (jsb) veronderstelling dat de onderbouw oorspronkelijk bestemd was voor een andere molen dan De Hoop aan Advertentie in het vakblad De Molenaar van de Zuidkade in Waddinxveen, mogelijk De 24 juni 1914 met de aankondiging van de Betere Hoop aan de Noordkade in diezelfde publieke verkoping van de molen. plaats.

Molenwereld 152 | 17e jaargang 2014 nr. 4

-PORTRET-

Fragment van een ansichtkaart: aan de openstaande baliedeur is duidelijk te zien dat de maalzolder zich ongeveer een meter boven de balie bevindt.

Molenwereld 154 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PORTRET-

Reconstructietekening van de hand van Bas Koster van molen De Hoop in Harderwijk. De tekening is voornamelijk gebaseerd op gegevens in het Gelders Molenboek, het bestek van de Nieuwe Rijnmolen bij Bodegraven, de blauwdruk voor de herbouw van de molen uit 1910 en foto's na de brand.

17e jaargang 2014 nr. 4|155 Molenwereld -PORTRET- uit Waddinxveen behoort een bouwtijd de Zuidkade. De tekst is niets minder van zes maanden zeer wel tot de moge- dan de tekst van het naambord van de lijkheden. Toch is er iets vreemds ... molen aan de Noordkade. De geschie- In een krant wordt vermeld dat een denis van deze molen sluit trouwens week na de inbedrijfstelling in 1910 een stukken beter aan op die van De Hoop keurig bord op de romp werd aange- in Harderwijk. De Betere Hoop krijgt in bracht met de tekst: 1860 als eerste molen in Waddinxveen een stoommachine als hulpkracht, wel- BETERE HOOP ke in 1906 wordt vervangen door een Tot tweemaal toe in asch gelegd. zuiggasmotor. Daarna volgt de sloop En weer herbouwd op hoop van zegen; van de bovenbouw van deze molen in Zoo God mij dien nu niet ontzegt. 1909. De Harderwijkse molen is in dat- Ga ik in 't eind den rampspoed tegen, zelfde jaar is afgebrand en wordt dan Die mij zo hevig heeft bestreen. in 1910 wordt herbouwd. Als de gege- En lezer: voelt gij ook zijn slagen? vens over De Hoop aan de Zuidkade Zoo denk ik ben het niet alleen: juist zijn dan staat die nog in 1911 in Elk heeft op aard' zijn kruis te dragen. Waddinxveen. Sterker nog in 1939 voert het Ministerie van Onderwijs, Kunsten De tekst op het bord is zeker niet ori- en Wetenschappen een enquête uit gineel. Ook de naam geeft te den- naar de nog bestaande molens. ken. De Betere Hoop is De gemeente Harderwijk De baard van De Hoop in Harderwijk met een papiermolen aan geeft als antwoord de molennaam en het bouwjaar. Maar het is de Noordkade in over de molen De wel het bouwjaar in Waddinxveen: 1899 daat Waddinxveen en Hoop: 'Het is een men ook in Harderwijk rustig liet staan (foto absoluut niet de- achtkante boven- coll. E.G.M. Esselink). zelfde molen als kruier met door- De Hoop aan rit, in bedrijf sinds 1912. De eigenaar is de molenaar J. Gardenbroek, Rechte Oosterwijk nr. 43 alhier'. Dat zou dan weer uitstekend aan- sluiten op de geschiedenis van De Hoop aan de Zuidkade, die immers in 1911 werd gesloopt. De conclusie ligt voor de hand: In 1910 wordt aan de Grote Oosterwijk een nieuwe molen gebouwd met de bovenbouw van De Betere Hoop aan de Noordkade in Waddinxveen. Deze molen gaat ten onder en vervol- gens wordt op de nog jonge onderbouw de bovenbouw van de iets kleinere Hoop aan de Zuidkade gezet, waarvoor de onderbouw wordt aangepast. Want één ding staat wel vast: De in 1969 afge- brande molen is voor honderd procent zeker De Hoop van de Zuidkade, ex pol- der Reeuwijk.

Spookmolen? Alleen blijkt, ondanks naarstig speur- werk in het archief van Harderwijk, uit niets dat tussen oktober 1910 en 1912 in Harderwijk een molen is afgebrand, de

De onderbouw van de Betere Hoop, gezien Het echte naambord van De Betere Hoop in Waddinxveen, zoals het terecht kwam in vanaf de Gouwe, zoals die na de sloop in 1909 het museum Het Catharinagasthuis in Gouda; nu Museum Gouda. Het aanbrengen van een op motorkracht als papierfabriek in bedrijf replica van dit bord op de molen die nu aan de haven in Harderwijk staat, en zo refererend bleef. Het naambord is duidelijk herkenbaar, aan de ondergang van zijn twee voorgangers aan de haven en de strandboulevard is zeer zodat dit onmogelijk naar Harderwijk aanbevelenswaardig. verhuisd kan zijn.

Molenwereld 156 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PORTRET-

De Betere Hoop in Waddinxveen omstreeks 1880, nog met een houten as. Boven het vierkant het naambord. Van deze Dikke Bet, zoals deze molen oneerbiedig genoemd werd bestaat/bestond ook een groot model. meest voor de hand liggende verklaring voor een kortstondig bestaan van de Waddinxveense papiermolen De Betere Hoop als korenmolen in Harderwijk Er is echter niets te vinden wat deze veronderstelling zelfs maar aanneme- lijk maakt. Blijft er maar een verklaring voor het Waddinxveense naambord over: Van den Born heeft dit bord gezien bij zijn bezoek aan Waddinxveen (en mogelijk ook De Betere Hoop bekeken voor een eventuele verplaatsing naar Harderwijk) en zich bijzonder aange- sproken hebben gevoeld door de tekst van dit naambord. Dat is geen wonder. Hij had het zelf meegemaakt dat zijn molen 'Tot tweemaal toe in asch gelegd' gelegd was; in 1884 en 1909! Toch is het niet aannemelijk dat het bord op de Harderwijkse molen het originele naambord van de molen in Waddinxveen is geweest, om de sim- pele reden dat De Betere Hoop na de gedeeltelijke afbraak zijn naambord is blijven dragen op de onderbouw; sterker nog, het is zelfs bewaard ge- bleven en zou zich bevinden in het het Museum Gouda (voorheen Museum Het Catharina Gasthuis). Het zou zelfs aan- beveling verdienen om een replica van dit bord met de tekst zoals hierboven aangegeven aan te brengen op de mo- len die nu aan de haven in Harderwijk

De Hoop omstreeks 1920 vanaf de zeekant met de grote schuiframen die oorspronkelijk aan de straatkant waren toebedacht. De ach- terbaard is dezelfde als die in Waddinxveen. -PORTRET-

De molen vanaf de straatkant omstreeks 1925. De grote schuiframen op de linker muur van de molen zijn er niet gekomen; in plaats daarvan een klein raam. De moderne tijd heeft zijn intrede gedaan: een vrachtwagen. De molen ziet er niet bepaald goed onderhouden uit; echt een werkpaard. staat, en zo refererend aan de onder- gang van zijn twee voorgangers aan de haven en de strandboulevard.

Uiterlijk De molen kreeg bij de herbouw boven de balie grotendeels zijn Waddinxveense gedaante terug. Ook in Harderwijk stak de onderbouw ongeveer een meter boven de balie uit, zodat men een trapje op moest naar de maalzolder. Het achtkant kreeg in Waddinxveen eveneens een dakbedek- king van ijzeren golfplaten en ook geel geschilderd. Toch was er een opvallend verschil. In Waddinxveen ging de golf- platen bedekking door tot op het onder- tafelement, terwijl men in Harderwijk het achtkant voorzag van uitbrekers die aan de onderzijde werden bekleed met hori- zontale houten delen. Daardoor kreeg de romp uiteraard een meer getailleerd verloop wat hem beslist niet lelijker maakte. De kap werd weer met riet gedekt. Een aantal herkenbare Waddinxveense details bleef behouden zoals de baard. Dat was wel heel duide- lijk de Waddinxveense baard, want be- halve de naam De Hoop bleef die ook het Waddinxveense bouwjaar 1899 dra- gen! Ook de achterbaard is onmisken- baar dezelfde als in Waddinxveen.

De Hoop, omstreeks 1925, malend met een oostenwind. Van de op de foto zichtbare panden is niet veel meer overgebleven! (foto coll. Ton Meesters).

Molenwereld 158 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PORTRET-

De Hoop aan de Zuidkade in Waddinxveen; ook met golfplaten op de romp. De overeenkomst van de baard met die in Harderwijk is zonneklaar (fragment foto coll. Paul van den Berg).

Als men de trap opging kwam men op een overloop, die toegang gaf tot twee kamers en van waaruit men ook de zolder boven het woonhuis kon be- reiken. De kamer aan de noordkant, de zeekant, was volgens de blauwdruk de pronkkamer met daarin een groot schuifraam aan waaruit men een schit- terend uitzicht op de Zuiderzeegehad moet hebben; tenminste... Wanneer men de tekening bekijkt valt op dat een groot deel van het uitzicht wordt ingenomen door het dak van het woonhuis. Het is dan ook geen wonder dat de plannen worden gewijzigd en dat er behalve het raam op het noorden twee grote schuiframen op het westen komen; waarvoor uiteraard de indeling van de zolder gewijzigd moet worden. Die grote woonhuisramen waren op de blauwdruk wel degelijk ingetekend, maar dan aan de zuidkant, de straat- kant. Maar die waren daar praktisch

Regulateurs De molen kreeg bij de bouw geen regu- lateurs. Dat betekende dat er 'gepompt' moest worden, zoals het bedienen van de lichtboom wel werd genoemd. Dat was toen eigenlijk al ouderwets. De bekende molenaar Hoogendoorn uit Woerden vervulde zijn dienstplicht in Harderwijk juist toen daar de molen werd gebouwd. Hij verbaasde zich tegenover molenaar Van den Born, dat de molen geen regulateur kreeg. Immers zoals mo- lenaars toen wel zeiden: "een regulateur bespaart je een man bij de steen". Van den Born wees op zijn zoon Evert en zei: "Anders leert die jongen het nooit!"

Woning Bewoonde korenmolens zijn er wel meer, om maar te zwijgen over molens waarbij het molenaarshuis naast de molen staat. In Harderwijk schijnt het laatsgenoemde het geval. Maar schijn bedriegt. In wer- kelijkheid maakte ook een flink stuk van de molenonderbouw deel uit van de molenaarswoning. Wanneer men de huisdeur binnenstapte kwam men in een gang met rechts ervan de keuken en er- achter de woonkamer. Achter de gang, links van de woonkamer bevond zich een slaapkamer met twee bedsteden. Vanuit de gang kon men ook linksaf de molen in. Aan het eind van dit dwarsgangetje zat een deur die toegang gaf tot het bedrijfs- gedeelte van de molen. In dat gangetje was een trap die naar de eerste zolder voerde met daar tegenover de kelder- deur. Deze kelder, eigenlijk een souter- rain, bevond zich in de molen.

Vooroorlogse foto van de verdekkerde molen, malend op het zuidwesten. -PORTRET- onmogelijk. Want de tekenaar moet balie werd gebruikt voor het molenaars- die dan nog maar enkele jaren oud is in zich niet gerealiseerd hebben dat de bedrijf. veiling gebracht in verkooplokaal Baars. voorgestelde indeling eenvoudigweg Op de begane grond bevond zich te- Merkwaardig is de vermelding dat de onwerkbaar was. Immers, de grote inrij- genover de kelder de paardenstal. molen ook ingericht is voor stoom, om- deuren zaten op het zuidoosten en het Tussen kelder en paardenstal was een dat immers in de aanvraag voor de zuidwesten zodat het luiwerk op het zui- gang met een deur naar buiten. bouwvergunning een paar jaar eerder den moet hebben gezeten. En juist daar gemeld wordt dat de molen alleen door stond noord-zuid de dwarsmuur die het Nieuwe eigenaar windkracht zal worden aangedreven. woongedeelte scheidde van het be- Of Evert van den Born het omgaan De inzet is op 7 juli, maar bij de afslag drijfsgedeelte. Het moest dus anders en met de licht goed geleerd heeft is een week later wordt de molen niet ver- zo werd van de nood een deugd ge- niet bekend. Lang toegepast op de kocht. Van den Born heeft zelf ingezet maakt. Harderwijkse molen heeft hij het zeker op 13.000 gulden, maar hoger wordt niet De tweede zolder, de zolder onder de niet. Want al in juli 1914 wordt de molen geboden zodat Van den Born voorlopig nog eigenaar blijft. Pas op 19 oktober

De molen van Harderwijk bij de bevrijding in 1945 (foto 18 april) met een tank van de Canadese eenheid Lord Strathcone Horse. Bevrijding? Alles goed en wel, maar er moet gemalen Kleurenansichtkaart van de verdekkerde worden. Wat deze foto op molengebied tot een bijzonder document maakt is dat de molen molen. Blijkbaar heeft men de kleurstelling gepavoiseerd maalt. Dat was in die tijd verre van gebruikelijk! uit Waddinxveen gehandhaafd.

Molenwereld 160 | 17e jaargang 2014 nr. 4 -PORTRET-

1917 wordt de molen door W. Van den Kort nadat de molen op 9 juli 1927 door waarderen en om er beter gebruik van Born verkocht aan de NV Geldersche de bliksem was getroffen, gelukkig zon- te maken werd de molen in 1934 ver- Graan - en Kunstmesthandel, geves- der veel schade, kreeg hij volgens het dekkerd. Zo bleef de molen in bedrijf tigd te Ermelo. De molen was belast Schilder's Nieuwsblad van 27 augustus tot kort na de oorlog. In die tijd vindt met drie hypotheken voor een totaal 1927 vergunning 'tot uitbreiding zijner een complete omwenteling plaats in de van ƒ 13754,55. De molen wordt het- graanmalerij, door het plaatsen van een molenaarsbranche. Grof gezegd komt zelfde bedrag verkocht. Dat zal beslist electro-motor van 34 P.K.'. het neer op óf de bakens verzetten óf niet toevallig zijn geweest. Pas op 11 Toch bleef Gardenbroek de gratis wind uitsterven. Gardenbroek; inmiddels G. oktober 1919 koopt Jan Gardenbroek de molen van de NV Geldersche Graan - en Kunstmesthandel. Toch was De Harderwijkse molen in verval: baliehek gedeeltelijk verdwenen, ruiten kapot, een brok zeil Gardenbroek al eerder molenaar op hangt er treurig bij. Toch wordt er blijkbaar nog op de motor gemalen. De vrachtwagen heeft in de molen. Want het dagblad Het Volk ieder geval nog een flinke vracht zakgoed. Dit kaliber vrachtwagens was toen bij veel molenaars maakt op 23 november 1917 melding in bedrijf. De wagen maakt het zelfs mogelijk om de foto vrij nauwkeurig te dateren. Het is een van een diefstal van ongeveer ƒ 400,- Fordson/Ford Thames ET6, een type dat in 1949 op de markt kwam. De auto draagt nog een bij een Belgische knecht van molenaar nummerplaat met een provinciaal kenteken: M-91023. In 1951 werd overgestapt op een landelijke Gardenbroek in Harderwijk. registratie met twee letters - twee cijfers - twee cijfers. Het betekent dat de foto op zijn vroegst Gardenbroek gaat met zijn tijd mee. in 1949 en op zijn laatst in 1951 gemaakt moet zijn. Gelet op zijn deplorabele staat heeft de molen na april 1945 niet veel meer gemalen op de wind. -PORTRET-

Eerdere afleveringen van de 'Drie Levens van één molen': Ansichtkaart van de haven in Harderwijk Het eerste leven: Bodegraven met de molen. De foto is precies te dateren: 1. september 2007 (de polder Reeuwijk in het algemeen); 1934, want men is bezig met het aanbrengen 2. december 2007 (de bouw van de Nieuwe of Derde Rijnmolen); van de verdekkering. Het huis links van de 3. maart 2008 (de ijzeren as voor de Nieuwe Rijnmolen); gasfabriek is de standplaats van de in 1909 4. juni 2008 (vervanging van houten assen en roeden door ijzeren); verbrande voorganger van De Hoop. 5. maart 2009 (de 'verijzering' van molens); 6. december 2009 (de molenaars en hun molens); 7. maart 2010 (afscheid van de windbemaling in Bodegraven); Gardenbroek kiest voor het eerste. Hij 8. juni 2010 (sloop van de Gouwemolen en de verder bemalingsgeschiedenis van de polder); sticht aan de Haven, Havendijk 6 een nieuw bedrijfspand, waarop de molen- Het tweede leven: Waddinxveen naam, 'De Hoop', overgaat. Op 26 sep- 9. februari 2011 (molengeschiedenis van Waddinxveen); tember 1951 wordt het nieuwe bedrijf in 10. juni 2011 (geschiedenis molen De Hoop tot 1910); bedrijf gesteld. Dit bedrijf is inmiddels op- 11. december 2011 (geschiedenis van het molenrestant als maalderij na 1910. gedoekt; het pand staat nu bekend als Het derde leven: Harderwijk 'Silo 6' en De Hoop nu staat aan de over- 12. september 2012 (geschiedenis van de voorganger en andere molens in Harderwijk). kant van de straat; weer als molen...

-ADVERTENTIES-

ALMENUM Houthandel Voor molenrestauraties Zagerij Import EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAAD In te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • Douglas Larix • Azobé • Noord Noors Grenen

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl

Molenwereld 162 | 17e jaargang 2014 nr. 43

PRACHTBOEKEN CADEAU!!! En nog gaat voor u OPEN!!!! korting toe!!!

Al vijftien jaar is Molenwereld het blad bij uitstek op molengebied voor honderden molenliefhebbers met veel nieuws, reportages en allerhande artikelen, rijk geïllustreerd en goed verzorgd. Meer dan 175 nummers en VIJFTIEN JAAR MOLENWERELD dat vieren we!

Als u nog nooit abonnee bent geweest en zich nu opgeeft dan krijgt u eenmalig bij uw abonnement naar keuze, het boek Molenaarsverleden of Geef ons de ruimte, 50 jaar Rijnlandse Molenstichting! Molenaarsverleden is een bundel van veertig interessante artikelen over molens en telt 96 pagina' s, terwijl Geef ons de ruimte, het gedenkboek van de Rijnlandse Molenstichting is en 192 pagina's telt.

Bovendien kost u een abonnement over 2013 geen € 47,50 maar € 38,50 indien u alle elf nummers van die jaargang wenst te ontvangen. Wilt u er minder dan kunt u voor ieder nummer dat u niet wenst € 3,50 aftrekken. Als u bijvoorbeeld alleen de laatste drie nummers wenst, dan is de prijs € 38,50 - 8 x € 3,50 = € 10,50.

MOLENWERELD iedere maand per post thuis kan op twee manieren:

1. Door het nemen van een abonnement. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt op­gezegd.

Abonnementsprijs: Nederland: € 47,50 per jaar (incl. 6% BTW). Overig Europa: € 65,- per jaar (incl. 6% BTW). Overige landen op aanvraag. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur. Donateurs van de Stichting Molenwereld in Nederland ontvangen­ het blad gratis bij een minimum-donatie van € 62,50.

✂ BON

"JA1, ik meld mij aan als abonnee op de 'MOLENWE­RELD' . ❑ "volgens bovenstaande aanbieding van € 38,50 voor alle nummers van 2014. ❑ "volgens bovenstaande aanbieding, maar wens van 2013 alleen de nummers ...... te ontvangen.

❑ "JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie van € ...... Ik maak mijn donatie over op ING: NL86 INGB 0004 5069 35 of Rabobank: NL16 RABO 0375 0308 67 t.n.v. de Stichting Molenwereld. Als / ❑ molenliefhebber / ❑ beroepsmolenaar / ❑ molenmaker / ❑ vrijwillig molenaar2 ben ik speciaal geïnteresseerd in:

...... Handtekening: Afzender (s.v.p. in drukletters)

Als welkomsgeschenk wil ik graag: ❑ Het boek Molenaarsverleden / ❑ Het boek Geef ons de ruimte ontvangen.1

Naam: ......

Adres: ......

Postcode: ...... Plaats: ......

Deze bon of een kopie ervan kan, ingestuurd­ worden aan: Stichting MOLENWERELDBON Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle 1. s.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. 2. s.v.p. doorhalen wat voor u niet van toepassing is.