FYLKESSTATISTIKK 2017Ein tydeleg medspelar MØRE OG ROMSDAL INNHALD 1 Demografi 4 Møbelindustri 35 Skolestruktur 50 14 Budstadmarknaden 64 Folketalsutvikling 4 Petroleum 36 Målform 51 Igangsette og fullførte bustader 64 Flytting 8 Reiseliv 37 Lærartettleik 51 Bustadsal 65 Innvandring 10 5 Eksport 38 Søkarar til universitet og 15 Løn og personinntekter 66 Eldre 14 6 Kultur 39 høgskolar i fylket 52 Avtalt månadslønn 66 Fødslar og fruktbarheit 16 Vaksenopplæring 39 9 Folkehelse 54 Hovudpostar frå likninga 67 Hushald 17 Kunstnarar og kunsttilskot 40 Føreskriving av antibiotika 54 16 Samferdsel 68 2 Pendling 18 Spelemidlar 41 Eigenvurdert helse hos ungdom 55 Tunnelar og bruer 68 3 Arbeidsmarknad 20 Idrettsutøvarar 42 Ungdomar si vurdering av lokalmiljøet 55 Passasjertal rutebil 69 Arbeidsplassdekning 20 Friluftsliv 43 10 Tannhelse 56 Kollektivtrasear og påstigande 70 Arbeidsløyse 21 7 FoU 44 11 Helse- og sosialsektoren 57 Ferjer og miljø 71 Uføre/sjukefråvær 22 Tildelingar frå Forskningsrådet 44 Barneverntiltak 57 Ferjer og tunge kjøretøy 72 4 Sysselsetting og næringsliv 23 FoU i næringslivet 44 Helse- og omsorgstenestene 58 Trafikkulykker 73 Næringsstruktur 23 Skattefunn 45 12 Klima og naturressursar 59 17 Kommuneøkonomi 74 Sysselsetting alle næringar 24 Regionale forskingsmidlar 45 Klimagassutslepp 59 Nøkkeltal 74 Sysselsetting menn og kvinner 27 8 Utdanning og kompetanse 46 Tilstand lakselver 60 Lån 75 Sysselsetting innvandrarar 28 Val av utdanningsprogram 46 Hjortevilt 61 18 Likestilling 76 Nyetableringar 29 Gjennomføring vidaregåande 13 Areal 62 Likestillingsindeksen 76 Landbruk 30 opplæring 47 Nedbygd areal 62 Kvinnelege leiarar 77 Fiskeri og havbruk 32 Elevar som ikkje fullfører yrkesfag 48 Ufragmenterte område 63 Deltid 78 Maritim næring 34 Fagskole 49 19 Lovbrot 80 Melde lovbrot 80

2 STATUS FOR MØRE OG ROMSDAL Vi har bak oss ein valkamp der tal og statistikk 11,4 prosent til 120,6 millionar kroner frå 2015 i likestillingsindeksen frå 2010 til 2015. Sjølv om har stått sentralt. Ikkje minst har det vore til 2016. Også eksporten frå Møre og Romsdal endringane er nokså små, ser vi likevel at Møre og ein diskusjon om kva tala verkeleg viser, auka i same periode, med nærare tre prosent. Romsdal skårar betre på åtte av tolv indikatorar i eller kva tal som speglar utviklinga best. 2015, enn i 2010. Særleg gledeleg er auken i delen Fylkesstatistikk 2017 inneheld ei rekke tal og På fylkeskommunen sine eigne tenesteområde kvinnelege kommunestyrerepresentantar, som har statistikkar som både kan brukast til å måle kan vi konstatere at Møre og Romsdal er det gått frå 34,7 prosent i 2010 til 38,5 prosent i 2015. utviklinga og til å spå om framtida. tredje beste fylket i landet når det kjem til gjennomføring av vidaregåande opplæring, 82 prosent av femåringane i fylket har ingen hol i Det første vi kan slå fast, er at fylket no har både for yrkesfaglege og studieførebuande tennene, det er to prosentpoeng betre enn i landet. ei kraftig svekka folketalsutvikling. Ein vekst utdanningsprogram. Fylket samla har ei gjen- Både for tolv- og attenåringane er tala for fylket i 2016 på berre 0,4 prosent, er det svakaste nomføring på 75,7 prosent, med 89,1 prosent dårlegare enn for landet. vi har sett på ti år. Heile 14 kommunar har gjennomføring i studieførebuande program, nedgang i folketalet siste åra, dei fleste av og 64,7 prosent i dei yrkesfaglege programma. I fylkesstatistikken finn du altså oversikt over mangt desse på Sunnmøre. og mykje som omhandlar samfunnsutviklinga i Møre På samferdselssida ser vi at passasjertala på og Romsdal. Vi tek ikkje stilling til kven som har an- Også når det kjem til sysselsetting peikar pila buss totalt sett har auka sakte men sikkert, svar eller kan ta æra for utviklinga på ulike områda, nedover for Møre og Romsdal, som saman frå 2015 og fram til og med juni 2017. Auken var men kan garantere at her er ingen «fake-news», med fire andre fylke, hadde nedgang i 2016. i snitt på 6,5 prosent for alle rutepakkane frå berre kvalitetssikra offentleg statistikk. Talet på sysselsette i fylket gjekk frå 127 678 i juni 2016 samanlikna med juni 2017. Dette er 2015 til 126 827 i 2016. Dette er ein reduksjon ein auke på 264 147 passasjerar, frå 4 085 140 på 0,7 prosent. til 4 349 287 totalt. God lesing! Eit område med tydeleg vekst er løyvingane Både nasjonalt og i Møre og Romsdal, finn frå Forskingsrådet til vårt fylke, som auka med vi lite utvikling på dei fleste indikatorane Ole Helge Haugen

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 3 Kjelde: SSB Nest lågast folketalsvekst av fylka Folketalsutvikling 1997–2017, per 1. januar Den 1. januar 2017 var det 266 274 innbyggarar i Møre og Personar Endring i prosent Personar Romsdal. Folketalet auka med 984 personar frå 1. januar 1997 2007 2012 2015 2016 2017 1997–2007 2007–2017 2015–2016 2016–2017 2016–2017 2016, ein vekst på 0,4 prosent. I Noreg auka folketalet med Molde 23 297 24 254 25 488 26 392 26 732 26 822 4,1 10,6 1,3 0,3 90 1 0,9 prosent i same periode. I Møre og Romsdal var auken 0,2 Ålesund 37 527 41 385 44 416 46 316 46 747 47 199 10,3 14,0 0,9 1,0 452

DEMOGRAFI Kristiansund 22 076 22 522 23 813 24 507 24 526 24 442 2,0 8,5 0,1 -0,3 -84 prosentpoeng lågare enn året før, mens veksten i landet var Vanylven 3 704 3 536 3 388 3 258 3 256 3 203 -4,5 -9,4 -0,1 -1,6 -53 den same som i 2015. Sande 3 136 2 526 2 588 2 635 2 559 2 540 -19,5 0,6 -2,9 -0,7 -19 Herøy 8 330 8 321 8 727 8 934 8 972 8 957 -0,1 7,6 0,4 -0,2 -15 Berre Oppland hadde lågare auke i folketalet i 2016 enn Ulstein 6 295 6 841 7 828 8 292 8 430 8 457 8,7 23,6 1,7 0,3 27 Møre og Romsdal. Der var veksten 0,3 prosent. Størst auke Hareid 4 709 4 675 5 000 5 065 5 189 5 185 -0,7 10,9 2,4 -0,1 -4 var det i Akershus, Sør-Trøndelag og Oslo med høvesvis 1,7, Volda 8 257 8 317 8 693 8 977 9 037 9 102 0,7 9,4 0,7 0,7 65 1,3 og 1,3 prosent. Ørsta 10 333 10 162 10 398 10 589 10 677 10 744 -1,7 5,7 0,8 0,6 67 Ørskog 2 061 2 088 2 202 2 294 2 310 2 296 1,3 10,0 0,7 -0,6 -14 22 av dei 36 kommunane i Møre og Romsdal hadde ein auke Norddal 1 998 1 817 1 738 1 676 1 652 1 663 -9,1 -8,5 -1,4 0,7 11 i folketalet i 2016. Størst auke i folketalet var det i Ålesund Stranda 4 592 4 500 4 602 4 605 4 598 4 623 -2,0 2,7 -0,2 0,5 25 kommune med 452 personar. Deretter følgde Haram med Stordal 1 084 984 1 026 1 043 1 020 1 005 -9,2 2,1 -2,2 -1,5 -15 ein auke på 112 personar og Molde med 90 personar. Sykkylven 7 096 7 467 7 664 7 707 7 675 7 695 5,2 3,1 -0,4 0,3 20 Skodje 3 462 3 668 4 184 4 465 4 620 4 667 6,0 27,2 3,5 1,0 47 Størst prosentvis auke var det i Halsa kommune med 3,4 Sula 6 861 7 538 8 256 8 855 8 952 9 007 9,9 19,5 1,1 0,6 55 prosent, følgd av Aure med 1,5 prosent og Haram med Giske 6 198 6 647 7 312 7 924 8 094 8 176 7,2 23,0 2,1 1,0 82 1,2 prosent. Berre fire kommunar i landet hadde høgare Haram 8 634 8 606 8 973 9 120 9 200 9 312 -0,3 8,2 0,9 1,2 112 prosentvis vekst enn Halsa. Sju kommunar i fylket hadde Vestnes 6 512 6 402 6 539 6 708 6 611 6 577 -1,7 2,7 -1,4 -0,5 -34 ein større folketalsvekst enn landsgjennomsnittet på Rauma 7 646 7 325 7 428 7 445 7 492 7 503 -4,2 2,4 0,6 0,1 11 0,9 prosent. Dette var kommunane Halsa, Aure, Haram, Nesset 3 279 3 088 3 004 2 975 2 970 2 963 -5,8 -4,0 -0,2 -0,2 -7 Skodje, Giske, Ålesund og Smøla. Midsund 2 010 1 910 1 988 2 068 2 088 2 085 -5,0 9,2 1,0 -0,1 -3 Sandøy 1 375 1 276 1 315 1 262 1 270 1 246 -7,2 -2,4 0,6 -1,9 -24 I dei andre 14 kommunane var det ein nedgang i folke­talet Aukra 2 988 3 142 3 289 3 466 3 518 3 547 5,2 12,9 1,5 0,8 29 i 2016. Sandøy kommune hadde størst prosentvis reduksjon Fræna 9 125 9 131 9 484 9 787 9 717 9 741 0,1 6,7 -0,7 0,2 24 Eide 3 059 3 365 3 442 3 463 3 467 3 454 10,0 2,6 0,1 -0,4 -13 i folketalet med -1,9 prosent, og deretter kom Vanylven Averøy 5 569 5 367 5 593 5 794 5 826 5 856 -3,6 9,1 0,6 0,5 30 med -1,6 prosent og Stordal med -1,5 prosent. Vanylven og Gjemnes 2 770 2 647 2 579 2 580 2 593 2 611 -4,4 -1,4 0,5 0,7 18 Sandøy hadde også nedgang i folketalet året før. Berre ni Tingvoll 3 142 3 084 3 101 3 090 3 103 3 109 -1,8 0,8 0,4 0,2 6 kommunar i landet hadde større nedgang enn Sandøy. Sunndal 7 419 7 333 7 196 7 155 7 160 7 126 -1,2 -2,8 0,1 -0,5 -34 Surnadal 6 372 6 049 5 952 5 976 5 969 5 986 -5,1 -1,0 -0,1 0,3 17 Målt i tal personar var det størst nedgang i folketalet i Rindal 2 176 2 061 2 088 2 038 2 036 2 026 -5,3 -1,7 -0,1 -0,5 -10 Kristiansund. Der vart det 84 færre personar i 2016. Dei tre Halsa 1 953 1 671 1 641 1 563 1 547 1 599 -14,4 -4,3 -1,0 3,4 52 kommunane som var nærast Kristiansund var Vanylven, Smøla 2 526 2 165 2 182 2 146 2 141 2 160 -14,3 -0,2 -0,2 0,9 19 Vestnes og Sunndal. I desse kommunane vart det høvesvis Aure 3 959 3 515 3 511 3 549 3 536 3 590 -11,2 2,1 -0,4 1,5 54 53, 34 og 34 færre personar i løpet av 2016. Møre og Romsdal 241 530 245 385 256 628 263 719 265 290 266 274 1,6 8,5 0,6 0,4 984 Landet 4 392 714 4 681 134 4 985 873 5 165 802 5 213 985 5 258 317 6,6 12,3 0,9 0,9 44 332

Møre og Romsdal i 5,5 5,2 5,1 5,1 5,1 5,1 prosent av landet

4 Kjelde: SSB Kraftig auke i innanlandsk Folketalsutviklinga i Møre og Romsdal 2007 – 2017 nettoutflytting Folketalsutviklinga i den enkelte kommunen kan svinge frå år til år. For å få eit påliteleg bilde av den demografiske utviklinga må vi sjå dette over meir enn eitt år. I Møre og Romsdal kan 10 år vere fornuftig, sidan det er om lag 10 år sidan veksten i arbeids­innvandringa starta. Flytting, innvandring og fødsels­overskot er omtala nærare i eigne Sterk vekst større enn nasjonal vekst på + , prosent Smøla delkapittel, men nokre hovud­linjer er nemnd her. Moderat vekst + til + , prosent

Folketalet i Møre og Romsdal auka med 20 889 personar Svak vekst  til +
, prosent frå 2007 til 2017, ein auke på 8,5 prosent. Veksten i landet Svak/moderat nedgang  til ÷
, prosent Aure var på 12,3 prosent i same periode. Folketalsveksten det Sterk nedgang ÷ prosent og lavere siste tiåret var høgast i regionane med dei største byane, Halsa Kristiansund samt Akershus. Auken i Oslo, Akershus, Rogaland, Horda­ Rindal Tingvoll land og Sør-Trøndelag var høvesvis 21,5, 18,7, 16,7, 13,8 Averøy og 13,8 prosent. Møre og Romsdal var nummer elleve av Surnadal Fræna Eide fylka. Lågast var Nordland og Oppland med høvesvis 3,2 og Gjemnes Aukra 3,5 prosent. Sandøy Molde Innvandringa er den viktigaste drivaren for folketals­ Midsund utviklinga i fylket dei siste 10 åra. I toppåret 2012 var netto­ Nesset innvandringa til fylket 3 096 personar. I 2016 var talet 1 670 Sunndal personar. Samla var auken i talet på innvandrarar busett i Haram Vestnes Giske fylket på 19 726 personar frå 2007 til 2017. Flesteparten av Skodje Ålesund Ørskog Rauma innvandrarane er arbeidsinnvandrarar. Ulstein Sula Herøy Stordal Fødselsoverskotet i 2016 var på 472 personar. Det er ein Hareid Sykkylven nedgang på 87 personar samanlikna med fødsels­overskotet Norddal i 2015, som var 559 personar. Gjennomsnittleg fødsels­ Sande Ørsta Stranda overskot i Møre og Romsdal i perioden 2006–2016 var 523 personar. Møre og Romsdal , prosent Vanylven Det årlege innanlandske flyttetapet i perioden 2006–2016 Volda Landet , prosent var i gjennomsnitt -882 personar. I 2016 var den innan- 1. januar 2008 blei Kristiansund og Frei ei kommune landske nettoutflyttinga på -1 157 personar, som er ein - Kristiansund kommune auke på 17,2 prosent frå 2015. Vi må tilbake til 2006 for å finne eit like stort innanlandsk flyttetap.

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 5 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Årsak til endring i folketal, Møre og Romsdal, 2000–2016 Årsak til endring i folketal 2016 Personar Endring i folketal 

- -

 ­ ­

 Folketal per 01.01.2016 Fødsels overskot Innanlandsk nettoflyt ting Netto innvandring Nettoflyt ting samla Folketal per 01.01.2017 Personar Prosent  Molde 26 732 92 -87 85 -2 26 822 90 0,3

  Ålesund­ 46 747 174 -135 410 275 47 199 452 1,0 ­Kristiansund 24 526 10 -187 99 -88 24 442 -84 -0,3   Vanylven 3 256 -20 -37 4 -33 3 203 -53 -1,6  Sande 2 559 -9 -16 6 -10 2 540 -19 -0,7 Personar Herøy 8 972 21 -49 13 -36 8 957 -15 -0,2  Ulstein 8 430 16 -121 130 9 8 457 27 0,3  Hareid 5 189 13 -64 47 -17 5 185 -4 -0,1 Volda 9 037 47 -176 194 18 9 102 65 0,7   Ørsta 10 677 -8 31 44 75 10 744 67 0,6   Ørskog 2 310 0 -16 2 -14 2 296 -14 -0,6                  Norddal 1 652 -6 11 6 17 1 663 11 0,7 Stranda 4 598 7 16 2 18 4 623 25 0,5 Endring i folketal Fødselsoverskot Nettoinnvandring Innanlandsk nettoflytting Stordal 1 020 -5 1 -11 -10 1 005 -15 -1,5 Sykkylven 7 675 11 -3 13 10 7 695 20 0,3 Kjelde: SSB Skodje 4 620 31 15 0 15 4 667 47 1,0 Folketalsutvikling, 2007–2017, per 1. januar Sula 8 952 41 29 -15 14 9 007 55 0,6 Personar Endring i prosent Giske 8 094 61 -4 27 23 8 176 82 1,0 2007 2012 2016 2017 2007–2017 2012–2017 2016–2017 Haram 9 200 27 49 42 91 9 312 112 1,2 Østfold 262 523 278 352 289 867 292 893 11,6 5,2 1,0 Vestnes 6 611 1 -90 53 -37 6 577 -34 -0,5 Rauma 7 492 -10 5 15 20 7 503 11 0,1 Akershus 509 177 556 254 594 533 604 368 18,7 8,6 1,7 Nesset 2 970 0 -17 9 -8 2 963 -7 -0,2 Oslo 548 617 613 285 658 390 666 759 21,5 8,7 1,3 Midsund 2 088 -2 -16 13 -3 2 085 -3 -0,1 Hedmark 188 692 192 791 195 356 196 190 4,0 1,8 0,4 Sandøy 1 270 -11 -13 -1 -14 1 246 -24 -1,9 Oppland 183 037 187 147 188 953 189 479 3,5 1,2 0,3 Aukra 3 518 6 12 11 23 3 547 29 0,8 Buskerud 247 655 265 164 277 684 279 714 12,9 5,5 0,7 Fræna 9 717 53 -40 11 -29 9 741 24 0,2 Vestfold 223 804 236 424 244 967 247 048 10,4 4,5 0,8 Eide 3 467 5 -2 -15 -17 3 454 -13 -0,4 Telemark 166 170 170 023 172 494 173 307 4,3 1,9 0,5 Averøy 5 826 -7 -11 47 36 5 856 30 0,5 Aust-Agder 104 759 111 495 115 785 116 673 11,4 4,6 0,8 Gjemnes 2 593 -10 43 -14 29 2 611 18 0,7 Vest-Agder 163 702 174 324 182 701 184 116 12,5 5,6 0,8 Tingvoll 3 103 -6 -94 104 10 3 109 6 0,2 Rogaland 404 566 443 115 470 175 472 024 16,7 6,5 0,4 Sunndal 7 160 -24 -230 220 -10 7 126 -34 -0,5 Surnadal 5 969 -20 25 12 37 5 986 17 0,3 Hordaland 456 711 490 570 516 497 519 963 13,8 6,0 0,7 Rindal 2 036 2 -11 -1 -12 2 026 -10 -0,5 Sogn og Fjordane 106 194 108 201 109 530 110 266 3,8 1,9 0,7 Halsa 1 547 -5 -11 68 57 1 599 52 3,4 Møre og Romsdal 245 385 256 628 265 290 266 274 8,5 3,8 0,4 Smøla 2 141 1 -1 19 18 2 160 19 0,9 Sør-Trøndelag 278 836 297 950 313 370 317 363 13,8 6,5 1,3 Aure 3 536 -4 37 21 58 3 590 54 1,5 Nord-Trøndelag 129 069 133 390 136 399 137 233 6,3 2,9 0,6 Møre og 265 290 472 -1 157 1 670 513 266 274 984 0,4 Nordland 235 436 238 320 241 906 242 866 3,2 1,9 0,4 Romsdal Troms 154 136 158 650 164 330 165 632 7,5 4,4 0,8 Landet 5 213 985 18 164 26 076 26 076 5 258 317 44 332 0,9 Finnmark 72 665 73 787 75 758 76 149 4,8 3,2 0,5 P.g.a. registreringstidspunkt kan det vere små avvik i samla endring og summen av årsakar Landet 4 681 134 4 985 870 5 213 985 5 258 317 12,3 5,5 0,9 6 Kjelde: SSB Folketal etter aldersgrupper, per 1. januar 2017 Personar Prosent

80 år 80 år 0–5 6–12 13–15 16–19 20–29 30–39 40– 50–59 60– 70–79 og 0–5 år 6–12 år 13–15 år 16–19 år 20–29 år 30–39 år 40–49 år 50–59 år 60–69 år 70–79 år og eldre Totalt år år år år år år 49 år år 69 år år eldre Molde 1 801 2 199 922 1 361 3 566 3 445 3 417 3 512 3 253 2 080 1 266 26 822 6,7 8,2 3,4 5,1 13,3 12,8 12,7 13,1 12,1 7,8 4,7 Ålesund 3 293 4 008 1 679 2 415 6 747 6 518 6 589 5 730 5 029 3 120 2 071 47 199 7,0 8,5 3,6 5,1 14,3 13,8 14,0 12,1 10,7 6,6 4,4 Kristiansund 1 461 1 998 878 1 240 3 108 3 094 3 407 3 101 3 164 1 943 1 048 24 442 6,0 8,2 3,6 5,1 12,7 12,7 13,9 12,7 12,9 7,9 4,3 Vanylven 141 210 110 208 335 255 383 434 537 341 249 3 203 4,4 6,6 3,4 6,5 10,5 8,0 12,0 13,5 16,8 10,6 7,8 Sande 131 187 101 136 255 263 389 349 317 226 186 2 540 5,2 7,4 4,0 5,4 10,0 10,4 15,3 13,7 12,5 8,9 7,3 Herøy 580 803 346 491 1 016 1 056 1 267 1 168 1 076 677 477 8 957 6,5 9,0 3,9 5,5 11,3 11,8 14,1 13,0 12,0 7,6 5,3 Ulstein 586 816 360 500 1 022 1 114 1 353 1 003 843 565 295 8 457 6,9 9,6 4,3 5,9 12,1 13,2 16,0 11,9 10,0 6,7 3,5 Hareid 408 460 175 279 668 678 663 644 589 350 271 5 185 7,9 8,9 3,4 5,4 12,9 13,1 12,8 12,4 11,4 6,8 5,2 Volda 553 823 330 520 1 420 1 029 1 120 1 087 1 047 709 464 9 102 6,1 9,0 3,6 5,7 15,6 11,3 12,3 11,9 11,5 7,8 5,1 Ørsta 741 963 418 547 1 336 1 264 1 391 1 365 1 262 833 624 10 744 6,9 9,0 3,9 5,1 12,4 11,8 12,9 12,7 11,7 7,8 5,8 Ørskog 153 204 93 116 233 293 296 299 312 194 103 2 296 6,7 8,9 4,1 5,1 10,1 12,8 12,9 13,0 13,6 8,4 4,5 Norddal 85 144 60 105 156 160 204 227 237 169 116 1 663 5,1 8,7 3,6 6,3 9,4 9,6 12,3 13,7 14,3 10,2 7,0 Stranda 263 348 178 248 581 546 608 580 527 405 339 4 623 5,7 7,5 3,9 5,4 12,6 11,8 13,2 12,5 11,4 8,8 7,3 Stordal 44 94 56 60 96 99 141 161 103 85 66 1 005 4,4 9,4 5,6 6,0 9,6 9,9 14,0 16,0 10,2 8,5 6,6 Sykkylven 502 694 324 436 867 878 1 054 1 039 938 590 373 7 695 6,5 9,0 4,2 5,7 11,3 11,4 13,7 13,5 12,2 7,7 4,8 Skodje 395 469 147 249 608 665 627 573 491 277 166 4 667 8,5 10,0 3,1 5,3 13,0 14,2 13,4 12,3 10,5 5,9 3,6 Sula 796 916 330 470 1 068 1 267 1 257 998 949 543 413 9 007 8,8 10,2 3,7 5,2 11,9 14,1 14,0 11,1 10,5 6,0 4,6 Giske 705 841 352 458 991 1 077 1 113 952 825 537 325 8 176 8,6 10,3 4,3 5,6 12,1 13,2 13,6 11,6 10,1 6,6 4,0 Haram 660 804 352 489 1 040 1 138 1 230 1 197 1 150 717 535 9 312 7,1 8,6 3,8 5,3 11,2 12,2 13,2 12,9 12,3 7,7 5,7 Vestnes 385 550 220 354 810 682 913 890 883 560 330 6 577 5,9 8,4 3,3 5,4 12,3 10,4 13,9 13,5 13,4 8,5 5,0 Rauma 494 608 277 339 855 777 1 020 973 1 015 640 505 7 503 6,6 8,1 3,7 4,5 11,4 10,4 13,6 13,0 13,5 8,5 6,7 Nesset 169 205 106 159 350 291 388 438 401 254 202 2 963 5,7 6,9 3,6 5,4 11,8 9,8 13,1 14,8 13,5 8,6 6,8 Midsund 158 194 91 124 201 228 253 268 254 169 145 2 085 7,6 9,3 4,4 5,9 9,6 10,9 12,1 12,9 12,2 8,1 7,0 Sandøy 64 113 42 70 112 115 189 155 195 96 95 1 246 5,1 9,1 3,4 5,6 9,0 9,2 15,2 12,4 15,7 7,7 7,6 Aukra 245 369 135 189 420 452 474 397 395 283 188 3 547 6,9 10,4 3,8 5,3 11,8 12,7 13,4 11,2 11,1 8,0 5,3 Fræna 708 868 405 494 1 198 1 218 1 262 1 254 1 168 765 401 9 741 7,3 8,9 4,2 5,1 12,3 12,5 13,0 12,9 12,0 7,9 4,1 Eide 234 352 153 176 394 423 452 420 433 255 162 3 454 6,8 10,2 4,4 5,1 11,4 12,2 13,1 12,2 12,5 7,4 4,7 Averøy 365 509 240 287 644 663 787 799 797 498 267 5 856 6,2 8,7 4,1 4,9 11,0 11,3 13,4 13,6 13,6 8,5 4,6 Gjemnes 169 227 115 132 254 308 321 335 385 232 133 2 611 6,5 8,7 4,4 5,1 9,7 11,8 12,3 12,8 14,7 8,9 5,1 Tingvoll 181 248 106 160 344 282 421 413 412 350 192 3 109 5,8 8,0 3,4 5,1 11,1 9,1 13,5 13,3 13,3 11,3 6,2 Sunndal 415 522 281 410 852 709 947 1 049 917 587 437 7 126 5,8 7,3 3,9 5,8 12,0 9,9 13,3 14,7 12,9 8,2 6,1 Surnadal 348 457 211 344 730 578 814 790 811 603 300 5 986 5,8 7,6 3,5 5,7 12,2 9,7 13,6 13,2 13,5 10,1 5,0 Rindal 125 153 87 105 248 192 263 250 257 200 146 2 026 6,2 7,6 4,3 5,2 12,2 9,5 13,0 12,3 12,7 9,9 7,2 Halsa 73 124 54 75 155 153 188 222 265 180 110 1 599 4,6 7,8 3,4 4,7 9,7 9,6 11,8 13,9 16,6 11,3 6,9 Smøla 113 157 78 98 241 219 270 299 323 217 145 2 160 5,2 7,3 3,6 4,5 11,2 10,1 12,5 13,8 15,0 10,0 6,7 Aure 195 276 125 206 347 377 493 483 502 361 225 3 590 5,4 7,7 3,5 5,7 9,7 10,5 13,7 13,5 14,0 10,1 6,3 Møre og Romsdal 17 739 22 913 9 937 14 050 33 268 32 506 35 964 33 854 32 062 20 611 13 370 266 274 6,7 8,6 3,7 5,3 12,5 12,2 13,5 12,7 12,0 7,7 5,0

Landet 366 772 447 901 185 352 262 705 711 240 700 025 741 730 670 553 570 671 380 388 220 980 5 258 317 7,0 8,5 3,5 5,0 13,5 13,3 14,1 12,8 10,9 7,2 4,2 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 7 Kjelde: SSB Innanlandsk flytteunderskot auka med Innanlandsk og samla flytting, 2016 17,2 prosent i 2016 Personar Når vi bruker begrepet flytting skil vi mellom utflytting, Innflyttingar Utflyttingar Nettoflyttingar innflytting og nettoflytting. Nettoflytting er summen av all Innanlandsk Alle Innanlandsk Alle Innanlandsk Alle Molde 1 069 1 357 1 156 1 359 -87 -2 flytting, dvs. innflytting minus utflytting. Flytte­overskot Ålesund 2 050 2 837 2 185 2 562 -135 275 har vi når nettoflyttinga er større enn 0 personar, mens vi Kristiansund 753 1 031 940 1 119 -187 -88 har flytte­underskot når nettoflyttinga er lågare. Vi skil også Vanylven 80 93 117 126 -37 -33 mellom innanlandsk flytting og flytting til og frå utlandet Sande 78 109 94 119 -16 -10 (utvandring/innvandring). Herøy 242 303 291 339 -49 -36 Ulstein 336 562 457 553 -121 9 Møre og Romsdal hadde i 2016 eit flytteoverskot på 513 Hareid 193 279 257 296 -64 -17 personar. Det er 484 personar lågare enn i 2015. Innflyttinga Volda 423 669 599 651 -176 18 var 7 660 personar og utflyttinga var 7 147 personar. Ørsta 345 418 314 343 31 75 Ørskog 89 104 105 118 -16 -14 Den innanlandske nettoflyttinga var -1 157 personar i 2016, Norddal 54 65 43 48 11 17 altså eit innanlandsk flytteunderskot. Dette er ein auke på Stranda 146 191 130 173 16 18 17,2 prosent frå 2015. Fylket har hatt eit innanlandsk flytte­ Stordal 32 41 31 51 1 -10 underskot på heile 2000-talet, og det var berre i 2004 og Sykkylven 197 257 200 247 -3 10 2006 at under­skotet var større enn i 2016. Det er innvandringa Skodje 247 276 232 261 15 15 som gjer at Møre og Romsdal har eit flytte­overskot samla Sula 360 414 331 400 29 14 sett. I 2016 var flytteoverskotet frå utlandet 1 670 personar, Giske 352 422 356 399 -4 23 Haram 348 451 299 360 49 91 314 personar lågare enn i 2015. Vestnes 192 281 282 318 -90 -37 Rauma 212 248 207 228 5 20 Høgast nettoinnflytting til Ålesund Nesset 119 136 136 144 -17 -8 Midsund 46 73 62 76 -16 -3 I 2016 hadde 20 av dei 36 kommunane i Møre og Romsdal Sandøy 35 44 48 58 -13 -14 flytteoverskot. Størst overskot hadde Ålesund kommune med Aukra 167 194 155 171 12 23 275 personar. Haram og Ørsta følgde deretter med høves­ Fræna 334 400 374 429 -40 -29 vis 91 og 75 personar. Nettoflyttinga til Ålesund var 75 Eide 147 160 149 177 -2 -17 personar høgare enn i 2015, i Haram 36 personar og i Ørsta Averøy 214 277 225 241 -11 36 10 personar. Gjemnes 123 137 80 108 43 29 Tingvoll 118 235 212 225 -94 10 Av dei 16 kommunane i fylket med flytteunderskot hadde Sunndal 165 397 395 407 -230 -10 Kristiansund størst nettoutflytting med 88 personar, følgd Surnadal 191 219 166 182 25 37 av Vestnes med 37 personar og Herøy med 36 personar. Av Rindal 47 52 58 64 -11 -12 desse tre kommunane hadde Herøy eit flytteoverskot i 2015 Halsa 83 158 94 101 -11 57 på 24 personar. Både Vestnes og Kristiansund hadde eit flytte- Smøla 64 102 65 84 -1 18 underskot også i 2015, høvesvis på 95 og 13 personar. Aure 149 184 112 126 37 58 Møre og Romsdal 4 284 7 660 5 441 7 147 -1 157 513

8 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Høgast flytteoverskot frå Sogn og Innanlandsk nettoflytting etter alder for Fylkesvis nettoflytting, Møre og Romsdal, 2016 Fjordane Møre og Romsdal, 2011–2016* Personar Sogn og Fjordane Seks av fylka hadde eit innanlandsk flytteoverskot i 2016. 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Samla Rogaland Nord-Trøndelag Størst var det i Akershus (5 657 personar), følgd av Østfold 0–5 år 110 136 123 108 64 69 610 Vest-Agder (1 548) og Sør-Trøndelag (1 026). Størst innanlandsk flytte­ 6–15 år 18 -48 -1 39 -60 -27 -79 Finnmark underskot var det i Rogaland (-1 782), Nordland (-1 379) og 16–19 år -106 -131 -127 -122 -154 -193 -833 Vestfold 20–29 år -866 -887 -870 -728 -772 -912 -5 035 Møre og Romsdal (-1 157). Aust-Agder 30–39 år 72 99 100 84 -21 -39 295 Telemark Møre og Romsdal hadde eit flytteoverskot frå Sogn og 40–49 år -10 -2 -30 8 -74 -48 -156 Buskerud Fjordane på 50 personar og frå Rogaland på 11 personar. 50–59 år 14 -21 -43 -43 10 -17 -100 Oppland Til dei andre fylka er det eit flytteunderskot frå Møre og 60–66 år 27 -17 -42 -34 14 6 -46 Nordland Romsdal. Størst nettoflytting er det til Sør-Trøndelag (-339), 67 år og eldre -24 -15 -11 4 6 4 -36 Hedmark Oslo (-333) og Akershus (-150). Samla -765 -886 -901 -684 -987 -1 157 -5 380 Troms Hordaland * Unntatt flyttingar innafor fylket. Østfold Kjelde: SSB Fleire menn enn kvinner flytta til Møre Akershus Innanlandsk nettoflytting etter befolknings- og Romsdal Oslo kategori til Møre og Romsdal, 2011–2016* Sør-Trøndelag Det innanlandske flytteunderskotet i aldersgruppa 20 til 29 Personar           år auka frå -772 personar i 2015 til -912 personar i 2016. 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Samla Personar Innvandrarbefolkninga -422 -473 -522 -403 -529 -698 -3 047 Nedgangen i aldersgruppa 0 til 5 år frå 2012 til 2015 heldt Kjelde: SSB ikkje fram i 2016. Det året var det eit innanlandsk flytte­ Øvrige befolkning -343 -413 -379 -281 -458 -459 -2 333 Innanlandsk nettoflytting etter fylke, 2016 * overskot på 69 barn i denne aldersgruppa. Samla -765 -886 -901 -684 -987 -1 157 -5 380 * Unntatt flyttingar innanfor fylket. Innvandrarbefolkninga er definert som Akershus Frå 2011 til 2016 var det samla innanlandske flyttetapet på innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre. Østfold -5 380 personar. Av desse var nettoflyttinga i aldersgruppa Kjelde: SSB Sør-Trøndelag 20 til 39 år på -5 035, mens det var eit flytteoverskot på 531 Nettoflytting til Møre og Romsdal Vestfold Buskerud etter kjønn og alder, 2011–2016 personar i aldersgruppa 0 til 15 år. Hedmark Telemark   I femårsperioden frå 2011 til 2016 var samla nettoflytting Aust-Agder Menn høgast i aldersgruppa 30 til 39 år for både menn og kvinner, Hordaland Kvinner med høvesvis 1 929 og 1 650 personar. Samla flytteoverskot   Nord-Trøndelag Oppland i perioden var 5 313 menn og 3 787 kvinner. Vest-Agder   Troms Innvandrarane overrepresentert i Finnmark

Personar  Sogn og Fjordane innanlandsk flytting Oslo I 2016 stod dei med innvandrarbakgrunn for 60,3 prosent Møre og Romsdal  Nordland av det innanlandske flyttetapet. Til samanlikning utgjer Rogaland innvandrarane 12,3 prosent av innbyggarane i Møre og                   Romsdal. Innvandrarbefolkninga er definert som innvandrarar Personar   år  år   år   år   år   år   år   år   år og norskfødde barn av innvandrarar. og eldre * Unntatt flyttingar innafor fylket.

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 9 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Innvandringa går ned Innvandrarbefolkninga i Møre og Romsdal, Innvandrarbefolkninga si del av Innvandringa til Møre og Romsdal har vore ein viktig dri- 2000–2017 befolkninga, etter fylke per 1. januar 2017

var for den positive utviklinga i folketalet i fylket dei sis-   te 10 åra. 1. januar 2017 var det 29 271 innvandrarar og Oslo Innvandrarbefolkninga Akershus 3 553 norskfødde barn av innvandrarforeldre i innvan-   Innvandrarar Buskerud drarbefolkninga i fylket, til saman 32 824 personar. Norskfødde med Rogaland innvandrarforeldre Østfold Innvandrar­befolkninga auka med 1 334 personar i 2016,   VestAgder mot 1 911 personar året før. Dette gir ein årleg vekst på Vestfold Finnmark   4,2 prosent i 2016 og 6,5 prosent i 2015. I Noreg var veksten Hordaland 4,2 prosent i 2016 og 5,3 prosent i 2015. Vekstraten i Møre og Personar AustAgder   Telemark Romsdal var dermed lik landet i 2016, medan den i 2015 var Møre og Romsdal SørTrøndelag 1,2 prosentpoeng høgare.   Sogn og Fjordane Troms I gjennomsnitt har innvandrarbefolkninga auka med 2 227 Oppland   Hedmark personar årleg det siste tiåret. 2012 var toppåret med ein Nordland NordTrøndelag auke på 2 904 personar, 1 570 fleire personar enn i 2016.         Etter 2012 har veksten vore lågare. I femårsperioden frå 2012 Prosent til 2017 auka innvandrarbefolkninga med 10 682 personar i                   Møre og Romsdal.

Innvandrarbefolkninga i fylket utgjorde 8,6 prosent av be- Kjelde: SSB folkninga i 2012 og 12,3 prosent i 2017. Dette er lågare enn Innvandrarbefolkninga, per 1. januar i landet samla sett. I Noreg utgjorde innvandrarbefolkninga 13,1 prosent i 2012 og 16,8 prosent i 2017. Norskfødde barn Personar Endring med innvandrarforeldre utgjorde 8,6 prosent av innvandrar- 2010 2012 2015 2016 2017 2010–2015 2012–2017 2016–2017 befolkninga i fylket i 2012. Denne delen har auka til 10,8 Møre og Romsdal Innvandrarar, personar 15 354 20 246 26 764 28 240 29 271 11 410 9 025 1 031 prosent i 2017. Norskfødde med innvandrarforeldre, personar 1 431 1 896 2 815 3 250 3 553 1 384 1 657 303 Av fylka er det i Oslo vi finn høgast del innvandrarar. Ved Innvandrarbefolkninga samla, personar 16 785 22 142 29 579 31 490 32 824 12 794 10 682 1 334 inngangen til 2017 utgjorde innvandrarbefolkninga 32,8 prosent der. Deretter kom Akershus med 19,7 prosent og Endring i innvandrarbefolkninga, i prosent 76,2 48,2 4,2 Buskerud med 18,9 prosent. Det var færrast innvandrarar i Nord-Trøndelag, både i faktiske tal og som del av befolkninga. Del av befolkninga, i prosent 6,7 8,6 11,2 11,9 12,3 Landet Der utgjorde innvandrarbefolkninga 8,5 prosent av Innvandrarar, personar 459 346 546 732 669 380 698 550 724 987 210 034 178 255 26 437 befolkninga ved inngangen til 2017. Norskfødde med innvandrarforeldre, personar 92 967 108 438 135 583 149 657 158 764 42 616 50 326 9 107

Flukt vanlegast innvandringsgrunn Innvandrarbefolkninga samla, personar 552 313 655 170 804 963 848 207 883 751 252 650 228 581 35 544 Endring i innvandrarbefolkninga, i prosent 45,7 34,9 4,2 Kombinasjonen av krisa i oljerelaterte næringar og migrasjon frå krigar i Midtausten har endra innvandringsmønsteret til Del av befolkninga, i prosent 11,4 13,1 15,6 16,3 16,8

10 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Møre og Romsdal dei siste to åra. I 2016 var det flest som Innvandringsgrunn til Møre og Romsdal, Del innvandrarar etter innvandringsgrunn til innvandra til fylket som følge av flukt. Dette gjaldt 975 inn- 2010–2016 Møre og Romsdal og landet, 2010 og 2016 vandrarar. Også familiegjenforeining var vanlegare enn ar-  beidsinnvandring i 2016, med høvesvis 801 og 644 personar.   Samla var det 2 575 personar som innvandra til fylket i 2016.    54,8 prosent av innvandringa til Møre og Romsdal i 2010 var    arbeidsinnvandrarar, og 11,5 prosent innvandra som følge   av flukt. Fylket hadde ein større del arbeidsinnvandrarar  enn landet og ein lågare del flyktningar. I 2016 er  bildet annleis. Berre 25,0 prosent av dei som innvandra  Tal innvandrarar Tal  i 2016, var arbeidsinnvandrarar, 3,5 prosentpoeng  Del innvandrarar, prosent Del innvandrarar, lågare enn landet. Flukt var innvandringsgrunnen til   37,9 prosent av innvandrarane, 7,8 prosentpoeng høgare  enn landet. For familie­gjenforeining var det små endringar, Arbeid Familie Flukt Utdanning mens utdannings­innvandring framleis var ein liten del av               den samla innvandringa. Arbeid Familie Flukt Møre og Romsdal,   Landet,   Anna/ukjend Størst auke frå Syria Utdanning Møre og Romsdal,   Landet,   Landbakgrunnen til innvandrarane, ikkje medrekna Kjelde: SSB norskfødde med innvandrarforeldre, speglar i stor grad Vanlegaste landbakgrunn for innvandrarar i Møre og Romsdal, 2016 og 2017 innvandringsgrunnen deira. Per 1. januar 2017 var dei ti landa Møre og Romsdal har flest innvandrarar frå: Polen Polen (5 476 personar), Litauen (3 074), Tyskland (1 637), Eritrea (1 235), Filippinane (1 157), Thailand (1 117), Romania Litauen (1 036), Syria (1 025), Latvia (954) og Somalia (815). Uroa Tyskland i Midtausten og migrasjonen frå Syria gjer at Syria no er blant dei ti landa, mens Sverige ikkje lenger er det. Talet på Eritrea innvandrarar frå Syria auka frå 445 personar 1. januar 2016 Filippinene til 1 025 eitt år etter. Thailand Den klart største gruppa av busette innvandrarar i fylket har bakgrunn frå Europa utanom Tyrkia (63,6 prosent). Deretter Romania følger Asia med Tyrkia (21,7 prosent), Afrika (11,1 prosent), Syria Sør- og Mellom-Amerika (2,3 prosent), Nord-Amerika (1,1 prosent) og Oseania (0,3 prosent). Ingen andre fylke har Latvia større del av innvandrarar frå Europa utanom Tyrkia. Somalia

              Tal innvandrarar

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 11 Kjelde: SSB Delen kvinner i innvandrarbefolkninga Innvandrarbefolkninga etter kjønn, per 1. januar har auka Personar Personar Personar Innvandrarbefolkninga i 2012 2016 2017 prosent av befolkninga Ser vi på innvandrarbefolkninga samla, medrekna både Menn Kvinner Samla Menn Kvinner Samla Menn Kvinner Samla 2012 2016 2017 innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre, Molde 1 188 966 2 154 1 685 1 487 3 172 1 743 1 538 3 281 8,5 11,9 12,2 finn vi at det ved inngangen til 2017 var 17 384 menn og Ålesund 2 405 1 948 4 353 3 475 2 887 6 362 3 627 3 076 6 703 9,8 13,6 14,2 15 440 kvinner i Møre og Romsdal. Samanlikna med året Kristiansund 1 169 1 028 2 197 1 614 1 404 3 018 1 627 1 454 3 081 9,2 12,3 12,6 før, er dette ein auke på 560 menn og 774 kvinner i løpet Vanylven 88 81 169 90 129 219 103 129 232 5,0 6,7 7,2 av 2016. Dei siste ti åra var det berre i 2013, 2015 og 2016 Sande 235 116 351 271 172 443 281 188 469 13,6 17,3 18,5 at innvandrarbefolkninga har auka meir med kvinner enn Herøy 355 385 740 553 554 1 107 570 567 1 137 8,5 12,3 12,7 med menn. Ulstein 713 379 1 092 894 549 1 443 893 563 1 456 13,9 17,1 17,2 Hareid 391 314 705 511 412 923 501 440 941 14,1 17,8 18,1 I fylket utgjorde kvinnene 47,0 prosent av innvandrar- Volda 324 325 649 455 439 894 494 460 954 7,5 9,9 10,5 befolkninga i 2017, 0,5 prosentpoeng høgare enn i 2016. I Ørsta 317 307 624 458 412 870 477 462 939 6,0 8,1 8,7 landet var det 47,7 prosent kvinner i 2016 og 47,8 prosent i Ørskog 137 118 255 196 163 359 190 167 357 11,6 15,5 15,5 2017. Norddal 68 83 151 77 92 169 89 99 188 8,7 10,2 11,3 Stranda 298 252 550 427 367 794 460 380 840 12,0 17,3 18,2 Samanliknar vi med tal frå 2012, ser vi at kvinnedelen i Stordal 77 76 153 88 81 169 81 83 164 14,9 16,6 16,3 innvandrarbefolkninga både i Møre og Romsdal og i Noreg Sykkylven 370 362 732 493 499 992 512 518 1 030 9,6 12,9 13,4 Skodje 152 152 304 265 248 513 272 268 540 7,3 11,1 11,6 har halde seg nokså stabil. I 2012 var det 46,4 prosent kvinner Sula 359 277 636 599 453 1 052 607 463 1 070 7,7 11,8 11,9 i fylket og 48,1 prosent i landet. Altså var del kvinner Giske 300 276 576 486 407 893 481 432 913 7,9 11,0 11,2 marginalt lågare i fylket og marginalt høgare i landet. Haram 591 530 1 121 745 723 1 468 774 773 1 547 12,5 16,0 16,6 Vestnes 293 255 548 462 356 818 436 353 789 8,4 12,4 12,0 Det er kjønnsforskjellar avhengig av geografisk Rauma 237 231 468 300 282 582 325 304 629 6,3 7,8 8,4 landbakgrunn. Blant innvandrarane i fylket frå Sør- og Nesset 50 77 127 108 113 221 120 118 238 4,2 7,4 8,0 Mellom-Amerika er 72,5 prosent kvinner, mens 41,8 av Midsund 101 111 212 145 163 308 159 157 316 10,7 14,8 15,2 innvandrarane med bakgrunn frå Europa utanom Tyrkia er Sandøy 78 80 158 102 87 189 100 88 188 12,0 14,9 15,1 kvinner. Aukra 171 138 309 249 230 479 262 246 508 9,4 13,6 14,3 Fræna 315 317 632 464 445 909 482 474 956 6,7 9,4 9,8 Det er store forskjellar mellom kommunane i fylket i kor Eide 100 96 196 138 139 277 131 127 258 5,7 8,0 7,5 stor del kvinner utgjer av innvandrarbefolkninga. I 2017 Averøy 189 191 380 286 272 558 304 291 595 6,8 9,6 10,2 var Vanylven på topp med 55,6 prosent kvinner, der­etter Gjemnes 80 76 156 112 99 211 112 108 220 6,0 8,1 8,4 kom Norddal med 52,7 prosent og Aure med 52,5 prosent. Tingvoll 128 117 245 161 138 299 174 148 322 7,9 9,6 10,4 Lågast del kvinner var det i Rindal med 35,6 prosent, Sunndal 256 236 492 383 340 723 378 366 744 6,8 10,1 10,4 Ulstein med 38,7 prosent og Sande med 40,1 prosent. Surnadal 104 122 226 151 150 301 164 174 338 3,8 5,0 5,6 Rindal 11 13 24 28 21 49 38 21 59 1,1 2,4 2,9 I 17 av dei 36 kommunane i Møre og Romsdal har kvinne­delen Halsa 25 27 52 55 53 108 92 65 157 3,2 7,0 9,8 av innvandrarbefolkninga auka i perioden 2012 til 2017. Smøla 79 84 163 115 99 214 127 117 244 7,5 10,0 11,3 Størst auke har det vore i Vanylven med 7,7 prosentpoeng, og Aure 123 131 254 184 195 379 199 220 419 7,2 10,7 11,7 Møre og Romsdal 11 864 10 278 22 142 16 824 14 666 31 490 17 384 15 440 32 824 8,6 11,9 12,3 størst nedgang har det vore i Rindal med -18,6 prosentpoeng. Landet 339 957 315 213 655 170 443 561 404 646 848 207 461 365 422 386 883 751 13,1 16,3 16,8

12 Kjelde: SSB Større del unge blant innvandrarane Innvandrarbefolkninga i Møre og Romsdal etter aldersgrupper, per 1. januar I løpet av 2016 auka talet på innvandrarar i alle aldersgrupper, unntatt nyfødde (0 år). I denne gruppa var  år det ein reduksjon på 30 personar. Aldersgruppa 20 til 44 år   år hadde størst auke med 389 personar, ein auke på 2,3 prosent. Det er også i denne aldersgruppa det er flest innvandrarar,   år 17 302 personar i 2017. Tre av fire innvandrarar er i alderen 20 til 66 år, ofte omtala som yrkesaktiv alder. 23,9 prosent   år av innvandrarbefolkninga er 19 år eller yngre, 2,7 prosent   år er 67 år eller eldre.  år At det er flest personar i aldersgruppa 20 til 44 år i innvandrarbefolkninga, speglar den store   år arbeidsinnvandringa til fylket det siste tiåret. Denne gruppa   år blir omtala som unge yrkesaktive, og mobiliteten deira er større enn i mange av dei andre aldersgruppene.  år eller eldre Aldersgruppa 6 til 12 år hadde størst relativ auke i                  femårsperioden frå 2012 til 2017. Denne gruppa auka med    Tal innvandrarar

74,9 prosent. Deretter kom barn i alderen 1 til 5 år med Kjelde: SSB 64,3 prosent. Lågast auke var det i gruppa med nyfødde Butid for innvandrarane i Møre og Romsdal etter region, per 1. januar 2017 barn med ein auke på 28,6 prosent. Aldersgruppa 20 til

44 år auka med 41,0 prosent. 

  Halvparten har budd under seks år i Europa, inkl. Tyrkia   Asia Noreg Afrika Dei fleste innvandrarane i Møre og Romsdal har relativ kort   USA og Canada Amerika, eksl. USA og Canada butid i Noreg. 9,1 prosent har budd i landet under eitt år. 49,9   Oseania prosent har budd her i fem år eller kortare, og 9,6 prosent har budd her 20 år eller meir. 

Tal innvandrarar Tal  Innvandrarar frå Afrika har kortast butid, medan innvandrar frå Amerika utanom USA og Canada har lengst butid. 18,0  prosent av innvandrarane i fylket med bakgrunn frå Asia  har budd under eitt år i Noreg. Tilsvarande tal for USA og Canada er 14,1 prosent, for Afrika 12,4 prosent, Oseania 10,3  prosent, Amerika utanom USA og Canada 6,8 prosent og Europa 5,5 prosent. <  år  år  år år  år ‚ år  år € år  år ­ år  år  år  år  år  år ‚ år  år € år  år ­ år  år  år  år  år  år ‚ år  år € år  år  år ­ år  år år år  år ‚ år  år € år  år ­ år  år <

Butid

Asia www.mrfylke.no/fylkesstatistikk Europa, inkl. Tyrkia Afrika USA og Canada Amerika, eksl. USA og Canada Oseania 13 20 prosent fleire eldre dei siste 15 åra Tal personar 67 år eller eldre, 2002, 2017 og 2032 Talet på personar som var 67 år eller eldre i Møre og Del av befolkninga Forsørgerbyrde for Romsdal låg stabilt på omkring 36 000 personar i åra Personar Endring personar Endring i prosent prosent eldre 2000–2011. I 2017 var talet på 43 083 personar. Dette er 2002 2017 2032 2002–2017 2017–2032 2002–2017 2017–2032 2017 2032 2017 2032 6 457 fleire personar enn i 2011, ein auke på 17,6 prosent. I Molde 3 299 4 293 6 186 994 1 893 30,1 44,1 16,0 20,1 3,8 2,8 Ålesund 5 317 6 554 9 696 1 237 3 142 23,3 47,9 13,9 17,9 4,5 3,3 15-årsperioden frå 2002 til 2017 auka denne aldersgruppa Kristiansund 3 079 3 928 5 828 849 1 900 27,6 48,4 16,1 20,8 3,8 2,8 med 19,9 prosent. Vanylven 653 755 912 102 157 15,6 20,8 23,6 33,2 2,4 1,4 16,2 prosent av befolkninga i fylket var 67 år eller eldre ved Sande 453 495 629 42 134 9,3 27,1 19,5 25,1 3,0 2,2 Herøy 1 153 1 458 2 051 305 593 26,5 40,7 16,3 21,7 3,6 2,6 inngangen til 2017. Dette var 1,6 prosentpoeng høgare enn Ulstein 720 1 101 1 646 381 545 52,9 49,5 13,0 15,8 4,6 3,8 i landet, der denne gruppa utgjorde 14,6 prosent. Femten Hareid 675 792 1 122 117 330 17,3 41,7 15,3 19,5 3,9 2,9 år tidlegare utgjorde denne aldersgruppa 14,7 prosent av Volda 1 245 1 481 1 979 236 498 19,0 33,6 16,3 18,7 3,6 3,0 befolkninga i fylket, mot 13,5 prosent i landet. Altså aukar Ørsta 1 622 1 802 2 405 180 603 11,1 33,5 16,8 21,1 3,5 2,6 delen eldre i befolkninga raskare i Møre og Romsdal enn i Ørskog 313 387 562 74 175 23,6 45,2 16,9 22,1 3,5 2,5 landet samla. Norddal 352 348 419 -4 71 -1,1 20,4 20,9 29,9 2,6 1,7 Stranda 802 922 1 032 120 110 15,0 11,9 19,9 22,1 2,9 2,5 Lågast del personar i aldersgruppa 67 år og eldre er det Stordal 158 177 251 19 74 12,0 41,8 17,6 25,0 3,2 2,2 i Skodje med 12,4 prosent, følgd av Giske og Ulstein med Sykkylven 1 001 1 229 1 765 228 536 22,8 43,6 16,0 23,2 3,7 2,4 13,0 prosent. Størst del er det i Vanylven med 23,6 pro- Skodje 402 578 951 176 373 43,8 64,5 12,4 15,9 4,9 3,7 sent, følgd av Halsa med 23,4 prosent og Tingvoll med Sula 1 004 1 210 1 752 206 542 20,5 44,8 13,4 16,3 4,4 3,6 21,3 prosent. Giske 805 1 061 1 630 256 569 31,8 53,6 13,0 16,2 4,5 3,6 Haram 1 397 1 570 2 101 173 531 12,4 33,8 16,9 21,9 3,5 2,6 I Møre og Romsdal var 5,0 prosent av befolkninga 80 år Vestnes 905 1 107 1 624 202 517 22,3 46,7 16,8 23,5 3,6 2,4 eller eldre i 2017, mot 4,2 prosent i landet. Det er store Rauma 1 320 1 443 1 853 123 410 9,3 28,4 19,2 24,6 3,0 2,2 forskjellar mellom kommunane. Vanylven har størst del i Nesset 564 584 764 20 180 3,5 30,8 19,7 26,9 3,0 2,0 denne aldersgruppa, med 7,8 prosent. Deretter kjem Sandøy Midsund 372 393 465 21 72 5,6 18,3 18,8 20,6 2,9 2,6 med 7,6 prosent og Stranda med 7,3 prosent. Ulstein, Skodje Sandøy 268 248 319 -20 71 -7,5 28,6 19,9 26,0 2,9 2,1 og Giske har lågast del over 80 år, med høvesvis 3,5 pro- Aukra 448 602 744 154 142 34,4 23,6 17,0 17,8 3,3 3,3 sent, 3,6 prosent og 4,0 prosent. Fræna 1 140 1 522 2 209 382 687 33,5 45,1 15,6 20,6 3,8 2,7 Eide 440 529 779 89 250 20,2 47,3 15,3 21,8 3,8 2,6 Averøy 799 983 1 460 184 477 23,0 48,5 16,8 22,5 3,5 2,5 40 prosent fleire eldre dei neste 15 åra Gjemnes 439 492 668 53 176 12,1 35,8 18,8 27,2 3,0 2,0 Statistisk sentralbyrå (SSB) framskriv folketalet i Noreg Tingvoll 582 662 802 80 140 13,7 21,1 21,3 25,5 2,6 2,1 kvart andre år, sist i 2016. Hovudalternativet bereknar Sunndal 1 241 1 255 1 804 14 549 1,1 43,7 17,6 24,2 3,4 2,3 utviklinga når ein legg til grunn middels utvikling for Surnadal 1 042 1 145 1 530 103 385 9,9 33,6 19,1 24,4 3,0 2,2 både fruktbarheit, levealder, innanlandsk flytting og Rindal 465 428 485 -37 57 -8,0 13,3 21,1 22,6 2,6 2,4 innvandring. Halsa 345 374 476 29 102 8,4 27,3 23,4 32,9 2,4 1,5 Smøla 435 436 589 1 153 0,2 35,1 20,2 27,7 2,9 1,9 I hovudalternativet blir det 17 347 fleire personar i alders- Aure 682 739 942 57 203 8,4 27,5 20,6 27,0 2,8 2,0 gruppa 67 år og eldre dei neste 15 åra i Møre og Romsdal, Møre og Romsdal 35 937 43 083 60 430 7 146 17 347 19,9 40,3 16,2 20,6 3,7 2,8 ein auke på 40,3 prosent. I landet er auken berekna til Landet 609 607 766 002 1 091 019 156 395 325 017 25,7 42,4 14,6 18,2 4,2 3,3

14 Kjelde: SSB Kjelde: SSB 42,4 prosent. Byane i fylket vil få ein kraftig auke i talet Del 80 år og eldre av befolkninga, 2017 og 2032*, prosent Tal personar 67 år og eldre i på eldre. I Ålesund viser framskrivinga ein auke på 3 142 Møre og Romsdal, 2000–2035* personar (47,9 prosent), i Kristiansund 1 900 personar (48,4 prosent) og i Molde 1 893 personar (44,1 prosent). Vanylven  Høgast prosentvis auke viser prognosane i Skodje (64,5 pro- Halsa  sent), Giske (53,6 prosent) og Ulstein (49,5 prosent). Lågast Norddal Gjemnes vekst vil det vere i Stranda (11,9 prosent), Rindal (13,3 pro-  sent) og Midsund (18,3 prosent). Aure Tingvoll 

I framskrivinga vil Ulstein, Skodje og Giske vere dei tre Smøla Personar  kommunane med lågast del personar som er 67 år eller Nesset Sandøy eldre i 2032 med høvesvis 15,8 prosent, 15,9 prosent og  16,2 prosent. Høgast del vil det vere i Vanylven med Rauma Surnadal 33,2 prosent. Deretter kjem Halsa med 32,9 prosent og  Rindal Nordal med 29,9 prosent. I fylket er talet 20,6 prosent og i Sande landet 18,2 prosent.

Stranda                                     I Vanylven viser framskrivinga til 2032 at delen av Ørskog Historisk Framskriving Vestnes befolkninga som er 80 år eller eldre, vil auke med 5,5 Sykkylven prosentpoeng til 13,3 prosent i dei 15 åra frå 2017 til 2032. Averøy I Halsa blir 12,7 prosent av befolkninga 80 år eller eldre i Sunndal Kjelde: SSB hovud­alternativet og i Norddal 11,5 prosent. Lågast del blir Haram Forsørgarbyrde for eldre 2032* det i Skodje (5,2 prosent), og deretter kjem Giske og Ulstein Midsund med 5,4 prosent. Herøy Eide Smøla Stordal > , Høgare enn landet Forsørgarbyrda for eldre aukar , , Høgare enn fylket Ørsta Aure < , Lågare enn fylket Halsa Eit demografisk mål som ofte blir nytta i offentleg Kristiansund Fræna Rindal planlegging, er talet på personar i arbeidsfør alder for Averøy Tingvoll Kristiansund Surnadal Fræna Eide Gjemnes kvar person i yrkespassiv alder. Yrkesaktiv alder er her Møre og Romsdal Sandøy Aukra Molde definert til å vere aldersgruppa frå 20 år til og med 66 år, Midsund Molde Nesset og yrkespassiv alder omfattar dei som er 67 år eller eldre. Aukra Sunndal Haram Giske Volda Skodje Vestnes Forholdstalet mellom talet på personar i yrkesaktiv og Ålesund Ørskog Rauma Ulstein Sula Hareid Herøy Stordal yrkespassiv alder blir omtalt som forsørgarbyrde for eldre.  Hareid Sykkylven Landet Norddal Høg verdi er bra. Endring Sande Ørsta Ålesund  Stranda

Sula Vanylven I landet var forsørgarbyrda for eldre 4,2 i 2017. Det er 0,5 Volda høgare enn i Møre og Romsdal. Det er altså gjennomsnittleg Ulstein Møre og Romsdal , Landet , færre i yrkesaktiv alder per pensjonist her i fylket enn i lan- Giske det. I 2032 er forsørgarbyrda for eldre venta å bli 3,3 i landet Skodje og 2,8 i fylket, eit kraftig fall. Lågast blir det i Vanylven med 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1,4, og høgast blir det i Ulstein med 3,8 i 2032. * Framskrivingsalternativ MMMM (middelalternativet) www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 15 Kjelde: SSB Kjelde: SSB

Nedgang i fødselsoverskotet i 2016 Fødde og fødselsoverskot, 2015 og 2016 Gjennomsnittleg fødealder for kvinner, 2016 Det vart fødd 2 737 barn i Møre og Romsdal i 2016, ein Tal fødde Endring Fødselsoverskot Endring Oslo reduksjon på 52 fødde samanlikna med 2015. Den lange 2015– 2015– Akershus trenden i fylket er at talet på fødde fell. Det var også ein 2015 2016 2016 2015 2016 2016 Buskerud Molde 303 295 -8 94 92 -2 nedgang i Noreg, men den var relativt sett mindre enn i Landet fylket. I Møre og Romsdal var nedgangen -1,9 prosent, mot Ålesund­ 545 542 -3 226 174 -52 Sogn og Fjordane -0,3 prosent i landet. Fleste fødde var det i Ålesund med 542 ­Kristiansund 246 208 -38 34 10 -24 Hordaland Vanylven 21 16 -5 -11 -20 -9 SørTrøndelag fødde, mens Molde hadde 295 og Kristiansund 208. Rogaland Sande 13 18 5 -10 -9 1 Vestfold Herøy 90 83 -7 14 21 7 I halvparten av kommunane i Møre og Romsdal var det Troms ein auke i talet på fødde frå 2015 til 2016. I Volda var det Ulstein 100 71 -29 58 16 -42 Møre og Romsdal ein auke på 26 barn (110 fødde), og deretter kom Rauma Hareid 70 57 -13 36 13 -23 AustAgder Volda 84 110 26 5 47 42 Oppland med ein auke på 12 (74 fødde), og Eide med ein auke på Hedmark Ørsta 111 101 -10 23 -8 -31 11 (43 fødde). Dei tre kommunane med størst nedgang var Østfold Ørskog 24 25 1 -2 0 2 Kristiansund med ein nedgang på 38 til 208 fødde, Ulstein VestAgder Norddal 8 12 4 -21 -6 15 Telemark med ein nedgang på 29 til 71 fødde og Sunndal med ein Stranda 45 39 -6 0 7 7 Finnmark Nordland nedgang på 18 fødde til 58. Stordal 3 4 1 -4 -5 -1 NordTrøndelag Sykkylven 83 77 -6 25 11 -14 Fødselsoverskotet er differansen mellom talet på fødde og , , , , , , , ,  ,  , Skodje 58 61 3 34 31 -3 døde. Nedgangen i fødde bidrar til at også fødsels­overskotet Alder Sula 115 120 5 36 41 5 får ein negativ trend. I 2016 var fødselsover­skotet i fyl- Giske 110 113 3 53 61 8 Kjelde: SSB ket på 472 personar. Dette er ein nedgang på 87 frå 2015, Haram 99 109 10 26 27 1 Samla fruktbarheitstal for kvinner, 2016 tilsvarande 16 prosent. I landet var fødselsoverskotet Vestnes 62 68 6 -2 1 3 18 164 personar i 2016, 0,9 prosent lågare enn i 2015. Rauma 62 74 12 -12 -10 2 Rogaland Vest
Agder Nesset 32 30 -2 -2 0 2 Gjennomsnittleg fødealder for kvinner i Møre og Romsdal Hordaland Midsund 24 18 -6 9 -2 -11 var 30,3 år i 2016, ein auke på 0,3 år frå året før. I landet Nord
Trøndelag Sandøy 9 6 -3 -10 -11 -1 Sogn og Fjordane var auken på 0,1 år frå 2015 til 30,8 år i 2016. Den Aukra 27 33 6 2 6 4 Aust
Agder gjennomsnittlege fødealderen i fylket har auka med 1,1 Fræna 117 113 -4 26 53 27 Møre og Romsdal Akershus år sidan 2000. Tilsvarande auke i landet var på 1,2 år. I Eide 32 43 11 3 5 2 Finnmark 2016 var det høgast gjennomsnittleg fødealder for kvinner Averøy 47 45 -2 1 -7 -8 Telemark i Oslo med 32,4 år, mens Nord-Trøndelag hadde lågast Gjemnes 29 22 -7 9 -10 -19 Landet gjennomsnittleg fødealder med 29,3 år. Tingvoll 22 27 5 -8 -6 2 Sør
Trøndelag Nordland Sunndal 76 58 -18 -2 -24 -22 Oppland Fruktbarheitstalet for kvinner i fylket fall frå 1,81 i 2015 Surnadal 52 59 7 -7 -20 -13 Vestfold til 1,77 i 2016. I landet var det ein nedgang på 0,02 til 1,71. Rindal 17 19 2 -18 2 20 Østfold Møre og Romsdal hadde det sjuande høgaste fruktbarheits- Halsa 7 12 5 -16 -5 11 Troms talet av fylka i 2016. Smøla 15 20 5 -17 1 18 Hedmark Oslo Aure 31 29 -2 -13 -4 9 Buskerud Møre og Romsdal 2 789 2 737 -52 559 472 -87 , , , , , , , , Landet 59 058 58 890 -168 18 331 18 164 -167 Fruktbarheitstal

16 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Færre personar i kvart privathushald Del aleinebuande av befolkninga, Tal personar per privathushald Levesettet til befolkninga endrar seg over tid. Det viser seg 2005 og 2016 1980 1990 2001 2010 2016 også i korleis vi vel å bu. Vi ser ei langsiktig endring i Prosent Østfold 2,64 2,38 2,26 2,21 2,20 retning av stadig færre personar per hushald. I 2016 var det 2005 2016 Endring Akershus 2,79 2,50 2,43 2,36 2,35 2,25 personar per privathushald i Møre og Romsdal. Det er Molde 15,6 17,5 2,0 Oslo 2,01 1,85 1,90 1,88 1,98 0,06 personar høgare enn i landet, altså ein liten forskjell. Ålesund­ 16,2 17,5 1,3 Hedmark 2,68 2,43 2,25 2,19 2,12 I Oslo er det færrast personar per privathushald (1,98). ­Kristiansund 17,0 18,4 1,4 Oppland 2,75 2,48 2,29 2,22 2,14 Deretter kjem Hedmark (2,12) og Oppland (2,14). I Akershus Vanylven 13,5 14,8 1,3 Buskerud 2,62 2,40 2,28 2,23 2,21 er det flest med 2,35, følgd av Rogaland (2,34) og Sogn og Sande 13,1 13,7 0,6 Vestfold 2,65 2,40 2,28 2,20 2,18 Herøy 11,1 12,4 1,3 Fjordane (2,31). Telemark 2,65 2,41 2,26 2,20 2,14 Ulstein 10,5 12,9 2,4 Aust-Agder 2,78 2,57 2,39 2,31 2,23 Hareid 13,0 14,0 1,0 Ser vi tilbake til 1980, finn vi at det var 0,47 fleire personar Vest-Agder 2,81 2,54 2,40 2,32 2,25 Volda 13,4 20,5 7,1 per privathushald i landet (2,66). I Møre og Romsdal var det Rogaland 2,87 2,57 2,47 2,37 2,34 Ørsta 13,0 14,7 1,7 2,92. Det var 0,26 fleire personar enn i landet i 1980 og det Hordaland 2,76 2,48 2,36 2,27 2,23 Ørskog 12,4 14,0 1,7 er 0,67 fleire personar enn det var i 2016. I Møre og Romsdal Sogn og Fjordane 3,00 2,71 2,48 2,44 2,31 Norddal 15,2 16,3 1,1 har endringa i retning færre personar per hushald gått Møre og Romsdal 2,92 2,65 2,42 2,35 2,25 Stranda 14,2 14,8 0,6 raskare enn i landet elles. I 1980 toppa Sogn og Fjordane Sør-Trøndelag 2,66 2,41 2,28 2,19 2,14 Stordal 11,8 12,9 1,1 Nord-Trøndelag 2,90 2,62 2,41 2,33 2,26 lista med 3,0, og deretter kom Møre og Romsdal. Da budde Sykkylven 12,5 13,5 1,0 Nordland 2,82 2,49 2,31 2,25 2,17 det færrast personar per privathushald i Oslo med 2,01. Skodje 11,1 11,8 0,6 Troms 2,85 2,50 2,30 2,24 2,17 Sula 10,0 11,7 1,7 Ei forklaring er at det blir fleire personar som bur aleine. I Finnmark 2,90 2,51 2,30 2,26 2,19 Giske 10,4 11,3 0,9 2016 var 15,6 prosent av befolkninga i fylket aleinebuande i Landet 2,66 2,4 2,29 2,22 2,19 Haram 12,7 13,7 1,0 privathushald. Det er ein auke frå 2005 på 1,5 prosentpoeng. Vestnes 15,3 15,4 0,0 Kjelde: SSB I landet var 16,6 prosent i 2005 og 17,1 prosent i 2016 Rauma 15,1 15,8 0,6 Tal aleinebuande i Møre og Romsdal, 2005-2016 aleinebuande, ein auke på 0,5 prosentpoeng. Nedgangen i Nesset 12,9 14,6 1,8 fruktbarheitstala påverkar også storleiken på hushalda. Midsund 13,7 12,5 -1,2   Sandøy 16,6 17,6 0,9 Det var stor skilnad mellom kommunane i Møre og Romsdal Aukra 9,3 11,8 2,5   i kor stor del som bur aleine i privathushald i 2016. Lågast Fræna 12,2 13,5 1,3 del var det i Giske med 11,3 prosent, deretter kom Sula Eide 13,3 13,0 -0,3   (11,7 prosent) og Skodje (11,8 prosent). Volda hadde størst Averøy 13,1 13,6 0,6 del med 20,5 prosent, følgd av Kristiansund (18,4 prosent) Gjemnes 12,7 13,7 1,0 Tingvoll 14,1 15,7 1,6   og Sunndal (18,0). I Ålesund og Molde bur også ein relativt Personar stor del aleine. Begge hadde 17,5 prosent i 2016. Endringa Sunndal 15,9 18,0 2,1 i storleiken på hushaldet endrar også bustadbehovet, Surnadal 13,2 14,2 1,0   noko som må takast omsyn til i kommunanes areal- og Rindal 13,9 13,6 -0,2 Halsa 16,1 16,7 0,6 samfunnsplanlegging.   Smøla 16,9 17,6 0,7 Aure 15,8 16,6 0,8

Møre og Romsdal 14,1 15,6 1,5             Landet 16,6 17,1 0,5 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 17 Kjelde: SSB/PANDA Kjelde: SSB/PANDA Svak auke i pendlinga Pendling per 4. kvartal 2016 Tal inn- og ut pendlarar, 2016 Etter at vi i fjor såg ein markant nedgang i pendlinga frå Molde 2014 til 2015, har pendlinga langtMolde på veg stabilisert seg frå Ålesund Ålesund

2015 til 2016. Det er framleis ein liten nedgang i talet på Kristiansund Kristiansund 2 pendlarar ut frå fylket, men fleire kommunar har hatt ein

PENDLING Vanylven Vanylven

markert auke i innpendlinga det siste året. Personar som pendlar inn i kommunen Personar som pendlar ut av kommunen Innpendling i prosent sysselsette av Utpendling i prosent av busette ­ arbeidstakarar Sande Sande Molde 5 319 2 194 32,0 16,3 Herøy Herøy Auka sysselsetting på deler av Nordmøre har gjort at inn- Ålesund­ 8 491 4 448 30,2 18,5 Ulstein Ulstein pendlinga til Smøla auka med nesten 31 prosent (33 per- ­Kristiansund 1 760 1 862 15,8 16,6 sonar) og til Halsa med 28 prosentHareid (46 personar) frå 2015 Vanylven 166 393 12,7 25,6 Hareid til 2016. Alle kommunane nord iVolda fylket, med unntak av Sande 317 370 26,6 29,9 Volda Kristiansund, hadde auka innpendlingØrsta frå 2015 til 2016. I Herøy 772 1 090 19,4 25,4 Ørsta tal på pendlarar hadde Ålesund denØrskog største auken med 403 Ulstein 1 870 1 412 39,9 33,4 Ørskog Hareid 682 1 185 34,8 48,2 fleire innpendlarar i 2016 enn Norddalåret før. Sunndal på andre Norddal Volda 1 661 1 563 37,4 36,0 plass mangla berre éin på å aukeStranda med 100 pendlarar i same Stranda Ørsta 1 127 1 914 24,9 36,1 Stordal Stordal tidsrom. I den andre enden av skalaen finn vi Ulstein med Ørskog 402 615 42,2 53,0 Sykkylven Sykkylven heile 25 prosent nedgang i innpendlinga (468 personar). For Norddal 171 199 21,1 23,7 Skodje Skodje Molde og Kristiansund har nedgangen halde fram, og til Stranda 450 449 18,8 18,8 Molde var det registrert 288 færreSula innpendlarar (5,4 pro- Stordal 175 200 38,0 41,0 Sula sent) og til Kristiansund 122 færreGiske (6,9 prosent). Sykkylven 512 762 14,0 19,4 Giske Haram Skodje 737 1 551 46,8 64,8 Haram Sjølv om innpendlinga har gåttVestnes kraftig ned i Ulstein dei Sula 941 2 526 32,0 55,8 Vestnes siste åra, er framleis nesten 40 prosentRauma av arbeidsstyrken Giske 505 2 045 20,4 50,9 Rauma Haram 935 1 434 23,0 31,4 i kommunen innpendlarar. SkodjeNesset (47 prosent) og Ørskog Nesset Vestnes 402 808 14,3 25,1 (42 prosent) har begge gått forbi UlsteinMidsund på denne rangeringa. Midsund Rauma 374 722 11,2 19,7 Med nesten 65 prosent av arbeidsstyrkenSandøy som pendlar ut Sandøy Nesset 142 696 16,5 49,2 Aukra Aukra av kommunen, ligg Skodje også på topp her. Dette gjer Midsund 125 238 14,8 24,9 Fræna Skodje til den kommunen i fylketFræna som er tettast integrert Sandøy 87 75 13,4 11,8 i den regionale arbeidsmarknadenEide kring seg. Bruker ein Aukra 493 685 33,4 41,0 Eide prosentvis samla inn- og utpendlingAverøy som ein målestokk Fræna 797 2 300 23,4 46,8 Averøy for arbeidsmarknadsintegrering,Gjemnes er, i tillegg til Skodje, Eide 340 824 27,2 47,6 Gjemnes kommunane Ørskog, Sula, Hareid,Tingvoll Stordal og Eide mest Averøy 444 1 048 20,1 37,2 Tingvoll integrert. Kommunane Smøla, SunndalSandøy, Sunndal, Rauma, Gjemnes 184 640 22,4 50,2 Sunndal Tingvoll 104 527 10,3 36,9 Kristiansund og Sykkylven er etterSurnadal denne målestokken dei Surnadal Sunndal 747 376 19,6 11,0 Rindal Rindal minst integrerte. Surnadal 465 552 16,0 18,4 Halsa Halsa Rindal 197 339 22,6 33,6 Smøla Smøla Halsa 163 200 23,8 27,8 Aure Smøla 107 128 10,1 11,9 Aure

   Aure   242 399 15,5 23,2 ƒ ƒ ƒ      Møre og 4 375 8 727 3,4 6,7 Pendlarar Romsdal Utpendling Innpendling

18 Kjelde: SSB Pendlingsstraumar mellom kommunar, per 4. kvartal 2016

Arbeidsstad

Bustad Molde ­ Ålesund Kristiansund Vanylven Sande Herøy Ulstein Hareid Volda Ørsta Ørskog Norddal Stranda Stordal Sykkylven Skodje Sula Giske Haram Vestnes Rauma Nesset Midsund Sandøy Aukra Fræna Eide Averøy Gjemnes Tingvoll Sunndal Surnadal Rindal Halsa Smøla Aure

Molde 154 115 0 0 1 12 1 7 1 4 4 2 2 2 1 3 1 10 63 55 48 58 5 180 359 67 21 53 4 40 10 0 1 0 0 Ålesund­ 182 38 17 12 43 109 58 49 59 144 16 72 21 207 283 701 362 341 45 28 1 11 11 5 4 2 3 1 0 6 10 0 0 2 0 ­Kristiansund 256 53 0 0 0 3 0 4 0 1 0 0 0 1 0 0 1 7 4 8 5 4 3 29 18 11 254 38 24 43 15 1 12 38 31 Vanylven 5 28 0 44 16 53 2 37 21 0 0 2 0 1 2 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Sande 0 26 1 10 123 92 21 33 9 1 1 0 0 3 1 0 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Herøy 8 90 10 6 107 449 87 66 30 1 0 2 0 2 4 2 3 1 0 0 0 2 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 Ulstein 13 202 4 4 80 271 386 107 61 2 0 5 0 5 2 16 1 10 2 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 1 Hareid 11 160 7 1 27 96 680 44 11 3 1 2 0 2 2 7 4 3 2 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 Volda 43 138 3 46 13 51 125 9 745 1 1 8 2 6 0 8 5 2 2 3 0 1 1 0 0 1 0 0 2 2 0 0 0 0 0 Ørsta 39 191 3 7 11 56 171 22 1 006 1 3 10 0 10 3 29 6 5 2 3 0 2 1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 Ørskog 23 280 0 0 1 0 0 1 3 2 12 3 31 7 89 8 4 49 24 6 1 0 0 1 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 Norddal 13 36 0 0 1 0 0 1 1 0 11 60 13 7 7 2 1 2 4 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Stranda 10 60 1 0 0 0 2 2 9 10 2 58 24 115 5 1 3 8 5 1 0 0 3 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 Stordal 2 69 1 0 0 0 0 0 2 0 31 24 16 3 17 3 1 7 6 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Sykkylven 18 332 2 0 0 1 2 4 10 6 8 3 110 8 20 13 6 10 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 Skodje 17 938 1 0 2 4 3 8 2 7 79 9 16 18 18 31 18 214 17 7 0 2 1 0 2 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 Sula 32 1 921 4 1 1 9 38 29 9 8 17 3 13 6 32 49 22 45 10 3 0 2 2 1 2 1 1 1 0 1 0 0 1 0 0 Giske 23 1 579 8 0 0 5 17 18 4 2 11 5 11 6 4 32 33 45 1 2 0 1 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 Haram 32 795 4 8 1 5 2 2 17 7 28 14 4 5 12 174 25 20 34 4 1 7 21 4 1 1 2 0 0 1 0 0 0 0 0 Vestnes 256 131 5 0 0 1 4 1 7 1 35 0 8 6 5 17 8 4 66 45 0 4 2 5 11 0 1 1 0 7 1 0 0 0 0 Rauma 245 70 14 0 0 0 0 0 2 2 0 0 2 8 2 3 2 2 3 86 3 0 0 3 5 1 3 3 1 17 2 0 0 2 0 Nesset 291 9 14 0 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 1 1 0 2 4 31 0 0 1 8 0 1 18 5 189 5 1 0 0 1 Midsund 121 19 3 0 0 8 0 0 7 0 0 0 0 0 1 2 0 1 14 3 2 0 4 3 7 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 Sandøy 14 17 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 2 0 0 5 0 0 0 0 2 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Aukra 438 20 11 0 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 0 1 0 0 12 4 2 0 4 3 59 4 2 1 0 2 0 0 0 0 0 Fræna 1 510 48 46 0 0 0 1 0 1 1 1 1 3 0 0 1 8 0 6 10 6 3 10 1 121 131 51 6 2 15 2 0 1 1 4 Eide 356 6 44 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0 0 0 0 0 1 2 3 5 3 1 1 21 177 37 15 1 13 2 0 1 0 2 Averøy 70 14 565 0 0 4 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 4 0 0 0 12 44 73 1 5 11 0 0 1 4 2 Gjemnes 285 14 103 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 7 40 1 1 5 27 15 7 13 26 1 0 3 0 0 Tingvoll 39 7 172 0 0 0 1 0 0 0 0 2 0 0 1 0 0 0 0 2 3 2 0 3 3 5 3 6 13 113 10 0 17 2 2 Sunndal 59 11 16 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 2 0 0 0 2 24 2 3 3 5 1 0 3 16 29 2 3 1 3 Surnadal 28 8 19 0 0 0 1 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 2 2 0 0 1 0 2 1 2 7 107 94 53 3 3 Rindal 7 0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 178 4 0 0 Halsa 5 2 26 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 3 2 6 11 69 1 1 13 Smøla 7 4 30 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 3 0 0 1 2 0 3 2 Aure 23 4 114 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 2 0 0 1 2 1 1 5 0 0 5 7 0 10 16 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 19 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Store endringar i arbeidsplassdekninga Arbeidsplassdekning, per 4. kvartal 2016 Arbeidsplassdekning, per 4. kvartal 2016 for enkelte kommunar

Arbeidsplassdekning viser talet på arbeidsplassar (syssel- Molde

3 sette etter arbeidsstad) i prosent av talet på arbeidstakarar Ålesund (sysselsette etter bustad) i eit område, for eksempel i ein Ulstein ARBEIDSMARKNAD

kommune. Sysselsette ­ personar etter bustad Sysselsette ­ personar etter arbeidsstad Arbeidsplass- dekning eller Over- av underdekning ­ arbeidsplassar Sunndal Molde 13 479 16 604 123,2 3 125 Sandøy Den dramatiske utviklinga vi har sett særleg innanfor Ålesund­ 24 074 28 118 116,8 4 044 Volda petroleums­retta verksemd dei seinare åra, gir no klare ut- ­Kristiansund 11 214 11 112 99,1 -102 Stranda slag i arbeidsplassdekninga. Ulstein, som toppa lista i fjor Vanylven 1 538 1 309 85,1 -229 Kristiansund med ei arbeidsplassdekning på over 125 prosent, har i år Sande 1 237 1 191 96,3 -46 Smøla falle til tredjeplass med 111 prosent arbeidsplassdekning. Herøy 4 291 3 972 92,6 -319 Surnadal Sjølv med ein nedgang på to prosentpoeng, er det Molde Ulstein 4 230 4 690 110,9 460 Norddal som no har den høgaste arbeidsplassdekninga i fylket med Hareid 2 458 1 957 79,6 -501 Møre og Romsdal Volda 4 346 4 443 102,2 97 123 prosent. Med over 600 fleire arbeidsplassar i 2016 enn i Sande Ørsta 5 306 4 519 85,2 -787 2015 auka Ålesund arbeidsplassdekninga med 2,5 prosent- Halsa Ørskog 1 160 952 82,1 -208 Stordal poeng og tar andreplassen med 117 prosent. Også Stranda, Norddal 838 812 96,9 -26 Sykkylven Volda, Sandøy og Sunndal hadde i 2016 fleire arbeidsplas- Stranda 2 391 2 394 100,1 3 Herøy sar enn arbeidstakarar. Stordal 488 461 94,5 -27 Aure Sykkylven 3 923 3 669 93,5 -254 Rauma Lågast arbeidsplassdekning finn vi i Nesset kommune med Skodje 2 393 1 576 65,9 -817 Haram 61,0 prosent, i Giske med 61,7 prosent og i Gjemnes med Sula 4 527 2 941 65,0 -1 586 64,3 prosent. Giske 4 021 2 481 61,7 -1 540 Aukra Haram 4 569 4 069 89,1 -500 Midsund Nabokommunane til Ålesund, Sula og Giske, hadde størst Vestnes 3 223 2 818 87,4 -405 Vestnes «underdekning» på arbeidsplassar målt i reine tal, med Rauma 3 673 3 327 90,6 -346 Rindal høves­vis 1 586 og 1 540 arbeidsplassar i «minus». Også Nesset 1 414 862 61,0 -552 Ørsta Fræna, som er nabokommunen til Molde, hadde stor under- Midsund 957 844 88,2 -113 Vanylven dekning med 1 504 færre arbeidsplassar enn arbeidstaka- Sandøy 634 649 102,4 15 Ørskog rar per 4. kvartal 2016. Ålesund hadde 4 044 arbeidsplassar Aukra 1 672 1 478 88,4 -194 Hareid i «overdekning» og Molde hadde 3 125. I 2015 hadde Molde Fræna 4 911 3 407 69,4 -1 504 Averøy Eide 1 730 1 248 72,1 -482 større «overdekning» enn Ålesund både i prosent og i tal på Eide Averøy 2 815 2 213 78,6 -602 arbeidsplassar, men ulik utvikling i desse to byane gjer at Tingvoll Gjemnes 1 275 820 64,3 -455 Fræna Ålesund no har flest arbeidsplassar i overdekning. Tingvoll 1 428 1 007 70,5 -421 Skodje Sunndal 3 431 3 802 110,8 371 Sjølv om det har vore ein nedgang i talet på arbeids­plassar Sula Surnadal 2 995 2 906 97,0 -89 Gjemnes i Møre og Romsdal frå 2015 til 2016, har arbeidsplass­ Rindal 1 008 872 86,5 -136 Giske dekninga auka svakt. Forklaringa på dette ligg i at Halsa 719 686 95,4 -33 Nesset talet på arbeidstakarar har gått meir ned enn talet på Smøla 1 073 1 055 98,3 -18        arbeidsplassar. Aure 1 717 1 560 90,9 -157 Prosent Møre og Romsdal 131 158 126 827 96,7 -4 331

20 Kjelde: NAV Kjelde: NAV Størst nedgang i arbeidsløysa blant unge Arbeidsløyse i prosent av arbeidsstyrken, Ledige fordelt på yrkesgrupper I august 2017 var 3 895 personar heilt utan arbeid i Møre og august 2017 Møre og Romsdal august 2016 og 2017 Romsdal. Det utgjer 2,8 prosent av arbeidsstokken. Fylket Endring Hareid august 01.08.2016 01.08.2017 2016–2017 ligg med det framleis over landsgjennomsnittet, som er 2,7 Ulstein Akademiske yrker 58 35 -23 prosent. Nedgangen frå augsut i fjor har likevel vore større Herøy Barne- og ungdomsarbeid 226 191 -35 i Møre og Romsdal, med ein reduksjon på 14,8 prosent mot Aukra Butikk- og salgsarbeid 438 363 -75 12,7 prosent på landsbasis. Kristiansund Bygg og anlegg 654 513 -141 Haram Av dei arbeidsledige er 1 439 kvinner og 2 456 menn. 28,3 Fræna Helse, pleie og omsorg 237 212 -25 prosent av alle arbeidsledige er i aldersgruppa 30-39 år. Sande Industriarbeid 899 779 -120 Talet på arbeidsledige under 30 år er 1 153, ein reduksjon Nesset Ingeniør- og ikt-fag 216 208 -8 på 17 prosent frå august i fjor. Vestnes Ingen yrkesbakgrunn eller 387 284 -103 uoppgitt Møre og Romsdal Jordbruk, skogbruk og fiske 153 143 -10 Av dei 36 kommunane i fylket er det 11 som har høgare Midsund Kontorarbeid 345 296 -49 arbeidsløyse enn gjennomsnittet for fylket og landet. I to Landet kommunar er over fem prosent av arbeidsstyrken ledige. Eide Ledere 45 42 -3 Dette er Ulstein (5,7) og Hareid (5,9). Lågast del ledige finn Ørsta Meglere og konsulenter 131 102 -29 vi kommunane Norddal, Sunndal, Smøla og Rindal. Volda Reiseliv og transport 391 340 -51 Ålesund Serviceyrker og annet arbeid 308 298 -10 Registrert arbeidsløyse blant innvandrarar i andre kvartal Halsa Undervisning 83 89 6 i 2017 var 6,6 prosent av arbeidsstyrken (arbeidsstyrke = Molde Sum 4 571 3 895 -676 sysselsette + arbeidsledige), og det er ned 1,3 prosentpoeng Averøy Skodje frå same periode i fjor. Kjelde: NAV Stordal Tal arbeidsledige etter kjønn og alder Av alle arbeidsledige i fylket i august 2017 var 28 prosent Tingvoll i Møre og Romsdal, august 2017 (1 106) langtidsledige dvs. samanhengande heilt ledige i Rauma minst seks månader, mot 29 prosent året før. Giske Aure  I august 2017 var 903 arbeidssøkarar i ulike arbeids- Sula marknadstiltak, 344 fleire enn i august 2016. Til saman gir Gjemnes  Sykkylven dette ei brutto arbeidsløyse på 4 798 personar i fylket.  Stranda Personar med yrkespraksis innan industriarbeid utgjer den Surnadal  største yrkesgruppa blant dei arbeidsledige. I august 2017 Sandøy  var 779 industriarbeidarar registrert som helt ledige. Det er Ørskog 120 færre enn for eitt år sidan. Det siste året har arbeidsløysa Vanylven  falle mest innan bygge- og anleggsyrka. Ved utgangen Rindal  av august var 513 personer med denne yrkesbakgrunnen Smøla Sunndal registrert som heilt ledige. Dette er 141 færre enn for eitt år Norddal  år   år  år   år   år   år  år sidan. Talet på ledige har gått ned for nesten alle yrka, med og under og over        unntak av undervisning. Prosent Kvinner Menn www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 21 Kjelde: SSB/NAV Kjelde: SSB Fleire uføre kvinner enn menn Del mottakarar av uføretrygd av Per 31. mars 2017 var det registrert 15 066 mottakarar av befolkninga, per 31. mars 2017 Legemelde sjukefråvær, prosent uføretrygd i Møre og Romsdal. Det er 271 fleire personar Smøla Per 1. kvartal enn på same tidspunkt i 2016, ein auke på 1,8 prosent. For Halsa landet samla var det ein auke på 1,3 prosent til 321 300 Tingvoll Begge kjønn 2015 2016 2017 personar totalt. Kristiansund Molde 5,6 5,3 5,4 Vanylven Ålesund­ 5,5 5,6 5,4 Talet på mottakarar av uføretrygd som del av befolkninga Rindal ­Kristiansund 6,2 6,2 6,4 mellom 18 og 67 år var 9,1 prosent i første kvartal 2017. Surnadal Vanylven 7,5 7,4 6,9 Det er 0,2 prosentpoeng fleire enn på same tid i fjor, men Vestnes Sande 6,4 5,9 6,6 Herøy 6,7 6,1 6,4 er på same nivå som i 2012. Det er fleire kvinner enn menn Aure Figur: Prosentvis endring i sjukefråværet 1.kvartal. 2015-1. kvartal 2016 Ulstein 4,7 5,1 4,7 som mottar uføretrygd. 61,5 prosent av dei uføre i Møre og Averøy Figur: Tal uføre Møre og Romsdal Hareid 6,4 6,9 6,3 Romsdal er kvinner. Dette er høgare enn landsgjennom- Rauma Figur: Tal personar med nedsett arbeidsevne Møre og Romsdal Volda 6,2 5,9 6,7 snittet, som er 58 prosent. Ørsta Ørsta 6,6 6,8 6,0 Nesset Ørskog 5,8 5,5 6,2 Det er store kommunevise variasjonar i kor stor del av Midsund Norddal 6,3 6,2 5,2 befolkninga mellom 18 og 67 år som er uføre. Smøla har den Ørskog Stranda 5,0 5,3 5,3 høgaste delen uføre med 14,9 prosent, mens Stranda har lågast Herøy Stordal 5,9 6,9 6,0 del med 6,2 prosent. Av dei tre største byane har Kristiansund Landet Sykkylven 6,3 6,7 7,0 12,7 prosent, Ålesund 7,8 prosent og Molde 7,7 prosent. Sykkylven Skodje 6,0 6,3 6,8 Eide Sula 6,5 5,9 6,1 Møre og Romsdal Giske 5,6 5,4 5,4 Stabilt sjukefråvær Sunndal Haram 5,0 5,1 5,7 Frå 1. kvartal 2016 til 1. kvartal 2017 har legemeldt sjuke­ Fræna Vestnes 6,0 7,0 7,1 Skodje fråvær i Møre og Romsdal gått ned med 0,1 prosentpoeng til Rauma 5,9 5,7 5,9 Stordal 5,8 prosent. Sjukefråværet var størst blant kvinner med Nesset 6,8 7,3 8,1 Norddal 7,7 prosent, mens menn hadde 4,3 prosent. Midsund 4,9 5,8 4,8 Hareid Sandøy 3,8 5,4 4,8 Sjukefråværet i Møre og Romsdal var litt høgare enn for Sande Aukra 5,0 6,1 6,9 landet der sjukefråværsprosenten var på 5,6. Av fylka Ålesund Fræna 5,9 5,7 5,5 hadde Sogn og Fjordane det lågaste sjukefråværet med Aukra Eide 5,2 5,3 5,7 5,0 prosent, mens Finnmark hadde høgast med 6,5 prosent Volda Averøy 6,7 6,7 6,1 i 1. kvartal 2017. Haram Gjemnes 5,4 5,5 5,6 Gjemnes Tingvoll 6,3 6,5 6,7 Høgast del sjukefråvær var det i kommunane Nesset, Molde Sunndal 5,0 4,3 3,9 Vestnes og Sykkylven, alle med 7,0 prosent eller meir. Giske Surnadal 5,9 6,3 5,4 Lågast del hadde Sunndal kommune med 3,9 prosent. Sula Rindal 6,0 7,1 6,6 Ulstein Halsa 5,5 5,2 6,9 I Møre og Romsdal er det helse- og sosialtenesta som har Sandøy Smøla 6,4 7,8 5,7 flest arbeidstakarar med sjukefråvær. Fråværet her utgjor- Stranda Aure 6,2 6,0 5,4 de 31,3 prosent av alle sjukefråværa.         Møre og Romsdal 5,8 5,9 5,8 Prosent Landet 5,6 5,4 5,6

22 Kjelde: SSB Framleis nedgang i sysselsettinga Sysselsette personar i Møre og Romsdal, 4. kvartal 2012–2016 I perioden 2012 til 2016 har sysselsettinga i Møre og Endring 2012–2016 Romsdal gått ned med 2,2 prosent eller 2 828 sysselsette. 2012 2013 2014 2015* 2016 Tal Prosent I perioden frå 2012 til 2016 var sysselsettinga høgast i 2014 Jordbruk, skogbruk og fiske 5 591 5 265 5 107 4 809 4 709 -882 -15,8 og lågast i 2016. Denne utviklinga skuldast både utvik- Bergverksdrift og utvinning 1 558 1 628 1 781 1 544 1 442 -116 -7,4 4 linga i arbeidsmarknaden, men også måten statistikken er Industri 21 327 21 534 21 589 20 163 19 318 -2 009 -9,4 SYSSELSETTING OG NÆRINGSLIV Elektrisitet, vatn og renovasjon 1 643 1 691 1 754 1 700 1 665 22 1,3 produsert på. Bygge- og anleggsverksemd 10 004 10 233 10 459 10 295 10 208 204 2,0 Frå og med 2015 bygger sysselsettingsstatistikken på Varehandel, reparasjon av motorvogner 16 916 16 848 16 845 15 942 15 877 -1 039 -6,1 A-ordningen, som er ei felles datakjelde for NAV, Skatte­ Transport og lagring 9 339 9 407 9 381 8 808 8 656 -683 -7,3 Overnattings- og serveringsverksemd 3 107 3 162 3 358 3 270 3 442 335 10,8 etaten og Statistisk sentralbyrå. Det betyr mellom anna Informasjon og kommunikasjon 1 861 1 928 1 915 1 725 1 667 -194 -10,4 at den registerbaserte sysselsettingsstatistikken ikkje Finansiering og forsikring 1 741 1 662 1 639 1 619 1 501 -240 -13,8 blir samordna med Arbeidskraftsundersøkinga (AKU), og Teknisk tenesteyting, eigedomsdrift 5 626 5 824 5 829 5 366 5 312 -314 -5,6 at berre dei sysselsette som har mottatt løn i referanse­ Forretningsmessig tenesteyting 4 873 4 833 5 059 4 539 4 387 -486 -10,0 perioden, blir tatt med i sysselsettingstala. Det betyr også Off.adm., forsvar, sosialforsikring 5 754 5 849 5 889 5 980 6 236 482 8,4 at alle sysselsette som av ulike årssaker ikkje har mottatt Undervisning 9 820 9 842 9 891 9 850 10 056 236 2,4 løn i denne perioden, blir fjerna. Dette gav særleg utslag i Helse- og sosialtenester 26 507 26 813 27 305 27 740 28 143 1 636 6,2 sysselsettinga i enkelte næringar, mellom anna jordbruk, Personleg tenesteyting 3 379 3 377 3 480 3 541 3 545 166 4,9 skogbruk og fiske samt varehandel. Uoppgitt 601 566 562 827 655 54 9,0 Møre og Romsdal 129 647 130 462 131 843 127 718 126 819 -2 828 -2,2 I tal sysselsette har nedgangen i perioden (2012–2016) vore Landet 2 588 962 2 618 991 2 650 047 2 587 701 2 591 930 2 968 0,1 størst innan industri, varehandel og jordbruk, skogbruk * Frå og med 2015 bygger statistikken på ei ny datakjelde, og er ikkje direkte samanliknbar med historiske tal og fiske. Relativt sett har nedgangen vore størst innan Kjelde: SSB jordbruk, skogbruk og fiske, finansiering og forsikring og Næringsstruktur, Møre og Romsdal og landet, 4. kvartal 2016 informasjon og kommunikasjon. Den klart største veksten i  talet på sysselsette var innan helse- og sosialtenester, med Møre og Romsdal Landet 1 636 sysselsette, mens den relativt sett var størst innan  overnattings- og serveringsverksemd. 

Næringsstrukturen i fylket skil seg frå landet elles, og særleg  i den delen som er sysselsett innan jordbruk, skogbruk og  fiske, sekundærnæringar og sørvisnæringar. Den delen som

Prosent er sysselsett i sekundærnæringane, er 6,3 prosent­poeng  høgare i Møre og Romsdal enn på landsbasis, mens delen  sysselsette innan sørvisnæringane er 6,3 prosentpoeng lågare enn på landsbasis. Innan næringane jordbruk,  skogbruk og fiske er delen sysselsette «berre» 1,5  prosentpoeng høgare enn på landsbasis, men i prosent er denne forskjellen på heile 68 prosent. Jordbruk, skogbruk Sekundærnæringar Sørvisnæringar O.adm., forsvar, Undervisning Helse og Personleg og fiske sosialforsikring sosialtenester tenesteyting

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 23 Kjelde: SSB Sysselsette personar, etter arbeidsstad og næring, 4. kvartal 2016 ­ verksemd Sum alle næringar Jordbruk, skogbruk og fiske Bergverksdrift og utvinning Industri Elektrisitet, vatn og renovasjon Bygge- og anleggs Varehandel, reparasjon av motorvogner Transport og lagring Overnattings- serverings-og verksemd Informasjon og kommunikasjon Finansiering og forsikring Teknisk tenesteyting, eigedomsdrift Forretningsmessig tenesteyting forsvar,Off.adm., sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtenester Personleg tenesteyting Uoppgitt

Molde 16 605 172 496 1 570 186 1 191 2 270 810 488 279 169 967 592 1 628 1 213 3 883 629 62 Ålesund 28 119 298 35 2 696 349 1 912 4 710 1 796 1 023 697 648 1 557 1 233 1 448 2 109 6 557 925 126 Kristiansund 11 111 149 466 615 251 823 1 540 1 058 438 133 126 571 563 606 866 2 527 325 54 Vanylven 1 313 147 114 43 9 92 118 133 6 12 4 23 26 54 104 392 24 12 Sande 1 187 63 9 411 0 91 76 76 3 0 9 11 22 37 86 264 26 3 Herøy 3 973 333 0 511 77 276 428 456 67 25 27 217 279 98 322 707 116 34 Ulstein 4 690 51 19 1 538 39 319 555 215 121 66 60 270 127 155 372 610 158 15 Hareid 1 954 38 0 529 22 155 246 129 15 15 5 72 34 109 151 375 48 11 Volda 4 446 144 19 178 6 340 458 258 64 32 69 82 141 108 760 1 629 130 28 Ørsta 4 519 191 10 580 165 501 652 325 105 65 60 149 131 240 380 797 137 31 Ørskog 950 32 0 62 39 77 148 111 35 14 18 33 17 31 65 251 14 3 Norddal 810 127 8 17 36 63 97 22 12 6 10 26 17 31 54 245 32 7 Stranda 2 392 73 3 837 33 282 138 124 110 6 6 67 26 71 176 366 66 8 Stordal 467 18 0 57 0 115 66 24 16 0 0 13 8 22 23 96 6 3 Sykkylven 3 673 47 0 1 573 31 269 351 184 46 48 19 84 40 84 266 559 58 14 Skodje 1 577 28 3 236 0 206 181 277 33 3 9 34 20 37 117 353 31 9 Sula 2 940 74 0 580 0 307 537 200 20 24 12 65 94 64 191 699 61 12 Giske 2 481 256 0 345 0 170 166 365 59 28 9 64 105 78 207 561 51 17 Haram 4 070 139 0 1 748 13 297 247 162 56 36 17 90 62 99 310 681 96 17 Vestnes 2 816 133 4 564 30 279 271 114 46 13 14 68 56 85 248 834 42 15 Rauma 3 328 186 9 476 58 330 515 339 95 45 12 72 90 119 219 659 80 24 Nesset 859 66 11 83 24 93 79 22 6 0 21 19 25 49 60 267 27 7 Midsund 845 139 0 104 0 107 72 69 3 3 3 30 15 30 66 189 12 3 Sandøy 647 51 0 232 18 22 26 66 31 0 3 6 9 26 35 109 8 5 Aukra 1 478 65 160 196 0 99 80 115 159 0 3 50 50 69 111 289 21 11 Fræna 3 409 207 13 603 3 323 400 276 50 3 40 53 56 182 318 772 83 27 Eide 1 245 62 50 195 11 196 127 52 11 7 15 19 20 60 100 291 25 4 Averøy 2 214 208 0 425 35 226 146 166 46 18 6 75 211 54 154 398 37 9 Gjemnes 817 88 0 99 4 90 57 33 25 0 6 22 11 62 99 204 13 4 Tingvoll 1 006 101 0 91 0 107 80 43 28 3 8 57 34 48 108 252 36 10 Sunndal 3 802 159 0 1 100 144 270 340 187 87 51 34 136 90 104 253 734 94 19 Surnadal 2 906 236 5 426 55 212 367 147 56 22 31 181 69 126 241 653 53 26 Rindal 870 78 3 132 0 141 84 34 9 7 16 26 25 33 47 208 20 7 Halsa 683 98 5 115 0 44 70 25 10 0 6 11 14 42 42 179 19 3 Smøla 1 053 234 0 103 16 62 97 100 32 6 3 49 21 41 66 204 16 3 Aure 1 564 218 0 248 11 121 82 143 31 0 3 43 54 106 117 349 26 12 Møre og Romsdal 126 819 4 709 1 442 19 318 1 665 10 208 15 877 8 656 3 442 1 667 1 501 5 312 4 387 6 236 10 056 28 143 3 545 655

Landet 2 591 903 57 137 52 946 207 795 30 512 212 253 349 053 137 252 89 770 87 811 45 668 160 475 125 486 165 473 212 967 540 461 100 490 16 354

24 Kjelde: SSB Sysselsette personar etter arbeidsstad og næring, 4. kvartal 2016, prosent - ­ verksemd Jordbruk, skog bruk og fiske Bergverksdrift og utvinning Industri Elektrisitet, vatn og renovasjon Bygge- og anleggs Varehandel, reparasjon av motorvogner Transport og lagring Overnattings- serverings-og verksemd Informasjon og kommunikasjon Finansiering og forsikring Teknisk tenesteyting, eigedomsdrift Forretningsmessig tenesteyting forsvar,Off.adm., sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtenester Personleg tenesteyting Uoppgitt

Molde 1,0 3,0 9,5 1,1 7,2 13,7 4,9 2,9 1,7 1,0 5,8 3,6 9,8 7,3 23,4 3,8 0,4 Ålesund­ 1,1 0,1 9,6 1,2 6,8 16,8 6,4 3,6 2,5 2,3 5,5 4,4 5,1 7,5 23,3 3,3 0,4 Kristians 1,3 4,2 5,5 2,3 7,4 13,9 9,5 3,9 1,2 1,1 5,1 5,1 5,5 7,8 22,7 2,9 0,5 Vanylven 11,2 8,7 3,3 0,7 7,0 9,0 10,1 0,5 0,9 0,3 1,8 2,0 4,1 7,9 29,9 1,8 0,9 Sande 5,3 0,8 34,6 0,0 7,7 6,4 6,4 0,3 0,0 0,8 0,9 1,9 3,1 7,2 22,2 2,2 0,3 Herøy 8,4 0,0 12,9 1,9 6,9 10,8 11,5 1,7 0,6 0,7 5,5 7,0 2,5 8,1 17,8 2,9 0,9 Ulstein 1,1 0,4 32,8 0,8 6,8 11,8 4,6 2,6 1,4 1,3 5,8 2,7 3,3 7,9 13,0 3,4 0,3 Hareid 1,9 0,0 27,1 1,1 7,9 12,6 6,6 0,8 0,8 0,3 3,7 1,7 5,6 7,7 19,2 2,5 0,6 Volda 3,2 0,4 4,0 0,1 7,6 10,3 5,8 1,4 0,7 1,6 1,8 3,2 2,4 17,1 36,6 2,9 0,6 Ørsta 4,2 0,2 12,8 3,7 11,1 14,4 7,2 2,3 1,4 1,3 3,3 2,9 5,3 8,4 17,6 3,0 0,7 Ørskog 3,4 0,0 6,5 4,1 8,1 15,6 11,7 3,7 1,5 1,9 3,5 1,8 3,3 6,8 26,4 1,5 0,3 Norddal 15,7 1,0 2,1 4,4 7,8 12,0 2,7 1,5 0,7 1,2 3,2 2,1 3,8 6,7 30,2 4,0 0,9 Stranda 3,1 0,1 35,0 1,4 11,8 5,8 5,2 4,6 0,3 0,3 2,8 1,1 3,0 7,4 15,3 2,8 0,3 Stordal 3,9 0,0 12,2 0,0 24,6 14,1 5,1 3,4 0,0 0,0 2,8 1,7 4,7 4,9 20,6 1,3 0,6 Sykkylven 1,3 0,0 42,8 0,8 7,3 9,6 5,0 1,3 1,3 0,5 2,3 1,1 2,3 7,2 15,2 1,6 0,4 Skodje 1,8 0,2 15,0 0,0 13,1 11,5 17,6 2,1 0,2 0,6 2,2 1,3 2,3 7,4 22,4 2,0 0,6 Sula 2,5 0,0 19,7 0,0 10,4 18,3 6,8 0,7 0,8 0,4 2,2 3,2 2,2 6,5 23,8 2,1 0,4 Giske 10,3 0,0 13,9 0,0 6,9 6,7 14,7 2,4 1,1 0,4 2,6 4,2 3,1 8,3 22,6 2,1 0,7 Haram 3,4 0,0 42,9 0,3 7,3 6,1 4,0 1,4 0,9 0,4 2,2 1,5 2,4 7,6 16,7 2,4 0,4 Vestnes 4,7 0,1 20,0 1,1 9,9 9,6 4,0 1,6 0,5 0,5 2,4 2,0 3,0 8,8 29,6 1,5 0,5 Rauma 5,6 0,3 14,3 1,7 9,9 15,5 10,2 2,9 1,4 0,4 2,2 2,7 3,6 6,6 19,8 2,4 0,7 Nesset 7,7 1,3 9,7 2,8 10,8 9,2 2,6 0,7 0,0 2,4 2,2 2,9 5,7 7,0 31,1 3,1 0,8 Midsund 16,4 0,0 12,3 0,0 12,7 8,5 8,2 0,4 0,4 0,4 3,6 1,8 3,6 7,8 22,4 1,4 0,4 Sandøy 7,9 0,0 35,9 2,8 3,4 4,0 10,2 4,8 0,0 0,5 0,9 1,4 4,0 5,4 16,8 1,2 0,8 Aukra 4,4 10,8 13,3 0,0 6,7 5,4 7,8 10,8 0,0 0,2 3,4 3,4 4,7 7,5 19,6 1,4 0,7 Fræna 6,1 0,4 17,7 0,1 9,5 11,7 8,1 1,5 0,1 1,2 1,6 1,6 5,3 9,3 22,6 2,4 0,8 Eide 5,0 4,0 15,7 0,9 15,7 10,2 4,2 0,9 0,6 1,2 1,5 1,6 4,8 8,0 23,4 2,0 0,3 Averøy 9,4 0,0 19,2 1,6 10,2 6,6 7,5 2,1 0,8 0,3 3,4 9,5 2,4 7,0 18,0 1,7 0,4 Gjemnes 10,8 0,0 12,1 0,5 11,0 7,0 4,0 3,1 0,0 0,7 2,7 1,3 7,6 12,1 25,0 1,6 0,5 Tingvoll 10,0 0,0 9,0 0,0 10,6 8,0 4,3 2,8 0,3 0,8 5,7 3,4 4,8 10,7 25,0 3,6 1,0 Sunndal 4,2 0,0 28,9 3,8 7,1 8,9 4,9 2,3 1,3 0,9 3,6 2,4 2,7 6,7 19,3 2,5 0,5 Surnadal 8,1 0,2 14,7 1,9 7,3 12,6 5,1 1,9 0,8 1,1 6,2 2,4 4,3 8,3 22,5 1,8 0,9 Rindal 9,0 0,3 15,2 0,0 16,2 9,7 3,9 1,0 0,8 1,8 3,0 2,9 3,8 5,4 23,9 2,3 0,8 Halsa 14,3 0,7 16,8 0,0 6,4 10,2 3,7 1,5 0,0 0,9 1,6 2,0 6,1 6,1 26,2 2,8 0,4 Smøla 22,2 0,0 9,8 1,5 5,9 9,2 9,5 3,0 0,6 0,3 4,7 2,0 3,9 6,3 19,4 1,5 0,3 Aure 13,9 0,0 15,9 0,7 7,7 5,2 9,1 2,0 0,0 0,2 2,7 3,5 6,8 7,5 22,3 1,7 0,8 Møre og Romsdal 3,7 1,1 15,2 1,3 8,0 12,5 6,8 2,7 1,3 1,2 4,2 3,5 4,9 7,9 22,2 2,8 0,5

Landet 2,2 2,0 8,0 1,2 8,2 13,5 5,3 3,5 3,4 1,8 6,2 4,8 6,4 8,2 20,9 3,9 0,6 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 25 Kjelde: SSB Låg sysselsettingsvekst for landet, Sysselsette personar, 15–74 år, etter arbeidsstadsfylke og alder, 4. kvartal 2016 nedgang i Møre og Romsdal Endring sysselsette 15–74 år, 2015–2016 På landsbasis gikk sysselsettinga opp med 0,2 prosent 15–19 år 20–24 år 25–39 år 40–54 år 55–66 år 67–74 år 15–74 år Tal Prosent eller 4 229 sysselsette frå 2015 til 2016. I fjerde kvartal Østfold 5 041 9 116 33 915 42 472 22 406 3 664 116 630 759 0,7 2016 var det i alt 2 591 930 sysselsette i landet. I 14 av 19 Akershus 11 538 20 939 85 860 95 116 46 629 6 664 266 773 3 181 1,2 fylke gikk sysselsettinga opp, og størst vekst var det i Oslo Oslo 9 574 36 049 179 062 152 037 71 574 8 882 457 177 5 798 1,3 og Akershus med høvesvis 5 798 og 3 181 fleire sysselsette. Hedmark 3 577 6 382 22 818 30 672 19 050 3 449 85 970 -184 -0,2 Oppland 4 303 7 063 22 794 30 778 18 584 3 427 86 935 156 0,2 Dette var også den sterkaste veksten målt i prosent med 1,3 Buskerud 5 449 9 008 37 366 44 379 24 319 4 053 124 610 1 249 1,0 og 1,2 prosent. Vestfold 5 225 7 349 30 153 37 762 21 421 3 132 105 024 506 0,5 Telemark 3 340 5 321 20 269 26 711 16 044 2 562 74 255 379 0,5 I fem fylke gikk sysselsettinga ned, deriblant i Møre og Aust-Agder 2 431 3 602 13 675 16 713 9 509 1 470 47 414 69 0,1 Romsdal. Her var nedgangen på 851 sysselsette, frå 127 678 Vest-Agder 4 318 7 641 26 553 29 397 15 672 2 253 85 814 -1 051 -1,2 til 126 827. Dette er ein reduksjon på 0,7 prosent. Det var Rogaland 11 067 18 500 78 717 78 635 39 949 4 951 231 813 -5 270 -2,2 særleg i dei yngre aldersgruppene at sysselsettinga gikk Hordaland 11 321 23 804 84 295 82 136 44 420 5 920 251 892 -1 812 -0,7 Sogn og Fjordane 3 007 3 938 14 740 18 291 12 082 2 094 54 137 346 0,6 ned i Møre og Romsdal. Sysselsette i alderen 15–24 år ut- Møre og Romsdal 6 144 9 225 37 286 43 201 26 892 4 052 126 827 -851 -0,7 gjer berre 12,1 prosent av alle sysselsette i fylket, men Sør-Trøndelag 6 316 17 201 54 288 53 145 28 304 3 808 163 042 1 284 0,8 nedgangen i sysselsettinga i denne aldersgruppa utgjorde Nord-Trøndelag 3 305 5 148 17 031 21 590 12 909 2 080 62 043 295 0,5 49,1 prosent av den samla nedgangen. Nordland 5 740 9 292 32 311 40 325 23 749 3 548 114 987 1 023 0,9 Troms 4 043 8 502 25 476 27 698 15 147 2 590 83 464 897 1,1 Størst nedgang i sysselsettinga var det i Rogaland, både Finnmark 2 032 3 120 10 603 13 259 6 745 1 113 36 861 287 0,8 Landet* 107 939 211 591 831 748 891 706 479 135 69 756 2 591 930 4 229 0,2 målt i tal og prosent, med ein nedgang på høvesvis 5 270 sysselsette eller 2,2 prosent. Det er ikkje overraskande sett * I tala for landet ligg tal for sysselsette på sokkelen, Jan-Mayen og Svaldbard inne. Kjelde: SSB i lys av utviklinga i oljeprisen og dei utfordringane det har Endring i sysselsetting, 2015 til 2016 gitt oljenæringa og leverandørindustrien. Av dei fem fylka Smøla som hadde nedgang i sysselsettinga, er tre på Vestlandet Vekst > , prosent der oljerelaterte næringar sysselsett mange. Det gjeld Vekst < , prosent Aure Rogaland, Hordaland og Møre og Romsdal. , prosent Kristiansund Halsa Nedgang <  , prosent Rindal I fylket var det sysselsettingsvekst i 18 av 36 kommunar, Nedgang > , prosent Averøy Tingvoll Surnadal mens det var nedgang i 16 og uendra i 2. Utviklinga Eide Fræna Gjemnes i kommunane liknar utviklinga frå 2014 til 2015, då Sandøy Aukra Møre og Romsdal , prosent Molde kommunar med industri og sterk kopling enten direkte eller Midsund Landet , prosent Nesset indirekte mot oljeindustrien, sleit. Sterkast vekst hadde Sunndal Ålesund med 613 fleire sysselsette. Nedgangen var størst Giske Haram Vestnes Skodje Rauma i Ulstein, med 629 færre sysselsette, ein nedgang på heile Ålesund Ørskog Herøy Ulstein Sula Stordal 11,8 prosent. Hareid Sykkylven Norddal Sande Ørsta

Vanylven Volda Stranda

26 Kjelde: SSB Stor manns- eller kvinnedominans i Sysselsette etter arbeidsstad etter næringsgrupper og kjønn, Møre og Romsdal, 2016, prosent enkeltnæringar I alt er 7 551 fleire menn enn kvinner sysselsett i fylket. Jordbruk, skogbruk og fiske Bergverksdrift og utvinning Størst forskjell er det i aldersgruppa 25–39 år, der 2 330 Industri fleire menn enn kvinner er sysselsette. I alt var det i 2016 Elektrisitet, vatn og renovasjon sysselsett 67 189 menn og 59 638 kvinner i fylket. Det Bygge og anleggsverksemd Varehandel, reparasjon av motorvogner er berre i aldersgruppa 15–19 år det er fleire sysselsette Transport og lagring kvinner enn menn. Overnattings og serveringsverksemd Informasjon og kommunikasjon Arbeidslivet i fylket framstår ikkje som særleg kjønnsdelt Finansiering og forsikring Teknisk tenesteyting, eiendomsdrift om vi ser på total sysselsetting. Held vi næring utanfor, er Forretningsmessig tenesteyting det omtrent balanse, med 53 prosent menn og 47 prosent O.adm., forsvar, sosialforsikring kvinner. Undervisning Helse og sosialtenester Bryt vi desse tala ned på næring, ser vi fort at det er store Personleg tenesteyting Uoppgitt forskjellar innan enkeltnæringar og næringsgrupper. Alle næringar           Den mest mannsdominerte næringsgruppa er Bygge- og Menn Kvinner Prosent anleggsverksemd, der 91,6 prosent av dei sysselsette er menn. Transport og lagring og bergverksdrift og utvinning Kjelde: SSB er også svært mannsdominerte, med 85,4 prosent menn i Dei fem mest kvinne- eller mannsdominerte næringane i Møre og Romsdal, begge næringsgruppene. Det er berre ei næringsgruppe med minimum 100 sysselsette, 2016 som er like kvinnedominert som desse næringsgruppene er Menn Kvinner Del menn Del kvinner mannsdominerte, og det er helse- og sosialtenester. Der er Spesialisert bygge- og anleggsverksemd 5 204 466 91,8 8,2 84,2 prosent av dei sysselsette er kvinner. Oppføring av bygningar 3 161 284 91,8 8,2 Fiske, fangst og akvakultur 2 364 220 91,5 8,5 Bryt vi tala enda lengre ned, frå næringsgrupper til en- Landtransport og røyrtransport 2 652 261 91,0 9,0 keltnæringar, ser vi ein enda større grad av kjønnsdeling Anleggsverksemd 979 114 89,6 10,4 i nokre av næringane. Dei fem mest mannsdominerte en- Undervisning 3 165 6 891 31,5 68,5 kelt-næringane er spesialisert bygge- og anleggsverksemd, Helsetenester 2 029 7 478 21,3 78,7 oppføring av bygningar, fiske, fangst og akvakultur, land- Omsorg utan bustadtilbod, barnehagar mv. 1 378 8 312 14,2 85,8 transport og røyr­transport og anleggsverksemd. I desse Annen personleg tenesteyting 166 1 040 13,8 86,2 fem næringane er det i alt syssel­sett 15 705 personar, og av Pleie og omsorg i institusjon 1 047 7899 11,7 88,3 desse er 91,4 prosent menn. Kjelde: SSB Dei fem mest kvinnedominerte enkeltnæringane er under­ Sysselsette i Møre og Romsdal etter kjønn og alder, 2016 visning, helsetenester, omsorg utan bustadtilbod, barne­ 15–19 år 20–24 år 25–39 år 40-54 år 55–66 år 67–74 år 15–74 år hagar m.m., anna personleg tenesteyting og pleie og omsorg Menn 2 871 4 922 19 808 22 628 14 309 2 644 67 189 i institusjon. I desse fem næringane er det i alt syssel­sett Kvinner 3 273 4 303 17 478 20 573 12 583 1 408 59 638 39 405 personar, og av desse er 80,2 prosent kvinner. Samla 6 144 9 225 37 286 43 201 26 892 4 052 126 827

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 27 Høg sysselsetting blant innvandrarane i Sysselsette innvandrarar, 15–74 år, etter bustadkommune og landbakgrunn, per 4. kvartal 2016 Møre og Romsdal Tal sysselsette Prosent av kvar gruppe Befolkninga Befolkninga Sysselsettinga blant innvandrarane i fylket er framleis Heile eksklusive Alle Heile eksklusive Alle noko høgare enn på landsbasis. I Møre og Romsdal er 62,3 befolkninga innvandrarar innvandrarar Gruppe 1* Gruppe 2** befolkninga innvandrarar innvandrarar Gruppe 1* Gruppe 2** prosent av innvandrarane sysselsette mot 60,2 prosent for Molde 13 479 11 963 1 516 858 658 66,8 67,9 59,5 69,4 50,1 landet sett under eitt. I 2016 var det i alt 16 152 sysselsette Ålesund 24 074 20 687 3 387 2 130 1 257 67,7 68,6 62,7 68,6 54,6 Kristiansund 11 214 9 906 1 308 777 531 60,1 61,0 54,2 61,1 46,5 innvandrarar i fylket. Vanylven 1 538 1 411 127 84 43 64,4 64,2 66,5 73,0 56,6 Sande 1 241 969 272 242 30 66,6 65,4 71,2 74,0 54,5 Innvandrarbefolkninga kan delast i to grupper, der grup- Herøy 4 290 3 673 617 459 158 65,2 64,6 68,9 73,4 58,3 pe 1 består av innvandrarar frå EU/EFTA, Nord-Amerika, Ulstein 4 232 3 469 763 528 235 67,4 68,1 64,4 75,6 48,3 Australia og New Zealand, og gruppe 2 består av innvan- Hareid 2 459 2 006 453 302 151 65,2 65,2 65,0 71,1 55,5 drarar frå Asia, Tyrkia, Afrika, Latin-Amerika, Europa Volda 4 346 3 959 387 197 190 64,0 66,1 48,8 57,9 41,9 utanom EU/EFTA, Oceania utanom Australia og New Zea­ Ørsta 5 306 4 844 462 278 184 68,1 68,6 63,3 69,7 55,6 land. Gruppe 1 utgjer 66,7 prosent av dei sysselsette inn- Ørskog 1 164 985 179 128 51 67,5 68,1 64,4 72,7 50,0 Norddal 839 737 102 84 18 70,2 70,5 68,0 68,9 64,3 vandrarane i fylket, mens gruppe 2 utgjer dei resterande Stranda 2 391 1 900 491 417 74 70,5 69,7 73,6 75,8 63,2 33,3 prosentane. Forskjellen i sysselsetting mellom dei Stordal 492 399 93 72 21 68,0 66,8 73,2 73,5 72,4 to gruppene er ikkje overraskande, da det er langt fleire Sykkylven 3 922 3 367 555 371 184 68,9 68,8 70,0 78,9 57,0 arbeids­innvandrarar i gruppe 1 enn i gruppe 2. Samanliknar Skodje 2 391 2 125 266 213 53 69,8 70,3 65,7 71,2 50,0 vi delen sysselsette i gruppe 1 og 2 her i fylket med lands- Sula 4 526 3 923 603 453 150 70,0 70,0 70,0 74,6 59,1 gjennomsnittet, finn vi at begge gruppene ligg over det dei Giske 4 021 3 546 475 362 113 68,6 69,1 65,5 70,0 54,3 Haram 4 568 3 785 783 539 244 67,5 67,6 67,0 73,5 56,1 gjer på landsbasis. Vestnes 3 223 2 823 400 274 126 64,9 65,4 61,3 63,1 57,5 Rauma 3 675 3 318 357 276 81 67,3 67,1 69,5 73,0 59,6 Dei kommunane (bustadkommune) der innvandrarane Nesset 1 412 1 306 106 69 37 63,9 64,7 55,8 59,0 50,7 utgjer størst del av den samla sysselsettinga, er Sande, Midsund 958 786 172 129 43 65,9 64,8 71,7 7 7,2 58,9 Stranda og Stordal, mens kommunane der innvandrarane Sandøy 636 533 103 79 24 69,6 69,5 70,1 68,7 75,0 utgjer lågast del av den samla sysselsettinga, er Surnadal, Aukra 1 670 1 450 220 160 60 65,3 66,6 58,0 67,5 42,3 Halsa og Eide. I absolutte tal er det, ikkje overraskande, Fræna 4 911 4 440 471 338 133 68,4 68,9 63,7 66,8 57,1 Ålesund, Molde og Kristiansund som har flest sysselsette Eide 1 730 1 603 127 87 40 69,1 69,6 63,5 74,4 48,2 innvandrarar i kommunen. Delen sysselsette i gruppe 1 er Averøy 2 816 2 512 304 234 70 65,0 65,2 63,7 71,8 46,4 Gjemnes 1 273 1 179 94 64 30 66,2 67,1 56,0 60,4 48,4 høgast i Sykkylven, Midsund og Tingvoll og lågast i Volda, Tingvoll 1 429 1 289 140 91 49 62,6 63,5 54,9 75,8 36,3 Nesset og Gjemnes. Sysselsettinga blant innvandrarar frå Sunndal 3 431 3 166 265 81 184 64,5 66,4 48,4 66,4 43,3 gruppe 2 er lågast i Halsa, Smøla og Tingvoll, mens ho er Surnadal 2 993 2 843 150 99 51 66,5 67,4 53,6 69,2 37,2 høgast i Sandøy, Stordal og Norddal. Rindal*** 1 010 993 - - - 68,9 69,7 - - - Halsa 721 671 50 34 16 61,6 63,7 42,7 69,4 23,5 I ni av dei 36 kommunane i fylket er delen sysselsette Smøla 1 074 948 126 109 17 66,1 66,4 63,3 74,1 32,7 blant innvandrarane høgare enn han er for befolkninga Aure 1 721 1 510 211 145 66 64,0 64,4 61,3 74,4 44,3 elles. Størst forskjell er det i Midsund, der sysselsettinga Møre og Romsdal 131 176 115 024 16 152 10 771 5 381 66,4 67,0 62,3 69,9 51,3 blant innvandrarane er 6,9 prosentpoeng høgare enn i Landet 2 591 903 2 199 337 392 566 213 069 179 497 65,6 66,7 60,2 69,7 51,0

befolkninga elles. * Gruppe 1: EU/EFTA, Nord-Amerika, Australia og New Zealand ** Gruppe 2: Asia, Tyrkia, Afrika, Latin-Amerika, Europa utanom EU/EFTA, Oseania utanom Australia og New Zealand *** - Indikerer at tallgrunnlaget for publisering er for lavt.

28 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Vekst i nyetableringar Tal føretak, nyetableringar, etableringsgrad og Nyetablerte føretak i drift I 2016 vart det registert 2 238 nyetableringar i Møre og nyetableringar per 1000 innbyggarar, 2016 fem år etter oppstart i 2009 Romsdal, ein vekst på 96 frå året før. For perioden 2001 Ny­ etableringar Oppland til 2016 var det ein auke på 65 prosent, eller om lag 900 Ny­ Etablerings- per 1000 Hedmark Føretak etableringar grad innbyggarar registrerte nyetableringar. Sogn og Fjordane Molde 1 922 263 14 10 Møre og Romsdal Heile 973 eller 43,5 prosent av dei nyetablerte føretaka Ålesund­ 3 637 483 13 10 Finnmark ­Kristiansund 1 674 227 14 9 Vest Agder i fylket vart etablert enten i Ålesund, Molde eller Vanylven 253 22 9 7 Nord Trøndelag Rogaland Kristiansund. Etter dei store byane var det flest etableringar Sande 156 9 6 4 Troms i Ulstein (85), Ørsta (84) og Herøy og Fræna (77) og færrast Herøy 662 77 12 9 Telemark i Rindal, Sandøy og Midsund. Ulstein 641 85 13 10 Nordland Hareid 297 40 13 8 Hordaland Etableringsgrad er eit mål som blir nytta for å samanlikne Volda 632 70 11 8 Aust Agder etableringsaktiviteten på ulike område. Etableringsgraden Ørsta 716 84 12 8 Buskerud Landet er talet på nyregistrerte føretak i forhold til eksisterande Ørskog 198 16 8 7 Østfold føretak. I 2016 var etableringsgraden i Møre og Romsdal Norddal 168 21 13 13 Sør Trøndelag på 12 prosent, for landet 15 prosent. 10 kommunar i fylket Stranda 362 41 11 9 Akershus hadde høgare eller lik etableringsgrad som landssnittet, og Stordal 98 12 12 12 Vestfold Oslo høgast var han i kommunane Giske og Skodje. Fire av kom- Sykkylven 522 51 10 7 Skodje 289 44 15 9        munane var lik fylkessnittet. Lågast etableringsgrad var Prosent Sula 527 71 13 8 det i kommunane Midsund, Rindal og Sande. Giske 384 57 15 7 Kjelde: SSB Målt i nyetablerte føretak per 1 000 innbyggarar var talet Haram 492 56 11 6 Vestnes 504 62 12 9 Nyetablerte føretak i utvalde næringar, på føretak i Møre og Romsdal mindre enn for landet sett Rauma 633 68 11 9 Møre og Romsdal 2016 under eitt. Flest føretak per innbyggar var det i Norddal Nesset 204 16 8 5 Teknisk tenesteyting/ kommune, mens Rindal hadde færraste føretak målt i for- Midsund 134 8 6 4 eigendomsdrift hold til folketalet. Bygge­ og Sandøy 68 7 10 6 anleggsvirksomheit Aukra 189 21 11 6 Varehandel I gjennomsnitt for 2013 til 2016 vart det i Møre og Romsdal Fræna 581 77 13 8 Privat tenesteyting etablert 2 564 nye arbeidsplassar i dei nye føretaka. I tillegg Eide 237 26 11 8 Helse/ til sin eigen arbeidsplass har nyetablerarane skapt arbeids- Averøy 401 43 11 7 sosialtjenester Gjemnes 192 19 10 7 plassar for 690 tilsette. Forr. tenesteyting Tingvoll 216 22 10 7 Undervisning Flest føretak vart etablert i 2016 innan teknisk teneste­ Sunndal 411 41 10 6 yting, bygg og anlegg, varehandel og privat tenesteyting. Surnadal 520 38 7 6 Informasjon Rindal 167 4 2 2 44 prosent av dei nye etableringane er registert som AS. Industri Halsa 118 10 8 6 Overnatting/ Bedriftene i Møre og Romsdal greier seg betre enn gjennom­ Smøla 181 19 10 9 servering snittet for landet (27,4 prosent), målt fem år etter oppstart. Aure 260 28 11 8 Transport Totalt vart det etablert 1 611 nye føretak i 2009. Fem år sei- Møre og Romsdal 18 646 2 238 12 8       nare var 513, eller 31,8 prosent av føretaka, framleis i drift. Landet 413 761 60 474 15 12 Tal nyetablerte føretak

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 29 Kjelde: Fylkesmannen i Møre og Romsdal Kjelde: Fylkesmannen i Møre og Romsdal Granplanting på 50-talet gir potensial Planta areal gran 1951–1960 i dekar Hogstvolum 2012–2016 i m3 for hogst i dag  Smøla Perioden 1951 til 1960 var eit tiår med stor skogplanting  Smøla    i Møre og Romsdal. Surnadal og Ørsta kommunar hadde      Aure klart høgast tilplanta areal i dette tiåret, rundt 15 000 de-   Aure   Halsa Kristiansund   Halsa Rindal Kristiansund Rindal kar kvar. Vanylven kommune ligg overraskande på ein    Averøy Tingvoll   Averøy Tingvoll Surnadal Fræna Eide Surnadal sjetteplass når det gjeld granplanting på 50-talet. Gjemnes Fræna Eide Gjemnes Aukra Sandøy Sandøy Aukra

Molde Skogen planta på 50-talet, som no begynner å bli hogst- Midsund Midsund Molde Nesset Nesset moden, gir oss ein peikepinn på kva kommunar som har Sunndal Sunndal Haram Vestnes Haram Giske Giske Vestnes Ålesund Skodje Skodje størst hogstpotensial i åra framover. Historisk har det vore Ørskog Rauma Ålesund Ørskog Rauma Ulstein Sula Ulstein Sula Herøy Stordal Herøy Hareid Stordal mest hogst på indre Nordmøre, men dei siste fem åra har Sykkylven Hareid Sykkylven Norddal Norddal Sande det vorte meir hogst sør i fylket. Det kjem naturleg av at Ørsta Sande Ørsta Stranda Stranda kulturskogen av gran begynner å bli hogstmoden. Når vi

Vanylven Vanylven summerer hogstvolumet for kommunane dei siste fem åra, Volda Volda finn vi at Surnadal og Ørsta ligg på topp. Dette samsvarer godt med plantedata frå 50-talet. Vanylven kommune ligg langt nede på lista, noko som tyder på stort hogstpotensial i åra framover.

Fleire eldre bønder Kjelde: Landbruksdirektoratet Kjelde: Landbruksdirektoratet Tal frå søknadene om tilskot til produksjon i jordbruket dei Aldersfordeling bønder Aldersfordeling bønder siste ti åra viser at gjennomsnittsalderen til bøndene aukar. i Møre og Romsdal, i prosent i Møre og Romsdal, i tal Snittalderen på søkarane auka frå 48 til 52 år i perioden. Aldersgruppa 50 til 59 år er no den største. For ti år sidan var   gruppa 40 til 49 år den største. Det er nedgang i alle alders-   grupper under 60 år, men auke både i gruppa 60 til 69 år og i  gruppa 70 til 79 år. I aldersgruppa 30 til 39 år er det stabile tal   frå 2011 til 2016, noko som er eit positivt teikn, men gruppa  

av bønder over 67 år er om lag like stor. 13 prosent av bøndene Tal var over 67 år i 2016, mot fire prosent i 2006. Prosent     Om ein ikkje lykkast i rekruttering av fleire yngre vil  alderssamansetninga i næringa by på store utfordringar i   tida som kjem. Delen i aldersgruppa 20-29 år og 30-39 år har gått ned med høvesvis 37,6 og 28,6 prosent samanlikna  år med 2006. Samstundes har delen i aldersgruppa 60-69 år og  år og eldre og eldre   år   år   år   år Under    år   år Under    år   år   år   år   år   år   år 70-79 år auka med høvesvis 29,8 og 451,6 prosent, meir enn   år ei firedobling.            

30 Kjelde: Fylkesmannen i Møre og Romsdal Kjelde: SSB

Gardsbruka blir større Endring i bruksstorleik 2006–2016, dekar Omdisponering av dyrkajord i Strukturutvikling er eit viktig tema for landbruket. Fleire Møre og Romsdal, 2007–2016 faktorar spelar inn: teknologi, økonomi, plante- og dyreavl Aukra og rekruttering. I lang tid har talet på bruk i drift gått jamt Sandøy Ørsta nedover. Jordbruksarealet i drift heldt seg relativt stabilt Rindal Nesset lenge, men i løpet av den siste tiårsperioden ser vi at også Vanylven Vestnes jordbruksareal i drift har gått nedover. Dei driftseiningane Aure Fræna som investerer i nybygg i dag, er store samanlikna med det Giske Volda som var vanleg driftsomfang i Møre og Romsdal tidlegare. Sunndal Molde Desse driv store areal og må drive rasjonelt. Teigar som er Surnadal Ålesund små, bratte eller blaute, går ut av drift. Slikt areal er det Tingvoll Eide mykje av på Vestlandet. I løpet av dei siste ti åra har åtte Fræna Sykkylven Rauma prosent av jordbruksarealet i fylket gått ut av drift. Sande Gjemnes Rauma Aukra Det er kommunevise variasjonar. Mest areal har gått ut av Averøy Giske drift i dei kommunane som har mest jordbruksareal, men Hareid Stranda prosentvis ligg desse nær gjennomsnittet for fylket. Elles Stranda Haram heng utviklinga nært saman med utviklinga i talet på Nesset Tingvoll føretak i drift i den enkelte kommune. Gjemnes Averøy Kristiansund Herøy Haram Mest omdisponering av dyrkajord i Surnadal Ørsta folketette område Hareid Sykkylven Ulstein Kommunane i Møre og Romsdal har omdisponert vel Smøla Sande 9 000 dekar dei siste åra. Tala viser at det er mest omdis- Norddal Halsa ponering i kommunane med flest innbyggarar og med eit Skodje Nordal tydeleg bygdesentrum. Mykje av det beste landbruksarealet Vestnes Rindal ligg i dei folketette områda. Stordal Ørskog Halsa Skodje Tal frå NIBIO viser at om lag ein firedel av nedbygd jord- Midsund bruksareal blir brukt til samferdsel, mens halvparten blir Stordal Eide Aure brukt til bustadbygging og næringsareal. Molde Sandøy Volda På landsbasis vart det omdisponert omlag 127 000 dekar Kristiansund Ørskog jord i same periode. Omdisponeringa av dyrka jord i Møre Vanylven Herøy og Romsdal utgjorde 7,2 prosent av den samla omdispone- Midsund Ålesund ringa i landet. Sunndal Sula Smøla Ulstein Sula               Dekar Dekar

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 31 Kjelde: Norges sjømatråd Norsk sjømat til 146 land Norsk eksport av sjømat, etter verdi og volum, 2015 og 2016 Noreg eksporterte sjømat for 91,6 milliardar kroner i 2016. Endring Endring i prosent Dette er 22,9 prosent eller 17 milliardar kroner meir enn det 2015 2016 2015–2016 2015–2016 tidlegare rekord­året 2015. Verdi (NOK Verdi (NOK Verdi (NOK Verdi (NOK 1000) Volum (tonn) 1000) Volum (tonn) 1000) Volum (tonn) 1000) Volum (tonn) I 2016 eksporterte Noreg sjømat til 146 land. EU er den EU 49 778 277 1 670 170 61 216 657 1 540 068 11 438 380 -130 102 23,0 -7,8 Polen 6 887 207 194 529 9 676 857 210 055 2 789 650 15 526 40,5 8,0 desidert viktigaste marknaden, der Polen er den største Frankrike 6 225 132 141 577 7 893 827 132 715 1 668 695 -8 862 26,8 -6,3 enkeltmarknaden. I 2016 importerte EU 66,8 prosent av Danmark 6 418 146 410 976 7 681 428 353 409 1 263 282 -57 567 19,7 -14,0 den totale sjømateksporten frå Noreg, med ein total ek- Storbritannia 5 056 936 140 854 5 660 921 146 157 603 985 5 303 11,9 3,8 sportverdi på 61,2 milliardar kroner. Dette er ein auke på USA 3 316 716 59 467 4 689 558 70 110 1 372 842 10 643 41,4 17,9 23 prosent saman­likna med 2015. Omtrent 76 prosent av all Totalt 74 548 428 2 625 199 91 592 977 2 455 348 17 044 549 -169 851 22,9 -6,5 norsk lakse­eksport, målt i produktvekt, gikk til EU i 2016. Kjelde: Norges sjømatråd Polen har tradisjonelt vore eit viktig land for be­arbeiding Norsk eksport av sjømat etter fylke og vidare distribusjon av norsk sjømat, men landet er Endring i tal Endring i prosent også ein stadig viktigare konsummarknad. Dei største 2015 2016 2015–2016 2015–2016 konsummarknadene for norsk sjømat i 2016 var Frankrike, Verdi Volum Verdi Volum Verdi Volum Verdi Volum Tyskland og Storbritannia. Frå 2015 til 2016 auka eksporten (NOK 1000) (tonn) (NOK 1000) (tonn) (NOK 1000) (tonn) (NOK 1000) (tonn) Finnmark 3 576 108 101 610 4 317 086 102 030 740 978 420 20,7 0,4 til Polen og USA med om lag 40 prosent målt i verdi. Det Troms 3 868 760 103 324 5 023 423 104 857 1 154 663 1 533 29,8 1,5 samla volumet gikk i same periode ned med 6,5 prosent. Det Nordland 9 704 618 248 252 11 797 704 239 643 2 093 086 -8 609 21,6 -3,5 betyr at prisane auka frå 2015 til 2016. Nord-Trøndelag 2 087 448 49 141 2 826 415 45 323 738 967 -3 818 35,4 -7,8 Sør-Trøndelag 9 790 544 208 088 10 805 543 167 676 1 014 999 -40 412 10,4 -19,4 Eksporten av sjømat frå Møre og Romsdal var på 16,9 milli- Møre og Romsdal 15 777 905 457 797 16 935 981 441 047 1 158 076 -16 750 7,3 -3,7 ardar koner i 2016, ein auke på over 1,1 milliard kroner eller Sogn og Fjordane 2 167 627 52 692 3 789 918 67 019 1 622 291 14 327 74,8 27,2 7,3 prosent frå året før. På landsbasis er fylket det største Hordaland 8 739 487 198 428 13 949 353 225 067 5 209 866 26 639 59,6 13,4 sjømatfylket, og det stod i 2016 for 22,2 prosent av eksport- Rogaland 1 767 383 57 401 1 948 295 43 814 180 912 -13 587 10,2 -23,7 verdien og 26,6 prosent av eksportvolumet. Eksporten av Vest-Agder 25 852 637 29 332 686 3 480 49 13,5 7,7 sjømat frå Møre og Romsdal gikk frå 2015 til 2016 ned med Norske varer frå fleire fylker 2 975 227 76 482 4 247 848 83 110 1 272 621 6 628 42,8 8,7 nær 17 000 tonn, mens eksportverdien auka med om lag Ukjent fylkesopphav 761 287 270 438 607 085 140 671 -154 202 -129 767 -20,3 -48,0 1,2 milliardar kroner. Kjelde: Norges sjømatråd Eksporttala på fylkesnivå er basert på kva eksportør/ Norsk eksport av sjømat, 1991 og 2007-2016, milliardar kroner speditør oppgir som produksjonsfylke, det vil seie der vara  er tilført størst verdi. Ofte er det salskontor/tolldeklare-  ringsstad som avgjer produksjonsfylke. Til dømes kan   ein laks som er oppdretta i Sogn og Fjordane, slaktast i  Møre og Romsdal, for så å bli eksportert frå eit salskontor  

i Hordaland. kroner Milliardar                        

32 Kjelde: Norges sjømatråd Nedgang i eksport av klippfisk Norsk eksport av klippfisk Noreg eksporterte 80 732 tonn klippfisk for om lag 3,7 mil- 2015 2016 Endring 2015–2016 liardar kroner i 2016. Dette er ein nedgang i volum på 7,9 Verdi (NOK 1000) Volum (tonn) Verdi (NOK 1000) Volum (tonn) Verdi (NOK 1000) Volum (tonn) prosent eller 6 920 tonn, og 6,7 prosent eller 266 millionar EU 1 681 059 30 937 1 789 963 30 327 108 904 -610 Portugal 1 373 581 27 873 1 512 308 25 167 138 727 -2 706 kroner i verdi. Brasil 912 345 19 479 744 844 17 335 -167 501 -2 144 Nedgangen i klippfiskeksporten skuldast i hovudsak ut- Totalt 3 991 335 87 652 3 725 638 80 732 -265 697 -6 920 fordringar i nokre av dei viktigaste klippfiskmarknadene. Kjelde: Fiskeridirektoratet Kjelde: Norges sjømatråd I Brasil var det for eksempel utfordringar knytt til mark- Akvakulturløyver for kveite, 2016 Eksportverdi av nadstilgang, og auka konkurranse frå andre tilbydarar og Stamfisk Settefisk Matfisk norsk sjømat, 2016 artar. Lågare oljepris har gjort det utfordrande i Angola, og Troms - 3 5 konflikt og låg kjøpekraft er årsaka til reduksjon til Den Nordland 1 2 2 demokratiske republikken Kongo og Republikken Kongo. Nord-Trøndelag 1 1 2 Møre og Romsdal Sør-Trøndelag 2 2 - Om lag 90 prosent av klippfisken som blir eksportert frå Møre og Romsdal 2 3 10 Nordland Noreg, kjem opphaveleg frå Ålesund-regionen. Dette indi- Sogn og Fjordane 1 1 4 kerer at det finst ei industriklynge for klippfisk i fylket. Hordaland 3 3 12 Hordaland Ein verdiskapingsanalyse av klippfisknæringa i Møre og Rogaland - 3 11 Romsdal viser også at det er ein signifikant ekstern loka- Vest-Agder - - 1 SørTrøndelag Aust-Agder 1 1 - liseringseffekt (klyngeeffekt) i den geografisk konsentrerte Ukjent klippfiskindustrien i Ålesund-regionen. Analysen viser Akershus 1 1 - fylkesopphav også at klippfiskbedriftene i denne regionen har større ver- Kjelde: Fiskeridirektoratet Troms diskaping enn bedrifter utanfor regionen. Fangst landa i Møre og Romsdal, etter fiskesort, 2016* Finnmark Av dei største fylka på Fiskesort Verdi (NOK 1000) kveiteoppdrett Makrell 1 204 221 Norske varer Torsk 843 724 frå fleire fylker Noreg er også eitt av tre land som driv oppdrett av Sei 566 939 Sogn og Fjordane atlantisk kveite, ein art som har vist seg vanskeleg å få Sild 413 819 Hyse 248 519 til i oppdrett. Produksjonen har derfor vore låg og blir NordTrøndelag rekna som ei nisje samanlikna med lakseoppdrett, som er Blåkveite 195 986 Kolmule 122 221 den viktigaste sjømatnæringa i Noreg. I Møre og Romsdal Rogaland er det fleire aktørar som driv med kveiteoppdrett, og ein Lange 80 453 Uer 80 274 av dei største aktørane i landet held til her. Rogaland er VestAgder Uspesifisert fisk 73 270 det andre fylket som har ein produksjon av tilsvarande Brosme 53 913  storleik. I dei andre fylka er produksjonen mindre og   Lodde 47 523       ­ ­ € €   løyva er eigd av forskings- og utviklingsinstitusjonar. Anna** 116 105  kroner Samla 4 046 967

* Tall for 2016 er foreløpig tall per 03.04.2017. ** I alt 32 andre fiskesorter www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 33 Kjelde: Menon/Bisnode

Endringstid for maritim næring Nøkkeltal for maritim næring i Møre og Romsdal Dei viktigaste kundane for den maritime næringa i fylket Vekst 2014–2015 Årleg vekst 2005–2015 har vore oljerelaterte næringar, og nedturen der har påverka 2014 2015 i prosent i prosent maritim næring i fylket i stor grad. I 2015 omsette maritime Verdiskaping (mrd.kr) 25,2 22,0 -13,0 9,7 aktørar i fylket for om lag 63 milliardar kroner, og hadde Omsetning (mrd.kr) 71,7 63,3 -11,7 10,2 om lag 15 000 tilsette, ifølge Maritim verdi­skapingsbok Sysselsette 17 144 15 087 -12,0 4,2 for 2017. Samanlikna med året før er dette ein nedgang i Driftsmargin (i prosent) 9,0 -4,7 -13,7 9,3 omsetning på om lag sju milliardar kroner, og det er 2 000 Kjelde: maritime.no færre tilsette i næringa. Vi har ikkje tal for 2016, men sjølv om det er teikn til ny aktivitet innanfor nye marknader, er Skip retta inn mot oljenæringa i opplag etter type, august 2017 det grunn til å tru at denne næringa vil vise ytterlegare Flerbruks- Brønn­ PSV** AHTS*** Seismikk Beredskap skip Subsea internvensjon Totalt nedgang i omsetning og sysselsetting. Møre og Romsdal* 28 14 2 1 0 2 0 47 Det som har kjenneteikna den maritime klynga i Møre og Resten av Noreg 38 23 13 5 5 1 1 86 Romsdal, er at vi har hatt heile klynga representert lokalt; Totalt 66 37 15 6 5 3 1 133 reiarlag som har kontrahert store deler av skipa sine i fylket, * Skip som ved inngangen til 2016 var kontrollert av REM og Farstad inngår i Møre og Romsdal. REM Offshore og Farstad inngår nå i Farstad Solstad. ** Plattformforsyningsskip og som har utfordra designbedrifter, verft og leverandør­ *** Ankerhandteringsskip bedrifter til innovasjon og nytenking. Kjelde: maritime.no Kjelde: SSB I kjølvatnet av den kraftige nedturen offshore har det vore Skip retta inn mot oljenæringa i opplag, Oljepris, brendt blend, i USD per fat, august 2016 og august 2017 1960–2015 ei omfattande restrukturering av reiarlaga. Fleire reiarlag som tidlegare var kontrollert frå Møre og Romsdal, som  Farstad shipping og REM Maritime, er slått saman med  andre reiarlag og blir no styrt av aktørar utanfor fylket. Det   er usikkert kva mindre grad av lokalt eigarskap i reiarlaga   vil bety for den maritime klynga i fylket.   Marknadssituasjonen for reiarlaga som er retta inn mot   Tal skip Tal

oljeindustrien er framleis utfordrane. Opplagsregisteret viser  USD/fat

at det i august 2017 ligg 133 skip i opplag. 47 av totalt 133   skip i opplag i august til­høyrer reiarlag i Møre og Romsdal. 

Av totalt 133 skip i opplag, utgjer plattformsforsyningsskip   (PSV) og ankerhandterings­fartøy (AHTS) den største delen.                    Møre og Romsdal Resten av landet

34 Kjelde: maritimt.com Auke i ordreinngangen for verfta Ordreliste for verft i Møre og Romsdal, tal skip* Den maritime næringa i Møre og Romsdal har greidd å tilpasse seg endringar i marknaden og rammetilhøva. August 2015 August 2016 August 2017 Ordrereservane for verfta viser at den maritime klynga Fiskerstrand verft 6 4 1 har tilpassa seg raskt, og ekspedisjonsskip, yachtar, større GS Marine Produksjon 4 2 1 og avanserte skip til oppdrettsnæringa og fiskebåtar er Havyard Ship Technology 8 5 13 Kleven Verft 15 13 9 kontra­hert på verft i fylket. Larsnes mek. versksted 3 2 5 Det er totalt 86 ordrar inne i ordreoversikta for nybygg på Maritime Partner 0 4 3 verfta i fylket i august 2017, og dette er betydeleg fleire enn Myklebust verft 5 7 10 Promek 3 0 8 på same tid i både 2015 og 2016. Ordreoversikta inkluderer Salthammer båtbyggeri - - 1 også opsjonar og intensjonsavtalar. Det er viktig å påpeike Sletta Verft 4 6 6 at tala ikkje seier noko om omfanget på kvar ordre. Generelt Solstrand Verft 0 1 0 kan vi seie at store skip er erstatta av mindre skip innanfor Ulstein Verft 3 2 4 mange ulike segment. Vard Aukra 2 1 5 Vard Brattvåg 3 2 4 Høgare eksport, men lågare Vard Langsten 1 4 4 Vard Søviknes 4 4 7 sysselsetting i møbelnæringa Vaagland båtbyggeri 2 1 3 Møre og Romsdal har fleire av dei store lokomotiva i møbel­ Aas Mek. Verksted 3 4 2 næringa, inkludert Ekornes som den største, men også store Totalt 66 62 86 aktørar som Brunstad og Wonderland i tillegg til omfat- * Inkluderer opsjonar og intensjonsavtalar tande leverandørindustri. Dette gjer at næringa er viktig for Møre og Romsdal. Kjelde: SSB For mange bedrifter er det avgjerande å lukkast med eksport, med tanke på at heimemarknaden er liten. Sysselsette i møbelindustrien Eksporten har i perioden 2013 til 2016 hatt ein auke på 2012 2013 2014 2015 2016 Møre og Romsdal 2 321 2 211 2 091 1 952 1 870 10 prosent. Denne veksten gjeld for Noreg samla, ikkje for Resten av landet 3 486 3 384 3 198 3 009 3 154 Møre og Romsdal. Landet 5 807 5 595 5 289 4 961 5 024 Ein svært gunstig kronekurs i denne perioden har vore Møre og Romsdal sin del 40,0 39,5 39,5 39,3 37,2 viktig for eksportbedriftene.

Sysselsettinga i møbelindustrien har gått ned over tid. Om lag 1 870 arbeider i møbelindustrien i Møre og Romsdal i 2016, noko som i dag utgjer i underkant av 37 prosent av tilsette i møbelindustrien i Noreg. Det var 451 færre sysselsette i 2016 enn i 2012.

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 35 Kjelde: SSB Færre sysselsette i Sysselsettingsstatus sysselsette i petroleumsnæringa eit år seinare, prosent, Noreg petroleumsverksemdene Per november 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Dei siste tre åra har vore prega av verknadene av fallet i Utvinning 59,7 66,7 71,3 71,8 72,0 71,0 65,8 65,9 oljeprisen frå over 100 USD sommaren 2014 til ein botn på Bygging 27,7 18,7 17,2 17,9 17,8 18 15,1 14,4 Øvrige næringar 6,7 9,0 6,8 6,6 6,0 6,2 7,8 8,6 under 30 medio januar 2016, for så å auke til om lag 50 USD Ikkje sysselsett 5,9 5,6 4,8 3,7 4,2 4,7 11,3 11,1 i november 2016. Dermed vart 2014 med 83 779 sysselsette Sum 100 100 100 100 100 100 100 100 i petroleumsnæringane ein førebels topp for tal sysselsette i

næringane. I 2015 var tal sysselsette nede i 72 968 og i 2016 Kjelde: SSB hadde det gått vidare ned til 63 201 sysselsette. Overgang av sysselsette frå petroleumsverksemd til andre næringar, 2008-2015, Noreg Sysselsettingsstatusen til dei sysselsette i petroleums- 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 næringane eit år seinare viser ein auke i delen som Jordbruk, skogbruk og fiske 8,0 5,3 8,3 8,3 8,1 8,4 2,6 3,1 Industri og bergverk 19,4 41,2 20,2 16,4 14,6 17,3 16,7 17,9 ikkje lengre er sysselsett. Gjennom heile perioden frå Utleie av arbeidskraft 6,3 6,0 7,9 9,7 7,2 6,7 7,6 8,7 2008 til 2015 har det vore ein overgang til andre næringar Bygg- og anleggsverksmd 12,7 8,0 11,6 11,0 11,0 13,0 14,3 14,2 på over seks prosent. Dei siste to åra i perioden, 2014 og Handel,hotell, resturant 9,4 6,6 7,7 13,2 10,1 9,9 10,6 9,4 2015, var denne delen auka til høvesvis 7,8 og 8,6 prosent. Transport og kommunikasjon 9,4 6,1 8,6 7,6 9,1 10,1 10,5 10,0 Samstundes hadde delen som ikkje var sysselsett eit år sei- Finansiell tjenesteyting 0,4 0,3 0,5 0,5 0,5 0,4 0,8 0,7 nare auka kraftig. I perioden frå 2008 til 2014 låg den delen Faglig, forretnm. tenesteyting 19,7 18,1 25,6 22,9 27,9 21,2 15,9 14,1 aldri over 5,9 prosent og var gjennomsnittleg 4,8 prosent. I Off. adm og forsvar 4,0 2,4 2,8 2,7 2,7 3,1 5,7 6,2 2015 auka den til 11,3 prosent, meir enn ei dobling frå året Undervisning 4,1 2,4 2,5 2,6 3,2 3,6 4,8 4,9 før, medan den i 2016 gikk ned til 11,1 prosent. Helse- og sosialtenester 4,2 2,0 2,3 2,8 3,2 3,7 6,1 6,6 Andre sosiale/personlege tenester 2,4 1,6 1,9 2,4 2,5 2,6 4,5 4,2 I perioden frå 2008 til 2015 har det gjennomsnittleg vore Sum 100 100 100 100 100 100 100 100 om lag 4 700 personar årleg som har gått frå å ha vore Tal sysselsette 4 176 5 736 4 431 4 609 4 598 5 063 4 456 4 517 sysselsett i petroleumsnæringane til andre næringar. Det er ikkje store skilnader frå 2014 og 2015 og åra før, anna

enn at delen som har gått over til jordbruk, skogbruk og Kjelde: SSB fiske er lågare enn perioden før, men forklaringa ligg meir Sysselsette i petroleumsversemd etter høgaste fullførte utdanning, prosent i omlegging av statistikken* enn noko anna. Grunnskule og Universitet og høgskole, Universitet og høgskole, vidaregåande skole kort lang Ukjend Samla Over tid har utdanningsnivået innan petroleumsverk- 2003 66,2 18,4 13,6 1,8 100 semdene auka, som i dei andre næringane. Delvis skuldast 2016 56,1 19,9 21,9 2,0 100 dette at det har blitt sysselsett fleire yngre i næringane, Endring 2003-2016** -10,1 1,5 8,4 0,2 0 som ofte har høgare formell kompetanse, men også at det har vorte skapt fleire arbeidsplassar med høgare kompetan- sebehov. I perioden frå 2003 til 2016 auka delen sysselsette ** I tabellen er kategorien ’ukjend’ medrekna, noko som gjer at prosentane skil seg litt frå tabellen over. med lang høgare utdanning med 6,5 prosent for menn og 15,6 prosent for kvinner, samla 8,6 prosent.

* Frå og med 2015 bygger sysselsettingsstatistikken på A-ordningen, som er ei felles datakjelde for NAV, Skatteetaten og Statistisk sentralbyrå

36 Kjelde: Menon Kjelde: Menon Vekst i alle reiselivsnæringar, men Verdiskapinga i opplevingsbransjen Verdiskaping i reiselivsnæringa opplevingsbransjen aukar mest i Møre og Romsdal, 2004–2015 i Møre og Romsdal, 2004–2015 Opplevingsnæringa er den delen av reiselivsnæringa    som aukar mest og står for det største vekstbidraget.  Verdiskapinga her var i 2015 nær 300 millionar meir enn   i 2004, og det er meir enn ei firedobling. Sidan Møre og    Romsdal ønsker å vere eit aktivitets- og opplevingsfylke,  er det ekstra gledeleg at det er god utvikling her. Mykje  av veksten skuldast vekst hos offentlege kulturtilbydarar Millionar kroner   Millionar kroner og idrett, men det er også ein fin auke hos private aktørar.  På verdsbasis er det opplevingssegmentet som skaper størst  auke i talet på besøkande.  Reiselivsnæringane i Møre og Romsdal har, med unntak                                                 av olje, gass og den maritime næringa, hatt større vekst Kultur/idrett Aktivitetar i verdi­skaping på 2000-talet enn resten av næringslivet. Kjelde: Menon Indeksert vekst i verdiskaping i reiselivet og næringslivet elles, 2004–2015 Møre og Romsdal hadde i 2016 totalt 1 448 595 overnattingar , ved hotell, campingplassar, hyttegrender og vandre­heimar. Dette er ein auke på 6,7 prosent samanlikna med 2015. , 950 240 nordmenn overnatta på kommersielle anlegg dette , året. Dei utgjer den desidert største og viktigaste gruppa , for Møre og Romsdal og stod for 65,6 prosent av det totale , talet på overnattingar i fylket. I 2016 var det totalt 498 355 , utanlandske overnattingar i fylket, som representerer ein , auke på heile 18,3 prosent samanlikna med 2015. Auken i                  norske gjestedøgn var på 1,5 prosent. Olje og gass/maritim Reiseliv Næringslivet elles Kjelde: Statistikknett Dei viktigaste marknadene for Møre og Romsdal er, forutan nordmenn, Tyskland, Sverige, Nederland og Storbritannia, Samla kommersielle overnattingar etter landbakgrunn i Møre og Romsdal 2015 og 2016 Tal overnattingar Endring 2015–2016 Marknadsandel i prosent Del av marknad som alle unntatt Storbritannia (nedgang på 1,6 prosent) vi- 2015 2016 Tal Prosent 2015 2016 Prosent ser ein fin auke. Noreg 935 982 950 240 14 258 1,5 4,1 4,1 65,6 Møre og Romsdal har 4,4 prosent av dei totale overnattin- Utlendingar 421 426 498 355 76 929 18,3 4,8 5,1 34,4 I alt 1 357 408 1 448 595 91 187 6,7 4,3 4,4 - gane i Noreg. I tillegg kjem cruise- og hurtigruteturistar Del av utanlandsk marknad* og privat utleige. Cruise- og hurtigruteturistane blir rekna Tyskland 100 494 129 820 29 326 29,2 6,9 7,7 26,0 som dagsturistar sidan dei ikkje overnattar i land. Møre Sverige 38 296 49 266 10 970 28,6 3,5 4,1 9,9 og Romsdal er det største cruisefylket på Vestlandet, og Nederland 33 453 38 222 4 769 14,3 5,9 5,8 7,7 683 941 cruisepassasjerar fordelt på 418 cruiseanløp Storbritannia 30 535 30 036 -499 -1,6 4,3 4,1 6,0 besøker fylket i 2017. Polen 21 463 27 091 5 628 26,2 9,2 11,2 5,4 * Topp fem land med flest besøkande i fylket www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 37 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Over ti prosent av nasjonal eksport frå Fastlandseksporten av varer etter Fastlandseksport etter produksjonsfylke, Møre og Romsdal produksjonsfylke, per juli 2017 i millioner kroner Eksporten frå fastlands-Noreg, målt i verdi, fall frå 2015 2014 2015 2016 Østfold 12 893 14 707 16 330 til 2016 med over fire prosent for landet samla. Den samla Hordaland 5 Akershus 6 355 6 488 6 635 eksporten frå Noreg var omlag 387 milliarder kroner i 2016. Møre og Romsdal

EKSPORT Oslo 6 969 9 132 8 580 Eksporten frå Møre og Romsdal auka i same perioden med Rogaland Hedmark 3 679 4 101 3 814 nærare tre prosent. Fylket styrka dermed i 2016 sin posi- Vest Agder Oppland 5 770 6 216 6 228 sjon som det nest største eksportfylket i landet. Med over Nordland Buskerud 11 011 14 440 12 832 39 milliardar i eksport bidrog fylket med over ti prosent av Vestfold Vestfold 23 715 21 320 14 944 den samla eks­porten frå landet. Eksportverdien per inn- Telemark Telemark 15 464 20 837 18 554 byggar i Møre og Romsdal er no nærare tre gonger gjen- Aust-Agder 5 135 4 478 3 470 Sør Trøndelag nomsnittet for fylka. Vest-Agder 28 911 33 105 27 772 Østfold Rogaland 46 621 34 605 32 482 Buskerud Det er framleis kystfylka på Vestlandet som dominerer Hordaland 56 503 59 931 56 433 eksportstatistikken, med Hordaland, Møre og Romsdal og Sogn og Fjordane Sogn og Fjordane 12 295 11 152 13 376 Rogland på dei tre øvste plassane. Når vi veit at eksport­ Oslo Møre og Romsdal 35 946 38 119 39 157 statistikken ikkje omfattar uraffinert olje og gass, ser vi Troms Sør-Trøndelag 14 093 16 806 16 945

enda klarare kor viktig desse fylka er for utanriksøkono- Oppland Nord-Trøndelag 5 203 5 791 6 981

mien. Samtidig med at nedgangen i petroleumsretta næ- Nord Trøndelag Nordland 25 880 23 415 25 528 ringsliv også påverkar eksportstatistikken negativt, har Troms 5 985 6 437 7 794 Finnmark alle kystfylka hatt ein markant auke i eksporten av fisk og Finnmark 5 829 5 751 5 693 Akershus sjømat. Svalbard 854 558 515 Hedmark Norske varer med opphav frå fleire fylke 14 221 11 676 14 474 Aust Agder Av den samla eksporten frå Møre og Romsdal utgjer fisk Reeksport av varer produsert i utlandet 38 839 47 209 41 940 og sjømat rekordhøge 18 milliardar kroner eller 46 prosent.         Uoppgitt fylke 5 124 7 698 6 522 Milliardar kroner Verdien av eksportert fisk frå Møre og Romsdal auka med Landet 387 295 403 973 386 998 nesten ni prosent frå 2015 til 2016. Møre og Romsdal er framleis det klart største fiskeeksportfylket i landet. Over Kjelde: SSB 20 prosent av all norsk fiskeeksport, målt i verdi, kjem frå Eksport av fisk etter fylke, 2015 og 2016 Møre og Romsdal.  Eksportverdien av fisk og sjømat held fram å vekse også i     2017, og tal for dei første sju månadene viser ein vekst på  om lag 8 prosent samanlikna med same periode i 2016. For den samla eksporten viser tala derimot ein liten nedgang i  denne perioden, noko som indikerer ein svekka eksport på

andre område enn fisk og sjømat. kroner Milliardar 

Møre og Romsdal Hordaland Nordland SørTrøndelag Troms Sogn og Fjordane Finnmark Rogaland NordTrøndelag

38 Kjelde: VOFO Møre og Romsdal 2017 Kjelde: VOFO Møre og Romsdal 2017 Fleire deltek på vaksenopplæringskurs Kurs i regi av frivillige lag og organisasjonar Vaksenopplæringskurs i Møre og Romsdal Frivillige organisasjonar organiserer kurs i alle fylka i i Møre og Romsdal, 2013–2016 etter kommune, 2015 Prosentdel av Kurs per 1 000 Noreg, og kvart år rapporterer dei aktiviteten sin gjen- Kommune Tal kurs kursa i fylket innbyggarar  nom studieforbunda. Tema for kursa er mellom anna es- Molde 338 15,0 12,6 6 tetiske fag, handverksfag, helse-, sosial- og idrettsfag og  Ålesund 453 20,1 9,7 språkfag. I 2016 vart det gjennomført 45 000 kurs for  Kristiansund 143 6,4 5,8 KULTUR 504 898 kursdeltakarar i 423 av dei 428 kommunane i landet.  Vanylven 30 1,3 9,2 401 frivillige organisasjonar arrangerte kurs.  Sande 24 1,1 9,4 Herøy 50 2,2 5,6 

I Møre og Romsdal vart det i 2016 arrangert 2 253 kurs i regi kurs Tal Ulstein 72 3,2 8,5  av 125 frivillige lag og organisasjonar. Det utgjer 8,5 kurs Hareid 34 1,5 6,6  per 1 000 innbyggarar, det same som landsgjennomsnittet. Volda 114 5,1 12,6   22 prosent av kursa i fylket var tilrettelagd for personar Ørsta 148 6,6 13,9  Ørskog 29 1,3 12,6 med særskilte behov, mot 17 prosent på landsbasis.  Norddal 27 1,2 16,3 I alle kommunar i fylket vart det meld om kursverksemd, Stranda 45 2,0 9,8     og rapporteringa viser 25 831 kursdeltakarar og 62 843 Stordal 11 0,5 10,8 Sykkylven 62 2,8 8,1 kurs­timar! Voksenopplæringsforbundet (VOFO) Møre og Skodje 24 1,1 5,2 Romsdal har auka talet på kurs og deltakarar med høvesvis Kjelde: VOFO Møre og Romsdal 2017 Sula 33 1,5 3,7 1,3 og 1,1 prosent, i tillegg til ein auke i kurstimar på 5,8 Tal vaksenopplæringskurs Giske 39 1,7 4,8 prosent. per 1000 innbyggar, 2016 Haram 69 3,1 7,5 Vestnes 60 2,7 9,1 I alt 15 230 kvinner og 10 601 menn deltok på kurs i Møre Rauma 38 1,7 5,1 og Romsdal i 2016. Ein tredel av deltakarane var 60 år eller Oppland Nesset 11 0,5 3,7 eldre, og 22 prosent var under 30 år. Hedmark Midsund 7 0,3 3,4 NordTrøndelag Sandøy 8 0,4 6,3 Nordland I Møre og Romsdal har Norddal kommune flest kurs i forhold Aukra 18 0,8 5,1 Sogn og Fjordane til folketalet med 16 kurs per 1 000 innbyggarar. Deretter Fræna 42 1,9 4,3 Troms følger Ørsta, Molde, Volda, Smøla og Ørskog. Færrast kurs Eide 29 1,3 8,4 Telemark Averøy 38 1,7 6,5 per 1 000 innbyggarar er det i kommunane Midsund, Sula Finnmark og Nesset. Hordaland Gjemnes 13 0,6 5,0 VestAgder Tingvoll 24 1,1 7,7 Estetiske fag og handverksfag utgjer 55 prosent av kursa Landet Sunndal 51 2,3 7,1 i Møre og Romsdal, mot 43 prosent på landsbasis. Norsk Møre og Romsdal Surnadal 65 2,9 10,9 kulturindeks 2016, utarbeidd av Telemarksforsking, viser SørTrøndelag Rindal 14 0,6 6,9 Buskerud Halsa 12 0,5 7,8 at Musikkens studieforbund og Studieforbundet kultur og Vestfold Smøla 27 1,2 12,6 tradisjon i Møre og Romsdal hadde 4 491 deltakarar på Akershus Aure 38 1,7 10,8 vaksen­opplæringskurs i 2015. Dette svarer til 16,8 del­ Østfold *Møre og Romsdal 13 0,6 0,0 takarar per 1000 innbyggarar, og det er heile 28 prosent Oslo Rogaland over landsgjennomsnittet. * Nokre kurs blir arrangert av organisasjonane sine fylkesledd og får ikkje ei AustAgder kommunetilknytning i statistikken.        www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 39 Kjelde: Norsk kulturindeks 2016 Kjelde: Norsk kulturindeks 2016 Få kunstnarar i Møre og Romsdal i 2015 Tal kunstnarar fordelt på kategori Tildelingar frå Statens kunstnerstipend til kunst- I 2015 var 522 av dei vel 21 000 kunstnarane i landet bu- per 1000 innbyggar i Møre og Romsdal, narar i Møre og Romsdal, heile landet og utvalde fylke, 2015 heile landet og utvalde fylke, 2015 sett i Møre og Romsdal*. Dette er omtrent to kunstnarar per tusen innbyggarar, ein kunstnartettleik som er 51 prosent under landsgjennomsnittet. Samtidig har delen kunstnarar ,  i fylket auka med seks prosent frå 2010. Nasjonalt har de- ,  len kunstnarar i befolkninga vore tilnærma uendra i same

periode. , 

Av dei 522 kunstnarane er 342 musikarar eller komponistar, ,  29 scenekunstnarar, 129 visuelle kunstnarar og 22 for- fattarar. Sett i forhold til den totale kunstnarbefolkninga , 

er det relativt fleire musikarar og komponistar i Møre og , Tal i kroner per kunstnar i kroner Tal  Romsdal enn i landet elles, mens det er færre scenekunstnarar.­ 66 prosent av kunstnarane i Møre og Romsdal er musikarar ,  og komponistar, mens delen nasjonalt er 58 prosent. , Noreg Sør Nord Nordland Møre og Sogn og Noreg Nordland Sogn og Sør Møre og Nord Samla tildeling til kunstnarar i Møre og Romsdal frå Trøndelag Trøndelag Romsdal Fjordane Fjordane Trøndelag Romsdal Trøndelag

ordninga «Statens kunstnerstipend» var 2,34 millionar Senekunstnarar Forfattarar kroner i 2015. Desse pengane var fordelt på 15 tildelingar. Musikarar og komponistar Visuelle kunstnarar Samla tildeling utgjer ni kroner per innbyggar i fylket, og er

82 prosent under landsgjennomsnittet. Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune Kjelde: Norsk kulturindeks 2016 Ser vi på tildelingane fordelt på talet på kunstnarar Tildelingar innan ordninga kunstnarstipend, Tildelingar kunstnarstipend Møre og Romsdal, 2014–2016**, kroner per innbyggar busett i fylket, finn vi at samla tildeling per kunstnar 2014 2015 2016 er 4 475 kroner. Dette er klart mindre enn det nasjonale  Visuell kunst 65 000 290 000 340 000 gjennomsnittet på 11 812 kroner. Også delen av innvilga  Musikk 110 000 70 000 80 000 søknader frå kunstnarar i Møre og Romsdal er lågare enn  Film 60 000 0 100 000 i landet elles. Av 130 søknadar om stipend i 2015 vart 15 Litteratur 65 000 90 000 80 000  innvilga. Mens 12 prosent av søknadene frå fylket vart Totalt 300 000 450 000 600 000  innvilga i 2015, var snittet for landet 19 prosent. Av dei 15 stipenda som vart tildelt i 2015, var fire garanti­inntekt frå  staten. * Tala viser til medlemskap i dei ti største kunstnarorganisasjonane i Noreg.  Dette omfattar 78 prosent av alle norske kunstnarar med medlemskap i ein eller fleire kunstnarorganisasjonar.  Tal i kroner per innbyggar i kroner Tal Regionale tilskot auka  ** Inkl. arbeidsstipend visuell kunst Tildelinga frå fylkeskommunen innan ordninga «Kunstnar­ 

stipend» har auka frå 300 000 kroner i 2014 til 600 000 Noreg Sør Nordland Sogn og Møre og Nord kroner i 2016. Dette inkluderer arbeidsstipend til visell Trøndelag Fjordane Romsdal Trøndelag kunst.

40 Kjelde: kkd-idrettsanlegg.no og Møre og Romsdal fylkeskommune Flest spelemiddelsøknader frå Fræna Tal spelemiddelsøknadar 2007–2017 Speleoverskotet frå Norsk Tipping blir fordelt til idretts-, >  kultur-, helse- og rehabiliteringsformål, men også til sam- Smøla  funnsnyttige og humanitære organisasjonar som ikkje er  knytt til den organiserte idretten i NIF.   Aure

<  Halsa Kristiansund I perioden 2007 til 2017 var det 2 838 spelemiddelsøknader Rindal til ordinære anlegg og nærmiljøanlegg i Møre og Romsdal. Averøy Tingvoll Surnadal Det var flest søknader frå Fræna (256), Molde (239), Ålesund Fræna Eide Gjemnes (218), Kristiansund (172) og Rauma (150). Færrast søknader Sandøy Aukra kom frå Sandøy (24), Sande (26), Midsund (28), Ørskog (31) Midsund Molde Nesset og Smøla (35). Forskjellane i folketal aleine forklarer ikkje Sunndal Haram heile forskjellen i talet på søknader. Giske Vestnes Skodje Ålesund Ørskog Rauma Ulstein Sula Herøy Stordal Søknader som ikkje får tildeling, kan fremmast på nytt. Ser Hareid Sykkylven vi berre på dei nye søknadene, er fordelinga mellom kom- Norddal Sande Ørsta munane om lag den same som for det samla talet søknader, Stranda sjølv om dei absolutte tala er lågare. Samla var det 1 437 Vanylven Møre og Romsdal samla    søknader nye spelemiddelsøknader til ordinære anlegg og nærmiljø- Volda anlegg i perioden 2007 til 2017.

Samla søknadssum for nye søknader i Møre og Romsdal Kjelde: kkd-idrettsanlegg.no og Møre og Romsdal fylkeskommune var 1,1 milliardar kroner i perioden frå 2007 til 2017. Tal nye spelemiddelsøknadar og nye søknadar med ikkje-kommunal søkar, 2007 – 2017 Kommunane Molde (110 millionar), Kristiansund (96 mil- lionar) og Ålesund (92 millionar) søkte om mest spele-  midlar. Minst spelemidlar vart søkt om frå Midsund (seks millionar), Aukra (sju millionar) og Vanylven (sju millionar). 

Stor del ikkje-kommunale søkarar i  Haram  Det er stor forskjell i kor stor grad kommunane sjølve er aktive søkarar. Det kan og komme spelemiddelsøknader frå søknadar nye Tal  andre, til dømes idrettslag. Kommunal søkar er definert som ein søkar der kommunen sjølv, eller ein kommunal skole,  står som søkar. I Ulstein kommune står ikkje-kommunale søkarar for 25 prosent av dei nye søknadene i perioden Sula Eide Volda Giske Ørsta Halsa Aure 2007 til 2017. Størst del ikkje-kommunale søkarar er det i FrænaMolde Nesset Stordal UlsteinHaram Averøy Herøy Aukra Rindal Hareid Skodje Smøla Sande Ålesund Rauma StrandaSunndal Vestnes Norddal Tingvoll ØrskogSandøy Surnadal Gjemnes Sykkylven Vanylven Midsund Haram kommune, der dei står for 91 prosent av søknadene. Kristiansund Totalt tal nye søknadar Tal nye søknadar med ikkjeƒkommunal søkar

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 41 Kjelde: Norsk idrettsindex 2016 Kjelde: Norsk idrettsindex 2016 Nedgang i talet på aktive medlemar i Del aktive barn 6–12 år innan alle idrettar i Møre Del aktive innan alle idrettar i idrettsforeningar og Romsdal og landet, 2006–2015* Møre og Romsdal og landet, 2006–2015* I 2015 var det 78 519 aktive medlemar i Møre og Romsdal*.   Dette svarer til om lag 30 prosent av innbyggarane i fylket. Aktivitetsnivået blant alle innbyggarar, blant barn  og blant ungdom i Møre og Romsdal er nær det nasjonale 

gjennomsnittet. 

Same år var det 25 407 aktive barn i aldersgruppa 6–12 år,  Prosent Prosent 113 prosent av talet på innbyggarar i same aldersgruppe,  eller 1,1 idrettsaktivitetar per barn. Dette vitnar om høg  aktivitet blant dei som er med på idrett, med aktiv del-  taking i fleire idrettar. Blant ungdom (13–19 år) var det

15 288 aktive i 2015, eller 63 prosent av innbyggartalet i same aldersgruppe.                             

Landet Møre og Romsdal Landet Møre og Romsdal Det er store variasjonar mellom kommunane i fylket i kor mange som er aktive idrettsutøvarar. Norddal (59 prosent), Stordal (58,4 prosent) og Stranda (55,4 prosent) har høgast Kjelde: Norsk idrettsindex 2016 Kjelde: Norsk idrettsindex 2016 del aktive, mens Ørskog (14 prosent), Smøla (10 prosent) og Aktivitetsprofil for Møre og Romsdal, barn 6–12 Aktivitetsprofil for Møre og Romsdal, heile befolk- Aukra (10 prosent) har lågast del aktive i befolkninga samla år i forhold til landsgjennomsnittet ninga i forhold til landsgjennomsnittet sett. Vektløfting Friidrett Også blant barn og ungdom er det store forskjellar mellom Friidrett Fotball Motorsport kommunane. I Norddal var delen aktive barn 211 prosent, Håndball Skyting Kampsport eller 2,1 idrettsaktivitetar per barn. Stranda kommunen Kampsport Gym og turn kom nest høgast med 1,9 idrettsaktivitetar per barn i 2015. Fotball Hest Diverse idrett Orientering og friluft Landsgjennomsnittet var på 114. I Norddal var delen ak- Håndball Golf tive ungdomar på 131 prosent. Landsgjennomsnittet var Gym og turn Vektløft Hest Motorsport 63 prosent. Orientering og friluftsliv Ski Frå 2006 til 2015 har delen aktive i Møre og Romsdal gått Ski Skyting Tennis Annen ballsport ned med 12 prosent. Nedgangen nasjonalt er på tre prosent i Golf Svømming same periode. Frå 2006 til 2015 auka delen aktive barn med Svømming Diverse fire prosent i Møre og Romsdal, mot 12 prosent for landet. Annen ballsport Luftsport Sykkel Båtsport Båtsport Fridrett, fotball, handball og kampsport er dei aktivite- Tennis Luft Sykkel tane det relativt sett er meir av i Møre og Romsdal enn i Skøyter Skøyter resten av landet. Aktiviteten blant barn følger dels dei same                   Prosent Prosent trendane.

*Tal basert på idrettsregistreringa til Norges idrettsforbund. Tala er ikkje registrert på individnivå, og vi har ikkje oversikt over kor mange personar som er aktive i fleire idrettar.

42 Kjelde: Idrettsanleggsregisteret 2016 Kjelde: Norsk kulturindeks 2016 Best anleggsdekning for friluftsliv i Tal innbyggarar per friluftsanlegg, 2016 Medlemskap Den Norske Turistforening, mindre kommunar tal medlemmar per 1000 innbyggarar, 2014 God skår (beste  % 64 millionar kroner eller 11 prosent av spelemidlane i Møre Smøla Norddal og Romsdal i perioden 2007–2016 har gått til bygging av Gjemnes Aure friluftslivsanlegg. Halsa Halsa Dårleg skår (dårlegaste 25 %) Kristiansund Rindal Averøy Tingvoll Molde Mange kommunar med lågt folketal og spreidd busetting Surnadal Fræna Eide Gjemnes Ålesund Sandøy Aukra har god anleggsdekning. Kommunane Rindal, Tingvoll, Skodje Gjemnes, Aukra, Nesset, Norddal, Stordal og Stranda Midsund Molde Nesset Rindal Sunndal Haram har færre enn 5 000 innbyggarar. Alle desse har god Giske Vestnes Kristiansund Skodje Ålesund Ørskog Rauma anleggsdekning for friluftsliv. Rauma kommune er den Ulstein Sula Rauma Herøy Stordal Hareid Sykkylven einaste kommunen med folketal høgare enn 5 000 som har Norddal Volda Sande Ørsta god dekning på friluftsanlegg i forhold til fylkessnittet. Stranda Tingvoll

Vanylven Ørskog Kristiansund, Molde, Ålesund, Sula Herøy, Volda og Giske Volda Landet er alle kommunar med folketal høgare enn 8 000. Alle desse Møre og Romsdal kommunane ligg på den lågaste anleggsdekninga for fri- Kjelde: Norsk kulturindeks 2016 Averøy luftsliv. I tillegg har Sande og Sandøy få anlegg. Dette er Medlemskap i speidarforbunda, tal per 1000 innbyggarar i aldersgruppa 6–19 år, 2014 Surnadal små kommunar både når det gjeld folketal og flatemål. Stranda Midsund Sunndal Sula Sykkylven Mange med i friluftslivsorganisasjonar Gjemnes I Møre og Romsdal var det 13 193 medlemar i Den Norske Hareid Ulstein Smøla Sula Turist­forening (DNT) i 2015, noko som utgjer 4,9 prosent av Skodje Ørsta alle innbyggarane i fylket. Dette er som landsgjennomsnittet. Ulstein Sykkylven Hareid Fylket ligg over landsgjennomsnittet for kor stor del som Herøy Giske Rauma Haram er med i speidarforbunda. 1 624 var medlemar i 2014, noko Ålesund som utgjer 35 per 1 000 innbyggarar i alderen 6–19 år. For Fræna Vestnes landet var det tilsvarande talet 33 per 1 000 innbyggarar. Møre og Romsdal Sande Landet Herøy Det er speidarar i 25 kommunar i fylket. Midsund har 143 Nesset speidarar per 1 000 innbyggarar i aldersgruppa 6–19 år. Stranda Fræna Aukra Nesset Volda Stordal I 2014 var det totalt 4 429 medlemar i Norges Jeger- og Molde Fiske­forbund (NJFF) i fylket, eller 17 medlemar per 1 000 Tingvoll Sandøy innbyggarar. Det er 22 prosent under landsgjennomsnittet. Averøy Eide Ørsta Vanylven Talet på aktive, registrerte jegarar i befolkninga er høgare Kristiansund enn medlemstalet i NJFF. I 2014 var det registrert 10 002 Stordal Midsund jegarar i fylket, eller 38 jegarar per 1 000 innbyggarar. Giske Aukra Ørskog Smøla Det er nær landsgjennomsnittet. Blant kommunane er det Sande Rindal som har flest aktive jegarar.                 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 43 Kjelde: Forskningsrådet

God vekst i tildeling frå Forskingsrådet Løyvingar frå forskningsrådet fordelt på fylker, millionar kroner Løyvingane frå Forskingsrådet auka med 1 055 millionar Endring Endring kroner frå 2015 til 2016. Det er ein auke på 13,5 prosent. 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2015 –2016 2015–2016 prosent Akershus 912,0 927,9 946,9 1 016,6 1 063,5 1 201,5 137,9 13,0 % Tildelingane til Møre og Romsdal auka samtidig frå 7 Aust-Agder 15,5 17,7 35,1 13,0 16,0 18,7 2,7 17,2 % 108,3 mil­lionar kroner til 120,6 millionar kroner. Det utgjer Buskerud 42,3 49,7 59,5 72,7 90,3 84,1 -6,3 -6,9 % F ein auke på 11,4 prosent. Finnmark 10,3 8,5 11,1 10,8 12,2 12,9 0,7 5,9 % o Hedmark 29,7 26,8 47,6 39,7 53,7 49,1 -4,6 -8,5 % Fylka med dei store breiddeuniversiteta, inkludert Akers­

U Hordaland 870,1 840,5 827,5 987,2 1 046,2 1 154,5 108,4 10,4 % hus, fekk om lag 86 prosent av dei samla løyvingane frå Møre og Romsdal 57,3 67,7 79,8 82,0 108,3 120,6 12,3 11,4 % Forskingsrådet. Forskingsmidlane som gjekk til Møre og Nordland 61,5 62,8 67,2 68,4 78,3 76,3 -1,9 -2,4 % Romsdal, utgjorde 1,4 prosent av den samla løyvinga frå Nord-Trøndelag 15,7 27,3 28,4 29,5 21,7 21,1 -0,6 -3,0 % Forskingsrådet i 2016. Oppland 41,6 46,8 47,7 58,8 7 7,9 95,4 17,5 22,5 % Oslo 1 930,2 1 901,2 1 936,4 2 153,1 2 274,5 2 585,8 311,3 13,7 % Løyvingane frå Forskingsrådet til næringslivet Rogaland 212,0 243,9 263,4 273,6 257,2 288,0 30,7 11,9 % auka med 219 millionar kroner frå 2015 til 2016. Sogn og Fjordane 13,5 17,7 25,3 22,3 22,2 30,2 8,0 35,8 % I Møre og Romsdal auka løyvingane med om lag Svalbard 12,7 16,0 17,2 12,9 18,2 17,6 -0,6 -3,2 % 4,5 millionar kroner til 72,2 millionar kroner. Oslo, Sør-Trøndelag 1 401,8 1 460,0 1 302,0 1 611,4 1 761,7 2 155,1 393,4 22,3 % Akershus og Sør-Trøndelag fekk til saman vel 54 prosent Telemark 41,5 47,3 43,6 41,7 45,5 51,4 5,9 12,9 % av dei næringsretta løyvingane frå Forskingsrådet. Troms 432,1 376,7 368,8 473,0 5 07,0 5 67,6 60,5 11,9 % Vest-Agder 50,7 39,8 49,3 61,7 71,6 97,4 25,8 36,1 % Vestfold 52,1 31,7 38,8 51,0 51,8 54,1 2,3 4,4 % Stor auke i FoU-innsatsen i næringslivet Østfold 37,8 50,4 79,3 68,7 71,2 72,5 1,3 1,8 % FoU-aktiviteten har hatt eit oppsving frå 2014 til 2015 Uten fylke 7 7,4 62,6 69,3 69,1 168,1 118,2 -49,9 -29,7 % både på landsbasis og i Møre og Romsdal. Tala varierer ein Sum: 6 317,4 6 322,7 6 344,2 7 217,2 7 817,2 8 872,0 1 054,8 13,5 % del frå år til år, men gav store positive utslag for Møre og Kjelde: Forskningsrådet Romsdal i 2015. Møre og Romsdal ligg no på andreplass når Forskingsrådet sine løyvingar til næringslivet i 2016, etter fylke. Tal i millionar kroner vi reknar kor stor del av bedriftene som utfører FoU-arbeid.  Talet auka frå 18 prosent i 2014 til 27 prosent i 2015. Talet på  FoU-årsverk i næringslivet har auka med heile 53 prosent frå 2010 til 2015. Auken på landsbasis var 26 prosent.  Auken i talet på årsverk med høgare utdanning er på  54 prosent i same periode. Auken på landsbasis var på  23,6 prosent. Møre og Romsdal er likevel blant fylka i 

landet som har lågast del sysselsette med lang høgare Millionar kroner  utdanning, det vil seie minimum 4 års universitets- eller høgskoleutdanning eller forskarutdanning.   I 2015 vart det brukt 1 603 millionar kroner på forskings- og utviklingsarbeid i Møre og Romsdal. Dette var ein auke Oslo Østfold Troms på 644 millionar eller 67 prosent sidan 2013. Auken på Oppland Vestfold Svalbard Akershus Rogaland Buskerud Telemark Hedmark Nordland Finnmark Hordaland Vest Agder Aust Agder Sør Trøndelag landsbasis var på 20 prosent. Nord Trøndelag Møre og Romsdal Sogn og Fjordane

44 Kjelde: SSB Det er næringslivet i Møre og Romsdal som står for den FoU i næringslivet, 2010 og 2015 største delen av dei totale FoU-utgiftene, med 80 prosent i FoU-årsverk utført av Kostnader til inn- Sysselsatte med lang høgare 2015. FOU-utgiftene til næringslivet var på 1 289 millio- Del verksemder med FoU FoU-årsverk i alt personar med lang utdanning kjøpt FoU (mill. kr) utdanning i prosent av sysselsatte nar kroner i 2015. På landsbasis står næringslivsdelen for 2010 2015 2010 2015 2010 2015 2010 2015 2010 2015 Akershus 15 22 2 216 3 249 1 96 2 655 795 651 9,4 13,4 47 prosent av dei totale FoU-utgiftene. Det er også næ- Aust-Agder 15 24 150 208 83 105 65 72 5,1 7,5 ringslivet som står for den største auken i FoU-utgifter både Buskerud 16 18 934 1314 538 849 236 176 5,5 8,1 i relative og absolutte tal. Finnmark 2 9 5 23 2 4 3 17 4,6 6,4 Hedmark 10 16 102 117 38 60 30 72 4,8 6,0 FoU-utgiftene i Møre og Romsdal utgjorde berre 2,6 prosent Hordaland 14 19 1086 1401 693 960 307 285 8,2 11,1 av dei totale FoU-utgiftene i landet i 2015. Det er store vari- Møre og Romsdal 19 27 571 875 287 442 119 178 4,1 6,1 asjonar mellom fylka. Oslo hadde dei høgaste FoU-utgiftene Nordland 10 16 188 265 120 170 20 45 4,3 6,0 både i 2013 og 2015, følgd av Sør-Trøndelag, Akershus og Nord-Trøndelag 14 21 125 177 60 71 21 38 5,1 5,8 Hordaland. Oppland 16 16 298 406 143 182 44 61 4,5 6,0 Oslo 16 23 4 343 4 548 3 336 3 295 1 440 2 048 14,8 21,9 Fleire skattefunn-prosjekt Rogaland 15 20 1 151 1 497 742 837 1 062 967 6,9 10,2 Sogn og Fjordane 20 28 213 251 127 102 47 84 4,5 6,1 I 2016 hadde bedrifter i Møre og Romsdal til saman Sør-Trøndelag 19 19 1 622 2 151 1 280 1 661 630 1 143 9,7 13,2 457 aktive skattefunn-prosjekt. Dette er 21 fleire enn i Telemark 17 15 554 493 348 348 251 454 5,2 6,5 2015. Samla budsjetterte prosjektkostnader var på 1 465 Troms 12 16 218 301 140 214 73 87 8,2 10,8 millionar kroner. Dette gav eit budsjettert skattefrådrag på Vest-Agder 11 22 370 595 187 323 112 163 5,5 7,7 269 millionar kroner. Samanlikna med landet elles har Vestfold 17 20 937 1 090 565 651 212 299 5,2 7,5 Møre og Romsdal relativt få prosjekt innan IKT og petro- Østfold 17 16 367 504 194 265 46 109 4,6 6,4 leum. Veksten i 2016 er særleg knytt til IKT og marin næ- Totalt 15 450 19 465 10 679 13 194 5 513 6 949 ring/sjømat. I Møre og Romsdal er det marine og maritime Kjelde: Forskningsrådet næringar som brukar ordninga mest. Skattefunnprosjekt etter bransje Landet Møre og Romsdal Tal prosjekt 2016 Prosentdel Tal prosjekt 2016 Prosentdel Tal prosjekt 2015 Endring 2015 til 2016 Regionale forskingsmidlar Administrasjon 150 2,6 1 0,2 3 -2 Møre og Romsdal er saman med Trøndelags-fylka ein del Annet 480 8,2 26 5,7 37 -11 av Regionalt Forskingsfond Midt Noreg. Fondet lyser ut Bygg/anlegg 432 7,4 34 7,4 35 -1 forskingsmidlar til næringsliv og kommunar. I 2016 gav Helse 480 8,2 20 4,4 13 7 fondet støtte til 25 prosjekt, nærare bestemt kvalifiserings- IKT 996 17,1 36 7,9 22 14 Jordbruk/mat 428 7,4 28 6,1 32 -4 prosjekt, for til saman 12,1 millionar kroner. 13 av desse Kraft/energi 292 5,0 5 1,1 7 -2 prosjekta var i hovudsak knytt til verksemder i Møre og Kultur/underholdning 129 2,2 3 0,7 3 0 Romsdal. Halvparten av dei tildelte midlane gjekk til pro- Marin/sjømat 653 11,2 159 34,8 134 25 sjekt i Møre og Romsdal. Maritim 422 7,3 95 20,8 96 -1 Metall 121 2,1 9 2,0 6 3 VRI-programmet, virkemidlar for regional FOU og inno- Miljø 174 3,0 6 1,3 4 2 vasjon, i Møre og Romsdal gav støtte til 32 forprosjekt i Petroleum 749 12,9 16 3,5 31 -15 2016. Samla støtte var på seks millionar kroner. Reiseliv 63 1,1 7 1,5 4 3 Skog/tre 42 0,7 1 0,2 1 0 Transport 208 3,6 11 2,4 8 3 Totalt 5 819 100,0 457 100,0 436 21 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 45 Kjelde: UDIR Auke i val av studieførebuande, Elevar etter utdanningsprogram, VG1, Møre og Romsdal flest vel yrkesfag Endring 2012–13 2013–14 2014–15 2015–16 2016–17 Tal Prosent I Møre og Romsdal vel framleis over halvparten av ung- Studieførebuande 1 764 1 729 1 741 1 735 1 955 191 10,8 domane yrkesfag. Det gjer oss til eit av dei største yrkes- 8 Yrkesfaglig 2 372 2 313 2 206 2 300 2 099 -273 -11,5 fagfylka i landet. I skuleåret 2016/17 valde 2 099 ungdom Utdanningsprogram yrkesfagleg UTDANNING OG KOMPETANSE yrkesfaglege studieprogram, medan 1 955 valde studiefø- Bygg- og anleggsteknikk 228 232 191 214 224 -4 -1,8 rebuande utdanningsprogram. Samanliknar vi skuleåret Design og handverk 178 141 126 115 127 -51 -28,7 2016/17 med skuleåret 2012/13 ser vi at det har vore ein Elektrofag 331 337 336 338 314 -17 -5,1 nedgang i talet som vel yrkesfaglege studieprogram på 11,5 Helse- og oppvekstfag 468 434 446 509 526 58 12,4 prosent, medan det har vore ei auke på 10,8 prosent i val av Medier og kommunikasjon (gammel ordning) 262 221 209 201 - 0,0 studieførebuande utdanningsprogram. Naturbruk 80 81 81 89 104 24 30,0 Restaurant- og matfag 128 143 126 142 136 8 6,3 Det har ikkje vore store endringar i val av studieretningar Service og samferdsel 161 147 146 157 160 -1 -0,6 innan for yrkesfaga sidan skuleåret 2012/13, med unntak Teknikk og industriell produksjon 536 577 545 535 508 -28 -5,2 av retningane design og handverk og naturbruk, som har Kjelde: UDIR høvesvis har opplevd ein nedgang på 28,7 prosent og ein Fag- eller sveinebrev, etter studieretning , Møre og Romsdal vekst på 30,0 prosent. Endring 2012/13 til 2015/16 2012–13 2013–14 2014–15 2015–16 Tal Prosent Etter opplæring i bedrift tek elevane ei fag- eller sveineprøve Bygg- og anleggsteknikk 198 211 231 220 22 11,1 som gir høvesvis fagbrev eller sveinebrev. Utviklinga sidan Design og handverk 42 48 37 43 1 2,4 2012/13 har vore positiv, både i Møre og Romsdal og i landet Elektrofag 203 221 252 236 33 16,3 elles. I Møre og Romsdal har talet elevar som har fått fag- Helse- og oppvekstfag 271 340 393 389 118 43,5 Medier og kommunikasjon (gamal ordning) 1 2 2 4 3 300,0 eller sveinebrev auka med 18,4 prosent eller 274 elevar frå Naturbruk 43 43 55 55 12 27,9 2012/13 til 2015/16, medan det på landsbasis var ei auke på Restaurant- og matfag 49 42 51 53 4 8,2 19,0 prosent eller 4 029 elevar i same periode. Service og samferdsel 143 172 190 235 92 64,3 Teknikk og industriell produksjon 541 491 508 530 -11 -2,0 I Møre og Romsdal har det vore størst vekst i talet på Alle utdanningsprogram 1 491 1 570 1 719 1 765 274 18,4 fag- og sveinebrev innan helse- og oppvekstfag og service og samferdsel, med ein vekst frå 2012/13 til 2015/16 på Kjelde: UDIR høvesvis 118 og 92 fag- og sveinebrev. Det er berre studie- Fag- eller sveinebrev, etter studieretning , Noreg retninga teknikk og industriell produksjon som har hatt Endring 2012/13 til 2015/16 ein nedgang i talet på fag- og sveinebrev frå 2012/13 til 2012–13 2013–14 2014–15 2015–16 Tal Prosent Bygg- og anleggsteknikk 4 466 4 677 4 588 4 837 371 8,3 2015/16, med ein nedgang på 2,0 prosent eller 11 fag- og Design og håndverk 810 854 748 722 -88 -10,9 sveinebrev. Teknikk og industriell produksjon er framleis Elektrofag 2 853 3 049 3 281 3 208 355 12,4 den studieretninga kor det blir tatt flest fag- og sveinebrev, Helse- og oppvekstfag 4 414 5 444 5 835 6 264 1 850 41,9 i alt 530 i 2015/16, noko som utgjer 30,0 prosent av alle fag- Medier og kommunikasjon (gamal ordning) 86 115 81 92 6 7,0 og sveinebrev i Møre og Romsdal. Naturbruk 406 398 455 481 75 18,5 Restaurant- og matfag 1 095 1 135 1 051 1 024 -71 -6,5 Service og samferdsel 2 529 3 039 3 208 3 499 970 38,4 Teknikk og industriell produksjon 4 509 4 966 4 901 5 070 561 12,4 Alle utdanningsprogram 21 168 23 677 24 148 25 197 4 029 19,0

46 Kjelde: SSB Stor variasjon mellom kommunane i Gjennomføring i vidaregåande opplæring – gjennomføringsgrad elevar og gjennomføring i løpet av fem år i videregåande opplæring, 2011-kullet Møre og Romsdal er det tredje beste fylket i landet når Prosent Elevar det kjem til gjennomføring av vidaregåande opplæring, Allmennfaglege Allmennfaglege Alle studieretningar / studieretningar / Yrkesfagleg studieretningar / Yrkesfagleg og dette gjeld både yrkesfaglege og studieførebuande utdannings- studieførebuande studieretning/ Alle studieførebuande studieretning/ program program utdanningsprogram studieretningar program utdanningsprogram utdanningsprogram. Gjennomføring blir målt over fem år Molde 79,3 94,4 59,8 348 196 152 for elevkullet som starta i 2011. Ålesund 7 7,8 89,0 64,8 537 290 247 Tradisjonelt har det vore høgare gjennomføring i dei studie­ Kristiansund 70,8 86,6 61,5 287 105 182 Vanylven 74,5 85,7 65,4 47 21 26 førebuande programma enn i dei yrkesfaglege. Fylket samla Sande 85,7 100,0 76,2 35 14 21 har ei gjennomføring på 75,6 prosent, med 89,1 prosent Herøy 80,8 83,7 79,3 125 43 82 gjennomføring i studieførebuande program og 64,7 prosent Ulstein 84,3 96,2 73,2 108 52 56 i dei yrkesfaglege programma. Hareid 76,6 95,4 69,1 77 22 55 Volda 74,4 88,1 59,7 129 67 62 Sju av kommunane i Møre og Romsdal har ei total Ørsta 73,2 80,4 69,5 138 46 92 gjennomføring på over 80 prosent. Best er Rindal med 88,9 Ørskog 78,8 86,7 72,2 33 15 18 prosent. Med andre ord har 88,9 prosent av alle elevane Norddal 7 7,2 87,6 50,0 22 16 6 frå Rindal fullført vidaregåande opplæring i løpet av Stranda 72,3 86,5 53,6 65 37 28 fem år, fordelt på 100 prosent for studieførebuande og Sykkylven 69,0 82,2 57,7 97 45 52 81,8 prosent for yrkesfaga. To andre kommunar, Sande Skodje 7 7,4 86,2 69,7 62 29 33 og Smøla, har også 100 prosent gjennomføring i dei Sula 74,3 86,1 58,3 113 65 48 studieførebuande programma. To kommunar har over 80 Giske 82,9 95,7 73,5 111 47 64 prosent gjennomføring i yrkesfag. Det gjeld Rindal og Haram 75,0 87,8 65,0 112 49 63 Smøla. Smøla har høgast gjennomføring med 82,4 prosent. Vestnes 68,8 91,3 61,7 96 23 73 Rauma 74,1 84,9 69,4 108 33 75 Lågast samla sett ligg Gjemnes med 62,5 prosent. Gjemnes Nesset 78,6 94,2 68,0 42 17 25 er den einaste kommunen som har høgare gjennomføring Aukra 80,5 94,5 66,6 36 18 18 for yrkesfag enn for studieførebuande. 62,5 prosent Fræna 66,0 93,4 52,2 138 46 92 gjennomføring i studieførebuande er det klart lågaste i Eide 68,0 81,3 61,3 47 16 31 Møre og Romsdal. Averøy 78,7 88,9 74,5 61 18 43 Gjemnes 62,5 62,5 62,6 24 8 16 Av dei tre største byane er det Molde som gjer det Tingvoll 75,8 91,7 64,7 29 12 17 best med 79,3 prosent gjennomføring totalt. Ålesund Sunndal 79,6 91,3 68,1 93 46 47 har 77,8 prosent og Kristiansund 70,8 prosent. For dei Surnadal 73,9 86,4 61,4 88 44 44 studieførebuande programma har Molde heile 94,4 prosent Rindal 88,9 100,0 81,8 36 14 22 gjennomføring, noko som er svært høgt. I dei yrkesfaglege Smøla 85,0 100,0 82,4 20 3 17 Stordal, Midsund, utdanningsprogramma har både Ålesund og Kristiansund Sandøy, høgare gjennomføring enn Molde. Halsa og Aure* 65,8 84,3 51,5 117 51 66 Møre og Romsdal 75,6 89,1 64,7 3 381 1 508 1 873 Ein må merke seg her at tala for enkelte kommunar kan vere Landet 73,0 85,9 59,4 64 855 33 345 31 510 små, og at enkeltelevar kan gjere store utslag. * Det er berre publisert tal for desse kommunane samla grunna låge elevtal frå desse kommunane. www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 47 Kjelde: SSB Fleire grunnar til manglande fullføring Status elevar som ikkje har fullført yrkesfagleg studieretning/utdanningsprogram etter fem år, Medan 89,1 prosent av elevane ved studieførebuande studie- prosent, 2011-2016 retningar gjennomførar vidaregåande opplæring i løpet av Gjennomført VG3/ gått opp til fagprøve, ikkje Framleis i vidaregående Samla andel elever som fem år er tilsvarande tal for elevar ved yrkesfaglege studie- bestått Slutta underveis opplæring etter fem år ikkje har fullført retningar berre 64,7 prosent. Det er høgare del enn på lands- Molde 5,3 25,7 9,2 40,2 basis, men er framleis ei utfordring, kanskje særleg i fylket Ålesund 4,5 25,1 5,7 35,3 vårt, kor det er stor etterspørsel etter fagarbeidarar. Kristiansund 7,7 16,5 14,3 38,5 Vanylven 0,0 19,2 15,4 34,6 Delen elevar frå 2011-kullet som ikkje har fullført yrkesfag- Sande 0,0 23,8 0,0 23,8 leg utdanningsprogram etter fem år, varierer ein del mellom Herøy 3,7 11,0 6,1 20,8 kommunane i fylket. Det er også forskjell mellom kommu- Ulstein 5,4 16,1 5,4 26,9 Hareid 1,8 18,2 10,9 30,9 nane i kva grad dette skuldast at dei har slutta undervegs, Volda 4,8 27,4 8,1 40,3 stroke på fagprøva, starta ny utdanning eller brukt lengre tid Ørsta 4,3 20,7 5,4 30,4 på utdanninga si. Ørskog 0,0 27,8 0,0 27,8 Norddal 16,7 16,7 16,7 50,1 2011-kullet i Møre og Romsdal er det færrast elevar frå Smøla Stranda 3,6 35,7 7,1 46,4 som ikkje har fullført yrkesfagleg utdanning, 17,7 prosent. Av Sykkylven 7,7 23,1 11,5 42,3 elevane frå denne kommunen har berre 5,9 prosent slutta, mens Skodje 6,1 18,2 6,1 30,4 11,8 prosent strauk på fagprøva. Ingen er i vidaregåande opp- Sula 6,3 22,9 12,5 41,7 læring etter fem år. I Rindal kommune har 18,1 prosent ikkje Giske 1,6 21,9 3,1 26,6 fullført. Halvparten av desse, 9,1 prosent, er i vidaregåande Haram 6,3 15,9 12,7 34,9 opplæring etter fem år. 4,5 prosent greidde ikkje fagprøva, mens Vestnes 8,2 20,5 9,6 38,3 4,5 prosent slutta. Smøla og Rindal er dei einaste kommunane Rauma 1,3 20,0 9,3 30,6 med færre enn 20 prosent som ikkje har fullført. Nesset 8,0 16,0 8,0 32,0 Aukra 5,6 16,7 11,1 33,4 Stranda kommune har høgast del som har slutta med Fræna 6,5 29,3 12,0 47,8 35,7 prosent. Surnadal og Gjemnes følger nærast med høves- Eide 3,2 16,1 19,4 38,7 vis 31,8 og 31,3 prosent. Averøy 0,0 18,6 7,0 25,6 Gjemnes 0,0 31,3 6,3 37,6 Eide har størst del som er i vidaregåande opp­læring Tingvoll 5,9 17,6 11,8 35,3 etter fem år, 19,4 prosent. Deretter følger Norddal med Sunndal 6,4 17,0 8,5 31,9 Surnadal 0,0 31,8 6,8 38,6 16,7 prosent og Vanylven med 15,4 prosent. Sande, Ørskog og Rindal 4,5 4,5 9,1 18,1 Smøla har ingen elevar i denne kategorien. Smøla 11,8 5,9 0,0 17,7 Av dei tre største byane i fylket kjem Ålesund best ut. Der har Stordal, Midsund, Sandøy, Halsa og Aure* 4,5 24,2 19,7 48,4 Møre og Romsdal 4,8 21,3 9,2 35,3 35,3 prosent av yrkesfagelevane ikkje fullført innan fem år. Landet 6,3 25,0 9,3 40,6 I Kristiansund er det same talet 38,5 prosent og i Molde 40,2 prosent. Kristiansund har færrast som sluttar undervegs, og * Det er berre publisert samla tal for desse kommunane samla grunna låge elevtal frå desse kommunane. flest som held fram i vidaregåande opp­læring etter fem år.

Ein må merke seg at tala for enkelte kommunar kan vere små, og at enkeltelevar kan gjere store utslag.

48 Kjelde: NSD Nedgang i talet på fagskolestudentar Tal studentar ved fagskolane i Møre og Romsdal 2012–2017 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Fagskole er ei toårig utdanning. Utdanninga bygger på Vår Høst Vår Høst Vår Høst Vår Høst Vår Høst Vår fagbrev frå vidaregåande skole eller realkompetanse. Fagskolen i Kristiansund 168 188 162 177 158 172 146 150 148 130 118 Siste studieår vart det tilbode fagskoleutdanning ved tre Fagskolen i Ålesund 269 316 255 277 262 297 254 259 255 298 284 institusjonar i Møre og Romsdal. Fagskolen i Ålesund og Ålesund kunstfagskole 39 40 38 29 29 31 26 26 23 27 26 fagskolen i Kristiansund er offentleg eigde, mens Ålesund Totalt i Møre og Romsdal 514 584 494 509 474 517 448 458 435 455 428 kunstfagskole er privat.

Fagskolen i Ålesund hadde 284 studentar i vårsemesteret, Kjelde: NSD Kjelde: NSD 29 fleire enn i 2016, og 15 fleire enn i 2012. Den motsette Studentar ved fagskolane i Studenter ved Fagskolen i Kristiansund, tendensen ser vi i Kristiansund der det våren 2017 var nede Møre og Romsdal, etter kjønn, vår 2017 2017, vårsemesteret i 118 studentar, og det er 30 færre enn våren 2016 og 50 Kvinner Menn I alt Tal kvinner Tal menn Samla færre enn i 2012. Kunstfagskolen i Ålesund hadde også Fagskolen i Kristiansund 30 88 118 Boring 2 17 19 færre studentar våren 2017 enn i 2012, men der har tala Fagskolen i Ålesund 6 278 284 Dekksoffiser på ledelsesnivå 2 20 22 vore relativt stabile dei siste tre åra. Ålesund kunstfagskole 19 7 26 Havbunnsinstallasjoner 4 10 14 Møre og Romsdal 55 373 428 Maskinoffiser på ledelsesnivå 0 35 35 Til saman var det 514 fagskolestudentar i fylket i 2012, Landet 5 972 8 148 14 120 Prosessteknikk 0 3 3 mens det våren 2017 var 428. Dette er ein nedgang på Psykisk helsearbeid 22 3 25 16,7 prosent. Talet på studentar har i heile perioden vore Samla 30 88 118 høgare i haustsemesteret enn på våren. Kjelde: NSD Kjelde: NSD Våren 2017 var det i alt 55 kvinnelege og 373 mannlege studentar ved fagskolane i fylket. Fagskolen i Kristiansund Studenter ved Fagskolen i Ålesund, Studenter ved Ålesund kunstfagskole, 2017, vårsemesteret 2017, vårsemesteret hadde flest kvinnelege studentar med 30. Fagskolen i Ålesund hadde berre seks kvinnelege studentar, mens Tal kvinner Tal menn Samla Tal kvinner Tal menn Samla Anlegg 1 4 5 Visuelle kunstfag 19 7 26 kunstfagskolen i Ålesund hadde ei overvekt av kvinnelege Automatisering 0 29 29 Samla 19 7 26 studentar. Skolane har ulike fagtilbod, og kjønnsfordelinga Bygg 1 38 39 innanfor dei ulike fagområda følger tradisjonelle mønster. Dekksoffiser på ledelsesnivå 3 94 97 Elkraft 0 20 20 Nasjonalt var det 14 120 studentar ved fagskolane våren Maskinoffiser på ledelsesnivå 1 46 47 2017, og 42,3 prosent av dei var kvinner. Delen kvinner ved Maskinteknikk 0 47 47 fagskolane i Møre og Romsdal var 12,9 prosent, betydeleg Samla 6 278 284 lågare enn i landet totalt.

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 49 Kjelde: SSB Kjelde: SSB

Færre grunnskolar Grunnskolar etter organisasjonsform, 2002 og 2016 Grunnskolar etter elevtal, 2016 Grunnskolen er det tiårige utdanningsløpet for barn og 2002 2016 Endring

unge i alderen 6 til 16 år (barneskolen pluss ungdoms­ - - - skolen). I 2016 var det 202 grunnskolar i fylket. Av desse er 123 barneskolar, 50 kombinerte barne- og ungdoms­ 0–19 elevar 20–49 elevar 50–99 elevar 100–299elevar 300–499 elevar Over 500 elevar Skolar i alt skolar og 29 ungdomsskolar. Sidan 2002 har det vorte Barneskolar Kombinerte skolar Ungdoms skolar Barneskolar Kombinerte skolar Ungdoms skolar Barneskolar Kombinerte skolar Ungdoms skolar Molde 10 3 4 7 5 2 -3 2 -2 Molde 0 3 2 5 4 0 14 totalt 55 færre grunnskolar i fylket. Den største nedgangen Ålesund 14 2 5 12 4 5 -2 2 0 Ålesund 0 0 4 8 7 2 21 er det for barneskolar, med 46 færre skolar. Det er sju Kristiansund 9 1 3 10 0 3 1 -1 0 Kristiansund 1 0 0 9 3 0 13 færre kombinerte barne- og ungdomsskolar og to færre Vanylven 3 3 0 1 2 0 -2 -1 0 Vanylven 0 0 2 1 0 0 3 ungdomsskolar. Sande 2 3 0 2 3 0 0 0 0 Sande 1 2 1 1 0 0 5 Herøy 10 1 1 5 2 1 -5 1 0 Herøy 0 0 3 5 0 0 8 Nasjonalt har det vore ein nedgang på 440 barneskolar, Ulstein 5 0 1 4 0 1 -1 0 0 Ulstein 0 0 2 1 2 0 5 12 kombinerte barne- og ungdomsskolar og 23 Hareid 4 0 1 4 0 1 0 0 0 Hareid 1 0 1 3 0 0 5 ungdomsskolar sidan 2002. Kommunane med den største Volda 8 3 1 5 3 1 -3 0 0 Volda 0 2 4 2 1 0 9 nedgangen i talet på grunnskolar sidan 2002 er Ørsta og Ørsta 11 2 1 5 2 1 -6 0 0 Ørsta 0 1 2 4 1 0 8 Herøy. Møre og Romsdal står for om lag 12 prosent av Ørskog 1 1 0 1 1 0 0 0 0 Ørskog 0 0 1 1 0 0 2 nedgangen i talet på grunnskolar i Noreg sidan 2002. Norddal 3 2 0 0 2 0 -3 0 0 Norddal 0 0 1 1 0 0 2 Stranda 3 2 1 2 2 1 -1 0 0 Stranda 1 1 1 2 0 0 5 Stordal 0 1 0 0 1 0 0 0 0 Stordal 0 0 0 1 0 0 1 Flest mellomstore skolar Sykkylven 9 0 1 7 0 1 -2 0 0 Sykkylven 0 1 2 4 1 0 8 Av dei 202 grunnskolane i fylket har 45 prosent mellom 100 Skodje 4 0 1 3 1 1 -1 1 0 Skodje 0 0 2 3 0 0 5 og 299 elevar. 42 prosent av skolane i fylket har færre enn Sula 5 0 1 4 0 1 -1 0 0 Sula 0 0 1 2 2 0 5 Giske 4 2 1 3 1 1 -1 -1 0 Giske 0 0 1 3 1 0 5 100 elevar, mens 13 prosent av skolane har over 300 elevar. Haram 9 3 2 7 2 2 -2 -1 0 Haram 1 1 3 6 0 0 11 12 kommunar i fylket har skolar med over 300 elevar. Vestnes 5 3 0 3 2 0 -2 -1 0 Vestnes 0 2 1 1 1 0 5 Rauma 7 2 1 4 2 1 -3 0 0 Rauma 0 2 0 5 0 0 7 I landet elles er det fleire skolar med høge elevtal enn i Møre og Nesset 2 2 1 1 2 0 -1 0 -1 Nesset 1 1 0 1 0 0 3 Romsdal. 30 prosent av skolane i landet har over 300 elevar. Midsund 2 1 0 2 1 0 0 0 0 Midsund 0 1 1 1 0 0 3 Delen mellomstore skolar med mellom 100 og 299 elevar i Sandøy 0 1 0 0 1 0 0 0 0 Sandøy 0 0 0 1 0 0 1 fylket er om lag som i landet elles. Møre og Romsdal har fleire Aukra 1 2 0 0 2 0 -1 0 0 Aukra 0 0 0 1 1 0 2 skolar med under 100 elevar enn gjennomsnittet i landet. Fræna 4 3 1 5 2 1 1 -1 0 Fræna 0 0 3 5 0 0 8 30 prosent av skolane i landet har færre enn 100 elevar. Eide 3 0 1 3 0 1 0 0 0 Eide 0 1 1 2 0 0 4 Averøy 6 0 1 5 0 1 -1 0 0 Averøy 0 1 3 2 0 0 6 Ålesund har med sine 21 skolar flest i fylket, etterfølgd av Gjemnes 3 1 0 2 1 0 -1 0 0 Gjemnes 0 1 1 1 0 0 3 Molde med 14 og Kristiansund med 13 skolar. Av grunn­ Tingvoll 2 2 0 1 2 0 -1 0 0 Tingvoll 0 1 0 2 0 0 3 skolane i fylket er 24 prosent lokalisert i dei tre største Sunndal 8 0 1 5 0 1 -3 0 0 Sunndal 1 0 2 3 0 0 6 byane. Til samanlikning har desse kommunane 35 prosent Surnadal 1 5 1 5 0 1 4 -5 0 Surnadal 0 3 1 1 1 0 6 av 6–15 åringane i fylket. Rindal 1 1 0 0 1 0 -1 0 0 Rindal 0 0 0 1 0 0 1 Halsa 1 2 0 0 1 0 -1 -1 0 Halsa 0 0 0 1 0 0 1 Smøla 3 1 0 2 0 1 -1 -1 1 Smøla 0 0 3 0 0 0 3 Aure 6 2 0 3 2 0 -3 0 0 Aure 0 3 1 1 0 0 5 Møre og Romsdal 169 57 31 123 50 29 -46 -7 -2 M og R 7 27 50 91 25 2 202 Landet 2 055 758 520 1 615 746 497 -440 -12 -23 Landet 147 276 428 1 144 691 172 2 858

50 Kjelde: SSB Kjelde: Skoleporten

Framleis eit knapt fleirtal med Elevar i grunnskolen etter målform, 2016 Lærartettleik i grunnskolen, 2016–2017 nynorsk som målform Ordinær undervisning, I 2016 var det 32 778 elevar i grunnskolen i Møre og Romsdal,  1.–7. t r i n n* 8.–10. trinn* 1.–10.trinn** Molde 14,8 15,0 18,7 same elevtal som i 2015. Av desse hadde 49,5 prosent bokmål  Ålesund 13,5 14,8 19,1 som målform, og 50,2 prosent hadde nynorsk som målform.  Kristiansund 14,0 15,3 17,1 Nasjonalt har heile 87,0 prosent av elevane i grunnskolen  Vanylven 9,0 11,5 10,9 bokmål som målform, 12,2 prosent har nynorsk og 0,1  Sande 7,8 12,3 10,2 prosent har samisk. Av elevane i grunnskolen med nynorsk  Herøy 12,4 13,8 15,4 som målform høyrer 89,9 prosent heime i eit av dei fire Prosent  Ulstein 11,8 13,8 15,5 fylka på Vestlandet.  Hareid 11,6 14,2 15,6 Volda 11,6 12,2 15,8 I 2006 hadde 54,2 prosent av grunnskoleelevane i Møre og  Ørsta 12,1 14,4 15,1  Romsdal nynorsk som målform. Delen som har nynorsk har Ørskog 12,4 13,4 18,0 dermed gått ned på 4 prosentpoeng dei siste ti åra. Møre og Romsdal Landet Norddal 8,6 8,1 10,9 Stranda 10,2 10,5 13,4 Bokmål Nynorsk Samisk / uoppgitt Stor variasjon i lærartettleik Stordal 11,2 12,3 13,3 Sykkylven 11,1 15,2 15,4 Lærartettleik er ei berekning av kor mange elevar det Skodje 13,1 13,7 16,8 er per lærar i ein undervisningstime. Lågt tal er bra. Sula 14,5 17,3 18,0 Kjelde: SSB Lærartettleik er altså ikkje det same som storleiken på ein Giske 13,2 15,7 17,0 klasse. I lærartettleik i ordinær undervisning er særskild Målform elevar i grunnskolen Haram 10,9 12,5 14,3 i Møre og Romsdal 2006-2016 norskopplæring og spesialundervisning utelate. Vestnes 11,9 12,5 14,8 Rauma 12,0 15,7 15,7 Det er i gjennomsnitt 15,9 elevar per lærar i ordinær  Nesset 10,8 12,5 12,5 undervisning i Møre og Romsdal mot 16,8 elevar per lærar  Midsund 11,0 11,9 13,7 i landet. Møre og Romsdal er dermed betre enn landet Sandøy 9,5 8,0 11,0  samla sett. Lærartettleiken varierer mellom kommunane i Aukra 12,0 12,3 15,3 Fræna 12,7 14,6 15,7 fylket. Hovudmønsteret er at byane har lågare lærartettleik  Eide 12,9 13,8 16,3 i ordinær undervisning enn mindre kommunar. Etter dei  Averøy 10,7 13,8 14,1 Prosent tre største bykommunane er det Ørskog, Sula og Giske som Gjemnes 11,6 14,6 13,7  har flest elevar per lærar i ordinær undervisning. Årsaker Tingvoll 10,9 11,0 12,5 til forskjellane mellom kommunane kan mellom anna vere Sunndal 9,7 14,9 14,4 demografi, økonomi og politiske prioriteringar. Surnadal 11,1 12,2 13,7  Rindal 12,7 13,3 15,3 Lærartettleiken er høgast på dei lågaste trinna. På 1.-7. Halsa 12,2 12,8 15,7 trinn er det i gjennomsnitt 12,3 elevar per lærar i Møre og            Smøla 9,2 13,2 12,8 Romsdal, mens det på 8.-10. trinn er gjennomsnittleg 13,8 Nynorsk Bokmål Aure 8,3 6,9 9,3 elevar per lærar. Både på barneskolen og ungdomsskolen er Møre og Romsdal 12,3 13,8 15,9 det færre elevar per lærar i Møre og Romsdal enn i landet. Landet 13,2 14,0 16,8 * Indikatoren inkluderar timar til spesialundervisning og timar til særskild norskopplæring for språklege minoritetar. ** Ressursar til spesialundervisning og undervisning i særskild norsk regnes ikkje med. www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 51 Kjelde: Samordna opptak

Fleire søkarar til høgskolane i fylket Søkarar (førsteval) til høgare utdanning i Møre og Romsdal Totalt hadde 3 659 søkarar ein av utdannings­institusjonane 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 våre som førsteval, ein auke på 1,9 prosent frå i fjor. Høgskolen i Molde, Vitenskaplig høgskole i logistikk 822 865 937 884 869 870 980 Høgskolen i Molde hadde ein auke på 110 studentar, eller NTNU Ålesund (tidl. Høgskolen i Ålesund) 946 1 109 1 108 1 140 1 333 1 555 1 416 12,6 prosent, mens Høgskolen i Volda hadde ein auke på Høgskulen i Volda 1 332 1 430 1 173 1 194 1 178 1 165 1 263 8,4 prosent. Totalt i Møre og Romsdal 3 100 3 404 3 218 32 18 3 380 3 590 3 659

Tala viser ein liten nedgang i søkartala for NTNU Ålesund sidan i fjor, med 139 færre søkarar. Dette utgjer 8,9 prosent nedgang i talet på søkarar som har skolen som førsteval. Kjelde: Samordna opptak Kjelde: Samordna opptak NTNU Ålesund er likevel størst i fylket etter søkartal, Søkarar (førsteval) til høgare utdanning i Søkarar til høgare utdanning frå med 38,7 prosent av søkarane. Nedgangen siste året er Møre og Romsdal, etter fylke Møre og Romsdal, 2012–2016 ikkje i tråd med utviklinga i søkartal sidan 2011, for det Høg- Høg- Høg- Høg- skolen i skolen i NTNU skolen i skolen i NTNU har vore ein auke på om lag 50 prosent i talet på søkarar Molde Volda Ålesund Molde Volda Ålesund   med NTNU Ålesund som førsteval sia 2011. Totalt for 2016 2017   utdanningsinstitusjonane i Møre og Romsdal har søkartalet Akershus 29 63 46 32 62 54 Aust-Agder 4 7 11 3 7 12 auka med 559, eller 18,0 prosent, sidan 2011.   Buskerud 10 22 20 13 26 13

Finnmark 1 8 6 4 4 9   Søkarar frå Møre og Romsdal i fleirtal Hedmark 9 24 9 7 24 17 Utdanningsinstitusjonane i fylket har flest søkarar frå eige Hordaland 37 61 78 57 70 75 Søkarar   fylke. Samla var 58,0 prosent av søkarane som hadde ein av Møre og 605 599 993 616 654 852 Romsdal   høgskolane eller universitetet i fylket som førsteval i 2017, Nord- 12 17 26 17 14 22 Trøndelag frå Møre og Romsdal.  Nordland 11 14 20 12 22 35 Etter søkarar frå eige fylke, hadde våre høgare Oppland 11 28 17 14 24 25 utdanningsinstitusjonar flest søkarar frå Sogn og Fjordane Oslo 16 53 44 34 61 54      Rogaland 26 31 49 38 32 36 og Hordaland, etterfølgt av Oslo og Sør-Trøndelag. Sogn og 15 102 63 19 121 56 Fjordane Høgskolen i Molde og NTNU Ålesund hadde størst del søka- Sør-Trøndelag 36 28 74 56 38 77 rar som høyrer heime i Møre og Romsdal, høvesvis 62,8 og Telemark 7 20 7 4 12 7 60,2 prosent av søkarane. For Høgskolen i Volda var delen Troms 5 9 7 8 7 9 51,8 prosent. Samanlikna med i fjor hadde delen søkarar Vest-Agder 8 15 19 8 12 13 frå eige fylke til institusjonane våre auka marginalt for Vestfold 12 26 36 15 29 27 Høgskolen i Volda, mens delen hadde vorte mindre for dei Østfold 12 27 17 14 29 13 to andre. Ukjent 1 8 16 9 15 10 Alle 867 1 162 1 558 980 1263 1416 Del frå eige fylke 69,8 51,5 63,7 62,8 51,8 60,2

52 Kjelde: NSD

Høgare utdanning meir populært Søkarar frå Møre og Romsdal, etter studieretning, førsteval, i prosent, 2012–2016 I åra 2012 - 2014 låg talet på søkarar til høgare utdanning frå Møre og Romsdal stabilt på om lag 5 000 og i 2015 Økonomisk- Matematisk- og Historisk- naturviten- auka talet til 5 340 søkarar. I 2016 auka dette ytterlegare. administrativ Sjukepleiar filosofiske Samfunns- skapelege Ingeniør- Juridiske Maritim 561 fleire enn året før søkte høgare utdanning, totalt utdanning utdanning fag vitenskap fag utdanning fag Psykologi Teknologi utdanning Andre 5 901 søkarar. Denne auken er ikkje uventa i ei tid da Molde 17,9 9,1 8,6 8,1 7,4 4,6 7,8 4,9 3,2 0,6 27,9 Ålesund 20,9 9,4 7,7 7,0 5,3 6,6 4,4 3,9 3,7 5,1 26,1 arbeidsmarknaden har vorte strammare. Kristiansund 18,0 10,9 8,2 6,9 6,6 5,6 5,1 4,0 4,1 1,2 28,4 Flest søkarar til økonomi og Vanylven 9,7 9,7 11,4 5,1 9,3 8,9 1,7 5,1 1,3 3,0 35,0 Sande 15,2 12,1 12,4 8,5 3,9 5,3 3,9 3,2 1,1 10,6 23,8 administrasjon Herøy 17,8 10,3 11,2 5,8 3,0 5,4 2,9 2,9 1,6 7,4 31,7 Ei oversikt over kva studieretning søkarar til høgare Ulstein 18,9 9,4 8,8 7,9 3,6 7,7 3,2 2,0 3,6 4,8 30,1 utdanning frå Møre og Romsdal har valt som førstepriori- Hareid 17,7 9,6 8,7 4,7 5,8 8,1 2,9 4,0 1,8 6,5 30,2 tet dei siste fem åra, viser at økonomisk– og administrativ Volda 8,5 5,9 21,0 9,8 4,5 3,6 2,4 3,1 1,8 1,6 37,7 Ørsta 12,0 9,2 11,3 7,1 5,7 5,9 2,0 4,4 2,7 2,6 36,9 utdanning har flest søkarar. 4 241, eller 16,6 prosent av Ørskog 16,9 8,5 7,9 5,8 6,9 7,9 5,8 3,7 2,1 1,6 32,8 søkarane til høgare utdanning frå Møre og Romsdal vel Norddal 11,1 13,1 11,8 5,2 5,9 3,3 3,3 4,6 3,9 2,0 35,9 denne retninga. Stranda 16,1 8,9 7,5 7,5 5,1 5,1 1,6 3,3 4,9 1,2 38,8 Stordal 12,0 5,6 12,0 4,6 5,6 8,3 0,0 5,6 6,5 2,8 37,0 Sjukepleieutdanning er òg populær. 2 525 søkarar har dette Sykkylven 12,3 12,8 7,8 7,0 8,0 5,1 2,7 3,5 1,8 2,2 36,7 som førsteprioritet, noko som utgjer 9,9 prosent av søka- Skodje 17,5 11,9 8,0 6,4 4,6 9,0 2,3 2,6 2,3 3,9 31,4 rane frå fylket. Den tredje mest søkte studieretninga er Sula 16,4 12,3 6,6 4,7 5,4 6,6 3,1 3,9 4,7 4,0 32,4 historiske og filosofiske fag, med 2 340 eller 9,2 prosent Giske 21,3 9,5 6,8 5,2 4,1 7,3 4,1 3,9 3,1 6,4 28,4 av søkarane. Kategorien omfattar fag som historie, filosofi, Haram 19,5 8,5 8,6 6,3 6,6 9,4 4,0 2,5 4,4 3,6 26,6 religion og litteratur. Heile 21 prosent av søkarane frå Vestnes 16,6 12,6 9,5 6,7 5,5 2,8 4,0 2,5 3,1 2,9 33,9 Volda søker seg til desse faga, ein betydeleg større del enn Rauma 12,0 12,9 7,3 6,1 6,7 4,4 4,4 4,7 4,3 0,9 36,2 i dei andre kommunane. Nesset 11,6 7,6 7,2 8,4 4,8 6,8 3,6 4,0 6,0 0,4 39,6 Midsund 13,4 18,8 6,0 6,0 4,7 2,0 0,7 2,7 5,4 2,0 38,3 Kva studieretning som er mest populær, varierer mellom Sandøy 4,2 8,4 7,4 8,4 10,5 9,5 3,2 1,1 10,5 3,2 33,7 kommunane. For eksempel har 2,9 prosent av søkarane Aukra 18,5 8,5 5,3 6,3 9,5 7,9 6,3 4,8 3,2 1,6 28,0 til høgare utdanning frå fylket maritim utdanning som Fræna 16,9 11,9 7,0 6,3 5,5 4,8 6,7 2,3 4,1 0,7 33,9 Eide 13,8 13,4 7,6 6,9 7,2 5,8 8,3 1,4 4,3 1,1 30,1 førsteval, men delen er langt høgare enn dette i kommunar Averøy 18,3 10,0 6,9 5,9 7,1 5,2 4,3 3,8 3,1 1,9 33,5 på Søre Sunnmøre som tradisjonelt har hatt stor maritim Gjemnes 17,5 10,2 8,3 8,3 4,9 3,9 5,8 2,4 1,9 0,5 36,4 næringsaktivitet. Desse kommunane har òg relativt Tingvoll 13,0 8,1 10,0 8,1 2,2 3,0 3,3 3,3 5,9 0,4 42,6 mange søkarar til ingeniørutdanning. Det varierer òg ein Sunndal 12,8 10,5 9,3 7,3 5,8 7,0 2,6 2,3 6,7 0,1 35,4 del mellom dei tre store byane kva studieretningar flest Surnadal 11,6 7,7 10,9 7,9 6,5 6,8 2,6 4,8 3,1 0,0 38,0 søker seg til. Mellom anna ser vi at Ålesund har ein større Rindal 9,3 12,0 10,9 7,1 8,7 4,4 2,2 2,2 4,9 0,0 38,3 del søkarar til ingeniørutdanning enn dei andre byane. Halsa 7,7 11,5 11,5 0,0 0,0 15,4 3,8 0,0 0,0 0,0 50,0 Juridiske fag er meir populært blant studentane i Molde, Smøla 10,6 5,6 13,4 12,0 9,9 6,3 2,1 3,5 0,7 0,7 35,2 mens Kristiansund har ein større del som søker sjukepleie. Aure 13,0 13,9 7,8 6,1 5,2 2,6 4,3 2,6 0,9 4,3 39,1 Totalt 16,6 9,9 9,2 7,1 5,9 5,8 4,3 3,7 3,5 2,9 31,2

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 53 Kjelde: Folkehelseinstituttet Kjelde: Folkehelseinstituttet

Nedgang i bruk av antibiotika Tal utleveringar av antibiotika på resept Tal utleveringar av antibiotika på resept Antibiotika er viktige og effektive medisinar i behandling per 1000 innbyggarar, 2011–2016, per 1000 innbyggarar, 2016 av infeksjonar som skuldast bakteriar. Bakteriar som er Alder 0–79 år resistente mot antibiotika er eit aukande problem. Det betyr Østfold 9 VestAgder at bakteriane toler antibiotika, kan leve vidare og formere NordTrøndelag 2011 2012 2013 2014 2015 2016 FOLKEHELSE seg. Problemet med antibiotikaresistens har auka fordi vi Vestfold Molde 470 441 415 393 399 357 bruker for mykje antibiotika, og framover blir det viktig å Hordaland Ålesund 466 455 435 416 410 389 Møre og Romsdal redusere bruken og å førebygge infeksjonar. Kristiansund 506 509 505 462 447 451 AustAgder Vanylven 394 454 375 381 437 416 Landet Rogaland Tal for antibiotika føreskrive på resept og utlevert frå apo- Sande 396 389 357 372 351 375 Hedmark tek til personar i alderen 0 til 79 år, syner at det har vore Herøy 565 484 431 427 448 474 Buskerud ein nedgang i 30 av 36 kommunar i fylket frå 2011 til 2016. Ulstein 644 627 556 543 552 487 Telemark Seks kommunar har hatt ein auke i same periode, for to har Hareid 617 586 559 557 512 456 Akershus auken vore liten. Volda 422 396 377 329 357 296 Oppland Oslo Ørsta 425 408 364 369 370 335 SørTrøndelag I 2016 var det høgast tal på utlevering av antibiotika på Ørskog 340 335 302 301 336 305 Nordland resept per 1000 innbyggarar i kommunane Ulstein, Herøy, Norddal 299 334 284 306 317 318 Sogn og Fjordane Hareid og Kristiansund. Lågast låg kommunane Sandøy, Stranda 410 402 375 359 332 280 Finnmark Midsund, Aure, Rindal og Aukra. Størst nedgang i talet Stordal 410 326 337 448 400 347 Troms          på utleveringar av antibiotika på resept i perioden 2011 til Sykkylven 493 446 422 401 409 379 Skodje 382 407 394 394 420 385 2016 var det i kommunane Rindal, Rauma og Stranda, alle Kjelde: Folkehelseinstituttet Sula 474 432 393 376 393 341 med over 30 prosent nedgang. Ser vi på tal for alle fylka, Giske 427 422 385 402 398 399 Dekning av influensavaksinasjon så finn vi at det har det vore ein nedgang på mellom 15 og Haram 386 357 347 352 354 343 for personar over 65 år, 2015–2016 21 prosent i same periode. I Møre og Romsdal var nedgan- Vestnes 473 467 452 453 421 426 Sogn og Fjordane gen på 17 prosent. Rauma 426 409 370 332 334 290 Akershus Nesset 330 318 327 330 375 326 Møre og Romsdal Det nasjonale målet er å redusere bruken av antibiotika med Midsund 231 213 229 201 195 181 SørTrøndelag 30 prosent frå 2012 til 2020. Det langsiktige målet er på 250 Sandøy 118 163 118 116 123 123 Hordaland reseptar per 1000 innbyggarar per år (Antibiotikakomiteen, Aukra 234 278 247 254 262 222 Buskerud Landet Fræna 399 407 383 385 397 361 Folkehelseinstituttet). Rogaland Eide 385 376 397 353 356 312 NordTrøndelag Færre tilfelle av influensa vil truleg redusere overforbruket Averøy 506 502 432 453 457 425 AustAgder av antibiotika. Det er kommunane som har ansvar for å til- Gjemnes 339 325 288 270 282 287 Østfold by influensavaksine til eldre over 65 år og til andre risiko­ Tingvoll 285 272 291 298 326 351 Oslo VestAgder Sunndal 457 452 433 407 362 375 grupper. Ifølge Folkehelseinstituttet er deknings­graden Telemark i Møre og Romsdal for personar over 65 år høgare enn Surnadal 469 463 437 393 360 365 Vestfold Rindal 342 275 293 296 245 217 for landet, med 27,6 prosent mot 23,8 prosent (influensa­ Oppland Halsa 439 469 395 378 373 367 Nordland sesongen 2015/2016). Smøla 343 369 350 358 302 316 Hedmark Troms Aure 194 193 223 231 244 215 Finnmark Møre og Romsdal 448 434 410 395 394 371        Landet 440 436 407 392 379 360 Prosent

54 Kjelde: Folkehelseinstituttet Kjelde: Folkehelseinstituttet Sju av ti ungdomar nøgde med helsa Del ungdomsskoleelevar* Del ungdomsskoleelevar* Ein viktig indikator på grad av sjukdom er eigenvurdert helse. som er fornøgd med helsa, prosent som er fornøgd med lokalmiljøet, prosent Dei fleste har ei positiv innstilling til eiga helse ifølge leve- 2012 2013 2014 2015* 2016 kårsundersøkingane til SSB. 70,0 prosent av ungdomsskoleele- Østfold 71,5 71,5 71,5 71,4 71,4 Vestfold vane svarte at dei var «svært fornøgd» eller «litt fornøgd» med Akershus 73,0 73,0 73,0 72,6 72,3 VestAgder Oslo Oslo 71,2 71,2 71,2 74,3 74,3 helsa si i 2016, mens talet for landet var 71,3 prosent. Både for Rogaland Hedmark 71,0 71,0 71,0 70,5 70,7 landet og Møre og Romsdal har det vore ein liten nedgang på Hordaland Oppland 71,2 71,2 71,2 72,9 72,6 høvesvis 0,4 og 1,4 prosentpoeng frå 2012. Akershus Buskerud 71,3 71,3 71,3 70,8 72,0 Oppland Landet Livsstilsvanar blir ofte etablert i ungdomsåra og kan ha Vestfold 71,6 71,6 71,6 71,6 72,5 Telemark 70,1 70,1 70,1 71,1 70,9 Buskerud noko å seie for helsa både i ungdomstida og seinare. Det Møre og Romsdal Aust-Agder 70,6 70,6 70,6 70,4 69,0 har vore ein nedgang i talet på røykarar blant ungdom, og i NordTrøndelag Vest-Agder 70,1 70,1 70,1 70,3 70,0 Østfold tillegg går alkoholforbruket og bruken av andre rusmiddel Rogaland 73,0 73,0 73,0 73,0 72,1 AustAgder ned. Skjermbruken aukar og står fram som eit alternativ til Hordaland 72,9 72,9 72,9 73,1 71,9 Sogn og Fjordane fysisk aktivitet, noko som gir grunn til uro. Samtidig har Sogn og Fjordane 72,6 72,6 72,6 71,4 69,8 Telemark Hedmark det vorte større fokus på helse, og i ein del ungdomsmiljø Møre og Romsdal 71,4 71,4 71,4 72,0 70,0 SørTrøndelag Sør-Trøndelag 73,3 73,3 73,3 73,0 70,4 har det å vere sunn vorte «in». Troms Nord-Trøndelag 72,3 72,3 72,3 71,7 71,4 Nordland Nordland 68,4 68,4 68,4 68,4 68,0 Finnmark Ungdom også nøgde med lokalmiljøet Troms 69,0 69,0 69,0 69,1 68,8         Prosent Av ungdomsskoleelevane i Møre og Romsdal svarte Finnmark 67,0 67,0 67,0 66,5 64,8 68,9 prosent i 2016 at dei var «svært fornøgd» eller «litt Landet 71,7 71,7 71,7 71,9 71,3 fornøgd» med lokalmiljøet der dei bur. For landet var det *Ikkje standardisert for kjønn, klassetrinn og tid på året for gjennomføring av 70,1 prosent som svarte det same. Utviklinga for landet har undersøkinga (dvs uvekta) vore stabil, mens det i Møre og Romsdal har vore ei litt Kjelde: Folkehelseinstituttet negativ utvikling (-1,7 prosentpoeng frå 2012 til 2016). Del ungdomsskoleelevar som er fornøgd med lokalmiljøet, standardisert, prosent Datamaterialet bygger på Ungdata-undersøkingane, og det 2012 2013 2014 2015 2016 er ulikt kva år kommunane har gjennomført undersøkin- Landet 70,3 70,3 70,3 70,2 70,1 gane. Av dei tre største byane i fylket var ungdomane i Møre og Romsdal 70,6 70,6 70,6 70,0 68,9 Molde mest fornøgde med lokalmiljøet med 79,3 prosent Molde ...... 79,3 .. Ålesund .. 74,3 ...... (2015), mens tala for Ålesund var 74,3 prosent (2013) og Kristiansund .. .. 71,4 .. .. 71,4 prosent i Kristiansund (2014). Alle tre byane låg over fylkesgjennomsnittet.

Å høyre til i lokalmiljøet er viktig for ungdom, som brukar lokalmiljøet i større grad og på ein annan måte enn vaksne. Mangfald av organisasjonar, fritidstilbod, kulturtilbod, møteplassar, rekreasjonsområde og urørt natur er viktig for å skape identitet, tilhøyrsle, individuell utfalding og velferd. www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 55 Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune Meir karies enn landsgjennomsnittet Attenåringar utan karieserfaring, Del fem-, tolv- og attenåringar blant attenåringar endring frå 2013 til 2016 utan karieserfaring, prosent

Smøla I 2016 var 77 328 personar under tilsyn av den offentlege Vekst  prosentpoeng tannhelsetenesta i Møre og Romsdal. Dette utgjer om lag Inga endring Aure 5-åringar 12-åringar 18-åringar 10 Nedgang prosentpoeng 30 prosent av alle innbyggarane. Den største gruppa er Kristiansund 2013 2016 2013 2016 2013 2016

TANNHELSE Halsa Rindal

barn og unge opp til 18 år med 54 269 personar. Eldre, Averøy Tingvoll Molde 90 88 54 63 13 20 Surnadal Eide langtidssjuke og uføre i institusjon og i heimesjukepleie Fræna Gjemnes Ålesund 87 81 54 57 23 21 Sandøy Aukra Kristiansund 81 80 54 54 10 16 utgjer 5 564 personar. 11 005 vaksne, betalande pasientar Molde Midsund Vanylven 81 70 51 37 16 19 Nesset nytta også den offentlege tannhelsetenesta. Sunndal Haram Giske Vestnes Sande 79 68 55 40 9 18 Skodje Rauma Ålesund Ørskog Herøy 81 77 43 44 10 18 Prioriterte grupper er barn og unge, ungdom, psykisk Herøy Ulstein Sula Stordal Hareid Sykkylven Ulstein 88 85 44 48 14 16 utviklingshemma, eldre og uføre i institusjon og i heime­ Norddal Sande Ørsta sjukepleie. Dekningsgraden seier kor mange av dei med rettar Hareid 85 85 64 50 13 17 Volda 87 81 62 53 27 26 etter tannhelselova, som er under tilsyn og behandling. Vanylven Volda Stranda Møre og Romsdal  prosentpoeng Ørsta 85 88 63 64 25 19 Høgast dekningsgrad i 2016 var det for barn og unge frå Landet prosentpoeng Ørskog 75 74 61 63 36 25 0 til 18 år med 97 prosent, to prosentpoeng høgare enn i 2012. Norddal 92 95 67 57 14 18 Av dei prioriterte gruppene var det lågast dekningsgrad for Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune Stranda 80 70 68 48 16 18 eldre og uføre i heimesjukepleie med 75 prosent. Dette er Dekningsgrad for tilsyn med lovpålagte Stordal 94 83 29 50 0 0 om lag seks prosentpoeng høgare enn i 2012. målgrupper i den offentlege tannhelsetenesta, Sykkylven 77 72 48 43 7 9 prosent Skodje 92 84 49 64 9 18 Karies er ein indikator som kan synleggjere tannhelsa. 2012 2013 2014 2015 2016 Sula 78 77 53 61 15 24 Femåringar, tolvåringar og attenåringar blir brukte som Giske 84 88 54 58 24 19 Barn og unge 3–18 år 95 96 97 97 97 indikatorårskull, og delen personar utan karieserfaring blir (Gr.A) Haram 84 73 54 61 20 16 brukt som målevariabel. Psykisk utviklingshemma 94 96 95 96 95 Vestnes 77 82 47 62 14 12 over 18 år (Gr.B) Rauma 88 87 26 52 8 6 Eldre og uføre i institusjon 82 85 83 87 90 82 prosent av femåringane i fylket er heilt utan karies i (Gr.C1) Nesset 85 82 54 32 16 11 2016, to prosentpoeng høgare enn i landet. Både for tolv- Eldre og uføre i 69 55 70 72 75 Misund 84 73 57 58 17 14 og attenåringane er tala for fylket dårlegare enn for landet. heimesjukepleie (GR.C2) Sandøy 69 92 78 73 7 32 Ungdom 19–20 år 67 60 72 75 76 Aukra 77 83 50 58 4 24 56 prosent av tolvåringane var utan karies i 2016, om lag (Gr.D) tre prosentpoeng lågare enn i landet. Blant attenåringane Fræna 69 81 37 42 18 14 Eide 57 84 40 42 3 12 er det 19 prosent som ikkje har karieserfaring, om lag fem Averøy 85 80 64 54 19 16 prosentpoeng lågare enn i landet. Gjemnes 90 91 54 55 24 34 Tingvoll 74 86 54 65 9 24 Det er relativt store kommunevise variasjonar. I 21 av Sunndal 87 88 62 53 18 23 kommunane i fylket auka delen attenåringar utan karies frå Surnadal 96 84 61 57 29 25 perioden 2013 til 2016. Delen var uendra i éin kommune, Rindal 92 80 67 75 26 41 og 14 kommunar hadde ein nedgang. Store variasjonar frå Halsa 93 64 38 69 17 8 år til år speglar at dei minste kommunane har små årskull. Smøla 91 91 50 75 10 28 Aure 94 90 59 78 21 22 Møre og Romsdal 85 82 54 56 17 19 Landet 83 80 57 59 20 24

56 Kjelde: SSB Kjelde: SSB

Over 3 000 barneverntiltak i 2016 Barn 0–22 år med barnevernstiltak, tiltak i alt Barn 0–22 år i Møre og Romsdal med I løpet av 2016 var det i alt 3 016 barn med barneverntil- barnevernstiltak, etter kjønn, 2016 Barn med Barn med barnevernstiltak tak i alderen 0 til 22 år i fylket. Dette tilsvarer 29,7 tiltak barneverns­ per 31.12. per 1 000 barn Gutar Jenter I alt per 1 000 barn. Det er 2,9 tiltak per 1 000 barn høgare enn tiltak i løpet per 31.12. per 1 000 barn av året Tiltak i alt 31,6 27,6 29,7 landsgjennomsnittet. Flest barneverntiltak per 1 000 barn 11 2012 2013 2014 2015 2016 2016 Omsorgstiltak 6,1 5,3 5,7 var det i Telemark (34,1), mens det var færrast i Akershus HELSE- OG SOSIALSEKTOREN Molde 28,0 27,9 24,9 23,2 24,5 248 Hjelpetiltak 25,5 22,3 23,9 (20,6). Ålesund 31,6 30,0 28,3 26,0 26,7 471 Kristiansund 35,0 35,1 33,8 33,6 28,7 276 Barneverntiltaka kan enten vere hjelpetiltak eller Kjelde: SSB Vanylven 35,1 27,7 26,7 26,9 36,5 45 omsorgstiltak. Hjelpetiltak er det når barneverntenesta på Sande 38,4 30,7 26,2 35,0 43,5 34 Barnevernstiltak i Møre og Romsdal grunn av tilhøva i heimen eller av andre grunnar knytt til Herøy 29,8 33,6 30,7 30,6 28,9 99 etter kjønn og alder, per 31.12.2016 barnet, sett i verk hjelpetiltak for barnet og familien, for Ulstein 37,5 28,3 28,9 23,9 26,9 84  eksempel støttekontakt, besøksheim, barnehageplass eller Hareid 40,3 32,3 32,6 28,5 33,3 64  avlasting. Eit barn kan òg plasserast utanfor heimen som eit Volda 33,1 31,2 36,8 36,1 32,8 122  hjelpetiltak. Omsorgstiltak er grunngjeve i barnevernlova Ørsta 28,6 24,3 26,7 28,9 34,1 127  i § 4. Alle vedtak om å ta over omsorga for eit barn og Ørskog 25,5 28,3 25,6 44,0 36,3 30 Norddal 35,9 27,0 39,6 23,8 17,5 14  plassere det til oppfostring borte frå heimen, blir avgjort Stranda 27,9 29,7 26,9 24,6 25,7 41  i fylkesnemnda. Eit barn kan vere under omsorg til det er Per  barn Stordal 34,7 42,5 32,2 19,9 23,9 12  18 år. Sykkylven 41,5 38,3 34,9 34,0 39,4 113  Skodje 39,2 32,4 32,5 31,7 36,4 66 Av dei 29,7 tiltaka per 1 000 barn i fylket er 23,9 hjelpetiltak,  Sula 29,9 17,9 21,8 32,2 31,3 135 mens 5,7 er omsorgstiltak. Både for landet og for Møre og Giske 31,4 31,6 36,4 37,3 31,4 122  år  år  år  år  år Romsdal har talet på barne­verntiltak per 1 000 barn vore Haram 21,4 23,9 21,9 20,9 28,4 92 Gutar Jenter stabilt dei siste fem åra. Møre og Romsdal har ein større del Vestnes 36,3 37,6 34,4 26,9 31,1 71 barn med barnevernstiltak i alle aldersgrupper. Rauma 38,6 36,9 32,5 33,2 33,0 87 Kjelde: SSB Nesset 12,0 13,5 18,2 22,5 19,8 21 Blant kommunane i fylket var det flest barneverntiltak per Midsund 22,8 30,7 25,2 25,3 26,5 20 Barnevernstiltak i Møre og Romsdal 31.12.2016 i Smøla, med 54,2 tiltak per 1 000 barn, mens Sandøy 14,1 22,8 14,5 28,9 40,1 14 og landet, per 31.12.2016 Norddal hadde færrast barneverntiltak per 1 000 barn. Aukra 12,8 18,4 16,9 20,8 34,1 45 20 kommunar låg over gjennomsnittet for fylket, mens Fræna 24,6 24,0 25,2 26,5 24,9 107  16 låg under. Samanlikna med landsgjennomsnittet på Eide 29,9 32,4 31,9 37,8 32,5 54  26,8 barneverntiltak per 1 000 barn låg 26 kommunar i Averøy 27,6 33,7 30,4 32,5 29,3 73  fylket over, mens 10 låg under. Gjemnes 35,8 25,6 28,6 21,3 22,6 20  Tingvoll 43,2 51,3 50,4 54,2 41,7 48  Det er fleire barneverntiltak for gutar enn for jenter Sunndal 28,5 30,4 27,5 31,0 32,1 91 

Surnadal 27,9 19,6 22,9 23,9 27,6 61 Per  barn i fylket, målt i tiltak per 1 000 barn. Per 31.12.2016 var  Rindal 21,8 21,8 27,7 15,6 19,8 13 det 6,1 omsorgs­tiltak per 1 000 gutar, mens det var 5,3  Halsa 43,7 23,9 29,6 43,8 34,9 18 omsorgstiltak per 1 000 jenter. På same tid var det 25,5  Smøla 30,6 39,5 55,3 58,5 54,2 33 hjelpetiltak per 1 000 gutar og 22,3 hjelpetiltak per 1 000 Aure 31,7 35,1 29,7 30,2 40,1 45  år  år  år  år   år jenter i fylket. Møre og Romsdal 31,1 29,8 29,2 29,0 29,7 3 016 Møre og Romsdal Landet Landet 26,6 25,5 25,4 25,2 26,8 54 620 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 57 Kjelde: SSB Færre plassar i helse- og Plassar og mottakarar i helse- og omsorgstenestene omsorgsinstitusjonar i fylket Plassar per 1000 Talet på plassar på sjukeheimsavdelingar ved helse- Plassar i helse- og omsorgsinstitusjonar, innbyg- Mottakarar av institusjons- og heimetenester sjukeheimsavdeling garar i ulike aldersgrupper, 2016 og omsorgsinstitusjonar i fylket gikk ned i perioden frå Mottakarar 2012 til 2016. Nedgangen var på 6,5 prosent eller 163 færre 80 år og i prosent av 2012 2013 2014 2015 2016 2016 0-67 år 67-79 år eldre Alle aldre samla befolkning plassar på helse- og omsorgsinstitusjonar. Nedgangen i Molde 246 262 246 238 232 8,7 408 206 542 1 156 4,3 talet på plassar var størst i Ålesund, Kristiansund og Molde, Ålesund 420 395 373 373 378 8,1 829 351 926 2 106 4,5 med ein nedgang på høves­vis 42, 37 og 14 færre plassar. Kristiansund 200 205 194 157 163 6,6 546 199 447 1 192 4,9 Størst auke i plassar var det i Vanylven, Sande og Sunndal, Vanylven 39 39 60 59 59 18,1 82 51 144 277 8,5 med høvesvis 20, 9 og 7 fleire plassar i 2016 enn i 2012. Sande 32 32 32 32 41 16,0 48 28 93 169 6,6 Herøy 103 103 103 101 101 11,3 144 86 236 466 5,2 Ser vi på talet på plassar på sjukeheimsavdelingar i helse- Ulstein 42 42 42 41 41 4,9 182 77 144 403 4,8 og omsorgsinstitusjonar i høve til folketalet i kommunane, Hareid 49 50 50 49 49 9,4 114 47 130 291 5,6 ser vi store forskjellar mellom kommunane. I talet på Volda 77 74 74 72 72 8,0 218 77 211 506 5,6 plassar per 1 000 innbyggarar er det Rindal (19,2), Stordal Ørsta 121 112 108 107 108 10,1 192 105 324 621 5,8 (18,6) og Vanylven (18,1) som kjem høgast. I andre enden Ørskog 36 36 26 26 27 11,7 36 22 57 115 5,0 finn vi Giske (1,0), Sula (2,2) og Sykkylven (3,9). Samla for Norddal 34 34 34 26 28 16,9 21 17 66 104 6,3 fylket er det 8,8 plassar ved helse- og omsorgsinstitusjonar Stranda 43 43 43 42 42 9,1 27 50 182 259 5,6 Stordal 19 19 19 19 19 18,6 14 8 34 56 5,5 per 1 000 innbyggarar. Sykkylven 36 36 34 30 30 3,9 86 60 189 335 4,4 I tillegg til helse- og omsorgstenester i institusjon tilbyr Skodje 28 28 36 36 27 5,8 65 21 65 151 3,3 Sula 20 20 20 20 20 2,2 193 61 192 446 5,0 kommunane såkalla heimetenester, som inkluderer helse­ Giske 8 9 8 8 8 1,0 94 42 129 265 3,3 teneste i heimen (heimesjukepleie mm), praktisk bistand Haram 79 79 79 79 79 8,6 135 76 251 462 5,0 (heimehjelp), omsorgsløn og avlasting utanfor institusjon. Vestnes 73 73 73 73 73 11,0 165 88 171 424 6,4 Det er klart flest mottakarar av heimetenester. Dei utgjer om Rauma 92 90 90 90 83 11,1 184 94 269 547 7,3 lag 85 prosent av alle mottakarane av helse- og omsorgs­ Nesset 37 39 39 39 39 13,1 47 44 111 202 6,8 tenester i fylket. Midsund 30 30 30 29 29 13,9 27 18 53 98 4,7 Sandøy 22 22 24 16 13 10,2 18 14 48 80 6,3 Samla var det om lag 14 000 mottakarar av institusjons- og Aukra 48 47 43 38 38 10,8 57 32 91 180 5,1 heimetenester i fylket. I 2016 utgjorde gruppa 80 år og eldre Fræna 67 61 60 59 59 6,1 203 103 207 513 5,3 46,2 prosent av mottakarane, mens dei mellom 67 og 79 år Eide 39 38 38 38 38 11,0 94 45 75 214 6,2 utgjorde 17,7 prosent. Over ein tredel (36,1 prosent) av mot- Averøy 62 62 62 60 52 8,9 151 67 152 370 6,4 takarane var under 67 år. Gjemnes 34 34 34 34 34 13,1 53 29 73 155 6,0 Tingvoll 37 36 34 34 35 11,3 141 39 98 278 9,0 For Møre og Romsdal samla utgjer mottakarar av helse- og Sunndal 98 98 98 97 105 14,7 177 89 229 495 6,9 omsorgstenester 5,3 prosent av befolkninga. Denne delen Surnadal 77 77 77 70 69 11,6 89 77 163 329 5,5 varierer frå 9,0 prosent i Tingvoll til 3,3 prosent av befolk- Rindal 43 43 43 43 39 19,2 31 34 83 148 7,3 Halsa 28 26 26 26 26 16,8 42 26 62 130 8,4 ninga i Skodje og Giske. Smøla 34 34 34 32 36 16,8 46 39 85 170 7,9 Aure 39 38 38 37 37 10,5 90 56 131 277 7,8 Møre og Romsdal 2 492 2 466 2 424 2 330 2 329 8,8 5 049 2 478 6 463 13 990 5,3

58 Kjelde: SSB Auke i utslepp av klimagassar Utslepp av klimagassar (karbondioksid, metan og lystgass)

Berekningar frå SSB viser at dei totale utsleppa av etter kjelde (aktivitet), i 1 000 tonn CO2-ekvivalentar, 2009 og 2015 klimagassar i Møre og Romsdal har auka frå 2,018 2009 2015 Endring i prosent Møre og Møre og Møre og millionar tonn CO -ekvivalentar (CO -e) i 2009 til 2,073 2 2 Romsdal Landet Romsdal Landet Romsdal Landet 12 Olje- og gassutvinning – stasjonær forbrenning, landanlegg 42 2 104 33 2 361 -21,4 12,2 millionar tonn CO2-e i 2015. Dette svarer til ein auke på 2,7 prosent, mot 2,6 prosent auke i landet sett under eitt. Olje- og gassutvinning – prosessutslipp, landanlegg 22 181 11 186 -50,0 2,8 KLIMA OG NATURRESSURSAR Utsleppa som blir rekna på fylkesnivå, omfattar ikkje alle Industri og bergverk – stasjonær forbrenning 423 4 266 364 3 837 -13,9 -10,1 utsleppskjeldene som er med på nasjonalt nivå. Industri og bergverk – prosessutslepp 544 6 789 671 7 896 23,3 16,3 Energiforsyning 58 1 832 56 1 716 -3,4 -6,3 Dei gjennomsnittlege utsleppa per fylke var i 2015 på Oppvarming i andre næringar og husholdningar 40 1 802 29 1 173 -27,5 -34,9 Vegtrafikk – lette kjøretøy 322 7 121 361 7 248 12,1 1,8 1,845 millionar tonn CO2-e. Tala viser at Møre og Romsdal låg om lag 12,4 prosent over snittet, og fylket hadde med Vegtrafikk – tunge kjøretøy 122 2 769 139 3 054 13,9 10,3 Dieseldrevne motorreiskaper 73 1 449 64 1 900 -12,3 31,1 det dei femte største totalutsleppa målt etter fylke. Jordbruk – husdyr og husdyrgjødsel 224 3 201 216 3 186 -3,6 -0,5 Samanlikna med andre fylke har Møre og Romsdal relativt Jordbruk – kunstgjødsel og anna jordbruk 73 1 126 75 1 220 2,7 8,3 høge utslepp frå stasjonær forbrenning og prosessutslepp Avfallsdeponigass 66 1 318 47 1 081 -28,8 -18,0 Avløp og avløpsrensing 7 203 7 196 0,0 -3,4 frå industri. I tillegg er vegtrafikk og jordbruk dei største Alle kjelder 2 018 34 160 2 073 35 054 2,7 2,6 utsleppskjeldene i fylket.

Den største auken i utslepp i Møre og Romsdal i perioden Kjelde: SSB målt i CO -e har kome innan prosessutslepp frå industri (23,3 Utslepp av klimagassar (karbondioksid, metan og lystgass) 2 per fylke, i 1 000 tonn CO -ekvivalentar, 2015 prosent auke) og vegtrafikk (12,6 prosent auke). Utsleppa 2 frå desse kjeldene hadde i Møre og Romsdal prosentvis auka meir enn det dobbelte av landet sett under eitt. For   landet er auken i utslepp frå vegtrafikk 4,2 prosent frå

2009 til 2015. Utslepp frå vegtrafikken utgjer ein mindre   del av det totale utsleppet i Møre og Romsdal enn i landet, høvesvis 24,1 prosent mot 29,4 prosent. Nasjonalt har den

ekvivalentar   prosentvise auken i utslepp vore størst frå dieseldrivne  motorreiskapar.  

Størst reduksjon i utslepp i fylket har det vore frå stasjonær  tonn CO forbrenning i industrien. Reduksjonen var på 59 tusen tonn 

CO2-e, tilsvarande 13,9 prosent. Utslepp frå oppvarming av næringsbygg og hushaldningar, utslepp frå avfallsdeponi og utslepp frå olje- og gassutvinning – stasjonær forbrenning Oslo Troms i prossesanlegg på land har gått ned med over 20 prosent i Østfold Vestfold Akershus Hedmark Oppland Buskerud Telemark Rogaland Nordland Aust Agder Vest Agder Hordaland Finnmark åra 2009 til 2015. For landet samla er det størst reduksjon i Sør Trøndelag Nord Trøndelag Sogn og Fjordane utslepp frå oppvarming av næringsbygg og hushaldningar Møre og Romsdal både i absolute og relative tal.

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 59 Kjelde: Vitenskapelig råd for lakseforvaltning Få laksebestandar har god kvalitet Klassifisering av 19 bestandar i Møre og Romsdal etter kvalitetsnorm for villaks, 2010–2014 Kvalitetsnorma for villaks er ein standard som alle lakse- Vass- Nasjonalt Høstingsnivå Oppnåelse av Gytebestandsmål drags- Vassdrags- laksevass- Bestands­ (% gytebestands- og høstings­ Genetisk bestandar bør nå. Målet er at bestandar blir ivaretatt og nummer navn drag (1 = ja) størrelse av normalt) mål (%) potensial integritet Kvalitetsnorm Merknad bygd opp att til ein storleik og ei samansetting som sikrar 092.Z Åheim Stor 87 98 God Svært god/god God mangfald innanfor arten, og som utnyttar sjansane for pro- 095.3Z Storelva Middels 73 87 God Moderat Moderat duksjon og hausting av laksen. 095.Z Ørsta 1 Stor 85 99 God Svært dårlig Svært dårlig 0 97.1 Z Bondal Middels 84 100 God Svært dårlig Svært dårlig For at ein laksebestand skal nå målet om tilstrekkeleg god 0 97.2 Z Vikelva Middels 119 100 Svært god Svært god/god Svært god/god kvalitet, må han ikkje vere genetisk påverka av rømt opp- 0 97.72 Z Aureelva Middels 98 99 Svært god Moderat Moderat drettslaks eller andre menneskelege påverknader, han må 0 97.7 Z Velledal Middels 91 99 Svært god Svært dårlig Svært dårlig Vurdering basert på fire år ha nok gytefisk (nådd gytebestandsmål) og ha eit normalt 098.3Z Stranda Middels 122 100 Svært god Moderat Moderat haustbart overskot. 098.6Z Korsbrekk Middels 128 100 Svært god Moderat Moderat 101.6Z Tennfjord Middels 6 27 Svært dårlig Svært god/god Svært dårlig Vitenskapelig råd for lakseforvaltning har vurdert til 102.6Z Tressa Middels 102 100 Svært god Moderat Moderat saman 148 bestandar etter kvalitetsnorma. Berre 29 be- 104.2Z Visa Middels 79 86 Moderat Moderat Moderat standar (20 prosent) hadde god eller svært god kvalitet, som 104.Z Eira Middels 78 69 Svært dårlig Svært dårlig Svært dårlig Kultivering, men er kravet for å nå standarden etter kvalitetsnorma. Det vil allerede svært dårlig 105.Z Oselva Stor 84 97 Svært god Svært god/god Svært god/god 2014 ikke tillagt full seie at 119 bestandar (80 prosent) ikkje nådde krava som er vekt sett i norma for minst god kvalitet. 52 prosent av bestan- 107.3Z Sylte Middels 91 100 Svært god Svært god/god Svært god/god dane hadde dårleg eller svært dårleg kvalitet. 109.Z Driva 1 Stor Svært dårlig Svært god/god Svært dårlig G. salaris 111.7Z Søya Stor 0 43 Svært dårlig Moderat Svært dårlig I Møre og Romsdal er 19 elver vurdert etter kvalitetsnorma 111.Z Toåa Middels 52 77 Svært dårlig Svært dårlig Svært dårlig for villaks. Vitskapsrådet vurderte at berre fire av bestan- 112.Z Surna 1 Stor 71 92 Moderat Dårlig Dårlig dane (21 prosent) hadde god eller svært god kvalitet. Det vil seie at 15 bestandar (79 prosent) ikkje nådde målet i norma Kjelde: Vitenskapelig råd for lakseforvaltning Kjelde: Vitenskapelig råd for lakseforvaltning om minst god kvalitet. 47 prosent av bestandane hadde dår- Laksebestandar i Møre og Romsdal klassifisert Tal laksebestandar klassifisert leg eller svært dårleg kvalitet. etter kvalitetsnorm for villaks, 2010–2014 etter kvalitetsnorm og geografi, 2010–2014  Dei fleste av dei undersøkte bestandane i fylket nådde gyte­ bestandsmålet. Årsaka til at så mange bestandar likevel 

ikkje hadde god nok kvalitet etter norma, var at dei var  genetisk påverka av rømt oppdrettslaks og/eller ikkje hadde

eit normalt haustbart overskot. Ein tredel av dei undersøkte  laksebestandene (seks bestandar, 32 prosent) hadde så  laksebestandar Tal stor genetisk påverknad av rømt oppdrettslaks at dei vart  klassifisert til å ha svært dårleg eller dårleg kvalitet. Av

desse kom fem bestandar i kategorien svært dårleg. Berre

seks av 19 bestandar hadde ikkje genetiske spor av rømt Agder Troms Nordland Østlandet RogalandHordaland Finnmark oppdrettslaks. SørTrøndelag NordTrøndelag Sogn og FjordaneMøre og Romsdal

Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig

60 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Auka avskyting av hjort i Møre og Felte hjort, tillat felt og fellingsprosent Berekna slaktevekt i tonn, Romsdal hjort, Møre og Romsdal Møre og Romsdal, 2016–2017 I sesongen 2016 til 2017 vart det i alt felt 37 738 hjortar i 

Noreg. I Møre og Romsdal vart det felt 10 299 hjortar, noko   som gjer oss til det nest største hjortefylket. Berre i Sogn og  Fjordane vart det felt fleire hjortar med 10 883 dyr. Kvota   for Møre og Romsdal var i 2016/2017 på 13 344 dyr. Av fi-  guren ser ein at talet på fellingar gikk kraftig opp fram til   2010, for så å gå litt ned igjen. I 2016/2017 gikk fellingstalet  Prosent opp igjen, og var det høgaste sidan 2010/2011. Talet på fel- dyr felte Tal   lingsløyve steig også jamt fram til 2011/2012, før det gikk   ned. Fellingsprosenten i 2016/2017 var på 77 prosent. Dette  er den høgaste fellingsprosenten sidan 2009/2010. Høg av-  skyting og høg fellingsprosent kan vere teikn på auke i hjortebestanden i regionen.                                          Totalt er den berekna slaktevekta av hjortekjøtt i fylket Felte hjort Tillatt felt Fellingsprosent høgre akse
Kalv  / år Eldre enn  / år 447 tonn. Av denne slaktevekta kjem 72 tonn frå kalv, 172 tonn frå hjort inntil 1½ år, mens 203 tonn er frå hjort som er eldre enn 1½ år. Slaktevekta er berekna på grunn- lag av gjennomsnittsvekt og talet på felte hjortar. Møre og Romsdal har 27,1 prosent av den samla slaktevekta på Kjelde: SSB landsbasis. Av dei slakta dyra var 52,3 prosent hanndyr og Registrert avgang av hjortevilt utenom ordinær jakt, 47,7 prosent hodyr. Møre og Romsdal, etter årsak

2000/ 2001/ 2002/ 2003/ 2004/ 2005/ 2006/ 2007/ 2008/ 2009/ 2010/ 2011/ 2012/ 2013/ 2014/ 2015/ 2016/ Fleire trafikkdrepne dyr Påkjørt av bil 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Av hjorteviltet er rådyret klart mest utsett for å bli påkøyrt. Elg 1 8 0 7 8 10 8 7 10 6 9 4 9 5 7 7 4 Hjort 152 212 210 242 204 209 240 288 252 236 237 197 200 197 233 191 271 I enkelte år er det nesten dobbelt så mange påkøyrte Villrein 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 rådyr som hjortar. For intervallåret 2016/2017 vart 428 Rådyr 262 386 300 316 326 359 316 333 377 495 382 340 394 354 299 356 428 rådyr og 271 hjortar påkøyrt. Dette er det nest høgaste Påkjørt av talet på trafikk­drepne hjortevilt som er registeret. Berre tog i 2007/2008 vart fleire hjortevilt drepe i trafikken. Dette Elg 0 1 1 0 0 2 1 0 0 0 1 0 2 0 2 0 0 kan skuldast større tettleik av hjortevilt. Eit mindre tal Hjort 4 23 2 6 19 32 33 7 20 6 41 21 23 8 7 6 2 hjortevilt blir gjennom året påkøyrt av tog. Det er ikkje Villrein 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 registert trafikkdrepne villrein. Rådyr 0 0 0 6 6 4 3 0 1 1 10 5 1 0 1 0 0

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 61 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Vi set fotspor Nedbygd areal per fylke 2017, i km2 Nedbygd areal per innbyggar i m2 Korleis vi påverkar naturareala, er mest synleg der vi Hedmark Hedmark bruker areal til bygningar, konstruksjonar og permanent Oppland Oppland opparbeidd overflate. Det vi kan kalle nedbygd areal. Kvar Akershus Finnmark NordTrøndelag 13 innbyggar i Møre og Romsdal brukar i snitt 1 165 m2 nedbygd Hordaland Buskerud Sogn og Fjordane AREAL areal. Isolert sett er talet lite, og det seier heller ikkje mykje Nordland Nordland om det totale fotsporet i naturen. Men det kan fortelje noko Rogaland Telemark om kor effektivt ein utnyttar areal som ressurs. SørTrøndelag AustAgder Møre og Romsdal Buskerud Østfold Troms Transport er arealkrevjande Telemark Møre og Romsdal NordTrøndelag Landet SørTrøndelag Statstikken viser at vegane utgjer den største delen av det Vestfold VestAgder nedbygde arealet i Noreg. «Anna bebyggelse og anlegg» in- Troms Østfold kluderer jernbane og flyplassar, og saman med vegarealet Sogn og Fjordane Vestfold VestAgder utgjer desse to kategoriane nær halvparten av alt nedbygd Hordaland AustAgder Rogaland areal. Bustader utgjer ein firedel, og er vesentleg mindre Finnmark Akershus enn arealet ein nyttar til transportføremål. Parkar, an- Oslo Oslo dre grøntområde og idrettsanlegg representerer berre fire      Kvadratkilometer         prosent, mens den siste firedelen er nokså likt delt mellom Kvadratmeter Boligbebyggelse Fritidsbebyggelse Bebygd område for landbruk og fiske næring og offentleg tenesteyting (skolar, barnehagar, om- Næring, oentleg og privat tenesteyting Veg Kjelde: SSB sorgsbygningar mm), fritidsbusetnad og bygningar og kon- GrønneHedmark område, idretts og sportsområde Anna bebyggelse og anlegg Nedbygd areal* i km2 i 2011 og 2017 struksjonar knytt til primærnæringane. Oppland Endring i Akershus Kjelde: SSB 2011 2017 prosent Hordaland Nedbygd areal etter arealklasse, M og R Landet M og R Landet M og R Landet Møre og Romsdal nær landssnittet, men Buskerud landet 2017 i prosent Boligbebyggelse 70,31 1 224,69 73,77 1 256,66 4,9 2,6 aukar meir Nordland Rogaland Fritidsbebyggelse 17,3 410,34 21,04 453,29 21,6 10,5 SørTrøndelag Bebygd område for Fylket ligg kring landsgjennomsnittet for alle variablane landbruk og fiske 37,6 8 535,21 38,19 541,87 1,4 1,2 Møre og Romsdal  i denne statistikken, inkludert samla areal nedbygd per Næring, offentlig og Østfold  innbyggar. Samanliknar vi med vestlandsfylka, ser vi at  privat tjenesteyting 26,79 412,47 28,93 435,78 8,0 5,7 Telemark Undervisning og Hordaland og Rogaland har ein betydeleg meir effektiv NordTrøndelag barnehage 3,41 55,49 3,27 53,85 -4,1 -3,0 areal­bruk samla sett, mens det er omvendt i Sogn og Vestfold Helse- og sosialinstitusjoner 1,37 22,46 1,41 22,86 2,9 1,8 Fjordane. Sistnemnde fylke har også relativt sett mykje meir Troms  Sogn og Fjordane Kultur og religiøse aktiviteter 1,61 24,69 1,61 23,78 0,0 -3,7 vegareal, meir enn 50 prosent. Berre i tett folkesette Oslo og VestAgder  Transport, tele- Akershus er bustadarealet større enn vegarealet. AustAgder  kommunikasjon og Finnmark teknisk infrastruktur 117,95 2 189,37 119,31 2 239,35 1,2 2,3 Ser vi på utviklinga frå 2011, finn vi at Møre og Romsdal Oslo  Beredskapstjenester      og Forsvaret 0,69 20,1 0,68 21,06 -1,4 4,8 har hatt ein sterkare prosentvis auke i nedbygd areal enn Kvadratkilometer Grønne områder, landsgjennomsnittet. Auken er høvesvis 4,3 og 3,4 prosent. idretts- og Boligbebyggelse Fritidsbebyggelse Bebygd område for landbruk og fiske sportsområder 10,91 211,23 11,81 223,39 8,2 5,8 Frå 2011 til 2017 har Møre og Romsdal hatt ein auke på ­ Næring, oentleg og privat tenesteyting Veg Uklassifisert bebyggelse og anlegg 9,5 166,29 10,28 181,93 8,2 9,4 20,6 prosent i areal til fritidsbusetnad, mens auken på Grønne område, idretts og sportsområde Anna bebyggelse og anlegg landsbasis var på 10,5 prosent. Totalt 297,52 5 272,34 310,3 5 453,82 4,3 3,4 * Statistikken gir så detaljerte tal som mogleg for kvar årgang, men vil også fange opp at datagrunnlaget blir meir fullstendige utover i perioden. 62 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Naturområda blir oppdelte Tal ufragmenterte* område i ulike Gjennomsnittleg fragmentstørrelse* i km2 Naturområde blir stadig stykka opp av menneskelege inn- størrelsesgrupper 2014, i dekar grep. Det fører til at mange areal blir så små og isolerte at dei Oslo Oslo ikkje fungerer som leveområde for dyr og plantar. Mange undersøkingar stadfestar dette. Toleransen til ulike artar er Vestfold Vestfold naturlegvis ulik, men generelt er det påvist betydeleg flei- re artar i areal som er litt større enn tre kvadratkilometer Østfold Østfold (km2), enn i areal som er mindre. Både i global og nasjonal saman­heng er tap av biologisk mangfald den store miljø­ Akershus Akershus trusselen saman med klimaendringane. Fragmentering og Rogaland tap av leve­område er den viktigaste forklaringa. Rogaland

Hordaland Hordaland Vegen er ei barriere Møre og Romsdal Møre og Vegbygging medverkar vesentleg til fragmenteringa. Romsdal Barriere­verknaden vil naturleg nok variere med trafikken, VestAgder Vest Agder men nokre artar vil alltid oppfatte vegen som eit stengsel mellom naturområda som vegen deler. Av det samla talet på Buskerud Buskerud område som ikkje er utbygd eller gjennomskore av veg, er AustAgder langt dei fleste mindre enn 400 dekar, og berre eit fåtal er Aust Agder større enn tre km2. SørTrøndelag Sør Trøndelag Møre og Romsdal kjem ikkje særskilt godt ut i denne Hedmark statstikken. Fylka er såpass ulike at dei ikkje kan saman- Hedmark liknast direkte, men statistikken viser likevel eit bilde av Oppland ein svært oppdelt natur i store deler av landet. Det er ingen Oppland grunn til å tru at oppdeling og nedbygging av naturareal Sogn og Fjordane Sogn og stoppar. Fjordane Nordland Det er berre Finnmark fylke som skil seg ut i gjennomsnitt- Nordland leg størrelse på naturområda. Eit lite tal svært store areal Telemark drar gjennomsnittet opp over 40 km2. Oslo ligg naturleg Telemark nok i andre enden, med lite samla areal og stort folketal. NordTrøndelag I Møre og Romsdal er gjennomsnittleg størrelse på natur­ Nord Trøndelag areala 3,62 km2, og fylket ligg såleis i nedre halvdel av Troms Troms statstikken saman med Hordaland, som har like stort areal, Finnmark men nær dobbelt så mykje folk. Finnmark                 Dekar           dekar   dekar >   dekar Kvadratkilometer

* Område som ikkje er bebygde eller gjennomskåre av veger (offentleg veg eller skogsbilveg). www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 63 Kjelde: SSB Nedgang i bustadbygginga Igangsette og fullførte bustader* I 2016 vart det sett i gang bygging av 1 203 bustader i Møre Igangsette bustader 2014–2016 Fullførte bustader 2012–2016 og Romsdal. Det var 123 færre enn året før, ein nedgang 2014 2015 2016 Einebustader Rekkehus m.v. Blokker m.v. Andre bustader Sum 2012–2016 på 9,3 prosent. For landet sett under eitt var situasjonen Molde 224 260 109 150 252 230 273 905 Ålesund 306 177 240 370 566 226 181 1 343 14 svært annleis. Der auka talet på igangsette bustader med Kristiansund 90 82 50 155 197 87 38 477 BUSTADMAKNADEN 4 902, ein vekst på 15,7 prosent. Vanylven 25 2 26 37 8 0 4 49 Sande 3 18 3 16 23 0 0 39 Blant kommunane i fylket var nedgangen størst i Molde, Herøy 62 54 43 90 76 43 8 217 med 151 færre igangsette bustader enn året før. Det er ein Ulstein 86 52 90 123 204 119 57 503 reduksjon på nær 60 prosent, og ikkje ulik den nedgangen Hareid 40 18 6 43 60 76 0 179 vi hadde i Ålesund frå 2014 til 2015. Der er dei enno ikkje Volda 61 44 43 70 201 12 19 302 tilbake på det byggenivået dei hadde i 2014 og tidlegare. Ørsta 21 56 66 106 184 14 24 328 Trass i dette var Ålesund den kommunen i fylket med størst Ørskog 10 9 13 30 19 10 8 67 auke i bustadbygginga i 2016 med 63 fleire bustader. Norddal 18 1 5 19 0 8 0 27 Stranda 14 16 10 18 22 11 0 51 I 17 av dei 36 kommunane i fylket vart det ein nedgang i Stordal 1 6 0 7 10 0 0 17 bustadbygginga i fjor, to hadde inga endring, mens dei siste Sykkylven 17 13 16 39 38 6 7 90 17 hadde auke i bustadbygginga. Skodje 31 37 23 82 110 23 0 215 Sula 25 48 95 95 137 31 0 263 I perioden frå 2012 til 2016 vart det fullført 7 014 bustader Giske 63 44 32 128 215 27 5 375 i Møre og Romsdal. Av desse var 38,9 prosent bygd i dei Haram 32 64 34 64 98 22 0 184 tre bykommunane, og det tilsvarer om lag same delen som Vestnes 16 28 31 77 28 56 1 162 desse byane har av folketalet i fylket. I Ålesund vart det Rauma 26 17 30 47 45 0 32 124 Nesset 6 0 3 21 0 20 0 41 bygd 1 343 bustader og i Molde 905 bustader i perioden. På Midsund 4 6 10 29 4 5 8 46 tredjeplass kom Ulstein med 503 bygde bustader i desse åra. Sandøy 1 2 29 8 0 0 1 9 Rekkehus var den mest populære bustadtypen som vart Aukra 20 60 24 55 78 0 2 135 Fræna 27 81 31 154 104 15 4 277 bygd, og utgjorde 40,1 prosent av alle bustader bygd i Eide 22 21 21 60 14 8 2 84 perioden 2012 til 2016. På andreplass kom einebustader, Averøy 22 30 35 100 72 0 1 173 som utgjorde 34,5 prosent. Blokker utgjorde 15,8 prosent, Gjemnes 2 13 3 22 12 16 0 50 mens andre bustader utgjorde 9,7 prosent. Samansettinga Tingvoll 8 4 4 30 6 0 0 36 av bustadtypar varierer frå kommune til kommune og frå Sunndal 8 5 16 32 3 0 0 35 år til år, og det er store variasjonar, særleg i kommunar Surnadal 5 33 37 63 20 10 2 95 med låg bustadbygging. I dei meir folkerike kommunane Rindal 3 10 6 17 0 6 0 23 ser vi, ikkje uventa, eit større innslag av bustadblokker. Halsa 2 5 4 14 2 0 1 17 Kategorien andre bustader er typiske studentbustader, og Smøla 2 7 5 22 2 0 0 24 Aure 30 3 10 28 0 24 0 52 dei ligg ved universiteta og høgskulane våre. Møre og Romsdal 1 333 1 326 1 203 2 421 2 810 1 105 678 7 014 Landet 27 250 31 301 36 203 39 280 32 434 55 812 12 868 140 394

* Einebustader inkluderar våningshus og einebustader med hybelleiligheit o.l. Rekkehus m.v. inkluderer tomannsbustader, terrassehus, kjedehus og andre småhus med meir enn tre bustader. Blokker m.v. omfattar også andre store bustadbygg. Andre bustader: omfattar bu- og servicesenter, bufellesskap, studentbustader, hybelhus og andre bygg enn boligbygg.

64 Kjelde: SSB Mindre omsetning, men framleis vekst i Bustadsal, samla kjøpesum og gjennomsnittleg kjøpesum per omsetning bustadprisane Gjennomsnittleg Endring i kjøpesum gjennomsnittleg Omsetninga av bustader (omsetning av ein bustad­eigedom Tal omsetnader Endring frå 2015–2016 Samla kjøpesum per omsetning kjøpesum, prosent med heimelsoverføring) i fritt sal var lågare både i Møre og 2014 2015 2016 Tal Prosent 2016 2016 2015–2016 Romsdal og landet i 2016 enn i 2015. I Møre og Romsdal var Molde* 409 485 396 -89 -18,4 1 338 732 000 3 380 636 5,0 nedgangen på 191 omsetningar, tilsvarande 4,4 prosent. Ålesund 1 139 922 1 066 144 15,6 3 213 756 000 3 014 780 6,1 Kristiansund 442 478 384 -94 -19,7 988 214 000 2 573 474 -2,0 På landsbasis var nedgangen større, med 4 664 færre Vanylven 24 16 32 16 100,0 47 469 000 1 483 406 6,2 omsetningar, ein nedgang på 5,3 prosent. Det er andre året Sande 34 27 27 0 0,0 47 800 000 1 770 370 32,2 på rad med nedgang i talet på omsetningar i fylket. Herøy 143 134 118 -16 -11,9 227 153 000 1 925 025 -8,5 Ulstein 181 201 126 -75 -37,3 337 649 000 2 679 754 2,2 Ålesund kommune hadde høgast vekst i omsetningar med Hareid 127 86 68 -18 -20,9 124 197 000 1 826 426 -22,2 144 fleire enn året før, ein vekst på 15,6 prosent. Nedgangen Volda 190 155 176 21 13,5 451 727 000 2 566 631 3,7 i omsetningar var størst i Kristiansund og Molde, med Ørsta 159 184 187 3 1,6 462 800 000 2 474 866 4,8 høves­vis 94 og 89 færre omsetningar enn året før, eller Ørskog 37 15 30 15 100,0 70 355 000 2 345 167 -12,1 19,7 og 18,4 prosent. I dei mindre folkerike kommunane Norddal 22 13 16 3 23,1 29 860 000 1 866 250 25,3 kan talet på omsetningar svinge mykje frå år til år, då Stranda 32 52 58 6 11,5 115 276 000 1 987 517 28,9 enkelt­prosjekt i bustadmarknaden kan ha stor påverknad Stordal 8 18 9 -9 -50,0 11 478 000 1 275 333 -16,6 på tala. Derfor skal ein vere forsiktig med å tolke for mykje Sykkylven 77 71 60 -11 -15,5 110 524 000 1 842 067 -13,5 ut av tala, men ein ser samtidig at nedgangen i omsetningar Skodje 83 114 96 -18 -15,8 262 278 000 2 732 063 -1,2 Sula 218 176 186 10 5,7 459 028 000 2 467 892 -0,6 er høg på deler av Sunnmøre, og i kommunar med mykje Giske 178 204 145 -59 -28,9 397 556 000 2 741 766 4,7 industri retta mot maritim næring der utviklinga i Haram 145 166 131 -35 -21,1 297 894 000 2 274 000 15,4 arbeidsmarknaden har vore utfordrande. Vestnes 67 94 93 -1 -1,1 195 652 000 2 103 785 28,2 Rauma 109 95 83 -12 -12,6 155 084 000 1 868 482 -17,8 Gjennomsnittleg kjøpesum auka trass nedgangen i talet på Nesset 31 33 31 -2 -6,1 47 180 000 1 521 935 -12,5 omsetningar. I Møre og Romsdal var gjennomsnittet i 2016 Midsund 20 27 29 2 7,4 51 530 000 1 776 897 25,0 på 2 534 619 kroner, ein auke på 2,9 prosent. På landsbasis Sandøy 15 11 16 5 45,5 19 834 000 1 239 625 48,0 var auken 4,7 prosent, og gjennomsnittleg kjøpesum i 2016 Aukra 77 47 56 9 19,1 131 556 000 2 349 214 23,7 var 3 438 000 kroner. Molde hadde høgast gjennomsnittleg Fræna 150 129 132 3 2,3 309 497 000 2 344 674 1,7 kjøpesum i 2016 med 3 380 636 kroner per omsetning, med Eide 49 53 58 5 9,4 122 690 000 2 115 345 12,1 Ålesund og Giske på plassane bak. Bustadprisane auka i Averøy 104 95 73 -22 -23,2 143 626 000 1 967 479 4,0 fjor i 21 av kommunane i fylket. Gjemnes 26 33 24 -9 -27,3 41 035 000 1 709 792 -1,1 Tingvoll 38 32 38 6 18,8 37 456 000 985 684 -19,5 Den samla kjøpesummen for alle omsetningane i Møre og Sunndal 59 63 92 29 46,0 151 565 000 1 647 446 17,1 Romsdal var i 2016 på om lag 10,5 milliardar kroner. Det Surnadal 60 55 57 2 3,6 79 537 000 1 395 386 -0,4 er ein nedgang frå 2015 på om lag 170 millionar kroner Rindal 10 17 21 4 23,5 24 460 000 1 164 762 24,4 Halsa 19 15 12 -3 -20,0 14 410 000 1 200 833 -1,1 eller 1,6 prosent. På landsbasis var omsetninga i bustad­ Smøla 39 27 24 -3 -11,1 26 825 000 1 117 708 -0,3 marknaden på om lag 287 milliardar kroner, ein nedgang Aure 20 23 25 2 8,7 36 350 000 1 454 000 21,4 på om lag 2,3 milliardar eller 0,8 prosent. Møre og Romsdal 4 541 4 366 4 175 -191 -4,4 10 582 033 000 2 534 619 2,9 Landet 87 457 88 179 83 515 -4664 -5,3 287 150 665 000 3 438 000 4,7

* I tala for Molde er ein svært stor tranaksjon teke ut av berekninga då den skapte eit unaturleg høgt snitt både for kommunen og for fylket. www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 65 Kjelde: SSB Lønsforskjellar mellom kjønna er Median avtalt månadsløn, etter kjønn og avtalt arbeidstid, Møre og Romsdal, 2016 avhengig av stillingsprosent og yrke I alt, i kroner Heiltidstilsette, i kroner Deltidstilsette, i kroner Kvinners inntekt i prosent av menn Samla sett har kvinner ei avtalt månadsløn (median) til- Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner I alt Heiltidstilsette Deltidstilsette 15 svarande 90,9 prosent av avtalt månadsløn for menn. Alle yrker 37 300 33 900 39 100 37 000 30 900 32 100 90,9 94,6 103,9 Samanliknar vi løn blant heiltidstilsette, finn vi at avtalt Leiarar 54 200 46 600 54 700 47 100 48 600 41 400 86,0 86,1 85,2 LØN OG PERSONINNTEKTER månadsløn for kvinner er 94,6 prosent av løna til menn. Administrerande direktørar 57 000 47 000 58 000 48 300 48 700 .. 82,5 83,3 - Blant deltidsstilsette derimot er avtalt månadsløn høgare Akademiske yrker 46 600 39 900 47 000 40 800 42 900 38 200 85,6 86,8 89,0 for kvinner, med 103,9 prosent av avtalt månadsløn for Høgskuleyrker 45 200 36 800 45 700 37 400 39 600 34 900 81,4 81,8 88,1 menn. Kontoryrker 34 000 34 000 35 100 34 900 30 200 32 700 100,0 99,4 108,3 Sal- og sørvisyrker 30 700 30 900 32 700 31 900 25 800 30 900 100,7 97,6 119,8 Forskjellane i avtalt månadsløn mellom kvinner og menn Bønder, fiskeri mv. 32 200 29 400 34 000 .. 29 200 28 200 91,3 - 96,6 for heiltidstilsette er størst innan såkalla høgskoleyrke, ad- Handverkarar 33 600 31 500 34 100 31 700 32 200 31 400 93,8 93,0 97,5 ministrerande direktørar og leiarar (for oversikt over kva Prosess- og maskinoperatørar, yrke som inngår i dei ulike definisjonane, sjå STYRK 2008). transportarbeidarar mv. 33 300 29 900 33 800 30 500 30 500 29 600 89,8 90,2 97,0 I desse yrka utgjer avtalt månadsløn for kvinner høvesvis Reinhaldarar, hjelpearbeidarar mv. 30 200 29 100 31 500 29 900 28 600 28 900 96,4 94,9 101,0 81,8 prosent, 83,8 prosent og 86,1 prosent av avtalt må- nadsløn for menn. Den lågaste forskjellen i avtalt månads- løn mellom kvinner og menn for heiltidstilsette finn ein Kjelde: SSB innan kontoryrke, der forskjellen er 0,6 prosent. For heil- Median avtalt månadsløn etter kjønn og avtalt arbeidstid, fylkesvis, 2016 tidstilsette har menn høgare avtalt månads­løn (median) enn kvinner i alle yrkesgruppene. I alt, i kroner Heiltidstilsette, i kroner Deltidstilsette, i kroner Kvinners inntekt i prosent av menn Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner I alt Heiltidstilsette Deltidstilsette Lønsforskjellane er noko annleis blant deltidstilsette. Menn Østfold 35 600 34 100 36 900 36 700 30 400 32 100 95,8 99,5 105,6 har framleis ei langt høgare avtalt månadsløn enn kvinner Akershus 39 800 36 300 41 600 38 800 30 000 32 100 91,2 93,3 107,0 i enkelte yrke, som for eksempel blant leiarar. Men avtalt Oslo 42 400 39 700 44 600 41 400 30 000 30 900 93,6 92,8 103,0 månadsløn (median) blant deltidstilsette er høgare for Hedmark 34 900 34 300 36 300 37 300 30 700 32 300 98,3 102,8 105,2 Oppland 34 900 33 600 36 200 36 600 30 400 32 100 96,3 101,1 105,6 kvinner enn menn samla sett, og den største forskjellen Buskerud 37 000 34 600 38 800 37 500 30 400 32 100 93,5 96,6 105,6 finn vi blant sal- og sørvisyrke der menn har ei avtalt Vestfold 37 300 34 800 39 000 37 400 30 900 32 100 93,3 95,9 103,9 månads­løn som utgjer 83,5 prosent av løna til kvinner. Telemark 37 200 34 000 38 300 37 300 31 300 32 100 91,4 97,4 102,6 Aust-Agder 37 100 35 200 38 500 37 600 31 700 32 700 94,9 97,7 103,2 Lønsforskjellen i avtalt månadsløn (median) mellom Vest-Agder 39 000 34 600 40 200 37 500 32 100 32 200 88,7 93,3 100,3 kvinner og menn i Møre og Romsdal er den tredje største Rogaland 40 800 35 700 42 500 38 900 31 700 32 100 87,5 91,5 101,3 i landet. Berre i Rogaland og Vest-Agder er forskjellen Hordaland 39 000 36 100 40 600 38 500 30 900 32 100 92,6 94,8 103,9 større. I Hedmark, Oppland og Nord-Trøndelag er avtalt Sogn og Fjordane 35 800 34 200 37 500 37 200 30 900 32 100 95,5 99,2 103,9 løn for fulltidsstilling (median) høgare for kvinner enn Møre og Romsdal 37 300 33 900 39 100 37 000 30 900 32 100 90,9 94,6 103,9 menn. For heiltidstilsette har fire fylke større forskjellar. Sør-Trøndelag 38 400 36 100 40 000 38 300 30 900 32 100 94,0 95,8 103,9 For deltids­tilsette er lønsforskjellen i Møre og Romsdal lik Nord-Trøndelag 35 600 34 600 36 800 37 500 31 000 32 400 97,2 101,9 104,5 landsgjennomsnittet.­ Nordland 37 000 35 000 38 500 37 500 30 900 32 100 94,6 97,4 103,9 Troms 36 900 35 800 38 700 38 100 30 200 31 600 97,0 98,4 104,6 Finnmark 36 400 35 100 38 000 37 400 30 300 31 200 96,4 98,4 103,0 Landet 38 700 35 900 40 300 38 600 30 900 32 100 92,8 95,8 103,9

66 Kjelde: SSB

Inntektene i Møre og Romsdal lågare Hovudpostar frå likninga for busette personar 17 år og eldre, 2015 enn landsgjennomsnittet Gj.snittsinntekt Hovudpostar frå likninga viser median og kjønnsfordelte kvinner Inntekt i prosent av landet, i prosent av gjennomsnittsinntekter for innbyggarane i kommunane i Bruttoinntekt Gjennomsnittleg bruttoinntekt begge kjønn gj.snittsinntekt menn fylket. Inntektsforskjellane er store, både mellom menn og Median Begge kjønn Menn Kvinner Median Gjennomsnitt kvinner, men også mellom kommunane i fylket. Det er viktig Molde 392 800 441 000 520 500 362 100 105,0 99,7 69,6 å presisere at bruttoinntekter femner om alle lønsinntekter, Ålesund 378 900 442 600 533 100 349 500 101,3 100,1 65,6 næringsinntekter, pensjonar og kapitalinntekter. Tala høver Kristiansund 361 500 422 200 510 100 332 300 96,6 95,5 65,1 derfor ikkje til å illustrere forskjellar i løn mellom kvinner og Vanylven 327 900 392 700 488 700 292 400 87,6 88,8 59,8 menn, men dei viser heller summen av eventuelle forskjellar Sande 345 600 410 500 518 200 292 900 92,4 92,8 56,5 mellom alle inntektsformene. Herøy 355 400 456 900 604 300 305 200 95,0 103,3 50,5 Ulstein 375 100 449 200 544 300 340 900 100,2 101,6 62,6 I fylket var median bruttoinntekt (midtverdien om brutto­ Hareid 359 500 412 000 515 500 306 900 96,1 93,1 59,5 inntektene til alle innbyggarane i fylket var sortert stigande Volda 349 500 381 900 443 800 317 700 93,4 86,3 71,6 eller minkande) 366 700 kroner, mens ho på landsbasis var Ørsta 366 300 407 800 492 700 319 600 97,9 92,2 64,9 374 200 kroner. Molde hadde høgast medianinntekt, og hadde, Ørskog 368 500 399 500 469 200 327 000 98,5 90,3 69,7 Norddal 348 800 379 200 448 200 311 600 93,2 85,7 69,5 saman med sju andre kommunar i fylket, ei median brutto- Stranda 356 200 397 200 468 500 322 300 95,2 89,8 68,8 inntekt som var høgare enn median bruttoinntekt i landet. Stordal 325 300 364 000 421 000 308 200 86,9 82,3 73,2 Sykkylven 368 600 401 400 472 500 328 300 98,5 90,8 69,5 I gjennomsnitt var bruttoinntekta for begge kjønn i fylket Skodje 379 100 427 100 526 400 323 500 101,3 96,6 61,5 420 200 kroner mot 442 300 kroner for landet. Blant kom- Sula 368 800 415 300 503 700 320 500 98,6 93,9 63,6 munane i fylket hadde Sandøy høgast gjennomsnitt- Giske 380 700 447 700 569 500 320 500 101,7 101,2 56,3 leg bruttoinntekt for begge kjønn med 478 700 kroner, og Haram 364 200 413 500 517 600 301 400 97,3 93,5 58,2 Sandøy låg saman med fire andre kommunar i fylket over Vestnes 340 000 385 500 454 000 309 200 90,9 87,2 68,1 landsgjennomsnittet. Rauma 354 900 399 500 479 600 317 900 94,8 90,3 66,3 Nesset 355 100 392 000 466 700 311 800 94,9 88,6 66,8 For menn var gjennomsnittleg bruttoinntekt i Møre Midsund 345 500 413 600 532 500 289 300 92,3 93,5 54,3 og Romsdal 508 300 kroner mot 530 100 kroner for landet. Sandøy 376 200 478 700 652 500 303 200 100,5 108,2 46,5 Også for menn var Sandøy den kommunen i fylket som Aukra 377 500 440 000 549 000 327 900 100,9 99,5 59,7 hadde høgast gjennomsnittleg brutto­inntekt med 652 500 Fræna 376 000 416 200 501 400 327 000 100,5 94,1 65,2 kroner. I tillegg til Sandøy hadde sju andre kommunar Eide 369 800 416 000 508 800 320 600 98,8 94,1 63,0 i fylket ei gjennomsnittleg brutto­inntekt for menn over Averøy 365 400 431 500 538 000 319 700 97,6 97,6 59,4 Gjemnes 366 800 401 800 480 500 319 200 98,0 90,8 66,4 landsgjennomsnittet. Gjennomsnittleg bruttoinntekt for Tingvoll 323 600 370 500 431 800 305 800 86,5 83,8 70,8 kvinner i fylket var 328 700 kroner mot 328 700 kroner for Sunndal 359 200 398 900 470 400 324 500 96,0 90,2 69,0 landet. Blant kommunane i fylket var det berre Molde som Surnadal 344 900 373 100 435 100 308 100 92,2 84,4 70,8 låg over landsgjennomsnittet for bruttoinntekt for kvinner Rindal 348 800 373 700 429 200 318 500 93,2 84,5 74,2 med 362 100 kroner. Halsa 337 000 366 800 433 500 300 400 90,1 82,9 69,3 Smøla 338 100 398 100 489 200 303 500 90,4 90,0 62,0 På landsbasis utgjer gjennomsnittleg bruttoinntekt for Aure 342 700 400 900 467 500 330 500 91,6 90,6 70,7 kvinner 66,8 prosent av gjennomsnittleg bruttoinntekt for Møre og Romsdal 366 700 420 200 508 300 328 700 98,0 95,0 64,7 menn, mens ho i Møre og Romsdal utgjer 64,7 prosent. Landet 374 200 442 300 530 100 354 000 100,0 100,0 66,8 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 67 Kjelde:Statens vegvesen Region Midt 2017 Kjelde:Statens vegvesen Region Midt 2017 Tunnelhøgde viktig for godstransporten Skilta høgde i tunnel i Møre og Romsdal, Tal berande konstruksjonar på fylkesvegane i Avgrensing i fri høgd i tunnelar kan representere eit tal på tunnelar, 2017 Møre og Romsdal fordelt på ulike kategoriar, 2017 hinder for høge køyretøy. Det skal i løpet av 2017 gjerast 16 nye profilmålingar med laserskanning av fri høgd i alle tunnelane i fylket. Høgdemålingane vi har i dag er noko  SAMFERDSEL usikre, og det gjer det vanskeleg å vurdere omfanget av   eventuelle tiltak for å auke fri høgd i låge tunnelar.  Litt over halvparten av tunnelane har fri høgd på meir   enn 4,1 meter. Dette vil generelt vere nok for ordinær  godstransport. Spesifikt er tillaten høgd på vogntog til og frå kontinental-Europa 4,0 m pluss to prosent usikkerheit, noko som gir 4,08 m. Tømmerbilar med lang hengar treng  derimot 4,2 m høgd (med kort hengar 4,4 m). Figuren viser tal på tunnelar med ulik høgdeskilting. Det er registrert fem rasoverbygg med skilta høgd 4,0 - 4.3 m og to overbygg Vegbru Bru i fylling G/S-bru under 4,0 m. Over , m , , m , , m Under , m Ikkje skilta Ferjekai Tunnelportalar Mange eldre vegkonstruksjonar Fylkesvegnettet i Møre og Romsdal omfattar om lag 1 200 berande konstruksjonar som skal inspiserast og vedlike- Berande konstruksjonar på fylkesvegane i Møre og Romsdal fordelt på byggeår, 2017 haldast basert på registrert tilstand. Ein konstruksjon blir rekna som bru når samanlagt spennvidde eller fri lengd er større eller lik 2,5 meter. Figuren viser samansetninga av  desse konstruksjonane, fordelt på ulike typar. «G/S-bru» er her bruer for gåande/syklande (og vedlikehaldskøyretøy),  mens «tunneloverbygg» er portalar og liknande over vegen.  Konstruksjonar på omklassifiserte og nedlagde/sperra vegar

er ikkje tatt med. Det omfattar konstruksjonar på vegar som  er overført til kommunar eller utlagt til privat bruk, og dess- utan nokre verna konstruksjonar.  Tal konstruksjonar Tal Det er 733 vegbruer på fylkesvegane i Møre og Romsdal, 

og dei utgjer nesten to tredeler av dei berande konstruksjo-  nane. Fylkesvegane har også ganske mange bruer i fylling, i alt 184. Før         Etter  Ukjent Halvparten av dei berande konstruksjonane er over 40 år gamle. 8 prosent er bygd i 1944 eller tidlegare.

68 Kjelde: Møre og Romsdal fylkskommune Jamn auke i passasjertala på buss Passasjertal for rutebil i Møre og Romsdal frå 2015 til og med juni 2017 Frå 1. januar i 2017 er rutebiltrafikken i heile fylket, med unntak av Sekken, ute på bruttoanbod. Dette inneber at    fylkeskommunen har ansvar for utgifter, inntekter og marknads­føring. Alt dette er fordelt på åtte rutepakkar (RP);   RP1 – Ålesund, Giske og Sula RP2 – Kristiansund, Averøy, Smøla og Aure RP3 – Molde og Gjemnes   RP4 – Sunnmøre Nord RP5 – Sunnmøre Sør Passasjerar RP6 – Indre Nordmøre   RP7 – Indre Romsdal RP8 – Ytre Romsdal   Mesteparten av billetteringa skjer gjennom elektroniske billetteringsmaskinar. Dette gjer at vi kan lese av passasjer­  tala heile vegen. Tala som er presentert her, er utan skole- Januar Februar Mars April Mai Juni Juli August September Oktober November Desember skyss, men inkludert skolereiser. Skoleskyss er transport    som er tilrettelagt berre for å frakte skoleelevar. Skolereiser gjeld skoleelevar som reiser med skyssbevis med ordinær rutegåande transport. Desse reisene blir registrert manuelt. Kjelde: Møre og Romsdal fylkskommune Passasjertal for rutebil etter rutepakker, januar til juni, 2016 og 2017 Figuren viser at passasjertala totalt sett har auka sakte, 2016 2017 Endring i tal Endring i % men sikkert frå 2015 og fram til og med juni 2017. Auken RP1 Ålesund, Giske og Sula 1 577 943 1 613 891 35 948 2,28 % var i snitt på 6,47 prosent for alle rutepakkane frå juni 2016 RP2 Kristiansund, Averøy, Smøla og Aure 680 406 701 107 20 701 3,04 % samanlikna med juni 2017, ein auke på 264 147 passasje- RP3 Molde og Gjemnes 440 041 464 936 24 895 5,66 % rar, frå 4 085 140 til 4 349 287 totalt. Dette er vel å merke RP4 Sunnmøre Nord 423 395 441 998 18 603 4,39 % talet på passasjerar første halvår i 2016 og 2017. Ei forkla- RP5 Sunnmøre Sør 358 573 377 049 18 476 5,15 % ring på auken er betre registrering av skolereiser. Den an- RP6 Indre Nordmøre 125 735 147 660 21 925 17,4 4 % dre årsaka er ei vriding frå sal av enkeltbillettar til meir sal RP7 Indre Romsdal 142 070 207 577 65 507 46,11 % av periodeprodukt. Dette er ei ønska utvikling, men auken RP8 Ytre Romsdal 336 977 395 069 58 092 17,24 % i passasjertal gir førebels lite vekst i inntekter. Samla 4 085 140 4 349 287 264 147 6,47 %

Kor stor auken av passasjerar har vore, varierer frå rutepakke til rutepakke. Passasjertala har auka i alle pakkane frå januar til juni 2017 samanlikna med januar til juni 2016. Rutepakke 7 – Indre Romsdal har den største auken med heile 46 prosent. Dette skuldast truleg at hurtigbåten Molde - Vestnes slutta å gå til Vikebukt frå januar 2017 fordi Tresfjordbrua gav nye reisemønster. Ein del av desse passasjerane kom dermed truleg over på buss. www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 69 Kjelde: Møre og Romsdal fylkeskommune

Bussen går der folk bur og arbeider Påstigningstal, Ålesund Kartfesting og samansetting av fleire ulike datakjelder og 186 70 Kollektivreiser-Folketal-Tilsette 16 statistikk kan gi oversikt og få fram samanhengar som el- 2 7 154 46 les ikkje er så enkle å sjå. I dette kartet er det lagt inn ei rekke ulike datasett i kartlag, slik at dei kan visast samla 3 85 118 81 4 71 138 9 6 127 76 61 10 61 106 eller eitt for eitt. Kartet kan sjølvsagt også justerast i for- hold til måle­stokk, Det kan dermed vise eit overordna bilde 17 4 48 25 275 105 60 122 81 68 14 11 1 66 36 130 53 eller meir detaljerte fakta som først blir synlege ved låg målestokk. 27 24 83 93 114 105 55 104 58 108 114 1 55 46 15 24 70 9 4 12

Det er lagt inn busstrasear i Ålesund kommune i form av 46 148 122 121 7 106 64 157 185 211 83 253 193 204 87 61 70 72 192 geografiske koordinatar, der kvar busstrasé har nummer på 103 linja som blir køyrd. I tillegg er det lagt inn koordinatar for 129 184 157 75 19 85 137 146 123 198 154 39 63 246 227 177 168 177 204 9 alle haldeplassar i kommunen. På haldeplassane er det lagt 189 inn lillafarga som syner talet på på­stigande passasjerar på 6 83 183 254 9 179 60 13 4 3 99 111 40 kvar enkelt haldeplass. Vidare er det lagt inn befolknings- 28 data i kvadratar, med mørkare farge di tettare befolkninga Påstigningstal 13 83 61 23 65 74 104 144 74

er. Der det ikkje bur folk, men er tekniske anlegg, forret- 0 - 10000 ningsdrift eller liknande, blir kartet kvitt. Til slutt er det 89 200 177 25 58 93 10000 - 35000 lagt inn ei blåfarge for arbeidsplassar med tal på tilsette. 4 117 60 172 189 12 Blåfarga er større og mørkare dess fleire arbeidsplassar og 35000 - 100000 tilsette det er i området. 24 21 20 Kartet viser at det er god flatedekning (mange som har til- 100000 - 309975 8 142 121 108 192 45 gang på kollektivtransport) der folk bur og arbeider. Det Tilsette (SSB 2016) kjem òg fram at det er få busstrasear der det bur lite folk. I områda med låg busetting der det likevel går buss, viser 14 2 1 - 30 134 79 168 204 kartet at det er få påstigande passasjerar. Vi kan òg sjå at 30 - 150 15 27 24 5 45 152 79 det er motsett, altså høge tal for påstigande passasjerar på 150 - 500 Moa. 2 14 6 59 58

På dei same punkta ligg det mange arbeidsplassar som blir 500 - 1875 25 41 vist som store mørkeblå koroplet. Det vi òg kan sjå på kar- 1 19 15 1 9 33 97 71 45 86 tet, er at på enkelte punkt der det er høg befolkningskon- Befolkningstal (SSB 2016) > 150 sentrasjon, er det få påstigande, for eksempel i Breivika sør 18 11 13 6 23 44 109 230 112 141 145 22 for Moa. - 75 12 < 1 6 35 11 14 59 84 133 92 71 68 130 43 87 92

17 128 Bussruter 4 2 20 43 39 119 68 31 14 20 20

0 125 250 500 Meter 141 131 118 2 4± 27 123 176 87 177 93 10 15 68

70 Kjelde: DNV-GL

Miljøsatsing på ferje vil redusere Dieselforbruket på fylkesvegferjer fordelt etter samband, 2016, prosent av samla forbruk utslepp av klimagassar vesentleg Bruk av diesel saman med gammal teknologi i ferjetrafik- ken medverkar i stor grad til utslepp av klimagassar. Ny og Arasvika  Hennset forbetra framdriftsteknologi og nye energikjelder vil kun- Sæbø  Lenkes  Trandal  Standal Festøy  Hundeidvik ne betre dette vesentleg. Møre og Romsdal fylkeskommune Molde  Sekken starta i 2016 på ein ny runde med utlysing (konkurranse­ Eidsdal  Linge  utsetting) av fylkeskommunale ferjesamband. I vurderin- Småge  Orta  Finnøya  Sandøya  Ona gane av kva samband som bør prioriterast for miljøferjer, Kvanne  Rykkjem  HareidSulesund har ein først og fremst lagt til grunn det totale forbruket Aure  Hitra Årvik  Koparnes av drivstoff. Samband som er aktuelle for heilt eller delvis avløysing av fastlandssamband, er likevel ikkje prioritert. Larsnes  Åram  Voksa  Kvamsøya Dei to sambanda med størst del av dieselforbruket, Hareid  - Sulesund og Sykkylven - Magerholm, vil starte med til Stranda  Liabygda  saman fem nye miljøferjer i 2019 og 2020. På desse sam- banda vil ein redusere utsleppa med om lag 11 000 tonn Volda  Lauvstad 

CO2 i året. Solholmen  Mordalsvågen   SykkylvenMagerholm Det blir stilt funksjonskrav i anbodskonkurransane for å oppnå miljøløysingar på ferjedrifta. Det er likevel slik at Skjeltene  Lepsøya  Haramsøya  det er elektrifisering av ferjene som i den næraste framtida vil vere måten å oppnå utsleppsreduksjonar på. Ved elektri-  fisering er det nødvendig å ta ut store mengder energi frå Aukra  Hollingsholmen  Åfarnes  Sølsnes straumnettet. Det er, noko forenkla, to måtar å gjere dette  på, enten direkte frå straumnettet eller via batteribankar Brattvåg  Dryna  Fjørtofta  Harøy   på land. Erfaring frå Hareid - Sulesund og Sykkylven - Sandvika  Edøy Magerholm tilseier at direktelading er lite realistisk. Seivika  Tømmervåg

Miljøferjer vil føre med seg store kostnader til ferjekaier. Desse kostnadene vil i hovudsak knyte seg til to forhold:

1) faktisk tilpassing og oppgradering på kaianlegga

2) infrastruktur knytt direkte til miljøløysingar, for eksem- pel batteribankar på land, ladeløysing, fortøying.

Sjølv med gode støtteordningar frå Enova og NOx-fondet vil økonomi bety svært mykje for kor raskt vi kan fase inn miljøferjer.

www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 71 Kjelde: Ferjedatabanken Tungtransport på ferje krev stor Tal kjøretøy over 12 meter på riks- og fylkesvegferjer* kapasitet  MoldeVestnes  Ferjene i Møre og Romsdal fraktar ein stor del tyngre  FestøyaSolavågen  køyre­tøy, her vist i form av talet på køyretøy med ei lengd  HalsaKanestraum   ÅfarnesSølsnes  på over 12 meter. Som vi ser, er til dømes ferjesambandet  HareidSulesund  Åfarnes - Sølsnes det femte største ferjesambandet i fylket  MagerholmSykkylven  målt i årsdøgntrafikk (personbileiningar), men det er fjerde  FolkestadVolda   AukraHollingsholmen  størst i frakt av køyretøy over 12 meter. Åfarnes - Sølsnes  StrandaLiabygda  fraktar om lag like mange køyretøy over 12 meter som  SeivikaTømmervåg ƒ riksvegferjestrekninga Halsa - Kanestraum. Magerholm -  KvanneRykkjem   ÅrvikKoparneset  Sykkylven er det tredje største ferjesambandet, men er bak  EidsdalLinge  fem andre samband i frakt av køyretøy over 12 meter.  EdøyaSandvika   BrattvågDrynaFjørtoftaHarøya  Åtte samband i fylket frakta over 10 000 køyretøy på over  SolholmenMordalsvågen   VoldaLauvstad  12 meter i 2016, fire fylkeskommunale og fire riksveg­  SkjelteneLepsøyaHaramsøya  samband. Ser vi på frakt av køyretøy over 12 meter på sam- ƒ HundeidvikaFestøya  banda med minst trafikk, finn vi at dei i stor grad held plas- ƒ ArasvikaHennset   LarsnesÅramVoksaKvamsøya ƒ seringa i høve til årsdøgntrafikken målt i personbileiningar.  SæbøLeknesetSkårTrandalStandal   SmågeOrtaFinnøyaSandøyaOna   MoldeSekken 

Trafikktoppane kjem i ulike månadar i         ulike samband * Talet i parentes bak namnet på ferjestrekninga viser rangeringa i høve til årsdøgntrafikk målt i personbileiningar. Ser vi på månadsvis trafikkfordeling for dei seks største Kjelde: Ferjedatabanken ferjesambanda (målt i personbileiningar), finn vi at trafikk­ toppen kan vere ulike i månader. Sambandet Åfarnes - Månadleg trafikkfordeling på utvalde ferjesamband, 2016, prosent Sølsnes har trafikktoppen i juli månad, mens sambandet  Magerholm - Sykkylven har lågast trafikk denne månaden. Av dei seks største sambanda har òg Åfarnes - Sølsnes den  største sesongmessige variasjonen følgd av riksvegferje-

strekninga Halsa - Kanestraum. 

For alle sambanda i Møre og Romsdal samla er juni, juli Prosent og august månadene med mest trafikk. Det er sambandet  Eidsdal - Linge som har den største sesongmessige varia- sjonen, der 57 prosent av all trafikken gikk i månadene juni til august i 2016.

Jan Feb Mar Apr Mai Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des

Molde Vestnes Hareid  Sulesund Magerholm  Sykkylven Festøya  Solavågen Halsa  Kanestraum Åfarnes  Sølsnes

Figuren syner trafikkfordelinga månadsvis for dei seks største sambanda i 2016 målt i personbileiningar.

72 Kjelde: SSB Trenden med færre drepne og hardt Personar drepne i trafikken etter trafikantgruppe, 2016 skadde held fram Dødsulykker Personar drept Førerar/ Førerar/ I 2016 var det 135 drepne i vegtrafikken i Noreg, 18 fleire passasjerar passasjerar Bil- Bil- på lett på annan Fot­ Akande Andre enn i 2015. Men 2015 var eit spesielt positivt år, med det I alt I alt førarar passasjerar motorsykkel motorsykkel Moped Sykkel gjengarar o.l. trafikantar lågaste talet drepne i trafikken sidan 1947. Landet 128 135 57 18 3 19 1 12 14 1 10 Sogn og Fjordane 4 4 2 1 0 1 0 0 0 0 0 Særtrekk ved ulykkessituasjonen i landet i 2016: Møre og Romsdal 5 5 2 1 1 1 0 0 0 0 0 • ingen drepne barn under 10 år Sør-Trøndelag 8 9 4 3 0 0 0 1 1 0 0 • mange drepne menn i alderen 45–64 år Kjelde: SSB • få drepne og hardt skadde i møteulykker Personar skadde totalt i trafikken etter trafikantgruppe, 2016 • høg del av dei drepne og hardt skadde var på kom- Ulykker Personar skadd munale vegar Førerar/ Førerar/ • mange drepne og hardt skadde syklistar passasjerar passasjerar Bil­ på lett på annan Fot­ Andre • mange drepne og hardt skadde på MC I alt I alt Bilførarar passasjerar motorsykkel motorsykkel Moped Sykkel gjengarar Akande o.l. trafikantar

I 2016 vart 5 drepne og 311 skadde i trafikken i Møre og

Romsdal. Bilførarane utgjorde 52 prosent av dei skadde, Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent bilpassasjerane 25 prosent og motorsyklistane (inkl. lett) Landet 4 374 5 539 2 676 48,3 1137 20,5 135 2,4 359 6,5 239 4,3 490 8,8 406 7,3 2 0,0 95 1,7 12 prosent. Syklistar og fotgjengarar stod for tre prosent Sogn og Fjordane 94 117 64 54,7 28 23,9 5 4,3 8 6,8 2 1,7 5 4,3 1 0,9 0 0,0 4 3,4 kvar. I Sør-Trøndelag utgjorde syklistane 14 prosent av dei Møre og Romsdal 229 311 163 52,4 79 25,4 11 3,5 25 8,0 7 2,3 10 3,2 10 3,2 0 0,0 6 1,9 Sør-Trøndelag 291 354 165 46,6 62 17,5 7 2,0 18 5,1 20 5,6 50 14,1 27 7,6 0 0,0 5 1,4 skadde.

Dei to aldersgruppene som skil seg ut i statistikken over Kjelde:Statens vegvesen/Trafikksikkerhetsutviklingen 2016 Kjelde:SSB drepne i trafikken i Møre og Romsdal dei siste ti åra, er Drepne og hardt skadde i Møre og Romsdal Drepne og hardt skadde i vegtrafikkulykker i Møre ungdommar frå 18 til 24 år og gruppa 45–54 år. 2000–2016 og målkurve for utvikling fram til 2024 og Romsdal etter aldersgruppe, samla for 2007–2016 Mål for utviklinga av trafikktryggleiken vart fastsett i  Nasjonal transportplan 2014–2023. Målet er at talet på hardt   skadde og drepne skal halverast innan 2024, samanlikna  med gjennomsnittet for perioden 2008–2011. Dette betyr   at det maskimalt skal vere 500 drepne og hardt skadde i  vegtrafikken i 2024. Vi ser at talet på drepne og hardt   skadde i Møre og Romsdal er redusert i perioden 2000–  2016. Det er òg lagt inn målkurver for perioden 2014–2024.  personar Tal 

Om vi bryt ned dei nasjonale måla på fylkesnivå, blir må-   let at vi skal ha 45 prosent færre drepne og hardt skadde i 

2024 samanlikna med gjennomsnittet for åra 2009–2012.                                                  For Møre og Romsdal ser vi at den prosentvise reduksjonen  år må vere på heile 54 prosent for å nå måltala, altså ein større  år år   år år år år år  år år Drepne og hardt skadde totalt Målkurve Under  år eller eldre reduksjon enn for landet samla. Riksveg Fylkesveg Kommunal veg www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 73 Kjelde: SSB

Gode netto driftsresultat for dei fleste Økonomiske indikatorar frå 2016 for kommunane i Møre og Romsdal på konsernnivå

kommunane i fylket I kroner per innbyggar I prosent av brutto driftsinntekter Alle kommunar skal rapportere informasjon om verksemda Brutto Netto Netto Brutto Netto Netto Frie drifts­ drifts­ Netto finans og Disposisjons- drifts­ drifts­ Netto finans og Disposisjons- 17 til Statistisk sentralbyrå (SSB) gjennom Kommune-Stat- inntekter resultat resultat lånegjeld avdrag fond resultat resultat lånegjeld avdrag fond Rapporteringa (KOSTRA). I tabellen på denne sida finn vi Molde 48 059 4 312 3 717 108 939 4 981 2 056 5,3 4,6 133,6 6,1 2,5 KOMMUNEØKONOMI sentrale indikatorar på den økonomiske tilstanden i kom- Ålesund 47 867 2 388 1 614 77 808 4 478 620 3,1 2,1 102,5 5,9 0,8 munane. Alle tal i tabellane er basert på tal frå kommune­ Kristiansund 49 777 3 486 2 715 74 701 4 537 31 4,3 3,4 93,2 5,7 0,0 konsern, som, i tillegg til kommunekassa, òg inkluderer Vanylven 61 938 4 123 4 873 64 072 3 336 3 604 4,3 5,1 66,6 3,5 3,7 kommunale føretak og interkommunale selskap. Sande 63 030 523 1 521 83 133 3 568 41 0,5 1,6 86,5 3,7 0,0 Herøy 52 599 3 643 4 982 83 634 2 725 2 052 4,6 6,3 105,6 3,4 2,6 Netto driftsresultat er hovudindikatoren på den økonomiske Ulstein 51 765 3 555 1 639 151 403 7 021 4 197 4,6 2,1 194,0 9,0 5,4 situasjonen i kommunane. Netto driftsresultat er resultatet Hareid 51 934 3 765 3 430 64 469 3 217 788 4,9 4,4 80,6 4,2 1,0 Volda 51 289 2 232 2 446 91 767 3 465 7 307 2,4 2,7 99,7 3,8 7,9 etter at alle drifts- og finansutgifter er betalt. Tilrådinga Ørsta 52 217 1 149 1 891 63 655 2 317 5 566 1,5 2,5 82,7 3,0 7,2 er at netto driftsresultat i gjennomsnitt skal utgjere minst Ørskog 59 012 610 278 89 802 5 101 905 0,7 0,3 96,5 5,5 1,0 1,75 prosent av brutto driftsinntekter. I 2016 var samla Norddal 69 954 1 145 825 161 313 8 283 510 1,0 0,7 136,8 7,0 0,4 netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter for Stranda 57 677 8 411 5 819 136 215 7 292 1 316 9,9 6,8 159,6 8,5 1,5 kommunane i Møre og Romsdal 3,5 prosent, noko som er Stordal 76 193 -4 878 -3 903 127 407 5 495 9 501 -4,2 -3,3 109,0 4,7 8,1 det beste resultatet på 2000-talet. Sykkylven 51 909 3 425 4 053 57 750 2 025 699 5,0 5,9 84,3 3,0 1,0 Skodje 53 053 3 145 2 726 68 603 3 627 7 110 4,1 3,5 88,7 4,7 9,2 Mykje av forklaringa på dei gode resultata i kommunane Sula 54 048 2 328 2 413 79 629 3 438 9 256 3,2 3,3 110,4 4,8 12,8 må tilskrivast ekstraordinære omstende. Utbytteskatten Giske 51 794 2 645 712 112 746 6 213 336 3,6 1,0 155,4 8,6 0,5 vart justert opp i samband med ny skattereform i 2016. Haram 51 413 742 215 88 812 3 639 1 178 1,1 0,3 126,1 5,2 1,7 Tilpassingar til reforma gjorde at store meirskatteinntekter Vestnes 49 835 -361 473 51 754 2 501 275 -0,4 0,5 55,3 2,7 0,3 gjennom utbytte og andre eigaruttak kom til skattlegging Rauma 55 305 2 289 2 772 70 927 1 983 568 2,8 3,4 86,4 2,4 0,7 i 2016. Nesset 58 478 1 255 1 672 94 104 3 736 2 635 1,3 1,7 95,2 3,8 2,7 Midsund 64 566 2 849 1 887 75 143 4 222 4 196 3,0 2,0 78,6 4,4 4,4 Kommunar kan nytte midlar på disposisjonsfond både til Sandøy 73 114 -1 309 1 527 103 446 2 609 22 030 -1,3 1,5 99,2 2,5 21,1 drifts- og investeringsføremål. Kommunane kan, i år med Aukra 55 980 37 752 41 016 99 031 6 681 103 276 24,6 26,8 64,6 4,4 67,4 Fræna 53 176 4 193 3 997 62 678 3 123 4 351 5,1 4,9 76,7 3,8 5,3 underskot i drifta, dekke dette inn gjennom avsetningar i Eide 58 091 49 -1 154 82 116 3 552 7 576 -1,1 -1,4 97,1 4,2 9,0 disposisjonsfond, som dermed vil kunne utgjere ein buf- Averøy 52 510 2 950 1 181 83 959 4 984 2 479 4,0 1,6 113,0 6,7 3,3 fer mot ubalansar i kommuneøkonomien. Det er tilrådd at Gjemnes 61 208 4 795 5 200 57 745 3 331 5 203 5,4 5,9 65,2 3,8 5,9 kommunane har eit disposisjonsfond på minst fem prosent Tingvoll 60 991 2 704 412 98 081 7 313 3 880 2,8 0,4 100,4 7,5 4,0 av brutto driftsinntekter. Sunndal 56 027 3 449 3 440 67 530 3 830 16 019 3,0 3,0 58,1 3,3 13,8 Surnadal 55 546 96 479 57 878 3 309 7 748 0,1 0,5 64,3 3,7 8,6 Statistisk sentralbyrå har tal frå og med 2003. I denne Rindal 63 212 3 488 5 280 75 861 3 946 8 267 3,3 5,0 72,3 3,8 7,9 perioden har storleiken på disposisjonsfonda som del Halsa 67 441 7 478 7 324 83 919 5 038 11 894 7,0 6,8 78,0 4,7 11,1 av brutto driftsinntekter aldri vore større enn i 2016 for Smøla 62 319 2 697 3 356 92 197 4 855 6 438 2,4 3,0 82,3 4,3 5,7 kommunane i Møre og Romsdal og i resten av landet, Aure 65 674 8 262 2 871 67 410 5 360 15 945 7,8 2,7 63,7 5,1 15,1 Møre og høvesvis 5,5 prosent og 8,3 prosent. 52 632 3 317 2 942 83 968 4 205 4 611 4,0 3,5 100,5 5,0 5,5 Romsdal Landet utanom Oslo 52 158 2 965 3 319 67 036 3 241 6 712 3,7 4,1 83,1 4,0 8,3

74 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Ein stor del av denne framgangen må likevel til­skrivast Kommuneforvaltninga si innanlandske Sertifikatlån i kommunane i millionar kroner meirskatteinngangen i 2016, og til dels i 2015, og kan bruttogjeld, 2000–2017 i millionar kroner for Møre og Romsdal, 2000–2016 vere av forbigåande karakter. Det er store forskjellar mel-   lom kommunane i den relative storleiken på disposisjons-   fonda, og mange kommunar har knapt nok midlar på  disposisjonsfond.    Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter er ein    annan sentral indikator på den økonomiske tilstanden i   kommunane. Netto lånegjeld er langsiktig lånegjeld utan-  Millionar kroner om pensjonsforpliktingar, og fråtrekt utlån og ubrukte Millionar kroner     låne­midlar. I Møre og Romsdal er dette forhaldstalet 100,5   prosent. Ifølge dette forholdstalet er det berre kommunane i   Finnmark som har meir gjeld. Ulstein er dessutan den kom-   munen i landet med høgast netto lånegjeld.     Nokre kommunar har store lån i       sertifikatmarknaden                                                     Mai    Kommunane har høve til å finansiere seg langsiktig med å Utlån frå bankar Statlege låneinstitutt Utlån frå kredittforetak rullere kortsiktige sertifikatlån. Sertifikatlån er gjeldspa- Utlån frå finansieringsselskaper Utlån frå livsforsikringsselskap  pir med løpetid opp til 12 månader. Kortsiktig finansiering Utlån frå pensjonskasser Obligasjonsgjeld Sertifikatgjeld krev rullering av låna ved forfall, noko som inneberer ein Kjelde: SSB høgare refinansieringsrisiko enn for lån med lengre løpetid.              Grunnen til at kommunane tar opp kortsiktige lån, er først Sertifikatlån i eit utval av kommunane i Møre og Romsdal for 2015 og 2016* Utlån frå bankar Statlege låneinstitutt og fremst pris. Lån med kort løpetid er billegare enn lån 2015 2016 Utlån frå livsforsikringsselskap Utlån frå pensjonskasser Sertifikatlån i prosent Sertifikatlån i prosent med lang løpetid. Sertifikatlån av langsiktig gjeld eks. Sertifikatlån av langsiktig gjeld eks. i 1000 kroner, konsern pensjonsforpliktingar, konsern i 1000 kroner, konsern pensjonsforpliktingar, konsern Oversikta over dei ulike lånekjeldene til kommuneforvalt- Molde 220 400 6,9 0 0 ninga viser at det har vore ein sterk vekst i opptak av ser- Ålesund 2 100 000 47 2 400 000 50,3 tifikatlån frå 2007. Sertifikatlån utgjorde 1/8 av den samla Kristiansund 1 645 000 69,7 2 142 539 87,3 låneportefølja til kommunane ved utgangen av 2016, det Sande 47 500 19,6 0 0 vil seie i overkant av 56 milliardar kroner. For Møre og Ulstein 1 064 621 74,5 1 245 972 83,9 Volda 130 136 16,5 130 136 14,3 Romsdal ser vi at sertifikatlån har auka frå null til 7,5 mil- Ørsta 296 648 43,8 79 470 10 liardar kroner i same periode. Stranda 179 091 24,2 203 091 27,8 Av dei ti kommunane i fylket som har finansiering i serti- Giske 150 000 15 90 000 8,7 Haram 733 800 84,4 838 975 87,6 fikatlån, er det særleg Haram, Kristiansund og Ulstein som Rauma 0 0 208 031 31,9 har ein svært stor del av finansieringa i sertifikatlån. Tingvoll 142 309 43,4 154 641 47,3

* Det er ei viss usikkerheit knytt til tala, dels grunna at rapporteringa frå kommunane kan vere noko unøyaktig, i tillegg til at graden av sertifikatlån svingar ein god del, sjølv innanfor eit kort tidsrom. www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 75 Kjelde: SSB Skeiv kjønnsfordeling i privat og Indikatorar for kjønnslikestilling – skår for Møre og Romsdal og landet, 2015 offentleg sektor Grad av kjønnsbalanserte utdanningsprogram i videregåande skole Likestillingsindeksen til Statistisk sentralbyrå (SSB) inne- Møre og Romsdal 18 held 12 indikatorar som gir kommunar og fylke ein saman- Kjønnsfordeling blant leiarar Landet liknbar skår på likestilling mellom kjønna. Siste tilgjen- Kjønnsbalanse i privat sektor LIKESTILLING gelege tal er frå 2015, og den indeksen viser at Møre og Kjønnsbalanse i oƒtentleg sektor Romsdal har lågare skår enn landsgjennomsnittet på ni av Grad av kjønnsbalansert næringsstuktur indikatorane. Del fedre som tar hile fedrekvoten eller meir av foreldrepengeperioden Kjønnsbalansen i offentleg sektor er det området der Møre Forholdet mellom menn og kvinners deltidsarbeid og Romsdal skårar dårlegast samanlikna med landet elles. I Forholdet mellom menn og kvinners bruttoinntekt Møre og Romsdal er kvinnedelen i offentleg sektor 75,0 pro- Forholdet mellom kvinner og sent mot 70,2 prosent for landet. Også for kjønnsbalanse i menn i arbeidsstyrken Forholdet mellom kvinner og menn privat sektor og kjønnsbalanse i næringsstruktur skil Møre med høgare utdanning og Romsdal seg ut med klart lågare skår enn landssnittet. Kjønnsfordeling blant kommunestyrerepresentantar Eit anna område der Møre og Romsdal får relativt dårleg Del barn   år i barnehage skår, er forholdet mellom utdanningsnivået til menn og , , , , , , , , , , , kvinner. Både nasjonalt og i fylket er det slik at fleire kvinner Kjelde: SSB enn menn har høgskole- eller universitetsutdanning, men Indikatorar for kjønnslikestilling, grunnlagstal, Møre og Romsdal og landet 2010 og 2015 forskjellen i utdanningsnivå er større i Møre og Romsdal. 2010 2015 Endring 2010–2015 Her har 30,9 prosent av kvinnene og 22,3 prosent av M og R Landet M og R Landet M og R Landet mennene høgare utdanning. Tilsvarande tal for landet er Del barn 1-5 år i barnehage (prosent) 91,7 89,3 92,6 90,5 0,9 1,2 35,4 og 28,6 prosent. For dei andre indikatorane som fylket Del menn blant kommunestyrerepresentantar (prosent) 65,3 61,8 61,9 61,0 -3,4 -0,8 skårar dårleg på, er avviket til landssnittet nokså lite. Del kvinner blant kommunestyrerepresentantar (prosent) 34,7 38,2 38,1 39,0 3,4 0,8 Del menn med høgare utdanning (prosent) 18,5 24 22,3 28,6 3,8 4,6 Både nasjonalt og i Møre og Romsdal finn vi lite utvikling Del kvinner med høgare utdanning (prosent) 24,4 28,4 30,9 35,4 6,5 7,0 på dei fleste indikatorane i likestillingsindeksen frå 2010 Del menn (20-66 år) i arbeidsstyrken (prosent) 84,9 83,1 85,8 83,6 0,9 0,5 til 2015. Sjølv om endringane er nokså små, ser vi likevel Del kvinner (20-66 år) i arbeidsstyrken (prosent) 7 7,9 76,7 79,5 7 7,7 1,6 1,0 Gjennomsnittleg bruttoinntekt, menn (kr) 422 000 433 200 508 300 530 100 86 300 96 900 at Møre og Romsdal skårar betre på åtte av tolv indika- Gjennomsnittleg bruttoinntekt, kvinner (kr) 266 400 285 600 328 700 354 000 62 300 68 400 torar i 2015 enn i 2010. Særleg gledeleg er auken i delen Del sysselsette menn (20-66 år) som jobber deltid (prosent) 13,9 15,1 18,4 16,8 4,5 1,7 kvinnelege kommunestyrerepresentantar, som har gått frå Del sysselsette kvinner (20-66 år) som jobber deltid (prosent) 40,4 36,4 47,7 39,9 7,3 3,5 34,7 prosent i 2010 til 38,5 prosent i 2015. Eit anna område Del fedre som tar heile fedrekvoten eller meir av foreldrepengeperioden 63,6 61,7 71,6 70,0 8,0 8,3 der vi ser positiv endring, er i kjønns­fordelinga mellom Grad av kjønnsbalansert næringsstuktur (skår) 0,5 0,6 0,5 0,6 0,0 0,0 leiarar. 32,8 prosent av leiarane i Møre og Romsdal i 2015 Del menn blant sysselsette (20-66 år) i offentleg sektor (prosent) 24,8 29,3 25,0 29,8 0,2 0,5 var kvinner, og det er 1,8 prosentpoeng fleire enn i 2010. Del kvinner blant sysselsette (20-66 år) i offenleg sektor (prosent) 75,2 70,7 75,0 70,2 -0,2 -0,5 Del menn blant sysselsette (20-66 år) i privat sektor (prosent) 66,1 63,1 67,0 63,4 0,9 0,3 Den skeive kjønnsfordelinga i privat og offentleg sektor har Del kvinner blant sysselsette (20-66 år) i privat sektor (prosent) 33,9 36,9 33,0 36,6 -0,9 -0,3 ikkje betra seg frå 2010 til 2015. For privat sektor går delen Del menn blant leiarar (20-66 år) (prosent) 69,0 66,1 67,2 65,1 -1,8 -1,0 kvinneleg sysselsette ned frå 33,9 til 33,0 prosent i perioden. Del kvinner blant leiarar (20-66 år) (prosent) 31,0 33,9 32,8 34,9 1,8 1,0 Grad av kjønnsbalanse i utdanningsprogram på videregåande skole (skår) 0,64 0,66 0,65 0,68 0,01 0,02

76 Kjelde: Møreforsking Kjelde: Møreforsking Lite fokus på rekruttering av kvinnelege Kjønnsfordelinga på ulike leiarnivå i større Rekrutterte leiarar til større verksemder i leiarar verksemder i Møre og Romsdal, 2017 Møre og Romsdal etter intern og ekstern rekruttering og kjønn, 2016 Institutt for samfunnsforskning gjennomfører regelmessig   sitt «Core Toppleder-barometer». Her ser dei på fordelinga  mellom menn og kvinner i styre og toppleiargrupper i dei  200 største selskapa i Noreg. Tala frå 2017 viser ein mar-   kant ubalanse i kjønnsfordelinga i toppleiargruppene (leia- ,    rar som rapporterer til toppleiar). Berre 20 prosent av desse  er kvinner, og 93 prosent av dei 200 største selskapa har ein   Prosent mann som øvste leiar. 

 leiarar Tal For å få meir kunnskap om kjønnsfordeling blant leiarar i   Møre og Romsdal og årsaker til dette, hyra fylkes­kommunen     inn Møreforsking til å gjennomføre ei spørje­undersøking ,  retta mot dei største private og offentlege verksemdene i Nivå Nivå  Nivå  Nivå  fylket. Utvalet var alle verksemder med 50 tilsette eller  meir. Undersøkinga gikk ut på e-post til HR-ansvarlege i Menn Kvinner Internt Eksternt Internt Eksternt Internt Eksternt 305 verksemder i mai 2017, og det kom inn 107 svar. Ein Nivå  Nivå  Nivå  svarprosent på 35,1 kan i seg sjølv vere ein indikasjon på Kvinner laber interesse for dette temaet i verksemdene. Menn

Denne svake interessa blir stadfesta av resultata frå under- Kjelde: Møreforsking Kjelde: Møreforsking søkinga. Berre i 15 prosent av verksemdene er rekruttering Del leiarar rekruttert og tal leiarar slutta, Del verksemder som har planar eller tiltak av kvinner forankra i strategiske mål og handlingsplanar. samla for alle leiarnivå fordelt på kjønn, 2016 for å auke talet kvinnelige leiarar, 2017 Berre sju prosent gjer spesielle tiltak for å vende seg til kvinner når dei rekrutterer. Og berre ni prosent gjennomfø-  rer spesielle tiltak for å gjere det meir attraktivt eller lettare   Om rekruttering av for kvinnelege tilsette å ta leiaransvar. kvinner er forankra i   strategiske mål og handlingsplanar Undersøkinga viser elles at på leiarnivå 2 (dei som rappor-   terer til toppleiar) er kvinnedelen 37 prosent. Delen kvin- Om det blir gjort spesielle tiltak ved nelege leiarar aukar ikkje vidare nedover i leiarhierarkiet.  rekruttering for å Prosent henvende seg til kvinner På leiarnivå 3 og 4 er kvinnedelen 38 og 35 prosent.     Om det blir gjort Det er framleis fleire menn enn kvinner som blir rekrut- spesielle tiltak for å gjere  det meir attraktivt og/ tert til leiarstillingar. Av nyrekrutterte leiarar (alle nivå) i eller lettare for kvinnelege dei største verksemdene i Møre og Romsdal i 2016 var 60  tilsette å ta leiaransvar prosent menn.      Slutta Starta Prosent

Ja Nei Veit ikkje Menn Kvinner www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 77 Kjelde: SSB Kjelde: SSB 55 prosent av kvinnene arbeider fulltid Del sysselsette etter stillingsprosent Tal sysselsette etter stillingsprosent I Møre og Romsdal har 44,9 prosent av dei sysselsette og kjønn, 2016 og næring, 2016 Under 100% 100% og over Ukjent kvinnene og 13,9 prosent av dei sysselsette mennene ein 

stillingsprosent under 100. Dette er 6,6 prosentpoeng  Møre og Romsdal

høgare for kvinner, og 0,2 prosent lågare for menn enn Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner
landsgjennomsnittet. Molde LandetPrimærnæring, uoppgitt og SN84*** 105 147 673 810 103 22  11 437 kvinner og 5 024 menn i Møre og Romsdal har Sekundærnæringar inkl. bygg og anlegg 98 73 2 722 471 75 5 ein stillingsdel på 50 prosent eller lågare. Dette utgjer  Varehandel, transport 19,2 prosent av dei sysselsette kvinnene og 7,5 prosent av  og diverse tenester** 440 738 1 513 805 54 18

dei syssel­sette mennene i fylket. Tilsvarande tal for heile IKT, finans, og diverse  landet er 18,0 prosent for kvinner og 8,2 prosent for menn. tenester* 153 245 1 025 503 64 15  Undervisning 104 263 309 525 10 3 Fordeler vi dei sysselsette på åtte overordna nærings­grupper, i stillingsprosent sysselsette Del av Helse- og sosialtenester 253 1 484 516 1 565 23 42

finn vi ein større del kvinner enn menn i deltidsstillingar Personleg tenesteyting 45 117 201 223 20 24 i alle gruppene. Størst del sysselsette i stillingsprosentar I alt 1 198 3 067 6 959 4 902 349 129 Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner lågare enn 100 finn vi innan helse- og sosialtenestene, <  %  % % > % Ukjent Primærnæring, Ålesund uoppgitt og SN84*** 25 80 860 541 310 57 og dette gjeld begge kjønn. 58,3 prosent av kvinnene og Stillingskategori Sekundærnæringar 36,1 prosent av mennene som er sysselsett her, har mindre Landet Møre og Romsdal inkl. bygg og anlegg 300 186 3 719 683 97 8

enn 100 prosent stilling. Det er altså 22,2 prosentpoeng Varehandel, transport Kjelde: SSB forskjell mellom kjønna. Størst forskjell mellom kjønna er og diverse tenester** 812 1 450 3 552 1 612 86 16 Del sysselsette i stillingsprosent lågare det i næringar knytt til varehandel, transport, lagring og IKT, finans, og diverse enn 100 prosent etter kjønn og næring, tenester* 309 512 1 989 1 189 105 31 overnattings- og serveringsverksemder. Der er forskjellen Møre og Romsdal, 2016 Undervisning 175 450 615 856 7 6 30,0 prosentpoeng. †€ Helse- og sosialtenester 343 2 783 760 2 536 70 65 Personleg tenesteyting 68 184 263 329 41 38 Ser vi på korleis desse forskjellane mellom næringane gjer € I alt 2 032 5 645 11 758 7 746 716 221 seg gjeldande i dei tre største byane i fylket, finn vi at delen Kristian- Primærnæring, kvinner som har stillingsdel på under 100 prosent, er noko € sund uoppgitt og SN84*** 41 72 332 266 69 29 større i Ålesund og Kristiansund enn i Molde. Dette gjer Sekundærnæringar inkl. bygg og anlegg 90 63 1 650 296 51 6 at Molde er best av dei tre største byane når det kjem til „€ stillingsprosentar under 100 prosent. Varehandel, transport og diverse tenester** 267 552 1 488 676 37 16 ƒ€ IKT, finans, og diverse Når det kjem til fulltidsstillingar for kvinner, er Molde best tenester* 148 210 604 369 55 7 ‚€ i fylket. Der utgjer delen kvinner i fulltidssysselsetting prosent i næring, Del sysselsett Undervisning 64 201 233 358 6 4 29,5 prosent av alle sysselsette i kommunen, mot 27,5 pro- Helse- og sosialtenester 128 1 075 274 998 30 22 € sent i Ålesund og 27,6 prosent i Kristiansund. I kommunane Personleg tenesteyting 34 63 80 106 20 22

Vanylven, Sande og Rindal er denne delen rundt 16 pro- anlegg I alt 772 2 236 4 661 3 069 268 106 Bygg og Bygg Helse og sent. Også i kommunane Midsund, Averøy og Aure er delen Personleg tenesteyting Varehandel, Varehandel, transport og IKT, finans og IKT, Undervisning sosialtenester * Informasjon og kommunikasjon, finansieringtjenester og forsikring, faglig, under 20 prosent. Landsgjennomsnittet er 27,7 prosent. Primærnæring, diverse tenester*diverse vitenskapelig og teknisk forretningsmessig tjen., eiendom diverse tenester**diverse

uoppgitt og SN *** **Varehandel, transport og lagring, overnattings- og serveringsverksemd Sekundærnæringar eksl. bygg og anlegg bygg eksl. ***SN84 er offentleg administrasjon Menn Kvinner

78 Kjelde: SSB Del sysselsette etter stillingsprosent og kjønn, 2016

Tal sysselsette etter arbeidsstad Del av alle sysselsette etter arbeidsstad

Opp til og med 50 % Fra 50 % opp til 100% 100 % og over Ukjent Opp til og med 50 % Fra 50 % opp til 100% 100 % og over Ukjent

Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner Samla Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner Molde 693 1 397 505 1 670 6 959 4 902 349 129 16 604 4,2 8,4 3,0 10,1 41,9 29,5 2,1 0,8 Ålesund 1 131 2 408 901 3 237 11 758 7 746 716 220 28 117 4,0 8,6 3,2 11,5 41,8 27,5 2,5 0,8 Kristiansund 459 947 313 1 289 4 661 3 069 268 106 11 112 4,1 8,5 2,8 11,6 41,9 27,6 2,4 1,0 Vanylven 73 201 44 203 439 203 114 34 1 311 5,6 15,3 3,4 15,5 33,5 15,5 8,7 2,6 Sande 34 136 24 172 548 194 66 14 1 188 2,9 11,4 2,0 14,5 46,1 16,3 5,6 1,2 Herøy 100 433 140 567 1 544 827 311 50 3 972 2,5 10,9 3,5 14,3 38,9 20,8 7,8 1,3 Ulstein 157 439 92 500 2 373 977 116 36 4 690 3,3 9,4 2,0 10,7 50,6 20,8 2,5 0,8 Hareid 62 160 67 266 851 438 95 17 1 956 3,2 8,2 3,4 13,6 43,5 22,4 4,9 0,9 Volda 222 513 143 758 1 494 1 082 178 54 4 444 5,0 11,5 3,2 17,1 33,6 24,3 4,0 1,2 Ørsta 164 448 141 593 1 939 929 229 76 4 519 3,6 9,9 3,1 13,1 42,9 20,6 5,1 1,7 Ørskog 41 87 20 124 399 216 53 11 951 4,3 9,1 2,1 13,0 42,0 22,7 5,6 1,2 Norddal 45 75 31 131 250 179 73 27 811 5,5 9,2 3,8 16,2 30,8 22,1 9,0 3,3 Stranda 80 193 92 252 1 046 621 84 24 2 392 3,3 8,1 3,8 10,5 43,7 26,0 3,5 1,0 Stordal 21 37 9 61 186 106 35 12 467 4,5 7,9 1,9 13,1 39,8 22,7 7,5 2,6 Sykkylven 129 305 119 461 1 624 886 120 28 3 672 3,5 8,3 3,2 12,6 44,2 24,1 3,3 0,8 Skodje 57 126 40 201 709 336 87 21 1 577 3,6 8,0 2,5 12,7 45,0 21,3 5,5 1,3 Sula 153 270 115 341 1 285 601 149 27 2 941 5,2 9,2 3,9 11,6 43,7 20,4 5,1 0,9 Giske 115 214 51 333 936 531 268 33 2 481 4,6 8,6 2,1 13,4 37,7 21,4 10,8 1,3 Haram 165 332 428 492 1 628 813 171 40 4 069 4,1 8,2 10,5 12,1 40,0 20,0 4,2 1,0 Vestnes 111 305 209 411 986 595 167 33 2 817 3,9 10,8 7,4 14,6 35,0 21,1 5,9 1,2 Rauma 116 273 111 345 1 347 869 195 71 3 327 3,5 8,2 3,3 10,4 40,5 26,1 5,9 2,1 Nesset 37 95 22 147 258 202 80 17 858 4,3 11,1 2,6 17,1 30,1 23,5 9,3 2,0 Midsund 33 77 19 130 374 147 60 5 845 3,9 9,1 2,2 15,4 44,3 17,4 7,1 0,6 Sandøy 15 44 9 81 303 141 43 12 648 2,3 6,8 1,4 12,5 46,8 21,8 6,6 1,9 Aukra 41 105 113 158 612 363 71 15 1 478 2,8 7,1 7,6 10,7 41,4 24,6 4,8 1,0 Fræna 121 314 87 412 1 310 830 271 63 3 408 3,6 9,2 2,6 12,1 38,4 24,4 8,0 1,8 Eide 36 126 24 155 506 293 91 15 1 246 2,9 10,1 1,9 12,4 40,6 23,5 7,3 1,2 Averøy 73 188 45 246 1 024 422 180 34 2 212 3,3 8,5 2,0 11,1 46,3 19,1 8,1 1,5 Gjemnes 24 64 37 124 240 192 111 25 817 2,9 7,8 4,5 15,2 29,4 23,5 13,6 3,1 Tingvoll 49 98 39 182 279 226 102 31 1 006 4,9 9,7 3,9 18,1 27,7 22,5 10,1 3,1 Sunndal 142 309 122 363 1 790 934 94 48 3 802 3,7 8,1 3,2 9,5 47,1 24,6 2,5 1,3 Surnadal 166 288 84 393 1 117 652 149 57 2 906 5,7 9,9 2,9 13,5 38,4 22,4 5,1 2,0 Rindal 36 92 19 147 302 142 100 30 868 4,1 10,6 2,2 16,9 34,8 16,4 11,5 3,5 Halsa 31 76 61 86 234 131 55 10 684 4,5 11,1 8,9 12,6 34,2 19,2 8,0 1,5 Smøla 39 85 21 108 441 255 79 25 1 053 3,7 8,1 2,0 10,3 41,9 24,2 7,5 2,4 Aure 53 177 32 221 634 303 123 21 1 564 3,4 11,3 2,0 14,1 40,5 19,4 7,9 1,3 Møre og Romsdal 5 024 11 437 4 329 15 360 52 386 31 353 5 453 1 471 126 813 4,0 9,0 3,4 12,1 41,3 24,7 4,3 1,2

Landet 112 320 220 988 79 467 251 004 1 073 493 718 631 97 307 38 693 2 591 903 4,3 8,5 3,1 9,7 41,4 27,7 3,8 1,5 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 79 Kjelde: SSB Kjelde: SSB Færre melde lovbrot i Møre og Romsdal Melde lovbrot (årleg gjennomsnitt) Melde lovbrot per 1 000 innbyggarar, 2015–2016 Talet på melde lovbrot per 1 000 innbyggarar i Møre i Møre og Romsdal Landet og Romsdal er blant dei lågaste av alle fylka. I Møre og Oslo Romsdal var det meldt 42,1 lovbrot per 1 000 innbyggarar Telemark 19 Endring frå i 2015/2016. Berre Sogn og Fjordane hadde lågare tal på 2014/2015 VestAgder til

LOVBROT AustAgder melde lovbrot per 1 000 innbyggarar. For landet sett under 2007/2008 2014/2015 2015/2016 2015/2016 Østfold eitt vart det meldt 63,7 lovbrot per 1 000 innbyggarar. Flest Molde 1 664 1 503 1 357 -146 Vestfold melde lovbrot var det i Oslo, med heile 101,3 melde lovbrot Ålesund 2 955 3 125 2 939 -186 Finnmark Kristiansund 1 527 1 555 1 530 -25 Rogaland per 1000 innbyggarar. Hedmark Vanylven 69 87 64 -23 Akershus Sande 52 62 59 -3 Samla for kommunane i fylket har det vore ein nedgang i Hordaland talet på melde lovbrot. Når vi samanliknar talet på melde Herøy 223 223 215 -8 SørTrøndelag lovbrot i 2014/2015 med 2015/2016, ser vi ein nedgang på Ulstein 229 343 334 -9 Buskerud Hareid 182 254 206 -48 Troms 441 melde lovbrot. Det er ein nedgang på 3,8 prosent. Av Nordland Volda 275 331 382 51 kommunane med minst 50 melde lovbrot i 2014/2015 var Oppland Ørsta 323 423 398 -25 nedgangen i 2015/2016 størst i Vanylven, Hareid og Eide, NordTrøndelag Ørskog 129 128 130 2 Møre og Romsdal med nedgang på høvesvis 26,4, 18,9 og 15,3 prosent. I Norddal 60 39 38 -1 Sogn og Fjordane Nesset, Volda og Sunndal var det ein auke i same tidsrom Stranda 119 133 124 -9       på høvesvis 26,1, 15,4 og 13,6 prosent. I absolutte tal var Stordal 22 30 19 -11 nedgangen størst i Ålesund, Molde og Hareid. Sykkylven 227 219 208 -11 Skodje 151 214 212 -2 Kjelde: SSB I 2006 var det til saman 12 571 melde lovbrot i fylket, mens Sula 212 241 251 10 Melde lovbrot (årleg gjennomsnitt) etter talet i 2016 var 10 874. I same periode gikk talet på lov- Giske 256 277 241 -36 lovbrotsgruppe, Møre og Romsdal brot knytt til eigedomstjuveri, som er den vanlegaste typen Haram 240 192 175 -17 lovbrot, ned med 57,4 prosent. Det er ein nedgang som i Vestnes 232 234 223 -11 Eigendomstjuveri absolutte tal (1 793) er høgare enn den samla nedgangen på Rauma 325 324 300 -24 1 697 færre melde lovbrot. Nesset 85 69 87 18 Trafikkovertreding Midsund 31 35 38 3 Sjølv om det samla talet på lovbrot har gått ned i fylket, Sandøy 15 12 18 6 Rusmiddellovbrot Aukra 77 72 71 -1 Ordens
og har talet likevel gått opp for enkelte grupper lovbrot. Størst integritetskrenking Fræna 403 304 295 -9 prosentvis auke i melde lovbrot var det for seksuallovbrot. Eide 136 98 83 -15 Vold og Der var auken i perioden på heile 72,8 prosent, eller 177 mishandling Averøy 180 199 222 23 melde lovbrot. Anna Gjemnes 120 125 137 12 vinningslovbrot Tingvoll 109 90 90 0 Forutan eigedomstjuveri utgjer melde lovbrot knytt til veg- Eigendomsskade Sunndal 338 294 334 40 trafikklova og rusmiddellova flest melde lovbrot. Dei tre Surnadal 187 145 149 4 Seksuallovbrot lovbrotsgruppene utgjer 54,6 prosent av alle melde lovbrot. Rindal 41 34 36 2 Halsa 79 46 50 4 Anna lovbrot

Smøla 57 35 43 8               Aure 78 101 97 -4    Møre og Romsdal 11 408 11 596 11 155 -441

80 www.mrfylke.no/fylkesstatistikk 81 Møre og Romsdal Fylkeskommune Plan- og analyseavdelinga Fylkeshusa 6404 Molde

Telefon: 71 25 80 00 www.mrfylke.no www.mrfylke.no/statistikk E-post: [email protected]