Raport-Ekonomia-Współpracy-2016

Autorzy:

Dawid Sokołowski Sebastian Starzyński prof. Bolesław Rok Łukasz Zgiep

ISBN 978-83-945933-0-8

Partnerzy strategiczni:

Partnerzy:

SPIS TREŚCI

Od autorów 5

Od Deloitte 6

Wstęp 7

Ekonomia współpracy w pigułce 10

1. kRótka historia definiowania ekonomii współpracy 13

2. Obszary ekonomii współpracy 15

3. gRANIce ekonomii współpracy 17

4. pODZIAŁ „branżowy” 19

• TRANSPORT 23

• NIERUCHOMOŚCI 29

• FINANSE 34

• ŻYWNOŚĆ 42

• EDUKACJA, WIEDZA, INNOWACJA 46

• PRACA (międzysektorowo) 52

• OTWARTA PRODUKCJA I PROJEKTOWANIE 58

• SPRZEDAŻ (retail) 63

• MEDIA (komunikacja) 68

Wprowadzenie i cele badania 75

• Metodologia 78

• Podstawy rozumienia ekonomii współpracy w Polsce 80

• Znajomość usług EW 81

• Charakterystyka korzystania z usług 82

• Korzystanie z poszczególnych serwisów 85

• Potencjał ekonomii współpracy w Polsce 87

• Świadomość zjawiska 88

• Zaufanie wśród polskich internautów 90

• Symbole statusu 94

• Polacy, a Amerykanie 97

STRONA 4

Od autorów

Ekonomia współpracy to nadal kształtujące się zjawi- w ogóle sens jej nazywania. Nawet sama nazwa „eko- sko. Jest wiele sposobów na definiowanie i rozumienie nomia współpracy” nie jest powszechnie przyjętą nazwą jej, gdzie – w zależności od perspektywy – może być do opisywania – wydawałoby się – najbardziej oczywi- modelem ekonomicznym, modelem biznesowym, hy- stych jej przejawów . brydowym modelem rynkowym, stylem życia, kulturą, czy narracją. A może być po prostu „interesującym tren- Raport, który Państwu przedstawiamy jest naszą bar- dem”, który (kto wie) możliwe, że za chwilę przeminie, dzo subiektywną interpretacją. Oczywiście oparliśmy go choć równie prawdopodobne, że stanie się podstawową o naszą pełną wiedzę, badania rynku, opinie wielu wpły- koncepcją porządkującą rozumienie globalnych prze- wowych praktyków i teoretyków, liczne opracowania, mian społecznych, ekonomicznych i kulturowych. artykuły oraz dyskusje, które wydają się wspierać nasze tezy. Jednak nadal pozostaje to jedynie naszą perspek- Można definiować ją bardzo wąsko, a można doszuki- tywą na rozumienie zmian w otaczającym nas świecie. wać się jej w niemalże każdym przejawie życia społecz- Zachęcamy, aby wziąć z niej to, co najlepsze. Naszym nego i ekonomicznego. Czy nawet uznać, że nie istnieje celem jest zainspirowanie i sprowokowanie do myślenia. w ogóle lub że dotyczy całej gospodarki – podważając Jesteśmy otwarci na dyskusję i zmiany.

STRONA 5

Od Deloitte

Jest nam miło, że jako Deloitte, mogliśmy wesprzeć i na poziomie całej gospodarki, to jednak wydaje się, że powstanie raportu dot. ekonomii współpracy w Polsce. przyniesie on więcej korzyści niż strat. Zmiany sposobu Raportu, który nie zatrzymuje się jedynie na zarysowaniu funkcjonowania rynku powinny rodzić ciekawość mechanizmów tego zjawiska, ale dokonuje szczegółowej i energię do poszukiwania nowych modeli biznesowych, analizy dla kluczowych sektorów, w których już obecnie dzięki którym będzie można wypracowywać nowe ekonomia współpracy jest widoczna. Opracowanie to przewagi konkurencyjne. Od wielu lat zajmujemy się jest także wyróżniające się dlatego, że łączy w sobie zagadnieniami zrównoważonego rozwoju polskiego pasję i fascynację tym trendem autorów opracowania. biznesu i w tym kontekście widzimy istotną, pozytywną rolę, jaką może odegrać ekonomia współpracy. Umożliwia Jako wieloletni partner biznesowy wielu firm w Polsce ona generowanie, bazując na obecnych zasobach, i regionie widzimy w ekonomii współpracy wyjątkową zupełnie nowych usług i produktów, przyczyniając się szansę. Choć niewątpliwe zmiany, które niesie ze do zrównoważonego rozwoju, wzbogacenia kapitału sobą ten trend, mogą być wyzwaniem i powodować społecznego oraz oparcia wzrostu na idei gospodarki perturbacje zarówno na poziomie przedsiębiorstw jak o obiegu zamkniętym.

Życzę udanej lektury,

Irena Pichola

Partner

Sustainability Consulting Central Europe

Deloitte

STRONA 6

Wstęp

Żyjemy w ciekawych czasach. Zmiany jeszcze nigdy nie jak zdobywamy informacje, komunikujemy się, podej- były tak dynamiczne, a świat tak nieprzewidywalny, mujemy decyzje, pracujemy, uczymy się i to, jak robimy jak dziś. Obserwując choćby część spośród wszystkich wiele innych rzeczy. Są to zmiany na gruncie osobistym zmian technologicznych, politycznych, biznesowych, i międzyludzkim, związane z nowymi stylami życia, do- społecznych i kulturowych trudno nie odnieść wrażenia, świadczeniami i relacjami zarówno z bliskimi jak i szerzej że „w powietrzu wisi coś większego”. Stosunkowo łatwo – społeczeństwem. zauważyć kryzysy „permanentnie na krawędzi”, o których w mniejszym lub większym zakresie możemy usłyszeć Technologie są również motorem zmian w bizne- w mediach. Mowa tu m.in. o kryzysach: bankowym, sie: z jednej strony gigantyczne skoki w efektywności, strefy Euro, Unii Europejskiej, uchodźców, zamachach a z drugiej drastyczne spadki marż i konieczność wy- terrorystycznych, kryzysie politycznym, czy związanym boru nowej drogi, większa presja na indywidualizację z nim kryzysie społecznym. oferty, potrzeba większej elastyczności i innowacyjno- ści, zmiana granic branż i ról zarówno wewnątrz firmy Coraz więcej osób mówi o jeszcze głębszych proble- jak i względem rynku, czy też konkurencja przychodząca mach. Kryzysach napędzanych globalizacją, finansjaliza- z niespodziewanych kierunków. cją, neoliberalizmem i związanymi z nimi nierównościami ekonomicznymi i prekaryzacją. Mówi się wręcz o kryzy- Coraz więcej mówi się o sztucznej inteligencji, inter- sie kapitalizmu. Inni – o kryzysie systemu monetarnego. fejsach konwersacyjnych, wirtualnej i rozszerzonej Także o międzynarodowej fali populizmu, nacjonalizmu rzeczywistości, internecie rzeczy, Big Data, protokole i ksenofobii, a z drugiej strony o dyktacie elit, fałszywych blockchain, samochodach autonomicznych, czy inżynie- autorytetach i politycznej poprawności. Również spory rii genetycznej i o tym jak te wszystkie technologie dia- ideologiczne dotyczące pojęć takich jak wolność, rów- metralnie zrewolucjonizują świat. ność, demokracja, sprawiedliwość, tolerancja, czy wol- ność słowa nigdy nie były aż tak rozpalone, a poglądy Niby to wiemy, ale czy na pewno? Jeśli znamy dogłębnie tak bardzo spolaryzowane. Coraz częściej w dyskusjach chociaż jedno lub więcej z tych zjawisk, to także rozpo- pojawia się wojna kultur; na wielu płaszczyznach: ide- znajemy, że pod tymi hasłami kryje się o wiele więcej, ologicznej, religijnej, historycznej, politycznej, między- niż powszechnie się przyjmuje. Natomiast ich źró- narodowej. Cały czas jesteśmy świadkami kryzysu dła i oddziaływanie mają charakter strukturalny, a nie środowiskowego – bynajmniej nie tylko pod względem przejściowy. Zmiany zachodzą nie tylko na bardzo wielu globalnego ocieplenia i jego kolosalnych skutków, ale płaszczyznach, ale występują one równocześnie wza- także pod względem skażenia środowiska i utraty bio- jemnie się napędzając. Ekstremalnie trudno sobie to różnorodności. wyobrazić lub jest to wręcz niemożliwe. Przyszłość to obecnie niewiadoma. W dodatku większa, niż nam się do Jednocześnie jesteśmy świadkami rewolucji technolo- tej pory wydawało. gicznych na niespotykaną dotąd skalę. Internet, technologie mobilne i automatyzacja masowo odmieniają to, To prawdziwie przerażające. Jak czuć się bezpiecznie

STRONA 7 WSTĘP

i mieć kontrolę nad swoim losem? W poszukiwaniach Dla osób „w temacie” i bardziej wnikliwych przygotowa- sensu sięgamy po liczne opracowania i artykuły, roz- liśmy specjalny suplement do tego raportu pt. „Szeroka mawiamy i staramy się znaleźć ludzi, którzy znają od- perspektywa na ekonomię współpracy”, gdzie w sposób powiedzi. W świecie kryzysu zaufania do autorytetów, syntezujący przedstawiamy wiele kluczowych koncepcji które tylko pozornie znają odpowiedzi, wojny informa- i perspektyw, które tym mocniej łączą ekonomię współ- cyjnej oraz świadomej i nieświadomej manipulacji coraz pracy i wiele zjawisk w spójną całość. trudniej do tego sensu dotrzeć. Coraz trudniej czuć się bezpiecznie i mieć kontrolę nad swoim losem. To na- Mamy również prośbę, aby – co najmniej na czas lektury prawdę przerażające. Do tego stopnia przerażające, że – odłożyć na bok dotychczasową wiedzę i przekonania może lepiej oszukiwać się, że zmiany te przyjdą wolniej na temat ekonomii współpracy. Jesteśmy przekonani, i że nie będą nas dotyczyć, a etat, dom, lokata itp. nas że nasze specyficzne ujęcie pokazuje ekonomię współ- zabezpieczą? pracy w pełniejszym świetle syntezując wiele perspektyw i omijając wiele zwyczajowych „ślepych uliczek”. Proponujemy zapoznać się z ekonomią współpracy. Nie chcemy udowadniać, że jest ona odpowiedzią na O ile walor głębszego zrozumienia otaczającego nas wszystkie wyzwania i problemy tego świata. Bo jest świata uważamy za bardzo ważny, to niemniej doce- to bardzo dalekie od prawdy. Jesteśmy jednak przeko- niamy walor praktyczny na „tu i teraz”. W raporcie znajdą nani, że rozumiejąc ekonomię współpracy, a zwłaszcza Państwo krótkie, ale treściwe opisy „branżowe” oraz jej fundamentalne mechanizmy oraz trendy ją napędza- liczne przykłady przedsięwzięć ekonomii współpracy. jące, możemy dzięki temu „połączyć kropki” i zobaczyć Mało co przemawia do wyobraźni lepiej, niż konkretne spójną historię za wieloma – wydawałoby się – niepołą- opisy działających i odnoszących sukcesy przedsięwzięć czonymi ze sobą zjawiskami. Ekonomia współpracy nie ekonomii współpracy. Warto zastrzec, że nie aspirowali- jest żadną sztywno zdefiniowaną dziedziną, modelem śmy do ukazania pełnego obrazu danej branży, gdyż jest biznesowym, czy stylem życia. Jest raczej spójnym opi- to zwyczajnie niemożliwe w tak krótkim tekście. Naszym sem wielu dziedzin, modeli biznesowych, trendów i sty- celem było pokazanie krótkiej „zajawki” i paru ciekawo- lów życia, które wydają się być luźno połączone, a jednak stek. W kontekście całego raporty chcieliśmy pokazać łączą je pewne fundamentalnie ważne jakości. Daje ona szerokie spektrum ekonomii współpracy, jej różnorod- możliwość lepszego zrozumienia złożoności otacza- ność i skalę. Mamy nadzieję, że będzie to na wielu płasz- jącego nas świata, a co za tym idzie znalezienia w nim czyznach inspirujące i pouczające. własnej unikalnej ścieżki. Bardzo ważną i unikalną częścią raportu są badania ryn- Raport, który Państwo czytacie, to przede wszystkim kowe przeprowadzone przez ABR SESTA na próbie 1406 zebranie w jednym miejscu wielu rozproszonych dotąd polskich internautów. Mamy wielką satysfakcję móc informacji na temat ekonomii współpracy. Jest to wpro- przedstawić Państwu te wyniki. Jest to pierwsze w Pol- wadzenie do ekonomii współpracy i wyjaśnienie, jak po- sce tak rozbudowane i dokładne badanie dotyczące eko- ruszać się w tym świecie wielu nowych pojęć. Naszym nomii współpracy. Konstrukcja badania i staranne celem jest upowszechnienie samej koncepcji ekonomii analizy segmentacyjne sprawiają, że mamy Państwu współpracy i wsparcie w ten sposób rozwoju konkret- do przedstawienia wiele ciekawych wniosków i hipotez. nych przedsięwzięć – zarówno obecnych jak i przyszłych. Pozwala to dobrze zobaczyć, na jakim etapie jest ekono- Gdzie tylko było to możliwe, staraliśmy się „połączyć mia współpracy w Polsce i mamy nadzieję, że badanie to kropki”. Jednak wiele informacji nadal jest ukrytych mię- stanie się ważnym punktem odniesienia dla wielu ludzi dzy wierszami i zachęcamy do uważności. i podmiotów.

STRONA 8 WSTĘP

Przygotowaliśmy również rozszerzoną płatną, wersję transformacji w kierunku ekonomii współpracy. raportu. Jest ona stworzona jako bogate źródło wiedzy, analiz i inspiracji – przede wszystkim dla osób będących Poświęciliśmy również wiele uwagi na rozbicie bizne- motorami zmian w swoich organizacjach lub osób aspi- sowych mechanizmów ekonomii współpracy na czyn- rujących do takiej roli, ale także dla osób, na których po niki pierwsze, czyli przewagi konkurencyjne. Ekonomia prostu spoczywa odpowiedzialność odnajdowania wy- współpracy to wręcz inna filozofia biznesowa zmienia- grywających strategii w szybko zmieniających się re- jąca dotychczasowe „zasady gry”. Mamy do czynienia aliach. Naturalnie są to zarządy lub inne kluczowe osoby z wieloma nowymi i kontrintuicyjnymi praktykami jak w firmie, jednak jesteśmy przekonani, że wersja rozsze- chociażby to, że zamiast centralizacji procesów i efektu rzona może stać się również ważną inspiracją dla am- skali, który jest podstawą biznesu, mamy do czynienia bitnych menadżerów, dla których będzie ona inspiracją z rozproszeniem i efektem sieciowym. Wytłumaczenie i podłożem do zainicjowania przełomowych dla ich ka- różnic, a przede wszystkim biznesowej logiki za nimi idą- riery projektów. cej, to duże wyzwanie. Czytając niniejszy raport i suplement do niego znajdziecie Państwo wiele mocnych słów o radykalnej efektywności, rewolucyjności i ogromnym potencjale, co do których w zrozumiały sposób może pojawić się dystans. Jesteśmy przekonani, że najlepsze będzie oddanie tych ocen w Państwa ręce, a obszerna analiza przewag konkurencyjnych zawarta w rozszerzonej, płatnej wersji raportu posłuży temu wyjątkowo dobrze.

Mamy nadzieję, że wszystkie te raporty porządkujące wiedzę na temat ekonomii współpracy i omawiające Naturalnym adresatem płatnej, rozszerzonej wersji są ją specyficznie w polskim kontekście, staną się waż- również wszyscy, którzy obecnie działają w ekonomii nym punktem odniesienia i że będą istotnym impulsem współpracy lub rozważają wystartowanie z przedsię- do rozwoju ekonomii współpracy w Polsce. Mamy na- wzięciem w tym obszarze. Jesteśmy przekonani, że bę- dzieję, że na głębszym poziomie przyczynią się one rów- dzie on również niezwykle cenny dla kluczowych osób nież do lepszego zrozumienia otaczającego nas świata, z sektora publicznego, wielu czołowych think tanków, a co za tym idzie, zwiększenia poczucia sensu, celowo- doradców i szeroko rozumianych liderów biznesu i lide- ści, a także zaufania i przynależności. To my tworzymy rów myśli. świat, w którym chcemy żyć, zatem zachęcamy Państwa do dzielenia się wrażeniami i aktywnej dyskusji o tezach W rozszerzonej, płatnej wersji raportu znajdą Państwo tutaj zawartych. pełne wyniki badań i ich pogłębione analizy. Mogą stać się one kluczowymi danymi przy podejmowaniu decyzji o ważnych projektach, ich zakresie i odpowiedniej priorytetyzacji. Mogą być również impulsem do nowych inicjatyw eksplorujących możliwości „wejścia”, a nawet

STRONA 9

Ekonomia współpracy w pigułce

Czy słyszeliście o Blalacar, Airbnb, Kickstarterze, Polak- zwiększenie efektywności wykorzystywanych zasobów. Potrafi, Khan Academy lub innych podobnych serwisach? W uproszczeniu można powiedzieć, że jest to zmiana Jeśli tak, to jesteście wśród 92% polskich użytkowników modelu z „jeden-do-wielu” na model „wielu-do-wielu”. internetu, którzy też się z nimi zetknęli. A jeśli korzystali- Najlepszym porównaniem są media. W mediach trady- ście chociaż z jednego z nich, to należycie do grupy 42,8% cyjnych to media wytwarzają informacje, dystrybuują je, a ludzie są przede wszystkim odbiorcami – to jest wła- śnie „jeden-do-wielu”. Na tej samej zasadzie w „trady- 41,3% użytkowników internetu w Polsce cyjnym” biznesie firmy wytwarzają produkty i usługi, korzysta, a 90,1% już kojarzy przynajmniej dystrybuują, a ludzie kupują i konsumują. W mediach jedną z usług ekonomii współpracy. społecznościowych media stają się sposobem organizacji, czy też platformą, gdzie to ludzie tworzą informacje, dystrybuują je i dodatkowo wchodzą ze sobą w interak- badanych. Być może jesteście nawet w grupie 12,8% re- cje – to jest właśnie „wielu-do-wielu”. Właśnie na takiej gularnych użytkowników (korzystających z ekonomii samej zasadzie w ekonomii współpracy firmy stają się współpracy co najmniej raz na miesiąc). Chociaż o po- jęciu ekonomia współpracy słyszało już w Polsce 18,6% „Zmiana modelu z jeden-do-wielu internautów1, to prawdopodobnie tylko część z nich w pełni je rozumie. Jednak właśnie termin „ekonomia na model wielu-do-wielu”. współpracy” opisuje najlepiej istotę wszystkich tych „Społeczności stają się firmami, serwisów i zjawisk, które się za nimi lub pod nimi kryją. a firmy społecznościami”. Ekonomia współpracy, to gospodarka zbudowana na rozproszonych sieciach połączonych ze sobą jednostek Dawid Sokołowski i społeczności, które w swoim działaniu zdecydowanie różnią się od scentralizowanych instytucji. Ekonomia współpracy transformuje to jak produkujemy, konsu- platformami/społecznościami/sposobami organizacji, mujemy, finansujemy i uczymy się2. W swojej esencji dzięki którym to ludzie wytwarzają produkty i usługi, jest to zmiana modeli organizacyjnych i dystrybucyjnych, dystrybuują je i dodatkowo wchodzą ze sobą w inte- w których ludzie mogą bezpośrednio wymieniać się do- rakcję. Zacierają się tym samym granice pomiędzy pro- brami i usługami z pominięciem firm oraz pośredników. ducentami, a klientami. Społeczności stają się firmami, Jest to możliwe dzięki powszechnym technologiom in- a firmy społecznościami. ternetowym, które zapewniają w ten sposób radykalne Fundamentalnie ważnym, a często mało zrozumianym 1 Badanie własne przeprowadzone w lutym 2016 roku przez ABR aspektem ekonomii współpracy są tzw. systemy re- SESTA metodą CAWI na grupie 1406 osób. Szczegółowe wyniki putacyjne. W swojej najprostszej formie jest to znana dostępne w pełnej wersji raportu. dla wielu ludzi wzajemna ocena od 1 do 5 gwiazdek, 2 https://www.fastcoexist.com/3022028/the-sharing-economy- -lacks-a-shared-definition jednak systemy te stają się coraz bardziej złożone i są

STRONA 10 EKONOMIA WSPÓŁPRACY W PIGUŁCE

„Ekonomia współpracy jest definiowana jako inicjatywy oparte o horyzontalne sieci i partycypację społeczności. Jest zbudowana na »rozproszonej władzy i zaufaniu w ramach społeczności w przeciwieństwie do scentralizowanych instytucji« (Rachel Botsman), zacierając tym samym granicę pomiędzy producentem i konsumentem. Społeczności te wchodzą ze sobą w interakcję poprzez sieci online i platformy P2P, jak również we współdzielonych przestrzeniach, takich jak laboratoria fabrykacji (FabLaby) i przestrzenie coworkingowe.”3 OuiShare

doskonalone na wiele sposobów. Rozwiązują one pro- określić jakie są dokładne granice, według których blem ryzyka oszustw i nadużyć, a przede wszystkim można stwierdzić, czy dane przedsięwzięcie jest czę- problem mechanizmu negatywnej selekcji, który mo- ścią ekonomii współpracy. Słusznie zauważa się, że granice te są arbitralne, a ekonomia współpracy to w jakimś sensie „Radykalne zwiększenie efektywności wykorzystania „nic nowego”. Pojawia się przy tym zasobów z wykorzystaniem technologii”. wiele kontrowersji oraz cała gama nadziei i rozczarowań. Prof. Bolesław Rok Biorąc pod uwagę złożoność i róż- norodność ekonomii współpracy tywował coraz więcej oszustów, a zniechęcał ludzi wydaje się nam, że dużo trafniejszym jest rozumienie uczciwych. Mechanizm pozytywnej selekcji systemów jej w kategoriach spektrum, na którym dane przedsię- reputacyjnych premiuje uczciwość i coraz wyższą ja- wzięcie jest bardziej lub mniej ekonomią współpracy. kość, jednocześnie tworząc utrudnienia dla popełniania Idąc głębiej, można wręcz wyodrębnić podstawowe me- oszustw i redukując ich ilość. Mimo, że wydaje się to nie- chanizmy i kategorie, które są miernikami różnych wy- oczywiste, to właśnie za systemami reputacyjnymi kryją miarów ekonomii współpracy. Zainteresowanych tym się ogromne przewagi konkurencyjne ekonomii współ- podejściem zachęcamy do zapoznania się z suplemen- pracy w długiej perspektywie. Do tego stopnia, że znane tem „Szeroka perspektywa na ekonomię współpracy”, „zaufanie staje się nową walutą”4 może stać się dużo gdzie wraz z innymi wglądami przedstawiliśmy to do- bardziej dosłowne, iż mogłoby się wydawać. kładniej.

Ekonomia współpracy to coś znacznie więcej, niż sze- Ekonomia współpracy może być również traktowana roko znane „aplikacje” typu Uber, BlaBlaCar, czy Airbnb jako zjawisko społeczne i kulturowe. Oczywiście byłoby (które zresztą znacznie się od siebie różnią). Przejawy nadużyciem traktowanie wszystkich korzystających ekonomii współpracy dotyczą nie- malże wszystkich aspektów życia Ta „rewolucja na miarę przeglądarki internetowej”, jak jest i są niezwykle różnorodne. Próby to określane przez „The Economist”, czy wielu poważnych zdefiniowania i zrozumienia ekono- biznesmenów oraz inwestorów, zaczęła się już parę lat temu mii współpracy wymykają się stan- i rozwija się w bardzo szybkim tempie. dardowym podziałom na branże, modele biznesowe, dziedziny, czy segmenty klientów. Trudno nawet jednoznacznie z ekonomii współpracy jako jednorodną całość. Jed- nak bez wątpienia możemy mówić o pewnym zestawie cech, motywacji, wartości i postaw, które są popularne, 3 http://ouishare.net/en/about/collaborative_economy a które intensyfikują się wraz z większym zaangażo- 4 https://www.ted.com/talks/rachel_botsman_the_currency_of_ the_new_economy_is_trust?language=en waniem w ekonomię współpracy. W kontekście relacji

STRONA 11 EKONOMIA WSPÓŁPRACY W PIGUŁCE

międzyludzkich są to otwartość i większa ufność do widoczne w porównaniu ze statystycznym obywatelem. ludzi, chęć pomocy innym i dzielenia się. W kontekście To, czy takie postawy i wartości sprzyjają korzystaniu środowiska naturalnego są to świadomość, że obecny z ekonomii współpracy – i odwrotnie – czy ekonomia system konsumpcyjny jest nadużywaniem i niepotrzeb- współpracy sprzyja rozwojowi takich postaw i wartości, nie jest do końca jasne. Wydaje się jednak, że istnieje istotne sprzężenie zwrotne Ta „rewolucja na miarę przeglądarki internetowej”, wzajemnie napędzające zarówno korzy- jak jest to określane przez „The Economist”, czy wielu stanie z ekonomii współpracy jak i rozwój poważnych biznesmenów oraz inwestorów, zaczęła się właśnie takich postaw i wartości. już parę lat temu i rozwija się w bardzo szybkim tempie. Patrząc w przyszłość wydaje się, że jeste- śmy dopiero na pierwszym, bardzo wcze- nym marnowaniem zasobów oraz chęć dokonywa- snym etapie rozwoju ekonomii współpracy. Ogromne nia dobrych, świadomych wyborów. Kultura ekonomii przewagi konkurencyjne ekonomii współpracy przy jed- współpracy wiąże się jednocześnie z aktywnością, do- nocześnie małych barierach zapewniają jej swobodny świadczeniem, wysokimi oczekiwaniami i życiem rozwój. Warto mieć na uwadze, że głęboko transforma- w pełni. Wynika to po prostu z przedefiniowania kon- cyjne technologie i aplikacje takie, jak sztuczna inteli- cepcji dobrobytu i jakości życia. Większą wagę zyskują gencja, interfejsy konwersacyjne, rozszerzona unikalne doświadczenia, łatwość dostępu do zasobów rzeczywistość, protokół blockchain, czy internet rzeczy („jeśli potrzebuję to mam”), a także relacje z ludźmi i po- prawdziwą masowość mają dopiero przed sobą. Warto czucie przynależności. pamiętać, że „tylko” technologie mobilne (głównie) wpłynęły na rozwój ekonomii współpracy w tak ogromny Jest wiele czynników, które mają wpływ na kształto- sposób. Przed sobą mamy rozpowszechnienie się wiele wanie się takich postaw i wartości. W zdecydowanej rzędów wielkości bardziej rewolucyjnych technologii, większości nie są one, ani tak silne i jednoznaczne, ani które są synergiczne z ekonomią współpracy. nawet wyrażone, jednak bez wątpienia są one bardziej

• Inwestorzy Venture Capital na całym świecie zainwestowali w ekonomię współpracy 27 mld USD i kwota ta szybko wzrasta. Jest to ponad 200% więcej, niż zainwestowano kiedykolwiek w media społecznościowe.

• Duże korporacje na całym świecie już zauważyły ten trend i zaczęły w niego inwestować. Najlepszym tego przykładem jest rada Crowd Companies5.

5 http://crowdcompanies.com/about-crowd-companies/

STRONA 12 1. Krótka historia definiowania ekonomii współpracy

Różnorodność, głębia i wielowymiarowość ekonomii w szerszej świadomości świata biznesowego terminy współpracy są naprawdę fascynujące. Wdaje się, że te zaczęły się popularyzować wraz z artykułami opisu- jedynie czas zweryfikuje zarówno jej wpływ na świat, jącymi zjawisko w The Economist i Forbes z przełomu a także tempo i skalę rozwoju. 2012/2013 r. oraz startem pod koniec 2013 r. Crowd- Companies – rady korporacji zainteresowanych ekono- mią współpracy prowadzoną przez Jeremiah Owyang’a. “To jest ruch tak ważny jak pojawienie się przeglądarki internetowej”. „Współpraca przedefiniowana przez Shervin Pishevar, Menlo Ventures technologie”.

„Dostęp ponad posiadanie”.

Ekonomia współpracy jest zjawiskiem starym jak histo- „Reputacja staje się nową walutą”. ria człowieka, gdyż bazuje na naturalnej tendencji ludzi do współpracy. Zmiany, o których piszemy są w swojej „Rozproszona władza istocie ewolucyjne. Potrzeba nazywania ich powstała i zaufanie w ramach społeczności z racji rewolucyjnego tempa, skali i konsekwencji, jakie w przeciwieństwie do te zjawiska niosą za sobą. Co prawda pierwsze terminy, scentralizowanych instytucji”. takie jak collaborative consumption, sharing economy, czy collaborative economy powstały odpowiednio w 1974 r., Rachel Botsman 2004 r. i 2009 r., to ich popularność zaczęła zdecydowanie rosnąć wraz z „TED Talk’ami” Rachel Botsman w 2010 r. i 2012 r. oraz pierwszymi wydarzeniami or- Początkowo – szczególnie w Stanach Zjednoczo- ganizowanymi przez szybko rosnącą społeczność pio- nych – rozgłos nabrał termin sharing economy, który nierów ekonomii współpracy OuiShare w 2013 r. Z kolei opisuje część ekonomii współpracy związaną ze

• Sharing economy jest pojęciem węższym, niż collaborative economy, które jednocześnie w 100% zawiera się w pojęciu collaborative economy

• Sharing economy jest powszechnie rozumiana jako synonim collaborative economy, głównie, dzięki licznym publikacjom w internecie oraz popularności „flagowych” serwisów, takich jak Airbnb, Uber i BlaBlaCar, jednakże z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia są to pojęcia różne. • Collaborative sharing > Sharing economy

STRONA 13 KRÓTKA HISTORIA DEFINIOWANIA EKONOMII WSPÓŁPRACY

współużytkowaniem i współdzieleniem nie w pełni wy- Różne i mylące się często nazewnictwo jak i ciągłe próby korzystywanych zasobów (ang. underutilized assets). lepszego zdefiniowania fenomenu nowych zjawisk do- Do popularności sharing economy, czyli ekonomii współ- prowadziły w 2014 r. do wielu debat w środowisku dzielenia lub dzielenia się, znacząco przyczyniły się po- badaczy i „ewangelistów”, co sprawiło, że globalny kon- czątkowe sukcesy i popularność czołowych serwisów sensus zaczął zmierzać w kierunku collaborative eco- ekonomii współdzielenia, takich jak Airbnb, Uber, czy nomy (ekonomia współpracy) jako najobszerniejszego BlaBlaCar. i najlepiej oddającego różnorodność modeli biznesowych i kultury ekonomii współpracy. Kulminacją debaty Szybko rosnąca popularność oraz chęci odróżnienia się stał się głos Rachel Botsman – pierwszej, masowej sprawiły, że zaczęły pojawiać się nowe głosy i próby de- propagatorki ekonomii współpracy, która za metodyką finiowania zjawisk związanych z ekonomią współpracy. OuiShare – największej społeczności „ewangelistów” Za najbardziej popularne z nich należy uznać access i badaczy ekonomii współpracy – podzieliła ją na cztery economy, czyli ekonomię dostępu, kładącą definicyjny obszary następującą definicją: nacisk na zmianę „dostęp vs. posiadanie”; on demand economy, czyli ekonomię na żądanie, kładącą defnicyjny Ekonomia współpracy, to gospodarka zbudowana na nacisk na łatwość i szybkość dostępu; a także peer-to- rozproszonych sieciach połączonych ze sobą jednostek -peer economy, kładącą definicyjny nacisk na relacje i społeczności, które w swoim działaniu zdecydowanie i transakcje zachodzące pomiędzy „rówieśnikami” (ang. różnią się od scentralizowanych instytucji. Ekonomia peers lub P2P) vs . B2C i B2B. Wszystkie z tych pojęć współpracy transformuje to jak produkujemy, konsumu- są ze sobą blisko powiązane i dzielą wspólne podstawy, jemy, finansujemy i uczymy się. jednak każdy z nich jest inny i inaczej rozkłada akcenty.

Rys. 1. Ekonomia współdzielenia na tle ekonomii współpracy

Źródło: The sharing economy lacks a shared definition: Giving meaning to the terms, Collaborative Lab, 2013; www.slideshare.net/CollabLab/shared-def-pptf

STRONA 14 2. Obszary ekonomii współpracy

„Ekonomia współpracy to model ekonomiczny, w którym powszechne technologie umożliwiają ludziom dostać od siebie to, czego potrzebują”6

Jeremiah Owyang

Otwarte projektowanie i produkcja (ang. collaborative production) dotyczy projektowania, produkowania i dystrybucji dóbr poprzez sieci społecznościowe. Mamy tu do czynienia z demokratyzacją różnorodnych procesów poprzez połączenie otwartej wiedzy, narzędzi z rozproszoną infrastrukturą, społecznościami i rynkami. Ważną częścią otwartego projektowania i produkcji jest tzw. ruch wytwórców (ang. makers movement), który powstał z połączenia ruchu „zrób-to-sam” (DIY), kultury hakerskiej i otwartego oprogramowania (ang. open source).

Wspólne użytkowanie lub użytkowanie współdzielone (ang. collaborative consumption) pozwala na maksymalne wykorzystanie zasobów poprzez efektywne modele redy- strybucji i współdzielonego dostępu. Jest to zatem model biznesowy oparty o cyrkulację produktów i usług poprzez dzielenie się, wymianę, sprzedaż, wypożyczanie lub nieod- płatne przekazywanie. Umożliwia tym samym dostęp zamiast posiadania i w konsekwencji redukuje marnotrawstwo cennych zasobów. Można rozbić ten obszar na cztery modele: biznes-biznes (B2B), biznes-klient (B2C), klient-biznes (C2B) oraz człowiek-czło- wiek (P2P). Ta część, która dotyczy P2P oraz w pewnym zakresie B2C, bywa określana jako ekonomia współdzielenia (ang. sharing economy) i w tym obszarze obydwa te terminy mogą być stosowane zamiennie.6

Społecznościowe usługi finansowe (ang. collaborative finance) to bezpośrednia ban- kowość pomiędzy ludźmi i społecznościowe modele inwestycji, które decentralizują finansowanie i bankowość. Istnieje duże pokrywanie się tego obszaru z tzw. FinTech, czyli

6 http://www.web-strategist.com/blog/2015/08/27/the-collaborative-economy-defined/

STRONA 15 OBSZARY EKONOMII WSPÓŁPRACY

innowacyjnym łączeniu usług finansowych i cyfrowych, jednak nie mogą być one trakto- wane jako tożsame. Z największym tempem zmian mamy aktualnie do czynienia w obszarze finansowania i pozyskiwania kapitału na rozwój (różne formy crowdfundingu, w tym crowdfunding udziałowy), w usługach finansowych typu P2P (ang. peer-to-peer financing), np. pożyczki i depozyty społecznościowe, a także w płatnościach mobilnych i rozproszonych modelach transakcyjnych opartych o technologię blockchain (np. Bit- coin). Bardzo ważnym rozwijającą się częścią ekonomii współpracy w branży finansowej są również rozproszone modele ubezpieczeniowe.

Otwarta wiedza i edukacja (ang. open knowledge, collaborative education) umożliwia powszechny dostęp niezależnie od miejsca przebywania, darmowe lub przynajmniej stosunkowo tanie korzystanie oraz dystrybucję wiedzy. Otwarty dostęp do wiedzy jest podstawą otwartej edukacji, otwartych danych, jak i np. darmowego oprogramowania. Jest to coraz szybciej upowszechniający się model zdobywania i przekazywania wiedzy tradycyjnie dostępnej np. na uczelniach wyższych w ramach kursów uzupełniających lub podyplomowych. Szczegółowa wiedza akademicka dostępna bez ograniczeń (MOOCs – massive open online courses) lub programy edukacyjne dla dzieci mogą doprowadzić do radykalnej zmiany całego systemu szkolnictwa.

Według metodyki stosowanej przez społeczność OuiShare można wyróżnić jeszcze jeden, dodatkowy obszar: otwarte i poziome zarządzanie (ang. open and horizontal go- vernance), które transformuje organizacje, usługi publiczne i obywatelskie zaangażowa- nie. Najważniejszymi przykładami są platformy zaangażowania obywatelskiego z wykorzystaniem budżetów partycypacyjnych, inicjatywy otwartego rządu, kooperatywy (różne, np. spożywcze), sieci otwartych wartości, demokracja deliberatywna, poziome organizacje, swarmy, holokracje, czy tzw. „płynna demokracja”.

W badaniu przeprowadzonym w 2016 r. przez ABR SESTA (n = 1406) w Polsce7, najbardziej popularnymi terminami były odpowiednio: • „ekonomia współpracy” - 18,6% ankietowanych • „ekonomia dzielenia się” - 17,5% ankietowanych • „ekonomia współdzielenia” - 16% ankietowanych

7 Badanie własne przeprowadzone w lutym 2016 roku przez ABR SESTA metodą CAWI na grupie 1406 osób. Szczegółowe wyniki dostępne w pełnej wersji raportu.

STRONA 16 3. Granice ekonomii współpracy

W wielu dyskusjach o ekonomii współpracy pojawia Z tego względu 16 października 2015 r. w Sieciówce się stały problem związany ze zdefiniowaniem, czym odbyła się dyskusja ekspercka na temat definicji oraz ekonomia współpracy jest. O ile definicja na poziomie granic ekonomii współpracy. Na podstawie tej dyskusji, ogólnym zazwyczaj nie budzi kontrowersji, to już sama późniejszych wewnętrznych dyskusji i nowym opiniom klasyfikacja przedsięwzięć i projektów jako wchodzą- w międzynarodowym środowisku ekonomii współ- cych w skład ekonomii współpracy budzi wiele spo- pracy8 skłaniamy się do patrzenia na ekonomię współ- rów. Bardzo często sprowadza się to do argumentu, że pracy przez pryzmat wielu różnych czynników, które Uber jest znacząco inny od firm takich jak np. BlaBlaCar, są swojego rodzaju skalami, tworząc wielowymiarowe a tym bardziej kooperatyw spożywczych i wrzucanie ich spektrum ekonomii współpracy. Z tej perspektywy do jednego worka jest błędne. Dyskusja sprowadza się dane przedsięwzięcie lub zjawisko zamiast być lub nie zazwyczaj do tego, co jest najważniejsze: co sprawia, że być częścią ekonomii współpracy, może być bardziej lub coś należy do ekonomii współpracy i gdzie są te granice, mniej jej częścią. Warto od razu dodać, że daleko jest po przekroczeniu których możemy stwierdzić, że coś jest nam od chęci stworzenia jednej skali, na której każdy lub nie jest ekonomią współpracy. Rozmowy krążą rów- miałby swoją ocenę i w związku z tym bezpośrednie po- nież często wokół tego, jaki jest najbardziej rewolucyjny równanie do innych. Chodzi nam o stworzenie wielu ka- aspekt ekonomii współpracy. Dość uniwersalnie wymie- tegorii i skal oddając kwestię wartościowania pomiędzy niane są argumenty, że chodzi ogólnie o model bizne- nimi oceniającym. Dyskusja zatem nie polega na tym, sowy, ktoś inny wymienia model własności, jeszcze inny które przedsięwzięcie jest bardziej lub mniej ekonomią model organizacyjny, a ktoś wchodzi w dyskusję z kul- współpracy, lecz które przedsięwzięcie w jakiej kategorii turą otwartości i dzielenia się z innymi jako najważniej- jest bardziej lub mniej ekonomią współpracy. Pionierami szymi i najbardziej rewolucyjnymi. Często pojawiają się tego podejścia są Boyd Cohen i Pablo Munoz, którzy także głosy wskazujące, że w tej ekonomii współpracy w marcu br. stworzyli Sharing Business Model Compass, nie ma w ogóle nic nowego i że jest to nowa odsłona czyli kompas współdzielonego modelu biznesowego. Na wyzysku i kapitalizmu. Podkreśla się tu skoncentrowaną zewnątrz koła mamy do czynienia z współdzieleniem własność, dążenie do zysku i brak umów o pracę jako rynku, czyli tym, jak dzisiaj powszechnie wygląda biz- dowodów na to, że nie chodzi o współpracę i dzielenie nes, w środku natomiast jest powszechne współdzie- się. Pojawiło się wręcz sformułowanie sharewashing od- lenie jako „dobro wspólne”. Istnieją dwie kategorie nie wołujące się do greenwashing, czyli udawania bycia pro- różnicujące skali związane z technologią oraz rodzajem ekologicznym. Pojawiają się również głosy, że ekonomia zasobu oraz cztery kategorie, które służą jako skale eko- współpracy to fundamentalnie nic nowego, a współ- nomii współpracy: 1) rodzaj transakcji, 2) podejście biz- praca istnieje od zawsze. Często pojawiają się przykłady nesowe, 3) model zarządzania oraz 4) typ platformy. lumpeksów lub książeczek mieszkaniowych jako dowo- dów, że „to nic nowego” i sugerując jednocześnie, że to Zachęcamy do patrzenia na ekonomię współpracy przez „nic ciekawego”.

8 http://www.fastcoexist.com/3058203/making-sense-of-the- many-business-models-in-the-sharing-economy

STRONA 17 GRANICE EKONOMII WSPÓŁPRACY

ten pryzmat. Jesteśmy przekonani, że przyczyni się to kategorie i skale, które naszym zdaniem jeszcze pełniej do zintegrowania wielu wydawałoby się sprzecznych ze tłumaczą spektrum oraz istotę ekonomii współpracy. sobą perspektyw. W ramach suplementu „Szeroka per- Mamy nadzieję, że przyczyni się to do otwarcia nowej spektywa na ekonomię współpracy” przygotowaliśmy dyskusji w „środowisku” ekonomii współpracy. dla osób zainteresowanych i wnikliwych nasze własne

Rys. 2. Kompas współdzielonego modelu biznesowego

Źródło: www.fastcoexist.com/3058203/making-sense-of-the-many-business-models-in-the-sharing-economy

STRONA 18 4. Podział „branżowy”

Ekonomia współpracy została również uporządko- korporacje, zdrowie, usługi komunalne. wana ze względu na różne typy usług, czy też „branże”. Zrobił to Jeremiah Owyang w ramach trzech kolejnych Wewnątrz każdej „komórki” są też możliwe, bardziej wersji projektu „plaster miodu ekonomii współpracy”9 szczegółowe podziały ze względu na charakter usługi, (ang. collaborative economy honeycomb), gdzie każdy np. B2B, B2C, C2B, P2P. Przy konstruowaniu tego mo- plaster to uproszczona wersja branży. Model Owyan- delu wykorzystano bazę ponad 9000 firm ekonomii g’a jest niezwykle przydatny w badaniu tego, jak poszcze- współpracy z całego świata10, dzięki czemu można sa- gólne branże zostały „zainfekowane” przez ekonomię modzielnie poznawać różnorodne, najlepiej sprawdza- współpracy. Autor wyróżnia następujące „branże”, czy jące się modele biznesowe w przypadku konkretnych też komórki: edukacja, finanse, dobra materialne, żyw- usług. ność, nieruchomości, transport, usługi, media, logistyka,

„Collaborative economy to nowy model ekonomiczny, w którym tworzenie, posiadanie oraz dostęp są dzielone pomiędzy osoby prywatne i prawne, zaciera granicę pomiędzy jednostką, a przedsiębiorstwem. W collaborative economy każdy człowiek może świadczyć usługi lub produkować dobra. Collaborative economy jako nowe zjawisko społeczne i ekonomiczne powoduje, że dzięki technologiom internetowym ludzie mogą bezpośrednio wymieniać się dobrami i usługami z pominięciem firm oraz pośredników. Zjawisko bazuje na skłonności ludzi do współpracy, pomagania innym i dzielenia się swoim czasem oraz zasobami, które jest odwzajemniane w różny sposób (materialny i pozamaterialny). Collaborative economy rozwija się w dużej mierze dzięki nowym technologiom internetowym oraz mobilnym, które ułatwiają dostęp do produktów i usług oraz zwiększają bezpieczeństwo poprzez m.in. system ocen i ubezpieczenie”.

Łukasz Zgiep

9 http://www.web-strategist.com/blog/2016/03/10/honeycomb- 10 www.meshing.it - serwis skupiający firmy ekonomii współpracy 3-0-the-collaborative-economy-market-expansion-sxsw/ z całego świata

STRONA 19 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Rys. 3. Plaster miodu ekonomii współpracy

Źródło: http://www.web-strategist.com/blog/2016/03/10/honeycomb-3-0-the-collaborative-economy-market-expansion-sxsw/

STRONA 20 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Biorąc pod uwagę polskie uwarunkowania, takie jak dynamiki i kultury organizacyjnej ekonomii współpracy obecny etap rozwoju i wielkość poszczególnych branż, jako takiej. a także łatwość badania i specyfikę raportu, stworzyli- śmy podział nieco odbiegający od podziału przyjętego Poniższe opisy obszarów pozwalają z pewnością zyskać przez CrowdCompanies. Warto dodać, że tradycyjne dobry ogólny pogląd na obecny stan ekonomii współ- określenia, takie jak sektor lub branża, nie zawsze mogą pracy. Warto zaznaczyć, że przy opisywaniu tak szero- być odnoszone wprost do różnych podmiotów ekonomii kiego spektrum branż, w których przejawia się ekonomia współpracy. Ekonomia współpracy rządzi się nieco in- współpracy kompleksowe analizy są utrudnione. Jedno- nymi zasadami i tradycyjne podziały na branże, procesy cześnie chcieliśmy uniknąć banalności i płytkości. Sku- i łańcuchy wartości nie oddają dobrze jej specyfiki. piliśmy się zatem na trzech celach. Pierwszym było przedstawienie głównych zjawisk i modeli biznesowych Na potrzeby niniejszego raportu przyjęto określenia w każdej z branż. Próbowaliśmy znaleźć dobry kom- obszarów, które obejmują często kilka branż lub gałęzi promis pomiędzy popularnym ich ujęciem, a głębszym gospodarki. Przykładowo branża transportu w tym ra- tłumaczeniem. Drugim celem było zaprezentowanie porcie obejmuje: transport ludzi i towarów; transport wybranego najważniejszego zjawiska czy też mechani- miejski, międzymiastowy oraz międzynarodowy; wyna- zmu w danej branży, co pozwalałoby zrozumieć istotę jem pojazdów; logistykę oraz magazynowanie towarów. efektywności i potencjału ekonomii współpracy w danej Jak już było wcześniej wspomniane tradycyjne granice branży. Rewolucyjność ekonomii współpracy nie polega branż nie są dobrymi odpowiednikami rzeczywistych na tym w jakim jest obecnie stanie, lecz na tym w którą modeli biznesowych i procesów w ekonomii współpracy. stronę zmierza i na jej ogromnym potencjale do trans- Z racji tego przyjęto również podziały międzysektorowe formacji całej gospodarki. Trzecim celem było zatem takie jak praca, produkcja i projektowanie, edukacja, pokazanie przyszłych perspektyw ekonomii współ- nauka i innowacja, czy też ogólnie sprzedaż dóbr. pracy w danej branży związanych najczęściej z adapta- cją kolejnych masowych technologii – w szczególności Wydaje się, że podział ten wyjdzie naprzeciw „trady- związanych z szeroko pojętą sztuczną inteligencją. Na cyjnemu” myśleniu ułatwiając zrozumienie ekonomii końcu analizy każdej branży znaleźć można krótkie opisy współpracy. Jednocześnie jest on na tyle elastyczny, wybranych 5-8 przedsięwzięć, które naszym zdaniem żeby pokazać zupełnie inne kategorie myślenia, które pokazują przejawy ekonomii współpracy i modele biz- wprowadza ekonomia współpracy. Najważniejszym nesowe w danym obszarze. przesłaniem jest dla nas z pewnością to, że ekonomia współpracy wraz ze swoimi mechanizmami, procesami W celu lepszego poznania szerszego kontekstu za- i kulturą organizacyjną jest na tyle „inna”, że konieczne chęcamy do zapoznania się z suplementem „sze- jest poznanie jej od wielu różnych stron. Próby tworze- roka perspektywa na ekonomię współpracy”. Dla nia platform i usług ekonomii współpracy w kategoriach lepszego zrozumienia biznesowego potencjału ekono- „zróbmy projekt”, bez dobrego jej zrozumienia i głęb- mii współpracy zachęcamy natomiast do zapoznania się szych zmian będą zatem drogimi lekcjami. Aby osiągnąć z rozszerzoną wersją raportu, gdzie m.in. szczegółowo sukces w którejkolwiek z „branż” konieczne jest solidne omówione są fundamentalne przewagi konkurencyjne zrozumienia nowych pojęć, mechanizmów, zależności, ekonomii współpracy.

STRONA 21 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Wykres 1. Wartość inwestycji w obszary ekonomii współpracy, stan na 2015 r. w mln USD

Źródło: crowd Companies

Wykres 2. Wartość inwestycji w obszary ekonomii współpracy, stan na 2015 r. w mln USD

Źródło: crowd Companies

STRONA 22 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

TRANSPORT

W niniejszym raporcie transport definiujemy jako mobil- w 2017 r.13 Istnieją również aplikacje, które pozwalają ność osób oraz transport i magazynowanie towarów. właścicielom odpłatnie wypożyczać swoje samochody Nie obejmujemy natomiast branży motoryzacyjnej. innym użytkownikom (np. WolneAuto.pl). Taksówki mają W najszerszym sensie ekonomia współpracy jest obecna konkurencję w aplikacjach typu ride as a service, gdzie w transporcie od wielu lat poprzez takie zjawiska jak osoba wykorzystuje swój wolny czas i środek trans- transport publiczny, autostop, wspólne dojazdy do pracy portu, aby wozić innych użytkowników (np. Uber). Poza lub szkoły czy też usługi taxi. W ostatnich kilku latach samochodami bardzo popularne stały się wypożyczalnie obserwujemy pojawienie się licznych nowych modeli or- rowerów miejskich14, które są dostępne we wskazanych ganizacji na tym rynku11, co w dużej mierze zawdzię- miejscach dla zarejestrowanych w systemie użytkowni- czamy wzrostowi penetracji smartfonów z geolokalizacją. ków (np. Nextbike). Właściciele rowerów również mogą I tak autostop obecnie organizuje się poprzez aplikacje je w prosty sposób wypożyczać15 poprzez odpowiednie typu ride sharing (np. BlaBlaCar), gdzie użytkownicy aplikacje (np. Cyclingboom.com). Inne środki transportu, mogą się „zrzucić” na przejazd. Wypożyczalnie samo- takie jak łodzie, helikoptery, samoloty są również współ- chodów mają nowych konkurentów w postaci firm ofe- użytkowane, wynajmowane i dostępne w modelu ride as rujących samochody dostępne w różnych miejscach a service (np. Getmyboat). Jednocześnie rośnie rynek dla w mieście bez większych formalności – wystarczy jedy- usług wynajmu parkingu (ang. parking as a service), nie posiadać odpowiednią kartę (np. Car2Go) lub aplika- w czasie gdy się go nie używa (np. polski Iparkomat. cje. Ciekawostką może być również zwiększone com). W transporcie towarów również pojawiają się in- zainteresowanie władz miast rozwiązaniami współdzie- nowacje, które pozwalają optymalizować już zaplano- lenia samochodów. Do tego stopnia, że np. Helsinki wane przejazdy. Użytkownicy portali do tego ogłosiły, że do 2025 r. wyeliminują z centrum miasta prywatne samochody12. Z kolei Warszawa uruchomi pierwszą wypożyczalnię samochodów miejskich już 13 http://cojestgrane24.wyborcza.pl/ cjg24/1,13,20565609,147812,Rusza-system-miejskich- wypozyczalni-samochodow-w-W.html 11 http://www.techrepublic.com/article/10-ridesharing- 14 http://www.ecowatch.com/5-bike-sharing-trends-to-watch- companies-that-can-make-your-work-trip-more-efficient/ -this-summer-1882063178.html 12 http://natemat.pl/112859,w-2025-roku-helsinki-calkowicie- 15 http://cyclingacademics.blogspot.com/2016/02/bicycle-inno- -bez-samochodow vation-smart-locks-for-p2p.html

STRONA 23 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

przeznaczonych (np. Jadezabiore.pl) jadąc na zaplano- Sytuacja ulegnie jednak jeszcze większej zmianie wraz wanej trasie mogą przewieźć komuś przesyłkę wykorzy- z popularyzacją autonomicznych samochodów. Według stując wolne miejsce w bagażniku. Rozwijają się również optymistycznych scenariuszy zdominują one transport usługi kurierskie miejskie, które oferuje zarówno Uber w ciągu nawet 10 lat17. Połączenie trendów w zakresie z usługą Uber Rush, ale także portale dostarczające za- samochodów autonomicznych, samochodów elektrycz- kupy ze sklepów do domu w bardzo krótkim czasie. nych zasilanych z odnawialnych źródeł energii i współ- Część firm ma własną flotę kierowców (np. Instacart), użytkowania w zintegrowany system transportowy a część opiera się na modelu społecznościowym (np. może przy zachowaniu tego samego poziomu mobil- Postmates), w którym kurierami są osoby posiadające ności obniżyć koszt przejazdu nawet 10-krotnie, przy odpowiednią aplikację po uprzedniej weryfikacji tożsa- 10-krotnie mniejszej liczbie wypadków i wykorzystywać od 20 do 100 razy mniej samochodów18,19. W tym kontekście nie dziwi zatem dlaczego takie systemy mogą zdominować transport tak szybko. Wiele marek samo- chodowych włącza się aktywnie w realiza- 64% cję tej wizji – Tesla ogłosiła, że wprowadzi Udział rynku transportowego program, w którym kierowcy autonomicz- w inwestycjach nych samochodów będą mieli możliwość w ekonomię współpacy ich wynajmowania w czasie, gdy ich nie używają20. Uber pracuje nad rozwojem floty autonomicznych samochodów. Na- mości przez serwis. W obszarze logistyki istnieją rów- tomiast branża motoryzacyjna intensywnie angażuje się nież rozwiązania magazynowe (np. Roost), które łączą w partnerstwa umożliwiające wejście w ten trend. Przy- osoby mające coś do przechowania (np. kartony z pa- kładowo już teraz można mieć samospłacający się nowy miątkami) z osobami, które mają wolną przestrzeń ma- samochód Audi i jeszcze na nim zarabiać21. Taka rewo- gazynową. Rocznie Amerykanie wydają na usługi lucja transportowa będzie miała daleko idące skutki za- magazynowe 24 mld USD16, zatem potencjał dla takich równo negatywne, w postaci wzrostu bezrobocia wśród aplikacji jest duży. Warto zwrócić uwagę, że ekonomia kierowców oraz zawodów powiązanych np. mechani- współpracy w transporcie rozwija się bardzo prężnie ków, pracowników moteli, ale przede wszystkim pozy- z racji dużych przewag kosztowych. Bardzo dobrze widać tywne, takie jak dużo większa mobilność, odblokowanie tutaj moc tzw. nie w pełni wykorzystanych zasobów. Sa- czasu zużywanego na prowadzenie samochodu, mniej- mochód stoi nieużywany przez 90-97% czasu. Biorąc sze obciążenie środowiska spalinami, mniej zużytych pod uwagę, że koszty amortyzacji samochodu mogą wy- zasobów na produkcję samochodów, więcej terenów nosić nawet 50% kosztów to lepsze wykorzystanie tego zielonych w miastach (ze względu na znacznie mniejsze zasobu znacznie redukuje całkowity koszt transportu. zapotrzebowanie na parkingi), czy liczbę ofiar wypadków Warto pamiętać, że bardzo często mamy też do czynie- drogowych. Rewolucja w transporcie wydaje się nieunik- nia z już i tak poniesionymi kosztami. Szczególnie dobrze niona. widać to w przypadku np. Blablacar, wolneauto.pl czy jadezabiore. Nie może zatem dziwić dlaczego rynek transportowy przyciągnął aż 64% wszystkich inwestycji w ekonomię współpracy. 17 http://zackkanter.com/2015/01/23/how-ubers-autonomous- cars-will-destroy-10-million-jobs-by-2025 18 http://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/pl/Docu- ments/Reports/pl_future_of_mobilty_2015.pdf 19 http://www.detroitchamber.com/wp-content/uploads/2012/09/AutofactsAnalystNoteUSFeb2013FINAL.pdf 20 http://www.businessinsider.com/musk-tesla-car-sharing- 16 http://www.cultofmac.com/287126/roost-sharing-economy- -2016-7?IR=T -storage/ 21 https://www.getaround.com/audi

STRONA 24 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

Uber

Powstała w 2009 r. w San Francisco amerykańska firma, która łączy osoby szu- kające możliwości przejazdu w obrębie swojego miasta z prywatnymi kierowcami. Usługa jest dostępna w 400 miastach w 69 krajach. Spółka zebrała najwięcej ka- pitału od funduszy Venture Capital w historii tego rodzaju finansowania– w sumie $8.8 mld do września 2015 r.. W Polsce Uber pojawił się w sierpniu 2014 r. w War- szawie i w ciągu zaledwie 16 miesięcy Polska wyrosła na trzeci największy rynek dla tej firmy w Unii Europej- skiej, zaraz po Francji i Wielkiej Brytanii. W Polsce z usługi ko- Oferta specjalna dla czytelników Raportu rzysta codziennie ponad 300 Zamawiając pierwszy przejazd w aplikacji wpisz kod promocyjny tys. użytkowników w 9 mia- „RaportEW”, aby otrzymać 50 zł na pierwszy przejazd. stach. Na początku działalno- ści w Polsce kierowcą mógł być każdy kierowca spełniający określone wymagania, jednak od 19 lutego 2016 r. wymagana jest również działalność gospodarcza22, dzięki czemu kierowcy regu- lują swoje zobowiązania podatkowe samodzielnie. inOneCar.com inOneCar.com to polska aplikacja i serwis, założone w 2012 r., w której odpowiedni algorytm łączy ze sobą kierowców i pasażerów z jednej firmy, bądź z tej samej okolicy, którzy pokonują codziennie tę samą drogę do pracy, w takich samych, bądź bardzo zbliżonych godzinach. Aplikacja pozwala dzielić koszty dojazdu do pracy, wspiera integrację pracowników danej firmy, promuje postawy proekologiczne, jak również zmniejsza zapotrzebowanie na miejsca parkingowe. Działalność serwisu koncentruje się na rynku B2B oraz wokół społeczności akademickiej. Wśród klien- tów serwisu są takie firmy jak: Onet, PZU, mBank, Adgar, Capgemini, Nokia i wiele innych.

Luxe

Firma z Doliny Krzemowej w USA, której usługa polega na samochodowym concierge – jadąc własnym samochodem na spotkanie w obrębie miasta możemy, za drobną opłatą, zlecić innej osobie zaparkowanie naszego samochodu, dzięki czemu mamy możliwość podjechania w dowolne miejsce door to door, nie martwiąc się o miejsce parkingowe dla naszego samochodu. W odpowiednim momencie, w wyznaczonym miejscu, znajdzie się współpracownik Luxe, który

22 http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,90443,19541056,uber-tylko-z-dzialalnoscia -gospodarcza-po-19-lutego-firma-bedzie.html

STRONA 25 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

weźmie od nas kluczyki i zaopiekuje się naszym autem. Firma oferuje głównie usługi parkowania w mieście, ale możemy również poprosić o zatankowanie, umy- cie auta lub udanie się do warsztatu na przegląd, itp.

Wolneauto.pl

Polski serwis umożliwiający współdzielenie samochodów w modelu P2P. Poprzez serwis możemy wypożyczyć innym osobom własne auto w rozliczeniu dobowym. Działa on na podobnej zasadzie jak Airbnb – jeżeli posiadamy własne auto, mo- żemy zaznaczyć w kalendarzu aplikacji, w jakie dni nie będzie nam potrzebne, a aplikacja połączy nas z osobami, które chętnie (za opłatą) wypożyczą nasze auto.

Car2go

To największa na świecie firma oferująca dostęp do samochodów (ang. carsharing) w modelu B2C. Posiada ponad 13 000 aut (głównie samochody marki Smart i Mercedes) w 29 miastach w Europie oraz USA. Została założona w 2008 r. roku przez koncern Daimler AG, a w 2015 r. przekroczyła 1 mln użytkowników. Model biznesowy przewiduje niewielką opłatę roczną za dostęp do systemu oraz nalicza- nie minutowe za każdą minutę spędzoną w aucie.

Jadezabiore.pl

Polska platforma działająca od 2014 r. łącząca prywatnych kierowców z osobami nadającymi przesyłki. Idea polega na tym, aby rejestrować w portalu planowane przejazdy międzymiastowe lub nawet zagraniczne i przyjmować odpłatnie prze- syłki do przewiezienia. Przewagą portalu jest możliwość realizacji przesyłek tego samego dnia, a ograniczeniem jego zasięg, który nie obejmuje jeszcze całego kraju, choć duże i średniej wielkości miejscowości owszem.

Oferta specjalna dla czytelników Raportu

Rejestrując się podaj w polu inne kod „RaportEW”, aby otrzymać pierwszą krajową przesyłkę za darmo.

Dodatkowo otrzymasz status Złotego Użytkownika, który odblokowuje dostęp do ofert specjalnych.

STRONA 26 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Postmates

Firma założona w 2011 r. w San Francisco – oferuje dostawy on-demand w ob- rębie ponad 100 miast w USA i udostępnia platformę oraz aplikację mobilną, przez którą każdy może zostać kurierem i dostarczyć przesyłkę dla innych osób. Działa zarówno w modelu B2C, jak i C2C. Jadąc z jednego końca miasta na drugi, możemy przy okazji dostarczyć dla innej osoby jej zamówienie z restauracji lub sklepu. Firma kładzie duży nacisk na dostawy w czasie rzeczywistym – poniżej jednej godziny od złożenia zamówienia.

Instacart

Firma założona 3 lata temu przez byłego pracownika Amazon. Początkowo re- alizowała dostawy produktów spożywczych dokonując zakupów we wskazanych przez klienta sklepach i doliczając 10-20 procent opłaty za usługę. Z czasem zaczęto podpisywać umowy z sieciami handlowymi, dzięki czemu klienci mogli przy większych zakupach zamawiać produkty w cenie regularnej sklepu, a opłata za dostawę jest realizowana z części marży handlowej. Dostawy są realizo- wane w dniu zamówienia przez pracowników firmy jak i osoby współpracujące w niepełnym wymiarze godzin. Aplikacja jest dostępna na platformach mobilnych Android i iOS oraz w serwisie www. Firma jest obecnie wyceniania na miliardy dolarów oraz została nazwana przez magazyn Forbes jako najbardziej obiecująca amerykańska firma.

Nextbike

Niemiecka sieć bezobsługowych wypożyczalni rowerów, działająca w 14 krajach, dysponująca 17 tys. rowerów. W Polsce firma jest operatorem systemów bezob- sługowych wypożyczalni rowerów miejskich w 10 miastach, posiada 8099 rowe- rów i 712 stacje (stan na sierpień 2016 r.), z czego największą liczbę dostępnych rowerów (ponad 2000) oferuje system w Warszawie o nazwie Veturilo, oznacza- jącą w języku esperanto „pojazd, środek transportu”. Nazwa systemu w Warsza- wie została wybrana w internetowym głosowaniu na stronach ZTM.

Iparkomat.pl

Serwis pozwala zarejestrować miejsce parkingowe lub garaż do wynajęcia poda- jąc godziny, w jakich można z niego korzystać. Z drugiej strony pozwala osobom szukającym stałego miejsca parkingowego znaleźć osobę, która chce udostęp- nić miejsce parkingowe. Miejsca postojowe, które można znaleźć w serwisie by- wają nawet o połowę tańsze, niż opłaty w strefie płatnego parkowania, a do tego są czę- Oferta specjalna dla czytelników Raportu sto zadaszone i ogrzewane. Rejestrując miejsce parkingowe się podaj z polu „inne” kod Z drugiej strony generują ich „RaportEW”, aby otrzymać 50% zniżki w prowizjach przez okres 12 miesięcy od zarejestrowania ogłoszenia.

STRONA 27 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

właścicielom nawet kilkaset złotych dodatkowego przy- Korzystając z parkingu do 31 grudnia 2016 r. na okres co najmniej chodu za miejsce postojowe 30 dni podaj z polu „inne” kod „RaportEW”, aby otrzymać 10% na w czasie, gdy nie jest ono przez pierwsze 30 dni trwania umowy. nich używane.

Getmyboat.com

Powstały w 2013 r. serwis łączący osoby posiadające łódki, jachty, jet ski, kata- marany, motorówki, czy nawet kajaki i inny sprzęt pływający z osobami, które chcą wynająć taki sprzęt na kilka godzin lub dni. W ofercie portalu jest ponad 60 tys. jednostek w 169 krajach. Część ofert dotyczy wynajmu samego sprzętu, a część to oferty razem z obsługą. Firma łączy również profesjonalne wypoży- czalnie sprzętu wodnego oraz pomaga w organizacji atrakcji dodatkowych, jak np. nurkowanie.

Audi unite

Firma Samochodowa Audi testuje kilka projektów w obszarze współdzielenia samochodów. Testowana obecnie w Sztokholmie usługa Audi Unite23 umożli- wia wynajęcie dowolnego Audi wspólnie z kilkoma osobami, które używają samochodu w różnych porach, a Audi dodatkowo zajmuje się obsługą samochodu i pomaga w dzieleniu kosztów. Drugi projekt o nazwie Audi on Demand24 jest testowany w San Francisco i polega na tym, że po zamówieniu wybranego modelu Audi na okres od 1 do 28 dni jest on dostarczany przez pracownika firmy we wskazane miejsce, a po zakończeniu usługi odbierany.

23 https://www.audiunite.com/se/service/en_unite.html 24 https://www.audiusa.com/newsroom/news/press-releases/2015/04/audi-launches- innovative-mobility-program--audi-on-demand-

STRONA 28 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

NIERUCHOMOŚCI

Niniejszy dział obejmuje zarówno usługi noclegowe jak na nieodpłatny nocleg na kilka dni, dzięki czemu użycza- i udostępnianie przestrzeni biurowych, a nie budowę, jący przestrzeń mogli poznać nowych, ciekawych ludzi, finansowanie, czy obrót nieruchomościami. Ekonomia a podróżujący oszczędzali koszty noclegu i poznawali współpracy pojawiła się w branży noclegowej po II Woj- lokalnych mieszkańców. Największy rozwój usług noc- nie Światowej wraz z serwisami umożliwiającymi wy- legowych w modelu ekonomii współpracy przyniosło mianę domów między dwiema rodzinami na wakacje powstanie portalu Airbnb w 2008 roku. Airbnb, który (np. Servas Open Doors). Już w latach siedemdziesiątych zapoczątkował nowy model biznesowy i jest obecnie powstał ruch couchsurfingowy, gdzie ludzie umawiali się największym serwisem, w którym oferowane są głów-

W ramach branży noclegowej można wyróżnić trzy główne modele biznesowe stosowane przez różne, temu dedykowane platformy:

• Gość pokrywa opłatę manipulacyjną i opłatę za nocleg w momencie dokonywania płatności. • Najemca płaci procent od kwoty wynajmu (zwykle od 5% do 15%). Portal może obniżać stawki, gdy rośnie stopień obłożenia lokalu. • Najemca ponosi opłatę stałą, zwykle roczną, za możliwość zamieszczenia oferty.

Od strony najemców wyróżniamy trzy główne motywacje do wynajmowania nieruchomości:

• Osoby, które okazjonalnie mają do dyspozycji wolne lokum, np. w wakacje, przeprowadzają się na działkę. • Osoby, które w wyniku wyprowadzenia się dzieci, otrzymania spadku lub też zakupu innego mieszkania decydują się na wynajem określonej nieruchomości lub jej części. • Osoby, które rozbudowują swoją nieruchomość, kupują nową lub wręcz wynajmują długoterminowo od osoby trzeciej, z myślą o świadczeniu usługi najmu krótkoterminowego.

STRONA 29 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

nie krótkoterminowe pobyty u najemców, dla których jest naukę zaufania do obcych, potwierdzoną wieloma pozy- to dodatkowe źródło utrzymania. tywnymi doświadczeniami ludzi na całym świecie.

Wzrost popularności najmu krótkoterminowego powięk- Z kolei w obszarze najmu biurowego najbardziej popu- szył popyt na usługi opieki nad nieruchomościami (np. larny jest coworking, czyli powierzchnia biurowa, którą GuestHop, Guesty, HostTonight, Pillow, TurnKey, Vacation współdzieli wiele firm i osób pracujących jako freelance- Rentals) od utrzymania nieruchomości w porządku i za- rzy. Coworking rozwija się od kilku lat bardzo dynamicz- rządzania kluczami, aż po całkowite zarządzanie nieru- nie. Według badań Global Coworking Survey28 aż 87% chomością łącznie z optymalizacją cen najmu w zamian przestrzeni coworkingowych notuje wzrost liczby wynaj- za opłatę od jednego klienta lub procent od miesięcznej mujących – średnio o 50% w porównaniu do 2014 r. i 62% sumy najmu. planuje ekspansję. Dlatego liczba przestrzeni coworkingowych na świecie będzie rosnąć w najbliższych latach Oddzielną kategorią są portale rekomendacyjne, na któ- o 20% rocznie29. Dodatkowo popularyzują się inne zjawi- rych można poznać opinie innych użytkowników i znaleźć ska, takie jak wynajmowanie wolnych stanowisk pracy dodatkowe informacje na temat różnych destynacji tury- i innych pomieszczeń (np. sal konferencyjnych w Myme- stycznych (np. Holidaycheck). etingrooms.pl) na okres, gdy nie są one używane. Przy- kładem może być przekształcanie przestrzeni o małym Wg szacunków25, pomiędzy wrześniem 2014 r., a sierp- obłożeniu w godzinach pracy na przestrzenie do pracy, niem 2015 r. branża hotelarska straciła ok. 450 mln USD aby wieczorem powracać do głównego modelu bizneso- obrotu na rzecz samego portalu Airbnb. Powodów takiej wego (np. w kawiarnie – Coffice30, restauracje - dojobali. sytuacji jest wiele, często od 20% do 50% niższe stawki za org, kluby fitness). Czy wręcz niszowe obecnie zaprasza- nocleg w porównaniu z hotelami26, niższe koszty zarówno nie osób do swojego domu w celu pracy z innymi, aby in- inwestycyjne (nieruchomość i aranżacja) jak i subiek- nego dnia pracować nad swoimi projektami w mieszkaniu tywne koszty pracy (właściciel sam sprząta lokal zamiast u kogoś innego. zapłacić za usługę sprzątania). Poza przewagą kosztową portale noclegowe mogą zaoferować różnorodność na Ciekawym trendem może być również cohousing i coli- niespotykaną skalę: od np. rajskiej wyspy, przez zamek, ving, czyli długoterminowe wspólne dzielenie przestrzeni igloo, mieszkanie z dowolnym widokiem, aż po pokój na mieszkalnej. Nie jest to nic nowego jako, że obecnie np. kolejce linowej27. Co więcej portale te mogą rozwijać się pralnie czy siłownie często są wspólnie wykorzysty- z niemożliwym do osiągnięcia dla sieci hotelów tempie, wane przez sąsiadów. Współdzielenie może jednak pójść gdyż nie oczekują standaryzacji usługi, ale wymagają do- znacznie dalej i dotyczyć przestrzeni do spędzania wol- brej obsługi klientów. Dlatego bardzo ważną rolę pełnią nego czasu, wspólnej dużej kuchni, jadalni czy wspólnego systemy reputacyjne, dzięki którym portale mogą podej- dużego pokoju. Z pewnością jest to ciekawy trend, a firmy mować decyzje o usunięciu tych lokalizacji, które nie speł- takie jak WeWork wraz z inicjatywami WeLive pokazują, niają założeń obsługi klienta. System ocen ma również że ma on potencjał na przyszłość.31 dodatkową funkcję – pozwala lepiej dopasowywać oferty do klientów.

Rozwój branży będzie miał zarówno negatywny wpływ na ceny mieszkań i zatrudnienie w branży hotelarskiej np. poprzez wzrost cen najmu długoterminowego, zwolnienia w branży hotelarskiej, ale również pozytywny, polegający 28 http://www.deskmag.com/en/2016-forecast-global-cowor- na udostępnieniu milionom ludzi dodatkowego źródła za- king-survey-results 29 https://dl.dropboxusercontent.com/u/64387613/Cowor- robków oraz budowaniu kapitału społecznego poprzez king%20Survey%20Results/Slides%202016%20Coworking%20 Forecast.pdf 30 http://www.stuff.co.nz/life-style/food-wine/10234828/Cof- 25 http://www.hospitalitynet.org/news/4074708.html fice-is-a-growing-work-trend 26 http://priceonomics.com/hotels/ 31 https://www.fastcompany.com/3057415/most-innovative- 27 http://distractify.com/trending/2015/07/26/airbnb-amazing- -companies/adam-neumanns-16-billion-neo-utopian-play-to- -places-to-stay-1197824169 turn-wework-into-wewo STRONA 30 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

Airbnb

Najbardziej popularny portal noclegowy założony w 2008 r. z siedzibą główną w San Francisco. Umożliwia publikowanie ofert miejsc noclegowych takich jak pokój, mieszkanie, dom, czy nawet jacht przez indywidualnych właścicieli. Portal działa w ponad 34 tys. miast, 191 państwach i oferuje 1,5 mln miejsc noclegowych dla ponad 60 mln użytkow- ników. Przychody firmy za 2015 rok to ponad 2,4 miliarda USD. Firma jest wyceniana na 24 miliardy USD, więcej niż Marriott International. Airbnb nie narzuca żadnych stan- dardów najemcom, ale pomaga im w zwiększeniu atrakcyjności miejsca i jakości usługi oraz oferuje ubezpieczenie majątku najemcy do kwoty 1 mln USD. Po za tym prowadzi 24-godzinną pomoc w nagłych przypadkach, weryfikuje obie strony transakcji (połącze- nie z profilem w mediach społecznościowych, weryfikacja dokumentu tożsamości, jak również komunikacja mailowa i telefoniczna). W Polsce serwis rozpoczął dzielność jesie- nią 2012 r., co było związane z mistrzostwami w piłce nożnej Euro 2012.

HomeAway

Założona w Austin, w Texasie, w 2005 r. firma początkowo oferowała usługę polegającą na umożliwianiu wystawiania oferty swojego domu lub mieszkania na wynajem za roczną opłatą. W 2013 r. firma zmieniła model na oparty na wynikach, podobny do Airbnb, gdzie pobiera się procent od transakcji (ang. performance based). W 2014 r. portal oferował 1 mln miejsc noclegowych w 190 krajach. Strona jest dostępna w 22 językach, w tym także w polskim. Od 2011 r. firma jest notowana na giełdzie.

Pillow

Firma na zachodnim wybrzeżu USA wspierająca właścicieli nieruchomości w zarządzaniu najmem krótkoterminowym poprzez portale typu Airbnb, HomeAway w zamian za udział w obrotach (ok. 15%). Skupia się w swoich działaniach na stworzeniu profilu danej nieru- chomości i umieszczaniu go w różnych, odpowiednich serwisach internetowych, zarzą- dzaniu cenami tak, aby optymalizować cenę i obłożenie w zależności od popytu na rynku, zapewnieniu obsługi zapytań od potencjalnych klientów, czy ich późniejszej realizacji (jak np. wydanie i odbiór kluczy, pomoc 24/7), sprzątaniu lokalu, a nawet zapewnieniu instalacji zamków elektronicznych. Firma oferuje nawet usługę gwarantowanego dochodu z nieruchomości32.

Couchsurfing

Nazwa portalu pochodzi od zapoczątkowanego w 1977 r. ruchu zwanego couchsur-

32 http://www.sfgate.com/business/article/Pillow-lands-2-65-million-to-help-Airbnb-hosts-6025818. php

STRONA 31 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

fingiem. Dużym impulsem w rozwoju couchsurfingu było powstanie w 2008 r. strony internetowej o nazwie Couchsurfing.org. Obecnie z tej taniej formy podróżowania korzysta rocznie ok. 4 mln osób, natomiast miejsca noclegowe oferuje ok. 400 tys. osób. Celem tego ruchu jest łączenie ze sobą ludzi z różnych kultur poprzez udostępnianie sobie darmowych noclegów na bardzo krótki okres (np. 1-3 dni) lub dotrzymywanie towarzystwa turystom połączonego z oprowadzaniem po mieście. Couchsurfing, a portale typu Airbnb różnią się podejściem. AirBnB jest nastawiony na zarabianie na posiadanych, wolnych miejscach noclegowych, natomiast Couchsurfing polega na tym, aby spotykać ciekawych ludzi i spędzać z nimi czas.

AIP – case study

Fundacja Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości została powołana do życia 12 lat temu. Inkubatory AIP użyczają swoją osobowość prawną, a co za tym idzie NIP, REGON i wszystko to, co wiąże się z formalnie istniejącym podmiotem działalności gospodarczej. W praktyce oznacza to, że obecnie ponad 2000 osób w Polsce (a historycznie już ponad 10 000) korzysta ze wsparcia Inkubatorów AIP, aby testować swój pomysł na biznes pod parasolem ochron- nym fundacji. Dzięki temu nie muszą reje- Oferta specjalna dla czytelników Raportu strować się w urzę- Przy podpisaniu umowy z AIP podaj kod zniżkowy „RaportEW”, aby dzie, ani ponosić otrzymać zniżkę 100 zł przy na pierwszy miesiąc inkubacji. stałych kosztów ZUSu od przedsię- biorcy – wszak przedsiębiorcą formalnie jest AIP. AIP posiada 54 biura na terenie całego kraju, które stanowią przestrzeń coworkingową, dostępną dla wszystkich firm tego ekosystemu.

WeWork

Firma założona w 2010 r. przez Adama Neumanna jest uważana przez inwestorów za sieć biur coworkingowych o największym potencjale na świecie, gdyż ostatnia wycena przekro- czyła 16 mld USD. 55 tys. osób może korzystać z 77 biur, które firma wynajmuje od wła- ścicieli nieruchomości i dostosowuje do potrzeb biurowych. Poza miejscem do pracy, firma oferuje przesyłki kurierskie, oprogramowanie, księgowość, szkolenia, usługi recepcyjne i wiele innych. Dla wielu jest to jednak coś więcej, niż miejsce pracy, to środowisko pełne ciężko pracujących ludzi, którzy nawzajem motywują się do osiągania swoich celów. Firma idzie z tym dalej, gdyż chce zmienić sposób myślenia millenialsów33 o mieszkaniu zgodnie z zasadą „dostęp jest lepszy od posiadania”. W tym duchu otworzono w Nowym Yorku pierwszą przestrzeń do colivingu pod nazwą WeLive – czyli wspólnego mieszkania. Firma planuje otworzyć 68 kolejnych takich przestrzeni w przeciągu dwóch kolejnych lat. Doce- lowo firma chce tworzyć całe przestrzenie mieszkalno-biurowe.

33 http://www.brief.pl/artykul,2501,milenials_cechy_pokolenia_y.html

STRONA 32 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Business Link

Działające od 5 lat nowoczesne miejsce pracy dostępne 24/7, w tym coworking i biura prywatne na wynajem, sale spotkań na godziny oraz dostęp do specjalistycznej wiedzy, na- rzędzi online i sieci kontaktów z przedsiębiorcami z całej Polski. Miejsce pracy w otwartej przestrzeni biurowej można wynająć w cenie 500 zł miesięcznie i uprawnia to do korzystania ze wszystkich biur BL w Polsce. Salę spotkań można wynająć w cenie od 25 zł za godzinę. Businesslink jest obecny w 10 miastach w Polsce.

Oferta specjalna dla czytelników Raportu

Przy podpisaniu umowy z Business Link podaj kod zniżkowy „RaportEW”, aby otrzymać 50% zniżki na pierwszy miesiąc wynajmu biura.

STRONA 33 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

FINANSE

Branża finansowa to branża, która wiąże się z inwe- jest w takim przypadku finansowane poprzez dużą stowaniem bądź pozyskiwaniem środków pieniężnych, liczbę drobnych, jednorazowych wpłat dokonywanych a także z zapewnieniem odpowiedniego przepływu przez osoby zainteresowane projektem w przeciwień- środków pieniężnych pomiędzy uczestnikami rynku, jak stwie do finansowania przez jednego dużego inwestora. również z szeroko rozumianym zarządzaniem ryzykiem. Zbiórki crowdfundingowe organizowane są zazwyczaj Trudno opisać pełen wpływ ekonomii współpracy na na platformie crowdfundingowej, czyli zasadniczo na branżę finansową, możemy jedynie do- stronie internetowej agregującej wiele mniemywać, że wpływ ten będzie bar- projektów i zapewniającej infrastruk- dzo duży. Proponujemy zatem skupić się turę techniczną, moduł płatności, ob- na omówieniu najważniejszych modeli sługę prawną, promocję oraz przede ekonomii współpracy w branży finanso- wszystkim bezpieczeństwo zarówno dla wej, a w dalszej kolejności prezentujemy osób zbierajacych pieniądze jak i osób szerszą perspektywę, która mamy na- wpłacających. Kampania crowdfundin- dzieję da czytelnikowi możliwość wysu- gowa, obejmuje zbiórkę crowdfundin- nięcia samodzielnych wniosków o skali gową i całą kampanię marketingową na i zakresie oddziaływania ekonomii współpracy na przy- rzecz przekonania wystarczająco dużej liczby osób do szłość branży finansowej. Warto również zaznaczyć, że wpłacenia wymaganej kwoty, zarówno przez rozpoczę- tzw. fintech34 i insurtech35 często pokrywają się z ekono- ciem zbiórki jak i w jej trakcie. Cel kampanii crowdfundin- mią współpracy, ale nie są to pojęcia tożsame. gowej może być dowolny i jest on ograniczony jedynie przez prawo oraz specjalizację, a zatem akceptację danej Crowdfunding to forma finansowania różnego rodzaju platformy crowdfundingowej. Istnieje bardzo szeroki projektów przez społeczność, która jest lub zostanie wachlarz specjalizacji platform crowdfundingowych, wokół tych projektów zorganizowana. Przedsięwzięcie od ogólnych (np. Kickstarter, PolakPotrafi) do bardzo specjalistycznych (np. EnergyFunders, FaithLauncher).

34 https://en.wikipedia.org/wiki/Financial_technology Są dwa główne rodzaje zbiórek: wszystko-albo-nic, 35 https://blog.wearesosure.com/what-is-insurtech- w której musi zostać osiągnięta minimalna kwota zbiórki -94a84b177a37

STRONA 34 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

w określonym czasie, aby pieniądze były wypłacone lub już kilkanaście platform crowdfundingowych36. Pożyczki po prostu bierzesz-ile-zbierzesz, czyli niezależnie od P2P polegają na pośrednictwie w pożyczaniu pieniędzy osiągnięcia zakładanej kwoty, suma zebranych środków pomiędzy użytkownikami, gdzie beneficjentami mogą przekazywana jest pomysłodawcom.. być osoby prywatne lub firmy (np. Lending Club). Opiera się to na platformach do pożyczek P2P, które dokonują Są cztery główne typy kampanii crowdfundingowych: profesjonalnej weryfikacji potencjalnych pożyczko- biorców podobnej do procesu bankowego, a następnie • Nagrodowe lub też gratyfikacyjne, w których umożliwiają dodanie ogłoszenia zawierającego kwotę, w zamian za konkretną wysokość wpłaty wspie- czas i cel pożyczki. Po drugiej stronie są inwestorzy, któ- rający otrzymują określoną nagrodę np. próbkę rzy zazwyczaj na zasadach aukcji pożyczają pieniądze. produktu, usługę, nagrodę symboliczną lub też Najważniejszymi elementami rozwoju pożyczek P2P nagrodę luźno powiązaną z samym projektem. jest stały rozwój odpowiedniego systemu weryfikacji • Udziałowe, czyli takie w których w zamian za i wiarygodności kredytowej oraz rozwój rynku wtórnego wpłatę otrzymuję się konkretny udział w przedsię- pożyczek, dzięki któremu inwestorzy mają możliwość wzięciu. Istnieje również rodzaj kampanii „pseu- upłynnienia zainwestowanych pieniędzy. doudziałowych” opierających się na pożyczkach podporządkowanych, które pozostają pożyczką, Inną ważną i rozwijającą się kategorią jest bezpo- lecz mają istotny element współuczestniczenia średnia wymiana walut między osobami prywatnymi w ryzyku oraz zyskach. i firmami, jak również na rynku walutowym (np. Trejdoo. • Charytatywne, czyli takie gdzie otrzymuję się je- com). Warto z pewnością wspomnieć również o proto- dynie i aż satysfakcję ze wsparcia danego projektu kole blockchain i opartych na nim walutach (np. Bitcoin). • Hybrydowe – jest to szeroka i bardzo ważna ka- Najważniejszą przewagą protokołu blockchain jest re- tegoria z perspektywy długoterminowego roz- latywnie niski koszt przy zapewnieniu bezpieczeństwa woju crowdfundingu. Hybrydowość może polegać transakcji. Sprawia to, że technologia ta jest implemen- na finansowaniu projektu przez jednego dużego towana w wielu zastosowaniach. Więcej na ten temat inwestora oraz przez wielu mniejszych inwesto- w suplemencie „szeroka perspektywa na ekonomię rów na zasadach warunkowych. Przykładowo in- współpracy”. westor prywatny może zgodzić się na inwestycję w start-up na określonych warunkach pod wa- Według szacunków firmy Massolution37, rynek ekonomii runkiem, że założyciele zbiorą wystarczającą ilość współpracy w ramach branży finansowej w 2015 r. był pieniędzy od społeczności udowadniając przy warty 34,4 miliarda USD38, z czego największą kategorią tym, że istnieje zapotrzebowanie na ich produkt są pożyczki społecznościowe notujące 100% wzrostu rok w przypadku kampanii nagrodowej lub że jest do roku. Można jednak znaleźć szacunki mówiące o tym, wystarczająco wiele innych zainteresowanych in- że w samych Chinach pożyczki P2P w 2015 r. wyniosły westorów w przypadku kampanii udziałowej. Na 150 miliardów USD39, a niektórzy deklarują, że w 2025 r. takiej samej zasadzie może również odbywać się sam rynek pożyczek P2P może wynieść 1 billion USD40. pożyczka, która jest uzależniona od zebrania okre- ślonej kwoty od rodziny, sąsiadów i znajomych. Niezwykle ciekawym obszarem rozwoju ekonomii współpracy są ubezpieczenia. Główny model opiera się

Najpopularniejszym modelem biznesowym dla platform 36 http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86197.asp?soid=793EC92A- jest prowizja od projektów kończących się sukcesem 184A4685B42D671C25EE2AA4 i jest to zazwyczaj pomiędzy 5-10% zebranych śod- 37 http://reports.crowdsourcing.org/index.php?route=product/product&product_id=54 ków. Istnieje jednak wiele innych modeli biznesowych 38 http://crowdexpert.com/crowdfunding-industry-statistics/ takich jak abonament, stała cena, usługi wokół kam- 39 http://www.crowdfundinsider.com/2016/01/79612-report- panii crowdfundingowych oraz prowizje od partnerów china-p2p-lending-topped-150-billion-in-2015/ 40 http://www.crowdfundinsider.com/2014/05/38631-foundation- zewnętrznych. W Polsce z powodzeniem funkcjonuje capital-peer-peer-lending-goes-1-trillion/

STRONA 35 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

na wspólnym ubezpieczeniu grupy ludzi np. znajomymi, osobistej danego człowieka42, które upowszechniły się gdzie część składki np. 50% jest przeznaczone na od- w latach 70. Działał on na zasadzie „czarnej skrzynki”43, dzielne konto, a 50% jest płacone ubezpieczycielowi. Po- ale w ostatnich latach jest on jednym ze składników krycie małych szkód jest wypłacane z oddzielnego konta oceny ryzyka, stanowiących element bardziej zaawan- i jest zarządzane przez grupę i dopiero kiedy szkoda jest sowanych algorytmów (w tym machine learning) stwo- duża to pokrywa ją ubezpieczyciel. W przypadku braku rzonych przez same banki na podstawie coraz większej lub niskiej szkodowości pieniądze z oddzielnego konta są ilości danych44. Wsparcie oceny ryzyka będzie jednym wypłacane z powrotem do ubezpieczonych. Najlepszym z głównych motorów napędowych rozwoju branży fi- przykładem takich rozwiązań jest firma Friendsurance, nansowej i to właśnie w tym aspekcie w długiej per- jednak pojawia się coraz więcej startupów korzystają- spektywie ekonomia współpracy odegra decydującą cych z takiego modelu41. Obecna skala ekonomii współ- rolę w rozwoju usług finansowych. Punktem wyjścia jest pracy w branży finansowej, pomimo bardzo szybkiego wzrostu, nadal pozostaje mała w porównaniu do gigantycznych rynków w ramach branży finansowej. Warto zdawać sobie sprawę z ogromnej złożoności i wielu niuansów branży, które tworzą ogromną różnorodność modeli biznesowych i przestrzeni optymalizacji.

Kolejny ważny temat to kwestia ryzyka w branży finansowej. Usługi finansowe roz- wijały się historycznie właśnie wokół iden- tyfikowania, definiowania i przeciwdziałania ryzykom. W uproszczeniu chodzi o to, aby zapobiegać ryzyku i transferować je jeśli jest zbyt duże. Aby odnieść sukces, kluczowe są tu dwa rewolucja w branży finansowej związana z Big Data oraz powiązane ze sobą czynniki: jak najlepsza umiejętność machine learning, czyli zasadniczo sztuczną inteligen- kalkulacji czy też estymacji ryzyka oraz umiejętność po- cją. Przykładem skali tej rewolucji może być przypadek zyskiwania i wyboru transakcji, gdzie stosunek opłaty dużej amerykańskiej firmy ubezpieczeniowej Allstate. (premii) do ryzyka jest jak najkorzystniejszy. Nie zawsze Korzystając z serwisu ekonomii współpracy do tworze- estymacje są właściwe, ale przy wielu transakcjach wy- nia modeli matematycznych Kaggle, firma Allstate, udo- starczy, że wystarczająco dobrze oceni się większość stępniając swoje dane, ogłosiła konkurs na stworzenie z nich, a cena za transfer ryzyka uwzględnia to jak czę- lepszego modelu ryzyka szkodowości z nagrodą 6000 sto estymacje są błędne. Sukces polega na optymaliza- USD45. Wygrany był w stanie stworzyć o 340% lepszy cji tych zależności oraz stworzeniu ekonomii skali, która model. Biorąc pod uwagę, że jest to drugi największy obniża koszty estymacji i dotarcia jednocześnie zwięk- w Stanach Zjednoczonych ubezpieczyciel dla osób pry- szając dokładność i efektywność. watnych oraz przeciętną wartość zebranej składki do

Jednym z kluczowych czynników wpływających na roz- 42 http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/credit/more/ wój usług finansowych był system wyniku kredytowego scores.html (ang. credit score) badający wiarygodność kredytową 43 https://www.amazon.com/Black-Box-Society-Algorithms-Infor- poprzez zbieranie danych o historii finansowej, a także mation/dp/0674368274/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qi- d=1470223080&sr=1-1&keywords=9780674368279 44 https://www.mainstreet.com/article/a-secret-history-of-credit- scores-who-determined-what-matters-and-why/page/3 45 http://money.usnews.com/money/business-economy/articles/2012/05/15/allstate-taps-the-crowd-to-predict-insurance- 41 https://www.cbinsights.com/blog/insurance-tech-p2p-players/ claims

STRONA 36 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

wypłat możemy się domyślać, że usprawnienia te były Drugim aspektem jest sposób dystrybucji, który oma- w stanie wygenerować dziesiątki, jeśli nie setki milionów wiamy na przykładzie ubezpieczeń. Era indywidualnych dolarów oszczędności. W kontekście takich liczb i efek- ubezpieczeń może się skończyć szybciej niż się wydaje, tywności związanych z Big Data i machine learning cały a głównym kanałem dystrybucji mogą być platformy obecny rynek ekonomii współpracy może wydawać się ekonomii współpracy w ramach, których będą ubezpie- nie warty uwagi. Jednak firmy, które odkryły te i inne czane samochód, dom i jakiekolwiek inne wartościowe bardzo ważne trendy w branży finansowej, odkrywają przedmioty. Przede wszystkim nastąpi w ten sposób również – jak to w tej branży bywa – że sukces jest za- drastyczna zmiana w definiowaniu tego co de facto leżny od szczegółów i niuansów46. I to właśnie w związku jest ubezpieczane, a ubezpieczenia będą bardzo wąsko z tym ekonomia współpracy może okazać się bardzo zdefiniowane, niskie i automatycznie naliczane poprzez ważna, szczególnie w przypadku branży ubezpieczenio- platformę. Przykładowo może być to ubezpieczenie wej. Pierwszym wątkiem są wysokiej jakości dane. Jest konkretnej wiertarki od konkretnej osoby dla innej kon- wiele innowacji związanych z modelowaniem danych, kretnej osoby, czy też konkretna trasa samochodem jednak fundamentalnie ważnym tematem jest to jakie przejechana przez konkretną osobę. Z racji rozwoju dane w ogóle są do dyspozycji i jaka jest ich jakość. Jest technologii nie będzie to stanowiło żadnego problemu transakcyjnego, a głównym „Technologia Blockchain otworzyła świat Internetu na partnerem będą właśnie zupełnie nowe możliwości, pozwalając jednocześnie platformy ekonomii współ- pracy. zaoszczędzić czas i pieniądze”.

Warto zwrócić również Maciej Ziółkowski, Coinfirm uwagę, że obydwa wątki – modelowania danych to sprawa zasadnicza, która może decydować o dużych i dystrybucji – łączą się bardzo ściśle. Przy ekonomii różnicach w trafności modeli. Takiego rzędu efektyw- współpracy, czyli rozproszonym systemie organizacji ności z pewnością przełożą się na strukturalne zmiany i dystrybucji, powstają potencjalnie bardzo duże ryzyka całego rynku, co z kolei sprawi, że zyskowność będzie i koszty transakcyjne, które są coraz efektywniej za- bardzo czuła na te modele i to właśnie ekonomia współ- rządzane. Kluczową rolę odgrywa tutaj system reputa- pracy jest, a tym bardziej w przyszłości będzie, w sta- cyjny. Prowadzi to do konkluzji, że dane i zaawansowane nie dostarczyć tych unikalnych wysokiej jakości danych. modele rządzą de facto głównym mechanizmem usta- Związane są one przede wszystkim z rozwojem sys- lania cen w ekonomii współpracy, a to z kolei sugeruje, temów ocen czy też systemów reputacyjnych. Bardzo że ich efektywne ustalanie i efekt pozytywnej lub nega- wczesnymi przykładami, które mogą pobudzić wyobraź- tywnej selekcji z tym związany będzie z czasem coraz nię mogą być firma Kabbage, która udziela pożyczek ważniejszym, aż wreszcie fundamentalnym źródłem małym i średnim firmom m.in. analizując ich aktywność przewagi konkurencyjnej dla serwisów ekonomii współ- w internecie czy też dane z ebay’a oraz kenijska aplika- pracy. Zatem jest to fundamentalna szansa dla wielu cja Tala analizująca ok. 10 tys. różnych źródeł danych do firm z branży finansowej (szczególnie firm ubezpiecze- oceny pożyczkobiorców. Warto przede wszystkim zwró- niowych), które mają potencjał stać się bardzo istotnym cić uwagę jak zmiany te są w stanie diametralnie roz- elementem całego ekosystemu ekonomii współpracy. szerzyć, spersonalizować i zoptymalizować cały rynek Bardziej zainteresowanych zachęcamy do zapoznania produktów finansowych. się z suplementem „szeroka perspektywa na ekonomię współpracy”.

46 http://www.mckinsey.com/business-functions/risk/our-insi- ghts/the-future-of-bank-risk-management

STRONA 37 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

Polak Potrafi.pl PolakPotrafi.pl to największy w Polsce portal finansowania społecznościowego, w którym obowiązuje zasada „wszystko, albo nic”, czyli w momencie, gdy projekt nie zdobędzie założonej wcześniej kwoty potrzebnej do jego powodzenia, pienią- dze są zwracane wpłacającym. Serwis został uruchomiony 15 marca 2011 r. i w czasie swojego działania pomógł zgromadzić już ok. 14 mln złotych, które wpłacone zostały przez ponad 140 tys. użytkowników. Od momentu startu portalu uru- Oferta specjalna dla czytelników Raportu chomiono ponad 2502 projek- Zamawiając kampanię crowdfundingową powołaj się na Raport tów, z czego 1185 (47,4%) Ekonomia Współpracy, aby otrzymać darmowe konsultacje zakończyło się sukcesem. (o wartości 2000 zł) obejmujące przygotowanie kampanii Średnia kwota wpłaty na prze- crowdfundingowej. strzeni 5 lat wynosi ok. 100 zł. W samym 2015 r. prawie 50 tys. osób wpłaciło ok. 4,8 mln zł. Sukcesem zakończyło się 356 projektów. Naj- większy projekt nazywa się „WSTĘGA PAMIĘCI” POMNIK AK W KRAKOWIE” i zo- stał sfinansowany przez prawie 1600 osób za kwotę 385 tys. zł47.

Trejdoo.com

Igoria Trade S.A. została założona w 2011 r. przez zespół ekspertów bankowych w Warszawie i jest notowana na Giełdzie Papierów Wartościowych na rynku New- Connect, a także nadzorowana przez Komisję Nadzoru Finansowego. Platforma oferuje m.in. społecznościową wymianę walut, przelewy kra- jowe i zagraniczne, rachunek Oferta specjalna dla czytelników Raportu powierniczy Escrow oraz karty Pierwsze 40 osób, które zarejestrują się z poniższego linku płatnicze. otrzymają karty walutowe gratis w EUR, USD, GBP lub PLN. Karta jest ważna do lata 2018 r. – w trakcie nie ma opłat za ”wydanie”.

https://trejdoo.com//Default.aspx?PageId=362&TokenPartner=8ae1b174f4

47 https://polakpotrafi.pl/projekt/pomnik

STRONA 38 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Kickstarter

Jedna z najbardziej popularnych platform crowdfundingowych na świecie powstała w 2009 r. roku w USA. Po uruchomieniu kampanii, zbieranie środków na projekt trwaja przez 30 dni. Bardzo często w zamian stają się pierwszymi klientami. Do maja 2016 r. zostało sfinansowanych 105 tys. projektów na łączną kwotę ponad 2,3 miliarda dolarów. 36% projektów kończy się zebraniem potrzebnej kwoty.

Kokos

Polski serwis społecznościowych pożyczek oraz społecznościowej wymiany walut P2P. Użytkownicy serwisu mogą udzielać sobie nawzajem pożyczek i ustalać indywidualne oprocentowanie. Średni zysk z inwestycji – jak podaje serwis - wynosi 17,1% w skali roku. Dodatkowo, w serwisie Kokos.pl można również wymieniać waluty obce po indywidualnie negocjowanych kursach, również w modelu P2P. Od początku istnienia serwisu udzielono ponad 120 tys. pożyczek na łączną kwotę ponad 137 milionów złotych (dane z czerwca 2016 r.).

Lending Club

Serwis pożyczek społecznościowych założony w 2006 r. w San Francisco. Pod koniec 2015 r. udzielono pożyczek na łączną kwotę 15,98 miliarda dolarów. Dzięki wymianie P2P oferta serwisu jest średnio o 35% bardziej korzystna, niż tradycyjna oferta bankowa.

Crowdcube

Największy na świecie serwis crowdfundingu udziałowego zwanego również equ- ity crowdfunding. Zasada działania jest taka sama jak w przypadku innych ser- wisów crowdfundingowych, takich jak PolakPotrafi i Kickstarter. Główna różnica polega na tym, że użytkownicy, którzy wspierają dany projekt otrzymują w zamian udziały w nowo powstałej spółce lub istniejącym przedsięwzięciu. W serwisie zarejestrowanych jest ponad 297 870 inwestorów, którzy do tej pory zainwestowali ponad 161 milionów funtów brytyjskich w zamian za udziały w 397 przedsięwzię- ciach biznesowych.

Beesfund

Polska platforma crowdfundingu udziałowego oraz finansowania społecznościo- wego umożliwiająca autorom projektów pozyskanie kapitału od internautów. W zamian użytkownicy platformy stają się współuczestnikami, komentatorami i każdorazowo otrzymują unikalne bonusy za wsparcie przedsięwzięcia w postaci akcji lub przyszłych produktów i usług. W Polsce przepisy pozwalają na organizo- wanie tego typu emisji w wysokości do 100 tys. euro. Serwis przeprowadził już 7 emisji na łączną kwotę 1,7 miliona złotych (dane z czerwca 2016 r.).

STRONA 39 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Kiva

Założona w 2005 r. w USA organizacja pozarządowa pozwalająca ludziom z całego świata udzielać nieoprocentowanych mikrokredytów (od 25 USD) drobnym przed- siębiorcom i indywidualnym osobom. Kiva działa poprzez partnerów lokalnych, którzy weryfikują osoby ubiegające się o pożyczkę, przekazują kwoty udzielonych pożyczek pożyczkodawcom i wpłacają do Kiva spłacone raty. Kiva pośredniczyła w udzieleniu pożyczek na ponad 800 mln USD od ponad 1 mln pożyczkodawców, przy bardzo wysokiej stopie spłat (98%). W 2011 r. wypuszczono platformę Kiva- Zip.org pozwalającą na bezpośrednie pożyczki z możliwością bezpośredniej komunikacji pożyczkobiorców i pożyczkodawców, którzy często stają się ambasadorami dla wspieranej firmy wśród swoich znajomych.

Tala

Firma powstała w Kenii w 2014 r. udzielająca krótkoterminowych (miesięcznych) kredytów poprzez aplikację mobilną w maksymalnej wysokości 500 USD. Po- życzka jest udzielana na podstawie wypełnionego kwestionariusza i weryfikacji innych dostępnych danych (np. płatności mobilnych). Około 90% kredytów jest spłacana, a 95% klientów bierze drugą pożyczkę po spłacie pierwszej. Mimo wysokiego oprocentowania (ponad 10%) z usług firmy skorzystało już ponad 75 tys. klientów48 49.

Friendsurance

Portal powstały w Niemczech w 2011 r. oferujący usługi w obszarze ubezpie- czeń P2P. Umożliwia grupie znajomych i członków rodziny ubezpieczyć się (każdy posiada własną polisę), ale każdy wpłaca część kwoty na wspólne „konto” danej grupy, z którego pokrywane są wkłady własne w przypadku poniesienia szkody. Jeśli nikt z grupy nie będzie korzystać z wypłaty, wtedy całość wkładów (poza główną kwotą ubezpieczenia) będzie wypłacana na koniec okresu członkom grupy. Koszty takiego ubezpieczenia są niższe dla wszystkich, gdyż w grupie znajomych będzie mniej przypadków wyłudzenia ubezpieczenia, rzadziej zgłaszane są drobne szkody, a dodatkowo znajomi zapraszają do grupy nowe osoby, przez co przyno- szą dodatkową sprzedaż50.

RealtyMogule

Uruchomiony w 2013 r. crowdfundingowy rynek dla inwestycji w nieruchomo- ści biurowe, przemysłowe, mieszkalne, magazynowe itp., który łączy osoby, firmy i fundusze chcące pożyczyć lub zainwestować w nieruchomości z ich wła- ścicielami. Ponad 80 tys. inwestorów do tej pory pożyczyło lub zainwestowało

48 http://www.hapakenya.com/2016/05/17/mobile-loans-service-mkopo-rahisi-rebrands- to-tala-in-kenya/ 49 http://www.techweez.com/2016/05/17/mkopo-rahisi-is-now-tala/ 50 http://www.economist.com/blogs/schumpeter/2012/06/peer-peer-insurance

STRONA 40 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

ponad 200 mln USD w 350 nieruchomości o wartości rynkowej ponad 800 mln USD. Inwestycja polega na objęciu udziałów w firmie, która następnie inwestuje w nieruchomości. Firma pobiera 1-2% opłaty za zarządzanie w zależności od za- inwestowanego kapitału i w zamian za to gromadzi ekspertów od wyszukiwania okazji inwestycyjnych i zarządzania kapitałem. Minimalne zaangażowanie wynosi 2500 USD.

Energyfunders

85% nowych miejsc wydobywanie nośników energii w USA odkrywane jest przez małe firmy (do 15 pracowników)51. Firma Energyfunders zapewnia wsparcie ka- pitałowe na otwieranie małych, nowych odwiertów naftowych i gazowych (ok. 1 mln USD), co jest za małą inwestycją dla gigantów branży naftowej52. Małe firmy mają specjalistów od poszukiwania dobrych lokalizacji do wydobycia, ale nie mają specjalistów od pozyskiwania kapitału. Rozdrobniony rynek daje wysokie zwroty z kapitału, ale dla osoby nie znającej specyfiki oznacza duże ryzyko. Firma zbiera kapitał od drobnych inwestorów (minimalna inwestycja to 5000 USD) i inwestuje pieniądze w małe firmy naftowe. Na platformie online można zapoznać się z każdą inwestycją przed podjęciem decyzji. Firma akceptuje również inwestycje w krypto- walutach typu Bitcoin53.

51 https://www.energyfunders.com/about-us/ 52 https://www.youtube.com/watch?v=JoOVHt0_t48 53 https://www.reddit.com/r/Bitcoin/comments/2a43pb/energyfunderscom_officially_accepts_ bitcoin_for/

STRONA 41 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

ŻYWNOŚĆ

Do branży żywność w niniejszym raporcie zaliczamy są niszowe. Przy uprawie roślin istnieje również zjawi- produkcję i łańcuch dostaw produktów i półproduktów sko garden-sharing, czyli platformyonline, które kojarzą przeznaczonych do spożycia jak i gotowych posiłków. właścicieli nieużywanych działek z osobami, które nie Ekonomię współpracy warto zatem rozpatrywać tutaj mają ziemi, ale chcą ją uprawiać, a owocami współpracy pod kątem całego łańcucha – od pola do ostatecznego obie strony dzielą się zgodnie z ustalonymi wcześniej klienta. zasadami (np. LandandTend). W kontekście dystrybucji żywności mamy wiele modelów w ramach ekonomii Ekonomia współpracy w kontekście upraw roślin z pew- współpracy. Jednym z nich jest model współpracy z od- nością blisko łączy się z permakulturą. Jest to zasadniczo biorcami nazywany RWS (rolnictwo wspierane społecz- inna filozofia uprawy roślin i nie tylko, która opiera się nie), gdzie rolnik produkuje żywność i w określone dni o ten sam sposób myślenia, czy też kulturę, co ekonomia zbiera plony, rozdziela je między wcześniej umówionych współpracy. Warto zwrócić uwagę na ważny aspekt edu- klientów i przywozi do miasta. Klienci nie płacą za do- kacyjny i społecznościowy praktykowania permakultury, stawę, nawet nie składają zamówienia, ale otrzymują gdzie poprzez, prowadzenie tzw. ogrodów społecznych to, co w danym momencie dojrzało w zamian wnosząc lokalna społeczność ma możliwość budowania więzi ze stałą opłatę miesięczną. W ten sposób rolnik chroni się sobą nawzajem i z naturą. Może również przynieść wy- przez niepewnością plonów, a klienci mają gwarancję niki w postaci produkcji dziesiątek ton warzyw i owo- świeżych i zdrowych warzyw, jednak świadomie biorą ców rocznie54. Ogrodnictwo miejskie i ogrody społeczne na siebie część ryzyka nieurodzaju lub korzystają z uro- z roku na rok zwiększają swoją popularność i profesjo- dzaju56. Powstają również platformy, które łączą wielu nalizują się55. Bariery wiedzy i doświadczenia mieszkań- rolników i klientów zapewniając większą różnorodność ców miast, obecny system dystrybucji żywności, a także i model zbliżony do sklepu internetowego z tą różnicą, relatywnie krótkoterminowa perspektywa producen- że producenci żywności nie są anonimowi (np. Ranoze- tów żywności na zysk sprawiają, że nadal zjawiska te brano.pl). Kolejną inicjatywą są kooperatywy spożywcze, które skupują żywność od rolników, do których mają zaufanie co do jakości i naturalności procesu uprawy, ale 54 http://inhabitat.com/city-farm-south-providences-urban- agriculture-transformation/ 55 http://www.urbanvine.co/blog 56 http://igo.org.pl/przewodnik-rws/

STRONA 42 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

cały proces logistyki i sprzedaży w sklepie jest prowa- można zobaczyć jak filozofia tzw. ekonomii na-żądanie dzony przez społeczność, gdzie każdy członek przyj- jednak różni się od ekonomii współpracy58. Szeroko ro- muje na siebie określone zadania zgodnie z potrzebą zumiana branża żywności z pewnością ma wiele prze- i umiejętnościami (np. Kooperatywa Dobrze). Są rów- strzeni do rozwoju w ramach ekonomii współpracy. nież organizacje zajmujące się food sharingiem, czyli Powszechność jedzenia sprawiają, że jest to idealny ob- przyjmowaniem od ludzi produktów, których oni nie szar do dysrupcji. Jednym z kierunków może być rozwój skonsumują, a niedługo minie ich termin przydatności upraw miejskich. Dzięki połączeniu ekonomii współpracy do spożycia, aby rozdać je ludziom potrzebującym (np. i zastosowaniu technologii związanych ze sztuczną in- Foodsharing.pl). Mamy również do czynienia z ekonomią teligencją oraz rzeczywistością rozszerzoną, będziemy współpracy w obszarze przygotowania i dostarczania mogli dostawać bardzo trafne wskazówki dotyczące gotowych posiłków. Szczególnie warto wyróżnić tutaj tego jak uprawiać ziemię, aby natychmiast łatwo osiągać platformy, poprzez które zwykli ludzie mogą ugotować świetne wyniki. Może okazać się to przełomowe jako, że posiłek i za odpłatą ugościć kogoś w swoim domu. Ist- wielkość i jakość plonów może być diametralnie zwięk- nieje całe spektrum konfiguracji oraz cen i może być to szona dzięki prostym metodom zastosowanym w odpo- zarówno bardziej zbliżone do doświadczenia restaura- wiednim miejscu, w odpowiednim czasie i w odpowiedni cyjnego (np. Eatwith, czy eataway) lub doświadczenia sposób59. W połączeniu z możliwością wykorzystywania domowego (josephine, myyummie.pl). Ciekawym zja- i tak nie uprawianej ziemi i nowymi modelami dystrybu- wiskiem może być również powstawanie tzw. klubów cji żywności może okazać się to bardzo konkurencyjnym kolacyjnych, w ramach których wzajemnie zaprasza się modelem na dużą skalę. na jedzenie, dzieli przepisami itp. (np. supperclubapp). Istnieją również modele oparte na sieci profesjonalnych Uważamy żywność za wybitnie ważną dziedzinę eko- kucharzy gotujących jedzenie u siebie w domu, które na- nomii współpracy jako, że może się ona przyczynić do stępnie jest dostarczane do klientów (Munchery57). Dużą znacznego zwiększenia szeroko rozumianej jakości je- popularnością cieszą się dostawy społeczne posiłków dzenia, a co za tym idzie zdrowia i wysokiej jakości życia. z restauracji (np. UberEATS), gdzie lokale gastronomiczne Jesteśmy również przekonani, że żywność w modelu wykorzystują do dostaw osoby, które za drobna graty- ekonomii współpracy może być świetnym kontekstem fikację mogą zrobić to przy okazji bycia na mieście (np. dla pogłębiania się relacji między ludźmi. Miejmy zatem wychodząc samemu na lunch). Warto zwrócić uwagę na nadzieję, że bariery regulacyjne, które obecnie hamują dużą aktywność inwestorów w obszarze dostaw żyw- rozwój tej branży znikną wcześniej, aniżeli później. ności i jednocześnie wiele porażek, gdzie bardzo dobrze

58 https://techcrunch.com/2016/03/15/spoonrocket-shuts-down/ 57 http://nextjuggernaut.com/blog/how-munchery-works- 59 https://www.theguardian.com/global-development/2013/ business-model-revenue-make-money/ feb/16/india-rice-farmers-revolution

STRONA 43 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

UberEATS Serwis w ramach aplikacji transportowej Uber, który od 2014 r. umożliwia w wybranych miastach zamawianie posiłków ze współpracujących restauracji i nieza- leżnych, znanych kucharzy, którzy codziennie ustalają dostępne menu na wynos. Dzięki dużej liczbie kierowców, posiłki są dostarczane szybko (firma deklaruje, że nawet w ciągu 10 minut). Jedzenie zamawia się poprzez aplikację Uber wybierając restaurację i w niej posiłek z listy. Płatność za posiłek i dostawę dokonywana jest poprzez aplikację.

Foodsharing.pl

Organizacja działająca w kilku miastach w Polsce, która przyjmuje żywność bliską terminu przydatności lub po terminie przydatności, ale nadającą się do spożycia do sklepów, restauracji innych instytucji, aby następnie rozdać ją potrzebującym w swoich jadłodajniach lub otwartych lodówkach (do których można przynosić jedzenie jak i odbierać je).

Kooperatywa Dobrze

Kooperatywa Spożywcza „Dobrze” działająca w Warszawie zrzesza ponad 200 osób. W zamian za możliwość zakupu towarów od sprawdzonych dostawców po preferencyjnych cenach każdy członek kooperatywy zobowiązany jest do opłace- nia składki członkowskiej o wartości co najmniej 25 zł (płatnej co miesiąc) oraz do pracy na rzecz Kooperatywy co najmniej 3 godziny w miesiącu (np. jako sprze- dawca, wykładając towar, jako protokolant spotkań Grupy Koordynacyjnej, prowa- dzić monitoring cen towarów w innych sklepach). Kooperatywa dodatkowo tworzy społeczność, która integruje się podczas wspólnej pracy i na wspólnych spotka- niach.

EatWith

Serwis oferuje w ponad 150 miastach na całym świecie zarezerwowanie stolika w prywatnym mieszkaniu. Osoby, których pasją jest gotowanie mogą wystawić ogłoszenia z serwowanymi posiłkami oraz liczbą dostępnych miejsc przy stole. Wartością dodaną serwisu jest poznanie lokalnej kuchni oraz osób, które gotują daną potrawę. Doświadczenie EatWith różni się od zwykłego wyjścia do restauracji, przede wszystkim aspektem społecznym – goście wchodzą do domu gospo- darza i mogą poznać lepiej historię dania, które spożywają oraz jej przepis.

STRONA 44 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Ranozebrano.pl

Powstała w kwietniu 2014 r. firma zrzeszająca ok. 50 rolników i rzemieślników produkujących żywność w sposób naturalny (zarówno warzywa i owoce, jak i prze- twory rolno-spożywcze), odbierająca od nich ich produkty i sprzedająca w modelu dostaw do domu i do odbioru w punkcie. Rolnicy nie są anonimowi, ale posiadają swoje profile, można ich odwiedzać – firma organizuje dni otwarte, podczas któ- rych klienci mogą odwiedzić rolnika i poznać jego gospodarstwo, sposób uprawy, czy produkcji. Obecnie firma świadczy usługi w Warszawie. Ponad 2500 osób sko- rzystało z jej usług, co generuje obrót rzędu 1 mln zł rocznie.

Lokalnyrolnik.pl

Polski serwis, który łączy lokalnych rolników z klientami. Poprzez aplikację mo- żemy zamówić produkty bezpośrednio od wybranych rolników. Każda osoba posiada swój profil oraz informację na temat oferowanych produktów i specjalizacji. Produkty bardzo często stanowią alternatywę do sprzedawanych w supermarke- tach owoców i warzyw. Serwis oferuje też przekazanie bezpośredniej informacji zwrotnej do rolnika, u którego zrobiono zakupy, dzięki czemu możliwa jest perso- nalizacja zamówień oraz zwiększenie satysfakcji klientów.

Too good to go

Serwis powstały w 2015 r. w Holandii, a obecnie działający w 7 krajach. Łączy restauracje z klientami w nowy sposób. Na godzinę przed zamknięciem restauracji klient może zamówić jedzenie poprzez aplikację mobilną za niewielką opłatą, na- stępnie odebrać jedzenie w ekologicznym opakowaniu na wynos. Misją firmy jest przeciwdziałanie wyrzucania jedzenia i w ten sposób przeciwdziałanie efektowi cieplarnianemu. Firma obliczyła, że w ciągu pół roku działalności zmniejszyli emi- sję dwutlenku węgla o 200 ton.

My Yummie

Polski serwis, który wystartował 16 maja 2016 r., łączy osoby, które lubią i umieją gotować smacznie z osobami, które mają ochotę na domowy obiad. „Kucharze” zamieszczają ogłoszenia ze swoimi potrawami, a „klienci” mogą wybrać potrawę i zjawić się na obiad o umówionej porze. Płatność realizowana jest online.

STRONA 45 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

EDUKACJA, WIEDZA, INNOWACJA

Obecny system edukacyjny ukształtował się głównie swojej wiedzy poprzez testy, w których po każdej od- w XIX wieku jako odpowiedź na większą potrzebę obsługi powiedzi jest widoczny stopień jej poprawności. Dzięki maszyn oraz rosnące zapotrzebowanie na pracę admini- temu ma się natychmiastową informację zwrotną o po- stracyjną. Również sam dostęp do wiedzy był bardziej stępach i obszarach wymagających doskonalenia. Nato- ograniczony, niż w erze internetu. Dlatego system edu- miast ćwiczenia wymagające ocen dokonywanych przez kacyjny kładł nacisk bardziej na zapamiętywanie faktów, ludzi są weryfikowane przez innych studentów, co jesz- odtwarzanie ich i popełnianie jak najmniejszej ilości błę- cze bardziej wzmacnia doświadczenie edukacyjne i po- dów, niż na kreatywne i analityczne myślenie. Obecnie zytywnie wpływa na zaangażowanie w naukę i osiągane tempo rozwoju technologii i pojawiania się nowych idei wyniki. Nauczyciele w tym modelu zmieniają się z wy- powodują, że nasza wiedza dezaktualizuje się szybciej, kładowców w osoby wspierające proces poznawania. niż kiedykolwiek w historii. Potrzeby edukacyjne zmie- Zmiana roli nauczycieli wiąże się również z rozwojem niają się zatem szybciej, niż kiedykolwiek wcześniej. licznych narzędzi do wymiany wiedzy i doświadczeń61 (np. collaborative classrooms). Platformy takie dają Powstają liczne, nowe modele i narzędzia edukacyjne60, możliwość współpracy dzieci i nauczycieli z całego które wychodzą naprzeciw wyzwaniom i korzystają świata, co dodatkowo wzbogaca i uatrakcyjnia proces z nowych możliwości. Bardzo istotnym zjawiskiem są edukacji, a dodatkowo pozwalają budować międzykul- MOOCs (massive open online courses), czyli otwarte turowe i międzypokoleniowe społeczności zaangażo- kursy online. Składają się zwykle z krótkich, kilkuminu- wane wokół konkretnych tematów. Działający również towych filmów, gdzie prowadzący wyświetla na ekranie w Polsce eTwinning łączy niemal 400 tys. nauczycieli materiały pomagające lepiej przyswoić omawiany temat. i ich klas. Kolejną popularną formą edukacji rozproszonej Uczestnicy mogą uczyć się w swoim tempie, zatrzymać, są również webinaria, czyli wykłady prowadzone w in- cofnąć materiał, a przede wszystkim robią to o dowolnej ternecie na żywo, gdzie słuchacze mogą zadawać pyta- porze dnia, w dowolnym, dogodnym dla siebie czasie. nia prowadzącemu i dyskutować ze sobą poprzez chat. Istnieje w ramach takiego kursu możliwość sprawdzania Obecnie praktycznie każdy może zorganizować webi-

60 http://www.docurated.com/101-free-free-try-online- 61 http://www.educatorstechnology.com/2012/12/social-networ- collaborative-learning-tools-teachers-educators king-sites-teachers.html

STRONA 46 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

narium lub nawet stworzyć własny MOOC dzięki takim różnych stronach), czyli repozytoria wiedzy w dostępie popularnym platformom, jak np. Wordpress. Ze względu online. Narzędzia i repozytoria te wspierają rozwój szkół na minimalne koszty krańcowe (kosztem jest wyprodu- demokratycznych (uczniowie podążają za swoimi zain- kowanie kursu, utrzymanie serwerów, natomiast każda teresowaniami i w swoim tempie), popularyzację mo- osoba oglądająca kurs praktycznie nie generuje żadnych delu szkoły odwróconej (uczniowie w domu zapoznają kosztów) bardzo często spotykamy się z bezpłatnym do- się z materiałem, a w szkole dyskutują, ćwiczą, uzupeł- stępem. Są również oferty płatne, bądź mieszane. Opłaty niają umiejętności, każdy w swoim tempie), blended clas- mogą być ustanawiane za dostęp do platformy na okre- sroom (gdzie cały proces edukacyjny jest dostosowany ślony czas, jednostkowo za kurs lub tylko za egzamin do każdego ucznia indywidualnie, a nie do całej klasy). w siedzibie uczelni (w tym czasami za nieobowiązkowy do pozytywnego zakończenia kursu dyplom). Co więcej Fundamentalnie ważnym obszarem otwartej wiedzy są MOOC mogą być tworzone przez konkretną organizację repozytoria związane z programowaniem oraz danymi nadając im pewien standard i strukturę (np. Khan Aca- i ogólnie filozofia open-source. Najbardziej znanym pro- demy) lub może być to platforma, na której specjaliści jektem jest oczywiście Linux, jednak chodzi tutaj o znacz- z wielu dziedzin mają możliwość zamieszczania kursów nie szersze rozumienie tych zjawiska. Na tej zasadzie według swoich autorskich pomysłów dzieląc się z platformą dochodem (np. Udemy). W dziedzinie edukacji cze- kają nas kolejne zmiany związane z upowszechnieniem interfejsów konwersacyjnych oraz rzeczywistości rozszerzonej. Te pierwsze pozwolą uczniom na rozmowę z komputerem zbliżoną do naturalnego języka, czyli w najbardziej naturalny dla nas spo- sób nauki – dyskusje. Taki komputer wyposażony w sztuczną inteligencję będzie jednak posiadał znacznie bardziej szerokie spektrum wiedzy i na- rzędzi edukacyjnych, niż jakikolwiek nauczyciel obecnie. Co więcej nauka będzie mogła być maksymalnie spersonalizowana po- rozwijają się języki programowania oraz tzw. framewor- dążając za zainteresowaniami, celami i tempem nauki k’i. Bardzo ważnym przykładem może być tutaj Word- ucznia. Rola nauczycieli będzie się modyfikować, gdyż press, gdzie dzięki filozofii dodawania małych bloczków praktycznie nie będą oni przekazywać wiedzy, a raczej przez całą społeczności nastąpiło dramatyczne uprosz- będą inspirować uczniów, pomagać im realizować pro- czenie i jednoczesne rozszerzenie możliwości tworzenia jekty i w dalszym ciągu wychowywać. Jednocześnie funkcjonalnych stron i aplikacji. Dla szeroko rozumianej wspólnie z Data Scientists będą optymalizować proces społeczności programistów prawdopodobnie najważ- edukacji. Rozszerzona rzeczywistość pozwoli z kolei na niejszymi repozytoriami są obecnie GitHub i StackO- natychmiastową wizualizację zagadnień, które właśnie verflow. Nie jest możliwe, aby rozwinąć tą myśl, ale to są tematem nauki – szczególnie tych wymagających właśnie dzięki oprogramowaniu open-source i tej filo- obrazów przestrzennych (np. anatomia, fizyka, technika, zofii zawdzięczamy lwią część obecnego postępu tech- biologia, geografia). Będzie to również narządzie zmniej- nologicznego62. Niestety niewiele ludzi – również ludzi szające bariery w komunikacji z osobami z całego świata. biznesu, dla których ma to ogromne implikacje – rozumie

Jednocześnie bardzo prężnie rozwija się idea open know- 62 https://medium.com/@nayafia/how-i-stumbled-upon-the- ledge, czyli wszelkiego rodzaju wiki (Wikipedia i wiki na internet-s-biggest-blind-spot-b9aa23618c58#.5obx9lwrg

STRONA 47 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

fundamentalne znaczenie tych repozytoriów i tej filozo- programiści tworzą wspólne, gotowe rozwiązania, które fii.Obecnie jednym z najważniejszych obszarów rozwoju wykorzystują później do własnych celów, ale również otwartych repozytoriów są biblioteki danych do nauki udostępniają bezpłatnie wszystkim zainteresowanym. sztucznej inteligencji63 oraz frameworki (np. OpenAI W ten sposób powstał Linux i Drupal, a obecnie szybko Gym), co w konsekwencji dramatycznie ułatwia tworze- rozwijają się GitHub i Stackoverflow. nie praktycznych zastosowań dla technologii sztucznej inteligencji64. Dobrze rozwija się również idea otwartej Ciekawym sposobem na innowacje dla dużych i małych innowacji (ang. open innovation), gdzie ludzie pracują firm jest również oddanie części kompetencji w ręce sa- nad konkretnym problemem lub rozwijają wspólne in- mych klientów (user-driven innovation65). W ten sposób nowacyjne przedsięwzięcie. Może być do szukanie roz- działa np. IKEA, która korzysta z kreatywności polskich wiązania problemu za pomocą analizy dużych zbiorów klientów do weryfikacji ich nowych produktów w małych danych, gdzie instytucja udostępnia dany i ustanawia mieszkaniach, lub Lego, które wybrane projekty zaba- nagrodę za najlepsze rozwiązanie ich problemu, zapra- wek i oprogramowanie (seria Mindstorm) wysłane przez szając zespoły profesjonalistów i amatorów z całego klientów wdraża do produkcji masowej i dzieli się z auto- świata (np. Kaggle). Bardzo dobrze rozwijają się inicja- rami przychodem z ich sprzedaży. tywy związane z otwartym programowaniem, gdzie

63 http://machinelearningmastery.com/popular-deep-learning-li- braries/ 64 https://medium.com/science-friday-footnotes/how-to-make-a- -twitter-bot-in-under-an-hour-259597558acf 65 https://en.wikipedia.org/wiki/User_innovation

STRONA 48 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

Skillshare Powstała w 2010 r. platform oferująca ponad 7 tys. praktycznych kursów prowa- dzanych przez ekspertów z różnych branż, takich jak Simon Sinek, Seth Godin, Guy Kawasaki. Celem większości kursów nie jest przekazywanie wiedzy, ale wyrabia- nie umiejętności poprzez tworzenie własnych projektów zgodnie ze wskazówkami prowadzących. Do głównych kategorii należą: biznes, kulinaria, projektowanie, rzemiosło, film, muzyka, fotografia, technologie i IT, styl życia.

Codecademy

Interaktywna platforma online oferująca bezpłatne kursy programowania w 12 językach m.in. Python, Java, PHP, JavaScript, Ruby, SQL, HTML i CSS. Studenci uczą się programować na wcześniej przygotowanych projektach, a wbudowana w kursy gamifikacja pomaga w utrzymaniu ich zaangażowania. Firma w ten spo- sób wspiera napływ programistów na rynek pracy i pomaga im znaleźć zatrudnienie. Kursy na Codeacademy ukończyło 25 mln osób, z czego większość zrobiło to bezpłatnie, niewielka część użytkowników płaci 20 USD miesięcznie. Poza abona- mentem firma zarabia na wyszukiwaniu zdolnych programistów dla firm poszu- kujących pracowników.

Khan Academy

Khan Academy to założona w 2006 r. cyfrowa platforma edukacyjna rozwijana przez Khan Academy Foundation i udostępniająca bezpłatnie ponad 9000 filmów w wersji angielskiej. Jest to proste, intuicyjne i mobilizujące do działania narzę- dzie skierowane głównie do uczniów i studentów, które pozwala każdemu praco- wać we własnym tempie, samodzielnie dobierać treści, weryfikować zdobywane umiejętności, natomiast rodzice i nauczyciele mają możliwość obserwowania ich postępów. Wmontowany w platformę system gamifikacyjny pozwala na budo- wanie portfolio własnych osiągnięć i wzmacnia motywację do nauki66. W Polsce zasoby Khan Academy lokalizuje i popularyzuje Fundacja Edukacja Przyszłości67 posiadająca status Organizacji Pożytku Publicznego. Dzięki temu i niemal 3 tys. fil- mów dostępnych w polskiej wersji językowej, które dotychczas zostały obejrzane ponad 5 mln razy, Polska jest w światowej czołówce krajów korzystających z tej platformy i jako jeden z pierwszych krajów posiada polską wersję portalu.

66 http://www.bloomberg.com/news/videos/2016-05-06/how-khan-academy-is-redefining-education 67 www.edukacjaprzyszlosci.pl

STRONA 49 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Udacity

W 2011 r. prof. Sebastian Thrun ze Stanford University udostępnił swoją pierwszą serię wykładów na temat sztucznej inteligencji. Dokładnie taki sam kurs jak ten, który prowadził na uczelni. Ku jego zdziwieniu zapisało się 160 tys. studentów z całego świata, a 23 tys. ukończyło ten kurs pozytywnie. Był oszołomiony tym, że ponosząc znikome koszty, udało mu się dotrzeć do tak dużej grupy słuchaczy z kompletnym kursem, na co normalnie musiałby poświęcić wiele lat swojej pracy. Założył wtedy Udacity, która tworzy własne kursy i udostępnia je bezpłatnie.

Coursera

Andrew Ng i Daphne Koller postanowili założyć komercyjną wersję Udacity i w ten sposób powstała Coursera. Zaprosili do współpracy cenione autorytety naukowe, z którymi wspólnie tworzą zasoby edukacyjne. Współpracują obecnie z ponad 100 uniwersytetami.

EdX

Założona w 2012 r. przez Harvard University i MIT bezpłatna platforma, która zrzesza ponad 30 uniwersytetów. Poza kursami prowadzonymi przez profesorów, zapraszają kursantów do prowadzenia swoich kursów lub do organizowania specjalnych forów dyskusyjnych, co jeszcze bardziej wprowadza społeczny charakter edukacji. W pierwszym kursie wzięło udział 155 tys. studentów, czyli prawie tylu, ilu jest absolwentów MIT od początku istnienia uczelni (ok. 150 lat). Założonym celem jest wypuszczenie miliarda studentów w ciągu 10 lat.

GitHub

Powstały w 2008 r. serwis do bezpłatnego hostingu projektów programistycznych typu open source, oferująca system kontroli wersji kodu Git oraz szereg narządzi ułatwiających prace programistów. Poza bezpłatnym hostingiem, dostępny jest odpłatny hosting prywatny, jak również liczne narzędzia ułatwiające zarządzanie kodem, takie jak: kontrola dostępu, wyszukiwanie błędów, zarządzanie projektem, komunikacja i wiki. Obecnie jest to największy na świecie serwis tego typu, z któ- rego korzysta 14 mln użytkowników i przechowywanych jest ponad 35 mln pro- gramów wraz z dokumentacją. Dla programisty jest kopalnią gotowych projektów programistycznych, z których może korzystać bez ograniczeń nawet do komercyj- nego użytku.

STRONA 50 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Kaggle

Kaggle to platforma dla organizacji (np. firm), które mają problem z analizą danych. Umożliwia im nawiązanie kontaktu z naukowcami, którzy posiadają odpo- wiednią wiedzę i umiejętności w tym obszarze. Z drugiej strony, dzięki platformie naukowcy otrzymują ciekawe i realne problemy oraz dane do analizy, do których w innych okolicznościach nie mieliby dostępu, dzięki czemu mogą publikować część wniosków również w pracy naukowej. Organizacje ogłaszają konkursy analityczne (otwarte lub zamknięte dla wybranych grup) i udostępniają dane. Kaggle tworzy również platformę opensource do analizy danych Scripts oraz uruchomił repozy- torium danych do analiz dostępnych publicznie. Na platformie organizowane są również rekrutacje do prestiżowych firm takich jak np. IBM Watson, czy Facebook. Obecnie w serwisie Kaggle jest zarejestrowanych około 600 tys. użytkowników – statystyków, informatyków, matematyków, ekonomistów, biologów i przed- stawicieli innych dziedzin z całego świata. W większości przypadków zwycięzcy otrzymują wysokie nagrody pieniężne. Najwyższa, jaką do tej pory ustanowiono, wynosi 3 mln USD. Klientami Kaggle są m.in.: NASA, Deloitte, Ford, Wikipedia.

OpenAI

Powstała w styczniu 2016 r. organizacja non-profit, której celem jest badanie i rozwijanie sztucznej inteligencji, tak aby mogła ona służyć dla dobra ludzkości a nie stanowić dla niej zagrożenia. Pierwszym udostępnionym publicznie produktem było OpenAI Gym – platforma wspierająca machine learning. Organizacja jest nastawiona na współpracę z innymi instytucjami i firmami i zakłada, że patenty powstałe w wyniku prac grupy będą dostępne bezpłatnie. Docelowy budżet prze- widziano na 1 mld USD, jednak z tej kwoty w najbliższych 5 latach zostanie prze- kazana i wydana niewielka część. Do głównych fundatorów należy Elon Musk.

STRONA 51 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

PRACA (międzysektorowo)

W niniejszym raporcie pracę analizujemy międzysek- również weryfikacja, czy też system szkoleń wewnętrz- torowo. Skupiamy się głównie na analizie usług dla nych. W ten sposób tworzony jest system rozproszonej pojedynczych ludzi oraz biznesu o różnym stopniu wy- ewaluacji pracy, umiejętności, poziomu obsługi, kultury maganych kompetencji, ale o stosunkowo krótkim czasie osobistej itp. Jest to szczególnie istotne dla usług, które realizacji pojedynczego zadania. Z analizy w tym roz- wymagają wysokiego lub przynajmniej umiarkowanego dziale wykluczamy usługi opisane w innych rozdziałach poziomu zaufania rozumianego w kategoriach bezpie- tego raportu, takie jak: transport, edukacja, handel itp. czeństwa np. dostępu do naszego domu, albo dotyczą opieki nad bliską osobą lub zwierzęciem. Dodatkowo Popularnym sposobem poszukiwania wykonawców część usług wymaga zaufania dotyczącego profesjo- różnych prac jest zamieszczanie drobnych ogłoszeń nalizmu danej osoby, czyli poziomu kwalifikacji i jakości w lokalnej prasie lub w serwisach ogłoszeniowych w in- obsługi klienta. Część usług wymaga szybkiej realizacji ternecie. Często ich przedmiotem są np. udzielanie ko- jak np. społecznościowe dostawy paczek, czy nawet za- repetycji, wykonanie ankiet przez ankietera, stworzenie kupów ze sklepów (Uber Rush), gdzie ekonomia współ- prostej strony internetowej, skoszenie trawy w ogródku. pracy skutecznie konkuruje z tradycyjnym biznesem Do wielu z tych prac, ze względu na częstotliwość i ich dzięki lokalności wykonawców. Zasadniczo chodzi o roz- zmienność, najbardziej wygodne jest zlecenie wyko- proszony system wzajemnej ewaluacji, który pozwala nania takiej pracy jako jednorazowego zadania, nie zaś szybciej i taniej zawrzeć umowę z odpowiednim czło- w formie stałej umowy. Na bazie tych potrzeb powstały wiekiem zapewniającym odpowiedni poziom jakości re- serwisy www i mobilne, które kojarzą ludzi ze sobą tak, alizowanej usługi. aby szybko można było znaleźć wykonawcę potrzebnej nam usługi (np. TaskRabbit). Ze względu na specyfikę firmy potrzebują również specjalistycznych usług, jak np. zbieranie danych rynkowych Bardzo ważną ich cechą odróżniającą je od zwykłych (spisywanie cen w sklepach, wykonywanie zdjęć ekspo- ogłoszeń są tzw. systemy reputacyjne, dzięki którym zycji sklepowych, badanie standardu obsługi klienta), za obie strony mogą poznać opinie poprzednich klien- które odpowiadają aplikacje przeznaczone do shopper tów lub wykonawców na temat współpracy z poten- crowdsourcingu (np. TakeTask.pl). Na rynku popularne cjalnym wykonawcą/zleceniodawcą. Istotną sprawą są są również zadania nie wymagające obecności w kon-

STRONA 52 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

kretnej lokalizacji jak np. wprowadzanie danych do baz Przy okazji pracy należy wspomnieć o skutkach społecz- danych, gdzie osoby dostają wynagrodzenie za liczbę nych rozwoju ekonomii współpracy w kontekście pracy. wpisanych pozycji (np. Amazon Mechanical Turk) lub bar- Często myśli się o takiego rodzaju pracy jako niskiej jako- dziej złożone i lepiej płatne w obszarze grafiki, reklamy, ści pracy i przywołuje się zjawisko prekaryzacji68, które video i www (np. Fiverr.com, czy Freelancer.com). Eko- rzeczywiście może stawać się ogromnym problemem nomia współpracy wkracza również w inne obszary, np. społecznym. Warto jednak spojrzeć na sprawę z innej rekrutację, gdzie każdy może stać się rekruterem i reko- prespektywy i zwrócić uwagę na rozwój odpowiednich mendować swoich znajomych na stanowiska w swojej mechanizmów sprawiających, że elastyczna praca może lub innej firmie (np. SkillHunt), czy tworzenie zaawan- jednocześnie być różnorodna, dobrze płatna i stale do- sowanych modeli ekonometrycznych do analizy danych stępna. Są to przede wszystkim efekt sieciowy oraz sys- (np. Kaggle). temy reputacyjne i szkoleniowe.

Warto zaznaczyć, że istnieje duża różnorodność serwi- Warto również zwrócić uwagę na to, że ekonomia współ- sów i mamy wiele modeli biznesowych, które zależą od pracy przedefiniowuje pracę na wielu innych płasz- wąskiej specjalizacji lub szerokiej gamy usług, różnego czyznach. Ilość wyzwań, ich złożoność, tempo pracy, poziomu złożoności zadań, od przyjętego modelu typu potrzeby pracowników, międzypokoleniowe wyzwa- P2P, B2C i C2B, stopnia weryfikacji i systemu reputacyj- nia, potrzeba elastyczności, własnej inicjatywy i umie- nego jak również od sposobu wynagradzania za zada- jętności komunikacji na wielu poziomach sprawiają, że nie, przykładowo jako nagroda dla najlepszego projektu presje związane z pracą nigdy nie były tak duże. Eko- w konkursie, czy model aukcyjny. nomia współpracy tym bardziej wzmaga te presje jako, że wymaga fundamentalnie innego sposobu myślenia Niezależnie od przyjętego modelu, tak jak w każdym i działania. Różnica pomiędzy „tradycyjny” biznesem, przedsięwzięciu ekonomii współpracy, bardzo istotne a ekonomią współpracy jest na tyle duża, że próba ada- jest szybkie osiągnięcie efektu sieciowego, czyli ptacji może mieć wręcz efekt rozsadzający od środka. w uproszczeniu masy krytycznej. Jest to robione na kilka Wymaga to zatem strukturalnych i bardzo dobrze prze- sposobów – ograniczanie geograficznie z dużą intensy- myślanych zmian w kulturze organizacyjnej. Osoby głę- fikacją działań marketingowych i inwestycją w zadania biej zainteresowane zachęcamy do lektury suplementu (np. koncentracja na konkretnym mieście), bądź specjali- „szeroka perspektywa na ekonomię współpracy”, gdzie zacja pozwalająca zawęzić grono odbiorców i świadczą- można znaleźć wiele wartościowych informacji w tym cych usługi tak, że ich pozyskanie jest możliwe w krótkim kontekście. Warto zaznaczyć, że jest to ogromny temat, czasie. Szybkie osiągnięcie efektu sieciowego daje duże któremu z całą pewnością można by poświęcić całą od- przewagi konkurencyjne i dlatego jest to klucz do suk- rębną publikację. cesu nie tylko w kontekście pracy, ale w zasadzie przy każdym przedsięwzięciu ekonomii współpracy.

68 http://www.zzit.pulawy.pl/index.php?option=com_conten- t&view=article&id=599:prekaryzacja

STRONA 53 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

TakeTask TakeTask.pl to polska firma działająca w obszarze shopper crowdsourcingu. Obec- nie ok. 2500 osób korzysta z aplikacji, aby wykonywać różne zadania zlecane przez firmy w zamian za gratyfikację finansową. Zakres zlecanych zadań jest w dużej części związany weryfikacją promocji, cen, dystrybucji produktów w sklepach, jak również jakości obsługi (tajemniczy klient). Część zadań związanych jest ze zbie- raniem informacji w domach, na ulicy i innych wskazanych przez klientów obiek- tach. Zadania udostępniane są w aplikacji mobilnej i pojawiają się agentom, którzy są w okolicy. Każdy użytkow- nik w odpowiedniej odległości od wskazanego punktu może Oferta specjalna dla czytelników Raportu takie zadanie przyjąć do reali- Powołując się na niniejszy raport, pierwsze badanie na kwotę do zacji i ma wtedy 2 godziny na 2000 zł będzie zrealizowane bez kosztów przygotowania dotarcie na miejsce, jego wy- projektu i raportu. konanie i wysłanie wyników. Pracownicy TakeTask weryfi- kują ich poprawność na podstawie lokalizacji GPS i przesłanych opisów i zdjęć. Następnie dane są eksportowane w formie Excel oraz opisanych zdjęć i po analizie prowadzonej przez analityków z agencji badawczej ABR SESTA wysyłane do klienta. W 2015 użytkownicy wykonali ponad 13 tys. zadań i przesłali ponad 45 tys. zdjęć.

Sir Local

Sir Local to polska platforma łącząca osoby poszukujące usług dla domu ze spraw- dzonymi wykonawcami takich usług. Portal oferuje najważniejsze usługi w go- spodarstwie domowym, od naprawy urządzeń AGD po „złotą rączkę”. W sumie 18 różnych typów usług, na terenie 42 miast, czyli wszystkich powyżej 100 tys. mieszkańców. Z prawie 4 tys. fachowców zostało wyselekcjonowanych tylko 1200 najlepszych tak, aby świadczone usługi były na jak najwyższym poziomie. Serwis pomaga nawiązać kontakt do wybranego fachowca. Oferta specjalna dla czytelników Raportu Wszyscy fachowcy współpra- cujący z Sir Local są weryfiko- Zamawiając pierwszą usługę podaj kod „RaportEW”, aby otrzymać wani przez firmę tak, by klient 15 zł zniżki. mógł zaufać wybranej osobie, którą wpuszcza do domu. Dodatkowo firma prowadzi infolinię dla klientów i pomoc w rozwiązywaniu ewentualnych sporów.

STRONA 54 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

SkillHunt

SkillHunt to polska aplikacja ułatwiająca pracodawcom poszukiwanie pracow- ników na specjalistyczne stanowiska w branży IT. Zgłoszenia może dokonać kandydat lub SkillHunter, czyli użytkownik witryny polecający ofertę innemu użyt- kownikowi. Za udane, a więc zakończone zatrudnieniem polecenie otrzymuje on nagrodę w wysokości do 4 tys. USD. Platforma została stworzona w 2016 r. i w ciągu 2 Oferta specjalna dla czytelników Raportu miesięcy pozyskała 800 apli- Przy zakładaniu konta w serwisie Skillhunt podaj kod rabatowy kacji od kandydatów i pierw- „RaportEW”, aby otrzymać dodatkowe 200 USD prowizji sze osoby znalazły pracę za podczas pierwszej wypłaty za polecenie nowego pracownika. jej pośrednictwem. Ważnym elementem SkillHunt jest to, że każdy może zostać headhunterem bez konieczności rezygnowania z obecnej pracy.

TaskRabbit

TaskRabbit to platforma, która daje możliwość zamówienia usług typu sprząta- nie, drobne naprawy, prace w ogrodzie jak i usług dla biznesu, które realizują bez- pośrednio inni użytkownicy ze względu na fakt, iż w przypadku realizacji usług, w których wpuszcza się kogoś do własnego domu potrzebna jest duża doza zaufania do danej osoby. TaskRabbit opracował system weryfikacji (tożsamość, niekaralność), szkolenia (telefoniczne i osobiste) oraz system reputacyjny (oceny wzajemne użytkowników), który umożliwia „zaufanie” obcej osobie, która jest zweryfikowana przez serwis. W ten sposób użytkownicy zlecający zadania mogą ograniczyć swoje koszty związane z rekrutacją, weryfikacją i kontrolą osób świad- czących drobne usługi do minimum. Serwis działa obecnie w 25 miastach w USA.

Fiverr

Fiverr to serwis zrzeszający ludzi z branży kreatywnej i reklamowej, np. osoby podkładające głos, tworzące grafikę reklamową, animacje do reklamy, copywri- terów (piszących teksty reklam), które już za 5 USD są w stanie wykonać prostą usługę dla firmy lub początkującego przedsiębiorcy. Można porównać Feever do bardzo dużej i rozproszonej agencji reklamowej, w której my musimy poskładać samodzielnie poszczególne części, które są potrzebne do stworzenia naszej reklamy. Dla młodych przedsiębiorców jest to szansa na stworzenie profesjonalnej reklamy za ułamek ceny, którą musieliby zapłacić, gdyby chcieli daną usługę kupić na rynku. Z kolei dla użytkowników, którzy są mocno wyspecjalizowani w konkretnych usługach i dostają ich bardzo dużo, bez kosztu pozyskiwania klientów, jest to platforma dostarczająca dużo podobnych zleceń. Osoba o ładnym głosie może raz dzienne nagrać kilka tekstów dla różnych firm (każdy do minuty długości) i w ten sposób w godzinę zarobić kilkadziesiąt dolarów.

STRONA 55 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

DogVacay

Założony w 2012 r. specjalistyczny portal łączy 25 tys. użytkowników z 10 tys. miast w USA i Kanadzie, którzy oferują zaopiekowanie się zwierzętami domowymi na krótki czas (np. wyjazd wakacyjny właściciela) z osobami, które chcą oddać swoich pupili do zaufanej osoby zamiast to hotelu dla zwierząt. Opiekun tworzy swój profil na stornie (bezpłatnie), a firma weryfikuje jego tożsamość, doświadczenie, referen- cje i szkoli. Stawkę za opiekę ustala opiekun, płatność odbywa się online, a serwis pobiera od niej prowizje. Dodatkowo oferowane są usługi takie jak wyprowadzanie psów na spacer, opiekę nad psem w ciągu dnia lub w sytuacjach awaryjnych.

UrbanSitter’s

Założony w 2010 r. portal łączący rodziców poszukujących opieki dla dzieci z osobami, które chcą taką opiekę zapewnić. Na portalu zarejestrowanych i zweryfiko- wanych jest ponad 120 tys. opiekunów (ok. 94% to kobiety) w 60 miastach w USA. Dzięki wprowadzeniu aplikacji mobilnej i dużej liczby opiekunów średni czas odpowiedzi na zapytanie wynosi poniżej 3 minut, dlatego obecnie jest to portal, który nie tylko pomaga znaleźć stałą opiekę dla dziecka, ale również ad hoc opiekę w sytuacjach awaryjnych. Ponad połowa zleceń jest właśnie w tym trybie, czyli z terminem 48 godzin69). Płatności dokonywane są poprzez aplikację, a rodzice dodatkowo mogą wykupić płatną wersję abonamentową dającą dostęp do dodatkowych opcji. Jako że jest to portal wymagający wysokiego zaufania, bardzo ważne są wszelkie rekomendacje. Portal udostępnia rekomendacje innych rodziców, szczególnie znajomych, rodziców, których możesz znać ze szkoły, okolicy. Portal umożliwia znalezienie opie- kunów ze szczególnymi umiejętnościami – np. doświadczeniem w aktorstwie.

Amazon Mechanical Turk

Założona przez Amazon w 2005 r. platforma do crowdsourcingu prostych prac kom- puterowych (np. rozpoznawanie i wprowadzanie danych), które w obecnych czasach komputery wykonują gorzej, niż człowiek. Stawki są ustalane za wykonanie pojedynczego zadania. Na godzinę przeciętny użytkownik może zarobić ok. 3,5 USD, co jest dużo mniejszą wartością, niż płaca minimalna w Stanach. Pomimo to połowa z ponad 500 tys. użytkowników to Amerykanie. Kolejne 40% stanowią Hindusi70.

Doctor on Demand

Założona w 2013 r. platforma oferująca konsultacje video z ponad 11 tys. lekarzy specjalistów w Stanach Zjednoczonych. Ponad 1 mln osób pobrała aplikację, która daje możliwość niemal natychmiastowej video konsultacji lekarskiej. Koszt konsultacji jest niższy, niż w tradycyjnej przychodni – wynosi ok. 40-50 USD za 15 mi- nutową konsultację z możliwością wystawienia pacjentowi recepty. W ok. 80%

69 http://www.forbes.com/sites/clareoconnor/2016/07/19/urbansitter-ceo-lynn-perkins-on-raising- 23m-to-grow-opentable-for-childcare/#9b160e4fca40 70 http://www.nanalyze.com/2016/08/amazons-mechanical-turk-our-future/

STRONA 56 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

przypadków taka forma kontaktu jest wystarczającą pomocą dla pacjenta71. Firma oferuje również konsultacje tekstowe – pierwsza konsultacja jest bezpłatna, a jeśli to nie wystarczy, pacjent może wykupić abonament. Dodatkowo firma oferuje wizyty u lekarzy i wizyty na pogotowiu. Ważnym krokiem przyspieszającym rozwój całego rynku telemedycyny była akceptacja jej kosztów przez firmy ubez- pieczeniowe72.

Sharehire

Polska platforma umożliwiająca wsparcie procesu rekrutacji nowych pracowników poprzez polecanie jej przez obecnych pracowników. Platforma jest dostosowy- wana do klienta, a pracownicy mogą wysyłać do działu kadr swoje rekomendacje. Skuteczne polecenie jest związane z nagrodą, której wysokość i zasady przyzna- wania ustala każda z firm z osobna. Z rozwiązań Sharehire korzystają takie firmy jak Bank PKO BP, mBank, Alior Bank, InPost.

99designs

Założona w 2010 r. w Australii platforma łącząca ponad 360 tys. klientów biznesowych z niemal 1,3 mln grafikami, którzy poprzez platformę zarobili łącznie ponad 150 mln USD. Klienci opisują swoje potrzeby graficzne i ustalają nagrodę pieniężną za najlepszy projekt loga, strony www, koszulki itp. Firma pobiera opłatę za każdy wystawiony konkurs. Plusem dla firm jest możliwość porównania wielu projektów, autorstwa wielu osób i wybrania tego, który najbardziej przypadnie klientowi do gustu. Nie płacimy w taki modelu jednemu grafikowi za czas nieza- leżnie od naszej satysfakcji. Do konkursu może przystąpić każdy grafik. Korzyścią jest możliwość pozyskania nowych klientów, gdyż często po wygraniu konkursu firmy zamawiają inne usługi graficzne u zwycięzcy. Mankamentem jest to, że część firm zawsze robi konkurs, przez co za każdym razem angażuje bardzo wielu grafików.

71 http://abcnews.go.com/Business/dr-phils-app-lets-visit-doctor-virtually/story?id=30674849 72 http://www.sfchronicle.com/business/article/On-demand-doctors-for-20-million-UnitedHeal- thcare-6231936.php

STRONA 57 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

OTWARTA PRODUKCJA I PROJEKTOWANIE

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu prawie nikt nie przewi- programistów i nie tylko „dobro ludzkości” staje się dywał, że tysiące osób będą wspólnie pracować nad coraz ważniejszą motywacją, a na poziomie praktycz- projektem, z którego każdy – bez żadnego kosztu i bez nym ma to bardzo konkretne przełożenie na rzeczy- żadnych ograniczeń – może skorzystać. Podejście takie wistość. Wokół idei wspólnego i otwartego tworzenia zaprzecza obecnym paradygmatom gospodarki, w któ- powstał ruch wytwórców(ang. Makers Movement) oraz rych zakładamy wynagrodzenie za pracę proporcjonalne kultura wytwórców(ang. Makers Culture). Jest to ruch do wkładu, ochronę patentową i ochronę własności in- zrzeszający ludzi, których fascynuje majsterkowanie, ale telektualnej. W ruchu opensource jego uczestnicy na w przeciwieństwie do swoich dziadków, wolą to robić nie wstępie zrzekają się tych praw i wkładają do wspólnego sami, we własnym przydomowym warsztacie i na wła- projektu tyle, ile uznają za stosowne. Jednym z pierw- sny użytek, ale we wspólnej przestrzeni pracy i dzielić się szych przykładów udanego otwarcia technologii było swoimi projektami z innymi ludźmi. Majsterkowicze XXI opublikowanie w latach osiemdziesiątych przez IBM wieku eksperymentują bardzo chętnie z elektroniką, ro- szczegółowej specyfikacji technologicznej kompute- botyką, drukiem 3D, obrabiarkami CNC (ang. Compute- rów osobistych PC (i późniejszych) oraz oprogramowa- rized Numerical Control, pol. komputerowe sterowanie nia podstawowego BIOS. W ten sposób standard IBM urządzeń numerycznych), ale nie są im obce tradycyjne zdominował rynek komputerów w przeciwieństwie do prace z metalem i drewnem. Idea ruchu wytwórców jest zamkniętego systemu Apple. Od tamtego czasu mamy nieodłącznie związana z tzw. Fab Lab’ami (ang. Fabrica- do czynienia z kolejnymi falami zamykania i otwierania tion Laboratory) – czyli małymi, otwartymi pracowniami technologii73. Obecnie duże i innowacyjne firmy coraz lub małymi laboratoriami, gdzie np. za miesięczną opłatą częściej udostępniają swoje patenty (np. Tesla), a insty- można skorzystać z potrzebnych narzędzi, przestrzeni tuty udostępniają dane i analizy (np. NASA74) po to, aby oraz wiedzy technicznej (np. TechShop, techshop.ws). technologia i nauka mogły szybciej się rozwijać dla dobra ludzkości. Warto mieć też na uwadze, że w środowisku Niektórzy, poza realizacją swojego hobby, idą dalej i włą- czają do swojego działania idee samowystarczalności, czyli chęci zaspokajania możliwie dużej części swoich 73 https://www.youtube.com/watch?v=ZSEnquPKDH4 potrzeb samodzielnie. Ich działania są ukierunkowane na 74 http://futurism.com/free-science-nasa-just-opened-its-entire- research-library-to-the-public/ konkretny cel i poza przestrzenią do wspólnego tworze-

STRONA 58 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

nia, dużą wagę poświęcają kwestii dzielenia się wiedzą ludzi zarządzanie tak złożonymi sieciami powiązań i ich poprzez szkolenia, webinaria i udostępniania gotowych optymalizacją jest bardzo trudne lub wręcz niemoż- instrukcji zgodnie z ideą opensource hardware (np. liwe, ale dla systemów Big Data wspomaganych przez Opensourceecology.org, czy polski Cohabitat). Fab Laby sztuczną inteligencję nie jest to problemem. Nazywana mogą skupiać osoby o konkretnych zainteresowaniach przez niektórych IV Rewolucja Przemysłowa, może np. tworzenie przedmiotów ozdobnych lub biżuterii, oznaczać bardzo wszechstronne fabryki, które będą tworzenie prostych urządzeń dla dzieci (techwillsaveus. mogły funkcjonować w modelu Factory as a service com) lub być po prostu przestrzenią otwartą dla maj- lub nawet jako Supply chain as a product. To znaczy, że sterkowiczów. osoba lub firma z projektem technicznym produktu bę- dzie mogła wynająć fabrykę razem z jej całym łańcu- Niekiedy wokół idei budowy konkretnego urządzenia chem dostaw, aby wyprodukować dowolnie małą serię lub konstrukcji budują się silne społeczności pracujące swojego produktu po relatywnie niskim koszcie, wyż- wspólnie nad projektem zarówno we wspólnej prze- szej jakości i krótszym czasie w porównaniu do obec- strzeni jak i w wielu miejscach na świecie, gdzie testują nego procesu lub produkcji ręcznej78 79. W kontekście oni różne elementy i koncepcje, a następnie dzielą się połączenia z ruchem wytwórców może oznaczać to, że wnioskami i pomysłami ze społecznością (Opensour- dostęp do konkurencyjnej cenowo i jakościowo produk- ceecology). Źródłem utrzymania Fab Labów są często cji znacznie się zdemokratyzuje. W połączeniu z crowd- abonamenty, natomiast społeczności utrzymują się fundingiem oznacza to prawdziwy przełom zarówno z darowizn, kampanii crowdfundingowych, jak również dla „domowych wynalazców” jak i małych firm. Przed- ze sprzedaż gotowych do instalacji zestawów. smakiem, do czego może to prowadzić jest ekosystem zbudowany przez platformę crowdfundingową CircleUp. Pomimo znacznego wzrostu zainteresowania (np. 7 Fab Jest ona dedykowana pasjonatom i wynalazcom, którzy Labów w Polsce) ruch wytwórców nadal pozostaje zde- mają wizję np. na serię masła orzechowego, ketchupu, cydowanie niszowy. Niestety ze względu na brak trwa- kosmetyków, czy gadżetów do smartfonów. Eksperci łego modelu biznesowego pozwalającego na utrzymanie korporacji takich jak np. General Mills, Johnson & John- takich organizacji, bywa, że ich działalność kończy się son i P&G pomagają im w zbudowaniu kompletnego ca- ze względu na brak środków. Zdarzają się też projekty, se’u biznesowego. Następnie inwestorzy angażują się które mimo dużych inwestycji (np. Quirky) nie są w sta- w te projekty, a partnerzy-korporacje mają dostęp do nie zbudować trwałego modelu finansowania działal- ewentualnego wykupienia ich i/lub wyskalowania pro- ności. Warto jednak uważnie przyglądać się tym ideom duktów, które odniosły sukces dzięki swojemu know- i mechanizmom działania, ponieważ istnieją przesłanki, -how i kanałom dystrybucji. Dzięki innowacjom na że w odpowiedniej konfiguracji technologii i modeli pograniczu smart manufacturing i ruchu wytwórców, biznesowych mogą one mieć głęboko transformujący a w przyszłości dzięki rozwojowi m.in. sztucznej inte- wpływ na sektor produkcji. Główna luka możliwości ist- ligencji, czy crowdfundingu cały proces od pomysłu do nieje i powoli zamyka się z dwóch stron, tj. pomiędzy zakupu produktu będzie mógł odbywać się znacznie modelami ruchu wytwórców, a innowacjami od strony szybciej, taniej, łatwiej i na dużo większą skalę. Z kolei dominującego obecnie modelu masowej produkcji. korporacje mogą w ten sposób skupić się na swoich naj- ważniejszych przewagach konkurencyjnych związanych Smart manufacturing75 opiera się na podłączeniu urzą- z produkcyjną, dystrybucją i optymalizacją. dzeń i czujników do systemu zarządzania i optymalizacji produkcji (internet rzeczy76), ten z kolei jest połączony Innym przykładem z pogranicza innowacji może być po- z całym systemem łańcuchu dostaw i autonomicznymi pularyzacja druku 3D. Wbrew częstym zapowiedziom procesami logistycznymi (internet logistyczny77). Dla wydaje się absurdalne, żeby w każdym domu stała

75 http://www.industryweek.com/manufacturing-smarter?page=1 78 https://medium.com/a-nation-of-makers/can-manufacturing- 76 https://www.cognizant.com/InsightsWhitepapers/Designing- -be-democratized-355e6ba96cb9#.ygnfkyxrx -for-Manufacturings-Internet-of-Things.pdf 79 http://www.geglobalresearch.com/news/press-releases/ges- 77 http://www.thezeromarginalcostsociety.com/ digital-marketplace-to-revolutionize-manufacturing

STRONA 59 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

drukarka 3D. Powodów jest wiele, miedzy innymi: róż- budowlanymi. Rozwój w tych kierunkach, rozszerzona norodność drukarek ze względu na materiał (plastik, rzeczywistość, internet rzeczy oraz sztuczna inteligencja szkło, ceramika, metal) oraz metody druku (addytywna, mogą doprowadzić do znaczącego spadku bezpośred- substraktywna), nadal relatywnie wysoka ich cena oraz niej sprzedaży dużych sklepów budowlanych i rozwoju przede wszystkim poziom wymaganych umiejętności. ich w kierunku operatora zintegrowanego systemu za- Mimo, że istnieją platformy dające łatwy dostęp do go- pewniającego pożądany rezultat – lepsze, tańsze i szyb- sze budowy i remonty.

W przeciwieństwie do wielu innych branż ekonomii współpracy „nie jest za późno” na innowacje dużych firm w tych kierunkach. Obecny wczesny etap i niszowość nie powinny jednak prowadzić do bagatelizowania tych zmian, a raczej być sygnałem do dyna- micznego zainteresowania się nimi.

Wewnątrz firm również pojawią się nowe koncepcje wykorzystujące zasady ekonomii współpracy. Firmy mogą znosić bariery do współpracy wewnątrz organizacji i wzdłuż łańcucha dostaw bez ograniczeń związa- towych projektów (np. Thingiverse.com) i ich łatwą mo- nych z hierarchią. Znosić wręcz fizyczne bariery, np. dyfikację (np. koloru) bariery nadal są zbyt wysokie. Może umieszczając zespoły inżynierskie i projektowe w fabry- się to dopiero zmienić wraz z popularyzacją rozproszo- kach, aby facylitować w ten sposób wymianę doświad- nego modelu korzystania z drukarek 3D (np. 3Dhubs), czeń inżynierów z pracownikami na linii produkcyjnej (np. gdzie będzie można wydrukować konkretne projekty na zespół Boeinga modelu 737 pracował w fabryce). Firmy podobnej zasadzie do dzisiejszych punktów xero rozlo- mogą również wykorzystywać strefy czasowe, lokując kowanych jednak w prywatnych domach i pracowniach. identyczne centra rozwojowe i projektowe tak, aby tylko Innowacje związane z produkcją, projektowaniem pa- częściowo nakładały się czasowo i wtedy, gdy jeden ze- rametrycznym i sztuczną inteligencją mogą w dłuższej spół pracuje, inne zespoły odpoczywają, aby po przyjściu perspektywie sprawić, że podobny system personaliza- do pracy pracować na wyniku pracy zespołów z ostat- cji i rozproszonej dystrybucji będzie możliwy na pozio- nich 16 godzin. Już rozwija się współpraca konkurentów mie lokalnych hiperpołączonych mini-fabryk, a zatem w niektórych obszarach produkcji. Na przykład Toyota wielu innych procesów produkcyjnych. Verso wykorzystuje silnik Diesla firmy BMW, a firmy te pracują razem nad innymi elementami (baterie, lekkie Jeszcze innym obszarem pogranicza ruchu wytwórców obudowy itp.)80. i obecnego systemu produkcji może być lokalne poży- czanie narzędzi i urządzeń (np. OpenShed) oraz rozproszone gospodarowanie niewykorzystanymi produktami

80 http://www.industryweek.com/leadership/collaborative-manufacturing-creates-value?page=3

STRONA 60 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

TechShop Sieć otwartych warsztatów wyposażonych w zaawansowane urządzenia produk- cyjne, takie jak obrabiarki CNC, laserowe, drukarki 3D itp., z których klienci mogą korzystać po wykupieniu czasowego abonamentu (miesięczny, roczny) i po przej- ściu szkolenia zanim będą dopuszczeni do korzystania z poszczególnych urządzeń. Dodatkowo do dyspozycji użytkowników jest doświadczony personel, który poza szkoleniami pomaga w obsłudze, konsultuje projekty i pomaga w rozwiązywaniu problemów przed jakimi stają ich autorzy. Obecnie funkcjonuje 10 warsztatów w USA i 2 poza, gdzie coraz więcej firm sponsoruje maszyny i oprogramowanie (np. jako miejsce do wypróbowania).

Wikihouse

Zapoczątkowana w 2011 r. i dostępna poprzez stronę internetową biblioteka pro- jektów opensource do budowy domów z elementów wyciętych np. z płyty OSB za pomocą obrabiarki CNC81. Główną cechą wyróżniającą jest technika łączenia ele- mentów, która przypomina duże puzzle. Osoba zainteresowana wybudowaniem domu może bezpłatnie ściągnąć wybrany projekt, następnie dostosować go do swoich potrzeb w specjalnym programie, który dokonuje obliczeń i przygotowuje zadanie dla obrabiarki CNC. Z wykrojonych części składa się konstrukcję bardzo szybko i po jej połączeniu dodatkowymi śrubami, dom jest gotowy do użytkowa- nia. Celem projektu jest udostępnianie systemu do budowy tanich, małych domów w krajach rozwijających się.

Wikispeed

Firma, która tworzy radykalnie oszczędny (spalanie na poziomie 1,5 l na 100 km), szybki, bezpieczny samochód, który będzie sprzedawany za cenę poniżej 20 tys. USD. Została zapoczątkowana, gdy w 2008 r. Joe Justice postanowił wziąć udział w konkursie Progressive Automotive X Prize. Opisując swoje pomysły zachęcił innych i stworzył zespół 44 entuzjastów, który zaprojektował i zrealizował sa- mochód na konkurs o wymaganych parametrach spalania, jednak niespełniający wymogów bezpieczeństwa. Firma bardzo mocno stawia na wsparcie społeczności w obszarze pozyskiwania środków poprzez crowdsourcing, zapraszania nowych członków do zespołów projektowych oraz do rozwiązywania problemów tech- nicznych i organizacyjnych.

Cohabitat

Działająca w Polsce, z siedzibą pod Łodzią fundacja, której początki sięgają 2007

81 https://www.youtube.com/watch?v=Mlt6kaNjoeI

STRONA 61 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

r., promująca i rozwijająca koncepcję wykorzystywania materiałów naturalnych, samo- wystarczalności, otwartych technologi mając na celu pomoc ludziom w tworzeniu naturalnych siedlisk (habitatów) poprzez organizację festiwali, warsztatów, webinariów, czy wydawanie książek. Fundacja wydała również katalog Habitat KIT z bazą wiedzy i projektów urządzeń do samodzielnego tworzenia. Grupa skupia architektów, spe- cjalistów od permakultury i odnawialnych źródeł energii oraz ma 100 tys. aktywnych fanów na Facebooku.

3dHUBS

Powstała w 2013 r. w Holandii platforma łącząca ponad 32 tys. właścicieli drukarek 3D w 150 krajach z osobami, które potrzebują wydrukować przedmioty, ale nie chcą kupować drukarki. Właściciele określają rodzaj materiału, z którego mogą drukować, dostępne kolory, czas dostawy, jakość wydruku i cenę za jeden centymetr sześcienny druku. Firma pobiera 15% prowizji, ale poza łączeniem stron weryfikuje, czy plik jest poprawny, wycenia koszt druku projektu i zapewnia pośrednictwo w płatności. Połowa zleceń realizowana jest w mniej, niż 24 godziny od momentu złożenia zamówienia.

Technology Will Save Us

Powstała w Londynie w 2012 r. firma tworząca zestawy do samodzielnego składania, które uczą dzieci obycia z technologią – elektroniką, mechaniką i programowaniem. Z zestawów dzieci tworzą przedmioty, które są związane z ich hobby np. muzyką, grami i innymi zabawkami. Przykładem może być Mover Kit – czyli programowalna w dowolny sposób bransoletka z urządzeniem wykrywającym ruch i reagująca na niego różną kombinacją świateł. Może np. weryfikować, czy dziecko dobrze myje zęby. Ceny zestawów zaczynają się od 15 USD i do końca 2015 firma sprzedała ich ponad 50 tys.

OpenSourceEcology

Powstały w 2003 r. projekt internetowej sieci skupiającej farmerów i inżynierów oraz licznych pasjonatów pracujących wspólnie nad Globalnym Zestawem Konstrukcyjnym Wioski (Global Village Construction Set), obejmującym 50 maszyn i urządzeń mających umożliwić samowystarczalne i cywilizowane życie. Społeczność udostępnia bezpłatne plany i instrukcji do konstruowania wszystkich swoich projektów. Inicjatorem przed- sięwzięcia jest Amerykanin polskiego pochodzenia, fizyk z doktoratem z fuzji jądrowej Marcin Jakubowski. W projekt zaangażowane są osoby z całego świata o wielu różnych specjalizacjach. Ostatnim z realizowanych urządzeń jest funkcjonująca niezależnie od systemów zewnętrznych hydroponiczna szklarnia ze stawem rybnym, kurnikiem, ho- dowlą dżdżownic i grzybów.

STRONA 62 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

SPRZEDAŻ (retail)

Ekonomia współpracy dotyczy niemalże każdej branży, 68% PKB w Stanach Zjednoczonych i mniej więcej tyle a szczególnie duże znaczenie ma w branżach konsu- samo na świecie87. Ekonomia współpracy drastycznie menckich. Zebraliśmy wiele branż w jedno miejsce jako, zmienia model konsumpcji. Zamiast posiadać, można że oddzielne ich opisywanie jest zdecydowanie nie- mieć dostęp do dokładnie tych samych, a nawet więk- możliwe. Łączą je jednak istotne, podobne mechanizmy szej ilości rzeczy kiedy akurat ich potrzebujemy. Dzięki i modele biznesowe, na których warto się skupić. temu te same przedmioty mogą być wykorzystywane znacznie efektywniej. Warto mieć na uwadze, ile z tych Podstawą do zrozumienia tego rynku, a tym bardziej rzeczy jest używanych bardzo rzadko. „Klasycznym” jego potencjału jest poznanie obecnego stanu konsump- przykładem może być wiertarka udarowa, która jest kie- cji w społeczeństwach krajów rozwiniętych. W prze- dykolwiek używana przez przeciętnego Amerykanina ciętnych amerykańskim domu znajdziemy 300,000 między 6, a 20 minut, podczas gdy prawie połowa Ame- przedmiotów82, przeciętna amerykanka posiada 30 kom- rykanów ją posiada88. Warto samemu zastanowić się jak pletów ubrań83, a przeciętny 10-letni Brytyjczyk posiada cała masa, żeby nie powiedzieć zdecydowana większość 238 zabawek84. Całościowo amerykanie konsumują dwa posiadanych przez nas rzeczy jest używana przez 1%, razy więcej niż 50 lat temu85 i wydają $1,2 biliona rocznie a nawet 0,01% czasu kiedy je posiadamy. Wszystko dla- na tzw. dobra niekonieczne (non-essental)86. Warto mieć tego, że kiedyś „akurat” jej potrzebowaliśmy. Taki model też na uwadze, że osobista konsumpcja odpowiada za nie jest niczym dziwnym. Pożyczanie rzeczy jest przede wszystkim czasochłonne i jest obarczone ryzykiem. Eko- nomia współpracy zmienia ten model i sprawia, że ludzie 82 http://articles.latimes.com/2014/mar/21/health/la-he-keeping- mogą szybciej, łatwiej i z mniejszym ryzykiem pożyczać -stuff-20140322 83 http://www.forbes.com/sites/emmajohnson/2015/01/15/the- sobie nawzajem rzeczy, które posiadają. Wszystko dzięki -real-cost-of-your-shopping-habits/#601653ef21ae technologii, systemom ocen i ubezpieczeniom. Po osią- 84 http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/retailand- gnięciu odpowiedniego „nasycenia sieci” okazuje się, consumer/8074156/Ten-year-olds-have-7000-worth-of-toys- but-play-with-just-330.html 85 http://storyofstuff.org/wp-content/uploads/movies/scripts/ Story%20of%20Stuff.pdf 87 https://fred.stlouisfed.org/graph/?g=hh3 86 http://blogs.wsj.com/economics/2011/04/23/number-of-the- 88 https://www.harpercollins.com/9780062014054/whats-mine- week-americans-buy-more-stuff-they-dont-need/ -is-yours

STRONA 63 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

że jesteśmy w stanie pożyczyć większość rzeczy, które • Stała opłata – z góry zdefiniowana opłata nieza- akurat potrzebujemy. leżna od kwoty transakcji • Opłata zmienna w zależności od osiągniętego Spektrum dostępnych produktów jest bardzo szerokie – rezultatu wraz z różnymi możliwościami definio- AGD, RTV, elektronika, książki, multimedia, sport, tury- wania rezultatów styka, dom, moda, biżuteria, sztuka, produkty dziecięce, • Usługi dodatkowe powiązane z produktem m.in. narzędzia to popularne kategorie jednak tak naprawdę logistyka, serwis, porada, opłata za elastyczność, nie ma limitu tego co jest dostępne. Zachęcamy do za- czy dodatkowe przywileje poznania się z przykładami. • Dajesz-ile-czujesz – w zależności od osiągnięcia zdefiniowanego przez użytkownika rezultatu. Naj- Warto zatem przyjrzeć się jak można wszystkie te ser- częściej na podstawie wcześniejszego mniej lub wisy uporządkować. Możemy wyróżnić 4 podstawowe bardziej formalnego procesu „kalibracji” wzajem- modele: nych oczekiwań • P2P marketplace – portale aukcyjne umożliwia- jące sprzedaż produktów własnej produkcji, lub Dodatkową warstwą jest „podejście do sieci”, które rów- sprzedaż używanych rzeczy (np. Allegro, eBay, nież jest kombinacją czynników: Etsy, Dekoeko), • Swaptrading – wymiana barterowa dóbr. Zarówno • Ogólne – pozwalające na sprzedaż, udostępnianie czysty model coś-za-coś (np. Yerdle) jak i różne i pożyczanie jakiegokolwiek produktu formy walut alternatywnych (np. Wymiennik) • Specjalistyczne produktowe – skupiające się na • P2P rental – serwisy, w których indywidualne konkretnej kategorii (np moda męska) lub nawet osoby pożyczają innym to co posiadają na okre- konkretnym produkcie w wielu wariantach (np. ślony czas krawaty) • Product service system – sprzedawanie przez • Specjalistyczne osobowe – skupiające się na za- firmę określonych funkcji produktu. Zasadniczo ist- spakajaniu wielu potrzeb konkretnego typu użyt- nieją trzy główne typy: kowników lub też konkretnej społeczności, niż na -- zorientowany na produkt, czyli dostarczanie kategorii produktów kompleksowej obsługi produktu, gdzie posia- • Koncentracja geograficzna – od globalnej do lo- danie jest po stronie klienta kalnej sieci sąsiedzkiej. Szczególnie ważną „jed- -- zorientowany na użytek, czyli dostarczanie nostką” geograficzną jest miasto, za względu na produktu, kiedy jest on potrzebny klientowi, dużą koncentrację użytkowników i dostawców a posiadanie produktu jest po stronie firmy usług, co ułatwia powstawanie efektu sieciowego -- zorientowany na rezultaty, czyli dostarczanie finalnego pożądanego rezultatu bez względu Mając na uwadze wszystkie powyższe możliwości warto na jego formę zwrócić uwagę na gigantyczną liczbę kombinacji potencjalnych modeli biznesowych. W ramach tych modeli istnieją dodatkowo różne pod- typy związane z różnymi możliwościami tego jak defi- Większość z nich nie ma żadnego sensu ekonomicz- niować rezultat. nego, jednak może to uświadomić jak wiele doświadcze- nia i ekspertyzy wymaga znalezienie tych „właściwych Każdy z powyższych modele może mieć również kombinacji”. jeden, wiele lub kombinację poniższych różnych modeli biznesowych: Myśląc o ekonomii współpracy w kontekście modelu • Darmowe konsumpcji absolutnie konieczne jest zauważenie szer- • Prowizja – procent of kwoty dokonanej transakcji szych zmian społecznych i kulturowych, a w szczegól- • Członkostwo – stała opłata za możliwość korzy- ności zmian technologicznych. Ekonomia współpracy stania z usługi w takiej formie to dopiero zalążek zmian, które są moż-

STRONA 64 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

liwe i które nieubłaganie przychodzą. Mając taki ogrom całego procesu o wiele rzędów wielkości, co sprawi, że aplikacji i możliwości nie jest możliwe, aby nawet w bar- chęć ludzi do korzystania z takich systemów zdecydo- dzo małym stopniu móc śledzić wszystkie możliwości wanie wzrośnie. Co do zasady, to im większe ułatwienia, np. pożyczenia od kogoś lub pożyczenia komuś danej tym więcej tzw. marginalnych przypadków użycia, a co rzeczy. Wiąże się to z koniecznością zajrzenia do aplika- za tym idzie – więcej opcji. cji, oceny, komunikacji, koordynacji logistycznej oraz bra- nia pod uwagę różnych niespodziewanych sytuacji. Ilość kombinacji modeli biznesowych, parametrów sieci oraz reputacji sprawi, że będą one płynne i zautoma- Z perspektywy przyszłych nawet 10 lat wszystkie te tyzowane przez sztuczną inteligencję, a jedynie wąska czynności mogą być niezwykle łatwo zautomatyzo- grupa ekspertów będzie w stanie zrozumieć je na pod- wane na wielu poziomach dzięki sztucznej inteligencji stawie abstrakcyjnych parametrów. Głębiej zaintere- i niezwykle łatwo „zintegrowane” z człowiekiem dzięki sowanym tą tematyką polecamy suplement „szeroka interfejsom konwersacyjnym, internetowi rzeczy i roz- perspektywa na ekonomię współpracy”. szerzonej rzeczywistości. Możliwe będzie ułatwienie

STRONA 65 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

ShareTribe Jest to Fińska platforma do zakładania serwisów www w obszarze ekonomii współpracy. Kod do platformy jest opensource i posiada wiele dodatków na GitHub, jednak dla osób bez znajomości programowania optymalnym sposobem wypróbowania swojego pomysłu jest platforma Sharetribe. Każdy może skorzystać z miesięcznego, bezpłatnego konta i stworzyć swój serwis w modelu sprzedaży, wynajmu, abonamentu, a następnie przejść na wersję płatną z ceną miesięczną zaczynającą się od 79 USD, a kończącą na 239 USD z limitem 100 użytkowników. W ramach platformy pomysłodawca może skorzystać z cyklu szkoleń ułatwiających stworzenie swojego pierwszego serwisu. Serwis obsługuje ponad 25 walut, posiada integrację z Paypal i głównymi wydawcami kart kredytowych.

Cameralends

Serwis www i mobilny w obszarze wypożyczania sprzętu foto i video, który po- wstał w 2013 r. Obecnie daje możliwość wypożyczenia sprzętu w ponad 600 lo- kalizacjach w USA oraz w wielu innych na świecie. Właściciel sprzętu foto może wystawić ofertę na portalu, podać parametry i cenę wynajmu za 1 dzień. Średni miesięczny zarobek właściciela w USA wynosi 250 USD, a ceny są niższe o ok. 30-60% od oferowanych przez wypożyczalnie za porównywalny sprzęt. Portal pobiera prowizję od 10% do 30% w zależności od rodzaju polisy ubezpieczeniowej, jaką posiada właściciel i od historii transakcji na portalu. Serwis umożliwia również sprzedaż sprzętu, a od końca 2015 także wynajmowania studiów fotograficznych.

Rent the Runway

Powstały w 2009 r. portal oferujący ubrania i akcesoria damskie na wynajem: „szafa ubraniowa w chmurze”. Serwis oferuje ponad 100 tys. ubrań i akcesoriów od ponad 100 projektantów. Za cenę 10% wartości danego ubrania można je wypoży- czyć na okres od 4 do 8 dni, cena uwzględnia pranie chemiczne i naprawy. Dodat- kowo klientka może ubezpieczyć ubranie za dodatkowe 5% ceny. W 2016 r. firma uruchomiła program abonamentowy, gdzie za 139 USD miesięcznie klientka może mieć na stanie 3 ubrania lub akcesoria, które po 1 dniu lub miesiącu zwraca i w ich miejsce dostaje 3 kolejne, które uprzednio wybrała. Klientki mogą korzystać z porad stylistów, jak również przeczytać opinie innych klientek na temat poszcze- gólnych ubrań. Firma otworzyła również kilka salonów w wybranych miastach w USA. W 2016 roku serwis planuje ponad 100 mln USD przychodu.

STRONA 66 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Rocksbox

Portal oferujący wynajem biżuterii damskiej w modelu abonamentowy. Za cenę 19 USD miesięcznie klientka ma dostęp do 3 sztuk biżuterii wybranych zgodnie z jej upodobaniem o wartości ok. 200 USD. W każdym momencie może zwrócić wynaj- mowaną biżuterię i otrzymać po kilku dniach kolejne 3 sztuki. Do wyboru są wzory z ponad 30 różnych marek.

Pley

Platforma oferująca ponad 500 różnych zabawek głównie dla dzieci w wieku 4-12 lat na wynajem w modelu abonamentowym (12,99 USD za jedną zabawkę i 29,99 USD za 3 różne zabawki miesięcznie plus koszt dostawy). Zabawki są zwracane średnio po 10 dniach, zostają zdezynfekowane i sprawdzone. Dla klocków Lego firma opracowała system ich automatycznej weryfikacji. Po powrocie od klienta zestaw jest ważony, a specjalny algorytm oblicza, których klocków brakuje. Po uzupeł- nieniu braków zestawy są wysyłane do kolejnego klienta. Firma planuje ekspansję na Europę i Azję.

Etsy

Powstały w 2005 r. portal łączący 1,6 mln artystów z całego świata oferujących przedmioty ozdobne i użytkowe z ponad 26 mln aktywnych kupujących i obrotem rocznym sięgającym ponad 2,3 mld USD. Platforma pobiera 0,2 USD za każdy wystawiony na sprzedaż produkt i 3,5% od sumy każdej transakcji. Dodatkowo oferowane są narzędzia reklamowe. Początkowo sprzedawcami mogli być jedynie indywidualni rzemieślnicy, przez co portal oferował unikalne, często ręcznie robione produkty, ale z czasem dopuszczono do sprzedaży także większe przedsiębiorstwa i pośredników. To, co odróżnia Etsy od innych rynków online to fakt, że profile sprze- dawców nie ograniczają się jedynie do danych podstawowych, ale dają możliwość pełniejszej prezentacji.

Fon

Hiszpańska firma oferująca użytkownikom możliwość udostępnienia swojego do- stępu do internetu przez Wifi w zamian za to, że w przyszłości będzie mogła skorzy- stać bezpłatnie z dostępu do internetu w innym miejscu – niezależnie, czy w swoim kraju, czy zagranicą. Z takiej możliwości korzysta już ponad 14 mln osób z 200 kra- jów. Model biznesowy firmy opiera się na sprzedaży dostępu do internetu swoich użytkowników klientom, którzy nie udostępniają swojego WiFi, czyli nie posiadają kredytów (wewnętrznej waluty rozliczeniowej w aplikacji). Dodatkowo duże firmy (np. australijska firma telekomunikacyjna Telstra) zaczęły oferować punkty dostępu do internetu we współpracy z Fon na swoich budkach telefonicznych.

STRONA 67 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

MEDIA (komunikacja)

Media społecznościowe już od dawna należą do tzw. aplikację Messenger, w której dzięki chatbotom90 mie- mainstream’u. Facebook, Instagram, Twitter, Snap- libyśmy załatwić niemalże wszystko. To właśnie media chat, Spotify to tylko wybrane przykłady różnorodno- społecznościowe są obecnie głównym frontem rozwoju ści jaką większość internautów już pewnie zna. Warto interfejsów konwersacyjnych i coraz większej integracji zauważyć, że media społecznościowe są zasadniczo wielu serwisów i usług w jednym miejscu. Warto uważ- prekursorami ekonomii współpracy i że poziom ich zanie obserwować ich rozwój jako, że takie rozwiązania awansowania jest znacznie wyższy dziś niż jeszcze parę mogą przyczynić się do lawinowego wzrostu popularno- lat temu. Coraz ważniejszą rolę odgrywa sztuczna inteli- ści ekonomii współpracy. Warto jednak zwrócić uwagę gencja w postaci algorytmów optymalizujących i filtrują- na inne trendy związane z komunikacją, które opierają cych najciekawsze dla nas informacje. się na mechanizmach i filozofii ekonomii współpracy. Dobrym przykładem jest medium.com, który jest połą- Bardzo ważnym trendem wartym zaznaczenia jest czeniem Twittera i bloga, dając możliwość wielowymia- wzrost roli mediów społecznościowych w naszym życiu. rowych dyskusji w ramach samych tekstów. Dzieje się W sposób niepozorny i wydawałoby się niezauważony to dzięki analizie zachowań (np. zaznaczania fragmentu dążą one do integracji jak największej liczby aspektów tekstu, komentowania) wielu czytelników danego arty- naszego życia. Pionierem w tej dziedzinie jest chiński kułu, badania ich wzajemnych powiązań i zaintereso- Wechat, który prezentuje się jako jedna aplikacja, w któ- wań. Takie rozwiązanie jest również bardzo wygodne dla rej użytkownik może zrobić wszystko. W Wechat można blogerów, którzy chcą zajmować się przede wszystkim nie tylko korzystać z komunikatora, wymiany zdjęć treścią i interakcją z czytelnikami. Warto zainteresować i innych popularnych funkcjonalności portali społeczno- się również innowacyjną kulturą zarządzania w me- ściowych i komunikatorów, ale można również korzy- dium.com91 Na podobnej zasadzie powstaje coraz wię- stać i płacić za ogromną ilość produktów i usług. WeChat cej eksperymentów wokół podcastów i internetowych stał się w zasadzie centrum zarządzania swoim życiem kanałów radiowych, które publikują dyskusje i wykłady, online89. W podobnym kierunku Facebook chce rozwijać

90 https://techcrunch.com/2016/04/12/agents-on-messenger/ 89 http://www.bloomberg.com/news/videos/2016-06-08/why- 91 https://blog.medium.com/making-medium-more-powerful-for- facebook-is-jealous-of-chinese-messaging-app-wechat -publishers-39663413a904#.cmnl9vilh

STRONA 68 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

do których słuchacze w każdym momencie mogą roz- które nas czekają. Podstawą są oczywiście interfejsy począć inną dyskusję między sobą. W ten sposób za- konwersacyjne, dzięki którym będziemy mogli wchodzić mieszczane podcasty stają się platformami do dyskusji w kontakt z technologią w dużo bardziej naturalny spo- dla słuchaczy. Bardzo ważnym trendem jest tworzenie sób, czyli poprzez rozmowę. Interaktywność jest zresztą się oddzielnych sieci społecznościowych. Mimo, że takie jedną z najbardziej interesujących i najważniejszych rozwiązania istnieją już od dłuższego czasu92 to waż- dziedzin rozwoju sztucznej inteligencji96. Na poziomie nym kamieniem milowym jest dopracowanie i popu- praktycznym z pewnością warto obserwować rozwój laryzacja społecznościowego modułu Buddypress dla tzw. chatbotów w ramach platformy Slack, które będą Wordpressa93. Pozwala on na stworzenie własnej sieci coraz bardziej koordynować proces komunikacji i podej- społecznościowej bardzo niewielkim nakładem. Warto mowania decyzji w grupach. Tempo rozwoju tych tech- zwrócić również uwagę na ożywienie starej idei forum nologii jest tak duże, że nieprzesadzonym wydają się np. w nowoczesnym kontekście technologicznym. Warto wizje „simów” czy też „bliźniaków”, czyli wirtualnych od- zainteresować się nowymi platformami typu disco- powiedników siebie, którzy będą dyskutowali z innymi urse, czy muut94. W sposób oczywisty zainteresowanie użytkownikami i innymi bliźniakami 24/7, a nam będą użytkowników coraz bardziej przenosi się na znajdo- głównie zdawać raporty z interakcji i zadawać pytania wanie sposobów, aby media były nie tylko miejscem do o nasze opinie97. Zmiany technologiczne to jednak tylko wymiany idei i komunikacji, ale także platformami do narzędzie, a to od nas zależy jak go użyjemy. Już teraz koordynacji wspólnych działań (np. Trello czy Asana). mamy do czynienia z ogromną presję na międzyludzkie Pojawiają się nawet coraz bardziej specjalistyczne de- umiejętności komunikacyjne. Wydaje się, że w przyszło- dykowane platformy pozwalające koordynować złożone ści tych presji będzie jeszcze więcej, będą tym silniejsze, działania i przede wszystkim procesy decyzyjne (np. Lo- a ich natura będzie się stale zmieniać. Stoimy zatem omio). W szerszym kontekście w sposób naturalny pro- przed wyzwaniem natury fundamentalnej, a mianowicie wadzi to do rozważań o przyszłości demokracji. Wydaje konieczności zwiększania podstawowych umiejętności się, że dzięki rozwojowi technologii następuje w sposób komunikacyjnych jako takich. Wydaje się zatem, że naj- oczywisty ułatwienie dla demokracji bezpośredniej. Stąd ważniejszą płaszczyzną rozwoju są lepsza świadomość też pojawia się zwiększone zainteresowanie różnymi własnych emocji, potrzeb i wzorców komunikacyjnych modelami hybrydowymi95 (np. demokracja płynna). oraz większa empatia i umiejętność budowania więzi emocjonalnych. Miejmy zatem nadzieję, że metody takie Myśląc o przyszłości rozwoju komunikacji nie sposób jak empatyczna komunikacja (NVC) szybko się spopula- przegapić oszałamiających technologicznych zmian, ryzują98.

92 http://mashable.com/2013/06/14/enterprise-social-network- s/#TRp5UGc0iGqW 96 https://medium.com/@atduskgreg/power-to-the-people-how- 93 https://medium.com/tag/buddypress one-unknown-group-of-researchers-holds-the-key-to-using- 94 https://www.quora.com/What-are-some-modern-forum-so- ai-to-solve-real-cc9e75b1f334#.4taku4p4v ftware 97 https://medium.com/@johnsmart/your-personal-sim-a07d78f- 95 https://www.fastcoexist.com/3063379/can-direct-democracy- fdd40#.dgganttyr be-revived-through-new-voting-apps 98 http://jak-rozmawiac.pl/

STRONA 69 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Przykłady

Facebook Messenger Facebook wydzielił ze swojej aplikacji chat i zablokował komunikację w telefonach poprzez przeglądarkę, wymuszając w ten sposób instalację oddzielnej aplikacji: Messenger – obecnie posiadającej już 1 mld aktywnych użytkowników. W kwietniu 2016 r. Facebook otworzył możliwość tworzenia własnych botów w aplikacji Messenger i po 4 miesiącach dostępne jest ich już ponad 11 tys.99. Celem chat- botów jest przejęcie praktycznie całej obsługi klientów, która obecnie odbywa się poprzez infolinie100, jak również stać się pośrednikiem dla wielu biznesów w sprze- daży ich usług. Dla dopełnienia usług, Messenger planuje uruchomienie systemu prostych płatności poprzez przycisk „buy”101.

WeChat

Chińska aplikacja należąca go giganta internetowego firmy Tencent działająca od 2011 r., integrująca w sobie wiele aplikacji, jak np. PayPal, Yelp, Facebook, Uber, Amazon, Expedia, Slack, Spotify, Tinder, Translate. Podstawowe funkcjonalności to komunikator (chat, audio, video, konferencje), pełna nowych funkcjonalności platforma społecznościowa Moments, rezerwacja i płatność za produkty (zakupy online z funkcją podobną do PayPal) i usługi (np. płatność poprzez QR Code), a nawet przesyłanie pieniędzy między użytkownikami, gdyż aplikacja jest podłączona bezpośrednio do konta bankowego użytkownika102. Przez WeChat sprzedawane są nie tylko wirtualne usługi i drobne produkty, ale również produkty luksusowe jak np. torebki firmy Dior103. Z aplikacji korzysta ponad 760 mln104 użytkowników, z czego tylko 70 mln poza Chinami. Przychody firmy za 2015 r. wyniosły 1,8 mld USD i według HSBC firma może być warta obecnie 80 mld USD105.

Medium

Założona w 2012 r. przez współtwórcę Twittera platforma do publikacji tekstów online. W odróżnieniu od innych platform wprowadzono wiele funkcjonalności, które pozwalają na większą interakcję czytelników z autorem i czytelników mię- dzy sobą. Ci drudzy mają możliwość oznaczania interesujących fragmentów tekstu, które są widoczne dla innych. Mogą oni również komentować poszczególne

99 http://venturebeat.com/2016/06/30/facebook-messenger-now-has-11000-chatbots-for-you- to-try/ 100 https://techcrunch.com/2016/04/12/agents-on-messenger/ 101 http://www.pcmag.com/news/343267/report-pay-in-stores-with-facebook-messenger 102 https://www.nngroup.com/articles/wechat-integrated-ux/ 103 http://www.elle.pl/lifestyle/artykul/dior-sprzedaje-w-chinskim-komunikatorze-wechat 104 http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-06-09/life-in-the-people-s-republic-of- -wechat 105 http://www.economist.com/news/business/21703428-chinas-wechat-shows-way- social-medias-future-wechats-world

STRONA 70 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

fragmenty tekstu, co może prowadzić do dyskusji wokół danego tematu, gdy na komentarz zaczynają odpowiadać inni czytelnicy. Istnieje możliwość rekomendo- wania w ten sposób konkretnych fragmentów lub całych tekstów, a także udo- stępniania ich w innych portalach (np. Twitter, Facebook). Czytelnicy uczestniczą w ocenianiu tekstów i ich kategoryzacji.

Soundcloud

Powstała w 2007 r. w Szwecji platforma do dzielenia się dźwiękami, utworami muzycznymi i innymi nagraniami (np. podcastami) przez ich twórców. Umożliwia wgranie, promowanie i sprzedaż nagrań innym użytkownikom, a także ich odsłu- chiwanie, oznaczanie do followania danego twórcy, komentowanie itp. Słuchanie ponad 100 tys. utworów na zasadzie streamingu jest bezpłatne, natomiast ścią- ganie muzyki jest bezpłatne do 180 minut nagrań. Abonament miesięczny w kwo- cie 9,99 USD dostaje dostęp do płatnych utworów.. W każdym miesiącu z usług serwisu korzysta 175 mln użytkowników. Dla autorów wgrywanie muzyki jest bezpłatne za pierwsze 3 godziny muzyki, natomiast za kolejne 3 godziny płaci się 45 USD rocznie, co jednak pozwala na sprawdzanie statystyk słuchaczy według krajów (z których pochodzi ich IP), a za 99 USD rocznie można wgrywać muzykę bez limitów i przeglądać statystyki słuchaczy na poziomie miasta106.

Loomio

Stworzona przez aktywistów ruchu Ocuppacy107 w 2012 r. w Nowej Zelandii platforma wspierająca demokratyczne dyskusje i procesy decyzyjne w grupach. Każdy uczestnik danej grupy może rozpocząć nową dyskusję. Gdy powstaje jakaś pro- pozycja uczestnicy mogą na nią głosować stosując paletę różnych znaków typu: zgadzam się, nie zgadzam się, za mało szczegółów, blokuję itp. Każdy głos można uzasadnić w dyskusji, zmieniać go w miarę postępu rozmów, odpowiadać konkretnym osobom na ich wątpliwości. Dla małych projektów Loomio posiada wersję bezpłatną, wersja standardowa jest dostępna za 19 USD miesięcznie (zdejmuje ograniczenie liczby użytkowników i projektów), a wersja Plus za 179 USD mie- sięcznie (umożliwia posiadanie własnej domeny i dodatkowe funkcje oraz wsparcie). Z platformy korzystają obecnie tysiące społeczności, agencji rządowych i firm na całym świecie108.

106 https://soundcloud.com/pro?ref=t145 107 http://creativehq.co.nz/loomio-the-decision-to-be-open-source/ 108 http://www.namaste.org/blog/humans-of-loomio

STRONA 71 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Slack

Powstała jako narzędzie to platforma www i aplikacja mobilna do komunikacji i współpracy w ramach stworzonych grup, z której codziennie korzysta ponad 3 mln użytkowników109. Komunikacja wewnątrz Slacka odbywa się w podobny sposób jak IRC (krótkie komentarze w ramach danego kanału, który jest dostępny dla konkretnej grupy użytkowników). Szybko rozwijającą się technologią w ramach Slacka są chatbot’y, które firmy mogą nauczyć jak odpowiadać na podstawowe pytania klientów na ich stronie internetowej, np. obsługa i sprzedaż (dostawa pizzy, zamówienie kuriera, sprzedaż polisy ubezpieczeniowej)110. Slack wspiera aplikacje pomagające w zarządzani projektami tworząc w ten sposób ekosystem komunikacyjny zarówno do wewnątrz organizacji (Abacus do automatyzacji rapor- tów kosztowych) jak i na zewnątrz (Nuzzel do personalizacji wiadomości od znajomych)111.

Youtube

Największa na świecie społecznościowa platforma wideo założona w 2005 r., szybko przejęta przez Google Inc. – już rok później. Obecnie z serwisu korzysta na całym świecie ponad 1,3 mld osób, a w przeciągu każdej minuty pojawia się na nim 300 godzin nowych filmów. Aby zobaczyć wszystkie filmy, które są obecnie dostępne w serwisie Youtube (przy założeniu, że podczas ich oglądanie nie zo- staną dodane nowe) należałoby bez przerwy oglądać je przez 60 tys. lat. Według analizy firmy Sotrender z 2015 r. z serwisu skorzystało 18,6 mln Polaków.

Twitch

Serwis streamingowy służący do udostępniania ekranu z gier wideo w czasie rzeczywistym innym osobom. W kwietniu 2016 r. w jednej chwili skorzystało z niego ponad 500 tys. osób na całym świecie. Najbardziej popularne kanały są na żywo oglądane przez dziesiątki tysięcy ludzi.

Spotify

Szwedzki, muzyczny serwis streamingowy, który umożliwia legalny dostęp do ponad 30 mln utworów muzycznych z całego świata. W darmowej wersji użyt- kownik pomiędzy piosenkami słyszy reklamy, natomiast w zamian za nie- wielką, miesięczną opłatę abonamentową, reklamy są usuwane oraz pojawia się wiele dodatkowych funkcji w serwisie. W styczniu 2016 r. Spotify przekroczył 100 mln użytkowników, a w marcu miesięczne opłaty pobierano od ponad 30 mln użytkowników.

109 http://www.businessinsider.com/slack-ceo-stewart-butterfield-and-box-ceo-aaron-levie- bots-making-work-more-efficient-2016-8?IR=T 110 https://get.slack.help/hc/en-us/articles/202026038-Slackbot-personal-assistant-and- helpful-bot- 111 http://www.forbes.com/sites/roberthof/2016/08/15/if-you-cant-beat-slack-heres-how- you-can-join-it/#2213b95f3f67

STRONA 72 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Netflix

Amerykański serwis streamingujący nagrania wideo i oferujący w miesięcznym abonamencie dostęp do szerokiej bazy filmów oraz seriali. W kwietniu 2016 z serwisu korzystało globalnie 81 mln użytkowników w tym 46 mln tylko w USA. Net- flix istnieje na rynku od 1997 r. i początkowo oferował tylko wysyłkę fizycznych płyt DVD za pomocą tradycyjnej poczty. Dopiero po wprowadzeniu streamingu w 2007 r. w USA i wyjściu za granicę w 2010 r., nastąpił jego dynamiczny rozwój.

STRONA 73

Wprowadzenie i cele badania

Pierwszym roboczym tytułem raportu był „Stan eko- • sprzedaż produktów spożywczych bezpośrednio nomii współpracy w Polsce”, co dobrze oddaje inten- od rolników (np. RanoZebrano.pl, LokalnyRolnik. cje autorów raportu. Przeprowadzone w lutym 2016 r. pl, kooperatywy spożywcze - nie dotyczy baza- przez ABR SESTA badanie miało na celu pokazanie jak rów) najszerszego, kompleksowego i jak najbardziej konkretnego obrazu ekonomii współpracy. Celem było stworze- Dla celów porównawczych dodano 4 kategorie, które są nie badania i opracowania, które stałoby się punktem dobrze znane internautom i które również są usługami odniesienia w jakichkolwiek dyskusjach o zjawisku eko- EW. W niniejszym opracowaniu nie były one wliczane do nomii współpracy w Polsce. badania znajomości zjawiska, gdyż mogłoby to rozmyć cały obraz. Podstawą było zbadanie poziomu znajomości oraz użytkowania poszczególnych „branż” i serwisów eko- • streaming video oraz muzyki (np. Spotify, WIMP, nomii współpracy. W tym celu stworzono odpowiedni Deezer, Netflix) podział oraz przyjęto nazwy, tak aby brać pod uwagę • media społecznościowe (np. Facebook, Youtube, polski kontekst. Ostatecznie zjawisko ekonomii współ- Wikipedia) pracy badano dla 9 głównych kategorii: • sprzedaż i wymiana przedmiotów (np. Gumtree, Allegro, Olx) • współużytkowanie samochodów w miastach (np. • usługi e-commerce, tj. sklepy internetowe, e- Uber, Car2go) -usługi • współużytkowanie rowerów miejskich (np. Next Bike, Veturillo) Aby kompleksowo zbadać użytkowanie poszczególnych • wspólne przejazdy prywatnym samochodem kategorii ekonomii współpracy, zadano pytania o czę- między miastami (np. BlaBlaCar, jadezabiore.pl ) stotliwość korzystania, ocenę doświadczenia, chęć po- • udostępnianie wspólnego mieszkania lub pokoju lecenia usług, z których korzystali oraz to jak planują na wynajem krótkoterminowy (np Airbnb, Couch- korzystać z nich w perspektywie kolejnego roku. surfing) • kursy online (np. Khan Academy, Coursera, Udemy, Najważniejszymi osiami myślenia wpływającymi na Skillshare) projekt ankiety były dwa pytania: „jakie cechy i zacho- • świadczenie usług przez prywatne osoby (np. Ta- wania osób zwiększają zakres i częstotliwość korzy- keTask, Freelancer.com - nie dotyczy tablic ogło- stania z ekonomii współpracy?” oraz „jakie motywacje szeń ani portali oceniających) tym osobom towarzyszą?”. Poza standardową analizą • biura wspólnej pracy - coworkingowe (np. MyMe- opartą o demografię i ogólne deklaracje, zostały dodane etingRoom, Business Link) pytania z konkretnymi przykładami, które mogą być ob- • współfinansowanie projektów i pożyczki od osób razowymi punktami odniesienia do lepszego zrozumie- prywatnych (np. Kickstarter, PolakPotrafi.pl, nia zjawiska EW. Założeniem było, że naszkicowanie Kokos.pl) najistotniejszych grup i segmentów użytkowników eko-

STRONA 75

nomii współpracy może mieć fundamentalnie duże znaczenie dla lepszego ukierunkowania rozwoju przedsięwzięć ekonomii współpracy.

Jako że „zaufanie staje się nową walutą”, jednym z ważnych obszarów badania była kwestia zaufania. Miało to tym większe znacznie w polskim kontekście, gdzie często można spotkać się z opiniami dotyczącymi niskiego kapitału społecznego oraz niskiego zaufania. Respondenci nie tylko odnosili się do pytań dotyczących generalnego zaufania do ogólnie zdefiniowanych osób i podmiotów, ale również oceniali swoje zachowanie w bardzo konkretnych sytuacjach np. pożyczenie 1000 zł lub oddanie pod opiekę dziecka na 2 godziny dość konkretnemu człowiekowi np. sąsiadowi, któremu mówisz tylko „dzień dobry”. Uzyskano w ten sposób ciekawą matrycę zaufania, która nie tylko znacząco wzbogaca rozumienie zaufania w kontekście ekonomii współpracy, ale może również wnieść bardzo wiele do debaty o kapitale społecznym w Polsce.

Ekonomia współpracy wiąże się również ze zmianami postaw życiowych i zmianami kulturowymi, które to są opi- sywane przy okazji różnych publikacji1. Dlatego w badaniu uwzględniono pytania dotyczące posiadania, korzystania z technologii, elastyczności, ekologii, relacji międzyludzkich czy symboli statusu. Dodano również wiele pytań-hipotez, które często pojawiają się w dyskusjach eksperckich o ekonomii współpracy. Co ważne, dzięki wykorzysta- niu części pytań z innych badań, możliwe było dokonanie porównania pomiędzy Amerykanami a Polakami. Jest to szczególnie ważne, gdyż pozwala na lepszą ocenę potencjałów i kierunków rozwoju ekonomii współpracy w Polsce, korzystając z kontekstu zagranicznych doświadczeń.

Bardzo ważnym aspektem badania było również zrozumienie specyficznych motywacji do korzystania z ekonomii współpracy. Wydawało się, że przy tak dużej różnorodności tego zjawiska oraz różnych hipotezach wysuwanych przez ekspertów i publicystów, próba lepszego zrozumienia tych motywacji będzie miała ogromny wpływ na zrozumienie ekonomii współpracy oraz będzie wskazówką co do kierunków jej rozwoju.

W obliczu braku spójności co do nazywania i definiowania zjawiska uwzględniono pytanie dotyczące znajomości najbardziej popularnych terminów. Oprócz samej znajomości nazw zostało również zadane pytanie dotyczące rozumienia czym jest zjawisko ekonomii współpracy, dzięki czemu możliwe było uzyskanie lepszego wglądu w to, jak to pojęcie funkcjonuje w świadomości społecznej.

Zadano również pytanie o opinie na temat zagrożeń związanych z ekonomią współpracy i jej rozwojem, co pozwoliło na szersze zrozumienie sposobu postrzegania zjawiska przez internautów i tego, jakie wątki mogą być najważniejsze w kontekście publicznej dyskusji o ekonomii współpracy.

Odpowiedzi na pojedyncze pytania z pewnością dają bogaty wgląd w stan ekonomii współpracy w Polsce. Warto jednak mocno podkreślić, że zarówno na etapie projektowania ankiety jak i analiz poświęcono wiele uwagi, by wy- dobyć głębokie i trudne do dostrzeżenia na pierwszy rzut oka wnioski. Zatem, poza analizą poszczególnych pytań, dokonano szeregu analiz, takich jak analizy segmentacyjne, czy tzw. analizy crossowe, które dają możliwość odkrycia kolejnych warstw rozumienia ekonomii współpracy.

Duża ilość oraz wysoka jakość wyników sprawiły, że wybór tych z nich, które znalazły się w raporcie był niezwykle trudny. Wyniki w raporcie podstawowym, który Państwo czytacie, zostały również ograniczone z powodów praktycznych. Duże nakłady finansowe związane z badaniem, a jeszcze bardziej ilość pracy włożonej w stworzenie wszystkich publikacji sprawia, że konieczne było przyjęcie adekwatnej formy finansowania. Jest to tym bardziej istotne, gdyż badania te powinny być przeprowadzane w sposób cykliczny. Dlatego właśnie duża część wyników

1 http://www.kig.pl/files/Aktualnosci/KIG_RAPORT.pdf

STRONA 76

badania oraz pogłębione analizy udostępnione są w formie dodatkowego, płatnego raportu. Do wersji bezpłatnej wybraliśmy zestaw analiz obrazujących najważniejsze, podstawowe informacje na temat stanu EW w Polsce, które prezentujemy poniżej.

Pełną wersję raportu można zakupić na stronie:

www.ekonomiawspolpracy.pl

STRONA 77

Metodologia

Badanie zostało wykonane przez firmę badania rynku ABR SESTA w dniach 21.01.2016 do 29.02.2016 metodą CAWI (Computer Assisted Web Interview) na próbie 1406 polskich internautów w wieku powyżej 16 lat (dalej nazy- wane „badanie”). Ze względu na naturalne rozbieżności w strukturze zebranej próby, wyniki prezentowane w niniejszym raporcie zostały przeważone tak, aby odzwierciedlały strukturę populacji użytkowników internetu w Polsce, ze względu na wiek, płeć, wykształcenie i miejsce zamieszkania, opracowaną na podstawie danych GUS2 - odnośnie struktury populacji w Polsce, CBOS3 - odnośnie korzystania z internetu w weryfikowanych grupach i pomocniczo - z badania internautów MillwardBrown4. Szczegółową strukturę zebranej próby oraz przyjętych wag przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Struktura demograficzna próby badawczej Struktura pierwotna przeważona Wartości N % % Cecha Całkowita wielkość próby 1406 100% 100% kobieta 631 44,9% 51,6%

P łeć mężczyzna 775 51,1% 48,4% 16 - 25 lata 379 27,0% 21,1% 26 - 35 lata 307 21,8% 26,5% 36 - 45 lata 314 22,3% 21,1%

W iek 46 - 55 lata 237 16,9% 14,1% 56 - 65 lata 127 9,0% 10,7% 66 i więcej lat 42 3,0% 6,5% wieś 437 31,1% 35,1% miasto do 50 tys. mieszkańców 338 24,0% 24,7% miasto od 50 001 do 100 tys. mieszkańców 138 9,8% 8,5% miasto od 100 001 do 500 tys. mieszkańców 274 19,5% 20,1% Zamieszkanie miasto powyżej 500 tys. mieszkańców 219 15,6% 11,7% Podstawowe / Gimnazjalne pow. 26 lat 133 9,5% 10,5% Zawodowe 373 26,5% 16,0% Średnie 601 42,7% 39,1%

W ykształcenie Wyższe 299 21,3% 34,3%

2 http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx 3 korzystanie z internetu 2016, CBOS, ISSN 2353-4613 4 http://www.egospodarka.pl/art/galeria/129101,Internet-w-Polsce-VII-IX-2015,1,12,1.html

STRONA 78

Zdecydowano się na metodę CAWI, gdyż ekonomia współpracy jest zjawiskiem w dużej mierze internetowym, a usługi w jej ramach są legitymizowane przez podmioty działające w internecie, które agregując opinie internautów, pomagają w budowaniu zaufania.

Respondenci wypełniali jedną z 3 wersji ankiety, w zależności od znajomości i korzystania z głównych kategorii ekonomii współpracy. Osoby, które nie słyszały o przynajmniej jednej z głównych kategorii usług EW, odpowiadały na najkrótszą ankietę składającą się z 19 pytań; osoby, które słyszały, ale nie korzystały z żadnej kategorii usług, odpo- wiadały na ankietę z 21 pytaniami; a osoby, które korzystały chociaż z jednej kategorii usług odpowiadały na pełną wersję, składającą się z aż 28 pytań. Ankiety z osobami świadomymi, ale nie korzystającymi i z osobami nieświa- domymi zjawiska EW pozwoliły uzyskać zarówno punkt odniesienia dla osób korzystających, jak i uzyskać szerszy obraz społeczeństwa w kontekście potencjału ekonomii współpracy.

STRONA 79 Podstawy rozumienia ekonomii współpracy w Polsce

Różne formy ekonomii współpracy (dalej EW) są bardzo powszechnie znane wśród polskich internautów. Spośród użytkowników sieci, zdecydowana większość, bo aż 92% słyszała przynajmniej o jednej z usług EW, a aż 42,8% ko- rzystało przynajmniej z jednej z nich (7,5% z trzech lub więcej).

Wykres 1. Ekonomia współpracy wśród polskich internautów

Źródło: własne; N=1406

Ciekawe w tym kontekście wydaje się badanie Komisji Europejskiej5 poświęcone serwisom ekonomii współpracy. Wynika z niego, że o tego typu platformach słyszało 49% Polaków, a korzystało z nich 15%. Niższe wskaźniki w badaniu KE wynikają z faktu, że badanie KE, obejmuje węższy obszar zjawiska, skupiony na platformach współpracy, czyli wyłącznie na tych usługach, które odnoszą się do świadczenia usługi przez inną osobę. Ekonomia współpracy jest natomiast zjawiskiem szerszym, zawierającym w sobie również usługi oparte o współdzielenie zasobów (np. współ- użytkowanie rowerów miejskich, kursy online, coworking). Jako że usługi te są dobrze znane internautom, zwiększają one znajomość zjawiska ekonomii współpracy. Trzeba jednak zaznaczyć, że na obecnym etapie rozwoju, dużo lepiej znane są same usługi EW, natomiast pojęcie EW nie jest jeszcze tak szeroko uświadomione.

5 Flash Eurobarometer 438, The use of collaborative platforms. Czerwiec 2016. dostępne w: http://ec.europa.eu/COMMFrontOffice/PublicO- pinion/index.cfm/Survey/getSurveyDetail/instruments/FLASH/surveyKy/2112

STRONA 80

Znajomość usług EW

Przeciętnie respondenci kojarzą 3,87 usługi w ramach ekonomii współpracy i 6,87 biorąc pod uwagę dodatkowe 4 kategorie porównawcze. Ciekawe może być to, że największą znajomością wykazują się osoby w wieku 26-35 (4.16) oraz to, że grupa 66+ zna średnio aż 4.05 usługi, czyli powyżej średniej. Występuje oczywiście pozytywna korelacja ilości znajomości usług ze względu na zamieszkanie, gdzie mieszkańcy wsi znają 3,47 usługi, a mieszkańcy miast powyżej 500 tys. mieszkańców, aż 4,75. Ciekawostką może być, że mężczyźni o wykształceniu podstawowym oraz zawodowym znają znacznie więcej usług niż kobiety o tym samym wykształceniu (3.44 vs. 2,59 i 3,08 vs. 2,32), przy wykształceniu średnim ta proporcja niemalże się wyrównuje, a przy wykształceniu wyższym to kobiety znają śred- nio więcej usług niż mężczyźni (4,70 vs. 4,60). Oczywiście użytkownicy ekonomii współpracy znają znacznie więcej usług (5.12) względem osób, które słyszały, a nie korzystały (3,41). Warto zwrócić uwagę, że większa jest znajomość usług ekonomii współpracy wśród osób, które korzystają z takich usług częściej i tak wśród osób korzystających raz na miesiąc lub częściej widzimy znajomość na poziomie 5,23, a wśród osób korzystających rzadziej niż raz w mie- sięcy 4,84.

Znajomość jest na podobnym poziomie ze względu na płeć, natomiast występują różnice w kilku branżach. Męż- czyźni częściej kojarzą współużytkowanie samochodów w miastach (np. Uber, Car2go), współfinansowanie projek- tów i pożyczki od osób prywatnych oraz streaming video oraz muzyki (np. Spotify, WIMP, Deezer, Netflix), kobiety z kolei częściej kojarzą udostępnianie wspólnego mieszkania lub pokoju na wynajem (np. AirBnB) oraz kursy online (np. Khan Academy, Coursera, Udemy, Skillshare).

STRONA 81

Charakterystyka korzystania z usług

42,8% internautów skorzystało kiedykolwiek z jakiejkolwiek usługi ekonomii współpracy. Nieco częściej z usług EW korzystają mężczyźni niż kobiety (51,9% vs. 48,1%). Można zaobserwować zależności, że użytkowanie rośnie wraz z wielkością miejscowości zamieszkania, wykształceniem oraz maleje wraz z wiekiem. Wyjątkami mogą być grupy wiekowe 56-65 oraz 66+, w których jest proporcjonalnie więcej użytkowników niż w grupach młodszych (odpowiednio 42,1% i 38,4%).

Wykres 2. Użytkowanie i świadomość usług EW wg wielkości miejscowości zamieszkania

6,2%

5,2%

5,0%

100%

Źródło: własne; N=1406

Wykres 3. Użytkowanie i świadomość usług EW wg wykształcenia

Źródło: własne; N=1406

STRONA 82

Wykres 4. Użytkowanie i świadomość usług EW wg wieku

Źródło: własne; N=1406

Warto jednak pamiętać, że badanie to jest wykonywane na grupie internautów, a osoby starsze mają relatywnie najniższy wskaźnik korzystania z internetu. Zatem w liczbach bezwzględnych osoby w wieku 16-25 lat i 26-35 sta- nowią większość, bo aż 58,4% wszystkich użytkowników.

Wykres 5. Struktura użytkowników EW wg wieku

Źródło: własne; N=603

STRONA 83

Przeciętny użytkownik zaznaczył, że skorzystał z 1.76 kategorii usług ekonomii współpracy. Większość osób sko- rzystała z jednej usługi.

Wykres 6. Użytkownicy usług EW wg liczby usług, z których korzystają

Źródło: własne; N=603

STRONA 84

Korzystanie z poszczególnych serwisów

Najpopularniejszą usługą EW są wspólne przejazdy prywatnym samochodem między miastami. Aż 80,6% responden- tów słyszało o takiej usłudze, a 20,1% skorzystało. Jest to także najpopularniejsza usługa wśród osób korzystających z usług EW – skorzystało z niej 45,7% użytkowników EW. Sporą popularnością cieszy się także współużytkowanie rowerów miejskich – z informacją o tego typu usługach zetknęła się bowiem ponad połowa respondentów (61,8%), a 12,8% z takiej usługi skorzystało. Można zatem powiedzieć, że najpopularniejszymi usługami ekonomii współpracy są usługi związane z mobilnością, co jest również spójne z tym, że w tej branży możemy obserwować najwięk- sze zaangażowanie inwestorów. W niektórych branżach występują różnice ze względu na płeć, chociaż i tak więcej mężczyzn korzysta ze współużytkowania samochodów w miastach oraz świadczenia usług przez prywatne osoby, a więcej kobiet korzysta np. z udostępniania wspólnego mieszkania lub pokoju na wynajem.

Wykres 7. Znajomość i użytkowanie poszczególnych usług EW

Źródło: własne; N=1294

Usługi EW, dla których częstotliwość korzystania jest najwyższa, to bezpośrednie zakupy produktów rolniczych od ich producentów oraz bezpośrednie świadczenie usług przez osoby prywatne. Ok 40% osób korzystających z tych

STRONA 85

usług robi to przynajmniej raz w miesiącu. Na taki wynik zapewne wpływ ma ich charakter – w tych kategoriach miesz- czą się bowiem usługi częstego użytku.

Na podstawie liczby usług i częstotliwości ich użytkowania zostało wydzielonych 5 segmentów ze względu na szero- kość (ilość usług) i głębokość (częstotliwość) korzystania z ekonomii współpracy: ”liznęli”, „płytko i wąsko”, „płytko i szeroko”, „głęboko i wąsko”, „głęboko i szeroko”. Taki rozdział daje znacznie lepsze rzeczywiste zrozumienie użytkowników ekonomii współpracy jako, że poszczególne grupy mają zasadniczo różne wzorce korzystania. Warto zwrócić uwagę, że jest duża grupa użytkowników, którzy korzystają sporadycznie z ekonomii współpracy (razem 55,7% wszystkich użyt- kowników), jednak są grupy, które można nazwać trzonem ekonomii współpracy. Z racji społecznościowej specyfiki ekonomii współpracy to oni w dużej mierze definiują jakość danej usługi oraz kulturę w danej grupie. Również to oni mają duży wpływ na sposób przyciągania kolejnych użytkowników jako, że rekomendacje mają znaczący wpływ w ekonomii współpracy. Na najbardziej ogólnym poziomie jedną grupą „przyciągającą” i „nadającą ton” mogą być użytkownicy, którzy korzystają z wielu serwisów i korzystają z nich często. Wydaje się jednak, że to ilość różnorodnych doświadczeń z wielu kategorii ekonomii współpracy jest tą główną cechą definiującą. Z kolei drugą zasadniczo inną, jednak również wpływową grupą są osoby korzystające bardzo często z konkretnych serwisów (tzw. „heavy userzy”). Pokazuje to bardzo dobrze, że ścieżki zaangażowania w ekonomię współpracy mogą być zdecydowanie różne. Ciekawe może być to, że szerokość korzystania z ekonomii współpracy nie zawsze przekłada się na częstotliwość korzystania i vice versa. Widać jednak zdecydowanie, że są usługi takie jak np. wspólne przejazdy prywatnym samochodem między miastami, które można dużo bardziej określić jako „wejściowe” oraz usługi, które popularne są głównie wśród osób będących mocno zaangażowanych w ekonomię współpracy jak np. biura wspólnej pracy.

STRONA 86

Potencjał ekonomii współpracy w Polsce

Biorąc pod uwagę, że poziom zadowolenia z ekonomii współpracy jest stosunkowo wysoki (3,89), a użytkownicy tym bardziej są skłonni polecać usługi EW swoim znajomym (4,07) można wysnuć wniosek, że ekonomia współpracy ma naturalny potencjał do organicznego rozwoju. Trzeba jednak zauważyć, że różnice w ocenie i chęci polecania pomiędzy różnymi serwisami oraz użytkownikami są znacząco. Często jest to różnica powyżej 1 pomiędzy różnymi serwisami jak lub użytkownikami danego serwisu. Zatem potencjał do organicznego rozwoju zdecydowanie nie jest rozłożony równomiernie.

Jedną z najważniejszych analiz wykonanych w ramach badania ABR SESTA dotyczy z pewnością planowania korzystania z ekonomii współpracy. Na tej podstawie została stworzona tzw. mapa przepływów ekonomii współpracy pokazująca ilości i charakterystykę użytkowników, którzy zamierzają i nie zamierzają skorzystać z konkretnych usług EW w ciągu najbliższego roku. Na tej podstawie można zobaczyć, że użytkownicy raczej lub zdecydowanie planują skorzystać z danej usługi w 69,5% przypadków. Są również użytkownicy usług EW, którzy raczej lub zdecydowanie planują skorzystać z innych usług, których do tej pory nie próbowali. Odpowiadają oni za potencjalny wzrost o 29,9% przypadków korzystania względem osób, które już skorzystały. Na tej samej zasadzie są jeszcze osoby, które tylko słyszały o EW i w ciągu najbliższego roku planuje raczej lub zdecydowanie planuje skorzystać z tych usług niemalże połowa z nich. Daje to równowartość potencjalnego wzrostu o 53,3% względem osób, które już skorzystały. Cało- ściowo pokazuje to, że w ciągu najbliższego roku można spodziewać się aż 53% więcej przypadków skorzystania z usług ekonomii współpracy. Warto dodać, że uwzględnienie osób, które zaznaczyły „3” czyli „może tak może nie” daje dodatkowe 126% potencjału wzrostu. Jest to prawdopodobnie do tej pory najlepszy wskaźnik wzrostu ekonomii współpracy w Polsce. Nie bierze on pod uwagę ewentualnego i bardzo prawdopodobnego zwiększania się częstotli- wości korzystania z ekonomii współpracy. Pokazuje to, że ten potencjał jest ogromny.

Warto oczywiście zaznaczyć, że potencjały te są zasadniczo różne w zależności od konkretnego typu usług i przy tej samej metodologii mogą wynieść 28% do 226% biorąc pod uwagę osoby, które raczej lub zdecydowanie planują sko- rzystać oraz dodatkowe od 97% do 270% biorąc pod uwagę osoby niezdecydowane. Na tej samej zasadzie potencjały te zależne są od demografii, ale także od konkretnych cech i motywacji różnych tzw. segmentów.

W ciągu najbliższego roku można spodziewać się aż 53% więcej przypadków skorzystania z usług ekonomii współpracy. Warto dodać, że uwzględnienie osób, które zaznaczyły „3” czyli „może tak może nie” daje dodatkowe 126% potencjału wzrostu.

STRONA 87

Świadomość zjawiska

Z terminem ekonomia współpracy zetknęło się 18,6% spośród internautów. Ekonomia dzielenia się jest natomiast terminem najlepiej rozpoznawanym spośród określeń związanych z EW. Podobny trend znajomości określeń rysuje się także w przypadku osób, które korzystają z usług EW. Jak można się spodziewać, użytkownicy dużo lepiej znają pojęcia niż inni, którzy z tych usług nie korzystali.

Wykres 8. Znajomość terminów

Źródło: własne; N=1294

Mężczyźni znają przeciętnie dużo więcej terminów niż kobiety (1.31 vs. 0.86). Największe różnice można zaobser- wować przy znajomości terminów peer-to-peer economy (20,3% mężczyzn vs. 8,5% kobiet), open source economy (15,3% vs. 5,1%) oraz on-demand economy (7,3% vs. 2,7%). Jako że każdy z terminów wiąże się z nieco inną narracją i środowiskami, z pewnością mówi to wiele o źródłach zdobywania informacji przez potencjalnych i obecnych użyt- kowników usług EW.

Zostało również zadane pytanie o sposób rozumienia ekonomii współpracy. Większość odpowiedzi pokazuje, że utożsamiana jest głównie z aktywnością internetową. Świadczy o tym spora liczba wskazań dla twierdzeń „wymiana usług” (39,4%) oraz „wymiana dóbr” (33,5%) za pomocą serwisów internetowych. Zostały również zadane pytania

STRONA 88

odnoszące się do rozumienia ekonomii współpracy przez pryzmat społeczności, czy też do założeń typu „przemiana klientów we współpracowników firmy”. Jak pokazują nasze wyniki, sposobów rozumienia ekonomii współpracy może być wiele. Warto jednak zwrócić uwagę na wskazywanie twierdzeń nieodnoszących się do usług EW, a bardziej do spontanicznych zachowań społecznych, które zostały umieszczone jako pytania kontrolne. Za takie na pewno można uznać „Pomoc znajomemu przy remoncie domu/ mieszkania” (29,9%) oraz „Podwiezienie kolegi do pracy” (29,8%). Mimo istotnych wyjątków na poziomie szczegółów, to korzystanie z ekonomii współpracy wcale nie oznacza lepszej rzeczywistej znajomości tego terminu.

Podsumowując można stwierdzić zatem, że zjawisko ekonomii współpracy jawi się jako dość powszechne, ale sam termin ekonomia współpracy, służący określeniu tej formy świadczenia usług jest jednak słabo zakorzeniony w świa- domości internautów. Jest to wniosek, który potwierdza zasadność niniejszego raportu i potrzebę diagnozy zjawiska w świadomości społeczeństwa. Jak widać bowiem, ekonomia współpracy to zjawisko dość powszechne w sferze praktycznej, jednak bardzo słabo obecne w sferze świadomości jego definiowania. Trudno również stwierdzić, czy znajomość ekonomii współpracy przekłada się na korzystanie z samych serwisów i vice versa.

Ekonomia współpracy to zjawisko dość powszechne w sferze praktycznej, jednak bardzo słabo obecne w sferze świadomości jego definiowania.

STRONA 89

Zaufanie wśród polskich internautów

Zaufanie i bezpieczeństwo są niezwykle ważnymi elementami ekonomii współpracy. EW - obejmująca bezpośrednie świadczenie usług między osobami i współkorzystanie z zasobów przez wielu ludzi - musi opierać się na zasadach zwiększających bezpieczeństwo i zapewniających system wywiązywania się z umów. Zaufanie to pojęcie odnoszące się do kultury, która wytworzyła normy piętnujące oszustwo i dysponuje odpowiednimi środkami kontroli, by je eg- zekwować. Im silniejsze normy i bardziej skuteczne mechanizmy kontroli w danej społeczności, tym większym po- ziomem zaufania się ona charakteryzuje. Kultura zaufania sprzyja również eksperymentowaniu z nowymi formami wymiany i interakcji z innymi ludźmi. Tworzy również mechanizm premiowania najbardziej zaufanych i wiarygodnych osób. Jest to zatem kluczowy mechanizm pozytywnej selekcji.

Zaufaniem można obdarzać zarówno bezpośrednio partnera wymiany, bądź też podmioty lub instytucje. Zaufanie może też być zapośredniczone przez podmioty zbierające informację. Takimi podmiotami są na przykład instytucje państwowe czy serwisy internetowe posiadające system ocen usług w danej branży.

Ekonomia współpracy zasadniczo zmienia całą strukturę tego jak jest zdobywane i utrzymywane zaufanie oraz wy- twarza strukturalnie inne mechanizmy weryfikacji i kontroli. Jest to potencjalnie bardzo głęboka zmiana społeczna. Więcej informacji na ten temat można znaleźć sięgając do suplementu „Szeroka perspektywa na ekonomię współ- pracy.”

Częstym argumentem osób sceptycznych wobec rozwoju ekonomii współpracy w Polsce jest przeświadczenie o niskim kapitale społecznym. Zgodnie z tą narracją, ma on na tyle znacząco negatywny wpływ, że ogranicza, a wręcz uniemożliwia rozwój ekonomii współpracy. W obliczu takich powszechnych opinii, zbadanie zaufania jest fundamentalnie ważne dla rzeczywistego ocenienia potencjału rozwoju ekonomii współpracy i jej kierunków w kontekście ma- sowym. Kwestia zaufania jest zatem jednym z najważniejszych punktów składających się na diagnozę zjawiska EW.

Trudno jest jednoznacznie określić, na ile zaufanie wpływa na rozwój ekonomii współpracy, a na ile ekonomia współ- pracy wpływa na rozwój zaufania. Ten aspekt pozostaje nadal w sferze hipotez. Trudno jest nawet mówić o jednym „zaufaniu”, gdyż jest ono de facto bardzo zróżnicowane w zależności od zaangażowanych osób, danej sprawy oraz kontekstu. Zaufanie trzeba zatem analizować jako wielowymiarowe zjawisko i taka próba została właśnie podjęta w ramach tego raportu.

Respondentom zostało zadane ogólne pytanie o poziom zaufania do różnych osób i podmiotów. Największym zaufaniem jest darzona najbliższa rodzina (4,53), a najmniejszym nieznajomi (2,11) i inni użytkownicy internetu (1,77). Bardziej szczegółowa analiza ze względu na demografię, korzystanie czy inne tzw. crossy odkrywa oczywiście wiele ciekawych niuansów. Jesteśmy jednak przekonani, że pozostawanie na takiej ogólności pytania – jak to często bywa przy podobnych badaniach - nie jest w stanie prawdziwie pokazać obrazu zaufania wśród polskich internautów.

Dlatego właśnie zostały zadane pytania o skłonność do konkretnych zachowań w stosunku do konkretnych osób. Osobami były „sąsiad, któremu mówisz tylko ”dzień dobry”” oraz „nieznajoma osoba z dobrą opinią w internecie”. Pytania dotyczyły zachowania się w różnych sytuacjach.

W pierwszym zestawie sytuacji była to „skłonność, aby odpłatnie lub bez opłaty sąsiadowi, któremu mówi się tylko …”: 1) pożyczyć narzędzia typu: wiertarka, kosiarka, odkurzacz, 2) pożyczyć samochód 3) wynająć swoje pokój/mieszkanie/dom na weekend 4) pożyczyć 1000 zł na okres 1 miesiąca 5) pożyczyć multimedia (książka,

STRONA 90

gra, film, gra) na kilka dni. Kolejne pytania odnosiły się do tych samych sytuacji, lecz dotyczyły „skłonności, aby od- płatnie nieznajomej osobie z dobrą opinią w internecie, poprzez specjalny serwis zapewniający ubezpieczenie”.

Zostało również zadane pytanie o skłonność do 1) oddania dziecka pod opiekę na 2 godziny 2) oddania psa do wyprowadzenia na spacer 3) zlecenia zrobienia zakupów zgodnie z listą oraz 4) oddania mieszkania do posprzątania. Pytania dotyczyły zarówno tego samego „sąsiada” oraz „internauty”, z zaznaczeniem „pomijając kwestie finansowe”.

Różnice pomiędzy chęcią współpracy z sąsiadem, któremu mówimy „dzień dobry” (dalej „sąsiad”) oraz współpracą z nieznajomą osoba z dobrą opinią w internecie poprzez specjalny serwis zapewniający ubezpieczenie (dalej „internauta”), ujawniają się na poziomie poszczególnych stwierdzeń. I tak, pożyczanie wiertarki częściej utożsamiane jest z sąsiadem, a np. posprzątanie mieszkania - częściej z internautą. Ogólnie skłonność do współpracy z internautą jest minimalnie wyższa niż z sąsiadem (2,62 vs. 2,60). Ciekawe jest, że mężczyźni są ogólnie dużo bardziej skłonni do współpracy w porównaniu do kobiet (ok. 0,17 różnicy).

Dużo większe zaufanie do internautów jest w grupie osób do 25 roku życia i co ciekawe również osób pow. 66 roku. Wysokie zaufanie wśród osób starszych można tłumaczyć ogólnie wyższym zaufaniem do ludzi, gdyż jest to jedyna grupa wiekowa, w której zaufanie do sąsiadów wyraźnie przewyższa zaufanie do internautów.

Wykres 9. Skłonność do zachowań

Źródło: własne; N=1406

STRONA 91

Znacząco duże różnice występują w zależności od konkretnej czynności, co pokazuje, że zaufanie jest zależne znacznie bardziej od konkretnej sytuacji niż od konkretnej osoby. Nie dziwi z pewnością, że dużo łatwiej jest zaufać, kiedy chodzi o relatywnie mniejszą rzecz, taką jak pożyczenie wiertarki czy danie listy z zakupami (średnio 3,21 dla małych rzeczy), niż rzeczy większe, takie jak pożyczenie samochodu czy wynajęcie własnego domu (średnio 2.13).

Najmniejsza skłonność jest wykazywana w stosunku do pożyczania samochodu, co może potwierdzać obiegową opinię dotyczącą przywiązania do samochodu, jednak warto zauważyć, że kobiety są jeszcze mniej skłonne pożyczyć samochód niż mężczyźni (1,61 vs. 1,84). To samo można zaobserwować w większej skłonności do oddania dziecka pod opiekę na 2 godziny (1,88 kobiety i 2,10 mężczyźni – jednak mężczyźni byli bardziej podzieleni w odpowiedziach).

Jednocześnie widać, że charakter usługi może mieć wpływ na preferencje co do osoby: internauta jest preferowany przy usługach, które wiążą się z wyższa kwotą transakcji, takich jak wynajęcie swojego pokoju/mieszkania/domu na weekend, pożyczenie 1000 zł, zrobienie zakupów czy posprzątanie mieszkania, natomiast przy drobnych rzeczach, jak pożyczenie wiertarki i multimediów, chętniej „dogadamy się” z sąsiadem. Można też to interpretować jako więk- szą chęć zrobienia „przysługi” sąsiadowi, jednak potrzebując samemu pomocy jest ona preferowana od internauty. Na szerszą skalę może to oznaczać, że ekonomia współpracy nie tylko promuje współdzielenie zasobów i bezpo- średnią współpracę dzięki łatwiejszemu dostępowi poprzez technologię i platformy. Sugeruje to również, że dzięki współdzieleniu zasobów i współpracy przez internet, pokonywane są istotne bariery społeczne, które ograniczają nas przy zwracaniu się o pomoc do sąsiadów.

Grupując wszystkie odpowiedzi można zauważyć, że polscy internauci mają większą łatwość do korzystania z usług niż do ich świadczenia, oraz łatwiej jest im współpracować, jeżeli wartość przedmiotu lub stosunek emocjonalny jest mniejszy. Trzeba jednak koniecznie dodać, że o ile można mówić o takich prawidłowościach na poziomie ogółu to szczegółowa analiza pokazuje znacznie więcej niuansów.

Przede wszystkim istnieje istotna różnica w zależności od tego czy respondent korzystał z ekonomii współpracy. Użytkownicy mają również znacznie większą preferencję do zaufania internautom niż sąsiadom. Specyficzne segmenty użytkowników pokazują odchylenia pomiędzy sobą nawet o 2-3 stopnie na 5 stopniowej skali.

STRONA 92

Wykres 10. Średnia z deklarowanej gotowości do współpracy wg typu partnera

Źródło: własne; N=1406

Analiza segmentacyjna wskazuje, że są naprawdę bardzo interesujące i wręcz zaskakujące typy podejścia do zaufania. Przykładowo jest bardzo znacząca grupa ludzi, którzy są relatywnie dużo bardziej skłonni oferować relatywnie „duże rzeczy” w internecie np. pożyczyć samochód lub 1000 zł, a jednocześnie są bardzo niechętni do zaoferowa- nia tych samych rzeczy sąsiadowi. Jednocześnie w przypadku korzystania ich preferencje są bliskie średniej i nie mają żadnych większych preferencji pomiędzy sąsiadem, a internautą. Jest inna równie duża grupa, która z wielką chęcią zaoferuje swoje usługi lub przysługi sąsiadowi, mniej, ale nadal dość chętnie te same usługi w internecie, ale ma lekko mniejszą skłonność od średniej do korzystania z usług/przysług innych zarówno od sąsiadów jak od in- ternautów. Z kolei jeszcze inna znacząca grupa jest nastawiona głównie na „małe rzeczy” i korzystanie, głównie od sąsiadów, a nieco mniej przez internet w przeciwieństwie do „większych rzeczy” i oferowania. Ciekawym „rozgra- niczeniem” są również relatywnie różne podejścia do pożyczania samochodu i/lub oddawania dziecka pod opiekę, gdzie są one dość dobrymi wyznacznikami typu podejścia do zaufania. Wymiarów analizy jest oczywiście znacznie więcej. Są one opisane w ramach wersji rozszerzonej, gdzie są one również krzyżowane czy też „cross’owane” z innymi pytaniami.

Jako podsumowanie można napisać, że zaufanie jest tematem bardzo głębokim i zróżnicowanym w wielu wymia- rach, których studiowanie jest naprawdę fascynujące. Trzeba się zatem zdecydowanie sprzeciwić generalizującym opiniom typu „ludzie sobie nie ufają” czy też „w Polsce jest niski kapitał społeczny”. Nie jest to, ani użyteczne jako diagnoza i konstrukt poznawczy, ani tym bardziej nie służy kształtowaniu postaw własnych jak i innych ludzi. Im większa uważność na bardzo ważne niuanse tym daje to większą szansę na owocną współpracę z ludźmi wokół. Uważność ta jest z pewnością fundamentalnie ważna w przypadku projektowania usług ekonomii współpracy, a tym bardziej systemów reputacyjnych, które są nieodłączną częścią sukcesu w ekonomii współpracy.

STRONA 93

Symbole statusu

Często przytaczanym wątkiem w kontekście ekonomii współpracy są znaczące zmiany w życiowych postawach. Szczególnie często odnosi się do ludzi młodych i tego jak są zasadniczo inni od starszych pokoleń. Bardzo często przytaczanymi ważnymi wyróżnikami tzw. millenialsów są: nastawienie na realizację pasji, działanie dla dobra ogółu, potrzeba przynależności, doświadczenia zamiast posiadania, podążanie za wartościami czy dbałość o środowisko6,7. Wskazuje to wszystko na zupełnie nowe trendy konsumenckie, ale również postawy wobec pracy. Inny zestaw motywacji, oczekiwań, inny styl komunikacji i specyficzny zestaw umiejętności oraz słabości sprawiają, że coraz mocniej mówi się i wdraża znaczące zmiany w kulturze organizacyjnej8,9.

Wszystkie te trendy wpisują się w zmiany, które przynosi ze sobą ekonomia współpracy. Wartości, korzyści oraz kultura organizacyjna ekonomii współpracy spełniają te potrzeby millenialsów lub co najmniej dają więcej możliwości na ich realizację.

W związku z tym, badanie ekonomii współpracy w Polsce odnosi się do zmian w postawach życiowych. Jednym z naj- ważniejszych wątków w kontekście ekonomii współpracy są zmiany dotyczące tego, co jest postrzegane jako symbol statusu. W ekonomii współpracy mówimy o odchodzeniu od posiadania na rzecz dostępu i doświadczeń. Ważny jest również wątek ograniczania konsumpcji oraz statusu pochodzącego z bycia „świadomym” konsumentem. Można mówić również o większym znaczeniu relacji międzyludzkich i poczucia przynależności zamiast statusu pochodzą- cego z posiadania rzeczy materialnych.

Dlatego właśnie zadane zostały pytania o to, co zdaniem respondentów świadczy o statusie, uwzględniające wszystkie te wymiary zmieniających się symboli statusu. Nie jest to badanie dokładnie na ten temat, ale wyniki te są z pew- nością w stanie wnieść ważny głos do dyskusji na ten temat.

Tabela 2. Co świadczy o statusie według polskich internautów

16-25 26-35 36-45 46-55 56-65 66 i więcej lat lat lat lat lat lat

Samochód, którym jeździsz 3,41 3,27 3,04 2,91 2,80 2,51

Własny dom / mieszkanie 3,90 3,92 3,68 3,62 3,50 3,49

Kupowanie markowych rzeczy 3,15 3,01 3,05 2,75 2,62 2,61

Wakacje zagraniczne 3,21 2,98 3,02 2,85 2,67 2,60

Jedzenie produktów ekologicznych / Bio 2,46 2,59 2,65 2,64 2,83 3,11

6 http://mateuszgrzesiak.natemat.pl/122459,21-roznic-pokoleniowych-miedzy-baby-boomers-x-i-y 7 http://aiesec.pl/rozdarci-miedzy-literami-czyli-swiat-nakreslany-przez-generacje-y-i-z/ 8 http://innpoland.pl/116319,kiedy-nie-radzisz-sobie-z-millenialsami-5-rzeczy-ktore-musisz-wiedziec-o-mlodych-zeby-dobrze-z-nimi- pracowac 9 http://www.pulshr.pl/zarzadzanie/millenialsi-nastawieni-na-zmiane-pracy-w-ciagu-4-lat-jak-zatrzymac-ich-w-firmie,35686.html

STRONA 94

16-25 26-35 36-45 46-55 56-65 66 i więcej lat lat lat lat lat lat

Otaczanie się wpływowymi ludźmi 2,91 2,96 2,81 2,64 2,70 2,52

Praca w której mogę się realizować 3,66 3,61 3,52 3,54 3,69 4,01

Dobrze płatna praca 3,93 3,99 3,87 3,84 3,90 4,16

Chodzenie do teatru, opery itp. 3,06 2,89 3,12 3,14 3,08 3,45

Możliwość realizacji własnych pasji 3,82 3,79 3,87 3,80 3,80 4,24

Umiejętność efektywnego wydawania pieniędzy 3,51 3,49 3,47 3,62 3,53 3,57

Źródło: własne; N=1406

Wykres 11. Co świadczy o statusie według polskich internautów - wartości średnie

Źródło: własne; N=1406

Polscy millenialsi na dorobku

W świetle wyników badania ABR SESTA okazało się, że odpowiedzi millenialsów zaprzeczają powszechnym stereo- typom dotyczącym młodych ludzi. Odpowiedzi związane z posiadaniem i wartościami materialnymi nie tylko nie są postrzegane przez osoby z grupy wiekowej 16-25 jako mniej ważne symbole statusu, ale są wręcz postrzegane jako ważniejsze. „Samochód, którym jeździsz” w tej grupie jest postrzegany jako najbardziej świadczący o statusie (3,41) i zmniejsza się wraz z wiekiem. Podobnie widać to przy „własnym domu/mieszkaniu”, gdzie osoby w wieku 16-25 oraz 26-35 oceniały to najwyżej (3,90 i 3,92). Podobny wzór można obserwować przy „kupowaniu markowych rzeczy (3,15 vs. 2,95 średnia), wakacje zagraniczne (3,21 vs. 2,97). Warto zwrócić uwagę, że z kolei „jedzenie produktów ekologicznych/bio - te odpowiedzi są najniższe dla grupy 16-25 (2,46 vs. 2,64 średnia). Dla wszystkich innych pytań odpowiedzi są zasadniczo blisko średniej. Szczególnie warto przy tym zwrócić uwagę na „pracę, w której mogę się

STRONA 95 realizować” oraz „możliwość realizacji własnych pasji”, gdzie odpowiedzi są niemalże równe średniej. Dużą cieka- wostką może być to, że właśnie te odpowiedzi najbardziej się wyróżniają w grupie 66+, a rzeczy materialne są dla tej grupy najmniej postrzegane jako symbole statusu.

Wyniki te mogą zaskakiwać, ale być może świadczą o zmianach w percepcji świata wraz z wiekiem. Nie warto jednak wyciągać wniosków, że dotychczasowe opracowania i opinie dotyczące millenialsów są fałszywe. Ważniejsze jest raczej ponowne przyjrzenie się tym opiniom i dotarcie do ich źródeł. Wydaje się, że częste jest przyjmowanie analiz wykreowanych na podstawie innych społeczeństw – w szczególności amerykańskiego. Inne uwarunkowania kulturowe i społeczno-ekonomiczne mogą sprawiać, że różnice są naprawdę znaczące. Być może warto teżspojrzeć głę- biej na rzeczywiste vs. komunikowane motywacje lub dostrzec niuanse, których być może jest więcej niż się wydaje.

Takie wyniki nie świadczą o mniejszym potencjale rozwoju ekonomii współpracy w Polsce. Młodzi ludzie korzystają z ekonomii współpracy w największym stopniu w porównaniu do innych grup (52%). Być może istotne są inne motywacje lub powody stojące za korzystaniem ekonomii współpracy. Ekonomia współpracy może być dla nich atrakcyjna z wielu różnych powodów np.: oszczędność oraz możliwość zarobienia pieniędzy, łatwość, dostępność, możliwość spróbowania nowych rzeczy, ekologia czy też szereg powodów społecznych.

W wersji rozszerzonej raportu pokazujemy, że występują różnorodne konfiguracje motywacji. Dzięki analizie czynni- kowej i segmentacyjnej możliwe było wyodrębnienie 5 różnych grup, gdzie różnice pomiędzy nimi pokazują bogaty obraz motywacji stojących za korzystaniem z ekonomii współpracy.

Biorąc to wszystko pod uwagę trzeba jasno stwierdzić, że nie ma jednej ekonomii współpracy i nie ma jednego, a nawet paru tzw. segmentów użytkowników. Nie należy zatem automatycznie powielać trendów przychodzących głównie ze Stanów Zjednoczonych, lecz spojrzeć na Polskę jako unikalny zestaw potencjałów. Dość łatwo wtedy zo- baczyć, że istnieją specyficzne okazje do stworzenia przedsięwzięć czy usług ekonomii współpracy dopasowanych konkretnie do polskich warunków, które mogą osiągnąć sukces.

STRONA 96 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Polscy internauci: „raczej lub zdecydowanie zgadzam się, że…”

48% 36% 52% Pożyczanie jest tańsze niż Posiadanie wielu rzeczy jest Kiedyś wyrzucałem, dziś oddaję kupowanie obciążeniem lub odsprzedaję

48% 54% 36% Dostęp do rzeczy jest Postęp to nie efekt zwiększenia Doskonale mogę się obyć bez ważniejszy niż ich posiadanie konsumpcji, lecz poprawy jej większości posiadanych rzeczy jakości

46% 19% 29% Szanuję/podziwiam osoby Wolę wypożyczać lub Myślę, że w internecie zawsze dążące do ograniczenia wynajmować większość rzeczy mogę znaleźć kogoś kto będzie konsumpcji niż je posiadać gotów wypożyczyć lub wynająć dowolną rzecz

Źródło: własne; N=1406

Stwierdzenia związane z ekonomią współpracy

Polscy internauci zostali poproszeni również o odniesienie się do różnych stwierdzeń, mających na celu zbadanie postaw sprzyjających lub hamujących rozwój ekonomii współpracy.

Wszyscy respondenci zostali zapytani o 9 stwierdzeń, osoby świadome, lecz niekorzystające z EW o 14 stwierdzeń, a osoby korzystające o dodatkowe 7 stwierdzeń.

Podobnie jak w przypadku pytań o zaufanie została zastosowana filozofia wyboru bardzo konkretnych stwier- dzeń pozwalających na wnioski ujmujące istotne niuanse. Zostały one wybrane na podstawie stwierdzeń badanych w innych opracowaniach, najpopularniejszych tzw. chwytliwych fraz ( ang. catchphrases) oraz często przytaczanych motywacji korzystania z ekonomii współpracy. Zostały one dobre tak, żeby odnosić się do nieoczywistych oraz war- tościujących stwierdzeń pozwalających na bardzo konkretne wnioski, a także, aby móc być wykorzystane w anali- zach krzyżowych.

STRONA 97 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Na poziomie ogółu użytkownicy i osoby świadome zjawiska EW mają postawy sprzyjające ekonomii współpracy (oceny pow. 3), natomiast osoby nieświadome - raczej niesprzyjające. Różnice te sięgają przy większości pytań 20- 30%. Przykładowo 53% raczej lub zdecydowanie zgadza się, że pożyczanie jest tańsze niż posiadanie, a wśród osób nieświadomych jest to tylko 20,5%. Przy pytaniu „szanuję/podziwiam osoby dążące do ograniczenia konsumpcji” ten stosunek wynosi 52% do 32,6% i wszystkie pytania wskazują na podobny trend. Warto dodać, że istnieje wiele konkretnych segmentów, w których z tymi stwierdzeniami raczej lub zdecydowanie zgadza się ponad 70% respon- dentów.

Ogólnie trzeba też stwierdzić, że odsetek osób raczej i zdecydowanie zgadzających się ze stwierdzeniami bliskim postawom w ekonomii współpracy jest zaskakująco wysoki. Pokazuje to ogólnie brak znaczących barier po stronie postaw mogących wpływać korzystnie lub negatywnie na rozwój ekonomii współpracy.

Analiza stwierdzeń ze względu na wiek przynosi wiele ciekawych wniosków spójnych z wynikami odnośnie symboli statusu. Osoby w wieku 16-25 nie są w żaden znaczący sposób dużo bardziej pozytywni nastawieni do powyższych stwierdzeń, a często są wręcz nastawienie bardziej negatywnie. Co jednak ciekawe dużo częściej pozytywnie od- powiadają na stwierdzenie, „myślę, że w internecie zawsze mogę znaleźć kogoś kto będzie gotów wypożyczyć lub wynająć dowolną rzecz”. Być może taka rozbieżność jest w stanie rozszyfrować głębszą zależność.

Warto zwrócić uwagę, że odpowiedzi wskazujące na aspiracje są dużo bardziej pozytywne w porównaniu do obecnego stanu. Pozytywne odpowiedzi na stwierdzenia „Pożyczanie jest tańsze niż posiadanie”, „Dostęp do rzeczy jest ważniejszy niż ich posiadanie czy też „szanuje/podziwiam osoby dążące do ograniczenia konsumpcji” są duże wyż- sze (ok. 15-25%) od stwierdzeń takich jak: „doskonale mogę się obyć bez większości posiadanych rzeczy”, „posiadanie wielu rzeczy jest obciążeniem”, czy też „wolę wypożyczać lub wynajmować większość rzeczy niż je posiadać”. Zatem deklarowane nastawienie odbiega od codziennej praktyki. Może to wynikać z wielu czynników jednak ciekawą hipo- tezą wydaje się to, że postawy bliskie ekonomii współpracy mimo chęci, mogą nie być wystarczająco łatwo wdra- żane w życie z racji niewystarczającej dostępności w ramach ekonomii współpracy. Świadczyć mogą o tym właśnie wariacje w odpowiedziach dotyczące przekonania, że „w internecie zawsze mogę znaleźć kogoś kto będzie gotów wypożyczyć lub wynająć dowolną rzecz”. Może to sprawiać, że posiadanie nadal jest pożądane jako, że zapewnia bezpieczeństwo dostępu do przedmiotów, których akurat potrzebujemy.

Jeśli prawdziwe, to mogą być to bardzo dobre wieści dla potencjału rozwoju ekonomii współpracy. Można to ozna- czać, że na poziomie aspiracji i postaw ludzie są „mentalnie gotowi” na korzystanie z ekonomii współpracy, lecz nie ma wystarczającej dostępności usług, nie mają oni ich świadomości lub też nie są wystarczająco łatwe. Być może właśnie ten bardzo praktyczny czynnik umiejętności korzystania z dobrodziejstw internetu może wyjaśniać wiele z tego dlaczego wśród młodych ludzi jest dużo większy odsetek osób korzystających z ekonomii współpracy. Jeśli rzeczywiście tak jest, to wydaje się, że interfejsy konwersacyjne prawdziwie demokratyzujące szeroki dostęp do za- sobów przez internet mogą przyczynić się do radykalnej popularyzacji ekonomii współpracy.

STRONA 98 PODZIAŁ „BRANŻOWY”

Polacy, a Amerykanie

Dokonano również analizy porównawczej postaw internautów znających zjawisko ekonomii współpracy z ich odpowiednikami w Stanach Zjednoczonych. Na wstępie należy zaznaczyć, że występują różnice metodologiczne, gdyż w badaniu ABR SESTA porównywane są postawy osób, które znają którykolwiek z terminów związanych z ekonomią współpracy, natomiast w badaniu amerykańskim10 podano deklaracje osób, które „są zaznajomione z sharing economy”. Badania te zostały też przeprowadzone trochę ponad rok wcześniej. W poszczególnych deklaracjach mogą również występować też minimalne różnice językowe w treści, które mogą również przyczyniać się do zaburzenia porównania.

Część deklaracji jest na podobnym poziomie w polskim i amerykańskim badaniu, np. „dostęp do rzeczy jest ważniej- szy niż ich posiadanie” (53% do 57%), „posiadanie wielu rzeczy jest obciążeniem” (44% do 43%). W części natomiast jest inaczej i w USA są znacznie wyższe wskazania niż w Polsce, np.: „pożyczanie jest tańsze niż kupowanie (48% do 81%). Analiza na poziomie użytkowników pokazuje też inne różnice jak chociażby większe nastawienie w Stanach Zjednoczonych na systemy reputacyjne względem regulacji prawnych czy też rekomendacje znajomych.

Warto zwrócić uwagę na dwa aspekty tego porównania. Z jednej strony postawy polskich internautów nie są zna- cząco inne, a z drugiej mogą od siebie znacząco odbiegać. Bez wchodzenia w szczegółową analizę czy też rozważania jasno sugeruje to, że nietrafne są generalizacje w stylu „Polska to nie Stany”, sugerujące, że w Polsce nie ma gruntu do rozwoju podobnych trendów co w Stanach Zjednoczonych. Trzeba raczej stwierdzić, że na fundamentalnym poziomie większych lub mniejszych możliwości rozwoju ekonomii współpracy tych różnic jest znacznie mniej niż się wydaje. Jednocześnie trzeba zwrócić uwagę, że sam rodzaj oraz ścieżka rozwoju ekonomii współpracy może być znacząco inna od tej w Stanach Zjednoczonych. Właśnie z tego powodu tak istotne jest zrozumienie specyficznego polskiego kontekstu ekonomii współpracy. Wątek ten jest dokładniej opisany w ramach rozszerzonej wersji raportu.

10 https://www.pwc.com/us/en/technology/publications/assets/pwc-consumer-intelligence-series-the-sharing-economy.pdf

STRONA 99 Zapraszamy do kontaktu www.ekonomiawspolpracy.pl