Inspekcja Ochrony Œrodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ŒRODOWISKA Olsztyn 2016 Inspekcja Ochrony Œrodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ŒRODOWISKA OLSZTYN 2016 Praca zbiorowa pod kierunkiem Joanny Kazanowskiej

Redaktor prowadz¹cy Tomasz Zalewski

Zdjêcie na ok³adce Kamilla Smoter

W publikacji zamieszczono opracowania przygotowane przez: Departament Ochrony Œrodowiska Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pañstwowy Instytut Badawczy, Oddzia³ we Wroc³awiu, Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ w Olsztynie, Regionaln¹ Dyrekcjê Lasów Pañstwowych w Olsztynie i Bia³ymstoku, Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, Wojewódzki Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz Delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku.

Badania wód powierzchniowych sfinansowano ze œrodków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie 10-117 Olsztyn, ul. 1 Maja 13b, tel. (89) 522 08 00 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOŒ w Elbl¹gu 82-300 Elbl¹g, ul. Powstañców Warszawskich 10, tel. (55) 232 54 32 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOŒ w Gi¿ycku 11-500 Gi¿ycko, ul. £uczañska 5, tel. (87) 428 36 16 e-mail: [email protected]

Copyright by Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie Olsztyn 2016

Przygotowanie publikacji: Studio Wydawnicze EDYCJA, Olsztyn Spis treœci

WSTÊP ...... 5

I.WODY POWIERZCHNIOWE ...... 7 1. GOSPODARKA WODNO-ŒCIEKOWA (Halina Andrzejewska) ...... 7 2. MONITORING RZEK (Ma³gorzata Libecka, Hanna Koniecka, Rafa³ Górynowicz) ...... 9 2.1. Wstêp ...... 9 2.2. Charakterystyka wybranych jednolitych czêœci wód badanych w 2015 roku ...... 11 2.3. Podsumowanie...... 17 3. MONITORING JEZIOR (Kamilla Smoter, Waldemar Gêbka, Hanna Koniecka, Helena Wróblewska, Krzysztof Zachwieja) ...... 27 3.1. Wstêp ...... 27 3.2. Charakterystyka badanych jezior...... 27 3.3. Podsumowanie...... 35 4. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO (Justyna Kopiec) ...... 51 4.1. ród³a zanieczyszczeñ Zalewu Wiœlanego...... 51 4.2. Badania wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 52 4.3. Ocena stanu ekologicznego ...... 52 4.4. Elementy hydromorfologiczne ...... 54 4.5. Elementy fizykochemiczne ...... 54 4.6. Stan chemiczny...... 56 4.7. Ocena obszarów chronionych...... 57 4.8. Podsumowanie...... 57

II. GLEBY WOJEWÓDZTWA W ŒWIETLE BADAÑ OKRÊGOWEJ STACJI CHEMICZNO-ROLNICZEJ (Mariusz Brzeziñski) ...... 59 1. WPROWADZENIE ...... 59 2. ORGANIZACJA I METODYKA BADAÑ ...... 59 3. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAÑ ...... 59 3.1. Odczyn gleb uprawnych ...... 59 3.2. Zasobnoœæ gleb uprawnych w makroelementy...... 60 4. PODSUMOWANIE ...... 60

III. METODY REKULTYWACJI TERENÓW ZDEGRADOWANYCH I ZDEWASTOWANYCH – GRUNTY PO EKSPLOATACJI KRUSZYW (Andrzej Sobania) ...... 63 1. WPROWADZENIE...... 63 2. ZA£O¯ENIA OGÓLNE ...... 64 3. PRZEGL¥D TECHNIK REKULTYWACJI ...... 66 3.1. Zabiegi stabilizuj¹ce powierzchniê gruntu ...... 66 3.2. Zabiegi reguluj¹ce stosunki wodne w gruncie...... 66 3.3. Dzia³ania dotycz¹ce poprawy cech przyrodniczych œrodowiska glebowego ...... 68 4. EFEKTY REKULTYWACJI ...... 69

IV. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH (Ewa Liana, Ewa Terlecka, Micha³ Pobudejski, Wies³aw Rawa) ...... 71 1. WPROWADZENIE...... 71 2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A W 2015 ROKU...... 72

V. MONITORING ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO (Tomasz Zalewski) ...... 89 1. WPROWADZENIE...... 89 2. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W 2015 ROKU...... 89 2.1. Ochrona zdrowia...... 89 2.2. Ochrona roœlin ...... 91 3. PODSUMOWANIE...... 92

VI. WYBRANE DZIA£ANIA NA RZECZ OCHRONY PRZYRODY PODEJMOWANE W 2015 R. PRZEZ REGIONALN¥ DYREKCJÊ OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE (Ma³gorzata Krupa, Elwira Ba³dyga) ...... 95 1. WPROWADZENIE...... 95 2. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM...... 95 3. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZYRODY ...... 96 3.1. Rezerwaty przyrody...... 96 3.2. Znakowanie tablicami rezerwatów przyrody i obszarów natura 2000 ...... 97 3.3. Przeciwdzia³anie szkodom powodowanym przez bobry...... 97 3.4. Dofinansowanie oœrodków rehabilitacji zwierz¹t...... 97 3.5. Ochrona populacji bociana bia³ego na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego ...... 97 3.6. Ochrona populacji bociana bia³ego na terenie obszaru Natura 2000 Ostoja Warmiñska...... 98 3.7. Opracowanie planów zadañ ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski ...... 99 3.8. Ochrona strefowa ostoi i stanowisk roœlin lub grzybów oraz ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierz¹t objêtych ochron¹ gatunkow¹...... 99 3.9. Rezerwat biosfery „Jeziora Mazurskie” ...... 99 4. REGIONALNA RADA OCHRONY PRZYRODY W OLSZTYNIE ...... 101 5. PODSUMOWANIE...... 101

3 VII. MONITORING HA£ASU (Tomasz Zalewski)...... 103 1. WPROWADZENIE...... 103 2. HA£AS KOMUNIKACYJNY ...... 103 3. HA£AS INSTALACYJNY ...... 105 4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI ...... 105

VIII. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJ¥CE (Dorota Jakimuszko-Bryœ)...... 107 1. WPROWADZENIE...... 107 2. METODYKA...... 108 3. WYNIKI BADAÑ I WNIOSKI...... 110

IX. DZIA£ALNOŒÆ LABORATORIUM WIOŒ W OLSZTYNIE (Dorota Sikorska) ...... 115

X. GOSPODAROWANIE ODPADAMI WG INFORMACJI URZÊDU MARSZA£KOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO (Justyna Staniszewska) ...... 117

XI. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE (Wies³aw Aftanas, Krystyna Pstr¹gowska) ...... 119 1. OGÓLNOPOLSKIE CELE KONTROLI...... 119 2. PRZEPROWADZONE KONTROLE ...... 120 3. WYBRANE ZAGADNIENIA ZWI¥ZANE Z DZIA£ANIAMI POKONTROLNYMI IOŒ...... 120

XII. DZIA£ALNOŒÆ WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OLSZTYNIE (Adam Krzyœków) ...... 121 1. ROCZNY PLAN FINANSOWY NA ROK 2015 I JEGO REALIZACJA ...... 121 1.1. Pozyskiwanie œrodków pieniê¿nych...... 121 2. DZIA£ALNOŒÆ FINANSOWA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU ...... 122 2.1. Fundusze w³asne WFOŒiGW w Olsztynie...... 122 2.2. Fundusze europejskie ...... 122 2.3. Efekty ekologiczne ...... 123 2.4. Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013 – stan wdra¿ania na 31.12.2015 r...... 124 2.5. Dzia³ania informacyjno-promocyjne ...... 125

SPIS TABEL ...... 127

SPIS RYCIN...... 128

SPIS MAP...... 129

4 WSTÊP

Szanowni Pañstwo, z przyjemnoœci¹ przekazujê do Pañstwa dyspozycji „Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazur- skiego w 2015 roku”, który stanowi ocenê stanu œrodowiska na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego, pre- zentuje wyniki badañ monitoringowych realizowanych w ramach Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowi- ska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2013-2015 oraz zawiera bie¿¹c¹ klasyfikacjê jakoœci poszczegól- nych elementów œrodowiska wraz z okreœleniem zmian zachodz¹cych w trakcie ca³ego okresu badawczego. Opraco- wanie podsumowuje równie¿ dzia³alnoœæ kontroln¹ i laboratoryjn¹ prowadzon¹ przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz jego delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku.

Publikacja, dziêki uprzejmoœci instytucji wspó³pracuj¹cych, zosta³a poszerzona o informacje dotycz¹ce: badañ chemizmu opadów atmosferycznych, dzia³añ zwi¹zanych z ochron¹ przyrody prowadzonych przez Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska oraz Regionaln¹ Dyrekcjê Lasów Pañstwowych, monitoringu jakoœci gleb prowadzonych przez Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹, realizacji planu gospodarowania odpadami przygotowane przez Warmiñsko-Mazurski Urz¹d Marsza³kowski w Olsztynie oraz dzia³alnoœci Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie.

Serdecznie dziêkujê wszystkim pracownikom Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, delegaturom w Elbl¹gu i Gi¿ycku uczestnicz¹cych w kontrolach, badaniach oraz w przygotowaniu rozdzia³ów Raportu o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku.

Chcia³abym tak¿e podziêkowaæ za wspó³pracê wszystkim instytucjom samorz¹dowym i rz¹dowym wspó³pra- cuj¹cym z nami w ca³ym procesie zbierania i opracowywania danych, a w szczególnoœci Wojewódzkiemu Fundu- szowi Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie oraz Narodowemu Funduszowi Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej bez wsparcia których nie by³oby mo¿liwe przeprowadzenie badañ monitoringowych w zakre- sie zapisanym w Programie Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2013-2015 i wydanie niniejszej publikacji.

Mam nadziejê, ¿e opracowany raport bêdzie podstaw¹ do wyci¹gniêcia wniosków i podejmowania dzia³añ, które pozwol¹ na dalsz¹ poprawê ochrony œrodowiska w naszym województwie.

Joanna Kazanowska Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowiska

5 I.WODY POWIERZCHNIOWE

1. GOSPODARKA WODNO-ŒCIEKOWA

Istotnym zagro¿eniem jakoœci wód powierzchniowych wojewódz- 28 twa warmiñsko-mazurskiego jest dzia³alnoœæ cz³owieka i zwi¹zane z ni¹ ró¿nego rodzaju presje na œrodowisko wodne. Najwa¿niejsze 24 z nich to: pobór wody, wprowadzanie œcieków ze Ÿróde³ punkto- 20 wych, o ró¿nym stopniu oczyszczenia, a tak¿e sp³ywy zanieczysz- 16

3 czeñ z wodami opadowymi, szczególnie z terenów rolniczych oraz hm dróg. 12 Z dostêpnych danych GUS wynika, ¿e ca³kowity pobór wody 8 w województwie warmiñsko-mazurskim w 2014 roku wynosi³ 4 oko³o 139,3 hm3 i by³ niski w porównaniu do poboru wody w Polsce 0 (1,3% poboru krajowego, wynosz¹cego 10 689,8 hm3). Ten niedu¿y

piski

e³cki

olecki

i³awski

gi¿ycki

nidzicki

elbl¹ski

ostródzki

m. Elbl¹g

lidzbarski

go³dapski

olsztyñski – na tle innych województw – pobór wody uplasowa³ nasze woje- kêtrzyñski

m. Olsztyn

mr¹gowski

braniewski

bartoszycki

dzia³dowski

nowomiejski

szczycieñski wództwo na trzynastym miejscu w kraju. Najwiêksze iloœci wody wêgorzewski pobrano na cele zaopatrzenia sieci wodoci¹gowej – 70,5 hm3, tj. Ryc. 1. Pobór wody ogó³em w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w 2014 roku (Ÿród³o GUS) ponad 50% ca³kowitego poboru wody w województwie. Na cele produkcyjne (poza rolnictwem, ³owiectwem, leœnictwem i rybac- 3 twem) – z ujêæ w³asnych – pobrano 33,1 hm wody (ok. 24% ogó³u i wynosi³a od 1,2 hm3 (powiat go³dapski) do 8,5 hm3 (powiat barto- 3 pobranej wody), a do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie – 35,7 hm szycki). (ok. 26% ca³kowitej iloœci pobranej wody). Najwiêkszy pobór wody na cele eksploatacji sieci wodo- G³ównym Ÿród³em zaopatrzenia gospodarki narodowej i ludno- ci¹gowej odnotowano w miastach na prawach powiatu: Olsztynie – œci w wodê w naszym regionie by³y wody podziemne, których zaso- 10,1 hm3 i Elbl¹gu – 7,8 hm3. W innych powiatach naszego woje- by eksploatacyjne w 2014 roku wynosi³y 1144,6 hm3, co stanowi³o wództwa pobór wody na te cele wynosi³ od oko³o 1,2 hm3 (go³dap- ponad 6,5% zasobów wód podziemnych Polski, wynosz¹cych ski, nidzicki, wêgorzewski) do oko³o 5 hm3 (i³awski, olsztyñski, 17 598,7 hm3. Blisko 95% zasobów wód podziemnych naszego ostródzki). województwa czerpano z utworów geologicznych czwartorzêdo- Na cele produkcyjne najwiêcej wody pobrano w Elbl¹gu wych, oko³o 5% – z utworów trzeciorzêdowych i 0,1% z utworów (powiat grodzki) – 17,6 hm3, znacznie mniej – w Olsztynie (powiat kredowych. Ogó³em w województwie warmiñsko-mazurskim grodzki) – 4,8 hm3 oraz w powiecie ostródzkim – 2,1 hm3. W pozo- w 2014 roku pobrano oko³o 80,7 hm3 wód podziemnych, w tym sta³ych powiatach pobór wody kszta³towa³ siê w granicach od 70,4 hm3 – na potrzeby komunalne (87% wszystkich pobranych wód 0,025 hm3 (nowomiejski) do 1,4 hm3 (mr¹gowski). podziemnych, a 99,8% ca³kowitego poboru wody na cele zaopatrze- Najwiêcej wody do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie nia sieci wodoci¹gowej). Pobór wód powierzchniowych wynosi³ pobrano w powiatach: i³awskim (6,1 hm3), ostródzkim (5,6 hm3), ogó³em oko³o 58,7 hm3, z czego wiêkszoœæ – 35,7 hm3 – przeznaczo- bartoszyckim (5,5 hm3) oraz olsztyñskim (5,2 hm3). W oœmiu na by³a do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie oraz do nape³niania powiatach naszego województwa (braniewski, e³cki, gi¿ycki, i uzupe³niania stawów rybnych (61% ca³kowitego poboru wód go³dapski, lidzbarski, piski oraz miasta na prawach powiatu – Olsz- powierzchniowych, a 100% poboru do nawodnieñ). Na cele produk- tyn i Elbl¹g) nie zarejestrowano poboru wody na ten cel. W pozo- cyjne pobrano 22,8 hm3 wód powierzchniowych (ok. 39% ogólnego sta³ych powiatach pobór wody wynosi³ od 0,15 hm3 (kêtrzyñski) do poboru wód powierzchniowych, a 69% ca³kowitej iloœci wody 4,3 hm3 (mr¹gowski). pobranej na te cele). Zu¿ycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci Pobór wody w 2014 roku w poszczególnych powiatach woje- w województwie warmiñsko-mazurskim w 2014 roku by³o niskie 3 wództwa warmiñsko-mazurskiego by³ zró¿nicowany (ryc. 1). Naj- i kszta³towa³o siê na poziomie 125,2 hm (1,2% zu¿ycia krajowego, 3 wiêksze iloœci wody pobrano w Elbl¹gu – 25,4 hm3, z czego oko³o wynosz¹cego 10243,7 hm ), w tym na potrzeby przemys³owe – 31% – na cele komunalne i ponad 69% – na cele produkcyjne. Du¿o 33,6 hm3, do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie – 35,7 hm3,ana mniej wody pobrano w Olsztynie – 14,9 hm3, z tego 68% – na eksplo- cele komunalne – 55,8 hm3. Pod wzglêdem zu¿ycia wody nasze atacjê sieci wodoci¹gowej i 32% – na cele produkcyjne) oraz województwo zajmowa³o 13 pozycjê w kraju. Szacunkowe zu¿ycie w powiatach: ostródzkim (12,7 hm3, w tym ok. 39% – na eksploata- wody w gospodarstwach domowych naszego regionu wynosi³o cjê sieci wodoci¹gowej, nieca³e 17% – na cele produkcyjne i 44% – ogó³em 44,6 hm3 (35% ca³kowitego zu¿ycia wody). do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie), i³awskim (11,9 hm3, z tego Znacz¹cy wp³yw na stan czystoœci wód naszego regionu 42% – na zaopatrzenie sieci wodoci¹gowej, nieca³e 7% – na cele pro- wywiera³y œcieki komunalne i przemys³owe kierowane do œrodowi- dukcyjne i ponad 51% – do nawodnieñ), olsztyñskim ziemskim ska. Z dostêpnych danych GUS wynika, ¿e w 2014 roku w woje- (11,5 hm3, w tym ok. 44% – na cele komunalne, 11% – na cele pro- wództwie warmiñsko-mazurskim odprowadzano do wód dukcyjne, 45% – do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie). W pozo- powierzchniowych lub do ziemi ³¹cznie oko³o 69,3 hm3 œcieków, sta³ych powiatach iloœæ pobranej wody by³a jeszcze mniejsza z czego 64,5% stanowi³y œcieki komunalne (44,7 hm3), a 35,5% –

7 10 oczyszczone nieoczyszczone œcieki przemys³owe, odprowadzane bezpoœrednio z zak³adów do 9 3 wód lub do ziemi (24,6 hm ). Znaczn¹ wiêkszoœæ œcieków prze- 8 mys³owych (ok. 85%) stanowi³y wody ch³odnicze – umownie czyste. 7 Z ogólnej iloœci 69,3 hm3 odprowadzanych œcieków oczyszcza- 6 3

m3 5 nia wymaga³o oko³o 48,4 hm œcieków, co stanowi³o nieca³e 2,3% h ca³kowitej iloœci œcieków wymagaj¹cych oczyszczania odprowa- 4 3 dzanych w Polsce (wynosz¹cej 2124,0 hm ) i plasowa³o nasze woje- 3 wództwo na 14 miejscu w skali ca³ego kraju. Oczyszczano 47,7 hm3 œcieków, tj. ponad 98,5% wszystkich œcieków wymagaj¹cych 2 oczyszczania w naszym regionie. Œcieki komunalne kierowane do 1 3 œrodowiska w iloœci 44,7 hm , stanowi¹ce ponad 92% wszystkich 0

piski

e³cki

olecki

i³awski

gi¿ycki

œcieków wymagaj¹cych oczyszczania, w ca³oœci by³y oczyszczane. nidzicki

elbl¹ski

ostródzki

m. Elbl¹g

lidzbarski

go³dapski

olsztyñski

kêtrzyñski

m. Olsztyn

braniewski

mr¹gowski

3 bartoszycki

dzia³dowski

nowomiejski

szczycieñski Z ogólnej iloœci 24,6 hm œcieków przemys³owych, odprowadza- wêgorzewski nych bezpoœrednio do wód lub do ziemi, oczyszczania wymaga³o Ryc. 3. Œcieki wymagaj¹ce oczyszczania, odprowadzane do wód powierzchnio- oko³o 3,6 hm3 œcieków, z czego oczyszczano 3,0 hm3 (83%). wych lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2014 roku – wed³ug Struktura oczyszczania œcieków w 2014 roku kszta³towa³a siê powiatów (Ÿród³o: GUS) podobnie, jak w roku poprzednim. Najwiêcej œcieków oczyszczano w wy¿szym stopniu, tj. z podwy¿szonym usuwaniem biogenów – 65,2 kg/ha, fosforowych – 14,6 kg/ha, potasowych – 20,5 kg/ha. 3 ogó³em 37,5 hm (tj. ponad 77% wszystkich œcieków wymagaj¹cych Zu¿ycie nawozów wapniowych by³o niskie i kszta³towa³o siê na 3 oczyszczania). Biologicznie oczyszczano 10,0 hm œcieków (blisko poziomie 43,8 kg/ha. Intensywnoœæ nawo¿enia obornikiem równie¿ 21%), a mechanicznie i chemicznie – znikome iloœci (ryc. 2). Œcieki by³a ma³a – 26,7 kg/ha. nieoczyszczane, odprowadzane do wód powierzchniowych lub do 3 Wed³ug danych statystycznych w 2014 roku na terenie woje- ziemi w iloœci 0,6 hm , stanowi³y 1,2% œcieków wymagaj¹cych wództwa warmiñsko-mazurskiego funkcjonowa³y 254 oczyszczal- oczyszczania i pochodzi³y z zak³adów przemys³owych. Zdecydo- nie œcieków, w tym 234 komunalne, o ³¹cznej przepustowoœci wan¹ wiêkszoœæ œcieków komunalnych (ponad 81%) oczyszczano 324,9 dam3/d oraz 20 przemys³owych, o ³¹cznej przepustowoœci z podwy¿szonym usuwaniem biogenów. Œcieki przemys³owe nato- 12,6 dam3/d. Zewidencjonowano najwiêcej oczyszczalni biologicz- miast w wiêkszoœci oczyszczano biologicznie (blisko 44% ogólnej nych – ³¹cznie 184 obiekty (170 – komunalnych, 14 – prze- mys³owych), równie¿ du¿o by³o oczyszczalni z podwy¿szonym usu- 0,40% 1,20% 0,20% waniem biogenów – 67 obiektów (64 – komunalne, 3 – prze- mys³owe). W oczyszczalnie œcieków wyposa¿one s¹ wszystkie mia- 21% sta naszego regionu, a tak¿e wiele mniejszych miejscowoœci.

mechanicznie Oczyszczalnie œcieków zlokalizowane na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego obs³ugiwa³y w 2014 roku ponad 1083,2 tys. chemicznie osób, tj. oko³o 75% ogó³u mieszkañców województwa, w tym w mia-

biologicznie stach – 827,1 tys. (96,8% ogólnej liczby ludnoœci miast) oraz na wsi – 256,1 tys. (43,4% ogólnej liczby ludnoœci wsi). W stosunku do roku zpodwy¿szonym usuwaniem biogenów poprzedniego, w 2014 roku liczba osób obs³ugiwanych przez oczysz-

nieoczyszczone czalnie nieznacznie wzros³a. Najwiêcej osób korzysta³o z oczyszczal- ni z podwy¿szonym usuwaniem biogenów – 57,9% ca³kowitej liczby

77% mieszkañców województwa korzystaj¹cych z oczyszczalni. Odsetek korzystaj¹cych z tego typu oczyszczalni w miastach by³ zdecydowa- Ryc. 2. Struktura oczyszczania œcieków wymagaj¹cych oczyszczania, odprowa- nie wy¿szy i wynosi³ 83,5%. dzanych do wód lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2014 roku Liczba mieszkañców obs³ugiwanych przez oczyszczalnie (Ÿród³o GUS) w poszczególnych powiatach naszego regionu w 2014 roku by³a zró¿nicowana: najwiêksza – w miastach na prawach powiatu – iloœci œcieków przemys³owych wymagaj¹cych oczyszczania). Elbl¹gu (97% mieszkañców), Olsztynie (93,6%), a najmniejsza – W 2014 roku ogó³em najwiêksze iloœci œcieków komunalnych w powiatach: nowomiejskim (ok. 43%) i elbl¹skim (ok. 48%). i przemys³owych wymagaj¹cych oczyszczania odprowadzano W pozosta³ych powiatach z oczyszczalni korzysta³o od 59%, do bli- z miast na prawach powiatu, tj. Olsztyna – 9,07 hm3 (z tego oczysz- sko 80% ogó³u ludnoœci danego powiatu (ryc. 4). czano 8,68 hm3 – w ca³oœci z podwy¿szonym usuwaniem biogenów) oraz Elbl¹ga – oko³o 5,55 hm3 (z tego oczyszczano 5,50 hm3 – w tym 100% 96,2% z podwy¿szonym usuwaniem biogenów). Z powiatów: e³ckiego, gi¿yckiego, i³awskiego, mr¹gowskiego, olsztyñskiego 80% ziemskiego i ostródzkiego odprowadzano œcieki w iloœciach od 60% ponad 2 hm3 do blisko 3,5 hm3. Z oœmiu powiatów: braniewskiego, dzia³dowskiego, elbl¹skiego ziemskiego, piskiego, bartoszyckiego, 40% kêtrzyñskiego, lidzbarskiego i szczycieñskiego do œrodowiska kie- 3 3 3 rowano œcieki w iloœciach od 1 hm do blisko 2 hm , a poni¿ej 1 hm 20% z powiatów: go³dapskiego, nidzickiego, nowowiejskiego, oleckiego oraz wêgorzewskiego (ryc. 3). 0%

piski

e³cki

olecki

i³awski

gi¿ycki

nidzicki Intensywnoœæ produkcji rolnej na terenie województwa war- elbl¹ski

m.Elbl¹g

ostródzki

lidzbarski

go³dapski

olsztyñski

kêtrzyñski

m. Olsztyn

mr¹gowski

braniewski

êgorzewski

bartoszycki

dzia³dowski

nowomiejski

szczycieñski miñsko-mazurskiego jest niewielka. Z danych GUS wynika, ¿e w zu¿ycie nawozów mineralnych (NPK) w przeliczeniu na czysty Ryc. 4. Ludnoœæ korzystaj¹ca z oczyszczalni œcieków w powiatach wojewódz- sk³adnik w roku gospodarczym 2013/2014 wynosi³o 100,2 kg na twa warmiñsko-mazurskiego w 2014 roku, w % ludnoœci powiatu ogó³em 1 ha u¿ytków rolnych, w tym zu¿ycie nawozów azotowych – (Ÿród³o GUS)

8 2. MONITORING RZEK

2.1. Wstêp 2013 roku zosta³y wprowadzone zmiany do tego rozporz¹dzenia og³oszone w Dzienniku Ustaw z dnia 16 grudnia 2013 roku (poz. Podstawowym celem monitoringu wód powierzchniowych, 1558). Dodatkowo w jcw: „Sajna od starego koryta Sajny do ujœcia”, stosownie do zapisów art. 155a ustawy Prawo wodne, jest pozyski- „Pisa od Po³apiñskiej Strugi do ujœcia”, „£yna od Pisy do granicy wanie informacji o stanie wód w dorzeczach dla potrzeb planowania pañstwa”, „Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia wraz z jez. Dru¿no”, w gospodarowaniu wodami oraz oceny osi¹gania celów œrodowi- „W¹ska od Sa³y do wp³ywu do jez. Dru¿no” wykonywano badania skowych. Przeprowadzone badania by³y dostosowane do wymagañ sumy dwóch substancji priorytetowych benzo(g,h,i)perylenu i inde- Ramowej Dyrektywy Wodnej (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu no(1,2,3-cd)pirenu, których wartoœci zosta³y przekroczone w latach Europejskiego i Rady z dnia 23 paŸdziernika 2000 roku, ustana- ubieg³ych. wiaj¹cej ramy wspólnotowego dzia³ania w dziedzinie polityki wod- W latach 2010–2015 jednolite czêœci wód rzecznych badano nej), której zadaniem jest zapewnienie obecnym i przysz³ym pokole- w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawcze- niom dostêpu do wody dobrej jakoœci oraz umo¿liwienie korzystania go i obszarów chronionych. Poszczególne rodzaje monitoringu ró¿- z wody na potrzeby, m.in. przemys³u i rolnictwa, przy jednoczesnym ni¹ siê celem, dla którego s¹ przeprowadzane, czêstotliwoœci¹ badañ zachowaniu i ochronie œrodowiska naturalnego. oraz zakresem badanych wskaŸników. Ramowa Dyrektywa Wodna ustala ramy prawne s³u¿¹ce ochronie Monitoring diagnostyczny jednolitych czêœci wód powierzch- wszystkich wód powierzchniowych i podziemnych, polegaj¹ce na: niowych ustanawia siê w celu: & zapobieganiu pogarszania siê stanu ekosystemów wodnych – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych, i l¹dowych oraz terenów podmok³ych zale¿nych od wód; – zaprojektowania przysz³ych programów monitoringu, & promowaniu zrównowa¿onego korzystania z wód; – dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu jednoli- & ochronie wód przed zanieczyszczeniami, w szczególnoœci tych czêœci wód powierzchniowych w warunkach natural- ograniczanie zrzutów do wód substancji priorytetowych nych, i szczególnie niebezpiecznych; & zapewnieniu odpowiedniego zaopatrzenia w dobrej jakoœci – dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu jednoli- wodê; tych czêœci wód powierzchniowych z powodu szeroko rozu- & zmniejszaniu skutków powodzi i suszy. mianych oddzia³ywañ antropogenicznych, RDW nak³ada³a obowi¹zek osi¹gniêcia dobrego stanu wód do 2015 – okreœlenia d³ugoterminowych trendów zmian stê¿eñ sub- roku w odniesieniu do wszystkich czêœci wód powierzchniowych stancji priorytetowych i innych zanieczyszczeñ ulegaj¹cych i podziemnych. W sytuacji, gdy osi¹gniêcie celów œrodowiskowych bioakumulacji w osadach lub faunie i florze. dla poszczególnych jednolitych czêœci wód jest niemo¿liwe, dopusz- W roku 2015 w ramach monitoringu diagnostycznego badano dzie- czalne jest przed³u¿enie terminu (tzw. odstêpstwa czasowe). Dobry siêæ jednolitych czêœci wód (jcw): stan musi byæ jednak osi¹gniêty najpóŸniej do 2021 lub 2027 roku & Elma od Ÿróde³ do Powarszynki; (art. 4 ust. 4 RDW), albo w najkrótszym terminie, na jaki pozwalaj¹ & Bezleda od Ÿróde³ do granicy pañstwa; warunki naturalne, po 2027 roku. Odstêpstwa czasowe mo¿na & Guber od Rawy do ujœcia; wyznaczyæ ze wzglêdu na: & Mar¹g; & brak mo¿liwoœci technicznych wdro¿enia dzia³añ; & Mi³akówka z jez. Narie, Mildzie; & zbyt du¿e koszty wdro¿enia dzia³añ; & Pas³êka od Mar¹ga do Drwêcy Warmiñskiej bez Drwêcy & warunki naturalne nie pozwalaj¹ce na poprawê stanu czêœci Warmiñskiej; wód w sytuacji, gdy spe³nione s¹ nastêpuj¹ce warunki: & Pas³êka do wyp³ywu z jeziora Sar¹g; – nie zachodzi pogarszanie stanu wód; & Drwêca Warmiñska od dop³ywu z Mingajn do ujœcia; – przesuniêcie terminu i jego przyczyny s¹ wyjaœnione & Wa³sza od Warny do ujœcia; w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza; & Pisa od wyp³ywu z jez. Kisajno do wyp³ywu z jez. Ta³ty (EW. – dzia³ania maj¹ce doprowadziæ okreœlone czêœci wód do + z jez. Niegocin, Ryñskie). dobrego stanu w proponowanym (przesuniêtym) Z rzek objêtych monitoringiem diagnostycznym pobierano próbki terminie, wraz harmonogramem ich realizacji, s¹ podane wody, aby oznaczyæ wskaŸniki fizykochemiczne charakteryzuj¹ce w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. stan fizyczny, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zasole- Rok 2015, w zakresie badañ i oceny stanu jednolitych czêœci wód nie, zakwaszenie i warunki biogenne. W celu oznaczenia stanu che- rzecznych, by³ ostatnim z szeœcioletniego cyklu gospodarowania micznego badano wskaŸniki chemiczne charakteryzuj¹ce wystêpo- wodami (2010–2015). G³ównym celem badania wód by³o dostarcze- wanie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego nie wiedzy o stanie ekologicznym i chemicznym rzek Polski, nie- (substancje priorytetowe oraz inne substancje zanieczyszczaj¹ce – zbêdnej do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ponad 30 wskaŸników). Czêstotliwoœæ badañ poszczególnych wska- ochrony przed eutrofizacj¹ i zanieczyszczeniami antropogeniczny- Ÿników by³a zgodna z rozporz¹dzeniem z dnia 15 listopada 2011 roku mi. W latach 2010–2015 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodo- w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czê- wiska w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku, reali- œci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550 zuj¹c za³o¿enia Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska z póŸn. zm.). Do 2012 roku badania by³y prowadzone wed³ug wcze- województwa warmiñsko-mazurskiego, przeprowadzi³ badania 127 œniejszego rozporz¹dzenia z 13 maja 2009 roku (Dz. U. Nr 81, poz. jednolitych czêœci wód rzecznych. W 2015 roku przebadano 37 jcw 685) o takim samym tytule. Czterokrotnie w roku badano wodê na rzecznych. Badania prowadzono zgodnie z rozporz¹dzeniem Mini- obecnoœæ 22 substancji zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla stra Œrodowiska z dnia 13 maja 2009 roku w sprawie form i sposobu œrodowiska wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód powierzchnio- i niesyntetyczne). Nale¿a³y do nich: aldehyd mrówkowy, arsen, bar, wych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685). W dniu 15 listopada bor, chrom szeœciowartoœciowy i ogólny, cynk, miedŸ, fenole lotne, 2011 roku wesz³o nowe rozporz¹dzenie, obecnie obowi¹zuj¹ce, wêglowodory ropopochodne, glin, cyjanki wolne, antymon, fluorki, o takim samym tytule (Dz. U. Nr 258, poz. 1550). Dnia 21 listopada molibden, selen, srebro, tal, tytan, wanad, beryl i kobalt.

9 Z grupy elementów biologicznych wykonano badania fito- pañstwa”, na rzece Elbl¹g w jcw „Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia planktonu, fitobentosu, makrofitów i makrobezkrêgowców bentoso- wraz z jez. Dru¿no”, na W¹skiej w jcw „W¹ska od Sa³y do wp³ywu wych. Dodatkowo w niektórych jcw rzecznych na zlecenie GlOŒ do jez. Dru¿no” wykonano badania sumy dwóch substancji prioryte- zosta³y wykonane badania ichtiofauny przez Instytut Rybactwa towych benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu, których war- Œródl¹dowego im. Stanis³awa Sakowicza w Olsztynie. toœci zosta³y przekroczone we wczeœniejszych latach. Dodatkowo Wyniki wskaŸników fizykochemicznych, biologicznych i sub- w szeœciu jcw by³y wykonywane badania rzek (Wêgorapa – Miedu- stancji zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla œrodowiska niszki, Guber – Prosna, £yna – Sêpopol, Pas³êka – Pierzcha³y, Elbl¹g wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetycz- – B¹gart, Liwa – Kwidzyn) na potrzeby bilansu ³adunków zanie- ne) s³u¿¹ do oceny stanu ekologicznego w przypadku wód natural- czyszczeñ odprowadzanych do Morza Ba³tyckiego. Badania te nych lub potencja³u ekologicznego dla wód sztucznych lub silnie trwaæ bêd¹ od 2015 roku do 2017 roku. Program rocznych badañ zmienionych. obejmuje 18 wskaŸników fizykochemicznych i chemicznych bada- Badania wskaŸników chemicznych charakteryzuj¹cych wystê- nych 12 razy w roku, takich jak: zawiesina ogólna, BZT5, ChZT-Cr, powanie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodne- zwi¹zki azotu i fosforu, dwie formy chromu, cynk, miedŸ, wêglowo- go (substancje priorytetowe oraz inne substancje zanieczyszczaj¹ce) dory ropopochodne, kadm, o³ów, rtêæ, nikiel. s³u¿¹ do oceny stanu chemicznego. Badania wskaŸników chemicz- Monitoring obszarów chronionych ustanawia siê w celu: nych by³y wykonywane przez Laboratorium WIOŒ w Olsztynie oraz – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych Delegatury w Elbl¹gu i Gi¿ycku. wystêpuj¹cych na obszarach chronionych; Monitoring operacyjny jednolitych czêœci wód powierzchnio- – ustalenia stopnia spe³niania dodatkowych wymagañ okre- wych ustanawia siê w celu: œlonych dla tych obszarów w odrêbnych przepisach; – ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych, – oceny wielkoœci i wp³ywu odpowiednich znacz¹cych które uznano za zagro¿one niespe³nieniem okreœlonych dla oddzia³ywañ na jednolite czêœci wód powierzchniowych nich celów œrodowiskowych; nale¿¹ce do obszarów chronionych b¹dŸ z nimi powi¹zane; – dokonania oceny wszelkich zmian stanu jednolitych czêœci – oceny zmian stanu jednolitych czêœci wód powierzchnio- wód powierzchniowych wynikaj¹cych z programów wych wystêpuj¹cych na obszarach chronionych wyni- dzia³añ, które zosta³y przyjête dla poprawy jakoœci jednoli- kaj¹cych z podjêtych programów dzia³añ, które zosta³y tych czêœci wód powierzchniowych uznanych za zagro¿one przyjête dla poprawy jakoœci jednolitych czêœci wód niespe³nieniem okreœlonych dla nich celów œrodowisko- powierzchniowych uznanych za zagro¿one niespe³nieniem wych; okreœlonych dla nich celów œrodowiskowych. – obserwacji zmian objêtoœci i natê¿enia przep³ywu w zakre- W latach 2010–2015 101 jcw (z tego 29 jcw w 2015 r.) by³o ocenia- sie stosownym dla stanu ekologicznego i chemicznego oraz nych pod k¹tem spe³nienia wymagañ dla obszarów chronionych, potencja³u ekologicznego. przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których W latach 2010–2015 monitoring operacyjny prowadzono we utrzymanie lub poprawa stanu wód jest wa¿nym czynnikiem w ich wszystkich badanych jednolitych czêœciach wód. ochronie, o których mowa w art.113 ust. 4 pkt 6 ustawy z dnia 18 lip- Monitoring badawczy jednolitych czêœci wód powierzchnio- ca 2001 r. Prawo Wodne oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ wych ustanawia siê w celu: zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych, a tak¿e – wyjaœnienia przyczyn jakichkolwiek przekroczeñ i nie- nara¿onych na zanieczyszczenia zwi¹zkami azotu ze Ÿróde³ rolni- osi¹gniêcia celów œrodowiskowych okreœlonych dla danej czych czy przeznaczonych do celów rekreacyjnych. jednolitej czêœci wód powierzchniowych, je¿eli wyjaœnienie tych przyczyn jest niemo¿liwe na podstawie danych oraz Ocena jakoœci wód informacji uzyskanych w wyniku pomiarów i badañ prowa- Ocenê jakoœci wód przeprowadzono w oparciu o rozporz¹dzenie dzonych w ramach monitoringu diagnostycznego i opera- Ministra Œrodowiska z dnia 22 paŸdziernika 2014 roku w sprawie cyjnego; sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchnio- – wyjaœnienia przyczyn niespe³nienia celów œrodowiskowych wych oraz œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji prioryteto- przez dan¹ jednolit¹ czêœæ wód powierzchniowych, je¿eli wych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1482). z monitoringu diagnostycznego wynika, ¿e cele œrodowisko- Sposób klasyfikacji zak³ada, ¿e je¿eli w jednolitej czêœci wód we wyznaczone dla danej jednolitej czêœci wód powierzch- powierzchniowych ustanowiono jeden punkt pomiarowo-kontrolny, niowych nie zostan¹ osi¹gniête, i gdy nie rozpoczêto realiza- klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód powierzch- cji monitoringu operacyjnego dla tej jednolitej czêœci wód niowych jest wynikiem klasyfikacji sporz¹dzonej dla tego punktu. powierzchniowych; Natomiast je¿eli w jednolitej czêœci wód powierzchniowych ustano- – okreœlenia wielkoœci i wp³ywów przypadkowego zanie- wiono wiêcej ni¿ jeden punkt, w klasyfikacji stanu ekologicznego czyszczenia; wykorzystuje siê: – ustalenia przyczyn wyraŸnych rozbie¿noœci miêdzy wynika- – w przypadku elementów fizykochemicznych, wynik uzy- mi oceny stanu ekologicznego na podstawie biologicznych skany dla poszczególnych wskaŸników na podstawie i fizykochemicznych elementów jakoœci; ca³oœciowego zbioru danych pochodz¹cych ze wszystkich – zebrania dodatkowych informacji o stanie wód w zwi¹zku punktów pomiarowo-kontrolnych (le¿¹cych w obrêbie tej z uwarunkowaniami lokalnymi lub umowami miêdzynaro- jednolitej czêœci wód), dowymi. – dla elementów biologicznych, wynik uzyskany dla poszcze- W ramach monitoringu badawczego w latach 2010–2015 roku prze- gólnych elementów bêd¹cy uœrednion¹ wartoœci¹ liczbowych prowadzono badania na trzech rzekach – £yna w Stopkach (jcw wartoœci indeksów obliczonych dla ka¿dego z punktów. „£yna od Pisy do granicy pañstwa”), Wêgorapa w Mieduniszkach Dla wskaŸników jakoœci wód wchodz¹cych w sk³ad elementów fizy- (jcw „Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa”) kochemicznych, ocenê oparto o wartoœæ œredni¹ roczn¹ ze zbioru i Pas³êka w Nowej Pas³êce (jcw „Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierz- danych. Wartoœci te porównano z wartoœciami granicznymi klas cha³y do ujœcia”). Rzeka Pas³êka by³a badana w ramach monitoringu jakoœci wód powierzchniowych, uzyskuj¹c klasê dla ka¿dego bada- badawczego intensywnego. Ponadto na rzece Sajnie w jcw „Sajna od nego wskaŸnika. Zgodnie z rozporz¹dzeniem w sprawie sposobu starego koryta Sajny do ujœcia”, na Pisie w jcw „Pisa od Po³apiñskiej klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz Strugi do ujœcia” oraz na £ynie w jcw „£yna od Pisy do granicy œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych do

10 obliczeñ œredniej rocznej iloœæ wyników pomiarów nie mo¿e byæ – obszary chronione nara¿one na zanieczyszczenia zwi¹zkami mniejsza ni¿ 4. Dodatkowo przy przeprowadzaniu oceny jakoœci jcw azotu ze Ÿróde³ rolniczych. wyniki badañ mog¹ byæ dziedziczone z poprzednich lat. Elementy Po przeprowadzeniu ³¹cznej oceny spe³nienia wymagañ dla obsza- biologiczne mog¹ byæ dziedziczone przez szeœæ lat w monitoringu rów chronionych, okreœla siê stan w obszarach chronionych. diagnostycznym, a przez trzy lata w monitoringu operacyjnym. Ocena ogólna stanu jednolitej czêœci wód powierzchniowych W przypadku elementów fizykochemicznych wyniki s¹ wa¿ne przez opiera siê na ocenie stanu lub potencja³u ekologicznego, stanu che- trzy lata, natomiast dla substancji priorytetowych z grupy 4.1 i 4.2 – micznego wód oraz na ocenie spe³nienia wymagañ dla obszarów szeœæ lat. chronionych. Przyjmuje siê „stan dobry” – dla wód o bardzo dobrym Pierwszym etapem klasyfikacji wód jest ocena elementów bio- (maksymalnym) i dobrym stanie (potencjale) ekologicznym, logicznych. Klasyfikacjê elementów biologicznych mo¿na przepro- dobrym stanie chemicznym oraz spe³niaj¹cych wymagania dla wadziæ na podstawie wartoœci wskaŸnika fitoplanktonowego obszarów chronionych. W pozosta³ych przypadkach stan jednolitej (IFPL), multimetrycznego indeksu okrzemkowego (IO), makrofito- czêœci wód okreœla siê jako z³y. wego indeksu rzecznego (MIR), wskaŸnika wielometrycznego dla W procedurze oceny stanu jednolitych czêœci wód stosuje siê makrobezkrêgowców bentosowych (MMI_PL) i wskaŸnika równie¿, tzw. zasadê dziedziczenia. Regu³a ta umo¿liwia zestawienie ichtiofauny. na koniec okresu badawczego wyników klasyfikacji wszystkich Drugim etapem jest ocena elementów fizykochemicznych wskaŸników monitorowanych w danym okresie, z zastrze¿eniem, i¿ (z grupy 3.1–3.6), wspieraj¹cych elementy biologiczne, w tym rów- do koñcowej oceny s¹ wykorzystane najnowsze dostêpne i kompletne nie¿ ocena substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wod- roczne wyniki badañ. Zastosowanie dziedziczenia jest mo¿liwe przy nego (specyficznych zanieczyszczeñ syntetycznych i niesyntetycz- jednoczesnym zachowaniu wynikaj¹cych z ramowej dyrektywy wod- nych – grupa 3.6). nej terminów wa¿noœci wyniku. Przyjmuje siê, ¿e dziedziczone mog¹ W ocenie stanu ekologicznego specyficzn¹ rolê maj¹ hydro- byæ wyniki nie starsze ni¿ 6 lat, przy czym w przypadku uznania jed- morfologiczne elementy jakoœci wód (trzeci etap oceny), które wraz nolitej czêœci wód za zagro¿on¹ niespe³nieniem celów œrodowisko- z elementami fizykochemicznymi s¹ elementami wspieraj¹cymi wych lub objêcia jej z innych przyczyn monitoringiem operacyjnym, ocenê elementów biologicznych. Badania wód powierzchniowych okres wa¿noœci danych biologicznych, fizykochemicznych i hydro- w zakresie elementów hydrologicznych i morfologicznych wykonu- morfologicznych (w ka¿dym przypadku w zakresie wskaŸników je pañstwowa s³u¿ba hydrologiczno-meteorologiczna, przekazuj¹c wybranych do monitoringu operacyjnego) skraca siê do 3 lat, zaœ dane wyniki tych badañ w³aœciwym wojewódzkim inspektorom ochrony wskaŸników chemicznych wybranych do tego monitorowania w ogó- œrodowiska na potrzeby oceny stanu wód powierzchniowych, oceny le nie mog¹ byæ dziedziczone. Dotyczy to rzek, w których wyst¹pi³y stanu wód podziemnych oraz oceny obszarów chronionych. Nato- przekroczenia wskaŸników chemicznych (benzo(g,h,i)perylenu miast wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska prowadzi obser- i indeno(1,2,3-cd)pirenu) w monitoringu diagnostycznym (np. £yna wacje elementów hydromorfologicznych na potrzeby oceny stanu w Stopkach, Pisa w Rygarbach czy Sajna przy ujœciu do Gubra) i które ekologicznego. s¹ badane co roku. W monitoringu diagnostycznym wyniki wskaŸni- Te trzy etapy klasyfikacji pozwalaj¹ oceniæ stan ekologiczny ków chemicznych z grupy 4.1 i 4.2 oraz elementów biologicznych s¹ wód naturalnych i przyporz¹dkowaæ mu jedn¹ z piêciu klas jakoœci wa¿ne 6 lat. Ze wzglêdu na du¿¹ liczbê jednolitych czêœci wód w Pol- wód: I (stan bardzo dobry), II (stan dobry), III (stan umiarkowany), sce objêcie ich wszystkich monitoringiem jest niemo¿liwe. Z tego IV (stan s³aby) lub V (stan z³y). W przypadku wód silnie zmienio- powodu przy prezentowaniu oceny stanu lub potencja³u ekologiczne- nych i sztucznych ocenia siê ich potencja³ ekologiczny. Zasady kla- go rozró¿nia siê wyniki dla jednolitych czêœci wód monitorowanych syfikacji wód s¹ identyczne jak dla wód naturalnych, przy czym i dla jednolitych czêœci wód niemonitorowanych, które klasyfikowane I klasa oznacza maksymalny potencja³ ekologiczny, II klasa – dobry, s¹ poprzez ekstrapolacjê, na podstawie wyników uzyskanych dla czê- III klasa – umiarkowany, IV klasa – s³abyiV–z³y. œci wód monitorowanych lub w wyniku oceny eksperckiej. Wyniki Kolejnym etapem procesu oceny wód jest okreœlenie stanu che- klasyfikacji stanu/potencja³u ekologicznego niemonitorowanych jcw, micznego wód, tj. ustalenie poziomów stê¿eñ wystêpowania sub- ze wzglêdu na stosunkowo niski poziom ufnoœci, prezentuje siê stancji chemicznych zaliczanych do grupy substancji szczególnie poprzez nadanie tak ocenianym jednolitym czêœciom wód dwóch klas szkodliwych dla œrodowiska wodnego (substancje priorytetowe oraz – stan lub potencja³ ekologiczny „co najmniej dobry” oraz „poni¿ej inne substancje zanieczyszczaj¹ce). W przypadku, gdy wskaŸniki dobrego”. Ostatni¹ ocenê niemonitorowanych jcw, za lata chemiczne wystêpuj¹ poni¿ej wartoœci granicznych mówi siê o sta- 2010–2012, wykona³ Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej nie chemicznym dobrym, a gdy wystêpuj¹ powy¿ej wartoœci gra- w Katowicach na podstawie autorskiej metodyki. nicznych – o stanie chemicznym poni¿ej dobrego. Substancje prio- W rozdziale tym przedstawiono jednolite czêœci wód badane rytetowe nale¿¹ce do grupy 4.1 oraz inne substancje zanieczysz- w 2015 roku w ramach monitoringu diagnostycznego oraz wa¿niej- czaj¹ce z grupy 4.2 s¹ wymienione w za³¹czniku 9 rozporz¹dzenia sze jcw objête zakresem monitoringu operacyjnego. Tabela 1 zawie- MŒ z dnia 22 paŸdziernika 2014 roku w sprawie sposobu klasyfikacji ra ocenê jakoœci wszystkich jednolitych czêœci wód rzecznych bada- stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych… (Dz. U. z 2014 r. nych w latach 2010–2015, a mapy1i2prezentuj¹ ocenê w uk³adzie poz. 1482). przestrzennym. Dodatkowo przeprowadza siê ocenê spe³nienia wymagañ dla obszaru chronionego. Wyró¿nia siê: 2.2. Charakterystyka wybranych jednolitych czêœci – obszary chronione przeznaczone do ochrony gatunków wód badanych w 2015 roku zwierz¹t wodnych o znaczeniu gospodarczym (wody prze- znaczone do bytowania ryb) i obszary chronione przezna- PLRW20001728549 GIZELA czone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzy- „Gizela” jest jednolit¹ czêœci¹ wód o ³¹cznej d³ugoœci cieków manie lub poprawa stanu wód jest wa¿nym czynnikiem 27,7 km. Zlewnia jcw zajmuje powierzchniê 70,7 km2. Jest to obszar w ich ochronie, o których mowa w art.113 ust. 4 pkt 6 usta- dorzecza Wis³y, region wodny Dolnej Wis³y. Jcw „Gizela”, obej- wy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne; muj¹ca rzekê Gizelê oraz Ba³cynê i Dop³yw spod Lipowa, jest silnie – obszary chronione, bêd¹ce jednolitymi czêœciami wód prze- zmienion¹ jednolit¹ czêœci¹ wód z powodu dwóch wystêpuj¹cych na znaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym k¹pieliskowych; niej jazów. Gizela jest jednym z dop³ywów Drwêcy. Przep³ywa – obszary chronione wra¿liwe na eutrofizacjê wywo³an¹ przez obszar ochrony siedliskowej Natura 2000 „Dolina Drwêcy” zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych; o kodzie PLH280001.

11 Zlewnia Gizeli zbudowana jest z glin zwa³owych oraz z pia- zbadanych 18 wskaŸników fizykochemicznych i chemicznych sków, miejscami z domieszk¹ ¿wirów. Powsta³y tu g³ównie gleby (zawiesina ogólna, BZT5, ChZT-Cr, zwi¹zki azotu i fosforu, dwie p³owe i brunatne, charakteryzuj¹ce siê zró¿nicowan¹ przepuszczal- formy chromu, cynk, miedŸ, wêglowodory ropopochodne, kadm, noœci¹. W strukturze u¿ytkowania zlewni wyraŸnie dominuj¹ grunty o³ów, rtêæ, nikiel). orne, w zachodniej czêœci obszaru jcw wystêpuje w¹ski pas lasów. Do Gizeli wczeœniej dop³ywa³y niewielkie iloœci œcieków Klasyfikacja jednolitej czêœci wód z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Zaj¹czkach, która Stan jcw „£yna od Pisy do granicy pañstwa” oceniono jako z³y. zosta³a wy³¹czona z eksploatacji w listopadzie 2014 roku, a œcieki Stan ekologiczny okreœlono jako umiarkowany z uwagi na elementy skierowano do kanalizacji gminnej Zak³adu Obs³ugi Komunalnej biologiczne – makrofity i makrobezkrêgowce bentosowe. Badania w Ostródzie. fitoplanktonu i ichtiofauny spe³nia³y normy II klasy. WskaŸniki W 2015 roku prowadzono badania jakoœci jcw „Gizela” w jed- fizykochemiczne oceniono na II klasê jakoœci wód. Stan chemiczny nym przekroju pomiarowo-kontrolnym, zlokalizowanym oceniono jako poni¿ej stanu dobrego ze wzglêdu na przekroczenie w Gier³o¿y. Badania wykonano w ramach monitoringu operacyjne- stê¿eñ œredniorocznych sumy benzo(g,h,i)perylenu i inde- go i obszarów chronionych. no(1,2,3-cd)pirenu. Nie by³y spe³nione wymagania dla obszarów chronionych. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Potencja³ ekologiczny i stan chemiczny jcw „Gizela” okreœlono jako PLRW700017584748 ELMA OD RÓDE£ DO dobry. Wszystkie elementy biologiczne odpowiada³y II klasie jako- POWARSZYNKI œci wód. Z elementów fizykochemicznych tylko fosforany (0,217 mg PO4/l) odpowiada³y II klasie, a pozosta³e wskaŸniki – I. D³ugoœæ jednolitej czêœci wód „Elma od Ÿróde³ do Powarszynki” 2 Elementy fizykochemiczne z grupy 3.6 nie by³y badane w 2015 roku. wynosi 88,9 km, a jej zlewnia zajmuje powierzchniê 223,8 km . Zosta³y równie¿ spe³nione wymagania dla obszarów chronionych. Po³o¿ona jest na obszarze dorzecza Prego³y, w regionie wodnym Stan chemiczny jcw by³ dziedziczony z 2012 roku i wówczas okre- £yny i Wêgorapy. Przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie œlono go jako dobry. Stan jednolitej czêœci wód „Gizela” oceniono „Ostoja Warmiñska” (PLB280015). Do jcw o nazwie „Elma od Ÿró- jako dobry. de³ do Powarszynki” nale¿¹ nastêpuj¹ce cieki: Elma, Powarszynka, Górowska M³ynówka, Goska, Dop³yw spod Solna, Dop³yw PLRW700020584911 £YNA OD PISY DO GRANICY z Kol. Wojciechy, Dop³yw z Kumkiejn. PAÑSTWA Zlewnia jednolitej czêœci wód zbudowana jest z glin zwa- Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „£yna od Pisy do granicy ³owych, piasków i ¿wirów lodowcowych, miejscami wystêpuj¹ tu pañstwa” zajmuje powierzchniê oko³o 42,4 km2. D³ugoœæ jcw, która i³y i mu³ki zastoiskowe. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê przede jest jednoczeœnie odcinkiem rzeki £yny wynosi ponad 19,8 km. Jest wszystkim gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane oraz p³owe, cha- to obszar dorzecza Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. Badana rakteryzuj¹ce siê bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. Wystêpuj¹ tu jcw znajduje siê na granicy Polski z Rosj¹. Poni¿ej punktu pomiaro- równie¿ kompleksy gleb glejowych, a odcinek ujœciowy rzeki wo-kontrolnego w Stopkach po stronie rosyjskiej znajduje siê zbior- pokryty jest madami. W strukturze u¿ytkowania terenu zlewni jcw nik zaporowy. W zwi¹zku z tym typowe dla tej jcw s¹ wahania stanu dominuj¹ grunty orne, a miejscami wystêpuj¹ lasy i ³¹ki. Jcw p³ynie wód oraz zmniejszenie natê¿enia przep³ywu zwi¹zane z regulacj¹ przez obszary podmok³e. stosunków wodnych w zbiorniku zaporowym poni¿ej ppk, co powo- Jcw „Elma od Ÿróde³ do Powarszynki” przep³ywa przez tereny duje zamarzanie koryta rzeki w okresie zimowym. Badana jcw gmin Górowo I³aweckie i Bartoszyce. Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ przep³ywa przez obszar Natura 2000 o nazwie „Ostoja Warmiñska” po³o¿on¹ w jej zlewni jest Górowo I³aweckie. (PLB280015). G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczeñ badanej jcw s¹ W zlewni £yny wykszta³ci³y siê gleby brunatne w³aœciwe œcieki odprowadzane bezpoœrednio z oczyszczalni w Górowie i wy³ugowane oraz bielicowe, charakteryzuj¹ce siê œredni¹ lub bar- I³aweckim, w iloœci ponad 450 m3/d, oczyszczone mechanicz- dzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. W ocenianej jcw wystêpuje przewaga no-biologicznie z mo¿liwoœci¹ chemicznego str¹cania fosforu gruntów ornych, na przygranicznym odcinku po obu stronach rzeki (wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2015 r.). Mniej- znajduje siê pas lasów. sze iloœci œcieków kierowane s¹, poprzez rowy melioracyjne, W badanej jcw wystêpuj¹ punktowe Ÿród³a zanieczyszczeñ. z mechaniczno-biologicznych oczyszczalni w Piastach Wielkich Z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Sêpopolu odprowadza- i B¹dlach (odpowiednio 19 i 12 m3/d – dane za 2015 r.). ne s¹, bezpoœrednio do £yny, œcieki w iloœci ponad 150 m3/d (wed³ug Badania stanu jcw „Elma od Ÿróde³ do Powarszynki”, w 2015 informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2015 r.). Ma³e iloœci œcie- roku, prowadzono w ppk „Elma – Piaseczno”. Badania wykonano ków dop³ywaj¹, poprzez rów melioracyjny, z mechaniczno-biolo- w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego i obszarów gicznej oczyszczalni w Langankach (8,5 m3/d – wed³ug informacji chronionych. o korzystaniu ze œrodowiska za 2015 r.). Na terenie jcw wystêpuje równie¿ nieeksploatowane wysypisko odpadów w miejscowoœci Klasyfikacja jednolitej czêœci wód D³uga. W 2002 roku zosta³o zamkniête i przeznaczone jest do Stan jednolitej czêœci wód o nazwie „Elma od Ÿróde³ do Powar- rekultywacji. szynki” oceniono jako z³y. Stan ekologiczny jcw okreœlono jako W 2015 roku badania jednolitej czêœci wód o nazwie „£yna od umiarkowany. Z elementów biologicznych w 2015 roku wykonano Pisy do granicy pañstwa” prowadzono w dwóch punktach pomiaro- badania fitobentosu, makrofitów i makrobezkrêgowców bentoso- wych „£yna – Stopki” i „£yna – Sêpopol”. W Stopkach badania by³y wych. Ka¿dy badany element biologiczny odpowiada³ innej klasie wykonywane w ramach monitoringu operacyjnego i badawczego. jakoœci wód: fitobentos – III klasie, makrofity – II, a makrobezkrê- W 2011 roku badania wykonywano w ramach monitoringu diagno- gowce bentosowe – I. O ocenie decydowa³ najgorszy element biolo- stycznego, w którym zrealizowano komplet badañ biologicznych giczny, czyli fitobentos wskazuj¹cy na III klasê. Elementy fizyko- i chemicznych. Ich wyniki zosta³y przeniesione na rok 2015, ponie- chemiczne z grupy 3.1–3.5 oraz 3.6 odpowiada³y I–II klasie. Spo- wa¿ s¹ aktualne zgodnie z obowi¹zuj¹cym prawem. W 2013 roku œród wskaŸników chemicznych z grupy 4.1–4.2 tylko suma stê¿eñ prowadzono badania w monitoringu obszarów chronionych. Nato- œredniorocznych benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu nie miast w Sêpopolu by³ wykonywany monitoring badawczy na potrze- spe³nia³a dopuszczalnych norm. Pozosta³e wskaŸniki nie przekra- by bilansu ³adunków zanieczyszczeñ odprowadzanych do Morza cza³y norm. Stan chemiczny okreœlono jako poni¿ej stanu dobrego. Ba³tyckiego w latach 2015–2017. W ramach tego programu zosta³o Nie by³y równie¿ spe³nione wymagania dla obszarów chronionych

12 wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami w jednym ppk „Guber – Garbno” w ramach monitoringu operacyjne- pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych. go i obszarów chronionych.

PLRW7000185848149 GUBER DO DOP£YWU Z JEZIORA SIERCZ Z JEZ. GUBER, SIERCZ Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Stan jcw „Guber od dop³ywu z jeziora Siercz do Rawy z Dejn¹ od Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Guber do dop³ywu z jeziora wyp³ywu z jez. Dejnowa” oceniono jako z³y, poniewa¿ stan ekolo- Siercz z jez. Guber, Siercz” zajmuje powierzchniê oko³o 125,4 km2. giczny by³ umiarkowany ze wzglêdu na makrofity. Elementy fizyko- D³ugoœæ cieków w jcw wynosi oko³o 54 km. Jest to obszar dorzecza chemiczne z grupy 3.1–3.5 mieœci³y siê w granicach I–II klasy. Nie Prego³y, region wodny £yny i Wêgorapy. Jednolita czêœæ wód by³y spe³nione wymagania dla obszarów chronionych wra¿liwych przep³ywa przez jeziora – Guber i Siercz. na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Do jcw „Guber do dop³ywu z jeziora Siercz z jez. Guber, Ÿróde³ komunalnych i obszarów chronionych nara¿onych na zanie- Siercz” dop³ywaj¹, poprzez rów melioracyjny, œcieki z mechanicz- czyszczenia zwi¹zkami azotu ze Ÿróde³ rolniczych. Stan chemiczny no-biologicznej oczyszczalni w Nakomiadach (z podwy¿szonym nie by³ badany. usuwaniem biogenów i mo¿liwoœci¹ chemicznego str¹cania fosforu) 3 w iloœci oko³o 32 m /d (wg informacji o korzystaniu ze œrodowiska PLRW70002058489 GUBER OD RAWY DO UJŒCIA za 2015 r.). Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Guber od Rawy do ujœcia” W 2015 roku badania prowadzono w ppk „Guber – Wilamowo” zajmuje powierzchniê oko³o 89,3 km2. D³ugoœæ jcw wynosi ponad w ramach monitoringu operacyjnego. Nie prowadzono badañ 40,7 km. Jest to obszar dorzecza Prego³y, region wodny £yny w monitoringu obszarów chronionych. i Wêgorapy. Badana jcw znajduje siê na obszarze specjalnej ochrony Klasyfikacja jednolitej czêœci wód ptaków Natura 2000 „Ostoja Warmiñska” (kod PLB280015). Na jcw zlokalizowano kilka jazów. Koryto w górnym biegu na niewiel- Ocena jcw „Guber do dop³ywu z jeziora Siercz z jez. Guber, Siercz” kim odcinku jest sztucznie wyprostowane, przy ujœciu znajduje siê wskazuje na stan ekologiczny umiarkowany, o czym zadecydowa³ stopieñ wodny przelewowy. W pó³nocnej czêœci zlewni Gubra jeden wskaŸnik fizykochemiczny – ogólny wêgiel organiczny. Spo- wystêpuj¹ pojedyncze p³aty i³ów zastoiskowych, stanowi¹cych œród elementów biologicznych zosta³y wykonane badania fitobento- pozosta³oœci jezior. W strukturze u¿ytkowania terenu zlewni jcw su, który odpowiada³ II klasie jakoœci wód. Stan jcw oceniono jako przewa¿aj¹ grunty orne, w œrodkowej i dolnej czêœci miejscami z³y. wystêpuj¹ lasy, a w dolinie rzeki – ³¹ki. W badanej jcw do rzeki Guber odprowadzane s¹ niewielkie ilo- PLRW700020584839 GUBER OD DOP£YWU Z JEZIORA œci oczyszczonych œcieków z miejscowoœci Prosna i Równina Górna SIERCZ DO RAWY Z DEJN¥ OD WYP£YWU Z JEZ. (odpowiednio 13 i 7,3 m3/d œcieków wg informacji o korzystaniu ze DEJNOWA œrodowiska za 2015 r.). Ze wzglêdu na presjê ze strony rolnictwa na Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Guber od dop³ywu z jeziora jcw „Guber od Rawy do ujœcia” zosta³ ustalony OSN (Obszar Szcze- Siercz do Rawy z Dejn¹ od wyp³ywu z jez. Dejnowa” zajmuje gólnie Nara¿ony) wra¿liwy na zanieczyszczenia zwi¹zkami azotu ze 2 powierzchniê oko³o 82,1 km . D³ugoœæ cieków w jcw, która jest jed- Ÿróde³ rolniczych (na mocy rozporz¹dzenia nr 12/2012 Dyrektora noczeœnie odcinkiem rzeki Guber i Dejny (Dajny) wynosi ponad RZGW w Warszawie z dnia 10.09.2012 r., opublikowanego 37,3 km. Jest to obszar dorzecza Prego³y, region wodny £yny w Dzienniku Urzêdowym województwa warmiñsko-mazurskiego i Wêgorapy. Na Gubrze znajduj¹ siê 4 budowle poprzeczne. Kaska- z dnia 3.10.2012 r., poz. 2634). da jazów wystêpuje poni¿ej Kêtrzyna w dolnym biegu jcw, regulacja Badania jcw „Guber od Rawy do ujœcia” w 2015 roku prowa- koryta rzecznego jest na wysokoœci miasta Kêtrzyn. Po po³¹czeniu dzono w jednym punkcie „Guber – Prosna” w ramach monitoringu z Dejn¹ koryto zosta³o czêœciowo wyprostowane i jest silnie wciête diagnostycznego, operacyjnego, badawczego i obszarów w zmeliorowany obszar doliny. chronionych. Na powierzchni zlewni Gubra przewa¿aj¹ gliny morenowe z p³atami piasków fluwioglacjalnych i ¿wirów moreny czo³owej. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód W dolinie rzeki nagromadzi³y siê aluwia i torfy. W strukturze u¿yt- Stan ekologiczny jcw o nazwie „Guber od Rawy do ujœcia” okreœlo- kowania terenu dominuj¹ u¿ytki rolne, g³ównie pola uprawne. £¹ki no jako umiarkowany ze wzglêdu na elementy biologiczne – makro- i pastwiska wystêpuj¹ przede wszystkim w dolinach rzek. fity i makrobezkrêgowce bentosowe oraz wskaŸnik fizykochemicz- W badanej jcw wystêpuj¹ punktowe Ÿród³a zanieczyszczeñ. ny – zasadowoœæ ogóln¹. Pozosta³e wskaŸniki fizykochemiczne Z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni dla Kêtrzyna (z pog³êbio- z grupy 3.1–3.6 spe³nia³y normy I–II klasy jakoœci wód. Stan che- nym usuwaniem biogenów i z chemicznym str¹caniem fosforu), zlo- miczny okreœlono jako poni¿ej stanu dobrego. Przekroczona by³a kalizowanej w Trzech Lipach, odprowadzane s¹ bezpoœrednio do suma stê¿eñ œredniorocznych benzo(g,h,i)perylenu i inde- Gubra œcieki w iloœci oko³o 4730 m3/d (wed³ug informacji o korzy- no(1,2,3-cd)pirenu. W zwi¹zku z tym stan jcw oceniono jako z³y. staniu ze œrodowiska za 2015 r.). Z oczyszczalni w Karolewie, Nie by³y spe³nione wymagania dla obszarów chronionych nara- poprzez rów melioracyjny, dostaje siê do rzeki oko³o 120 m3/d ¿onych na zanieczyszczenia zwi¹zkami azotu ze Ÿróde³ rolniczych. (wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2015 r.). Na tere- nie jcw wystêpuje równie¿ wy³¹czone z eksploatacji sk³adowisko PLRW30001757425 BEZLEDA OD RÓDE£ DO GRANICY odpadów w miejscowoœci Pudw¹gi, w gminie Reszel. W 2007 roku PAÑSTWA zosta³o zamkniête i jest w trakcie rekultywacji, ma powstaæ tam teren Jednolita czêœæ wód „Bezleda od Ÿróde³ do granicy pañstwa” ma leœny. Ze wzglêdu na presjê ze strony rolnictwa na jcw „Guber od d³ugoœæ 17,8 km. Powierzchnia zlewni wynosi 56,1 km2. Jcw dop³ywu z jeziora Siercz do Rawy z Dejn¹ od wyp³ywu z jez. Dejno- po³o¿ona jest w dorzeczu Œwie¿ej, w regionie wodnym Œwie¿ej, wa” zosta³ ustalony OSN (Obszar Szczególnie Nara¿ony) wra¿liwy w granicach obszaru chronionego Natura 2000 „Ostoja Warmiñska” na zanieczyszczenia zwi¹zkami azotu ze Ÿróde³ rolniczych (na mocy (PLB280015). Badana jcw obejmuje rzekê Bezledê oraz Dop³yw rozporz¹dzenia nr 12/2012 Dyrektora RZGW w Warszawie z dnia spod Piersel. P³ynie przez teren gminy Bartoszyce, a tak¿e na nie- 10.09.2012 r., opublikowanego w Dzienniku Urzêdowym woje- wielkim odcinku – przez gminê Górowo I³aweckie. Jest jednolit¹ wództwa warmiñsko-mazurskiego z dnia 3.10.2012 r., poz. 2634). czêœci¹ wód granicz¹c¹ od pó³nocy z Rosj¹. W 2015 roku badania jcw o nazwie „Guber od dop³ywu z jeziora Zlewnia jcw zbudowana jest g³ównie z gliny zwa³owej, miej- Siercz do Rawy z Dejn¹ od wyp³ywu z jez. Dejnowa” wykonano scami wystêpuj¹ utwory piaszczyste i ¿wirowe. W górnym biegu jcw

13 przep³ywa przez du¿e obszary torfowisk z gêst¹ sieci¹ rowów melio- syntetyczne i niesyntetyczne z grupy 3.6. spe³nia³y normatywy racyjnych. W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ grunty orne. II klasy. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Ocena spe³nienia Lasy zajmuj¹ mniejsz¹ powierzchniê i s¹ to g³ównie lasy liœciaste. wymagañ dla obszarów chronionych wykaza³a, ¿e jcw nie spe³nia Miejscami wystêpuj¹ ³¹ki i uprawy mieszane. wymagañ dla obszarów chronionych wra¿liwych na eutrofizacjê Do jcw „Bezleda od Ÿróde³ do granicy pañstwa” dop³ywaj¹ wywo³an¹ zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunal- g³ównie zanieczyszczenia z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni nych (fosforany). Stan jcw „Pas³êka do wyp³ywu z jeziora Sar¹g” œcieków w Bezledach (ponad 40 m3/d – wed³ug informacji o korzysta- okreœlono jako z³y. niu ze œrodowiska za 2015 r.), a tak¿e mniejsze iloœci œcieków z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Pierselach (2,9 m3/d – PLRW2000205659 PAS£ÊKA OD MAR¥GA DO DRWÊCY wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2015 r.). WARMIÑSKIEJ BEZ DRWÊCY WARMIÑSKIEJ W 2015 roku badania jakoœci wód jcw „Bezleda od Ÿróde³ do Jednolita czêœæ wód „Pas³êka od Mar¹ga do Drwêcy Warmiñskiej granicy pañstwa” prowadzono – w ramach monitoringu diagno- bez Drwêcy Warmiñskiej” obejmuje œrodkowy odcinek rzeki. stycznego, operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych – D³ugoœæ cieków w jcw wynosi 25,2 km, a powierzchnia zlewni w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym, zlokalizowanym 38,4 km2. Jcw znajduje siê na obszarze rezerwatu „Ostoja Bobrów na w miejscowoœci Lejdy. rzece Pas³êce” i „Kamienna Góra” oraz w sieci Natura 2000 „Rzeka Pas³êka” (PLH280006), „Dolina Pas³êki” (PLB280002) i „Warmiñ- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód skie Buczyny” (PLH280033). Obszar zlewni jcw charakteryzuje siê Stan ekologiczny jcw o nazwie „Bezleda od Ÿróde³ do granicy zró¿nicowan¹ rzeŸb¹, od p³askiej do pagórkowatej. Zlewnia zbudo- pañstwa” okreœlono jako umiarkowany ze wzglêdu na przekroczone wana jest przede wszystkim z glin zwa³owych przemieszanych stê¿enia wskaŸników zawartoœci substancji organicznych, z utworami piaszczystymi. Jest to obszar typowo rolniczy. Lasy zaj- tj. ChZT-Cr, ChZT-Mn i OWO. Pozosta³e wskaŸniki fizykoche- muj¹ oko³o 20% powierzchni. miczne mieœci³y siê w normach I–II klasy. Spoœród elementów bio- Jcw, poprzez dop³ywy, jest odbiornikiem 10,7 m3/d œcieków logicznych w 2015 roku badano fitobentos, makrofity i makrobez- z oczyszczalni w Bia³ej Woli oraz 57 m3/d z oczyszczalni w E³dytach krêgowce bentosowe. Dwa pierwsze wymienione elementy biolo- Wielkich. giczne spe³nia³y normy II klasy. Wynik makrobezkrêgowców W 2015 roku badania prowadzono w ramach monitoringu dia- (IV klasa) odrzucono, poniewa¿ znacznie odbiega od pozosta³ych gnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych w przekroju dwóch elementów biologicznych. Stan chemiczny okreœlono jako Pod¹gi. poni¿ej stanu dobrego z uwagi na przekroczenia WWA – stê¿eñ œredniorocznych benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Wody jcw o nazwie „Bezleda od Ÿróde³ do granicy pañstwa” nie Potencja³ ekologiczny jcw „Pas³êka od Mar¹ga do Drwêcy Warmiñ- spe³nia³y wymagañ dla obszarów chronionych wra¿liwych na eutro- skiej bez Drwêcy Warmiñskiej” oceniony na podstawie elementów fizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ biologicznych i fizykochemicznych oceniono jako dobry. Wymaga- komunalnych. Stan jcw w zwi¹zku z tym oceniono jako z³y. nia dla obszarów chronionych Natura 2000 oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych PLRW20001856139 PAS£ÊKA DO WYP£YWU Z JEZIORA zosta³y spe³nione. SAR¥G Poziom substancji priorytetowych oraz innych substancji Pas³êka o d³ugoœci 182,6 km i powierzchni zlewni 2294,5 km2 jest zanieczyszczaj¹cych z grupy 4.1 i 4.2 nie przekracza³ wartoœci gra- rzek¹ I rzêdu, i jednym z najwa¿niejszych dop³ywów Zalewu Wiœla- nicznych œrodowiskowych norm jakoœci. Stan chemiczny by³ dobry. nego. Rzeka podzielona jest na 6 jednolitych czêœci wód. Jednolita Stan jcw „Pas³êka od Mar¹ga do Drwêcy Warmiñskiej bez czêœæ wód „Pas³êka do wyp³ywu z jeziora Sar¹g” o d³ugoœci 30,6 km, Drwêcy Warmiñskiej” okreœlono jako dobry. obejmuje górny odcinek rzeki. D³ugoœæ cieków w jcw wynosi 70,5 km, a powierzchnia zlewni 168,8 km2. PLRW20002056919 PAS£ÊKA OD DRWÊCY WARMIÑSKIEJ Pas³êka znajduje siê w dorzeczu Wis³y, w regionie wodnym DO WP£YWU DO ZB. PIERZCHA£Y Dolnej Wis³y. W badanej jcw najwa¿niejszym dop³ywem Pas³êki Jednolita czêœæ wód „Pas³êka od Drwêcy Warmiñskiej do wp³ywu jest Jemio³ówka. Jcw znajduje siê na obszarze rezerwatu „Ostoja do zb. Pierzcha³y” obejmuje dolny odcinek rzeki. D³ugoœæ cieków Bobrów na rzece Pas³êce” oraz w sieci Natura 2000 „Rzeka Pas³êka” w jcw wynosi 44,4 km, a powierzchnia zlewni 103,7 km2. Pas³êka (PLH280006) i „Dolina Pas³êki” (PLB280002). znajduje siê w dorzeczu Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Jest to obszar o zró¿nicowanej rzeŸbie od pagórkowatej do Do najwa¿niejszych dop³ywów jcw zaliczamy Wa³szê p³askiej z dominacj¹ falistej. Powierzchniê zlewni buduj¹ gliny i M³yñsk¹ Strugê. Jcw znajduje siê na obszarze rezerwatu „Ostoja zwa³owe przemieszane z utworami piaszczystymi. W strukturze Bobrów na rzece Pas³êce” oraz w sieci Natura 2000 „Rzeka Pas³êka” u¿ytkowania gruntów zlewnia jcw jest obszarem rolniczo-leœnym. (PLH280006) i „Dolina Pas³êki” (PLB280002). Jest to obszar o rze- Lasy zajmuj¹ oko³o 50% powierzchni. Ÿbie falistej z lokalnymi pagórkami. W strukturze u¿ytkowania Jcw, poprzez Jemio³ówkê, jest odbiornikiem 1268,9 m3/d œcie- gruntów jest to teren rolniczo-leœny. Lasy zajmuj¹ oko³o 40% ków z oczyszczalni w Wilkowie (oczyszczalnia dla Olsztynka), powierzchni. 905 m3/d z oczyszczalni Zak³adów Tymbark w Olsztynku oraz Jcw, poprzez rów melioracyjny o d³ugoœci oko³o 3 km, jest 17,4 m3/d œcieków bytowych z miejscowoœci Guzowy Piec. odbiornikiem 61 m3/d œcieków z oczyszczalni w P³oskini. W 2015 roku badania prowadzono w ramach monitoringu dia- W 2015 roku badania prowadzono w ramach monitoringu ope- gnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych w przekroju racyjnego i obszarów chronionych w przekroju pomiarowo-kontrol- Smoleñ na 165,3 km rzeki. nym „Pas³êka – Dêbiny” na 30 km rzeki. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Ocena elementów biologicznych i fizykochemicznych wskazuje na Ocena jcw „Pas³êka od Drwêcy Warmiñskiej do wp³ywu do zb. umiarkowany potencja³ ekologiczny jcw „Pas³êka do wyp³ywu Pierzcha³y” w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne z jeziora Sar¹g”. Na wynik klasyfikacji wp³yw mia³y zarówno ele- wskazuje na dobry stan ekologiczny. Wszystkie monitorowane menty biologiczne (makrofity – III klasa), jak i fizykochemiczne wskaŸniki spe³nia³y kryteria I lub II klasy. Wymagania dla obszarów (fosforany – poni¿ej potencja³u dobrego). Substancje szczególnie chronionych Natura 2000 oraz wra¿liwych na eutrofizacjê szkodliwe dla œrodowiska wodnego – specyficzne zanieczyszczenia wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych zosta³y

14 spe³nione. Stanu jcw „Pas³êka od Drwêcy Warmiñskiej do wp³ywu ¿ej dobrego ze wzglêdu na przekroczenie œrodowiskowych norm do zb. Pierzcha³y” nie oceniono z uwagi na brak oceny stanu jakoœci przez WWA – suma benzo(g,h,i)perylenu i inde- chemicznego. no(1,2,3-cd)pirenu. Warunki dla obszarów chronionych (siedliska i gatunki) oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczysz- czeniami ze Ÿróde³ komunalnych nie zosta³y spe³nione (fitobentos, PLRW20001856329 MAR¥G fosforany). Stan jcw „Mi³akówka z jez. Narie, Mildzie” okreœlo- Mar¹g jest rzek¹ II rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem rzeki Pas³êki. no jako z³y. D³ugoœæ rzeki wynosi 17,5 km, a powierzchnia zlewni 102,3 km2. D³ugoœæ cieków w jcw wynosi 29,1 km. Mar¹g nale¿y do dorzecza PLRW20001756829 WA£SZA OD RÓDE£ DO KAT£AWKI Wis³y, do regionu wodnego Dolnej Wis³y. Prawobrze¿nym Wa³sza jest najwiêkszym prawobrze¿nym dop³ywem Pas³êki dop³ywem Mar¹ga jest rzeka £ukta, która poprzez Tabórzankê, o d³ugoœci 77,5 km i powierzchni zlewni 404,7 km2. ród³a rzeki ³¹czy dorzecze Pas³êki z dorzeczem Drwêcy. Jcw Mar¹g znajduje siê znajduj¹ siê w centralnej czêœci Wzniesieñ Górowskich na zachod- na obszarze Natura 2000 i objêta jest ochron¹ siedliskow¹ „Rzeka nich stokach Góry Zamkowej na wysokoœci oko³o 170 m n.p.m. Pas³êka” (PLH280006) oraz gatunkow¹ „Dolina Pas³êki” Wa³sza nale¿y do dorzecza Wis³y w regionie wodnym Dolnej Wis³y (PLB280002). Poza tym le¿y w obrêbie rezerwatu przyrody „Wyspa i podzielona jest na 3 jednolite czêœci wód. Jcw „Wa³sza od Ÿróde³ do Lipowa” i „Ostoja Bobrów na rzece Pas³êce”. Pó³nocn¹ czêœæ zlewni Kat³awki” obejmuje górny odcinek rzeki wraz z dop³ywami. tworzy morena denna falista i pagórkowata, i jest to obszar wykorzy- D³ugoœæ cieków w jcw wynosi 45 km, a powierzchnia zlewni stywany g³ównie rolniczo. Natomiast po³udniow¹ czêœæ zlewni, sta- 101,9 km2. Czêœæ zlewni jcw znajduje siê w sieci Natura 2000 i objê- nowi¹c¹ dorzecze £ukty, pokrywaj¹ utwory sandrowe, na których ta jest ochron¹ gatunkow¹ „Ostoja Warmiñska” (PLB280015). rosn¹ bory sosnowe. Jest to obszar o zró¿nicowanej rzeŸbie z przewag¹ pagórkowa- Rzeka Mar¹g nie jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków ze tej. Dominuj¹cym osadem jest tutaj glina zwa³owa przemieszana Ÿróde³ punktowych. Jedynie za poœrednictwem rzeki £ukty do z utworami piaszczystymi. Mar¹ga odprowadzane jest 658,7 m3/d œcieków z mechaniczno-bio- Jcw, poprzez Kat³awkê, jest odbiornikiem œcieków z oczysz- logicznej oczyszczalni w £ukcie. czalni w Kandytach w iloœci 84,7 m3/d oraz 330 m3/d œcieków W 2015 roku badania prowadzono w ppk „Mar¹g – Ramo- z oczyszczalni w Kamiñsku. ty/Maronie” na ujœciowym odcinku rzeki w zakresie monitoringu W 2015 roku badania jakoœci wody przeprowadzono w ramach diagnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych. monitoringu operacyjnego i obszarów chronionych w przekroju Wopy. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Potencja³ ekologiczny jcw „Mar¹g” oceniono jako umiarkowany. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód O klasyfikacji zadecydowa³y zarówno elementy biologiczne Wyznaczony w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne (makrobezkrêgowce bentosowe – III klasa), jak i fizykochemiczne potencja³ ekologiczny jcw „Wa³sza od Ÿróde³ do Kat³awki” by³ (fosforany – poni¿ej potencja³u dobrego). Wartoœci substancji szcze- dobry. Zarówno elementy biologiczne, jak i fizykochemiczne odpo- gólnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego z grupy 3.6. nie prze- wiada³y II klasie. Wymagania dla obszarów chronionych Natura 2000 kracza³y granic okreœlonych dla II klasy. Stan chemiczny oceniono oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze jako dobry. Wszystkie monitorowane substancje z grupy 4.1 i 4.2 Ÿróde³ komunalnych zosta³y spe³nione. Stanu jcw „Wa³sza od Ÿróde³ mieœci³y siê w œrodowiskowych normach jakoœci dla substancji prio- do Kat³awki” nie okreœlono z uwagi na brak oceny stanu rytetowych oraz dla innych zanieczyszczeñ. Warunki dla obszarów chemicznego. chronionych Natura 2000 oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ komunalnych nie zosta³y PLRW2000205689 WA£SZA OD WARNY DO UJŒCIA dotrzymane. Stan jcw „Mar¹g” okreœlono jako z³y. Jednolita czêœæ wód „Wa³sza od Warny do ujœcia” obejmuje dolny odcinek rzeki wraz z dop³ywami. D³ugoœæ cieków w jcw wynosi PLRW2000185649 MI£AKÓWKA Z JEZ. NARIE, MILDZIE 26,7 km, a powierzchnia zlewni 97,9 km2. Ze wzglêdu na zabudowê Mi³akówka jest rzek¹ II rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem rzeki poprzeczn¹ jcw zaliczana jest do silnie zmienionych. Wa³sza nale¿y Pas³êki. D³ugoœæ rzeki wynosi 29,2 km, a powierzchnia zlewni do dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Dolnej Wis³y. Jcw znajduje 185,9 km2. D³ugoœæ cieków w jcw wynosi 65 km. Mi³akówka nale¿y siê w obrêbie rezerwatu przyrody „Dolina Rzeki Wa³szy” oraz do dorzecza Wis³y, regionu wodnego Dolnej Wis³y. Oceniana jcw obszaru Natura 2000 Dolina Pas³êki (PLB280002) i „Rzeka znajduje siê w sieci Natura 2000 i objêta jest ochron¹ siedliskow¹ Pas³êka” (PLH280006). Jcw wp³ywa na obszar rezerwatu „Ostoja „Rzeka Pas³êka” (PLH280006). Jest to obszar o zró¿nicowanej rze- Bobrów na rzece Pas³êce”. Ÿbie od p³askiej do pagórkowatej. Powierzchnia zlewni zbudowana Zlewnia jcw jest obszarem o zró¿nicowanej rzeŸbie od niskofa- jest g³ównie z glin zwa³owych przemieszanych z utworami piasz- listej do pagórkowatej. Dominuj¹cym osadem jest tutaj glina czystymi. Jest to obszar rolniczy. Lasy zajmuj¹ oko³o 20% zwa³owa przemieszana z utworami piaszczystymi. W strukturze powierzchni zlewni. u¿ytkowania gruntów dominuj¹ tereny rolnicze. Mi³akówka jest odbiornikiem 452,8 m3/d œcieków z oczysz- Wa³sza jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków z oczyszczal- czalni w Mi³akowie. ni w Pieniê¿nie w iloœci 263,1 m3/d. W 2015 roku badania prowadzono w ramach monitoringu dia- W 2015 roku badania jakoœci wody przeprowadzono w zakresie gnostycznego, operacyjnego i obszarów chronionych, w przekroju monitoringu diagnostycznego, operacyjnego i obszarów chronio- Stolno na ujœciowym odcinku rzeki. nych w przekroju Stygajny na ujœciowym odcinku rzeki. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Klasyfikacja jcw „Mi³akówka z jez. Narie, Mildzie” wskazuje na Potencja³ ekologiczny jcw „Wa³sza od Warny do ujœcia” oceniony potencja³ ekologiczny umiarkowany. Decyduj¹cy wp³yw na wynik na podstawie elementów biologicznych, fizykochemicznych i sub- oceny mia³y elementy biologiczne (fitobentos i makrobezkrêgowce stancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego (grupa bentosowe – III klasa) oraz elementy fizykochemiczne – fosforany 3.6.) by³ dobry. ¯adna z monitorowanych substancji z grupy 4.1 i 4.2 (poni¿ej potencja³y dobrego). Elementy fizykochemiczne z grupy (substancje priorytetowe i inne zanieczyszczenia) nie przekroczy³a 3.6. – specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne – œrodowiskowych norm jakoœci. Stan chemiczny jcw oceniono jako spe³nia³y wymagania I lub II klasy. Stan chemiczny oceniono poni- dobry. Ocena spe³nienia wymagañ dla obszarów chronionych Natu-

15 ra 2000 oraz wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszcze- Zlewnia Wigrynii zbudowana jest z gleb rdzawych i bielico- niami ze Ÿróde³ komunalnych wykaza³a, ¿e warunki zosta³y dotrzy- wych, wytworzonych z piasków luŸno i s³abo gliniastych, a tak¿e mane. Stan jcw „Wa³sza od Warny do ujœcia” okreœlono jako z glin zwa³owych. RzeŸba terenu ma charakter urozmaicony, wystê- dobry. puj¹ liczne pagórki, zag³êbienia bezodp³ywowe, g³ównie z przyczyn zatorfienia. W strukturze u¿ytkowania przewa¿aj¹c¹ czêœæ stanowi¹ PLRW70002058253 WÊGORAPA OD WYP£YWU Z JEZIORA lasy, niewielk¹ zaœ ³¹ki i pastwiska. MAMRY DO GRANICY PAÑSTWA Nidka jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków. Zak³ad Wodo- Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Wêgorapa od wyp³ywu ci¹gów i Kanalizacji w Rucianem-Nidzie – gminna oczyszczalnia œcieków w Rucianem-Nidzie odprowadza bezpoœrednio do rzeki z jeziora Mamry do granicy pañstwa” zajmuje powierzchniê 3 117,2 km2, a d³ugoœæ cieków w jcw wynosi 49,3 km. Po³o¿ona jest 569,8 m /d œcieków, poddanych mechaniczno-biologicznemu pro- w dorzeczu Prego³y, w regionie wodnym £yny i Wêgorapy. Wêgo- cesowi oczyszczania (wed³ug informacji o korzystaniu ze œrodowi- rapa odprowadza wody pó³nocnej czêœci kompleksu Wielkich Jezior ska za 2014 r.). Mazurskich (jeziora Mamry i rzeki Sapiny) poza granicê Polski, na Badania jcw w 2015 roku przeprowadzono w ramach monito- teren Rosji. Obszar naszego pañstwa opuszcza za miejscowoœci¹ ringu operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych w ppk Mieduniszki. „Wigrynia (Nidka) – Wygryny”. Badana jcw objêta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska Klasyfikacja jednolitej czêœci wód naturalnego. W jej granicach znajduj¹ siê obszary Natura 2000 – „Niecka Skaliska” (PLH280049), „Lasy Skaliskie” (PLB280011). Klasyfikacji stanu jednolitej czêœci wód nie okreœlono ze wzglêdu na brak klasyfikacji stanu chemicznego, poniewa¿ nie wykonywano Zlewnia zbudowana jest z glin zwa³owych, i³ów, mu³ów, margli badañ substancji charakteryzuj¹cych stan chemiczny. Stan ekolo- i piasków. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê gleby brunatne w³aœci- giczny jcw „Nidka (Wigrynia) do wp³ywu do jez. Be³dany z jez. we i wy³ugowane oraz bielice. W dolinach rzecznych wystêpuj¹ tor- Nidzkie, Jaœkowo, Wiartel i dop³ywami” okreœlono jako dobry. fy. W strukturze u¿ytkowania terenu w dolnym i œrodkowym odcin- O II klasie zadecydowa³o piêæ wskaŸników – BZT , OWO, odczyn ku wyraŸnie przewa¿aj¹ tereny rolne, g³ównie grunty orne. W gór- 5 pH, azot Kjeldahla, fosfor ogólny. Badania fitobentosu wskazywa³y nym odcinku po³o¿one jest miasto Wêgorzewo. na I klasê. Spe³nione by³y tak¿e wymagania dla obszarów chronio- Rzeka Wêgorapa, w badanej jcw „Wêgorapa od wyp³ywu nych wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami z jeziora Mamry do granicy pañstwa”, jest bezpoœrednim i poœred- pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych i obszarów ochrony siedlisk nim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Zak³ad Us³ug Komunalnych Sp. lub gatunków oraz obszarów chronionych, bêd¹cych jednolitymi z o.o. w Wêgorzewie odprowadza bezpoœrednio do Wêgorapy czêœciami wód przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym 1945,1 m3/d (na podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowiska k¹pieliskowych. za 2015 r.) œcieków oczyszczonych. Szko³a Podstawowa w Sobie- chach odprowadza, poprzez rów melioracyjny, 1,06 m3/d œcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie (wed³ug informacji PLRW200002526473 PISA Z JEZIOREM ŒNIARDWY o korzystaniu ze œrodowiska za 2015 r.). I ORZYSZ¥ DO WP£YWU DO JEZIORA ROŒ W 2015 roku jcw „Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Pisa z jeziorem Œniardwy granicy pañstwa” badana by³a w ppk „Wêgorapa – Mieduniszki” i Orzysz¹ do wp³ywu do jeziora Roœ” zajmuje powierzchniê w ramach monitoringu badawczego oraz obszarów chronionych. 721,3 km2. D³ugoœæ cieków tej jcw wynosi 194,3 km. Le¿y na obsza- W 2011 roku badania wykonywano w ramach monitoringu diagno- rze dorzecza Wis³y, w regionie wodnym Œrodkowej Wis³y. stycznego, w którym zrealizowano wiêcej badañ chemicznych. Badana jcw objêta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska Wyniki tych badañ zosta³y przeniesione na rok 2015. Przeniesiono naturalnego. W jej granicach znajduj¹ siê obszary Natura 2000 – równie¿ wyniki badañ fitobentosu z 2013 roku i makrofitów z 2014 „Puszcza Piska” (PLB280008) i „Ostoja Piska” (PLH280048) oraz roku. Mazurski Park Krajobrazowy. Klasyfikacja jednolitej czêœci wód Po³udniowa czêœæ zlewni jcw „Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu do jeziora Roœ” pokryta jest g³ównie utworami Na podstawie stanu ekologicznego i chemicznego (odziedziczonego sandrowymi (piaski i ¿wiry), a w pó³nocnej i czêœciowo zachodniej z 2011 r.) jcw „Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy dominuje glina zwa³owa. W obni¿eniach wystêpuj¹ utwory torfowe. pañstwa” zosta³a oceniona jako dobra. O klasyfikacji zdecydowa³y W badanej jcw istotne miejsce zajmuj¹ jeziora, w tym najwiêksze elementy biologiczne – makrofity, makrobezkrêgowce bentosowe jezioro Polski Œniardwy. W strukturze u¿ytkowania zlewni domi- i ichtiofauna oraz wskaŸniki fizykochemiczne. Spe³nione by³y tak¿e nuj¹ u¿ytki rolne, wystêpuj¹ te¿ du¿e zwarte kompleksy leœne. wymagania dla obszarów chronionych wra¿liwych na eutrofizacjê W zlewni jcw „Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu wywo³an¹ zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunal- do jeziora Roœ” znajduj¹ siê punktowe zrzuty œcieków. Zak³ad Us³ug nych i obszarów ochrony siedlisk lub gatunków. Stan jednolitej Komunalnych w Orzyszu odprowadza do rzeki Orzyszy œcieki czêœci wód oceniono jako dobry. oczyszczone w iloœci 795 m3/d (na podstawie informacji o korzysta- niu ze œrodowiska za 2015 r.). Stacja Badawcza Rolnictwa Ekolo- PLRW200025264344 NIDKA (WIGRYNIA) DO WP£YWU DO gicznego i Hodowli Zarodowej Zwierz¹t PAN w Popielnie odprowa- JEZ. BE£DANY Z JEZ. NIDZKIE, JAŒKOWO, WIARTEL dza do jeziora Œniardwy 51,6 m3/d œcieków oczyszczonych (dane I DOP£YWAMI za 2014 r.). Zlewnia jednolitej czêœci wód o nazwie „Nidka (Wigrynia) do Badania w 2015 roku przeprowadzono w ramach monitoringu wp³ywu do jez. Be³dany z jez. Nidzkie, Jaœkowo, Wiartel i dop³ywa- operacyjnego oraz obszarów chronionych w ppk „Pisa (Kana³ mi” zajmuje powierzchniê 217,9 km2. D³ugoœæ cieków tej jcw wyno- Jegliñski) – Kobusy”. si 64 km. Po³o¿ona jest w dorzeczu Pisy w regionie wodnym Œrodko- wej Wis³y. Nidka jest ciekiem naturalnym, ³¹cz¹cym Jezioro Nidz- Klasyfikacja jednolitej czêœci wód kie z jeziorem Be³dany. W miejscowoœci Ruciane-Nida zlokalizo- Stan ekologiczny jcw „Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wany jest jaz piêtrz¹cy. wp³ywu do jeziora Roœ” by³ dobry. O klasyfikacji zdecydowa³ tylko Badana jcw objêta jest ochron¹ prawn¹ w zakresie œrodowiska jeden wskaŸnik fizykochemiczny – BZT5. Element biologiczny naturalnego. W jej granicach znajduje siê obszar Natura 2000 – (fitobentos) spe³nia³ normy I klasy jakoœci wód. Spe³nione by³y „Puszcza Piska” (PLB280008). tak¿e wymagania dla obszarów chronionych. Klasyfikacji stanu jed-

16 nolitej czêœci wód nie okreœlono ze wzglêdu na brak klasyfikacji sta- badawczego i obszarów chronionych (tab. 1). W 2015 roku by³o nu chemicznego. badanych 37 jcw. Oprócz tego w jednolitych czêœciach wód: „Sajna od starego koryta Sajny do ujœcia”, „Pisa od Po³apiñskiej Strugi do PLRW2000056939 ZB. PIERZCHA£Y ujœcia”, „£yna od Pisy do granicy pañstwa”, „Elbl¹g od M³ynówki Zbiornik Pierzcha³y po³o¿ony jest na rzece Pas³êce, na wysoko- do ujœcia wraz z jez. Dru¿no”, „W¹ska od Sa³y do wp³ywu do jez. œci 18,9 m n.p.m., w œrodkowej czêœci Równiny Warmiñskiej. Zbior- Dru¿no” wykonano badania sumy dwóch substancji priorytetowych nik ma d³ugoœæ 7,9 km i przy pe³nym spiêtrzeniu, powierzchniê benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu, których wartoœci 240 ha i objêtoœæ 11 500 tys. m3. Jest to akwen o stosunkowo ma³ych zosta³y przekroczone w ubieg³ych latach. W 2015 roku ponownie wahaniach poziomu zwierciad³a wody nie przekraczaj¹cych 1 m. stwierdzono w nich przekroczenia. W tym roku przekroczenia Pierzcha³y s¹ zbiornikiem retencyjnym utworzonym w 1916 roku stwierdzono równie¿ w kolejnych jcw: „Elma od Ÿróde³ do Powar- przez spiêtrzenie dolnej Pas³êki zapor¹ ziemn¹. Wykorzystywany szynki”, „Guber od Rawy do ujœcia”, „Bezleda od Ÿróde³ do granicy jest do celów energetycznych i retencyjnych. Znajduje siê tutaj elek- pañstwa”, „Mi³akówka z jez. Narie, Mildzie”, „Drwêca Warmiñska trownia o mocy 2 MW. Pod wzglêdem administracyjnym Zbiornik od dop³ywu z Mingajn do ujœcia”. Na podstawie wyników badañ ele- Pierzcha³y znajduje siê na terenie gminy P³oskinia w powiecie mentów biologicznych i wspieraj¹cych je elementów fizykoche- braniewskim. micznych wykonano klasyfikacjê stanu lub potencja³u ekologiczne- Na zbiorniku znajduj¹ siê 4 wyspy. Trzy z nich s¹ zalesione, go wód (tab. 1). W 2015 roku w 15 jednolitych czêœciach wód stwier- czwarta jest w fazie tworzenia siê. Dno zbiornika w przewa¿aj¹cej dzono dobry stan lub potencja³, w 17 jcw – umiarkowany, w 3 jcw – czêœci jest muliste, z niewielkimi partiami twardego, piaszczystego. s³aby potencja³ („Orzechówka”, „Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierz- Konfiguracja dna ulega ci¹g³ym zmianom, spowodowanych silnym cha³y do ujœcia”, „Zb. Pierzcha³y”). W pozosta³ych 2 jednolitych pr¹dem rzeki oraz gromadzonym osadom, przyczyniaj¹cych siê do czêœciach wód („Dop³yw spod Lêd³awek”, „Liwa od wyp³ywu z jez. systematycznego wyp³ycania zbiornika. Jest to akwen reolimniczny Liwieniec do ujœcia”) nie oceniono stanu b¹dŸ potencja³u ekologicz- o okresie retencji wynosz¹cej oko³o 8,5 doby. Odleg³oœæ zbiornika nego z uwagi na brak elementów biologicznych. W 15 jednolitych od Ÿród³a rzeki Pas³êki wynosi 170 km. czêœciach wód przebadano stan chemiczny. W niektórych punktach Zbiornik wraz z przyleg³ym terenem jest obszarem prawnie stan chemiczny by³ dziedziczony z lat 2011, 2012 i 2014. W 9 jcw chronionym w zakresie œrodowiska przyrodniczego. Znajduje siê stwierdzono stan dobry, a w pozosta³ych – stan chemiczny poni¿ej tutaj rezerwat „Ostoja Bobrów na rzece Pas³êce” oraz obszar Natura dobrego. Wœród wskaŸników chemicznych przekroczenia dotyczy³y 2000 „Rzeka Pas³êka” (PLH280006) i „Dolina Pas³êki” sumy WWA – œredniej rocznej wartoœci dla benzo(g,h,i)perylenu (PLB280002). Zlewnia ca³kowita Zbiornika Pierzcha³y wynosi i indeno(1,2,3-cd)pirenu. W jcw, w których stan by³ dobry nie odno- 2100 km2. Natomiast zlewnia bezpoœrednia obejmuje powierzchniê towano ¿adnych przekroczeñ substancji priorytetowych i innych 15,4 km2 i jest to obszar niemal w ca³oœci zalesiony. Brzegi zbiornika substancji zanieczyszczaj¹cych, a ich zawartoœæ w wodach s¹ urozmaicone, z przewag¹ stromych i wysokich o deniwelacjach kszta³towa³a siê na poziomie poni¿ej granicy oznaczalnoœci. Wska- lokalnie przekraczaj¹cych 40 m. W pó³nocnej czêœci przez zbiornik Ÿnikami fizykochemicznymi najczêœciej obni¿aj¹cymi jakoœæ wód przechodzi most drogowy. W tym rejonie znajduje siê pozosta³oœæ by³y: ogólny wêgiel organiczny, fosforany, czy azot Kjeldahla. po infrastrukturze pola biwakowego, które obecnie nie jest u¿ytko- W badanych w roku 2015 jednolitych czêœciach wód stan okre- wane. Zbiornik jest tylko w niewielkim stopniu u¿ytkowany œlono dla 25. W 4 stwierdzono stan dobry, a w pozosta³ych stan z³y rekreacyjnie. (tab. 1). Najczystszymi jednolitymi czêœciami wód, w których stan Nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. jcw okreœlono jako dobry, by³y: W 2015 roku badania przeprowadzono w pó³nocnej czêœci – „Gizela”, akwenu w zakresie monitoringu operacyjnego oraz obszarów chro- – „Pas³êka od Mar¹ga do Drwêcy Warmiñskiej bez Drwêcy nionych Natura 2000. Warmiñskiej”, Klasyfikacja jednolitej czêœci wód – „Wa³sza od Warny do ujœcia”, – „Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy Wyznaczony w oparciu o czêœciowo dziedziczone z 2012 roku ele- pañstwa”. menty biologiczne (fitobentos i makrobezkrêgowce bentosowe) W 2015 roku badano 29 punktów pomiarowo-kontrolnych pod i fizykochemiczne (2015 r.), potencja³ ekologiczny Zbiornika Pierz- k¹tem spe³nienia wymagañ dla obszarów chronionych. W 8 ppk nie cha³y by³ s³aby. WskaŸnikiem, który zadecydowa³ o klasyfikacji by³ okreœlono stanu, w 4 stwierdzono stan dobry (Gizela – Gier³o¿, fitobentos (IV klasa). Wartoœci wszystkich monitorowanych wska- Pas³êka – Pod¹gi, Wa³sza – Stygajny, Wêgorapa – Mieduniszki), Ÿników fizykochemicznych mieœci³y siê w II klasie. Poziom sub- a w pozosta³ych punktach pomiarowych – z³y. stancji priorytetowych oraz innych substancji zanieczyszczaj¹cych z grupy 4.1 i 4.2 nie przekracza³ wartoœci granicznych œrodowisko- Materia³y Ÿród³owe wych norm jakoœci (ocena dziedziczona z 2012 r.). Stan chemiczny by³ dobry. Wymagania dla obszarów chronionych nie zosta³y 1. Podzia³ hydrograficzny Polski, IMGW, Warszawa 1983 spe³nione. Stan jcw „Zb. Pierzcha³y” okreœlono jako z³y. 2. Komputerowa Mapa Podzia³u Hydrograficznego Polski, 2007 r. (opracowana przez Oœrodek Zasobów Wodnych Instytutu Mete- 2.3. Podsumowanie orologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Œrodowi- W latach 2010–2015 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodo- ska i sfinansowana ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony wiska w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku prze- Œrodowiska i Gospodarki Wodnej) prowadzi³ badania 127 jednolitych czêœci wód powierzchniowych 3. Geobaza WaterFrameworkDirective.gdb, KZGW 2010 rzecznych w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, 4. Dane WIOŒ

17

STAN TNWPKMNTRNUOSAÓ CHRONIONYCH OBSZARÓW MONITORINGU PPK W STAN

Z£Y z c ytpj aosaz hoinm (TAK/NIE) chronionym? obszarze na wystêpuje jcw Czy

NIE Z£Y

NIE Z£Y

NIE Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y TNCHEMICZNY STAN

DOBRY TAK Z£Y Z£Y

PSD_sr TAK Z£Y

PSD_sr TAK Z£Y Z£Y

PSD_sr TAK Z£Y Z£Y

PSD_sr TAK Z£Y Z£Y TN/PTNJ£EKOLOGICZNY POTENCJA£ / STAN

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY yttcn (3.6) syntetyczne

ls lmnó iyohmcnc pcfcn aicyzznasneyzeinie- i syntetyczne zanieczyszczenia specyficzne - fizykochemicznych elementów Klasa

ls lmnó iyohmcnc gua31-3.5) - 3.1 (grupa fizykochemicznych elementów Klasa

ofroón m P/l) (mg ogólny Fosfor

4 ofrn m PO (mg Fosforany /l)

ztoón m N/l) (mg ogólny Azot

3 ztaoaoy(gN-NO (mg azotanowy Azot /l)

ztKedha(gN/l) (mg Kjeldahla Azot

4 /l) ztaooy(gN-NH (mg amonowy Azot

0,07 1,1 0,92 2,04 0,147 0,125 II II

3 /l) aaooæoón m CaCO (mg ogólna Zasadowoœæ dznpH Odczyn

7,4 - 8,0

3.4 Zakwaszenie 3.5 Substancje biogenne

3 wroæoón m CaCO (mg ogólna Twardoœæ /l)

185 7,9-8,7 0,07 1,65 0,14 1,79 0,39 0,25 PPD II

anz(gMg/l) (mg Magnez añ(gCa/l) (mg Wapñ

3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE

hok m Cl/l) (mg Chlorki

4 /l)

3.3 Zasolenie SO (mg Siarczany usacerzuzzn (mg/l) rozpuszczone Substancje

3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.4.1 3.4.2 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.5 3.5.6 3.5.7 reonœ 20 w Przewodnoœæ (uS/cm) C o

3.3.2 2 /l) hTC m O (mg ChZT-Cr

W m C/l) (mg OWO

2 /l) hTM m O (mg ChZT-Mn

Klasyfikacja wskaŸników i elementów jakoœci wód

2 Z5(gO (mg BZT5 /l)

3.2 Warunki tlenowe 2 lnrzuzzn m O (mg rozpuszczony Tlen /l)

aisn gla(mg/l) ogólna Zawiesina eprtr (oC) Temperatura

fizyczny

3.1 Stan

.EEET HYDR.-MORF. ELEMENTY 2. ls lmnó hydromorfologicznych elementów Klasa ls lmnó biologicznych elementów Klasa

II I 9,1 27,8 10,2 2,3 13,9 19 40,7 547 428 60,3 25,7 103 8,3 281 7,4 - 8,2 212 0,29 1,86 3,73 6,27 0,183 0,224 PSD II

III II 12,2 8,0 6,8 2,9 6,2 11,0 24,8 442

Ichtiofauna 2)

sankMZB WskaŸnik

arbzrgwebnooe(nesMMI) (indeks bentosowe Makrobezkrêgowce 1)

ls sank FLORA wskaŸnika Klasa arft mkoioyidk zcn MIR) rzeczny indeks (makrofitowy Makrofity

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE

ioets(sankorekw IO) okrzemkowy (wskaŸnik Fitobentos iolntn(sankftpakooyIFPL) fitoplanktonowy (wskaŸnik Fitoplankton

1.1 1.2 1.3 1.5 1.6 3.1.1 3.1.5 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.6

0,79 34,2 0,527 0,578 III I 14,2 7,5 10 1,8 6,7 11,7 467 334 18,7 246

o badañ Rok rga oioig M,M u MB) lub MO (MD, monitoringu Program

MO, MB

MB 2015

inezinoalbstcn c (T/N) jcw sztuczna lub zmieniona Silnie y abiotyczny Typ

25 N MO 2015 0,646 I I 10,8 8,3 1,6 11,4 400 262 178 6,7 - 8,0 0,13 1,24 0,19 1,44 0,248 0,125 II DOBRY TAK

20 N MO 2015 0,579 II I 9 9,3 1,5 16,9 561 423 319 7,0 - 8,2 0,09 1,49 0,84 2,35 0,157 0,134 PSD

17 T MO 2015 0,515 41,3 0,812 0,84 II I 7,9 11,2 1,7 7,2 427 266 7,5 - 8,2 0,06 0,85 1,84 2,43 0,217 0,159 II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

20 N 18 N MO 2015 0,555 II II 11,1 10,4 1,7 11,3 396 291 233 7,4 - 8,1 0,06 1,08 0,43 1,5 0,208 0,186 II DOBRY NIE 17 N MD 2015 0,412 40,6 0,963 III I 8,7 11,3 10 2 10,6 12,7 23,8 414 310 29,3 7,7 81,8 8,7 230 7,2 - 8,1 211 0,06 1,41 1,15 2,56 0,159 0,146 II II

20 N MO 2015 29 III II 10,1 10,7 2,4 11,7 510 369 241 7,2 - 8,0 0,07 1,37 1,1 2,52 0,255 0,172 II

20 N MD 2015 0,48 28,3 0,653 0,672 III II 9,3 10,3 10,7 2 8,8 14 29,3 580 424 43,4 23,4 92,8 15,5 295 7,2 - 8,2 271 0,07 1,21 2,01 3,25 0,25 0,165 PSD II

20 N MO 2015 33,9 II I 10,2 8,5 2,1 16,4 765 529 332 7,1 - 8,0 0,21 1,52 1,59 3,12 0,366 0,234 PSD

17 N MO 2015 0,35517 N MD 2015 0,455 III 40,6 I 10,2 0,438 9 2,2 14,8 688 525 361 6,8 - 8,1 0,12 1,35 2,24 3,61 0,473 0,239 PSD

18 N MO 2015 0,284 IV I 8,8 9,8 3,7 21,2 470 380 259 6,9 - 8,1 0,18 1,65 0,91 2,58 0,165 0,215 PSD S£ABY NIE Z£Y

18 T MO 2015 0,585 II II 12,9 7 2 12,8 396 184 7,0 - 8,0 0,08 1,08 0,09 1,19 0,158 0,214 II DOBRY TAK

17 N MB 2015 0,582 II I 9,4 7,4 3,2 12,6 718 491 364 7,2 - 7,8 1,2 2,52 2,36 4,96 0,799 0,418 PSD

17 N MO 2015 I 7,3 11 1,9 18,5 793 696 420 7,3 - 7,9 0,16 2,19 9,3 11,54 0,152 0,107 PSD NIE

18 T MD 2015 0,510 32,7 0,83 0,291

-

-

-

0123456789012345678901234567890142 43444546 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041

nego

tywnego punktu

Nazwa reprezenta

pomiarowo-kontrol

£yna - Stopki

£yna - Sêpopol

Orzechówka - Bar czewko Kortówka - powy¿ej ujœcia do £yny Korszynianka - Gie³psz Dop³yw spod Lêd³awek - Janowiec

3

PLRW7000185848149 Guber - Wilamowo

PLRW700020584839 Guber - Garbno

PLRW700020584869 Liwna - Krelikiejmy PLRW70002558482953 Dejna - Pilec PLRW30001757425 Bezleda - Lejdy

PLRW70001858449529

PLRW7000175848889

PLRW20001856139 Pas³êka - Smoleñ

Guber do dop³ywu z jeziora Siercz z jez. Guber, Siercz

Gizela PLRW20001728549 Gizela - Gier³o¿

£yna od Pisy do granicy pañstwa PLRW700020584911 Kirsna PLRW700018584589 Kirsna - Smolajny Elma od Ÿróde³ do Powarszynki PLRW700017584748 Elma - Piaseczno

Guber od dop³ywu z jeziora Siercz do Rawy z Dejn¹ od wyp³ywu z jez. Dejnowa Guber od Rawy do ujœcia PLRW70002058489 Guber - Prosna Liwna od dop³ywu spod Starej Ró¿- anki do ujœcia Dejna do wyp³ywu z jeziora Dejnowa Bezleda od Ÿróde³ do granicy Rawa PLRW700017584849 Rawa - Garbno pañstwa Orzechówka

Kortówka z jez. Ukiel i Kortowskie PLRW700018584389

Korszynianka

Dop³yw spod Lêd³awek PLRW7000175848858

Pas³êka do wyp³ywu z jeziora Sar¹g

5

1 2 1

2

3 4

6

7

8 9

Lp Nazwa ocenianej jcw Kod ocenianej jcw

15

10

11

12

13

14

16

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku

18 Z£Y

Z£Y

NIE

NIE

TAK Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y

DOBRY TAK Z£Y Z£Y

DOBRY

DOBRY TAK Z£Y Z£Y

PSD_sr TAK Z£Y Z£Y

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

0,095 0,99 1,08 1,93 0,157 0,116 II II S£ABY DOBRY

7,8 - 8,0

255 7,8 - 8,1 0,11 1,28 1,00 2,28 0,196 0,215 II DOBRY TAK

275 7,6 - 8,1 0,85 1,82 0,92 2,76 0,309 0,290 II II

237 7,9-8,2 0,11 1,07 0,69 1,68 0,17 0,19 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

229 7,6 - 8,2 0,04 1,36 0,37 1,73 0,23 0,19 II DOBRY TAK

188 7,2 - 8,0 0,07 1,05 0,18 1,25 0,112 0,11 II

226 7,1 - 8,1 0,06 0,97 0,58 1,55 0,076 0,091 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

II I 10,7 10,4 7,2 1,8 6,9 9,2 22,8 462

II II 11,9 6,6 1,5 11,5 525

II II 11,9 6,0 1,5 12,5 418

II II 8,8 7,9 9,4 2,1 8 9,4 17,8 427

III II 12,4 16,6 5,5 3,86 6,7 10,3 22,9 662 395

III II 12,3 9,2 3,7 11,2 358 255

7)

8)

3)

0,25

3)

0,83 0,333

8)

5)

4)

0,58 37,5 0,784 0,733 II II 10,4 6,7 10,9 2,4 7,2 11,3 316 275 71,3 11,26 225 7,9-8,2 0,110 1,07 0,64 1,71 0,103 0,107 II I DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

0,37 36,5 0,332

0,465 0,41 IV 0,596 IV II 19,6 8,9 3,2 10,9 453 248 7,9-8,6 0,113 1,37 0,068 0,109 II S£ABY DOBRY TAK Z£Y Z£Y

2015 0,66 33,7 0,682 0,355 IV II 11,2 9,2 6,1 1,74 9,7 20,5 504 248

2015

2015

2011,

2012,

MB

MB 2014

MD 2015

MO

0TMO

25 N MO 2014 0,43 0,497 36,0 0,772

25 N MO 2015 0,733 I II 10,5 14,1 5,1 12,8 222 190 156 7,5-8,8 0,138 1,52 0,15 1,6 0,191 0,203 II DOBRY TAK

25 N MO 2015 0,684 I II 10,4 11,4 3,1 9,9 236 201 162 7,8-8,5 0,034 0,92 <0,05 0,9 <0,015 0,026 II DOBRY TAK

20 T MD 2015 0,620 37,7 0,615

20 N MO 2015 0,610 I II 11,9 6,8 1,8 10,2 477 299 254 7,9 - 8,2 0,07 1,09 0,79 1,88 0,242 0,17 II DOBRY TAK

20 T

18 N MO 2015 0,517 T MO 2015 0,57 II I 12,8 6,2 1,8 10,6 395 239 II II 12,6 6,9 2,3 199 12,8 7,6-8,1 533 0,05 1,53 0,40 1,94 0,200 0,13 II 273 7,9 - DOBRY 8,1 0,08 1,62 TAK 1,00 2,62 0,84 0,387 PPD

18 T MD 2015 0,50 40,0 0,698 III II 10,2 7,2 5,2 2,5 6,5 8,9 18,8 392 201 7,5 - 8,1 0,51 1,86 0,30 2,15 0,325 0,212 PPD II 18 T MD 2015 0,39 0,680 III II 10 10,0 7,1 2,2 7,2 11,1 28,7 489 239 8,0-8,2 0,12 1,77 1,29 3,07 0,740 0,36 PPD II

17 T MO 2015 0,47 0,935 II I 11,8 7,1 1,6 11,7 476 246 7,8 - 8,2 0,07 1,49 0,94 2,60 0,199 0,156 II DOBRY NIE

20 T MD 2015 0,59 40,2 II II 9,7 12,4 5,8 2,0 7,8 10,8 19,1 540 259 7,6 - 8,0 0,29 1,19 1,35 2,55 0,264 0,264 II II DOBRY PSD_sr TAK Z£Y Z£Y

17 T MO 2015 0,41

17 T MO 2015 0,42

20 T MD 2015 0,61 0,728 II II 10 7,9 7,3 1,2 8,5 11,9 23,9 479 255 7,8 - 8,3 0,04 1,21 1,40 2,61 0,3 0,187 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY 17 N MO 2015 0,430 0,543 III I 9,8 7,4 1,7 8,6 547 294 7,8 - 8,1 0,21 1,06 1,00 2,06 0,134 0,18 II 17 T MO 2015 0,360 III II 11,2 7,9 2,1 9,6 529 288 7,8 - 8,2 0,07 1,09 0,47 1,56 0,34 0,24 PPD 20 N MB 17 N MO 2015 0,490 II II 11,9 5,9 3,2 17,5 449 277 230 7,2 - 8,0 0,40 2,50 0,30 2,72 0,42 0,58 PSD

19 T MB 2015 8,9 2,65 16,4 0,22 1,25 1,10 2,32 0,326) 0,17 II II NIE

17 T

17 T MD 2014 0,441 27,7

19 T MD 2014 0,305 38,57 0,749 0,357 IV II 10,8 6,4 8,7 4,4 11,7 15,4 35,4 431 175 7,3 - 8,1 0,4 2,03 0,97 3,05 0,453 0,283 PPD II S£ABY DOBRY TAK Z£Y Z£Y

17 N MO 2014 b.d. I 9,9 11,4 1,9 8,9 501 394 276 7,2 - 8,1 0,07 1,02 1,82 2,88 0,263 0,243 II TAK

-

-

0123456789012345678901234567890142 43444546 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041

Pas³êka - Nowa Pas³êka

Pas³êka - Pierzcha³y

Gi³wa - Leœnictwo Lubomiñska Struga - ¯elazowice Krosno Mar¹g - Ramo ty/Maronie

Drwêca Warmiñska -Mingajny

Drwêca Warmiñ ska-Drwêczno

M³yñska Struga - Osetnik Wa³sza - Ziê- by/Wopy Elbl¹g (Dzierz- goñ)-Stare Dolno

Wêgorapa - Miedu- Czerwony Rów - Bra- niszki niewo

Elbl¹g - B¹gart

Zbiornik Pierzcha³y - st. 1

Wigrynia (Nidka) - Wygryny

Pisa (Kana³ Jegliñski) - Kobusy Drwêca - pow. Jez. Drwêckiego - Ostróda

Pobórska Struga - powy¿ej ujœcia do Drwêcy, Samborowo

3

PLRW2000205659 Pas³êka - Pod¹gi

PLRW20002056919 Pas³êka - Dêbiny

PLRW20002056999

PLRW20001856299

PLRW200017566549

PLRW20002056699

PLRW20001756789

PLRW70002058253 PLRW20001756994

PLRW2000195229 Liwa - Kwidzyn

PLRW2000056939

PLRW20002526434

PLRW20002526473

PLRW2000172819

PLRW20002528399 Drwêca - Samborowo

PLRW200019285699 I³awka - Ma³y Bór

PLRW20001728529

-

-

-

Pas³êka od Mar¹ga do Drwêcy Warmiñskiej bez Drwêcy Warmiñ skiej

Pas³êka od Drwêcy Warmiñskiej do wp³ywu do zb. Pierzcha³y Pas³êka od wyp³ywu ze zb. Pierz cha³y do ujœcia Gi³wa z jez. Œwiêtajno, Wulpiñ skie, Gi³wa Lubomiñska Struga PLRW20001756669

Mar¹g PLRW20001856329 Mi³akówka z jez. Narie, Mildzie PLRW2000185649 Mi³akówka - Stolno Drwêca Warmiñska od Ÿróde³ do dop³ywu z Mingajn z dop³ywem z Mingajn Drwêca Warmiñska od dop³ywu z Mingajn do ujœcia

M³yñska Struga

Wa³sza od Ÿróde³ do Kat³awki PLRW20001756829

Wa³sza od Warny do ujœcia PLRW2000205689 Wa³sza - Stygajny £aŸnica PLRW20001756969 £aŸnica - Bemowizna Lipówka PLRW200017569929 Lipówka - Braniewo Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa Czerwony Rów Liwa od wyp³ywu z jez. Liwieniec do ujœcia

Elbl¹g do M³ynówki PLRW20001754356

Zb. Pierzcha³y

Nidka (Wigrynia) do wp³ywu do jez. Be³dany z jez. Nidzkie, Jaœko- wo, Wiartel i dop³ywami Pisa z jeziorem Œniardwy i Orzysz¹ do wp³ywu do jeziora Roœ Drwêca do jez. Drwêckiego z jez. Ostrowin Drwêca od pocz¹tku do koñca Jez. Drwêckiego bez kan. Ostródzkiego i Elbl¹skiego I³awka od wyp³ywu z jez. I³awskiego do ujœcia

Pobórska Struga

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku (cd.)

1 2

25

35

17

18

19

20

21 22

23

24

26

27

28 29 30

31

32

33

34

36

37

38

39

40

41

19 NIE Z£Y

NIE Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

DOBRY NIE Z£Y

DOBRY NIE Z£Y DOBRY NIE Z£Y

PSD_sr TAK Z£Y Z£Y

PSD_sr NIE Z£Y

PSD_œr NIE Z£Y

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

0,203 II DOBRY TAK

10)

251 7,7 - 8,2 0,50 1,70 0,70 2,43 0,595 0,271 PSD

210 7,2 - 8,7 0,16 1,06 0,47 1,56 0,113 0,101 II

233 7,9 - 8,2 <0,05 0,87 0,30 1,16 0,354 0,18 PSD

201 7,4 - 8,8 0,2 1,7 0,16 1,87 0,099 0,102 II DOBRY TAK 230 7,7 - 8,1 0,41 1,29 0,54 1,82 0,165 0,158 II DOBRY TAK

190 7,3 - 8,3 0,35 1,47 0,42 1,96 0,214 0,127 II DOBRY TAK

192 7,4 - 8,5 0,03 0,88 0,26 1,14 0,059 0,062 II DOBRY NIE

337 7,7-8,4 0,20 1,61 0,27 1,88 0,149 0,150 PSD Z£Y PSD_sr NIE Z£Y 270 7,2 - 7,9 1,38 3,32 0,13 3,44 0,152 0,158 PPD

272 8,0 - 8,4 0,13 1,14 0,72 1,86 0,264 0,182 II DOBRY TAK

249,3 7,8 -7,99 2,60 4,20 0,70 4,93 1,62 0,80 PPD

303,8 7,9 - 8,1 0,14 1,53 0,69 2,90 0,108 0,188 II DOBRY TAK

267,4 7,9-8,3 0,53 1,84 0,30 2,14 0,327 0,221 PPD

268,9 7,9 - 8,1 0,18 1,44 1,44 2,88 0,370 0,236 PPD PPD

159 263 7,6 - 8,4 0,12 1,23 0,38 1,61 0,114 0,084 II II S£ABY PSD_sr TAK Z£Y Z£Y

914

9

0 3

8

102

229 106

666,

I II 9,3 13,2 5,1 13,7 417 274

V II 10,3 5,9 3,05 13,8

II I 7,9 5,7 9,8 1,8 10,6 13,5 26,9 351 257 24,5 9,8 67,8 7,2 199 7,3 - 7,8 177 0,14 1,05 0,2 1,28 0,127 0,169 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

II I 12,9 7,3 2,13 8,6 503 296

II II 11,7 8,4 2,4 9,8 400 271

II I 14,0 8,5 1,91 10,4 745 429

II II 11,9 9,7 2 11,9 389 258

III II 12,9 9,5 1,4 10,5 403 273

III I 11,5 24 10,2 2,9 13,1 14 35,4 576 416 39 18,7 108 12,6 321 7,3 - 8,1 249 0,16 1,28 1,98 3,3 0,241 0,203 PSD II III II 12,4 8,1 1,5 7,4 490 296 III II 12,9 6,5 4,8 13,2 693

III I 12,5 6,9 3,4 11,9 564 344

III II 12,5 8,2 3,51 12,5 567

III II 17,2 24,2 7,5 4,7 8,52 12,9 37,7 706 397 23,4 36,9 69,7 9,4 222,4 7,5 - 8,2 246,5 1,11 2,85 1,14 3,99 0,269 0,231 PSD II

III II 12,6 8,7 6,6 2,28 5,9 10,7 26,3 693 385

9)

0,765

0,596

0,703 0,518 III II 9,6 80,2 8,6 3,1 13,2 10,5 49,8 567 372 11,3 <10 85,5 11,5 299,6 8,3 - 8,5 251,3 0,05 1,35 0,83 2,18 0,546 0,351 PSD II

37

32,3

0,77 0,64 34,4 0,266 IV II 15,7 4,8 8,5 2,11 7,3 11,0

2014

2012,

0 T MO 2014 b.d. II 8,2 8,3 2,9 18,1 470 241 6,9 - 8,2 0,23 1,15 0,72 1,9 0,268 0,227 PPD NIE

25 N MO 2014 0,668 I II 10,7 9,7 2,1 17,4 405 285 228 7,3 - 8,0 0,09 1,13 0,22 1,37 0,107 0,07 PSD

25 N MD 2014 0,774 37,7 0,8 II I 9,8 1,9 12,2 2,4 2,4 9,9 21,0 218 188 16 9 45,1 10,22 154 7,3-8,6 143 0,02 0,73 0,1 0,8 0,023 0,020 II I DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

17 N MD 2014 0,56 40,7 0,889 0,314

17 T MO 2014 0,458 II II 10,8 11,4 2,1 7,8 603 299 7,6 - 8,1 0,12 1,18 2,91 4,15 0,535 0,286 PPD

17 N MO 2014 0,548 II II 9,4 8,4 2,3 16,6 499 355 223 7,0 - 8,1 0,78 2,01 1,15 3,27 0,14 0,169 PSD

20 N MB 2014 38,3 0,652 0,929 III II 10 16,4 8,9 1,9 8 11,8 29,5 553 339 19,3 13,0 78,1 11,0 246 7,8 - 8,2 231,2 0,14 1,66 1,01 2,67 0,188 0,167 II II

20 N MO 2014

20 N MO 2014 31,2 III II 13,1 10 2,7 11,5 404 289 214 7,3 - 8,4 0,1 1,08 0,64 1,75 0,176 0,144 II

20 N MD 2014 0,568 41,4 0,646 17 N MO 2014 0,36 17 N MO 2014 0,44 17 T MO 2014 0,38

20 N MO 2014 17 N MO 2014 0,37

17 N MO 2014

17 N MO 2014 0,54 41,7

17 T MO 2014 0,34

20 N MO 2014

18 N MO 2014 0,613 18 N MB 2014 0,34

19 T MO

18 N MO 2014 0,44 II I 14 8,9 2,23 11,2 545 331 244,3 8,2 - 8,5 0,17 1,40 1,35 2,75 0,341

19 N MO 2014 0,296 0,69 30,8 0,145 17 T MO 2014 0,59 II II 15,9 7,5 4,44 20,4

17 T MO 2014 0,48 II II 14,3 8,9 2,23 8,6

23 T MO 2014 0,537 0,644 III I 15,3 7,1 1,65 10,6 835 253 7,6 - 8,5 0,06 1,19 0,50 1,69 0,14 0,094 II

17 N MB 2014 21,4 0,654 0,444 V II 7,7 11,1 8,6 1,74 5,53 9,6 20,8 660 405 22,7 19,5 93,4 11,02 285 8,1 - 8,2 262,1 0,07 1,21 0,82 1,95 0,274 0,16 PSD II Z£Y DOBRY NIE Z£Y

19 T MB 2014 0,64 26,9

-

-

-

-

-

0123456789012345678901234567890142 43444546 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041

Sandela - pow. ujœcia do Drwêcy, Rodzone Szkwa - poni¿ej Rozóg

£yna - poni¿ej Dobre go Miasta, Kosyñ £yna - poni¿ej Lidz barka Warmiñskiego Pisa - Rygarby, powy¿ej ujœcia do £yny Wad¹g - powy¿ej ujœ cia do jez. Tumia ñskiego, Klimkowo

Kana³ El¿biety - pow. Jez. Wad¹g Kana³ Klebarski - Sili- ce

Nogat - Kêpa Dol- na/Kêpiny Stradanka - Tolkmic- ko Kana³ Ró¿añski - Ró¿ aniec Kumiela - Elbl¹g, Zatorze Kana³ Jagielloñski - Bielnik Burzanka - Gronowo Górne

Wêgorapa - poni¿ej wyp³ywu z jez. Mamry

3

PLRW2000172651852

PLRW700020584579

PLRW700020584511 £yna - Redykajny

PLRW700020584499 Wad¹g - Dywity

PLRW7000058449569

PLRW70001858448899

PLRW200005499 Elbl¹g - Nowakowo PLRW2000175592

PLRW200005269

PLRW20001754599969

PLRW200019545699 W¹ska - Wêzina

PLRW700025582199

-

Sandela PLRW20001728589

Szkwa do dop³ywu spod Lipniaka z jez. Œwiêtajno £¹ckie Wa³pusza z jez. Wa³pusz PLRW200017265449 Wa³pusza - Sêdrowo

£yna od Kana³u Dywity do Kirsny z jez. Mos¹g

£yna od Kirsny do Symsarny PLRW700020584599

Pisa od Po³apiñskiej Strugi do ujœcia PLRW700020584789

Wad¹g do wyp³ywu z jez. Pisz PLRW7000255844579 £yna od dop³. z jez. Je³guñ (Je³guñskiego) do Kana³u Dywity

Bauda od Dzikówki do ujœcia PLRW2000205589 Bauda - Frombork

Wad¹g od wyp³ywu z jez. Wadag do ujœcia

Kana³ El¿biety

Kana³ Klebarski z jez. Klebarskim (EW. i Silickim/Kukl¹g) Banówka do granicy pañstwa PLRW40001757231 Banówka - Podleœne Narusa PLRW2000175569 Narusa - Frombork Bauda od Ÿróde³ do Dzikówki PLRW20001755849 Bauda - Kraskowo Nogat PLRW200005299

Okrzejka PLRW20001755852 Okrzejka - B³udowo Stradanka PLRW200018554 Elbl¹g od M³ynówki do ujœcia wraz z jez. Dru¿no Kana³ Ró¿añski

Kumiela PLRW20001754929 D¹brówka PLRW2000175514 D¹brówka - Rubno

Kana³ Jagielloñski BrzeŸnica PLRW20001754529 BrzeŸnica - Stankowo Burzanka do wp³ywu do jez. Dru ¿no W¹ska do Sa³y z Sa³¹ PLRW200017545669 W¹ska - Cieszyniec W¹ska od Sa³y do wp³ywu do jez. Dru¿no Wêgorapa od Ÿróde³ do wyp³ywu z jeziora Mamry

Grabianka PLRW20001855369 Grabianka - Janówek

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku (cd.)

1 2

55

45

50

51

52 53 54

56 57

58

59

65

42

43 44

46

47

48

49

60

61

62

63 64

66

67 68

69

70

20 NIE Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

PSD_sr TAK Z£Y Z£Y

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

250 7,2 - 8,2 0,37 1,22 0,36 1,6 0,112 0,239 II DOBRY TAK

174 7,7 - 8,1 0,09 1,01 0,22 1,22 0,087 0,081 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

238 7,6 - 8,6 0,34 1,15 0,23 1,38 0,096 0,188 II DOBRY NIE

212 7,8 - 8,0 0,38 1,13 1,46 2,64 0,263 0,2 II DOBRY TAK

268 7,5 - 7,9 0,97 2,17 2,63 4,85 0,516 0,316 PSD

290 252 8 9 65,4 13,2 217 7,3-7,7 200 0,085 1,20 0,47 1,6 0,029 0,047 II I DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

407 339

362 348 95,2 11,62 285 7,5-7,7 0,27 1,7 1,6 3,3 0,155 0,156 II DOBRY TAK

13)

30,5

17)

14)

19,5

18,6

II II 10,4 7,8 9,6 2,6 6,3 9,7 23 313

II I 7,9 8,6 2,9 7,2 11,3 341 295 15 11,8 74,2 12,46 259 7,3-7,8 224 0,11 0,83 1,2 2,0 0,068 0,078 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

II I 9,8 2,2 10,6 2,3 7,7 11,4 24,3 284 246 13 10 64,7 12,30 212 7,7-8,3 200 0,06 0,84 0,16 1,00 0,035 0,040 II I DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

II II 9,9 4,2 7,9 3,4 9,1 12,5

II I 6,6 6,8 1,8 13,2 450 340

II I 6,7 10,2 1,5 8,2 426 326

15)

12)

13)

0,867 II II 7,2 8,7 2,3 12,2 650 489

11)

16)

0,720 0,883 II I 9,9 10,2 10,8 3,1 7,3 11,4 312 282 81,0 11,55 240 7,4-8,0 0,10 1,2 1,0 2,2 0,11 0,104 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

18)

29,5

0,61

2013

2011,

25 T MD 2013 0,617 47 0,692

25 N MO 2014 0,61 0,58325 N MD 2014 III II 0,72 9,6 45,7 9,3 3,0 0,687 12,2 0,667 344 295 242 7,4-8,0 0,13 1,10 1,2 2,3 0,215 0,105 II

25 N MD 2014 0,70 37,4 0,818 0,108

25 N MO 2013 0,675 I I 7,8 8,2 2,6 11,9 426 321 243 7,6 - 8,5 0,28 1,44 0,52 1,97 0,081 0,149 II DOBRY TAK

18 N MO 2014 0,61 41,2 0,626

18 N MO 2014 0,53 II I 8,6 10,1 4,7 13,8 308 262 233 7,4-7,9 0,21 1,27 0,7 2,0 0,072 0,109 II DOBRY TAK

20 N MD 2013 0,691 39,3 0,814 II I 9,5 8,2 7,7 1,8 8,3 11,1 26,7 323 235 14,5 7,4 60,9 7,3 182 7,6 - 8,0 163 0,33 1,21 0,35 1,59 0,207 0,164 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

17 N MO 2013 0,814 II I 8,75 9,7 1,4

18 N MO 2013 0,583 0,374

19 T MD 2013 0,59 39,8 0,916 II II 9,9 6,2 10,7 1,9 5,6 10,1 19 341 183 7,8 - 8,1 0,08 0,89 0,74 1,66 0,139 0,108 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY 20 T MO 2013 0,59220 N MD 2013 0,888 II 0,613 II 32,2 8,6 11,2 0,57 2,2 8,3 0,64 III 373 I 8,7 43,2 10,8 2,2 11,5 14,2 35,4 568 437 34,5 13 99,7 16 203 314 7,7 - 7,9 8,2 - 8,2 283 0,38 0,095 1,65 1,07 3,32 1,04 5,0 2,15 0,262 0,163 0,239 0,121 PSD II II DOBRY TAK

18 N MO 2013 37,3 II I 7,4 10,8 2,2 9,9 412 328 219 7,6 - 8,0 0,26 1,28 2,29 3,59 0,234 0,165 II DOBRY TAK

17 N MO 2013 0,525

23 N MO 2013 0,53 0,397

18 N MO 2013 0 V II 9,6 10,5 5,4 15,7 487 375 271 7,6 - 8,4 0,84 2,49 1,71 4,25 0,238 0,266 PSD Z£Y TAK Z£Y Z£Y

18 N MO 2013 38,8 0,48 III I 8,1 10,6 2,3 13,4 323 292 84,5 10,97 256 7,2-7,9 0,12 1,5 1,2 2,7 0,056 0,096 II

18 N MO 2013 38,0 0,952 II I 9,5 9,4 2,7

20 N MO

23 T MO 2013 0,56 II I 12,3 5,3 2,5 23,3 691 357 7,1 - 7,8 0,13 2,161 2,30 4,50 0,233 0,151 PPD

17 N MO 2013 0,47 III I 11,9 5,8 4,9 16,9 715 527 286 7,6 - 8,1 0,76 2,62 1,74 4,43 0,838 0,483 PSD

0(20) T MO 2013 0,55 I I 9,1 10,7 11,9 2,7 12,4 321 289 84,3 11,64 258 7,6-7,9 0,10 1,3 1,1 2,4 0,099 0,104 II DOBRY TAK

-

0123456789012345678901234567890142 43444546 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041

Jegrznia (Lega) - Jegrznia (Lega) - Nowy M³yn Skowronki Oœwinka - Zielony Ostrów

Jegrznia (Lega) - powy¿ej Jez. Oleckie Wielkie

E³k (£aŸna Struga) - Barany

Omulew - Kolonia Wielbark, Sawica - Kucbork

Dop³yw spod Jedwab na - Szuæ

Sajna - powy¿ej ujœ- cia do Gubra P³oœniczanka - powy- ¿ej ujœcia do Wli, Koty Wkra - Zalesie - Kro- kowo Kana³ M³yñski - na drodze Gnojno - Prusi- nowo

Sajna - poni¿ej Resz- la_02

Symsarna - poni¿ej Go³dapa - Zaka³cze Jezioran Go³dapa - poni¿ej dop³ywu Górnego Potoku

Go³dapa - poni¿ej miasta Go³dap

Dop³yw z Lubnów Ma³ych - Kamieniec

3

PLRW20002526261539 PLRW7000255849851

PLRW2000182626119

PLRW2000252628939

PLRW2000202654299

PLRW200017265269 Rozoga - Browary

PLRW20001928659 Wel - Trzcin PLRW2000202869 Wel - Bratian PLRW7000205848899

PLRW200018286569

PLRW200017268189

PLRW200023268321

PLRW70001858488299

PLRW7000255846939

PLRW7000185824329

PLRW700018582329 Go³dapa - Budzewo

PLRW700020582479

PLRW70000582499 Go³dapa - Bro¿ajcie

-

-

Jegrznia (Lega) od wp³ywu do Oœwinka od Ÿróde³ do granicy jez. Olecko Wielkie do wyp³ywu pañstwa z jez. Olecko Ma³e

Jegrznia (Lega) od Ÿróde³ do wp³ywu do jez. Olecko Wielkie

Romo³a PLRW20001826285689 Romo³a - Œwiêtajno E³k (£aŸna Struga) od wyp³ywu z jez. £aœmiady do wyp³ywu z jez. E³ckiego

Omulew od Czarnej Rzeki do Sawicy z Sawic¹ od wyp³ywu z jez. Sasek Ma³y Rozoga od Ÿróde³ do Radostówki z Radostówk¹

Dop³yw spod Jedwabna PLRW2000182654172

Wel do wyp³ywu z jez. Gr¹dy PLRW20002528653 Wel - Tuczki Wel od Dop³. z Mi³ostajek do Dop³. spod Mroczna Sajna od starego koryta Sajny do Wel od dop³. spod Mroczna do ujœcia ujœcia

P³oœniczanka

Wkra od Ÿróde³ do dop³ywu z Zagrzewa

Kana³ M³yñski

Sajna od Ÿróde³ do Kan. Reszel skiego, z Kan. Reszelskim i jez. Widryñskim i Legiñskim Symsarna do wyp³ywu z jeziora Symsar

Go³dapa od Ÿróde³ do Czarnej Stru- gi, z Czarn¹ Strug¹

Stara Go³dapa od oddzielenia siê Kana³u Bro¿ajckiego do ujœcia Go³dapa od Czarnej Strugi do oddzielenia siê Starej Go³dapy bez Starej Go³dapy z jez. Go³dap Go³dapa (Kana³ Bro¿ajcki) od Sta rej Go³dapy do ujœcia

Dop³yw z Lubnów Ma³ych PLRW20002352232 Drela PLRW2000172836349 Drela - Glêdy

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku (cd.)

1 2

75

85

71

72

73

74

76

77

78

79 80 81

82

83

84

86

87

88

89

90

91

92 93

21 NIE Z£Y

NIE Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

TAK

TAK Z£Y Z£Y

TAK Z£Y Z£Y

DOBRY TAK Z£Y Z£Y

DOBRY TAK Z£Y Z£Y

DOBRY TAK Z£Y Z£Y

DOBRY

BARDZO

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

179 0,046 0,81 0,23 1,04 0,116 0,124 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

166 0,15 1,06 0,14 1,21 0,078 0,054 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

8,22

8,98

7,76-

7,62-

505 7,3 - 7,8 0,35 2,64 5,1 7,76 0,185 0,23 PPD II

252 7,3 - 8,0 0,16 1,58 0,56 2,16 0,165 0,148 PSD

239 7,5 - 7,9 0,09 1,97 0,714 2,71 0,101 0,097 PPD

223 7,7 - 8,8 0,61 2,14 1,02 3,20 0,237 0,196 PPD 212 7,6 - 8,1 0,10 1,5 0,41 1,92 0,188 0,13 PPD II

223 7,2 - 7,8 0,47 2,50 1,04 3,57 0,791 0,333 PPD PPD

132 7,0-8,1 0,25 1,46 0,05 1,5 0,05 0,074 II DOBRY TAK

6

112

178 146

24)

19,7

II I 13,2 3,9 2,5 13,9 522 346

II I 9,9 3,8 9,6 2,2 6,78 10,7 322 239 14,9 6,2 56,1 9,1 177

II I 10,6 5,5 7,5 4,1 12,9 19,7 50,7

II I 8,8 5,3 9,9 2,2 9,4 14,9 378 327 18 12,2 80,0 13,08 253 7,6-7,8 237 0,07 1,32 1,23 2,6 0,18 0,112 II I DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

II I 10,1 3,9 11,4 3,4 5,2 12,0 261 225 18 9,7 53,0 10,30 176 7,9-8,6 156 0,02 0,96 0,1 1,0 0,02 0,027 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

III I 16,7 6,5 2,8 17,3 514

III I 16,5 9,3 4,2 11,3 520 III I 9,9 4,1 7,5 2,6 7,6 11,9 49,5 440

III I 10,6 5,8 5,1 3,6 16,2 19,8 55,25 475

19)

22)

21)

23)

0,622

35,5 0,572

35,8

20)

21)

25 T MD 2013 0,66 35,95 0,421

25 T MO 2013 0,64 II I 15,3 4,8 3,6 20,6 399 191 7,3 - 8,7 0,30 2,49 0,21 2,71 0,617 0,296 PPD

25 T MD 2013 0,67

25 N MD 2012 0,64 42,27 0,864 II I 7,4 4,97 10,3 1,3 3,78 5,6 336 253 18,4 7,4 62,9 6,61 184

25 N MD 2012 0,70 37,46 0,772

25 N MO 2012 0,58 III I 7 7,8 1,7 18,6 467 374 249 7,48-7,86 0,463 1,56 1,46 3,04 0,149 0,168 PSD

25 N MO 2012 0,7 II I 10,1 6,8 3,5

25 N MD 2012 0,6 38,9 0,658

17 T MO 2013 17 N MO 2013 0,62

23 T MO 2013 0,37

19 T MD 2013 0,64

17 T MO 2013 38,5317 T MO 2013 II 0,51 I 14,7 6,8 2,8 14,1 390 II I 13,6 5,3 3,3 182 7,6-8,3 27,8 723 0,06 1,67 0,171 1,85 0,089 0,087 II 353 DOBRY 7,5 - 7,9 0,63 NIE 4,08 2,27 6,36 3,135 1,416 PPD

17 N MO 2012 1 I I 10,9 7,1 10,2 1,6 6,1 357 240 176 7,87-8,38 0,048 1,03 1,35 2,4 0,189 0,128 I

17 N MO 2012 0,872 II I 8,4 9,1 10,1 1,7 6,95 408 300 222 7,61-7,95 0,126 0,81 0,91 1,75 0,172 0,134 I DOBRY TAK

20 N MO 2012 0,846 II I 9,8 5,2 9,9 2,8 11,8 348 247 171 7,74-8,16 0,173 1,08 0,28 1,37 0,088 0,091 II DOBRY TAK

18 N MO 2012 0,868 II I 9,2 37,3 11 2,7 10,5 420 338 216 7,7-8,17 0,3 1,23 1,72 2,97 0,255 0,2 II DOBRY TAK

20 N MO 2012 0,829 II I 9,2 10,6 3,2 14 387 301 204 7,8-8,22 0,183 1,29 0,64 1,95 0,135 0,117 II DOBRY TAK

18 N MO 2012 0,807 II I 10,3 9,6 2 18,1 526 422 275 7,61-7,98 0,315 1,2 2,31 3,53 0,142 0,146 PSD

17 N MO 2012 0,702 III I 10,5 9,2 2,5 20,1 639 496 345 7,5-7,89 0,43 1,76 1,58 3,37 0,101 0,183 PSD

20 N MD 2012 0,63 40,0 0,488

19 N MO 2012 0,69 I I 12,5 10,2 2,6 10,5 274 212 176 7,9-8,0 0,04 1,05 0,1 1,1 0,02 0,035 II DOBRY TAK

-

-

-

-

0123456789012345678901234567890142 43444546 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041

Kana³ Elbl¹ski - powy ¿ej Jez. Drwêckiego, Liwa

Kana³ I³awski - Stara Liwa - Kamie Mozgowo niec Struga Koniuszyn - pow. ujœcia do jez. Omulew

Dop³yw z Jez. Kie³piñskiego - pow. ujœcia do rzeki Wel Dop³yw spod Mrocz- na - przy drodze Mroczno-Trzcin Sawica - pon. wyp³ywu z jez. Szo- by Ma³e Kotlewska Struga - Dop³yw spod Ba³d - pon. Grodziczna Ba³dy Symsarna - powy¿ej ujœcia do £yny w Lidz- barku Warmiñskim Pisa - pon. ujœcia Po³apiñskiej Strugi Szczurkowska M³ynówka - Szczur kowo

Jegrznia (Lega) - Sêdki

Pisa - poni¿ej miasta Pisz

Rybnica - poni¿ej wyp³ywu z jez. Pogu bie Ma³e

Pisa - poni¿ej wyp³ywu z jez. Roœ

3

PLRW2000028369

PLRW200019522371 Liwa - Bronowo

PLRW20002529639 Osa - Piotrowice

PLRW2000028565849

PLRW2000252654169

PLRW200025264299 Krutynia - Iznota

PLRW2000252654279

PLRW200018286769

PLRW700020584699

PLRW7000185847849

PLRW700017584921

PLRW2000202626199

PLRW20001926489

PLRW2000252647945

PLRW200025264759

-

Kana³ Elbl¹ski od jez. Iliñskiego do jez. Drwêckiego

Kakaj PLRW200017296529 Kakaj - Biskupiec Korbania od Kan. I³awskiego PLRW200017283689 Korbania - Zacisze Liwa do Starej Liwy PLRW20002552219 Liwa - Kamieniec Liwa od Starej Liwy do dop³ywu z jez. Burgale M³ynówka PLRW200023296532 M³ynówka - S³upnica Osa do wyp³ywu z jez. Trupel bez Osówki

Kana³ I³awski Stara Liwa PLRW20001752229

Omulew od Ÿróde³ do Czarnej Rzeki

Krutynia do wp³ywu do jez. Be³dany wraz z dop³ywami i jezio rami

Dop³yw z Jez. Kie³piñskiego PLRW20001728672

Dop³. spod Mroczna PLRW20001728669

Sawica od Ÿróde³ do wyp³ywu z jez. Sasek Ma³y Kotlewska Struga z jez. Harto- wieckim Kiermas do wyp³ywu z jez. Koœno PLRW7000255844859

Symsarna od wyp³ywu z jez. Sym- sar do ujœcia

Pisa od Ÿróde³ do Po³apiñskiej Strugi, z Po³apiñsk¹ Strug¹

Szczurkowska M³ynówka do grani- cy pañstwa

Jegrznia (Lega) od wyp³ywu z jez. Olecko Ma³e do wp³ywu do jez. Selmêt Wielki Pisa od wyp³ywu z jeziora Roœ do Turoœli

Rybnica do wyp³. z jez. Pogubie Œrednie

Pisa na jez. Roœ z Konopk¹ od wp³ywu do jez. Roœ

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku (cd.)

1 2

95

94

96 97 98

99

105

115

100

101

102

103

104

106

107

108

109

110

111

112

113

114

116

22 TAK

TAK Z£Y Z£Y

TAK TAK Z£Y Z£Y TAK

UMIARKOWANY

UMIARKOWANY

245 8,0 - 8,4 0,15 1,76 0,72 2,5 0,383 0,343 PSD

201 7,8 - 8,3 0,15 1,48 0,44 1,94 0,153 0,103 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

197 7,4-8 0,19 1,01 0,36 1,38 0,087 0,093 II

340 7,8-8,1 0,26 1,69 3,78 5,5 0,104 0,142 II

389 7,7-8,2 0,1 1,92 4,65 6,63 0,286 0,143 II

280 249 8 <2,5 63,7 8,60 195 7,3-8,3 181 0,09 1,12 0,3 1,4 0,13 0,089 II I DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

I klasie jakoœci wód

iniête w ocenie z uwagi na zbyt nisk¹ liczbê (<350) organizmów w próbce

y fizykochemiczne i biologiczne zdecydowanie wskazywa³y na dobry stan ekologiczny

lnej dla II klasy

wa³y na dobry stan ekologiczny

ok³e, torfowiska)

logiczny

25)

ogiczne i fizykochemiczne zdecydowanie wskazywa³y na dobry stan ekologiczny

emicznych tak¿e wskazywa³a na II klasê

ników fizykochemicznych i chemicznych

micznych

emicznych tak¿e wskazywa³a na II klasê

czne oraz elementy fizykochemiczne wskazywa³y na dobry potencja³ ekologiczny

Ÿnik by³ bliski granicy II klasy

chemicznych

I 9,2 9,7 2,8 11,1 368 259

I 9,7 11,6 2,1 13,3 603 431

I 8,6 9,6 10 2,2 13,5 617 475

II I 10,3 5,9 8,1 2,7 6,8 10,6 362 10,7

III I 10,5 8,8 2,3 4,1 391 297

26)

27)

29)

28)

25 N MD 2012 0,8 0,60 43,8 0,794 II I 8,1 2,2 9,6 1,8 10,8 17

25 N MD 2011 0,505 48,9 0,6695 II I 8,9 5,6 11,3 1,5 3,5 5,1 296 211 21,7 9 52,7 8,1 165 7,9-8,2 141 0,045 0,64 0,11 0,77 0,088 0,078 I II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

20 T MD 2012 38,2 0,843 0,668

24 N MD 2011 0,69 0,603 38,08 II I 8,1 10,6 10,4 2,1 7,2 8,9 423 330 32,2 14,8 78,9 10,2 239 7,6-8,0 197 0,17 1,04 1,87 2,93 0,224 0,19 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

20 N MO 2011 0,326

18 N MD 2011 0,59 41,8 0,985 0,896 II I 8,6 11 11,3 2,1 7 9,4 385 257 6,3 3,5 71,2 11,9 230 7,8-8,1 229 0,046 1,32 0,52 1,94 0,065 0,096 II II DOBRY DOBRY TAK DOBRY DOBRY

18 N MO 2010 0,522

17 N MO 2010 0,480

17 N MO 2010 0,526 III I 8,7 4,25 3,5 30,6 365 298 239 7,0-7,5 0,18 1,98 0,098 2,09 0,408 0,251 PSD

17 N MO 2010 0,372

17 N MO 2010 0,908 I I 8,7 12 1,98 8,5 478 384 278 7,9-8,1 0,12 1,21 3,95 5,19 0,206 0,169 II DOBRY TAK

-

0123456789012345678901234567890142 43444546 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041

E³k (£aŸna Struga, Czarna Struga) - Czerwony Dwór

Wkra - Dzia³dowo (Kisiny)

Wad¹g - pow. ujœcia do jez. Wad¹g B³êdzianka - poni¿ej dop³ywu Bludzi Bajdycka M³ynówka - Rygarby, pow. ujœcia do Pisy

Ilma - Olszewo Wêgorzewskie Kamienica (Kamion- ka) - Kamionek Wiel- ki

Wólka - powy¿ej ujœ cia do rzeki Wel

3

PLRW2000252628539

PLRW2000205631 Pas³êka - Pelnik

PLRW70002558435 £yna - Ruœ

PLRW20002426819

PLRW7000205844959

PLRW700018582831

PLRW700017584866 Liwna - Barciany

E³k (£aŸna Struga) do wyp³ywu z jeziora Litygajno

Pas³êka od wyp³ywu z jez. Sar¹g do Mar¹ga z jez.£êguty, Is¹g £yna do dop³ywu z jeziora Je³guñ (Je³guñskie) Wkra od dop³ywu z Zagrzewa do po³¹czenia ze Szkotówk¹ bez Szkotówki Wad¹g od wyp³ywu z jeziora Pisz do wyp³ywu z jeziora Wad¹g B³êdzianka od Ÿróde³ do granicy pañstwa

Bajdycka M³ynówka PLRW7000185847889

Liwna od Ÿróde³ do dop³ywu spod Starej Ró¿anki

Ilma do granicy pañstwa PLRW7000175849881

Kamienica PLRW200017552

Wólka PLRW20001728689

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku (cd.)

1 2

125

117

118

119

120

121

122

123

124

126

127

1) Wynik makrobezkrêgowców bentosowych (IV klasa) odrzucono, poniewa¿ znacznie odbiega od pozosta³ych dwóch elementów biologicznych, które s¹ w I 2) WskaŸnik ichtiofauny wykluczony z oceny z uwagi na rozbie¿noœæ z pozosta³ymi elementami biologicznymi 3) Makrobezkrêgowcom bentosowym i ichtiofaunie nadano II klasê, poniewa¿ wartoœci wskaŸników by³y bliskie z klas¹ II, a pozosta³e elementy biologi 4) Do oceny ogólnej przyjêto II klasê fitobentosu, poniewa¿ wartoœæ indeksu okrzemkowego IO by³a bliska granicy II klasy, a ocena elementów fizykoch 5) Do oceny ogólnej przyjêto II klasê fitobentosu, poniewa¿ wartoœæ indeksu okrzemkowego IO by³a bliska granicy II klasy, a ocena elementów fizykoch 6) Przy klasyfikacji elementów fizykochenicznych w stosunku do fosforanów uwzglêdniono 5% niepewnoœæ pomiaru w odniesieniu do wartoœci dopuszcza 7) WskaŸnik ichtiofauny nieujêty do oceny z uwagi na znaczn¹ rozbie¿noœæ z ocen¹ pozosta³ych elementów biologicznych 8) Nie uwzglêdniono makrofitów i ichtiofauny w ocenie, poniewa¿ wskaŸniki te znacznie odbiegaj¹ od pozosta³ych elementów biologicznych oraz wskaŸ 9) Nie uwzglêdniono ichtiofauny w ocenie, poniewa¿ wskaŸnik ten znacznie odbiega od pozosta³ych elementów biologicznych, fizykochemicznych i che 10) W ocenie stanu ekologicznego nie uwzglêdniono fosforanów. Wynik oceny elementów biologicznych i fizykochemicznych zdecydowanie wskazuje na stan dobry, a œrednioroczna wartoœæ stê¿enia fosforanów, po zastosowaniu 5% niepewnoœci pomiaru w odniesieniu do dopuszczalnej dla II klasy wartoœci, tylko nieznacznie tê granicê przekracza. 11) Do oceny ogólnej przyjêto II klasê makrobezkrêgowców bentosowych, poniewa¿ MMI_PL by³ bliski granicy II klasy, ponadto pozosta³e elementy biol 12) WskaŸnik ichtiofauny nieujêty do oceny z uwagi na znaczn¹ rozbie¿noœæ z ocen¹ pozosta³ych elementów biologicznych 13) Do oceny ogólnej przyjêto II klasê ichtiofauny, poniewa¿ IBI by³ bliski granicy II klasy do oceny ogólnej przyjêto II klasê ChZT - Cr, poniewa¿ wska 14) OWO pominiêty przy ocenie, gdy¿ wysoka zawartoœæ zwi¹zków organicznych jest zwi¹zana z charakterem otaczaj¹cej naturalnej zlewni (tereny podm 15) WskaŸnik ichtiofauny (V klasa) zosta³ pominiêty w ocenie, poniewa¿ zbyt ró¿ni siê od wskaŸnika biologicznego (fitobentosu) i wskaŸników fizyko 16) Nie uwzglêdniono wskaŸnika makrobezkrêgowców w ocenie, poniewa¿ znacznie odbiega od innych elementów biologicznych 17) Wynik OWO nie przyjêty do oceny, poniewa¿ podwy¿szona wartoœæ wynika z naturalnych warunków (otoczenie bagienno-leœne) oraz pozosta³e element 18) Do oceny ogólnej nie przyjêto makrofitów, poniewa¿ pozosta³e elementy biologiczne i fizykochemiczne zdecydowanie wskazywa³y na dobry stan eko 19) Poziomy odniesienia dla metali na podstawie tabeli zamieszczonej w propozycji wytycznych do oceny stanu jcw - dla kana³ów; makrobezkrêgowce pom 20) Brak wymaganej do oceny iloœci pokryw (<400), odst¹piono od klasyfikacji fitobentosu 21) Poziomy odniesienia dla metali na podstawie tabeli zamieszczonej w propozycji wytycznych do oceny stanu jcw - dla Wis³y: makrobezkrêgowce pominiête w ocenie z uwagi na zbyt nisk¹ liczbê (<350) organizmów w próbce; brak wymaganej do oceny iloœci pokryw (<400), odst¹piono od klasyfikacji fitobentosu. 22) Do oceny ogólnej nie przyjêto makrobezkrêgowców bentosowych, poniewa¿ pozosta³e elementy biologiczne i fizykochemiczne zdecydowanie wskazy

23 2 3 )

II

II

II

III

IV

Z£Y

S£ABY

MAKSYMALNY

UMIARKOWANY

potencja³ ekologiczny (jcw silnie zmienione)

potencja³ ekologiczny (jcw silnie zmienione)

potencja³ ekologiczny (jcw silnie zmienione)

potencja³ ekologiczny (jcw silnie zmienione)

y fizykochemiczne i biologiczne zdecydowanie wskazywa³y na dobry stan ekologiczny y fizykochemiczne i biologiczne zdecydowanie wskazywa³y na dobry stan ekologiczny

zykochemicznych.

ogiczne i fizykochemiczne zdecydowanie wskazywa³y na dobry stan ekologiczny

II

II

II

II

II

II

VV

III

IV

Z£Y

PPD PPD

S£ABY

DOBRY DOBRY

MAKSYMALNY

UMIARKOWANY

przekroczone stê¿enia maksymalne

potencja³ ekologiczny (jcw sztuczne)

potencja³ ekologiczny (jcw sztuczne)

potencja³ ekologiczny (jcw sztuczne)

potencja³ ekologiczny (jcw sztuczne)

przekroczone stê¿enia œrednioroczne

przekroczone stê¿enia œrednioroczne i maksymalne

Stan chemiczny

stan z³y

stan dobry

stan dobry

Stan / Potencja³ ekologiczny

Klasa elementów biologicznych

stan / potencja³ z³y

stan / potencja³ z³y

stan / potencja³ s³aby

stan / potencja³ s³aby

stan db / potencja³ db

stan db / potencja³ db

stan db / potencja³ db

stan db / potencja³ db

poni¿ej stanu dobrego

Klasa elementów hydromorfologicznych

stan bdb / potencja³ maks.

stan bdb / potencja³ maks.

stan bdb / potencja³ maks.

stan bdb / potencja³ maks.

stan / potencja³ umiarkowany

stan / potencja³ umiarkowany

Klasa elementów fizykochemicznych (3.1-3.6)

poni¿ej stanu / potencja³u dobrego

Stan

I

I

I

II

II

II

V

III

IV

Z£Y

Z£Y

PSD

PSD

S£ABY

PSD_sr

DOBRY

DOBRY

DOBRY

PSD_max

stan ekologiczny

stan ekologiczny

stan ekologiczny

stan ekologiczny

UMIARKOWANY

BARDZO DOBRY

OBJAŒNIENIA:

23) Do oceny ogólnej przyjêto II klasê makrobezkrêgowców bentosowych, poniewa¿ MMI_PL by³ bliski granicy II klasy, ponadto pozosta³e elementy biol 24) Wynik nie przyjêty do oceny, poniewa¿ podwy¿szona wartoœæ OWO wynika z naturalnych warunków (otoczenie bagienno-leœne) oraz pozosta³e element 25) Wynik nie przyjêty do oceny, poniewa¿ podwy¿szona wartoœæ OWO wynika z naturalnych warunków (otoczenie bagienno-leœne) oraz pozosta³e element 26) Wynik dla ichtiofauny odrzucono, poniewa¿ ró¿ni³ siê znacznie od pozosta³ych wyników badañ biologicznych i fizykochemicznych 27) Wynik badañ makrobezkrêgowców bentosowych nie zosta³ przyjêty do oceny, gdy¿ klasyfikacja na jego podstawie znacznie ró¿ni siê od wskaŸników fi 28) Wynik makrobezkrêgowców bentosowych nie przyjêty do oceny, wskaŸniki fizykochemiczne odpowiada³y stanowi dobremu 29) Wynik makrobezkrêgowców bentosowych nie przyjêty do oceny, wskaŸniki fizykochemiczne odpowiada³y stanowi dobremu

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku (cd.)

24 Mapa 1. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1).

25 Mapa 2. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)

26 3. MONITORING JEZIOR

3.1. Wstêp czaj¹cych. Stan chemiczny okreœla siê jako dobry, gdy ¿aden wska- Ÿnik chemiczny nie przekracza granic norm, okreœlonych w roz- Rok 2015 by³ ostatnim w szeœcioletnim cyklu zarz¹dzania wodami porz¹dzeniu w sprawie sposobu klasyfikacji… 2010-2015. W tym roku, zgodnie z Programem Pañstwowego Moni- Ocenê koñcow¹ stanu wód przeprowadza siê w oparciu o ocenê toringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego na lata stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego. Stan jcw okre- 2013-2015, przeprowadzono badania 27 jezior. Dwadzieœcia jezior œla siê jako dobry, je¿eli stan/potencja³ ekologiczny jest co najmniej badano w ramach monitoringu diagnostycznego, a 18 – w ramach dobry (bardzo dobry/maksymalny lub dobry) i jednoczeœnie stan monitoringu operacyjnego. Wœród jezior badanych w ramach moni- chemiczny jest dobry. W pozosta³ych przypadkach stan jcw okreœla- toringu diagnostycznego znajduje siê piêæ jezior badanych corocz- ny jest jako z³y. nie w reperowych punktach pomiarowo-kontrolnych: Jegocin, Poni¿ej przedstawiono krótk¹ charakterystykê poszczególnych Wukœniki, Kortowskie, Miko³ajskie i P³askie. Badaniami objêto jezior, badanych w 2015 roku, wraz z klasyfikacj¹ wód. W tabeli 2 9 jezior po³o¿onych w obszarach ochrony siedlisk i gatunków (Natu- zamieszczono ocenê stanu ekologicznego, stanu chemicznego i sta- ra 2000), 5 jezior w obszarach przeznaczonych do celów rekreacyj- nu jednolitych czêœci wód, wykonan¹ na podstawie ostatnich badañ nych i 2 jeziora w obszarach zagro¿onych eutrofizacj¹ antropoge- jezior, przeprowadzonych w szeœcioletnim okresie 2010-2015. niczn¹. Jeziora objête monitoringiem operacyjnym by³y badane W przypadku jezior badanych w tym okresie co najmniej dwukrot- dwukrotnie w cyklu szeœcioletnim 2010-2015. nie, zgodnie z wytycznymi GIOŒ, ostatnia ocena zosta³a uzupe³nio- W 2015 roku badania wykonywano w oparciu o rozporz¹dzenie na wynikami badañ niektórych elementów biologicznych i substan- Ministra Œrodowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form cji priorytetowych z lat wczeœniejszych (z okresu 2010-2014). Oce- i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód nê tê obrazuje mapa 3. powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011.258.1550 z póŸn. zm.) oraz zapisy wojewódzkiego programu PMŒ. Badania biolo- 3.2. Charakterystyka badanych jezior giczne fitoplanktonu oraz fizykochemiczne wszystkich jezior wyko- nywano cztery razy w roku: w okresie cyrkulacji wiosennej (kwie- JEZIORO GARDZIEÑ cieñ), wczesnym latem (czerwiec), w okresie pe³nej stratyfikacji let- niej (sierpieñ) oraz w paŸdzierniku. Jeziora reperowe dodatkowo Jezioro Gardzieñ po³o¿one jest w zachodniej czêœci Pojezierza badano w maju i we wrzeœniu. W jeziorach objêtych monitoringiem I³awskiego, w dorzeczu rzeki Osy. Pod wzglêdem administracyjnym diagnostycznym badania biologiczne obejmowa³y fitoplankton, zbiornik znajduje siê na terenie gminy I³awa. Jezioro wraz z przy- fitobentos, makrofity i makrobezkrêgowce bentosowe (element nie leg³ym terenem le¿y na terenie Parku Krajobrazowego Pojezierza uwzglêdniony w ocenie ogólnej – klasyfikacja wskaŸnika w trakcie I³awskiego. weryfikacji). W niektórych jeziorach zosta³y przeprowadzone bada- Jezioro Gardzieñ jest zbiornikiem rynnowym o kszta³cie nia ichtiofauny. Wykona³ je Instytut Rybactwa Œródl¹dowego wyd³u¿onym z pó³nocnego wschodu na po³udniowy zachód. Jest to w Olsztynie na zlecenie G³ównego Inspektoratu Ochrony Œrodowi- zbiornik bardzo p³ytki (g³êb. maks. – 2,1 m) i mocno zamulony, ska. Ponadto w jeziorach objêtych monitoringiem diagnostycznym o znacznie posuniêtym procesie zarastania. Powierzchnia jeziora 12 razy w roku wykonywano badania substancji priorytetowych wynosi 85,5 ha. Brzegi s¹ przewa¿nie wysokie, tylko na krañcach w dziedzinie polityki wodnej i innych substancji zanieczysz- pó³nocnym i po³udniowym s¹ p³askie i podmok³e. Jezioro Gardzieñ czaj¹cych, a 4 razy w roku – specyficznych zanieczyszczeñ synte- jest zbiornikiem przep³ywowym, zasilanym przez rzekê Osê, która tycznych i niesyntetycznych. dop³ywa do pó³nocnej czêœci akwenu, a wyp³ywa z jego po³udnio- Ocenê stanu/potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego wego krañca. Jest to Ÿród³owy odcinek Osy, o niewielkim wód jezior przeprowadzono w oparciu o rozporz¹dzenie Ministra przep³ywie. Œrodowiska z dnia 22 paŸdziernika 2014 r. w sprawie sposobu klasy- Zlewnia ca³kowita jeziora Gardzieñ zajmuje powierzchniê 2 2 fikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz œrodo- 6,3 km , a zlewnia bezpoœrednia – 1,1 km . Ca³y obszar zlewni wiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014 pokrywaj¹ lasy. Jezioro nie jest zagospodarowane pod wzglêdem poz.1482). Ocena stanu ekologicznego oparta jest przede wszystkim rekreacyjnym i nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punkto- na elementach biologicznych, którym nadaje siê jedn¹ z piêciu klas wych. Ze wzglêdu na cechy morfometryczne presja na jezioro jest jakoœci wód: I (bardzo dobry stan ekologiczny), II (dobry stan ekolo- minimalna. giczny), III (umiarkowany stan ekologiczny), IV (s³aby stan ekolo- W 2015 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- giczny) lub V (z³y stan ekologiczny). Dla wód silnie zmienionych toringu diagnostycznego i monitoringu obszarów chronionych. (w 2015 r. – Jez. Miko³ajskie, Niegocin i £uknajno) zamiast stanu Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Gardzieñ na podsta- ekologicznego okreœla siê potencja³ ekologiczny. O wyniku klasyfi- wie elementów biologicznych i fizykochemicznych wskazuje na kacji decyduje ten element biologiczny, któremu nadano najmniej s³aby stan ekologiczny (IV klasa). Elementem decyduj¹cym korzystn¹ klasê. Elementy fizykochemiczne maj¹ znaczenie wspie- o takiej klasyfikacji by³ fitoplankton. raj¹ce ocenê biologiczn¹. Ustalono dla nich tylko wartoœæ graniczn¹ Stan chemiczny oceniono jako dobry. dla II klasy. Klasyfikowane by³y nastêpuj¹ce elementy fizykoche- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Gardzieñ – oceniono miczne: przezroczystoœæ wód, przewodnoœæ elektrolityczna w³aœci- jako z³y. wa w 20ºC, azot ca³kowity, fosfor ca³kowity i nasycenie hypolimnio- nu tlenem/stê¿enie tlenu nad dnem latem. W przypadku, gdy ocena JEZIORO GO£DAP biologiczna wskazuje na bardzo dobry lub dobry stan ekologiczny, Jezioro Go³dap po³o¿one jest w strefie granicznej z Rosj¹. Pó³noc- a wskaŸniki fizykochemiczne przekraczaj¹ normy ustalone dla no-zachodnia czêœæ zbiornika nale¿y do Obwodu Kaliningradzkie- II klasy, mog¹ one obni¿yæ klasyfikacjê stanu ekologicznego do sta- go. Jezioro znajduje siê w granicach miasta Go³dap, w gminie nu umiarkowanego. Go³dap, w powiecie go³dapskim. Nale¿y do obszaru Natura 2000 – Klasyfikacja stanu chemicznego opiera siê na analizie wyników PLH280005 Puszcza Romincka – i jest objête stref¹ ciszy. Znajduje pomiarów substancji priorytetowych i innych substancji zanieczysz- siê na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej.

27 Jezioro posiada kszta³t stosunkowo p³ytkiej rynny, Zlewnia ca³kowita jeziora jest równa zlewni bezpoœredniej o powierzchni zwierciad³a wody 149,0 ha. Maksymalne zag³êbienie i zajmuje powierzchniê 7 km2. W strukturze u¿ytkowania zlewni (10,9 m) zlokalizowane jest w czêœci œrodkowej. Przez po³udniow¹ zdecydowanie dominuj¹ grunty orne. W granicach zlewni, w bardzo zatokê zbiornika przep³ywa rzeka Go³dapa (Jarka). bliskim s¹siedztwie brzegów, znajduj¹ siê wsie: Je³muñ, Choszcze- Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 258,1 km2 i jest u¿yt- wo i czêœæ Stanclewa. Miejscowoœci te nie s¹ skanalizowane, nieczy- kowana g³ównie rolniczo. Lasy Puszczy Rominckiej wystêpuj¹ stoœci gromadzone s¹ w szambach lub oczyszczane w przydomo- w bliskim s¹siedztwie jeziora. Zlewniê bezpoœredni¹, o powierzchni wych oczyszczalniach. Jezioro nie przyjmuje zanieczyszczeñ ze Ÿró- 25,4 km2, w oko³o 70% pokrywaj¹ lasy. Pozosta³¹ czêœæ zajmuj¹ de³ punktowych. Jest w niewielkim stopniu wykorzystywane na cele strefy upraw mieszanych i nieu¿ytki. Jezioro jest intensywnie wyko- rekreacyjne. W pobli¿u po³udniowego brzegu, w miejscowoœci rzystywane do celów rekreacyjnych. Nad akwenem zlokalizowane Je³muñ, usytuowany jest dwór z pokojami goœcinnymi i sprzêtem s¹ trzy oœrodki wypoczynkowe. Indywidualna zabudowa rekreacyj- wodnym. Ponadto znajduje siê nad nim kilkanaœcie domków rekre- na jest nieliczna. Przy brzegu po³udniowo-zachodnim, w granicach acyjnych oraz „dzikie” k¹pieliska. miasta Go³dap, znajduje siê sanatorium uzdrowiskowe „Wital” W 2015 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- z pijalni¹ wód i tê¿niami solankowymi. Jezioro nie jest bezpoœred- toringu diagnostycznego. nim odbiornikiem œcieków, ale oko³o 0,5 km na zachód od linii brze- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Je³muñ w oparciu gowej znajduje siê wylot œcieków oczyszczonych do ziemi z obiektu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- uzdrowiskowego. Do oczyszczalni (mechaniczno-biologicznej) logiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), a jedynym wskaŸnikiem odprowadzane s¹ œcieki z zabiegów wodoleczniczych i z basenu. decyduj¹cym by³ fitoplankton Badania jakoœci wód przeprowadzono w ramach monitoringu Stan chemiczny oceniono jako dobry. diagnostycznego i operacyjnego oraz monitoringu obszarów Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Je³muñ – oceniono jako chronionych. z³y. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Go³dap w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- JEZIORO KIE£PIÑSKIE logiczny umiarkowany (III klasa jakoœci wód). O ocenie zadecydo- Jezioro Kie³piñskie po³o¿one jest w obrêbie Garbu Lubawskiego, wa³y fitoplankton oraz makrofity. w dorzeczu rzeki Wel. Pod wzglêdem administracyjnym znajduje Stan chemiczny oceniono jako dobry. siê na terenie gminy Grodziczno nale¿¹cej do powiatu nowomiej- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Go³dap – okreœlono jako skiego. Zbiornik wraz z otaczaj¹cym obszarem le¿y w granicach z³y. Welskiego Parku Krajobrazowego. Jezioro Kie³piñskie jest zbiornikiem rynnowym o kszta³cie JEZIORO JEGOCIN wyd³u¿onym z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód. Jego Jezioro Jegocin znajduje siê w Puszczy Piskiej, na terenie Mazur- powierzchnia wynosi 60,8 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 11 m. skiego Parku Krajobrazowego. Wschodnia czêœæ zbiornika le¿y na Brzegi zbiornika s¹ przewa¿nie wysokie i strome o deniwelacjach obszarze gminy Pisz, a zachodnia – gminy Ruciane-Nida. Obie gmi- lokalnie przekraczaj¹cych 30 m. Jedynie po zachodniej stronie, ny znajduj¹ siê w powiecie piskim. Zbiornik wchodzi w sk³ad obsza- w œrodkowej czêœci jeziora, wystêpuje p³aski i podmok³y brzeg. Jest rów Natura 2000 (PLB280008 Puszcza Piska oraz PLH280013 to zaroœniêta dawna zatoka jeziora. Jezioro Kie³piñskie zasilane jest Ostoja Piska) i jest objêty stref¹ ciszy. przez niewielki dop³yw z kierunku po³udniowego. Odp³yw wód, Jezioro jest g³êbokie, bezodp³ywowe, o nieregularnym poprzez Strugê Rynek, nastêpuje w kierunku pó³nocnym do rzeki kszta³cie misy jeziornej. Maksymalny g³êboczek (36,1 m) znajduje Wel. siê w czêœci po³udniowo-wschodniej. Czêœæ zachodnia jest Zlewnia ca³kowita o powierzchni 14,5 km2 jest obszarem wyp³ycona do oko³o 10 m. Znaczn¹ czêœæ zbiornika stanowi silnie leœno-rolniczym. Du¿y kompleks leœny wystêpuje po po³udniowej wyd³u¿one, zarastaj¹ce ploso pó³nocno-wschodnie, nazywane stronie jeziora. Bezpoœrednia strefa brzegowa jeziora jest niemal Zatok¹ Œniardwy. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 127,4 ha. w ca³oœci zalesiona. Jezioro Kie³piñskie jest w niewielkim stopniu Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 17,5 km2. Zaj- zagospodarowane rekreacyjnie. W pó³nocnej czêœci zlewni znajduj¹ muj¹ j¹ g³ównie lasy Puszczy Piskiej. Niewielki obszar zabudowany siê nieliczne zabudowania wsi Rynek, dwa ma³e oœrodki wypoczyn- znajduje siê w rejonie jeziora Jegocinek. Bezpoœrednie otoczenie kowe oraz kilkanaœcie domków letniskowych. W odleg³oœci oko³o Jegocina stanowi w 100% las. Nad brzegami zbiornika nie ma zorga- 150 m od po³udniowo-wschodniego brzegu jeziora zlokalizowane s¹ nizowanych miejsc rekreacyjnych. Jezioro nie jest odbiornikiem równie¿ domki rekreacyjne, z których czêœæ jest w trakcie budowy. zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. Jezioro nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Œcieki Badania jakoœci wód prowadzono w ramach monitoringu dia- z oœrodków wypoczynkowych gromadzone s¹ w zbiornikach bez- gnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo-kontrolnym. odp³ywowych i wywo¿one do oczyszczalni œcieków. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Jegocin w oparciu Badania jakoœci wód w 2015 roku prowadzono w ramach moni- o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- toringu diagnostycznego. logiczny bardzo dobry (I klasa jakoœci wód). Na podstawie klasyfikacji elementów biologicznych i fizyko- Stan chemiczny oceniono jako dobry. chemicznych stan ekologiczny Jeziora Kie³piñskiego oceniono jako Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Jegocin – okreœlono jako dobry (wszystkie wskaŸniki odpowiada³y II klasie). dobry. Stan chemiczny oceniono jako dobry Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Kie³piñskie – oceniono JEZIORO JE£MUÑ jako dobry. Jezioro Je³muñ po³o¿one jest oko³o 15 km na zachód od Mr¹gowa, na JEZIORO KORTOWSKIE obszarze dwóch gmin – Sorkwity (powiat mr¹gowski) i Biskupiec (powiat olsztyñski). Jest p³ytkim jeziorem (g³. maks. – 7,5 m) Jezioro Kortowskie po³o¿one jest w granicach miasta Olsztyna, o powierzchni 131,4 ha. Jest to zbiornik o œrednio rozwiniêtej linii w s¹siedztwie dzielnic mieszkaniowych: Kortowo, S³oneczny Stok brzegowej, o piaszczysto-mulistym dnie. Brzegi jeziora s¹ w wiêk- i Dajtki. szej czêœci wysokie, a miejscami strome. Brak wyraŸnych Powierzchnia jeziora wynosi 89,7 ha, a jego g³êbokoœæ maksy- dop³ywów zasilaj¹cych jezioro. Wody odprowadza strumieñ w kie- malna – 17,2 m. Kortowskie jest zbiornikiem o s³abo rozwiniêtej linii runku pó³nocno-zachodnim do rzeki Dymer. brzegowej, brzegi zachodnie i wschodnie s¹ miejscami wysokie

28 i strome, pozosta³e p³askie b¹dŸ ³agodnie wzniesione. Do pó³nocnej 10,6 km2 jest w ca³oœci zalesiona. W pobli¿u jeziora Koœno, lecz czêœci zbiornika dop³ywa Kortówka, niewielki dop³yw z jeziora poza granicami zlewni bezpoœredniej, znajduj¹ siê 3 pensjonaty oraz Ukiel. Wody jeziora zasilane s¹ równie¿ leœnymi strumyczkami kilka zabudowanych dzia³ek rekreacyjnych, wyposa¿onych w zbior- (Potok Leœny, Potok Starodworski oraz Potok Parkowy). Jedynym niki bezodp³ywowe. Do dop³ywu Jeziora £ajskiego (ok. 4 km od odp³ywem jest wyp³ywaj¹ca u po³udniowych brzegów rzeka jeziora), po³¹czonego z Koœnem krótkim, 200-metrowym ciekiem, Kortówka. odprowadzane s¹ œcieki z oczyszczalni w Ba³dach. W zlewni ca³kowitej, zajmuj¹cej obszar 39 km2, przewa¿aj¹ Badania jakoœci wód przeprowadzono w ramach monitoringu lasy. Znacz¹cy jest równie¿ udzia³ obszarów zabudowanych, grun- diagnostycznego i operacyjnego oraz monitoringu obszarów tów ornych i wód, nieco mniejszy – stref upraw mieszanych i ³¹k. chronionych. Zlewnia bezpoœrednia zajmuje obszar oko³o 1 km2. Zagospodarowa- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Koœno w oparciu nie brzegów zbiornika jest zró¿nicowane, znajduj¹ siê tu tereny o elementy biologiczne i fizykochemiczne (z pominiêciem wskaŸni- antropogeniczne, rolne oraz lasy (g³ównie przy po³udniowo-zachod- ka tlenowego) wskazuje na stan ekologiczny dobry (II klasê jakoœci nich obrze¿ach). Do pó³nocnego brzegu przylegaj¹ ogródki wód), o czym zadecydowa³y jedynie makrofity. dzia³kowe, a do po³udniowo-wschodniego ogrody doœwiadczalne Stan chemiczny oceniono jako dobry. UWM i miasteczko akademickie z parkiem i przystani¹ ¿eglarsk¹. Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Koœno – oceniono jako Czêœæ po³udniowego brzegu zajmuje pla¿a. W sezonie letnim na pla- dobry. ¿y kortowskiej organizowane jest miejsce wykorzystywane do k¹pieli, wyposa¿one w przenoœne toalety. Sezonowo na pla¿y pro- JEZIORO LUTERSKIE wadzona jest drobna gastronomia. Przy po³udniowo-wschodnim brzegu zbiornika usytuowany jest budynek przystani. Znajduje siê Jezioro Luterskie le¿y oko³o 5 km na wschód od Jezioran, w gminie w nim ca³oroczna restauracja wraz z pokojami goœcinnymi dla Kolno (powiat olsztyñski). Jest jednym z najwiêkszych jezior Poje- 8 osób oraz wypo¿yczalnia sprzêtu wodnego. Budynek przystani zierza Olsztyñskiego. Jego powierzchnia wynosi 691,1 ha, a g³êbo- pod³¹czony jest do sieci kanalizacji miejskiej. Jezioro Kortowskie, koœæ maksymalna – 20,7 m. Jest to zbiornik morenowy, o dobrze roz- g³ównie za poœrednictwem dop³ywów, a czêœciowo i bezpoœrednio, winiêtej linii brzegowej. Dno urozmaicone licznymi przeg³êbienia- zanieczyszczane jest wodami opadowymi z otaczaj¹cych je terenów mi i górkami podwodnymi. Brzegi miejscami wysokie i strome, od (osiedla Dajtki, czêœci osiedla S³oneczny Stok, miasteczka akade- strony po³udniowej poroœniête s¹ lasem, na pozosta³ym obszarze mickiego oraz ogrodów dzia³kowych). dominuj¹ pola uprawne i ³¹ki. Jezioro zasilane jest kilkoma niewiel- Na Jeziorze Kortowskim zastosowano metodê rekultywacji kimi ciekami, odp³yw stanowi rzeka Symsarna. 2 zwan¹ Eksperymentem Kortowskim, stworzonym wed³ug koncep- Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje powierzchniê 45,8 km . 2 cji prof. P. Olszewskiego z 1956 roku. Polega on na odprowadzaniu W strukturze u¿ytkowania zlewni bezpoœredniej (pow. 14,4 km ) prze¿yŸnionych wód hypolimnionu do rzeki Kortówki, a dalej do dominuj¹ grunty orne. W jej granicach, w bardzo bliskim s¹siedz- £yny. Woda odprowadzana jest ruroci¹giem, którego wylot znajdu- twie brzegów, znajduj¹ siê wsie Lutry i Kikity. Jezioro jest wykorzy- je siê w najg³êbszym miejscu plosa po³udniowego. Eksperyment stywane na cele rekreacyjne. W Lutrach znajduje siê jeden pensjonat realizowany jest obecnie przez Zak³ad Ochrony i Rekultywacji Wód na blisko 70 miejsc. Nad jeziorem jest gospodarstwo agroturystycz- Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego. ne, dzia³ki rekreacyjne w obrêbie wsi Piszewo i dzia³ki z zabudow¹ W 2015 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- mieszkaniow¹ w Kikitach oraz zak³ad karny w Kikitach. Wydzielo- toringu diagnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo-kontro- ne s¹ dwa miejsca wykorzystywane do k¹pieli – w miejscowoœciach lnym. Kikity i Piszewo. Miejscowoœci Lutry i Kikity oraz wszystkie nieru- Klasyfikacja stanu ekologicznego w oparciu o elementy biolo- chomoœci zabudowane s¹ pod³¹czone do sieci kanalizacyjnej. giczne i fizykochemiczne wskazuje na III klasê jakoœci wód – W 2015 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- umiarkowany stan ekologiczny, o czym zadecydowa³y fitoplank- toringu diagnostycznego i operacyjnego. ton i ichtiofauna. Przezroczystoœæ wód i œrednie nasycenie hypolim- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Luterskiego w opar- nionu tlenem potwierdza³y obni¿on¹ jakoœæ wód. ciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan Stan chemiczny oceniono jako dobry. ekologiczny bardzo dobry (I klasa jakoœci wód, przy pominiêciu Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Kortowskie – oceniono wskaŸnika tlenowego). jako z³y. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Luterskie – oceniono JEZIORO KOŒNO jako dobry.

Jezioro Koœno jest zbiornikiem po³o¿onym wœród du¿ych obszarów JEZIORO £AWKI leœnych, na terenie gminy Purda, oko³o 10 km na zachód od Pasymia. Powierzchnia jeziora wynosi 551,9 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – Jezioro £awki po³o¿one jest ok. 2 km na wschód od Jezioran, w gmi- 44,5 m. Jest to jezioro rynnowe, wyd³u¿one z pó³nocy na po³udnio- nie Jeziorany, w powiecie olsztyñskim. Powierzchnia jeziora wy zachód. Linia brzegowa jest s³abo rozwiniêta, brzegi przewa¿nie wynosi 100,4 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 8,6 m. Jest to zbiornik wysokie i strome, prawie ca³kowicie zalesione. Jezioro wraz z oto- wyd³u¿ony z zachodu na wschód, o brzegach na ogó³ wysokich czeniem stanowi rezerwat przyrody, obejmuj¹cy powierzchniê i stromych, poroœniêtych pasem trzcin. Od wschodu do jeziora 1247,8 ha, utworzony w celu ochrony swoistych cech krajobrazu dop³ywa Symsarna, która bierze pocz¹tek z Jeziora Luterskiego. pojeziernego. Le¿y równie¿ na obszarach Natura 2000: PLB280007 Rzeka wyp³ywa z pó³nocnego krañca badanego akwenu. – Puszcza Napiwodzko-Ramucka oraz PLH280052 – Ostoja Napiw- Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje powierzchniê 63,3 km2, odzko-Ramucka. Zbiornik posiada dwa znacz¹ce dop³ywy – rzeka a bezpoœrednia – 6 km2. W strukturze u¿ytkowania zlewni bezpo- Kalwa, uchodz¹ca do jeziora w œrodkowej czêœci wschodniego brze- œredniej dominuj¹ grunty orne, znaczny jest te¿ udzia³ u¿ytków zie- gu oraz ciek z Jeziora £ajskiego, dop³ywaj¹cy z po³udniowego lonych, nieco mniejszy – nieu¿ytków. W granicach zlewni bezpo- zachodu. Odp³yw wód nastêpuje rzek¹ Kiermas, z pó³nocnego kra- œredniej znajduj¹ siê zabudowania wsi Olszewnik. Nieruchomoœci ñca zbiornika. oraz dzia³ki rekreacyjne po³o¿one w miejscowoœci Olszewnik Zlewnia ca³kowita jeziora, o powierzchni 231,4 km2 obejmuje pod³¹czone s¹ do gminnej sieci kanalizacyjnej. Zlokalizowane s¹ tu swym zasiêgiem gminy Purda, Pasym i Jedwabno. Dominuj¹c¹ niestrze¿one, ogólnodostêpne pla¿e, na których nie ma ¿adnych form¹ u¿ytkowania s¹ lasy. Zlewnia bezpoœrednia, o powierzchni obiektów infrastruktury.

29 W 2015 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- 4 ca³oroczne oœrodki wypoczynkowe oraz 2 pensjonaty. W czêœci toringu diagnostycznego i operacyjnego. pó³nocnej zlokalizowane jest gospodarstwo rybackie. Jezioro nie Klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód w opar- jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. ciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazuje na stan eko- W 2015 roku jezioro Maróz by³o badane w ramach monitoringu logiczny s³aby (IV klasê jakoœci wód), o czym zadecydowa³y operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych. makrofity. Ocena jeziora Maróz przeprowadzona w oparciu o elementy Stan chemiczny oceniono jako dobry. fizykochemiczne i biologiczne wskazuje na dobry stan ekologicz- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro £awki – oceniono jako ny. O takiej klasyfikacji zadecydowa³y makrofity oraz fitoplankton. z³y. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Maróz – oceniono jako JEZIORO £UKNAJNO dobry. Jezioro £uknajno znajduje siê w granicach administracyjnych gmi- ny Miko³ajki, w powiecie mr¹gowskim. Le¿y w granicach Mazur- JEZIORO MIKO£AJSKIE skiego Parku Krajobrazowego. Zbiornik jest rezerwatem ornitolo- Jezioro Miko³ajskie znajduje siê w po³udniowej czêœci systemu gicznym o wysokich walorach przyrodniczych, objêtym Konwencj¹ Wielkich Jezior Mazurskich, na terenie gminy Miko³ajki, w powie- Ramsarsk¹. Wpisany jest na listê rezerwatów biosfery (Rezerwat cie mr¹gowskim. Po³udniowa i œrodkowa czêœæ zbiornika znajduje Biosfery „Jezioro £uknajno” - jedna z najwiêkszych kolonii ³abêdzia siê w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Jezioro wcho- niemego w Europie). Znajduje siê na obszarze Natura 2000 – dzi w sk³ad obszaru Natura 2000 – PLB280008 Puszcza Piska. PLB280003 „Jezioro £uknajno” i jest objête stref¹ ciszy. Jezioro jest wyd³u¿one, rynnowe, o urozmaiconej rzeŸbie dna Jezioro jest p³ytkie, polimiktyczne (g³êbokoœæ maksymalna (z licznymi zag³êbieniami). Maksymalny g³êboczek (25,9 m) znaj- 3,0 m). Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 680 ha. Od strony duje siê w czêœci œrodkowej. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi po³udniowej zbiornik ³¹czy siê krótkim kana³em z najwiêkszym 497,9 ha. Zbiornik zasilany jest wodami jeziora Ta³ty od strony jeziorem Polski, Œniardwami. pó³nocnej i jeziora Be³dany od po³udnia. Odp³yw wód nastêpuje na Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje powierzchniê 47,0 km2. Jej po³udniowy wschód, do jeziora Œniardwy. Wymienione jeziora s¹ pod³o¿e stanowi¹ gliny zwa³owe, piaski, i³y i torfy. Zlewnia jeziora po³¹czone przewê¿eniami mis jeziornych. charakteryzuje siê bogat¹ sieci¹ hydrograficzn¹. S¹ to g³ównie Zlewnia ca³kowita jeziora zajmuje obszar 1808,7 km2 i charak- sztuczne rowy i kana³y. Wystêpuj¹ równie¿ lokalne pagórki i wynie- teryzuje siê wyraŸn¹ przewag¹ lasów oraz gruntów ornych. sienia. Zlewniê bezpoœredni¹ stanowi obszar 27,6 km2. Najbli¿sze Znacz¹cy udzia³ w zlewni maj¹ równie¿ tereny zurbanizowane. Na otoczenie jest w oko³o 50% niskie i podmok³e. Jezioro nie jest wyko- jej obszarze znajduj¹ siê g³ówne oœrodki miejskie Krainy Wielkich rzystywane do celów rekreacyjnych. Nad jego brzegami znajduj¹ siê Jezior Mazurskich (Gi¿ycko, Ryn, Miko³ajki, Ruciane-Nida). trzy wie¿e widokowe do obserwacji ornitofauny oraz budynek Stacji Powierzchnia zlewni bezpoœredniej wynosi 11,1 km2. Oko³o Terenowej Wydzia³u Biologii Uniwersytetu Warszawskiego 50% bezpoœredniego otoczenia jeziora stanowi¹ lasy. Do brzegu (w dawnej wsi Urwita³t). Jezioro £uknajno nie posiada punktowych pó³nocno-wschodniego przylega zabudowa miejska Miko³ajek. zrzutów œcieków. Jezioro jest intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Badania prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego Znajduje siê na g³ównym szlaku ¯eglugi Mazurskiej. Przy brzegach i operacyjnego oraz monitoringu obszarów chronionych. pó³nocnej czêœci zlokalizowano 5 oœrodków wypoczynkowych. Klasyfikacja potencja³u ekologicznego jeziora £uknajno W mieœcie znajduje siê kilka hoteli i liczne pensjonaty. Na uwagê w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na zas³uguje nowo wybudowany hotel na wodzie – nazywany Hotelem maksymalny potencja³ ekologiczny (I klasa jakoœci wód). Miko³ajki na Ptasiej Wyspie. Jest to du¿y, nowoczesny obiekt, Stan chemiczny oceniono jako dobry. z miejscami noclegowym, gastronomi¹, sal¹ konferencyjn¹, base- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro £uknajno – okreœlono nem, z miejscami do cumowania ³odzi. Ponadto w Miko³ajkach znaj- jako dobry. duje siê luksusowy Hotel Go³êbiewski. Na terenie zalesionym, przy zachodnim brzegu Jeziora Miko³ajskiego znajduj¹ siê 2 pola namio- JEZIORO MARÓZ towe. Jezioro Miko³ajskie jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków Jezioro Maróz po³o¿one jest w po³udniowej czêœci Pojezierza oczyszczonych, odprowadzanych z Oœrodka Wypoczynkowego Olsztyñskiego, w dorzeczu rzeki £yny. Pod wzglêdem administra- „Leœna Polana” i Stacji Hydrobiologicznej – Miko³ajki Instytutu cyjnym znajduje siê na terenie gminy Olsztynek, w powiecie olszty- Biologii Doœwiadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Poœrednio, na ñskim. Jezioro wraz z przyleg³ym terenem le¿y w obrêbie obszarów jakoœæ wody w zbiorniku maj¹ wp³yw oczyszczone œcieki miejskie Natura 2000: PLB280007 – Puszcza Napiwodzko-Ramucka oraz z Miko³ajek, odprowadzane do po³udniowej zatoki jeziora Ta³ty. PLH280052 – Ostoja Napiwodzko-Ramucka. W 2015 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- Jezioro jest zbiornikiem g³êbokim (41 m), o kszta³cie wyd³u- toringu diagnostycznego w reperowym punkcie pomiarowo-kontro- ¿onym po³udnikowo. Jego powierzchnia wynosi 332,5 ha. Jest to lnym. akwen przep³ywowy o genezie rynnowej. Przez jezioro przep³ywa Klasyfikacja potencja³u ekologicznego Jeziora Miko³ajskiego rzeka Marózka. Linia brzegowa jeziora jest dobrze rozwiniêta i uroz- w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na maicona wieloma zatokami, pó³wyspami i cyplami. Dno akwenu jest potencja³ ekologiczny umiarkowany (III klasa jakoœci wód), mocno urozmaicone licznymi przeg³êbieniami i p³yciznami. Brzegi o czym zadecydowa³y makrofity i fitoplankton, a tak¿e ichtiofauna, s¹ przewa¿nie strome i wysokie. Jezioro otoczone jest kompleksem badana w roku 2012. leœnym. Stan chemiczny oceniono jako dobry. 2 Zlewnia ca³kowita jeziora Maróz, o powierzchni 223 km , jest Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Miko³ajskie – okreœlono obszarem rolniczo-leœnym ze znacznym udzia³em terenów wodnych jako z³y. (jeziora). Zlewnia bezpoœrednia o powierzchni 23,7 km2 niemal w ca³oœci jest zalesiona. W bezpoœredniej strefie brzegowej jeziora JEZIORO NARIE znajduj¹ siê dwie niewielkie miejscowoœci: Maróz i Marózek. Maró- zek jest wyposa¿ony w sieæ kanalizacji sanitarnej, wieœ Maróz jest Jezioro Narie po³o¿one jest w zachodniej czêœci Pojezierza Olszty- czêœciowo skanalizowana. Jezioro jest wykorzystywane do celów ñskiego, w dorzeczu rzeki Pas³êki. Pod wzglêdem administracyjnym rekreacyjnych. W granicach zlewni bezpoœredniej znajduj¹ siê nale¿y do gminy Mor¹g.

30 Powierzchnia jeziora wynosi 1240,1 ha, a g³êbokoœæ maksy- Stan chemiczny oceniono jako dobry. malna – 43,8 m. Zbiornik ma kszta³t wyd³u¿ony z pó³nocnego zacho- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Niegocin – okreœlono du na po³udniowy wschód. Jezioro Narie jest zbiornikiem jako z³y. przep³ywowym, zasilanym przez niewielkie cieki. Wody z jeziora odprowadzane s¹ Naryjsk¹ Strug¹ (Narienk¹) do jeziora Mildzie. JEZIORO OMULEW Dno jeziora jest mulisto-piaszczyste, silnie zaroœniête roœlinnoœci¹ zanurzon¹ i wynurzon¹. Brzegi jeziora s¹ urozmaicone od p³askich Jezioro Omulew le¿y w powiecie nidzickim, w pó³nocno-wschod- do stromych i wysokich. niej czêœci gminy Nidzica. Wschodni brzeg zbiornika stanowi grani- Zlewnia ca³kowita o powierzchni 91,7 km2 jest obszarem rolni- cê miêdzy gminami Nidzica i Jedwabno. Jezioro znajduje siê na czo-leœnym, gdzie lasy zajmuj¹ oko³o 40% powierzchni. W zlewni obszarze objêtym ochron¹ Natura 2000: Puszcza Napiwodz- bezpoœredniej, zajmuj¹cej powierzchniê 27,7 km2, struktura u¿ytko- ko-Ramucka (PLB280007) oraz Ostoja Napiwodzko-Ramucka wania gruntów jest ró¿norodna. Wystêpuj¹ tutaj: lasy, ³¹ki i pastwi- (PLH280052). Teren przy ujœciu rzeki Koniuszyn (Koniuszanka) ska, grunty orne i tereny rekreacyjne. Otoczenie jeziora, a w szcze- stanowi rezerwat leœny „Koniuszanka II”. gólnoœci pó³wysep Kretowiny, jest intensywnie zagospodarowane Jezioro Omulew jest du¿ym zbiornikiem (508,8 ha), o charakte- rekreacyjnie. Wszystkie miejscowoœci le¿¹ce nad jeziorem Narie rystycznym kszta³cie, zbli¿onym do litery H. G³êbokoœæ maksymal- w obrêbie gminy Mor¹g s¹ skanalizowane. Œcieki odprowadzane s¹ na wynosi 32,5 m. Zbiornik ma bardzo dobrze rozwiniêt¹ liniê brze- do oczyszczalni w Jêdrychówku. Oœrodek Elzam Mazury w Boga- gow¹ i urozmaicon¹ rzeŸbê dna. Równie¿ bardzo urozmaicone jest czewie ma w³asn¹ oczyszczalniê mechaniczno-biologiczn¹. obrze¿e zbiornika, po czêœci wysokie, zw³aszcza w po³udniowych Oczyszczone œcieki odprowadzane s¹ po dodatkowym podczyszcze- partiach zachodniej rynny, w partii œrodkowej p³askie i ³agodnie niu na filtrze korzeniowym do jeziora. Miejscowoœci w gminie wzniesione, przy krañcu pó³nocnym – p³askie i podmok³e. Do jezio- Mi³akowo nie s¹ skanalizowane. ra Omulew dop³ywaj¹ cieki ³¹cz¹ce je z s¹siaduj¹cymi zbiornikami: W 2015 roku badania jakoœci wód by³y prowadzone w ramach Gim, Koniuszyn i Jeziorem Czarnym. Ze œrodkowej czêœci brzegu monitoringu operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych. wschodniego wyp³ywa rzeka Omulew. 2 Stan ekologiczny jeziora Narie, oceniony w oparciu o elementy W zlewni ca³kowitej jeziora, o powierzchni 178,5 km , zdecy- biologiczne i fizykochemiczne, okreœlono jako dobry. O takiej kla- dowanie dominuj¹ lasy. Zlewniê bezpoœredni¹, zajmuj¹c¹ 2 syfikacji zadecydowa³y makrofity (badane w 2012 roku) powierzchniê 23,3 km , lasy pokrywaj¹ w oko³o 90%, udzia³ tere- i fitoplankton. nów rolnych i obszarów zabudowanych jest niewielki. Przy zachod- Stan chemiczny oceniono jako dobry. nim brzegu jeziora le¿¹ wsie: Nataæ Wielka, Jab³onka i Wikno. Przy Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Narie – oceniono jako pó³nocno-wschodnim brzegu zachodniego plosa po³o¿ona jest wieœ dobry. Nataæ Ma³a. Miejscowoœci i obiekty po³o¿one wokó³ jeziora nie s¹ skanalizowane, gospodarka œciekowa jest oparta na zbiornikach bez- JEZIORO NIEGOCIN odp³ywowych b¹dŸ przydomowych oczyszczalniach œcieków. Jezioro Omulew jest intensywnie wykorzystywane do celów rekre- Jezioro Niegocin po³o¿one jest w centralnej czêœci kompleksu Wiel- acyjnych. Znajduje siê nad nim pensjonat „Gawra” w Wiknie na kich Jezior Mazurskich, na terenie gminy Gi¿ycko, w powiecie ponad 150 miejsc noclegowych ca³orocznych, Oœrodek Reprezenta- gi¿yckim. Pó³nocna czêœæ jeziora le¿y w granicach administracyj- cyjny MON przy po³udniowo-wschodnim brzegu, kilka mniejszych nych Gi¿ycka. pensjonatów i 110 domków letniskowych, z których czêœæ wyposa- Jezioro jest rozleg³e i g³êbokie. Powierzchnia zwierciad³a wody ¿ona jest w przenoœne toalety. Ponadto nad jeziorem dzia³a kilka wynosi 2600 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 39,7 m. Urozmaicone wypo¿yczalni sprzêtów wodnych i 4 miejsca wykorzystywane do dno posiada liczne zag³êbienia i wyp³ycenia. Od pó³nocy zbiornik k¹pieli. Jezioro nie przyjmuje zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punkto- ³¹czy siê Kana³em £uczañskim z jeziorem Kisajno i Kana³em Niego- wych, ale brak kanalizacji w miejscowoœciach i obiektach ciñskim z jeziorem Tajty. Od strony po³udniowej ³¹czy siê przewê- po³o¿onych nad jeziorem jest du¿ym zagro¿eniem dla jakoœci wód ¿eniami mis jeziornych z Wojnowem i Bocznym. Od wschodu zbiornika. dop³ywaj¹ do zbiornika wody z przyleg³ego jeziora Grajewko. W 2015 roku badania prowadzono w ramach monitoringu ope- 2 Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 382,3 km , a bezpo- racyjnego i monitoringu obszarów chronionych. 2 œredniej – 35,2 km . U¿ytkowanie zlewni bezpoœredniej jest ró¿no- Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Omulew w oparciu rodne. Oko³o 25% powierzchni zajmuj¹ grunty orne i podobny o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- obszar porastaj¹ lasy. Znacz¹cy udzia³ w powierzchni maj¹ równie¿ logiczny z³y (V klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ zabudowania (oko³o 20%). Jezioro poddane jest silnej presji tury- fitoplankton. stycznej. Przy brzegach zlokalizowano dziesiêæ oœrodków wypo- Stan chemiczny oceniono jako dobry. czynkowych i piêæ pól namiotowych. Nad jeziorem znajduj¹ siê Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Omulew – oceniono jako dwie pla¿e z zapleczem gastronomicznym (Gi¿ycko, Wilkasy) oraz z³y. g³ówny port ¯eglugi Mazurskiej. Na jeziorze odbywaj¹ siê liczne rejsy statków pasa¿erskich i jest intensywnie uprawiana turystyka JEZIORO PI£W¥G ¿eglarska. Jezioro Niegocin jest bezpoœrednim odbiornikiem œcie- ków z oczyszczalni miejskiej w Gi¿ycku (mechaniczno-biologiczna Jezioro Pi³w¹g jest niewielkim zbiornikiem, po³o¿onym na Pojezie- z chemicznym usuwaniem fosforu). Poœrednio, do dop³ywu jeziora, rzu E³ckim, w Puszczy Boreckiej. Znajduje siê w granicach admini- odprowadzane s¹ wody poch³odnicze z Okrêgowej Spó³dzielni Mle- stracyjnych gminy Kowale Oleckie, w powiecie oleckim. Centraln¹ czarskiej w Gi¿ycku. i wschodni¹ czêœæ zbiornika zajmuje krajobrazowo-leœny rezerwat Badania prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego „Mazury”, a w rejonie niewielkiego, œródleœnego cieku, i monitoringu obszarów chronionych. dop³ywaj¹cego do brzegu zachodniego, znajduje siê rezerwat „Lipo- Klasyfikacja potencja³u ekologicznego jeziora Niegocin wy Jar”. Jezioro le¿y na obszarze Natura 2000 (Ostoja Borecka w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na PLH280016 i Puszcza Borecka PLB280006). Jest objête stref¹ ciszy. potencja³ ekologiczny umiarkowany (III klasa jakoœci wód), Zbiornik jest p³ytki, polimiktyczny, o nieregularnym kszta³cie. o czym zadecydowa³y makrofity (badane w 2012 r.) i fitoplankton. G³êbokoœæ maksymalna wynosi 3,6 m, a powierzchnia zwierciad³a Na obni¿on¹ jakoœæ wód wskazywa³o równie¿ niskie nasycenie wody – 35,1 ha. W pobli¿u jeziora nie ma zabudowy wiejskiej ani hypolimnionu tlenem. rekreacyjnej. Brzegi s¹ ca³kowicie zalesione (czêœciowo bagien-

31 no-leœne). Przez jezioro przep³ywa rzeka E³k (Czarna Struga). Rzeka brzegów przylega do gminy Œwiêtajno i Olecko. Zbiornik jest objêty dop³ywa z jeziora Szwa³k Wielki i odp³ywa do jeziora £aŸno. stref¹ ciszy. Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora wynosi 77,2 km2, a bez- Jezioro jest d³ug¹, niezbyt g³êbok¹ rynn¹. Powierzchnia zwier- poœredniej – 2,6 km2. Zlewniê ca³kowit¹ stanowi¹ g³ównie lasy ciad³a wody wynosi 193,9 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 19 m. Do Puszczy Boreckiej. Jedynie od strony wschodniej znajduje siê nie- zbiornika dop³ywa kilka niewielkich cieków. Odp³yw nastêpuje wielki procent gruntów ornych i ³¹k. Zlewniê bezpoœredni¹ w 100% w kierunku po³udniowym do jeziora Zdrê¿no. zajmuj¹ lasy. Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków. Na pocz¹tku lat Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 21,0 km2. U¿ytkowa- dziewiêædziesi¹tych by³o wykorzystywane do sk³adowania drewna nie zlewni jest g³ównie rolnicze. Lasy i zadrzewienia stanowi¹ oko³o (w zatoce zachodniej) – nadal miejscami widoczne s¹ wystaj¹ce 20%. W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 7,5 km2, przewa¿aj¹ pnie. grunty rolne, ze znacznym udzia³em nieu¿ytków. Nad jeziorem W 2015 roku badania prowadzono w ramach monitoringu ope- po³o¿one s¹ wsie: Przytu³y, G¹ski i Leœniki. Nie ma oœrodków wypo- racyjnego i monitoringu obszarów chronionych. czynkowych i pól biwakowych. Stosunkowo nieliczna zabudowa Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Pi³w¹g w oparciu letniskowa znajduje siê przy po³udniowym i wschodnim brzegu, o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- w miejscowoœciach Przytu³y i G¹ski. Jezioro nie jest bezpoœrednim logiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ odbiornikiem œcieków. Poœrednio, poprzez ciek w miejscowoœci fitoplankton. G¹ski, odbiera oczyszczone œcieki z oczyszczalni wiejskiej Stan chemiczny oceniono jako dobry. w G¹skach (PGKiM Olecko). Wsie Przytu³y i Leœniki nie s¹ skanali- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Pi³w¹g – okreœlono jako zowane. Œcieki s¹ gromadzone w przydomowych szambach z³y. i wywo¿one na oczyszczalnie œcieków. Badania jakoœci wód w 2015 roku prowadzono w ramach moni- JEZIORO P£ASKIE toringu diagnostycznego i operacyjnego. Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Przytulskiego Jezioro P³askie po³o¿one jest na Pojezierzu I³awskim, w dorzeczu w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na rzeki I³awki. Pod wzglêdem administracyjnym nale¿y do gminy stan ekologiczny dobry (II klasa jakoœci wód), o czym zadecydo- Zalewo, powiatu i³awskiego. Zbiornik znajduje siê w obrêbie obsza- wa³y makrofity i fitoplankton. rów Natura 2000 (PLB280005 Lasy I³awskie i PLH280027 Ostoja Stan chemiczny oceniono jako dobry. I³awska) oraz w obrêbie Parku Krajobrazowego Pojezierza Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Przytulskie – okreœlono I³awskiego. jako dobry. Jezioro P³askie jest zbiornikiem du¿ym (620,4 ha) i p³ytkim (g³êb. maks. 5,7 m), o kszta³cie nieregularnym, wyd³u¿onym JEZIORO PURDY z zachodu na wschód. W czêœci po³udniowej po³¹czone jest w¹skim Jezioro Purdy po³o¿one jest oko³o 13 km na po³udniowy wschód od przesmykiem o szerokoœci oko³o 100 m z Jeziorakiem Du¿ym. Na Olsztyna. Pod wzglêdem administracyjnym nale¿y do gminy Purda jeziorze znajduje siê 5 wysp o ³¹cznej powierzchni 9 ha. Dno jeziora w powiecie olsztyñskim. jest mocno zamulone i stosunkowo ma³o urozmaicone. Brzegi jezio- Jest to niewielki zbiornik (86,6 ha) o znacznej g³êbokoœci ra w przewa¿aj¹cej czêœci s¹ p³askie lub ³agodnie nachylone, miej- (31,6 m), o s³abo rozwiniêtej linii brzegowej, otoczony wysokimi scami podmok³e. Jezioro P³askie zasilane jest przez 3 dop³ywy, pagórkami o dosyæ stromym nachyleniu. Akwen zasilany jest nie- z których najwiêkszy to dop³yw z jeziora Rucewo Ma³e, nazywany wielkimi ciekami o charakterze okresowym. Odp³yw wód ze zbior- Rucewk¹. Wody z Jeziora P³askiego odp³ywaj¹ poprzez przesmyk nika odbywa siê w kierunku zachodnim, kana³em o nazwie Purdka, do Jezioraka Du¿ego. Przy silnym wietrze po³udniowym nastêpuje dop³ywie rzeki Kiermas. Ze wzglêdu na okresowoœæ dop³ywów wlewanie wód z Jezioraka do Jeziora P³askiego. przyjêto, ¿e zlewnia ca³kowita pokrywa siê ze zlewni¹ bezpoœredni¹ Zlewnia ca³kowita, o powierzchni 46,1 km2, jest obszarem rol- i zajmuje powierzchniê 6 km2. Przewa¿aj¹ w niej lasy iglaste. niczo-leœnym, z du¿ym udzia³em lasów. Na terenie zlewni znajduj¹ Przy pó³nocno-wschodnim brzegu jeziora znajduje siê kilkana- siê trzy wiêksze miejscowoœci: Witoszewo, Rucewo i Jerzwa³d. œcie dzia³ek z zabudow¹ rekreacyjn¹. Dzia³ki te nie s¹ pod³¹czone do W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 8,1 km2, dominuj¹ lasy gminnej sieci kanalizacji sanitarnej. Jezioro nie posiada punktowych (ok. 70%). Pozosta³¹ czêœæ stanowi¹ ³¹ki i pastwiska, grunty orne, Ÿróde³ zanieczyszczeñ. nieu¿ytki oraz tereny zabudowane. W granicach zlewni znajduje siê Jezioro w 2015 roku by³o badane w ramach monitoringu czêœæ zabudowañ wsi Jerzwa³d oraz przysió³ek Likszany. W miej- diagnostycznego. scowoœci Jerzwa³d znajduje siê pole namiotowe na oko³o 200 osób. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Purdy w oparciu Zbiornik nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Nara¿ony o elementy biologiczne i fizykochemiczne (z pominiêciem wskaŸni- mo¿e byæ jedynie na sp³ywy powierzchniowe z obszarów ka tlenowego) wskazywa³a na bardzo dobry stan ekologiczny. rolniczych. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Badania wód prowadzono w ramach monitoringu diagnostycz- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Purdy – oceniono jako nego w reperowym punkcie pomiarowo-kontrolnym. dobry. Na podstawie klasyfikacji elementów biologicznych i fizyko- chemicznych stan ekologiczny Jeziora P³askiego oceniono jako JEZIORO SO£TMANY umiarkowany. O takiej klasyfikacji zadecydowa³ fitoplankton, a tak¿e makrofity, badane w 2013 roku. Niska widzialnoœæ wód Jezioro So³tmany znajduje siê na Pojezierzu E³ckim, w granicach wskazywa³a równie¿ na obni¿on¹ jakoœæ. administracyjnych gminy Kruklanki, w powiecie gi¿yckim. Jest Stan chemiczny oceniono jako dobry. jeziorem w biegu rzeki Sapiny. Rzeka, p³yn¹c z obrze¿y Puszczy Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro P³askie – oceniono jako Boreckiej (z jeziora ¯ywy), dop³ywa do wschodniej czêœci zbiorni- z³y. ka, natomiast odp³yw nastêpuje w kierunku zachodnim, do jeziora ¯ywki. Jezioro ma wyd³u¿ony kszta³t. WyraŸnie g³êbsza jest czêœæ zachodnia (12,5 m), oddzielona od wschodniej, p³ytszej (5,0 m), JEZIORO PRZYTULSKIE trzema wyspami. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 180,0 ha. Jezioro Przytulskie znajduje siê na Pojezierzu E³ckim, w zlewni Powierzchnia zlewni ca³kowitej wynosi 36,3 km2. Pó³nocn¹ P³ociczanki, dop³ywu rzeki E³k. Po³o¿one jest w granicach admini- czêœæ jej obszaru stanowi¹ lasy Puszczy Boreckiej. Pozosta³¹ stracyjnych gminy wiejskiej E³k, w powiecie e³ckim. Znaczna czêœæ powierzchniê zajmuj¹ tereny rolnicze. W zlewni bezpoœredniej,

32 o powierzchni 8,2 km2, najwiêkszy udzia³ maj¹ grunty orne (oko³o Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 11,7 km2. W zlewni 90%). Pozosta³¹ czêœæ zajmuje strefa upraw mieszanych i zabudowa bezpoœredniej, o powierzchni 2,1 km2, dominuj¹ grunty orne oraz wiejska. Nad jeziorem po³o¿ona jest miejscowoœæ So³tmany, która lasy. Znajduje siê zabudowa rekreacyjna oraz czêœæ zabudowy nie jest skanalizowana (œcieki wywo¿one do oczyszczalni w Gi¿yc- mieszkaniowej miejscowoœci Naterki. Ca³y teren nad zbiornikiem ku lub Wydminach). Nie ma oœrodków wypoczynkowych i pól jest skanalizowany. Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków z punkto- namiotowych. W So³tmanach oraz przy wschodnim brzegu jeziora wych Ÿróde³ zanieczyszczeñ, jednak jest w znacznym stopniu znajduje siê nieliczna zabudowa rekreacyjna i gospodarstwa zagro¿one presj¹ antropogeniczn¹ ze wzglêdu na rozwój zabudowy agroturystyczne. mieszkaniowej i rekreacyjnej. W 2015 roku badania prowadzono w ramach monitoringu dia- Badania jakoœci wód prowadzono w ramach monitoringu gnostycznego i operacyjnego. operacyjnego. Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora So³tmany w oparciu Na podstawie oceny elementów biologicznych oraz fiizykoche- o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na stan eko- micznych stan ekologiczny jeziora Œwiêtajno Naterskie okreœlono logiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód) z uwagi na fitoplankton. jako umiarkowany. Na tak¹ klasyfikacjê wp³ynê³y fitoplankton Stan chemiczny oceniono jako dobry. oraz elementy fizykochemiczne (przezroczystoœæ wód, stê¿enie azo- Stan jednolitej czêœci wód – jezioro So³tmany – okreœlono tu ogólnego i stê¿enie tlenu nad dnem latem). jako z³y. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Œwiêtajno Naterskie – JEZIORO STRYJEWSKIE oceniono jako z³y.

Jezioro Stryjewskie po³o¿one jest na wschodnim krañcu Pojezierza JEZIORO TAUTY Olsztyñskiego, w dorzeczu rzeki £yny. Pod wzglêdem administra- Jezioro Tauty po³o¿one jest na Równinie Orneckiej, w dorzeczu rze- cyjnym nale¿y do gminy Biskupiec w powiecie olsztyñskim. ki Pas³êki. Pod wzglêdem administracyjnym zbiornik znajduje siê na Powierzchnia jeziora wynosi 67,5 ha, g³êbokoœæ maksymalna – terenie gminy Orneta w powiecie lidzbarskim. 6,2 m. Jezioro Stryjewskie jest zbiornikiem o nieregularnym Jezioro jest zbiornikiem o kszta³cie wyd³u¿onym z pó³nocnego kszta³cie, wyd³u¿onym z pó³nocnego wschodu na po³udniowy zachodu na po³udniowy wschód. Jest to zbiornik o genezie rynno- zachód. Dno zbiornika jest mocno zamulone. Brzegi s¹ urozmaicone wej. Zasilany jest niewielkim rowem melioracyjnym, o charakterze – od p³askich lub ³agodnie nachylonych do wysokich i stromych. okresowym. Odp³yw wód nastêpuje w kierunku po³udniowym Wody jeziora charakteryzuj¹ siê brunatn¹ barw¹ ze wzglêdu na poprzez Taucki Potok, który bierze tutaj swój pocz¹tek. Dno jeziora wystêpowanie w zlewni torfowisk. Jezioro Stryjewskie jest zbiorni- jest mocno zamulone i stosunkowo ma³o urozmaicone. Proces zara- kiem przep³ywowym. Zasilane jest przez niewielki ciek o nazwie stania jeziora najmocniej posuniêty jest w czêœci po³udniowej, Czerwonka, który wyp³ywa z torfowisk na obszarze leœnym. Wody w rejonie odp³ywu, gdzie na znacznej powierzchni powsta³y trzêsa- Czerwonki maj¹ brunatn¹ barwê. wiska. Brzegi jeziora s¹ urozmaicone od p³askich do stromych W zlewni ca³kowitej jeziora, o powierzchni 22,9 km2, przewa- i wysokich. ¿aj¹ lasy (ok. 60%). Zlewnia bezpoœrednia, o powierzchni 1,4 km2, W zlewni ca³kowitej jeziora, o powierzchni 3,3 km2, dominuj¹ posiada zró¿nicowan¹ strukturê u¿ytkowania gruntów. Wystêpuj¹ lasy. Tylko pó³nocno-wschodni¹ czêœæ zlewni zajmuj¹ ³¹ki i pastwi- tu grunty orne, ³¹ki i pastwiska, tereny podmok³e oraz zabudowa ska oraz pola uprawne. Zlewnia ca³kowita jeziora pokrywa siê ze wiejska. W granicach zlewni bezpoœredniej znajduj¹ siê zabudowa- zlewni¹ bezpoœredni¹. Zagospodarowanie rekreacyjne jeziora jest nia wsi Stryjewo. Wieœ nie jest skanalizowana. W Stryjewie znajduje nieznaczne. Po pó³nocno-wschodniej stronie, w odleg³oœci ok. 250 m siê du¿a ferma drobiu, sk¹d mog¹ przedostawaæ siê do jeziora zanie- od brzegu, znajduje siê kilkanaœcie domków letniskowych (czêœæ czyszczenia. Jezioro jest w niewielkim stopniu zagospodarowane w trakcie budowy). W bezpoœrednim otoczeniu jeziora do roku 2014 rekreacyjnie. W po³udniowo-zachodniej strefie brzegowej zbiornika funkcjonowa³o pole biwakowe wyposa¿one w infrastrukturê sanitar- znajduje siê kilka domków rekreacyjnych, wyposa¿onych w zbiorni- no-gastronomiczn¹ (obecnie zamkniête). Pla¿a nad jeziorem wyko- ki bezodp³ywowe. rzystywana jest g³ównie przez mieszkañców okolicznych miejscowo- W 2015 roku prowadzono badania jakoœci wód w ramach moni- œci. Jezioro Tauty nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ toringu diagnostycznego i operacyjnego. Z uwagi na zanotowane zanieczyszczeñ. w trakcie badañ przekroczenia dopuszczalnych wartoœci aldehydu W 2015 roku badania by³y prowadzone w ramach monitoringu mrówkowego, badania zawartoœci w wodzie tej substancji s¹ konty- diagnostycznego i operacyjnego. nuowane w 2016 roku. Ocena jakoœci wód jeziora Tauty, przeprowadzona na podsta- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Stryjewskiego wie elementów biologicznych i fizykochemicznych, wskazuje na w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na s³aby stan ekologiczny ze wzglêdu na fitoplankton. stan ekologiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), a zadecydowa³ o tym Stan chemiczny oceniono jako dobry. fitoplankton. Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Tauty – oceniono jako Stan chemiczny oceniono jako dobry. z³y. Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Stryjewskie – oceniono jako z³y. JEZIORO TUMIAÑSKIE

JEZIORO ŒWIÊTAJNO NATERSKIE Jezioro Tumiañskie le¿y oko³o 7 km na po³udniowy wschód od Bar- czewa, na terenie gminy Barczewo, powiatu olsztyñskiego. Jest to Jezioro Œwiêtajno Naterskie po³o¿one jest na Pojezierzu Olszty- zbiornik wyd³u¿ony z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód, ñskim, w dorzeczu rzeki Gi³wy. Administracyjnie nale¿y do gminy o ma³o urozmaiconej i s³abo rozwiniêtej linii brzegowej. Powierzch- Gietrzwa³d w powiecie olsztyñskim. Jest to zbiornik o powierzchni nia jeziora wynosi 120,6 ha, a g³êbokoœæ maksymalna – 17 m. Brzegi 73,7 ha i g³êbokoœci maksymalnej 9,7 m. Jest jeziorem typu rynno- jeziora s¹ na ogó³ wysokie, tylko od strony wschodniej miejscami wego o kszta³cie wyd³u¿onym z pó³nocnego zachodu na po³udniowy p³askie i podmok³e. Piaszczysto-muliste dno jeziora posiada dosyæ wschód. Jezioro jest zasilane przez kilka niewielkich cieków. zró¿nicowan¹ rzeŸbê. Brzegi zbiornika w czêœci po³udniowej Odp³yw stanowi Kana³ Si³a, nios¹cy swe wody do Jeziora Wulpiñ- i zachodniej otoczone s¹ lasami, a pozosta³¹ czêœæ zajmuj¹ ³¹ki skiego. Brzegi jeziora s¹ urozmaicone od p³askich do wysokich i pola. Przy pó³nocnym krañcu jeziora po³o¿ona jest wieœ Tumiany. i stromych. Zbiornik le¿y na malowniczym szlaku kajakowym, prowadz¹cym

33 od jeziora Dadaj do Wad¹ga. Jezioro zasilane jest dwoma ciekami, JEZIORO WIELKIE PARTÊCZYNY dop³ywaj¹cymi w jego pó³nocnej i po³udniowej czêœci. Wody zbior- Jezioro Wielkie Partêczyny po³o¿one jest na Pojezierzu Brodnickim, nika odprowadzane s¹ w jego pó³nocno-zachodniej czêœci do jeziora w dorzeczu rzeki Drwêcy. Pod wzglêdem administracyjnym znajdu- Pisz. je siê w gminie Kurzêtnik, nale¿¹cej do powiatu nowomiejskiego. Zlewnia ca³kowita jeziora jest rozleg³a – zajmuje powierzchniê 2 2 Jezioro wraz z przyleg³ym terenem le¿y w obrêbie Brodnickiego 441,3 km . W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 3,2 km , przewa- Parku Krajobrazowego, a jedna z wysp stanowi rezerwat florystycz- ¿aj¹ lasy i ³¹ki. Jezioro nie posiada bezpoœrednich, punktowych Ÿró- ny. Jezioro le¿y na obszarze Natura 2000 PLH40036 – Ostoja Brod- de³ zanieczyszczeñ. Do rzeki Dadaj (dop³ywu Tumiañskiego), nicka. Ponadto na wschód od jeziora w odleg³oœci 1 km znajduje siê ok. 7 km powy¿ej jeziora, odprowadzane s¹ œcieki z mechanicz- 3 rezerwat torfowiskowy „¯urawie Bagno”. no-biologicznej oczyszczalni w NiedŸwiedziu (24 m /d wg informa- Jezioro Wielkie Partêczyny jest zbiornikiem du¿ym (323,9 ha) cji o korzystaniu ze œrodowiska za 2014 rok). Miejscowoœci o znacznej g³êbokoœci, dochodz¹cej do 28,5 m. Jest jeziorem typu po³o¿one w pobli¿u jeziora nie s¹ wyposa¿one w kanalizacjê sani- rynnowego, o kszta³cie wyd³u¿onym z kierunku pó³nocno-zachod- tarn¹. Gospodarka wodno-œciekowa opiera siê na zbiornikach bez- niego na po³udniowo-wschodni. Jest to zbiornik silnie rozcz³onko- odp³ywowych i przydomowych oczyszczalniach œcieków. Jezioro wany, o licznych pó³wyspach i zatokach. Dno jeziora pod wzglêdem Tumiañskie jest wykorzystywane do celów rekreacyjnych. rzeŸby jest mocno zró¿nicowane, z licznymi przeg³êbieniami i p³yci- W Tumianach znajduje siê oœrodek wypoczynkowy ca³oroczny na znami. Miejscami, tu¿ pod powierzchni¹ zwierciad³a wody, znajduj¹ blisko 70 miejsc, a tak¿e 3 gospodarstwa agroturystyczne. siê skupiska g³azów o znacznych rozmiarach. Brzegi jeziora s¹ uroz- W 2015 roku badania by³y prowadzone w ramach monitoringu maicone od stromych i wysokich do zupe³nie p³askich, a nawet pod- operacyjnego. mok³ych. Jezioro Wielkie Partêczyny jest zbiornikiem przep³ywo- Klasyfikacja stanu ekologicznego Jeziora Tumiañskiego wym, zasilanym przez kilka dop³ywów, z których najwiêkszym jest w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na rzeka Skarlanka. stan ekologiczny s³aby (IV klasa jakoœci wód), o czym zadecydowa³ Zlewnia ca³kowita zajmuje powierzchniê 155,1 km2. Zlewnia fitoplankton. bezpoœrednia, o powierzchni 8,3 km2, jest niemal w ca³oœci zalesio- Stan chemiczny oceniono jako dobry. na. Otoczenie jeziora jest intensywnie zagospodarowane rekreacyj- Stan jednolitej czêœci wód – Jezioro Tumiañskie – oceniono nie. Na brzegach jeziora znajduj¹ siê 4 zespo³y zabudowy wypo- jako z³y. czynkowej. Najwiêkszy z nich, zlokalizowany na brzegu po³udnio- wo-wschodnim, dysponuje baz¹ noclegow¹ na oko³o 1500 osób. JEZIORO UKIEL Zabudowa tego kompleksu ma charakter rozproszony. Pozosta³e oœrodki wypoczynkowe s¹ mniejsze, ³¹cznie dysponuj¹ baz¹ nocle- Jezioro Ukiel le¿y w granicach administracyjnych Olsztyna, w jego gow¹ na oko³o 200 osób. Œcieki gromadzone s¹ w zbiornikach bez- pó³nocno-zachodniej czêœci. Jest to du¿y i g³êboki zbiornik (pow. – odp³ywowych i okresowo wywo¿one do oczyszczalni œcieków. Na 412 ha, g³. maks. – 43 m), sk³adaj¹cy siê z 4 plos – Gutkowskie, Przej- brzegach jeziora znajduj¹ siê ponadto liczne prywatne domki letni- ma, £upstychskie i Olsztyñskie – po³¹czonych przesmykami. Linia skowe oraz harcerskie pole biwakowe bez infrastruktury sanitarnej. brzegowa jest dobrze rozwiniêta, tworzy liczne zatoki i pó³wyspy. Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanie- Brzegi s¹ przewa¿nie wysokie, strome, wschodnie bardziej p³askie lub czyszczeñ, jednak jest w znacznym stopniu zagro¿one siln¹ presj¹ ³agodnie wzniesione. Zbiornik jest zasilany przez kilka ma³ych cie- antropogeniczn¹ w okresie letnim (rekreacja i wypoczynek). ków. Odp³yw (Kortówka) prowadzi wody do Jeziora Kortowskiego. W 2015 roku badania jakoœci wód prowadzono w ramach moni- Zlewnia bezpoœrednia jeziora Ukiel zajmuje powierzchniê 2 toringu diagnostycznego i operacyjnego oraz monitoringu obszarów 4,8 km . W strukturze jej u¿ytkowania dominuj¹ lasy (przesz³o chronionych. 60%). Znacz¹cy jest równie¿ udzia³ pól uprawnych i ³¹k oraz obsza- Klasyfikacja jeziora Wielkie Partêczyny w oparciu o elementy rów zabudowanych. W pobli¿u jeziora, w obrêbie jego zlewni bez- biologiczne i fizykochemiczne wskazuje na umiarkowany stan poœredniej, znajduje siê czêœæ zabudowañ Olsztyna – osiedli Gutko- ekologiczny. Elementem decyduj¹cym o klasyfikacji by³ fitoplank- wo, Dajtki, Likusy i £upstych. Wszystkie s¹ pod³¹czone do sieci ton, a obni¿on¹ jakoœæ wód potwierdza³o niskie nasycenie wód kanalizacji sanitarnej, a do sieci deszczowej – trzy pierwsze hypolimnionu tlenem. z wymienionych. Nad jeziorem znajduj¹ siê dwa k¹pieliska miejskie Stan chemiczny oceniono jako dobry. z pla¿¹, 4 hotele, obiekty gastronomiczne, wypo¿yczalnie sprzêtu Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Wielkie Partêczyny – sportowego, mola, boiska, hala sportowa i inne obiekty, wszystkie oceniono jako z³y. skanalizowane. Dobiega koñca inwestycja polegaj¹ca na zagospo- darowaniu brzegów jeziora Ukiel w obrêbie osiedli Dajtki i Likusy. Jezioro Ukiel nie przyjmuje bezpoœrednio œcieków. Przez wiele lat JEZIORO WUKŒNIKI potencjalne zagro¿enie stanowi³y nieskanalizowane tereny osiedli Wukœniki to najg³êbsze jezioro Pojezierza Mazurskiego (68,0 m), Olsztyna: Gutkowo, Likusy, Dajtki i £upstych. Obecnie jezioro jest po³o¿one w powiecie ostródzkim, gminie Mi³akowo. Akwen le¿y intensywnie wykorzystywane rekreacyjnie. Rosn¹ca presja rekre- oko³o 5 km na po³udniowy wschód od Mi³akowa. Zbiornik jest objê- acyjna oraz bliskie s¹siedztwo osiedli Olsztyna stanowi¹ g³ówne ty stref¹ ciszy i le¿y w obszarze Natura 2000 (PLH280038 – Jezioro zagro¿enie dla jakoœci wód zbiornika. Wukœniki). Powierzchnia jeziora wynosi 117,1 ha. Brzegi s¹ prze- W 2015 roku badania jeziora Ukiel prowadzono w ramach wa¿nie pagórkowate, wysokie, miejscami nawet strome. Jezioro monitoringu diagnostycznego, operacyjnego i monitoringu obsza- posiada kilka niewielkich dop³ywów, czêsto wysychaj¹cych w okre- rów chronionych. sie letnim. Odp³yw nastêpuje ku pó³nocnemu wschodowi, do jeziora Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora Ukiel w oparciu o ele- Mildzie. menty biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na umiarkowa- Powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora jest ma³a, ze wzglêdu ny stan ekologiczny (III klasa jakoœci wód) z uwagi na przekrocze- na okresowoœæ dop³ywów równa zlewni bezpoœredniej (3,4 km2). nia dopuszczalnych dla II klasy wartoœci parametrów fizykoche- Zdecydowanie przewa¿aj¹ w niej tereny u¿ytkowane rolniczo micznych: stê¿eñ azotu ogólnego, forforu ogólnego i œredniego z dominacj¹ pól uprawnych. Przy po³udniowo-wschodnim brzegu nasycenia hypolimnionu tlenem. jeziora wystêpuj¹ lasy. Najbli¿ej po³o¿on¹ miejscowoœci¹ s¹ Stan chemiczny oceniono jako dobry. Mys³aki Ma³e, zlokalizowane oko³o 1 km na pó³noc od jeziora. Wieœ Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Ukiel – oceniono jako nie jest skanalizowana – nieczystoœci gromadzone s¹ w zbiornikach z³y. bezodp³ywowych. Jezioro nie odbiera œcieków z punktowych Ÿróde³

34 zanieczyszczeñ. Jest u¿ytkowane rekreacyjnie, choæ nie ma nad nim Vklasa Iklasa oœrodków wypoczynkowych czy zabudowy rekreacyjnej. Nad jezio- 9% 12% rem znajduje siê pole namiotowe na 250-300 miejsc oraz miejsce wykorzystywane do k¹pieli, bez parkingu i infrastruktury sanitarnej, IV klasa wyposa¿one tylko w toalety przenoœne. Na otaczaj¹cych jezioro 21% ³¹kach i pastwiskach odbywa siê wypas byd³a.

Badania prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego II klasa w reperowym punkcie pomiarowo-kontrolnym. 28% Stan ekologiczny jeziora Wukœniki na podstawie elementów biologicznych i fizykochemicznych oceniono jako dobry (II klasa jakoœci wód). O takiej klasyfikacji zadecydowa³ fitoplankton oraz makrofity (badane w 2014 r.). Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan jednolitej czêœci wód – jezioro Wukœniki – okreœlono jako dobry. III klasa 30% 3.3. Podsumowanie Ryc. 5. Ocena stanu ekologicznego jezior województwa warmiñsko-mazurskiego, badanych w latach 2010-2015 W latach 2010-2015 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku przeprowa- dobry dzi³ badania 89 jezior województwa warmiñsko-mazurskiego. 40% Badania wykaza³y, ¿e 40% jezior charakteryzuje siê dobr¹ jakoœci¹ wód – I lub II klasa (tab 2, ryc. 5). W jedenastu jeziorach (Dybow- skie, Jegocin, Ko³owin, Leleskie, Luterskie, £uknajno, Majcz Wiel- ki, Pluszne, Purdy, Stromek, Œwiêtajno-Narty) stwierdzono bardzo dobry stan ekologiczny. Najwiêcej jezior wykazywa³o dobry lub umiarkowany stan ekologiczny – odpowiednio 25 i 26. W 19 jezio- rach stan ekologiczny okreœlono jako s³aby, aw8–z³y. Elementem, który najczêœciej decydowa³ o obni¿onej klasyfikacji wód, by³ fito- plankton. Fitoplankton obni¿a³ ocenê 64 jezior, przy czym w 28 jeziorach by³ jedynym wskaŸnikiem wp³ywaj¹cym na gorsz¹ ocenê wód. Stan chemiczny wszystkich badanych jezior okreœlono z³y 60% jako dobry. Stan jednolitej czêœci wód, który jest wypadkow¹ oceny stanu ekologicznego i stanu chemicznego, dla 36 jezior okreœlono Ryc. 6. Ocena stanu jednolitych czêœci wód jezior województwa warmiñsko-mazur- jako dobry (s¹ to jeziora, w których stan ekologiczny jest bardzo skiego, badanych w latach 2010-2015 dobry lub dobry). Dla pozosta³ych 53 jezior stan jednolitej czêœci wód oceniono jako z³y (ryc. 6).

Materia³y Ÿród³owe Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych Choiñski A. 1991. Katalog jezior Polski. Czêœæ druga – Pojezierze czêœci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011. Nr Mazurskie. UAM Poznañ, 258 .poz.1550 z póŸn. zm.), Dane w³asne WIOŒ, Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 22 paŸdziernika 2014 r. Komputerowa Mapa Podzia³u Hydrograficznego Polski, 2007 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód po- (opracowana przez Oœrodek Zasobów Wodnych IMGW na zamó- wierzchniowych oraz œrodowiskowych norm jakoœci dla substan- wienie Ministra Œrodowiska), cji priorytetowych (Dz. U. 2014 poz.1482)

35 Z£Y

Z£Y

Z£Y

Z£Y

Z£Y

Z£Y

JCW

STAN

DOBRY

b

b

b

b

b

b

b

Stan

chemiczny

Stan

ekologiczny

-

I-II bardzo dobry dobry

PSD s³aby dobry

PSD umiarkowany dobry

PPD umiarkowany dobry

PSD s³aby dobry

PSD umiarkowany dobry

PSD z³y dobry

miczna

Ocena

fizykoche

b

b

b

b

b

b

b

I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II PPD umiarkowany dobry Z£Y

I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II I-II dobry dobry DOBRY I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II I-II dobry dobry DOBRY I-II PSD s³aby dobry Z£Y I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

I-II

I-II I-II

I-II

I-II

i niesynt.

Subst. synt.

/l]

2

0,2 I-II PSD s³aby dobry Z£Y

8,0 I-II PPD s³aby dobry Z£Y

0,0 I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

0,1 I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

4,5 I-II

0,2 I-II PPD s³aby dobry Z£Y 8,1 I-II PSD s³aby dobry Z£Y

7,3 I-II I-II dobry dobry DOBRY

7,7 I-II

4,0 I-II PSD s³aby dobry Z£Y

nad dnem

[mg O

urskim

2

O

-

c

c

c

c

why

2

%O

polimnionie

[mg P/l]

Fosfor ca³k.

Elementy fizykochemiczne

Azot

ca³k.

[mgN/l]

[m]

WidzialnoϾ

[µS/cm]

PrzewodnoϾ

I 293 2,9 1,00 0,020 0,0

I 162 5,7 0,80 0,009 1,3

II 331 3,4 0,84 0,031 42,4

II 307 2,4 1,15 0,018 8,7

II 322 3,3 1,46 0,030 12,9 II 247 1,8 0,86 0,042 niepe³na stratyfikacja I-II I-II dobry dobry DOBRY

II 323 2,6 1,39 0,075 niepe³na stratyfikacja I-II I-II dobry dobry DOBRY II 340 1,8 2,40 0,039

V 372 0,5 3,06 0,054

III 386 2,1 1,28 0,065 17,1

III 234 1,7 1,12 0,075 0,0

III 438 1,1 1,19 0,046 0,3

III 298 1,1 1,47 0,057 III 269 3,0 1,30 0,035 0,3

III 283 1,3 1,68 0,094

III 323 0,9 1,08 0,046

IV 447 0,6 2,24 0,131

IV 586 0,7 2,72 0,158

IV 305 1,8 1,31 0,072 0,0

IV 340 1,9 1,22 0,034 1,1 IV 337 0,6 2,39 0,042 IV 195 0,3 3,48 0,098

IV 321 1,1 1,46 0,043

Ocena

biologiczna

b

b

0,46 IV 392 0,6 1,75 0,076 0,0

b

b

b

0,8

0,766

0,878

0,737

b

b

b

d

b

d

Elementy biologiczne

PMPL ESMI IOJ LFI

Rok

badañ

-

-

a)

Typ

ny

tycz

abio

Wis³y 3a 2013 3,66 0,393 Wis³y 6a 2013 3,00 0,380 0,803 Wis³y 3a 2013 2,62 0,526 Wis³y 6a 2013 0,82 0,642 Wis³y 6a 2013 0,90 0,545 0,830 Wis³y 6a 2011 1,99 0,432 0,820 0,67 II 364 1,8 1,46 0,034 28,7 Wis³y 6a 2014 3,47 0,594 Wis³y 3b 2015 3,88 0,215 0,673 0,81 Wis³y 6a 2012 1,83 0,460 0,667

Wis³y 3b 2013 2,38 0,473b 0,515 Wis³y 6b 2014 2,68 0,388 0,729 Wis³y 6a 2013 3,55 0,423 0,741 Wis³y 3b 2014 4,22 0,203b 0,760 Wis³y 5a 2015 0,00 0,684 0,905 0,78

Wis³y 3a(3b) 2014 3,85 0,378 0,807 Wis³y 3b 2014 1,46 0,565 Wis³y 3a 2015 1,50 0,548 0,638

Prego³y 6b 2013 3,70 0,271 0,454

Prego³y 6a 2013 1,85 0,614 0,703 0,78 II 323 2,2 1,23 0,047 1,0 Prego³y 6a 2013 1,95 0,366

Prego³y 5a 2010 1,91 0,605 0,770 0,68 II 281 2,5 0,97 0,036 10,1

Prego³y 6a(6b) 2015 2,15 0,219 0,759 Prego³y 5a 2014 2,98 0,614 0,774

Prego³y 5b 2015 3,39 0,344 0,824

Nazwa jeziora Dorzecze

1 Babiêty Wielkie Wis³y 5a 2014 1,00 0,451 0,865 2 Bartê¿ek 3 Be³dany 4 Blanki 5 Buwe³no 6 Czos 7 Dadaj 8 D¹browa Wielka Wis³y 2a 2013 1,84 0,520 0,655 9 Dobskie

10 Dru¿no (Druzno) Wis³y 3b 2013 3,20 0,462 0,412 11 Drwêckie 12 Dybowskie 13 E³ckie 14 Gant 15 Gardzieñ 16 Gawlik 17 Go³dap 18 Go³dopiwo 19 Hartowieckie 20 I³awki 21 Is¹g 22 Januszewskie 23 Jegocin 24 Je³muñ 25 Jeziorak 26 Karaœ 27 Kie³piñskie

Lp.

Tabela 2. Ocena stanu /potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu JCW jezior badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-maz

36 Z£Y

Z£Y

Z£Y

JCW

STAN

DOBRY

DOBRY

b

b

b

b

b

Stan

chemiczny

Stan

ekologiczny

-

I-II dobry dobry

I-II dobry dobry

PSD umiarkowany dobry

PPD umiarkowany dobry

PSD z³y dobry

miczna

Ocena

fizykoche

b

b

b

b

b

I-II I-II dobry dobry DOBRY I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II I-II dobry dobry DOBRY I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

I-II PSD s³aby dobry Z£Y

I-II PSD s³aby dobry Z£Y I-II PSD z³y dobry Z£Y I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

I-II I-II dobry dobry DOBRY I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II PPD umiarkowany dobry Z£Y

I-II

I-II

I-II

I-II

I-II

I-IIb PSD z³y dobryb Z£Y

i niesynt.

Subst. synt.

/l]

2

0,0 I-II PSD s³aby dobry Z£Y 7,9 I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

0,3 I-II PSD s³aby dobry Z£Y

2,4 I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

0,0 I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

10,4 I-II I-II maksymalny dobry DOBRY

nad dnem

[mg O

urskim (cd.)

2

O

-

c

c

c

c

c

c

c

c

why

2

%O

polimnionie

[mg P/l]

Fosfor ca³k.

Elementy fizykochemiczne

Azot

ca³k.

[mgN/l]

[m]

WidzialnoϾ

[µS/cm]

PrzewodnoϾ

I 294 2,9 1,10 0,018

I 315 3,5 0,96 0,020 3,7

I 203 2,6 1,39 0,024

I 276 4,6 0,80 0,015 1,7

II 220 3,6 0,88 0,045 1,1

II 178 3,4 0,95 0,018 0,0 II 217 3,6 0,85 0,023 4,4

V 179 1,1 1,34 0,076 0,0

III 377 1,4 1,06 0,061 2,1

III 246 1,8 1,17 0,047 0,0

III 342 1,4 1,72 0,060

IV 326 1,0 1,51 0,140

IV 276 1,8 1,19 0,020 1,0

IV 327 1,0 1,70 0,045 0,0

IV 311 1,1 1,14 0,038

Ocena

biologiczna

e

e

b

b

0,00 V 378 1,5 1,20 0,068 0,0

0,77 II 359 2,7 1,39 0,046 7,3

0,77 II 275 3,3 0,78 0,056 0,3

0,47 III 281 2,5 0,95 0,034 0,5

0,52 V 221 0,7 1,88 0,055 2,1

0,39

b

b

b

b

b

b

0,91

0,868 0,68

0,891

0,785 0,59 II 267 3,3 0,78 0,023 29,5

0,769

0,789

0,777

0,701

0,871

b

d

b

d

d

b

b

b

b

Elementy biologiczne

PMPL ESMI IOJ LFI

Rok

badañ

-

-

a)

Typ

ny

tycz

abio

Wis³y 6b 2014 0,85 0,598

Wis³y 5a 2014 1,52 0,753 0,816

Wis³y 5a 2010 1,42 0,874 0,753

Wis³y 6a 2011 1,90 0,637 0,650 0,64 II 348 3,2 1,20 0,035 15,4

Wis³y 6b 2015 0,21 0,626 Wis³y 6a 2014 0,47 0,780 0,890 0,65

Wis³y 6a 2015 2,30 0,392 0,843 0,43 Wis³y 6a 2014 3,16 0,569 0,879

Wis³y 5a 2015 1,21 0,601 Wis³y 5a 2013 4,65 0,399 0,734 Wis³y 5a 2015 2,24 0,338 Wis³y 6a 2014 1,97 0,383 0,895 0,46 III 324 2,0 2,11 0,065 0,8 I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

Wis³y 6a 2015 4,51 0,329

Prego³y 6b 2013 3,46 0,488 0,737

Prego³y 6a 2015 2,79 0,536 Prego³y 6a 2015 1,00 0,481 0,744 0,74 II 296 3,5 0,92 0,020 7,8

Prego³y 6a 2014 3,42 0,282 0,877 Prego³y 6a 2013 1,39 0,471 0,909

Prego³y 5a 2012 0,70 0,637 0,800 1,00 I 281 5,0 0,76 0,027 25,3 Prego³y 5a 2015 0,36 0,788 0,816 Prego³y 6a 2012 1,66 0,567 0,730 0,75 II 289 2,7 1,00 0,031 30,4

Prego³y 6a(6b) 2015 2,77 0,146 0,827

Prego³y 6a 2010 1,98 0,678 Prego³y 6a 2015 1,77 0,479

Prego³y 6b 2012 1,98 0,383 0,806

Nazwa jeziora Dorzecze

28 Kiermas

29 Kiersztanowskie Prego³y 6a 2013 3,11 0,331 30 Ko³owin 31 Kortowskie 32 Koœno 33 Kownatki 34 Kruklin 35 Krzywa Kuta 36 Kuc 37 Leleskie 38 Luterskie 39 £añskie 40 £aœmiady 41 £awki 42 £uknajno 43 Majcz Wielki 44 Mamry 45 Maróz 46 Miko³ajskie 47 Mokre 48 Mój 49 Narie 50 Nidzkie 51 Niegocin 52 Oleckie Ma³e 53 O³ówka (Haleckie) Wis³y 6b 2011 1,26 0,403 0,720 0,91 III 355 3,0 1,22 0,052 54 Omulew

Lp.

Tabela 2. Ocena stanu /potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu JCW jezior badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-maz

37 Z£Y Z£Y

Z£Y

Z£Y

Z£Y

Z£Y

Z£Y Z£Y

Z£Y

JCW

STAN

b

b

b

b

b

b

b

b

b

Stan

chemiczny

Stan

ekologiczny

-

I-II umiarkowany dobry

PSD z³y dobry PSD s³aby dobry

PSD umiarkowany dobry

PPD z³y dobry

miczna

Ocena

fizykoche

b

b

b

b

b

I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II I-II bardzo dobry dobryI-II DOBRY I-II dobry dobry DOBRY I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

I-II PSD z³y dobry Z£Y I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

I-II PPD umiarkowany dobry Z£Y I-II I-II bardzo dobry dobry DOBRY

I-II

I-IIb PPD umiarkowany dobry

i niesynt.

Subst. synt.

/l]

2

c

6,2 I-II

7,6 I-II 7,6 I-II I-II umiarkowany dobry Z£Y

7,2 I-II 0,3 I-II PSD s³aby dobry Z£Y 0,1 I-IIb PSD z³y dobry

0,5 PSD PSD s³aby dobry Z£Y 0,0 I-IIb PSD umiarkowany dobry 0,1 I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

4,0 I-IIb PSD s³aby dobry 0,2 I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

8,4 I-II PSD s³aby dobry Z£Y

0,5

10,9 I-II

nad dnem

[mg O

urskim (cd.)

2

O

-

c

c

c

why

2

%O

polimnionie

[mg P/l]

Fosfor ca³k.

Elementy fizykochemiczne

Azot

ca³k.

[mgN/l]

[m]

WidzialnoϾ

[µS/cm]

PrzewodnoϾ

I 236 5,5 0,63 0,034 42,0

I 334 1,6 1,95 0,020

I 175 5,8 1,17 0,031 30,7 I 268 3,2 0,70 0,016 2,2

II 270 2,7 0,92 0,024 0,7

II 307 1,8 1,24 0,041 jez. nie w pe³ni wymieszane I-II I-II dobry dobry DOBRY

V 266 1,1 1,32 0,051 0,8

V 364 0,5 2,66 0,119

V 320 1,1 1,37 0,054 1,2

III 305 0,7 1,83 0,033 III 245 1,1 1,35 0,054

III 330 2,2 0,98 0,080

III 449 2,5 1,49 0,042 0,0

III 309 1,5 0,83 0,048

III 248 1,6 1,06 0,030 0,8

III 273 2,3 1,02 0,030 0,9

IV 322 0,9 1,45 0,088

IV 238 1,0 1,55 0,048 niepe³na stratyfikacja I-II PSD s³aby dobry Z£Y

IV 355 0,8 2,03 0,061

IV 280 0,5 2,12 0,059

IV 256 0,6 2,70 0,067

Ocena

biologiczna

e

b

b

b

b

0,44 V 230 0,5 2,37 0,103 0,80 IV 220 0,8 1,41 0,063

0,91 III 254 0,9 2,81 0,080

0,67

0,63

0,40

b

b

b

b b

b

b

b

0,69

0,57

0,716

0,800 0,68

0,872

0,661

0,714

0,796 0,730

0,700

0,580b

b

b

d

b

b

b

b

b

b

b

b

Elementy biologiczne

PMPL ESMI IOJ LFI

Rok

badañ

-

-

a)

Typ

ny

tycz

abio

Wis³y 6b 2014 4,34 0,445 Wis³y 6b 2015 3,18 0,435

Wis³y 3b 2015 2,36 0,204

Wis³y 5a 2015 1,82 0,592 0,882

Wis³y 6b 2014 1,40 0,333 Wis³y 6b 2014 3,29 0,331 0,795 Wis³y 5a 2013 4,72 0,416

Wis³y 2a 2013 2,56 0,489 0,601

Wis³y 6b 2011 0,59 0,457

Wis³y 5b 2012 2,97 0,545 0,860 0,79 III 230 1,4 1,03 0,039 Wis³y 6b 2011 1,89 0,423 0,690 0,51

Wis³y 6a 2014 2,98 0,368 Wis³y 5b(6b) 2015 3,43 0,278 0,820 Wis³y 6b 2014 3,96 0,359

Prego³y 5a 2013 0,49 0,639

Prego³y 5a 2011 1,28 0,639 0,840 0,74 II 187 3,3 0,64 0,025 6,9

Prego³y 5a 2015 0,65 0,694 0,798

Prego³y 5a 2014 4,49 0,294 0,842

Prego³y 6a 2015 3,55 0,249 0,766

Prego³y 6b 2015 3,42 0,341 0,740

Prego³y 6a(6b) 2014 4,08 0,337

Prego³y 6a 2013 2,73 0,394 0,804

Dorzecze

zwa jeziora

Na

55 Pauzeñskie 56 Pi³w¹g 57 Pluszne 58 P³askie 59 Pozezdrze (Zofijówka) Prego³y 6b 2014 2,24 0,369 0,843 60 Probarskie 61 Przytulskie 62 Purdy 63 Rañskie 64 Rek¹ty 65 Ryñskie 66 Sawinda Wielka Wis³y 6a 2012 2,54 0,499 0,772 0,77 III 338 1,6 0,88 0,033 niepe³na stratyfikacja I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y 67 Skanda 68 Skarliñskie 69 So³tmany 70 Stromek 71 Stryjewskie 72 Sunia (Ca³un) Prego³y 5b 2010 1,59 0,347 0,832 73 Symsar 74 Szwa³k Ma³y 75 Œniardwy 76 Œwiêcajty 77 Œwiêtajno (Narty) Wis³y 5a 2013 0,79 0,735 0,748 78 Œwiêtajno Naterskie Wis³y 6a(6b) 2015 2,90 0,412 79 Ta³ty 80 Tauty 81 Tonka

Lp.

Tabela 2. Ocena stanu /potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu JCW jezior badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-maz

38 Z£Y

Z£Y

JCW

STAN

DOBRY

b

b

b

Stan

chemiczny

Stan

ekologiczny

-

I-II dobry dobry

miczna

Ocena

fizykoche

b

I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

I-II PSD umiarkowany dobry Z£Y

I-II I-II dobry dobry DOBRY

I-II

I-IIb PSD s³aby dobry

I-IIb PSD umiarkowany dobry

i niesynt.

Subst. synt.

/l]

2

c

9,1 I-II I-II dobry dobry DOBRY

0,2

nad dnem

[mg O

urskim (cd.)

2

O

-

why

2

%O

polimnionie

[mg P/l]

Fosfor ca³k.

Elementy fizykochemiczne

Azot

ca³k.

[mgN/l]

[m]

WidzialnoϾ

- poni¿ej stanu dobrego

poni¿ej potencja³u dobrego

[µS/cm]

PrzewodnoϾ

PPD

II 266 1,9 1,07 0,045

II 358 2,3 1,33 0,033 0,4c

II 300 3,4 1,74 0,086 4,0

II 267 4,8 0,77 0,035 43,8

III 344 2,3 0,98 0,059 0,4

III 350 1,6 1,00 0,059 0,0

Ocena

biologiczna

b

0,61

- I-II klasa

- dobry - z³y - poni¿ej dobrego

- dobry

b

b

0,837

0,882

I-II

b

b

Ocena elementów fizykochemicznych

Ocena stanu JCW

Elementy biologiczne

PMPL ESMI IOJ LFI

Rok

badañ

-

-

a)

Typ

ny

tycz

abio

Wis³y 6b 2013 1,38 0,731 0,739

Wis³y 5a 2015 1,01 0,668

Wis³y 6a 2010 0,91 0,502 0,890

Prego³y 6a 2015 3,70 0,425b 0,755b 0,49 IV 342 1,4 1,25 0,049 2,5 Prego³y 6a(5a) 2015 1,75 0,675 0,817 Prego³y 6a 2013 3,00 0,457

Dorzecze

zwa jeziora

- bardzo dobry - dobry - umiarkowany - s³aby - z³y

Na

I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa

82 Tumiañskie 83 Ukiel 84 Wad¹g 85 Wa³pusz 86 Wielkie Partêczyny Wis³y 3a 2015 2,28 0,520 0,640 87 Wukœniki 88 Zdedy (Zdedskie) Wis³y 6b 2010 1,05 0,687 0,725 0,58 II 368 1,7 1,54 0,035 89 Zdrê¿no

Lp.

Objaœnienia:

Ocena biologiczna

Ocena stanu/potencja³u ekologicznego

Tabela 2. Ocena stanu /potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu JCW jezior badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-maz

a - w nawiasie podano typ abiotyczny po weryfikacji WIOŒ (ocenê wykonano dla typu zweryfikowanego) b - wyniki dziedziczone z lat 2010-2014 c - wskaŸnik wykluczony z oceny d - I klasa z uwagi na du¿y udzia³ ³¹k ramienicowych e - nie obni¿ono klasyfikacji , gdy¿ LFI jest bliskie granicy ze stanem bardzo dobrym

39 4

13 14 1 3 5 5 15 1 2,5 0 200 m 12 7,5 0 200m 6 16 11 1 2 5 2 2,5 01 2 7,5

7 2 1 10

2 8 1 01 9 1 1 10 3 3

2,51 7,5 5 8 14 9 4 2 2,5 5

7,5 1 7

10 1 13 5 6 7 5 2,5 10 1 11 8 8 1 1 12 6 5 2,5 2,5 5 7 6 9 5 01 9 01 4 1 2,5 5 10 2,5 5 1 7,5 10 3 4

0 150 m 10 11 2 2 0 200 m 3 10

12 7,5 1 5 2 2 1 3 4 2,5 2,5 1 1 11 1 Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie).

40 5 0 200 m

1 2,5 6 5 4

7 01 7,5 10 3 8 2 5 16 5 5 2,5 1 15 1 9 1 2,5 11 2 17

5 Jezioro Kortowskie 10

1 14 5 10 0 200 m 18 15 15 19 7 8 6 13 1 9

5 1 10 01 1 20 5 3 3

11 12 4 4 1 3 20

3 30 1 1 12 21 10 2 13 11 1 02 10 15 10 02 22 10 9 5 1 8 30 23

7 24 40 30 26

1 6 20 15 25 10 5 5 3 3 2 4 Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

41 5

10

15 20

5

10

20

15 20

0 400 m

20

10 15 20 N 20 01

30

20

15 5 40 03 10

15

10 15

5 10 0 200 m 30 20 15 10 5

20 15 10 5

Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

42 Jezioro Jegocin 0 200m

5 10 20 30 15 20 10 01 15 10 5

5 10

10 15 20 30 01

5 10 30 10 20 20 15 10 5 10 5 10 10 15 5 5 10 10 15 20 15 15 5 20 10 15 10 5 5 20 15 10 30 5 15 5 15 10 10 5 5 10 10 5 20 10 10 5 15 5 15 5

5 10 10 15 5 15 10 10 20

10 15 10 20 10 20 15 Jezioro Niegocin 10 15 20 0 200 m 10 15 20 5 15 10

15 10 10

15 10 15

5

Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

43 2,5

2,5

Jezioro Omulew 10

0 400 m 5 5 2,5 2,5 5 10

2,5 15 2,5 04 20

2,5 15 10

5 5 5 2,5

10 8 1

15 11 2,5 12 2,5 15 9 5 10 5 7 14 10 5 13 6 5 10 16 4 5

2,5 2,5 5 17 5 5 10 2,5 10 15 2 3

10 2 18 5 20 20 2,5 01 19 20 20 5 15 15 Jezioro Luterskie 10 1 0 200 m

10 5 10 2,5 5

24 5 2,5 25 21 22 3 23 Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

44 5 10 15 20

20 1 0 200 m 2,5

1 2,5

01 1 10 2,5 5 2,5 1

15 1

20 2,5

40 1 20 30 15 15 5 15 10 5

5 5

5 10 10 10

10 5 5 5 5 10 15 10 20 5 15 5 30 10 10 10 04 5 10 30 20 20 5 15 20

10 30 15 10 15 5 5 30 15 20 10 30 5 10 30 10 10 20 15 5 15 10 5

15 20

Jezioro Narie 0 200 m 10 5 5

10 5

Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

45 2,5 9 1 1 2,5

2,5 02 2,5 1 1 2,5 10 1 2,5 2,5 8 2,5 1

1 2,5 18 5 5 0 400 m 11 19

5 12 2,5 5 10 20 7 17 5 21 13 5 10 2,5

15 16 14 10 52,5 5 15 15 2,5 15 20 22 6 15 10 5

25 2,5 2,5 3

5 4 05 25 2 20 0 200 m 23 15

10 2,5 5 1

2

19

2,5 18 10 17 5 20 16

10 15 5 14 2,5 13 22 21 23 2 10 24 12 0 200 m 2,5 5 1011 5 2,5 10 8 25 6 5 9 26 5 7 02 15 1 27 5 2,5 10 10 2,5 4 5 2,5 1 5 15 15 3 2 Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

46 8

1 2,5 Jezioro Purdy

0 200m 2 5

7,5 7 10 1 2 12,5 15 3 20 20 01 25 25 Jezioro Stryjewskie 6 0 200 m

20 7 3

15 1 12,5 10 2,5 7,5 6 3 5 8 4 2,5 1 5 5 9 5 01

5 2,5 4

10 2

1

2,5 5 3 11 2

1 4 0 200 m 1 6 2,55 1 7,5 10 8 7 3 01 9 10

15 1 2,5 16

7,5 2 14 5 2 2,5 1 1 11 12 13 Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

47 9 2

0 200 m 1 1 2,5 2,5 Jezioro Tauty 1 8

2 2,5 1 5 7 0 200 m 02 3

1 2,5 6 7,5

2,5 4

1 5 1 2,5 01 5

7,5 10

7,5

7,5 01 5 1 2,5 5 2,5 1 7,5

15

12,5 10 7,5 7,5 5 2,5 1

10 0 200 m 5

5

Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

48 5

15 5 10

15 20 30 40

50

0 200 m

60

01

60 50 40

30

20

10 15 5

5 10 8 9 20 15 30 20 30 7 10 1 20 30 30 40 20 10 15 6 5 10 4 5 15 3 2 2 5 12 11 5 01 13 15 10 30 20 1 16 20 30 15 30 33 10 14 20 5 15 15 20 10 3 5 21 10 17 19 22 32 18 31 5 0 200 m 23 10 15 15 5 Jezioro Ukiel 20

24 5 28 30 27 29

25 5 26 Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie) (cd.)

49 Mapa 3. Ocena stanu ekologicznego wód jezior badanych w latach 2010-2015 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jezior zgodnie z tab. 2)

50 4. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO

Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego znajduje siê ny i specjalny obszar ochrony siedlisk PLH280007 Zalew Wiœlany 1 JCWP wód przejœciowych (Zalew Wiœlany PLTW I WB 1). Jest to i Mierzeja Wiœlana). akwen transgraniczny, podzielony pomiêdzy dwa kraje, Polskê i Federacjê Rosyjsk¹. W granicach Polski po³o¿ona jest po³udniowa Tabela 3. Charakterystyka JCWP Zalew Wiœlany czêœæ Zalewu o d³ugoœci 35,1 km, szerokoœci maksymalnej 11 km i powierzchni 328 km2 (powierzchnia ca³ego zbiornika - 838 km2). Nazwa KOD Powierzch- Naturalnoœæ Typ abiotycz- Zalew Wiœlany jest p³ytk¹ zatok¹ (w granicach Polski g³êbokoœæ 2 Pod³o¿e œrednia oko³o 2,4 m, maksymalna do 4,4 m przy granicy pañstwa) JCWP JCWP nia [km ] JCWP ny po³¹czon¹ w¹sk¹ cieœnin¹ z Zatok¹ Gdañsk¹. Zachodnia czêœæ lagunowy z akwenu to p³ycizny, o g³êbokoœci oko³o 1 m, zwi¹zane z dzia³alno- Zalew mu³, szary substratem PLTW I WB 1 328 naturalna œci¹ akumulacyjn¹ rzek i kana³ów ¿u³awskich. Pozosta³a czêœæ ma Wiœlany piasek mulistym i formê niecki o dnie lekko wg³êbionym w centralnej partii i s³abo piaszczystym nachylonym ku pó³nocnemu wschodowi. 2 Powierzchnia zlewni Zalewu wynosi 23 871 km (bez 4.1. ród³a zanieczyszczeñ Zalewu Wiœlanego powierzchni zbiornika), z czego 64,1% znajduje siê na terytorium Polski. Na obszarze zlewni wystêpuj¹ g³ównie grunty orne (stano- Zanieczyszczenia wód Zalewu Wiœlanego pochodz¹ ze Ÿróde³ punk- wi¹ce 64% polskiej czêœci powierzchni i 51% czêœci rosyjskiej) oraz towych (oczyszczalnie œcieków) oraz obszarowych (rolnictwo, lasy (odpowiednio 18,3 % i 11,6 %). W zlewni po³o¿one s¹ du¿e zabudowa rozproszona, depozycja zanieczyszczeñ z powietrza). oœrodki miejskie: Kaliningrad (ok. 453,5 tys. mieszkañców), Elbl¹g Bezpoœrednio do polskiej czêœci wód Zalewu Wiœlanego odprowa- (ok. 122,4 tys.), Ba³tijsk (34 tys.), Swiet³yj (22 tys.), Braniewo dzane s¹ œcieki z oczyszczalni w Krynicy Morskiej (woj. pomor- (17,2 tys.). Do g³ównych rzek odp³ywaj¹cych do Zalewu nale¿¹ Pre- skie), Fromborku oraz w Tolkmicku (woj. warmiñsko-mazurskie). 2 2 go³a (o powierzchni zlewni 15 128 km ), Pas³êka (2 321 km ), Elbl¹g Œcieki z oczyszczalnia w Tolkmicku odprowadzane s¹ do ujœciowe- 2 2 (1 449 km ) i Nogat (1 334 km ). go odcinka rzeki Grabianki (w 0,200 km). Ze wzglêdu na niewielk¹ Na Zalewie Wiœlanym i w jego bezpoœrednim s¹siedztwie usta- odleg³oœæ zrzutu œcieków od ujœcia do Zalewu i mo¿liwoœæ miesza- nowiono liczne formy ochrony przyrody: dwa parki krajobrazowe nia siê wód rzecznych z zalewowymi, równie¿ to Ÿród³o zaliczane (Wysoczyzny Elbl¹skiej i Mierzei Wiœlanej), liczne rezerwaty przy- jest do punktowych zanieczyszczeñ Zalewu. G³ówny ³adunek zanie- rody i obszary chronionego krajobrazu, a tak¿e dwa obszary Natura czyszczeñ wprowadzany jest do Zalewu rzekami. Do polskiej czêœci 2000 (obszar specjalnej ochrony ptaków PLB280010 Zalew Wiœla- Zalewu uchodzi 12 rzek: Nogat, Cieplicówka, Elbl¹g, D¹brówka,

Mapa 4. Lokalizacja stanowisk pomiarowych badania wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r.

51 Kamionka, Suchacz, Olszanka, Grabianka, Stradanka, Narusa, Bau- badañ makroglonów i okrytozal¹¿kowych z 2014 r. i makrobezkrê- da, Pas³êka. Presja ze strony rzek jest wzmocniona poprzez zasto- gowców bentosowych z 2013 r. iskowy charakter akwenu, izolacjê hydrologiczn¹ i niewielk¹ g³êbo- Fitoplankton. Próbki do badañ w 2015 r. pobrano z 9 stanowisk koœæ akwenu. pomiarowych (mapa 4) w styczniu, kwietniu, maju, czerwcu, sierp- niu i we wrzeœniu. Œredni¹ liczebnoœæ i bioobjêtoœæ obliczono 4.2. Badania wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r. z ca³ego sezonu pomiarowego. Sk³ad gatunkowy fitoplanktonu w 2015 r. by³ znacznie ubo¿szy, W 2015 r. badania polskiej czêœci wód Zalewu Wiœlanego, objête ni¿ w latach poprzednich. Oznaczono 7 grup taksonomicznych (Chlo- Pañstwowym Monitoringiem Œrodowiska, prowadzono na 9 stano- rophyta, Cyanophyta, Chryzophyta, Dinophyta, Cryptophyta, Chlo- wiskach pomiarowych w zakresie monitoringu badawczego i opera- rophyta, Euglenophyta, Ciliophora) reprezentowanych przez 65 tak- cyjnego (mapa 4). sony (w 2013 r. oznaczono 111 taksonów, w 2014 - 93). Najwiêksz¹ Ocenê jakoœci wód przygotowano w oparciu o wytyczne ró¿norodnoœci¹ gatunkow¹ charakteryzowa³y siê Chlorophyta G³ównego Inspektora Ochrony Œrodowiska oraz Rozporz¹dzenie i Cyanophyta (po 20 gat.). W 2014 roku Chlorophyta reprezentowane Ministra Œrodowiska z 22 paŸdziernika 2014 r. w sprawie sposobu by³y przez 32 gat., natomiast Cyanophyta przez 24. Trzeci¹ grupê sta- klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych oraz nowi³y Bacillariophyceae (14 gat.). Liczba gatunków oznaczonych na œrodowiskowych norm jakoœci dla substancji priorytetowych (Dz.U. poszczególnych stanowiskach waha³a siê od 40 do 44. z 2014 r. poz. 1482). Œrednia ca³kowita liczebnoœæ fitoplanktonu w 2015 r. wynios³a Sporz¹dzono: 33 560 393 jednostek (N) w litrze. Maksimum liczebnoœci (ryc. 8) – ocenê stanu ekologicznego, w oparciu o wyniki badañ fitoplankton osi¹gn¹³ w maju (44 294 233 N/l). Od stycznia do maja z 2015 r. i ocenê dziedziczon¹ z roku 2014 i 2013; dominowa³y zielenice (Chlorophyta) ze œredni¹ liczebnoœci¹ w roku – ocenê stanu chemicznego w oparciu o wyniki badañ z 2014 r., 13 080 186 N/l i gatunkiem dominuj¹cym Planktonema lauterbornii stosuj¹c zasadê dziedziczenia ocen; (ryc. 9). W okresie od czerwca do wrzeœnia dominowa³y sinice – ocenê stanu JCWP Zalew Wiœlany oraz ocenê obszarów (Cyanophyta) ze œredni¹ liczebnoœci¹ w roku 19 978 228 N/l i gatun- chronionych pos³uguj¹c siê zarówno wynikami badañ kiem dominuj¹cym Aphanothece sp. Ró¿nice w œredniej ca³kowitej z 2015 r., jak i zasad¹ dziedziczenia ocen. liczebnoœci pomiêdzy stanowiskami pomiarowymi by³y niewielkie i waha³y siê od 31 204 818 (st. 10) do 36 033 315 N/l (st.T2). 4.3. Ocena stanu ekologicznego Œrednia ca³kowita bioobjêtoœæ fitoplanktonu w 2015 r. wynios³a 6 582,04 mm3/m3. Zdecydowane maksimum bioobjêtoœci (ryc. 8) Ocena elementów biologicznych zosta³a wykonana w oparciu wyst¹pi³o w czerwcu (13 281,45 mm3/m3). Spoœród grup taksono- o prowadzone w 2015 r. badania fitoplanktonu i chlorofilu „a”. micznych najwiêksz¹ œredni¹ bioobjêtoœæ posiada³y Cyanophyta Wykorzystano równie¿ wyniki badañ ichtiofauny wykonane (4 514,82 mm3/m3) z gatunkiem dominuj¹cym Anabaena flos-aquae. w 2015 r. przez Morski Instytut Rybacki – PIB w Gdyni oraz wyniki W sk³adzie fitoplanktonu sinice zdecydowanie dominowa³y od czerwca do wrzeœnia, podczas gdy od stycznia do maja, podobnie, jak

50 000 000 14 000 25 000 000 5 000 liczebnoœæ bioobjêtoœæ liczebnoœæ bioobjêtoœæ 4 500 12 000 40 000 000 20 000 000 4 000 10 000 3 500 15 000 000 3 000 30 000 000

-3

3 8 000 - 2 500

3-3 3-3

Ndm Ndm 6 000 10 000 000 2 000 20 000 000 mm m mm m 1 500 4 000 5 000 000 1 000 10 000 000 2 000 500 0 0 0 0

DINOPHYTA

CILIOPHORA

CYANOPHYTA

21.01.2015

27.04.2015

21.05.2015

17.06.2015

19.08.2015

23.09.2015

CRYPTOPHYTA

CHRYZOPHYTA

CHLOROPHYTA

EUGLENOPHYTA Ryc. 8. Œrednia ca³kowita liczebnoœæ i biomasa (bioobjêtoœæ) fitoplanktonu w wodach Zalewu Wiœlanego w 2015 r.

Ndm-3 mm3 m-3

35 000 000 12000

30 000 000 10000 25 000 000 8000 20 000 000 6000 CYANOPHYTA 15 000 000 CYANOPHYTA CHRYZOPHYTA 4000 CHRYZOPHYTA 10 000 000 DINOPHYTA DINOPHYTA 2000 5 000 000 CRYPTOPHYTA CRYPTOPHYTA 0 0

21.01.2015

27.04.2015

21.05.2015

17.06.2015

19.08.2015

23.09.2015

21.01.2015

27.04.2015

21.05.2015

17.06.2015

19.08.2015

23.09.2015 Ryc. 9. Sezonowe zmiany liczebnoœci i bioobjêtoœci oznaczonych grup fitoplanktonu w wodach Zalewu Wiœlanego w 2015 r.

52 Bioobjêtoœæ Chlorofil-a 16 000 200 œr. œrednia 2008-2015 œr. min. max. œrednia 2004-2015

12 000 150

3

-3

- 100 3 8 000

mg m

mm m

4 000 50

0 0 2008 2009 2010 2012 2013 2014 2015

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014

2015 Ryc. 10. Zmiany œredniej ca³kowitej bioobjêtoœci fitoplanktonu i stê¿eñ chlorofilu-a w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004 - 2015 (œrednie z sezonu badawczego)

PrzezroczystoϾ 10

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014 2015 Odczyn wód 0

9

1 8

m

7 2

6

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014 3 2015

œr. min. max. œrednia 2004-2015 œr. min. max. œrednia z 2004-2015 Ryc. 11. Zmiany przezroczystoœci i odczynu wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015 (œrednie z sezonu badawczego)

6 6 Zasolenie wód

5 5

4 4

3 3

2 2

1 1

0 0 I IV V VI VII VIII IX X XI

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014

2015

œr. min. max. œrednia 2004-2015 œr. 2015 min. 2004-2015 œr. 2004-2015 max. 2004-2015 Ryc. 12. Zmiany zasolenia wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015 w przypadku liczebnoœci, grup¹ dominuj¹c¹ by³y zielenice (ryc. 9). W 2015 r. przezroczystoœæ wód, mierzona w trakcie poboru próbek, W uk³adzie przestrzennym ró¿nice w œredniej ca³kowitej bioobjêtoœci mieœci³a siê w zakresie od 0,2 do 0,8 m. Œrednia wartoœæ z sezonu pomiêdzy stanowiskami waha³y siê od 4 346,19 mm3/m3(st. 1) do pomiarowego wynios³a 0,45 m. Nie powtórzy³a siê sytuacja 8 552,49 mm3/m3(st. 10). z 2014 r., w którym obserwowano wyj¹tkowo wysokie wartoœci W 2015 r. nie uda³o siê zaobserwowaæ wiosennego zakwitu okrze- przezroczystoœci wód. Odczyn wód Zalewu waha³ siê w przedziale mek. W badaniach kwietniowych bioobjêtoœæ okrzemek (162,4 mm3/m3) od 7,63 do 9,04, przy œredniej z roku 8,41. stanowi³a ok. 3% ca³kowitej bioobjêtoœci fitoplanktonu. Ichtiofauna. Badania ichtiofauny Zalewu Wiœlanego w 2015 r. Stê¿enie chlorofilu „a” w 2015 r. by³o bardzo wysokie (ryc. 10). przeprowadzono na 4 stanowiskach pomiarowych. Do charaktery- 3 Œrednia z ca³ego okresu pomiarowego wynios³a 73,14 mg/m styki zbiorowisk ryb zastosowano indeks stanu ichtiofauny (SI), na (= 73,14 mg/l) i zakwalifikowa³a wskaŸnik do V klasy (stan z³y). który sk³ada siê szereg wskaŸników cz¹stkowych. W tabeli 4 przed- Rozwój fitoplanktonu jest jednym z czynników kszta³tuj¹cych stawiono zakresy wskaŸników cz¹stkowych s³u¿¹cych do oceny sta- przezroczystoœæ i odczyn wód akwenu (ryc. 11). Wody Zalewu cha- nu ekologicznego wód Zalewu Wiœlanego, w tabeli 5 wyniki klasyfi- rakteryzuj¹ siê nisk¹ przezroczystoœci¹ i wysokim, zasadowym pH. kacji wskaŸników w 2015 r.

53 Tlen rozpuszczony warstwa naddenna Nasycenie wód warstwa 0-5 m 16 160

12 120

2 O 8 80

%

mg/l

4 40

0 0

2009

2010

2012

2013

2014

2015

2009

2010

2012

2013

2014

2015 œr. min. max. œrednia 2009-2015 œr. min. max. œrednia 2009-2015 Ryc. 13. Zmiany natlenienia wód Zalewu Wiœlanego w latach 2009-2015

1,4 6 Azotany Azot ogólny 1,2 5 1,0 4 3 0,8

N

NNO

-1

3 -1

mg l 0,6

mg l 2 0,4

1 0,2

0 0,0

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014

2015

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014

2015

œr. min. max. œrednia 2004-2015 œr. min max. œrednia z2004-2015 Ryc. 14. Stê¿enia zwi¹zków azotu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015

Tabela 4. Klasyfikacja zakresów wartoœci wskaŸników cz¹stkowych do z zasad¹ dziedziczenia ocen, badane w latach poprzednich makro- oceny stanu ekologicznego Zalewu Wiœlanego ze wzglêdu na ichtiofaunê bezkrêgowce bentosowe (2013 r. klasa V, stan z³y) oraz makroglony i okrytozal¹¿kowe (2014 r. klasa II, stan dobry). Elementom biolo- WskaŸnik / Klasa 5 4321 gicznym przypisano klasê V – stan z³y. CPUE du¿e ryby ³10 5,0 - 9,9 2,5 - 4,9 1,2 - 2,4 0,0 - 1,1 4.4. Elementy hydromorfologiczne CPUE okoñ ³100 50,0 - 99,9 20,0 - 49,9 10,0 - 19,9 0,0 - 9,9 CPUE drapie¿niki ³150 75,0 - 149,9 37,5-74,9 18,7 - 37,4 0,0 - 18,6 Zgodnie z przyjêt¹ zasad¹ nadania I klasy wodom niewyznaczonym w oparciu o przegl¹d warunków hydromorfologicznych jako sztucz- Liczba gatunków ³6 4,0 - 5,0 3 2 1 ne lub silnie zmienione Zalewowi Wiœlanemu przypisano I klasê %okoñ>2 ³30 15,0 - 29,9 7,5 - 14,9 3,7 - 7,4 0,0 - 3,6 w zakresie elementów hydromorfologicznych.

Tabela5.Wartoœci i klasy wartoœci wskaŸników w ocenie stanu ekologicz- 4.5. Elementy fizykochemiczne nego Zalewu Wiœlanego w 2015 r. W 2015 r. badania wskaŸników fizykochemicznych, w zakresie obo- wi¹zuj¹cym dla monitoringu badawczego, prowadzono na 9 stano- Wartoœæ wskaŸnika na podstawie WskaŸnik Klasa danych z 2015 wiskach pomiarowych, od stycznia do wrzeœnia, wspólnie z badania- mi fitoplanktonu. W opracowaniu zwrócono uwagê na wskaŸniki CPUE du¿e ryby 0,75 1 maj¹ce szczególne znaczenie dla jakoœci wód akwenu. CPUE okoñ 3,06 1 Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego jest wynikiem oddzia³ywa- CPUE drapie¿niki 3,37 1 nia szeregu czynników. Do najwa¿niejszych nale¿¹ wielkoœæ zasila- nia rzecznego i czêstoœæ wlewów wód morskich. Najni¿sze wartoœci Liczba gatunków 4 4 wystêpuj¹ wczesn¹ wiosn¹, w zwi¹zku z intensywnym dop³ywem % okoñ > 2 91,6 5 s³odkich wód rzecznych, najwy¿sze w okresie jesiennych sztormów i zwi¹zanych z nimi wlewami zasolonych wód z Zatoki Gdañskiej. Wartoœæ indeksu SI, wyznaczonego na podstawie danych W 2015 r. wartoœci zasolenia znacznie odbiega³y od œredniej wielo- z 2015 r., wynios³a 2,08 (EQR = 0,42) i odpowiada 4 klasie – stan letniej. Mieœci³y siê w zakresie od 2,1 do 5,6 (PSS’78). Wed³ug s³aby. doniesieñ IMGW, pod koniec grudnia 2014 roku mia³ miejsce potê- Klasyfikuj¹c elementy biologiczne wykorzystano wskaŸniki ¿ny wlew s³onej wody z Morza Pó³nocnego do Ba³tyku. Transport badane w 2015 r. (chlorofil „a”, ichtiofauna), a tak¿e zgodnie s³onej i natlenionej wody odbywa³ siê z zachodu na wschód, przez

54 0,6 0,160 Fosfor ogólny Fosforany 0,140 0,5 0,120 0,4 0,100

P

-1 l 0,3 0,080

mg

mg l-1 PPO4 0,2 0,060

0,040 0,1 0,020

0 0,000

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014

2015

2004

2007

2008

2009

2010

2012

2013

2014

2015 œr. min. max. œrednia z 2004-2015 œr. min. max. œrednia 2004-2015 Ryc. 15. Stê¿enia zwi¹zków fosforu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015 g³ówne g³êbie ba³tyckie. Zasolone i dobrze natlenione wody prze- Zawartoœæ zwi¹zków biogennych w Zalewie Wiœlanym wyka- mieszczaj¹ce siê z Kattegatu, spowodowa³y znaczny wzrost zasole- zuje zmiennoœæ sezonow¹. Maksymalne stê¿enia notowane s¹ zwy- nia oraz stê¿enia tlenu w warstwach przydennych tych akwenów. kle zim¹ i wczesn¹ wiosn¹, przed pocz¹tkiem wegetacji, która rusza Mog³o to równie¿ przyczyniæ siê do wzrostu zasolenia wód Zalewu zaraz po zejœciu, utrzymuj¹cego siê na Zalewie na ogó³ przez ca³y Wiœlanego (ryc. 12). okres zimowy, lodu. W 2015 r., w zwi¹zku z ³agodn¹ zim¹ i krótko- Natlenienie wód ma charakter sezonowy, zale¿ny zarówno od trwa³ym zlodzeniem, proces przebiega³ odmiennie (ryc. 14, ryc. 15). czynników klimatycznych, jak i dynamiki produkcji pierwotnej. Nie uchwycono gwa³townej, wiosennej wegetacji i spadku stê¿eñ Intensywnym zakwitom fitoplanktonu towarzysz¹ okresy wysokie- biogenów w kwietniu. Stê¿enia azotu ogólnego utrzymywa³y siê go natlenienia powierzchniowej warstwy wód i niskie stê¿enia tlenu przez ca³y sezon badawczy na wysokim poziomie i mieœci³y w zakre- rozpuszczonego w warstwie naddennej. Od 2009 r. do oceny stopnia sie od 1,05 do 2,66 mg N/l. Najwy¿sze stê¿enia azotu azotanowego natlenienia wód przejœciowych, stosowane s¹ dwa wskaŸniki: stê¿e- wyst¹pi³y podczas badañ zimowych i kszta³towa³y siê na poziomie nie tlenu rozpuszczonego nad dnem (wartoœæ minimalna) oraz nasy- od 0,246 do 0,741 mg N-NO3/l. Najwy¿sze stê¿enia fosforu ogólnego cenie tlenem warstwy wód 0-5 m (wartoœæ maksymalna). W 2015 r. stwierdzono w sierpniu (zakres wartoœci od 0,135 do 0,244 mg P/l), minimalne stê¿enie tlenu nad dnem wynios³o 5,4 mg/l, maksymalne fosforu fosforanowego natomiast w styczniu, czerwcu i sierpniu nasycenie tlenem warstwy 0-5 m 113 %. Wartoœci œrednie wskaŸni- (zakresy wynosi³y odpowiednio: 0,0082 - 0,01044 mg P-PO4/l, ków by³y ni¿sze od œredniej z wielolecia (ryc. 13). 0,0018 - 0,0222 mg P-PO4/l i 0,0065 - 0,0199 mg P-PO4/l).

Mapa 5. Ocena stanu ekologicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r.

55 Mapa 6. Ocena stanu chemicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r.

W oparciu o wyniki badañ wykonanych w 2015 r. elementy 4.6. Stan chemiczny fizykochemiczne, sklasyfikowano poni¿ej stanu dobrego (PSD) ze wzglêdu na nisk¹ przezroczystoœæ i wysoki, zasadowy odczyn Stan chemiczny wód Zalewu Wiœlanego oceniono w oparciu wód oraz wysokie stê¿enia azotu ogólnego i ogólnego wêgla o wykonane w 2014 r. badania wskaŸników charakteryzuj¹cych organicznego. wystêpowanie w wodzie substancji szczególnie szkodliwych dla Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód przejœciowych Zalew œrodowiska wodnego (w zakresie zgodnym z wykazem zamieszczo- Wiœlany w 2015 r. oceniono jako z³y, z uwagi na ocenê wskaŸników nym w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z 16 biologicznych (V klasa) i fizykochemicznych (PSD) – mapa 5. grudnia 2013 roku zmieniaj¹cym rozporz¹dzenie w sprawie form

Tabela 6. Ocena jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r.

KLASYFIKACJA WSKANIKÓW I ELEMENTÓW JAKOŒCI WÓD 3. ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE

1. ELEMENTY BIOLOGICZNE 3.2. Warunki tlenowe 3.5. Substancje biogenne 2. ELEMENTY HYDR.-MORF. 3.1. Stan fizyczny 3.4. Zakwaszenie

Nazwa / kod ocnianej JCWP Fitoplankton - chlorofil „a” Fitoplankton - ca³kowita biomasa (bioobjêtoœæ) Makroglony i okrytozal¹¿kowe Makrobezkrêgowce bentosowe Ichtiofauna Przezroczystoœæ Tlen rozpuszczony przy dnie OWO Nasycenie tlenem Odczyn pH Azot amonowy Azot azotanowy Azot ogólny Fosforany Fosfor ogólny Azot mineralny /l /l /l 4 3 4 3 /l /m 2 3 mgC/l mgN-NH wskaŸnik SM mgN-NO mgP-PO mg/l mm mgP/l mgN/l (warstwa 0-5 m) indeks B WskaŸnik SI m mgO mgN/l STAN STAN CHEMICZNY STAN / POTENCJA£ EKOLOGICZNY Ocena spe³niania wymagañ dla obszarów chronionych Klasa elementów fizykochemicznych (grupa 3.1 - 3.5) Klasa elementów fizykochemicznych - specyficznetyczne zanieczyszczenia (3.6) syntetyczne niesynte- œr. œr. wartoœæ wartoœæ wartoœæ œr. min. œr. (VI-IX) max. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr. st. œr.

Zalew Wiœlany 9 N 73,14 6582 0,94 1,18 2,08 V I 0,45 5,4 18,98 113 7,63 - 9,04 0,071 0,137 1,696 0,0056 0,100 0,220 PSD II Z£Y DOBRY NIE Z£Y / PLTW I WB1

56 Mapa 7. Jakoœæ wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007-2015 i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód 4.8. Podsumowanie powierzchniowych i podziemnych (Dz. U z 2013 r., poz. 1558). Prób- ki wody do badañ pobrano 12 razy z 3 stanowisk pomiarowych (nr 2, Ocena stanu wód jest wynikiem ocen stanu ekologicznego i sta- 6, 8, mapa 4). ¯aden z badanych wskaŸników nie przekroczy³ œrodo- nu chemicznego. Uwzglêdnia równie¿ ocenê spe³niania wymogów wiskowych norm jakoœci stê¿eñ œredniorocznych i maksymalnych. przez obszary chronione. Wobec braku przekroczeñ œrodowiskowych norm jakoœci W 2015 r. stwierdzono z³y stan wód Zalewu Wiœlanego (tab. 6). wskaŸników szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego Jakoœæ wód Zalewu Wiœlanego nie uleg³a zdecydowanym Zalewowi Wiœlanemu przypisano dobry stan chemiczny (mapa 6). zmianom na przestrzeni ostatnich lat (tab. 7). G³ównym problemem akwenu jest eutrofizacja powodowana zasilaniem wód w substancje 4.7. Ocena obszarów chronionych biogenne doprowadzane rzekami, pochodz¹ce ze Ÿróde³ punkto- wych i obszarowych (rolnictwa, zabudowy rozproszonej, depozycji W 2015 r. wykonano ocenê spe³niania wymagañ, przez JCWP Zalew zanieczyszczeñ z powietrza), a tak¿e uwalniane z osadów. Wyni- Wiœlany, w zakresie obszarów ochrony siedlisk i gatunków, dla któ- kiem eutrofizacji s¹ miêdzy innymi wystêpuj¹ce w okresie letnim rych stan wód jest wa¿nym czynnikiem w ochronie oraz obszarów zakwity fitoplanktonu, deficyty tlenowe nad dnem, ograniczenia chronionych wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszcze- przezroczystoœci wody, zmiany pH, co z kolei przyczynia siê do niami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych. pogorszenia warunków bytowych organizmów wodnych (w tym te¿ W zwi¹zku ze z³ym stanem ekologicznym JCWP Zalew Wiœ- ryb) oraz obni¿enia funkcji rekreacyjnej akwenu. lany stwierdzono niespe³nianie wymagañ ustalonych dla obsza- rów chronionych.

57 Tabela 7. Porównanie jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007-2015

Ocena jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007-2015 Specyficzne zanie- Elementy Stan JCW Rok Elementy fizykochemiczne wspieraj¹ce elementy bio- czyszczenia synte- Stan Stan Obszary Elementy biologiczne hydro-mor Zalew logiczne tyczne i niesynte- ekologiczny chemiczny chronione fologiczne Wiœlany tyczne Fitoplankton (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, nasy- cenie wód tlenem, BZT5, ogólny wêgiel organiczny, III klasa stan 2007 III klasa I klasa II klasa Dobry N Z³y chlorofil „a“ III klasa pH, azot amonowy, azot ogólny, fosforany, fosfor umiarkowany ogólny) Fitoplankton (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, nasy- PSD (fenole lotne, chlorofil „a“ IV klasa V klasa stan 2008 V klasa I klasa cenie wód tlenem, BZT5, ogólny wêgiel organiczny, wêglowodory Dobry N Z³y z³y Makrobezkrêgowce bentosowe pH, azot ogólny, fosforany) ropopochodne) wskaŸnik B V klasa Fitoplankton (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, nasy- PSD (fenole lotne, chlorofil „a“ IV klasa stan s³aby V klasa V klasa 2009 I klasa cenie wód tlenem, BZT5, ogólny wêgiel organiczny, wêglowodory Dobry N Z³y stan z³y stan z³y Makrobezkrêgowce bentosowe azot ogólny, fosforany) ropopochodne) wskaŸnik B V klasa stan z³y Fitoplankton (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, nasy- chlorofil „a“ IV klasa stan s³aby V klasa cenie wód tlenem, BZT5, ogólny wêgiel organiczny, V klasa 2010 I klasa Nie badano Nie badano N Z³y Makrobezkrêgowce bentosowe stan z³y pH, azot amonowy, azot azotanowy, azot mineralny, stan z³y azot ogólny, fosfor ogólny) wskaŸnik B V klasa stan z³y Fitoplankton chlorofil „a“ IV klasa stan s³aby Makrobezkrêgowce bentosowe (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, nasy- V klasa cenie wód tlenem, BZT5, ogólny wêgiel organiczny, V klasa 2011 I klasa Nie badano Nie badano N Z³y wskaŸnik B V klasa stan z³y stan z³y pH, azot amonowy, azot azotanowy, azot mineralny, stan z³y Ichtiofauna azot ogólny, fosfor ogólny) III klasa wskaŸnik SI stan umiarkowany Fitoplankton chlorofil „a“ IV klasa stan s³aby Makrobezkrêgowce bentosowe (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, tlen V klasa V klasa stan 2012 I klasa rozpuszczony nad dnem, OWO, nasycenie wód tle- II klasa Dobry N Z³y wskaŸnik B V klasa stan z³y stan z³y z³y nem, azot amonowy, azot ogólny) Ichtiofauna III klasa wskaŸnik SI stan umiarkowany Fitoplankton chlorofil „a“ V klasa stan z³y Makrobezkrêgowce bentosowe (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, ogól- V klasa V klasa stan 2013 I klasa ny wêgiel organiczny, nasycenie wód tlenem, odczyn II klasa Dobry N Z³y wskaŸnik B V klasa stan z³y stan z³y z³y wód, azot ogólny) Ichtiofauna III klasa wskaŸnik SI stan umiarkowany Fitoplankton chlorofil „a“ IV klasa stan z³y Makrobezkrêgowce bentosowe (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, tlen V klasa V klasa stan 2014 I klasa rozpuszczony nad dnem, nasycenie wód tlenem, II klasa Dobry N Z³y wskaŸnik B V klasa stan z³y stan z³y z³y ogólny wêgiel organiczny, odczyn wód, azot ogólny) Ichtiofauna III klasa wskaŸnik SI stan umiarkowany Fitoplankton chlorofil „a“ V klasa stan z³y Makroglony i okrytozal¹¿kowe V klasa (PSD) poni¿ej stanu dobrego (przezroczystoœæ, ogól- V klasa 2015 I klasa II klasa Dobry N Z³y wskaŸnik SM II klasa stan dobry stan z³y ny wêgiel organiczny, odczyn wód, azot ogólny) stan z³y Makrobezkrêgowce bentosowe wskaŸnik B V klasa stan z³y

58 II. GLEBY WOJEWÓDZTWA W ŒWIETLE BADAÑ OKRÊGOWEJ STACJI CHEMICZNO-ROLNICZEJ

1. WPROWADZENIE

Najwa¿niejszym celem produkcji roœlinnej jest uzyskanie odpo- skich gleb nale¿y do najni¿szych w Europie. Potencja³ produkcyjny wiedniej iloœci plonu o po¿¹danej jakoœci konsumpcyjnej, przecho- 1 ha naszych gleb odpowiada potencja³owi 0,6 ha gruntów ornych walniczej lub przetwórczej. G³ównym czynnikiem decyduj¹cym krajów Unii Europejskiej (Sk³odowski i Bielska 2009). Dlatego o tym jest gleba. Udowodniono bowiem, ¿e sk³ad chemiczny gleb wa¿na jest ochrona zasobów glebowych w celu zabezpieczenia pro- wp³ywa na sk³ad chemiczny oraz wartoœæ konsumpcyjn¹ produktów dukcji surowców roœlinnych. Z tego wzglêdu istotne jest poznanie roœlinnych, a w dalszej kolejnoœci równie¿ zwierzêcych. Jakoœæ pol- gleb, ich w³aœciwoœci i rozmieszczenia na danym obszarze.

2. ORGANIZACJA I METODYKA BADAÑ

Do opracowania zosta³y wykorzystane wyniki badañ przepro- & w glebach mineralnych zawartoœæ fosforu przyswajalnego wadzonych przez Okrêgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze latach zgodnie z norm¹ PN-R-04023:1996, 2012-2015. Próbki gleby przeznaczone do badañ pobrane zosta³y & potasu przyswajalnego zgodnie z norm¹ PN-04022: 1996+ wed³ug normy PN-R-04031. Jedna próbka glebowa reprezentuje Az1:2002, obszar nie przekraczaj¹cy 4 ha u¿ytków rolnych. £¹cznie przebada- & zawartoœæ magnezu przyswajalnego zgodnie z norm¹ no ponad 305 tys. ha u¿ytków rolnych. W pobranych próbkach PN-R-04020:1994+Az1:2004, oznaczono: & w glebach organicznych zawartoœæ fosforu, potasu i magnezu & pH w 1N KCl, zgodnie z PN ISO 10390:1997, przyswajalnego zgodnie z norm¹ PN-R-04024:1997.

3. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAÑ

3.1. Odczyn gleb uprawnych uwagê regionalne zró¿nicowanie zakwaszenia gleb w Polsce, wyni- ka ¿e udzia³ gleb bardzo kwaœnych i kwaœnych w województwie Du¿ym zagro¿eniem potencja³u produkcyjnego polskich gleb jest warmiñsko-mazurskim jest na z poziomie ni¿szym ni¿ œrednio ich nadmierne zakwaszenie. Procesy prowadz¹ce do zakwaszenia w Polsce, gdzie wynosi on wg Lipiñskiego (2015) 46%. gleb maj¹ charakter zarówno naturalny, jak i antropogeniczny. Analizuj¹c mapê 8 nale¿y stwierdziæ, ¿e w latach 2012-2015 Wœród czynników naturalnych najistotniejsze jest zjawisko wymy- jedynie w powiatach braniewskim i lidzbarskim, udzia³ gleb kwa- wania kationów zasadowych z gleb. Ponad 90% gleb Polski wytwo- œnych i bardzo kwaœnych przekracza³ 61%. W latach 2007 -2010 rzona jest ze ska³ osadowych, g³ównie ska³ osadowych luŸnych przy- równie¿ w powiecie szczycieñskim, poza braniewskim i lidzbar- niesionych przez lodowce ze Skandynawii. Ze ska³ tych najpierw skim, udzia³ gleb kwaœnych i bardzo kwaœnych przekracza³ 61%. nastêpowa³a mobilizacja, a nastêpnie wymywanie kationów o cha- Najmniejszym udzia³em gleb o pH poni¿ej 5,5 w latach 2012-2015 rakterze zasadowym (Filipek, Skowroñska, 2013). Degradacja gle- charakteryzowa³ siê powiat olecki, kêtrzyñski i gi¿ycki. by wskutek zakwaszenia pojawia siê zwykle gdy czynniki naturalne W wyniku zmniejszenia siê udzia³u gleb bardzo kwaœnych wsparte zostan¹ dzia³alnoœci¹ cz³owieka. G³ównym czynnikiem i kwaœnych zmniejszy³ siê udzia³ gleb, których potrzeby wapnowa- antropogenicznym zakwaszaj¹cym glebê, jest stosowanie nawozów nia okreœlono jako konieczne i potrzebne. W latach 2012-2015 taki- zawieraj¹cych azot oraz emisja do atmosfery kwasotwórczych mi potrzebami wapnowania charakteryzowa³o siê 31% gleb, pod- zanieczyszczeñ powietrza (zwi¹zki siarki i azotu). Zakwaszenie gle- czas gdy w latach 2007-2010 40 % powierzchni gruntów rolnych by nasila siê szczególnie przy stosowaniu nawozów zawieraj¹cych województwa. azot w formie amonowej (saletra amonowa, siarczan amonu) i ami- Przedstawione zmiany nale¿y oceniæ pozytywnie. Nale¿y dowej (mocznik). pamiêtaæ, ¿e wiêkszoœæ roœlin najlepiej rozwija siê na glebach lekko Jak wynika z tabeli 8 gleby bardzo kwaœne i kwaœne stanowi¹ kwaœnych i obojêtnych. Udzia³ tych gleb w porównaniu z latami 39% u¿ytków rolnych województwa warmiñsko-mazurskiego. 2007-2010 wzrós³ o 8%, ale wynosi ci¹gle jedynie nieco ponad Porównuj¹c udzia³ gleb kwaœnych i bardzo kwaœnych w latach po³owê wszystkich gleb. 2012-2015 oraz 2007-2010 nale¿y stwierdziæ, ¿e udzia³ gleb kwa- Jedynie regularne (co 4 lata) badanie gleb w warunkach labora- œnych i bardzo kwaœnych zdecydowanie siê zmniejszy³. W latach toryjnych oraz stosowanie zaleconej dawki wapna zapewnia utrzy- 2006-2009 udzia³ gleb o pH poni¿ej 5,5 wynosi³ 49 %. Bior¹c pod manie odpowiedniego pH gleby.

59 3.2. Zasobnoœæ gleb uprawnych w makroelementy Na uwagê zas³uguje znaczny udzia³ gleb o wysokiej i bardzo wysokiej zawartoœci fosforu przyswajalnego (37%). Taka sytuacja Najwa¿niejszym wskaŸnikiem decyduj¹cym o urodzajnoœci gleb, mo¿e prowadziæ do strat fosforu w wyniku jego wymywania, co poza odczynem, jest zasobnoœæ gleb w sk³adniki pokarmowe. Znajo- moœæ zawartoœci przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu bêdzie skutkowa³o stratami finansowymi oraz negatywnym jest podstaw¹ racjonalnego nawo¿enia. Tak okreœlane nawo¿enie wp³ywem na jakoœæ wód. powinno bilansowaæ potrzeby pokarmowe roœlin, ale jednoczeœnie nie mo¿e tworzyæ zbyt wysokich rezerw sk³adników w glebie. Nad- Potas mierne nawo¿enie prowadzi m.in. do strat ekonomicznych w wyniku przedostawania siê niewykorzystanych sk³adników do wód grunto- Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e udzia³ gleb o zasobnoœci bar- wych i bezpowrotnych strat dla roœlin. Zbyt niska zaœ zawartoœæ jed- dzo niskiej i niskiej wynosi 33% i w porównaniu do badañ wykona- nego sk³adnika pokarmowego przyczynia siê do niepe³nego wyko- nych w latach 2007-2010 wzrós³ o 6%. Jest to zjawisko niepokoj¹ce rzystania potencja³u produkcyjnego gleby. Dlatego, te¿ badanie szczególnie w dobie czêsto wystêpuj¹cych susz. Potas reguluje zawartoœci fosforu, potasu i magnezu przyswajalnego dla roœlin jest gospodarkê wodn¹ roœlin i roœliny dobrze w niego zaopatrzone lepiej obecnie, obok okreœlania odczynu, podstaw¹ diagnostyki ¿yznoœci znosz¹ niedobory wody. Najwiêcej gleb o bardzo niskiej i niskiej gleby. zawartoœci potasu jest w powiatach: go³dapskim (62%), piskim W tabeli 9 oraz na mapie 8 przedstawiono zasobnoœæ gleb (54%), e³ckim (42%), najmniej zaœ w kêtrzyñskim (11%) i barto- w przyswajalne formy makroelementów w œwietle badañ wykona- szyckim (12%). nych w latach 2012-2015. Magnez Fosfor Badania zawartoœci fosforu przyswajalnego wskazuj¹, ¿e 37% gleb Jak wynika z tabeli 9 udzia³ gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci województwa warmiñsko-mazurskiego charakteryzuje siê bardzo magnezu przyswajalnego wynosi 18% i w porównaniu do lat nisk¹ i nisk¹ zawartoœci¹ tego pierwiastka. Udzia³ gleb o takiej 2007-2010 zmniejszy³ siê o 5%. Pomimo pozytywnych zmian, zawartoœci zwiêkszy³ siê o 3% w porównaniu do lat 2007-2010. Naj- w powiatach braniewskim (33%) i ostródzkim (31%) udzia³ gleb wiêkszym udzia³em gleb o zawartoœci bardzo niskiej i niskiej cha- o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci magnezu jest znacz¹cy. Udzia³ rakteryzuje siê powiat go³dapski (60%), najmniejszym zaœ powiat gleb o bardzo wysokiej i wysokiej zawartoœci wynosi 48%. Mo¿e to dzia³dowski (18%). prowadziæ do strat tego pierwiastka na skutek wymywania.

4. PODSUMOWANIE

Na podstawie wyników badañ z lat 2012-2015 mo¿na stwierdziæ, ¿e Materia³y Ÿród³owe i literatura w województwie warmiñsko-mazurskim w porównaniu do lat 2007-2010: 1. Filipek T., Skowroñska M. Aktualne dominuj¹ce przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb u¿ytkowanych rolniczo w Polsce. Acta – zmniejszy³ siê udzia³ gleb bardzo kwaœnych i kwaœnych, Agrophysica. 2013. 20 (2), s. 283-294 – wzrós³ udzia³ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoœci fos- 2. Lipiñski W. Stan zakwaszenia gleb w Polsce. 2015 Agrolider. 2, s. foru i potasu przyswajalnego, 29-32 – zmniejszy³ siê udzia³ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawarto- 3. Sk³odowski P., Bielska A. W³aœciwoœci i urodzajnoœæ gleb Polski- œci magnezu przyswajalnego. podstaw¹ kszta³towania relacji rolno-œrodowiskowych. Nale¿y zauwa¿yæ równie¿, bior¹c pod uwagê powierzchniê zbadanych pól, ¿e znaczna czêœæ u¿ytków rolnych województwa nie Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie. 2009. z. 4 (28) s. 203-214 jest systematycznie (raz na 3-4 lata) badana. Wskazuje to ¿e wiele 4. Synteza wyników badañ gleb w latach 2012-2015. Okrêgowa Sta- upraw mo¿e byæ nawo¿ona nieracjonalnie. cja Chemiczno-Rolnicza: Olsztyn, Bia³ystok, Gdañsk, Byd- goszcz, Warszawa, 2016. 5. Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskie- go w latach 2007-2010. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska. Olsztyn 2011.

60 Tabela 8. Odczyn i potrzeby wapnowania gleb u¿ytków rolnych badanych w latach 2012 - 2015 (procentowe udzia³y)

Procentowy udzia³ gleb o odczynie (pH) Przebadana Iloœæ (w 1 N KCL) Gleby wymagaj¹ce wapnowania powierzch- Lp. Powiat próbek (udzia³ procentowy) nia u¿ytków razem <4,5 4,6-5,5 5,6-6,5 6,6-7,2 >7,2 rolnych [ha] b. kwaœne kwaœne lekko kwaœne obojêtne zasadowe konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbêdne 1 bartoszycki 43 455,21 16 079 6 25 40 27 3 14 17 22 24 23 2 braniewski 12 458,41 4 545 28 38 24 8 1 44 18 15 12 11 3 dzia³dowski 12 642,23 4 530 11 36 38 12 3 12 15 21 23 27 4 elbl¹ski 15 775,68 5 307 14 29 39 16 2 25 21 21 17 16 5 e³cki 10 072,50 3 219 6 18 23 32 21 12 9 11 14 54 6 gi¿ycki 17 277,39 5 727 5 12 23 34 27 7 6 9 12 65 7 go³dapski 3 477,48 1 209 7 30 28 23 12 12 18 13 14 42 8 i³awski 15 251,42 6 384 12 33 38 16 2 16 14 22 18 29 9 kêtrzyñski 43 793,46 14 604 3 17 40 35 4 10 14 21 26 29 10 lidzbarski 16 045,94 5 522 21 42 26 10 1 31 23 21 13 11 11 mr¹gowski 6 229,85 2 379 5 18 27 37 13 9 9 12 13 58 12 nidzicki 19 298,51 7 486 12 40 32 12 4 13 18 23 18 29 13 nowomiejski 9 538,81 3 405 9 25 37 23 6 10 12 16 19 43 14 olecki 10 676,12 3 552 3 14 30 34 20 8 9 13 19 51 15 olsztyñski 20 797,78 7 454 17 30 29 20 4 24 16 17 16 27 16 ostródzki 29685,38 10 927 12 35 39 13 2 16 17 21 20 25 17 piski 4 033,77 1369 13 34 29 18 6 11 15 17 14 43 18 szczycieñski 7 667,45 3 096 13 29 27 26 4 13 14 14 11 48 19 wêgorzewski 6 917,30 2 628 4 21 35 32 9 16 14 17 22 31 Razem 305 094,69 109 422 11 28 32 23 7 16 15 17 17 35 województwo

Tabela 9. Zasobnoœæ gleb w przyswajalne formy makroelementów u¿ytków rolnych badanych w latach 2012 - 2015 (procentowe udzia³y)

Przebadana Fosfor (P O ) Potas (K O) Magnez (Mg) Iloœæ 2 5 2 powierzchnia Lp. Powiat próbek u¿ytków rol- bardzo bardzo bardzo bardzo bardzo bardzo razem niska œrednia wysoka niska œrednia wysoka niska œrednia wysoka nych [ha] niska wysoka niska wysoka niska wysoka 1 bartoszycki 43 455,21 16 079 5 26 32 20 18 2 10 39 22 27 2 8 28 26 36 2 braniewski 12 458,41 4 545 17 43 23 9 8 7 25 45 15 8 8 25 27 16 17 3 dzia³dowski 12 642,23 4 530 4 14 26 21 36 10 24 29 21 15 9 17 30 19 25 4 elbl¹ski 15 775,68 5 307 11 24 25 18 22 10 23 36 14 17 2 6 19 24 49 5 e³cki 10 072,50 3 219 13 31 26 15 14 13 29 36 12 9 2 8 31 27 32 6 gi¿ycki 17 277,39 5 727 9 23 25 18 24 11 22 36 19 12 4 20 37 22 17 7 go³dapski 3 477,48 1 209 27 33 16 9 15 22 40 26 7 5 5 21 34 21 19 8 i³awski 15 251,42 6 384 4 17 21 17 42 7 14 30 21 28 2 8 34 29 27 9 kêtrzyñski 43 793,46 14 604 4 25 29 19 22 3 9 38 23 27 1 7 26 28 27 10 lidzbarski 16 045,94 5 522 17 34 23 12 13 10 25 40 16 10 6 14 27 22 31 11 mr¹gowski 6 229,85 2 379 10 23 26 17 24 6 18 28 17 31 1 11 37 30 22 12 nidzicki 19 298,51 7 486 5 19 31 22 23 13 23 28 20 16 8 19 35 19 19 13 nowomiejski 9 538,81 3 405 4 15 22 21 38 7 18 33 20 21 3 11 38 27 20 14 olecki 10 676,12 3 552 13 39 26 12 11 9 31 43 12 5 1 13 43 26 16 15 olsztyñski 20 797,78 7 454 14 28 24 15 19 6 20 38 19 18 5 14 33 25 24 16 ostródzki 29685,38 10 927 5 23 29 20 23 5 17 35 23 21 8 23 35 20 15 17 piski 4 033,77 1369 6 24 27 21 22 21 33 27 11 8 7 14 38 24 18 18 szczycieñski 7 667,45 3 096 9 30 25 15 20 18 22 30 14 14 7 17 28 23 25 19 wêgorzewski 6 917,30 2 628 13 38 25 12 13 11 26 48 11 4 3 15 33 24 25 Razem 305 094,69 109 422 10 27 25 16 21 10 23 35 17 16 4 14 32 24 24 województwo

61 BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80% LUBAWA NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO£DAP ELBL¥G WÊGORZEWO LIDZBARK WARM. OLECKO

KÊTRZYN do 20% GI¯YCKO 21 - 40% MR¥GOWO E£K OLSZTYN 41 - 60% OSTRÓDA

PISZ I£AWA SZCZYTNO 61 - 80%

NOWE MIASTO LUB. 81 - 100% NIDZICA

DZIA£DOWO

Mapa 8. Mapy zasobnoœci gleb w województwie warmiñsko-mazurskim

62 III. METODY REKULTYWACJI TERENÓW ZDEGRADOWANYCH I ZDEWASTOWANYCH – GRUNTY PO EKSPLOATACJI KRUSZYW

Teren województwa warmiñsko-mazurskiego po³o¿ony jest w stre- procesu naprawczego. Poniewa¿ jednym z czêœciej stanowionych fie moreny czo³owej i dennej ostatniego zlodowacenia, co oznacza kierunków rekultywacji jest kierunek leœny, a Dyrektor RDLP jest powszechnoœæ wystêpowania z³ó¿ kruszyw naturalnych. Eksploata- uczestnikiem procedur administracyjnych zwi¹zanych z górniczym cja tych z³ó¿ jest jednym z istotniejszych dzia³ów gospodarki w s³abo wykorzystaniem i rekultywacj¹ gruntów, naturalne jest zaintereso- uprzemys³owionym regionie. Wi¹¿e siê jednak ze znacz¹cym, nega- wanie PGL LP dzia³aniami podmiotów górniczych ju¿ w trakcie eks- tywnym wp³ywem na œrodowisko. ploatacji z³ó¿. Mniej lub bardziej formalne doradztwo oraz nadzór Przepisy prawa nakazuj¹ sprawcy naprawienie szkody w œrodo- nad jej przebiegiem sprzyja mo¿liwie najwiêkszej efektywnoœci wisku, lecz w ograniczony sposób reguluj¹ merytoryczne aspekty dzia³añ naprawczych po ustaniu wydobycia – czyli rekultywacji.

1. WPROWADZENIE

Organizmy, ekosystemy i ca³a biosfera wykazuj¹ podstawow¹ i reducentów. Ci¹g³y proces produkcji materii organicznej z wyko- z punktu widzenia termodynamiki zdolnoœæ do tworzenia i utrzymy- rzystaniem przez poziom producentów energii s³onecznej, oraz jej wania stanu wewnêtrznego uporz¹dkowania, czyli stanu niskiej przetwarzanie przez konsumentów, a nastêpnie reducentów do entropii. Stan ten utrzymuje siê w uk³adach dziêki sta³emu dop³ywo- zwi¹zków chemicznych najprostszych, mo¿liwych do przyswojenia wi energii o wysokiej u¿ytecznoœci (œwiat³o, pokarm), oraz sta³ej przez producentów, jest podstaw¹ funkcjonowania biocenoz. emisji energii o ma³ej u¿ytecznoœci (np. ciep³o). W uk³adach biolo- Miar¹ mo¿liwoœci rozwojowych ekosystemu jest jego produk- gicznych stan ten utrzymuje siê dziêki procesom oddychania. Jedno- tywnoœæ. Produktywnoœæ pierwotna brutto to ca³kowita iloœæ materii czeœnie ka¿dy uk³ad, przez który przep³ywa energia, podlega prze- organicznej wytworzonej przez producentów, netto - to ta jej czêœæ, mianom dostosowuj¹cym go do otaczaj¹cych warunków. która pozostaje po zu¿yciu na oddychanie. Zale¿y od niej wprost W ekosystemach procesy samoregulacyjne osi¹gane s¹ poprzez produktywnoœæ wtórna, czyli szybkoœæ gromadzenia energii na istnienie zwi¹zków biocenotycznych, z których najistotniejsze s¹ poziomach konsumentów i reducentów. Do rozwoju, a tym samym zwi¹zki troficzne (pokarmowe). Realizowane s¹ one w oparciu do samoregulacji, zdolne s¹ tylko te ekosystemy, w których istniej¹ o trzy podstawowe poziomy troficzne: producentów, konsumentów wszystkie trzy poziomy troficzne oraz których produktywnoœæ pier-

63 wotna netto jest wiêksza od zera, umo¿liwiaj¹c zaistnienie produk- kacje te mog¹ mieæ charakter zamierzonego dzia³ania ukierunko- tywnoœci wtórnej i rozwiniêcie cyklu obiegu materii. wuj¹cego sukcesjê w sposób umo¿liwiaj¹cy gospodarcze wykorzy- Zmiany zachodz¹ce w biocenozach roœlinnych maj¹ trojaki stanie zasobów ekosystemów. Mog¹ te¿ mieæ charakter efektu charakter; mog¹ byæ cykliczne – zale¿ne od cyklicznych zmian ubocznego dzia³añ gospodarczych. w otaczaj¹cym œrodowisku (np. pór dnia czy roku), regeneracyjne, W zdegradowanym lub wrêcz zdewastowanym œrodowisku zwane sukcesj¹ wtórn¹ – przebiegaj¹ce po zaistnieniu czynnika konieczne jest ponowne zainicjowanie procesów sukcesyjnych, zak³ócaj¹cego dotychczasowy proces zmian, oraz asymptotyczne – a nastêpnie tworzenie warunków umo¿liwiaj¹cych skrócenie lub prowadz¹ce do pewnego hipotetycznego koñcowego stadium roz- nawet pominiêcie niektórych stadiów przejœciowych. Dzia³ania woju, zwane sukcesj¹ pierwotn¹. Ten ostatni rodzaj zmian jest takie okreœla siê mianem rekultywacji, a celem ich jest jak najszybsze w³aœciwy dla biocenoz produktywnych i prowadzi do stanu maksy- osi¹gniêcie takiego etapu sukcesji, po którym nast¹piæ mo¿e etap malnego uporz¹dkowania i zdolnoœci do samoregulacji. produkcyjny z punktu widzenia cz³owieka - czyli np. las lub uprawy Sukcesja prowadzi do zast¹pienia pierwotnego sk³adu biocenozy rolne. innym, ró¿nym od pierwotnego. Mechanizm tych zmian ma charakter sprzê¿enia zwrotnego i jest nastêpuj¹cy: produkcja pierwotna netto biocenozy umo¿liwia zaistnienie produkcji wtórnej, w wyniku której poziom reducentów jest zdolny do zwiêkszenia w œrodowisku iloœci sk³adników mo¿liwych do przyswojenia przez producentów. Zwiêk- szone zasoby umo¿liwiaj¹ wzrost produkcji pierwotnej. Jednoczeœnie ma to wp³yw na podstawowe cechy œrodowiska: jego kwasowoœæ, pojemnoœæ wodn¹, bezw³adnoœæ termiczn¹ i inne. Te zmienione cechy sprawiaj¹, ¿e œrodowisko staje siê stopniowo coraz mniej sprzyjaj¹ce dla dotychczasowego zestawu gatunków. Wzrasta natomiast jego atrakcyjnoœæ dla innych. Wskutek tego najpierw zmieniaj¹ siê stosun- ki iloœciowe pomiêdzy populacjami, a nastêpnie mo¿liwe staje siê zasiedlanie przez nowe gatunki powstaj¹cych nisz ekologicznych. W ten sposób, od stadium biocenozy pionierskiej, poprzez wiele sta- diów przejœciowych, biocenozy osi¹gaj¹ stadium klimaksowe. W równie istotny, a we wspó³czesnych czasach w bardzo sku- teczny sposób, wp³ywa na zmiany w œrodowisku cz³owiek. Modyfi-

2. ZA£O¯ENIA OGÓLNE

Podstaw¹ formaln¹ dzia³añ rekultywacyjnych jest Ustawa o ochro- nie gruntów rolnych i leœnych z 3 lutego 1995r. (Dz.U. nr 16, poz.78), wielokrotnie nowelizowana, a w szczególnoœci Art.4 zawieraj¹cy definicjê: „Ilekroæ w ustawie jest mowa o: 18) rekultywacji gruntów - rozumie siê przez to nadanie lub przywró- cenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartoœci u¿yt- kowych lub przyrodniczych przez w³aœciwe ukszta³towanie rzeŸby terenu, poprawienie w³aœciwoœci fizycznych i chemicznych, uregulo- wanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbêdnych dróg, 19) zagospodarowaniu gruntów - rozumie siê przez to rolnicze, leœne lub inne u¿ytkowanie gruntów zrekultywowanych,” Grunty poddawane rekultywacji po eksploatacji kruszyw mo¿na podzieliæ na trzy g³ówne grupy, ró¿ni¹ce siê potencjalnymi mo¿liwoœciami produkcyjnymi oraz g³ównymi czynnikami utrud- Po zakoñczeniu odprowadzania odpadów powsta³y sto¿ek jest niaj¹cymi uproduktywnienie tych gruntów: niwelowany, co powoduje rozprowadzenie frakcji gruboziarnistych – usypiska, powsta³e po rozprowadzeniu odpadów poeksplo- na wiêkszej powierzchni i przykrycie nimi warstwy zawieraj¹cej atacyjnych, czêœci sp³awialne. – dna wyrobisk, Efektem takiej technologii jest powstanie du¿ej powierzchni – skarpy i stoki gruntu, którego wierzchnia warstwa charakteryzuje siê du¿¹ prze- puszczalnoœci¹, a tym samym ma³¹ pojemnoœci¹ wodn¹, brakiem Usypiska (zwa³owiska) podsi¹kania, zerow¹ lub skrajnie nisk¹ zasobnoœci¹ i du¿¹ podatno- Powstaj¹ z odpadów poeksploatacyjnych, najczêœciej z piasków œci¹ na erozjê. o ró¿nej granulacji i z ró¿nym dodatkiem czêœci sp³awialnych. Tech- Dna wyrobisk nologia odprowadzania odpadów na usypisko polega na zmieszaniu ich z wod¹ i przepompowaniu powsta³ej tak pulpy na miejsce zrzutu. Powstaj¹ po intensywnym wyeksploatowaniu z³o¿a, bez zwracania W miejscu zrzutu tworzy siê sto¿ek, na którego stokach sp³ywaj¹ca odpadów poprodukcyjnych do wyrobiska. G³êbokoœæ wyrobisk pulpa rozwarstwia siê. Frakcje grubsze osadzaj¹ siê w górnych par- waha siê od kilku do kilkunastu metrów. Pod³o¿em s¹ ró¿ne utwory tiach, czêœci sp³awialne sp³ywaj¹ do podnó¿a usypiska wraz z wod¹. geologiczne, najczêœciej gliny i i³y lub ¿wiry o ma³ej mi¹¿szoœci na

64 – ma³a bezw³adnoœæ termiczna (du¿e wahania temperatur) Czynniki dotycz¹ce œrodowiska glebowego – ma³a zasobnoœæ pod³o¿a w sk³adniki pokarmowe – brak mikroflory i mikrofauny glebowej – ma³a spoistoœæ pod³o¿a jako determinanta du¿ej podatnoœci na erozjê – ma³a spoistoœæ pod³o¿a jako determinanta niekorzystnego mikroklimatu glebowego Ka¿dy z wyszczególnionych powy¿ej niekorzystnych czynników wymaga podjêcia okreœlonych dzia³añ, uwzglêdniaj¹c wzajemne zale¿noœci pomiêdzy metodami, oraz czynnik czasu. Czas jest w procesie rekultywacji czynnikiem szczególnie istot- nym. Nale¿y zdawaæ sobie sprawê z faktu, ¿e przebiegaj¹ce w spo- sób naturalny procesy sukcesyjne, np. przekszta³cenie ja³owego glinie lub ile, a wiêc utwory o du¿ej zasobnoœci, s³abo napowietrzo- pod³o¿a w glebê jako twór biologiczny, trwaj¹ czêsto setki i tysi¹ce ne. Czêsto dna wyrobisk s¹ nadmiernie uwilgocone - b¹dŸ z powodu lat. Przemyœlanymi, celowymi dzia³aniami jesteœmy w stanie skró- ma³ej przepuszczalnoœci gruntu, b¹dŸ z powodu wysokiego poziomu ciæ ten okres do lat kilkudziesiêciu, mo¿e kilkunastu. Niemniej jed- wód gruntowych. Jak wszystkie zag³êbienia terenowe, cechuj¹ siê nak nie jest mo¿liwe przywrócenie pe³nej produkcyjnoœci jednora- specyficznym mikroklimatem, z przymrozkami i s³ab¹ cyrkulacj¹ zowym zabiegiem, zw³aszcza kiedy teren zosta³ bardzo silnie zde- powietrza. wastowany. Fakt ten nale¿y uwzglêdniaæ zarówno podczas tworze- nia projektów rekultywacji, jak i podczas prowadzenia eksploatacji, Skarpy i stoki wykorzystuj¹c czas w sposób maksymalny. Zaowocowaæ to mo¿e Skarpy pomiêdzy wierzchowin¹ a dnem wyrobiska maj¹ na ogó³ skróconym okresem obci¹¿eñ finansowych z tytu³u nale¿noœci za du¿e nachylenie - 50-100%, czêsto bardzo zró¿nicowan¹ rzeŸbê u¿ytkowanie gruntu oraz zmniejszeniem op³at za obni¿enie wartoœci i najczêœciej uformowane s¹ z gruntu macierzystego, odspojonego u¿ytkowej gruntu. Perspektywa taka powinna sk³aniaæ do wyboru podczas niwelacji - a wiêc o zmniejszonej spoistoœci, czyli podatne- najskuteczniejszych metod, a nie metod bezwzglêdnie najtañszych, go na erozjê. a tak¿e do wykonywania zabiegów w sposób przewidziany meto- dyk¹, bez uproszczeñ. Pomimo to, nie nale¿y spodziewaæ siê niektó- rych efektów natychmiast. Nie jest mo¿liwe stworzenie kilkunasto- centymetrowej warstwy gleby nawet w ci¹gu setek lat, lecz mo¿na po kilku latach stwierdziæ, czy procesy glebotwórcze maj¹ szansê zaistnieæ. Podobnie nawet tysi¹cletni okres mo¿e nie wystarczyæ, aby zaistnia³o podsi¹kanie w dziesiêciometrowej warstwie luŸnego piasku, lecz mo¿na po kilku latach stwierdziæ, czy w stworzonym przez rekultywacjê uk³adzie zatrzymywana jest woda opadowa w stopniu umo¿liwiaj¹cym produkcjê biomasy. Niemniej istotny jest wybór kierunku rekultywacji. Przy alter- natywie: kierunek rolny czy leœny, trzeba wzi¹æ pod uwagê fakt, ¿e uprawy rolne maj¹ najczêœciej krótki cykl produkcyjny zmniej- szaj¹cy ryzyko spowodowane zale¿noœci¹ od zmiennych warunków pogodowych, stosunkowo niewielk¹ iloœæ biomasy na jednostce powierzchni - czyli mniejsze zapotrzebowanie na wodê i pokarmo- we sk³adniki glebowe, oraz pozwalaj¹ w krótkim czasie i na ma³ych powierzchniach zmieniaæ zestaw gatunków, dostosowuj¹c go do warunków. W warunkach naturalnych zbiorowiska roœlin trawia- Stoki usypisk utworzone z odpadu poeksploatacyjnego charak- stych s¹ jednym z pocz¹tkowych stadiów szeregu sukcesyjnego, teryzuj¹ siê ma³ym nachyleniem, lecz równie¿ bardzo ma³¹ spoisto- zbiorowiska zio³oroœlowe równie¿. Nastêpuj¹ce po rekultywacji œci¹ sprzyjaj¹c¹ erozji, oraz niewielk¹ zasobnoœci¹, zró¿nicowan¹ zagospodarowanie leœne wymaga siedliska o wy¿szych parametrach zale¿nie od po³o¿enia - rosn¹c¹ w dó³ stoku. biologicznych i bardziej stabilnego ni¿ uprawy rolne, a tym samym W obu przypadkach istotnym czynnikiem jest ukierunkowanie wymaga wiêkszych nak³adów, d³u¿szego czasu rekultywacji i zasto- skarpy czy stoku, ró¿nicuj¹ce warunki œwietlne i termiczne zale¿nie sowania metod doprowadzaj¹cych wymuszon¹ sukcesjê do stadium od nas³onecznienia. bardzo z³o¿onego, jakim jest las. Z powy¿szej charakterystyki mo¿na stworzyæ wykaz czynni- Leœny lub rolny kierunek rekultywacji nie wyczerpuje wszyst- ków, którym nale¿y przeciwdzia³aæ w procesie rekultywacji: kich mo¿liwoœci. Coraz wiêksze znaczenie w gospodarce niektórych Czynniki dotycz¹ce stosunków wodnych regionów zyskuje szeroko rozumiana agroturystyka i otwiera to sze- – du¿a przepuszczalnoœæ gruntu reg nowych kierunków dzia³añ. Grunty o cechach skrajnie nieko- – ma³a pojemnoœæ wodna rzystnych dla produkcji rolnej czy leœnej, mog¹ staæ siê obiektami – brak podsi¹kania dzia³alnoœci rekreacyjnej. W takiej sytuacji mo¿e okazaæ siê, ¿e wysokie nak³ady na uproduktywnienie pewnych fragmentów terenu – nadmierne uwilgocenie i podtapianie zdewastowanego nie s¹ konieczne, a zaoszczêdzone w ten sposób – nadmierny sp³yw powierzchniowy œrodki mog¹ zostaæ u¿yte na bardziej skuteczne zabiegi rekultywa- Czynniki dotycz¹ce warunków termicznych i œwietlnych cyjne na innych powierzchniach. Problem ten wystêpuje np. w przy- – niekorzystne cechy po³udniowej wystawy powierzchni padku wysokich usypisk, których niwelacja prowadzi do przykrycia gruntu (wysokie temperatury, szybkie parowanie) warstwy sp¹gowej utworami o ma³ej zasobnoœci i spoistoœci. Rezy- – niekorzystne cechy pó³nocnej wystawy powierzchni gruntu gnacja z uproduktywnienia w znaczeniu rolnym lub leœnym takich (niskie temperatury, krótszy dzieñ, mroŸne wiatry) obiektów nie musi oznaczaæ rezygnacji z ich uproduktywnienia

65 w innym zakresie, a ustalony dla nich kierunek rekultywacji wyma- nym w przesz³oœci, obecnie i w przysz³oœci. Wynika z tego koniecz- gaæ bêdzie wykonania zupe³nie innych zabiegów rekultywacyjnych. noœæ dokonania uzgodnieñ co do zmian w tych planach na szczeblu Przyjête dla poszczególnych powierzchni koncepcje musz¹ gminy i powiatu przed przyst¹pieniem do rekultywacji. Odpowied- pozostawaæ w zgodzie z planami przestrzennego zagospodarowania nie wyprzedzenie czasowe takich uzgodnieñ jest o tyle istotne, ¿e terenu. Myœl¹ przewodni¹ tworzenia takich planów jest okreœlenie mo¿e wi¹zaæ siê z w³aœciwym dla okreœlonego kierunku rekultywa- charakteru krajobrazu dla ca³ego obszaru gminy i poszczególnych cji i zagospodarowania gruntu sposobem organizacji prac eksploata- wsi. Taka myœl przewodnia powinna towarzyszyæ te¿ opracowywa- cyjnych (miejsca sk³adowania nadk³adu, miejsca i formy zrzutu niu projektów rekultywacji i zagospodarowania dla poszczególnych powierzchni gruntów zdewastowanych, przy czym nale¿y unikaæ odpadu poeksploatacyjnego itp.). Dopiero po opracowaniu czêsto spotykanego b³êdu w postaci odrêbnego projektowania kie- i zatwierdzeniu tych planów oraz powi¹zaniu ich z planami prowa- runku zagospodarowania dla ka¿dej z dzia³ek. Projekt rekultywacji dzenia eksploatacji z³ó¿ mo¿na zdefiniowaæ zestaw zabiegów rekul- i zagospodarowania gruntu powinien byæ w istocie planem rekulty- tywacyjnych dla poszczególnych fragmentów uproduktywnianego wacji i zagospodarowania krajobrazu na ca³ym terenie eksploatowa- terenu.

3. PRZEGL¥D TECHNIK REKULTYWACJI

Myœl¹ przewodni¹ zaprezentowanych poni¿ej technik jest mak- jest wyoranie warstwicowo przebiegaj¹cych bruzd o niewielkiej symalne wykorzystanie naturalnych procesów i materia³ów g³êbokoœci, wyhamowuj¹cych sp³yw przy nawalnych deszczach. wystêpuj¹cych w œrodowisku. Metody oparte na zaawansowa- b. Stabilizacja luŸnych, bezstrukturalnych gruntów o du¿ym nej technologii s¹ w warunkach polskich drogie, a chemiczna nachyleniu. ingerencja w œrodowisko nie jest konieczna w przypadku grun- Grunty te nara¿one s¹ na erozjê wietrzn¹ i wodn¹, przy czym woda tów po kopalniach kruszyw. dzia³a tu destrukcyjnie na grunt zarówno poprzez wymywanie, jak te¿ zmniejszaj¹c tarcie pomiêdzy elementami struktury gruntu, co 3.1. Zabiegi stabilizuj¹ce powierzchniê gruntu powoduje powstawanie osuwisk. Stabilizacja musi dotyczyæ wiêc a. Stabilizacja luŸnych, bezstrukturalnych gruntów o ma³ym (do 10%) nachyleniu. Na tych gruntach podstawowym czynnikiem erozji jest wiatr. – Przeciwdzia³anie sposobami biologicznymi polega na punk- towym lub ca³opowierzchniowym wysiewie roœlin szybko kie³kuj¹cych i silnie rosn¹cych w optymalnym biologicznie okresie, przy czym zestaw tych roœlin uzale¿niony jest od zawartoœci w pod³o¿u frakcji sp³awialnych (wg za³¹cznika). Alternatywnym sposobem jest wysadzanie szybko ukorze- niaj¹cych siê ¿ywoko³ów (zrzezów) wierzbowych, jesieni¹ lub wczesn¹ wiosn¹, w formie rzêdów . – Przeciwdzia³anie sposobami mechanicznymi polega na spo- wolnieniu ruchu powietrza przy gruncie przez luŸne pokry- cie chrustem ca³ej powierzchni w iloœci ok. 100 - 150 mp (m3 objêtoœci transportowej). Aby unikn¹æ erozji wodnej na rozleg³ych stokach, jak te¿ przy obszernych wierzchowinach, najprostszym i skutecznym sposobem

66 równie¿ g³êbszych warstw gruntu i wymaga stosowania bardziej b. Je¿eli teren wierzchowiny nachylony jest w kierunku skarpy, nale- z³o¿onych technik. ¿y skanalizowaæ wody sp³ywu powierzchniowego. W tym celu nale- Klasycznym sposobem jest budowa p³otków oporowych ¿y wykonaæ na wierzchowinie rów w odleg³oœci kilku metrów od z wi¹zek faszyny u³o¿onych warstwicowo, opartych na ko³kach (lub krawêdzi skarpy. Je¿eli grunt jest przepuszczalny, rów taki bêdzie ¿ywoko³ach) wbitych prostopadle do powierzchni gruntu, przy roz- pe³ni³ funkcjê rowu ch³onnego, natomiast je¿eli grunt jest zwiêz³y, stawie p³otków nie wiêkszym ni¿ co 10 m, zale¿nie od nachylenia nale¿y zaprojektowaæ sposób odprowadzenia wody. Najprostszym (wiêksze nachylenie wymaga zagêszczenia p³otków), sposobem jest jej odprowadzenie do wyrobiska przez wykonanie co – p³otki z ¿ywoko³ów wierzbowych o d³. ok. 1m, œrednicy ok. kilkadziesi¹t metrów rynny umocnionej faszyn¹ lub rumoszem 2-3cm, zag³êbionych w grunt na 30-50cm, co 10-20cm kamiennym, zaœ przy du¿ych spadkach wskazane jest dodatkowe w rzêdach u³o¿onych warstwicowo lub tworz¹cych rombo- wykonanie kaskad (kamiennych lub z faszyny), rozmieszczonych co idaln¹ kratê o boku ok. 1m, 2-3m poprzecznie do rynny. – p³otki plecione z pêdów faszynowych, oplecionych na c. Œcianê skarpy nale¿y umocniæ i zabezpieczyæ przed erozj¹ przez ko³kach (lub ¿ywoko³ach) wbitych prostopadle do obsiew roœlinami zielnymi o roz³ogowym lub palowym systemie powierzchni gruntu co 30-40cm, w rzêdach u³o¿onych war- korzeniowym. Obsiewu mo¿na dokonaæ z rêki, lub, w przypadku stwicowo lub w kratê, szczególnie wysokich skarp, metod¹ hydroobsiewu. Inn¹ form¹ – p³otki ze snopków s³omy, zag³êbionych k³osami prostopadle umocnienia jest zakrzaczenie œciany przez wbicie w skarpê ¿ywo- do powierzchni gruntu i opartych na ¿erdziach przybitych do ko³ów w rozstawie 1x1 do 2x2m, w zale¿noœci od nachylenia skarpy. pionowo wbitych ko³ków – warstwicowo. Przy wykonywaniu wszelkich prac na œcianie skarpy nale¿y szczególnie starannie przestrzegaæ zasad bezpieczeñstwa pracy. Wszystkie rodzaje p³otków mo¿na mocowaæ bezpoœrednio na stoku lub na krawêdziach wykonanych uprzednio stopni. Ten drugi wariant stosowany jest wtedy, gdy planowane jest wprowadzenie sadzonek 3.2. Zabiegi reguluj¹ce stosunki wodne w gruncie drzew lub krzewów. Szerokoœæ stopni powinna wynosiæ ok. 1m, a ich ° a. Dna wyrobisk. p³aszczyzna powinna mieæ nachylenie wsteczne ok. 10 . Nie wymagaj¹ one na ogó³ jakichkolwiek zabiegów, poniewa¿ grunt Dodatkowym sposobem stabilizuj¹cym zarówno fragmenty nie by³ tam odspajany, a jego granulacja obejmuje z regu³y pe³ne stoków, jak i p³aszczyzn stopni lub tarasów jest zastosowanie struk- spektrum frakcji. Podsi¹kanie istnieje, a woda opadowa jest wi¹zana tur komórkowych (geokrat) i wykorzystanie ich jedynie jako ele- w wystarczaj¹cym dla roœlin, nawet drzewiastych, stopniu. Spora- mentów strukturalnych, wzmacniaj¹cych i stabilizuj¹cych pod³o¿e dycznie mo¿e wystêpowaæ problem nadmiernej nieprzepuszczalno- nara¿one na erozjê. Po wype³nieniu komórek substratem œci gruntu, gdy warstwa sp¹gowa utworzona jest z glin ciê¿kich o po¿¹danych cechach biologicznych mo¿liwe jest dokonanie obsie- i i³ów. Zalecane jest w takich przypadkach wykonanie dwojakiego wów lub nasadzeñ. rodzaju zabiegów: Szczególnie strome stoki, o nachyleniu pow. 1:1 powinny bez- – rozluŸnienie struktury gruntu przez spulchnienie warstwy wzglêdnie byæ stabilizowane z wykorzystaniem ¿ywoko³ów, gdy¿ 30-50 cm (g³êboszowanie), ich skutecznoœæ w przeciwdzia³aniu erozji jest wielokrotnie wy¿sza, – wprowadzenie do gruntu domieszki frakcji gruboziarnistych ni¿ elementów konstrukcyjnych p³otków czy innych struktur kon- (piasków). strukcyjnych. Funkcjê ¿ywoko³ów pe³niæ mog¹ tak¿e ko³ki podpie- Zabiegi te mo¿na wykonaæ ca³opowierzchniowo lub pasowo, zale- raj¹ce pêdy, wi¹zki faszynowe czy snopy s³omy w p³otkach opisa- ¿nie od zaprojektowanego sposobu zagospodarowania. Dopuszczal- nych powy¿ej. Po ukorzenieniu siê, a nastêpnie ulistnieniu, nie tylko ne jest tak¿e wykonanie ich punktowo, je¿eli sposób zagospodaro- stabilizuj¹ g³êbokie warstwy gruntu, lecz tak¿e dostarczaj¹ obfitego wania przewiduje, np. sadzenie w luŸnej wiêŸbie drzew lub krzewów opadu œció³ki. silnie rozkrzewiaj¹cych siê. c. Stabilizacja skarp. W szczególnych przypadkach, gdy poziom wód gruntowych W wiêkszoœci przypadków skarpy wyrobisk charakteryzuj¹ siê jest p³ytko pod powierzchni¹ gruntu, konieczne jest wykonanie rabat nastêpuj¹cymi cechami: ° lub rabatowa³ków. Rabaty wykonuje siê w formie kilkumetrowej – nachylenie wiêksze od 45 , szerokoœci pasów wywy¿szonego gruntu, przy czym materia³em na – górna krawêdŸ skarpy zbli¿ona lub pokrywaj¹ca siê z gra- wywy¿szenie jest na ogó³ urobek z wyorywanych lub wykopywa- nic¹ terenu poddanego eksploatacji, nych wzd³u¿ rabat rowów. Rabatowa³ki wykonuje siê w ten sam spo- – brak materia³u zewnêtrznego do niwelacji spadków. sób, lecz rozstaw wykonanych rowów wynosi zazwyczaj ok. 2 m, Mo¿liwe s¹ dwa g³ówne kierunki dzia³añ: a pozyskany z nich urobek formowany jest w pryzmê o wysokoœci 1. Optymalnym rozwi¹zaniem jest œciêcie skarpy i z³agodzenie jej kilkudziesiêciu cm, usytuowan¹ wzd³u¿ rowu. Wybór metody zale- nachylenia materia³em pobieranym z wierzchowiny. Zalet¹ jest ¿y od koniecznego do uzyskania wywy¿szenia – wiêksze mo¿na mo¿liwoœæ wykorzystania ¿yŸniejszego gruntu do zabudowy uzyskaæ w przypadku rabatowa³ków. biologicznej, lecz istotn¹ wad¹ jest koniecznoœæ przesuniêcia granicy wyrobiska na zewn¹trz, co nie zawsze jest mo¿liwe . Bar- dziej pracoch³onne jest wykorzystanie materia³u z zewnêtrznych zwa³owisk, przy czym ogranicza siê wtedy jego wykorzystanie do rekultywacji np. usypisk odpadów poeksploatacyjnych. Przy ³agodzeniu nachylenia skarp nale¿y, uwzglêdniaj¹c rodzaj utworu tworz¹cego skarpê, doprowadziæ nachylenie do k¹ta naturalnego stoku. Zniwelowane tak zbocze powinno zostaæ zastabilizowane biologicznie (wysiew roœlin zielnych lub sadze- nie krzewów). 2. W sytuacji, kiedy nie jest mo¿liwe uzyskanie k¹ta naturalnego sto- ku, wskazane jest nastêpuj¹ce postêpowanie: a. Wszelkie naturalnie powsta³e pó³ki i tarasy nale¿y zachowaæ. Grunt na nich jest zazwyczaj ju¿ doœæ stabilny z racji kilkuletniego osiadania i wmycia frakcji koloidalnych z wy¿szych partii skarpy. Wskazane jest zastabilizowanie ich przez obsiew lub obsadzenie.

67 b. Usypiska utworzone z odpadów poeksploatacyjnych. pieczeñstwo to mo¿na z³agodziæ doprowadzaj¹c do zacienienia Materia³ tworz¹cy te obiekty charakteryzuje siê najczêœciej ma³¹ powierzchni, co obni¿a temperaturê powierzchni i wierzchniej war- zawartoœci¹ frakcji sp³awialnych. Sprawia to, ¿e zarówno pojem- stwy gruntu, a tym samym spowalnia odparowywanie wody z grun- noœæ wodna tego utworu jest ma³a, czêsto zerowa, jak te¿ nie ma tu. Zacienienie mo¿na wykonaæ kilkoma metodami: mo¿liwoœci podsi¹kania z g³êbszych, nierozspojonych warstw – metodami mechanicznymi przez stosowanie cieniówek gruntu. z w³ókniny lub gêstej siatki z PCW, rozpiêtych na pionowo wbitych s³upkach, lub wyk³adaj¹c na powierzchni gruntu chrust w iloœci 100-150 mp/ha. Bardziej kosztoch³onn¹, lecz skuteczniejsz¹ metod¹ jest ustawienie plecionych p³otków faszynowych (omówionych w czêœci poœwiêconej stabiliza- cji powierzchni). – metodami biologicznymi, przez stworzenie pasów (rzêdów) roœlinnoœci kserofitycznej - np. wysiew nostrzyku bia³ego, koniczyny polnej, traw, ¿arnowca, janowca barwierskiego, rokitnika czy posadzenie ¿ywoko³ów z wierzby kaspijskiej lub piaskowej. W przypadku siewu roœlin zielnych wskaza- ny jest obsiew ca³opowierzchniowy. Wskazane metody nie daj¹ gwarancji udatnoœci nasadzeñ wprowa- dzanych w ramach leœnego zagospodarowania gruntu w okresach d³ugotrwa³ej suszy. St¹d te¿ wynika zalecenie maksymalizacji zarówno gruboœci, jak i stopnia pokrycia powierzchni materia³em o du¿ej sorpcyjnoœci, a tak¿e ³¹czne stosowanie kilku rodzajów Istotne znaczenie w zakresie stosunków wodnych usypisk ma zabiegów. sposób zrzutu odpadu poeksploatacyjnego. W du¿ych kopalniach Szczególnie istotne jest zjawisko mo¿liwoœci wykorzystania odpad jest odprowadzany na zwa³owisko w formie pulpy wodno- przez zbiorowiska roœlin zielnych, zw³aszcza traw, wilgoci zawartej -piaskowej. Przy jednym punkcie zrzutu dochodzi do powstania w powietrzu przez jej kondensacjê w postaci rosy. Zjawisko to doty- ha³dy o wysokoœci czasem kilkudziesiêciu metrów, niwelowanej czy 10 - 30% ca³kowitej iloœci wody w bilansie wodnym. przez przemieszczenie materia³u z górnej czêœci do podnó¿y ha³dy. Powy¿sze uwagi prowadz¹ do konkluzji, ¿e wprowadzanie Taka technologia powoduje nastêpuj¹ce zjawiska: roœlinnoœci o charakterze melioracyjnym nie nale¿y traktowaæ jako – silne rozwarstwianie siê zrzucanej pulpy piaskowej. Frakcje elementu zagospodarowania, lecz rekultywacji gruntu. sp³awialne sp³ywaj¹ w dó³ zboczy, na wierzcho³ku ha³dy pozostaj¹ frakcje gruboziarniste. 3.3. Dzia³ania dotycz¹ce poprawy cech – niwelowanie tak powsta³ej ha³dy prowadzi do przykrycia przyrodniczych œrodowiska glebowego obszarów o du¿ej zawartoœci czêœci sp³awialnych mate- Najczêœciej wystêpuj¹ce zbiorowiska roœlinne wykorzystuj¹ do ria³em gruboziarnistym z wierzcho³ka ha³dy, dodatkowo ¿ycia wierzchni¹ warstwê gruntu. Mi¹¿szoœæ gruntu penetrowana rozluŸnionym podczas przemieszczania. przez roœliny wy¿sze (nasienne) w du¿ej mierze zale¿y od gatunku, Rezultat takich dzia³añ to powstanie skrajnie odwodnionego gruntu lecz wykazuj¹ one doœæ du¿¹ plastycznoœæ w kszta³towaniu syste- na du¿ym obszarze. mów korzeniowych. Badania wykaza³y, ¿e w zale¿noœci od œrodowi- Organizacja zrzutu pulpy polegaj¹ca na równomiernym rozpro- ska wiêkszoœæ gatunków drzewiastych g³ówn¹ masê korzeni wadzaniu jej na ca³ym, przewidzianym na ten cel, terenie, problem ch³onnych rozwija w warstwie o mi¹¿szoœci kilkudziesiêciu cm. ten w znacznym stopniu likwiduje. Zarówno poziomy, jak i pionowy G³êbiej siêgaj¹ce korzenie spe³niaj¹ na ogó³ rolê mocuj¹c¹ roœlinê rozk³ad udzia³u frakcji pylastej i ilastej w gruncie jest równomierny. w gruncie, rzadziej zaœ zaopatrzeniow¹. St¹d te¿ istotne jest wpro- Poprawia to pojemnoœæ wodn¹ gruntu usypiska w ca³ym jego profi- wadzenie do wierzchniej warstwy rekultywowanego utworu kom- lu. Jednoczeœnie zagêszczenie tak utworzonego gruntu jest znacznie ponentów spe³niaj¹cych funkcjê sorbentów, jak i tych, które s¹ nie- wiêksze, co korzystnie wp³ywa na mo¿liwoœæ zagospodarowania zbêdne dla prawid³owego metabolizmu roœlin. obiektu. Nie bez znaczenia jest te¿ mo¿liwoœæ unikniêcia lub ograni- Do materia³ów pierwszego typu (sorbentów) nale¿eæ mog¹ czenia przemieszczeñ wielkich mas gruntu i mniejsza koszto- utwory mineralne o du¿ym udziale frakcji sp³awialnych, lecz nie- ch³onnoœæ niezbêdnych do wykonania zabiegów rekultywacyjnych. zbyt zwiêz³e, umo¿liwiaj¹ce wymieszanie z gruntem macierzystym. Podstawowym i najskuteczniejszym sposobem zwiêkszenia Innym mog¹ byæ substraty na bazie torfu, przy czym nale¿y pamiê- pojemnoœci wodnej gruntu o du¿ej przesi¹kalnoœci, jest dostarczenie taæ, ¿e nie nadaj¹ siê one na grunty silnie nas³onecznione, silnie prze- i domieszanie w jego górnej warstwie materia³u o du¿ej sorpcyjno- suszane, gdy¿ torfy trac¹ swe w³aœciwoœci sorpcyjne po pe³nym œci. Mo¿e to byæ zmagazynowany wczeœniej nadk³ad, grunt pozy- wysuszeniu. Te niekorzystne cechy wykazuj¹ w mniejszym stopniu skany ze sp¹gowych warstw wyrobisk, kompost na bazie torfu lub komposty torfowe, zw³aszcza z du¿ym udzia³em komponentów (w ostatecznoœci) preparaty syntetyczne (hydro¿ele). celulozowych (s³oma, trociny) lub z korowin¹ drzew. Zabiegi implantowania kompleksu sorpcyjnego do gruntu Trzeci¹ grup¹ materia³ów zwiêkszaj¹cych sorpcjê s¹ syntetycz- mog¹ dotyczyæ ca³ej powierzchni - wariant optymalny, lub jej czêœci ne koloidy, wykorzystywane z powodzeniem w produkcji rolniczej - ulepszanie dotyczy wtedy jedynie pasów o szerokoœci 1–2 m, i ogrodniczej (hydro¿ele). mi¹¿szoœci ok. 0,2-0,3 m i rozstawie od 2 do 3 m, ewentualnie punk- Niemniej istotne jest wprowadzenie do gruntu bezglebowego tów o rozstawie od 2 do 3 m i objêtoœci ulepszonego gruntu co naj- diaspor organizmów glebowych, uruchamiaj¹cych procesy glebo- 3 mniej 50 dcm w ka¿dym punkcie. twórcze. Efekt ten uzyskamy najproœciej rozprowadzaj¹c nawet Jest oczywiste, ¿e ograniczenie objêtoœci warstwy o du¿ej cienk¹ warstw¹ zmagazynowany przed eksploatacj¹ nadk³ad. pojemnoœci wodnej do 20-30 cm i dodatkowe ograniczenie jej roz- Idea³em by³oby magazynowanie oddzielnie warstwy biologicznie ci¹g³oœci stwarza niebezpieczeñstwo wyst¹pienia drastycznych nie- aktywnej (poziom próchniczny i akumulacji), gdy¿ prze¿ywalnoœæ doborów wody w okresach d³ugotrwa³ego braku opadów. Niebez- diaspor w ma³ych ha³dach jest wiêksza.

68 4. EFEKTY REKULTYWACJI

Bezsprzecznie czynnikiem kluczowym w rekultywacji jest czas i wa¿ne, krajobrazowe z uwzglêdniania elementów wody podczas o efektach mo¿emy mówiæ dopiero po kilku lub kilkunastu latach. rekultywowania obiektów pokopalnianych. Ciekawe s¹ tak¿e Czas jest potrzebny zarówno na migracjê diaspor z s¹siednich eko- powstaj¹ce na zwa³owiskach odpadu zbiorowiska kserotermiczne, systemów, jak i na wykszta³cenie siê relacji iloœciowych i funkcjo- równie¿ obfituj¹ce w gatunki rzadkie, niewystêpuj¹ce w najbli¿- nalnych pomiêdzy taksonami. szym otoczeniu.

Ciekawym zagadnieniem jest pojawianie siê na gruntach zre- Dobrze zaprojektowana i wykonana rekultywacja nie jest jedy- kultywowanych gatunków roœlin i zwierz¹t pierwotnie w tych miej- nie „protezowaniem” zniszczonego œrodowiska. Umiejêtnie steruj¹c scach niewystêpuj¹cych. Inwentaryzacje wykonywane po kilku czy procesem sukcesyjnym mo¿na uzyskaæ na terenach zdegradowa- kilkunastu latach od rekultywacji ukazywa³y du¿¹ bioró¿norodnoœæ, nych i zdewastowanych nie tylko przywrócenie ich œrodowisku, ale porównywaln¹ z rozwiniêtymi ekosystemami, ujawniaj¹c czêsto nawet efekt wzbogacenia przyrodniczego w porównaniu ze stanem gatunki rzadkie, nawet chronione. Szczególnie du¿¹ ró¿norodnoœæ sprzed eksploatacji. Trzeba równie¿ pamiêtaæ, ¿e równie istotnym, obserwuje siê w przypadku pozostawienia podczas rekultywacji jak rekultywacja, jest etap zagospodarowania, dostarczaj¹cy kolej- zbiorników wodnych. Strefa brzegowa tych zbiorników jest szcze- gólnie korzystnym ekologicznie obszarem, bogate biologicznie s¹ nych impulsów sukcesyjnych i steruj¹cy rozwojem zapocz¹tkowa- tak¿e wyp³ycone fragmenty akwenów. Jest to bardzo wa¿na obser- nego rekultywacj¹ ekosystemu. wacja, wskazuj¹ca na istotne korzyœci œrodowiskowe i, co równie

69 IV. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH

1. WPROWADZENIE

Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji IMGW-PIB), gwarantuj¹cych reprezentatywnoœæ pomiarów dla zanieczyszczeñ do pod³o¿a zosta³ uruchomiony w 1998 roku jako oceny obszarowego rozk³adu zanieczyszczeñ oraz ze 162 posterun- jedno z zadañ podsystemu monitoringu jakoœci powietrza Pañstwo- ków opadowych charakteryzuj¹cych pole œrednich sum opadów dla wego Monitoringu Œrodowiska (PMŒ). Badania w pe³nym cyklu obszaru Polski (ryc. 16). rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 roku. Celem tego Na powy¿szych stacjach zbierany jest w sposób ci¹g³y opad monitoringu jest okreœlanie w skali kraju rozk³adu ³adunków zanie- atmosferyczny mokry oraz wykonuje siê oznaczenie iloœciowe czyszczeñ wprowadzanych z mokrym opadem do pod³o¿a w ujêciu zebranych próbek. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzo- czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania sk³adu fizyko- ne s¹ pomiary i obserwacje wysokoœci i rodzaju opadu, kierunku chemicznego opadów oraz równoleg³e obserwacje i pomiary para- i prêdkoœci wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na ka¿dej metrów meteorologicznych dostarczaj¹ informacji o obci¹¿eniu stacji zbierane s¹ próbki dobowe opadów i na bie¿¹co (po up³ywie obszarów leœnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami doby opadowej) bezpoœrednio na stacji wykonywany jest pomiar deponowanymi z powietrza – zwi¹zkami zakwaszaj¹cymi, biogen- wartoœci pH opadu. nymi i metalami ciê¿kimi, tworz¹c podstawy do analizy istniej¹cego Na posterunkach opadowych dokonuje siê tylko pomiaru wyso- stanu. koœci opadów. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Pañstwowy Insty- Miesiêczne (uœrednione) próbki opadów analizowane s¹ tut Badawczy, na zlecenie G³ównego Inspektoratu Ochrony Œrodo- w zakresie nastêpuj¹cych wskaŸników: wartoœci pH, przewodnoœci wiska prowadzi badania monitoringowe, bank danych, przygotowu- elektrycznej w³aœciwej, chlorków, siarczanów, azotu azotynowego je raporty i opracowania (zgodnie z wytycznymi), wspó³pracuje i azotanowego, azotu amonowego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Œrodowiska. wapnia, magnezu, cynku, miedzi, o³owiu, kadmu, niklu i chromu. IMGW-PIB prowadzi analizê jakoœci otrzymanych wyników Ponadto, w celu okreœlenia stê¿enia azotu ogólnego, oznaczany jest badañ fizyko-chemicznych i nadzór nad zbiorem nadsy³anych rapor- azot Kjeldahla. tów z laboratoriów WIOŒ. Analizy sk³adu fizykochemicznego opadów wykonywane s¹ W roku 2015 sieæ pomiarowo-kontrolna sk³ada³a siê z 23 stacji przez akredytowane laboratoria Wojewódzkich Inspektoratów badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych Ochrony Œrodowiska. Poszczególne wojewódzkie laboratoria anali-

stacje pomiaru chemizmu

stacje opadowe

Ryc. 16. Sieæ stacji pomiarowo-kontrolnych ogólnopolskiego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a w 2015 r.

71 zuj¹ opady ze stacji po³o¿onych w danym województwie. W 2015 Niniejszy raport prezentuje wyniki badañ dla obszaru woje- roku w województwie warmiñsko-mazurskim analizy wykonywa³o wództwa warmiñsko-mazurskiego. Przedstawione dane obrazuj¹ laboratorium WIOŒ w Olsztynie. stan jakoœci i ocenê stopnia zakwaszenia wód deszczowych w woje- Na podstawie danych pomiarowych i analitycznych opadów wództwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku oraz iloœci depono- z 23 stacji monitoringowych oraz danych pomiarowych ze 162 wanych substancji wraz z opadami z podzia³em na tereny poszcze- punktów pomiaru wysokoœci opadów, charakteryzuj¹cych pole gólnych powiatów. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru woje- œrednich sum opadów dla obszaru Polski, opracowane zosta³y mapy wództwa warmiñsko-mazurskiego porównano z depozycj¹ dla rozk³adu przestrzennego wysokoœci opadów i stê¿eñ substancji ca³ego obszaru Polski i pozosta³ych województw, a tak¿e porówna- zawartych w opadach oraz wielkoœci ich depozycji na obszar Polski no wielkoœci deponowanych ³adunków badanych substancji i jej poszczególne tereny. w poszczególnych latach 1999-2015 oraz przedstawiono tendencje Wyniki badañ chemizmu opadów atmosferycznych dla obszaru zmian w tym okresie. Polski z 2015 roku przedstawiono w sprawozdaniu rocznym i na stronie internetowej GIOŒ (http://www.gios.gov.pl).

2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A W 2015 ROKU

Atmosfera kumuluj¹c zanieczyszczenia naturalne i antropogeniczne podano wielkoœci ³adunków jednostkowych badanych substancji staje siê podstawowym Ÿród³em obszarowym zanieczyszczeñ w ska- wniesionych przez opady atmosferyczne w poszczególnych latach, li kontynentalnej. Jednym z elementów meteorologicznych gro- a na rycinie 17 przedstawiono diagramy dla tych ³adunków na tle madz¹cym i przenosz¹cym zanieczyszczenia jest opad atmosferycz- œredniorocznych sum opadów. ny. Zró¿nicowanie w czasie i przestrzeni wielkoœci opadów atmosfe- W 2015 roku na stacji monitoringowej w województwie war- rycznych, a przez to zmiennej iloœci i jakoœci chemicznej opadaj¹cej miñsko-mazurskim wykonano 111 pomiarów wartoœci pH dobo- na powierzchniê ziemi wody, wynika przede wszystkim z ró¿nego wych próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opado- Ÿród³owo obszaru gromadzenia siê zasobów wodnych i zanieczysz- wych. Wartoœci pH mieœci³y siê w zakresie od 4,17 do 7,01, œrednia czeñ w atmosferze, zmiennej wysokoœci wystêpowania kondensacji roczna wa¿ona pH 5,25. W przypadku 50% próbek stwierdzono pary wodnej, czasu trwania i natê¿enia wystêpuj¹cego opadu oraz „kwaœne deszcze” – opady o wartoœci pH poni¿ej 5,6, oznaczaj¹cej kierunku nap³ywu mas powietrza. Z powodu du¿ej zmiennoœci naturalny stopieñ zakwaszenia wód opadowych, wskazuj¹c na warunków meteorologicznych w skali miesiêcy, sezonów i roku, zawartoœæ w nich mocnych kwasów mineralnych. W porównaniu w zale¿noœci od miejsca i czasu, iloœci wnoszonych przez opady z rokiem ubieg³ym stwierdzono wzrost iloœci kwaœnych deszczy zanieczyszczeñ s¹ bardzo zró¿nicowane. w próbkach dobowych opadów o 14%. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosfe- W przypadku uœrednionych miesiêcznych próbek opadów war- rycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a na obszarze toœci pH poni¿ej 5,6 wystêpowa³y w 17% pomiarów, jest to taka województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku analizowano sama iloœæ jak w 2014 roku, a w wieloleciu 1999-2014 ich œrednia wody opadowe przed kontaktem z pod³o¿em, tak jak w latach iloœæ kszta³towa³a siê na poziomie 45%. poprzednich, na stacji po³o¿onej w Olsztynie. Sk³ad fizykochemicz- Na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego, wody opa- ny miesiêcznych próbek opadów z tej stacji monitoringowej oraz dowe w 2015 roku wnios³y: 22 698 ton siarczanów (9,39 kg/ha SO4); wielkoœci miesiêczne sum opadów przedstawiono w tabeli 10, nato- 19 653 tony chlorków (8,13 kg/ha Cl); 5 342 tony azotu azotynowe- miast charakterystyczne (minimalne, maksymalne i œrednie roczne go i azotanowego (2,21 kg/ha N); 7 856 ton azotu amonowego (3,25 wa¿one) wartoœci pH dobowych próbek opadów na tej stacji i dla kg/ha N); 19 653 tony azotu ogólnego (8,13 kg/ha N); 396,4 tony fos- porównania na pozosta³ych 22 stacjach monitoringowych na obsza- foru ogólnego (0,164 kg/ha P); 9 476 ton sodu (3,92 kg/ha); 3 626 ton rze Polski zaprezentowano w tabeli 11. potasu (1,50 kg/ha); 12 328 tony wapnia (5,10 kg/ha); 2 248 ton Wielkoœæ depozycji wprowadzana na okreœlony obszar zale¿y magnezu (0,93 kg/ha); 546,3 tony cynku (0,226 kg/ha); 63,3 tony od koncentracji danej substancji w opadzie atmosferycznym i iloœci miedzi (0,0262 kg/ha); 9,67 tony o³owiu (0,0040 kg/ha); 0,822 tony wody opadowej. Wielkoœci miesiêcznych ³adunków badanych sub- kadmu (0,00034 kg/ha); 5,80 tony niklu (0,0024 kg/ha); 2,417 tony stancji wnoszonych wraz z opadami na teren reprezentowany przez chromu ogólnego (0,0010 kg/ha) oraz 16,20 tony wolnych jonów stacjê monitoringow¹ w Olsztynie podano w tabeli 12. wodorowych (0,0067 kg/ha H+). Na podstawie wyników pomiarów iloœci wody opadowej Wielkoœci wprowadzonych substancji malej¹ zgodnie w 2015 r., zarejestrowanych na 162 punktach pomiaru wysokoœci opa- z szeregiem: du reprezentuj¹cych pole œrednich sum opadów dla obszaru Polski SO4 >Nog =Cl>Ca>Na>Nam >NNO2+NO3 >K>Mg> + 3 (w tym jedenastu na obszarze województwa warmiñsko-mazurskie- Zn > Pog >Cu>H >Pb>Ni>Cr>Cd go) oraz wyników analiz sk³adu opadów z 23 stacji monitoringowych Roczny sumaryczny ³adunek jednostkowy badanych substancji (ryc. 16), przy u¿yciu komputerowego systemu informacji przestrzen- zdeponowany na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego nej (GIS), oszacowano wielkoœci ³adunków jednostkowych i ca³kowi- wyniós³ 37,5 kg/ha i kszta³towa³ siê na poziomie o 0,7% ni¿szym od tych obci¹¿aj¹cych województwo warmiñsko-mazurskie, jego œredniego dla ca³ego obszaru Polski. W porównaniu z rokiem poszczególne powiaty i dla porównania obszary pozosta³ych woje- ubieg³ym nast¹pi³ spadek rocznego obci¹¿enia o 6,7%, przy ni¿szej wództw Polski. Obliczone dane przedstawiono w tabelach 13 i 14, œredniorocznej sumie wysokoœci opadów o 66,6 mm (o 10,8%). a zró¿nicowanie w obci¹¿eniu rocznym – na mapach 9-12. Najwiêkszym ³adunkiem badanych substancji w województwie Dla porównania wielkoœci mokrej depozycji na obszarze woje- warmiñsko-mazurskim zosta³ obci¹¿ony powiat Elbl¹g (42,6 kg/ha) wództwa warmiñsko-mazurskiego w latach 1999-2015 w tabeli 15 z najwy¿szymi, w porównaniu do obci¹¿enia pozosta³ych powiatów,

72 ³adunkami siarczanów, chlorków, azotu azotynowego i azotanowe- Przedstawione wyniki badañ monitoringowych pokazuj¹, ¿e go, fosforu ogólnego, sodu, potasu i kadmu. zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane Najmniejsze obci¹¿enie powierzchniowe wyst¹pi³o w powiecie wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa e³ckim (34,1 kg/ha) z najni¿szym obci¹¿eniem, w stosunku do pozo- warmiñsko-mazurskiego stanowi¹ znacz¹ce zród³o zanieczyszczeñ sta³ych powiatów, ³adunkami chlorków i sodu, a tak¿e w powiecie obszarowych oddzia³uj¹cych na œrodowisko naturalne tego obszaru. oleckim (34,5 kg/ha) z najni¿szym obci¹¿eniem, w stosunku do Spoœród badanych substancji, szczególnie ujemny wp³yw, na pozosta³ych powiatów, ³adunkami azotu ogólnego, potasu, miedzi stan œrodowiska, mog¹ mieæ kwasotwórcze zwi¹zki siarki i azotu, i o³owiu oraz w powiecie go³dapskim (34,7 kg/ha) z najni¿szym zwi¹zki biogenne i metale ciê¿kie. Opady o odczynie obni¿onym obci¹¿eniem o³owiem, podobnie jak w powiecie oleckim. („kwaœne deszcze”) stanowi¹ znaczne zagro¿enie zarówno dla œro- Ocena wyników siedemnastoletnich badañ monitoringowych dowiska wywo³uj¹c negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjo- chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do nowaniu ekosystemów l¹dowych i wodnych, jak równie¿ dla infra- pod³o¿a prowadzonych, w sposób ci¹g³y, w okresie lat 1999-2015 struktury technicznej (np. linie energetyczne). Zwi¹zki biogenne wykaza³a, ¿e ca³kowite roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru (azotu i fosforu) wp³ywaj¹ na zmiany warunków troficznych gleb województwa warmiñsko-mazurskiego ³adunkiem badanych sub- i wód. Metale ciê¿kie stanowi¹ zagro¿enie dla produkcji roœlinnej stancji deponowanych z atmosfery w 2015 roku przez opad mokry i zlewni wodoci¹gowych. zmala³o o 14,2% w stosunku do œredniego z poprzednich lat badañ, Wystêpuj¹ce w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapñ przy ni¿szej œredniorocznej sumie wysokoœci opadów tylko o 11,2%. i magnez), s¹ pod wzglêdem znaczenia ekologicznego przeciwieñ- Wniesione wraz z opadami w 2015 roku ³adunki, w porównaniu stwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciê¿kich. do œrednich z lat 1999-2014, by³y mniejsze dla wiêkszoœci badanych Ich oddzia³ywanie na œrodowisko jest pozytywne, poniewa¿ powo- sk³adników: dla siarczanów o 31,9%, azotu azotynowego i azotano- duj¹ neutralizacjê wód opadowych. wego o 19,3%, azotu amonowego o 26,3%, azotu ogólnego o 13,6%, Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depo- fosforu ogólnego o 45,5%, potasu o 6,8%, wapnia o 11,2%, cynku zycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a jest obecnie najpe³niejszym o 28,5%, miedzi o 14,7%, o³owiu o 61,5%, kadmu o 71,7%, niklu Ÿród³em wiedzy o stanie jakoœci wód opadowych i przestrzennym o 55,6%, chromu o 56,5% oraz wolnych jonów wodorowych rozk³adzie mokrej depozycji zanieczyszczeñ w odniesieniu do o 78,3%. Zaobserwowano niewielki spadek ³adunków sodu – obszaru ca³ego kraju jak i terenów poszczególnych województw, o 0,8%. £adunki magnezu pozosta³y na takim samym poziomie, a tak¿e dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje mo¿li- natomiast stwierdzono wzrost ³adunków chlorków o 6,4%. woœæ okreœlenia tendencji zmian mokrej depozycji.

Tabela 10. Sk³ad fizykochemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2015 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesiêczne sumy opadów

Jednost- Miesi¹c Lp. WskaŸnik ka I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1 pH - 6,88 4,90 6,80 6,94 6,88 6,28 5,50 7,10 6,80 6,80 6,66 7,06 2 Przewodnoœæ mS/cm 17,6 46,0 19,7 21,4 19,0 14,60 14,4 25,5 16,3 21,5 17,1 24,2 3 Chlorki mg/l Cl 2,70 3,96 2,47 0,98 0,98 1,13 0,54 1,33 1,62 1,89 1,41 2,51

4 Siarczany mg/l SO4 1,17 3,99 1,14 1,58 1,27 0,91 1,09 1,34 1,36 2,20 1,38 1,21 Azot (azotyno- 5 mg/l N 0,25 1,09 0,39 0,33 0,50 0,36 0,29 0,37 0,35 0,49 0,30 0,24 wy+azotanowy) 6 Azot amonowy mg/l N 0,31 1,27 0,65 0,51 0,80 0,62 0,41 0,44 0,48 0,60 0,42 0,25 7 Sód mg/l Na 1,55 2,53 1,48 0,94 0,33 0,29 0,41 1,02 0,39 0,60 0,57 0,65 8 Potas mg/l K 0,25 0,98 0,11 0,20 0,26 0,20 0,26 0,27 0,15 0,35 0,15 0,20 9 Wapñ mg/l Ca 0,67 1,84 0,52 1,18 0,60 0,49 0,82 1,79 0,68 0,79 0,74 1,60 10 Magnez mg/l Mg 0,39 0,41 0,08 0,25 0,08 0,06 0,06 0,32 0,11 0,10 0,13 0,31 11 Cynk mg/l Zn 0,013 0,063 0,013 0,013 0,012 0,007 0,011 0,034 0,023 0,014 0,017 0,016 12 MiedŸ mg/l Cu 0,0068 0,0066 0,0065 0,0036 0,0051 0,0029 0,0032 0,0036 0,0036 0,0061 0,0050 0,0070 13 O³ów mg/l Pb 0,0003 0,0033 0,0013 0,0023 0,0013 0,0003 0,0003 0,0013 0,0006 0,0011 0,0020 0,0003 14 Kadm mg/l Cd 0,00008 0,00112 0,00012 0,00018 0,00004 0,00002 0,00003 0,00002 0,00002 0,00009 0,00003 0,00002 15 Nikiel mg/l Ni 0,0001 0,0014 0,0004 0,0003 0,0001 0,0003 0,0004 0,0005 0,0000 0,0000 0,0002 0,0001 16 Chrom og. mg/l Cr 0,0007 0,0010 0,0003 0,0000 0,0001 0,0003 0,0002 0,0003 0,0002 0,0002 0,0003 0,0000 17 Azot ogólny mg/l N 1,07 3,73 1,64 1,18 2,44 1,23 1,18 1,79 2,70 1,86 1,20 0,83 18 Fosfor ogólny mg/l P 0,017 0,020 0,031 0,008 0,024 0,065 0,035 0,047 0,001 0,026 0,005 0,016 19 Jon wodorowy mg/l H+ 0,0001 0,0126 0,0002 0,0001 0,0001 0,0005 0,0032 0,0001 0,0002 0,0002 0,0002 0,0001 Miesiêczna suma 20 mm 47,9 2,7 43,7 43,2 34,4 32,5 85,0 12,5 74,3 20,8 97,4 73,0 opadów

73 Tabela 11. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów nap³ywu mas powietrza w 2015 roku

sektor iloœæ sektor nap³ywu h h œr. pH Lp. stacje min pH data max pH nap³ywu data pomiarów mas pow. [mm] [mm] (wa¿one) mas pow. 1 Œwinoujœcie 111 4,40 W 2,0 14.12. 7,36 W 2,0 17.09. 5,53 2 £eba 104 4,17 S 1,8 20.01. 6,43 N 1,5 09.08. 5,01 3 Gdañsk 81 4,74 S 4,0 30.01. 6,95 W 1,4 26.07. 5,51 4 Suwa³ki 105 6,02 W 11,9 21.12. 7,31 W 2,1 19.06. 6,57 5 Chojnice 94 4,48 S 2,9 15.12. 6,89 S 1,7 27.04. 5,30 6 Olsztyn 111 4,17 S 1,4 23.02. 7,01 W 1,1 15.07. 5,25 7 Gorzów Wlkp. 83 4,37 S 19,9 15.08. 7,01 W 1,3 19.07. 5,16 8 Toruñ 69 4,06 W 10,1 04.09. 7,07 W 1,2 23.07. 5,17 9 Bia³ystok 104 4,00 W 1,6 11.01. 7,20 N 1,0 07.02. 5,22 10 Zielona Góra 85 4,35 W 1,4 17.12. 6,69 S 1,0 14.09. 5,14 11 Poznañ 82 4,66 S 5,1 16.10. 7,26 W 1,7 20.06. 5,66 12 Warszawa 89 3,73 N 1,0 04.02. 7,08 S 1,6 15.08. 5,23 13 Kalisz 67 4,28 W 6,5 17.10. 6,83 W 1,6 18.07. 5,16 14 Sulejów 80 4,27 S 2,4 15.12. 7,03 W 1,2 09.07. 5,04 15 W³odawa 91 4,28 W 3,8 17.01. 7,02 W 1,6 26.06. 5,41 16 Legnica 73 4,16 W 1,1 20.11. 7,03 Z 6,3 12.06. 4,99 17 Œnie¿ka 157 4,17 W 1,1 18.07. 4,77 W 21,0 11.01. 4,46 18 Racibórz 69 4,79 W 5,2 09.02. 7,13 W 5,8 18.12. 5,85 19 Katowice 99 3,67 N 1,6 10.02. 7,06 S 2,7 04.03. 4,79 20 Nowy S¹cz 95 4,46 N 4,3 09.02. 7,07 W 11,2 30.01. 5,30 21 Sandomierz 86 4,09 S 1,2 15.12. 6,86 Z 5,0 18.09. 4,88 S 7,4 23.06. 22 Kasprowy Wierch 159 3,54 7,02 W 26,9 19.09. 4,88 W 2,4 14.11. 23 Lesko 107 4,24 W 2,5 03.03. 7,01 E 3,3 12.09. 4,99

Tabela 12. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2015 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie

Miesi¹c Lp. WskaŸnik Jednostka I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1 Chlorki kg/ha Cl 1,29 0,11 1,08 0,42 0,34 0,37 0,46 0,17 1,20 0,39 1,37 1,83

2 Siarczany kg/ha SO4 0,56 0,11 0,50 0,68 0,44 0,30 0,93 0,17 1,01 0,46 1,34 0,88 Azot (azotynowy 3 kg/ha N 0,12 0,03 0,17 0,14 0,17 0,12 0,25 0,05 0,26 0,10 0,29 0,18 +azotanowy) 4 Azot amonowy kg/ha N 0,15 0,03 0,28 0,22 0,28 0,20 0,35 0,06 0,36 0,12 0,41 0,18 5 Sód kg/ha Na 0,74 0,07 0,65 0,41 0,11 0,09 0,35 0,13 0,29 0,12 0,56 0,47 6 Potas kg/ha K 0,12 0,03 0,05 0,09 0,09 0,07 0,22 0,03 0,11 0,07 0,15 0,15 7 Wapñ kg/ha Ca 0,32 0,05 0,23 0,51 0,21 0,16 0,70 0,22 0,51 0,16 0,72 1,17 8 Magnez kg/ha Mg 0,19 0,01 0,03 0,11 0,03 0,02 0,05 0,04 0,08 0,02 0,13 0,23 9 Cynk kg/ha Zn 0,006 0,002 0,006 0,006 0,004 0,002 0,009 0,004 0,017 0,003 0,017 0,012 10 MiedŸ kg/ha Cu 0,0033 0,0002 0,0028 0,0016 0,0018 0,0009 0,0027 0,0005 0,0027 0,0013 0,0049 0,0051 11 O³ów kg/ha Pb 0,0001 0,0001 0,0006 0,0010 0,0004 0,0001 0,0003 0,0002 0,0004 0,0002 0,0019 0,0002 12 Kadm kg/ha Cd 0,00004 0,00003 0,00005 0,00008 0,00001 0,00001 0,00003 0,00000 0,00001 0,00002 0,00003 0,00001 13 Nikiel kg/ha Ni 0,0000 0,0000 0,0002 0,0001 0,0000 0,0001 0,0003 0,0001 0,0000 0,0000 0,0002 0,0001 14 Chrom og. kg/ha Cr 0,0003 0,0000 0,0001 0,0000 0,0000 0,0001 0,0001 0,0000 0,0001 0,0000 0,0003 0,0000 15 Azot ogólny kg/ha N 0,51 0,10 0,72 0,51 0,84 0,40 1,00 0,22 2,01 0,39 1,17 0,61 16 Fosfor ogólny kg/ha P 0,008 0,001 0,014 0,003 0,008 0,021 0,030 0,006 0,001 0,005 0,005 0,012 17 Jon wodorowy kg/ha H+ 0,0001 0,0003 0,0001 0,0000 0,0000 0,0002 0,0027 0,0000 0,0001 0,0000 0,0002 0,0001

74 Tabela 13. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady at- mosferyczne w 2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]

WSKANIKI

Powierzch- Azot (azotynowy+azotanowy) Lp. Powiat Siedziba 2 Siarczany [SO4] Chlorki [Cl] nia [km ] [ N --+ ] NO23 NO

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 9,03 1181 8,58 1122 2,17 284 2 braniewski Braniewo 1201,65 9,21 1107 8,91 1071 2,25 270 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 9,74 929 7,53 718 2,19 209 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 9,77 1383 9,38 1328 2,39 338 5 e³cki E³k 1112,79 9,83 1094 6,23 693 2,18 243 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 10,38 1162 7,67 859 2,38 266 7 i³awski I³awa 771,89 9,60 741 7,98 616 2,24 173 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 9,86 1366 8,49 1176 2,33 323 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 8,42 1021 8,71 1057 2,06 250 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 10,01 926 8,68 803 2,38 220 11 nidzicki Nidzica 1065,38 9,09 968 8,22 876 2,15 229 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 10,20 980 7,42 713 2,27 218 13 olecki Olecko 693,93 10,04 697 6,24 433 2,19 152 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 7,99 698 8,85 773 2,00 175 15 ostródzki Ostróda 2838,02 8,60 2441 8,57 2432 2,09 593 16 piski Pisz 1766,29 10,12 1787 7,38 1304 2,34 413 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 9,42 1672 8,69 1542 2,26 401 18 go³dapski Go³dap 1933,21 9,98 1929 6,37 1231 2,20 425 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 9,90 686 7,42 514 2,27 157 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 10,39 83 10,1 81 2,55 20

Tabela 13. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady at- mosferyczne w 2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Azot amonowy [N + ] Lp. Powiat Siedziba 2 NH Azot ogólny [Nog.] Fosfor ogólny [Pog.] [km ] 4 kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 3,14 411 8,11 1060 0,161 21,1 2 braniewski Braniewo 1201,65 3,20 385 8,18 983 0,181 21,7 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 3,16 301 8,16 778 0,164 15,6 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 3,39 480 8,51 1205 0,197 27,9 5 e³cki E³k 1112,79 3,47 386 6,90 768 0,167 18,6 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 3,61 404 7,95 890 0,175 19,6 7 i³awski I³awa 771,89 3,21 248 8,25 637 0,177 13,7 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 3,43 475 8,41 1165 0,172 23,8 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 2,95 358 8,01 972 0,150 18,2 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 3,48 322 8,73 808 0,171 15,8 11 nidzicki Nidzica 1065,38 3,09 329 8,50 906 0,154 16,4 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 3,28 315 8,17 785 0,178 17,1 13 olecki Olecko 693,93 3,51 244 6,76 469 0,164 11,4 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 2,84 248 8,38 732 0,133 11,6 15 ostródzki Ostróda 2838,02 2,98 846 8,36 2373 0,150 42,6 16 piski Pisz 1766,29 3,55 627 7,95 1404 0,173 30,6 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 3,26 579 8,83 1567 0,159 28,2 18 go³dapski Go³dap 1933,21 3,48 673 6,85 1324 0,165 31,9 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 3,46 240 7,62 528 0,169 11,7 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 3,61 29 8,75 70 0,218 1,7 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 2,65 23 8,45 75 0,115 1,0

75 Tabela 13. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady at- mosferyczne w 2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba Sód [Na] Potas [K] Wapñ [Ca] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 4,15 543 1,58 207 4,81 629 2 braniewski Braniewo 1201,65 4,34 522 1,95 234 4,47 537 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 3,78 361 1,52 145 5,01 478 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 4,58 648 2,23 316 4,51 638 5 e³cki E³k 1112,79 2,93 326 1,13 126 5,48 610 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 3,71 415 1,39 156 5,64 631 7 i³awski I³awa 771,89 3,99 308 1,70 131 4,94 381 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 4,16 576 1,54 213 5,26 729 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 4,13 501 1,51 183 4,74 575 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 4,20 389 1,53 142 5,41 500 11 nidzicki Nidzica 1065,38 3,98 424 1,47 157 4,95 527 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 3,80 365 1,63 157 5,29 508 13 olecki Olecko 693,93 2,97 206 1,08 75 5,78 401 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 4,10 358 1,32 115 4,92 430 15 ostródzki Ostróda 2838,02 4,08 1158 1,50 426 4,85 1376 16 piski Pisz 1766,29 3,51 620 1,37 242 5,37 948 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 4,18 742 1,49 264 5,20 923 18 go³dapski Go³dap 1933,21 3,06 592 1,12 217 5,69 1100 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 3,63 252 1,37 95 5,33 369 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 4,94 39 2,65 21 4,41 35 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 4,01 35 1,18 10 4,94 44

Tabela 13. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady at- mosferyczne w 2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba Magnez [Mg] Cynk [Zn] MiedŸ [Cu] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,91 119 0,195 25,5 0,0266 3,5 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,85 102 0,202 24,3 0,0257 3,1 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,80 76 0,194 18,5 0,0266 2,5 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,85 120 0,225 31,9 0,0262 3,7 5 e³cki E³k 1112,79 1,02 114 0,365 40,6 0,0218 2,4 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 1,04 116 0,331 37,1 0,0258 2,9 7 i³awski I³awa 771,89 0,83 64 0,183 14,1 0,0261 2,0 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,98 136 0,252 34,9 0,0274 3,8 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,90 109 0,154 18,7 0,0268 3,3 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 1,00 93 0,249 23,0 0,0286 2,6 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,86 92 0,178 19,0 0,0274 2,9 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,82 79 0,190 18,3 0,0264 2,5 13 olecki Olecko 693,93 1,06 74 0,382 26,5 0,0204 1,4 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,92 80 0,122 10,7 0,0275 2,4 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,88 250 0,147 41,7 0,0269 7,6 16 piski Pisz 1766,29 0,99 175 0,316 55,8 0,0264 4,7 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,94 167 0,201 35,7 0,0286 5,1 18 go³dapski Go³dap 1933,21 1,04 201 0,369 71,3 0,0207 4,0 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 0,98 68 0,312 21,6 0,0245 1,7 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 0,86 7 0,266 2,1 0,0265 0,2 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,93 8 0,089 0,8 0,0276 0,2

76 Tabela 13. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba O³ów [Pb] Kadm [Cd] Nikiel [Ni] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,0042 0,55 0,00034 0,044 0,0022 0,29 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,0037 0,44 0,00035 0,042 0,0024 0,29 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,0036 0,34 0,00031 0,030 0,0021 0,20 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,0037 0,52 0,00039 0,055 0,0027 0,38 5 e³cki E³k 1112,79 0,0028 0,31 0,00028 0,031 0,0031 0,34 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 0,0036 0,40 0,00036 0,040 0,0030 0,34 7 i³awski I³awa 771,89 0,0037 0,29 0,00031 0,024 0,0022 0,17 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,0041 0,57 0,00038 0,053 0,0025 0,35 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,0045 0,55 0,00034 0,041 0,0019 0,23 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,0044 0,41 0,00041 0,038 0,0025 0,23 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,0042 0,45 0,00034 0,036 0,0020 0,21 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,0034 0,33 0,00027 0,026 0,0023 0,22 13 olecki Olecko 693,93 0,0027 0,19 0,00027 0,019 0,0033 0,23 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,0051 0,45 0,00036 0,031 0,0016 0,14 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,0045 1,28 0,00034 0,096 0,0018 0,51 16 piski Pisz 1766,29 0,0036 0,64 0,00035 0,062 0,0029 0,51 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,0045 0,80 0,00039 0,069 0,0022 0,39 18 go³dapski Go³dap 1933,21 0,0027 0,52 0,00028 0,054 0,0033 0,64 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 0,0034 0,24 0,00033 0,023 0,0028 0,19 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 0,0034 0,03 0,00044 0,004 0,0031 0,02

Tabela 13. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady at- mosferyczne w 2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp. Powiat Siedziba Chrom [Cr] Jon wodorowy [H+] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1307,49 0,0010 0,131 0,0067 0,88 2 braniewski Braniewo 1201,65 0,0008 0,096 0,0072 0,87 3 dzia³dowski Dzia³dowo 953,93 0,0008 0,076 0,0070 0,67 4 elbl¹ski Elbl¹g 1415,58 0,0007 0,099 0,0073 1,03 5 e³cki E³k 1112,79 0,0011 0,122 0,0063 0,70 6 gi¿ycki Gi¿ycko 1119,51 0,0011 0,123 0,0075 0,84 7 i³awski I³awa 771,89 0,0008 0,062 0,0066 0,51 8 kêtrzyñski Kêtrzyn 1385,22 0,0011 0,152 0,0072 1,00 9 lidzbarski Lidzbark Warmiñski 1212,99 0,0011 0,133 0,0060 0,73 10 mr¹gowski Mr¹gowo 925,00 0,0012 0,111 0,0077 0,71 11 nidzicki Nidzica 1065,38 0,0011 0,117 0,0067 0,71 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 960,64 0,0007 0,067 0,0065 0,62 13 olecki Olecko 693,93 0,0011 0,076 0,0055 0,38 14 olsztyñski Olsztyn 874,00 0,0013 0,114 0,0054 0,47 15 ostródzki Ostróda 2838,02 0,0011 0,312 0,0060 1,70 16 piski Pisz 1766,29 0,0011 0,194 0,0082 1,45 17 szczycieñski Szczytno 1774,58 0,0012 0,213 0,0075 1,33 18 go³dapski Go³dap 1933,21 0,0011 0,213 0,0059 1,14 19 wêgorzewski Wêgorzewo 693,22 0,0010 0,069 0,0067 0,46 20 Elbl¹g Elbl¹g 79,82 0,0006 0,005 0,0078 0,06 21 Olsztyn Olsztyn 88,33 0,0013 0,011 0,0040 0,04

77 Tabela 14. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]

WSKANIKI

Powierzchnia Azot (azotynowy+azotanowy) Lp. Województwo 2 Siarczany [SO4] Chlorki [Cl] [km ] [ N --+ ] NO23 NO

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok

1 dolnoœl¹skie 19947 10,29 20525 4,97 9914 2,08 4149 2 kujawsko-pomorskie 17972 10,10 18152 5,74 10316 2,15 3864 3 ³ódzkie 18219 10,86 19786 5,23 9529 2,33 4245 4 lubelskie 25122 11,15 28011 4,53 11380 2,48 6230 5 lubuskie 13988 8,96 12533 5,78 8085 2,33 3259 6 ma³opolskie 15183 15,88 24111 7,60 11539 3,33 5056 7 mazowieckie 35558 11,84 42101 7,07 25140 2,59 9210 8 opolskie 9412 13,09 12320 6,29 5920 2,46 2315 9 podkarpackie 17846 12,51 22325 4,92 8780 2,65 4729 10 podlaskie 20187 9,86 19904 5,56 11224 2,19 4421 11 pomorskie 18310 9,24 16918 10,13 18548 2,57 4706 12 œl¹skie 12333 15,28 18845 8,52 10508 2,95 3638 13 œwiêtokrzyskie 11711 12,98 15201 5,19 6078 2,84 3326 14 warmiñsko-mazurskie 24173 9,39 22698 8,13 19653 2,21 5342 15 wielkopolskie 29826 11,22 33465 6,33 18880 2,39 7128 16 zachodniopomorskie 22892 9,52 21793 8,50 19458 2,67 6112

Tabela 14. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI

Powierzchnia Azot amonowy [N + ] Lp. Województwo 2 NH Azot ogólny [Nog.] Fosfor ogólny [Pog.] [km ] 4

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok

1 dolnoœl¹skie 19947 3,43 6842 7,81 15579 0,227 452,8 2 kujawsko-pomorskie 17972 3,16 5679 7,39 13281 0,181 325,3 3 ³ódzkie 18219 3,42 6231 8,44 15377 0,185 337,1 4 lubelskie 25122 3,90 9798 8,69 21831 0,179 449,7 5 lubuskie 13988 3,67 5134 10,42 14575 0,359 502,2 6 ma³opolskie 15183 5,25 7971 12,31 18690 0,310 470,7 7 mazowieckie 35558 3,64 12943 9,15 32536 0,196 696,9 8 opolskie 9412 4,21 3962 8,70 8188 0,338 318,1 9 podkarpackie 17846 3,82 6817 9,10 16240 0,270 481,8 10 podlaskie 20187 3,77 7610 7,16 14454 0,186 375,5 11 pomorskie 18310 3,36 6152 8,14 14904 0,228 417,5 12 œl¹skie 12333 4,78 5895 9,91 12222 0,349 430,4 13 œwiêtokrzyskie 11711 4,03 4720 9,62 11266 0,208 243,6 14 warmiñsko-mazurskie 24173 3,25 7856 8,13 19653 0,164 396,4 15 wielkopolskie 29826 4,08 12169 10,95 32659 0,330 984,3 16 zachodniopomorskie 22892 3,70 8470 10,31 23602 0,295 675,3

78 Tabela 14. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp Województwo Sód [Na] Potas [K] Wapñ [Ca] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok

1 dolnoœl¹skie 19947 2,81 5605 1,48 2952 3,10 6184 2 kujawsko-pomorskie 17972 3,18 5715 1,47 2642 5,11 9184 3 ³ódzkie 18219 2,89 5265 1,70 3097 3,81 6941 4 lubelskie 25122 2,25 5652 1,33 3341 4,67 11732 5 lubuskie 13988 2,89 4043 1,82 2546 3,36 4700 6 ma³opolskie 15183 3,46 5253 2,86 4342 7,34 11144 7 mazowieckie 35558 3,50 12445 1,66 5903 5,44 19344 8 opolskie 9412 2,90 2729 1,75 1647 5,39 5073 9 podkarpackie 17846 2,30 4105 1,68 2998 4,31 7692 10 podlaskie 20187 2,32 4683 1,14 2301 5,13 10356 11 pomorskie 18310 5,54 10144 2,01 3680 3,54 6482 12 œl¹skie 12333 3,35 4132 2,20 2713 6,81 8399 13 œwiêtokrzyskie 11711 2,46 2881 1,80 2108 4,82 5645 14 warmiñsko-mazurskie 24173 3,92 9476 1,50 3626 5,10 12328 15 wielkopolskie 29826 3,65 10886 2,06 6144 3,39 10111 16 zachodniopomorskie 22892 4,59 10507 1,99 4556 4,33 9912

Tabela 14. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp Województwo Magnez [Mg] Cynk [Zn] MiedŸ [Cu] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok

1 dolnoœl¹skie 19947 0,57 1137 0,199 396,9 0,0429 85,6 2 kujawsko-pomorskie 17972 0,70 1258 0,161 289,3 0,0240 43,1 3 ³ódzkie 18219 0,53 966 0,231 420,9 0,0279 50,8 4 lubelskie 25122 0,71 1784 0,207 520,0 0,0221 55,5 5 lubuskie 13988 0,48 671 0,131 183,2 0,0392 54,8 6 ma³opolskie 15183 1,10 1670 0,232 352,2 0,0342 51,9 7 mazowieckie 35558 0,74 2631 0,319 1134,3 0,0317 112,7 8 opolskie 9412 0,89 838 0,175 164,7 0,0292 27,5 9 podkarpackie 17846 0,77 1374 0,204 364,1 0,0253 45,2 10 podlaskie 20187 1,01 2039 0,390 787,3 0,0241 48,7 11 pomorskie 18310 0,81 1483 0,151 276,5 0,0224 41,0 12 œl¹skie 12333 1,10 1357 0,241 297,2 0,0310 38,2 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,67 785 0,210 245,9 0,0265 31,0 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,93 2248 0,226 546,3 0,0262 63,3 15 wielkopolskie 29826 0,59 1760 0,195 581,6 0,0329 98,1 16 zachodniopomorskie 22892 0,73 1671 0,135 309,0 0,0340 77,8

79 Tabela 14. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI Powierzchnia Lp Województwo O³ów [Pb] Kadm [Cd] Nikiel [Ni] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok

1 dolnoœl¹skie 19947 0,0160 31,92 0,00064 1,277 0,0034 6,78 2 kujawsko-pomorskie 17972 0,0028 5,03 0,00018 0,323 0,0022 3,95 3 ³ódzkie 18219 0,0054 9,84 0,00057 1,038 0,0021 3,83 4 lubelskie 25122 0,0046 11,56 0,00056 1,407 0,0027 6,78 5 lubuskie 13988 0,0068 9,51 0,00039 0,546 0,0020 2,80 6 ma³opolskie 15183 0,0138 20,95 0,00132 2,004 0,0034 5,16 7 mazowieckie 35558 0,0041 14,58 0,00041 1,458 0,0031 11,02 8 opolskie 9412 0,0122 11,48 0,00074 0,696 0,0024 2,26 9 podkarpackie 17846 0,0081 14,46 0,00124 2,213 0,0031 5,53 10 podlaskie 20187 0,0031 6,26 0,00029 0,585 0,0029 5,85 11 pomorskie 18310 0,0027 4,94 0,00028 0,513 0,0029 5,31 12 œl¹skie 12333 0,0251 30,96 0,00151 1,862 0,0025 3,08 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,0085 9,95 0,00086 1,007 0,0026 3,04 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,0040 9,67 0,00034 0,822 0,0024 5,80 15 wielkopolskie 29826 0,0039 11,63 0,00032 0,954 0,0023 6,86 16 zachodniopomorskie 22892 0,0042 9,61 0,00036 0,824 0,0023 5,27

Tabela 14. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. z podzia³em na obszar poszcze- gólnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd.)

WSKANIKI

Lp. Województwo Powierzchnia [km2] Chrom [Cr] Jon wodorowy [H+]

kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok

1 dolnoœl¹skie 19947 0,0006 1,197 0,0420 83,78 2 kujawsko-pomorskie 17972 0,0004 0,719 0,0061 10,96 3 ³ódzkie 18219 0,0006 1,093 0,0182 33,16 4 lubelskie 25122 0,0005 1,256 0,0214 53,76 5 lubuskie 13988 0,0004 0,560 0,0216 30,21 6 ma³opolskie 15183 0,0008 1,215 0,0215 32,64 7 mazowieckie 35558 0,0007 2,489 0,0117 41,60 8 opolskie 9412 0,0007 0,659 0,0153 14,40 9 podkarpackie 17846 0,0006 1,071 0,0454 81,02 10 podlaskie 20187 0,0010 2,019 0,0075 15,14 11 pomorskie 18310 0,0006 1,099 0,0135 24,72 12 œl¹skie 12333 0,0008 0,987 0,0117 14,43 13 œwiêtokrzyskie 11711 0,0006 0,703 0,0326 38,18 14 warmiñsko-mazurskie 24173 0,0010 2,417 0,0067 16,20 15 wielkopolskie 29826 0,0007 2,088 0,0168 50,11 16 zachodniopomorskie 22892 0,0005 1,145 0,0167 38,23

80 Tabela 15. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosfe- ryczne w latach 1999-2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm]

£adunki jednostkowe w kg/ha WskaŸnik zanie- Lp. czyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

1 Siarczany [SO4] 20,30 14,48 16,85 13,83 11,53 15,41 12,09 14,43 15,83 15,68 11,21 12,57 12,45 14,51 10,71 9,20 9,39 2 Chlorki [Cl] 7,71 7,20 6,09 6,71 6,10 7,93 6,90 6,41 8,21 10,74 8,83 7,89 7,06 5,95 8,13 6,48 8,13 Azot (azotyno- 3 wy+azotanowy) 3,54 2,81 2,93 2,60 2,27 3,17 2,48 3,17 2,64 3,09 2,48 2,76 2,56 2,99 2,51 2,08 2,21 [N --+ ] NO23 NO Azot amonowy 4 5,48 3,98 5,25 4,05 3,83 4,92 3,85 4,83 4,44 4,76 4,04 4,91 4,56 3,84 3,59 3,18 3,25 [N + ] NH 4 5 Azot ogólny [Nog.] 12,14 8,61 10,54 8,20 7,30 9,62 7,93 9,70 8,72 10,89 9,04 10,68 9,15 9,62 9,08 7,88 8,13 6 Fosfor ogólny [Pog.] 0,612 0,467 0,323 0,192 0,197 0,222 0,220 0,257 0,197 0,305 0,300 0,260 0,301 0,286 0,367 0,287 0,164 7 Sód [Na] 5,09 4,27 3,80 3,78 3,68 4,14 4,00 3,60 4,00 4,08 4,63 4,24 3,72 2,63 3,59 2,40 3,92 8 Potas [K] 1,89 1,33 2,54 1,75 1,29 1,46 1,20 1,41 1,33 1,78 1,59 1,73 1,59 2,40 1,59 1,51 1,50 9 Wapñ [Ca] 6,12 5,62 5,13 4,75 4,96 5,76 4,69 6,06 6,51 6,81 5,40 6,48 5,52 5,24 5,67 5,23 5,10 10 Magnez [Mg] 1,11 0,94 0,76 0,66 0,67 0,96 0,84 0,92 1,32 1,13 0,96 1,14 0,86 0,68 0,79 0,79 0,93 11 Cynk [Zn] 0,479 0,214 0,335 0,157 0,217 0,267 0,228 0,437 0,302 0,425 0,362 0,437 0,402 0,393 0,25 0,226 0,226 12 MiedŸ [Cu] 0,0390 0,026 0,0372 0,0301 0,03 0,0351 0,0223 0,0275 0,0295 0,0282 0,0302 0,0317 0,0304 0,0615 0,0300 0,0210 0,0262 13 O³ów [Pb] 0,0374 0,0129 0,0197 0,0082 0,0073 0,0105 0,0069 0,0073 0,0069 0,0096 0,0081 0,0095 0,0060 0,0135 0,0063 0,0027 0,0040 14 Kadm [Cd] 0,00239 0,00094 0,00121 0,00086 0,00099 0,00102 0,00161 0,00105 0,00133 0,00097 0,00098 0,00201 0,00122 0,00144 0,00100 0,00038 0,00034 15 Nikiel [Ni] 0,0075 0,0069 0,0062 0,0057 0,0053 0,0056 0,0044 0,0064 0,0046 0,0045 0,0073 0,0057 0,0037 0,0068 0,0043 0,0023 0,0024 16 Chrom [Cr] 0,0033 0,0019 0,0019 0,0013 0,0017 0,0018 0,0018 0,0023 0,0021 0,0030 0,0050 0,0040 0,0020 0,0027 0,0009 0,0009 0,0010 17 Jon wodorowy [H+] 0,0819 0,0386 0,0715 0,0471 0,0292 0,0344 0,0230 0,0229 0,0192 0,0182 0,0165 0,0252 0,0134 0,0493 0,0178 0,0103 0,0067 Wysokoœci opadów 18 757,9 536,2 662,6 547,3 541,2 688,7 510,0 626,3 669,3 626,4 614,8 750,0 588,4 685,3 616,8 493,3 550,2 [mm]

Tabela 15. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosfe- ryczne w latach 1999-2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm] (cd.)

³adunki ca³kowite w tonach WskaŸnik zanie- Lp. czyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

1 Siarczany [SO4] 49130 35044 40780 33470 27904 37287 29263 34933 38305 37949 27130 30422 30131 33504 25889 22239 22698 2 Chlorki [Cl] 18660 17425 14739 16250 14756 19183 16703 15508 19875 25993 21370 19095 17087 23762 19653 15664 19653 Azot (azotyno- 3 wy+azotanowy) 8568 6801 7091 6289 5487 7667 6001 7684 6383 7478 6002 6680 6196 6744 6067 5028 5342 [N --+ ] NO23 NO Azot amonowy

4 [N + ] 13263 9632 12706 9801 9280 11917 9308 11691 10756 11520 9778 11883 11036 11941 8678 7687 7856 NH 4

5 Azot ogólny [Nog.] 29381 20838 25509 19854 17674 23271 19185 23478 21106 26356 21879 25848 22145 26614 21949 19048 19653 6 Fosfor ogólny [Pog.] 1481,2 1130,2 781,7 464,3 476,8 536,2 532,1 622,6 477,2 738,2 726,1 629,3 728,5 730,0 887,1 693,8 396,4 7 Sód [Na] 12319 10334 9197 9140 8901 10008 9685 8709 9672 9874 11206 10262 9003 10056 8678 5802 9476 8 Potas [K] 4574 3219 6147 4243 3116 3537 2906 3404 3222 4308 3848 4187 3848 4303 3844 3650 3626 9 Wapñ [Ca] 14812 13602 12416 11501 11994 13934 11344 14658 15756 16482 13069 15683 13360 17139 13706 12642 12328 10 Magnez [Mg] 2686 2275 1839 1606 1618 2319 2034 2217 3201 2735 2323 2759 2081 2345 1910 1910 2248 11 Cynk [Zn] 1159,3 517,9 810,8 380,8 526,1 645,7 552,2 1057,6 731,3 1028,6 876,1 1057,6 972,9 783,2 604,3 546,3 546,3 12 MiedŸ [Cu] 94,40 62,93 90,03 72,80 72,60 85,00 54,00 66,60 71,30 68,20 73,10 76,70 73,60 102,00 72,50 50,80 63,30 13 O³ów [Pb] 90,52 31,22 47,68 19,76 17,72 25,44 16,68 17,69 16,74 23,23 19,60 22,99 14,52 18,37 15,23 6,53 9,67 14 Kadm [Cd] 5,784 2,275 2,928 2,092 2,396 2,478 3,893 2,546 3,224 2,348 2,372 4,865 2,953 2,852 2,417 0,919 0,822 15 Nikiel [Ni] 18,15 16,70 15,01 13,75 12,82 13,46 10,54 15,40 11,23 10,89 17,67 13,80 8,95 12,57 10,39 5,56 5,80 16 Chrom [Cr] 7,987 4,526 4,598 3,225 3,998 4,445 4,394 5,563 5,169 7,261 12,101 9,681 4,840 6,285 2,176 2,176 2,417 17 Jon wodorowy [H+] 198,2 93,4 173,0 113,9 70,8 83,2 55,8 55,4 46,5 44,1 39,9 61,0 32,4 62,1 43,0 24,9 16,2

81 ³adunki jednostkowe w kg/ha œrednia 7,71 7,20 6,09 6,71 6,10 7,93 6,90 6,41 8,21 10,74 8,83 7,89 7,06 5,95 8,13 6,48 8,13 7,42 3,54 2,815,48 2,93 3,98 2,60 5,255,09 2,27 4,051,89 4,27 3,176,12 3,83 1,33 3,801,11 2,48 5,62 4,92 2,54 3,78 0,94 3,17 5,13 3,85 1,75 3,68 0,76 2,64 4,75 4,83 1,29 4,14 0,66 3,09 4,96 4,44 1,46 4,00 0,67 2,48 5,76 4,76 1,20 3,60 0,96 2,76 4,69 4,04 1,41 4,00 0,84 2,56 6,06 4,91 1,33 4,08 0,92 2,99 6,51 4,56 1,78 4,63 1,32 2,51 6,81 3,84 1,59 4,24 1,13 2,08 5,40 3,59 1,73 3,72 0,96 2,21 6,48 3,18 1,59 2,63 1,14 5,52 3,25 2,40 3,59 2,67 0,86 5,24 1,59 2,40 0,68 4,21 5,67 1,51 3,92 0,79 5,23 1,50 0,79 5,10 3,78 0,93 1,63 5,56 0,90 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2000-2015 20,30 14,48 16,85 13,83 11,53 15,41 12,09 14,43 15,83 15,68 11,21 12,57 12,45 14,51 10,71 9,20 9,39 13,14 0,479 0,214 0,335 0,157 0,217 0,267 0,228 0,437 0,302 0,425 0,362 0,437 0,402 0,393 0,25 0,226 0,226 0,305 0,0390 0,0260,0374 0,0129 0,0372 0,0197 0,0301 0,0082 0,030,0033 0,0073 0,0019 0,0351 0,0105 0,0019 0,0223 0,0069 0,0013 0,0275 0,0073 0,0017 0,0295 0,0069 0,0018 0,0282 0,0096 0,0018 0,0302 0,0081 0,0023 0,0317 0,0095 0,0021 0,0304 0,0060 0,0030 0,0615 0,0135 0,0050 0,0300 0,0063 0,0040 0,0210 0,0027 0,0020 0,0262 0,0040 0,0027 0,0009 0,0311 0,0087 0,0009 0,0010 0,0021 0,0819 0,0386 0,0715 0,0471 0,0292 0,0344 0,0230 0,0229 0,0192 0,0182 0,0165 0,0252 0,0134 0,0493 0,0178 0,0103 0,0067 0,0277 0,0075 0,0069 0,0062 0,0057 0,0053 0,0056 0,0044 0,0064 0,0046 0,0045 0,0073 0,0057 0,0037 0,0068 0,0043 0,0023 0,0024 0,0051 0,00239 0,00094 0,00121 0,00086 0,00099 0,00102 0,00161 0,00105 0,00133 0,00097 0,00098 0,00201 0,00122 0,00144 0,00100 0,00038 0,00034 0,00108 ] 4 + ] NH + N [ ] 4 ] + 23 -- NO NO N Azot (azotynowy+ azotanowy) [ Azot amonowy 1 Siarczany [SO 3 2 Chlorki [Cl] 4 5 Azot ogólny [Nog.]6 Fosfor ogólny [Pog.]7 Sód [Na] 8 Potas [K] 9 Wapñ 12,14 [Ca] 0,612 8,61 0,467 10,54 0,323 8,20 0,192 7,30 0,197 0,222 9,62 0,220 7,93 0,257 9,70 0,197 8,72 0,305 10,89 0,300 0,260 9,04 0,301 10,68 0,286 9,15 0,367 9,62 0,287 9,08 0,164 7,88 0,272 8,13 9,07 10 Magnez [Mg] 11 Cynk [Zn] 12 MiedŸ [Cu] 15 Nikiel [Ni] 13 O³ów [Pb] 14 Kadm [Cd] 16 Chrom [Cr] 17 Jon wodorowy [H 18 Wysokoœci opadów [mm] 757,9 536,2 662,6 547,3 541,2 688,7 510,0 626,3 669,3 626,4 614,8 750,0 588,4 685,3 616,8 493,3 550,2 606,7 Lp WskaŸnik zanieczyszczenia Tabela 16. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniamiki wniesionymi ca³kowite przez opady w atmosferyczne tonach] w latach i 1999-2015 œrednioroczne r. [³adunki sumy jednostkowe opadów w kg/ha*rok [mm] i oraz ³adun- œrednie obc¹¿enie powierzchniowe województwa w wieloleciu 2000-2015.

82

mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 800 700 700 600 600 500 500 400 400 300 300 200 200 100 100 0 0

-opad

-depozycja

NIKIEL

MAGNEZ

AZOT OGÓLNY

8,0 6,0 4,0 2,0 0,0

1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0

0,012 0,011 0,010 0,009 0,008 0,007 0,006 0,005 0,004 16,0 0,003 14,0 0,002 0,001 12,0 0,000 10,0

gh N kg/ha Mg kg/ha gh Ni kg/ha

mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 700 600 500 400 300 200 100 0

2011 2012 2013 2014 2015

WAPÑ

KADM

AZOT AMONOWY

8,0

6,0

4,0

2,0 2005

0,0 2006 2007 2008 2009 2010

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

0,0030

0,0025

0,0020

0,0015

0,0010 10,0 0,0005

0,0000 g/aN /ha kg gh Ca kg/ha Cd kg/ha

mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 700 600 500 400 300 200 100 0

1999 2000 2001 2002 2003 2004

O£ÓW

POTAS

Legenda: rok badan:

AZOTANOWY)

AZOT (AZOTYNOWY I

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

0,0

4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

0,040 0,035 0,030 0,025 0,020 0,015 0,010 0,005 0,000

g/aPb /ha kg gh N kg/ha K kg/ha

mm mm mm mm

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 800 700 700 600 600 500 500 400 400 300 300 200 200 100 100 0 0

+

SÓD

MIED

CHLORKI Cl

JONY WODOROWE H

8,0 6,0 4,0 2,0 0,0

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

0,050

0,040

0,030

0,020

0,010

0,000

14,0 12,0 10,0

0,10 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00 gh Cl kg/ha

gh Na kg/ha Cu kg/ha

gh H kg/ha

+

mm mm mm mm

800 800 700 700 600 600 500 500 400 400 300 300 200 200 100 100 0 0

800 700 600 500 400 300 200 100 0

800 700 600 500 400 300 200 100 0

4

CYNK

CHROM OGÓLNY

FOSFOR OGÓLNY

SIARCZANY SO

5

0

0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00

0,60

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10

0,00

0,007 0,006 0,005 0,004 0,003 0,002 25 0,001

20 0,000

15

10

4 gh P kg/ha gh Zn kg/ha Cr kg/ha SO ha / kg Ryc. 17. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego

83 CHLORKI

SIARCZANY

AZOT (AZOTYNOWY I AZOTANOWY)

JON WODOROWY

AZOT AMONOWY

+ Mapa 9. Roczne ³adunki jednostkowe chlorków [kg/ha Cl], siarczanów [kg/ha SO4], azotu (azotynowego i azotanowego) [kg/ha N], jonu wodorowego [kg/ha H ] i azotu amo- nowego [kg/ha N] wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na ob- szar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

84 AZOT OGÓLNY

FOSFOR OGÓLNY

SÓD

POTAS

WAPÑ

Mapa 10. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego [kg/ha N], fosforu ogólnego [kg/ha P], sodu [kg/ha Na], potasu [kg/ha K], wapnia [kg/ha Ca], wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

85 MAGNEZ

CYNK

MIED

O£ÓW

KADM

Mapa 11. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego magnezu [kg/ha Mg], cynku [g/ha Zn], miedzi [g/ha Cu], o³owiu [g/ha Pb], kadmu [g/ha Cd] wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

86 NIKIEL

CHROM

Mapa 12. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego niklu [g/ha Ni], chromu [g/ha Cr] wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych woje- wództw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

87 V. MONITORING ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

1. WPROWADZENIE

Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego jakoœæ powietrza nych danych. Minimalna kompletnoœæ serii pomiarowych mierzo- atmosferycznego mierzona jest na oœmiu stacjach pomiarowych, nych na stanowiskach pomiarowych zanieczyszczeñ wynosi 90%. z których 7 administrowanych jest przez WIOŒ w Olsztynie. Jedna Niezwykle istotne dla porównywalnoœci wyników w skali kraju jest stacja w Puszczy Boreckiej zarz¹dzana jest przez Instytut Ochrony dope³nianie procedur zalecanych przez Krajowe Laboratorium Œrodowiska. Wyniki pomiarów s³u¿¹ do oceny jakoœci powietrza Referencyjne i Wzorcuj¹ce. w 3 strefach w województwie: Dokonuj¹c oceny jakoœci powietrza pos³u¿ono siê wielkoœci¹ – Strefie Miasto Olsztyn imisji, czyli mas¹ substancji w okreœlonej objêtoœci powietrza. – Strefie Miasto Elbl¹g Œledzenie zmian emisji i imisji oraz ich zale¿noœci przestrzenne maj¹ – Strefie warmiñsko-mazurskiej istotne znaczenie, pozwalaj¹ bowiem na bie¿¹c¹ ocenê stanu oraz Wyniki pomiarów s³u¿¹ równie¿ pomocniczo do okreœlenia t³a zarz¹dzanie jakoœci¹ powietrza. Do œledzenia zmian emisji wyko- zanieczyszczeñ powietrza okreœlanego dla planowanych inwestycji. rzystywane s¹ dane z bazy danych EKOINFONET oraz informacji Piêæ stacji automatycznych pomiarów zanieczyszczeñ powietrza zbieranych przez inspektorów w trakcie kontroli zak³adów. rejestruje stê¿enia: SO2, NO, NO2,NOx, CO, O3, PM10 oraz warun- Substancje szkodliwe dla cz³owieka emitowane s¹ do atmosfe- ki meteorologiczne, a w Olsztynie i Elbl¹gu dodatkowo: benzen, ry w skutek procesów naturalnych, jak i dzia³alnoœci cz³owieka. toluen, ksyleny i etylobenzen. Dane ze stacji automatycznych Rozró¿nia siê emisjê: powierzchniow¹ pochodzenia rolniczego, pomiarów zanieczyszczeñ powietrza s¹ dostêpne pod adresem: powierzchniow¹ pochodzenia komunalnego, liniow¹ (drogowa, lot- http://powietrze.wios.olsztyn.pl/ oraz na stronie powietrze.gios. nicza, kolejowa) oraz punktow¹. Zanieczyszczenia szczególnie gov.pl/gios/ wraz z informacjami na temat jakoœci powietrza w pozo- szkodliwe dla zdrowia ludzi, takie jak py³ zawieszony PM10 i PM2.5 sta³ych 15 województwach. W Nidzicy, Elbl¹gu i Olsztynie prowa- oraz benzo(a)piren, w województwie warmiñsko-mazurskim dzone s¹ pomiary metod¹ manualn¹ py³u zawieszonego PM10, powstaj¹ g³ównie w procesach spalania paliw sta³ych (wêgiel metali ciê¿kich oraz benzo(a)pirenu w pyle. Na stanowisku pomia- kamienny oraz drewno), jak równie¿ w mniejszym stopniu paliw rowym w I³awie mierzony jest py³ zawieszony PM10 oraz ben- p³ynnych (ropa naftowa i jej pochodne). Iloœæ emitowanych substan- zo(a)piren w pyle . Bardzo istotnym czynnikiem w monitoringu cji zale¿na jest od iloœci wykorzystywanego paliwa, sprawnoœci jakoœci powietrza jest zapewnienie odpowiedniej jakoœci uzyskiwa- kot³a spalaj¹cego substancjê oraz filtrów za³o¿onych na emitorach.

2. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W 2015 ROKU

Badania jakoœci powietrza prowadzone by³y na obszarze 7 miast znacznie przewy¿sza emisjê ze Ÿróde³ antropogenicznych, jednak ze (Olsztyn, Elbl¹g, Go³dap, Mr¹gowo, Ostróda, Nidzica, I³awa) wzglêdu na du¿y stopieñ rozproszenia zwi¹zków azotu tego pocho- oraz w Puszczy Boreckiej – w miejscowoœci Diabla Góra. Warto- dzenia w atmosferze nie stanowi¹ one powa¿nego zagro¿enia dla œci œrednie i maksymalne stê¿eñ poszczególnych zanieczyszczeñ zdrowia cz³owieka. Najistotniejszym Ÿród³em antropogenicznym zanotowanych na stacjach oraz czêstoœci przekroczeñ poziomów jest transport. Z uwagi na to najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ w cen- dopuszczalnych b¹dŸ docelowych przedstawia tabela 17. Ocenê trach du¿ych miast, w bliskim otoczeniu dróg o du¿ym natê¿eniu jakoœci powietrza przeprowadza siê pod k¹tem ochrony zdrowia ruchu, oraz w tzw. kanionach ulicznych. ludzi i ochrony roœlin. Wyniki ze stacji IOŒ w Puszczy Boreckiej bra- Œrednie roczne stê¿enia dwutlenku azotu w roku 2015 ne s¹ pod uwagê w przypadku oceny pod k¹tem ochrony roœlin kszta³towa³y siê poni¿ej œredniorocznego stê¿enia dopuszczalnego, i ochrony zdrowia ludzi. Wyniki pomiarów ze stacji nale¿¹cych do które wynosi 40 ìg/m3. Najwy¿sze œrednioroczne stê¿enie zanoto- WIOŒ s¹ wykorzystywane tylko pod k¹tem ochrony zdrowia ludzi. wano na stacji w Olsztynie – 14,6 ìg/m3. Najwy¿sze jednogodzinne stê¿enie dwutlenku azotu zanotowano w Ostródzie (102,0 ìg/m3). 2.1. Ochrona zdrowia Szczególnie groŸne dla zdrowia ludzkiego jest wystêpowanie chwi- lowych wzrostów stê¿eñ NO2 spowodowanych w najwiêkszej mie- Dwutlenek azotu rze przez wzmo¿ony ruch pojazdów w godzinach szczytu komunika- cyjnego. W celu ochrony ludnoœci oraz na potrzeby zarz¹dzania kry- Tlenki azotu tworz¹ siê w reakcji azotu i tlenu w procesach spalania zysowego ustalono poziom alarmowy dla jednogodzinnego stê¿enia zarówno pochodzenia naturalnego (np. po¿ar lasu) jak i antropoge- dwutlenku azotu, którego wartoœæ wynosi 400 ìg/m3. Najwy¿sze nicznego. W globalnym bilansie emisja NOx ze Ÿróde³ naturalnych stê¿enia œrednioroczne od kilku lat by³y notowane s¹ miejscowoœci

89 Ostróda, w której stacja po³o¿ona jest w bliskim s¹siedztwie drogi WIOŒ w Olsztynie zgodnie z wytycznymi GIOŒ przekazuje infor- krajowej nr 16. W zwi¹zku ze wzrostem iloœci samochodów poru- macje o ryzyku przekroczeñ poziomu dopuszczalnego py³u PM10 szaj¹cych siê na drogach w województwa WIOŒ prognozuje w naj- do Zarz¹du Województwa Warmiñsko-Mazurskiego i Wojewódz- bli¿szych latach niewielki wzrost stê¿eñ NO2 w centrach Elbl¹ga kiego Centrum Zarz¹dzania Kryzysowego. i Olsztyna oraz w otoczeniu dróg krajowych o najwy¿szym natê¿e- Przy okreœlaniu jakoœci powietrza pod k¹tem zanieczyszczenia niu ruchu, w szczególnoœci dróg dwujezdniowych. Jednoczeœnie py³em PM10 bierze siê pod uwagê œrednioroczne i œredniodobowe w mniejszych miejscowoœciach, w których zosta³y lub zostan¹ stê¿enie. W przypadku wartoœci œredniorocznej poziom dopuszczal- wybudowane obwodnice, powinien byæ notowany spadek stê¿eñ ny wynosi 40 ìg/m3. W przypadku wartoœci dobowych bierze siê tego zanieczyszczenia w najbli¿szych latach. pod uwagê liczbê dni, w których zanotowano stê¿enie wiêksze od wartoœci 50 ìg/m3. Poziomem dopuszczalnym w tym przypadku jest Dwutlenek siarki liczba 35 dni, w których zanotowano tak¹ sytuacjê. Na terenie naszego województwa g³ównym Ÿród³em dwutlenku siar- Najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ w sezonie grzewczym, ki s¹ paleniska przemys³owe i domowe, spalaj¹ce paliwa sta³e, w okresie niskich temperatur, którym towarzyszy niska prêdkoœæ zw³aszcza wêgiel kamienny (zawieraj¹cy siarkê) w celach wiatru. Szczególnie wysokie stê¿enia notuje siê w warunkach inwer- energetycznych. sji termicznej tj. gdy atmosfera wykazuje siê równowaga sta³¹, co ma najczêœciej miejsce w trakcie pogody wy¿owej, w okresie zimowym. Notowane stê¿enia dwutlenku siarki maj¹ charakter sezonowy Istnieje ujemna korelacja pomiêdzy notowanymi przekroczeniami i ich wartoœæ zwi¹zana jest œciœle z energetyk¹ grzewcz¹. Wy¿sze wartoœci dobowych, a temperatur¹ powietrza. Na obszarach, na któ- stê¿enia SO notowane s¹ w okresie od paŸdziernika do marca. 2 rych istnieje przewaga ogrzewania indywidualnego s³abej jakoœci Notuje siê wtedy ekstremalne wartoœci jednogodzinne i œredniodo- paliwem, w po³¹czeniu z niekorzystnymi warunkami meteorolo- bowe stê¿eñ SO . Maksymalne stê¿enie jednogodzinne zanotowano 2 gicznymi mog¹ wyst¹piæ przekroczenia dobowych poziomów w Elbl¹gu - 64 ìg/m3, a œredniodobowe w Olsztynie – 28,3 ìg/m3. dopuszczalnych lub nawet poziomu alarmowego, który wynosi Na przestrzeni wielolecia obserwowana jest stabilizacja notowa- 300 ìg/m3 . nych poziomów SO w powietrzu lub ujemny trend notowanych 2 W 2015 roku zanotowano przekroczenie poziomu dopuszczal- wartoœci œredniorocznych - widoczny zw³aszcza na stacji w Go³dapi, nego okreœlonego dla œredniej dobowej w strefie warmiñsko-mazur- gdzie stê¿enia œrednioroczne spad³y z wartoœci oko³o 7 ìg/m3 do skiej PL2803. Przekroczenie zosta³y zanotowane na stacji w Nidzi- 3,5 ìg/m3. Spadek notowanych stê¿eñ SO w powietrzu w woje- 2 cy i wynios³o 44 dni. wództwie warmiñsko-mazurskim spowodowany jest stopniow¹ likwidacj¹ ma³o wydajnych palenisk w budynkach mieszkalnych, Metale ciê¿kie oznaczane w pyle PM10 czêstszym stosowaniem gazu oraz oleju opa³owego w energetyce grzewczej indywidualnej i zastosowaniem nowoczesnych technolo- Metale ciê¿kie w pyle PM10 w 2015 roku by³y oznaczane w ramach gii w przemyœle. Programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska Województwa Warmiñsko-Mazurskiego na trzech stanowiskach pomiarowych: Py³ PM10 Nidzica, Olsztyn i Elbl¹g oraz na dwóch stanowiskach pomiarowych dzia³aj¹cych poza programem PMŒ – w Korszach i Glitajnach. Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki na terenie naszego
ród³em emisji metali ciê¿kich do atmosfery s¹ g³ównie proce- województwa g³ównym Ÿród³em py³u s¹ paleniska przemys³owe sy technologiczne w których u¿ywa siê zwi¹zków tych substancji, i domowe, spalaj¹ce paliwa sta³e oraz emisja z ma³ych, lokalnych w mniejszym stopniu transport oraz sektor energetyczny. Metale kot³owni. W centrach miast powy¿ej 100 tys. mieszkañców, w któ- ciê¿kie zawarte w py³ach nie ulegaj¹, jak to siê dzieje z innymi zanie- rych wiêkszoœæ mieszkañ pod³¹czonych jest do sieci centralnego czyszczeniami, rozk³adowi w œrodowisku, natomiast mog¹ kumulo- ogrzewania g³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia powietrza py³em waæ siê w poszczególnych elementach ekosystemu (np. w glebie, PM10 jest transport. Wiêksze stê¿enia py³u PM10 notowane s¹ roœlinach lub organizmach ¿ywych). w godzinach szczytu komunikacyjnego na skrzy¿owaniach charak- teryzuj¹cych siê ma³¹ zdolnoœci¹ dyspersji zanieczyszczeñ, czyli Stê¿enia œrednioroczne metali ciê¿kich notowane na wszyst- w tzw. „w¹skich gard³ach komunikacyjnych” . kich stanowiskach pomiarowych w województwie warmiñ- sko-mazurskim s¹ bardzo niskie w stosunku do wartoœci dopuszczal- Stopieñ szkodliwoœci py³u zale¿y od œrednicy ziaren – za szko- nych i docelowych. dliwy dla zdrowia ludzi uwa¿a siê py³ o œrednicy ziaren do 10 ìm – Stê¿enia o³owiu w pyle zawieszonym PM10 kszta³towa³y siê od tzw. py³ PM10, który mo¿e przedostawaæ siê do górnych dróg odde- wartoœci 0,008 ìg/m3 w Elbl¹gu i Glitajnach do 0,006 ìg/m3 w Olsz- chowych wraz z wdychanym powietrzem. powoduj¹c choroby tynie. Na stacji t³a regionalnego Puszcza Borecka wartoœæ œrednio- uk³adu oddechowego. roczna wynios³a 0,003 ìg/m3 przy poziomie dopuszczalnym Stacje pomiarowe py³u PM10 znajduj¹ siê w 7 miastach: Olsz- 0,5 ìg/m3. tynie, Elbl¹gu, Mr¹gowie, Ostródzie, Go³dapi, I³awie i Nidzicy. Stê¿enia pozosta³ych metali ciê¿kich w pyle zawieszonym Pomiary zanieczyszczenia powietrza py³em PM10 w województwie PM10 zawiera³y siê w przedziale do 20% poziomów docelowych. warmiñsko-mazurskim metod¹ grawimetryczn¹ (manualn¹) prowa- dzone s¹ w Nidzicy, I³awie, Olsztynie i Elbl¹gu. Pomiary metod¹ Tlenek wêgla mikrowagi oscylacyjnej prowadzone by³y na piêciu automatycz- nych stacjach pomiarów zanieczyszczeñ powietrza w: Olsztynie, Tlenek wêgla (CO) powstaje w wyniku niepe³nego spalania wêgla. Elbl¹gu, Mr¹gowie, Go³dapi i Ostródzie. Metoda grawimetryczna Jest gazem silnie toksycznym i wybuchowym, jednak ze wzglêdu na jest referencyjn¹ metod¹ pomiarow¹, a automatyczna tzw. metod¹ ma³¹ gêstoœæ (1,25 kg/m3) szybko rozprzestrzenia siê w atmosferze. ekwiwalentn¹. Metodykê referencyjn¹ pomiaru py³u PM10 opisuje G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest transport drogowy norma PN-EN 12341:2014-07. Przy wykonywaniu oceny jakoœci oraz sektor komunalny. powietrza je¿eli na jednej stacji dzia³aj¹ dwa stanowiska pomiarowe Tlenek wêgla w 2015 roku oznaczany by³ w: Olsztynie, Ostród- py³u PM10 – jedno mierz¹ce zawartoœæ py³u PM10 automatyczn¹, zie, Elbl¹gu i Go³dapi. Ocena przeprowadzana jest na podstawie a drugie metod¹ manualn¹, to do oceny, przy osi¹gniêciu wymaganej oœmiogodzinnych œrednich krocz¹cych, obliczonych na podstawie kompletnoœci serii pomiarowej na poziomie 90 %, wykorzystuje siê stê¿eñ jednogodzinnych. Klasê strefy przyporz¹dkowuje siê na pod- wy³¹cznie wyniki pochodz¹ce z pomiarów manualnych. Pomiary stawie maksymalnej wartoœci obliczonych œrednich. automatyczne maj¹ przede wszystkim spe³niaæ funkcjê informa- 8-godzinne stê¿enia tlenku wêgla w roku 2015 kszta³towa³y siê cyjn¹ oraz alarmow¹, bardzo wa¿n¹ w zarz¹dzaniu kryzysowym. od 1290 ìg/m3 w Elbl¹gu do 3092 ìg/m3 w Go³dapi. Rozpiêtoœæ

90 wartoœci maksymalnych i minimalnych, zarejestrowanych na sta- nia na poziomie krajowym. Trzy z czterech analizatorów mierz¹ stê- cjach pomiarowych w przeci¹gu ostatnich kilku lat, wykazuje nie- ¿enie py³u PM2.5 metod¹ grawimetryczn¹. Czwarty analizator wielk¹ zmiennoœæ. Wartoœci maksymalne nigdy nie przekroczy³y wykonuje pomiary metod¹ os³abienia promieniowania beta. Poziom po³owy wartoœci dopuszczalnej. dopuszczalny okreœlony dla zanieczyszczenia wynosi 25 ìg/m3. W drugiej fazie – do koñca 2020 roku poziomem dopuszczalnym ma Ozon byæ wartoœæ 20 ìg/m3. Na wszystkich trzech stacjach œrednioroczne stê¿enie py³u zawieszonego PM2.5 by³o wartoœci poziomu dopusz- Ozon jest tzw. zanieczyszczeniem wtórnym. Powstaje w wyniku czalnego, który ma byæ osi¹gniêty do 2020 roku. Najwy¿sze œrednio- procesów fotochemicznych w troposferze. Do prekursorów takiej roczne stê¿enie zanotowano na stacji w Ostródzie – 17,3 ìg/m3. reakcji nale¿¹ miêdzy innymi tlenki azotu i wêglowodory, których powstaje najwiêcej w procesie spalania w silnikach samochodo- Benzo(a)piren wych. Zanieczyszczenie ozonem jest wiêc silnie powi¹zane z zanie- czyszczeniami komunikacyjnymi przyczynowo, ale nie obszarowo. G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest spalanie paliw kopal- Najwy¿sze stê¿enia ozonu notuje siê przewa¿nie w pewnym oddale- nych w tzw. warunkach niepe³nego spalania. O iloœci benzo(a)pirenu niu od g³ównych linii komunikacyjnych i aglomeracji miejskich. emitowanego do atmosfery decyduje wydajnoœæ pieca, jakoœæ u¿y- Obserwuje siê ujemn¹ korelacjê wyników tlenków azotu z wynikami wanego paliwa, temperatura spalania, oraz temperatura oraz prêd- ozonu na stacjach monitoringu jakoœci powietrza atmosferycznego. koœæ gazów wylotowych. Z uwagi na brak potrzeby wykorzystywa- G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska przeprowadzi³ modelo- nia paliw kopalnych do celów grzewczych w okresie letnim stê¿enia wanie matematyczne maj¹ce na celu okreœlenie obszarów, na któ- notowane w okresie zimowym s¹ kilkukrotnie wy¿sze od obserwo- rych nast¹pi³o przekroczenie poziomu docelowego. Na stronie inter- wanych wiosn¹ i latem. Ocena za rok 2015 zosta³a dokonana na pod- netowej powietrze.gios.gov.pl mo¿na uzyskaæ informacjê o progno- stawie pomiarów przeprowadzonych na 4 stacjach: w Elbl¹gu, zie krótkoterminowej stê¿enia ozonu. Ozon, podobnie jak tlenek I³awie, Olsztynie i Nidzicy. Poziomy benzo(a)pirenu zanotowane wêgla, oceniany w okresach 8-godzinnych œrednich krocz¹cych, w 2015 roku wskazuj¹ na przekroczenie poziomu docelowego mierzony jest w piêciu stacjach automatycznych nale¿¹cych do w strefie miasto Elbl¹g i strefie warmiñsko-mazurskiej. WIOŒ. Zanieczyszczenie powietrza pod k¹tem ozonu dla zdrowia ludzi dokonuje siê w ka¿dej ze stref w województwie warmiñ- 2.2. Ochrona roœlin sko-mazurskim. Podstaw¹ do przydzielenia strefy do odpowiedniej klasy stanowi najmniej korzystny wynik pomiarów przeprowadzo- Ocenê pod k¹tem ochrony roœlin przeprowadza siê dla trzech rodza- nych na jej terenie. Poziom docelowy dla ozonu wynosi 120 ìg/m3. jów zanieczyszczeñ w powietrzu: Maksymalna liczba dni, w których przynajmniej jedna zanotowana – SO2 dla ca³ego roku i dla pó³rocza ch³odnego (1.I. – œrednia oœmiogodzinna jest wiêksza od tej wartoœci wynosi 25. Do 31.III.,1.X.–31.XII.) klasyfikacji wskaŸnika s³u¿y œrednia liczba dni, w których zanoto- – NOx wyra¿onych jako sumê NO i NOx przeliczonych na 3 wano 8-godzinn¹ œredni¹ krocz¹c¹ z wartoœci¹ powy¿ej 120 ìg/m NO2 z okresu trzech lat. Do oceny 2015 roku wykorzystano dane z lat – ozonu dla okresu wegetacyjnego (1.V.–31.VII.) w postaci 2013-2015. wspó³czynnika AOT40 jako œredniej wartoœci z minimum Na ka¿dej ze stacji pomiarowych zanotowano w 2015 roku trzech poprzednich lat, a je¿eli to mo¿liwe dla 5 poprzednich przynajmniej jeden dzieñ, w którym zarejestrowano oœmiogodzinn¹ lat. 3 œredni¹ powy¿ej wartoœci 120 ìg/m . Najwy¿sz¹ œredni¹ z okresu Ocenê przeprowadza siê dla strefy warmiñsko-mazurskiej. Pod- trzech ostatnich lat zanotowano w Elbl¹gu – 13, najni¿sz¹ w Ostród- staw¹ do sporz¹dzenia oceny by³y wyniki ze stacji t³a regionalnego zie – 7. Stacja w Puszczy Boreckiej prowadzi pomiary t³a regional- Puszcza Borecka w Diablej Górze. nego. Wyniki z pomiarów z tej stacji s³u¿¹ do oceny pod k¹tem ochrony roœlin. Wyniki ze stacji w Puszczy Boreckiej potwierdzaj¹ Dwutlenek siarki brak korelacji pomiêdzy Ÿród³em zanieczyszczenia, a obszarem pod- Œrednioroczne stê¿enie SO zmierzone na stacji IOŒ w Diablej wy¿szonych stê¿eñ. Corocznie najwy¿sze stê¿enia notowane s¹ na 2 Górze wynios³o 0,6 ìg/m3, a za okres zimowy 1,3 ìg/m3. Wartoœæ wspomnianej stacji. dopuszczalna zarówno dla ca³ego roku, jak i dla okresu zimowego 3 Benzen wynosi 20 ìg/m . Strefê warmiñsko-mazursk¹ zakwalifikowano jako A. Informacje uzyskane z pomiarów na stacji w Puszczy Borec- G³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia benzenem jest transport drogo- kiej pomagaj¹ w ustaleniu warunków panuj¹cych na obszarach wiej- wy. Powstaje w wyniku niepe³nego spalania paliw wysokooktano- skich w celu rzetelniejszej oceny jakoœci powietrza pod k¹tem wych. Innymi Ÿród³ami tego zanieczyszczenia s¹ miêdzy innymi ochrony zdrowia ludnoœci oraz mog¹ s³u¿yæ do weryfikacji modeli lakiernie i wszelkiego rodzaju zak³ady stosuj¹ce w procesie produk- matematycznych s³u¿¹cych do okreœlania stê¿eñ zanieczyszczeñ na cyjnym ró¿nego rodzaju rozpuszczalniki lub inne rodzaje Lotnych obszarach, gdzie nie prowadzi siê pomiarów. Zwi¹zków Organicznych (LZO). Wyniki pomiarów zanieczyszczenia powietrza benzenem pro- Tlenki azotu wadzone w miastach powy¿ej 100 tys. mieszkañców wykazuj¹ brak Poziom dopuszczalny dla tlenków azotu pod k¹tem ochrony roœlin zmiennoœci na przestrzeni ostatnich lat i wskazuj¹ na ma³e zagro¿e- wynosi 30 ìg/m3 i jest wyra¿ony jako œrednia roczna wartoœæ. Œred- nie dla zdrowia ludnoœci od strony tego zanieczyszczenia. nia roczna wartoœæ NOx wyra¿ona w stê¿eniu rocznym NO2 zmie- Ocenê w 2015 roku przeprowadzono na podstawie pomiarów ze rzona w 2015 roku na stacji w Diablej Górze nie przekroczy³a pozio- stacji w Elbl¹gu. Wszystkim strefom przypisano klasê A. mu dopuszczalnego. Wartoœæ ta wynios³a 3,8 ìg/m3. Od kilku ostat- nich lat notowane stê¿enia utrzymuj¹ siê na niezmiennym poziomie Py³ PM2.5 co œwiadczy o stabilnej jakoœci powietrza na obszarach kompleksów WIOŒ Olsztyn dysponuje 4 analizatorami rozmieszczonymi na leœnych i terenach u¿ytkowanych rolniczo. trzech stacjach w województwie: w Olsztynie, Ostródzie i Elbl¹gu. Ozon Pomiary prowadzone s¹ w kilku celach. Pierwszym jest potrzeba dokonywania ocen jakoœci powietrza w strefach pod tym k¹tem. Ocenê pod k¹tem zawartoœci ozonu w powietrzu przeprowadza siê Drugim celem jest potrzeba obliczenia wskaŸnika œredniego nara¿e- dla ca³ego województwa. Ocenê przeprowadza siê na podstawie

91 wspó³czynnika AOT40 dla okresu wegetacyjnego. Sposób oblicza- 2011-2015 wyniós³ 12423 µg/m3*h. Poziom docelowy dla ozonu nia AOT40 jest podany w rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska wynosi 18 000 µg/m3*h. Nie uda³o siê dotrzymaæ poziomu celu z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji d³ugoterminowego, który wynosi 6 000 µg/m3*h. w powietrzu (Dz. U. z 2012 r, poz. 1031). AOT40 obliczony na pod- stawie wyników pomiarów ze stacji IOŒ Puszcza Borecka w latach

3. PODSUMOWANIE

Analiza danych za 2015 rok pozwala wnioskowaæ, ¿e jakoœæ powie- byæ rozwój Ÿle zlokalizowanego przemys³u. Niebezpieczeñstwo trza w województwie warmiñsko-mazurskim jest na ogó³ dobra. pogorszenia siê jakoœci powietrza dotyczy g³ównie zanieczyszcze- Zanieczyszczenia gazowe takie jak: SO2,NO2, Benzen i CO nia py³em zawieszonym PM10, benzo(a)pirenem i NO2. Intere- w szczególnoœci charakteryzuj¹ siê niskimi notowanymi wartoœcia- suj¹cym jest fakt wyst¹pienia niskich wartoœci py³u zawieszonego mi stê¿eñ w stosunku do poziomów dopuszczalnych. Wartoœci œred- PM2.5 w stosunku do wyników pomiarów py³u zawieszonego nioroczne wspomnianych zanieczyszczeñ od kilku lat s¹ na podob- PM10. Taka sytuacja mo¿e oznaczaæ, ¿e w strukturze chemicznej nym poziomie i obecnie nie mo¿na mówiæ o zagro¿eniu wyst¹pienia py³u PM2.5 niewielka iloœæ py³u o tej frakcji pochodzi ze spalania przekroczeñ poziomów dopuszczalnych okreœlonych dla tych wêgla, oraz innych paliw sta³ych. Stosunkowo du¿e stê¿enia ben- substancji. zo(a)pirenu mog¹ oznaczaæ oprócz spalania s³abej jakoœci paliw Lokalnie mog¹ wystêpowaæ sytuacje niekorzystne dla zdrowia sta³ych, wykorzystanie tworzyw sztucznych do ogrzewania gospo- mieszkañców, np. w miejscu o zwiêkszonej emisji spalin samocho- darstw domowych. W celu unikniêcia przekroczeñ poziomów dowych, zanieczyszczeñ przemys³owych, zanieczyszczeñ dopuszczalnych i docelowych substancji w powietrzu Zarz¹d Woje- powstaj¹cych przy niepe³nym spalaniu paliw sta³ych. Niekorzystn¹ wództwa Warmiñsko-Mazurskiego uchwali³ Programy Ochrony dla zdrowia jakoœæ powietrza mo¿e potêgowaæ ciasna zabudowa Powietrza dla stref, w których zanotowano przekroczenia. Dodatko- miejska oraz rzeŸba terenu. wo zosta³y uchwalone Plany Dzia³añ Krótkoterminowych, w któ- Analizuj¹c lokalizacjê stanowisk pomiarowych i uzyskiwane rych zapisane s¹ dzia³ania jakie nale¿y podj¹æ w przypadku przekro- w nich wyniki badañ nale¿y stwierdziæ, ¿e znacznie lepsze warunki czeñ poziomów alarmowych oraz w przypadku wyst¹pienia ryzyka zdrowotne pod wzglêdem jakoœci powietrza s¹ na obszarach zaopa- przekroczenia poziomu dopuszczalnego lub docelowego. Dzia³ania trywanych w energiê ciepln¹ z centralnych ciep³owni lub zmoderni- zapisane we wspomnianych dokumentach realizuj¹ w³adze gmin lub zowanych kot³owni lokalnych, z dala od tras komunikacyjnych w przypadku wdro¿enia dzia³añ zapisanych w Planach Dzia³añ Krót- o du¿ym nasileniu ruchu. Wyniki ró¿nego rodzaju analiz oraz wyniki koterminowych oprócz w³adz samorz¹dowych dzia³ania podejmo- pochodz¹ce ze stacji pomiarowych pokazuj¹, ¿e po³udnio- wane s¹ równie¿ przez jednostki odpowiedzialne za zarz¹dzania wo-zachodnia i zachodnia czêœæ województwa s¹ nara¿one na kryzysowe. gorsz¹ jakoœæ powietrza atmosferycznego. Drugim obszarem poten- cjalnego zagro¿enia s¹ miasta powy¿ej 100 tys. mieszkañców, czyli Materia³y Ÿród³owe Olsztyn i Elbl¹g. Niebezpieczeñstwo pogorszenia jakoœci powietrza wynika tu g³ównie ze wzrostu iloœci pojazdów mechanicznych poru- 1. Ocena roczna jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-ma- szaj¹cych siê po drogach, a co za tym idzie zmniejszenia siê przepu- zurskim za rok 2015. Opracowanie WIOŒ, Olsztyn 2016. stowoœci ulic w miastach. Dodatkowym Ÿród³em zagro¿enia mo¿e

92 ] 3 m m m m 25 17.3 [µg/m ] 3 1 3,3 [ng/m ] 3 5 [ng/m ] 3 20 [ng/m ] 3 6 [ng/m ] 3 0,5 0,007 0,8 1,8 0,3 3,1 0,003 0,4 0,4 0,1 0,5 12.5 [µg/m ] 3 5 0,9 0,008 0,9 1,7 0,3 2 14.9 b.d. 0,006 0,7 1,6 0,2 1,3 16,7 [µg/m ] 3 7 13 7,3 120 10,7 156,9 150,9 [µg/m xh] 3 12 423 18 000 [µg/m ] 3 1290 10000 [µg/m m m ] 3 m m m 40 28.3 17.3 [µg/m 24.6*/24.2 PM10 CO Ozon Benzen O³ów Arsen Nikiel Kadm BaP PM2.5 ] m m 3 m m m 12 50 8 [µg/m 21*/26 28*/24 ] 3 m 40 13,6 3.8 [µg/m 2 ] NO 3 85 200 [µg/m ] 3 m 20 3,9 [µg/m ] 3 2 125 [µg/m ] 3 24 3 18 35 25 dni 350 [µg/m œrednia œrednia 3,8 14,2 27.5*/24.6 œrednia 0.6 œrednia œrednia 19,6 œrednia b.d. 7,4 25 œrednia 28,5 œrednia 2,9 13,4 21,6 Substancja SO w powietrzu wartoœæ max. 64 12,5 wartoœæ max. 55,7 28,3 89 1648 152,9 wartoœæ max. wartoœæ max. wartoœæ max. 23,1 12,4 102 2038 160,5 wartoœæ max. b.d. b.d. 58 3092 147,3 kalendarzowym Czas uœredniania 1h 24h rok 1h rok 24h rok 8h 1V-31 VII 8h rok rok rok rok rok rok rok liczba przekroczeñ liczba przekroczeñ liczba przekroczeñ 44 liczba przekroczeñ 35 liczba przekroczeñ liczba przekroczeñ liczba przekroczeñ 11 6 liczba przekroczeñ 18 9 poziomy substancji nego poziomu w roku Dopuszczalna czêstoœæ Dopuszczalne i docelowe przekraczania dopuszczal- Stacje pomiarowe Elbl¹g, ul. Ba¿yñskiego Olsztyn, ul. Puszkina Diabla Góra (ochrona roœlin) wartoœæ max. 4,2 155,8 I³awa, ul. Andersa Mr¹gowo, ul. Parkowa Ostróda, ul. Chrobrego Go³dap ul. Jaæwieska Nidzica, ul. Traugutta wartoœæ max. IOŒ WIOŒ pomiary manualne, b.d.- zbyt niska kompletnoœæ serii pomiarowej, * - pomiary niewykorzystane w ocenie Tabela 17. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku m

93 VI. WYBRANE DZIA£ANIA NA RZECZ OCHRONY PRZYRODY PODEJMOWANE W 2015 R. PRZEZ REGIONALN¥ DYREKCJÊ OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE

1. WPROWADZENIE

Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, z póŸn. zm.), polega na zachowaniu, zrównowa¿onym u¿ytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i sk³adników przyrody, do których nale¿¹: dziko wystêpuj¹ce roœliny, zwierzêta i grzyby; roœliny, zwierzêta i grzyby objête ochron¹ gatunkow¹; zwierzêta prowadz¹ce wêdrowny tryb ¿ycia; siedliska przyrodnicze; siedliska zagro¿onych wyginiêciem, rzadkich i chronionych gatunków roœlin, zwierz¹t i grzybów; twory przyrody ¿ywej i nieo¿ywionej oraz kopalne szcz¹tki roœlin i zwierz¹t; krajobraz; zieleñ w miastach i wsiach; zadrzewienia. Dba³oœæ o te zasoby jest obowi¹zkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych. Jednym z organów ochrony przyrody jest regional- ny dyrektor ochrony œrodowiska, bêd¹cy organem administracji rz¹dowej niezespolonej, realizuj¹cym swoje zadania na obszarze województwa.

2. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM

Województwo warmiñsko-mazurskie nale¿y do najcenniejszych Ryc. 18. Pomnikowy d¹b w okolicach ¯ydowa. Fot E. Ba³dyga przyrodniczo regionów Polski. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych, podlegaj¹ce ochronie prawnej zajmuj¹ ponad 45% europejskie oraz alejê 16 wierzb bia³ych Salix alba. Pomnikiem jego powierzchni. Na terenie województwa po³o¿onych jest blisko przyrody nieo¿ywionej ustanowiono tak¿e okaza³ych rozmiarów 400 obszarowych form ochrony przyrody (do których nale¿¹ rezer- g³az narzutowy, usytuowany na terenie Zespo³u Szkó³ w Rybnie, waty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobra- nadaj¹c mu nazwê w³asn¹ „Cyryl”. Uchwa³y w³aœciwej rady gminy zu, obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne, u¿ytki ekolo- lub rady miasta zosta³y uzgodnione z Regionalnym Dyrektorem giczne, zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe) oraz ponad 2,5 tys. Ochrony Œrodowiska w Olsztynie. pomników przyrody. Rejestry wszystkich form ochrony przyrody ustanowionych na W 2015 r. zniesionych zosta³o 30 pomników przyrody z uwagi terenie województwa warmiñsko-mazurskiego dostêpne s¹ na stro- na: utratê wartoœci przyrodniczych, ze wzglêdu na które ustanowio- nie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, no poszczególne pomniki, na koniecznoœæ realizacji inwestycji celu w zak³adce – Formy ochrony przyrody (http://olsztyn.rdos.gov.pl/). publicznego lub w celu zapewnienia bezpieczeñstwa powszechne- Decyzj¹ wykonawcz¹ Komisji Europejskiej (UE) 2015/2369 go. Ustanowionych zosta³o natomiast 17 nowych pomników, naj- z dnia 26 listopada 2015 r. w sprawie przyjêcia dziewi¹tego zaktuali- wiêcej w gminie Œwiêtajno –9iwgminie Wieliczki – 5. Za pomniki zowanego wykazu terenów maj¹cych znaczenie dla Wspólnoty uznano okaza³ych rozmiarów pojedyncze drzewa z gatunków: d¹b sk³adaj¹cych siê na kontynentalny region biogeograficzny (notyfi- bezszypu³kowy Quercus petraea, d¹b szypu³kowy Quercus rober, kowan¹ jako dokument nr C(2015) 8191) potwierdzonych zosta³o sosna zwyczajna Pinus silvestris, œwierk pospolity Picea abies, po³o¿enie na terenie województwa 44 obszarów Natura 2000 o zna- modrzew europejski Larix decidua, a tak¿e krzew trzmieliny pospo- czeniu dla Wspólnoty (43 wczeœniej zatwierdzonych oraz nowego litej Euonymus europaea. Jako pomniki ustanowiono tak¿e grupy obszaru Murawy na Poligonie Orzysz PLH280056). Obszar ten, drzew, np. dwie sosny zwyczajne i œwierk pospolity, 4 modrzewie o powierzchni 1 298,35 ha, po³o¿ony jest w powiecie piskim, gminie

95 Tabela 18. Formy ochrony przyrody w województwie warmiñsko-mazur- skim (stan na 31 grudnia 2015 r.).

Rezerwaty przyrody 111 Parki krajobrazowe 8 Obszary chronionego krajobrazu 71 16 (OSOP1) Obszary Natura 2000 44 (OZW2) Pomniki przyrody 2 549 Stanowiska dokumentacyjne 1 U¿ytki ekologiczne 111 Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe 13

1Obszary specjalnej ochrony ptaków 2Obszary o znaczeniu dla Wspólnoty Ryc. 19. Sasanka otwarta. Fot. M. Mellin

Orzysz. Zosta³ wyznaczony dla ochrony 3 siedlisk przyrodniczych (kod 1477). Wystêpuje tu silna populacja tego gatunku, zajmuj¹ca z Za³¹cznika I: wydm œródl¹dowych z murawami napiaskowymi znacz¹cy area³ w dobrze zachowanych p³atach roœlinnoœci oraz (Corynephorus, Agrostis) (kod 2330), suchych wrzosowisk (Callu- cechuj¹ca siê du¿¹ liczebnoœci¹, a tym samym jest to najwiêksze sta- no-Genistion, Pohlio Callunion, Calluno-Arctostaphylion) (kod nowisko tego gatunku na Pojezierzu Mazurskim. 4030) oraz ciep³olubnych œródl¹dowych muraw napiaskowych (Koelerion glaucae) (kod 6120), a tak¿e jednego gatunku z Za³¹czni- ka II Dyrektywy Siedliskowej, tj. sasanki otwartej Pulsatilla patens

3. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZYRODY

3.1. Rezerwaty przyrody leœnych charakterystycznych dla Puszczy Boreckiej i zwi¹zanych z nimi gatunków fauny i flory, w szczególnoœci: ¿ubra Bison bona- Regionalny dyrektor ochrony œrodowiska sprawuje nadzór nad sus, mucho³ówki bia³oszyjej Ficedula albicollis, dziêcio³a rezerwatami przyrody. Te formy ochrony przyrody obejmuj¹ obsza- bia³ogrzbietego Dendrocopos leucotos i granicznika p³ucnika Loba- ry zachowane w stanie naturalnym lub ma³o zmienionym, ekosyste- ria pulmonaria. Okreœlono równie¿ rodzaj rezerwatu – leœny (L), my, ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak¿e siedliska roœlin, siedliska jego typ ze wzglêdu na dominuj¹cy przedmiot ochrony – fitoceno- zwierz¹t i siedliska grzybów oraz twory i sk³adniki przyrody nieo¿y- tyczny (PFi), podtyp – zbiorowisk leœnych (zl) oraz jego typ ze wionej, wyró¿niaj¹ce siê szczególnymi wartoœciami przyrodniczy- wzglêdu na g³ówny typ ekosystemu – leœny i borowy (EL), podtyp – mi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. lasów nizinnych (lni). W 2015 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska w Olszty- W 2015 r. dla 23 rezerwatów przyrody, które nie posiadaj¹ nie wyda³ reguluj¹ce zarz¹dzenie z dnia 28 stycznia 2015 r. w spra- zatwierdzonych planów ochrony, Regionalny Dyrektor Ochrony wie rezerwatu „Borki” (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. Œrodowiska w Olsztynie wyda³ zarz¹dzenia ustanawiaj¹ce zadania 587). Zarz¹dzeniem tym dokonano powiêkszenia rezerwatu z 232 ha ochronne. Zadania ochronne identyfikuj¹ oraz oceniaj¹ istniej¹ce do 440 ha. Do rezerwatu w³¹czono cenne przyrodniczo starodrze- i potencjalne zagro¿enia, jak równie¿ wskazuj¹ sposoby ich elimina- wia, wytypowane w wyniku prac inwentaryzacyjnych wykonanych cji lub ograniczenia, wskazuj¹ sposoby ochrony czynnej ekosyste- przez zespó³ ekspertów na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony mów, opisuj¹ sposoby czynnej ochrony, a tak¿e wskazuj¹ obszary Œrodowiska w Olsztynie. W drzewostanach tych znajduj¹ siê stano- w rezerwacie objête ochron¹ œcis³¹, czynn¹ lub krajobrazow¹. wiska chronionych gatunków, m.in. granicznika p³ucnika Lobaria W zarz¹dzeniach okreœlone zosta³y najpilniejsze dzia³ania pulmonaria i puchlinki z¹bkowatej Thelotrema lepadinum. ochronne, niezbêdne do realizacji w krótkiej perspektywie czasu, tj. Zweryfikowany i uaktualniony zosta³ cel ochrony rezerwatu, w okresie 1-5 lat. Zadania te ustanowione zosta³y dla rezerwatów: który zdefiniowano jako zachowanie naturalnych zbiorowisk „Bagno Nadrowskie”, „Jezioro Czarne”, „Jezioro D³ugie”, „Jezioro Martwe”, „Jezioro Nidzkie”, „Jezioro Warno³ty”, „Kocio³ek”, „Krutynia”, „Krutynia” (tzw. Dolna), „Las Warmiñski im. prof. Benona Polakowskiego”, „Lipowy Jar”, „Polder S¹topy-Samule- wo”, „Redykajny”, „Uroczysko Piotrowice”, „Ustnik” oraz „
ród³a rzeki £yny im. prof. Romana Kobendzy”. Ponadto w rezerwacie przyrody „Ostoja bobrów na rzece Pas³êce” wyznaczony zosta³ szlak pieszy edukacyjno-turystyczny. Przebiega on w po³udniowej czêœci rezerwatu granicz¹c z jeziorem Pas³êk na terenie bêd¹cym w zarz¹dzie Nadleœnictwa Jagie³ek. Natomiast w rezerwacie „Jezioro Nidzkie” wyznaczono szlak edu- kacyjny pieszy „Œladami Ga³czyñskiego” (wraz ze wskazaniem miejsc, po których dopuszczalny jest ruch pojazdów wraz z infra- struktur¹ towarzysz¹c¹). Jego zadaniem jest ukierunkowanie ruchu turystycznego zwi¹zanego z leœniczówk¹ Pranie, po³o¿on¹ w leœnic- twie Krzy¿e, w której tworzy³ Konstanty Ildefons Ga³czyñski. Ryc. 20. Rezerwat Borki. Fot. H. Ignatowicz Ponadto w ww. rezerwacie przyrody wyznaczono szlak pieszo-ro-

96 Bóbr jest gatunkiem objêtym ochron¹ czêœciow¹. Podobnie jak w przypadku wilka i ¿ubra, za wyrz¹dzone przez niego szkody odpo- wiedzialnoœæ ponosi Skarb Pañstwa. Regionalny dyrektor ochrony œrodowiska, zgodnie z ustaw¹ o ochronie przyrody, dokonuje szaco- wania szkód, a tak¿e naliczenia i wyp³aty odszkodowania za szkody powodowane przez bobry. W 2015 r. z terenu województwa warmiñsko-mazurskiego wp³ynê³o 1 098 wniosków dotycz¹cych szkód wyrz¹dzonych przez gatunki chronione, z czego 1 044 dotyczy³y szkód spowodowanych przez bobry, 53 szkód spowodowanych przez wilki i 1 przez ¿ubry. Wyp³acono ponad 4 mln 61 tys. z³ odszkodowañ, w tym 3 mln 900 tys. za szkody wyrz¹dzone przez bobry. Ponadto w miejscach najbar- dziej konfliktowych zamontowano 6 urz¹dzeñ przelewowych, umo- ¿liwiaj¹cych odprowadzanie nadmiaru wód z rozlewisk. Ich dzia³anie polega na systematycznym obni¿aniu poziomu wody np. Ryc. 21. Rezerwat Uroczysko Piotrowice. Fot. M. Mellin w rowie melioracyjnym, a tym samym ograniczaniu zalewania tere- nów przyleg³ych. Jednoczeœnie poziom wody np. w rowie pozostaje wystarczaj¹cy dla bobrów, pozwalaj¹c mu nadal wykorzystywaæ werowy „Wolnoœæ jest w Naturze”, przebiegaj¹cy przez wydzielenia siedlisko. Od³owiono równie¿ i przesiedlono 9 rodzin bobra. leœne znajduj¹ce siê w Leœnictwach: Kowalik i Czapla. Szlak ten ma Zakupiono tak¿e siatkê do grodzenia pastwisk, co ma ograni- na celu zapobieganie niekontrolowanej presji na cenne fragmenty czyæ straty w pog³owiu zwierz¹t gospodarskich powodowanych rezerwatu przyrody. przez wilki. W ramach wspó³dzia³ania z poszkodowanymi Regio- W 2015 r. Regionalna Dyrekcja wykona³a zabiegi ochrony nalny Dyrektor w 2016 r. przeka¿e j¹ zainteresowanym rolnikom. czynnej w rezerwatach „Kocio³ek” i „Uroczysko Piotrowice”. Oba te rezerwaty s¹ rezerwatami torfowiskowymi, w których g³ównym 3.4. Dofinansowanie oœrodków rehabilitacji celem ochrony jest zachowanie zespo³u pierwotnej roœlinnoœci tor- fowiskowej. Celem wykonanych dzia³añ by³o spowolnienie procesu zwierz¹t sukcesji oraz poprawa warunków siedliskowych dla roœlinnoœci tor- Oœrodek rehabilitacji zwierz¹t to miejsce, w którym jest prowadzone fowiskowej poprzez usuniêcie nalotów drzew i krzewów z terenu leczenie i rehabilitacja zwierz¹t dziko wystêpuj¹cych, wyma- torfowisk. gaj¹cych okresowej opieki cz³owieka w celu przywrócenia ich do Zabiegi o podobnym charakterze wykonane zosta³y równie¿ œrodowiska przyrodniczego. Utworzenie i prowadzenie takiego w rezerwacie „Kulka”. Ten niewielki rezerwat florystyczny (o oœrodka wymaga uzyskania zezwolenia Generalnego Dyrektora powierzchni 12,67 ha), po³o¿ony w gminie DŸwierzuty, powiat Ochrony Œrodowiska. Warunki przebywania zwierz¹t w oœrodku szczycieñski, chroni stanowiska roœlinnoœci kserotermicznej. powinny odpowiadaæ potrzebom biologicznym zwierz¹t w okresie Wykonywane cyklicznie koszenia s³u¿¹ utrzymaniu otwartego cha- ich leczenia i rehabilitacji. W województwie warmiñsko-mazurskim rakteru oraz w³aœciwej struktury tych siedlisk. dzia³a 8 oœrodków rehabilitacji zwierz¹t w: Bukwa³dzie, D¹brówce, Gronowie Górnym, Krutyni, Jelonkach, Jerzwa³dzie, £awkach 3.2. Znakowanie tablicami rezerwatów przyrody i Napromku. i obszarów natura 2000 Na podstawie ustawy o ochronie przyrody regionalny dyrektor ochrony œrodowiska mo¿e dofinansowywaæ z w³asnych œrodków W 2015 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska w Olsztynie bud¿etowych leczenie i rehabilitacjê zwierz¹t w oœrodkach. kontynuowa³ oznakowanie form ochrony przyrody. Jak co roku spe- W 2015 r. z tego wsparcia skorzysta³y 3 placówki. cjalnymi bojami oznakowane zosta³y wody rezerwatu „Sztynort”, Nie rzadziej ni¿ raz na trzy lata regionalny dyrektor ochrony oddzielaj¹c czêœæ udostêpnion¹ do ¿eglarstwa od czêœci, na której œrodowiska, w³aœciwy ze wzglêdu na miejsce po³o¿enia oœrodka ruch taki nie jest dozwolony z uwagi na koniecznoœæ zapewnienia rehabilitacji, z w³asnej inicjatywy lub na wniosek Generalnego spokoju ptakom gniazduj¹cym wzd³u¿ brzegów jeziora Kirsajty. Dyrektora Ochrony Œrodowiska, przeprowadza kontrole w zakresie Ponadto oznakowane zosta³y granice rezerwatu „Jezioro Zde- dzia³alnoœci oœrodka. W 2015 r. przeprowadzono kontrole 5 oœrod- dy”, a tak¿e nowo ustanowione strefy ochronne granicznika p³ucni- ków: w D¹brówce, Jerzwa³dzie, Napromku, Gronowie Górnym ka i puchlinki z¹bkowanej na terenie Puszczy Boreckiej. Zakupione i Jelonkach, nie stwierdzaj¹c nieprawid³owoœci w ich zosta³y równie¿ tablice i stela¿e do oznakowania kilkunastu rezer- funkcjonowaniu. watów przyrody i obszarów Natura 2000. Tablice zamontowane zostan¹ na granicach obszarów chronionych w 2016 r. 3.5. Ochrona populacji bociana bia³ego na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego 3.3. Przeciwdzia³anie szkodom powodowanym przez bobry W województwie warmiñsko-mazurskim liczbê par lêgowych bociana bia³ego szacuje siê na oko³o 10 000 par, co stanowi niemal Na podstawie wyników inwentaryzacji bobra europejskiego, a tak¿e jedn¹ pi¹t¹ populacji krajowej (52 000 par; dane z 2004 r.). Tak licz- uwzglêdniaj¹c przyrost naturalny tego gatunku szacuje siê, ¿e woje- ne wystêpowanie tego gatunku mo¿liwe jest dziêki wystêpowaniu wództwo warmiñsko-mazurskie zasiedla oko³o 11 000 osobników dogodnych ¿erowisk oraz du¿ej liczby potencjalnych miejsc gniaz- tego gryzonia. Bóbr wywiera pozytywny wp³yw na œrodowisko. dowania. W ostatnich latach obserwuje siê wiele niekorzystnych Tworz¹c rozlewiska zwiêksza powierzchniê obszarów podmok³ych. zmian zagra¿aj¹cych temu gatunkowi, wynikaj¹cych ze zmian Powoduje to podnoszenie siê poziomu wód gruntowych, co zwiêk- w strukturze i sposobie u¿ytkowania gruntów rolnych oraz ograni- sza produktywnoœæ i poprawia strukturê gleby, a w lasach obni¿a czenia miejsc lêgowych. Warmiñsko-mazurska populacja bociana ryzyko wyst¹pienia po¿aru. Z drugiej zaœ strony, z punktu widzenia bia³ego zwi¹zana jest w znacznym stopniu z infrastruktur¹ – dacha- gospodarki rolnej i leœnej, poprzez budowê i spiêtrzanie wody mi budynków gospodarczych oraz s³upami energetycznymi. Uloko- wyrz¹dza szkody, powoduj¹c podtopienia ³¹k, pastwisk, upraw rol- wane na nich gniazda niejednokrotnie likwidowane s¹ ze wzglêdów nych i leœnych, a tak¿e dróg oraz innych nieruchomoœci. bezpieczeñstwa. Bardzo wa¿ne jest zatem podejmowanie dzia³añ

97 ochrony czynnej, dotycz¹cych poprawy warunków lêgowych tego latania. W ramach ww. zadania zmodernizowano wybrane linie gatunku. niskiego i œredniego napiêcia oraz stacje transformatorowe. Prace W 2015 r. Regionalna Dyrekcja zleci³a wykonanie i monta¿ 11 polega³y na zaizolowaniu prawie 20 km linii œredniego i niskiego konstrukcji pod gniazda bociana bia³ego w gminach Banie Mazur- napiêcia, oznakowaniu 11 km linii œredniego napiêcia czerwonymi, skie, Bia³a Piska, Budry, Go³dap, Mi³ki, Olecko, Pisz, Wydminy ostrzegawczymi kulami. Maj¹ one za zadanie informowaæ ptaki oraz Wiewiórki. o wystêpuj¹cej przeszkodzie na trasie przelotu. 25 stacji transforma- torowych zosta³o wymienionych na nowe lub zosta³y przebudowa- 3.6. Ochrona populacji bociana bia³ego na terenie ne, m.in. poprzez zmianê po³o¿enia tych elementów, które mog¹ obszaru Natura 2000 Ostoja Warmiñska powodowaæ pora¿enia ptaków. Przeniesienie ich ze szczytu stacji na jej czêœci boczne zmniejsza ryzyko pora¿enia siadaj¹cego na kon- Obszar Natura 2000 Ostoja Warmiñska PLB280015, po³o¿ony strukcji ptaka. wzd³u¿ pó³nocnej granicy pañstwa, jest jednym z najcenniejszych Wyremontowano równie¿ budynki znajduj¹ce siê w gospodar- przyrodniczo obszarów województwa warmiñsko-mazurskiego. stwie pokazowym Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków W 2015 r. Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie w ¯ywkowie, w tym budynek z funkcj¹ Centrum Edukacyjno-Infor- wraz z Polskim Towarzystwem Ochrony Ptaków zakoñczy³a reali- macyjnego. W budynku tym prowadzone s¹ m.in. zajêcia edukacyj- zacjê projektu „Ochrona populacji bociana bia³ego na terenie obsza- ne dla szkó³.

Ryc. 22. Koœció³ w Lwowcu. Fot E. Ba³dyga Ryc. 23. Platforma z gniazdem bociana bia³ego. Fot E. Ba³dyga ru Natura 2000 Ostoja Warmiñska”. By³ on finansowany ze œrodków Wiêcej informacji dostêpnych jest na stronie projektu pod adre- Unii Europejskiej w ramach Instrumentu Finansowego LIFE+ oraz sem: http://ochronabociana.pl. Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej. W 2015 r. dokonane zosta³o rozliczenie projektu, a raport W ramach projektu stworzono nowe miejsca lêgowe dla bocia- koñcowy zosta³ pozytywnie oceniony przez Komisjê Europejsk¹. na bia³ego – zamontowano 158 platform pod gniazda bocianie oraz Wysoka ocena zrealizowanych dzia³añ zyska³a uznanie Komisji wyremontowano 16 dachów budynków gospodarczych. Zwiêkszo- i zaowocowa³a przyznaniem w 2016 r. wyró¿nienia jako jednemu no bazê ¿erowiskow¹ tych ptaków poprzez budowê oczek wodnych z 23 najlepszych projektów w komponencie Przyroda w Europie. dla p³azów oraz urz¹dzeñ piêtrz¹cych wodê, poprawiaj¹cych stan Program LIFE to jedyny instrument finansowy Unii Europej- uwodnienia ¿erowisk. Szeœciu jednostkom Ochotniczych Stra¿y skiej poœwiêcony wy³¹cznie wspó³finansowaniu projektów z dzie- Po¿arnych przekazano sprzêt tj.: podnoœniki koszowe, pilarki spali- dziny ochrony œrodowiska i klimatu. Jego g³ównym celem jest nowe oraz agregaty pr¹dotwórcze, które wykorzystywane s¹ wspieranie procesu wdra¿ania wspólnotowego prawa ochrony œro- w czynnej ochronie bociana, jak równie¿ we wszelkich pracach dowiska, realizacja unijnej polityki w tym zakresie, a tak¿e identyfi- ratowniczo-gaœniczych. kacja i promocja nowych rozwi¹zañ dla problemów dotycz¹cych Dokonano równie¿ modernizacji urz¹dzeñ elektroenergetycz- œrodowiska, w tym przyrody. nych, mog¹cych stanowiæ œmiertelne zagro¿enia dla ptaków. Sia- W ci¹gu ponad 20 lat funkcjonowania programu dofinansowa- daj¹ce na niezabezpieczonych s³upach lub przewodach energetycz- nie z Komisji Europejskiej uzyska³o blisko 4 180 projektów z ca³ej nych ptaki gin¹ wskutek pora¿enia pr¹dem. Do kolizji z liniami ener- Europy, w tym 69 z Polski. Obecnie, w ramach perspektywy finanso- getycznymi mo¿e dochodziæ tak¿e podczas lotu, szczególnie ptaków wej na lata 2014-2020, funkcjonuje Program LIFE – na rzecz ochro- m³odych, które nie naby³y jeszcze pe³nej kontroli nad umiejêtnoœci¹ ny œrodowiska i klimatu. Jest on kontynuacj¹ instrumentu finanso-

98 wego LIFE+ funkcjonuj¹cego w latach 2007-2013, w ramach które- zwi¹zanymi z realizacj¹ projektu mo¿na zapoznaæ siê na stronie Biu- go realizowany by³ projekt pt. „Ochrona populacji bociana bia³ego letynu Informacji Publicznej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodo- na terenie obszaru Natura 2000 Ostoja Warmiñska”. wiska w Olsztynie: http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/zarzadzenia- -regionalnego-dyrektora-ochrony-srodowiska-w-olsztynie oraz 3.7. Opracowanie planów zadañ ochronnych dla http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/obwieszczenia-i-zawiadomienia. Ponadto w 2015 r., w zwi¹zku z przed³u¿eniem projektu do 30 obszarów Natura 2000 na obszarze Polski czerwca, zrealizowano zadania z zakresu uzupe³nienia stanu wie- dzy, wynikaj¹ce z przyjêtych planów lub projektów planów zadañ W 2015 r. zakoñczono realizacjê projektu POIŒ.05.03.00-00-186/09 ochronnych. Dotyczy³y one inwentaryzacji przyrodniczej obszarów Opracowanie planów zadañ ochronnych dla obszarów Natura 2000 Natura 2000, tj. wykonanie ekspertyz hydrologicznych oraz hydro- na obszarze Polski finansowanego ze œrodków pochodz¹cych chemicznych w celu rozeznania stanu siedlisk w obszarach Natura z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach V 2000 Ostoja Pó³nocnomazurska PLH280045, Niecka Skaliska Priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko. PLH280049, Ostoja Borecka PLH280016, wykonanie inwentaryza- Bud¿et Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska w Olsztynie cji gatunków w obszarach Natura 2000 Swajnie PLH280046, Niecka wyniós³ 2 165 783 z³. Skaliska PLH280049, Ostoja Borecka PLH280016, wykonanie W ramach projektu w latach 2010-2015 opracowano dokumen- inwentaryzacji siedlisk w obszarach Natura 2000 Mazurskie Bagna tacje planów zadañ ochronnych (PZO) dla 35 obszarów Natura 2000 PLH280054 i Mazurska Ostoja ¯ó³wie Baranowo PLH280055, na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego, a 30 z nich usta- wykonanie oceny zasobów martwego drewna, wykonanie inwenta- nowiono w formie zarz¹dzeñ Regionalnego Dyrektora Ochrony ryzacji gruntów rolnych w obszarze Natura 2000 Ostoja Warmiñska Œrodowiska w Olsztynie. PLB280015 oraz zaprojektowanie stref ochrony ptaków w obszarze PZO stanowi podstawê do prowadzenia dzia³añ ochronnych na Natura 2000 Puszcza Piska PLB280008. obszarach Natura 2000, wskazuj¹c niezbêdne, najpilniejsze do reali- zacji dzia³ania. Stanowi tak¿e podstawê do aplikowania o œrodki 3.8. Ochrona strefowa ostoi i stanowisk roœlin lub finansowe, w tym funduszy unijnych, na dzia³ania zapewniaj¹ce skuteczn¹ ochronê tych obszarów. Podczas opracowywania PZO grzybów oraz ostoi, miejsc rozrodu i regular- dokonuje siê identyfikacji istniej¹cych i potencjalnych zagro¿eñ nego przebywania zwierz¹t objêtych ochron¹ maj¹cych wp³yw na stan ochrony przedmiotów podlegaj¹cych gatunkow¹ ochronie w danym obszarze. Okreœla siê cele dzia³añ ochronnych, niezbêdnych dla utrzymania lub odtwarzania w³aœciwego stanu W województwie warmiñsko-mazurskim wg stanu na 31 grudnia chronionych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roœlin 2015 r. wyznaczono 861 stref ochronnych w tym 751 dla zwierz¹t i zwierz¹t. Co najwa¿niejsze, w PZO okreœla siê dzia³ania ochronne, i 110 dla porostów. Najwiêcej stref wyznaczono dla ptaków, w tym zarówno dzia³ania ochrony czynnej (np. odkrzaczanie i wykaszanie dla orlika krzykliwego Aquila pomarina – 383, bielika Haliaeetus terenu, budowa urz¹dzeñ piêtrz¹cych), jak i dzia³ania stanowi¹ce albicilla – 194 i bociana czarnego Ciconia nigra – 87. Strefy ochron- modyfikacje dotychczasowych metod gospodarowania (np. przesu- ne ustanowiono dla dwóch gatunków porostów – granicznika p³ucni- niêcie terminu prac poza okres lêgowy). Planuje siê równie¿ monito- ring stanu ochrony przedmiotów ochrony oraz skutecznoœci wyko- nanych dzia³añ. W 2015 r. ustanowiono plany zadañ ochronnych dla 9 obszarów Natura 2000: 1. Ostoja Pó³nocnomazurska PLH280045 – zarz¹dzenie z dnia 19 stycznia 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 438); 2. Jezioro Oœwin i Okolice PLB280004 – zarz¹dzenie z dnia 22 stycznia 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 406); 3. Ostoja nad Oœwinem PLH280044 – zarz¹dzenie z dnia 22 stycznia 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 407); 4. Ostoja Napiwodzko-Ramucka PLH280052 – zarz¹dzenie z dnia 23 lutego 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 735); 5. Ostoja Lidzbarska PLH280012 – zarz¹dzenie z dnia 3 marca 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 985) – wydane wspólnie z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Œrodowiska w Bydgoszczy oraz Regionalnym Dyrektorem Ochrony Œrodowi- ska w Warszawie; Ryc. 24. Granicznik p³ucnik. Fot. P. Ko³odziej 6. Puszcza Napiwodzko-Ramucka PLB280007 – zarz¹dzenie z dnia 20 marca 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 1037); 7. Mazurska Ostoja ¯ó³wia Baranowo PH280055 – zarz¹dzenie ka Lobaria pulmonaria i puchlinki z¹bkowanej Thelotrema lepadi- z dnia 23 marca 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. num (³¹cznie 60, w tym 58 powo³anych w 2015 r.).W2015 roku 1038); Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie zrealizo- 8. Ostoja I³awska PLH280053 – zarz¹dzenie z dnia 31 marca 2015 r. wa³a zadanie dotycz¹ce oznakowania granic stref ochrony ostoi, (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 1319) – wydane wspól- miejsc rozrodu lub regularnego przebywania gatunków nie z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Œrodowiska chronionych. w Gdañsku; 9. Rzeka Pas³êka PLH280006 – zarz¹dzenie z dnia 14 maja 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. z 2015 r. poz. 1883); 3.9. Rezerwat biosfery „Jeziora Mazurskie” Ze sporz¹dzon¹ dokumentacj¹ planów, ustanowionymi planami zadañ ochronnych, obwieszczeniami o konsultacjach spo³ecznych, Rezerwat biosfery jest to obszar chroniony zawieraj¹cy cenne zaso- o sposobie uwzglêdnienia uwag zg³oszonych w ramach konsultacji by przyrodnicze, wyznaczony zgodnie z zasadami programu oraz o przyjêciu dokumentów, a tak¿e innymi informacjami UNESCO MAB (Man and the Biosphere – Cz³owiek i biosfera).

99 Wed³ug ramowego statutu œwiatowej sieci rezerwatów biosfery 3. przejœciowa – dla realizacji funkcji rozwojowej (w strefie tej obiekty te tworzy siê, aby promowaæ i demonstrowaæ zrównowa- gospodarowanie cz³owieka oparte jest na zasadach zrównowa- ¿ony zwi¹zek cz³owieka z biosfer¹. ¿onego rozwoju). Rezerwaty biosfery obejmuj¹ mozaikê ekosystemów, a Rezerwaty tworzone s¹ przez Miêdzynarodow¹ Radê Koordyna- w szczególnoœci ekosystemy reprezentatywne dla g³ównych bio- cyjn¹ MAB na wniosek poszczególnych pañstw cz³onkowskich. mów danego kraju. Maj¹ na celu ochronê ró¿norodnoœci biologicz- Ka¿dy rezerwat podlega prawodawstwu kraju, na terenie którego siê nej i umo¿liwienie lepszej obserwacji zmian ekologicznych w skali znajduje. ca³ej planety. Pe³ni¹ trzy zasadnicze funkcje: Obecnie na œwiecie w 120 krajach jest 669 rezerwatów biosfery, 1. ochronn¹, dla zachowania zasobów genetycznych, gatunków, w tym 16 transgranicznych. W Polsce jest 10 takich obiektów, w tym ekosystemów i krajobrazów; jeden w województwie warmiñsko-mazurskim – „Jezioro £uknajno”. 2. wspierania logistycznego poprzez pomaganie w przyk³adowych W 2015 r. Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olszty- projektach, edukacji œrodowiskowej i szkoleniu, a tak¿e bada- nie opracowa³a, na zlecenie Ministra Œrodowiska, formularz nomi- niach i monitoringu, w odniesieniu do lokalnych, narodowych nacyjny dla planowanego rezerwatu biosfery „Jeziora Mazurskie”. i globalnych problemów ochrony i zrównowa¿onego rozwoju; Koniecznoœæ jego opracowania wynika³a z wczeœniejszej nieko- 3. rozwojow¹, dla wspierania zrównowa¿onego rozwoju gospodarki rzystnej oceny UNESCO dla rezerwatu biosfery „Jezioro £uknaj- i cz³owieka. no”. Miêdzynarodowa Rada Koordynacyjna MAB, w wyniku anali- Realizacji tych funkcji powinna sprzyjaæ organizacja przestrzenna zy opracowanego w 2014 r. przegl¹du okresowego uzna³a, ¿e Jezio- rezerwatu, tj. podzia³ na 3 strefy: ro £uknajno nie spe³nia wymogów stawianych obecnie rezerwatom 1. centralna (rdzeniowa) – dla realizacji funkcji ochronnej (obejmuje biosfery, w tym nie pe³ni w wystarczaj¹cym stopniu podstawowych ekosystemy naturalne i zbli¿one do naturalnych wy³¹czone spod funkcji, a tak¿e nie posiada strefy przejœciowej. Uznano, ¿e aby móg³ ingerencji cz³owieka); pozostaæ na liœcie konieczne jest jego powiêkszenie. 2. buforowa – dla realizacji funkcji wspierania logistycznego W ramach realizacji tego zadania organizowane by³y otwarte (dopuszcza siê w niej pod pewnymi warunkami mo¿liwoœæ pro- spotkania z udzia³em przedstawicieli samorz¹dów terytorialnych, wadzenia dzia³alnoœci cz³owieka, je¿eli jest mo¿liwa do pogodze- ludzi nauki, dzia³aczy spo³ecznych, przedstawicieli spo³ecznoœci nia z celami ochronnymi); lokalnej. W spotkaniach uczestniczyli równie¿ przedstawiciele Regionalnych Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Olsztynie i Bia³ymstoku oraz nadleœnictw, a tak¿e przedstawiciele Urzêdu

Mapa 13. Mapa rezerwatu biosfery

100 Marsza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego i admi- a tak¿e nad tym, czy proponowany obszar spe³nia 3 podstawowe nistracji rz¹dowej (reprezentuj¹ce Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony funkcje stawiane rezerwatom biosfery. Poruszano tak¿e kwestie Œrodowiska w Olsztynie, Generaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska zwi¹zane z wizj¹ funkcjonowania Rezerwatu Biosfery Jeziora oraz Ministerstwo Œrodowiska). Instytucje te podpisa³y wspólnie list Mazurskie i jego planem zarz¹dzania oraz mo¿liwoœciami rozwoju intencyjny w sprawie przyst¹pienia do prac zwi¹zanych terenów objêtych rezerwatem i jego okolic. z powo³aniem Rezerwatu Biosfery Jeziora Mazurskie i w³¹czenia Projektowany rezerwat biosfery „Jeziora Mazurskie” ma terenów gmin, miast i nadleœnictw w jego granice. powierzchniê 57 751,97 ha. Obejmuje teren od Jeziora Probarskiego Powo³ano równie¿ Komitet Steruj¹cy, sk³adaj¹cy siê z przed- na pó³nocnym zachodzie po Jezior Œniardwy na pó³nocnym wscho- stawicieli ww. instytucji i lokalnych spo³ecznoœci, czuwaj¹cy nad dzie. Na po³udniu rozci¹ga siê od Jeziora Zdru¿no po Jeziora Jegocin przebiegiem zadañ zwi¹zanych z opracowywaniem formularza i Seksty, obejmuj¹c tak¿e Jezioro Nidzkie. nominacyjnego. Opracowano tak¿e list poparcia, który stanowi Powo³anie powiêkszonego rezerwatu biosfery jest szans¹ na pisemn¹ zgodê dla idei utworzenia Rezerwatu Biosfery Jeziora utrzymanie miêdzynarodowego presti¿u dla regionu Warmii Mazurskie. List ten skierowano do lokalnych interesariuszy (w³adz i Mazur oraz bêdzie stanowiæ podkreœlenie jego walorów przyrodni- samorz¹dowych, instytucji pozarz¹dowych, placówek naukowych, czych u¿ytkowanych wg zasady zrównowa¿onego rozwoju. przedsiêbiorców, spo³ecznoœci lokalnych) wspieraj¹cych dzia³ania Formularz za poœrednictwem Ministerstwa Œrodowiska oraz zwi¹zane z powo³aniem rezerwatu biosfery i jego zrównowa¿onym Krajowego Komitetu UNESCO zosta³ przekazany do Miêdzynaro- rozwojem. Do tut. Dyrekcji wp³ynê³o kilkadziesi¹t takich listów. dowej Rady Koordynacyjnej MAB UNESCO. Na spotkaniach grup inicjatywnych z samorz¹dami i mieszka- ñcami regionu przedstawiano koncepcjê rezerwatu biosfery, ustala- no wspólnie przebieg granic proponowanego rezerwatu, dyskutowa- no nad wyznaczeniem strefy centralnej, buforowej i przejœciowej,

4. REGIONALNA RADA OCHRONY PRZYRODY W OLSZTYNIE

Regionalna rada ochrony przyrody jest organem opiniodawczo-do- Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska w Olsztynie na radczym w zakresie ochrony przyrody dzia³aj¹cym przy regional- now¹ kadencjê, trwaj¹c¹ 5 lat, zarz¹dzeniem powo³a³ 20 cz³onków nym dyrektorze ochrony œrodowiska. W 2015 roku zakoñczy³a siê Regionalnej Rady Ochrony Przyrody w Olsztynie spoœród kadencja rady powo³anej w 2009 roku. W okresie tym Rada zajmo- dzia³aj¹cych na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, prak- wa³a stanowisko w sprawach dotycz¹cych rezerwatów przyrody (w tyki, organizacji ekologicznych i Pañstwowego Gospodarstwa kwestiach zmiany przebiegu granic i powiêkszenia obszarów, zmia- Leœnego Lasy Pañstwowe oraz sejmiku województwa. Na pierw- ny celu ochrony, ustanowienia planu ochrony), ochrony gatunkowej szym posiedzeniu wybrane zosta³o prezydium Rady oraz jej prze- (m.in. w kwestiach mo¿liwoœci i limitu pozyskiwania œlimaka win- wodnicz¹cy. Po raz kolejny zosta³ nim prof. dr hab. Czes³aw niczka) oraz opiniowa³a planowane dzia³ania inwestycyjne Ho³dyñski. (dotycz¹ce np. lokalizacji farm wiatrowych).

5. PODSUMOWANIE

Województwo warmiñsko-mazurskie z uwagi na swoje walory ny. Bogactwo œwiata roœlinnego i zwierzêcego oraz ró¿norodnoœæ przyrodnicze uwa¿ane jest za jeden z najpiêkniejszych regionów krajobrazów spowodowa³y objêcie ró¿nymi formami ochrony pra- Polski. Szata roœlinna Warmii i Mazur zosta³a ukszta³towana zarów- wie po³owy powierzchni województwa. no przez procesy naturalne, zapocz¹tkowane tu¿ po ust¹pieniu Regionalna Dyrekcja Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, m.in. lodowca, jak i ró¿nego typu modyfikacje w okresach póŸniejszych, dziêki dotacjom ze œrodków zewnêtrznych (Wojewódzki Fundusz których Ÿród³em by³y zarówno czynniki naturalne, jak i w coraz wiê- Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, fundusz kszym stopniu dzia³alnoœæ cz³owieka. Obfitoœæ wód i terenów pod- LIFE, Program Operacyjny Infrastruktura i œrodowisko) realizuje mok³ych, mozaikowatoœæ siedlisk, rozleg³e i dobrze zachowane zadania, które s³u¿¹ zachowaniu ró¿norodnoœci biologicznej lasy, po³o¿enie w pó³nocnej czêœci kraju, a tak¿e niski stopieñ uprze- województwa. mys³owienia i zaludnienia decyduj¹ o wysokiej ró¿norodnoœci fau-

101 VII. MONITORING HA£ASU

1. WPROWADZENIE

Jednym z zadañ wynikaj¹cym z art. 26 i 117 ustawy prawo ochrony trole w zakresie przestrzegania prawa, m.in. postanowieñ dyrektywy œrodowiska jest ocena i obserwacja zmian stanu akustycznego œrodo- 2002/49/WE (odnosz¹cej siê do oceny i zarz¹dzania poziomem wiska. Corocznie w „Raportach o stanie œrodowiska” przekazywane ha³asu w œrodowisku) a tak¿e kontrole interwencyjne, podjête s¹ informacje o przeprowadzonych pomiarach. W roku 2015 wyko- w zwi¹zku ze zg³aszanymi wnioskami w sprawie pogorszenia klima- nano pomiary ha³asu komunikacyjnego oraz przeprowadzono kon- tu akustycznego.

2. HA£AS KOMUNIKACYJNY

W 2015 roku monitoring ha³asu komunikacyjnego by³ prowadzony w Bezledach. Drog¹ w ci¹gu roku przemieszcza siê ponad 3 mln na terenie trzech miast – Bartoszyc, Mor¹ga i Wêgorzewa (tab. 19, pojazdów. Z tego powodu badania ha³asu drogowego w otoczeniu 20). W ka¿dym z miast monitoring ha³asu prowadzony by³ w punk- DK51 wykonuje zarz¹dzaj¹cy drog¹ tj. Generalna Dyrekcja Dróg tach pomiarowych reprezentuj¹cych jednorodny odcinek drogi. Krajowych i Autostrad. Sporz¹dzona w 2012 roku wykaza³a prze- Badania prowadzone by³y w celu okreœlenia klimatu akustycznego kroczenie wskaŸnika LDWN w zakresie od 0 do 20. Nale¿y nadmie- tych miast, szczególnie w obszarach najbardziej obci¹¿onych niæ, ¿e w trakcie opracowywania mapy akustycznej przez GDDKiA ruchem drogowym lub w obszarach wymagaj¹cych szczególnej obowi¹zywa³y bardziej restrykcyjne normy dotycz¹ce ha³asu w œro- ochrony przed ha³asem tj. w otoczeniu szkó³ lub placówek zdrowia. dowisku. Zaprezentowane na mapie 14. Wartoœci przekroczeñ W Bartoszycach prowadzono monitoring w 3 punktach – w jed- odnosz¹ siê do poziomów dopuszczalnych obowi¹zuj¹cych w 2011 nym punkcie, o zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej pomiary roku. wykonywano w celu obliczenia wskaŸnika LDWN. W dwóch pozo- W Mor¹gu przeprowadzono monitoring w 4 punktach pomiaro- sta³ych punktach: o zabudowie jednorodzinnej – przy ulicy Nowo- wo-kontrolnych. We wszystkich punktach badania prowadzono wiejskiego i o zabudowie zwi¹zanej ze sta³ym lub czasowym poby- w celu wyliczenia wskaŸników LAeqD iLAeqN. We wszystkich ppk tem dzieci i m³odzie¿y – przy ulicy Gdañskiej pomiary wykonano wyniki pomiarów odnoszono do wskaŸników okreœlonych dla zabu- metod¹ pomiarów poziomów ekspozycji dla pojedynczych zdarzeñ dowy wielorodzinnej. Pomiary wykonano w dwóch porach roku – akustycznych s³u¿¹cych do wyznaczenia wskaŸników LAeqD wiosn¹ i jesieni¹. Punkty pomiarowe zlokalizowano w ci¹gu drogi iLAeqN. Pomiary wykonano w dwóch porach roku: wiosn¹ i jesieni¹. wojewódzkiej 527 i dróg powiatowych 1178N oraz 3073N. Bartoszyce s¹ œredniej wielkoœci miastem powiatowym po³o¿onym W Wêgorzewie w jednym punkcie po³o¿onym w otoczeniu w pó³nocnej czêœci województwa. Zagro¿enie ha³asem w mieœcie szpitala pomiary wykonywano w celu obliczenia wskaŸnika LDWN. pochodzi w g³ównej mierze od transportu drogowego i w znacznie W pozosta³ych dwóch – po³o¿onych w zabudowie wielorodzinnej mniejszej skali od przemys³u. Przez miasto przebiega droga krajowa pomiary wykonywano w celu okreœlenia wskaŸników LAeqD nr 51, która w znacznej mierze obci¹¿ona jest ruchem pojazdów ciê- iLAeqN. ¿kim zwi¹zanym z przejœciem granicznym z Federacj¹ Rosyjsk¹

Tabela 19. D³ugookresowy poziom ha³asu w Bartoszycach i Wêgorzewie w 2015 roku

Wyniki obli- Dopuszczalne d³ugookresowe œrednie poziomy dŸwiêku Przekroczenie dopuszczalnych d³ugookresowych œrednich pozio- czeñ [dB] A [dB] mów dŸwiêku A [dB]

LDWN LN LDWN LN Miasto Zabudowa miesz- Zabudowa miesz- Zabudowa mieszka- Zabudowa mieszka- L L kaniowa wieloro- Tereny kaniowa wieloro- Tereny Tereny Tereny DWN N niowa wielorodzinna niowa wielorodzinna dzinna lub tereny szpitali dzinna lub tereny szpitali szpitali szpitali lub tereny us³ugo- lub tereny us³ugo- us³ugowo-miesz- w miastach us³ugowo-miesz- w miastach w miastach w miastach wo-mieszkaniowe wo-mieszkaniowe kaniowe kaniowe Bartoszyce, ul. Bohate- rów Warszawy 67,6 58,5 68 - 59 - brak - brak - E 20.810222 N 54.248222 Wêgorzewo, ul. Bema E 21.753306 67,5 57,5 - 64 - 59 - 3,5 - brak N 54.204861

103 Tabela 20. Równowa¿ne poziomy ha³asu oraz wartoœci przekroczeñ poziomów dopuszczalnych w Bartoszycach, Mor¹gu i Wêgorzewie w 2015 roku

Równowa¿ny poziom ha³asu drogowego Wartoœæ przekroczenia [dB] LAeq,T

Punkt pomiarowy Zabudowa jednorodzinna, tereny zabudowy Zabudowa wielorodzinna lub zabudowa Pora doby Poziom ha³asu [dB] zwi¹zanej ze sta³ym lub czasowym poby- mieszkaniowo-us³ugowa tem m³odzie¿y Dzieñ 63,7 - 2,7 Bartoszyce ul. Gdañska Noc 54,7 - brak Dzieñ 62,1 - 1,1 Bartoszyce ul. Nowowiejskiego Noc 52,5 - brak Dzieñ 60,9 brak - Mor¹g ul. Leœna Noc 51,2 brak - Dzieñ 64,5 brak - Mor¹g ul. ¯eromskiego Noc 56,7 0,7 - Dzieñ 67 2 - Mor¹g ul. 3 Maja Noc 59,1 3,1 - Dzieñ 64,8 brak - Mor¹g ul. 11 Listopada Noc 52,7 brak - Dzieñ 61,2 brak - Wêgorzewo ul. Jaracza Noc 49,3 brak - Dzieñ 58,5 brak - Wêgorzewo ul. Targowa Noc 48,8 brak -

Mapa 14. Przekroczenia wartoœci wskaŸnika LDWN w miejscowoœci Bartoszyce (wartoœæ dopuszczalna dla 2011 roku)

104 3. HA£AS INSTALACYJNY

W roku 2015 na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego Tabela 21. Liczba podmiotów gospodarczych, w których stwierdzono skontrolowano wraz z wykonaniem pomiarów ha³asu przemys³owe- przekroczenia dopuszczalnych poziomów dŸwiêku w podziale na porê go 67 zak³adów. Kontrole podmiotów gospodarczych odbywa³y siê dnia w ramach zaplanowanego wczeœniej cyklu kontrolnego WIOŒ w Olsztynie lub w ramach dzia³añ interwencyjnych na wniosek. 0-5 dB 5-10 dB >10 dB W ramach przeprowadzonych badañ stwierdzono przekrocze- nia w ³¹cznie 14 podmiotach gospodarczych. Tabela 21przedstawia pora dnia 4 2 2 t¹ liczbê w przedzia³ach przekroczeñ z podzia³em na porê nocy i porê pora nocy 5 2 - dnia. Przekroczenia najczêœciej dotyczy³y podmiotów zwi¹zanych z górnictwem, produkcj¹ i przetwórstwem drewna, instalacjami ch³odniczymi w sklepach i leœnictwem.

4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Klimat akustyczny œrodowiska województwie warmiñsko-mazur- Niekorzystny wp³yw ha³asu œrodowiskowego na stan zdrowia skim kszta³towany jest g³ównie przez ha³as komunikacyjny, a spo³eczeñstwa eliminowany jest poprzez stosowanie zabezpieczeñ w szczególnoœci drogowy. Rola ha³asu kolejowego jest marginalna. akustyczno-budowlanych, w³aœciw¹ lokalizacjê obiektów, reorgani- Badania prowadzone w celu wykonania map akustycznych Elbl¹ga zacjê ruchu samochodów w miastach i ograniczenie prêdkoœci i Olsztyna wykazuj¹ brak jego wp³ywu na znacz¹c¹ liczbê mieszka- pojazdów. ñców tych miast. Ha³as emitowany przez zak³ady produkcyjne i us³ugowe ma Materia³y Ÿród³owe charakter lokalny. Wartoœci przekroczeñ notowanych w 2015 roku Mapa akustyczna miasta Elbl¹g (2012 r.) zawieraj¹ siê g³ównie w przedziale do 5 dB. W wiêkszoœci skontro- Mapa akustyczna miasta Olsztyn (2009 r.) lowanych podmiotów nie zanotowano przekroczeñ poziomów Mapa akustyczna dla dróg krajowych o ruchu powy¿ej 3 mln pojaz- dopuszczalnych dów województwo warmiñsko-mazurskie (2012 r.) Dzia³alnoœæ kontrola i interwencyjna WIOŒ wykazuje du¿¹ skutecznoœæ w likwidowaniu uci¹¿liwoœci akustycznej w obiektach, Badania w³asne w których prowadzona jest dzia³alnoœæ gospodarcza.

105 VIII. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJ¥CE

1. WPROWADZENIE

ród³ami sztucznego promieniowania elektromagnetycznego Promieniowanie elektromagnetyczne towarzyszy cz³owiekowi o najwiêkszym znaczeniu s¹: w jego œrodowisku od zawsze. Na Ziemi wystêpuje naturalne pole – przesy³owe linie energetyczne wysokiego napiêcia - powy- magnetyczne i elektryczne. To pierwsze pochodzi od j¹dra Ziemi ¿ej 110 kV i zwi¹zane z nimi stacje elektroenergetyczne, i skorupy ziemskiej. To drugie tworzy siê pomiêdzy ujemnie na³ado- wan¹ powierzchni¹ Ziemi i warstw¹ jonosfery oraz w wyniku – stacje bazowe telefonii komórkowej, wy³adowañ atmosferycznych. Fala elektromagnetyczna dociera do – nadajniki radiowe i telewizyjne, Ziemi równie¿ z przestrzeni pozaziemskiej pod postaci¹ promienio- – urz¹dzenia radiolokacyjne, wania s³onecznego i kosmicznego. Postêp cywilizacyjny jaki siê – instalacje i urz¹dzenia elektryczne. dokona³ w XX wieku sprawi³, ¿e cz³owiekowi niemal na ka¿dym Ostatnie lata przynios³y nieporównywalnie szybki rozwój technolo- kroku towarzysz¹ sztuczne Ÿród³a pól elektromagnetycznych. Iloœæ gii przesy³ania danych na odleg³oœæ (ze standardu GSM poprzez 3G urz¹dzeñ w najbli¿szym otoczeniu emituj¹cych energiê elektroma- do 4G). Wi¹¿e siê z tym rozbudowa infrastruktury teleinformatycz- gnetyczn¹ jest zaskakuj¹co du¿a. Bior¹c pod uwagê, ¿e ka¿de nawet nej w b³yskawicznym tempie. Obrazem tego jest iloœæ wydanych najmniejsze urz¹dzenie zasilane pr¹dem elektrycznym wytwarza pozwoleñ radiowych przez Urz¹d Komunikacji Elektronicznej co wokó³ siebie pole elektromagnetyczne, energia elektryczna jest przedstawia ryc. 25. Jest to obraz oczywiœcie szacunkowy ze wzglê- doprowadzana praktycznie wszêdzie, gdzie przebywa cz³owiek oraz du na charakter danych. Wydanie pozwolenia przez UKE nie jest to, ¿e fale radiowe (wykorzystywane do przenoszenia g³osu, obrazu to¿same z funkcjonowaniem urz¹dzenia na dzieñ udostêpnienia i danych na ró¿ne odleg³oœci) to te¿ promieniowanie elektromagne- rejestru. Na przestrzeni lat 2011 – 2016 liczba wydanych pozwoleñ tyczne, daje to obraz jak gêsta jest sieæ sztucznych emiterów energii radiowych wzros³a z 1997 do 5282, co stanowi przyrost o ponad elektromagnetycznej w œrodowisku. Pole elektromagnetyczne roz- 250%. Wed³ug danych liczbowych ten wzrost jest dodani z ka¿dym chodzi siê od Ÿród³a pod postaci¹ fali elektromagnetycznej emituj¹c rokiem. Jest to niew¹tpliwy sygna³ o pog³êbiaj¹cej siê presji na œro- energiê. Mieszanina fal elektromagnetycznych pochodzenia natu- dowisko. Procentowy przyrost w odniesieniu do roku poprzedniego, ralnego i antropogenicznego tworzy tzw. smog elektromagnetyczny czyli dynamikê zmian liczby nadajników na przestrzeni ostatnich - kolejne zanieczyszczenie œrodowiska. Jest ono o tyle wyj¹tkowe, piêciu lat przedstawia ryc. 26. ¿e jego oddzia³ywanie jest niezauwa¿alne go³ym okiem ani rozpo- Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego wed³ug znawalne innymi zmys³ami, a wp³yw na organizm ludzki jeszcze aktualnego rejestru UKE z czerwca 2016 roku najwiêcej jest nadaj- s³abo poznany. Cz³owiek nie posiada ¿adnych mechanizmów obron- ników w technologii GSM, z czego najwiêkszy udzia³ maj¹ urz¹dze- nych niweluj¹cych oddzia³ywanie pól elektromagnetycznych. nia pracuj¹ce w paœmie czêstotliwoœci 900 MHz. W stosunku do Intensywnoœæ tego oddzia³ywania zale¿y od mocy Ÿród³a (wiêksza roku ubieg³ego najwiêkszy przyrost, bo w liczbie 485 sztuk, nast¹pi³ moc = silniejsze promieniowanie) i odleg³oœci od niego (wraz w iloœci nadajników najnowszej technologii LTE. Zestawienie licz- z odleg³oœci¹ natê¿enie emitowanego pola s³abnie). by nadajników z podzia³em na pasma czêstotliwoœci nadawanego 1600 V2011

1400 VI 2012 VI 2014 VI 2015 1200 VI 2016

1000

800

600

Liczba nadajników

400

200

0 420 MHz 450 MHz 850 MHz 900 MHz 2100 MHz 800 MHz 850 MHz 1800 MHz 2100 MHz 2600 MHz 900 MHz 1800 MHz CDMA UMTS LTE GSM Ryc. 25. Liczba pozwoleñ radiowych w podziale na technologiê pracy nadajnika i czêstotliwoœæ sygna³u w latach 2011-2016

107 VI 2016

VI 2015

VI 2014

VI 2012

V2011

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Zmiana liczby nadajników [%] Ryc. 26. Dynamika zmian liczby pozwoleñ dla nadajników radiokomunikacyjnych w latach 2011-2016

zêstoœæ

C sygna³u zawiera tabela 21. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej œciœle uzale¿niona jest od liczby ludnoœci na danym terenie. W miastach powiatowych a zw³aszcza w Olsztynie i Elbl¹gu jest wiêcej urz¹dzeñ do transmisji danych ni¿ w pozosta³ych miej- scowoœciach województwa. Im wiêcej mieszkañców przypada na jednostkê powierzchni, tym wiêksze zagêszczenie nadajników, zw³aszcza tych o niskich zakresach emisji. Transmisja danych Wartoœæ sk³adowej elektrycznej [V/m] w paœmie wy¿szych czêstotliwoœci zapewnia dalsze zasiêgi - liczba Ryc. 27. Histogram wyników pomiarów PEM w latach 2013-2015 takich nadajników jest mniejsza a ich lokalizacja nie jest zwi¹zana bezpoœrednio z gêstoœci¹ zaludnienia. Operatorom zale¿y na równo- ku £om¿y. Zgodnie z planami inwestycyjnymi Polskich Sieci Elek- miernym pokryciu terenu sygna³em i tego typu urz¹dzenia umiejsco- troenergetycznych sieæ do przesy³u energii elektrycznej na Warmii wione s¹ zazwyczaj na terenach niezamieszka³ych. Rozmieszczenie i Mazurach zwiêkszy siê do 2025 roku o kolejne kilometry linii napo- nadajników telefonii komórkowej na obszarze województwa war- wietrznych. W planach jest budowa linii 400 kV na trasie Ostro³êka - miñsko-mazurskiego przedstawiaj¹ mapy 15 i 16. Wed³ug rejestrów Olsztyn. Tym samym zwiêkszy siê presja PEM w tym obszarze na UKE na terenie Warmii i Mazur znajduje siê 11 stacji nadawczych, œrodowisko. na których zainstalowanych jest 50 nadajników przekazuj¹cych do odbiorców sygna³ naziemnej telewizji cyfrowej. Sieæ energetyczna najwy¿szych napiêæ na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego jest s³abiej rozwiniêta w stosunku do pozo- sta³ej czêœci Polski. Sieæ przesy³ow¹ stanowi¹ linie o napiêciu 220 kV i 400 kV. Na ich koñcach w okolicach Olsztyna i E³ku zlokalizowane s¹ wêz³owe stacje elektroenergetyczne (G³ówne Punkty Zasilania), transformuj¹ce napiêcie do ni¿szego. W 2015 roku zosta³a oddana do u¿ytku nowa linia przesy³owa, stanowi¹ca tzw. most elektroenerge- tyczny ³¹cz¹cy Polskê z Litw¹. Jest to dwutorowa linia o napiêciu 400 kV biegn¹ca od granicy pañstwa z Litw¹ do E³ku i dalej w kierun-

2. METODYKA

Monitoring pól elektromagnetycznych jest realizowany na pod- dzono w nastêpuj¹cych miejscowoœciach: Elbl¹g, E³k, Olsztyn, Bra- stawie zapisów art. 123 ustawy Prawo ochrony œrodowiska. Szcze- niewo, Bartoszyce, Pas³êk, Nowe Miasto Lubawskie, Bia³a Piska, gó³owy program badañ na rok 2015 precyzuje Program Pañstwowe- Gi¿ycko, Ryn, Miko³ajki, Szczytno, Mor¹g, Ostróda, Siemiany, go Monitoringu Œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego Gronowo Elbl¹skie, Kadyny, Podgrodzie, Bezledy, Babiak, Bielice, na lata 2013-2015, zatwierdzony przez G³ównego Inspektora Dryga³y, Wydminy, Stare Juchy, Wilkasy, Ster³awki Wielkie, Banie Ochrony Œrodowiska. Zgodnie z jego zapisami WIOŒ w Olsztynie Mazurskie, Jedwabno, M¹tki. w 2015 roku wykona³ pomiary natê¿eñ pól elektromagnetycznych Zakres badañ dostosowano do zapisów rozporz¹dzenia Mini- w 45 punktach na terenie ca³ego województwa. Badania przeprowa- stra Œrodowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i spo- Tabela 22. Zestawienie liczbowe nadajników telefonii komórkowej na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w latach 2011-2016

CDMA UMTS LTE GSM Stan 420 450 850 900 2100 800 850 1800 2100 2600 900 1800 RAZEM z dnia: RAZEM RAZEM RAZEM RAZEM MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz MHz maj 32 77 0 109 79 413 492 b.d. 0 19 b.d. b.d. 19 1063 314 1377 1997 2011 czerwiec 44 69 0 113 92 468 560 b.d. 14 19 b.d. 0 33 1102 322 1424 2130 2012 czerwiec 45 71 b.d. 116 820 746 1566 b.d. b.d. 374 b.d. 0 374 1452 496 1948 4004 2014 czerwiec 49 69 b.d. 118 909 866 1775 121 b.d. 584 19 0 603 1435 574 2009 4505 2015 czerwiec 50 69 b.d. 119 958 993 1951 346 b.d. 721 165 202 1088 1453 671 2124 5282 2016

108 Tabela 23. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych, wykonanych w 2015 roku

Lokalizacja punktu pomiarowego Wartoœæ pomiaru sk³adowej elektrycznej pro- Œrednia arytmetyczna L.p. Wspó³rzêdne geograficzne WGS84 mieniowania elektromagnetycznego [V/m] Adres dla obszaru D³ugoœæ E Szerokoœæ N Miernik NARDA* Miernik PMM* centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców powy¿ej 50 tys. 1 Olsztyn ul. Dworcowa/Jasna 20.499083 53.782528 0,48 0,42 2 Olsztyn ul. Heweliusza 20.460778 53.761194 0,68 0,86 3 Olsztyn ul. Hozjusza/Liliowa 20.433333 53.802639 0,3 0,46 4 Elbl¹g ul. Skrzydlata/Lotnicza 19.4 54.1495 0,78 0,75 5 Elbl¹g ul. Odrodzenia 19.398861 54.183333 0,43 0,51 6 Elbl¹g ul. Sadowa 19.429278 54.157194 0,21 0,25 7 Elbl¹g ul. Korczaka 34 19.415167 54.188194 0,76 0,88 8 Elbl¹g ul. Monte Casino 19.430861 54.163778 0,32 0,38 0,499167 9 Elbl¹g ul. Karowa 19.402583 54.168361 0,63 0,58 10 E³k ul. Baranki 22.352444 53.783333 0,53 0,64 11 E³k ul. Kiliñskiego 22.35 53.8105 0,26 0,24 12 E³k ul. Popie³uszki 22.359778 53.801778 0,67 0,96 13 E³k ul. Grunwaldzka 22.333333 53.825611 0,45 0,57 14 E³k ul. Armii Krajowej 22.355667 53.823556 ? 0,21 0,25 15 E³k ul. Grota-Roweckiego 22.364083 53.837139 0,3 0,32 pozosta³e miasta 16 Szczytno Dworzec PKS 20.999528 53.560944 0,56 0,6 17 Mor¹g Plac Jana Paw³a II nr 2 19.928167 53.912111 < 0,21 0,34 18 Ostróda ul. Grunwaldzka 26 19.970472 53.696639 0,3 0,52 19 Pas³êk ul. 3 Maja 5 19.659472 54.058 < 0,21 < 0,23 20 Pas³êk ul. Jagie³³y 19.655694 54.064194 0,62 0,68 21 Bartoszyce ul. Starzyñskiego 20.808361 54.25 < 0,21 < 0,23 22 Bia³a Piska ul. Moniuszki 6 22.059472 53.609556 0,6 < 0,23 23 Gi¿ycko ul. Kajki 1 21.7515 54.041417 < 0,21 < 0,23 0,346167 24 Gi¿ycko ul. Warszawska 15 21.773861 54.033333 0,24 0,43 25 Gi¿ycko ul. Wodoci¹gowa 10 21.783028 54.043194 < 0,21 0,26 26 Nowe Miasto Lubawskie ul. Rynek 19.592083 53.424083 0,59 0,64 27 Nowe Miasto Lubawskie ul. Grunwaldzka 19.588639 53.428389 0,79 0,77 28 Miko³ajki Pl. Wolnoœci 21.573444 53.800667 0,48 0,54 29 Ryn Pl. Wolnoœci 21.544417 53.938306 < 0,21 < 0,23 30 Braniewo ul Koœciuszki 19.830361 54.382389 < 0,21 < 0,23 tereny wiejskie 31 M¹tki 20.341778 53.833833 < 0,21 < 0,23 32 Siemiany 19.619056 53.734083 < 0,21 < 0,23 33 Babiak 20.355611 54.174361 0,43 0,48 34 Jedwabno 20.726833 53.52975 < 0,21 < 0,23 35 Bezledy 20.727833 54.326333 < 0,21 < 0,23 36 Bielice 19.389 53.489889 0,75 0,73 37 Banie Mazurskie ul. Sportowa 2 22.039778 54.247028 < 0,21 < 0,23 38 Stare Juchy ul. Mazurska 9 22.171056 53.920722 < 0,21 < 0,23 0,209333 39 Dryga³y 22.106806 53.685111 < 0,21 < 0,23 40 Wilkasy 21.734389 54.01125 < 0,21 < 0,23 41 Ster³awki Wielkie 21.584139 54.011556 < 0,21 0,24 42 Podgrodzie 19.600694 54.289778 0,25 0,26 43 Gronowo Elbl¹skie 19.306222 54.083333 0,32 0,33 44 Wydminy ul. Grunwaldzka 94 22.035083 53.980806 < 0,21 0,3 45 Kadyny 19.483333 54.297944 < 0,21 < 0,23

*NARDA - miernik o dolnej granicy oznaczalnoœci 0,21 V/m, PMM - miernik o dolnej granicy oznaczalnoœci 0,23 V/m

109 Tabela 24. Waroœci ekstremalne natê¿eñ pól elektromagnetycznych zmierzone w latach 2013-2015

Kategoria obszaru

Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie Rok badañ Pozosta³e miasta [V/m] Tereny wiejskie [V/m] mieszkañców powy¿ej 50 tys. [V/m]

Min Max Œr Min Max Œr Min Max Œr 2013 0,24 1,18 0,55 < 0,2 0,65 0,25 < 0,2 0,42 0,22 2014 0,22 1,80 0,61 < 0,21 1,31 0,44 < 0,21 0,56 0,18 2015 < 0,21 0,96 0,50 < 0,21 0,79 0,35 < 0,21 0,75 0,21

Tabela 25. Œrednie waroœci natê¿eñ pól elektromagnetycznych zmierzone w latach 2011-2015

Kategoria obszaru

Rok badañ Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie Pozosta³e miasta Tereny wiejskie mieszkañców powy¿ej 50 tys. [V/m] [V/m] [V/m] 2011 0,52 0,21 0,12 II cykl pomiarowy 2012 0,31 0,31 0,22 2013 0,55 0,25 0,22 2014 0,61 0,44 0,18 III cykl pomiarowy 2015 0,50 0,35 0,21 sobu prowadzenia okresowych badañ poziomów pól elektromagne- Lokalizacjê punktów pomiarowo-kontrolnych pól elektroma- tycznych w œrodowisku. W myœl tego pomiary natê¿enia sk³adowej gnetycznych w œrodowisku na obszarze województwa warmiñ- elektrycznej pola elektromagnetycznego wykonano w przedziale sko-mazurskiego przedstawia mapa 17. W ka¿dym punkcie pomiar czêstotliwoœci 3 MHz – 3000 MHz w miejscach dostêpnych dla lud- wykonano jeden raz w ci¹gu roku kalendarzowego, w jednym z dni noœci w trzech typach obszarów: roboczych, miêdzy godzin¹ 10 a 16 z zachowaniem nastêpuj¹cych – centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców parametrów: dodatnia temperatura powietrza, wilgotnoœæ do 78%, powy¿ej 50 tysiêcy – 15 punktów, brak deszczu. Pomiar wykonano sond¹ pomiarow¹ na wysokoœci – pozosta³e miasta – 15 punktów, 2 metrów nad poziomem terenu w odleg³oœci nie mniejszej ni¿ 100 – miejscowoœci wiejskie – 15 punktów. metrów od Ÿróde³ PEM.

3. WYNIKI BADAÑ I WNIOSKI

Na podstawie wyników z przeprowadzonych pomiarów pól woœciach o liczbie mieszkañców do 50 tys. a najwy¿sze z przedzia³u elektromagnetycznych w œrodowisku w 2015 roku w ¿adnym punk- 1,6 – 1,8 V/m tylko w du¿ych miastach. Blisko 60% wszystkich cie pomiarowo-kontrolnym nie stwierdzono przekroczeñ wartoœci wyników mieœci³o siê w przedziale 0,2 – 0,8 V/m nie przekraczaj¹c dopuszczalnej 7 V/m, ustalonej dla sk³adowej elektrycznej promie- 12% wartoœci dopuszczalnej dla sk³adowej elektrycznej PEM. niowania elektromagnetycznego. Uœrednione wartoœci dla trzech Rok 2011 z II cyklu pomiarowego i 2014 z III cyklu oraz odpo- typów terenów równie¿ mieœci³y siê w normie ustalonej dla tych wiednio rok 2012 i 2015 odnosi siê do tego samego obszaru badañ obszarów. Mierzone wartoœci zawiera³y siê w przedziale 0–1V/m pod wzglêdem lokalizacji punktów pomiarowych. Zestawiaj¹c ze i nie przekroczy³y nawet 14% wartoœci dopuszczalnej. Najwy¿sz¹ sob¹ uœrednione natê¿enia PEM z tych lat (tabela 25) zauwa¿yæ zmierzon¹ wartoœæ rzêdu 0,96 V/m odnotowano w E³ku przy mo¿na wzrost ich wartoœci w ka¿dej wydzielonej kategorii obszaru. ul. Popie³uszki. W 19 punktach pomiarowych (42% wszystkich Jeszcze za wczeœnie by mówiæ o sta³ej i pewnej tendencji, jednak¿e punktów) sonda miernika wskazywa³a na poziom promieniowania jest to sygna³ pog³êbiaj¹cej siê presji na œrodowisko. poni¿ej dolnej granicy oznaczalnoœci przyrz¹du, ustalonej na 0,21 V/m. W przewa¿aj¹cej wiêkszoœci by³y to punkty na terenach wiej- Materia³y Ÿród³owe skich. Wyniki pomiarów PEM z 2015 roku zawiera tabela 23. Analizuj¹c ekstrema pól elektromagnetycznych z lat 1. Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 12 listopada 2007 2013-2015 (tabela 24) widaæ zale¿noœæ mierzonych wartoœci od roku, w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych ba- gêstoœci zaludnienia, jednak bez wyraŸnego trendu w obrêbie kon- dañ poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku, (Dz. U. kretnej kategorii obszaru. Najwiêksze wartoœci mierzono w punk- z 2007 r., Nr 221, poz. 1645). tach zlokalizowanych w miastach o liczbie mieszkañców powy¿ej 2. Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 30 paŸdziernika 50 tysiêcy i odpowiednio mniejsze natê¿enia PEM w pozosta³ych 2003 roku, w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektroma- miastach, a najni¿sze na terenach wiejskich. Tê zale¿noœæ potwier- dza równie¿ histogram wyników sk³adowej elektrycznej, umiesz- gnetycznych w œrodowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzy- czony na rycinie 27. Najni¿sze wartoœci natê¿eñ w przedziale mania tych poziomów, (Dz. U. z 2003 r., Nr 192, poz. 1883). 0 – 0,2 V/m notowano najczêœciej na terenach wiejskich i w miejsco- 3. www.uke.gov.pl

110 a)

b)

Mapa 15. Lokalizacja nadajników telefonii komórkowej w województwie warmiñsko-mazurskim: a) nadajniki CDMA, b) nadajniki LTE

111 c)

d)

Mapa 16. Lokalizacja nadajników telefonii komórkowej w województwie warmiñsko-mazurskim: c) nadajniki UMTS, d) nadajniki GSM (Ÿród³o: www.uke.gov.pl)

112 Mapa 17. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w 2015 roku

113 IX. DZIA£ALNOŒÆ LABORATORIUM WIOŒ W OLSZTYNIE

W sk³ad Laboratorium WIOŒ w Olsztynie wchodzi Pracownia w: Zakres wykonywanych badañ: Olsztynie, Elbl¹gu i Gi¿ycku. – pobieranie próbek oraz wykonywanie badañ fizyko-che- Do g³ównych zadañ statutowych Laboratorium nale¿y: micznych wód powierzchniowych i podziemnych, œcieków & wykonywanie badañ i pomiarów na potrzeby monitoringu oraz gleb œrodowiska oraz prowadzonych kontroli i dzia³añ w przypad- – pobieranie próbek oraz wykonywanie badañ biologicznych ku wyst¹pienia powa¿nych awarii; wód & wspó³praca z krajowymi laboratoriami referencyjnymi i spe- pomiary poziomu ha³asu, cjalistycznymi, laboratoriami regionalnymi w zakresie wdra- – ¿ania systemów zarz¹dzania oraz metod badawczych i wypo- – pomiary zanieczyszczeñ powietrza atmosferycznego (imisja) sa¿enia pomiarowego; – pomiary natê¿enia pola elektromagnetycznego. & uczestnictwo w badaniach bieg³oœci i porównaniach miêdzy- Iloœæ analiz wykonanych przez Laboratorium WIOŒ w Olsztynie laboratoryjnych; w 2015 roku przedstawia tabela 26. & prowadzenie prac zwi¹zanych z wdro¿eniem nowych metod Laboratorium wykonuje badania klasycznymi, jak i nowocze- analitycznych i systemów kontrolno-pomiarowych; snymi technikami takimi jak: metoda wagowa, miareczkowa, elek- & prowadzenie dzia³alnoœci us³ugowej w zakresie badañ trochemiczna, spektrofotometryczna, mikroskopowa, chromatogra- i pomiarów jakoœci komponentów œrodowiska. fia jonowa, chromatografia cieczowa, chromatografia gazowa, emi- Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska syjna spektrometria plazmowa, absorpcyjna spektrometria atomo- w Olsztynie utrzymuje i doskonali wdro¿ony system zarz¹dzania wa, atomowa spektrometria fluorescencyjna, spektrometria zgodny z norm¹ PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap.1:2007 w podczerwieni. +AC:2007 „Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laborato- W celu realizacji nowych zadañ na potrzeby PMŒ wyni- riów badawczych i wzorcuj¹cych”, który jest opisany w Ksiêdze kaj¹cych z koniecznoœci wdro¿enia do polskiego systemu monito- Jakoœci oraz zwi¹zanych z ni¹ procedurach ogólnych. Celem ringu nowych wymagañ unijnych, Laboratorium jest systematycz- wdro¿onego systemu zarz¹dzania jest budowanie zaufania klientów nie wyposa¿ane w nowoczesn¹ aparaturê badawcz¹. do dzia³añ Laboratorium, poprzez d¹¿enie do pe³nego spe³niania ich W 2015 ze œrodków Narodowego Funduszu ochrony Œrodowi- oczekiwañ i potrzeb oraz wype³nianie wymagañ ustawowych, i Pol- ska i Gospodarki Wodnej zosta³ zakupiony m.in. analizator skiego Centrum Akredytacji, zawartych w obowi¹zuj¹cych przepi- przep³ywowy firmy Skalar oraz analizator dŸwiêku z funkcj¹ mier- sach. W tym celu Laboratorium stosuje m.in. certyfikowane mate- nika poziomu dŸwiêku klasy 1. ria³y odniesienia, wykonuje badania i pomiary zgodnie z dobr¹ prak- W ramach projektu „Wzmocnienie systemu pomiarowego tyka laboratoryjn¹ wed³ug ustalonych i udokumentowanych metod jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim” dofi- na wysokim poziomie jakoœciowym, nadzoruje wyposa¿enie nansowanego ze œrodków Mechanizmu Finansowego Europejskie- i przyrz¹dy pomiarowe, prowadzi kontrolê pobierania próbek, go Obszaru Gospodarczego 2009-2014 zosta³ zakupiony: monitoruje warunki œrodowiskowe. – chromatograf cieczowy Nexera X2 z wyposa¿eniem dodat- Personel Laboratorium posiada wykszta³cenie kierunkowe, kowym – 1 szt.; doœwiadczenie i przygotowanie merytoryczne do wykonywanych czynnoœci. Kompetencje personelu s¹ potwierdzane podczas ocen – samochód przystosowany do kompleksowej obs³ugi stacji Polskiego Centrum Akredytacji. pomiarowych monitoringu jakoœci powietrza – 1 szt.; Laboratorium posiada certyfikat akredytacji AB 805 wydany – analizatory mierz¹ce referencyjn¹ standardow¹ metod¹ che- przez Polskie Centrum Akredytacji. Zakres akredytacji jest dostêpny miluminescencji stê¿enia tlenków azotu i dwutlenku azotu na stronach www.pca.gov.pl i www.wios.olsztyn.pl. w powietrzu zgodnie z norm¹ EN 14211 – 3 sztuki; Tabela 26. Iloœæ analiz wykonanych w Laboratorium WIOŒ w Olsztynie w 2015 r.

Ochrona Ochrona Ochrona Ochrona przed Ochrona powietrza wód gleb ha³asem przed PEM

Liczba pobranych próbek pierwotnych ogó³em 17288 1728 27 - - Liczba wykonanych oznaczeñ ogó³em 32435 48598 244 - - - w ramach monitoringu ogó³em 31524 30778 - - - - w ramach kontroli ogó³em - 1027 34 - - Liczba wykonanych oznaczeñ ogó³em w ramach prac zleco- 911 16874 209 - - nych i badañ w³asnych Liczba stanowisk pomiarowych - - - 146 45 Liczba pomiarów - - - 3394 100 Liczba pomiarów warunków meteo - - - 1580 90

115 – analizatory mierz¹ce referencyjn¹ standardow¹ metod¹ Ca³kowity koszt Projektu wyniesie do 2 890 000,00 PLN, natomiast fotometrii UV stê¿enia ozonu zgodnie z norm¹ EN 14625 – kwota dofinansowania ze œrodków Mechanizmu Finansowego 4 sztuki; Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie przekroczy kwoty 2 120 – analizatory mierz¹ce referencyjn¹ standardow¹ metod¹ nie- 690,70 PLN. W ramach projektu zostanie jeszcze utworzone stano- dyspersyjnej spektroskopii w podczerwieni stê¿enia tlenku wisko do przygotowywania, kondycjonowania i wa¿enia filtrów wêgla w powietrzu zgodnie z norm¹ EN 14626 – 4 sztuki; oraz powstanie system s³u¿¹cy do zbierania danych monitoringu – analizator BTEX mierz¹cy stê¿enia benzenu, ksylenów, jakoœci powietrza, ich przetwarzania i przesy³ania oraz prezentacji toluenu, etylobenzenu zgodnie z norm¹ EN 14662-3 – 1 sztuka; na stronie www. – analizatory mierz¹ce równowa¿n¹ metod¹ mikrowagi oscy- Dodatkowo Laboratorium zosta³o doposa¿one z zakupów cen- lacyjnej, optyczn¹ lub os³abienia promieniowania beta stê- tralnych przez GIOŒ w ramach Programu Operacyjnego PL03 ¿enia py³u zawieszonego PM10 – 5 sztuk; „Wzmocnienie monitoringu œrodowiska oraz dzia³añ kontrolnych” – modu³y do pomiarów warunków meteorologicznych – w spektrofotometr UV-VIS do badania wody i œcieków wraz 2 sztuki. z mineralizatorem.

116 X. GOSPODAROWANIE ODPADAMI WG INFORMACJI URZÊDU MARSZA£KOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO

Zarz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego realizuj¹c zapisy w Regionie Pó³nocnym: ustawy o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z póŸn. zm.) podj¹³ & instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpa- dzia³ania zmierzaj¹ce do stworzenia kompleksowego systemu gospo- dów oraz sk³adowisko odpadów nale¿¹ce do Zak³adu Utyli- darki odpadami komunalnymi w województwie warmiñsko-mazur- zacji Odpadów Sp. z o.o. w Elbl¹gu; skim, w wyniku których w czerwcu 2012 roku Sejmik Województwa w Regionie Centralnym: Warmiñsko-Mazurskiego podj¹³ uchwa³ê Nr XVIII/333/12 w sprawie & instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpa- przyjêcia Planu gospodarki odpadami dla województwa warmiñ- dów komunalnych nale¿¹ca do Zak³adu Gospodarki Odpada- sko-mazurskiego na lata 2011-2016 (WPGO) oraz uchwa³ê mi Komunalnymi Sp. z o.o. w Olsztynie; Nr XVIII/334/12 w sprawie wykonania Planu gospodarki odpadami & sk³adowisko odpadów nale¿¹ce do Zak³adu Gospodarki dla województwa warmiñsko-mazurskiego na lata 2011-2016, która Odpadami Sp. z o.o. w Bartoszycach; stanowi akt prawa miejscowego. w Regionie Pó³nocno-Wschodnim: Aby osi¹gn¹æ cele okreœlone w WPGO niezbêdne by³o realizo- & instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpa- wanie przez gminy obowi¹zków okreœlonych ustaw¹ o utrzymaniu dów komunalnych oraz sk³adowisko odpadów nale¿¹ce do czystoœci i porz¹dku w gminach, zgodnie z któr¹ samorz¹dy gminne Zak³adu Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych Spyt- w 2015 roku mia³y obowi¹zek osi¹gniêcia nastêpuj¹cych kowo Sp. z o.o. w Spytkowie; poziomów: & instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpa- & 16% - stanowi¹cego minimalny poziom recyklingu i przygo- dów komunalnych nale¿¹ca do Miêdzygminnego Zak³adu towania do ponownego u¿ycia frakcji odpadów komunal- Kompleksowego Przerobu Odpadów Komunalnych Sêkity nych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szk³a; Sp. z o.o. w Bisztynku-Kolonii; & 50% - stanowi¹cego minimalny poziom ograniczenia masy w Regionie Wschodnim: odpadów komunalnych ulegaj¹cych biodegradacji kierowa- & instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpa- nych do sk³adowania; dów komunalnych oraz sk³adowisko odpadów nale¿¹ce do & 40% - stanowi¹cego minimalny poziom recyklingu, przygo- Przedsiêbiorstwa Gospodarki Odpadami „Eko-MAZURY” towania do ponownego u¿ycia i odzysku innymi metodami Sp. z o.o. w Siedliskach; innych ni¿ niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiór- w Regionie Zachodnim: kowych. & instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpa- Osi¹ganie powy¿szych poziomów uzale¿nione jest od prawid³owej dów komunalnych oraz sk³adowisko odpadów nale¿¹ce do wspó³pracy gmin/zwi¹zków miêdzygminnych, instalacji przetwa- Zak³adu Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych rzaj¹cych odpady komunalne, jak i koñcowych odbiorców (w tym RUDNO Sp. z o.o. w Rudnie; recyklerów) poszczególnych frakcji odpadów. & instalacja mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpa- Zgodnie z zapisami WPGO województwo warmiñsko-mazur- dów komunalnych nale¿¹ca do Ekologicznego Zwi¹zku skie zosta³o podzielone na piêæ Regionów gospodarki odpadami: Gmin „Dzia³dowszczyzna” w Dzia³dowie; Pó³nocny, Centralny, Pó³nocno-Wschodni, Wschodni i Zachodni, & sk³adowisko odpadów nale¿¹ce do NOVAGO Sp. z o.o. w których tworzony jest oddzielny system gospodarki odpadami, w M³awie. oparty przede wszystkim na potencjale technicznym regionalnych Na podstawie sprawozdañ wójtów, burmistrzów, prezydentów miast instalacji s³u¿¹cych do przetwarzania odpadów komunalnych oraz oraz przewodnicz¹cych zwi¹zków miêdzygminnych z realizacji potencjale instalacji s³u¿¹cych do zastêpczej obs³ugi tych regionów. zadañ z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi zweryfikowa- W 2015 roku na terenie województwa funkcjonowa³o dwana- no iloœci odebranych i przetworzonych odpadów komunalnych. œcie regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych, W 2015 roku nast¹pi³ wzrost iloœci odebranych niesegregowanych funkcjonuj¹cych w ramach Regionów gospodarki odpadami okre- (zmieszanych) odpadów komunalnych o ok. 6 tys. Mg w stosunku do œlonych w Planie gospodarki odpadami dla województwa warmiñ- iloœci tych odpadów odebranych w 2014 roku. W 2015 roku odebra- sko-mazurskiego na lata 2011-2016. W drugiej po³owie 2015 roku no 316 598,9 Mg niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komu- oddano do u¿ytku instalacjê mechaniczno-biologicznego przetwa- nalnych, w tym z terenów miejskich odebrano 224 372,62 Mg tych rzania odpadów komunalnych w Olsztynie, która uzyska³a status odpadów. Dla porównania w 2014 roku odebrano ³¹cznie 310 482 Mg regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych. Budo- niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych. Zgodnie wa wszystkich regionalnych instalacji na terenie Warmii i Mazur z tymi danymi od 1 mieszkañca województwa 2015 roku odebrano wskazanych w WPGO by³a wspó³finansowana ze œrodków Progra- 220 kg tych odpadów. mu Operacyjnego „Infrastruktura i Œrodowisko” lub Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury. Oprócz niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunal- Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w 2015 roku nych w 2015 roku selektywnie zbierano równie¿ frakcje odpadów funkcjonowa³y nastêpuj¹ce regionalne instalacje do przetwarzania opakowaniowych (m.in. papier i tekturê, tworzywa sztuczne, szk³o, odpadów komunalnych (RIPOK): metale), jak równie¿ zbierane i odbierane by³y równie¿ inne odpady

117 Tabela 27. Masa odpadów komunalnych zmieszanych odebranych w 2015 roku w podziale na regiony województwa warmiñsko-mazurskiego

£¹czna masa odebranych £¹czna masa odebranych £¹czna masa odebranych odpadów komunalnych odpadów komunalnych odpadów komunalnych Region 20 03 01 z terenów wiejskich 20 03 01 z terenów miejskich 20 03 01

[Mg] [Mg] [Mg] Pó³nocny 8 351,35 41 509,86 49 861,21 Zachodni 30 691,27 39 660,60 70 351,87 Pó³nocno-Wschodni 14 585,00 17 604,00 32 189,00 Wschodni 9 055,60 28 970,30 38 025,90 Centralny 29 542,61 96 627,84 126 170,45 £¹cznie 92 225,83 224 372,60 316 598,43

ród³o: Urz¹d Marsza³kowski Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie

wytwarzane przez mieszkañców województwa. W 2015 roku ode- i obojêtne (zlokalizowanych w miejscowoœciach: Janowo, Sêkity, brano od mieszkañców oraz zebrano w punktach selektywnego zbie- Kanigowo), a do unieszkodliwienia poprzez sk³adowanie na sk³ado- rania odpadów komunalnych ³¹cznie 7 313 Mg w postaci papieru wiskach odpadów kierowane by³y g³ównie pozosta³oœci z sortowa- i tektury (kody odpadu 15 0 01 i 20 01 01), 9 621,2 Mg odpadów two- nia odpadów komunalnych przeznaczone do sk³adowania lub stabi- rzyw sztucznych (kody odpadów 15 01 02 i 20 01 39), 420,6 Mg lizat powsta³y po procesie mechaniczno-biologicznego przetwarza- odpadów metalu (kody odpadów 15 01 04 i 20 01 40) oraz nia odpadów. Zmniejszy³a siê iloœæ sk³adowanych niesegregowa- 10 550,9 Mg odpadów ze szk³a (kody odpadów 15 01 07 i 20 01 02). nych (zmieszanych) odpadów komunalnych (w 2015 roku zesk³ado- Ponadto w ramach uszczelniania systemu sektora odpadowego wano 9 937,9 Mg, a w 2014 roku zesk³adowano 26 569 Mg tych w 2015 roku wydano 3 decyzje udzielaj¹ce zgody na zamkniêcie odpadów). sk³adowiska dla sk³adowisk odpadów innych ni¿ niebezpieczne

118 XI. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie W zakresie planowania kontroli na 2015 rok uwzglêdniono dzia³alnoœci¹ obejmuje obszar województwa Warmiñsko-Mazur- ogólnopolskie cele kontroli, cykle kontrolne i zadania sta³e zgodnie skiego. Zadania kontrolne realizowane s¹ przez Wydzia³ Inspekcji z „Wytycznymi do planowania dzia³alnoœci organów Inspekcji w Olsztynie i Dzia³y Inspekcji w Delegaturach w Elbl¹gu i Gi¿ycku. Ochrony Œrodowiska w 2015r.” przes³ane pismem G³ównego Zadania kontrolne Inspekcji Ochrony Œrodowiska wymienione Inspektora Ochrony Œrodowiska z dnia 7 listopada 2014 r. znak: zosta³y w ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Œrodo- DIiO-073/201/2014/. wiska (Dz. U. z 2013r. poz. 686 ze zm.) oraz w ustawach i przepisach szczególnych.

1. OGÓLNOPOLSKIE CELE KONTROLI

1. Sprawdzenie realizacji przez gminy zadañ dotycz¹cych zamy- 15. Poprawa jakoœci danych dostarczanych przez prowadz¹cych kania sk³adowisk odpadów komunalnych, zgodnie z wytycz- instalacjê w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu nymi okreœlonymi w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami Zanieczyszczeñ. 2014 r. 16. Sprawdzenie zawartoœci siarki w ciê¿kim oleju opa³owym stoso- 2. Sprawdzenie przestrzegania wymagañ w zakresie postêpowania wanym w instalacjach energetycznego spalania paliw. z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi. 17. Sprawdzenie zawartoœci siarki w oleju do silników statków 3. Kontrola przestrzegania przepisów prawa przez wytwórców ¿eglugi œródl¹dowej. odpadów wydobywczych oraz zarz¹dzaj¹cych obiektami uniesz- 18. Kontrola gospodarstw rolnych podlegaj¹cych ocenie wype³nia- kodliwiania odpadów wydobywczych. nia wymogów wzajemnej zgodnoœci (cross-compliance). 4. Kontrola gospodarki osadami œciekowymi, obejmuj¹ca wytwarza- 19. Sprawdzenie wyeliminowania z u¿ytkowania instalacji nie, wykorzystywanie, unieszkodliwianie osadów œciekowych. i urz¹dzeñ zawieraj¹cych poni¿ej 50 ppm PCB. 5. Kontrola przestrzegania wymagañ wynikaj¹cych z ustawy 20. Kontrola w zakresie realizacji zadañ programu likwidacji „bomb o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. ekologicznych”. 6. Kontrola terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych sk³ado- 21. Kontrola w zakresie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom. waniem niebezpiecznych odpadów przemys³owych. 22. Kontrola zak³adów przetwarzania zu¿ytego sprzêtu elektryczne- 7. Ocena przestrzegania wymagañ wynikaj¹cych z ustawy o bate- go i elektronicznego. riach i akumulatorach przez podmioty prowadz¹ce dzia³alnoœæ 23. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o zu¿ytym sprzêcie w zakresie wytwarzania, zbierania i przetwarzania zu¿ytych bate- elektrycznym i elektronicznym. rii i zu¿ytych akumulatorów. 24. Kontrola stacji demonta¿u pojazdów. 8. Kontrola podmiotów wprowadzaj¹cych œcieki do wód lub do zie- 25. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o recyklingu pojaz- mi pod k¹tem sprawdzenia przestrzegania prawa i decyzji dów wycofanych z eksploatacji. administracyjnych. 26. Dzia³ania kontrolne w ramach funkcjonowania systemu trans- 9. Kontrola wywi¹zania siê aglomeracji priorytetowych z realizacji granicznego przemieszczania odpadów. zadañ ujêtych w Krajowym Programie Oczyszczania Œcieków 27. Sprawdzenie prawid³owoœci funkcjonowania instalacji przetwa- KPOŒK 2010, wg stanu na dzieñ 31 grudnia. rzaj¹cych i wytwarzaj¹cych odpady, do których s¹ przywo¿one, 10. Sprawdzenie przestrzegania przepisów ochrony œrodowiska lub z których s¹ wywo¿one odpady w ramach transgranicznego w zakresie emisji substancji do powietrza. przemieszczania odpadów. 11. Sprawdzenie wykonywania zadañ okreœlonych w programach 28. Ocena zgodnoœci wyrobów z zasadniczymi wymaganiami prze- ochrony powietrza i planach dzia³añ krótkoterminowych strzegania Dyrektywy 94/62/WE w sprawie opakowañ i odpa- 12. Sprawdzenie przestrzegania przepisów ochrony œrodowiska dów opakowaniowych. w zakresie emisji ha³asu do œrodowiska. 29. Ocena zgodnoœci wyrobów z zasadniczymi wymaganiami prze- 13. Sprawdzenie przestrzegania przepisów przez podmioty u¿y- strzegania Dyrektywy 2000/14/WE w sprawie emisji ha³asu do waj¹ce czynników ch³odniczych oraz dokonuj¹ce obrotu nimi otoczenia przez urz¹dzenia u¿ywane na zewn¹trz pomieszczeñ. pod k¹tem zastêpowania SZWO czynnikami z grupy 30. Kontrola armatorów œwiadcz¹cych us³ugi w zakresie przewozów F-gazów. pasa¿erskich statkami ¿eglugi œródl¹dowej pod wzglêdem 14. Sprawdzenie przestrzegania przepisów dotycz¹cych substancji sprawdzenia stanu wyposa¿enia sanitarnego. chemicznych i ich mieszanin. 31. Kontrola postêpowania z GMO z wy³¹czeniem kontroli laboratoryjnej.

119 2. PRZEPROWADZONE KONTROLE

W 2015 roku WIOŒ w Olsztynie przeprowadzi³ ogó³em 1183 Kontrole zak³adów, na terenie których eksploatowane s¹ kontrole: instalacje stosuj¹ce ciê¿ki olej opa³owy oraz kontrole statków – 436 kontroli planowych, stosuj¹cych olej do silników statków ¿eglugi œródl¹dowej. – 187 kontroli pozaplanowych, - w tym 146 interwencyjnych, W 2015 roku WIOŒ w Olsztynie przeprowadzi³ 3 kontrole – 27 kontroli interwencyjnych bez ustalonego podmiotu, w zak³adach, na terenie których eksploatowane s¹ instalacje sto- – 5 kontroli TPO, suj¹ce ciê¿ki olej opa³owy. W 1 przypadku pobrano próbki oleju do – 528 kontroli zak³adów przeprowadzonych w oparciu badañ na zawartoœæ siarki w paliwie. W 1 przypadku ze wzglêdu na o dokumenty. ca³oroczny przestój (brak eksploatacji kot³a) próbka nie zosta³a W wyniku przeprowadzonych w 2015 r. kontroli wydano 288 pobrana. Natomiast operator PEC-u, kocio³ opalany ciê¿kim olejem zarz¹dzeñ pokontrolnych, skierowano 32 wnioski do administracji opa³owym, ustanowi³ jako kocio³ rezerwowy i wy³¹czy³ z bie¿¹cej rz¹dowej i 118 wniosków do administracji samorz¹dowej, na³o¿ono eksploatacji. W pobranej próbce ciê¿kiego oleju opa³owego dopusz- 45 mandatów karnych na kwotê 17.600 z³otych. W trakcie kontroli czalny poziom siarki - nie zosta³ przekroczony. udzielono w 129 przypadkach instrukta¿u, oraz w 245 kontrolach Ponadto przeprowadzono kontrolê 4 armatorów stosuj¹cych inspektorzy udzielili pouczeñ. olej do silników statków ¿eglugi œródl¹dowej. Z 9 statków pobrano próbki oleju do badañ na zawartoœæ siarki w paliwie, przekroczenia Cykle kontrolne poziomów dopuszczalnych nie stwierdzono. Tylko w jednym przy- padku armator u¿ywa³ bezakcyzowego oleju do silników statków W roku 2015 w ramach ogólnopolskiego cyklu kontrolnego „Spraw- ¿eglugi œródl¹dowej, 3 armatorów w 8 statkach w zbiornikach pali- dzenie realizacji zadañ w³asnych gmin w zakresie ustawy o utrzy- wa mia³o zatankowany ON. maniu czystoœci i porz¹dku w gminach“ przeprowadzono 15 kon- troli gmin w zakresie sprawdzenia realizacji zadañ w³asnych gmin wynikaj¹cych z ustawy o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku w gmi- Kontrole zak³adów w zakresie substancji nach, w tym jedn¹ kontrolê pozaplanow¹. zubo¿aj¹cych warstwê ozonow¹ Kontrole nie wykaza³y ra¿¹cych naruszeñ przepisów ustawy o czystoœci i porz¹dku w gminach. W ramach ogólnopolskiego cyklu kontrolnego „Sprawdzenie W 2015 roku przeprowadzono ³¹cznie 12 kontroli, w tym skontrolo- realizacji zadañ Regionalnych Instalacji Przetwarzania Odpadów wano 3 zak³ady posiadaj¹ce instalacje ch³odnicze, w których Komunalnych (RIPOK) w zakresie ustawy o utrzymaniu czystoœci w latach ubieg³ych czynnikiem ch³odz¹cym by³ HCFC. W kontrolo- i porz¹dku w gminach” w roku 2015 przeprowadzono 3 kontrole wanych zak³adach dokonano wczeœniejszej wymiany HCFC regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych i zast¹piono go czynnikiem ch³odz¹cym nale¿¹cym do grupy HFC (RIPOK) w zakresie przestrzegania przepisów ustawy o odpadach tzw. F-gazów. Kontrole przeprowadzono u 2 podmiotów bêd¹cych wraz z aktami wykonawczymi celem weryfikacji sprawnoœci poœrednikami w sprzeda¿y czterochlorku wêgla (CCl4), który zali- dzia³ania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. czany jest do grupy SZWO. Ponadto skontrolowano 7 podmiotów W dwóch przypadkach stwierdzono nieprawid³owoœci: prowadz¹cych dzia³alnoœæ serwisowania urz¹dzeñ.

3. WYBRANE ZAGADNIENIA ZWI¥ZANE Z DZIA£ANIAMI POKONTROLNYMI IOŒ

W roku 2015 w WIOŒ Olsztyn wyda³ 288 zarz¹dzeñ pokontrolnych. zarz¹dzenia, z uwagi na remont fermy i sporz¹dzany wniosek Zrealizowanych w ca³oœci zosta³o 198 zarz¹dzeñ pokontrolnych, o pozwolenie zintegrowane. a pozosta³e 89 jest w trakcie realizacji lub zosta³y czêœciowo zreali- WskaŸnik wykonania zarz¹dzeñ ogó³em wyniós³ 69% . zowane. Natomiast w 1 przypadku odst¹piono od wykonania

120 XII. DZIA£ALNOŒÆ WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OLSZTYNIE

2015 rok – kolejny, bardzo intensywny rok w dzia³alnoœci Woje- wódzkiego Funduszu. Rok, w którym wkroczyliœmy w now¹ per- spektywê finansow¹ ju¿ jako Instytucja Poœrednicz¹ca we wdra- ¿aniu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa War- miñsko-Mazurskiego na lata 2014-2020. Zobowi¹zaliœmy siê rów- nie¿ pomagaæ wnioskodawcom z naszego regionu i NFOŒiGW w Warszawie przy realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko na lata 2014-2020. Uda³o siê równie¿ pokonaæ pocz¹tkowe trudnoœci i wydaæ pierwsze 5 mln z³otych na wsparcie energetyki prosumenckiej w ramach Programu Prosument na War- mii i Mazurach. Du¿e zainteresowanie wykorzystaniem OZE i popraw¹ efektywnoœci energetycznej przez osoby fizyczne, z któ- rymi Fundusz rozpocz¹³ wspó³pracê w 2015r., zaowocowa³o kolej- nymi œrodkami pozyskanymi z NFOŒiGW na kontynuacjê Prosu- menta oraz z³o¿onym w 2015 r. wniosku do Programu Ryœ, maj¹cego na celu poprawê efektywnoœci energetycznej budynków mieszkalnych. Fundusz bierze równie¿ aktywny udzia³ w ogólno- polskim projekcie doradztwa energetycznego, w ramach którego nasi doradcy pomagaj¹ lokalnym samorz¹dom, przedsiêbiorcom i tym, którzy chc¹ ubiegaæ siê o fundusze europejskie. Fundusz, zgodnie z przyjêt¹ strategi¹ dzia³ania, aktywnie wspiera Samorz¹d Adam Krzyœków, Prezes Zarz¹du WFOŒiGW w Olsztynie Województwa, udzielaj¹c dofinansowania, jak równie¿ wykorzy- stuj¹c fachow¹ wiedzê i doœwiadczenie wspó³pracowników, uczest- cji z naszymi partnerami. Liczê, ¿e tworzone od lat regionalne cen- nicz¹c w pracach grup eksperckich opracowuj¹cych istotne doku- trum kompetencji w zakresie ochrony œrodowiska, bêdzie dalej menty dla ochrony naszego œrodowiska, np. Program ochrony œrodo- sprawnie i profesjonalnie pomagaæ naszym beneficjentów w realiza- wiska dla województwa warmiñsko-mazurskiego czy Wojewódzki cji ich pomys³ów i inwestycji ekologicznych. Plan Gospodarki Odpadami. Miniony, 2015 rok, przyniós³ nowe doœwiadczenia i da³ szansê na podniesienie jakoœci kontaktów i rela- Adam Krzyœków, Prezes Zarz¹du WFOŒiGW w Olsztynie

1. ROCZNY PLAN FINANSOWY NA ROK 2015 I JEGO REALIZACJA

Roczny plan finansowy Wojewódzkiego Funduszu na 2015 r. zosta³ & wp³aty z tytu³u sp³at rat po¿yczek, przyjêty Uchwa³¹ Rady Nadzorczej Wojewódzkiego Funduszu & przychody z odsetek od po¿yczek, nr 74/2014 z dnia 28.11.2014 r. W trakcie roku plan by³ zmieniony & przychody z odsetek bankowych, uchwa³¹ Rady Nadzorczej nr 40/2015 z dnia 30.10.2015 r. i uchwa³¹ & dotacje z UE w ramach Pomocy Technicznej, Rady Nadzorczej nr 59 z dnia 16.12.2015 r. & pozosta³e przychody. Plan przewidywa³ stan Funduszu w³asnego na pocz¹tek roku w kwocie 114 674 000 z³, przychody w wysokoœci 21 400 000 z³, Struktura przychodów statutowych a koszty statutowe w wysokoœci 18 420 000 z³. Pierwsz¹ grupê przychodów Wojewódzkiego Funduszu stano- Planowany stan Funduszu (kapita³u) w³asnego na koniec 2015 wi¹ wp³aty z tytu³u op³at i kar ekologicznych, które w 2015 roku roku wyniós³ 117 154 000 z³. wp³ynê³y w wysokoœci 13 293 667 z³ i stanowi¹ 61,6% wszystkich przychodów statutowych. Przychody te s¹ wy¿sze zarówno 1.1. Pozyskiwanie œrodków pieniê¿nych w porównaniu z 2014 rokiem o 103,0%, jak i w stosunku do planu roku 2015 o 102,3%. W 2015 r. wp³ywy i przychody Wojewódzkiego Funduszu uzyski- Kwota w planie na 2015 rok dotycz¹ca tej pozycji w wysokoœci wane by³y g³ównie z nastêpuj¹cych Ÿróde³: 13 000 000 z³, zosta³a ustalona na podstawie informacji otrzymanej & wp³ywy z tytu³u op³at i kar za korzystanie ze œrodowiska, z Urzêdu Marsza³kowskiego.

121 Tabela 28. Przychody statutowe WFOŒiGW [z³]

Przychody Wykonanie 2014 Wykonanie 2015 Wykonanie 2015/2014[%]

Ogó³em 21 646 327 21 566 705 99,6 w tym: z op³at i kar 12 912 026 13 293 667 103,0 odsetki od po¿yczek 3 842 596 3 933 267 102,4 odsetki bankowe 1 444 594 243 889 16,9 dotacje z UE w ramach Pomocy Technicznej 3 068 098 2 277 567 74,2 pozosta³e przychody 379 015 1 818 315 479,7

W 2015 r. struktura wp³ywów z tytu³u op³at za korzystanie ze ³¹czny przychód w wysokoœci 8 273 039 z³, co stanowi 94,7% wyko- œrodowiska oraz kar za zanieczyszczanie œrodowiska kszta³towa³a nania w stosunku do 2014 r. siê nastêpuj¹co: Nale¿y przy tym podkreœliæ, ¿e drug¹, istotn¹ grupê przycho- – op³aty za korzystanie ze œrodowiska – 13 203 009 z³, dów statutowych stanowi¹ wp³ywy z tytu³u odsetek od po¿yczek. W 2015 r. wynios³y one 3 933 667 z³, co stanowi³o 102,4% w porów- – kary za naruszenie wymagañ w zakresie ochrony œrodowi- naniu do 2014 r. ska – 90 658 z³. £¹czna kwota przychodów w roku 2015 wynios³a 21 566 705 z³, Pozosta³a grupa przychodów (odsetki od po¿yczek, odsetki banko- co stanowi³o 99,6% uzyskanych œrodków roku ubieg³ego i 100,8% we od lokat i rachunku bie¿¹cego oraz innych przychodów), da³a w stosunku do planu na 2015 r.

2. DZIA£ALNOŒÆ FINANSOWA WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU

2.1. Fundusze w³asne WFOŒiGW w Olsztynie & 60 000,00 z³ na nadzwyczajne zagro¿enia œrodowiska (NZS) – 1 umowa Po¿yczki. W 2015 r. Wojewódzki Fundusz zawar³ 148 umów po¿y- Dop³aty do oprocentowania. W 2015 r. z dop³at do oprocentowania czek o ³¹cznej wartoœci dofinansowania 22 304 467,50 z³, w tym: kredytów ze œrodków Wojewódzkiego Funduszu skorzysta³o & 7 104 993,64 z³ na ochronê wód (OW) – 7 umów 36 beneficjentów na ³¹czn¹ wartoœæ dop³at 190 493,00 z³. Koszt & 12 108 916,73 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 132 umowy ca³kowity inwestycji realizowanych w ramach tych umów wyniós³ & 1 931 236,33 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 3 umowy 2 041 730 z³. £¹czna wartoœæ pomocy bezzwrotnej udzielonej przez & 1 087 820,80 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 4 Wojewódzki Fundusz w 2015 roku (w tym dotacje, umorzenia, umowy dop³aty do oprocentowania, œrodki dla PJB) wynios³a 8 701 526 z³, & 71 500,00 z³ na edukacje ekologiczn¹ (EE) – 2 umowy co stanowi 67,39% uzyskanych wp³ywów z tytu³u op³at za korzysta- Dotacje. W 2015 r. Wojewódzki Fundusz zawar³ 658 umów dotacji nie ze œrodowiska. na kwotê dofinansowania 10 243 595,84 z³, w tym: & 40 000,00 z³ na ochronê wód (GW) – 1 umowa 2.2. Fundusze europejskie & 2 598 904,64 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 161 umów W 2015 roku Wojewódzki Fundusz, realizuj¹c zadania zwi¹zane & 2 132 068,99 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 82 umowy z wdra¿aniem funduszy europejskich, podpisa³ 11 umów na ³¹czn¹ & 822 557,26 z³ na ochronê przyrody (OP) – 48 umów wartoœæ dofinansowania UE 6 235 186,21 z³. Umowy zawarte & 603 073,45 z³ na monitoring œrodowiska (MN) – 6 umów zosta³y z nastêpuj¹cych dziedzin ochrony œrodowiska: & 534 525,72 z³ na likwidacjê powa¿nych awarii (NZS) – 73 & 927 232,26 z³ ochrona atmosfery (RPO WiM – dzia³anie umowy 6.2.1) – 6 umów & 3 512 465,78 z³ na edukacjê ekologiczn¹ (EE) – 287 umów & 1 593 867,68 z³ bezpieczeñstwo ekologiczne (RPO WiM – W podanych wy¿ej umowach, uwzglêdniono zawarte w 2015 r. dzia³anie 6.2.2) – 3 umowy przez Wojewódzki Fundusz 7 umów przekazania œrodków PJB na & 3 714 086,27 z³ gospodarka odpadami i ochrona powierzchni kwotê dofinansowania 499 679,45 z³, w tym: ziemi (PO IiŒ – dzia³anie 2.1) – 2 umowy & 20 000,00 z³ na edukacjê ekologiczn¹ (EE) – 1 umowa & 2015 rok – fakty i liczby: & 30 000,00 z³ na ochronê przyrody (OP) – 1 umowa & 860 – wszystkich zawartych umów & 399 679,45 z³ na monitoring œrodowiska (MN) – 4 umowy & 39 613 099,59 z³ – ³¹czna kwota dofinansowania, w tym: & 50 000,00 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 1 umowa 33 290 489,47 z³ ze œrodków krajowych – 813 umów + 36 Umorzenia czêœci po¿yczek. W 2015 r. Wojewódzki Fundusz umo- dop³aty do kredytów, 6 322 610,12 z³ ze œrodków UE – rzy³ w czêœci 7 po¿yczek na ³¹czn¹ wartoœæ 551 933,13 z³, w tym: 11 umów & 45 000,00 z³ na ochronê wód (OW) – 1 umowa & 22 304 467,50 z³ – kwota udzielonych po¿yczek – 148 umów & 432 233,13 z³ na ochronê atmosfery (OA) – 3 umowy & 17 308 632,09 z³ – udzielona pomoc bezzwrotna – 672 umo- & 14 700,00 z³ na ochronê ziemi (OZ) – 2 umowy wy, w tym: 10 243 595,84 z³ – dotacje ze œrodków krajowych

122 – 658 umów, w tym: 499 679,45 z³ – œrodki dla pañstwowych piecznego z miejsca rozbiórki do miejsca unieszkodliwiania oraz jednostek bud¿etowych – 7 umów, 6 322 610,12 z³ – dotacje unieszkodliwianie poprzez sk³adowanie odpadu na sk³adowiskach. ze œrodków UE – 11 umów, w tym: 2 608 523,85 z³ – dotacje Ochrona powietrza atmosferycznego. W tej dziedzinie ochrony w ramach RPO WiM – 9 umów, 3 714 086,27 z³ – dotacje œrodowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³ ³¹cznie 302 umowy w ramach PO IiŒ – 2 umowy, 551 933,13 z³ – wartoœæ udzie- o dofinasowanie na ³¹czn¹ wartoœæ 17 376 067,33 z³, w tym: lonych umorzeñ – 7 umów, 190 493,00 z³ – wartoœæ udzielo- & 296 umów ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ war- nych dop³at do kredytów – 36 beneficjentów toœæ 15 190 054,50 z³, w tym: & 132 umowy po¿yczek na kwotê 12 108 916,73 z³ & 2.3. Efekty ekologiczne 161 umów dotacji na kwotê 2 598 904,64 z³ , w tym: & 1 umowa przekazania œrodków PJB na kwotê 50 000,00 z³ & Ochrona wód i gospodarka wodna. W tej dziedzinie ochrony œro- 3 umowy umorzenia na kwotê 432 233,13 z³ & dowiska Wojewódzki Fundusz podpisa³ ³¹cznie 9 umów o dofinan- 6 umów ze œrodków RPO WiM na wartoœæ 2 186 012,83 z³ sowanie na ³¹czn¹ wartoœæ 7 189 993,64 z³, w tym: 7 umów po¿y- Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- czek na kwotê 7 104 993,64 z³, 1 umowê dotacji na kwotê 40 000 z³, puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: 1 umowê umorzenia na kwotê 45 000 z³. – liczba obiektów objêtych termomodernizacj¹ – 35 szt., Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. – liczba paneli wchodz¹cych w sk³ad wybudowanych instala- nastêpuj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: cji fotowoltaicznych – 9 027 szt., w tym 247 szt. w ramach – d³ugoœæ wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej – 6,00 km, RPO WiM 2007-2013 i 8 780 szt. w ramach Programu Pro- sument, – d³ugoœæ wybudowanej sieci wodoci¹gowej – 2,00 km, – liczba wybudowanych jednostek do wytwarzania energii – liczba zmodernizowanych oczyszczalni œcieków – 3 szt., cieplnej (pompy ciep³a) – 14 szt., w tym 3 szt. w ramach – pod³¹czenie 700 osób do kanalizacji sanitarnej, RPO WiM 2007-2013 i 11 szt. w ramach Programu Prosu- – zakup samochodu do czyszczenia kanalizacji – 1 szt., ment, – budowa studni g³êbinowej – 1 szt. – ³¹czna moc wybudowanych instalacji fotowoltaicznych – Ochrona powierzchni ziemi. W tej dziedzinie ochrony œrodowiska 2,203 MW, Wojewódzki Fundusz podpisa³ ³¹cznie 89 umów o dofinasowanie – ³¹czna moc zainstalowanej energii cieplnej – 0,115 MW, na ³¹czn¹ wartoœæ 11 056 388,17 z³, w tym: – zmniejszenia zapotrzebowania na ciep³o w wyniku termo- & 87 umów ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ wartoœæ modernizacji obiektów i strat ciep³a na trasie przesy³u – 4 078 005,32 z³, w tym: 3 119,967 GJ/a & 3 umowy po¿yczek na kwotê 1 931 236,33 z³ – zwiêkszenie produkcji energii cieplnej z OZE – & 82 umowy dotacji na kwotê 2 132 068,99 z³ (w tym ze œrod- 792,259 GJ/a, ków NFOŒiGW - 1 246 652,79 z³) – zwiêkszenie produkcji energii elektrycznej z OZE – & 2 umowy umorzenia na kwotê 14 700,00 z³ 2 305,627 MWh/a, & 2 umowy ze œrodków POIiŒ na ³¹czn¹ wartoœæ 6 978 382,85 z³ – mo¿liwoœæ pozyskania biomasy – 8 000 Mg/a Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- – redukcja emisji zanieczyszczeñ o: puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: & py³y ogólne – 81,241 Mg/a, – zakup pojemników na odpady – 40 szt., & SO2 – 4,996 Mg/a, – budowa kwatery balastu na sk³adowisku w miejscowoœci & NOx – 1,120 Mg/a, Zakrzewo, & CO – 17,990 Mg/a, – organizacja punku zbierania odpadów i gruzu betonowego, & CO2 – 1082,081 Mg/a. – iloœæ usuniêtych i unieszkodliwionych odpadów zawiera- W 2015 roku do Funduszu rozpoczê³y wp³ywaæ wnioski j¹cych azbest – 5 235,683 Mg, w ramach konkursu „Prosument na Warmii i Mazurach”. Program – umo¿liwienie sk³adowania odpadów innych ni¿ niebez- ten jest wdra¿any we wspó³pracy z NFOŒiGW w ramach Czêœci 2c) pieczne na sk³adowisku o pojemnoœci 288 800,00 m3, programu priorytetowego „Wspieranie rozproszonych, odnawial- – zbiórka odpadów i gruzu betonowego w iloœci 8 000 Mg/a, nych Ÿróde³ energii. Czêœæ 2) Prosument – linia dofinasowania z przeznaczeniem na zakup i monta¿ mikroinstalacji odnawialnych – oczyszczenie ulic i chodników z nieczystoœci – 70,00 Mg/a, Ÿróde³ energii”. Wojewódzki Fundusz w ramach umów udostêpnie- – liczba osób objêtych selektywn¹ zbiórk¹ – 221 000 osób/a, nia œrodków zawartych z Narodowym Funduszem w latach – moc przerobowa zak³adów zagospodarowania odpadów 2014-2015 pozyska³ na wdra¿anie programu 15 050 000 z³, z czego 65,00 Mg/a, 9 288 000 z³ na udzielenie po¿yczek, a 5 752 000 z³ na udzielenie – powierzchnia zrekultywowanych sk³adowisk – 6,43 ha, dotacji. W roku sprawozdawczym, uda³o siê zawrzeæ z beneficjenta- – liczba zrekultywowanych sk³adowisk – 3 szt. mi koñcowymi 123 umowy na ³¹czn¹ kwotê 5 328 714,07 z³, z czego W 2015 roku kontynuowano realizacjê programu „Usuwanie wyro- 3 321 162,17 z³ w formie po¿yczek, a 2 007 551,90 z³ w formie bów zawieraj¹cych azbest” na obszarze województwa warmiñ- dotacji. sko-mazurskiego. Program ten jest wdra¿any od 5 lat we wspó³pracy Podpisane umowy pozwoli³y na budowê: 3 instalacji do wytwa- z NFOŒiGW. W 2015 roku na akcjê usuwania azbestu w naszym rzania energii cieplnej (3 pompy ciep³a o ³¹cznej mocy 31,3 kW), regionie zdecydowa³o siê 80 samorz¹dów. Dziêki ich zaanga¿owa- 8 instalacji do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej (pompy niu uda³o siê usun¹æ ponad 5,3 tys. ton odpadów niebezpiecznych ciep³a o ³¹cznej mocy 84,03 kW wraz z instalacjami fotowoltaiczny- zawieraj¹cych azbest z obiektów osób fizycznych, koœcio³ów, mi z³o¿onymi ze 172 szt. paneli fotowoltaicznych o ³¹cznej mocy zwi¹zków wyznaniowych, wspólnot mieszkaniowych, spó³dzielni 43,06 kW), 112 instalacji fotowoltaicznych z³o¿onych z 2 528 szt. mieszkaniowych, stowarzyszeñ oraz obiektów jednostek sektora paneli o ³¹cznej mocy 640,17 kW. finansów publicznych. Koszt prac wyniós³ 2 514 664,65 z³, a przeka- Dziêki realizacji ww. projektów zostanie ograniczona emisja zane dofinansowanie z WFOŒiGW w Olsztynie – 878 264,93 z³ oraz substancji zanieczyszczaj¹cych na Warmii i Mazurach – CO2 NFOŒiGW – 1 246 652,79 z³. Dofinansowanie by³o udzielane na o 476,297 Mg/a. Jednoczeœnie, produkcja energii cieplnej z OZE trzy dzia³ania: demonta¿ i zabezpieczenie pokrycia dachowego lub zwiêkszy siê o 525,259 GJ/a, a produkcja energii elektrycznej z OZE innych wyrobów zawieraj¹cych azbest, transport odpadu niebez- o 661,627 MWh/rok

123 Ochrona przyrody. W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Woje- 3 512 465,78 z³, w tym: 1 umowa przekazania œrodków PJB na kwo- wódzki Fundusz podpisa³: tê 20 000,00 z³, 2 umowy po¿yczki na kwotê 71 500,00 z³ & 48 umów o dofinansowanie ze œrodków krajowych Funduszu Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. na ³¹czn¹ wartoœæ 822 557,26 z³, w tym: nastêpuj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: & 48 umów dotacji na kwotê 822 557,26z³, w tym: & liczba przeprowadzonych akcji informacyjno-promocyjnych & 1 umowa przekazania œrodków PJB na kwotê 30 000,00 z³ – 230 szt., Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie nastêpuj¹cych & liczba wyjazdów studyjnych – 13 szt., efektów rzeczowych i ekologicznych: & liczba utworzonych, zmodernizowanych obiektów eduka- – liczba miejsc objêtych ochron¹ – 81 szt., cyjnych – 27 szt., & – liczba obiektów objêtych badaniami – 8 szt., liczba audycji radiowych – 214 szt., & liczba audycji telewizyjnych – 300 szt., – liczba rodzajów gatunków objêtych badaniami – 23 szt., & liczba prowadzonych zajêæ – 655 szt., – liczba utworzonych/zmodernizowanych obiektów wykony- & liczba rodzajów wydanych materia³ów informacyjno-pro- wania ochrony – 41 szt., mocyjnych – 279 szt., – liczba przeprowadzonych restytucji i reintrodukcji – 7 szt. & liczba spotkañ/konferencji – 49 szt., (zaj¹c szarak, kuropatwa, sokó³ wêdrowny, ryby m.in. & liczba numerów wydanych czasopism i wk³adek ekologicz- boleñ, wêgorz; sandacz), nych – 36 szt., – liczba Oœrodków Rehabilitacji Zwierz¹t objêtych wspar- & liczba przeprowadzonych konkursów – 227 szt., ciem – 3 szt., & liczba publikacji/monografii – 24 szt. – liczba miejsc objêtych waloryzacj¹, inwentaryzacj¹ – 33 szt., 2.4. Regionalny Program Operacyjny Warmia – liczba rodzajów opracowanych dokumentacji – 15 szt., i Mazury na lata 2007-2013 – stan wdra¿ania – liczba zakupionego sprzêtu do monitoringu – 25 szt. na 31.12.2015 r. Powa¿ne awarie. W tej dziedzinie ochrony œrodowiska Wojewódz- ki Fundusz podpisa³ ³¹cznie 82 umowy o dofinasowanie na ³¹czn¹ W ramach Osi priorytetowej 6 Œrodowisko przyrodnicze od wartoœæ 3 755 293,36 z³, w tym: pocz¹tku realizacji RPO WiM do koñca 2015 roku og³oszono 37 & 79 umów ze œrodków krajowych Funduszu na ³¹czn¹ wartoœæ konkursów i podpisano 269 umów o dofinansowanie. 1 682 346,52 z³, w tym: W 2015 r. nie og³aszano konkursów w ¿adnym z poddzia³añ. & 4 umowy po¿yczki na kwotê 1 087 820,80 z³ W wyniku oceny projektów z naboru dokonanego w roku & 73 umowy dotacji na kwotê 534 525,72 z³ 2014 r. w okresie sprawozdawczym podpisano 9 umów o dofinanso- & 1 umowa umorzenia po¿yczki na kwotê 60 000,00 z³ wanie na ³¹czn¹ kwotê dofinansowania 2,61 mln z³, w tym œrodki & 3 umowy ze œrodków RPO WiM na ³¹czn¹ wartoœæ z EFRR – 2,52 mln z³. Beneficjentami tych œrodków zosta³y jednost- 2 072 946,84 z³ ki samorz¹du terytorialnego i ich zwi¹zki oraz przedsiêbiorcy Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. nastê- i stowarzyszenia. puj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: W trakcie ostatniego roku trwa³y intensywne prace zwi¹zane – liczba zakupionych wozów po¿arniczych wyposa¿onych z koñcow¹ realizacj¹ inwestycji w zakresie: w sprzêt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania – gospodarki wodno-œciekowej, w ramach której zostan¹ skutków katastrof – 7 szt., w tym 3 szt. w ramach RPO WiM wybudowane, rozbudowane i/lub zmodernizowane sieci 2007-2013, wodno-kanalizacyjne oraz oczyszczalnie œcieków, – liczba zakupionego sprzêtu do ratownictwa techniczno-eko- – bezpieczeñstwa ekologicznego, w ramach którego zosta³y logicznego – 1 061 szt., dofinansowane projekty zwi¹zane z budow¹, modernizacj¹ – liczba zakupionego wyposa¿enia/uzbrojenia osobistego i popraw¹ stanu technicznego urz¹dzeñ przeciwpowodzio- stra¿aka – 393 szt. wych oraz doposa¿eniem jednostek ratownictwa w specjali- Monitoring œrodowiska. W tej dziedzinie ochrony œrodowiska styczny sprzêt, Wojewódzki Fundusz podpisa³: 6 umów dotacji ze œrodków krajo- – wykorzystania odnawialnych Ÿróde³ energii, w ramach któ- wych Funduszu na ³¹czn¹ wartoœæ 603 073,45 z³ w tym: 2 umowy rego dofinansowanie otrzyma³y projekty polegaj¹ce na dotacji na kwotê 203 394,00 z³, 4 umowy przekazania œrodków PJB budowie jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepl- na kwotê 399 679,45 z³ nej z odnawialnych Ÿróde³ energii, Realizacja podpisanych umów umo¿liwi osi¹gniêcie m.in. – systemu odbioru nieczystoœci z ³odzi na jeziorach, w ramach nastêpuj¹cych efektów rzeczowych i ekologicznych: których zostan¹ wybudowane ekologiczne mini przystanie – wsparcie WIOŒ w Olsztynie w zakresie monitoringu wód, wraz z systemem odbioru i segregacji odpadów. powietrza – 2 projekty, Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – wsparcie Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych w zakresie monitoringu œrodowiska – 1 projekt, Wojewódzki Fundusz w 2015 r. nie og³osi³ konkursu w ramach pod- dzia³ania, gdy¿ alokacja zosta³a wyczerpana w roku 2014, a wska- – wsparcie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Ÿniki programowe osi¹gniête. Od pocz¹tku wdra¿ania Osi w ramach w zakresie monitoringu inwestycji pod k¹tem ochrony przy- poddzia³ania 6.1.1 zosta³o podpisanych 17 umów na ³¹czn¹ wartoœæ rody i œrodowiska – 1 projekt, dofinansowania ponad 43,9 mln z³. – wsparcie Samorz¹du Województwa Warmiñsko-Mazur- skiego w zakresie usprawnienia systemu monitorowania Gospodarka wodno-œciekowa op³at za korzystanie ze œrodowiska – 1 projekt, Wojewódzki Fundusz w 2015 r. nie og³osi³ konkursu w ramach pod- – wsparcie ¯u³awskiego Zarz¹du Melioracji i Urz¹dzeñ Wod- dzia³ania, gdy¿ alokacja zosta³a wyczerpana w roku 2014. Od nych w Elbl¹gu – 1 projekt. pocz¹tku Programu og³oszono 10 konkursów z zakresu gospodarki Edukacja Ekologiczna. W tej dziedzinie ochrony œrodowiska wodno-œciekowej i podpisano 49 umów o dofinansowanie (w tym Wojewódzki Fundusz podpisa³: 289 umów o dofinansowanie na 15 projektów kluczowych). £¹cznie wartoœæ dofinansowania w tym ³¹czn¹ wartoœæ 3 583 965,78 z³, w tym: 287 umów dotacji na kwotê poddzia³aniu wynios³a na 31.12.2015 r. ponad 177,24 mln z³.

124 System odbioru nieczystoœci z ³odzi na jeziorach & 12 projektów w ramach Programu pt. „Budowa ekologicz- Wojewódzki Fundusz w 2015 r. nie og³osi³ konkursu w ramach nych mini przystani ¿eglarskich wraz z systemami odbioru poddzia³ania, gdy¿ alokacja zosta³a wyczerpana w roku 2014, i segregacji odpadów na wybranych obszarach regionu war- a wskaŸniki programowe osi¹gniête. Od pocz¹tku wdra¿ania Pro- miñsko-mazurskiego”, ponad 22,6 mln z³, & gramu podpisano 14 umów o dofinansowanie (w tym 12 projektów 1 projekt kluczowy z zakresu gospodarki odpadami pt.: kluczowych). £¹cznie wartoœæ dofinansowania w tym poddzia³aniu „Budowa Zak³adu Unieszkodliwiania Odpadów Komunal- wynios³a na 31.12.2014 r. ponad 25,10 mln z³. nych w Spytkowie”, ponad 15,4 mln z³. Od chwili uruchomienia Programu do 31.12.2015 roku zosta³o Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii ³¹cznie podpisanych 28 umów o dofinansowanie projektów indywi- Liczba podpisanych umów o dofinansowanie: 6 (projekty z listy dualnych na kwotê dofinansowania ok. 132,3 mln z³. 27 projektów rezerwowej z 2014 r.) indywidualnych zosta³o rozliczonych i zakoñczonych, 1 jest w trak- £¹czna wartoœæ dofinansowania w tym poddzia³aniu wynios³a cie realizacji. na 31.12.2015 r. – 0,93 mln z³. Wojewódzki Fundusz w 2015 r. nie og³osi³ konkursu w ramach 2.5. Dzia³ania informacyjno-promocyjne poddzia³ania, gdy¿ alokacja zosta³a wyczerpana w roku 2014. Od pocz¹tku wdra¿ania Osi w ramach poddzia³ania 6.2.1 dofinansowano W 2015 r. Wojewódzki Fundusz prowadzi³ dzia³ania informacyj- 110 projektów na ³¹czn¹ wartoœæ dofinansowania ponad 98,02 mln z³. no-promocyjne jako Instytucja Poœrednicz¹ca RPO WiM oraz Insty- tucja Wdra¿aj¹ca POIiŒ, a tak¿e w ramach dzia³alnoœci w³asnej. Bezpieczeñstwo ekologiczne Celem dzia³añ informacyjno-promocyjnych by³o podniesienie Liczba podpisanych umów o dofinansowanie: 3 (projekty z listy poziomu wiedzy oraz œwiadomoœci spo³eczeñstwa w zakresie mo¿li- rezerwowej z 2014 r.) woœci korzystania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalne- £¹czna wartoœæ dofinansowania w tym poddzia³aniu wynios³a go w ramach 6 Osi priorytetowej RPO WiM, Funduszu Spójnoœci na 31.12.2015 r. – 1,59 mln z³. w ramach POIiŒ oraz ze œrodków w³asnych WFOŒiGW w Olsztynie. Wojewódzki Fundusz w 2015 r. nie og³osi³ konkursu w ramach Wszystkie dzia³ania by³y zgodne z Planami komunikacji oraz Rocz- poddzia³ania, gdy¿ alokacja zosta³a wyczerpana, a wskaŸniki pro- nymi Planami Dzia³añ Informacyjno-Promocyjnych na 2015 r. gramowe osi¹gniête. Od pocz¹tku realizacji Programu w wyniku Adresowane by³y one do potencjalnych beneficjentów, beneficjen- przeprowadzonych ocen do dofinansowania zatwierdzono 87 pro- tów, ogó³u spo³eczeñstwa, opinii publicznej oraz partnerów spo³ecz- jektów, którym przekazano ³¹czne dofinansowanie w wysokoœci nych i gospodarczych. Wojewódzki Fundusz w Olsztynie na bie¿¹co 51,6 mln z³. przekazywa³ szczegó³owe informacje w zakresie m.in. warunków £¹czna liczba specjalistycznych pojazdów zakupionych dofinansowania, przygotowania dokumentacji, procedur i kryteriów w ramach RPO WiM – 72 wozy stra¿ackie oraz 5 zestawów ratow- wyboru projektów. Odpowiadano na zadawane pytania drog¹ telefo- nictwa wodnego. niczn¹ oraz za pomoc¹ poczty elektronicznej i tradycyjnej. Istnia³a mo¿liwoœæ skorzystania z indywidualnych spotkañ w siedzibie Projekty indywidualne Wojewódzkiego Funduszu. Osoby odwiedzaj¹ce punkty informa- W ramach Osi priorytetowej 6 „Œrodowisko przyrodnicze” decyzj¹ cyjne otrzymywa³y równie¿ m.in. ulotki informacyjne, broszury. Zarz¹du Województwa Warmiñsko-Mazurskiego, przewidziano do Fundusz wspó³pracowa³ równie¿ z: Telewizj¹ Kopernik, Gazet¹ realizacji 28 projektów kluczowych, zgodnie z Indykatywnym Wyborcz¹, Gazet¹ Olsztyñsk¹, Pulsem Regionu, Myœliwcem War- Wykazem Indywidualnych Projektów Kluczowych RPO WiM, na miñskim, Biuletynem Informacyjnym RPO WiM, Braci¹ £owieck¹, ³¹czn¹ kwotê wsparcia z EFRR w wysokoœci ok. 132,3 mln z³, w tym: £owcem Polskim, Kwartalnikiem „Natura. Przyroda Warmii & 15 projektów w ramach Programu pt. „Rozbudowa i moder- i Mazur”, tygodnikami lokalnych, portalami internetowymi, w tym nizacja infrastruktury wodno-œciekowej w Regionie Wiel- Onet.pl oraz Polsk¹ Agencj¹ Prasow¹. kich Jezior Mazurskich - MASTERPLAN”, ok. 94,3 mln z³,

125 SPIS TABEL

Tabela 1. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 roku...... 18 Tabela 2. Ocena stanu /potencja³u ekologicznego i stanu chemicznego oraz stanu JCW jezior badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-mazurskim ...... 36 Tabela 3. Charakterystyka JCWP Zalew Wiœlany...... 51 Tabela 4. Klasyfikacja zakresów wartoœci wskaŸników cz¹stkowych do oceny stanu ekologicznego Zalewu Wiœlanego ze wzglêdu na ichtiofaunê...... 54 Tabela 5. Wartoœci i klasy wartoœci wskaŸników w ocenie stanu ekologicznego Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 54 Tabela 6. Ocena jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 56 Tabela 7. Porównanie jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007-2015 ...... 58 Tabela 8. Odczyn i potrzeby wapnowania gleb u¿ytków rolnych badanych w latach 2012 - 2015 (procentowe udzia³y) ...... 61 Tabela 9. Zasobnoœæ gleb w przyswajalne formy makroelementów u¿ytków rolnych badanych w latach 2012 - 2015 (procentowe udzia³y)...... 61 Tabela 10. Sk³ad fizykochemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2015 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesiêczne sumy opadów...... 73 Tabela 11. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów nap³ywu mas powietrza w 2015 roku...... 74 Tabela 12. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2015 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie...... 74 Tabela 13. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] ...... 75 Tabela 14. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2015 r. z podzia³em na obszar poszczególnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]...... 78 Tabela 15. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999-2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm] ...... 81 Tabela 16. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999-2015 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] i œrednioroczne sumy opadów [mm] oraz œrednie obc¹¿enie powierzchniowe województwa w wieloleciu 2000-2015...... 82 Tabela 17. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2015 roku ...... 93 Tabela 18. Formy ochrony przyrody w województwie warmiñsko-mazurskim (stan na 31 grudnia 2015 r.)...... 96 Tabela 19. D³ugookresowy poziom ha³asu w Bartoszycach i Wêgorzewie w 2015 roku...... 103 Tabela 20. Równowa¿ne poziomy ha³asu oraz wartoœci przekroczeñ poziomów dopuszczalnych w Bartoszycach, Mor¹gu i Wêgorzewie w 2015 roku ...... 104 Tabela 21. Liczba podmiotów gospodarczych, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów dŸwiêku w podziale na porê dnia ...... 105 Tabela 22. Zestawienie liczbowe nadajników telefonii komórkowej na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w latach 2011-2016...... 108 Tabela 23. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych, wykonanych w 2015 roku ...... 109 Tabela 24. Waroœci ekstremalne natê¿eñ pól elektromagnetycznych zmierzone w latach 2013-2015...... 110 Tabela 25. Œrednie waroœci natê¿eñ pól elektromagnetycznych zmierzone w latach 2011-2015...... 110 Tabela 26. Iloœæ analiz wykonanych w Laboratorium WIOŒ w Olsztynie w 2015 r...... 115 Tabela 27. Masa odpadów komunalnych zmieszanych odebranych w 2015 roku w podziale na regiony województwa warmiñsko-mazurskiego...... 118 Tabela 28. Przychody statutowe WFOŒiGW [z³] ...... 122

127 SPIS RYCIN

Ryc. 1. Pobór wody ogó³em w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w 2014 roku (Ÿród³o GUS) ...... 7 Ryc. 2. Struktura oczyszczania œcieków wymagaj¹cych oczyszczania, odprowadzanych do wód lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2014 roku (Ÿród³o GUS) ...... 8 Ryc. 3. Œcieki wymagaj¹ce oczyszczania, odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi w województwie warmiñsko-mazurskim w 2014 roku – wed³ug powiatów (Ÿród³o: GUS)...... 8 Ryc. 4. Ludnoœæ korzystaj¹ca z oczyszczalni œcieków w powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w 2014 roku, w % ludnoœci powiatu ogó³em (Ÿród³o GUS)...... 8 Ryc. 5. Ocena stanu ekologicznego jezior województwa warmiñsko-mazurskiego, badanych w latach 2010-2015...... 35 Ryc. 6. Ocena stanu jednolitych czêœci wód jezior województwa warmiñsko-mazurskiego, badanych w latach 2010-2015 ...... 35 Ryc. 7. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2015 roku (opracowania w oparciu o materia³y Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie)...... 40 Ryc. 8. Œrednia ca³kowita liczebnoœæ i biomasa (bioobjêtoœæ) fitoplanktonu w wodach Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 52 Ryc. 9. Sezonowe zmiany liczebnoœci i bioobjêtoœci oznaczonych grup fitoplanktonu w wodach Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 52 Ryc. 10. Zmiany œredniej ca³kowitej bioobjêtoœci fitoplanktonu i stê¿eñ chlorofilu-a w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004 - 2015 (œrednie z sezonu badawczego)...... 53 Ryc. 11. Zmiany przezroczystoœci i odczynu wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015 (œrednie z sezonu badawczego) ...... 53 Ryc. 12. Zmiany zasolenia wód Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015...... 53 Ryc. 13. Zmiany natlenienia wód Zalewu Wiœlanego w latach 2009-2015 ...... 54 Ryc. 14. Stê¿enia zwi¹zków azotu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015 ...... 54 Ryc. 15. Stê¿enia zwi¹zków fosforu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2004-2015 ...... 55 Ryc. 16. Sieæ stacji pomiarowo-kontrolnych ogólnopolskiego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a w 2015 r...... 71 Ryc. 17. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego ...... 83 Ryc. 18. Pomnikowy d¹b w okolicach ¯ydowa. Fot E. Ba³dyga...... 95 Ryc. 19. Sasanka otwarta. Fot. M. Mellin ...... 96 Ryc. 20. Rezerwat Borki. Fot. H. Ignatowicz...... 96 Ryc. 21. Rezerwat Uroczysko Piotrowice. Fot. M. Mellin ...... 97 Ryc. 22. Koœció³ w Lwowcu. Fot E. Ba³dyga ...... 98 Ryc. 23. Platforma z gniazdem bociana bia³ego. Fot E. Ba³dyga ...... 98 Ryc. 24. Granicznik p³ucnik. Fot. P. Ko³odziej...... 99 Ryc. 25. Liczba pozwoleñ radiowych w podziale na technologiê pracy nadajnika i czêstotliwoœæ sygna³u w latach 2011-2016 ...... 107 Ryc. 26. Dynamika zmian liczby pozwoleñ dla nadajników radiokomunikacyjnych w latach 2011-2016...... 108 Ryc. 27. Histogram wyników pomiarów PEM w latach 2013-2015...... 108

128 SPIS MAP

Mapa 1. Ocena stanu/potencja³u ekologicznego jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1)...... 25 Mapa 2. Ocena stanu jednolitych czêœci wód rzecznych badanych w latach 2010–2015 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jcw zgodna z tab.1) ...... 26 Mapa 3. Ocena stanu ekologicznego wód jezior badanych w latach 2010-2015 w województwie warmiñsko-mazurskim (numeracja jezior zgodnie z tab. 2)...... 50 Mapa 4. Lokalizacja stanowisk pomiarowych badania wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 51 Mapa 5. Ocena stanu ekologicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 55 Mapa 6. Ocena stanu chemicznego wód Zalewu Wiœlanego w 2015 r...... 56 Mapa 7. Jakoœæ wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007-2015...... 57 Mapa 8. Mapy zasobnoœci gleb w województwie warmiñsko-mazurskim ...... 62

Mapa 9. Roczne ³adunki jednostkowe chlorków [kg/ha Cl], siarczanów [kg/ha SO4], azotu (azotynowego i azotanowego) [kg/ha N], jonu wodorowego [kg/ha H+] i azotu amonowego [kg/ha N] wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów ...... 84 Mapa 10. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego [kg/ha N], fosforu ogólnego [kg/ha P], sodu [kg/ha Na], potasu [kg/ha K], wapnia [kg/ha Ca], wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 85 Mapa 11. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego magnezu [kg/ha Mg], cynku [g/ha Zn], miedzi [g/ha Cu], o³owiu [g/ha Pb], kadmu [g/ha Cd] wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów...... 86 Mapa 12. Roczne ³adunki jednostkowe azotu ogólnego niklu [g/ha Ni], chromu [g/ha Cr] wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów ...... 87 Mapa 13. Mapa rezerwatu biosfery ...... 100

Mapa 14. Przekroczenia wartoœci wskaŸnika LDWN w miejscowoœci Bartoszyce (wartoœæ dopuszczalna dla 2011 roku) ...... 104 Mapa 15. Lokalizacja nadajników telefonii komórkowej w województwie warmiñsko-mazurskim: a) nadajniki CDMA, b) nadajniki LTE ...... 111 Mapa 16. Lokalizacja nadajników telefonii komórkowej w województwie warmiñsko-mazurskim: c) nadajniki UMTS, d) nadajniki GSM (Ÿród³o: www.uke.gov.pl) ...... 112 Mapa 17. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w 2015 roku ...... 113

129