Shared Experience and Good Practices in BG-SR Cross-Border Region

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006

Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

ANALIZA USLUGE SAKUPLJANJA I TRANSPORTA OTPADA U GRADU NIŠU

Niš, septembar 2014.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

SADRŽAJ

ANALIZA USLUGE SAKUPLJANJA I TRANSPORTA OTPADA U GRADU NIŠU ...... 1 1 UVOD ...... 4 2 OPŠTI PODACI ...... 5 2.1 Glavne karakteristike GO Medijana i GO Palilula ...... 5 2.2. Projekat „Sistemi upravljanja otpadom: razmena iskustva i dobre prakse u BG – Sr prekograničnoj oblasti“ ...... 8 3 STRATEŠKI OKVIR ZA UPRAVLJANJE OTPADOM ...... 8 3.1 Nacionalna strategija upravljanja otpadom za period 2010. – 2019...... 8 3.2 Nacionalno zakonodavstvo u oblasti upravljanja otpadom ...... 11 3.3 Lokalni plan upravljanja otpadom grada Niša ...... 14 3.4 Zakonodavstvo EU u oblasti upravljanja otpadom ...... 14 4 ANALIZA GLAVNIH ČINILACA ZA UPRAVLJANJE AMBALAŽNIM OTPADOM ...... 17 4.1. Upravljanje ambalažnim otpadom u Republici Srbiji ...... 17 4.1 Operateri sistema za upravljanje ambalažnim otpadom ...... 18 4.1.1 Pregled operatera sistema za upravljanje ambalažnim otpadom ...... 18 4.2. Uloga lokalnih organa u implementaciji zakonodavstva u oblasti upravljanja otpadom .... 21 4.2.1 Institucionalni okvir za upravljanje otpadom u gradu Nišu...... 22 4.2.2. Javno komunalno preduzeće „Mediana“ – Niš ...... 23 4.2.3 Ostali bitni akteri za upravljanje otpadom u gradu Nišu ...... 24 5 SEPARACIJA OTPADA ...... 25 5.1 Principi separacije otpada ...... 26 5.1. Primarna separacija ...... 26 5.2 Separacija ambalažnog otpada ...... 28 5.3 Separacije posebnih tokova otpada ...... 29 6 ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM NA TERITORIJI NIŠA ...... 33 6.1. Sistem prikupljanja i transporta otpada ...... 33 6.1.1 Prikupljanje otpada ...... 33 6.1.2 Mehanizacija za upravljanje otpadom ...... 34 6.2 Postrojenja za separaciju, tretman i odlaganje otpada ...... 35 6.2.1 Reciklažna ostrva ...... 35 6.2.2 Reciklažni centar ...... 36 6.2.3 Deponija ...... 38 7 ANALIZA GENERISANOG OTPADA NA TERITORIJI GO MEDIJANA I PALILULA ...... 38 7.1 Analiza otpada nastalog na teritoriji Niša ...... 38 7.1.1 Način određivanja količina i morfološkog sastava otpada ...... 38 7.1.2 Količina otpada generisana na teritoriji Niša ...... 40 7.1.3 Vrste i morfološki sastav otpada generisanog na teritoriji Niša ...... 41 7.2 Analiza otpada na teritoriji GO Medijana i GO Palilula ...... 42 7.2.1 Metodologija za analizu otpada ...... 42 7.2.2 Kolčina otpada generisana na teritoriji GO Medijana i GO Palilula ...... 42 7.3 Morfološki sastav otpada generisana na teritoriji GO Medijana i Palilula ...... 44 7.3.1 Izračunavanje sadržaja reciklabilnog materijala za svaku opštinu ...... 47 7.4 Analiza mesta na kojima se generisu velike kolicine pojedinih vrsta otpada ...... 48 7.4.1 Mesta nastajanja ambalaznog otpada ...... 49 7.5 Mesta nastajanja opasnog otpada...... 49 2

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

7.5.1 Opasan otpad u domaćinstvima ...... 49 8 RECIKLAŽNI POTENCIJALI REGIONA JUŽNE I ISTOČNE SRBIJE ...... 51 8.1 Količine reciklabilnog materijala na teritoriji GO Medijana ...... 51 8.2 Količine reciklabilnog materijala na teritoriji GO Palilula ...... 52 8.3 Industrija reciklaže ...... 54 8.4 Predlozi za unapređenje sakupljanja reciklabilnog otpada ...... 57 9 OPTIMIZACIJA SERVISA SAKUPLJANJA I TRANSPORTA RECIKLABILNOG OTPADA ... 61 9.1 Izdvajanje posebnih tokova iz domaćinstava ...... 62 9.1.1 Izdvajanje reciklabilnog otpada iz domaćinstava ...... 62 9.1.2 Program sakupljanja opasnog otpada Iz domaćinstava ...... 62 9.2 Sistem izdvajanja reciklabilnog materijala iz кomercijalnog otpada ...... 63 9.3. Optimizacija ruta kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada ...... 63 9.4 Metode i algoritmi optimizacije ...... 64 9.5 Optimizacija ruta kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada u gradskoj opštini Medijana ...... 65 9.5.1 Definisanje zona u opštini Medijana ...... 65 9.5.2 Realni model optimizacije ...... 67 9.6 Projektovanje ruta uopštini Medijana ...... 68 9.6.1 Projektovanje rute za zonu 1 ...... 68 9.6.2 Projektovanje rute za zonu 2 ...... 70 9.6.3 Projektovanje rute za zonu 3 ...... 71 9.6.4 Projektovanje ruta za zone 4 i 5 (uslovno i zona 6) ...... 72 9.7 DALJI PRAVCI ISTRAŽIVANJA ...... 74 10 Procena troškova i sredstava finansiranja sakupljanja reciklabilnog otpada u domaćinstvima ...... 75 10.1 Vrednost reciklabilnog materijala na teritoriji GO Medijana ...... 76 10.2 Vrednost reciklabilnog materijala na teritoriji GO Palilula ...... 77 10.3 Vrednost reciklabilnog materijala na teritoriji grada Niša ...... 77 11 Ekološki aspekti upravljanja ambalažnim otpadom ...... 79 11.1 Prevencija otpada ...... 80 11.2 Podizanje svesti javnosti u cilju uspostavljanja savremenih standarda za upravljanje otpadom u gradu Nišu ...... 81 12 Zaključak ...... 82 14 ANEKSI ...... 84

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

1 UVOD

Postojeći sistem upravljanja otpadom i reciklaže u Srbiji, kao i u većini zemalja sa sličnim ekonomskim parametrima, je dosta skup za upravljanje, a odvaja se jako malo reciklabilnog materijala. Kako bi postigla visoke reciklažne ciljeve, koje je postavila Evropska unija, a zakonski i strateški okvir u Srbiji definisao (nacionalni ciljevi) i za naše uslove, potrebno je razviti sistem primarne saparacije. Uvođenjem primarne separacije reciklabilnog otpada u sistem upravljanja otpadom na loklanom nivou, uz podršku komunalnih preduzeća, lokalne samouprave, same države, ali i organizacija građanskog društva, može značajno doprineti da se smanje troškovi prikupljanja otpada i odvajanja reciklabilinih materijala, kao i da se povećaju prikupljene količine ovih materijala. Upravo u želji da se okupe i objedine napori svih relevantnih činioca koji mogu da dovedu do unapređenja Sistema upravljanja otpadom poštujući Evropske standard u ovoj oblasti, razvijen je projekat “Sistemi upravljanja otpadom – razmena iskustva i dobre prakse u BG – SR pograničnoj oblast”. Ovim projektom Javno komunalno preduzeće”Mediana” – Niš (u daljem tekstu JKP ”Mediana”) namerava da pokrene primarnu separaciju reciklabilnog otpada u domaćinstvima. Reforma koja je predložena ovim projektom biće bi sprovedena inicijalno u dve gradske opštine: Medijana i Palilula, sa namerom da se ovaj pilot projekat u narednom period sprovede na teritoriji čitavog grada Niša. Za potrebe ovog projeka, izrađena je i dokument “Analiza sakupljanja i transporta otpada u gradu Nišu”, ovaj dokument čiji je osnovni cilj da obezbedi osnovne informacije za donošenje odluka o daljem unapređenju sistema upravljanja reciklabilnim otpadom. “Ozelenjavanje” ekonomije smanjuje troškove zaštite životne sredine kroz efikasnije korišćenje resursa, dok nove ekološki prihvatljive tehnologije i tehnike stvaraju nova radna mesta, daju podsticaj privredi i pozitivno utiču na jačanje konkurentnosti evropske industrije. Strategija razvoja EU za narednu deceniju - Evropa 2020. čvrsto ugrađuje efikasno korišćenje prirodnih resursa među svoje ključne pristupe. Ona definiše da unapređenje praktične politike zaštite životne sredine može da postigne kroz resusrsno efikasnu privredu, zasnovanu na znanju i inovacijaa. Životna sredine se ne zaustavlja na granicama Unije . Vazduh, voda, mora i divlje životinje ne poznaju granice. Zato EU prepoznaje potrebu da podstakne susedne zemlje - idealno i ceo svet - da usvoje visoke standarde, čime će konstantno unapređivati kvalitet našeg okruženja. Unija vodi računa o tome da zemlje koje žele da se pridruže imaju obavezu da prilagode svoje nacionalno zakonodavstvo sa zahtevima Unije. Povećanje efikasnosti resursa je ključ za obezbeđivanje rasta i otvaranja novih radnih mesta za Evropu. To donosi velike ekonomske mogućnosti, povećava produktivnost, snižava troškove i povećava konkurentnost. Da bi se postigli dobri rezultati, od suštinskog je značaja za razvoj novih proizvoda i usluga da se pronađu novi načini za:  smanjenje inputa,  minimiziranje otpada,  poboljša upravljanje resursima,  promeni struktura potrošnje,  optimizuju procesi proizvodnje, upravljanja i načina poslovanja,  poboljša logistika.

U fokusu je povećanje sigurnost za investicije i inovacije i da se obezbedi efikasno korišćenja resursa na uravnotežen način. Snabdevanje prirodnim resursima je ograničeno, a rastuća globalna potražnja vrši dodatni pritisak na životnu sredinu. Mnogi prirodni resursi su od fundamentalnog značaja za ljudsko zdravlje, blagostanje i kvalitet života, pa je neophodno da se poštuju prirodne granice planete. Evropa se oslanja na ostatak sveta za resurse kao što su gorivo i sirovina, a ovi resursi su takođe ugrađeni u proizvode koji se uvoze iz zemalja van Evropske unije. Zbog toga je otpad postao resurs kojim se upravlja na održiv način, a na svim činiocima u Srbiji je da što pre krenu sa prilagođavanjem sa ovakvim tekovinama Evropske Unije.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

2 OPŠTI PODACI

2.1 Glavne karakteristike GO Medijana i GO Palilula

Niš je najveći grad u jugoistočnoj Srbiji i sedište Nišavskog okruga. Na području Grada Niša, prema popisu iz 2011. godine, živi 257.867 stanovnika, pa je tako treći grad po veličini u Srbiji (posle Beograda i Novog Sada) sa prosečnom gustinom stanovnika od 420 stanovnika po km2. Nalazi se oko 250 kilometara jugoistočno od Beograda, na reci Nišavi, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu. Grad Niš zauzima površinu od oko 597 km², uključujući Nišku Banju i 70 prigradskih naselja. Grad Niš je od 2004. administrativno podeljen na pet gradskih opština: Mediana, Palilula, Pantelej, Crveni Krst i Niška Banja.

Gradska opština Medijana prema površini je najmanja, a po broju stanovnika najveća gradska opština. Prema popisu iz 2011. godine ima 85.969 stanovnika smeštenih u 31.486 domaćinstava, što individualnog što kolektivnog tipa stanovanja. (http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Popis%20stanovnistva%202011/LOOPIA/Stanovnistvo/Naselja/1 _Uporedni%20pregled%20broja%20stanovnika.xls). Opština zauzima površinu od 16 km2, što predstavlja 1,79% ukupne površine Grada. Broj članova po domaćinstvu iznosi 2.86 (2.66 za gradsku oblast i 3.07 za seosku) http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Popis%20stanovnistva%202011/LOOPIA/Stanovnistvo/Naselja/2 _Domacinstva%20prema%20broju%20clanova,%20po%20naseljima%20.xls). Prostorno posmatrano, opština obuhvata deo Niša sa dve karakteristične celine - staro gradsko jezgro Niša sa viševekovnom istorijom, u čijem sedištu su današnje ulice: Voždova, Obrenovićeva, Milojka Lešjanina, Nikole Pašića, Dušanova i Konstantina Velikog. Novi deo Niša je izgrađen pretežno sedamdesetih i osamdesetih godina 20.veka na području Krivih livada, u čijem sedištu je Bulevar Nemanjića (raniji naziv Bulevar Lenjina). U sastavu Gradske opštine Medijana je i prigradsko naselje Brzi Brod, formirano na ostacima praistorijske i antičke naseljenosti. Područje Gradske opštine Medijana je visoko urbanizovano i gusto naseljeno. Prema stepenu urbanizacije i opštoj gustini naseljenosti (8.169 stanovnika po kvadratnom kilometru) je među prvim opštinama u Srbiji (iza beogradskih opština Vračar i Stari Grad).

Naseljena mesta, odnosno područja katastarskih opština koja ulaze u sastav GO Medijana jesu: Naseljeno mesto Katastarska opština Niš – deo Niš – ''Bubanj'' – deo Niš – ''Ćele Kula'' – deo Niš – deo: obuhvaćen je granicom koja polazi od železničkog mosta na Nišavi, ide prugom do triangle, nastavlja prugom Niš – Dimitrovgrad do granice KO Brzi Brod, granicom KO Brzi Brod do Nišave, Nišavom do železničkog mosta na Nišavi, Brzi Brod. U tabeli 2.1 prikazan je broj stanovnika po naseljima u periodu poslednja tri popisa. Može se uočiti slab porast stanovništva u seoskom području, dok je u gradskoj zoni došlo do smanjenja stanovništva, što je uticalo na mali pad u ukupnom broju stanovnika. Tabela 2.1. Broj stanovnika u GO Mediana u tri poslednja popisa

Godina popisa 1991 2002 2011

Medijana 86626 87405 85969 Gradska 82961 82953 81327 Ostala 3665 4452 4642

Brzi Brod 3665 4452 4642

Niš (Medijana) 82961 82953 81327

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Na teritoriji opštine Medijana nalaze se sedišta 11 gradskih javnih preduzeća: JKP Medijana, JP Gradska toplana, JKP Naisus, JP Parking servis, JP Gradska stambena agencija, JP Direkcija za izgradnju grada Niša, JP Niška televizija, JP Nišstan, JP Turistička organizacija Niša, JP Objedinjena naplata i JP Zavod za urbanizam. Od zdravstvenih ustanova, pored Niškog kliničkog centra, koji je najveći u jugoistočnoj Srbiji, tu je i Dom zdravlja sa svojim organizacionim jedinicama i službama. Od trinaest fakulteta koliko ih je u sastavu Niškog univerziteta, šest se nalazi na području Opštine Medijane: Ekonomski fakultet, Pravni fakultet, Filozofski fakultet, Medicinski fakultet, Stomatološki fakultet i Fakultet umetnosti. Što se tiče osnovnog i srednjeg obrazovanja, deca opštine Medijana mogu da pohađaju jednu od 10 osnovnih (9 osnovnih i 1 muzička) škola i 12 srednjih škola. Predškolska ustanova "Pčelica" ima 10 objekata na teritoriji opštine. Arheološki lokalitet Medijana i Ćele Kula su najznačajniji kulturno-istorijski spomenici iz antičkog perioda i srednjeg veka. Tu su i spomenici kralju Aleksandru i oslobodiocima Niša. Medijanu krase dva velika gradska parka: Čair i Park Sveti Sava koji u svom sastavu ili u neposrednoj bliyini imaju veliki broj kafića i restorana. Najznačajnija kulturna dešavanja se odvijaju u Narodnom pozorištu i Pozorištu lutaka.

Gradska opština Palilula je jedna od pet gradskih opština grada Niša, čija teritorija se prostire južnim obodom niške kotlitne, pravcem istok - zapad. Na svojoj teritoriji ima 15 naselja ruralnog tipa. Na teritoriji ove gradske opštine živi 73.801 stanovnika, od čega 54.597 živi u gradskom području, a 19.204 u seoskom području (http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Popis%20stanovnistva%202011/LOOPIA/Stanovnistvo/Naselja/1 _Uporedni%20pregled%20broja%20stanovnika.xls). Stanovništvo je smešteno u 24.321 domaćinstvo sa prosečnim brojem članova po domaćinstvu od 2.68 (2.66 za gradsku oblast i 3.07 za seosku). http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Popis%20stanovnistva%202011/LOOPIA/Stanovnistvo/Naselja/2 _Domacinstva%20prema%20broju%20clanova,%20po%20naseljima%20.xls). Međutim, prema procenama stručnjaka, usled velikog broja izbeglih lica sa prostora Kosova i Metohije, na teritoriji Gradske opštine Palilula živi oko 90.000 stanovnika. Opštima Palilula prostire se na površini od 115,86 km2, što predstavlja 19,41% ukupne površine Grada, a gustina naseljenosti je 623 stanovnika po kvadratnom kilometru. Naseljena mesta, odnosno područja katastarskih opština koja ulaze u sastav GO Palilula jesu: Naseljeno mesto Katastarska opština Niš – deo Niš – ''Bubanj'' – deo Niš – ''Ćele Kula'' – deo Niš – deo: obuhvaćen je granicom koja polazi od železničkog mosta na Nišavi, prugom do triangle, nastavlja prugom Niš – Dimitrovgrad do KO Suvi Do, granicom katastarskih opština Suvi Do, Gabrovac, Donje Vlase, granicom opštine Doljevac, granicom katastarskih opština Pasi Poljana, Bubanj, Donje Međurovo, Novo Selo do Nišave, Nišavom do železničkog mosta. U tabeli 2.2 predstavljen je broj stanovnika po naseljima u periodu poslednja tri popisa. Može se uočiti slab porast stanovništva i to uglavnom u seoskom području. Tabela 2.2. Broj stanovnika u GO Palilula u tri poslednja popisa Godina popisa 1991 2002 2011

Palilula 71035 72165 73801 Gradska 54602 54596 54597 Ostalo 16433 17569 19204 Berbatovo 367 364 327 Bubanj 441 516 548 6

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Vukmanovo 406 389 340 Gabrovac 1167 1189 1238 Gornje Međurovo 1016 1021 1011 Deveti maj 3689 4305 4795 Donje Vlase 182 152 254 Donje Međurovo 1480 1414 1722 Krušce 888 879 831 Lalinac 1842 1828 1806 Mramor 683 725 635 Mramorski Potok 331 312 337 Niš (Palilula) 54602 54596 54597 Pasi Poljana 1705 2139 2938 Suvi Do 807 935 1010 Čokot 1429 1401 1412

Očekivani prirast broja stanovnik za period do 2020. i 2025. godine može se projektovati na pretpostavci nastavljanja trenda prirodnog priraštaja i migracionog salda iz prethodnog medjupopisnog perioda 2002-2011. U tabeli 2.3 prikazani su rezultati tri poslednja popisa stanovništva.

Tabela. 2.3. Broj stanovnika 1991.-2011. Opština 1991. 2002. 2011. Mediana 86626 87405 85969 Palilula 71035 72165 73801 Izvor: RZS (2014). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji. Uporedni pregled broja stanovnika 1948-2011. Beograd

U tabeli 2.4. projektovane vrednosti broja stanovnika za 2020.god i 2025.god.

Tabela 2.4. Procene broja stanovnika za 2020. i 2025. Opština 2011. 2013. 2020. 2025. Mediana 85969 85607 84920 83900 Palilula 73801 73584 73160 72600 Izvor: za 2011. iz RZS (2014). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji. Uporedni pregled broja stanovnika 1948-2011. Beograd; za 2013. iz RZS. (2014): Saopštenje, broj 163

Iz tabele se vidi da se na teritoriji GO Mediana očekuje smanjenje broja stanovnika od 0.8 % do 2020. u odnosu na 2013.god, odnosno 1.99% do 2025.godine.

Što se tiče GO Palilula trend smanjenja broja stanovnika je manji i iznosi 0.58% do 2020.god., odnosno 1.34% do 2025.godine.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

2.2. Projekat „Sistemi upravljanja otpadom: razmena iskustva i dobre prakse u BG – Sr prekograničnoj oblasti“

Opšti cilj projekta je poboljšanje stanje životne sredine kroz unapređenje rada komunalnih preduzeća i povećanje učešća zajednice, kao i jačanje administracije i komunalne infrastrukture u pograničnom region. Radi postizanja opšteg cilja, definisani su su sledeći specifični ciljevi: - jačanje kapaciteta vodećeg stručnog osoblja JKP Medijana i opštine Pernik; - unapređenje prikupljanja i transporta čvrstog i drugog otpada kroz stvoranje zajedničke metodologije pružanja usluge; - podizanje svesti institucija i građana Niša i Pernika u oblasti zaštite životne sredine.

JKP "Medijana" i opština Pernik nameravaju da unaprede trenutni tretman komunalnog otpada u tehnički moderan i u skladu sa standardima EU. Glavni cilj je bolje korišćenje reciklabilnog otpada, u isto vreme vodeći računa o socijalnoj situaciji stanovnika pograničnog regiona, opremajući ih novim posudama za selekciju otpada. U cilju organizovanja održivog i efikasnog prekograničnog sistema upravljanja otpadom, planovi za komunalni otpad treba da prođu kroz tehnički kontrolu, kako bi se formulisali konkretni ciljevi i odgovarajuće mere primene u skladu sa institucionalnim, društvenim, finansijskim, ekonomskim i tehničkim aspektima upravljanja otpadom. Sagledavanjem svih aspekata, koji će biti ozbiljno analizirani kroz ovaj projekat, pokušaće da se prikažu moguće održive strategije za upravljanje komunalnim otpadom, kako u Nišu i Perniku, tako i u pograničnoj oblasti. Projekat ima za cilj unapređenje komunalne infrastrukture za sakupljanje otpada podelom 138.000 plastičnih kesa i 18.300 plastičnih kanti (120 litara) za reciklabilni otpad generatorima otpada sa teritorije GO Medijana i GO Palilula koje će finansirati EU i nabavkom jednog autosmećara od strane JKP Mediana. Projekat ima za cilj i stvaranje baze o reciklabilnom i drugom otpadu koja je trenutno nedostupna, a radi preciznog usmeravanja budućih odluka javnih ustanova i preduzeća koje se bave pitanjima upravljanja otpadom, kao i da podrži formiranje vodećih menadžerskih i partnerskih institucija sa unapređenim kvalitetom u odlučivanju i strateškom planiranju.

3 STRATEŠKI OKVIR ZA UPRAVLJANJE OTPADOM

Sistem upravljanja otpadom u Republici Srbiji nije uspostavljen u punoj meri, uprkos setu zakona koji regulišu ovu oblast. Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu, kao i Zakon o upravljanju otpadom usvojeni su 2009. godine, ali u praksi nisu zaživeli, bar ne u onoj meri koja bi garantovala uspostavljanje efikasnog sistema reciklaže i ispunjenje nacionalnih ciljeva kad je reč o procentu sakupljenog i tretiranog otpada. Sistem upravljanja ambalažnim otpadom počiva na načelu podele odgovornosti, i mogao bi da bude održiv i u budućnosti pod uslovom da svi učesnici u sistemu razumeju da su deo šireg partnerstva.To partnerstvo uključuje industriju koja pakuje i plasira upakovanu robu, ovlašćene operatere sistema upravljanja ambalažnim otpadom, sakupljače i javno komunalni sektor, generatore otpada, odnosno privredu i građane, reciklažnu industriju, i državu i lokalnu samoupravu. Profit u reciklažnom lancu, od sakupljanja do proizvodnje nove sirovine, nije ravnopravno raspoređen. Treba podsetiti da reciklaža ne počinje u reciklažnom postrojenju, već tamo gde se ambalažni otpad sakuplja - na mestu nastajanja. Međutim, tu su i najveći troškovi sakupljanja i sortiranja, počev od neophodnih ulaganja u primarnu selekciju (postavljanju kanti, vreća i drugih tipova posuda) pa do transporta i neophodnih investicija u opremu za sekundarno sortiranje

3.1 Nacionalna strategija upravljanja otpadom za period 2010. – 2019.

Dugoročna strategija Republike Srbije u oblasti zaštite životne sredine podrazumeva poboljšanje kvaliteta života stanovništva osiguravanjem željenih uslova životne sredine i očuvanjem prirode zasnovane na održivom upravljanju životnom sredinom. Ključni koraci uključuju jačanje ostojećih i razvoj novih mera za uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom, dalju integraciju politike životne sredine u ostale sektorske politike,

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region prihvatanje veće pojedinačne odgovornosti za životnu sredinu i aktivnije učešće javnosti u procesima donošenja odluka. Strategija upravljanja otpadom predstavlja osnovni dokument koji obezbeđuje uslove za racionalno i održivo upravljanje otpadom na nivou Republike Srbije. Strategija mora biti podržana većim brojem implementacionih planova za upravljanje posebnim tokovima otpada (biorazgradivi, ambalažni i drugi). Utvrđivanje ekonomskih instrumenata i finansijskih mehanizama je neophodno kako bi se osigurao sistem za domaća i inostrana ulaganja u dugoročno održive aktivnosti. Takođe, strategija razmatra potrebe za institucionalnim jačanjem, razvojem zakonodavstva, sprovođenjem propisa na svim nivoima, edukacijom i razvijanjem javne svesti. Strategija upravljanja otpadom: - određuje osnovnu orijentaciju upravljanja otpadom za naredni period, u saglasnosti sa politikom EU u ovoj oblasti i strateškim opredeljenjima Republike Srbije; - usmerava aktivnosti harmonizacije zakonodavstva u procesu približavanja zakonodavstvu EU; - identifikuje odgovornosti za otpad i značaj i ulogu vlasničkog usmeravanja kapitala; - postavlja ciljeve upravljanja otpadom za kratkoročni i dugoročni period; - utvrđuje mere i aktivnosti za dostizanje postavljenih ciljeva. Rezultati procene pokazuju da se implementacija Nacionalne strategije upravljanja otpadom ne odvija željenom dinamikom, uprkos značajnim merama koje su poslednjih godina preduzimane na području uspostavljanja sistema upravljanja otpadom. U prethodnom periodu postignuti su rezultati na usklađivanju regulative u oblasti upravljanja otpadom donošenjem Zakona o upravljanju otpadom i Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu, mada donošenje podzakonskim propisa tek predstoji. Rezultati su postignuti i na institucionalnom jačanju i razvoju, udruživanjem opština u regione za upravljanje otpadom i potpisivanjem međuopštinskih sporazuma. Urađeno je i na razvijanju javne svesti, jer se stav o otpadu polako menja i sve je zastupljenije shvatanje da otpad predstavlja resurs. Nije se mnogo postiglo na razvijanju sistema finansiranja upravljanja otpadom i primeni ekonomskih instrumenata. Nije se mnogo uradilo ni u investicionim projektima na izgradnji infrastrukture za upravljanje otpadom, osim što se napredovalo i u pripremi tehničke dokumentacije. Sanirana su smetlišta u nekim opštinama koja su predstavljala rizik po životnu sredinu.

Nacionalnom strategijom definisani su izrazi od značaja za upravljanje otpadom.

Otpad je svaka materija ili predmet koji vlasnik odbacuje, namerava ili mora da odbaci. Vrste otpada su: - komunalni otpad (otpad iz domaćinstva); - komercijalni otpad; - industrijski otpad.

Komunalni otpad je otpad iz domaćinstava (kućni otpad), kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode ili sastava sličan otpadu iz domaćinstva.

Komercijalni otpad je otpad koji nastaje u privrednim subjektima, institucijama i drugim organizacijama, koje se u celini ili delimično bave trgovinom, uslugama, kancelarijskim poslovima, sportom, rekreacijom ili zabavom, osim otpada iz domaćinstva i industrijskog otpada.

Industrijski otpad je otpad iz bilo koje industrije ili sa lokacije na kojoj se nalazi industrija, osim jalovine i pratećih mineralnih sirovina iz rudnika i kamenoloma. U zavisnosti od opasnih karakteristika koje utiču na zdravlje ljudi i životnu sredinu, otpad može biti: - neopasan; - inertan; - opasan.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Neopasan otpad je otpad koji, zbog svoje količine, koncentracije ili fizičke, hemijske i biološke prirode, za razliku od opasnog otpada, ne ugrožava zdravlje ljudi ili životnu sredinu i nema karakteristike opasnog otpada.

Inertan otpad je otpad koji nije podložan bilo kojim fizičkim, hemijskim ili biološkim promenama; ne rastvara se, ne sagoreva ili na drugi način fizički ili hemijski reaguje, nije biološki razgradiv ili ne utiče nepovoljno na druge materije sa kojima dolazi u kontakt na način koji može da dovede do zagađenja životne sredine ili ugrozi zdravlje ljudi; ne poseduje ni jednu od karakteristika opasnog otpada (akutna ili hronična toksičnost, infektivnost, kancerogenost, radioaktivnost, zapaljivost, eksplozivnost); sadržaj zagađujućih materija u njegovom vodenom ekstraktu ne sme ugrožavati zakonom propisani.

Opasan otpad je otpad koji po svom poreklu, sastavu ili koncentraciji opasnih materija može prouzrokovati opasnost po životnu sredinu i zdravlje ljudi, kao i zdravlje životinja, i ima najmanje jednu od opasnih karakteristika (eksplozivnost, zapaljivost, sklonost oksidaciji, organski je peroksid, akutna otrovnost, infektivnost, sklonost koroziji, u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance, sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), uključujući i ambalažu u koju je opasan otpad bio ili jeste upakovan.

Otpad se, prema Katalogu otpada, razvrstava u dvadeset grupa u zavisnosti od mesta nastanka i porekla. Katalog otpada se koristi za klasifikaciju svih vrsta otpada, uključujući i opasan otpad i potpuno je usaglašen sa katalogom otpada EU, koji je urađen da stvori jasan sistem za klasifikaciju otpada unutar EU. Katalog stvara osnovu za sve nacionalne i međunarodne obaveze izveštavanja o otpadu kao što su obaveze vezane za dozvole za upravljanje otpadom, nacionalne baze podataka o otpadu i transport otpada. Katalog otpada se povremeno dopunjava i ažurira.

Tabela 3.1. Katalog otpada Indeksni Mesto i poreklo nastanka otpada broj Otpadi koji nastaju od istraživanja, iskopavanja iz rudnika ili kamenoloma, i fizičkog i hemijskog 01 tretmana minerala Otpadi iz poljoprivrede, hortikulture, akvakulture, šumarstva, lova i ribolova, pripreme i prerade 02 hrane 03 Otpadi od prerade drveta i proizvodnje papira, kartona, pulpe, panela i nameštaja 04 Otpadi iz kožne, krznarske i tekstilne industrije 05 Otpadi od rafinisanja nafte, prečišćavanja prirodnog gasa i pirolitičkog tretmana uglja 06 Otpadi od neorganskih hemijskih procesa 07 Otpadi od organskih hemijskih procesa Otpadi od proizvodnje, formulacije, snabdevanja i upotrebe premaza (boje, lakovi i staklene 08 glazure), lepkovi, zaptivači i štamparska mastila 09 Otpadi iz fotografske industrije 10 Otpadi iz termičkih procesa Otpadi od hemijskog tretmana površine i zaštite metala i drugih materijala; hidrometalurgija 11 obojenih metala 12 Otpadi od oblikovanja i fizičke i mehaničke površinske obrade metala i plastike 13 Otpadna ulja i otpadi tečnih goriva (osim jestivih ulja i onih u grupama 05, 12 i 19) 14 Otpadi od organskih rastvarača, sredstava za hlađenje i potisnih gasova (osim 07 i 08)

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Otpadi od ambalaže; apsorbenti, krpe za brisanje, materijali za filtriranje i zaštitne tkanine, ako 15 nije drugačije specificirano 16 Otpadi koji nisu drugačije specificirani u katalogu

17 Građevinski otpad i otpad od rušenja (uključujući i iskopanu zemlju sa kontaminiranih lokacija)

Otpadi iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita ljudi i životinja i/ili s tim povezanog 18 istraživanja (isključujući otpad iz kuhinja i restorana koji ne dolazi od neposredne zdravstvene zaštite) Otpadi iz postrojenja za obradu otpada, pogona za tretman otpadnih voda van lokacije 19 nastajanja i pripremu vode za ljudsku potrošnju i korišćenje u industriji Komunalni otpadi (kućni otpad i slični komercijalni i industrijski otpadi), uključujući odvojeno 20 sakupljene frakcije

3.2 Nacionalno zakonodavstvo u oblasti upravljanja otpadom

Novi zakonodavni okvir za upravljanje otpadom uspostavljen je donošenjem seta zakona u oblasti zaštite životne sredine (2004. godine), uključujući i nove zakone kojima se uređuje upravljanje otpadom, odnosno ambalažom i ambalažnim otpadom (2009. godine). Ovim zakonima obezbeđuju se uslovi za uspostavljanje i razvoj integralnog sistema upravljanja otpadom, odnosno ambalažom i ambalažnim otpadom. Osnovni propisi kojima se uređuje upravljanje otpadom u Republici Srbiji su:

1) Zakon o potvrđivanju Bazelske konvencije o prekograničnom kretanju opasnih otpada i njihovom odlaganju ("Službeni list SRJ - Međunarodni ugovori", broj 2/99) obezbeđuje međunarodno usaglašene mehanizme i instrumente za kontrolu prekograničnog kretanja otpada;

2) Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS", br. 135/04, 36/09, 36/09 - dr. zakon i 72/09 - dr. zakon) uređuje integralni sistem zaštite životne sredine koji čine mere, uslovi i instrumenti za održivo upravljanje i očuvanje prirodne ravnoteže, celovitosti, raznovrsnosti i kvaliteta prirodnih vrednosti i uslova za opstanak svih živih bića, sprečavanje, kontrolu, smanjivanje i sanaciju svih oblika zagađivanja životne sredine, promovisanje i upotrebu proizvoda, procesa, tehnologije i prakse koji manje ugrožavaju životnu sredinu, primenu posebnih pravila ponašanja u upravljanju otpadom od njegovog nastanka do odlaganja, odnosno sprečavanje ili smanjenje nastajanja, ponovnu upotrebu i reciklažu otpada, izdvajanje sekundarnih sirovina i korišćenje otpada kao energenta, uvoz, izvoz i tranzit otpada, osnivanje Agencije i Fonda, unapređenje obrazovanja obukom kadrova i razvijanjem svesti, pristup informacijama i učešće javnosti u donošenju odluka.

3) Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik RS", broj 135/04) uređuje odnos politike zaštite životne sredine sa ostalim, sektorskim politikama u pripremi i donošenju drugih planova i programa u oblasti prostornog i urbanističkog planiranja ili korišćenja zemljišta, poljoprivrede, šumarstva, ribarstva, lovstva, energetike, industrije, saobraćaja, upravljanja otpadom, upravljanja vodama, telekomunikacija, turizma, očuvanja prirodnih staništa i divlje flore i faune, a kojima se uspostavlja okvir za usvajanje budućih razvojnih projekata. Utvrđeni su uslovi, način i postupak vršenja strateške procene uticaja određenih planova i programa na životnu sredinu u okviru njihove pripreme i usvajanja, sadržina izveštaja o strateškoj proceni, njegova verifikacija, i uključivanje, odnosno učešće javnosti u postupku ocene tog izveštaja. Ovaj zakon je usaglašen sa odgovarajućom direktivom EU.

4) Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik RS", br. 135/04 i 36/09) uređuje postupak procene mogućih značajnih uticaja određenih javnih i privatnih projekata na životnu sredinu, sadržaj studije o proceni uticaja na životnu sredinu, obaveze podnosilaca zahteva za dobijanje dozvole ili odobrenja za izgradnju ili 11

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region rekonstrukciju objekta, promenu tehnologije, proširenje kapaciteta, ili prestanak rada i uklanjanje projekata koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu ili ostalih intervencija u prirodi i prirodnom okruženju, kao i učešće javnosti u postupku izrade ili odobravanja tih projekata. Procena uticaja vrši se za projekte u oblasti industrije, rudarstva, energetike, saobraćaja, turizma, poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, upravljanje otpadom i komunalnih delatnosti, kao i za projekte koji se planiraju na zaštićenom prirodnom dobru i u zaštićenoj okolini nepokretnog kulturnog dobra.

5) Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine ("Službeni glasnik RS", broj 135/04) uređuje uslove i postupak izdavanja integrisane dozvole za rad postrojenja i obavljanje aktivnosti koja mogu imati negativne uticaje na zdravlje ljudi, životnu sredinu ili materijalna dobra, vrste aktivnosti i postrojenja, nadzor i druga pitanja od značaja za sprečavanje i kontrolu zagađivanja životne sredine. Kako u Republici Srbiji još nije izdata nijedna integrisana dozvola, prvi rok za podnošenje zahteva za njeno izdavanje utvrđen je za industriju minerala (decembar 2009. godine-septembar 2010. godine), zatim slede ostale aktivnosti kao što je prerada hrane, postrojenja za odlaganje i tretman životinjskih trupla i životinjskog otpada, tovljenje živine i svinja, proizvodnje pulpe i drveta, papira i kartona, štavljenja kože i sl. (oktobar 2010. godine-septembar 2011. godine), proizvodnja i prerada metala (oktobar 2011. godine-mart 2012. godine), hemijska industrija (april 2012. godine- decembar 2012. godine), proizvodnja energije i upravljanje otpadom (januar 2013. godine-decembar 2013. godine) i industrija minerala - proizvodnja azbesta i proizvoda na bazi azbesta (januar 2014. godine-mart 2014. godine). Na osnovu ovog zakona doneta je:

- Uredba o utvrđivanju Programa dinamike podnošenja zahteva za izdavanje integrisane dozvole ("Službeni glasnik RS", broj 108/08) koja propisuje, između ostalog, da operater postrojenja za odlaganje i reciklažu životinjskih trupla i životinjskog otpada sa kapacitetom tretmana većim od 10 t/dan, podnosi zahtev za izdavanje integrisane dozvole u periodu oktobar 2010. godine-mart 2011. godine, a operater postrojenja za upravljanje otpadom (odlaganje ili ponovno iskorišćenje opasnog otpada sa kapacitetom koji prelazi 10 t/dan, postrojenja za spaljivanje komunalnog otpada čiji kapacitet prelazi 3 t/h, postrojenja za odlaganje neopasnog otpada kapaciteta preko 50 t/dan i deponije koje primaju više od 10 t otpada/dan ili ukupnog kapaciteta koji prelazi 25.000 t, isključujući deponije inertnog otpada) podnosi zahtev za izdavanje integrisane dozvole u periodu januar 2013. godine-decembar 2013. godine.

6) Zakon o upravljanju otpadom ("Službeni glasnik RS", broj 36/09 i 88/10) uređuje vrste i klasifikaciju otpada, planiranje upravljanja otpadom, subjekte, odgovornosti i obaveze u upravljanju otpadom, upravljanje posebnim tokovima otpadom, uslove i postupak izdavanja dozvola, prekogranično kretanje otpada, izveštavanje, finansiranje upravljanja otpadom, nadzor i druga pitanja od značaja za upravljanje otpadom. Upravljanje otpadom je delatnost od opšteg interesa, a podrazumeva sprovođenje propisanih mera za postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana i odlaganja otpada, uključujući nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom posle zatvaranja.

Zakonom o upravljanju otpadom propisani su rokovi za usklađivanje poslovanja pravnih i fizičkih lica sa odredbama ovog zakona i to: (1) proizvođači otpada u postojećim postrojenjima za koje se u skladu sa posebnim zakonom izdaje integrisana dozvola dužni su da u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona izrade plan upravljanja otpadom u postrojenju, koji sadrži naročito mere i dinamiku prilagođavanja rada postojećeg postrojenja i aktivnosti usklađenog sa odredbama ovog zakona do 31. decembra 2015. godine, a u slučaju da je u tom postrojenju izvršeno privremeno skladištenje otpada, proizvođač otpada dužan je da obezbedi uklanjanje privremeno uskladištenog otpada najkasnije u roku od tri godine od dana stupanja na snagu ovog zakona; (2) operateri postojećih postrojenja za upravljanje otpadom, odnosno pravna i fizička lica koja obavljaju delatnosti u oblasti upravljanja otpadom, dužni su da u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona prijave svoju delatnost organu nadležnom za izdavanje dozvola, u skladu sa ovim zakonom, a programom mera predvide dinamiku prilagođavanja rada postrojenja usklađenog sa odredbama ovog zakona za period do 31. decembra 2012. godine; (3) jedinica lokalne samouprave dužna je da: u roku od godinu dana od dana stupanja na 12

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region snagu ovog zakona izradi popis neuređenih deponija na svom području koje ne ispunjavaju uslove iz ovog zakona; u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona izradi projekte sanacije i rekultivacije neuređenih deponija; u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona, u sporazumu sa jednom ili više jedinica lokalne samouprave odredi lokaciju za izgradnju i rad postrojenja za skladištenje, tretman ili odlaganje otpada na svojoj teritoriji; (4) proizvođači i uvoznici električnih i elektronskih proizvoda dužni su da upravljanje otpadom od električnih i elektronskih proizvoda usklade sa ovim zakonom do 31. decembra 2012. godine; (5) odlaganje, odnosno dekontaminacija uređaja koji sadrže PCB i odlaganje PCB iz tih uređaja, izvršiće se najkasnije do 2015. godine, a druge obaveze biće određene posebnim propisom.

7) Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu ("Službeni glasnik RS", broj 36/09) uređuje uslove zaštite životne sredine koje ambalaža mora da ispunjava za stavljanje u promet, upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom, izveštavanje o ambalaži i ambalažnom otpadu, ekonomske instrumente, kao i druga pitanja od značaja za upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom. Ovaj zakon primenjuje se na uvezenu ambalažu, ambalažu koja se proizvodi, odnosno stavlja u promet i sav ambalažni otpad koji je nastao privrednim aktivnostima na teritoriji Republike Srbije, bez obzira na njegovo poreklo, upotrebu i korišćeni ambalažni materijal.

Zakonom o ambalaži i ambalažnom otpadu propisani su rokovi od dvanaest do osamnaest meseci za prilagođavanje (1) proizvođača, uvoznika, pakera/punioca i isporučioca u pogledu: organizacije preuzimanja ambalažnog otpada i obezbeđenja prostora za sakupljanje, razvrstavanje i privremeno skladištenje ambalažnog otpada; zaključenja ugovora sa operaterom za komunalni ambalažni otpad i ambalažni otpad koji nije komunalni otpad ili pribavljanja dozvole za sopstveno upravljanje ambalažnim otpadom; obezbeđenje upravljanja ambalažnim otpadom; označavanje podataka na ambalaži koju stavljaju u promet a koji se odnose na mogućnost ostavljanja ambalažnog otpada neposredno na mestu nabavke ili naknadnog besplatnog vraćanja; (2) krajnjeg korisnika koji uvozi ili kupuje ambalažu ili ambalažne sirovine za potrebe sopstvene delatnosti, a nema snabdevača, i koji mora da obezbedi upravljanje tim ambalažnim otpadom koji nije komunalni otpad, tako što će zaključiti ugovor sa operaterom ili sam obezbediti ponovno iskorišćenje, reciklažu ili odlaganje ambalažnog otpada. Odlaganje primene ovog zakona predviđeno je za (1) proizvođača i uvoznika ambalaže koji su dužni da svoje poslovanje koje se odnosi na označavanje ambalaže usklade u roku od dvanaest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona; (2) ambalažu koja je proizvedena pre stupanja na snagu ovog zakona, a nije usaglašena sa osnovnim zahtevima koje ambalaža mora da ispunjava za stavljanje u promet, može da bude u prometu najduže dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.

8) Nacionalna strategija za aproksimaciju u oblasti životne sredine za Republiku Srbiju ("Službeni glasnik RS", br. 80/2011) u delu vezanom za upravljanje otpadom predviđa usaglašavnje sa tekovinama EU u ovoj oblasti. Naime, zakonodavstvo Republike Srbije koristi koncepte koji nisu u potpunost usaglašeni sa onim koji se koriste u EU. Zakon o upravljanju otpadom predviđa previše uredbi koje ne postoje u pravnim tekovinama EU i čije je postojanje diskutabilno. Nasuprot tome, neka druga pitanja (sekundarni proizvodi, kraj životnog ciklusa otpada, bio-otpad, dileri ili brokeri otpada) nisu obrađena.

Planirane odredbe Zakona o upravljanju otpadom nedovoljno obrađuju obavezu izrade Planova o upravljanju otpadom. Zakon o upravljanju otpadom treba revidirati na srednjoročnom planu. Regulatorni okvir za posebne tokove otpada treba izraditi, odnosno revidirati na kratkoročnom planu.Izgradnja adekvatnih regionalnih deponija u skladu sa pravilima EU je potrebna da bi se maksimalno umanjile negativne posledice po životnu sredinu nastale odlaganjem otpada.

Da bi se troškovi usluga sakupljanja otpada smanjili i da bi se poboljšali uslovi za proširenje usluga za sakupljanje otpada u urbanim sredinama, postojeća JKP se moraju reorganizovati i postati jači i veći isporučioci usluga na regionalnom nivou sa praktičnom opremom za sakupljanje otpada. Uspostavljanje efikasnih sistema za sakupljanje otpada i montiranje stanica za transfer treba uraditi tako što će se uzeti u obzir umanjivanje ukupnih troškova sakupljanja. 13

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Postavljeni cilj pokrivenosti od više od 90% stanovništva do 2019. godine je realističan ukoliko se sva dostupna finansijska sredstva aktiviraju na vreme i svi postojeći projekti za izgradnju novih sanitarnih deponija budu izvedeni. Odvojeno sakupljanje različitog ambalažnog otpada na izvoru zajedno sa prethodnom preradom u regionalnim postrojenjima za sortiranje treba dalje razmotriti.

3.3 Lokalni plan upravljanja otpadom grada Niša

Lokalni plan upravljanja otpado za grad Niš 2011-2021 donet je 2011. godine. Njegove preporuke i zaključci implementirani su privredne tokove i razvoj grada. Uspostavljanje i razvoj sistema integralnog održivog upravljanja otpadom i sanacija gradske deponije je definisana kroz poseban specifični cilj u okviru ovog strateškog pravca. Grad Niš je pokrenuo proces sanacije, zatvaranja i rekultivacije deponije ″Bubanj″, i korišćenjem sopstvenih sredstava i sredstava Fonda za zaštitu životne sredine Republike Srbije očekuje da reši ovaj gorući problem.Opšti cilj Lokalnog plana upravljanja otpadom je poboljšanje zaštite životne sredine, usluga sakupljanja i odlaganja čvrstog otpada i poboljšanje higijenskih i zdravstvenih uslovana teritoriji Niša.

Lokalni plan upravljanja otpadom: • određuje osnovnu orijentaciju upravljanja otpadom za naredni period, kao rezultat razvoja ekonomije i industrije; • određuje osnovnu orijentaciju upravljanja otpadom na bazi streteških planova EU; • određuje hijerarhiju mogućih opcija upravljanja otpadom; • usmerava aktivnosti u harmonizaciji zakonodavstva koja je, usled tržišnih zahteva, neizbežna u procesu približavanja zakonodavstvu EU; • identifikuje odgovornosti za otpad i značaj i ulogu vlasničkog usmerenja kapitala; uspostavlja ciljeve upravljanja otpadom za kratkoročni i dugoročni period; • određuje ulogu i zadatke pojedinim društvenim faktorima.

Trenutno se radi na reviziji i usklađivanju Lokalnog plana upravljanja otpadom kroz EU projekat tehničke pomoći Exchange 4. Nosilac projekta je grad Niš, a partner na projektu je Stalna konferencija gradova i opština (SKGO). Cilj projekta "Podrška u izradi lokalnog plana upravljanja otpadom", je unapređenje strateškog planiranja upravljanja otpadom kroz izradu i usvajanje revizije Lokalnog plana upravljanja otpadom na teritoriji Grada Niša. Revizijom postojećeg "Plana upravljanja otpadom Grada Niša" će biti utvrđeni novi prioriteti u sistemu unapređenja upravljanja otpadom i poboljšalja kvaliteta životne sredine na teritoriji Grada Niša.

3.4 Zakonodavstvo EU u oblasti upravljanja otpadom

Principi upravljanja otpadom koji su zajednički svim direktivama EU u ovoj oblasti relevantni su u procesu planiranja upravljanja otpadom:

- Princip prevencije - obezbediti očuvanje prirode i prirodnih resursa, putem smanjenja proizvedenih količina otpada. - Princip predostrožnosti - obezbediti smanjenje uticaja otpada na zdravlje ljudi i životnu sredinu, kao i smanjenje količina opasnih supstanci u otpadu. - Princip "zagađivač plaća" - obezbediti da proizvođači otpada i zagađivači životne sredine snose troškove i odgovornost za svoje postupke. - Princip blizine - obezbediti adekvatnu infrastrukturu putem osnivanja integrisanog i adekvatnog sistema i mreže postrojenja za tretman i odlaganje otpada zasnovanog na principu blizine i brige o sopstvenom otpadu.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

 Novo Evropsko zakonodavstvo u oblasti upravljanja otpadom: Paket Cirkularne ekonomije

Paket Cirkularne ekonomije, koji je usvojila Evropska komisija jula 2014, ima za cilj obnavljanje zakonodavnog okvira za upravljanje otpadom na nivou EU.Proces je započet u 2011. godini usvajanjem strategije “Mapa puta ka resursno efikasnoj Evropi” a dalje je razvijen u Sedmom Akcionog programu za životnu sredinu u 2013. Koncept Cirkularne ekonomije je centralna tema, čiji je krajnji cilj da se izgradi sistem gde se svaka vrsta otpada koristi kao resurs, kroz ponovno korišćenje, rekuperaciju ili reciklažu. Pored smanjenja uticaja na životnu sredinu, Komisija očekuje da će tranzicija ka takvoj ekonomiji, kroz štednju resursa i energije,dovesti do povećanja konkurentnost i povećanje BDP EU za 1% kao i stvoriti oko 2 miliona radnih mesta (izvor: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/)

Glavni element Paketa Cirkularne ekonomije su revidirana Okvirna direktiva o otpadu, sa izmenama i dopunama šest prethodnih direktiva • Direktiva o otpadu (2008/98 / EZ) • Direktiva o ambalaži i ambalažnom otpadu (94/62 / EC) • Direktiva o deponijama otpada (1999/31 / EZ) • Direktiva o otpadnim vozilima (2000/53 / EC) • Direktiva o baterijama i akumulatorima i otpadnim baterijama i akumulatorima (2006/66 / EC) • Direktiva o otpadu električne i elektronske opreme (2012/19 / EC) Ova nova direktiva sada mora biti usvojen i od strane Evropskog parlamenta i Saveta. Pored toga, paket uključuje dva dopisa, koji nisu zakonski, već strateški dokumenti: • "Ka Cirkularnoj ekonomiji: Program Nula otpada za Evropu" • Strategije “Resursna efikasnost u sektoru građevinarstva”.

 Revidirana Okvirna direktiva o otpadu

Revidirana Okvirna direktiva o otpadu je dala nove, dugo očekivane ciljeve za reciklažu. Ciljevi za reciklažu i pripremu za ponovnu upotrebu za 2020 (po težini): • 50% komunalnog otpada; • 60% od ambalažnog otpada; uključujući 45% od plastike, 50% drveta, 70% obojenih metala, 70% aluminijuma, 70% stakla i 85% papira i kartona. Ciljevi za reciklažu i priprema za ponovnu upotrebu za 2025: • 70% od ambalažnog otpada; uključujući 60% od plastike, 65% drveta, 80% od obojenih metala, 80% od aluminijuma, 80% od stakla i 90% papira i kartona. Ciljevi za reciklažu i priprema za ponovnu upotrebu za 2030: • 70% komunalnog otpada; • 80% od ambalažnog otpada; uključujući 80% od drveta, 90% obojenih metala, 90% aluminijuma, 90% od stakla. Kvote za deponovanje: • Ne više od 25% komunalnog otpada u toku prethodne godine do 2025; • Ne više od 5% od komunalnog otpada u toku prethodne godine do 2030;

Direktiva takođe dodaje nove definicije u zakonodavnom okviru. Naročito: • Komunalni otpad (koji nije bio definisan u ranijim direktivama): "obuhvata kućni otpad i otpad iz maloprodaje, malih preduzeća, poslovnih zgrada i institucija (kao što su škole, bolnice, zgrade državnih institucija), koji je sličan po prirodi i sastavu otpadu iz domaćinstava, prikupljen od strane ili u ime jedinica lokalne samouprave ". Komunalni otpad uključuje kabasti otpad, otpad iz dvorišta, i otpad iz izabranih komunalnih delatnosti(npr otpad od održavanja parkova). Takođe uključuje otpad iz istih izvora i slične prirode i sastava koji nisu prikupile jedinice lokalne samouprave, već je prikupljen direktno od proizvođača, preko šema tzv. “produžene odgovornosti proizvođača”, ili od strane neprofitnih institucija. Komunalni otpad obuhvata i otpad iz seoskog područja. U komunalni otpad ne spade otpad iz kanalizacije i građevinski otpad. 15

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

• Otpad od hrane: smanjenje otpadne hrane je prioritet za Komisiju. Otpadna hrana je definisana kao "gubitak hrane (uključujući nejestive delove) iz lanca snabdevanja hranom, ne uključujući otpad od hrane koji se preusmerava na materijalno iskorišćenje, kao što su proizvodi na bio-bazi, na bazi stočne hrane, ili poslati na preraspodelu". • Produžena odgovornosti proizvođača (EPR šeme): Ova definicija je bila odsutna iz prethodne direktive i podrazumeva: "operativnu i ili finansijsku odgovornost proizvođača za proizvod produžen do post-potrošačkog stanja ciklusa proizvoda".

Što se tiče EPR šema, nova direktiva uvodi obavezu za države članice da "podstiču dizajn proizvoda, kako bi se smanjio njihov uticaj na životnu sredinu i stvaranje otpada u toku proizvodnje i kroz kasniju upotrebu proizvoda". Aneks dalje razvija EPR princip uspostavljanjem skupa minimalnih uslova za planove realizuju na nivou Države članice: • Proceniti izvodljivost i uticaj šema: • Jasno definisati uloge i odgovornosti svih aktera (proizvođači i uvoznici, privatni ili javni operatori otpadom, lokalne vlasti ...) • Definisanje merljivih ciljeva; • Obezbedi pravilno širenje informacija; • Definisati finansijske doprinose od svakog aktera da u potpunosti pokriju troškove upravljanja otpadom; • Uspostaviti proceduru priznavanja za EPR šeme, da bi se obezbedila transparentnost i odgovarajuće praćenje; • Definisati proporcionalne sankcije u slučajevima u kojima se ciljevi nisu postignuti, a uslovi nisu ispunjeni. • Uspostaviti monitoring i sprovođenje i neophodna sredstva. Komisija je takođe finansirala objavljivanje smernica EPR, koji daje više detalja o tome kako na najbolji način sprovoditi EPR šeme. Takodje treba napomenuti, direktiva uvodi "sistem ranog upozorenja": Komisija će objaviti na svakih 5 godina, počev od 2017. izveštaj o sprovođenju zakonodavnog okvira o otpadu, sa listom zemalja u riziku od ne ispunjava ciljeva. Ove zemlje će imati šest meseci da daju odgovor sa detaljima kako planiraju daispune ciljeve kroz korektivne mere. Međutim, direktiva ne pominje bilo kakve sankcije koje treba preduzeti protiv zemalja koje na kraju nisu uspele da postignu ciljeve na vreme. Dva aspekta ove direktive moraju biti podvučena. Prvo, Komisija uvodi pojam "municipalni otpad", u zakonodavnom okviru nema ni pomena lokalnih i regionalnih vlasti, kao glavnih aktera u upravljanju otpadom. Direktiva utvrđuje obaveze držana članica na nacionalnom nivou. Drugo, direktiva, aiko postavlja opšti okvir za upravljanje otpadom, omogućava Komisiji da reši većinu detalja (kao što su postavljanje standarda za sakupljanje otpada, ili kriterijume po kategoriji proizvoda), omogućava usvajanjem “delegiranih” akata. Dok su aspekti definisani delegiranim aktima smatraju sekundarnim, veliki opseg oblasti u kojima mogu da se koriste u tom zakonodavnom okviru znači da oni još uvek mogu da imaju značajan uticaj na upravljanje otpadom na lokalnom nivou.

 Strategija "Ka Cirkularnoj ekonomiji: Program Nula otpada za Evropu"

Ova strategije o resursnoj efikasnost je strukturirana oko tri glavna pitanja:

• Podešavanje političkog okvir koji omogućava: Komisija će analizirati trenutne prepreke za tranziciju ka cirkularnoj ekonomiji. Štaviše, ona će podržati razvoj novih tehnika i dizajna da spreči proizvodnju otpada tokom pripreme same koncepcije proizvoda. Komisija će se oslanjati na postojeće programe EU, kao što su Horizont 2020, ili program za podsticanje inovacija. Pored navedenih programa (od kojih se očekuje da pokrenu dalja ulaganja iz privatnog sektora), Komisija želi da razvije korišćenje zelenih javnih nabavki; u tu svrhu, Komisija će pripremiti smernice o mogućnostima koje nude nove direktive javnih nabavki. • Modernizacija javnih politika i ciljeva upravljanja otpadom: cilj je da se otpad pretvori u resurs. Komunikacija predlaže nekoliko ciljeva za reciklažu i smanjenje odlaganja na deponijama. Pored toga, Komisija predlaže set mera za pojednostavljenja primene propisa upravljanja otpadom; većina ovih mera su takođe već integrisana u 16

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Direktivi (sistem ranog upozorenja, pojednostavljeno izveštavanje za države članice, kompjuterizovano praćenje podataka ...); Osim toga, Komisija navodi nekoliko izazova koji su od posebnog značaja . Prvi od ovih izazova je prevencija otpada, iako Komisija ostavlja izradu programa prevencije otpada državama članicama . Komisija takođe predlaže specifične ciljeve za otpad u morima ( smanjen za 30 % do 2020) , otpad od hrane( smanjena za 30 % do 2025) i plastične kese ( zabranjeno odlaganje na deponije od 2025). • Na kraju , Komisija poziva na dostizanje ciljeva resursne efikasnosti širom E. Dok se navodi da povećanje produktivnosti resursa za 30 % do 2030 će " imati pozitivan uticaj na otvaranje novih radnih mesta i rast BDP-a " , konačne preporuke ne uključuju konkretne podatke. Komisija najavljuje da će cilj biti postavljen u skladu sa preporukama Pletforme Evropske resursne efikasnosti, kao i na ishodu javne rasprave pokrenuta u okviru razmatranja Startegije Evropa 2020.

4 ANALIZA GLAVNIH ČINILACA ZA UPRAVLJANJE AMBALAŽNIM OTPADOM

4.1. Upravljanje ambalažnim otpadom u Republici Srbiji

Upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom je regulisano Zakonom o ambalaži i ambalažnom otpadu (Sl. glasnik RS, br. 36/09). Ambalažni otpad obuhvata niz vrsta otpada koji su Katalogu otpada prikazani u poglavlju 15 01. U skladu sa ovim Zakonom i u cilju što efikasnijeg upravljanja ovom vrstom otpada, u toku 2010. godine usvojen je niz podzakonskih akata. Pored toga, usvojen je i Pravilnik o obrascima izveštaja o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. glasnik RS, br. 21/10, 10/13) u kome su date obaveze izveštavanja o količinama ambalaže stavljene na tržište Republike Srbije i upravljanju ambalažnim otpadom. Prema svim raspoloživim podacima, ukupna količina ambalaže stavljene na tržište Republike Srbije iznosi 321 584,8 t, a količina ponovno iskorišćenog ambalažnog otpada prijavljena od strane operatera je 87 950,2 t. Na osnovu ovih podataka može se videti da je Nacionalni cilj za Republiku Srbiju u 2013. godini ispunjen u vrednosti od 27,7%. U cilju dostizanja nacionalnih ciljeva i u 2014. godini, kao i u prethodnom period potrebno je i dalje raditi na podizanju nivoa svesti stanovništva i kapaciteta pravnih lica, još intenzivnijem uključivanju javno komunalnih preduzeća u implementaciju sistema upravljanja ambalažom i ambalažnim otpadom, kao i pojačati inspekcijski nadzor preduzeća. Vlada i Nacionalna skupština obezbeđuju zakonski okvir za održivo upravljanje otpadom, ekonomske instrumente za sprovođenje upravljanja otpadom i utiču na razvijanje javne svesti u društvu, iniciraju razgovore zainteresovanih strana u ciju uspostavljanja partnerstva u upravljanu otpadom.

Nadležni organi i organizacije za upravljanje otpadom su: 1. Ministarstvo; 2. Nadležni organ autonomne pokrajine; 3. Nadležni organ jedinice lokalne samouprave; 4. Agencija za zaštitu životne sredine; 5. Ovlašćena laboratorija za ispitivanje otpada.

1. Ministarstvo: - Razvija i predlaže Strategiju upravljanja otpadom Vladi Republike Srbije; - Priprema propise i tehničke standarde; - Izdaje dozvole propisane zakonom i vodi odgovarajuće registre; - Koordinira poslove upravljanja otpadom od značaja za Republiku i prati stanje; - Usvaja planove upravljanja otpadom za više opština; - Vrši funkcije u skladu sa međunarodnim ugovorima i sporazumima; - Izdaje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada; - Uspostavlja informacioni sistem o otpadu na teritoriji Republike. 17

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

2. Nadležni organ autonomne pokrajine: - Usvaja planove upravljanja otpadom za više opština na svojoj teritoriji; - Učestvuje u razvijanju i predlaganju Strategije upravljanja otpadom Vladi Republike Srbije; - Koordinira poslove upravljanja otpadom od značaja za autonomnu pokrajinu i prati stanje; - Daje mišljenje u postupku izdavanja dozvola u skladu sa propisima; - Uspostavlja informacioni sistem o otpadu na teritoriji autonomne pokrajine;

3. Jedinica lokalne samouprave, preko svojih nadležnih organa (više u poglavlju4.1)

4. Agenicija za zaštitu životne sredine u oblasti upravljanja otpadom obavlja sledeće poslove: - Praćenje stanja i kontrolu korišćenja sekundarnih sirovina; - Istraživanje tržišta sekundarnih sirovina; - Vođenje podataka o raspoloživim i potrebnim količinama sekundarnih sirovina i baze podataka o sekundarnim sirovinama; - Obezbeđuje programe, studije i analize tehničko tehnoloških mogućnosti korišćenja sekundarnih sirovina, mogućnosti za lociranje objekata za deponovanje, skladištenje i reciklažu; - Sprovodi edukaciju stanovništva o mogućnostima i načinu recikliranja otpada; - Ostvaruje saradnju sa domaćim i međunarodnim institucijama iz ove oblasti. -

5. Ovlašćena laboratorija za ispitivanje otpada. - Karakterizaciju i kategorizaciju otpada; - Davanje mišljenja o načinu kategorizacije otpada na sekundarne sirovine i komunalni otpad;

4.1 Operateri sistema za upravljanje ambalažnim otpadom

Po podacima Agencije za zaštitu životnr sredine Republike Srbije (http://www.sepa.gov.rs/), dozvolu za upravljanje ambalažnim otpadom imaju 6 operatera SISTEMA: SEKOPAK, EKOSTAR PAK, DELTA‐PAK, CENEKS, TEHNO EKO PAK i EKOPAK SISTEM. Operater EKOPAK SISTEM je 20.12.2013. godine, od nadležnog ministarstva dobio dozvolu za upravljanje ambalažnim otpadom. U 2013. godini, pet operatera su vršila upravljanje ambalažnim otpadom za 1 462 pravnih lica koja stavljaju proizvode u ambalaži na tržište naše zemlje. Do 1. maja 2014. godine Agenciji za zaštitu životne sredine su dostavljena 262 izveštaja od strane pravnih lica ili preduzetnika koji nisu preneli svoju obavezu na operatera za upravljanje ambalažnim otpadom i kojima će Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine, naplatiti naknadu za upravljanje ambalažnim otpadom. JKP “Mediana” – Niš je do sada sarađivalo sa dva operatera Sistema, Sekopakom i Ekostarpakom. Međutim, gašenjem Fonda za zaštitu životne sredine Republike Srbije došlo je do poremećaja u sistemu upravljanja reciklabilnim otpadom kako u pogledu kontrole ispunjavanja nacionalnih ciljeva tako i u isiplati subvencija za sakupljanje ambalažnog otpada. Tako su preduzeće za upravljanje reciklabilnim otpadom ostala bez dela prihoda. Očekivcanja su da će u 2015. ponovo profunkcionisati sistem upravljanja ambalažnim otpadom i posebnim tokovima otpada, što terminološki odgovara pojmu reciklabilnog otpada.

4.1.1 Pregled operatera sistema za upravljanje ambalažnim otpadom

Sekopak: Osnovna misija Sekopaka je izgradnja održivog višematerijalnog sistema upravljanja ambalažnim otpadom unapređenjem komunalnih i drugih kapaciteta upravljanja otpadom i sve to uz najmanji mogući trošak za klijente.Sekopak od osnivanja teži da nacionalne ciljeve ostvari na način koji će u strukturi ponovo iskorišćenog materijala odgovarati strukturi ambalažnog otpada obveznika, prilagođavajući se unapred potrebi da u ime svojih klijenata ispuni i specifične ciljeve. (izvor: http://www.sekopak.com/sta-radimo/kompletno-resenje/obveznici). 18

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Svaki obveznik može ispuniti svoje obaveze iz Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu i Uredbe o planu smanjenja ambalažnog otpada (“Nacionalni ciljevi”) na jedan od tri načina: da plaća državi naknadu za neispunjenu obavezu da samostalno upravlja ambalažnim otpadom, ili da svoju obavezu prenese na ovlašćenog operatera, odnosno Sekopak. Za obveznike prenos obaveza na Sekopak predstavlja najracionalniji vid prilagođavanja novoustanovljenim obavezama. Na ovaj način obveznicima je obezbeđen najefikasniji, najbezbedniji, najpredvidiviji i dugoročno održiv način ispunjavanja nacionalnih ciljeva u pogledu ponovnog iskorišćenja, odnosno reciklaže ambalažnog otpada, i to tako da obveznike rasterećuje nepotrebnih troškova, istovremeno im omogućavajući da se fokusiraju na svoju osnovnu delatnost. Robni znak Zelena tačka označava da je za ambalažu na kojoj se nalazi plaćena naknada nacionalnom operateru sistema upravljanja ambalažnim otpadom. Obeležavanje ambalaže ovim znakom nije obaveza koja proističe iz Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu, već predstavlja mogućnost koju svaki obveznik ima na raspolaganju pod uslovom da ispunjava nacionalne ciljeve utvrđene nacionalnim zakonodavstvom. Kupci i potrošači upakovanih proizvoda uvidom u prisustvo Zelene tačke na njegovoj ambalaži uveravaju se da je obveznik (proizvođač tog proizvoda) preduzeće koje odgovorno posluje uvažavajući svoje obaveze u smislu zaštite životne sredine, odnosno da je ambalažni otpad koji nastaje nakon upotrebe tog proizvoda uredno “razdužen”. Sekopakov sistem upravljanja ambalažnim otpadom bazira se na ugovorima koje potpisuje sa „dobavljačima“ ambalažnog otpada, pri čemu ne postoji ograničenje u vezi sa izborom partnera sa kojima će sarađivati na obezbeđivanju neophodnih količina ambalažnog otpada. Strateško je opredeljenje kompanije da svoj sistem bazira na saradnji sa lokalnim samoupravama, odnosno komunalnim preduzećima, sa kojima zajednički razvija sisteme odvojenog prikupljanja ambalažnog otpada. Na taj način je već uspostavljena saradnja u većim gradovima u Srbiji, sa ciljem da u periodu od pet do sedam godina bude pokrivena cela zemlja. Razvoj sistema i pokrivanje sve većeg broja domaćinstava neophodan je preduslov da bi se prikupljalo sve više ambalažnog otpada radi ispunjavanja progresivnih stopa iskorišćenja, odnosno recikliranja propisanih nacionalnim ciljevima.

Ekostar Pak je privredno društvo koje posluje u skladu sa načelom održivog razvoja, a sa osnovnim ciljem smanjenja količine ambalažnog otpada u životnoj sredini, očuvanja prirodnih resursa i uspostavljanje optimalnog sistema upravljanja ambalažom i ambalažnim otpadom(izvor: http://www.ekostarpak.rs/onama.html) Od strane Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja Republike Srbije Ekostar Pak je ovlašćen da kao Operater sistema upravljanja ambalažnim otpadom, u ime privrednih subjekata, organizuje prikupljanje i reciklažu ambalažnog otpada. Kao neprofitna organizacija, u obavezi je da prikupljena sredstva ulaže u razvoj sistema upravljanja ambalažnim otpadom na celoj teritoriji Republike Srbije. Ekostar Pak deluje po principu efikasnosti, ekonomičnosti i ekološke održivosti, sklapajući ugovore sa svojim klijentima/kompanijama, kojima na taj način obezbeđuje ispunjenje Nacionalnih ciljeva, a zajednici čistiju i zdraviju životnu sredinu. Ekostar Pak je otvoreno društvo, čiji su osnivači Fabrika Kartona Umka, Fabrika Hartije Beograd, Avala Ada, Brzan plast, Jaffa i Beohemija Nacionalni ciljevi: Po usvajanju Zakona o upravljanju otpadom i Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu država Srbija je postavila nacionalne ciljeve i donela plan smanjenja ambalažnog otpada za petogodišnji period 2010- 2014 god. Nacionalni ciljevi se odnose na ponovno iskorišćenje i reciklažu 5 vrsta ambalažnog otpada: papir/karton, plastika, staklo, metal i drvo. Opšti ciljevi 2010 2011 2012 2013 2014

Ponovno iskorišćenje [%] 5 10 16 23 30 Reciklaža [%] 4 8 13 19 25

Specifični ciljevi za reciklažu 2010 2011 2012 2013 2014

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Papir/karton [%] 0 0 14 23 28 Plastika [%] 0 0 7.5 9 10.5 Staklo [%] 0 0 7 10 15 Metal [%] 0 0 9.5 13.5 18.5 Drvo [%] 0 0 2 4.5 7 Cilj: Uspešno upravljanje efikasno održivim sistemom za prikupljanje, reciklažu i preradu ambalažnog otpada koji generišu domaćinstva, komercijalni objekti i industrija. Pružanje svim klijentima ekonomski prihvatljivo i dugoročno rešenje za postizanje ponovne upotrebe i reciklaže ambalažnog otpada u skladu sa postavljenim nacionalnim ciljevima. Smanjenje količine plasiranog ukupnog otpada u cilju zaštite životne sredine. Misija i uloga: Misija privrednog društva je da uspostavi i razvije sistem upravljanja ambalažnim otpadom na teritoriji Republike Srbije.

Delta-Pak: Kompanija Delta-Pak osnovana je u okviru grupacije Delta Holding.(izvor: http://www.deltapak.rs/) Delta-Pak je OPERATER, koji ima ulogu da upravlja sistemom odnosno da spoji organizacije koje plasiraju ambalažu na tržište i reciklere. To podrazumeva upravljanje ambalažnim otpadom u celini, koje obuhvata: planiranje i organizovanje aktivnosti vezanih za sakupljanje, transport, skladištenje, tretman i odlaganje ambalažnog otpada. Obavezu ovakvog upravljanja nameće Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu („Službeni glasnik Republike Srbije“, broj 36/09), koji ima načelo o podeli odgovornosti svih privrednih subjekata, u skladu sa načelom "zagađivač plaća" tokom životnog ciklusa proizvoda.

Tehno eko pak: je privredno društvo,čiji je jedan od osnivača Hamburger Recycling Group GMBH AUSTRIA, preko svoje ćerke firme Tehnopapir Beograd. Hamburger Recycling Group je osnovana davne 1853. godine i danas je jedna od vodećih evropskih kompanija za proizvodnju i reciklažu papira. TEHNO EKO PAK je društvo koje je osnovano kao ne-za-profit , "self-aid" organizacija, koja se zalaže za rešavanje pitanja sakupljanja i zbrinjavanja ambalažnog otpada, kao i za usklađivanje Zakona o upravljanju otpadom i Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu sa zakonima iz iste ove oblasti koji postoje u EU, a pre svih u skladu sa Direktivom 94/62/EU. TEHNO EKO PAK je kao Operater sistema upravljanja ambalažnim otpadom ovlašćen od strane Ministarstva životne sredine, rudarstava i prostornog planiranja Republike Srbije, da u ime privrednih subjekata, organizuje prikuplanje i reciklažu ambalažnog otpada i da kao neprofitna organizacija, prikupljena sredstva ulaže u razvoj sistema upravljanja ambalažnim otpadom na celoj teritoriji Republike Srbije. (izvor: http://www.tehnoekopak.com/o_nama.html) TEHNO EKO PAK je neprofitna organizacija otvorena za sve zainteresovane kompanije koje su društveno odgovorne i svesne svoje uloge u očuvanju životne sredine. Misija društva je uspostavljanje i svakodnevno unapređivanje optimalnog sistema upravljanja ambalažom i ambalažnim otpadom na teritoriji Republike Srbije. Takođe misija Tehnoekopaka je da poverenje koje su nam ukazali naši klijenti prenoseći svoje zakonske obaveze na nas, uzvratimo brzim, ekonomičnim i dugoročnim rešenjima. Cilj društva je uspešno upravljanje efikasno održivim sistemom za prikupljanje, reciklažu i preradu ambalažnog otpada, da u saradnji sa klijentima, minimalizuje uticaj ambalažnog otpada na životnu sredinu i da vrši promociju odgovornog odnosa prema ambalažnom otpadu, njegovo smanjenje, reciklažu i ponovno iskorišćenje.

Cenex: Cenex d.o.o. Beograd je sinonim za izvrsnost i stručnost na području upravljanja ambalažom i ambalažnim otpadom. Za naše partnere je saradnja sa Cenex-om vrednost, kojom dokazuju postojanje životne odlučnosti. Sa nama popravljaju način razmišljanja o otpadnoj ambalaži. (izvor: http://www.cenex.rs/index.php?main=o-nama) Sa svojim aktivnostima smanjujemo zagađenje životne sredine i značajno doprinosimo smanjenju emisije CO2 i očuvanju prirodnih resursa. Obrada otpadnih proizvoda u sekundarne sirovine ili druge proizvode značajno smanjuju emisiju CO2, koji će biti proizveden u uporedivoj sprovođenju primarnih materijala i proizvodnih procesa proizvoda iz prirodnih resursa. 20

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Misija - Shodno znanju i iskustvu, inovativnim i kreativnim načinom razmišljanja, uvodimo ekonomska i pouzdana rešenja rukovođenja otpadnom ambalažom. Time smanjujemo opterećenje okoline i očuvanja prirodnih resursa. Zalažemo se za upravljanje prirodnim resursima u skladu sa principima održivog razvoja. O važnosti odgovornog upravljanja obaveštavamo sve učesnike u procesu: obveznike, dobavljače, krajnje korisnike, kao i širu okolinu. Mi smo generator pozitivnih promena za poboljšanje rada postojećih praksi. Ostavljamo pozitivan trag.

Ekopak sistem: Društvo za postupanje sa ambalažnim otpadom Ekopak sistem d.o.o. (u daljem tekstu Ekopak) osnovano je 15.10.2013. godine od strane sledećih kompanija:Lepenka d.o.o. (Novi Kneževac),Chemona-Lab d.o.o. (Subotica),Termix d.o.o. (Subotica), iPapir Servis d.o.o. (Novi Sad). (izvor: http://www.ekopak.rs/onama.html. Podršku Ekopaku pružaju i sledeće kompanije - prijatelji: Vinoprodukt- Čoka, Simex Group, Zlatibo2r Voda, Higlo a.d., Garden Food Horgoš i Lomax Company d.o.o. (Subotica). Ciljevi: Na skupštini osnivača održanoj 01.11.2013 godine.usvojen je budžet Ekopaka (za period od 2014. do 2018. godine). U pomenutom budžetu, kao osnovni i najvažniji kratkoročni cilj, definisano je preuzimanje obaveza po osnovu Zaкona od Klijenata čije je zbirno učešće u odnosu na ukupno plasirane količine ambalažnog otpada na teritoriji Srbije najmanje 15%. Ekopak je dozvolom nadležnog Ministarstva energetike, razvoja i zaštite životne sredine od 30.12.2013. godine, ovlašćen da kao operater u ime svojih Klijenata organizuje sistem upravljanja ambalažnim otpadom u cilju ispunjavanja obaveza istih po osnovu Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu. Postojeći (već funkcionalan) višematerijalni operativni sistem upravljanja ambalažnim otpadom Ekopaka, pristup u njegovom daljem razvoju kao i dugogodišnje (i raznovrsno) iskustvo i nesvakidašnji ugled zapošljenih, osnove su garancije Klijentima u ispunjavanju pomenutih obaveza. Dalji razvoj višematerijalno operativnog sistem upravljanja ambalažnim otpadom oslanjaće se na inovativnom pristupu u radu a sve u cilju pravcuuspostavljanja integrisanogih i održivogih operativnogih sistema upravljanja ambalažnim otpadom kojeg će karakterisati sledeći elementi:  Razvoj sistema primarnog razvrstavanja ambalažnog otpada – suvo/mokro,  Legalizacija i uključivanje „neformalnog“ sektora u aktivnosti upravljanja ambalažnim otpadom, i  Saradnja sa novim i alternativnim kapacitetima za tretman ambalažnog otpada npr. reciklažu stakla, termičku reciklažu i energetsko iskorišćenje.

4.2. Uloga lokalnih organa u implementaciji zakonodavstva u oblasti upravljanja otpadom

Nadležnosti za upravljanje otpadom su uglavnom prenete na regionalne i lokalne organe. Te nadležnosti mogu obuhvatati odobrenje lokacija za postrojenja za upravljanje otpadom i pružanje usluga (sakupljanja, transporta, prerade, ponovnog iskorišćenja i odlaganja) za komunalni otpad ili regulatorne aktivnosti. Lokalni organi bi isto tako bili odgovorni za donošenje podzakonskih akata vezanih za upravljanje otpadom kojima se podržava implementacija nacionalnog zakonodavstva – na primer, pravila o vremenu i načinu sakupljanja otpada. Prema tome, regulatorna funkcija na lokalnom nivou obuhvata tri primarna zadatka: - izdavanje dozvola za postrojenja i aktivnosti upravljanja otpadom; - monitoring, nadzor i inspekcija da bi se osiguralo poštovanje uslova iz dozvole; - preduzimanje radnji sprovođenja zakona u slučaju nepoštovanja uslova dozvole ili drugih odredbi zakona i propisa EU o otpadu (transponovanih u nacionalni sistem), što treba da znači delotvorne, odvraćajuće i srazmerne sankcije (obično novčane kazne). Uloge regionalnih i lokalnih samouprava u upravljanju otpadom takođe mogu da se menjaju prema ekonomiji obima i vrsti otpada. U tom slučaju bi međuopštinska saradnja bila od velike koristi kako bi se formirale grupe sa dovoljno otpada da se odgovarajuća postrojenja mogu priuštiti. Ovaj regionalni pristup može biti primeren i za odlaganje opasnog otpada. Ukoliko bi trebalo promovisati ovaj regionalni pristup, potrebno je preispitati postojeću politiku, zakonski i administrativni okvir uređuje organe lokalne samouprave da bi se obezbedilo da postoji odgovarajuća podloga za međuopštinsku saradnju. U tom smislu je potrebno da se pažljivo ispita karakter 21

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region svih oblika dobrovoljnih sporazuma, zajedničkih preduzeća ili udruženja organa lokalnih samouprava da bi se pitanja kao što su zajedničko korišćenje resursa i odgovornost rešila na odgovarajući način. Glavni izazovi u implementaciji zakonodavstva u oblasti upravljanja otpadom mogu se rezimirati na sledeći način:  Izrada i odobrenje planova upravljanja otpadom.  Obezbeđenje adekvatne mreže bezbednih i legalnih postrojenja za odlaganje otpada i ponovno iskorišćenje. Uparivanje kapaciteta infrastrukture za upravljanje otpadom sa količinom stvorenog otpada je od osnovne važnosti za dobro upravljanje otpadom. Planovi upravljanja otpadom mogu pomoći u obezbeđenju potrebnih kapaciteta, ali samo ako se delotvorno sprovedu.  Smanjenje i bolje upravljanje određenim tokovima otpada. Ostvarenje određenih ciljeva EU za smanjenje i upravljanje otpadom, kao što je preusmeravanje biorazgradivog otpada sa deponija i sakupljanje otpadnih vozila i otpada od električne i elektronske opreme (OEEO), takođe zavisi od odgovarajućeg planiranja unapred i razvoja potrebnih organizacionih rešenja i postrojenja za ponovno iskorišćenje.  Obezbeđenje dozvola za novu infrastrukturu i postrojenja i inspekcija i nadzor svih postojećih.  Borba protiv ilegalnog odlaganja otpada. Rešavanje pitanja korišćenja legalnih deponija zahteva strateško delovanje na više frontova radi usklađivanja sa Okvirnom direktivom o otpadu i Direktivom o deponijama: ulaganja u legalne deponije; bolji sistemi nacionalne detekcije, sprovođenja zakona i kažnjavanja; i odgovarajuće čišćenje lokacije. Relevantno nacionalno zakonodavstvo, tj. Zakon o upravljanju otpadom prepoznaje i podstiče koristi međuopštinske saradnje. Shodno tome, jedna ili više jedinica lokalne samouprave mogu odlučiti o lokaciji za izgradnju i rad postrojenja za skladištenje, tretman i odlaganje otpada na njihovoj teritoriji u skladu sa uslovima predviđenim zakonom, kao i u skladu sa sporazumom u slučaju da skupštine više od jedne lokalne samouprave zajedno odluče o lokaciji za postrojenje za upravljanje otpadom. U slučaju da se gradi postrojenje za tretman i odlaganje opasnog otpada, nadležno ministarstvo odlučuje o lokaciji u skladu sa zakonom i prethodno dobijenim mišljenjem lokalne samouprave ili autonomne pokrajine za postrojenja koja se grade na njihovoj teritoriji. Ukoliko jedinice lokalne samouprave ne mogu postići zajedničku odluku o lokaciji postrojenja za upravljanje otpadom, vlada će, na predlog ministarstva ili odgovarajućeg organa autonomne pokrajine, doneti takvu odluku. U tom smislu je potrebno pažljivo ispitati moguće zakonske forme uspostavljanja međuopštinske saradnje u upravljanju otpadom da bi se pitanja kao što je zajedničko korišćenje resursa i odgovornost rešavala na odgovarajući način.

4.2.1 Institucionalni okvir za upravljanje otpadom u gradu Nišu

Strategija razvoja grada Niša je definisala problem neadekvatnog upravljanja čvrstim komunalnim otpadom kao prioritetan za rešavanje radi poboljšanja kvaliteta životne sredine. U skladu sa ovim, obezbeđena su sredstva za potpunu sanaciju i zatvaranje potencijalne ekološke bombe - smetlišta „Bubanj“. Radovi na pripremi novog polja za deponovanje otpada su završeni, tako da će se u narednom periodu otpad odlagati uz poštovanje principa minimalnog štetnog uticaja na životnu sredinu. Formiran je Niški region za zajedničko upravljanje otpadom između grda Niša i opština: Doljevac, Gadžin Han, Merošina, Sokobanja, Svrljig, Aleksinac i Ražanj, koji ima za cilj izgradnju regionalnog sistema za upravljanje otpadom. Regionalni strateški plan upravljanja otpadom je završen i usvojen od strane svih skupština jedinica lokalne samouprave, koje su deo regionalnog sistema, u toku maja i juna 2013. godine. Zajedno sa usvajanjem odluke o donošenju i implementaciji regionalnog plana upravljanja otpadom za Niški region, lokalne skupštine su usvojile i odluke o prihvatanju ugovora o međusobnim pravima i obavezama u implementaciji regionalnog plana upravljanja otpadom. Na sastanku održanom 19.07.2013. godine izvršeno je potpisivanje Ugovora o međusobnim pravima i obavezama u implementaciji regionalnog plana upravaljanja otpadom Niškog regiona, čime se stekao pravni osnov za pokretanje postupka koncesije. Članom 21. ovog ugovora je definisano da troškove pripreme i

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region realizacije Projekta JPP nadoknađuje Privatni partner i oni su sastavni deo tenderske dokumentacije (izvor: http://rra-jug.rs/jpp-regionalni-centar-za-upravljanje-otpadom-niskog-regiona-keles/) Osnovni cilj projekta je uspostavljanje održivog sistema upravljanja otpadom, kroz sagledavanje svih opcija tretmana otpada u cilju smanjenja životne sredine i degradacije prostora. Realizacija osnovnog cilja izvršiće se kroz parcijalne ciljeve projekta koji se odnose na:  Zadovoljenje povećanih zahteva za ekološki bezbednim uklanjanjem otpada (što ima za posledicu veće troškove odlaganja);  Primenu principa naplate stvarnih troškova odlaganja otpada zagađivaču, proizvođaču otpada;  Implementacija novih proizvodnih tehnologija i postupaka tretmana otpada  Ispitivanje tržišta za plasman reciklabilnih proizvoda

Grad Niš i Javno komunalno preduzeće za upravljanje otpadom ’’Mediana’’ su prepoznali problem odlaganja otpada i pristupili početnim koracima u reciklaži. U Gradu je postavljeno 300 žičanih kontejnera za sakupljanje PET i 50 plastičnih kontejnera za MET ambalažu. Započet je i projekat ’’Vašu ambalažu u reciklažu’’, koji je primarnom separacijom ambalažnog otpada obuhvatio zone trgovinskih i ugostiteljskih objekata. Plan je da se primarnom separacijom obuhvati i građanstvo u toku 2011. godine, kada će biti i izgrađen moderan reciklažni centar u kome će se vršiti separacija ambalažnog otpada i prikupljati kabasti otpad iz domaćinstava, elektronski i električni otpad, baterije i akumulatori, otpadne gume i manje količine građevinskog otpada.

Uprava za komunelne delatnosti, energetiku i saobraćaj grada Niša je lokalni organ odgovoran za izvršenje sledećih aktivnosti: 1. Usvajanje lokalnog plana upravljanja otpadom kojim se definišu zadaci upravljanja otpadom na teritoriji gada Niša u skladu sa Strategijom upravljanja otpadom i obezbeđenje ispunjenja preduslova za njeno sprovođenje. 2. Regulisanje, organizacija i realizacija procesa upravljanja komunalnim, tj. neaktivnim i neopasnim otpadom na teritoriji grada Niša u skladu sa zakonom; obezbeđivanje i opremanje centara za odlaganje otpada u slučaju da se ne može odlagati u kontejnere za komunalni otpad (kabasti i drugi otpad); regulisanje organizacije, selekcije i sakupljanje otpada za reciklažu. 3. Regulisanje postupka naplate troškova u oblastima upravljanja komunalnim otpadom, tj. komunalnim i neopasnim otpadom, u skladu sa zakonom. 4. Izdavanje dozvola, odobrenja i drugih akata u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, vođenje evidencije i dostavljanje relevantnih podataka ministarstvu; Zakon poverava nadležnosti opštinama i gradovima za izdavanje dozvola za sakupljanje, transport, skladištenje, tretman i odlaganje neaktivnog i neopasnog otpada na njihovoj teritoriji. 5. Dostavljanje mišljenja, na zahtev ministarstva ili odgovarajućih organa autonomne pokrajine, u postupku izdavanja dozvola u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom. 6. Sprovođenje nadzora i kontrole nad tretmanom otpada, sve u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom. 7. Vršenje drugih dužnosti predviđenih zakonom. Aktivnosti koje se odnose na komunalni i neopasan otpad kao i aktivnosti izdavanja dozvola se sprovode kao poverene aktivnosti i podležu direktnoj kontroli nadležnog ministarstva. Kada je u pitanju upravljanje otpadom, neohhodno je da se odluke Skupštine grada Niša vezane za ovu oblast usklade sa zakonskim odredbama usvojenim od 2009. pa nadalje. Gradske odluke nisu ni terminološki, ni suštinski usklađene sa trenutnim stanjem upravljanja otpadom u Nišu. Naročito je bitno da se oblast separacije otpada definiše određenim aktima kako bi se omogućila podrška preduzećima koje se bave reciklabilnim otpadom i na taj način pruži osnov za razvoj tzv. „zelenih“radnih mesta.

4.2.2. Javno komunalno preduzeće „Mediana“ – Niš

Javno komunalno preduzeće "MEDIANA" Niš, osnovano je 1990. godine odlukom Skupštine grada Niša. Od početka organizovanih sanitarno komunalnih aktivnosti u Nišu 1878, pa do formiranja JKP Mediane 1990. godine oblik organizacije se menjao kroz istoriju. 31. 01. 1990. godine KRO “Mediana” transformiše se u Društveno

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region komunalno preduzeće (DKP) “Mediana” da bi nakon nekoliko meseci, 02. 04.1990. godine, postalo Javno komunalno preduzeće “Mediana” i pod istim nazivom funkcioniše i danas (izvor: http://www.jkpmediana.rs/) U cilju veće produktivnosti i efikasnosti u radu, iz JKP “Mediana” se izdvaja nekoliko preduzeća koja nastavljaju da posluju samostalno. Prvo je izdvojena delatnost naplate parkiranja i oformljeno preduzeće “Parking servis”. Ne zadugo, iz ”Mediane” se izdvaja “Objedinjena naplata”, a zatim se i delatnost održavanja zelenila i grobalja, kao i obeležavanje saobraćajnica, poverava novom JKP “Gorica”. JKP “Mediana” nastavlja da posuje samostalno zadržavajući delatnost održavanja javne higijene u gradu, upravljanja otpadom i održavanje dimnjaka. Prema Statutu JKP “Mediana” – Niš, delatnosti Preduzeća su: · Skupljanje otpada koji nije opasan-pretežna delatnost 38.21 Tretman i odlaganje otpada koji nije opasan 38.12 Skupljanje opasnog otpada - sakupljanje opasnog otpada: *biološki opasan otpad 38.22 Tretman i odlaganje opasnog otpada - tretman i odlaganje zatrovanih ili uginulih životinja i drugog kontaminiranog otpada 37.00 Uklanjanje otpadnih voda - pražnjenje i čišćenje septičkih jama i rezervoara, šahtova i kanalizacionih jama; održavanje hemijskih toaleta 81.21 Usluge redovnog čišćenja zgrada 81.29 Usluge ostalog čišćenja - čišćenje ulica, uklanjanje snega i leda 81.22 Usluge ostalog čišćenja zgrada i opreme 43.12 Pripremna gradilišta - raščišćavanje gradilišta 96.09 Ostale nepomenute lične uslužne delatnosti - usluge zbrinjavanja kućnih ljubimaca ( smeštaj i ishrana, češljanje, čuvanje i treniranje). Ove delatnosti preduzeća su od opšteg interesa. Preduzeće može obavljati i sledeće delatnosti: · Trgovina na malo polovnom robom u prodavnicama 38.31 Demontaža olupina 38.32 Ponovna upotreba razvrstanih materijala 46.77 Trgovina na veliko otpacima i ostacima 45.20 Održavanje i popravka motornih vozila 71.20 Tehničko ispitivanje i analize - periodično ispitivanje ispravnosti motornih vozila 96.01 Pranje i hemijsko čišćenje tekstilnih i krznenih proizvoda

4.2.3 Ostali bitni akteri za upravljanje otpadom u gradu Nišu

Klaster za reciklažu: U Nišu je 01. aprila 2010. osnovan je klaster za reciklažu „RECIKLAŽA JUG“, koji okuplja privatna preduzeća koja se bave reciklažom reciklabilnog i posebnih vrsta otpada i promoviše reciklažu u Regionu. To je dobrovoljno, nevladino udruženje, osnovano od strane privatnih kompanija, obrazovnih institucija i Regionalne privredne komore Niš radi ostvarivanja ciljeva u oblasti zaštite životne sredine. Grad Niš, JKP Mediana i Klaster imaju zajednički interes da, u cilju produžavanja veka deponije „Bubanj“, realizuju saradnju u implementaciji Projekta postavljanja mobilnog postrojenja za sortiranje otpada na gradskoj deponiji.

Sindikat neformalnih sakupljača otpada: koncepcijski, dobro organizovana romska populacija, biće od vitalnog značaja za dobro i praktično funkcionisanje prikupljanja sekundranih sirovina i da bi istu trebalo uključiti, partnerski, u celokupan zahvat. Uključivanjem Sindikata, koji je formiran od strane udruženja YUROM CENTAR – Niš, ali i ostalih formalnih i neformalinih strukovnih udruženja, bi se postigao sledeći boljitak: • Unapređenje tehnologije i kvalitet rada; 24

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

• Veći procenat izdvajanja sekundarnih sirovina i, samim tim, smanjenje količina otpada koji bi se deponovao; • Značajno popravio status sakupljača, koji su uglavnom Romske nacionalnosti; • Unapredili uslovi rada Romske populacije u poslovima sa otpadom.

Udruženje građana Federacija Roma Srbije je uz podršku Fonda za zaštitu životne sredine Republike Srbije počela sa implementacijom projekta Ekonomsko povezivanje Roma u sektoru reciklaže. Cilj programa je da se u 26 gradova u Srbiji otvore reciklažna i sakupljačka dvorišta.S tim u vezi, Grad Niš je tokom 2011. godine potpisao Protokol o saradnji sa Federacijom Roma Srbije, a u cilju ispunjavanja preuzetih obaveza u upravljanju ambalažnim otpadom iz člana 23. Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu. Takođe, planirana je saradnja sa Javnim komunalnim preduzećem ''Mediana'', kako bi bili definisani operativni elementi vezani za širenje sistema sakupljanja ambalažnog otpada u cilju ostvarivanja što boljih rezultata.Potpisivanjem Protokola o saradnji, potpisnice su se obavezale da će definisati saradnju na unapređenju, proširenju i nadogradnji postojećeg sistema sakupljanja ambalažnog otpada na teritoriji Grada Niša, a naročito na teritorijama gradskih opština Pantelej, Crveni Krst i Niška banja. Ukoliko ne dođe do realizacije ovog Protokola, JKP Mediana će proširiti sisitem sakupljanja ambalažnog otpada i na tertioriji ove tri gradske opštine.

Pravna lica koja se bave upravljanjem otpadom: Na teritoriji grada Niša postoji više preduzeće koja se bave delatnostima iz oblasti upravljanja otpadom. Ona se detaljno obrađena u poglavlju 8. ove Analize.

Organizacije civilnog sektora: Postoji više tzv. ekoloških nevladinih organizacija koje se bave oblašću zaštite životne sredine, ali i organizacija koje se bave socijalnim, pitanjima mladih, volonterskih organizacija koje sprovode akcije u vezi sa upravljanjem otpadom. Uglavnom se pravci njihovog delovanja mogu svrstati u dve kategorije: - podizanje svesti pojedinih društvenih grupa ili šire javnosti o potrebi upravljanja otpadom u skladu sa principima zaštite životne sredine; - konkretne akcije čišćenja divljih smetlišta sa ciljem unapređenja javne higijene, zaštite životne sredine i razvoja brige o zajednici.

5 SEPARACIJA OTPADA

Sakupljanje otpada je aktivnost sistematskog sakupljanja i razdvajanja otpada radi daljeg tretmana ili odlaganja. Proces sakupljanja otpada je veoma važan, zbog očuvanja zdravlja ljudi i životne sredine, estetskih i finansijskih razloga. Pojam prikupljanja otpada je onaj funkcionalni elemenat, koji uključuje ne samo njegovo sakupljanje, već i prenošenje tih materija nakon sakupljanja, do mesta gde se vozilo za sakupljanje prazni. Za razliku od drugih opcija u hijerarhiji otpada, redukcija otpada nije opcija koja se može odabrati u nedostatku drugih. O redukciji se mora razmišljati svaki put kada se donosi odluka o korišćenju resursa. Redukcija mora biti osmišljena od projektovanja, preko izrade, do transporta, ambalaže i prodaje proizvoda. Potrošači takođe treba da aktivno učestvuju u redukciji otpada kupovinom proizvoda koji daju minimalni otpad. Reciklabilni materijali sakupljeni na izvoru u postrojenju za tretman odvajaju se po vrstama i tipu i vrši se njihovo procesiranje prema zahtevima tržišta. Mogu biti samostalna, izdvojena postrojenja ili se ona nalaze u blizini stanice za transfer otpada ili deponije. Ponekad se nalaze u okviru otkupnog reciklabilnog centra, u kome se primaju, sakupljaju odnosno otkupljuju reciklabilni materijali iz domaćinstava, komercijalnih ili industrijskih izvora. Ovakva postrojenja su specijalizovana za sakupljanje, skladištenje i procesiranje materijala (sem opasnih materija) za ponovnu upotrebu. U ova postrojenja se mogu dovoziti mešani materijali (pogodni za recikliranje) za odvajanje i baliranje ili se ta postrojenja mogu specijalizovati za jednu vrstu materijala. Da bi mogli da se primene pozitivni principi upravljanja otpadom, a pogotovu reciklaža otpada, neophodno je sprovesti separaciju otpada.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

5.1 Principi separacije otpada Separacija otpada je postupak razdvajanja otpada na nekoliko željenih kategorija. Najgrublje rečeno, otpad se razdvaja na reciklabilni i nereciklabilni deo. Reciklabilne materije su one iz kojih se daljim postupcima mogu izvući korisne sirovine. Nereciklabilni deo je onaj deo otpada koji se usled nedostatka načina izvlačenja korisnih komponenti kao takav šalje na neki od drugih postupaka obrade (deponovanje, termički tretman i dr). Izdvajanje reciklabilnog materijala iz otpada može se izvesti na dva načina sortiranja otpada:

 Primarna separacija je princip koja podrazumeva izdvajanje korisnih komponenti iz otpada na mestu nastanka (otpad iz domačinstava, radnji, institucija, sakupljanje na ulici ili u centrima gde se sakuplja reciklabilni otpad) i njegov transport do komunalnih stanica, transfer stanica ili na odlaganje. U nerazvijenim i u zemljama u razvoju karakteristično je da se ovaj princip sprovodi malim vozilima, biciklima ili ručnim kolicima.

 Sekundarna separacija otpada je način izvlačenja korisnih sirovina iu postrojenjima za separaciju. Treba istaći da se primarnom separacijom može iskoristiti veći procenat reciklabilnog materijala zato što kod sekundarnog razdvajanja dolazi do kontaminacije reciklabilniog nereciklabilnim materijalom što otežava dalji proces reciklaže pojedinih sekundarnih sirovina. Međutim, važno je naglasiti da bi sistem primarne separacije funkcionisao potrebno je postići određene preduslove koji poskupljuju proces: pre svega edukacija stanovništva, redovno sakupljanje otpada i dr. Da bi principi bilo primarne bilo sekundarne separacije otpada bili uspešni neophodno je da se sakupljanje i transport otpada sprovedu na što efikasniji način. Kod primarne separacije to znači pronaći način sakupljanja otpada koji će odgovarati lokalnom stanovništvu: njihoovim navikama, načinu stanovanja, ekonomskom standardu itd. Kod sekundarne separacije od suštinskog značaja je pronalaženje optimalnog načina sakupljanja i transporta otpada imajući u vidu veliki finansijski udeo ove aktivnosti u celokupnom sistemu upravljanja otpadom.

5.1. Primarna separacija

Tipovi sistema prikupljanja otpada U zavisnosti od zainteresovanosti I spremnosti generatora otpada da se posvete primarnoj separaciji postoje četiri osnovna tipa prikupljanja otpada: komunalno, blokovsko, sakupljanje na ulici i sakupljanje od vrata do vrata. U različitim državama su se ovi principi različito pokazali i u zavisnosti od toga i zaživeli.

Komunalno sakupljanje Planiranje i organizacija sakupljanja otpada može biti značajno pojednostavljena upotrebom velikih komunalnih kontejnera za odlaganje otpada. Na prvi pogled ovaj princip sakupljanja otpada izgleda vrlo prihvatljiv i ekonomski opravdan. Problemi nastaju ukoliko stanovništvo ne prihvati ovaj princip bilo zbog prevelike udaljenosti ili zbog nesaradnje. Nadalje, ukoliko su uslovi takvi da individualni sakupljači izvlače korise sirovine iz kanti dolazi do prljanja mesta za kontejner što iziskuje ponovno čišćenje i podizanje cene usluge održavanja higijene. Pokazalo se u nekim slučajevima da je jeftinije sakupljanje otpada direktno od generatora, bilo da se radi o građanstvu bilo o javnim objektima, nego prikupljanje iz uličnih komunalnih kontejnera. Ukoliko se ipak usvoji komunalni princip odlaganja u kontejnere treba obratiti pažnju na njihov raspored prema korisnicimada kao i na njihov oblik i princip pražnjenja koji sprečava rasipanje otpada. Dobro su se pokazali podzemni kontejneri.

Blokovsko sakupljanje U ovom sistemu, vozilo za sakupljanje putuje na redovnoj liniji prema ogovorenoj frekvenciji (dva do tri puta nedeljno ili dnevno, prema rasporedu). Postoje mnoge varijacije ovog načina sakupljanja, ali glavna karakteristika im je da su stanovnici vlasnici kontejnera (čuvaju ih u kućama ili zgradama) i da ih izvlače i predaju sakupljačima prema ranije dogovorenom i preciziranom vremenu. U nekim slučajevima, opštine vrše podelu standardizovanih „vlasničkih“ kontejnera stanovništvu

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Sakupljanje na ulici Ovaj sistem prikupljanja zahteva redovan servis i prilično precizan raspored sakupljanja otpada. Stanovnici moraju da stave kontejnere u određenoa vreme na ivičnjake ulica i uklone ih sa ulice nakon pražnjenja. Važno je da su kontejneri standardnog tipa. Ako se ne koristi standardne posude, verovatno je da će otpad biti odlagan u bilo koje vrste kontejnera, kao što su korpe, kartonske kutije, ili čak u gomile. Pod ovim uslovima, dolazi do rasipanja otpada od strane životinja i vetra, čime proces prikupljanja postaje veoma neefikasna. U zemljama sa niskim prihodima, sakupljanje na ulici nije postiglo zadovoljavajuće rezultate.

Sakupljanje od vrata do vrata U ovom sistemu sanovništvo ne učestvuje u procesu sakpljanja otpada. Sakupljač ulazi u prostor namenjen ovim potrebama (dvorište ili baštu), nosi posudu do vozila, prazni je i vraća na uobičajeno mesto. Ovaj sistem je skup zbog visokog udela vremena provedenog u hodu između vozila i mesta odlaganja kao i od jedne zgrade do druge. Međutim, u zemljama sa niskim prihodima, gde je radna snaga relativno jeftina, to može biti prihvatljiv sistem.

Principi izbora posuda za sakupljanje otpada Generalno, mogu se identifikovati dva osnovna tipa posuda za sakupljanje otpada: • Vlasnički kontejneri-kante, koji se koriste za sakupljanje otpada iz jednog individualnog domaćinstvai koji se iznosi na ulicu radi pražnjenja prema ranije ugovorenoj dinamici; i • Set-out kontejneri, koji su veliki kontejneri postavljeni na otvoreno ili ukopani u zemlju.

Postoji čitav spektar drugih vrsta I veličina posuda za sakupljanje čiji je cilj prilagođavanje lokalnim uslovima I poboljšanje efikasnosti sakupljanja.

Prednosti i nedostaci Prednosti I koristi koje se postižu separacijom otpada na izvoru u cilju povraćaja I reciklaže materije su: - proizvodi se visokokvalitetni otpad koji može da donese visoku cenu ako postoji potreba na tržištu i ako nusproizvoda ispunjavaju specifikacije tržišta; - jedini je metod trenutno dostupan kojim se postiže efikasna reciklaža novina, kancelarijskog papira, valovitog kartona, bojenog stakla, plastike i gume iz komunalnog otpada; - štedi energiju povraćajem materijala čija proizvodnja iz netaknutih izvora je energetski intenzivna; - zahteva vrlo male kapitalne investicije u poređenju sa centralizovanim sistemom obnove resursa; - može biti implementiran sa malim zakašnjenjem u odnosu na izgradnju objekata za centralizovanu obnovu resursa; - i može biti jedini način da male ili udaljene zajednice mogu reciklirati materijale ako je populacija suviše mala da podrži centralizovan sistem oporavak resursa.

Takođe, može biti od značaja što neki lokalni nezavisni skupljači otpada, dileri starim stvarima i „kopači“ po smeću na ovaj način mogu naći izvor zarade pre nego kod centralizovanih načina obnove resursa jer deo svojih prihoda ostvaruju prodajom visoko kvalitetnog otpada.Moguće indirektne koristi separacije na mestu nastanka uključuju: - smanjenje zagađenja vode i vazduha koje potiču od aktivnosti na zemljištu; - neto štednja usled smanjenja negativnih uticaja na životnu sredinu, na zdravlje radnika, na energetiku kao i na uštedi resursa kod proizvodnje devičanskog materijala; - pooljšava trgovinski balan zamenom uvoznih devičanskih materijala recikliranim; - koristi od osećanja lične uključenosti u aktivnosti očuvanja resursa.

Neke od ovih korsti kao što su smanjennje upotrebe devičanskih materijala i deponijskog prostora su takođe važni i za centralizovano oporavak resursa.

Nedostaci separacije na mestu nastanka su: - samo deo otpada može se iskoristiti; 27

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

- zaostali ,mešoviti“ otpad ima nešto niži sadržaj gorivih komponenti nego neseparisani, mešoviti otpad; - uspešnost mnogo zavisi od učešće i saradnje svih korisnika i - sistem zahteva modifikaciju skupe opreme za sakupljanje.

Dobro je proučiti sve elemente da bi se dočlo do konkretnih procena prednosti I nedostataka kako bi sistem funkcionisao u dužem vremenskom periodu.

Sekundarna separacija Sekundarna separacija otpada se može obavljati na postrojenjima za separaciju otpada. Izdvajanje korisnih sirovina iz otpada može se vršiti ručno, mehanički (automatski) ili kombinovano.

Jedan od preduslova za uspešnost celog principa izdvajanja korisnih komponenti iz otpada sekundarnim sortiranjem otpada je pravilno i optimalno sakupljanje i transport otpada s obzirom da veliki udeo troškova ove aktivnosti utiče na ukupnu cenu.

Sakupljanje komunalnog otpada Sakupljanje otpada obuhvata prikupljanje čvrstog otpada sa mesta kolektivnog i individualnog odlaganja otpada (već prema utvrđenim principima) i odvoženje do mesta za sekundarnu separaciju ili do transfer stanice. Proces sakupljanje otpada je generalno najskuplji deo upravljanja čvrstim otpadom.

Optimizacija rada vozila Pošto sekundarno sakupljanje otpada ima tako visoku cenu u ukupnim toškovima upravljanja otpada, neophodno je sagledavanje svih mogućih načina da se poveća produktivnost i efikasnost ovog dela upravljanja otpadom. Jedan od primarnih pokazatelja efikasnosti sistema sakupljanja otpada je produktivnost vozilo. Ovo se posebno odnosi na zemlje u razvoju kod kojih su troškovi angažovanja i održavanja vozila znatno veći od troškova radne snage. Stoga sistemi koji daju visoku produktivnost vozila, čak i na uštrb smanjene produktivnosti rada, su se pokazali kao najisplativiji. Planiranjem ruta sakupljanja otpada može se povećati produktivnost vozila kroz efikasno rutiranje, frekvenciju i maksimiziranje frekvencije posade vozila. Alati koji se najčešće koriste da bi se detaljno planirale ruta sakupljanja otpada su učestalost i studija kretanje. Prvi korak u planiranju efikasnog prikupljanje otpada je procena trenutnog stanja sistema sakupljanja otpada i njegove efikasnosti.

5.2 Separacija ambalažnog otpada

Ambalažni otpad jeste svaka ambalaža ili ambalažni materijal koji ne može da se iskoristi u prvobitne svrhe, izuzev ostataka nastalih u procesu proizvodnje.

Ambalažni otpad je prema Katalogu otpada definisan pod indeksnim brojem 15 00 00. Ambalaža je proizvod napravljen od materijala različitih svojstava, koji služi za smeštaj, čuvanje, rukovanje, isporuku, predstavljanje robe i zaštitu njene sadržine, a uključuje i predmete koji se koriste kao pomoćna sredstva za pakovanje, umotavanje, vezivanje, nepropusno zatvaranje, pripremu za otpremu i označavanje robe.

Ambalaža može biti:

- primarna ambalaža kao najmanja ambalažna jedinica u kojoj se proizvod prodaje konačnom kupcu; - sekundarna ambalaža kao ambalažna jedinica koja sadrži više proizvoda u primarnoj ambalaži sa namenom da na prodajnom mestu omogući grupisanje određenog broja jedinica za prodaju, bez obzira da li se prodaje krajnjem korisniku ili se koristi za snabdevanje na prodajnim mestima. Ova ambalaža se može ukloniti sa proizvoda bez uticaja na njegove karakteristike;

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

- tercijarna (transportna) ambalaža namenjena za bezbedan transport i rukovanje proizvoda u primarnoj ili sekundarnoj ambalaži. Ova ambalaža ne obuhvata kontejnere za drumski, železnički, vodni ili vazdušni transport.

Vrste ambalažnog otpada:  Staklena ambalaža  Plastična ambalaža  Papir/karton i kompozitna ambalaža  Metalna ambalaža (aluminijumska ambalaža i ambalaža od gvožđa)  Ambalaža od drveta  Ostalo (tekstil, keramika…)

5.3 Separacije posebnih tokova otpada

Posebni tokovi otpada prema Zakonu jesu kretanja otpada od mesta nastajanja, preko sakupljanja, transporta i tretmana do mesta odlaganja. Posebnim tokovima otpada pripadaju više vrsta otpada od kojih su najznačajniji razmatrani nadalje. Navedene su njihove osnovne karakteristike, mesta nastajanja kao I stanje njihovog upravljanja na teritoriji grada Niša.

Istrošene baterije i akumulatori: Baterije ili akumulatori označavaju svaki izvor električne energije proizvedene direktnim pretvaranjem hemijske energije, a koji mogu da se sastoji od jedne ili više primarnih baterijskih ćelija (koje se ne mogu puniti), ili jedne ili više sekundarnih baterijskih ćelija (koje se mogu puniti), dok su istrošene baterije ili akumulatori oni koji se ne mogu ponovo koristiti i predstavljaju otpad, a namenjeni su tretmanu odnosno recikliranju. Istrošene baterije i akumulatori se klasifikuju kao opasan otpad (najčešće indeksni broj 06 00 00, i to od 01 do 03 i 06 prema Katalogu otpada). U Republici Srbiji se godišnje generiše oko 27.000 t otpadnih olovnih akumulatora i kompletna količina se reciklira. Precizni podaci o količinama generisanih otpadnih baterija ne postoje. Istrošene baterije pretežno završavaju na deponijama komunalnog otpada. Ne postoji organizovani sistem upravljanja istrošenim baterijama. Na pojedinim lokacijama prisutna je kontaminacija zemljišta kiselinom i otpadnom plastikom, koja potiče od nelegalne dekompozicije otpadnih olovnih akumulatora. Postoji postrojenje koje vrši organizovano sakupljanje i preuzimanje otpadnih olovnih akumulatora i davanja usluga trećim licima. Nakon preuzimanja, vrši se njihova potpuna reciklaža. Ukupni instalisani kapaciteti su 25.000 t/god. U postupku verifikacije neophodne dokumentacije je još jedno postrojenje čiji će kapacitet takođe biti oko 25.000 t/god.

Otpadna ulja su sva mineralna ili sintetička ulja ili maziva, koja su neupotrebljiva za svrhu za koju su prvobitno bila namenjena, kao što su hidraulična ulja, motorna, turbinska ulja ili druga maziva, brodska ulja, ulja ili tečnosti za izolaciju ili prenos toplote, ostala mineralna ili sintetička ulja, kao i uljni ostaci iz rezervoara, mešavine ulje-voda i emulzije. Otpadno jestivo ulje je ulje koje nastaje obavljanjem ugostiteljske i turističke delatnosti, u industriji, trgovini i drugim sličnim delatnostima. Prema Katalogu otpada, otpadna ulja se nalaze u više grupa, ali su najvećim delom obuhvaćena indeksnim brojevima 12 00 00 i 13 00 00. Ne postoje egzaktni podaci o količinama generisanih otpadnih ulja na teritoriji Republike Srbije. Procena je da se godišnje troši oko 50.000 t različitih ulja mineralnog porekla. Osim toga, procena je da se na teritoriji Beograda godišnje troši oko 10.000 - 15.000 t motornih i drugih ulja i maziva. Na teritoriji Republike Srbije ne postoji uređen sistem sakupljanja otpadnih ulja. Kapaciteti za sakupljanje i regeneraciju otpadnih ulja iznose oko 25.000 t/god. Pojedini operateri vrše sakupljanje i privremeno skladištenje. U znatno manjoj meri je prisutno sakupljanje i regeneracija ulja iz sopstvene proizvodnje, kao i regeneracija ulja kod privatnih preduzetnika. Deo otpadnih ulja se izvozi na konačno zbrinjavanje, a jedan deo otpadnih ulja se nelegalno sakuplja i zbrinjava, najčešće u energetske svrhe. Prisutan je trend porasta organizovanog sakupljanja i preuzimanja otpadnih jestivih ulja. Ona se najčešće koriste za proizvodnju biodizela. Postoje i određeni kapaciteti za tretman uljnih emulzija ultrafiltracijom i naknadno zbrinjavanje nastalog uljnog koncentrata postupkom solidifikacije. Cementare imaju kapaciteta za korišćenje otpadnih ulja u energetske svrhe.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Otpadne gume jesu gume od motornih vozila (automobila, autobusa, kamiona, motorcikala i dr.), poljoprivrednih i građevinskih mašina, prikolica, vučenih mašina i sl. nakon završetka životnog ciklusa, odnosno gume koje vlasnik odbacuje zbog oštećenja, istrošenosti ili drugih razloga. Otpadne gume razvrstane su u grupu otpada sa indeksnim brojem 16 01 03 prema Katalogu otpada. Godišnje se u Republici Srbiji stavi na tržište oko 1,4 miliona komada novih guma, na osnovu čega se procenjuje da nastaje oko 18.000 t otpadnih guma. Jedan deo navedene količine potiče iz domaće proizvodnje, a drugi iz uvoza. Procenjuje se da postojeće količine otpadnih guma u Republici Srbiji iznose oko 50.000 t, uzimajući u obzir samo stokove veće od 500 t. U 2010. godini očekuje se povećanje na oko 26.000 t otpadnih guma zbog usvajanja novog Zakona o bezbednosti saobraćaja. Procenjuje se da će se do 2014. godine rešiti problem postojećih količina otpadnih guma. Organizovanim legalnim sakupljanjem i konačnim zbrinjavanjem u energetske svrhe (koinsineracija), bave se cementare, koje imaju dozvolu za korišćenje maksimalno 15.000 t godišnje. Prisutno je i organizovano sakupljanje i izvoz gumene piljevine koja nastaje u procesu protektiranja istrošenih guma. U Republici Srbiji postoje instalisani kapaciteti za reciklažu otpadnih guma različitih dimenzija koji su trenutno na nivou od oko 18 000 t godišnje. U skladu sa propisanom hijerarhijom upravljanja otpadnim gumama propisan je odnos od 70:30% u 2010. godini, odnosno 80:20% od 2011 godine, a koji se odnosi na davanje prednosti reciklaže u odnosu na upotrebu istih u energetske svrhe.

Otpadna, odnosno neupotrebljiva vozila jesu motorna vozila ili delovi vozila koja su otpad i koja vlasnik želi da odloži. Otpadna vozila su prema Katalogu otpada razvrstana u grupu sa indeksnim brojem otpada 16 00 00. Ne postoje egzaktni podaci o količinama otpadnih vozila koja se generišu tokom jedne godine. U Republici Srbiji postoji preko 1 milion vozila čija je prosečna starost veća od 10 godina. Sakupljanje i zbrinjavanje otpadnih vozila u najvećoj meri zavisi od ponude i potražnje. Pre postupka reciklaže otpadnih vozila ne izdvajaju se opasne materije i komponente. Delovi koji imaju upotrebnu vrednost se izdvajaju u neznatnoj meri, shodno izraženoj starosti i istrošenosti otpadnih vozila. Određen broj operatera koji su registrovani za reciklažu metalnog otpada imaju uslova da zadovolje zakonsku regulativu za reciklažu otpadnih vozila. Ovi operateri imaju kapaciteta da vrše reciklažu otpadnih automobila u skladu sa propisima.

Otpad od električne i elektronske opreme: Proizvodi kojima je za rad potrebna električna energija ili elektromagnetno polje, kao i oprema za proizvodnju, prenos i merenje struje ili jačine elektromagnetnog polja čine električnu i elektronsku opremu i uređaje. Otpad od električne i elektronske opreme uključuje opremu i uređaje koje vlasnik želi da odbaci, kao i sklopove i sastavne delove koji nastaju u industriji. Otpad od električne i elektronske opreme prema Katalogu otpada razvrstan je u grupu sa indeksnim brojem otpada 16 02 00 i 20 01 00. Otpad od električnih i elektronskih proizvoda čine otpadni aparati iz domaćinstava (televizori, radioaparati, frižideri, zamrzivači itd.), računari, telefoni, kasetofoni itd. Većina ovog otpada spada u opasan otpad zbog komponenti koje sadrži. Ne postoje egzaktni podaci o količinama otpada od električnih i elektronskih proizvoda koji se generiše tokom jedne godine - procenjuje se da nastaje količina od 30.000 t/god., dok se oko 40.000 t zaostalog otpada nalazi na smetlištima, raznim skladištima ili divljim deponijama. Količina novih elektronskih i električnih proizvoda koji se godišnje uvezu i stavljaju na tržište u Republici Srbiji je 85.600 t. U Republici Srbiji je zabranjen uvoz polovnih kompjutera, odnosno električne i elektronske opreme, osim za sopstvene potrebe. Sakupljanje i zbrinjavanje otpada od električnih i elektronskih proizvoda je zastupljeno samo u najvećim urbanim sredinama. Najzastupljenije je sakupljanje otpadne računarske opreme. U Republici Srbiji postoje tri operatera koja vrše organizovano sakupljanje i reciklažu. Reciklaža se vrši manuelnim rastavljanjem i odvajanjem zasebnih vrsta otpada, ili mašinski, sa manuelnom selekcijom. Ne postoje operateri koji vrše prethodno izdvajanje rashladnih fluida iz otpada od električnih i elektronskih proizvoda iz domaćinstva (frižideri, zamrzivači, klima uređaji). Nedostaje sistem upravljanja otpadom od električne i elektronske opreme. U Republici Srbiji se reciklira samo nekoliko procenata elektronskog otpada godišnje. Deo prikupljene otpadne računarske opreme se reparira i ponovo stavlja na tržište. U svetu ovaj otpad raste po stopi od 5% godišnje što ga čini najbrže rastućim otpadom na planeti. U Nišu posluje velika kompanija Jugo-impex E.E.R. koja se bavi reciklažom električnog i elektronskog otpada. Kapacitet ovog postrojenja je 7200 t/god.Niška kompanija "Jugo-Impex E.E.R." otvorila je u septembru 2012. 30

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region godine postrojenje za reciklažu frižidera i drugog elektronskog otpada, prvo te vrste na Balkanu. Mesečno se u novom postrojenju preradi do 600 tona elektronskog otpada, a od otvaranja reciklirano je oko 60.000 frižidera. Postrojenje se zasniva na nemačkoj tehnologiji koja obezbeđuje bezbedno izdvajanje opasnih materija iz rashladnih uređaja. Postrojenje omogućava separaciju freona iz pur pene i njeno potpuno prečišćavanje čime ona postaje energent visoke toplotne vrednosti, a freon izdvojen tehnološkim procesom i sakupljen u namenskim sudovima umesto u atmosferi završava u licenciranim postrojenjima u Nemačkoj za njegovo uništavanje. Preostali opasni otpad poput kondenzatora i baterija ide na uništavanje u Austriju i Nemačku. Uvođenjem novog postrojenja, reciklaža elektronskog otpada u niškom preduzeću uvećana je dva puta (sa 300 na 600 tona na mesečnom nivou). Kvalitet reciklata dobijenih na ovaj način je jako veliki, a od elektronskog otpada se dobijaju sekundarne sirovine sa čak 98% čistoće koje se dalje koriste. Implementirano postrojenje je dugačko 70 m, potpuno je automatizovano, kapaciteta 80 frižidera na sat. Reciklati koji nastaju (bakar, gvožđe, aluminijum, ABS plstika ) su visoko kvalitetnog hemijskog sastava i imaju visok stepen čistoće (98% ) pa se odmah mogu koristiti kao sirovina umesto novih materijala. Sirovine dobijene na ovaj način imaju dve osnovne dodatne vrednosti: nisu dobijene iz rudnika ili izvora nafte čime se štedi energija i novac potreban za proizvodnju ovih materijala i sprečeno je da opasni odnosno kancerogeni materijali iz EE otpada završe u vodi, hrani i vazduhu.

Otpadne fluorescentne cevi koje sadrže živu: Ne postoje podaci o količinama otpadnih fluorescentnih cevi. U Republici Srbiji ne postoji odvojeno sakupljanje ovih cevi. One se, zajedno sa komunalnim otpadom, odlažu na deponije. Krajem 2008. i tokom 2009. godine, nekoliko operatera je započelo sakupljanje i privremeno skladištenje ovog otpada. Postoji mogućnost instalisanja opreme za njihov tretman.

Otpad kontaminiran dugotrajnim organskim zagađujućim supstancama -POPs otpad je otpad koji se sastoji, sadrži ili je kontaminiran dugotrajnim organskim zagađujućim supstancama (POPs), gde spadaju PCB otpad i otpadni POPs pesticidi (kao DDT). Prema Katalogu otpada, PCB otpad se nalazi u okviru grupa 13 00 00, 16 00 00 i 17 00 00. POPs materije su zabranjene za upotrebu i moraju se ukloniti. U pojedinim trafostanicama još uvek se kao rashladni medijum koristi PCB (piralensko ulje) koji se, u skladu sa zakonom, do 2015. godine mora zameniti odgovarajućim uljima koja ne sadrže PCB. U Srbiji je identifikovano 3.300 t otpada zagađenog sa PCB (transformatori i kondenzatori koji sadrže PCB i otpornici). Ne postoji bezbedno skladištenje PCB otpada. U Srbiji ne postoji postrojenje za tretman PCB otpada i ovaj otpad se izvozi na tretman. Postoji nekoliko ovlašćenih kompanija iz privatnog sektora koje vrše preuzimanje i izvoz PCB otpada na tretman u skladu sa Zakonom o ratifikaciji Bazelske konvencije. U Republici Srbiji postoji oko 6 t otpadnih POPs pesticida (DDT, lindan) na 14 identifikovanih skladišta otpada od pesticida. Određena količina otpada kontaminirana PCB-jem nalazi se u okviru PD ED „Jugoistok”. To su oprema i uređaji koji sadrže ulja kontamirirana PCB-jem, transformatori, kondenzatori i kondenzatorske baterije. Utvrđeno je da je određena količina otpada pogrešnim rukovanjem kontaminirana PCB- jem. Trenutno je na teritoriji ovog privrednog društva u toku sprovođenje projekta koji se bavi sagledavanjem stanja otpada i donošenjem preporuka za njegovo upravljanje.

Medicinski otpad je heterogena mešavina komunalnog otpada, infektivnog, patoanatomskog, farmaceutskog i laboratorijskog otpada, dezinficijenasa i ambalaže, kao i hemijskog otpada. Medicinski otpad razvrstan je u grupu otpada 18 00 00 prema Katalogu otpada. Oko 10-25% medicinskog otpada čini opasan otpad rizičan po zdravlje ljudi i životnu sredinu. U bolnicama u Republici Srbiji postoji blizu 41.000 kreveta sa približnim brojem od 11 miliona bolničkih dana. Prosečna zauzetost kreveta je 72% na godišnjem nivou. Prema postojećim podacima iz zdravstvenog sektora postoji i dodatnih 2.700 kreveta, koji se nalaze u vojnim bolnicama i privatnim klinikama. Procenjuje se da sve zdravstvene ustanove u Republici Srbiji godišnje stvaraju oko 48.000 t medicinskog otpada. Oko 9.600 t ovog otpada se smatra infektivnim, odnosno opasnim otpadom. Procena količine infektivnog medicinskog otpada koja se stvara u zdravstvenim ustanovama ne računajući privatni sektor i sektor veterinarske medicine, zasniva se na proceni proizvodnje od 0,7 kg otpada po postelji dnevno. Nepravilno upravljanje medicinskim otpadom do skora je predstavljalo značajan problem zbog nepostojanja razdvajanja otpada u zdravstvenim ustanovama i njegovog odlaganja na deponijama gde se mešao sa komunalnim otpadom. 31

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Ministarstvo zdravlja je 2007. godine započelo specifične aktivnosti na uvođenju uniformnog sistema upravljanja medicinskim otpadom, a posebno kategorijom infektivnog medicinskog otpada. U 72 zdravstvena centra u Republici Srbiji instalirano je 78 autoklava i drobilica za sterilizaciju medicinskog otpada, nabavljeno je 25 vozila za transport medicinskog otpada i sprovedena je obuka medicinskih radnika za razvrstavanje otpada u zdravstvenim ustanovama. Radioaktivni otpad se sakuplja u specijalnim kontejnerima i privremeno skladišti u Institutu za nuklearne nauke Vinča.Pripremljen je Nacionalni vodič za upravljanje medicinskim otpadom koji ima za cilj da ponudi sveobuhvatan i jedinstven pristup bezbednog upravljanja medicinskim otpadom kako u državnim, tako i u privatnim zdravstvenim ustanovama i ustanovama socijalne zaštite širom Republike Srbije.

Otpad životinjskog porekla nastaje u klanicama, postrojenjima za preradu mesa, riba, objektima za uzgoj i držanje životinja itd. Postupanje sa životinjskim otpadom podrazumeva sakupljanje, razvrstavanje prema stepenu rizika (kategorije), skladištenje i tretman. Otpad životinjskog porekla razvrstan je u grupu otpada 02 00 00 prema Katalogu otpada. U Republici Srbiji je registrovano 900 pogona za klanje stoke i preradu mesa. Prema raspoloživim podacima produkcija otpada životinjskog porekla u Srbiji (klanični konfiskati i leševi uginulih životinja) obuhvata 28.000 t/god. uginulih životinja i 245.000 t/god. klaničnog otpada, od čega se samo oko 20% organizovano prerađuje u kafilerijama. Ostatak se odlaže bez prethodnog tretmana na deponije i zakopava. Postrojenja za tretman otpada životinjskog porekla otvorenog tipa postoje u Somboru, Beogradu (trenutno nije u funkciji), Ćupriji, Zrenjaninu, Bačkoj Topoli, Sremskoj Mitrovici i Vrbasu. Objekti zatvorenog tipa su u Žitištu i Plandištu.

Poljoprivredni otpad je otpad koji nastaje od ostataka iz poljoprivrede, šumarstva, prehrambene i drvne industrije i predstavlja značajne količine. Ostaci iz poljoprivrede se mogu razvrstati u tri glavne grupe: otpad proizveden u procesu uzgajanja ratarskih kultura, otpad poreklom od voćarskih kultura i otpad nastao kao posledica uzgajanja stoke. Otpad koji nastaje tokom stočarskih aktivnosti jeste stajsko đubrivo koje se generiše uzgajanjem goveda, svinja i živine. Poljoprivredni otpad je razvrstan u grupu otpada 02 00 00 i 03 00 00 prema Katalogu otpada. Količine poljoprivrednog otpada iznose oko 13 miliona t/god. (drvnog otpada, ostataka poljoprivrednih i ratarskih kultura i tečnog stajnjaka). Ukupno 260.300 goveda koja se uzgajaju u Republici Srbiji proizvodi oko 5.270 m3 stajskog đubriva, dok je količina đubriva poreklom od uzgajanih svinja nešto manja i iznosi oko 4.560 m3. Neadekvatno je upravljanje otpadom na farmama (ne postoje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda ni objekti za skladištenje stajskog đubriva), što dovodi do zagađenja vodotokova nutrijentima. Svetska banka je finansirala projekat smanjenja zagađenja Dunava nutrijentima. Republika Srbija je na drugom mestu po količini fosfata koje ispušta u Dunav i na trećem mestu po količini nitrata od ukupno 13 podunavskih zemalja. Najveći razlog je oticanje netretiranih otpadnih voda sa velikih farmi svinja. U okviru projekta obezbeđena je oprema za skladištenje čvrstog i tečnog đubriva na preko 200 farmi - za 24.500 uslovnih grla stoke goveda i svinja, kao i oprema za četiri velike klanice za manipulaciju otpadom iz klanične industrije.

Mulj iz uređaja za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda: Priključak na kanalizacioni sistem u Republici Srbiji ima tek 46% domaćinstava. Prema podacima iz Statističkog godišnjaka, količina komunalnih otpadnih voda koja nastaje u Republici Srbiji iznosi 363,1 miliona m3/god. Od ukupne količine komunalnih otpadnih voda samo 5,3% se prečišćava na odgovarajući način. Mulj koji nastaje nakon prečišćavanja otpadnih voda odlaže se na deponije, što u ovom trenutku iznosi oko 4.000 t/god. i ne predstavlja značajan pritisak. Međutim, izgradnjom postrojenja za tretman komunalnih otpadnih voda, očekuju se velike količine otpadnog mulja koji treba zbrinuti na odgovarajući način. Mulj iz uređaja za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda razvrstan je u grupu otpada 19 08 05 prema Katalogu otpada.

Građevinski otpad uključuje otpad koji nastaje prilikom gradnje građevina, rekonstrukcije, održavanja ili rušenja postojećih građevina, kao i otpad nastao od iskopanog materijala, koji se ne može bez prethodne obrade koristiti. U proseku sadrži: zemlju od iskopa 75%, otpad od rušenja i građenja (otpad od keramike, betona, gvožđa, čelika, plastika i dr.) 15-25%, kao i otpadni asfalt i beton 5-10%. Građevinski otpad je, prema Katalogu otpada, razvrstan u grupu sa indeksnim brojem otpada 17 00 00. 32

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Procenjuje se da u Republici Srbiji godišnje nastaje oko 1 milion t građevinskog otpada i otpada od rušenja. Građevinski otpad u Republici Srbiji završava na deponijama komunalnog otpada, a koristi se i kao inertan materijal za prekrivanje otpada na deponiji. Reciklaža građevinskog otpada ne postoji (u malim količinama se reciklira asfalt), iako se ponovo može upotrebiti oko 80% građevinskog otpada.

Otpad koji sadrži azbest : Zbrinjavanje otpada koji sadrži azbest u Republici Srbiji nije rešeno. Otpad koji sadrži azbest može se naći u građevinskom otpadu.

Otpad od eksploatacije mineralnih sirovina i otpad od energetike: Intenzivna dugogodišnja eksploatacija mineralnih sirovina u rudarskim basenima u Republici Srbiji, pored iscrpljivanja neobnovljivih prirodnih resursa i zagađenja vode i vazduha dovela je do značajnog razaranja i degradacije zemljišta. Ova pojava je naročito izražena u Kolubarskom i Kostolačkom basenu gde se vrši eksploatacija lignita koji leži ispod najkvalitetnijih zemljišta. Površinskim kopovima i odlagalištima jalovine u velikim rudarskim basenima degradirano je oko 40.000 ha zemljišta. Od toga prirodnom i veštačkom rekultivacijom (do sada samo ozelenjavanjem) obuhvaćeno je manje od 20% površina. Otpad od eksploatacije mineralnih sirovina je razvrstan u grupu otpada 01 00 00, a otpad iz energetike u grupu 10 01 00 prema Katalogu otpada. U AP Vojvodini postoje privremene deponije isplake od naftnih bušotina. Za odlaganje ovog otpada izgrađena je deponija u Novom Miloševu i rešeno je konačno odlaganje 600.000 m3 isplake. Ovaj otpad je razvrstan u grupu 01 05 00.Termoelektrane koje koriste lignit stvaraju oko 5 miliona tona letećeg pepela godišnje, koji se neadekvatno skladišti (pokriva područje od oko 1.800 ha). Procenjuje se da se na odlagalištima u Republici Srbiji nalazi oko 170 miliona tona pepela iz termoelektrana.

6 ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM NA TERITORIJI NIŠA

Prikupljanje i transport komunalnog otpada na teritoriji grada Niša obavlja JKP Mediana.

6.1. Sistem prikupljanja i transporta otpada

6.1.1 Prikupljanje otpada

Upravljanje otpadom u Nišu je povereno Javnom komunalnom preduzeću “Mediana”, čija se delatnost održavanje cistoce u gradu, organizovani odvoz komunalnog i industrijskog otpada i njegovo deponovanje kao i održavanje javne higijene u gradu. Sakupljanje komunalnog otpada i transport u smislu raspoložive opreme obavlja se oskudnim voznim parkom. Prosečan broj korisnika po vozilu pokazuje da je kapacitet u pogledu broja vozila adekvatan za trenutni nivo pokrivenosti uslugama. Međutim, većina vozila za sakupljanje otpada je zastarela, u nedovoljnom broju zastupljena i potrebna je njihova zamena. Nedostaju kontejneri i kante za sakupljanje kao mešanog komunalnog, tako i reciklabilnog otpada.

I pored strateškog opredeljenja za konstantan razvoj sistema sakupljanja ambalažnog otpada, još jedan veliki problem na koji treba posebno ukazati je i nelegalna aktivnost neformalnih sakupljača reciklabilnog otpada. Nažalost, umesto da svi činioci sistema sakupljanja ambalažnog otpada rade na razvoju istog i sakupljanju što većih količina ovog otpada, evidentna je pojava masovne krađe separisanog otpada sa reciklažnih ostrva u Gradu. Jedini način za prevazilaženje ovog problema JKP Mediana vidi u boljoj integraciji sa svim činiocima sistema upravljanja otpadom radi sprečavanja nelojalne konkurencije i radi pokrivanja što veće teritorije grada Niša sistemom separacije otpada.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

6.1.2 Mehanizacija za upravljanje otpadom

Smećari Perač kontejnera r.br. konto reg.br. inv.br. marka voz. tip vozila tip nadgr. god.pr. dat.reg. 1 200 100-561 6594 MB 1823 4h2/4800 FAUN 2004 2004 04.08. ATEGO

Sa podizačem r.br. konto reg.br. inv.br. marka voz. tip vozila tip nadgr. god.pr. dat.reg. 1 201 101-615 6843 MB 1823 4h2/4200 ATEGO FAUN 2004 2004 10.11. 2 202 101-616 6844 MB 1823 4h2/4200 ATEGO FAUN 2004 2004 10.11. 3 203 942-71 6483 MB 1823 L/39 4h2 ATEGO FAUN 2003 2003 08.03. 4 204 942-68 6482 MB 1823 L/39 4h2 ATEGO FAUN 2003 2003 10.03. 5 205 831-40 2257 MB 1213 / 3.2 FAP MIN- 1992 24.12. 6 211 100-179 6595 MB 1318 RB/3.6 4h2 FAP BUBRESOR.2002 2004 21.09. 7 213 846-75 4593 FAP 1921 B/3,6 BK NORBAMIN- 2000 23.02. 8 216 734-31 4521 FAP 1921 B/3,6 BUBMIN.2001- 2000 23.10. 9 217 680-42 4271 MB 1617 C BUBNOJHAUS.2001 1991 22.02. 10 221 380-74 3881 FAP 1921 B/3,6 BTS BUBMIN.- 1998 23.06. 11 222 199-37 3340 FAP 1921 BK/3,6 BUBMIN.1999- 1997 25.01. 12 223 202-483 8190 MB 1824 4h2 39 AKSOR BUBRESOR.1998 2007 15.01. 13 224 117-391 3007 FAP 1921 BK NORBAMIN- 1994 27.02. 14 225 219-146 MB 950 18241/4H239 BUB .1998 2009 03.08. 15 229 124-333 8012 FAP 2023 axorRBK/38 FAP RESOR 2007 20.03. 16 230 680-43 4272 MAN NUTZ 2424 L HALER FAUN 1990 14.03.

Bez podizača r.br. konto reg.br. inv.br. marka voz. tip vozila tip nadgr. god.pr. dat.reg. 1 206 642-80 4300 MB 1213 / 3,6 FAP MIN NORBA 2000 19.11. 2 207 627-59 4269 MB 1213 / 3.2 FAP RIKO NORBA 1990 06.09. 3 208 567-02 3871 MB 1213 / 3,6 FAP MIN NORBA 1999 07.11. 4 209 204-464 8218 MB 1318 BD/36 4h2 FAP RESORNORBA 2007 27.03. 5 210 109-960 1940 MB 1317 / 32 RESORNORBA 1990 03.10. 6 212 101-248 3011 MB 1317 / 32 MIN.BUB.1995 1994 04.12. 7 214 124-373 1773 MB 1213 / 36 RESORNORBA 1990 21.03. 8 215 210-29 1771 FAP 1921 BK MIN-FAUN 1990 09.02. 9 220 200-716 8173 MB 1318 FAP RESORNORBA 2007 04.11. 10 228 213-68 2003 FAP 1921 BK MIN NORBA 1991 12.02.

Podizači r.br. konto reg.br. inv.br. marka voz. tip vozila tip nadgr. god.pr. dat.reg. 1 233 115-975 7476 FAP 1317 RB/42 KK 4h2 RESOR 2006 2006 19.05. 2 234 632-99 5796 FAP 1314 FE FAP 1977 1977 07.10. 3 235 380-73 359 FAP 1414 MIN 1994 1988 14.07. 4 236 751-23 270 TAM 130 T 11 M MIN 1985 1984 31.01. 34

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

5 237 875-11 5385 FAP1314 FAP 1977 1977 27.06.

Velika otvorena vozila r.br. konto reg.br. inv.br. marka voz. tip vozila tip nadgr. god.pr. dat.reg. ČISTAČ 1 239 946-93 289 MB 1213 / 36 KK FAP 1979 24.03. SNEGA

Kompaktori – buldozeri (R.J. ''Deponija'') r.br. konto reg.br. inv.br. marka voz. tip vozila tip nadgr. god.pr. dat.reg. CD 230 1 275 / 4270 KOMATSU I.C.M.A.-US 1995 / HANOMAG 2 277 / 7759 CATERPILLAR D6 RWH TEKNOXGROUP 2006 / 3 279 / 1939 TG 140 B 14.oktobar 1991 /

6.2 Postrojenja za separaciju, tretman i odlaganje otpada U okviru sistema za upravljanje otpadom na teritoriji Niša postoji nesanitarna deponija, reciklažna ostrva i reciklažni centar u formiranju.

6.2.1 Reciklažna ostrva

Na teritoriji Grada Niša od reciklabilnih materijala najviše se generiše PET ambalaža. Sukcesivno je od 2005. godine postavljeno 250 mrežastih kontejnera za odlaganje PET ambalaže, a u toku 2009. godine ovaj broj je uvećan za još 50 reciklažnih ostrva, koja podrazumevaju mrežaste kontejnere za odlaganje PET ambalaže (PET i PE ambalaža), kao i plastične kontejnere za odlaganje MET ambalaže (metalna i aluminijumska ambalaža). U maju mesecu 2010. godine, u saradnji sa operaterom sistema za upravljanje reciklabilnim otpadom SEKOPAK d.o.o. krenulo se sa projektom ‘’Vašu ambalažu u reciklažu’’ koji podrazumeva prikupljanje reciklabilnog otpada po sistemu kesa. Prva faza implementacije ovog Projekta uključivala je zonu unapređenog poslovanja – tzv. BID zonu, a zatim i ugostiteljske objekte u Tvrđavi i parku Sv.Save, gde su postignuti zavidni rezultati. U toku 2011. godine je planirano širenje sistema na 7000 domaćinstava, kao i zdravstvene i obrazovne institucije i trgovinske objekte. Ovaj projekat nije realizovan zbog nedostatka sredstava i odlaganja projekta od strane Sekopaka, sa kojim je i raskinut ugovor o saradnji počektom 2012. godine. Projekat ''Unapređenje upravljanja reciklabilnim otpadom u Gradu Nišu kroz uvođenje primarne separacije otpada u GO Medijana i GO Palilula – Očistimo Niš kroz reciklažu!'' podrazumeva postavljanje sudova za odvojeno prikupljanje reciklabilnog otpada, i to: plastičnih kontejnera zapremine 1,1m3 za sakupljanje reciklabilnog otpada (papir, staklo, karton, aluminijumske konzerve, plastični ambalažni otpad, plastične kese, tvrda plastika, tekstil i koža, ostali ambalažni otpad) i deobu kartonskih kutija za odlaganje kancelarijskog otpada (otpadnog papira). Svrha ovog Projekta se ogleda u obezbeđivanju uslova za razvoj pozitivnih ekoloških navika građana i njihovo aktivno uključenje u proces upravljanja otpadom, širenje sistema separacije reciklabilnih materijala, ali i otvaranje novih ''zelenih'' radnih mesta u reciklažnoj industriji, s obzirom da procenat učešća reciklabilnog materijala u komunalnom otpadu iznosi 43,45%, te postoje realne mogućnosti za unapređenje reciklažne industrije, a samim tim i socijalni boljitak građana Niša. Grad Niš je, uz pomoć Fonda za zaštitu životne sredine Republike Srbije, dobio sredstva za nabavku kontejnera, a nabavka je sprovedena u saradnji sa Upravom za komunalne delatnosti, energetiku i saobraćaj, dok je u saradnji sa poslovnim udruženjem komunalnih preduzeća Komdel, u okviru akcije ''Očistimo Srbiju'', JKP ''Mediana'' nabavila šeststotina kartonskih kutija za odlaganje otpadnog papira iz kancelarijskih prostora. Imajući u vidu da je nabavljeni broj kontejnera (100 kontejnera zapremine 1,1m3) i kartonskih kutija (600 kartonskih kutija) nedovoljan da pokrije celu teritoriju ove dve gradske opštine, nabavljena količina posuda biće razvrstana po većim institucijama, i to: Univerzitet, visokoškolske i školske ustanove, predškolske ustanove, javna preduzeća i javna komunalna preduzeća.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Tokom 2013 i 2014. godine izvršena je podela posuda za prikupljanje reciklabilnog otpada, tako da je sredinom 2014. bilo sklopljeno oko 400 ugovora sa generatorima ambalažnog otpada, a količina sakupljenog reciklabilnog otpada iznosi oko 20 tona mesečno. JKP “Mediana” – Niš konstatno radi na uključivanju novih generator reciklabilnog otpada u njen system sakupljanja, vodeći pri tom računa da je najefikasniji system sakupljanja upravo na izvoru nastanka, a ne na javnim površinama u gradu Nišu.

6.2.2 Reciklažni centar

Tokom 2010. godine potpisan je Ugovor o sufinansiranju Projekta ‘’Izgradnja reciklažnih centara’’ između Grada Niša i JKP ‘’Mediana’’ sa jedne strane, i Ministarstva životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja i Fonda za zaštitu životne sredine Republike Srbije, sa druge strane. Radi se o tipskom idejno-tehničkom rešenju centara za sakupljanje i postrojenja za upravljanje komunalnim i drugim otpadom izrađenom od strane Društva za inženjering, usluge i posredovanje d.o.o. Envitech. Početak implementacije ovog Projekta je zbog problema u pribavljanju potrebne dokumentacije i dozvola prolongiran za 2014 godinu. Lokacija na kojoj se obavlja delatnost sakupljanja, sortiranja i obrade sekundarnih sirovina nalazi se u industrijaskoj zoni i zauzima površinu oko 5,5 ha. Predmetna lokacija predstavlja postojeće objekte preduzeća INOS koje sada posluje u okviru Javnog komunalnog preduzeća „Mediana“ – Niš. Postojeći objekti se nalaze na katastarskoj parceli br. 1955, katastarska opština Niš - Bubanj. Ulaz u kompleks postrojenja za skladištenje i pripremu za transport reciklabilnog otpada (u daljem tekstu Centar za sortiranje i skladištenje) je iz ulice Ivana Milutinovića (put Niš – Medoševac). Granica kompleksa se praktično sa tri strane poklapa sa granicom navedene katastarske parcele, dok se sa četvrte strane kompleksa nalazi ulica Ivana Milutinovića. Granicom kompleksa su obuhvaćeni svi sadržaji u kompleksu koji se nalaze u okviru ograde kompleksa. Centar za sortiranje i skladištenje JKP ''Mediane'' Niš – Reciklažni centar svoj poslovni sistem bazira na preuzimanju otpada od tri vrste generatora otpada:  Industrija,  Komercijala i  Domaćinstva. Po Tehnološkom projektu Centra za sortiranje reciklabilnih materijala i za sakupljanje posebnih tokova otpada sirovine koje se sakupljaju su reciklabilni materijali sakupljeni primarnom selekcijom, i čine je: papir, karton, PET (obojen i neobojen), plastična folija, tetrapak, aluminijumske konzerve, Fe konzerve i staklo. Postrojenje za sortiranje sadrži tri povezana sistema (liniju za transport, liniju za sortiranje i liniju za baliranje), kao i deo za skladištenje. Linija za sortiranje ima 20 mesta za radnike (po 10 sa svake strane), na kojoj će radnici manuelno odvajati reciklabilni materijal. Ispod radnih mesta nalaze se kontejneri u kojima se ubacuju selektivni materijali. Nakon selekcije, reciklabilni materijali se presuju u ''bale'' radi lakše manipulacije i predaje licu koje vrši transport navedenih materijala, odnosno licu koje vrši njihovo skladištenje i/ili tretman. Proces razvrstavanja reciklabilnih materijala i postupanja sa sekundarnim sirovinama obuhvata sledeće operacije: • Merenje vozila sa reciklabinim materijalima na kolskoj vagi; • Istovar reciklabilnih materijala (sirovina) ispod nadstrešnice u zoni prihvatne trake; • Prebacivanje reciklabinih materijala na prihvatnu traku; • Transport reciklabilnih materijala kosim trakastim transporterom; • Sortiranje reciklabilnih materijala na traci za sortiranje; • Manipulaciju punim kontejnerima sa izdvojenim sekundarnim sirovinama do podizača kontejnera; • Manipulaciju kontejnerom sa staklom; • Baliranje sortiranih sekundarnih sirovina; • Transport baliranih sekundarnih sirovina do skladišta; • Manipulaciju sa konzervama i prenošenje napunjenih vreća; • Transport i pražnjenje kontejnera sa sortiranim staklom u veći kontejner; • Utovar baliranih sekundarnih sirovina u vozila za odvoženje;

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

• Utovar vreća sa konzervama u odgovarajuće vozilo; • Utovar kontejnera sa staklom na vozilo za transport; • Merenje mase izdvojenih sekundarnih sirovina koje se odvoze iz Centra na kolskoj ili elektronskoj vagi.

Na samom ulazu u Centar nalazi se kolska vaga, na kojoj se mere vozila koja dopremaju reciklabilne materijale. Posle merenja vozila, vrši se istovar dopremljenih materijala u skladište sirovina, koje se nalazi u natkrivenom prostoru ispred hale. Prazno vozilo ide na merenje, a potom napušta centar. Ako su reciklabilni materijali dopremljeni u kesama, vrši se ručno cepanje kesa, iznad podnog transportera, koji se nalazi u natkrivenom prostoru ispred hale. Sa jedne strane oivičen je limenom pločom, da se ne bi reciklabilni materijali rasipali, odnosno da bi se obezbedilo da se zadrže na traci. Kese se posle pražnjenja ubacuju u, za to predviđen, kontejner (kantu). Ukoliko su reciklabini materijali dopremljeni vozilom ili u kontejnerima u rasutom stanju, posle istovara, biće ručno lopatama prebacivani na podni transporter. Reciklabilni materijal, koji u centar donesu individualni sakupljači, meri se na elektronskoj vagi i zatim stavlja u kontejner sa istim materijalom (koji čeka na baliranje). Ako su u pitanju konzerve, one se odmah razvrstavaju u odgovarajuću vreću, tako što se razdvajaju aluminijumske i čelične konzerve: aluminijumske konzerve se stavljaju u vreću sa Al konzervama, a čelične u vreću sa čeličnim konzervama. Sa ravnog podnog transportera se reciklabilni materijali kosim transporterom dopremaju na sortirnu traku, tako što sa kosog transportera padaju ovi materijali na horizontalnu traku za sortiranje. Brzina kretanja sortirne trake je promenljiva, odnosno podesiva. Na sortirnoj traci se vrši razdvajanje materijala na sledeći način: na radim mestima RM01, RM02, RM03 i RM04 četiri radnika ručno izvajaju reciklabilni papir i ubacuju ga u otvor kroz koji papir pada u kanal, kroz kanal papir pada u sabirni mrežasti kontejner, koji se, kada se napuni prevozi ručno ili viljuškarom do prese za baliranje. Na njegovo mesto se stavlja prazan mrežasti kontejner. Na radnim mestima RM05, RM06, RM07 i RM08 četiri radnika, koji stoje jedan naspram drugog, ručno izdvajajau karton i ubacuju u otvore kroz koje pada u kanale, a kroz njih u dva mrežasta kontejnera koji se nalaze ispod njihovih radnih mesta. Kada se ovi kontejneri napune, prevoze se viljuškarom ili guraju ručno do prese za baliranje. Na njihovo mesto se postavljaju prazni kontejneri. Na radnim mestima RM09 i RM10 dva radnika ručno izdvajaju plastičnu foliju i ubacuju je u otvor kroz koji folija završava u mrežasti kontejner na način kao prethodne dve frakcije. Na ostalim radnim mestima RM11 - RM20 na već poznati način izdvajaju se ostali reciklabilni materijali poput PET-a, plastike, tetrapaka i stakla. Na pojedinim mestima se, pored radnika, nalazi plastična kanta u koju radnici sa tih mesta sa sortirne linije ubacuju konzerve i na kraju smene prazne kantu u posebne vreće predviđene za ovu vrstu materijala. Materijali koji zaostanu posle sortiranja padaju u kontejner zapremine 1,1m3. Kada se ovaj kontejner napuni, potrebno je pomeriti ga, ručno guranjem, na za to predviđenu lokaciju i na njegovo mesto staviti prazan. Po potrebi se ponavlja postupak. Puni kontejneri u kojima se nalazi otpad odvoze se na deponiju specijalnim vozilom za sakupljanje i odvoženje otpada. Hidraulična presa sa podizačem kontejnera i kosim tranporterom sa cepačem boca locirana je paralelno sa sortirnom linijom. Presa se puni ručno ili pomoću viljuškara; radi selektivno u zavisnosti od vrste materijala koji se balira. Materijal za baliranje se ubacuje u bunker prese koji se puni, dok se ne obezbedi dovoljna količina za pravljenje bale. Istovremeno, dok presa pravi balu od jedne vrste materijala, druga vrsta sortirnog materijala može da se ubacuje u usipni levak kosog trakastog transportera prese. Prese ze vezuju žicom i tako napravljene bale viljuškarom se prevoze do natkrivenog skladišta i slažu u deo namenjen za određene materijale. Balirani materijali se iz skladišta odvoze kamionima ili odgovarajućim vozilima, koja su na ulazu izmerena na kolskoj vagi. Pre napuštanja Centra, napunjeni kamioni se mere na kolskoj vagi. Pored navedenih reciklabilnih materijala, u okviru dela za sakupljanje posebnih tokova otpada, predviđeno je mesto za sledeće otpadne materijale: ambalažu od opasnih materija, boja i lakova, kabasti otpad iz domaćinstva; električni i elektronski otpad; otpadne fluoroscentne cevi; akumulatore; baterije; motorna ulja; gume. Za sve navedene materijale biće obezbeđena oprema u skladu sa pravilnicima za njihovo skladištenje i oprema u slučaju nastanka akcidentnih situacija.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

6.2.3 Deponija

Deponija – tačnije smetlište "Bubanj" je dugi niz godina predstavlja najveći ekološki rizik grada Niša. Početak realizacije projekta sanacije, zatvaranja i rekultivacije smetlišta je označio i početak upravljanja otpada na način koji u najmanjoj meri zagađuje životnu sredinu. Deponovanje na preostalom slobodnom polju S4 se vrši tehnologiom koja se primenjuje u EU. Kako je deponija vrlo ograničenog kapaciteta, jedan od osnovnih zahteva je minimiziranje količine otpada koja se odlaže na deponiju.

7 ANALIZA GENERISANOG OTPADA NA TERITORIJI GO MEDIJANA I PALILULA

Projektom je predviđeno da se odredi količina i morfološki sastav otpada generisanog na teritoriji gradskih opština Medijana i Palilula. Podaci koji su raspoloživi su oni koje poseduje JKP Mediana, koja prati količine i morfološki sastav na celoj teritoriji grada Niša. Da bi se došlo do ovih podataka najpre je određena količina otpada koju generiše jedan stanovnik na teritoriji grada u periodu 2011-2014 godina. Na osnovu broja stanovnika na svakoj opštini definisane su količine koje nastaju u tim opštinama. Do morfološkog sastava se dolazi takođe metodom analogije. Kako JKP prati morfološki sastav prema načinu stanovanja: individualni i kolektivni gradski i seoski način stanovanja to pruža mogućnost da se nađe srednja vrednost za posmatrani period prema kategoriji stanovanja za ceo grad. Na osnovu tih vrednosti i broja domaćinstava, odnosno stanovnika koji žive u navedenim kategorijama stanovanja moguće je doći do morfološkog sastava na teritoriji GO Medijana i Palilula. Na kraju, moguće je doći do podataka o količinama reciklabilnog i organskog otpada koji nastaje u ovim opštinama. Takođe, podaci omogućavaju izračunavanje procenta reciklabilnog materijala na teritoriji jedne opštine na osnovu količine otpada. U prvom delu analize date su količine otpada na osnovu prikupljenih podataka od strane JKP za period 2011-2014.

7.1 Analiza otpada nastalog na teritoriji Niša

7.1.1 Način određivanja količina i morfološkog sastava otpada

U skladu sa Pravilnikom o metodologiji za prikupljanje podataka o sastavu i količinama komunalnog otpada na teritoriji jedinice lokalne samouprave (Sl. gl. RS, br. 61/2010) i Instrukcije za određivanje morfološkog sastava i količine komunalnog otpada (IN.007), JKP ''Mediana'' vrši merenje količine komunalnog otpada koji se generiše na teritoriji grada Niša kao i ispitivanje morfološkog sastava. Morfološki sastav sadrži sledeće: 1) podatke iz gradske zone – sektor individualnog stanovanja (naselja sa kućama koja poseduju dvorište/baštu, a nalaze se u gradskoj zoni); 2) podatke iz gradske zone – sektor kolektivnog stanovanja i komercijalna zona (naselja sa blokovima stambenih zgrada); 3) podatke iz seoske zone stanovanja u okviru opštine (naselja sa kućama koja poseduju dvorište/baštu, a nalaze se u seoskoj zoni opštine). Katalog sortiranja obuhvata sledeće kategorije otpada: baštenski, ostali biorazgradivi otpad, papir, staklo, karton, kompozitni materijali, reciklabilni otpad, aluminijumske konzerve, plastični reciklabilni, plastične kese, tvrda plastika, tekstil, koža, pelene i fini elementi. U Katalogu otpada oni su obeleženi određenim indeksnim brojevimam, prikazano u tabeli 7.1.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Tabela 7.1. Indeksni broj otpada prema Katalogu otpada

Frakcija otpada Indeksni broj Opis i primeri

Pokošena trava, korov, cveće, grančice, grane, lišće, ostaci od Baštenski 20 02 01 žive ograde… Otpad od hrane - svih vrsta (hleb, meso, povrće, voće...), Ostali biorazgradivi 20 01 08 uginula živina, životinjski organi Stare novine, oglasi i reklame na papiru, koverte, 20 01 01 Papir kompjuterska štampa, stara pošta, posteri, knjige, sveske, 15 01 01 karte za autobus, računi, pisma... Flaše (vino, pivo, žestoka pića, mineralna voda, sokovi...), 20 01 02 Staklo staklene tegle (turšija, džemovi...), ravno staklo, sijalice, 15 01 07 ogledala Kartonske kutije svih vrsta, kutije od pakovanja električnih 20 01 01 Karton uređaja, kutije od pakovanja hrane, pića, kartonske kutije za 15 01 01 pivo, kutije keksa, igračaka… Kompozitni materijali 15 01 05 Tetrapak za jogurt, mleko, sokove, šlag Konzerve za hranu (sardine, paštete, mesni narezak), alat, 20 01 40 Metalna ambalaža metalni delovi od kola, kućni žičani vodovi, kuhinjiski pribor 15 01 04 (tiganj, šerpe, poklopci ), delovi bicikla... Aluminijumske Limenke za napitke (pivo, koka-kola, energetska pića)...

limenke Plastična ambalaža Plastične flaše za vodu, sokove, pivo, ulje, sirće… Kese iz prodavnica, kese za smeće, plastične kese (crne, Plastične kese zelene, sive), kese od čipsa, kese za sendviče, kese za zamrznuto povrće, omoti od keksa... 15 01 02 20 01 39 Kutije od margarina, jogurta, sladoleda, telefonske kartice, plastične igračke, lenjiri, olovke, toaletni poklopci, četkice za Tvrda plastika zube, plastične kutije, sredstva za čišćenje, saksije za cveće, kante, lavori, naočari za sunce, plastični delovi kola, diskete, video kasete, adapteri, produžni gajtani... Prirodna i veštačka vlakna: odeća od prirodnih vlakana Tekstil 20 01 11 (pamuk, vuna, lan), I sintetičkih vlakana (pantalone, čarape, torbe od tkanina, platna), kuhinjske krpe, Kožni delovi odeće, novčanici, kaiševi, kožne cipele, torbe, Koža kožne lopte... Pelene 20 03 99 (ostali) Pelene za bebe, sanitarne pelene... Svi ostaci otpada, koji prođu poslednje sito od 20mm, zemlja, Fini elementi prašina, pepeo, pesak, fragmenti stakla...

Merenje otpada vrši se četiri puta u godini (februar, maj, avgust, novembar), odnosno u sva godišnja doba u trajanju od sedam dana, sukcesivno. Kako je obaveza merenja otpada stupila na snagu u drugom trimestru 39

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

2011.godine, u analizi su navedena tri merenja. JKP „Mediana“ – Niš sprovodi merenja u skladu sa zakonskim odredbama, tako da su obrađivačima bile dostupne izmerene količine otpada po katalogu kategorije otpada, kao i procentualno učešće tih frakcija u ukupnoj količini otpada za 2011, 2012, 2013 i polovinu 2014.

7.1.2 Količina otpada generisana na teritoriji Niša

Na osnovu podataka dobijenih od strane JKP „Mediana“ moguće je izračunati godišnje vrednosti generisanog otpada. Dobijeni rezultati za svaku godinu prikazani su tabelarno (Tabele 7.2 – 7.5.).

Tabela 7.2. Generisane količine komunalnog otpada za grad Niš 2011.godine. Broj Masa gener. Masa Masa otpada po Masa kom stanovnika kom. otpada gener.kom. stanovniku otpada po stan obuhva.sistem projektom otpada godišnje dnevno godišnje om (t/ned) (t/god) (kg/st/dn) (kg/st/god) sakupljanja 06.2011.god 246391 1.140,00 59280 0.66 240.9

08.2011.god 247309 1.411.40 73393 0.82 298.5

12.2011.god 247309 1.340,00 69715 0,77 283,0

Prosečno 247003 1.297,13 67.636,24 0,75 273,8

Tabela 7.3. Generisane količine komunalnog otpada za grad Niš 2012.godine. Broj stanovnika Masa Masa Masa otpada po Masa obuhvaćenih generisanog generisanog stanovniku komunalnog sistemom komunalnog komunalnog dnevno otpada po stan sakupljanja otpada otpada godišnje (kg/st/dn) godišnje projektom (t/god) (kg/st/god) (t/ned) 03.2012.god 255288 1.299,71 67890 0,75 273,8 05.2012.god 255288 1.369,20 71.394 0,766 279,59 09.2012.god 255288 1.376,24 71.564 0,77 281,05 12.2012.god 255288 1.286,00 69795 0,74 271 Prosečno 255288 1.332,79 69.495,35 0,746 272,22

Tabela 7.4. Generisane količine komunalnog otpada za grad Niš 2013. Broj stanovnika Masa Masa Masa otpada po Masa obuhvaćenih generisanog generisanog stanovniku komunalnog sistemom komunalnog komunalnog dnevno otpada po stan sakupljanja otpada otpada godišnje (kg/st/dn) godišnje projektom (t/god) (kg/st/god) (t/ned) 03.2013.god 255288 1.213,96 63128 0.68 248 06.2013.god 255288 1.193,54 62236 0,67 245

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

11.2013.god 251518 1.347,74 70273 0.77 281 Prosečno 254031 1.251,75 65.269,82 0.70 256,94

Tabela 7.5. Generisane količine komunalnog otpada za grad Niš (februar 2014.godine). Broj Masa Masa Masa otpada po Masa stanovnika generisanog generisanog stanovniku komunalnog obuhvaćenih komunalnog komunalnog dnevno otpada po stan sistemom otpada otpada godišnje (kg/st/dn) godišnje sakupljanja projektom (t/god) (kg/st/god) (t/ned) 03.2014.god 255288 1 143,84 59641 0,64 233,60 JUN 2014 255288 1.129,68 58905 0.63 230.74 Prosečno 255 288 1136.76 59273 0.636 232.17

7.1.3 Vrste i morfološki sastav otpada generisanog na teritoriji Niša

Na osnovu prikupljenih podataka moguće je napraviti analizu promene morfološkog sastava otpada nastalog na teritoriji Niša u periodu od 4 godine. Rezultati su prikazani u tabeli 7.6.

Tabela 7.6 Morfološki sastav komunalnog otpada grada Niša za 2011-14. Grad Grad Seosko područije individualno stanovanje kolektivno stanovanje Frakcija otpada 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 % % % Baštenski 38,48 20.69 12,86 11.61 2.52 4.87 6.33 4.27 31.15 41.14 32.32 24.68 Ostali 16.08 16.87 18.24 17.36 13 10.28 10.86 13 13 10.45 18.45 12.28 biorazgradivi Papir 5.44 2.34 5.92 7.64 20.54 10.48 11.03 10.70 3.89 2.48 2.37 3.55 Staklo 2.68 3 3.15 4.89 8.95 9.42 12.50 8.74 3.09 2.83 1.57 2.77 Karton 2.83 3.37 3.59 4.52 5.06 5.08 5.19 5.33 2.67 2.54 1.42 2.87 Kompozitni 1.50 4.64 2.57 3.91 0.02 4.76 3.67 7.82 2.2 1.35 1.35 4.32 materijali Metalna 0.59 0.78 0.57 0.81 0.87 1.11 0.25 0.83 0.78 0.97 0.074 0.95 ambalaža Aluminijumske 0.58 0.85 0.27 1.20 0.92 1 0.49 0.93 0.34 0.68 0.063 0.1 limenke Plastična 3.43 5.02 7.87 8.37 7.32 7.96 9.78 6.15 4.84 3.98 4.17 10.89

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

ambalaža Plastične kese 7.50 9.08 11.16 8.59 20.14 15.71 13.82 13.81 9.73 13.82 8.89 10.89 Tvrda plastika 2.5 5 4.52 3.69 4.10 6.52 3.93 4.68 2.26 1.42 4 3.56 Tekstil 1.3 1.18 0.79 2.82 4.09 3.30 2.32 4.08 2.20 2.14 3.56 1 Koža 0.15 0.05 0 0 0.14 0.06 0 / 0.71 1.64 0.62 - Pelene 1.98 2.96 2.43 4.52 2.08 3.65 4.94 3.63 2.34 3.81 1.22 2.16 Fini elementi 15.00 24,12 25.46 20.01 8.36 15.77 15.7 16.05 21.41 10.75 19.95 24.77 UKUPNO: 100 100 100

7.2 Analiza otpada na teritoriji GO Medijana i GO Palilula

7.2.1 Metodologija za analizu otpada

Reciklabilni otpad koji se generiše na teritoriji jedne opštine može biti komunalni, komercijalni i industrijski. Da bi se došlo do tačnih podataka o količinama i sastavu otpada potrebno je sistematsko i sveobuhvatno praćenje otpada. Na žalost, u ovim GO kao i na celoj teritoriji Niša ne postoji potpuno praćenje količina i sastava otpada po svim kategorijama. Da bi se došlo do rezultata o količinama i sastavu komunalnog otpada koji se generiše na teritoriji GO Medijana i Palilula upotrebiće se metod analognih podataka. Kada je u pitanju komercijalni i industrijski otpad, ne postoje adekvatni podaci kako bi se izvršila analiza, jer su izvori podataka vrlo nepouzdani. Podaci prikazani u tabelama 7.6 i 7.7 predstavljaju podatke za ceo grad Niš prema načinu stanovanja: kolektivni i individualni gradski i seoski način stanovanja. Može se pretpostaviti da su navike stanovništva u tim oblicima stanovanja na celoj teritoriji Grada Niša slične. Takođe, imajući u vidu da su ove opštine najveće i da je udeo njihovog stanovništva veći od 60% u odnosu na ukupan broj stanovnika u Nišu, može se aproksimirati da su količine otpada prema glavi stanovnika kao i morfološki sastav otpada na teritoriji ovih opština isti kao i za ceo grad.

7.2.2 Kolčina otpada generisana na teritoriji GO Medijana i GO Palilula

Imajući u vidu napred navedene zaključke, a na osnovu rezultata prikazanih u tabelama 7.1-7.4 može se izračunati srednja vrednost generisane količine komunalnog otpada prema glavi stanovnika na teritoriji opština Medijana i Palilula. Tabela 7.6. Količina otpada na teritoriji GO Medijana i Palilula za period 2011-2014 Masa КО Broj stanovnika Masa gener. КО Masa КО po Masa КО po godišnje obuhva.sistemo projektom stanov. dnevno stanov. godišnje

m sakupljanja (t/ned) (kg/st/dn) (kg/st/god) (t/god) 2011 247 003 1 297,13 67 636,24 0,75 273,80 2012 255 288 1 332,79 69 495,35 0,746 272,22 2013 254 031 1 251,75 65 269,82 0.70 256,94 2014 255 288 1.136.76 59. 273,00 0.636 232.17

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Prosečno 1254.61 65.418.64 0.71 258.80 2011-2014

Iz tabele se može uočiti da količina otpada prema glavi stanovnika blago opada u posmatranom periodu, cca 15.20% je pad za četiri godine. Međutim, ovaj period je previše kratak da bi se mogli izvući generalni zaključci. Zato je izrčunata srednja vrednost za posmatrani period.

U tabeli 7.7 prikazani su podaci o broju stanovnika na teritoriji GO Medijana i Palilula prema načinu stanovanja (kolektivni, individualni i seoski način). Prosečan broj stanovnika prema domaćinstvu prikazan je takođe u tabeli 7.7 Na osnovu prosečnih količina otpada po glavi stanovnika (258.80 kg/st/god) izvršena je procena količina generisanog otpada (tabela 7.7).

Tabela 7.7. Podaci o procenjenim količinama komunalnog otpada koji se produkuje u GO Medijana i Palilula

Način Procenjena Prosečan broj Količina stanovanja Broj količina Broj domaćinstava članova po otpada stanovnika otpada domaćinstvu kg/st/god t/god I M E D I J A N A Individualno 7660 3.1 258.80 6 103 stanovanje 23 581 Kolektivno 22 320 2.64 57 746 258.80 14 945 stanovanje

Gradsko 30 680 2.64 81327 258.80 21 048

Seosko 1 510 3.07 4642 258.80 1 200 Ukupno I 31 486* 2.66 85 969 258.80 22 249

II P A L I L U L A Individualno 12 491 2.88 35866 258.80 9 282 stanovanje Kolektivno 6 403 2.88 18691 258.80 4 837 stanovanje

Gradsko 18894 2.88 54557 258.80 14 119 Seosko 5 883 3.26 19204 258.80 4 860 područje Ukupno II 24 321 2.97 73 801 258.80 18979

Ukupno (I+II) 2.86 159 770 258.80 41 228

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

*Postoji malo neslaganje u izračunavanju procenjene količine otpada na teritoriji Medijane i Palilula kada se računa prema broju stanovnika I prema broju domaćinstava. Greška 2.58%.

7.3 Morfološki sastav otpada generisana na teritoriji GO Medijana i Palilula Na osnovu prethodnih zaključaka može se prihvatiti da je prosečan morfološki sastav otpada nastalog na teritoriji GO Medijana i Palilula onaj prikazan u tabeli 7.8. Таbela 7.8. Morfološki sastav komunalnog otpada u GO Medijana i Palilula za 2011-14.

Grad individualno Grad Kolektivno Seosko područje Frakcija otpada 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 % % %

Baštenski 38,48 20.69 12,86 11.61 2.52 4.87 6.33 4.27 31.15 41.14 32.32 24.68

Ostali 16.08 16.87 18.24 17.36 13 10.28 10.86 13 13 10.45 18.45 12.28 boiraz. Organski 28,97 17.27 36.96 ukupno

Papir 5.44 2.34 5.92 7.64 20.54 10.48 11.03 10.70 3.89 2.48 2.37 3.55

Staklo 2.68 3 3.15 4.89 8.95 9.42 12.50 8.74 3.09 2.83 1.57 2.77

Karton 2.83 3.37 3.59 4.52 5.06 5.08 5.19 5.33 2.67 2.54 1.42 2.87

Kompozitni 1.50 4.64 2.57 3.91 0.02 4.76 3.67 7.82 2.2 1.35 1.35 4.32 materijal Metalna 0.59 0.78 0.57 0.81 0.87 1.11 0.25 0.83 0.78 0.97 0.074 0.95 ambalaža

Al. limenke 0.58 0.85 0.27 1.20 0.92 1 0.49 0.93 0.34 0.68 0.063 0.1

Plastična 3.43 5.02 7.87 8.37 7.32 7.96 9.78 6.15 4.84 3.98 4.17 10.89 ambalaža

Plastične kese 7.50 9.08 11.16 8.59 20.14 15.71 13.82 13.81 9.73 13.82 8.89 10.89

Tvrda plastika 2.5 5 4.52 3.69 4.10 6.52 3.93 4.68 2.26 1.42 4 3.56

Tekstil 1.3 1.18 0.79 2.82 4.09 3.30 2.32 4.08 2.20 2.14 3.56 1

Koža 0.15 0.05 0 0 0.14 0.06 0 / 0.71 1.64 0.62 -

Pelene 1.98 2.96 2.43 4.52 2.08 3.65 4.94 3.63 2.34 3.81 1.22 2.16

Fini elementi 15.00 24,12 25.46 20.01 8.36 15.77 15.7 16.05 21.41 10.75 19.95 24.77

Ukupno: 100 100 100

Iz tabele 7.8 se može videti da postoji promena u sastavu otpada u toku posmatranog perioda od 4 godine.

Zbog daljih izračunavanja i procena može se odrediti srednja vrednost morfološkog sastava otpada generisanog na teritoriji gradskih opština Medijana i Palilula za period 2011-2014 godina. Dobijene vrednosti prikazane su u tabeli 7.9. 44

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Tabela 7.9. Srednje vrednosti morfološkog sastaav otpada na teritoriji celog grada po zonama stanovanja za period 2011-2014 Frakcija otpada Grad Grad Seosko individualno kolektivno stanovanje stanovanje

% % % Baštenski 20.91 4.50 32.30 Ostali biorazgradivi 17.14 11.78 13.50 Papir 5.33 13.19 3.0 Staklo 3.43 9.90 2.50 Karton 3.58 5.15 2.30 Kompozitni materijali 3.15 4.07 2.30 Metalna ambalaža 0.69 0.76 0.70 Aluminijumske limenke 0.72 0.83 0.30 Plastična ambalaža 6.17 7.80 6 Plastične kese 9.08 15.87 10.80 Tvrda plastika 3.93 4.81 2.80 Tekstil 1.52 3.45 2.20 Koža 0.05 0.05 0.74 Pelene 2.97 3.57 2.30 Fini elementi 21.14 14 19.20 UKUPNO: 100 100 100

Iz tabele 7.9 se može uočiti da postoji velika razlika u morfološkom sastavu kako kod gradskog i seoskog, tako i kod individualnog i kolektivnog načina stanovanja. To se pre svega odnosi na količinu organskog otpada. Najveća količina nastaje u seoskom području. Interesantno je da velika količina organskog otpada nastaje i u individualnoj gradskoj zoni stanovanja. Na osnovu morfološkog sastava po pojedinim kategorijama stanovanja, kao i na osnovu broja stanovnika u pojedinim kategorijama stanovanja, može se izvršiti procena količina pojedinih vrsta za GO Medijana (tabela 7.10) i GO Palilula (tabela 7.11) Tabela 7.10. Procenjeni sadržaj pojedinih vrsta otpada u GO Medijana Način stanovanja individualni kolektivni seoski

Broj stanovnika 23581 57746 4642

Količina otpada, t/god 6103 14945 1200

VRSTA OTPADA % kol, t/god % kol, t/god % kol, t/god

Reciklabilno 37.65 2298 66.15 9886 33.60 403 Papir 5.33 325.3 13.19 1971 3.0 36

Staklo 3.43 209.3 9.90 1479.6 2.50 30

Karton 3.58 218.5 5.15 769.7 2.30 27.4

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Kompozitni materijali 3.15 192.2 4.07 608.3 2.30 27.4

Metalna 0.69 42 0.76 113.6 0.70 8.4

Aluminijumske konzerve 0.72 44 0.83 124 0.30 3.4

Plastika ambalažna 6.17 376.6 7.80 1165.7 6 72 kese 9.08 554 15.87 2371.8 10.80 129.6 tvrda 3.93 240 4.81 718.8 2.80 33.6 Tekstil 1.52 93 3.45 515.6 2.20 26.4

Koža 0.05 3 0.05 74.7 0.74 8.9

Organski otpad 38.05 2 322 16.28 2433 45.8 544 baštenski 20.91 1276 4.50 672.5 32.30 384 ostali biorazgradiv 17.14 1046 11.78 1760.5 13.50 160 Nereciklabilno 24.11 1 483 17.57 2 625 21.5 253 fini elementi 21.14 1302 14 2 092 19.2 226 pelene 2.97 181 3.57 533 2.3 27 UKUPNO 100 6103 100 14945 100 1200

Tabela 7.11. Procenjeni sadržaj pojedinih vrsta otpada u GO Palilula Način stanovanja individualni kolektivni seoski

Broj stanovnika 35 866 18 691 19 204

Količina otpada, t/god 9 282 4 837 4 860

VRSTA OTPADA % kol, t/god % kol, t/god % kol, t/god

Reciklabilno 37.65 3495 66.15 3200 33.60 1632 Papir 5.33 495 13.19 638.5 3.0 146

Staklo 3.43 318 9.90 479 2.50 121.5

Karton 3.58 332 5.15 249 2.30 112

Kompozitni materijali 3.15 292 4.07 197 2.30 112

Metalna ambalaža 0.69 64 0.76 37 0.70 34

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Aluminijumske konzerve 0.72 67 0.83 40 0.30 14.6

Plastika ambalažna 6.17 573 7.80 377 6 292 kese 9.08 843 15.87 768 10.80 525 tvrda 3.93 365 4.81 233 2.80 Tekstil 1.52 141 3.45 164.5 2.20 107

Koža 0.05 4.6 0.05 2.4 0.74 36

Organski otpad 38.05 3 534 16.28 787 45.8 2225 1570 baštenski 20.9 1940 4.50 217.5 32.30 655 ostali biorazgradiv 17.2 1594 11.78 569.5 13.50 Nereciklabilno 24.11 2 253 17.57 850 20.9 1016 fini elementi 21.14 1973 14 677 18.3 892 pelene 2.97 280 3.57 173 2.3 114 UKUPNO 100 9 282 100 4 837 100 4 860

7.3.1 Izračunavanje sadržaja reciklabilnog materijala za svaku opštinu

Procentualni sadržaj reciklabilnih materija u otpadu u jednoj gradskoj opstini dobija se iz jednačine: %RM = nIn x %Rin + nKo x %Rko + nSe x %Rse %RM - procenat reciklabilnih materija u jednoj opštini nIn – udeo otpada kod individualnog načina stanovanja u odnosu na ukupnu količinu otpada u jednoj GO nKo – udeo otpada kod kolektivnog načina stanovanja u odnosu na ukupnu količinu ozpada u jednoj GO nSe – udeo otpada kod seoskog načina stanovanja u odnosu na ukupnu količinu ozpada u jednoj GO %Rin – procenat reciklabilnih materija kod individualnog načina stanovanja %Rko – procenat reciklabilnih materija kod kolektivnog načina stanovanja %Rse – procenat reciklabilnih materija kod seoskog načina stanovanja Na osnovu podataka iz tabela 7.7, 7.9 i 7.10 mogu se izračunati vredosti procentualnog učešća reciklabilnog kao i organskog materija u ukupnom otpadu na teritoriji:GO Medijana i Palilula. GO MEDIJANA nIn – 0.274 %Rin – 37.65 nKo – 0.672 %Rko – 66.15 nSe – 0.054 %Rse – 33.60 %RM=56.40 47

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

GO PALILULA nIn – 0.50 %Rin – 37.65 nKo – 0.25 %Rko – 66.15 nSe – 0.25 %Rse – 33.60 %RM=44.3 Rezultati su prikazani u tabeli 7.12.

Procenjene količine Reciklabilni Organski komunalnog otpada Učešće u Procenjena Učešće u Procenjena komunalnom količina komunalnom količina t/god % t/god % t/god I M E D I J A N A

Gradsko Individualno 6 103 37.65 2 298 38.05 2 322 stanovanje Kolektivno 14 945 66.15 9 886 16.28 2 391 stanovanje

Seosko 1 200 33.60 403 45.8 550

Ukupno I 22 248 % rec 56.40 12 587 5 263 II P A L I L U L A

Gradsko Individualno 9 282 37.65 3 495 38.05 3532 stanovanje Kolektivno 4 837 66.15 3 200 16.28 787 stanovanje Seosko 4 860 33.60 1 633 45.8 2226

Ukupno II 18 979 % rec 44.30 8 328 6 545 I+II 41 227 20 915 11 808

Tabela 7.12. Procenjene količine visoko reciklabilnih materija na teritoriji GO Palilula i Medijana

7.4 Analiza mesta na kojima se generisu velike kolicine pojedinih vrsta otpada

U svakom naseljenom mestu postoje tačke koje generišu veće količine pojedinih vrsta otpada. Potrebno ih je identifikovati da bi se preduzele mere bilo prikupljanja većih količina sekundarnih sirovina bilo sprečavanje opasnosti prikupljanjem opasnog otpada.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

7.4.1 Mesta nastajanja ambalaznog otpada

Količina ambalažnog otpada generisana po glavi stanovnika na teritoriji Srbije je oko 47,37kg (http://www.sepa.gov.rs/index.php?menu=20173&id=20024&akcija=showAll). Izvori ambalažnog otpada koji se generiše u većem obimu su trgovine, obrazovne ustanove, hoteli, restorani i kafići, kao i domaćinstva. Kada govorimo o ambalažnom otpadu nastalom kod pravnih lica, onda govorimo o udelu ambalažnog otpada u komercijalnom otpadu. Komercijalni otpad je otpad koji nastaje u institucijama, privrednim subjektima i drugim subjektima koji se u celini ili delimično bave trgovinom, uslugama, kancelarijskim poslovima, sportom, rekreacijom ili zabavom osim otpada iz domaćinstava i industrijskog otpada. U skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom ovaj otpad se može razvrstavati i reciklirati.Radi se o velikoj količini papira, plastike, limenki, kartona i sličnog. Ukoliko bi se uveo sistem koji bi pokupio ovaj otpad podigao bi se značajan udeo reciklaže navedenih tokova otpada. - Kancelarije su veliki generatori papira. Sistemskim pristupom sakupljanja papira mogu se sakupiti velike količine tzv. “čistog” papira koji se direktno može koristiti kao sekundarna sirovina u proizvodnji papira. - Kafići, restorani, hoteli i tržni centri su veliki generatori plastične, metalne i staklene ambalaže. - Obrazovne ustanove su veliki generatori papita i plastike, a njihova je uloga ključna u obrazovanju i podizanju svesti. - Sportski centri tokom određenih događaja mogu generisati velike količine ambalažnog otpada. Potrebno je postaviti posude za prikupljanje otpada pri tom vodeći računa o elementu bezbednosti i potencijalnim sukobima na sportskim manifestacijama. - Kulturno-zabavne manifestacije generišu veliku količinu ambalažnog otpada. Potebno je na vreme instalirati na vidnim mestima posude za separaciju pojedinih tokova ambalažnog otpada.

7.5 Mesta nastajanja opasnog otpada

Na teritoriji GO Medijana i Palilula može se izdvojiti nekoliko lokacija na kojima se generše opasan otpad. To su zdravstveni centri, apoteke, privatne stomatološke klinike, poliklinike, ambulante i domaćinstva.

7.5.1 Opasan otpad u domaćinstvima

Gotovo svako domaćinstvo sadrži opasne proizvode. Takvi proizvodi se koriste za održavanje lične i higijene domaćinstva, za održavanje automobila, travnjaka i vrtova, kao kozmetički i farmaceutski proizvodi i za mnoge druge aktivnosti. Da bi se negativni uticaj svih predmeta i proizvoda koji imaju svojstva opasnih materija i predstavljaju potencijalni opasan otpad sveli na minimum, tj. zaštitili zdravlje ljudi i okolinu, potrebno je da stanovništvo bude upoznato sa pravilnim korićenjem, čuvanjem i odlaganjem pomenutih proizvoda.

U skladu sa Zakonom o otoadu, opasn otpad je otpad koji po svom poreklu, sastavu, ili koncentraciji opasnih materija može prouzrokovati opasnost po životnu sredinu i zdravlje ljudi i ima najmanje jednu od opasnu karakteristiku (eksplozivnost, zapaljivost, sklonost oksidaciji, organski je peroksid, akutna otrovnost, infektivnost, sklonost koroziji, u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, u kontaktu sa vodom ili vazduhom oslobađa otrovne supstance, sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), uključukući i ambalažu u koju je opasan otpad bio ili jeste upakovan).

Opasan otpad čini jedan mali procenat kućnog otpada (1-3%), ali kada se pomeša sa ostalim otpadom kontaminira i njega i tako nastaje velika količina opasnog otpada. Zato opasni proizvodi ne bi trebalo da se odlažu zajedno sa ostalim komunalnim otpadom.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Kada je odložen na neodgovarajući način predstavlja pretnju predstavlja pretnju po radnike komunalnog preduzeća i životnu sredinu. Opasan otpad iz domaćinstava ubačen u kontejner može se upaliti, ali može i odloženo eksplodirati u vozilu za sakupljanje otpada. Dešava se da radnici komunalnog preduzeća budu povređeni prskanjem hemikalijama. Prosipanje kućnog opasnog otpada u kanalizaciju može sistemom vodosnabdevanja zagaditi vodu za piće. Neadekvatno odložen na deponiku, kućni opasni otpad „procuriće” kroz telo deponije i zagađenjem površinskih ili podzemnih voda ponovo zagaditi vodu za piće. Bačen u septičke jame može šrekinuti sistem razgradnje otpada uništavanjem organizama koji obezbeđuju proces fermentacije. Zbog toga je od velikog značaja iz otpada iz domaćinstava izdvojiti opasan otpad. Koliko god male bile te količine one kontaminiraju velike količine komunalnog otpada i čine ga opasnim. Opasan otpad u komunalnom otpadu je definisan u Katalogu otpada. U tabeli X prikazana je klasifikacija opasnog otpada koji se može naći u otpadu iz domaćinstava. Tabela 7.13. Klasifikacija opasnog otpada koji se može naći u otpadu iz domaćinstva Komunalni otpad (kućni otpad i slični komercijalni i industrijski otpad), uključujući 20 odvojeno sakupljene frakcije Odvojeno sakupljene frakcije (izuzev 15 01) 20 01 13 Rastvarači 20 01 14 Kiseline 20 01 15 Baze 20 01 17 Foto-hemikalije 20 01 19 Pesticidi 20 01 21 Fluorescentne cevi ili drugi otpad koji sadrži živu 20 01 23 Odbačena oprema koja sadrži hlorofluorougljovodonike 20 01 20 01 26 Ulja i masti drugačija od onih navedenih u 20 01 25 20 01 27 Boje, mastila, lepkovi i smole koje sadrže opasne supstance 20 01 29 Deterdženti koji sadrže opasne supstance 20 01 31 Citotoksični i citostatični lekovi Baterije i akumulatori uključeni u 16 06 01, 16 06 02 ili 16 06 03 i nesortirane 20 01 33 baterije i akumulatori koji sadrže ove baterije Odbačena elektonska i električna oprema drugačija od one navedene u 20 01 20 01 35 21i 20 01 23 koja sadrži opasne komponente 20 01 37 Drvo koje sadrži opasne supstance Radi lakšeg prepoznavanja prilikom praktične upotrebe, opasan otpad iz domaćinstava može se klasifikovati u nekoliko grupa: Sredstva za čišćenje: Primeri: sredstva za poliranje nameštaja, za čišćenje rerni, sredstva za čišćenje sanitarija, varikina, amonijak, sredstva za čišćenje cevovoda. Proizvodi za unapređenje stanovanja: Primeri: boje, lakovi, razređivači boja, skidači boja, lepkovi td. Hemijska zaštitna sredstva : Primeri: pesticidi, insekticidi, fungicidi, sredstva protiv miševa i pacova, sredstva za zaštitu kućnih ljubimaca, ovratnici protiv buva, naftalin, dezinfekciona sredstva, sredstva za zaštitu drveta. Automobilski proizvodi: Primeri: benzin, motorno ulje, antifriz, sredstvo za pranje vetrobranskog stakla, voskovi za poliranje automobila, olovne baterije, kočiona tečnost, transmisiona tečnost.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Ostalo : Primeri: baterije, kozmetički preparati, sredstva za čišćenje obuće, stari lekovi, sredstva za čišćenje bazena, termometri.

8 RECIKLAŽNI POTENCIJALI REGIONA JUŽNE I ISTOČNE SRBIJE

8.1 Količine reciklabilnog materijala na teritoriji GO Medijana

Na osnovu sastava otpada posmatranog u periodu 2011-2014 godine određen je procenat reciklabilnog materijala i organskog materijala u zavisnosti od načina stanovanja. Kod individualnog načina stanovanja procenat reciklabilnog materijala je 37.65%, dok je učešće organskog otpada u ukupnom otpadu 38.05%. Kod kolektivnog načina stanovanja učešće reciklabilnog otpada je mnogo veće čak 66.15%. U isto vreme sadržaj organskog otpada je 16.28%. U seoskim domaćinstvima sadržaj reciklabilnih materija je manji i od individualnog načina stanovanja u gradskoj zoni i iznosi 33.60%, dok je učešće organskog otpada čak 45.8%. Ako se ima u vidu struktura stanovanja na teritoriji cele opštine (27.4% individualni, 67,2% kolektivni i 5.4% seoski način stanovanja) dolazi se do brojke da je učešce reciklabilnih materija na teritoriji ove GO 56.40%. Za procenjenu količinu ukupnog otpada od 22 248 t/god to iznosi oko 12 547 t/god reciklabilnog materijala i 5 263 t/god organskog otpada. Ostatak od 4 398 t/god otpada je otpad koji nema reciklabilnu vrednost i koji bi odlazio na deponiju ili spaljivanje.

Tabela 8.1. Količine reciklabilnog otpada na teritoriji GO Medijana Procenjene količine Reciklabilni Organski komunalnog otpada Učešće u Procenjena Učešće u Procenjena komunalnom količina komunalnom količina t/god % t/god % t/god

Gradsko Individualno 6 103 37.65 2 298 38.05 2 322 stanovanje Kolektivno 14 945 66.15 9 886 16.28 2 391 stanovanje

Seosko 1 200 33.60 403 45.8 550

Ukupno I 22 248 12 587 5 263

Imajući u vidu trend prirasta stanovnika prikazanog u tabeli 2.4 i saznanje da je promena broja stanovnika veoma mala (0.8 % do 2020. u odnosu na 2013.god, odnosno 1.99% do 2025.godine.) može se smatrati da se broj generatora otpada neće promeniti. Iz tabele 7.6 se može uočiti da količina otpada prema glavi stanovnika blago opada u posmatranom periodu od 4 godine (cca 15.20% je pad za četiri godine). Međutim, ovaj period posmatranja je previše kratak da bi se mogli izvući generalni zaključci. Zato je izrčunata srednja vrednost za posmatrani period od 0.71 kg otpada na dan, odnosno 258.80 kg godišnje. Na osnovu napred rečenog može se pokazati kolika se količina otpada može očekivati u 2020. i 2025. godini, reciklabilni deo kao i količine za svaku posmatranu vrstu reciklabilnog otpada.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Tabela 8.2. Količine reciklabilnog otpada po vrstama otpada za 2020. i 2025. godinu na teritoriji GO Medijana Način stanovanja individualni kolektivni seoski

Broj stanovnika 23 581 57 746 4 642

Količina otpada, t/god 6 103 14 945 1 200

VRSTA OTPADA % kol, t/god % kol, t/god % kol, t/god

Papir 5.33 325.3 13.19 1971 3.0 36

Staklo 3.43 209.3 9.90 1479.6 2.50 30

Karton 3.58 218.5 5.15 769.7 2.30 27.4

Kompozitni materijali 3.15 192.2 4.07 608.3 2.30 27.4

Metalna 0.69 42 0.76 113.6 0.70 8.4

Aluminijumske konzerve 0.72 44 0.83 124 0.30 3.4

Plastika ambalažna 6.17 376.6 7.80 1165.7 6 72 kese 9.08 554 15.87 2371.8 10.80 129.6 tvrda 3.93 240 4.81 718.8 2.80 33.6 Tekstil 1.52 93 3.45 515.6 2.20 26.4

Koža 0.05 3 0.05 74.7 0.74 8.9

Reciklabilno 37.65 2298 66.15 9886 33.60 403

8.2 Količine reciklabilnog materijala na teritoriji GO Palilula

Kod individualnog načina stanovanja procenat reciklabilnog materijala je 37.65%, dok je učešće organskog otpada u ukupnom otpadu 38.05%. Kod kolektivnog načina stanovanja učešće reciklabilnog otpada je mnogo veće čak 66.15%. U isto vreme sadržaj organskog otpada je 16.28%. U seoskim domaćinstvima sadržaj reciklabilnih materija je manji i od individualnog načina stanovanja u gradskoj zoni i iznosi 33.60%, dok je učešće organskog otpada čak 45.8%. Ako se ima u vidu struktura stanovanja na teritoriji cele opštine (50% individualni, 25% kolektivni i 25% seoski način stanovanja) dolazi se do brojke da je učešce reciklabilnih materija na teritoriji ove GO 44.30%. Za procenjenu količinu ukupnog otpada od 18 979 t/god to iznosi oko 8 328 t/god reciklabilnog materijala i 6 545 t/god organskog otpada. Ostatak od 4 106 t/god otpada je otpad koji nema reciklabilnu vrednost i koji bi odlazio na deponiju ili spaljivanje.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Tabela 8.3. Količine reciklabilnog otpada na teritoriji GO Palilula

Procenjene Reciklabilni Organski količine komunalnog otpada Učešće u Procenjena Učešće u Procenjena t/god komunalnom količina komunalnom količina % t/god % t/god

Gradsko

Individualno 9 282 37.65 3 495 3532 stanovanje 38.05

Kolektivno 4 837 16.28 787 stanovanje 66.15 3 200

Seosko 4 860 33.60 45.8 2226 1 633

Ukupno II 6 545 18 979 % rec 44.30 8 328

Imajući u vidu trend prirasta stanovnika prikazanog u tabeli 2.4 i saznanje da je promena broja stanovnika veoma mala (0.58 % do 2020. u odnosu na 2013.god, odnosno 1.34% do 2025.godine.) može se smatrati da se broj generatora otpada neće promeniti. Iz tabele 7.6 se može uočiti da količina otpada prema glavi stanovnika blago opada u posmatranom periodu od 4 godine (cca 15.20% je pad za četiri godine). Međutim, ovaj period posmatranja je previše kratak da bi se mogli izvući generalni zaključci. Zato je izrčunata srednja vrednost za posmatrani period od 0.71 kg otpada na dan, odnosno 258.80 kg godišnje. Na osnovu napred rečenog može se pokazati kolika se količina otpada može očekivati u 2020. i 2025. godini, reciklabilni deo kao i količine za svaku posmatranu vrstu reciklabilnog otpada.

Tabela 8.4. Količine reciklabilnog otpada po vrstama otpada za 2020. i 2025. godinu na teritoriji GO Palilula Način stanovanja individualni kolektivni seoski

Broj stanovnika 35 866 18 691 19 204

Količina otpada, t/god 9 282 4 837 4 860

VRSTA OTPADA % kol, t/god % kol, t/god % kol, t/god

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Papir 5.33 495 13.19 638.5 3.0 146

Staklo 3.43 318 9.90 479 2.50 121.5

Karton 3.58 332 5.15 249 2.30 112

Kompozitni materijali 3.15 292 4.07 197 2.30 112

Metalna ambalaža 0.69 64 0.76 37 0.70 34

Aluminijumske konzerve 0.72 67 0.83 40 0.30 14.6

Plastika ambalažna 6.17 573 7.80 377 6 292 kese 9.08 843 15.87 768 10.80 525 tvrda 3.93 365 4.81 233 2.80 Tekstil 1.52 141 3.45 164.5 2.20 107

Koža 0.05 4.6 0.05 2.4 0.74 36

Reciklabilno 37.65 3 495 66.15 3200 33.60 1632

8.3 Industrija reciklaže

U Niškoj regiji u poslednjih desetak godina postoji trend uspostavljanja reciklažne industrije. Uz veće I manje probleme na tržištu su se etablirale kompanije koje se najviše bave reciklažom plastike, papira, metala, električnog I elektronskog otpada, otpadnog ulja i dr. U prilogu 2. data je tabela svih kompanija koje se bave nekom od aktivnosti upravljanja otpadom (sakupljanje, tramsport, skladištenje, tretman ili odlaganje) zajedno sa tačno definisanim indeksnim brojem otpada za koji su registrovani. Od velikog značaja bi bilo ukoliko bi se imao uvid u količine otpada kojim te kompanije upravljaju. Na žalost, postoje šturi podaci o toj delatnosti. U tabeli 8.5 dat je prikaz kompanija koje se bave reciklažom pojedinih vrsta otpada sa kapacitetima tih aktivnosti. Tabela 8.5. Potencijali reciklažne ndustrije u Niškom regionu Sirovina Firma Količina t/god Denipet, Niš 5.000 Plastika Nives, Niš 1.200 Otpadno unje Bio King u Popovcu, Niš JKP Mediana, Niš Postrojenje za separaciju otpada

Klaster za reciklažu Mobilno postrojenje za separaciju na „RECIKLAŽA JUG“ deponiji Reciklabilni otpad Udruženje građana Federacija Roma Srbije

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Sindikat neformalnih sakupljača otpada EEO Jugo-impex 14.000 t/god Metal, Jugo-impex

ALCU METALI obojeni metali Niš-Palilula Staklo Srpska Fabrika Reciklaže 30.000 t/god (SFR), Aleksinca

Pored kompanija koje se bave reciklažom pojedinačnih vrsta otpada postoje i kompanije i udruženja formalnog I neformalnog tipa koja sakupljaju različite vrste sekundarnih sirovina I bave se izdvajanjem reciklabilnih komponenti iz komunalnog otpada.

 Reciklaža EEO

Jugo Impex EER d.o.o. (E-reciklaza) U potpuno renoviranoj hali u sastavu Elektronske industrije, Jugo impeks EER instalira najmoderniju tehnologiju za reciklazu CRT monitora, frizidera i malih kućnih aparata. U neposrednoj blizini hale je i tankvana kao mesto za prikupljanje upotrebljenog ulja Jugo impex EER je u skladu sa svojom poslovnom politikom ispunio sve zakonske standarde u cilju zastite zivotne sredine.

 Reciklaža plastike

SNG Kompani Kompanija je osnovana 2004 godine u Nišu. Osnovna delatnost je reciklaza obojenog metala i svih vrsta plastike. U sastavu kompanije je kompletno opremnjen reciklazni centar u Jagodini na povrsini od 1ha. U satavu reciklažnog centra je postrojenje za preradu otpadnih kablova, kapaciteta 500 t mesečno, sa mogućnođću odvajanja 2 vrste plastike, PVC-a i polietilena. Reciklažom od plastike SNG proizvodi kompletnu opremu za saobracajnu signalizaciju.

Nives d.o.o Bavi se reciklažom otpadnih sirovina od plastičnih masa do poluproizvoda-regenerata.

Pet reciklaža d.o.d. Pet reciklaža d.o.o. kompanija osnovana je početkom 2010. godine i njena glavna delatnost je otkup i reciklaza PET ambalaže. Nalazi se u Merošini u ulici Industrijska 2.

 Reciklaža metala

Jugo Impex d.o.o. Jugo-Impex d.o.o. osnovan je 1990. godine u Nišu. Od početka osnovna delatnost privrednog društva je promet obojenim metalima. 1994. godine počinje sa otkupom i recilkiranjem otpadnog materijala. Jedna od primarnih delatnosti privrednog društva Jugo-Impex d.o.o. Niš je otkup sekundarnih sirovina (sve vrste otpadnog materijala izrađenog od bakra i legura bakra, aluminijuma, gvožđa), njihova obrada i recikliranje i prodaja dobijenih poluproizvoda i proizvoda.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Maksi co Maksi co Aleksinac osnovan je 2003.god u Aleksincu. Osnovna delatnost je prerada otpadnog gvozdja i aluminijuma. U sastavu Maksi co su i dva sabirno otkupna centra u Nisu i Negotinu. Kompletna proizvodnja se odvija u reciklaznom centru u Donjem Adrovcu. Masinski park čine 3 seckalice, šreder i dve prese za baliranje. Prednost ovog reciklažnog centra je blizina koridora 10 i sopstveni zeleznicki kolosek. Maksi co je dobio dozvolu za reciklazu automobila u programu staro za novo, od vlade Republike Srbije.

 Reciklaža stakla

„Srpska fagrika za reciklažu - Grejač“ a.d. Ovo Privredno društvo je nastalo 1986 godine i radilo je u sklopu DP „Papir servis“ Niš. Bila je jedinstvena na teritoriji bivše Republike Jugoslavije i svojim kapacitetima je zadovoljavala potrebe za reciklažom staklenog ambalažnog otpada tadašnje Federacije. Godine 2004-te fabrika je privatizovana i od tada je u sklopu kompanije YIOULA GROUP HELLAS, koja je i većinski vlasnik. Dolaskom novih vlasnika dosta se uložilo u modernizaciju samog pogona, kao i u sistem logistike. Kapaciteti preduzeća su tretman 30000 tona ambalažnog staklenog otpada na godišnjem nivou. Radi olakšavanja procesa prikupljanja staklenog ambalažnog otpada poseduje specijalizovane kontejnere za privremeno skladištenje od 25 metara kubnih, kao i kontejnere za sakupljanje ambalažnog otpada u urbanim sredinama. Poseduje dozvolu operatera za sakupljanje, transport, privremeno odlaganje i tretman staklenog krša.

 Reciklaža papira

Papir Servis FHB Papir Servis FHB je član Kappastar grupe, u čijem sastavu posluju tri fabrike za proizvodnju hartije i kartona, Fabrika kartona Umka, Avala ada, Fabrika hartije Beograd kao i ovlašćeni operater sistema upravljanja ambalažnim otpadom od strane Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja Republike Srbije EKOStar PAK. Osnovna delatnost Papir Servis FHB-a je prikupljanje sekundranih sirovina i u svojoj deltanosti predstavlja lidera na teritoriji Srbije. U skladu sa svojom delatnošću, Papir servis FHB poseduje sve tehničke i organizacione uslove za prikupljanje, transport i skladištenje ambalažnog otpada, uz poštovanje svih evropskih standarda. Papir servis FHB, koji ima 255 zaposlenih, preko guste mreže svojih ispostava i saradnika u Novom Sadu, Subotici, Somboru, Kikindi, Zrenjaninu, Nišu, Leskovcu, Kruševcu, Kragujevcu, Požarevcu, Užicu, Arilju, Loznici, Valjevu, Jagodini, Ćupriji i pokriva čitavu teritoriju Srbije. Uspostavljeni su dobri odnosi sa štamparijama, izdavačkim kućama i trgovinskim lancima, od kojih se na veoma efikasan način otkupljuje i preuzima ambalažni otpad, sve u skladu sa zakonskim normama koje se odnose na upravljanje i kretanje otpada, a što je u Srbiji usklađeno sa zakonima i pravilima EU. Papir servis FHB ima postavjene preskontejnere, prese i korpe za stari papir na preko 600 lokacija u Beogradu i široj okolini, Nišu, kao i svim većim gradovima Srbije. Transport papira se obavlja specijalnim namenskim vozilima i to: korparima, podizačima i vozilima za transport preskontejnera. Papir Servis FHB poseduje i grajfer za utovar rasutog starog papira. Otkupni cntar u Nišu nalazi se u Ivana Milutinovića bb.

Preduzeće TEHNOPAPIR DOO Preduzeće je osnovano je 27.10.1997.Od 21.12.2009 god. je član Hamburger Recycling Group GmbH. Hamburger Recycling Group GmbH sakupi širom Evrope preko 2.000.000 otpadnog papira za potrebe fabrika u sklopu „Hamburger recycling group gmbh Pitten“. Osnovna delatnosti TEHNOPAPIR-a je sakupljanje ambalažnog otpada, kao i trgovina svih vrsta proizvoda papirne industrije. U skladu sa svojom delatnošću, TEHNOPAPIR DOO poseduje sve tehničke i organizacione uslove za prikupljanje, transport i skladištenje ambalažnog otpada, uz poštovanje svih evropskih standarda. TEHNOPAPIR ima ukupno 73 zaposlenih radnika i to prevenstveno u otkupnim centrima u Beogradu dva, Novom Sadu, Subotici, Nišu.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

TEHNOPAPIR DOO je i jedan od osnivačaTEHNO EKO PAK-a ovlašćenog operatera sistema za upravljanje mbalažnim otpadom od strane Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja Republike Srbije. Otkupni cntar u Nišu nalazi se u Ivana Milutinovića 56.

 Reciklaža tekstila

Euromiteks d.o.o Kompanija Euromiteks d.o.o. je osnovana 1992. godine i njena osnovna delatnost je proizvodnja tekstila za kućnu upotrebu . Od pre nekoliko godina počeli su da se bave recikliranjem tekstilnog otpada. U prvoj fazi otpad koji primamo je sortiran po sastavu i veličini. Zatim se dalje radi obrada dok ne postane gotov proizvod. Za takve proizvode, naša kompanija je dobila zvanični sertifikat od strane instituta "Vunil" iz Leskovca. Zainteresovani su za formiranje reciklažnog centra u Nišu ili u okolini Niša, gde bi sav tekstilni otpad iz regiona mogao da se prikuplja i reciklira.

 Reciklažni centri

Nacionalna strategija upravljanja otpadom predviđa mrežu centara za reciklažu u Srbiji (slika 8.3.) Grad Niš i JKP „Mediana“ – Niš su izgradili Reciklažni centar o kome je bilo reči u poglavlju 6.2.2.

Pored ovog centra u kome je moguće vršiti separciju komunalnog otpada, na gradskoj deponiji otvoren je Reciklažni centar "Jug" kapaciteta 30 m3 dnevno. U okviru centra instalirana je sortirnica u kojoj će se izdvajati organski otpad, a ostatak sortirati na plastiku, metal, karton, papir, staklo, drvo I dr. Uz pomoć balistik separatora i roto bubnja moguće je izdvajanje oko 80 odsto organskog otpada iz ukupno sakupljenog otpada na deponiji. Planirano je da se u daljem tretmanu organski otpad presuje, čime bi se zapremina otpada smanjila najmanje četiri puta, što će istovremeno produžavati vek postojećih deponija.

8.4 Predlozi za unapređenje sakupljanja reciklabilnog otpada

Imajući u vidu sastav otpada i količine reciklabilnog materijala i potencijale reciklažne industrije u Nišavskom regionu mogu se sagledati mogućnosti i nedostaci upravljanje komunalnim otpadom. Količina reciklabilnog i organskog otpada generisanog na obe opštine prikazana je u tabeli 8.6. Tabela 8.6. Količine reciklabilnog i organskog otpada generisanog na teritoriji GO Medijana i Palilula

Reciklabilni Organski Procenjene količine K Učešće u Procenjena Učešće u Procenjena t/god komunalnom količina komunalnom količina % t/god % t/god

M E D I J A N A

Ukupno I 22 248 % rec 56.52 12 587 5 263

II P A L I L U L A Ukupno II 18 979 % rec 44.30 8 328 6 545

I+II 41 227 % rec 50.73 20 915 11 808

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Iz tabele se vidi da je procenat reciklabilnog materijala na obe opštine 50.73%, što na godišnjem nivou iznosi 20915 t. U isto vreme nastaje oko 11800 t organskog otpada. Količine reciklabilnog otpada prema pojedinim kategorijama otpada, nastalog na obe opštine, prikazan je u Tabeli 8.7.

Tabela 8.7. Količine reciklabilnog otpada prema kategorijama na teritoriji GO Medijana i Palilula Način stanovanja individualni kolektivni seoski Ukupno

Broj stanovnika 59 447 76 437 23 846 159 730

Količina otpada, t/god 15 385 19 782 4 860 41 227

Reciklabilno 20 782.8 VRSTA OTPADA kol, t/god kol, t/god kol, t/god

Papir 820.3 2609.5 182 3611.8

Staklo 527.3 1958.6 151.5 2637.4

Karton 550.5 1018.7 139.4 1708.6

Kompozitni materijali 484.2 805.3 139.4 1428.9

Metalna ambalaža 106 150.6 42.4 299

Aluminijumske konzerve 111 164 18 293

Plastika 9628.1 ambalažna 949.6 1542.7 364 2856.3 kese 1397 3139.8 654.6 5191.4 tvrda 605 951.8 33.6 1590.4 Tekstil 234 680 132.4 1046.4

Koža 7.6 77.1 44.9 129.6

U tabeli 8.8 dat je pregled mogućnosti industrije koja se bavi na bilo koji način poslovima vezanim za reciklažu otpada. U tabeli su date vrste komunalnog otpada koje se prate od strane JKP. Za svaku vrstu otpada prikazano je koje firme se bave sakupljanjem, transportom, skladištenjem, tretmanom ili odlaganjem tih vrsta otpada. Iz tabele se vidi da za skoro sve vrste otpada postoje sakupljači otpada. Takođe, kada je u pitanju transport ima puno firmi koje imaju dozvole za transport pojedinih vrsta separisanog komunalnog otpada. Kada se radi o skladištenju otpada Reciklažni centar (Centar za separaciju i skladištenje) može da prihvati i privremeno skladišti sve vrste komunalnog otpada. Što se tiče tretmana pojedinih vrsta otpada postoje samo postrojenja za tretman (preradu) plastike. Na teritoriji celog regiona ne postoji ni jedan kapacitet za odlaganje otpada sem deponije – smetlišta Bubanj. Tabela br. 8.8. Potencijali reciklažne industrije za pojedine opcije upravljanja komunalnim otpadom

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Frakcija WasteIndeksni management broj systemsAktivnosti – ovlašćenihshared experience firmi and good practices in BG-SR cross-border region otpada Sakupljanje Transport Skladištenje Tretman Odlaganje JKP JKP Baštenski 20 02 01 RC Ostali MG Gradnja MG Gradnja 20 01 08 biorazgr. MG Gradnja MG Gradnja RC JKP JKP NIŠ-EKSPRES NIŠ-EKSPRES 20 01 01 JKP JKP Papir MIV MIV 15 01 01 NITRANS PORR PORR V. ZDRAVKOVIĆ VRBAS KOMERC MG Gradnja MG Gradnja 20 01 02 PORR PORR

RC Staklo JKP JKP

PORR PORR 15 01 07 V. ZDRAVKOVIĆ JKP JKP RC Metal stroj 20 01 01 NITRANS

Karton JKP JKP

NITRANS 15 01 01 V. ZDRAVKOVIĆ VRBAS KOMERC RC METAL STROJ Kompoz. 15 01 05 MASTER EE materijali PORR PORR V. ZDRAVKOVIĆ JKP JKP RC

20 01 40 MASTER EE Metalna METAL STROJ ambalaža PORR PORR 15 01 04 V. ZDRAVKOVIĆ RREKOC VRBAS KOMERC Aluminijums ke limenke Plastična 20 01 39 RC

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region ambalaža JKP JKP Komplast Komplast METAL STROJ NATOM NATOM NITRANS NIVES 15 01 02 NIVES NIVES NIVES PORR PORR V. ZDRAVKOVIĆ* REICKING REICKING RREKOC VRBAS KOMERC JKP JKP JKP 20 01 11 MG Gradnja MG Gradnja

NITRANS Tekstil

JKP JKP 15 01 09 PORR PORR RC Koža 20 03 99 RC Pelene (ostali)

Što se tiče opasnog otpada koji potiče iz domaćinstava u tabeli 8.9 prikazane su mogućnosti upravljanja opasnim otpadom koji potiče iz domaćinstava. Iz tabele se vidi da postiji veliki broj firmi koje imaju dozvole za sakupljanje i transport ove vrste opasnog otpada. Takođe, postoje mogućnosti za njihovo skladištenje i tretman. Otpad poput fluorescentnih cevi ili drugog otpada koji sadrži živu, baterije i akumulatori, odbačena elektonska i električna oprema su pokriveni svim aktivnostima od sakupljanja do tretmana. Za veliki broj drugih vrsta otpada postoje kapaciteti za sakupljanje i njihov transport. Može se reci da samo za rastvarače, kiseline, baze i foto-hemikalije za sad ne postoji ni jedan operater koji je registrovan za bilo koju vrstu upravljanja ovim vrstama otpada

Tabela br 8.9. Potencijali reciklažne industrije u oblasti upravljanja OO iz domaćinstava

Indeksni Opis Sakupljanje Transport Skladištenje Tretman broj Ambalaža koja sadrži ostatke opasnih 15 01 10 supstanci ili je PORR PORR kontaminirana opasnim supstancama Jugo- Rastvarači Jugo-impex 20 01 13 impex 20 01 13 Rastvarači 20 01 14 Kiseline 20 01 15 Baze

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

20 01 17 Foto-hemikalije 20 01 19 Pesticidi PORR PORR

Fluorescentne cevi ili PORR PORR Jugo- 20 01 21 drugi otpad koji sadrži Jugo-impex Jugo-impex Jugo-impex impex živu eer eer RC

Odbačena oprema koja Jugo- Jugo-impex sadrži impex 20 01 23 Jugo-impex hlorofluorougljovodoni Jugo- eer ke impex eer Ulja i masti drugačija 20 01 26 od onih navedenih u PORR PORR RC 20 01 25 Boje, mastila, lepkovi i PORR PORR 20 01 27 smole koje sadrže opasne supstance Deterdženti koji sadrže PORR PORR 20 01 29 opasne supstance Citotoksični i PORR PORR 20 01 31 citostatični lekovi

Baterije i akumulatori Jugo-impex Jugo-impex Jugo-impex uključeni u 16 06 01, eer eer eer 16 06 02 ili 16 06 03 i Jugo- 20 01 33 nesortirane baterije i PORR PORR Jugo-impex impex akumulatori koji sadrže ove baterije RC

Odbačena elektonska i PORR PORR električna oprema RC drugačija od one Jugo- 20 01 35 Jugo-impex navedene u 20 01 21i impex

20 01 23 koja sadrži NIS- NIS-EKSPRES opasne komponente EKSPRES Drvo koje sadrži PORR PORR 20 01 37 opasne supstance

9 OPTIMIZACIJA SERVISA SAKUPLJANJA I TRANSPORTA RECIKLABILNOG OTPADA

Imajući u vidu postojeće stanje upravljanja otpadom na teritoriji gradske opštineMedijana i gradske opštine Palilula, uvidom u količine i satav otpada koji generiše stanovništvo, javni sektor i industrija, kao i sagledavanjem potencijala reciklaže u ovom delu Srbije može se napraviti predlog za unapređenje upravljanja otpadom.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

9.1 Izdvajanje posebnih tokova iz domaćinstava

9.1.1 Izdvajanje reciklabilnog otpada iz domaćinstava

Predlaže se podizanje nivoa selekcije reciklabilnog materijala iz otpada na teritorji GO Palilula I GO Medijana. U te svrhe, ovaj pilot projekat koji ima za cilj uspostavljanje sistema za sakupljanje reciklabilnog otpada iz domaćinstva. Nakon pilot projekta, a na osnovu postignutih rezultata, krenulo bi se u trajnu realizaciju navedenog sistema. U prvom koraku pilot projekta neophodno je izvršiti edukaciju stanovništva o značaju i koristima koje se postižu selekcijom otpada. U drugom koraku je predviđena podela sudova (kanti I kesa) za sakupljanje reciklabilnog materijala iz otpada na teritoriji obe opštine. Projektom je predviđeno da sakupljanje reciklabilnog materijala traje kontinualno, s tim da se predvidi onoliko domaćinstava u kolektivnom stanovanju kako bi se obezbedile zalihe kesa nabavljene po ovom pilot projektu u trajanju od 6 meseci. Projektom je predviđeno da se građanima koji žive u kolektivnom obliku stanovanja podele kese za reciklabilni materijal. Svako domaćinstvo će dobiti po jednu kesu nedeljno. Sakupljanje će se vršiti od vrata do vrata od strane JKP. Projektom je obuhvaćeno 5 750 domaćintava od toga na teritoriji GO Medijana 4 470, a na teritoriji GO Palilula 1 280 domaćinstava. Što se tiče individualnog načina stanovanja predviđeno je da se u projekat uključi 15 250 domaćinstava u gradskom I seoskom području. Od toga u opštini Medijana u gradskoj zoni 5 317, a u seoskoj 1 049 domaćinstava, što ukupno iznosi 6 366 domačinstava. Izabrano seosko područje je Brzi Brod. Na teritoriji GO Palilula će biti podeljeno ukupno 8 885 kontejnera: u gradskoj zoni 8 668, a u seoskoj 217 kontejner. Izabrano seosko područje je Gornje Međurovo

U tabeli br. 9. prikazan je broj posuda koje treba podeliti na teritoriji obe GO prema načinu stanovanja.

Rezultati pilot projekta bi u velikoj meri uticali na poboljšanje sistema sakupljanja reciklabilnog materijala iz komunalnog otpada.

Tabela 9. Broj domaćinstava obuhvaćenih pilot projektom

Broj domaćinstava / Broj kontejnera (domaćinstava obuhvaćenih projektom) Ukupan broj GO opštine domaćinstava Individualno Kolektivno Seosko područje stanovanje stanovanje

Medijana 31 486 7 660 / 5 317 22 320 / 4 470 1 510 / 1 049

Palilula 24 321 12 491 / 8 668 6 403 / 1 280 310 / 217

Ukupno 55 807 20 151 / 13 984 28 723 / 5 750 1820 / 1 266

9.1.2 Program sakupljanja opasnog otpada Iz domaćinstava

Opasan otpad (OO) iz domaćinstava se može sakupljati na nekoliko načina. Preporuka je da se na teritoriji gradskih opština Medijana i Palilula primeni neki od sledećih principa da bi se povećalo izdvajanje opasnog otpada iz ukupnog otpada u domaćintvima:

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Da se u okviru reciklažnog centra odredi jedan posebno uređen prostor za sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava , gde će građani moći da donose opasn otpad iz svojih domaćintava. Ova usluga bi bila besplatna. Ovde se mogu odlagati sve vrste opasnog otpada navedene u tački 7.4. Da JKP nekoliko puta godišnje (2-3 puta) organizuje akcije sakupljanja opasnog otpada iz domaćinstava. I ova aktivnost bi se vršila bez naplate. Da se obezbedi mobilno vozilo koje bi imalo zadatak samo sakupljanja opasnog otpada iz domaćinstava prema nekom unapred definisanom rasporedu. Da se podstakne sakupljanje OO iz domaćinstava od strane operatera koji imaju dozvole za sakupljanje i transport određenih tokova OO, u skladu sa zakonom. Otpad bi se dalje predavao operateru koji ima dozvolu za dalji tretman OO. U tom smislu bi trebalo podstaći sakupljanje otpadnog ulja i masti jer postoji operater za tu vrstu otpada. Nadalje, otpadna električna i elektronska oprema koja sadrži opasne supstance (kompkuteri, štampaći, televizori itd) kao i oprema koja sadrži hlorofluorougljovodonike (frižideri). Da bi ovakav sistem funkcionisao potrebno je sprovesti dobru edukaciju stanovništva, povećati njihovu informisanost iorganizovati adekvatnu reklamu cele ideje. Posebno treba skrenuti pažnju građanima na opasnosti kojima su izloženi neadekvatnim skladištenjem opasnog otpada u domaćinstvima.

9.2 Sistem izdvajanja reciklabilnog materijala iz кomercijalnog otpada

Prema podacima JKP Mediana postoji niz ugovora sa školama, nekim ustanovama i organizacijama o sakupljanju pojedinh tokova ove vrste otpada. Da bi se sistem sakupljanja ove vrste otpada poboljšao potrebno je preduzeti neke od sledećih aktivnosti: Napraviti bazu podataka o generatorima otpada sa vrstama i kiličinama po pojedinim vrstama otpada. Vršiti edukaciju zaposlenih na mestima nastanka otpada o značaju i obavezi minimizacije otpada (kroz racionalizaciju i optimizaciju štampanih materijala u okviru njihovog posla). Informisati generatore otpada na prikladan način (brošure, seminari) o njihovoj obavezi da otpad razvrstavaju. Obezbediti dovoljan broj odgovarajućih posuda za sakupljanje papira, plastike i metalne ambalaže. Povećati broj odvojenih ugovora o odnošenju pojedinih tokova komercijalnog otpada, pre svega papira. Sprovoditi što više jednokratnih akcija po školama i vrtićima sa sakuljanjem ambalažnog otpada gde bi se pored kratkoročnih rezultata sakupljanja te vrste otpada povećavala svest budućih generacija generatora otpada o važnosti ovih aktivnosti.

9.3. Optimizacija ruta kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada

Optimizacija sistema prikupljanja otpada u svetu je već niz godina predmet obimnih istraživanja. Pri tome se uglavnom teži optimizaciji ruta kojima se kreću komunalna vozila, a nešto manje optimizaciji ostalih segmenata sistema upravljanja otpadom. Optimizacija ruta prikupljanja otpada pripada modelu Problem usmeravanja vozila – PUV (vehicle routing problem - vrp). Primena PUV modela kod problema optimizacije ruta prikupljanja otpada dovela je do pojave problema periodičnog usmeravanja vozila s pretovarnim stanicma – PUV-PS (periodic vehicle routing problem with intermediate facilities) modela. Ovaj model uključuje većinu ograničenja realnih problema: omogućava obnavljanje kapaciteta vozila u jednom danu u tzv. međuskladištu, daje dnevni raspored prikupljanja, itd. Geografski informacijski sistem (GIS) je takođe pronašao primenu u određivanju optimalnih ruta prikupljanja otpada na putu prema deponiji. Optimizacija u smislu izbora lokacija pretovarnih stanica takođe je godinama predmet zanimanja raznih autora. Optimizacijski model u ovome slučaju je Problem lokacije pogona (sa definisanim/nedefinisanim kapacitetom pogona) – PLP (capacitated/uncapacitated warehouse/facility/plant location problem). Primena PLP-a pri izboru lokacija pretovarnih stanica/odlagališta omogućuje izbor najpovoljnijih lokacija između više lokacija odlagališta otpada i više lokacija pretovarnih stanica, uz uslov da se minimiziraju troškovi transporta.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Kad se govori o izradi PUV i PLP optimizacijskih modela kod sistema prikupljanja otpada treba uzeti u obzir niz realnih ograničenja. Ograničenja problema čine kapacitet i broj vozila, trajanje smene, promeljivost transportnih uslova, promeljivost u nastajanju otpada, ograničeno vreme zadržavanja otpada u kontejnerima i dr. To dovodi do vrlo složenih modela koje je teško efikasno primeniti. Primena egzaktnih metoda rešavanja modela ograničena je na jednostavne modele, dok se složeniji modeli mogu rešavati primenom heurističkih metoda. Ponekad se, kako bi se zaobišla upotreba heurističkih algoritama, pribegava pojednostavnjenju problema rešavanjem u više faza.

Nivoi optimizacije: Pod optimizacijom sistema sakupljanja otpada podrazumeva se optimizacija sistema s aspekta minimizacije troškova unutar sistema i povećanja efikasnosti funkcionisanja sistema. Da bi se postigla optimizacija sistema prikupljanja otpada, sistem upravljanja se deli na tri vrlo jasna nivoa upravljanja, odnosno optimizacije: 1. strateški nivo: optimizacija sistema prikupljanja otpada izborom tehnologije odlaganja otpada, 2. taktički nivo: optimizacija sistema prikupljanja otpada izborom lokacija pretovarnih stanica, 3. operativni nivo: optimizacija sistema prikupljanja otpada izborom ruta prikupljanja i prevoza otpada.

Prvi, strateški nivo oprimizacije se koristi pri dugoročnom planiranju sistema upravljanja otpadom, odnosno kada se analizira strategija razvoja bilo zbog zastarelosti sistema, bilo zbog novih zakonskih okvira, razvoja novih tehnologija itd. Drugi, taktički nivo optimizacije sistema prikupljanja otpada se odnosi na izbor lokacije pretovarnih stanica kada je područje prikupljanja otpada postalo veliko. Tada je uvođenje pretovarnih stanica u sastav od bitne važnosti za racionalizaciju rada i smanjenje troškova. Taktičke odluke osiguravaju realizaciju strateških odluka, a kriterijumi njihovog vrednovanja je uspešnost sastava. Najniži, operativni nivo optimizacije se odnosi na optimizaciju ruta i to predstavlja trajni zadatak svakog komunalnog poduzeća koji treba sprovesti na svakih 5 godina. Optimizacija ruta je nužna jer se tokom vremena stalno menjaju parametri urbanog područja: broj stanovnika, količina otpada, vrsta prevoznih sredstava, transportni uslovi, ... itd.

9.4 Metode i algoritmi optimizacije

Za rešavanje problema projektovanja ruta saobraćajnih sredstava primenjuju se različite klasične metode, na primer: dinamičko programiranje ili metoda grananja i ograničavanja, a u poslednje vreme sve više se koriste heuristički algoritami. Adekvatno rešeno projektovanja ruta ima za posledicu smanjenje transportnih troškova i povećanje kvaliteta pružene transportne usluge što je jedan od ciljeva svake organizacije. Klasične metode matematičkog programiranja zahtevaju veoma veliko vreme rada računara, koje se veoma brzo povećava sa povećanjem broja čvorova u transportnoj mreži. Heuristički algoritmi, po pravilu, ne zahtevaju veliko vreme rada računara, ali s druge strane ne pružaju garanciju da je dobijeno rešenje i optimalno rešenje. Ipak, heuristički algoritmi nalaze sve veću primenu u inženjerskoj praksi s obzirom da u velikom broju slučajeva daju, uz smanjeno vreme rada računara, rešenja koja su relativno bliska optimalnim rešenjima. Ne postoji neko čvrsto pravilo o tome kada i u kojoj situaciji treba primeniti klasične metode ili heurističke algoritme. Ipak, dosadašnja praksa pokazuje da su heurističke procedure dale zadovoljavajuće rezultate pri rešavanju velikog broja problema rutiranja saobraćajnih sredstava na transportnim mrežama pri sakupljanju, razvoženju i raspoređivanju ljudi, robe i materijala. Adekvatno rešeno projektovanja ruta ima za posledicu smanjenje transportnih troškova i povećanje kvaliteta pružene transportne usluge što je jedan od ciljeva svake organizacije. Tokom poslednje tri decenije razvijen je veliki broj algoritama za rešavanje standardnog problema rutiranja saobraćajnih sredstava. Dva veoma često koršćena pristupa u rešavanju problema rutiranja saobraćajnih sredstava su: rutiranje – zoniranje; zoniranje - rutiranje. Pristup rutiranje-zoniranje podrazumeva da se najpre isprojektuje jedna gigantska ruta koja prolazi kroz sve čvorove koji treba da budu opsluženi. Prilikom projektovanja ove rute ne vodi se računa o operativnim ograničenjima prisutnim u razmatranom problemu (kapacitet saobraćajnih sredstava, maksimalna moguća dužina

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region rute i tako dalje). U drugom koraku gigantska ruta se deli na manje delove. Rute koje se dobijaju ovakvom podelom određuju se uz uslov da sva operativna ograničenja budu zadovoljena. Pristup zoniranje-rutiranje podrazumeva da se najpre posmatrani region podeli na manje delove (zone). U drugom koraku se u okviru svake od zona rešava posebno problem rutiranja. Ovakav pristup biće primenjen u okviru ovog dokumenta i biće detaljnije razrađen u narednom delu. Najčešće korišćene metode i algoritmi su: Clark - Wright metoda, metoda najbližeg dodavanja, dvoprolazna Sweep metoda, metoda umanjenja najbližeg suseda, metoda dodavanja najudaljenijeg suseda;, algoritam lokalne pretrage, 2OPT algoritam lokalne pretrage. i mnogi drugi.

9.5 Optimizacija ruta kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada u gradskoj opštini Medijana

Optimizacija ruta kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada se sastoji od dve faze. Prva faza predstavlja analizu teritorije na kojoj se vrši sakupljanje otpada. Druga faza se sastoji od prmene matematičkih metoda za optimizaciju ruta kretanja vozila. Koje će metode biti primenjene zavisi od toga šta pokaže analiza odnosno prva faza optimizacije. Da bi se definisao optimalni model transportne mreže tj., da bi transportni troškovi bili minimalni neophodno je izvršiti analizu urbane sredine u kojoj se vrši sakupljanje otpada. U daljem tekstu biće obrazložena početna analiza optimizacije ruta kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada u GO Medijana. U opštini Medijana sistemom sakupljanja otpada obuhvaćeno je 56 626 korisnika. Imajuci u vidu broj korisnika, geografski položaj, saobraćajnu infrastrukturu, gustinu stanovanja kao i količine nastalog otpada neophodno je celokupnu površinu opštine Medijane, na kojoj se vrši sakupljanje optada, podeliti u nekoliko „Zona“. Ovakav sistem podela nekog područja ili u ovom slučaju opštine u literaturi je poznat kao „zoniranje – rutiranje“ (objašnjen u prethodnom delu). Zoniranje se vrši radi što efikasnijeg sakupljanja otpada u urbanim sredinama. Kada se izvrši zoniranje onda se problem rutiranja svodi na određivanje ruta po zonama. Zoniranje je, zbog nedostatka podataka i vremenskog ograničenja za izradu ovog dokumenta ograničeno na teritoriju gradske opštine Medijana.

9.5.1 Definisanje zona u opštini Medijana

Na slici 9.1 prikazana je teritorija opštine „Medijana“ – Niš. S obzirom da ova opština predstavlja centralno jezgro grada Niša, a to znači da je dosta velka frekfetnost saobraćaja i velika gustina stanovanja, podeljena je u 6 zona što je prikazano na slici 9.2 Zone su izabrane pristupom metodologije zoniranje – rutiranje koji je u prethodnom delu opisan.

Sl.9.1: Teritorija opštine Medijana Niš (izvor-Google maps)

Kao početna stanica vozila za sakupljanje otpada (depo) uzeta je ulica Ivana Milutinovića. Zbog jednostavnosti optimizacije pretpostavićemo da vozilo polazi i završava rutu u Ivana Milutinovića. S obzirom na veliku frekfetnost

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region saobraćaja, sakupljanje reciklabilnog otpada vršiće se periodično, periodično rutiranje. Vozilo bi ponedeljkom sakupljalo otpad iz zone 1, utorkom iz zone 2, sredom iz zone 3, a četvrtkom iz zona 4 i 5. Zona 6 nije uzeta u detaljno razmatranje zbog nedostatka podataka, ali je predlog da se sakupjanje sa ove teritorije pripoji zonama 4 i 5. Na ovaj način sakupljanje reciklabilnog otpada sa teritorije GO Medijana obavilo bi se u roku od 4 dana.

Sl.9.2: Teritorija opštine „Medijana“- Niš po zonama

Postupak projektovanja ruta za kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada Postupak projektovanja ruta za kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada sastoji se iz tri dela, odnosno etapa. Prva etapa postupka: a) Definisanje sabirnih mesta (čvorova) i deponije (baze) u transportnoj mreži. b) Definisanje količine otpada na sabirnim mestima (čvorovima) u transportnoj mreži (tabela9. 1).

Tabela 9.1: Količina otpada u pojedinim čvorovima Čvor i-1 i-2 i-3 … i-(n-1) n

Količina otpada (t) qi-1 qi-2 qi-3 … qi-(n-1) qn

Druga etapa postupka: a) Definisanje matrice rastojanja između sabirnih mesta (čvorova) u transportnoj mreži (tabela 9.2). Matrica rastojanja predstavlja ustvari matricu troškova pri čemu se pretpostavlja da su troškovi puta proporcionalan udaljenosti čvorova. Takav pristup podrazumeva jednake uslove na ravnim dionicama transportne mreže, što u stvarnosti nije slučaj. Jednaki uslovi transportne mreže se odnose na ujednačenost: kvaliteta sloja podloge i gustinu i tok saobraćaja. Ovakvi idealni uslovi transportne mreže prihvatljivi su pri istraživanju posebno kada se radi o velikim udaljenostima između čvorova mreže.

Tabela 9.2: Matrica rastojanja između čvorova Čvor 1 2 3 4 ...... n j / i 1 - d12 d13 d14 … … d1n 2 d21 - d23 d24 … … d2n 3 d31 d32 - d34 … … d3n 4 d41 d42 d43 - … … d4n . . … … … … - … … . n dn1 dn2 dn3 dn4 … … -

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region b) Definisanje korigovane matrice rastojanja između sabirnih mesta (čvorova) u transportnoj mreži. Da bi se matrica rastojanja/troškova približila realnom uslovima, vrši se njena korekcija uvođenjem popravnih faktora za svaku od dionica transpotrne mreže. Popravni faktori uzimaju u obzir: ukupne troškove potrošnje vozila, konfiguraciju i stanje podloge kao i uslove saobraćaja na transportnoj mreži. Ukupni troškovi potrošnje vozila se odnose na: troškove potrošnje goriva, ulja i pneumatika kao i troškove održavanja i popravki vozila. Konfiguraciju i stanje podloge određuju konfiguracije grana mreže (ravna, pod nagibom , pod usponom, sa ili bez krivina, raskrnica) i vrsta i stanje podloge grana mreže. Uslovi saobraćaja na transportnoj mreži zavise od gustine saobraćaja i saobraćajne signalizacije. Najveći udeo na povećanje troškova ima konfiguracija (nagib/uspon) deonica izazvano povećanjem potrošnje goriva. Popravni faktori ku za konfiguraciju daju se kao postotno povećanje potrošnje goriva u odnosu na potrošnju na ravnom putu, zavisno od stepena uspona/pada deonice i brzine kretanja vozila (sl.9.3).

Sl.9.3 Ravna i deonica sa usponom

Pomoću popravnog faktora za konfiguraciju ku određuju se korigovana rastojanja između čvorova mreže pomoću obrasca: d(i,j)k = Σd(i,j)r + Σku d(i,j)u gde je: d(i,j)r - ravna dužina dela deonice (grane) mreže; d(i,j)u - dužina dela deonice (grane) mreže na usponu i padu; d(i,j)k - ukupna dužina korigovane deonice (grane) mreže; ku - popravni faktor konfiguracije terena (tabela 9.3).

Tabela 9.3: Popravni faktor Nagib Brzina Popravni uspon/pad kretanja faktor

(%) vozila ku (km/h) 1 96 1,002 2 80 1,010 3 72 1,022 4 56 1,036 5 56 1,062 6 56 1,086 7 48 1,110 8 32 1,122 9 32 1,151 10 24 1,163 11 24 1,196 12 24 1,230 Treća etapa postupka: a) Primena Clarke Wright - ovog algoritma (CWA) ušteda korišćenjem korigovane matrice rastojanja čvorova mreže.

9.5.2 Realni model optimizacije

Definisanje sabirnih mesta u urbanim sredinama je veoma problematično i zahteva istraživanje koje bi u dužem vremenskom roku pratilo dinamiku odlaganja otpada. U okviru projekta pretpostavljeno je da svaki korisnik kod 67

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region individualnog nacina stanovanja predstavlja jedno sabirno mesto, odnosno svaka kuća predstavlja jedno sabirno mesto. Za kolektivno stanovanje sabirno mesto predstavlja stambena zgrada tj., koordinate stambene zgrade. Količine otpada na sabirnim mestima za opštinu Mediana dato je u izveštaju u tabeli 7.11. Tabelom 9. 4 prikazana je procenjena količina otpada za navedenu opštinu.

Tabela9. 4: Procenjena količina otpada za opštinu Medijana Procenjena količine komunalnog otpada Reciklabilni otpad [t/god] Učešće u Procenjena količina komunalnom [t/god] [%] Urbano

područje Individualno 6 103 37.65 2 298 stanovanje Kolektivno 14 945 66.15 9 886 stanovanje Ruralno 1 200 33.60 403 područje (sela) Ukupna 22 248 56.52 12 587 količina

U tabeli 9.5 prikazana je prosečna količina otpada po glavi stanovnika. Treba napomenuti da je ovo procenjena količina reciklabilnog otpada na teritoriji grada Niša.

Tabela9. 5: Prosečna količina reciklablnog otpada po glavi stanovnika Količina reciklabilnog Način stanovanja Broj korisnika otpada [kg/korisnik/dan] Individualni 12 286 0.51 Kolektivni 44 340 0.61

9.6 Projektovanje ruta uopštini Medijana

9.6.1 Projektovanje rute za zonu 1

Kao što je u predhodnom delu navedeno sakupljanje otpada vršiće se periodično. Vozilo bi ponedeljkom sakupljalo reciklabilni otpad iz zone 1. U tabeli 6 prikazane su ulice i broj korisnika u zoni 1. Raspored kretanja vozila u okviru zone 1 jeste da vozilo polazi iz depoa u ulici Ivana Milutinovića i ide u ulicu Zaječarska broj 1 i tako redom prema tabeli9. 6 i vraća se u depo ulicu Ivana Milutinovića.

Tabela 9.6: Broj korisnika po ulicama u navedenoj zoni ZONA 1 Naziv ulica Broj korisnika Količina po ulicama reciklabilnog otpada [kg/dan]

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

1 BAZA - DEPO- IVANA MILUTINOVIĆA 0 2 ZAJEČARSKA 14

3 NOVOSADSKA 18

4 STRUMSKA 6 5 GENERALA MILOJKA LEŠJANINA 758 6 MILORADA VELJKOVIĆA ŠPAJE 128

7 SKOPLJANSKA 7

8 DAVIDOVA 9 9 BALKANSKA 36 10 STRAHILJIĆA BANA 176

11 SEDMI JULI 300

12 LOLE RIBARA 88 13 JERIMINOVA 85 14 MAČVANSKA 33

15 SVETOSAVSKA 57

16 MILENTIJEVA 64 17 KEJ 29. DECEMBAR 55 18 KRALJA STEFANA PRVOVENČANOG 157

19 CVIJIĆEVA 112 20 VOJVODE TANKOSIĆA 527 21 MAKSIMA GORKOG 494

22 BULEVAR NEMANJIĆA DO BROJA 10 475

23 VOJVODE MIŠIĆA 658 24 JOVANA SKERLIĆA 238

25 TODORA MILOVANOVIĆA 237

26 ĆIRILA I METODIJA 258 27 VOJVODE STEPE 57 28 PRVOMAJSKA 137

29 ZELENGORSKA 205

30 VOŽDA KARAĐORĐA 330 31 SINĐELIĆEV TRG 346 32 GENERAL BOŽE JANKOVIĆA 140

33 VOJVODE VUKA 43

34 PREŠERMOVA 17 35 SVETOZARA MARKOVIĆA 126 36 NADE TOMIĆ 204

37 KARADŽIĆEVA 24

38 GENERALA TRANIJEA 33 39 NIKOLE PAŠIĆA 141

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

40 DRVARSKA 33

41 CARA DUŠANA 751

41 KNEGINJE LJUBICE 119

42 SOKOLSKA 8 4690 1 BAZA – DEPO, IVANA MILUTINOVIĆA 0 Ukupno korisnika 7690

Ukupna pretpostavljena količina reciklabilnog otpada u zoni 1 je 4690 [kg/korisnik/dan]. Kapacitet vozila, koje bi trebalo da sakuplja reciklabilni otpad, je 12000 [kg], odnosno njegov zapreminski kapacitet je 10-12 [m3], a stepen sabijanja 5. Ukoliko se izračuna zapremina sakupljenog otpada u zoni 1 vidi se da ona iznosi oko 22 [m3], odnosno sa stepenom sabijanja 5 to iznosi 4,4 [m3], što je manje od kapaciteta vozila. Nastala razlika u zapreminskom kapacitetu biće popravljena nakon utvrđivanja vremena potrebnog za preuzimanje otpada kod kolektivnog načina stanovanja.

9.6.2 Projektovanje rute za zonu 2

Prema predvidenom planu, vozilo za sakupljanje reciklabilnog otpada bi utorkom sakupljalo otpad iz zone 2. U tabeli9. 7 prikazane su ulice i broj korisnika u zoni 2. Raspored kretanja vozila u okviru zone 2 je da vozilo polazi iz depoa u ulici Ivana Milutinovića i ide u ulicu Branislava Nušića broj 1 i tako redom prema tabeli 9.7 i vraća se u depo ulicu Ivana Milutinovića.

Tabela9. 7: Broj korisnika po ulicama u zoni 2 ZONA 2 Količina Naziv ulica Broj korisnika reciklabilnog otpada [kg//dan] 1 BAZA - DEPO- IVANA MILUTINOVIĆA 0 2 BRANISLAVA NUŠIĆA 5 3 ČAIRSKA 80 4 CARA UROŠA 118 5 DEČANSKA 40 6 DELIGRADSKA 101

7 DEVETE BRIGADE 294

8 DOSITEJA OBRADOVIĆ 52 9 DR. MILENKA HADžIČA 111 10 DR. PETRA VUČINIĆA 204 11 EPISKOPSKA 146 12 FILIPA VIŠNjIĆA 246

13 HAJDUK VELjKOVA 257

14 HILANDARSKA 75 15 IVANA GUNDULIĆA 34 16 JOSIFA PANČIĆA 161 17 JOVANA RISTIĆA 427 18 JUG BOGDANOVA 127 19 JUGOVIĆEVA 239 70

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

20 KATIĆEVA 133 21 KOZARAČKA 159 22 KRALjEVIĆA MARKA 130

23 LAZE KOSTIĆA 57

24 MAJKE JEVROSIME 29 25 MARIJE BURSAĆ 36 26 MIJE PETROVIĆA 29 27 BRANISLAVA NUŠIĆA 5 28 OBELIĆEV VENAC 537

29 OBLIČIĆA RADA 98

30 OBRENOVIĆEVA 355 31 PRIJEZDINA 191 32 RAJIĆEVA 232 33 RATKA VUKIĆEVIĆA 58 34 SESTRE BAKOVIĆ 171 35 SOKOLSKA 162

36 STANKA VLASOTINČANINA 51

37 STEVANA NEMANjE 93 38 STOJANA NOVAKOVIĆA 187 39 TOME ROKSANDIĆA 192 40 TOPLIČINA 192 41 TRG 14.OKTOBRA 237

42 TRG KRALjA ALEKSANDRA UJEDINITELjA 105

43 TRG PAVLA STOJKOVIĆA 108 44 TRG UČITELj TASE 148 45 UČITELj MILANA 100 46 UČITELj TASINA 246 47 VARDARSKA 265 48 VOJVODE KOSTE VOJINOVIĆA 52

49 ZETSKA 270 4480 1 BAZA - DEPO- IVANA MILUTINOVIĆA 0 Ukupno korisnika 7345

Ukupna pretpostavljena količina reciklabilnog otpada u zoni 2 je oko 4480 [kg/korisnik/dan]. Kapacitet vozila, koje bi trebalo da sakuplja reciklabilni otpad, je 12000 [kg] odnosno zapreminskog kapaciteta 10-12 [m3] i stepena sabijanja 5. Kada se izračna zapremina ove količine otpada ona iznosi oko 21 [m3], odnosno sa stepenom sabijanja to iznosi 4,2 [m3]. S obzirom na navedene karakeristike vozila i ukupne količine reciklabilnog otpada u zoni 2 vidi se da vozilo može sakupiti otpad u jednoj ruti.

9.6.3 Projektovanje rute za zonu 3

Vozilo bi sredom sakupljalo reciklabilni otpad iz zone 3. U tabeli 9.8 prikazane su ulice i broj korisnika u zoni 3. Raspored kretanja vozila u okviru zone 3 jeste da vozilo polazi iz depoa u ulici Ivana Milutinovića i ide u bulevar Ivana Milutinovića od broja 10 do broja 93, nakon toga u Blagoja Parovića broj 1 i tako redom prema tabeli9. 8 i vraća se u depo ulicu Ivana Milutinovića.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Tabela9. 8: Broj korisnika po ulicama u zoni 3 ZONA 3 Količina reciklabilnog otpada Naziv ulica Broj korisnika [kg/dan] 1 BAZA - DEPO- IVANA 0 MILUTINOVIĆA

2 BULEVAR NEMANJIĆA OD BROJA 3446 10 DO 93 3 BLAGOJA PAROVIĆA 18 4 BRANKA KRSMANOVIĆA 59 5 BULEVAR DR.ZORANA ĐINĐIĆA 123 6 DR. MILUTINA IVKOVIĆA 12 7 DRAGIŠE CVETKOVIĆA 91

8 ELEKTRONSKA 51

9 HAJDUK STANKOVA 147 10 KRIVE LIVADE 10 11 KRIVI VIR 17 12 LjUDEVITA GAJA 28 13 MAJORA TEPIĆA 30 14 NARODNIH HEROJA 263

15 PARISKE KOMUNE 762

16 PASTEROVA 134 17 RENTGENOVA 633 18 SREMSKA 662 19 UROŠA PREDIĆA 170 20 VELIKOTRNOVSKA 259 6027 1 BAZA - DEPO- IVANA 0 MILUTINOVIĆA Ukupno korisnika 9880

Ukupna pretpostavljena količina reciklabilnog otpada u zoni 3 je oko 6027 [kg/korisnik/dan]. Kapacitet vozila, koje bi trebalo da sakuplja reciklabilni otpad, je 12000 [kg] odnosno zapreminskog kapaciteta 10-12 [m3] sa stepenom sabijanja 5. Ukoliko se uzme u obzir zapremina ove količine otpada onda ona iznosi oko 28 [m3], odnosno sa stepenom sabijanja to iznosi oko 5,6 [m3]. Sobzirom na navedene karakeristike vozila i ukupne količine reciklabilnog otpada u zoni 3 vidi se da vozilo može sakupiti otpad u jednoj ruti.

9.6.4 Projektovanje ruta za zone 4 i 5 (uslovno i zona 6)

Prema predvidenom planu, vozilo bi sredom sakupljalo reciklabilni otpad iz zona 4 i 5. U tabelama 9 i 10 prikazane su ulice i broj korisnika u ovim zonama. Raspored kretanja vozila u okviru zone 4 jeste da vozilo polazi iz depoa u ulici Ivana Milutinovića i ide u ulicu 21.maja broj 1 i tako redom prema tabeli 9.9 do Vizantijskog bulevara. Nakon završetka sakupljnja otpada u zoni 4 vozilo bi otišlo u zonu 5 i krenulo sa sakupljanjem otpada u Bulevaru sv. Cara Konstantina, zatim u ulici Branka Miljkovića i tako dalje prema tabeli broj9. 10. Na kraju se vozilo vraća u depo u ulici Ivana Milutinovića. Na osnovu količina otpada i kapaciteta vozila za sakupljanje otpada postoje uslovi da se otpad i iz zone 6 sakupi u istom danu tabela9. 11). Pošto su detaljni podaci nedovoljni za projektovanje ostaje da se ovaj deo reši nakon prvih probnih ruta. 72

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Tabela 9.9: Broj korisnika po ulicama u zoni 4 ZONA 4 Broj Količina reciklabilnog otpada Naziv ulica korisnika [kg/dan] 1 BAZA - DEPO- IVANA MILUTINOVIĆA 0

2 21.MAJA 131

3 27.MARTA 121 4 BLEDSKA 81 5 BRANKA MILJKOVIĆA 295 6 ĐERDAPSKA 99 7 DUŠANA TRIFUNOVIĆA 65

8 HOMOLjSKA 46

9 NIKOLE KOPERNIKA 555

10 PATRISA LUMUMBE 686 11 RADNIH BRIGADA 239 12 RADOJA DAKIĆA 523 13 ROMANIJSKA 489 14 VASE ALBANCA 58

15 VRANjANSKA 76 3194 16 VIZANTIJSKI BULEVAR 1771 Ukupno korisnika 5235

Ukupna pretpostavljena količina reciklabilnog otpada u zoni 4 je oko 3194 [kg/korisnik/dan]. Kapacitet vozila, koje bi trebalo da sakuplja reciklabilni otpad, je 12000 [kg] odnosno zapreminskog kapaciteta 10-12 [m3] i stepen sabijanja je 5. Ukoliko se uzme u obzir zapremina ove količine otpada onda ona iznosi oko 15 [m3], odnosno sa stepenom sabijanja to iznosi oko 3 [m3]. Sobzirom na navedene karakeristike vozila i ukupne količine reciklabilnog otpada u zoni 4 vidi se da vozilo može sakupiti otpad u jednoj ruti. Zbog nepotpunog iskorišćenja vozila sredom bi vozilo sakupljalo otpad i iz zone 5.

Tabela9. 10: Broj korisnika po ulicama u zoni 5 ZONA 5 Količina Broj reciklabilnog Naziv ulica korisnika otpada [kg/dan] BULEVAR SV. CARA 2 256 KONSTANTINA 3 BRANKA MILJKOVIĆA 295 4 ĐERDAPSKA 99 5 DRUGOG SRPSKOG USTANKA 116 6 LAMARTINOVA 79 7 MAJAKOVSKOG 676 8 SUVOPLANINSKE ČETE 31 1 BAZA - DEPO- IVANA 0 73

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

MILUTINOVIĆA Ukupno korisnika 1552

Ukupna pretpostavljena količina reciklabilnog otpada u zoni 5 je oko 947 [kg/korisnik/dan]. Kapacitet vozila, koje bi trebalo da sakuplja reciklabilni otpad, je 12000 [kg] odnosno zapreminskog kapaciteta 10-12 [m3] i stepen sabijanja je 5. Ukoliko se uzme u obzir zapremina ove količine otpada onda ona iznosi oko 4,5 [m3], odnosno sa stepenom sabijanja to iznosi oko 0,9 [m3]. Sobzirom na navedene karakeristike vozila i ukupne količine reciklabilnog otpada u zoni 5 vidi se da vozilo može sakupiti otpad u jednoj ruti.

Tabela 9.11: Broj korisnika po ulicama u zoni 6 ZONA 6 Količina Broj reciklabilnog Naziv ulica korisnika otpada [kg/dan] Ukupno korisnika 3040 1680

Sprovedenom optimizacijom ruta za odvoženje reciklabilnog materijala sa GO Medijana obuhvaceno je oko 31 000 korisnika.

9.7 DALJI PRAVCI ISTRAŽIVANJA

Teorijski utvrđene rute za sakupljanje reciklabilnog otpada na teritoriji GO Medijana dobijenu su na osnovu nekoliko pretpostavki. Prva pretpostavka je lokacijski raspored korisnika na pštini Medijana. Druga je količina generisanog reciklabilnog otpada prema korisniku. Sledeća pretpostavka je da je tačka sakupljnja kod individualnog načina stanovanja, jedno domaćinstvo dok je kod kolektivnog načina sakupljanja to jedna stambena zgrada. Nedostatak ove pretpostavke je nemogućnost određivanja vremena potrebnog za odnošenje otpada kod kolektivnog načina stanovanja. Jedna od bitnih pretpostavki su tehničke karakterstike vozila za sakupljanje otpda (kapcitet, steen sabijanja, potrošnja goriva). Poslednja pretpostavka je broj dana zakoji treba sakupiti reciklailni otpad sa ove GO. Predloženo je da to bude u roku od četiri dana. Sagledavaući navedene pretpotave izvršeno je najpre zoniranje GO Medijne, a zatim su date rute za sakupljanje reciklabilnog otpada po pojedinim zonama. Gradska opština Medijana je podeljena u šest zona. Kao početna stanica vozila za sakupljanje otpada uzet je depo u ulica Ivana Milutinovića. Zbog jednostavnosti optimizacije pretpostavljeno je da vozilo polazi i završava rutu u Ivana Milutinovića. S obzirom na veliku frekfetnost saobraćaja, sakupljanje reciklabilnog otpada izvršršen je periodično rutiranje. Vozilo bi ponedeljkom sakupljalo otpad iz zone 1, utorkom iz zone 2, sredom iz zone 3, a četvrtkom iz zona 4 i 5 i eventualno iz zone 6. Ova zona nije uzeta u detaljno razmatranje zbog nedostatka podataka. Kod saupljanj otada iz zona 4 i 5 vozilo se nebi vraćalo u depo između, već tek na kraju celog ciklusa. Na ovaj način sakupljanje reciklabilnog otpada sa teritorije GO Medijana obavilo bi se u roku od 4 dana. Teorijski dobijene rute pokazuju da vozilo po zonama nije potpuno iskorišćeno, kada je u pitanju njegoov kapacitet. Međutim, ukoliko bi se u razmatranje uzelo vemensko oraničenje: vreme kretanja vozila, vreme sakupljanja otpada, zastoji I slično, pretostalja se da vozilo možda ne bi u roku od jedne smene moglo da popuni kapacitet. Zato je potrebno izvršiti dodatne korekcije modela. Da bi se to uradilo potrebno je tačno definisati sabirna mestima kod kolektivnog načina stanovanja, tako da se može sa velikom sigurnošću pretpostaviti vreme koje je neophodno da se sakupi reciklabilni otpad sa nekog mesta gde se radi o kolektivnom stanovanju. Zato je potrebno da se u okviru kolektivnog sakupljanja otpada definiše način, tj. mesto sakupljanja reciklabilnog otpada. Takođe, može se predložiti da vreće sa sakupljanje reciklabilnog otpada imaju neki način informacionog praćenja (bar kod, rfid tag itd). To bi dosta olakšalo projektovanje ruta za navedeni način sakupljanja.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Na kraju, da bi se dobio optimalan model ruta kretanja vozila za sakupljanje reciklabilnog otpada neophodno je obaviti dodatne aktivnosti: nabavka neophodne tehničke i informacione opreme, sakupljanje i sistematizacija svih nedostajućih podataka. Nabavkom navedene opreme moguće je ovako teorijski isprojektvovane rute optimizovati uz uzimanje u obzir još nekih ograničenja (vremensko ograničenje, rad operatora itd). Nakon optimizacije teorisjki dobijenih ruta može se dati ekonomska analiza isplatljivosti sakupljanja reciklabilnog otpada.

10 Procena troškova i sredstava finansiranja sakupljanja reciklabilnog otpada u domaćinstvima

Za razliku od industrijskog i komercijalnog reciklabilnog otpada koje može biti ekonomski isplativo, sakupljanje reciklabilnog otpada iz domaćinstava, koje je tema ovog dokumenta, je neophodno subvencionisati kako bi se pokrili operativi troškovi. Sakupljene količine reciklabilnog otpada su nedovoljne kako bi se pokrili svi operativni troškovi, iako je materijal sakupljn na ovakav način relativno čist, ipak dolazi do neadekvatne separacije na mestu nastanka te je neophodno dodatno separisati ovakav otpad. Čistoća separisanog otpada zavisi od nivoa svesti i motivacije onih koji vrše separaciju. Najdelotvorniji instrument je finansijska motivacija, te se kao najdelotvornije rešenje predlaže oslobađanje od takse na deponovanje otpada u neto iznosu od 1.07 din/m2 površine stambenog i poslovnog prostora. Na taj način bi se omogućilo da JKP „Mediana“, koja prihoduje od naknade za deponovanje otpada, obezbedi finansiranje kroz prodaju reciklabila. Da bi ovakav način postao i ekonomski isplativ, potrebno je da se ponovo uspostavi sistem subvencija za upravljanje ambalažnim otpadom, jer prosto prihodi od prodaje reciklabila na tržištu nisu dovoljni za pokrivanje operativnih troškova.

Osnovni postulati ovog pilot projekta su: 1. Uspostavljanje sistema primarne separacije reciklabilnog otpada u domaćinstvima na teritoriji GO Medijana i GO Palilula se vrši podelom posuda za odvojeno sakupljanje tzv. “suve” frakcije komunalnog otpada. Posude su nabavljene sredstvima EU i JKP “Mediana” i podeljene domaćinstvima (korisnicima) u objektima: - individualnog stanovanja: kante od 120l; - kolektivnog stanovanja: kese od 80l (1 kesa nedeljno, obezbeđena količina za prvih 6 meseci) - prilikom podele posuda sa korisnicima se potpisuje ugovor koji definiše obavezu korisnika da dobijene posude koriste isključivo u svrhu separacije reciklabilnog otpada; 2. Sakupljanje reciklabilnog otpada vrši se jedanput nedeljno od vrata do vrata u individualnom, i na utvrđenim punktovima u kolektivnom tipu stanovanja; 3. Prosečna generisana količina reciklabilnog otpada po stanovniku dnevno iznosi 0.5 kg; 4. Za sakupljanje reciklabilnog otpada koristi se specijalno vozilo – autosmećar nabavljen sredstvima EU i JKP „Mediana” – Niš, sa jednim vozačem i tri kopmunalna radnika za pražnjenje posuda. 5. Korisnici se motivišu ekonomskim instrumentima, umanjenjem računa za naknadu za deponovanje otpada; 6. Tokom realizacije i kasnije vrši se kontinualna edukacija korisnika kako bi se povećao stepen separacije i čistoća sirovine. 7. Projektom je obuhvaćeno 5 750 domaćintava, od toga na teritoriji GO Medijana 4 470, a na teritoriji GO Palilula 1 280 domaćinstava. 8. Za sekundarnu separaciju reciklabilnog otpada koristi se postojeći Reciklažni centar opremnjen linijom za separaciju i pratećom opremom, kojom upravljaju zaposleni u Radnoj jedinici „Reciklažni centar” JKP „Mediana” – Niš. Kako su sredstva za ovu investiciju obezbeđena i isti izgrađen, troškovi Reciklažnog centra neće ulaziti u kalkulaciju. 9. Nereciklabilni ostatak se odlaže na deponiji „Bubanj”. 10. Prosečna dnevna količina reciklabilnog otpada po glavi stanovnika u Nišu 0.56 kg. 11. Prosečna nedeljna količina reciklabilnog otpada po glavi stanovnika u Nišu 3.92 kg. 75

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

12. Broj stanovnika: U Nišu živi 257.867 stanovnika 13. Ukupan broj domaćinstava u Nišu 89 903 14. Prosečan broj članova domaćinstava u Nišu 2.88 (popis 2011)

10.1 Vrednost reciklabilnog materijala na teritoriji GO Medijana

Na osnovu sastava otpada posmatranog u periodu 2011-2014 godine određen je procenat reciklabilnog materijala i organskog materijala u zavisnosti od načina stanovanja, što se vidi u poglavlju 7.3. Kod individualnog načina stanovanja procenat reciklabilnog materijala je 37.65%, dok je učešće organskog otpada u ukupnom otpadu 38.05%. Kod kolektivnog načina stanovanja učešće reciklabilnog otpada je mnogo veće čak 66.15%. U isto vreme sadržaj organskog otpada je 16.28%. U seoskim domaćinstvima sadržaj reciklabilnih materija je manji i od individualnog načina stanovanja u gradskoj zoni i iznosi 33.60%, dok je učešće organskog otpada čak 45.8%. Ako se ima u vidu struktura stanovanja na teritoriji cele opštine (27.4% individualni, 67,2% kolektivni i 5.4% seoski način stanovanja) dolazi se do brojke da je učešce reciklabilnih materija na teritoriji ove GO 56.40%. Za procenjenu količinu ukupnog otpada od 22 248 t/god to iznosi oko 12 547 t/god reciklabilnog materijala i 5 263 t/god organskog otpada. Ostatak od 4 398 t/god otpada je otpad koji nema reciklabilnu vrednost i koji bi odlazio na deponiju ili spaljivanje. Iz tabele 7.10 u kojoj je predstavljen procenjeni sadržaj pojedinih vrsta otpada u GO Medijana može se izračunati procentualni uprosečeni sadržaj frakcija reciklabilnog otpada u reciklabilnom otpadu. Ukoliko uzmemo u obzir podatak da se nedeljno generiše 3.92 kilograma reciklabilnog otpada u Nišu, možemo doći do procene da će svaki stanovnik GO Medijana maksimalno nedeljno generisati reciklabilnog otpada u vrednosti od 44.4125 dinara, što je predstavljeno u tabeli 10.1. Cene su preuzete sa sa pojedinačnih sajtova otkupljivača za avgust - septembar 2014. Kako je prosečan broj članova domaćinstva uovoj opštini 2.86, možemo proceniti da jedno domaćinstvo prosečno generiše nedeljno reciklabilnog otpada u vrednosti od oko 127 dinara, što na mesečnom nivou iznosi 508 dinara.

Tabela10.1: Vrednost generisanog otpada po stanovniku nedeljno u GO Mediajana

Vrsta rec. kol, % u rec. otpadu cena /kg vrednost otpada kg/nedeljno/stanovnik

Papir 18.51 0.72 5 3.6 Staklo 13.63 0.53 0.75 0.3975 Karton 8.04 0.31 4.5 1.395 Kompozitni materijali 6.54 0.25 7 1.75 Metalna 1.3 0.04 22 0.88 Aluminijumske konzerve 1.4 0.05 61 3.05 Plastika ambalažna 12.8 0.51 21 10.71 kese 24.23 0.96 15 14.4 tvrda 7.86 0.32 25 8 Tekstil 5.02 0.21 1 0.21 Koža 0.67 0.02 1 0.02 Ukupno 100 3.92 44.4125

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

10.2 Vrednost reciklabilnog materijala na teritoriji GO Palilula

Kod individualnog načina stanovanja procenat reciklabilnog materijala je 37.65%, dok je učešće organskog otpada u ukupnom otpadu 38.05%. Kod kolektivnog načina stanovanja učešće reciklabilnog otpada je mnogo veće čak 66.15%. U isto vreme sadržaj organskog otpada je 16.28%. U seoskim domaćinstvima sadržaj reciklabilnih materija je manji i od individualnog načina stanovanja u gradskoj zoni i iznosi 33.60%, dok je učešće organskog otpada čak 45.8%, što je predstvljeno u poglavlju 7.3. Ako se ima u vidu struktura stanovanja na teritoriji cele opštine (50% individualni, 25% kolektivni i 25% seoski način stanovanja) dolazi se do brojke da je učešce reciklabilnih materija na teritoriji ove GO 44.30%. Za procenjenu količinu ukupnog otpada od 18 979 t/god to iznosi oko 8 328 t/god reciklabilnog materijala i 6 545 t/god organskog otpada. Ostatak od 4 106 t/god otpada je otpad koji nema reciklabilnu vrednost i koji bi odlazio na deponiju ili spaljivanje.

Iz tabele 7.11 u kojoj je predstavljen procenjeni sadržaj pojedinih vrsta otpada u GO Palilula može se izračunati procentualni uprosečeni sadržaj frakcija reciklabilnog otpada u reciklabilnom otpadu. Ukoliko uzmemo u obzir podatak da se nedeljno generiše 3.92 kilograma reciklabilnog otpada u Nišu, možemo doći do procene da će svaki stanovnik GO Palilula maksimalno nedeljno generisati reciklabilnog otpada u vrednosti od 44.4925dinara, što je predstavljeno u tabeli 10.2. Kako je prosečan broj članova domaćinstva uovoj opštini 2.68, možemo proceniti da jedno domaćinstvo prosečno generiše nedeljno reciklabilnog otpada u vrednosti od oko 119 dinara, što na mesečnom nivou iznosi 476 dinara.

Tabela10.2: Vrednost generisanog otpada po stanovniku nedeljno u GO Palilula

Vrsta rec. kol, % u rec. otpadu cena /kg vrednost otpada kg/nedeljno/stanovnik

Papir 15.4 0.72 5 3.6 Staklo 11.42 0.53 0.75 0.3975 Karton 8.56 0.31 4.5 1.395 Kompozitni materijali 7.39 0.25 7 1.75 Metalna 1.73 0.04 22 0.88 Aluminijumske konzerve 1.9 0.05 61 3.05 Plastika ambalažna 14.92 0.5 21 10.5 kese 25.88 0.98 15 14.7 tvrda 7.29 0.32 25 8 Tekstil 4.98 0.2 1 0.2 Koža 0.53 0.02 1 0.02 Ukupno 100 3.92 44.4925

10.3 Vrednost reciklabilnog materijala na teritoriji grada Niša

Tabela 10.3 Vrednost generisanog otpada po stanovniku nedeljno u Nišu

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

red nedeljne .br količine/sta Ukupno nedeljno Ukupno godišnje oj vrsta otpada %učešća novniku cena/kg /stanovniku u din. /stanovniku u din. 1 Papir 15.4 0.72 5 3.6 187.2 2 Staklo 11.42 0.53 0.75 0.3975 20.67 3 Karton 8.56 0.31 4.5 1.395 72.54 Kompozitni 4 materijali 7.39 0.25 7 1.75 91 5 Metalna 1.73 0.04 22 0.88 45.76 Alunimijumske 6 konzerve 1.9 0.05 61 3.05 158.6 7 Plastika 0 8 Ambalaža 14.92 0.5 21 10.5 546 9 Kese 25.88 0.98 15 14.7 764.4 10 Tvrda 7.29 0.32 25 8 416 11 Tekstil 4.98 0.2 1 0.2 10.4 12 Koža 0.53 0.02 1 0.02 1.04 13 Ukupno 100 3.92 44.4925 2313.61

Vrednost reciklabilnog otpada na teritoriji grada Niša je takva da ostavlja mogućnost da se unapređenjem poslovanja u JKP „Mediana“ – Niš ostvare prihodi od ove delatnosti. Treba napomenuti da u prihod od 441.131.497,87 dinara nisu uračunati troškovi sekundarne separacije otpada na liniji sa separaciju u Reciklažnom centru, kao ni ostale operacije pripreme reciklabilnog otpada za prodaju. Sa druge strane, nisu uzete u obzir ni subvencije za sakupljanje ambalažnog otpada od strane operatera za ambalažni otpad, a ima indicija da će biti uvedene u 2015. godini. Poslovni rezultat (Poslovni prihodi-Poslovni rashodi) 596.603.669,87 - 155.472172 = 441.131.497,87 dinara Tabela 10.4. Rashodi sakupljanja reciklabilnog otpada jedinica cena po jedinici godišnja Red.br. Naziv troška mere mere količina ukupna vrednost 1 Kese od 80l kom 4.72 6619600 31244512 2 Auto-smećar (vozilo) kom 8260000 7 57820000 3 subvencija m2 1.07 7638000 8172660 4 Edukacija ed. 50000 6 300000 radni 5 Radna snaga sat 200 120300 24060000 6 gorivo l 155 25000 3875000 7 amortizacija 10000000 8 ostali troškovi kom 20000000 UKUPNO 155472172

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

11 Ekološki aspekti upravljanja ambalažnim otpadom

Upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom ima vrlo izražen ekološki, društveni, socijalni i ekonomski značaj. Društveni aspekt se odnosi pre svega na očuvanje prirodnih resursa države. Ambalaž ni otpad u suštini, nije otpad već grupa novih resursa, odnosno, sekundarnih sirovina. U zemljama Evropske unije se kroz različite podsticajne mere i naknade subvencionira prerada ambalažnog otpada, ali i njegova primena u proizvodnji novih proizvoda. Ove subvencije, kao i sama primena reciklabilnih materijala, dovode do sniženja cena novodobijenih proizvoda i povećanja konkurentnosti proizvođača na tržištu. U isto vreme su dodatno oporezovana preduzeća koja mogu, a ne koriste reciklabilne ambalažne materijale u proizvodnji. Socijalni aspekt se ispoljava kroz formiranje zvanične mreže sakupljača i prerađi vača ambalažnog otpada. Perspektiva je i za otvaranje preduzeća, prvenstveno malih i srednjih, koja će se baviti prikupljanjem, pripremom i preradom (reciklažom) ovih vrsta otpada. Ekonomski aspekt koji proizilazi iz ekološkog, socijalnog i društvenog aspekta primene ovog zakona je evidentan, ali teško merljiv. Naravno, dodatno se potencira i kroz direktno merljive ekonomske efekte reciklaže ambalažnog otpada u odnosu na preradu prirodnih sirovina i ruda. Aspekt zaštite životne sredine je ugrađen u Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu (Sl. glasnik RS, br. 36/09) i ispoljava se prvenstveno kroz: 1. Zaštitu zemljišta od zagađivanja procurivanjem, 2. Smanjenje zauzimanja zemljišta, 3. Smanjenje emisija zagađujućih materija u vazduh, 4. Smanjenje emisija zagađujućih materija u podzemne i površinske vode.

Za razgradnju jedne konzerve od aluminijuma potrebno je 500 godina. Preradom 1t aluminijumskih limenki ušteda energije se kreće od 90 do 95 % u odnosu da dobijanje iz prirodnih sirovina, a broj ciklusa reciklaže je neograničen. Reciklažom 1 t gvožđa uštedi se oko 1.2 t rude, 0.7 t uglja i oko 60 kg kreča. Za preradu je potrebno 60 % manje energije. Period raspada PET ambalaže je 100 godina. Plastične flaše na deponiji predstavljaju 9 % od ukupne težine otpada, ali zapreminski zauzimaju 32 % prostora. Reciklažom 1 t starog papira se sačuva 17 stabala u prirodi. Reciklažom iste količine kancelarijskog papira se sačuva 24 stabla. Štedi se i 4.200 kW električne energije i 32.000 l vode. Za proces reciklaže potrebno je 40 % manje energije. Količina zagađujućih aterija vazduha je za oko 75 % manja u odnosu na proizvodnju hartije od sirovog materijala. Staklo bačeno na deponije nikada se neće razgraditi, a može da se reciklira nebrojeno puta u udelu od 100 %. Tehnološki proces reciklaže stakla zahteva 40 % manje energije nego njegovo dobijanje iz prirodnih sirovina.

Za dostizanje ciljeva održivog razvoja, u skladu sa Nacionalnom strategijom održivog razvoja, potrebno je: racionalno korišćenje sirovina i energije i upotreba alternativnih goriva iz otpada, smanjenje opasnosti od nepropisno odloženog otpada za buduće generacije, osiguranje stabilnih finansijskih resursa i podsticajnih mehanizama za investiranje i sprovođenje aktivnosti prema principima "zagađivač plaća" i/ili "korisnik plaća", uspostavljanje jedinstvenog informacionog sistema o otpadu, povećanje broja stanovnika obuhvaćenih sistemom sakupljanja komunalnog otpada, uspostavljanje standarda i kapaciteta za tretman otpada, smanjenje, ponovna upotreba i reciklaža otpada, razvijanje javne svesti na svim nivoima društva o problematici otpada i dr. Potrebno je stvoriti osećaj odgovornosti za postupanje sa otpadom na svim nivoima, osigurati prepoznavanje problema, obezbediti tačne i potpune informacije, promovisati principe, podsticajne mere i partnerstvo javnog i privatnog sektora u upravljanju otpadom. Inicijative imaju za cilj da podstaknu stanovništvo na odgovorniji odnos prema otpadu i na postupanje sa otpadom na održiv način, kao što je smanjenje otpada na izvoru, ponovna upotreba otpada, reciklaža, energetsko iskorišćenje otpada i odlaganje otpada na bezbedan način.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Iako Republika Srbija još uvek nema obavezu implementacije ciljeva iz EU direktiva vezanih za sveobuhvatni tretman otpada, postepeno uključivanje ovih zahteva i uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom jedan je od prioriteta Vlade Srbije i svih relevantnih strateških dokumenata. Osim toga, poštovanje principa EU o upravljanju otpadom će zahtevati veliku promenu vrednosti i shvatanja u pogledu životne sredine od strane svih nivoa vlasti, industrije i potrošača. Shodno tome, preporučuje se izrada programa edukacije i podizanja nivoa svesti. Uloga lokalnih organa će biti ključna u unapređenju percepcije i stava javnosti prema upravljanju otpadom generalno. Glavni izazovi bi bili rešavanje zabrinutosti i očekivanja javnosti u pogledu izbora i lokacije postrojenja za upravljanje otpadom. Osim toga, promena stava javnosti prema povećanim troškovima unapređenog sistema upravljanja otpadom je od bitnog značaja. Međutim, lokalni organi obično ignorišu ta nepopularna pitanja, što onda utiče na primenu pravila upravljanja otpadom.

11.1 Prevencija otpada

Prevencija otpada obuhvata niz opcija i ima širok spektar pogodnosti. Osnovni cilj je smanjenje nastanka otpada na izvoru, kao i smanjuje količine i toksičnosti otpada pre nego što uopšte reciklaža, kompostiranje, iskorišćenje energije i odlaganje na deponiju postanu opcija. Prevenciju otpada čine mere za smanjenje negativnih uticaja generisanog otpada na životnu sredinu i zdravlje ljudi. Prevencija otpada se može postići smanjenjem količine materijala koji se koriste u stvaranju proizvoda i povećanju efikasnosti kojom se koriste proizvodi jednom stvoreni. Sprečavanje otpada ograničavanjem nepotrebnog trošenja resursa i projektovanje i konzumiranje proizvoda koji stvaraju manje otpada su oblici prevencije nastanka otpada . Prevencija otpad takođe obuhvata akcije koje mogu biti preduzete jednom kada proizvod dostigne kraj životnog ciklusa: umesto odbacivanja proizvoda, krajnji korisnik treba da razmotri ponovno korišćenje, popravku ili renoviranje kao opcije. Kvalitativna prevencija predstavlja smanjenje opasnog sadržaja u otpadu, a umesto da se utiče na ukupan obim generisanog otpada, smatra se za kvalitativnu prevenciju otpada i doprinosi smanjenju izloženosti opasnim materijama ljudi i životne sredine. Program sveobuhvatne prevencije otpada u Evropskoj Uniji ima veliku ulogu u sektoru upravljanja otpadom. Obim prevencije, međutim, obuhvata privredu, sve materijalne tokove i proizvode koji se koristeu proizvodnji. Dakle, sveobuhvatan program prevencije otpada nije samo tema u sektoru upravljanja otpadom, već i za rudarski sector, industriju, dizajnere i pružaoce usluga, kao i za potrošače. Shodno tome, svi ekonomski sektori trebaju biti zainteresovane strane u pripremi i sprovođenju programa prevencije otpada. Pristup životnog ciklusa proizvoda koj se primenjuje u EU u okviru prevencije otpada imaj za cilj da smanji ukupan uticaj generacije i upravljanja otpadom na životnu sredinu. Pristup životnog ciklusa prati uticaj od ekstrakcije sirovina do kraja životnog veka proizvoda ili usluge. U tom slučaju, moguće je za pojedine tokove otpada zanemariti hijerarhiju upravljanja otpadom. Ovakav način razmišljanja podstiče fundamentalnu promenu u dizajnu proizvoda gde se potrošnja resursa i uticaj proizvoda nastalih u svim fazama proizvodnje, distribucije, korišćenja i raspolaganja na životnu sredinu posmatra od samog početka. Produžena odgovornost proizvođača (Extended Producer Responsibility - EPR) je strategija koja podstiče proizvođače da razmotre životni ciklus svojih proizvoda u fazi projektovanja, proširivanjem njihove odgovornosti za proizvode koje stvaraju na period nakon upotrebe kada oni praktično postaju otpad. Pristup životnog ciklus pri razmišljanju o dizajnu proizvoda je deo šireg paradigme efikasnosti resursa, sa tendecijom upotrebe prirodnih resursa na najefikasniji način, onoliko puta koliko je moguće, uz minimiziranje uticaja njihovog korišćenja na životnu sredinu. Iskustvo država članica Evropske Unije pokazuje da strategije prevencije otpada treba da spadaju u tri široke kategorije, koje imaju za cilj: informaciju, afirmaciju i regulaciju.

U informativne strategije, čiji je cilj da se promeni ponašanje i da se donose informisane odluke, spadaju: - Kampanje podizanja svesti javnosti; - Informacije o tehnikama prevencije otpada; - Programi obuke za nadležne organe;

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

- Eko - obeležavanje proizvoda.

Promotivne strategije imaju za cilj da podstaknu promenu ponašanja i pružaju finansijsku i logističku podršku. Podrška za korisne inicijative uključuje: - Podrška za dobrovoljne sporazume; - Promocija ponovnog korišćenja i popravke; - Promocija sistema upravljanja zaštitom životne sredine; - Podsticaji “čistije” potrošnje; - Promovisanje istraživanja i razvoja .

Regulatorne strategije se fokusiraju na sprovođenje ograničenja o delu nastanku otpada, proširenje obaveza u oblasti zaštite životne sredine i nametanja ekoloških kriterijume za javne ugovore. Ove strategije obuhvataju: - Planiranje mera; - Poreze i podsticaje; - Mere produžene odgovornosti proizvođača; - “Zelene” politike javnih nabavki; - Ekološki dizajn.

11.2 Podizanje svesti javnosti u cilju uspostavljanja savremenih standarda za upravljanje otpadom u gradu Nišu

JKP „Mediana“ - Niš će početkom 2015. godine povesti jaku javnu kampanju u okviru sprovođenja projekta WASTE koji je usmeren ka edukaciji korisnika koji će tokom ovog pilot projekta biti uključeni u sistem primarne separacije, ali i šire javnosti o potrebi upravljanja otpadom na bolji i ekološki prihvatljiviji način. Pored toga što je planirano da se najpre objasni budućim korisnicima šta se podrazumeva pod reciklabilnim otpadom i kakva će biti njihova prava i obaveze, neophodno je i potisati i pravno obavezujući dokument kojim se definisati učešće u primarnoj separaciji, obaveze korišćenja besplatnih dobijenih posuda samo i isključivo za ovu namenu, kao i čuvanje i održavanje posuda. Ovom Analizom se predlaže i jedna sveobuhvatnija javna kampanja koja bi imala kontinualni karakter. U tom smislu, JKP „Mediana“ i Uprava za privredu, održivi razvoj i zaštitu životne sredine grada Niša mogu biti koordinatori javne kampanje za podizanje svesti javnosti vezano za sveobuhvatniji pristup separacije otpada. Postojeće kampanje „Čisto! Da nam bude bolje!“ koja je usmerena ka domaćinstvima i „Očistimo Niš kroz reciklažu!“ koja je dominantno usmerena ka pravnim licima treba proširiti i sprovoditi na efikasniji način, korišćenjem eksternih resursa. Pri tom bi JKP „Mediana“ bila okosnica kampanje, čiji bi naziv mogao da bude „Za čist Niš!“ gde se predlaže da se unutrašnje organizacione jedinice koje se bave zaštitom životne sredine i komunikacijom sa korisnicima usmere ka koordinaciji više zainteresovanih strana u javnoj kampanji. Izbor zaintedesovanih organizacija i pojedinaca koji žele da učestvuju u kampanji bi se vršio tako što bi se raspisao konkurs za izbor volontera koji žele da učestvuju u aktivnostima kampanje. Poziv bi bio otvoren za sve zainteresovane organizacije i pojedince, svrstane po ciljevima na sledeći način: 1. Podizanje svesti javnosti kroz edukaciju; 2. Razvoj infrastruktute za separaciju otpada; 3. Društvena odgovornost radi unapređenje javne higijene čišćenjem divljih deponija;

Podizanje svesti javnosti kroz edukaciju: Po sprovedenom konkursu bili bi izabrani pojedinci i organizacije koji bi činili tzv „Edukativni ekološki tim“ koji bi bio angažovan da obilazi institucije, fizička i pravna lica i vrši edukaciju o potrebi unapređenja upravljanja otpadom i zaštiti životne sredine. Aktivnosti podizanja svesti bi se definisale Programom ekološke edukacije koji bi pripremali JKP „Mediana“ i zaineresovane organizacije, od kojih su naročito poželjne studentske organizacije i druge organizacije koje bi kroz stručnu praksu obavljale ovu kampanju. Program ekološke edukacije bi, uz pribavljeno mišljenje Uprave za privredu, održivi razvoj i zaštitu životne sredine, mogao da preraste u edukativni program finansiran iz Budžetskog fonda za zaštitu i unapređenje životne sredine grada

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Niša, budžeta projekata JKP „Mediana“ , projektima zainteresovanih strana i sl. Programom bi bile obuhvaćene različite ciljne grupe, sa posebnim naglaskom na edukaciju predškolske i školske dece. Reciklažni centar bi mogao biti iskorišćen kao jedan od bitnih punktova za edukaciju i promociju reciklaže.

Razvoj infrastruktute za separaciju otpada: Po sprovedenom konkursu bi bili izabrani pojedinci i organizacije koji su zainteresovani da volonterski pomažu JKP „Mediana“ – Niš kroz tzv. „Reciklažnu patrolu“ u komunikaciji sa novim korisnicima radi razvoja sistema za separaciju otpada putem kampanja „od vrata do vrata“, promocijom tokom javnih događaja (koncerti, gradske manifestacije, spertski događaji i sl.) na kojima bi se postavljale posude za prikupljanje reciklabilnog otpada, kao i u aktivnostima „Reciklažni karavan“ gde bi se na čitavoj teritoriji Niša postavljali mobilni punktovi za prikupljanje otpada. Program „Reciklažni karavan“ bi pripremala pripremali JKP „Mediana“ i zaineresovane organizacije, uz pribavljeno mišljenje Uprave za privredu, održivi razvoj i zaštitu životne sredine. Aktivnosti bi se finansirale iz budžetskog fonda za zaštitu i unapređenje životne sredine, budžeta projekata JKP „Mediana“ , projektima zainteresovanih strana i sl.

Društvena odgovornost radi unapređenja javne higijene čišćenjem divljih deponija: Promocija društveno odgovornog poslovanja, kao i drušvene odgovornosti stanovnika Niša ka svom najužem okruženju bili bi stavljeni u funkciju unapređenja javne higijene. Pravna lica, udruženja i pojedinci bi bili pozivani da se priključe aktivnostima čišćenja divljih deponija na teritoriji grada Niša po pripremljenom programu koji bi se organizovao dva puta godišnje, kroz akcije „Prolećno spremanje Grada“ i „Jesenje spremanje Grada“. Tokom ovakvih aktivnosti bi se omogućilo i besplatno odlaganje kabastog otpada na gradskoj deponiji, a sve u cilju sprečavanja pojave novih divljih deponija. Kako JKP „Mediana“ – Niš ima veliko iskustvo u organizovanju ovakvih aktivnosti, dva puta godišnje bi se radilo na pripremi i realizaciji ovakvih aktivnosti uz tendenciju ka omasovljavanjem akcija. Aktivnosti bi se finansirale iz budžeta grada Niša, budžetskog fonda za zaštitu i unapređenje životne sredine, budžeta projekata JKP „Mediana“ , projektima zainteresovanih strana i sl.

12 Zaključak

Republika Srbija je na putu da postane država članica Evropske Unije. U tom procesu, usvajanje acquis-ja EU u oblasti životne sredine može predstavljati dodatno opterećenje za zemlju zbog njegovog obima, složenosti i visokih troškova poštovanja propisa. Iskustvo iz prethodnog proširenja EU je pokazalo da je proces pristupanja podigao značaj zaštite životne sredine u nacionalnom programu. Cilj ulaganja u zaštitu životne sredine je povećanje broja zaposlenih i razvoj novih i/ili postojećih delatnosti. Pored toga, zdrava životna sredina je bitna za dugoročni prosperitet i kvalitetan život građana. Implementacija zakonodavstva EU u oblasti životne sredine će zahtevati veliku reorganizaciju svih aspekata zaštite životne sredine, uključujući jačanje institucionalnih kapaciteta, bolje planiranje i pripremu projekata. Shodno tome, važan aspekt obezbeđenja efikasne implementacije zakonodavstva EU u oblasti životne sredine predstavlja unapređenje međuopštinske saradnje. Ekološki problemi se ne zaustavljaju na granicama opština i gradova. Potrebna je koordinisana i snažna akcija za borbu protiv ekoloških problema, naročito u oblasti otpada i zaštite voda.

Na primer, može se pretpostaviti da u oblasti upravljanja otpadom većina gradova i opština neće moći vlastitim sredstvima da ispune ciljeve utvrđene zakonodavstvom EU o upravljanju otpadom niti da u skorije vreme privuku spoljna finansijska sredstva za planiranje, pripremu i finansiranje implementacije. Opšte uzev, uspostavljanje međuopštinske saradnje će biti potrebno da gradovi i opštine budu uspešni u transformaciji sa sadašnjeg stanja upravljanja otpadom na upravljanje komunalnim otpadom u skladu sa standardima EU. U tom smislu se preporučuje rasprava o sadržaju svake međuopštinske saradnje i o formi i strukturi na osnovu kojih saradnja treba da se formalizuje i sprovede.

Otpad je ključno ekološko, socijalno i ekonomsko pitanje. Upravljanje otpadom postaje sve sofisticiraniji proces, kao zbog potrebnih postrojenja i procesa, tako i zbog komplikovane zakonske regulative. Međutim , rast globalne 82

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region potrošnje stvara veći pritisak na ekosisteme i infrastrukturu za upravljanje otpadom. Rastuća opterećenja ukazuju na neefikasnosti u proizvodnji, distribuciji i potrošnji, kao i izgubljeni novac u tom procesu. S obzirom na sve veću opasnost i zabrinutost javnosti zbog zagađenja i klimatskih promena, otpad postaje jedan od glavnih krivaca zbog emisije metana.Opasan otpad i dalje predstavlja problem javnog zdravlja. Otpad predstavlja resurs, a nova percepcija resursa je ključ za rešavanje problema otpada. Prevencija nastanka otpada je najefikasniji opcija u približavanju ovog cilja,a može da doprinese: - Smanjenju uticaja na životnu sredinu izazvanih upravljanja otpadom, na primer, smanjenja emisija gasova staklene bašte, metana emitovanog iz deponija posebno , kao i ugljen-dioksida iz procesa spaljivanja. - Poboljšanju efikasnosti resursa kroz uštedu energije i smanjenje upotrebe materijala. - Smanjenje proizvodnje opasnog otpada i zbog toga poboljšanje uslova za javno zdravlje.

Sprovođenjem projekta „Sisitemi upravljanja otpadom – razmena iskustva i dobre prakse u BG - SR pograničnoj oblasti“ u velikoj meri će biti uspostavljen sistem primarne saparacije otpada na teritorijama dvaju gradskih opština. Uzorak je dovoljno reprezentativan da omogući adekvatno praćenje načina sakupljanja, kao i načina ponašanja korisnika, od kojih će u punoj meri i zavisiti održivost ovakvog načina prikupljanja reciklabilnog otpada. Ovaj pilot projekat predstavlja mogućnost sagledavanja sistema pre širenja na ostak gradskih opština, sa jasnim ciljem da se čitava teritorija grada Niša uključi u sistem primarne separacije. Na taj način bi grad Niš ostvario jednu od osnovnih obaveza kada su u pitanju standardi EU u oblasti upravljanja otpadom – upravljanje na resursno efikasan, održiv i način koji je minimalno štetan po životnu sredinu i zdravlje ljudi.

Analiza potencijala zainteresovanih strana i šire javnosti za oblast upravljanja otpadom pokazuje da pored institucija grada Niša, gradskih opština, preduzeća koja se bave otpadom, postoje i obrazovne institucije zainteresovane za unapređenje zaštite životne sredine, ali i brojna udruženja i pojedinci koji su zainteresovani da daju svoj doprinos u oblasti podizanja ekološke svesti. Motivi svih nabrojanih grupa su različiti i kreću se od zakonskih obaveza i radnih zadataka, preko motivisanosti za širenje znanja, želje za društveno odgovornim poslovanjem do lične motivacije da se učini nešto dobro i konkretno za zajednicu. U tom smislu, veliki potencijal različitih zainteresovanih strana treba biti sinhronizovan i usmeren ka postizanju ciljeva da se otpadom upravlja na način koji dovodi do unapređenja stanja životne sredine i zdravlja ljudi, uz iskorišćenje resursa radi očuvanja neobnovljivih izvora energije i otvaranja „zelenih“ radnih mesta.

U Niškom regionu su poslednjih desetak godina postoji trend uspostavljanja reciklažne industrije. Uz veće I manje probleme na tržištu su se etablirale kompanije koje se najviše bave reciklažom plastike, papira, metala, električnog I elektronskog otpada, otpadnog ulja i dr. To govori da postoji tržište za plasman reciklabilnog materijala, te su poslovni planovi JKP „Mediana“ – Niš da postane lider u oblasti sakupljanja reciklabilnog otpada u Niškom regionu sasvim opravdani.

Kada se uzme u obzir da je JKP „Mediana“ – Niš već izgradila Reciklažni centar i da uz podršku sredstava EU i sopstvenim sredstvima planira da opremi 15 000 domaćinstava u GO Medijana i GO Palilula posudama za sakupljanje reciklabilnog otpada, dolazi se do zaključka da će se u Nišu u dobroj meri razviti primarna separacija otpada koja je usklađena sa standardima EU. Sprovođenjem WASTE pilot projekta omogućiće se optimizacija sistema sakupljanja koji se može primeniti u svim gradskim opštinama na efikasan i racionalan način.

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

14 ANEKSI

ANEKS 1

PROPISI IZ OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM KOJE PRIMENjUJE UPRAVA ZA KOMUNALNE DELATNOSTI,ENERGETIKU I SAOBRAĆAJ GRADA NIŠA

U obavljanju poslova iz svoje nadležnosti Uprava za komunalne delatnosti, energetiku i saobraćaj primenjuje odredbe sledećih zakona i propisa: 1. Zakon o lokalnoj samoupravi (''Službeni glasnik Republike Srbije'', broj129/07), 2. Zakon o komunalnim delatnostima (''Službeni glasnik Republike Srbije'',broj 88/2011 ), 3. Zakon o javnim preduzećima (''Službeni glasnik Republike Srbije'', broj119/2012 i 116/2013-autentično tumačenje), 4. Zakon o upravljanju otpadom (''Službeni glasnik Republike Srbije'', broj 36/09, 88/2010), 5. Pravilnik o obrascu zahteva za izdavanje dozvole za skladištenje,tretman i odlaganje otpada ("Službeni glasnik RS", br.72/09), 6. Pravilnik o uslovima i načinu sakupljanja, transporta, skladištenja i tretmana otpada koji se koristi kao sekundarna sirovina ili za dobijanje energije ("Službeni glasnik RS", broj 98/10), 7. Pravilnik o sadržini potvrde o izuzimanju od obaveze pribavljanja dozvole za skladištenje inertnog i neopasnog otpada ("Službeni glasnik RS", broj 73/10), 8. Pravilnik o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada ("Službeni glasnik RS", broj 56/10), 9. Pravilnik o sadržini, načinu i izgledu registra izdatih dozvola za upravljanje otpadom ("Službeni glasnik RS", broj 95/10); 10. Pravilnik o postupanju sa otpadom koji sadrži azbest ("Službeni glasnik RS", broj 75/10), 11. Pravilnik o obrascu dnevne evidencije i godišnjeg izveštaja o otpadu sa uputstvom za njegovo popunjavanje ("Službeni glasnik RS", broj 95/10), 12. Pravilnik o načinu skladištenja, pakovanja i obeležavanja opasnog otpada ("Službeni glasnik RS", broj 92/10), 13. Pravilnik o načinu i postupku upravljanja istrošenim baterijama i akumulatorima ("Službeni glasnik RS", broj 86/10), 14. Pravilnik o načinu i postupku upravljanja otpadnim gumama ("Službeni glasnik RS" broj 104/2009 i 81/10), 15. Obrazac uz Pravilnik o izgledu i sadržini dozvole skladištenje, tretman i odlaganje otpada ("Službeni glasnik RS", broj 96/09), 16. Pravilnik o izgledu i sadržini dozvole za skladištenje, tretman i odlaganje otpada ("Službeni glasnik RS", broj 96/09), 17. Pravilnik o obrascu dokumenata o kretanju otpada i uputstvu za njegovo popunjavanja ("Službeni glasnik RS", br.72/09), 18. Pravilnik o načinu i postupku upravljanja otpadnim vozilima ("Službeni glasnik RS", broj 98/10), 19. Uredba o vrstama otpada za koje se vrši termički tretman, uslovima i kriterijumima za određivanje lokacije, tehničkim i tehnološkim uslovima za projektovanje, izgradnju, opremanje i rad postrojenja za termički tretman otpada, postupanju sa ostatkom nakon spaljivanja ("Službeni glasnik RS", broj 102/10 i 50/2010), 20. Uredba o odlaganju otpada na deponije ("Službeni glasnik RS", broj 92/10), 21. Uredba o dopuni Uredbe o prizvodima koji posle upotrebe postaju posebni tokovi otpada, obrascu dnevne evidencije o vrsti i količini proizvedenih i uvezenih proizvoda i godišnjem izveštaju, načinu i rokovima dostavljanja godišnjeg izveštaja, obveznicima plaćanja naknada, kriterijumima za obračun, visinu i način obračunavanja i plaćanja naknade, ("Službeni glasnik RS", broj 54/10 , 86/2011, 15/2012 i 3/2014), 22. Odluka o komunalnim delatnostima (''Službeni list Grada Niša'', broj 32/07-prečišćen tekst, 40/07, 11/09 i 66/2010), 23. Odluka o komunalnom redu ( ''Službeni list Grada Niša'', broj 67/2013) 24. Odluka o načinu i rokovima plaćanja komunalnih usluga (''Službeni list Grada Niša, broj 4/94, 66/03), 25. Odluka o održavanju čistoće (''Službeni list Grada Niša'', broj 3/2014- prečišćen tekst). 26. Odluka o ceni odlaganja komunalnog otpada (''Službeni list Grada Niša'', broj 3/2014).

ANEKS 2: IZMERENE KOLIČINE OTPADA U PERIODU 2012. – 2014.

Измерене количине отпада у периоду од 2012. до 2014. год. на недељном/дневном/годишњем нову у /кг/

Табела 1: Количина отпада сакупљена аутосмећарима /кг/

период недељно просечно дневно пројекција годишња

јун II 2014 1.104.620 157.803 57.598.043

јун I 2014 1.154.748 164.964 60.211.860

април 2014 1.179.780 168.540 61.517.100

фебруар 2014 1.072.320 153.189 55.913.829

новембар 2013 1.266.440 180.920 66.035.800

јун 2013 1.037.700 148.243 54.108.643

фебруар 2013 1.079.760 154.251 56.301.771

децембар 2012 1.156.400 165.200 60.298.000

септембар 2012 1.282.620 183.231 66.879.471

фебруар 2012 1.193.808 170.544 62.248.560 Средња вредност за 1.152.820 164.689 60.111.308 период 2012/14

Табела 2: Просечне количине отпада са пројекцијама просечно просечно дневно пројекција период недељно по години годишња по години 2014 1.127.867 161.124 58.810.208

2013 1.127.967 161.138 58.815.405

2012 1.210.943 172.992 63.142.010

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

ANEKS 3 Količine otpada skladištenog i tretiranog na teritoriji grada Niša u 2013. Izvor: Uprava za komunalne delatnosti, energetiku i saobraćaj Редни Врста отпада Индексни број према Годишња количина Годишња количина број каталогу отпада преузетог отпада третираног отпада (t) (t)

1. Пластичан отпад: 150102-пластична 0,08 (Дени комерц 0,08 (Дени комерц СДН) амбалажа СДН) 48,89 (Компласт) 48,89 (Компласт) 73,00 (Comsconsult) 73,00 (Comsconsult) 68,66 (Медиана) 91,62 (Медиана) 10,00 (РРЕКОЦ) 223,59 190,63

200139-пластика 12,32 (Компласт) 12,32 (Компласт)

2. Метални отпад: 191202-метали који 1042,00 (Кopex MIN-LIV) 1042,00 (Кopex MIN-LIV) садрже гвожђе 108,24 (Медиана) 105,61(Медиана) 1072,00 (Balkomex) 214,00 (Balkomet SRB) 249,00 (Ферокс) 3,60 (SALE & GABI) 138,00 (Аснина) 390,00 (Металосировина) 3.216,84 1.147,61

191203-обојени метали 593,00 (NISSAL) 593,00 (NISSAL) 8,00 (Медиана) 7,68 (Медиана) 2,30 (Balkomex) 1,40 (Balkomet SRB) 4040,00 (JUGO IMPEX) 2,80 (SALE & GABI) 4253,00(JUGO IMPEX) 8,30 (Аснина) 36,00 (Металосировина) 4.691,80 4.853,80

120101-стругање и 116,74 (Медиана) 121,84 (Медиана) обрада ферометала 160118-обојен метал 0,31 (Медиана) 0,74 (Медиана) 3,00 (ЕМЗ ВИНЕТА) 23,77 (Селма)

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

27,08 0,74

170401-бакар, бронза, 0,07 (Медиана) 0,00 (Медиана) месинг 0,70 (ST & LD nekretnine) 15, 67 (Селма) 1,40 (REICKING) 17,84

150104-метална 0,00 (Медиана) 0,01 (Медиана) амбалажа 170405-гвожђе и челик 60,191 (ЕИ УСЛУГА) 55,00 (REICKING) 115,191

170411-каблови 607,00 (JUGO IMPEX) 623,00 (JUGO IMPEX)

170402-алуминијум 0,36 (ST & LD nekretnine) 3,20 (REICKING) 3,56

3. Дрвени отпад: 170201-дрво 17,01 (Медиана) 35,90 (Медиана)

150103-дрвена амбалажа 7,34 (Медиана) 21,34 (Медиана)

4. Стаклени отпад: 150107-стаклена 77,90 (Медиана) 77,90 (Медиана) амбалажа 5. Отпадне гуме: 160103-отпадне гуме 08.06 (Медиана) 0,64 (Медиана)

6. Отпад од папира 150101-папирна и 40,26 (Медиана) 40,26 (Медиана) и картона: картонска амбалажа 22 189,00 (Технопапир) 22 189,00 (Технопапир) 7. Грађевински 170504-земља и камен 2082,60 (МD GIT) 2082,6 (МD GIT) отпад 45,00 (ЦД ХИС) 170107-мешавине или 1801,80(МD GIT) 1801,8 (МD GIT) поједине фракције бетона, цигле, плочице и керамике

170102-цигле 45,00 (ЦД ХИС)

170101-бетон 300,00 (Електрокоп)

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

8. Текстилни отпад: 040209-отпади од 423,00 (Еуромитекс) 423,00 (Еуромитекс) мешовитих материјала (импрегнирани текстил, еластомер, пластомер) 9. Отпад од 080399-отпади који нису 0.60 (МАГЕНТА ДМ 0,50 (МАГЕНТА ДМ производње, другачије ПЛУС) ПЛУС) формулација, специфицирани снабдевања и употребе штампарског мастила 10. Опасан отпад 170410*-каблови 11,80 (JUGO IMPEX) 11,80 (JUGO IMPEX)

160213*одбачена 9 155,00 (JUGO IMPEX 10 262,00 (JUGO IMPEX опрема која садржи ЕЕR) ЕЕR) опасне компоненте

11. Отпади од 160214-одбачена опрема 78,00 (JUGO IMPEX) 126,00 (JUGO IMPEX) електричне и електронске опреме 12. Отпадна возила 160106-отпадна возила 163,689 (ST & LD која не садрже ни nekretnine) течности ни друге опасне 67,00 (ЕМЗ ВИНЕТА) компоненте 506,78 (Селма) 737,469

13. Отпадна уља 200125-јестива уља и 0,35 (Зрно) масти

Bulgaria-Serbia IPA Cross-Border Programme CCI Number 2007CB16IPO006 Waste management systems – shared experience and good practices in BG-SR cross-border region

Izradila Asocijacija „Lokalna kuća razvoja Brus“ – Brus za potrebe projekta „Sistemi upravljanja otpadom – razmena iskustva i dobre prakse u BG- SR pograničnoj oblasti“ koji sprovodi Javno komunalno preduzeće „Mediana“ – Niš.

Ekspertski tim za izradu publikacije: Mr.sci. Slobodan Krejaković Prof. Dr Gordana Stefanović Dipl.ecc. Ljubinka Kaluđerović Mr. sci. Darinka Radojević

Ova publikacija je napravljena uz pomoć sredstava Evropske unije kroz “IPA Program prekogranične saradnje Bugarska-Srbija” pod brojem CCI No 2007CB16IPO006. Jedinstveno odgovorno lice za sadržaj ove publikacije je Asocijacija “Lokalna kuća razvoja Brus” kao izrađivač i Javno komunalno preduzeće “Mediana” – Niš kao korisnik i ni na koji način ne može biti tumačen kao stav Evropske unije ili Upravljačkog tela programa.

This publication has been produced with the assistance of the European Union through the Cross-Border Programme CCI No 2007CB16IPO006. The contents of this publication are the sole responsibility of Association “Local House of Development Brus” / PCE “Mediana” – Niš and can in no way be taken to reflect the views of the European Union or the Managing Authority of the Programme.