Najbardziej Heroiczne Bitwy Dodatek Specjalny Żołnierze Wyklęci • Zwycięstwa Nad Komuną • Najważniejsi Dowódcy • Arsenał Niezłomnych

najbardziej heroiczne bitwy dodatek specjalny Żołnierze Wyklęci • Zwycięstwa nad komuną • Najważniejsi dowódcy • Arsenał Niezłomnych

Oficerowie 5. Brygady Wileńskiej AK. Od lewej: ppor. Henryk Wieliczko „Lufa”, por. Marian Pluciński „Mścisław”, mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, NN, por. Zdzisław Badocha „Żelazny” fot. ipn

tygodnik lisickiego historia

Zygmunt Błażejewicz „Zygmunt” likwiduje 6 stycznia 1945 r. lejtnanta NKWD Aleksandra Dokszyna wraz z funkcjonariuszami UB i MO Rys. Marek Szyszko Bitwy Niezłomnych Rozgromione obławy, rozbite więzienia, likwidowani okupanci i szpicle – oto czyny żołnierzy wiernych Polsce

strat podziemia niepodległościowego? jakiegoś kanonu bitew żołnierzy wyklę Maciej Rosalak Jak porównać regularne bitwy roku 1945, tych. Nie sądzę zresztą, że taki kanon gdy w lasach było kilkadziesiąt tysięcy jest potrzebny. Potrzebne są natomiast Niezłomnych, ze straceńczymi akcjami z pewnością dalsze badania naukowe - podejmowanymi przez ich niedobitki po i popularyzowanie ich wyników… - ybór 10 lub choćby nawet roku 1947? Cóż, spróbuję brać pod uwagę- Przypomnijmy, że regularna walka pod 20 bitew i innych akcji Żołnierzy wyżej wymienione kryteria, ale kierować ziemia niepodległościowego przeciw oku WNiezłomnych zasługujących na się będę głównie subiektywnym wra pacji sowieckiej, wspieranej przez polskich- szczególną pamięć jest rzeczą żeniem, umowną z konieczności oceną- komunistów, zaczęła się już latem 1944 r. szalenie trudną. Jakie tu przyjąć kryteria? zdeterminowania naszych bohaterów, ich na kresach. W 1945 r. – w odruchu samo II Czy decydować powinny: powodzenie niezłomnej właśnie wierności Rzeczy obrony przeciw zbrodniom i bezprawiu - 52 operacji, liczba biorących w niej udział pospolitej i męstwa okazanego w boju. – walki wybuchły na terenie całej Polski żołnierzy, postać dowódcy, stosunek Zastrzegam przy tym, że ów wybór nie z taką siłą, że historycy mówią nawet o po w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego strat w siłach komunistycznych do jest – i być nie może – próbą ustalenia wstaniu narodowowyzwoleńczym. W tym bitwy Żołnierzy wyklętych

wtarzalnych karabinów piechoty sowieckiej – SWT wz. 1940 – zaopatrzonych- właśnie okresie doszło do Stopniowo zmieniała w 10-nabojowy magazynek. kilku bitew prowadzonych się także używana broń. Pod koniec lat 40. domino - w polu przez dość znaczne Na początku sporo było- wały pistolety maszynowe siły, przy czym najbardziej jeszcze broni strzeleckiej zwane u nas rozpylacza niebezpiecznymi wrogami były przedwojennego Woj mi, z których można było silne oddziały NKWD. Wtedy też ska Polskiego – głównie zasypać wroga kulami - rozpoczęło się rozbijanie więzień karabiny piechoty Mauser podczas nagłego ataku - i uwalnianie osadzonych tam patriotów. kal. 7,92 mm oraz karabiny i bliskiego zwarcia, oraz pi Pojawiały się coraz liczniejsze siły wrogów- samopowtarzalne wz. 38 M stolety: polskie visy, niemiec w polskich mundurach – UB, MO, KBW, - kal. 7,92 mm produkcji polskiej, kie parabelki, sowieckie tetetki. a także Ludowe Wojsko Polskie (nadzoro a także ręczne karabiny maszynowe- tego wane przez sowieckich „doradców”). Kon samego kalibru Browning i Chauchat. OtoSurkonty, wykaz 21 sierpniabojów, 1944które r. pokrótce– opiszę:- spiracja poakowska oraz narodowa liczyła- Zdarzały się ciężkie karabiny maszy - jeszcze na konflikt aliantów zachodnich nowe produkcji polskiej wz. 30 kal. 7,9 Maciej Kalen z Sowietami. W następnym roku pokłada- mm (bezlicencyjna modyfikacja ame Kuryłówka,kiewicz „Kotwicz” 7 maja 1945 walczy r. z NKWD aż do no nadzieję głównie w zapowiedzianych rykańskiego Browninga M1917, mylnie śmierci w Puszczy Ruskiej; na początek 1947 r. wyborach, zwycię nazywana u nas niekiedy maximem). – Franciszek stwie PSL i czekano na kres dominacji- Oczywiście, sporo też było porzuconej PrzysiężniakRembertów, 20 „Ojciecmaja 1945 Jan” r. z NOW daje komunistycznej. lub zdobytej broni produkcji sowieckiej w wielkiej bitwie odpór NKWD; Po upadku tych nadziei i ogłosze i niemieckiej. Od 1945 r. zaczęła ona – mazowiecki niu amnestii w 1947 r. dominować. Na zdjęciach obwód AK rozbija (dowodził Edward oddziałów leśnych widzimy często pepesze WasilewskiLas Stocki, 24 „Wichura”)maja 1945 r. obóz NKWD - było coraz mniej (PPSz) z magazynkami- i uwalnia więźniów; i stawały się one bębenkowymi na 71 – Marian Berna coraz mniej liczne. nabojów oraz łuko- Kielce,ciak „Orlik” 4 sierpnia zwycięża 1945 r. w bitwie połączone- Zmieniała się taktyka wymi na 35 nabojów. siły NKWD, UB i MO; prowadzenia walki. Widzimy partyzan – Antoni Heda „Sza Tak jak wcześniej dni tów z niemieckim Więzienia,ry” rozbija 1945–1946 więzienie w mieście i uwalnia i noce wypełniały - schmeisserem, czyli więźniów; marsze, rozpoznanie, MP 40, i podobnym - – inne rozbicia ubezpieczenie, organi doń, lepszym od Miodusykomunistycznych Pokrzywne, 18więzień sierpnia i 1945uwalnianie r. zacja noclegu, posiłku- pepeszy sowieckim pi więzionych; - i prania, kontakt ze stoletem maszynowym – wspomagającymi par PPS-43. Znakomitą broń 5. Brygada Wileńska AK niszczy w bi tyzantów mieszkańcami, niemiecką znajdowano twie bandę NKWD (dowodzili: Zygmunt kilkuosobowym patrolom zwykle na pobojowiskach. BoryBłażejewicz Tucholskie, „Zygmunt” maj 1946 r. i Władysław trudno było pokonywać Na fotografiach dostrzec Łukasiuk „Młot”); obławy liczące kilkaset, a nawet można np. karabin szturmowy – zbrojny rajd parę tysięcy wrogów, zajmować (sturmgewehr) mający zalety Rakowszczyzna,Zdzisława Badochy 12 maja „Żelaznego” 1949 r. od miasteczka, wprowadzać swoje zarówno pistoletu maszynowego, jak „Łupaszki”; porządki w całych powiatach. Egzekucje i karabinu celnego na spore odległości. – ostatni bój konfidentów i szczególnie brutalnych- Przypomina popularnego kałasznikowa, AnatolaMężenin, 8Radziwonika grudnia 1949 r.„Olecha”, bohatera wobec ludności komendantów UB i MO, którego zresztą jest pierwowzorem. - kresów białoruskich; rozbijanie posterunków, zatrzymywa Występuje też MG 42 – sławny niemiecki – heroiczna nie pociągów, akcje zdobywania broni ciężki (choć jak na ckm lekki...) i szyb- śmierć Kazimierza Żebrowskiego „Bąka” i amunicji, zaopatrzenia i pieniędzy – oto kostrzelny karabin maszynowy – oraz i Jerzego Żebrowskiego „Konara” z NZW cel działań podziemia. rkm Diegtiariowa. Używano samopo Białystok. spis treści II–III Maciej Rosalak VI–XV maciej rosalak XVI–XIX tomasz Redakcja: Łabuszewski Redaktor: Maciej Rosalak bitwy niezłomnych 10 bojów 1944–1949 z zespołem: Rozgromione obławy, rozbite Dni zwycięstw pod Kuryłówką, Studio graficzne:Wojciech Niedzielko (grafik prowadzący), Straceńcy Anna Sobieska-Wójtowicz (grafik) więzienia, likwidowani Sowieci Miodusami Pokrzywnymi lub bez Adwokatów Fotoedycja: Edyta Bortnowska i szpicle Lasem Stockim i chwała Nie- – mówi historyk Instytutu Korekta: Jadwiga Marculewicz-Olaś III złomnych „Olecha” i „Bąka” Pamięci Narodowej Okładka: Instytut Pamięci Narodowej 53

31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 HISTORIA bitwy Żołnierzy wyklętych

„Zapora” w Ostrowach Tuszowskich. Na przełomie lipca i sierpnia 1946 r. zgrupowanie mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory” (55 żołnierzy) przeszło z Lubelszczyzny na ziemię rzeszowską, gdzie odniosło wiele zwycięstw w potyczkach z siłami komunistycznymi. Między innymi 8 sierpnia zdobyto dwie sowieckie ciężarówki z zaopatrzeniem. Natychmiast urządzona obława sowiecka i UB (poruszająca się na sześciu ciężarówkach i ze wsparciem dwóch tankietek) odnalazła partyzantów w Ostrowach Tuszowskich. O korzystnym dla partyzantów wyniku starcia przesądziło błyskawiczne wystrzelanie załogi tankietki, która wjechała do wsi. Została zdobyta i prowadziła ogień z ckm-ów w stronę wrogów. Zabito kilkunastu Sowietów i funkcjonariuszy UB. Partyzanci wyszli bez strat Rys. Marek Szyszko 21 sierpnia 1944 r. - Czerwona znów – tak jak w 1939 r. – locie z cichociemnymi na pokładzie sa - przyszła okupować nasz kraj oraz zabijać molotu. Oddał Polsce Walczącej niemałe Bitwa pod i brać do niewoli naszych żołnierzy. usługi, a w 1944 r. poszedł na czele bata - Jednym z nielicznych oficerów, którym lionu ze Zgrupowania Nadniemeńskiego udało się uniknąć niewoli i przez Puszczę Armii Krajowej ku Wilnu. W twardej wal Surkontami Rudnicką ruszyć ze swym oddziałem ce z Niemcami stracił w końcu czerwca na południowy zachód, ku rodzinnej prawą rękę, ale wrócił do oddziału i już - „nowogródzkiej stronie”, był ppłk Maciej 20 lipca rozgromił obławę wojsk NKWD Kalenkiewicz „Kotwicz”. Wspaniała nad jeziorem Kiernowo. - To jedna z pierwszych bitew sto postać. We wrześniu 1939 r. nie złożył Przytoczę fragment sugestywnego czonych przez Polaków już nie ze broni – walczył u boku „Hubala”, potem wspomnienia żołnierza AK Mieczysła IV zdradziecką partyzantką sowiecką, przez Węgry dotarł na Zachód, gdzie wa Nawrockiego z tej bitwy: „Na skraju 54 ale z regularnym wojskiem sowieckim. z jego inicjatywy rozpoczęto szkolenie puszczy… pojawia się zwarta sowiecka Podczas wyzwalania Wilna okazało cichociemnych. Pod koniec grudnia tyraliera. Po prostu nadchodzi, nie skacze, w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego się, na początku lipca 1944 r., że Armia 1941 r. zrzucono go do kraju w drugim nie kryje się, lecz lezie. W parcianych bitwy Żołnierzy wyklętych HISTORIA

Batalion „Kotwicza” z Nadniemeńskiego Zgrupowania Armii Krajowej zmobilizowany do „Burzy” na Nowogródczyźnie fot. ipn

saperkach nawet w leśnym podszyciu nie Po tym zwycięstwie „Kotwiczowi” - tyralierę czekali jednak żołnierze AK po- słychać nic. Milczące manekiny. Wszyscy udało się wyprowadzić ludzi z Puszczy cichu rozmieszczeni na stanowiskach z nastawionymi pepeszami... Akowcy Rudnickiej i z kilkudziesięcioma żołnie- przez Kalenkiewicza. Dowodził on pra padają na jeża do nich. Jest już z nimi rzami dotrzeć do leśniczówki Surkonty wym skrzydłem, a lewym kpt. Bolesław »Kotwicz«. Nadjeżdża w ostatniej niemal na skraju Puszczy Ruskiej (Grodzieńsz- Wasilewski „Bustromiak”. Gdy NKWD- chwili na zdobycznej amfibii w maskujące czyzna). Tutaj ktoś doniósł Sowietom -ziści wkroczyli na podmokłą łąkę przed łaty – z Afrika Korps. Na polnej drodze i nagle pojawiła się kompania z 3. Bata polskimi stanowiskami, zaczęli zbijać się unosi się tuman kurzu, za nią osłonowy- lionu 32. Zmotoryzowanego Pułku Wojsk w ciasne grupki, a Polacy dopiero wtedy szwadron konnicy »Kotwicza«. Jest bez Wewnętrznych NKWD. Na sowiecką otworzyli ogień. Śmiertelnie ranni padli ręki, w polówce jakby za dużej, wymize lejtnanci Korniejko i Bleskin, a także rowany, prawie niesamowity… Spłoszone - około 30 ich żołnierzy. Padło też kilku oddziały leżą frontem do nadchodzących, naszych, a rannego „Bustromiaka” trzeba wśród leśnych mchów, w obronnym pogo było z innymi lżej rannymi wyprawić - towiu. Odruchowo, linią, nikt niczego nie - w dalszą drogę. formował. To już czysta samoobrona. Zza Niestety, nie był to koniec pięciogo drzew zbliżają się gęstą tyralierą spłowia dzinnej walki. Po południu zjawił się cały- łe drelichy Krasnej Armii. Idą… Nie pada batalion, wezwany przez radiostację, ani jeden przedwczesny strzał. Ale nie ma i zaatakował z bardziej dla nich dogod też dwuznaczności: życie za życie. nej strony. 600 Sowietów natarło na I wtedy, gdy są już tak blisko i tak garstkę pozostałą przy „Kotwiczu”, by dobrze widoczni, wtedy ze środka bronić ciężko rannych. Stosunek sił to oddziałów podnosi się bezręka postać mniej więcej 30:1. Samoloty z czerwoną- w polówce, jakby w zwolnionym tempie, gwiazdą zrzucały bomby, od których i bez pośpiechu pada spokojna komenda: zabudowania zajęły się ogniem. Sowiec »Ognia – skokami naprzód«. Zrywa się kie ckm-y pruły ze skrzydeł, a ich kule jeden przeciągły grzmot i poświst, urywa- Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”, zniszczyły nasz rkm i skosiły obrońców się jakby na wyliczonej ilości naboi i już zastępca „Hubala”, cichociemny, oficer wraz z „Kotwiczem”, który (zapewne – na V bez komendy, w rytmie, jak najwspanial świetny w sztabie i polu. Niezłomny szczęście…) zginął na miejscu. W bitwie- 55 sze wojsko, skok i salwa, skok i seria… poległo 18 Żołnierzy Niezłomnych, a 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 Znikają spłowiałe widma...”. 17 rannych Sowieci dobili (jeden oca HISTORIA bitwy Żołnierzy wyklętych

Oddział „Ojca Jana” zmierza do kolejnej - akcji na Podkarpaciu, gdzie trwał - wtedy konflikt Polaków z Ukraińcami wyruszył batalion 11. Pułku Pogranicz wspieranymi przez Sowietów fot. ipn nego NKWD prowadzony przez Ukraiń ców służących poprzednio w niemieckiej OrPo. 6 maja 1945 r. do Cieplic wkroczył oddział NKWD, którego przewodnikiem był Stepan Wołczasty z Piskorowic – były policjant niemiecki i członek UPA. Sowieci wdarli się na posterunek MO i po wymianie ognia uprowadzili, a następnie- zamordowali czterech milicjantów. Tego samego dnia niewielki oddział rozpo znawczy dotarł do Kuryłówki, został jednak odparty przez zgrupowania „Ojca- Jana”. Rankiem 7 maja 1945 r. w kierun ku Kulna wyruszył patrol żołnierzy - z oddziału Stanisława Pelczara „Majki” i natknął się na tyralierę sowiecką. Od - głos wystrzałów skłonił do wycofania się- - żołnierzy Bronisława Gliniaka „Radwa lał, bo udawał trupa). Polacy policzyli,- Wojskowej wyparł ich z Kuryłówki i zajął na”, którzy stanowili ubezpieczenie Kury że Sowieci stracili 132 zabitych, ale na Kulno, gdzie w odwecie zabito kilkudzie łówki. Odwrót został wstrzymany przez cmentarzu w pobliskich Raduniach po sięciu ukraińskich mieszkańców. „Ojca Jana” w centrum wsi, gdzie oddział chowano ich 68. To i tak dwa razy więcej Pod koniec kwietnia dowództwo nad „Radwana” otrzymał rozkaz obrony - niż żołnierzy AK. A pamiętajmy, że wróg- zgrupowaniem Oddziałów Leśnych NOW- okolic szkoły i budynku gminy. Atakom dysponował transportem motorowym, okręgu San objął Franciszek Przysiężniak sowieckim opierał się przez blisko go - samolotami, radiostacjami i bez porów „Ojciec Jan”. Był to oficer artylerii z kam dzinę, po czym dostał wsparcie oddziału nania większą siłą ognia ciężkiej broni panii wrześniowej, znakomicie kierujący- „Majki” ściągniętego do Kuryłówki z są maszynowej. To spotkanie z „bezrukim” partyzanckimi akcjami podczas okupacji siedniego Tarnawca. Natarcie sowieckie- dowódcą uzmysłowiło Sowietom, że nie niemieckiej na pograniczu Lasów Ja się załamało. Nastąpiło przegrupowanie będzie łatwo opanować Polski. nowskich i Puszczy Solskiej, cieszący się- oddziałów NKWD, które chciały okrą 7 maja 1945 r. szacunkiem podkomendnych i polskiej żyć obrońców od strony Sanu. Manewr ludności. Właśnie wiosną funkcjonariu sowiecki został jednak udaremniony, tym sze UB zabili w Kuryłówce strzałem w tył razem przez oddział „Wołyniaka”, który Bitwa pod głowy jego 23-letnią żonę Janinę „Jagę”, zdążył w porę dotrzeć z Ożanny. Walki będącą w siódmym miesiącu ciąży... - trwały bez przerwy do godz. 13 – blisko Sytuacja w rejonie była specyficzna. siedem godzin. Dwie godziny później - Kuryłówką 2 maja zdezerterował 3. Samodzielny Ba Sowieci jeszcze raz próbowali złamać talion Operacyjny Wojsk Wewnętrznych opór, atakując od strony lasu, na północ w Biłgoraju. W pościg za dezerterami ny wschód od Kuryłówki. I to natarcie załamało się w ogniu broni maszynowej. Kuryłówka to wieś na Podkarpaciu, Późnym popołudniem, spodziewając w powiecie leżajskim. Na przełomie się kolejnego ataku, „Ojciec Jan” wydał zimy i wiosny 1945 r. tamtejsze rozkaz wycofania się z wioski. Oddział- okolice były widownią konfliktu między „Majki” udał się w rejon Przychojca, Polakami a Ukraińcami. Nasilił się on oddział „Radwana” na południe, w kie jeszcze, gdy po stronie ukraińskiej runku Jarosławia, „Wołyniak” zaś ze wystąpili Sowieci. Doszło nawet do swymi ludźmi odskoczył na lewy brzeg tego, że 6 marca 30-osobowa grupa Sanu w okolice Grodziska Dolnego. Wraz- żołnierzy Armii Czerwonej i Ukraińców z oddziałami NOW Kuryłówkę opuściła z Kulna napadła na posterunek MO (!) część jej mieszkańców. Słusznie przeczu w Kuryłówce, aby uwolnić Ukraińca, - wano, że Sowieci będą chcieli się zemścić byłego członka OrPo (Ordnungspolizei), na ludności cywilnej za całodniowy opór, czyli niemieckiej policji porządkowej. Na odparcie trzech ataków NKWD i straty pastnicy uwolnili aresztanta, obrabowali Franciszek Przysiężniak przyjął poniesione z rąk partyzantów. Zginęło - posterunek oraz ludzi z wioski, zabijając pseudonim Ojciec Jan, bo tak bowiem 57 NKWD-zistów, przy siedmiu VI dwóch mieszkańców. Kiedy 19 marca nazywali go podwładni i polscy zabitych i pięciu ciężko rannych żołnier- 56 ponowili napaść, interweniował Józef mieszkańcy Podkarpacia fot. ipn zach NOW. - Zadzierski „Wołyniak”, który wraz ze Następnego dnia po bitwie do Kury w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego swym oddziałem Narodowej Organizacji łówki wkroczyła ekspedycja NKWD. So bitwy Żołnierzy wyklętych HISTORIA

wieci zamordowali ośmiu mieszkańców i spalili zabudowania wioski. Mordów i gwałtów – z ukraińską pomocą – NKWD dopuściło się też w Przymiarkach i w Majdanie Sieniawskim. Kilka tygodni po pacyfikacji Komenda Okręgu NOW wypłaciła mieszkańcom Kuryłówki zapomogi, przeznaczając na nie część pieniędzy zdobytych pod koniec czerwca w akcji ekspropriacyjnej na20 bank maja w Przemyślu. 1945 r.

Zdobycie Żołnierze ze zgrupowania Józefa Kurasia „Ognia” działali na Podhalu i potrafili tam sprawować rządy obozu NKWD silniejsze od władzy PPR i UB fot. ipn w Rembertowie - mieszczenie posterunków, sposób - runki wewnętrzne oraz na wieżyczkach zabezpieczenia bram, rozmieszczenie i wyważyła bramę ogrodzenia we budynków wartowni, baraków z więź wnętrznego. Grupa szturmowa – mimo NKWD założyło ten obóz już we niami oraz budynek komendy NKWD na- ognia rkm-ów i peemów oraz obrzucania wrześniu 1944 r., gdy po drugiej - zewnątrz obozu. granatami – potrafiła bez strat przełamać stronie Wisły trwało powstanie - Do oddziału dołączyło też 11 żołnie opór i ruszyć w głąb obozu. Partyzanci - warszawskie. Osadzani tu byli i przesłu- rzy z drużyny dywersyjnej IV Ośrodka wyłamywali kolejne drzwi pomieszczeń chiwani, z biciem „po sowiecku” włącz Obwodu Kamień, dowodzonych przez z więźniami. „Wychodzić, jesteście wol nie, członkowie podziemia niepodległo ppor. „Wichra”. Plan ataku wyglądał ni!” – wołali. Początkowo aresztowani ściowego, których następnie wysyłano - następująco: „Wichura” z 12 ludźmi miał myśleli, że to podstęp, wreszcie mniej przeważnie do łagrów na terenie ZSRS. opanować bramę główną obozu, wejść więcej połowa z nich ruszyła do bramy. Trafili tu m.in., na szczęście nierozpozna- do środka, otwierać baraki i uwalniać Wyzwoleni całowali partyzantów i im ny, szef Kedywu płk Emil Fieldorf (jako więźniów. Wspierała go i ubezpieczała- dziękowali. Biegli na wolność w kierunku Walenty Gdanicki), pracownik dele grupa „Wichra” mająca zablokować Kawęczyna, a nawet Warszawy, chociaż gatury rządu Witold Bieńkowski, ppłk ogniem wartownię i zmusić do odwro- partyzanci przed tym ostrzegali (potem Kazimierz Marszewski – ostatni tu ewentualną odsiecz. Siedmiu ludzi ponad 200 zbiegłych ujęto w obławie). - p.o. komendant Obszaru Warszawskiego (dowodzonych przez „Wyrwę”) mia Niestety, nie udało się uruchomić żadnej AK. Wiosną 1945 r. przetrzymywano tu ło opanować kolejną bramę i pomóc - z ciężarówek, o których wiedziano z roz 2,5 tys. więźniów rozmieszczonych w ucieczce nią więźniów. Kolejnych 12 poznania, a którymi „Wichura” zamierzał w budynkach przedwojennej fabryki ludzi (z „Grotem” jako dowódcą) wspie odjechać z podkomendnymi. - amunicji Pocisk. rało „Wyrwę”, szachowało przewidywany Przez cały czas uwalniania więźniów Decyzję o rozbiciu silnie chronionego atak nań NKWD-zistów, a następnie grupa wsparcia ostrzeliwała wartow obozu NKWD podjął kpt. Walenty Suda - miało osłaniać odwrót. nię-magazyn, uniemożliwiając załodze „Młot” – dowódca obwodu AK z Mińska Wedle relacji uczestników wszystko wyjście na zewnątrz. Padło wtedy wielu- Mazowieckiego. Dowodził natomiast ak przebiegało na ogół zgodnie z planem. NKWD-zistów. Silny ogień z budynku cją ppor. Edward Wasilewski „Wichura”. Gdy zmiany poszły na wartownię, ppor. komendy NKWD, który powitał wyco Było to bodaj najbardziej spektakularne „Wichura” dał gwizdkiem sygnał do - fujących się AK-owców, też nie zadał im dokonanie żołnierzy niezłomnych, którzy rozpoczęcia akcji. Przy pierwszej bramie strat. Żołnierze załogi komendy, którzy zdołali oswobodzić ponad pół tysiąca „Wyrwa” zlikwidował posterunki i wyła milczeli przez całą akcję, teraz usiłowali rodaków, w tym własnych kolegów. mując furtkę, wdarł się ze swoimi ludźmi zastopować odwrót partyzantów. - Zwłaszcza że dalszych 130 więźniów do obozu. Opanowali mały domek, I wtedy od strony Warszawy drogą- transportowanych następnie z obozu w którym urzędował komendant obozu, wawerską nadjechały samochody z od przez Poznań do więzienia w Rawiczu i zlikwidowali oficera, którego tam sieczą dla załogi obozu. Nastąpił kry - odbił oddział mjr. Mariana Bernaciaka- zastali. Grupa „Grota” ostrzeliwała w tym tyczny moment. NKWD-ziści z wartowni „Orlika”. czasie wartownię główną. głównej zaczęli jednak strzelać do kole 33-osobowy oddział „Wichury” wy Przy bramie głównej zabito czterech gów, biorąc ich za partyzantów. Wymiana VII szedł szybkim marszem z okolic Mińska- wartowników stojących na zewnątrz. - sowieckiego ognia z obu stron odbywała 57 Mazowieckiego nocą z 17 na 18 maja. Następnie grupa szturmowa wyważyła się nad głowami Polaków. Dopiero gdy 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 18 i 19 maja rozpoznano liczbę i roz bramę zewnętrzną, zlikwidowała poste przybyli zrozumieli, że w budynku HISTORIA bitwy Żołnierzy wyklętych

- są swoi, poderwali się z ziemi i ławą „Maksa”, którzy wyczerpani długim - ruszyli w kierunku bramy, przy której le marszem odpoczywali bez mundurów, żeli ludzie „Grota”. Ten rozkazał strzelać a nawet butów, susząc ubrania. Samocho dopiero wtedy, gdy wrogowie znaleźli -się dy pancerne i transportery otworzyły do- w zasięgu rzutu granatami. Ich wybuchy nich huraganowy ogień z ciężkiej broni oraz ogień z dwóch rkm-ów i 10 rozpy maszynowej. Ludzie „Maksa” odpowie laczy spowodował takie straty wśród dzieli chaotycznymi strzałami. Podczas atakujących, że reszta uciekła! Podczas próby uporządkowania obrony dowódca- 20-minutowej akcji zabito łącznie ponad został ciężko ranny dwoma pociskami, 60 żołnierzy sowieckich, przy stratach w przedramię i klatkę piersiową. Sied- własnych wynoszących zaledwie trzech miu jego ludzi poległo, a kilku zostało ludzi. - rannych. Pozostałych przy życiu par Odwrót też przebiegał z przygodami,- tyzantów „Maksa” wspomógł II pluton zwłaszcza że w pobliżu Sulejówka żoł Marian Bernaciak „Orlik” był pod dowództwem por. „Świta”, atakując nierze natknęli się na obławę „berlin- w 1945 r. niepokonany. Bitwa flankę nacierających NKWD-zistów. gowców”. „Grot” zachował zimną krew, w Lesie Stockim przyczyniła się do Działania te zachwiały natarciem, ustawił swoich ludzi w dwójki i prze jeszcze większej jego sławy fot. ipn ale nie zatrzymały go. Drugi samochód- maszerował obok rodaków w służbie i transporter przedarły się w okolice okupanta. Ci z pewnością zdawali sobie kwater I plutonu „Wiernego”, który jed- sprawę, co się dzieje, ale nie rozpoczęli - nak przywitał je zmasowanym ogniem. walki. Jeden zasalutował „Grotowi”... zwykle bojowy oddział Armii Krajowej Samochód pancerny został unierucho 24 maja 1945 r. – musiał się ukrywać za komunistycz miony. Transporter zdołał się wycofać, nej okupacji. Wkrótce znów wyruszył - ale został do tego stopnia uszkodzony, że w pole, siejąc strach wśród okupantów do walki się już nie włączył. Udane Bitwa w Lesie i powodując ich wściekłość. Podporząd- kontrnatarcie I plutonu uratowało - kowywał się kolejno dwóm poakowskim- pozostałych partyzantów z dywersji organizacjom – Delegaturze Sił Zbroj terenowej, którzy wycofali się z okrą Stockim nych, a następnie Wolności i Niezawi żenia. Trzeci samochód pancerny nie - słości. Po odbiciu przez „Orlika” ponad zdołał włączyć się do bitwy, gdyż został - 100 więźniów z więzienia w Puławach spalony przez osłaniających zgrupowa w kwietniu 1945 r. UB zorganizował nie żołnierzy ppor. Mieczysława Polaka W okolicach wsi Las Stocki, poło sieć konfidentów, a donos jednego z nich- „Leonidasa”. Po rozproszeniu przez żonej w pobliżu Puław, rozegrała do komendy MO w Puławach o miejscu I pluton tyraliery sowieckiej „Wierny” - się jedna z największych bitew zgrupowania oddziału Bernaciaka spo ruszył w stronę, gdzie walczył wraz ze polskiego powstania 1945 r. przeciw wodował zorganizowanie wspomnianej swym pocztem „Orlik” otoczony sowiec komunistycznej okupacji. 200-osobowy wyżej obławy oddziału pacyfikacyjnego ką tyralierą, który wcześniej wraz ze oddział AK-DSZ po dowództwem mjr. - z Wierzchoniowa. Ruszyło nań wtedy sztabem kwaterował w części wioski - Mariana Bernaciaka „Orlika” pokonał tu 680 wrogów wspieranych przez pięć zwanej Okręglicą. z górą trzykrotnie liczniejsze zgrupowa pojazdów pancernych. - Przełomowym momentem bitwy oka- nie NKWD, UB i MO. Atak rozpoczęli w południe. Natarli- zał się szczęśliwy zbieg okoliczności. Otóż Marian Bernaciak „Orlik” – oficer podzieleni na dwie grupy – pierwszą idą grupa prowadzona przez Mariana Ber z kampanii wrześniowej,- który zbiegł cą od Wierzchoniowa, i drugą porusza- naciaka „Orlika”, w skład której wchodzili z niewoli sowieckiej i w rodzinnych jącą się wąwozem zwanym Gibiennym „Spokojny, „Mściciel”, „Nieczuja” i „Czarny”, Rykach stworzył nie Dołem. Znakiem rozpo - idąc ścieżką na szczyt zalesionego zbocza, znawczym był podwinięty całkiem przypadkowo natknęła się na lewy rękaw kurtek mun ośmiu wrogów w sowieckich i polskich - durowych. Pododdziały mundurach, mających podwinięte lewe prowadzili oficerowie rękawy. Było to – ni mniej, ni więcej – do - sowieccy instruowani wództwo całej grupy operacyjnej biorącej przez znających teren udział w obławie: m.in. naczelnik Wydzia ubeków. Pojawienie łu do Walk z Bandytyzmem WUBP Lublin się nieprzyjacielskiej kpt. Henryk Deresiewicz oraz zastępca tyraliery otaczającej PUBP w Puławach por. Aleksander Ligęza półkolem kolonię Stocki ps. Armata. Obydwie grupy zbliżyły się- Las było niespodziewane. do siebie i przystanęły. „Orlik” wraz ze Całkowicie zaskoczeni- swymi żołnierzami pierwsi ocenili wła VIII zostali żołnierze oddziału ściwie sytuację. Otworzyli ogień i tamci- 58 dywersji terenowej Po padli zabici. - dobwodu B pod komendą Po stracie dowództwa wśród napast w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego ppor. Czesława Szlendaka ników zapanowały całkowita dezorienta bitwy Żołnierzy wyklętych HISTORIA

cja i chaos. „Orlik”, początkowo okrążony zamordowano w ciągu ludzi zatrzymanych, - przez NKWD i UB, wyrwał się z pętli - kilku tygodni.- Kiedy pod osobną strażą i sam nakazał manewr okrążający. Śmiała Stanisław z rozbitą od samego począt decyzja pozwoliła zepchnąć wycofują podczas prze ku. Rozmowa, jaką cych się Sowietów do wąwozu zwanego słuchania głową przeprowadziłem Zadolem, gdzie poszczególne grupy - trafił do szpitala, z nimi, miała NKWD-zistów były likwidowane. Po ordynator odmówił charakter czysto całodziennej walce zginęło 16 funkcjo mu pomocy, mówiąc: śledczy, w formie nariuszy NKWD oraz 10 funkcjonariuszy „Ciebie, bandyto, nie zadawanych pytań. MO i UB. warto ratować”. - Mając wiadomości, Dzisiaj na terenie wsi znajduje się Do rozbicia więzienia że wojsko zamierza - pomnik z napisem upamiętniającym w Kielcach, gdzie funkcjona przeprowadzić obławę tę bitwę i wymieniającym tych, którzy riusze UB i sowieckiego Smiersza na las, w którym przebywa zginęli za wiarę i ojczyznę. A byli to: osadzili 374 Polaków, przystąpiono - liśmy, zapytałem ich, jak odbędzie się kpr. Ryszard Pawelec ps. Spłonka, Jan zgodnie z planem 4 sierpnia 1945 r., ale obława, skąd jest punkt wyjścia, [jaka] Piecyk ps. Niezapominajka, Roman już dzień wcześniej na miejsce koncen ilość wojska. Na co odpowiedzieli mi, Szymonik ps. Bystry, Zdzisław Szczęsny- tracji pod miastem przybyła większość- że od Skarżyska na lasy, w których ps. Stracony, Zdzisław Pastuszko ps. grup partyzanckich, pozostałe natomiast- przebywaliśmy. Kolejno zapytałem ich, Karaś, Józef Jeżewski ps. Szczyt, Wa - nadciągnęły następnego dnia rano. Zor co jest z mymi braćmi, aresztowanymi- cław Buksiński ps. Budzik oraz czterech ganizowano z nich pododdziały z dowód przez UBP w Kielcach, na co jeden z nich żołnierzy o nieznanych nazwiskach. Na cami wyznaczonymi przez kpt. „Szarego”,- odpowiedział mi, że według jego wia tomiast nieuchwytny dotąd „Orlik” zginął przydzielono im przewodników z Kielc, domości prawdopodobnie już nie żyją. 24 czerwca 1946 r. zaskoczony przez dozbrojono je, omówiono zadania. Dzie Dalej zapytałem ich, czy w Kielcach mają- żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego, sięcioosobowy patrol pod dowództwem jakie[ś] wiadomości o grupie leśnej i jej gdy jego koniowi zmieniano podkowę por. Włodzimierza Daleskiego „Szparaga”- zamiarach. Odpowiedzieli, że nic w Kiel w przydrożnej kuźni. Wzór niezłomnego zatrzymywał w tym czasie wszystkie cach o tym nie słyszeli i nic nie było im żołnierza polskiego został zabity przez samochody na szosie wiodącej ze Skar- wiadome. Takie były główne zadane im rodaka służącego okupantowi... żyska-Kamiennej do Kielc. Wszystkich przeze mnie pytania. [...] Śledztwo to 4 sierpnia 1945 r. pasażerów z 14 zarekwirowanych po - trwało około 5 godzin, z uwagi na brak jazdów odprowadzano w las i trzymano czasu odszedłem, rozkazując otoczyć pod strażą, zwłaszcza że wśród zatrzy ich szczególną uwagą, by nie zdołali Rozbicie manych znalazło się kilku żołnierzy KBW zbiec. Po uzgodnieniu z oficerami z mej - oraz czterech funkcjonariuszy UB. grupy [...] zarządziłem głosowanie, które Kilka lat później, w czasie śledztwa, - zadecydować miało o losie tych funkcjo więzienia Antoni Heda zeznał: „Po zameldowaniu- nariuszy UBP. W głosowaniu udział brało mi tego udałem się osobiście, by poroz 9 osób, w tym 3 oficerów, 3 podoficerów mawiać z tymi bezpieczniakami. Funk i 3 szeregowych”. Ów sąd polowy orzekł w Kielcach cjonariusze ci byli odłączeni od całości karę śmierci dla funkcjonariuszy WUBP

Ta słynna akcja wiąże się z postacią słynnego dowódcy – Antoniego Hedy „Szarego”, generała zmarłego- stosunkowo niedawno, bo w 2008 r. Zasłynął on na ziemi kieleckiej i radom skiej już podczas okupacji niemieckiej jako dowódca oddziału Armii Krajowej. Co ciekawe, w sierpniu 1943 r. zdobył bez strat własnych niemieckie więzienie - w Starachowicach i uwolnił wszystkich, ok. 80, aresztowanych. Kiedy po niemiec kiej okupacji nastała okupacja sowiecka, pozostał w konspiracji poakowskiej, działając w ramach Ruchu Oporu Armii Krajowej, a następnie Delegatury Sił Antoni Heda „Szary” – z lewej, Zbrojnych. UB aresztował jego trzech- w cyklistówce – z najbliższym otoczeniem IX braci oraz dwóch szwagrów. Wszyscy w swym poakowskim oddziale fot. ipn 59 przeszli okrutne tortury. Braci Stani 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 sława i Jana oraz szwagra Stanisława HISTORIA bitwy Żołnierzy wyklętych

słysząc, co się dzieje, wszczął alarm, bijąc w gong, czym zaalarmował cały personel więzienny i rezerwę, jednocześnie chciał telefonować do Urzędu Bezpieczeństwa, lecz telefon był już uszkodzony, zaś światło na całym terenie więziennym- zgasło. Na skutek alarmu skoszarowani strażnicy i żołnierze wybiegli z bro - nią, lecz natychmiast zostali tak silnie obrzuceni granatami i strzałami z ka rabinów maszynowych, że zmuszeni - byli cofnąć się na korytarz i z ukrycia strzelać z okien i drzwi. Wobec nieotrzy mania pomocy z zewnątrz straż została opanowana, nadmieniam, że strażnicy, jak i żołnierze strzelali do ostatniego- „Zapora” wraz z żołnierzami naboju. Pierwsza część reakcjonistów nad trumnami ze zwłokami wdarła się przez bramę rozbitą dyna poległych kolegów fot. ipn mitem i wysadzała drzwi, naprzód na oddziale trzecim, a później na oddziałach drugim, pierwszym, czwartym, piątym (oddział kobiecy). Następnie wysadzając w Kielcach: Wacława Góry, Zdzisława Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa- dynamitem kraty, na oddziałach dobijali Ciacha, Zygmunta Zyguły i Kazimierza od strony ul. Focha. 40-osobowy oddział się do cel, zaś drzwi w celach wysadzali Mikołajczyka i około godz. 19 na mocy - por. Zygmunta Bartkowskiego „Zygmun dynamitem i łupkami drzewa. Kluczy od tego wyroku wykonano egzekucję. ta” chronił trasę odwrotu wszystkich bramy głównej, oddziałów i cel nie mogli Akurat o tej porze odbyła się pod Kiel oddziałów i przygotował we wsi Zagórze zdobyć, gdyż takowe były zachowane- cami odprawa dowódców poszczególnych- pod Kielcami podwody dla przewiezienia w piwnicy. W walce obronnej został pododdziałów. Do akcji rozbicia więzienia- ewentualnych rannych. Piąty oddział raniony naczelnik więzienia Konstan w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. przystą- pod dowództwem Wacława Borowca ty Mastelarz, którego skierowałem do piło około 200 żołnierzy AK, uzbrojo „Niegolewskiego”, liczący 10 żołnierzy, Szpitala Miejskiego. Razem cel było 56, nych w około 20 karabinów maszyno opanował pocztę przy ul. Sienkiewicza w czym pozostały 4 cele, z reszty cel - wych, 130 pistoletów maszynowych - z zadaniem zniszczenia miejskiej centrali zostali więźniowie rozpuszczeni i zabrali i 50 karabinów, trzy przeciwpancerne telefonicznej. Po tych przygotowaniach ich ze sobą reakcjoniści. Walka pomię - piaty, granaty oraz znaczną ilość materia partyzanci przeprowadzili udany szturm dzy reakcjonistami a obsługą więzienia łów wybuchowych i amunicji. - na budynki więzienne i uwolnili trwała 1 godzinę 30 minut. Po uchwyce O godz. 21 przestrzelano broń i ruszono 354 więźniów. niu jednego bandyty, który brał udział samochodami do miasta. Na wyznaczo W raporcie WUBP z 5 sierpnia tak w napadzie, w toku śledztwa zeznał, że nych stanowiskach żołnierze znaleźli się opisano akcję rozbicia więzienia: banda była pod dowództwem »Szarego«. około godz. 23.30. Pierwszy, 30-osobowy „[...] banda reakcjonistów w sile Po dwugodzinnej operacji reakcjoniści oddział grupy osłonowej, dowodzony- dwóch kompanii podeszła z trzech stron,- wraz z więźniami opuścili więzienie, przez por. Henryka Podkowińskiego a mianowicie od strony ul. Zamkowej udając się w kierunku ul. Bandurskiego. „Ostrolota”, zajął stanowiska w pobli (Park Miejski), drugie przez bramę Urzę Uwagi: każdego dnia wieczorem klucze żu katedry z zadaniem ubezpieczania - du Wojewódzkiego, trzecie od Katedry- więzienia zabierał Wojewódzki Urząd akcji od strony ul. Sienkiewicza. Drugi, przez podwórze biskupie. Obrzucając Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach 50-osobowy oddział osłony – por. Stefa- granatami i ostrzeliwując z karabi przy ul. Focha. Dnia 3 VIII i 4 VIII na Bembińskiego „Harnasia”, „Sokoła” – nów maszynowych dwóch żołnierzy 1945 r. klucze pozostały na dyżurce zajął pozycje w parku od strony komen wartowników, raniąc ich ciężko, w ten- w więzieniu”. dy wojewódzkiej MO. Miał też blokować sposób oczyścili sobie drogę do bramy Wedle MO uwolnionych zostało ewentualne uderzenie- 8. Pułku KBW głównej. Następnie działami przeciw 345 więźniów. Heda szacował ich liczbę i 4. Pułku Piechoty. 40-osobowy oddział pancernymi rozbili bramę na 600–700. Wielu z nich uniknęło por. Henryka Wojcie główną. Bramowy strażnik ciężkich represji ze śmiercią włącznie. chowskiego „Sęka” Ukryli się, część uciekła potem z kraju. zajął stanowiska na przeciwległym- krańcu parku, X ubezpieczając ak 60 cję przed atakiem żołnierzy Armii w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego Czerwonej i załogi bitwy Żołnierzy wyklętych HISTORIA

9 marca 1945 r. - Brawurowa, precyzyjnie przygotowana - dwaj strażnicy i przeprowadzona akcja w centrum wo oddział AK ppor. współpracujący- jewódzkiego miasta przyniosła po obu Roberta Domań z podziemiem. - stronach niewielkie straty. Zginął jeden skiego „Jaracha”- Większość uwol partyzant, śmiertelne rany odniósł też zajął więzienie nionych rozbie oficer Armii Czerwonej i jeden milicjant. w Białej Podla gła się po mieście,- lata 1945–1946 skiej24 ikwietnia uwolnił 1945 r. natomiast 103 aresztowanych. - 30 odjechało pod stawioną ciężarówką Rozbijanie oddział mjr. Mariana Ber w kierunku Miechowa, naciaka „Orlika” (oficera AK, 22 październikamijając 1946 r. gmach WUBP przy który podporządkował się Delegaturze pl. Inwalidów. więzień od Sił Zbrojnych) podjechał pod siedzibę oddziały WiN Powiatowego UBP w Puławach dwiema (liczące łącznie 65 żołnierzy) por. Leona zdobytymi od Sowietów ciężarówkami, Taraszkiewicza „Jastrzębia” i sierż. Józefa Zamościa do udając jednostkę KBW. Ze znajdującego Struga „Ordona” zajęły Włodawę, po się wewnątrz aresztu udało się uwolnić czym25 listopadarozbiły więzienie 1946 r. w PUBP, skąd - 107 więźniów. Podczas półgodzinnej uwolniły 72 aresztantów. Krakowa walki24 kwietnia,zabito dwóch milicjantów i pięciu oddział WiN Stani ubeków. Zginął też jeden partyzant. - sława Łaneckiego „Przelotnego” w sile- ale kilka godzin później, 40 żołnierzy zajął więzienie w Pułtusku.- samodzielny Batalion Szturmowy dowo Wolność odzyskało 70 więźniów. Pod Posuwające się za Armią Czerwoną dzony przez por. Juliana Sochę „Dźwiga” czas walki zginęło siedmiu funkcjona oddziały NKWD i powstające na i ppor.W nocy Juliana z 2 na Nowaka 3 czerwca „Babinicza” 1945 r. rozbił- riuszy MO i straży więziennej, poległo zapleczu, podległe komunistom więzienie w Miechowie. - dwóch partyzantów. Zdobyto sporo broni formacje bezpieki, milicji i „wojska - kilkunasto i zdołano oderwać się od pościgu. ludowego” przystępowały natychmiast osobowy oddział AK por. Wiktora Zache 18 sierpnia 1945 r. do aresztowań przedstawicieli prawo usza9 września Nowowiejskiego 1945 r. „Jeża” uwolnił 40- witego rządu RP znajdującego się na aresztowanych z siedziby UBP w Mławie.- uchodźstwie oraz wiernych mu żołnierzy oddział AK pod do Bitwa pod z AK, NSZ i organizacji, jakie się z nich wództwem Stefana Bembińskiego „Har wyłaniały. Tego okresu – i lat stalinizmu nasia” na pół godziny opanował Radom – dotyczy powiedzenie, że „Polacy dzielą i z miejscowegoW nocy z 19 na 20więzienia kwietnia 1946uwolnił r. ponad wsią Miodusy się na tych, którzy już siedzą i dopiero 200 aresztowanych. będą siedzieć”. W odruchu samoobrony oddziały podziemie rozbijało areszty i więzienia, Konspiracyjnego Wojska Polskiego pod Pokrzywne uwalniając osadzanych tam rodaków. Oto dowództwem por. Jana Rogolki „Grota” zestawienieNocą z 28 na najbardziej 29 stycznia znanych1945 r. akcji- opanowały Radomsko. Ze znajdującego tego rodzaju. się 8tam maja więzienia 1946 r. wypuszczono 20 żoł 57 więźniów. Pod tą podlaską wioską niedaleko nierzy pod dowództwem por. Konrada kilkunastu żołnierzy WiN- Siemiatycz odtworzona na nowym Bartoszewskiego „Wira” z AK weszło do- pod dowództwem Romana Szczura obszarze 5. Brygada Wileńska AK- Biłgoraja. Zabezpieczyli drogi dojazdowe ps. Urszula opanowało więzienie w Za mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” do więzienia, przecięli kable telefonicz mościu, wypuszczając na wolność ponad- stoczyła zwycięską walkę z siłami oku ne, a kilku partyzantów przeskoczyło - 300 ludzi. Już wcześniej, 7 października pacyjnymi. Po polskiej stronie wystąpiły mur, wywabiło strażnika z wartowni, 194428 majar., „Urszula” 1946 r. uwolnił 30 przetrzy trzy szwadrony brygady dowodzone - rozbroiło go i otworzyło bramę. Następ- mywanych w tymże mieście. przez jednego z najbardziej bojowych nie unieszkodliwiono trzech pozostałych 20-osobowy oddział oficerów „Łupaszki” – por. Zygmunta Bła- strażników8 marca 1945 i uwolniono r. ponad 60 więź por. Henryka Lewczuka „Młota” (WiN),- żejewicza „ Zygmunta” – oraz żołnierze niów. Do cel trafili strażnicy... wsparty przez grupę Ukraińców z UPA, współdziałającego z nim ppor. Włady 11-osobowy oddział rozbił18 sierpnia więzienie 1946 w r. PUBP w Hrubieszo sława Łukasiuka „Młota”. Przeciwnikiem harcerzy „Szarych Szeregów”, którym wie i wypuścił ponad 50 więźniów. - był sowiecki zbrodniarz Wasilij Gribko dowodził Jan Kopałka ps. Antek, rozbił - żołnierze kompanii – doradca UB w Bielsku Podlaskim, więzienie NKWD i UB dowodzonej przez Jana Janusza „Sie wiodący oddział NKWD, ubeków oraz, w Łowiczu. W wy kierę” z oddziału Józefa Kurasia „Ognia” niestety, żołnierzy LWP, który mocno niku sprawnie zajęli więzienie św. Michała w Krakowie. dał się we znaki mieszkańcom Podlasia, przeprowadzonej Uwolniono 64 osoby. Niektórym groziła skazując ich często na rozstrzelanie. XI akcji uwolniono kara śmierci. Obiekt opanowany został Obok Kuryłówki i Lasu Stockiego była 61 83 osoby, głównie m.in. dzięki rozbrojeniu załogi przez to najbardziej znacząca bitwa Żołnierzy 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 żołnierzy AK. więźniów, którym broń dostarczyli Niezłomnych w polu. HISTORIA bitwy Żołnierzy wyklętych

ziemi. »Młot«, »Żwirko«, dowódca 1. plu tonu »Kruk«, »Wacek« i pięciu naszych zalegli w płytkich dołkach. Nagle przed - Major Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” nami na równy teren wybiegło dwóch od – dowódca 5. Brygady Wileńskiej AK. »Młota« z erkaemem, zajmując stanowi- Na zdjęciu obok z prawej strony: sko obok glinianek (doskonała ochrona!).- por. Zygmunt Błażejewicz „Zygmunt” fot. ipn Nie zdążyli wystrzelić, jeden z »dziek ciarów« wykończył obydwóch… Ryk - nąłem do tych z dołków: »Na obejście!«. Zupełnie się nie kryjąc (były możliwości O tę batalię prosili „Zygmunta” dziury w stodole walił do nich nieprzy dojścia do glinianek), sierż. »Kruk« mieszkańcy Jabłonny Lackiej, gdzie jaciel. Koło nas znalazł się ppor. »Młot«...- i »Wacek« wybiegli na odkryty teren - w miejscowym kościele odbyła się Ze stodoły, o kilkadziesiąt kroków od nas, i padli o 10–15 metrów od erkaemistów 15 sierpnia msza święta w rocznicę wyskoczyło kilku żołnierzy – zginęli na »Młota«. »Kruk« drgnął jeszcze, celna se Bitwy Warszawskiej 1920 r. Wileński tychmiast. Zza rogu wychylił się bokiem ria z rowu dobiła [go]. Skoczył »Żwirko« oficer chętnie obiecał spełnić prośbę i już jeden, rzucając granat, który wybuchł, i »Puchacz«, kilkoma seriami z glinianek najbliższej nocy przeprawił się przez nie czyniąc nam szkody. Gdy chciał rzucić uspokoili najbliższy zabójczy erkaem Bug koło Drohiczyna, a po dwóch dniach drugi, posłałem seryjkę z PPS. Granat [mieli »półmauzerówkę« Bergmanna stanął w Miodusach Pokrzywnych. wybuchł na miejscu przy rzucającym. (MP-43) i PPSz-ę]. Drugi uciekł wraz - Po południu 18 sierpnia Ryknąłem: »«Konar»! - z załogą. Dostali od strony »Wiktora«. pojawiła się tu ekspedycja- Rakietę w stodołę«. Z rowu wyskoczyli dwaj cywile w kape karna Gribki idąca od Natychmiast stanę - luszach (prokurator i sędzia), biegnąc do strony Ostrożan. Roz ła w płomieniach. pola z owsem. Jeden padł natychmiast, szalała się także ulewa. - W środku ginęli lu drugi grzał dalej z czarną teczką [w ręku].- Część napastników zajęła dzie. Przez wrota- Chwyciłem od »Stasia« (ciężko ranny stanowiska w przydroż wypadł ppor. później) austryjacki kb. Mój PPS nie do- nym rowie, a pozostali - Piwo nosił. Wystrzeliłem raz. Sędzia do owsa - szukali schronienia przed warski nie dobiegł... Walka trwała dalej. Staną deszczem w pewnej sto (słynny- łem tuż przy zaczynającym się palić chle dole. Tak się złożyło, że z »badań« wie, okryty gałązkami gęstego drzewka. natknęli się przy niej w wię W tym momencie huknął strzał. Gałązka na żołnierzy „Młota” zieniu). nad skronią spadła ścięta kulą, zrobiło mi i rozpoczęła się tu Mundur się zimno. Później gorąco. To była kula strzelanina. Dalszy- palił się na dla mnie. Wola Boska. Ten sam snajper ciąg w urywkach nim i dymił. z lornetką położył w ciągu walki trzech relacji „Zygmun Nie bardzo moich żołnierzy strzałami w czoło!... ta”: przytomny, Chlewy płonęły wraz ze stodołą jak stos.- „Wybiegliśmy gasił rękoma. Kryjąc się za zabudowaniami, ruszyłem w ośmiu z naszej Posłałem wraz z »Konarem« i »Krysią« na kartofli kwatery, dążąc serię, upadł sko – pole walki »Wiktora«... Koło palącej do tej stodoły. Nie bez ruchu. się chaty po tej stronie drogi ciężko ranny mieliśmy pojęcia, Stanęliśmy »Harłapan« z okrzykiem: »Nie dajcie że jest napchana - za chlewami. się, chłopcy!« dostrzelił się z pistoletu. wojskiem. W prawo - Stodoła nie Zaciągnąłem drużynę i omijając palące od stodoły stały chle była już groźna. Po się zabudowania, zająłem stanowiska XII wy, za którymi odby chwili z rowu zaczęły- bić w rowach koło »Żwirki« i »Puchacza«. 62 wała się niewidoczna dla do nas dwa »dziekciary« Gospodarze dzielnie walczyli z ogniem, nas walka, którą dowodził [erkaemy]. »Konar«, »Kry lokalizując pożar – około jednej trzeciej w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego »Wiktor«. Z rowu i poprzez styna« i ja przywarliśmy do wioski spłonęło. bitwy Żołnierzy wyklętych HISTORIA

- - Nieprzyjaciel – piętnastu – po wy Tucholskich. Zwracają uwagę niebywała- strzelaniu amunicji podnosił ręce do- mobilność i zdolność uderzenia w naj - góry. Rzucali broń i wyszli z rowu na mniej przez wroga spodziewanym miej naszą stronę [drogi]. »Żwirko« z »Pu scu i czasie. Już 6 kwietnia – dzień po roz chaczem« podeszli do plutonowego brojeniu patrolu wojskowego i zdobyciu o bolszewickiej mordzie. Ktoś krzyknął: - 12 karabinów maszynowych – otrzymał »Uwaga na granat!«. Plutonowy rzucił od mjr. Szendzielarza sygnet 5. Brygady za obronny granat pomiędzy nich. Przywar „pełną poświęcenia i samozaparcia pracę liśmy wszyscy do ziemi. Granat wybuchł, w oddziale”. Rychło jednak urządził na- nie czyniąc nikomu szkody. Bolszewik Pomorzu niebywałą „majówkę”. - zmarł natychmiast... I tak wszyscy Wstępem do niej było zlikwido zginęli... Uratował się tylko konny goniec wanie 4 maja w Tleniu funkcjo- majora Gribko...”. nariusza PUBP z Drawska Jana Po dwóch godzinach zaciętego boju- Talpy i rozbrojenie poste banda Gribki i on sam przestali istnieć. - runku SOK. - Zginęło 18 NKWD-zistów, trzech ube Natomiast 19 maja ków, 11 żołnierzy LWP oraz dwóch infor urządził rajd samo - matorów, sędzia i prokurator. Partyzanci chodem ciężarowym stracili ośmiu ludzi, było 10 rannych. po powiecie staro 1946 r. gardzkim i części kościerskiego, rozbrajając Majówka posterunki MO w Kaliskach, Osiecznej, „Żelaznego” Browning „Łupaszki” znajdujący Osieku, się w Muzeum Wojska Skórczu, Polskiego w Warszawie fot. mwp Lubichowie, w Borach Zblewie i Starej - Kiszewie Tucholskich (milicjan - tów puszczano wolno). W tej ostatniej miejsco - wości zostali rozstrzelani pracownicy 21-letni wtedy ppor. Zdzisław miejscowej placówki UBP: doradca szefa Stanisław Badocha „Żela UB w Kościerzynie, lejtnant NKWD Piotr zny”, jeden z najmłodszych Szyniedzin, kierownik placówki UB Jerzy oficerów „Łupaszki”, należał też do Fajer, pracownicy UB: Zygmunt Getczes najmężniejszych. Syn podoficera KOP, - i Michał Safian oraz członek PPR i ORMO, harcerz i gimnazjalista, przystąpił do a także współpracownik UB Jan Kujach. AK jako 17-latek. Od maja 1944 r. był państwa polskie Szef PUBP w Skórczu sierż. Kisiel został w brygadzie „Łupaszki”. Kiedy wczesną go, a mieszkańców - puszczony wolno, aby dzięki Radiu BBC - wiosną 1946 r. 5. Brygada Wileńska otaczał opieką i chronił dowiedziano się o akcji. Stracił natomiast AK wznowiła działania na Pomorzu, przed nadużyciami importowanej z So życie funkcjonariusz UB (chor. Jan Szym „Żelazny” wykazał największą inicjatywę wietów władzy. Jego postać – podobnie czak), a czterech milicjantów zostało w rozbijaniu urzędów „władzy ludowej”, jak „Inki” i „Zagończyka” – przychodzi na rannych. Przejęcie wszystkich rzeczy komisariatów MO oraz w zaopatrywaniu myśl,Gdy kiedy ziemia słyszymy ojczysta skąpana hymn we łzach,5. Brygady i sprzętu należącego do funkcjonariuszy się kosztem państwa komunistycznego. WileńskiejO pomstę AK:krew woła męczeńska. MO i UBP zostało przez „Żelaznego” Zwraca uwagę dyscyplina, jaka panowała Kto walczy o wolność i mści się za krew, osobiście pokwitowane. zresztą w całej brygadzie, w której nie to Piąta Brygada Wileńska. Oddziały 5. Brygady Wileńskiej AK do pomyślenia było rabowanie ludności,- A szlakiem zuchwałym prowadzi ją wódz, przeprowadziły ponad 230 akcji, z tego znęcanie się nad uczciwymi ludźmi, a „Łupaszka” – bohater nieznany. większość na terenie Borów Tucholskich.- nawet niechlujstwo w ubiorze i ordynar Z nim tylko umierać i walczyć by móc, Na obszarze ówczesnego województwa ne zachowanie. z niewoli kraj wyrwać kochany. gdańskiego w roku 1946 zlikwidowa „Żelazny” nie litował się nad ubekami- ły 39 osób, w tym 18 funkcjonariuszy i funkcjonariuszami komunistycznymi, bezpieki. Pozostali to konfidenci UB, - XIII natomiast zwykłych żołnierzy i mili Do historii przeszedł rajd „Żelaznego” milicjanci oraz żołnierze, którzy polegli 63 cjantów puszczał wolno. Wymierzał z 2. Szwadronem, którego był dowódcą, w walkach z poszczególnymi szwadrona 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 sprawiedliwość w imieniu prawego po miejscowościach położonych w Borach mi. Niestety, funkcjonariusze bezpieki HISTORIA bitwy Żołnierzy wyklętych

dopadli i zabili „Żelaznego” miesiąc po - jego „majówce” – 28 czerwca 1946 r. – Dworu zlikwidowano w majątku Czernin pod Sztumem. nowy kołchoz im. Woro 12 maja 1949 r. szyłowa, 10 września Długo byli nieuchwytni. w Wawiórce rozbito Lokalny aparat represji- urząd pocztowy, Rakowszczyzna, bywał bezradny. We zdobywając 24 wrześniu 1945 r. prze - tys. rubli. Tylko wodniczący rejonowego we wrześniu- ostatni bój komitetu partii, niejaki Kuzniecow, w li zlikwidowano ście do samego Józefa Stalina tak opisywał 17 informato sytuację w Juraciszkach na wschód od rów bezpieki Anatola Lidy: „Na kierownicze stanowiska nikt- i nadgorliwych propagandystów. nie idzie pracować […]. Brakuje nam 29 Na odwrocie jednego z nielicznych etatowych pracowników […]. Od po ocalałych zdjęć partyzantów „Olecha” - Radziwonika czątku utworzenia rejonu bandyci zabili widnieje jego odręczna dedykacja: „Nic około 70 działaczy partyjnych i chłopów, dla siebie, wszystko dla Ojczyzny”. Sta którzy pomagają radom wiejskim. […] nowczo odrzucał namowy, by przejść za „Olecha” Józefie Wissarionowiczu! Proszę Was, linię Curzona. Miał powiedzieć: „Dopóki podpowiedzcie, jak najszybciej zwalczyć choć jeden żołnierz zostanie ze mną bandytyzm”. na tej ziemi, ja tu zostanę”. I został – na „Olech” utrudniał skołchozowanie zawsze. Wiadomo, że jego ojciec był polskim- ojczystej ziemi. Zniszczone zostały Operacje przeciwko jego partyzantce kolejarzem, a matka pochodziła kołchozy w Wielkim Siole, Hołdowie,- i działania represyjne wobec ludności z rodziny prawosławnej. Wia Kulbaczynie (wzorcowy kołchoz imienia prowadzone przez NKWD przerzedzały domo, że w wieku 22 lat – na rok przed- Stalina!) i pod Nowym Dworem. Par placówki terenowe, nie były jednak wojną – ukończył polską podchorążówkę, tyzanci, wspierani przez miejscową - w stanie ich zlikwidować ani złamać przynajmniej od 1943 r. dowodził pla ludność polską i białoruską, mieli własną polskiego oporu aż do wiosny 1949 r. cówką Obwodu AK Szczuczyn, a w 1944 r. agenturę w lokalnych strukturach so Pod wieczór 11 maja 1949 r. „Olech” dowodził plutonem w VII Batalionie wieckiej władzy, od poziomu sielsowietu- wraz ze swą drużyną obozował w lesie 77. Pułku Piechoty AK, dowodzonym do rajkomów, a także w milicji i… wśród nieopodal kolonii Raczkowszczyzna.- przez por. Jana Piwnika „Ponurego”, funkcjonariuszy MBP. Nasilenie działal Nazajutrz o świcie żołnierze „Olecha” ze którego przeniesiono właśnie na ności partyzantów „Olecha” nastąpiło swym komendantem na czele próbo Nowogródczyznę z Gór Świętokrzyskich. jeszcze w 1948 r. Liczebność oddziału wali bojem przebić się przez obławę Uczestniczył w boju pod Jewłaszami, leśnego dochodziła nawet do 120 ludzi.- wojskową, która podeszła nocą. Było gdzie „Ponury” zginął 16 czerwca. No Zniszczono kolejne powstające kołchozy, 100 Sowietów na jednego partyzanta. i wiadomo najważniejsze – po nadejściu usuwano najbardziej aktywnych człon „Otoczyli nas poczwórnym pierścieniem- „drugich Sowietów” wrócił w rejon - ków sowieckiego aparatu władzy. Na – wspominał jeden z trzech ocalałych Szczuczyna i Lidy, gdzie prowadził przykład 7 września w rejonie Nowego ludzi z oddziału. – Pierwsze trzy pier - przeciw nim najsłynniejsze na północno ścienie udało nam się przerwać. Nie -wschodnich kresach walki. udało się natomiast przełamać czwar - Stan liczebny jego podwładnych tego pierścienia. Zostaliśmy rozbici”. NKWD BSRR oceniało w 1945 r. na około Ostrzeliwujący się ranny „Olech” wyco 800 ludzi, w większości pozostających fywał się, idąc dla zmylenia tropiących w konspiracji i zorganizowanych w liczne- go psów korytem rzeczki Niewiszy. - placówki terenowe, liczące od 10 do 50 W końcu dosięgła go śmiertelna kula. członków, rozsiane po wioskach zamiesz Oprócz niego poległo pięciu partyzan kanych głównie przez ludność polską. tów, a trzech dostało się w ręce Rosjan. „Olech” stał się wrogiem numer jeden dla- „Zostaliśmy wydani przez miejscowego Sowietów. Masowe aresztowania pod chłopa – wspominał Witold Wróblewski- byle pretekstem, pozbawianie ludzi do »Dzięcioł«. – Oddział został otoczony bytku i zapędzanie ich siłą do kołchozów, trzema pasami wojsk NKWD. Próbo gigantyczne podatki, wreszcie zamknięcie waliśmy się przebić... jednak nikomu wszystkich szkół polskich i większości się to nie udało. Przeżyłem ja, moja kościołów to ówczesny los polski. Walka, siostra Genowefa, która była łączniczką którą prowadzili „Olech” i jego żołnierze,- Anatol Radziwonik „Olech” – oddziału, oraz Zygmunt Olechnowicz”. XIV polegała na likwidowaniu donosicieli, niezłomny obrońca ojczystej ziemi na Zatrzymani partyzanci dostali wyroki- 64 wymierzaniu surowych kar funkcjona kresach północno-wschodnich fot. ipn po 25 lat łagru. riuszom sowieckim znęcającym się nad Wraz ze śmiercią komendanta skoń w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego ludnością, rozbijaniu posterunków milicji. czył się zorganizowany opór ludności bitwy Żołnierzy wyklętych HISTORIA

- Nowogródczyzny wobec bolszewików. Odosobnione grupy i pojedynczy żołnie rze 77 PP. walczyli do połowy lat 50. 3 grudnia 1949 r. Mężenin, ostatni bój komendanta Od lewej: Antoni Kazimierz Żebrowski „Bąk” Stanisławski „Huragan” – komendant III Okręgu III Okręgu NZW i Jerzy Żebrowski – syn Narodowego Zjednoczenia Białystok komendanta „Bąka” fot. ipn Wojskowego Białystok fot. ipn

groźnych bandytów” stu kilkudziesięciu- Wybryknęli z tej słomy na klepisko ludzi. Wysłał do Mężenina cztery plutony- koło mnie. »Bąk« miał dwa pistolety, - Kazimierz Żebrowski „Bąk” był - żołnierzy wspieranych przez funkcjona a jego syn »Konar« żelazny automat, - ostatnim komendantem III Okręgu riuszy UB, mających do dyspozycji samo- naboje na piersi. I biegną za stodołę. Do Narodowego Zjednoczenia Woj chody i broń maszynową. Gospodarstwo piero zaczęła się strzelanina! Wyskoczy skowego Białystok. Wyjątkowo bojowe Olszewskiego zostało szczelnie otoczo łem na podwórze... Patrzę: stodoła już się- i patriotycznie zmotywowane szeregi ne. Ubecy wiedzieli, że partyzanci są pali i sąsiada też zaczyna. »Bąk« z synem organizacji narodowców były pod koniec w stodole, a mimo to próbowali zmusić biegną w kierunku olszyny. Ci z podwór lat 40. bardzo już przerzedzone wskutek gospodarza do wyjawienia ich kryjówki. ka grzeją do nich. »Konar« zachwiał się, aresztowań. Terror komunistyczny - Świadczy o tym m.in. raport z 10 grudnia- krzyczy: »Tato! Jestem ranny« – i zwalił doprowadził w owym czasie do rozrostu 1949 r. sporządzony przez naczelnika się na ziemię. »Bąk« zaraz się wrócił, agentury. W ubeckich katowniach naro Wydziału III WUBP do centrali w War - ukląkł przy głowie syna, przeżegnał się, dowcy byli szczególnie znienawidzeni, szawie, w którym czytamy, że Olszewski przystawił mu pistolet do głowy i dwa bezwzględnie przesłuchiwani, często indagowany, „czy u niego w domu są ban razy strzelił. Tamci krzyczą, żeby przestał tracili życie podczas „śledztw” i ochoczo dyci, w kategoryczny sposób oświadczył, się bić. »Bąk« strzelił sobie w głowę. Bój wymierzano im wyroki śmierci. - że u niego bandyci nie ukrywają się”. się skończył”. W 1947 r. skorzystało z ostatniej Jego zięć, Teofil Lipka, zatrzymany - Sekcja zwłok wykazała, że „Bąk” amnestii przeszło 2 tys. żołnierzy naro- (siedział do 1953 r.) wraz z teściem za został przed śmiercią postrzelony w lewą dowego podziemia na Białostocczyźnie. pomoc w ukrywaniu partyzantów, wspo łopatkę. W raporcie napisano, że zdobyto W pierwszej połowie 1948 r. w szere minał ostatnie chwile komendanta: jeden automat Bergmann, 10-strzałowy gach III Okręgu NZW pozostawało ich „Cały czas trzymali mnie w domu, bo karabin niemiecki, dwa pistolety TT, trzy od 300 do 600. „Bąk” nie zamierzał się bali się, że w nocy tamci mają szansę- granaty, osiem magazynków do broni ujawniać. Nieprzerwanie towarzyszył - ucieczki. Stałem z rękami do góry. Gdy automatycznej i pistoletów, 800 sztuk- mu jego syn Jerzy ps. Konar, który pełnił- rozwidniło się, powiedzieli [ubow amunicji różnej oraz trzy torby polowe zarazem funkcję adiutanta ojca. Ujawnie- cy]: »Chodź«. Patrzę: między stodołą z rozkazami „Bąka”. Zwłok Żebrow nie oznaczało dla nich rejestrację w ar a domem stoi karabin maszynowy, za skich nie wydano ich rodzinie. Podobno chiwach UB i jedynie niewielkie opóźnie chlewem – żołnierz z automatem. włożono je do worków wypełnionych nie aresztowania i smutnego końca. - – Niech tylko któryś z nas zginie, to kamieniami i utopiono w torfowisku Konfidenci jednak działali. W dniu- ty nie wrócisz – powiedział do mnie szef koło wsi Kupiski. Po śmierci Kazimierza - 2 grudnia 1949 r. UB otrzymał informa UB. Wszedłem do stodoły, zajrzałem do i Jerzego Żebrowskich walką w ramach cję od informatora o kryptonimie Ka zasieka – nie tam, gdzie oni leżą, ale na - NZW kierowali jeszcze© sierż./ppor. ℗ Wszelkie prawa zastrzeżone Stani narek, że dwóch bandytów („Bąk” wraz drugie klepisko. sław Grabowski „Wiarus” oraz NN o ps. z uzbrojonym osobnikiem) znajduje się - – Nie widzę tutaj nikogo – głośno mó- ArtykułKordian. powstał na podstawie tekstu opubliko- u mieszkańca wsi Mężenin, obywatela wię, żeby wszyscy słyszeli. A ten szef UB wanego w serwisie Niepoprawni.pl oraz reda- Olszewskiego Grzegorza. Był to teść Teo stał za węgłem i krzyknął: »Są! Roztwie gowanego przeze mnie wspólnie z historykami fila Lipki. Informację tę przekazano KBW. raj wierzeje! Wychodzić ze stodoły, bo IPN cyklu „Rzeczpospolitej” z 2011 r. „Żołnierze XV Dowódca 2. Brygady KBW podpalimy budynki«. Wyklęci 1943–1963”. 65 mjr Tomczakowski zmobilizował do akcji I odzywa się »Bąk« donośnym głosem: 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 schwytania lub zlikwidowania „dwóch – Tak jest. Wychodzimy. HISTORIA bitwy żołnierzy wyklętych

Maciej Rosalak: Czy to była wojna domowa, czy powstanie narodowe? W lewicowych środo- wiskach opiniotwórczych uważa się, że zbrojny opór żołnierzy wyklętych przeciw PKWN, a nawet Tymczasowemu Rządowi Jedności Narodowej ze Stanisławem Mikołajczykiem jako wicepremierem, stał się bratobójczą wojną domową... dr Tomasz Łabuszewski:

Najważniejsza różnica w ocenie tego, co stało się w Polsce w latach 1944–1945, wynika z różnego- spojrzenia na rolę czynnika zewnętrznego, czyli sowieckiego, oraz oceny rzeczywi stych wpływów PPR w społeczeństwie - polskim i jej satelitów tworzących PKWN. Nie przypominało to sytuacji w Gre- cji, gdzie partyzantka komunistyczna w czasie II wojny była znacznie silniej sza. Obecnie mamy już rozeznanie, jaką liczebność rzeczywiście osiągnęła Armia Ludowa w Polsce w 1944 r. – to było maksymalnie kilka tysięcy ludzi, przy ponad 300 tys. żołnierzy Armii Krajowej, 80 tys. tych z Batalionów Chłopskich, 100 tys. z Narodowych Sił Zbrojnych. 25 listopada 1946 r. żołnierze ppor. Stanisława To pokazuje, że wpływy komunistyczne Łaneckiego „Przelotnego” rozbili więzienie w Pułtusku, były znikome, iluzoryczne i bez pomocy- uwalniając kilkudziesięciu więźniów Rys. Marek Szyszko sowieckiej Polska Partia Robotnicza nie miała żadnych szans nie tylko na zdobycie władzy, lecz także na realne, jawne O Żołnierzach Wyklętych z badaczem funkcjonowanie w terenie w jakimkol wiek regionie Polski. ich historii dr. Tomaszem Łabuszewskim Tymczasem właśnie dzięki agresji rozmawia Maciej Rosalak sowieckiej ową władzę zagarnęła, i to absolutnie bezprawnie. Działał przecież cały czas rząd Polski na emigracji, który wciąż był uznawanym przez wszystkich, z wyjątkiem Rosji sowieckiej, podmiotem prawa międzynarodowego. To prawda, - że z biegiem czasu stosunek sił między Straceńcy bez komunistami a ugrupowaniami niepod- ległościowymi zmieniał się coraz bardziej na niekorzyść tych ostatnich, ale pamię tajmy o tym, jakie były prawdziwe wyniki referendum w czerwcu 1946 r. i jakie były wyniki wyborów w styczniu 1947 r. adwokatów Mimo poddania społeczeństwa polskiego- niebywałym represjom przez przynajmniej trzy kolejne lata opierało się ono narzuco - nej władzy i dawało temu – wtedy, kiedy jawnego oporu nie był tak masowy, jak żono do „przetrącenia kręgosłupa” siłom tylko mogło – wyraz. Pamiętajmy też, że - można było oczekiwać – choć przypomnę,- wiernym prawowitemu rządowi polskie społeczeństwo polskie przystąpiło do tego że w 1945 r. to nadal około 200–250 tys. mu na uchodźstwie, zwłaszcza na terenach nowego „politycznego rozdania” już strasz ludzi – to znaczna część naszego społe Białostocczyzny, Mazowsza, Lubelszczyzny liwie okaleczone. Niemcy i Sowieci wybili czeństwa, chociaż „zmęczona wojną”, była i Rzeszowskiego, gdzie działała trzecia przecież w dużym stopniu polskie elity w dalszym ciągu oporowo nastawiona do część sił AK. Sytuacja ta powtórzyła się zarówno w największych miastach, jak nowej władzy. - w lecie 1945 r., już po zakończeniu działań- i w środowiskach lokalnych. Zginęła trzecia Wracając do czynnika sowieckiego... wojennych. Mówiąc wprost: gdyby nie XVI część ludzi mających w 1939 r. wyższe - W 1944 r. doszło na terenie tzw. Polski lu - czynnik sowiecki, PKWN nie tylko nie po 66 wykształcenie, blisko 60 proc. prawników, belskiej do represji na nieprawdopodobną- wstałby 21 lipca w Moskwie, lecz także nie 50 proc. lekarzy, ponad 30 proc. nauczy skalę przy użyciu zarówno oddziałów fron byłby w stanie utrzymać się ani w Chełmie, w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego cieli akademickich. I jeśli nawet akces do towych Armii Czerwonej, jak i NKWD. Dą ani w Lublinie, ani gdziekolwiek indziej. bitwy żołnierzy wyklętych HISTORIA

Czy szybkie uznanie TRJN przez rządy na całym świecie w połowie 1945 r., a szczególnie przez sojuszników zachodnich, nie stawiało pod znakiem zapytania legalności struktur wojskowych deklaru- jących wierność rządowi RP w Londynie, któremu uznanie cofnięto? Czy pytanie takie zadawali sobie żołnierze podziemia niepodległościowego?

To, że znacząca większość państw - (pamiętajmy jednak, że nie wszystkie) – np. Watykan – uznała politykę faktów dokona nych Rosji sowieckiej w Polsce za przejaw wolnej woli społeczeństwa polskiego, to jedna sprawa, a faktyczna legalność owej Hieronim Dekutowski „Zapora” ze swym władzy wynikająca z legitymizacji uzyskanej doskonałym następcą Zdzisławem Brońskim w wolnych, nieskrępowanych wyborach „Uskokiem” w sierpniu 1947 r. fot. ipn – druga. Gdybyśmy stosowali wyłącznie kryteria legalistyczne oparte na uznaniu - - możliwe po Teheranie i Jałcie, gdzie Churchill i Ro- międzynarodowym, to nasze powstania osevelt poczynili znaczące ustępstwa w sprawie narodowe musielibyśmy ocenić jako „bez działacze PSL są ministrami Tymczasowe polskiej wobec Stalina bez naszej wiedzy i zgody? prawne bunty” przeciwko legalnej władzy. go Rządu Jedności Narodowej. Akcja „Burza” i powstanie warszawskie nie otrzy- Takiej wykładni jednak nie stosujemy. Stąd- Poza tym trzeba podkreślić, że do końca mały zdecydowanego wsparcia z Zachodu. Zdradę też zarówno rząd polski na emigracji, jak czerwca 1945 r. rząd RP na emigracji był- przypieczętowano w Poczdamie. Dlaczego podzie- i walcząca w jego imieniu konspiracja nie uznawany przez wszystkie państwa poza - mie niepodległościowe ciągle liczyło na aliantów podległościowa w kraju – właśnie z powodu- Rosją sowiecką za jedynego legalnego re po 1945 r.? Po co nadal Polacy walczyli i ginęli? skali poparcia i faktu bycia wyrazicielem prezentanta narodu polskiego. A w tym sa postaw oporowych znacznej części spo mym czasie trwała już prawdziwa masakra łeczeństwa – zachowały w dalszym ciągu oddziałów należących przecież do Polskich Liczono na to, że po zakończeniu pełne cechy legalności mimo bezprawnego Sił Zbrojnych. Przypomnijmy, że w sierpniu II wojny światowej alianci wezmą oddech, ich odebrania przez mocarstwa zachodnie.- 1944 r. Wielka Brytania i USA uznały AK za zyskają czas i zbiorą siły do uderzenia na Świadomość zdrady sojuszników część armii sojuszniczej – chronionej tymi- Sowietów. Mimo że po Poczdamie nic się zachodnich była powszechna. Pamiętaj samymi konwencjami międzynarodowymi. nie działo, Żołnierze Wyklęci nadal trwali - my jednak o różnicy perspektyw, jakie I oto mamy sytuację, w której mimo istnie w oporze. Nadzieja na konflikt między - miał przed sobą Mikołajczyk i jakie mieli nia legalnego rządu i podległej mu armii dawnymi sojusznikami ciągle im przyświe szeregowi żołnierze Armii Krajowej oraz „sojusznik naszych sojuszników”, wbrew cała, a wynikała ona, trzeba to jasno powie- innych organizacji niepodległościowych. - normom międzynarodowym, dokonuje - dzieć, z niewiedzy. Dowódcy zakładali, że Zarówno Mikołajczyk w kraju, jak i rząd aresztowań, egzekucji, represji wobec alianci zachodni będą zmuszeni do zaha polski na uchodźstwie dążyli do wygasze członków tej samej koalicji, do której nale mowania sowieckiego podboju w Europie. nia walki zbrojnej – w przeciwieństwie ży. Represje po czerwcu 1945 r. stanowiły Nie oznaczało to jednak automatycznie do postawy znacznej części szeregowych tylko prostą kontynuację tego, co trwało upomnienia się o Polskę – opanowaną już konspiratorów, dla których najważniejsze już od roku z okładem. Dla szeregowego - przez Rosję sowiecką. Pytanie, czy takie wobec represji komunistycznych stawało żołnierza AK były one zjawiskiem ciągłym, rozważania były udziałem szeregowego się prawo do samoobrony. Trzeba jednak nieprzerwanym. Cóż z tego, że został stwo żołnierza Armii Krajowej, Delegatury Sił jednoznacznie podkreślić, że wszyscy - rzony jakiś nowy rząd. Dla przeciętnego Zbrojnych, Narodowego Zjednoczenia wskazywali, iż mamy do czynienia z obcą „Maćka Chełmickiego” jakościowo nic się Wojskowego, działaczy Zrzeszenia WiN. agresją, a działacze PKWN i TRJN są zdraj niestety nie zmieniło. Moim zdaniem raczej nie. On liczył na ów cami. Różnice sprowadzały się do tego, Wejście Mikołajczyka do wspólnego konflikt w naiwnym przeświadczeniu, że jak w tym momencie należy reagować, - rządu z komunistami stworzyło tylko - Wielka Brytania nie zostawi Polski – swego czy za pomocą oporu zbrojnego, czy prób iluzję konsensusu uwiarygodniającą tę wiernego sojusznika od września działań politycznych. Większość dowód pozbawioną de facto jakiejkolwiek legity 1939 r. (a USA od grudnia 1941 r.) – na ców konspiracji powojennej – choćby rząd- mizacji komunistyczną władzę. Z punktu pastwę Stalina. w Londynie – starała się opór wyciszyć, widzenia czytelności podziałów był to Czy jednak takie nastawienie było aby nie pogłębiać, całkiem realnego prze wielki polityczny błąd, pomimo dobrych decydujące i przesądziło o kontynuowaniu- cież w kontekście strat drugowojennych, intencji. Część dowódców podziemia nigdy walki? Też chyba nie. Pamiętajmy o tym, że zagrożenia biologicznego istnienia narodu- nie miała jednak większych złudzeń, że żołnierzy polskiej armii w konspiracji na polskiego. Na poziomie podstawowym - wypchnięcie Mikołajczyka poza polityczny dal obowiązywała przysięga, którą złożyli wielu żołnierzy zostało postawionych jed nawias to tylko kwestia czasu. Ostatnie jeszcze w czasie okupacji niemieckiej czy nak przed koniecznością obrony życia wła prysłyLiczono w styczniu też na III wojnę1947 światową. r. Na to, że pierwszej sowieckiej. Była ona aktualna dla- XVII snego i swoich rodzin. Nie było tu miejsca jednak alianci ujmą się za Polakami. Jak to było wszystkich aż do 19 stycznia 1945 r., tj. do 67 na politykę, na branie pod uwagę tego, że rozwiązania AK. Zarówno do tego momen 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 Mikołajczyk jest wicepremierem, a czterej tu, jak i po nim znaczna część żołnierzy HISTORIA bitwy żołnierzy wyklętych

była już uwikłana w przeciwdziałanie ono, że nawet zdradziecka umowa jałtań tysięcy zbrojnych, kiedy siatki terenowe- represjom sowieckim i Bogiem a prawdą ska, w której zagwarantowano przecież- działały sprawnie, kiedy przejście ze wsi nie bardzo miała już inne wyjście poza Polsce prawo do jak najszybszych, w pełni do wsi nie rodziło za każdym razem za kontynuowaniem walki. demokratycznych, pięcioprzymiotniko grożenia śmiercią. Członkowie siatek albo Oczywiście nie sugeruję, że wybór wych wyborów w Polsce (przy utworzeniu już nie żyli, albo siedzieli w więzieniach, kontynuowania walki wynikał tylko TRJN zapowiedziano je już w 1945 r.), nie w każdej wsi bezpieka miała informatorów,- z nieświadomej reakcji na opresyjność jest przez komunistów respektowana; - świadomość osaczenia była dojmująca. Ci, sowiecką. Na taką postawę składało się że dzieje się to „w biały dzień” na oczach którzy po 1947 r. kontynuowali konspira po prostu wiele przyczyn, z których chyba- Zachodu, który nie ma żadnych instrumen cję, byli znacznie mniej liczni, ale na pewno żadna nie była decydująca, na pewno zaś- tów, by wpłynąć na zmianę polskich losów;- bardziej świadomi tego, na co i dlaczego się nie była nią wiara w kolejny globalny kon- że komuniści mogą robić, co chcą, nazywać decydowali. Nie było już nadziei na konflikt- flikt i pomoc zachodnich aliantów. Domi gwałt – demokracją, a zbrodnię – sprawie międzynarodowy, były beznadzieja oraz nował – zwłaszcza jeśli chodzi o dowód dliwością dziejową. przeświadczenie, że w tej sytuacji bez wyj ców – wybór świadomy. To w znacznej - części byli ludzie, którzy o niepodległość Polski walczyli na ogół w szeregach kon spiracji od 1939 r. i którzy to, co się stało, traktowali jako nową okupację, z którą nie mogliJaki sięjednak pogodzić. sens miały walki po styczniu i lutym 1947 r., kiedy terrorem i powszechnym fałszer- stwem komuniści wygrali wybory, a Zachód uznał ich wynik? A tu na dodatek komuniści ogłosili amnestię, już drugą po 1945 r... Czy ten moment ma znaczenie przełomowe w historii Żołnierzy Wyklętych?

Wydaje się, że tak. Wytworzyła się taka - oto sytuacja. Mikołajczyk, który nie cieszył- się przecież poparciem wszystkich ugrupo wań konspiracyjnych działających na tere Żołnierze „Ognia” podczas zgrupowania w Gorcach latem 1947 r. nie kraju, politycznie przegrał, a to na jego- sukcesie politycznym opierały się w latach 1945–1947 program i działalność głów- Amnestia też zresztą okazuje się częścią tego nego nurtu konspiracji poakowskiej, który syndromu. Komuniści wbrew danemu przyrzecze- - stworzył Zrzeszenie Wolność i Niezawi niu i zapisom prawnym wykorzystali ją do tworze- ścia trzeba owo świadectwo dawać – dla słość. Działacze WiN byli przeświadczeni, nia kartotek, list proskrypcyjnych, według których i w imię wszystkich poległych oraz pozo że pomagając PSL wygrać wybory, uratują aresztowali następnie ujawniających się żołnierzy stałychStraceńcza jeszcze walka przy Żołnierzy życiu. Wyklętych jest kraj przed totalną sowietyzacją. Narodowe podziemia. I znów nikt im w tym nie przeszkodził... pochodną całej polskiej tragedii, jaka zaczęła się Zjednoczenie Wojskowe i inne pomniejsze w 1939 r. Istnieje pogląd, że rząd RP i Armia Krajo- ugrupowania takiego przeświadczenia już wa niepotrzebnie pogłębiły tę tragedię, wspierając nie miały. Pamiętajmy, że ujawniali się żołnierze, Sowietów nawet po kwietniu 1943 r. Czy zamiast Aczkolwiek trzeba zaznaczyć, że którzy tkwili w konspiracji już szósty, marnować siły w walce z Niemcami, zwłaszcza załamanie nastrojów po wyborach w roku siódmy rok. Między rokiem 1944 a 1947 - w akcji „Burza” i powstaniu warszawskim, nie 1947 dotyczyło nie tylko WiN, lecz także mamy trzy lata ciągłych represji. Wielu ich trzeba było zachować ich do konsekwentnej walki całej konspiracji niepodległościowej, kolegów już poległo lub zostało zamordo - z polskimi komunistami, partyzantką sowiecką a więc też żołnierzy NZW, Konspiracyjnego wanych, szeregi rzedły, oddziały były już i wreszcie z Armią Czerwoną? Wojska Polskiego i innych organizacji. To inne niż w punkcie wyjścia. Edward Tarasz nie był li tylko problem sfałszowania przez kiewicz „Żelazny” zanotował w pamiętniku - komunistów wyborów. To skutek działania parę miesięcy przed śmiercią w 1951 r., Moim zdaniem nie było w tej sytuacji socjotechnicznego, o którym wspominał że z 46-osobowego oddziału, z którym dobrego wyjścia. Walka z Niemcami musia już po sfałszowaniu referendum - wyruszył do lasu w 1945 r., został... sam ła być priorytetem zarówno dla rządu RP,- w 1946 r. dyrektor Departamentu III MBP, jeden. On zdawał sobie sprawę z wagi jak i dla kierownictwa Polskiego Państwa Józef Czaplicki: oto pokazaliśmy społeczeń świadectwa, jakie dawał, ale też trzeba Podziemnego jako członków koalicji anty - stwu, że jesteśmy w stanie zrobić wszystko, niezłomnego hartu ducha, żeby takiemu niemieckiej, bo w przeciwnym wypadku i nikt nam w tym nie przeszkodzi. Właśnie wyzwaniu sprostać, zwłaszcza jeśli płaci Sowieci dostaliby oręż do walki propagan- XVIII to przeświadczenie, które zapukało do się własnym życiem. dowej z Polską. Stalin grzmiałby, że Armia 68 drzwi wszystkich obywateli w 1947 r., Po kilku latach mieliśmy już inną Krajowa nie walczy z Niemcami, tylko z si przyczyniło się najbardziej do wywołania sytuację niż w 1945 r., kiedy jednorazowo łami „sojuszników własnych sojuszników”. w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego ogólnej depresji w społeczeństwie. Ujrzało przebywało w lesie dwadzieścia kilka Oczywiście, Sowieci i bez tego oskarżali bitwy żołnierzy wyklętych HISTORIA

Polaków o wspieranie Niemców, i w finale w placówki sowieckie i kolaborantów na te same miejsca, regiony naznaczone nie miało większego znaczenia, jak było przyniosłyWyniki badań taki nad właśnie Żołnierzami efekt. Wyklętymi aktywnością powstańców styczniowych w rzeczywistości. Wydaje się jednak, że – prowadzonych również przez pana doktora – z lat 1863 i 1864. Ta postawa z czegoś - gdyby nie podejmowano działań przeciw cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Coraz wyrastała. Mając tak głębokie korzenie, Niemcom, sytuacja byłaby jakościowo inna, liczniejsi rodacy czują szacunek dla tych wiernych stanowiła realne zagrożenie dla narzuco zwłaszcza od strony moralnej... do ostatka żołnierzy. Ciągle jednak, tak jak nej siłą obcej – kwestionującej tę właśnie W pełni zgadzam się z poglądem, że podczas dziesięcioleci PRL-owskiej indoktrynacji, tradycjęWspomniał – władzy. pan wcześniej o zagładzie polskich począwszy od wiosny 1943 r., głównym- słyszymy na przykład o „bandzie »Łupaszki«”, nie elit podczas wojny. Po niej wykształciła się elita zagrożeniem dla państwowości polskiej - zaś o 5. Brygadzie Wileńskiej AK. Skąd się bierze nowa – napływowa i PRL-owskiego chowu. Bliższe przestają być Niemcy, a stają się nim So albo obojętność, albo niechęć do bohaterów, jej były protesty robotnicze, natomiast wielo- wieci. Niektórzy historycy traktują powsta którzy pomogli zachować choćby strzępy dumy wiekowa tradycja polskiej wiary oraz wolności nie warszawskie jako ostatni akt wolnej i godności narodowej, do których nasze dzisiejsze i wypływająca z niej postawa Żołnierzy Wyklętych Polski. Podzielam to zdanie. Zarówno akcja państwo i media powinny się wprost odwoływać? – jak najdalsza, jeśli nie wroga. „Ostra Brama”, jak i powstanie dały punkt - odniesienia dla tego wszystkiego, co się - później stało. Były wprawdzie „aktem cało Żołnierze Wyklęci są zjawiskiem No właśnie, Żołnierze Wyklęci nie mieli palenia” – jak to powiedział gen. Kazimierz o wymiarze czarno-białym. Białym – swoich adwokatów ani piewców. Litera Sosnkowski – aktem rozpaczy, ale też symbolizują postawy oporu w najbardziej ci – czy to resortowi, czy usłużni z innych tak wielką manifestacją przywiązania do radykalnej formie, ze wszystkimi tego względów – od lat wpisywali się w nurt polskości i protestem przeciw zniewoleniu- konsekwencjami, ze świadomością tych opluwania owej zbiorowości. Postawa i komunistycznemu zamachowi stanu, że konsekwencji. Nie ma żadnego elementu Herberta jest przykładem odosobnionym.- wyznaczyły moralne standardy postępo pośredniego. Czarnym było pójście na To samo dotyczy badaczy – aż do lat 80., wania w przyszłości dla kolejnych pokoleń układ z komunistami, co – jak dowodzą - a nawet jeszcze w 90., historycy skrzęt Polaków żyjących już w PRL. Ukazały całą wszystkie amnestie – kończyło się w wielu nie omijali temat Żołnierzy Wyklętych. ohydęMimo komuny. wszystko pozostawanie „sojusznikiem przypadkach tak naprawdę zdradą. I dla Wyjątkiem był prof. Tomasz Strzembosz, sojusznika naszych sojuszników” zrodziło pewną tego żołnierze reprezentujący pierwszą pod którego kierunkiem miałem szczęście- niejednoznaczność. Czy nie była ona też przyczyną postawę nie pasują po prostu do historii,- przygotowywać dysertację doktorską.- znacznego stopnia infiltracji komunistycznej za- której podstawowym wyznacznikiem są - Mimo wysiłków komunistów i dyżur równo wśród żołnierzy z lasu, jak i nawet kolejnych światłocienie, rozmywanie jednoznacz nych „autorytetów” literackich i nauko komend Wolności i Niezawisłości? Dlaczego nych politycznych podziałów i relatywizo wych historia o Żołnierzach Wyklętych pojawiali się zdrajcy i tak często nie potrafiono wanie moralnych postaw. się odradza. Są w Polsce miejscowości, skutecznie przeciwstawić się prowokatorom? Zbiorowości Żołnierzy Wyklętych, takie jak Garwolin i Augustów, całe połacie - którzy kładli głowę w pierwszych latach Podlasia, Mazowsza, Lubelszczyzny, - powojennych, zabrakło adwokatów. Podkarpacia oraz Kielecczyzny, gdzie ich Tutaj wracamy do pańskiego począt - Stanowili zbiorowość osieroconą, której pamięć była i jest wciąż żywa. „Piorun”, „Za kowego pytania, czy była to bratobójcza pamięć przez kilkadziesiąt lat była przez pora”, „Ogień”, „Zagończyk” to prawdziwi wojna domowa, czy powstanie. Dowódz komunistów konsekwentnie niszczona. Nie bohaterowie żyjących tam ludzi. Należą oni two Armii Krajowej do końca starało -się bez przyczyny żołnierze ci nie mieli swoich do autentycznej historii lokalnej, gdzie nie- owej walki bratobójczej nie prowadzić, ze- mogił. Nikt, nawet bliscy, nie mieli gdzie ma miejsca na Gomułków ani Gierków. I te wszystkimi tego negatywnymi konse położyć kwiatów, zapalić świeczki. Przez - historie przebiją się kiedyś do świadomo kwencjami. Biorąc pod uwagę agentural- dowiedzioną własnym życiem gotowość ści całego społeczeństwa.© ℗ Już Wszelkie się prawaprzebijają. zastrzeżone ny charakter i wrogie działania PPR, GL dawania świadectwa w wymiarze ostatecz Tworzą kartę w dziejach całego narodu. i AL, powinny one być tak samo zwalcza nym byli dla komunistów rozsadnikiem Rozmowa drukowana w miesięczniku „Historia ne jak inne formacje kolaboranckie. Ich zagrożenia od lat 40. do końca lat 80. Do Rzeczy” (1/2013). członkowie powinni być traktowani jako Pamiętajmy, że protesty społeczne w PRL,- zdrajcy Polski, podobnie jak kolaboranci w latach 1956, 1970, 1980 – godne zresztą niemieccy. Powstrzymywanie się od tego najgłębszego szacunku – ani nie nawią dr Tomasz Łabuszewski jest typu działań przyniosło niestety opłakane zywały już w pełni do tej tradycji, ani nie naczelnikiem Biura Edukacji skutki. Rozmyło jednoznaczność ocen - dawały się porównać do ofiary Żołnierzy - Publicznej warszawskiego tego, co się w Polsce po 1945 r. zdarzyło. Wyklętych. Instytutu Pamięci Narodowej, Odstąpiono od karania faktycznych zdraj- A w ich działania, wliczając w nie wspie badaczem historii polskiego ców i to się mściło. rające leśnych społeczności lokalne, było - podziemia niepodległościowego, Na terenach, gdzie wcześniej dowód zaangażowanych na przestrzeni pierwszej współautorem publikacji cy konsekwentnie likwidowali grupy- komunistycznej dekady kilkaset tysięcy lu „Białostocki Okręg AK-AKO” komunistyczne, późniejsze instalowanie dzi. Żołnierze stanowili krew z krwi i kość oraz autorem licznych nowych władz było znacznie spowol z kości owych wspólnot, wyrastali z ich artykułów naukowych nione, a zagrożenie dla konspiratorów patriotycznych – insurekcyjnych – tradycji i popularnonaukowych XIX i ich rodzin – przynajmniej początkowo i stawali się owej tradycji kolejną odsłoną. dotyczących Żołnierzy Wyklętych. 69 – relatywnie mniejsze. Tak stało się na Spójrzmy na mapę. Działania Żołnierzy 31 x–6 XI 2016 4 4 / 2 0 1 6 Białostocczyźnie, gdzie akcje wymierzone Wyklętych nakładają się nieprzypadkowo