Open Monumentendagen 14 & 15 09 I 2013

OPEN MONUMENTENDAGEN 14 & 15 09 I 2013

Sluit u op zondag 15 september om 18 uur bij ons aan in de Sint-Gorikshallen om deze 25ste editie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in een muzikale sfeer af te sluiten. Verrassingsconcert met de medewerking van Bruxelles ma Belle. Info : www.openmonumentendagenbrussel.be – www.bruxellesmabelle.net

couve_A5_def.indd 2 24/06/13 14:44 Informatie Gebruikte pictogrammen ERFGOED BRUSSEL Organisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdste- Openingsuren en data Brussel, m’as-tu vu ? delijk Gewest – CCN – Vooruitgangstraat 80 – 1035 Brussel a Infolijn op 14 en 15 september 2013, van 10u tot 17u: 0800/40 400 – fax: Sinds eind 2011 geeft de Directie Monumenten 02/204.15.22 – www.openmonumentendagenbrussel.be – jdp-omd@mbhg. M Metrolijnen en haltes irisnet.be – @jdp-omd – Erfgoed Brussel en Landschappen van het Brussels Hoofdstede- De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openings- T Trams lijk Gewest het tijdschriftErfgoed Brussel uit. en sluitingsuur. De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken Deze publicatie richt zich tot al wie een passie uur kunnen eindigen. B Bus Het is verboden te roken, te eten en te drinken tijdens het bezoek. Het is ook heeft voor erfgoed, zowel Brusselaars als mogelijk dat de verantwoordelijken het maken van foto’s niet toestaan. Wandeling/Activiteit niet-Brusselaars. Drie nummers verschijnen per De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst, g wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of jaar (twee gewone nummers en een speciaal ingeschreven werd op de bewaarlijst. h Tentoonstelling/Lezing De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen nummer). van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen b Fietstocht en wordt u dan gratis toegestuurd. Het dubbele septembernummer is helemaal ge- De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB. Muzikale animatie Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en ver- ♬ wijd aan het thema van de Open Monumentenda- trekpunten, rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag.

Opgelet: voor bepaalde activiteiten is het verplicht vooraf te reserveren (het tele- i Enkel te bezoeken gen. Verschillende artikels geschreven door spe- foonnummer vindt u onder de notitie over de activiteit). Er is voor deze werkwijze met gids of gekozen om het publiek in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen en reserveren is verplicht cialisten benaderen het thema Brussel, M’as-tu om voldoende gidsen te kunnen voorzien. U kunt op de dag zelf ook nog naar het vertrekpunt gaan, want annuleringen zijn immers nooit uitgesloten. vu? vanuit diverse invalshoeken. c Vertrekpunt of plaats van activiteit Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit Dankzij de medewerking van de Nationale Vereniging voor de Huisvesting Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf septem- Rondleiding van Personen met een Handicap (NVHPH), wordt de toegankelijkheid voor j in gebarentaal ber en in de Sint-Gorikshallen tijdens de Open personen met beperkte mobiliteit vermeld naast elk gebouw dat in het programma opgenomen is. Dat is gebaseerd op de gegevens die de verant- Monumentendagen. woordelijken van de opengestelde plaatsen hebben meegedeeld en werd prijs: € 20 nog eens gecontroleerd door een lid van de vereniging. Locaties in de open lucht en galerijen werden hierbij buiten beschouwing gelaten, alsook de gebouwen waarvoor onvoldoende gegevens verstrekt werden. De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de volgende logo’s: Wettelijk depot: D/2013/6860/013 ISBN: 978-2-930457-71-96-3 k Toegankelijk: er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen. m Toegankelijk met hulp: de hulp van een derde is vereist om zich De inlichtingen in deze bro- gemakkelijk te kunnen verplaatsen. chure kunnen buiten onze wil om gewijzigd worden. l Niet Toegankelijk: de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.

De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de Deze brochure gewone activiteiten in die gebouwen. wordt gratis verspreid

Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de Wettelijk depot: NVHPH ([email protected]) D/2013/6860/011 OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 1

Voorwoord

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest viert dit jaar de 25ste verjaardag van de Open Monumentendagen, een gebeurtenis die niet meer weg te denken is uit het culturele leven in Brussel.

“Brussel, m’as-tu vu?”, het thema dat gekozen werd om dit jubileum waardig te vieren, zet plaatsen in de kijker die de hoofdstad hebben geanimeerd en dat nog steeds doen, plaatsen waar men zich graag liet zien in zijn mooiste kleding, plaatsen waar men wandelde, waar men zich ontspande onder het genot van een kopje thee of glas bier of waar men de première van een nieuwe voorstelling bijwoonde.

Herbergen, cafés, beroemde restaurants, bioscoop- en spektakelzalen, schouwburgen, groene parken of bescheiden stadspleintjes,… allemaal plaatsen die behoren tot het leven van alledag en die zich nu, gedurende een weekend in september, onder een andere gedaante aan het publiek laten zien, dankzij de omkadering door talrijke verenigingen en gemeentebesturen die elk jaar trouw op de afspraak zijn.

Voor deze editie 2013 konden wij opnieuw rekenen op de inzet van velen. Meer dan 100 plaatsen worden immers voor het publiek opengesteld en tot leven gebracht door bijna 60 activiteiten waaraan iedereen kan deelnemen. Wandelingen met gids, tentoonstellingen, bustochten, fietstochten en tal van rondleidingen in de gebouwen zelf die tijdens het weekend toegankelijk zijn. Kortom, een goed gevuld programma! Cultuurliefhebbers, toeristen die Brussel willen ontdekken en de Brusselaars zelf, iedereen zal in dit programma zeker iets vinden dat hem of haar aangenaam verrast.

Ik heb dit jaar voor de eerste keer het genoegen om deze Open Monumentendagen te begeleiden. In naam van het Brussels Gewest maak ik van de gelegenheid gebruik om de honderden personen te danken die er gedurende de voorbije 25 edities voor hebben gezorgd dat dit erfgoedweekend is uitgegroeid tot het evenement bij uitstek dat het begin van het nieuwe culturele seizoen markeert. Dankzij hun enthousiasme en dynamisme hebben zij ertoe bijgedragen om iedereen bewust te maken van de rijkdom van ons patrimonium en het belang van zijn bewaring voor de komende generaties.

Ik wens u een zeer aangenaam bezoek en maak nu al een afspraak voor volgend jaar!

Rudi Vervoort, Minister-President van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN

Een informatiepunt voor al uw vragen….

Tijdens de Open Monumentendagen kunt u met al uw Boekhandelaars Quartiers Latins en Plaizier stellen vragen terecht in het informatiepunt in het centrum van een reeks publicaties, postkaarten, posters en andere Brussel, in de Sint-Gorikshallen, van 10u tot 17u. U documenten voor die gewijd zijn aan het Brusselse vindt er ook de volledige programmabrochure en infor- erfgoed. matie over de opengestelde plaatsen. Het speciaal De Stadswinkel opent eveneens zijn deuren om u te nummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel, gewijd informeren over haar activiteiten en het repertorium aan het thema, zal er te koop zijn. van gespecialiseerde ambachtsmensen.

c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein 1 te Brussel Maak gebruik van uw bezoek om de verschillende M 1-5 (De Brouckère) tentoonstellingen te bezoeken: T 3-4 (Beurs) >> “Feestelijk Brussel!” (zie pagina 5) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), >> “Internationaal Fotografisch Experiment met 46-48 (Beurs) Monumenten” (zie pagina 48) Met de medewerking van Patrimoine et Culture, CFC-Editions en de boekhandels Quartiers Latin en Plaizier en van de Stadswinkel.

OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 3

Inhoud

Voorwoord ...... p. 1

Opengestelde plaatsen en activiteiten

Brussel ...... p. 4

25ste editie van de Open Monumentendagen in België . . . . . p. 43

Het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten . p. 48

Kaart en repertorium van de opengestelde plaatsen ...... p. 53

Spel “M’as-tu vu?” ...... p. 57

Brussel-Uitbreiding / Etterbeek / Sint-Pieters-Woluwe / Sint- Lambrechts-Woluwe / Oudergem / Watermaal-Bosvoorde . p. 60

Brussel-Uitbreiding / Elsene ...... p. 68

Ukkel / Vorst / Sint-Gillis / Anderlecht ...... p. 80

Sint-Agatha-Berchem / Sint-Jans-Molenbeek / Koekelberg / Jette / Brussel-Laken / Brussel-NOH ...... p. 90

Evere / Schaarbeek / Sint-Joost-ten-Node ...... p.98 4 ⁄ BRUSSEL BRUSSEL

Théâtre royal du Parc 47 BRUSSEL ⁄ 5

staal voor de bovenste delen, mate- Kaart Centrum M 3 1. K rialen die toen nog maar pas opgang SINT-GORIKSHALLEN maakten. Binnen ondersteunt een netwerk van fijne, achthoekige Sint-Goriksplein 1 – Brussel kolommen het metalen dakgebinte, A za en zo van 10u tot 18u waarvan de binnenwelfvlakken als korfbogen zijn opgevat. Platte ijzeren M 1-5 (De Brouckère) cirkels sieren de hoekverbindingen T 3-4 (Beurs) tussen de bogen. Zoals in die tijd gebruikelijk was voor een overdekte B 29-38-63-66-71-88 galerij, verlicht een hoog dakraam het (De Brouckère), 46-86 (Beurs) geheel. De groentekwekers brachten 1 Eeuwenlang domineerde het silhouet hun producten hier aan de man tot in van een kerk de volkse Sint-Goriks- 1973. In 1987 werden de hallen opge- Centraal informatiepunt van de wijk. In 1798 werd ze gesloopt en nomen in de monumentenlijst, waarna Open Monumentendagen. kwam er een marktplein in de plaats. ze een restauratie ondergingen die Tentoonstelling “Feestelijk Brus- Er werd een fontein in de vorm van voltooid was in 1989. Vandaag zijn de sel!” en stand van Brukselbinnen- een obelisk geïnstalleerd, afkomstig Sint-Gorikshallen een parel van het stebuiten (zie kaderteksten hiervan de abdij van Grimbergen. In 1881 erfgoed, een regionaal centrum dat onder en volgende bladzijde). kreeg architect Adolphe Vanderheg- als kader fungeert voor activiteiten op gen de opdracht om er een overdekte het gebied van architectuur, erfgoed Vertrekpunt van de wandeling hal te bouwen. Hij had eerder al de en ruimtelijke ordening. Er vinden ten- “Brussel, een openluchtdecor…” overdekte markt van de Etterbeek- toonstellingen plaats, opvoeringen en en van de interactieve rally “Dat sesteenweg ontworpen. Hij besliste tal van culturele manifestaties. Er is is nooit gezien!” (zie kadertek- om de fontein te integreren in een ook een gezellig café waar de Brus- sten hieronder en volgende blad- gebouw in neorenaissancestijl en selaars graag afspreken. zijde). koos voor een structuur in glas en (B 26/01/1987)

G WANDELING H TENTOONSTELLING Brussel, een openluchtdecor Feestelijk Brussel! Deze wandeling vertrekt aan de Sint-Gorikshallen en gaat Deze tentoonstelling staat Brussel als stad waarin wordt op zoek naar plaatsen die beladen zijn met geschiedenis geleefd en gefeest centraal. Aan de hand van 80 foto’s, en anekdotes zoals Le Lion d’Or. Via de Kartuizersstraat opgediept uit diverse archieven en bij grote Brusselse en café Greenwich bereiken we de trendy Dansaertwijk. fotografen, ontdekt de bezoeker Brussel en zijn inwoners, Vandaar zwenken we af naar Sint-Katelijne en de Vismet vastgelegd in snapshots, geposeerd of tersluiks genomen. met hun vele restaurants en cafés. Iets verderop ligt de Scènes waarin wordt gezwansd, grote en kleine gebeurte- Begijnhofwijk, die we doorkruisen tot aan La Tentation. nissen uit het dagelijks leven – de verzamelde foto’s bestrij- En we eindigen met de sfeer van het vroegere Brusselse ken een zo breed mogelijke chronologische tijdspanne. Het uitgaansleven op te snuiven op het De Brouckèreplein is een manier om contact te leggen met de eeuwige ziel met hotel Métropole, de bioscopen en de zaal Alhambra. van de stad, zijn dikkenekke trekjes, soms surrealistisch, maar altijd vrolijk. Een expo om van te genieten! A zondag om 15u (duur: 1u30) A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C vertrek: ingang van de Sint-Gorikshallen (kant Karper- brug), Sint-Goriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3 C Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3 M 1-5 (De Brouckère) M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) I reserveren verplicht op nummer 0477/98.04.01 of via het e-mailadres [email protected]. Maximaal De tentoonstelling is gratis en loopt tot 31 oktober 2013. 25 personen. Met de medewerking van de Vereniging voor de Stu- Enkel in het Frans. die van het Gebouwde. Met de medewerking van Pages d’Histoire. 6 ⁄ BRUSSEL

biljartzaal, bijgebouwen en winkels Kaart Centrum M 3 2. K op de benedenverdieping”. De zaak BEURSSCHOUWBURG kreeg aanvankelijk de naam van Bras- serie flamande. Hoewel het interieur Auguste Ortsstraat 20-28 – Brussel sterk gewijzigd is als gevolg van de A za en zo van 14u tot 18u nieuwe bestemming van het gebouw, zijn er toch nog enkele oorspronke- M 1-5 (De Brouckère) lijke elementen zoals de monumentale T 3-4 (Beurs) trap met metalen leuning, de foyer die verlicht wordt door de grote glasra- B 29-38-63-66-71-88 men in de gevel, de hal met gecan- 2 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) neleerde zuilen en natuurlijk de con- In het gebouw waar vandaag de certzaal. De Beursschouwburg nam Uitleg over de geschiedenis van Beursschouwburg gevestigd is, werd hier in 1965 zijn intrek. Tussen 2001 het gebouw, de verbouwing en de in 1947 een schouwburgzaal in Ita- en 2004 onderging het complex een activiteiten die er plaatsvinden, liaanse stijl ingericht door architect ingrijpende renovatie. De toneelzaal zaterdag om 17u30 en zondag om Jacques Cuisinier, toen nog Théâtre in Italiaanse stijl werd verbouwd tot 15u30. Maximum 20 personen per de la Bourse geheten. Het gebouw meer polyvalente en moduleerbare groep. zelf, in eclectische stijl, dateert uit ruimtes. De Beursschouwburg heeft Tentoonstelling over de geschie- 1885. De bouwaanvraag door de eige- een zeer gevarieerde programmatie denis van het gebouw in de naar, de heer Walckiers, vermeldde en organiseert talrijke culturele eve- publieke ruimtes. “een gebouw met feestzalen, herberg, nementen (podiumkunsten, visuele kunsten, film en muziek).

G ACTIVITEIT G INTERACTIEVE RALLY Sélection du patron Dat is nog nooit gezien! De vereniging Brukselbinnenstebui- Begeleid door de gids, uw quizformulier in de hand, vertrekken we voor een ten helpt u te kiezen uit het grote interactieve wandeling waarbij u uw zintuigen zult gebruiken om de evolutie, aanbod aan plaatsen die tijdens de de architectuur en de inrichting van allerlei plaatsen van plezier en ontspan- Open Monumentendagen toeganke- ning te ontdekken. U zult zich laten zien op plaatsen waar men gezien moet lijk zijn. De Sélection du Patron bevat zijn en andere waar men beter weg kan blijven. Een interactieve rally tussen een dertigtal gebouwen die een mooie ontdekking, creatie en uitwisseling, dat is echt goed gezien! illustratie vormen van het thema van dit jaar. Het gaat om gebouwen die A zondag om 10u (in gebarentaal), 10u20, 10u40 en 14u, 14u20, 14u40 slechts zelden open zijn voor het (duur: 2u) publiek en waar u vermoedelijk niet C vertrek: voor de Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel – te lang zult moeten aanschuiven. kaart Centrum M 3 De selectie omvat twee circuits, één in het stadscentrum en een tweede M 1-5 (De Brouckère) erbuiten. Beide circuits kunnen ook T 3-4 (Beurs) met het openbaar vervoer en/of per fiets worden afgelegd. B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van U kunt deze circuits vanaf 26 augus- 9u30 tot 12u30) of via e-mail ([email protected]). Maximum 15 personen tus downloaden op de website per vertrek. www.brukselbinnenstebuiten.be of ze op zaterdag 14 en zondag 15 septem- j Een van de rally’s op zondagochtend is ook toegankelijk voor dove of ber tussen 10u en 16u30 afhalen op de slechthorende personen. stand van Brukselbinnenstebuiten in Enkel in het Frans. de Sint-Gorikshallen (Sint-Goriksplein in Brussel – Kaart Centrum M 3). Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis. Info : Brukselbinnenstebuiten (02/218.38.78 – [email protected]) BRUSSEL ⁄ 7

3. Kaart Centrum M 3 M GREENWICH BRUSSELS Kartuizersstraat 7 – Brussel A za en zo van 11u tot middernacht M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 3 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) Café Greenwich, gevestigd op de benedenverdieping van een gebouw uit 1914, is een van de laatst overgebleven tavernes uit de belle époque in Brussel. Het uitzicht van de pui, ontworpen door architect A. Delune in 1916, wordt bepaald door pilasters die met plaatstaal bekleed zijn en geschilderd in een imitatie van groen marmer. De luifel boven de ingang, de vitrines versierd met medaillons van glas-in- lood alsook het siersmeedwerk onder de vensters zijn bewaard gebleven. Het eclectische interieur is nagenoeg helemaal intact met de houten lambriseringen met spiegels en de recla- meborden omlijst door stucwerk. De Greenwich is op voorbeeldige wijze gerestaureerd waarbij behalve de pui 4 ook de twee voornaamste ruimtes zijn gerenoveerd waaronder de biljartzaal Kaart Centrum M 2-3 zorgen voor een gedempte sfeer, die met zijn grote glaskoepel. Ook de toog 4. M bijzonder aangenaam is wanneer er en de monumentale kassa zijn in hun L’ARCHIDUC jazzklanken opstijgen uit de vleugel- oorspronkelijke staat hersteld even- Antoine Dansaertstraat 6 – Brussel piano, de blikvanger van deze bar. als de toiletten in het souterrain die Smalle banken en fauteuils met uit- volledig betegeld zijn, een unicum in A za en zo van 14u tot ‘s ochtends gepuurde vormen verwelkomen de Brussel. Het café dat vroeger bezocht T 3-4 (Beurs) klanten op de benedenverdieping of werd door René Magritte en talrijke boven op de mezzanine. Aan de bar schaakliefhebbers is vandaag een B 46-86 (Beurs) in palissanderhout worden bieren, nieuwe trekpleister voor toeristen en L’Archiduc werd in 1937 geopend wijnen en geraffineerde cocktails buurtbewoners. (B 29/06/2000) door Madame Alice en in 1953 over- geschonken. L’Archiduc is uniek in zijn Gids ter plaatse van 11u18u. Met genomen door jazzpianist Stan Bren- soort en houdt de charmante traditie de medewerking van Klare Lijn. ders die er een echte jazztempel van van de bars met live pianomuziek in maakte. De aankoop van de bar in ere. (B 03/03/2011) 1985 door Nathalie en Jean-Louis Gids ter plaatse van 14u tot 18u. Hennart lag mee aan de basis van de Met de medewerking van Itinérai- heropbloei van de Dansaertwijk. De res, op de Paden van de Geschie- oorspronkelijke interieurdecoratie in denis. de zuiverste art-decostijl is het werk van architect F. Van Ruyskenvelde. De Tentoonstelling van jazzaffiches renovatie van 1985 werd geleid door ontworpen door hedendaagse Pierre Bourgeois. De lambriseringen kunstenaars. in donker hout, de stoelbekledingen Jazzconcerten zaterdag en zon- van dik fluweel, de elegante chroom dag van 17u tot 20u. elementen en de indirecte verlichting 8 ⁄ BRUSSEL

5. Kaart Centrum M 2 M DE MARKTEN – VOORMALIGE ZETEL VAN DE CRISTALLERIES DU VAL SAINT-LAMBERT Oude Graanmarkt 5 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u M 1-5 (Sint-Katelijne) T 3-4 (Beurs) B 46 (Beurs), 86 (Dansaert) In dit imposant gebouw in Euvillesteen was tot 1965 de zetel gevestigd van de Cristalleries du Val Saint-Lambert. Het complex bestaat uit het gebouw aan de straatzijde opgetrokken in Beaux-Artsstijl door architect Oscar Francotte tussen 1911 en 1914 en een stapelruimte die uit 1854 dateert. Opvallend zijn het trappenhuis met de mozaïekvloer en de schitterende Spiegelzaal die de hele eerste verdieping beslaat. Deze zaal in neo-Lodewijk XVI-stijl combineert op geslaagde wijze stucwerk, gesculpteerde lambriseringen en geslepen spiegels. Hier werden vroeger de kristallen voorwerpen uitgesteld waarvan de schitteringen eindeloos in de spiegels weerkaatst werden. De gevel draagt nog de cartouche van Val Saint-Lambert. Het gebouw is sinds meerdere jaren in gebruik door het Nederlandstalige gemeenschapscentrum De Markten dat hier talrijke activiteiten organiseert. Het grote terras, waar het aangenaam toeven is op mooie dagen, verhoogt nog de Kaart Centrum M 2 enorme lege ruimten van de voorma- aantrekkelijkheid van dit centrum dat 6. M lige toonzalen bleven overeind. Zij uitgroeide tot een van de trekpleisters LA TENTATION – vertonen de typische kenmerken van van deze wijk. CENTRO GALEGO DE BRUXELAS winkelconstructies naar Parijs model Tentoonstelling “Transformatie/ Lakensestraat 28 – Brussel aan het einde van de 19de eeuw, die Transformations” (kunstenaars: colonnades, balkons, grote trappen, A za en zo van 10u tot 02u Nathalie Joiris, Paul Gees, Gert- verlichtingskoepels en elementen in jan Bisschop, Roeland Twee- M 1-5 (De Brouckère) smeedijzer combineren. Wanneer linckx, Nicolas Kozakis, Niele het Centro Galego de Bruxelas in B 29-38-46-63-66-71-86-88 Toroni). Door te werken in en 1997 eigenaar wordt, wordt besloten (De Brouckère) met de ruimte eigent de kunste- om het gebouw aan te passen met naar zich de ruimte toe. Hij In 1987 werd de beroemde stoffen- respect voor deze oorspronkelijke interpreteert, herdenkt en winkel die sinds 1858 in de Lakense- elemenenten. De bakstenen worden transformeert de ruimte, voegt straat nummer 28 gevestigd was door blootgelegd, maar de algemene inde- er elementen aan toe of neemt een brand verwoest. À la Tentation ling blijft behouden. Nu is La Tentation er weg. Hij werkt rond het even- was in heel Brussel bekend, en de een centrum voor culturele diversiteit wicht, de spanning, de confron- weergaloze keuze aan confectie- en dat verschillende gemeenschappen, tatie, de positionering in de interieurstoffen trok een bont cliën- generaties en sociale klassen samen- ruimte. Rondleidingen op de teel. In die noodlottige nacht van 14 brengt rond interactieve muziek/ tentoonstelling, zaterdag en juli ging alles echter in rook op: balen dansprojecten. Er worden tal van zondag om 11u en 15u. stof, houten toonbanken,… Enkel de activiteiten georganiseerd, waaronder BRUSSEL ⁄ 9

G WANDELING Brussel, waar reizigers thuis zijn Waarom niet eens op reis gaan naar het hart van Brussel? Tijdens deze wandeling komen we langs enkele hotels, verblijfplaatsen voor reizigers maar tegelijk plaatsen van vermaak (bals, concerten) en langs de treinstations met hun grote lokettenzalen waar reizigers sinds jaar en dag vertrekken en aankomen. We zetten ook een paar beroemde gasten en bannelingen in de kijker die de verbeelding van de stad met hun doortocht hebben geprikkeld.

A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: aan de ingang van metrostation Sint-Katelijne in Brussel – kaart Centrum M 2 M 1-5 (Sint-Katelijne) 5 I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be

G WANDELING Feest, plezier en vermaak voor het gewone volk in Brussel Vanaf de 19de eeuw veranderde feesten en uitgaan grondig in Brussel. Dat was zo voor de hoge burgerij en de adel, maar ongetwijfeld nog meer voor het gewone volk. Ook al waren de werkdagen vaak lang en hard, toch profiteerden de gewone Brusselaars van hun schaarse vrije tijd om te feesten, te dansen, zich te amuseren en te ontspannen. Deze wandeling neemt u mee naar de oude havenwijk in het hart van de stad voor een ontdekkingstocht langs voormalige feestzalen, schouwburgen, bioscopen, 6 goedkope restaurants, enz. waar generaties Brusselaars vertier, charmant gezelschap – en soms ook ruzie – zochten. Le Marivaux, La Gaité, Les Cousins, La Maison des tramwaymen,… zijn maar enkele namen die we op deze kleurrijke wandeling tegenkomen. concerten, tentoonstellingen, conferenties en dansen muzieklessen. A zaterdag en zondag om 10u30, 13u30 en 16u (duur: 1u30) De lokalen zijn ook erg in trek voor privéfeestjes. C vertrek: voor de Koninklijke Vlaamse Schouwburg, Lakensestraat 146 in Brussel – kaart Centrum M 2 Diverse concerten tijdens het weekend. M 2-6 (IJzer) Markt voor ontwerpers, kunste- T 51-88 (IJzer) naars, muzieklabels, ambachts- I reserveren verplicht op nummer 02/410.99.50 (maandag tot vrijdag lieden… , afkomstig uit Brussel van 9u tot 17u). Maximaal 25 personen per vertrek. en omstreken. Enkel in het Frans. Voorstelling van de activiteiten van het Centrum. Met de medewerking van La Fonderie. j Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 17u30. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture. 10 ⁄ BRUSSEL

7 8

7. Kaart Centrum M 1 K 8. Kaart Centrum N 2 K grootste zaal, met variabele geome- KAAITHEATER THÉÂTRE NATIONAL DE LA trie, bevat 750 plaatsen. De kleine zaal COMMUNAUTÉ FRANÇAISE met 250 plaatsen bevordert de intimi- Saincteletteplein 20 – Brussel teit tussen acteurs en toeschouwers. Emile Jacqmainlaan 111-115 De Studio, ten slotte, dient voor voor- A enkel zo van 10u tot 18u Brussel stellingen met een nog kleiner publiek M 2-6 (IJzer) van ongeveer 150 toeschouwers. Het A enkel zo van 10u tot 19u Théâtre National biedt een zeer rijk T 51 (Sainctelette), 88 (IJzer) M 2-6 (Rogier) programma aan (toneel, dans, muziek, Het vroegere Lunatheater werd tussen festivals, tentoonstellingen,…) waar- T 3-4-25-55 (Rogier) 1929 en 1932 gebouwd op de plaats van voor het tot ver buiten onze grenzen een lunapark. Architect Marcel Dries- B 61 (Rogier) bekendheid geniet. mans koos voor een stijl die het midden Het toneelhuis, dat in 1945 in Brussel Rondleidingen door de verschil- houdt tussen art deco en modernisme. werd opgericht door Jacques Huis- lende ruimtes van de schouw- Behalve het theater bevatte het complex man, werd lange tijd in één adem burg (coulissen, loges, podia,…) ook 42 appartementen en een café. In genoemd met het Rogiercentrum, met uitleg over hoe deze plaatsen de vleugel langs het kanaal waren een waar het sinds 1961 zijn vaste stek leven en worden aangepast vol- vergaderzaal, een foyer, 24 privékan- had. Toen in 1999 besloten werd het gens de voorstelling, zondag om toren en de directielokalen gevestigd. torengebouw af te breken, moest het 10u30, 12u, 14u30, 16u en 17u30 Deze koppeling tussen woningen, vrije- Théâtre National snel op zoek naar een (duur: 1u). Maximum 25 personen tijdsinfrastructuur en werkruimtes was voorlopig onderkomen, dat gevonden per groep. het resultaat van een boeiend steden- werd in de vroegere cinema Palace bouwkundig experiment dat eerder al j Rondleidingen in Franse geba- aan de Adolphe Maxlaan, in afwach- beproefd was in het gebouw Hoguet in rentaal, zondag om 10u30. Met de ting van de bouw van een nieuwe zaal. Sint-Gillis. Het succes van het theater medewerking van de vereniging De nieuwe schouwburg, ontworpen was echter van korte duur. Ondanks Arts et Culture. door het architectenbureau Escaut, een zekere heropleving in de jaren Sca Architectes Associés en het Ate- 1940-1950 werd het gebouw omstreeks lier Gigogne, werd op 16 november 1960 omgevormd tot tapijtenwinkel. Met 2004 geopend. Het rijkelijk van glas de metrowerken werden de gebouwen voorziene gebouw langs een drukke definitief verlaten. De vastgoedmaat- stadslaan had de ambitie zich te inte- schappij L’Immobilière moderne kocht greren in de bestaande bebouwing en het bouwvallige complex in 1988 en liet de mogelijkheden van het smalle ter- het restaureren door architect Philippe rein maximaal te benutten. De archi- de Hullu. Vandaag is het dankzij het tecten hebben gemikt op de afwisse- Kaaitheater opnieuw een draaischijf ling tussen “transparantie en opaciteit, van het culturele leven in Brussel. als een sluier die over de mysteries Tentoonstelling “Van lunapark van het spektakel wordt gelegd”. De tot kaaitheater” over het ont- drie zalen van het complex richten zich staan en de geschiedenis van elk tot een verschillend publiek. De het Kaaitheater. BRUSSEL ⁄ 11

in zijn meest weelderige vorm. Het Kaart Centrum N 2 9. K overvloedige gebruik van marmer, THEATER EN HOTEL LE PLAZA siersmeedwerk, gekleurd glas en stucwerk verlenen de ruimte een Adolphe Maxlaan 118-126 – Brussel kleurrijk en uniek uitzicht. De zaal A za en zo van 10u tot 18u (afhan- heeft een oppervlakte van 552 m² en kelijk van de beschikbaarheid – bestaat uit een parterre en balkons informatie op www.openmonu- die gericht zijn op het scherm dat fraai mentendagenbrussel.be) omkaderd wordt door een brede sier- lijst. De verfijning en weelderigheid M 2-6 (Rogier) van de versiering zouden haast doen T 3-4-25-55 (Rogier) vergeten dat de zaal bij de restauratie werd uitgerust met de modernste B 61 (Rogier) voorzieningen op het vlak van akoes- Hotel Le Plaza werd in art-decostijl tiek en klimaatregeling. De zaal wordt gebouwd naar de plannen van de regelmatig gebruikt voor galadiners, Zwitserse architecten Michel Polak conferenties, vergaderingen en chi- 9 en Alfred Hoch, die ook het Résidence que recepties. (B 23/07/1992) Palace ontwierpen. Bijzonder aan dit Rondleidingen zaterdag en zon- ontwerp was de bouw van een grote dag om 10u30, 11u30, 12u30, bioscoopzaal onder de geplande 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. zeven verdiepingen kamers. De Met de medewerking van Pro inrichting van deze zaal, die plaats Velo en Korei. biedt voor 1.300 toeschouwers, is met de grootste zorg uitgevoerd en Vertrekpunt van de wandeling inspireerde zich naar Hollywoodi- “Anspach Sunset Boulevard” (zie aanse voorbeelden uit die tijd op de kadertekst hieronder). Spaans-Amerikaanse decoratiestijl

J RONDLEIDINGEN G WANDELING IN GEBARENTAAL Anspach Sunset Boulevard Zoals elk jaar organiseert de vereni- De Brusselse centrumlanen zijn geen Hollywood maar hebben niettemin ging Arts et Culture rondleidingen in een rijke artistieke en culturele geschiedenis met hun bioscopen, schouw- Franse gebarentaal, bestemd voor burgen, cabarets. La Veuve Joyeuse werd opgevoerd in de Gaîté, in de dove en slechthorende personen. Eldorado beefden we van angst met Goldfinger. My Fair Lady stond lange tijd op de affiche van de Ambassador. Wat blijft er vandaag nog over van Dit jaar zijn vier plaatsen op deze ‘Pol au Gaîty’, dat regelmatig door de beroemde Jacques en de burgerij manier te bezoeken: van de hoofdstad werd bezocht? Wat is er met mythische zalen als de Ancienne Belgique, de Marivaux, de Pathé Palace, de Astor gebeurd of >> Théâtre National de la Com- met nog een dertigtal andere zalen die afgebro ken of verbouwd zijn? De munauté française (notitie 8 Anspachlaan, onze eigen Sunset Boulevard houdt misschien nog heel wat pagina 10) verrassingen in petto! A zondag om10u30 >> Hôtel van de Gouverneur van A zaterdag en zondag om 14u30 en 16u30 (duur: 1u30) de Nationale Bank van Belgiê C vertrek: voor hotel Le Plaza, Adolphe Maxlaan 118 in Brussel – (notitie 15 pagina 15) kaart Centrum N 2 A zaterdag en zondag om 13u30 M 2-6 (Rogier) >> Koninklijke Sint-Hubertusgale- rijen (notitie 18 pagina 17) T 3-4-25-55 (Rogier) A zaterdag en zondag om 15u30 B 61 (Rogier) >> La Tentation – Centro Galego de I maximum 20 personen per vertrek. Bruxelas (notitie 6 pagina 8) A zaterdag en zondag om 17u30 Met de medewerking van de Vereniging van de Gidsen voor Brussel en België. 12 ⁄ BRUSSEL

11. Kaart Centrum N 2 NOORDDOORGANG 11 Nieuwstraat / Adolphe Maxlaan Brussel hier ook het wassenbeeldenmuseum Castan gevestigd, vergelijkbaar met M 1-5 (De Brouckère) het Musée Grévin in Parijs. Aan de T 3-4 (De Brouckère) kant van het Adolphe Maxlaan kreeg de passage een rijk versierde monu- B 29-38-46-63-66-71-86-88 mentale gevel in eclectische stijl. In (De Brouckère) de loop van de 20ste eeuw werden Wie in Brussel is nog nooit door deze de meeste winkelpuien op weinig galerij gewandeld met haar mooie doordachte wijze verbouwd. Een uit- glasoverkapping en kariatiden. Ze gebreid restauratieprogramma in de verbindt de Nieuwstraat met de voorbije jaren heeft deze overdekte Adolphe Maxlaan en vormt samen galerij waar het aangenaam flaneren met de Koninklijke Sint-Hubertus- is zijn vroegere charme teruggege- galerijen en de Bortiergalerij een van ven. De Noorddoorgang heeft zijn 10 de laatste getuigen in Brussel van de decoratie grotendeels bewaard, met ‘galerijstraten’ die in de 19de eeuw een mooi geheel van 32 kariatiden overal in Europa het licht zagen. De gebeeldhouwd door J. Bertheux en 10. Kaart Centrum N 2 M 69 meter lange doorgang werd vanaf een lang glazen dak in boogvorm TAVERNE EN HOTEL ESPÉRANCE 1881 gebouwd naar de plannen van zoals gebruikelijk bij de winkelgale- architect Van Rieck en bevatte 34 rijen van die tijd. (B 13/04/1995) Finisterraestraat 1-9 – Brussel handelszaken, een wintertuin en Vertrekpunt van de wandeling “In diverse ruimtes voor vermaak en ont- A za en zo van 11u tot 21u de tijd dat de boulevards van spanning zoals een kindertheater of Brussel brusselden” (zie kader- M 1-5 (De Brouckère) een zaal gewijd aan de wonderen van tekst hieronder). de natuur. Tussen 1888 en 1895 was T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) Gelegen op slechts enkele meters van de winkels van de Nieuwstraat, G WANDELING trekt de pui in art-decostijl van taverne In de tijd dat de boulevards van Brussel brusselden Espérance onmiddellijk de aandacht. Het ontwerp is van architect Leon Mevrouw, mag ik deze dans van u? Mijnheer, een lekkere geuze op het Govaerts, die ook de plannen tekende terras? Op het einde van de 19de eeuw waren de centrale Brusselse lanen voor de winkels Vanderborght in de het toneel van een intens cultureel en mondain leven. Naast en tussen Wolvengracht en de woning van de grote luxehotels zorgden het wassenbeeldenmuseum, de cafés waar bankier Van Buuren in Ukkel. De gezongen werd, het Alhambratheater, de schaatsbaan en de music-halls strak belijnde pui dateert uit 1930 voor het vermaak van heren in geklede jas en dames in ruisende jurken. en is bekleed met geaderd marmer. Op deze wandeling dompelen we ons onder in de sfeer van de belle épo- De ingang ligt iets uit de centrale as que en bekijken we de evolutie van de centrale lanen, die nog even druk van het gebouw en wordt overwelfd zijn als vroeger! door een metalen luifel met verticale lichtzuil. Deze zuil doorbreekt de hori- A zaterdag en zondag om 10u30 en 14u (duur: 2u) zontale lijn van het bovenlicht met de C vertrek: aan de ingang van de Noorddoorgang, naast het hotel geometrische glas-in-loodramen, die Métropole in Brussel – kaart Centrum N 2 een kleurrijke toets aan het geheel geven. Binnen is het oorspronkelijke M 1-5 (De Brouckère) café-interieur intact bewaard met de T 3-4 (De Brouckère) draaideur, de lambriseringen, het art-decomeubilair en de glasramen. B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) (B 06/03/2008) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag Gids ter plaatse van 11u tot 18u. van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van het Ate- Enkel in het Frans. lier de Recherche de d’Action urbaines (ARAU). Met de medewerking van de Babbelbus. BRUSSEL ⁄ 13

Chabot demonstreerde zijn voorliefde Kaart Centrum M 2 12. K voor de art deco door een immense UGC DE BROUCKÈRE – filmzaal voor 3.000 toeschouwers in ZAAL GRAND ELDORADO deze stijl te ontwerpen. Bij de vergro- ting van het complex tussen 1974 en De Brouckèreplein 38 – Brussel 1978 werd deze ruimte geamputeerd, A za en zo van 9u30 tot 12u30 het benedengedeelte van de zaal werd afgeschaft. Het bovengedeelte I uitsluitend rondleidingen bleef echter behouden en de grote (groepen van 25 personen) zaal van de huidige bioscoop bezit M 1-5 (De Brouckère) nog altijd de oorspronkelijke koloni- ale muurdecors. Deze opeenvolging T 3-4 (De Brouckère) van vergulde reliëfs vervaardigd door B 29-38-46-63-66-71-86-88 de beeldhouwers Wolf en Van Neste, (De Brouckère) illustreren het dagelijkse leven in Congo tijdens de jaren 1930 met veel België lijkt de filmkunst van meet af aandacht voor de fauna en flora. De aan een warm hart te hebben toege- oordeelkundige belichting versterkt dragen. Het was immers in Brussel, nog de monumentaliteit en plasticiteit in 1895, dat de gebroeders Lumière van de taferelen. Een massieve kroon- 12 hun eerste officiële filmvertoning lijst omgeeft het plafond, dat versierd gaven, zes maanden na de historische is met een zonneschijf met enorme Rondleidingen om 9u30, 10u, voorstelling in Lyon. In de jaren nadien stralen. De zaal biedt vandaag plaats 10u30, 11u, 11u30 en 12u. Met de ontwikkelde het stadscentrum zich tot aan 708 toeschouwers die van dit medewerking van Arkadia.be en een trefpunt voor alle cinefielen. De unieke kader kunnen genieten. Korei. bouw van de bioscoop Eldorado in (B 28/04/1994) 1931-1932 op het De Brouckèreplein was een van de hoogtepunten van deze ontwikkeling. Architect Marcel

G INTERACTIEF PARCOURS De tempels van de 7de kunst Dit interactieve wandelparcours nodigt u uit voor een ontdekkingstocht langs de filmzalen uit vervlogen tijden: hun architectuur, hun historische betekenis en de sterren van het witte doek die velen hebben doen dromen. U wandelt in uw eigen tempo, voorzien van uw smartphone of aanraaktablet, en volgt een duidelijk beschreven route in drie wijken van de stad: het centrum, de Naamse Poort en de Leuvensesteenweg. Op belangrijke plaatsen geven informatieborden uitleg over de bioscopen die zich daar vroeger bevonden. Een QR-code (de zwarte vierkantjes die momenteel in de mode zijn) verwijst u via uw mobiele telefoon of uw tablet door naar gedetailleerde uitleg en een multimediabezoek. Dankzij de mobiele technologie kunt u dus naar believen alle gewenste informatie krijgen over de bezochte plaatsen.

A zaterdag en zondag van 10u tot 16u C vertrekplaatsen: >> UGC De Brouckère, De Brouckèreplein 36 in Brussel – kaart Centrum M-N 2 >> UGC Toison d’Or, Gulden Vlieslaan in Elsene – kaart H 9 I om dit parcours te volgen, moeten de deelnemers beschikken over een smartphone of aanraaktablet met QR-lezer en internetverbinding om toegang te krijgen tot het gedetailleerde multimediabezoek. Deelnemers die geen smartphone of tablet hebben, kunnen de wandeling maken met behulp van de papieren routebeschrijving (verkrijgbaar op de vertrekplaatsen), maar genieten dus niet van de extra informatie. Met de medewerking van 7ARTLA. 14 ⁄ BRUSSEL

ting aan het einde van de 19de eeuw Kaart Centrum N 2 13. K maakt het mogelijk om het licht in de DE MUNT zaal te dimmen en alle aandacht op de eigenlijke opvoering te richten. Die Muntplein – Brussel aanpassing lokt heftige reacties uit: in A enkel op za van 10u tot 18u die tijd ging men immers zowel voor het spektakel op de bühne als voor het M 1-5 (De Brouckère) spektakel in de zaal naar de opera – T 3-4 (De Brouckère) zien en gezien worden, was het motto. De plaats van de koninklijke loge B 29-38-46-47-63-66-71-86-88 illustreert dit treffend: je hebt er een (De Brouckère) geweldig uitzicht over de zaal, maar De Munt, een van de belangrijkste je ziet slechts weinig van het podium. operahuizen van Europa, werd tus- De Munt is naast een vooraanstaand sen 1817 en 1819 gebouwd naar de theater met Europese uitstraling ook plannen van Louis-Emmanuel-Aimé een uitzonderlijke plek waar ambach- Damesme. In 1855 verwoest een ten geconserveerd worden. Kunste- brand het volledige gebouw. Joseph naars en ambachtslieden zijn er aan Poelaert wordt belast met de weder- het werk volgens aloude tradities: zij 13 opbouw en ontwerpt voor de grote maken decors, kostuums, schoenen, zaal een weelderig interieur in pruiken,… voor elke nieuwe produc- second-Empirestijl. De zaal krijgt de tie. In 2000 werden hiervoor nieuwe vorm van een lier waarin de sociale naai- en decorateliers ingehuldigd, klassen gescheiden zitten. In de 19de samen met een aantal repetitiezalen, eeuw was een operabezoek immers in in een gebouw achter de eigenlijke de eerste plaats een sociaal gebeu- schouwburg. ren. De introductie van gasverlich- Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen 2013 zet de Munt de deuren van zijn ateliers open voor uitzonderlijke bezoeken: de ontdekking van de decor- en kostuumateliers van de Munt. F BUSTOCHT Volg de gids en ontdek hoe de ateliers bijdragen tot het creëren Brussel in de 19de eeuw: een stad die openbloeit! van de theatrale illusie in al haar vormen. Vertrek elke 10 min. Deze bustoer laat ons de stad zien als buitengewoon kader voor ontmoe- vanaf 10u (laatste vertrek om 18u tingen en emancipatie. Als hoofdstad van het jonge koninkrijk België, wordt – duur: 45 min.). Maximum 25 per- Brussel in de loop van de 19de eeuw verfraaid met brede boulevards, sonen per rondleiding. Vertrek in chique winkelgalerijen, parken, pleinen, met bomen afgezoomde lanen, de Alechinsky-foyer. schouwburgen, luxueuze hotels,… Al deze potentiële ontmoetingsplaatsen geven iedereen de mogelijkheid om deel te nemen aan het grote collectieve Bezoek ook de maquette van een project dat de stad is. Italiaans baroktheater in de museale ruimte en ontdek wie de A zaterdag en zondag om 9u30, 10u30, 13u30 en 14u30 (duur: 3u) toeschouwers waren in die tijd en wat een bezoek aan het theater C vertrek: ingang van het hotel Métropole, De Brouckèreplein in Brussel – betekende. Vrije toegang met kaart Centrum N 2 commentaren van onze gidsen. M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) I reserveren verplicht op nummer 02/219.33.45 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximaal 45 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU). BRUSSEL ⁄ 15

14. Kaart Centrum N 2 K BELGA QUEEN BRUSSELS Wolvengracht 32 – Brussel A za en zo van 15u tot 18u M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) Deze opmerkelijke 18de-eeuwse woning huisvestte in de 19de eeuw een postkantoor en werd nadien een bankinstelling. Een tiental jaar geleden ondernam architect-decorateur Antoine Pinto een interessante verbouwing en vandaag is hier een restaurant gevestigd dat de kaart trekt 14 15 van de neo-belgitude. Het eigenlijke herenhuis met dubbelhuisopstand in Lodewijk XV-stijl zoals die in onze 15. Kaart Centrum N 3 L gende hoektraveeën. Hier worden de gewesten werd toegepast, is een zeld- HOTEL VAN DE GOUVERNEUR vensters geflankeerd door kariatiden zaam voorbeeld van de architectuur VAN DE NATIONALE BANK en gekoppelde zuilen met Ionisch uit het midden van de eeuw van de VAN BELGIË kapiteel. Binnen is er een opeenvol- verlichting. De gevel in witsteen met ging van salons en praalvertrekken met hardstenen elementen, is sterk ver- Wildewoudstraat 10 – Brussel weelderige aankleding en meubilair in ticaal geleed door de hoekpilasters Napoleon III-stijl. Marmer, kostbare A za en zo van 10u tot 18u (laatste met schijnvoegen en vooral door de houtsoorten, gecapitonneerde fau- ingang om 17u15) centrale travee die zelfs de horizontale teuils en verguld stucwerk zorgen voor lijn van de kroonlijst doorbreekt. Deze I uitsluitend rondleidingen een overweldigend effect en vormen bijzonderheid doet denken aan de (groepen van 15 personen) een uitgelezen decor voor recepties. Antwerpse ontwerpen van architect M 1-5 (Centraal Station) Jean-Pierre van Bauerscheit. Op de Doorlopend rondleidingen (laat- plaats van de binnenkoer en de bij- B 29-38-63-65-66-71 ste ingang om 17u15). gebouwen lieten de architecten J.-B. (Centraal Station) en H. Maillard uit Tourcoing in 1920 Stand van de vereniging “L’Asso- Het Hotel van de gouverneur is het een uitbreiding optrekken met onder ciation des Amis de l’Unesco” met enige overblijfsel van een omvangrijk meer een ruime lokettenzaal die van- voorstelling van het tijdschrift Les complex dat tussen 1860 en 1878 door daag, in een moderne vormgeving, de nouvelles du patrimoine. de architecten Beyaert en Janssens voornaamste attractie van het restau- gebouwd werd voor de Nationale Bank. j Rondleidingen in Franse geba- rant vormt. Een essentieel onderdeel Het diende als ambtswoning of toch rentaal, zaterdag en zondag om van het decor is het indrukwekkende minstens als officiële ontvangstruimte 13u30. Met de medewerking van glazen booggewelf met een rijkelijke want sommigen vonden het gebouw de vereniging Arts et Culture. decoratie van slingers, voluten en veel te groots. Het bleef deze functie rozetten. In zijn huidige functie zet Tip: ter gelegenheid van de Open behouden tot in 1957. De monumentale dit gebouw de onthaaltraditie voort Monumentendagen opent de gevel is bekleed met een rijk parement die kenmerkend is voor de Brusselse wetenschappelijke bibliotheek van verschillende soorten natuursteen: gastvrijheid. (B 20/01/2005) van de Nationale Bank van België Euville, Gobertange, Savonnière en zijn deuren op zaterdag en zon- Rondleidingen, zaterdag en zon- Audun. Het eclectische gevelont- dag van 10u tot 18u, gelegen in de dag om 15u30, 16u30 en 17u30. werp combineert op subtiele wijze Waarmoesberg 57 te Brussel. Een Met de medewerking van Itinérai- de Lodewijk XVI-stijl die tijdens het uitzonderlijke gelegenheid om res, op de Paden van de Geschie- second Empire opnieuw in de mode deze plek te zien, maar ook om denis en Klare Lijn. was met elementen uit de Italiaanse eveneens een dertigtal werken te en Franse renaissance. De beneden- ontdekken die deel uitmaken van verdieping met schijnvoegen vormt de de kunstverzameling van de Bank basis van deze majestueuze gevel met en uitzonderlijk tentoongesteld een bijzonder rijke decoratie die vooral worden. geconcentreerd is in de twee uitsprin- 16 ⁄ BRUSSEL

16. Kaart Centrum N 3 M voogden woonden er dankmissen bij. 17. Kaart Centrum N 3 M SINT-MICHIELS-EN-SINT- Napoleon bracht bij zijn doorreis een KBC ARENBERG – VOORMALIGE GOEDELEKATHEDRAAL bezoek aan de kerk. Koning Willem I JUWELIERSWINKEL WOLFERS kwam er de dag van zijn troonsbe- Sint-Goedelevoorplein – Brussel stijging, een traditie die door de Bel- Arenbergstraat 11 – Brussel gische monarchen werd voortgezet. A zo van 15u30 tot 18u A za en zo van 10u tot 18u Met haar prachtige wandtapijten, M 1-5 (Centraal Station) glasramen en beeldhouwwerken I uitsluitend rondleidingen vormt zij nog steeds het decor van (groepen van 20 personen) B 29-38-63-65-66-71 de koninklijke huwelijken en begra- (Centraal Station) M 1-5 (Centraal Station) fenissen en ook het Te Deum vindt De geschiedenis van de kathedraal er elk jaar plaats op 15 november, de B 38-71 (Storm-Arenberg), gaat terug tot de 11de eeuw toen hier dag van het koningsfeest. 29-63-65-66 (Centraal Station) een romaanse kerk stond. De platte- (B 05/03/1936) Philippe Wolfers genoot een uitzonder- grond van deze oudere kerk is sinds Het museum van de kerkschat is lijke vermaardheid als juwelenontwer- de restauratie aan het eind van vorige gratis toegankelijk op zondag van per, beeldhouwer en glaskunstenaar. eeuw in de vloer verwerkt. Het huidige 15u30 tot 18u. Door zijn grote succes kon hij bijhuizen kerkgebouw kwam tot stand tussen openen in Luik, Gent, Antwerpen, Düs- de 12de en de 15de eeuw. Je kan er seldorf, Londen en Parijs. Hij beschikte de evolutie van de Brabantse gotiek dus over de nodige adelbrieven toen van aflezen. Het ruime koor bood hij in 1909 Victor Horta, de beroemd- plaats aan 22 kanunniken. Hoewel ste architect van zijn tijd, vroeg een de kerk slechts in 1961 tot de rang ambitieus ontwerp te maken voor zijn van kathedraal is verheven speelde nieuwe winkel. Horta aanvaardde de ze altijd een vooraanstaande rol in opdracht en ontwierp een omvangrijk de geschiedenis van Brussel. Land- geheel bestaande uit een werkhuis

G WANDELING Een geschiedenis van vieringen Een kerkgebouw staat open voor iedereen: niet enkel gelovigen, maar ook nieuwsgierigen en kunstliefhebbers. In de eerste plaats komen gelovigen hier samen om de mis te vieren en daarnaast is ze traditioneel de plaats van belangrijke gebeurtenissen in het leven (huwelijk, doop, communie, begrafenis). We kunnen dit alles aflezen van haar architectuur, decoratie en meubilair: altaren, kapellen, preekstoelen, biechtstoelen, doopvonten, grafstenen, heiligenbeelden en schilderijen, allemaal hebben ze een functie en vertellen ze een verhaal. En dan is er nog het voorplein, de plaats waar de geloofsgemeenschap samenkomt in hun zondagse kleren en men tegelijk speler en toeschouwer wordt. Deze wandeling toont ons hoe de kerken gebouwd zijn maar ook de blijde en trieste gebeurtenissen die er gevierd worden en hoe mensen zich erop voorbereiden en eraan deelnemen.

A zaterdag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor het standbeeld van kardinaal Mercier, Sint-Goedele- voorplein in Brussel – kaart Centrum N 3 M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. 16 Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis. BRUSSEL ⁄ 17

op kelderniveau met daarboven juwe- liersateliers, een winkelruimte, twee verdiepingen met kantoren en boven- aan, op het niveau van de loggia, een privéappartement voor de directeur. In overleg met zijn opdrachtgever bekommerde Horta zich niet alleen om alle architecturale details maar ook om de volledige interieurinrichting. De lambriseringen werden afgestemd op het mahoniehouten meubilair dat in 1912 door de firma Sage in Londen vervaardigd werd. Na de verkoop van het gebouw door de familie Wolfers werden de vitrinekasten in 1974 gede- monteerd door dezelfde firma die ze 60 jaar eerder had geïnstalleerd en op kosten van de KBC overgebracht naar de Koninklijke Musea voor Kunst en 17 Geschiedenis. De juwelierswinkel Wol- fers, die een publiek van gegoede liefhebbers aantrok, behoort tot de meest Doorlopend rondleidingen. Met voldragen werken van Victor Horta en de medewerking van Atelier de versterkte nog de faam van Philippe Recherche et d’Action Urbaines Wolfers. Het complex is vandaag (ARAU) en ProVelo. eigendom van de KBC. (B 01/10/1981)

18. Kaart Centrum N 3 sieringen in hardsteen onderstreept, KONINKLIJKE SINT- wordt roze aan de binnenkant van de HUBERTUSGALERIJEN galerij. De vernuftige glazen overkapping op zelfdragende rondbogen, Grasmarkt/Schildknaapstraat waarvan de ruiten als visschubben Brussel over elkaar zijn geplaatst, vormt een uitzonderlijk getuigenis van de archi- M 1-5 (Centraal Station) tectuur in de tweede helft van de 19de B 29-38-63-65-66-71 eeuw. De Koninklijke Galerijen trokken (Centraal Station) als modieuze promenade van meet af aan een talrijk publiek dat aangelokt Het grandioze project van de Konink- werd door de luxewinkels, de elegante lijke Galerijen werd reeds in de jaren cafés en cultuurhuizen als het Théâtre 1830 aangevat door architect Jean- du Vaudeville of later de Cinéma des Pierre Cluysenaer. De eigenlijke bouw Galeries. Deze aantrekkingskracht begon in 1846 en was bijna voltooid bij duurt tot vandaag onverminderd voort. 18 de officiële opening op 20 juni 1847. (B 19/11/1986) Cluysenaer ontwierp een lange galerij van 210 meter lang die halverwege aan Rondleidingen met toegang tot Vertrek van de wandelingen “ Op het centrale zuilenportaal een lichte het bureau van de galerijen en de zoek naar de verloren biosco- knik maakte om de onregelmatig- glazen overkapping, zaterdag en pen”, “ Van boodschappen doen heden van het terrein op te vangen. zondag van 10u tot 17u, in groep- tot window shopping” en “ De De architectuur en de decoratie zijn jes van 10 personen. Afspraak op buik van Brussel” (zie kadertek- bijzonder verzorgd en duidelijk geïn- nr. 5 van de Koningsgalerij. Met sten op volgende bladzijde). spireerd op de Italiaanse palazzi uit de de medewerking van Itinéraires, 16de eeuw. De gevel aan de Grasmarkt op de Paden van de Geschiedenis bestaat uit een superpositie van de en Klare Lijn. Toscaanse, Ionische en Korinthische j Rondleidingen in Franse geba- orde, die binnen in de galerij herhaald rentaal, zaterdag en zondag om wordt. De grijze bepleistering aan de 15u30. Met de medewerking van buitenkant, die de architecturale ver- de vereniging Arts et Culture. 18 ⁄ BRUSSEL

G WANDELING Op zoek naar de verloren bioscopen Tijdens deze wandeling gaan we op zoek naar de Brusselse bioscopen van weleer. Sinds de uitvinding van de filmkunst in 1895 heeft Brussel meer dan 170 filmzalen gehad. De meeste daarvan zijn verdwenen of werden verbouwd en kregen een nieuwe bestemming, maar hun sporen zijn nog op tal van plaatsen zichtbaar in de stad. U verneemt alles over bloei en verval van de Brusselse bioscopen door de jaren heen, hun architectuur en hun publiek, van de stomme film tot op heden.

A zaterdag om 10u en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: voor Mokafé, Koningsgalerij 9 in Brussel – kaart Centrum N 3 M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. 19 Met de medewerking van Arkadia.be G WANDELING G WANDELING De buik van Brussel Tijdens deze wandeling in de omgeving van de Van boodschappen doen tot window shopping Grote Markt en de Koninklijke Sint-Hubertusga- lerijen gaan we op zoek naar gerenommeerde Tijdens deze wandeling maken we een reis door de geschiede- winkels waar de heerlijkste lekkernijen worden nis van het winkelen: van de kraampjes van de middeleeuwse verkocht. We ontdekken oude straten met de garen-en-bandverkopers naar de vroegere confectieateliers langs namen van markten die vroeger rond de Grote de Hofberg en de Kiekenmarkt, van de luxueuze sigarenwinkels in Markt werden gehouden (Grasmarkt, Kieken- de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen naar de shopping malls van de markt, Botermarkt, Kaasmarkt) en waarvan de 21ste eeuw waar de merken koning zijn. Je herbeleeft de verschil- voedingszaken en aanverwante winkels onweer- lende fases in de mode en ziet hoe onze kleding geëvolueerd is, legbaar bewijzen dat Brussel een stad is die zowel voor mannen als vrouwen! Winkelpuien en etalages vertellen houdt van lekker eten en drinken. de geschiedenis van het winkelbedrijf, van gespecialiseerde winkels tot grootwarenhuizen, elk met hun eigen verkooptechnieken. En we A zaterdag en zondag om 10u en 14u staan stil bij de zeden en gewoonten van de klant. (duur: 2u) A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: aan de ingang van de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen (kant Grasmarkt) in C vertrek: voor de ingang van de Koninklijke Sint-Hubertusgale- Brussel – kaart Centrum N 3 rijen, Grasmarkt in Brussel – kaart Centrum N 3 M 1-5 (Centraal Station) M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) I reserveren verplicht op nummer I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrij- 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot dag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. 13u). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Enkel in het Frans. Geschiedenis. Met de medewerking van Arkadia.be. BRUSSEL ⁄ 19

19. Kaart Centrum N 3 M CINÉMA DES GALERIES Koninginnegalerij 26 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u (toegang tot de zaal van 10u tot 12u) M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) Om de ingang van de bioscoop zo harmonisch mogelijk te integreren in de Koninginnegalerij ontwierp architect Paul Bonduelle een cirkelvormige draaideur die enkele meter inspringt ten opzichte van de arcadenrij. Via deze deur komt men binnen in de ruimte die filmliefhebbers maar al te goed kennen. De bioscoop werd in 1939 gebouwd op de plaats van een oud 17de-eeuws hotel met de naam Le Canal de Louvain. Het interieur is in een rustieke Provençaalse stijl 20 die sommigen toeschrijven aan het succes van de filmtrilogie van Mar- cel Pagnol. Naast een geluidwerende bepleistering vervaardigde beeldhou- 20. Kaart Centrum N 3 K het second Empire. De zwikken van wer-ornamentist Marc Van Der Borght THÉÂTRE DU VAUDEVILLE de arcaden van de grote zaal en de bas-reliëfs, lampen in wijwatervat- buikige borstweringen van de balkons vorm en de twee nissen van het trap- Koninginnegalerij 13-15 – Brussel ontlenen decoratieve elementen aan penhuis. Het onlangs gerenoveerde verschillende stijlen en brengt ze in A enkel zo van 10u tot 20u complex beschikt over drie filmza- een soort van apotheose bijeen. Het len, een tentoonstellingsruimte van M 1-5 (Centraal Station) theater werd in 1974 een privéclub en 1.000 m² en een bar. (B 18/11/1993) omgevormd tot polyvalente zaal die, B 29-38-63-65-66-71 dankzij een vernuftig systeem van Rondleidingen in de bioscoop, (Centraal Station) wegschuifbare stoelen onder het zaterdag en zondag om 10u. Op de plaats van het huidige Théâtre podium, de mogelijkheid biedt om de Maximum 15 personen per groep. du Vaudeville bevond zich vroe- parterre van het theater te gebruiken Rondleidingen op de tentoonstel- ger de bloemenmarkt, een gebouw voor diverse doeleinden zoals gala- ling over de Russische filmmaker onder een glazen overkapping dat diners, diners met optreden, walking Aleksander Sokurov, zaterdag en in 1847 ontworpen werd door archi- dinners, trouwfeesten, dansavonden, zondag om 14u en 16u. Maximum tect Jean-Pierre Cluysenaer. In 1853 modedefilés of lezingen. 15 personen per groep. werd deze markt, waarvan de meta- Rondleidingen om 10u30, 11u30, len kolommen en de dubbele galer- 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en ijstructuur trouwens werden behou- 17u30. Met de medewerking van den, omgevormd tot ‘café-concert’ La Fonderie en Klare Lijn. onder de naam Casino des Galeries Saint-Hubert. Het geheel werd in 1884 Toegang tot het driedimensionale gerestaureerd en veranderd in een fresco over Brussel van kunste- schouwburg. Afgezien van de in 1926 naar Paul Day. toegevoegde hal in art-decostijl naar het ontwerp van architect Ide, baadt de rest van het gebouw in een weelderige decoratie van verguld stucwerk. Dit type decor was zeer geliefd tijdens 20 ⁄ BRUSSEL

21. Kaart Centrum N 3 BORTIERGALERIJ Magdalenasteenweg en Sint-Jansstraat – Brussel M 1-5 (Centraal Station) B 48-95 (Brussels Parlement), 22 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) De Bortiergalerij verbond oorspronkelijk de Magdalenasteenweg met was hier uiteraard niet vreemd aan. Kaart Centrum M-N 3 de Sint-Jansstraat, maar stond ook 22. De eerste Ommegangen kwamen in verbinding met de Magdalena- GROTE MARKT VAN BRUSSEL hier aan met hun bonte stoeten en de markt waarvan de gevel uitkwam in Blijde Intredes van de landvoogden Brussel de Duquesnoystraat. Toen de stad werden er met luister gevierd in de Brussel van deze markthal haar feest- M 1-5 (De Brouckère/ periode voor de Belgische onafhan- zaal maakte, werd de galerij ingekort Centraal Station) kelijkheid. Hoewel er ook terechtstel- tot de twee armen die vandaag nog lingen plaatsvonden, was de Grote T 3-4 (Beurs) bestaan. Aan de kant van de Magda- Markt toch vooral het toneel van lenasteenweg, ooit de belangrijkste B 29-38-46-63-66-71-86-88 vreugde-uitbarstingen en protesten, winkelstraat van Brussel, is de ingang (De Brouckère), 46-86 (Beurs), een rol die het plein ook vandaag geïntegreerd in de mooie barokgevel 48-95 (Brussels Parlement) nog vervult. Talrijke staatshoofden van de voormalige Messageries de la werden er op het balkon toegejuicht De Grote Markt werd na het verwoes- Poste. De ingang in de Sint-Jansstraat en bij de huwelijken van koninklijke tende bombardement op Brussel is heel wat soberder en staat dichter prinsen en prinsessen zag men er door de Franse troepen van maar- bij de vormentaal van architect Jean- destijds indrukwekkende processies schalk de Villeroy in 1695 in al zijn Pierre Cluysenaer die de opdracht van versierde wagens. In de loop der luister heropgebouwd zodat iedereen voor de Bortiergalerij kreeg in 1847, tijd was de Grote Markt verfraaid met kon zien dat de fierheid en macht van na de voltooiing van zijn meesterlijke een fontein, een gaslantaarn of zelfs de Nederlanden ongebroken waren. ontwerp voor de Koninklijke Sint-Hu- een muziekkiosk. Het publiek kwam Het barokke plein was volgens Jean bertusgalerijen. De ruimte, waarin nu er luisteren naar orkesten of wedstrij- Cocteau de mooiste schouwburg ter verschillende boekhandelaars geves- den tussen fanfares bijwonen. Ook wereld. Het principe van de Grote tigd zijn, heeft een lager gedeelte in vandaag nog worden er nog geregeld Markt wekte reeds de bewondering neo-renaissancestijl met in het hoofd- tijdelijke podiums opgebouwd voor van de Spaanse koning Filips II, toen gestel kunstig bewerkte gietijzeren allerlei optredens die het feestelijke die over onze gewesten regeerde, panelen met reliëfs in rankwerk. Het karakter voortzetten van deze ruimte en werd daarom naar Spanje uitge- hogere gedeelte is eenvoudiger van die een bijzondere symboolwaarde voerd waar het plein dezelfde func- stijl en vertoont eerder neoclassicisti- heeft voor Brussel. (B 07/11/2002) ties vervulde. Het was immers op de sche invloeden. Het glazen dak zorgt Grote Markt dat allerlei markten en Wandeling “Levende folklore in voor een zenitale verlichting zoals beurzen plaatsvonden, dat feeste- Brussel” (zie kadertekst hier- gebruikelijk bij overdekte passages. lijkheden werden georganiseerd en naast). (B 29/09/1996) officiële plechtigheden gehouden. De aanwezigheid van het stadhuis BRUSSEL ⁄ 21

de geschiedenis van de stad en haar Kaart Centrum N 3 23. L kunstnijverheden. De rijke verzame- BROODHUIS – MUSEUM VAN DE lingen omvatten prachtige Brusselse STAD BRUSSEL retabels, porselein, schilderijen en tal van historische objecten. De neogo- Grote Markt – Brussel tische stijl van het gebouw is te dan- A za en zo van 10u tot 18u ken aan architect Victor Jamaer die belast werd met de heropbouw van de M 1-5 (De Brouckère/ in 1876-1877 gesloopte middeleeuwse Centraal Station) broodhal. Om het gebouw in zijn vroe- T 3-4 (Beurs) gere staat te herstellen inspireerde de architect zich op archiefdocumenten B 29-38-46-63-66-71-86-88 en het archeologische onderzoek van (De Brouckère), 46-86 (Beurs), het vroegere gebouw maar ook op 48-95 (Brussels Parlement) afbeeldingen van andere gebouwen Het gebouw op de Grote Markt, gele- uit die tijd. Door zijn zorgvuldige werk gen tegenover het stadhuis en gekend en de unieke ligging op de Grote Markt als het Broodhuis, huisvest vandaag bezit het huidige Broodhuis onmisken- het Museum van de Stad Brussel. Dit baar een zekere allure. (B 09/03/1936) stadsmuseum werd in 1887 opgericht Tentoonstelling “Van broodhal tot op initiatief van burgemeester Charles Museum van de Stad” (zie kader- Buls met als opdracht om op didacti- tekst hieronder). 23 sche wijze een beeld te schetsen van

G WANDELING H TENTOONSTELLING Levende folklore in Brussel Van Broodhal tot Museum van de Stad De Ommegang, de Meyboom: springlevende De tentoonstelling behandelt de bewogen geschiedenis van de site Brusselse folklore. Houdt u van Brussel? van het ‘Museum van de Stad – Broodhuis’. Reeds in de 13de eeuw Maar wat weet u eigenlijk over haar tradities maakte het deel uit van een geheel van markthallen, maar geleidelijk en feesten? Het gaat over meer dan duizend verloor het gebouw zijn oorspronkelijke functie en werd het een jaar geschiedenis die elk jaar opnieuw tot leven hertogelijk administratief centrum. Later fungeerde het eveneens wordt gewekt via deze folkloristische activiteiten als ontmoetingsplaats van de rederijkerskamers en schuttersgilden. waarin de herinneringen aan ons verleden trouw Karel V liet in 1515-1536 een nieuw bouwwerk optrekken dat men worden doorgegeven aan de toekomstige gene- vanaf toen ook ‘Coninckxhuys’ noemde. Gedurende de volgende raties opdat zij ze zouden voortzetten. eeuwen onderging het vele wijzigingen en vanaf het einde van de 18de eeuw veranderde het meermaals van eigenaar. Het ‘Broodhuis’ A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u kwam ten slotte in het bezit van de stad Brussel, die architect Victor (duur: 1u30) Jamaer belastte met de wederopbouw en er het Museum van de Stad Brussel in onderbracht. De tentoonstelling illustreert deze lange C vertrek: voor de leeuwentrap van het Stad- geschiedenis aan de hand van ontwerptekeningen, plannen, studies, huis van Brussel, Grote Markt in Brussel – schetsen, schilderijen en andere objecten. kaart Centrum M 3 M 1-5 (De Brouckère/Centraal Station) A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleidingen, zaterdag om 11u, 12u30, 14u, 15u30 en 17u en zondag om 11u, 12u30, T 3-4 (Beurs) 13u45, 15u45 en 16u45) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère), C Broodhuis – Museum van de Stad Brussel, Grote Markt in 46-86 (Beurs), 48-95 (Brussels Parlement) Brussel – kaart Centrum N 3 I reserveren verplicht op nummer M 1-5 (De Brouckère / Centraal Station) 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen T 3-4 (Beurs) per vertrek. B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), Enkel in het Frans. 48-95 (Brussels Parlement) Met de medewerking van Itinéraires, op de Met de medewerking van het Museum van de Stad Brussel- Paden van de Geschiedenis. Broodhuis. 22 ⁄ BRUSSEL

25. Kaart Centrum M-N 3 24. Kaart Centrum N 3 M RESTAURANT VINCENT CENTRUMGALERIJ Kleerkopersstraat 15-17 – Brussel Predikherenstraat 8-10 – Brussel M 1-5 (De Brouckère) A za en zo van 12u tot 14u45 T 3-4 (De Brouckère) I alleen rondleidingen (groepen van 15 personen) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) M 1-5 (Centraal Station) De met Noors kwarts beklede hoofd B 38-71 (Arenberg / Storm) ingang van de Centrumgalerij ligt aan De Rôtisserie Vincent, opgericht de Kleerkopersstraat. Andere ingan- in 1905, bevindt zich op de bene- gen bevinden zich in de Greepstraat denverdieping van een mooi neo- en de Sint-Niklaasgang. Deze galerij is classicistisch gebouw dat in 1834 een ontwerp van architect J.-F. Collin ontstond door de samenvoeging dat tussen 1951 en 1952 werd gere- van twee 17de-eeuwse rijhuizen. aliseerd. De plattegrond ervan wordt De brede houten winkelpui aan de bepaald door drie grote bouwblokken rechterkant werd in 1913 ontworpen 24 met kantoren of appartementen op door architect Maurice Grimme. De de verdiepingen en handelszaken andere pui, met schuifraam en ven- met grote etalages op de begane Rondleidingen om het half uur sterroeden, werd in 1926 geplaatst grond. Een doorlopende overkap- vanaf 12u. Afspraak aan de door architect C. Wenmaekers. Het ping van beton en glas, zoals in die ingang van de Prinsengalerij – interieur van deze twee oude huizen periode veelvuldig werd toegepast, kant Predikherenstraat. Met de werd echter pas in 1934 globaal herin- laat zenitaal licht binnenvallen. Een medewerking van Itinéraires, op gericht, dus meer dan honderd jaar cirkelvormig tracé omsluit het cen- de paden van de geschiedenis. later. Het meest opmerkelijk zijn onge- trale gedeelte van de galerij dat twijfeld de tableaus van beschilderde keramiektegels, vervaardigd door de firma Helman uit Sint-Agatha-Ber- chem. Hun kwaliteit en originaliteit getuigen van het vakmanschap van de ambachtelijke keramiekateliers G WANDELING aan het begin van vorige eeuw. De Het Ilot sacré, de wieg van Brussel tableaus tonen een aantal karakteristieke zichten van de Belgische kust: Voor wie goed luistert, vertelt het Ilot Sacré allerlei verhalen over het goede garnaalvissers te paard, een vlucht leven in de stad. Al sinds de Middeleeuwen is dit een wijk van drinken, eenden boven ondergelopen polders, lachen, eten, zingen, dansen en nog veel meer! Kroegen, schouwburgen, grazende koeien en schapen in de restaurants, Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen en populaire winkels wis- duinen. In een van de zalen zijn zelfs selen elkaar af. De steegjes ruiken nog naar bier, boestring, pralines en het fornuis met dampkap, de etalage, choesels. Eustache Deschamps, Baudelaire, Louis Quiévreux, Bazoef, de snijtafel en de grote toog bewaard, Rimbaud, George Garnir, Christiane Lenain, Esther Deltenre en vele anderen alle met keramiektegels gedecoreerd. gidsen u tussen twee steegjes door naar het Koninklijk Theater van Toone. Het realisme van de voorstellingen José Géal, alias Toone VII, ontvangt er u te midden van zijn poesjenellen doet eerder denken aan het werk waar Michel de Ghelderode zo’n grote liefde voor had. van Eugène Laermans en Constan- tin Meunier dan aan de art-nouveau A zondag om 14u (duur: 2u) schilderkunst die in die tijd nochtans C vertrek: voor het beeld van Karel Buls, Agoraplein (aan het begin van in de mode was. Dit restaurant met de Grasmarkt) in Brussel – kaart Centrum N 3 zijn typisch Brusselse atmosfeer is bij toeristen en vaste klanten evenzeer M 1-5 (Centraal Station) geliefd om zijn kader als om zijn kaart. B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) (B 20/09/2001). I reserveren verplicht op nummer 0486/40.40.89. Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Codémus Concept. BRUSSEL ⁄ 23

26. Kaart Centrum M 3 L À LA BÉCASSE Taborastraat 11 – Brussel A za van 11u tot middernacht zo van 11u tot 23u M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 26 48-95 (Plattesteen) Het is goed uitkijken om het steegje een koperen biervat staat, hangt dat naar de herberg À la Bécasse leidt een indrukwekkende verzameling niet voorbij te lopen. Binnen in de her- bierkruiken die een goed idee geven berg maken we een sprong in de tijd van de specialiteit van het huis. In À van ongeveer 135 jaar. De familie die la Bécasse serveert men een uitge- de zaak al sinds zijn ontstaan uitbaat, breid assortiment bieren waaronder 25 heeft altijd alles in het werk gesteld een beroemde gezoete lambiek met om de atmosfeer van het einde van de een unieke smaak! door boetieks wordt ingenomen. 19de eeuw zo goed mogelijk te bewa- In zekere zin zet de Centrumgalerij ren. Rode en witte tegels, massieve de Brusselse traditie van overdekte meubels van donker hout en luchters doorgangen voor die op meesterlijke in siersmeedwerk vormen een rus- wijze werd ingezet met de Koninklijke tiek decor. Boven de toog waarop Sint-Hubertusgalerijen.

G WANDELING Brussel gezien van op de planken Er zijn er veel in Brussel, onder tal van namen: Galeries, de Quat’ sous, du Jardin de ma Sœur, du Vaudeville, de la Gaieté, enz. Daar luidt de bel al voor het begin van de voorstelling. De toeschouwers verlaten de foyer en gaan naar hun loge, hun balkon of dicht bij de scène in een fauteuil van de parterre waar ze in spanning het spektakel afwachten onder de weelderige decoratie in de meeste diverse stijlen. In de coulissen wordt alles in gereedheid gebracht, over enkele ogenblikken zal het doek opengaan. Terwijl buiten voorbijgangers proberen te raden wat zich achter de gevel afspeelt weerklinken binnen applaus en boegeroep. U hebt het al geraden: we zijn in het theater!

A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor de ingang van Theater Toone, Grasmarkt 66 in Brussel – kaart Centrum N 3 M 1-5 (Centraal Station) T 3-4 (Beurs) B 48-95 (Brussels Parlement) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis. 24 ⁄ BRUSSEL

F BUSTOCHT Herbergen, symbolen van Brusselse gezelligheid Een gebeurtenis vieren, vrienden ontmoeten, een romantisch afspraakje, zich even ontspannen… waar kan men beter terecht dan in een herberg of café met hun gevarieerde interieurs, hun hartelijke atmosfeer, hun speci- aliteiten? Wil u graag eens enkele van die typisch Brusselse ontmoetingsplaatsen ontdekken? Grands cafés in het centrum of kleine buurtcafés, niet te missen of alleen voor stamgasten, klassiek of trendy, elk heeft zijn verhaal en dompelt u onder in verschillende sferen. Dus, op uw gezondheid! 27 De bus houdt onderweg halt aan een typisch café, consumpties zullen ter plaatse worden afgerekend. A zaterdag en zondag om 14u en 17u (duur: 2u30) G WANDELING C vertrek: voor de trappen van de Beurs, Anspachlaan in Brussel – Afzakken naar de stad: de cen- kaart Centrum M 3 trale lanen in de belle époque M 1-5 (De Brouckère) In de 19de eeuw veranderde het stads- T 3-4 (Beurs) centrum door de overwelving van de Zenne en de aanleg van de centrale B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen) lanen volledig van uitzicht. Hier kon de I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag burgerij voortaan haar rijkdom etaleren van 10u tot 17u). Maximum 45 personen per vertrek. en zich overgeven aan de genoegens van het consumeren. Voor wie het zich kon Enkel in het Frans. veroorloven, beschikte het stadscentrum Met de medewerking van Babbelbus. over alles wat een hoofdstad kon bieden. In enkele decennia ontstond een wijk die economie (de Beurs), cultuur en ontspanning (Pathé Palace, Muntschouwburg), winkels (Grand Bazar, Grands Magasins G WANDELING de la Bourse) en brasseries met standing (Falstaff, Greenwich) combineerde en die Cafés: Architectuur van de ontmoeting goed bereikbaar was met het openbaar Cafés en hun architectuur vertellen ons iets over de sociale geschiedenis vervoer. Tijdens deze wandeling keren van Brussel. Hun interieurs zijn zelden avant-gardistisch. Zij getuigen eerder we terug naar het vrolijke Brussel van de van de vele tijd die mensen er samen doorbrengen op hun eeuwige zoek- belle époque, in de beginjaren van de tocht naar gezelschap en begrip. Als openbare ruimtes speelden cafés en elektriciteit! estaminets een belangrijke rol in het ontstaan van de democratie en in de sociale strijd. Eclectische stijlen, danszaaltjes en nieuwe types (bar-cinema, A zaterdag en zondag om 14u30 caf-con,…) spreken over de vrijheid van een groeiende middenklasse. (duur: 1u30) Deze uit het interbellum ademen dan weer de geest van functionalisme en C vertrek: voor de trappen van de recessie. Met deze wandeling kunt u kennismaken met enkele bijzondere Beurs, Anspachlaan in Brussel – ontmoetingsplaatsen! kaart Centrum N 3 A zaterdag en zondag om 10u30 en 14u30 (duur: 2u) M 1-5 (De Brouckère) C vertrek: voor de trappen van de Beurs, Anspachlaan in Brussel – T 3-4 (Beurs) kaart Centrum M 3 B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), M 1-5 (De Brouckère) 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen) T 3-4 (Beurs) I reserveren verplicht op nummer 02/410.99.50 (maandag tot vrijdag B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen) van 9u tot 17u). Maximum 25 perso- Met de medewerking van Korei. nen per vertrek. Met de medewerking van La Fonderie. BRUSSEL ⁄ 25

27. Kaart Centrum M 3 M LE CIRIO Beursstraat 18 – Brussel A za en zo van 10u tot middernacht T 3-4 (Beurs) B 48-95 (Plattesteen) In 1883 leidde architect Charles Gys de bouw van tien huurhuizen met commerciële benedenverdieping in opdracht van de bouwmaatschappij Les Constructeurs Réunis. In zekere zin was dit geheel de tegenhanger van de gebouwen die langs de andere kant van het beursgebouw in de Henri Mausstraat werden opgetrokken. De 28 bepleisterde gevel op nummer 18, met decoratieve elementen in hardsteen, bezit een fraaie cafépui ontworpen door decorateur Henri Coosemans. Deze pui in neorenaissancestijl werd 28. Kaart Centrum M 3 K naar Brussel als Johnny Hallyday, in 1909 vervaardigd uit een combina- ANCIENNE BELGIQUE Jacques Dutronc, France Gall en tie van marmer en hout. Slanke hou- Claude François. Desondanks ging ten colonnetten met bronzen Ionisch Anspachlaan 110 – Brussel de Ancienne Belgique in 1971 failliet kapiteel lopen uit in sierlijke boogjes, en werd het gebouw eigendom van A za en zo van 12u tot 18u terwijl boven de centrale ingang vro- het ministerie van Financiën. In 1982 lijke grotesken te zien zijn. Het weel- T 3-4 (Beurs en 1993 vonden twee renovatiecam- derige interieur, met zijn spiegels en pagnes plaats waarna de zaal in 1998 B 46-86 (Beurs), houten lambriseringen, is prachtig weer openging. Vandaag is de AB een 48-95 (Plattesteen) bewaard gebleven. Vermeldenswaard van de tempels van het muziekleven is ook dat Le Cirio oorspronkelijk een Hoewel de hoofdingang van het com- in Brussel. Het complex beschikt over detailhandel en verbruikssalon van plex vandaag aan de Anspachlaan twee zalen waar zangers en groe- Italiaanse voedingsspecialiteiten was. ligt, kwamen de bezoekers van de pen van internationale faam komen De naam is ontleend aan Francesco vroegere concertzaal lange tijd bin- optreden. De grote zaal, waarvan Cirio, die een fabriek had in Turijn en in nen langs de Steenstraat, daar waar de akoestiek als een van de beste in heel Europa achttien verkooppunten zich vroeger de feestzaal bevond Europa wordt beschouwd, heeft een had geopend, onder meer in Moskou, van het ambacht van de Meerslie- capaciteit van 2.000 staanplaatsen Zürich, Parijs en Sint-Petersburg. De den of kramers. In 1913 opende hier en 740 zitplaatsen. De kleine zaal, de vestiging in Brussel is de enige die nog een grote brasserie met concertpo- Club, biedt plaats voor 280 personen bestaat en, ondanks enkele aanpas- dium haar deuren, Vieux Düsseldorf en ligt op de eerste verdieping. singen, veel van zijn oorspronkelijke genaamd. Na de Eerste Wereldoor- Uitleg over de geschiedenis en decoratie heeft behouden. Het jaartal log werd deze eerst omgedoopt tot werking van de Ancienne Belgi- 1886 op de toog verwijst misschien Bruxelles-Kermesse alvorens in 1931 que, zaterdag en zondag om 14u naar het einde van de bouwwerken. haar huidige naam te krijgen toen het en 16u. (B 03/03/2011) gebouw gekocht werd door de Lui- kenaar Mathonet. Hij maakte er een Foto’s en documenten over de Gids ter plaatse van 10u tot 18u. echte music-hall van die model stond geschiedenis van de Ancienne Met de medewerking van Klare voor andere zalen in Europa. Heel Belgique. Lijn. wat vedetten zouden hier optreden: Animatie in de Club: “Een minuut Annie Cordy, Charles Trenet, Gilbert op het historisch podium van de Bécaud, Charles Aznavour, Georges Ancienne Belgique”. Brassens, Edith Piaf, Adamo, enz. Halfweg de jaren 1950 ging Mathonet samenwerken met Bruno Coquatrix, de oprichter van de Olympia in Parijs. Als gevolg hiervan kwamen sterren 26 ⁄ BRUSSEL

29 30

29. Kaart Centrum M 3 K 30. Kaart Centrum M 3 M PLATTESTEEN BRUSSELS PARLEMENT Kolenmarkt 41 – Brussel Lombardstraat 69 – Brussel A za en zo van 11u tot 23u A enkel zo van 10u tot 18u T 3-4 (Beurs) B 48-95 (Brussels parlement) B 48-95 (Plattesteen) De zetel van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Het bij Brusselaars goed gekende die een oppervlakte van 12.000 m2 etablissement op de hoek van de beslaat, was ooit de thuisbasis van Kolenmarkt en de Plattesteen ont- de Provincieraad van Brabant en zijn leent zijn naam ongetwijfeld aan 31 diensten. De vleugel in Beaux-Arts- de naburige straat, maar ook aan stijl waarlangs je binnenkomt is het een doodlopende gang die vroeger werk van architect Hano, die in het toegang gaf tot een stenen patrici- begin van de 20ste eeuw de opdracht ërswoning uit de 12de eeuw, niet ver opmerkelijke architecturale geheel, kreeg om de provinciale gebouwen van het castrum, die eveneens Plat- dat in de 18de eeuw de residentie uit te breiden in de richting van de testeen heette. Het café-restaurant, was van de Britse ambassadeur en de Lombardstraat, een prestigieuze dat nog een warm aandoend interieur pauselijke nuntius, telt een aantal inte- verkeersader die nog maar net was met houten lambriseringen bezit, is ressante salons, waaronder het grote aangelegd. Deze vleugel herbergt een gehuisvest op de benedenverdie- witte salon in Lodewijk XVI-stijl. Deze grote ‘spiegelzaal’ die een mooi palet ping van een appartementsgebouw prestigieuze vertrekken illustreren het biedt van versieringen in imitatiemar- in art-decostijl, ontworpen door archi- belang van dit gebouw als ontvangst- mer. Vroeger vonden hier de offici- tect Noteris in 1932. De gevel wordt en receptieruimte. (B 09/02/1995) ële evenementen plaats die werden gekenmerkt door afgeronde hoektra- voorgezeten door de Gouverneur van Doorlopend rondleidingen. Met de veeën en erkerramen. Bij mooi weer is Brabant, heer des huizes. Het oud- medewerking van Atelier de het terras van de Plattesteen een van ste gedeelte achteraan, het hôtel de Recherche et d’Action Urbaines de levendigste plaatsen in dit deel van Limminghe, dateert uit het begin van (ARAU), Itinéraires, op de Paden het stadscentrum. de 18de eeuw en ligt aan een binnen- van de Geschiedenis en Klare Lijn. plaats die uitgeeft op de Eikstraat. Dit BRUSSEL ⁄ 27

G WANDELING Van het Rouppeplein naar de Marollen Tijdens deze wandeling die vertrekt op het Rouppeplein ontdekken we een zeer oude wijk met een rijke geschiedenis. Vele Brusselaars weten niet dat hier vroeger het zogenaamde Bogaar- denstation lag, met een vermaard hotel: À la Grande Cloche. In de Huidevettersstraat bewonderen we de rijk versierde gevel van het Palais du Vin en komen zo langs kleine straatjes vol anekdotes op het Vossenplein waar dagelijks de befaamde vlooienmarkt wordt gehouden. Via de Hoogstraat met zijn vroegere bioscopen, nog her- kenbaar aan de gevels, wandelen we naar de Cellebroersstraat en de bruine kroeg Het Goud- blommeke in Papier waarvan de geschiedenis nauw verbonden is Kaart Centrum M 3 Brussel werd het pand omgevormd 31. K met de beweging van Belgische tot multidisciplinair cultureel centrum. CENTRE CULTUREL surrealistische kunstenaars. ESPACE MAGH Het oorspronkelijke art-deco interieur is grotendeels verloren gegaan. De A zondag om 10u (duur: 1u30) Priemstraat 17 – Brussel bewaarde elementen zijn gecombineerd met invloeden ontleend aan C vertrek: voor hotel À la Gran- A za van 11u tot 18u30 de Maghrebijnse cultuur. Sinds 2009 de Cloche, Rouppeplein 10 in zo van 11u tot 17u is hier de Espace Magh gevestigd. Brussel – kaart Centrum M 4 T 3-4 (Anneessens) Het centrum geeft een podium aan T 3-4 (Anneessens) diverse artistieke gezelschappen, B 48-95 (Beurs) goed voor 400 voorstellingen per sei- I reserveren verplicht op num- Dit neoclassicistische herenhuis, zoen. De grote zaal met een capaciteit mer 0477/98.04.01 of via het waarschijnlijk gebouwd in het laat- van 350 plaatsen afficheert een geva- e-mailadres eric@pagesd- ste kwart van de 19de eeuw, werd in rieerd programma terwijl de studio en histoire.be. Maximum 25 1925 het Maison des Tramwaymen. de kleine zaal op de vijfde verdieping personen. Bij de verbouwing in art-decostijl naar meer gebruikt worden voor literaire Enkel in het Frans. het ontwerp van architect A. Staatje ontmoetingen, lezingen, creaties van werd de benedenverdieping voorzien residerende kunstenaars en meer Met de medewerking van van rondbogen met decoratieve bron- intieme activiteiten. De bibliotheek Pages d’Histoire. zen uiltjes op de muurdammen. Het behoort tot het netwerk van biblio- gebouw bevatte in die tijd een toneel- theken van de Stad Brussel. zaal, biljartzaal, vergaderruimtes en Rondleidingen op zaterdag om een van de grootste cafés van Brus- 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, sel. Brusselse toneel- en operagezel- 15u30, 16u30 en 17u30 en op zon- schappen maar ook music-hallarties- dag om 10u30, 11u30, 12u30, ten gaven hier regelmatig optredens. 14u30, 15u30 en 16u30. Met de Tot voor enkele jaren was op dit adres medewerking van La Fonderie en een van de drukst bezochte disco- Klare Lijn. theken van de hoofdstad gevestigd. Na de aankoop door het OCMW van 28 ⁄ BRUSSEL

32. Kaart Centrum M 4 M den. In het begin van de 20ste eeuw HET GOUDBLOMMEKE IN PAPIER kreeg het huis nieuwe eigenaars en in 1944 begon Geert Van Bruane hier Cellebroersstraat 53-55 – Brussel het café Het Goudblommeke in Papier dat tot 2006 zou blijven bestaan. De A za en zo van 11u tot 23u gevel en de drie vertrekken op de B 48-95 (César de Paepe) benedenverdieping zijn beschermd, inclusief het meubilair en de decora- Dit bescheiden rijhuis van twee tra- tie. Muurankers in I-vorm, de naam veeën, dat dateert uit de 17de eeuw, van het café en bloeiende takken in was het trefpunt van de Brusselse sur- smeedijzer sieren nog altijd de gevel. realisten (Magritte, Mariën, Lecomte, Binnen worden de muren behangen Scutenaire, E.L.T. Mesens, Hamoir, door intact bewaarde tekeningen, Eemans,…) en nadien van de leden collages, aforismen en ongewone van de Cobrabeweging (Dotremont, voorwerpen, waardoor dit buurtcafé Collinet, Claus, Boon, Vinkenoog, zijn unieke atmosfeer heeft behouden. Hoeboer, Dubuffet,…). Het werd in (B 03/07/1997) 1830 samen met de aanpalende huizen verbouwd door architect H.L.F. Vertrekpunt van de wandeling Partoes. Een polychrome gedenk- “Brussel, heb je me gezien?” (zie plaat op de gevel vermeldt dat de kadertekst hiernaast). Zusters van Liefde van Sint-Vincen- 32 tius-a-Paolo zich hier in 1843 vestig-

33. Kaart Centrum N 4 gang, het gaaischieten of de viering GROTE ZAVEL van de inname van Buda in 1686. Op het plein werd een tijdlang ook Brussel een paardenmarkt gehouden, later gevolgd door een groenten- en zui- T 92-94 (Kleine Zavel) velmarkt en ten slotte door de huidige B 27-48-95 (Grote Zavel) antiekmarkt op het bovengedeelte van het plein, in de schaduw van de De Grote Zavel concentreert de vele Zavelkerk. De wijk telt vandaag tal- mogelijkheden die Brussel biedt op rijke cafés met terras en restaurants, het gebied van antiek en kunst. De maar is vooral gekend om de talloze trapeziumvormige ruimte is een van antiekzaken en kunstgalerijen die de oudste pleinen van Brussel. Door de Grote Zavel zijn nieuwe roeping de nabijheid van de Coudenberg waar hebben gegeven. De ruimte van het het hertogelijk hof resideerde, trok dit plein leent zich ook goed voor een plein waar in de 16de eeuw nog natte brede waaier van activiteiten, gaande weiden en zandgroeven lagen destijds van jazzfestival tot presentaties van de grote adellijke families van het land culinaire streekgerechten, die het hele aan die op het plein en in de omlig- jaar door voor leven in de wijk zorgen. gende straten luxueuze stadspaleizen lieten bouwen. Het plein werd weldra het decor van processies en schitte- 33 rende festiviteiten zoals de Omme- BRUSSEL ⁄ 29

G WANDELING Brussel, heb je me gezien? Deze wandeling voert je langs een aantal locaties van de hoofdstad waar je niet omheen kunt. Van Het Goudblommeke in Papier naar de Sint-Gorikshallen via de Grote Markt en Le Cirio en de legen- darische Greenwich. Via de Dansaertstraat met zijn vele trendy handelszaken komen we uit bij het Kanaal, waar de laatste tijd veel cafeetjes bijkomen. Het is een manier om plaatsen te ontdekken die – al dan niet opgenomen in de monumentenlijst – met hun culturele roeping, hun actuele invulling of trendy inrichting kleur geven aan de binnenstad.

A zaterdag en zondag om 10u, 11u45 en 14u30 (duur: 2u) C vertrek: voor Het Goudblommeke in Papier, Cellebroersstraat 53-55 in Brussel – kaart Centrum M 4 B 48-95 (César de Paepe) I reserveren verplicht op het nummer 02/569.27.74 of via e-mail ([email protected]). Maximaal 20 personen per vertrek. Met de medewerking van Culturama.

34. Kaart Centrum N 4 L enigszins door Servandoni verbouwd. EGMONTPALEIS De linkervleugel werd in 1830 door Til- man-François Suys getekend, terwijl Kleine Zavel 8 – Brussel de rechtervleugel, die tussen 1906 en 1910 werd gebouwd, te danken is aan A za van 10u tot 17u Octave Flanneau. Het Egmonthotel (laatste ingang om 16u) werd in 1918 door de Stad Brussel en zo van 10u tot14u ten slotte in 1964 door de Staat gekocht (laatste ingang om 13u) en werd tussen 1966 en 1971 volledig I enkel toegankelijk voor rondlei- heringericht, waarna het ministerie van dingen (groepen van 15 personen) Buitenlandse Zaken erin werd ondergebracht. In het interieur ontdekken we M 2-6 (Naamsepoort) rijkelijk gedecoreerde salons, waarin T 92-94 (Kleine Zavel) prestigieuze bals en recepties plaatsvonden. Reeds in de 18de eeuw was B 27-48-95 (Grote Zavel), 34-54- gouverneur Karel van Lotharingen er 64-71-80 (Naamsepoort) dikwijls te gast, net zoals heel de aris- Er blijft maar weinig meer over van de tocratie van weleer, voor maskerades of gotische toren en het antieke Egmont- wervelende quadrilles. De vloeren van paleis, het verblijf van de graven met het paleis werden onder meer betreed dezelfde naam. De graven van Arenberg, door Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, die het gebouw rond 1730 overkochten, Lodewijk XV of tsaar Peter de Grote. 34 hebben het immers voortdurend uit- In de 19de eeuw werden met dezelfde gebreid en verfraaid. Het Ereplein, dat geestdrift feesten georganiseerd. De Doorlopend rondleidingen (laat- tussen 1759 en 1762 is afgesloten met Graaf heeft er overigens een schouw- ste ingang om 16u zaterdag en een monumentale portiek in hardsteen burg laten bouwen. Het was ook niet om 13u zondag). Met de mede- naar een ontwerp van de grote architect ongewoon dat het vorstelijk paar er werking van Atelier de Recherche Servandoni, wordt gevormd door drie als eregasten werd onthaald. Thans et d’Action Urbaines (ARAU), vleugels die de ontwikkeling van het hebben de gekostumeerde bals en Klare Lijn en Korei. gebouw perfect weergeven. De ach- menuetten plaats geruimd voor con- tervleugel in renaissancestijl zou van gressen, seminars, colloquia of inter- 1560 dateren en werd in de 18de eeuw nationale meetings. 30 ⁄ BRUSSEL

G WANDELING Uitzicht op kunst… kunstwerken en kunstliefhebbers Kunst is lang het voorrecht geweest van een elite. In de 19de eeuw werden dan heuse kunsttempels gebouwd die een waardig schrijn moesten vormen voor de cultus van het schone maar die in principe toegankelijk waren voor iedere kunstliefhebber. Tentoonstellingen bezoeken werd een 35 nieuw tijdverdrijf. Men betrad deze tempels niet enkel om de kunstwerken te bewonderen maar om gezien te worden als kunstliefhebber. Ook vandaag nog gaat die traditie voort met kunsthuizen als de musea voor Schone 35. Kaart Centrum N 4 M Kunsten of het Paleis voor Schone Kunsten, die hun hal of atrium nu ook GROOT KONINKLIJK SERMENT openstellen voor recepties en exclusieve avonden. VAN SINT-JORIS DER KRUISBOOGSCHUTTERS VAN A zaterdag om 11u en 16u (duur: 1u30) BRUSSEL C vertrek: voor de ingang van de Koninklijke Musea voor Schone Borgendaalgang/Koningsplein Kunsten van België,Koningsplein in Brussel – kaart N 4 Brussel T 92-94 (Koning) A za en zo van 10u tot 18u B 27-48-71-95 (Koning) T 92-94 (Koning) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag B 27-38-71-95 (Koning) van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. De kerk Sint-Jakob-op-Koudenberg Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden ontstond in dezelfde periode als de van de Geschiedenis. nieuwe Koninklijke wijk die op het einde van de 18de eeuw werd aangelegd op de site van het vroegere G WANDELING hertogelijk paleis. Er waren reusachtige grondwerken nodig om het plein De onderkant van Brussel en de omgeving te nivelleren. De kerk, een gebouw in neoclassistische stijl Deze mysterieuze wandeling toont ons het verborgen gelaat van de hoofd- dat in 1787 werd ingewijd, staat op stad tijdens een ontdekkingstocht door twee ondergrondse plaatsen: de een platform waaronder zich gewelfde Koudenberg met de overblijfselen van het paleis van Keizer Karel en de Gilde zalen bevinden. Deze zalen kregen in van het Groot Koninklijk Serment van Sint-Joris der Kruisboogschutters. U de loop der jaren diverse bestemmin- verneemt alles over het leven in het paleis ten tijde van Keizer Karel en over gen. Een van de zalen is in gebruik de Aula Magna, de grote staatsiezaal. Daarna zien we hoe de tradities van door het Groot Koninklijk Serment van het middeleeuwse Brussel in ere worden gehouden, met een demonstratie Sint-Joris der Kruisboogschutters van kruisboogschieten op de koop toe! Brussel, een vereniging die teruggaat tot de 13de eeuw en de traditie voort- A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) zet van twee middeleeuwse gildes C vertrek: voor de kerk van Sint-Jacob-op-Koudenberg, Koningsplein van kruisboogschutters opgericht in in Brussel – kaart Centrum N 4 1381. Het Groot Serment heeft ervoor gezorgd dat de Brusselse Ommegang T 92-94 (Koning) opnieuw uitgaat sinds 1930 en blijft B 27-38-71-95 (Koning) haar bijeenkomsten houden op deze historische plaats. I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 25 personen per vertrek. Uitleg over het leven van de gilde en de geschiedenis van de kruis- Enkel in het Frans. boogschutters, zaterdag en zon- Met de medewerking van Arkadia.be. dag om het 1/2 uur vanaf 10u. Demonstraties kruisboogschieten. BRUSSEL ⁄ 31

36 37

kelders van het hoofdgebouw van het Kaart Centrum N 4 Kaart Centrum N 4 36. M 37. L middeleeuwse kasteel van de herto- BELVUE MUSEUM – COUDENBERG – VOORMALIG gen van Brabant (12de-14de eeuw); VOORMALIG HOTEL BELLEVUE PALEIS VAN BRUSSEL de funderingen en ondermuren van de paleiskapel gebouwd onder de Paleizenplein 7 – Brussel Paleizenplein 7 – Brussel regering van keizer Karel V in de 16de A za en zo van 10u tot 18u A za en zo van 10u tot 18u eeuw; het Isabellastraatje dat van de Coudenberg naar de Sint-Goedele- T 92-94 (Koning) T 92-94 (Koning) kerk leidde, de overblijfselen van het B 27-48-71-95 (Koning) B 27-38-71-95 (Koning) voormalige hotel Hoogstraeten met zijn merkwaardige gotische galerij die Het hotel Bellevue werd in 1776 Het immense paleis van de Couden- uitgaf op de tuin; en vooral de onderste gebouwd op het eerste perceel van berg, dat eeuwenlang de trots had bouwlagen, voornamelijk de keukens, het Koningsplein dat verkocht werd uitgemaakt van de vorsten en land- van de grote staatsiezaal Aula Magna aan een particulier. Philippe de Proft, voogden van onze gewesten, viel in gebouwd in de 15de eeuw voor hertog een rijke wijnhandelaar en herbergier 1731 ten prooi aan een verwoestende Filips de Goede, die gereserveerd was liet er een luxueus hotel optrekken in brand. De ruïnes zouden veertig jaar voor belangrijke officiële plechtighe- overeenstemming met de bouwvoor- later worden gesloopt om plaats te den. Het paleis was eeuwenlang de schriften die waren uitgevaardigd door maken voor de aanleg van de hui- belangrijkste ontmoetingsplaats voor keizerin Maria-Theresia om de stilis- dige Koningswijk. Bijna vijfentwintig alle personen van aanzien in Brussel. tische eenheid van het Koningsplein jaar opgravingen door verschillende (B 04/07/1984 en 31/01/1992) te bewaren. Onder meer Honoré de archeologische diensten hebben in de Balzac, vorst Metternich en Jérôme ondergrond de overblijfselen aan het Voorstelling van de Brusselse lau- Bonaparte hebben hier gelogeerd. Het licht gebracht van de verschillende reaten van het Fotografisch Expe- hotel kwam in 1902 in het bezit van onderdelen van het paleis en de ste- riment met Monumenten 2013. de Stichting van de Kroon die het ter delijke omgeving. Deze overblijfselen Muzikale animatie door “Sonate et beschikking stelde van prinses Clé- zijn vandaag voor het publiek toegan- Sonnet” (zie kadertekst hieronder). mentine. Kort na hun huwelijk namen kelijk via een ondergronds circuit: de kroonprins Leopold III en prinses Astrid hun intrek in het gebouw dat bij die gelegenheid werd gerenoveerd. Na een periode van leegstand tussen 1934 en 1953 werd het in bruikleen gegeven ♬ MUZIKALE EN ERFGOEDONTDEKKINGEN aan het Rode Kruis. Nadien werd het OP DE COUDENBERG eerst omgevormd tot Museum voor Sierkunsten, later tot Museum van de Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen nodigt “SONATE & SON- Dynastie en uiteindelijk tot museum NET” (www.sonateetsonnet.be), geleid door Bruno Georis (acteur) en Birgit over de geschiedenis van België. Een Goris (muzikante), u uit om te komen luisteren naar een bloemlezing van atrium en grote glaspartijen die de de Franse muziek uit de 17de eeuw, gespeeld op viola d’amore, met werk vroegere binnenkoer afsluiten, maken van onder andere Demachy, Le Sieur de Buisson, Marin Marais en Nicolas een optimaal onthaal van de bezoekers Hotman. Een gedroomde begeleiding voor uw bezoek aan de Coudenberg. mogelijk die ook beschikken over een restaurant. A zaterdag tussen 10u en 15u en zondag tussen 10u en 12u Vaste tentoonstelling over de C Coudenberg – voormalig Paleis van Brussel, Paleizenplein 7 geschiedenis van België. in Brussel – kaart Centrum N 4 Tijdelijke tentoonstelling T 92-94 (Koning) “Dr Livingstone, I presume”. B 27-38-71-95 (Koning) 32 ⁄ BRUSSEL

38. Kaart Centrum N 3-4 K VOORMALIG WARENHUIS OLD ENGLAND – MIM (KONINKLIJKE MUSEA VOOR KUNST EN GESCHIEDENIS) Hofberg 2 – Brussel A za en zo van 10u tot 17u I gratis toegang enkel tot het gedeelte Old England T 92-94 (Koning) B 27-38-71-94 (Koning) Het opvallende gebouw in art-nouveaustijl waarin het Muziekinstru- mentenmuseum is ondergebracht bood vroeger onderdak aan het warenhuis Old England. De firma had al een eerste filiaal in Brussel in 38 het herenhuis Spangen, maar toen ze aan uitbreiding toe was liet ze een nieuw gebouw optrekken met grote, heldere ruimten die meer in het tijds- beeld pasten. Paul Saintenoy en zijn 39. Kaart Centrum N 3-4 L team kozen voor de combinatie van PALEIS VAN KAREL VAN ijzer en glas, toen reeds een trend in LOTHARINGEN (KONINKLIJKE stations maar nieuw voor de winkel BIBLIOTHEEK VAN BELGIË) architectuur. De winkel kon rekenen op een vermogend cliënteel dat kwa- Museumplein 1 – Brussel liteitskleding kwam kopen en nadien A za en zo van 10u tot 17u ook graag wat bleef verpozen in het theesalon. In 1990 werd besloten om T 92-94 (Koning) 39 het gebouw te restaureren: het begin B 27-38-71-94 (Koning) van een langdurig proces dat meer inzicht zou verschaffen in de architec- Karel van Lotharingen wordt als het westen en een zomerappartement turaal vernuftige skeletstructuur. Met gouverneur van de Oostenrijkse in het oosten. Er waren onder andere zijn bestemming als muziekinstru- Nederlanden aangesteld in de 18de 2 laboratoria, wetenschapskabinet- mentenmuseum kreeg het gebouw eeuw en zal er onder meer voor een ten, een drukkerij en een belangrijke een nieuw leven. Het bevat ook niet bloeiend cultureel leven zorgen. Het bibliotheek in gehuisvest. Vandaag voor niets een van de mooiste collec- duurde niet lang vooraleer hij met blijven van de appartementen van ties ter wereld. Het restaurant met zijn zijn innemende persoonlijkheid en Karel van Lotharingen nog 5 salons panoramisch terras lokt veel toeristen zijn respect voor lokale gebruiken de over waarin het museum van de 18de die er tijdens een lunch of vieruurtje sympathie van zijn onderdanen voor eeuw is ondergebracht. Het Paleis de stad bewonderen door de grote zich won. Aan het hof gingen allerlei ademt de sfeer van de 18de eeuw en ramen op de bovenste verdieping. feestelijkheden door zoals concerten, geeft een overzicht van de levenssfeer (B 30/03/1989). banketten, wedstrijden enzovoort. De en de interessepunten van Karel van Europese adel was er meer dan wel- Lotharingen en zijn tijdgenoten. Rondleidingen, zaterdag en zon- kom en zorgde er dan ook voor dat ze (B 22/11/2001) dag om 11u, 12u, 13u, 15u en 16u. gezien mochten worden. Denk hierbij Met de medewerking van Pro Rondleidingen met een gids, in aan prachtige kostuums, pruiken en Velo en Klare Lijn. 18de eeuws kostuum met uitleg de bijhorende etiquette en stijl uit de over het leven en het Paleis van Permanente tentoonstelling over 18de eeuw. Van het Paleis van Karel Karel van Lotharingen, zaterdag het gebouw gerealiseerd door de van Lotharingen bestaat vandaag en zondag om 11u, 13u30 en 15u. Archives d’Architecture Moderne. alleen nog een gevel uit het laat- Maximum 30 personen per groep. rococo en het begin van het neoclassi- cisme met decoratieve elementen van Laurent Delvaux. Vroeger bestond het Paleis uit een winterappartement in BRUSSEL ⁄ 33

41. Kaart Centrum N 3 RAVENSTEINGALERIJ Ravensteinstraat/Kantersteen Brussel M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) De Ravensteingalerij, die naar het Centraal Station leidt, vormt een belangrijke verbinding tussen de boven- en de benedenstad. Ze is ingebed in een groot kantoorge- bouw van vier verdiepingen en was aanvankelijk bedoeld om nieuw leven te geven aan de wijk die hard was getroffen door de verwoestende aanleg van de Noord-Zuidverbinding. 40 41 Ontworpen als winkelgalerij met ruimte voor 81 handelszaken werd ze tussen 1954 en 1958 gebouwd in de zogenaamde internationale stijl naar de plannen van de architecten 40. Kaart Centrum N 3 L binnen hebben de hellende vlakken, Alexis en Philippe Dumont, die ook PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN de vele trappen, de schuifdeuren en het aanpalende Shellgebouw ontwier- VAN BRUSSEL – BOZAR volumetrische variaties een desoriën- pen. In de Ravensteinstraat geeft een terend effect op de bezoeker. De gas- immens voorportaal toegang tot een Ravensteinstraat 23 – Brussel ten komen binnen via de Horta-hal, monumentale trap onder een koepel de voormalige beeldenhal, waar ze die het hoogteverschil van tien meter A za en zo van 10u tot 18u via de monumentale trap de ruime, tussen de twee straten overbrugt. M 1-5 (Centraal Station) luchtige expositieruimten betreden. De galerij zet de traditie voort van Het licht valt er rijkelijk binnen door de de grote overdekte passages die zo T 92-94 (Paleis) ramen en lichtkoepels die Horta voor- typisch waren voor de 19de eeuw. Het B 38-71 (Bozar) zag. Onder de Horta-hal herbergt het wordt zenitaal verlicht via een gedrukt gebouw een zaal voor kamermuziek tongewelf van beton en glasstenen, Tijdens de laatste restauratiefasen (zaal M), en onder de Ravensteinstraat terwijl de rotonde licht ontvangt van werden de oorspronkelijke struc- bevindt zich de polyvalente Zaal een indrukwekkende betonnen koe- turen van het Paleis voor Schone Terarken. De Studio – voorheen de pel waarin honderden glasstenen in Kunsten opnieuw blootgelegd. Het recitalzaal – vult de ruimten voor concentrische cirkels zijn ingewerkt. werd meteen duidelijk met hoeveel allerhande concerten en optredens De galerij, waarin nog altijd winkels en zorg Victor Horta is tewerk gegaan aan. Dankzij deze multifunctionele horecazaken zijn gevestigd, blijft tot terwijl hij de ruimten vernuftig in ruimten kan het Paleis voor Schone op vandaag een drukke doorgangs- elkaar paste over de verschillende Kunsten een rijke en gevarieerde route voor talrijke Brusselaars en verdiepingen. Het was nochtans geen evenementenkalender aanbieden. De pendelaars. (B 03/03/2011) gemakkelijke opdracht: de architect vele bezoekers die hier komen voor moest zijn plannen zes keer opnieuw een tentoonstelling, een conferentie, maken. De aard van de bodem, het een concert, een dansopvoering of sterk hellende terrein, de beperkte een recital kunnen ook terecht in de hoogte (om het uitzicht over de stad BOZAR BRASSERIE. (B 19/04/1977) vanuit het Koninklijk paleis niet te belemmeren), de gevel die discreet Rondleidingen voor een bezoek moest zijn… Het waren stuk voor stuk aan het gebouw op zaterdag en beperkingen die het de architect extra zondag om 10u en 14u. Inschrij- moeilijk maakten. Horta ontwierp uit- ven ter plaatse, 30 min. voor de eindelijk een imposant bouwwerk met aanvang. Met de medewerking acht verdiepingen dat meer dan een van BOZAR STUDIOS (educatieve hectare beslaat en dat is opgebouwd dienst van het Paleis voor Schone rond de vermaarde Henry Le Bœuf- Kunsten). zaal, met 2.100 zitplaatsen. Eenmaal 34 ⁄ BRUSSEL

42. Kaart Centrum N 3 L zoals het Paleis voor Schone Kunsten KONINKLIJK SALON VAN HET en het Volkshuis. Het interieur werd STATION BRUSSEL-CENTRAAL bekleed met travertijn en omvat een grote loketzaal met een paneelpla- Kantersteen (naast de ingang van fond met ingewerkte lichtbakken. Het het station, juist tegenover de omvatte een stationsbuffet en een Ravensteingalerij) – Brussel koninklijk salon, typisch voor de jaren 1950. Daar kon de koning op de trein A za en zo van 10u tot 18u wachten of vooraanstaande gasten I uitsluitend rondleidingen verwelkomen. Tijdens Expo 58 werd (groepen van 15 personen) er veelvuldig gebruik van gemaakt. Zo ontving koning Boudewijn er de M 1-5 (Centraal Station) koning en koningin van Thailand, en B 29-38-63-65-66-71 ook de negus van Ethiopië. Het station (Centraal Station) onderging onlangs een verjongings- kuur. Bij de toegang tot de perrons Met zijn trapeziumvormige grondplan gingen nieuwe winkelgalerijen open bestrijkt het station Brussel-Centraal die aan de ene kant in verbinding de driehoek gevormd tussen Kanter- staan met de Kapellestraat en de steen, de Keizerinlaan en de Putte- Putterijsquare en aan de andere kant rij. Het station werd ingehuldigd in met de Grasmarkt. (BL 16/03/1995) 1952, maar de bouwplannen gaan terug tot 1910 en zijn van de hand Doorlopend rondleidingen. Met van architect Victor Horta. De werken de medewerking van Babbelbus begonnen echter pas in 1937, na de en Korei. voltooiing van de Noord-Zuidverbin- ding. Maxime Brunfaut nam het na Horta’s dood in 1947 van hem over, maar blijkbaar was hij al sinds 1945 bij de bouw betrokken. Het station sluit aan bij de officiële internationale architectuurlijn, met duidelijke ver- wijzigen naar eerder werk van Horta BRUSSEL ⁄ 35

F BUSTOCHT Winkelen in Brussel Opzij voor de hofleveranciers Tijdens deze wandeling maken we een reis door de geschiedenis van het winkelen: van de kraampjes van de middeleeuwse De titel van “Gebreveteerd leverancier van het Belgische Hof” garen-en-bandverkopers naar de vroegere confectieateliers bestaat sinds 1833 en heeft tot doel bepaalde fabrikanten te langs de Hofberg en de Kiekenmarkt, van de luxueuze siga- belonen voor hun kwaliteit en regelmaat. Het is niet alleen een renwinkels in de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen naar de voorrecht, maar ook een verbintenis. Zodra de titel is toege- shopping malls van de 21ste eeuw waar de merken koning zijn. kend, moet de ambachtsman, onderneming of handelaar zich Je herbeleeft de verschillende fases in de mode en ziet hoe de onderscheiding waardig tonen door een niveau van uitmun- onze kleding geëvolueerd is, zowel voor mannen als vrouwen! tendheid aan te houden dat het brevet rechtvaardigt. Het gaat Winkelpuien en etalages vertellen de geschiedenis van het om zeer uiteenlopende firma’s uit de meest traditionele tot de winkelbedrijf, van gespecialiseerde winkels tot grootwaren- meest innoverende sectoren. Tijdens deze wandeling langs huizen, elk met hun eigen verkooptechnieken. En we staan verschillende hofleveranciers komt u alles over dit privilege te stil bij de zeden en gewoonten van de klant. weten. Met hofleveranciers wordt niet gespot! A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30) A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30)

Enkel in het Frans. Belgium 12 points! België wereldwijd in de belangstelling Places to be, gisteren en vandaag In de Golden Fifties zette Brussel zich op de wereldkaart met Deze bustoer zal u een andere kijk geven op uw adresboekje! de Expo 1958 en dat monument waarover aan de andere Zich laten zien, dat is het programma van dit “places to kant van de Atlantische oceaan nog steeds wordt gespro- be”-parcours bij uitstek. Maar dan nog moet men een goed ken. Maar Brussel organiseerde in het verleden nog andere oog hebben en zich laten zien op de juiste plaats. Want luisterrijke tentoonstellingen met internationale uitstraling, ook hier zijn er stromingen en trends die aan verandering zoals deze van 1880, 1887, 1910 of 1935. De route leidt onderhevig zijn. Ontdek de plaatsen die het verschil maken u langs lanen, overblijfselen van deze tentoonstellingen, in het sociale leven, onder Keizer Karel, in 1830 of vandaag. sporen van ons glorierijke verleden uit de tijd van Leopold II A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) en stedelijke projecten met Amerikaanse ambities. Enkel in het Frans. A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30) K Deze bustocht is eveneens toegankelijk voor perso- Uitzicht op groen nen met beperkte mobiliteit (rolstoelgebruikers) Brussel met z’n 100 parken. Dit is geen slogan, maar realiteit! De wandelaarster met parasol, het ritje in de koets, eendjes Een blik achter de schermen in de vijver, de muziekkiosk, de elkaar kruisende lanen… het zijn maar enkele elementen van dit groene verhaal. De parken Verborgen activiteiten achter gesloten gevels. Nieuwsgie- waar je jezelf kon laten bewonderen, het Jubelpark en zijn rig om er iets meer over te weten en te begrijpen waarover ontmoetingsplaatsen, de Tervurenlaan, de 19de-eeuwse het precies gaat? Waarom hebben zij zich op deze plaatsen groene laan, het zijn allemaal plaatsen waarvan u tijdens deze geïnstalleerd? Vindt u aanwijzingen aan de hand van wat rondrit de evolutie, de sfeer en de inrichting zult ontdekken. u op de gevels ziet? Deze bustoer licht een tipje van de Op deze tocht (her)ontdekt u de ongelooflijke verscheiden- sluier op over de private clubs en verenigingen die vandaag heid van het groene erfgoed van onze hoofdstad ontdekken. in Brussel actief zijn. A zaterdag om 11u en 16u (duur: 1u30) A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) K Deze bustocht is eveneens toegankelijk voor perso- Enkel in het Frans. nen met beperkte mobiliteit (rolstoelgebruikers).

Kijk eens hoe ik woon C vertrek: Kardinaal Mercierstraat in Brussel – Kastelen die soms tot een andere wereld lijken te behoren, kaart Centrum N 3 villa’s die de rijkdom van hun bewoners etaleren… Deze M 1-5 (Centraal Station) bustoer laat ons een aantal van deze vroegere pronk- woningen vol vergane glorie ontdekken. Sommige doen B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) vandaag dienst als receptieruimte, andere zijn echte musea I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 en beschermde monumenten, of gewoon getuigen van een (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). levensstijl vol grandeur. Maximum 45 personen per vertrek. A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden Enkel in het Frans. van de Geschiedenis. 36 ⁄ BRUSSEL

43. Kaart Centrum O 2-3 KONINGSSTRAAT Brussel M 1-5 (Park), 2-6 (Kruidtuin) T 92-94 (van Kruidtuin tot Koning) B 61 (Kruidtuin), 29-63-65-66 (Park), 27-38-71-95 (Koning) De Koningsstraat vormt een hoofdas aangelegd tijdens de Oostenrijkse periode onder impuls van landvoogd Karel van Lotharingen. Ze moest de verbinding vormen tussen het Koningsplein en de Schaarbeekse Poort. Het tracé werd in 1776 uitgezet en een eerste stuk werd voltooid tot aan de huidige Congreskolom. Vanaf 1824 werd het tweede stuk aangevat onder leiding van de architecten Par- toes en Werry. Het laatste stuk, tot aan de plaats van de huidige Sint-Maria- kerk, kreeg vorm vanaf 1827. Langs het eerste stuk verrezen gebouwen in neoclassicistische stijl die een bijzonder harmonisch geheel vormen. Deze in oorsprong herenhuizen of in sommige gevallen vluchthuizen van kloos- ters zijn vandaag ingenomen door overheidsdiensten of financiële instellingen. De bebouwing van het tweede en derde stuk begon omstreeks 1830 en laat de invloed zien van de opeenvolgende stijlperiodes. Een bijzondere vermelding verdient het Astoriahotel, een prestigieus gebouw in Beaux- Arts-stijl dat in 1908-1909 gebouwd 43 werd door architect Van Dievoet. Het was een van de beroemdste hotels van Brussel tijdens de belle epoque. Achter de monumentale gevel is een weelderig interieur in neo-Lodewijk XVI-stijl bewaard dat de spranke- lende sfeer oproept van een periode die vermaard was om haar feesten. Vlakbij bevindt zich de vroegere hem- denwinkel Niguet, tegenwoordig een bloemenwinkel, met de enige nog bewaarde art-nouveau- etalage van architect Paul Hankar, gerealiseerd in 1896. Iets verder ligt de esplanade van de Congreskolom, waar nationale her- denkingsplechtigheden plaatsvinden. BRUSSEL ⁄ 37

44. Kaart Centrum N 3 K BNP PARIBAS FORTIS Koningsstraat 20 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u (laatste toegang om 17u) I uitsluitend rondleidingen (groepen van 20 personen) M 1-5 (Park) T 92-94 (Park) B 29-63-65-66 (Treurenberg) De Société Générale des Pays-Bas pour favoriser l’industrie nationale vestigde zijn zetel in 1822 aan de Hofberg en nestelde zich hiermee 44 van meet af aan in een wijk van aanzien, niet ver van het centrum van de politieke macht. In 1904 kocht van Oostenrijk waren uitgevaardigd. in het atelier van de gebroeders Van de bank, die aan de oorsprong ligt Binnen roepen enkele pronksalons der Borcht, bedekken de muren van van de Generale Maatschappij van nog de sfeer op van deze periode. de Wandtapijtengalerij. Deze ruimtes België en van de huidige BNP Pari- De Koningszaal is versierd met de met een rijk verleden vormen unieke bas Fortis, een eerste gebouw in portretten van de opeenvolgende vergaderzalen voor de cliënten en de Koningsstraat. In 1922 werd dit Belgische vorsten, terwijl de Lotha- medewerkers van de bank. patrimonium vergroot met de aan- ringenzaal twee wandtapijten bevat koop van aanpalende gebouwen. De met het wapenschild van keizer Frans Doorlopend rondleidingen (laat- architecturale indeling werd in 1972 van Lotharingen en zijn echtgenote ste toegang om 17u). Met de volledig herdacht, maar de restauratie keizerin Maria-Theresia van Oosten- medewerking van Itinéraires, op gebeurde in overeenstemming met rijk. Andere wandtapijten, in feite een de Paden van de Geschiedenis en de bouwvoorschriften die in de 18de reeks met episodes uit het leven van Klare Lijn. eeuw door keizerin Maria-Theresia Mozes, tussen 1742 en 1763 geweven

G WANDELING Van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw naar de Zavel Van de oorspronkelijke Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk blijft niets meer over. Deze buurt, die een zeer slechte faam genoot, werd vanaf 1875 onder burgemeester Jules Anspach volledig heraangelegd. Sindsdien is er weinig veranderd. De wijk is bij de Brusselaars bekend van het Koninklijk Circus en andere etablissementen die het (her) ontdekken waard zijn. Al wandelend door de straten, waar het tijdens de week zeer druk is, komen we aan het Koninklijk Park. Hier bevinden zich het Theâtre du Parc en de befaamde Cercle royal gaulois artistique et littéraire. Herinneringen aan de Belgische onafhankelijkheid leiden ons naar het Koningsplein met markante gebouwen als het voormalige warenhuis Old England en de vroegere hotels Bellevue en Flandre. Langs de Regentschapsstraat bereiken we ons einddoel, de chique Zavelwijk.

A zaterdag om 15u (duur: 1u30) C vertrek: voor het standbeeld van Charles Rogier, Vrijheidsplein in Brussel – kaart Centrum O2 M 2-6 (Madou) T 92-94 (Congres) B 29-63-65-66 (Madou) I reserveren verplicht op nummer 0477/98.04.01 of via het e-mailadres [email protected]. Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Pages d’Histoire. 38 ⁄ BRUSSEL

G WANDELING De verborgen schatten van het park van Brussel Voor wie de moeite neemt om ernaar te zoeken bulkt het park van Brussel van architecturale en decoratieve schatten. Dit vroegere wildreservaat vormt vandaag het hart van de Koninklijke wijk. Melomanen kunnen er hun hart ophalen aan concerten in de kiosk, er zijn opvoeringen in het theater, je vindt er overal standbeelden en fonteinen tot groot jolijt van de allerkleinsten. Kom ons ‘koninklijk’ park verkennen!

A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: uitgang metro Park, op de hoek van de Wetstraat en de Koningsstraat in Brussel – kaart Centrum N 3 M 1-5 (Park) T 92-94 (Park) B 27-38-54-71-95 (Hertog) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis. 45. Kaart Centrum N-O 3 PARK VAN BRUSSEL G WANDELING EN WAUX-HALL Schilderijen van vroeger, plaatsen van nu Brussel M 1-5 (Park) Schilders hebben altijd graag hun stad en haar bewoners uitgebeeld. Hun doeken zijn momentopnames van de stadsgeschiedenis en voor ons een T 92-94 (Park) kostbare bron van informatie. B 27-38-54-71-95 (Hertog) Een vergelijking van oude stadsgezichten, waarvan sommige uit de 15de eeuw dateren, en de huidige overeenstemmende sites is uiterst boeiend. Het park van Brussel werd op het Pleinen, cafés, parken en andere ontmoetingsplaatsen zijn vaak sterk einde van de 18de eeuw aangelegd veranderd. in het verlengde van het Konings- plein, op de plaats van de vroegere A zondag om 10u30 en 14u (duur: 2u) Warande of Garenne, die van oudsher dienst deed als jachtgebied van het C vertrek: voor de muziekkiosk in het Koninklijk Park in Brussel – hertogelijke hof op de Coudenberg. kaart Centrum M-O 3 Het park werd in 1775-1776 ontwor- M 1-5 (Park) pen door de Oostenrijker Joachim Zinner en de Fransman Barnabé T 92-94 (Park) Guimard rond drie grote assen, een B 27-38-54-71-95 (Hertog) verwijzing naar de symbolen van de vrijmetselarij die in de eeuw van de I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag verlichting sterk in de mode was in van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Brussel. Het park bestaat uit bosjes Enkel in het Frans. met struiken en bomen, opgebonden linden die de omtreklijnen van het park Met de medewerking van Babbelbus. markeren en brede dreven die lange doorkijken bieden en afgezet zijn met platanen of kastanjes. Een opmerkelijke groep beelden afkomstig van het vroegere labyrint van het hertogelijk park, het kasteel van Tervuren en het hotel van Thurn en Taxis verfraait het park, net als een elegante muziek BRUSSEL ⁄ 39

45 46 kiosk van architect J.-P. Cluysenaer 46. Kaart Centrum O 3 M kariatiden vervaardigd door beeld- uit 1841. Fanfares en orkesten gaven CERCLE ROYAL GAULOIS houwer François Rude, en de Lotha- hier regelmatig concerten voor een ARTISTIQUE ET LITTÉRAIRE ringenzaal die uit 1783 dateert en dus dankbaar publiek dat graag danste deel uitmaakt van het oorspronkelijke op de meeslepende melodieën. Het Wetstraat 5 – Brussel gebouw. Uit die periode zijn zeer mooi park van Brussel was vaak de locatie decoratief stucwerk en pilasters in A za en zo van 10u tot 18u voor feesten, met name in de zoge- composietstijl bewaard gebleven die naamde Waux-Hall, een amusement- M 1-5 (Park/Kunst-Wet), verlicht worden door wandlampen en plaats die teruggaat op de Vaux Hall 2-6 (Kunst-Wet) luchters in Muranoglas. Sinds zijn ont- Gardens uit het 17de-eeuwse Londen. staan wordt het complex beschouwd T 92-94 (Park) Het oorspronkelijke gebouw uit 1783 als een uitgelezen ontmoetingsplaats werd door architect François Malfait B 29-63-65-66 (Pers) en er vinden dan ook talrijke recepties, verbouwd in 1913 en vormt een uniek lezingen en vergaderingen plaats. In 1782 kreeg architect Louis Mon- geheel met de Cercle royal gaulois (B 09/03/1995) toyer opdracht de plannen te ontwer- artistique et littéraire en het Théâtre pen voor een complex in Lodewijk Rondleidingen zodra een groep is du Parc. Het bestaat uit een U-vor- XVI-stijl bestaande uit een schouw- gevormd. mige galerij, een muziekpaviljoen met burg en een gebouw met balzaal koepelvormig dak, een toneelscène en ontvangstzaal. In 1820 werd dit en aan de tuinarchitectuur ontleende geheel, de Waux-Hall geheten, eigen- decoratie met ruitvormig traliewerk in dom van de Stad Brussel, die besloot Lodewijk XVI-stijl. Het park van Brus- om elk van de gebouwen apart te ver- sel is vandaag het kader voor het jaar- huren. De Société du Concert Noble lijkse volksvermaak ter gelegenheid nam het café van de Waux-Hall en van de nationale feestdag en voor enkele aanpalende lokalen in con- openluchttentoonstellingen tijdens cessie en kreeg toestemming om een de zomer. (B 21/06/1971) prestigieuze balzaal te bouwen naar Wandelingen “De verborgen de plannen van architect Charles Van schatten van het park van Brus- der Straeten. In 1871 werd het geheel sel” en “Schilderijen van vroeger, verhuurd aan de Cercle artistique et plaatsen van nu” (zie kadertek- littéraire die sinds 1951 ook onderdak sten hiernaast). biedt aan de Cercle gaulois. Deze pri- véclub heeft het gebruiksrecht van de groene salon, de koninklijke salon, de intact gebleven balzaal met zijn vier 40 ⁄ BRUSSEL

47. Kaart Centrum O 3 M THÉÂTRE ROYAL DU PARC Wetstraat 3 – Brussel A enkel zo van 11u tot 17u M 1-5 (Park/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet) T 92-94 (Park) 47 49 B 29-63-65-66 (Pers) Ondanks diverse restauraties en verbouwingen die elkaar gedurende de hele 19de eeuw in snel tempo opvolgden en waaraan onder meer de architecten Poelaert, Payen, Partoes en Jamaer meewerkten, heeft het Théâtre royal du Parc zijn oorspronkelijke uitzicht weten te bewaren. Het werd in 1782 in Franse classicistische stijl gebouwd naar de plannen van architect Montoyer, die ook meewerkte aan de bouw van het koninklijk paleis van Laken. Het Théâtre du Parc maakte deel uit van het zogeheten Waux Hall-complex, bestaande uit een café, balzalen, concertzalen en luxewinkels. De initiatief- 48 nemers waren de gebroeders Bultos, die zich inspireerden op voorbeelden in Parijs en Londen. De schouwburg is tot op vandaag een vaste waarde 48. Kaart Centrum O 4 K de zetel van de Académie royale de in het Franstalige Brusselse toneel- PALEIS DER ACADEMIËN Langue et de Littérature française, van leven. De toneelzaal, in rode en de Koninklijke Vlaamse Academie voor gouden tinten, kreeg een decoratie Hertogstraat 1 – Brussel Wetenschappen en Kunsten en van de in Lodewijk XVI-stijl met kariatiden, Koninklijke Academie voor Genees- A za en zo van 10u tot 18u laurierslingers, medaillons, ranken kunde. Het neoclassicistische paleis, en bloemmotieven. Tot 1879 werden M 2-6 (Troon) ontworpen door architect Charles er vooral komische opera’s en ope- Vander Straeten, werd gedecoreerd en B 27-38-54-71-95 (Hertog), rettes opgevoerd. Nadien kreeg het ingericht door Tilman-François Suys. 34-64-80 (Troon) repertoire een meer literair karakter. Het bevat mooie salons met kostbare Het programma is vandaag nog altijd Het Paleis der Academiën werd tus- ingelegde parketvloeren evenals een toonaangevend in Brussel en lokt de sen 1823 en 1828 opgetrokken voor ontvangstzaal van buitengewone laatste jaren een nieuw publiek. de prins van Oranje die er verbleef tot afmetingen. (B 10/10/2001) (B 09/03/1995) aan de Belgische onafhankelijkheid in Doorlopend rondleidingen. Met 1830. Het gebouw werd nadien twaalf Rondleidingen op zondag om de medewerking van Arkadia.be, jaar lang onder sekwester geplaatst. 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en Babbelbus, Itinéraires, op de De Belgische Staat schonk het in 1853 16u30. Met de medewerking van Paden van de Geschiedenis, aan de toekomstige koning Leopold II Babbelbus en Korei. Klare Lijn en Korei. die er echter nooit gewoond heeft. Na verbouwing deed het van 1862 tot 1876 Tentoonstelling “Heb je me gezien dienst als museum voor hedendaagse in de kunstklas?” Parcours door kunst. Nadien namen de Académie de Troonzaal, de Marmergalerij en royale des Sciences, des Lettres et des de Maria-Theresiazaal, uitzonder- Beaux-Arts en de Académie royale de lijk opgesmukt met recente wer- Médecine hun intrek in het paleis. In de ken van beeldende kunstenaars loop van de 20ste eeuw werd het ook van de Academie. BRUSSEL ⁄ 41

49. Kaart Centrum O 4 L ♬ ACTIVITEIT UNIVERSITAIRE STICHTING Orgels: voor elke viering het gepaste repertoire Egmontstraat 11 – Brussel Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen zet de vereniging Brus- A za en zo van 10u tot 18u selSe Orgels vijf opmerkelijke orgels in de kijker, gebouwd in uiteenlopende stijlen. Op elke plaats en voor elk instrument wordt een mondelinge en M 2-6 (Troon) auditieve presentatie gegeven met speciale aandacht voor de bijzondere B 27-34-38-64-80-95 (Troon) werking van het orgel, de specifieke bouwwijze van het instrument, een bezoek aan de speeltafel en de interne elementen (pijpen, balgen, mecha- Het gebouwencomplex waar sinds niek) die in de mate van het mogelijke zichtbaar zullen worden gemaakt. het begin van de jaren 1920 de Univer- Er zal ook worden ingegaan op de repertoires die bij de verschillende sitaire Stichting gehuisvest is, werd vieringen worden gespeeld. tussen 1870 en 1958 gebouwd en verbouwd door achtereenvolgens de Orgel van Hippolyte Loret (1876) / Manufactuur Thomas (2000) architecten Eugène Flanneau, Ernest De stijl van dit instrument leent zich bijzonder goed voor het spelen van Jaspar en Maurice Haeck. Binnenin zogenaamd romantische muziek uit de 19de eeuw, bijvoorbeeld van César hebben de salons hun oorspronkelijke Franck, Camille Saint-Saëns, Alfred Lefébure-Wely, Alphonse Mailly en ook charme bewaard, net als de glazen Jacques-Nicolas Lemmens. bibliotheekkasten en de typische art-decodecors. De vergader- en stu- A zaterdag om 10u diezalen bezitten nog hun hoge lam- C Onze-Lieve-Vrouw-van-Finisterraekerk, Nieuwstraat 74 in Brussel – briseringen en plafonds in stucwerk. kaart Centrum N 2 De sfeer van deze ruimtes doet denken aan een Engelse privéclub. De Universitaire Stichting werd kort na Groot orgel van Gerhard Grenzing (2000) de Eerste Wereldoorlog opgericht en Dit instrument, voorzien van een metalen structuur die uniek is in zijn kreeg in 1920 het officiële statuut van soort, kan een breed repertoire aan, gaande van barok tot hedendaagse instelling van openbaar nut. Ze heeft composities. als doel om navorsers materieel bij A zaterdag om 11u15 te staan en een brugfunctie te vervullen tussen de universitaire wereld C Sint-Michiels-en-Sint-Goedelekathedraal, Sint-Goedelevoorplein in en de leidende maatschappelijke Brussel – kaart Centrum N 3 kringen. De Stichting was gedurende meerdere decennia de zetel van het Orgel Jean-Baptiste Bernabé Goynaut (1763) / Nationaal Fonds voor Wetenschap- Georg Westenfelder (1989) pelijk Onderzoek (NFWO). “Eenheid Reconstructie van het orgel in Franse classicistische stijl in respect voor de culturele en ideo- logische verscheidenheid” blijft haar A zaterdag om 14u voornaamste devies. Vandaag blijft C Onze-Lieve-Vrouw ten Zavelkerk, Regentschapsstraat 3b in Brussel – de Stichting door middel van lezin- kaart Centrum N 4 gencycli, ontmoetingen en debatten bruggen slaan en de uitwisseling van ideeën en meningen bevorderen bin- Orgel Salomon Van Bever (1911) nen een select publiek. Symfonisch orgel uit de 19de eeuw Rondleidingen, zaterdag en zon- A zondag om 14u dag om 10u30, 11u30, 12u30, C Dominicanenkerk, Renaissancelaan 40 in Brussel-Uitbreiding – 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. kaart J 8 Met de medewerking van Babbel- bus en Pro Velo. Orgel Salomon Van Bever (1911) Symfonisch orgel uit de 19de eeuw A zondag om 14u C Onze-Lieve-Vrouw van Lakenkerk, Onze-Lieve-Vrouwvoorplein in Brussel-Laken – kaart H 4 42 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN

DE EUROPESE OPEN MONUMENTENDAGEN

In België worden de Open toegankelijk zijn. Op die manier krijgen Monumentendagen sinds de Europese burgers de gelegenheid hun 1989 georganiseerd. gemeenschappelijke culturele erfgoed te ontdekken en beter te leren kennen. Deze dagen, waar jaarlijks duizenden Tevens worden ze aangemoedigd actief bezoekers op afkomen, worden vandaag deel te nemen aan de bescherming en de georganiseerd in de 49 landen die het valorisatie van dit erfgoed voor de hui- Europees Cultureel Verdrag ondertekend dige en toekomstige generaties. hebben, onder de naam van Europese Open Monumentendagen. Meer informatie over de Europese Open Monumentendagen in de andere landen In heel Europa worden dus tijdens de van Europa is te vinden op de website weekends van september talrijke sites www.jep.coe.int. en monumenten voor het publiek opengesteld, waarvan vele doorgaans niet OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 43 25STE EDITIE VAN DE OPEN MONUMENTEN DAGEN IN BELGIË

De feestdag voor de monumentenliefhebbers En dat het werkt, bewijst ons publiek jaar na jaar. staat opnieuw voor de deur, en dit jaar hangt daar De Open Monumentendagen hebben ongetwijfeld zelfs een zilveren randje aan. Zowel in Vlaanderen, bijgedragen tot de algemene bekendmaking van Brussel als Wallonië wordt Open Monumentendag monumentenzorg in de ruime betekenis van het immers al voor de 25ste keer georganiseerd! woord. Ze bieden niet alleen de gelegenheid om prestigieuze monumenten te bewonderen, maar Het evenement startte in 1984 in Frankrijk waar ook om ieder jaar natuurlijke en archeologische men voor het eerst de Journées Portes Ouvertes sites te bezoeken. organiseerde. Het was van meet af aan een groot succes en het idee werd al snel opgepikt door Dit jaar belooft het vast en zeker weer een vol- andere Europese landen. In 1989 sprong België als treffer te worden. Vlaanderen legt op 8 september vijfde lidstaat eveneens mee op de kar. Samen met met “Het beste van Open Monumentendag” het Nederland, Zweden en Malta behoort België dan accent op de ontwikkeling van het evenement en ook tot de pioniers van dit evenement dat onder- het behoud van het erfgoed en zet meer bepaald tussen al in 50 Europese landen georganiseerd de meest opvallende monumenten in de kijker. wordt. Na 25 jaar is Open Monumentendag in België Wallonië van zijn kant zal op zaterdag 7 en zon- uitgegroeid tot het grootste culturele evenement. dag 8 september zijn buitengewone monumenten tot hun recht laten komen onder de titel “’Extra’ Hoewel de drie gewesten de Open Monumen- ordinaire” en maakt plaatsen toegankelijk die voor tendagen elk op hun manier organiseren, is het het merendeel nog nooit op het programma van uitgangspunt steeds hetzelfde: zoveel mogelijk de vorige edities hebben gestaan. Met “Brussel, mensen laten kennismaken met de rijkdom van m’as-tu vu?” eindigt het Brussels Hoofdstedelijk ons erfgoed, dat dikwijls speciaal voor deze gele- Gewest deze twee feestelijke weekends! genheid zijn deuren openzet voor het grote publiek. U ziet, er valt weer heel wat te beleven. Kom dus zeker eens een kijkje nemen! 44 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN

Journées du Patrimoine in Wallonië PATRIMOINE « EXTRA » ORDINAIRE

Dit jaar, in het weekend van 7 en 8 september 2013, nodigt Wallonië u uit om een aantal buitengewone monumenten te komen ontdekken zoals de Waalse sites die op de werelderfgoedlijst staan en gebouwen die tot het buitengewoon erfgoed van Wallo- nië behoren. U bent ook welkom om onverwachte plaatsen te bezoeken zoals grasvelden op kalkrijke gronden, ruïnes afkomstig uit een andere tijd, met kapelletjes omzoomde wegen, evenals zeldzame gebouwen die in de 25 edities van de Waalse open monumentendagen nog nooit op het programma hebben gestaan.

De Journées du Patrimoine beginnen al op vrijdag 6 september vanaf 21 uur in de omgeving van het Waalse Parlement in Namen. Verschillende spekta- kels blikken terug op een geweldige liefdesgeschie- Bergen. Belfort (Foto G. Focant © SPW). denis van 25 jaar tussen het erfgoed en zijn publiek. De Waalse openbaarvervoermaatschappij TEC biedt het hele weekend lang gratis busvervoer naar alle bestemmingen die op haar lijnen liggen via een coupon die u uit de brochure kunt knippen of kunt downloaden op de website van de “Journées”.

Alle actuele berichten zijn ook te volgen op Face- book en Twitter (JPenWallonie).

Doornik. Kathedraal (Foto G. Focant © SPW). OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 45

Journées du Patrimoine in Wallonië PATRIMOINE « EXTRA » ORDINAIRE

Houdeng-Goegnies. Centrumkanaal (Foto G. Focant © SPW).

Spiennes. Neolithische mijnen (Foto G. Focant © SPW).

Organisatie Secretariaat Journées du Patrimoine 1B, rue Paix-Dieu, 4540 Amay

Marcinelles. Mijnsite Bois du Cazier (Foto G. Focant © SPW). Aanvraag brochures: tel : 0800/11 901 [email protected] www.journeesdupatrimoine.be 46 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN

Open Monumentendag Vlaanderen HET BESTE VAN OPEN MONUMENTENDAG

Op zondag 8 september viert Open Monumenten- dag Vlaanderen z’n zilveren jubileum. Voor de 25ste editie van het grootste erfgoedfeest in Vlaanderen halen 195 steden en gemeenten het beste uit de kast.

Geen thema dit jaar, maar simpelweg het beste van de voorbije 24 edities. Met de titel ‘Het Beste van Open Monumentendag’ hebben we dit jaar geen thema. Open Monumentendag gaat helemaal voor een programma met exclusieve monumenten, top- pers uit de rijke Open Monumentendag-geschiedenis of goede voorbeelden van de zorg voor erfgoed. Iedere deelnemende gemeente heeft dit jaar zelf een invulling gegeven aan hun lokale ‘Beste van…’.

Het resultaat is dan ook zeer divers en biedt voor De Panne. Villa Doudou. elk wat wils. Maar liefst 195 Vlaamse steden en gemeenten zetten de deuren van zo’n 650 grote en kleine, bekende en minder bekende monumenten open en organiseren samen meer dan 440 activiteiten voor iedereen. Daarbij worden ook de jonge bezoekers niet vergeten.

Het Open Monumentendag-programma vind je op www.openmonumenten.be en in de Monumen- tenkrant. Op de dag zelf kan je met een smart phone via de mobiele website http: //m.openmo- Tervuren. La Nouvelle Maison (© Dienst Toerisme Tervuren). numenten.be alle monumenten en activiteiten in jouw buurt en on the road ontdekken. OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 47

Open Monumentendag Vlaanderen HET BESTE VAN OPEN MONUMENTENDAG

Aalst. Huis van Pieter De Bruyne (© agentschap Onroerend Erfgoed, foto : Kris Vandevorst).

Holsbeek. Kasteel van Horst (© Herita, foto : Stefan Dewickere).

Mechelen. Rechtbank van eerste aanleg/voormalig paleis van Margareta van Oostenrijk. 48 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN

Het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten

Sarah FUNKEN

Sinds 1998 neemt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest deel aan het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten. Dit project, opgezet door de regio Catalonië in 1992 naar aanleiding van de Euro- pese Monumentendagen, wil de jongeren via het medium fotografie warm maken voor een persoonlijke en creatieve ontdekking van het architecturale erfgoed. Momenteel doet een veertigtal Europese landen eraan mee. OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 49

Het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten

Laura BRUNO

Laura BRUNO 50 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN

Silja HUBERT De wedstrijd richt zich tot alle middelbare scholen van Brussel en staat open voor alle leerjaren en afdelingen. Het principe van het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten is eenvoudig: enkele weken lang fotograferen de leerlingen een of meerdere monumenten die een erfgoedwaarde hebben.

De beste foto’s worden geselec- teerd door een jury en tentoongesteld tijdens de Open Monu- Simon BREEVELD mentendagen in alle landen die aan het project deelnemen. Tentoonstelling gratis toegankelijk van 31 augustus tot 3 november 2013, alle dagen van 10u tot 18h, in de Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein te Brussel. Organisatie: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 51

Jennifer GRILLO

Rosa KRAFT 52 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 53 REPERTORIUM VAN DE OPENGESTELDE PLAATSEN

ANDERLECHT 35 Groot Koninklijk Serment van 1 Sint-Gorikshallen ...... M3 Sint-Joris der Kruisboogschut- Sint-Goriksplein 1 95 Astridpark ...... D9 ters van Brussel ...... N4 Borgendaalgang-Koningsplein 7-9 16 Sint-Michiels-en- 93 In den Appelboom ...... A9 Sint-Goedelekathedraal . . . N3 Appelboomstraat 401 22 Grote Markt van Brussel . . M-N3 Sint-Goedelevoorplein

94 Miniatuurgolf van Anderlecht C10 33 Grote Zavel ...... N4 10 Taverne en hotel Espérance . . N2 ingang Claude Debussystraat Finisteraestraat 1-9 (hoek Stassartlaan en 32 Het Goudblommeke in Papier M4 Koning-Soldaatlaan) Cellebroersstraat 53-55 9 Theater en hotel Le Plaza . . . N2 Adolphe Maxlaan 118-126 15 Hotel van de Gouverneur van BRUSSEL de Nationale Bank van België N3 20 Théâtre du Vaudeville . . . . N3 Wildewoutstraat 10 Koninginnegalerij 13-15 26 À la Bécasse ...... M3 Taborastraat 11 7 Kaaitheater 8 Théâtre national Saincteletteplein 20 . . . . . M1 de la Communauté française . N2 28 Ancienne Belgique . . . . . M3 Emile Jacqmainlaan 111-115 Anspachlaan 110 17 KBC Arenberg – voormalige juwelierswinkel Wolfers . . . N3 47 Théâtre royal du Parc . . . . O3 14 Belga Queen Brussels . . . . N2 Arenbergstraat 11 Wetstraat 3 Wolvengracht 32 43 Koningsstraat ...... O2-3 12 UGC De Brouckère – 36 BELvue Museum – Zaal Grand Eldorado . . . . M2 voormalig hotel Bellevue . . . N4 13 Koninklijke Muntschouwburg . N2 De Brouckèreplein 38 Paleizenplein 7 Muntplein 49 Universitaire Stichting . . . O4 2 Beursschouwburg . . . . . M3 18 Koninklijke Egmontstraat 11 Auguste Ortsstraat 20-28 Sint-Hubertusgalerijen . . . N3 Grasmarkt/Schildknaapstraat 38 Voormalig warenhuis Old England – 44 BNP Paribas Fortis . . . . . N3 mim (Koninklijke Musea voor Koningsstraat 20 42 Koninklijk salon van Kunst en Geschiedenis) . . . N3-4 het station Brussel-Centraal . N3 Hofberg 2 21 Bortiergalerij ...... N3 Kantersteen Magdalenastraat/Sint-Jansstraat 4 L’Archiduc ...... M2-3 BRUSSEL-LAKEN 23 Broodhuis – Antoine Dansaertstraat 6 Museum van de Stad Brussel N3 102 Bruxelles Royal Yacht Club Grote Markt 27 Le Cirio ...... M3 (clubhouse) ...... I 4 Beursstraat 18 Vilvoordsesteenweg 1 30 Brussels Parlement . . . . . M3 Lombardstraat 69 6 La Tentation – 101 Europese school Brussel IV – Centro Galego de Bruxelas . . M2 voormalige Cadettenschool G3-4 31 Centre culturel Espace Magh . M3 Lakensestraat 28 Sint-Annadreef 86 Priemstraat 17 11 Noorddoorgang ...... N2 100 Heizelvlakte ...... F-G2 25 Centrumgalerij ...... M-N3 Nieuwstraat/Adolphe Maxlaan Kleerkopersstraat 15-17 48 Paleis der Academiën . . . . O4 46 Cercle royal gaulois artistique Hertogstraat 1 et littéraire ...... O3 Wetstraat 5 39 Paleis van Karel van Lotharingen (Koninklijke Bibliotheek 19 Cinéma des Galeries . . . . N3 van België) ...... N3-4 Koninginnegalerij 26 Museumplein 1

37 Coudenberg – 40 Paleis voor Schone Kunsten – voormalig Paleis van Brussel . N4 Bozar ...... N3 Paleizenplein 7 Ravensteinstraat 23

5 De Markten – voormalige zetel 45 Park van Brussel van de Cristalleries du Val en Waux-Hall ...... N-O3 Saint-Lambert ...... M2 Oude Graanmarkt 5 29 Plattesteen ...... M3 Kolenmarkt 41 13 De Munt ...... N2 Muntplein 41 Ravensteingalerij ...... N3 Ravensteinstraat/Kantersteen 34 Egmontpaleis ...... N4 Kleine Zavel 8 24 Restaurant Vincent . . . . . N3 Predikherenstraat 8-10 3 Greenwich Brussels ...... M3 Kartuizerstraat 7 A B C D E F

1 BRUSSEL pagina 4 tot 41 2 BRUSSEL-UITBREIDING ETTERBEEK SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE 3 SINT-PIETERS-WOLUWE 99

OUDERGEM JETTE WATERMAAL-BOSVOORDE 4 pagina 60 tot 67

GANSHOREN

BRUSSEL-UITBREIDING 5 ELSENE pagina 68 tot 79 SINT-AGATHA-BERCHEM 98 KOEKELBERG 6 96 UKKEL 97 VORST

SINT-GILLIS 7 SINT-JANS-MOLENBEEK ANDERLECHT pagina 80 tot 88

8 SINT-AGATHA-BERCHEM SINT-JANS-MOLENBEEK KOEKELBERG 9 JETTE 93 95 BRUSSEL-LAKEN BRUSSEL-NOH 94 10 ANDERLECHT pagina 90 tot 97

EVERE 11 SCHAARBEEK VORST SINT-JOOST-TEN-NODE pagina 98 tot 107 12

A B C D E F F G H I J K L M N O 7 1

9 8 6 10 2 12 11 5 14 100 BRUSSEL-NOH 13 4 43 3 2 26 25 15 1 27 241817 16 28 23 19 20 29 22 3 42 46 47 44 30 21 41 40 45 31 101 39 38 32 37 36 JETTE 102 48 BRUSSEL-LAKEN 35 33 4 34 49

103 5

EVERE

98 106 KOEKELBERG 105 104 6

107 SCHAARBEEK 108 111 110 109 114 7 SINT-JOOST-TEN-NODE 113

112 SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE

BRUSSEL 54 8 50 56 57 55 51 52 71 72 70 53 9 69 ETTERBEEK 68 58 92 91 90 73 87 67 SINT-PIETERS-WOLUWE SINT-GILLIS 74 6665 10 75 89 76 64 77 88 ELSENE 62

63 86 11 VORST 81 OUDERGEM

78 12 85 61

79 60 84 UKKEL 83 WATERMAAL-BOSVOORDE 13 82

F G H I J K L M N O 56 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN REPERTORIUM VAN DE OPENGESTELDE PLAATSEN

BRUSSEL-UITBREIDING ETTERBEEK SINT-JOOST-TEN-NOODE

50 Concert Noble ...... I 8 53 Espace Senghor ...... I 9 114 Armand Steurssquare . . . . I 7 Aarlenstraat 82 Waversesteenweg 366 112 Charliermuseum ...... I 8 55 Jubelpark ...... J8-9 Kunstlaan 16 EVERE 54 Koninklijke Militaire 108 De Ultieme Hallucinatie ...... H7 School (KMS) ...... J8 103 Gemeentehuis van Evere . . . K5 Koningstraat 316 Renaissancelaan 30 Hoedemaekerssquare 10 111 Hotel Crowne Plaza 56 Koninklijk Museum van het Leger Brussels Le Palace ...... H7 en van de Krijgsgeschiedenis . J8 JETTE Ginestestraat 3/Rogierplein Jubelpark 3 99 Voormalige abtswoning 113 Jazz Station ...... I 7 73 Louizalaan ...... H-I 9-10-11 van de abdij van Dieleghem . . E3 Wauvermansstraat 1 J. Tiebackxstraat 14 51 Luxemburgplein ...... I 9 110 Kruidtuinpark ...... H7

79 Royal Étrier belge ...... I 13 KOEKELBERG 109 Le Botanique ...... H7 Groene Jagersveld 19 Koningsstraat 236 98 Elisabethpark ...... E-F6 52 Solvaybibliotheek ...... I 9 Leopoldpark-Belliardstraat 137 SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE OUDERGEM 78 Ter Kamerenbos ...... I 12 57 Maloukasteel en -park . . . M8 59 Site van het Rood Klooster Pierre Leviedreef 2 (ingang langs 63 Tuinen van de Ter Rood Kloosterstraat 4 Stokkelsesteenweg 45) Kamerenabdij ...... I 11

SCHAARBEEK SINT-PIETERS-WOLUWE ELSENE 104 Josaphatpark ...... I-J6 58 Park van Woluwe 65 Espace Lumen ...... I 10 en Mellaertsvijvers . . L-M 9-10 Boondaalsesteenweg 32-36 107 Koninklijke Sint-Mariakerk . H-I 6 Koninginneplein 69 Établissements Demeuldre . . I 9 UKKEL Georges Lorandstraat 24 106 Louis Bertrandlaan . . . . . I 6 85 Au vieux Spijtigen Duivel . . F12 67 Flageyplein ...... I 10 105 Minigolf Josaphat ...... I 6 Alsembergse Steenweg 621 Ambassadeur Van Vollenhovenlaan 66 Flagey – 84 Kasteel van Wolvendaal . . . G13 Voormalig NIR-gebouw . . . I 10 Wolvendaalpark Heilig Kruisplein SINT-AGATHA-BERCHEM (ingang via de De Frélaan)

70 Galerij van Elsene . . . . . H 9 96 Gemeenschapscentrum 83 Lodewijk XV-paviljoen . . . G13 Elsensesteenweg/Waversesteenweg De Kroon Wolvendaallaan 44 J.-B. Vandendrieschstraat 19 61 Kapel van Boondael ...... J12 81 Projec(ion) room ...... H11 Oude-Lindensquare 12 De Praeterestraat 55 SINT-GILLIS 76 Kasteleinplein ...... H10 80 Royal Racing Club 92 Brasserie Verschueren . . . G10 de Bruxelles ...... I 14 68 Kleine Mercelis Theater . . . H9 Sint-Gillisvoorplein 11-13 Eikenlaan 125 Mercelisstraat 13 90 Pelgrimshuis ...... G10 82 Wolvendaalpark ...... G13 74 Les Caprices du Bailli . . . . H10 Parmastraat 69 Baljuwstraat 75 89 Stadhuis van Sint-Gillis ...... G10 VORST 77 La Quincaillerie ...... H10 Van Meenenplein 39 Edelknaapstraat 45 86 Dudenpark ...... F11 91 Voormalige bioscoop 62 Restaurant Les Foudres . . . J11 Aegidium ...... G10 87 Movy Club ...... F10 Eugène Cattoirstraat 14 Sint-Gillisvoorplein 18 Monnikenstraat 21

72 Spirito Brussels ...... H9 88 Park van Vorst / De Stassartstraat 20 SINT-JANS-MOLENBEEK Sint-Gillis ...... F10-11

75 Supra Bailly ...... H10 97 Karreveldkasteel ...... E6 Baljuwstraat 77 Jean de la Hoeselaan 3 WATERMAAL-BOSVOORDE

71 Théâtre Molière ...... H9 60 Studio Logis ...... L13 Bolwerksquare 3 Drie Lindestraat 139 (galerij van de Naamse Poort)

64 Vijvers van Elsene . . . . . I 10 OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 57 SPEL “M’AS-TU VU?”

25 jaar Open Monumentendagen dat willen we >> Post het op Facebook via de app: “M’as-tu samen met jullie vieren. vu?” of pin het met #-mastuvu

Hou je van Brussel en van oude foto’s? Doe >> Nodig je vrienden/volgers uit om mee te dan mee met het spel “m’as-tu vu?” geor- spelen ganiseerd door de Directie Monumenten en Heb je zelf foto’s uit de oude doos? Post ze of Landschappen. pin ze met #mastuvu Wat moet je doen?

>> Ga naar onze Facebookpagina of naar het bord “Brussels-m’as-tu vu?” op onze Facebook (Erfgoed Brussel) Pinterestaccount

>> Kies een foto en maak er een nieuwe versie Pinterest (jdpomd) van 58 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN ERFGOEDKLASSEN & BURGERSCHAP: EEN ANDERE KIJK OP DE DINGEN DIE JE OMRINGEN

Erfgoedklassen is in 2006 ontstaan op initiatief van Directie Om te werken rond het erfgoed van de eigen wijk zullen Monumenten en Landschappen van het Brussels Gewest. binnenkort pedagogische parcours beschikbaar zijn op de Bruxelles Ma Belle laat u de hoofdstad ontdekken zoals u ze nog nooit eerder gezien… of gehoord Erfgoedklassen organiseert gratis ontdekkingsdagen om website van Erfgoedklassen, gebaseerd op de brochures “À hebt! Dat kan ook niet anders, want Bruxelles Ma jongeren warm te maken voor het onroerend erfgoed van la carte” van Directie Monumenten en Landschappen. Deze Belle nodigt muzikanten (Arno, Camille, Editors, hun wijk en voor het historisch erfgoed in hartje Brussel. parcours zullen observatie- en deductieoefeningen bevatten Puggy, An Pierlé,…) uit alle hoeken van de wereld Deze activiteiten richten zich tot alle leerlingen tussen 10 om op actieve wijze het ons omringende erfgoed te ontdekken. uit om te komen spelen en zingen op verschillende en 18 jaar van de scholen van het Brussels Gewest, zowel plaatsen van het Brusselse erfgoed, en dat voor de camera! De Sint-Gorikshallen, het BELvue Museum, uit het algemeen als het beroeps- en technisch onderwijs. L’Archiduc, de Coudenberg, de Grote Markt, het Théâtre du Vaudeville, de Solvaybibliotheek, het Naast een activiteitenprogramma, aangepast aan de Informatie en inschrijvingen Flageyplein, het Dudenpark, het Aegidium, het Pel- verschillende onderwijsgraden, biedt Erfgoedklassen sinds grimshuis, Le Botanique,… allemaal plaatsen die op kort ook pedagogische dossiers aan die gedownload kunnen www.erfgoedklassen.be het programma van de Open Monumentendagen 2013 staan en die u op elk ogenblik van het jaar worden van de website www.erfgoedklassen.be. Deze site bevat op video kunt (her)ontdekken. Bezoek Brussel met een nieuw luik “pedagogische dossiers” waar leerkrachten Erfgoedklassen & Burgerschap muziek op www.bruxellesmabelle.net! een aantal dossiers, spelmateriaal en vragenlijsten vinden BIP – Koningsstraat 2-4 om samen met hun leerlingen dieper in te gaan op wat ze 1000 Brussel tijdens de activiteiten van Erfgoedklassen geleerd hebben. T. 02/563.63.73 OPEN MONUMENTENDAGEN ⁄ 59 ERFGOEDKLASSEN & BURGERSCHAP: EEN ANDERE KIJK OP DE DINGEN DIE JE OMRINGEN

Erfgoedklassen is in 2006 ontstaan op initiatief van Directie Om te werken rond het erfgoed van de eigen wijk zullen Monumenten en Landschappen van het Brussels Gewest. binnenkort pedagogische parcours beschikbaar zijn op de Erfgoedklassen organiseert gratis ontdekkingsdagen om website van Erfgoedklassen, gebaseerd op de brochures “À jongeren warm te maken voor het onroerend erfgoed van la carte” van Directie Monumenten en Landschappen. Deze hun wijk en voor het historisch erfgoed in hartje Brussel. parcours zullen observatie- en deductieoefeningen bevatten Deze activiteiten richten zich tot alle leerlingen tussen 10 om op actieve wijze het ons omringende erfgoed te ontdekken. en 18 jaar van de scholen van het Brussels Gewest, zowel uit het algemeen als het beroeps- en technisch onderwijs.

Naast een activiteitenprogramma, aangepast aan de Informatie en inschrijvingen verschillende onderwijsgraden, biedt Erfgoedklassen sinds kort ook pedagogische dossiers aan die gedownload kunnen www.erfgoedklassen.be worden van de website www.erfgoedklassen.be. Deze site bevat een nieuw luik “pedagogische dossiers” waar leerkrachten Erfgoedklassen & Burgerschap een aantal dossiers, spelmateriaal en vragenlijsten vinden BIP – Koningsstraat 2-4 om samen met hun leerlingen dieper in te gaan op wat ze 1000 Brussel tijdens de activiteiten van Erfgoedklassen geleerd hebben. T. 02/563.63.73 60 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS- WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

Concert Noble 50 BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄ 61

50 51

50. Kaart I 8 K eenschakeling van weelderige vertrek- 51. Kaart I 9 CONCERT NOBLE ken in Lodewijk XVI-stijl die geleidelijk LUXEMBURGPLEIN in volume toenemen en de bezoeker Aarlenstraat 82 – Brussel-Uitbreiding zo voorbereiden op de apotheose – de Brussel-Uitbreiding balzaal. Concert Noble wordt al snel A za en zo van 10u tot 18u B 21-27-34-38-54-64-80-95 een toplocatie voor de high society van (Luxemburg) M 1-5 (Maalbeek) de hoofdstad, en is dat nu nog. In 2005 was de president van de Verenigde Bij de bouw in 1854 van het Leopold- B 21-27-64 (Trier) Staten er zelfs te gast! Het gebouw, wijkstation, vandaag omgedoopt tot De naam Concert Noble gaat terug dat eigendom is van de maatschap- Luxemburgstation, werd de ruimte tot in 1785, toen aartshertogin pij Edificio, werd op initiatief van de ervoor als stationsplein ingericht. Maria-Christina van Oostenrijk en ABB (Assurantie van de Belgische Architect Antoine Trappeniers haar echtgenoot Albert van Sak- Boerenbond) met de grootste zorg tekende de plannen voor een groot sen-Teschen in het Warandepark een gerestaureerd. Zo fungeert het nu als vierkant plein in neoclassicistische sociëteit oprichtten, belast met het decor voor tal van evenementen, waar- stijl met een symmetrisch grondplan. organiseren van ontmoetingen tus- onder bals en recepties. (B 27/10/1983) De aanleg vond plaats tussen 1855 sen leden van de adel. In 1873, door en 1861. De percelen rond het plein Rondleidingen, zaterdag en zon- toedoen van koning Leopold II, beslist werden op korte tijd bebouwd en de dag om 10u30, 11u30, 12u30, de Société du Concert Noble om in de cafés en restaurants die op de begane 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Leopoldwijk, de nieuwe place to be van grond werden gevestigd kenden al Met de medewerking van Arka- Brussel, een feestzaal met salons te snel veel succes bij zowel treinrei- dia.be en Babbelbus. laten optrekken zoals wij ze nu kennen. zigers als wijkbewoners. Ondanks De opdracht wordt toevertrouwd aan Muzikale animatie door Promusi- de ingrijpende veranderingen die de Hendrik Beyaert: hij ontwerpt een aan- cart (zie kadertekst hieronder). Leopoldwijk de voorbije decennia heeft ondergaan, heeft het Luxem- burgplein met zijn grote terrassen zijn oorspronkelijke horecafunctie weten te behouden. Vandaag is het een MUZIKALE EN ERFGOEDONTDEKKINGEN populair trefpunt voor Europese amb- ♬ tenaren en werknemers van andere IN DE CONCERT NOBLE instellingen en satellietbedrijven. Ook het standbeeld van industrieel John Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen nodigt PROMUSI- Cockerill troont nog altijd in het mid- CART (www.promusicart.com) u uit voor drie korte recitals voor viool solo den van het plein. met sonates van Johann Sebastian Bach en Eugène Ysaye, uitgevoerd door Olga Guy (www.olgaguy.com). De muziek van deze twee componisten zal in de prachtige ruimte van de Concert Noble mooier klinken dan ooit.

A zondag om 14u, 15u en 16u C Concert Noble, Aarlenstraat 82 in Brussel-Uitbreiding – kaart I 8 M 1-5 (Maalbeek) B 21-27-64 (Trier) 62 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

53. Kaart I 9 K ESPACE SENGHOR Waversesteenweg 366 – Etterbeek A za en zo van 10u tot 18u B 34 (Vijvers), 59-60-80 (Senghor) Dit huis van vier traveeën werd in 1904 ontworpen door P. Vanbeesen. De voorgevel werd al in 1922 gewijzigd toen architect A. Meuleman de vier originele vensterdeuren verving door drie bredere muuropeningen onder korfboog. Dat gebeurde om veiligheidsredenen nadat in 1909 op de benedenverdieping een feestzaal was ingericht. De grote zaal met oplo- pende rijen stoelen wordt verlicht door 52 53 zijvensters met daartussen prachtige kariatiden op pilasters maar ook door een glazen bovenlicht. Ze bevat nog een toneelvloer en een galerij met 52. Kaart I 9 L sche stijl, omringd door individuele smeedijzeren borstwering. In 1936 SOLVAYBIBLIOTHEEK studieruimten met gecapitonneerde werd in het gebouw een bioscoop- deuren. Het gebouw werd uitein- zaal ingericht die het slechts een Leopoldpark – Belliardstraat 137 delijk verkocht door de Université jaar uithield. Het huis raakte nadien Brussel-Uitbreiding libre de Bruxelles en in 1988 op de geleidelijk in verval tot de gemeente monumentenlijst geplaatst. Het Ate- Etterbeek in de jaren 1980 besloot A enkel op zo van 10u tot 18u lier d’Architecture Deleuze, Metzger het te kopen om er een cultureel I enkel toegankelijk met gids et Associés nam de restauratie op centrum van te maken. Tijdens de in (groepen van 25 personen) zich: alle vernielde architectonische 1983 begonnen restauratie bleven het elementen werden hersteld en het stucwerk, de glasramen, de gietijze- M 1-5 (Maalbeek) oorspronkelijke prachtig verzorgde ren zuilen met Korinthisch kapiteel en B 21-27-59 (Leopoldpark) interieur schittert nu weer als vande smeedijzeren voluten van het bal- ouds. Ook de kelderverdieping is kon van de galerij bewaard. Alles werd Het gebouw, ingehuldigd in 1902, gerenoveerd in een eigentijdse stijl ook met zorg opnieuw geschilderd kwam er op initiatief van de industriële met respect voor de architectonische alvorens het centrum in 1988 plechtig mecenas Ernest Solvay en bood oor- geest van de plek. Zo kwam de Solvay geopend werd door Léopold Sédar spronkelijk onderdak aan het Socio- Bibliotheek weer tot leven en kon zij Senghor. Vandaag bruist het hier van logisch Instituut. Wij kennen het nu in 1994 opnieuw worden ingehuldigd. culturele activiteiten: concerten van als de Solvay Bibliotheek. De plannen Het is een gedroomde locatie voor hedendaagse muziek, wereldmuziek zijn van de hand van de architecten tal van evenementen zoals recepties, en jazz, toneel en film, vergaderingen Constant Bosmans en Henri Vande- concerten, tentoonstellingen, verga- van allerlei verenigingen, artistieke veld, bijgestaan door Émile Waxweil- deringen,… (B 08/08/1988) workshops, enz. ler, professor in de Sociologie aan de Université libre de Bruxelles. Via de Doorlopend rondleidingen. Met Informatie over de geschiedenis hal, versierd met mozaïeken, komt de medewerking van Arkadia.be, en de bestemming van het de bezoeker in een enorme, over- Babbelbus en Korei. gebouw. vloedig verlichte leeszaal in eclecti- InterFACES: animatieactiviteiten rond geluidsdesign en elektro akoestische composities, zaterdag en zondag van 10u tot 18u. BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄ 63

54. Kaart J 8 L KONINKLIJKE MILITAIRE SCHOOL (KMS) Renaissancelaan 30 Brussel-Uitbreiding 54 55 A enkel zo van 10u tot 18u M 1-5 (Merode/Schuman) aan de details. De hoofdingang wordt 55. Kaart J 8-9 geflankeerd door de beelden van Mars T 81 (Merode) JUBELPARK en Minerva, vervaardigd door Bracke, B 21-63-79 (Michelangelo), terwijl het fronton van beeldhouwer Brussel-Uitbreiding 36-60 (Schuman), 27-80 (Mero- Hérin een allegorie van België voor- M 1-5 (Merode/Schuman) de), 61 (Jubelpark) stelt dat onder de bescherming van Mars een beroep doet op de Vader- T 81 (Merode) De Koninklijke Militaire School, die landsliefde, de Kunsten en de Weten- vroeger gevestigd was in de Ter Kame- B 27-80 (Merode), 61 (Jubelpark) schappen om de toekomstige militaire renabdij, kreeg in 1909 een nieuw bevelhebbers te vormen. Binnen leidt Het Jubelpark ontstond in het kader onderkomen in een complex gebouwd een monumentale marmeren trap naar van de grote projecten voor de uit- naar de plannen van architect Henri een grote aula die, samen met de kapel breiding en verfraaiing van Brussel, Maquet. Hij koos voor een monumen- met zijn art-nouveauglasramen, een die geleid werden door Victor Besme tale maar elegante classicistische stijl fraai decoratief geheel vormt dat zich onder het waakzaam oog van koning waaruit blijkt dat deze bouwstijl ook aan uitstekend leent voor de vergaderingen, Leopold II. Aanvankelijk was het het begin van de 20ste eeuw nog geliefd recepties en lezingen die er in de loop slechts 12 hectare groot. In 1888 was. Zo droeg zij de voorkeur weg van van het academisch jaar plaatsvinden. besloot de Stad Brussel de aanpa- koning Leopold II voor de architecturale (B 23/03/1994) lende braakliggende terreinen in te verfraaiing van de hoofdstad. De drie lijven, waardoor de oppervlakte van vleugels van het gebouw zijn onderling Rondleidingen op zondag om het park werd vergroot tot 30 hectare. door verlaagde portalen verbonden. 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, Architect Gédéon Bordiau maakte Henri Maquet, die later hofarchitect zou 16u30 en 17u30. Met de medewer- een totaalontwerp, bestaande uit een worden, besteedde bijzonder veel zorg king van Arkadia.be en Korei. park met bloemen in Franse stijl, voornamelijk grenzend aan de gebouwen, en een Engels park langs de zijkanten. Hoewel er tijdens de laatste oorlog b FIETSTOCHT groenten werden geteeld, heeft het Jubelpark sinds zijn ontstaan geen Ook wat verder weg van de binnenstad werd er plezier grote wijzigingen ondergaan. Het gemaakt! vormt een prachtige groene omge- Dacht je misschien dat Sint-Joost-ten-Node, Schaarbeek, Sint-Pieters-Wo- ving voor het indrukwekkende gebou- luwe en Sint-Lambrechts-Woluwe saaie gemeenten waren? Denk dan wencomplex dat werd opgetrokken maar gauw wat anders! Tijdens deze tocht zul je vaststellen dat er ook voor het vijftigjarig bestaan van Bel- hier veel plaatsen voor ontspanning en vertier waren (en zijn). Ook buiten gië en waarin vandaag de Koninklijke de binnenstad bloeit er een rijk cultureel leven! Musea voor Kunst en Geschiedenis, het Legermuseum en het Automobiel- A zaterdag en zondag om 14u30 (duur: 3u30) museum (Autoworld) zijn gevestigd. Tot 1930-1934 werden in het park han- C vertrekplaats: aan de poort van het Jubelpark (Merode) in Etterbeek – delsbeurzen georganiseerd en meer kaart K 9 sportieve evenementen rond wielren- I reserveren noodzakelijk op het nummer 02/502.73.55 (van maandag nen, paarden, auto’s en luchtballons. tot zondag tussen 10u en 18u). Maximaal 20 personen per vertrek. Vandaag is het de startplaats van de Vergeet je fiets niet. Er is geen fietsenverhuur ter plaatse. 20 kilometer van Brussel en vinden er talrijke activiteiten plaats, zoals het Enkel in het Frans. Milieufeest. (B 18/11/1976) Met de medewerking van Pro Velo. 64 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

die als symbool voor de grootheid van Kaart J 8 56. K België en de centrale rol van Brussel de KONINKLIJK MUSEUM ideale locatie leek voor een museum VAN HET LEGER EN DE over de militaire geschiedenis van ons KRIJGSGESCHIEDENIS land. Het museum werd in 1923 voor het publiek geopend. In het Jubelpark Jubelpark 3 – Brussel-Uitbreiding ligt een omvangrijk complex van ten- A za en zo van 10u tot 18u toonstellingspaviljoenen die tussen 1880 en 1897 door architect Gédéon M 1-5 (Merode/Schuman) Bordiau werden gebouwd op initiatief T 81 (Merode) van koning Leopold II. Het Koninklijk Museum van het Leger is gevestigd in B 27-80 (Merode), 61 (Jubelpark) twee van deze paviljoenen, vandaag Het Koninklijk Museum van het Leger gekend als de Bordiauhal en de Grote en de Krijgsgeschiedenis werd in 1911 Hal. Beide paviljoenen hebben langs opgericht en ondergebracht in de abdij buiten hun oorspronkelijke uitzicht van Ter Kameren. Na de Eerste Wereld- behouden, maar ondergingen bin- oorlog werd het overgebracht naar de nen heel wat verbouwingen. De Bor site van het Jubelpark die meer plaats diauhal, die de afdeling hedendaagse 56 bood voor de rijke verzamelingen en conflicten bevat en ook gebruikt wordt

G ACTIVITEITEN Als op wieltjes! Ogen en oren open op de esplanade van het Jubelpark Kom de esplanade van het Jubelpark ontdekken zoals u ze nog nooit gezien hebt, met behulp van uw ogen, handen, neus en oren. Vijf activiteiten wachten u op voor een zintuiglijke en ontregelende ervaring van de Arcaden, de Lucht- vaartafdeling en de 19de-eeuwse zalen van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis.

De fluisteraars Mevrouw Rosa doet de straat Met behulp van hun geinige fluisterfoons vertellen de ani- Uw geliefde schoonmaakster, met het gezonde verstand matoren u in de schelp van uw oor of met hun hoofd in een dat haar eigen is, stelt u een rondleiding voor langs de emmer de geschiedenis van deze plek aan de hand van straatstenen van de esplanade en de vitrines van de smakelijke anekdotes rond de jubilea en de nationale en 19de-eeuwse zalen van het Koninklijk Legermuseum. wereldtentoonstellingen van het einde van de 19de eeuw. Hoofddoek, dweil en vaatdoek in dienst van het erfgoed. Dat wordt lachen! A za en zo om 11u en 14u A za en zo van 10u tot 13u en van 13u30 tot 18u Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar De arcaden van onder naar boven Flash-helmen De grootste poort van Brussel zoals u ze nog nooit gezien Hostessen laten u aan boord voor een vreemde reis vol hebt… binnenkant van baksteen, buitenkant van monumen- smaken, geluiden en choreografie door de Luchtvaartaf- tale natuursteen en een platform met een ongelooflijk uitzicht deling van het Koninklijk Museum van het Leger en over op Brussel. Zes spellen om dit hoogtepunt van Brussel te de esplanade. Afreis per groepen van 25 personen. U ontdekken. Op weg voor de Clic-Clac-Kodak, Colin-façade, zult raar opkijken! Œil de mouche, Miroirs, À la louche en andere Snoep!

A za en zo om 10u30, 11u30, 13u, 15u, 16u en 17u30. In A za en zo van 10u tot 13u en van 13u30 tot 18u groepen van 25 personen. Reserveren de dag zelf Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar aan de onthaaltent voor de ingang van het Koninklijk Legermuseum Kleine quiz van de esplanade van het Jubelpark Voor iedereen. Kinderen vanaf 10 jaar zijn welkom in Een rad van fortuin voor de schoonheid van het gebaar en gezelschap van een volwassene. het plezier van de kennis. Speel mee!

A za en zo van 10u tot 13u en van 13u30 tot 18u Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄ 65

voor tijdelijke tentoonstellingen, werd in 1984 grondig gerestaureerd. Er werden toen mezzannines toegevoegd om tentoonstellingsruimte te winnen. De Grote Hal, waar sinds 1972 de afdeling Lucht- en Ruimtevaart gevestigd is, onderging enkele jaren geleden een grondige restauratie. Het museum geeft een overzicht van twaalf eeuwen geschiedenis en geniet internationale faam. Er worden geregeld tijdelijke tentoonstellingen rond diverse thema’s georganiseerd en activiteiten voor alle leeftijden. Mis ook het prachtige panorama van Brussel niet boven op de Triomfboog. (B 29/06/1984) Activiteiten “Als op wieltjes” (zie kadertekst hieronder). 57

57. Kaart M 8 L 1993 tot beschermd landschap uit- MALOUKASTEEL EN -PARK geroepen. Het kasteel onderging tussen 1970 en 1972 een grondige Pierre Leviedreef 2 (toegang via restauratie en is nu een prachtige de Stokkelsesteenweg 45) ontvangsten evenementenruimte. Sint-Lambrechts-Woluwe Er vinden tentoonstellingen en conferenties plaats, maar ook recepties; A enkel op zo van 10u tot 18u elke zaterdag wordt er wel een bruiloft (Maloukasteel) gevierd. Bezoekers en gasten kun- A za en zo van 10u tot 18u nen er genieten van een elegant en C Koninklijk Museum van het (Maloupark) landelijk kader, uniek in het Brussels Leger en de Krijgsgeschie- Gewest. Vanaf oktober 2013 zal het B 28 (Maloupark), 42 (Debecker) denis en esplanade van het kasteel grondige renovatiewerken Jubelpark 3 in Brussel- Het Maloukasteel is een van de wei- ondergaan, verspreid over twee jaar. Uitbreiding – kaart J 8 nige overgebleven Brusselse land- (B 07/10/1993) huizen uit de achttiende eeuw. Het M 1-5 (Merode/Schuman) Tentoonstelling “Het Malou pand, negen hectare groot, werd aan- kasteel, een hele geschiedenis!”: T 81 (Merode) gekocht door Lambert de Lamberts, historisch overzicht van het een Brussels zakenman en bankier. B 27-80 (Merode), Maloukasteel en zijn bewoners Hij liet het bestaande kasteeltje slo- 61 (Jubelpark) en voorstelling van de geplande pen en bouwde er in 1776 een elegant restauratiewerken, enkel op Met de medewerking van verblijf in Lodewijk XVI-stijl. Een van zondag van 10u tot 18u. Patrimoine à Roulettes. de volgende eigenaars, de Oranjege- zinde minister Pierre-Louis Van Gob- Bezoeken ‘Op verkenning in het belschroy, toverde het domein om in Maloupark’, zaterdag en zondag een landschapspark in Engelse stijl om 10u, 11u, 14u, 15u en 16u. Bij- met pittoreske paden en een grote eenkomst aan de Woluwelaan, romantische vijver. Minister Jules aan de voet van de brullende Malou kocht het geheel in 1853 en leeuw (zaterdag) en aan het liet het na aan zijn erfgenamen, die Maloukasteel (zondag). het tot in 1950 in hun bezit hadden. Toen werd het domein overgedragen aan de gemeente. Het park werd in 66 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

G WANDELING Wandelen langs de Woluwe Het vrolijke gekabbel van de weer opengelegde Woluwe zou bijna het drukke gewoel van het moderne Woluwe doen vergeten, zoals het Woluwe Shopping Center, eerste winkelcentrum van het land, waar de burgerij te kijk 58 loopt met haar merkkleding. Al die drukte is echter snel weer vergeten bij de aanblik van het Slot en 58. Kaart L-M 9-10 59. Kaart N 11-12 de charme van de eeuwenoude PARK VAN WOLUWE SITE VAN HET ROOD KLOOSTER watermolen van Lindekemale. EN MELLAERTSVIJVERS Het cultureel centrum Wolubilis, Rood-Kloosterstraat 4 – Oudergem volledig wit gepleisterd, vormt de Sint-Pieters-Woluwe M 5 (Herrmann-Debroux) hedendaagse tegenhanger van T 39-44-94 (Trammuseum) het oude kasteel Malou waar kun- T 44 (Oudergem-Woud), stenaars kind aan huis zijn. Stof B 42 (Trammuseum) 94 (Herrmann-Debroux) genoeg om over na te praten bij Het Woluwepark wordt begrensd door B 34 (Twee Steenwegen) 72 een lekkere Kwak! de Vorstlaan, de Woluwebeek, de Ter- (ADEPS/Rood Klooster) vurenlaan en het Bemeldal, waarmee A zaterdag om 10u, 12u, 14u en De priorij van het Rood Klooster werd het gedeeltelijk samenvalt. Met een 16u (duur: 1u30) gesticht door kluizenaars die zich in oppervlakte van meer dan 71 hectare het Zoniënwoud kwamen vestigen en C vertrek: voor de hoofdingang (63 ha zonder de sportinfrastructuur) er cellen bouwden en een kapel die van Wolubilis, Paul-Henri is het een van de grootste groene in 1369 werd ingewijd. De hertogen Spaakpromenade 1 in ruimtes van het Brussels Gewest. Het van Brabant gaven milde steun aan Sint-Lambrechts-Woluwe – park werd tussen 1906 en 1907 aan- deze eerste stichting die in 1373 de kaart M 8 gelegd naar de plannen van de Franse regel van Sint-Agustinus aannam. landschapsarchitect Émile Laîné, met M 1 (Roodebeek) De Bourgondische hertogen en hun wijzigingen door Louis Van der Swael- opvolgers verzekerden de welvaart B 29-42-45 (Roodebeek) men. De ontwerpers maakten voorde- van de priorij. De beroemde schilder lig gebruik van de talrijke glooiingen I reserveren verplicht op num- Hugo van der Goes werd er in 1478 als en niveauverschillen die op sommige mer 02/537.78.75 (maandag lekenbroeder aangenomen en stierf plaatsen tot 30 meter bedragen. Vier vij- tot vrijdag van 9u30 tot er in 1482. Toen de site in 1910 door vers – de Denisvijver, de ronde vijver, de 12u30). Maximum 25 perso- de Belgische Staat werd aangekocht, lange vijver en de Bemelvijver – worden nen per vertrek. bleven er van de vroegere priorij nog omringd door uitgestrekte grasperken slechts enkele gebouwen over, waar- Enkel in het Frans. die afgeboord zijn met bomengroepen. onder een volledige vleugel van het Daaronder bevinden zich enkele merk- Met de medewerking van vroegere klooster die op het einde van waardige exemplaren zoals een reuzen- Itinéraires, op de Paden van de 17de eeuw was verbouwd en die sequoia met 6,15 meter stamomtrek en de Geschiedenis. een kapittelzaal, de vertrekken van de een prachtige zelkoia. Het in Engelse prior en op de verdieping de slaapzaal stijl aangelegde park ligt op vroegere van de kanunniken omvatte. Verder natte gronden die door Edmond Par- was er ook het molenaarshuis uit mentier werden gekocht van François 1740, het poorthuis dat na de ophef- Mellaerts, de eerste eigenaar van de fing van de priorij in 1784 meermaals site die zijn naam gaf aan twee vijvers verbouwd werd en de 15de-eeuwse aan de overkant van de Vorstlaan, omheiningsmuur. De site lokte door tegenover het park. Een ervan is gere- de eeuwen heen altijd veel bezoekers. serveerd voor vissers, op de andere kan Om de talrijke wandelaars te plezieren worden geroeid in het gezelschap van werd er in 1884 een herberg geopend meerkoeten, Nijlganzen en futen. in het molenaarshuis, gevolgd door (B 08/11/1972) BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄ 67

59 60 de Laiterie in 1894. In de vijvers werd Louis Clesse, Auguste Oleffe en Jean 60. Kaart L 13 K gehengeld en kinderen konden een Laudy. Vandaag kent de site nog altijd STUDIO LOGIS ritje maken op de rug van ezels. In veel succes bij een trouw publiek dat 1902 werden de oude vertrekken van nu ook een bezoek kan brengen aan Drie Lindenstraat 139 de prior zelfs omgevormd tot restau- het Kunstencentrum van het Rood Watermaal-Bosvoorde rant! In dezelfde periode inspireerde Klooster. (B16/11/1965) A za en zo van 10u tot 18u de omgeving ook vele schilders die Tentoonstelling “Op zondag naar hun intrek namen in sommige van B 17-95 (Drie Linden) het Rood Klooster” (zie kader- de oude kloostergebouwen, onder tekst hieronder). Aan de rand van de gelijknamige tuin- meer Léon Houyoux, Alfred Bastien, wijk ligt het gemeenschapscentrum van Le Logis dat tussen 1930 en 1933 gebouwd werd naar de plannen van architect J.-J. Eggerickx. In 1953 voorzag deze laatste het gebouw van een H TENTOONSTELLING nieuwe inkom. De uitbreiding van de scene gebeurde in 1964 en is van de Op zondag naar het Rood Klooster hand van de architect Depré. Het tang- Op het einde van de 19de eeuw werd de site van het Rood Klooster bij vele vormige complex bestaat uit twee hoge Brusselaars een populaire bestemming om er de zondagnamiddag met hun parallellepipedums verbonden door een gezin of vrienden door te brengen. In 1884 werd een eerste herberg, Chez lager scharniergebouw. De lijstvensters, Émile, geopend en enkele jaren later verschenen de eerste attracties: hen- de eenvoudige volumes, de afwezigheid gelen in de vijvers, ezelritjes, baden, enz. Onuitgegeven foto’s, prentbrief- van versiering, de bepleistering op het kaarten, originele documenten en anekdotes stofferen deze tentoonstelling betonnen skelet en het spel van de over vermaak en ontspanning in het Rood Klooster ten tijde van de Belle keramiektegels zijn stuk voor stuk ken- Epoque. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan vroegere periodes merken van de nieuwe modernistische toen de kopiïsten van het klooster kostbare handschriften vervaardigden, stijl. De inplanting van het geheel werd toen het Zoniënwoud het jachtdomein was van machtige heren en toen bepaald door de configuratie van de kunstenaars en vooral schilders inspiratie vonden in de groene omgeving. rotonde. Het centrale gedeelte wordt ingenomen door de feestzaal die de hele A zaterdag en zondag van 11u tot 18u (rondleidingen op de site en de gemeenschap ten goede moest komen. tentoonstelling om het uur van 11u tot 17u) Het centrum speelde in die tijd een uiterst belangrijke rol in het culturele en C Kunstencentrum van het Rood Klooster, Rood-Kloosterstraat 4 in sociale leven van de tuinwijk. Vandaag Oudergem – kaart N 11-12 heerst er een minder intense activiteit M 5 (Herrmann-Debroux) maar het wordt nog altijd gebruikt voor tentoonstellingen, recepties en diverse T 44 (Oudergem-Woud), 94 (Herrmann-Debroux) culturele manifestaties. B 34 (Twee Steenwegen) 72 (ADEPS/Rood Klooster) Tentoonstelling van documenten Met de medewerking van het Kunstencentrum van het Rood Klooster. over de feestzaal en de tuinwijken. Wandeling in de tuinwijk Le Logis-Floréal, zaterdag om 14u. Met de medewerking van Espace Mémoire van Watermaal-Bos- voorde. 68 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE

Ter Kamerenbos 78 BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE ⁄ 69

61. Kaart J 12 K KAPEL VAN BOONDAAL Oude-Lindensquare 10 – Elsene A za en zo van 10u tot 19u T 25-94 (Marie-José) De geschiedenis van de kleine kapel van Boondaal gaat terug tot een ver verleden. Het was namelijk Willem van Hulstbosch (1434-1485) die ze in 1463 liet oprichten in het gehucht Borrestichele. Al in 1474 werd de kapel 62 vergroot en werd ze eigendom van het Serment van de Kruisboogschutters van Brussel. Hoewel tot tweemaal toe beschadigd tijdens de godsdienst 62. Kaart J 11 L dronken, was dit een gedurfde onder- oorlogen werd ze telkens zorgvuldig RESTAURANT LES FOUDRES neming. In de jaren 1930 verhuisde gerestaureerd. In 1685 werd ze nog- het wijnpakhuis naar grotere ruimtes maals vergroot. De huidige versie van Eugène Cattoirstraat 14 – Elsene in de Cattoirstraat. Sinds een paar de kapel dateert van 1842 toen Petrus jaar heeft het bedrijf een restaurant A za en zo van 10u tot 18u Vandenbranden ze liet heropbouwen. geopend in het unieke kader van de Tot 1941, toen de Sint-Adrianuskerk T 7-25 (Etterbeek Station) lange rijen wijnvaten. De chef maakt werd ingewijd, diende het bescheiden er zijn gerechten klaar in de schaduw B 95 (Etterbeek Station) gebedshuis als plaats voor de paro- van de reusachtige houten tonnen. chiale erediensten. In 2001 hielp de Wie een bijzondere plek wil zien, Bij mooi weer kunnen de klanten ook gemeente Elsene de renovatie van moet zeker een bezoek brengen aan buiten eten in een charmante tuin met de kapel financieren. Sindsdien dit voormalige wijnpakhuis met zijn boomgaard van 1.000 m². heeft ze tot eenieders tevredenheid grote eiken vaten, waarvan sommige Uitleg over het wijnpakhuis. een culturele bestemming gekregen bijna 22.000 liter kunnen bevatten. De als locatie voor concerten, tentoon- wijn rijpt er langzaam in een omge- stellingen, enz. ving die een ideale stabiliteit bezit. De familietraditie begon in 1897 bij Arthur Tentoonstelling van foto’s van Mouchart en wordt tot op vandaag Géraldine Langlois: “De essentie voortgezet. Hij specialiseerde zich in van de Indische film”. de invoer van grote cru’s en de fabri- Artistieke performance in het cage van geestrijke dranken onder teken van India, zondag van 11u eigen merknamen, zoals de Nevada of tot 13u. de beroemde Amer Mouchart. In een periode waarin de mensen vooral bier 70 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE

63. Kaart I 11 het nabijgelegen Ter Kamerenbos. De 64. Kaart I 10 TUINEN VAN DE TER met bomen begroeide hellingen ont- VIJVERS VAN ELSENE KAMERENABDIJ trekken de abdij enigszins aan het oog. Het beste zicht op de gebouwen heeft Elsene Brussel-Uitbreiding men in het bovenste gedeelte van de T 81 (Flagey) tuinen. Deze bestaan uit vier opeen- B 71 (Geo Bernier) volgende terrassen, strak afgesneden B 38-60 (Flagey), De Ter Kamerenabdij, in 1201 gesticht grasperken en gesnoeide buxussen en 71 (Vijvers van Elsene) in de Maalbeekvallei, wisselde ver- ademen de geest van het Franse clas- De Maalbeek, die destijds niet ver schillende keren van eigenaar alvorens sicisme. Het bovenste terras verdween van de kloostergebouwen van de Ter ze uiteindelijk in het bezit kwam van de bij de aanleg van de De Motlaan, maar Kamerenabdij ontsprong, is vandaag gemeente Elsene en de stad Brussel. de vier andere vormen nog altijd een gedeeltelijk gekanaliseerd en van de De groene ruimte rond de abdijge- indrukwekkend perspectief met als zeven vijvers op haar loop blijven nog bouwen was op dat ogenblik sterk as een monumentale bordestrap in slechts de twee grote watervlakken verwaarloosd. De restauratie werd in Lodewijk XIV-stijl die naar de abdij over die we vandaag kennen. De eerste 1927 toevertrouwd aan landschapsar- afdaalt. De tuinen, die de verbinding vijver was vroeger groter en overdekte chitect Jules Buyssens. De tuinen, die vormen tussen de vijvers van Elsene ook het huidige Flageyplein maar werd omstreeks 1720 in Franse stijl werden en het Ter Kamerenbos, zijn erg in trek omstreeks 1860 gedeeltelijk droogge- aangelegd, beslaan ongeveer vijf bij wandelaars, joggers en lunchende legd. De tweede vijver werd gevormd hectare. In het lage gedeelte dient kantoorbedienden. (B 30/03/1989) door de samenvoeging van de vijvers een door bosjes en bomen omringde Wandeling “De tuinen van de Ter Pennebroeck en Ghevaert. Het was visvijver als thuishaven voor een geva- Kamerenabdij, wandelparadijs” ingenieur Victor Besme die de hele wijk rieerde fauna die zich van daaruit ver- (zie kadertekst hieronder). in 1871 aanlegde. Het schilderachtige spreidt over de vijvers van Elsene en uitzicht van de vijvers weerspiegelt de toenmalige smaak voor Engelse landschapstijl. Talrijke hoogstammige bomen, een volière en een reeks beeldhouwwerken verfraaien deze site G WANDELING die sinds 1976 beschermd is. Opmer- kelijk zijn ook de rocailles: de grot De tuinen van de abdij van Ter Kameren, een wandelparadijs met kunstrotsen, ruïnes en de afge- De site van de Ter Kamerenabdij is een echte oase van rust te midden van de knotte zuil die als decor dienen voor stadsdrukte. Bovendien is dit ook een plek met een lange geschiedenis. Tijdens een hydraulische waterval die uniek is deze wandeling bezoeken we eerst de tuinen die in het begin van de 18de eeuw voor Brussel. De boorden van de vij- als een cascade van vijf terrassen werden aangelegd en stappen dan verder naar vers lenen zich uitstekend voor joggen de vijvers van Elsene die het natuurlijke verlengstuk van deze tuinen vormen. en wandelen. Op het Flageyplein naast de vijvers wordt een wekelijkse markt A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) gehouden. (B 18/11/1976) C vertrek: ingang van de tuinen van Ter Kameren, Rode Kruissquare in Wandeling “De wijk van de vij- Brussel – kaart I 11 vers, een trendy wijk”, zondag om 15u. Vertrek: op de hoek van het B 71 (Géo Bernier) Flageyplein en de Generaal de I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag Gaullelaan. Met de medewerking van 9u tot 13u). Maximum 25 personen per vertrek. van de dienst Stedenbouw en Erfgoed van de gemeente Elsene. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be. BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE ⁄ 71

64 65

65. Kaart I 10 66. Kaart I 10 L ESPACE LUMEN FLAGEY – VOORMALIG NIR-GEBOUW Boondaalsesteenweg 32-36 Elsene Heilig Kruisplein – Elsene A za van 10u tot 20u A enkel op zo van 10u tot 18u zo van 10u tot 18u T 81 (Flagey) 66 T 81 (Gist/Flagey) B 38-59-60-71 (Flagey) B 59 (Gist), 38-60-71 (Flagey) Joseph Diongre had reeds ervaring activiteit werd het gebouw te koop Op initiatief van pastoor Pierre Goos- opgedaan met het ontwerp van gesteld door zijn eigenaars (RTBF en sens werd in 1958 besloten een twee woonwijken (Moortebeekwijk VRT). Het werd in 1998 aangekocht modern parochiecentrum te bouwen in 1922 en Diongrewijk in 1924) toen door de NV Omroepgebouw Flagey voor de Heilig-Kruiskerk. Het ont- hij de wedstrijd won voor het ont- en volledig gerestaureerd. Sinds de werp werd toevertrouwd aan archi- werp van het nieuwe gebouw voor herfst 2001 vormt het een audio- tect P. Rome, die de kerk reeds had het Nationaal Instituut voor de Radio visueel centrum dat uniek is voor gerestaureerd in 1942, en de interi- (NIR). Door zijn samenwerking met Brussel, met studio’s, concerten eurinrichting aan decorateur J. Keup. verschillende ingenieurs slaagde hij bioscoopzalen, kantoren en winkels. Het gebouw dat bestemd was voor erin het architecturale concept te (B 28/04/1994) parochiale, sociale en culturele acti- verzoenen met de technische eisen Rondleidingen om 10u30, 11u30, viteiten, zowel van de parochie als van van een radio-omroep. Het gebouw 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en de wijk, voorzag in een zaal van 550 wordt tot de modernistische bewe- 17u30. Met de medewerking van plaatsen voor films, toneel en lezin- ging gerekend. Sommigen zien er ook Arkadia.be en Korei. gen, een foyer-huisbar op de begane de invloed van de Nederlandse archi- grond, een polyvalente zaal, een bil- tectuur van die periode in, met name jartzaal op de eerste verdieping en in het gebruik van gele baksteen voor ruime lokalen voor parochiewerk, een de gevelbekleding. Het heeft evenwel secretariaat, een bibliotheek, prena- ook duidelijke art-decokenmerken tale consultaties, enz. De eerste steen zoals zijn ‘pakketboot’-silhouet en werd gelegd op 29 juni 1960 en de de uitzonderlijke afwerking van de inwijding van het eerste deel vond een interieurdecoratie. De meeste zalen jaar later plaats in aanwezigheid van bevatten nog oorspronkelijke meu- aartsbisschop Suenens. Het gebouw bilair en lambriseringen in exotische van vier verdiepingen, eerste fase van houtsoorten zoals de befaamde Stu- een veel ambitieuzer project, is sinds- dio 4. De bouwwerken duurden van dien onveranderd gebleven, sfeervol 1933 tot 1939. In dat jaar bouwde de en vol elementen die karakteristiek firma Delmotte het orgel – het belang- zijn voor die tijd, zoals de materialen, rijkste van België – dat de volledige de kleuren, de verlichting, de stoe- breedte van Studio 4 beslaat. Door len en zelfs de Majestic- koelkasten. zijn moderne stijl en makelij, en de De verschillende zalen, waaronder voor die tijd revolutionaire techni- de toneelzaal, worden nog altijd sche kwaliteiten leent het zich voor druk bezocht in het kader van aller- alle muziekgenres die prachtig weer- lei bijeenkomsten, evenementen en klinken in deze zaal met haar bijzon- voorstellingen. dere akoestiek. Na vijftig jaar intense 72 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE

67. Kaart I 10 het verkeersvrije plein een ontmoe- Wandeling “Elsene, van pakket- FLAGEYPLEIN tingsplaats geworden voor mensen boot tot Bascule, een sympathiek van alle leeftijden, aangetrokken door duo” (zie kadertekst hieronder). Elsene de bruisende sfeer van café Belga en door tal van andere dranken eetge- T 81 (Flagey) legenheden in de buurt. B 38-59-60-71 (Flagey) Het Flageyplein heette oorspronkelijk Heilig Kruisplein, maar kreeg in 1937 de naam van Eugène Flagey, burgemeester van 1936 tot 1956. In de jaren 1930 werd rond het plein een G WANDELING reeks gebouwen van gelijke hoogte Elsene, van ‘pakketboot’ naar ‘Bascule’, opgetrokken met handelszaken op een sympathiek duo de begane grond en appartementen op de verdiepingen. Ze vormden een Tijdens een aangename wandeling via de vijvers van Elsene en de Louiza- architecturaal tegengewicht voor het laan verkennen we twee wijken van Elsene die recent een nieuwe dynamiek radio-omroepgebouw dat hier kort gevonden hebben. De Flageywijk met zijn intieme theatertjes, zijn artistieke tevoren door architect Diongre was trefplaatsen, zijn concertzalen en hippe cafés bloeit als nooit te voeren in gebouwd, de zogenaamde ‘pakket- de schaduw van de ‘pakketboot’. boot’. Op het plein werd in 1956 ook Aan de kant van de Bascule heeft een tiental galerijhouders de wijk tot een het eerste warenhuis met meerdere broeihaard van creativiteit omgevormd. Twee enthousiaste architecten productafdelingen van Delhaize hebben ook de vroegere bioscoop Molière gerenoveerd en nieuw leven geopend, dat meer dan dertig jaar zou ingeblazen. bestaan. Het plein is een belangrijk Deze twee kernen hebben zich met succes gemoderniseerd zonder hun verkeersknooppunt in dit gedeelte ziel te verliezen. van de stad en wordt bediend door een groot aantal lijnen van het open- A zaterdag en zondag om 14u en 17u (duur: 2u) baar vervoer. Elke zaterdag wordt hier C vertrek: voor het theater Marni, Vergniesstraat 25 in Elsene – kaart I 10 ook een grote markt gehouden. Een gekend circus slaat hier geregeld zijn T 81 (Flagey) tenten op en er zijn ook al luchtbal- B 38-59-60-71 (Flagey) lons van op het plein opgestegen. Na de heraanleg enkele jaren geleden is I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Babbelbus. BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE ⁄ 73

68. Kaart H 9 M KLEINE MERCELIS THEATER Mercelisstraat 13 – Elsene A enkel zo van 13u tot 18u B 54-71 (Fernand Cocq) Dit gebouw uit het begin van de 20ste eeuw huisvestte aanvankelijk een café met biljartzaal op de benedenverdieping. In de jaren 1930 huurde de gemeente Elsene een deel van de lokalen alvorens kort na de Tweede Wereldoorlog eigenaar te worden van het volledige gebouw. Het duurde echter tot 1953 alvorens architect Armand Poppe opdracht kreeg voor de renovatie van het theater. Zowel de buiten- als binnenkant werden toen grondig opgeknapt. Het huidige 68 uitzicht van de theaterzaal, een echt schrijn van rood pluche, dateert uit Tijdens uw bezoek zult u verrast de ultieme technische ingrepen die periode. Vandaag worden in deze worden door de gedempte vóór de voorstelling. Met de ruimte met een capaciteit van 160 gesprekken in de coulissen, de medewerking van de Ligue d’Im- plaatsen allerlei culturele activiteiten voorbereidingen van de acteurs pro en de dienst Cultuur van de georganiseerd: toneel, muziek, dans, in hun loge, de luide stemmen op gemeente Elsene. workshops,… die zich richten tot alle het podium waar de regisseur soorten publiek. zijn laatste aanwijzingen geeft en

H TENTOONSTELLING Cafés en kroegen van gisteren en vandaag De culturele geschiedenis van grote steden is onvolledig zonder het verhaal van hun mythische cafés. Sommige cafés in Brussel behoren vandaag tot het architecturale erfgoed (Le Falstaff, La Mort Subite, Le Cirio, L’Espérance, L’Archiduc,…) of worden geassocieerd met een belangrijke artistieke of literaire stroming (Het Goudblommeke in Papier, À L’Imaige Nostre-Dame,…). De jongste jaren spelen cafés en bars opnieuw een belangrijke rol in de heropleving van de stad. Het zijn laboratoria voor interieurinrichting waar ontwerpers uit de mode- en designwereld hun creativiteit kunnen uitleven (MuseumCafé, Majestic, Café Belga,…). Oude en hedendaagse documenten, voorwerpen, affiches, film, enz. laten u deze getuigen van ons culturele erfgoed in al hun facetten ontdekken.

A zaterdag en zondag van 10u30 tot 18u C Galerij van de Fondation pour l’Architecture, CIVA (1ste verdieping), Kluisstraat 55 in Elsene – kaart H 10 T 81 (Dautzenberg), 94 (Baljuw) B 54 (Vanne), 71 (Van Volsem) De tentoonstelling is gratis toegankelijk van 6 tot 29 september 2013, dinsdag tot vrijdag van 12u tot 18u, in het weekend van 10u30u tot 18u. Pianobar, zaterdag 14 van 18u tot 20u30. Met de medewerking van de Fondation pour l’Architecture. 74 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE

b FIETSTOCHT Brussel maakt plezier: de binnenstad Het stadscentrum is een ontmoetingsplaats bij uitstek! Langs het traject bevinden zich festivalplaatsen, handelszaken, cafés, bioscoopzalen, restaurants,… Een aantal locaties behielden hun oorspronkelijke bestemming, anderen ondergingen merkwaardige gedaanteveranderingen. Een ongewoon traject, onderhoudend en leerzaam!

A zaterdag en zondag om 10u (duur: 3u30) C vertrek: Het Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9 M 2-6 (Troon) B 34-38-80-95 (Idalie) I reserveren noodzakelijk op het nummer 02/502.73.55 (van maandag tot zondag tussen 10u en 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Er kunnen fietsen worden gehuurd aan het vertrekpunt (8 €). Met de medewerking van Pro Velo.

69. Kaart I 9 K b FIETSTOCHT ÉTABLISSEMENTS DEMEULDRE Ontspanning en vermaak in Elsene, Sint-Gillis en Ukkel Georges Lorandstraat 24 – Elsene Al fietsend ontdekken we het opmerkelijke bouwkundig en natuurlijk erfgoed A za en zo van 10u tot 18u van deze gemeenten. Plaatsen van vertier van vroeger (en nu) bekleden een centrale plaats in het traject: cafés, hotels, bioscoopzalen, handels- B 34-38-80-95 (Idalie) zaken… Je zal merken dat de binnenstad geen alleenrecht had op plezier In de grote uitstalramen van de Éta- maken – verre van! blissements Demeuldre kan men een uitgebreid assortiment van kwalitatief A zaterdag en zondag om 14u (duur: 3u30) porselein, geglazuurd aardewerk en C vertrekplaats: Het Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9 kristal bewonderen. Door dezelfde ramen ziet men echter ook een win- M 2-6 (Troon) kelinterieur zoals er aan het begin van B 34-38-80-95 (Idalie) vorige eeuw vele waren. Ondanks latere moderniseringen zijn de lam- I reserveren noodzakelijk op het nummer 02/502.73.55 (van maandag briseringen en panelen in geverniste tot zondag tussen 10u en 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Er keramiek bewaard gebleven, waaron- kunnen fietsen worden gehuurd aan het vertrekpunt (8 €). der drie opmerkelijke allegorieën die Met de medewerking van Pro Velo. de aandacht trekken: l’Harmonie, la Couleur en la Mesure, in 1897 vervaardigd door Isidore De Rudder. Deze panelen illustreerden het vakmanschap van de firma Vermeren-Coché, opgevolgd door Demeuldre Coché, die tot 1953 actief bleef. Deze manufactuur van decoratief porselein en aardewerk was in 1830 opgericht door Charles-Christophe Windisch. De producten, vervaardigd in vandaag gedeeltelijk afgebroken gebouwen, werden daarna tentoongesteld in een zaal die in 1874 werd gebouwd BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE ⁄ 75

71. Kaart H 9 L THÉÂTRE MOLIÈRE Bolwerksquare (galerij van de Naamse Poort) – Elsene A enkel zo van 14u tot 20u M 2-6 (Naamsepoort) B 34-54-64-71-80 (Naamsepoort) 71 Het Théâtre Molière dat verstopt zit in de Naamsepoortgalerij heeft een rijke geschiedenis. Gebouwd, gesloopt, verbouwd, gerenoveerd… Historici maken gewag van drie verschillende theaters. Je krijgt de gelegenheid om de laatste versie te ontdekken. Dit theater werd gebouwd tussen 1967 en 1970, op de ruïnes van haar voorgangers. Deze zaal met 380 zitplaatsen met balkon en rode fluwelen stoelen verleidt met haar onmisken- bare charme, maar is weinig bekend. 69 70 Dat ligt niet aan haar bijna perfecte akoestiek, maar aan haar bijzondere ligging. Inderdaad, weinig mensen en uitgeeft in de Georges Lorand- 70. Kaart H 9 vermoeden dat er een theater verdo- straat. Deze zaal bestaat nog altijd, GALERIJ VAN ELSENE ken ligt tussen de Afrikaanse winkels net als de huidige winkel die in 1905 van deze galerij in Matonge. Stap de werd geopend en kan bogen op een Elsensesteenweg/Waversesteenweg met hout bekleedde foyer binnen en opmerkelijke gevel met een poly- Elsene ontdek een prachtige plek waarin chrome decoratie. De Etablissements nog steeds duizend en één activitei- M 2-6 (Naamsepoort) Demeuldre zijn hofleverancier sinds ten plaatsvinden onder het toeziend 1878 en gekend door alle liefhebbers B 34-54-64-71-80 (Naamsepoort) oog van de buste van Molière van Jef van porselein, kristal en geglazuurd Lambeaux. Sinds zijn heropening in De galerij van Elsene, die de gelijk- aardewerk. (B 26/06/1997) 2005 organiseert Muziekpublique er namige steenweg verbindt met de dagelijks wereldmuziekconcerten en Uitleg over de geschiedenis van Waverse Steenweg, werd in 1953 -muzieklessen dankzij de gemeente de winkel, zaterdag en zondag ontworpen door architect Jean-Florin Elsene. om 11u. Collin, aan wie we ook de Centrum- galerij in Brussel te danken hebben. Tentoonstelling: “De Molière: het Tentoonstelling van voorwerpen De inrichting van de winkels zelf werd best verborgen theater van Brus- vervaardigd van 1830 tot 1972. echter aan anderen toevertrouwd. Het sel”, zondag van 14u tot 18u. Eregast is de firma Villeroy & hele complex omvat een zestigtal kleine Boch met een historisch over- Videovertoning “A Song A Day”: winkelruimtes, een parkeergarage over zicht aan de hand van stukken uit clips van bijna 200 muzikanten twee verdiepingen, kantoren en appar- het museum van Luxemburg tot van wereldmuziek opgenomen op tementen. De geschiedenis van deze aan de hedendaagse producties. het podium van de Molière gedu- plek hangt nauw samen met de onaf- rende een volledig jaar, die een Bezoek aan het atelier voor res- hankelijkheid van Belgisch-Congo. In de indruk geven van de huidige acti- tauratie en beschildering van loop van de jaren 1960 werd hier immers viteiten in het theater, zondag van porselein Coperta, met uitleg een groot aantal Afrikaanse shops 14u tot 18u. door de twee restaurateurs. geopend, een rechtstreeks gevolg van de massale inwijking van Congolese Jamsessie in de foyer. Mogelijk- Demonstratie van heraldische en migranten. De galerij heeft in dat ver- heid een glas te drinken onder andere gravures op metaal door band een belangrijke rol gespeeld in de het luisteren naar muzikanten Pascal Doulière, enkel zaterdag beeldvorming van de wijk die algemeen van wereldmuziek die live impro- van 10u tot 13u. bekend staat als Matonge. Men vindt er viseren, zondag van 18u tot 20u. een grote concentratie van kleine cafés, restaurants, juwelenwinkels, kapsalons, waxshops en kruidenierswinkels met exotische producten. 76 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE

73. Kaart H-I 9-10-11 LOUIZALAAN Brussel-Uitbreiding M 2-6 (Louiza) T 94 (de hele laan), 92-97 (Louiza/ Stefania), 7 (Legrand), 81 (Baljuw) B 54 (Baljuw), 38-60 (Vleurgat) Toen Jean-Baptiste Jourdan en 72 Jean-Philippe de Joncker in 1838 73 de toelating kregen om de huidige flessenhals aan het begin van de Kaart H 9 72. K Louizalaan te bebouwen, hadden ze G WANDELING al plannen voor een prestigieuze laan SPIRITO BRUSSELS De Louizalaan, geschiede- die de stad met het Ter Kamerenbos Stassartstraat 20 – Elsene nis van een prestigieuze zou verbinden. Het project sleepte laan A enkel za van 14u tot 18u echter aan en zonder de tussen- komst van kroonprins Leopold II, die De Louizalaan is met haar luxu- M 2-6 (Naamsepoort) toen al grote belangstelling had voor euze woningen en hypermoderne B 54-71 (Matonge), 34-64-80 stedenbouw, zou de aanleg nog veel kantoorgebouwen de plek bij uit- (Naamsepoort) langer op zich hebben laten wach- stek voor wie zich wil laten zien en ten. De laan werd ten slotte voltooid in met zijn rijkdom wil paraderen. De De Spirito Brussels is illustratief voor 1866; ze was 55 meter breed en 2.412 luxe valt van de gevels af te lezen. een trend die de laatste jaren zowel in meter lang en grotendeels met bomen Zo is er het hotel Solvay of Max Europa als in Amerika opgang maakt, afgezoomd. De Louizalaan werd zeer Hallet en de blauwe toren… Van namelijk de reconversie van voorma- snel een geliefde wandelweg en een de eclectische stijl via de art nou- lige religieuze gebouwen tot culturele verplichte passage op weg naar het veau tot de stijlen van vandaag, centra, hotels of evenementenhallen. Ter Kamerenbos waar drafrennen en tijdens deze wandeling ontdek In dit geval gaat het om een vroegere dressuurwedstrijden voor paarden je de architectuur van deze laan, Anglicaanse kerk die uit 1873 dateert. werden gehouden. Statige woningen die als promenade naar het Ter Het driebeukige kerkgebouw in en herenhuizen verrezen als padden- Kamerenbos werd ontworpen en vroege gotische stijl heeft een cen- stoelen uit de grond en boordden het boeiende verhaal achter deze traal schip met zichtbaar dakgebinte weldra de brede laan af die voorzien belangrijke verkeersader. over vier traveeën, geritmeerd door was van een ruiterpad en op sommige arcaden op de begane grond met plaatsen van tuinen met beeldhouw- A zaterdag om 11u en 16u daarboven hoge dubbele vensters. werken. Prinses Clémentine van Bel- (duur: 1u30) Dit schip wordt vandaag ingenomen gië nam met haar echtgenoot, prins door een ruime dansvloer. Daarnaast C vertrek: op de hoek van de Victor Napoleon, zelfs haar intrek op zijn er intiemere ruimtes die ingericht Paul Lautersstraat en de nr. 241. Bij de modernisering van het zijn voor de ontspanning van een Louizalaan in Brussel Uit- Brusselse wegennet werden tunnels gevarieerd publiek. Er zijn drie bars, breiding/Elsene – kaart I 11 gegraven om de doorstroming van privésalons en een restaurant waar het verkeer te verbeteren dat na de T 7 (Legrand), 94 (Abdij) een aangename jazzy sfeer heerst. Wereldtentoonstelling van 1958 sterk De grote zaal heeft een capaciteit I reserveren verplicht op num- toenam. van 650 personen en vormt met zijn mer 02/537.78.75 (maandag reuzenscherm en hoogwaardige Wandeling “De Louizalaan, tot vrijdag van 9u30 tot geluidsinstallatie het perfecte kader geschiedenis van een prestigi- 12u30). Maximum 25 perso- voor unieke recepties. De Spirito euze laan” (zie kadertekst hier- nen per vertrek. Brussels geldt vandaag als een van naast). Met de medewerking van de voornaamste feestadressen van Itinéraires, op de Paden van de hoofdstad. de Geschiedenis. BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE ⁄ 77

74 75 76

74. Kaart H 10 K 75. Kaart H 10 K 76. Kaart H 10 LES CAPRICES DU BAILLI SUPRA BAILLY KASTELEINSPLEIN Baljuwstraat 75 – Elsene Baljuwstraat 77 – Elsene Elsene A za van 8u tot 18u A za en zo van 9u tot ‘s ochtends T 81 (Drievuldigheid) zo van 8u30 tot 14u T 81 (Drievuldigheid), 94 (Baljuw) B 54 (Drievuldigheid) T 81 (Drievuldigheid), 94 (Baljuw) B 54 (Drievuldigheid) Het Kasteleinsplein verschijnt voor B 54 (Drievuldigheid) het eerst op de plannen voor de Dit hoekgebouw uit 1890 gebouwd bebouwing van de wijk in 1879. Handelszaken die hun originele win- in neoclassicistische stijl huisvest Twintig jaar later werd het vergroot kelpui en meubilair bewaard heb- een typisch Brussels café dat zijn en kreeg het zijn huidige vorm. Net ben, zijn in Brussel eerder zeldzaam oorspronkelijke sfeer heeft weten te als de aanpalende straten (Baljuw, geworden. Les Caprices du Bailli behouden. De huidige inrichting als Edelknaap, Provoost, Notaris en behoort tot die uitstervende catego- café door architect Jacques dateert Wethouder) herinnert de naam van rie. De mozaïeken op de gevel wer- van 1936 en de zwarte keramiekte- het plein eraan dat een groot deel van den weliswaar pas in de jaren 1950- gels en tegels in melkglas van de gevel Elsene ooit onder de jurisdictie van 1960 toegevoegd, maar doen geen evenals de meeste meubels van het een kasteelheer viel. De huizen rond afbreuk aan de vitrine met gebogen interieur stammen nog uit die tijd. het plein dateren grotendeels van de glas en de deur met roedenverdeling Zoals vele andere zaken in de buurt periode tussen 1880 en 1895. Op het in art-nouveaustijl die toegang geeft draagt de Supra Bailly bij tot de gezel- centrale deel van het plein, beplant tot de banketbakkerij. Binnen creëren ligheid en de levendigheid van deze met een twintigtal linden, wordt op grote geslepen spiegels de illusie van wijk rond het Kasteleinsplein. woensdag een markt van verse en een veel grotere ruimte. Ze weerspie- ambachtelijke producten gehouden gelen de mooie wandrekken met gla- die redelijk bekend is in Brussel. De zen legplanken op metalen dragers en vele restaurants, cafés en handels- het meubilair uit de beginperiode. Een zaken in de omgeving maken het groot glasraam met plantenmotieven Kasteleinsplein tot een levendige en vervolledigt dit decor dat de sfeer van gezellige plek in een wijk die de jong- rond 1900 oproept. (B 17/02/2011) ste jaren is uitgegroeid tot een van de Gids ter plaatse. Met de mede- meest modieuze delen van Elsene. werking van Pro Velo. Wandeling “Van plein tot plein, tussen Kastelein en Flagey” (zie kadertekst op volgende bladzijde). 78 ⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE

G WANDELING 77. Kaart H 10 M 78. Kaart I 12 Van plein tot plein, tussen LA QUINCAILLERIE TER KAMERENBOS Kastelein en Flagey Edelknaapstraat 45 – Elsene Brussel-Uitbreiding Deze wandeling leert ons twee A za en zo van 10u tot 18u T 7-94 (Legrand) zeer levendige wijken kennen, T 81 (Drievuldigheid) B 41 (Gendarmen) kosmopolitisch van geest en gekenmerkt door een zeer eigen B 54 (Drievuldigheid) Terwijl de aanleg van de Louizalaan sfeer. Mensen die er wonen, zeg- 60 (Washington) volop aan de gang was, bereikte gen er nooit meer weg te willen! de stad Brussel op aandringen van Het idee om deze ijzerwarenwinkel tot Sinds er op het Kasteleinsplein koning Leopold II een akkoord met restaurant om te vormen is ontleend een wekelijkse markt wordt de regering om het Ter Kamerenbos, aan een Amerikaan die in 1978 The gehouden, hebben er zich in een uitloper van het Zoniënwoud aan International Hardware Store opende. deze microdorpen tal van winkels, de rand van Brussel, bij het hoofdste- Enige tijd nadien gaf decorateur cafés en restaurants uit de hele delijk grondgebied te voegen. Het was Antoine Pinto, die jaren later ook de wereld gevestigd. de bedoeling van het stadsbestuur de inrichting van de Belga Queen onder hoofdstad te voorzien van een park handen zou nemen, het etablissement A zaterdag en zondag om 10u op maat van de koninklijke ambities. zijn huidige uitzicht. Deze fantastische en 14u (duur: 2u) De in Saksen geboren Duitse land- ruimte was tussen 1903 en 1978 een schapsarchitect Edouard Keilig, ook C vertrek: voor de Drievuldig- echte ijzerwarenwinkel zoals die van- gekend van het stadspark van Ant- heidskerk, Baljuwstraat in daag niet meer bestaan. Het geniale werpen en het park van de Boverie Elsene – kaart H 10 van dit project is dat men alles bij het in Luik, kreeg opdracht het park te oude gelaten heeft, zowel de oor- T 81 (Drievuldigheid) ontwerpen. Hij behield het natuurlijke spronkelijke winkelinrichting als het boskarakter, dat de grote charme van B 54 (Drievuldigheid) meubilair uit Amerikaanse den. Men het park uitmaakt, maar voegde er vermoedt dat de winkel ontworpen is I reserveren verplicht op num- ook nieuwe elementen aan toe zoals door leerlingen van Victor Horta, als mer 02/563.61.53 (maandag het Engels grasperk, de rotsbrug en de meester er al niet zelf de hand in tot vrijdag van 9u tot 13u). de vijver waarvoor aanzienlijke grond- heeft gehad. Gelukkig hebben de aan- Maximum 25 personen per werken nodig waren tussen 1863 en gebrachte moderniseringen de magie vertrek. 1866. Het Ter Kamerenbos werd snel van de plek gerespecteerd. En als u een geliefde wandelplek, voorzien Enkel in het Frans. soms zin hebt om de laden te tellen, van een tennisbaan, drankgelegen- bedenk dan dat het u tijd zal kosten: Met de medewerking van heden en andere ontspanningsmo- de Quincaillerie telt er immers meer Arkadia.be. gelijkheden voor de wandelaars. dan duizend! Men organiseerde er drafrennen, de Fototentoonstelling: “La Quin- caillerie door de jaren heen”. BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE ⁄ 79

78 79

renaissance en Beaux-Arts. Het Longchamps fleuri (jaarlijkse optocht Kaart I 13 79. M geheel bestaat uit meerdere vleugels van rijtuigen), maar ook kano- en ROYAL ÉTRIER BELGE die verspreid liggen achter de lange fietswedstrijden. In de winter mocht bakstenen gevel. De infrastructuur er soms geschaatst worden op de vij- Groene Jagersveld 19 omvat een kleine honderd paarden- ver, zoals trouwens vandaag nog het Brussel-Uitbreiding boxen, een grote binnenmanege met geval is. Het onlangs heropgebouwde A za en zo van 10u tot 18u tribunes, een grote buitenmanege die Chalet Robinson, bereikbaar met de volledig overdekt is, een longeerpiste, overzet, blijft wandelaars aantrekken, B 41 (Groene Jager) optuigkamers, zadelkamers, vestiai- anderen komen er graag joggen of De Royal Étrier belge werd opgericht res en een restaurant. Een gedroomd fietsen. Zowel bij kinderen als sport- in opdracht van de familie Solvay, trefpunt voor alle paardensportlief- clubs blijft het park een populaire die een paardenclub wou voor een hebbers vlak bij het Ter Kamerenbos. bestemming. (B 18/11/1976) publiek van officieren, aristocraten (B 24/01/2008) Wandeling “Afspraak in het Ter en leden van de hoge burgerij. De Demonstraties in de grote Kamerenbos?” (zie kadertekst gebouwen werden tussen 1929 en manege, zaterdag om 10u, 11u, hieronder). 1930 opgetrokken naar het ontwerp 13u, 14u en 15u en zondag om van architect Gaston Ide, die opteerde 11u, 13u, 14u en 15u. voor een regionalistische stijl in een mengvorm van neo-Vlaamse

G WANDELING Afspraak in het Ter Kamerenbos? Het Ter Kamerenbos werd tussen 1861 en 1865 aangelegd op initiatief van de toekomstige koning Leopold II. De Brusselse burgerij had hier voortaan het perfecte decor om haar welstand voor iedereen tentoon te spreiden, in de tijd toen Brussel nog brusselde… maar ook vandaag nog, jawel! De paardentrams van de Louizalaan, de bloemencorso’s, het Chalet du Gymnase en het Chalet Robin- son, de Laiterie, de Gespanhoek, het cricket, het lawntennis, de duiventil, de galante afspraakjes: de ijdelheid van de ‘glimmende schoenen’ is geëvolueerd maar niet verdwenen, verre van! Tijdens deze wandeling ontdekt u aan de hand van reproducties van documenten uit die tijd een aantal soms onvermoede aspecten van deze plaatsen.

A zaterdag en zondag om 10u (duur: 2u) C vertrek: aan de ingang van het bos op het einde van de Louizalaan (beeldengroep van Jacques de Lalaing, Het Ruitergevecht) in Brussel-Uitbreiding – kaart I 11 T 7-94 (Legrand) Met de medewerking van de Vrienden van het Zoniënwoud. 80 ⁄ UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT

Voormalige bioscoopzaal Aegidium 91 UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT ⁄ 81

80. Kaart I 14 ROYAL RACING CLUB DE BRUXELLES Eikenlaan 125 – Ukkel A za en zo van 10u tot 21u B 43 (Diesdelle) De Royal Racing Club, opgericht in 1891, had zijn eerste terrein op het plateau van de huidige basiliek van Koekelberg, verhuisde nadien naar de wielerbaan van Longchamps in Ukkel en vestigde zich ten slotte in 1901 in de Eikenlaan, aan de rand van het Zoniënwoud. De oprichting van de club vloeide voort uit de nieuwe mode 80 van sportbeoefening in open lucht die vanuit Groot-Brittannië was meege- komen met de vele Britten die zich in het spoor van de industriële revolu- tie in de hoofdstad hadden gevestigd en een sterke invloed hadden op het sportgedrag van de Brusselaars. De eerste clubs kwamen er trouwens door Britten, die gewoon waren allerlei sporten te beoefenen zowel op school als in het leger. De Royal Racing Club beschikte in Ukkel over tennisvelden en liet in 1903 een grote tribune in gewapend beton bouwen door de architecten Reilig en Hauman. Zij gebruikten het gewapend beton ook voor decoratieve toepassingen 81 zoals de houtimiterende leuningen langs de paden en de trappen. Deze tribune is zonder twijfel de enige 81. Kaart H 11 L In 2007 werden de architecten die in haar soort die intact bewaard is PROJECT(ION) ROOM in het aanpalende gebouw werk- gebleven. In 1904 werd hier de eer- ten, geïntrigeerd door de ongewone ste voetbalinterland gespeeld tussen De Praeterestraat 55 – Ukkel vorm van een muur. Ze braken de België en Frankrijk. De cottage met de muur open en ontdekten tot hun A za en zo van 10u tot 18u kleedkamers werd in 1923 gebouwd stomme verbazing het balkon van door architect Fritz Seeldrayers. Het T 7 (Bascule) de vroegere bioscoop. Deze ruimte, beschermde ingangsportaal dateert gecombineerd met de galerie, is sinds B 38 (Bascule) uit 1926. Na de Tweede Wereldoorlog kort verbouwd tot multidisciplinaire behield Racing het tennis en hockey Toen bioscoop Molière in het midden culturele en promotieruimte voor in Ukkel, maar liet het voor de atle- van de jaren 1930 haar deuren opende, jonge kunstenaars. Begin 2011 zijn tiek en het voetbal het Drielinden- had ze een capaciteit van ongeveer de lokalen gerenoveerd en opnieuw stadion bouwen in Bosvoorde. Royal 400 toeschouwers. Ze bleef bijna veer- ingericht. De nieuwe zaal, die de naam Racing Club blijft tot op vandaag de tig jaar bestaan tot het begin van de Project(ion) room meekreeg, brengt sportieve waarden verdedigen van jaren 1970, toen financiële problemen een gediversifieerd programma van zichzelf overtreffen, competitie met de sluiting onvermijdelijk maakten. De toneel, tentoonstellingen, filmverto- respect voor de ander, teamspirit en vroegere ingang aan de Waterloose ningen, concerten, enz. clubliefde. (B 11/02/2010) Steenweg veranderde weldra van Uitleg over de locatie en het pro- bestemming en werd een drogiste- Gids ter plaatse van 14u tot 18u. ject van Project(ion) room. rij-parfumerie. De zaal verloor hierbij haar parterre, kreeg een verlaagd plafond en werd ontdaan van het merendeel van de decoratie. 82 ⁄ UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT

82. Kaart G 13 WOLVENDAELPARK Ukkel T 4 (Helden), 92-97 (Wolvendael) B 38-41-43 (Helden) De plaatsnaam Wolvendael (die ‘bochtig dal’ betekent) zou al in 1209 voor de eerste keer vermeld zijn. Het huidige park, een overblijfsel van het Zoniënwoud, ligt op een sterk 82 glooiende flank van het dal van de Ukkelbeek en wordt begrensd door twee zeer oude wegen, de Dieweg en het Crabbegat. Het domein heeft verschillende eigenaars gekend: de families Fricx, Fraula, Vanderborght, Looz-Corswarem, Coghen, Balser en baron Léon Janssen. Het park dateert uit dezelfde tijd als de bouw van het kasteel en had nog een tuin in Franse stijl die al gauw volgens de mode van weleer werd heraangelegd in een Engelse romantische stijl. Vandaag is het eigendom van de gemeente. Het biedt een gevarieerd uitzicht 83 door de combinatie van uitgestrekte bebloemde grasperken, bosjes hoog- Kaart G 13 taurateur Stranders, werd het pavil- stammige bomen en massieven die de 83. joentje in 1909 gekocht door baron golvingen van het terrein volgen. Het LODEWIJK XV-PAVILJOEN Janssens, die het naar Brussel liet bezit ook een groentheater met bijbe- Wolvendaellaan 44 – Ukkel overbrengen. Het werd in 1911 steen horend huisje, de Bergerie genaamd, voor steen heropgebouwd in het park waar de toneelspelers zich konden A za en zo van 10u tot 18u van Wolvendael. Het interieur achter omkleden. In de jaren 1920 en 1930 T 4 (Helden), 92-97 (Wolvendael) de uitbundig gesculpteerde stenen lokte dit theater duizenden toeschou- gevel bevat nog heel wat opmerke- wers naar de voorstellingen. Vandaag B 38-41-43 (Helden) lijk stucwerk dat mooi aantoont welke worden er in de zomer concerten Het kleine stenen paviljoen in het Wol- invloed de rococostijl heeft uitgeoe- gegeven. De paden en wegen van het vendaelpark is een uniek voorbeeld fend op de woningdecoratie. Vandaag park, die door Beliris in de oorspron- van rococoarchitectuur in Brussel. Dit doet het paviljoen dienst als theesalon kelijke geest zijn heraangelegd, ken- 18de-eeuwse folietje bekroond met waar het aangenaam uitblazen is na nen veel bijval bij joggers, wandelaars een elegant klokvormig dak heeft een een wandeling in het park. en kinderen. (B 08/11/1972) rijk versierde gevel in de beste tradi- Rondleiding zaterdag en zondag Wandeling in het park, zaterdag tie van de Duitse rococo. Het tussen om 10u. Afspraak voor het pavil- en zondag om 15u. Vertrek aan 1745 en 1746 gebouwde paviljoen joen, Wolvendaellaan 44. de hoofdingang van het park, zou het werk zijn van beeldhouwer kant De Frélaan. Met de mede- Jan Van Logteren en de stucwerkers Wandeling met aandacht voor de werking van la Ligue des Amis du Huslij, ambachtslui die werkten voor omgeving van het Lodewijk Kauwberg. een zekere Aron de Joseph de Pinto, XV-paviljoen, zaterdag en zondag wonend aan de Nieuwe Herengracht om 11u. Afspraak aan het terras 103 in Amsterdam. Deze koopman van het paviljoen, parkzijde. van Portugese afkomst liet het ele- Met de medewerking van de gante huisje als een soort theater- Ligue des Amis du Kauwberg. decor achteraan in zijn tuin optrekken. Er is dus eigenlijk niets Frans aan dit gebouwtje dat ten onrechte geassocieerd wordt met de Lode- wijk XV-stijl. Heel wat later, toen het grachtenhuis eigendom was van res- UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT ⁄ 83

84 86

84. Kaart G 13 85. Kaart F 12 86. Kaart F 11 KASTEEL VAN WOLVENDAEL AU VIEUX SPIJTIGEN DUIVEL DUDENPARK Wolvendaelpark (ingang via de Alsembergse Steenweg 621 – Ukkel Brusselsesteenweg / Gabriel Fauré- De Frélaan) – Ukkel laan / Massenetlaan / Jupiterlaan / A za en zo van 10u Victor Rousseaulaan / Mysteriestraat A za en zo van 11u tot 18u tot middernacht Vorst T 4 (Helden), 92-97 (Wolvendael) T 51 (Bens) B 48-50 (Duden) B 38-41-43 (Helden) Het is vreemd om midden in de stad In 1763 werd een kasteel gebouwd een park met het uitzicht van een in het Wolvendaelpark, waarschijn- bos aan te treffen met restanten van lijk voor de familie Vanderborght die het beukenbos van het Zoniënwoud! toen eigenaar was van het domein. De 23 hectare van het Dudenpark Het neoclassicistische gebouw had bestaan uit scherp ingesneden dalen een gevel van negen traveeën onder bedekt met hoogstammige beuken en een mansardedak en was perfect delen waar esdoorns en essen groeien symmetrisch. In 1911 verloor het met aan hun voet veldbies en varens. dit evenwicht door de aanbouw van 85 Alleen het noordelijke gedeelte is als een winkelhaakvormige vleugel in park aangelegd. Oorspronkelijk was opdracht van de toenmalige eige- dit alles eigendom van de abdij van Er was een tijd waarin reizigers die naar, Leon Janssens. In deze vleugel Vorst, later kwam het goed in handen naar Brussel kwamen blij waren om werden nieuwe keukens en bergruim- van de familie Mosselman en in 1869 aan de poorten van de stad herbergen tes ondergebracht. De twee sfinxen van de familie Duden. Het was echter te vinden waar ze konden overnachten aan weerszijden van de centrale toe- koning Leopold II die er in 1895 eige- en van paard wisselen. Au vieux Spijti- gangstrap verwelkomen nog altijd de naar van werd en het via de Konink- gen Duivel was een van deze uitspan- bezoekers. In 1877 werden hier hoge lijke Schenking in 1900 afstond aan de ningen die bij vermoeide ruiters zeer gasten ontvangen ter gelegenheid van Belgische Staat. In 1912, bij de dood geliefd waren. De eigenaardige naam het huwelijk van Laure Mosselman du van weduwe Duden, de laatste vrucht- schijnt afkomstig te zijn van de grote Chesnoy en Don Benjamin de Ruffo di gebruikster van het domein, kon het open haard in de gelagzaal die, wan- Calabria, de grootouders van koningin park eindelijk voor het publiek wor- neer hij brandde, deed denken aan Paola. Vandaag huisvest het kasteel den opengesteld. Vandaag waarderen de poort van de hel. Het verhaal gaat de École des Arts van Ukkel en cul- wandelaars en sportbeoefenaars de dat Keizer Karel er op een dag halt turele diensten. steile en schilderachtige paden van hield en ruzie kreeg met een dienster. deze uitzonderlijke groene ruimte. Tentoonstelling van oude kos- De herberg was vroeger groter dan (B 26/10/1973) tuums. Met de medewerking van nu, met een statig hoofdgebouw en de Ligue des Amis du Kauwberg. talrijke bijgebouwen. Weinig mensen beseffen vandaag nog dat dit etablissement al eeuwen oud is. De herberg lokt nog altijd veel bezoekers die graag komen verpozen in de gezellige sfeer van deze met geschiedenis beladen plaats. (B 22/04/2010) 84 ⁄ UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT

87. Kaart F 10 K tot op vandaag bewaard is. De grote 88. Kaart F 10-11 MOVY CLUB zaal, die het midden houdt tussen art PARK VAN VORST / SINT-GILLIS deco en modernisme, telt 200 stoe- Monnikenstraat 21 – Vorst len die afkomstig zijn uit de vroegere Villalaan / Kemmelberglaan / Koningin bioscoop Victory. De projectieca- Maria-Hendrikalaan / Rochefortplein A za en zo van 11u tot 13u bine bevindt zich boven het balkon Vorst / Sint-Gillis T 82 (Drukkerij) dat uitkijkt op het voortoneel en het T 3-4-51 (Albert), 97 (Rochefort) scherm waarboven de letter M prijkt. B 49-50 (Drukkerij) De Movy-Club is een kostbare getuige B 48 (Rochefort/Kemmelberg/ Het publiek had reeds de weg gevon- van de gezellige sfeer van de vroegere Albert/Lainé), 54 (Albert) den had naar de grote filmzalen, toen wijkbioscopen. De inkomhal, de foyer, Ondanks zijn drukke bezigheden architect Leroy de plannen ontwierp de zaal in zijn geheel en de projec- volgde koning Leopold II van nabij de voor deze wijkbioscoop die op onop- tiecabine zijn daarom als monument stedenbouwkundige ontwikkelingen vallende wijze werd geïntegreerd in beschermd. (B 27/03/1997) in de randgemeenten rond Brussel. De een appartementsgebouw in het lage Bezoek van de inkomhal en de aanleg van het park van Vorst genoot gedeelte van Vorst. Sinds zijn opening zaal. zijn bijzondere belangstelling. Om “de in 1934 blijft de Movy-Club bezoekers werkende klasse een plaats te geven lokken door de intimistische sfeer die om zich te ontspannen en te wandelen en om zuivere lucht kunnen inade- men” vroeg hij ingenieur Victor Besme plannen te ontwerpen voor een groot park. De aanleg werd opgedragen aan landschapsarchitect Lainé, die ook G ACTIVITEIT verantwoordelijk was voor het park van Woluwe en het koninklijk domein. Bal mobile De koning liet zich informeren over Vorst is postindustrieel erfgoed, hedendaagse kunst en… dans! In de vorige de gekozen plantensoorten, de plaats eeuw ging uitgaand Brussel graag uit de bol op de soirées dansantes in van de bloemenperken en zitbanken de wijken rond het Dudenpark en het Park van Vorst. We vieren vandaag en vroeg om een uitkijkpunt vanwaar dit verleden en nodigen u tegelijk uit voor de 20ste verjaardag van de Bal men de koepel van het Justitiepa- Moderne – een in oorsprong Parijs concept dat eerst werd uitgewerkt bij leis zou kunnen zien. Vandaag kan Anne Teresa De Keersmaekers dansgezelschap ROSAS. Via deze feestelijke men bijna tien kerktorens herkennen dansformule leren grote groepen op een ontspannen manier danspassen vanaf dit terras dat tijdens de oorlog van gerenommeerde choreografen. Voor de Open Monumentendagen 1914-1918 als observatiepost diende. presenteren we met Bal Mobile een intiemere, kortere formule die op vier Beuken, kastanjes, taxussen, essen, karakteristieke “places m’as-tu vu” in Vorst plaatsvindt: de openbare moes- Italiaanse populieren maar ook linden, tuin in de voormalige brouwerij Wielemans-Ceuppens, het Park van Vorst, notelaars, esdoorns en ahornen vor- het Dudenpark en het Sint-Antoniusvoorplein. men prachtige boommassieven rond drie uitgestrekte grasperken. Een A zondag om 14u (Centrum voor Hedendaagse Kunst WIELS – moes- speelplein vervolledigt dit park dat tuin, Van Volxemlaan 354), 15u30 (Dudenpark, Lainésquare), 16u30 nog altijd zeer geliefd is bij de inwo- (Park van Vorst, zandbak) en 18u (Sint-Antoniusvoorplein) in Vorst ners van Vorst. (B 04/06/1973) Met de medewerking van het gemeentebestuur van Vorst. UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT ⁄ 85

90. Kaart G 10 L PELGRIMSHUIS Parmastraat 69 – Sint-Gillis A za en zo van 10u tot 18u T 3-4-51 (Sint-Gillisvoorplein) Het patriciërshuis met stallen, toe- geschreven aan architect A. Pirenne, werd eerst bewoond door de familie 88 Colson. In 1927 kocht de industrieel Eugène Pelgrims het, waarna het in 1963 overging in handen van de gemeente. De voorgevel, geïnspireerd Kaart G 10 89. M door de Vlaamse renaissance, com- STADHUIS VAN SINT-GILLIS bineert witsteen met hardsteen. Het interieur werd weliswaar aangepast, Van Meenenplein 39 – Sint-Gillis 90 maar bevat nog enkele oorspronke- A za en zo van 10u tot 18u lijke elementen. Pronkstuk is zeker de elegante wintertuin die exotische T 3-4-51 (Horta), planten herbergde onder een koepel 81-97 (Lombardije) rustend op een betonnen structuur. B 48 (Albert), 54 (Gevangenissen) Centraal in deze ruimte staat een fontein bekleedt met mozaïek. De Ondanks vergrotingen aan het stervormige tegelvloer in gepolijste bestaande gemeentehuis had hardsteen, is ingelegd met geel en Sint-Gillis op het einde van de 19de groen marmer en goud. Vanuit de eeuw dringend behoefte aan een echt hal met mooie marmeren tegelvloer stadhuis. Na de keuze van het terrein vertrekt een monumentale eiken trap. (een oude zandgroeve ten zuiden De woning kijkt uit over een prachtige van de bareel) en de selectie van een romantische tuin, het actuele Paulus- architect gingen de zaken snel vooruit. park. Wij kunnen alleen maar dromen In 1904 was het gebouw, na vier jaar, van de prachtige recepties die hier voltooid. De plannen voor dit stadhuis ongetwijfeld werden gehouden, maar van 4.267 m² dat vandaag nog altijd ook nu nog is het een schitterende de bareel van Sint-Gillis domineert, locatie voor tentoonstellingen en werden getekend door de Franse bijeenkomsten! (B 21/06/2001 en architect Albert Dumont, die sinds B 17/04/1997) 1878 in Brussel woonde. Hij is ook 89 bekend van de stedenbouwkundige Rondleidingen, zaterdag en zon- plannen voor de aanleg van De Panne dag om 10u30, 11u30, 12u30, en Hardelot-Plage, naast talrijke vil- van het interieur brengt hulde aan de 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. la’s aan de kust. Hij ontwierp een gemeente als instelling, haar reali- Met de medewerking van Atelier gebouw met twee gebogen vleugels saties en imago. Het stadhuis is een de Recherche et d’Action Urbai- die de bezoekers als het ware omar- ontmoetingsplaats voor de inwoners nes (ARAU) en Korei. men. Als overtuigd francofiel koos hij van Sint-Gillis en vormt het kader van Activiteiten van de dienst Cultuur voor een neo-Franse renaissancestijl allerlei ontvangsten en vergaderin- van Sint-Gillis. met een weelderige decoratie en rijk- gen. (B 08/08/1988) dom aan materialen. Het gebruik van Tentoonstelling van de werken Rondleidingen zaterdag en zon- roze graniet uit de Vogezen, Euville- van Hubert Amiel, fotograaf als dag om 10u30, 11u30, 12u30, en Savonnièresteen, baksteen en favoriet gekozen door het publiek 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. hardsteen zorgt voor een geslaagde in 2012 tijdens de Parcours d’Ar- Met de medewerking van Itinérai- polychromie die nog meer uitstra- tistes van Sint-Gillis. res, op de Paden van de Geschie- ling geeft aan het decor. Befaamde denis en van Klare Lijn. kunstenaars zoals Jules Dillens, Paul Dubois en Victor Rousseau werkten Tentoonstelling “Bruiloften in mee aan het rijke beeldhouwwerk Sint-Gillis – Een eeuw huwelijks- van de gevel. De verfijnde decoratie foto’s”. 86 ⁄ UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT

voor filmvoorstellingen. Vlechtwerk, Kaart G 10 91. L schelpen, palmbladeren, geometri- VOORMALIGE BIOSCOOPZAAL sche friezen, slanke zuilen, bogen in AEGIDIUM hoefijzervorm, spiegels en imitatie Arabische opschriften creëren een Sint-Gillisvoorplein 18 – Sint-Gillis oosterse wereld, uniek in het Brussels A za en zo van 10u tot 18u erfgoed. (BL 15/05/1997) T 3-4-51 (Horta), Rondleidingen, zaterdag en zon- 81-97 (Bareelkruisweg) dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. B 48 (Sint-Gillisvoorplein) Met de medewerking van La Fon- Deze feestzaal opende zijn deuren in derie, Babbelbus en Korei. 1905. Achter de eclectische gevel met Tentoonstelling “Heb je me neoclassicistische invloeden wacht u gezien op het Sint-Gillisvoor- een complete verassing. Het interieur plein” (zie kadertekst hieronder). is zeer verscheiden met een uitbun- dige decoratie die art nouveau en art Muzikale animatie in het kader deco vermengt met klassieke elemen- van de Rally “Chantons français” ten, zoals bloemenguirlandes, putti, (zie kadertekst hieronder). medaillons en pauwen. Hoogtepunt is ongetwijfeld de Moorse zaal, in 1933 door architect Léon Denis aangepast

H TENTOONSTELLING ♬ ER WORDT Heb je me gezien op het Sint-Gillisvoorplein? GEZONGEN IN Het Sint-Gillisvoorplein was en blijft een levendige, kleurrijke en gezellige HET AEGIDIUM! ruimte. Reeds kort voor 1900 was er La Cour Royale tegenover de kerk, een Ter gelegenheid van de Open Monu- van de oudste drankgelegenheden van de gemeente en verzamelplaats voor mentendagen doet de Rallye “Chan- de inwoners van Sint-Gillis. De herberg moest wijken bij de uitbreiding van het tons français” de voormalige bio- voorplein en werd weldra vervangen door Brasserie Verschueren, trefpunt van scoop Aegidium aan! Akoestische de supporters van voetbalclub Union Saint-Gilloise en vandaag de thuishaven concerten met onder meer Françoiz van een jong en hip cliënteel. In 1905 begon men op het plein markt te houden Breut, Daniel Hélin, Mélanie Isaac, en verrees het Diamant Palace, een luxueus feestcomplex voor de gegoede Ivan Tirtiaux, Aurélie Dorzée en Tom burgerij, dat nadien bioscoop en dancing werd en ten slotte het Aegidium, Theuns zullen uw bezoek aan deze waar vandaag het parochiaal centrum gevestigd is. Daar tegenover bouwde de unieke plaats in Brussel opluisteren! socialistische beweging haar Maison du Peuple, dat een bewogen geschiedenis zou kennen. Vandaag is het Sint-Gillisvoorplein de locatie van meerdere cafés A zaterdag en zondag van 14u30 maar ook van kleine restaurants met exotische keukens. tot 17u30 (tijdschema beschik- Deze tentoonstelling vertelt de geschiedenis van de wijk en laat u de verschil- baar op de website van het festi- lende decoratietechnieken ontdekken die voor de gebouwen op het plein val www.lerallye.be) werden gebruikt (stucwerk, staff, keramiek, sgraffiti, houtwerk,…). C Voormalige bioscoop Aegidium, A zaterdag en zondag van 10u tot 18u Sint-Gillisvoorplein 18 te Sint-Gillis – kaart G 10 C voormalige bioscoop Aegidium, Sint-Gillisvoorplein 18 in Sint-Gillis – kaart G 10 T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Bareel) T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Bareel) B 48 (Saint-Gillisvoorplein) B 48 (Sint-Gillisvoorplein) Met de medewerking van GERPM-SC. UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT ⁄ 87

92. Kaart G 10 M 93. Kaart A 9 M BRASSERIE VERSCHUEREN IN DEN APPELBOOM Sint-Gillisvoorplein 11-13 – Sint-Gillis Appelboomstraat 401 – Anderlecht A za en zo van 9u tot middernacht A za en zo van 12u tot middernacht T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Bareel) B 75 (Appelboom) – halte op 10’ wandelafstand B 48 (Sint-Gillisvoorplein) 93 De charmante boerderij waarin van- De brasserie, die in 1880 werd geo- daag het restaurant In den Appel- pend door Louis Verschueren en volledigen dit authentieke decor. In de boom gevestigd is, werd reeds in 1860 naar hem genoemd is, blijft een vaste Tweede Wereldoorlog was Brasserie als ‘café-laiterie’ vermeld. Het huidige waarde in het gemeenschapsleven Verschueren een trefpunt voor het gebouw is in feite een vroegere schuur van Sint-Gillis. Het modernistische verzet, vandaag komen zowel buurt- die langs de Appelboomstraat gele- café met art-decomotieven werd in bewoners als toeristen er genieten gen is. De gemoedelijke sfeer van 1935 ontworpen door architect G. van de unieke en gezellige sfeer. die tijd is binnen opnieuw tot leven Beautrix. De pui wordt geritmeerd (B 18/03/2004). gewekt met behulp van oude voor- door pilasters die met keramiek- werpen die het interieur een rustiek tegels bezet zijn. Een brede glazen en landelijk karakter verlenen. Op markies, zeer praktisch in geval van een foto uit de jaren 1930, toen de regen, loopt over de volledige lengte eigenaars Finne en Jean Roelandts van de gevel. De gelagzaal heeft heetten, zien we reeds het huidige een geometrische tegelvloer in oker uithangbord en de windroos op de en grijs. De houten toog is bekleed grond, voor de ingang, die de bezoe- met figuratieve keramiekpanelen. kers verwelkomt. Het etablissement De wanden zijn bekleed met eiken vervult dus reeds 150 jaar zijn functie lambriseringen en spiegels. Drie van café en restaurant. luchters in art-decostijl, van melkglas in een messing armatuur, ver- 88 ⁄ UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT

94. Kaart C 10 MINIATUURGOLF VAN ANDERLECHT ingang Claude Debussylaan (hoek Guillaume Stassartlaan en Koning-Soldaatlaan) A za en zo van 14u tot 20u (laatste toegang: 19u) M 5 (Bizet) T 81 (Van Beethoven) B 75 (Bizet/Van Beethoven) In 1956 begon de dienst Openbare 94 Werken van Anderlecht met de aanleg van een miniatuurgolf die deel uitmaakte van het zogenaamde Park System (een netwerk van publieke groene ruimtes). Deze vrijetijdsbeste- ding was in die tijd immers bijzonder populair. In de Brusselse agglomeratie hadden op dat ogenblik de gemeenten Vorst, Ukkel, Jette en iets later ook Schaarbeek een minigolf op hun grondgebied. Ze kwamen hiermee tegemoet aan de vraag van hun inwoners, maar het was ook goed voor de gemeentelijke financiën omdat dit soort infrastructuur zeer rendabel was op korte termijn. De miniatuurgolf van Anderlecht werd aangelegd op een 95 driehoekig perceel begrensd door de Guillaume Stassartlaan, de Théo Kaart D 9 door landschapsarchitect Jules Buys- Lambertlaan en de Claude Debus- 95. sens die daarbij gebruik maakte van sylaan. De bestemming van deze ASTRIDPARK de bestaande vijver en het oorspron- plek als groene ruimte in plaats van Anderlecht kelijk heuvelachtig reliëf. Hij behoudt woongebied had alles te maken met ook sommige opmerkelijke boom de aard van de ondergrond, want M 5 (Sint-Guido) soorten die vandaag op de weten- we bevinden ons hier in het laagste T 81 (Meir) schappelijke inventaris van de merk- gedeelte van de Pedevallei. De mini- waardige bomen staan van de Directie golf had 18 holes verspreid over een B 46 (De Linde) Monumenten en Landschappen. Na schilderachtige tuin die verfraaid was Het Astridpark vormt een heuse de dood van koningin Astrid besloot met bosjes, rotsen en grasperken. Het groene long midden in de Meirwijk. de gemeente hulde te brengen aan centrale element werd gevormd door Het was oorspronkelijk een landgoed de overleden vorstin door haar naam een waterpartij die gedomineerd werd dat in 1905 door de gemeente werd aan deze mooie groene ruimte te door een panoramisch terras. De aangekocht. Het werd in 1911 offici- geven. Eind jaren 1950 onderging miniatuurgolf kende al snel een groot eel geopend en heette aanvankelijk het park een facelift door de toevoe- succes: vier jaar na de opening op 19 Meirpark. De gemeente vergrootte in ging van diverse infrastructuur zoals september 1959 waren al zo’n 30.000 de daaropvolgende jaren geleidelijk het Koningin Fabiolapaviljoen en de kaartjes verkocht. de oppervlakte van het park. In 1914 watervalletjes, twee belangrijke rea- Gratis toegang ter gelegenheid werden enkele percelen ter beschik- lisaties die werken ingewijd in 1958. van de Open Monumentendagen. king gesteld van voetbalclub Sporting In 1980 werden de sportinstallaties Club de Football (RSCA) om er een aanzienlijk vergroot. Het park heeft sportveld te kunnen aanleggen, die echter nog niets aan charme ingeboet in 1920, een eerste, volledig houten en blijft een geliefde bestemming tribune liet optrekken, de eerste aan- voor wandelende buurtbewoners en zet van het huidige stadion. In 1926 liet bij voetbalfans ter gelegenheid van de gemeente het park heraanleggen wedstrijden. UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT ⁄ 89 Publicaties van de Directie Monumenten en Landschappen Met haar talrijke publicaties draagt de Directie In 2011 werd een nieuw tijdschrift toegevoegd Monumenten en Landschappen van het Brussels aan de reeds lange lijst van publicaties: Erfgoed Hoofdstedelijk Gewest bij tot een betere kennis Brussel. Via dit tijdschrift wil het Gewest de vele van het gewestelijk erfgoed. facetten laten zien van het gewestelijk erfgoed en de integratie ervan in de ruimtelijke ordening. Tot deze publicaties behoren de reeks “Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis”, die al meer dan Deze publicaties zijn verkrijgbaar in de voornaamste boekhandels 50 titels telt, de Atlas van de archeologische onder- (opgelet: meerdere titels zijn momenteel niet meer voorradig). grond van het Gewest Brussel, de werken uit de De Directie Monumenten en Landschappen geeft ook diverse reeks “Geschiedenis en Restauratie”, enz. gratis publicaties uit. De lijst hiervan vindt u op de website www. monument.irisnet.be. 90 / SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH

Bruxelles Royal Yacht Club (clubhouse) 102 SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH ⁄ 91

96. Kaart C 6 K GEMEENSCHAPSCENTRUM DE KROON J.-B. Vandendrieschstraat 19 Sint-Agatha-Berchem A za van 14u tot 18u zo van 10u tot 18u 96 97 B 20 (Kerkplein) Het café-hotel-restaurant Oude Kroon Kaart E 6 ven slechts 3 van de oorspronkelijk was vroeger goed gekend bij de 97. 16 hectaren bewaard. Ondertussen Brusselaars die enkele dagen op het KARREVELDKASTEEL was er sinds 1908 een velodroom in platteland wilden doorbrengen. Deze J. de la Hoeselaan 3 gebruik op het domein, ter vervanging traditie hield lange tijd stand maar ver- Sint-Jans-Molenbeek van die van Terkameren die datzelfde dween ten slotte door de verbeterde jaar gesloten werd. De wielerbaan vervoersmogelijkheden. De zaak ging A za van 14u tot 18u zou tot aan de oorlog in gebruik blij- uiteindelijk dicht maar bood moedig zo van 10u tot 18u ven. In de buurt bevonden zich ook weerstand aan de druk van de opruk- T 82 (Karreveld) filmstudio’s – de eerste in België – in kende verstedelijking. Om deze getuige enkele loodsen. De voorgevel met van het Berchemse verleden te bewa- B 20 (Bastenaken), 49 (Kerkhof van rondeel, mooi weerspiegeld in de ren is het gebouw opgenomen in een Molenbeek) vijver, is het enige oorspronkelijke project voor een grootschalig cultureel Het gehucht Carlevelt of Carnevelt element dat overblijft van het kasteel. centrum waarin het dienst zal doen als werd reeds in de 13de eeuw vermeld In 1954 werd het immers ingrijpend bibliotheek. Ernaast is een nieuwbouw en had toen al een belangrijke kasteel- gerestaureerd, of beter verbouwd, in opgetrokken die een grote polyvalente hoeve, omgeven door landbouwgron- opdracht van burgemeester Edmond zaal bevat en een café dat de horeca- den, vijvers, weiden en bossen. In de Machtens, die er een luxehotel van bestemming van deze locatie voortzet. 17de eeuw gaat het domein over in wou maken voor belangrijke gasten Vergaderingen, taalcursussen, dans- de handen van een Brusselse burger, op Expo 58. Tegenwoordig fungeert lessen, feesten en tentoonstellingen Jérôme Van Gindertaelen, voordat kasteel Karreveld als kader voor tal staan op het programma van dit nieuwe het in 1656 eigendom wordt van de van recepties, feesten en bruiloften. centrum dat een plaats van ontmoeting Spaanse don Garcia Osorio y Borgia. Het Franse departement van Cultuur tussen culturen wil zijn. In 1780 koopt de familie de Villegas is er in ondergebracht, en het park Rondleidingen in het gebouw en de Saint-Pierre de Jette het kasteel trekt veel bezoekers. uitleg over het project, zaterdag van Karreveld. In 1930 wordt het uit- Tentoonstelling en bezoeken om 14u, 15u, 16u en 17u en zon- eindelijk verkocht aan de gemeente ‘Molenbeek, zien is gezien wor- dag om 10u, 11u, 12u, 13u, 14u, Molenbeek, die besluit om 4/5 van den’ (zie kadertekst hieronder). 15u, 16u en 17u. het domein te verstedelijken. Zo ble-

H TENTOONSTELLING EN BEZOEKEN Molenbeek, zien is gezien worden De volksgemeente Sint-Jans-Molenbeek telde vroeger veel cafés waar theatergroepen en politieke, culturele, sporten folkloreverenigingen bijeenkwamen. Les Mille Colonnes, de Saint-Martin… In de polyvalente bioscoopzalen vonden ook concerten en theateropvoeringen plaats. De culturele activiteiten vinden nu plaats in het Karreveldkasteel, in het Gemeenschapscentrum Maritiem, in de Vaartkapoen, in de Foyer, in de Sint-Jan Baptistkerk, in de Groene Poort, enz. Kom en ontdek de vele activiteiten die er georganiseerd worden.

A zaterdag van 14u tot 18u en zondag van 10u tot 18u (bezoek met gids: zaterdag om 14u10, 15u10, 16u10 en 17u10 en zondag om 10u10, 11u10, 12u10, 14u10, 15u10, 16u10 en 17u10). C Karreveldkasteel, Jean de la Hoeselaan in Sint-Jans-Molenbeek – kaart E 6. T 82 (Karreveld) B 20 (Bastenaken), 49 (Begraafplaats van Molenbeek) Met de medewerking van Molenbecca en van het gemeentebestuur van Sint-Jans-Molenbeek. 92 / SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH

H TENTOONSTELLING EN BEZOEKEN Wat een theater in Molenbeek! Vanaf de 19de eeuw heeft zich in Sint-Jans-Molenbeek een rijk en gevarieerd theaterleven ontwikkeld. Tal van toneelverenigingen en andere amateurgroepen brachten en brengen nog steeds theatervoor- stellingen in het Frans, het Nederlands of in het Molenbeeks dialect. Theater op school, na school, na het werk of gewoon tijdens de vrije tijd. ‘Klassiek’ theater, politiek en sociaal geëngageerd theater, theater voor zowel kinderen als volwassenen. Daarnaast heeft zich in Sint-Jans-Molenbeek ook een professioneel theatergezelschap gevestigd, eerst in het Karreveldkasteel met z’n openluchttheater, later in de toneelzaal van het Huis van Culturen. Deze tentoonstelling geeft een beeld van het theater in Molenbeek vroeger en nu aan de hand van talrijke illustraties, documenten en voorwerpen.

A zaterdag en zondag van 10u tot 16u30 (rondleidingen, zaterdag en zondag om 11u en 14u) C Huis van Culturen en Sociale Samenhang, Mommaertsstraat 4, Sint-Jans Molenbeek – kaart F 7 M 2-6 (Ribaucourt), 1-5 (Graaf van Vlaanderen) B 89 (Graaf van Vlaanderen) Tentoonstelling toegankelijk van 14 tot 27 september 2013. Met de medewerking van het Gemeentelijk Museum van Sint-Jans-Molenbeek en het Huis van Culturen en Sociale Samenhang.

H ACTIVITEITEN 100 jaar La Tour Het gebouw waarin het Turkse theesalon La Tour gevestigd is, wordt 100 jaar. Tijd om de deuren wagenwijd open te zetten voor het publiek. In samenwerking met Buurthuis Bonnevie en met de medewerking van het gemeentelijk museum MoMuse en het Huis van Culturen en Sociale Samenhang worden een aantal activiteiten georganiseerd: >> Tentoonstelling met foto’s van toen en nu van het Sint-Jan-Baptistvoorplein (nog steeds een belangrijke ontmoetingsplaats in de buurt), de verschillende renovatiefasen van het gebouw, de samenwerking met sociaal verhuurkantoor Baïta voor het verhuren van de negen appartementen op de verdiepingen en ten slotte ook de legende van de bron van Sint-Geertruide die zich onder het gebouw zou bevinden. >> Op zondagnamiddag: theedegustatie met theesoorten uit verschillende culturen en een creatieve fotoworkshop.

A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C Theesalon La Tour, Sint-Jan-Baptistvoorplein 11 in Sint-Jans-Molenbeek – kaart F-G 7 M 1-5 (Graaf van Vlaanderen) B 89 (Graaf van Vlaanderen) De plaats kan worden bezocht op 22 september, op autoloze zondag. De tentoonstelling loopt nog tot en met 4 oktober 2013 (neem vooraf contact op met Buurthuis Bonnevie (02/410.76.31). SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH ⁄ 93

98. Kaart E-F 6 Victor Besme goedkeurde. Het park schaduw zorgen. Centraal in het park ELISABETHPARK heeft een klassiek en langwerpig staat nog altijd een elegante muziek- grondplan, waarvan de vorm enigs- kiosk. Vroeger werden hier tijdens Koekelberg zins doet denken aan het koninklijke de weekends en bij feestelijkheden monogram van Leopold II. Met een concerten gegeven, waarbij vaak ook M 2-6 (Simonis) oppervlakte van bijna 17 hectare gedanst werd. Vandaag maken vooral T 19 (Besme) bestaat het Elisabethpark aan weers- wandelaars en joggers gebruik van zijden van de brede centrale berm de lange dreven van dit nog te weinig B 20 (Vrijheid), 49 (Riethuizen), voornamelijk uit laterale gazons, gekende park. (B 08/11/1972) 13-14-87 (Elisabethpark) boom- en struikmassieven, bosjes Wandeling “In de schaduw Het Elisabethpark strekt zich uit over en bloemperken. Langs de kant van van de basiliek” (zie kadertekst het plateau van Koekelberg, rond de de Pantheonlaan wordt de dubbele hieronder). Heilig Hartbasiliek. De aanleg dateert hoofddreef omzoomd door gewone uit 1868 toen de gemeenteraad van esdoorns, terwijl langs de kant van Koekelberg de plannen van ingenieur de Leopold II-laan hoge platanen voor

G WANDELING In de schaduw van de basiliek De Basiliek van het Heilig Hart van Koekelberg geldt als de vierde grootste kerk ter wereld en krijgt vaak kritiek, maar het blijft een uniek historisch monument voor alle architectuurliefhebbers. Door haar hoge ligging is ze al van ver te zien en al naderend komt men almaar meer onder de indruk van haar imposante volumes. Een plan voor de heraanleg van de site zal ook het Elisabethpark aan de voet van de basiliek beter ontsluiten. De wandeling heeft oog voor de stedenbouwkundige, architecturale en sociologische aspecten van deze wijk die de moeite van het (her)ontdekken waard is!

A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: Nationale Basiliek van het Heilig Hart van Koekelberg, Basiliekvoorplein 1 in Koekelberg – kaart E 5-6 T 19 (Bossaert-Basiliek) B 49-87 (Riethuisen) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis. 94 / SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH

99. Kaart E 3 L VOORMALIGE ABTSWONING VAN DE ABDIJ VAN DIELEGEM J. Tiebackxstraat 14 – Jette A za van 10u tot 22u zo van 10u tot 18u B 14-84 (Dielegem), 13-53 (Soetens) Hoewel beroofd van haar oorspronkelijke omgeving en bijgebouwen straalt de abtswoning van de abdij van Die- legem met haar classicistische gevels nog altijd een zekere grandeur uit. Architect Laurent-Benoît Dewez, aan- hanger van de Lodewijk XVI-stijl en een terugkeer naar de klassieke oudheid, 99 realiseerde het gebouw vanaf 1775. De abdij werd in 1797 verkocht en ontdaan van haar meubels en kunstvoorwerpen. 1972. Binnen werden de neogotische tie als feestzaal teruggekregen en doet In 1898 kreeg ze iets van haar vroegere lambriseringen verwijderd die de geregeld dienst voor tentoonstellingen luister terug toen dokter Capart het 18de-eeuwse decoratie verborgen en en concerten. (B 03/02/1953) goed kocht en de grote salon als feest- alle vertrekken gerenoveerd. Het grote zaal gebruikte. In 1954 werd de abts- Activiteit “De vele gedaanten van salon, verlicht door een koepel waarvan woning door de gemeente Jette aange- Jette” en tentoonstelling “Ontmoe- de vier schuine muurvlakken versierd kocht om er een cultureel centrum van tingen in het Graafschap Jette” (zie worden door opmerkelijk stucwerk dat te maken, maar de restauratiewerken kaderteksten hieronder). de vier elementen uitbeeldt (Aarde, begonnen pas in 1967 en duurden tot Water, Lucht en Vuur), heeft zijn func-

H ACTIVITEITEN De vele gedaanten van Jette Deze tentoonstelling geeft een uitvoerig overzicht van belangrijke plaatsen en figuren uit het Jetse gemeenschapsleven door de eeuwen heen. De salons van de abdij van Dielegem laten grote en kleine gebeurtenissen herleven evenals de bekende figuren die eraan deelnamen tijdens godsdienstige plechtigheden, officiële herdenkingen, kermissen, jaarmarkten, enz. De locaties zijn al even gevarieerd: kastelen en private domeinen, feestzalen en de huidige polyvalente culturele centra, zonder de bioscopen of de muziekkiosken te vergeten. Een geleide wandeling laat u tevens kennismaken met een openbaar park dat vroeger de mondaine tuin was van het meisjespensionaat ‘Sacré Cœur de Jette’.

A zaterdag van 10u tot 22u en zondag van 10u tot 18u (wandelingen, zaterdag en zondag om 11u en 14u; ‘s morgens stadstoer en ‘s namiddags natuurtoer) C vroegere abtswoning van de abdij van Dielegem, J. Tiebackxstraat 14 in Jette – kaart E 3 B 14-84 (Dieleghem), 13-53 (Soetens) Tentoonstelling toegankelijk van 31 augustus tot 29 september 2013, dinsdag tot vrijdag van 10u tot 12u en van 14u tot 17u, in het weekend van 10u tot 18u. Concert door de leraren van de muziekacademie van Jette, zaterdag 14 om 20u. Met de medewerking van het Centre culturel van Jette en de Association culturelle de Bruxelles Nord-Ouest. SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH ⁄ 95

100. Kaart F-G 2 HEIZELVLAKTE Brussel-Laken M 6 (Heizel) T 3 (Esplanade), 7-51 (Heizel) B 84-88 (Heizel) Het complex van de Heizelpaleizen werd tussen 1933 en 1935 gebouwd door architect Joseph van Neck voor de Wereldtentoonstelling van 1935. Een brede laan verdeelde de site in twee en liep tot aan het Groot Paleis. Hoewel het oorspronkelijke perspectief vandaag verstoord is door het Atomium, gebouwd voor de Wereldtentoonstelling van 1958, 100 maakt het gebouw nog altijd indruk door zijn imposante gevel bekroond met allegorische beelden van Egide gecreëerd. De later toegevoegde voor bezoekers zorgen. In de directe Rombaux. In tegenstelling tot het gebouwen hebben het terrein zijn omgeving liggen ook mooie groene vrij klassieke schema van de gevel huidige potentieel gegeven. Sinds ruimtes en sportterreinen. is het interieur vernieuwend door het vele jaren vinden hier talloze salons, gebruik van twaalf hyperbolische beurzen en symposia plaats. Het betonnen bogen met een tot dan toe expoterrein wordt aangevuld door ongezien formaat. Met deze struc- een groot stadion, een bioscoop- tuur werd een bruikbare tentoon- complex en diverse vrijetijds- en stellingsruimte van bijna 15.000 m² recreatievoorzieningen die altijd

H TENTOONSTELLING Ontmoetingen in het Graafschap Jette Sociale contacten leggen, mensen ontmoeten en plezier maken is een zaak van alle tijden. Dit was uiteraard niet anders in het voormalige Graafschap Jette. Tijdens deze tentoonstelling wordt aan de hand van een uitvoerige iconografie, historische documenten en voorwerpen een blik geworpen op thema’s zoals markten, feesten, de meest diverse verenigingen, sportieve evenementen, enz… De nadruk zal liggen op de gemeenten Jette en Ganshoren maar ook andere gemeenten in het noordwesten komen aan bod.

A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C Gemeentelijk Museum van het Graafschap Jette, voormalige abtswoning van de abdij van Dielegem, J. Tiebackxstraat 14 in Jette – kaart E 3 B 14-84 (Dieleghem), 13-53 (Soetens) Tentoonstelling toegankelijk tot 22 december 2013. Met de medewerking van de Geschied- en Heemkundige Kring van het Graafschap Jette. 96 / SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH

101

101. Kaart G 3-4 K De Regie der Gebouwen liet er een 102. Kaart I 4 EUROPESE SCHOOL VAN moderne vleugel aan bouwen, die in BRUXELLES ROYAL YACHT CLUB BRUSSEL IV – VOORMALIGE oktober 2012 werd ingehuldigd door (CLUBHOUSE) CADETTENSCHOOL de voorname buren, koning Albert II en koningin Paola. Een monumen- Vilvoordsesteenweg 1 Sint-Annadreef 86 – Brussel-Laken tale trap, een paradezaal die werd Brussel-Laken omgebouwd tot speelzaal en de A enkel za van 10u tot 18u A za en zo van 10u30 tot 18u voormalige receptieruimte met zijn B 53 (Kadettenschool) indrukwekkende schouwen herinne- T 3-7 (Van Praet) ren aan feestelijke evenementen van Niet ver van het koninklijk domein B 47 (Voorhaven) de voormalige militaire school. van Laken vond de Europese school De Bruxelles Royal Yacht Club (BRYC), van Brussel 4 een geschikte loca- Rondleidingen om 10u30, 12u, opgericht in 1906 en in 1913 onder de tie op de plaats van een vroegere 13u30, 15u en 16u30. Met de hoge bescherming van koning Albert I Cadettenschool, in de negentiende medewerking van Laeken Décou- geplaatst, is altijd gevestigd geweest eeuw door architect J.J. Van Ysen- verte. op zijn huidige stek, stroomopwaarts dijck in Vlaamse neo-renaissancestijl In de polyvalente zaal: filmverto- van de Van Praetbrug waar het kanaal gebouwd. Voor de oorlog was er een ning rond het bezoek van koning van Brussel naar de Rupel begint, vlak kazerne voor Grenadiers in onderge- Boudewijn aan de Cadetten- bij het koninklijk domein van Laken. bracht; tijdens het interbellum waren school en interviews met voor- De installaties bestonden aanvan- er luchtafweerartilleristen gelegerd. malige cadetten door de leerlin- kelijk uit een drijvende loods en een Na 1945 hebben diverse militaire gen van de Europese school van paviljoen dat als clubhouse dienst scholen van de lokalen gebruik Brussel 4. deed. Ze werden uitgebreid naarmate gemaakt. Het oorspronkelijke com- het ledenaantal aangroeide tot een plex, een combinatie van baksteen Informatieve panelen over de brand in 1934 alles in de as legde. Er en natuursteen, werd gerestaureerd renovatie/verbouwing van de site werd een nieuw en groter clubhouse en aangepast aan zijn nieuwe functie. in 2011 en 2012. SINT-AGATHA-BERCHEM / SINT-JANS-MOLENBEEK / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH ⁄ 97

102

gebouwd dat in 1936 in gebruik werd genomen. Dit sierlijke gebouw vormt nog altijd de kern van het huidige club- G WANDELING house. De houten vloer is afkomstig Toen Laken plezier maakte van het jacht Erin dat toebehoorde aan Sir Thomas Lipton, terwijl de De plaatsnamen in Laken bewaren nostalgische herinneringen aan de lambriseringen en andere elementen uitspanningen en melkerijen van vroeger. Ze waren talrijk en befaamd in de gerecupereerd zijn van de vroegere tijd toen de Koninklijke residentie nog een rustig landelijk hoekje was. De maalboten Princesse Marie-José Brusselaars kwamen er zich vermaken, dansen, zingen, faro, geuze-lam- en Prince Léopold. De BRYC is de bik en koffie drinken, zich volproppen met boterhammen met plattekeis, voornaamste watersportclub en de paling in het groen, koekebakken, wafels en de vermaarde taarten van grootste plezierhaven van Franstalig Laken, half rijst, half pruimen (“half en half gelijk de taarten van Laken” zei België. De club is zeer actief en orga- men in die tijd). Van Tivoli naar Maison Rouge, langs de Sint-Annadreef, niseert tal van evenementen zowel te en van de Grotstraat naar het kanaal gaan we terug in de tijd tot aan de land als te water! Jardin Albert Street voor een kleine proeverij van Lakense taarten en wat spelletjes van toen. Geen toegang tot de kaaien. A zaterdag om 14u (duur: 2u) C vertrek: voor het Monument van de Arbeid, Jachtenkaai in Brussel-Laken – kaart H 5 T 94 (Jules de Trooz) I reserveren gewenst op nummer 0486/40.40.89. Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Codémus Concept. 98 ⁄ EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE

Louis Bertrandlaan 106 EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE ⁄ 99

103

op te richten. Het project werd toe- ontmoetingsplaats worden in het Kaart K 5 103. gewezen aan Robert Rousseau, een gemeentehuis, dat belangrijke uit- GEMEENTEHUIS VAN EVERE jonge architect die nieuw van Sint-Lu- breidingswerken heeft ondergaan, cas was afgestudeerd. Als locatie tentoonstellingen en tal van andere Hoedemaekerssquare 10 – Evere voor het gebouw werd de Vliegplein- culturele activiteiten georganiseerd. A enkel zo van 10u tot 18u wijk gekozen en na amper een jaar Fototentoonstelling over verdwe- werd op 2 juli 1939 een ‘pakketboot’ B 45-65 (Hoedemaekers), nen ontmoetingsplaatsen van de van gele baksteen ingehuldigd. Het 64 (Onze-Lieve-Vrouwe) gemeente, en rondleidingen, zon- gebouw vertoont overeenkomsten dag 11u en 14u. Door de sterke bevolkingsgroei vol- met het radio-omroepgebouw aan stond het kleine gemeentehuis op het Flageyplein en het gemeentehuis de hoek van de Edward Stuckens- van Sint-Lambrechts-Woluwe. Ken- straat en de Frans Pepermansstraat merkend voor de sobere functionele niet meer en werd in de jaren 1930 architectuur die destijds in zwang beslist om een nieuw gebouw voor was, is het ontbreken van alle over- de gemeentelijke diensten van Evere bodige decoraties. Als diensten- en

b FIETSTOCHT Schaarbeek laat zich zien! Een fietstocht door de gemeente op zoek naar levendige plaatsen, culturele plaatsen, plaatsen van vermaak… op soms onverwachte plaatsen! Schaarbeek leeft, van de Os à Moelle tot het gereconstru- eerde café van het Maison des Arts, in zijn diverse toneelzalen maar ook in zijn culturele centra en zijn levendige straten zoals de Brabantstraat met zijn dynamische handelskern. De fietstocht staat ook in het teken van verantwoord fietsen in de stad, met aandacht voor de veiligheid en het verkeersreglement.

A zaterdag en zondag om 14u30 (inschrijvingen zaterdag en zondag vanaf 10u) (duur: 2u30) C vertrek: voor de Mezze Bar, Meiserplein (hoek Wahislaan-Cambierlaan) in Schaarbeek – kaart K 7 T 25-62 (Meiser) B 63 (Meiser) I vergeet uw fiets niet. Geen fietsverhuur ter plaatse maar Villo! -station in de buurt. Met de medewerking van GRACQ – Les Cyclistes quotidiens (lokale afdeling van Schaarbeek). 100 ⁄ EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE

hectare grote park in 1904 openge- Kaart I-J 6 104. steld. De gemeente liet het verfraaien JOSAPHATPARK en verdriedubbelde zelfs de oorspronkelijke oppervlakte door toevoeging Schaarbeek van aanpalende gronden. Sinds zijn T 7 (Heliotropen) aanleg is het park altijd een favoriete ontmoetingsplek van de lokale bevol- B 64-65 (Chazal), 66 (Crossing) king geweest. De bewoners troffen Volgens de legende zou een pelgrim elkaar in À la Fontaine d’Amour of de bij zijn terugkeer uit Jeruzalem in Laiterie du parc, twee herbergen die 1574 zo’n treffende gelijkenis hebben verdwenen voor de Trinkhall, waar gezien tussen de Roodebeekvallei en vanaf 1912 concerten en bals werden de Josaphatvallei in Palestina dat hij dit gehouden. Het etablissement bood deel van Schaarbeek een nieuwe naam plaats aan 800 mensen en beschikte 104 gaf. Op dezelfde plaats lag later een over een demonteerbare kiosk. Het domein dat aan het begin van de 20ste park leent zich ook bij uitstek voor Wandeling “De vele facetten van eeuw versnipperd dreigde te raken. sporten gemeenschapsactiviteiten het Josaphatpark” en activiteiten Koning Leopold II zette de gemeente in open lucht dankzij het speelplein dat “Het Josaphatpark, “the place to ertoe aan het te onteigenen om een sinds 1914 bestaat, het uitgestrekte be” in Schaarbeek?” (zie kader- van de mooiste groene ruimtes in dit grasveld waar aan boogschieten op teksten hieronder). deel van Brussel te bewaren. Na aan- de staande wip wordt gedaan en de leg door de Belgische landschapsar- miniatuurgolfbaan die in 1954 geo- chitect Edmond Galoppin werd het zes pend werd. (B 31/12/1974)

G ACTIVITEITEN A zaterdag om 14u en om 15u30 C vertrekpunt: voor de ‘Mât de Lalaing’, waar de Louis Josaphatpark, the place to be in Schaarbeek? Bertrand- en Deschanellaan elkaar kruisen. Sinds zijn aanleg was het Josaphatpark the place to be voor een afspraakje bij de eendenvijver, een gestolen Hop paardje hop! kusje aan de Minnebron, wat flaneren langs de vijvers, een Een koets met twee paarden voert de kleinsten door het wens van op het bruggetje of een hinkelspelletje aan de park in pure belle-époquestijl! voet van de kiosk. De Dienst Erfgoed van de gemeente A zaterdag en zondag van 14u tot 18u Schaarbeek plant samen met de Dienst Groene Ruimtes C vertrekpunt: voor de ijsverkoper aan de Azalealaan heel wat leuks voor het weekend. Op zaterdag en zondag nummer 8 kun je van 14 tot 18 u. in de kiosk terecht voor informatie over wat er zoal te doen valt in de gemeente (infopunt in het park, zondag van 14 tot 18 u. aan de Pergola). Ezeltje rijden De kleinsten nemen de ezeltaxi. Spelen zoals vroeger! A zaterdag en zondag van 12u tot 14u Cricket, hinkelen, reuzendomino… Speel je mee? C vertrekpunt: voor de speeltuin A zaterdag en zondag van 14u tot 18u C voor de kiosk Natuur- en erfgoedwandeling Ontdek een ander aspect van het park met de Cercle des Landelijke wandeling Naturalistes. Wijngaarden en een oranjerie – een onverwachte zweem A zondag om 14u van romantiek in de stad. A zondag tussen 13u en 18u C vertrekpunt: ingang van het park, Eisenhowerlaan C vertrekpunt: voor de gemeentelijke serres, I maximaal 20 personen. Inschrijven gewenst op het Lambermontlaan 411 nummer 02/215.44.53.

Zoveel moois! C Josaphatpark in Schaarbeek – kaart I-J 6 Een wandeling van een uur langs het park herinnert je eraan dat er hier veel te bewonderen valt: de gevels van T 7 (Heliotropen) de Azalealaan, de Algemeen Stemrechtlaan en de omrin- B 64-65 (Chazal), 66 (Crossing) gende monumenten – prachtig gewoon! EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE ⁄ 101

105. Kaart I 6 de gemeenteraad. De planning werd MINIGOLF JOSAPHAT toevertrouwd aan landschapsarchitect René Péchère. Hij kwam op het Ambassadeur Van Vollenhovenlaan idee om de spelletjes te groeperen als Schaarbeek in een rozenkrans om het terrein optimaal te benutten. Zo kwamen er uit- A za en zo van 10u tot 20u30 eindelijk achttien holes. De golfbaan (laatste toegang: 19u30) werd opengesteld in 1954 en trok van T 7 (Heliotropen/Louis Bertrand) bij het begin veel sportievelingen en liefhebbers aan. De verzorgde aanleg B 64-65 (Chazal), 66 (Louis Ber- biedt immers heel wat uitdagingen. trand/Crossing/Azalea) Voorkeurtarief ter gelegenheid In 1952 lagen er middenin het Josa van de Open Monumentendagen: phatpark nog steeds enkele moes- 3 euro voor iedereen. tuinen, op een strook land tussen de spoorweg en de straat. Er werd besloten om ze een andere bestemming te geven; het idee van een particulier om er een minigolfterrein aan te leggen kreeg veel bijval van

105 G WANDELING De vele facetten van het Josaphatpark Door zijn rijkdom en de activiteiten die er worden georganiseerd is het Josaphatpark, waarvan het lage gedeelte werd ontworpen door landschapsarchitect E. Galoppin en opengesteld in 1904, altijd een ontmoetingsplaats voor de inwoners geweest. Ook vandaag gebeurt hier nog van alles: concerten, het kersenfeest, de vrijdagse aperitieven en sportactiviteiten zoals boogschieten en minigolf. Tijdens deze wandeling ontdekken we het park in al zijn facetten.

A zaterdag om 14u en 16u, zondag om 10u, 14u en 16u (duur: 2u) C vertrek: ingang van het park, kruispunt van de Azalea- laan en de Eisenhowerlaan in Schaarbeek – kaart I-J 6 T 25-62 (Weldoeners) B 65 (Weldoeners) Met de medewerking van de vereniging Art et Nature (ARNA). 102 ⁄ EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE

106. Kaart I 6 LOUIS BERTRANDLAAN Schaarbeek T 92 (Sint-Servaaskerk) B 56 (Herman), 66 (Crossing/Louis Bertrand) In 1898 besloot het gemeentebestuur van Schaarbeek een prestigieuze laan aan te leggen tussen het voorplein van de nieuwe Sint-Servaaskerk en het Josaphatpark. De oude dorpskern en de vroegere kerk moesten hiervoor verdwijnen. De laan werd ontworpen als een breed promenade met een centrale middenberm, voorzien van bomen en bloemperken, en brede 106 trottoirs waaraan mooie huizen zouden verrijzen. Ze moest naar het voorbeeld restaurant. Langs de kant van het park ven aan het Sint-Servaasvoorplein van de Louizalaan een elegante wan- liep de laan waaiervormig uit. In 1910 dat opnieuw een gezellig trefpunt is delplek worden voor de welstellende werd hier een sportpaleis gebouwd dat geworden in dit deel van Brussel. bewoners van de nieuwe wijk. De aan- jarenlang grote massa’s zou lokken Wandeling “Uniek en eclectisch: leg was omstreeks 1905 voltooid en voor wielerwedstrijden, circusverto- de architectuur van de burgerij in vanaf die datum werden in een gestaag ningen, politieke meetings, boks- en Schaarbeek anno 1880-1914” (zie tempo huizen gebouwd die de laan worstelkampen, tot zelfs concerten kadertekst hieronder). een opmerkelijke architecturale een- van Johnny Halliday en de Rolling heid verlenen. Met dat doel werden Stones. Deze sporttempel werd in er trouwens verschillende wedstrijden 1966 gesloopt voor de bouw van de voor de mooiste gevel georganiseerd. Brusiliatoren. De laan is genoemd naar Uit deze periode dateert de mooie han- een Belgisch schrijver en politicus die delswoning met straatluifel ontworpen in Schaarbeek woonde. Enkele han- door Gustave Strauven, vandaag een delszaken hebben nieuw leven gege-

G WANDELINGEN Uniek en eclectisch: de architectuur van de burgerij in Schaarbeek anno 1880-1914 Net als de andere gemeenten in de eerste ‘kroon’ rond Brussel kent Schaarbeek een buitengewone demografische en stedelijke ontwikkeling op het einde van de 19de eeuw. De architecturale productie valt op door het eclecticisme waarmee elk van de woningen en herenhuizen tussen de Sint-Mariakerk en het gemeentehuis zich van de andere tracht te onderscheiden. Vanaf 1906 illustreert de nieuwe wijk rond de Louis Bertrandlaan de gemeentelijke ambities om welgestelde bewoners aan te trekken in een stedelijke omgeving die hun maatschappelijk succes valoriseert en nieuwe uitgaansgelegenheden biedt om met die welvaart uit te pakken. Deze wandeling is dus niet enkel geïnspireerd door de architecturale maar ook door de sociale geschiedenis van de gemeente tijdens het bewind van Leopold II.

A zaterdag en zondag om 14u30 (duur: 1u30) C vertrek: voor de hoofdingang van de Koninklijke Sint-Mariakerk, Koninginneplein (zaterdag) en het voorplein van de Sint-Servaaskerk, Haachtsesteenweg (zondag) – kaart H-I 6 en I 6 T 92-94 (Sint-Maria), 25 (Robiano) en tram 92 (Sint-Servaaskerk) B 65-66 (Robiano) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Patrimoine de Schaerbeek (PatriS). EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE ⁄ 103

107. Kaart H-I 6 L salon aan de straatzijde met zijn impo- KONINKLIJKE SINT-MARIAKERK sante marmeren schouw en fries met danseressen verwijst naar de Wiener Koninginneplein – Schaarbeek Sezession en de neo-Griekse smaak. Het kleine centrale salon verraadt daar- A za en zo van 14u tot 18u entegen de invloed van de Schotse T 25 (Robiano), 92-94 (Sint-Maria) architect Charles Rennie Mackintosh met zijn gestileerde florale elementen B 65-66 (Robiano) en wit gelakt houtwerk. Opmerkelijk Deze kerk met centraal plan in de zijn ook de schaakkamer, de grote met vorm van een achthoek neemt een mozaïeken versierde hal, de biljartka- strategische positie in op de konink- mer waarvan de muren door gestileerde lijke route tussen het paleis van bomen geritmeerd worden, de joodse Brussel en dat van Laken. Zij vormt loge op de eerste verdieping en de eet- niet alleen een scharnierpunt tussen kamer met een harmonische decoratie verschillende rijwegen, maar ook van bloemen en pauwenstaarten op het een visueel aantrekkelijk baken op plafond. Aan de gevel is het oorspron- het kruispunt van belangrijke assen. 107 kelijke balkon vervangen door een Ook nu nog roept haar bijzonder sil- brede houten erker in art-nouveaustijl houet verwondering op bij de voor- waarop vandaag de naam is te lezen bijgangers. Voor haar ontwerp werd van het etablissement dat hier sinds Kaart H 7 destijds een wedstrijd georganiseerd, 108. L 1981 gevestigd is: De Ultieme Hallu- gewonnen door Louis Van Overstrae- DE ULTIEME HALLUCINATIE cinatie. Deze reconversie heeft geleid ten. De jonge architect stelde een tot een herinrichting die met veel zorg Koningsstraat 316 kerk in Romaans-Byzantijnse stijl is uitgevoerd. Aan de achterkant is een Sint-Joost-ten-Node voor, geïnspireerd op de Aya Sofia in brasserie ondergebracht in de vroegere Istanbul en de San Vitale in Ravenna. A enkel za van 10u tot 18u tuin die nu overdekt is door een gla- De werken begonnen in 1845, en de zen dak met metalen gebinte. In deze T 92-94 (Sint-Maria) kerk werd ingehuldigd op 15 augus- brasserie, tegenover een bewaarde tus 1853. Apsiskapellen omringen de Dit neoclassicistische herenhuis rotsmuur die deel uitmaakte van de centrale achthoek, die wordt gedo- dateert uit 1841 maar onderging in 1904 tuindecoratie, is de galerij opgenomen mineerd door een indrukwekkende een ingrijpende wijziging toen architect die destijds naar de bijgebouwen leidde koepel op hangbogen, gedragen Paul Hamesse het in opdracht van de en nu omgevormd is tot bar. Oude trein- door zuilenbundels. Van Overstrae- familie Cohn-Donnay renoveerde in banken ontworpen door Henry van de ten plaatste steunberen, ontleend geometriserende art-nouveaustijl. Velde verhogen nog de charme van dit aan het gotische repertoire, om de Het door de architect gekozen meubi- verfijnde interieur. (CL 08/08/1988) structuur te verstevigen. De originele lair paste perfect bij het interieur. Het meubels en interieurversieringen vormen samen met de architectuur een toonbeeld van byzantijnse kunst dat getuigt van een zeldzame eenheid in Brussel. Toen het voorplein nog aan voetgangers voorbehouden was, kon je er de gelovigen in hun zondagse kleren bewonderen bij het verlaten van de mis. In deze kerk werden heel wat vooraanstaande huwelijken inge- zegend, maar er werden ook grote namen begraven zoals Giacomo Puccini in 1924. (B 09/11/1976) Gids ter plaatse. Met de medewerking van Klare Lijn.

108 104 ⁄ EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE

109. Kaart H 7 K LE BOTANIQUE Koningsstraat 236 Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 10u tot 13u M 2-6 (Kruidtuin) T 92-94 (Kruidtuin) 109 110 B 61 (Kruidtuin) eeuw, tussen 1894 en 1898, werd Dit reusachtige gebouw, dat plaats Kaart H 7 110. het verfraaid met 52 beeldhouwwer- zou bieden aan de collecties van een KRUIDTUINPARK ken uitgevoerd door een hele reeks vorige botanische tuin, werd opge- kunstenaars. Dit beeldenprogramma trokken tussen 1826 en 1829. Kun- Koningsstraat stond onder toezicht van Charles Van stenaar-ontwerper Pierre-François Sint-Joost-ten-Node der Stappen en Constantin Meunier. Gineste leidde de werken, uitgevoerd M 2-6 (Kruidtuin) In die tijd waren exotische planten volgens de vereenvoudigde plannen een bezienswaardigheid voor men- van architect Tilman François Suys. T 92-94 (Kruidtuin) sen die weinig of niet reisden, of in elk Met inachtneming van de klassieke B 61 (Kruidtuin) geval niet in de landen waar men dat structuur van oranjerieën stelde hij soort planten aantrof. Na de Tweede een indrukwekkende centrale rotonde Architect Charles-Henri Petersen Wereldoorlog werden de plantenver- met een koepel voor, geflankeerd kreeg omstreeks 1829 opdracht de zamelingen overgebracht naar Meise. door twee vleugels die elk eindigden plannen te tekenen voor een planten- Nadat het park in twee was gesneden in een licht uitspringend paviljoen. tuin in de omgeving van de Schaar- door de Sint-Lazaruslaan drong zich Ramen vullen de kolommen van de beekse, op een terrein dat toen nog een heraanleg op. Deze taak werd rotonde en bekleden ook de veranda een aaneenschakeling was van vij- toevertrouwd aan René Pechère, die door diezelfde colonnade wordt vers, bosjes, akkers en moestuinen. die voor de Wereldtentoonstelling afgebakend; daarnaast zijn er ook Het park werd tweemaal vergroot, in van 1958 een tuin ontwierp verdeeld nog de serres die tegen de zijvleugels 1842 en 1854. Op het einde van de in drie verschillende terrassen, om steunen. De oorspronkelijke functie van het gebouw verklaart de alom- tegenwoordigheid van vensteropeningen met een metalen frame. Men kwam al snel op het idee om feesten G WANDELING te organiseren op deze magische plek, en daarom werd er een grote Bruisend, ruisend Brussel zaal ingeplant tussen de oostelijke Eind 19de eeuw bruiste het Rogierplein van activiteit. Het was gelegen aan oranjerie en de rotonde; vanaf 1870 het toenmalige Noordstation, de halte van de vermogende reiziger. Het was werden er echter kruidenbedden omgeven met hotels, cafés en restaurants en sloot aan op de centrale lanen in ondergebracht. Tot 1939 zou de die in enkele decennia uitgroeiden tot het nieuwe centrum van de stad. Kruidtuin functies vervullen die enigs- De beau monde kwam er om te feesten, te dineren of gewoon te flaneren. zins aansloten bij het oorspronkelijke Prachtige theaterzalen lokten het publiek en na de eerste wereldoorlog doel, maar nadien ging het een beetje deden de eerste bioscopen hun deuren open. Deze wandeling zoomt in bergaf. De Staat kocht het gebouw in op de plaatsen die nog kunnen getuigen van de glamour van weleer zoals 1970, en uiteindelijk werd het in 1984 het Palace hotel, de Plaza, de Variétés, Au Printemps, de Métropole, de ingehuldigd als Cultureel Centrum Cirio en de Falstaff. van de Federatie Wallonië-Brussel. Er vinden heel wat culturele bijeen- A zondag om 10u en 14u (duur: 1u30) komsten plaats, gewijd aan de hedendaagse kunsten. Ook de festivals die C vertrek: voor het hotel Crowne Plaza Brussels Le Palace, ingang Ro- er plaatsvinden, waaronder de ver- gierplein in Sint-Joost-ten-Node – kaart H 7 maarde Nuits du Botanique, genieten M 2-6 (Rogier) veel bekendheid. (B 15/05/1964). T 3-4-25-55 (Rogier) Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30 en 12u30. B 61 (Rogier) Met de medewerking van Arka- Met de medewerking van Klare Lijn. dia.be en Korei. EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE ⁄ 105

111. Kaart H 7 L door de vensteropeningen die door hun HOTEL CROWNE PLAZA variëteit aan vormen een interessante BRUSSELS LE PALACE visuele dynamiek creëren. Binnen heeft het hotel zijn oorspronkelijke decoratie Ginestestraat 3 / Rogierplein bewaard, in het bijzonder de muurplaten Sint-Joost-ten-Node van geaderd marmer die visueel zeer aantrekkelijk zijn. Het hotel werd in 1995 A za en zo van 10u tot 18u (afhan- volledig gerenoveerd door het architec- kelijk van de beschikbaarheid – tenbureau Atelier de Genval waardoor 111 bevestiging op www.openmonu- het zijn onthaalfunctie nog vele jaren mentendagenbrussel.be) zal kunnen vervullen. Het gebouw werd de sterke afhelling van het terrein I enkel toegang tot de balzaal overigens een eeuw geleden in die geest te benutten. Voor de serres en de ontworpen en genoot Europese faam M 2-6 (Rogier) oranjerie van het cultureel centrum met zijn 500 kamers waarvan sommige Le Botanique strekt zich een Franse T 3-4-25-55 (Rogier) beroemde gasten hebben ontvangen tuin uit, streng gecompartimenteerd zoals de hertog van Edinburg, echtge- B 61 (Rogier) en beplant met bloeiende heesters. noot van koningin Elisabeth II, prinses Het tussenliggende gedeelte is geïn- Grace van Monaco, koning Hoessein spireerd op de Italiaanse tuinen en In het vooruitzicht van de Wereldten- van Jordanië, maar ook Gina Lolobri- verfraaid met bloemperken. Het toonstelling van 1910 werd een wed- gida, Brigitte Bardot, Rita Hayworth derde deel van het park, de laagst strijd uitgeschreven voor de bouw van en Orson Welles. De optredens die gelegen zone, wordt ingenomen door een luxehotel op het Rogierplein. Het elke week in de taveerne op de bene- een landschapspark in Engelse stijl, winnende ontwerp van de architecten denverdieping plaatsvonden, droegen met kronkelende paden, grasperken A. Pompe en A. Lener lag aan de basis eveneens bij tot de glorie van dit paleis afgeboord met heestermassieven en van het Palace Hôtel, vandaag omge- uit de belle époque. Vandaag is het hotel zacht murmelende waterpartijen. De doopt tot Crowne Plaza. De gevel in dynamischer dan ooit met zijn balzaal op tuinen zijn vandaag een uitgelezen geometriserende art nouveau dateert de begane grond en zijn talrijke verga- wandelplek in het hart van de stad, van 1909. De hardstenen bekleding der- en ontvangstzalen. onder meer voor de werknemers van van de benedenverdieping werd pas in Gids ter plaatse. Met de mede- de talrijke kantoren in de omgeving. 1983 toegevoegd. De compositie van werking van Klare Lijn. (B 15/04/1964) de gevel wordt grotendeels bepaald

G WANDELING Brussel: stad vol schitterende sterren! U wordt uitgenodigd voor een wandeling langs de wereld van de sterren die fonkelen boven publieke of private hotels, oorden van luxe en plezier. De steden hebben er altijd alles aan gedaan om gezien te worden en belangrijke personen aan te lokken met behulp van befaamde architecten en overweldigend gedecoreerde paleizen, of door paleizen te bouwen als het Plaza met zijn schouwburg of het hotel Métropole met zijn balzaal. Plaatsen om te zien en gezien te worden: een droomverblijf, een huwelijk, een bijeenkomst, een bal, een nachtclub,… Open de deur van de suite en ontdek verhalen die uw stoutste verbeelding te boven gaan. Het leven van de sterren is meer dan klatergoud!

A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor hotel New Siru, op de hoek van het Rogierplein en de Vooruitgangstraat in Sint- Joost-ten-Node – kaart H 7 M 2-6 (Rogier) T 3-4-25-55 (Rogier) B 61 (Rogier) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis. 106 ⁄ EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE

112

112. Kaart I 8 L overlijden erft beeldhouwer Guillaume 113. Kaart I 7 M CHARLIERMUSEUM Charlier het herenhuis, die het op zijn JAZZ STATION beurt in 1925 nalaat aan de gemeente Kunstlaan 16 – Sint-Joost-ten-Node Sint-Joost. Het Museum organiseert Wauwermansstraat 1 tegenwoordig tentoonstellingen en in Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 12u tot 17u de muzieksalon worden concerten A za van 10u tot 18u M 2-6 (Madou) gehouden. (B 15/07/1993) en zo van 14u tot 18u B 29-63-65-66 (Madou) B 29 (Clovis) Rondleidingen op zaterdag en In 1889-1891 koopt kunstliefhebber zondag om 13u30, 15u en 16u30. Het huidige Jazz Station, kunstencen- Henri Van Cutsem twee aangren- Met de medewerking van het trum, jazzclub en verenigingsruimte zende gebouwen in neoclassicis gemeentebestuur van Sint-Joost- tegelijk, zag het licht in 2005 dank- tische stijl gelegen langs de Kunst- ten-Node, Pro Velo en Korei. zij het initiatief van Jean Demannez, laan. Het eerste, uit 1844, telt vier toenmalig burgemeester van Sint- traveeën en wordt intact gelaten; Voor de gelegenheid zullen wer- Joost-ten-Node. De architectuur het tweede wordt echter gesloopt en ken uit het archief worden van het voormalige stationsgebouw heropgebouwd door Victor Horta om gehaald die beroemde Brusse- is een kruising tussen neo-Vlaamse een zekere eenheid aan het geheel te laars en interessante plaatsen renaissance en neobarok. Een gale- verlenen. Henri Van Cutsem vraagt de uitbeelden. rij van smeedijzer en glas overspant jonge architect om ook lange glazen Toelichtingen bij de preventieve aan de achterkant de spoorlijn die galerijen te bouwen voor zijn kunst- conservatie en restauratie van de onder het gebouw doorloopt. De collecties. Vitrines doen binnen dienst kunstwerken: zaterdag om 15u inwendige volumes bezitten een als afscheiding maar laten wel veel en zondag om 13u30. Inschrijven opmerkelijke plastische dimensie in licht door, zoals te merken is tussen noodzakelijk (beperkt aantal een uitgepuurde stijl met gebruik van de rookkamer, de kleine hal en de deelnemers): 02/220.28.19 of diverse materialen. Hout, metaal en ontvangstruimte. Momenteel ver- [email protected]. kunststof komen tot leven door het richt de studiedienst voor interieurs spel van weerkaatsingen en transpa- van historische monumenten van rantie van de glazen wanden, onder het KIK onderzoek met het oog op meer in de concertzaal. Het centrum, de geplande restauratie. Bij leven was dat aanvankelijk bedoeld was als huis Van Cutsem de gulle mecenas van tal voor de Brusselse jazz, museum en van kunstenaars en schrijvers die hij ontmoetingsplaats voor jazzliefheb- rondom zich vergaarde. Zo onder bers, heeft zijn activiteiten geleidelijk meer Édouard Agneessens, Théo- verruimd. Het Jazz Station is vandaag dore Baron, Géo Bernier, Jan Van gekend om zijn drukke concertpro- Beers, Eugène Broerman, Albéric gramma, openbare repetities en ten- Collin, James Ensor, Joseph Ste- toonstellingen. (B 26/09/1996) vens en Willy Finch. Bij Van Cutsems EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE ⁄ 107

113 114

114. Kaart I 7 typerend voor de interbellumperiode. beeld De bron van Jules Dillens voor ARMAND STEURSSQUARE Het plantsoen werd boven op de over- de halfcirkelvormige zuilengalerij rond welfde spoorlijn Brussel-Luxemburg de eeuwfeestboom. Landschapsar- Sint-Joost-ten-Node aangelegd en vertoont een complexe chitect Jules Janlet zorgde voor een indeling, nog versterkt door de hel- gevarieerde groenaanleg met enkele B 61 (Steurs) ling van het terrein. Er is overvloedig opmerkelijke boomsoorten en perken De Armand Steurssquare, aangelegd gebruik gemaakt van hardsteen, zowel met rozen waarvan hij een groot kenner naar de plannen van architect Eugène voor de balustrades en de boordsteen was. De Armand Steurssquare wordt als Dhuicque, die voor een asymmetrische van het grote waterbekken als voor de ontspannings- en wandelplaats in een aanleg koos, werd op 3 juli 1932 fees- trappen, de fonteinen en de steunmu- stedelijke omgeving erg gewaardeerd telijk geopend. Ze was een eerbetoon ren van de terrassen. Op strategische door de buurtbewoners. (B 17/06/1993) aan de burgemeester van Sint-Joost plaatsen staan beeldhouwwerken van Tentoonstelling “De Armand die voor de watervoorziening van een befaamde kunstenaars opgesteld, zoals Steurssquare, één van de mooiste aantal Brusselse wijken had gezorgd. de beeldengroep De steenhouwers squares van het Brussels Gewest” De aanleg in een stedelijke omgeving is van Guillaume Charlier of het bronzen (zie kadertekst hieronder).

H TENTOONSTELLING De Armand Steurssquare, één van de mooiste squares van het Brussels Gewest In zijn ontwerp van aanleg voor de Armand Steurssquare plande architect Eugène Dhuicque een groot aantal zitbanken en intieme hoekjes om de square zo uitnodigend mogelijk te maken. Op de officiële opening in juli 1932 zei burgemeester Georges Pêtre vol trots: “Deze square zal een van de mooiste van de Brusselse agglomeratie worden.” Al snel werd de square een ontmoetingsplaats voor de buurtbewoners: moeders met kinderwagens en kleine kinderen die speelden onder het welwillende oog van agent 22. Ze toonden er elkaar hun mooie step of nieuwe jurk. Er vonden ook regelmatig diverse activiteiten plaats: concerten, klassieke dans, tentoonstellingen van monumentale beelden of met een didactisch doel, feestverlichting op het jaareinde,… Tijdens het bezoek zullen de leerlingen terugblikken op het leven van deze beschermde site.

A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleidingen om 10u, 12u, 14u en 16u) C Armand Steurssquare in Sint-Joost-ten-Node – kaart I 7 B 61 (Steurs) Met de medewerking van Les Amis du Square Armand Steurs. 108 ⁄ OPEN MONUMENTENDAGEN

Op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Onder bescherming van de Raad van Europa, in het kader van de Europese Monumentendagen

Algemene coördinatie Paula DUMONT en Brigitte VANDER BRUGGHEN met de medewerking van Cindy DE BRANDT

Begeleidingscomité Pascale INGELAERE en Aurélie AUTENNE, Kabinet van Rudi VERVOORT, Minister-President van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Stéphane DEMETER, Directie Monumenten en Landschappen

Organisatie Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Redactie De teksten over de opengestelde monumenten werden geschreven door Christophe VACHAUDEZ

Vertaling Gitracom

Revisie en verbetering teksten Linda EVENS, Suzanne GILLIJNS en Harry LELIÈVRE, Directie Monumenten en Landschappen

Herkomst foto’s De foto’s werden genomen door Alfred de VILLE de GOYET, Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest behalve: Famzi GHAZOUANI (100), Marcel VANHULST Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (1, 18, 22, 30, 33), Hasina VICENZI (13), Ancienne Belgique (28), Choux de Bruxelles (20), Crowne Plaza Brussels (111), Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofd- stedelijk Gewest (43, 51, 67, 82, 104), Edificio (91), GlobalView s.p.r.l. – Dankwoord Aerial photography (101), Groot Koninklijk Serment van Sint-Joris der Kruisboogschutters van Brussel (35), Koninklijke Bibliotheek van België De Directie Monumenten en Land- (39), Le Plaza Brussels (9), Muziekpublique (71), Spirito Brussels (72) schappen wenst alle openbare en privé-instellingen te danken, alsook Foto’s KBC Arenberg–voormalige juwelierswinkel Wolfers (17), Paleis alle eigenaars die hebben bijgedra- voor Schone Kunsten (40) en koninklijk salon van het station Brussel gen tot het succes van de Brusselse Centraal (42): arch. V. Horta@Sofam 2013 Open Monumentendagen. Foto Flagey (66) : arch. J. Diongre@Sabam 2013 De Directie dankt ook de vereniging Patrimoine et Culture die het cen- Ontwerp omslag en affiche traal informatiepunt ontvangt en de Day Off, Brussel verschillende partners die het eve- Ontwerp programma, opmaak en cartografie nement steunen. Kaligram, Brussel

Druk IPM, Brussel

Verantwoordelijk uitgever Arlette VERKRUYSSEN, Bestuur Ruimtelijke Ordening en Huisvesting van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, CCN – Vooruitgangstraat 80, 1035 Brussel Informatie Gebruikte pictogrammen ERFGOED BRUSSEL Organisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdste- Openingsuren en data Brussel, m’as-tu vu ? delijk Gewest – CCN – Vooruitgangstraat 80 – 1035 Brussel a Infolijn op 14 en 15 september 2013, van 10u tot 17u: 0800/40 400 – fax: Sinds eind 2011 geeft de Directie Monumenten 02/204.15.22 – www.openmonumentendagenbrussel.be – jdp-omd@mbhg. M Metrolijnen en haltes irisnet.be – @jdp-omd – Erfgoed Brussel en Landschappen van het Brussels Hoofdstede- De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openings- T Trams lijk Gewest het tijdschriftErfgoed Brussel uit. en sluitingsuur. De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken Deze publicatie richt zich tot al wie een passie uur kunnen eindigen. B Bus Het is verboden te roken, te eten en te drinken tijdens het bezoek. Het is ook heeft voor erfgoed, zowel Brusselaars als mogelijk dat de verantwoordelijken het maken van foto’s niet toestaan. Wandeling/Activiteit niet-Brusselaars. Drie nummers verschijnen per De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst, g wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of jaar (twee gewone nummers en een speciaal ingeschreven werd op de bewaarlijst. h Tentoonstelling/Lezing De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen nummer). van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen b Fietstocht en wordt u dan gratis toegestuurd. Het dubbele septembernummer is helemaal ge- De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB. Muzikale animatie Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en ver- ♬ wijd aan het thema van de Open Monumentenda- trekpunten, rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag.

Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de Wettelijk depot: NVHPH ([email protected]) D/2013/6860/011 OPEN MONUMENTENDAGEN 14 & 15 09 I 2013

couve_A5_def.indd 2 24/06/13 14:44