De volgende composities van Cornelis Dopper zijn door de Stichting Cornelis Dopper uitgegeven Vokaal Solozang • Elf liederen: Nachtstille, Die Wahrsagerin, Die Hauptsache, DopperDopper JournaalJournaal Mädel, geh’an die Sonne, Das törichte Prinzlein, Trinklied, Liebeslied, Sehnsucht, Die schwarze Laute, Het geluk, Oudt liedeken Koor • Drie liederen voor kinderkoor • Liedercyclus ‘Van zon en zomer’ voor meisjeskoor 2013 Instrumentaal Kamermuziek • Klankstudie voor fluit, hobo, klarinet, fagot, hoorn en piano • Sextet voor fluit, hobo, klarinet, fagot, hoorn en piano • Sonate voor viool en piano • Strijkkwartet ‘Pallas Athene’ Piano • Henriëttewals Koor en orkest • Requiem Symfonieorkest • Symfonie I (‘Diana’) • Symfonie VI (‘Amsterdamse)

Harmonieorkest Te bestellen via [email protected] • Ab Jove principium • Feestmars of tel. 0599-650866

Samenstelling bestuur Stichting Cornelis Dopper

J. Stam, voorzitter Mw. M. Dijkman Cederhage 6, 9501 TX Stadskanaal, De Oplang 12, 9472 ZC Zuidlaren, tel: 050 3644250 tel: 0599 650866, e-mail: [email protected] R. Beyer B. Lutgert, secretaris Stationslaan 40, 9503 CB Stadskanaal, tel: 0599 616536 Wielewaalhof 72, 9502 SC Stadskanaal, A. G. Bartelds tel: 0599 650134, e-mail: [email protected] Tienelsweg 24, 9471 PB Zuidlaren, tel. 050 4093399 J. Zuidema, penningmeester Sluiskade 143a, 9581 JR Musselkanaal, tel: 0599 414108, e-mail: [email protected] Website: www.cornelisdopper.nl

Uitgave: Stichting Cornelis Dopper Foto’s: Nederlands Muziek Instituut, Stichting Oplage: 100 Cornelis Dopper, Roland Beyer, Frans van Lier, Redactie: Joop Stam John Siedenburg, Creative Commons Wikimedia- Ontwerp: Roland Beyer (Gouwenaar). Druk: Repro Runner Stadskanaal Colofon Fotobewerking Roland Beyer programma´s als De wereld draait door en Het Het thema van de Ciaconna Gotica (1920) Concertgebouworkest 125 jaar ontbrak Doppers Een raadsel ontsluierd? naam niet. Ciaconna gotica voor harmonieorkest In Amersfoort wordt in 2014 in het kader van De eerste reacties op de Ciaconna gotica, op 24 een project ‘Denkend aan Holland’, waarin de oktober 1920 ten doop gehouden als Adagio aandacht gevestigd wordt op de meest vader- mesto, thema met veranderingen door het Concert- landse componisten, de Ciaconna gotica uitge- gebouworkest onder leiding van de componist, voerd in een bewerking door Ton van Greven- waren lauw. Men wist niet goed wat men met broek voor harmonie-orkest. deze droefgeestige (mesto)muziek aan moest, van het grote enthousiasme van het publiek. gewend als men was aan Doppers vrolijke Jan Een jaar later schrijft Herman Rutters: ‘Dop- Project 250\400 Steen-taferelen. Herman Rutters beschrijft het per’s Gotica is en blijft een meesterprestatie.’ In 2015 bestaat het Stadskanaal (het kanaal tus- stuk als een ‘eindelooze, onsamenhangende Ook wat betreft de (gereduceerde) lengte van sen de stad en Ter Apel) 250 jaar en reeks studies in instrumentatie- en variatie- het stuk stelt hij zijn vroegere visie bij: ‘Elk voor de zog. Semslinie, de grens tussen de provincies kunst, waarvan men de knappe techniek kan zich zijn al die variaties evenwel belangrijk, én Drenthe en Groningen (genoemd naar de land- prijzen, doch die alle fantasie, alle werkelijke wat thematische behandeling, én – dit vooral meter Johan Sems) 400 jaar. Tijdens de herden- inspiratie missen en op z’n best associaties wek- – wat instrumentatie betreft. Dopper benut kingsfestiviteiten zal Doppers Eerste symfonie, ken of aan het psalmzingen in een plattelands hier werkelijk alle schitterende eigenschappen de ballet-symfonie ‘Diana’, naar een verhaal kerkje of aan de kermisuitgelatenheid in een van ons orkest en zooals Mengelberg dat op van Heinrich Heine, Die Göttin Diana, en de boerenherberg.’ Zelfs Doppers vriend H.J. den zijn beurt weer weet te benutten, grenst aan Zesde Symfonie (de ‘Amsterdamse’) worden Hertog laat zich in dergelijke termen uit: ‘Een het wonderbaarlijke.´ Na een uitvoering van uitgevoerd door het Veenkoloniaal Symfonie nieuw stuk (...) “Adagio mesto”, sloeg niet in de Ciaconna op 2 maart 1928 onder leiding van Orkest o.l.v. Lubertus Leutscher. en het zal denkelijk nooit inslaan, want, zoo Mengelberg, wordt Dopper stormachtig toege- ergens, dan past hier de kwalificatie “mesto”, juicht. Herman Rutters noemt de Ciaconna nu N.B. Zowel de Eerste als de Zesde symfonie “weemoedig”, neen: “treurig” (...) Van deze ´een voortreffelijk werk waarvoor geen woord zijn voor het eerst uitgegeven door de Stichting compositie zal Dopper, dunkt me, geen plezier van lof teveel kan zijn.´ Cornelis Dopper. beleven.’ Een jaar later, op 10 november 1921, wordt het De Ciaconna gotica is overal in de wereld ge- Het Dopper-archief Adagio mesto herhaald, nu onder Willem Men- speeld. De commentaren in het buitenland zijn In de loop der jaren is het Dopper-archief gelberg. Mengelberg vond dat het werk, dat zo mogelijk nog enthousiaster dan in Neder- enorm uitgebreid. Daarom worden alle do- vijftig minuten duurt, door z’n lengte aan span- land, maar ook wordt de diepere psychologi- cumenten en partituren geïnventariseerd en ning inboet. Dopper neemt de kritiek ter harte. sche inhoud van het werk beter begrepen. Een gearchiveerd. Archivaris, mevrouw Ida van Van de 518 maten schrapt hij er 138, voegt er van zijn grootste triomfen beleeft Dopper na Duinen, werd bereid gevonden deze immense vier nieuwe aan toe om een nieuwe overgang een uitvoering in Antwerpen op 3 maart 1928: taak op zich te nemen. tussen twee variaties mogelijk te maken en ´Dopper, die in de eereloge verscholen zat, brengt daarmee de tijdsduur terug tot ongeveer moest tot driemaal toe aan het balcon verschij- twintig minuten. Bovendien verandert Dopper, nen, want er scheen geen eind te komen aan het na een uitvoering van het werk in New York daverend applaus dat hem te beurt viel.´ door het National Symphony Orchestra onder l Mengelberg in januari 1921, op Mengelbergs ´Es ist ein Werk, dass der Schönheit, der Freude advies, de naam van het stuk in Ciaconna gotica. und Tiefe des Lebens zugewandt ist, dessen Als Ciaconna gotica wordt het sedertdien ook in Weg es beschreiben möchte...’, schrijft de Duitse Nederland geprogrammeerd, voor het eerst op recensent W. Kemp in de West Deutscher Beo- De reliëfsteen uit donderdag 5 oktober 1922. Nu oogst het werk bachter van 9 februari 1939. buitengewoon veel bijval. Dopper moet tot In deze woorden ligt de diepere betekenis van Doppers geboortehuis tweemaal toe op het podium verschijnen. Vanaf de Ciaconna besloten: zij openbaart het mysterie die tijd is de Ciaconna Mengelbergs parade- en de tragiek van Doppers leven. Wat hij door paard geworden. zijn introverte persoonlijkheid niet in woorden Van John Groenewold ontvingen wij een prachtige foto van kan uitdrukken, zegt hij met zijn Ciaconna, zijn de reliëfsteen van Cornelis Dopper, die zich thans in de gang van de Muziekschool bevindt, naast de ingang van de Alie De toon van de critici wordt in de loop der jaren muzikale testament. Het is een verhaal van Verwer-zaal. De gedenksteen is gemaakt door de Veendammer gematigder. Het lijkt wel of men de achtergrond woede en strijd, verdriet en ellende, optimisme beeldhouwer Hendrik ter Reegen en in 1951 onthuld in Dop- van het werk, de diepere psychologische in- en depressiviteit, en uiteindelijk berusting. pers geboortehuis, voormalig ‘Hotel Dopper’, gelegen aan de houd, beter is gaan begrijpen. Op 12 maart 1925 Hoofdstraat (naast de bakkerij van Cees Blom), door Doppers klinkt de Ciaconna in onder leiding weduwe, Christina de Roos-Dopper, in aanwezigheid van van Karl Muck. De aanvankelijk zo kritische Bij het voorblad talrijke prominenten uit de muziekwereld en Staatssecretaris Herman Rutters roemt de ‘savante’ instrumen- van Onderwijs, Mr. J. Cals. tatie en de ‘meesterlijke beheersching van het Portret van Elizabeth van de Velde door Engelien Reitsma- Valença (1889-1981). Op de achtergrond de eerste bladzijde van gecompliceerde orkestraal palet’, en de ‘knappe de Ciaconna gotica met de kenmerkende aantekeningen in rood 1 variatiekunst’. Sem Dresden maakt melding en blauw van Foto: Creative Commons Wikimedia-(Gouwenaar). 18 Frans van Lier Elizabeth van de Velde (1903-1990) Waarom het werk Ciaconna gotica werd ge- noemd, is niet duidelijk. W.H. Thijsse weet te Het huwelijk met Doppers eerste vrouw, Hen- melden (Zeven eeuwen Nederlandse muziek, 1949), riëtte Siedenburg, werd op 11 mei 1920 ont- dat Mengelberg de oorspronkelijke titel Thema bonden. Zij wil per se naar Amerika, waar haar met veranderingen of Adagio mesto te weinigzeg- een grootse carrière als zangeres zou wachten, gend vond, waarop de componist zich herin- terwijl Dopper bij zijn geliefde orkest wil blij- nerde dat het thema hem was ingevallen bij het ven. Na de scheiding blijft Dopper eenzaam en zien van een oud, gotisch kerkje, ‘bij het inval- alleen achter. In die tijd heeft hij een leerlinge, len der schemering over het door dauw wazige Elizabeth (Beppie) van de Velde (1903-1990), landschap’. Volgens Herman Rutters zou het dochter van de bekende kunstenaar Henri van adjectief gotica te maken kunnen hebben met de de Velde, die een jaar of vijftien geweest moet toepassing van middeleeuwse kerkmodi. Daar- zijn toen ze bij Dopper in de leer ging, want Bernstein, voorafgaande aan een repetitie met van is echter in het stuk weinig te vinden. En op 10 september 1919 al werd in het Stedelijk het Concertgebouworkest. Bernstein, die ken- van een chaconne (of passacaglia) in de zin van Museum te Amsterdam een lied van haar ten nelijk nog nooit van Dopper gehoord had, keek Bachs beroemde voorbeelden of bijvoorbeeld gehore gebracht, getiteld Gewijde klok. Op het verbaasd naar de cartouches op het balkon het slot van Brahms’ Vierde symfonie is slechts programma ook een aantal liederen van Dop- waar Doppers naam prijkt te midden van de heel beperkt sprake. Frans van Lier, zoon van per: Kleinood, De stal, Oudt liedeken, Das törichte allergrootsten. Het antwoord op die vraag Elizabeth van de Velde, komt met nieuwe Prinzlein en Geh’ an die Sonne met begeleiding vinden we in Preludium, het Programmablad feiten. van strijkkwartet, harp en piano. (Buitenge- voor en Koninklijk Concertge- V.l.n.r. Leonore van Sloten, Joop Stam en pianist Jacco Lamfers bouworkest van mei 2012. Op pag. 23 schrijft Marco Nakken: ‘Doppers verdiensten zijn Doppers Vioolsonate in het Concertgebouw voor het Concertgebouworkest en het Neder- Op 17 mei 2012 vond er een concert plaats te landse muziekleven van onschatbare waarde Doorn in de reeks ‘Muziek in de Maartenskerk’. geweest. Mengelberg plukte de vruchten van Gespeeld werd o.m. Doppers Vioolsonate (1904). Doppers gedegen werk als repetitor. Hij bemid- Uitvoerenden waren Arndt Auhagen, violist delde tussen de autoritaire Mengelberg en de van het Concertgebouworkest, en pianist Dani- orkestleden en zette zich in om de arbeidsom- ël Kramer. Dit concert werd op 22 mei herhaald standigheden van de musici te verbeteren. De in de Kleine Zaal van het Concertgebouw in de door hem geleide jeugdconcerten speelden een reeks ‘Orkestleden op het Vriendenpodium’, belangrijke rol in de muzikale vorming van het onder het motto ‘Who the hell is Dopper?’ Die Amsterdamse publiek. Hij heeft zijn cartouche vraag werd gesteld door dirigent Leonard in de Grote Zaal van het Concertgebouw dub- bel en dwars verdiend!’ Overigens vinden we naar aanleiding van bovengenoemd concert in hetzelfde Preludium op pag. 74-76, eveneens van de hand van Marco Nakken, een toelichting op Doppers Vioolsonate.

Tsjechov in Wildervank Tijdens het Tsjechov-project in Wildervank in juni 2012 werd door strijkers van het Veenkolo- niaal Symfonie Orkest onder leiding van Luber- tus Leutscher het Strijkkwartet ‘Pallas Athene’ in een bewerking voor strijkorkest ten gehore gebracht. Een wonderbaarlijke ervaring. In de loop van enkele weken werd het stuk zeventien keer herhaald, steeds voor een buitengewoon enthousiast publiek.

Radio en TV Dopper was de afgelopen tijd regelmatig te horen op Radio 4, o.m. met opnamen van het Residentieorkest o.l.v. met de ‘Zuiderzee’ (7e), de ‘Amsterdamse’ (6e) en de ‘Schotse’ symfonie (2e). Eindelijk heeft ‘Vandaag is “ons stuk” voor het eerst gegaan. Van Kees en van mij, d.w.z. zijn variaties op mijn! thema.’ 17 men zijn muziek ook daar ontdekt. Ook in (Uit het dagboek van Elizabeth van de Velde, in het bezit van Frans van Lier) 2

2 Uitvoeringen van Doppers muziek

Concert in de aula van de begraafplaats Diepenbrock en Mahler. De uitvoering was zo’n ‘Zorgvlied’ te Amstelveen succes dat herhaling in de toekomst voor de Op 21 november 1939 stierf Cornelis Dop- hand ligt. Nadruk zal dan gelegd worden op per aan de gevolgen van angina pectoris, de Doppers kamermuziek. Voor de bijdragen en ziekte waaronder hij de laatste jaren van zijn de perfecte organisatie is bijzonder veel dank leven gebukt ging. Ter herdenking daarvan verschuldigd aan de gemeente Amstelveen. Het werd door nabestaanden van de familie Dop- concert werd voorafgegaan door een kransleg- per, met name Theo en Joop Dopper, en Klaas ging bij Doppers graf. Ykema-Westerhuis, kleinzoon van Sophie Zimmermann, hartsvriendin van Dopper, een zangrecital georganiseerd. Voor een volle zaal zong Leonore van Sloten, op de vleugel bege- l ‘Ik heb dan tenminste één kunstenaar tot een belangrijk werk geïnspireerd!’ (Uit het dagboek van Elizabeth van de Velde, in het bezit van leid door Jacco Lamfers, liederen van Dopper, Frans van Lier)

woon merkwaardig, dat Dopper ook een lied dames bekeken en niets over dat alles wat we ’s onder de titel Gewijde klok schreef!). Er ont- morgens bekeken hadden zeiden. Och, we hebben staat een zeer vriendschappelijke band tussen hem maar wat laten brommen. ’t Graf van Napo- leerlinge en meester, zoals blijkt uit een aantal leon was ongelooflijk mooi. Maar toen zegen we (ongedateerde) brieven die Dopper haar schreef ook bijna neer van vermoeienis. Kees is ten einde (z.o.). raad maar met ons in een fijn café gaan zitten: bij Rohan. (...) In augustus 1922 gaat Dopper samen met Bep- pie en haar vriendin ‘Pok’ (Pauline Ocker, doch- Een tweede brief, gedateerd 19 augustus, 1922, ter van de kunstschilder Dirk Ocker; Pauline van dezelfde strekking, schrijft ze aan haar was een jaar jonger dan Beppie en jarenlang een moeder. Over ‘Kees’ geen woord. vriendin) voor een korte stedentrip naar Parijs met het doel de jongedames te laten kennisma- In haar dagboek, waaruit we hier (met dank ken met de belangrijkste bezienswaardigheden. aan Frans van Lier) enkele fragmenten afdruk- ken, schrijft Elizabeth, dat zij degene was die Op 17 augustus schrijft Beppie aan haar vader Dopper het thema voor de Ciaconna gotica vanuit ‘Grand Hôtel de Malte’, 63 Rue Richelieu aanreikte. Het oude, gotische kerkje ‘bij het (het hotel bestaat nog altijd, op hetzelfde adres, invallen der schemering over het door dauw nu onder de naam ‘Hôtel Malte Opera’): wazige landschap’ dat Dopper zich herinnert, komt daarmee op een uiterst wankel fondament Veel groeten uit Parijs (...) Kees had ’t in zijn te staan: hoofd dat we vanochtend naar de Nôtre Dame en ’t Palais de Justice zouden gaan en daarna (naar) 23 Oct. [1920] l’Hôtel des Invalides. Zoo gezegd, zoo gedaan. Vandaag is ‘ons stuk’ voor ’t eerst gegaan, van Kees had al gauw een gids gevonden die ons door Kees en van mij, d.w.z.: zijn variaties op mijn de Nôtre Dame liet stoomen (met het gevolg dat thema [sic! J.S.]. De klank ervan zingt nog steeds ik de helft ervan niet goed gezien heb!) Toen ’t door mijn hoofd. ’t Is een werk zooals hij er geloof Palais de Justice. (...) Bij Duval hebben we ge- ik nog geen geschreven heeft. Voor mij is ’t een luncht. Het was er zoo leuk vol! Kees werd kwaad zieleschreeuw van een wanhopige! Hij heeft ’t op ons omdat we de heele tijd al die mondaine toch ook gemaakt in die vreeselijke tijd, toen ik

‘Andere jonge componistes zouden me op hun bloote knieën danken, als ik hun zulk een aanbod deed.’ (Cornelis Dopper in een 3 brief aan Elizabeth van de Velde, in het bezit van de Stichting Cornelis Dopper, met dank aan Frans van Lier) V.l.n.r. Joop Dopper, Theo Dopper en Joop Stam Mezzosopraan Leonore van Sloten bij Doppers graf 16

3 16 ‘Mijn lief, gestorven meisje, je weet niet hoe ik nu en dan razend naar je verlang.’ (Cornelis Dopper in een brief aan Elizabeth van de Velde, in het bezit van de Stichting Cornelis Dopper, met dank aan Frans van Lier)

hem alleen liet en hij mij ’t allernoodigst had. Ik Uit brieven die Dopper haar schreef, blijkt dat zal ’t me nooit kunnen vergeven dat ik ’t deed. de relatie tussen Dopper en zijn leerling Eliza- Ik heb hem toen een wonde geslagen die niet beth veel inniger is geweest dan alleen maar meer te heelen is, geloof ik. - - Misschien is ’t de vriendschap. Kennelijk heeft ze ook een tijdje reactie van vanmiddag maar ik zou ’t nu kunnen bij hem ingewoond: uitsnikken. ’t Publiek begreep er geen noot van: natuurlijk! Hoe zouden ze ook! ’t Is er een te Amsterdam, 2 september 1921 intiem stuk voor. ’t Is jammer haast dat je zooiets Lieve Beppie, met zooveel onverschillige individuen om je heen Till heeft de partijen van je Suite af. Ik begin er moet hooren! Ik heb er gisterenochtend een veel Dinsdag aan te repeteeren, omdat we Maandag- heerlijker indruk van gekregen op de repetitie, ochtend geen repetitie hebben. Ik hoop, dat je toen ik alleen was in de loge, en alleen Kees en Maandag wat vroeger komt om dan gezamenlijk ’t orkest in de zaal aan ’t repeteeren waren. Nu de nummers uit de partituur in je schets over te hinderde mij die atmospheer van onuitgesproken brengen. De copie-kosten bedragen bijna zeventig gedachten, die natuurlijk ons stuk niet sympa- gulden, maar je weet, dat ik je dat gaarne wil thiek waren, onuitsprekelijk. ’t Publiek kan ’t geven. Ofschoon, als ik aan je woning en park ook niet helpen, want ze kennen de inhoud van denk, aan livreiknechts etc. durf ik het je bijna dit stuk niet. Ze vermoeden de tragiek niet, die niet aanbieden. (...) ’t Orkest klonk vanochtend er in schuilt. O, als ze ‘t geweten hadden, dat de al weer heel goed. Ik heb ook een paar deelen der persoon daar op ’t podium met ’t piano-uittreksel Zuiderzee-symphonie gespeeld. Kun je Maan- de hoofdrol in dat stuk gespeeld heeft, als ze ’t dag niet tot Donderdag bijv. bij me blijven? hadden kunnen vermoeden, wat een belangstel- Of nog beter de heele week, dat je alle repetities ling zou ’t “Adagio mesto” dan gehad hebben! kunt bijwonen? Ook heb ik je na de repetitie zeer noodig om event. copieer- en schrijffouten 21 Nov.[1920] te verbeteren. Je weet niet, lieve Beppie, hoeveel (...) In zijn zwanenzang, de Chaconna Gotica, je daardoor zou leeren, en hoe je mijn taak in heeft Dopper bewezen dat hij die fantaisie wel dezen zou verlichten. Andere jonge componistes degelijk bezat. Tegelijk was het een onwillige, zouden me op hun bloote knieën danken, als ik bijna boosaardige hulde aan mij, die hem door hun zulk een aanbod deed. Je moet aan je moeder mijn thema tot het schrijven van ons stuk had zeggen, dat ik me [er] zeer op verheug, dat ik gebracht en waarin zijn diepste gevoelens soms weer in haar gastvrij huis mag logeeren. Alleen even doorbreken. Maar dan weer door den cere- zou ik gaarne willen vermijden, dat ik er ooit brale bewerking ervan overstemd worden. Enfin! tezamen trof met je zuster en zwager. (...) Zeg, 6. Herhaling van de Fakkeldans [22] 8. Zwaardgevecht tussen Eckard en de Ik heb dan tenminste één kunstenaar tot een koninginnetje, als je te veel moeite hebt om verlof 7. Epiloog – treurende ridder [23] ridder [27] belangrijk werk geïnspireerd! te krijgen om volgende week een paar dagen bij 9. Eckard verslaat de ridder en verwondt III. Dolende ridder in het woud op zoek naar hem dodelijk (1 maat voor [29]) Diana De ridder sterft (vanaf [29]) 1. Dans van de waternimfen [2] 2. Dans van de luchtgeesten [4] IV. In de Venusberg 3. Dans van de aardgeesten [8] 1. Treurmars der goden [30] 4. Dans van de vuurgeesten [16] 2. Diana’s radeloosheid en smeekbede [36] 5. Er passeert een jachtstoet [20] 3. De ridder wordt tot leven gewekt: eerste 6. Pas de deux - Diana en de ridder poging door Apollo [42], tweede poging herenigd [23] door Bacchus [46]; de ridder komt tot 7. Poortwachter Eckard verspert de door- leven [47]; hereniging van Diana en de gang naar de Venusberg (3 maten ridder ‘Wat is er gebeurd? Waarom kom je niet bij me met je verdriet? Je behoort toch bij mij.’ (Cornelis Dopper in een brief aan Elizabeth 15 voor [25]) 4. Vreugdedans der goden [51] van de Velde, in het bezit van de Stichting Cornelis Dopper, met dank aan Frans van Lier) 4

15 ‘Dopper ist mir als Mensch und als Künstler so überaus werth, dass mich sein Erfolg gefreut hat, als ob es mein eigenes wäre.’ (Karl Muck in een brief aan Elizabeth van de Velde, in het bezit van Frans van Lier; zie pag. 7)

mij te logeeren, ga dan bij tante Trien slapen. ven en begraven. Je portret, dat een glimlachje De geheelen dag echter, moet je bij mij dan zijn. heeft als Mona Lisa, lijkt me nu een harde sfinx – En als jij, gravinnetje, daarin geen zin hebt, ga onbegrijpelijk, ondoorgrondelijk. Je gouden ring dan in een hotel. Ik zal dan nog eens heel diep in met een lok van je mooie haar durf ik niet meer den zak tasten en waarschijnlijk wel iets vinden aan te raken. Soms draag ik het nog met me mee om de rekening te betalen. Lieve Bep, het liefst of de kracht van den talisman terugkomt. Maar en het gemakkelijkste was het echter, als je bij alles is dood en grauw. Ik mijd alle vrienden en mij kwam. (...) Ik heb heel veel lust om morgen, kennissen. Ik schep nu thuis werk of ik verdiep Zaterdag, je stuk al eens door te spelen met het me in een boek. Zelfs mijn domme huishoudster orkest. Want Till neemt morgen de strijkpartijen [waarmee hij overigens kort voor zijn dood mede en dan zou ik de blazers mede kunnen bren- is getrouwd, J.S.] begrijpt mijn grote smart en gen. Kom je luisteren? Maar ik vrees, als je dezen laat me alleen. brief ontvangt, dan is de repetitie allang voorbij. Lieve, lieve gestorvene, ik heb je lief met alles, Ik schrijf je echter morgen, na afloop der repetitie, alles wat in en om me is. (...) Muck heeft tegen- of ik het gedaan heb of niet. Heb je het groote woordig steeds een mooi jong meisje bij zich, die epistel al gelezen? Denk je aan een ‘keep-sake’? zich baronesse van Scheylan noemt. Zij noemt [aandenken, J.S.] hem “Du” en “Karl”, terwijl hij mij vertelde, dat ze een pleegdochter van hem was. ’t Is een voor- [ongedateerd] name dame die tegenwoordig bij ieder concert Lieve, lieve Beppie, medekomt. Gisteren vertelde ze mij, dat ze in het Toen ik laatst thuis kwam, vertelde Hetty mij, Rijksmuseum studies maakte – ze zat te schilde- dat jij al je goed, dat nog hier is terug wilde ren. Ze kwam reeds in Boston dagelijks bij hem hebben. Wij hadden het reeds lang gezonden, lunchen. (...) Lieveling, kom je niet weer eens maar wij hebben geen geschikte koffer om het terug? Als je niet terug wilt komen, zend me dan te verpakken. Toen ik eenige dagen geleden Pok je laatste werk, dan zal ik schriftelijk corrigeeren. sprak, vertelde die, dat ze nog een koffertje van Of heb je je vertrouwen in mij als musicus ook mij had. Ik heb haar toen gevraagd om mij deze verloren? Al wil je niets meer van me weten, ook te bezorgen, maar dat heeft ze nog niet gedaan. niet als leeraar, dan zou ik in jouw plaats toch Met de verhuizing van Amsterdam naar Laren niet naar het kamp der muzikale analphabeten zijn al mijn koffertjes medegegaan. Zou je nu zoo overloopen. Er zijn zoo weinig artiesten die den goed willen zijn om mij beide terug te zenden? muzikale taal verstaan. Dat moet je van mij Dan zal ik onmiddellijk pakken en het naar de geloven. Mijn lieve gestorvene, mag ik je nu en Gooische tram bezorgen. Denk je nog eens aan dan schrijven? Of moet ik ook sterven? Ik doe het In de partituur worden de verschillende tafere- 5. Intocht van Apollo en de negen verschillende rekeningen? gaarne voor je, want ik heb je liever dan mijzelf. len als volgt aangegeven (de vetgedrukte cijfers Muzen(maat 141). Dans van Apollo en de Mijn lief gestorven meisje, je weet niet hoe ik nu Ik zoen je portret. verwijzen naar de nummers in de partituur): Muzen [18] en dan razend naar je verlang. Zoo nu en dan 6. Intocht van Bacchus, bacchanten en keek ik nog eens in de kleerenkast naar je kleeren, Een ongedateerde brief [envelop geadresseerd I. In de tempel van Diana satyrs [22] schoenen en hoeden en dan had ik soms het idee, aan Mej. E. van de Velde, “Sparrehof”, Naarder- 1. Inleiding 7. Dans van alle aanwezigen [26] die zijn van mijn gestorven vrouwtje. Een lichte straatweg 621, Laren (N.H.)]: 2. Dans van de nimfen [1] 8. Dans van Bacchus en zijn gevolg [28] parfum komt me tegemoet, als ik de deur opende. 3. Angstkreet van Diana [6], ook in maat 51 Ook dat gaat nu weg. Evenals zoovele kleine Lieve, lieve Beppie, en [13]. De ridder komt de tempel binnen II. Balzaal in de ridderburcht – gemaskerd bal voorwerpen, die door het hele huis zwierven, Je brief heeft me erg aangegrepen. Maar toch en zoekt haar (1 maat na [7]). Hij wil zich 1. Proloog - treurende ridder in de balzaal als jij hier was geweest. En dan ben ik geheel moet het een fragment zijn, want begrijpen doe ik uit wanhoop van het leven beroven [13]. 2. De gasten dansen de Fakkeldans [6] alleen met mijn groot verdriet. Ik ben laatst van het niet heelemaal. Wat is zoo vreeselijk uitge- Diana springt uit haar schuilplaats (3 3. De gasten dansen de Duitse wals [9] wanhoop een kerk binnen geloopen en heb den komen? Wat heb ik je toegewenst, dat op een maten na [12]) en rukt de dolk uit zijn 4. Aankomst van de gemaskerde goden en hoogere machten gesmeekt en gebeden om jou vervloeking geleek? Wat is er gebeurd? Waarom hand [13] hun gevolg [18] 5 weer tot me te brengen. Maar je schijnt gestor- kom je niet bij me, met je verdriet? Jij behoort 4. Pas de deux – Diana en de ridder [15] 5. Voortzetting van de wals [20] 14 van de jacht. Nimfen voeren Antieke dan- sen uit. Diana stormt ontzet de tempel binnen; ze wordt achter- volgd door een jonge ridder. Deze betreedt aarzelend het heiligdom. Haar schoon- heid heeft hem overrompeld. Zonder haar wil hij niet ver- der leven en hij dreigt zichzelf van het leven te beroven. Daarop verlaat Diana haar schuilplaats. De liefde is weder- Cornelis Doppers werkkamer aan de Johannes Verhulststraat 127 I (foto’s in het bezit van John Siedenburg) zijds. De gelief- den dansen een pas de deux. toch bij mij. Het ideale geluk zul je toch niet bij Snarenspel kon- mij vinden, maar met een heel klein beetje opoffe- digt de komst ring van jouw en mijn kant kunnen we heel veel van Apollo en bereiken. Heb je iets gedaan, wat je me niet kunt de Muzen aan. zeggen? Dan zou mijn hart bevriezen en wee dan Begeleid door ons allebei. Want daartoe heb je geen recht. Van woeste klanken mijn vriendschap en liefde kun je zeker zijn. Het van cymbaal noodlot beheerscht ons allebei. Het beetje men- en pauken schengeluk wat ons hier beschoren is kan ik (bij) verschijnt ook jou en jij – met een kleine opoffering – bij mij Bacchus met vinden. Waartegen heb je maandenlang gevoch- zijn bacchanten ten? Jij behoeft niet onder te gaan. Dat je arme ten tonele. Moeder te vroeg van je weg moet is tragisch en ik heb innig medelijden met jullie allebei. Ik heb je II Adagio – nog steeds lief, zoo lief, dat ik mij niet van je los Moderato assai kan rukken. Ik heb het op vele manieren gepro- - Adagio beerd en God weet het, je hebt me gelegenheid De balzaal van de burcht van de ridder. Alles is waternimfen, lucht-, aard- en vuurgeesten. genoeg gegeven, maar ik kan het niet, ik kan het in gereedheid gebracht voor een gemaskerd bal. Hoornsignalen kondigen een jachtstoet aan. Het niet. Ik kan helaas vandaag niet komen omdat De ridder zit in een hoge leunstoel en mijmert is Diana met haar gevolg. Zij wil haar geliefde er vanavond Concert is. Vanochtend was het te over zijn geliefde, die onbereikbaar lijkt. De meenemen naar de Venusberg waar de goden slecht weer om met de auto te komen. Zou jij er gasten dansen de Fakkeldans en een Duitse huizen. Maar de doorgang wordt versperd door niet eens kunnen uitbreken en mij het sombere wals. De dansen worden onderbroken door de poortwachter Eckard. De ridder sterft in het raadsel willen verklaren? Als het iets is, wat je aankomst van gemaskerde goden. De ongenode daaropvolgende zwaardgevecht me kunt zeggen, vertel het dan gerust, want nog gasten gooien hun maskers af. Het zijn Apollo, immer houd ik veel van je, zooveel dat ik steeds Diana en Bacchus met hun gevolg. De twee ver- IV Andante – Allegro moderato - Allegro meer naar je verlang. Mocht je mijn liefde ont- Bij de dood van haar moeder in 1923: liefden zijn herenigd. Maar als het bal ten einde In de Venusberg. Treurmars der goden. Diana is eerd hebben, dan wee ons beiden. Anders, houd is en alle gasten zijn vertrokken, blijft de ridder radeloos van verdriet en smeekt de goden haar goeden moed. Denk aan de heerlijke jaren die we [ongedateerd] eenzaam en treurend achter. geliefde tot leven te brengen. Een eerste poging gehad hebben. Kom spoedig. Dag lieveling, Arme, arme Beppie, van Apollo mislukt, maar bij een tweede poging Zooeven hoor ik van het vreeselijk ongeluk, dat III Adagio – Allegro – Prestissimo – Moderato van Bacchus komt de ridder tot leven. Diana je Kees je getroffen heeft. Ik wilde gaarne dadelijk naar In het woud. De ridder dwaalt door een on- en de ridder zijn herenigd. De symfonie eindigt je toekomen, maar van Teunis [Teunis was de 13 herbergzaam gebied en wordt belaagd door met een vreugdedans der goden. chauffeur, J. S.] kon ik niet weten of je misschien 6

6 Karl Muck Balletsymfonie Diana (1896) Elizabeth van de Velde heeft ook meermaals met Karl Muck gecor- Na bijna 120 jaar is Doppers Eerste symfonie, Cornelis Dopper (1870-1939) schreef zijn respondeerd. Mucks de balletsymfonie ‘Diana’ eindelijk in druk Eerste symfonie in 1896. In die tijd woonde hij antwoorden op haar verschenen. Het werk is door de Stichting in Groningen op kamers aan het A-Kerkhof bij brieven, in zijn bekende, Cornelis Dopper uitgegeven met het oog op zijn vriend Arie Kuipers, aan wie hij het werk keurige handschrift, zijn de viering in 2015 van het 250-jarig bestaan ook opdroeg. Hij voltooide het eerste deel op 20 behouden gebleven. In van het Stadskanaal en het 400-jarig bestaan april, het tweede deel in mei en de laatste twee een brief van 23 decem- van de Semslinie, de grenslijn tussen de pro- delen in de nacht van 15 op 16 juli van dat jaar, ber 1922 condoleert hij vincies Groningen en Drenthe. De symfonie twee jaar na het succes van zijn eerste opera, De haar met het overlijden zal samen met Doppers Zesde, de zog. ‘Am- blinde van het kasteel Cuillé (1894), een zangspel van haar vader. Tegelij- sterdamse’ ,uitgevoerd worden door het Veen- in één bedrijf. Tot een uitvoering van Diana is kertijd spreekt hij zijn koloniaal Symfonie Orkest onder leiding van het destijds, voor zover bekend, niet gekomen. grote bewondering en Lubertus Leutscher. Hieronder een toelichting. De symfonie werd voor het eerst uitgevoerd waardering uit voor het door het Noord werk van Dopper: Nederlands Orkest op 8 februari 2005. Es was mir eine Dopper noem- ungemein grosse und de het werk herzliche Freude, dass aanvankelijk Dopper’s Werk in Ballet pantomime Deutschland diesen of Ballet-sym- erstaunlichen Erfolg fonie ‘Diana’, hatte (erstaunlich naar Die Göttin deshalb, weil Publikum Diana, een und Presse hierzulande verhaal van durch Ueberfütterung Heinrich Heine. mit “Novitäten” seit Later classi- Jahren sehr blasirt ficeert hij het geworden sind). Dopper werk als Eerste ist mir als Mensch und symfonie. De als Künstler so überaus symfonie heeft werth, dass mich sein het karakter Erfolg gefreut hat, als ob van een sym- es mein eigener gewesen fonisch gedicht wäre. Und ausserdem waarin elk ‘Ik ben, ik blijf en ik zal steeds blijven Uw trouwe vriend, hat mir selbst das Werk en Uw mooie werken uitvoeren waar en wanneer ik maar personage een kan.’ (Willem Mengelberg in een verloren gewaande brief aan einen so tiefen und nachhaltigen Eindruck gege- eigen thema Cornelis Dopper, in het bezit van John Siedenburg) ben, wie ich schon seit langer Zeit keinen mehr heeft, geheel in von einem neuen Werk erhalten habe. An dem de geest van Ri- Manne ist in seinem Vaterlande unverzeihlich chard Wagner, niet liever alleen bleef met je verdriet. Beschik viel gesündigt worden! Hoffentlich hat ihm der waarvan Dop- geheel over mij. Alles, alles wil ik voor je doen. Erfolg wieder neue Schaffenskraft gegeben. per een groot Troosten kan ik je nu niet. Maar medevoelen kan bewonderaar ik alles. Je moet maar vertrouwen hebben in mij. Op 20 maart 1923 slaat hij een uitnodiging voor was. De muziek Voor de toekomst, en de tijd zal je wel vergoeden, haar verjaardagsfeest af, omdat hij tot zijn grote is programma- voor wat je nu moet lijden. spijt wegens andere verplichtingen verhinderd tisch en volgt Mijn lieve, lieve Beppie, ik weet op het oogenblik is. het verhaal op niet, of ik er goed aan doe om je te schrijven in de voet. je groot verdriet, maar je moet begrijpen, dat ik En een jaar later, op 14 juni 1923, bij het overlij- er de beste bedoelingen mede heb. Wij moeten den van haar moeder: allen eens sterven. Maar jij verliest je ouders te Synopsis vroeg. Heb vertrouwen in de toekomst. Er zijn Dopper’s treue Freundschaft möge Ihnen über I Allegro nog menschen, die veel, heel veel van je houden. die erste, so masslos schwere Zeit hinweghelfen. moderato Schep moed, mijn arme Beppie. Zal ik komen? Of Een vervallen wil je liever alleen blijven? Zeg het aan Teunis. tempel van Wees moedig mijn kind. De tijd heelt vele won- Diana, godin 7 den. Niet alle, maar het verzacht zooveel. 12

7

Hendrik Siedenburg ~ Theda Johanna Wirtjes (bij haar huurde Dopper een kamer (1839-1896) (1851-1928) ‘met huiselijk verkeer’; de dochter des huizes, zijn toekomstige vrouw p Henriëtte, was toen 13 jaar)

(geh. 08.08.1906) (geh. 07.10.1909, gesch. 11.05.1920)

Johan Herman Heinrich S. ~ Jozina Glerum Henriëtte S. ~ Cornelis Dopper (1875-1961) (1886-1955) (1870-1939)

Hetty S. ~ Bob van Rooyen Hendrik (Hein) S. ~ R.M. Wander Cornelis Dopper in een brief aan zijn vriend Tom de Booij (sr.) (Amsterdams Stadsarchief; afgedrukt met toestemming van zijn zoon

Tom de Booij (jr.) Hein van Rooyen

(directeur Concertgebouworkest)

p

een Chaconne voor groot orkest, met de grootste wel afgebroken moeten worden. Ik heb daar een

belangstelling gevolgd. In onze vertrouwelijke heerlijke vacantie doorgebracht en veel, zeer veel Johan William Nicolaas (John)

(van hem is deze informatie afkomstig) buien heeft ze me dikwijls verraden, dat ze dit gecomponeerd. Alleen heb ik nu geen tijd, maar Theda Hester opus het grootste kunstwerk vond, dat ik ooit ook geen atmospheer om me heen. (Dr. Zijderveld schiep; eene meening, die Mengelberg met haar en zijne vrouw wonen bij me in, zeer brave maar deelt. Ik zelf geloof, dat ik eerst eenige jaren dood zeer onartistieke menschen). Ik heb dan onder Goede vriend, dat is wel heel lief van u geweest uw en vergeten moet zijn voordat deze meening van mijn laatste partituur dan ook “Ultimo Canto” telegram uit Weenen en een brief aan Kees Dopper. Miesje en Mengelberg algemeen doordringt. Ik (maar met een ?) gezet. Ziezoo, mijn beste Tom, Want het was een goede brief. Er spreekt zooveel har- ben niet religieus en geloof aan geen dogma. Ik jij bent de eerste die ik gedurende 10 à 12 jaar telijkheid en vriendschap uit. Ge kunt niet weten hoe geloof alleen aan de natuur en daar vind ik reeds een brief heb geschreven. Mocht je toevallig jarig zeer uw schrijven onzen beklagenswaardigen vriend alle mysteriën, die anderen in overleveringen zijn [onleesbaar] dan mijn beste wenschen. heeft ontroerd en gelukkig gemaakt, omdat ge niet zoeken. Het is dan ook vrij natuurlijk dat jij, Geniet je jonge leven volop, geniet het artistiek weet welk een groote plaats ge in zijn hart inneemt. mijn jonge vriend, wel zult overleven. Mocht je als een kunstenaar. Kunst is het eenige wat een Ik vrees dat Kees u niet meer zal kunnen danken voor ooit dan later deze Chaconne of een ander werk mensch er boven op kan houden. uw blijk van genegenheid en waardeering. Daarom van mij hooren, denk dan een oogenblik aan mij. Met vr. handdruk, C. Dopper doe ik het hiermede (...). Dan weet ik dat er aan mijn werk nog gedacht wordt. Want aan een alles vernietigende dood [origineel in het Stadsarchief Amsterdam] Aangenomen werd dat deze brief verloren was geloof ik niet. Na deze lugubere inleiding, ga ik je gegaan (zie Schitteren op de Tweede rang, 2002, nu een beetje benijden. En wel dat je zooveel nu pag. 389). Dankzij John Siedenburg te Abcoude van onze mooie wereld ziet. Als ik 20 jaar jonger is de brief echter boven water gekomen. Inder- was, dan vloog ik er ook nog uit. Voor een paar daad is deze uiterst hartelijk en aangrijpend en dagen is je broer Alfred ook vertrokken, zoodat er spreekt zoveel warmte, genegenheid, maar je Moeder weer hetzelfde door moet maken als ook waardering voor Dopper en zijn werk uit, bij jouw vertrek. Maar wat zouden zoo’n paar dat we hem hier in z’n geheel laten volgen: jaren scheiden? Gewoonlijk gebeurt het, als de kinderen ouder worden en gaan trouwen, dan is Cornelis Doppers eerste vrouw, Henriëtte Siedenburg CHASA MENGELBERG de afstand veel grooter als van die, welke 4 à 5 (schilderij in het bezit van John Siedenburg) jaar de wereld intrekken. Nu zal ik probeeren – ik POST MANAS ben, zooals je allang gemerkt moet hebben, het UNTER-ENGADIN briefschrijven geheel verleerd – de kroniek van John Siedenburg SCHWEIZ Amsterdam [te] beschrijven. Het meeste weet je waarschijnlijk al uit de kranten. In ’t begin van In januari 1939 dirigeert Mengelberg de Ciaconna 18 I 39 November heeft het hier geweldig gestormd. Het in Wenen. Per telegram laat hij de ernstig zieke Waarde en lieve vriend Dopper, halve Vondelpark was geruïneerd. Heele lanen Dopper delen in het succes: ‘CIACONNA Ik hoor dat u ziek bent – en nu moet ik toch van zware boomen zijn tegen de grond gesmakt. AUSSERORDENTLICH GROSSER ERFOLG. eindelijk even iets van mij laten hooren. Telkens Op zee is het erger geweest. Vele schepen zijn HERZILICHE GLUECKWUENSCHE UND en telkens weer had ik mij vast voorgenomen met man en muis vergaan. De reddingsboot de GUTE BESSERUNG.’ U in A’dam op te zoeken. Ik zou zoo graag Uw “Brandaris” van Terschelling is ook verongelukt werken kennen, die we nog niet gemaakt hebben, met allen die er in zaten. Ook nog enkele loods- Een paar dagen later schrijft Mengelberg Dop- en dan bespreken wanneer en hoe. Maar in A’dam schoeners, ettelijke tjalken etc. etc. – Ik had ge- per een brief, gedateerd 18 januari 1939, ter had ik ’t steeds zoo “stampdruk”, dat ik tot mijn durende Augustus mijn vacantie op Terschelling gelegenheid van diens 69-ste verjaardag (7 feb leedwezen wel op U de indruk maken moest, alsof en Schiermonnikoog doorgebracht. Het prachtige 1939). Dopper is dan niet meer in staat deze brief ik U heelemaal vergeten had. Maar dit is absoluut duinlandschap op Schiemonnikoog is voor een te beantwoorden. Dat wordt gedaan door zijn niet zoo. Ik ben, ik blijf, en ik zal steeds blijven groot deel weggeslagen. De vuurtoren staat De 17-jarige Dopper, kórt voor zijn vertrek naar het conser- ex-zwager en vriend Hermann Siedenburg te Uw trouwe vriend, en Uw mooie werken uitvoe- 11 veel dichter bij het strand en het badhotel zal vatorium te Leipzig (foto in het bezit van John Siedenburg) Bussum: ren waar en wanneer ik maar kan. Morgen moet 8 ik naar Budapest, daar orkest. H. de maak ik Uw Ciaconna Booij heeft Gothica – ik zal U nog zich o.m. een telegrammetje van sterk gemaakt daar zenden. Ik ga op voor betere tournee tot kort voor arbeidsom- de Mattheus Passion standighe- in A’dam. ’n Heele den voor de reis – meer dan 20 orkestleden verschillende steden en een goede en landen. Maar wees pensioenrege- nu flink en hou je taai, ling (zie zijn dan kom ik je beslist toespraak tot opzoeken als ik weer de leden van in A’dam terug ben. het Concert- En nu, lieve vriend, gebouworkest zorg goed voor je en in 1905). De een spoedige beter- relatie tussen schap wensch ik je Dopper en van ganscher harte Tom de Booij toe. Ik moet nu naar (sr.), marine- bed, want ’t is al bij officier, vader 4 (nacht) en morgen van Tom de vroeg door sneeuw en Booij (jr.), ijs, eerst te voet, dan was bijzonder per slee, dan per auto vriendschap- tot eindelijk morgen- pelijk. In avond in Landeck de november trein (nacht) naar 1921 schreef Budapest. Nogmaals Dopper hem goede spoedige beter- het volgende: schap en nogmaals: hou je taai. Hartelijke Beste Tom, groeten, ook van mijn Ik dank je voor vrouw. Steeds je den brief, dien trouwe ouwe vriend, je mij zondt. Want ondanks Willem Mengelberg mijn werkzaam leven heb ik Behalve deze brief het toch vrij bezit John Sieden- eenzaam. Maar burg veel meer laat ik er dade- interessant materiaal lijk bijvoegen, betreffende Dopper Uitvoeringen met Henriëtte Siedenburg in de Verenigde Staten; na de scheiding noemt ze zich dat dit wel nog steeds Henriëtte Dopper (programma’s in het bezit van John Siedenburg) en zijn eerste vrouw Uitvoeringen met Henriëtte Siedenburg in de Verenigde Staten in hoofdzaak Henriëtte. Zo heeft hij mijn eigen muziek en tekst van het zog. Franciscuslied waar (zie pagina 8). schuld is. Er Dopper om vroeg aan zijn nicht Clara (alias Dopper Journaal afdrukken. zijn vele menschen altijd geweest, die niets liever Zuster Magdala, bijgenaamd ‘Tante Nonneke’, wilden, als mij aangenaam te zijn door zich met dochter van zijn zuster Grietje) – een lied dat hij Voor Hetty en Hein, kinderen van zijn vriend alle mogelijke zaken te willen bemoeien, die hun gehoord had tijdens een bezoek aan het kloos- Herman, broer van Henriëtte, schreef Dopper Tom de Booij jr. niet aangaan en mij alleen betreffen. Ik ben nu ter waar zij verbleef: Valkenburg, 24.09.1932: het gelijknamig vioolstukje Hetty en Hein met eenmaal zoo aangelegd, dat ik dit niet verdragen ‘Lieve Oom Kees, Ingesloten een exemplaar van de pianobegeleiding, afgedrukt in de bundel Behalve John Siedenburg en Frans van Lier is kan en daardoor ben ik nu meestal alleen met gezongen liedjes op ’t Jubelfeest!’ Verder foto’s, die Allerhande, uitgegeven door P. Noordhoff, er nog een derde persoon, Tom de Booij, die mijn boeken en – laat me niet ondankbaar zijn – tijdens het Dopperfeest (1930) in De Telegraaf Groningen. ons met een brief van Dopper verraste – een mijn katje Miesje, die mij steeds op haar manier verschenen, van Doppers werkkamer en een brief, die hij tegenkwam tijdens een onderzoek bezig wil houden. Ze speelt met me, ze krast, ze unieke foto van de 17-jarige Dopper. Maar ook Van Henriëtte zijn slechts enkele foto’s bewaard naar zijn grootvader, H. de Booij, van 1905 tot bijt, of loopt met haar pootjes over pasgeschreven (en dat is bijzonder interessant) programma’s gebleven (zie het Jaarverslag 2011 van onze 1939 (d.w.z. gedurende de hele periode dat noten, gooit zeer veel kapot en is zeer onvrien- van optredens van Henriëtte in Amerika, waar- Stichting). John Siedenburg heeft echter een Dopper tweede dirigent van het Concertge- delijk tegen de meeste mijner leerlingen. Met van we er hier een paar afdrukken. Er is nu ook schilderij van Henriëtte in zijn bezit (maker bouworkest was) een uiterst belangrijk bestuur- mij leeft ze echter in volkomen harmonie. Zoo 9 meer duidelijkheid over de familie Siedenburg onbekend), dat we met zijn toestemming in dit der in de geschiedenis van het Concertgebouw- heeft ze ook het ontstaan van mijn laatste werk, 10

9