APRIL 2017 - NUMMER 31

INHOUD 1. Van de voorzitter 2. Winkelen in , deel 1 4. Boek ‘ 35 jaar’ 5. Katholieke schuilkerk in de Prins Alexanderpolder 9. Bijzondere wegen in Prins Alexander: Wollefoppenweg 11. Rotterdam Woont 12. Straatnamen in de Prins Alexander- polder: de Victor E. van Vrieslandstraat 13. Colofon De Rotte, getekend door D. Moens, omstreeks 1810.

AGENDA VAN DE VOORZITTER Het bestuur van de Historische van de vereniging. Daar komt nog bij 20 mei Vereniging Prins Alexander praat de dat het bestuur nu al enige tijd lijdt on- Excursie/fietstocht in het kader van 150 jaar komende maanden graag met de leden der een gebrek aan menskracht. Al met Polder Prins Alexander. over de toekomst van de vereniging. In al: de vereniging heeft, na (bijna) tien Start om 13.00 uur bij begraafplaats Oud 2017 bestaat de Historische Vereniging jaar, sterk behoefte aan vernieuwing en Kralingen. De tocht duurt ongeveer 2,5 uur. Prins Alexander immers tien jaar. Een verjonging om haar doel, het onder de Aanmelden gewenst: [email protected] groot deel van het huidige, zevenkop- aandacht brengen van de cultuurhistorie pige bestuur is in 2008 aangetreden en van de polder Prins Alexander, te 23 mei heeft er in 2018 dus tien jaar opzitten. kunnen blijven verwezenlijken. De Causerie in het kader van 150 jaar Polder In die periode heeft de vereniging ons HVPA wil daarom haar jubileumjaar Prins Alexander. Thema ‘De polder en het inziens veel tot stand gebracht. Er zijn niet alleen gebruiken voor viering, maar water’. prijzen gewonnen, boeken en lespak- tevens voor reflectie op de toekomst. 19.00 uur auditorium Eneco World, ketten geschreven, tientallen lezingen Hoe kunnen we, na de eerste tien Maarten Meesweg 5. gehouden, websites onderhouden, en succesvolle jaren, de geschiedenis en Aanmelden gewenst via deze link: tientallen nieuwsbrieven gepubliceerd. identiteit van het gebied ook voor de http://facebook.us15.list-manage.com/ De vereniging heeft een trouwe schare komende jaren op de beste manier voor subscribe?u=deec8c90046398c1ea1cf1f- leden aan zich weten te binden, en is het voetlicht brengen? In het kader hier- ba&id=6b6e74343a een veelgevraagd samenwerkingspart- van wil ik u als lid of belangstellende ner voor tal van culturele instellingen. van de vereniging van harte uitnodigen De vereniging probeert consequent om de komende tijd één of twee keer HVPA voor kwaliteit en professionaliteit te als klankbord deel te nemen aan een De Historische Vereniging Prins Alexander staan. Allemaal redenen dus om het bijeenkomst over - naar we hopen - de doet onderzoek naar de geschiedenis van jubileum van de HVPA te vieren! volgende tien jaar van de vereniging. de Prins Alexanderpolder, zijn bewoners Maar er is, na tien jaar HVPA, ook een en bedrijvigheid. keerzijde. De vereniging vertegenwoor- Onno de Wit E-mail: [email protected] digt een uniek gebied met gevarieerde Website: www.hvpa.nl wijken, maar de cultuurhistorische Facebook: @HVPrinsAlexander eenheid van het gebied wordt door Twitter: @HistVerPA slechts weinigen herkend en erkend, als we tenminste af mogen gaan op de neerwaartse trend in het aantal leden WINKELEN IN PRINS ALEXANDER, DEEL 1

Iconen en symbolen waren het thema van de landelijke Open Monumentendag 2016, gehouden op 10 september van dat jaar. In het kader daarvan organiseerde de HVPA die dag een fietstocht langs een aantal winkelcentra in Prins Alexander. Winkelcentra zijn immers de iconen van onze welvaartstaat en niet meer weg te denken uit onze samenleving. Het aantal deelnemers aan deze activiteit was niet al te groot en daarom besteden we in deze nieuwsbrief nog eens aandacht aan de winkelcentra, in het bijzonder aan het ontstaan ervan. We beginnen in de wijk waar in 1961 de eerste palen de grond in gaan voor de grote stadsuitbreiding ten oosten van Rotterdam. Een wijk die dan nog wordt aangeduid als de Alexanderpolder, maar al in 1965, bij het ontstaan van de wijk , de naam krijgt.

Wim Heistek

In 1959 werd een begin gemaakt met de plannen voor de nieuwe wijk, waarbij de eerste ontwerpen werden gemaakt door L. de Waard. Vanaf april 1961 zou architecte en stedenbouwkundige Lotte Stam-Beese zich met de uitwerking gaan bezighouden. Zij ging uit van herhaalde clusters van (portiek)flats en eengezinswoningen in combinatie met veel groen en wijkvoorzieningen als scholen, kerken, winkels, sport- terreinen. Volgens haar idee van de wijkgedachte zouden de bewoners van de nieuwbouwwijken zich voor hun eerste levensbehoeften moeten kunnen richten op de directe woon- omgeving. De nieuwe wijk zou een Samuel Esmeijerplein. interne ringweg krijgen waaraan drie winkelcentra zouden komen te liggen, was echt pionieren! Het wegennet was voor een winkelcentrum. Zoals de een wijkwinkelcentrum met een breed slecht, de Prinsenlaan als toegangsweg krant meldde: “de eerste paal werd assortiment en twee buurtwinkelcentra vanuit Kralingen en was woensdagmiddag in de weke bodem voor de dagelijkse boodschappen. een keienweg vol kuilen en bulten. van de Prins Alexanderpolder gedreven Rotterdammers staan bekend als ver- als begin van de bouw van het eerste Pionieren zinners van bijnamen en de Prinsenlaan winkelcentrum in het Rotterdamse Op 24 november 1961 werd de eerste droeg enkele jaren de bijnaam gedeelte van de nieuwe woonstad”. Het paal geslagen voor 290 woningen aan Schokbrekerlaantje. betrof hier het buurtwinkelcentrum aan de Noorwitsstraat en daarmee was de Bij gebrek aan winkels waren de het Jacob van Campenplein, gelegen bouw van een nieuwe polderstad be- bewoners de eerste tijd aangewezen op achter de Noorwitsstraat waar tien gonnen. In 1963 kwamen de eerste be- bakkers, melkboeren en groenteboeren maanden eerder de eerste paal voor woners naar de Prins Alexanderpolder, die aan huis hun producten probeerden de woningbouw de grond in ging. vaak gezinnen met jonge kinderen. te slijten. Hier en daar verrezen er wel Een bijzonderheid bij de bouw van de Gezinnen ook die door de enorme een paar noodwinkels, maar voor grote- winkels werd uitvoerig belicht: “daar woningnood van de naoorlogse jaren re aankopen was men nog aangewezen alle winkels van brede luifels worden voor het eerst eigen woonruimte kre- op Rotterdam. voorzien zal het toekomstige winkel- gen. Toch was er aanvankelijk weinig centrum de gelegenheid bieden ‘droog’ animo zich in de polder te vestigen, Eerste paal winkelcentrum boodschappen te doen, een principe niet alleen vond men de huren hoog, Nog voordat de eerste bewoners zich in dat in Rotterdam voor het eerst in de maar het gebied was nog een woestenij de polder vestigden was wel al op 12 Lijnbaan toepassing vond.” met nauwelijks voorzieningen, het september 1962 de eerste paal geslagen

2 HVPA Nieuwsbrief 31| april 2017 Eindelijk open Het geduld van de bewoners werd nog danig op de proef gesteld, een jaar na het slaan van de eerste paal stond een wat de plaatsaanduiding betreft merk- waardige vetgedrukte kop in de krant: “Nog zeker een jaar alleen noodwinkels in Alexandrië.” Toen de winkels in het zoals aangekondigd “buurtwinkelcen- trum voor de dagelijkse boodschappen” dan eindelijk hun deuren konden openen, bleek dat de bewoners op het Jacob van Campenplein terecht konden voor heel wat meer dan hun dagelijkse boodschappen. Naast twee supermark- ten (Spar en Vivo) waren er bakker Van Duyn en slager Broman. Om de verdere diversiteit van het Jacob van Campenplein. winkelaanbod aan te tonen, gaan de van Bilderbeekplaats en vier aan de vooral voor levensmiddelen gelden”, we een kleine vijftig jaar terug in de Berlagehof. Ook hier een supermarkt, zo zei een der SWO-bestuursleden. tijd en wandelen we van Jacob van maar ook een winkel voor groenten en “Het is echter in de meeste gevallen Campenplein 12 naar nummer 196 en fruit en een bakker wiens opening op maar schijn. Het ontbreken van de komen tegen: kapper Koemans, wasse- 27 november 1964 de krant haalde: “te concurrentiesfeer hier is daar schuldig rette Miele, modehuis Marlén, Corina midden van woeste bouwterreinen, half aan. De prijzen zijn hier niet hoger dan chemisch reinigen, de Raiffeisenbank, voltooide woningen, actieve bouwers elders, wel is de keus beperkter vooral Eurolicht verlichting, Melman mode, en zandhopen in de Rotterdamse Prins waar het bijvoorbeeld vlees en groenten drogist van Seters, Cieremans de bloe- Alexanderpolder is deze wijk van aangaat.” mist, juwelier Silvius, woninginrichting pioniers sinds gistermiddag een brood- Ropit Lion, Alexander’s bloemenhuis, en banketbakkerswinkel annex tearoom Wijkwinkelcentrum Jan Haverman boekhandel, de rijk, een primeur. Het winkelpand is Zoals in de plannen voor de nieuwe Boerenleenbank, Bos baby- en kinder- het tweede dat in het gloednieuwe wijk opgenomen, kwam er een wijk- kleding, Elshout Radio en TV, Van der koopcentrum, de van Bilderbeekplaats, winkelcentrum. In het centrum van de Hoven schoenen en Rinck opticien. in gebruik is genomen.” wijk, aan het Samuel Esmeijerplein en Al met al een buurtwinkelcentrum, Verder waren er voor bewoners van de Marinus Bolkpein. Een winkelcentrum, inderdaad gelegen aan de ringweg, naastgelegen wijken een dameskapper, groot van opzet. Ook hier de bijzon- maar wel met een behoorlijk breed herenkapper, een modezaak, een slijter, derheid die we reeds aantroffen op het assortiment. Het spreekt vanzelf dat een elektrotechnisch bureau, een Jacob van Campenplein. In november dit centrum, vooral in de eerste jaren, schoenmaker, een wasserette, rijwiel- 1965 bij de eerste paal voor het tweede een groot succes was. In de loop van handel, pottenbakster en een doe-het- deel van het centrum kopte de krant: de decennia is er helaas min of meer de zelfzaak. Dit winkelcentrum heeft zo’n “LIJNBAAN IN ALEXANDERSTAD. klad in gekomen, onder meer te wijten veertig jaar bestaan en inmiddels is op De winkels zullen, evenals op de aan nog weer grotere winkelcentra in de de plaats ervan het appartementencom- Lijnbaan, overluifeld worden.” Maar naaste omgeving. plex de Berlagehof verrezen. liefst 23 winkels zouden hier worden gevestigd langs een groot middenterrein Duikerstraat Prijzen te hoog? waar ook de weekmarkt kon worden De woningbouw in de Prins Alexander- Toen de beide buurtwinkelcentra ein- gehouden. Op 11 september 1968 werd polder ging in westelijke richting en delijk bezet waren en de bewoners hun het winkelcentrum voltooid. “Met het was dan ook voor de hand liggend boodschappen in de buurt konden doen, de opening vandaag van de nieuwe dat het tweede buurtwinkelcentrum kwamen er vragen van bewoners over supermarkt van De Gruyter (toepasse- spoedig zou volgen. En zie, begin de gehanteerde prijzen. In maart 1966: lijk Metromarkt geheten) is het winkel- 1964 kon een iets kleiner centrum in “De mensen hebben hier wel eens de centrum aan het Samuel Esmeijerplein gebruik worden genomen, met vijf indruk dat de prijzen in de winkels in de Prins Alexanderpolder voltooid. winkels aan de Duikerstraat, zes aan hoger zijn dan in de stad. Dat zou De Gruyters Metromarkt vormt de

HVPA Nieuwsbrief 31 | april 2017 3 Samuel Esmeijerplein. zuidelijke hoeksteen van het centrum, en dus kon Het Lage Land niet IJssel namelijk kent reeds (op vrijdag) dat van een nieuw plaveisel en een achterblijven. September 1967: “De een koopavond en trekt daarmee vele verdiept zitje is voorzien en langzaam Middenstandsvereniging Alexanderstad polderbewoners. De zaken in de PA- uitgroeit tot hèt centrum voor de Prins heeft, gesteund door onder meer het polder, die ook al niet verrukt zijn van Alexanderpolder en Ommoord.” winkelcentrum van Het Lage Land, het feit, dat in hun omgeving nog zo’n bij burgemeester en wethouders van kleine duizend woningen leeg staan, Koopavond Rotterdam gepleit voor een koopavond zien in de Capelse trekpleister een De koopavond, tegenwoordig iets in de Alexanderpolder. De ongeveer regelrechte bedreiging.” heel normaals, was in 1967 voor tachtig in de polder opererende midden- Een eerste proef voor een koopavond veel gebieden een nieuwigheid. standers willen deze koopavond vooral kwam er al snel en op 6 november Buurgemeente Capelle aan den IJssel uit overwegingen van concurrentie. kopte de krant groot: “Proefkoopavond kende inmiddels wel een koopavond Het nabijgelegen Capelle aan den in Alexanderpolder een groot succes.”

BOEK ‘ROTTERDAM ZEVENKAMP 35 JAAR. DE PIONIERS, DE DOENERS, DE TALENTEN’

Zevenkamp die in 1979/1980 werd ge- we de mensen tegen die hun handen bouwd. Het boek is een initiatief van uit de mouwen staken en iets voor Ed de Meijer en Cornelis van Krieken. elkaar wisten te krijgen met anderen: Ook Onno de Wit, voorzitter van de de opzoomeraars, de mensen van de HVPA, werkte er aan mee. bewonerscommissies.

Het boek bestaat uit drie delen. In het En het derde deel, ‘De talenten’, laat eerste deel, ‘De pioniers’ lezen we de zien wat Zevenkamp allemaal te bieden verhalen van de eerste mensen die in had en heeft aan bijzondere talenten. de wijk kwamen te wonen, de mensen Danzkij een bijdrage van de gebieds- met een pioniersmentaliteit die het commissie van Prins Alexander en Op 19 januari vond in Recreatie- lef hadden ergens mee te beginnen: de Stichting ter Bevordering van centrum De Zevenkampse Ring de de bewoners van Centraal Wonen, de Volkskracht kost het boek slechts presentatie plaats van ‘Rotterdam zelfbouwers, de mensen die activiteiten € 5,- . Het is onder meer te koop bij de Zevenkamp 35 jaar’, een boek vol opzetten voor de wijk. HVPA. foto’s en interviews over de wijk In deel twee, ‘De doeners’ komen

4 HVPA Nieuwsbrief 31| april 2017 KATHOLIEKE SCHUILKERK IN PRINS ALEXANDERPOLDER

Nederland presenteert zich graag als een land met een eeuwenlange traditie van religieuze tolerantie. Erasmus van Rotterdam (1466, 1467 of 1469-1536), de joodse filosoof Baruch de Spinoza (1632-1677), de verlichte filosoof John Locke (1632-1704) en de Franse theoloog Pierre Bayle (1647-1706) zijn namen die in dat kader graag genoemd worden. Tijdens de zeventiende eeuw, de beroemde Gouden Eeuw, zou Nederland een vrijplaats zijn geweest voor ideeën en ideologieën van diverse religieuze aard. Nederland als een natie van religieuze tolerantie; een baken in de zee van totalitaire Europese vorsten. De werkelijkheid is evenwel iets complexer. Dit artikel onderzoekt hoe religieuze (in)tolerantie eeuwenlang ook in de Prins Alexanderpolder een rol speelde.

Onno de Wit

In het gebied dat veel later, met de droogmakerij in de negentiende eeuw, de Prins Alexanderpolder zou worden (ruwweg gelegen tussen Hillegersberg, Capelle aan den IJssel en het huidige Kralingen) is het oude dorp Kralingen met zijn kerk aan de Veenweg eeuwenlang het religieuze centrum. De Veenweg, inmiddels verdwenen, liep ten noorden van en evenwijdig aan de ‘s-Gravenweg. Het dorp lag op de locatie van de huidige begraafplaats Oud Kralingen, aan de Laan van Oud Kralingen. Het is bekend dat op deze plek al in 1270 - we praten dus over de tweede helft van de Middeleeuwen - een kerk staat. De Locatie katholieke schuilkerk in Kralingen, achttiende eeuw. afgelegen en zeer bescheiden kerk, waarschijnlijk gemaakt van hout en Een tweede, stenen kerk op dezelfde katholieken de tirades van Luther plaggen en met riet overdekt, staat plek dateert van rond 1500. Het dorp op de hak nemen. Met het Concilie onder de hoede van de Utrechtse St. Kralingen telt dan circa tweehonderd van Trente (1545-1563) zet de Paulusabdij, die de priester aanwijst die inwoners, maar een kroniekschrijver katholieke kerk de tegenaanval in de kerkgemeenschap bedient. De kerk spreekt nog steeds van een marginaal op de toenemende protestantisering: is waarschijnlijk opgedragen aan de dorp, met twee huizen en een varkens- de contrareformatie. Desondanks heilige Lambertus (c. 638-c. 705), bis- kot. Het is dan ook de vraag hoe de wint ook in de Nederlanden het schop van Maastricht en Tongeren en dorpelingen de bouw van de kerk in een protestantisme terrein, ten koste zendeling voor het gebied van Brabant. eenvoudige gotische stijl en tien bij der- van het katholicisme. Alhoewel Veel zal het dorp rond 1270 niet hebben tig meter, hebben kunnen financieren. in de oude geschiedenisboeken de voorgesteld: een schatting spreekt van Het is in ieder geval een solide kerk, Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) nog minder dan honderd parochianen, want ze doet dienst tot 1842. graag wordt afgeschilderd als die zich met vissen, vogels vangen, een religieus conflict, kan eerder riet snijden, turfsteken en “metter Emancipatieproces gesproken worden van een emanci- coe” in leven houden. Gemarkt wordt In de zestiende eeuw heroriënteert patieproces op economisch, politiek, er door de dorpelingen in Rotterdam. zich het Europese christendom, op wetenschappelijk en cultureel Ze betalen als kerkelijke belasting de basis van sociaal-maatschappelijke niveau, dat de weg vrijmaakt voor zogenaamde “tienden”, waarmee via de veranderingen. De reformatie is een de Gouden Eeuw. De Opstand, zoals bisschop van Utrecht onder andere de feit. Luther, Zwingli en Calvijn pleiten de Tachtigjarige Oorlog ook wordt kruistochten worden gefinancierd. Zo voor een nieuwe relatie tot God en genoemd, is dus niet primair een is reeds in de Middeleeuwen een klein de bijbel. Protestanten bespotten religieuze oorlog, maar de religieuze dorp in de Hollandse polder indirect de paus, onmatige kerkvaders en dimensie speelt zeker een rol. De verbonden met het Midden Oosten. het verfoeide aflaatsysteem, terwijl Spaanse Nederlanden vallen onder

HVPA Nieuwsbrief 31 | april 2017 5 het Spaanse Rijk van koning Filips II. in sijn religie vrij sal moegen blijven te brengen. In particuliere huizen, bij Filips II is een overtuigd aanhanger ende dat men nyemant ter cause van voorkeur afgelegen boerderijen, wordt van de rooms-katholieke kerk. Willem de religie sal moegen achterhaelen ofte dan zo goed en zo kwaad als het gaat van Oranje is weliswaar van huis uit ondersoucken…” Aan de ene kant dus de mis voorgedragen. Daarbij worden ook katholiek en in zijn jongere jaren een verbod op het publiekelijk belijden de priesters geholpen door zogenaamde loyaal aan “den koning van Hispanje”, van het katholicisme, aan de andere ‘klopjes’, ongetrouwde vrouwen die maar tegelijkertijd bezorgd over de kant dus een zekere vorm van tole- als lekenapostelen meestal met zijn vervolging van de aanhangers van rantie, in ieder geval in de particuliere tweeën of drieën samenwonen, priesters Maarten Luther door katholieken. sfeer. Er is geen consistent en coherent bijstaan, godsdienstlessen aan kinderen Willem van Oranje heeft bovendien wettelijk kader en dus moet er heel veel geven en voor arme en zieke katholie- waardering voor de kritische humanist gepolderd worden om de sociale vrede ken zorgen. Zo ontstaat er in het gebied Erasmus. Op 1 april 1572 nemen de te bewaren en dat zal de komende jaren van de latere Prins Alexanderpolder watergeuzen (piraten die gevlucht zijn ook duidelijk worden in Oud Kralingen. weer iets van een katholieke organisa- voor de Spaanse overheid) Den Briel tie. in, in naam van Willem van Oranje. Capelse kasteelheer In 1621 gelden zowel Kralingen als Het is de eerste Nederlandse stad Daar zullen aanvankelijk de aanhangers Capelle aan den IJssel als een broeinest waar de opstandelingen de dienst gaan van het protestantisme nog op de van papisme, waar “vele superstitien uitmaken. Drie maanden later martelen vingers van één hand te tellen zijn. Pas des pausdoms openbaer geplecht en vermoorden de watergeuzen na in 1585 wordt een eerste protestantse worden.” En dat terwijl de openbare de inname van Gorinchem negentien predikant beroepen en starten er in uitoefening van katholieke kerkdiensten katholieke priesters en lekenbroeders. de kerk aan de Veenweg protestantse via verschillende plakkaten verboden De schuldigen worden streng gestraft. kerkdiensten. Overigens kost het in is. De baljuw van Schieland, de Steeds meer steden volgen Willem het naburige Capelle aan den IJssel hoogste autoriteit in de regio, is echter van Oranje en de opstand tegen het veel meer moeite om een protestantse terughoudend in het verhinderen van katholieke Spaanse rijk. predikant te vinden, mede als gevolg dit soort bijeenkomsten. Zo terughou- van het feit dat de Capelse kasteelheer dend, dat hij in 1643 van het Hof van Staatskerk een katholieke achtergrond heeft. De Holland een reprimande krijgt: “Wij In november 1572 vindt in de Sint calvinisten maken zich ook niet altijd vernemen tot ons leetwesen, dat de Laurenskerk in het centrum van even geliefd, door bijvoorbeeld in 1603 stouticheyt van de pausgesinden binnen Rotterdam de laatste katholieke kerk- de dansspelen in het Capelse schoolhuis diverse plaatsen Uwer jurisdictie ende dienst plaats. Daarna worden alle beel- te verbieden. Bedacht moet ook worden specialijck binnen Hillegersberg, den en altaren uit de kerk verwijderd. dat in Kralingen de meeste bewoners Capelle, Cralingen ende andere meer, Deze beeldenstorm bereikt ook de kerk nog steeds een katholieke achtergrond van dage tot dage toeneemt…” Het zijn van het oude dorp Kralingen. Details bezitten. Feitelijk vormen de calvinisten overigens vooral protestantse dominees hiervan zijn helaas niet bekend. Wel is een religieuze minderheid en zijn die tegen de kennelijk oogluikend bekend dat Spaanse troepen op 22 juli de katholieken in alle Nederlandse toegestane katholieke praktijken klagen 1572 tijdens hun aftocht door Kralingen gewesten nog in de meerderheid. Het bij de verantwoordelijke autoriteiten. trekken, waarschijnlijk over de verwondert dan ook niet dat zij zoeken Onderdeel van het weer opkomend ‘s-Gravenweg richting Utrecht. Aan het naar middelen om hun godsdienst te katholicisme vormt ook de schuilkerk Spaanse gezag in de Rotterdamse regio belijden. Vanuit de katholieke kerk, of statie, die rond 1650 in Kralingen komt zodoende een einde. Een jaar die in Duitse en Belgische regio’s nog wordt opgericht. later wordt in de provincie Holland de een sterke organisatorische basis heeft, openbare uitoefening van de katholieke wordt bovendien geprobeerd terrein Gedoogbeleid kerkdienst verboden en in 1580 komt terug te winnen op de protestanten. Naar alle waarschijnlijkheid wordt rond een definitief einde aan de katholieke dat jaar, zonder enige ruchtbaarheid, kerkelijke hiërarchie in Nederland. De Broeinest papisme een bestaand huis omgebouwd tot gereformeerde kerk wordt de officiële Rotterdam wordt na 1600 een brand- statie. De schuilkerk bevindt zich aan staatskerk. Tegelijkertijd meldt de punt van katholieke missie, onder de zuidzijde van de Veenweg, enige eerste ‘grondwet’ van Nederland, de de naam Hollandse Zending. Vanuit percelen ten oosten van de Kortekade. Unie van Utrecht uit 1579, in artikel 13 Rotterdam, Capelle aan den IJssel en Even daarvoor was een poging in dat niemand vanwege zijn persoonlijke wellicht ook Delft bezoeken priesters Bergschenhoek om een schuilkerk op opvattingen of religie mag worden Kralingen om de bewoners weer tot het te richten, gestrand na klachten van vervolgd: “dat een yder particulier praktiseren van het katholieke geloof liefst vier Rotterdamse predikanten. In

6 HVPA Nieuwsbrief 31| april 2017 Kralingen wordt kennelijk omzichtiger Papenhuis of Papekerck, te klein gaat het veel minder goed. Dat maakt te werk gegaan. En als de schuilkerkjes voor kerk, pastorie en klopjesverblijf. dat uiteindelijk, zo rond 1800, het eenmaal staan, worden ze vaak door Bouwplannen resulteren wederom in aantal Kralingse katholieken veel lager de overheid met rust gelaten. Ook een stroom van protestantse oppositie ligt dan het had kunnen zijn, gezien de Kralingse katholieke schuilkerk en de bouwplannen worden uitgesteld de reeds lang bestaande statie. Het wordt gedoogd, ondanks pressie vanuit tot rond 1867, wanneer de klopjes een dorp gaat namelijk ten onder aan de protestantse hoek. Maar dat heeft wel eigen huis betrekken. In een lijst ten gevolgen van de veenafgravingen. Er een prijs. Uit de boeken blijkt dat behoeve van een brandschouw uit 1736 is ten noorden van de Oudedijk en de baljuw zich laat betalen voor zijn worden genoemd een pastorie, een kerk de ’s-Gravenweg een onafzienbare gedoogbeleid. De katholieken kopen en een klooster. Opmerkelijk, want watervlakte ontstaan, waar het eigenlijk bij voorbaat de boeten af. Zo betaalt katholieke kloosters zijn op dat moment alleen nog maar goed vissen is. In de Kralingse schuilkerk in 1679 vijftig in Nederland nog officieel verboden. een verzoekschrift uit 1799 wordt een gulden, en in 1709 zelfs 130 gulden. Het aantal katholieke parochianen somber beeld van het dorp geschetst: De eerste pastoor, Cornelis Van Wijck, bedraagt rond 1700 circa driehonderd, waar nu ”veele ingezeten en arbeyders overlijdt al in 1652. Onmiddellijk staat doorgaans ‘kleyne luyden’. zullen moeten resolveeren [besluiten] een protestantse delegatie op de stoep en in de nootzakelijkheyd worden bij de dijkgraaf voor “het weiren van Nieuw bewustzijn gebragt om elders hun bestaan te een nieuwen”. Dat lukt niet, en op 23 Een bouwkundig onderzoek uit 1748 zoeken. De turfscheepvaart (weleer zoo oktober 1652 treedt Johannes Roose levert op dat huis en kerk oud en bouw- bloeyend) is aanmerkelijk vermindert, aan. Hij is afkomstig uit het ook nu nog vallig zijn. Er dient een nieuwe kerk te den winkelier quynt, veele huyzen zijn overwegend katholieke dorp Kethel, komen, maar naast praktische bezwaren reeds geamoveert [gesloopt] en een waardoor dus mag worden verwacht zijn schout en schepenen bang dat een ander gedeelte genoegzaam onbewoon- dat hij weet hoe zich te gedragen als nieuwe kerk tot aanwas van katholieken baar, de turfschuere worden van tijd katholiek geestelijke in een calvinisti- zal leiden, “die reeds menichvuldig tot tijd afgebroken en veele derzelver sche polder. De dijkgraaf acht het “niet zijn, zoude aanwassen, waartegen onbruyykbaar – met een woort de practicabel” om de nieuwe pastoor te zoveel mogelijk dient te worden voornaamste bronnen van bestaan en weren, maar zegt dan wel weer toe voorzien.” Pas als duidelijk wordt dat welvaart van dat gedeelte dezer plaats eventuele kerkdiensten in de schuilkerk de nieuwe kerk niet groter wordt dan gelegen benoorden den Oudendijk en te verstoren. In praktijk zal dat echter de oude, wordt toestemming verleend. ’s Gravenweg zijn bijna verdwenen en niet meer voorgekomen zijn. Ook in De bouwvallige kerk wordt gesloopt en in korte jaren zal aan Bos- en Veenweg de andere delen van de Republiek er verrijst een nieuw, met riet gedekt niet anders te vinden zijn als een der Zeven Verenigde Nederlanden en “onopzigtelijk gebouw”, met aan de weynig arme visschers.” krijgen katholieken het in de tweede voorkant een gewone huisdeur. In de helft van de zeventiende eeuw wat daaropvolgende jaren wordt het altaar Inwijding nieuwe kerk gemakkelijker. Van vervolgingen is al verfraaid, er komt een nieuwe preek- Verplaatsing van het dorp naar een langer geen sprake meer. De vergaande stoel en in 1774 is er sprake van een meer welvarend deel van Rotterdam bij anti-katholieke wetgeving zoals die orgel. In de winter verhit gloeiende turf de Oudedijk, Hoflaan en ‘s-Gravenweg in diverse plakkaten is vervat, is en de stoven. Voor toenmalige begrippen met tal van fraaie buitenplaatsen en blijft formeel van kracht. Zij wordt gaat het om een fraaie kerk met pastorie zomerverblijven, ligt voor de hand. In echter voornamelijk ten uitvoer gelegd en mooie “tuyningen met broejerijen”, maatschappelijk opzicht veranderen wanneer de autoriteiten de politieke die er in positieve zin uitspringt. Het ook de tijden: in 1796 worden de loyaliteit van geestelijken niet vertrou- mag duidelijk zijn: katholiek Kralingen diverse godsdiensten in Nederland bij wen. Na de vrede van 1648, het einde wordt in deze jaren gekenmerkt door wet gelijkgesteld. Inherent hieraan van de Tachtigjarige Oorlog, is daar een nieuw bewustzijn. Overgeleverde is ook dat er een schikking wordt echter minder aanleiding toe. En zoals preken vallen op door hun formele, getroffen over de confiscatie van we zagen, kunnen op veel plaatsen de gedragen en intellectuele stijl en taal. katholieke bezittingen in de periode in de plakkaten voorgeschreven boetes Het is daarmee zeer de vraag, of de van de Reformatie. Het staat daarbij afgekocht worden. eenvoudige vissers en turfstekers veel al wel bij voorbaat vast, dat de oude van de preken begrijpen. kerk aan de Veenweg, waarop door Papenhuis de gereformeerden in 1583 beslag Onder deze wat gunstiger omstandig- Onafzienbare watervlakte is gelegd, en die in 1798 door 2704 heden blijkt de Kralingse schuilkerk, Gaat het met de katholieke missie in kerkgangers wordt gebruikt, niet weer die inmiddels ook bekend staat als Kralingen goed, met het dorp Kralingen in katholieke handen zal overgaan. In

HVPA Nieuwsbrief 31 | april 2017 7 DE POLDER- PARADE

Een theatrale tocht door de geschiede- nis van de Prins Alexanderpolder

In 2017-2018 viert de HVPA haar tienjarig bestaan. Een goede reden om eens een andere manier te vinden om de geschiedenis van de polder Prins Alexander voor een breed publiek zichtbaar te maken. In samenwerking met theaterstichting Het Lage Licht heeft de HVPA het theaterevenement de Polderparade opgezet. Van bijzondere momenten Witte pelikaan in Kralingse Bos. uit de geschiedenis van de Prins Alexanderpolder worden scènes plaats daarvan ontvangen de katholieke voorlopig einde aan bijna duizend gemaakt die op 22, 23 en 24 sep- Kralingers uit handen van hun gerefor- jaar katholiek Kralingen. Wat resteert tember 2017 te zien zullen zijn op meerde collega’s het niet onaanzienlijke is het in 1948 onthulde monument verschillende locaties in en rondom het bedrag van 1700 gulden. Vooruitlopend door de Nederlandse beeldhouwer Prinsenpark in . Begeleid op deze gunstige beslissing wordt Johan van Berkel (1913-1956) op de door gidsen maakt het publiek een al in 1802 begonnen met de bouw vermoedelijke locatie van de katholieke wandeling langs de vijf locaties waar de van een nieuwe kerk aan de Hoflaan schuilkerk, tegenover pannenkoekhuis scènes worden gespeeld. onderaan de Oostzeedijk, dan nog De Nachtegaal in het Kralingse Bos. De Vrije School Rudolf Steiner, Hoogendijk genaamd. Het onderhoud Op een bakstenen sokkel met de tekst: Swedoro (Stichting Welzijn Doven), van de voormalige schuilkerk aan de “Hier stond de R.K. Schuilkerk van de Prinsenhof en het Alexander Veenweg wordt ook te kostbaar, omdat Kralingen 1650-1802”, staat een witte Kamerkoor hebben al toegezegd graag het gebouw “op de spoel van ’t water pelikaan met haar vleugels uitgespreid met ons samen te willen werken. staat.” Op 18 november 1802 heeft de terwijl ze zichzelf in de borst pikt om inwijding van de nieuwe kerk aan de haar jongen met haar eigen bloed te Meedoen? Hoflaan plaats. De katholieke kerk is voeden. Een klassiek symbool voor Dankzij financiële ondersteuning van het eerste openbare gebouw dat van Jezus Christus. de gemeente Rotterdam, de stichting Oud naar Nieuw Kralingen verhuist. Ter Bevordering van Volkskracht, de Daarna volgen de school, het gerechts- Literatuur stichting Elise Mathilde en de Van en gemeentehuis en in 1842 ook de A. Th. C. Kersbergen, Katholiek Cappellenstichting weten we nu dat de protestantse kerk. Kralingen in den loop der tijden Polderparade doorgang kan vinden. We (Rotterdam, 1947). hebben de regisseurs Sander van den Witte pelikaan A. Th. C. Kersbergen, ‘Bijdrage Brink, Minnekus de Groot en Madelène De emancipatie van de Nederlandse tot de geschiedenis van Katholiek Veraa bereid gevonden de regie van de katholieken krijgt in 1853 zijn beslag Hillegersberg in de 17de eeuw’, in scènes op zich te nemen. met het herstel van de bisschoppelijke Rotterdams Jaarboekje 1947, 160-170. Er hebben zich zelfs als spelers en hiërarchie met alle daaruit voortvloei- R. Po-Chia Hsia en Henk Van Nierop gidsen aangemeld. Als u graag op de ende rechten. In de decennia daarna (red.), ‘Calvinism and Religious een of andere manier mee wilt doen - groeit Rotterdam zienderogen en wordt Toleration in the Dutch Golden Age’ als speler of als gids – dan kunt u zich Kralingen deels een arbeiderswijk. De (New York/Cambridge, 2002). melden bij Willy Hilverda: groei van de parochie komt tot uiting in Wandelen door de Alexanderpolder. [email protected] de nieuwe kerk die in 1877 onderaan de Een wegwijzer voor de monumenten Oostzeedijk verrijst: de Lambertuskerk. (Pastoresconvent Alexanderpolder, Met dit trotse, neogotische gebouw 2001). komt, in bouwtechnische zin, een Diverse Wikipedia sites.

8 HVPA Nieuwsbrief 31| april 2017 BIJZONDERE WEGEN IN PRINS ALEXANDER: WOLLEFOPPENWEG

Het gebied van de Prins Alexanderpolder heeft een lange geschiedenis en telt een aantal markante plekken, zoals bijvoor- beeld de historische weglinten ’s-Gravenweg, Kralingseweg en Wollefoppenweg. Linten zijn van oorsprong handelswegen tussen steden en/of dorpen of ontginningslijnen. De wegen (linten) ontstonden meestal op hogere en dus veilige delen van het landschap en werden zodoende aantrekkelijke vestigingsplaatsen. Het karakter van de linten wordt gekenmerkt door een aantal elementen: de inbedding in de omgeving, het polderlandschap, de aanwezigheid van dijklichamen, het type bebouwing en begroeiing. In eerdere afleveringen van deze rubriek in de HVPA-nieuwsbrief werden de ’s-Gravenweg, Kralingseweg, Hoofdweg en Ommoordseweg besproken, deze keer aandacht voor de Wollefoppenweg. In tegenstelling tot eerdergenoemde wegen is er niet alleen de weg, maar was er ook het ambacht Wollefoppen, een Wollefoppenverlaat, Wollefoppenplas en Wollefoppenpolder en later nog het Wollefoppenpark. Ook deze zullen in deze aflevering ter sprake komen.

Wim Heistek Allereerst de vraag: Waar komt de naam Wollefoppen toch vandaan? Er zijn hiervoor meerdere verklaringen gege- ven, waaronder die van het Stadsarchief Rotterdam: “De Wollefoppenweg ver- wijst naar het vroegere ambacht en de polder Wollefoppen. In een oorkonde uit 1297 was reeds sprake van veertien morgen land in Wolfhoep. Daarnaast kwam later ook Wolfhoppen voor. Daar in de oudste bronnen zowel Wolf als Foppe als voornamen voorkomen, kan worden aangenomen dat een Wolf Foppen een van de oudste eigenaars en misschien wel de bedijker van dit land was. Zowel de Wollefoppenweg Wollefoppenweg, richting . als het Wollefoppenpark liggen in de voormalige polder.” Rotterdam’: “Het grootste deel van Wollefoppenverlaat Een andere verklaring verwijst even- de bebouwing van Hillegersberg In de tijd dat de polders werden ver- eens naar de oorkonde uit 1297, maar ligt aan de westkant van de Rotte. veend, moest de turf worden vervoerd meldt dat Wollefop afkomstig zou zijn Aan de oostkant van de rivier liggen naar de omliggende steden. Door de van het woord Wolfcoope, hetgeen een Wollefoppen en de Ommoorden. In slechte toestand van de wegen of zelfs door een graaf uitgegeven stuk land be- 1562 staat twintig procent van de het ontbreken ervan was vervoer per trof. In de loop der tijd zou Wolfcoope huizen van Hillegersberg aan deze schip de beste mogelijkheid. Om per zijn verbasterd tot Wollefoppen. Welke kant van de Rotte. De Ommoorden schip vanuit de polder in de Rotte te verklaring de juiste is? Ik zou het niet zijn verdeeld in drie gebieden: komen was een sluis nodig, vroeger weten en ik ben bang dat we het nooit Ommoordenwesthoefslag groot 401 verlaat genoemd. Via de dan nog te weten zullen komen. Wel is zeker dat morgen, Ommoordenoosthoefslag groot bestaande Vliet kon men van en uit de naam Wollefoppen al vele eeuwen 396 morgen en Wollefoppenhoefslag de Wollefoppenpolder in de Rotte bestaat. met 150 morgen. Een hoefslag is het komen, het verlaat kreeg de naam aandeel waarvoor een eigenaar van Wollefoppenverlaat. Bij het droogvallen Wollefoppenhoefslag bedijkt land op grond van de grootte van de Prins Alexanderpolder in 1870 Een deel van Wollefoppen lag ooit (het morgental) van zijn boerderij in werd het verlaat gedicht. Wanneer het op het grondgebied van de toen nog het onderhoud van dijk of weg werd verlaat is aangelegd, is niet precies zelfstandige gemeente Hillegersberg. aangeslagen. Een morgen is een opper- bekend, zeker bestond het in 1792 toen Citaat uit het door de HVPA uitgegeven vlaktemaat, het is het gebied dat in een het Nieuwe Nederlandsche Jaarboek boek ‘De Prins Alexanderpolder en ochtend kan worden geploegd.” meldde: “Door een doorbraak van de

HVPA Nieuwsbrief 31 | april 2017 9 Rottekade bij het Wollefoppenverlaat tussen Zevenhuizen en Rotterdam, is het water der rivier de Rotte zo mer- kelijk daarheen geloopen, dat dezelve hier bij en in de stad genoegzaam droog is en de schuiten verhinderd zijn te vaaren.”

Het ambacht Wollefoppen Vermeldingen over het ambacht Wollefoppen zijn er al van vele eeuwen terug. Het aantal vermeldingen is zodanig dat het zeker interessant is in een volgende uitgave van deze nieuwsbrief hierop nader in te gaan. Wel kan nu alvast worden vermeld dat het ambacht bij Koninklijk Besluit van 21 augustus 1862 werd opgeheven. De De Wollefoppenweg bij Oud Verlaat. polder Wollefoppen werd bij Koninklijk Besluit van 15 december 1873 opgehe- van Zevenhuizen de vrees: “dat ook heeft ondergaan. ven en opgenomen in de bedijking van Oud-Verlaat door het neerstrijken van de polder Prins Alexander. een importbevolking die oude huisjes Wollefoppenweg tenslotte rond de Wollefoppenweg zal opkopen, Voordat vanaf 1980 de wijk Zevenkamp De Wollefoppenweg volledig wordt opgeslokt door Groot- en vanaf 2000 Nesselande werden Tot ver in de vorige eeuw lag de Rotterdam”. Deze vrees werd nooit gebouwd was de Wollefoppenweg Wollefoppenweg op het grondge- bewaarheid. in veel opzichten te vergelijken met bied van de toenmalige gemeente de in vorige uitgaven besproken Zevenhuizen, dat nu met Moerkapelle Vreemdste straatnaam ’s-Gravenweg, Kralingseweg, en Nieuwerkerk aan den IJssel de ge- In een krantenrubriek uit 1957 werd Hoofdweg en Ommoordseweg: een meente Zuidplas vormt. Door de bouw door een lezer opgemerkt dat: “de weg door een landelijk gebied met van de tot Rotterdam behorende wijken vreemdste straatnaam in Rotterdam een voornamelijk agrarische functie. Zevenkamp en Nesselande vonden een toch wel de Wollefoppenstraat Bij het ontwerpen en later inrichten aantal grenswijzigingen plaats. Voor was”. Deze straat ligt weliswaar in van Nesselande werden, onder andere Zevenkamp ruilde Rotterdam grond met Kralingen, maar de opmerking zou door bewoners, diverse rapporten Capelle aan den IJssel, voor de aanleg natuurlijk ook kunnen gelden voor de opgesteld en werd veel moeite gedaan van Nesselande werd grondgebied van Wollefoppenweg. De redactie van de het karakter van de Wollefoppenweg te Zevenhuizen en Nieuwerkerk aan den krant gaf als verklaring eveneens die behouden. Zoals een van de rapporten IJssel toegevoegd aan het gebied van van het Stadsarchief. Een andere lezer vermeldde: “Er moet op gelet worden de dan nog bestaande deelgemeente reageerde en zijn antwoord gaf een dat de linten, en dat geldt zeker voor Prins Alexander. Nesselande kwam in nadere plaatsbepaling van Wollefoppen: de Wollefoppenweg, niet verloederen twee polders te liggen, naast de Prins “van Oud-Verlaat kan men door onder het stedelijk geweld dat te Alexanderpolder ook in de in 1753 ongeveer 700 meter naar het zuidoosten weinig rekening houdt met bestaande drooggemaakte Eendragtspolder. De te lopen Wollefoppen bereiken. Dit waarden.” De opstellers van het Huismanskade, die even ten noorden is in hoofdzaak het gebied dat aan de rapport waren ervan overtuigd dat een van de Wollefoppenweg liep, vormde noordwestzijde wordt begrensd door de vloeiende en natuurlijke overgang van de scheidslijn tussen beide polders. Huismanskade en hiermede evenwijdig de nieuwbouw naar de lintbebouwing Momenteel ligt nog slechts een klein de later aangelegde Wollefoppenweg. mogelijk en realiseerbaar was. deel van de Wollefoppenweg in de Aan de oostzijde een stuk weg van De Wollefoppenweg zou naast de gemeente Zuidplas, alleen het stuk Zevenhuizen naar Nieuwerkerk aan Huismanskade en de Ringvaart de dat door het buurtschap Oud-Verlaat den IJssel, aan de zuidoostzijde door de oriëntatie van Nesselande moeten gaan loopt. In feite is Oud-Verlaat een tot de Hoofdweg en aan de zuidwestzijde door bepalen door vorm, sfeer en karakter. gemeente Zuidplas behorende enclave de Capelseweg.” Uit deze informatie uit Het behoud van de landschappelijke te midden van Rotterdams grond- 1957 is duidelijk af te leiden welk een elementen zou immers bijdragen tot een gebied. Ooit uitte de burgemeester verandering het landschap in zestig jaar verrijking van Nesselande.

10 HVPA Nieuwsbrief 31| april 2017 Inmiddels zijn we zo’n kleine twintig de bestaande situatie in stand gehouden. Tussen de wijk Zevenkamp en de jaar verder en kan worden beoordeeld De Wollefoppenweg behield het Wollefoppenweg werd aan het eind van of de doelstellingen uit de diverse landelijk karakter en werd in feite in de jaren zeventig het Wollefoppenpark rapporten daadwerkelijk zijn behaald. tweeën gesplitst bij het kruisen van de aangelegd, een gevarieerd groengebied Naar mijn mening moet het antwoord Laan van Avant-Garde. Het werd een volgens een strakke geometrische bevestigend zijn. In tegenstelling tot bij ‘langzaamverkeerroute’, met slechts structuur, voor een deel aansluitend bijvoorbeeld de bouw van Ommoord bestemmingsverkeer voor auto’s en op de oude slotenverkaveling van de werd bij de bouw van Nesselande wel volop ruimte voor onder andere fietsers. droogmakerij Prins Alexander.

ROTTERDAM WOONT

Op 16 december 2016 vond in Het Nieuwe Instituut de feestelijke, af en toe zelfs hilarische boekpresentatie plaats van ‘Rotterdam Woont. Atlas van de Rotterdamse woningbouw 1840-2015’. Het boek, onder redactie van Frans Hooykaas, Paul Groenendijk, Arnold Reijndorp, en gewaardeerd HVPA-lid Andries van Wijngaarden (die voor zijn jarenlange werk aan het boek uit handen van stadsarchivaris Jantje van Steenhuis de Erasmusspeld ontving), is voor HVPA-leden een bijzonder inte- ressante uitgave. Het boek documenteert 175 jaar Rotterdamse woningbouw, vanaf het begin van de explosieve groei van Rotterdam, die begint in de tweede helft van de negentiende eeuw. De Atlas geeft een representatief overzicht van meer dan 160 verschillende woningen die, in het kader van 175 jaar woningbouw, representatief zijn voor de vijf verschillende perioden die de auteurs onderscheiden. Van alle woningen wordt de bouwgeschiedenis, stedenbouwkundige context en in- formatie over de constructie vermeld. Visueel valt er ook veel te genieten: er zijn foto’s, plattegronden en dwarsdoorsneden.

Onno de Wit

(1993), de Hattasingel (1994), en de doorzonwoning. Ruime vierkamerwo- Urban villa’s (1993). In Het Lage ningen met een grote zolder, in onder Land – of is het Oud-Prinsenland? andere Geelkruid, Dennekruid en - komt de renovatie van de Margrietflat Ebbekruid, gebouwd in de jaren 1971- (oorspronkelijk uit 1961; renovatie in 1972. Daarnaast komt in Ommoord 2012) uitgebreid aan bod, samen met verpleeghuis De Hofstee (1977) de vierhoog flats volgens systeembouw aan bod, een complex bestemd voor in de Klerkstraat, de Kramerstraat en dementerende bejaarden dat in het de Vignolastraat (1964), alsmede de oorspronkelijke ontwerp een opvallend in 1996 voor woningbouw geschikt gebrek aan privacy voor de bewoners gemaakte Van Eesterenflat aan de laat zien. Architect, opdrachtgever en Koningslaan (oorspronkelijk uit 1972). aannemer zijn door de auteurs van de In volgen De Muur aan Atlas niet achterhaald. de Kobelaan (1983), de eengezins- en rijtjeswoningen aan de Istanboeldreef Uniek zelfbouwproject (1979), en de gestapelde laagbouw aan De Atlas vervolgt de reis door de de Toulondreef (1979). naoorlogse woningbouw in de Prins Alexanderpolder met een Zevenkamps Sommige boeken over Rotterdam ERA-blokken initiatief: het unieke zelfbouwproject houden helaas op ten westen van de De Atlas richt zijn aandacht vervolgens aan onder andere het Koevordermeer, Kralingse Plas. Dit boek gaat verder op Ommoord, met de knikflat aan de Gooimeer en Veluwemeer (uit 1982, richting Oost Rotterdam en documen- Briandplaats (1967, systeem RBM), en onderwerp van de nieuwjaarsgroet teert liefst twintig woningtypen uit de en de ERA-flat aan de Kellogplaats van de HVPA eerder dit jaar). Ten slotte Prins Alexanderpolder. In (1968): een van de vier karakteristieke passeren drie projecten in Nesselande worden de Rug-aan-rugwoningen ERA-blokken in het centrale hoog- de revue: de galerijwoningen van uit 1894 beschreven, in Prinsenland bouwgebied van Ommoord (“de ruit”). de Kristal aan de Mallorcastraat en de Ringvaartplasbuurt (1993), de In Ommoord kiest de Atlas verder voor Corsicalaan (2008), het voor de skyline Schoolwoningen in de Laan van een van de populairste woningtypen van Nesselande zo belangrijke, zeventig Oud-Kralingen (1998), de Dosiobuurt uit de wederopbouwperiode: de meter hoge Barcelonacomplex van

HVPA Nieuwsbrief 31 | april 2017 11 de Spaanse architect (Joan Busquets, 2007) en ten slotte de vrijstaande Cataloguswoning aan de Agata de Bruynkade. Naast de tientallen uitvoerig ge- documenteerde projecten elders in Rotterdam biedt Rotterdam Woont. Atlas van de Rotterdamse woningbouw 1840-2015, een schitterende invulling op detailniveau van de stedenbouw ten oosten van Rotterdam vanaf de jaren zestig. ROTTERDAM WOONT. Atlas van de Rotterdamse Woningbouw 1840-2015 Auteurs: Frans Hooykaas, Paul Groenendijk, Arnold Reijndorp, Andries van Wijngaarden Uitgever: THOTH, 2016. Prijs: € 49,90. www.rotterdamwoont.nl

Artists impression Nesselande.

STRAATNAMEN IN DE PRINS ALEXANDERPOLDER: DE VICTOR E. VAN VRIESLANDSTRAAT De Victor E. van Vrieslandstraat ligt in Zevenkamp tussen de Cole Porterstraat en de Zevenkampse Ring bij de speeltuin Taka Tuka-land. Aan de straat bevindt zich het Centraal Wonen project. Op hun site noemen ze Centraal Wonen het leukste dorp van Rotterdam, met Noorderlicht en café Buuf. Er tegenover is een park waar vele vrijwilligers het prachtig houden.

Frans Helleman Victor Emanuel van Vriesland was gegaan, moest hij in zijn eigen (Haarlem, 27 oktober 1892 – levensonderhoud voorzien en werd hij Amsterdam, 29 oktober 1974) was een criticus bij de Nieuwe Rotterdamsche Nederlands dichter, criticus, vertaler Courant. Zijn kronieken uit die tijd zijn en voorzitter van de (internationale) gebundeld in twee delen ‘Onderzoek PEN-club. en vertoog’ (1958). Ook was hij in die Van Vriesland stamde uit een welge- jaren medewerker van diverse literaire steld joods koopmansgezin, dat naar tijdschriften en onder meer redacteur Den Haag verhuisde toen hij zes was. van Forum, het blad van Ter Braak en Van Vriesland raakte in het interbellum Du Perron. In 1938 vertrok hij bij de bevriend met schrijvers en kunstenaars NRC en werd voor korte tijd eindredac- als J.C. Bloem, Menno ter Braak, teur van De Groene Amsterdammer. Hendrik Marsman, Adriaan Roland In 1945 werd Van Vriesland voorzitter Holst en Charley Toorop. van de Nederlandse afdeling van de PEN-club, een functie die hij tot 1969 Kronieken zou uitoefenen. Van 1962 tot 1965 was Nadat zijn vermogen door de beurs- hij ook voorzitter van de internationale krach van 1929 vrijwel geheel verloren PEN.

12 HVPA Nieuwsbrief 31| april 2017 SECRETARIAAT Heeft u vragen of opmerkingen? Neem dan contact op met het Secretariaat van de de HVPA: [email protected]

LID WORDEN VAN DE HVPA? U kunt lid worden door of € 15,- of € 12,- voor 65+ over te maken op rekeningnr. NL18 RABO 0140 2657 08 t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander.

De HVPA werd van 2007 tot 2014 financieel ondersteund door deelgemeente Prins Alexander. Vanaf 2014 worden we financieel ondersteund door de gemeente Rotterdam.

COLOFON Aan deze nieuwsbrief werkten mee: Wim Heistek Frans Helleman Willy Hilverda Onno de Wit

Redactie: UITGAVE HVPA EN WBOOKS Wim Heistek ‘De Prins Alexanderpolder en Willy Hilverda Rotterdam. Van veenmoeras tot polder- stad’ is een uitgave van de HVPA en Fotoverantwoording: WBOOKS. Het boek is onder andere te p 1. Stadsarchief Rotterdam koop in de Rotterdamse boekhandels en p 2. HVPA kost € 19,95. p 3. HVPA/Henk Bast p 4. HVPA/Henk Bast p 5. Uit: Kersbergen, ‘Katholiek Kralingen in den loop der tijden’ p 8. HVPA/Onno de Wit p 9. HVPA/Wim Heistek p 10. HVPA/Wim Heistek p 12. Boven. Joan Busquets, nieuw centrum Nesselande/Rotterdam p. 12. Onder. Wikipedia.

ISSN 2210-9293 CONTRIBUTIE 2017 2016 Heeft u u uwuw contributie contributie voor 2017 2016 nog nog niet niet betaald?betaald? DoeDat kandat dan door zo hetsnel over mogelijk te maken op ons op rekeningnummer: bankreke- NL18ningnummer RABO 0140 NL18 2657 RABO 08 0140 2657 08 t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander. t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander.