Eixo Atlántico, 25 años construyendo la Eurorregión

Eixo Atlântico, 25 anos construindo a Euro-região

Xoan Vázquez Mao, Secretario General del Eixo Atlántico

Xoan Vázquez Mao, Secretario Geral do Eixo Atlântico Editor Xoan Vázquez Mao

Editorial Eixo Atlántico do Noroeste Peninsular

Autor Xoan Vázquez Mao

Coordinación/ Coordenação Chus Torres

Traducciones/ Traduções Marta Ferreira Manus Dwyer

Maquetación/ Maquetação Antía Barba

Impresión/ Impressão Tórculo Artes Gráficas, S.A

ISBN 978-989-99729-7-1 Indice

Primera etapa/ Primeira etapa...... 7 Xogos/ Jogos ...... 101

Bienal ...... 109 Segunda etapa: consolidación 1999-2005 Segunda etapa: consolidação 1999-2005...... 25 Mostra Musical ...... 115

Tercera fase: el Eixo juega en la Champions. 2005-2017 Capital de la Cultura Terceira fase: o Eixo joga na Champions. 2005-2017...... 45 Capital da Cultura ...... 119

Turismo: Expocidades Los hitos de referencia en estos 25 años Turismo: Expocidades ...... 123 Os marcos de referência nestes 25 anos...... 67 Plazas del Eixo Atlántico Masa crítica y cambio de percepción y mentalidad Praças do Eixo Atlântico...... 127 Massa crítica e a mudança de perceção e mentalidade ... 68 Encuentros y desencuentros Generación de instituciones virtuales : Encontros e desencontros...... 133 Agencia de Ecología Urbana, secretariados, etc. Geração de instituições virtuais: Agência de Ecologia Urbana, secretariados, etc...... 70 Medallas Medalhas...... 135 Defensa de intereses de la Eurorregión Defesa de interesses da Euro-região...... 72 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos...... 141 Redes/ Redes...... 76

Autopista/ Autoestrada...... 80 El Eixo Atlántico y el arte O Eixo Atlântico e a arte...... 161 Tren/ Comboio...... 82 English texts ...... 171 Peajes/ Portagens ...... 90

Texto Galego...... 191 Roaming...... 94

osé uis tero ecerra...... 208 Camino de Santiago/ Caminho de Santiago ...... 96 X L O B

Estudios de planeamiento estratégico Estudos de planeamento estratégico...... 98 ay quien dice que cumplir años no es bueno. De lo que estamos Hseguros es que no hacerlo es mucho peor. La vida de las organizaciones no sigue la escala temporal de las personas. Si los avances de la medicina y de las condiciones de vida en el primer mundo, sitúan la esperanza media de vida en torno a los 83 años, la crisis económica y una insuficiente cultura cooperativa, así como un déficit de gobernanza en las relaciones entre los ciudadanos y el poder político, que se encauza generalmente a través de este tipo de organizaciones, han situado la vida media de las mismas por debajo de los 25 años.

Por eso es una satisfacción muy especial conmemorar los 25 años de vida del Eixo Atlántico, una entidad que sigue siendo la más antigua de Europa en su ámbito de la cooperación transfronteriza.

Ricardo Rio Con alguna frecuencia, en el pasado, la gente preguntaba: pero, para qué sirve el Eixo Atlántico. La cultura administrativa ibérica Presidente do Eixo solo ha introducido la planificación estratégica en los últimos 50 Atlântico. años, lo que en la escala a que nos referimos, es muy poco tiempo.

á quem diga que fazer anos não é bom. Do que estamos se- Alfredo García Hguros é que não os fazer é muito pior. A vida das organizações não segue a escala temporal das pessoas. Se os avanços da me- Vice-presidente do Eixo dicina e das condições de vida no primeiro mundo situam a es- Atlântico. perança média de vida em torno dos 83 anos, a crise económica e uma insuficiente cultura cooperativa, bem como um défice de governança nas relações entre os cidadãos e o poder político, con- duzida geralmente através deste tipo de organizações, situaram a vida média das mesmas abaixo dos 25 anos.

Por isso é uma satisfação muito especial comemorar os 25 anos de vida do Eixo Atlântico, uma entidade que continua a ser a mais antiga da Europa no seu âmbito da cooperação transfronteiriça.

Com alguma frequência, no passado, perguntavam: mas, para que serve o Eixo Atlântico? A cultura administrativa ibérica só intro- duziu a planificação estratégica nos últimos 50 anos, o que na es- cala a que nos referimos, é muito pouco tempo. La vida de las ciudades, especialmente con el tsunami que Y esto es, por tanto, lo que es y lo que viene haciendo el Eixo ha supuesto la crisis, apenas deja tiempo para pensar en su Atlántico en estos 25 años. Un instrumento de arquitectura desarrollo en un horizonte temporal adecuado; construir la estratégica que estructura el Sistema Urbano de la Eurorregión ciudad entre todos, de forma participativa y creativa es algo -Norte de , a la que cada vez con más frecuencia que poco a poco estamos consiguiendo con experiencias muy se denomina Eurorregión del Eixo Atlántico. positivas, como por ejemplo los presupuestos participativos, los consejos sectoriales de participación ciudadana, y así hasta un 25 años desarrollando una estrategia doble, de lobby en la etcétera progresivamente amplio. consecución de las inversiones necesarias para el desarrollo y de agencia de desarrollo eurorregional en cuanto genere actividad Pero este proceso de construcción individual, precisa de un económica y masa crítica desde las competencias del ámbito nivel superior de cooperación, que permita pensar y planificar municipal. en conjunto. Pero si además somos un conjunto continuo y compacto de ciudades en un territorio, constituimos un Por ello, creemos sinceramente que tenemos motivos suficientes Sistema Urbano. Y al pertenecer a dos regiones de dos países para sentirnos legítimamente orgullosos de estos 25 años, de que hacemos cada vez más, vida en común, adquirimos en la haber llegado hasta aquí y de haberlo hecho de una forma transfrontericidad un valor añadido que se traduce en mas masa honesta, solidaria y muy satisfactoria. Y por supuesto, deseamos crítica, y por tanto más servicios y más oportunidades de captar –y por ello trabajaremos- que tengamos ocasión de celebrar los inversión. Esto se denomina Arquitectura Estratégica. próximos 25.

A vida das cidades, especialmente com o tsunami que a crise E isto é, precisamente, o que é e o que tem vindo a fazer o pressupôs, apenas deixa tempo para pensar no seu desenvol- Eixo Atlântico nestes 25 anos. Um instrumento de arquitetura vimento num horizonte temporal adequado. Construir a cidade estratégica que estrutura o Sistema Urbano da Euro-região Ga- entre todos, de forma participativa e criativa é algo que pou- liza-Norte de Portugal, à qual cada vez com mais frequência se co a pouco temos vindo a conseguir com experiências muito denomina Euro-região do Eixo Atlântico. positivas, como por exemplo os orçamentos participativos, os conselhos setoriais de participação cidadã, e por aí adiante num 25 anos desenvolvendo uma estratégia dupla, de lobby na con- etecetera progressivamente vasto. secução dos investimentos necessários para o desenvolvimento e de agência de desenvolvimento euro-regional, em tanto quan- Mas este processo de construção individual precisa de um ní- to gere atividade económica e massa crítica desde as compe- vel superior de cooperação, que permita pensar e planificar em tências de âmbito municipal. conjunto. Mais ainda se somos um conjunto contínuo e compac- to de cidades num território e constituímos um Sistema Urbano. Assim, acreditamos sinceramente que temos motivos suficientes E ao pertencer a duas regiões de dois países em que cada vez para nos sentirmos legitimamente orgulhosos destes 25 anos, mais construímos vida em comum, adquirimos na transfrontei- de ter chegado até aqui e de o ter feito de uma forma honesta, ralidade um valor acrescentado que se traduz em mais massa solidária e muito satisfatória. E, obviamente, desejamos – e para crítica, e portanto em mais serviços e mais oportunidades de tal trabalharemos – que tenhamos oportunidade de celebrar os captar investimento. Isto denomina-se Arquitetura Estratégica. próximos 25.

5

orrían los primeros años 90 y en Europa había líderes. Y entre Cellos, uno lo era de Europa: Jacques Delors. Felipe González, François Miterrand, Helmuth Kohl, Mário Soares, y así hasta un largo y difícilmente repetible elenco. Todos ellos europeístas convencidos. Ni siquiera la menos europeísta de todos, Margaret Thatcher, a la que nadie podía negar sus dotes de liderazgo, se le hubiera ocurrido jugar con un referéndum sobre la salida del Reino Unido de la Unión. Lo dicho… eran otros tiempos. Y en ese contexto Delors, el más convencidamente europeísta de todos y entonces Presidente de la Comisión Europea, lanza una batería de medidas estratégicas para construir una Europa sólida y solidaria que crezca en base a los derechos sociales, al respeto al medio ambiente y a la apuesta por la innovación. Son los tiempos del famoso mantra, “crecimiento, competitividad y empleo”. Y también del documento “Europa 2000” que recogía una propuesta para una nueva ordenación del territorio europeo en Primera etapa: el que aparecían por primera vez figuras como las Eurorregiones.

orriam os inícios dos anos 90 e na Europa havia líderes. E en- Primeira etapa: Ctre eles, um era da Europa: Jacques Delors. Felipe González, François Miterrand, Helmuth Kohl, Mário Soares, e por aí adiante num longo e dificilmente repetível elenco. Todos eles europeístas convictos. Nem mesmo a menos europeísta de todos, Margaret Thatcher, a quem ninguém podia negar os seus dotes de lide- rança, lhe teria ocorrido arriscar com um referendo sobre a saída do Reino Unido da União. Mais uma vez… eram outros tempos. E nesse contexto Delors, o mais convictamente europeísta de todos e o então Presidente da Comissão Europeia, lança uma série de medidas estratégicas para construir uma Europa sólida e solidária que cresça assente nos direitos sociais, no respeito pelo ambiente e na aposta pela inovação. São os tempos do famoso lema, “cres- cimento, competitividade e emprego”. E também do documento “Europa 2000” que continha uma proposta para um novo ordena- mento do território europeu no qual apareciam, pela primeira vez, figuras como as Euro-regiões.

7 25 años del eixo atlántico

or una afortunada coincidencia, Fernando la idea de crear una asociación transfronteriza PGomes, más tarde alcalde de , es en de ciudades entre Galicia y el Norte de Portugal aquel momento eurodiputado y traba amistad con que con el tiempo acabe configurándose como el entonces Director General de la DG XVI, hoy el sistema urbano de la Eurorregión naciente. llamada Regio, encargada de la política regional europea. De aquella amistad y de las largas horas Y así, el 28de septiembre de 1992, se firma en de conversaciones en Bruselas, surge una idea Viana do Castelo el tratado constitutivo, con el que rápidamente se extiende entre los alcaldes padrinazgo del Dr. Mário Soares, Presidente de la del Norte de Portugal y de Galicia. Seducidos República de Portugal, en el marco de una Presi- por la idea unos, y expectantes ante algo nuevo dencia abierta en la citada ciudad portuguesa. y desconocido, un tren al que querían subirse por si acaso, otros, poco a poco va tomando cuerpo

Mario Soares presidente de la República de Portugal en la constitución del Eixo Atlántico en Viana do Castelo.

Mário Soares, Presidente da República Portuguesa na constituição do Eixo Atlântico em Viana do Castelo.

or uma afortunada coincidência, Fernando pouco a pouco, vai ganhando força a ideia de criar PGomes, mais tarde presidente da Câmara do uma associação transfronteiriça de cidades entre a Porto, é naquele momento eurodeputado e trava Galiza e o Norte de Portugal, que, com o tempo, amizade com o então Diretor Geral da DG XVI, acabe configurando-se como o sistema urbano da hoje chamada Regio, responsável pela política Euro-região nascente. regional europeia. Daquela amizade e das longas horas de conversações em Bruxelas, surge uma ideia que rapidamente se propaga entre os presi- E assim, a 28 de setembro de 1992, assina-se em dentes de câmara do Norte de Portugal e alcaldes Viana do Castelo o tratado constitutivo, apadrinha- da Galiza. Uns, seduzidos pela ideia e expectantes do pelo Dr. Mário Soares, Presidente da República perante algo novo e desconhecido, outros, porque Portuguesa, no contexto de uma Presidência aberta não queriam perder o comboio, pelo sim pelo não, naquela cidade portuguesa.

25 anos do eixo atlântico 8 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Si bien los antecedentes lejanos pode- el debate del regionalismo en Portugal con Galicia, ocupaba puestos relevantes mos encontrarlos en la Edad Media o se encaminaba hacia una vía muerta. en la Conferencia de Regiones Maríti- en la Liga de Ciudades Hanseáticas, hoy Tampoco el gobierno español de Felipe mas y Periféricas de Europa (CRPM): Luís reproducidas a mayor escala en la Unión González pasó de la fase de gestos. En Valente de Oliveira. Fraga Iribarne era de Ciudades Bálticas, en aquel momento este contexto dos figuras – además de también, en aquel momento, Presidente otras titubeantes experiencias similares – Mário Soares- fueron determinantes para de la Comisión del Eixo o Atlántico, que con el tiempo desaparecieron- com- el buen desarrollo del proyecto: Luís dependiente de la CRPM. Esta posición partieron nacimiento con el Eixo Atlán- Braga da Cruz, entonces presidente de la de lobby europeo, permitió asentar en tico; la principal por su similitud fue el CCDR-N y Manuel Fraga Iribarne, presi- Bruselas un proyecto que en seguida G7, integrado por ciudades de uno y otro dente de la Xunta de Galicia, que vieron contó con las dos patas básicas: regiones lado de los Pirineos orientales, que inten- con claridad y generosidad un proyecto y municipios. taron compartir servicios. Experiencia en el que creían firmemente. que apenas pasó de su fase fundacional. Otro problema fue la manera en que el Casi en paralelo, con apenas unos meses Eixo Atlántico nació en Galicia, impul- Los orígenes, con todo, no fueron fáciles: de antelación, se había constituido la sado por el entonces alcalde de , a pesar del alto patrocinio del Presidente Comunidade de Traballo Galicia-Norte Carlos Príncipe, inmerso en polémicas de de la Republica, el gobierno de Lisboa, de Portugal (CTGNP), en lo que debería diversos tipos, algunas de ellas contex- marcadamente centralista, no acababa haber sido el embrión de la Eurorregión. tualizadas en la inminente campaña elec- de entender el proyecto que suponía el Al mismo tiempo, otra figura relevante de toral para las elecciones locales. Eixo Atlántico, en un momento en que la política portuguesa, y muy vinculado

Apesar dos antecedentes longínquos os o debate do regionalismo em Portugal ocupava cargos relevantes na Conferên- podermos encontrar na Idade Média ou se encaminhava para uma via sem saída. cia de Regiões Marítimas e Periféricas da na Liga de Cidades Hanseáticas, hoje Tampouco o governo espanhol de Felipe Europa (CRPM): Luís Valente de Oliveira. reproduzidas em maior escala na União González passou da fase de gestos. Nes- Fraga Iribarne era também, naquele mo- de Cidades Bálticas, naquele momento te contexto duas figuras – além de Mário mento, Presidente da Comissão do Eixo outras titubeantes experiências similares Soares – foram determinantes para o bom Atlântico, dependente da CRPM. Esta – que com o tempo desapareceram- nas- desenvolvimento do projeto: Luís Braga posição de lobby europeu, permitiu as- ceram aquando do Eixo Atlântico. A prin- da Cruz, então presidente da CCDRN sentar em Bruxelas um projeto que pos- cipal, pela sua similitude, foi o G7, inte- e Manuel Fraga Iribarne, presidente da teriormente contou com os dois pilares grado por cidades de um e o outro lado Xunta de Galicia, que viram com clareza e principais: regiões e municípios. dos Pirenéus orientais, que tentaram par- generosidade um projeto em que acredi- tilhar serviços. Experiência essa que não tavam firmemente. Outro problema foi a maneira em que o foi mais além da sua fase fundacional. Eixo Atlântico nasceu na Galiza, impulsio- Quase paralelamente, apenas alguns nado pelo então alcalde de Vigo, Carlos As origens, contudo, não foram fáceis: meses antes, tinha sido constituída a Co- Príncipe, imerso em polémicas de diver- apesar do alto patrocínio do Presiden- munidade de Trabalho Galiza-Norte de sas índoles, algumas das quais contextua- te da República, o governo de Lisboa, Portugal (CTGNP), que deveria ter sido o lizadas na iminente campanha eleitoral marcadamente centralista, não conse- embrião da Euro-região. Simultaneamen- para as eleições locais. guia entender o projeto que significava te, outra figura relevante da política por- o Eixo Atlântico, num momento em que tuguesa, e com fortes ligações à Galiza,

9 25 años del eixo atlántico

sí, en octubre de 1995, cuando los candidatos del Eixo y el que pasó a la historia como el gran Adel Partido Popular ganan la mayoría de las impulsor del proyecto junto con Fernando Gomes. alcaldías gallegas que integran el Eixo, su primera reacción es abandonarlo al entender que es un Una vez más, es Fraga Iribarne el que frena la cri- instrumento del partido socialista para contra pro- sis al aconsejar a los alcaldes de su partido que no gramar la CTGNP impulsada por Fraga Iribarne. El solo no abandonaran la organización sino que se nuevo alcalde de Vigo, Manuel Pérez, que accede implicaran en construir el proyecto de Eurorregión, a la presidencia de turno, mete al Eixo Atlántico conjuntamente con la CTGNP, a la que el Eixo en su primera crisis al anunciar que piensa aban- Atlántico se incorporaría unos años más tarde. donar la entidad. Paradójicamente fue el único presidente reelecto en los 25 años de historia

Manuel Pérez, alcalde de Vigo, Fernando Gomes, alcalde de Porto y Manuel Fraga Presidente de la Xunta de Galicia en el Primer Congreso del Eixo Atlántico en Vigo

Manuel Pérez, Alcalde de Vigo, Fernando Gomes, Presidente da Câmara Municipal do Porto, e Manuel Fraga, Presidente da Xunta de Galicia, no Primeiro Congresso do Eixo Atlântico em Vigo.

ssim, em outubro de 1995, quando os candida- que ficou na história como o grande impulsor do Atos do Partido Popular ganham a maioria das projeto junto com Fernando Gomes. alcaldías galegas que integram o Eixo, a sua pri- meira reação é abandoná-lo, entendendo que é um Uma vez mais, é Fraga Iribarne quem trava a crise instrumento do partido socialista para contrapro- aconselhando os alcaldes do seu partido que não gramar a CTGNP impulsionada por Fraga Iribarne. só não abandonassem a organização como até que O novo alcalde de Vigo, Manuel Pérez, que acede se empenhassem na construção do projeto da Eu- à presidência de turno, coloca o Eixo Atlântico na ro-região, conjuntamente com a CTGNP, à qual o sua primeira crise ao anunciar que pensa abando- Eixo Atlântico viria a incorporar-se uns anos mais nar a entidade. Paradoxalmente foi o único presi- tarde. dente reeleito nos 25 anos de história do Eixo e o

25 anos do eixo atlântico 10 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

En el primer mandato de Manuel Perez, lobby en Europa que permita incidir en la Se realiza el primer Estudio Estratégico con Fernando Gomes de Vicepresi- configuración de las políticas de - coope del Eixo Atlántico, que dirige el profe- dente (o copresidente, como Perez gus- ración, en un momento en que Jacques sor António Figueredo de la Universidad taba de decir para reconocer el papel Delors lidera un proyecto de construc- de Porto, con la codirección de Anxel de Fernando Gomes en la construcción ción europea participativo e ilusionante. Viñas, y con un amplio elenco de exper- del proyecto y su liderazgo en la región tos gallegos y portugueses. Estudio que Norte de Portugal) se diseñan las líneas se debate en el primer congreso del Eixo Así nacen los Xogos del Eixo Atlántico, que configurarán el Eixo Atlántico en el Atlántico, celebrado en Vigo, en 1996 y que en su última edición en 2015 futuro: acercar el Eixo a los ciudadanos en el que participan más de 400 dirigen- alcanzaron los 1800 participantes, en un mediante programas culturales y depor- tes sociales, políticos, económicos y aca- caso único en Europa; la Bienal de Pintura tivos, con especial vocación hacia los démicos de la Eurorregión. Por primera o el Premio de Narrativa. Se normalizan segmentos más jóvenes de la sociedad; vez en Europa, una Eurorregión tiene una las reuniones de alcaldes y se crean abrir el debate a la sociedad; y conver- hoja de ruta para la próxima década, rea- las Comisiones Delegadas temáticas, tirlo progresivamente en un think tank lizada con rigor y debatida con la socie- integradas por los concejales de área de de conocimiento volcado en las cuestio- dad, en un ejemplo claro y anticipativo todos los ayuntamientos asociados. nes ligadas al desarrollo local y regio- de lo que la Comisión Europea definirá nal y a la cooperación transfronteriza. años más tarde como “gobernanza”. Y por supuesto, orientado a construir un

No primeiro mandato de Manuel Pérez, E, obviamente, orientado para construir Realiza-se o primeiro Estudo Estratégico com Fernando Gomes como Vice-presi- um lobby na Europa que permita incidir do Eixo Atlântico, dirigido pelo professor dente (ou copresidente, como Pérez gos- na configuração das políticas de coope- António Figueiredo da Universidade do tava de dizer para reconhecer o papel de ração, num momento em que Jacques Porto, com a codireção de Anxel Viñas, e Fernando Gomes na construção do pro- Delors lidera um projeto de construção com um amplo elenco de peritos galegos jeto e a sua liderança na região Norte de europeia participativo e estimulante. e portugueses. Estudo que se leva a de- Portugal), estabelecem-se as linhas que bate no primeiro congresso do Eixo Atlân- configurarão o Eixo Atlântico no futuro: tico, que teve lugar em Vigo, em 1996 e aproximar o Eixo aos cidadãos através de Assim nascem os Jogos do Eixo Atlân- no qual participam mais de 400 dirigentes programas culturais e desportivos, com tico, que na sua última edição em 2015 sociais, políticos, económicos e académi- especial vocação para os segmentos mais alcançaram os 1800 participantes, num cos da Euro-região. Pela primeira vez na jovens da sociedade; abrir o debate à caso único na Europa; a Bienal de Pintura Europa, uma Euro-região tem uma folha sociedade; e converte-lo progressiva- ou o Prémio de Narrativa. Normalizam-se de rota para a próxima década, realizada mente num think tank de conhecimento as reuniões de presidentes e são criadas com rigor e debatida com a sociedade, direcionado para as questões ligadas ao as Comissões Delegadas temáticas, inte- num exemplo claro e antecipatório do desenvolvimento local e regional e à coo- gradas pelos vereadores de pelouro de que a Comissão Europeia definirá anos peração transfronteiriça. todos os municípios associados. mais tarde como “governança”.

11 25 años del eixo atlántico

Asamblea General en el Ayuntamiento de Porto con motivo de la proclamación de Porto como Patrimo- nio de la Humanidad

Assembleia-geral na Câmara Municipal do Porto, a propósito da declaração do Porto como Património da Humanidade

Manuel Pérez, alcalde de Vigo, Fernando Gomes, alcalde de Porto y Francisco Vázquez, alcalde de A Coruña e una de las reuniones constitutivas del Eixo en Vigo

Manuel Pérez, Alcalde de Vigo, Fernando Gomes, Presidente da Câmara Municipal do Porto, e Francisco Vázquez, Alcalde de A Coruña, numa das reuniões constitutivas do Eixo em Vigo

25 anos do eixo atlântico 12 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

l congreso de debate de las propuestas con la conceden por primera vez, las medallas del Eixo Esociedad, reúne en Vigo a dirigentes de todos Atlántico, con las que se reconoce a aquellas per- los ámbitos de la Eurorregión, y es inaugurado por sonas o instituciones que desarrollan un trabajo el entonces Ministro y hoy Presidente del Gobierno relevante en pro de la cooperación y de la cons- español, Mariano Rajoy. La clausura corre a cargo trucción de la Eurorregión. Mário Soares, el empre- del Presidente de la Xunta de Galicia, Manuel sario galaico portugués Cordo Boullosa y el propio Fraga. Es en este congreso cuando se crean y se Fraga Iribarne son los primeros galardonados.

Primer Congreso del Eixo Atlántico, Vigo.

Primeiro Congresso do Eixo Atlântico, Vigo.

congresso de debate das propostas com a dem pela primeira vez as medalhas do Eixo Atlân- O sociedade reúne em Vigo dirigentes de todos tico, em forma de reconhecimento das pessoas ou os âmbitos da Euro-região, e é inaugurado pelo instituições que fazem um trabalho relevante em então Ministro e hoje Presidente do governo prol da cooperação e da construção da Euro-re- espanhol, Mariano Rajoy. O encerramento fica a gião. Mário Soares, o empresário galaico-portu- cargo do Presidente da Xunta de Galicia, Manuel guês Cordo Boullosa e o próprio Fraga Iribarne são Fraga. É neste congresso que se criam e se conce- os primeiros galardoados.

13 25 años del eixo atlántico

Manuel Pérez, alcalde de Vigo, Fernando Gomes, alcalde de Porto , Manuel Martíns alcalde de Vila Real y Mariano Rajoy, ministro de Administraciones Públicas.

Manuel Pérez, Alcalde de Vigo, Fernando Gomes, Presidente da Câmara Municipal do Porto, Manuel Martins, Presidente da Câmara Municipal de Vila Real, e Mariano Rajoy, o então Ministro de Administraciones Públicas de Espanha.

Manuel Pérez y Manuel Fraga entregando medalla del Eixo al empresario Cordo Boulhosa.

Manuel Pérez e Manuel Fraga entregando a medalha do Eixo ao empresário Cordo Boullosa

25 anos do eixo atlântico 14 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

En el desarrollo del Estudio Estratégico surgen un mente mundial) con mayor volumen de estudios, importante número de estudios y publicaciones, informes y publicaciones en materia de coopera- que se continuaran en el tiempo, y que han con- ción transfronteriza con más de 150 publicaciones vertido al Eixo Atlántico en una de las organizacio- hasta la fecha. nes europeas la organización europea (y probable-

Primer Congreso del Eixo Atlántico, Vigo.

Primeiro Congresso do Eixo Atlântico, Vigo.

Concierto de Milladoiro interpretanto “Cantata Iacobus Magnus” en el Congreso del Eixo Atlántico

Concerto de Milladoiro interpretando “Cantata Iacobus Magnus” no Congresso do Eixo Atlântico

No desenvolvimento do Estudo Estratégico surge mundiais) com maior volume de estudos, relatórios um significativo número de estudos e publicações, e publicações em matéria de cooperação trans- que terão continuidade no tempo, que converte- fronteiriça, com mais de 150 publicações até à ram o Eixo Atlântico numa das organizações eu- data. ropeias la organización europea (e provavelmente

15 25 años del eixo atlántico

n el marco de la colaboración con el O en una afortunada expresión de marães y en Lugo. Años más tarde se Egobierno gallego, el Eixo Atlántico Manolo Perez que constituirá un lema repetirá el apoyo en las candidaturas de abre una representación en Bruselas, en la permanente: “los alcaldes tenemos la Torre de Hércules en Coruña, del Bom sede de la Fundación Galicia Europa, con- todos los mismos problemas, indepen- Jesus en Braga y de la Ribeira Sacra en virtiéndose en la primera entidad galai- dientemente de nuestro color político. Al Lugo. co-portuguesa con representación pro- Eixo venimos a colaborar en la resolución pia, al margen de la REPER portuguesa. de estos problemas. Para pelearnos ya Como consecuencia lógica de la apertura tenemos las campañas electorales“. Esta de una oficina en Bruselas, el Eixo Atlán- filosofía y su carismática gestión, -conlle Es también en esta época cuando se tico se presenta en la capital comunitaria varon que haya sido el único presidente produce la primera ampliación del Eixo con padrinos de lujo. Manuel Pérez y Fer- del Eixo reelecto en los 25 años de vida Atlántico con la entrada de cinco nue- nando Gomes se reúnen con el enton- de la organización. vas ciudades lo que la sitúa en dieciocho ces Presidente del Parlamento Europeo, miembros. Álvaro Gil Robles, y posteriormente Es también en esta época cuando el Eixo tiene lugar un acto público presidido por toma partido a favor de las candidaturas Eneko Landaburu, Director General de la En esta primera etapa se producen algu- de Guimarães y de la Muralla de Lugo, a entonces llamada DG XVI, en la actuali- nos de los hitos que marcarán positiva- Patrimonio de la Humanidad, felizmente dad DG Regio. Landaburu no es solo el mente el devenir del Eixo Atlántico en los aprobadas, con el argumento de que lo entonces todopoderoso responsable de años venideros. La sintonía personal entre que beneficia a uno, beneficia a todos los los fondos estructurales a nivel europeo, Fernando Gomes y Manuel Pérez genera que constituimos el sistema urbano de la sino el co-ideólogo de la creación del una filosofía basada en el concepto de Eurorregión. Actos políticos de apoyo a Eixo Atlántico, con Fernando Gomes, ciudades competidoras por naturaleza, ambas candidaturas tienen lugar en Gui- como ya señalamos anteriormente. cooperando por voluntad política.

o âmbito da colaboração com o Ou numa afortunada expressão de Mano- Anos mais tarde, o mesmo apoio é dado Ngoverno galego, o Eixo Atlântico lo Perez que constituirá um lema sempre às candidaturas da Torre de Hércules em abre uma representação em Bruxelas, na presente: “nós, os presidentes, temos A Coruña, do Bom Jesus em Braga e da sede da Fundación Galicia Europa, con- todos os mesmos problemas, indepen- Ribeira Sacra em Lugo. vertendo-se na primeira entidade galai- dentemente da nossa cor política. No co-portuguesa com representação Eixo colaboramos na resolução destes Como consequência lógica da abertu- própria, à margem da REPER portuguesa. problemas. Para nos defrontarmos já te- ra de um gabinete em Bruxelas, o Eixo mos as campanhas eleitorais“. Esta filo- Atlântico apresenta-se na capital comu- sofia e a sua carismática gestão levaram É também nesta época que ocorre a pri- nitária com padrinhos de luxo. Manuel a que tenha sido o único presidente do meira ampliação do Eixo Atlântico com a Pérez e Fernando Gomes reúnem-se com Eixo reeleito nos 25 anos de vida da or- entrada de cinco novas cidades, situan- o então Presidente do Parlamento Euro- ganização. do-o nos dezoito membros. peu, Álvaro Gil Robles, e posteriormente realiza-se um ato público, presidido por É também nesta época que o Eixo apoia Eneko Landaburu, Diretor Geral da então Nesta primeira etapa ocorrem alguns dos as candidaturas de Guimarães e da Mu- chamada DG XVI, atualmente DG Regio. marcos que determinarão positivamente ralha de Lugo a Património da Huma- Landaburu não só é o então todo-pode- o futuro do Eixo Atlântico nos anos se- nidade, felizmente aprovadas, com o roso responsável pelos fundos estruturais guintes. A sintonia pessoal entre Fernan- argumento de que o que beneficia um, a nível europeu, como também um dos do Gomes e Manuel Pérez gera uma fi- beneficia todos os que constituímos o ideólogos da criação do Eixo Atlântico losofia com base no conceito de cidades sistema urbano da Euro-região. Atos po- com Fernando Gomes, como já mencio- concorrentes por natureza, cooperando líticos de apoio a ambas as candidatu- námos anteriormente. por vontade política. ras têm lugar em Guimarães e em Lugo.

25 anos do eixo atlântico 16 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Manuel Pérez y Fernando Gomes con José Maria Gil Robles, Presidente del Parlamento Europeo.

Manuel Pérez e Fernando Gomes com José Maria Gil Robles, Presidente do Parlamento Europeu.

Presentación del Eixo Atlántico en Bruselas, con el entonces Director General de Política Regional Eneko Landáburu.

Apresentação do Eixo Atlântico em Bruxelas, com o então Diretor-geral de Política Regional e Coesão, Eneko Landáburu.

17 25 años del eixo atlántico

Grupo de periodistas luso galaicos en su visita a Bruselas, en el Parlamento Europeo.

Grupo de jornalistas luso-galaicos em visita a Bruxelas, no Parlamento Europeu.

Secretario General del Eixo Atlántico con el Presidente del Parlamento Europeo.

Secretário-geral do Eixo Atlântico com o Presidente do Parlamento Europeu.

25 anos do eixo atlântico 18 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Asamblea General en Guimarães en apoyo a su candidatura a Patrimonio de la Humanidad. 1997.

Assembleia-geral em Guimarães, em apoio à sua candidatura a Património da Humanidade. 1997.

Manuel Pérez, Presidente del Eixo, António Magalhaes, Alcalde de Guimarães y Joaquín García Díaz, alcalde de Ourense en apoyo a la declaración de la Muralla de Lugo como Patrimonio de la Humanidad. 1998.

Manuel Pérez, Presidente do Eixo, António Magalhães, Presidente da Câmara Municipal de Guimarães, e Joaquín García Díaz, Alcalde de Ourense, em apoio à declaração da Muralha de Lugo como Património da Humanidade. 1998.

19 25 años del eixo atlántico

partir de ese momento la presencia en el reparto de los fondos estructurales tico y el primer gran referente de cohe- A del Eixo en Bruselas crece exponen- y de cohesión que determinaran el desa- sión territorial en la Eurorregión. Más cialmente, asociada al poderoso lobby rrollo durante los siguientes años. Cavaco tarde vendrían nuevas conexiones en la ibérico que los gobiernos de Felipe Gon- Silva, Felipe González, o Carlos Westen- Eurorregión, concretamente entre Cha- zález y de António Guterres supieron dorf son algunos de los dirigentes nacio- ves y Verín, en una conexión que une la crear en Bruselas, y muy especialmente nales que se reúnen con los dirigentes provincia de Ourense y Lisboa por una en el área de Política Regional y Fondos del Eixo Atlantico. Reuniones cuyos resul- autopista interior. Comunitarios. Lobby desgraciadamente tados, afortunadamente, están a la vista desaparecido desde hace una década sin 20 años más tarde. Los años posteriores refuerzan la interlo- que ningún gobierno posterior, en ambos cución con los dirigentes gubernamen- países y de ambos colores, haya sabido En este periodo, finalmente, y gracias a tales de ambos países, enmarcados en recuperarlo. una gestión política de Fernando Gomes lo que ya irá para siempre indisociable- con el gobierno de António Guterres, al mente unido al nombre del Eixo Atlán- Lobby que no solo se impulsa en Bru- que se incorporará un año más tarde, se tico: la defensa de la modernización selas, sino también de una forma espe- finaliza la conexión de la autopista del ferroviaria de la línea Lisboa-Coruña, en cialmente activa, en la Península Ibérica, atlántico con la A3 en Valença, conec- su tramo internacional Porto-Vigo, a lo para influir en las decisiones de ambos tando Lisboa y A Coruña por autopista que nos referiremos más adelante. gobiernos, en un momento en que las por primera vez, en lo que constituye el regiones y ciudades se juegan su futuro primer gran éxito político del Eixo Atlán-

partir desse momento, a presença do jogo o futuro das regiões e cidades, me- primeira vez, que se traduz no primeiro A Eixo em Bruxelas cresce exponencial- diante a distribuição dos fundos estrutu- grande sucesso político do Eixo Atlântico mente, associada ao poderoso lobby ibé- rais e de coesão que determinarão o des- e a primeira grande referência de coesão rico que os governos de Felipe González envolvimento durante os anos seguintes. territorial na Euro-região. Mais tarde vi- e de António Guterres souberam criar em Cavaco Silva, Felipe González, ou Carlos riam novas ligações na Euro-região, con- Bruxelas, e, muito especialmente, na área Westendorf são alguns dos dirigentes na- cretamente entre Chaves e Verín, numa da Política Regional e Fundos Comuni- cionais que se reúnem com os dirigentes ligação que une a província de Ourense e tários. Lobby esse, infelizmente, desapa- do Eixo Atlântico, cujos resultados das Lisboa por uma autoestrada interior. recido desde há uma década e que nen- mesmas, afortunadamente, estão à vista hum governo posterior de ambos os 20 anos mais tarde. Os anos posteriores reforçam a interlo- países e de ambas as cores soube recu- cução com os dirigentes governamentais perar. Neste período, finalmente, e graças a de ambos os países, enquadrados no que uma gestão política de Fernando Gomes irá para sempre ser associado ao nome Lobby que não é apenas impulsionada com o governo de António Guterres, o do Eixo Atlântico: a defesa da moderni- em Bruxelas, como também, de uma for- qual virá a integrar um ano mais tarde, zação ferroviária da linha Lisboa-Coruña, ma especialmente ativa, na Península Ibé- é terminada a ligação da autoestrada do no seu troço internacional Porto-Vigo, ao rica, para influir nas decisões de ambos os atlântico com a A3 em Valença, ligando que nos referiremos mais adiante. governos, num momento em que está em Lisboa e A Coruña por autoestrada pela

25 anos do eixo atlântico 20 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Fernando Gomes con el Presidente del Gobierno español, Felipe González. F. Gomes con el Primer Ministro de Portugal, Cavaco Silva. Fernando Gomes com o Presidente do governo espanhol, Felipe González. Fernando Gomes com o Primeiro-ministro de Portugal, Cavaco Silva.

Presidente del EA con el ministro de Asuntos Exteriores Carlos Westendorp.

Presidente do EA com o Ministro de Assuntos Exteriores de Espanha, Carlos Westendorp .

J M Aznar y Antonio Guterres en la inauguración de la autopista Vigo-Porto. Aznar e António Guterres na inauguração da autoestrada Vigo-Porto.

21 25 años del eixo atlántico

No se puede dar por cerrada esta primera etapa, fueron en Ferrol), que tienen la singularidad de ser fundacional, que transcurre desde finales de 1992 inaugurados por primera vez por el Presidente del hasta 1999, sin referirnos a la inauguración de los Gobierno portugués António Guterres, en lo que Xogos del Eixo Atlántico en Chaves. 900 deportis- representa un respaldo determinante en sus inicios. tas participan en los segundos Xogos (los primeros

Antonio Guterres, Primer Ministro de Portugal, con el alcalde de Chaves en la inaguración de los Xogos do Eixo Atlántico.

António Guterres, Primeiro- ministro de Portugal, com o Presidente da Câmara Municipal de Chaves na inauguração dos Jogos do Eixo Atlântico.

Mascota de los Xogos, Ourense 2001.

Mascote dos Jogos, Ourense 2001.

Participantes de los Xogos desfilando en la Plaza Mayor de Ourense.

Participantes dos Jogos desfilando na Plaza Mayor de Ourense.

Não se pode dar por encerrada esta primeira eta- foram em Ferrol), com a singularidade de serem in- pa, fundacional, que transcorre desde finais de augurados pela primeira vez pelo Primeiro-Ministro 1992 até 1999, sem referirmos a inauguração dos português António Guterres, o que representa um Jogos do Eixo Atlântico em Chaves. 900 despor- apoio determinante nos seus inícios. tistas participam nos segundos Jogos (os primeiros

25 anos do eixo atlântico 22

25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 24 sta etapa se inicia con la Presidencia de Mesquita Machado, alcalde Ede Braga, prosigue con la de Manuel Cabezas, alcalde de Ourense, Rui Rio, alcalde de Oporto, y finaliza con la presidencia de Sánchez Bugallo, alcalde de Santiago. Etapa en la que, una vez conseguida la finalización de la conexión por autopista entre Portugal y Galicia, el Eixo Atlántico se centra en la conexión ferroviaria. Son los tiempos de la alta velocidad. Es más… son los tiempos en los que no existía más opción que Segunda etapa: la alta velocidad. El gobierno portugués trabaja la opción de la T deitada (acostada), con un eje vertical entre Lisboa y Vigo (ampliable cuando llegara el AVE español, que en sus inicios se planteaba en L, con entrada consolidación hasta Vigo por el Miño y subida hasta Ferrol) y una salida transversal desde Oporto hasta Salamanca, y desde allí a Madrid, y 1999-2005 Francia, siguiendo el futuro esquema de la alta velocidad española.

sta etapa inicia-se com a Presidência de Mesquita Machado, presi- Edente da Câmara Municipal de Braga, prossegue com a de Manuel Segunda etapa: Cabezas, alcalde de Ourense, Rui Rio, presidente da Câmara Municipal do Porto, e termina com a presidência de Sánchez Bugallo, alcalde de consolidação Santiago. Etapa na qual, uma vez conseguida a finalização da ligação por autoestrada entre Portugal e Galiza, o Eixo Atlântico se centra na ligação ferroviária. São os tempos da alta velocidade. É mais… são os 1999-2005 tempos em que não existia outra opção que não fosse a alta velocidade. O governo português trabalha na opção do T deitado, com um eixo ver- tical entre Lisboa e Vigo (ampliável quando chegasse o AVE espanhol, que no seu início era projetado em L, com entrada até Vigo pelo e subida até Ferrol) e uma saída transversal desde o Porto até Salamanca, e daí para Madrid, Barcelona e França, seguindo o futuro esquema da alta velocidade espanhola.

25 25 años del eixo atlántico

a conexión internacional, llamada Porto-Vigo Pero como hay vida más allá del tren, y este no Len aquel momento, se diseña en formato AVE/ puede entenderse sin una visión global del terri- TGV entre Braga y Vigo. Mientras nada avanza del torio, se elabora el mapa de las infraestructuras, lado español, a pesar de las numerosas promesas documento que recoge todas las necesidades de contenidas en el Plan Galicia con el que se intenta la Eurorregión para su desarrollo. Dirigido por los paliar la incompetencia que causó el desastre del profesores Pardellas (Universidad de Vigo) y Figue- Prestige, el gobierno portugués desbloquea el pro- redo (Universidad de Porto), es la primera vez en ceso, en cumplimiento del acuerdo al que llega la Europa que todos los alcaldes elaboran, con una Comisión Ejecutiva del Eixo Atlántico con el Primer participación muy activa, un documento conjunto Ministro Guterres que mantienen en Braga. Es el en el que reivindicando lo de todos, reivindican lo inicio de la estrategia ferroviaria del Eixo Atlántico, de cada uno. Los localismos parecen relegados al que ha ocupado más de 15 años, y que ya por fin desván de la historia, de la que años más tarde, parece que se va a ver cumplida. desgraciadamente, volverán a salir.

Reunión de la Comisión Eje- cutiva del EA con el Primer Ministro de Portugal.

Reunião da Comissão Executiva do EA com o Primeiro-ministro de Portugal.

ligação internacional, chamada Porto-Vigo Mas como há mais vida para além do comboio, e A naquele momento, é desenhada no formato este não pode ser entendido sem uma visão global AVE/TGV entre Braga e Vigo. Enquanto do lado do território, elabora-se o mapa das infraestruturas, espanhol nada avança, apesar das inúmeras documento que reúne todas as necessidades da promessas contidas no Plano Galiza, com o qual se Euro-região para o seu desenvolvimento. Dirigido tenta paliar a incompetência que causou o desastre pelos professores Pardellas (Universidade de Vigo) do Prestige, o governo português desbloqueia o e Figueiredo (Universidade do Porto), é a primeira processo, em cumprimento do acordo entre a vez na Europa que todos os autarcas elaboram, Comissão Executiva do Eixo Atlântico com o com uma participação muito ativa, um documento Primeiro-ministro Guterres, em Braga. É o início da conjunto em que reivindicando o de todos, estratégia ferroviária do Eixo Atlântico, que durou reivindicam o de cada um. Os localismos parecem mais de 15 anos, e que finalmente parece que vai ser postos de parte, mas, infelizmente, anos mais ver-se cumprida. tarde, voltarão a surgir.

25 anos do eixo atlântico 26 2000 2001 2002 2003 2004 2005

l mapa de infraestructuras del Eixo nanza y de planteamientos solidarios con agenda estratégica del Eixo Atlántico, EAtlántico inicia un recorrido que lo visión de territorio, por parte de los alcal- subtitulada “7 ideas para 7 años decisi- lleva desde los despachos de los gobier- des asociados en el Eixo Atlántico. vos”. nos nacionales hasta el del Comisario Barnier, en la Comisión Europea, pasando Dirigida por el profesor de la Universi- Esta época se caracteriza por un fuerte por la presidencia de la Xunta de Galicia y dad de Vigo, Luis Domínguez, reúne un impulso a la investigación del territorio de la CCDRN, Comisión de Coordinación extraordinario think tank con algunas de aplicada al desarrollo de la Eurorregión y Desarrollo de la Región Norte convir- las más respetadas personalidades de la y a la planificación para el uso eficiente tiéndose en un documento de referencia Eurorregión: Fernando González Laxe, de los fondos europeos del periodo en la planificación de las infraestructuras ex presidente de la Xunta de Galicia, 2000-2007. Así se elaboran los segundos y por consiguiente, en la ordenación del Arlindo Cunha, Luís Braga da Cruz, Luís estudios estratégicos, que se concretan territorio, para todos los gobiernos impli- Valente de Oliveira, todos ex ministros de en una hoja de ruta de gran importan- cados. Pero además se convierte en un diferentes gobiernos portugueses, confi- cia para los ayuntamientos: la primera referente también en materia de gober- guran este think tank.

Manuel Cabezas, presidente del Eixo A. y Rui Rio, vicepresidente, con el Comisario de la EU, Michael Barnier.

Manuel Cabezas, Presidente do Eixo A. e Rui Rio Vice-presidente com o Comissário Europeu Mi- chel Barnier.

mapa de infraestruturas do Eixo referência também em matéria de gover- os municípios: a primeira agenda estra- O Atlântico começa um percurso que o nança e de planeamentos solidários com tégica do Eixo Atlântico, intitulada “7 leva desde os gabinetes dos governos visão de território, por parte dos autarcas ideias para 7 anos decisivos”. Dirigida nacionais até ao do Comissário Barnier, associados no Eixo Atlântico. pelo professor da Universidade de Vigo, na Comissão Europeia, passando pela Luis Domínguez, reúne um extraordinário presidência da Xunta de Galicia e da Esta época caracteriza-se por um forte think tank com algumas das mais respei- CCDRN, Comissão de Coordenação e impulso à investigação do território apli- tadas personalidades da Euro-região: Desenvolvimento da Região Norte, con- cada ao desenvolvimento da Euro-região Fernando González Laxe, ex-presidente vertendo-se num documento de referên- e à planificação para o uso eficiente dos da Xunta de Galicia, Arlindo Cunha, Luís cia na planificação das infraestruturas e, fundos europeus do período 2000-2007. Braga da Cruz, Luís Valente de Oliveira, por conseguinte, no ordenamento do Assim, elaboram-se os segundos estudos todos ex-ministros de vários governos território para todos os governos implica- estratégicos, que se materializam numa portugueses. dos. Mas converte-se ainda numa folha de rota de grande importância para

27 25 años del eixo atlántico

El documento es debatido en un congreso, que ción dada la asimetría existente entre los miem- nuevamente reúne a más de 500 dirigentes socia- bros de la CTGNP y el Eixo Atlantico, que se solu- les, económicos, políticos, académicos y culturales, cionó creando un espacio propio en el seno de la de la Eurorregión, en este caso en Ourense, en CTGNP adecuado al perfil y escala del Eixo Atlán- 2005. tico. Proceso que generó importantes sinergias en su origen, pero que con el paso del tiempo se ha revelado manifiestamente inútil ante el progresivo También durante este período se produce un hito deterioro de la CTGNP, que llevó incluso a la apro- de gran importancia en su momento: la adhesión bación -con carácter previo- aun no materializada, del Eixo Atlántico a la Comunidade de Traballo de la salida del Eixo Atlantico de la CTGNP, moción Galicia-Norte de Portugal, CTNPG, presidida por aprobada en la Comisión Ejecutiva que se celebró Manuel Fraga y Luís Braga da Cruz, proceso de en Viana do Castelo en 2015. adhesión fruto de una larga y delicada negocia-

Manuel Cabezas, presidente EA y Xoan Vázquez Mao, secretario general con la vice presidente de la Comisión Europea Loyola del Palacio.

Manuel Cabezas, Presidente do Eixo e Xoan Vázquez Mao, Secretário-geral com a Vice-presidente da Comissão Europeia, Loyola del Palacio.

O documento é debatido num congresso, que no- assimetria existente entre os membros da CTGNP vamente reúne mais de 500 dirigentes sociais, eco- e o Eixo Atlântico, que se solucionou criando um nómicos, políticos, académicos e culturais da Eu- espaço próprio no seio da CTGNP adequado ao ro-região, desta vez em Ourense, em 2005. perfil e escala do Eixo Atlântico. Processo que criou importantes sinergias na sua origem, mas que com o decorrer do tempo se revelou manifestamente in- É também durante este período que se produz um útil face à progressiva deterioração da CTGNP, que marco de grande importância à data: a adesão do levou mesmo à aprovação – com carácter prévio – Eixo Atlântico à Comunidade de Trabalho Gali- ainda não materializada, da saída do Eixo Atlântico za-Norte de Portugal, CTNPG, presidida por Ma- da CTGNP, moção aprovada na Comissão Executi- nuel Fraga e Luís Braga da Cruz. Esta adesão foi va que teve lugar em Viana do Castelo, em 2015. fruto de uma longa e delicada negociação, dada a

25 anos do eixo atlântico 28 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Acto de ingreso EA en la Comunidade de Traballo Galicia Norte de Portugal presidido por Manuel Fraga y Luís Braga da Cruz.

Ato de ingresso do Eixo Atlântico na Comunidade de Trabalho Galiza Norte de Portugal, presidido por Manuel Fraga e Luís Braga da Cruz.

29 25 años del eixo atlántico

2º Congreso del Eixo Atlantico en Ourense. 2º Congresso do Eixo Atlântico em Ourense.

25 anos do eixo atlântico 30 2000 2001 2002 2003 2004 2005

tro elemento de gran importancia en la his- con carácter transfronterizo. Pero también porque Otoria de la Eurorregión es la elaboración con- se renuncia al modelo dominante del ICLEI, más junta, en red, de la Agenda 21 por parte de los mediático, y se aplica el modelo de la Agencia de ayuntamientos del Eixo en colaboración con la Ecología de Barcelona, más aplicable al planea- CCDRN y la Xunta de Galicia. Es un proceso largo, miento urbanístico, al planeamiento estratégico y complicado pero muy innovador y que cambia el al desarrollo de instrumentos claves como los pla- concepto medioambiental en las ciudades aso- nes de movilidad sostenible. Fruto de este proceso ciadas, introduciendo el concepto de la sosteni- nace la Agencia de Ecología Urbana del Eixo Atlán- bilidad como una visión más amplia y estratégica. tico (Eixoecologia) que continúa desarrollando Innovador porque, una vez más por primera vez servicios de consultoría ambiental para los ayunta- en Europa, se desarrolla un proceso de elabora- mientos asociados, de forma gratuita. ción e implementación de la Agenda 21 en red y

Alcalde de Vila Real Manuel Martíns y el director xeral de Sostenibilidade de la Xunta de Galicia, Manuel Borobio, en la inauguración de la Agencia de Ecología del Eixo Atlántico.

Presidente da Câmara Municipal de Vila Real, Manuel Martins, e o Diretor-geral de Sustentabilidade da Xunta de Galicia, Manuel Borobio, na inauguração da Agência de Ecologiado Eixo Atlântico.

utro elemento de grande importância na his- 21 em rede e com cariz transfronteiriço. Mas tam- Otória da Euro-região é a elaboração conjunta, bém porque se renuncia ao modelo dominante do em rede, da Agenda 21 por parte dos municípios ICLEI, mais mediático, e se aplica o modelo da do Eixo em colaboração com a CCDRN e a Xunta Agência de Ecologia de Barcelona, mais aplicável de Galicia. É um processo longo, complicado mas ao planeamento urbanístico, ao planeamento muito inovador e que altera o conceito ambiental estratégico e ao desenvolvimento de instrumentos nas cidades associadas, introduzindo o conceito da chaves como os planos de mobilidade sustentável. sustentabilidade como uma visão mais ampla e Fruto deste processo nasce a Agência de Ecologia estratégica. Inovador porque, uma vez mais pela Urbana do Eixo Atlântico (Eixoecologia) que conti- primeira vez na Europa, se desenvolve um pro- nua a prestar serviços de consultoria ambiental aos cesso de elaboração e implementação da Agenda municípios associados, gratuitamente.

31 25 años del eixo atlántico

os cambios políticos que se producen yihadista que asola Madrid, inaugura una el desarrollo regional y local, la política Len ambos países obligan a retomar nueva época de atentados indiscrimina- urbana, la sostenibilidad y la investiga- constantemente la defensa de la comu- dos contra la población civil que alteraran ción, como elementos de un desarrollo nicación ferroviaria. Son años de cons- radicalmente los esquemas de seguridad local y urbano, armónico y solidario, una tantes cambios en el mundo. El 11 S, el internos en Europa, poniendo en riesgo brutal crisis económica cuyo origen se ataque a las torres gemelas de Nueva los avances realizados en materia de libre sitúa en las políticas de desregularización York y al Pentágono, y sus consecuencias circulación en el marco de Schengen. de las políticas económicas impulsada inmediatas, la segunda Guerra del Golfo, por Reagan en los lejanos años 90, y que Irak y Afganistán, cambian el mundo y lleva más de 25 años latiendo bajo tierra, Otro grave problema lleva tiempo la geopolítica, tal y como la habíamos empieza a aflorar, hasta precipitarse en latiendo y está próximo a estallar: mien- conocido. La entrada en vigor del Euro un estallido brutal que hunda al primer tras el Eixo Atlántico prepara a sus ciu- refuerza el concepto político de Europa, mundo en su mayor crisis desde el crac dades para un futuro pluscuamperfecto, coincidiendo con la entrada en el nuevo del 29 en el siglo pasado. fomentando la innovación, la cultura, siglo. El atentado terrorista de carácter

Reunión de la Comisión de Medio Ambiente durante la elaboración de la Agenda 21

Reunião da Comissão de Meio Ambiente durante a elaboração da Agenda 21

s mudanças políticas que ocorrem jihadista que assola Madrid enceta uma tando a inovação, a cultura, o desenvolvi- Aem ambos os países obrigam a reto- nova época de atentados indiscriminados mento regional e local, a política urbana, mar constantemente a defesa da ligação contra a população civil, que alteraram a sustentabilidade e a investigação, como ferroviária. São anos de constantes radicalmente os esquemas de segurança elementos de um desenvolvimento local mudanças no mundo. O 11 de setembro, internos na Europa, colocando em risco e urbano, harmónico e solidário, uma o ataque às torres gémeas de Nova Ior- os avanços conseguidos em matéria de crise económica brutal, originada pelas que e ao Pentágono e suas consequên- livre circulação no contexto de Schen- políticas de desregulação das políticas cias imediatas, a segunda Guerra do gen. Golfo, Iraque e Afeganistão, mudam o económicas impulsionada por Reagan mundo e a geopolítica, conforme o con- nos longínquos anos 90, latente há mais hecíamos. A entrada em vigor do Euro Outro grave problema há já algum tempo de 25 anos, começa a emergir, precipi- reforça o conceito político de Europa, latente está próximo a estalar: enquanto tando-se num estrondo que afunda o pri- coincidindo com a entrada no novo o Eixo Atlântico prepara as suas cidades meiro mundo na sua maior crise desde o século. O atentado terrorista de caráter para um futuro mais-que-perfeito, fomen- crash de 29 no século passado.

25 anos do eixo atlântico 32 2000 2001 2002 2003 2004 2005

España y Portugal, en primera línea del margen de tiempo de respuesta, el Eixo La parte positiva es que la crisis permite tsunami, son dos de los países más afec- Atlántico debe reorientar toda su estrate- testar la fortaleza estructural del Eixo tados y que se ven obligados a tomar las gia, adaptarse a una economía de gue- Atlántico, que –en medio de un tsunami medidas más drásticas, recortando de rra y centrarse en la salida de las crisis, que se lleva por delante gran parte de las forma radical su presupuesto público. tanto a nivel de ciudades como a nivel estructuras de arquitectura estratégica de Eurorregión, y en crear cortafuegos, existentes- no solo sobrevive, sino que es decir, mecanismos que refuercen a las se adapta a la nueva situación, e incluso La primera víctima de la guerra es la ver- ciudades para prevenir situaciones aná- crece en número de miembros, sin renun- dad. La primera víctima de las crisis es la logas en el futuro. La fórmula mágica es ciar a su ADN: las políticas sociales, cul- política social y los ayuntamientos. Con- precisamente el trabajo en red y la coo- turales, deportivas y la investigación apli- frontado con esta situación, sin apenas peración. Juntos para ser más fuertes. cada sobre el territorio.

Asamblea General, Vigo. 1995.

Assembleia-Geral Vigo. 1995.

Espanha e Portugal, na primeira linha do de tempo de resposta, o Eixo Atlântico que a crise permite testar a força estru- tsunami, são dois dos países mais afeta- deve reorientar toda a sua estratégia, tural do Eixo Atlântico, que – no meio de dos e que se veem obrigados a tomar as adaptar-se a uma economia de guerra um tsunami leva adiante grande parte medidas mais drásticas, cortando de for- e centrar-se na saída da crise, tanto ao das estruturas de arquitetura estratégi- ma radical o seu orçamento público. nível das cidades como ao nível da Eu- ca existentes – não só sobrevive, como ro-região, e em criar corta-fogos, ou seja, se adapta à nova situação, e até cresce mecanismos que reforcem as cidades em número de membros, sem renunciar A primeira vítima da guerra é a verdade. para prevenir situações análogas no fu- o seu ADN: as políticas sociais, culturais, As primeiras vítimas da crise são a polí- turo. A fórmula mágica é precisamente o desportivas e a investigação aplicada no tica social e os municípios. Confrontado trabalho em rede e a cooperação. Juntos território. com esta situação, sem qualquer margem para ser mais fortes. A parte positiva é

33 25 años del eixo atlántico

Asamblea General, Viana do Castelo. 1996. Assembleia-Geral , Viana do Castelo. 1996.

Asamblea General, Bragança 1999.

Assembleia-Geral, Bragança 1999.

25 anos do eixo atlântico 34 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Asamblea General, Bragança. 1999

Assembleia-Geral , Bragança. 1999

Asamblea General, Vigo. 2000 Assembleia-Geral , Vigo. 2000

35 25 años del eixo atlántico

Asamblea General, Chaves. 2001.

Assembleia-Geral Chaves. 2001.

Asamblea General, Ourense. 2001.

Assembleia-Geral , Ourense. 2001.

25 anos do eixo atlântico 36 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Asamblea General del EA en Porto, 2002.

Assembleia-geral do EA em Porto, 2002.

Asambleas Generales, Santiago de Compostela. 2003.

Assembleia- Geral Santiago de Compostela. 2003.

Asamblea General, Bragança. 2004

Assembleia-Geral , Bragança. 2004.

37 25 años del eixo atlántico

Asamblea General, Vilagarcía de Arousa. 2005.

Assembleia-Geral, Vilagarcía de Arousa. 2005.

Asamblea General, Santiago de Compostela. 2006.

Assembleia-Geral , Santiago de Compostela. 2006.

25 anos do eixo atlântico 38 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Asamblea General, Vila Nova de Gaia. 2007. Assembleia-Geral , Vila Nova de Gaia. 2007.

Asamblea General, Vigo. 2008.

Assembleia-Geral Vigo. 2008.

39 25 años del eixo atlántico

Asamblea General, Guimarães. 2009. Assembleia-Geral Guimarães. 2009.

Asamblea General, Chaves. 2010. Assembleia-Geral , Chaves. 2010.

Asamblea General, Santiago de Compostela. 2011. Assembleia- Geral, Santiago de Compostela. 2011.

25 anos do eixo atlântico 40 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Asamblea General, Viana do Castelo. 2012. Assembleia-Geral Viana do Castelo. 2012.

Asamblea General, Braga 2014. Assembleia-Geral, Braga. 2014.

41 25 años del eixo atlántico

Asamblea General 2015, A Coruña. Assembleia Geral 2015, A Coruña.

Asamblea General 2016, Santa Maria da Feira.

Assembleia Geral 2016, Santa Maria da Feira.

25 anos do eixo atlântico 42

uizás el símil futbolístico sea el que mejor defina esta fase. Tercera fase: QEl Eixo Atlántico sobrevive a la crisis, pero aprovecha los momentos duros para reflexionar, aprender de los errores cometi- dos y reinventarse para adecuarse a una Europa distinta de aque- el Eixo juega lla que impulsó su nacimiento, a un mundo distinto de aquel en el que desarrolló su infancia y a un futuro que ya se ha conver- tido de golpe en el presente. Por explicarlo de una forma gráfica, en Champions. debemos acudir a aquel grafiti que alguien dibujó en una pared de Bogotá y que dio a conocer el gran poeta uruguayo Mário 2005-2017 Bennedetti. “Ahora que sabíamos las respuestas, nos cambian las preguntas“.

analogia futebolística talvez seja a que melhor defina esta A fase. O Eixo Atlântico sobrevive à crise, mas aproveita os Terceira fase: momentos duros para refletir, aprender com os erros cometidos e reinventar-se para se adequar a uma Europa diferente daquela que impulsionou o seu nascimento, a um mundo diferente daquele o Eixo joga em que desenvolveu os seus primeiros anos de vida e a um futuro que, de repente, se tornou em presente. Para o explicar de forma na Champions. gráfica devemos aludir àquele grafiti que alguém pintou numa parede em Bogotá e que deu a conhecer o grande poeta uruguaio Mário Bennedetti. “Agora que sabíamos as respostas, muda- 2005-2017 ram-nos as perguntas“.

45 25 años del eixo atlántico

Entrega del premio de Narrativa del EA a Xose Luis Méndez Ferrín.

Entrega do prémio de Narrativa do EA a Xose Luis Méndez Ferrín.

Bento da Cruz Premio Narrativa III Edición.

Bento da Cruz Premio Narrativa da III Edición

25 anos do eixo atlântico 46 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

a primera táctica es favorecer la bilidad, de conservación del patrimonio y 1- Las conexiones ferroviarias tanto de Lampliación. Muchas ciudades han cre- de la naturaleza y, por supuesto, de cul- pasajeros como de mercancías; (el cido durante la crisis y se han convertido tura. Como tampoco podemos hablar de tercer eje ibérico del Plan europeo de en miembros del sistema urbano. Cuanto progreso sin empleo, ni de empleo sin transportes ferroviarios, Aveiro. Vilar más dura es la tormenta, más barcos competitividad, ni de competitividad y Formoso- Salamanca-frontera fran- buscan el refugio del puerto seguro. crecimiento sin I+D y sin innovación. cesa, que no estaba propuesto inicial- Y así las ciudades emergentes buscan mente por los gobiernos, fue incluido la cobertura del Eixo para protegerse Esta es la nueva ecuación post crisis, y en en el último minuto por el ministro por- y reforzarse en un nuevo medio al que ello se puso a trabajar el Eixo Atlantico tugués Álvaro Santos, al día siguiente están accediendo en medio de la crisis. en cuanto comprobamos la dimensión y de una reunión que tuvo lugar en el consecuencias de la crisis. Porque de la despacho del Conselleiro Agustin La ampliación del Eixo se cierra con 38 crisis se puede salir, pero solo cuando Hernandez, en la que participaron la asociados, lo que significa que en 15 eres el más fuerte. Y el sistema urbano Xunta de Galicia, el Eixo Atlántico y años ha duplicado su número de inte- del Eixo Atlántico tenia condiciones y Mário Lopes, Presidente de ADFERSIT grantes desde los 13 iniciales. El pro- voluntad de ser el más fuerte. – Asociación Portuguesa para el Desa- yecto es cada vez más sólido y viable. rrollo de los Sistemas Integrados de Con el refuerzo que en todos los ámbi- Transporte y el asesor externo Ministro Pero es necesario también cambiar los tos- supuso la ampliación, el Eixo Atlán- de Economía, Álvaro Santos, al que conceptos. Ya no podemos hablar de tico acometió una triple estrategia: acompañaba Manuel Aroso, dirigente infraestructuras sino de transportes. Y no asimismo de ADFERSIT); podemos hablar de transportes sin hablar Por una parte el refuerzo interior en base de política marítima. Como no podemos a unas ideas fuerza muy concretas: hablar de turismo sin hablar de sosteni-

primeira tática é favorecer a lidade, de conservação do património e 1- As ligações ferroviárias tanto de pas- A ampliação. Muitas cidades cresceram da natureza e, obviamente, de cultura. sageiros como de mercadorias; (o ter- durante a crise e converteram-se em Como também não podemos falar de ceiro eixo ibérico do plano europeu de membros do sistema urbano. Quanto progresso sem emprego, nem de empre- transportes ferroviários, Aveiro-Vilar mais dura é a tormenta, mais barcos pro- go sem competitividade, nem de compe- Formoso- Salamanca-fronteira - curam o refúgio do porto seguro. E assim titividade e crescimento sem I+D e sem sa, que não estava proposto inicial- as cidades emergentes procuram a inovação. mente pelos governos, foi incluído no cobertura do Eixo para se proteger e for- último minuto pelo ministro português talecer num novo meio ao qual estão a Esta é a nova equação pós-crise em que Álvaro Santos, no dia seguinte a uma aceder em plena crise. o Eixo Atlântico começou a trabalhar, reunião que teve lugar no gabinete enquanto medimos a dimensão e con- do Conselleiro Agustin Hernandez, na A ampliação do Eixo termina com 38 as- sequências da crise. Porque da crise pode qual participaram a Xunta de Galicia, sociados, o que significa que em 15 anos sair-se, mas apenas quando se é o mais o Eixo Atlântico e Mário Lopes, Presi- duplicou o seu número de integrantes forte. E o sistema urbano do Eixo Atlân- dente de ADFERSIT – Associação Por- desde os 13 iniciais. O projeto é cada vez tico tinha condições e vontade de ser o tuguesa para o Desenvolvimento dos mais sólido e viável. mais forte. Sistemas Integrados de Transportes e o assessor externo do? Ministro de Mas é necessário também alterar os con- Com o reforço que em todos os âmbitos Economia, Álvaro Santos, acompan- ceitos. Já não podemos falar de infraes- a ampliação significou, o Eixo Atlântico hado por Manuel Aroso, também diri- truturas mas sim de transportes. E não adotou uma tripla estratégia: gente da ADFERSIT); podemos falar de transportes sem falar de política marítima. Como não podemos Por um lado o reforço interior com base falar de turismo sem falar de sustentabi- em ideias chave muito concretas:

47 25 años del eixo atlántico

2- El impulso al Camino Portugués de deporte, la educación, y la formación bano transfronterizo, o la creación de Santiago, hermano pobre del Camino siguen constituyendo el 50 % de la estructuras conjuntas de seguridad. Francés, con el que deberá equi- programación del Eixo; Para desarrollar estas políticas se crea pararse hasta el 2021, próximo Año una estructura que sirva de laborato- Santo; rio para todo el territorio. Y así nace, La mejora de las condiciones de vida 4- en el seno del Eixo Atlántico, la Euro- de las poblaciones de frontera, impul- ciudad Chaves –Verín, que es ya un El impulso a lo que constituye nues- sando la creación de recursos conjun- 3- referente en toda Europa, reconocida tro ADN colectivo y que refuerza la tos de salud, o coordinación de los por la Comisión Europea con el pre- generación de masa crítica, autentica existentes para evitar su cierre por mio REGIO AWARDS que le otorgó en columna vertebral de la cooperación y falta de recursos y de población. El 2015. el desarrollo económico: la cultura, el establecimiento de transporte interur-

Bernardino Graña y Rui Erbon, Premios Narrativa del EA Bernardino Graña e Rui Erbon, Prémios Narrativa do EA

2- O impulso ao Caminho Português de continuam a representar 50% da pro- criação de estruturas conjuntas de Santiago, irmão pobre do Caminho gramação do Eixo; segurança. Para desenvolver estas Francês, com o qual deverá equipa- políticas cria-se uma estrutura que rar-se até 2021, próximo Ano Santo; 4- A melhoria das condições de vida das sirva de laboratório para todo o terri- populações de fronteira, impulsio- tório. E assim nasce, no seio do Eixo 3- O impulso ao que constitui o nosso nando a criação de recursos conjuntos Atlântico, a Eurocidade Chaves –Verín, ADN coletivo e que reforça a criação de saúde ou coordenação dos exis- que é já uma referência em toda a de massa crítica, autêntica espinha tentes para evitar o seu encerramento Europa, reconhecida pela Comissão dorsal da cooperação e do desen- por falta de recursos e de população. Europeia com o prémio REGIO volvimento económico: a cultura, o O estabelecimento de transportes AWARDS atribuído em 2015. desporto, a educação, e a formação interurbanos transfronteiriços ou a

25 anos do eixo atlântico 48 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Es también en este contexto donde el Eixo Atlán- Europea, para la desaparición del roaming tele- tico promueve una campaña a nivel europeo, fónico, al que, incomprensiblemente el, Consejo en colaboración con las organizaciones de con- se opone, más preocupado por los intereses de sumidores española-OCU y portuguesa-DECO, las operadoras que por los de los ciudadanos. a la que se suman más de 10 países en una pri- La campaña finaliza al firmarse el acuerdo por el mera fase, que recoge más de 117.000 firmas en que se pone fecha de caducidad al roaming en la plataforma change.org, en apoyo de la posi- Europa, en junio de 2017, y por tanto se consi- ción del Parlamento Europeo y de la Comisión gue una victoria histórica de dimensión europea.

Cartel campaña Zero roaming.

Cartel campaña Zero roaming.

É também neste contexto onde o Eixo Atlântico desaparecimento do roaming telefónico, ao qual, promove uma campanha a nível europeu, em cola- incompreensivelmente, o Conselho se opõe, mais boração com as organizações de consumidores – a preocupado com os interesses das operadoras do espanhola OCU e a portuguesa DECO – à qual se que com os dos cidadãos. A campanha termina juntam mais de 10 países numa primeira fase, quando se assina o acordo através do qual se recolhendo mais de 117.000 assinaturas na plata- determina o prazo de validade para o roaming na forma change.org, em apoio à posição do Parla- Europa, junho de 2017, conseguindo-se assim uma mento Europeu e da Comissão Europeia, para o vitória histórica de dimensão europeia.

49 25 años del eixo atlántico

ara poder desarrollar todas estas acciones, se territorios de frontera, y que ni siquiera se conocen Ptrabaja en la segunda pata de la estrategia: la entre sí. El encuentro es presidido conjuntamente creación y vertebración de redes europeas. El tra- por el Ministro portugués Nunes Correia, y la bajo comienza con la imprescindible organización Ministra española Elena Salgado, que son entrevis- de la frontera hispano portuguesa, donde exis- tados en directo por el primer programa de radio tían numerosas organizaciones que trabajaban de transfronterizo en la historia de la frontera, y proba- forma descoordinada. En 2009 el Eixo Atlántico blemente de Europa, que se emite desde el propio convoca en Guimarães la primera conferencia de la congreso. Ser de Vigo y Rádio Clube do Minho, de frontera ibérica, a la que asisten más de 200 perso- Braga, producen conjuntamente el programa. nas de todas las organizaciones que trabajan en los

Primer programa de radio conjunto entre una emisora gallega y otra portuguesa. (Ser de Vigo y Rádio Clube do Minho, de Braga).

Primeiro programa de rádio conjunto entre uma emissora galega e uma emissora portuguesa (Ser de Vigo e Rádio Clube do Minho, de Braga).

Ministra Elena Salgado y Ministro Nunes Correia en el Primer Congreso de Frontera organizado por el EA en Guimarães.

A Ministra Elena Salgado e o Ministro Nunes Correia no Primeiro Congresso de Fronteira organizado pelo EA, em Guimarães.

ara poder desenvolver todas estas ações, trabal- fronteira, e que nem sequer se conhecem entre si. Pha-se no segundo pilar da estratégia: a criação e O encontro é presidido conjuntamente pelo Minis- estruturação de redes europeias. O trabalho tro português, Nunes Correia, e pela Ministra começa com a imprescindível organização da fron- espanhola, Elena Salgado, que são entrevistados teira luso-espanhola, onde existiam inúmeras orga- em direto pelo primeiro programa de rádio trans- nizações que trabalhavam de forma descoorde- fronteiriço na história da fronteira, e provavelmente nada. Em 2009 o Eixo Atlântico convoca em da Europa, emitido desde o próprio congresso. Guimarães a primeira conferência da fronteira ibé- Ser de Vigo e Rádio Clube do Minho, de Braga, rica, à qual assistem mais de 200 pessoas de todas produzem conjuntamente o programa.. as organizações que trabalham nos territórios de

25 anos do eixo atlântico 50 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Como resultado de esta conferencia nace la RIET tera. Transportes, Política Regional y sobre todo (Red Ibérica de Entidades Transfronterizas) que 8 Mercado Interior son los ámbitos prioritarios de años después continúa representando los intereses interlocución en Bruselas. En 2010, se crea en San- de las poblaciones de frontera desde la triple ver- tiago de Compostela la Conferencia Europea de tiente de sus socios: redes de ciudades, universida- Redes de Ciudades Transfronterizas e Interregio- des y organizaciones empresariales. nales, cuyo primer presidente es Sanchez Bugallo, alcalde de Santiago y Presidente del Eixo Atlántico. Bugallo inicia una intensa ronda de contactos en Una vez constituida la RIET, se avanza en la crea- Bruselas para posicionar el lobby de frontera en ción de estructuras europeas que permitan a las la discusión de los nuevos fondos comunitarios, lo redes de cooperación hablar con una voz única en que se consigue con éxito al ser los fondos de coo- Bruselas y defender los intereses de las ciudades y peración de los pocos que no sufren recortes en el de los ciudadanos que viven en territorios de fron- presupuesto comunitario.

Presidente del EA, Xosé Antonio Sánchez Bugallo, con el Comisario europeo Johannes Hans.

Presidente do EA, Xosé Antonio Sánchez Bugallo, com o Comissário Europeu Johannes Hans.

Como resultado desta conferência nasce a RIET Política Regional e sobretudo Mercado Interior são (Rede Ibérica de Entidades Transfronteiriças) que os âmbitos prioritários de interlocução em Bruxe- 8 anos depois continua a representar os interesses las. Em 2010, cria-se em Santiago de Composte- das populações de fronteira desde a tripla vertente la a Conferência Europeia de Redes de Cidades dos seus associados: redes de cidades, universida- Transfronteiriças e Inter-regionais, cujo primeiro des e organizações empresariais. presidente é Sanchez Bugallo, alcalde de Santiago e Presidente do Eixo Atlântico. Bugallo intensifica os contactos com Bruxelas para posicionar o lobby Uma vez constituída a RIET, avança-se na criação de fronteira na discussão dos novos fundos comu- de estruturas europeias que permitam às redes de nitários, objetivo este bem-sucedido, já que os fun- cooperação falar com uma só voz em Bruxelas e dos de cooperação são dos poucos que não sofrem defender os interesses das cidades e dos cidadãos cortes no orçamento comunitário. que vivem em territórios de fronteira. Transportes,

51 25 años del eixo atlántico

ños más tarde con las presidencias de la Comisión Europea, Durão Barroso. ha marcado una década de liderazgo Ade José Maria Costa, alcalde de La presidencia de la Conferencia de de dirigentes del Eixo Atlántico en las Viana do Castelo, y de Carlos Negreira, las Ciudades del Eixo o Atlántico, pri- estructuras europeas, lo que nunca antes alcalde de A Coruña, el lobby europeo mero asumida por Sánchez Bugallo, había ocurrido, y lo que ha permitido experimenta un nuevo impulso que se posteriormente por Carlos Negreira y una interlocución privilegiada con las materializa en la convocatoria del primer en la actualidad por José Maria Costa, Instituciones europeas; pero también ha congreso europeo de fronteras que tiene o la presidencia de la delegación por- permitido constatar el éxito de la estra- lugar en A Coruña, en 2012 y que inau- tuguesa en el Comité de las Regiones tegia diseñada por el Eixo Atlántico. gura por videoconferencia el Presidente que ostenta asimismo José Maria Costa,

Acto oficial firma constitución CECICN. Santiago , 2010. Ato oficial assinatura constituição CECICN. Santiago , 2010.

nos mais tarde, com as presidências te da Comissão Europeia, Durão Barroso. rança de dirigentes do Eixo Atlântico nas Ade José Maria Costa, presidente da A presidência da Conferência das Cida- estruturas europeias, o que nunca antes Câmara Municipal de Viana do Castelo, e des do Eixo o Atlântico, primeiro assumi- tinha acontecido, e que permitiu uma de Carlos Negreira, alcalde de A Coruña, o da por Sánchez Bugallo, posteriormente interlocução privilegiada com as insti- lobby europeu vive um novo impulso que por Carlos Negreira e atualmente por tuições europeias, mas permitiu também se materializa na convocatória do primei- José Maria Costa, e a presidência da constatar o sucesso da estratégia desen- ro congresso europeu de fronteiras, que delegação portuguesa no Comité das hada pelo Eixo Atlântico. tem lugar em A Coruña em 2012, inaugu- Regiões também a cargo de José Maria rada via videoconferência pelo Presiden- Costa, marcaram uma década de lide-

25 anos do eixo atlântico 52 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

a tercera pata de la estrategia es el Manuel Campo Vidal, Presidente de la constituyen la serie documental, tanto Limpulso a la creación de platafor- Academia de la Televisión en España. en las cadenas nacionales como en las mas y recursos mediáticos conjuntos. La serie constituye no solo un docu- internacionales, despertando un gran En 2006 el Eixo Atlántico promueve, en mento histórico de primer orden sino interés en los países latinoamericanos. colaboración con la Fundación Caixa- una autentica enciclopedia audiovisual Pero es sobre todo una situación nova, la producción de un documen- de la Eurorregión y de la cooperación. extrañamente anómala la que lleva tal sobre la Eurorregión, dirigido por La RTP y la TVG emiten los capítulos que a la reflexión sobre esta necesidad.

Presentación de la serie de televisión “Eurorrexión século XXI”. Vila Nova de Gaia. 2006. Apresentação da série de televisão “Eurorregião século XXI”. Vila Nova de Gaia. 2006.

Presentación de la serie de televisión “Eurorregión para el s, XXI” dirigido por Manuel Campo Vidal, Presidente de la Academia de TV de España. Apresentação da série televisiva “Euro-região para o séc. XXI” dirigido por Manuel Campo Vidal, Presidente da Academia de TV de Espanha.

terceiro pilar da estratégia é o dente da Academia da Televisão em tanto nas cadeias nacionais como nas O impulso à criação de plataformas e Espanha. A série constitui não só um internacionais, despertando um grande recursos mediáticos conjuntos. Em 2006 o documento histórico de primeira ordem interesse nos países latino-americanos. Eixo Atlântico promove, em colaboração como também uma autêntica enciclopé- Mas é sobretudo uma situação estranha- com a Fundación Caixanova, a produção dia audiovisual da Euro-região e da coo- mente anómala que leva à reflexão sobre de um documentário sobre a Euro-região, peração. A RTP e a TVG emitem os capítu- esta necessidade. dirigido por Manuel Campo Vidal, Presi- los que constituem a série documental,

53 25 años del eixo atlántico

En 2009 el segundo gobierno de José tener que pagar el peaje sino por la impo- su dependencia orgánica del gobierno Sócrates, ya inmerso en una crisis que sibilidad material de hacerlo. El impacto que ha implantado la medida. Dos años no acaban de reconocer al igual que su en el Norte de Portugal, primer territorio después el gobierno portugués acepta la homólogo español Zapatero, se ve obli- donde se implanta la medida es brutal: propuesta del Eixo Atlántico para aplicar gado a implantar peajes en las denomi- una caída del 40% del sector servicios la Directiva europea sobre la interopera- nadas SCUT (Autovías sin coste para el en el primer año de implantación de la bilidad de sistemas de pago de peajes, usuario) que funcionaban gratuitamente medida. El Eixo Atlántico, a instancias del que ningún país europeo había aplicado mediante el denominado peaje en som- alcalde de Viana de Castelo que lidera la en la década transcurrida desde su apro- bra. El sistema de pago que diseña el oposición a la medida, asume el liderazgo bación. Y así se verifica en la Cumbre entonces Secretário de Estado das Obras del movimiento de oposición, al que se Ibérica, solucionándose el problema de Públicas Paulo Campos, es tan desafor- suman las organizaciones empresariales, los peajes en un 90% y pasando a ser el tunado y complejo que provoca la huida la Xunta de Galicia, e incluso la CCDRN primer territorio europeo que implanta la del turismo español, no por el hecho de dentro de las limitaciones que conlleva citada interoperabilidad.

CEP 2012.

m 2009 o segundo governo de José gem, mas sim pela impossibilidade mate- dependência orgânica do governo que ESócrates, já imerso numa crise que rial de o fazer. O impacto no Norte de implementou a medida. Dois anos não reconhece à semelhança do seu Portugal, primeiro território onde se depois, o governo português aceita a homólogo espanhol Zapatero, vê-se obri- implementa a medida é brutal: uma proposta do Eixo Atlântico para aplicar a gado a implantar portagens nas denomi- queda de 40% do sector de serviços no Diretiva europeia sobre a interoperabili- nadas SCUT (autoestradas Sem Custos primeiro ano de implementação da dade de sistemas de pagamento de por- para o Utilizador), que funcionavam gra- medida. O Eixo Atlântico, instado pelo tagens, que nenhum país europeu tinha tuitamente, mediante a denominada por- facto do Presidente da Câmara Municipal aplicado na década transcorrida desde a tagem sombra. O sistema de pagamento de Viana de Castelo liderar a oposição à sua aprovação. E assim se verifica na desenhado pelo então Secretário de medida, assume a liderança do movi- Cimeira Ibérica, solucionando-se o pro- Estado das Obras Públicas, Paulo Cam- mento de oposição, ao qual se juntam as blema das portagens em 90% e pas- pos, é tão desafortunado e complexo organizações empresariais, a Xunta de sando a ser o primeiro território europeu que provoca a fuga do turismo espanhol, Galicia, e inclusivamente a CCDRN den- a implementar a citada interoperabili- não pelo facto de ter de pagar a porta- tro das limitações que supõe a sua dade.

25 anos do eixo atlântico 54 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Esta batalla nunca habría sido ganada sin en toda la Eurorregión, ampliando lo que Vigo/Radio Vigo y Minho TV, como resul- la estrecha y permanente implicación de hasta entonces era exclusivamente el eje tado de la experiencia piloto desarro- los medios de comunicación. Si un país fundacional Vigo-Porto. Así se inicia un llada en el congreso de la frontera al que no se construye sin medios de comunica- proceso de formación e información de nos referíamos antes. Posteriormente se ción libres, una Eurorregión no se estruc- los periodistas que desarrollan su come- incorpora a la Radio Galega y a Antena turará socialmente hasta que no existan tido en este ámbito; proceso que se Minho a Expocidades, feria del turismo mecanismos para tener acceso a la misma desarrolla en colaboración con la Comi- de proximidad del Eixo Atlántico, desde información, libre y veraz, eliminando el sión Europea y el Parlamento Europeo. donde se emite en directo un magacín de último efecto frontera. En consecuencia Al mismo tiempo, se pone en marcha el 3 horas en estudio abierto. se diseña una estrategia de comunica- primer programa de radio y televisión ción tendente a normalizar la información transfronterizo, inicialmente con Localia

Visita de periodistas de la Eurorregión a las instituciones comunitarias. Visita de jornalistas da euro-região às instituições comunitárias.

Esta batalha nunca teria sido ganha sem em toda a Euro-região, ampliando o que Radio Vigo e Minho TV, como resultado a estreita e permanente implicação dos até então era exclusivamente o eixo fun- da experiência piloto desenvolvida no meios de comunicação social. Se um dacional Vigo-Porto. Assim, inicia-se um congresso da fronteira a que nos referi- país não se constrói sem meios de comu- processo de informação e formação dos mos antes. Posteriormente, incorpora-se nicação livres, uma Euro-região não se jornalistas que desenvolvam o seu trabal- a Radio Galega e a Antena Minho à Expo- estruturará socialmente até que existam ho neste âmbito; processo que se desen- cidades, feira do turismo de proximidade mecanismos para ter acesso à mesma volve em colaboração com a Comissão do Eixo Atlântico, a partir da qual se emi- informação, livre e veraz, eliminando o Europeia e com o Parlamento Europeu. te em direto um magazine de 3 horas em último efeito fronteira. Em consequência, Simultaneamente, arranca o primeiro estúdio aberto. desenha-se uma estratégia de comuni- programa de rádio e televisão transfron- cação que visa normalizar a informação teiriço, inicialmente com Localia Vigo/

55 25 años del eixo atlántico

La actualidad de la Eurorregión en los medios.

A actualidade da euro- rregiao nos Media.

25 anos do eixo atlântico 56 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

“Conferéncias de Gaia”, organizadas por el periódico Jornal de Notícias, 2016. “Conferéncias de Gaia” organizadas pelo Jornal de Notícias, 2016.

Fórum El Futuro del Minho organizado por el Correio do Minho 2016. Fórum O Futuro do Minho organizado pelo Correio do Minho 2016.

Fórum El Futuro del Minho organizado por el Correio do Minho 2016. Reunión sobre Fondos Europeos en Ourense.

Fórum O Futuro do Minho organizado pelo Correio do Minho 2016. Reunião sobre Fundos Europeus em Ourense.

57 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 58 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

on las guías de turismo de la Eurorregión, Estos procesos desembocaron en la presentación, Cque edita el Eixo Atlántico, se desarro- en 2016, de una propuesta a los Fondos de Coo- lla una campaña de difusión que en 2016 ha peración, entre el Eixo Atlántico y 14 medios de permitido distribuir 45.000 ejemplares en un comunicación de ambas regiones, para crear pro- día, en colaboración con los grupos periodísti- ductos periodísticos conjuntos. cos La Capital, El Progreso, La Región, Correio do Minho, Radio Vigo y Galicia Confidencial.

Seminario de Fondos Europeos en Braga.

Seminário de Fundos Europeus em Braga.

om os guias de turismo da Euro-região, edita- Estes processos desembocaram na apresentação, Cdos pelo Eixo Atlântico, desenvolve-se uma em 2016, de uma proposta aos Fundos de Coope- campanha de difusão que em 2016 permitiu distri- ração, entre o Eixo Atlântico e 14 meios de comu- buir 45.000 exemplares num dia, em colaboração nicação de ambas as regiões, para criar produtos com os grupos de imprensa La Capital, El Progreso, jornalísticos conjuntos. La Región, Correio do Minho, Radio Vigo e Galicia Confidencial.

59 25 años del eixo atlántico

Congreso de Energia en Viana do Castelo. Congresso de Energia em Viana do Castelo.

Mercedes Bresso, presidenta del Comité de las Regiones y el presidente de la CECICN, Xosé Sánchez Bugallo.

Mercedes Bresso, presidente do Comité das Regiões e o presidente da CECICN, Xosé Sánchez Bugallo.

25 anos do eixo atlântico 60 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Veronica Gaffey, comisionada por la Comisaria de la DG Regio de la Comisión Europea en su visita a la Comisaria conjunta España-Portugal, en Tuy/Valença do Minho para la evaluación del impacto de la Cooperación en el territorio.

Veronica Gaffey, delegada pela Comissária da DG Regio da Comissão Europeia na visita ao Comissariado conjunto Espanha-Portugal, em Tui/Valença do Minho, para a avaliação do impacto da Cooperação no território.

Promoción Feira do Cocido de Lalín en Viana do Castelo. Presentación Festa do Pulpo de O Carballiño en Braga. Promoção Feira do Cozido de Lalín em Viana do Castelo Apresentação Festa do Polvo de O Carballiño em Braga

61 25 años del eixo atlántico

así llegamos al 25 aniversario, con el Rey Felipe VI y el Presidente Cavaco Beltrán en España, José Soeiro en Portu- Y el acto que representa un punto de Silva, presiden conjuntamente la Asam- gal y José Palma en la Comisión Europea. inflexión en la vida del Eixo Atlántico, blea General del Eixo Atlántico, en A y también de la cooperación: en 2015, Coruña, y entregan las Medallas de Oro Por primera vez en la historia de las fron- año que se conmemora los 25 años de de la entidad, que en esta ocasión reco- teras europeas, dos Jefes de los respecti- la cooperación en Europa desde que nocen el trabajo de los servidores del vos Estados, presiden conjuntamente un se creó el primer programa Interreg, estado que han hecho posible la coo- acto de cooperación. los Jefes de Estado de los dos países, peración durante estos años: Carlos

Acto en Bruselas con el Presidente de la Comisión Europea, Durão Barroso y dirigentes de los gobiernos de Portugal y Galicia.

Ato em Bruxelas com o Presidente da Comissão Europeia, Durão Barroso, e dirigentes dos governos de Portugal e da Galiza.

assim chegamos ao 25º aniversário, o Presidente da República, Cavaco Silva, em Espanha, José Soeiro em Portugal e E com o ato que representa um ponto presidem conjuntamente à Assem- José Palma na Comissão Europeia. de inflexão na vida do Eixo Atlântico, e bleia-geral do Eixo Atlântico, em A também da cooperação: em 2015, ano Coruña, e entregam as Medalhas de Pela primeira vez na história das frontei- que se comemoram os 25 anos da coo- Ouro da entidade, que neste ano recon- ras europeias, dois Chefes dos respetivos peração na Europa desde que se criou o hecem o trabalho de quem, ao serviço Estados presidem conjuntamente um ato primeiro programa Interreg, os Chefes de do estado, tornaram possível a coope- de cooperação. Estado dos dois países, o Rei Felipe VI e ração durante estes anos: Carlos Beltrán

25 anos do eixo atlântico 62 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Es en este marco en el que se encuadra el futuro través de la gobernanza y la transparencia, y el for- inmediato del Eixo Atlántico que en 2017 debatirá talecimiento de la sociedad civil y sus instituciones con sus miembros y la sociedad de la Eurorregión de proximidad, los ayuntamientos, para prevenir un nuevo documento estratégico que recoja las situaciones como las vividas en los seis años pre- políticas a desarrollar durante la próxima década cedentes. para reforzar el desarrollo local, la democracia a

Entrega de la Medallas del EA presidida por el Rey, Felipe VI y el Presidente de la República de Portugal, Cavaco Silva.

Entrega das Medalhas do EA presidida pelo Rei Felipe VI e pelo Presidente da República de Portugal, Cavaco Silva

É neste contexto no qual se enquadra o futuro ime- para reforçar o desenvolvimento local, a democra- diato do Eixo Atlântico que, em 2017, debaterá com cia através da governança e da transparência, e o os seus membros e com a sociedade da Euro-re- fortalecimento da sociedade civil e suas instituições gião um novo documento estratégico, que reúne as de proximidade, os municípios, para prevenir si- políticas a desenvolver durante a próxima década tuações como as vividas nos seis anos precedentes.

63 25 años del eixo atlántico

Foto de familia de los alcaldes del Eixo A. con los Reyes de España, el Presidente de la República de Portugal, el Presidente de la Xunta de Galicia y miembros de los gobiernos de España y Portugal. Foto de família dos autarcas do Eixo A. com os Reis de Espanha, o Presidente da República Portuguesa, o Presidente da Xunta de Galicia e membros dos governos de Espanha e de Portugal.

25 anos do eixo atlântico 64

66 Los hitos de referencia en estos 25 años

Os marcos de referência nestes 25 anos

67 ás allá de la literatura y de la poesía con que sole- Mmos adornar los proyectos ilusionantes, la coope- Masa crítica ración es, por encima de todo, masa crítica. Dicho de otra manera, unidos somos más fuertes. Un área urbana de 7 millones de habitantes que se estructuran conjun- y cambio de tamente sin perder su identidad regional, ni cada una de las identidades locales que la integran, se configura como la tercera área urbana de la Península Ibérica y percepción una de las diez principales de Europa. Masa crítica que se construye y se consolida en base a áreas funcionales que estructuran un desarrollo socioeconómico compar- y mentalidad tido.

ara além da literatura e da poesia com que costuma- Pmos adornar os projetos motivantes, a cooperação Massa crítica e é, acima de tudo, massa crítica. Dito de outra forma, unidos somos mais fortes. Uma área urbana de 7 mil- hões de habitantes que se estruturam conjuntamente a mudança sem perder a sua identidade regional, nem cada uma das identidades locais que a integram, configura-se como a terceira área urbana da Península Ibérica e uma de perceção das dez principais da Europa. Massa crítica que se constrói e se consolida com base nas áreas funcionais que estruturam um desenvolvimento socioeconómico e mentalidade partilhado.

68 Los hitos de referencia en estos 25 años

ero cooperación también es una adecuación de se desarrollan los más jóvenes, ya nadie utiliza el Pla mentalidad que supere viejos tabúes y malen- término portugués o gallego con matiz peyorativo. tendidos heredados de dos dictaduras que se des- Puede parecer una cuestión anecdótica pero posi- preciaban mutuamente pese a haber constituido blemente sea el principal logro del Eixo Atlántico el Pacto Ibérico, de triste recuerdo. 25 años des- en estos años; porque sin esa base, todo lo demás pués y en el marco de la nueva Europa en la que no existiría.

Inauguración Eurocidade Chaves-Verín.

Inauguração Eurocidade Chaves-Verín.

as cooperação é também uma adequação da desenvolvem os mais jovens, já ninguém utiliza o Mmentalidade que supere tabus antigos e termo português ou galego com tom pejorativo. mal-entendidos herdados de duas ditaduras que se Pode parecer uma questão menor, mas possivel- desprezavam mutuamente apesar de terem consti- mente seja esse o maior feito do Eixo Atlântico tuído o Pacto Ibérico, de triste memória. 25 anos nestes anos, porque sem essa base, tudo o resto depois e no âmbito da nova Europa em que se não existiria.

69 Os marcos de referência nestes 25 anos ara generar masa crítica es preciso generar una Pdinámica permanente y normalizada. Ello requiere Generación de estructuras compartidas que se conviertan, en algunos casos, en instituciones comunes, aunque la pertenencia a dos Estados con tipologías administrativas y instituciones virtuales: territoriales muy distintas dificulta extraordinariamente esta estrategia. Por ello, el Eixo Atlántico optó por Agencia de Ecología Urbana, crear estructuras compartidas, desde el más absoluto respeto y espíritu de colaboración – no siempre secretariados ... entendido- a las instituciones de ambos Estados.

ara gerar massa crítica é necessário gerar uma Geração de Pdinâmica permanente e uniformizada. Isto requer estruturas partilhadas que se convertam, em alguns casos, em instituições comuns, embora o facto de instituições virtuais: pertencerem a dois estados membros com tipologias administrativas e territoriais muito distintas dificulta Agência de Ecologia Urbana, extraordinariamente esta estratégia. Por isso, o Eixo Atlântico optou por criar estruturas partilhadas, desde secretariados... o mais absoluto respeito e espírito de colaboração – nem sempre entendido – pelas instituições de ambos os Estados.

70 Los hitos de referencia en estos 25 años

sí nace la Agencia de Ecología Urbana del tista y Juan Jiménez, respectivamente – y del tra- AEixo Atlántico (Eixoecoloxia), segunda exis- bajo de dos responsables municipales- Carmen tente en Europa, y que se configura como un ser- Pardo y Ana Ladeiras- que acometen en solitario vicio compartido de apoyo a los ayuntamientos en la creación de un proyecto de servicios municipa- materia de sostenibilidad y planificación urbana. les compartidos. El Eixo Atlántico ha generado el concepto de Cooperación de Segunda Generación (C2G), concepto creado por Luís Braga da Cruz y Asimismo, se crean varios secretariados de gestión que ve la luz públicamente en el congreso de los vinculados a los principales eventos deportivos, II Estudios Estratégicos del Eixo Atlántico, que se culturales, educativos, turísticos, etc, que consti- celebra en Ourense en 2005. tuyen departamentos compartidos, integrados por funcionarios de los ayuntamientos asociados, para garantizar la gestión de los programas. Es el marco ideal para el desarrollo de la Eurociu- dad, que se convierte en el referente de la C2G, De todas estas estructuras, la más relevante es, hasta conseguir en 2015 el premio Regio Star de la sin duda, la Eurociudad Chaves-Verín, nacida de la Comisión Europea. voluntad y la ilusión de dos alcaldes – João Bap-

Agencia de Ecología Urbana del Eixo Atlántico en Vila Real.

Agencia de Ecologia Urbana do Eixo Atlántico em Vila Real.

ssim nasceu a Agência de Ecologia Urbana do tade e da motivação dos presidentes – João Bap- AEixo Atlântico (Eixoecologia), a segunda exis- tista e Juan Jiménez, respetivamente – e do trabal- tente na Europa, e que se configura como um ser- ho das responsáveis municipais – Carmen Pardo e viço partilhado de apoio aos municípios em maté- Ana Ladeiras – que sozinhos criam um projeto de ria de sustentabilidade e planificação urbana. serviços municipais partilhados. O Eixo Atlântico fundou o conceito de Cooperação de Segunda Geração (C2G), conceito criado por Luís Braga da Além disso, são criados vários secretariados de ges- Cruz e que vê a luz publicamente no congresso dos tão vinculados aos principais eventos desportivos, II Estudos Estratégicos do Eixo Atlântico, realizado culturais, educativos, turísticos, etc., que consti- em Ourense em 2005. tuem departamentos partilhados, integrados por funcionários dos municípios associados, para ga- rantir a gestão dos programas. É o contexto ideal para o desenvolvimento da Eu- rocidade, que se converte na referência da C2G, De todas estas estruturas, a mais relevante é, sem até conseguir o prémio Regio Star da Comissão dúvida, a Eurocidade Chaves-Verín, nascida da von- Europeia.

71 Os marcos de referência nestes 25 anos n su faceta de Lobby el Eixo Atlantico se ha con- Evertido en la voz de la Eurorregión y en la institu- ción de referencia en la defensa de sus intereses comu- nes, esto se ha visualizado claramente en conflictos como los generados por los peajes en Portugal, por el intento de desaparición de la conexión ferroviaria entre Defensa de intereses Porto y Vigo, o simplemente en la defensa de las redes ferroviarias de mercancías, en las infraestructuras, en las inversiones públicas o en las políticas europeas y la de la Eurorregión subsiguiente adscripción de fondos para financiarlas.

a sua faceta de lobby, o Eixo Atlântico conver- Defesa de interesses Nteu-se na voz da Euro-região e na instituição de referência na defesa dos seus interesses comuns, o que se verificou claramente em conflitos como os gerados da Euro-região pelas portagens em Portugal, pela tentativa de desapa- recimento da ligação ferroviária entre Porto e Vigo, ou simplesmente na defesa das redes ferroviárias de mer- cadorias, nas infraestruturas, nos investimentos públi- cos ou nas políticas europeias e a posterior atribuição de fundos para as financiar.

72 Los hitos de referencia en estos 25 años

José Maria Costa, Presidente del EA, Severino Rodríguez, vicepresidente, Xoan V. Mao con Alberto Núñez Feijoo, Presidente de la Xunta de Galicia

José Maria Costa, Presidente do EA, Severino Rodríguez, Vice-presidente, e Xoan V. Mao com Alberto Núñez Feijóo, Presidente da Xunta de Galicia

Presidente del EA, Ricardo Rio y José M. Costa, alcalde de Viana do Castelo, con el Presidente de la Xunta de Galicia.

Presidente do EA, Ricardo Rio, e José Maria Costa, Presidente da Câmara Municipal de Viana do Castelo, com o Presidente da Xunta de Galicia.

73 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

José Maria Costa, Presidente del EA, Severino Rodríguez, vicepresidente con el Embajador de España en Portugal, Eduardo Junco

José Maria Costa, Presidente do EA, Severino Rodríguez, Vice-presidente, com o Embaixador de Espanha em Portugal, Eduardo Junco

Clausura de la Asamblea General del EA con el Primer Ministro de Portugal, Durão Barroso.

Encerramento da Assembleia geral do EA com o Primeiro-ministro de Portugal, Durão Barroso.

25 anos do eixo atlântico 74 Los hitos de referencia en estos 25 años

Alcalde de Vila Nova de Gaia Eduardo Vítor y secreta- rio general, Xoan V. Mao con el Primer Ministro de Portugal António Costa

Presidente da Câmara Municipal de Vila Nova de Gaia, Eduardo Vítor Rodrigues, e o Secretário-geral, Xoan V. Mao, com o Primeiro-Ministro de Portugal, António Costa

Presidente de la Xunta de Galicia, Alberto Núñez Feijoo y el secretario general del Eixo Atlántico, Xoan V. Mao, con el presidente de la Comisión Europea, Durão Barroso. Bruselas. 2009.

Presidente da Xunta de Galicia, Alberto Núñez Feijoo, secretário-geral do Eixo Atlântico, Xoan V. Mao com o presidente da Comissão Europeia, Durão Barroso. Bruxelas. 2009.

75 Os marcos de referência nestes 25 anos n 2009 el Eixo Atlántico convoca la primera confe- Erencia de la frontera hispano-portuguesa, que cele- bra en Guimarães. Por primera vez las organizaciones existentes o las entidades que están intentando aso- ciarse para cooperar, se encuentran cara a cara, se conocen y comparten ideas. En ese mismo año se crea la RIET, Red Ibérica de Entidades Transfronterizas, red integrada por asociaciones de ayuntamientos, eurociu- dades, redes de universidades y entidades empresaria- Redes les de toda la frontera luso española.

m 2009 o Eixo Atlântico convoca a primeira con- Redes Eferência da fronteira luso-espanhola, realizada em Guimarães. Pela primeira vez as organizações existen- tes ou as entidades que estão a tentar associar-se para cooperar, encontram-se cara a cara, conhecem-se e partilham ideias. Neste mesmo ano é criada a RIET, Rede Ibérica de Entidades Transfronteiriças, rede inte- grada por associações de municípios, eurocidades, redes de universidades e entidades empresariais de toda a fronteira luso-espanhola.

76 Los hitos de referencia en estos 25 años

n el ámbito europeo, el Eixo Atlantico impulsa tar una publicación con las reflexiones y aportacio- Ela creación de EUROMOT y posteriormente nes de los participantes, procedentes de todas las de CECICN, redes de entidades de coopera- fronteras de Europa. ción transfronterizas y territoriales. Pero a nivel europeo aún hay barreras más fuertes que derri- Actualmente se está trabajando en la configuración bar, especialmente las derivadas de mode- de una plataforma de la L sudeuropea (Conferencia los administrativos y culturales muy diferentes. de las ciudades del Eixo o Atlántico, Red Ibérica y las Ciudades del Mediterráneo) para desarrollar Ninguno de los dos proyectos se consolida, pese proyecto conjuntos y defender los intereses de a que CECICN llegó a celebrar el primer congreso las fronteras del sur de Europa ante la Comisión europeo de fronteras en A Coruña en 2012, y a edi- Europea.

Secretario general del EA y Presidente de City Twins con el Ex-Primer Ministro de Francia Pierre Mauroy en el Congreso de Fronteras Europeas en Lyle, Francia

Secretário-geral do EA e o Presidente de City Twins com o ex-Primeiro-ministro de França, Pierre Mauroy, no Congresso de Fronteiras Europeias em Lyle, França

nível europeu, o Eixo Atlântico impulsiona a editar uma publicação com as reflexões e contri- A criação da EUROMOT e posteriormente da buições dos participantes, procedentes de todas as CECICN, redes de entidades de cooperação trans- fronteiras da europa. fronteiriças e territoriais. Mas a nível europeu ainda existem barreiras mais fortes para derrubar, espe- Atualmente está a trabalhar-se na configuração de cialmente as derivadas de modelos administrativos uma plataforma do L sul da Europa (Conferência e culturais muito diferentes. das cidades do Eixo o Atlântico, Rede Ibérica e as Cidades do Mediterrâneo) para desenvolver proje- Nenhum dos projetos se consolida, apesar de a CE- tos conjuntos e defender os interesses das frontei- CICN ter chegado a realizar o primeiro congresso ras do sul da europa ante a Comissão Europeia. europeu de fronteiras em A Coruña em 2012, e a

77 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

Primer congreso europeo de fronteras en A Coruña.

Primeiro congresso europeu de fronteiras em A Coruña.

25 anos do eixo atlântico 78 Los hitos de referencia en estos 25 años

Constitución de la Red Ibéricade Entidades Transfronterizas, RIET. Cáceres, 2009. Constitução da Rede Ibérica de Entidades Transfronteriças, RIET. Cáceres, 2009.

Asamblea General de la Red Ibérica de Entidades Transfronterizas, RIET, 2016. José Couto Presidente de la RIET, Eduardo Cabrita, Ministro Adjunto al Primer Ministro de Portugal, Artur Nunes, Alcalde de Miranda do Douro y José Maria Costa, Presidente de la mesa de la Asamblea de la RIET

Assembleia-geral da Rede Ibérica de Entidades Transfronteiriças, RIET, 2016. José Couto, Presidente da RIET, Eduardo Cabrita, Ministro-Adjunto do Primeiro-ministro de Portugal, Artur Nunes, Presidente da Câmara Municipal de Miranda do Douro, e José Maria Costa, Presidente da mesa da Assembleia da RIET.

79 Os marcos de referência nestes 25 anos a culminación de la autopista Porto-Vigo fue no solo el primer Llogro del Eixo Atlántico sino el primer gran hito de la Eurorre- gión y la primera obra estructurante compartida. Galicia había ter- minado la autovía hasta Tui y estaba en curso la finalización del tramo de peaje entre Porriño y Tui. Para llegar desde el norte de Galicia había que cruzar Vigo. Por su parte, la autopista portu- guesa finalizaba en Paredes de Coura, a unos 20 kilómetros de la frontera, pero en el medio del monte por lo que resultaba poco operativo. En una acción coordinada en el tiempo, Fernando Gomes consigue el impulso definitivo al tramo que falta con la excusa de la próxima Eurocopa de Selecciones en Portugal. Por su parte, Manolo Perez, alcalde de Vigo consigue la aprobación de la circunvalación exterior de Vigo, denominada Rande-Puxeiros. En Autopista 1998, los presidentes Guterres y Aznar inauguran la conexión en Valença. La circunvalación de Vigo, que permite ir desde Ferrol hasta Lisboa por autopista, tendrá que esperar hasta 2005. Pero ya Vigo-Porto se puede circular por autopista entre Vigo y Porto.

culminar da autoestrada Porto-Vigo foi não só o primeiro Autoestrada O sucesso do Eixo Atlântico como o primeiro grande feito da Euro-região e a primeira obra estruturante partilhada. A Galiza tinha terminado a autoestrada até Tui e estava em curso a finali- Porto-Vigo zação do troço portajado entre Porriño e Tui. Para chegar desde o norte da Galiza tinha de se atravessar Vigo. Por seu lado, a autoes- trada portuguesa terminava em Paredes de Coura, a uns 20 Km da fronteira, mas no meio do monte, pelo que era pouco operativo. Numa ação coordenada no tempo, Fernando Gomes consegue o impulso definitivo ao troço que falta sob o pretexto do próximo campeonato da Europa em Portugal. Por seu lado, Manolo Perez, alcalde de Vigo, consegue a aprovação da circunvalação exterior de Vigo, denominada Rande-Puxeiros. Em 1998, Guterres e Aznar inauguram a ligação em Valença. A circunvalação de Vigo, que permite ir desde Ferrol até Lisboa por autoestrada, terá de espe- rar até 2005. Mas já é possível circular por autoestrada entre Porto e Vigo.

80 Los hitos de referencia en estos 25 años

Guterres y Aznar en la inauguración de la Autopista Vigo-Porto

Guterres e Aznar na inauguração da Autoestrada Porto-Vigo

81 Os marcos de referência nestes 25 anos os épocas claramente diferenciadas se distinguen en este Dproyecto ferroviario: una primera en la que se avanza en una línea de alta velocidad que una Braga con la frontera, de la que se llega incluso a realizar el estudio de impacto ambiental en Portu- gal. Nada se avanza en España desde Vigo, aunque los diferentes gobiernos van avanzando lentamente en la línea del Eje Atlántico gallego, que une A Coruña con Vigo y ambas con Madrid a tra- vés de Santiago y Ourense en una línea de alta velocidad. Línea aún inconclusa después de 25 años, aunque los tramos gallegos hasta Ourense sean los únicos que felizmente han entrado en ser- vicio, comunicando la mitad norte de la Eurorregión con un tren Tren cómodo, rápido y moderno.

uas épocas claramente diferenciadas distinguem-se neste pro- Comboio Djeto ferroviário: uma primeira, em que se avança numa linha de alta velocidade que una Braga com a fronteira, da qual se chega inclusivamente a realizar um estudo de impacto ambiental em Portugal. Nada se avança em Espanha desde Vigo, ainda que os diferentes governos vão avançando lentamente na linha do Eixo Atlântico galego, que une A Coruña com Vigo e ambas com Madrid através de Santiago e Ourense numa linha de alta veloci- dade. Linha ainda inacabada depois de 25 anos, embora os troços galegos até Ourense sejam os únicos que, felizmente, entraram em funcionamento, ligando a metade norte da Euro-região com um comboio cómodo, rápido e moderno.

82 Los hitos de referencia en estos 25 años

a sensibilidad demostrada por la entonces yectos de alta velocidad en Portugal por su ele- LSecretaria de Estado portuguesa Ana Paula Vito- vado coste y dudosa sostenibilidad en líneas con rino desgraciadamente no se corresponde con paradas cada 100 kilómetros, o menos. Por otra una actitud similar con la ministra española Mag- parte, el anuncio de Comboios de Portugal (CP), dalena Álvarez que no demuestra ningún interés de cancelar el obsoleto tren que unía los 150 kiló- por la conexión con Portugal, paralizando cual- metros entre Porto y Vigo en 210 minutos. Esta quier avance durante cuatro años. Y cuando las circunstancia lleva a un planteamiento honesto y tornas cambian y una ministra gallega, Ana Pastor, realista por parte del Eixo Atlántico, que desgracia- transmite interés hacia el tema, el gobierno portu- damente no tiene la respuesta merecida por parte gués es el que demuestra su desinterés. En este de los gobiernos nacionales: se posterga táctica- contexto, y con la inmersión de los dos países en mente la reivindicación del TGV/AVE Braga-Vigo la crisis, con la Troika condicionando la política si ambos gobiernos acometen la reforma y moder- portuguesa y España en la antesala del rescate nización de la línea del Miño, entre Nine y Vigo, que finalmente consigue evitar, se producen dos para realizar el viaje en un tren moderno y com- circunstancias que cambian la posición política petitivo, en un tiempo no superior a 90 minutos. del Eixo: por una parte la paralización de los pro-

Presidente del EA, Xosé Antonio Sánchez Bugallo, con la Secretariade Estado para las Infraestructuras de Portugal, Ana Paula Vitorino

Presidente do EA, Xosé Antonio Sánchez Bugallo, com a Secretária de Estado dos Transportes de Portugal, Ana Paula Vitorino

sensibilidade demonstrada pela então Secre- em Portugal, dado o seu elevado custo e sustenta- A tária de Estado portuguesa, Ana Paula Vito- bilidade duvidosa em linhas com paragens a cada rino, infelizmente não tem correspondência de 100 quilómetros, ou menos. Por outro lado, o similar atitude da parte da ministra espanhola, anúncio da Comboios de Portugal (CP) de cancelar Magdalena Álvarez, que não demonstra nenhum o obsoleto comboio que ligava os 150 quilómetros interesse pela ligação com Portugal, paralisando entre Porto e Vigo em 210 minutos. Esta circuns- qualquer avanço durante quatro anos. E quando tância leva a um planeamento honesto e realista muda o poder e uma ministra galega, Ana Pastor, por parte do Eixo Atlântico, que lamentavelmente transmite interesse neste tema, é o governo portu- não tem a resposta merecida por parte dos gover- guês que demonstra o seu desinteresse. Neste nos nacionais: adia-se taticamente a reivindicação contexto, e com a imersão dos dois países na crise, do TGV/AVE Braga-Vigo, caso ambos os governos com a Troika a condicionar a política portuguesa e se comprometerem a reformar e modernizar a linha Espanha na eminência do resgate que finalmente do Minho, entre Nine e Vigo, para realizar esta via- consegue evitar, produzem-se duas circunstâncias gem num comboio moderno e competitivo, num que alteram a posição política do Eixo: por um tempo não superior a 90 minutos. lado, a paralisação dos projetos de alta velocidade

83 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

l gobierno español, por su parte, ten- se convoca todos los alcaldes del reco- el gobierno portugués aprueba los pre- Edría que finalizar el túnel subterráneo rrido del tren, a los empresarios, a la supuestos para la modernización del tren que cruza Vigo, para construir la llamada Xunta de Galicia y a la CCDRN. entre Nine y la frontera, habiéndose lici- salida sur de Vigo, y permitir que la tado los concursos de obra en el segundo comunicación sea entre Lisboa y Coruña, trimestre del 2016 y estando previsto que Todos acuden a la Cumbre que se con- sin cambiar de tren ni de estación. todo el proceso culmine en 2018, coinci- voca en Viana do Castelo en 2011 y que diendo con la llegada del Ave Galicia-Ma- constituye un punto de inflexión en la drid. En 2018 solo resta que el gobierno Con la prevista modernización del eje reivindicación de un tren moderno y efi- español cumpla su parte construyendo la principal ferroviario Lisboa-Porto, y la ciente que comunique las dos partes de salida sur de Vigo, para que un Alfa Pen- entrada en servicio de la moderna línea la Eurorregión por la costa, primer paso dular o su equivalente español, el ALVIA, Coruña-Vigo, la conexión Coruña –Lisboa al que seguirá la modernización de los puedan comunicar Coruña con Lisboa en podrá realizarse en un tiempo estimado ejes ferroviarios interiores Lugo-Ourense 4 horas y media. de 4 horas y media, incluyendo las para- y Costa-Interior trasmontano y Altodu- das intermedias. Desde el Eixo Atlántico riense. Como resultado de este proceso

Cumbre político-empresarial en Viana do Castelo en defensa de la modernización de la “linha do Minho”.

Cimeira político-empresarial em Viana do Castelo em defesa da modernização da “Linha do Minho”.

governo espanhol, por seu lado, intermédias. O Eixo Atlântico convoca to- resultado deste processo, o governo por- O teria de finalizar o túnel subterrâneo dos os presidentes do percurso do com- tuguês aprova os orçamentos para a mo- que atravessa Vigo, para construir a cha- boio, os empresários, a Xunta de Galícia dernização da linha entre Nine e a fron- mada saída sul de Vigo, e permitir que a e a CCDRN. teira, tendo sido lançados os concursos comunicação seja entre Lisboa e A públicos para a obra no segundo trimes- Coruña, sem trocar de comboio ou de Todos participam na Cimeira convocada tre de 2016 e estando previsto que todo estação. em Viana do Castelo em 2011, que consti- o processo culmine em 2018, coincidindo tui um ponto de inflexão na reivindicação com a chegada do Ave Galiza – Madrid. Com a prevista modernização do eixo fe- de um comboio moderno e eficiente que Resta apenas que em 2018 o governo es- rroviário principal Lisboa-Porto, e a entra- ligue as duas partes de Euro-região pela panhol cumpra a sua parte construindo a da em funcionamento da moderna linha costa, o primeiro passo ao qual se seguirá saída sul de Vigo, para que um Alfa Pen- Coruña-Vigo, a ligação Coruña-Lisboa a modernização das linhas ferroviárias do dular ou seu equivalente espanhol, o AL- poderá realizar-se num tempo estimado interior, Lugo-Ourense e Costa-Interior VIA, possa ligar A Coruña com Lisboa em de 4 horas e meia, incluindo as paragens Transmontano e do Alto Douro. Como 4 horas e meia.

25 anos do eixo atlântico 84 Los hitos de referencia en estos 25 años

Reunión con el ministro de Obras Públicas de Portugal, Valente de Oliveira. Reunião com o Ministro das Obras Públicas de Portugal, Valente de Oliveira.

Reunión con el ministro de Obras Púbicas, Mario Lino.

Reunião com o Ministro das Obras Púbicas, Mário Lino.

85 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

Reunión con el Primer Minsitro de Portugal, Pedro Passos Coelho. Reunião com o Primeiro-ministro de Portugal, Pedro Passos Coelho.

Reunión con la ministra de Obras Públicas, Ana Pastor. Reunião com a Ministra de Fomento de Espanha, Ana Pastor.

Reunión en Bruselas con la Comisión Europea. Asamblea general en Santa Maria da Feira con el ministro de Planeamento e das Infraestruturas, Pedro Marques. Reunião em Bruxelas com a Comissão Europeia Assembleia-geral em Santa Maria da Feira com o Ministro do Planeamento e das Infraestruturas, Pedro Marques.

25 anos do eixo atlântico 86 Los hitos de referencia en estos 25 años

Ana Pastor y Alvaro Santos en la inauguración del tren Celta .

Ana Pastor e Álvaro Santos Pereira, na inauguração do comboio Celta

87 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 88 Los hitos de referencia en estos 25 años

El Ministro de Planeamento e Infraestruturas, Pedro Marques con el Secretario de Estado Guillerme Oliveira y con el Presidnete de Infraestructuras de Portugal, Antonio Laranjo en la firma del primer contrato de las obras de modernización de la “linha do Minho”.

Ministro de Planeamento e Infraestruturas, Pedro Marques, com o Secretário de Estado, Guilherme d’Oliveira Martins, e com o Presidente da Infraestruturas de Portugal, António Laranjo, na assinatura do primeiro contrato das obras de modernização da “Linha do Minho”.

89 Os marcos de referência nestes 25 anos na de las batallas más absurdas que tuvo que liderar el Eixo, y qui- Uzás con mayor repercusión mediática fue el problema de las llama- das SCUTs. Con el rescate, el gobierno portugués impulsó una serie de medidas impopulares y en algunos casos conflictivas. La más polémica fue probablemente la de implantar el peaje en las autovías gratuitas, deno- minadas SCUT (sin coste para el utilizador). En términos portugueses, el cobro de peajes alteraba sustancialmente el esquema socioeconómico de muchos ciudadanos que vivían en un radio de 70km alrededor de Porto y se trasladaban diariamente a su trabajo en esta ciudad sin pagar peaje. Pero en términos de Eurorregión el problema se agravaba ante la imposi- bilidad para los españoles de pagar el peaje por causa del complicadísimo y absurdo sistema que ideó el Secretario de Estado de Transportes.

El turismo español, especialmente el gallego por la frecuencia y proximi- dad, dejó de ir a Portugal ante la imposibilidad de pagar y la amenaza de las sanciones por parte de la GNR. El turismo cayó en un 40% en el área de Viana do Castelo, zona cero del problema, en el primer año de implanta- ción del sistema. Muchos establecimientos vinculados al sector servicios se vieron abocados al cierre por una decisión absurda, en medio de una crisis Peajes general que ya constituía una pesada losa.

ma das batalhas mais absurdas que o Eixo teve de liderar, e quem sabe Portagens Ucom maior repercussão mediática foi o problema das chamadas SCUTs. Com o resgate, o governo português impulsionou uma série de medidas impopulares e em alguns casos conflituosas. A mais polémica foi provavel- mente a de implementar as portagens nas autoestradas gratuitas, denomi- nadas SCUT (sem custo para o utilizador). Em termos portugueses, a cobrança de portagens alterava substancialmente o esquema socioeconó- mico de muitos cidadãos que viviam num raio de 70 km em torno do Porto e se deslocavam diariamente para trabalhar nesta cidade sem pagar porta- gens. Mas em termos de Euro-região o problema agrava-se dada impossi- bilidade de os espanhóis pagarem estas portagens devido ao complicadís- simo e absurdo sistema idealizado pelo Secretário de Estado dos Transportes.

O turismo espanhol, especialmente o galego pela frequência e proximida- de, deixou de ir a Portugal face à impossibilidade de pagar e a ameaça de sanções por parte da GNR. O turismo caiu cerca de 40% na área de Viana do Castelo, zona zero do problema, no primeiro ano de implementação do sistema. Muitos estabelecimentos ligados ao setor dos serviços viram-se forçados a encerrar por uma decisão absurda, no meio de uma crise geral que já constituía por si só um pesado fardo.

90 Los hitos de referencia en estos 25 años

l Eixo Atlántico, liderado en aquel El punto culmen es una reunión que se Aun así, todavía deben transcurrir casi Emomento por el alcalde de Viana do produce en Viana do Castelo con el dos años hasta que la Cumbre Ibérica Castelo, convocó una vez más a todos Secretario de Estado de los Transpor- adopta la medida que había propuesto el os sectores implicados, incluyendo las tes de Portugal, a la que acuden diri- Eixo Atlántico y que supone la solución plataformas sociales y empresariales que gentes empresariales, el Conselleiro de del problema, excepto para turistas se estaban creando en Portugal con- Medioambiente, Territorio e Infraestruc- no españoles o emigrantes retornados tra la implantación del peaje. La posi- turas de la Xunta de Galicia y represen- que viajen con su propio automóvil: la ción del Eixo Atlántico era la de facilitar tantes de la CCDR-N. implantación de la Directiva europea el pago del peaje, sin entrar en la con- que mandata la interoperabilidad de sideración de si procedía o no el pago los sistemas de peaje. De esta forma, la Más de treinta medios de comunicación del mismo, ya que esta era una cuestión Eurorregión se convierte en la primera de los dos países cubren la rueda de interna de uno de los dos países. Obvia- zona europea donde se implanta la prensa, lo que permite hacerse una idea mente sí se implicó en apoyar a los alcal- citada Directiva en una década, tiempo de la expectación que había generado el des que protestaban contra la medida, transcurrido desde su promulgación. conflicto. pero respetando su liderazgo y siem- pre a petición de los citados alcaldes.

El Eixo Atlántico, noticia en el informativo nacional de la Televisión de Portugal (RTP). 2010.

O Eixo Atlântico, notícia no informativo nacional da RTP. 2010.

Eixo Atlântico, liderado nesse O ponto culminante é uma reunião realiza- Ainda assim, passam quase dois anos até O momento pelo presidente de Viana da em Viana do Castelo com o Secretário a Cimeira Ibérica adotar a medida que do Castelo, convocou uma vez mais de Estado dos Transportes de Portugal, tinha sido proposta pelo Eixo Atlântico todos os setores implicados, incluindo as na qual participam dirigentes empresa- e que supõe a solução do problema, ex- plataformas sociais e empresariais que riais, o Conselleiro de Medioambiente, ceto para turistas não espanhóis ou emi- surgiam em Portugal contra a implemen- Territorio e Infraestructuras da Xunta de grantes que viajem em carro próprio: a tação de portagens. A posição do Eixo Galicia e representantes da CCDRN. implementação da Diretiva europeia que Atlântico era a de facilitar o pagamento dita a interoperabilidade dos sistemas de da portagem, sem entrar em conside- portagens. Desta forma, a Euro-região rações quanto a proceder ou não ao seu Mais de trinta meios de comunicação dos converte-se na primeira zona europeia pagamento, já que esta era uma questão dois países cobrem a conferência de im- onde se implementa a referida Diretiva interna de um dos dois países. Obvia- prensa, o que permite ter uma ideia do em uma década, tempo decorrido desde mente apoiou os presidentes que protes- interesse que o conflito tinha suscitado. a sua promulgação. tavam contra esta medida, mas respei- tando a sua liderança e sempre a pedido dos referidos presidentes.

91 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

El Secretario de Estado portugués Paulo Campos y el Conselleiro de Obras Públicas de la Xunta de Galicia, Agustín Hernández, compareciendo ante los medios de comunicación por el conflicto de los peajes en las SCUT.

Secretário de Estado português Paulo Campos e o Conselleiro de Medio Ambiente, Territorio e Infraestructuras e Obras Públicas da Xunta de Galicia, Agustín Hernández, comparecendo ante os meios de comunicação pelo conflito das portagens nas SCUT.

Pacto de Viana . 2010.

Pacto de Viana . 2010.

25 anos do eixo atlântico 92 Los hitos de referencia en estos 25 años

Entrevista de la BBC al Secretario General del Eixo Atlántico por los peajes en las SCUT

Entrevista da BBC ao Secretário-geral do Eixo Atlântico pelas portagens nas SCUT

93 Os marcos de referência nestes 25 anos l problema del roaming telefónico, si ya supone una carga Etotalmente injustificada y especulativa para los ciudadanos europeos, para las poblaciones de frontera supone además un agravio en términos de competitividad. Un empresario de Madrid, para hablar con su cliente en Barcelona, tiene coste cero de emi- sión o recepción. Un empresario de la frontera, para hablar con su cliente a 20km, tiene que pagar llamada internacional o roaming si le llaman cuando está trabajando al otro lado de la frontera. Pero el problema se agrava con la intromisión no autorizada de las redes de un país en territorio del otro, lo que conlleva el pago de roaming por hablar desde y con tu propio país. Situación que el Eixo Atlántico lleva a Bruselas, ya que la Comisión desconocía esta Roaming faceta del problema.

problema do roaming telefónico, se já representa uma carga Roaming O totalmente injustificada e especulativa para os cidadãos euro- peus, para as populações fronteiriças representa além disso um agravamento em termos de competitividade. Um empresário de Madrid, para falar com um seu cliente em Barcelona, tem custo zero de emissão ou receção. Um empresário da fronteira, para falar com um cliente seu a 20 km, tem de pagar uma chamada internacional ou roaming se lhe telefonam quando está a trabalhar do outro lado da fronteira. Mas o problema agrava-se com a intro- missão não autorizada das redes de um país em território do outro, o que leva ao pagamento de roaming por falar desde e com o teu próprio país. Situação que o Eixo Atlântico leva a Bruxe- las, uma vez que a Comissão desconhecia esta faceta do pro- blema.

94 Los hitos de referencia en estos 25 años

uando la Comisión Europea y el Parlamento europea de recogida de firmas en Internet, a tra- CEuropeo lanzan la iniciativa para forzar la des- vés de la plataforma Change.org, en apoyo de la aparición del roaming en Europa chocan con la propuesta de la Comisión y del Parlamento, un oposición del Consejo que defiende a ultranza mes antes de que se reúna el Trílogo (Comisión, los intereses de las operadoras, frente a los de los Parlamento y Consejo) para tomar la decisión. En ciudadanos. España y Portugal (gobiernos con- coordinación con las asociaciones de consumido- servadores, Francia (socialista) y Grecia (izquierda res europeas, se consiguen 117.000 firmas en un radical) lideran la oposición a la desaparición del mes. La campaña que finaliza al aprobarse, en julio roaming. Es en ese momento crítico cuando el Eixo de2015, la desaparición del roaming en julio de Atlántico, a través de la RIET, lanza una campaña 2017.

Zero Roaming

uando a Comissão Europeia e o Parlamento na internet, através da plataforma Change.org, em QEuropeu lançam a iniciativa para forçar o desa- apoio à proposta da Comissão e do Parlamento, parecimento do roaming na Europa colidem com a um mês antes da reunião do Trílogo (Comissão, oposição do Conselho que coloca os interesses Parlamento e Conselho) para tomar uma decisão. das operadoras acima da dos cidadãos. Espanha e Em coordenação com as associações de consumi- Portugal (governos conservadores), França (socia- dores europeias, são conseguidas 117.000 assina- lista) e Grécia (esquerda radical) lideram a oposição turas num mês. A campanha termina ao ser apro- ao desaparecimento do roaming. É nesse momento vado, em julho de 2015, o desaparecimento do crítico que o Eixo Atlântico, através da RIET, lança roaming em julho de 2017. uma campanha europeia de recolha de assinaturas

95 Os marcos de referência nestes 25 anos tra de las iniciativas de referencia en la trayectoria del Eixo OAtlántico, es la promoción del Camino Portugués de San- tiago. El Camino de Santiago recorre toda la Eurorregión en sus múltiples rutas, varias de ellas en el Norte de Portugal. El Camino, con grandes deficiencias en esta área había sufrido de un olvido Camino de continuado por parte de los gobiernos siendo asociaciones como la Asociación de Amigos del Camino Portugués y las entidades Santiago locales las que le prestaban atención.

utra das iniciativas de referência na trajetória do Eixo Atlân- Caminho de Otico é a promoção do Caminho Português de Santiago. O Caminho de Santiago percorre toda a Euro-região nas suas múlti- plas rotas, várias delas no Norte de Portugal. O Caminho, com Santiago grandes deficiências nesta zona, tinha sofrido de um - esqueci mento continuado por parte dos governos, sendo associações como a Associação de Amigos do Caminho Português e as entida- des locais as que lhe prestavam atenção.

96 Los hitos de referencia en estos 25 años

as ciudades del Eixo Atlántico son mas que, una vez presentado al Gobierno son el Camino Francés y el Camino del Lconsciente de la necesidad e importan- de Portugal, sirva para equiparar estas Norte. cia de acometer labores de mejora de los rutas, en crecimiento constante, a aque- caminos así como de su promoción; así, el llas que gozan de las mejores condicio- El último hito en esta batalla ha sido la Eixo Atlántico asume su impulso en 2014, nes para el próximo Año Santo en 2021. aceptación por parte del Presidente de la realizando un estudio sobre las distintas Republica para liderar la promoción del rutas existentes en el Norte de Portugal, Camino Portugués de Santiago, en 2016. en colaboración con la Xunta de Galicia, Asimismo, se elaboró la propuesta para así como un informe de situación, inven- que se candidate como Patrimonio de la tario de necesidades y coste de las mis- Humanidad por la UNESCO, como ya lo

Secretario General, Xoan V. Mao, Vicepresidente, Alfredo Rodríguez y Presidente del Eixo Atlántico, Ricardo Rio, recibidos en Lisboa por el Presidente de la República, Marcelo Rebelo de Sous

Secretário Geral, Xoan,V. Mao, Vice Presidente, Alfredo Rodríguez e Presidente do Eixo Atlântico, Ricardo Rio, recibidos pelo Presidente da República, Marcelo Rebelo de Sousa, em Lisboa.

Camino de Santiago. Caminho de Santiago

s cidades do Eixo Atlântico são cons- de necessidades e custo das mesmas são o Caminho Francês e o Caminho do Acientes da necessidade e da impor- que, uma vez apresentado ao Governo Norte. tância da realização de trabalhos de mel- de Portugal, sirva para equiparar estas horia dos caminhos assim como da sua rotas, em crescimento constante, àquelas O mais recente marco desta batalha foi promoção. Assim, o Eixo Atlântico que têm as melhores condições, para o a aceitação por parte do Presidente da assume o seu impulso em 2014, reali- próximo Ano Santo em 2021. República para liderar a promoção do Ca- zando um estudo sobre as distintas rotas minho Português de Santiago, em 2016. existentes no Norte de Portugal, em cola- Além disso, elaborou-se a proposta para boração com a Xunta da Galicia, bem que se candidate como Património da com um relatório de situação, inventário Humanidade pela UNESCO, como já o

97 Os marcos de referência nestes 25 anos s difícil plantear modelos o propuestas de desarrollo sin acom- Epañarlos del rigor que solo los datos, el análisis de los mismos y los estudios derivados de dichos análisis, aportan a la propuesta. En estos 25 años, el Eixo Atlántico ha elaborado más de 100 estudios e informes estratégicos vinculados con todos los ámbitos de la Eurorre- Estudios de gión: ordenación del territorio, transporte, industrias creativas, depor- tes, educación, turismo, planeamiento estratégico; convirtiéndose en una de las entidades europeas con un mayor bagaje de conocimiento planeamiento especializado en la materia. Una de las grandes apuestas del Eixo Atlántico ha sido el conocimiento, hasta acuñar el término “una Euro- rregión del conocimiento”, del que es autor el profesor de la Universi- estratégico dad de Vigo Luis Domínguez.

difícil apresentar modelos ou propostas de desenvolvimento sem Estudos de É os acompanhar do rigor que apenas os dados, a análise dos mes- mos e os estudos derivados das referidas análises, contribuem para a proposta. Nestes 25 anos, o Eixo Atlântico elaborou mais de 100 estu- planeamento dos e relatórios estratégicos sobre todos os âmbitos da Euro-região: ordenamento do território, transportes, indústrias criativas, desporto, educação, turismo, planeamento estratégico – convertendo-se numa estratégico das entidades europeias com maior bagagem de conhecimento espe- cializado na matéria. Uma das grandes apostas do Eixo Atlântico foi o conhecimento, cunhando mesmo o termo “uma euro-região do con- hecimento”, da autoria do professor da Universidade de Vigo, Luís Domínguez.

98 Los hitos de referencia en estos 25 años

Pero también una de las mayores apor- tes del gobierno de Galicia o antiguos En este ámbito del conocimiento, actual- taciones ha sido el amplísimo fichero de altos responsables de la Comisión Euro- mente el Eixo Atlántico está desarro- expertos de alto nivel que participa en pea constituyen la extraordinaria base llando una apuesta de futuro altamente estos trabajos. Profesores, investigado- de conocimiento y debate que asesora y innovadora: la elaboración de la pri- res, consultores, especialistas en diver- acompaña todas las decisiones del Eixo mera Agenda Urbana transfronteriza de sas materias, antiguos miembros del Atlántico. Europa, en el marco de la agenda urbana gobierno portugués y antiguos presiden- europea.

Trabajos de elaboración de la Agenda Urbana Trabalhos de elaboração da Agenda Urbana

Mas também uma das maiores contri- e ex-presidentes do governo da Galiza ou No âmbito do conhecimento, atualmente buições foi o grande leque de peritos de ex-altos responsáveis da Comissão Euro- o Eixo Atlântico está a desenvolver uma elevado mérito que participa nestes tra- peia constituem a extraordinária base de aposta de futuro altamente inovadora: a balhos. Professores, investigadores, con- conhecimentos e debate que assessoria elaboração da primeira Agenda Urbana sultores, especialistas em diversas maté- e acompanha todas as decisões do Eixo transfronteiriça da Europa, no contexto rias, ex-membros do governo português Atlântico. da agenda urbana europeia.

99 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 100 ras la experiencia piloto de 1995, con actividades deportivas Tparalelas en varias ciudades, los Xogos adoptaron su modelo actual en 1997 en Ferrol concentrando todas las modalidades deportivas en una sola ciudad. Probablemente el más conocido y carismático de los programas desarrollados por el Eixo Atlantico en estos 25 años sean los Xogos del Eixo Atlántico, que cumplirán su XII Edición en 2017 en Monforte de Lemos, Lugo y Sarria.

pós a experiência piloto de 1995, com atividades desportivas Aparalelas em várias cidades, os Jogos adotaram o seu modelo atual em 1997 em Ferrol concentrando todas as suas modalidades desportivas em uma só cidade. Provavelmente o mais conhecido e carismático dos programas desenvolvidos pelo Eixo Atlântico nes- tes 25 anos sejam os Jogos do Eixo Atlântico, que cumprirão a sua XII Edição em 2017 em Monforte de Lemos, Lugo e Sarría.

101 25 años del eixo atlántico

n estos 22 años de historia los Xogos hos, Porto e Vila Nova de Gaia). Desde gos y portugueses. Además, los Xogos Ehan sido organizados conjuntamente su inicio con 900 participantes, el interés han contado en su andadura con padri- con los responsables políticos y técni- que esta actividad genera en las ciuda- nos de renombre como la atleta portu- cos de todas las ciudades en Chaves; des se ha ido incrementado hasta llegar guesa Rosa Mota, campeona olímpica de Ourense; Bragança, donde se incluyó por a los 1800 participantes de la XI edición. maratón en los Juegos de Seúl o Chano primera vez el deporte adaptado; San- Rodríguez, nadador español con 8 meda- tiago de Compostela, donde se instauró llas de oro en sus diversas participacio- En este tiempo los Xogos se han reafir- el trofeo Xogo Limpo, Vila Nova de Gaia; nes en los Juegos Paralímpicos. Primeros mado como el gran evento deportivo de A Coruña; Matosinhos, donde se renom- Ministros, Presidentes de Galicia, Minis- la Eurorregión fomentando el juego lim- bró el trofeo al Xogo Limpo para honrar el tros y Secretarios de Estado de Deportes pio, el respeto al adversario y sobre todo recuerdo de una persona comprometida han participado tradicionalmente en la la convivencia y el intercambio de expe- con los Xogos como fue Nelson Cardoso; inauguración. riencias entre jóvenes deportistas galle- Guimarães y Frente Atlántica (Matosin-

XI edición, Porto. 2015. XI edição, Porto. 2015.

estes 22 anos de história dos Jogos participantes, o interesse que esta ativi- gos e portugueses. Além disso, os Jo- Nforam organizados conjuntamente dade gera nas cidades foi incrementado gos contaram ao longo das suas edições com os responsáveis políticos e técnicos até chegar aos 1800 participantes na XI com padrinhos de renome como a atleta de todas as cidades em Chaves; Ourense; edição. portuguesa Rosa Mota, campeã olím- Bragança, onde se incluiu pela primeira pica da maratona nos Jogos de Seul ou vez o desporto adaptado; Santiago de Chano Rodríguez, nadador espanhol com Compostela, onde se instaurou o troféu Neste tempo os Jogos reafirmaram-se 8 medalhas de ouro nas suas diversas Jogo Limpo para honrar a memória de como o grande evento desportivo da participações nos Jogos Paralímpicos. uma pessoa empenhada nos Jogos como Eurorregião fomentando o jogo limpo, Primeiros-ministros, Presidentes da Gali- foi Nelson Cardoso; Guimarães e Frente o respeito pelo adversário e sobretudo za, Ministros e Secretários do Estado do Atlântica (Matosinhos, Porto e Vila Nova a convivência e o intercâmbio de expe- Desporto participaram tradicionalmente de Gaia). Desde o seu início com 900 riências entre jovens desportistas gale- na inauguração.

25 anos do eixo atlântico 102 Los hitos de referencia en estos 25 años

Inauguración Jogos do EA en VN Gaia con la medallista olímpica portuguesa Rosa Mota. 2007.

Inauguração dos Jogos do EA em Vila Nova de Gaia com a medalhista olímpica portuguesa Rosa Mota. 2007

Inauguración Xogos do EA en Porto con la asistencia de Chano Dominguez, el deportista con más medallas de oro olímpico del deporte español.

Inauguração Jogos do EA no Porto com a presença de Chano Domínguez, o desportista com mais medalhas de ouro olímpico do desporto espanhol.

103 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 104 Los hitos de referencia en estos 25 años

III edición ,Chaves 1999. III edição, Chaves 1999.

IV edición, Ourense, 2001. IV edição, Ourense, 2001.

V edición , Bragança 2003. V edição, Bragança 2003. VI edición, Santiago 2005. VI edição, Santiago 2005.

105 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

Presentación de la VII edición de los Xogos do EA con el actual presidente de El Corte Inglés, Dimas Gimeno, en Vila Nova de Gaia. 2007.

Apresentação da VII edição dos Jogos do EA com o atual presidente do El Corte Inglés, Dimas Gimeno, em Vila Nova de Gaia. 2007.

VIII edición, A Coruñas. 2009.

VIII edição, A Coruñas. 2009.

25 anos do eixo atlântico 106 Los hitos de referencia en estos 25 años

IX edición, Matosinhos. 2011. XI edição, Matosinhos. 2011. X edición, Guimaraes. 2013. X edição, Guimaraes. 2013.

107 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 108 n sus 20 años de vida, la Bienal de Pintura se ha convertido en Eun ejemplo de mestizaje cultural y de impulso a los territorios creativos. Varios de los artistas de gran renombre en la actualidad se dieron a conocer en la Bienal.

Creadores que no se conocían entre sí hoy comparten un ámbito de debate e intercambio creativo. Y lo que es casi más importante: la Bienal, en su itinerancia por las ciudades del Eixo Atlántico, ha Bienal de permitido incrementar el reconocimiento de creadores y de su obra por parte tanto del público especializado y galeristas, así como del público en general, favoreciendo no solo el consumo pintura cultural sino también el movimiento económico imprescindible para que los creadores puedan desarrollar su trabajo.

os seus 20 anos de vida, a Bienal de Pintura converteu-se num Bienal de Nexemplo de heterogeneidade cultural e de impulso aos terri- tórios criativos. Vários dos artistas de grande renome da atuali- pintura dade deram-se a conhecer na Bienal. Criadores que não se conheciam entre si, hoje partilham um es- paço de debate e intercâmbio criativo. E o que é quase mais im- portante: a Bienal, na sua itinerância pelas cidades do Eixo Atlân- tico, permitiu incrementar o reconhecimento de criadores e da sua obra por parte tanto do público especializado e galeristas, assim como do público em geral, favorecendo não só o consumo cul- tural como também o movimento económico imprescindível para que os criadores possam desenvolver o seu trabalho.

109 25 años del eixo atlántico

Presentación del fallo del jurado, Braga. Apresentação da decisão do júri, Braga.

Entrega de premios Bienal. VII Bienal, Vila Nova de Gaia.

Entrega de prémios Bienal.

25 anos do eixo atlântico 110 Los hitos de referencia en estos 25 años

VIII Bienal, Verín. VIII Bienal, Verín.

IX Bienal, Carballo.

111 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

XI Bienal, Viana do Castelo.

X Bienal, Barcelos.

25 anos do eixo atlântico 112

114 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

acida a propuesta del entonces alcalde de Vilagarcía de NArousa, Javier Gago, que a su vez se hacía eco de una inicia- tiva de la asociación de padres y madres del conservatorio de su ciudad, surge como una apuesta por la educación musical, para poner en valor el inmenso talento que reúnen los conservatorios y escuelas musicales de la Eurorregión, al tiempo que se home- najea en cada edición a compositores del territorio, reivindicando de esta manera un aspecto importantísimo de la creatividad. En colaboración con la Casa da Música de Porto y con la Xunta de Galicia, que a través de Radio Galega graba las actuaciones de la fase final que después son distribuidas gratuitamente en un CD, la Mostra Musical del Eixo Atlántico se ha configurado en las cinco ediciones que lleva, como un referente de la creación y de la edu- Mostra Musical cación musical.

ascida por proposta do então alcalde de Vilagarcía de Arousa, Mostra Musical NJavier Gago, que por sua vez fazia eco de uma iniciativa da associação de pais do conservatório da sua cidade, surge como uma aposta pela educação musical, para evidenciar o valor do imenso talento que os conservatórios e escolas musicais da Euro-região reúnem, homenageando-se também em cada edição compositores do território, reivindicando desta forma um aspeto importantíssimo da criatividade. Em colaboração com a Casa da Música do Porto e com a Xunta de Galicia, que através da Radio Galega grava as atuações da fase final que depois são distribuídas gratuitamente num CD, a Mostra Musical do Eixo Atlântico confi- gurou-se, nas cinco edições realizadas, numa referência da criação e da educação musical.

115 25 años del eixo atlántico

Mostra Musical del EA. Final en Vilagarcía de Arousa. Mostra Musical do EA. Final em Vilagarcía de Arousa.

25 anos do eixo atlântico 116 Los hitos de referencia en estos 25 años

Cartel Mostra Musical en Vilagarcía de Arousa Cartaz Mostra Musical em Vilagarcía de Arousa

CD de la V edición de la Mostra Musical. CD da V edición da Mostra Musical.

117 Os marcos de referência nestes 25 anos

a gran aceptación y creciente demanda de los programas cul- Lturales, y su enfoque en el marco de impulsar la Eurorregión como un territorio creativo, conducen a crear un programa más amplio que se denomina Capital de la Cultura del Eixo Atlántico. Siguiendo el esquema de la capitalidad cultural europea, este pro- grama pretende poner en valor la producción y creación cultural autóctona de la Eurorregión, dándola a conocer entre sus ciudada- nos. Así, desde la etnografía hasta las culturas urbanas más recien- tes, todas las manifestaciones culturales tienen cabida en este pro- grama que dura tres meses en sedes elegidas por votación de los responsables culturales de los ayuntamientos, de entre las candi- daturas presentadas. Pero no solo el conocimiento cultural es uno de los grandes logros de la Capital de la Cultura sino que por pri- Capital de mera vez, al igual que ocurre con la Bienal, ha sido en este marco en el que muchos creadores y artesanos se han conocido y han iniciado un camino compartido de intercambio de conocimientos, la Cultura creación y debate cultural.

grande aceitação e crescente demanda dos programas cultu- Capital da A rais, e o seu enfoque no impulsar a Euro-região como um terri- tório criativo, conduzem a criar um programa mais amplo que se denomina Capital da Cultura do Eixo Atlântico. Seguindo o Cultura esquema da capitalidade cultural europeia, este programa pre- tende valorizar a produção e criação cultural autóctone da Euro-re- gião, dando-a a conhecer aos seus cidadãos. Assim, desde a etno- grafia até às culturas urbanas mais recentes, todas as manifestações culturais têm lugar neste programa que dura três meses em sedes eleitas por votação dos responsáveis culturais dos municípios, de entre as candidaturas apresentadas. Mas o conhecimento cultural não é o único grande feito conseguido pela Capital da Cultura, pela primeira vez, à semelhança do que acontece com a Bienal, foi neste contexto em que muitos criadores e artesãos se conheceram e iniciaram um caminho partilhado de intercâmbio de conheci- mentos, criação e debate cultural.

119 25 años del eixo atlántico

Vila Nova de Gaia, 2009.

Ourense, 2014 Viana do Castelo. 2011

Ourense. 2014

25 anos do eixo atlântico 120 Los hitos de referencia en estos 25 años

Viana do Castelo, 2011 Vila Real, 2016.

Matosinhos, 2016.

121 Os marcos de referência nestes 25 anos

l turismo no solo es una de las grandes industrias de la Eurorre- Egión, y por tanto motor económico y de creación de empleo, sino también el principal instrumento de conocimiento y de elimi- nación de fronteras inmateriales. En consecuencia, desde el pri- mer momento el Eixo Atlántico lo asumió como una de sus priori- dades. El esquema es muy sencillo: siete millones de ciudadanos, con un techo de 52 fines de semana anuales, supone un impor- tantísimo nicho de mercado en el ámbito del turismo de proximi- dad. Así nació Expocidades, feria del turismo de proximidad, que surge como una experiencia piloto en la primera Capital de la Cul- tura, en Vila Nova de Gaia. Como iniciativa del entonces vereador Mário Dorminsky. Es tal el éxito de la iniciativa, que se segrega de la Capital de la Cultura y cobra vida propia. Ediciones posteriores Turismo: como la celebrada en Pontevedra, incorporan novedades impor- tantes que aumentan el éxito de la feria: encuentros de bloggers, mesas de contratación turística o catas de vinos son algunas de Expocidades estas iniciativas que se reproducen cada dos años.

turismo não é apenas uma das grandes indústrias da Euro-re- Turismo: O gião, e portanto motor económico e de criação de emprego, como também é o principal instrumento de conhecimento e de eliminação de fronteiras imateriais. Consequentemente, desde o Expocidades primeiro momento o Eixo Atlântico assumiu-o como uma das suas prioridades. O esquema é muito simples: sete milhões de cida- dãos, com um teto de 52 fins-de-semana anuais, traduz-se num importantíssimo nicho de mercado no âmbito do turismo de proxi- midade. Assim nasceu Expocidades, feira do turismo de proximi- dade, que surge como uma experiência piloto na primeira Capital da Cultura, em Vila Nova de Gaia. Como iniciativa do então verea- dor Mário Dorminsky. É tal o sucesso da iniciativa, que se segrega da Capital da Cultura e ganha vida própria. Edições posteriores, como a realizada em Pontevedra, acrescentam novidades impor- tantes que aumentam o sucesso da feira: encontros de bloggers, mesas de contratação turística ou provas de vinhos são algumas destas iniciativas que se reproduzem de dois em dois anos.

123 25 años del eixo atlántico

e forma complementaria, cada dos fía, a la gastronomía y así hasta cinco res se distribuyen en colaboración con Daños también, el Eixo Atlántico edita ejemplares editados hasta la fecha. En la 6 grupos de comunicación, a través de una guía de viajes temáticos por la Euro- actualidad se distribuyen 80.000 ejem- sus periódicos, radios y tv, en una expe- rregión para descubrir y sugerir nuevos plares en papel y un número exponen- riencia piloto de lo que se pretende, en viajes por las ciudades del Eixo Atlán- cialmente superior en formato digital. un futuro próximo, sea la creación de tico en base a la historia, a la etnogra- Desde el 2016, unos 40.000 ejempla- productos de comunicación conjuntos.

Pontevedra. Viana do Castelo.

Lugo.

e forma complementar, também a gastronomia, entre outras, até aos cinco dos em colaboração com 6 grupos de Dcada dois anos, o Eixo Atlântico edita exemplares editados até à data. Atual- comunicação, através dos seus jornais, um guia de viagens temáticas pela mente distribuem-se 80.000 exemplares rádios e TV, numa experiência piloto que Euro-região para descobrir e sugerir em papel e um número exponencialmente se pretende, num futuro próximo, seja a novas viagens pelas cidades do Eixo superior em formato digital. Desde 2016, criação de produtos de comunicação con- Atlântico com base na história, etnografia, cerca de 40.000 exemplares são distribuí- juntos.

25 anos do eixo atlântico 124

25 años del eixo atlántico

Plaza do Eixo Atlántico, Matosinhos 25 anos do eixo atlântico 126 Praça do Eixo Atlântico, Matosinhos a mejor muestra de la implicación del Eixo Atlántico en la Lvida de nuestras ciudades es el hecho, inédito en Europa, de que una red de ciudades ponga su nombre a espacios públicos de la ciudad. Cuatro ciudades cuentan con espacios denomina- dos Eixo Atlántico: Bragança fue la primera, hace más de una década, en denominar Eixo Atlántico al parque situado en el cora- zón de la ciudad nueva. Le siguió Vila Nova de Gaia, que deno- minó Eixo Atlántico a la plaza situada en el medio de la Avenida de la Republica, a 50 metros del Ayuntamiento, donde se ubica el Corte Inglés. Ourense denominó Paseo del Eixo Atlántico al paseo central del Jardín Botánico, principal parque de la ciudad. Y finalmente, por ahora, Viana do Castelo denominó Plaza do Eixo Atlántico a la plaza donde convergen el paseo marítimo y la calle principal de cruza el centro de la ciudad desde la estación de ferrocarril. En este caso, además, se instaló una escultura del artista Xosé Luis Otero, nacido en el Limia gallego, rio que desem- boca en Viana do Castelo, denominada Gallaecia. Escultura que comparte emplazamiento con la obra de los dos arquitectos por- Plazas del tugueses reconocidos con un premio Pritzker: Alvaro Siza (ganador en 1998) y Soto de Moura (ganador en 2011). Eixo Atlántico

melhor mostra do impacto do Eixo Atlântico na vida das nos- Praças do A sas cidades é o feito, inédito na Europa, de uma rede de cida- des ver o seu nome em espaços públicos da cidade. Quatro cida- des contam com espaços denominados Eixo Atlântico: Bragança Eixo Atlântico foi a primeira, há mais de uma década, a denominar Eixo Atlân- tico ao parque situado no coração da cidade nova. Seguiu-se Vila Nova de Gaia, que denominou Eixo Atlântico à praça situada a meio da Avenida da República, a 50 metros da Câmara Municipal, onde se situa o Corte Inglés. Ourense denominou Passeio do Eixo Atlântico ao passeio central do Jardim Botânico, principal parque da cidade. E finalmente, por agora, Viana do Castelo - denomi nou Praça do Eixo Atlântico à praça onde convergem o passeio marítimo e a rua principal que cruza o centro da cidade desde a estação ferroviária. Nesta última, também se instalou uma escul- tura do artista Xosé Luis Otero, nascido no Limia galego, rio que desemboca em Viana do Castelo, intitulada Gallaecia. Escultura que partilha localização com a obra dos dois arquitetos portugue- ses reconhecidos com um prémio Pritzker: Siza Vieira (vencedor em 1998) e Souto de Moura (vencedor em 2011).

127 25 años del eixo atlántico

Inauguración Plaza del Eixo Atlántico en VN Gaia. Inauguração Praça do Eixo Atlântico em Vila Nova de Gaia.

Inauguración Plaza del Eixo Atlántico en VN Gaia. Paseo del Eixo Atlantico, Monte Alegre, Ourense.

Inauguração Praça do Eixo Atlântico em Vila Nova de Gaia. Passeio do Eixo Atlântico, Monte Alegre, Ourense

25 anos do eixo atlântico 128 Los hitos de referencia en estos 25 años

Inauguración Plaza del EA en Viana do Castelo.

Inauguração Praça EA em Viana do Castelo.

129 Os marcos de referência nestes 25 anos 25 años del eixo atlántico

Parque EA en Bragança. Parque EA em Bragança.

Plaza do EA Matosinhos. Praça do EA Matosinhos.

25 anos do eixo atlântico 130

132 n colaboración con el IFDR portugués (Instituto Financeiro para Eo Desenvolvimento Regional), y por iniciativa de su presidente José Soeiro, en 2006, se editó el que probablemente sea el libro de referencia más importante en materia de relaciones transfron- terizas: Encuentros y Desencuentros. Este libro revisa la relación Encuentros y histórica entre España y Portugal, a través del único instrumento objetivo de análisis: los Tratados entre ambos países. Este libro, agotado hace años, solo es posible consultarlo en algunas biblio- desencuentros tecas o en el propio Eixo Atlántico.

m colaboração com o IFDR (Instituto Financeiro para o Desen- Encontros e Evolvimento Regional, instituto português), e por iniciativa do seu presidente José Soeiro, em 2006, editou-se aquele que prova- velmente seja o livro de referência mais importante em matéria de desencontros relações transfronteiriças: Encontros e Desencontros. Este livro revê a relação histórica entre Espanha e Portugal, através do único instrumento objetivo de análise: os Tratados entre ambos os paí- ses. Este livro, esgotado há vários anos, só é possível consultá-lo em algumas bibliotecas ou no próprio Eixo Atlântico.

133

Medallas

Medalhas

135 25 años del eixo atlántico

Entrega de Medallas de Oro a Arlindo Cunha, Gerardo Fernández Albor, Fernando González Laxe y Carlos Laje.

Entrega das Medalhas de Ouro a Arlindo Cunha, Gerardo Fernández Albor, Fernando González Laxe e Carlos Laje.

Entrega de la Medalla EA a Mario Soares. Entrega da Medalha EA a Mário Soares.

25 anos do eixo atlântico 136 Medallas

Entrega Medalla EA a Luis Braga da Cruz y al Couto Mixto representando por su presidente, Luis García Mañá,.

Entrega Medalha EA a Luís Braga da Cruz e ao Couto Mixto representado pelo seu Presidente, Luis García Mañá.

Medalla del EA a Manuel Pérez. Medalla del EA a Luis Valente de Oiveira representado por Arlindo Cunha.

Medalha do EA a Manuel Pérez. Medalha do EA a Luís Valente de Oliveira, representado por Arlindo Cunha.

137 Medalhas 25 años del eixo atlántico

Medalla del EA a las ciudades de la eurorregión Patrimonio de la Humanidad. Medalha do EA às cidades da euro-região Património da Humanidade.

Medalla del EA a Fernando Gomes y Julio Fernandez Gayoso.

Medalha do EA a Fernando Gomes e Julio Fernandez Gayoso.

25 anos do eixo atlântico 138 Medallas

Entrega de la Medallas del EA presidida por el Rey, Felipe VI y el Presidente de la República de Portugal, Cavaco Silva. a José Palma Andrés, Carlos Beltrán y José Soeiro.

Entrega das Medalhas do EA presidida pelo Rei de Espanha, Felipe VI, e pelo Presidente da República Portuguesa, Cavaco Silva a José Palma Andrés, Carlos Beltrán y José Soeiro.

139 Medalhas

La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos

141 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 142 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

143 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 144 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

145 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 146 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

147 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 148 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

149 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 150 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

151 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 152 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

153 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 154 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

155 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 156 La cartelería del Eixo Atlántico en 25 años

157 Cartazes do Eixo Atlântico em 25 anos 25 años del eixo atlántico

25 anos do eixo atlântico 158

160 Eixo Atlántico y el arte

O Eixo Atlântico e a arte

161 25 años del eixo atlántico

Regalo Institucional del Eixo Atlántico. Obra de José Manuel García “Grangel”.

Presente Institucional do Eixo Atlântico. Obra de José Manuel García,”Grangel”.

25 anos do eixo atlântico 162 Eixo Atlántico y el arte

Trofeo de los Xogos del Eixo de Vila Nova de Gaia. Obra de Margarida Santos .

Troféu dos Jogos do Eixo de Vila Nova de Gaia. Obra de Margarida Santos .

163 O Eixo Atlântico e a arte 25 años del eixo atlántico

Trofeo Mostra Musical. Obra de Manuel Romero.

Troféu Mostra Musical. Obra de Manuel Romero.

25 anos do eixo atlântico 164 Eixo Atlántico y el arte

Escultura conmemorativa de los 20 años del Eixo Atlantico. Obra de Xosé Luis Otero.

Escultura comemorativa dos 20 anos do Eixo Atlântico. Obra de Xosé Luis Otero

165 O Eixo Atlântico e a arte 25 años del eixo atlántico

Cuadro de Xavier Magalhães para los 10 años de Eixo Atlántico. 2002.

Quadro de Xavier Magalhães para os 10 anos do Eixo Atlântico. 2002.

25 anos do eixo atlântico 166 Eixo Atlántico y el arte

Cuadro de Xavier Magalhães, para la Bienal de Pintura.

Quadro de Xavier Magalhães para a Bienal de Pintura.

167 O Eixo Atlântico e a arte 25 años del eixo atlántico

Troquel de la Medalla de Oro del Eixo Atlántico, de Xavier de Sousa.

Cunho da Medalha de Ouro do Eixo Atlântico, de Xavier de Sousa.

25 anos do eixo atlântico 168 Eixo Atlántico y el arte

Cuadro de Xosé Luis Otero Becerra para los 20 años de Eixo Atlántico. 2012.

Quadro de Xosé Luis Otero Becerra para os 20 anos do Eixo Atlântico. 2012.

169 O Eixo Atlântico e a arte

English texts

Texto en galego

Greets

Some people say that ageing is not a their development within an adequate The Eixo Atlántico has in the last 25 years good thing. But it’s certain that not ageing temporal horizon. But creating a city for of developed a dual strategy, lobbying is worse. Organizations don’t follow the all, in a participatory and creative way, is in order to capture investment in the same temporal schemes as people. If something that we are learning how to development of the Euroregion, and advances in medicine and the conditions do and which is leading to very positive articulating the municipal structures of the of life in the developed world have meant experiences, such as the participatory territory in order to generate economic that average life-spans have stretched to budgets, the sectorial advisory boards activity and critical mass. 83 years of age, the economic crisis and a that involve citizen contributions, and lack of cooperative culture, allied with the many other similar ventures. Because of all this, we sincerely believe distance between citizens and political that we are justly proud of the activities of power, means that organizations such as But this city-level construction requires the Eixo Atlántico over the last 25 years, the Eixo Atlántico have a life-span that a superior level of cooperation, which of having got to this point, and having rarely surpasses 25 years. allows for conjoined planning. And here done so in an honest, mutually supportive, we move to the level of an organization of and satisfactory way. We hope – and this For these reasons, commemorating cities within a region that stretches over what we work for – to have the pleasure the Eixo’s 25th anniversary is especially national boundaries, an urban system. of celebrating the 50th anniversary of this pleasurable, as it remains the most long- This cross-border organization constitutes extraordinary organization. standing entity of its type in the area of an added value of critical mass, with more cross-border cooperation. services and greater capacity to attract investment. This is what is called strategic Eixo hitecture. In the past people frequently asked as to the relevance of the Atlantic Axis. This is understandable, given that And this is what the Eixo Atlántico has Iberian administrative culture has only been in the last 25 years. An instrument introduced strategic planning in the last of strategic Eixo hitecture that structures 50 years, which, in the scale to which the Urban System of the Galicia-North we refer, is a very short time. The life of Portugal Euroregion, what with every of cities, especially in the context of the more frequency is called the Eixo Atlántico crisis, leaves very little time to consider Euroregion.

173 25 años del eixo atlántico

First part

In the early 1990s Europe had an And so, on the 28th of September 1992, de Traballo Galicia-Norte de Portugal exceptional group of leaders: Felipe the constitutive treaty of the region was (CTGNP) (Galicia – North of Portugal work González, François Miterrand, Helmuth signed in Viana de Castelo with the community), which should have been Kohl, and Mário Soares, to name but patronage of the then President of the the embryonic form of the Euroregion, a few. Among these, one stood out as Republic of Portugal, Mário Soares. was formed. At this time, another the bearer of European ideals: Jacques important figure in Portuguese politics, Delors. All of these heads of state were with strong links to Galicia, held senior If we can find antecedents for an alliance convinced pro-Europeans. Even the posts in the Conference of Peripheral of cities in medieval times, in organizations most Eurosceptic among them, Margaret Maritime Regions (CPMR): Luís Valente such as the Hanseatic League, and if we Thatcher, would never have dreamed of de Oliveira. Fraga Iribarne was also, at can identify successful contemporary holding a referendum on Britain’s exit from that time, President of the Eixo Atlántico variants of such alliances, such as the the Union. Those were other times. It was Commission, which was part of the Union of Baltic Cities, it is important in this context that Delors, then President CRPM. The placing of these politicians to remember that at that time the Eixo of the European Commission, launched in important European level positions Atlántico Atlántico was just one of similar a series of strategic measures with the meant that, apart from the Eixo Atlántico, experiments, many of which would not aim of constructing a strong, mutually Brussels was presented with a project survive. An example in this regard is the supporting Europe in which growth would which, like the Eixo , included two basic G7, a network of cities on either side of be based on social rights, respect for elements: regions and municipalities. the western that attempted to the Environment, and innovation. It is share services. The G7 would not get past the era of the famous mantra, “growth, a foundational phase. Another problem was the fact that competitivity, and employment,” and the Eixo Atlántico was born in Galicia, also the “Europe 2000” document, which fomented by the then mayor of Vigo, contained a proposal for a new disposition The beginnings of the Eixo Atlántico did Carlos Príncipe, who was immersed in of Europe which for the first time included not augur well: despite the patronage of controversies of various types, some the Euroregions as territorial units. the President of the Republic, the centralist of which had to do with the imminent government in Lisbon did not understand electoral campaign for local elections. In the purpose of the project, especially at a By happy coincidence, Fernando Gomes, October, 1995, when the candidates of time in which the debate on regionalism who would later become the mayor the Partido Popular (Popular Party) won in Portugal had reached a dead end. of Porto, was at that time a Member the majority of the Galician cities that form Felipe González’s government in Madrid of the European Parliament, where he part of the Eixo , their first reaction was to provided no more than token gestures. befriended the then Director General abandon the project, as they perceived It was here that two figures, alongside of the DG XVI, today called Regio, who it as an instrument of the Socialist Party Mário Soares, made a major contribution was in charge of policy for the European contra Fraga Iribarne’s CTGNP. The to the development of the project: Luís regions. From that friendship, and from new mayor of Vigo, Manuel Pérez, who Braga de Cruz, the then president of the long hours of conversation in Brussels, became presiding chair, provoked the first CCDRN (Norte Regional Coordination there developed an idea that would crisis in the organization by announcing and Development Commission) and spread among the mayors of towns and his intention to abandon the entity. Manuel Fraga Irabarne, the president cities across the North of Portugal and Paradoxically, Pérez was to become the of the Xunta or regional government of Galicia. Gradually, and with a mixture of only re-elected President in the 25 years Galicia. Both these men gave firm and excitement and trepidation, municipal of the Eixo , and would, with Fernando generous support to a project which they authorities begin to affirm the idea of a Gomes, come to be seen as the great understood and in which they believed. cross-border association of cities in Galicia driving force behind the organization. and the North of Portugal, an association that would with time become the urban Just a few months before the foundation vertebra of the nascent Euroregion. of the Eixo Atlántico, the Comunidade

25 anos do eixo atlântico 174 English texts

Once again, it was Fraga Iribarne who was realized by António Figueredo, of the cross-border cooperation. As of today, would calm the crisis, encouraging the University of Porto, with the co-direction the Eixo has published more than 150 mayors not only to not abandon the Eixo of Anxel Viñas, and with the help of a publications. , but to play an active role in constructing wide range of Galician and Portuguese the Euroregion, both through the Eixo expertise. This study would be debated In terms of collaboration with the Galician and the CTGNP, to which the Eixo would in the first congress of the Eixo Atlántico, government, the Eixo Atlántico opened a incorporate itself some years later. held in Vigo in 1996, and which enjoyed delegation in Brussels, in the headquarters the participation of more than 400 social, of the Galician Europe Foundation, In Manuel Perez’s first term, with political, economic, and academic figures becoming the first Galician-Portuguese Fernando Gomes as Vice-President (or from the Euroregion. For the first time entity with independent representation in co-President, as Perez liked to say in in Europe, a Euroregion would have a Europe, apart from the Portuguese REPER order to highlight Gomes’s role in the strategic plan for the following decade, organization. project and his leadership in the North a plan that was designed with the aid of of Portugal region), the guiding threads rigorous analysis and subject to societal that determined the future of the Eixo debate, in a clear example of what It is also at this time that we find the first Atlántico were drawn. These included the European Commission would later enlargement of the Eixo Atlántico, with the strategy of involving citizens with describe as “governance.” the accession of five new cities, bringing the Eixo through sporting and cultural the total number of cities in the Eixo to activities, with a special emphasis on The congress brought to Vigo leaders eighteen. youth participation; opening the Eixo to from all parts of the Euroregion, and social debate, converting it into a think was inaugurated by the then Minister tank concentrating on questions relating It is in this first stage that some of the and current President of the Spanish events that will positively mark the to local and regional development Government, Mariano Rajoy. The closing and cross-border cooperation, but development of the Eixo Atlántico in the ceremony was presided over by the future occur. The personal agreement also attempting to become a lobbying President of the Xunta of Galicia, Manuel force in Europe, involving itself in the between Fernando Gomes and Manuel Fraga. It is in this congress that the medals Pérez generates a philosophy based on the configuration of co-operative policies at a of the Eixo Atlántico were first created and time in which Jacques Delors was leading concept of competing cities becoming, awarded. The medals recognize those through political will, cooperating cities. In the construction of a participative and persons or institutions that contribute exciting European project. the apt terms of Manuel Pérez: “all mayors to cooperation within, and construction have the same problems, independently of, the Euroregion. Mário Soares, the of political colour. The Eixo is the way It was in this context that the Eixo Atlántico Galician/Portuguese businessman, Cordo in which we can collaborate in order to Games were born. The Games, which Boullosa, and Fraga Iribarne himself, were solve those problems. If we want to fight in 2015 attracted 1800 participants, are the first award winners. we always have electoral campaigns.” unique in Europe. Alongside the Games, This philosophy, and his charismatic the Eixo set up a Painting Biennale and In the development of the Strategic leadership, meant that Pérez was to be a Narrative Literature Prize. It is around Study an important number of studies the only President elected to a second this time, too, that meetings between and publications emerged, a tendency term of office in the 25 year history of the mayors of the Eixo become standard, that would continue into the future, with Eixo . and that Delegate Commissions were the Eixo Atlántico becoming one of the formed, which included councillors from European, and probably Global, leaders all the associated local governments. The in terms of the production of studies, first Strategic Study of the Eixo Atlántico reports, and publications with regard to

175 25 años del eixo atlántico

It is also in this period when the Eixo Iberian lobby that the governments of first major political success of the Eixo backed the successful candidatures of Felipe Gonzaléz and António Guterres Atlántico, and the first major reference both the city of Guimarães and the Wall had created in Brussels, a lobby that for territorial cohesion in the Euroregion. of Lugo for the status of World Heritage was especially influential in the area of Later more connections would be made in Sites, with the argument that what benefits Regional Politics and Communitarian the Euroregion, specifically that between one will benefit all of the members of Funds. Unfortunately, this lobby lost Chaves and Verín, which links Ourense to the Euroregion. Political ceremonies influence more than a decade ago, and no Lisbon. supporting both candidatures were held government, of either country or political in Guimarães and in Lugo. Some years colour, has been able to recuperate their Later years would deepen the dialogue later this support would be extended to privileged position. between the governmental authorities the candidatures of the Tower of Hercules of both countries, framed in terms of in Coruña, the Bom Jesus in Braga, and This lobby not only had influence in the issue that will forever be connected the Ribeira Sacra in Lugo. Brussels, but also in the Iberian Peninsula, to the Eixo Atlántico: the campaign to and was able to influence the decisions modernize the rail connections between With the opening of an office in of both governments, at a time when Lisbon and Coruña, and more specifically, Brussels, the Eixo Atlántico came to the future development of regions and the international connection between the communitarian capital with best cities depended on the distribution of Porto and Vigo, to which we will refer possible patronage. Manuel Pérez and structural and cohesion funds. Cavaco below. Fernando Gomes met with the then Silva, Felipe González, and Carlos President of the European Parliament, Westendorf are some of the national We should not leave this first, foundational, Álvaro Gil Robles, and later participated leaders who met with the representatives stage, which runs from 1992 to 1999, in a public ceremony presided over by of the Eixo Atlántico during these years. without referring to the inauguration of Eneko Landaburu, the Director General of The results of these meetings are, the Eixo Atlántico Games in Chaves, in what was then called DG XVI, and which fortunately, still visible 20 years later. 1997. By this, second edition of the Games is now called DG Regio. Landaburu was more than 900 athletes were taking part. not only the then all-powerful manager of In this period, finally, and thanks to The Games in Chaves had the privilege structural funds at a European level, but the political negotiations of Fernando of being inaugurated by the President also, with Fernando Gomes, one of the Gomes with the government of António of the Portuguese Government, António co-creators of the Eixo . Guterres, a government he would Guterres, reflecting the firm institutional become part of one year later, the A3 support the Games enjoyed from their From this moment the presence of the Eixo highway was completed. The completion beginnings. Atlántico in Brussels grew exponentially, of the highway, connecting Lisbon and associated as it was with the powerful A Coruña for the first time, was the

25 anos do eixo atlântico 176 English texts

Second stage: Consolidation 1999-2005

The second stage in the development of the Eixo Atlántico, which has been in city councils: the first strategic agenda of of the Eixo begins with the presidency the pipeline for more than 15 years, and the Eixo Atlántico, subtitled “7 ideas for of Mesquita Machada, the mayor of which seems, finally, to be on the verge of 7 decisive years.” The study was directed Braga, continues with Manuel Cabezas, fulfillment. by Luis Domínguez, a professor at the mayor of Ourense, Rui Rio, mayor of University of Vigo, and counted on the Oporto, and ends with the presidency expertise of an extraordinary think tank, But the train system cannot be of Sánchez Bugallo, mayor of Santiago. composed of some of the most respected understood without a global vision of the This is the point at which the Eixo , having political figures of the Euroregion: infrastructure of the region. For this reason successfully established the highway Fernando González Laxe, ex president the professors Pardellas (University of connection between Portugal and of the Xunta of Galicia, along with Vigo) and Figueredo (University of Porto) Galicia, focuses on the rail connection Arlindo Cunha, Luís Braga da Cruz, and undertook a research project mapping between the two countries. It is a time in Luís Valente de Oliveira, all ex-ministers out the infrastructure of Galicia and the which high-speed trains are seen as the of various Portuguese governments. North of Portugal, while, for the first time only possible solution in terms of a rail The document was debated at the Eixo in Europe, relying on the participation of connection linking Galician and Portugal. Atlántico congress of Ourense in 2005, all the city mayors in the cross- border The Portuguese government developed which was attended by more than 500 region. It is a document that, defending in these years the so-called “lying T” social, political, academic, and cultural the interests of all, defends the interest model, which would consist of a vertical leaders. of each. Here, petty localisms seem Eixo linking Lisbon and Vigo (which could assigned to the dustbin of history, from be enlarged with the arrival of the Spanish which, unfortunately, they were to arise During this period there was also an event AVE, which was originally conceived as some years later. of great importance: the adhesion of the having an L shape, reaching Vigo along Eixo Atlántico to the Working Community the Miño and then ascending until Ferrol) Galicia-North of Portugal (the CTNPG, in and a transversal line connecting Oporto Pardellas and Figueredo’s mapping of the its Portuguese acronym), presided over and Salamanca, with connections from infrastructures of the Eixo Atlántico was by Manuel Fraga and Luís Braga da Cruz, there to Madrid, Barcelona, and France, to move from the offices of the national a process of adhesion that was the fruit depending on the future development of governments to that of Commissioner of a long and delicate negotiation given the Spanish high-speed network. Barnier, in the European Commission, to the existing asymmetry between the the presidency of the Xunta of Galicia to members of the Working Community. the CCDRN, becoming a major source This international connection, which The problems were solved by creating document for infrastructural planning for at that time was called the Porto-Vigo a space within the Working Community all the governments concerned. But it also connection, was conceived as an AVE/ adequate to the profile and scale of the became a reference document in terms of TGV rail link between Braga and Vigo. Eixo Atlántico. This process generated governance and regional solidarity for the While there has been no progress on important synergies in the beginning, but mayors of the cities of the Eixo Atlántico. the Spanish side, despite the many with time it has been unable to resist the promises contained in the Plan Galicia progressive deterioration of the Working with which the government attempted to This period is characterized by a strong Community, which ultimately led it to compensate for the errors that caused the growth in research on development within approve, if only provisionally, the removal Prestige oil tanker disaster, the Portuguese the Euroregion, and planning with regard of the Eixo from its organization, a motion government has advanced in accord with to the efficient disposal of European approved by its Executive Commission in the agreement reached between the funds from 2000-2007. This is the context Viano de Castelo in 2015. executive committee of the Eixo Atlántico for the elaboration of the second set of with Prime Minister Guterres in Braga. strategic studies, which develop a plan of This was the beginning of the rail strategy action of fundamental importance for the

177 25 años del eixo atlántico

Another element of great importance in geo-politics. While the introduction of the crisis, both at the level of cities and at the Euroregion is the conjoint elaboration, Euro reinforces the political concept of the level of the Euroregion. It needed to as a network, of the Agenda 21 by the Europe, the terrorist atrocities in Madrid create firewalls, mechanisms by which the local councils of the Eixo in collaboration announce a new wave of indiscriminate cities could prevent the recurrence of the with the CCDRN and the Xunta of Galicia. attacks on the civil population that will situation in which they have been placed. This is a long, complicated process, radically alter the internal security norms The magic formula was cooperation but one which is very innovative, and of Europe, putting at risk the advances and network building, and the mantra: which changes the understanding of in the free movement of people gained together we are stronger. environmental concerns in the associated through the Schengen agreements. cities, introducing the concept of The positive aspect of this situation is that sustainability as part of a wide-ranging Another serious difficulty is brewing the crisis allowed us to see the structural strategic vision. It is innovative, first of during these years. While the Eixo solidity of the Eixo , which, in the midst of all, because for the first time in Europe, Atlántico prepares its cities for a better the storm that destroyed the majority of the elaboration and implementation of future, encouraging innovation, culture, existing strategic plans, not only survived, Agenda 21 is carried out by a network sustainability and research, as elements but adapted to the new situation, growing of cross-border partnerships. It is also of an integrated and mutually supportive in members. It did all this without having innovative because it is a move away from local and urban development, the seeds to renounce the fundamental elements the more media based strategies of the of a financial crisis, whose origins can that make up its institutional DNA: social, ICLEI, and is closer to the model of the be traced to the policies of financial cultural, sporting, and research policies Ecological Agency of Barcelona, a model deregulation of the Reagan years, and carried out at a regional level. more applicable to urban planning, which had been developing underground strategic planning, and the development for at least 25 years, flower in the form of key instruments such as plans for of the most profound global economic sustainable mobility. From this process crisis to hit the world since the crash of was born the Agency for Urban Ecology 1929. and Portugal are two of the of the Eixo Atlántico, which continues to countries most affected by the crash, and develop free environmental consultation are obliged to take drastic measures, services for associated city councils. radically cutting their public spending budgets. The constant political changes in both Spain and Portugal in these years means The first victim of war is truth. The first that the Eixo has to constantly defend victim of the crisis was the social policy the idea of a cross-border rail connection. of the city councils. With little time These are years of global change. The to respond to this situation, the Eixo 11th of September attacks on the Twin Atlántico has to reorientate its strategy, Towers and the Pentagon, and the adapt itself to what was effectively a war subsequent wars in Iraq and Afghanistan, economy, and try to find a way out of the fundamental change the world and its

25 anos do eixo atlântico 178 English texts

Third phase: The Eixo Plays in the Champions: 2005-2017

Perhaps the footballing analogy best we discuss progress without employment, Lopes, the president of ADERERSIT, defines this phase. The Eixo Atlántico nor employment without competitivity, nor the Portuguese Association for the survived the crisis, but the crisis allowed competitivity and growth without research Development of Integrated Transport for a period of reflection, a chance to and development and innovation. Systems, and Manuel Aroso, who was also learn from errors committed and to a leading figure in ADERERSIT. reinvent itself in the context of a Europe These are the parameters of discussion very different to the one in which it was post-crisis, and it was within these . The development of the Portuguese founded. To explain this situation we 2 parameters that the Eixo Atlántico began Camino de Santiago, a poor relation of might turn to the graffiti that the great to build progress as soon as the depth the better known Camino Francés, to Uruguayan poet Mário Benedetti reported and consequences of the crisis were which it should be on a par with by 2021, having encountered in Bogota: “Now that understood. It is possible to escape from the next “Holy Year” we know the answers the questions have the crisis, but only if you are the strongest. changed.” The urban network of the Eixo Atlántico . The encouragement of the basic had the conditions and the will to be the 3 building blocks of our collective DNA, The first tactical strategy of the Eixo was strongest. the basis of cooperation and economic to encourage enlargement. Many cities development: culture, sport, education, have developed since the crisis and have In the context of the strengthening and training continue to take up 50% of become members of the urban network. of the Eixo through enlargement the the Eixo funds. The fiercer the storm the more boats organization undertook a triple strategy: seek safe haven. So, the emerging cities of the Eixo look to the organization for 4. The improvement of the conditions protection in the context of generalized On the one hand an interior strengthening of life of border communities with economic crisis. The enlargement of based on some concrete ideas: the development of common health the Eixo means that there are now 38 resources, or the coordination of existing associate cites, a duplication of members ones in order to avoid their closure due . Rail connections both of passengers in the last 15 years. The project is 1 to a lack of resources and a decrease and stock; (the third Iberian Eixo of the becoming more solid and viable. in population. The establishment of European Plan of Rail Transport, Aveiro an interurban cross-border transport – Vilar Formoso – Salamanca – French system, and the creation of conjoint But after the crisis it is also necessary to Border, which was not initially part of security structures. In order to develop take on different conceptual perspectives. government plans, was included at the last these policies the experimental Eurocity Now we can no longer talk about minute by the Portuguese minister Álvaro Chaves-Verín was created, which became infrastructures; it is more accurate to speak Santos, the day after a meeting which an exemplar of cross-border cooperation of transport, and in the Eixo Atlántico, took place in the office of the counsellor throughout Europe, winning the REGIO maritime policy. In the same way, we Agustin Hernandez. Participating in the AWARDS prize in 2015. cannot now discuss tourism without meeting were the aforementioned Álvaro speaking about sustainability, and cultural Santos, representatives of the Xunta of and environmental conservation, nor can Galicia and the Eixo Atlántico, Mário

179 25 años del eixo atlántico

It is also in this context that the Eixo which 8 years later continues to represent occurred and that has allowed for a Atlántico promoted a campaign at the interests of the border communities privileged line of communication with European level, in collaboration with in the tripartite division of its sectors: European institutions, but also reflects the the Spanish and Portuguese European city networks, universities, and business strategic successes of the Eixo Atlántico. consumer protection agencies, OCU and organizations. DECO, which would involve more than The third aspect of the strategy of the Eixo ten countries in its first phase, and which Once RIET was formed, it was possible Atlántico is the fomenting of shared media collected 117,000 signatures in support to advance in the creation of European resources and platforms. In 2006 the Eixo of European Parliament and European structures that allowed for the cooperative Atlántico promoted, with the collaboration Commission’s efforts to remove mobile networks to speak with one voice in of the Caixanova Foundation, the roaming charges, a position that the Brussels and defend the interests of the production of a documentary on the European Council, more concerned with cities and the citizens who live in the border Euroregion, which was directed by the profits of the mobile operators than territories. Transport, regional policy, and Manuel Campo Vidal, the President of the with the welfare of citizens, opposed. above all, the domestic market, were the Spanish Television Academy. The series The campaign ended with the passing primary areas for debate in Brussels. In constitutes not only a historical document of an agreement that put a date to the 2010, in Santiago de Compostela, the of great importance, but also an authentic end of roaming charges within Europe, Conference of European Cross-Border visual encyclopaedia of the Euroregion. June 2017, in this way achieving a historic and Interregional City Networks was Both RTP and TVG, the Portuguese and victory of Europe-wide importance. formed. Its first president, the mayor of Galician national television stations, Santiago de Compostela and president of broadcast the documentary series, and In order to achieve all these aims, the the Eixo Atlántico, Xose Antonio Sanchez it has been shown at both national and second aspect of the wider strategy was Bugallo, began an intense round of international stations, inspiring particular vital: the creation and organization of contacts in Brussels in order to position interest in South America. European networks. This project began the lobby at the forefront of discussions with the essential organization of the on the new communitarian funds, an aim But it is above all a strange anomaly that Spanish-Portuguese border, along which that achieved its goals given that the funds leads to reflection on this necessity. In there existed many entities, but all working for cooperation were some of the few 2009, the second government of José in a completely disorganized manner. that were not cut from the communitarian Sócrates, immersed in a crisis that was, as In 2009 the Eixo Atlántico convened in budget. Some years later, with the in Spain with the Zapatero government, Guimarães the first conference of the presidencies of José Maria Costa, mayor unavowed, was obliged to place tolls on Iberian border, which attracted more than of Viana do Castelo, and Carlos Negreira, the so-called SCUT highways (highways 200 people involved in the organizations mayor of A Coruña, the European lobby that until then had been free for drivers). of the frontier territories, many of which experiences a new impulse that is made The system of payment designed by the were not even aware of the other’s manifest in the convening of the first then Secretary for Public Works, Paulo existence. The event was presided over European congress on borders that took Campos, was so complex and badly conjointly by a Portuguese minister, place in A Coruña in 2012, and which was thought out that it provoked the flight Nunes Correia, and a Spanish minister, inaugurated by the then President of the of Spanish tourists, not because they Elena Salgado. Both ministers were European Commission, Durão Barroso. now had to pay tolls, but because the interviewed live on the first simultaneous The presidency of the Conference of the new system made it impossible for them broadcast from radio stations (Vigo’s Eixo Atlántico Cities, first held by Sánchez to do so. The impact on the North of Cadena Ser and Braga’s Radio Clube de Bugallo, then by Carlos Negreira, and Portugal, the first territory in which the Minho) on either side of the border, a first more recently by José Maria Costa, new measures were levied, was brutal: for Spain and Portugal, and probably for or the presidency of the Portuguese a fall of 40% in the services sector in Europe. delegation of the Committee of the the first year of the imposition of the Regions, which Costa also holds, have tolls. The Eixo Atlántico, spurred on marked a decade of leadership by Eixo The fruit of this conference was RIET, an by the mayor of Viano de Castelo, who Atlántico representatives in Europe, a Iberian network of cross-border entities, headed the opposition to the scheme, phenomenon that had not previously

25 anos do eixo atlântico 180 English texts

led the charge of organizations in the the first cross-border radio and television II and President Cavaco Silva, preside opposition movement, which included programs, starting with the collaboration together over the General Assembly of business organizations, the Xunta of of Localia Vigo/Radio Vigo and Minho the Eixo Atlántico, in A Coruña, and hand Galicia, and even the CCDRN, within the TV, as a result of the experiment at the over the Gold Medals of the organization, limits imposed by its dependence on Guimaraes conference to which we which in this case recognize the work the government that had dreamed up referred to earlier. Later, Radio Galega of the state servants who helped make the plan. Two years later the Portuguese and Antena Minho would both get possible cooperation throughout these government accepted the proposal of involved, at Expocidades, a tourist fair years: Carlos Beltrán in Spain, José the Eixo Atlántico to apply the European allied to the Eixo Atlántico, from which a Soeiro in Portugal, and José Palma at the directive on the interoperability of toll live studio magazine show was broadcast European Commission. systems, which no European country had for 3 hours. applied in the decade since the drawing For the first time in the history of up of the directive. This was verified at The tourist guides of the Euroregion, European borders, two heads of state of the Cumbre Ibérica, the annual bilateral edited by the Eixo Atlántico, are part of two different countries preside together meeting between Spain and Portuguese a campaign to publicize the region that over a cooperation ceremony. heads of state, resolving the problems in has involved the distribution of 45,000 of 90% of the relevant highways and making the guides on one day, an event that was the North of Portugal and Galicia the It is in this framework that we can made possible with the collaboration of first European territories to implant the understand the immediate future of the media companies such as La Capital, El aforementioned interoperability. Eixo Atlántico, which aims to develop, in Progreso, La Región, Correio do Minho, collaboration with its members and the Radio Vigo, and Galicia Confidencial. This battle would never have been wider society of the Euroregion, a new strategic document with policies to help won without the close involvement of These processes led to the presentation, strengthen local development, ensure the communication media. If a country in 2016, of a proposal for Cooperation democratic process through transparent cannot develop without free media, so a Funds between the Eixo Atlántico and governance, and build up civil society and Euroregion cannot develop unless there 14 media companies in order to create its institutions, the local councils, in order are mechanisms that grant free access to conjoint journalistic products. information, beyond boundaries. In light of to prevent the reoccurrence of situations this, a communication strategy, designed such as that which we have undergone in to normalize information throughout the And so we come to the 25th anniversary the last six years. Euroregion, was developed, working of the Eixo Atlántico, with a ceremony on what had already been achieved in that represents a watershed in the the creation of links between Vigo and development of the organization, but Porto. So began a process of training and also in the whole concept of cooperation: informing journalists within the region, a 2015, 25 years since the beginning of process that involved the collaboration cooperation in Europe with the founding of the European Commission and the of the first Interreg program, the heads European Parliament. At the same time, of state of the two countries, King Filipe

181 25 años del eixo atlántico

Milestones of the last 25 years

Critical mass and the change in perception and attitude

Beyond the flowery speech with which principle areas of its kind in Europe. the unlamented “Iberian Pact.” 25 years we usually adorn exciting projects, This is a critical mass that constructs and later into the development of the new cooperation has to do with, above all consolidates itself so as to achieve shared Europe, nobody uses the terms Gallego else, critical mass. That is to say, together socioeconomic development. or Portuguese in a pejorative sense. It we are stronger. An urban area of 7million might seem an minor detail, but this inhabitants that forms a unique structure change in attitudes is perhaps one of But cooperation also means creating and identity without subsuming the the great achievements of the Eixo attitudes and mentalities that overcome many local identities that make it up, Atlántico, without which none of its other old taboos and misunderstandings constitutes the third urban area of the achievements would have been possible. inherited from two dictatorships that Iberian Peninsula, and is one of the ten were defined by mutual distrust, despite

The generation of virtural institutions: The Agency of Urban Ecology, Secretariats, etc.

To generate a critical mass it is necessary of its type in Europe, which is designed and Ana Ladeiras – who off their own bat to generate a permanent and normalized as a shared support service for local took on the creation of a system of shared dynamic process. This requires shared governments in the areas of sustainability municipal services. The Eixo Atlántico structures that become, in some cases, and urban planning. has generated the concept of “Second common institutions, although the Generation” cooperation, a concept involvement within them of two states with devised by Luís Braga da Cru and which Also created at this time were various very different administrative and territorial was publicly launched in the second developmental secretariats linked to attributes can cause many obstacles congress of the Strategic Studies of the key sporting, cultural, educational, and for such a strategy. For this reason, the Eixo Atlántico, which was celebrated in tourist events, which functioned as shared Eixo Atlántico chose to create shared Ourense in 2005. departments, staffed by functionaries structures with an attitude of absolute from the associated local councils. respect and a spirit of collaboration – not This was the ideal setting for the always understood – with the institutions development of the Eurocity, which of both states. Of all of these structures, the most of became an exemplar of second important is, without doubt, the Eurocity generation cooperation, and which was Chaves-Verín, born of the will and It was in this context that we can to be awarded the Regio Star prize by the enthusiasm of two mayors, João Baptista understand the Agency for Urban Ecology European Commission in 2015. and Juan Jiménez, and of the work of of the Eixo Atlántico, the second agency two municipal leaders – Carmen Pardo

25 anos do eixo atlântico 182 English texts

Defence of the interests of the Euroregion

In its role as a lobby organization, the Eixo clearly visible in the conflicts over the tolls public investment and European policy, Atlántico has become the voice of the in Portugal, the attempt to eradicate the and access to European funds. Euroregion, and is exemplary in its defence rail connection between Porto and Vigo, of communal interests. This has been the rail supplies networks, infrastructure,

Networks

In 2009, the Eixo Atlántico convened In a European context, the Eixo Atlántico Today, work is being carried out on the first conference of the Spanish- encouraged the creation of EUROMOT, planning for a conference of the Cities of Portuguese border, which was celebrated and later, CECICN, networks of cross- the Eixo Atlántico, the Iberian Network, in Guimarães. For the first time the border collaborating entities. But at a and the Cities of the Mediterranean, in existing organizations and the entities European level there are still important order to develop shared projects and that were attempting to become part obstacles to be overcome, especially those defend the interests of the border areas of the association, meet face to face, derived from very distinct administrative of the South of Europe at the European get to know each other, and exchange and cultural models. None of the projects Commission. ideas. In this same year the Iberian takes off, despite the fact that the CECICN Network of Cross-border Entities was celebrated the first European congress on created, a network made up of local borders in A Coruña in 2012, and edited council associations, Eurocities, university a publication based on the contributions networks, and business entities from all of the participants, who came from many along the Spanish-Portuguese border. different border regions throughout Europe.

Highway

The culmination of the Porto- necessary to cross Vigo. On the other the same time, Manolo Perez, the mayor Vigo highway was not only the first side, the Portuguese highway terminated of Vigo, got the approval for the exterior achievement of the Eixo Atlántico, but in Parede de Coura, some 20 kilometers bypass around Vigo, the Rande-Puxeiros. also the first large milestone in the from the frontier, but in the middle of a In 1998, the presidents Guterres and development of the Euroregion and its mountain, which meant that it was of little Aznar inaugurated the connecting roads first shared major public work. Galicia had operative use. In a timed move, Fernando in Valença. The Vigo bypass, which allows finished the highway as far as Tui, and Comes used the upcoming European for highway driving from Ferrol to Lisbon, was in the process of finishing the tolled Football Championships, which Portugal would have to wait until 2005. But it was portion of the road as far as Porriño. To hosted that year, as an motive to achieve already possible, in 1998, to drive by get here from the North of Galicia it was the final push to finish the highway. At highway from Vigo to Porto.

183 25 años del eixo atlántico

Train

There are two clearly differentiated conditions of a bailout that they manage reduced to 4 and a half hours, and this moments in the rail project: a first, in to avoid, two circumstances lead to a including intermediate stops. The Eixo which a high-speed line would link Braga change of policy within the Eixo Atlántico: Atlántico convened the mayors of all the with the border, the environmental impact on the one hand there is a halt called to cities and towns of this route, business of which was studied in Portugal. In the high speed rail lines in Portugal, due owners, the Xunta of Galicia, and the Spain, no rail links developed from Vigo to their high cost and to the doubtful CCDRN. All of these actors came to a towards Portugal, although the different sustainability of high speed railways congress held in Viana de Castelo in 2011, governments do make some progress with stops every 100 kilometers. On the a meeting that constitutes a defining in the Galician Eixo Atlántico, linking A other hand, there is the cancellation of moment in the defense of a modern and Coruña with Vigo, and linking both of the obsolete train that had covered the efficient train that would communicate these with Madrid through Santiago and 150 kilometers between Porto and Vigo the two parts of the Euroregion along the Ourense in a high speed railway. This line in 210 minutes. These circumstances led coast, the first step in a modernization is still incomplete after 25 years, although to new, honest and realistic proposals process that includes the modernization the Galician sections to Ourense have, by the Eixo Atlántico, which have not, of the interior rail networks linking Lugo happily, become functional, granting the unfortunately, been taken on board by and Ourense in Galicia, and the interior northern half of the Euroregion a rapid, the national governments. According to coast and Altodurense areas of Portugal. modern, and comfortable train service. these new plans, proposals for TGV/AVE As a result of this process, the Portuguese link between Braga and Vigo would be government approved budgetary held back, if both governments commit to measures for the modernization of the The sensitivity shown by the then the repair and modernization of the Miño train between Nine and the border, Portuguese Secretary of State, Ana Paula line between Nine and Vigo, allowing for and opened competition for tender in Vitorino, was not, sadly, reciprocated by a journey in a modern train in a time of the second trimester of 2016, with the the Spanish minister Magdalena Álvarez, no more than 90 minutes. The Spanish process expected to be completed by who showed no interest in the connection government, for its part, would have to 2018, coinciding with the arrival of the with Portugal, paralyzing all advances complete the subterranean tunnel that Ave linking Galicia and Madrid. In 2018 for four years. Conversely, by the time crosses Vigo, in order to construct the so- all that would remain would be for the the Spanish government changed, and called south exit of Vigo, allowing for a Spanish government to fulfill its part of a Galician minister, Ana Pastor, showed direct rail connection between Coruña and the project, by constructing the southern an interest in the matter, the Portuguese Lisbon, without the necessity of changing exit from Vigo, so that a train such as the government had grown cold on the train. With the future modernization of Alfa Pendular, or its Spanish equivalent, idea. In this context, with both countries the principal rail link between Lisbon and the ALVIA, could link Coruña and Lisbon immersed in the crisis, and with the Porto, and the coming into service of the in 4 and a half hours Troika determining the policies of the updated Coruña-Vigo like, the travel-time Spanish and Portuguese governments as between Coruña and Lisbon could be

25 anos do eixo atlântico 184 English texts

Tolls

One of the most absurd battles that the fell 40% in the area around Viana do The culmination of all this was the Eixo Atlántico had to fight, and perhaps Castelo, the ground zero of the problem, meeting held in Viana do Castelo with the one with most media repercussion, in the first year of the implantation of the the Secretary of State of Transport for was that which involved the so-called system. Many establishments linked to the Portugal, attended by business leaders, SCUTs. As part of the EU rescue of the services sectors saw themselves driven to the Advisor on Environment, Territory, and Portuguese economy, the Portuguese closure because of an absurd decision, in Infrastructures of the Xunta of Galicia, and government imposed a series of the midst of a more general crisis that was representatives of the CCDRN. More than unpopular, and in some cases fought already a heavy burden. thirty media outlets of the two countries over, measures. The most controversial covered the resulting press conference, of these was probably the implantation which gives an idea of the interest the The Eixo Atlántico, inspired by the mayor of toll booths in heretofore free highways, conflict had provoked. of Viana do Castelo, once again gathered the SCUTs. On the Portuguese side, all the affected parties, including the social the imposition of tolls changed the and business platforms that had formed Even so, there were still nearly two years socioeconomic conditions of many of to protest against the implantation of the to go before the Cumbre Ibérica would the citizens who lived in a radius of 70km tolls in Portugal. The position of the Eixo adopt the measure that the Eixo Atlántico around Porto and travelled daily to Porto Atlántico was to at least make possible had proposed and which would solve without paying a charge. But in terms of the payment of the tolls, without entering the problem, except for non-Spanish the Euroregion, the problem was even into the question of whether they should tourists and returning emigrants travelling more serious, given the impossibility for be there in the first place, as this was in their own cars: the implantation of Spanish drivers of paying at the toll booths, an internal question for each country. the European directive that ordered the due to the absurdly convoluted payment Obviously implied here was support for interoperability of the two toll systems. In scheme dreamt up by the Secretary of the mayors, but always respecting their this way, the Euroregion was to become State for Transport. Spanish tourists, and lead in the matter and only intervening at the first European zone in which the especially Galician tourists, stayed away their request. directive was applied, a decade after its from Portugal for fear of fines or sanctions issue. due to non-payment of tolls. Tourism

Roaming

If mobile roaming charges are completely Eixo Atlántico brought this problem to Eixo Atlántico, through RIET, launched unjustified tariffs in a broadly European Brussels, emphasizing to the Commission a Europe wide campaign collecting context, they are especially so for the the latter aspect of the situation. signatures on the internet Change. populations of the borders of Spain and org platform, supporting the proposals Portugal. A Madrid businessperson can of the Commission and Parliament, a When the European Commission launched speak to a colleague in Barcelona without month before the meeting of the three the initiative to do away with roaming charge, whereas a businessperson from bodies, the Commission, the Parliament, charges it met with the opposition of the border area has to pay international and the Council, at which a decision the European Council, which fiercely charges for a call to a colleague who was to be taken. In coordination with defended the interests of the operators, lives 20kms away, but on the other side the European consumer associations, as opposed to defending the interests of the border. The problem is even more 117,000 signatures were collected in of citizens. Spain and Portugal, with serious if one crosses the border, in which one month. The proposals were finally their conservative governments, allied case you have to pay roaming charges approved in July, 2015, and roaming is set with French Socialist and Greek Radical for making and receiving calls because to disappear in July 2017. Leftists in their opposition to the charges. you are now in a different country. The It was at this critical moment when the

185 25 años del eixo atlántico

The Camino de Santiago

Another of the Eixo Atlántico’s major promoting the Portuguese Camino, and At the same time, a proposal was initiatives is the promotion of the so, the Eixo Atlántico, in 2014, began to formulated to grant the Portuguese Portuguese section of the Camino de get involved with revitalizing the ancient Camino the status of a UNESCO world Santiago. The Camino, in its many walkway, preparing a study of the different heritage site, a title that has already been routes, runs throughout the entire routes within the North of Portugal, in given to the French and North Caminos. Euroregion, with many of these in the collaboration with the Xunta of Galicia, North of Portugal. The Camino in this as well as a commissioning a report on The last milestone in the latter campaign area had suffered from the neglect of the situation, with a costed bucket list, has been the acceptance by the President various governments, only surviving due which was to provide the Portuguese of the Republic to take on the promotion to the care of local associations such as government with the wherewithal to of the Portuguese Camino in 2016. the Friends of the Portuguese Camino. improve the routes, which are becoming The cities of the Eixo Atlántico became increasingly popular, looking ahead to the aware of the necessity of improving and Holy Year of 2021.

Strategic Planning Studies

It is difficult to propose development and the territory has even come to be the extraordinary knowledge base upon models without the support of rigorously known as a “Euroregion of knowledge,” which the Eixo Atlántico have been able collected and analyzed data. In the last 25 in the words of the professor from the to draw in contemplating its strategic years, the Eixo Atlántico has developed University of Vigo, Luis Domínguez. But decisions. more than 100 studies and strategic also, one of the major contributions of the reports applicable to all areas of the Eixo has been its capacity to attract the In this knowledge based context, the Eixo Euroregion: the disposition of the territory, participation of a wide range of top quality Atlántico is developing towards a future transport, creative industries, sports, experts in its various research activities. based on a high level of innovation: the education, tourism, strategic planning; in University professors and researchers, first cross-border urban agenda in Europe, this way becoming one of the European consultants, specialists in various areas, which will exist within the framework of entities with most expertise in these ex-members of the Portuguese and the European urban agenda. areas. One of the great investments of Galician governments, and ex-members the Eixo Atlántico has been in knowledge, of the European Commission constitute

25 anos do eixo atlântico 186 English texts

Games

After the pilot experience of 1995, with Santiago de Compostela, which saw the Euroregion, and have encouraged fair parallel sporting activities in various cities, inclusion of a Fair Play award, Vila Nova play, respect for the adversary, and above the Eixo Atlántico Games adopted their de Gaia; A Coruña; Matosinhos, where the all the mixing and sharing of experiences current model in 1997 in Ferrol, with all Fair Play award was renamed in order to of Galician and Portuguese young the activities focused in one location. honour the memory of Nelson Cardoso, a people. The Games have benefitted from Probably the most renowned and figure deeply involved in the development the patronage of renowned athletes such attractive of the programs fomented by of the tournament; Guimarães and the as Rosa Mota, the Olympic marathon the Eixo Atlántico, the Games will have Atlantic Front (Matosinhos, Porto e Vila champion in the Seoul Olympics, or their XII edition in Monforte de Lemos, Nova de Gaia). From its beginnings, with Chano Rodríguez, the Spanish swimmer Lugo, and Sarria in 2017. 900 participants, interest in the Games with 8 gold medals from his participation has risen incrementally, with the XIth in various Paralympic Games. Prime edition attracting 1800 participants. Ministers, Presidents of Galicia, and Since 1997 the Games have been Secretaries of State and Sports have organized conjointly by the political traditionally figured in the inauguration of and technical authorities of the cities of In the last 22 years the Games have the Games. Chaves; Ourense; Bragança, where sports established themselves as the most for disabled athletes were first included; important sporting event of the

Biennial

In its 20 years of existence, the Painting At the Painting Biennial, artists can get the public in general, encouraging a Biennial has become an example of to know each other in an atmosphere general appreciation of art, but also the cultural fusion and encouragement of of debate and creative exchange. And economic exchange that is vital for the creative endeavor. Many of today’s most perhaps most importantly, the Biennial, in development of the artists’ careers. successful artists first came to prominence its itinerary through the cities of the Eixo at the Biennial. Atlántico, has allowed for the recognition of artist’s work among both experts and

Musical Exhibition

Born as a proposal by the then mayor conservatories and musical schools of the the performances of the final phase of of Vilagarcía de Arousa, Javier Gago, Euroregion, while at the same time paying the exhibition, which are then freely who was for his part following on from homage in each edition to the composers distributed on CD, the Musical Exhibition an initiative of the Parents Association of of the region, defending in this way of the Eixo Atlántico has become, in the the conservatory of the town, the Music the importance of musical creativity. In five editions that have so far taken place, Exhibition began as part of an investment collaboration with the Casa de Música a key reference for musical creativity and in musical education, recognizing of Porto and the Xunta of Galicia, education. the immense talent collected in the which through Radio Galega recorded

187 25 años del eixo atlántico

Capital of Culture

The ever increasing acceptance and the Euroregion, and make this production Capital of Culture has not just managed demand for cultural programs, and the available to citizens. From traditional to promote a generalized cultural Eixo’s focus on making the Euroregion a folk practices to the most recent urban awareness, but for the first time, as has centre of creative endeavor, lead to the creations, all cultural manifestations occurred with the Biennial, has allowed creation of the Capital of Culture of the can find a place within this program, for artists and artisans to get to know Eixo Atlántico. Following the example which lasts for three months at a time in each other’s work, and engage in the of the European Capital of Culture cities that are chosen according to the interchange of knowledge, creativity, and scheme, this program aims to highlight votes cast by members of the cultural cultural debate. the autonomous cultural production of representatives of local governments. The

Tourism: Guides and Expocities Tourism is not just one of the major leader or vereador, Mário Dorminsky. into account the history, ethnography, industries of the Euroregion, and therefore The initiative had such success that it and gastronomy of the region, and have, a motor of economic growth and a separated from the Capital of Culture as of today, produced five versions of provider of employment, but also one of and took on its own existence. Posterior these guides. 80,000 of these have been the main instruments of knowledge and editions, such as that held in Pontevedra, distributed in paper, and a far superior eliminator of invisible borders. Therefore, incorporated important elements that number online. from the first moment the Eixo Atlántico added to the success of the fair: meetings took tourism to be one of its priorities. with bloggers, tourist booking tables, and In 2016, some 40,000 copies of the guide The scheme is very simple: seven million wine tastings are just some of the activities were distributed in collaboration with 6 citizens, with 52 annual weekends, means that are now part of the fair, which takes media companies, through papers, radio, a very important niche market for near- place every two years. and TV, in an experiment, that aims, in home tourism. And so Expocities was the near future, to lead to the creation of born, a fair of near-home tourism, the Alongside this, every two years the Eixo shared media products. pilot edition of which was held in the Atlántico brings out a guide to themed first Capital of Culture, Vila Nova de trips through the Eixo Atlántico, taking Gaia as an initiative of the then municipal

25 anos do eixo atlântico 188 English texts

Town Squares of the Eixo Atlántico

The most important demonstration of the square in the middle of the Avenida de la the artist Xosé Luis Otero, who, aptly, was involvement of the Eixo Atlántico in the Republica, just some 50 metres from the born in the area of Galicia’s Limia river, a life of our cities is demonstrated in the way local government buildings by the name river that flows from Galician into the sea that the organization’s has become part of of the organization. Ourense named the at Viana do Castelo. The sculpture shares the onomastic fabric of its cities. Four of principal path or paseo in its botanic the space with the work of two of Portugal’s the Euroregion’s cities now have spaces garden, the principal park of the city, after most important Eixo hitects, both of called after the Eixo Atlántico: Bragança the Eixo Atlántico, and finally, for now, whom have been awarded the prestigious was the first, more than a decade ago, Viana do Castelo has named the square Pritzker prize: Alvaro Siza (winner in 1998) in its naming of the park situated in the that links the principal street of the city and Soto de Moura (winner in 1998) and heart of the new city as the Eixo Atlántico. with the seafront in the same way. In this Soto de Moura (winner in 2011). Vila Nova de Gaia followed, calling the case, the square also holds a sculpture of

Meetings and missed encounters

In collaboration with the Portuguese cross-border relations was published: both countries. This book, out of print Financial Institute for Regional Encuentros y Desencuentros (meetings for many years, can only be consulted in Development, and with the initiative of its and missed encounters). This book some libraries, and in the reference library president, José Soeiro, in 2006 probably reviewed the historic relationship between of the Eixo Atlántico itself. the most important reference book on Spain and Portugal through a single the topic of Spanish and Portuguese interpretative lens: the treaties between

189

Saluda

Hai quen di que cumprir anos non é bo. la áa que nos referimos, é moi pouco tem- E isto é, por tanto, o que é e o que ven Do que estamos seguros é de que non po. A vida das cidades, especialmente co facendo o Eixo Atlántico nestes 25 anos. facelo é moito peor. A vida das organi- tsunami que supuxo a crise, apenas deixa Un instrumento de arquitectura estratéxi- zacións non segue a escala temporal das tempo para pensar no seu desenvolve- ca que estrutura o Sistema Urbano da Eu- persoas. Se os avances da medicina e das mento nun horizonte temporal adecuado; rorrexión Galicia-Norte de Portugal, á que condicións de vida no primeiro mundo, construír a cidade entre todos, de ma- cada vez con máis frecuencia se denomi- sitúan a esperanza media de vida ao ó neira participativa e creativa é algo que nase Eurorrexión do Eixo Atlántico. redor dos 83 anos, a crise económica e aos ós poucos estamos a conseguir con unha insuficiente cultura cooperativa, así experiencias moi positivas, por exemplo 25 anos desenvolvendo unha estratexia coma un déficit de gobernanza nas rela- os orzamentos participativos, os consellos dobre, de lobby na consecución dos in- cións entre os cidadáns e o poder polí- sectoriais de participación cidadá, e así vestimentos precisos para o desenvolve- tico, que se canaliza xeralmente a través ata un etcétera progresivamente amplo. mento e de axencia de desenvolvemento deste tipo de organizacións, sitúan a vida eurorrexional en canto xere actividade media das mesmas por debaixo dos 25 Pero este proceso de construción indivi- económica e masa crítica dende as com- anos. dual, precisa dun nivel superior de coo- petencias do ámbito municipal. peración, que permita pensar e planificar Por iso é unha satisfacción moi especial en conxunto. Pero si ademais somos un Por iso, cremos sinceramente que temos conmemorar os 25 anos de vida do Eixo conxunto continuo e compacto de cida- motivos suficientes para nos sentir lexiti- Atlántico, unha entidade que segue sen- des nun territorio, constituímos un Sis- mamente orgullosos destes 25 anos, de do á a máis antiga de Europa no seu ám- tema Urbano. E ao ó pertencer a dúas ter chegado ata aquí e de facelo dunha bito da cooperación transfronteiriza. rexións que cada vez máis facemos vida maneira honesta, solidaria e moi satisfac- en conxunto, adquirimos na tranfronteri- toria. E por suposto, desexamos -e por cidade un valor engadido que se traduce Con algunha frecuencia, no pasado, a iso traballaremos- que teñamos ocasión en máis masa crítica, e por tanto máais xente preguntaba: pero, para que serve de celebrar os vindeiros 25. servizos e máis oportunidades de captar o Eixo Atlántico?. A cultura administrativa investimentos. Isto denomíinase Arqui- ibérica só introduciu a planificación estra- tectura Estratéxica. téxica nos últimos 50 anos, o que na esca-

191 25 años del eixo atlántico

Primeira parte

Corrían os primeiros anos dos 90 e en tempo se acabe configurando como o Case en paralelo, con apenas uns meses Europa había líderes. E entre eles, un sistema urbano da Eurorrexión nacente. de antelación, constituírase a Comuni- érao de Europa: Jaques Delors, Felipe dade de Traballo Galicia – Norte de Por- González, François Miterrand, Helmunt tugal (CTGNP), no que debería ter sido E así, o 28 de setembro de 1992, asínase Kohl, Mário Soares, e así ata un longo e o embrión da Eurorrexión. Ó mesmo en Viana do Castelo o tratado constitu- dificilmente repetible elenco. Todos eles tempo, outra figura relevante da política tivo, co apadriñamento de Mário Soares, europeístas convencidos. Nin sequera portuguesa, e con moita vinculación con Presidente da República de Portugal, no a menos europeísta de todos, Margaret Galicia, ocupaba postos relevantes na marco dunha Presidencia aberta na citada Thatcher, á que ninguén lle podía negar Conferencia de Rexións Marítimas e Peri- cidade portuguesa. as súas dotes de liderado, se lle ocorreu féricas de Europa (CRPM): Luís Valente de xogar cun referendum sobre a saída do Oliveira. Fraga Iribarne era tamén, naquel Reino Unido da Unión. O dito… eran ou- Se ben os antecedentes máis antigos os momento, Presidente da Comisión do tros tempos. E neste contexto Delors, o podemos atopar na Idade Media ou na Eixo o Atlántico, dependente da CRPM. máis convencido europeísta de todos da- Liga de Cidades Hanseáticas, hoxe re- Esta posición de lobby europeo, permitiu quela Presidente da Comisión Europea, producidas a maior escala na Unión de asentar en Bruxelas un proxecto que, de lanza unha batería de medidas estratéxi- Cidades Bálticas, naquel momento outras seguido, contou coas dúas patas básicas: cas para construír unha Europa sólida e vacilantes experiencias semellantes – que rexións e municipios solidaria que creza en base ós dereitos co tempo desapareceron – compartiron sociais, ó respecto ó medio ambiente e nacemento co Eixo Atlántico. A principal, Outro problema foi a maneira na que o á aposta pola innovación. Son os tempos pola súa similitude, foi o G7, integrado Eixo Atlántico naceu en Galicia, impulsa- do famoso mantra, “crecemento, compe- por cidades dun e doutro lado dos Piri- do polo daquela alcalde de Vigo, Carlos titividade e emprego”. E tamén do docu- neos Orientais, que tentaron compartir Príncipe, inmerso en polémicas de di- mento “Europa 2000” que recollía unha servizos. Experiencia que apenas pasou versos tipos, algunhas delas contextua- proposta para unha nova ordenación do da súa fase fundacional. lizadas na inminente campaña electoral territorio europeo no que aparecían por para as eleccións locais. Así, en outubro vez primeira figuras como as Eurorrexións. As orixes, con todo, non foron fáciles: a de 1995, cando os candidatos do Partido pesares do alto patrocinio do Presiden- Popular gañan a maioría das alcaldías ga- Por unha coincidencia afortunada, Fer- te da República, o Goberno de Lisboa, legas que integran o Eixo, a súa primeira nando Gomes, máis tarde alcalde do marcadamente centralista, non acababa reacción é abandonalo ó entender que é Porto, é naquel momento euro-deputa- de entender o proxecto que supuña o un instrumento do partido socialista para do e traba amizade co polo aquel entón Eixo Atlántico, nun momento no que o contraprogramar á CTGNP impulsada por Director Xeral da DG XVI, hoxe chamada debate do rexionalismo en Portugal se Fraga Iribarne. O novo alcalde de Vigo, Regio, encargada da política rexional eu- encamiñaba a unha vía morta. Tampouco Manuel Pérez, que accede á presidencia ropea. Daquela amizade e das longas ho- o goberno español de Felipe González alternante, mete ó Eixo Atlántico na súa ras de conversas en Bruxelas, xorde unha pasou da fase de xestos. Neste contexto primeira crise ó anunciar que pensa aban- idea que, de maneira rápida, se difunde dúas figuras – ademais de Mário Soares donar a entidade. De maneira paradoxal entre os alcaldes do Norte de Portugal – foron determinantes para o bo desen- foi o único presidente reelixido nos 25 e de Galicia. Seducidos pola idea uns, e volvemento do proxecto: Luís Braga da anos de historia do Eixo e o que pasou á expectantes diante de algo novo e des- Cruz, por entón Presidente da CCDR-N, historia como o gran impulsor do proxec- coñecido, un tren ó que querían subirse e Manuel Fraga Iribarne, Presidente da to xunto con Fernando Gomes. por si acaso, outros, pouco a pouco vai Xunta de Galicia, que viron con claridade tomando corpo a idea de crear unha aso- e xenerosidade un proxecto no que crían ciación transfronteiriza de cidades entre firmemente. Galicia e o Norte de Portugal, que co

25 anos do eixo atlântico 192 Texto en galego

Unha vez máis, é Fraga Iribarne o que frea asociados. Realízase o primeiro Estudo lántico nunha das organizacións europeas a crise ó aconsellar ós alcaldes do seu par- Estratéxico do Eixo Atlántico, que dirixiu (e probablemente mundial) con maior vo- tido que, non só non abandonen a organi- o profesor Antonio Figueredo da Universi- lume de estudos, informes e publicacións zación, senón que se impliquen en cons- dade do Porto, coa co-dirección de Anxel en materia de cooperación transfronteiriza truír o proxecto da Eurorrexión de maneira Viñas, e cun amplo elenco de expertos ga- con máis de 150 publicacións ata a data. conxunta coa CTGNP, á que o Eixo Atlán- legos e portugueses. Estudo que se deba- tico se vai incorporar uns anos máis tarde. te no primeiro congreso do Eixo Atlántico No marco da colaboración co goberno ga- celebrado en Vigo en 1996 e no que par- lego, o Eixo Atlántico abre unha represen- ticiparon máis de 400 dirixentes sociais, No primeiro mandato de Manuel Pérez, tación en Bruxelas, na sede da Fundación políticos, económicos e académicos da con Fernando Gomes de Vicepresidente Galicia Europa, converténdose na primeira Eurorrexión. Por primeira vez en Europa, (ou co-presidente, como a Pérez lle gus- entidade galaico – portuguesa con repre- unha Eurorrexión ten unha folla de ruta taba dicir para recoñecer o papel de Fer- sentación propia para alén da REPER por- para a vindeira década, realizada con rigor nando Gomes na construción do proxecto tuguesa. e debatida coa sociedade, nun exemplo e o seu liderado na rexión Norte de Portu- claro e que se anticipa ó que a Comisión gal) deséñanse as liñas que van configurar Europea vai definir anos máis tarde como Tamén é nesa época cando se produce a o Eixo Atlántico no futuro: achegar o Eixo “gobernanza”. primeira ampliación do Eixo Atlántico coa ós cidadáns mediante programas culturais entrada de cinco novas cidades, o que a e deportivos, con especial vocación cara sitúa en dezaoito membros. os segmentos máis novos, abrir o deba- O congreso de debate das propostas coa te á sociedade, e convertelo de maneira sociedade, reuniu en Vigo a dirixentes de progresiva nun think tank de coñecemento tódolos ámbitos da Eurorrexión, e foi in- Nesta primeira etapa prodúcense algún con base nas cuestións ligadas ó desenvol- augurado polo de entón Ministro e hoxe dos fitos que van marcar de forma posi- vemento local e rexional e á cooperación Presidente do Goberno Español, Mariano tiva o devir do Eixo Atlántico nos seguin- transfronteiriza. E por suposto, orientado Rajoy. A clausura corre a cargo do Presi- tes anos. A sintonía persoal entre Fer- a construír un lobby en Europa que per- dente da Xunta de Galicia, Manuel Fraga, nando Gomes e Manuel Pérez xera unha mita incidir na configuración das políticas e concédense por vez primeira as medallas filosofía baseada no concepto de cidades de cooperación, nun momento no que do Eixo Atlántico coas que se recoñece a competidoras por natureza, cooperando Jacques Delors está a liderar un proxec- aquelas persoas ou institucións que des- por vontade política. Ou nunha afortuna- to de construción europea participativo e envolven un traballo relevante en prol da da expresión de Manuel Pérez que vai a ilusionante. cooperación e da construción da Eurorre- constituír un lema permanente: “Os alcal- xión. Mário Soares, o empresario galaico des temos todos os mesmos problemas, – portugués Cordo Boullosa e o propio independentemente da nosa cor política. Así, nacen os Xogos do Eixo Atlántico, Fraga Iribarne foron os primeiros galar- Ó Eixo vimos colaborar na resolución de- que na súa derradeira edición en 2015 doados. ses problemas. Para pelexarnos xa temos acadaron os 1800 participantes, nun caso as campañas electorais”. Esta filosofía e a único en Europa; a Bienal de Pintura ou o súa xestión carismática, levaron a que teña Premio de Narrativa. Normalízanse as reu- No desenvolvemento do Estudo Estra- sido o único presidente reelixido nos 25 nións de alcaldes e créanse as Comisións téxico xorden un importante número de anos de vida da organización. Delegadas temáticas, integradas polos estudos e publicacións que van continuar concelleiros de área de tódolos concellos no tempo, e que converteron ó Eixo At-

193 25 años del eixo atlántico

Tamén é nesa época cando o Eixo toma co que os gobernos de Felipe González gran referente de cohesión territorial na partido a favor das candidaturas de Gui- e de António Guterres souberon crear en Eurorrexión. Máis tarde virían novas cone- marães e da Muralla de Lugo a Patrimonio Bruxelas, e de maneira especial na área xións na Eurorrexión, concretamente en- da Humanidade, felizmente aprobadas, de Política Rexional e Fondos Comunita- tre Chaves e Verín, nunha conexión que co argumento de que o que beneficia a rios. Lobby por desgraza desaparecido une a provincia de Ourense e Lisboa por un, beneficia a todos os que constituímos dende hai unha década sen que ningún unha autoestrada interior. o sistema urbano da Eurorrexión. Actos goberno posterior, en ámbolos dous paí- políticos de apoio a ámbalas dúas can- ses e de ámbalas dúas cores, soubese re- Os anos posteriores reforzan a interlo- didaturas teñen lugar en Guimarães e en cuperalo. cución cos dirixentes dos gobernos de Lugo. Anos máis tarde repetirase o apoio ámbolos dous países, enmarcados no ás candidaturas da Torre de Hércules da Lobby que non só se impulsa en Bruxe- que xa vai ir para sempre unido de modo Coruña, do Bom Jesús de Braga e da Ri- las, senón tamén dunha maneira especial- indisociable ó nome do Eixo Atlántico: a beira Sacra de Lugo. mente activa, na Península Ibérica, para defensa da modernización ferroviaria da influír nas decisións de ámbolos dous go- liña Lisboa – A Coruña, no seu tramo in- Como consecuencia lóxica da apertura bernos, nun momento no que as rexións ternacional Porto – Vigo, ó que nos imos dunha oficina en Bruxelas, o Eixo - Atlán e as cidades se xogan o seu futuro no referir máis adiante. tico preséntase na capital comunitaria reparto dos fondos estruturais e de co- con padriños de luxo. Manuel Pérez e hesión que van determinar o desenvolve- Non se pode dar por pechada esta pri- Fernando Gomes reúnense co daquela mento nos anos seguintes. Cavaco Silva, meira etapa fundacional, que transcorre Presidente do Parlamento Europeo, Álva- Felipe González, ou Carlos Westendorf dende finais de 1992 ata 1999, sen refe- ro Gil Robles e, con posterioridade, ten son algúns dos dirixentes nacionais que rirnos á inauguración dos Xogos do Eixo lugar un acto público presidido por Eneko se reúnen cos dirixentes do Eixo Atlánti- Atlántico en Chaves. Novecentos depor- Landaburu, Director Xeral da por entón co. Reunión cuxos resultados, afortunada- tistas participan nos segundos Xogos (os chamada DG XVI, DG Regio na actualida- mente, están á vista 20 anos máis tarde. primeiros foron en Ferrol), que teñen a de. Landaburu non só é naquel momento singularidade de ser inaugurados por vez o todopoderoso responsable dos fondos Neste período, finalmente, e grazas á xes- primeira polo Presidente do Goberno estruturais a nivel europeo, senón o co– tión política de Fernando Gomes co go- Portugués António Guterres, ó que re- ideólogo da creación do Eixo Atlántico berno de António Guterres, ó que se vai presenta un apoio determinante nos seus xunto con Fernando Gomes, como xa si- incorporar un ano máis tarde, finalizarase inicios. nalamos con anterioridade. a conexión da autoestrada do atlántico coa A3 en Valença, conectando Lisboa A partires dese momento a presenza do e A Coruña por autoestrada por vez pri- Eixo en Bruxelas crece de maneira expo- meira, o que constitúe o primeiro éxito nencial, asociada ó poderoso lobby ibéri- político do Eixo Atlántico e o primeiro

25 anos do eixo atlântico 194 Texto en galego

Segunda Etapa: consolidación 1999-2005

Esta etapa iníciase coa presidencia de a primeira vez en Europa que tódolos al- novamente reúne a máis de 500 dirixen- Mesquita Machado, alcalde de Braga, caldes elaboran, cunha participación moi tes sociais, económicos, políticos, acadé- prosigue coa de Manuel Cabezas, alcalde activa, un documento conxunto no que, micos e culturais, da Eurorrexión, neste de Ourense, Rui Río, alcalde do Porto, e reivindicando o de todos, reivindican o caso en Ourense, en 2005. remata coa presidencia de Sánchez Bu- de cada un. Os localismos parecen rele- gallo, alcalde de Santiago. Etapa na que, gados ao faiado da historia, da que anos Neste período tamén se produce un fito unha vez conseguida a finalización da co- máis tarde, desgraciadamente, van volver de grande importancia no seu momento: nexión por autoestrada entre Portugal e saír. a adhesión do Eixo Atlántico á Comunida- Galicia, o Eixo Atlántico se centra na co- de de Traballo Galicia – Norte de Portu- nexión ferroviaria. Son os tempos da alta O mapa de infraestruturas do Eixo Atlán- gal, CTNPG, presidida por Manuel Fraga velocidade. É máis... son os tempos nos tico inicia un percorrido que o leva den- e Luís Braga da Cruz; proceso de adhe- que non existía máis opción que a alta ve- de os despachos dos gobernos nacionais sión froito dunha longa e delicada nego- locidade. O Goberno Portugués traballa ata o do Comisario Barnier, na Comisión ciación dada a asimetría existente entre na opción do T deitado, cun eixo verti- Europea, pasando pola presidencia da os membros da CTGNP e o Eixo Atlánti- cal entre Lisboa e Vigo (ampliable cando Xunta de Galicia e da CCDR-N, Comisión co, que se soluciona coa creación dun es- chegase o AVE español, que nos seus ini- de Coordinación e Desenvolvemento da pazo propio no seo da CTGNP adecuado cios se proxectaba facer en L, con entrada Rexión Norte, converténdose nun docu- ó perfil e escala do Eixo Atlántico. Este ata Vigo polo Miño e subida ata Ferrol) mento de referencia na planificación das proceso xerou importantes sinerxías na e unha saída transversal dende Porto ata infraestruturas e, por conseguinte, na or- súa orixe pero co paso do tempo revelou- Salamanca, e dende alí a Madrid, Barcelo- denación do territorio para tódolos go- se manifestamente inútil ante o progresi- na e Francia, seguindo o futuro esquema bernos implicados. Pero ademais, tamén vo deterioro da CTGNP, que levou incluso da alta velocidade española. se converteu nun referente en materia de á aprobación – con carácter previo – aín- gobernanza e de argumentos solidarios da non materializada da saída do Eixo At- A conexión internacional, chamada Por- con visión do territorio por parte dos al- lántico da CTGNP, moción aprobada na to – Vigo naquel momento, deséñase en caldes asociados ó Eixo Atlántico. Comisión Executiva que se celebrou en formato AVE/TGV entre Braga e Vigo. Viana do Castelo en 2015. Mentres nada avanza do lado español, a Esta época caracterízase por un forte im- pesares das numerosas promesas conti- pulso á investigación do territorio aplica- das no Plan Galicia co que se tenta paliar da ó desenvolvemento da Eurorrexión e Outro elemento de gran importancia na a incompetencia que causou o desastre á planificación para o uso eficiente dos historia da Eurorrexión é a elaboración do Prestige, o Goberno Portugués des- fondos europeos do período 2000–2007. conxunta, en rede, da Axenda 21 por bloquea o proceso, en cumprimento do Elabóranse os segundos estudos estra- parte dos concellos do Eixo en colabora- acordo ó que chega a Comisión Executiva téxicos, que se concretan nunha folla de ción coa CCDR-N e a Xunta de Galicia. do Eixo Atlántico co Primeiro Ministro Gu- ruta de gran importancia para os con- É un proceso longo, complicado pero terres en Braga. É o comezo da estratexia cellos: a primeira axenda estratéxica do moi innovador e que muda o concepto ferroviaria do Eixo Atlántico, que ocupou Eixo Atlántico, subtitulada “7 ideas para medioambiental nas cidades asociadas, máis de 15 anos, e que xa por fin parece 7 anos decisivos”. Dirixida polo profesor introducindo o concepto da sustenta- que vai ser cumprida. da Universidade de Vigo, Luis Domín- bilidade como unha visión máis ampla guez, reúne un extraordinario think tank e estratéxica. Innovador porque, unha Pero como hai vida máis alá do tren, e este con algunhas das máis respectadas per- vez máis por vez primeira en Europa, se non pode entenderse sen unha visión glo- sonalidades da Eurorrexión: Fernando desenvolve un proceso de elaboración e bal do territorio, elabórase o mapa das in- González Laxe, ex-presidente da Xunta posta en funcionamento da Axenda 21 en fraestruturas, documento que recolle tó- de Galicia, Arlindo Cunha, Luís Braga da rede e con carácter transfronteirizo. Pero dalas necesidades da Eurorrexión para o Cruz, Luís Valente de Oliveira, todos eles tamén porque se renuncia ó modelo do- seu desenvolvemento. Dirixido polos pro- ex-ministros de diferentes gobernos por- minante do ICLEI, máis mediático, e se fesores Pardellas (Universidade de Vigo) tugueses, configuran este think tank. O aplica o modelo da Axencia de Ecoloxía e Figueiredo (Universidade de Porto), é documento é debatido nun congreso que de Barcelona, máis aplicable ó plan urba-

195 25 años del eixo atlántico

nístico, ó plan estratéxico e ó desenvol- Outro grave problema leva tempo latente a unha economía de guerra e centrarse vemento de instrumentos clave como os e está próximo a estalar: mentres o Eixo na saída da crise, tanto a nivel de cidades plans de mobilidade sostible. Froito des- Atlántico prepara ás súas cidades para un coma a nivel de Eurorrexión, e en crear te proceso nace a Axencia de Ecoloxía futuro pluscuamperfecto, fomentando a devasas, é dicir, mecanismos que reforcen Urbana do Eixo Atlántico (Eixoecoloxía), innovación, a cultura, o desenvolvemen- as cidades para previr situacións análogas que continúa desenvolvendo servizos de to rexional e local, a política urbana, a no futuro. A fórmula máxica é precisa- consultoría ambiental para os concellos sustentabilidade e a investigación como mente o traballo en rede e a cooperación. asociados, de forma gratuíta. elementos dun desenvolvemento local e Xuntos para ser máis fortes. urbano harmónico e solidario, unha bru- tal crise económica cuxa orixe se sitúa nas Os cambios políticos que se producen en A parte positiva é que a crise permite tes- políticas de des-regularización das políti- ámbolos dous países obrigan a retomar tar a fortaleza da estrutura do Eixo Atlánti- cas económicas impulsadas por Reagan constantemente a defensa da comunica- co, que – no medio dun tsunami que leva nos afastados anos 90, e que leva máis ción ferroviaria. Son anos de constantes por diante grande parte das estruturas da de 25 anos latindo baixo terra, comeza a cambios no mundo. O 11S, o ataque ás arquitectura estratéxica existentes – non aflorar, ata precipitarse nun estalido bru- torres xemelgas de Nova York e ó Pentá- só non sobrevive, senón que se adapta á tal que afunde o primeiro mundo na súa gono, e as súas consecuencias inmedia- nova situación, e mesmo crece en número maior crise dende o crac do 29 no século tas, a segunda Guerra do Golfo, Iraq e de membros sen renunciar ó seu ADN: as pasado. España e Portugal, na primeira Afganistán, mudan o mundo e a xeopo- políticas sociais, culturais, deportivas e a liña do tsunami, son dous dos países máis lítica tal e como a coñeciamos. A entrada investigación aplicada sobre o territorio. afectados e dos que se ven obrigados a en vigor do Euro vai reforzar o concepto tomar as medidas máis drásticas, recor- político de Europa coincidindo coa entra- tando de maneira radical o seu orzamen- da no novo século. O atentado terrorista to público. de carácter yihadista que asola Madrid, inaugura unha nova época de atentados indiscriminados contra a poboación civil A primeira vítima da guerra é a verdade. que van alterar de forma radical os esque- A primeira vítima das crises é a política mas de seguridade internos en Europa, social e os concellos. Enfrontándose con pondo en risco os adiantos realizados en esta situación, sen apenas marxe de tem- materia de libre circulación no marco de po de resposta, o Eixo Atlántico debe re- Schengen. orientar toda a súa estratexia, adaptarse

25 anos do eixo atlântico 196 Texto en galego

Terceira fase: o Eixo xoga na Champions. 2005-2017

Quizais o símil futbolístico sexa o que Esta é a nova ecuación pos-crise, e niso O impulso ó que constitúe o noso ADN defina mellor esta fase. O Eixo Atlántico púxose a traballar o Eixo Atlántico en colectivo e que reforza a xeración de sobrevive á crise, pero aproveita os mo- canto comprobamos a dimensión e con- masa crítica, auténtica columna vertebral mentos duros para reflexionar, aprender secuencias da crise. Porque da crise pó- da cooperación e o desenvolvemento dos erros cometidos e reinventarse para dese saír, pero só cando es o máis forte. económico: a cultura, o deporte, a edu- adecuarse a unha Europa distinta daque- E o sistema urbano do Eixo Atlántico tiña cación e a formación seguen a constituír la que impulsou o seu nacemento, a un as condicións e a vontade de ser o máis o 50% da programación do Eixo; mundo distinto daquel no que se desen- forte. volveu a súa infancia e a un futuro que xa 3- A mellora das condicións de vida das se converteu de golpe no presente. Por Co reforzo que, en tódolos ámbitos, su- poboacións de fronteira, impulsando a explicalo dunha forma gráfica, debemos puxo a ampliación, o Eixo Atlántico aco- creación de recursos conxuntos de saú- de acudir a aquel graffiti que alguén de- meteu unha triple estratexia: de, ou a coordinación dos existentes para buxou nunha parede de Bogotá e que evitar o seu peche pola falta de recursos deu a coñecer ó grande poeta uruguaio e de poboación. O establecemento do Mário Bennedetti: “Agora que sabíamos transporte interurbano transfronteirizo, as respostas, cámbiannos as preguntas” Por unha banda o reforzo interior en base a unas ideas forza moi concretas: ou a creación de estruturas conxuntas de seguridade. Para desenvolver estas polí- A primeira táctica é favorecer a amplia- ticas créase unha estrutura que serva de ción. Moitas cidades creceron durante 1- As conexións ferroviarias tanto de pa- laboratorio para todo o territorio. E así a crise e convertéronse en membros do saxeiros como de mercadorías; (o terceiro nace, no seo do Eixo Atlántico, a Euroci- sistema urbano. Canto máis dura é a tor- eixo ibérico do Plan Europeo de trans- dade Chaves – Verín, que xa é un referen- menta, máis barcos buscan o refuxio do portes ferroviarios, Aveiro – Vilar Formo- te en toda Europa, recoñecida pola Comi- porto seguro. E así, as cidades emer- so – Salamanca – fronteira francesa, que sión Europea co premio REGIO AWARDS xentes buscan a cobertura do Eixo para non estaba proposto inicialmente polos que lle foi outorgado en 2015. protexerse e reforzarse nun novo medio gobernos, foi incluído no último minuto ó que están accedendo na metade da cri- polo Ministro Portugués, Álvaro Santos, ó 4- É tamén neste contexto onde o Eixo se. A ampliación do Eixo péchase con 38 día seguinte dunha reunión que tivo lugar Atlántico promove unha campaña a nivel asociados, o que significa que en 15 anos no despacho do Conselleiro Agustín Her- europeo, en colaboración coas organiza- duplicou o seu número de integrantes nández, na que participaron a Xunta de cións de consumidores españois – OCU dende os 13 iniciais. O proxecto é cada Galicia, o Eixo Atlántico e Mário Lopes, – e portuguesa – DECO-, á que se suman vez máis sólido e viable. Presidente de ADEFERSIT – Asociación Portuguesa para o Desenvolvemento dos máis de 10 países nunha primeira fase, Sistemas Integrados de Transporte -, e o que recolle máis de 117.000 sinaturas na Pero é necesario tamén cambiar os con- asesor externo do Ministro de Economía, plataforma change.org, en apoio da po- ceptos. Xa non podemos falar de infraes- Álvaro Santos, ó que acompañaba Ma- sición do Parlamento Europeo e da Co- truturas senón de transportes. E non po- nuel Aroso, dirixente así mesmo de ADE- misión Europea, para a desaparición do demos falar de transportes sen falar de FERSIT); roaming telefónico, ó que de maneira in- política marítima. Como non podemos comprensible, o Consello se opón, máis falar de turismo sen falar de sustentabi- preocupado polos intereses das opera- lidade, de conservación do patrimonio e 2- O impulso ó Camiño Portugués de doras que polos dereitos dos cidadáns. da natureza e, por suposto, de cultura. Santiago, irmán pobre do Camiño Fran- A campaña remata ó asinarse o acordo Como tampouco podemos falar de pro- cés, co que se deberá equiparar até o polo que se pon data de caducidade ó greso sen emprego, nin de emprego sen 2021, vindeiro Ano Santo; roaming en Europa, en xuño de 2017, e competitividade, nin de competitividade por tanto conséguese unha vitoria históri- e crecemento sen I+D e sen innovación. ca de dimensión europea.

197 25 años del eixo atlántico

Para poder desenvolver todas estás ac- gallo, alcalde de Santiago e Presidente nais coma nas internacionais, espertando cións, trabállase na segunda pata da do Eixo Atlántico. Bugallo inicia unha in- un grande interese nos países latinoame- estratexia: a creación e vertebración de tensa rolda de contactos en Bruxelas para ricanos. redes europeas. O traballo comeza coa situar o lobby de fronteira na discusión imprescindible organización da fronteira dos novos fondos comunitarios, o que se Pero sobre todo é unha situación estra- hispano – portuguesa, onde existían mul- consegue con éxito ó ser os fondos de ñamente anómala a que leva á reflexión titude de organizacións que traballaban cooperación dos poucos que non sofren sobre esta necesidade. En 2009 o segun- sen coordinación. En 2009 o Eixo Atlánti- recortes no orzamento comunitario. Anos do goberno de José Socrates, xa inmerso co convoca en Guimarães a primeira con- máis tarde coas presidencias de José Ma- nunha crise que non rematan de recoñe- ferencia da fronteira ibérica, á que asisten ría Costa, alcalde de Viana do Castelo, e cer ó igual que o seu homologo español máis de 200 persoas de tódalas organiza- de Carlos Negreira, alcalde da Coruña, o Zapatero, viuse na obriga de implantar cións que traballan nos territorios de fron- lobby europeo vai experimentar un novo peaxes nas denominadas SCUT (autovías teira, e que nin sequera se coñecen entre impulso que se materializa na convocato- sen custo para o usuario) que funcionaban si. O encontro é presidido polo Ministro ria do primeiro congreso europeo de fron- de forma gratuíta mediante a denomina- Portugués Nunes Correia, e pola Ministra teiras que ten lugar na Coruña, en 2012 da peaxe na sombra. O sistema de pago Española Elena Salgado, que son entre- e que inaugura por videoconferencia o que deseña o por aquel entón Secretário vistados en directo para o primeiro pro- Presidente da Comisión Europea, Durão de Estado dás Obras Públicas, Paulo grama de radio transfronteirizo na historia Barroso. A presidencia da Conferencia Campos, é tan desafortunado e comple- da fronteira, e probablemente de Europa, das cidades do Eixo o Atlántico, primeiro xo que provoca a fuxida do turismo es- que se emite dende o propio Congreso. asumida por Sánchez Bugallo, posterior- pañol, non polo feito de ter que pagar o (Ser de Vigo e Rádio Clube do Minho, de mente por Carlos Negreira e na actualida- peaxe senón pola imposibilidade material Braga, producen de maneira conxunta o de por José María Costa, ou a presidencia de facelo. O impacto no Norte de Portu- programa). da delegación portuguesa no Comité das gal, primeiro territorio onde se implanta Rexións que tamén recae en José María a medida é brutal: unha caída do 40% no Costa, marcou unha década de liderado Como resultado desta conferencia nace sector servizos no primeiro ano de im- de dirixentes do Eixo Atlántico nas estru- a RIET (Rede Ibérica de Entidades Trans- plantación da medida. O Eixo Atlántico, a turas europeas, o que nunca antes oco- fronteirizas) que 8 anos despois continúa instancias do alcalde de Viana do Castelo rrera, e o que permitiu unha interlocución representando os intereses das poboa- que lidera a oposición á medida, asume privilexiada coas institucións europeas; e cións de fronteira dende a triple vertente o liderado do movemento de oposición, que tamén permitiu constatar o éxito da dos seus socios: redes de cidades, univer- ó que se suman as organizacións empre- estratexia deseñada polo Eixo Atlántico. sidades e organizacións empresariais. sariais, a Xunta de Galicia, e incluso a CC- DR-N coas limitacións que supón a súa A terceira pata da estratexia é o impulso dependencia orgánica do goberno que Unha vez que se constitúe a RIET, aván- á creación de plataformas e recursos me- implantou a medida. Dous anos despois zase na creación de estruturas europeas diáticos conxuntos. No ano 2006 o Eixo o Goberno Portugués acepta a proposta que permitan ás redes de cooperación Atlántico promove, coa colaboración da do Eixo Atlántico para aplicar a Directiva falar cunha voz única en Bruxelas e defen- Fundación Caixanova, a produción dun europea sobre a interoperabilidade de der os intereses das cidades e dos cida- documental sobre a Eurorrexión, dirixi- sistemas de pago de peaxes, que aínda dáns que viven en territorios de frontei- do por Manuel Campo Vidal, Presidente ningún país europeo aplicara na década ra. Transportes, Política Rexional e sobre da Academia da Televisión en España. transcorrida dende a súa aprobación. E todo Mercado Interior son os ámbitos A serie constitúe, non só un documento así se verifica no Cumio Ibérico, solucio- prioritarios de interlocución en Bruxelas. histórico de primeira orde, senón unha nando o problema das peaxes nun 90% En 2010, créase en Santiago de Compos- auténtica enciclopedia audiovisual da e pasando a ser o primeiro territorio eu- tela a Conferencia Europea de Redes de Eurorrexión e da cooperación. A RTP e a ropeo que implanta a citada interopera- Cidades Transfronteirizas e Interrexionais, TVG emiten os capítulos que constitúen a bilidade. cuxo primeiro presidente é Sánchez Bu- serie documental, tanto nas cadeas nacio-

25 anos do eixo atlântico 198 Texto en galego

Esta batalla nunca sería gañada sen a es- Coas guías de turismo da Eurorrexión, que fixeron posible a cooperación duran- treita e permanente implicación dos me- que edita o Eixo Atlántico, desenvólvese te estes anos: Carlos Beltrán en España, dios de comunicación. Se un país non se unha campaña de difusión que en 2016 José Soeiro en Portugal e José Palma na constrúe con medios de comunicación permitiu distribuír 45.000 exemplares nun Comisión Europea. libres, unha Eurorrexión non se vai es- día, en colaboración cos grupos xornalís- truturar socialmente ata que non existan ticos La Capital, El Progreso, La Región, Por vez primeira na historia das fronteiras mecanismos para ter acceso á mesma in- Correio do Minho, Radio Vigo e Galicia europeas, dous Xefes de Estado, presi- formación, libre e veraz, eliminando o de- Confidencial. den de maneira conxunta un acto de coo- rradeiro efecto fronteira. En consecuencia peración. deséñase unha estratexia de comunica- Estes procesos desembocaron na pre- ción tendente a normalizar a información sentación, en 2016, dunha proposta ós en toda a Eurorrexión, ampliando o que Neste marco é onde se encadra o futu- Fondos de Cooperación, entre o Eixo At- ata entón era de maneira exclusiva o eixo ro inmediato do Eixo Atlántico que no lántico e 14 medios de comunicación das fundacional Vigo – Porto. Iníciase así un 2017 vai debater con seus membros e a dúas rexións, para crear produtos xorna- proceso de formación e información dos sociedade da Eurorrexión un novo docu- lísticos conxuntos. xornalistas que desenvolven o seu labor mento estratéxico que recolla as políticas neste ámbito; proceso que se desenvolve a desenvolver durante a vindeira década, en colaboración coa Comisión Europea e E así chegamos ó 25 aniversario, co acto para reforzar o desenvolvemento local, o Parlamento Europeo. Ó mesmo tempo, que representa un punto de inflexión na a democracia a través da gobernanza e ponse en marcha o primeiro programa vida do Eixo Atlántico, e tamén da coope- da transparencia, e o fortalecemento da de radio e televisión transfronteirizo, ini- ración: en 2015, ano no que se conmemo- sociedade civil e das súas institucións de cialmente con Localia Vigo/Radio Vigo e ran os 25 anos da cooperación en Europa proximidade, os concellos, para previr Minho TV, como resultado da experien- dende que se creou o primeiro programa situacións como as vividas nos seis anos cia piloto desenvolvida no congreso da Interreg, os Xefes de Estado dos dous precedentes. fronteira ó que nos referimos antes. Pos- países, o rei Felipe VI e o Presidente Ca- teriormente incorpórase á Radio Galega vaco Silva, presiden de maneira conxunta e Antena Minho a Expocidades, feira do a Asemblea Xeral do Eixo Atlántico na turismo de proximidade do Eixo Atlánti- Coruña, e entregan as Medallas de Ouro co, dende onde se emite en directo un da entidade que, nesta ocasión, recoñe- programa de 3 horas en estudo aberto. cen o traballo dos servidores do estado

199 25 años del eixo atlántico

Os fitos de referencia nestes 25 anos

Masa crítica e cambio de percepción e mentalidade

Máis alá da literatura e da poesía coa que principais de Europa. Masa crítica que se anos despois e no marco da nova Europa adoitamos adornar os proxectos que nos constrúe e se consolida en base a áreas na que se desenvolven os máis novos, xa ilusionan, a cooperación é, por enriba de funcionais que estruturan un desenvolve- non se usa o termo portugués ou galego todo, masa crítica. Dito doutra maneira, mento socioeconómico compartido. cun matiz pexorativo. Pode parecer unha unidos somos máis fortes. Unha área ur- cuestión anecdótica pero posiblemente bana de 7 millóns de habitantes que se sexa o principal logro do Eixo Atlántico Pero a cooperación tamén é unha ade- estruturan de maneira conxunta sen per- nestes anos; porque sen esa base, todo o cuación da mentalidade que supere vellos der a súa identidade rexional, nin cada demais non existiría. tabús e malentendidos herdados de dúas unha das identidades locais que a inte- ditaduras que se desprezaban mutua- gran, configúrase como a terceira área ur- mente a pesares de ter constituído o Pac- bana da Península Ibérica e unha das dez to Ibérico, de triste lembranza. Vintecinco

Xeración de institucións virtuais : Axencia de Ecoloxía Urbana, secretariados, etc.

Para xerar masa critica é preciso xerar concellos en materia de sustentabilidade Carmen Pardo e Ana Ladeiras – que aco- unha dinámica permanente e normali- e planificación urbana. meten en solitario a creación dun proxec- zada. Iso require estruturas compartidas to de servizos municipais compartidos. que se convertan, nalgúns casos, en ins- O Eixo Atlántico xerou o concepto de Así mesmo, créanse varios secretariados titucións comúns, aínda que a pertenza a Cooperación de Segunda Xeración (C2X), de xestión vinculados ós principais even- dous estados con tipoloxías administra- concepto creado por Luis Braga da Cruz tos deportivos, culturais, educativos, turís- tivas e territoriais moi distintas dificulta e que viu a luz publicamente no congreso ticos, etc. que constitúen departamentos de maneira extraordinaria esta estratexia. do II Estudos Estratéxicos do Eixo Atlánti- compartidos, integrados por funcionarios Por iso, o Eixo Atlántico optou por crear co, que se celebrou en Ourense en 2005. dos concellos asociados, para garantir a estruturas compartidas, dende o máis xestión dos programas. absoluto respecto e espírito de colabora- É o marco ideal para o desenvolvemento ción – non sempre entendido – ás institu- da Eurocidade, que se converte no refe- cións de ámbolos dous Estados. De todas estas estruturas, a máis relevan- rente da C2X, até conseguir en 2015 o te é, sen dubida, a Eurocidade Chaves premio Regio Star da Comisión Europea. – Verín, nacida da vontade e da ilusión Así nace a Axencia de Ecoloxía Urbana de dous alcaldes – João Baptista e Juan do Eixo Atlántico (Eixoecoloxía), segunda Jiménez – respectivamente – e do tra- existente en Europa, e que se configura ballo de dúas responsables municipais – como un servizo compartido de apoio ós

25 anos do eixo atlântico 200 Texto en galego

Defensa dos intereses da Eurorrexión

Na súa faceta de Lobby o Eixo Atlántico polas peaxes en Portugal, polo intento de ou unas políticas europeas e a subseguinte converteuse na voz da Eurorrexión e na desaparición da conexión ferroviaria entre adscrición de fondos para financialas. institución de referencia na defensa dos Porto e Vigo, ou simplemente na defensa seus intereses comúns, isto visualizouse de das redes ferroviarias de mercadorías, nas maneira clara en conflitos como os xerados infraestruturas, nos investimentos públicos

Redes

En 2009 o Eixo Atlántico convoca a pri- No ámbito europeo, o Eixo Atlántico gas dos participantes que procedían de meira conferencia da fronteira hispano impulsa a creación de EUROMOT e pos- tódalas fronteiras de Europa. – portuguesa, que se celebra en Gui- teriormente de CECINC, redes de enti- marães. Por vez primeira as organización dades de cooperación transfronteirizas Na actualidade estase a traballar na con- existentes ou as entidades que están a e territoriais. Pero a nivel europeo aínda figuración dunha plataforma da L sud-eu- tentar asociarse para cooperar, atópan- hai barreiras máis fortes que derrubar, ropea (Conferencia das cidades do Eixo se cara a cara, coñécense e comparten especialmente as derivadas de modelos o Atlántico, Rede Ibérica e as cidades do ideas. Nese mesmo ano créase a RIET, administrativos e culturais moi diferentes. Mediterráneo) para desenvolver proxec- Rede Ibérica de Entidades Transfrontei- Ningún dos dous proxectos se consolida, tos conxuntos e defender os intereses das rizas, rede integrada por asociacións de a pesares de que a CECINC chegou a ce- fronteiras do sur de Europa ante a Comi- concellos, eurocidades, redes de universi- lebrar o primeiro congreso europeo de sión Europea. dades e entidades empresariais de toda a fronteiras na Coruña en 2012, e a editar fronteira luso – española. unha publicación coas reflexións e ache-

Autoestradas

A culminación da autoestrada Porto – de Coura, a uns 20 quilómetros da fron- xeiros. En 1998, os presidentes Guterres Vigo foi non só o primeiro logro do Eixo teira, pero no medio do monte polo que e Aznar inauguran a conexión en Valença. Atlántico senón o primeiro gran fito da resultaba pouco operativo. Nunha acción A circunvalación de Vigo, que permite ir Eurorrexión e a primeira obra estrutúran- coordinada no tempo, Fernando Gomes dende Ferrol até Lisboa por autoestra- te compartida. Galicia rematara a autovía consegue o impulso definitivo para o tra- da, terá que agardar ata 2005. Pero xa se até Tui e estaba en curso a finalización do mo que falta coa escusa da vindeira Euro- pode circular por autoestrada entre Vigo tramo de peaxe entre Porriño e Tui. Para copa de Seleccións en Portugal. Pola súa e Porto. chegar dende o norte de Galicia tíñase parte, Manolo Pérez, alcalde de Vigo con- que cruzar Vigo. Pola súa banda, a auto- segue a aprobación da circunvalación ex- estrada portuguesa finalizaba en Paredes terior de Vigo, denominada Rande - Pu-

201 25 años del eixo atlántico

Tren

Dúas épocas claramente diferenciadas na crise, coa Troika condicionando a – Lisboa poderá realizarse nun tempo distínguense neste proxecto ferroviario: política portuguesa e España na antesala estimado de 4 horas e media, incluíndo unha primeira na que se avanza nunha do rescate que finalmente consegue as paradas intermedias. Dende o Eixo liña de alta velocidade que una Braga evitar, prodúcense dúas circunstancias Atlántico convócase a tódolos alcaldes coa fronteira, da que se chega incluso a que mudan a posición política do Eixo do percorrido do tren, ós empresarios, realizar o estudo de impacto ambiental Atlántico: por unha parte a paralización á Xunta de Galicia e á CCDR-N. Todos en Portugal. Nada se avanza en España dos proxectos de alta velocidade en acoden ó Cumio que se convoca en Viana dende Vigo, aínda que os diferentes Portugal polo seu elevado custo e do Castelo en 2011 e que vai constituír gobernos van avanzando lentamente na dubidosa sustentabilidade en liñas con un punto de inflexión na reivindicación liña do Eixo Atlántico galego, que une paradas cada 100 quilómetros, ou menos. dun tren moderno e eficiente que A Coruña con Vigo e ámbalas dúas con Por outra parte, o anuncio de Comboios de comunique as dúas partes da Eurorrexión Madrid a través de Santiago e Ourense Portugal (CP), de cancelar o obsoleto tren pola costa, primeiro paso ó que seguirá nunha liña de alta velocidade. Liña que unía os 150 quilómetros entre Porto a modernización dos eixos ferroviarios aínda inconclusa despois de 25 anos, e Vigo en 210 minutos. Esta circunstancia interiores Lugo – Ourense e Costa – aínda que os tramos até Ourense sexan leva a unha formulación honesta e realista Interior Transmontano e Altoduriense. os únicos que felizmente entraron en por parte do Eixo Atlántico, que por Como resultado deste proceso o Goberno servizo, comunicando a metade norte da desgraza non ten a resposta merecida por Portugués aproba os orzamentos para Eurorrexión cun tren cómodo, rápido e parte dos gobernos nacionais: postérgase a modernización do tren entre Nine e a moderno. tacticamente a reivindicación do TGV/ fronteira, licitándose os concursos de AVE Braga – Vigo se ambos gobernos obra no segundo trimestre de 2016 e acometen a reforma e modernización prevíndose que o proceso remate en A sensibilidade demostrada pola de da liña do Miño, entre Nine e Vigo, 2018, coincidindo coa chegada do Ave entón Secretaria de Estado portuguesa para realizar a viaxe nun tren moderno Galicia – Madrid. En 2018 só resta que Ana Paula Vitorino desgraciadamente non e competitivo, nun tempo non superior o goberno español cumpra a súa parte corresponde cunha actitude semellante a 90 minutos. O goberno español, pola construíndo a saída sur de Vigo, para que coa Ministra Española Magdalena Álvarez súa banda, tería que finalizar o túnel un Alfa Pendular ou o seu equivalente que non demostra ningún interese pola subterráneo que cruza Vigo, para construír español, o ALVIA, poidan comunicar A conexión con Portugal, paralizando a chamada saída sur de Vigo, e permitir Coruña con Lisboa en 4 horas e media. calquera avance durante catro anos. E que a comunicación sexa entre Lisboa cando mudan as tornas e unha ministra e A Coruña, sen mudar de tren nin de galega, Ana Pastor, transmite interese estación. Coa prevista modernización do cara o tema, é o goberno portugués o principal eixo ferroviario Lisboa – Porto, que demostra o seu desinterese. Neste e a entrada en servizo da moderna liña contexto, e coa inmersión dos dous países A Coruña – Vigo, a conexión A Coruña

25 anos do eixo atlântico 202 Texto en galego

Peaxes

Unha das batallas máis absurdas que tivo caeu nun 40% na área de Viana do Cas- O punto culmen é unha reunión que se que liderar o Eixo, e quizais con maior re- telo, zona cero do problema, no primeiro produce en Viana do Castelo co Secreta- percusión mediática foi o problema das ano de implantación do sistema. Moitos rio de Estado dos Transportes de Portu- chamadas SCUTs. Co rescate o goberno establecementos vinculados ó sector ser- gal, á que acoden dirixentes empresariais, portugués impulsou unha serie de medi- vizos víronse abocados ó peche por unha o Conselleiro de Medio ambiente, Territo- das impopulares e nalgúns casos confliti- decisión absurda, no medio dunha crise rio e Infraestruturas da Xunta de Galicia vas. A máis polémica foi probablemente a xeral que xa constituía unha pesada lousa. e representantes da CCDR-N. Máis de de implantar a peaxe nas autovías gratuí- trinta medios de comunicación dos dous tas, denominadas SCUT (sen custo para o países dan cobertura a rolda de prensa, o usuario). En termos portugueses, o cobro O Eixo Atlántico, liderado naquel mo- que permite facerse unha idea da expec- de peaxes alteraba substancialmente o mento polo alcalde de Viana do Castelo, tación que xerara o conflito. esquema socioeconómico de moitos ci- convocou unha vez máis a todos os sec- dadáns que vivían nun radio de 70 km ó tores implicados, incluíndo as plataformas Aínda así, teñen que transcorrer case redor do Porto e que se trasladaban dia- sociais e empresariais que se estaban a dous anos ata que o Cumio Ibérico adop- riamente ó seu traballo nesta cidade sen crear en Portugal contra a implantación da ta a medida que propuxera o Eixo Atlán- pagar ningunha peaxe. Pero en termos peaxe. A posición do Eixo Atlántico era a tico e que supón a solución do problema, da Eurorrexión o problema agravábase de facilitar o pago da peaxe, sen entrar excepto para turistas non españois ou ante a imposibilidade de pagar a peaxe na consideración de si procedía ou non emigrantes retornados que fagan a viaxe por causa do complicadísimo e absurdo o pago da mesma, xa que esta era unha co seu propio automóbil: a implantación sistema que ideou o Secretario de Estado cuestión interna dun dos dous países. da Directiva europea que obriga á inte- de Transportes. O turismo español, es- Obviamente si que se implicou en apoiar roperabilidad dos sistemas de peaxe. pecialmente o galego pola asiduidade e ós alcaldes que protestaban contra a me- Desta forma, a Eurorrexión convértese na proximidade, deixou de ir a Portugal ante dida, pero respectando o seu liderado e primeira zona europea onde se implanta a imposibilidade de pagar e a ameaza de sempre a petición dos citados alcaldes. a citada Directiva nunha década, tempo sancións por parte da GNR. O turismo transcorrido dende a súa promulgación.

Roaming O problema do roaming telefónico, se roaming para falar dende e co teu pro- aparición do roaming. É nese momento xa supón unha carga totalmente inxus- pio país. Situación que o Eixo Atlántico crítico cando o Eixo Atlántico, a través da tificada e especulativa para os cidadáns leva a Bruxelas, xa que a Comisión Euro- RIET, lanza unha campaña europea de re- europeos, para as poboacións de fron- pea descoñecía esta faceta do problema. collida de sinaturas en internet, a través teira supón ademais un agravio en ter- da plataforma Change.org, en apoio da mos de competitividade. Un empresario proposta da Comisión e do Parlamento, de Madrid, para falar co seu cliente en un mes antes da reunión da Tríade (Comi- Cando a Comisión Europea e o Parla- Barcelona, ten un custo cero de emisión sión, Parlamento e Consello) para tomar mento Europeo lanzan a iniciativa para ou recepción. Un empresario da frontei- a decisión. En coordinación coas asocia- forzar a desaparición do roaming en Eu- ra, para falar co seu cliente a 20 km, ten cións de consumidores europeas, con- ropa chocan coa oposición do Consello que pagar unha chamada internacional séguense 117.000 sinaturas nun mes. A que defende a toda costa os intereses ou roaming se lle chaman cando está a campaña remata ó aprobarse, en xullo de das operadoras, fronte ós dos cidadáns. traballar ó outro lado da fronteira. Pero 2015, a desaparición do roaming en xullo España e Portugal (gobernos conserva- o problema agrávase coa intromisión de 2017. dores), Francia (socialista) e Grecia (es- non autorizada das redes dun país no querda radical) lideran a oposición á des- territorio do outro, o que leva a pagar

203 25 años del eixo atlántico

Camiño de Santiago

Outra das iniciativas de referencia na e importancia de acometer labores de Así mesmo, foi elaborada a proposta para traxectoria do Eixo Atlántico, é a promo- mellora dos camiños así como da súa pro- que se postule como Patrimonio da Hu- ción do Camiño Portugués de Santiago. moción; así, o Eixo Atlántico asume o seu manidade pola UNESCO, como xa son o O Camiño de Santiago percorre toda a impulso en 2014, realizando un estudo Camiño Francés e o Camiño do Norte Eurorrexión nas súas múltiples rutas, va- sobre as distintas rutas existentes no Nor- rias delas no Norte de Portugal. O Cami- te de Portugal, en colaboración coa Xunta O derradeiro fito nesta batalla foi a acep- ño, con grandes deficiencias nesta área de Galicia, así coma un informe de situa- tación por parte do Presidente da Repú- sufriu un esquecemento continuado por ción, inventario de necesidades e custo blica para liderar a promoción do Camiño parte dos gobernos sendo asociacións das mesmas que, unha vez presentado ó Portugués de Santiago, en 2016. como a Asociación de Amigos do Camiño Goberno de Portugal, sirva para equipa- Portugués e as entidades locais as que lle rar estas rutas, en crecemento constante, prestaban atención. As cidades do Eixo a aquelas que gozan das mellores condi- Atlántico son conscientes da necesidade cións para o vindeiro Ano Santo en 2021.

Estudos de planificación estratéxica

É difícil expor modelos ou propostas de to especializado na materia. Unha das sables da Comisión Europea constitúen desenvolvemento sen acompañalos do grandes apostas do Eixo Atlántico foi o a extraordinaria base de coñecemento e rigor que só os datos, a análise dos mes- coñecemento, ata acuñar o termo “unha debate que asesora e acompaña todas as mos e os estudos derivados da devandita Eurorrexión do coñecemento”, do que é decisións do Eixo Atlántico. análise, achegan á proposta. Nestes 25 autor o profesor da Universidade de Vigo, anos, o Eixo Atlántico elaborou máis de Luís Domínguez. Pero tamén unha das Neste ámbito do coñecemento, na actua- 100 estudos e informes estratéxicos ven- maiores achegas foi o amplísimo ficheiro lidade o Eixo Atlántico está a desenvolver cellados con todos os ámbitos da Eurorre- de expertos de alto nivel que participa unha aposta de futuro moi innovadora: a xión: ordenación do territorio, transporte, nestes traballos. Profesores, investigado- elaboración da primeira Axenda Urbana industrias creativas, deportes, educación, res, consultores, especialistas en diversas transfronteiriza de Europa, no marco da turismo, planificación estratéxica; conver- materias, antigos membros do goberno axenda urbana europea. téndose nunha das entidades europeas portugués e antigos presidentes do go- cunha maior bagaxe de coñecemen- berno de Galicia ou antigos altos respon-

25 anos do eixo atlântico 204 Texto en galego

Xogos

Trala experiencia piloto de 1995, con ac- onde se incluíu por vez primeira o depor- o respecto ó adversario e sobre todo a tividades deportivas paralelas en varias te adaptado; Santiago de Compostela; convivencia e o intercambio de experien- cidades, os Xogos adoptaron o seu actual onde se instaurou o trofeo Xogo Limpo; cias entre os mozos deportistas galegos modelo en 1997 en Ferrol, concentrando Vila Nova de Gaia; A Coruña; Matosin- e portugueses. Ademais, os Xogos conta- todas as modalidades deportivas nun- hos; onde se renomeou o trofeo Xogo ron na súa andaina con padriños de reno- ha soa cidade. Con toda probabilidade Limpo para honrar a lembranza dunha me coma a atleta portuguesa Rosa Mota, o máis coñecido e carismático dos pro- persoa comprometida cos Xogos coma campioa olímpica de maratón nos Xogos gramas desenvoltos polo Eixo Atlántico foi Nelson Cardoso; Guimarães e Fronte de Seúl ou Chano Rodríguez, nadador es- nestes 25 anos sexan os Xogos do Eixo Atlántica (Matosinhos, Porto e Vila Nova pañol con 8 medallas de ouro nas súas di- Atlántico, que cumprirán a súa XII edición de Gaia). Dende o seu inicio con 900 par- versas participacións nos Xogos Paralím- en 2017 en Monforte de Lemos, Lugo e ticipantes, o interese que xera esta activi- picos. Primeiros Ministros, Presidentes de Sarria. dade foise incrementando ata chegar ós Galicia, Ministros e Secretarios de Estado 1800 participantes da XI edición. de Deportes participaron tradicionalmen- te na inauguración. Nestes 22 anos de historia os Xogos foron organizados de maneira conxunta cos res- Neste tempo os Xogos reafirmáron- ponsables políticos e técnicos de todas as se coma o grande evento deportivo da cidades en Chaves; Ourense; Bragança; Eurorrexión fomentando o xogo limpo,

Bienal

Nos seus 20 anos de vida, a Bienal de Creadores que non se coñecían entre si do público especializado e de galeristas, Pintura converteuse nun exemplo de mes- hoxe comparten un ámbito de debate e así coma do público en xeral, favorecendo tizaxe cultural e de impulso ós territorios de intercambio creativo. E o que é case non só o consumo cultural, senón tamén creativos. Varios dos artistas de gran re- máis importante: a Bienal, na súa itineran- o movemento económico imprescindible nome na actualidade déronse a coñecer cia polas cidades do Eixo Atlántico, per- para que os creadores poidan desenvol- na Bienal. mitiu incrementar o recoñecemento de ver o seu traballo. creadores e da súa obra por parte tanto

Mostra Musical

Nacida a proposta do por entón alcalde vatorios e escolas musicais da Eurorre- Galega grava as actuacións da fase final de Vilagarcía de Arousa, Javier Gago, que xión, á vez que se homenaxea en cada que despois son distribuídas de maneira á súa vez se facía eco dunha iniciativa da edición a compositores do territorio, rei- gratuíta nun CD, a Mostra Musical do Eixo asociación de pais e nais do conservatorio vindicando desta maneira un aspecto moi Atlántico configurouse nas cinco edicións da súa cidade, xorde coma unha aposta importante da creatividade. En colabora- que leva, coma un referente da creación e pola educación musical, para pór en valor ción coa Casa da Música de Porto e coa da educación musical. o inmenso talento que reúnen os conser- Xunta de Galicia, que a través da Radio

205 25 años del eixo atlántico

Capital da Cultura

A gran aceptación e crecente demanda autóctona da Eurorrexión, dándoa a co- mento cultural é un dos grandes logros dos programas culturais, e o seu enfoque ñecer entre os seus cidadáns. Así, dende da Capital da Cultura senón que por vez no marco de impulsar a Eurorrexión coma a etnografía ata as culturas urbanas máis primeira, do mesmo xeito que acontece un territorio creativo, conducen a crear un recentes, todas as manifestacións cultu- coa Bienal, foi neste marco no que moi- programa máis amplo que se denomina rais teñen cabida neste programa que ten tos creadores se coñecéron e iniciaron un Capital da Cultura do Eixo Atlántico. Se- unha duración de tres meses en sedes camiño compartido de intercambio de guindo o esquema da capitalidade cultu- elixidas por votación dos responsables coñecementos, creación e debate cultural ral europea, este programa pretende pór culturais dos concellos, entre as candida- en valor a produción e creación cultural turas presentadas. Pero non só o coñece-

Turismo: guías e Expocidades

O turismo non só é unha das grandes in- como iniciativa do, por aquela vereador, cidades do Eixo Atlántico en base á his- dustrias da Eurorrexión, e por tanto motor Mário Dorminsky. É tal o éxito da iniciati- toria, á etnografía, á gastronomía, e así económico e de creación de emprego, va, que se segrega da Capital da Cultura ata cinco exemplares editados ata este senón tamén o principal instrumento de e cobra vida propia. Nas edicións poste- momento. Na actualidade distribúense coñecemento e de eliminación de frontei- riores coma a celebrada en Pontevedra, 80.000 exemplares en papel e un número ras inmateriais. En consecuencia, dende incorporan novidades importantes que exponencial superior en formato dixital. o primeiro momento o Eixo Atlántico o aumentan o éxito da feira: encontros de asumiu coma unha das súas prioridades. bloggers, mesas de contratación turística Dende o 2016, uns 40.000 exemplares se O esquema é moi sinxelo: sete millóns ou catas de viños, son algunhas destas distribúen en colaboración con 6 grupos de cidadáns, cun teito de 52 fins de se- iniciativas que se reproducen cada dous de comunicación a través dos seus xor- mana anuais, supón un nicho de mercado anos. nais, radios e TV, nunha experiencia piloto moi importante no ámbito do turismo de do que se pretende, nun futuro próximo, proximidade. Así naceu Expocidades, fei- De forma complementaria, cada dous sexa a creación de produtos de comuni- ra do turismo de proximidade, que xorde anos tamén, o Eixo Atlántico edita unha cación conxuntos. como unha experiencia piloto na primeira guía de viaxes temáticos pola Eurorrexión Capital da Cultura, en Vila Nova de Gaia, para descubrir e suxerir novas viaxes pola

25 anos do eixo atlântico 206 Texto en galego

Prazas do Eixo Atlántico

A mellor mostra da implicación do Eixo tuada no medio da Avenida da Repúbli- cultura do artista Xosé Luis Otero, nado Atlántico na vida das nosas cidades é o ca, a 50 metros do Concello, onde está El no Limia galego, río que desemboca en feito, inédito en Europa, de que unha Corte Inglés; Ourense denominou Paseo Viana do Castelo, denominada Gallaecia. rede de cidades poña o seu nome a es- do Eixo Atlántico ó paseo central do Xar- Escultura que comparte emprazamento pazos públicos da cidade. Catro cidades dín Botánico, principal parque da cidade; coa obra de dous arquitectos portugue- contan con espazos denominados Eixo e finalmente, polo de agora, Viana do ses recoñecidos cun premio Pritzker: Al- Atlántico: Bragança foi a primeira, hai Castelo denominou Praza do Eixo Atlán- varo Siza (gañador en 1998) e Souto de máis dunha década, en denominar Eixo tico á praza onde converxen o paseo ma- Moura (gañador en 2011) Atlántico ó parque situado no corazón da rítimo e a rúa principal que cruza o centro cidade nova; seguiulle Vila Nova de Gaia, da cidade dende a estación de ferrocarril. que denominou Eixo Atlántico á praza si- Neste caso, ademais, instalouse unha es-

Encontros e desencontros

En colaboración co IFDR portugués (Ins- ferencia máis importante en materia de análise: os Tratados entre ámbolos dous tituto Financeiro para o Desenvolvimento relacións transfronteirizas: Encuentros y países. Este libro esgotado dende hai Regional), e por iniciativa do seu presi- Desencuentros. Este libro revisa a rela- anos, só é posible consultalo nalgunhas dente José Soeiro, en 2006 editouse o ción histórica entre España e Portugal, a bibliotecas ou no propio Eixo Atlántico. que probablemente sexa o libro de re- través do único instrumento obxectivo de

207 XOSÉ LUIS OTERO BECERRA, AUTOR DE LA PORTADA.

El artista Xosé Luís Otero desarrolla su actividad Su trabajo artístico ha sido reconocido con nume- artística desde principios de los años noventa rosos premios y becas exponiendo en muestras individuales y colectivas, La investigación de Xosé Luís Otero ha estado mar- siendo seleccionada en numerosos certámenes y cada por una reflexión acerca de la forma, el color bienales y participando en ferias de arte nacionales y la composición. Utilizando para ellos todo tipo de e internacionales. Su obra está representada en técnicas que van desde la pintura, el grabado y la colecciones privadas y públicas como la de Comité escultura hasta las instalaciones, video y fotografía. de las Regiones en Bruselas, Deputación de A Tras una primera etapa expresionista , el artista Coruña, Xunta de Galicia, Eixo Atlántico del evoluciona hacia un nuevo estadio caracterizado Noroeste Peninsular, Colección Caixanova, Insti- por una abstracción pura . tuto Valenciano de Arte Moderno, Ministerio de Cultura de España, Museo Edsvik Konstall de Esto- Frente a la idea clásica de una imagen clausurada, colmo,Embajada Española en los Países Bajos, las últimas producciones de Xosé Luís Otero ponen Ministerio de Agricultura, Instituto Cervantes en el acento en una investigación abierta y procesual. Madrid, Parlamento Europeo,….

XOSÉ LUIS OTERO BECERRA, AUTOR DA CAPA.

O artista Xosé Luís Otero desenvolve a sua ativi- O seu trabalho artístico foi reconhecido com inú- dade artística desde inícios dos anos noventa meros prémios e distinções. expondo em mostras individuais e coletivas, sendo selecionada em inúmeros certames e bie- A investigação de Xosé Luís Otero foi marcada nais e participando em feiras de arte nacionais e por uma reflexão sobre a forma, a cor e a compo- internacionais. A sua obra está representada em sição. Utilizando para estes todo o tipo de técni- coleções privadas e públicas como a do Comité cas que vão desde a pintura, a gravura e a escul- das Regiões em Bruxelas, da Deputación de A tura até às instalações, vídeo e fotografia. Depois Coruña, da Xunta de Galicia, do Eixo Atlântico do de uma primeira etapa expressionista, o artista Noroeste Peninsular, da Coleção Caixanova, do evolui para uma nova etapa caracterizada por uma Instituto Valenciano de Arte Moderno, do Ministé- abstração pura. rio da Cultura de Espanha, do Museu Edsvik Kons- tall de Estocolmo, da Embaixada Espanhola nos Face à ideia clássica de uma imagem fechada, as Países Baixos, no Ministério de Agricultura de últimas produções de Xosé Luís Otero assentam Espanha, no Instituto Cervantes em Madrid, no fortemente numa investigação aberta e proces- Parlamento Europeu, entre outras. sual.

208 XOSÉ LUIS OTERO BECERRA, AUTOR OF THE COVER

The artist Xosé Luís Otero develops his artistic activity from the beginning of the nineties exposing himself in individual and collective samples, being selected in numerous contests and biennials and participating in national and international art fairs. His work is represented in private and public collections such as the Committee of Regions in Brussels, the Provincial Council of A Coruña, the Xunta de Galicia, the Atlantic Axis of the Northwest Peninsular, the Caixanova Collection, the Valencian Institute of Modern Art, the Ministry of Culture Of Spain, Edsvik Konstall Museum in Stockholm, Embassy of Spain in the Netherlands, Ministry of Agriculture, Instituto Cervantes de Madrid, European Parliament… His artistic work has been recognized with numerous prizes and scholarships

Xosé Luís Otero's research has been marked by a reexamination of form, color and composition. Using for them all kinds of techniques ranging from painting, engraving and sculpture to installations, video and photography. After an early expressionist stage, the artist evolves into a new stage characterized by pure abstraction.

Faced with the classic idea of a closed image, the latest productions of Xosé Luís Otero put the emphasis on an open and procedural investigation.

XOSÉ LUIS OTERO BECERRA, AUTOR DA PORTADA

O artista Xosé Luís Otero desenvolve a súa actividade O seu traballo artístico foi recoñecido con numerosos artística desde principios dos anos noventa expondo en premios e bolsas mostras individuais e colectivas, sendo seleccionada en numerosos certames e bienales e participando en feiras A investigación de Xosé Luís Otero estivo marcada por de arte nacionais e internacionais. A súa obra está unha reflexión acerca da forma, a cor e a composición. Utilizando para eles todo tipo de técnicas que van representada en coleccións privadas e públicas como a desde a pintura, o gravado e a escultura até as instala- do Comité das Rexións en Bruxelas, Deputación da cións, vídeo e fotografía. Tras unha primeira etapa Coruña, Xunta de Galicia, Eixo Atlántico do Noroeste expresionista , o artista evolucionou cara a un novo Peninsular, Colección Caixanova, Instituto Valenciano de estadio caracterizado por unha abstracción pura . Arte Moderna, Ministerio de Cultura, Museo Edsvik Konstall de Estocolmo, Embaixada Española nos Países Fronte á idea clásica dunha imaxe clausurada, as últi- Baixos, Ministerio de Agricultura de España, Instituto mas producións de Xosé Luís Otero pon o acento nunha Cervantes en Madrid, Parlamento Europeo... investigación aberta e procesual.

209

Candidatura presentada en la primera convocatoria del Programa Interreg V-A Espanña-Portugal (poctep) 2014-2020”