Program jądrowy w Republice Korei

Program jądrowy w Chinach

PROGRAM POLSKIEJ ENERGETYKI JĄDROWEJ ANALIZY I OPRACOWANIA

7 materiał informacyjny opracowany przez Departament Energii Jądrowej Ministerstwa Energii YELLOWCAKE

Yellowcake – koncentrat uranowy otrzy- mywany w zakładzie przerobu rud uranu. Nazwa pochodzi od charakterystycznego zabarwienia sproszkowanego produktu. Zawiera on 70-90% U3O8, który jest ukła- dem stabilnym chemicznie i może być w tej postaci przechowywany lub transportowany. Jako gotowy produkt handlowy pakowany jest i wysyłany w specjalnych 200 litrowych pojemnikach.

Opracowanie uwzględnia dane według stanu na czerwiec 2016 r. Program jądrowy w Republice Korei

Energia jądrowa pozostaje strategicznym priorytetem dla Korei Płd. Dąży ona do opanowania pełnego cyklu paliwowego i uzyskania pozycji jednego ze światowych eksporterów technologii jądrowych. Obecnie realizuje kon- trakt na budowę czterech reaktorów jądrowych w ZEA za sumę 20 mld $. W Republice Korei eksploatowanych jest 25 reaktorów energetycznych o łącznej mocy 23,02 GWe, które dostarczają ponad 30% krajowej produk- cji energii elektrycznej. Planowany jest wzrost o 70% zainstalowanej mocy do 37 GWe w 2029 r. i utrzymywanie tego poziomu do roku 2035.

YELLOWCAKE

Yellowcake – koncentrat uranowy otrzy- mywany w zakładzie przerobu rud uranu. Nazwa pochodzi od charakterystycznego zabarwienia sproszkowanego produktu. Zawiera on 70-90% U3O8, który jest ukła- dem stabilnym chemicznie i może być w tej postaci przechowywany lub transportowany. Jako gotowy produkt handlowy pakowany jest i wysyłany w specjalnych 200 litrowych pojemnikach.

1 Opracowanie uwzględnia dane według stanu na czerwiec 2016 r. 1. Bilans energetyczny

Republika Korei posiada minimal- 101 GWe w 2020 r. [1] W ostatnich latach reaktory kore- ne zasoby energetyczne (jedynie Korea Płd. eksploatuje 25 reakto- ańskie uzyskiwały średni współ- węgiel słabej jakości) i prawie rów jądrowych w 4 elektrowniach czynnik obciążenia wyn. 96,5% co całe paliwo (97%) dla elektrowni (Kori, Hanbit, Hanul i Wolsong), któ- jest jednym z najwyższych wyników importuje drogą morską. Koszty rych sumaryczna moc wynosi 23,02 na świecie. zakupu paliwa w 2011 r. wyniosły GWe. W roku 2015 wyprodukowały Głównym przedsiębiorstwem 170 mld. $ (ok. 30% całkowitego one 157,2 TWh, co stanowiło 31,7% energetycznym w Korei Płd. jest importu krajowego), a energetyka krajowej produkcji energii elek- Korea Electric Power Corporation jądrowa pozwoliła je zmniejszyć trycznej (odpowiednio 149,2 TWh (KEPCO). Produkuje ono ponad o ok. 20 mld. $. i 30,4% w roku 2014). [2] 93% energii elektrycznej w kraju Krajowa produkcja energii elek- Do 2020 r. moc zainstalowana (reszta spoczywa w rękach nieza- trycznej w 2013 r. wyniosła 539 w elektrowniach jądrowych ma leżnych, głównie prywatnych pro- TWh, z czego 242 TWh wyproduko- wzrosnąć do 26,4 GWe dostarcza- ducentów). Rząd posiada 49% akcji wano w elektrowniach węglowych jąc ponad 220 TWh energii elek- tego przedsiębiorstwa. Część firmy (44,9%), 139 TWh w jądrowych trycznej rocznie, co stanowić ma odpowiedzialna za produkcję ener- (25,8%), 123 TWh w gazowych ok. 43% produkcji krajowej. Rząd gii elektrycznej jest podzielona na (22,8%), 22 TWh zasilanych ropą w Seulu przewiduje, że w 2035 r. sześć podmiotów i cała produkcja naftową (4%) i 8 TWh z hydro- elektrownie jądrowe będą dyspo- jądrowa wraz z niewielkim udziałem elektrowni (1,5%). Na koniec 2012 nować mocą ok. 33 GWe (ok. 30% hydro wchodzi w skład największe- r. zainstalowana moc elektrowni mocy krajowej) i pokrywać połowę go z nich – Korea Hydro & Nuclear wynosiła 94,2 GWe i planowany jest zapotrzebowania kraju na ten typ Power Co Ltd (KHNP). jej stały wzrost, aż do osiągnięcia energii.

Wykres 1. Bilans energetyczny Korei Płd. w 2013 r. 4,0% 1,5%

Węgiel

Energia Jądrowa

Gaz 23,0% Ropa

Hydro 45,0%

25,0% 2

Węgiel Energia Jądrowa Gaz Ropa Hydro 2. Energetyka jądrowa

Program rozwoju energetyki energetycznych konstrukcji Combu- Reactor), bazujący na systemie jądrowej został zapoczątkowany stion Engineering, dwa CE System 80+, który posiada w Republice Korei w 1957 r. po (obecnie Areva) i jeden AECL. amerykański certyfikat NRC jako uzyskaniu przez nią członkostwa Korea następnie rozpoczęła proces reaktor III generacji. Prace nad w Międzynarodowej Agencji Energii zastępowania konstrukcji zagranicz- APR-1400 rozpoczęto w roku 1992, Atomowej (MAEA). W kolejnym nych rodzimymi rozwiązaniami oraz główny projekt ukończono w 1999 roku uchwalono podstawowy akt dążyła do standaryzacji technologii r. i w maju 2003 roku uzyskał on prawny - Atomic Energy Law, w 1959 jądrowych. W tym celu w 1987 certyfikat koreańskiego instytutu powołano urząd ds. energii jądrowej r. podpisała 10-cio letnią umowę ds. bezpieczeństwa jądrowe- – Office of Atomic Energy, a w 1962 o współpracy i transferze technolo- go – Korean Institute of Nuclear r. uruchomiono w Seulu pierwszy gii z Combustion Engineering. Jako Safety (KINS). Projekt opracowany reaktor badawczy KRR-1 typu TRIGA podstawę do standaryzacji wybra- zastał przez firmę Korea Power Mark II. Posiadając niewielkie zasoby no dwupętlowy system wytwarza- Engineering Company (KOPEC), paliw kopalnych Republika Korei nia pary - CE System 80. Został on a głównym jego wykonawcą jest postawiła na energię jądrową, która po raz pierwszy z powodzeniem firma Doosan. Reaktor ten o mocy miała zapewnić pokrycie rosnącego zastosowany w blokach Hanbit-3 nominalnej 1455 MWe cechuje zapotrzebowania na elektryczność, i 4. Kolejnym etapem rozwoju rodzi- zwiększony stopień odporności sej- wynikającego z dynamicznego roz- mej technologii było opracowanie smicznej wynoszący 300 Gal1, po- woju przemysłowego kraju. projektu standardowej elektrowni siada 60-letni okres gwarantowanej Pierwszy reaktor energetyczny jądrowej - Korean Standard Nuclear eksploatacji i zmniejszony koszt Kori-1 został włączony do sieci Plant (KSNP). Od 1995 r. wszystkie budowy o 10-20% w stosunku do w kwietniu 1978 r. Następnie EJ w Korei Płd. są budowane pra- OPR-1000. Obecnie w Korei Płd. w latach 80. oddano kolejnych wie wyłącznie w oparciu o rodzime eksploatowany jest jeden reaktor osiem reaktorów. Kori-1 i Kori-2 technologie. APR-1400, budowane są trzy, a ko- były zbudowane przez amerykań- Projekt KSNP został następ- lejne cztery są planowane. Cztery ską firmę Combustion Engineering nie rozwinięty do wersji KSNP+ reaktory tego typu budowane są (obecnie jest częścią Westinghouse (o zwiększonym poziomie bezpie- przez KEPCO w ZEA (EJ Barakah). Electric), Trzeci obiekt Wolson-1 czeństwa przy mniejszych kosztach Bazując na postępie rodzimej został skonstruowany przez Atomic budowy) i w 2005 r. pod nazwą myśli technicznej, jaki uzyskano Energy of Canada Limited (AECL). OPR-1000 (Optimised Power w trakcie projektowania KSNP Te trzy obiekty zakupione zostały Reactor) zaoferowany jako wersja w roku 2007 firma KHNP zdecy- jako projekty „pod klucz”. Następ- eksportowa na wschodzące rynki dowała się nie przedłużać poro- nych sześć reaktorów Kori-3 i 4, azjatyckie (Indonezja, Wietnam). zumienia o transferze technologii Yonggwang-1 i 2, Ulchin-1 i 2 było Obecnie Korea Płd. eksploatuje z firmą Westinghouse i obie strony także konstrukcjami zagraniczny- dziesięć reaktorów OPR-1000. doszły do porozumienia, że każda mi lecz już z większym udziałem Kolejnym etapem w rozwoju z nich może dysponować techno- krajowych firm – głównie Hyun- rodzimych konstrukcji reakto- logią, którą opracowano wspólnie dai. Pod koniec lat 80. Korea Płd. rów energetycznych jest reaktor i że nie będą konkurować ze sobą eksploatowała sześć reaktorów APR‑1400 (Advanced Pressurised przy zdobywaniu zagranicznych 3 kontraktów na budowę APR-1400. czeństwa jądrowego (NSSC). Posia- Reaktory PWR należą do pięciu Ponieważ Westinghouse wciąż da on budowę modułową, większą typów: pozostaje właścicielem kilku pa- liczbę zestawów paliwowych niż - PWR – Westinghouse – 6 szt.; tentów niezbędnych przy budowie APR-1400, wzmocnioną obudowę - PWR – Framatome – 2 szt.; APR-1400, które przejął kupując bezpieczeństwa oraz pasywny - PWR – Syst 80 – 2 szt.; firmę Combustion Engineering to układ odbioru ciepła powyłącze- - OPR-1000 – 10 szt.; prawdopodobnie nie zgodzi się niowego. Jego czas budowy ma być - APR-1400 – 1 szt. na wejście KEPCO na dochodowe krótszy niż APR-1400 i wynosić 36 rynki: chiński i amerykański bez miesięcy (48 mies. dla APR-1400). W chwili obecnej w Korei Płd. uprzedniego zakupu przez nią praw Obecnie w Korei Płd. eksplo- budowane są trzy reaktory energe- do tych technologii. KHNP stara się atowanych jest 25 reaktorów tyczne o projektowanej mocy 4,2 więc rozwijać produkcję własnych energetycznych w 4 elektrowniach GWe oraz planowana jest budowa komponentów mogących zastąpić o sumarycznej zainstalowanej mocy kolejnych 8 reaktorów o przewidy- te, na które wymagana jest licencja elektrycznej 23,017 GWe. wanej mocy 11,6 GWe. Westinghouse’a. Powstał w ten Cztery reaktory w elektrowni sposób projekt zaawansowanego Wolsong są reaktorami ciężkowod- reaktora o większej mocy APR+ nymi ciśnieniowymi (PHWR) typu (1500 MWe), który w roku 2014 CANDU, pozostałe 21 - to reaktory uzyskał aprobatę komisji ds. bezpie- lekkowodne ciśnieniowe (PWR).

Mapa 1. Rozmieszczenie głównych obiektów jądrowych w Korei Płd.

4 Tabela 1. Wykaz reaktorów energetycznych eksploatowanych w Korei Płd.

Lp. Reaktor Typ Moc zainstalowana Oddanie do eksploatacji (netto) MWe

1. Kori-1,2,3,4 PWR – Westinghouse 576 4/78 PWR – Westinghouse 640 7/83 PWR – Westinghouse 1011 9/85 PWR – Westinghouse 1010 4/86 Shin Kori-1,2,3 OPR-1000 999 2/11 OPR-1000 1000 7/12 APR-1400 1340 5/16

2. Wolsong-1,2,3,4 PHWR – Candu 657 4/83 PHWR – Candu 650 7/97 PHWR – Candu 665 7/98 PHWR – Candu 669 10/99 Shin Wolsong-1,2 OPR-1000 998 7/12 OPR-1000 1000 7/15

3. Hanbit2/Yong- PWR – Westinghouse 961 8/86 gwang-1,2,3,4,5,6 PWR – Westinghouse 977 6/87 PWR – Syst 80 1000 12/95 PWR – Syst 80 998 3/96 OPR-1000 994 5/02 OPR-1000 993 12/02

4 Hanul/Ulchin-1,2,3,4,5,6 PWR – Framatome 963 9/88 PWR – Framatome 965 9/89 OPR-1000 997 8/98 OPR-1000 999 12/99 OPR-1000 998 7/04 OPR-1000 997 4/05

Razem: 25 w eksploatacji Moc zainstalowana: 23,017 GWe

5 Tabela 2. Wykaz reaktorów energetycznych budowanych i planowanych w Korei Płd.

Moc projektowana Rozpoczęcie Planowane oddanie Lp. Reaktor Typ (brutto) MWe budowy do eksploatacji

1. Shin Kori-4 APR-1400 1400 8/2009 2/2017

2. Shin Hanul/Ulchin-1 APR-1400 1400 7/2012 4/2017

3. Shin Hanul/Ulchin-2 APR-1400 1400 6/2013 2/2018

4. Shin Kori-5 APR-1400 1400 9/2016 3/2021

5. Shin Kori-6 APR-1400 1400 9/2018 3/2022

6. Shin Hanul/Ulchin-3 APR-1400 1400 2018 2022

7. Shin Hanul/Ulchin-4 APR-1400 1400 2019 2023

8. Cheonji-1 APR+ 1500 2022 2026

9. Cheonji-2 APR+ 1500 2023 2027

10. Shin Kori-7 APR+ 1500

11. Shin Kori-8 APR+ 1500

Razem: 3 w budowie i 8 planowanych Moc projektowana: 15,8 GWe (4,2 + 11,6)

1. Gal jest jednostką przyspieszenia ruchu gruntu (tzw. peak ground acceleration - miejscowych rybaków, którzy twierdzili, że w układzie CGS i wynosi 1 cm/s2. Stosowana PGA) w czasie trzęsienia ziemi. problemy występujące w tych elektrowniach w grawimetrii do pomiarów anomalii pola 2. W maju 2013 r. nazwy dwóch elektrowni niszczą wizerunek ich tradycyjnych połowów. grawitacyjnego oraz w sejsmologii i inżynierii – Yonggwang i Ulchin zostały zmienione od- antysejsmicznej do pomiarów przyspieszenia powiednio na: Hanbit i Hanul na skutek żądań 6 3. Plany ekspansji przedsiębiorstw koreańskich na rynki zagraniczne

Pierwszym projektem eksportowym -Wsch. W grudniu 2009 r. reaktor Republika Korei planuje dalszą realizowanym przez Republikę Korei APR1400 został wybrany przez ekspansję przemysłu jądrowego na był kontrakt na budowę reaktora rząd Zjednoczonych Emiratów rynki międzynarodowe. Bazując na badawczego w Jordanii (Jordanian Arabskich jako reaktor bazowy sukcesie osiągniętym przy trans- Research and Training Reac- dla programu energetyki jądro- akcji ze Zjednoczonymi Emiratami tor - JRTR). Został on podpisany wej zapoczątkowanego przez to Arabskimi firma KOPEC opracowuje w grudniu 2009 r., a jego wartość państwo. Przetarg wygrany przez model reaktora APR1400-EUR wynosiła 173 mln $. W sierpniu KEPCO przewiduje zbudowanie przeznaczony na rynek europejski 2013 r. uzyskano ostateczną zgodę do roku 2020 elektrowni jądrowej (szczególnie dla Finlandii, również jordańskiego dozoru jądrowego na w Barakah składającej się z czterech dla Polski, Rumunii i Ukrainy). rozpoczęcie budowy, która ma się reaktorów APR1400 o całkowitej Będzie on posiadać podwójną obu- zakończyć w roku 2016. Reaktor mocy 5,6 GWe. Wartość kontraktu dowę bezpieczeństwa, chwytacz JRTR został zaprojektowany przez wynosi 20 mld $. KEPCO planuje stopionego rdzenia i większą moc instytut Korea Atomic Energy uzyskać dodatkowo 20 mld $ z tej nominalną 1550 MWe. Research Institute (KAERI) na inwestycji tytułem opłat za obsługę Niektóre cechy reaktora APR bazie reaktora własnej konstrukcji i utrzymanie elektrowni w ruchu włączane są również do projek- HANARO. Moc cieplna reaktora oraz dostawy paliwa przez okres 60 tu OPR-1000 w celu uzyskania ma wynosić 5 MWt, ale wartość lat jej eksploatacji. Budowę pierw- wersji eksportowej tego reaktora ta może wzrosnąć w przyszłości szego bloku rozpoczęto w lipcu APR-1000 przeznaczonej na rynki do 10 MWt. Reaktor budowany 2012 r., a oddanie go do eksplo- bliskowschodnie i południowoazja- jest przez firmę Daewoo na terenie atacji przewidziane jest na rok tyckie. Gwarantuje on 60 lat pracy Jordan University of Science and 2017. W maju 2013 r. rozpoczęto i poprawę bezpieczeństwa eksplo- Technology (JUST) w m. Irbid 70 km wylewanie betonu pod fundament atacji. Spowoduje to wzrost kosz- na północ od Ammanu. Reaktor zo- drugiego bloku. tów inwestycyjnych lecz zostanie stanie wykorzystany do badań nad Oferta KEPCO została wybrana on zrekompensowany poprzez re- wiązkami neutronowymi, do produk- m.in. ze względu na czas i koszt dukcję czasu budowy (40 miesięcy cji radioizotopów medycznych oraz budowy, wynoszące odpowiednio: zamiast 46) wynikającą z zastoso- do szkolenia jordańskich inżynierów 48 mies. i 2300 $/kW (3,03 ¢/ wania konstrukcji modułowej. i naukowców. Paliwo dostarczać kWh). Okazały się one być niższe KEPCO podpisała w 2007 roku będzie Areva, która podpisała od ofert konkurentów: Areva EPR – porozumienie z producentem kontrakt z koreańskim konsorcjum 57 mies. i 2900 $/kW (3,93 ¢/kWh) energii w Indonezji firmą PT Medeo KAERI/Daewoo na dostawy paliwa oraz GE ABWR – 48 mies. i 3580 Energi Internasional w sprawie do pierwszego rdzenia reaktora oraz $/kW (6,86 ¢/kWh). Dodatkowymi opracowania wspólnie z KHNP partii załadunkowej, a jego realizację czynnikami działającymi na korzyść studium wykonalności dla budowy rozpoczęto w 2015 r. oferty koreańskiej były dotychcza- elektrowni jądrowej z reaktorami KEPCO aktywnie reklamuje sowe doświadczenia z eksploatacji OPR-1000. reaktory OPR-1000 i APR1400 krajowych reaktorów w zakresie KEPCO wspólnie z firmą Doosan w państwach na Bliskim Wscho- terminowości budowy i ich niskiej zaoferowały w 2008 r. także Jor- dzie i Afryce Płn. oraz Azji Płd.- awaryjności. [3] danii budowę reaktora OPR-1000. 7 Wymagałoby to jednak zwiększenia obecnie intensywne działania mar- Koszt budowy pierwszego reaktora jego odporności sejsmicznej z 200 ketingowe ukierunkowane na rynki SMART przewidywany jest na 1 do co najmniej 300 Gal. Jordania w Indiach, Indonezji, Wietnamie, mld USD. Porozumienie zakłada wstępnie rozważała budowę reak- Tajlandii, Malezji, RPA, Turcji i na również wspólne działania promo- tora APR1400 lecz zrezygnowała Bliskim Wschodzie oraz w Europie. cyjne tego reaktora w państwach z tego projektu i w maju 2013 r. W marcu 2015 r. Korea i Arabia trzecich. ogłosiła zawieszenie planów budo- Saudyjska podpisały porozumie- Kolejnym porozumieniem pod- wy elektrowni jądrowej. nie ramowe w sprawie budowy pisanym przez rząd w Seulu jest Kontrakt zawarty ze Zjednoczo- co najmniej dwóch reaktorów porozumienie ramowe zawar- nymi Emiratami Arabskimi stał się energetycznych modułowych te w marcu 2015 r. z Katarem potwierdzeniem ambicji koreańskich małej mocy SMART konstrukcji w sprawie wspólnych badań nad na dalszą ekspansję rodzimych koreańskiej w ośrodku badań pokojowym wykorzystaniem energii technologii jądrowych na rynki jądrowych i energii odnawialnej jądrowej i rozwojem zasobów ludz- zagraniczne. Długofalowym celem Saudi Arabia’s King Abdullah City kich na jego potrzeby. W ramach koreańskiego przemysłu jądrowe- for Atomic and Renewable Energy tego porozumienia oba państwa go jest osiągnięcie do roku 2030 (KA-CARE) w Rijadzie. Reaktor ten mają współpracować przy budowie eksportu 80 reaktorów za sumę jest zaprojektowany zarówno do reaktora badawczego i szkoleniu 400 mld USD, co dałoby Korei produkcji energii elektrycznej jak ekspertów jądrowych. trzecie miejsce wśród eksporterów i do odsalania wody. Oba państwa technologii jądrowych i 20% udział będą prowadzić 3-letnie badania w światowym rynku. Dla realizacji nad możliwością budowy reakto- tego celu firma KEPCO prowadzi rów tego typu w Arabii Saudyjskiej.

8 4. Jądrowy cykl paliwowy

Republika Korei realizuje politykę Hanwha i KHNP zaangażowane do reaktorów konstrukcji Combu- otwartego jądrowego cyklu pali- są w eksploatację złóż w Kanadzie stion Enginering eksploatowanych wowego, bez wzbogacania uranu natomiast firma KORES zamierza in- zarówno w USA jak i w Korei. Ma i przerobu wypalonego paliwa. westować w kopalnie uranu i miedzi ona także wytwarzać w zakładach W 1992 r. wraz z Koreą Płn. podpi- w Afryce i Ameryce Płd. W grudniu w Daejon nowy typ paliwa do sały Wspólną Deklarację w sprawie 2009 r. KEPCO przejęła 20% akcji budowanych obecnie reaktorów Denuklearyzacji Półwyspu Koreań- firmy Imouraren w Nigrze co zapew- APR1400. skiego, w której m.in. zobowiązały ni jej pozyskiwanie 500 tU rocznie W celu prowadzenia prawidłowej się do nieposiadania instalacji do przez okres 35 lat. gospodarki odpadami parlament ko- wzbogacania uranu i przerobu Republika Korei nie posiada żad- reański uchwalił ustawę Radioactive wypalonego paliwa3. nych zdolności w zakresie wzboga- Waste Management Act, w ramach Na terytorium Korei Płd. znaj- cania uranu. Zapotrzebowanie na tą której utworzono w 2009 roku dują się pokłady rudy uranowej usługę (1,8 mln SWU5 w roku 2006) organizację Korea Radioactive o zawartości 300-500 ppm4 uranu, w całości jest pokrywane przez Waste Management Corporation zlokalizowane w środkowej części firmy zagraniczne – w przeszło- (KRMC) do zarządzania wszystkimi kraju w tzw. Pasie Ogchon. Ziden- ści głównie przez Tenex, Urenco odpadami promieniotwórczymi. tyfikowane one zostały w 1986 r. i USEC. W 2007 roku przedsiębior- KRMC w roku 2013 przekształcono przez Korean Institute of Energy stwo KHNP podpisało długoletni w Korea Agency and Resources (KIER). Przewidy- kontrakt o wartości 1 mld € z firmą (KORAD), która realizuje program wana ilość uranu zawarta w tych Areva NC na wykonywanie usług postępowania z odpadami opraco- pokładach wynosi ok. 25.000 tU. wzbogacania w zakładach Geor- wany przez Nuclear Environment Wyłączne prawa do eksploracji ges Besse II we Francji i następnie Technology Institute (NETEC). Ma tych złóż posiada firma Stonehenge w 2009 roku przejęło 2,5% udzia- ona do dyspozycji środki finan- Metals Limited z siedzibą w Perth, łów w tej spółce. sowe gromadzone na specjalnym Australia. Firma ta posiada także Korea Płd. posiada rozwinię- funduszu, pochodzące ze składek prawa do eksploatacji kolejnych tą technologię produkcji paliwa wpłacanych przez przedsiębiorstwa złóż Miwon i Gwesan. Państwowa zarówno do reaktorów PWR jak KHNP i KNFC. firma koreańska Korean Resources i Candu. Firma KEPCO Nuclear W październiku 2013 r. w utworzo- Corporation (KORES) jest właścicie- Fuel Company (KNFC) od 1990 r. no ciało doradcze składające się z 13 lem złoża Gumsan przylegającego dostarcza wzbogacone paliwo do przedstawicieli przemysłu jądrowe- od południa do złoża Deajon. [4] reaktorów lekkowodnych PWR go, nauki, samorządu i organizacji Do chwili uruchomienia własnych (700 t/rok) i od 1987 r. niewzboga- ekologicznych Public Engagement zasobów uran niezbędny do zasilania cone do reaktorów ciężkowodnych Comimission on Spent floty reaktorów energetycznych w PHWR (400 t/rok), co w całości Management (PECOS), które ma na całości pochodzi obecnie z zagrani- pokrywa zapotrzebowanie floty celu uwzględnianie opinii publicz- cy - głównie z Kazachstanu, Kanady, reaktorów eksploatowanych przez nej w realizacji rządowej polityki Australii i Nigru. Import w roku 2014 KHNP. Utworzona w 2009 r. spółka odpadowej. wyniósł 5000 tU i przewiduje się KNFC z Westinghouse - KW Nucle- W oczekiwaniu na powsta- jego wzrost do 8900 tU w 2020 r. ar Components produkuje paliwo nie centralnego przejściowego Koreańskie firmy KEPCO, KNFC, 9 składowiska, wypalone paliwo jest w państwach rozwijających energe- pełnego jądrowego cyklu paliwowe- przechowywane przy reaktorach tykę jądrową (USA, Japonia, Rosja, go i budowy zakładów wzbogacania (w przechowalnikach mokrych lub Indie, Chiny) trwają prace nad uranu oraz przerobu wypalonego suchych). Ma ono zostać urucho- możliwością zastosowania tej tech- paliwa (uzyskania zdolności w tzw. mione w 2035 roku i posiadać nologii na skalę przemysłową. Także wrażliwych technologiach ENR). zdolność gromadzenia 20.000 ton KE w 2008 r. uruchomiła program Podyktowane jest to nastepującymi zużytego paliwa. Obecnie w prze- badań nad jej wykorzystaniem do powodami głośno artykułowanymi chowalnikach zgromadzono ponad recyklingu aktynowców (ACSEPT). przez rząd w Seulu: 10.000 ton wypalonego paliwa Korea Płd. w 2010 roku nawiązała • Wzbogacanie – posiadanie i dotychczasowe możliwości groma- współpracę ze Stanami Zjedno- własnych zdolności w zakresie dzenia tych odpadów w istniejących czonymi w zakresie wykorzystania wzbogacania uniezależni Koreę od składowiskach przy elektrowniach pyroprocessingu do przerobu pali- usług wzbogacania uranu za granicą wyczerpią się w latach 2019 wa i rozpoczęła budowę, za zgodą i zagwarantuje ciągłość dostaw pali- (Wolsong) – 2021 (Hanbit). Według MAEA, specjalistycznego laborato- wa przy obniżonym jego koszcie dla ocen KHNP jeśli nie zostanie ogra- rium Advanced Spent Fuel Con- planowanego znacznego wzrostu niczona ich ilość koreański przemysł ditioning Process Facility (ACPF)6 ilości reaktorów. Ponadto – co wy- jądrowy stanie przed koniecznością do badań nad tą technologią. daje się bardziej istotne dla rządu zamknięcia pracujących reaktorów. Laboratorium ukończono w 2011 r. w Seulu – pozwoli to oferować Rozważana jest również opcja i w kolejnym etapie przewiduje się korzystniejsze warunki kontraktów składowania wypalonego paliwa za powstanie pilotażowego zakładu przez przedsiębiorstwa koreańskie granicą, np. na terenie Australii Płd. przerobu wypalonego paliwa Korea nie tylko na budowę reaktorów lecz – jeśli budowane tam składowisko Advanced Pyroprocessing Facility także na kompleksowe dostawy pa- będzie dostępne dla innych krajów. (KAPF), w którym ma rozpocząć się liwa – co jest praktyką powszechnie Ze względu na trudności próbny proces przerobu w 2016 r. stosowaną przez firmy francuskie, w znalezieniu miejsca na centralne z wykorzystaniem powyższej meto- amerykańskie i rosyjskie. składowisko, wynikające z wysokiej dy na skalę przemysłową. • Przerób wypalonego paliwa gęstości zaludnienia i istniejących W przyszłości planowana jest – posiadanie zakładu przerobu uwarunkowań prawnych, jedynym budowa ostatecznego składowiska pozwoli radykalnie zmniejszyć ilość racjonalnym rozwiązaniem pro- wypalonego paliwa w głębokich odpadów promieniotwórczych blemu składowania wypalonego formacjach geologicznych lecz przeznaczonych do ostateczne- paliwa, zdaniem władz w Seulu, w zależności od przyjętej polityki go składowania oraz w bardziej byłby jego przerób co spowodowa- postępowania z takim paliwem efektywny sposób wykorzystywać łoby radykalne zmniejszenie ilość będzie w nim składowane samo importowany uran, przyczyniając odpadów. paliwo lub tylko wysokoaktywne się tym samym do redukcji kosztów W ostatnim okresie coraz większe odpady (high level radioactive paliwa. zainteresowanie wzbudza techno- waste – HLW) powstałe w procesie Korea Płd. w 1974 r. zawarła logia pirometalurgicznego przetwa- jego przerobu. z USA porozumienie o współpracy rzania paliwa (ang. pyroprocessing). Odpady nisko- i średnioaktyw- w dziedzinie energetyki jądrowej Wykorzystuje ona szereg wyso- ne (low- and intermediate-level co było podstawą rozwoju jej kotemperaturowych procesów radioactive waste – LILW) przecho- programu jądrowego. W ramach elektrochemicznych do przerobu wywane są tymczasowo na terenie tego porozumienia nie może ona paliwa (tzw. suchy proces). Techno- każdej z elektrowni. Obecnie bu- bez zgody USA – jako dostawcy logia ta była przedmiotem badań już dowane jest centralne składowi- paliwa dla reaktorów koreańskich w latach 60. XX w. w ramach prac sko takich odpadów o docelowej - przerabiać tego paliwa. Porozu- nad produkcją paliwa do reaktorów powierzchni 200 ha i pojemności mienie to wygasło w 2014 r. i od powielających. Obecnie nastąpił 800.000 pojemników (drums) zlo- roku 2010 dyplomacja koreańska powrót do tej koncepcji w związ- kalizowane w rejonie m. Gyeongju prowadziła intensywne rozmowy ku z koniecznością optymalizacji w pobliżu elektrowni Wolsong ze Stanami Zjednoczonymi w celu sposobu zarządzania odpadami (Wolsong LILW Disposal Center – zmiany niekorzystnych zapisów promieniotwórczymi. WLDC). Od 2010 roku przyjmuje i uzyskania zgody Waszyngtonu na Najbardziej zaawansowany pro- ono już pierwsze pojemniki zawie- taki przerób w celu wykorzystania jekt opracowała w 2002 r. firma Ar- rające zestalone odpady. zawartego w paliwie plutonu i in- gonne West (Idaho, USA). Obecnie Korea Płd. dąży do opanowania nych pierwiastków transuranowych 10 do zasilania reaktorów prędkich. Wietnam). Stoi to w sprzeczności W czerwcu 2015 r. zawarto Seul zaproponował prowadzenie z amerykańską polityką ogranicza- ostateczne porozumienie o dalszej wspólnych prac badawczych nad nia na świecie dostępu do techno- współpracy w dziedzinie pokojowe- technologią pyroprocessingu, która logii ENR. Administracja prezydenta go wykorzystania energii jądrowej, zdaniem ekspertów koreańskich nie Obamy podnosi również argument, na mocy którego Republika Korei obarczona jest zagrożeniem prolife- iż wprowadzenie tych technologii uzyskała zgodę USA na możliwość racyjnym (nie można uzyskać przy do Republiki Korei skutecznie zni- wysyłania wypalonego paliwa do jej pomocy czystego plutonu, który weczy dalsze wysiłki mające na celu przerobu za granicą oraz kontynu- mógłby teoretycznie być użyty do skłonienie Korei Płn. do porzucenia ację prac badawczych nad zastoso- konstrukcji broni jądrowej). jej programu broni jądrowej. Wa- waniem technologii pyroprocessing Rząd amerykański stoi na stano- szyngton obawia się także, że Seul do przerobu paliwa w ramach wisku, że uzyskanie przez Koreę mógłby w przyszłości wykorzystać wspólnego programu the Joint Fuel zdolności w zakresie ENR może te technologie do rozwoju własne- Cycle Study. Porozumienie zezwala wysłać zły sygnał do społeczności go programu broni jądrowej. także Korei na wzbogacanie uranu międzynarodowej i zdestabilizować Obie strony nie zamierzały zre- do poziomu 20% po uprzedniej reżim nieproliferacyjny, bowiem zygnować ze swoich postulatów3 konsultacji ze Stanami Zjednoczo- inne kraje trzecie również zażą- i początkowo uzgodniono jedynie nymi w ramach komisji dwustronnej dają dostępu do tych technologii wspólne stanowisko o przedłużeniu i ich pisemnej zgody. [5], [6] i podobnych zapisów w porozumie- obowiązywania dotychczasowego po- niach zawartych ze Stanami Zjed- rozumienia o dwa lata do 2016 r. aby noczonymi (np. Jordania, Tajwan, dać sobie czas na dalsze rozmowy.

Mapa 2. Rozmieszczenie złóż uranu w ROK

3. Korea Płn. w oczywisty sposób nie dotrzy- per million) – pseudojednostka służąca do energii zużywanej do wzbogacenia do pewne- mała warunków tego porozumienia bowiem zapisu bardzo małych zawartości (stężeń) go poziomu danej ilości uranu wyrażonej w kg. w swoim ośrodku badań jądrowych w Yongby- substancji. 1ppm = 1/1000000 = 0.0001% Przyjmuje się, że do wyprodukowania roczne- ong posiada zakłady zarówno wzbogacania 4. Wydajność procesu wzbogacania mierzy go zapasu paliwa dla typowego lekkowodnego uranu jak i przerobu wypalonego paliwa. się w jednostkach pracy rozdzielania (Separa- reaktora energetycznego o mocy 1 GWe Pluton pozyskany w wyniku procesu przerobu tive Work Unit - SWU). Jest to złożona funkcja wymagane jest ok. 140 000 kg SWU. posłużył do budowy ładunków jądrowych ilości przetworzonego uranu i uzyskanego 5. Laboratorium to wchodzi w skład kore- i przeprowadzenia czterech testów nuklear- stopnia jego wzbogacenia oraz poziomu ańskiego instytutu energii jądrowej KAERI nych w latach 2006, 2009, 2013 i 2016. zubożenia odpadów. Ma ona wymiar masy i mieści się w dużym kompleksie ośrodków 3. ppm – jednomilionowa część (ang. parts i wyraża się w kg SWU. Przedstawia ona ilość badawczych zlokalizowanym w m. Daejon. 11 5. Organy dozorowe, bezpieczeństwo jądrowe, ochrona radiologiczna i kultura techniczna

Najwyższym organem decyzyj- getyczną, budowę i eksploatację konieczności zasilania energią nym Korei Płd. w zakresie polityki elektrowni jądrowych, dostawy elektryczną) układów rekombinacji nuklearnej jest Komisja ds. Energii paliwa jądrowego oraz gospodarkę wodoru; Jądrowej - Atomic Energy Com- odpadami promieniotwórczymi. • Poprawienie systemów dekom- mission (AEC) kierowana osobiście Nadzoruje ona główne podmio- presji i wentylacji w obudowach przez premiera. ty zaangażowane w energetykę bezpieczeństwa; Ogólna odpowiedzialność za jądrową takie jak: KEPCO, KHNP, • Poprawienie działania sejsmicz- prace badawczo-rozwojowe, KNFC i NETEC, przy czym KEPCO nych automatycznych systemów bezpieczeństwo jądrowe i system sprawuje kontrolę nad pozostałymi. wyłączenia awaryjnego. zabezpieczeń Układu NPT (safegu- Informacją publiczną w zakresie Na inwestycje te przewiduje się ards) spoczywa na Ministerstwie energetyki jądrowej zajmuje się wyasygnowanie środków finan- Szkolnictwa, Nauki i Techniki – Korea Nuclear Energy Foundation sowych w wysokości ok. 1 mld $ Ministry of Education, Science & (KNEF), która podlega MOTIE. w ciągu 5 lat. Technology (MEST). W następstwie awarii w Fuku- Pozycję KEPCO na rynku między- W 2011 roku zreorganizowano shimie przeprowadzono natychmia- narodowym może osłabić przypa- państwowy system bezpieczeństwa stową ocenę wszystkich lokalizacji dek braku odpowiedniej kultury jądrowego i powołano nowy nieza- bloków jądrowych oraz MEST technicznej oraz seria fałszerstw leżny organ nadzoru nad progra- dokonał niezależnej kontroli każdej dokumentacji jakie miały miejsce mem jądrowym (z przewodniczą- elektrowni. Podobnego przeglądu w latach 2012/2013: cym w randze ministra), podległy dokonała także MAEA. W ramach • W lutym 2012 r. podczas re- prezydentowi - Nuclear Safety and realizacji zaleceń pokontrolnych montu reaktora Kori-1 w wyniku Security Commission (NSSC), który rozpoczęto realizację szeregu błędu robotnika nastąpiło całkowite odpowiada za licencjonowanie, przedsięwzięć podnoszących bez- przerwanie zasilania reaktora na 12 inspekcje, reagowanie na wypadek pieczeństwo jądrowe: min., co doprowadziło do wzrostu awarii, nieproliferację i system • Podniesienie do 10 m bariery temperatury rdzenia z 36,90C do zabezpieczeń Układu NPT, kontrolę brzegowej w elektrowni Kori-1; 58,30C oraz wzrost temperatury eksportu oraz fizyczną ochronę • Instalacja wodoszczelnych drzwi wody w basenie wypalonego paliwa obiektów jądrowych. Państwowy do pomieszczeń, gdzie znajdują się o 0,50C. W wyniku tego incydentu instytut Korean Institute of Nuclear awaryjne generatory diesla; w kwietniu 2012 r. podał się do dy- Safety (KINS) został wyznaczony • Zabezpieczenie zapasowych bate- misji dyrektor KHNP Jong-shin Kim. do realizacji zadań jako organiza- rii elektrycznych przed możliwością • W 2012 r. koreańskim przemy- cja wsparcia technicznego (TSO) zalania wodą; słem jądrowym wstrząsnęła infor- podczas gdy głównym zadaniem • Rozmieszczenie w każdej elek- macja o tym, że tysiące elementów MEST jest promowanie energetyki trowni pojazdów z przenośnymi użytych do budowy elektrowni jądrowej. zestawami generatorów diesla; jądrowych posiadało sfałszowane Ministerstwo Handlu, Przemy- • Zabezpieczenie pomp cyrkula- certyfikaty bezpieczeństwa. W wy- słu i Energii – Ministry of Trade, cyjnych obwodu chłodzenia przed niku przeprowadzonej kontroli nad- Industry and Energy (MOTIE) jest możliwością zalania wodą; zór jądrowy ustalił, że niektóre par- odpowiedzialne za politykę ener- • Zainstalowanie pasywnych (bez tie urządzeń miało sfałszowanych 12 60 certyfikatów jakości dotyczą- wyłączone. mać oddanie do ruchu Shin Kori-1, cych 7682 komponentów dostar- • W maju 2013 r. ujawniono, że który był wyłączony na okres czanych w latach 2003-2012 przez w czterech obiektach sfałszowano remontu oraz opóźnić oddanie 7 krajowych dostawców i 1 firmy wyniki testów przewodów w in- do eksploatacji Shin Wolsong-22. z USA. Większość z nich została stalacjach odpowiedzialnych za Ponowne ich uruchomienie było zainstalowana w 5 blokach jądro- kontrolę bezpieczeństwa reakto- możliwe po wymianie wadliwych wych (Hanbit-3,4,5,6 oraz Hanul-3). rów. Przewody te nie przeszły od części i po uzyskaniu zgody NSSC (co Przeciwko kilkudziesięciu pracow- 9 do 12 testów związanych z ich nastąpiło dopiero w styczniu 2014 r.). nikom KHNP wniesiono oskarżenia zachowaniem w przypadku zakłóce- Z powodu konieczności wymiany do sądu za branie łapówek od nia chłodzenia reaktora. W związku wadliwych przewodów opóźniło się dostawców części i urządzeń, które z tym do czasu wymiany wadliwych także uruchomienie bloków Shin nie spełniały odpowiednich norm przewodów wyłączono dwa bloki Kori-3 i 4 (do roku 2015). technicznych. Reaktory te na okres energetyczne Shin Kori-2 i Shin wymiany wadliwych części zostały Wolsong-1 oraz polecono wstrzy-

6. W Seulu pojawiały się również głosy, że do- czenia tak dużej ilości bloków spowodowały wspólnie przez KAERI i Atomic Energy of tychczasowe porozumienie z USA jest nieko- niedobory energii elektrycznej i konieczność Canada Limited (AECL) w oparciu o projekt rzystne dla Korei i ogranicza jej suwerenność jej ograniczania w sezonie letnim i jesienią kanadyjskiego reaktora MAPLE. Jest to reak- oraz że zasługuje ona na podobne traktowanie w 2013 r., kiedy to zapotrzebowanie na nią tor basenowy chłodzony lekką wodą stosujący jak Japonia, która od 1988 r. posiada taką jest największe. Rząd zarządził kampanię ciężką wodę jako moderator. Uruchomiony zgodę i buduje własne zdolności do przerobu oszczędzania energii i wyłączania klimatyzacji został w 1995 r. wypalonego paliwa. w środku gorącego lata (nawet prezydent 9. GNEP w czerwcu 2010 roku zostało 7. Doniesienia te zwiększyły obawy południo- Park Geun-hye miała wyłączoną klimatyzację przekształcone w międzynarodową inicjatywę wokoreańskiej opinii publicznej dotyczące podczas spotkań z cudzoziemcami). International Framework for Nuclear Energy bezpieczeństwa elektrowni jądrowych. Wyłą- 8. Reaktor HANARO został zaprojektowany Cooperation (IFNEC). 13 6. Badania i rozwój technologii jądrowych

Głównym zadaniem stojącym przed Conditioning Process – ACP) o mocy 300 MWt planowany jest jednostkami badawczo-rozwojowy- – przerób wypalonego paliwa na rok 2020. Ma mieć wydaj- mi jest zapewnienie bezpieczeń- w celu zwiększenia efektywno- ność 30.000 ton wodoru na rok. stwa dostaw energii oraz budo- ści wykorzystania materiałów Realizowany przy współpracy wanie bazy technologicznej, która rozszczepialnych oraz zmniejsze- z Chinami, Japonią i USA. ma umożliwić Korei w przyszłości nia ilości i aktywności odpadów • Budowa reaktora energetycz- eksport technologii jądrowych. promieniotwórczych. Realizowany nego modułowego małej mocy Głównym ośrodkiem realizują- w ramach międzynarodowego (SMR) – produkcja energii elek- cym te zadania jest Korea Atomic projektu Global Nuclear Energy trycznej, odsalanie wody. Reaktor Energy Research Institute (KAERI) Partnership (GNEP4) wspólnie demonstracyjny SMART (System- zlokalizowany w m. Daejeon. Pod- z USA (jako producenta paliwa -integrated Modular Advanced lega on Korea Research Council do reaktorów PWR). W ramach Reactor) o mocy 90 MWe i wydaj- of Public Science & Technology tego zadania powstało w KAERI ności 40000 m3 wody/dzień ma (KORP). Wykorzystując reaktor wspomniane powyżej oddzielne zostać uruchomiony w 2017 roku. HANARO3 (High-Flux Advanced laboratorium (ACPF) zajmujące • Program K-STAR (Korea Super- Neutron Application Reactor) się badaniami nad zastosowaniem conducting Advanced o mocy 30 MWt realizuje on metody pyroprocessingu do prze- Research) – zastosowanie fuzji szereg programów badawczych robu paliwa. jądrowej do produkcji energii obejmujących m.in. projektowanie • Budowa reaktorów prędkich elektrycznej. Urządzenia badaw- reaktorów i paliwa jądrowego, chłodzonych sodem (SFR) – wy- cze typu Tokamak (KT-1 i KT-2) bezpieczeństwo jądrowe, gospo- korzystanie przerobionego paliwa uruchomiono w 2007 roku w ra- darkę odpadami promieniotwór- (metodą pyroprocessingu) do mach międzynarodowego progra- czymi oraz zastosowanie radioizo- celów energetycznych i spala- mu ITER koordynowanego przez topów w przemyśle i medycynie. nie aktynowców. Realizowany MAEA. Kolejnym etapem tego Do najważniejszych prac badaw- w ramach projektu GNEP/IFNEC projektu ma być demonstracyjna czych prowadzonych obecnie Korean protype Gen.1V sodium- wersja reaktora energetycznego w KAERI zaliczyć można: -cooled fast reactor (PGSFR) przy K-DEMO opracowywana wspól- • Program DUPIC (Direct Use wsparciu USA (ANL, EPRI) oraz nie z koreańskim National Fusion of spent PWR fuel in CANDU) – współpracy z rosyjskim instytu- Research Institute (NFRI) oraz zastosowanie wypalonego paliwa tem RIAR. Reaktor demonstracyj- Princeton Plasma Physics Labora- z reaktorów PWR do zasilania ny o mocy 150 MWe planowany tory (PPPL) z New Jersey, USA. reaktorów PHWR. Realizowany jest na 2028 rok. Trwają także • Projekt KURT (KAERI Under- jest on w ramach projektu INPRO prace nad większym reaktorem ground Research Tunel) – ba- koordynowanego przez MAEA prędkim chłodzonym sodem dania w zakresie długotrwałego i wspierany przez Kanadę (pro- KALIMER (Korea Advanced Liquid składowania HLW w formacjach jektanta reaktorów PHWR typu Metal Reactor) o mocy 600 MWt. geologicznych. Candu). • Budowa reaktora wysokotem- Innym ośrodkiem zajmującym się • Zaawansowany proces przerobu peraturowego (VHTR) – produkcja rozwojem technologii reaktorów wypalonego paliwa (Advanced wodoru. Reaktor demonstracyjny prędkich jest Nuclear Transmuta- 14 Fotografia 1. Koreański tokamak K-Star służący do badania zastosowań fuzji jądrowej do produkcji energii elektrycznej (Fot. Michel Maccagnan)

tion Energy Research Centre of Zasilany ma on być paliwem izotopów stałych. Korea (NuTrECK) przy uniwer- pochodzącym z przerobu wypa- Ponadto w Korei Płd. eksplo- sytecie w Seulu. Bazuje on na lonego paliwa z reaktorów PWR atowany jest reaktor AGN-201 doświadczeniach rosyjskich za pomocą metody pyroproces- o mocy 0,01 kWt na uniwer- i opracowuje projekt koncepcyj- singu. Zasadniczym celem tego sytecie Kyung Hee w Suwon, ny reaktora PEACER (Prolife- projektu jest budowa reaktora który służy do szkolenia kadr na ration-resistant, Environmen- służącego do zmniejszania potrzeby energetyki jądrowej. t-friendly, Accident-tolerant, aktywności odpadów promie- Continuable, and Economical niotwórczych poprzez trans- Reactor) chłodzonego eutek- mutację5 wysokoaktywnych tyką ołowiano-bizmutową. produktów rozszczepienia do

10. Transmutacją nazywamy reakcję jądrową czy przekształca się (transmutuje) w nuklid wysokoaktywnych odpadów promieniotwór- zachodzącą w strumieniu wysokoenerge- stabilny (np. transmutacja promieniotwór- czych i skrócenie niezbędnego okresu ich tycznych neutronów, w której w wyniku czego 99Tc w stabilny 102Ru). Procesy te składowania. pochłonięcia neutronu nuklid promieniotwór- powodują zasadnicze zmniejszenie ilości 15 7. Zagadnienia nieproliferacyjne

Republika Korei rozpoczęła program Protokołu Dodatkowego do Syste- do MAEA) faktu ich prowadzenia co broni jądrowej w roku 1970 w odpo- mu Zabezpieczeń NPT (safeguards) uniemożliwiło Agencji sprawdzenie, wiedzi na doktrynę Nixona o koniecz- rząd w Seulu ujawnił inspektorom czy uzyskany materiał nie został ności własnej obrony sojuszników MAEA, że w poprzednich latach wykorzystany do budowy broni azjatyckich. W ślad za wycofaniem w kraju tym miały miejsce dwa jądrowej. Rząd w Seulu aktywnie 26.000 wojsk amerykańskich rząd przypadki naruszenia zasad niepro- współpracował z MAEA przy wy- Korei Płd. utworzył Weapons Explo- liferacji: jaśnianiu wszystkich aspektów tej itation Committee (WEC), który podjął • W 1981 r. inżynierowie koreań- przeszłej działalności i w 2008 roku decyzję o rozpoczęciu militarnego scy wyprodukowali 5 testowych Rada Gubernatorów MAEA uznała, programu jądrowego. Pod naciskiem prętów paliwowych wykonanych iż cały materiał jądrowy zgromadzo- Stanów Zjednoczonych, które ze zubożonego uranu. Do tego celu ny na terytorium Korei Płd. znajduje w międzyczasie wymusiły na Francji wykorzystano 2,5 kg uranu sprowa- się pod właściwym nadzorem Agen- odmowę dostarczenia Korei techno- dzonego w 1978 r. z NRF. Zostały cji i jest wykorzystywany wyłącznie logii wzbogacania uranu, rząd w Seulu one następnie napromieniowane do celów pokojowych. w kwietniu 1975 roku ratyfikował w reaktorze badawczym KRR-2 (KA- Rząd w Seulu przykłada wysokie Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni ERI) w Seulu i w 1982 r. pozyskano znaczenie do zagadnień nieprolife- Jądrowej (NPT) i oficjalnie porzucił z nich 0,7 g plutonu zawierającego racyjnych. Może o tym świadczyć swój program militarny. Niemniej 98% izotopu 239Pu. fakt, iż Korea Płd. była w 2012 roku jednak niepotwierdzone doniesienia • W latach 1990-2000 prowadzone gospodarzem szczytu bezpieczeń- strony opozycyjnej wskazywały, iż były badania nad zastosowaniem stwa jądrowego poświęconego prezydent Park Chung-hee kontynu- laserów do wzbogacania uranu głównie walce z terroryzmem ją- ował tajny program wojskowy i opra- metodą AVLIS. Przeprowadzo- drowym i ograniczeniu wykorzysty- cowywane były plany budowy broni no kilkanaście eksperymentów wania uranu wysokowzbogaconego jądrowej w celu odstraszania ewen- wykorzystując do tego celu 3,5 kg (HEU) w badaniach naukowych i do tualnej agresji z północy. Program metalicznego uranu i uzyskano 200 zastosowań cywilnych. ten został przerwany po jego śmierci mg tego materiału o średnim wzbo- W obliczu zagrożenia ze strony w zamachu w październiku 1979 r. gaceniu 10% 235U (niektóre próbki programu broni jądrowej prowa- Korea Płd. jest zobowiązana Wspólną osiągnęły 77% wzbogacenia). dzonego przez Koreę Płn. pojawiają Deklaracją z 1992 roku do nieposia- Władze w Seulu ujawniły także, że się ostatnio opinie wśród polityków dania na swoim terytorium broni ją- w latach 1979-1981 prowadzone koreańskich (Chung Mong-joon) drowej, ani obiektów do wzbogacania były eksperymenty ze wzbogaca- o konieczności rozwoju własnego uranu i przerobu wypalonego paliwa. niem uranu za pomocą chemicznej programu broni jądrowej w celu Mimo, że Korea Płn. jawnie pogwał- wymiany jonowej wykorzystując odstraszania ewentualnej agresji ciła i nie stosuje się do tej deklaracji, do tego 700 g proszku uranowego z północy. Sondaż przeprowadzo- to Korea Płd, nigdy oficjalnie nie – jednak nie uzyskano znaczących ny w 2013 r. wykazał narastającą odrzuciła zobowiązań zawartych wartości wzbogacenia. frustrację wśród społeczeństwa w tym dokumencie. Zgodnie z układem NPT Korea wobec gróźb ze strony sąsiada co Pewne zaniepokojenie społecz- miała prawo prowadzić takie bada- przekłada się na 2/3 poparcia dla ności międzynarodowej wzbudził nia, jednak naruszeniem jego posta- idei posiadania broni jądrowej6. w roku 2004 fakt, iż po podpisaniu nowień było zatajenie (niezgłoszenie [10], [11]

11. Obowiązujący obecnie Układ NPT ze- Chinom i Francji. Republika Korei musiałaby 16 zwala na posiadanie takiej broni jedynie pań- wystąpić z tego układu – co w 2003 roku stwom nuklearnym: USA, Rosji, Wlk. Brytanii, zrobiła Korea Płn. 8. Wykaz organizacji i podmiotów zaangażowanych w program jądrowy Republiki Korei

ACPF Advanced Spent Fuel Conditioning Process Facility AEC Atomic Energy Commission KAERI Korea Atomic Energy Research Institute KAPF Korea Advanced Pyroprocessing Facility KEPCO Korea Electric Power Corporation KHNP Korea Hydro & Co Ltd KIER Korean Institute of Energy and Resources KINS Korean Institute of Nuclear Safety KNFC KEPCO Nuclear Fuel Company KNEF Korea Nuclear Energy Foundation KOPEC Korea Power Engineering Company KORAD Korea Radioactive Waste Agency KORES Korean Resources Corporation KORP Korea Research Council of Public Science & Technology KRMC Korea Radioactive Waste Management Corporation MEST Ministry of Education, Science & Technology MOTIE Ministry of Trade, Industry and Energy NETEC Nuclear Environment Technology Institute NFRI National Fusion Research Institute NSSC Nuclear Safety and Security Commission NuTrECK Energy Research Centre of Korea WEC Weapons Exploitation Committee WLDC Wolsong LILW Disposal Center

17 18 Program Jądrowy w Chinach1

Chiny posiadają najszybciej rozwijający się przemysł jądrowy na świecie. Eksploatują 33 reaktory energetyczne o sumarycznej mocy 28,97 GWe, które produkują 3% energii elektryczne, a w budowie znajdują się kolejne 22 bloki. Władze w Pekinie do 2020-21 r. zamierzają trzykrotnie zwiększyć moc zainstalowaną w elektrowniach jądrowych do 58 GWe i następnie uruchomić 150 GWe do 2030 r. W dalszej perspektywie zamierzają stać się światowym dostawcą technologii jądrowych. Nowe reaktory jądrowe budowane są nie tylko w celu pokrycia rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną ale także z konieczności zmniejsze- nia stopnia zanieczyszczenia powietrza wywołanego spalaniem węgla.1 Chiny przyjęły politykę zamkniętego cyklu paliwowego i konsekwentnie wykorzystują zachodnie technologie do uzyskania samowystarczalności w konstrukcji reaktorów i w innych aspektach cyklu paliwowego. W zakresie prac badawczo-rozwojowych szczególne osiągnięcia uzyski- wane są w dziedzinie konstrukcji reaktorów wysokotemperaturowych chło- dzonych gazem oraz reaktorów chłodzonych stopionymi solami. W techno- logiach tych Chiny wyprzedzają znacznie ośrodki naukowe z innych państw i należy spodziewać się wkrótce pierwszych obiektów komercyjnych, które mogą otworzyć firmom chińskim światowe rynki zbytu.

1. Zawartość pyłów zawieszonych 2,5 μm w powietrzu w Pekinie 12 stycznia 2013 r. osiągnęła rekordowy poziom 993 μg/m3 przy normie WHO wynoszącej 25. 19 1. Bilans energetyczny

Większość energii elektrycznej jest w listopadzie 2014 r. zakłada do GWe zmniejszając tym samym produkowana w Chinach z paliw roku 2020-21 posiadanie 58 GWe roczne zużycie węgla o 82 mln ton kopalnych, głównie węgla ka- mocy zainstalowanych w elektrow- i emisję CO2 o 165 mln ton. Chiny miennego. Uzupełnieniem bilansu niach jądrowych. wprowadzają nowoczesne tech- energii są duże hydroelektrownie: Głównymi operatorami tych elek- nologie spalania węgla w swoich Zapora Trzech Przełomów (Three trowni są: China National Nuclear elektrowniach, niemniej jednak Gorges Dam) o mocy 18,2 GWe, Corporation (CNNC) oraz China w 2013 roku spaliły ok. 4,3 mld ton Xiluodu (13,8 GWe) oraz kaskada General Nuclear Power Group węgla, co stanowiło ponad połowę Żółtej Rzeki (15,8 GWe). W 2013 (CGN). światowego zużycia tego surowca r. całkowita produkcja energii Gwałtowny wzrost zapotrze- energetycznego. elektrycznej wyniosła 5433 TWh, bowania na energię elektryczną, Obok budowy nowych elektrow- z czego 4091 TWh z elektrowni związany z rozwojem gospodar- ni jądrowych rozwijane są także węglowych (75%), 99 TWh z elek- czym państwa, w ostatnich latach odnawialne źródła energii. W 2012 trowni gazowych (1,8%), 112 TWh powodował przerwy w jej dosta- r. uruchomiono 15 GWe w elek- z elektrowni jądrowych (2%), 920 wach. Prawie całkowita zależność trowniach wiatrowych i 3 GWe TWh z hydroelektrowni (16,9%) od paliw kopalnych doprowadziła w słonecznych, a w roku 2013 i 205 TWh z innych źródeł odna- do znacznego skażenia atmosfery1. odpowiednio 21 GWe w hydroelek- wialnych (3,8%). Gospodarka Chin Straty ekonomiczne z tego tytułu trowniach, 18 GWe w wiatrowych w niewielkim stopniu zależna jest oceniane są przez Bank Światowy i 10 GWe w słonecznych. Plany od energii jądrowej. W roku 2015 na 6% PKB i nowe przywództwo zakładają dalszy wzrost udziału udział energii jądrowej w produkcji państwa w roku 2013 przyjęło wal- tych źródeł - do 2017 r. 70 GWe prądu elektrycznego wyniósł zaled- kę z zanieczyszczeniem powietrza w elektrowniach słonecznych i 100 wie 3% (161,2 TWh). jako cel priorytetowy. Do 2020 r. GWe w wiatrowych. Zdolności Chin do produkcji redukcja emisji CO2 ma wynieść Sieć przesyłowa zarządzana energii elektrycznej na koniec 2015 40-45% poziomu z 2005 r., a udział jest przez przedsiębiorstwa State roku wynosiły 1508 GWe i plano- źródeł odnawialnych w produkcji Grid Corporation of China (SGCC) wany jest ich wzrost do 1600 GWe energii elektrycznej wzrosnąć do oraz China Southern Power Grid w 2020 r. oraz 2000 GWe w roku 15%. W marcu 2014 r. rząd w Peki- Co (CSG). Rozwija się ona szybko 2025. Obecnie Chiny eksploatują nie zadeklarował „wojnę ze skaże- i wykorzystuje linie przesyłowe 33 reaktory jądrowe o sumarycznej niem środowiska” i przyspieszenie ultra wysokiego napięcia (1000 kV mocy 28,97 GWe i w ciągu ostat- wyłączania elektrowni węglowych. AC i 800 kV DC). Do 2015 r. dłu- nich pięciu lat potroiły swoje zdol- Polityka walki ze skażeniem po- gość sieci ma osiągnąć 40000 km, ności wytwórcze w tych obiektach wietrza doprowadziła do zamykania ponadto przewiduje się zmniejsze- (w roku 2010 wynosiły 10,8 GWe). elektrowni węglowych (głównie nie strat przesyłowych z obecnych W budowie znajdują się 22 reaktory małych i nieefektywnych). W 2009 6,6% do 5,7% w roku 2020. o przewidywanej mocy 24,69 GWe, r. wyłączono 26 GWe, w 2010 r. a kolejnych 42 jest planowanych – 11 GWe, w sumie od 2006 roku (48,33 GWe). Strategiczny plan zredukowano zdolności produk- rozwoju energetyki opublikowany cyjne w takich elektrowniach o 71 20 Wykres 1. Bilans energetyczny Chin w 2013 r.

2,0% 1,8% 3,8%

Węgiel

Hydro

Inne 16,9%

Energia Jądrowa

Gaz Węgiel Hydro Inne Energia Jądrowa Gaz

75,0%

Fotografia 1. Pręty paliwowe CNNC

Fotografia 2. Zanurzone elementy paliwowe

21 2. Energetyka jądrowa

Jednym z głównych powodów Przy okazji taka lokalizacja podnosi on do opracowania reaktora rodzi- rozwoju energetyki jądrowej w sprawność elektrowni w stosunku mej konstrukcji CAP-1400. Chinach, obok potrzeby sprostania do elektrowni chłodzonych wodą Strategiczne plany rozwoju ener- rosnącemu zapotrzebowaniu na śródlądową, bowiem do chłodzenia getyki jądrowej zakładają, że ok. 2040 energię elektryczną, jest konieczność wykorzystuje się wodę morską roku moc zainstalowana w reaktorach ograniczenia skażenia powietrza o znacznie niższej temperaturze. PWR ustabilizuje się na poziomie 200 wywoływanego przez spalanie węgla Program energetyki jądrowej GWe i jednocześnie od roku 2020 kamiennego w elektrowniach kon- zapoczątkowany został w Chinach nastąpi rozwój reaktorów prędkich do wencjonalnych. Innym czynnikiem w latach 70. XX w. i w roku 1970 200 GWe w 2050 r. i 1400 GWe do jest potrzeba poprawy bezpieczeń- powstał ośrodek badawczy 728 roku 2100. stwa energetycznego i utrzymywa- Institute (obecnie Shanghai Nuclear Dalszy rozwój energetyki skiero- nia stałych i racjonalnych cen energii Engineering Research and Design wany jest na eksport technologii elektrycznej niezbędnej do dyna- Institute, SNERDI), który stał się lide- jądrowych, opartych na własnych micznego rozwoju gospodarki. rem działań zmierzających do pokojo- opracowaniach konstrukcyjnych W obliczu gwałtownego rozwoju wego wykorzystania energii jądrowej i wspieranych przez rodzime zdol- przemysłu i trwającej urbanizacji dla potrzeb energetyki. W dniu 15 ności w pełnym zakresie jądrowego kraju zapotrzebowanie na energię grudnia 1991 roku podłączono do cyklu paliwowego. elektryczną będzie stale i szybko sieci pierwszy reaktor jądrowy rodzi- rosnąć. Opłacalność ekonomiczna mej konstrukcji typu PWR (CNP-300) 2.1. energetyki jądrowej, stała produk- o mocy 288 MWe w EJ Qinshan. Technologie reaktorów cja prądu w podstawie systemu Ok. roku 2005 nastąpiło gwał- energetycznych energetycznego oraz ulokowanie towne przyspieszenie rozwoju W procesie rozwoju energetyki elektrowni w pobliżu jej głównych gospodarczego Chin, co pociągnęło jądrowej Chiny przyjęły i realizują odbiorców wzdłuż wschodniego za sobą także rozwój energetyki następujące założenia: wybrzeża, w połączeniu z brakiem jądrowej. Intensyfikując ten rozwój • głównym, chociaż nie jedynym emisji zanieczyszczeń stanowi Chiny wykorzystywały technologie typem reaktora ma być reaktor o atrakcyjności tej formy produkcji jądrowe opracowane we Fran- lekkowodny ciśnieniowy PWR; energii elektrycznej, jako alternaty- cji, Kanadzie i Rosji. Najnowsze • paliwo dla reaktorów będzie pro- wy dla spalania węgla. technologie pozyskano ze Stanów dukowane samodzielnie na terenie Energetyka jądrowa pełni Zjednoczonych (poprzez firmę kraju; w Chinach ważną rolę szczególnie Westinghouse, będącą własnością • krajowa produkcja urządzeń w rejonach nadmorskich, gdzie japońskiego koncernu Toshiba) oraz i wyposażenia elektrowni oraz ich następuje szybki rozwój gospo- z Francji. Państwowa firma State budowa ma być zmaksymalizowana; darczy i występuje znaczny popyt Nuclear Power Technology Cor- • rozwijana ma być również współ- na energię elektryczną, a są one poration (SNPTC) przyjęła model praca międzynarodowa. odległe od złóż węgla kamiennego. reaktora AP1000 firmy Westingho- Baza technologiczna dla przy- Z tego względu większość elek- use za podstawę dalszego rozwoju szłych reaktorów energetycznych trowni jądrowych w Chinach roz- energetyki jądrowej w Chinach nie została oficjalnie zdefiniowana, mieszczona jest wzdłuż wybrzeża. w najbliższej przyszłości. Posłużył jednak dwa projekty obecnie domi- 22 nują w planach przyszłych kon- ich rodzimej technologii reaktorów ku Haiyang 2 dostarczy Shanghai strukcji: są to reaktory CPR-1000 III Gen. Posiada moc 1250 MWe Electric Group. i AP1000. Oprócz tego wysokim i dwupętlowy układ odbioru ciepła Chiński koncern State Nuclear priorytetem objęte są reaktory z rdzenia. Otoczony podwójną Power Technology Corp (SNPTC) wysokotemperaturowe chłodzone obudową bezpieczeństwa oraz oraz firma Westinghouse utworzyły gazem (HTGR) i reaktory prędkie. wyposażony w pasywne systemy wspólne przedsięwzięcie w celu W dziedzinie techniki reaktorowej bezpieczeństwa jest pierwszym rozwoju lokalnej sieci dostaw części daje się zauważyć różne podejście reaktorem generacji III+, który dla reaktorów AP‑1000 budowa- i silną rywalizację pomiędzy China został zatwierdzony przez US NRC. nych w tym kraju. SNPTC odgrywa National Nuclear Corporation W 2009 roku Chiny rozpoczęły główną rolę przy transferze techno- (CNNC), która forsuje rodzime budowę czterech bloków AP1000 logii oraz osiągnięciu i zachowaniu technologie i konstrukcje oraz State w EJ Sanmen 1-2 i Haiyang 1-2. Pla- standardów jakości i bezpieczeń- Nuclear Power Technology Corpo- nowana jest budowa sześciu kolej- stwa. W dalszej perspektywie ration (SNPTC) promującą import nych bloków w trzech lokalizacjach: Chiny chcą stopniowo stać się technologii z zagranicy. Sanmen, Haiyang i Lufeng oraz samowystarczalne w zakresie SNPTC zaproponował zastosowa- przynajmniej 30 proponowanych budowy reaktorów AP1000 i ich nie do budowy EJ Sanmen i Haiyang jest w późniejszym okresie. Chińska pochodnych. zaawansowanych reaktorów III wersja tego reaktora oznaczana jest generacji o mocy ponad 1000 MWe jako CAP1000. Reaktory budowa- CAP1400 wykorzystujących model AP1000 ne są z modułów produkowanych Od 2008 roku Westinghouse firmy Westinghouse. Firma ta dała w pobliżu elektrowni. Cykl budowy współpracuje z SNPTC i ośrodkiem zgodę na transfer technologii do od wylania płyty fundamentowej badawczym SNERDI nad wspólnym SNPTC dla pierwszych czterech blo- do załadunku paliwa wynosi 50 projektem rozwoju pasywnego ków, tak aby SNPTC mogła budować miesięcy, podłączenie do sieci ma reaktora o mocy 1400-1500 MWe kolejne obiekty już samodzielnie. następować po 6 miesiącach. na bazie AP1000/CAP1000. Jest W czerwcu 2014 r. ukończono on realizowany w ramach programu EPR prace konstrukcyjne przy budowie budowy zaawansowanej, pasywnej Francuska firma Areva buduje zbiornika ciśnieniowego dla bloku elektrowni PWR dużej mocy Large obecnie w Chinach dwa reaktory Sanmen 2. Jest to pierwszy zbiornik Advanced Passive PWR Nucle- EPR, każdy o mocy 1660 MWe, reaktora AP-1000 zbudowany ar Power Plant (LPP lub APWR), w EJ Taishan. W przyszłości plano- samodzielnie przez Chiny. Ukończo- który jest jednym z 16 kluczowych wana jest budowa kolejnych dwóch ny zbiornik wyprodukowany przez narodowych projektów w Chinach. bloków tego typu. W październiku China First Heavy Industries (CFHI) Projekt ten może otworzyć Chinom 2008 roku Areva i CGN utworzy- z powodzeniem przeszedł 8 czerw- we współpracy z Westinghouse ły wspólne przedsięwzięcie jako ca 2014 r. test ciśnieniowy pod możliwości eksportu dużych obiek- narzędzie do transferu technologii nadzorem ekspertów z Westingho- tów energetycznych za granicę, w celu dalszego rozwoju reaktorów use. Przeznaczony jest dla drugiego szczególnie do Ameryki Płd. i Azji. EPR, a także innych technologii bloku AP-1000 budowanego w EJ Do realizacji projektu powołano dużych reaktorów PWR w Chinach Sanmen. Kolejne dwa reaktory wspólne przedsięwzięcie SNPTC i w dalszej perspektywie poza ich AP-1000 znajdują się w budowie i China Huaneng Group (CHG), granicami. W styczniu 2015 r. blok w EJ Haiyang. Pierwsza lokalnie które ma zbudować demonstracyj- nr 1 EJ Taishan z sukcesem zakoń- budowana wytwornica pary dla ny model reaktora w m. Shidaowan. czył zimne testy (bez wprowadzania bloku Sanmen 2 przeszła testy 21 Projekt reaktora o mocy 1400 paliwa) urządzeń obiegu pierwot- maja 2014 r. MWe ukończono w 2012 roku i za- nego i wtórnego. Jego rozruch Zbiorniki dla pierwszych bloków mówiono już główne komponenty planowany jest przed końcem 2016 w EJ Sanmen i Haiyang zostały do jego konstrukcji. Rdzeń reaktora roku. Będzie tym samym pierwszym wyprodukowane przez koreańską ma składać się ze 193 zestawów reaktorem typu EPR uruchomionym firmę Doosan Heavy Industries & paliwowych, ma on mieć możliwość na świecie. Construction przy wykorzystaniu stosowania paliwa MOX, stopień niektórych elementów wykonanych wypalenia 50GWd/tU i odporność AP1000, CAP1000 przez CFHI pod nadzorem China’s sejsmiczną 300 Gal. W kwietniu Reaktor AP1000 jest traktowany National Nuclear Safety Admini- 2015 r. rozpoczęto budowę hali przez Chiny jako baza dla rozwoju stration (CNNSA). Zbiornik dla blo- turbin, a w marcu 2016 r. ma roz- 23 począć się wylewanie pierwszego sion (NDRC). Konstrukcja reaktora generatory pary. Okres pomiędzy betonu pod płytę fundamentową oparta jest na większych reaktorach przeładunkiem paliwa wynosi 5 lat. reaktora. Westinghouse jest goto- serii ACP, posiada on pasywne wa dostarczać wsparcia techniczne- układy bezpieczeństwa i ma być CPR-1000, M310+, ACPR1000 go przy realizacji tego projektu, po- instalowany pod ziemią. Odporność Reaktor CPR-1000 jest zmoder- nad 80% komponentów elektrowni sejsmiczna wynosi 300 Gal., pla- nizowaną wersją francuskiego będzie rodzimego pochodzenia. nowany okres eksploatacji 60 lat. reaktora M310 o mocy 900 MWe Reaktor CAP1400 może zostać W wersji do odsalania może pro- z trzypętlowym układem chło- następnie rozwinięty do większej, dukować 12.000m3/dzień słodkiej dzenia, który został importowany trzypętlowej konstrukcji CAP1700, wody. Przewidziany jest on także w latach 80. XX w. dla EJ Daya Bay co wymagać będzie przeskalowania do dostarczania ciepła proceso- i Ling Ao. Projektowany okres eks- pasywnego układu chłodzenia. wego dla przemysłu oraz do celów ploatacji wynosił 60 lat. Reaktor zo- ogrzewczych, a także jako pływają- stał szybko i szeroko wprowadzony CNP-1000, CNP-600, CNP-300 ca elektrownia jądrowa. Model de- przez China General Nuclear Power (ACP1000, ACP600, ACP300) monstracyjny ma być zlokalizowany Group (CGN) na rynek krajowy i na CNNC od początku lat 90. XX w. w m. Zhangzhou w powiecie Putian. jego potrzeby stworzono własną współpracuje z firmami Westing- Budowa trwająca 36-40 miesięcy bazę produkcyjną. Ponieważ Areva house i Areva nad opracowaniem ma się rozpocząć w roku 2016. Do- zachowała większość praw intelek- chińskiej standardowej konstrukcji tychczas podpisano szereg dalszych tualnych, to możliwości eksportowe reaktora PWR z trzema pętlami porozumień z władzami lokalnymi tego typu reaktora są ograniczone chłodzenia CNP-1000. Powstał on dotyczących budowy tych reakto- (wymagają za każdym razem zgody na bazie doświadczeń z eksploata- rów w prowincjach , , Arevy). cji dwupętlowego bloku rodzimej , i Heilongjiang. Dwa Dużego znaczenia nabrała konstrukcji CNP-300 w EJ Qinshan reaktory tego typu mają zostać ewolucja tego reaktora do projektu (powiększonego następnie do CNP- uruchomione także w Iranie. Advanced CPR – ACPR1000, do 600). Cechuje go wyższy stopień którego Chiny mają już wszystkie wypalenia paliwa 60 GWd/tU i 18 CAP150 (ACP150) prawa intelektualne. Posiada on po- miesięczny okres pomiędzy przeła- Jest to mały reaktor modułowy dwójną obudowę bezpieczeństwa, dunkiem paliwa. opracowywany przez SNERDI trzypętlowy układ odbioru ciepła CNNC dąży do opracowania równolegle z dużymi blokami i chwytacz stopionego rdzenia, co całej rodziny zaawansowanych CAP1000 i CAP1400 wykorzystu- zapewnia wysoki stopień bezpie- reaktorów III Gen. własnej kon- jący sprawdzone rozwiązania kon- czeństwa jego eksploatacji. W roku strukcji ACP o różnej mocy: 300, strukcyjne dotyczące konstrukcji 2012 CGN podpisała z Arevą i EDF 600 i 1000 MWe, z podwójną rdzenia i budowy paliwa zastoso- porozumienie o współpracy przy obudową bezpieczeństwa, 18-24 wane w tych reaktorach. Cechuje opracowaniu na bazie CPR1000 miesięcznym okresie pomiędzy go większa prostota systemów reaktora III Gen, ACE1000 (Areva- przeładunkiem paliwa, z cyfrowymi i większe bezpieczeństwo w porów- -CGN-EdF1000). systemami sterowania i kontroli naniu z reaktorami III Gen., 3 letni oraz o 60 letnim okresie plano- okres pomiędzy przeładunkiem Małe reaktory modułowe ACPR wanej eksploatacji. Dwa nowe paliwa i 80 letni okres eksploatacji. Aby nie pozostać w tyle CGN reaktory CNP-300 budowane są W przypadku awarii aktywne i pa- w ramach rywalizacji z CNNC obecnie w Pakistanie w EJ Chasma, sywne układy chłodzenia gwaran- również prowadzi prace nad małymi a reaktor ACP1000 planowany jest tują zachowanie bezpieczeństwa do reaktorami modułowymi ACPR100 dla EJ Kannup w Karachi. 7 dni bez konieczności interwencji i ACPR50. Zastosowanie dla tych re- operatora. Odporność sejsmiczna aktorów jest podobne jak dla modeli CAP100 (ACP100) reaktora wynosi 300 Gal. CAP100 lecz perspektywa czasowa Jednym z kluczowych projektów ich budowy jest znacznie dłuższa realizowanych przez CNNC jest CAP-FNPP i nie należy się spodziewać ich wpro- wielozadaniowy, modułowy reaktor Jest to kolejny projekt opracowany wadzenia przed rokiem 2023. PWR małej mocy (SMR) CAP100 przez SNERDI reaktora przeznaczo- o mocy 100 MWe. Jego projekt nego dla pływających elektrowni Hualong One (HL-1000) – Hualong uzyskał właśnie akceptację National jądrowych (FNPP). Ma on mieć moc Pressurised Reactor (HPR-1000) Development and Reform Commi- zaledwie 200 MWt/40 MWe i dwa W 2012 roku rząd w Pekinie polecił 24 koncernom CNNC i CGN zracjo- pierwszego betonu pod płytę bloku zaawansowanego reaktora Candu nalizowanie budowy ich reaktorów Fuqing 5, a w grudniu tego samego (AFCR). jądrowych. W praktyce oznaczało roku pod płytę Fuqing 6 i Fan- to scalenie dwóch konstrukcji gchenggang 3. 2.2. reaktorów: ACP1000 (CNNC) W październiku 2015 r. CGN Stan i perspektywy rozwoju i ACPR1000 (CGN) w jeden stan- zaproponował koncernowi EDF energetyki jądrowej dardowy model Hualong One. zastosowanie technologii Hualong W roku 2007 Państwowy Urząd ds. Rdzeń reaktora stanowi 177 One przy budowie EJ Bradwell B Bezpieczeństwa Jądrowego – Na- zestawów paliwowych o długości w Wlk. Brytanii. W listopadzie 2015 tional Nuclear Safety Administra- 3,66 m; wzbogacenie uranu wynosi roku Chiny podpisały porozumienie tion (NNSA) wydał zezwolenie na 4,45%, a okres pomiędzy przeła- w sprawie budowy reaktorów tego posiadanie i eksploatację elektrowni dunkiem paliwa 18-24 miesięcy. Re- typu także w Argentynie (lokalizacja jądrowych trzem państwowym aktor posiada trzy pętle w układzie jeszcze nie sprecyzowana). podmiotom: chłodzenia i dostarcza moc elek- • China National Nuclear Corpora- tryczną 1150 MWe. Blok jądrowy WWER tion (CNNC); wyposażony jest w podwójną obu- Rosyjska firma Atomstroyexport • China General Nuclear Power dowę bezpieczeństwa i aktywne była generalnym wykonawcą Group (CGN); systemy bezpieczeństwa z kilkoma i dostawcą urządzeń do EJ Tianwan • China Power Investment Corpo- elementami pasywnymi. Przewidy- 1-2, gdzie zainstalowano dwa ration (CPI). wany okres pracy reaktora wynosi sprawdzone reaktory WWER-1000 W ostatnim okresie daje się 60 lat, stopień wypalenia paliwa do w wersji V-428 o mocy 1060 MWe. zauważyć wzrost zainteresowa- 45 GWd/tU, odporność sejsmicz- Reaktory te wyposażone zostały nia energetyką jądrową ze strony na 300 Gal. Systemy kontrolne w systemy sterujące Siemens-A- innych znaczących graczy na rynku mają być produkcji Areva-Siemens, reva. W budowie znajdują się ko- producentów energii. Należą do pozostałe 90% wyposażenia będzie lejne dwa bloki tego samego typu. nich koncerny takie jak: Huaneng, produkowane przez firmy chińskie. Strona rosyjska promuje także na Huadian, Datang oraz Guodian. Orientacyjny koszt budowy przewi- rynku chińskim najnowszą wersję Wykupują one mniejszościowe duje się na 2800-3500 USD/kWe. reaktora WWER - WWER-TOI udziały w nowych inwestycjach W rzeczywistości każda z firm (AES-2010) o mocy 1300 MWe jądrowych. zachowała swój łańcuch dostaw- cechujący się m.in. zwiększoną Obecnie Chiny eksploatują 33 ców części do reaktora i ich wersje odpornością sejsmiczną, manewro- jądrowe bloki energetyczne w jede- HL-1000 (HPR-1000) – różnią się wością, okresem, w którym nie jest nastu elektrowniach o sumarycznej nieznacznie między sobą. Model wymagana interwencja operatora mocy 28,97 GWe. Są to głównie ten spełnia standardy bezpieczeń- (tzw. grace period) wynoszącym 72 bloki typu PWR II i III Gen. oddane stwa ustanowione przez MAEA godz., czasem budowy 40 mies., do eksploatacji w latach 1990- i przyjęto go do szerokiego zasto- mniejszymi kosztami budowy 2010. Należą do nich następujące sowania w kraju oraz na eksport za i mniejszym zużyciem paliwa. modele reaktorów jądrowych: granicę. Reaktor ten spełnia wymagania • M310 – 4 bloki, W marcu 2016 r. nastąpiła dla reaktorów Gen. III+. Rosatom • CNP-300 – 1 blok, oficjalna inauguracja wspólnego rozważa także możliwość stosowa- • CNP-600 – 5 bloków, przedsiębiorstwa utworzonego nia w reaktorach tego typu paliwa • CPR-1000 – 18 bloków, przez koncerny CGN i CNNC pod MOX (do 35% rdzenia). • WWER-1000 – 2 bloki. nazwą Hualong International Nuc- Oprócz reaktorów lekkowodnych lear Power Technology Co, którego typu PWR w Chinach eksploato- zadaniem ma być promocja tej tech- PHWR (Candu) wane są 2 bloki ciężkowodne typu nologii na rynkach zagranicznych Reaktory ciężkowodne Candu-6 PHWR Candu-6, a także jeden jako flagowego produktu chińskiego są eksploatowane w Chinach od eksperymentalny reaktor prędki przemysłu jądrowego. roku 2002 w EJ Qinshan III 1‑2. We Chinese Experimental Fast Reactor W Chinach planuje się budowę wrześniu 2005 r. Atomic Energy of (CEFR) o mocy 20 MWe (BN-20), czterech reaktorów typu HL-1000: Canada Ltd (AECL) podpisała poro- który włączono do sieci w roku w EJ Fuqing 5-6 (CNNC) oraz w EJ zumienie z CNNC, które otworzyło 2011. Fangchenggang 3-4 (CGN). W maju możliwość dostawy kolejnych reak- W trakcie budowy znajdują się 2015 r. rozpoczęto wylewanie torów i współpracy przy konstrukcji 22 bloki jądrowe o sumarycznej 25 Tabela 1. Wykaz reaktorów energetycznych eksploatowanych w Chinach

Prowincja / Typ reaktora Moc (net- Włączenie Lp. Elektrownia Operator Lokalizacja (model) to) MWe do sieci

1. Daya Bay 1-2 / CGN PWR (M310) 944 08/1993 (Guandong 1-2) Shenzhen PWR (M310) 944 02/1994

2. Qinshan I Zhejiang / Jiaxing CNNC PWR (CNP-300) 298 12/1991 Qinshan II 1-4 PWR (CNP-600) 610 02/2002 PWR (CNP-600) 610 04/2004 PWR (CNP-600) 610 08/2010 PWR (CNP-600) 610 11/2011 Qinshan III 1-2 PHWR (Candu 6) 650 11/2002 PHWR (Candu 6) 650 06/2003

3. Fangjiashan 1-2 Zhejiang / Jiaxing CNNC PWR (CPR-1000) 1000 11/2014 PWR (CPR-1000) 1000 01/2015

4. Ling Ao I 1-2 Guangdong / CGN PWR (M310) 950 02/2002 Shenzhen PWR (M310) 950 08/2002 Ling Ao II 1-2 PWR (CPR-1000) 1007 07/2010 PWR (CPR-1000) 1007 05/2011

5. Tianwan 1-2 / Lianyun- CNNC WWER (V-428) 990 05/2006 gang WWER (V-428) 990 05/2007

6. Ningde 1-4 / Ningde CGN & PWR (CPR-1000) 1018 12/2012 Datang PWR (CPR-1000) 1018 01/2014 PWR (CPR-1000) 1018 03/2015 PWR (CPR-1000) 1018 03/2016

7. Hongyanhe 1-4 / Dalian CGN & SPI PWR (CPR-1000) 1061 02/2013 PWR (CPR-1000) 1061 11/2013 PWR (CPR-1000) 1060 03/2015 PWR (CPR-1000) 1060 04/2016

8. Yangjiang 1-2-3 Guangdong / CGN PWR (CPR-1000) 1020 12/2013 Yangjiang PWR (CPR-1000) 1020 03/2015 PWR (CPR-1000+) 1020 10/2015

9. Fuqing 1-2 Fujian / Fuqing CNNC & PWR (CPR-1000) 1020 08/2014 Huadian PWR (CPR-1000) 1020 08/2015

10. Fangchenggang Guanxi CGN PWR (CPR-1000) 1020 10/2015 1

11. Changjiang 1 CNNC & PWR (CNP-600) 610 11/2015 Huadian

12. China Institute Beijing / Tuoli CNNC FBR (BN-20) 20 07/2011 of Atomic Energy

Razem: 32 reaktorów w 11 elektrowniach Moc zainstalowana netto:28,97 GWe 1 reaktor w ośrodku badawczym

26 Schemat 1. Schemat rozwoju reaktorów chińskich

[Legenda:] Vendor:AECL Reactor design: CANDU 6 NNP: Qinshan 3-1 In operation Key date: Operation: 2002 Under contruction In design Imported design

Atomstroyexport VVER – 1000 (AES-91) Tianwan 1 Operation: 2006

CNP -600 CNP-300 Quinshan 2-1 Qinshan 1 ACP-600 Operation: 2002 Operation: 1991 ACP-600 CNNC/SERDI

CNP-1000 Fangilashan ACP-1000 Abandoned Karachi [] [changed to CPR1000]

ACC1000 ACP-100 Fangchanggang 3&4 Putian (CGN) Operation: 2017 Fuging 5&6

Areva CPR-1000 ACPR-1000 M-310 LingAo 3 Yangjiang 5 CGN Daya Bay 1 Operation: 2010 Operation: 2017 Operation 1993

Areva EPR Taishan 1 CAP-150 Operation: 2014

Westinghouse CAP1400 AP1000 Shidaowan CAP-170 CAP1000 Sanmen 1 FNC April 2014 Conceptual design Operation: 2014 Operation: 2018 SNPTC/SNERDI*

HTER-10 HTR-PM CAP2100 Operation: 2003 Shidaowan

27 Tabela 2. Wykaz reaktorów energetycznych w budowie w Chinach

Lp. Elektrownia Prowincja / Typ reaktora Moc Rozpoczę- Planowane Lokalizacja (model) (brutto) cie budowy włączenie MWe do sieci

1. Changjiang 2 Hainan / Chang- PWR (CNP-600) 610 11/10 2016 jiang

2. Fangchenggang 2-3 / Fang- PWR (CPR-1000) 1080 12/10 2016 chenggang PWR (HPR-1000) 1161 12/15 2020

3. Fuqing 3-4-5-6 Fujian / Fuqing PWR (CPR-1000) 1080 12/10 2015 PWR (CPR-1000) 1080 11/12 2017 PWR (HPR-1000) 1161 05/15 2019 PWR (HPR-1000) 1161 12/15 2020

4. Haiyang 1-2 / Hai- PWR (AP-1000) 1250 09/09 12/15 yang PWR (AP-1000) 1250 06/10 03/16

5. Hongyanhe 5-6 Liaoning / Dalian PWR (ACPR-1000) 1080 03/15 2019 PWR (ACPR-1000) 1080 07/15 2020

6. Sanmen 1-2 ZhejiangTaizhou PWR (AP-1000) 1250 04/09 02/16 PWR (AP-1000) 1250 12/09 2017

7. Shidao Bay 1 Weihai / Shandong HTGR (HTR-PM) 210 12/12 2017

8. Taishan 1-2 Guangdong / PWR (EPR) 1750 11/09 2016 Taishan PWR (EPR) 1750 04/10 2017

9. Tianwan 3-4-5 Jiangsu / Lianyun- WWER (V-428M) 1060 12/12 02/16 gang WWER (V-428M) 1060 09/13 03/17 WWER (V-428M) 1060 12/15 10/19

10. Yangjiang 4-5-6 Guangdong / PWR (CPR-1000) 1080 11/12 2017 Yangjiang PWR (ACPR-1000) 1080 09/13 2018 PWR (ACPR-1000) 1080 12/13 2019

Razem: 22 reaktory w 10 elektrowniach Przewidywana moc brutto: 24,69 GWe

Mapa 1. Lokalizacja elektrowni jądrowych w Chinach

28 Tabela 3. Główne parametry techniczne reaktorów jądrowych eksploatowanych w Chinach

Design CPR- ACPR EPR CNP ACP AP CAP ACC Europe- 1000 1000 600 600 1000 1400 1000 an Utility Require- ments (as refer- ence) Vendor CGN CGN AREVA CNNC CNNC Westing- SNPTC CNNC/ — house CGN

Number three three four two two two two three — of loops

Electrical 1085 1150 1700 650 605 1250 1530 1150 Improved output PWR (MWe) upper limit 1350

Contain- single double double single double double double double — ment

Design 40 (+20) 60 60 40 60 60 60 60 60 life (years)

Fuel cyc- 18 18-24 18 12 18-24 18 18 18-24 24 le length (months)

Capacity ≥90 92 ≥92 ~82 ≥90 93 93 87 factor (%)

Core 1×10 -5 1×10 -5 7.75×10 -7 <1×10 -4 <1×10 -5 ≤5.1×10 -7 1×10 -6 - 1×10 -5 damage frequen- cy (core/ year)

Large 1×10 -6 1×10 -6 8.1×10 -8 <1×10 -5 <1×10 -6 ≤5.9×10 -8 1×10 -7 - 1×10 -6 release frequency (core/ year)

Seismic 0.2 0.3 0.25 - - 0.3 0.3 0.3 0.25 design criteria (g)

29 projektowanej mocy 24,69 GWe. Są reaktora HTR-PM. Pierwszą zgodę przeprowadzanych w elektrowniach to wyłącznie reaktory typu PWR II na budowę nowego obiektu, po europejskich. Dodatkowo zwiększa- i III Gen. Należą do nich następują- 4-letnim okresie przerwy, wydano ją je usterki stwierdzone w wyposa- ce modele reaktorów: w marcu 2015 r. i dotyczyła ona żeniu dostarczanym na budowę EJ • II Gen. – 5 bloków: bloków Hongyanhe 5 i 6. Taishan. [2] 1 x CNP-600 Plany rozwoju chińskiej energe- Pojawiają się również wątpliwo- 4 x CPR-1000 tyki jądrowej zakładają budowę ści odnośnie 26 EJ planowanych • III Gen. – 16 bloków: kolejnych elektrowni i następ- do budowy w głębi lądu. W paź- 4 x AP-1000 nych 42 bloków czeka na decyzje dzierniku 2012 r. Rada Państwa 2 x EPR o rozpoczęciu budowy w latach zniosła wprawdzie zakaz dotyczący 3 x WWER-1000 2016-2018. Plany perspektywiczne rozpoczynania nowych projektów, 4 x ACPR-1000 zakładają konstrukcję dalszych ok. które wprowadzono w następstwie 3 x HPR-1000 (HL-1000) 150 bloków o łącznej mocy ponad awarii jądrowej w Fukushimie, lecz Oprócz reaktorów lekkowodnych 150 GWe – nie precyzują jednak opóźniła podjęcie decyzji odno- typu PWR w Chinach budowany terminów rozpoczęcia budowy. śnie obiektów oddalonych od linii jest także eksperymentalny reaktor W ciągu ostatnich lat pojawiły brzegowej. Dotyczy to zwłaszcza wysokotemperaturowy IV Gen. się pierwsze symptomy opóźnień prowincji (lokalizacja Ta- HTGR (HTR-PM). w budowie reaktorów. Wynoszą ohuajing dla 4 x AP1000) i zwią- W następstwie katastrofy w Fu- one odpowiednio 18-30 miesięcy zana jest z suszami, jakie dotknęły kushimie w marcu 2011 r. Rada w przypadku reaktorów AP1000 w ostatnim okresie te rejony. Ilość Państwa zdecydowała wstrzymać i są spowodowane zmianami wody w rzece Jangcy zmniejszyła wydawanie zezwoleń na budowę konstrukcyjnymi dokonanymi się w roku 2011 o 46% co dopro- nowych reaktorów do czasu, aż w początkowym projekcie oraz wa- wadziło do braków wody dla prawie wprowadzony zostanie nowy plan dami technicznymi i niską jakością 1 mln ludzi. Dodatkowo sprawę bezpieczeństwa, zapewniający niektórych komponentów reakto- niezawodnego chłodzenia reakto- ich prawidłowe projektowanie, ra. W przypadku reaktorów EPR rów komplikuje słaba jakość wody lokalizację, ochronę i eksploatację. opóźnienia wynoszą 13-15 miesięcy w głównych rzekach Chin - ich Wstrzymano również prace przy i są konsekwencją opóźnień przy zanieczyszczenie i skażenie powo- budowie czterech bloków: Fuqing budowie EJ Olkiluoto i Flamanville duje, że woda ta nie nadaje się do 4, 5 i 6 oraz Yangjiang 4, a także – bowiem NNSA nie chce polegać bezpośredniego użycia i musi być opóźniono rozpoczęcie budowy na wynikach testów jakościowych wstępnie oczyszczana.

30 3. Eksport technologii jądrowych

Chiny posiadają dobrze zdefi- w Argentynie. Zgodnie z umową, do 15% udziału. W marcu 2016. niowaną politykę eksportową spółka Nucleoeléctrica Argentina Komisja Europejska wydała zgodę w dziedzinie technologii jądrowych będzie odpowiedzialna za przygo- na współpracę EDF z CGN przy zatwierdzoną na szczeblu National towanie projektu, budowę, rozruch realizacji projektu Hinkley Point Development and Reform Commis- i eksploatację nowego bloku. Jej i Sizewell. Firmy zawarły porozumie- sion (NDRC). Oparta jest ona na chiński partner CNNC ma zapewnić nie w sprawie podziału akcji, który ma rozwoju reaktorów CAP1400 i HL- dostawy sprzętu, towarów i usług. wyglądać następująco: 1000, do których Chiny posiadają Szacuje się, że ok. 70% materiałów - Hinkley Point: EDF – 66,50% i CGN wszelkie prawa intelektualne oraz użytych przy budowie bloku będzie – 33,50%; wspierana jest przez dobrze rozwi- pochodziło z Argentyny. Budowa - Sizewell: EDF – 80% i CGN – 20%. nięty pełny cykl paliwowy. nowego bloku ma potrwać 8 lat. CGN zamierza również zbudo- W Pakistanie w EJ Chashma W listopadzie 2015 r. współpracę wać EJ Bradwell z wykorzystaniem budowane są dwa nowe reaktory z Argentyną rozszerzono o porozu- własnej technologii reaktora HL- o mocy 300 MWe typu CNP-300 mienie w prawie wspólnej budowy 1000 i EDF zobowiązał się pomóc obok podobnych dwóch oddanych nowej elektrowni wyposażonej uzyskać zgodę brytyjskiego dozoru do użytku w latach 2000 i 2011. w reaktor lekkowodny typu HL- jądrowego na jego budowę. W 2013 r. podpisano porozumienie 1000 oraz zakładu wzbogacania W listopadzie 2014 r. chiński (CNNC) o wartości 9,6 mld USD uranu. Będzie to pierwsza inwe- koncern SNPTC wraz z firmą We- w sprawie budowy dwóch reakto- stycja zagraniczna Chin w zakresie stinghouse podpisały porozumienie rów w EJ Kannup/Karachi. Mają technologii Hualong One. Wartość z Turcją w sprawie budowy EJ być one skonstruowane w techno- kontraktu wynosi ok. 15 mld USD. wyposażonej w cztery bloki w tech- logii Hualong One (HL-1000). W Wlk. Brytanii EDF Energy pla- nologii CAP 1400. Ma to być trzecia W maju 2014 r. Rumunia zawarła nuje budowę 4 reaktorów typu EPR turecka elektrownia jądrowa i jesz- porozumienie z CGN w sprawie w dwóch elektrowniach Sizewell cze nie sprecyzowano jej lokalizacji. zbadania możliwości budowy dwóch i Hinkley Point. Oprócz EDF, który W sierpniu 2015 r. Chiny zawarły nowych reaktorów typu Candu-6 ma mieć w przedsięwzięciu budowy porozumienie z Iranem w spra- w EJ Cernavoda. Wartość projektu elektrowni udział na poziomie od wie budowy dwóch reaktorów wynosi ok. 7,7 mld EUR. W listopa- 40 do 50%, zaangażują się jeszcze modułowych małej mocy (SMR) dzie 2015 podpisano porozumienie co najmniej trzy podmioty: Areva na płd-wsch. wybrzeżu Zatoki ramowe (MoU), na mocy którego (projektant i producent reaktorów), Omańskiej (Makran). Będą to wielo- rumuńskie przedsiębiorstwo Nucle- która ma mieć 10 - procentowy zadaniowe reaktory typu CAP-100 arelectrica będzie miało 49% a CGN udział oraz dwie chińskie firmy każdy o mocy 100 MWe służące do 51% akcji we wspólnym projekcie. - China General Nuclear Power produkcji energii elektrycznej lub W czerwcu 2014 r. Argentyna Group (CGN) oraz China National odsalania wody bądź wytwarzania i Chiny (CNNC) zawarły porozumie Nuclear Corporation (CNNC), które pary technologicznej. Chiny wyra- zakładające budowę trzeciego bloku mają mieć łącznie 30-40% udział ziły przy tym gotowość do udziału jądrowego z reaktorem Candu-6 w przedsięwzięciu. Jednocześnie w finansowaniu tej inwestycji. o mocy 800 MWe w EJ Atucha. trwają rozmowy z innymi inwesto- We wrześniu 2015 r. koncern Będzie to czwarty blok jądrowy rami, którzy mogą objąć łącznie CGE podpisał porozumienie ra- 31 mowe z Kenya Nuclear Electricity i Energetyki w rządzie Sudanu zajmie się usługami transportu zu- Board (KNEB) w sprawie możliwości w sprawie możliwości budowy żytego paliwa nuklearnego. Umowa budowy w Kenii elektrowni jądrowej w tym kraju elektrowni jądrowej. została zawarta w następstwie w oparciu o technologię Hualong W lutym 2015 r. podczas wizyty partnerstwa strategicznego, nawią- One. premiera Francji Manuela Vallsa zanego pomiędzy Arevą i CNNC W listopadzie 2015 r. chiński w Chinach, Areva podpisała z grupą w marcu 2014 roku, w zakresie i płd.-afrykański dozór jądrowy CNNC porozumienie o współpra- cywilnej współpracy nuklearnej, podpisał porozumienie o współpra- cy w zakresie usług logistycznych począwszy od cyklu paliwowego po cy technicznej obejmującej m.in. i transportowych dla sektora nukle- reaktory i szeroką gamę związanych procedury licencyjne i szkolenie arnego. Zgodnie z umową, Areva z tym usług. inspektorów. Chiny zamierzają będzie dostarczać stronie chińskiej Chiny prowadzą także rozmowy uczestniczyć w przetargu na rozwój narzędzia i know-how z zakresu z Ukrainą w sprawie możliwości programu jądrowego RPA, który wdrażania systemów logistycznych, rozbudowy EJ Chmielnicka o bloki jest oceniany na 50 mld USD. związanych z transportem zużytego nr 3 i 4 oraz udziału w projekcie W maju 2016 r. koncern CNNC paliwa jądrowego. Najważniejszym wydobywczym uranu w rej. Nowo- zawarł porozumienie ramowe z Mi- celem porozumienia jest powołanie konstantinowska. nisterstwem Zasobów Wodnych spółki celowej, która w przyszłości

Tabela 4. Aktualne zaangażowanie Chin w projekty zagraniczne

Państwo Obiekt Typ reaktora Koszt Koncern Status Zaangażowanie

Chasma 3-4 2 x CNP-300 2,37 mld CNNC W budowie USD Chiny finansują 82% kosztów (1,9 mld USD) Pakistan

Karachi 1-2 2 x Hualong One 9,6 mld USD CNNC Planowane Chiny finansują 82% kosztów

Cernavoda 3-4 2 x Candu-6 7,7 mld USD CGN Planowane Rumunia Udział w finansowaniu

Atucha 3 Candu-6 15 mld USD CNNC Planowane Argentyna lokalizacja nie Hualong One Udział w 85% w finansowaniu sprecyzowana

Sizewell, Hinkley 4 x EPR 14 mld GBP CGN Udział 30-40% w finanso- Wielka Point CNNC waniu Brytania Bradwell Hualong One CGN Propozycja współpracy

Iran Makran 2xACP-100 MoU

AP-1000 lub SNPTC Negocjacje Turcja CAP-1400 Westinghouse

Kenia Hualong One CGE MoU

RPA CAP-1400 CNNC Propozycja współpracy

Sudan EJ CNNC MoU 32 4. Jądrowy cykl paliwowy

Chiny czynią usilne starania aby stać wanych w płd-wsch. regionach kra- oraz jego zakupy. Prowadzi ona się samowystarczalnymi w wielu ju). Stanowią 21% zasobów kraju, poszukiwania uranu w regionie Xin- aspektach jądrowego cyklu pali- • łupkach ilastych (zlokalizowanych jiang Ujgur i w maju 2011 r. ogłosiła wowego, lecz nadal są zależne od w płd-wsch. regionach kraju). Sta- zamiar budowy dwóch kopalni zagranicznych dostawców zarówno nowią 10% zasobów kraju. w tamtym rejonie, każda o wydaj- surowców jak i technologii. Przyjęły Większość znanych zasobów zale- ności 500 tU/rok. model zamkniętego jądrowego cyklu ga na głębokości nie przekraczającej Aby zapewnić dostawy uranu paliwowego z przerobem wypalone- 500 m., są to złoża o niskiej zawar- na rosnące potrzeby energetyki go paliwa. tości uranu i ich eksploatacja jest jądrowej rząd w Pekinie podejmuje mało opłacalna. Ostatnie badania działania na rzecz intensyfikacji 4.1. geologiczne wykazały, że pewien poszukiwań krajowych zasobów Zasoby i wydobycie uranu potencjał zasobów uranu istnieje uranu oraz nabywania udziałów Przedsiębiorstwo państwowe China także w złożach lignitu, łupkach w zagranicznych projektach wydo- National Nuclear Corporation i fosforytach. Krajowa produkcja bywczych. (CNNC) jest obecnie jedynym do- uranu w 2015 r. wyniosła 1616 tU W związku z koniecznością stawcą uranu ze źródeł krajowych. (1500 tU w 2014 r.) [5] i wystarcza importu coraz większej ilości uranu Kontroluje ono także większość do zasilania ok. 7 GWe, zaspoka- CNNC utworzył przedsiębiorstwo jądrowego cyklu paliwowego jając tym samym 1/3 krajowych China Nuclear International Ura- w Chinach. potrzeb na paliwo jądrowe. nium Corporation (SinoU), którego Na terytorium Chin znajdują się Firmy energetyczne sprowadzają zadaniem jest pozyskiwanie zaso- zidentyfikowane2 (RAR & IR) zasoby uran z zagranicy i aktywnie poszu- bów uranu poza granicami kraju. uranu wynoszące 199.100 tU przy kują nowych zasobów uranu w Ka- W ramach tego programu powstała koszcie wydobycia nie przekracza- zachstanie, Uzbekistanie, Kanadzie, kopalnia Azelik oraz zakupiono 10% jącym 130 USD/kgU [4]. Biorąc pod Namibii, Nigrze i Australii. W roku akcji w projekcie Arevy Imoura- uwagę bieżące i planowane tempo 2013 Chiny importowały 18968 tU ren w Nigrze. W styczniu 2014 rozwoju energetyki jądrowej zasoby za sumę 2,37 mld USD. r. zakupiono 25% akcji w kopalni te nie będą w stanie zaspokoić Wszystkie kopalnie w Chinach Langer Heinrich w Namibii. SinoU rosnącego zapotrzebowania na eksploatowane są przez przedsię- bada obecnie możliwość pozyskania paliwo jądrowe. Skoncentrowane są biorstwo China Nuclear udziałów w projektach wydobyw- one w czterech rodzajach pokładów Corporation (CNUC), które jest filią czych w Kazachstanie, Uzbeki- geologicznych: CNNC. stanie, Mongolii, Namibii, Algierii • osadach piaskowcowych (zlokali- W roku 2006 utworzono i Zimbabwe. Kanada i RPA również zowanych w płn. i płn-zach. regio- przedsiębiorstwo China Guandong są rozważani jako potencjalni do- nach kraju). Stanowią 35% zasobów, Nuclear Uranium Resources Co Ltd stawcy uranu dla SinoU. • skałach granitowych (zlokalizo- (CGN-URC) jako filię CGN, która Inne przedsiębiorstwo chińskie wanych w centralnych i płd-wsch. miała dostarczać paliwo jądrowe Sinosteel Corporation jest właści- regionach kraju). Stanowią 28% do elektrowni należących do tego cielem akcji firmy wydobywczej zasobów, koncernu, a także odpowiadać za PepinNini Minerale Ltd, która po- • skałach wulkanicznych (zlokalizo- poszukiwanie i wydobycie uranu siada zasoby uranu w Płd. Australii. 33 Tabela 5. Wydobycie uranu odbywa się w sześciu następujących centrach wydobywczych:

Sposób Wydajność Termin Centrum wydobywcze Region Typ złoża wydobycia [tU/rok] uruchomienia

Fuzhou Jiangxi skała wulkaniczna podziemna 350 1966

Chongyi Jiangxi granitowe podziemna 200 1979

Yining Xinijiang osady piaskowcowe ISL 380 1993

Lantian Shaanxi granitowe podziemna 100 1993

Benxi i Ginglong granitowe 120 1996 i Liaoning podziemna wulkaniczne 100 2007

Shaoguan Guangdong granitowe podziemna 100 2008

Mapa 2. Rozmieszczenie zasobów uranu i centrów wydobywczych w Chinach

Shaanxi

Yining

Liaoning Beijing Benxi Xinjiang

Shaanxi Lantian

Fuzhou

Giangxi

Chongyi

Shaoguan In situ leach

Underground

34 Sinosteel jest również zaangażowane 4.3. W zakładach tych w latach 75-87 w poszukiwaniu uranu w Kirgistanie Wzbogacanie uranu [8] XX w. Istniał obiekt 814, który oraz w prowincji Quebec w Kanadzie. W roku 2010 zapotrzebowanie na wykorzystywał metodę dyfuzji Przedsiębiorstwo CGN-URC, uran naturalny wyniosło w Chinach gazowej dla celów militarnych. obok zaangażowania w poszuki- 3600 tU oraz na 2,5 mln jednostek Jego obecny status jest niejasny wania zasobów krajowych posiada pracy rozdzielania3 (SWU). W roku i prawdopodobnie produkuje uran również dostęp do zagranicznych 2020 zapotrzebowanie to przewi- wzbogacony do zasilania reaktorów projektów wydobywczych zlo- duje się odpowiednio na poziomie napędowych chińskiej marynarki kalizowanych w: Kazachstanie 15000 tU i 9 mln SWU. W począt- wojennej. Wydajność zakładów (projekty Zhalpak, Irkol, Semizbai), kowej fazie rozwoju energetyki szacowana jest na 0,4 mln SWU. Namibii (projekt Husab) i Uzbekista- jądrowej większość uranu wzbo- Emeishan w prowincji . nie (projekt Boztau). gaconego pochodziła z importu Od 2013 r. istnieje tu zakład wzbo- w ramach kontraktów na pierwszy gacania wykorzystujący technologię 4.2. załadunek reaktorów budowanych wirówek gazowych o wydajności Konwersja uranu przez zagranicznych dostawców 0,8 mln SWU. W tej samej lokali- Zakłady konwersji uranu zlokalizo- technologii (Urenco, Tenex). Obec- zacji budowany jest obecnie drugi wane są w następujących obiek- nie Chiny zamierzają być całkowicie zakład o tej samej projektowanej tach: niezależne i samowystarczalne pod wydajności. • Lanzhou w prowincji Gansu. względem zdolności do wzboga- Obecnie Chiny dysponują zdolno- Zakłady posiadają wydajność cania uranu, zarówno w obszarze ściami do wzbogacania uranu rzędu 5000 tU/rok. W tej samej lokali- badań i rozwoju jak i produkcji 6-7 mln SWU i planują do roku zacji budowany jest drugi zakład wirówek oraz ich eksploatacji. 2020 ich zwiększenie do 11-12 mln o planowanej wydajności 6000 tU/ Wszystkie zakłady wzbogacania SWU. rok, którą ma osiągnąć w latach uranu znajdują się w prowincjach 2017-18. Shaanxi oraz Gansu i zlokalizowane 4.4. • Diwopu w płn-zach prowincji są w następujących obiektach: Produkcja paliwa uranowego Gansu. Zakład ten posiada wydaj- Hanzhun/Hazhong w prowincji Za produkcję paliwa jądrowego ność ok. 500 tU/rok. Shaanxi. Zakład ten uruchomiono odpowiedzialny jest koncern CNNC • Hengyang w prowincji Hunan. w latach 90. XX w. na podstawie (China National Nuclear Corpora- Budowany jest tam kolejny zakład porozumienia z rosyjskim kon- tion), który wykorzystuje techno- o docelowej wydajności 3000 tU/ cernem Tenex, który dostarczył logie pozyskane od różnych firm rok. Ma on zostać uruchomiony technologię wirówek gazowych inwestujących w chińską energety- w 2018 roku. szóstej generacji. Był on stale kę jądrową (Areva, Westinghouse, • Cangzhou w prowincji . rozbudowywany i w latach 2012- TVEL). Zakłady produkcji paliwa Jest to nowa lokalizacja kompleksu 2014 wprowadzono w nim wirówki zlokalizowane są w kontynentalnej Daying Industrial Park o wydajności konstrukcji chińskiej. Obecnie części kraju w prowincjach Sichuan 14000 tU/rok, który uprzednio roczna wydajność zakładu wynosi i Inner Mongolia. planowany był do realizacji w He- 2,2 mln SWU. Zapotrzebowanie na paliwo ura- shan w prowincji Guandong. Plany Lanzhou w prowincji Gansu. nowe w roku 2013 wyniosło 1300 te zostały porzucone w lipcu 2013 Zakłady zbudowane w roku 1964 tU i będzie rosło wraz ze zwiększa- r. Nowe zakłady mają rozpocząć początkowo dla celów militarnych, niem się liczby reaktorów - do 2020 przemysłowy przerób koncentratu do 1997 r. wykorzystywały ro- r. może osiągnąć poziom 1800 tU. uranowego w 2018 roku i osiągnąć syjską technologię dyfuzji gazo- Głównym zakładem produkcji pa- pełną zdolność produkcyjną po wej. W roku 2001 zastąpiono ją liwa dla reaktorów PWR jest zakład roku 2020. także rosyjską technologią wirówek zlokalizowany w Yibin w prowincji W przypadku zrealizowania gazowych. Zakłady rozbudowano Sichuan. Został on zbudowany powyższych planów do roku 2030 i w roku 2013 wprowadzono wi- w 1982 r. na bazie zakładów militar- Chiny będą dysponować zakładami rówki rodzimej konstrukcji. Obecnie nych i pierwotnie dostarczał paliwo o zdolności konwersji ok. 31 000 zakłady obejmują cztery obiekty dla elektrowni Qinshan 1. Obecnie tU/rok, co zapewni produkcję pali- wzbogacania CEP 1-4 o sumarycz- jest zarządzany przez przedsiębior- wa jądrowego dla reaktorów PWR nej wydajności 3,56 mln SWU. stwo China Jianzhong Nuclear Fuel o mocy 180 GWe. Heping w prowincji Sichuan. (JNF), które jest filią CNNC. Rocz- nie w zakładach produkowane jest 35 Wykres 4. Rozpoznane światowe zasoby uranu [tU] o koszcie wydobycia <130 USD/kgU

1800000

1600000

1400000

1200000

1000000

800000

600000

400000

200000

0

RPA USA Rosja Niger Chiny Inne Kanada Namibia Brazylia Ukraina Australia Mongolia Bostwana Kazachstan Uzbekistan

Wykres 5. Produkcja uranu na świecie w 2015 r. w tU

Kazachstan

Kanada

Australia

Niger

Rosja

Namibia

Uzbekistan

Chiny

USA

Ukraina

RPA

Indie

Czechy

36 0 5000 10000 15000 20000 25000 Tabela 6.

Udział Rozpoczęcie Przedsiębiorstwo Państwo Kopalnia [%] produkcji

Azelik 2010 Niger SinoU Imouraren 10 2016 Namibia Langer Heinrich 25 2014

Zhalpak 49 2014 Kazachstan Irkol 49 2008 Semizbai 2009 CGN-URC Namibia Husab 90 2015

Uzbekistan Boztau 50 2015

Płd. Australia Udział Sinosteel Kirgistan w poszukiwaniach Kanada nowych złóż

Wykres 6. Główni producenci uranu na świecie w 2015 r. w tU

Inni Paladin 11% KazAtomProm 2% 21% Navoi 4%

Rio Tinto 5%

BHP Billiton 5%

CNNC/CGN Cameco 5% 18%

ARMZ-U1H 13% Areva 16%

37 800 tU paliwa dla reaktorów PWR zestawów paliwowych, które mają W styczniu 2016 roku koncern i 100 tU dla reaktorów WWER. zweryfikować poprawność procesu China National Nuclear Corporation Plany zakładają wzrost produkcji do produkcyjnego. (CNNC) ogłosił, że wyprodukował 1000 tU do roku 2020. Produko- W marcu 2016 r. w zakładach za pomocą drukarki 3D element wane w zakładach paliwo zasila EJ Baotou uruchomiono, zaprojekto- zestawu paliwowego dla reaktora Qinshan, Tianwan, Fuqing, Ningde, waną przez Tsinghua University, CAP1400. Jest to pierwsze użycie Hongyanhe i Yangjiang. linię do produkcji paliwa sferycz- technologii druku 3D do produkcji W zakładach rozpoczęto również nego o wzbogaceniu 9%, prze- paliwa jądrowego5. Poszczegól- wytwarzanie prototypowego znaczonego do zasilania reaktora ne części zestawów paliwowych paliwa rodzimej konstrukcji typu wysokotemperaturowego HTR-PM, wymagają bardzo wysokiej precyzji China Fuel 3 (CF3) dla reaktorów który jest budowany w Shidaowan wykonania, co jest skomplikowane Hualong One. Paliwo to zakończyło w prowincji Shandong. Na początku technicznie i kosztowne. CNNC w styczniu 2016 roku test napro- 2016 roku w zakładach Baotou wy- przy zastosowaniu technologii 3D mieniowania, który został przepro- produkowano także prototypowe będzie w stanie odtąd produkować wadzony w reaktorze CNP-600 paliwo do reaktorów CAP1400. takie elementy na skalę masową. w EJ Qinshan II-2. Źródłem pasty- Konkurencyjny koncern CGN Zastosowanie elementów wykona- lek paliwowych dla tego paliwa są także pracuje nad paliwem jądro- nych techniką druku 3D musi zostać zakłady Ulba Metallurgical Plant wym do zasilania eksploatowanych jeszcze dokładnie przetestowane w Kazachstanie4. bloków jądrowych. W lutym 2016 r. zanim uzyskają one dopuszczenie do Drugim ośrodkiem produkcji pali- załadował cztery zestawy paliwowe użycia. Pomyślne wyniki tych testów wa należącym do koncernu CNNC własnej konstrukcji STEP-12 (Stride pozwolą CNNC na produkcję innych są zakłady w Baotou w prowincji Toward Excellent Performance) oraz skomplikowanych części reaktorów. Inner Mongolia zarządzane przez próbne zestawy ze stopu cyrkonu Drukarka 3D została opracowana China North Nuclear Fuel Co Ltd do bloku jądrowego Ling Ao II-1. i wykonana przez firmę Bright Laser (CNNFC). Zostały one urucho- Mają one tam przejść testy napro- Technologies z siedzibą w Xian, mione w 1998 roku w oparciu mieniowania, które potwierdzą ich stolicą prowincji Shaanxi. o zakłady wojskowe i obecnie własności korozyjne i mechaniczne China’s Suzhou Nuclear Power stanowią główną bazę dla rozwoju w warunkach napromieniowania Research Institute (SNPI) zawarł nowych typów paliwa. Wytwarzają neutronami. Koncern przewiduje, że w styczniu 2016 r. porozumienie zestawy paliwowe do reaktorów zestawy STEP-12 będą stosowane z dwoma hiszpańskimi firmami Enu- PHWR typu CANDU (200 tU/rok) w reaktorach II Gen. CPR1000 oraz sa i Tecnatom o współpracy w dzie- i dla starszych typów PWR (200 III Gen. Hualong One. dzinie systemów kontroli paliwa tU/rok). Opanowanie produkcji W celu zaspokojenia rosnących jądrowego. W ramach porozumienia nowoczesnego paliwa odbywało potrzeb na paliwo i osiągnię- strony będą pracować nad wdroże- się we współpracy i pod nadzorem cia samowystarczalności w tym niem przez China General Nuclear firmy Areva. względzie Chiny muszą uruchomić (CGN) wyposażenia i technologii do W roku 2008 utworzono CNNC w najbliższym czasie dodatkowe kontroli jakości paliwa jądrowego, Baotou Nuclear Fuel Co Ltd w celu zdolności produkcyjne. Ewentualny opracowanych przez firmy hiszpań- podjęcia produkcji zestawów pa- deficyt w mocach produkcyjnych skie. Firmy te w ostatnim okresie liwowych dla chińskich reaktorów będzie złagodzony poprzez kon- dostarczyły podobne wyposaże- AP-1000 (pierwszy rdzeń i kilka trakty zawarte z francuską Arevą nie do zakładów Yibin, będących przeładunków zapewnia firma na dostarczenie dwóch pierwszych własnością China National Nuclear Westinghouse). W styczniu 2011 rdzeni i 17 przeładowań dla EJ Corporation (CNNC). Współpraca r. podpisano z tą firmą kontrakt Taishan oraz z rosyjskim TVEL na naukowców hiszpańskich z SNPI o wartości 35 mln USD na projek- zaopatrywanie w paliwo EJ Tian- zapoczątkowana została już w roku towanie, wytwarzanie i montaż wy- wan do roku 2025. 2014 w ramach wspólnego projektu posażenia, które umożliwi Chinom Cyrkon do produkcji koszulek opracowania ultradźwiękowego samodzielną produkcję paliwa dla paliwowych wytwarzany jest od systemu kontroli napromienio- reaktorów tego typu. W maju 2016 2012 r. w zakładach CNNN Areva wanego paliwa SICOM-UT, który roku zakończono budowę pierwszej Shanghai Tubing Co (CAST) zlokali- w ubiegłym roku został zainstalo- linii produkcyjnej o projektowanej zowanych w Szanghaju. Zakłady te wany w EJ Daya Bay. wydajności 400 ton/rok i przystą- powstały w 2010 r. jako wspólne piono do produkcji dwóch próbnych przedsięwzięcie CNNN i Arevy. 38 4.5. szym etapie planują rozpoczęcie będą mieć wydajność 200 t/rok. Produkcja paliwa MOX przerobu wypalonego paliwa Pierwotne plany zakładały rów- W październiku 2010 roku belgij- z reaktorów PWR. W dalszej per- nież budowę do roku 2020 dużego skie firmy Tractabel i Belgonucle- spektywie zamierzają przejść do (800-1000 t/rok) zakładu przerobu aire wraz z ośrodkiem badawczym stosowania reaktorów prędkich na wykorzystującego rodzimą techno- SCK-CEN podpisały porozumienie paliwo MOX i opanowania zaawan- logię ale zostały one zawieszone z CNNC w sprawie budowy w Chi- sowanego przerobu paliwa metodą i w roku 2007 rozpoczęto rozmowy nach pilotażowego zakładu produk- elektrometalurgiczną (pyropro- z Arevą w sprawie budowy takiego cji paliwa MOX. Wykorzystane tu cessing) oraz pełnego zamknięcia zakładu. W listopadzie 2015 r. będzie ponad 20-letnie doświad- cyklu. podpisano porozumienie pomiędzy czenie Belgii w produkcji takiego Pod koniec 2015 roku CNNC Arevą i CNNC w sprawie budowy paliwa, które stosuje w swoich oszacował, że do końca 2030 roku zakładu przerobu paliwa o wydaj- reaktorach od 1995 roku. 23500 ton paliwa będzie musiało ności 800 t/rok zlokalizowanego zostać rozładowane z reaktorów, w nadbrzeżnym ośrodku Xiapu 4.6. z czego 15000 znajdzie się w prze- w prowincji Jiangsu. Takie umiejsco- Przerób wypalonego paliwa chowalnikach suchych. Przy zain- wienie zakładów pozwoli transpor- Obecnie bloki jądrowe w EJ Daya stalowanej mocy 80 GWe, rocznie tować wypalone paliwo statkami, Bay i Ling Ao oraz wczesne typy będzie rozładowywane 2000 ton a nie koleją na odległość 3000 reaktorów M310 do CPR-1000 wypalonego paliwa. km w głąb lądu (jak to pierwotnie pracują w 18-o miesięcznym cyklu Pilotażowy zakład przerobu zakładano wybierając lokalizację przeładunku paliwa. Uzyskuje paliwa wykorzystujący technologię Jinta w prowincji Gansu). Budowa się tam stopień wypalenia 43-50 PUREX został zbudowany w roku zakładów ma się rozpocząć w 2020 r. GWd/t. W nowszych reaktorach 2006 w kompleksie jądrowym Lan- i zakończyć w 2030 roku. stosowanych w EJ LingAo II, zhou w prowincji Gansu. W latach We wspomnianej lokalizacji ma Hongyanhe, Ningde i Yangjiang 2013-15 przerobiono w nim 50 ton również znajdować się przecho- wykorzystywane jest zaawansowa- wypalonego paliwa. walnik wypalonego paliwa o po- ne paliwo zawierające gadolin jako Utworzone w marcu 2015 r. jemności początkowo 3000 ton wypalaną truciznę, dzięki czemu przedsiębiorstwo CNNC Longrui z możliwością rozbudowy do 6000 uzyskuje się większy stopień wypa- Technology Company zamierza wy- ton. Planowane jest także umiej- lenia 50-57 GWd/t. budować demonstracyjne zakłady scowienie tam zakładu witryfika- Chiny przyjęły politykę zamknię- przerobu paliwa w Gansu Nuclear cji wysokoaktywnych odpadów tego cyklu paliwowego i w pierw- Technology Industrial Park, które ciekłych [9].

2. Zasoby rozpoznane (zidentyfikowane) energii zużywanej do wzbogacenia do pewne- 5. Technologia 3D została wprowadzona do obejmują zasoby racjonalnie pewne (ang. go poziomu danej ilości uranu wyrażonej w kg. sektora jądrowego w roku 2014 przez brytyj- Reasonably Assured Resources - RAR) Przyjmuje się, że do wyprodukowania roczne- ską firmę Sellafield Ltd. do skanowania oraz i zasoby przypuszczalne (ang. Inferred go zapasu paliwa dla typowego lekkowodnego produkcji metalowych i plastikowych poten- Resources - IR). reaktora energetycznego o mocy 1 GWe cjalnie niebezpiecznych elementów w trakcie 3. Wydajność procesu wzbogacania mie- wymagane jest ok. 140 000 kg SWU. demontażu elektrowni i zakładów przerobu rzy się w jednostkach pracy rozdzielania 4. W grudniu 2015 r. CGN podpisał poro- paliwa. Za pomocą tej technologii zaprojekto- (Separative Work Unit - SWU). Jest to złożona zumienie z KazAtomProm w sprawie bu- wano i wykonano nowe pokrywy pojemników funkcja ilości przetworzonego uranu i uzyska- dowy na bazie istniejących zakładów Ulba do transportu odpadów promieniotwórczych. nego stopnia jego wzbogacenia oraz poziomu Metallurgical Plant zakładu produkcji zesta- zubożenia odpadów. Ma ona wymiar masy wów paliwowych o zdolności produkcyjnej i wyraża się w kg SWU. Przedstawia ona ilość 200 tU/rok. 39 5. Postępowanie z odpadami promieniotwórczymi

W oparciu o spodziewane tem- Odpady wysokoaktywne mają niemiecką technologię opracowaną po wzrostu mocy zainstalowanej podlegać witryfikacji, następnie przez Karlsruhe Institute of Tech- w elektrowniach jądrowych z 20 będą kapsułowane i składowane nology. Zakłady w całości prze- GWe w 2010 r. do 40 GWe w 2020 w głębokich formacjach geologicz- rabiać będą odpady militarne, ale r. przewiduje się, że w roku 2020 nych na głębokości 500 m. Obecnie technologia może w przyszłości być ilość zgromadzonego wypalonego trwa wybór miejsca składowania stosowana również w zakładach paliwa wyniesie w Chinach ok. i docelowo będzie to jedna z trzech cywilnych. 12.000 ton. lokalizacji w rejonie Beishan Składowanie odpadów nisko- Obecnie większość tego paliwa w prowincji Gansu. W latach 2015- i średnioaktywnych na skalę prze- przechowywana jest w basenach 20 wybudowane zostanie tam mysłową realizowane jest w dwóch (mokrych przechowalnikach) na laboratorium podziemne, które ma lokalizacjach: Yumen w prowincji terenie elektrowni. W m. Lanzhou prowadzić prace badawcze przez Gansu i w Beilong w prowincji Gu- w prowincji Gansu zbudowane 20 lat. Ostateczne składowisko ma angdong. Trzecie składowisko tego zostało centralne składowisko wy- zostać uruchomione w roku 2040. rodzaju budowane jest w płd.-zach. palonego paliwa. Jego początkowa W roku 2014 rozpoczęto budowę części Chin, docelowo ma powstać pojemność wynosi 550 ton i może zakładów witryfikacji odpadów wy- pięć takich obiektów. być podwojona. Składowisko suche sokoaktywnych w m. Sichuan, gdzie zlokalizowane zostało w Qinshan zgromadzono już 800 m3 odpadów i jest stale rozbudowywane. ciekłych. Będą one wykorzystywać

40 6. Parki przemysłowe

W 2010 roku rozpoczęto tworzenie cych wyposażenie dla energetyki wszystkich elektrowni. dwóch znaczących parków techno- jądrowej, a także filii głównych W maju 2013 r. CGN i CNNC logicznych, skoncentrowanych na instytutów projektowych i firm ogłosiły wspólną budowę kom- energetyce jądrowej. budowlanych. Zajmuje obszar 130 pleksu Daying Industrial Park Pierwszy z nich znany jako km2 i zakłada się, że będą tu reali- w Heshan w prowincji Guangdong. Nanjing Jiangning Binjiang Develop- zowane przedsięwzięcia z czterech Miał on mieć powierzchnię 200 ha ment Zone znajduje się w pobliżu głównych obszarów: produkcja wy- i zawierać zakłady produkcji paliwa m. Nanjing w prowincji Jiangsu, posażenia dla przemysłu jądrowego, o wydajności 1000 tU/rok, zakłady zajmuje obszar 51 km2 i stanowi szkolenie i trening, zastosowanie konwersji uranu (14000tU/rok) bazę dla technologii jądrowych. Na technik jądrowych w medycynie, i zakład wzbogacania uranu. Plany jego obszarze znajduje się ośrodek rolnictwie, detekcji oraz promocja te zostały porzucone jeszcze w tym badawczy betonu klasy jądrowej przemysłu jądrowego. samym roku i perspektywy tego i stanowić ma centrum przeładun- Kolejnym parkiem technologicz- projektu są nieznane. kowe oraz terminal transportowy dla nym jest Taishan Clean Energy Oprócz wymienionych parków modułów reaktorów CPR-1000 i AP- Equipment Industrial Park otwarty technologicznych w Chinach znaj- 1000, które będą ładowane i trans- w 2010 w regionie Pearl River duje się również fabryka produkują- portowane barkami po rzece Jangcy. Delta w prowincji Guangdong. ca moduły do reaktorów AP-1000 Drugim parkiem jest China Haiyan Ma on stać się centrum produkcji zlokalizowana w m. Haiyang na Nuclear Power City zbudowany sprzętu i wyposażenia dla elektrow- wybrzeżu oraz druga w centrum w m. Haiyan w prowincji Zhejiang ni jądrowych, w początkowej fazie prowincji , wspierająca pod w delcie rzeki Jangcy. Oprócz dla pobliskich projektów jądrowych, względem technicznym i budowla- znajdującej się na jego terenie EJ a następnie do 2020 roku przejąć nym projekty AP-1000 realizowane Qinshan park ten jest siedzibą wiodącą rolę w zakresie badań w głębi lądu, a w przyszłości także 18 wiodących firm dostarczają- i rozwoju oraz obsługi wyposażenia budowę reaktorów CAP-1400.

41 7. Badania i rozwój technologii jądrowych

Początkowo badania i rozwój tech- kinu prowadzi badania podstawowe 2003 i początkowo skojarzony był nologii jądrowych skoncentrowane w dziedzinach energii i technologii z generatorem prądu - hel bezpo- były na zastosowaniach militarnych. jądrowej i jest wiodącym ośrodkiem średnio napędzał turbinę gazo- Reaktor chłodzony wodą z mode- w zakresie reaktorów prędkich. wą w cyklu Braytona. Ponieważ ratorem grafitowym przeznaczony Eksploatował on w latach 1958- temperatura helu uzyskiwana na do produkcji plutonu uruchomiono 2007 reaktor ciężkowodny o mocy wyjściu reaktora tego typu wynosi w 1966 r. w Jiuquan Atomic Energy 15 MWt. W instytucie w 2010 r. 700-950 0C, umożliwia to zasto- Complex w prowincji Gansu. zbudowano nowy uniwersalny wie- sowanie go także jako źródła ciepła W roku 1980 przystosowano go lozadaniowy reaktor lekkowodny procesowego, wykorzystywanego także do wytwarzania elektryczno- typu basenowego o mocy 60 MWt następnie do gazyfikacji węgla, ści i w roku 1984 produkcję plutonu China Advanced Research Reactor produkcji wodoru lub wydobywania ostatecznie wstrzymano. Na terenie (CARR) z reflektorem z ciężkiej i przerobu ropy naftowej. Między ośrodka jądrowego znajdował się wody. Budowany jest tu także reak- innymi podjęto współpracę z Korea także zakład przerobu paliwa wyko- tor prędki China Experimental Fast Atomic Energy Research Institute rzystywany do pozyskiwania pluto- Reactor (CEFR) o projektowanej (KAERI) w badaniach nad produkcją nu. Inny reaktor o większej mocy do mocy 65 MWt. wodoru. Reaktor HTR-10 konstruk- produkcji plutonu wraz z zakładem China Academy of Sciences (CAS) cyjnie podobny jest do reaktora przerobu paliwa znajdował się podpisała w roku 2010 porozu- z rdzeniem usypanym (pebble bed w Guangyuan w prowincji Sichuan. mienie o współpracy z belgijskim modular reactor, PBMR) zbudowa- Rozpoczął on pracę w roku 1975 ośrodkiem badań jądrowych nego w RPA w 1993 r. w oparciu i produkował pluton dla zastosowań SCK-CEN w Mol w ramach projektu o projekt niemieckiego reaktora wy- militarnych do 1992 roku. MYRRHA6, który Chiny zamierza- sokotemperaturowego THTR-300, ją wykorzystać w przyszłości do który pracował przez 2 lata w Ham- 7.1. badań nad zamkniętym cyklem m-Uentrop, zanim pod naciskiem Reaktory badawcze paliwowym. działaczy ekologicznych musiano go Oprócz reaktorów przeznaczonych wyłączyć i zdemontować. do celów militarnych Chiny dyspo- 7.2. Kamieniem milowym w rozwoju nują 19 reaktorami badawczymi. Program rozwoju reaktorów energetyki jądrowej będzie z pew- Leshan Nuclear Power Institute wysokotemperaturowych (HTR) nością uruchomienie przez China’s of China w Jiajiang w prowincji Program rozwoju reaktorów wyso- & Construc- Sichuan eksploatuje od roku 1979 kotemperaturowych zapoczątko- tion Group (CNEC) w 2017 roku lekkowodny wysokostrumieniowy wany został w Chinach 15 lat temu w Shidaowan w prowincji Shandong reaktor o mocy 125 MWt High- i oparty był głównie na reaktorze elektrowni jądrowej o mocy 210 -Flux Engineering Test Reactor demonstracyjnym HTR-10 o mocy MWe opartej o dwa bliźniacze (HFETR). W roku 2007 dokonano 10 MWt eksploatowanym przez In- reaktory wysokotemperaturo- jego konwersji na paliwo o niskim stitute of Nuclear and New Energy we chłodzone helem z rdzeniem stopniu wzbogacenia (LEU). Technology (INET) na uniwersyte- usypanym HTR-PM. Należą one do China Institute of Atomic Energy cie Tsinghua pod Pekinem. Reaktor reaktorów IV Gen. (GIF) i każdy ma (CIAE) zlokalizowany w pobliżu Pe- ten osiągnął pełną moc w roku mieć moc 105 MWe. Elektrownia 42 będzie pierwszym w świecie tego W zakładach Baotou (Inner Mon- rem w badaniach nad tą technolo- typu obiektem uruchomionym na golia) 27 marca 2016 r. urucho- gią i mają nadzieję na otrzymanie skalę komercyjną. miono produkcję paliwa sferycz- w przyszłości patentu i pełnych Prace budowlane rozpoczę- nego przeznaczonego do zasilania intelektualnych praw własności te w grudniu 2012 r. są już na reaktora. Linia produkcyjna ma mieć do niej. W ramach tego projektu ukończeniu. W marcu 2016 r. wydajność 300 000 elementów powstało w Szanghaju centrum dostarczono na plac budowy dwa rocznie. Testy jakościowe tego pa- badawcze TMSR Research Centre zbiorniki reaktorów o wysokości 25 liwa, zakończone w grudniu 2015 r. zlokalizowane w Shanghai Institute m i wadze 700 ton i pierwszy z nich przeprowadzono w reaktorze HFR of Nuclear Applied Physics (SINAP), zainstalowano w budynku reaktora; w Petten w Holandii. gdzie budowany jest prototypo- drugi ma być zamontowany w maju. Reaktor HTR-PM ma stanowić wy reaktor MSR o mocy 5 MWe Zbiorniki zostały zbudowane w za- podstawę (moduł) do rozwoju zaliczany do systemu reaktorów kładach Shanghai Electric Nuclear większych reaktorów tego typu. czwartej generacji (GIF)7. Jest on Power Equipment w Szanghaju. Przyszły reaktor planowany do bu- także znany jako reaktor wysoko- W ciągu kolejnych 18 miesię- dowy w m. Ruijin w prowincji Jiangxi temperaturowy chłodzony solami cy nastąpi instalacja ostatnich o mocy 600 MWe będzie składał się fluoru (FHR) lub zaawansowany elementów reaktorów, przeprowa- z trzech modułów HTR-PM. Obec- reaktor wysokotemperaturowy dzane będą ich testy i załadowane nie ośrodek INET prowadzi prace (AHTR)8. Ma być oddany do użytku zostanie paliwo. Stan pierwszej nad zwiększeniem mocy modułu w roku 2020. W ośrodku tym krytyczności (rozpoczęcie reakcji i wykorzystaniem do jego zasilania powstaje także reaktor podkry- łańcuchowej) ma zostać osiągnięty paliwa z zawartością toru. tyczny o mocy 2 MWe pobudzany w listopadzie 2017 r. W roku 2006 rząd w Pekinie akceleratorem (ADS) do badań nad Reaktor wysokotemperaturowy umieścił małe, wysokotemperatu- zamkniętym cyklem uranowo-to- pracuje w bardzo wysokiej tem- rowe reaktory chłodzone gazem rowym. peraturze dochodzącej do 950 0C wśród najważniejszych priorytetów W ramach rozwoju programu i zasilany jest specjalnym paliwem w dziedzinie nauki i technologii na TMSR przyjęto dwie koncepcje jądrowym typu TRISO (tristruc- okres najbliższych 15 lat. Celem reaktorów: tural-isotropic), które ma kształt jest w pierwszej kolejności zbadanie - TMSR-SF – na paliwo stałe luźnych grafitowych kul o średnicy możliwości skojarzonej produk- typu TRISO (zawierające uran i tor) 6 cm zawierających ok. 15 tys. cji energii, a następnie produkcji z rdzeniem usypanym, chłodzony powlekanych ceramicznie granu- wodoru na skalę przemysłową. mieszaniną stopionych soli, pracują- lek dwutlenku uranu. Reaktory Docelowo planuje się uruchomienie cy w cyklu otwartym bez recy- tego typu są odporne na stopienie produkcji seryjnej reaktorów HTR klingu zużytego paliwa. Koncepcja rdzenia, bowiem osłona z grafitu stosowanych zarówno do produkcji ta umożliwia jedynie częściowe pełni rolę osłony bezpieczeństwa energii elektrycznej jak i w pro- wykorzystanie toru jako materiału i zapewnia ochronę przed znisz- cesach chemicznych oraz wyjście paliworodnego9 i wymaga również czeniem paliwa nawet w tempera- Chin z tą technologią na rynki stosowania uranu wzbogaconego. turach przekraczających warunki światowe. W styczniu 2016 r. Chiny Początkowo ma być uruchomiony normalnej pracy. Wymiana ciepła podpisały już porozumienie ramowe pilotażowy reaktor o mocy 2 MWt zachodzi w reaktorze w sposób w sprawie budowy reaktora HTR (TMSR-SF1) i eksperymentalny naturalny bez konieczności stoso- w Arabii Saudyjskiej. o mocy 100 MWt (TMSR-SF2) ok. wania zewnętrznych źródeł wody. roku 2025, a następnie elektrownia Dodatkowo ujemny temperaturowy 7.3. o mocy 1 GWe (TMSR-SF3) do roku współczynnik mocy reaktora po- Program rozwoju reaktorów 2030. woduje, że w przypadku przekro- na stopione sole toru - TMSR-LF – na ciekłe paliwo flu- czenia pewnej temperatury reakcja China Academy of Sciences (CAS) orkowe (LiF-ThF4-UF4) zawierające jądrowa zanika i reaktor wyłącza się w styczniu 2011 r. uruchomiła tor, które jest rozpuszczone w chło- samoczynnie. Budowa modułowa program badawczo-rozwojowy dziwie składającym się z mieszaniny zapewnia wysoką elastyczność w zakresie rozwoju technologii fluorków litu i berylu (FLiBe), pracu- w jego wykorzystaniu i możliwość reaktorów pracujących na paliwie jący w cyklu zamkniętym z odzy- dostosowania projektu do konkret- wykorzystującym stopione sole skiem rozszczepialnego izotopu nego miejscowego zapotrzebowania toru (Th-MSR lub TMSR). Chiny uranu U-233. Instytut planuje do na moc lub ciepło procesowe. utrzymują, że są światowym lide- 43 roku 2018 budowę prototypowego Advances Fuel Candu Reactor o stopniu wypalenia 66 GWd/t. reaktora na ciekłe paliwo torowe (AFCR), który został zoptymali- Zakładana temperatura pracy o mocy 2 MWt (TMSR-LF1), eks- zowany do użycia paliwa z prze- wynosiła 544 0C, współczynnik perymentalnego reaktora o mocy robionego uranu (RepU) i paliwa powielania paliwa 1,2 i czas pracy 10 MWt (TMSR-LF2) do roku 2025 torowego. W przyszłości oba bloki 40 lat. Reaktor ten w założeniach i bloku demonstracyjnego o mocy EJ Qinshan zostaną zmodyfikowane miał stanowić podstawę dla wdro- 100 MWt (TMSR-LF3) z pełnym do standardu AFCR, a następnie żenia do roku 2030 komercyjnych recyklingiem wypalonego paliwa do wybudowany nowy obiekt tego reaktorów prędkich pracujących roku 2035. Docelowo w planach typu. Jeden reaktor AFCR może docelowo na paliwie metalicznym powstać ma elektrownia o mocy 1 zostać całkowicie załadowany w cyklu zamkniętym lecz jak dotąd GWe. paliwem pochodzącym z przerobu nie rozpoczęto prac nad tym pro- W SINAP planowane jest również paliwa rozładowanego z czterech jektem. opracowanie reaktora prędkiego reaktorów PWR. Może być on także Podpisano natomiast w roku TMSFR-LF przeznaczonego do wy- zasilany paliwem torowym. Budowa 2009 porozumienie z rosyjskim palania aktynowców pochodzących reaktorów AFCR pozwoli znacznie przedsiębiorstwem Atomstroy- ze zużytego paliwa z reaktorów zmniejszyć ilość wypalonego paliwa export w sprawie budowy elek- lekkowodnych. z reaktorów PWR oraz objętość trowni jądrowej w Sanming w pro- W chińskim projekcie rozwoju odpadów wysokoaktywnych, wincji Fujian wyposażonej w dwa reaktorów na stopione sole aktywnie które będzie trzeba składować jak reaktory BN-800 (tzw. Project 2). uczestniczy również Departament również zmniejszy zapotrzebowa- W roku 2010 utworzono wspólne Energii USA (Oak Ridge NL, gdzie nie Chin na świeży uran naturalny przedsiębiorstwo Sanming Nuclear technologia takich reaktorów została i pozwoli wykorzystywać rodzime Power Co Ltd i prace budowlane opracowana już w latach 1960.) oraz bogate zasoby toru. miały się rozpocząć w roku 2013. australijska organizacja badań nauko- Spodziewano się, że projekt ten wych ANSTO. Zdaniem naukowców 7.5. doprowadzi do dwustronnej amerykańskich Chiny poczyniły Program rozwoju współpracy w zakresie cyklu pali- w ostatnim okresie znaczne postępy reaktorów prędkich wowego reaktorów prędkich. Wg w badaniach nad tą technologią Program ten oparty jest obecnie niepotwierdzonych źródeł został i zdecydowanie wysunęły się na czo- na eksperymentalnym reaktorze on jednak zawieszony na czas ło światowej stawki. Osiągnęły takie Chinese Experimental Fast Reactor nieokreślony. postępy m.in. poprzez zaangażowa- (CEFR). Jest to reaktor prędki Najnowszym chińskim projektem nie przy tym projekcie ponad 700 chłodzony sodem o mocy 65 MWt w dziedzinie reaktorów prędkich naukowców. uruchomiony w roku 2010 w China jest podjęcie przez CGN i Xiamen Institute of Atomic Energy (CIAE) University wspólnych prac badaw- 7.4. pod Pekinem. Został on zbudo- czych nad technologią reaktora Badania nad zaawansowanym wany przez rosyjską firmę OKBM z falą bieżącą (travelling-wave reac- cyklem paliwowym Afrikantov przy współpracy OKB tor, TWR). Jest to rodzaj reaktora Na początku 2008 roku Nuclear Gidropress, NIKIET oraz Kurchatov prędkiego wykorzystującego uran Power Institute of China (NPIC) za- Institute. Włączono go do sieci naturalny (Unat) lub zubożony (DU) warł porozumienie z Atomic Energy w lipcu 2011 roku, pełną moc 20 jako materiał paliworodny, w któ- of Canada Ltd (AECL) w sprawie MWe uzyskano w grudniu tamtego rego rdzeniu tworzy się z izotopu prowadzenia wspólnych badań nad roku. Pracuje na wysokowzbogaco- U‑238 front „fali” rozszczepialnego zaawansowanym cyklem paliwo- nym paliwie uranowym (65%) UO2. Pu-239. Powstająca fala Pu-239 po- wym. Początkowo dotyczyły one Następnym etapem w programie rusza się w reaktorze na zewnątrz technologii DUPIC (bezpośredniego rozwoju reaktorów prędkich (tzw. w kierunku jego obudowy z pręd- użycia wypalonego paliwa z reak- Project 1) miał być planowany kością 1 cm na rok, aż cały materiał torów PWR w reaktorach CANDU), do budowy w latach 2017-2023 paliworodny zostanie przekształ- którą opracowała Korea Płd. Dalsze prototypowy reaktor prędki dużej cony w materiał rozszczepialny wspólne prace badawcze zaowoco- mocy Chinese Demonstration Fast i reakcja rozszczepienia wygaśnie. wały komercyjnym zastosowaniem Reactor CDFR-1000 zaprojektowa- Odmianą reaktora TWR jest reaktor wypalonego paliwa w blokach ny przez CIAE. Projekt przewidywał z falą stojącą, w którym fala Pu-239 CANDU w EJ Qinshan oraz opra- konstrukcję trzypętlową, basenową jest utrzymywana w rdzeniu za cowaniem projektu koncepcyjnego o mocy 2500 MWt, na paliwo MOX pomocą zmiany położenia (przegru- 44 Schemat Schemat przyszłego cyklu paliwowe- go w Chinach

Fotografia 3. Pływająca elektrownia jądrowa koncernu CG

Fotografia 4. Elektrownia jądrowa Sanmen

Fotografia 5. Druga faza budowy elektrowni jądrowej Tianwan

45 powywania) zestawów paliwowych. (GIF) China Academy of Sciences takularny sukces w zakresie badań W październiku 2015 r. CNNC (CAS) rozpoczęła w roku 2011 pro- nad fuzją termojądrową uzyskując i firma TerraPower10 podpisały gram badań nad systemem reaktora w tokamaku EAST plazmę o tempe- porozumienie w sprawie budowy podkrytycznego pobudzanego ak- raturze 50 mln 0C, którą utrzymali prototypowego reaktora TWR celeratorem (ADS). Za reaktor refe- przez okres 102 s12. Celem badań o mocy 600 MWe. Rozpoczęcie rencyjny przyjęto China Lead Alloy przy użyciu reaktora EAST jest budowy ma nastąpić w roku 2018 Reactor (CLEAR). Projekt zakłada utrzymanie plazmy o temperaturze i zakończyć w oku 2023. budowę do roku 2020 reaktora 100 mln 0C przez 1000 s co po- Powyższe fakty świadczą o tym, badawczego chłodzonego eutekty- zwoli w przyszłości otworzyć drogę że jak dotąd polityka chińska ką ołowiowo-bizmutową o mocy 10 do komercyjnego zastosowania fuzji w zakresie reaktorów prędkich MWt pracującego zarówno w trybie termojądrowej do produkcji energii wydaje się jeszcze nie być do krytycznym jak i podkrytycznym elektrycznej. końca sprecyzowana. Nie należy z pobudzeniem za pomocą akcele- Oprócz prowadzonych własnych zatem spodziewać się w Chinach ratora. Będzie on wykorzystywany badań nad plazmą Chiny są również pierwszego komercyjnego reaktora do badań nad transmutacją mniej- członkiem międzynarodowego prędkiego przed rokiem 2025. Plan szych aktynowców (MA), spalaniem projektu reaktora termojądrowego pierwotny zakłada jedynie urucho- transuranowców (TRU), produkcją ITER budowanego w Cadarache mienie do 2050 roku 40 GWe mocy paliwa z materiałów paliworodnych we Francji, a także współpracują w elektrowniach z reaktorami pręd- (U-238, Th) (breeding) i produkcją z General Atomics z Kaliforni, gdzie kimi, nie mówi się w nim natomiast trytu. działa tokamak DIII-D. nic na temat budowy koniecznych W marcu 2016 r. koncern CGN zakładów towarzyszących, które zawarł porozumienie z akademią 7.9. pozwolą zamknąć cykl paliwowy nauk CAS w sprawie współpracy Produkcja izotopu kobaltu Co-60 na reaktorach prędkich (produkcja naukowej na rzecz rozwoju sys- Chiny rozpoczęły produkcję nowych rodzajów paliwa, ekstrakcja temów ADS - Accelerator-Driven radioizotopu kobalt-60 do celów z wypalonego paliwa i recykling plu- Advanced Nuclear Energy Systems medycznych i przemysłowych tonu, produkcja paliwa z materiałów (ADANES). wykorzystując do tego celu wysokoaktywnych itp.). reaktor energetyczny Candu 6 7.8. w EJ Qinshan. Reaktory Candu są 7.6. Program badań nad syntezą termo- wykorzystywane do produkcji tego Reaktory lekkowodne jądrową radioizotopu w EJ Wolsong w Korei Należący do CNNC Nuclear Badania nad zastosowaniem Płd., Bruce w Kanadzie i Embalse Power Institute of China z siedzi- syntezy termojądrowej do celów w Argentynie. Rdzeń reaktora Can- bą w Chengdu pracuje obecnie energetycznych realizowane są du wykonany jest ze stali nierdzew- nad koncepcją nadkrytycznego w Institute of Plasma Physics CAS nej zawierającej Co-59, który po reaktora wodnego (SCWR)11, (ASIPP) w Hefei w prowincji Jian- pochłonięciu neutronu przechodzi zarówno w wersji zbiornikowej jak gsu. Podstawowym instrumentem w Co-60. Po 15 miesiącach naświe- i kanałowej. Opracowano dwie badawczym instytutu jest Expe- tlania stali zostaje ona wycofywana koncepcje pracy rdzenia takiego rimental Advanced Superconduc- z rdzenia i poddawana przerobowi reaktora – na neutronach termicz- ting Tokamak (EAST), za pomocą w celu ekstrakcji powstałego Co- nych i na rdzeniu mieszanym (część którego uzyskuje się i bada plazmę 60. Przewidywana produkcja 220 na neutronach termicznych i część wysokotemperaturową. Badania te PBq Co-60 pozwoli zaspokoić 80% na neutronach prędkich). W roku trwają w instytucie od ponad 30 potrzeb Chin na ten izotop. 2022 planowane jest uruchomie- lat, początkowo przy pomocy to- nie pierwszego demonstratora tej kamaków HT-6M i HT-7. Plazmę po 7.10. technologii. raz pierwszy uzyskano w tokamaku Pływające elektrownie jądrowe HT-7 w roku 1995 i maksymalnie [10] 7.7. utrzymano ją przez 400 sekund. W maju 2014 r. China Atomic Systemy reaktorowe pobudzane Budowa tokamaka EAST Energy Authority (CAEA) podpisało akceleratorem (ADS) rozpoczęta została w roku 2000 porozumienie z rosyjskim koncer- W ramach współpracy międzyna- i pierwszą plazmę wytworzono nem Rosatom o współpracy przy rodowego forum reaktorów IV Gen w nim w roku 2006. W lutym 2016 budowie pływających elektrowni r. chińscy naukowcy odnieśli spek- 46 jądrowych przeznaczonych do do odsalania wody. Będzie on koszty wydobycia węglowodorów rozmieszczenia na chińskich przy- wykorzystywany na wyspach oraz z dna morza oraz budowy niezbęd- brzeżnych wyspach. Mają one być przy eksploracji gazu i ropy naftowej nej infrastruktury technicznej. budowane w Chinach w oparciu na morzu. Koncern CGN w styczniu 2016 o rosyjską technologię i będą wypo- CGN poinformował również, zawarł także porozumienie z naj- sażone prawdopodobnie w reaktory że równolegle trwają prace nad większą stocznią chińską China KLT-40S. Strona rosyjska – firma reaktorem ACPR100, który będzie Shipbuilding Industry Corporation TVEL ma dostarczać również instalowany na lądzie. Będzie on (CSIC) w sprawie wspólnej budowy paliwo dla tych elektrowni. W lipcu posiadał moc 450 MWe i jest pływających elektrowni jądrowych. 2014 r. Rosatom Overseas podpisał przewidziany do zasilania w ener- Podobny projekt pływającej podobne porozumienie z CNNC gię elektryczną dużych parków elektrowni jądrowej opracował New Energy dotyczące wspólnej technologicznych lub odległych, koncern CNNC. Koncepcja bazuje budowy pływających elektrowni niedostępnych miejsc w terenie na reaktorze ACP100S o mocy 100 jądrowych. górzystym. Rozwój reaktorów małej MWe, który jest morską wersją Koncern China General Nuc- mocy instalowanych na platformach reaktora ACP100. Został on rów- lear Power Group (CGN) ogłosił pływających lub w niedostępnym nież zaakceptowany przez komisję w styczniu 2016 roku projekt terenie uzupełni ofertę na duże blo- CNDRC i wpisany do 13 planu pię- budowy demonstracyjnego wie- ki jądrowe i pozwoli zdywersyfiko- cioletniego. Budowa demonstratora lozadaniowego małego reaktora wać opcje energetyczne oferowane technologii ma rozpocząć się w roku modułowego (SMR) zainstalowane- przez koncern. 2015 i zakończyć w 2019 r. go na jednostce pływającej. Projekt Firma China National Offshore Oprócz wspomnianego reaktora budowy takiego reaktora ACPR50S Oil Corporation (CNOOC) ogłosiła ACP100S, CNNC opracował rów- został zaaprobowany przez komisję w styczniu 2016 r. zawarcie stra- nież jego mniejsze wersje ACP10S krajową CNDRC jako część 13 planu tegicznej współpracy z koncernem i ACP25S, które mogą być stoso- pięcioletniego. Obecnie trwają CGN w celu prowadzenia wspól- wane pojedynczo lub w parach, zaawansowane prace projektowe, nych badań nad rozwojem techno- budując w ten sposób pływającą konstrukcja reaktora ma rozpocząć logii jądrowych przewidywanych do elektrownię o mocy optymalnej dla się w przyszłym roku i zakończyć użycia na morskich polach wydo- danego celu i miejsca przeznaczenia. w roku 2020. Reaktor o mocy 200 bywczych ropy naftowej. Zasto- MWt (60 MWe) ma produkować sowanie pływających elektrowni prąd elektryczny i ciepło oraz służyć jądrowych pozwoli zmniejszyć

6. MYRRHA (Multipurpose Hybryd Research litu, berylu, cyrkonu) jako chłodziwo jest bar- nadkrytycznym (odnośnie do punktu krytycz- Reactor for High-tech Application) jest projek- dziej efektywna do usuwania ciepła z rdzenia nego wody – 3740C i 22 MPa, a nie krytycz- tem budowy wielozadaniowego reaktora ba- reaktora niż sprężony hel, pozwalając tym nej masy paliwa nuklearnego) jako moderatora dawczego należącego do kategorii reaktorów samym na zmniejszenie rozmiarów rdzenia neutronów oraz chłodziwa. SCWR przypo- podkrytycznych pobudzanych akceleratorem i redukcję ilości pomp i rurociągów w stosunku mina reaktor lekkowodny (LWR), ale panuje (Accelerator Driven System, ADS). Systemy do reaktorów z helem jako chłodziwem. na w nim wyższe ciśnienie i temperatura, posiada ADS oprócz możliwości generowania energii paliwie z U-235 i U-233. przy tym bezpośredni obieg pierwotny podob- elektrycznej mogą być wykorzystywane jako 9. Tor wprowadzony do zestawów paliwowych nie jak reaktor wodny wrzący (BWR). Woda wypalacze aktynowców czyli do niszczenia zbudowanych z uranu stanowi materiał pali- jest zawsze w stanie gazowym. Reaktory typu (spalania) długożyciowych pierwiastków worodny (podobnie jak U‑238). Pod wpływem SCWR jako systemy nuklearne są obiecujące promieniotwórczych (tzw. pomniejszych neutronów z izotopu Th-232 powstaje (w tzw. ze względu na ich wysoką sprawność cieplną aktynowców - Pu, Np, Am) występujących cyklu torowym) rozszczepialny izotop uranu (~45% w stosunku do ~33% dla obecnie w wypalonym paliwie reaktorów energe- U-233, który jest źródłem energii. Ponieważ stosowanych LWR) i prostszą budowę. tycznych. Pozwala to zmniejszyć radiotok- Chiny posiadają większe zasoby toru niż uranu 12. Tydzień wcześniej naukowcy niemieccy za syczność, objętość i okres izolacji odpadów są więc zainteresowane wprowadzeniem pali- pomocą stellatora Wendelstein 7-X w Max- promieniotwórczych od otoczenia. wa torowego do swoich reaktorów jądrowych. Planck Instytut for Plasma Physics (IPP) uzy- 7. Reaktor ten podobny jest konstrukcyjnie 10. Udziałowcami amerykańskiej firmy skali plazmę o wyższej temperaturze 80 mln do reaktora testowego MSR o mocy 7 MWt, TerraPower są m.in. Khosla Ventures, Bill 0C lecz utrzymali ją jedynie przez ¼ sekundy. który pracował w laboratorium Oak Ridge Gates i Charles River Ventures. w Stanach Zjednoczonych w latach 1965-69 11. Reaktor typu SCWR należy do reaktorów 8. Mieszanina stopionych soli (zwykle fluorki IV Gen. (GIF). Wykorzystuje wodę w stanie 47 8. Ochrona obiektów jądrowych i postępowanie w przypadku awarii

Realizując wnioski z awarii w Fuku- for National Defence (SASTIND) dek podczas przeładunku paliwa shimie większość państw wzmoc- oraz Sztab Generalny chińskich w jednym z obiektów jądrowych niło swoje zdolności reagowania Sił Zbrojnych (PLA). Zespół liczy zlokalizowanych w prowincji Gu- kryzysowego. Także w Chinach, 300 osób i ma realizować zadania andong. w celu zwiększenia zdolności do wspierające operatorów obiektów Użycie krajowego zespołu awa- zwalczania skutków awarii jądro- jądrowych takie jak zabezpieczanie ryjnego przewidywane jest w przy- wych, w roku 2014 utworzono kra- źródeł promieniowania, poszukiwa- padku dużych awarii, gdy ich skala jowy zespół awaryjny do działania nie i uwalnianie ludzi uwięzionych i wynikłe zagrożenie przekraczają w przypadku wystąpienia awarii w wyniku katastrofy, ograniczanie możliwości reagowania na szczeblu w elektrowni jądrowej. Ma on wspie- rozprzestrzeniania się skażeń oraz prowincji. Na wypadek koniecz- rać 16 istniejących obecnie lokal- minimalizacja wszelkich innych ności niesienia pomocy rząd na -nych zespołów awaryjnych wy- szkód. W czerwcu 2015 r. prze- szczeblu krajowym dysponuje rów- stępujących na szczeblu prowincji prowadzono krajowe ćwiczenia nież czterema centrami wsparcia i w każdej elektrowni. reagowania kryzysowego. „Shield technicznego i sześcioma małymi Krajowy zespół został utworzo- 2015”, w których po raz pierwszy zespołami ratunkowymi. ny przez State Administration of zespół ten brał udział. Tematem Science, Technology and Industry ćwiczenia był symulowany wypa-

48 9. Zagadnienia nieproliferacyjne

Chiny są jednym z 5 państw Pomimo ochłodzenia relacji na linii na bloki Chashma 3 i 4 w roku 2008. nuklearnych (NWS) w rozumieniu Moskwa – Pekin na początku lat 60. Chiny utrzymują, że ostatni kontrakt Układu o Nierozprzestrzenianiu Broni i zakończenia radzieckiej pomocy, Chiny jest przedłużeniem tych poprzednich Jądrowej (NPT). Państwo to w 1989 r. kontynuowały prace nad bronią jądro- (z lat 1990 i 2000). Nie ma natomiast podpisało z Międzynarodową Agencją wą. Pierwszy test jądrowy przeprowa- wytłumaczenia na złamanie zasad NSG Energii Atomowej (MAEA) Porozu- dzono 16 października 1964 r. (projekt przez podpisanie w roku 2013 umowy mienie o Systemie Zabezpieczeń NPT „596”) - był to ładunek o mocy 12-22 na budowę 2 reaktorów w technologii (safeguards) i przystąpiło do Układu kT. Jako materiału jądrowego użyto Hualong One w EJ Karachi. NPT w 1992 r. W 2002 r. został wzbogaconego uranu wyprodukowa- Chiny posiadają wzajemne porozu- podpisany Protokół Dodatkowy do nego metodą dyfuzji gazowej w zakła- mienia o wykorzystywaniu materia- Systemu Zabezpieczeń. W maju 2004 dach Lanzhou. Pierwszego testu broni łów jądrowych wyłącznie dla celów roku Chiny przystąpiły do Grupy termojądrowej dokonano 17 czerwca pokojowych (safeguards) z Australią, Dostawców Jądrowych (NSG). 1967 r. Testy jądrowe kontynuowano Kanadą, USA, Niemcami i Francją. Także Posiadają broń jądrową (ok. 260 do 1996 r. (w sumie 45, ostatni w dniu wszystkie importowane elektrownie ładunków) rozmieszczoną na lądzie, mo- 29 lipca 1996 r.) aż do podpisania jądrowe z Francji, Kanady i Rosji znajdują rzu i w powietrzu (tzw. triada jądrowa). Traktatu CTBT. się na wykazie obiektów chronionych Dokonały pierwszej eksplozji ładunku Chiny przystąpiły do Międzynarodo- przez system zabezpieczeń MAEA. jądrowego w roku 1964. W latach wej Agencji Energii Atomowej (IAEA) W marcu 2016 roku Chiny otworzyły 1964-1996 prowadziły intensywne w roku 1984 lecz w latach 80. i na pod Pekinem centrum doskonalenia dla testy swojego arsenału nuklearnego. początku lat 90. dostarczały technolo- ekspertów z dziedziny ochrony obiek- Podpisały w roku 1996 Traktat o cał- gie jądrowe i reaktory do kilku państw, tów i materiałów jądrowych Chinese kowitym zakazie prób z bronią jądrową które budziły wątpliwości co do pokojo- Center of Excellence on Nuclear Securi- (Comprehensive Nuclear-Test-Ban wych celów ich programów jądrowych. ty. Zostało ono utworzone wspólnie ze Treaty, CTBT) ale go dotąd jeszcze nie Chiny są postrzegane jako dostawca Stanami Zjednoczonymi i ma pełnić rolę ratyfikowały. projektów technicznych (konkretnych ośrodka szkoleniowego oraz badaw- Chiny rozpoczęły badania nad planów budowy) ładunków jądro- czego przeznaczonego dla wzmacniania bronią jądrową już w latach 50. przy wych oraz materiału rozszczepialnego zdolności do zapobiegania proliferacji znacznej pomocy ZSRR w postaci niezbędnych do rozwoju programu i zwalczania terroryzmu jądrowego. doradztwa technicznego, sprzętu broni jądrowej Pakistanu, które zostały W ramach podpisanego porozumienia i ekspertów w dziedzinie energetyki następnie przekazane do Libii. Stany Zjednoczone zapewnią szkolenie jądrowej. W dniu 15 października 1957 Członkostwo Chin w grupie NSG po- i technologie niezbędne do wykrywa- r. ZSRR i Chiny podpisały porozumie- woduje, że kwestionowane są ostatnie nia nielegalnego obrotu materiałami nie o współpracy w dziedzinie nowej kontrakty Chin na budowę reaktorów jądrowymi, które mogą zostać użyte technologii obrony. W ramach tego po- w Pakistanie, na który nałożone zostało do skrytej budowy improwizowanych rozumienia ZSRR zgodził się dostarczyć embargo związane z jego programem ładunków jądrowych lub broni radiacyj- Chinom elementy ładunku jądrowego broni jądrowej. Kontrakt na budowę nej (brudnej bomby). Szkoleniem objęci i dane techniczne, na podstawie reaktorów Chashma 1 i 2 podpisa- zostaną eksperci z Chin oraz innych których Chiny mogły samodzielnie no w 1990 r. i 2000 r. jeszcze przed państw regionu. skonstruować ładunek jądrowy. przystąpieniem Chin do NSG, natomiast 49 10. Wykaz organizacji i podmiotów zaangażowanych w program jądrowy Chin

ASIPP - Institute of Plasma Physics CAS BNF - Baotou Nuclear Fuel Co Ltd CAEA - China Atomic Energy Authority CARR - China Advanced Research Reactor CAS - China Academy of Sciences CDFR - Chinese Demonstration Fast Reactor CEFR - Chinese Experimental Fast Reactor CFHI - China First Heavy Industries CGN - China General Nuclear Power Group CGN-URC - China Guandong Nuclear Uranium Resources Co Ltd CHG - China Huaneng Group China Haiyan Nuclear Power City CIEA - China Institute of Atomic Energy CLEAR - China LEad Alloy Reactor CNEC - China Nuclear Engineering & Construction Group CNNC - China National Nuclear Corporation CNNFC - China North Nuclear Fuel Co Ltd CNNSA - China’s National Nuclear Safety Administration CNOOC - China National Offshore Oil Corporation CNUC - China Nuclear Uranium Corporation CPI - China Power Investment Corporation CSG - China Southern Power Grid Co CSIC - China Shipbuilding Industry Corporation Daying Industrial Park Hualong International Nuclear Power Technology Co INET - Institute of Nuclear Energy Technology JNF - China Jianzhong Nuclear Fuel Jiuquan Atomic Energy Complex LNPIC - Leshan Nuclear Power Institute of China LTC - Longrui Technology Company Nanjing Jiangning Binjiang Development Zone NDRC - National Development and Reform Commision NPIC - Nuclear Power Institute of China Sanming Nuclear Power Co Ltd SASTIND - State Administration of Science, Technology and Industry for National De- fence SGCC - State Grid Corporation of China SINAP - Shanghai Institute of Nuclear Applied Physics SinoU - China Nuclear International Uranium Corporation Źródła

Program Jądrowy w Republice Korei [1] Nuclear Power in South Korea, WNA, June 2016 [2] World Nuclear Power Reactors & Uranium Requirements, WNA, May 2016 [3] David Adam Stott, South Korea’s Global Nuclear Ambitions, The Asia-Pacific Journal, March 22, 2010; [4] Stonehenge Metals Independent Geologists’ Report on the Daejon, Miwon and Gwesan Projects, South Korea, November 2015 [5] Mary Beth D. Nikitin, U.S.-Republic of Korea Nuclear Cooperation Agreement, CRS Insights, June 30, 2015 [6] USA and South Korea update cooperation deal, WNN, 16 June 2015 [7] Indictments for South Korea forgery scandal, WNN, 10 October 2013 [8] Choe Sang-Hun, Scandal in South Korea Over Nuclear Revelations, NYT, August 3, 2013 [9] Senior politician calls for S. Korea to have nuclear weapons, Yonhap, Jan. 31 2016 [10] South Korea Overview, NTI, April, 2016 [11] Choe Sang-Hun, “After Tests in the North, Conservatives in South Korea Call for a Nuclear Program,” New York Times, February 19, 2016

Program Jądrowy w Chinach [1] Country profile: , WNA, May 2016 [2] S. Kidd, China’s nuclear programme – how serious are the delays?, Nuclear Engineering International, 24 March 2015 [3] China looks to export markets, Nuclear Engineering International, 17 No- vember 2015 [4] Uranium 2014: Resources, Production and Demand, OECD/NEA-IAEA [5] World Uranium Mining Production, WNA, May 2016 [6] H. Zhang, China’s Access to Uranium Resources, Harvard Kennedy School, May 2015 [7] Country profile: Nuclear Fuel Cycle in China, WNA, May 2016 [8] H. Zhang, China’s Uranium Enrichment Capacity, Harvard Kennedy School, August 2015 [9] Chinese reprocessing plant to start up in 2030, WNN, 24 September 2015 [10] M. Forsythe, China to Develop Floating Nuclear Power Plants, NYT, April 22, 2016

W SERII UKAZAŁY SIĘ:

1. Wpływ programu jądrowego na polską gospodarkę. Korzyści na poziomie gospodarki narodowej.

2. Program jądrowy we Francji. Program jądrowy w Wielkiej Brytanii.

3. Wpływ programu jądrowego na polską gospodarkę. Zatrudnienie.

4. Wpływ programu jądrowego na polską gospodarkę. Korzyści na poziomie lokalnym.

5. Wydobycie i produkcja uranu. Program jądrowy na Ukrainie.

6. Wpływ programu jądrowego na polską gospodarkę. Udział polskiego przemysłu.

7. Program jądrowy w Republice Korei. Program jądrowy w Chinach.

8. Jądrowy cykl paliwowy.

9. Reaktory jądrowe IV generacji. Program jądrowy w Stanach Zjednoczonych

10. Program jądrowy w Federacji Rosyjskiej.