DUFAS Jaarverslag 2016

• 1 •

Voorgaan in verandering

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering • 2 •

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Voorwoord

Als dit jaarverslag over 2016 van Dufas één ding Onze vitaliteit behouden we doordat we continu in • 3 • duidelijk maakt, dan is dat wel de vitaliteit van onze contact staan met onze stakeholders en actief de dia- vereniging. We worden gezien als een relevante loog zoeken, bijvoorbeeld met de jongere generaties. gesprekspartner in de financiële sector, een autoriteit Om die reden laten we in dit jaarverslag bijvoorbeeld voor de deelsector vermogensbeheer. Deze positie ook Femke de Vries (AFM-bestuurder) aan het woord hebben we verworven dankzij de grote inbreng van over duurzaamheid en Kasja Ollongren (Amsterdams onze leden. Samen beschikken we over een enorme wethouder Economie) over de Brexit en Nederland als hoeveelheid inzicht en expertise. vestigingsplaats.

De vitaliteit heeft ook te maken met de manier Dialoog is de conditio sine qua non voor een vitale waarop we naar de toekomst kijken. Een toekomst toekomst. Met dit jaarverslag willen we u dan ook die onze sector zeker – en waarschijnlijk ingrijpend – van harte uitnodigen te (blijven) participeren in de doet veranderen. In dit jaarverslag besteden we daar dialogen binnen en buiten onze vereniging. in het bijzonder aandacht aan. Juist ook omdat deze ‘transformatie’ zo bepalend was voor onze activiteiten Hans Janssen Daalen in 2016. We hebben de keuze gemaakt de toekomst Algemeen directeur Dufas niet af te wachten, maar actief tegemoet te treden.

Nieuwe generaties, nieuwe technologie en fintech, een terugtredende overheid. Het zijn ontwikkelingen waar de sector en dus wij als vereniging op moeten anticiperen. Dat moeten en deden we ook op een van de belangrijkste events in 2016: de Britse keuze voor de Brexit. Een ontwikkeling die ons flink bezig hield, want ook de Brexit kan ons speelveld veranderen.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering • 4 •

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Inhoud

Voorwoord 3 • 5 •

Van het bestuur 6

Bestuur 9

‘Millennials vragen om nieuwe vormen van financiële dienstverlening’ 10 Interview met Dufas-bestuursleden Roelie van Wijk (Aegon Asset Management) en Jan Lodewijk Roebroek (BNP Paribas Asset Management)

Belangenbehartiging 13

‘Vertrouwde bakens verzetten’ 17 Interview met Femke de Vries (AFM)

Verenigingsactiviteiten 20

‘Investeer in Nederlandse startups’ 23 Interview met Kajsa Ollongren (wethouder Amsterdam)

De commissies en werkgroepen van Dufas 26

‘De transformatie heeft veel impact, maar angst helpt niet’ 28 Interview met Dufas-voorzitter Toine van der Stee (ceo Blue Sky Group) en algemeen directeur Dufas Hans Janssen Daalen

Leden en overige aangesloten organisaties 31

Overzicht leden en overige aangesloten instellingen 33

Kerncijfers vermogensbeheer industrie 2016 37

Verklarende woordenlijst 41

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Van het bestuur

• 6 • Voorgaan in verandering mind bij vermogensbeheerders. Ook de Nederlandse autoriteiten zien de kansen voor nieuwe hoogwaar- 2016 zat vol politieke verrassingen. Voor de vermo- dige werkgelegenheid en werken graag mee om geïn- gensbeheersector was de Brexit waarschijnlijk wel het teresseerde partijen goed te informeren. Deze Neder- meest impactvol. Het besluit van de Britten om de EU landse aanpak contrasteert schril met de soms te verlaten, veroorzaakte een waar schokeffect. Maar schreeuwende en als agressief ervaren road shows van de Brexit biedt voor Nederland en de Nederlandse andere Europese lidstaten. vermogensbeheersector ook mogelijkheden, die we samen met de overheid willen benutten. Tegelijk is Staan voor een goed vestigingsklimaat het zaak ons intensief te richten op de transformatie waar we als vermogensbeheersector voor staan: Vestigingsklimaat in de basis uitstekend nieuwe generaties en technologie (en daarmee nieuwe Een van de aantrekkelijke assets van Nederland als spelers) veranderen de sector wezenlijk. In deze ver- vestigingsland is de grote institutionele pensioen- anderingen willen wij voorgaan in het belang van markt. Veel vanuit Londen werkende vermogens be- onze leden en een blijvend vitale sector. heerders hebben daarom al een vertegenwoor diging in ons land. Daarnaast kent ons land een uitstekende Brexit: van vragen naar mogelijkheden infrastructuur, een politiek stabiel klimaat en een goed opgeleide en internationaal georiënteerde Verrassende uitslag – veel vragen beroepsbevolking. Zaken waarmee Nederland zich De verrassende uitslag van het Britse referendum positief onderscheidt. In de basis is het vestigings- op 23 juni 2016 riep direct veel vragen bij ons en de klimaat van Nederland dan ook uitstekend. leden op. Het Verenigd Koninkrijk huisvest met London City nu immers het op één na grootste Niet profileren op strengere regulering centrum voor vermogensbeheer van de wereld. Maar Met een in de basis uitstekend vestigingsklimaat hoe gaat het straks? Kunnen financiële instellingen is Nederland echter toch niet vanzelfsprekend verze- binnen de Europese Unie nog wel diensten uitbeste- kerd van de komst van Londense vermogensbeheer- den aan bedrijven in Londen? Beschouwt Europa het ders. Het zijn namelijk vooral de wetgever en toe- Britse toezicht dan nog als ‘equivalent’? Vanuit Euro- zichthouders die het uiteindelijke beeld van ons pees perspectief wordt Verenigd Koninkrijk een vestigingsklimaat bepalen. Londense vermogens- derde-land. Betekent dit dat de Londense vermogens- beheerders willen – net als onze leden – ook op de beheerders moeten oversteken naar een EU-lidstaat? Europese markt concurrerend kunnen opereren. Daarom moet Nederland, als onderdeel van de Euro- Anticiperen op mogelijkheden pese interne markt, zich niet profileren met strengere Alles wijst in onze ogen op een verschuiving van regulering dan andere landen. Nederland is gebaat vermogensbeheeractiviteiten naar het Europese vaste- bij een level playing field op het gebied van regelgeving. land. Dat biedt mogelijkheden voor de sector. Wij hebben ons daarom proactief opgesteld, en openden Zeer frequent overleg met autoriteiten in 2016 bijvoorbeeld een loket voor bedrijven uit de Om onze visie op een level playing field en een gun- City met vestigingsvragen. Tevens brengen we stig vestigingsklimaat duidelijk naar voren te bren- Nederland als alternatieve vestigingsplaats top of gen, en de belangen van onze leden te behartigen,

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering voert Dufas zeer frequent overleg met de Nederlandse fintech. Bijvoorbeeld tijdens de twee grote conferen- • 7 • autoriteiten, zoals het Ministerie van Financiën en de ties die wij organiseerden. Daar lieten we zien hoe de toezichthouders DNB en AFM. We doen dit ook in contouren van de toekomst van de sector langzaam Brussel, (meestal) binnen het samenwerkingsverband duidelijk worden. van EFAMA. Daar pleiten we voor een level playing field, met een vrij aanbod van beleggingsproducten Verschillen in generaties en vermogensbeheerdiensten binnen de hele Euro- Wij organiseerden rondetafelsessie met een groot pese unie. aantal stakeholders over de maatschappelijke uitda- gingen waar de vermogensbeheersector voor staat. Transformatie: digitalisering en Daaruit bleken duidelijk generatieverschillen. generatieverschillen Oudere generaties consumenten willen dat we blijven werken aan meer vertrouwen, zij zijn de meer traditi- Sector moet duidelijke visie hebben onele langetermijn-fondsdenkers. Jongeren zijn meer Willen we autoriteiten en maatschappij overtui- kortetermijn en denken in ‘snel toegang tot’, in plaats gen van ons belang, dan moeten we als sector zelf ook van in bezit. Met hen moeten we verbinding leggen, een duidelijke visie hebben op wie we zijn, waar we wat betekent dat de sector goed in kaart moet bren- voor staan en waar we naar toe gaan. De vragen rond gen welke behoeften op financieel gebied leven onder de Brexit onderstrepen dat nog eens. Die visie is ook jongeren. noodzakelijk omdat we aan het begin staan van een majeure transformatie voor de vermogensbeheer- Prototypen met jongeren sector. Ingegeven door digitalisering (fintech), de Om beter te verbinden met jongeren hebben we opkomst van nieuwe generaties met veranderende een nieuw project in gang gezet. Jonge, creatieve pro- behoeften en gebruiken en de verschuiving van het fessionals uit onze sector genereren via een innovatief collectief naar het individu. In 2016 hebben we met prototyping project nieuwe ideeën voor producten en Dufas een extra impuls gegeven aan de initiatieven en diensten op het gebied van vermogensbeheer, die discussies gericht op deze transformatie. beantwoorden aan de wensen en verlangens van jon- gere generaties consumenten. Dankzij digitalisering Digitalisering verandert de sector kan de sector de jongere consument ook echt op maat De financiële dienstverlening verandert drastisch. gesneden financiële producten en diensten aanbieden. Nieuwe spelers betreden de markt en consumenten regelen hun financiële zaken steeds vaker online, ook Andere issues als het om beleggen gaat. Robo-advice maakt onze com- plexe diensten op eenvoudige wijze toegankelijk voor Verschillende aanbieders – zelfde regelgeving? de consument. Ook speelt digitalisering in op de jon- Een van de andere thema’s in 2016 was de (on) gere generaties, die hun leefwereld graag online gelijkheid in regelgeving voor verschillende aanbie- inrichten. Tegelijk roept het nieuwe vragen op, bij- ders van financiële diensten. Natuurlijk verschillen voorbeeld rond vertrouwen – een van onze kerndoe- banken, verzekeraars en vermogensbeheerders, denk len – en het perspectief voor functies binnen de alleen al aan de strikte vermogensscheiding die ver- sector: sommige verdwijnen en nieuwe komen op. mogensbeheerders toepassen. De internationale toe- We besteedden in 2016 dan ook veel aandacht aan zichtspraktijk kent daarom terecht voor ieder type

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering financiële instellingen een geheel eigen benadering, Onze leden maken Dufas met specifieke systeemrisico’s en solvabiliteitseisen. Maar soms verschilt de regelgeving ook terwijl aan- In dit bestuursverslag las u in kort bestek waar onze bieders dezelfde marktsegmenten voor beleggings- prioriteiten liggen om de vermogensbeheersector in producten en vermogensopbouw bedienen. De richt- Nederland toekomstbestendig te maken. Dat doen lijn PRIIP’s – waar wij met succes vroegen om uitstel wij in dialoog met regelgevers en toezichthouders, en van de invoering – moet die ongelijke behandeling natuurlijk in de eerste plaats samen met onze leden. • 8 • van beleggingsproducten stoppen. De moeizame tot- De kennis en kunde van de leden was in 2016 essenti- standkoming spreekt echter boekdelen over de grote eel in de contacten met andere stakeholders en onze verschillen in standpunten van aanbieders. positie in de transformatie van de sector. Dankzij de actieve leden kunnen we met een kleine staf wend- Andere belangrijke Europese onderwerpen baar en effectief opereren én onze positie als autori- In 2016 waren er ook andere belangrijke Europese teit (thought leader) verstevigen. onderwerpen die de toon zetten. De plannen voor de totstandkoming van de Europese Capital Markets Den Haag, 29 juni 2017 Union en natuurlijk de afronding van MiFID II waren belangrijke landmarks in onze internationale overleg- B.A.A.M. van der Stee praktijk. Een meer gedetailleerd overzicht van onze Voorzitter belangrijkste activiteiten op het gebied van wet- en regelgeving die in 2016 prioriteit hadden vindt u op pagina’s 13 tot 16].

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Bestuur

De directie en het dagelijks bestuur van Dufas is in Het algemeen bestuur is in 2016 vier maal plenair • 9 • handen van J.H.M. Janssen Daalen. De samenstelling bijeengekomen. Daarbuiten vond in voorkomende van het algemeen bestuur was in 2016 als volgt: gevallen ad hoc besluitvorming door het bestuur • B.A.A.M. van der Stee (Blue Sky Group), voorzitter plaats. • J.L. Roebroek (BNP Paribas Asset Management), vice- Naast de algemene bestuursvergaderingen werd voorzitter (per 21 juni 2016) frequent vergaderd door de zogenaamde ‘Kleine • Mw. L.M.T. Boeren (Robeco), vice-voorzitter Commissie’, waarin de voorzitter en de vice-voorzit- (tot 12 december 2016) ters met de algemeen directeur beraadslagen over de • Mw. R. van Wijk-Russchen (Aegon Asset Management) lopende zaken. De Kleine Commissie is in 2016 vier • Mw. A.C. Kruize-Schuitemaker (Teslin Capital maal bijeen gekomen. De Kleine Commissie voerde Management) daarnaast ook bestuurlijk overleg met voor de Dufas • P.A.M. Gerla (Kempen) achterban relevante autoriteiten, zoals de Directie • G.J.J. van ’t Hof (Hof Hoorneman Bankiers) Financiële Markten van het Ministerie van Financiën • L. Meijaard (BlackRock) en de besturen van de AFM en DNB. • P.A. Hendrikse (CBRE Global Investors) • M.O. Nijkamp (NN Investment Partners) (per 21 september 2016)

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering ‘Millennials vragen om nieuwe vormen van financiële dienstverlening’

• 10 • Interview met Dufas-bestuursleden Roelie van Wijk (Aegon Asset Management) en Jan Lodewijk Roebroek (BNP Paribas Asset Management)

Millennials heten ze, de kinderen van babyboomers. Geboren tussen 1980 en 2000, opgegroeid in een digitale wereld. De impact van deze groep op de economie wordt steeds groter. En dus ook op de wereld van vermogensbeheer. foto: bambos demetriou

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering n 2016 organiseerden we een aantal rondetafel- Zowel wij als de andere deelnemers vonden uiteinde- sessies over de toekomst van onze sector. Onder- lijk drie prototypes het uitwerken waard.’ De drie nemers, journalisten, politici en andere sleutel- prototypes zijn sterk gebaseerd op digitale dienst- Ifiguren uit de maatschappij schoven aan om te praten verlening. over de rol van vermogensbeheerders. Eén van de besproken onderwerpen was de aansluiting van de 1 Social beleggingsadvies sector op de generatie van de millennials. Het ver- Beleggingsadvies op basis van en via social media is trouwen van deze generatie in onze sector bleek fors het eerste prototype. Roelie: ‘Op basis van iemands • 11 • afgenomen. Met 24 millennials uit de gelederen van gedrag op social media, kun je gericht beleggingsad- onze leden zijn we op zoek gegaan naar manieren om vies geven. Het netwerk, hobbies, lidmaatschappen: dat vertrouwen terug te winnen. Bestuursleden het geeft waardevolle aanwijzingen voor wat bijvoor- Roelie van Wijk en Jan Lodewijk Roebroek vertellen beeld iemands risicohouding is. Daarmee kan een over deze zoektocht. vermogensbeheerder vervolgens suggesties voor pas- sende fondsen doen. Hoewel dit idee bij mij in eerste Vertrouwen herwinnen instantie wat onveilig aanvoelde, vooral wat privacy Waarom is aansluiting op deze generatie zo belang- aangaat, blijkt het wel iets te zijn wat millennials aan- rijk? Roelie: ‘Millennials krijgen te maken met sober- trekt. Wat zij leuk en grappig vinden. Ze weten dat der sociale voorzieningen. De collectiviteit staat een dergelijk advies, gebaseerd op social media, niet onder druk, onder meer door de groei van het aantal 100% betrouwbaar is. Deze generatie accepteert die zzp’ers en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. onzekerheden, kent die onzekerheden ook vanuit Individuele en alternatieve financiële en pensioen- andere situaties en erkent dat de zorgplicht in deze oplossingen rukken op. Tegelijk gaat deze generatie situatie bij henzelf ligt.’ de komende jaren vermogen erven van de generatie welvarende babyboomers boven ze. Dat maakt het Jan Lodewijk: ‘De plus van dit idee is dat dit een totaal belangrijk dat wij ons gaan voorbereiden op de andere benadering is dan wij als sector kennen. Dat vragen van deze nieuwe generatie.’ maakt het op zichzelf al waard om er heel goed naar te kijken. Maar ik zie ook minnen. Denk aan een situ- Jan Lodewijk: ‘Deze jonge doelgroep kijkt op een atie waarin een persoon geautomatiseerd een profiel andere manier naar onze dienstverlening dan wij opgeplakt krijgt waar hij of zij zich niet in herkent. gewend zijn. Versterkt door trends in digitalisering, Of de impact op privacy. Toch overheersen de plus- verwachten zij anders geserviced te worden, via sen. Het belang van sociale netwerken speelt overal, andere distributiekanalen. Daardoor ontstaat een ook in andere bedrijfstakken. De financiële dienst- behoefte aan een ander soort financiële dienstverle- verlening zal moeten volgen.’ ning. Op sommige vlakken zien ze hun vraagstukken bovendien nauwelijks nog als financiële vraagstuk- 2 Scholing in financiële wijsheid ken, terwijl het wel sterk financieel gedreven is. Denk Een tweede concept of prototype dat verder uitge- aan mobiliteit en het afgenomen bezit van auto’s.’ werkt gaat worden is het idee van een scholingspro- gramma. Dit is bij uitstek iets voor de sector om de Veelbelovende concepten maatschappelijke verantwoordelijkheid uit te dragen, In workshops werkten de millennials in de eerste betoogt Jan Lodewijk. ‘Het laat zien dat wij als ver- maanden van 2017 toe naar een aantal prototypes van mogensbeheerders bewust zijn van het feit dat we mogelijk nieuwe dienstverlening. Betrokkenen, waar- onderdeel van een groter financieel stelsel zijn. Dat onder Roelie en Jan Lodewijk, mochten stemmen op schept vertrouwen. Hoe dit idee precies uitpakt de meest veelbelovende concepten. Roelie: ‘Het gaat weten we nu nog niet. Zo verkennen we nu manieren nadrukkelijk om concepten. Geen kant-en-klare pro- om gaming in te zetten. Feit is wel dat op individueel ducten, maar ideeën of denkrichtingen. Daarop niveau meer financiële wijsheid nodig is.’ foto: demetriou banbos kunnen onze leden zelf nieuwe producten baseren.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering 3 De vermogensopbouwvergelijker WAT BETEKENT DUFAS VOOR JOU? Het derde idee is een vergelijkingssite van vermo- gensbeheerders en hun fondsen. ‘Onze millennials Roelie: ‘Het toezichtskader is enorm in ontwikkeling noemen het de vermogensopbouwvergelijker,’ vertelt en regelgeving wordt steeds Europeser, waardoor Roelie. ‘Dit concept geeft ons als Dufas de kans het schaalgrootte meer gaat tellen. Bij Dufas zetten we vertrouwen in onze sector onder jongeren te vergro- samen de schouders eronder, voor de hele sector. Ik ten. Transparantie is voor deze groep heel belangrijk vind het mooi om daaraan bij te dragen. Voor mij • 12 • – je voedt het vertrouwen door openheid te geven, ze persoonlijk vind ik het interessant dat ik de kans krijg in staat te stellen te vergelijken. Anders dan babyboo- breder actief te zijn dan mijn pensioensector.’ mers geloven millennials niet meer zomaar in een Roelie van Wijk is sinds 2013 actief betrokken bij Dufas product. Ze vertrouwen sterk op social media, verge- en werd in 2014 lid van het bestuur. lijkingssites en aanbevelingen van vrienden en ken- nissen. Als wij laten zien, in alle openheid, welke ver- Jan Lodewijk: ‘Dufas kan het totale vermogensbeheer- mogensbeheerders en welke fondsen goed bij hun spectrum overzien, de retail- en collectieve kant. En we persoonlijke situatie passen, dan maken wij onszelf – verbreden verder. Nu zoeken we ook meer proactief en en daarmee de hele sector – relevanter voor ze.’ breder de dialoog op. Dat verbreedt ook mijn blik. Mooi vind ik het om met diverse partijen, nationaal en Jan Lodewijk: ‘Duidelijk is dat er behoefte is aan meer internationaal, tot een standpunt te komen. Je leert van transparantie in de overvloed aan financiële oplossin- elkaar, zonder dat het aan een concurrerende omgeving gen. Hierin kunnen wij als Dufas een sleutelrol ver- afdoet.’ vullen. Dat betekent ook dat we kritisch naar onszelf Jan Lodewijk Roebroek is meer dan 10 jaar lid van het moeten kijken.’ Roelie: ‘Gaan we onze leden onder- bestuur van Dufas. ling vergelijken, dan zijn daarvoor criteria nodig. Wanneer wij zeggen: hier kun je op vertrouwen, dit is een goed product van een goede partij, dan krijgen wij de rol van een keurmerkinstantie. Lastig is wel dat dit niet altijd zo zwart-wit te zeggen is. Of een pro- duct goed is of niet hangt ook af van iemands risico- houding en van diens andere verplichtingen.’ Maar, vult ze daarop aan, ‘dit is dan informatie die we wel- licht uit social media kunnen halen.’ Zie idee 2. Blijvend stempel Hoe deze drie ideeën en concepten precies gaan uitpakken, zal in de loop van 2017 steeds duidelijker worden. Feit is dat de millennials een ontwikkeling in gang hebben gezet die een blijvend stempel op onze sector drukt. En dat Dufas daar de ogen niet voor sluit.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Belangenbehartiging

Belangenbehartiging is een kernactiviteit van Dufas, mening gold dit niet voor veel van de door de AFM • 13 • die we uitvoeren op basis van onze strategische doel- gegeven voorbeelden. stellingen. De twee belangrijkste zijn (1) de verbete- ring van het vestigingsklimaat in Nederland en een Conceptwetsvoorstel Wet transparant level playing field op Europees niveau én (2) het verster- toezicht financiële markten ken van het vertrouwen in de vermogensbeheer- Een conceptwetsvoorstel Wet transparant toezicht sector. We laten de stem van de sector horen in de financiële markten van het Ministerie van Financiën wet- en regelgevingsprocessen, en adviseren onze ligt bij de Raad van State. Dit bevat onder meer een leden over de implementatie en toepassing van wet- bevoegdheid voor de AFM en DNB om namen van en regelgeving. Hierna volgt een overzicht van de afzonderlijke instellingen te noemen bij themaon- trajecten waar Dufas in 2016 bij betrokken was. derzoeken. Dufas wees in de voorafgaande consultatie op de impact als een toezichthouder een naam in Financial Transaction Tax (FTT) negatieve context noemt. We hebben de voorgestelde De Europese Commissie stelde begin 2013 een Finan- publicatie van naming en shaming – met klem en uitge- cial Transaction Tax (FTT) voor: een belasting op breid onderbouwd – ontraden en gewezen op het financiële transacties tussen financiële instellingen. belang van goede rechtsbescherming. Pas na het Het plan wordt gesteund door tien lidstaten, maar advies van de Raad van State en akkoord van het kabi- niet door Nederland. Er wordt nog steeds onderhan- net blijkt of ons advies (deels) is overgenomen. deld en op korte termijn lijkt invoering niet haalbaar. Mogelijk komt de FTT er in afgeslankte vorm. Neder- Opstelling toezichthouders naar land wil de pensioenfondsen buiten de FFT houden fintech en Oost-Europese landen hebben moeite met de De AFM en DNB publiceerden december 2016 – na inningskosten van de FTT. Dufas is tegenstander, uitvoerige dialoog met onder meer Dufas – het docu- omdat hogere kapitaalkosten nadelig zijn voor de ment: ‘Meer ruimte voor innovatie in de financiële sector: ver- economie. Ook voor lidstaten die niet deelnemen. volgstappen markttoegang, vergunningen en toezicht.’ Hierin Dufas blijft het FTT-dossier samen met de EFAMA beloven zij meer ruimte voor de financiële sector. Zo op de voet volgen. kunnen ondernemingen vanaf 2017 actief zijn met een deelvergunning, vergunning met voorschriften AFM Beleidsregel incident of een opt-in vergunning. In 2016 lanceerden de AFM Na consultatie van onder meer Dufas heeft de AFM en DNB ook een InnovationHub. Die biedt nieuwe een nieuwe beleidsregel – die het begrip ‘incident’ toetreders al voor het vergunningentraject informele moest duiden – niet doorgevoerd. De AFM conclu- ondersteuning. Dufas juicht deze stappen toe en deerde dat de beleidsregel het toezicht en de naleving wacht concrete ontwikkelingen af. Wel vragen we een onvoldoende dient. Volgens ons was het begrip te ver level playing field, waarbij uitzonderingen voor één opgerekt. Ondernemingen moesten ook incidenten partij generiek gaan gelden. melden waarbij de integere uitoefening van het bedrijf niet in het geding was, laat staan ernstig in Toezichtkosten gevaar. Het wettelijk kader biedt hiervoor geen De minister van Financiën maakte in juli 2016 de ruimte. Volgens Dufas moeten alleen die incidenten nieuwe kostenkaders van DNB en de AFM voor de worden gemeld ‘die er echt toe doen’. Naar onze periode 2017 - 2020 bekend. Hij gaf aan de kosten van

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering toezichthouders te reduceren en legde hen een (effici- Ook hier is Dufas in gesprek over de gevolgen van het ency)taakstelling op. Maar de verlaagde begrotingen arrest. bevatten een zogenaamde – met de toezichthouders afgestemde – flexibele schil bestemd voor onvoor- Capital Markets Union ziene intensiveringen en voorziene nieuwe taken, De Europese Commissie nam in 2015 een actieplan voor de AFM onder meer MiFID-II, PRIIP’s en Wet aan om in 2019 te komen tot een geïntegreerde kapi- verbeterde premieregeling. Dufas vindt dat een flexi- taalmarkt in de Europese Unie: de Capital Markets • 14 • bele schil nuttig kan zijn, maar dat die binnen de Union (CMU). De CMU moet belemmeringen voor begroting had moeten worden gerealiseerd en niet investeringen binnen de EU wegnemen. Zo kunnen extra er bovenop. Een motie van deze strekking in de kleine en middelgrote bedrijven gemakkelijker aan Tweede Kamer kwam net één stem te kort. kapitaal komen en wordt investeren in een ander land eenvoudiger. Dit moet de economische groei binnen BTW-vrijstelling voor collectief de EU stimuleren. Om tot de Capital Markets Union vermogensbeheer te komen, ontplooit de EC tal van initiatieven. Waar De Hoge Raad besliste eind 2016 in een zaak dat de relevant reageert Dufas op deze initiatieven, zoals in btw-vrijstelling voor beheer van (vastgoed)fondsen 2016 bij de nieuwe regels voor prospectussen. alleen geldt als het fonds of de beheerder onder ‘bij- zonder overheidstoezicht’ staat. Dit is in lijn met een Nieuwe regels voor prospectussen prejudiciële beslissing van het Europese Hof van Jus- Het Europees Parlement, de Raad van Ministers en de titie. De Hoge Raad bevestigde conform deze beslis- Europese Commissie werden het in 2016 eens over sing dat werkzaamheden die de feitelijke exploitatie een – in het kader van de Capitals Market Union – van onroerende zaken betreffen, niet onder ‘beheer’ aangepaste prospectusrichtlijn. Dufas nam deel aan vallen, zoals bedoeld in de zesde btw-richtlijn. Het discussies met de AFM, het Ministerie van Financiën Hof Arnhem-Leeuwarden moet nu onderzoeken of en andere stakeholders. Wij legden de nadruk op het sprake is van ‘bijzonder overheidstoezicht’ bij vast- belang van de doelmatigheid van het prospectus voor goedbeleggingsfondsen en of de btw-vrijstelling dus beursgenoteerde ondernemingen. Aanpassingen in geldt. Dufas overlegt met het Ministerie van Finan- de nieuwe richtlijn zijn onder meer een vrijstelling ciën en de Belastingdienst over de implicaties van dit van het uitgeven van een prospectus voor emissies arrest van de Hoge Raad voor de praktijk. onder € 1 miljoen, een versneld goedkeuringsproces voor instellingen die frequent emissies doen en een Pensioenfonds met DB-regeling kortere en duidelijker samenvatting van het prospec- vergelijkbaar met beleggingsfonds? tus. De Hoge Raad oordeelde in een andere zaak dat het beheren van vermogen voor een pensioenfonds niet Grensoverschrijdende btw-vrijgesteld is. Het risico voor de deelnemers en fondsendistributie de doorwerking ervan in de hoogte van de pensioen- Dufas nam tweede helft 2016 ook deel aan de consul- uitkering vindt de Hoge Raad van onvoldoende bete- tatie CMU action on crossborder distribution of funds across the kenis. En daarom niet vergelijkbaar met het risico EU van de Europese Commissie (EC). Zowel in inter- voor deelnemers in een instelling voor collectieve nationaal verband binnen de EFAMA als met het beleggingen (ICBE). De Hoge Raad motiveert dit door Ministerie van Financiën. De EC was geïnteresseerd te stellen dat het aantal dienstjaren en het gemiddeld in ervaringen van marktpartijen met marketingob- verdiende loon de hoogte van de pensioenuitkering stakels bij grensoverschrijdende distributie, zoals bepaalt. Een bijzonder motivatie: meer dan 80% van aanvullende nationale wettelijke eisen en toezicht- de uiteindelijke uitkering komt immers van rende- kosten in de gast-lidstaat, administratieve vereisten, ment gemaakt op ingelegde premiegelden. Een aantal het verloop van het notificatieproces, de fiscale omringende landen kent wel zo’n btw-vrijstelling. behandeling en barrières voor distributienetwerken via online platforms. De consultatie borduurde voort

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering op een eerdere consulatie over het gehele regulatory griteit van financiële markten moet beschermen. Ook framework binnen de EU. beoogt MiFID II de harmonisatie van de Europese beurshandel en beleggingsmarkt. Juncker fonds (EFSI) verlengd en verhoogd PRIIP’s De Europese Raad heeft december 2016 het European Net als MiFID II is ook de invoering van de Europese Fund for Strategic Investment (EFSI) verlengd. Oor- verordening PRIIP’s vertraagd. De verordening wordt spronkelijk zou de EFSI lopen over de periode 2015 - nu vanaf 31 december 2017 van kracht. Dufas heeft, • 15 • 2018. Dit is nu verlengd tot 2020, waarbij ook de samen met EFAMA, gepleit voor dit uitstel. Weer met investeringsdoelstelling is verhoogd van € 315 mil- oog op de benodigde ICT-aanpassingen. Aanbieders jard in 2018 naar € 500 miljard in 2020. Het fonds – van Packaged Retail Investment and Insurance-based invest- ook wel Juncker fonds genoemd – beoogt belemme- ment Products (PRIIP’s dus) moeten dan een Key Informa- ringen weg te nemen om private investeerders te tion Document (‘financiële bijsluiter’) opstellen en deze laten participeren in nieuwe investeringsprojecten en verstrekken aan potentiële klanten. Zij kunnen daar- zo de Europese economie te stimuleren. mee de producten beter vergelijken en doorgronden. PRIIP’s betreft alle soorten financiële producten met Index huggers een beleggingscomponent die aan niet-professionele Volgens het rapport ‘Verkenning potentiële index- beleggers worden aangeboden, met uitzondering van huggers’ (AFM, mei 2016) wordt minder dan 1% van ‘gewone’ aandelen, obligaties, deposito’s en bepaalde het totaal belegd vermogen via index hugging belegd. pensioenproducten. Een beleggingsfonds wordt dan gepresenteerd als actief, maar volgt in werkelijkheid de benchmark – Systeemrelevante met daarom volgens de AFM relatief te hoge beheer- vermogensbeheerders kosten. Dufas onderschrijft het ter discussie stellen De Financial Stability Board (FSB) – een internationale van index huggers. Wel is het aantal index huggers de toezichthouder bestaande uit centrale bankiers – afgelopen tien jaar snel afgenomen, dankzij de onderzocht de afgelopen jaren hoe grote vermogens- enorme groei van passieve fondsen en een duidelijker beheerders en hun fondsen de stabiliteit van het verdeling van het fondsenaanbod: passief, smart beta financieel systeem en de markten kunnen verstoren. en actief. Distribiteurs moeten een kwalitatieve selec- Verwacht werd dat dit zou kunnen leiden tot aanvul- tie van fondsen maken die waarde toevoegt voor de lende risicobeheersingsmaatregelen en mogelijk sol- retailbelegger. Dat dwingt fondsbeheerders automa- vabiliteits- of liquiditeitseisen. In IIFA-verband heeft tisch hun producten een duidelijk(er) profiel te geven Dufas er meermalen op gewezen dat ‘fondsen geen passend bij de hedendaagse behoefte en pricing. banken zijn’. Fondsen hebben de mondiale financiële stabiliteit nooit bedreigd, en gaan dit naar verwach- MiFID II ting ook nooit doen. Ze behoren al tot de meest uit- De Europese Commissie (EC) besloot invoering van gebreide en gereguleerde en transparante onderdelen MiFID II integraal uit te stellen tot 3 januari 2018. van het mondiale financiële stelsel. In haar eindrap- Ook de deadline voor implementatie van de richtlijn port stelt de FSB nu – na uitgebreide consultatie van in nationale wetgeving verschoof: naar 3 juli 2017. de sector – voor dat centrale banken zich beperken tot Dufas heeft steeds benadrukt dat een fatsoenlijke liquiditeitsbeheersingsmaatregelen en uitvoeren van implementatie mogelijk moet zijn en steunt dan ook stresstests. de beslissing van de EC. Er zijn complexe en omvang- rijke aanpassingen in ICT-systemen nodig om het Platform voor Duurzame Financiering omvangrijke pakket nieuwe regels toe te kunnen brengt duurzaamheidsinitiatieven passen. Dit maakte uitstel in onze ogen onvermijde- financiële sector bij elkaar lijk. De Markets in Financial Instruments Directive II (MiFID De financiële sector – waaronder Dufas –, overheden II) is een Europese richtlijn die beleggers en de inte- en toezichthouders hebben eind 2016 het Platform

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering voor Duurzame Financiering opgericht om de aan- dacht voor duurzame financiering in de financiële sector verder te stimuleren. In reactie (via een pers- bericht) op dit initiatief liet Dufas weten dat ‘Neder- landse vermogensbeheerders al tal van duurzame beleggingsfondsen op de markt hebben gebracht en duurzame beleggingsstrategieën voor pensioenfond- • 16 • sen en andere institutionele beleggers uitvoeren. Het is goed om via dit platform de verbinding met andere sectoren te versterken en te zien waar duurzame investeringsbehoeften bestaan.’ De platformleden overleggen twee keer per jaar over de verschillende duurzaamheidsinitiatieven binnen de Nederlandse financiële sector. Daarnaast buigen werkgroepen zich over diverse themaonderwerpen.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering ‘Vertrouwde bakens verzetten’

Interview met Femke de Vries (AFM) • 17 •

‘De’ crisis mag dan ten einde zijn, het heeft de sector wel ingrijpend veranderd. Ook in goede zin. Met meer grip en inzicht, bijvoorbeeld. Nu is het tijd voor een volgende stap, vindt Femke de Vries (AFM). De stap naar meer aandacht voor duurzaamheid bijvoorbeeld – in de breedste zin van het woord.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering et financiële speelveld verandert sterk. Met zame economie een belangrijke rol. Deze vorm van ontwikkelingen als de verder oprukkende verslaggeving biedt namelijk meer inzicht in de wer- technologie, nieuwe partijen die voor het kelijke waarde en waardecreatie van een onderne- Heerst onder toezicht staan of de groeiende impact van ming. Zo worden ook de niet-financiële aspecten in het thema duurzaamheid op maatschappij en econo- de verantwoording betrokken. En dat maakt de mie. Om in dit veranderend speelveld een robuust en gevolgen van de uitvoering van de ondernemingsstra- stevig financieel stelsel te behouden zal het nodig zijn tegie op korte, middellange en lange termijn inzich- • 18 • vertrouwde bakens te verzetten, stelt Femke de Vries, telijk.’ sinds 2015 lid van het bestuur van de AFM. Dat geldt voor bedrijven, overheden, toezichthouders en voor Meer prikkels beleggingsinstellingen. ‘Vermogensbeheerders hebben de positie om de tran- sitie naar een duurzame economie te versnellen. Van AIFMD tot algoritmes Omdat zij veel assets under management hebben – en Femke kijkt terug op 2016 als een jaar waarin in dat beheerd vermogen neemt alleen maar in omvang meerdere opzichten veel veranderde. Vaak als onder- toe – kunnen zij veel invloed uitoefenen.’ Ook de deel van langduriger transities – zoals het groeiend AFM heeft als toezichthouder een belangrijke taak in aantal instanties dat als gevolg van de AIFMD onder de transitie, gaat Femke verder. ‘Ten eerste om te toezicht van de AFM valt. En de constant toenemende beoordelen of beleggers adequaat worden geïnfor- invloed van technologie. Hoe vaker beleggingsadvies meerd over risico’s, ten tweede of vermogensbeheer- op basis van software en algoritmes tot stand komt, ders voldoende zijn geëquipeerd om deze risico’s hoe belangrijker het is dat bedrijven en beleggingsin- goed in te schatten en ten derde of accountants ade- stellingen hun checks en balances op orde hebben, quaat zicht hebben op juiste waardering van potenti- stelt Femke. ‘Welke aannames zitten in algoritmes ele stranded assets door ondernemingen.’ verscholen? Is nog herleidbaar voor de klant welke aannames zijn gebruikt? Dat vraagt van ons ook In 2016 voerde de AFM daarom een onderzoek uit nieuwe expertise. Naast traditioneel dossieronder- naar geïntegreerde verslaggeving, waaruit bleek dat zoek toetsen we nu bijvoorbeeld grote hoeveelheden ondernemingen nog onvoldoende bevraagd werden data op anomalieën.’ op het thema duurzaamheid. Daarin zouden vermo- gensbeheerders dus meer actie kunnen ondernemen. Duurzaamheid Femke vermoedt dat wanneer de AFM het onderzoek Dat ook duurzaamheid in 2016 voor de vermogens- in 2017 opnieuw zou uitvoeren, zij wel meer prikkels beheersector een belangrijker thema is geworden, vanuit vermogensbeheerders zou signaleren. ‘Institu- vindt Femke goed nieuws. Om meerdere redenen. tionele beleggers zien steeds meer dat een ethische of ‘Allereerst vanwege het behoud van onze leefomge- maatschappelijke verantwoordelijkheid voor ze is ving voor toekomstige generaties. Deze zorg kunnen weggelegd.’ we – ten tweede – niet los zien van ons financiële bestel. Wordt duurzaamheid genegeerd, dan zijn de Koolstofzeepbel finan ciële consequenties groot. Schakelt een bedrijf Dat geïntegreerde verslaggeving onmisbaar is voor de bijvoorbeeld niet snel genoeg over op duurzame hele financiële sector – en daarbuiten – laat ook een energie, dan kan dat de waarde van een bedrijf ver- andere dreiging zien: niet alleen onze leefomgeving is minderen.’ in gevaar, het financieel stelsel ook. Het omschake- ‘Voor beleggers is het daarom belangrijk om inzicht lingsproces naar een duurzame economie is niet te hebben in hoe een onderneming die transitie door- zonder risico, signaleert Femke. ‘Het kan onze econo- maakt.’ Femke ziet geïntegreerde verslaggeving als mie schade toebrengen. Denk aan plotseling sterke een instrument dat hiervoor bij uitstek geschikt is. afwaardering van CO2-intensieve activa, mogelijk ‘Geïntegreerde verslaggeving speelt bij deze transitie resulterend in stranded assets. Het barsten van de zoge- naar een meer duurzaam bedrijfsmodel en een duur- noemde koolstofzeepbel is een materieel risico voor

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering de Nederlandse financiële sector. Veel Nederlandse ondernemingen zijn afhankelijk van CO2-intensieve productieprocessen.’ Ook hier geldt dat meer inzicht helpt de transitie beheerst in goede banen te houden. Uniforme standaarden Om geïntegreerde verslaggeving beter mogelijk te maken, zijn uniforme standaarden noodzakelijk – • 19 • liefst internationaal. ‘Klimaatrisico’s kunnen pas transparant worden gemaakt met eenduidige stan- daarden en rapportages daarover van bedrijven. Bij- voorbeeld over hun carbon footprint en aanpassings- plannen. Zo kunnen ook financiële instellingen, beleggers én consumenten klimaatrisico’s beter inschatten en beprijzen. Bovendien helpt het bedrij- ven te stimuleren bedrijfsmodellen en strategieën te ontwikkelen die minder CO2-intenstief zijn. En dus minder gevoelig voor klimaatrisico’s.’ Sleutel Femke geeft aan dat de AFM op het gebied van duur- zaamheid, transparantie en verslaggeving een actieve rol blijft spelen. ‘Concreet gaan we bijvoorbeeld toe- zicht houden op de vereisten die voortvloeien uit het Besluit Niet-financiële informatie. Organisaties van openbaar belang – OOB’s – met meer dan 500 mede- werkers moeten in hun bestuursverslag informatie geven over hun beleid, risico’s en prestaties op het gebied van milieu en op sociaaleconomische aspec- ten.’

Maar belangrijker nog, vindt Femke, is dat institutio- nele beleggers de sleutel in handen hebben – althans, voor een groot deel – naar duurzaam economisch welzijn. Met deelname aan een initiatief als het Nederlands Platform voor Duurzame Financiering van DNB spant de AFM zich in om institutionele beleggers daarin geen strobreed in de weg te leggen. Via dit platform houdt de AFM namelijk in de gaten dat regelgeving of overheidsbeleid geen onduidelijk- heid of andere belemmeringen opwerpt voor investe- ringen in de duurzame economie. ‘Samen blijven we zo onderzoeken hoe we kunnen bijgedragen aan ver- dere ontwikkeling van de markt voor duurzame financiering,’ besluit Femke.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Verenigingsactiviteiten

• 20 • Eén van onze doelstellingen is het versterken van het Nationale Investment Management Conferentie vertrouwen in de beleggingssector. Onze vereni- Datum: 16 november 2016 gingsactiviteiten dragen aan deze (en andere) doel- Samen met de AFM organiseerden we deze confe- stellingen bij, bijvoorbeeld door stakeholders vanuit rentie, met als thema: Innovatie in investmentma- andere sectoren te betrekken. De activiteiten helpen nagement en toezicht. Maatschappelijke, financieel- ook onze leden op de hoogte te blijven van trends en economische, demografische én technologische ontwikkelingen. Om ervoor te zorgen dat de vereni- factoren komen bijeen en hebben grote invloed op gingsactiviteiten goed aansluiten op de wensen en onze sector. De Amsterdamse wethouder Kajsa prioriteiten van onze leden, voert het verenigingsbu- Ollongren (Economie) onderstreepte in haar opening reau geregeld overleg met individuele leden. het belang van de vermogensbeheersector voor Nederland. Merel van Vroonhoven (voorzitter AFM), Bijeenkomsten en events Bas de Natris (manager Amazon Web Services), René Frijters (CEO Knab bank), Jeroen Lammers, (directeur Actualiteitenseminar VNO-NCW), Steven Maijoor (ESMA) spraken vervol- Datum: 26 mei 2016 gens vanuit verschillende perspectieven over innova- In dit seminar stonden we stil bij actualiteiten tie en de impact op de financiële sector. rond UCITS V, AIFMD en MiFID II. Een panel van deskundigen, waaronder Tim Mortelmans (AFM), Dufas Dialogen Kees Groffen (De Brauw), Leopold Hendrick (Ministe- Frequentie: drie keer in 2016 rie van Financiën) en Hans Janssen Daalen (Dufas), We organiseerden ook dit jaar weer drie Dufas discussieerde met elkaar en beantwoordde vragen van Dialogen. Tijdens deze ‘diners pensants’ spraken deelnemers. Dufas organiseerde dit seminar samen bedrijfsleven, politiek, toezichthouders, bestuurders met De Brauw Blackstone. en wetenschappers met burgers en leden van Dufas over de maatschappelijke impact van de beleggings- Investment Management Forum sector. Met deze dialogen dragen wij als vereniging Datum: 21 juni 2016 (aansluitend op de Algemene Ledenvergade- bij aan het versterken van het wederzijdse begrip over ring) beleggingsvraagstukken. De organisatie doen we Wat is de maatschappelijke en economische samen met De Nieuwe Poort, het huis voor ontmoe- impact van de Europese vermogensbeheersector? En ting en inspiratie op de Amsterdamse Zuidas. welke fintech maakt nu het verschil? Diverse sprekers gaven hun visie. Jens Hagendorff (hoogleraar Finance Expertmeetings & Investment, Cardiff Business School) sprak over de Frequentie: drie keer in 2016 ‘proud record’ van Europese vermogensbeheerders. Voor onze leden organiseerden we in 2016 meer- Thomas Bunnik (CEO Pritle) vertelde over zijn star- dere roundtables met experts over diverse onderwer- tup in online vermogensbeheer en Hans Janssen pen. Tijdens deze roundtables konden onze leden Daalen (Dufas) ging onder meer in op de mogelijkhe- ook onderling ervaringen uitwisselen over actualitei- den van robo-advice. ten als PRIIP’s, MiFID II en MiFIR. Hier gaan we in 2017 mee verder.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Publicaties en media-activiteiten LinkedIn en Twitter posten we geregeld over nieuws • 21 • en ontwikkelingen in de vermogensbeheersector. De Wft Live bezoekersaantallen op Dufas.nl volgden we op de Datum: januari 2016 voet: deze zijn nog altijd groeiende. Op Dufas.nl publiceerden we begin 2016 een nieuwe editie van Wft (Wet financieel toezicht) Live. Participaties en (branche)overleggen In deze vernieuwde editie – de vorige dateerde van eind 2015 – was onder meer de informatie geactuali- Op Europees niveau: EFAMA seerd over het Besluit gedragstoezicht financiële EFAMA is de Europese belangenbehartiger voor ondernemingen en het Besluit prudentiële regels. vermogensbeheerders. Deze vereniging heeft een Daarnaast hebben we vrijstellingen vanuit de Vrijstel- coördinerende rol in Brussel voor Europese vermo- lingsregeling bij de betreffende wetsartikelen opge- gensbeheerdersverenigingen, waaronder Dufas. nomen. Zowel in de Europese Commissie als in het Europees Parlement functioneert EFAMA als onze ogen en Nieuw was informatie over: oren. Wij participeren actief in de EFAMA. Onze • Implementatiewet wijziging richtlijn transparan- directeur Hans Janssen Daalen maakt bijvoorbeeld tie deel uit van de board of directors – het hoogste • Implementatiewet wijziging richtlijn UCITS V besluitvormende orgaan binnen EFAMA. Het voor- • Wijzigingswet financiële markten 2016 zitterschap ligt sinds 2015 bij Alexander Schindler, lid • Wet algemeen pensioenfonds van de raad van bestuur van Union Asset Manage- • Wet implementatie verordening en richtlijn ment. Dit voorzitterschap rouleert iedere twee jaar. marktmisbruik EFAMA Responsible Investment Report Activa Nieuwsbrief Dit rapport verscheen in 2016 en is geschreven Frequentie: tweemaandelijks door een werkgroep van EFAMA: de werkgroep Res- Onze leden ontvingen ook in 2016 de Activa ponsible Investment. Voorzitter van deze werkgroep Nieuwsbrief met informatie over verenigingsactivi- is Ron Batten (Dufas). In het rapport is het uitgangs- teiten en relevante actualiteiten, regelgeving en punt dat beslissingen over duurzaamheid nog altijd opinie van insiders uit onze sector. Leden waarderen bij de assetowner liggen. Duidelijk is wel dat verant- de nieuwsbrief als een bron van handzame informatie woord beleggen geen niche meer is. Het groeit hard. over ontwikkelingen in onze sector. De verspreiding Verder laat het géén statistisch relevante outperfor- binnen aangesloten organisaties neemt daardoor toe, mance of underperformance zien ten opzichte van weten we van leden. andere beleggingen. Het rapport is naast een leidraad bij het maken van beleid, ook een handig naslagwerk Social Media en Dufas.nl met informatie over selectiemethoden, impact investing Frequentie: wekelijks en green bonds. De website die we in 2015 helemaal vernieuwden, hebben we in 2016 aangevuld met onder meer statis- Wereldwijd: IIFA tieken. We publiceren geregeld blogs, die ook op Meer dan 40 beleggingsfondsverenigingen fondsnieuws.nl verschijnen. Zowel op Dufas.nl als op wereldwijd zijn verenigd in het International Invest-

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering ment Funds Association (IIFA), samen goed voor een Brancheoverleg: gezamenlijk visiedocument totaal beheerd vermogen van 40 triljoen Amerikaanse financiële sector dollar. Hans Janssen Daalen (Dufas) participeert actief In mei 2016 publiceerden we het visiedocument in IIFA als voorzitter van de werkgroep IAS/IFRS. ‘Verantwoord vernieuwen’. Het document is het Daarmee neemt hij ook deel aan bestuursvergaderin- resultaat van een unieke samenwerking tussen de vijf gen en is hij goed aangesloten op alle informatiestro- grote brancheorganisaties: Dufas, NVB, Verbond van men. Van 24 tot en met 26 oktober 2016 was het jaar- Verzekeraars, NVP en Adfiz. Uitgangspunt is dat de • 22 • lijkse congres in Osaka. financiële sector belangrijk is voor de maatschappij. En door de terugtredende overheid wordt de sector Via IIFA praten wij mee met de International Organi- alleen maar belangrijker. Van die maatschappelijke zation of Securities Commissions (IOSCO), waarin positie zijn de organisaties zich bewust. Tegelijk toezichthouders op de effectenmarkten wereldwijd vragen ze ook om ruimte in regelgeving, om beter in verenigd zijn. Belangrijk, want steeds meer Europese te kunnen spelen op snel veranderende markten. Met regelgeving wordt door instanties als IOSCO voorbe- toezichthouders willen de brancheorganisaties beter reid. Of denk aan het door centrale bankiers gedomi- samenwerken aan gebalanceerde en verantwoorde neerde overleg in de Financial Stability Board: daar kaders in een geïntegreerde Europese markt. staat het vermeende systeemrisico van gereguleerde beleggingsfondsen prominent op de agenda. Via IIFA zijn wij ook daar gesprekspartner.

WAT DOET IIFA PRECIES? IIFA is een overlegplatform voor kennisuitwisseling tussen beleggingsfondsverenigingen wereldwijd. Ze zijn actief als belangenbehartiger van de sector, onder meer door in te zetten op hoge ethische standaarden bij professionals, door belangen van beleggers te behartigen en door een gelijk speelveld te stimuleren. Actuele thema’s voor IIFA zijn onder meer cybersecurity, de ontwikkeling van een Aziatisch en Zuid-Amerikaans fondsenpaspoort en verspreiding van een internationaal provisieverbod.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering ‘Investeer in Nederlandse startups’

Interview met Kajsa Ollongren (wethouder Amsterdam) • 23 •

Dankzij de Brexit verschuift de focus van de financiële wereld van de Londense city naar continentaal Europa. En naar Amsterdam, dat met een sterke financiële sector in trek is. Al kan die concurrentiepositie altijd beter. Kajsa Ollongren, wethouder Economische Zaken in Amsterdam, vertelt over versterking van het vestigingsklimaat.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering 3 juni 2016: het referendum in het Verenigd ten door te investeren in startups. Een voorbeeld: Koninkrijk laat een onverwachte en niet mis te O3NL is een mentorprogramma voor startups van 2verstane uitkomst zien. De Britten kiezen voor pensioenfonds ABP, zakelijk dienstverlener EY en ons een Brexit. ‘Mensen die zeggen dat ze er goed op als gemeente. Dat een groot Nederlands pensioen- waren voorbereid, geloof ik eigenlijk niet,’ vertrouwt fonds dit initiatief al een paar jaar met miljoenen Kajsa Ollongren ons toe. Zij is sinds 2014 wethouder ondersteunt, vind ik heel waardevol. En is een fantas- Economische Zaken in Amsterdam. ‘Bijna niemand tisch voorbeeld van wat Nederlandse vermogens- • 24 • had verwacht dat het echt tot een Brexit zou komen. beheerders kunnen doen.’ Een initiatief dat overigens Na het referendum zijn we desondanks allemaal snel ook positief uitpakt voor het imago van vermogens- in de actiestand geschoten. Bij de ambtswoning beheerders, stipt Kajsa nog aan. kwamen zakelijk dienstverleners uit de financiële sector langs. En brancheverenigingen, zoals de NVB Veel te bieden en Dufas. Iedereen realiseerde zich: dit gaat grote ‘De vermogensbeheersector in Nederland is sterk, impact hebben op Nederland. Ik denk dat we toen met ervaren en getalenteerde mensen. Zo’n sterke veel goeds in gang hebben gezet. Pas begin dit jaar, sector trekt weer jong talent en startups. Nu heeft met artikel-50, zijn we in een fase aanbeland waarin Amsterdam sowieso al veel te bieden aan de inter- de omvang van de Brexit duidelijk is geworden. nationale financiële sector. Goede infrastructuur, bij- Vooral voor Britse financiële bedrijven is de impact voorbeeld en fantastische connectiviteit, zowel fysiek groot. Om actief te kunnen zijn in Europa hebben ze als digitaal. Banken innoveren snel, zijn nu eerder straks een paspoort nodig. Niet alle grote bedrijven techbedrijven, waardoor goede connectiviteit voor vertrekken daardoor nu massaal uit de city, wel hen van levensbelang is. Daarin hebben wij een voor- onderzoeken ze of ze bepaalde onderdelen elders sprong op andere landen. Maar ook de internationale onder kunnen brengen.’ oriëntatie van Nederlanders is beroemd. Volgens het World Economic Forum zijn wij nummer één in de Financiële hoofdstad beheersing van Engels als tweede taal. En mocht iets Dufas-bestuurder Hans Janssen Daalen noemde de toch het vestigingsklimaat negatief beïnvloeden, Brexit in 2016 al de lakmoesproef voor het Neder- dan fiksen we dat. De wachtlijst voor internationale landse vestigingsklimaat. ‘De New York Times plaatst scholen, bijvoorbeeld. Recent gesignaleerd als een Amsterdam bovenaan de lijst van steden in de EU probleem, nu zijn we al bezig met oplossingen.’ die Londen zouden kunnen vervangen als financiële hoofdstad van Europa,’ blogde Hans in augustus. Speelveld ‘Assetmanagers in Londen beheren maar liefst 5 tril- Wat nog wel eens tegen Nederland werkt, is de rela- joen euro aan institutioneel en retailvermogen. Daar- tief strenge regelgeving – in het bijzonder het bonus- toe behoort een flink deel van het grote Nederlandse plafond. Waar dat elders in Europa op 100% ligt, is pensioenvermogen. Het zou toch mooi zijn als we Nederland een stuk strenger met maximaal 20%. ‘Dat een stuk van dat vermogensbeheer terug kunnen de bonuscultuur aangepakt is vind ik heel goed,’ stelt halen naar Nederland.’ Kajsa. ‘Er zaten echt perverse prikkels in. Ik denk alleen dat we, omdat we andere eisen stellen dan de Voor Nederland biedt de Brexit dus een schatkist aan overige Europese landen, het wel lastig wordt voor mogelijkheden. Vooral voor de regio Amsterdam, financiële instellingen om voor Nederland te kiezen. waar al een groot aantal financiële instellingen zit. Ze moeten dan met verschillende systemen werken.’ Kajsa spant zich samen met de sector in voor een zo Maar er spelen nog zoveel meer factoren bij de keuze gunstig mogelijk vestigingsklimaat. ‘Elk bedrijf, ook voor een land of stad, vindt Kajsa. ‘Vergeet ook niet vermogensbeheerders, kan als een ambassadeur laten dat lang niet alle financiële instellingen een bonus- zien hoe goed het hier zakendoen is. Daarnaast plafond hebben. Ik ben overall heel positief over de kunnen vermogensbeheerders de aantrekkelijkheid ontwikkeling van de financiële sector in onze stad. Zo van het financiële ecosysteem in Amsterdam vergro- heeft recent een grote Japanse bank zich hier geves-

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering tigd. Het aantal fintechbedrijven dat voor ons kiest, groeit én we hebben steeds meer home-grown fin- tech. Dat wij de Amsterdam Internet Exchange hebben en onze digitale infrastructuur goed op orde is, maakt ons aantrekkelijk voor techbedrijven – en daarmee voor de internationale financiële sector. De diversiteit groeit: we hebben niet meer alleen een kleine hoeveelheid grote financiële spelers, maar ook • 25 • steeds meer kleinere en fintechbedrijven. En die diversiteit versterkt de financiële sector. Het maakt de sector vitaal, dynamisch en innovatief. Wat weer bij- draagt aan het vestigingsklimaat in Amsterdam en Nederland.’

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering De commissies en werkgroepen van Dufas

• 26 • Als vereniging kunnen we trots zijn op de actieve • M. Rommen (NN IP) inbreng van veel leden. Zij maken onze sterke positie • M. Smals (Bouwfonds) in de sector mogelijk. Op de volgende pagina’s geven • M. Stravers (Solutional) we een overzicht van onze commissies en werkgroe- • M. van den Oosterkamp (Triodos) pen en de leden die hierin actief zijn. • P. Bos (Teslin) • P. van der Molen (Achmea) 1 Technische commissie • V. Godron (MN) (inclusief Europese Zaken) • W. Jansen (Aegon Asset Management) De technische commissie deelt onderling kennis en • W. Kuijpers (Robeco) bereidt consultaties voor van de overheid (Den Haag, • W. Paulissen (KPMG) Brussel) en de toezichthouders. Ook adviseert de • J.Blaffert (PwC) commissie directie en bestuur van Dufas bij juridi- • L. Denswil (Theodoor Gilissen) sche onderwerpen in het algemeen, toezichtzaken en • W. Donders (Allianz) aankomende nieuwe nationale of internationale regelgeving met impact op de Europese financiële 2 Financial Transaction Tax (FTT-) sector. In 2016 betrof het onder meer de implementa- werkgroep tie van MiFID II en AIFMD en de systeemrelevantie Deze werkgroep volgde in 2016 de ontwikkelingen van vermogensbeheerders. rond de onderhandelingen over de invoering van een Financial Transaction Tax (FTT). Tien Europese • A. IJlstra (CBRE) lidstaten steunen de FTT, Dufas en Nederland zijn • A. van Doorn (Aegon Asset Management) tegenstander. • C. Boden (NN IP) • C. Stienstra (BNP Paribas) • H. Prummel (BlackRock) • E. van den Brink (JP Morgan) • M. Steinbusch (Robeco) • F. van Geel (NN IP) • F. Evelein (NN IP) • F. Pickkers (Syntrus Achmea Real Estate & Finance) • H. Laoh (Delta Lloyd) 3 Fiscale commissie • I. Hamstra (BlackRock) Belangrijk onderwerpen op het werkterrein van de • I. Kersten (MN) fiscale commissie betroffen onder andere Base Erosion • J. Aardoom (Hof Hoorneman) and Profit Shifting (BEPS) en de uitspraak van de Hoge • J. Petit (Bouwinvest) Raad over btw-vrijstelling voor collectief vermogens- • J. Westerling (Optimix) beheer • J. Spreen (PGGM) • J. Vaartjes (Kempen) • A. Hartman (Delta Lloyd) • L. Walenboer (Russell) • D. Remmelts (NN IP) • M. Dorenbosch-Kolle (Kempen) • M. Steinbusch (Robeco) • M. Hoekstra (Shell AM) • M. Buijnsters (BNP Paribas) • M. Langenberg (Franklin Templeton) • P. Pennings (Aegon Asset Management) • M. Maagdenberg (BNP Paribas) • V. van Noorle Jansen (KPMG) • M. Mol (Caceis) • R.J. Meindersma (PWC)

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering • K. Jonker-Beekhuis (MN) 6 Public Relations Officers commissie • B. Castelijn (Deloitte) De Public Relations Officers commissie adviseerde in • A. van Oostrom (EY) 2016 Dufas bij de totstandkoming van communica- tieplannen, pr en mediavraagstukken. Ook dienden 4 Risk Management commissie de commissieleden als klankbord bij de organisatie De Risk Management commissie heeft onder meer van de jaarlijkse conferenties van Dufas. gediscussieerd over de consultatie van de European Banking Authority (EBA) over solvabiliteitseisen voor • A. Overeem (BlackRock) • 27 • beleggingsondernemingen. • C. Wroblewski (NN IP) • E. de Waard (Robeco) • A. de Koning (CBRE) • J. van Schagen (Aegon Asset Management) • B. Harmsen (Actiam) • M. Broekman (Russell) • B. de Jong (Solutional) • C. Nijland (Caceis) 7 Dufas Brexit impact AM high level • D. Aghina (Bouwinvest) brainstorm projectgroep • D. Snel (Bouwfonds) Het Brexit proces is in gang gezet, met uiteenlopende • H. Radder (Russel Investments) implicaties voor onze retail en institutionele beleg- • J. Ritzerveld (Delta Lloyd) gingsindustrie. Daarom heeft Dufas een projectgroep • L. Bruidegom (EY) in het leven geroepen die een representatieve selectie • M. Hartog (Teslin) van marktpartijen vormt. De projectgroep maakt een • M. Pronk (CBRE) inventarisatie van alle mogelijke positieve als nega- • M. Denekamp (NN IP) tieve gevolgen van Brexit. Vanwege alle onzekerheden • M. Sizov (BNP Paribas) die Brexit met zich meebrengt, is scenario denken het • P. van Duinen (Aegon Asset Management) uitgangspunt. De kennis en ervaring van institutio- • P. van Glaanen Weijgel (Syntrus Achmea Real nele vermogensbeheerders en vermogensbeheerders Estate and Finance) die zich ook internationaal richten op de particuliere • P.van Leeuwen (Triodos) klant, in combinatie met de expertise van De Brauw, • P. van der Molen (Achmea) maken het mogelijk het Brexit slagveld in kaart te • R. den Hollander (MN) brengen. Deze projectgroep helpt ook bij het voorbe- • S. Renken (PGGM) reiden eventuele posities die Dufas in nationaal of • S. de Gruijter (PGGM) internationaal verband eventueel met betrekking tot • T. de Graaf (PGGM) Brexit zal moeten innemen. • R.Vonk (Robeco) • I. Zaanen (Achmea) • A. van Doorn (Aegon Asset Management) • K. Groffen (De Brauw) 5 Duurzaam Beleggen werkgroep • F. van Geel (NN IP) De commissie was in 2016 vooral actief met betrek- • M. Klaassen (PGGM) king tot het Platform voor Duurzame Financiering • M. Prinsze (Robeco) van DNB. • D. Otterbeek (SAMco)

• A. Gast (Delta Lloyd) • B.J. Blom (ASN Bank) • H. Laoh (Delta Lloyd) • R. Klijnstra (Kempen) • R. Sandergen (Allianz) • R. Veltmeijer (Triodos) • S. van Waveren (Robeco)

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering ‘De transformatie heeft veel impact, maar angst helpt niet’

• 28 • Interview met Dufas-voorzitter Toine van der Stee (ceo Blue Sky Group) en algemeen directeur Dufas Hans Janssen Daalen

Begin 2016 publiceerde Dufas samen met andere partijen in de financiële sector het manifest Verantwoord vernieuwen, financiële dienstverlening in een snel veranderende wereld. De urgentie van die vernieuwing voelen we steeds meer – de veranderingen zijn complex, ingrijpend en dichtbij. foto: bambos demetriou

Hans Janssen Daalen Toine van der Stee

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering e urgentie bleek ook uit de gesprekken die advieskosten, maar stimuleert ook een grotere we met een grote diversiteit aan stakehol- behoefte aan op maat gesneden beleggingsoplossin- ders voerden, waaronder jonge politici, gen. Vermogensbeheerders moeten hun klanten Djournalisten en wetenschappers. In een openhartige daarom beter leren kennen en data vastleggen.’ Toine dialoog spraken we over de maatschappelijke uitda- ziet dit als een van de redenen waarom financieel gingen waar onze sector voor staat. Drie trends keer- dienstverleners zich steeds meer ontwikkelen tot high den daarbij steeds weer terug: digitalisering, de tech bedrijven. ‘Het klinkt bijna paradoxaal: we willen opkomst van nieuwe generaties en een terugtredende dichter op de huid van de klant en moeten daarom • 29 • overheid. Zij bepalen in belangrijke mate de richting meer digitaliseren. De sector maakt hierdoor ook de van de vermogensbeheersector. Toine van der Stee: belangrijke switch van aanbod- naar vraaggestuurd.’ ‘Met Dufas kijken we open minded naar de transforma- tie. De transformatie heeft veel impact, maar angst Trend 2: De opkomst van nieuwe helpt niet. Samen met de stakeholders willen we een generaties koers kiezen waar de maatschappij en de sector beter van wordt.’ Zekerheidsbehoefte blijft De babyboomers maken plaats voor de millenni- Trend 1: Razendsnelle digitalisering als en de generatie Z. Generaties die niet alleen anders in het leven staan, maar ook een ander leven zullen In de versnelling kennen. Toine: ‘De nieuwe generaties hebben waar- Kun je na twee decennia digitalisering nog wel schijnlijk minder financiële ruimte dan de babyboo- spreken over een trend? Volgens Toine zeker: ‘De mers. Daarnaast zijn er meer onzekerheden: geopoli- digitalisering van onze sector raakt nu juist echt in tieke instabiliteit, minder vast werk en een steeds een stroomversnelling. Fintech is het buzzwoord en wijzigende levensverwachting. Maar denk niet dat big data, robo-advies en steeds slimmere, toepasbare jongeren ook minder behoefte aan financiële zeker- algoritmes zijn de belangrijke versnellers.’ De ver- heid hebben, daarin verschillen generaties niet. Wel snelling leidt ook tot de komst van meer nieuwe spe- denken jongeren anders over hoe ze die zekerheid lers, variërend van kleine startups met specifieke kunnen verkrijgen.’ diensten tot grote high tech partijen als Google en Amazon. Meer eigen grip op beheer Hans vertelt over de gesprekken van Dufas met Nieuwe kansen jongere generaties. ‘Wat ik leerde, was dat de jongere De grote nieuwe spelers beschikken over enorme generaties meer greep wil houden op hoe hun inleg hoeveelheden data, uitstekende distributiekanalen, wordt geïnvesteerd. Ze willen kunnen kiezen en swit- lage kosten en meer vertrouwen onder consumenten. chen. Onze sector moet dus nadenken over hoe zij Geduchte marktpartijen dus? Hans: ‘Ja, maar om aan- klanten meer zelf willen laten spelen met hun vermo- trekkelijke beleggingsproducten te bieden zullen zij gen en het beheer ervan. Dat kan met verdere digitali- samenwerking zoeken met financiële instellingen. sering, jongere generaties hebben daar een groter ver- Dat biedt juist nieuwe kansen. Wel vervagen de gren- trouwen in. Maar we moeten ons wel bewust zijn dat zen van de sector en ziet het speelveld er straks anders deze behoefte aan geïndividualiseerd vermogensbe- uit. Voor Dufas betekent dit wellicht ook een andere heer bij pensioenopbouw de solidariteit onder druk samenstelling van het ledenbestand.’ zet.’

Op de huid Trend 3: De terugtredende overheid Digitalisering verandert de relatie met de klant in rap tempo. De klant zal steeds vaker gebruik maken Financiële reserves opbouwen foto: demetriou banbos van robo-advies. Toine: ‘Klanten krijgen dan online De jongere generaties willen meer grip op hun op maat gesneden advies. Dit zorgt voor lagere eigen financiële toekomst, óók omdat dit van ze

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering gevraagd wordt. De overheid treedt terug, bouwt de verzorgingsstaat af en verschuift de verantwoordelijk- heden – en risico’s – naar de burger. Toine: ‘Er ont- staan steeds meer momenten waar het financiële risico voor de burger toeneemt of volledig bij hem ligt. Bijvoorbeeld bij ziekte, werkloosheid of pensi- oen. Maar ook voor studiekosten verschuift de finan- • 30 • ciering van collectief naar individu. Een snelgroei- ende groep burgers moet dus zelf meer en tijdig financiële reserves opbouwen en op peil houden. Dit biedt de sector nieuwe mogelijkheden én verant- woordelijkheden. We kunnen een succesvolle en rele- vante bijdrage leveren aan het financieel welzijn van mensen in een nieuwe wereld.’

Grote verantwoordelijkheid sector De genoemde trends vergroten de maatschappe- lijke verantwoordelijkheid van de sector en vereni- ging constateert Hans. ‘Daarom investeren we nadrukkelijk in de dialoog met een brede groep sta- keholders. De diensten die vermogensbeheerders aanbieden zijn van een andere orde dan die van Uber of Airbnb. Met de essentiële financiële reserves moet je niet gokken, tegelijk wil niet iedere klant dezelfde mate van financieel risico lopen. Het is aan onze sector om daarop te anticiperen. Goed financieel onderwijs – waar de leden van Dufas al jaren vrijwillig aan bijdragen – eenvoudige producten, goede voor- lichting en klantcommunicatie en integer advies zijn hierbij belangrijk. Zo blijven we een relevante sector die het vertrouwen van de consument krijgt én ver- dient.’

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Leden en overige aangesloten organisaties

Dufas heeft zich altijd opengesteld voor zowel grote tiestaffels al jaren zeer constant, terwijl we wel sterk • 31 • als kleine marktpartijen: op de Nederlandse markt groeien in activiteiten. Dit kan dankzij een efficiënte werkende vermogensbeheerders, vastgoed- en organisatie en de grote participatie van onze leden. bewaarinstellingen en beheerders van pensioenfond- Om de begroting sluitend te maken, kan het soms sen. Ook de belangrijkste buitenlandse marktpartijen nodig zijn procentuele correcties toe te passen op de zijn bij ons aangesloten. Mede dankzij deze diversi- verschillende staffelbedragen. teit kunnen we als representatief belangenbehartiger optreden namens de hele sector, zowel voor instituti- Met een minimumcontributie van € 3.000 (2016) oneel als voor retail vermogensbeheer. houden we het lidmaatschap bereikbaar voor kleinere organisaties. De maximum contributie in 2016 Naast de gewone – in Nederland vergunning bedroeg, net als in 2015, € 57.500 voor de grootste houdende – leden kennen we geassocieerde leden: leden met AuM van meer dan € 100 miljard. Nieuwe buitenlandse instellingen die op de Nederlandse leden betalen naast de contributie bij toetreding een- markt actief zijn met een Europees paspoort en zake- malig een entreegeld van € 2.500. Voor (buitenlandse) lijk dienstverleners. Ook kennen we leden die zijn geassocieerde instellingen bedroeg de contributie in aangesloten omwille van de informatiestromen. 2016 een vast bedrag van € 12.000. Ook deze bedragen zijn ongewijzigd ten opzichte van 2015. Leden van DUFAS Aantal per Leden Geassocieerde Totaal Nieuwe lid ultimo instellingen 2003 8 6 14 ‘Bijeenkomsten leveren nuttige contacten 2008 34 9 43 én inzichten’ 2013 39 13 52 ‘Eind 2016 zijn we lid geworden van Dufas. Wij 2014 38 21 59 zijn een snel groeiend hedgefonds en lopen door die groei tegen nieuwe vragen aan – vragen die we 2015 34 23 57 als kleiner fonds niet hadden. Over wet- en regel- 2016* 32 26 58 geving bijvoorbeeld. Bij Dufas ontmoeten we ver- * Weergegeven is het ledental per 1-1-2017. Het lidmaatschap schillende bedrijven uit de sector die met dezelfde van twee werkmaatschappijen van Achmea is geconverteerd soort regelgevingsvragen zitten. Daar leren we veel naar één lidmaatschap van Achmea Investment Manage- van. Tijdens de bijeenkomsten en vooral erna, bij ment. Trustus Capital Management heeft haar lidmaatschap de borrel. Prettig om dan te kunnen sparren.’ per ultimo 2016 beëindigd. Bij de geassocieerde leden zijn de – Bart Bijmolen, Head of Sales bij Mint Tower Capital informatieleden meegerekend. Management Contributie Het algemeen bestuur stelt jaarlijks de contributie vast op basis van een goedgekeurd budget. Dit budget slaan we om naar contributiestaffels, waarbij leden betalen naar rato van hun wereldwijde Assets under Management (AuM). We houden de contribu-

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering • 32 •

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Overzicht leden en overige aangesloten instellingen

Achmea Investment Management BlackRock www.achmeainvestmentmanagement.nl www.blackrock.nl

Actiam Blue Sky Group • 33 • www.actiam.nl www.blueskygroup.nl

Aegon Asset Management BNP Paribas Asset Management www.aegonassetmanagement.com www.bnpparibas-am.nl

AFS Bouwfonds IM www.afsgroup.nl www.bouwfondsim.nl

Allianz Nederland Asset Management Bouwinvest www.allianz.nl/allianz www.bouwinvest.nl

CACEIS Bank Luxembourg, Annexum Invest Amsterdam Branche www.annexum.nl www.caceis.com/

Anthos Asset Management CBRE Global Investors www.anthos.nl www.cbreglobalinvestors.com

Citibank International Limited, ASN Beleggingsfondsen Beheer Netherlands Branche www.asnbank.nl www.citibank.com

ASR Nederland De Brauw Blackstone Westbroek www.asrverzekeringen.nl www.debrauw.com

AXA IM Deloitte www.axa-im.nl www2.deloitte.com/nl/nl.html

BNY Mellon, Amsterdam Branche Delta Lloyd www.bnymellon.com www.deltalloyd.nl

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Deutsche Asset Management, NN Investment Partners Amsterdam (DWS) www.nnip.com www.deutschebank.nl

EY Northern Trust Global Investments www.ey.com/NL/nl/Home www.northerntrust.com

• 34 • Fidelity Worldwide Investment (Amsterdam) Oikocredit www.fidelity.nl www.oikocredit.org

Franklin Templeton Investments NL Optimix Vermogensbeheer Branche (incl. Friesland Bank) www.franklintempleton.nl www.optimix.nl

Hof Hoorneman Bankiers PGGM www.hofhoorneman.nl www.pggm.nl

Hoofdbosch Beleggingsfonds Pictet Asset Management www.hoofdbosch.nl www.pictetfunds.nl

Insinger de Beaufort Asset Management PWC www.insinger.com/nl www.pwc.nl

J.P. Morgan Asset Management Robeco www.jpmam.nl www.robeco.nl

Kempen Capital Management Russell Investments (incl. Van Lanschot bank) www.russell.com www.kempen.nl

Schroders Investment Management KPMG Benelux www.kpmg.nl www.schroders.nl

SEI Investments (Europe) Mint Tower Capital Management (Netherlands branche) www.minttowercapital.com www.seic.com/nl

MN SGG Netherlands www.mn.nl www.sgggroup.com

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Shell Asset Management Company www.shell.nl

Simmons& Simmons www.simmons-simmons.com

• 35 • SKAGEN Funds www.skagenfunds.com

Solutional Advisory Services www.solutional.eu

State Street Bank, Amsterdam Branch www.statestreet.com/about/office-locati- ons/netherlands.html

Syntrus Achmea Real Estate & Finance www.syntrusachmeavastgoed.nl

Teslin Capital Management www.teslin.nl

Theodoor Gilissen www.gilissen.nl

Triodos Bank www.triodos.nl

Trustus Capital Management www.trustus.nl

UBP Asset Management www.ubp.com

UBS Global Asset Management https://www.ubs.com/nl/nl/wealth_ management.html

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering • 36 •

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Kerncijfers vermogensbeheer industrie 2016

Belangrijke trends in de markt (retail markt) • 37 •

Netto assets van de fondsenbeheer sector in Nederland* (€ miljard) 2014 2015 2016 In Nederland gevestigde open end fondsen/UCITS** 756 764,8 801,86

Bron: DNB

Netto sales van beleggingsfondsen in Nederland* (€ miljoen) 2014 2015 2016 In Nederland gevestigde open end fondsen/UCITS 9,8 -10,97 10,1

Bron: DNB

Belangrijke trends in de UCITS markt

UCITS assets per fondstype (€ miljard) 2014 2015 2016 Aandelenfondsen 16,0 17,5 21,51 Obligatiefondsen 18,8 15,9 15,74 Mix-fondsen 0,5 0,4 0,94 Overige 0,4 0,3 0,1 Totaal 35,7 34,1 38,29

Bron: DNB

Netto sales van UCITS per fondstype (€ miljoen) 2014 2015 2016 Aandelenfondsen -1,9 286,00 -1011,00 Obligatiefondsen -0,4 -2973,00 -2712,00 Mix-fondsen 0,0 -15,00 354,00 Overige 0,0 -90,00 -71,00 Totaal -2,3 -2792,00 -3440,00

Bron: DNB

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Belangrijke trends in de AIF markt

AIF assets per fondstype* (€ miljard) 2014 2015 2016 Aandelenfondsen 253,0 238,2 270,98 Obligatiefondsen 230,9 248,0 242,48 Mix-fondsen 15,7 16,4 16,95 • • 38 Onroerend goed fondsen 86,5 92,4 100,37 Overige fondsen 134,2 105,2 132,79 Totaal 720,3 700,2 763,56

Bron: DNB

Netto sales van AIFs per fondstype* (€ miljoen) 2014 2015 2016 Aandelenfondsen 7,9 -34862,00 9264,00 Obligatiefondsen -0,3 15447,00 -11112,00 Mix-fondsen 2,2 -132,00 -381,00 Onroerend goed fondsen 4,2 -4511,00 2339,00 Overige 3,1 16158,00 13407,00 Totaal 17,1 -7900,00 13517,00

Bron: DNB

Trends in het aantal fondsen

Aantal fondsen* 2014 2015 2016 In Nederland gevestigde open end fondsen/UCITS 88 95 105 In Nederland gevestigde AIFs 1644 1694 1706 Fondslanceringen 362 219 258 Fonds liquidaties 268 162 251

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Allocatie van spaarmiddelen door huishoudens

Voornaamste assets van huishoudens (€ miljard) 2012 2013 2014 2015 2016 Valuta en depositos 409 412 418 423 419 Schuldpapier 17 12 10 8 8 Beursgenoteerd aandelen 24 27 33 32 31 • • Pensioenfondsen 1.199 1.146 1.386 1.476 1591 39 Beleggingsfondsen n.a. n.a. n.a. n.a. • directe eigendom 23 22 24 31 31 • via levensverzekeringpolissen n.a. n.a. n.a. n.a Overige (geldmarkt- en buitenlandse fondsen) 30 37 45 46 ? Totaal fi nancieel vermogen 1918 1879 2133 2234 ?

Bron: DNB

Netto verwervingen per huishouden (€ miljoen 2012 2013 2014 2015 2016 Valuta en depositos 13.472 3.374 6.245 6.650 4774 Beleggingsfondsen -1.293 -1.645 935 2.186 1023 Totaal 12179 1729 7180 8836 5797

Bron: DNB

Marktaandeel retailfondsen

De grafiek laat het percentage van de totale Assets under Management (AuM) zien.

Percentage van totale AuM 25,1% 25

20

15

10,5% 10,5% 10,1% 10 8,6% 6,9% 6,4% 6,2% 5,4% 5 3,7% 3,3% 3,2%

0 NN Robeco Aegon Blackrock ABN Amro Actiam Delta Lloyd Kempen BNP Paribas Achmea Overige Overige Asset IP Nederlandse niet-NL Management beheerders beheerders

Bron: AF Advisors

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering • De totale AuM in december bedroeg € 159,5 miljard. In juni 2016 was dit € 155,7 miljard • De top drie beleggingsfondsen werd in 2016 net als in 2015 aangevoerd door NN IP, gevolgd door Robeco en Aegon AM. • Actiam haalt Delta Lloyd AM in. • Eind december 2015 had de top 10 64,9 % marktaandeel. Een jaar eerder was dit 66,3 %. Het afnemende marktaandeel van de top 10 is een trend die al langer aan de gang is.

• 40 • Marktaandeel per asset class

De grafiek laat het percentage per asset class van een totale markt van € 159,5 miljard zien

High Yield Bonds (2,4%) Dutch Equity 2,2% European Equity LC 7,3% Other asset classes 7,9% Asia Equity US Equity 3,4% 4,2%

1,3% High Yield Fixed Income

Allocation (balanced) Global Equity 27,3% 19,6%

European Small 1,2% Mid Cap

Emerging Sector Equity Markets Equity 2,9% 3,6% European Fixed Income Global Fixed Income 11,8% 4,9%

Bron: AF Advisors

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Verklarende woordenlijst

CMU – De Capital Markets Union PRIIP’s – Packaged Retail (Insurance based) De Capital Markets Union is een initiatief van de Investment Products verordening Europese Commissie. Doel is belemmeringen voor De PRIIP’s verordening heeft betrekking op alle soor- • 41 • investeringen binnen de Europese Unie weg te ten financiële producten, ongeacht hun vorm of nemen. Het wordt makkelijker in andere Europese opbouw. Voorbeelden hiervan zijn structured pro- Lidstaten te investeren en kleine en middelgrote ducts, deelnemingsrechten in beleggingsinstellingen, bedrijven kunnen makkelijker aan kapitaal komen. beleggingsverzekeringen en gestructureerde deposi- Uiteindelijk doel is de economische groei binnen de to’s. Uitgezonderd hiervan zijn ‘gewone’ aandelen, EU stimuleren. obligaties en deposito’s alsmede bepaalde pensioen- producten. ESMA – European Securities and Markets Authority PRIIP’s KID – PRIIP’s Key Information ESMA is de Europese toezichthouder voor beleg- Document gingsondernemingen en effectenmarkten Kern van de PRIIP’s Verordening is dat ontwikkelaars van PRIIP’s – zoals verzekeraars, banken en beleg- FSB – Financial Stability Board gingsondernemingen – een document met essentiële De FSB is een internationale toezichthouder in de informatie moeten opstellen voor de PRIIP’s die zij financiële wereld, bestaande uit centrale bankiers. ontwikkelen: de PRIIP’s KID. Het document moet De FSB is tijdens de financiële crisis op de G20-top in worden opgesteld voordat het product voor het eerst Londen, april 2009, opgericht. De G20 gaf het insti- aan beleggers of consumenten wordt aangeboden en tuut FSB mandaat om de financiële stabiliteit in de dient gedurende de looptijd van het product actueel wereld te bevorderen. worden gehouden.

ICBE’s – Instellingen voor Collectieve UCITS – Undertakings for Collective Beleggingen in Effecten Investments in Transferable Securities De Engelse term, ook in Nederland veel gebruikt is In het Nederlands: Instellingen voor Collectieve UCITS. De term refereert aan een richtlijn van de Beleggingen in Effecten, ICBE’s. De term refereert Europese Unie, die vaststelt waaraan een in de EU aan een richtlijn van de Europese Unie, die vaststelt gevestigd fonds moet voldoen om verkocht te mogen waaraan een in de EU gevestigd fonds moet voldoen worden in alle EU landen. De richtlijn heeft als doel om verkocht te mogen worden in alle EU landen. De beleggingsrichtlijnen in Europa te vereenvoudigen UCITS richtlijn heeft als doel beleggingsrichtlijnen en beleggers meer bescherming te bieden. in Europa te vereenvoudigen en beleggers meer bescherming te bieden. MiFID II – Markets in Financial Instruments Directive II UCITS KIID – UCITS Key Investor Information Deze Europese richtlijn heeft drie doelstellingen. Document Het beschermen van beleggers en de integriteit van Dit document bevat de essentiële beleggersinformatie de financiële markten. over een fonds. Het geeft in één oogopslag alle hoofd- Het bevorderen van eerlijke, transparante, efficiënte kenmerken van een fonds en biedt gestandaardi- en geïntegreerde financiële markten seerde informatie om fondsen te kunnen vergelijken, Het verder harmoniseren van de Europese beurs- waaronder een risico en rendementsprofiel. handel en beleggingsmarkt

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering • 42 •

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering Het DUFAS Jaarverslag 2016 is een uitgave van: DUFAS, voluit de Dutch Fund and Asset Management Association, behartigt de gemeenschappelijke belangen Dutch Fund and Asset Management Association van de in en vanuit Nederland opererende vermogens- (dufas) beheerders – zowel van Nederlandse als buitenlandse Bordewijklaan 8 origine. De missie van DUFAS is het bevorderen van een 2591 xr Den Haag integere bedrijfsvoering en een optimaal vestigingsklimaat [email protected] voor vermogens beheer organisaties in Nederland. • 43 • www.dufas.nl Een level playing field voor vrij aanbod van beleggings- producten en vermogens beheer diensten binnen de gehele Europese Unie en verbreding van de markt voor Redactie: JCM Context en Bureau dufas beleggingsproducten, zijn hiervoor belangrijke uitgangs- Vormgeving: villa y punten. DUFAS vertegenwoordigt meer dan 95% van de Nederlandse markt voor vermogensbeheer, zowel retail © dufas, juni 2017 als institutioneel. Naast onafhankelijke vermogensbeheerders, vast- goedinstellingen, bewaarinstellingen en zelfstandige fondsen, kan DUFAS beleggings ondernemingen die behoren tot een conglomeraat van bank, verzekeraar of pensioenfonds en bewaarders tot haar leden rekenen. Buitenlandse vermogensbeheerders en externe zakelijke dienst verleners aan de vermogensbeheersector zijn even- eens bij DUFAS als geassocieerde instelling aangesloten.

dufas jaarverslag 2016 voorgaan in verandering