WYBRANE "NATUROWE" GATUNKI OWADÓW RZADKO Jesenikach W Sudetach (Kuras I In

Artur Chrzanowski, Robert Kuźmiński, Andrzej Łabędzki, Andrzej Mazur, Paweł gatunki, które żyją na styku lasów i otwartych przestrzeni, niemniej ich byt może Rutkowski być również mocno uzależniony od efektów gospodarki leśnej. Pozostałych Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu gatunków z załącznika IV można nie uwzględniać z kilku powodów. Górówka sudecka z dużym prawdopodobieństwem obecnie nie występuje na terenie Polski. Najbliższa i jedyna populacja, przy granicy z Polską, występuje w czeskich WYBRANE "NATUROWE" GATUNKI OWADÓW RZADKO Jesenikach w Sudetach (Kuras i in. 2003). Niepylak apollo znany jest z kilku WYSTĘPUJĄCE NA TERENIE POLSKI stanowisk objętych już monitoringiem, a w ostatnich latach rozpoczęto jego reintrodukcję i restytucję na obszarach, na których wyginął (np. Karkonoski Park THE SELECTED RARE INSECTS SPECIES FROM THE “NATURA Narodowy). Niepylak nemozyna w wielu miejscach występuje na obszarach już 2000” IN POLAND objętych ochroną (parki narodowe, rezerwaty). Natomiast wymienione wcześniej gatunki są znane z rozproszonych Słowa kluczowe: Natura 2000, ochrona owadów w Polsce, postępowanie stanowisk w kraju i celowe byłoby zinwentaryzowanie ich populacji. ochronne. Key words: the “Natura 2000”, species protection in Poland, protection Modraszek arion Maculinea arion, kod gatunku 1058, kategoria zagrożenia procedures. według Polskiej Czerwonej Księgi EN – zagrożony. Stanowska gatunku przedstawia rycina 1. Abstract. The natural forest stock-taking which was carried out in years 2006/07 on the territory of the National Forests concerned specific species of butterflies from the appendix II of the Habitat Directive 92/43/EWG. The authors draw attention to the opportunity of extending the stock-taking butterflies range to the selected species from the appendix IV.

Inwentaryzacja przyrodniczo-leśna została ukierunkowana na konkretny zestaw gatunków i zespołów (Adamski i in. 2004). W przypadku owadów skoncentrowano się na tych, które były wymienione w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG. Początkowo zatwierdzona lista, która ukazała się w zarządzeniu Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, nie zawierała kilku gatunków. Ostatecznie do inwentaryzacji przyrodniczo-leśnej zakwalifikowano komplet gatunków owadów z załącznika II, jakie możliwe były do stwierdzenia w Polsce. Szkoda, że lista ta nie została poszerzona o owady z załącznika IV, gdzie wymienia się gatunki ważne dla Wspólnoty Europejskiej, które należy objąć ochroną. Na tej liście znalazło się siedem gatunków owadów: górówka sudecka (Erebia sudetica STAUDINGER, 1861), modraszek arion (Maculinea arion Linnaeus, 1758), niepylak apollo (Parnassius apollo Linnaeus, 1758), niepylak mnemozyna (Parnassius mnemosyne Linnaeus, 1758), osadnik wielkooki (Lopinga achine Scopoli, 1763), postojak wiesiołkowiec (Proserpinus proserpina Pallas, 1772), strzępotek hero (Coenonympha hero Linnaeus, 1758). Do monitoringu można było i wciąż jest możliwe włączenie modraszka Ryc. 1. Stanowiska modraszka ariona w Polsce. ariona, osadnika wielkookiego, strzępotka hero i postojaka wiesiołkowa. Są to Źródło: Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce (2004) 36 37 Cykl rozwojowy gatunku nie jest skomplikowany. Występuje jedno pokolenie w roku. Motyle pojawiają się odtrzeciej dekady czerwca nawet do początku sierpnia. Jaja składane są na różne gatunki macierzanki Thymus spp. i lebiodce pospolitej Origanum vulgare (Bĕlìn 1999). Larwy w początkowej fazie żywią się roślinami, a później przenoszone są przez mrówki do mrowisk. Rozwój larw uzależniony jest tylko od jednego gatunku mrówki wścieklicy Myrmica sabuleti. Na inne gatunki mrówek nie działają substancje zapachowe gasienic, przez co dla innych mrówek larwy modraszka są pożywieniem. Gąsienice w mrowiskach żywią się mrówkami i tam zimują. Jest to przykład daleko posuniętej interakcji międzygatunkowej. Siedliska naturowe, które mogą być refugiami modraszka to Górskie i niżowe murawy bliźniaczkowe (kod 6230). Ogólny opis siedlisk można określić następująco: suche leśne łąki i pastwiska, polany, pobocza dróg i skarpy, dobrze nasłonecznione stoki górskie i wyżynne. Zagrożenia dla gatunku wiążą się z przekształcaniem jego siedlisk przez człowieka. Dotyczą one uproduktywnienia polan i ugorów, chemizacji i intensyfikacji rolnictwa poprzez stosowanie insektycydów oraz używanie sprzętu zmechanizowanego do koszenia łąk, zaniechania tradycyjnego wypasu zwierząt, co skutkuje stopniowym zarastaniem otwartych terenów roślinnością drzewiastą i krzewami (sukcesja). Proponowane działania ochronne dla gatunku powinny koncentrować się Ryc. 2. Stanowiska osadnika wielkookiego w Polsce. Źródło: Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce (2004) na kluczowych punktach: - zachowaniu bazy żerowej dla młodocianych gąsienic i motyli poprzez wilgotnych stref kałuż, rozkładających się resztek itp. Gąsienice żerują na m.in. zahamowanie konkurencji roślinności drzewiastej i krzewów (koszenie ręczne i turzycy pagórkowatej Carex montana i kłosownicy leśnej Brachypodium wypas bydła), sylvaticum. Stadium zimującym jest gąsienica, która zimuje w ściółce leśnej. - ochronie mrowisk wścieklicy poprzez uwzględnienie ich wysokości w Refugia gatunku mogą być spotykane w siedliskach naturowych: żyznych koszeniu łąk najbezpieczniej z zaniechaniem używania sprzętu mechanicznego. buczynach (kod 9130) oraz grądach (kod 9160 i 9170). W ogólnym opisie siedliska - ograniczenia zwalczania owadów, a w przypadku klęsk (gradacji) ze mogą to być cieniste okraje drzewostanów liściastych i mieszanych, zadrzewienia zwalczania powinna zostać wyłączona strefa 500 m od granic znanych stanowisk parkowe, lasy gospodarcze, linie podziału powierzchniowego. gatunku. Zagrożenia dla gatunku są ściśle uzależnione od gospodarki leśnej. Szczególnie niebezpieczne mogą okazać się zabiegi chemiczce przeciwko motylom Osadnik wielkooki Lopinga achine, kod gatunku 1067, kategoria zagrożenia – powodującym szkody w lasach (piedziki, zwójkę zieloneczkę, brudnicę nieparkę, zagrożony. Stanowska gatunku przedstawia rycina 2. szczotecznicę szarawkę i inne). Ponadto, sposób przygotowania gleby pod Jest to również gatunek jednopokoleniowy. Motyle spotkać można od odnowienia i zalesienia rozdrabniający i niszczący wierzchnią warstwę gleby wraz około drugiej dekady czerwca do drugiej połowy lipca. Latają w lasach i to z ze ściółką (pługofrezarki). Tworzenie dużych gniazd w bezpośrednich refugiach powodzeniem w cienistych miejscach. Biologia motyla nie jest dotąd dostatecznie motyla. poznana, aczkolwiek wiele nowych informacji można znaleźć w publikacji Buszko Ze względu na duże powiązanie gatunku z lasami dobrze byłoby i Masłowski (2008). Motyle nie żywią się nektarem, a podobnie jak mieniak zinwentaryzować ten gatunek. W wielu dotychczasowych stanowiskach gatunek tęczowiec, pokłonnik kamilla i inne, spija sole mineralne z odchodów zwierząt, wyginął, ale niewykluczone, że ukierunkowana inwentaryzacja mogłaby wskazać nowe. 38 39 Cykl rozwojowy gatunku nie jest skomplikowany. Występuje jedno pokolenie w roku. Motyle pojawiają się odtrzeciej dekady czerwca nawet do początku sierpnia. Jaja składane są na różne gatunki macierzanki Thymus spp. i lebiodce pospolitej Origanum vulgare (Bĕlìn 1999). Larwy w początkowej fazie żywią się roślinami, a później przenoszone są przez mrówki do mrowisk. Rozwój larw uzależniony jest tylko od jednego gatunku mrówki wścieklicy Myrmica sabuleti. Na inne gatunki mrówek nie działają substancje zapachowe gasienic, przez co dla innych mrówek larwy modraszka są pożywieniem. Gąsienice w mrowiskach żywią się mrówkami i tam zimują. Jest to przykład daleko posuniętej interakcji międzygatunkowej. Siedliska naturowe, które mogą być refugiami modraszka to Górskie i niżowe murawy bliźniaczkowe (kod 6230). Ogólny opis siedlisk można określić następująco: suche leśne łąki i pastwiska, polany, pobocza dróg i skarpy, dobrze nasłonecznione stoki górskie i wyżynne. Zagrożenia dla gatunku wiążą się z przekształcaniem jego siedlisk przez człowieka. Dotyczą one uproduktywnienia polan i ugorów, chemizacji i intensyfikacji rolnictwa poprzez stosowanie insektycydów oraz używanie sprzętu zmechanizowanego do koszenia łąk, zaniechania tradycyjnego wypasu zwierząt, co skutkuje stopniowym zarastaniem otwartych terenów roślinnością drzewiastą i krzewami (sukcesja). Proponowane działania ochronne dla gatunku powinny koncentrować się Ryc. 2. Stanowiska osadnika wielkookiego w Polsce. Źródło: Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce (2004) na kluczowych punktach: - zachowaniu bazy żerowej dla młodocianych gąsienic i motyli poprzez wilgotnych stref kałuż, rozkładających się resztek itp. Gąsienice żerują na m.in. zahamowanie konkurencji roślinności drzewiastej i krzewów (koszenie ręczne i turzycy pagórkowatej Carex montana i kłosownicy leśnej Brachypodium wypas bydła), sylvaticum. Stadium zimującym jest gąsienica, która zimuje w ściółce leśnej. - ochronie mrowisk wścieklicy poprzez uwzględnienie ich wysokości w Refugia gatunku mogą być spotykane w siedliskach naturowych: żyznych koszeniu łąk najbezpieczniej z zaniechaniem używania sprzętu mechanicznego. buczynach (kod 9130) oraz grądach (kod 9160 i 9170). W ogólnym opisie siedliska - ograniczenia zwalczania owadów, a w przypadku klęsk (gradacji) ze mogą to być cieniste okraje drzewostanów liściastych i mieszanych, zadrzewienia zwalczania powinna zostać wyłączona strefa 500 m od granic znanych stanowisk parkowe, lasy gospodarcze, linie podziału powierzchniowego. gatunku. Zagrożenia dla gatunku są ściśle uzależnione od gospodarki leśnej. Szczególnie niebezpieczne mogą okazać się zabiegi chemiczce przeciwko motylom Osadnik wielkooki Lopinga achine, kod gatunku 1067, kategoria zagrożenia – powodującym szkody w lasach (piedziki, zwójkę zieloneczkę, brudnicę nieparkę, zagrożony. Stanowska gatunku przedstawia rycina 2. szczotecznicę szarawkę i inne). Ponadto, sposób przygotowania gleby pod Jest to również gatunek jednopokoleniowy. Motyle spotkać można od odnowienia i zalesienia rozdrabniający i niszczący wierzchnią warstwę gleby wraz około drugiej dekady czerwca do drugiej połowy lipca. Latają w lasach i to z ze ściółką (pługofrezarki). Tworzenie dużych gniazd w bezpośrednich refugiach powodzeniem w cienistych miejscach. Biologia motyla nie jest dotąd dostatecznie motyla. poznana, aczkolwiek wiele nowych informacji można znaleźć w publikacji Buszko Ze względu na duże powiązanie gatunku z lasami dobrze byłoby i Masłowski (2008). Motyle nie żywią się nektarem, a podobnie jak mieniak zinwentaryzować ten gatunek. W wielu dotychczasowych stanowiskach gatunek tęczowiec, pokłonnik kamilla i inne, spija sole mineralne z odchodów zwierząt, wyginął, ale niewykluczone, że ukierunkowana inwentaryzacja mogłaby wskazać nowe. 38 39 W miejscach występowania gatunku powinno się wyznaczyć strefy wydmuchrzycy piaskowej Leymus (=Elymus) arenarius - gatunek buforowe dla zabiegów chemicznych. Preferować odnowienie naturalne eliminując charakterystyczny klasy Ammophiletea – pionierskich zbiorowisk wydm sztuczne przygotowanie gleby. W cięciach pielęgnacyjnych zbyt mocno nie nadmorskich, choć występuje też – rzadziej – na wydmach śródlądowych), rozrzedzać więźby. Zachować polany leśne i miejsca występowania roślin jęczmieńca zwyczajnego Hordelymus (= Elymus) europaeus (gatunek żywicielskich. charakterystyczny związku Fagion sylvaticae – mezo- i eutroficznych lasów bukowych, jodłowo-bukowych i jaworowych). Rzadziej zwraca się uwagę, że Strzępotek hero Coenonympha hero, kod gatunku 1070, kategoria zagrożenia rośliną żywicielską może być też jęczmień (Hordeum), co z uwagi na według Polskiej Czerwonej Księgi EN – zagrożony. Stanowska gatunku rozmieszczenie strzępotka wydaje się bardziej prawdopodobne. Jednak znane w przedstawia rycina 3. Polsce stanowiska strzępotka nie wykazują związku z pasem nadmorskim, naturalnym miejscem występowania wydmuchrzycy piaskowej, natomiast część pokrywa się z rozmieszczeniem lasów bukowych, gdzie można spotkać jęczmieńca zwyczajnego. W publikacji Buszko i Masłowski (2008) wymienioną rośliną żywicielską jest kłosownica leśna oraz ogólnie inne gatunki z rodziny Poaceae. Kłosownica leśna rośnie w lasach liściastych Querco-fagetea w świetlistych żyznych buczynach, ale w miejscach nienarażonych na bezpośrednie oddziaływanie słońca oraz w borach mieszanych świeżych. Jednak tych typowych siedlisk nie znajdziemy w północno-wschodniej Polsce, np. nad Narwią. Dlatego można sądzić, że strzępotek może mieć więcej gatunków roślin, na których może żerować. Wyjaśnienie rozbieżności pomiędzy siedliskami gatunków żywicielskich a rozmieszczeniem owada wymaga dalszych badań. Stadium zimującym jest gąsienica w trawach, ściółce. W literaturze brak jest jednoznacznych danych określających siedliska naturowe, które mogą być refugiami owada. Najczęściej poddaje się, że siedliskami strzępotka mogą być zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (kod 6410), ale to z kolei słabo koresponduje z wymienianymi gatunkami żywicielskimi. Ogólnie można przyjąć, że siedliskami strzępotka hero mogą być wilgotne i świeże śródleśne łąki, zarośla ekotonowe, wilgotne skraje lasu, obrzeża bagien i rzek, pobocza rowów i dróg. Ryc. 3. Stanowiska strzępotka hero w Polsce. Postępowanie w przypadku stwierdzenia gatunku na terenach Źródło: Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce (2004) administrowanych przez LP powinno zmierzać do utrzymania istniejących Owad ma jedno pokolenie w roku. Imagines latają między trzecią dekadą biotopów. Przede wszystkim uniemożliwić zarastanie powierzchni oraz ograniczyć maja a pierwszą lipca. Gatunek ten może się sporadycznie krzyżować ze zwalczanie chemiczne szkodników uwzględniając strefy bezpieczeństwa dla strzępotkiem perełkowcem (Coenonympha arcania) (Lafranchis 2007). rozwijających się larw i latających motyli. W literaturze są podawane różne zestawy roślin żywicielskich. Z punktu widzenia fitosocjologicznego są to bardzo odmienne zespoły roślinne. Postojak wiesiołkowiec Proserpinus proserpina, kod gatunku 1076; według Biorąc pod uwagę zestaw roślin żywicielskich wymienionych w publikacji Polskiej Czerwonej Księgi LR – małe ryzyko. Stanowiska gatunku przedstawia czeskiego autora (Belin 1999), gąsienice strzępotka odżywiają się liśćmi traw: rycina 4.

40 41 W miejscach występowania gatunku powinno się wyznaczyć strefy wydmuchrzycy piaskowej Leymus (=Elymus) arenarius - gatunek buforowe dla zabiegów chemicznych. Preferować odnowienie naturalne eliminując charakterystyczny klasy Ammophiletea – pionierskich zbiorowisk wydm sztuczne przygotowanie gleby. W cięciach pielęgnacyjnych zbyt mocno nie nadmorskich, choć występuje też – rzadziej – na wydmach śródlądowych), rozrzedzać więźby. Zachować polany leśne i miejsca występowania roślin jęczmieńca zwyczajnego Hordelymus (= Elymus) europaeus (gatunek żywicielskich. charakterystyczny związku Fagion sylvaticae – mezo- i eutroficznych lasów bukowych, jodłowo-bukowych i jaworowych). Rzadziej zwraca się uwagę, że Strzępotek hero Coenonympha hero, kod gatunku 1070, kategoria zagrożenia rośliną żywicielską może być też jęczmień (Hordeum), co z uwagi na według Polskiej Czerwonej Księgi EN – zagrożony. Stanowska gatunku rozmieszczenie strzępotka wydaje się bardziej prawdopodobne. Jednak znane w przedstawia rycina 3. Polsce stanowiska strzępotka nie wykazują związku z pasem nadmorskim, naturalnym miejscem występowania wydmuchrzycy piaskowej, natomiast część pokrywa się z rozmieszczeniem lasów bukowych, gdzie można spotkać jęczmieńca zwyczajnego. W publikacji Buszko i Masłowski (2008) wymienioną rośliną żywicielską jest kłosownica leśna oraz ogólnie inne gatunki z rodziny Poaceae. Kłosownica leśna rośnie w lasach liściastych Querco-fagetea w świetlistych żyznych buczynach, ale w miejscach nienarażonych na bezpośrednie oddziaływanie słońca oraz w borach mieszanych świeżych. Jednak tych typowych siedlisk nie znajdziemy w północno-wschodniej Polsce, np. nad Narwią. Dlatego można sądzić, że strzępotek może mieć więcej gatunków roślin, na których może żerować. Wyjaśnienie rozbieżności pomiędzy siedliskami gatunków żywicielskich a rozmieszczeniem owada wymaga dalszych badań. Stadium zimującym jest gąsienica w trawach, ściółce. W literaturze brak jest jednoznacznych danych określających siedliska naturowe, które mogą być refugiami owada. Najczęściej poddaje się, że siedliskami strzępotka mogą być zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (kod 6410), ale to z kolei słabo koresponduje z wymienianymi gatunkami żywicielskimi. Ogólnie można przyjąć, że siedliskami strzępotka hero mogą być wilgotne i świeże śródleśne łąki, zarośla ekotonowe, wilgotne skraje lasu, obrzeża bagien i rzek, pobocza rowów i dróg. Ryc. 3. Stanowiska strzępotka hero w Polsce. Postępowanie w przypadku stwierdzenia gatunku na terenach Źródło: Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce (2004) administrowanych przez LP powinno zmierzać do utrzymania istniejących Owad ma jedno pokolenie w roku. Imagines latają między trzecią dekadą biotopów. Przede wszystkim uniemożliwić zarastanie powierzchni oraz ograniczyć maja a pierwszą lipca. Gatunek ten może się sporadycznie krzyżować ze zwalczanie chemiczne szkodników uwzględniając strefy bezpieczeństwa dla strzępotkiem perełkowcem (Coenonympha arcania) (Lafranchis 2007). rozwijających się larw i latających motyli. W literaturze są podawane różne zestawy roślin żywicielskich. Z punktu widzenia fitosocjologicznego są to bardzo odmienne zespoły roślinne. Postojak wiesiołkowiec Proserpinus proserpina, kod gatunku 1076; według Biorąc pod uwagę zestaw roślin żywicielskich wymienionych w publikacji Polskiej Czerwonej Księgi LR – małe ryzyko. Stanowiska gatunku przedstawia czeskiego autora (Belin 1999), gąsienice strzępotka odżywiają się liśćmi traw: rycina 4.

40 41 dotychczasowych miejsc występowania. Celowe jest utrzymanie zróżnicowania stref ekotonowych - popieranie roślin żywicielskich oraz nie dopuszczenie do ekspansji gatunków drzewiastych na ugory, polany leśne.

KONKLUZJA W Nadleśnictwach, w których stwierdzono tzw. gatunki naturowe, powinno się w sposób ciągły monitorować ich biotopy (zmiany, kierunki sukcesji) oraz liczebność. O ile biotop można byłoby badać w dłuższych odstępach czasu (np. co 5 lat) to liczenie osobników powinno odbywać się corocznie. Zbyt mało jest publikowanych informacji o zachowaniu się gatunków, preferencji oraz wymagań środowiskowych. Nawet podstawowe badanie, jednokrotna obserwacja może okazać się kluczowa dla zachowania zagrożonego gatunku. Dlatego ze strony osób odpowiadających za ochronę przyrody w kraju powinniśmy oczekiwać determinacji w popieraniu badań lokalnych i pierwiastkowych nad chronionymi gatunkami.

LITERATURA Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z., (red.), 2004: Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i Ryc. 4. Stanowiska postojaka wiesiołkowca w Polsce. gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Ochrony Źródło: Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce (2004) Środowiska, Warszawa, t. 6: 500 pp. Bĕlìn V. 1999: Motyli Českĕ a Slovenskĕ republiky aktivnì ve dne. Kabourek, Zlìn, Jest to motyl z rodziny zawisakowatych (Shpingidae), u którego lot motyli 95 pp. przypada na czas między pierwszą dekadą maja a trzecią dekadą czerwca. Prowadzi Bĕlìn V. 2003: Nočni motýli Českĕ a Slovenskĕ republiky. Kabourek, Zlìn, 261 pp. zmierzchowy tryb życia odwiedzając chętnie kwiaty roślin produkujących nektar. Buszko J., Masłowski J. 2008: Motyle dzienne Polski (Lepidoptera: Hesperioidea, Jest przy tym bardzo płochliwy i przez to trudny do zinwentaryzowania. Gąsienice Papilionoidea). „Koliber” Nowy Sącz: 274 pp. odżywiają się liśćmi wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis), wierzbówki Głowaciński Z., Nowacki J., (red.), 2004: Polska czerwona księga zwierząt. kiprzycy (Chamerion angustifolium), wierzbownicy kosmatej (Epilobium Bezkręgowce. IOP PAN, AR Poznań-Kraków. hirsutum) oraz krwawników (Lythrum spp.) (Bĕlìn 2003). Zimuje w stadium Kuras T., Benes J. Fric Z. Konvicka M. 2003. Dispersal patterns of endemic alpine poczwarki w glebie. butterflies with contrasting population structures: Erebia epiphron and E. Siedliska naturowe, jakie można przypisać do refugiów postojaka to niżowe sudetica. Popul Ecol 45:115–123 i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), kod Lafranchis T. 2007: Motyle dzienne. Przewodnik terenowy i klucz do 6510. W ogólnym opisie można wymienić wiele środowisk od ugorów przez łąki, rozpoznawania. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 379 pp. skraje rowów, strefy ekotonowe po zręby. Do zagrożeń dla gatunku należy zaliczyć intensyfikację rolnictwa, STRESZCZENIE zarastanie refugiów przez roślinność drzewiastą, zalesienia ugorów, polan, zabiegi Inwentaryzacja przyrodniczo-leśna została ukierunkowana na konkretny chemiczne prowadzone w terenach rozwoju gatunku. zestaw gatunków i zespołów. W przypadku owadów skoncentrowano się na tych, Postępowanie w przypadku stwierdzenia gatunku na terenach które były wymienione w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG. administrowanych przez LP powinno zmierzać do utrzymania jego Początkowo zatwierdzona lista, jaka ukazała się w zarządzeniu Dyrektora 42 43 dotychczasowych miejsc występowania. Celowe jest utrzymanie zróżnicowania stref ekotonowych - popieranie roślin żywicielskich oraz nie dopuszczenie do ekspansji gatunków drzewiastych na ugory, polany leśne.

LITERATURA Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z., (red.), 2004: Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i Ryc. 4. Stanowiska postojaka wiesiołkowca w Polsce. gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Ochrony Źródło: Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce (2004) Środowiska, Warszawa, t. 6: 500 pp. Bĕlìn V. 1999: Motyli Českĕ a Slovenskĕ republiky aktivnì ve dne. Kabourek, Zlìn, Jest to motyl z rodziny zawisakowatych (Shpingidae), u którego lot motyli 95 pp. przypada na czas między pierwszą dekadą maja a trzecią dekadą czerwca. Prowadzi Bĕlìn V. 2003: Nočni motýli Českĕ a Slovenskĕ republiky. Kabourek, Zlìn, 261 pp. zmierzchowy tryb życia odwiedzając chętnie kwiaty roślin produkujących nektar. Buszko J., Masłowski J. 2008: Motyle dzienne Polski (Lepidoptera: Hesperioidea, Jest przy tym bardzo płochliwy i przez to trudny do zinwentaryzowania. Gąsienice Papilionoidea). „Koliber” Nowy Sącz: 274 pp. odżywiają się liśćmi wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis), wierzbówki Głowaciński Z., Nowacki J., (red.), 2004: Polska czerwona księga zwierząt. kiprzycy (Chamerion angustifolium), wierzbownicy kosmatej (Epilobium Bezkręgowce. IOP PAN, AR Poznań-Kraków. hirsutum) oraz krwawników (Lythrum spp.) (Bĕlìn 2003). Zimuje w stadium Kuras T., Benes J. Fric Z. Konvicka M. 2003. Dispersal patterns of endemic alpine poczwarki w glebie. butterflies with contrasting population structures: Erebia epiphron and E. Siedliska naturowe, jakie można przypisać do refugiów postojaka to niżowe sudetica. Popul Ecol 45:115–123 i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), kod Lafranchis T. 2007: Motyle dzienne. Przewodnik terenowy i klucz do 6510. W ogólnym opisie można wymienić wiele środowisk od ugorów przez łąki, rozpoznawania. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 379 pp. skraje rowów, strefy ekotonowe po zręby. Do zagrożeń dla gatunku należy zaliczyć intensyfikację rolnictwa, STRESZCZENIE zarastanie refugiów przez roślinność drzewiastą, zalesienia ugorów, polan, zabiegi Inwentaryzacja przyrodniczo-leśna została ukierunkowana na konkretny chemiczne prowadzone w terenach rozwoju gatunku. zestaw gatunków i zespołów. W przypadku owadów skoncentrowano się na tych, Postępowanie w przypadku stwierdzenia gatunku na terenach które były wymienione w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG. administrowanych przez LP powinno zmierzać do utrzymania jego Początkowo zatwierdzona lista, jaka ukazała się w zarządzeniu Dyrektora 42 43 Generalnego Lasów Państwowych nie zawierała kilku gatunków. Ostatecznie w Krzysztof Frydel spisie inwentaryzacji przyrodniczo-leśnej wymieniono komplet gatunków owadów Nadleśnictwo Kaliska z załącznika II, jakie możliwe były do stwierdzenia w Polsce. Do monitoringu Urszula Nawrocka-Grześkowiak można było i wciąż jest możliwe włączenie kilku gatunków z załącznika IV Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny Katedra Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni w Szczecinie Dyrektywy Siedliskowej. Na tej liście mogłyby znaleźć się 4 gatunki motyli: modraszek arion (Maculinea arion Linnaeus, 1758), osadnik wielkooki (Lopinga achine Scopoli, 1763), strzępotek hero (Coenonympha hero Linnaeus, 1758) i postojak wiesiołkowiec (Proserpinus proserpina Pallas, 1772). STANOWISKA STORCZYKÓW W NADLEŚNICTWIE KALISKA Nawet podstawowe badanie, jednokrotna obserwacja może okazać się kluczowa dla zachowania zagrożonego gatunku. Dlatego ze strony osób ORCHID SITES IN KALISKA FOREST INSPECTORATE odpowiadających za ochronę przyrody w kraju powinniśmy oczekiwać determinacji w popieraniu badań lokalnych i pierwiastkowych nad chronionymi Słowa kluczowe: Nadleśnictwo Kaliska, storczyki gatunkami. Key words: Kaliska forest inspectorate, orchids

SUMMARY Abstract. The territory of the Kaliska forest inspectorate has been poorly examined The natural forest stock-taking was directed to the specific set of species as far as the native orchid species are concerned. In the years 2010 and 2011 the and groups. As far as insects, the ones mentioned in the appendix II of the Habitat attempt to determine the extent and number of orchid occurrence in the Directive 92/43/EWG were taken into consideration. The initially approved list administrative range of the inspectorate. The results of the observation indicate the which appeared in the ordinance of the Director General of the National Forests did occurrence of a few common species of orchids on the territory which undergone a not include several species. Finally, the natural forest stock-taking register listed the stocktaking. set of the insects species from the appendix II which were possible to affirm in Poland. It has been possible to include some species from the appendix IV of the WSTĘP Habitat Directive as well. This register could include four butterfly species such as: Storczyki należą do roślin stosunkowo rzadko występujących na the Large Blue (Maculinea arion Linnaeus, 1758), the Woodland Brown (Lopinga naturalnych stanowiskach Polski. Należą do rzędu Storczykowce (Orchidales), w achine Scopoli, 1763), the Scarce Heath (Coenonympha hero Linnaeus, 1758), and którym tworzą jedną rodzinę storczykowatych (Orchidaceae), która liczy od 25 000 the Willowherb Hawkmoth (Proserpinus proserpina Pallas, 1772). do 30 000 gatunków. Storczyki w większości występują w strefie tropikalnej i Even a fundamental research or a single observation can be crucial to save subtropikalnej. W Europie rośnie około 500 gatunków, z czego w Polsce około 50. endangered species. Therefore, we ought to expect determination in supporting the Są to głównie rośliny o podziemnych kłączach lub bulwach, a także mogą być local and radical research on the protected species from the individuals responsible epifitami. Polskie storczyki to przede wszystkim samożywne rośliny zielne, ale są for the nature preservation in our country. wśród nich dwa gatunki saprofityczne, gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis) i storzan bezlistny (Epipogium aphyllum). W przypadku tych gatunków muszą występować symbiotyczne grzyby mykoryzowe. Stanowiska siedliskowe różnych gatunków to łąki i pastwiska, obrzeża lasów i polany leśne, ale także miejsca pod okapem drzewostanu. Storczyki wyróżnia, spośród innych roślin, przede wszystkim budowa kwiatów, czasem skrajnie przystosowanych do zapylania przez jeden gatunek owada1. Najbardziej efektownym wśród krajowych storczyków jest obuwik pospolity (Cypripedium calceolus), którego duże kwiaty, o 1 Słownik Botaniczny pod redakcją Szweykowscy A. J., Wiedza Powszechna, Warszawa. 2003: 847-848 44 45