Magazine over onafhankelijke politiek LOCOMOTIE

Piet Verhoeven De Doe - Democratie van Esbeek

Op naar de Ledenraad ‘De kracht van Ouderen’ in Noord-Holland VPPG: Kansen voor de lokale politiek

50 februari 2013 Inhoudsopgave

Jubileum... 3 Chris Tiekstra

Ontmoeten en verbinden 4 Hendrik ten Hoeve

Op naar de Ledenraad 6 Chris Tiekstra

Column: Spotlight 7 Kees de Lange

‘De Kracht van Ouderen’ in Noord-Holland 8 Rob Elenbaas

Column: Wetenschappelijk Bureau 11 Hendrik ten Hoeve

VPPG: Kansen voor de lokale politiek 12 Fons Zinken

Onderzoek succes- en faalfactoren 17 Willem van der Velde

Afwijzing laat Nedersaksisch ongedeerd 22 Dick van Niekerk

Column: Dagboek van een voorzitter 24 Jabik van der Bij

‘Onafhankelijkheid zonder gebondenheid bestaat niet’ 25 Kees de Lange

De Doe - Democratie van Esbeek 28 Piet Verhoeven

Colofon / Agenda 31

2 Locomotie 50 Jubileum...

Dit is alweer het 50e nummer van Locomotie. Een aardige prestatie die voor ons, de medewerkers, vooral naar meer smaakt!

Een aantal omstreden plannen uit het regeerakkoord moet Het is voor de regering Rutte II te hopen dat meer senatoren worden uitgewerkt. De economie blijft tegenzitten en extra deze no-nonsens aanpak aanhangen, want zonder voldoende bezuinigingen hangen in de lucht. steun in de Senaat bestaat er geen zicht op een zonnige toe- De werkloosheid loopt op. De SNS is gered en de Europa komst. discussie is weer opgestart. Het overheidstekort blijft schommelen rondom de EU-limiet van 3 procent. Voor u ligt de vijftigste uitgave van Locomotie! Een prestatie van de mensen die hun best doen om u op een lezenswaardig Wat blijft is de onzekerheid over de steun die deze regering in magazine te trakteren. Ik ben best tevreden over Locomotie, de Eerste Kamer kan verwachten. De OSF is altijd heel duidelijk het enige dat ik mis is de inbreng van de lezers, van u dus. geweest over haar standpunten. Senator Kees de Lange wenst alle voorstellen op de inhoud te beoordelen. Reageer gerust op onze artikelen, schrijf zelf een tekst of doe ons suggesties voor onderwerpen aan de hand. Daar wordt het Deze aanpak past prima binnen de kaders van de wet, want de blad beter van en daarmee wordt Locomotie nog meer ons blad. formele taak van de Eerste Kamer is het toetsen van de diverse Op naar de volgende vijftig nummers. wetsvoorstellenZwaar vanuit weer een heroverwegende vereist ervaren functie. bestuurders. Daarmee staat de Eerste kamer verder af van de dagelijkse politiek en het geldende regeerakkoord dan de collega’s in Chris Tiekstra de Tweede Kamer. Een positie die niet altijd voor iedereen Hoofdredacteur even duidelijk lijkt te zijn. [email protected]

Zwaar weer vereist ervaren bestuurders

(Illustratie: Steffie Padmos) 3 5 oktober a.s. conferentie in Lunteren Ontmoeten en verbinden Hendrik ten Hoeve

In samenwerking met VPPG organiseert OSF op 5 oktober a.s. een conferentie voor de leden van beide organisaties. De werktitel voor deze conferentie luidt: ‘De toekomst van de onafhankelijke politiek’. Het is niet voor niets dat de OSF daarbij de samenwerking zoekt met De Vereniging van Plaatselijke Politieke Groeperingen (VPPG) die de belangen behartigt van plaatselijke politieke groeperingen en hun raadsleden. De VPPG richt zich op het versterken van de onafhanke- lijke politiek in de gemeenten, de OSF doet datzelfde in de provincies en de Eerste Kamer. Het uiteindelijke doel is hetzelfde: meer invloed door de burgers (kiezers) op de politieke besluitvorming.

Bij lokale verkiezingen maken personen het verschil (Foto: Topshots)

Kennisoverdracht en netwerken Conferentieaccommodatie in Lunteren In de vorige uitgave van Locomotie gaf Hendrik ten Hoeve, Hoewel de werkgroep die zich bezig houdt om de conferentie in voorzitter Wetenschappelijk Bureau OSF, aan dat de teleurstel- goede banen te leiden nog druk in de weer is met het samenstellen lende uitslag van de Statenverkiezingen van 2011 -slechts één van het definitieve programma wil Ten Hoeve een paar tipjes van zetel- aanleiding was tot het ‘intern orde op zaken stellen zodat de sluier wel oplichten. “Eerst iets over de locatie. We hebben we volgende keer weer volwaardig mee kunnen doen.’ gekozen voor een conferentieaccommodatie met optimale vergader- Is de aanstaande conferentie de eerste voorbode van dat nood- faciliteiten in de ruimste zin van het woord en, niet onbelangrijk, zakelijke nieuwe elan? Ten Hoeve: “Het is een aftrap om elkaar een uitstekend restaurant. Centaal gelegen in Nederland, goed te te informeren, te enthousiasmeren, vragen te stellen, meningen bereiken en voorzien van een ruime gratis parkeerplaats. uit te wisselen. Een discussie los te maken over wenselijkheden Onze keus is gevallen op De Werelt in de bosrijke omgeving van en mogelijkheden, over zaken die van belang zijn. de Veluwe in Lunteren.” Het dagprogramma richt zich op de toekomst van zowel de gemeentelijke-, als de provinciale politiek. En hoe we aan de ‘Het wordt een dag van kennisover- invulling van ons gedachtegoed de juiste vervolgstappen kunnen dracht, door boeiende sprekers en geven. Zeker ook met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen workshops. Maar er is ook ruimte om van maart 2014 en de statenverkiezingen in 2015. te kunnen bijpraten en te netwerken.’ Het wordt een dag van ontmoeten en verbinden. Kennisover- dracht, door boeiende sprekers en workshops, maar zeer zeker Dagprogramma ook ruimte om informeel met elkaar te kunnen bijpraten en te Na het welkomstwoord door de dagvoorzitter, zal om 10.05 Jabik netwerken.” van der Bij, voorzitter OSF, een toelichting geven op ‘OSF nieuwe

4 Locomotie 50 het merendeel van de kiezers op provinciaal niveau nauwelijks weten wat er speelt en welke belangen en tegenstellingen op het DE TOEKOMST spel staan. VANDE ONAFHANKELIJKE Zonder meer een boeiende materie die aansluit bij de drie work- shops: Slagen of mislukken provinciale verkiezingen? Slagen of POLITIEK mislukken gemeentelijke verkiezingen? En de workshop: het belang van een goed verkiezingsprogramma.

De workshops inclusief terugkoppeling staan gepland tussen 14.45 uur en 15.30 uur. Daarna zal een prominente persoonlijk- heid uit het politiek-maatschappelijke veld een ongetwijfeld stijl’ waarna de toon van de dag wordt gezet door boeiende presen- inspirerende lezing geven over ‘De toekomst van de Onafhankelijke taties over de toekomst van de lokale politiek door OSF senator Politiek’. Bij deze lezing wordt ook de landelijke pers uitgenodigd Kees de Lange en Fons Zinken, voorzitter VPPG. om acte de présence te geven. Rond 16.30 uur is er de samen- Na een korte pauze is het dan de beurt aan onze eerste gastspreker. vatting van de dagvoorzitter en is het tijd om na te borrelen. De namen van de gastsprekers kan ik nog niet prijsgeven, zeker Dat is duidelijk. is wel dat de eerste spreker zich heeft verdiept in het stemgedrag van de kiezers tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2010.” Maar naar goed Nederlands gebruik rest er nog één vraag: wat kost dat? Hendrik Ten Hoeve glimlacht. “Voor OSF en Interessante sprekers VPPG leden e 25,00, niet leden betalen e 45,00. Ter informatie. Om meer inzicht te krijgen over de achtergronden van stemgedrag bij gemeentelijke verkiezingen heeft het ministerie We zullen er voor zorgen dat iedereen op de hoogte blijft en van Binnenlandse Zaken aan de Universiteit Tilburg -Tilburgse komen voor 5 oktober 2013 uiteraard nog uitgebreid op onze School voor Politiek en Bestuur- gevraagd hier onderzoek naar conferentie terug. De aanmeldingsformulieren/uitnodigingen te verrichten. Dat heeft geresulteerd in het rapport: Lokale kiezers: worden ruim op tijd verzonden. Noteer het maar vast in je agenda: lokale keuzes? door dr. M. Boogers, dr. Julien van Ostaaijen en zaterdag 5 oktober 2013 OSF/VPPG conferentie in Lunteren.” Laura Slagter. Hun conclusies liegen er niet om. Frans Hermans Zo constateerden de onderzoekers onder meer dat: landelijke trends de lokale verkiezingen overheersen, maar de trends wel een lokale invulling krijgen; de lage opkomst zijn achtergrond vindt in een combinatie van onvrede, onverschilligheid en onwetendheid; lokale thema’s er nauwelijks toe doen en dat bij lokale verkiezingen personen het verschil maken. Daarnaast valt Activiteiten Kernteam het succes van de lokale partijen op. Kortom, stof genoeg om een Het OSF dagelijks- en algemeen bestuur en het OSF weten- stevige boom met elkaar op te zetten. schappelijk bureau en het bestuur van VPPG vergaderen gezamenlijk een aantal malen per jaar. Het zijn inhoudelijk Workshops en lezing stevige vergaderingen. Binnen dit zogeheten kernteam is “Na de gezamenlijke brunch met muzikaal intermezzo is het rond duidelijk de behoefte aanwezig tot verdieping. Vandaar dat het tijdstip van 14.00 uur tijd voor onze tweede gastspreker”, vervolgt dit kernteam samen met een nog uit te nodigen gastspreker Hendrik Ten Hoeve. en eventueel andere genodigden op vrijdag 4 oktober vanaf 16.00 uur bij elkaar komt in de Werelt te Lunteren. Deze spreker zal zijn pijlen richten op een onderzoek naar de Naast de gastspreker en professionele leer- en samenwerkings- provinciale verkiezingen van 2011.” De statenverkiezingen van activiteiten staat er nog een ontspannende activiteit op het 2011 toonden een afwijkend beeld. Niet het provinciale beleid programma en een gezamenlijk diner. stond centraal maar veel meer de vraag: weet de (toenmalige) Het kernteam blijft in Lunteren overnachten om zaterdag VVD-CDA-PVV regeringscoalitie voldoende steun te verwerven 5 oktober fris uit de veren te komen en al vroeg met de laatste voor een meerderheid in de Eerste Kamer. Provinciale belangen voorbereidingen van de conferentie te beginnen. sneeuwden finaal onder, provinciale thema’s bleven sterk onder- belicht terwijl provincies toch al zuchten onder het gegeven dat

5 Leden stemmen in met nieuwe statuten Op naar de Ledenraad

De leden van de Onafhankelijke SenaatsFractie hebben ingestemd met de nieuwe statuten. De veranderingen hebben vooral betrekking op het up to date maken van de spelregels. Meest in het oog springende verandering is het veranderen van de benaming Algemene Leden Vergadering in Ledenraad. Het begrip Ledenraad past volgens voorzitter Jabik van der Bij beter bij de OSF omdat men bij een Algemene Ledenvergadering zou verwachten dat alle leden aanwezig kunnen zijn. Dat is bij de OSF niet het geval. Toegang tot de Ledenraad hebben maximaal twee, vooraf door de provinciale partij benoemde, vertegenwoordigers.

De officiële vertegenwoordigers van de aangesloten provinciale “Onderwerpen die in de Eerste Kamer bespoken worden, staan partijen kwamen op zaterdag 15 december bijeen in Amersfoort redelijk ver af van de provincies en de gemeenten, dat maakt voor een reguliere Algemene Ledenvergadering. Belangrijkste het functioneren van de steunfractie wat bijzonder. Ik ben wel agendapunt was het aanpassen van de statuten. De voorgaande blij met de steunfractie die ik vooral als een klankbord zie”, aldus vergaderingen was daar al uitgebreid bij stilgestaan en het DB Kees de Lange. had de door de notaris opgesteld nieuwe statuten vooraf toegezonden. Het is in de praktijk niet mogelijk om alle stukken door te sturen en door te nemen. Daar zijn de stukken te omvangrijk Ruim 80% van de leden was aanwezig op 15 december, waarmee voor en de onderwerpen te diepgaand. Bovendien is er niet al werd voldaan aan de statutaire eis dat het wijzigen van statuten te veel tijd tussen het ontvangen van de stukken en het debat, uitsluitend mogelijk is tijdens een vergadering waar minimaal waarbij de senator ook zijn tijd nodig heeft om de stukken te 2/3 van het totaal aantal leden aanwezig is. beoordelen en zijn bijdrage te schrijven. De debatteksten van de OSF senator staan tegenwoordig op de site, zodat iedereen De bespreking tijdens de vergadering duurde daarom ook niet daar snel kennis van kan nemen. zo heel erg lang. De meeste opmerkingen die de leden eerder gemaakt hadden over achterhaalde artikelen in de statuten waren Voeding met de achterban is natuurlijk wel van belang, daar- verwerkt door de notaris die ook zelf een aantal aanvullingen voor gebruik de Senator in ieder geval twee opties. Hij bezoekt aandiende. De nieuwe statuten werden uiteindelijk unaniem de provincies om daar met de lokale partijen te praten om extra goedgekeurd. Het DB zal de gemaakte opmerkingen door de informatie op te halen uit de regio’s. Daarnaast is er regelmatige notaris laten verwerken en de akte vervolgens laten passeren. overleg met de steunfractie, waar vooral diepgaand op de actuele politiek in de Eerste Kamer wordt doorgesproken. Steunfractie De vergadering stond ook stil bij de steunfractie die nu enkele Meevaller maanden functioneert. De eerste ervaringen zijn positief, maar Omdat niet alle gelden waren aangevraagd resteerde er voor 2012 de Senator gaf ook een beperking aan. nog een budget. Het DB heeft daarom het voorstel gedaan om alle aangesloten lidpartijen die niet in de Staten vertegenwoor- digd zijn elk e1.000,00 stimuleringssubsidie toe te kennen. Het is niet verwonderlijk dat de vergadering ook met dit voorstel unaniem kon instemmen.

Chris Tiekstra

6 Locomotie 50 Spotlight Stank voor bank

Het is niet eens zo lang geleden dat banken respectabele Vereniging van Banken en lid van D66 die in een interview in instellingen waren en bankdirecteuren respectabele burgers het AD beweerde dat de banken onschuldig waren aan de over- en steunpilaren van onze samenleving. kreditering van Nederland. Om de man te citeren: Das war einmal. “Het is veroorzaakt door een samenleving waar ‘het kan niet op’ centraal stond.” Ook meent onze Boele dat excuses niet nodig Tijden veranderen, en banken zijn bewust omgevormd tot zijn, nu de banken zelf orde op zaken hebben gesteld. bonusmachines voor een kleine elite van bankbazen. Het zou lachwekkend zijn als het niet om te huilen was. In de jacht op rendementen en bonussen werden risico’s genomen die zelfs door de weinig kritische financiële wereld Nederigheid? Integendeel, bij de grote banken viert de nu als buitensporig gekarakteriseerd worden. Het verlies aan arrogantie weer hoogtij nu de ergste kou en negatieve publi- moreel besef bij de knakenjagers in de bankensector heeft zijn citeit een beetje uit de lucht zijn. Zo schaamt de Rabobank zich uiterst negatieve weerslag gehad op onze maatschappij, niet om onder het mom van onafhankelijkheid en wetenschap- met niet alleen een wereldwijde crisis tot gevolg. pelijkheid ook in Europees verband te pleiten voor maatregelen die de tekorten van zieltogende banken, met name in Banken die zichzelf willens en wetens hebben opgetuigd met Zuid-Europa, moeten aanzuiveren, maar wel op kosten van slechte leningen komen in moeilijkheden en dreigen om te de belastingbetaler in Noord-Europa. Een discussie hierover vallen. Vervolgens worden de problemen op de overheid en probeert men van de rails te manoeuvreren op een wijze die dus op de belastingbetaler afgewenteld. Toch een paar woorden alleen maar gênant genoemd kan worden. Gelukkig kon over excessen in de financiële wereld, met name in eigen land. ondergetekende bijdragen om deze verwerpelijke manier van Het morele en financiële failliet van ABN AMRO onder leiding doen aan het licht te brengen. Op de website van Follow the van de bonusjagende Rijkman (nomen est omen) Groenink Money en die van de OSF kunt u van het hele treurige relaas die na het zelf veroorzaakte debacle met 27 miljoen euro naar kennis nemen. Helaas moet mijn conclusie luiden dat de huis ging, zal ons nog lang heugen. Deze genationaliseerde stank van bederf die uit de bankensector opstijgt nog even bank heeft ons miljarden gekost en gaat ons nog vele miljarden misselijkmakend is als tevoren. meer kosten. Wanbeleid bij SNS Reaal wordt niet in de eerste plaats verhaald op de aandeelhouders, maar zo veel mogelijk bij Kees de Lange de belastingbetaler gedeponeerd. Curieus in dit verband is dat Senator OSF banken als ING en ABN AMRO die door eigen dubieus beleid aan het overheidsinfuus hangen tot de potentiële investeerders behoren die SNS Reaal zouden moeten redden. Gekker kan het niet worden.

Heeft dit alles de bankensector nederig gemaakt? Laten we luisteren naar Boele Staal, directeur van de Nederlandse (Foto: Topshots)

7 Seniorenpartijen in Provinciale Staten en elf gemeenten ‘De Kracht van Ouderen’ in Noord- Holland

Natuurlijk, ook elders in Nederland roeren ouderen zich in de politiek, maar nergens is de generatie senioren zó hevig actief als in de provincie Noord-Holland. Zowel de onafhankelijke Ouderenpartij Noord-Holland als 50Plus zijn vertegenwoordigd in Provinciale Staten en in maar liefst elf gemeenten zijn onafhankelijke seniorenpartijen in actie, terwijl er alweer verschillende andere in oprichting zijn. Een ´succes-story´ dus. En een gesprek daarover met onder meer Rob Elenbaas, penningmeester van zowel de OSF als de Ouderenpartij Noord-Holland.

Rob Elenbaas (Foto: Topshots)

Rob - 57 jaar getrouwd, 5 kinderen, 7 kleinkinderen, tot ver na Hij gaat even terug in de tijd: “Alle partijen hadden wel een zijn pensionering werkzaam in reclame, handel en distributie - paragraaf ´ouderen´, maar eigenlijk hingen we er maar een moet even overtuigd worden van het belang van een interview, beetje bij. De opkomst van 50Plus heeft veel partijen aan het want het liefst blijft hij bescheiden op de achtergrond: “Ik ben denken gezet.” Die landelijke partij is sinds 2011 vertegen- een klusjesman, een organisator zonder politieke ambities.” woordigd in Provinciale Staten van Noord-Holland, naast Ouderenpartij Noord-Holland. Zijn maatschappelijke betrokkenheid is echter groot. Zo verzette hij zich onder meer samen met een groot aantal ‘Alle partijen hadden wel een medestanders tegen een gemeentelijk fusieproces rond zijn paragraaf ´ouderen´, maar eigenlijk woonplaats Bussum. De beoogde herindeling ging niet door, hingen we er maar een beetje bij.’ maar de krachten die waren vrijgekomen door de protestactie legden de kiem voor de Gooise Ouderen Partij, die net vóór Die bestaat al sinds 1995, aanvankelijk onder de namen AOV/ Kerst, op 17 december van afgelopen jaar op initiatief van Rob OuderenUnie 55+ en tot 2011 Ouderenpartij NH/VSP. werd opgericht. “We hadden een advertentie gezet in enkele bladen in Bussum en daar kwamen zoveel reacties op dat er Tijdens de laatste Statenverkiezingen behaalde de partij zelf al heel snel een driekoppig bestuur kon worden samengesteld. méér stemmen dan 50Plus. “Van het totaal aantal stemmen die Dit is inmiddels de elfde gemeentelijke onafhankelijke ouderen- er werden uitgebracht op de Ouderenpartij Noord-Holland en partij in Noord-Holland”, klinkt het met toch wel enige trots. 50Plus tezamen, kwamen er toch meer bij de OPNH terecht.

8 Locomotie 50 Overigens werken deze partijen in de Staten toch behoorlijk dan ook Bussum. Wat de grote plaatsen betreft ontbreken echter samen”, benadrukt Rob. Vanwaar dat succes? Elenbaas is ervan nog Amsterdam en Den Helder, maar ook daar houdt OPNH de overtuigd dat dit bij de ‘basis’ ligt. “Van onderaf opbouwen”, vinger aan de pols. “Ik heb begrepen dat voormalig OSF-senator noemt hij het en vervolgt: “Ook op gemeentelijk niveau beginnen en OPNH-lid Marten Bierman in Amsterdam nu aan de weg aan ouderen zich te roeren. het timmeren is”, aldus Elenbaas. Ze vinden dat er meer voor hun belangen moet worden Als de spreekwoordelijke olievlek verspreiden de politieke ambi- opgekomen en zo ontstaan al snel initiatieven tot oprichting ties van de generatie gepensioneerden zich over Noord-Holland van onafhankelijke gemeentelijke seniorenpartijen. Nu mogen en met name de ‘onafhankelijken’ schieten steeds meer wortel. wij als Ouderenpartij Noord-Holland statutair géén afdelingen Meer dan in elke andere Nederlandse provincie. oprichten, maar wel nieuwe initiatieven omarmen en steunen. Daar er in veel plaatsen onvrede is met betrekking tot het beleid ´Ik doe niet mee aan gemeenteraads- van bestaande partijen ontstaat er voor ons een ´gat in de markt´. verkiezingen, want ik wil de partij niet Op eigen initiatief van burgers en OPNH worden nieuwe partijen openstellen voor baantjesjagers.´ opgericht en die kunnen bij ons terecht voor advies en onder- steuning, óók financieel. Dat laatste kunnen we doen omdat we “Drenthe heeft ook een provinciale ouderenpartij gekend,maar voor dit soort doeleinden subsidie krijgen via de OSF. die is ter ziele. Waarom het elders in het land niet op dergelijke schaal van de grond komt? Ik weet het niet!”, moet Rob Elenbaas Andersom heeft het weer als voordeel dat wij straks in de toegeven. aanloop naar de provinciale verkiezingen van 2015 een groot Gevraagd naar aansprekende besluiten die door de ouderen netwerk hebben dat ons kan helpen met de campagnes, want tot stand zijn gekomen, blijft hij ook nuchter: “Allicht zitten we hebben als provinciale ouderenpartij een groot gebrek aan we boven op thema´s die met name voor ouderen van belang mankracht.” Glimlachend voegt Rob daaraan toe: “Jan Nagel zijn, zoals het verhaal van de WMO, vervoer en huisvesting. van 50Plus heeft eens gezegd: ´Ik doe niet mee aan gemeente- raadsverkiezingen, want ik wil de partij niet openstellen voor Maar vooral fungeren wij als luizen in de pels. Ook zo kun je baantjesjagers.´ Toch is hij wel nu bij de lokale partijen steun een geduchte stem hebben als belangrijke beslissingen genomen aan het zoeken voor de komende Statenverkiezingen!” moeten worden. Kijk maar eens naar Marianne Thieme met haar De volgende gemeenten hebben in het afgelopen decennium Partij voor de Dieren. Zij kan in de ogen van de gevestigde partijen een onafhankelijke ouderenpartij verwelkomd: Alkmaar, ‘lastige’ vragen stellen, maar die moeten wèl beantwoord worden. Zandvoort, Amstelveen, Hoorn, Heerhugowaard, Purmerend, Wat wij vooral beogen is de politieke discussies bij de tijd houden Schagen, Hollands Kroon, Zaandam, Haarlem en sinds kort waar het gaat om de behoeftes van ouderen.”

9 Dat wordt treffend geïllustreerd met een passage uit een bestaande fusiegemeente Hollands Kroon (“Qua oppervlakte verkiezingsflyer van de OPNH van 2011: “Wij komen op voor de de op twee na grootste gemeente van Nederland.”). gehele samenleving met hoge prioriteit voor de belangen van Of er door de ouderen iets concreets bereikt is? “Jazeker”, senioren.” benadrukt hij. “Zo zijn de buurten belbus er gekomen dankzij De uitleg van Rob Elenbaas wordt onderstreept door Piet de inspanningen van de ouderen. Deze vorm van fijnmazig Bruijstens, die mede aan de basis stond van Ouderenpartij vervoer is voor hen belangrijk. Zo kunnen ze sociale contacten Noord-Holland en haar voorgangers en in 2011 na vele jaren blijven onderhouden.” het fractievoorzitterschap en de Statenzetel overdroeg aan De opmars van het seniorengeluid mag dan niet meer te stuiten Jeffrey Leever. zijn in Noord-Holland, toch ziet Rob Elenbaas juist daardoor ook Onvrede was ook Bruijstens´ prikkel om in actie te komen. weer zorgen opdoemen: “Er zijn te weinig mensen bereid om in “Toen het kabinet in 1993 besloot om de AOW te ontkoppelen besturen te gaan zitten. Dat merken we ook bij de OSF. van de koopkrachtontwikkeling, bedankte ik bij de PvdA. Vaak begrijpelijk, want ze hebben het in de politiek en het maat- Ouderen kwamen massaal in opstand en dat leidde onder meer schappelijk leven al vaak druk genoeg. Dus dan krijg je dat je tot het succes van de AOV, die zelfs zeven zetels in de Tweede regelmatig bestuurlijke dubbelfuncties ziet, extra druk op enkelingen. Kamer wist te behalen. Uiteindelijk ging de partij echter aan En wij worden natuurlijk steeds ouder. Over een paar jaar, na de ruzies ten onder.” Met betrekking tot het daadwerkelijke effect Statenverkiezingen, wil ik er ook mee gaan stoppen.” Rob Elenbaas van de ouderenpartijen op lokaal en provinciaal niveau: is tegen die tijd een stuk in de tachtig. Zo zullen er meerdere zijn “We zijn een soort horzels. Veel van onze ideeën vind je uitein- die eerdaags het stokje willen overdragen. Rob: “We doen dus een delijk weer op de een of andere manier terug in de programma´s beroep op jongeren om zich ook bestuurlijk in te gaan zetten.” van grote partijen.” En wat betreft het olievlek-effect: “We krijgen Wat bedoelt hij met ´jongeren´? “Nou, zij die de zeventig nog nu zelfs uit andere provincies aanvragen voor advies.”Dat wordt niet gepasseerd zijn!” beaamd door Leever, die naast zijn zetel in de Staten tevens - evenals Bruijstens - een raadslidmaatschap vervult in de uit 22 kernen Maarten Brorens

Rob Elenbaas (Foto: Topshots)

10 Locomotie 50 Column (Wb) Onafhankelijken?

De OSF afficheert zich als hét samen- relevant zijn voor de landelijke politiek, werkingsverband voor “onafhankelijke én de bereidheid van alle deelnemende partijen”. En noemt zichzelf ook een partijen om de vertegenwoordiger in de “onafhankelijke partij”. Kamer, binnen de grenzen van die basis- Dat klinkt mooi, maar er komen toch uitgangspunten, wat vrijheid te gunnen. waarschijnlijk direct twee vragen op bij de lezer. Kijkend naar hoe het in de praktijk gaat Eerst natuurlijk: is de OSF, die nota bene zou ik dan zeggen: het lukt, alhoewel die vertegenwoordigd is in de Eerste Kamer, basis-uitgangspunten nooit echt geformu- nu een (echte) partij, of is het (niet meer leerd zijn. dan) een samenwerkingsverband, een Maar let op: het OSF bestuur is daar nu vereniging? wel mee bezig! Dus dat komt! (Foto: Topshots) En dan als tweede, maar eigenlijk nog belangrijker: het klinkt mooi, maar wat Dan de tweede vraag. Onafhankelijk kan niveau, bij de burger vandaan moet komen. betekent nu eigenlijk dat “onafhankelijk”? natuurlijk van alles betekenen, maar meestal Dus een pragmatisme, niet zoals van D66 Ik probeer eens om antwoorden op deze wordt het in onze partijen zo gezegd: het dat ook in de provincies en de gemeenten twee vragen te geven. betekent dat wij niet van een Haagse partij de landelijke lijn volgt, maar een pragma- afhankelijk zijn. En misschien is dat toch tisme dat in elke provincie en elke gemeente De eerste vraag is de makkelijkste. niet helemaal voldoende om als definitie de vrijheid geeft tot eigen besluitvorming De OSF is een samenwerkingsverband, te gebruiken. en partijvorming. Vandaar die zelfstandige een vereniging van een aantal (zelfstan- Trouwens, wij zijn zelf in Den Haag provinciale partijen. En vandaar dat ook dige) provinciale partijen. Maar de OSF vertegenwoordigd en wij sluiten ook niet zelfstandige lokale partijen heel goed passen doet mee aan de verkiezingen voor de echt uit ooit nog eens deel te nemen aan in de denkwijze van de OSF. Eerste Kamer, en is dus een (democra- tweede kamerverkiezingen. Dan zijn wij tische) politieke partij, een groepering zelf natuurlijk ook een “Haagse partij”. De OSF is nog te klein. We beseffen die in het parlement de standpunten wil blijkbaar nog te weinig dat we ook als verdedigen die in zijn achterban leven. Het is waarschijnlijk vruchtbaarder onze zelfstandige partijen op diverse bestuur- Dat is een niet heel gemakkelijke onafhankelijkheid op een inhoudelijker lijke niveaus, veel aan elkaar kunnen combinatie: de overtuigingen van een niveau te omschrijven. Daar zouden twee hebben, vanuit het gezamenlijke aantal zelfstandig opererende partijen elementen een rol in kunnen spelen, die uitgangspunt dat we ieder eigen baas met elk hun eigen programma’s in de beide kenmerkend zijn voor onze partijen willen laten zijn. Kamer vertegenwoordigen. en onze organisatie. Dat kan dus ook alleen maar als aan Wij voelen ons niet gebonden aan een Hendrik ten Hoeve twee voorwaarden is voldaan, nl. dat alle politieke ideologie (zoals de drie traditi- deelnemende partijen het eens zijn over onele stromingen) én wij zijn van mening

Wetenschappelijk Bureau Wetenschappelijk een set van basis-uitgangspunten die dat politieke besluitvorming altijd, op elk

Locomotie wetenschappelijk bureau 50 11 VPPG: Kansen voor de lokale politiek

De belangrijkste pijler waarop een democratie rust is in de ogen van VPPG-voorzitter Fons Zinken uit het Limburgse Echt de lokale politiek, de ´eerste overheid´. “Gaat doorgaans de meeste focus naar politiek op Europees, landelijk en in mindere mate provinciaal niveau, voor lokaal is te weinig aandacht. Terwijl die het belangrijkste is. Lokale democratie staat heel kort bij de mensen. In een echte democratie kan de bevolking beter meepraten als het kleinschalig is.

Dat is hetgeen wat de Vereniging voor Plaatselijke Politieke Groeperingen wil uitdragen. Dat de lokale democratie de voornaamste overheid is en er alles aan gedaan moet worden om deze te versterken.

Fons Zinken (Foto: Studio Cyril) Helaas zien we dat in de loop der jaren de kwaliteit van de lokale democratie steeds slechter wordt. De oorzaak daarvan is te vinden in het feit dat de landelijke politieke partijen als verenigingen tijdens verkiezingen steeds Fons Zinken is voorzitter meer hun stempel drukken op alle bestuurslagen, dus zowel lokaal, regio- van de VPPG. naal als landelijk en zelfs bij instanties als bijvoorbeeld waterschappen. Hij begon zijn carrière als gemeenteambtenaar Uiteindelijk zie je dat de democratie niet meer goed functioneert. in de gemeente Echt Daarom noem ik dit de ‘partijendictatuur’.” (Limburg) en heeft zich later op de politiek toe- gelegd.

Zinken is een bekend publicist over allerlei actuele politiekbestuur- lijke aangelegenheden en staat bekend als voorvechter van de onafhankelijke politiek.

12 Locomotie wetenschappelijkLocomotie bureau 50 De classificatie ´dictatuur´ is al gevallen, met 2010. In het rapport `Lokaal kiezen, lokale dat hij zich enkel en alleen voor de gemeente de toevoeging: “Door de partijstructuur is keuze?` komt naar voren hoe de lokale zal inzetten, een statenlid voor de totale Hitler aan de macht kunnen komen.” democratie overruled wordt door landelijke provincie en een kamerlid voor het hele Daarop volgt de oneliner: “Landelijke partijen, ondersteund door hun politici, Nederlandse volk.” De VPPG-praeses zegt partijen zijn in strijd met de grondwet.” ministers èn de media. het niet met die bewoording, maar hij Dat vraagt om uitleg. Doen landelijke partijen het goed of geeft aan dat een politicus met twee of drie Zinken: “De grondwet kent geen partijen. minder, dan zie je dat ook weer terug in petten op wegens het afleggen van tegen- Een volksvertegenwoordiger is een individu de lokale uitslagen. Wil je deze situatie strijdige geloften ‘liegt’ en niet optimaal en dat gekozen wordt, volgens de grondwet. verbeteren, dan zou je landelijke partijen onafhankelijk kan functioneren omdat hij Die erkent dus geen partijen. Dat betekent moeten verbieden - zo komt uit het rapport een ´last’ meedraagt. Om meteen aan te geven dat een gekozen volksvertegenwoordiger naar voren - om aan lokale verkiezingen er voor iedereen moet zijn en niet voor de mee te doen. De partij 50PLUS heeft al ‘Landelijke partijen zijn achterban van een vereniging. een stap in de goede richting gezet door in strijd met de Grondwet.’ De kwaliteit van bestuurders en volksver- in haar statuten op te nemen dat ze enkel tegenwoordigers gaat zienderogen achteruit op provinciaal en landelijk niveau meedoet.” dat het ‘probleem’ niet nieuw is: omdat ze in een verenigingsstructuur geperst “Rond 1900 al zei prof. mr. J.T. Buijs, hoog- worden, waarbij ze moeten voldoen aan de Fons refereert aan de door hem ontwikkelde leraar te Leiden reeds, de opkomst van de eisen die de landelijke partijen stellen. PoN-filosofie. Partijen op Niveau heeft als landelijke politieke partijen en verweving Juist dat is in strijd met de grondwet omdat basisgedachte dat rijk, provincie en gemeente van de drie bestuurslagen signalerend: een volksvertegenwoordiger zonder ´last´ autonome bestuurslagen dienen te zijn waar- ´Als dit zo doorgaat, komen we in de moeten kunnen functioneren. Je zit er van de respectievelijke besturen, per bestuurs- grootste problemen met de grondwet.´ voor het volk en niet voor de vereniging.” laag door onafhankelijke politieke partijen Hij zag de onafhankelijkheid in het geding worden gekozen en gecontroleerd. komen.” Kijkend naar zijn eigen provincie Daarnaast wordt volgens Zinken het duale stelsel niet uitgevoerd zoals het zou moeten. “Je praat over een rechtsstaat, als uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht onaf- hankelijk zijn. Wat zien we in de praktijk? College, GS en kabinet zijn bemenst door personen die zich hebben laten kiezen tot volksvertegenwoordiger en vervolgens stap- pen ze over naar de uitvoerende macht. Dus: uitvoerende en wetgevende macht zijn niet gescheiden en de kiezer voelt zich belazerd. Neem het voorbeeld van Marc Rutte: minister-president èn leider van de VVD. Daarom nogmaals: een lokale partij is het meest in overeenstemming met de grond- wet. Deze staat dicht bij de mensen en voert doorgaans correcter het duale stelsel uit.” (Foto: T-Force)

En meteen komen voorbeelden van politici Limburg weet Fons dat in het verleden de ‘Door de partijstructuur die in twee, soms zelfs drie bestuurslagen KVP officieel alleen provinciaal vertegen- is Hitler aan de macht tegelijkertijd actief zijn. woordigd was en niet lokaal, maar veel kunnen komen.’ gemeenteraadsleden van lokale partijen Wijlen Pim Fortuyn, Jos van Rey uit Roer- waren wèl lid van de KVP. “De verweven- “De universiteit van Tilburg voerde een mond. Hier ziet Zinken een discrepantie heid was hier dus verborgen, waardoor de onderzoek uit op verzoek van BZ, toen tussen woord en daad: “Alle gekozen volks- corruptie sterk toenam. Als een directeur nog onder leiding van Guusje ter Horst, vertegenwoordigers dienen een eed, een van een bedrijf lid is van een lokale partij naar de gemeenteraadsverkiezingen van gelofte af te leggen. Zo verklaart een raadslid is het risico gering, maar is hij aangesloten

13 bij een landelijke partij waar meer “Niet de wethouders of de burgemeester zijn Waar is dan nog de democratie?” invloed en geld voorhanden is, dan wordt belangrijk, de raad is het hoogste orgaan.” Ook hier weer wijzend op een nadeel van het gevaarlijk. Je ziet zelfs wel eens dat Vervolgens: “Een gekozen burgemeester verwevenheid binnen uitvoerende en wet- topmensen uit het bedrijfsleven lid zijn is waanzin. Zo´n man moet een onafhan- gevende macht: grote kans op ruzie. van meerdere partijen. kelijk manager zijn die ervoor zorgt dat Er is nog een punt waarop de lokale partijen Toen ik nog voorzitter van de OSF was, hetgeen de raad beslist heeft uitgevoerd zich meer moeten laten gelden, aldus Zinken. heb ik eens aan de minister gevraagd of wordt. De uitvoerende macht mag géén “De landelijke partijen krijgen jaarlijks ledenlijsten van partijen openbaar gemaakt lid zijn van een politieke partij.” 16 miljoen subsidie voor campagnevoering, zouden kunnen worden. Maar dat werd ledenwerving, opleidingen, enzovoorts. tegengehouden.” Nog iets wat Zinken tegen de borst stuit: De OSF ontvangt daar ook een deel van.” de verenigingsstructuur van de politieke Als, volgens het ideaalbeeld van Zinken, ‘Een lokale partij voert partijen. “Weg ermee! Blijkbaar hebben alle provinciale partijen onafhankelijk doorgaans correcter de kiezers het dus niet voor het zeggen, zouden zijn, krijg je als logisch gevolg het duale stelsel uit.’ maar de leden van de vereniging. van de getrapte verkiezingen dat de Eerste De kieswet zal aangepast moeten worden, Kamer, die een controlerende functie heeft, Onafhankelijkheid. Het blijft een rode maar ik pleit voor stichtingen die gesub- eveneens onafhankelijk haar taak kan ver- draad in het betoog van Fons Zinken. sidieerd worden op basis van het aantal vullen. “Nu gedragen de meeste senatoren Komt wederom met voorbeelden uit de stemmen.” zich echter als volksvertegenwoordigers, praktijk: “Een Roermondse rechter die lid “Er zijn twee zaken te onderscheiden: bedrijven politiek en dus heb je geen was van het CDA, toen de grootste partij in de waarde-oriëntatie, de wijze waarop je adequate controle meer op de wetgeving, die stad. Zo´n persoon is niet meer onaf- tegen de wereld aankijkt en daarnaast een die kwalitatief dramatisch verslechtert. hankelijk. Ik ontmoette hem in een zitting filosofie over hoe je in een democratische met betrekking tot een CDA-besluit en hij staatkundige inrichting gaat functioneren. probeerde mij ervan te overtuigen waarom Een kiezer dient zijn stem te geven aan ik daar niet tegenin zou moeten gaan.” iemand met zijn eigen waarde-oriëntatie, die de zaken aanpakt zoals hij dat ook zou Of Tweede Kamerlid Jeanine Hennis- doen. Dát impliceert volksvertegenwoor- Plas-schaert die in de kwestie rond de diging. Daarom vind ik de kieswijzers grote ´weigerambtenaar´ haar eigen mening onzin. Die staan enkel vol met beloftes. liet varen en zwichtte voor de druk van In verkiezingstijd mag je niets gaan haar partij, de VVD, die de relatie met toezeggen, want als bij wijze van spreken de SGP goed wilde houden. Fons: een kerncentrale ontploft, dan krijg je “Het vieze politieke spel dus, het mar- ineens een heel andere maatschappelijke chanderen waar de burger niets meer situatie. In die zin heeft Wilders het goed van snapt.” gedaan. Hij heeft een vereniging met geen Vervolgens grimlachend: “Toen heb ik op leden, dus iedereen die op hem stemt, kiest persoonlijke titel aangifte wegens meineed voor zijn waarde-oriëntatie en men mag gedaan bij de politie. Die werd geseponeerd er dan vanuit gaan dat alle personen op omdat ik er ´persoonlijk geen schade van zijn lijst die ook aanhangen.” zou ondervinden´.” Daarop volgt dan nóg een oneliner: “De volksvertegenwoordiging ‘Weg met de heeft niets te zeggen.” verenigingsstructuur “Een volksvertegenwoordiger is een inter- van partijen.’ mediair tussen het volk en de uitvoerende macht. Voor zo´n functie heb je andere “Coalitievorming is in strijd met de kwaliteiten nodig dan een bestuurder.” gedachte van de volksvertegenwoordig- Verder breekt Fons een lans voor kwaliteits- ing.” Zinken verwijst naar het voorbeeld bevordering van volksvertegenwoordigers, van de ‘weigerambtenaar’. “Ter wille van ook op gemeentelijk niveau, die wat hem de vrede binnen de coalitie werd de meer- betreft daar fulltime en dus betaald mee derheid van de Tweede Kamer, dat voor bezig zouden moeten zijn. het verbod was, genegeerd.

14 Locomotie wetenschappelijkLocomotie bureau 50 Kom je bij de rechter, dan geeft die aan dat De VPPG en de Brabantse Partij verstrekten Daar had hij geen duidelijk antwoord hij de wet niet mag toetsen aan de grondwet. aan prof. mr. A.Q.C. Tak uit Meerssen van op. Als wij zelf een onderzoek entameren, Als VPPG hebben we dat ervaren tijdens Bureau Bestuursjuridische Advisering de vraag ik eerst aan de professor of hij lid een procedure tegen de Staat met betrekking opdracht tot het vervaardigen van een opinie is van een politieke partij.” tot de Wet Subsidiëring Politieke Partijen. over de grondwettigheid van de reeds genoemde wet en de mogelijkheden tot Het brengt Fons wederom tot een ‘Lokale democratie procederen. Zijn conclusie: klinkende quote: “Als ik in Den Haag ben wordt overruled door Het onthouden van subsidie getuigt van zeg ik wel eens: `Jongens, jullie moeten de landelijke partijen.’ tweeslachtig en innerlijk tegenstrijdig grondwet aanpassen aan de werkelijkheid beleid en is strijdig met de grondwet. of de werkelijkheid aan de grondwet, maar Wij vinden dat lokale partijen ook voor Zinken: “We kregen bij het Gerechtshof in dit kan niet!” subsidie in aanmerking dienen te komen, Den Haag geen gelijk. Tak had dat min of maar de Minister acht dat geen taak van de meer al voorspeld. Hij is van mening dat De VPPG is naast ondersteunend en rijksoverheid. Ik begrijp nog steeds niet de rechters in Nederland niet onafhankelijk begeleidend orgaan tevens belangenbe- dat die wet in de Eerste Kamer erdoor is zijn. Volgende stap zou zijn het Europees hartiger - met name in Den Haag - van de gekomen. Nota bene een OSF-lid heeft Hof, maar de VPPG heeft geen geld meer lokale partijen en de individuele raadsleden daar nog mee ingestemd. Volgens artikel om verder te gaan. van die partijen. “Wij moeten die formulering 4 van de grondwet moet iedereen gelijke We waren al zo´n 35.000 euro kwijt aan nog gebruiken, want in de gemeentewet staat kansen krijgen om gekozen te worden. advocaatkosten. Eerst zouden we namelijk dat in de raad vertegenwoordigde groe- De lokale partijen staan in de praktijk dus alle gerechtelijke procedures in Nederland peringen recht hebben op ondersteuning. op achterstand.” moeten doorlopen. Het blijft rechtsongelijk- heid, dat landelijke partijen die aan lokale ‘De meeste senatoren verkiezingen deelnemen wèl en lokale gedragen zich als volks- partijen géén financiële steun krijgen.” vertegenwoordigers.’

Een andere teleurstelling was het gesprek van Maar ook dat is in strijd met de grondwet, de VPPG met toenmalig minister Donner want je bent geen vertegenwoordiger van naar aanleiding van het eerder genoemde een partij.” onderzoek ‘Lokale kiezers: lokale keuzes?´, uitgevoerd door de Tilburgse School voor De VPPG besteedt via een eigen academie Politiek en Bestuur. Een van de conclusies aandacht aan opleidingen. Veel wetgeving was dat een optimaal democratisch proces uit Den Haag heeft gevolgen voor lokaal gediend is met het verbod voor landelijke beleid, dus moet van onderop gevoed worden, partijen mee te doen met gemeenteraads- door kundige gemeenteraadsleden. verkiezingen. Volgens Fons Zinken was “En dat kan alleen functioneren als er geen Donners lachende reactie: “Dachten jullie landelijke partijen in de raad zitten”, aldus dat ik een strop om mijn eigen nek ga leggen? Zinken. Hij refereert aan zijn periode als Dit rapport verdwijnt in de onderste la!” statenlid namens Partij Nieuw Limburg. “Regelmatig had ik aanvaringen met VVD´er ‘Een gekozen Jos van Rey. Die zei altijd: ´Dat regel ik wel burgemeester is in Den Haag.` Dat is juist wat mij tegen de waanzin.’ borst stuit. We moeten als provinciaal bestuur samen een front vormen in Den Haag en Zinken: “Volgens mij had hij het niet eens niet individuele politici in de wandelgangen, gelezen. Wij hebben daarna een persbericht achter de schermen wat laten ´regelen´ met verspreid, maar ook door de media is er zijn vrienden. Dan krijg je op den duur nauwelijks aandacht aan besteed.” belangenverstrengeling, corruptie en Zinken is achterdochtig geworden: “Ik baantjesjagen.” Als voorbeelden noemt hij vroeg de onderzoeksleider waarom hij zelf een sollicitant voor een burgemeesterspost geen ruchtbaarheid aan het rapport heeft die van PNL switchte naar VVD om kans gegeven. te kunnen maken (“Als je geen lid bent

15 van een partij ben je al helemaal kans- Zo zet Zinken ook vraagtekens bij de Vandaar dat we de inhoudelijk vernieuwde loos.”), dubbele partijlidmaatschappen zuiverheid van SP en GroenLinks: “Dat Locomotie nu ook onder de lokalen willen om maatschappelijk ´vooruit´ te komen, zijn actiegroepen, met bijvoorbeeld weer verspreiden, om onze filosofie van onaf- een inmiddels overleden raadlid annex vertegenwoordigingen in milieugroepe- hankelijkheid aan hen duidelijk te maken. statenlid en ondernemer die zijn functies ringen. Dus komt weer de onafhankelijk- Dat het dus niet kan dat een makelaar in voornamelijk gebruikte om cliëntèle te heid in het geding.” de raad gaat zitten. Als je van raadslidmaat- werven, jongeren die - zonder enige vorm schap een fulltime baan maakt, ondervang van idealisme - lid worden van een partij De VPPG is 1987 in Meppel opgericht en je dat probleem en kun je ook werken aan teneinde kansen op een baan te vergroten. daarna landelijk uitgerold. professionalisering van het vak, waarbij de VPPG een rol kan vervullen.”

Zijn er dan, ondanks alle pessimistisch stemmende ontwikkelingen, nog kansen voor de lokale politiek?

‘Onze staatsinrichting is dezelfde als die ten tijde van de middeleeuwen.’

Volgens Zinken wel. “Aan de kiezers moeten we duidelijk maken wat onafhan- kelijke politiek is en wat het belang ervan is voor de lokale gemeenschappen. Staphorst is een beduidend andere gemeente dan Maastricht, maar de bevolking moet op democratische wijze zelf kunnen beslissen hoe ze de gemeenschap vormgeeft. Verder: een versterking van het duale (Foto: T-Force) stelsel en dus macht van de raad.

Zelfs zijn ´eigen´ PNL is “kapot gegaan Toen VPPG en OSF (als koepel van Helaas zie je nog regelmatig dat wethouders aan eigenbelang en dubbele functies. provinciale partijen) elkaar vonden was de actief lid zijn van een landelijke partij. De meeste statenleden waren voor de achterliggende de gedachte dat de lokalen Stoppen met coalitievorming. provincie nauwelijks actief, als gemeente- de provinciaal onafhankelijken in verkiezings- Tevens: meer oppositie tegen de landelijke raadsleden des te meer”, is zijn ervaring. tijd zouden steunen om zo samen sterker partijen in de raad, hen te verstaan geven te worden in de Eerste Kamer en van dat ze minder hun oren moeten laten “Jammer, temeer daar we goed op weg ´binnenuit´ het systeem te veranderen. hangen naar de Haagse politici en aan waren en qua persoonsherkenbaarheid Er gaapt echter nog een grote kloof tussen partijen gelieerde ambtenaren. uitstekend scoorden.” de twee onafhankelijke bestuurslagen. Zelfs de Raad van State is door zijn “Onze staatsinrichting is dezelfde als die ‘Stop met verwevenheid met landelijke partijen niet ten tijde van de middeleeuwen. Toen had coalitievorming.’ onafhankelijk. Ook: de kieswijzer moet op je namelijk het fenomeen van de stands- basis van waarde-oriëntatie worden organisatie en in wezen is een landelijke “Helaas is het tot nu toe niet gelukt om de samengesteld. En natuurlijk: de VPPG politieke partij dat ook. Zo waren land- lokale en provinciale politiek samen op te steunen!” bouworganisaties bijvoorbeeld nauw laten trekken. Blijkbaar zijn we er intern verweven met het CDA om wederzijdse niet in geslaagd goed te communiceren Maarten Brorens belangen veilig te stellen. CDA-leden uit dat de filosofie van onafhankelijkheid de agrarische sector vertegenwoordigden belangrijk is, dus dat de waarde-oriëntatie hun eigen belangen en die van de partij, en zelfstandigheid van de lokalen onaan- maar niet die van het volk. getast blijft.

16 Locomotie wetenschappelijkLocomotie bureau 50 Uiteenlopende resultaten regionale partijen tijdens Statenverkiezingen Onderzoek succes- en faalfactoren

Naar aanleiding van de verkiezingen voor Provinciale Staten van 2 maart 2011 gaf het Wetenschappelijk Bureau van de Onafhankelijke SenaatsFractie opdracht tot een onderzoek naar de resultaten van vier bij de OSF aangesloten regionale partijen: de Onafhankelijke Partij Drenthe, de Partij voor het Noorden, de Ouder-enpartij Noord-Holland en de Partij voor Zeeland.

Doel ervan was om boven water te krijgen waar succes- en faalfactoren van de provinciale Politiek Onafhankelijke Groeperingen liggen. De uitkomsten en analyses laten samen een veelkleurig beeld zien.

Willem van der Velde (Foto: Topshots)

Drs. Willem van der Velde (51) besloot na een gevarieerde loopbaan in allerlei sectoren Sociale Geografie te gaan studeren aan de Universiteit van Amsterdam. In 2007 studeerde hij af. Sedert die tijd houdt hij zich voornamelijk bezig met onderzoek.

Van der Velde is geboren en getogen Fries en vervult het penningmeesterschap van de afdeling Leeuwarden van de Fryske Nasjonale Partij (FNP).

17 De onderzoeksresultaten lopen uiteen. neutraal onderzoek en kunnen op deze Het provinciale aspect sneeuwde daarbij Zo verwerft de Partij voor het Noorden wijze partijen optimaal met elkaar ver- onder. Het provinciale niveau is sowieso een pluim, terwijl Onafhankelijke Partij geleken worden. Dat is ook wat de OSF het moeilijkst, zeker in provincies zonder Drenthe zich eens geducht achter de oren voor ogen had met het entameren van dit echte eigen identiteit. Op het nationale moet krabben. onderzoek: succesfactoren en valkuilen niveau zijn politieke partijen prominent De Ouderenpartij Noord-Holland en de boven water krijgen waardoor alle aange- onder de aandacht via de media en Partij voor Zeeland krijgen stof tot nadenken sloten partijen er wat van kunnen leren. kunnen zich op die manier gemakkelijk mee. Het onderzoek is uitgevoerd door en profileren. onder leiding van sociaal geograaf Willem Het werd een toegankelijk, compact Op gemeentelijk niveau staan politieke van der Velde uit Friesland met hulp van (ruim 50 pagina´s) en eenvoudig leesbaar partijen dicht bij de burgers en zijn daardoor taalkundige Eric Hoekstra (eveneens Fries) (zoveel mogelijk vakjargon en ´moeilijke vaak succesvol; cijfers tonen aan dat een en sociaal geograaf Frank Montagne uit taal´ is vermeden) rapport, voorzien van kwart van alle gemeenteraadszetels bezet Noord-Holland. Na drie maanden werk verhelderende kaarten en grafieken. wordt door onafhankelijke lokale groepe- leverden zij het rapport in november 2012 De resultaten van de onderzochte partijen ringen. Het middenniveau echter, het af. worden alle apart aan een analyse onder- provinciale niveau, hangt er wat tussenin worpen. Willem: “We hebben nog overwogen en is derhalve verreweg het moeilijkste Willem van der Velde: “Er zijn in totaal tien om een soort ´helicopter-visie´ eraan toe niveau voor politieke partijen om zich te regionale partijen aangesloten bij de OSF, te voegen, maar daar zagen we vanaf. profileren.” maar in samenspraak met Hendrik ten Hoeve, voorzitter van het Wetenschappelijk Bureau, hebben we besloten er vier uit te lichten, de bekendste en interessantste.

We hebben het over de - op de Fryske Nasjonale Partij na - grootste regionale POG´s. Het had in onze ogen weinig zin - ook uit oogpunt van budget en tijd - om piepkleine partijen als bijvoorbeeld het Platform Lokale Partijen Utrecht erbij te betrekken.” Willem en zijn team kozen voor een ´geo- grafische invalshoek´ (“Waar doen partijen het goed en waar niet?”) en koppelden daar- aan kwantitatieve en kwalitatieve analyses. De basis wordt gevormd door cijfers en percentages. “Het meeste werk is van achter (Foto: T-Force) het bureau gedaan. We hebben nog over- wogen om interviews te gaan doen, maar We achtten het niet zinvol, omdat er geen Conclusies uit het onderzoek ten enerzijds ontbrak daarvoor de tijd en ander- lijn zit in de diverse partijen; ze zijn te aanzien van de vier onderzochte zijds had het inhoudelijk weinig toegevoegd.” verschillend van aard. De OSF is namelijk partijen: Hij schrijft in de inleiding dan ook: “Er is als een kruiwagen vol kikkers die allemaal geen onderzoek gedaan naar het inhoudelijke aan een andere kant eruit willen springen.” ‘Richt een compleet functioneren van de vier verschillende nieuwe Drentse partij op.’ partijen. Persoonlijke kwesties en politieke Een opmerking van algemene aard kan keuzes komen niet aan de orde. Ook is niet Willem wèl maken ten aanzien van de Sommen we het resultaat van de cijfers gekeken naar de manier waarop de partijen ‘magere’ verkiezingsresultaten van de van de Onafhankelijke Partij Drenthe op, georganiseerd zijn, hoe zij met leden om- ‘regionalen’: “Er was weliswaar landelijk dan leidt dit niet onmiddellijk tot grote gaan en of er afdelingen zijn.” een opvallend hoge opkomst, maar dat vrolijkheid. We kunnen immers niet anders was vooral ten voordele van de landelijke concluderen dat de partij er niet goed voor Volgens Willem biedt deze rationele partijen, die stevig in hadden gezet op staat. Niet alleen lopen de percentages vanaf benadering de beste garantie voor een een meerderheid in de Eerste Kamer. 1999 terug, ze zijn nu ook nog eens dermate

18 Locomotie wetenschappelijkLocomotie bureau 50 laag dat gevreesd moet worden dat zelfs Deze nieuwe Drentse partij, met een nieuwe De aanhang van de partij is niet evenredig het halen van 1 zetel een moeizame naam en met een nieuw en meer radicaal over de provincie Groningen verdeeld, zo operatie wordt. programma en met een grotere focus op blijkt uit de geografische analyse. de typische Drentse belangen heeft zeker Opvallend is dat de lage percentages bijna Uit het onderzoek komen de zwakke kans van slagen. Vooral nu het tweede uitsluitend in het (noord)westen van de punten van de partij gemakkelijk aan het kabinet Rutte zal proberen om de provincie provincie liggen. Uit de verdere analyse licht. Ten eerste de onevenredige verdeling Drenthe op termijn op te heffen ten gunste blijkt dat de stemmers links georiënteerd van de stemmen over de provincie. De partij van een noordelijk landsdeel. Deze Nieuwe zijn. Dat blijkt vooral als we naar het schaal- is eigenlijk alleen maar in het (noord)westen Drentse Partij (NPD) zal indien succesvol, niveau van de gemeenten kijken en naar vertegenwoordigd. Ten tweede laten de schatplichtig zijn aan de mensen van de de gemeente Groningen. analyses zien dat de partij geen verbanden OPD. heeft met andere partijen hetgeen wijst op Zeker is dat een stemmer op de PvhN niet een uitgesproken middenpartij. ‘Partij voor het Noorden lijkt op mensen die op de VVD, D66 of Indien dit de bedoeling van de partij is, moet intensieve campagne GroenLinks stemmen. De bevindingen is zij wat dit betreft daarin geslaagd. voeren.’ met betrekking tot het relatief lage inkomen Het probleem is echter voor een kleine van een PvhN-stemmer sluiten hier bij aan. regionale partij als de OPD, dat zij bij De Partij voor het Noorden is een kleine, Hoewel het verband met stedelijkheid niet voorbaat de concurrentie niet aan kan maar bekende politieke partij in Groningen. helemaal verdedigbaar is, is een andere met de grote landelijke partijen die ook De partij heeft sinds 2003 een stabiele aan- conclusie dat de PvhN geen typische platte- veelal in het midden opereren. hang die vooralsnog onder de vijf procent landspartij is. Als derde en als laatste is er het verkiezings- van het electoraat blijft steken. programma. Hoewel dit een keurig en goed Toch is dit een redelijk resultaat, want het Concluderend kunnen we stellen dat de geschreven stuk is, voegt het niets of weinig valt als regionale politieke partij niet mee stemmers op de PvhN vrij duidelijk op de toe aan de bestaande politiek in Drenthe. om zich op provinciaal niveau te handhaven. links/rechts-schaal te definiëren zijn. Ook regionale aspiraties of tenminste iets De partij is in de provincie Groningen zelfs Dat is bijzonder, want andere regionale van dergelijke strekking staan er eigenlijk groter dan landelijke partijen als de Partij partijen zoals de FNP en de OPD kiezen niet in. Dit zou men toch eigenlijk wel van voor de Dieren en 50Plus. Uit de analyse bewust voor het politieke midden. een regionale partij mogen verwachten. blijkt dat de partij in 2011 ten opzichte van Een sterk punt van de PvhN is dat het 2007 in procenten licht gedaald is maar verkiezingsprogramma ook nog eens Toch zijn er kansen voor de OPD of liever: in absolute aantallen fractioneel wist te precies aansluit bij het type kiezer dat voor een Drentse partij. De uitslagen van winnen. zij trekt. de verschillende jaren laten zien dat er een potentieel is van in ieder geval vijf procent van het electoraat dat bereid is om op een Drentse regionale partij te stemmen. Dit zou twee zetels in de Drentse Staten opleveren. Gezien de neergang van de OPD is het onwaarschijnlijk dat de OPD dit op eigen kracht kan bewerkstelligen. De enige mogelijkheid voor de OPD of voor een andere regionale partij in Drenthe is daarom samenwerking. Er kan onderzocht worden of de andere Drentse partijen die tot voor kort nog actief waren, samen met de OPD bereid zijn om de krachten te bun- delen. Gezien de huidige toestand waarin de OPD zich thans bevindt, lijkt de beste optie derhalve voor regionale politici in Drenthe om een compleet nieuwe Drentse partij op te richten. Deze partij moet voort- komen uit alle Drentse partijen. Willem van der Velde (Foto: Topshots)

19 Een vraag is wel in hoeverre bij de stemmers De partij, die bij de Provinciale Staten- bleek dat een zeker conservatisme de OPNH in hun keuze voor de PvhN, het centrale verkiezingen bijna de helft van de stemmen niet vreemd is. Een koers tegen het esta- thema van de partij (een noordelijk lands- verloor, deed het bij deze verkiezingen vooral blishment in, ligt dan ook eigenlijk niet deel) een rol speelt. Een advies aan de partij goed in gebieden met een lage gemiddelde voor de hand. is om door te gaan op de wijze waarop zij WOZ-waarde, die bovendien relatief vaak nu opereert en zich profileert. Los van de landelijk genoemd kunnen worden. Er is daarom misschien een beetje een mis- manier hoe de partij is georganiseerd en Er is een duidelijke samenhang met de match tussen het partijpolitieke programma in de dagelijkse politiek functioneert hoeft PVV en de SP, beide partijen die vaak als en misschien ook het bestuurskader van de de partij eigenlijk alleen maar meer stem- populistisch worden aangemerkt. Als dit partij en het type kiezer dat zij trekt. men te trekken. Dat klinkt eenvoudig maar wordt gekoppeld aan de landelijke, relatief hier wordt mee bedoeld dat de partij met arme gebieden doemt een beeld op van In plaats van zich te richten op de PVV- en haar voor regionale partijen, unieke linkse licht teleurgestelde kiezers, die op popu- SP-stemmer kan de OPNH zich waarschijn- en radicale en vooral ook duidelijke pro- listische basis kiezen voor een partij die lijk het beste zich nog meer uitgesproken gramma een grote troef in handen heeft. als ‘outsider’ kan worden gezien ten opzichte op de oudere doelgroep richten. De partij van de gangbare politieke partijen. De partij moet dan zorgen voor extra bekendheid Objectief gezien staat niets in de weg om moet hierbij als middenpartij worden in de meer vergrijsde gemeenten. bij de volgende verkiezingen hogere percen- aangemerkt, iets rechts van het midden. Met name in de welvarende gemeenten tages te halen. Problemen waar politieke langs de Noordzeekust zoals Bergen, partijen vaak mee worstelen zoals recent Opvallend genoeg is er geen enkele Castricum, Bloemendaal en Zandvoort en nog bij GroenLinks zijn het ontbreken van aanwijzing dat de OPNH, die zich op de in het Gooi is het percentage 65-plussers een duidelijke visie en een helder partij- oudere bevolking richt, meer succes heeft hoog. Een campagne in deze gebieden, politiek programma. Als gevolg daarvan in vergrijsde gemeenten dan in gemeenten waarbij duidelijk naar voren wordt gebracht weten mensen niet waar de partij voor met lagere percentages ouderen. op welke manier de partij de ouderen in de staat. Van dit alles heeft de PvhN geen Ditzelfde geldt voor de concurrent in de provincie wil dienen, kan een relatief last. Er is geen enkele regionale partij in strijd om de oudere kiezer, 50Plus, die groot aantal stemmen opleveren. Nederland met zo’n duidelijke en heldere overigens wel in andere gemeenten beter boodschap als de PvhN. Wat de partij dan scoort dan de OPNH. De echte ouderen- Het effect van een lokale campagne is moet doen is het opzetten van een goede partij, zo blijkt uit de statistische analyse, te zien bij het succes in woongemeente organisatie, personele problemen proberen blijkt de VVD te zijn. Wieringen (inmiddels opgegaan in fusie- te vermijden, een intensieve verkiezings- gemeente Hollands Kroon, red.) van lijst- campagne voeren en daarna de stemmen De populistische link en het succes in de trekker en enig Statenlid Jeffrey Leever. binnenhalen. Op die manier zou het toch relatief minder welvarende gemeenten lijken Een campagne in de vergrijsde gemeenten mogelijk moeten zijn om op termijn tien de twee belangrijkste factoren te zijn die kan vergelijkbare successen opleveren. procent (3 tot 4 zetels) van het electoraat de resultaten van de OPNH verklaren. aan zich binden. Vanuit een breder pers- Wellicht kunnen deze factoren ook een Immers, de OPNH staat iets rechts van het pectief is de voortgang van de PvhN ook rol spelen bij het vergroten van het electo- midden en kan zich dus goed richten op interessant. Andere regionale partijen raat. De partij zou zich meer als ‘outsider’ kiezers van de VVD, de partij die op dit kunnen zich bijvoorbeeld vergelijken met kunnen positioneren, om zo de ontevreden moment veruit de meeste stemmen trekt de ontwik-kelingen van de PvhN. Ook voor kiezers aan te trekken. in de vergrijsde gemeenten. geografen en politicologen is de PvhN Het vermoeden bestaat echter dat het vooral vanwege haar duidelijke linkse profiel de rol van kleine partij is die voor ontevreden Daarbij kan het helpen als de partij bij een interessante politieke partij om in de kiezers aantrekkelijk is, omdat juist een zijn werkzaamheden in de Staten ook gaten te houden. kleine partij, die bovendien alleen in Noord- een aantal duidelijk op ouderen gerichte Holland actief is, in de ogen van de kiezer moties en vragen indient, die aangeven ‘De echte ouderenpartij een alternatief kan zijn voor de meer geves- hoe de partij in de praktijk de belangen is de VVD in plaats van tigde, landelijk actieve partijen. van ouderen verdedigt. Ouderenpartij Noord- Het advies luidt derhalve: een lokale Holland.’ Meer succes heft dit mechanisme natuur- campagne in de vergrijsde gemeenten lijk onmiddellijk op. Echter een probleem voeren, waarbij de bestaande midden- Wat valt er samenvattend te zeggen over bij het versterken van de rol als outsider koers iets rechts van het midden extra de Ouderenpartij Noord-Holland? is dat uit het verkiezingsprogramma juist wordt benadrukt.

20 Locomotie wetenschappelijkLocomotie bureau 50 Gesteld moet worden dat in procenten de In de rest van Zeeland haalde de partij in Daar komt nog eens het kleine aantal Partij voor Zeeland nog altijd de tweede het recente verleden (1999) ook nog vrij gemeenten in Zeeland bij. We hebben regionale partij van Nederland is. Dat is hoge percentages. Het ziet er echter naar dan ook gezien dat statistische analyses een prestatie van formaat. uit dat de partij dat succes buiten Zeeuws- weinig opleveren. Er valt niet veel te Vlaanderen niet heeft vastgehouden. zeggen over de verbanden die de partij ‘Partij voor Zeeland is Niettemin zijn de percentages in Zeeuws- heeft met andere partijen. de Partij van Zeeuws- Vlaanderen nog steeds (voor regionale Ook is niet veel duidelijk geworden over Vlaanderen.’ partijen) ongekend hoog. Als in Zeeuws- sociale verschijnselen zoals inkomen en Vlaanderen tussen de tien en twintig procent wel of niet woonachtig in de stad, en de Het meest opvallende aan de partij is dat van de mensen op de PvZ blijft stemmen, invloed daarvan op het stemmen op de het geografische patroon dat de partij laat zijn de twee zetels in de Zeeuwse Staten PvZ. Zo is de belangrijkste factor of men zien in sterke mate is, of eerder nog, wordt gegarandeerd. Wel is de partij in feite in wel of niet op de PvZ stemt, geografisch bepaald door haar verleden. geografische zin teruggekeerd naar waar van aard. Of men wel of niet in het De partij is de opvolger van de voormalige het allemaal begon. mysterieuze Zeeuws-Vlaanderen woont, partij voor Zeeuws-Vlaanderen en derhalve dat ingeklemd ligt tussen Nederland en vinden we nog steeds de hoogste percentages De Partij voor Zeeland is weer een beetje België, is de belangrijkste verklarende uitsluitend in de drie gemeenten van de Partij van Zeeuws-Vlaanderen geworden. factor voor het stemgedrag op de Partij Zeeuws-Vlaanderen. De resultaten van de Partij van Zeeland die van Zeeland. Alleen Borsele en Vlissingen weten nog een tweedeling in de provincie laten zien enigszins te volgen maar de percentages tussen Zeeuws-Vlaanderen en de rest van Maarten Brorens / Willem van der Velde daar lopen de laatste jaren wel terug. Zeeland, bemoeilijkt een analyse zoals deze.

21 Afwijzing laat Nedersaksisch ongedeerd

“Voor onze dagelijkse praktijk maakt het vrijwel niets uit. Wij gaan in grote lijnen door met onze activiteiten en in financieel opzicht blijven wij onveranderd afhankelijk van de provincie Drenthe en van de ondersteunende gemeentes,” stelt Jan Germs, de directeur van het “Huus van de Taol”, de organisatie die eraan werkt om de Drentse taal “springlevend” te houden.

“We moeten de afwijzing ook niet overdrijven. Als de procedure geslaagd was, zou er geen mens meer Nedersaksisch zijn gaan praten! Maar erkenning volgens deel III zou ons meer status geven, zou duidelijk maken dat het ertoe doet, wat wij met en Dick van Niekerk voor onze taal doen. Daarnaast maakt zo’n opwaardering het makkelijker om Europees geld los te weken voor speciale projecten. Ook bij vertalingen van internationaal Het Nedersaksisch moet bekend werk in het Drents - zoals bij die van Asterix onlangs - merk je dat de graad het doen zonder de jaren- van erkenning meespeelt. Zonder deel III was het voor ons in Parijs heel wat moei- lang nagestreefde hogere zamer onderhandelen.” status volgens het Europees Handvest voor regionale Een “vervelend bijeffect” is dat de helft van de subsidiërende, Drentse gemeenten talen. Ondanks een inten- is afgehaakt: “Maar gelukkig: toevallig vandaag hebben we een geweldige opsteker. sieve, regio-politieke lobby De gemeente Aa en Hunze heeft de jaarlijkse bijdrage verdubbeld!” vanuit Noord- en Oost - Nederland wees de toen- malige Minister van Binnenlandse Zaken, Mevrouw Spies, een verzoek daartoe in 2012 af. Extra geld en een verhoogde bestuur- lijke inspanningsverplichting ter ondersteuning van de Nedersaksische talen blijven daardoor uit. Kan het Nedersaksisch nog gedijen zonder deze gemiste opwaardering?

Dick van Niekerk

22 Locomotie wetenschappelijk bureau 50 Streektalen in Nederland

Nedersaksisch In Nederland spreken 1,8 miljoen mensen deel II. Dat betekent dat de overheid Nedersaksisch. Enkele Nedersaksische zich verbindt tot wettelijke erkenning dialecten zijn: het Drents, Twents, Stelling- en bescherming van deze taal. werfs, Veluws, Sallands, Achterhoeks, Bij erkenning volgens deel III verplicht de IJssellands, Urks en Gronings. overheid zich 35 extra maatregelen te nemen Nedersaksisch is in dit land erkend volgens ter stimulering van de taal in onderwijs, het Europees Handvest voor regiotalen media, rechtspraak en openbaar bestuur.

Drents op schoolplein Daarover doet niemand meer denigrerend.” meer macht! Dat gaat ten koste van het Dat de gemiste statusverhoging in de “Opmerkelijk is dat je kinderen op het algemene en meer vrijblijvende gebruik Drentse taalkring sporen nalaat, bleek schoolplein vijftien jaar geleden absoluut van de streektaal. Ik vrees een taalpolitie eind 2012. Toen vernam Germs lichtelijk geen Drents hoorde spreken en nu wel! die regels zal opleggen.” geamuseerd dat het “Nei Drents Genoot- Dat is een lichtpuntje! Maar het belangrijk- schap” aan de nieuwe minister van Binnen- ste blijft dat de mensen de taal ook thuis Ook de media zitten volgens de bijbelvertaler landse Zaken, Plasterk, de weinig flatterende blijven spreken en actief doorgeven aan niet te wachten op “nog meer meertaligheid”: Zoorholtpries toekende. Deze prijs wordt hun kinderen.” “De nieuwe generatie journalisten kent nog jaarlijks uitgereikt aan een persoon of nauwelijks presentatoren die de streektaal instelling die eraan bijdraagt dat de Drentse Chinees machtig zijn.” Taol om zeep wordt geholpen. Plasterk is Piet Bult, die landelijke bekendheid kreeg niet naar Drenthe gekomen om hem in als Bijbelvertaler in het Stellingwerfs, staat Hoewel Bult heel “veel warmte” koestert voor ontvangst te nemen maar heeft er wel “in uiterst kritisch tegenover statusverhoging. zijn dialect, zijn de jongeren in zijn taal- alle ernst” kennis van genomen. Hij heeft de minister van BZ in een vroeg gebied er niet mee geholpen als ze Stelling- stadium per brief ontraden de aanvraag werfs moeten leren. “We moeten nuchter ‘Het Drents heeft geen aanhangig te maken bij de Raad van Europa. blijven: Stellingwerfs is de taal van vroeger. Europese erkenning nodig Bult is voor de status quo: “Nu kan beleids- Ankers uitwerpen naar het verleden remt om te overleven. Het enig vorming nog vrijelijk per regio plaats vinden de vooruitgang naar de toekomst. Als je nodige is dat de mensen maar als er onder deel III wat eenvormiger focust op onze economische vooruitzichten, de taal blijven spreken beleid wordt opgelegd, kan dat een remmende dan is mijn advies: leer die jongeren liever en actief doorgeven aan factor worden. Geografische grenzen bij- Chinees!” de volgende generatie.’ voorbeeld zijn niet gelijk aan taalgrenzen. Kijk naar ons Stellingwerfs. Dat wordt ook Dit is de 29e aflevering in de serie “Streektalen Over de vitaliteit van het Drents is Germs gesproken in Noordwest - Overijssel en in in Nederland” door Dick van Niekerk wat optimistischer dan elf jaar geleden toen Zuidwest - Drenthe. Het Twents gaat zelfs de hij zijn huidige taak opnam. ”Je merkt aan landsgrens over: tot ver voorbij het Duitse alles dat er meer erkenning voor het Drents Gronau. Dat maakt provinciaal taalbeleid is. Ook in het westen van het land kijkt moeilijk. Ik voorzie een ruzie - achtige men met meer waardering naar onze taal. sfeer tussen provincies en gemeenten.” Mensen zijn soms ook trots dat ze Drents spreken. Kijk ook naar de reclame op tele- “Meer en strakkere regelgeving zal alleen visie in de streektaal, bijvoorbeeld van de worden gewaardeerd door bestaande streek- SNS - bank of Cora van Mora. taalorganisaties: meer werk, meer geld,

Zoorholt (betekenis: dor hout) verwijst naar een onvoorstelbaar bizar gebruik uit de negentiende eeuw. Oud hout werd met veel lawaai door de jongelui opgestapeld voor het huis van het meisje van wie de voormalige vriend ging trouwen. Het dorre hout zou haar vermeende onvruchtbaarheid symboliseren. Ter afsluiting van het gebeuren werd het meisje geacht ook nog eens op gebak te trakteren! Jan Germs (Foto: Dick van Niekerk)

23 Dagboek van een voorzitter

De werkzaamheden van het bestuur van een partij richten Al met al hebben we vorige herfst besloten de statuten aan te zich hoofdzakelijk op het faciliteren van het politieke bedrijf. passen. Voor sommigen een bezigheid om van te watertanden, De “grondwet” voor het bestuur, de statuten, regelen deze werk- maar voor anderen een nachtmerrie. zaamheden. Een voorwaarde is dat deze statuten constistent en Dankzij de medewerking van bestuur en algemene leden- helder zijn. vergadering konden we het proces toch binnen enkele maanden Daar was in ons geval wel wat op af te dingen. Zo spraken onze afronden. Het resultaat is te vinden op onze website. statuten over verschillende soorten leden: Provinciale Politieke Groeperingen (PPG’s) stonden te boek als lid maar ook natuur- Het Dagelijks Bestuur heeft samen met de voorzitter van het lijke personen. Dat was verwarrend omdat alleen de eersten Wetenschappelijk Bureau en de senator een dagdeel uitgetrokken geacht werden aanwezig te zijn op de Algemene Ledenvergadering. om de missie van de OSF nog eens tegen het licht te houden. Een ander punt was dat er met gewogen stemmen wordt gewerkt. De uitwerking daarvan stond in het huishoudelijk reglement. Twee jaar geleden is de opdracht die de OSF zich zelf stelt in Dat hoort niet zo volgens mensen die doorgeleerd hebben in een Visiedocument neergelegd. Hoewel we dit document nog bestuursrecht. Dat moet in de statuten geregeld worden. steeds onderschrijven was er wel behoefte aan een beknoptere formulering. Centraal staat daarbij dat we onafhankelijke politiek zien als een uitvloeisel van het subsidiariteitsbeginsel: je neemt de beleidsbeslissingen daar waar dat het meest passend is. Of anders gezegd: je laat hogere instanties niet iets doen wat door lagere instanties kan worden afgehandeld. Dit uitgangspunt is een garantie dat niet over de hoofden van de bevolking heen beslissingen worden genomen die ze zelf nooit zouden hebben bedacht.

Onze PPG’s zijn geen regiokantoren van de Haagse partijen. Ze bieden een gezond tegenwicht tegen al centralistische krachten. In een tijd waarin krimp de basisvoorzieningen in een aantal regio’s bedreigen kan het niet zo zijn dat door schaal- vergroting en concentratie hele delen van het land worden leeggezogen. Compensatiemaatregelen werken hier als het paard achter de wagen spannen. Plannen voor het samen- voegen van provincies in landsdelen is een al te duidelijk voorbeeld. De doorsnee burger zit hier niet op te wachten en concentratie heeft al bewezen niet voordeliger te zijn.

Jabik van der Bij Voorzitter OSF (Foto: Topshots)

24 Locomotie 50 Senator Kees de Lange: ‘Onafhankelijkheid zonder gebondenheid bestaat niet’

Onafhankelijke Senaatsfractie. Een moderne professionele organisatie die de onafhankelijke politiek in Nederland weet te binden. Dat is de eerste zin die bezoekers voor ogen krijgen als ze de website www.osfractie.nl aanklikken. Daar is over nagedacht, dat is duidelijk. Maar is ook het woord onafhankelijk inmiddels al niet verworden tot hetzelfde container- begrip zoals woorden als solidariteit, democratie, vrede? In onze dagelijkse conversatie te pas en te onpas gebruikt zonder dat we helder aangeven wat we er mee bedoelen. “Onafhankelijk is inderdaad zo’n woord dat je moet aanscherpen”, stelt Kees de Lange.

Kees de Lange (Foto: Topshots)

Hij hecht aan verzorgd taalgebruik. Aan correcte formulering. Natuurlijk moet je partners binnen de partij ruimte laten. “Slordig taalgebruik is vaak de resultante van slordig denken”, Maar dat is absoluut niet hetzelfde als volstrekte vrijblijvend- merkt hij fijntjes op. “Onafhankelijk is typisch zo’n woord heid. Doe je dat wel, dan geef je aan het begrip onafhankelijk waarbij iedereen een mooi gevoel krijgt. Bij mij borrelt dan een merkwaardige invulling. Toch heeft dat in het verleden te direct de vraag op: onafhankelijk, maar waarvan eigenlijk? vaak een te grote rol gespeeld, daar kom ik straks graag op terug. Onafhankelijk binnen de OSF is je óók binden aan een aantal De OSF pretendeert onafhankelijke politiek te bedrijven, maar gemeenschappelijke uitgangspunten.” als je doorvraagt valt het mij op dat een eenduidige inhoudelijke definiëring ontbreekt. De positieve gevoelswaarde voert de boven- ‘Onafhankelijk binnen de OSF is je toon. Als je diverse mensen met verschillende achtergronden die óók binden aan gemeenschappelijke allemaal het woord onafhankelijk hanteren gaat bevragen naar uitgangspunten’ de betekenis van het begrip, schieten de antwoorden als ballen in een flipperkast alle kanten op. Je moet dus voorzichtig en Bottum-up benadering nauwkeurig zijn bij het in de mond nemen van woorden die Achtervolgd door het verleden, stilstaand bij het heden, lopen louter een mooie gevoelsinhoud hebben, zonder dat je helder we de toekomst tegemoet. Ofwel, zonder verleden geen heden, aangeeft wat we daar mee bedoelen. Zoals ik zei: dat moet je geen vooruitzicht. Om de dag van vandaag te begrijpen en als aanscherpen.” politieke partij adequaat op de toekomst te anticiperen schetst De Lange een beeld van het politieke landschap waarin de OSF “Onafhankelijkheid zonder gebondenheid is een illusie. verkeert. “Dat politieke landschap in Nederland wordt gedomi- Dat geldt ook voor een partij als de OSF. neerd door de landelijke partijen”, zegt hij gedecideerd.

25 “Die doen mee aan de landelijke-, provinciale-, en gemeente- lijke verkiezingen, waarbij decentrale afdelingen inhoudelijk in belangrijke mate worden aangestuurd door de centrale partijtop. Die centrale aansturing is een wezenlijk onderdeel van de wijze waarop die partijen politiek voeren. Het centraal gezag is leidend. Binnen de OSF hanteren we een totaal andere opvatting.

De OSF begint niet boven aan de ladder om die trede voor trede af te dalen, maar werkt juist andersom: wij kiezen voor een bestuur- lijke bottum-up benadering. Besturen begint op het niveau van de burger en bouwt stap voor stap op tot landelijk niveau.

OSF is geworteld in de provinciale partijen, die zich in landelijk verband verenigd hebben in de OSF en OSF is het vehikel dat meedoet aan de Eerste Kamer verkiezingen. Het staat provinciale partijen vrij om wel of geen deel uit te maken van OSF. We hebben geen individuele leden, de leden zijn de lokale partijen. Als je van onder op opbouwt impliceert dat ook dat je veel ruimte probeert vrij te maken voor vraagstukken als lokale democratie, klein- Grafmonument van Alexander Hamilton in New York. schaligheid versus grootschaligheid, bijzondere aandacht voor de menselijke maat.” gedecentraliseerd beleid. Een debat dat we nu in Nederland nog steeds voeren, want de discussie tussen kleinschaligheid en ‘E pluribus unum, eenheid die uit grootschaligheid is in aanleg vergelijkbaar -natuurlijk met verscheidenheid voortkomt, dat is eigentijdse elementen- met wat zich toentertijd in de Verenigde het OSF streven’ Staten afspeelde.”

Grootschaligheid versus kleinschaligheid Voor De Lange is het zonneklaar dat je grondslagenstelsel E pluribus unum, eenheid die uit verscheidenheid voortkomt; doordacht en onderbouwd dient te zijn. Dat je je ideeënleer het loopt als een rode draad door het gesprek. De overtuiging vanuit de geschiedenis kunt duiden naar de hedendaagse die je hebt dat je gezamenlijk gelooft in een invulling van pluriforme maatschappelijke werkelijkheid. De Amerikaanse politiek bedrijven die van onderop zijn weg naar boven vindt. grondwet is een voorbeeld van hoe een rechtssysteem - naar de E pluribus unum, motto van de Verenigde Staten, is geen holle ideeën van Benjamin Franklin, George Washington en John Adams-, frase. Integendeel. Het is een zienswijze gelieerd aan het niet alleen de tand des tijds heeft doorstaan maar vooral ook hoe gedachtegoed uit de Amerikaanse grondwet uit 1787, The United een huidige samenleving nog steeds is gebaseerd op denkwijzen States Constitution waarvan de eerste historische regel luidt: van filosofen uit de 18e eeuw. We the people… De Amerikaanse grondwet is volledig geënt op de beginselen van de Verlichting. Eeuwen later wordt er nog Het uitstapje in de geschiedenis acht hij noodzakelijk om een steeds teruggegrepen naar de filosofie en de bedoelingen van de onderbouwd paradigma, een denkmodel of samenhangend founding fathers -stichters- van de Verenigde Staten. stelsel voor de OSF te realiseren. “Zoals gezegd heeft in het verleden binnen de OSF vrijblijvendheid te vaak een te grote rol Natuurwetenschapper De Lange kent zijn klassiekers. “In die gespeeld”, vervolgt de senator. “Dat kan dus niet. Als je wat cynisch tijd vond ook al een stevig debat tussen aanhangers van groot- bent zou je kunnen stellen dat het belang dat provinciale partijen en kleinschaligheid plaats. Alexander Hamilton uit de staat New hechtten aan OSF vooral het gegeven was dat er via OSF geld York en zijn opponent Thomas Jefferson uit de staat Virginia binnenkwam waar die partijen van konden profiteren. -beiden founding fathers- speelden daar zo’n belangrijke rol in Ze zagen het meer als een aangename bron van inkomsten dat hun aanhangers respectievelijk de Hamiltonians en de dan een commitment aan een of ander gemeenschappelijk Jeffersonians werden genoemd. Hamilton was een fervent voor- programma.” stander van een grondwet met een sterk centraal gezag, zijn Hij herinnert zich nog hoe binnen de OSF de afspraak was tegenstander Jefferson zag daar helemaal niets in. gemaakt niet aan de landelijke Tweede Kamer verkiezingen deel Hij was juist een pleitbezorger van een kleine overheid en een te nemen. Die afspraak werd door een bepaalde partij binnen de

26 Locomotie 50 OSF straal genegeerd. Sterker nog, de OSF werd nergens van in je al die provinciale partijen bindt aan een centraal programma, kennis gesteld. Tot overmaat van ramp wordt nu uit diezelfde dan gooi je het kind met het badwater weg. We streven ernaar hoek geprobeerd een Rotterdamse ouderenpartij op te richten uitgangspunten te formuleren die provinciale partijen meer binden terwijl, in de woorden van De Lange, “van die mensen die daar dan in het verleden het geval was. mee bezig zijn je nou niet bepaald de indruk krijgt dat ze affiniteit met of kennis van de ouderenproblematiek hebben.” Dus ook dat, wanneer dat beginsel, die visie, met voeten wordt Hij haast zich te zeggen dat niet het beeld moet ontstaan van getreden, de mogelijkheid bestaat om afscheid van elkaar te louter opportunisme. nemen.” In welk stadium bevindt de denktank zich momenteel “Neem de Fryske Nasjonale Partij, die doet het voortreffelijk. en wanneer treden ze met die visie naar buiten? De Lange: Vanuit de bottum-up visie wordt vol ingezet op het vertalen van “Daar bestaan nog geen harde afspraken over, maar ik kan me de belangen van de burger in zijn eigen leefomgeving naar heel goed voorstellen dat het onderwerp van gesprek en provinciaal niveau En daar slagen ze in.” discussie wordt op onze landelijke bijeenkomst op 5 oktober 2013 in Lunteren.” ‘We willen als OSF meer zijn dan een kruiwagen met kikkers die alle kanten Ons gesprek loopt ten einde. We lopen door de gangen van opspringen’ het Eerste Kamer gebouw. Aan de muren kijken portretten van voormalige staatslieden ons streng aan. Het inspireert de senator Wat hij wil zeggen is dat het partijen vrij staat om deel uit te op de valreep tot een laatste uitspraak. “Die visie moet een leidraad kunnen maken van de OSF. “Natuurlijk moet je de partners worden voor mijn handelen in de Eerste Kamer. binnen de OSF de ruimte laten. Dat staat buiten kijf. Maar je moet je wel binden aan gemeenschappelijke uitgangspunten. Om duidelijk te maken dat de OSF beweegredenen meer zijn De mogelijkheden om divergent op te treden moeten we dan de som van alle losse meningen. Dat de convicties die je inperken. We zijn momenteel druk bezig om een OSF beleid aanvoert een gemeenschappelijke noemer hebben die voort- in deze te ontwikkelen.” komt uit de opvattingen die je met elkaar hebt afgesproken. Een document dat je bij de hand neemt en je door de jungle Denktank aan het werk van de politiek leidt. Zo’n leidraad streef ik na, dat heb je nodig.” We dat is een denktank bestaande uit vertegenwoordigers van het algemeen bestuur, dagelijks bestuur, wetenschappelijk Frans Hermans bureau, communicatiebureau T-Force en de senator. “We beogen als OSF meer te zijn dan een kruiwagen met kikkers die alle kanten opspringen. Nee, dat wil niet zeggen dat

Kees de Lange (Foto: Topshots)

27 Zoeklicht op kleine kernen

In de serie “Zoeklicht op Kleine Kernen” besteden wij aandacht aan de problematiek en de specifieke eigenheid van de kleinere dorps- gemeenschappen. Nu de steden in dit land volgens de nieuwe regeringsplannen opgeschaald gaan worden tot minimaal 100.000 inwoners, dreigen kleine kernen geruisloos van de politieke agenda te verdwijnen. Wij richten ons vooral op de leefbaarheidsperikelen binnen de kernen en op de talrijke burgerinitiatieven die landelijk een voorbeeldwerking kunnen hebben. Bij kleine kernen denken we aan dorpsgemeenschap- pen tot maximaal 6000 inwoners. Suggesties voor deze rubriek kunt u sturen naar het e-mailadres van de auteur: [email protected]

De Doe - Democratie van Esbeek

Piet Verhoeven is sinds 2007 betrokken bij de coöperatie Esbeek, vanaf 2008 is hij voorzitter. Hoewel: voorzitter is niet het juiste Esbeek 2006: de bevolking is ernstig aan het woord. Hij noemt zichzelf liever “meewerkend voorman” of een vergrijzen en de kwaliteit van de leefbaarheid “stille coach”. Met die benamingen raken we meteen de kern van neemt met de dag af. Een initiatief van veront- het functioneren van de coöperatie: “We spelen in op bestaande, ruste en betrokken inwoners zorgt voor een vaak basale behoeften van onze inwoners, denken daarvoor samen kentering. Ze richten een breed gesteunde een plan uit en maken meteen een actieprogramma. coöperatie op die het plaatselijke café en zalen- Daardoor zit er vrijwel geen licht tussen denken en doen bij ons centrum Schuttershof opkoopt en verbouwt. en dat is de kern van ons succes. We blijven heel dicht bij de Esbeek krijgt daarmee een nieuw hart van behoeften en ideeën van de Esbekenaren, en geven daaraan vorm. waaruit allerlei bruisende activiteiten worden ontwikkeld. Daarnaast bouwt de coöperatie onder andere 24 starterswoningen.

Anno 2013 floreert het Midden – Brabantse dorpje Esbeek (1200 inwoners, gemeente Hilvarenbeek) als nooit tevoren. Het succes- verhaal van een kleinschalige “doe - democratie”.

Op die manier hebben mensen ook het gevoel dat ze zelf hun omgeving kunnen inrichten. Bottom up - denken en Doe - democratie noemen we dat. En dat is iets heel anders dan

‘In onze dorpshuiskamer ligt een vloertegel met de tekst: ‘Esbeek regelt het!’. Zo is het en niet anders.’

met een idee naar de gemeente toestappen, en een ambtenaar iets laten bedenken dat door de gemeenteraad moet worden goedgekeurd.” Piet Verhoeven (Foto: Dick van Niekerk)

28 Locomotie 50 “Onze centrale ontmoetingsplaats moest veilig gesteld worden. Daarover waren de mensen die de koppen bij elkaar staken, het gauw eens. Het idee van de oprichting van een coöperatie was daarna snel geboren. Binnen die rechtsvorm konden we het pand kopen voor één miljoen euro en met enige fantasie hebben we de financiering daarvan vrij snel rond kunnen krijgen.

Driehonderd leden van de coöperatie kochten via eigendoms- certificaten een aandeel van gemiddeld duizend euro: samen 300.000 euro. De Rabobank stelde een zelfde bedrag ter beschikking tegen een voordelige rente van 3%. Vervolgens hebben (Foto: Dick van Niekerk) we drie ton marktconform kunnen belenen en de laatste 100.000 euro hebben we kunnen vergaren met provinciale Ander leiderschap en gemeentelijke subsidies, en uit wat andere potjes.” “Binnen onze coöperatie kennen we een heel andere manier van leiderschap dan in de reguliere politiek,” aldus Verhoeven. Schuttershof is nu de “huiskamer” voor het hele dorp. “We coachen meer, blijven wat op de achtergrond en maken De coöperatie verhuurt het pand aan een huurder die het com- mensen die het echte werk doen belangrijk en zichtbaar. mercieel exploiteert en zich verbonden heeft dat Schuttershof Je zou kunnen zeggen dat we trots organiseren, de essentie van overdag altijd open is. Het voormalige parochiehuis is nu een betrokkenheid laten zien. Een voorbeeld? Een 66 – jarige inwoner centrale verzamelplaats voor bijna alle 35 verenigingen. heeft via ons als vrijwilliger de gladheidsbestrijding in het dorp opgezet. De gemeente heeft een zoutkist ter beschikking gesteld Eigenzinnig met een knipoog en hij rijdt met een tractor door de straten om ze zo veel en zo Het succes van de coöperatie is volgens Piet Verhoeven voor snel mogelijk schoon te maken. Zo’n verdienstelijk persoon krijgt een groot deel te verklaren uit de Esbeekse volksaard en historie. van ons alle credits en wordt als het ware tijdelijk op een voet- “Esbekenaren zijn van nature licht eigengereid, eigenzinnig stuk geplaatst.” met een knipoog, noem ik dat. Zeg tegen een Esbekenaar: ‘Dat lukt jou toch niet’ en hij gaat net zo lang door, totdat het ‘Esbeek neemt graag het voortouw prima voor elkaar is. Hij laat zich niet ondersneeuwen. in de eigen regio. Wij eindigden niet Misschien komt dat wel omdat ons dorp altijd aan een handels- voor niets zeer hoog in de Brabantse route heeft gelegen van Tilburg naar Turnhout, waarlangs dorpenderby.’ lange tijd een tram reed. Het dorp was door zijn ligging wat afgezonderd maar het was nooit geïsoleerd. Het lag niet in de Verhoeven (65, een leven lang woonachtig in Esbeek, varkens- rimboe, het hield altijd een band met de wereld waaraan het fokker en twee dagen per week docent aan de HAS Hogeschool) zich wilde tonen.” verhult niet dat hij met de beschreven aanpak de opvattingen “Daarnaast speelde meester Lauwers, hoofd van de basisschool volgt van de duurzaamheidsfilosoof Prof. Herman Wijffels. in de eerste helft van vorige eeuw, een emanciperende rol. “Esbeek staat niet alleen in de toepassing van Wijffels’ ideeën Dat was een denker, een man met uitstraling. Hij vestigde over de Doe - Democratie. Je ziet nu in veel kleine kernen de het eerste agrarische proefbedrijf in ons dorp en startte als coöperaties met vergelijkbare doelstellingen als paddestoelen eerste met landbouwwintercursussen. Hij stond aan de wieg uit de grond schieten. Maar wij zijn wel de eersten en gelden van het Ambrosius – gilde dat de internationale bijenteelt zowel nationaal als internationaal als een showcase!,” klinkt coördineert.” het met nauw verholen trots. “En…in 1921 werd de eerste nationale varkensfokdag in Esbeek gehouden. De volgende dag stond in de krant dat er “meer dan Horrorscenario 1000 ‘vreemdelingen’ op afkwamen, uit de omringende dorpen Het gesprek met Verhoeven heeft plaats in het sfeervolle café Hilvarenbeek, Diessen, en Biet Houtakker, die nu één gemeente Schuttershof, het paradepaardje van de veelkleurige Esbeekse vormen. Iets eerder, rond 1900, startten de ontginningswerk- samenwerkingsvereniging. In 2006 staat dit café - het enige in zaamheden van ons prachtige landgoed De Utrecht, van de het dorp - te koop. Enkele alerte inwoners voorzien een “horror- gelijknamige bank. Daarvan is de voor die tijd moderne bedrijfs- scenario”. “Als daarin nou eens een Chinees restaurant zou komen… voering van enorme invloed geweest op de ontwikkelingen Oei, die gedachte alleen al deed bij voorbaat pijn. Het zou de binnen ons dorp.” doodsteek voor ons dorp zijn,” was het algemene gevoelen.

29 Kerk Het behoud van de jongeren voor het dorp is een tweede belang- Een ander punt waarop de coöperatie zich met voorrang richt, rijke doelstelling van de coöperatie. “Daarvoor is nodig dat de vormt de zorg voor de Esbeekse kinderen van 0 tot 12 jaar. jongere generatie redelijk comfortabel in het dorp kan blijven “Het is van essentieel belang voor de leefbaarheid dat we daaraan wonen. Samen met een bouwcollectief en de gemeente hebben veel aandacht besteden. We willen zorgen dat de basisschool we 24 starterswoningen kunnen neerzetten. Een groot succes, (130 leerlingen) op hoog niveau blijft, dat de voor- en naschoolse want er zijn nu al plannen voor een tweede bouwproject voor opvang goed functioneert, evenals de peuterspeelzaal. We zien jongeren.” deksels goed in dat de basis onder al onze verenigingen wegvalt als de school zou verdwijnen.” Esbekenaren lopen graag voorop, Bij dit onderwerp komt de creativiteit binnen de Esbeekse gelederen maar nooit met de borst vooruit. wederom bovendrijven: “We staan voor het feit dat in juni onze kerk gaat sluiten. Tsja…, en onze coöperatie gaat die kerk over- De zorg voor ouderen is eveneens een speerpunt. “Als die hulp- nemen en mag haar dan maatschappelijk herbestemmen. behoevend worden, willen ze toch zo lang mogelijk in ons dorp Hoe, dat weten we nog niet helemaal zeker. Maar we blijven natuurlijk blijven. Sinds kort beschikken we over een dorpsondersteuner dicht bij de bestaande behoeften. die tijdens één dagdeel per week hiermee bezig is. Zoals het er nu naar uitziet, zullen we de kerk gaan inzetten in Deze mevrouw heeft tot taak om zorgaanbod en zorgvragen bij dienst van de educatie en zorg voor onze 0- tot 12 – jarigen!” elkaar te brengen. De financiering gaat via een extra potje van de gemeente.” Dick van Niekerk

30 Locomotie 50 Colofon Agenda

Locomotie is een uitgave van het Wetenschappelijk Bureau van Algemene Leden Vergadering OSF de Onafhankelijke SenaatsFractie (OSF) en verschijnt gemiddeld Zaterdag 16 maart 11.30 uur driemaal per jaar. Het blad Locomotie biedt vertegenwoordigers Zaterdag 24 augustus 12.30 uur uit de onafhankelijke politiek een podium om hun mening uit Zaterdag 19 oktober 12.30 uur te dragen. Daarnaast wordt regelmatig verslag gedaan over de activiteiten van de OSF Senator en over de ontwikkelingen in Algemeen Bestuur OSF de provincies. Zaterdag 20 april 11.30 uur Zaterdag 22 juni 11.30 uur Zaterdag 21 september 11.30 uur Nummer 50, februari 2013 Oplage: 3.700 exemplaren Zaterdag 16 november 11.30 uur

Dagelijks Bestuur OSF Uitgever Gastredacteuren Zaterdag 16 maart 10.30 uur Wetenschappelijk Bureau OSF Fons Zinken, VPPG Zaterdag 25 mei 11.30 uur Hendrik Ten Hoeve [email protected] Zaterdag 24 augustus 11.30 uur [email protected] Zaterdag 19 oktober 11.30 uur Willem van der Velde Zaterdag 14 december 11.30 uur Redactieraad Hendrik Ten Hoeve Fotografie Wetenschappelijk Bureau OSF Jabik van de Bij Top Shots Photo Agency BV Zaterdag 20 april 10.30 uur Chris Tiekstra [email protected] Zaterdag 22 juni 10.30 uur T-Force Communicatieburo Zaterdag 21 september 10.30 uur Hoofdredacteur [email protected] Zaterdag 16 november 10.30 uur Chris Tiekstra Studio Cyril Zaterdag 14 december 10.30 uur [email protected] [email protected] Steunfractie Senator OSF Vaste redacteuren Illustraties Zaterdag 16 maart 13.30 uur Maarten Brorens Steffie Padmos Zaterdag 22 juni 12.30 uur Frans Hermans [email protected] Zaterdag 16 november 12.30 uur Dick van Niekerk Opmaak en Vormgeving Columnisten T-Force Communicatieburo Prof. dr. Kees de Lange Hendrik Ten Hoeve Drukwerk Jabik van der Bij Holbox

© Februari 2013 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, film of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

31 (Foto: Topshots)

Fryske Nasjonale Partij Provinciaal Belang Friesland Partij voor het Noorden Onafhankelijke Partij Drenthe Provincie Friesland Provincie Friesland Groningen/Friesland/Drenthe Provincie Drenthe www.fnp.nl www.provinciaalbelangfriesland.nl www.partijvoorhetnoorden.nl www.opd.nl

Drents Belang Platform Lokale Partijen Utrecht Platform Lokale Partijen Ouderenpartij Noord-Holland Provincie Drenthe Provincie Utrecht Provincie Zuid Holland Provincie Noord-Holland www.drentsbelang.nl www.p-l-u.nl www.platformlokalepartijenzh.nl www.ouderenpartij-nh.nl

Partij voor Zeeland Partij Nieuw Limburg Provincie Zeeland Provincie Limburg www.partijvoorzeeland.nl www.partijnieuwlimburg.nl

32 Locomotie 50