Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Lwóweckiego Na Lata 2018 – 2021 Z Perspektywą Do Roku 2025

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Lwóweckiego na lata 2018 – 2021 z perspektywą do roku 2025

Powiat Lwówecki Zamawiający Ul. Szpitalna 4 59-600 Lwówek Śląski

GOBIO – Usługi Przyrodnicze

Wykonawca Michał Mięsikowski Ul. Bażyńskich 38/50 87-100 Toruń

Zespół autorski

mgr Monika Stankiewicz Nadzór nad projektem, opracowanie dokumentu

mgr Michał Mięsikowski Konsultacja

Miejsce/Data opracowania Toruń, 2018 r.

Spis treści Wykaz skrótów ...... 3 1. Wstęp ...... 4 1.1. Podstawa prawna ...... 4 1.2. Cel opracowania ...... 4 2. Streszczenie ...... 6 3. Założenia programu ...... 10 3.1. Dokumenty międzynarodowe ...... 10 3.2. Nadrzędne dokumenty strategiczne ...... 11 3.3. Dokumenty sektorowe ...... 13 3.4. Dokumenty o charakterze programowym i wdrożeniowym ...... 15 4. Charakterystyka obszaru ...... 22 5. Ocena stanu środowiska ...... 40 5.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza ...... 40 5.1.1. Klimat ...... 40 5.1.2. Jakość powietrza atmosferycznego ...... 42 5.2. Zagrożenia hałasem ...... 61 5.3. Pole elektromagnetyczne ...... 69 5.4. Gospodarowanie wodami ...... 72 5.5. Gospodarka wodno-ściekowa ...... 91 5.6. Zasoby geologiczne ...... 97 5.7. Gleby...... 106 5.8. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 110 5.9. Zasoby przyrodnicze ...... 113 5.10. Zagrożenia poważnymi awariami ...... 120 5.11. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii ...... 122 6. Cele programu ochrony środowiska, zadania i ich finansowanie ...... 131 7. Źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska ...... 148 8. System realizacji programu ochrony środowiska ...... 151 Spis tabel ...... 156 Spis map ...... 157 Spis rycin ...... 157 Załączniki ...... 158

Wykaz skrótów AKPOŚK – Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych CODGiK – Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej CLC2012 – Corine Land Cover 2012 BEiŚ – Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” DK - droga krajowa DP - droga powiatowa Dyrektywa Powodziowa – Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 roku w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim Dyrektywa Ptasia – Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 02 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikiego ptactwa GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GIOŚ – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS - Główny Urząd Statystyczny GZWP - Główny Zbiornik Wód Podziemnych JCWP – jednolite części wód powierzchniowych JCWPd – jednolite części wód podziemnych KPGO 2022 – Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022 KZGW – Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OSO – obszary specjalnej ochrony ptaków OZE – Odnawialne Źródła Energii OZW – obszar mający znaczenie dla Wspólnoty PEM - Promieniowanie elektromagnetyczne PEP - Polityka Ekologiczna Państwa PGN – Program Gospodarki Niskoemisyjnej PIG – Państwowy Instytut Geologiczny PM 10 – frakcja pyłu zawieszonego o średnicach cząstek nieprzekraczających 10 mikrometrów PM 2,5 – frakcja pyłu zawieszonego o średnicach cząstek nieprzekraczających 2,5 mikrometra POP - Program Ochrony Powietrza RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej UE – Unia Europejska WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WPGO 2020 – Wojewódzki Program Gospodarowania Odpadami do 2020 ZDR – zakłady dużego ryzyka ZZR – zakłady zwiększonego ryzyka t.j. – tekst jednolity b.d. – brak danych

1. Wstęp

1.1. Podstawa prawna

Obowiązek wykonania Programu Ochrony Środowiska, wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.). Zgodnie z art. 14 ust. 1 „Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. 2017 poz. 1376 i 1475). 2. Polityka ochrony środowiska jest planowana również za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska.”. Artykuł 17 nakłada odpowiednio na organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ochrony środowiska, sporządzenia odpowiednio wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, uwzględniając cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w art. 14 ust. 1. Programy, o których mowa w art. 17 uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. Artykuł 18 ust. 2 wskazuje organowi wykonawczemu, iż co 2 lata sporządzane powinny być raporty z wykonania programu. Niniejszy Program spełnia również zapisy zawarte w „Wytycznych do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” wydanych przez Ministerstwo Środowiska w 2015r. Źródła danych wykorzystanych podczas opracowania:  Starostwo Powiatowe w Lwówku Śląskim;  Urząd Gminy i Miasta Gryfów Śląski;  Urząd Gminy i Miasta Lubomierz;  Urząd Gminy i Miasta Lwówek Śląski;  Urząd Miasta i Gminy Mirsk;  Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu;  Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu;  Główny Urząd Statystyczny.

1.2. Cel opracowania

Nadrzędnym celem opracowania „Programu ochrony środowiska dla Powiatu Lwóweckiego na lata 2018- 2021 z perspektywą do roku 2025” (w skrócie POŚ) jest przeprowadzenie analizy obecnego stanu środowiska naturalnego powiatu oraz określenie kierunków działań bieżących i długofalowych samorządu w zakresie ochrony środowiska. Ochrona środowiska powinna być zagadnieniem spójnym z całością działań realizowanych przez powiat. Naczelną zasadą, która powinna być przyjęta w działaniach zmierzających do zdrowego i przyjaznego środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju. Oznacza to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia, nie ograniczając

4 możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. Zrównoważony rozwój oznacza prowadzenie szerokiej działalności gospodarczej i społecznej przy jednoczesnym ograniczaniu lub eliminowaniu degradacji środowiska naturalnego oraz na podejmowaniu działań zmierzających do rewitalizacji zniszczonych elementów środowiska. Według założeń przedstawionych w niniejszym opracowaniu, sporządzenie Programu doprowadzi do poprawy stanu środowiska naturalnego, efektywnego zarządzania środowiskiem, zapewni skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a także stworzy warunki dla wdrożenia wymagań obowiązującego w tym zakresie prawa.

2. Streszczenie Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Lwóweckiego na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2025. Zakres opracowania obejmuje:  Cele ekologiczne;  Priorytety ekologiczne;  Poziomy celów długoterminowych;  Rodzaj i harmonogram działań proekologicznych;  Środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Sposób oraz forma sporządzenia Programu Ochrony Środowiska (POŚ) jest zgodna z przyjętymi „Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”, wydanymi przez Ministerstwo Środowiska w 2015 roku. Według „Wytycznych”, w POŚ przyjęte rozwiązania muszą uwzględniać w pierwszym rzędzie, działania prowadzące do zrównoważonego gospodarowania zasobami środowiska, poprawy stanu środowiska, poprawy jakości powietrza, zapewnienie racjonalnej gospodarki odpadami i gospodarki wodno-ściekowej, przeciwdziałania zmianom klimatu i adaptacji do nich, zapobiegania klęskom żywiołowym oraz do zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców. W związku z powyższym, jednym z zapisów Wytycznych jest spójność Programu z innymi dokumentami strategicznymi oraz programowymi. Niniejsze opracowanie zawiera informacje o powiązaniach oraz wypełnianych zapisach ujętych w nadrzędnych dokumentach strategicznych, dokumentach sektorowych oraz dokumentach o charakterze programowym i wdrożeniowym. Podczas opracowania dokumentu korzystano z dostępnych danych, kierując się zasadą, że powinny być one zestandaryzowane i porównywalne. Przy sporządzeniu Programu posługiwano się metoda opisową, która polegała na charakterystyce zasobów środowiska powiatu, określeniu stanu środowiska przyrodniczego i jego zagrożeń, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Do opisu posłużono się danymi pochodzącymi z gmin powiatu oraz innych jednostek i podmiotów działających na terenie powiatu. Do przeprowadzenia analizy zostały wykorzystane również dane zgromadzone przez WIOŚ oraz GUS. Program został napisany w sposób zwięzły i prosty, w celu łatwiejszego odbioru. Zawarte informacje, cele i zadania są spójne z dokumentami strategicznymi i programowymi. Po przez badania ankietowe przeprowadzone w gminach, wskazano problemy z jakimi ma do czynienia każda jednostka a także jakie przedsięwzięcia mogą wpłynąć na polepszenie stanu środowiska w ich obrębie. Każda ocena w ramach wyznaczonych interwencji została podsumowana analizą SWOT oraz uwzględniła zagadnienia horyzontalne, takie jak: adaptacja do zmian klimatu, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, działania edukacyjne, monitoring środowiska. Na podstawie załączników

6 zawartych w „wytycznych…” określono obszary interwencji, kierunki oraz zadania wraz z wskaźnikami oraz harmonogramem realizacji oraz ich finansowania. Program obejmuje szczegółowy opis w zakresie analizy stanu środowiska i infrastruktury na terenie powiatu. Na bazie stanu środowiska jaki został zdiagnozowany, wytyczono dla jednostki cele ekologiczne, których realizacja do roku 2025 ma spowodować polepszenie stanu środowiska, w obszarach gdzie tego potrzeba, bądź utrzymywanie dobrego poziomu tam, gdzie już na obecnym etapie jest to zapewnione przez jednostki samorządu terytorialnego. Poza ogólną charakterystyką powiatu omówione zostały takie elementy jak: 1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego w tym:  Ochrona przyrody i krajobrazu;  Ochrona lasów;  Ochrona powierzchni ziemi;  Ochrona zasobów kopalin. 2. Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii w tym:  Wykorzystanie wód, energii i produkcja odpadów;  Korzystanie ze źródeł odnawialnych;  Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy. 3. Jakość środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego  Jakość wód;  Zanieczyszczenie powietrza;  Gospodarka odpadami;  Oddziaływanie hałasu;  Oddziaływanie pól elektromagnetycznych. Należy zwrócić uwagę, iż kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa, biorącego aktywny udział w procesie dbania o środowisko, to cenne i długoterminowe zadanie, które niejednokrotnie trzeba prowadzić na bieżąco i nieustająco. Edukacja ekologiczna jest procesem, którego głównym celem jest ukształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy mieszkańców powiatu w sferze konsumpcji, a także ochrony powietrza, gospodarki wodnej oraz postępowania z odpadami. Właściwie ukierunkowana edukacja ekologiczna mieszkańców przyczyni się do zwiększenia efektywności prowadzonych działań na rzecz ekologizacji, co zapewni ograniczenia niskiej emisji, zmniejszenie ładunku zrzutu ścieków surowych, a także pozyskanie większej ilości surowców wtórnych, zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowisko. Realizacja zadań zaproponowanych w niniejszym Programie przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności obszaru, polepszenia warunków życia i zdrowia mieszkańców, a także poprawy jakości walorów środowiskowych i skuteczniejszej ochrony terenów prawnie chronionych, interesujących przyrodniczo oraz rekreacyjnych.

W odniesieniu do Programu ochrony środowiska, jednostkami, na których spoczywać będą zadania wskazane do realizacji w ramach określonych kierunków interwencji będzie Powiat Lwówecki oraz podmioty korzystające ze środowiska i zarządcy infrastruktury działający na jego terenie. Całościowe zarządzenie środowiskiem w mieście będzie odbywać się na kilku szczeblach. W stosunku do niektórych zadań Powiat będzie pełnić tylko rolę monitorującą realizację danego zadania. Zgodnie z wytycznymi, projekt programu ochrony środowiska został skonsultowany z interesariuszami. Każda jednostka wskazana w harmonogramie realizacyjnym ma do dyspozycji różne drogi finansowania poszczególnych zadań. Do najważniejszych programów umożliwiających dofinansowanie zalicza się Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego. Środki finansowe mogą być kierowane z Urzędu Marszałkowskiego, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a także Banku Ochrony Środowiska. W procesie wdrażania Programu Ochrony Środowiska ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Program wskazuje konieczność raportowania realizacji założeń dokumentu co dwa lata. Dla lepszego przedstawienia efektów jego realizacji wskazano listę wskaźników, na podstawie których należy sporządzić raporty. Poprzedni POŚ dla powiatu, przyjęty został uchwałą nr LV/44/10 z dnia 10 listopada 2010 r. przez Radę Powiatu w Lwówku Śląskim. W roku 2013 opracowano Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Lwóweckiego za lata 2010-2012. W Raporcie przedstawiono sposób realizacji zadań wskazanych w Programie oraz przedstawiono analizę wydatków. W niniejszym opracowaniu przedstawiono zdania realizowane w ramach POŚ a do najważniejszych zaliczono: - budowę i modernizację dróg, - budowę i modernizację sieci wodociągowo – kanalizacyjnych, - urządzanie, zagospodarowanie i utrzymanie terenów zieleni, - edukację ekologiczną. Podsumowując realizację zadań zawartych w Programie w latach 2010-2012 wskazano, iż większość zadań została zrealizowana, pomimo postępującego zmniejszenia się środków finansowym. Analizując realizację programu na poziomie powiatowym, zwraca się uwagę, że praktycznie zadania o charakterze wykonawczym, czyli mające bezpośredni wpływ na stan środowiska i związane z jego ochroną przed szkodliwym oddziaływaniem, obciążają tak samorząd powiatu, jak i samorządy gminne oraz podmioty gospodarcze. Charakter zadań z zakresu ochrony środowiska wpływa na możliwości bezpośredniej i często pośredniej ochrony środowiska na terenie powiatu, gdzie część kompetencji spoczywa na barkach gmin.

Ze względu na brak raportowania w kolejnych latach obowiązującego POŚ, w niniejszym opracowaniu, brak jest opisu zrealizowanych działań w bezpośrednim okresie poprzedzającym bieżące opracowanie, z podaniem efektu i wskaźnikiem oraz prognozą stanu środowiska. W związku z powyższym zakres informacji dotyczących poszczególnych obszarów interwencji, określenie celu poprawy bieżącego stanu, który wymaga interwencji, został wykonany głównie na podstawie analizy udostępnionych szczegółowych danych przez wcześniej wymienione podmioty.

3. Założenia programu

3.1. Dokumenty międzynarodowe

Jednym z najważniejszych dokumentów związanych ze zrównoważonym rozwojem jest tzw. „Agenda 21” – Światowy Program Rozwoju Zrównoważonego. Dokument ten zwraca szczególną uwagę na konieczność ochrony zasobów naturalnych i racjonalnego gospodarowania nimi w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju. Innym dokumentem jest Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu, narzucający Polsce działania w zakresie ochrony środowiska. Zawiera on cele wiążące i ilościowe, związane z ograniczeniem i redukcją emisji gazów cieplarnianych. W zakresie środowiska naturalnego główne założenia określa Traktat Ustanawiający WE w Tytule XIX – Środowisko Naturalne. Realizacja zapisów powinna się przyczynić do zachowania, ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego – z uwzględnieniem różnorodności sytuacji w rożnych regionach Wspólnoty, a także do ochrony zdrowia ludzkiego. Kolejnym ważnym dokumentem, który określa ramy realizacji polityki wspólnotowej w zakresie ochrony środowiska jest Siódmy Program działań UE w zakresie ochrony środowiska. Cele priorytetowe Siódmego Programu to:  Ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii,  Przekształcenie Unii w zasobooszczedną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną,  Ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem presjami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu,  Maksymalizacja korzyści z prawodawstwa środowiskowego, doskonalenie wiedzy i bazy dowodowej w zakresie środowiska i ochrony klimatu,  Zabezpieczenie inwestycji ekologicznych i wspieranie zrównoważonych miast,  Lepsze uwzględnianie w działaniach bardziej spójnej polityki środowiskowej i efektywne odejmowanie wyzwań międzynarodowych, dotyczących środowiska i klimatu. Siódmy Program zawiera wizję na rok 2050, w którym to roku obywatele mają się cieszyć dobrą jakością życia, z uwzględnieniem ekologicznych ograniczeń planety, w gospodarce nic się nie marnuje, różnorodność biologiczna jest przywracana, a niskoemisyjny wzrost – oddzielony od zużycia zasobów – wyznacza drogę rozwoju globalnego. Programy ochrony środowiska powinny się opierać także na dokumentach strategicznych programujących zarówno działania w zakresie ochrony środowiska, ale także w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego. Kolejnym unijnym dokumentem mającym znaczenie dla rozwoju kraju jest unijna strategia wzrostu gospodarczego na okres od 2010 do 2020 r. Europa 2020. Dokument ma za zadanie skorygować niedociągnięcia europejskiego modelu wzrostu gospodarczego i stworzyć

10 warunki, dzięki którym będzie on bardziej inteligentny, zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu. Działania podejmowane są w ramach 5 obszarów: 1. Zatrudnienie. 2. Badania i rozwój. 3. Zmiany klimatu i zrównoważone wykorzystanie energii. 4. Edukacja. 5. Walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym.

3.2. Nadrzędne dokumenty strategiczne

Jednym z priorytetowych dokumentów krajowych, przyjętych przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. i Sejm RP w sierpniu 2001 r., jest II Polityka Ekologiczna Państwa. Głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównoważonego rozwoju kraju. Proces integracji z UE stanowi ważne wsparcie działań służących osiągnięciu głównego celu nowej polityki państwa. Polityka ta zakłada 3 etapy osiągnięcia celów: - etap realizacji celów krótkookresowych w trakcie ubiegania się o członkowstwo w Unii Europejskiej, etap realizacji celów średniookresowych w pierwszym okresie członkowstwa w Unii, zakładającym okresy przejściowe i realizację programów dostosowawczych oraz etap realizacji celów długookresowych w ramach „Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r.”, przygotowanej przed Radę Ministrów w oparciu o rezolucję Sejmu RP z dnia 2 marca 1999 r. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju „Polska 2030”. Trzecia fala nowoczesności”, zgodnie z przepisami ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z dnia 6 grudnia 2006 r. ( art. 9 ust.1 ) jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno- gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmującym okres co najmniej 15 lat. Stawia za cel poprawę jakości życia Polaków mierzonej zarówno wskaźnikami jakościowymi, jak i wartością oraz tempem wzrostu PKB w Polsce. Z diagnozy przedstawionej w 2009 r. wynika, że rozwój Polski powinien odbywać się w trzech obszarach strategicznych równocześnie: I. Konkurencyjności i innowacyjności gospodarki (modernizacji ), II. Równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), III. Efektywności i sprawności państwa (efektywności). Proponowane w Strategii obszary strategiczne związane są z obszarami opisanymi w Strategii Rozwoju kraju 2020 – aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo - przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 25 września 2012 r. Łącznie stanowią podstawowe narzędzie wdrażania DSRK do 2020 r., czyli: I. Sprawne i efektywne państwo (obszar pierwszy) – odpowiada mu obszar strategiczny trzeci DSRK;

II. Konkurencyjna gospodarka (obszar drugi) – odpowiada mu obszar strategiczny pierwszy DSRK; III. Spójność społeczna i terytorialna (obszar trzeci) – odpowiada mu obszar strategiczny drugi DSRK. W każdym z obszarów strategicznych zostały określone strategiczne cele rozwojowe (od dwóch do czterech w zależności od obszaru). Cele strategiczne uzupełnione są sprecyzowanymi kierunkami interwencji. Kierunki interwencji podporządkowane są schematowi trzech obszarów strategicznych, które zostały podzielone na osiem części. Są to: 1. W obszarze konkurencyjności i innowacyjności gospodarki: a. Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna; b. Polska Cyfrowa; c. Kapitał ludzki; d. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. 2. W obszarze równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski e. Rozwój regionalny; f. Transport. 3. W obszarze efektywności i sprawności państwa g. Kapitał społeczny; h. Sprawne państwo. Kolejna Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” (BEiŚ), ma na celu stworzenie warunków dla rozwoju konkurencyjnego i efektywnego sektora energetycznego przy jednoczesnym poszanowaniu zasad zrównoważonego rozwoju i dbałości o środowisko naturalne. Wdrożenie Strategii spowoduje rozwój nowoczesnego, przyjaznego środowiska sektora energetycznego, zdolnego zapewnić bezpieczeństwo energetyczne Polsce. Jedno z wyzwań stanowi zmniejszenie energochłonności polskiej gospodarki poprzez modernizację energetyki i ciepłownictwa, dywersyfikację struktury wytwarzania energii poprzez wdrożenie i rozwijanie energetyki jądrowej oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Strategia za kluczowe dla rozwoju polskiej gospodarki i sektora energetycznego uznaje stymulowanie „zielonego” wzrostu gospodarczego poprzez wyeliminowanie barier prawnych i administracyjnych, wykorzystanie innowacyjnych i przyjaznych środowisku technologii w rozwoju sektora energetycznego oraz konsekwentne i ustawiczne prowadzenie działań zwiększających konkurencję na rynku energetycznym. Transport jest jednym z najważniejszych czynników determinujących rozwój gospodarczy kraju. W celu wyznaczenia najważniejszych kierunków działań i ich koordynacji w zakresie osiągnięcia tak zidentyfikowanego celu strategicznego opracowano Strategię Rozwoju Transportu do 2020 roku ( z perspektywą do 2030 roku). Wdrożenie pozwoli nie tylko usunąć aktualnie istniejące bariery, ale także stworzyć nową jakość zarówno w infrastrukturze transportowej oraz zarządzaniu, jak i w systemach przewozowych. Analiza w okresie 2000 – 2010 prowadzi do wniosku, że w Polsce

12 istnieje potrzeba stworzenia spójnego i sprawnie funkcjonującego systemu transportowego, zintegrowanego z systemem europejskim i globalnym. Głównym celem Strategii jest utworzenie zintegrowanego systemu transportowego poprzez inwestycje w infrastrukturę transportową jak i wykreowania sprzyjających warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych. Realizacja powyższego celu wiąże się z realizacją pięciu celów szczegółowych właściwych dla każdej z gałęzi transportu:  cel szczegółowy 1: stworzenie nowoczesnej i spójnej sieci infrastruktury transportowej;  cel szczegółowy 2: poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym;  cel szczegółowy 3: poprawa bezpieczeństwa użytkowników ruchu oraz przewożonych towarów;  cel szczegółowy 4: ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko;  cel szczegółowy 5: zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych. W dniu 25 kwietnia 2012 r. Rada Ministrów przyjęła Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012 – 2020 (SZRWRiR). Głównym celem opracowania jest określenie kluczowych kierunków rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa w perspektywie do 2020 r. a tym samym właściwe adresowanie zakresu interwencji publicznych finansowych ze środków krajowych i wspólnotowych. Długookresowy cel główny zdefiniowano następująco: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. Dążenie do celu głównego odbywa się przez działania przypisane do pięciu celów szczegółowych: 1. Wzrost jakości kapitału ludzkiego, społecznego, zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich; 2. Poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz poprawa ich dostępności przestrzennej; 3. Bezpieczeństwo żywnościowe; 4. Wzrost produktywności i konkurencyjności sektora rolno-spożywczego; 5. Ochrona środowiska i adaptacji do zmian klimatu na obszarach wiejskich.

3.3. Dokumenty sektorowe Jednym z sektorowych dokumentów, z którym powinny być spójne Programy Ochrony Środowiska jest Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 (z perspektywą do 2030) opracowany przez Ministerstwo Środowiska Departament Ochrony Przyrody w roku 2015. Krajowy Program Ochrony Powietrza jest średniookresowym dokumentem planistycznym, który stanowi element spójnego systemu zarządzania ze średniookresową Strategią „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” Głównym celem Krajowego Programu Ochrony Powietrza jest poprawa jakości życia mieszkańców Rzeczypospolitej Polskiej, z naciskiem na ochronę ich zdrowia i warunków życia,

13 z uwzględnieniem ochrony środowiska, przyczyniając się tym samym do poprawy stanu jakości powietrza. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022 (KPGO 2022) przyjęty uchwałą Rady Ministrów dn. 1 lipca 2016. Dokument obejmuje zakres działań niezbędnych dla zapewnienia zintegrowanej gospodarki odpadami w kraju. Dokument ten, oprócz kontynuacji dotychczasowych zadań, zawiera nowe cele i zadania, które dotyczą 6 kolejnych lat, a perspektywistycznie okresu do 2030 r. Głównym celem jest określenie polityki gospodarki odpadami zgodnej z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, wpisującej się w działania gospodarki w obiegu zamkniętym. Celami wskazanymi w dokumencie są również m.in.: a) Zapobieganie Powstawaniu Odpadów; b) Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby w 2020 r. nie było składowanych więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. ; c) Dążenie do zmniejszenia ilości składowanych odpadów; d) Osiągnięcie wymaganego poziomu recyklingu; e) Zapewnienie osiągnięcia odpowiedniego poziomu zbierania zużytego sprzętu oraz zużytych baterii i akumulatorów., W celu osiągnięcia wymienionych celów określone zostały kierunki działań dotyczące edukacji ekologicznej, rozwoju selektywnego zbierania odpadów, oraz m.in. prowadzenie kontroli przez inspekcję ochrony środowiska, prowadzenie kampanii informacyjno – edukacyjnych mających na celu wzrost świadomości ekologicznej w zakresie gospodarki odpadami, wspieranie budowy sieci napraw i ponownego użycia produktów. Program Ochrony Środowiska powinien wypełniać także zapisy Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030. Dokument wskazuje cele i kierunki działań adaptacyjnych, które należy podjąć w najbardziej wrażliwych sektorach i obszarach w okresie do roku 2020: gospodarce wodnej, rolnictwie, leśnictwie, różnorodności biologicznej i obszarach Natura 2000, zdrowiu, energetyce, budownictwie, transporcie, obszarach górskich, strefie wybrzeża, gospodarce przestrzennej i obszarach zurbanizowanych. Zaproponowano cele, kierunki działań oraz konkretne działania, które korespondują z dokumentami strategicznymi i strategami rozwoju i jednocześnie stanowią ich niezbędne uzupełnienie w kontekście adaptacji. Głównym celem SPA jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmian klimatu. Piąta aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, którą przyjęła Rada Ministrów 31 lipca 2017 r., dotyczy 1587 aglomeracji o równorzędnej liczbie mieszkańców 38.8 mln, w których zlokalizowanych jest 1769 oczyszczalni ścieków komunalnych. Z przedstawionych przez aglomerację zamierzeń inwestycyjnych wynika, że w ramach piątej aktualizacji planowane jest

14 wybudowanie 116 nowych oczyszczalni ścieków oraz przeprowadzenie innych inwestycji na 1010 oczyszczalniach. Planowane jest również wybudowanie 14 661 km nowej sieci kanalizacyjnej oraz zmodernizowanie 3 506 km sieci istniejącej. Program ochrony i zrównywanego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata 2015-2020 zostały przyjęte przez Radę Ministrów uchwałą nr 213 z dnia 6 listopada 2015 r. Wyzwaniem dla Programu jest powstrzymywanie pogarszania się stanu wszystkich gatunków i siedlisk objętych unijnym prawodawstwem w dziedzinie ochrony przyrody oraz osiągnięcie znaczącej i wymiernej poprawy ich stanu. Głównym celem Programu jest poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społecznym i gospodarczym kraju. Na cel główny składają się cele szczegółowe dotyczące: A. Podniesienia poziomu wiedzy oraz wzrost aktywności społeczeństwa w zakresie działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej; B. Doskonalenie systemu ochrony przyrody; C. Zachowanie i przywracanie siedlisk przyrodniczych oraz populacji zagrożonych gatunków; D. Utrzymanie i odbudowa funkcji ekosystemów będących źródłem usług dla człowieka; E. Zwiększenie integracji działalności sektorów gospodarki z celami ochrony różnorodności biologicznej; F. Ograniczanie zagrożeń wynikających ze zmian klimatu oraz presji ze strony gatunków inwazyjnych; G. Zwiększenie udziału Polski na forum międzynarodowym w zakresie ochrony różnorodności biologicznej.

3.4. Dokumenty o charakterze programowym i wdrożeniowym

Jednym z istotniejszych dokumentów, z którym powinien być zgodny POŚ jest Program ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2014 – 2017 z perspektywą do roku 2021 przyjęty uchwałą nr LV/2121/14 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 października 2014 roku. Nadrzędnym celem jest nowoczesna gospodarka (efektywne wykorzystanie zasobów), harmonijny, zintegrowany rozwój przestrzenny oraz społeczno-gospodarczy w atrakcyjnym środowisku naturalnym. Przyjęto priorytety ekologiczne w ramach 6 obszarów strategicznych: Obszar strategiczny I - Zadania o charakterze systemowych:  Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym;  System transportowy;  Przemysł i energetyka zawodowa;  Budownictwo i gospodarka komunalna;

 Rolnictwo;  Turystyka i rekreacja;  Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska. Obszar strategiczny II - Poprawa jakości środowiska:  Poprawa jakości powietrza atmosferycznego (w tym ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych, punktowych i liniowych);  Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii;  Poprawa jakości wód;  Oczyszczanie województwa z azbestu;  Ochrona powierzchni ziemi;  Ochrona przed hałasem;  Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Obszar strategiczny III - Racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych:  Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi;  Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi;  Efektywne wykorzystanie energii;  Obszar strategiczny IV - Ochrona przyrody i krajobrazu;  Ochrona zasobów przyrodniczych;  Ochrona i zwiększanie zasobów leśnych. Obszar strategiczny V - Kształtowanie postaw ekologicznych:  Edukacja ekologiczna;  Udział społeczeństwa w postępowaniu na rzecz ochrony środowiska i udostępnianie informacji o środowisku. Obszar strategiczny VI - Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego:  Przeciwdziałanie poważnym awariom;  Ochrona przed powodzią i suszą;  Ochrona przeciwpożarowa;  Zwiększenie bezpieczeństwa transportu substancji niebezpiecznych. Kolejnym ważnym dokumentem o charakterze programowym oraz wdrożeniowym jest przyjęty dnia 21 grudnia 2017 r. uchwałą nr XLIII/1450/17 przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego, Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2016 – 2022. Celem przygotowania WPGO 2016 było dokonanie bilansu mocy instalacji do przetwarzania odpadów w połączeniu z prognozowaniem przyszłej masy poszczególnych strumieni odpadów. Opracowanie obejmuje pełen zakres zadań koniecznych do zapewnienia zintegrowanej gospodarki odpadami, w sposób gwarantujący ochronę środowiska, uwzględniający obecne i przyszłe możliwości, a także uwarunkowania ekonomiczne oraz poziom technologiczny istniejącej

16 infrastruktury. Dodatkowo Plan gospodarki odpadami wskazuje cele do osiągnięcia dla poszczególnych rodzajów odpadów, działania konieczne do realizacji tych celów oraz przedstawia ogólny zarys funkcjonowania całego systemu na terenie województwa. Kluczowym załącznikiem do planu jest Plan Inwestycyjny, określający kierunki rozwoju instalacji do sortowania, odzysku, przygotowywania do ponownego użycia i recyklingu odpadów. Zgodnie z ustawą o odpadach, integralną częścią WPGO są plany inwestycyjne. Art. 35a. ust. 1 wskazuje, że Plan Inwestycyjny ma określić potrzebną infrastrukturę dotyczącą odpadów komunalnych, w tym odpadów budowlanych i rozbiórkowych, wraz z mocami przerobowymi, służącą zapobieganiu powstawaniu tych odpadów oraz gospodarowaniu tymi odpadami, zapewniającą osiągnięcie celów wyznaczonych w przepisach, o których mowa w art. 35 ust. 8. Plan Inwestycyjny zawiera w szczególności: wskazanie planowanych inwestycji, oszacowanie kosztów planowanych inwestycji oraz wskazanie źródeł ich finansowania, harmonogram realizacji planowanych inwestycji. Innym strategicznym dokumentem jest Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 uchwalona dnia 28 lutego 2013 r. przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego. Celem jest nowoczesna gospodarka i wysoka jakość życia w atrakcyjnym środowisku. Dolny Śląsk regionem koncentracji innowacyjnych podmiotów produkcyjnych i usługowych współpracujących z rozwiniętym sektorem badawczym oraz intensywnego rozwoju nowoczesnej turystyki opartej o współpracę międzyregionalną i trans graniczna, tworzących razem atrakcyjne miejsca do życia dla mieszkańców o coraz wyższych kwalifikacjach i rozwiniętej kulturze obywatelskiej. Cele szczegółowe dotyczą: 1. Rozwoju gospodarki opartej na wiedzy; 2. Zrównoważonego transportu i poprawy dostępności transportowej; 3. Wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP; 4. Ochrony środowiska naturalnego, efektywnego wykorzystania zasobów oraz dostosowania do zmian klimatu i poprawy poziomu bezpieczeństwa; 5. Zwiększenia dostępności technologii komunikacyjno-informacyjnych; 6. Wzrostu zatrudnienia i mobilności pracowników; 7. Włączenia społecznego, podnoszenia poziomu i jakości życia oraz 8. Podniesienia poziomu edukacji, kształcenia ustawicznego. Wizja Strategii brzmi: Blisko siebie – blisko europy. Dolny Śląsk 2020 jako zintegrowana wspólnota regionalna, region konkurencyjny, spójny, otwarty, dynamiczny. Cele Strategii wyznaczają kierunki interwencji. Jednak realizacji priorytetów musi towarzyszyć doglądanie porządku całościowego, dlatego Strategia proponuje trzy harmonie – grupy norm, które powinny stać się kodeksem obowiązującym podczas przygotowania i realizacji projektów rozwojowych. Uchwałą nr LI/1832/14 z dnia 26 czerwca 2014 r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolnośląskiego zaś

17 uchwałą nr 5555/IV/14 z dnia 8 kwietnia 2014 r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolnośląskiego na lata 2013-2017 do dalszego procedowania. Opracowanie Programu ma na celu określenie niezbędnych priorytetów i kierunków działań, których zadaniem jest zmniejszenie uciążliwości oraz ograniczenie nadmiernego poziomu hałasu na obszarach dróg krajowych i autostrad na terenie województwa dolnośląskiego. Działania naprawcze wraz z działaniami monitoringowymi tworzą razem rzeczywisty zakres Programu ochrony środowiska przed hałasem. Działania naprawcze obejmuj zakres realizacji zadań, których celem jest poprawa jakości klimatu akustycznego na terenach, na których stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych. Proponowane działania naprawcze, których wykonanie jest niezbędne do polepszenia stanu akustycznego środowiska na terenie województwa dolnośląskiego powinny obejmować przede wszystkim ograniczenie wartości oraz zasięgu uciążliwości akustycznej rozumianej jako występowanie przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu, dla terenów o największym ryzyku wystąpienia przekroczeń przy jednocześnie najwyższej liczbie mieszkańców narażonych na te przekroczenia. Szczegółowe zapisy Programu w odniesieniu do powiatu znajdują się w punkcie 5.2. Zagrożenie hałasem. Przechodząc w myśl kolejnego obszaru interwencji, dnia 12 litego 2014 r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął uchwałę nr VLVI/1544/15 w sprawie uchwalenia Programu ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego. Głównym celem sporządzenia i wdrożenia Programu Ochrony Powietrza jest przywrócenie naruszonych standardów jakości powietrza, a przez to poprawa warunków życia mieszkańców, podwyższenie standardów cywilizacyjnych oraz lepsza jakość życia w mieście. Realizacja zadań wynikających z Programu Ochrony Powietrza ma na celu zmniejszenie stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu w danej strefie do poziomów dopuszczalnych lub docelowych i utrzymywania ich na takim poziomie. Dnia 29 października 2015 r. uchwałą nr XV/351/15 Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął Program ochrony powietrza dla strefy dolnośląskiej uwagi na przekroczenie poziomu docelowego arsenu w powietrzu. Plan działań krótkoterminowych z uwagi na ryzyko wystąpienia przekroczenia poziomów substancji w powietrzu został przyjęty uchwałą nr XV/353/15 przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego dnia 29 października 2015 r. Zadaniem Planu Działań Krótkoterminowych, w myśl art. 92 ust. 1 Ustawy prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232), jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia przekroczeń stężeń zanieczyszczeń oraz ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń. Dla strefy dolnośląskiej (kod strefy PL0204) Plan Działań Krótkoterminowych uchwala się dla następujących zanieczyszczeń:  Pył zawieszony PM10,

 Benzo(a)piren w pyle zawieszonym PM10,  Tlenek węgla,  Ozon. Jednym z ważniejszych lokalnych dokumentów jest Program Rozwoju Powiatu Lwóweckiego na lata 2015-2020 przyjęty uchwałą nr XV/02/16 przez Radę Powiatu Lwóweckiego dnia 22 stycznia 2016 r. Program został opracowany na podstawie Strategii Rozwoju Powiatu Lwóweckiego na lata 2015-2020, Wieloletniej Prognozy Finansowej Powiatu Lwóweckiego na lata 2015-2020 oraz posiadanych przez powiat sektorowych programów rozwoju. Program uwzględnia wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania rozwoju Powiatu Lwóweckiego, wynikające z diagnozy sytuacji społecznej i gospodarczej powiatu oraz określa możliwości finansowe powiatu w zakresie zaangażowania zasobów środków własnych i wysokość interwencji ze środków funduszy unijnych. Zawiera również cele główne i szczegółowe, priorytety, oczekiwane wskaźniki osiągnięć, określa sposób wdrażania, monitorowania, oceny stopnia realizacji Programu oraz promocji i współpracy z gminami, sektorem prywatnym i organizacjami pozarządowymi przy realizacji Programu. Głównym celem strategicznego rozwoju powiatu jest tworzenie warunków zrównoważonego rozwoju powiatu w celu poprawy poziomu życia jego mieszkańców poprzez wykorzystanie potencjału gospodarczego, przyrodniczo – krajobrazowego i kulturowego. Wyznaczając cele strategiczne wskazano ogólne cele pożądane do osiągnięcia w długoletniej perspektywie czasowej, których realizacja jest uzależniona od szeregu czynników zewnętrznych. Kolejnym krokiem było wyznaczenie priorytetów – celów szczegółowych, będących wyznacznikiem kierunków działań powiatu. Układ wyznaczonych celów strategicznych i priorytetów przedstawia się następująco: Cel strategiczny I – Rozwój gospodarczy, modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej, drogowej j i społecznej. Priorytet 1 - Modernizacja i wyposażenie obiektów użyteczności publicznej. Priorytet 2 - Modernizacja i rozwój infrastruktury drogowej, kolejowej i turystycznej. Priorytet 3 - Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Priorytet 4 – Gospodarka i innowacyjność. Cel strategiczny II - Rozwój zasobów ludzkich i instytucjonalnych. Priorytet 1 - Podniesienie jakości i dostępności usług w sferze ochrony zdrowia. Priorytet 2 - Rozwój edukacji i dostosowanie oferty edukacyjnej do wymogów rynku pracy. Priorytet 3 - Przeciwdziałanie bezrobociu, aktywizacja rynku pracy, podnoszenie poziomu aktywności zawodowej, wzrost zatrudnienia i wzrost kompetencji zawodowych mieszkańców powiatu oraz promocji przedsiębiorczości.

Priorytet 4 - Wzrost poziomu bezpieczeństwa publicznego. Priorytet 5 - Rozwijanie aktywnych form integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych oraz likwidacja barier architektonicznych. Cel strategiczny III - Ochrona i racjonalne wykorzystanie walorów środowiska naturalnego i dóbr kultury. Priorytet 1 - Ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego. Priorytet 2 - Ochrona i optymalne wykorzystanie dóbr kultury. Priorytet 3 – Promocja gospodarcza powiatu. Wyznaczone cele strategiczne i priorytety nie mają układu hierarchicznego i będą realizowane równocześnie, w zależności od dostępności środków finansowych oraz zaangażowania się we wdrażanie programu poszczególnych instytucji i podmiotów. W obrębie każdego z priorytetów wskazano propozycje zadań, których realizacji należy się podjąć, aby osiągnąć wyznaczone priorytety i cele strategiczne. Ze względu na swój charakter część zadań może służyć realizacji różnych priorytetów lub celów strategicznych. Sformułowane zadania nie mają sztywnego, zamkniętego charakteru. Mogą one być modyfikowane bądź uszczegółowiane w miarę pojawiania się realnych możliwości ich realizacji. W ramach zadań realizowane będą projekty szczegółowo określające przedsięwzięcia. Poniżej dokonano krótkiej charakterystyki celów strategicznych wskazując na główne priorytety w obrębie poszczególnych celów. Wyznaczone zadania określają rodzaje projektów, możliwych do sfinansowania ze środków własnych i innych źródeł krajowych i zagranicznych.

Rada Powiatu Lwóweckiego uchwałą nr XXV/46/16 przyjęła dnia 28 grudnia 2016 r. Wieloletnią Prognozę Finansową Powiatu Lwóweckiego na lata 2017 – 2023. Przewiduje ona przeznaczenie środków finansowych na przebudowę dróg powiatowych, działania termomodernizacyjne a także projekty i programy realizowane z udziałem środków zewnętrznych. Załącznik nr 3 do uchwały, przedstawia szczegółowe informacje dotyczące kosztów oraz okresów realizacji poszczególnych zadań. Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Powiatu Lwóweckiego, został przyjęty przez Radę Powiatu Lwóweckiego uchwałą nr XVIII/18/16 dnia 17 czerwca 2014 r. Podstawowy cel opracowania planu transportowego to poprawa jakości systemu transportowego i jego rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jakość systemu transportowego będzie bowiem decydującym czynnikiem, warunkującym jakość życia mieszkańców i rozwój gospodarczy obszaru objętego planem transportowym. Stosowanie zasady zrównoważonego rozwoju będzie zapewniało równowagę miedzy aspektami społecznymi, gospodarczymi, przestrzennymi oraz ochrony środowiska. Tak sformułowany cel nadrzędny planu transportowego powinien być osiągany poprzez realizację następujących celów szczegółowych:

1. Poprawa dostępności transportowej i jakości transportu – instrument poprawy warunków życia i usuwania barier rozwojowych. 2. Poprawa efektywności funkcjonowania systemy transportowego – instrument zwiększania wydajności systemu z jednoczesnym ograniczeniem kosztów. 3. Integracja systemu transportowego – w układzie gałęziowym i terytorialnym. 4. Wspieranie konkurencyjności gospodarki obszaru – instrument rozwoju gospodarczego. 5. Poprawa bezpieczeństwa – radykalna redukcja liczby wypadków i ograniczenie ich skutków (zabici, ranni) oraz poprawa bezpieczeństwa osobistego użytkowników transportu. 6. Ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne i warunki życia.

4. Charakterystyka obszaru

Położenie geograficzne

Powiat lwówecki położony jest w południowo – zachodniej części województwa dolnośląskiego w obrębie Sudetów Zachodnich, obejmując przy tym Góry Izerskie i Góry Kaczawskie oraz ich przedgórza. W skład powiatu wchodzi 5 gmin: Lwówek Śląski, Gryfów Śląski, Lubomierz, Wleń oraz Mirsk. Wszystkie gminy posiadają status gmin miejsko-wiejskich. Powiat zajmuje teren o powierzchni 709,69 km2 (dane z GUS, 2014 r.), co stanowi 3,58% powierzchni województwa dolnośląskiego i należy do powiatów średniej wielkości (mapa 1).

Mapa 1. Położenie powiatu lwóweckiego na tle województwa oraz w podziale na gminy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z CODGIK Zgodnie z danymi z GUS największy udział powierzchniowy w powiecie ma gmina Lwówek Śląski (33,81% powierzchni ogólnej) zaś najmniejszy gmina Gryfów Śląski (9,39% powierzchni ogólnej) (tabela 1).

Tabela 1. Powierzchnia poszczególnych gmin powiatu lwóweckiego w roku 2014. Nazwa Powierzchnia ogółem Udział % Powiat lwówecki 70 969 100 Gryfów Śląski 6 667 9,39 Lubomierz 13 053 18,39

Lwówek Śląski 23 993 33,81 Mirsk 18 650 26,28 Wleń 8 606 12,13 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Demografia

Powiat lwówecki zamieszkuje 46 360 osób (stan na 2017 r.). Największą część powiatu stanowią mieszkańcy gminy Lwówek Śląski (37,42% ogólnej liczby). Najmniejszy udział ma gmina Wleń (9,3% ogólnej liczby). Corocznie liczba mieszkańców w powiecie malej. W ciągu ostatniego pięciolecia spadła o 957 osób. Tabela 2. Liczba ludności ogółem w powiecie lwóweckim w latach 2013-2017 Wyszczególnienie Powiat lwówecki Gryfów Śląski Lubomierz Lwówek Śląski Mirsk Wleń 2013 47 317 10 077 6 200 17 798 8 862 4 380 2014 47 014 10 010 6 166 17 614 8 820 4 404 ogółem 2015 46 677 9 873 6 162 17 536 8 733 4 373 2016 46 527 9 813 6 168 17 478 8 696 4 372 2017 46 360 9 779 6 235 17 346 8 692 4 308 2013 23 109 4 874 3 057 8 707 4 296 2 175 2014 22 912 4 811 3 051 8 598 4 268 2 184 mężczyźni 2015 22 778 4 760 3 056 8 565 4 220 2 177 2016 22 697 4 737 3 059 8 513 4 203 2 185 2017 22 623 4 723 3 088 8 435 4 211 2 166 2013 24 208 5 203 3 143 9 091 4 566 2 205 2014 24 102 5 199 3 115 9 016 4 552 2 220 kobiety 2015 23 899 5 113 3 106 8 971 4 513 2 196 2016 23 830 5 076 3 109 8 965 4 493 2 187 2017 23 737 5 056 3 147 8 911 4 481 2 142

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

18 000

16 000

14 000

12 000 2013 10 000 2014 8 000 2015

6 000 2016

4 000 2017

2 000

0 Gryfów Śląski Lubomierz Lwówek Śląski Mirsk Wleo

Wykres 1. Liczba ludności w poszczególnych gminach powiatu lwóweckiego w latach 2013-2017 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Zgodnie z danymi zebranymi przez GUS, w podziale na płeć, w powiecie znaczną część stanowią kobiety (51,2% ogólnej liczby mieszkańców w 2017 r.). Pomimo tendencji wzrostowej w podziale na płeć, co roku zmniejsza się liczba mieszkańców .

2017 2016 2015

kobiety 2014 2013 2017 2016 2015

mężczyźni 2014 2013

21 500 22 000 22 500 23 000 23 500 24 000 24 500

Wykres 2. Liczba ludności według płci w powiecie lwóweckim w latach 2013-2017 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Poniższa tabela obrazuje liczbę ludności w powiecie lwóweckim w latach 2013-2017 w podziale na wiek. Zgodnie z danymi statystycznymi przeważającą grupę stanowią mieszkańcy w wieku produkcyjnym, zaś najmniejszy udział ma grupa osób w wieku przedprodukcyjnym. Maleje corocznie liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zaś wzrasta w przypadku grupy w wieku poprodukcyjnym. W ciągu minionego pięciolecia (2013-2017) nastąpił spadek o 6,62% liczby osób

24 w wieku przedprodukcyjnym. Ludność w wieku produkcyjnym zmniejszyła się o 6,1%, zaś liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrosła o 14,9% w porównaniu z rokiem 2013 (tabela 3).

Przyrost naturalny w powiecie wacha się co roku spadając bądź wzrastając. Maleje liczba urodzeń żywych na 1000 ludności, zaś waha się liczba zgonów na 1000 ludności (tabela 4).

Tabela 3. Liczba ludności w podziale na wiek w powiecie lwóweckim w latach 2012 - 2016

Grupa Powiat Gryfów Lwówek lwówecki Śląski Lubomierz Śląski Mirsk Wleń 2013 8 117 1 584 1 150 3 190 1 511 682 w wieku 2014 7 911 1 566 1 114 3 102 1 444 685 przedprodukcyjnym 2015 7 748 1 485 1 108 3 063 1 417 675 - 17 lat i mniej 2016 7 652 1 453 1 101 3 054 1 372 672 2017 7 578 1 411 1 136 2 998 1 383 650 2013 30 865 6 548 4 071 11 539 5 771 2 936 2014 30 393 6 433 4 030 11 285 5 711 2 934 w wieku 2015 29 912 6 333 3 978 11 116 5 619 2 866 produkcyjnym 2016 29 464 6 237 3 949 10 917 5 548 2 813 2017 28 979 6 174 3 917 10 700 5 457 2 731 2013 8 335 1 945 979 3 069 1 580 762 2014 8 710 2 011 1 022 3 227 1 665 785 w wieku 2015 9 017 2 055 1 076 3 357 1 697 832 poprodukcyjnym 2016 9 411 2 123 1 118 3 507 1 776 887 2017 9 803 2 194 1 182 3 648 1 852 927 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Tabela 4. Urodzenia żywe, zgony i przyrost naturalny na 1000 ludności urodzenia żywe na 1000 ludności Nazwa 2012 2013 2014 2015 2016 8,22 8,40 8,77 8,57 8,33 zgony na 1000 ludności 2013 2014 2015 2016 2017 powiat 11,88 11,31 11,59 11,23 11,80 lwówecki przyrost naturalny na 1000 ludności 2013 2014 2015 2016 2017 -3,67 -2,91 -2,82 -2,69 -3,47 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

W powiecie lwóweckim udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców w roku 2017 wyniósł 3,8%. Mniejsza liczba osób bezrobotnych odnotowana została w przypadku kobiet (tabela 5, wykres 3).

Tabela 5. Bezrobocie w powiecie lwóweckim w latach 2013-2017 Powiat Lwówecki 2013 4 039 2014 3 328 ogółem 2015 2 803 2016 2 399 2017 1 778 2013 2 077 2014 1 712 mężczyźni 2015 1 476 2016 1 193 2017 905 2013 1 962 2014 1 616 kobiety 2015 1 327 2016 1 206 2017 873 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 2013 2014 2015 2016 2017

ogółem

Wykres 3. Liczba osób bezrobotnych w podziale na gminy w latach 2015-2017 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Morfologia terenu

Charakterystyczną cecha krajobrazu północnej części Powiatu Lwóweckiego jest występowanie różnorakich form krasowych. Ukształtowanie dolin rzecznych wynika z przebiegu linii rzek przez utwory skalne o różnej odporności na działalność wody. Powoduje to występowanie wąskich odcinków o stromych zboczach (przełomy) oraz odcinków szerokich o brzegach łagodnych. Szczególnie widać to na przykładzie największej rzeki na tym obszarze – Bobrze. Krajobraz północnej części powiatu jest bardzo urozmaicony, przez co roztaczają się tutaj wspaniałe krajobrazy rolniczo – leśne urozmaicone zboczami skalnymi. Dodatkowego uroku nadają Stare formy antropogeniczne

26 związane z wielowiekową tradycją górnictwa złota na tym terenie. Średnia wysokość n.p.m. wynosi od 200 – 400 m. W zachodniej części Powiatu Lwóweckiego, w granicach Gminy Gryfów Śląski w krajobrazie dominują ciągi łagodnych wzgórz o nachyleniu stoku nie przekraczającym 10%. Potoki płyną dolinami Oldzy i Długiego Potoku. Różnica wysokości w granicach gminy wynosi ponad 150 metrów. Najwyższe szczyty położone na terenie Gminy Gryfów Śląski to: Góra Zamkowa (447,9 m n.p.m.), Leopoldówka (427 m. n.p.m.), Łoszak (427 m n.p.m.), Wietraczna (437 m n.p.m.), Podskale (422,1 m n.p.m.) oraz Modrak (399 m n.p.m.). Centralna część powiatu lwóweckiego (granice administracyjne Gminy Lubomierz) charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem wysokości. Najwyższe wzniesienie to Krzywdy – 492 m n.p.m. oraz Polna – 479 m n.p.m., najniżej rozciąga się dolina Bobru – około 260 m.n.p.m. Różnica wysokości w granicach Gminy Lubomierz wynosi ponad 230 m. W krajobrazie dominują ciągi łagodnych wzgórz: Radniowskie, Radomickie, przedgórze Rębiszowskie o przebiegu północno – zachodnim oraz południowo – wschodnim, zgodnie z głównymi jednostkami geologicznymi. Potoki płyną wyraźnymi dolinami. Szczególnie rozlega się dolina Oldzy. Doliny potoków wchodzących do doliny Bobru charakteryzują się tym, iż są niezwykle wąskie i głębokie. Tutaj grupują się nieliczne, występujące na tym terenie skałki. W północno – wschodniej i wschodniej części powiatu lwóweckiego, w granicach Gminy Wleń charakterystycznym rysem rzeźby są rozległe płaskowyże lub wzniesienia o łagodnych stokach, rozcięte głębokimi dolinami rzecznymi. Geneza krajobrazu uwarunkowana jest głównie erozyjną działalnością rzek, która doprowadziła do odmłodzenia starej rzeźby denudacyjnej wytworzonej w starszym trzeciorzędzie. Ponieważ jedyną większą rzeką na tym terenie jest Bóbr, rozcinanie starych powierzchni denudacyjnych postępowało najszybciej wzdłuż tej rzeki. W efekcie wytworzyła się płaskodenna dolina przekraczająca miejscami 100 m głębokości o bardzo stromych zboczach. Równie głęboko wcięte są boczne dolinki wyerodowane przez dopływ Bobru. Najwyraźniej powstanie uwarunkowane było lokalnym występowaniem skał odporniejszych na procesy niż skały znajdujące się w ich otoczeniu. Południowa część powiatu lwóweckiego, w granicach administracyjnych gminy Mirsk jest słabo urozmaicona pod względem rzeźby terenu. Teren gminy Mirsk leży w rozległej dolinie u stóp Gór Izerskich, przez którą przepływa rzeka Kwisa. Od zachodu Kotlinę Mirską ogranicza Pogórze Izerskie, od północy niewielkie wzgórza, od wschodu Przedgórze Rębiszowskie, natomiast od południa Grzbiet Kamienicki. Powierzchnia kotliny jest pofalowana i nachylona ku północy. Kotlinę przecina rzeka Kwisa wraz z dopływami. Całą południową cześć gminy zajmują lasy, które stanowią część tak zwanej Sudeckiej Krainy Przyrodniczo – Leśnej.

Mapa 2. Obszar powiatu lwóweckiego w podziale na mezoregiony Źródło : Opracowanie własne na podstawie danych z GIOŚ

Użytkowanie terenu

Z uzyskanych danych od Powiatu Lwóweckiego, wynika iż największy udział w ogólniej powierzchni powiatu maja użytki rolne -58,05% oraz grunty leśne – 35,55 %. Najmniej zajmują grunty pod wodami (1,1%) i nieużytki (0,44%).

Tabela 6. Wykorzystanie gruntów w obrębie powiatu lwóweckiego Powiat Gryfów Lwówek Nazwa lwówecki Śląski Lubomierz Śląski Mirsk Wleń powierzchnia ogółem 70 969 6 667 13 053 23 993 18 650 8 606 powierzchnia lądowa 70 191 6 589 12 986 23 690 18 552 8 374 użytki rolne razem 41 196 4 307 9 144 15 704 7 171 4 870 użytki rolne - grunty orne 22 237 2 509 4 892 9 416 2 751 2 669 użytki rolne - sady 126 12 17 62 7 28 użytki rolne - łąki trwałe 7 568 780 1 712 2 064 2 546 466 użytki rolne - pastwiska trwałe 9 521 756 2 199 3 518 1 508 1 540 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem 25 231 1 730 3 237 6 576 10 605 3 083

grunty pod wodami razem 778 78 67 303 98 232 grunty zabudowane i zurbanizowane razem 3 374 494 569 1 283 629 399 nieużytki 311 27 36 116 111 21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2014 r. Poniżej znajduje się zestawienie tabelaryczne ukształtowania pokrycia terenu zgodnie z danymi zgromadzonymi w ramach programu Corine Land Cover 2012. Z udostępnionych informacji wynika, iż największą część powiatu lwóweckiego zajmują Grunty orne poza zasięgiem urządzeń nawadniających – 39,34% oraz Lasy mieszane – 18,53% i Lasy iglaste – 10,36%. Najmniejsze obszary zajmują Tereny przemysłowe lub handlowe – 0,08% oraz Tereny sportowe i wypoczynkowe – 0,08%.

Tabela 7. Pokrycie terenu powiatu lwóweckiego Udział Kod typu Powierzchnia Typ Pokrycia pokrycia pokrycia [ha] % 112 Zabudowa miejska luźna 5275,04 7,43 121 Tereny przemysłowe lub handlowe 56,59 0,08 131 Miejsca eksploatacji odkrywkowej 189,59 0,27 142 Tereny sportowe i wypoczynkowe 59,66 0,08 Grunty orne poza zasięgiem urządzeń 211 nawadniającyh 27922,14 39,34 231 Łąki pastwiska 3229,16 4,55 242 Złożone systemy upraw i działek 487,40 0,69

Tereny zajęte głownie przez rolnictwo z 243 duzym udziałem roślinności naturalnej 5580,26 7,86 311 Lasy liściaste 2732,02 3,85 312 Lasy iglaste 7355,93 10,36 313 Lasy mieszane 13153,88 18,53 321 Murawy i pastwiska naturalne 100,62 0,14 Lasy i roślinność krzewiasta w stanie 324 zmian 4260,79 6,00 412 Torfowiska 151,96 0,21 512 Zbiorniki wodne 417,56 0,59 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Corine Land Cover 2012

Mapa 3. Pokrycie terenu powiatu lwóweckiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Corine Land Cover 2012

Lasy Lasy są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą, związaną z krajobrazem oraz niezbędnym czynnikiem równowagi środowiska przyrodniczego. Szczególną rolę w ochronie ekosystemów leśnych, ich biocenoz oraz zachodzących naturalnych procesów przyrodniczych odgrywają tereny chronione i rezerwaty leśne. Lasy spełniają bardzo różnorodne funkcje w sposób naturalny, którymi są: - funkcje ekologiczne (ochronne), zapewniające stabilizację stosunków wodnych, ochronę gleb przed erozją, kształtują klimat, stabilizują układ atmosfery, tworzą warunki do zachowania potencjału biologicznego gatunków i ekosystemów, zachowują różnorodność i złożoność krajobrazu, - funkcje produkcyjne, polegające na pozyskiwaniu drewna z zachowaniem odnawialności, pozyskiwania niedrzewnych użytków z lasu, prowadzenia gospodarki łowieckiej, - funkcje społeczne, które służą kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa. Lasy mają istotne znaczenie gospodarcze i są kluczowym elementem bezpieczeństwa ekologicznego oraz mają szczególne znaczenie w ochronie środowiska naturalnego. Lasy w powiecie, w roku 2017, zajmowały obszar o powierzchni 23 972,38 ha. Największe obszary lasów występują w gminie Mirsk, a ich powierzchnia wyniosła 10 143,29 ha, co stanowi 42,31% ogólnej powierzchni leśnej. Najmniejsze pokrycie lasami występuje w gminie Gryfów Śląski – 6,8%. (tab.8). Na terenie powiatu, Lasy Państwowe należą do trzech Nadleśnictw – Lwówek Śląski, Świeradów oraz Szklarska Poręba. Na podstawie udostępnionych danych wykonano zestawienie powierzchni leśnej dla poszczególnych Nadleśnictw (tab.8 i mapa 4). Największy udział Lasów Państwowych posiada Nadleśnictwo Lwówek Śląski – 12501,6 ha. Najmniejszy zaś Nadleśnictwo Szklarska Poręba – 2763,2 ha . Tabela 8. Powierzchnia lasów należąca do Lasów Państwowych Nadleśnictwo Powierzchnia lasów w powiecie [ha] Lwówek Śląski 12501,6 Szklarska Poręba 2763,2 Świeradów 8182,2 Źródło: Bank Danych o Lasach

Tabela 9. Powierzchnia lasów [ha] w powiecie lwóweckim w latach 2016 - 2017

lasy publiczne lasy publiczne Skarbu Skarbu Państwa lasy publiczne Skarbu lasy publiczne lasy prywatne lasy ogółem lasy publiczne ogółem Państwa w zarządzie w zasobie Państwa gminne ogółem Nazwa Lasów Państwowych Własności Rolnej SP

2016 2017 2016 2017 2016 2017 2016 2017 2016 2017 2016 2017 2016 2017 powiat 23 1 lwówecki 994,92 23 972,38 22 772,19 22 775,38 22 710,39 22 713,58 22 383,24 22 395,14 283,39 283,39 61,80 61,80 1 222,73 197,00 Gryfów Śląski 1 638,25 1 631,00 1 551,47 1 553,25 1 536,47 1 538,25 1 513,56 1 514,07 22,30 22,30 15,00 15,00 86,78 77,75 Lubomier z 3 030,96 3 025,97 2 650,54 2 650,44 2 645,14 2 645,04 2 545,69 2 554,21 89,45 89,45 5,40 5,40 380,42 375,53 Lwówek Śląski 6 234,49 6 248,15 5 771,90 5 774,00 5 735,30 5 737,40 5 628,69 5 631,42 90,93 90,93 36,60 36,60 462,59 474,15 10 Mirsk 160,68 10 143,29 10 017,87 10 016,88 10 017,87 10 016,88 9 961,38 9 960,39 54,97 54,97 0,00 0,00 142,81 126,41 Wleń 2 930,54 2 923,97 2 780,41 2 780,81 2 775,61 2 776,01 2 733,92 2 735,05 25,74 25,74 4,80 4,80 150,13 143,16 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Mapa 4. Powierzchnia lasów należących do Lasów Państwowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych o Lasach

Gospodarka Na terenie powiatu lwóweckiego na koniec 2017 roku, działały 4 393 podmioty gospodarcze, z czego 4,96% w sektorze publicznym, zaś 95,04% w sektorze prywatnym. Największy udział wśród sektora prywatnego mają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (76,6% podmiotów sektora prywatnego ogółem) oraz państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem (49,0% podmiotów sektora publicznego ogółem). Najwięcej podmiotów znajduje się w gminie Lwówek Śląski (39,03 % ogólnej liczby podmiotów). Najmniejszy udział podmiotów dotyczy gminy Wleń (tabela 10). Tabela 10. Podmioty w sektorze publicznym oraz prywatnym na terenie powiatu w roku 2017

Nazwa Powiat Gryfów Lwówek lwówecki Śląski Lubomierz Śląski Mirsk Wleń podmioty gospodarki narodowej ogółem 4 393 986 511 1 715 816 365 sektor publiczny - ogółem 218 32 35 92 35 24 sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 107 14 18 51 15 9 Sektor sektor publiczny - publiczny przedsiębiorstwa państwowe 0 0 0 0 0 0 sektor publiczny - spółki handlowe 4 0 2 1 0 1 sektor publiczny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 0 0 0 0 0 0 sektor prywatny - ogółem 4 154 948 473 1 617 775 341 sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 3 182 731 360 1 248 602 241 sektor prywatny - spółki handlowe 191 44 17 68 44 18 sektor prywatny - spółki Sektor handlowe z udziałem prywatny kapitału zagranicznego 63 10 9 20 15 9 sektor prywatny - spółdzielnie 20 4 2 7 3 4 sektor prywatny - fundacje 18 5 3 5 1 4 sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne 183 42 31 61 37 12 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Poniższa tabela nr 11 przedstawia zestawienie podmiotów w podziale na sekcje. Budownictwo (21,28%) i Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle (18,73%), zajmuje największy udział wśród podmiotów gospodarczych we wszystkich gminach powiatu lwóweckiego. Nieco mniejszy udział ma sekcja L – działalność związana z obsługa rynku nieruchomości. Najmniejszy procent ogólnej liczny zajmują sekcja B - górnictwo i wydobywanie oraz sekcja D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych.

Tabela 11. Podmioty gospodarcze w powiecie lwóweckim w podziale na sekcje w roku 2016. Jednostka terytorialna/ Powiat Gryfów Lwówek Sekcja lwówecki Śląski Lubomierz Śląski Mirsk Wleń ogółem 4 393 986 511 1 715 816 365 Sekcja A 99 6 16 38 20 19 Sekcja B 6 0 1 2 3 0 Sekcja C 406 120 55 131 73 27 Sekcja D 6 1 1 2 1 1 Sekcja E 20 10 1 4 4 1 Sekcja F 935 211 109 355 196 64 Sekcja G 823 183 84 332 166 58 Sekcja H 208 66 12 84 35 11 Sekcja I 121 24 15 42 31 9 Sekcja J 56 11 4 21 13 7 Sekcja K 79 19 10 41 7 2 Sekcja L 454 103 59 180 52 60 Sekcja M 229 42 19 98 46 24 Sekcja N 102 16 15 35 21 15 Sekcja O 55 10 11 16 13 5 Sekcja P 142 20 18 73 18 13 Sekcja Q 229 55 21 95 39 19 Sekcja R 87 16 15 35 12 9 Sekcje S i T 323 70 42 128 62 21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Sekcja A – rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo, Sekcja B – górnictwo i wydobywanie, Sekcja C – przetwórstwo przemysłowe, Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, Sekcja F – Budownictwo, Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa, Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, Sekcja J – Informacja i komunikacja, Sekcja K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, Sekcja L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, Sekcja M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, Sekcja N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, Sekcja O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne,

Sekcja P – Edukacja, Sekcja Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, Sekcja R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, Sekcja S - Pozostała działalność usługowa, Sekcja T - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

Sieć cieplna, gazowa i energetyczna

W powiecie lwóweckim w roku 2016, według danych GUS, znajdowało się 53 kotłowni ogółem z czego w miastach stanowiły 77,35%, na wsi zaś pozostałe 22,65%. Długość sieci cieplnej przesyłowej wyniosła 2,7 km w całym powiecie – 100% na terenie wiejskim. W poprzednich latach również obejmowała obszar miejski w niewielkim stopniu.

Tabela 12. Sieć cieplna w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 2012 2013 2014 2015 2016 kotłownie ogółem 35 31 44 45 53 kotłownie ogółem w miastach 28 23 33 34 41 kotłownie ogółem na wsi 7 8 11 11 12 długość sieci cieplnej przesyłowej 3,7 3,5 3,4 3,0 2,7 długość sieci cieplnej przesyłowej w mieście 0,6 0,4 0,3 0,3 0,0 długość sieci cieplnej przesyłowej na wsi 3,1 3,1 3,1 2,7 2,7

długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów

1,7 1,9 0,9 0,5 0,7 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów w mieście 1,6 1,7 0,7 0,4 0,1 długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów na wsi 0,1 0,2 0,2 0,1 0,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS W 2016 roku ogólna liczba odbiorców gazu wyniosła 14 371 osób z 5 324 gospodarstw, z czego 7,91% gospodarstw wykorzystuje gaz do ogrzewania mieszkań i 98,25% gospodarstw liczby ogólnej, to odbiorcy gazu w miastach (tabela 13).

Tabela 13. Liczba odbiorców gazu w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 odbiorcy gazu Nazwa 2012 2013 2014 2015 2016 [gosp.] [gosp.] [gosp.] [gosp.] [gosp.] powiat lwówecki 5 270 5 275 5 286 5 291 5 324

odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem [gosp.] [gosp.] [gosp.] [gosp.] [gosp.] 1 517 1 567 428 403 421 odbiorcy gazu w miastach [gosp.] [gosp.] [gosp.] [gosp.] [gosp.] 5 210 5 217 5 227 5 231 5 231 ludność korzystająca z sieci gazowej [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba] 14 920 14 733 14 560 14 432 14 371 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Mieszkańcy powiatu w 2016 r. mogli korzystać z 123 687 m czynnej sieci gazowej. Łączna liczba przyłączy wyniosła 1 338 sztuki. W ostatnich latach odnotowano wzrost liczby ludności korzystającej z sieci gazowej za czym idzie wzrost długości sieci gazowej. W ciągu pięciolecia wzrosła liczba nowych przyłączy o 78 sztuk (tabela 14). Wzrost długości sieci gazowej oraz liczby gospodarstw korzystających z sieci, wskazuje również na wzrost zużycia. Tabela 14. Sieć gazowa w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 długość czynnej sieci ogółem w m Nazwa 2012 2013 2014 2015 2016 [m] [m] [m] [m] [m] 114 794 122 665 123 268 123 323 123 687 długość czynnej sieci przesyłowej w m [m] [m] [m] [m] [m] 59 951 59 951 59 951 59 951 59 951 długość czynnej sieci rozdzielczej w m powiat lwówecki [m] [m] [m] [m] [m] 54 843 62 714 63 317 63 372 63 736 czynne przyłącza do budynków ogółem (mieszkalnych i niemieszkalnych) [szt.] [szt.] [szt.] [szt.] [szt.] 1 260 1 309 1 322 1 327 1 338 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Tabela 15. Zużycie gazu w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 zużycie gazu w tys. m3 Nazwa 2012 2013 2014 2015 2016 [tys.m3] [tys.m3] [tys.m3] [tys.m3] [tys.m3] 3 321,8 3 289,4 2 826,3 3 024,6 3 553,1 powiat zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m3 lwówecki [tys.m3] [tys.m3] [tys.m3] [tys.m3] [tys.m3] 2 284,7 2 501,2 1 549,9 1 548,4 1 979,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

4 000,0 3 500,0 3 000,0 2 500,0 2 000,0 1 500,0 1 000,0 500,0 0,0 2012 2013 2014 2015 2016

zużycie gazu w tys. m3 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkao w tys. m3

Wykres 4. Zużycie gazu w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli 11 Energia elektryczna w powiecie lwóweckim w roku 2016 zaopatrywała 17 764 gospodarstwa domowe, z czego 46,45% gospodarstw zlokalizowane były na wsi. Mimo corocznego wzrostu liczby odbiorców energii elektrycznej, na obszarach wiejskich liczba ta spadła w ciągu pięciolecia o kilka procent. Zużycie energii wskazuje na tendencje wzrostową. Tabela 16. Odbiorcy oraz zużycie energii elektrycznej w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu Nazwa Ogółem Wieś 2012 2013 2014 2015 2016 2012 2013 2014 2015 2016 17 470 17 276 17 642 17 664 17 764 8 272 8 184 8 207 8 205 8 252 zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu [MWh] Ogółem Wieś powiat 34 625 32 335 31 724 32 397 32 975 16 542 16 628 16 827 17 106 17 439 lwówecki zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu na 1 mieszkańca [kWh] Ogółem Wieś 724,6 681,3 673,3 691,4 708,6 707,4 714,3 724,2 738,1 757,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

5. Ocena stanu środowiska 5.1. Ochrona klimatu i jakości powietrza

5.1.1. Klimat Klimat to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych, określany na podstawie wieloletnich obserwacji pogody dla danego regionu. Należy do jednego z czynników ekologicznych wpływających na występowanie i życie organizmów. Ziemski klimat jest bardzo zmienny. Odnotowano w ostatnich latach szereg anomalii pogodowych, takie jak nietypowe huragany, susze, powodzie, topnienie lodowców. Zmiany obserwowane w ciągu ostatnich dwóch stuleciach, kojarzyć można ze zwiększającym się zużyciem zasobów naturalnych, przede wszystkim surowców energetycznych. Zużycie ich, stosowanie do zaspokajania potrzeb energetycznych gospodarki oraz mieszkańców jest powodem rosnącej emisji gazów cieplarnianych, a co za tym idzie wzrost stężenia tych gazów w atmosferze oraz pogłębianie się efektu cieplarnianego, co prowadzi do powstawania niekorzystnych zmian klimatycznych. Największy udział w emisji gazów cieplarnianych ma energetyka, której rozwój wzrasta wraz ze zwiększeniem się potrzeb ludności. Duża rozpiętość obszaru powiatu zarówno w poziomie tj. w kierunku południkowym, jak i w pionie tj. od najwyższych szczytów Gór Izerskich po najniżej położne fragmenty Doliny Bobru, powoduje, że leży on w granicach dwóch regionów klimatycznych:  cześć północna i północno-wschodnia – Gmina Lwówek Śląski i Gmina Wleń – region podgórski (przejściowy),  część południowa – pozostałe gminy powiatu – region jeleniogórski dzielący się na 4 piętra wysokościowe. Zaznaczające się wyraźne cechy charakterystyczne dla klimatu górskiego, modyfikowane są przez intensywne wpływy częstych, poziomych wilgotnych mas powietrza pochodzenia oceanicznego. Klimat regionu podgórskiego kształtowany jest przez napływające znad Atlantyku masy powietrza polarno-morskiego, oraz rzadziej masy powietrza polarno kontynentalnego napływające znad północno-wschodniej Europy. Warunki klimatyczne w północnej części powiatu są bardziej surowe niż na Nizinie Śląskiej, ale łagodniejsze od tych panujących w Sudetach.. Miesiącem najcieplejszym w tym regionie jest lipiec, natomiast najchłodniejszym styczeń. Średnioroczna temperatura waha się w przedziale 7-8°C. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych kształtują się w granicach 600- 900 mm. Lato i zima trwają przeciętnie po 12 tygodni. Pierwszy opad śniegu w części północnej powiatu następuje w okolicach 1-10 listopada. Okres potencjalnych opadów śnieżnych trwa ok. 170 dni i jest jak na warunki sudeckie stosunkowo krótki. Okres wegetacyjny tego terenu trwa od 180-200 dni w roku ( Gmina Lwówek Śląski) i od 210-215 dni w roku (Gmina Wleń). Południowa i środkowa część powiatu została zakwalifikowana do regionu jeleniogórskiego. Średnia roczna temperatura w tym regionie nie przekracza 8°C. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca lipca wynosi 18-19°C, natomiast najchłodniejszego stycznia 1-2°C. Okres wegetacyjny jest nieco

40 dłuższy w porównaniu do klimatu regionu przedgórskiego i trwa około 200 dni. Opady atmosferyczne w ciągu roku kształtują się średnio na poziomie 700-800 mm. Pokrywa śnieżna zalega przeciętnie w ciągu roku przez 40-45 dni. W regionie jeleniogórskim dominującymi kierunkami wiatru są: wiatry z kierunku południowego, południowo-zachodniego oraz północno – zachodniego. W wyniku oddziaływania ekstremalnych zjawisk pogodowych i klimatycznych na ludzi, ich mienie i środowisko powstają szkody bezpośrednie. Szkody takie dotyczyć mogą utraty zdrowia i życia ludzi, zniszczenia infrastruktury technicznej, utraty zwierząt gospodarskich i plonów lub zniszczenia ekosystemów. Problem powodzi i podtopień dotyczy wszystkich sektorów gospodarki, a szczególnie infrastruktury istniejącej na terenach zalewowych. Obok występujących powodzi znaczące straty w gospodarce powodują również susze oraz silne wiatry i huragany. Zestawienie niekorzystnych zjawisk pogodowych i klimatycznych w podziale na wybrane sektory szczególnie wrażliwe przedstawiono w tabeli. Tabela 17. Zjawiska pogodowe i klimatyczne powodujące szkody społeczne oraz w gospodarce

Źródło: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 Najwyższe straty często powodowane są na skutek wystąpienia całego kompleksu zjawisk. W infrastrukturze i leśnictwie straty mogą powstawać w wyniku występowania silnych wiatrów połączonych z opadami deszczu, gradu i wyładowaniami atmosferycznymi, co w konsekwencji może prowadzi do podtopień i powodzi. Podobnie w sektorze rolnictwa wysokie straty odnotowano w momencie nałożenia się kilku niekorzystnych zjawisk pogodowych. Przystosowanie polskiej przestrzeni do nowych uwarunkowań klimatycznych i związanych z tym zjawisk jest obecnie jednym z najważniejszych wyzwań, szczególnie dla administracji szczebla centralnego oraz regionalnego i lokalnego. Pomiędzy zagospodarowaniem przestrzennym a zmianami klimatycznymi oraz koniecznością adaptacji do zmian klimatu występuje sprzężenie zwrotne. Zmiany klimatyczne będą prowadziły do zmniejszenia zasobów przestrzeni dostępnej dla danego typu

41 prowadzonej lub planowanej działalności – m.in. ze względu na zwiększone ryzyko powodziowe, wzrost ryzyka osuwiskowego, nasilenie procesów erozji wodnej i wietrznej, deficyt wody, podniesienie, a także obniżenie poziomu wód gruntowych. Obszary zurbanizowane stanowią szczególną kategorię w strukturze przestrzeni geograficznej, charakteryzującą się dużą gęstością populacji ludzkiej, a tym samym są bardzo wrażliwe z uwagi na negatywne oddziaływanie antropopresji. Miejska wyspa ciepła jest efektem nadmiernej emisji energii z różnych źródeł miejskich. Dodatkowo wzmacnia ją wzrastająca temperatura co sprzyja stresowi cieplnemu, stagnacji powietrza nad miastem, wzrostowi koncentracji zanieczyszczeń powietrza, w tym pyłu zawieszonego i smogu. W związku z tym obszary miejskie silnie zurbanizowane takie jak Lwówek Śląski oraz Gryfów Śląski, powinny podejmować działania zmierzające do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza poprzez rozwijanie odnawialnych źródeł energii oraz właściwe planowanie przestrzenne. Wyniki prognoz pokazują, że do roku 2030 zmiany klimatu będą miały dwojaki, pozytywny i negatywny wpływ na gospodarkę i społeczeństwo. Wzrost średniej temperatury powietrza będzie miał pozytywne skutki m.in. w postaci wydłużenia okresu wegetacyjnego, skrócenia okresu grzewczego oraz wydłużeniu sezonu turystycznego. Dominujące są jednak przewidywane negatywne konsekwencje zmian klimatu. Ze zmianami klimatycznymi wiążą się niekorzystne zmiany warunków hydrologicznych. W ostatnim okresie największe zagrożenie dla gospodarki i społeczeństwa będą stanowiły ekstremalne zjawiska pogodowe i klimatyczne (nawalne deszcze, powodzie, podtopienia, osunięcia ziemi, fale upałów, susze, huragany, osuwiska itp.). Powiat lwówecki co rocznie odnotowuje występowanie nawalnych deszczy, które są jednym z powodów podtopień oraz powodzi w strefie zagrożenia.

5.1.2. Jakość powietrza atmosferycznego

Ze względu na rodzaj źródła można mówić o emisji zanieczyszczeń:  punktowej - dotyczy emisji z zakładów, powstającej w wyniku energetycznego spalania paliw oraz przemysłowych procesów technologicznych, są to emitory jednostek organizacyjnych o znaczącej emisji zanieczyszczeń – kominy,  liniowej - to głównie emisja komunikacyjna z transportu samochodowego, kolejowego, wodnego i lotniczego,  powierzchniowej - jest sumą emisji z palenisk domowych, oczyszczalni ścieków w otwartych urządzeniach oczyszczających i składowania odpadów. Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest emisja substancji toksycznych pochodzących z procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych w celach energetycznych i technologicznych. Podstawową masę zanieczyszczeń odprowadzanych do atmosfery stanowi dwutlenek węgla. Jednak najbardziej uciążliwe składniki spalin to przede wszystkim dwutlenki siarki,

42 tlenki azotu, tlenek węgla i pył. W mniejszych ilościach emitowane są również chlorowodór, różnego rodzaju węglowodory aromatyczne i alifatyczne. Z pyłem emitowane są metale ciężkie, pierwiastki promieniotwórcze a wśród nich benzoalfapiren uznawany za jedną z najbardziej znaczących substancji kancerogennych. Przy spalaniu odpadów z produkcji tworzyw sztucznych do atmosfery mogą dostawać się substancje chlorowcopochodne, a wśród nich dioksyny i furany. Przez powiat przechodzą następujące drogi:  droga krajowa nr 30 Lubań - Gryfów Śląski - Jelenia Góra o długości 18 km,  droga wojewódzka nr 297 – Bolesławiec - Lwówek Śląski – Pasiecznik,  droga wojewódzka nr 360 – Gryfów Śląski – Świecie,  droga wojewódzka nr 361 – Krzewie Wielkie – Mirsk – Krobica,  droga wojewódzka nr 364 – Gryfów Śląski - Lwówek Śląski - Legnica o łącznej długości 92 km.

Ryc.1. Drogi powiatu lwóweckiego Źródło: Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla powiatu lwóweckiego

Zgodnie z danymi GUS z roku 2016 w powiecie lwóweckim największe zanieczyszczenie gazowe w wyniku emisji zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych, odnotowano w przypadku dwutlenku węgla – 7 459 t/r, co stanowi 100% zanieczyszczeń gazowych ogółem. W przypadku zanieczyszczeń pyłowych odnotowano jedynie zanieczyszczenia pochodzące ze spalania paliw – 1 t/r (tab.16) . Poniższa mapa przedstawia stan budowy dróg szybkiego ruchu na terenie Województwa Dolnośląskiego. Jak wynika z danych przedstawionych przez GDDKiA, połowa z planowanych inwestycji została zakończona. Z projektów które nadal są w fazie realizacji pozostały:  budowa drogi ekspresowej S3 Nowa Sól – Legnica przewidziana do oddania do ruchu w 2018 roku,  budowa drogi ekspresowej S3 Legnica – Bolków przewidziana do oddania do ruchu na przełomie 2018/2019 roku,  budowa drogi ekspresowej S3 Bolków – Lubawka,  budowa drogi ekspresowej S5 Wrocław – Korzeńsko planowana do oddania do ruchu w IV kw.2017 roku,  obwodnica miasta Kłodzka znajdująca się na drugim etapie przetargu.

Ryc. 2. Mapa budowy dróg w Województwie Dolnośląskim Źródło: Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla powiatu lwóweckiego

Na teren powiatu lwóweckiego wjeżdżają pociągi następujących przewoźników kolejowych:  Koleje Dolnośląskie S.A. oraz  Przewozy Regionalne .

Ryc. 3. Sieć kolejowa w Powiecie Lwóweckim Źródło: Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla powiatu lwóweckiego

Tabela 18. Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w roku 2016 na terenie powiatu Nazwa Zanieczyszczenia gazowe (t/r)

ogółem (bez nie dwutlenek tlenek podtlenek ogółem dwutlenku tlenki azotu dwutlenek węgla metan zorganizowana siarki węgla azotu

węgla)

7 459 0 0 0 0 0 7 459 0 0

Zanieczyszczenia pyłowe (t/r)

lwówecki

cementowo- ogółem na 1 środków węglowo- nie ze spalania wapiennicze i nawozów

powiat ogółem km2 krzemowe powierzchniowo grafitowe, zorganizowana paliw materiałów sztucznych powierzchni czynnych sadza ogniotrwałych

1 0 0 1 0 0 0 0 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Dnia 12 lutego 2014r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą nr XLVI/1544/14 przyjął Program ochrony powietrza województwa dolnośląskiego. Jednym z załączników jest Program ochrony powietrza dla strefy dolnośląskiej, w której znajduje się powiat lwówecki. Źródła pyłu zawieszonego w powietrzu można podzielić na antropogeniczne i naturalne. Wśród antropogenicznych wymienić należy: - źródła przemysłowe (energetyczne spalanie paliw i źródła technologiczne), - transport samochodowy (pył ze ścierania oraz pył unoszony), - spalanie paliw w sektorze bytowo-gospodarczym. Źródła naturalne: - pylenie roślin, - erozja gleb, - wietrzenie skał, - aerozol morski, Pył zawieszony (wraz z niesionymi przez siebie zanieczyszczeniami) do powietrza, wody, gleby i tym samym do wszystkich organizmów, które oddychają, spożywają wodę i/lub roślinność wzrastającą na zanieczyszczonej glebie. Tak więc pyły oddziałują szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie, ale także na inne komponenty środowiska. Nie bez znaczenia jest też wpływ pyłu na inne elementy środowiska: obecność pyłu może prowadzić do ograniczenia widoczności (powstawanie mgieł); osiadają na powierzchni gleby lub wody, zanieczyszczając je. Skutki zanieczyszczenia drobnym pyłem unoszonym obejmują również: zmianę pH (podwyższenie kwasowości jezior i wód płynących), zmiany w bilansie składników pokarmowych w wodach przybrzeżnych i dużych dorzeczach, zanik składników odżywczych w glebie, wyniszczenie wrażliwych gatunków roślin na terenie lasów i upraw rolnych, a także niekorzystny wpływ na różnorodność ekosystemów. Pył obecny w powietrzu może mieć negatywny wpływ także na walory estetyczne otaczającego krajobrazu. Zanieczyszczenia mogą powodować ponadto uszkodzenia ważnych kulturowo obiektów, takich jak rzeźby czy pomniki i budowle historyczne. Benzo(a)piren oddziałuje szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie, ale także na roślinność, gleby i wodę. Wykazuje on małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Podobnie, jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym, a mechanizm jego działania jest genotoksyczny, co oznacza, że reaguje z DNA, przy czym działa po aktywacji metabolicznej. W wyniku przemian metabolicznych benzo(a)pirenu w organizmie człowieka dochodzi do powstania i gromadzenia hydroksypochodnych benzo(a)pirenu o bardzo silnym działaniu rakotwórczym. Benzo(a)piren jest zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby. Jego stężenie jest normowane w każdym z tych komponentów: - w powietrzu normowane jest stężenie benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 – norma – 1 ng/m3,

- w wodzie pitnej – norma – 10 ng/dm3 , - w glebie – norma – 0,02 mg/kg suchej masy (gleby klasy A) i 0,03 mg/kg suchej masy (gleby klasy B). Dla strefy dolnośląskiej (kod strefy PL0204) Plan Działań Krótkoterminowych uchwala się dla następujących zanieczyszczeń:  Pył zawieszony PM10,  Benzo(a)piren w pyle zawieszonym PM10,  Tlenek węgla,  Ozon. Poniżej przedstawiono dopuszczalne poziomy stężeń pyłu zawieszonego PM10, tlenku węgla i docelowe dla B(a)P i ozonu wyróżnione ze względu na ochronę zdrowia ludzi – do osiągnięcia i utrzymania w strefie, a także dopuszczalną częstość ich przekraczania, według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031). Tabela 19. Poziomy dopuszczalne, informowania, alarmowe substancji w powietrzu, dopuszczalna częstość ich przekraczania oraz termin osiągnięcia. Nazwa Okres Poziom Dopuszczalna Poziom Poziom Termin osiąg substancji uśredniania dopuszczalny częstość alarmowy informowania nieco poziomów wyników [µg/m3] przekraczania [µg/m3] [µg/m3]* dopuszczalnych pomiarów poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Pył 24 godziny 50 35 razy 300 200 2005 zawieszony Rok 40 - - - PM10 kalendarzowy Tlenek 8 godzin 10000 - 2005 węgla Źródło: Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego Tabela 20. Poziomy docelowe, alarmowe substancji w powietrzu, dopuszczalna częstość ich przekraczania oraz termin osiągnięcia poziomów dopuszczalnych Nazwa substancji Okres Poziom Dopuszczalna Poziom Termin uśredniania dopuszczalny częstość alarmowy osiągnięciao wyników [µg/m3] przekraczania [µg/m3] poziomów pomiarów poziomu dopuszczalnych dopuszczalnego w roku kalendarzowym Ozon 8godziny 120 25 dni 240** 2010

Benzo(a)piren Rok 1* - 2013 kalendarzowy

*ng/m3 dla B(a)P **Wartość występująca przez trzy kolejne godziny w punktach pomiarowych reprezentujących jakość powietrza na obszarze o powierzchni co najmniej 100 km2 albo na obszarze strefy zależnie od tego, który z tych obszarów jest mniejszy. Źródło: Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego

W strefie dolnośląskiej w 2011 r. zanotowano przekroczenia:  poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników 24 godziny (36 maksimum - 50 μg/m3),  poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy (40 μg/m3),  poziomu dopuszczalnego tlenku węgla o okresie uśredniania wyników 8h (5 000 μg/m3 – w 2011 r. obowiązywał poziom dopuszczalny dla uzdrowisk, który został przekroczony w Jeleniej Górze, od 2012 r. obowiązuje tylko jeden poziom – 10 000 μg/m3),  poziomu docelowego benzo(a)pirenu o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy (1 ng/m3)  poziomu docelowego ozonu o okresie uśredniania wyników 8h (120 μg/m3). Niekorzystne warunki jakościowe powietrza, sytuacje smogowe i wysokie stężenia występowały w 2011 r. w:  czterdziestu pięciu obszarach przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników 24 godziny,  w dwunastu obszarach przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy,  w jednym obszarze przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń tlenku węgla o okresie uśredniania wyników 8 godzin,  w siedemdziesięciu dwóch obszarach przekroczeń poziomu docelowego dla stężeń B(a)P o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy,  w jednym obszarze przekroczeń poziomu docelowego dla stężeń ozonu o okresie uśredniania wyników 8 godzin. W obrębie powiatu wyznaczono obszary przekroczeń dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i CO oraz poziomów docelowych B(a)P i ozonu:

Tabela 21. Obszary przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i CO oraz poziomów docelowych B(a)P i ozonu w strefie dolnośląskiej wraz z powodem wystąpienia przekroczeń

Lp. Kod obszaru Lokalizacja obszaru Opis Powód wystąpienia przekroczeń Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 24h 1 Ds11sDsPM10d15 Gmina Środa Śląska, m. Środa Śląska Obszar zajmuje powierzchnię 6,4 km2, W stężeniach przeważa emisja zamieszkiwany jest przez 3,5 tys. osób; jest to powierzchniowa, emisja napływowa obszar o charakterze rolniczym i miejskim. oraz emisja punktowa 2 Ds11sDsPM10d18 Gmina Lwówek Śląski Obszar zajmuje powierzchnię 5,7 km2, W stężeniach przeważa emisja zamieszkiwany jest przez 223 osób; jest to punktowa obszar o charakterze rolniczym. 3 Ds11sDsPM10d23 Gminy: Olszyna, Gryfów Śląski, m. Obszar zajmuje powierzchnię 3,4 km2, W stężeniach przeważa emisja Gryfów Śląski zamieszkiwany jest przez 2,7 tys. osób; jest to powierzchniowa obszar o charakterze rolniczym i miejskim. 4 Ds11sDsPM10d35 Gmina Lwówek Śląski, m. Lwówek Obszar zajmuje powierzchnię 1,4 km2, W stężeniach przeważa emisja Śląski zamieszkiwany jest przez 758 osób; jest to obszar powierzchniowa oraz emisja o charakterze rolniczym i miejskim. napływowa Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 rok 1 Ds11sDsPM10a09 Gmina Lwówek Śląski Obszar zajmuje powierzchnię 1,2 km2, W stężeniach przeważa emisja zamieszkiwany jest przez 48 osób; jest to obszar punktowa o charakterze rolniczym. Obszary przekroczeń poziomu docelowego dla B(a)P rok 1 Ds11sDsB(a)Pa01 Gminy: Bolesławiec, Gromadka, Obszar zajmuje powierzchnię 8378,9 km2, W stężeniach przeważa emisja Nowogrodziec, zamieszkiwany jest przez 1186 tys. osób; jest to powierzchniowa oraz emisja Osiecznica, Warta Bolesławiecka, obszar o charakterze rolniczym i miejskim. napływowa Bielawa, Dzierżoniów, Pieszyce, Piława Górna, Łagiewniki, Niemcza, Jawor, Męcinka, Mściwojów, Paszowice, Wądroże Wielkie, Piechowice, Janowice Wielkie, Jeżów Sudecki, Mysłakowice, Podgórzyn, Stara Kamienica, Chojnów, Krotoszyce, Legnickie Pole, Ruja, Lubań, Lwówek Śląski, Udanin, Dobromierz, Marcinowice, Strzegom, Świdnica,

Jordanów Śląski, Stoszowice, Ząbkowice Śląskie, Pielgrzymka, Zagrodno, Jelenia Góra, Karpacz, Kowary, Kamienna Góra, Lubawka, Marciszów, Kunice, Miłkowice, Prochowice, Leśna, Olszyna, Platerówka, Siekierczyn, Lubin, Gryfów Śląski, Lubomierz, Mirsk, Wleń, Malczyce, Czarny Bór, Stare Bogaczowice, Wołów, Zgorzelec, Wojcieszów, Świerzawa, Złotoryja, Oleśnica, Bierutów, Dobroszyce, Twardogóra, Oława, Domaniów, Jelcz- Laskowice, Borów, Wiązów, Zawonia, Czernica, Długołęka, Siechnice, Żórawina, Kondratowice, Przeworno, Obszary przekroczeń poziomu docelowego dla ozonu 8h 1 Ds11sDsO38h01 Strefa dolnośląska Obszar obejmuje teren całej strefy dolnośląskiej, Ze względu na specyfikę ozonu brak powierzchnia obszaru to 19,5 tys. km2, możliwości określenia powodu zamieszkiwany jest przez 2,062 mln osób; jest to wystąpienia przekroczeń obszar o charakterze miejskim i rolniczym Źródło: Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego

Z powyższych względów bardzo dużym problemem jest zaproponowanie i zastosowanie takich działań krótkoterminowych, które byłyby skuteczne w ograniczaniu wysokich zanieczyszczeń powietrza i redukcji obszaru przekroczeń. Aby działania krótkoterminowe były skuteczne, konieczne jest przede wszystkim efektywne wdrożenie działań długoterminowych.

Tabela 22. Uwarunkowania czasowo-przestrzenne możliwości występowania wysokich wartości stężeń pyłu zawieszonego PM10, CO oraz benzo(a)pirenu i ozonu. Substancja Okres w roku Warunki meteorologiczne Obszar zagrożenia zanieczyszczająca sprzyjające kumulacji zanieczyszczeń PM10, B(a)P, CO okres grzewczy występowanie warstwy miasta, aglomeracje, w (październik – inwersyjnej, niskie temperatury szczególności dzielnice z kwiecień) (poniżej -10 st. C), niskie ogrzewaniem prędkości wiatru oraz cisze indywidualnym, węglowym PM10 okres letni (maj - Długie okresy bez opadów, miasta i aglomeracje, wrzesień niskie prędkości wiatru oraz obszary rolnicze cisze B(a)P okres letni (maj - niskie prędkości wiatru oraz obszary rolnicze, lasy, łąki, wrzesień cisze, wysokie temperatury ogrody działkowe na terenie powietrza miasta - wypalanie łąk, ściernisk, pożary, ogniska ozon Okres letni Wysokie temperatury powietrza, Zarówno obszary miejskie duże nasłonecznienie, niskie jak i poza miejskie. prędkości wiatru, szczególnie Szczególnie obszary bardzo utrzymujące się kilka dni z dużych aglomeracji o dużym rzędu ruchu pojazdów oraz obszary pozamiejskie wzdłuż autostrad Źródło: Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego

Monitorowanie stanu jakości powietrza ma charakter ciągły i wykonywane jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Od 2010 r. sprawuje on nadzór nad wszystkimi stacjami pomiarowymi w województwie. Wyniki pomiarów są weryfikowane, analizowane i archiwizowane w wojewódzkiej bazie JPOAT. Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza za 2017 rok była klasyfikacja 4 stref województwa dolnośląskiego, przeprowadzona zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska. Klasyfikację przeprowadzono dla poszczególnych zanieczyszczeń, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia i ochrony roślin. Poniżej zestawienie klasyfikacji stref i wymagane działania z nich wynikające zasięgnięte z opracowania „Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok”. Tabela 23. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków, gdy dla zanieczyszczenia jest określony poziom dopuszczalny Klasa strefy Poziom stężeń Wymagane działania A nie przekraczający wartości — utrzymanie stężeń zanieczyszczeń poniżej dopuszczalnej ** wartości dopuszczalnej oraz dążenie do utrzymania najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem

C powyżej wartości — określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnej** dopuszczalnych — opracowanie programu ochrony powietrza POP mającego na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu — kontrolowanie stężeń zanieczyszczenia na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych ** z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu

Tabela 24. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest określony poziom docelowy (O3 – ochrona zdrowia ludzi, ochrona roślin; As, Cd, Ni, BaP w pyle PM10 – ochrona zdrowia ludzi) Klasa strefy Poziom stężeń Wymagane działania A nie przekraczający wartości brak dopuszczalnej **

C powyżej wartości — dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego dopuszczalnej** substancji w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych — opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza, mającego na celu osiągnięcie poziomów docelowych substancji ** z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu

Na mocy art. 91 ustawy – Prawo ochrony środowiska w strefach zaliczonych do klasy C wymagane jest prowadzenie określonych działań, mających na celu osiągnięcie odpowiednich poziomów dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu. Należy do nich opracowanie programu ochrony powietrza (POP), o ile program taki nie został opracowany wcześniej i nie jest realizowany w odniesieniu do danego zanieczyszczenia i obszaru. Celem opracowania i wdrożenia POP jest zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń na obszarach, na których wystąpiły przekroczenia wartości kryterialnych stężeń tych zanieczyszczeń. Tabela 25. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń ozonu z uwzględnieniem poziomu celu długoterminowego Klasa strefy Poziom stężeń Wymagane działania D1 nie przekraczający poziomu brak celu długoterminowego **

D2 powyżej poziomu celu — dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego ** długoterminowego do roku 2020 W roku 2017 nie zlokalizowano punktu pomiarowego w obrębie powiatu lwóweckiego. W zestawieniach dla poszczególnych zanieczyszczeń uwzględniono wszystkie normowane czasy uśredniania oraz obszary obowiązywania poziomów dopuszczalnych, docelowych i celów

54 długoterminowych. Zasadniczą część zestawień stanowią kolumny z symbolami wynikowej klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń Tabela 26. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla pyłu zawieszonego PM10 pod kątem ochrony zdrowia ludzi – 2017 rok Lp. Nazwa strefy Kod strefy Klasa dla poszczególnych czasów Klasa strefy dla uśredniania stężeń PM10 pyłu (klasyfikacja wg parametrów) zawieszonego PM10s 1 Strefa dolnośląska PL0204 C C C

Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Ryc. 4. Obszary przekroczeń rocznego poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 dla kryterium zdrowia ludzi w 2017 r. Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Tabela 27. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla arsenu (As) pod kątem ochrony zdrowia ludzi – 2017 rok Lp. Nazwa strefy Kod strefy Klasa strefy dla arseny (As) 1 Strefa dolnośląska PL0204 C Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Ryc. 5. Obszary przekroczeń poziomu dopuszczanego arsenu dla kryterium zdrowia ludzi rok w strefie dolnośląskiej w 2017 r. Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Tabela 28. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla benzo(a)pirenu pod kątem ochrony zdrowia ludzi – 2017 rok Lp. Nazwa strefy Kod strefy Klasa strefy dla arseny (As) 1 Strefa dolnośląska PL0204 C Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Ryc. 6. Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego B(a)P dla kryterium zdrowia ludzi rok w strefie dolnośląskiej w 2017 r. Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Tabela 29. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla ozonu (O3) pod kątem ochrony zdrowia ludzi – 2017 rok Lp. Nazwa strefy Kod strefy Klasa strefy wg Klasa strefy wg poziomu poziomu celu docelowego długoterminowego 1 Strefa dolnośląska PL0204 C C Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Ryc. 7. Obszary przekroczeń 8-godzinnego poziomu celu długoterminowego ozonu dla kryterium ochrony zdrowia ludzi w roku 2017 r. Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok

Ryc. 8. Obszary przekroczeń 8-godzinnego poziomu docelowego ozonu dla kryterium ochrony zdrowia ludzi w 2017 r. Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2017 rok Na wielkość stężeń szkodliwych substancji w powietrzu mają również wpływ emisje napływowe, pochodzące z sąsiednich obszarów, dla powiatu ma to istotne znaczenia od strony południowej i zachodniej. Działania jakie należy prowadzić w celu zmniejszenia stężeń w powietrzu niebezpiecznych związków to m.in. likwidacja lub wymiana indywidualnych systemów grzewczych na niskoemisyjne, odpowiednie gospodarowanie odpadami komunalnymi, bez ich spalania, używanie paliwa węglowego dobrej i sprawdzonej jakości. W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – powietrze atmosferyczne.

Tabela 30. Analiza SWOT obszar interwencji – powietrze atmosferyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Mała ilość emitorów zanieczyszczenia  Zanieczyszczenie powietrza w wyniku powietrza wypalania odpadów w kotłach  Duże obszary zalesienia i zadrzewienia  Niska emisja  Realizacja Planów Gospodarki  Niskie wykorzystanie OZE do Niskoemisyjnej ogrzewania budynków  Termomodernizacja budynków  Brak punktów pomiarowych w ramach

stanowiących własność gminy monitoringu WIOŚ  Modernizacja i rozbudowa oświetlenia  Niska świadomość ekologiczna ulicznego mieszkańców w zakresie ochrony  Rozwijająca się cieć gazowa powietrza  Napływ zanieczyszczeń z poza granic powiatu SZANSE ZAGROŻENIA  Brak środków zewnętrznych na  Wzrost świadomości ekologicznej wśród sfinansowanie inwestycji społeczeństwa  Wzrost natężenia ruchu na drogach  Zmiana sposobu ogrzewania poprzez publicznych podłączenia budynków do istniejącej  Spalania niskokalorycznych i sieci gazowej zawierających dużą zawartość siarki  Propagowanie wykorzystania OZE w paliw stałych gospodarstwach domowych  Narażenie społeczeństwa na choroby  Postęp technologiczny związane z zanieczyszczeniem powietrza Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Zmiany w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza w powiecie lwóweckim, będą miały różnorodny wpływ na całą działalność przemysłową i sektor komunalny. Największą uwagę należy zwrócić na sektor energetyczny, uwzględniając wahania średniej temperatury. Należy dostosować system energetyczny do wahań zapotrzebowania na energię elektryczną oraz cieplną m.in. poprzez niskoemisyjne źródła energii. W kontekście zaniku pór roku, wydłużeniu ulegnie okres grzewczy, co będzie przyczyniać się do wydłużenia okresu stosowania paliw grzewczych. W planowaniu przedsięwzięć związanych ze zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń bądź planowaniu zmian technologicznych, konieczne będzie uwzględnianie czy dane przedsięwzięcie nie będzie przyczyniać się do pogłębiania zmian klimatu. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska dotyczą głównie awarii, które mają miejsce w zakładach przemysłowych, w sieciach infrastruktury komunalnej, urządzeniach i liniach energetycznych. Przyczyną może być naturalne zużycie materiału czy ukryte wady. Awarie instalacji przemysłowej lub zbiornika, w którym przechowuje się lub przewozi toksyczne środki, po przedostaniu się do atmosfery mogą doprowadzić do skażenia obszaru. Szczególnie groźne i częste są katastrofy środków transportu. W celu zmniejszenia możliwych awarii oraz działań ułatwiających ich usuwanie należy zapewnić awaryjne źródła energii oraz przesyłu w przypadku braku możliwości zastosowania podstawowych źródeł a także zobligować operatora systemu przesyłowego do prowadzeni technologii i procedur odladzania linii napowietrznych. Niezbędny jest system edukacji ekologicznej w celu zwiększenia świadomości mieszkańców w zakresie zmian klimatu i sposobów minimalizowania skutków oraz metod zapobiegania i ograniczania ich skutków dla społeczeństwa. Tematyka działań edukacyjnych, powinna dotyczyć szczególnie takich zagadnień jak: szkodliwość spalania odpadów komunalnych, stosowanie odnawialnych źródeł energii a także zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło w wyniku działań termomodernizacyjnych.

Corocznie wykonywana jest ocena stanu powietrza, w ramach której ocenia się poziom substancji w powietrzu pod kątem dotrzymania poziomów dopuszczalnych oraz wskazuje strefy wymagające tworzenia Programów Ochrony Powietrza. Wojewódzki Inspektorat Środowiska, co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w poszczególnych strefach.

5.2. Zagrożenia hałasem Hałas, według ustawy Prawo ochrony środowiska, jest określany jako dźwięk o częstotliwości od 16Hz do 16 000 Hz. Z fizycznego punktu widzenia hałas, czyli odbierane jako dokuczliwe, przykre i szkodliwe dźwięki, to drgania mechaniczne ośrodka sprężystego, najczęściej powietrza. Wyróżnia się główne trzy rodzaje hałasu, według źródła powstawania hałasu: hałas przemysłowy powodowany przez urządzenia i maszyny w obiektach przemysłowych i usługowych, hałas komunikacyjny pochodzący od środków transportu drogowego, kolejowego i lotniczego, hałas komunalny występujący w budynkach mieszkalnych, szczególnie wielorodzinnych i w obiektach użyteczności publicznej. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku uzależnione są od źródła hałasu, pory dnia oraz przeznaczenia terenu. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014, poz. 112), na terenach zabudowy zagrodowej i wielorodzinnej, mieszkaniowo-usługowej i terenach rekreacyjnych dopuszczalny poziom dźwięku w porze dziennej wynosi wzdłuż dróg 65 dB (w porze nocnej 56 dB). Natomiast dopuszczalny poziom hałasu na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (w tym także na terenach związanych z pobytem dzieci, szpitalami) w porze dziennej wynosi wzdłuż dróg 61 dB (w porze nocnej 56 dB). Najbardziej uciążliwy jest hałas pochodzący z komunikacji drogowej. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Przez powiat przebiegają drogi wszystkich kategorii z wyjątkiem autostrady, co wpływa na klimat akustyczny rejonu, a w szczególności na obszar powiatu. Zgodnie z danymi z GDDKiA na podstawie Generalnego Pomiaru, Ruchu w roku 2015 wynika, iż na drogach krajowych punkty pomiarowe na terenie powiatu lwóweckiego zlokalizowane były w następujących miejscach: o Gryfów Śląski – punkt pomiarowy na DK30, o Lwówek Śląski – dwa punkty pomiarowe na DW297, o Gradówek – punkt pomiarowy na DW364 o Bielanka – punkt pomiarowy na DW364 o Wieża – punkt pomiarowy na DW360, o Mirsk – punkt pomiarowy na DW361, Zgodnie z udostępnionymi danymi z GUS w roku 2016 na terenie powiatu lwóweckiego odnotowano łącznie 69 024 pojazdy. Największy udział miały pojazdy samochodowe i ciągniki –

33 394 sztuk oraz samochody osobowe 27 817. Najmniejszy zaś autobusy oraz samochody ciężarowo- osobowe (tab.29). Na terenie Powiatu Lwóweckiego hałas przemysłowy nie ma jednak zasadniczego znaczenia, gdyż ze względu na coraz większą dostępność nowoczesnych technologii w przemyśle ograniczających natężenie hałasu, podczas modernizacji zakładów stosowane są coraz sprawniejsze urządzenia, charakteryzujące się obniżoną emisją hałasu. Sytuacja ekonomiczna spowodowała w ostatnich latach zamknięcie i restrukturyzację szeregu przedsiębiorstw, podziały na mniejsze jednostki gospodarcze, rezygnację z uciążliwej produkcji, na korzyść produkcji bardziej nowoczesnej. Pewną uciążliwość powodują zakłady rzemieślnicze i usługowe zlokalizowane blisko zabudowy o charakterze mieszkalnym. Ich wpływ na ogólny klimat akustyczny powiatu nie jest znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez okolicznych mieszkańców. Do zakładów takich należą najczęściej: warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie, ślusarskie, stolarskie, kamieniarskie i przetwórcze. W celu poprawy sytuacji w zakresie klimatu akustycznego została podjęta uchwała nr LI/1832/14 dnia 26 czerwca 2014 r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego w sprawie przyjęcia Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolnośląskiego zaś uchwałą nr 5555/IV/14 z dnia 8 kwietnia 2014 r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolnośląskiego na lata 2013-2017 do dalszego procedowania. Program jest sporządzany dla terenów województwa dolnośląskiego leżących poza aglomeracjami wzdłuż dróg, po których przejeżdża ponad 3 000 000 pojazdów rocznie oraz wzdłuż linii kolejowych, po których przejeżdża ponad 30 000 pociągów rocznie, których eksploatacja spowodowała negatywne oddziaływanie akustyczne tj. przekroczone zostały dopuszczalne poziomy hałasu określone wskaźnikami hałasu LDWN i LN. Celem programu jest określenie działań naprawczych odniesionych do ww. terenów. Poniższa rycina przedstawia obszary, gdzie zostały zlokalizowane przekroczenia w obrębie Lwówka Śląskiego.

Ryc. 9. Obszary przekroczeń wartości hałasu Źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla Województwa Dolnośląskiego: część B – Drogi Wojewódzkie

Zgodnie z opublikowanymi danymi przez WIOŚ, dotyczącymi analizy klimatu akustycznego, badania w obrębie powiatu prowadzone były w roku 2012. Wyznaczono wówczas 10 punktów pomiarowych. W 5 punktach kontrolno-pomiarowych stwierdzono równoważny poziom dźwięku LAeq w porze dziennej przekraczał dopuszczalne normy w pozostałych 5 odpowiadał przyjętym normom. Poziomy dźwięku mieściły w przedziale 61,0 dB – 67,5 dB. W stosunku do obowiązujących norm

średni poziom równoważny LAeq dla 16 godzin dnia przekraczał dopuszczalny poziom hałasu o 0,3 – 2,5 dB. Najwyższe przekroczenia odnotowano w Lwówku Śląskim przy ul. Jaśkiewicza (67,5 dB) oraz w Pasieczniku na drodze krajowej nr 30 (67,2 dB). Na analizowanym terenie powiatu lwóweckiego w strefie bardzo dużej uciążliwości znajduje się 76 obiektów mieszkalnych. Oszacowana liczba mieszkańców narażona na ponadnormatywny hałas wynosi 655. W „Podsumowaniu 5-letniego cyklu monitoringu hałasu na terenie województwa dolnośląskiego w latach 2012-2016” przedstawiono badania prowadzone w latach 2012-2016 w obrębie 23 powiatów oraz 3 miastach województwa. W obrębie powiatu w ciągu pięciolecia stwierdzono przekroczenia w następujących miejscowościach w podaną liczbą budynków położnych na odcinkach przy których stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych hałasu:  Gryfów Śląski ( rok 2012) – 2 punkty, obejmujące 19 budynków.  Lwówek Śląski (rok 2012) – 2 punkty obejmujące, 12 budynków.

Tabela 31. Liczba pojazdów na terenie powiatu w latach 2015-2016 (szt.) motocykle samochody pojazdy o samochody motocykle samochody autobusy samochody specjalne ciągniki ciągniki ciągniki samochodowe pojemności ciężarowo motorowery ogółem osobowe ogółem ciężarowe (łącznie z samochodowe siodłowe rolnicze i ciągniki silnika do - osobowe sanitarnymi) 125 cm3

2015 31 492 782 188 26 226 38 2 777 26 271 111 111 1 287 1 787 2016 33 394 907 241 27 817 40 2 919 27 270 110 110 1 331 1 858 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Tabela 32. Średni dobowy ruch (SDDR) w punktach pomiarowych w 2015 roku na drogach krajowych SDDR poj. Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych [poj/dobę] SDRR Silnik. Lekkie sam. Nazwa odcinka Sam. Osob. Bez Z Ciągniki rowery Ogółem Motocykle Ciężarowe Autobusy Mikrobusy przycz. przyczep. rolnicze [poj/dobę] [poj./dobę] (dostawcze) gRYFÓW 8405 70 6947 771 174 364 63 16 91 ŚL./DW364/ GRYFÓW ŚL./DW364 GRYFÓW 2435 24 2065 200 49 68 24 5 ŚLĄSKI- - LWÓWEK ŚLĄSKI LWÓWEK 1716 26 1402 129 58 89 10 2 - ŚLĄSKI- PIELGRZYMKA GRYFÓW 2840 65 2561 145 26 17 26 0 ŚLĄSKI- - ŚWIECIE RADONIÓW- 4717 90 4146 335 66 47 28 5 - KROBICA BOLESŁAWIEC- 4598 97 3925 285 106 129 51 5 - LWÓWEK

ŚLĄSKI LWÓWEK 10236 164 8803 676 235 235 113 10 - ŚLĄSKI- PŁAWNA Źródło: Generalny Pomiar Ruchu 2015, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Uciążliwość akustyczna linii kolejowych jest relatywnie mniejsza w ciągu dnia, natomiast szczególnie słyszalna w porze nocnej, a ich uciążliwość w dużym stopniu zależy od częstotliwości przejazdu pociągów. Niemniej charakterystyczne jest, że hałas kolejowy, niezależnie od potwierdzonych jego wartości w drodze pomiarów oraz występowania niekiedy dodatkowo wibracji dla obiektów blisko zlokalizowanych, przez społeczeństwo jest przyjmowany bardziej liberalnie w stosunku do hałasu drogowego o takich samych wartościach. Przyczyna uciążliwości komunikacji szynowej tkwi głównie w starych, nieodpowiednio amortyzowanych i pozbawionych zdolności tłumienia torowiska kolejowego oraz zużytych o przestarzałej konstrukcji wagonach kolejowych. Źródła wibracji można podzielić na dwa główne rodzaje:  wibracje pochodzące od narzędzi i urządzeń,  wibracje przenoszone z podłoża, np. z drgających platform, podłóg, siedzeń w pojazdach mechanicznych. Szkodliwość wibracji zależy od wielkości natężenia źródeł charakteru zmian, w czasie oraz długotrwałości działania. Na wibracje narażony jest każdy człowiek zarówno w pracy jak i w życiu codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez wzbudzone do drgań konstrukcje budynków mieszkalnych. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka są zmiany w układzie nerwowym, krążenia, narządach ruchu oraz układzie pokarmowym. Dlatego też wibracje należy zmniejszać lub likwidować w miejscach ich powstawania m.in. poprzez zmiany w konstrukcji aparatury i maszyn, stosowanie elastycznych podłoży (guma, korek), ekranów tłumiących wibracje itp.

Generalnie w całej Polsce hałas kolejowy kształtuje się na jednakowym poziomie. Lokalnie mogą wystąpić niekorzystne zmiany ze względu na stan infrastruktury (torowiska), prędkość pojazdu, rodzaj taboru kolejowego, stanu taboru oraz położenie torowiska (nasyp, wąwóz, teren płaski). W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – hałas. Tabela 33.Analiza SWOT obszar interwencji – hałas MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Niskie zagęszczenie dużych zakładów  Przebieg dróg krajowych, wojewódzkich, przemysłowych stanowiących źródło przez teren powiatu nadmiernego hałasu.  Zły stan techniczny pojazdów  Prowadzenie planowania przestrzennego  Pogarszający się klimat akustyczny i polityki lokalizacyjnej uwzględniającej spowodowany wzrostem natężenia ruchu negatywny wpływ hałasu na  Brak ochrony przeciwhałasowej mieszkańców  Wprowadzanie izolacji przed hałasem poprzez nasadzenia zieleni wysokiej  Duża powierzchnia lasów ograniczających emisję hałasu  Sporządzona mapa akustyczna dla obszarów położonych wzdłuż drogi krajowej nr 3. SZANSE ZAGROŻENIA  Możliwość rozwoju gospodarczego  Rosnące natężenie ruchu drogowego. dzięki dobrej komunikacji  Brak zapisów w MPZP dotyczących  Możliwość tworzenia gospodarstw standardów emisyjnych dla agroturystycznych będących tzw. poszczególnych terenów, enklawami ciszy  Wylesienia oraz usuwanie pasów zieleni  Wprowadzenie „cichych” nawierzchni w  Wysokie koszty realizacji inwestycji trakcie remontów i napraw dróg drogowych  Ograniczenie hałasu poprzez  Brak wystarczających środków zastosowanie ekranów akustycznych z finansowych na realizację zadań zieleni zmierzających do poprawy stanu środowiska akustycznego. Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Wysoka temperatura generuje rozwój i zwiększenie ilości urządzeń mających na celu minimalizację zagrożeń termicznych, czyli urządzeń klimatyzacyjnych i chłodniczych co w zwartej zabudowie może generować nadmierną emisję hałasu. Należy sprawdzić czy planowane przedsięwzięcie związane z minimalizacją zagrożeń względem klimatu akustycznego nie będzie przyczyniać się do pogłębiania zmian klimatu, po przez m. in. bezpośrednie emisje gazów cieplarnianych powodowane przez transport towarzyszący przedsięwzięciu. Należy przewidzieć podjęcie działań zmierzających do ograniczenia emisji hałasu, w tym dalszej poprawy stanu dróg czy też nasadzenia drzew i krzewów jako zieleni izolacyjnej. Poprawa stanu technicznego dróg, upłynnienie ruchu ulicznego oraz wyprowadzenie w miarę możliwości

technicznych transportu ciężkiego poza obszar zwartej zabudowy mieszkaniowej niewątpliwie wpłynie także na minimalizację ilości zdarzeń mogących powodować zagrożenie dla środowiska i mieszkańców, które związane są z układem komunikacyjnym i przewozem niebezpiecznych substancji. Niezbędnym staje się organizowanie akcji informacyjnych i promocyjnych w celu edukacji i zwiększania świadomości mieszkańców, a szczególnie młodzieży szkolnej w zakresie oddziaływania hałasu na człowieka i zwierzęta, a także w jaki sposób ograniczyć skutki nadmiernego oddziaływania hałasu. Ważne jest promowanie użytkowania transportu publicznego i rowerowego w mieście, w celu ograniczenia ilości samochodów poruszających się w szczególności po jego centrum. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi rejestr zawierający informacje o stanie akustycznym środowiska na podstawie pomiarów, badań i analiz wykonywanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Konieczne powinno być, bardziej szczegółowe wykonywanie badań monitoringowych w każdej jednostce administracyjnej. Prowadzone co 5 lata badania natężenia ruchu pojazdów na drogach województwa są jedynie pewnym uzupełnieniem działań monitoringowych, pozwalającymi oszacować tendencje emisji hałasu komunikacyjnego w skali wielolecia.

5.3. Pole elektromagnetyczne

Promieniowanie elektromagnetyczne (PEM) zaliczane jest do podstawowych zanieczyszczeń środowiska. Dzieli się je na naturalne i antropogeniczne. Naturalne - stale występują w otoczeniu i określa się je mianem „tła”. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne od zawsze występuje w środowisku. Pochodzi ono z naturalnych źródeł takich jak Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast promieniowanie antropogeniczne związane jest szczególnie z liniami elektroenergetycznymi i instalacjami radiokomunikacyjnymi. Głównymi źródłami sztucznego promieniowania są: stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje i linie energetyczne, stacje radiowe i telewizyjne oraz CB-radio i radiostacje amatorskie, wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji, a nawet urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp. Ciągły rozwój techniki powoduje znaczny wzrost ilości promieniowania elektromagnetycznego. Na terenie powiatu, jednym ze źródeł promieniowania elektromagnetycznego są stacje bazowe telefonii komórkowej. Zlokalizowane są zarówno na terenie każdej z gmin jak i w ich otoczeniu – Miasto Jelenia Góra posiada ogromną liczbę stacji (ryc. 4). Instalacje te emitują niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, generowane przez anteny stacji w czasie jej pracy, a ich moc promieniowana izotropowa jest różna w zależności od wielkości bazowej. Pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo dużych wysokościach. Ponadto źródłem pól elektromagnetycznych są linie energetyczne i urządzenia elektromagnetyczne. Postęp cywilizacyjny będzie stale powodował wzrost oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko. W związku z tym wzrośnie poziom

69 tła promieniowania elektromagnetycznego, jak i zwiększy się liczba i powierzchnia obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania.

Ryc. 10. Lokalizacja źródeł promieniowania powiecie lwóweckim Źródło:http://beta.btsearch.pl/?dataSource=locations&network=&standards=&bands=¢er=51.007101%2C15.543352 &zoom=11 Na podstawie udostępnionych Badań poziomów pól elektromagnetycznych w wybranych punktach województwa dolnośląskiego w roku 2014, wynika, iż pomiary wykonane przez WIOŚ w powiecie lwóweckim w dwóch punktach pomiarowych nie wykazały przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych w środowisku. W wyniku „Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w wybranych punktach województwa dolnośląskiego w oparciu o badania trzyletniego cyklu pomiarowego 2014-2016” również nie wykazano przekroczeń w obrębie powiatu lwóweckiego. Aby uniknąć negatywnego wpływ promieniowania elektromagnetycznego należy tworzyć strefy ochronne wokół jego źródeł. Odpowiednia wysokość masztu anteny oraz dobór właściwych parametrów pracy stacji bazowych powoduje, że nie wywierają one negatywnego wpływu na ludzi.

W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – Pole elektromagnetyczne.

Tabela 34. Analiza SWOT obszar interwencji – pole elektromagnetyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Niski poziom zagęszczenia  Lokalizacja źródeł w bezpośredniej potencjalnych źródeł promieniowania bliskości zabudowy mieszkaniowej elektromagnetycznego.  Rozwój sieci elektromagnetycznych i  Modernizacja i rozbudowa oświetlenia zwiększona ilość urządzeń elektrycznych drogowego  Brak obwarowań lokalizacyjnych dla  Brak przekroczeń dopuszczalnych instalacji emitujących promieniowanie poziomów promieniowania elektromagnetyczne w MPZP elektromagnetycznego  Niska świadomość na temat szkodliwości oddziaływania pól elektomagnetycznych SZANSE ZAGROŻENIA  Wzrastająca presja na racjonalne  Budowa nowych stacji nadawczych gospodarowanie energią i ograniczanie telewizyjnych, radiowych oraz bazowych emisji w skali krajowej i europejskiej telefonii komórkowej  Racjonalny dobór lokalizacji  Trudności w ewidencjonowaniu i powstających instalacji i urządzeń bieżącej kontroli źródeł promieniowania stanowiących źródeł PEM pozwoli elektromagnetycznego uniknąć negatywnych oddziaływań na zdrowie ludzi i środowisko. Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych - huragany czy intensywne burze, może powodować zwiększenie ryzyka uszkodzenia masztów telefonii komórkowej, linii elektroenergetycznych, co za tym idzie - ograniczenia w dostarczaniu energii do odbiorców. Zmiany klimatyczne będą miały swoje odzwierciedlenie w konieczności konserwacji infrastruktury mogącej emitować pola elektromagnetyczne i zapewnienia bezpieczeństwa jej funkcjonowania. Najgroźniejszymi typami zanieczyszczeń są jonizujące i niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne. Liczba źródeł pola elektromagnetycznego wzrasta wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na energię elektryczną oraz zaawansowaniem technologii bezprzewodowych. Sztuczne pola, generowane przez urządzenia techniczne, mogą znacząco wpływać na biologiczne procesy komunikacji międzykomórkowej oraz na procesy metaboliczne. Promieniowanie elektromagnetyczne stanowi zagrożenie dla zdrowia. Edukacja powinna polegać na przekazywaniu informacji na temat pola elektromagnetycznego. Głównym celem powinno być szerzenie wiedzy na temat szkodliwych wpływów technologii bezprzewodowych na zdrowie. Prowadzący instalację oraz użytkownik urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne, są zobowiązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia oraz każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia. Monitoring pól elektromagnetycznych prowadzi WIOŚ.

5.4. Gospodarowanie wodami Gospodarka wodna w Polsce jest prowadzona w oparciu o przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 710 ze zm.), tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) oraz tzw. Dyrektywy Powodziowej. Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadza podział terytorialny na Jednolite Części Wód (JCW), które stanowią podstawowe jednostki gospodarki wodnej oraz monitoringu i ochrony środowiska i obejmują zbiorniki wód stojących, cieki, przybrzeżne fragmenty wód morskich i wody podziemne. Wspomniana ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Szczególnie mowa tutaj o kształtowaniu i ochronie zasobów wodnych, korzystaniu z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Gospodarowanie to musi być prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, uwzględniając przy tym ich jakość i ilość. Należy korzystać w zasobów tak, aby działając zgodnie z interesem publicznym, nie dopuszczać do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznych funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio zależnych od wód. Wody powierzchniowe są wykorzystywane w rolnictwie, głównie do nawadniania pól, produkcji roślinnej a także do utrzymania stawów hodowlanych. Stanowią one cenny surowiec więc jest wykorzystywany w przemyśle oraz gospodarce komunalnej. Malownicze jeziora znacznie wzbogacają turystycznie poszczególne gminy, przy czym mocno urozmaicają krajobraz. Jeziora wraz z rzekami stwarzają dogodne warunki do wędkowania i czynnego odpoczynku nad wodą. Powiat lwówecki znajduje się w obrębie dwóch regionów wodnych. Południowa część powiatu obejmuje region wodny Izery. Głównym ciekiem jest rzeka Izery, o całkowitej długości 34 km, której długość na terenie Polski wykosi ok. 7 km. Jej źródlisko znajduje się w Górach Izerskich natomiast po czeskiej stronie uchodzi do Łaby. Rzekami zasilającymi Izerę w regionie wodnym są jej lewostronne dopływy: Tracznik, Łącznik, Jagnięcy Potok, Kobyła oraz Kamionek. Całkowita długość sieci hydrograficznej jest równia 29 km. Region wodny Izery jest praktycznie niezamieszkały, a spory ruch ludności w tym obszarze związany jest z turystyką. Prawie cały region wodny, czyli 99,5% jego powierzchni, porastają lasy i tereny zielone. Występuje tu duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, których powierzchnia nie przekracza 0,01 km2. Region obejmuje obszary podlegające ochronie: dwa obszary Natura 2000, rezerwat oraz otulinę Parku Narodowego. Pozostała cześć powiatu znajduje się w regionie wodnym Środkowej Odry. Głównym ciekiem regionu jest odcinek Odry od poniżej ujścia Kłodnicy po ujście Nysy Łużyckiej (w granicach RW Środkowej Odry rzeka prowadzi wody na długości ok. 430 km). Jako główne prawobrzeżne dopływy można wymienić: Mała Panew, Stobrawę, Widawę, Barycz, Krzycki Rów, wszystkie są ciekami II rzędu. Jako ważniejsze lewobrzeżne dopływy należy wskazać m.in. Nysę Kłodzką, Oławę, Bystrzycę, Nysę Łużycką oraz Bóbr. 60% powierzchni całego regionu zajmują użytki rolne, 25% lasy a pozostałe 5% obszary zantropogenizowane.

Monitoring wód W ramach realizacji programu monitoringu wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego, którego szczegółowy zakres został podany w Programie Państwowego Monitoringu Środowiska województwa dolnośląskiego na lata 2016-2020 - Aneks nr 2, zostały zrealizowane badania wód rzek i zbiorników zaporowych w zakresie elementów biologicznych, fizykochemicznych oraz chemicznych. Punkty pomiarowo-kontrolne w ramach poszczególnych sieci zostały zlokalizowane na podstawie dostępnych dokumentów referencyjnych przekazanych przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej oraz wytycznych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Z uwagi na wygaśnięcie rozporządzeń Dyrektora RZGW dotyczących programów działań na obszarach szczególnie narażonych (OSN) i braku nowych uregulowań prawnych w tym zakresie nie był realizowany monitoringu obszarów narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych (MORO). WIOŚ we Wrocławiu prowadził badania:  elementów biologicznych: fitoplanktonu, fitobentosu, makrofitów i makrobezkręgowców bentosowych w rzekach i zbiornikach zaporowych;  elementów fizykochemicznych, wspierających elementy biologiczne (wskaźniki z grupy od 3.1 do 3.5.), do których zalicza się wskaźniki charakteryzujące: stan fizyczny, w tym warunki termiczne, zasolenie, zakwaszenie, warunki biogenne oraz wskaźniki z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska – specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne (wskaźniki z grupy 3.6);  substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, których obecność ze względu na ich cechy, tj. wysoką trwałość, bioakumulację i toksyczność należy ograniczyć bądź całkowicie wyeliminować (wskaźniki z grupy 4.1 i 4.2) – w matrycy wodnej. Podstawowym celem PMŚ jest dostarczenie wiarygodnej informacji o stanie środowiska, która wykorzystywana będzie w różnych procesach decyzyjnych i sprawozdawczości międzynarodowej, dlatego też wszystkie działania związane z zapewnieniem jakości danych i ocen mają znaczenie priorytetowe. W celu zapewnienia odpowiedniej jakości wyników badań i ocen w zakresie monitoringu wód, przy tworzeniu sieci punktów pomiarowo-kontrolnych WIOŚ uwzględnił wytyczne GIOŚ, dotyczące wyboru lokalizacji punktów pomiarowych oraz przypisywania im odpowiednich programów badawczych. Wdrażane były także odpowiednie zalecenia w zakresie poboru prób i wykonywania badań wskaźników dla wszystkich elementów stanu wód. Zapewnione zostały – w miarę możliwości technicznych – odpowiednie kryteria dotyczące granic oznaczalności i niepewności pomiarów. W celu zapewnienia odpowiedniej jakości badań i ocen przy sporządzaniu oceny dokonano oceny wiarygodności uzyskanych wyników badań. Weryfikacja polegała głównie na odrzuceniu wyników badań uzyskanych w czasie wyjątkowych warunków pogodowych, takich jak: intensywne opady atmosferyczne, intensywne topnienie śniegu lub wysokie temperatury powietrza.

Uzyskane, na podstawie prowadzonego w 2017 roku monitoringu, wyniki badań pozwoliły na sporządzenie klasyfikacji elementów jakości wód, stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz na oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Ocenę przeprowadzono na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1187). Dodatkowo uwzględniono zasady określone szczegółowo w opracowanych przez GIOŚ wytycznych dla Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska do przeprowadzenia oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych (GIOŚ, 2018). Przeprowadzono kolejno klasyfikację poszczególnych elementów jakości wód powierzchniowych (elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych, chemicznych), klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego, klasyfikację stanu chemicznego oraz ocenę stanu badanych jednolitych części wód powierzchniowych.

Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe na terenie powiatu lwóweckiego zajmują zaledwie 1% powierzchni ogólnej. Powiat leży w całości w obszarze Dorzecza Odry w regionie wodnym Środkowej Odry i regionie wodny Izery. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry na przedmiotowym obszarze wydzielono jednolite części wód powierzchniowych rzecznych (ryc.5): 1. Rzeczne JCWP:  RW50003967 Izera od źródła do Mumlawy – naturalna część wody, dobry stan a ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych niezagrożona.  RW6000816329 Kamienica od Kamieniczki do Bobru (typ JCWP 8, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa –brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty – termin osiągnięcia dobrego stanu przewiduje się na 2021 r.)  RW6000816331 Bóbr od Zadrnej do zb. Pilchowice (typ JCWP 8, monitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa – przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych ,termin osiągnięcia dobrego stanu – 2027 r.)  RW6000016333 Bóbr, zb. Pilchowice (typ JCWP 0, monitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY potencjał ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa – przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2027 r.)

 RW6000716349 Lipka (typ JCWP 7, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW6000416369 Srebrna (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY potencjał ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW6000616376 Żeliszowski Potok (typ JCWP 6 niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY potencjał ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW6000416619 Kwisa od źródła do Długiego Potoku (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY potencjał ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW6000416629 Długi Potok (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW6000516649 Oldza (typ JCWP 5, monitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW6000416689 Iwnica (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)

 RW60004163249 Kamienica od źródła do Kamieniczki (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60004163269 Grudna (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60004163289 Więziec (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60004163529 Wierzbnik (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60004163549 Jamna (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60004163589 Sobótka (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60004163729 Słotwina (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY potencjał ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)

 RW60004163732 Widnica (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60006163749 Osownia (typ JCWP 6, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY potencjał ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60006163752 Stoczek (typ JCWP 6, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60008163759 Bóbr od zb. Pilchowice do Żeliszowskiego Potoku (typ JCWP 8, monitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, DOBRY stan ekologiczny; możliwośd migracji organizmów wodnych na odcinku cieku istotnego - Bóbr w obrębie JCWP DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2027 r.)  RW60004166329 Czarny Potok (typ JCWP4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60008166511 Kwisa od Długiego Potoku do zb. Złotniki (typ JCWP 8, monitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa – przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2027 r.)  RW60000166513 Kwisa, zb. Złotniki (typ JCWP 0, monitorowana, aktualny stan JCWP dobry, niezagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY potencjał ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa – brak, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2015 r.)

 RW60004166699 Olszówka (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW60004166769 Luciąża (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)  RW600041386649 Gajowa (typ JCWP 4, niemonitorowana, aktualny stan JCWP zły, zagrożona ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, cel środowiskowy - DOBRY stan ekologiczny, DOBRY stan chemiczny, odstępstwa - przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego – brak możliwości technicznych oraz dysproporcjonalne koszty, termin osiągnięcia dobrego stanu – 2021 r.)

Mapa 5. Wody powierzchniowe w obrębie powiatu lwóweckiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KZGW

Wody podziemne

Powiat lwówecki położony jest na jednolitych częściach wód podziemnych nr 106, 107,93 oraz 94. Na podstawie danych KZGW obszar leży w obrębie niżej wskazanych JCWPd (ryc.6):

1. PLGW6000107 - Bóbr

Cechą charakterystyczną modelu hydrologicznego JCWPd nr 107 jest zbudowany z pięciu pięter. Piętro czwartorzędowe zbudowane jest z piasków oraz żwirów. Warstwa wodonośna znajduje się na głębokości 0,5-12,5 metrów. Piętro kredowe, kredowo-triasowe zbudowane są z piaskowców. Nie podaje się informacji dotyczących litologii piętra karbońskiego. Piętro paleozoiczno-petrozoiczne zbudowane z gnejsów, łupków, dolomitów i zieleńców sięga warstwa wodonośna poziomu 4,8-25,0 metrów. Ze względu na ukształtowanie terenu spływ wód powierzchniowych odbywa się generalnie na północny-wschód, a w przypadku niecki śródsudeckiej (niecka Krzeszowa) na północny-zachód, w kierunku rzeki Bóbr. Zasilanie wód podziemnych odbywa się w wyniku infiltracji opadów atmosferycznych na wychodniach oraz wzdłuż stref nieciągłości tektonicznych. Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego.

2. PLGW600093 - Bóbr

Cechą charakterystyczną modelu hydrologicznego JCWPd nr 93 jest wielopoziomowy, niezwykle złożony system wodonośny, który tworzą struktury hydrologiczne różnej genezy. Powyższy JCWPd składa się z sześciu pięter wodonośnych: piętro czwartorzędowe, neogeńskie, kredowe, triasowe, permskie oraz paleozoiczno-petrozoiczne. Piętro czwartorzędowe, złożone z piasków, warstwy wodonośne zawiera na poziomie 2-40m. Kolejne piętra zbudowane z piasków, piaskowców, zlepieńców, wapieni, margli oraz dolomitów, sięgają warstwą wodonośną do 243 m(piętro permskie). Ostatnie piętro zbudowane jest z amfibolitów, gnejsów, hornfelsów, wapieni, łupków oraz fyllitów Warstwa wodonośna poziomu przypowierzchniowego znajduje się na poziomie 1,5-5 metrów. Obszar wydzielonej JCWPd ma wyraźny układ południkowy, co determinowane jest kierunkiem biegu rzeki Kwisy i środkowego odcinka Bobru oraz zasięgiem zlewni obu cieków. Strefa zasilania regionalnego systemu przepływu związana jest z górzystym pasmem Masywu Karkonoszy na południu, natomiast w centralnej części zaznacza się strefa zasilania lokalnego (niecka północnosudecka). Bazą drenażu dla poziomu przypowierzchniowego oraz użytkowych poziomów wodonośnych są doliny Kwisy i Bobru. Dla neogeńskiego poziomu wodonośnego bloku przedsudeckiego bazę drenażu stanowi dolina Odry. Oddzielnym zagadnieniem hydrodynamiki wód podziemnych jest odbudowywanie leja depresji w nieodwadnianej kopalni miedzi „Konrad" w Iwinach, co skutkuje połączeniem w tym rejonie poziomów wodonośnych permo - triasu oraz pogorszeniem jakości wód.

3. PLGW600094 - Kaczawa

Cechą charakterystyczną modelu hydrologicznego JCWPd nr 94 jak w przypadku JCWPd 93 jest wielopoziomowy, niezwykle złożony system wodonośny, który tworzą struktury hydrologiczne różnej genezy. Powyższy JCWPd składa się z pięciu pięter wodonośnych: piętro czwartorzędowe, neogeńskie (w północnej, centralnej i wschodniej części JCWPd), kredowe (w zachodniej części JCWPd), permskie (niewielki fragment w zachodniej części JCWPd) oraz paleozoiczne (w południowej części JCWPd). Piętro czwartorzędowe zbudowane z piasków i żwirów, warstwę wodonośną poziomu wykazuje na wysokości 2-40 m. Kolejne piętra są zbudowane z piasków pylastych, drobnoziarnistych, piaskowców, zlepieńców, margli oraz dolomitów a poziom warstwy wodonośnej sięga 1-100 m. Ostatnie piętro paleozoiczne zbudowane z łupków, fullitów, zieleńców oraz piaskowców, sięga warstwą wodonośna na wysokość 2-5 m. Dla wód piętra kredowego, lokalnie odsłaniającego się na powierzchni terenu w centralnej części JCWPd, przepływ wód odbywa się ku dolinie Kaczawy w kierunku północno-zachodnim oraz południowo-wschodnim. Przepływ wód odbywa się na wysokościach 250-110 m n.p.m. Strefa zasilania regionalnego przepływu wód podziemnych związana jest z górzystym pasmem Gór Kaczawskich na południu. Bazą drenażu dla czwartorzędowego poziomu wodonośnego jest dolina Kaczawy. Dla neogeńskiego poziomu wodonośnego bloku bazę drenażu stanowi dolina Odry. Zasilanie wód piętra czwartorzędowego odbywa się na drodze bezpośredniej infiltracji wód opadowych. Wody piętra neogeńskiego zasilane są poprzez przesączanie z nadległych poziomów czwartorzędowych i lokalnie na drodze infiltracji, poprzez nadkład ilasto – gliniasty. Zasilanie wód piętra kredowego, permskiego i paleozoicznego odbywa się na drodze bezpośredniej infiltracji wód opadowych poprzez systemy spękań oraz strefy zluźnień tektonicznych.

4. PLGW6000106 - Izera

JCWPd 106 związana jest z hydrologiczną zlewnią Izery (II). Powyższy JCWPd składa się z piętra paleozoiczno-preterozoicznego, zbudowanego z gnejsów i granitów. Głębokość występowania warstw wodonośnych poziomu występuje na wysokości 0,1-1 m. Charakter zwierciadła wody jest swobodny. Wody podziemne występują w lokalnych strefach uszczelinowionych, najczęściej do głębokości 50 m, zwykle przykrytych rumoszem (o miąższości do kilku m). Zasilanie wód podziemnych odbywa się poprzez opady infiltrujące w strefy pokryw, a następnie w strefę hipergeniczną do strefy utworów szczelinowych. Strefa pokryw bardzo szybko (do kilku dni) oddaje wodę, rolę głównego wodonośca przejmuje strefa hipergeniczna. W warunkach dłuższego braku zasilania (do kilkudziesięciu dni), zwykle we wrześniu i często na przełomie lutego/marca, głównym użytkowym poziomem (strefą) wodonośnym staje się niezwietrzała, szczelinowata strefa skał krystalicznych. Główną osią drenażu wód jest Izera wraz z dopływami. Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego.

Tabela 35. Ocena stanu JCWPd Numer Identyfikator Stan Stan Ogólna Ocena ryzyka Odstępstwo JCWPd UE ilościowy chemiczny ocena niespełnienie stanu celów JCWPd środowiskowych 107 PLGW6000107 Dobry Dobry Dobry Niezagrożona Brak 106 PLGW6000106 Dobry Dobry Dobry Niezagrożona brak 93 PLGW600093 Dobry Dobry Dobry zagrożona brak 94 PLGW600094 Dobry; mniej Słaby Dobry Zagrożona - Ustalenie celów rygorystyczny mniej cel dla rygorystycznych: paramentów N - brak możliwości (ochrona stanu technicznych; przed dalszym termin osiągnięcia pogorszeniem) dobrego stanu - 2021

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, 2012

Na terenie powiatu lwóweckiego znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 317 Niecka zewnętrzna sudecka Bolesławiec (ryc.11). Wiek utworów szacuje się na etap kredy górnej. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 80 tys. m3/dobę. Średnia głębokość ujęcia wynosi 100- 200m.

Ryc. 11. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu lwóweckiego Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, 201

Zagrożenie suszą Powiat lwówecki znajduje się w regionie środkowej Odry oraz regionie wodnym Izery, dla którego opracowano Plan przeciwdziałania skutkom suszy. Przedstawiony dokument zawiera wszystkie wymagane ustawą elementy. Zgodny jest on także z opracowaną przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej Metodyką postępowania (zwana dalej Metodyką KZGW). W niniejszym dokumencie przeanalizowano poszczególne rodzaje susz dla regionów wodnych na obszarze administrowanym przez RZGW we Wrocławiu tj. Środkowej Odry, Izery, Metuje, Łaby i Ostrożnicy

(Upa), Orlicy i Morawy. Ponadto dla skategoryzowanych obszarów narażonych na występowanie zjawiska suszy wskazano konieczne do zastosowania działania techniczne i nietechniczne, które ograniczą skutki tego zjawiska. Przedstawiono także analizę efektywności poszczególnych działań oraz podkreślono rolę naturalnej retencji w procesie przeciwdziałania skutkom suszy. Podstawowym celem wskaźników indykatywnych oceny suszy jest jednoznaczna kwalifikacja stopnia zagrożenia tym zjawiskiem. Na potrzeby wskazania obszarów zagrożonych wystąpieniem zjawiska suszy w obszarze działania RZGW we Wrocławiu przeprowadzono analizy, do których wykorzystano dane z wieloletnich serii meteorologicznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych (m.in. serie danych meteorologicznych z monitoringu IMGW-PIB, takie jak sumy dobowe opadów, średnia dobowa temperatura, prędkość wiatru, usłonecznienie czy wilgotność, dane hydrologiczne w zakresie średnich dobowych przepływów z posterunków wodowskazowych oraz głębokość zwierciadła wód podziemnych z monitoringu PIG-PIB). Zakresy czasowe wykonanych analiz to:  w przypadku susz meteorologicznej i rolniczej wielolecie 1970 - 2014,  dla suszy hydrologicznej 1980 - 2014, natomiast  dla suszy hydrogeologicznej 1975 – 2015. Powiat lwówecki zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań, znajduje się w obszarze o poziomie znacznym oraz miejscami wysokim narażenia na występowanie czterech typów susz. Zdecydowanie najsilniej narażonym na straty jest sektor rolniczy, gdyż uzyskanie wysokich plonów w danym roku ściśle zależy od warunków atmosferycznych i hydrologicznych. Oczywiście negatywne skutki i skala strat uzależniona jest od wielu innych czynników jak np.: rodzaj upraw, rodzaj gleb, położenie geograficzne, mikroklimat, nachylenie gruntu i potencjalny odpływ wód, retencja jak również sieć rzeczna oraz istnienie i sprawność urządzeń melioracyjnych. Powiat lwówecki na wystąpienie tego rodzaju suszy jest narażony w stopniu słabym. Susza atmosferyczna (zwana także suszą meteorologiczną) jest zjawiskiem występującym w wyniku przedłużających się okresów bezopadowych lub niskich sum opadów, wysokich temperatur, wysokich wartości parowania, co skutkuje stopniowym obniżeniem się stanów wód rzek i jezior oraz poziomu zwierciadła wód powierzchniowych. Cykliczne występowanie dni bezopadowych stanowi jedną z charakterystycznych cech klimatu, w przypadku gdy okres z niską ilością opadów przypadnie w okresie wegetacyjnym może prowadzić do ogromnych strat w plonach. Powiat lwówecki w przypadku wystąpienia suszy atmosferycznej jest narażony w stopniu bardzo zagrożonym a miejscami nawet silnie zagrożonym. Susza hydrogeologiczna jest pochodną pozostałych rodzajów susz. Spowodowana jest zwykle obniżeniem wysokości opadów atmosferycznych, co przekłada się na obniżenie stanów wód powierzchniowych a w konsekwencji może skutkować obniżeniem zwierciadła wód podziemnych. Jako, że reakcja wód podziemnych na wszelkie bodźce odbywa się ze znaczną inercją, tak susza hydrogeologiczna najczęściej występuje z opóźnieniem do suszy hydrologicznej oraz ma szansę

84 zaistnieć dopiero po przedłużających się okresach występowania wód powierzchniowych poniżej niskiego stanu z wielolecia. Obszar powiatu jest narażony na wystąpienie suszy hydrogeologicznej w stopniu umiarkowanym, jedynie w południowej części w regionie wodnym Izery w stopniu bardzo zagrożonym. Za suszę hydrologiczną uznaje się okres, w którym „przepływy w rzekach spadają poniżej przepływu średniego, a w przypadku przedłużającej się suszy meteorologicznej obserwuje się znaczne obniżenie poziomu zalegania wód podziemnych. Obszar powiatu jest narażony na wystąpienie suszy hydrologicznej w stopniu silnie zagrożonym, jedynie w południowej części w regionie wodnym Izery w stopniu bardzo zagrożonym. Poniższa tabela przedstawia udział procentowy gmin powiatu lwóweckiego według klas zagrożenia z podziałem na typy susz. % powierzchni obszaru wg klas zagrożenia Klasa Kod Nazwa Region wystąpienia suszy zagrożenia Teryt Gminy Wody 1 2 3 4 suszą Susza hydrologiczna Lwówek Środkowej 0212033 Śląski Odry 27,0% 73,0% 3

Gryfów Środkowej 0212013 38,0% 42,0% 20,0% 3 Śląski Odry Środkowej 0212023 Lubomierz 9,0% 26,0% 41,0% 24,0% 3 Odry Izery, 0212043 Mirsk Środkowej 11,0% 89,0% 4 Odry Środkowej 0212053 Wleń 26,0% 74,0% 2 Odry Susza hydrogeologiczna Gryfów Środkowej 0212013 100,0% 3 Śląski Odry Środkowej 0212023 Lubomierz 97,0% 3,0% 3 Odry Lwówek Środkowej 0212033 4,0% 82,0% 14,0% 3 Śląski Odry Izery, 0212043 Mirsk Środkowej 62,0% 38,0% 2 Odry Środkowej 0212053 Wleń 5,0% 83,0% 12,0% 3 Odry Susza rolnicza Gryfów Środkowej 0212013 100,0% 1 Śląski Odry Środkowej 0212023 Lubomierz 100,0% 1 Odry Lwówek Środkowej 0212033 100,0% 1 Śląski Odry Izery, 0212043 Mirsk 100,0% 1 Środkowej

Odry Środkowej 0212053 Wleń 100,0% 1 Odry Susza atmosferyczna

Gryfów Środkowej 0212013 93,0% 7,0% 2 Śląski Odry Środkowej 0212023 Lubomierz 13,0% 55,0% 32,0% 3 Odry

Lwówek Środkowej 0212033 2,0% 72,0% 26,0% 2 Śląski Odry Izery, 0212043 Mirsk Środkowej 39,0% 59,0% 2,0% 3 Odry Środkowej 0212053 Wleń 30,0% 52,0% 18,0% 3 Odry Źródło: Opracowanie własne na podstawie Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionach wodnych Środkowej Odry, Izery, Metuje, Łaby i Ostrożnicy, Orlicy i Morawy, 2017. RZWG we Wrocławiu

Ryc. 12. Obszary zagrożone występowaniem czterech typów susz na tle regionów wodnych i zlewni bilansowych Źródło: Plan przeciwdziałania skutkom suszy w regionach wodnych Środkowej Odry, Izery, Metuje, Łaby i Ostrożnicy, Orlicy i Morawy, 2017. RZWG we Wrocławiu

Działania służące ograniczeniu skutków suszy dla powiatu w ramach programu:

 zwiększenie retencji leśnej,  budowa i rozbudowa systemów sieci wodociągowej oraz usprawnienie istniejących systemów wodociągowych w kierunku agregacji i tworzenia alternatywnych połączeń wodociągów zaopatrujących obszary dotknięte klęską suszy, bądź zagrożonych deficytem zasobów wodnych spowodowanych niskimi zasobami i nadmierną eksploatacją,  Zwiększenie retencji obszarów zurbanizowanych poprzez zwiększenie udziału powierzchni przepuszczalnych poprzez preferowanie w obiektach infrastruktury na obszarach zabudowanych materiałów przepuszczalnych (asfalt porowaty, ażurowa krata trawnikowa, przepuszczalny układ kostki brukarskiej powierzchni o podłożu mineralnym, powierzchnia trawiasta) oraz rozszczelnianie istniejących powierzchni nieprzepuszczalnych i trudno przepuszczalnych (parkingi, lace, drogi dojazdowej, chodniki itp.),  odtwarzanie starorzeczy i obszarów bagiennych jako naturalnych zbiorników retencyjnych; zachowanie bądź odtwarzanie naturalnych terenów retencyjnych takich jak torfowiska, lasy łęgowe, łąki wilgotne, rozlewiska,  weryfikacja pozwoleń wodno prawnych na pobór wód,  zmiana reguł sterowania urządzeniami wodnymi retencjonującymi wodę w sposób umożliwiający wykorzystanie wody do nawodnień.

Zagrożenie powodziowe Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego zostały opracowane w ramach projektu „Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami” (ISOK) przez Instytut Meteorologii i Gospodarki PIB – Centra Modelowania Powodzi i Suszy w Gdyni, Poznaniu, Krakowie i we Wrocławiu. Mapy zostały sporządzone dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP).

Zgodnie z Mapami zagrożenia powodziowego oraz ryzyka powodziowego południowo- zachodnia część, wzdłuż rz. Kwisa, wraz z dopływami oraz część powiatu, wzdłuż rzeki Bóbr wraz z dopływami jest narażona na zjawisko powodzi (ryc.13). Obszary najbardziej narażone na zjawisko powodziowe dotyczą wszystkich Gmin w powiecie za wyjątkiem gminy Lubomierz.

Ryc. 13. Mapa zagrożenia powodziowego oraz mapa ryzyka powodziowego powiatu lwóweckiego Źródło: mapy.isok.gov.pl/imap/

Region jeleniogórski, w tym powiat lwówecki należą do najbardziej zagrożonych powodziami. Tereny górskie i górzyste, w konsekwencji duże spadki terenu, zniszczone zalesienia, a w związku z tym mała retencja wodna powodują, iż stosunkowo często występuje tu zagrożenie powodziowe. Zagrożenie powodziowe w regionie powiatu odczuwalne jest głównie w miesiącach letnich: czerwiec, lipiec, sierpień, natomiast w mniejszym stopniu na przełomie zimy i wiosny.

Zgodnie z Powiatowym Planem Reagowania Kryzysowego, na terenie powiatu lwóweckiego zagrożenie powodziowe związane jest z następującymi powodziami:

 powodzie opadowe, które występują od miesiąca maja do wrześni, spowodowane są nawalnymi deszczami frontalnymi lub opadami rozległymi i długotrwałymi. Charakteryzują się gwałtownością lecz z reguły są krótkotrwałe i o dość ograniczonym zasięgu terytorialnym. mają w zasadzie charakter lokalny, jednak powodują dotkliwe straty. Z uwagi na bardzo szybki i trudny do przewidzenia przybór wody, a także ograniczoną retencję zbiornika Pilchowice, powodzie takie mogą wystąpić przy opadach 30/50 mm trwających 6 godzin.

 powodzie roztopowe, są zawsze związane z topnieniem pokrywy śnieżnej. Wystąpić mogą od lutego do drugiej połowy kwietnia. Tego typu powodzie uszkadzają urządzenia hydrotechniczne, wały przeciwpowodziowe i skarpy. Niekiedy powodziom roztopowym towarzyszy intensywny opad deszczu. Zasięg tego typu powodzi jest znaczny i swym zasięgiem może objąć znaczne obszary Gminy i Miasta Wleń i Lwówek Śląski.

Rzeka Bóbr jest główną zlewnią 16 potoków. Dolina Bobru może być zalewana na całej swojej długości. Szerokość zalewu wahać się może od 500-1500 m. Na poziom wody w rzece Bóbr decydujący wpływ ma zbiornik Pilchowice zlokalizowany w Gminie Wleń. Zbiornik pełni funkcję energetyczną i przeciwpowodziową. W przypadku uszkodzenia zapory na zbiorniku istnieje ryzyko powstania katastrofalnych zniszczeń i podtopień na terenie Gminy Wleń.

Tabela 36.Analiza SWOT obszar interwencji – gospodarowanie wodami MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Zły stan JCWP  Zły stan techniczny kanalizacji wodociągowej  Wystarczające zasoby wód podziemnych.  Niewystarczająca ochrona wód  Remonty i rozbudowa sieci wodociągowych  Spory pomiędzy zobowiązanymi do  Podejmowanie działań zapobiegających prawidłowego utrzymania urządzeń zanieczyszczaniu wód powierzchniowych i melioracyjnych gruntowych.  Niedostateczna świadomość ekologiczna  Dobra jakość wód podziemnych mieszkańców stanowi potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych i powierzchniowych SZANSE ZAGROŻENIA  Spływy wód powierzchniowych  Podnoszenie świadomości rolników w zawierających związki biogenne, środki zakresie poprawnego nawożenia ochrony roślin, a także wypłukiwane użytków rolnych. frakcje gleb  Współpraca gmin w celu ograniczenia  Brak racjonalnego gospodarowania wód zanieczyszczenia wód podziemnych powierzchniowych.  Zanieczyszczenia wód podziemnych  Optymalizacja zużycia wody do celów przez nieuregulowana gospodarkę socjalno-bytowych i produkcyjnych ściekową  Kontrola szczelności zbiorników  Duże zagrożenie powodziowe. bezodpływowych  Przedostawanie się do wód  Prowadzenie monitoringu jakości wód powierzchniowych zanieczyszczeń z podziemnych na terenie powiatu dzikich składowisk odpadów spoza terenu gminy na stan czystości wód. Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Ze względu na zmiany klimatyczne i obserwowane coraz częściej deszcze nawalne, na terenie powiatu, ważna jest ochrona przeciwpowodziowa skoordynowana z działaniami ochronnymi w całym dorzeczu. Należy znacznie więcej uwagi zwrócić na istniejące systemy ochrony przeciwpowodziowej,

90 które są w wielu przypadkach niewystarczające lub w złym stanie technicznym. Ważne jest, aby nie dopuszczać do urbanizacji terenów zalewowych, zabudowy i przerywania cieków odwadniających. W dalszym ciągu rozwijać należy małą retencję, obejmującą działania mające na celu wydłużenie czasu obiegu wody poprzez zwiększenie zdolności do zatrzymywania wód opadowych i roztopowych oraz spowolnienia odpływu. Umożliwi to zmniejszanie zagrożenia podtopieniami, jak również zmniejszy skutki susz, a zwłaszcza suszy glebowej. Wzrost zagrożenia powodziowego powodować będzie także ubytek bezpiecznych, atrakcyjnych terenów inwestycyjnych i mieszkaniowych. Ze zwiększaniem częstotliwości i długości występowania wysokich stanów wód w rzekach wiąże się także zagrożenie podtopieniami związanymi z podnoszonym się poziomem wód gruntowych, co ma swoje odzwierciedlenie na terenach przemysłowych. Najważniejsze obszary tematyczne z zakresu ochrony i zrównoważonej gospodarki zasobami wodnymi dotyczą:  racjonalnego gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych  naturalnej i sztucznej retencji  dbałości o jakość wód powierzchniowych i podziemnych  projektów edukacyjnych nastawionych na zwiększenie zaangażowania obywateli w aktywną ochronę środowiska wodnego. Regionalny Zarząd Gospodarko Wodnej prowadzi monitoring sytuacji hydrologicznej w dorzeczu Odry. Monitoring wód powierzchniowych realizuje WIOŚ zgodnie z Programem Monitoringu Środowiska w województwie. Wykonawcą monitoringu wód podziemnych (chemicznego i ilościowego) jest Państwowa Służba Hydrogeologiczna (PSH), której zadania realizowane są przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG - PIB).

5.5. Gospodarka wodno-ściekowa Zaopatrzenie w wodę i sieć wodociągowa

Charakterystykę zaopatrzenia w wodę w gminach powiatu lwóweckiego sporządzono na podstawie danych udostępnionych przez gminy oraz GUS. Informacje zawierają dane dotyczące długość sieci wodociągowej, ilość przyłączy oraz informacje o ujęciach wód na terenie gmin wraz ze średnim przepływem dobowym. W 2017 roku ogólne zużycie wody z wodociągów na 1 mieszkańca w powiecie lwóweckim wyniosło 20,1 m3. Największe zużycie odnotowano w gminie Lwówek Śląski – 26,4 m3/1 mieszkańca oraz w gminie Gryfów Śląski – 24,5 m3/1 mieszkańca. Tabela 37. Zużycie wody w gospodarstwach domowych w roku 2017 Woda z wodociągów/ na 1 Nazwa mieszkańca [m3 ] Powiat Lwówecki 20,1

Gryfów Śląski 24,5 Lubomierz 11,3 Lwówek Śląski 26,4 Mirsk 12,2 Wleń 13,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tabela 38. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w ciągu lat 2015-2016 Eksploatacja sieci Ogółem Przemysł Rolnictwo i leśnictwo wodociągowej - Nazwa [dam3] [dam3] [dam3] gospodarstwa domowe[dam3]

2016 2017 2016 2017 2016 2017 2016 2017 Powiat Lwówecki 4 652,7 4 159,9 840 366 2 731 2 731 930,4 931,7 Gryfów Śląski 2 049,9 2 043,0 17 18 1 747 1 747 245,9 240,0 Lubomierz 66,3 69,5 0 0 0 0 55,2 69,5 Lwówek Śląski 1 361,8 875,4 823 348 0 0 466,2 460,1 Mirsk 1 108,2 1 108,0 0 0 984 984 102,9 105,4 Wleń 66,5 64,0 0 0 0 0 60,2 56,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Powyższa tabela przedstawia zestawienie zużycia wody na potrzeby przemysłu, rolnictwa i leśnictwa oraz gospodarstwa domowe. Wynika z niej, iż znacznie zmalała ilość wody wykorzystywana w przemyśle. W przypadku rolnictwa i leśnictwa utrzymuje się na jednakowym poziomie, zaś w przypadku eksploatacji sieci wodociągowej przez gospodarstwa domowe ilość zużytej wody wzrosła nieznacznie. Tabela 39. Zużycie wody na 1 mieszkańca w latach 2015 -2016 Zużycie wody na 1 Nazwa mieszkańca [m3] 2016 2017 powiat lwówecki 100,0 89,8 Gryfów Śląski 208,5 208,8 Lubomierz 10,8 11,3 Lwówek Śląski 78,0 50,3 Mirsk 126,9 127,9 Wleń 15,2 14,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W ciągu jednego roku ilość zużytej wody przez 1 mieszkańca spadła w większości z gmin lub utrzymuje się na podobnym poziomie. (tabela 39).

Gmina Gryfów Śląski Długość sieci wodociągowej zarówno w roku 2016 jaki i w 2017 wynosiła 75,05 km i obejmowała 1 562 szt. przyłączy wodociągowych w roku 2016 oraz 1 573 szt. w roku 2017. Gmina Lwówek Śląski Długość sieci wodociągowej na terenie gminy w roku 2016 wyniosła 199,2 km, w 2017 roku – 205,3 km. Ilość przyłączy do sieci wodociągowej w roku 2016 wyniosła 3 468 sztuk, zaś w 2017 roku – 3 503 sztuk. Wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi zapewnia pobór wód z czterech ujęć wód podziemnych:  SUW Lwówek Śląski – wartość średnia dobowa w roku 2017 wyniosła 1 188 m3/d, zaś w 2018 1 122 m3/d.  SUW Sobota - wartość średnia dobowa w roku 2017 wyniosła 112 m3/d, zaś w 2018 106 m3/d.  SUW Radomiłowice - wartość średnia dobowa w roku 2017 wyniosła 9 m3/d, zaś w 2018 11 m3/d.  System Bolesławski - wartość średnia dobowa w roku 2017 wyniosła 664 m3/d, zaś w 2018 717 m3/d. Gmina Lubomierz Długość sieci wodociągowej na terenie gminy w roku 2016 tak jak i w 2017 r. wyniosła 26,2 km. Liczba przyłączy w 2016 obejmowała 377 sztuk, w roku 2017 wzrosła o jedno przyłącze. Na terenie Gminy woda dostarczana jest z dwóch ujęć wody w Lubomierzu oraz w Janicach. SUW w Lubomierzu składa się z dwóch studni: 3  Studnia nr 1a o głębokości 26 m i zasobach eksploatacyjnych Qe=58 m /h 3  Studnia nr 1b o głębokości 29 m i zasobach eksploatacyjnych Qe=54 m /h 3 SUW w Janicach składa się z 1 studni nr 1a o głębokości 42 m i zasobach e=1,6 m /h Średni dobory pobór wód w Lubomierzu w roku 2016 wyniósł 204,3 m3/d a w 2017 wzrósł do 293,2 m3/d. W Janicach zaś w 2016 roku wyniósł 6,3 m3/d a w 2017 r. wzrósł do 7,2 m3/d. Gmina Mirsk Długość sieci wodociągowej na terenie gminy zarówno w roku 2016 jaki i w 2017 długość sieci wodociągowej wyniosła 34,2 km, zaś liczba przyłączy objęła 578 sztuk w roku 2016 i 582 z roku 2017. Woda zaopatrująca Gminę Mirsk pobierana jest z ujęć wód podziemnych znajdujących się w 3 Stacjach Uzdatniania Wody: w Krobicy, w Giebułtowie i przy Al. Wojska Polskiego 32,34,36. Ujęcie w SUW w Krobicy dostarcza wodę dla części Kamienia, Mroczkowic, Krobicy i miasta Mirsk, składa się z:  3 studni, pobór na rok 2017 wyniósł 117 849 m3,  6 studni wierconych: o K 1 – 22 931 m3

o K2a – 21 925 m3 o K3 – 15 243 m3 o K4 – 17 704 m3 o K5 – 10 597 m3 o K7 – studnia wyłączona z użytkowania. Ujęcie w SUW Giebułtowie dostarcza wódę dla Giebułtowa, a składa się z 1 studni głębinowej, w które pobór na rok 2017yniósł 12 963 m3. Ujęcie w SUW przy Al. Wojska Polskiego dostarcza wodę dla nieruchomości przy Al. Wojska Polskiego 32,34,36, a składa się z 1 studni kopanej, w której pobór na rok 20147 wyniósł 3 179 m3. Gmina Wleń Długość sieci wodociągowej na terenie gminy zarówno w roku 2016 jaki i w 2017 długość sieci wodociągowej wyniosła12,9 km na obszarze miasta oraz 20,1 km na obszarze wiejskim. Liczba przyłączy w obu latach wynosiła 196 sztuk na terenie miasta oraz 112 sztuk na terenie wsi. Mieszkańcy zaopatrywani są w wodę z dwóch studni: 3  studnia nr 2 o głębokości 13 m i parametrach wydajności eksploatacyjnej QE = 93,0 m /h oraz średnim dobowym poborze wody 222,4 m3/d 3  studnia nr 2a o głębokości 14 m i parametrach wydajności eksploatacyjnej QE = 93,0 m /h oraz średnim dobowym poborze wody 229,6 m3/d

Sieć kanalizacyjna Poniżej w tabeli znajduje się charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu. W roku 2016 z terenu powiatu lwóweckiego odprowadzono siecią kanalizacyjną 746,7 dam3 ścieków bytowych. Z sieci kanalizacyjnej korzystało 26 539 osób (stan na rok 2016). Największa ilość ścieków odprowadzonych w ciągu roku odnotowano w gminie Lwówek Śląski, najmniej zaś w gminie Lubomierz (tab. 40). Tabela 40. Dane dotyczące gospodarki ściekowej na terenie powiatu w roku 2017 Ludność Ścieki bytowe Ścieki korzystająca z sieci Nazwa odprowadzone siecią odprowadzone kanalizacyjnej (stan kanalizacyjną [dam3] [dam3] na rok 2016) Powiat Lwówecki 746,7 856,6 26 539 Gryfów Śląski 171,7 208,6 6 226 Lubomierz 49,4 53,0 1 766 Lwówek Śląski 331,5 394,0 12 369 Mirsk 130,0 130,0 4 173 Wleń 86,0 87,0 2 005 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Gmina Gryfów Śląski Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy w latach 2016-2017 wyniosła 47,2 km i 761 sztuk przyłączy kanalizacyjnej w roku 2017, czyli o 7 przyłączy więcej niż w roku poprzednim. Gmina Lwówek Śląski Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy w roku 2016 wyniosła 80,9 km, w 2017 roku – 81,1 km. Ilość przyłączy do sieci wodociągowej w roku 2016 wyniosła 2 012 sztuk, zaś w 2017 roku – 2 020 sztuk. Większość część miasta posiada kanalizację rozdzielczą, jedynie w jego północnym rejonie występuje kanalizacja ogólnospławna, która odprowadza ścieki bezpośrednio do oczyszczalni ścieków zlokalizowanej przy ul. Przyjaciół Żołnierza. Z oczyszczalno korzysta ok. 11 156 mieszkańców za pomocą sieci kanalizacyjnej oraz wozów asenizacyjnych. Gmina Lubomierz Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy w roku 2016 i 2017 wyniosła 13,1 km. Liczba przyłączy w roku 2017 objęła 198 sztuk, o 5 przyłączy więcej niż w roku poprzednim. W Lubomierzu oraz w Janicach funkcjonują oczyszczalnie ścieków. W Lubomierzu mechaniczno – biologiczna 3 oczyszczalnia ścieków komunalnych typ ZBW-BOS-BG-500 o parametrach Qśrd=500 m d oraz 3 Qmaxh=60 m /h. W Janicach znajduje się oczyszczalnia ścieków komunalnych typ BD 200/S 3 3 o parametrach Qśrd=33,4 m d oraz Qmaxh=3,6 m /h. Ilość osób korzystających z czyszczalni wynosi 1560 w Lubomierzu oraz 100 w Janicach (stan na rok 2017). Gmina Mirsk Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy w roku 2016 wyniosła 53,3 km, tak jak w roku 2017. Ilość przyłączy do sieci wodociągowej w roku 2016 wyniosła 746 sztuk, zaś w 2017 roku – 755 sztuk. Na terenie Gminy występuje jednak oczyszczalnia ścieków mechaniczno-biologiczna, zlokalizowana w Mirsku o przepustowości średniej 1050 m3/d i maksymalnej 1260 m3/d. Liczba mieszkańców korzystająca z oczyszczalni wynosi 5450. Gmina Wleń Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gmin zarówno w roku 2016 jak i w 2017 wyniosła 7,5 km na terenie miasta oraz 17,4 km w obszarze wiejskim. Ilość przyłączy do sieci kanalizacyjnej w roku 2016 i w 2017 roku – 232 sztuki w obszarze miasta i 135 sztuk na terenie wsi. Na terenie gminy Wleń występuje mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków 3 3 komunalnych w Wieleniu przy ul. Zarzecze o przepustowości Qśred=730 m /d, Qmaxh=91,2 m /h, 3 Qmaxr=346,400 m /r. Liczba osób korzystających z oczyszczalni w roku 2016 wyniosła 1610 osób na terenie miasta oaz 470 osób na terenie wsi, zaś w 2017 roku liczba ta wzrosła do 1620 osób w mieście oraz zmalała na terenie wiejskim do 460 osób. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, zawiera wykaz aglomeracji o RLM <2 000, wraz z jednoczesnym wykazem niezbędnych przedsięwzięć w zakresie budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji

95 zbiorczych systemów kanalizacyjnych, jakie należy zrealizować w tych aglomeracjach. W ramach AKPOŚK 2017 dokonano analiz w zakresie spełnienia przez poszczególne aglomeracje warunków dyrektywy 91/271/EWG. Zgodnie z ustaleniami i przyjętą metodyką opracowania AKPOŚK 2017, aglomeracje zostały podzielone na 3 priorytety. Do AKPOŚK 2017 włączono aglomeracje poza priorytetem (PP), tzn., takie aglomeracje, które nie spełniają warunków dyrektywy 91/271/EWG, ale planują podejmowanie działań inwestycyjnych zbliżających je do wypełnieni wymogów dyrektywy. Zgodnie z załącznikiem 2 do AKPOŚK 2017 w powiecie lwóweckim znajdują się następujące aglomeracje przyjęte uchwałami/rozporządzeniami oraz określoną liczbą RLM aglomeracji: PLDO037 Lwówek Śląski – Uchwała nr X/210/15 z dnia 21 maja 2015 r. Dz. Urz. Woj. Doln. poz. 2366 w sprawie wyznaczania aglomeracji Lwówek Śląski; równoważna liczba mieszkańców (RLM) aglomeracji – 12 447. PLDO501 Gryfów Śląski - Uchwała III/37/14 z dnia 29.12.2014 r. (Dz. Urz. Woj. Dol., z dnia 16 stycznia 2015 r., poz. 183) w sprawie wyznaczenia aglomeracji Gryfów Śląski; liczba RLM aglomeracji – 9 528. PLDO503 Wleń - Uchwała Nr XXVII/831/15z dnia 27.10.2016 r., Dz. Urz. Woj. Doln. z 2015 r., poz. 4984 w sprawie wyznaczenia aglomeracji Wleń; liczba RLM aglomeracji – 2 203. PLDO058 Mirsk – Rozporządzenie Nr 5 z dnia 20.09.2005 r. D. Urz. Woj. Doln. Nr 198, poz.3339 z 2007 r., Nr 116, poz. 1515 w sprawie wyznaczenia aglomeracji Mirsk; liczba RLM aglomeracji – 9 400. PLDO081 Lubomierz – Rozporządzenie Nr 5 z 20.09.2005 Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 198 poz. 3339; liczba RLM aglomeracji – 3 400. W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – gospodarka wodno- ściekowa.

Tabela 41. Analiza SWOT obszar interwencji – gospodarka wodno-ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY

 Niski stopień skanalizowania wsi  Brak kanalizacji deszczowej na terenach  Poprawnie funkcjonujące zurbanizowanych oczyszczalnie ścieków na terenie  Duża liczba zbiorników bezodpływowych i aglomeracji ryzyko nieszczelności oraz brak ich kontroli  Sukcesywna rozbudowa kanalizacji  Niewłaściwe odprowadzanie ścieków: sanitarnej nieszczelne szamba, odprowadzanie ścieków  Budowa przydomowych oczyszczalni do rowów melioracyjnych, cieków wodnych i ścieków pola uprawne  Niska świadomość ekologiczna mieszkańców stanowi potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych i powierzchniowych SZANSE ZAGROŻENIA

 Zatruwanie ekosystemów na skutek braku  Modernizacja oraz budowa nowych kanalizacji lub nieszczelności zbiorników oczyszczalni ścieków bezodpływowych  Rozbudowa sieci kanalizacyjnej i  Możliwość wystąpienia zanieczyszczenia wód wodociągowej w ramach dostępnych powierzchniowych i podziemnych w środków unijnych przypadku niepodejmowania działań inwestycyjnych w zakresie kanalizacji sanitarnej  Niedostateczna pula środków finansowych Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Zmiany klimatu, wzrastająca temperatura oraz zwiększenie intensywności deszczy nawalnych będzie skutkować koniecznością dostosowania infrastruktury wodnokanalizacyjnej w powiecie. Ważną rolę odgrywa sprawność kanalizacji deszczowej w przypadku opadów nawalnych. Sieć musi zostać przygotowana do odbioru gwałtownie przybierającej ilości wody opadowej, aby nie doprowadzać do lokalnych podtopień. Najgroźniejsza w skutkach jest ich lokalizacja na terenach bezodpływowych, przy braku systemu odwadniania. Susze wiążą się z długimi okresami bezopadowymi, skutkującymi zarówno spadkiem wilgotności gleby w wyniku intensywnego parowania, jak i obniżeniem się przepływów w rzekach i zwierciadła wód podziemnych. Spadek wilgotności gleby odbija się przede wszystkim na zieleni miejskiej i ogranicza możliwości łagodzenia wpływu wysokich temperatur. Ogólnie istnieją dwie możliwości adaptacji do niedostatku wody – poprzez zmniejszenie zużycia wody lub zwiększenie podaży. W warunkach powiatu sytuację może poprawić zmniejszanie zużycia wody, m.in. poprzez zmniejszenie wodochłonności produkcji, wprowadzanie mechanizmów finansowych sprzyjających oszczędności wody a także uszczelnienie systemów wodociągowych w celu ograniczenia strat w sieci. Tematyka z zakresu gospodarki wodno - ściekowej powinna dotyczyć  racjonalnego gospodarowania zasobami wód podziemnych;  deficytu wody;  roli infrastruktury wodno-ściekowej i nowych technologii w ochronie wód dla jakości środowiska i życia ludzi;  sposoby oszczędzania wody i dbałość o jej jakość. Prowadzący zakład wodociągowo-kanalizacyjny oraz zakłady przemysłowe są zobowiązani do wykonania systematycznych badań jakości wody i ścieków. Wyniki tych badań przekazywane są następnie właściwym organom, w tym WIOŚ.

5.6. Zasoby geologiczne

Obowiązek prowadzenia monitoringu, obserwacji zmian i oceny jakości gleby i ziemi w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wynika z zapisów art. 26 ustawy Prawo ochrony środowiska. Zadanie to ma na celu śledzenie zmian różnych cech gleb użytkowanych rolniczo,

97 szczególnie właściwości chemicznych, zachodzących w określonych przedziałach czasu, pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka (antropopresji). Zasoby naturalne, występujące w powiecie lwóweckim, stanowią m.in:  złoża kruszywa naturalnego,  złoża torfów,  złoża wody leczniczej, Na obszarze powiatu występują udokumentowane w bazie PIG złoża surowców naturalnych. Eksploatacja złóż kruszywa winna odbywać się na podstawie odpowiednich zezwoleń, które będą zobowiązywały do ich zagospodarowywania po eksploatacji. Złoża torfu po uprzednim udokumentowaniu mogą być eksploatowane w bardzo ograniczonych ilościach do produkcji nawozów ogrodniczych. Poniżej znajduje się zestawienie złóż kopalin na terenie powiatu (tab.42) oraz rejestr obszarów górniczych (tab.43), uzyskanych z Centralnej Bazy Danych Geologicznych.

Tabela 42 Złoża kopalin w powiecie lwóweckim. Zasoby

Lp. Nazwa Złoża Kopaliny Stan zagospodarowania zasoby geologiczno - Dokument przemysłowe bilansowe

1. Nowy Ląd GIPSY I ANHYDRYTY E 17 551 9 363 1035/91 Nowy Ląd-Pole 2. GIPSY I ANHYDRYTY E 10 654 10 430 2446/98 Radłówka GLINY CERAMICZNE 3. Ocice P 14 702 - 6677 CUG BIAŁOWYPALAJĄCE SIĘ GLINY CERAMICZNE 4. Ocice II P 4 015 - 8405 CUG KAMIONKOWE Anna-Włodzice GLINY CERAMICZNE 5. Z 7 528 - 8028 CUG Małe (kop.) KAMIONKOWE KAMIENIE DROGOWE I 6. Skorzynice-Wioleta R 519 - 3826/2015 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 7. Wojciechów T 2 618 2 618 4040/2009 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 8. Żerkowice T 1 174 998 4669/2009 BUDOWLANE Kłopotno I -Pole KAMIENIE DROGOWE I 9. R 2 616 - 1736/2000 548.1 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 10. Żerkowice I T 375 - 907/2014 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 11. Skała T 772 772 8626/2011 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 12. Stankowice R 47 484 - 5035/2008 BUDOWLANE

Zasoby

Lp. Nazwa Złoża Kopaliny Stan zagospodarowania zasoby geologiczno - Dokument przemysłowe bilansowe

KAMIENIE DROGOWE I 13. Zbylutów I T 437 387 5009/2011 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 14. Zbylutów IV - Jan E 4 952 4 001 3884/2005 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 15. Żerkowice-Skała T 386 320 4257/2004 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 16. Żerkowice-Skała I R 1 260 1 226 1781/2006 BUDOWLANE Żerkowice-Skała KAMIENIE DROGOWE I 17. T 482 - 5344/2009 Zachód BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 18. Zbylutów II R 11 055 - 458/2001 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 19. Zbylutów T 6 074 - 265/99 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I Dok/sł/DV/82 20. Kotliska Z tylko pzb. - BUDOWLANE CUG KAMIENIE DROGOWE I 21. Niwnice R 6 137 - 12141 CUG BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 22. Rakowiczki T 411 358 2304/99 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 23. Zbylutów III R 2 311 - 2022/2001 BUDOWLANE KAMIENIE DROGOWE I 24. Góra Kamienista T 836 836 3763/2005 BUDOWLANE

100

Zasoby

Lp. Nazwa Złoża Kopaliny Stan zagospodarowania zasoby geologiczno - Dokument przemysłowe bilansowe

25. Niwnice KRUSZYWA NATURALNE R 233 - 261/2001 26. Rakowice Wielkie KRUSZYWA NATURALNE R tylko pzb. - 1213/2013 27. Bielanka I KRUSZYWA NATURALNE R 1 379 1 379 1123/2013 28. Bielanka (p. E) KRUSZYWA NATURALNE P 55 919 - 1124/2013 29. Wojciechów I KRUSZYWA NATURALNE Z 416 - 3734/2004 Rakowice - 30. KRUSZYWA NATURALNE E 52 673 47 933 3675/2007 Zbiornik 31. Włodzice Wielkie KRUSZYWA NATURALNE P 42 764 - 4421/559 32. Zbylutów KRUSZYWA NATURALNE P 12 632 - 10788 CUG 33. Bielanka (p. W) KRUSZYWA NATURALNE P 28 752 - 11335 CUG 35. Nowa KRUSZYWA NATURALNE P 50 664 - 14781 CUG 37. Dębowy Gaj KRUSZYWA NATURALNE R 1 349 - 6915 CUG 38. Stanisław KWARCE ŻYŁOWE T 3 339,38 1 348,66 14921 CUG 39. Wolbromów KWARCYTY 8406 CUG

40. Orłowice ŁUPKI ŁYSZCZYKOWE E 5 694,81 3 872,76 16072 CUG

2 890 14 41. Gierczyn RUDY CYNY P - 604/92 (pozabilansowe)

2 603 9 42. Krobica RUDY CYNY P - 15326 CUG (pozabilansowe)

Proszowa- 43. SUROWCE SKALENIOWE R 7 596,65 - 4268/2004 Kwieciszowice 44. Skalno Izera X TORFY R 202 - 1837/2016

101

Zasoby

Lp. Nazwa Złoża Kopaliny Stan zagospodarowania zasoby geologiczno - Dokument przemysłowe bilansowe

WAPIENIE I MARGLE Kr/sł/DIII/13 45. Pilchowice Z 1 313 - PRZEM. WAPIENNICZEGO CUG WAPIENIE I MARGLE 46. Niwnice R 801 - Kr/j/DIII/40 CUG PRZEM. WAPIENNICZEGO 47. Czerniawa-Zdrój WODY LECZNICZE Ls 115,2 7,88

48. Świeradów-Zdrój WODY LECZNICZE LzLs 108 19,97 8604 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z PIG

Tabela 43. Rejestr obszarów górniczych na terenie powiatu lwóweckiego NR W DATA DATA DECYZJA RODZAJ Lp. NAZWA STATUS REJESTRZE WYZNACZENIA WAŻNOŚCI POWIERZCHNIA WYDANIA KOPALIN Żerkowice 1. III aktualny 10-1/4/336 16.07.2013 30.11.2026 44970 26/2013 KAMIENIE Rakowiczki DROGOWE I 2. I aktualny 10-1/2/91 30.11.2001 31.10.2026 32224 6/E/2001 BUDOWLANE KAMIENIE Żerkowice - DROGOWE I 3. Skała II aktualny 10-1/1/71a 18.04.2005 18.04.2040 59460 4/E/2005 BUDOWLANE 4. Stanisław II aktualny 10-1/5/388 21.03.2001 21.03.2026 325489 mar.01 Nowy Ląd GIPSY I 5. III aktualny 06.01.2012 19.08.2003 31.08.2053 1082776 cze.03 ANHYDRYTY Rakowice- Zbiornik I Pole KRUSZYWA 6. Południowe aktualny 9/2/122/b 23.05.2008 31.12.2035 896804 paź.08 NATURALNE

102

NR W DATA DATA DECYZJA RODZAJ Lp. NAZWA STATUS REJESTRZE WYZNACZENIA WAŻNOŚCI POWIERZCHNIA WYDANIA KOPALIN GIPSY I 7. Radłówka aktualny 06.01.2011 27.06.2002 30.06.2052 754885 sty.02 ANHYDRYTY Rakowice KRUSZYWA 8. Wielkie aktualny 10-1/5/425 22.03.2017 31.12.2030 22756 GŚ.6522.8.2016.5/2017 NATURALNE Świeradów- WODY 9. Zdrój aktualny 05.01.2024 09.05.1968 31.12.9999 11177767 LECZNICZE Czerniawa- WODY 10. Zdrój aktualny 05.01.1949 18.10.1968 31.12.9999 6735328 LECZNICZE KAMIENIE DROGOWE I 11. Skała II aktualny 10-1/1/47a 27.11.2012 30.09.2020 34314 42/2012 BUDOWLANE KAMIENIE Żerkowice - DROGOWE I 12. Skała I A aktualny 10-1/3/161 12.03.2007 01.03.2032 53493 3/E/2007 BUDOWLANE KAMIENIE Wojciechów DROGOWE I 13. II aktualny 10-1/2/138a 24.06.2010 31.12.2030 34772 17/2010 BUDOWLANE KAMIENIE Góra DROGOWE I 14. Kamienista aktualny 10-1/1/1 15.12.1998 15.12.2023 233133 5/E/98 BUDOWLANE KAMIENIE Zbylutów DROGOWE I 15. IV aktualny 10-1/4/326 23.04.2013 30.04.2053 107407 2/E/2013 BUDOWLANE Rakowice- Zbiornik I Pole KRUSZYWA 16. Północne aktualny 9/2/122/a 23.05.2008 31.12.2035 1071968 paź.08 NATURALNE

103

NR W DATA DATA DECYZJA RODZAJ Lp. NAZWA STATUS REJESTRZE WYZNACZENIA WAŻNOŚCI POWIERZCHNIA WYDANIA KOPALIN

DOW- KRUSZYWA 17. Bielanka I aktualny 10-1/4/347 06.02.2014 31.12.2030 43930 G.I.7422.163.2013.TJT NATURALNE KAMIENIE Zbylutów - DROGOWE I 18. Pole B aktualny 10-1/4/284 01.07.2010 30.06.2035 19820 sty.10 BUDOWLANE KAMIENIE Zbylutów DROGOWE I 19. IA aktualny 10-1/1/72a 23.10.2015 31.12.2030 30473 42/2015 BUDOWLANE ŁUPKI 20. Jerzy II aktualny 10-1/5/418 06.02.2017 31.12.2033 103475 mar.17 ŁYSZCZYKOWE Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z PIG

104

Ryzyko negatywnego oddziaływania można ograniczyć poprzez kontrolowanie podmiotów działających na terenie gmin w zakresie eksploatacji złóż oraz dokładanie starań, aby wydobycie prowadzone było zgodnie z obowiązującymi przepisami. Podmioty posiadające koncesję na eksploatacje złoża kopaliny są zobowiązani do ochrony złóż, wód powierzchniowych oraz podziemnych, a także powierzchni ziemi. Powierzchnia ziemi narażona jest na geodynamiczne procesy czyli ruchy masowe ziemi. Ruchy te związane są głównie z działaniem sił przyrody takimi jak gwałtowne opady deszczu, intensywne topnienie śniegu, podnoszenie wód gruntowych czy wezbrania rzek. Zjawiska te prowadzą do osuwania, spływania czy zapadania się powierzchni. Na terenie powiatu nie wskazuje się predysponowanych obszarów do występowania ruchów masowych.

Tabela 44. Analiza SWOT obszar interwencji – zasoby geologiczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Występowanie złóż zasobów naturalnych  Brak zlokalizowanych osuwisk  Obszary górnicze  Kontrola istniejących zakładów  Występowanie części surowców na górniczych obszarach leśnych i cennych  Rekultywacja terenów przyrodniczo poeksploatacyjnych SZANSE ZAGROŻENIA  Korzystne położenie geograficzne  Zwiększenie świadomości ekologicznej w zakresie wykorzystywanych zasobów  Wzmożona antropopresja powierzchni geologicznych ziemi  Możliwość wykorzystania miejscowych  Nielegalna eksploatacja złóż zasobów kruszywa do budowy infrastruktury lokalnej Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Kluczowe znaczenie, dla adaptacji do zmian klimatu, ma kontynuowanie rozpoznania występowania surowców energetycznych i stworzenie możliwości ich eksploatacji na terenie powiatu oraz wskazanie złóż strategicznych. Pozwoli to zapewnić im ochronę przed działaniami, które mogłyby uniemożliwić ich wydobycie, a także pozwoli rozważyć przeznaczenie tego terenu wyłącznie na cele związane z jego rozpoznawaniem i eksploatacją. Ochroną taką należy obejmować także te złoża, których eksploatacja jest w chwili obecnej nie ekonomiczna lub grozi znacznymi kosztami środowiskowymi. Podstawowym mechanizmem w tym zakresie jest uwzględnienie w dokumentach planistycznych informacji o udokumentowanych złożach kopalin. Udokumentowane złoża o charakterze strategicznym powinny zostać objęte szczególną ochroną przed zabudową infrastrukturalną. Zagospodarowanie terenu na cele budowlane lub zamierzone przeznaczanie terenu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na takie cele jest najpoważniejszym ograniczeniem dostępu do złóż, wykluczającym nieraz możliwość ich wykorzystania. Zagrożeniem

jest także planowanie inwestycji, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym, które nie uwzględnia faktu występowania złóż. W przypadku wielu złóż kopalin eksploatowanych odkrywkowo ograniczeniem rozwoju eksploatacji są wymagania ochrony wód podziemnych. Zagrożenie może także stanowić transport. Silna opozycja przeciw zagospodarowaniu złóż występująca często także na szczeblu samorządowych władz lokalnych, nie zawsze jest w sposób racjonalny uzasadniona. Istotną rolę odgrywa niska świadomość mieszkańców nierozumiejących potrzeby eksploatacji złóż jako źródła podstawowych surowców mineralnych koniecznych do prowadzenia działalności gospodarczej. Brak podstawowej wiedzy o roli gospodarczej surowców mineralnych i rzeczywistym oddziaływaniu ich eksploatacji na środowisko jest źródłem często irracjonalnych obaw i negatywnych postaw wobec prób podejmowania działalności górniczej. Niezbędne jest kształtowanie opinii publicznej poprzez podjęcie działań polegających na właściwym przedstawianiu problematyki surowcowej. Podejmujący eksploatację złóż kopaliny lub prowadzący tę eksploatację jest obowiązany podejmować środki niezbędne do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi, sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze.

5.7. Gleby

Gleba odgrywa jedną z ważniejszych ról w środowisku. Warunkuje rozkład biomasy oraz przepływ energii i obieg materii w ekosystemie. W rolnictwie dostarczają odpowiednią ilość surowców roślinnych potrzebnych do produkcji żywności. Analiza struktury typologicznej i rodzajowej gleb wykazuje, że Powiat Lwówecki Jest bardzo zróżnicowany pod względem występujących gleb. Na obszarze powiatu spotykamy następujące rodzaje gleb: gleby brunatne kwaśne, gleby opadowo-glebowe, gleby płowe, gleby rdzawe. Obszar powiatu charakteryzuje się przewagą gleb o niskiej wartości bonitacyjnej (4 i 5 klasa), w znacznym stopniu zakwaszonych. W 2017 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu prowadził badania gleb na obszarach uprzemysłowionych i narażonych na oddziaływanie punktowych źródeł zanieczyszczeń. Do badań pobrano 147 próbki gleb wokół 25 obiektów. Obiekty do badań wytypowano na obszarach, gdzie badania gleb nie były jeszcze prowadzone lub tam gdzie stwierdzono zanieczyszczenie gleb na podstawie dotychczasowych wyników badań monitoringowych i działalności kontrolnej. W ramach podsystemu monitoringu jakości gleby i ziemi na terenie województwa dolnośląskiego w 2017 roku realizowano następujące zadania:  badanie gleb na obszarach chronionych, w tym obszarach Natura 2000,  badanie gleb wokół zakładów przemysłowych, w tym szczególnie tych które emitują węglowodory,

106

 ocena stopnia zanieczyszczenia gleb arsenem,  badanie gleb wokół składowisk odpadów,  badanie gleb wzdłuż tras komunikacyjnych,  identyfikacja występowania podwyższonych wartości związków azotu lub metali ciężkich na obszarach działalności rolniczej.

Zakres badań obejmował wskaźniki:  podstawowe: skład granulometryczny, odczyn, zawartość substancji organicznej, całkowita zawartość: Zn, Pb, Cd,  uzupełniające, wprowadzone w zależności od obiektu: Cr, Ni, As, Hg, Cu, a także fluor

rozpuszczalny w H2O, bar oraz zanieczyszczenia węglowodorowe - WWA w tym benzo(a)piren i BTX. Zakres badań obejmował także oznaczenie siarki siarczanowej, żelaza przyswajalnego, a na terenach rolniczych azotu mineralnego, fosforu, potasu i magnezu (formy przyswajalne). Badania próbek gleb wykonano w Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz w Laboratorium Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej we Wrocławiu. Badania obejmowały następujące wskaźniki i metodyki badań: – odczyn gleb w 1N KCl potencjometrycznie, – zawartość węgla organicznego metodą Tiurina, – zawartość kadmu, miedzi, chromu, niklu, ołowiu, cynku metodą ICP-AES lub AAS po wcześniejszej mineralizacji próbek w wodzie królewskiej, – zawartość arsenu metodą ICP-AES lub AAS z generowaniem wodorków, – zawartość rtęci metodą AAS z wykorzystaniem analizatora MA-2 firmy NIC lub z wykorzystaniem analizatora AMA, – siarkę siarczanową metodą chromatografii jonowej w ekstrakcie wodnym lub metodą nefelometryczną, – zawartość wybranych WWA (w tym benzo(a)pirenu) w ekstraktach rozpuszczalnikowych metodą HPLC, – węglowodory aromatyczne (BTX) metodą chromatografii gazowej detektorem MS metodą Head Space,

– fluor rozpuszczalny w H2O metodą chromatografii jonowej, – azot mineralny metodą analizy przepływowej z detekcją spektrofotometryczną, – skład granulometryczny gleby metodą dyfrakcji laserowej z oceną wg według normy BN-79/9180- 11, – żelazo przyswajalne metodą AAS w 1m HCl,

107

– zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu metodą Egnera-Riehma i magnezu metodą Schachtschabla.

Zgodnie z udostępnionymi danymi, stwierdzono na terenie powiatu przekroczenia wartości dopuszczalnych stężeń następujących wskaźników badanych w glebach w latach 2010-2015  w obszarze Natura 2000 PLJ020009 Panieńskie Skały : o Ołów (1 punkt) oraz o Benzo(a)piren (4 punkty)  w obszarze na wschód od Świeradów Zdrój z uwzględnieniem terenu przy parkingu kolei gondolowej: o Miedź (1 punkt), o Benzo(a)piren (5 punktów), o Olej mineralny (2 punkty)  tereny wokół zakładu LUVEBA S.A. Oddział Ubocze (dawnej Fabryka Nawozów Fosforanowych) w Gryfowie Śląskim: o Ołów (1 punkt), o Arsen (1 punkt) oraz o Benzo(a)piren (4 punkty)

Fizyczna i chemiczna degradacja gleb Gleby narażone są na degradację poprzez działalność związaną z rozwojem rolnictwa i sieci osadniczej oraz prowadzonej eksploatacji kopalin. Degradacja a podłoże zarówno fizyczne jak i chemiczne. Stan i jakość gleb uzależnione są od oddziaływania czynników naturalnych i antropogenicznych. Obszary najbardziej podatne na degradacje gleb w obszarze powiatu to głównie obszary użytkowane rolniczo, zajmowane pod zabudowę, odcinki dróg o dużym natężeniu, obszary położone w sąsiedztwie stacji paliw. Najmniejszą odporność na chemiczne czynniki wykazują gleby luźne i słabo gliniaste, ubogie w składniki pokarmowe – gleby bielicowe. Działania antropogeniczne powodują przechodzenie związków biogennych i innych zanieczyszczeń bezpośrednio do gleby, wód podziemnych i powierzchniowych. Do zwiększenia degradacji przyczynia się także ukształtowanie terenu i warunki atmosferyczne. Największą degradację gleb powoduje użytkowanie gruntów rolniczo. Powoduje nadmierne przedostawanie się do gleby związków azotu, potasu, fosforu, a tym samym transportowane są do wód powodując eutrofizację. Stosowanie nawozów naturalnych i mineralnych doprowadza do strat w środowisku. Biorąc pod uwagę rolniczy charakter powiatu i liczne gospodarstwa rolne, należy uznać za właściwe, używanie nawozów organicznych, pochodzących z gospodarstw zajmujących się produkcją zwierzęcą. Erozja najczęściej powiązana jest z niewłaściwym nawożeniem, uprawą oraz likwidacją zakrzewień i zadrzewień śródpolnych.

108

Istotnym zagrożeniem jest także intensywne zagospodarowanie użytków zielonych z oraniem, „meliorowaniem”, obsiewem szlachetnymi gatunkami traw, stosowanie środków ochrony roślin powodujące drastyczne ubożenie bogactwa florystycznego łąk. Transport drogowy jest kolejnym źródłem zakwaszania gleb przez zanieczyszczenia pyłowe. Z komunikacją związane są substancje ropopochodne, metale ciężkie czy związki azotu. Zanieczyszczenia te mogą spływać z powierzchni dróg do rowów i dalej do rzek. Ograniczyć degradację gleb można po przez:  ograniczenie przeznaczenia gleb na cele nierolnicze i rolnicze;  zapobiegać procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej;  zachować torfowiska i oczka wodne jako naturalne zbiorniki wodne;  przywracanie i poprawienie wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych;  ograniczyć stosowanie nawozów mineralnych i naturalnych. Warto także pamiętać aby analizować takie elementy środowiska jak właściwe jakościowo i ilościowo zużycie środków ochrony roślin, właściwe lokalizowanie pól uprawnych w stosunku do wód powierzchniowych oraz właściwą gospodarkę wodno-ściekową oraz system usuwania zwierzęcych odchodów w celu zapewnienia właściwej jakości gleb. Jednym z działań, w ramach ochrony gleb jest rekultywacja. Polega ona na przywróceniu zdegradowanym glebom oraz ziemi wartości użytkowej. Należy ukształtować rzeźbę terenu, poprawić właściwości chemiczne i fizyczne gleb oraz uregulować stosunki wodne. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku, który zniszczył glebę wykorzystując ją do celów pozarolniczych. W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – gleby.

Tabela 45. Analiza SWOT obszar interwencji – gleby MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Zbyt duże nawożenie gleby  Brak czynnych składowisk odpadów uprawianej, co prowadzi do obniżenia na terenie powiatu zawartości makroelementów  Stosunkowo duża powierzchnia lasu  Brak informacji o stanie gleby i pełniących funkcję glebochronnych miejscach w których przekroczono  Mały stopień degradacji powierzchni określone standardy jakości gleby ziemi SZANSE ZAGROŻENIA  Promowanie racjonalnego stosowania środków chemicznych i biologicznych  Wzmożona antropopresja w produkcji rolnej  Zagrożenie zatrucia pszczół poprzez  Wdrażanie zasad Kodeksu Dobrej niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin Praktyki Rolniczej w zakresie ochrony

gleb  Możliwość rozwoju rolnictwa

109

ekologicznego i agroturystyki Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Zmiany klimatu wpływają na rolnictwo w sposób bezpośredni i pośredni. Wpływ bezpośredni wyraża się przez zmianę warunków atmosferycznych dla produktywności upraw, między innymi przez zmianę warunków termicznych, sum opadu atmosferycznego, częstości i intensywności zjawisk ekstremalnych. Ze zmianą klimatu zmieniają się również czynniki pośrednio decydujące o plonowaniu roślin, takie jak wymagania roślin dotyczące uprawy i nawożenia, występowanie i nasilenie chorób i szkodników roślin uprawnych. Również zmienia się oddziaływanie rolnictwa na środowisko (np. czynniki erozyjne, degradacja materii organicznej w glebie). Na zmianę produktywności upraw ma również wpływ wzrost koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze oraz ozonu w dolnej warstwie atmosfery. Na stan gleb wpływają głównie takie czynniki jak:  nadmierne nawożenie, które może prowadzić do zatrucia metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach;  działalność zakładów produkcyjno-usługowych i przemysłowych, w wyniku której do gleb mogą przedostawać się szkodliwe substancje;  komunikacja i transport samochodowy, przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych;  składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba;  występowanie ruchów masowych powierzchni ziemi. W ramach ochrony gleb najważniejszymi działania edukacyjnymi powinny być szkolenia ośrodka doradztwa rolniczego. Prowadzone szkolenia w zakresie m.in.: programów rolno- środowiskowych dla rolnictwa, stosowania środków ochrony roślin przy użyciu opryskiwaczy, nawożenia i ochrony chemicznej zbóż, rolnictwa ekologicznego, stosowania alternatywnych źródeł energii, itp. powinny wymiernie przyczyniać się do ochrony zasobów gleb. W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzony jest monitoring chemizmu gleb ornych. Monitoring gleb obejmuje badanie zmian jakości gleb użytkowanych rolniczo, zachodzących w określonych przedziałach czasu pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza przeprowadza systematycznie badania gleb pod kątem: odczynu pH, potrzeb wapnowania oraz zawartości w makroelementy.

5.8. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

Obecny system gospodarki odpadami reguluje głównie ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2018 r., poz.21 ze zm.) oraz ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu

110 czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2017 r. poz. 1289). Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w sposób zasadniczy i radykalny przebudowała system prawny dotyczący gospodarowania odpadami komunalnymi. Aktem prawnym regulującym system stał się regulamin utrzymania porządku i czystości, który każda jednostka była zobowiązana zaktualizować zgodnie z wojewódzkim planem gospodarki odpadami. W dalszej części opracowania, znajdują się informacje przedstawiające system gospodarki odpadami w powiecie. Ustawa definiuje odpady komunalne jako „odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych; zmieszane odpady komunalne pozostają zmieszanymi odpadami komunalnymi, nawet jeżeli zostały poddane czynności przetwarzania odpadów, która nie zmieniła w sposób znaczący ich właściwości.” Przez unieszkodliwianie odpadów rozumie się „proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii”. Magazynowanie odpadów to czasowe przechowywanie odpadów, które obejmuje: „wstępne magazynowanie odpadów przez ich wytwórcę, tymczasowe magazynowanie odpadów przez prowadzącego zbieranie odpadów, magazynowanie odpadów przez prowadzącego, przetwarzanie odpadów”. Wspólnym celem stawianym przed gospodarką odpadami jest stworzenie systemu zapewniającego pełną ewidencję wytwarzania odpadów i ich obrotu. Tylko pełna informacja o ilości, składzie i obrocie wytwarzanymi odpadami może zapewnić właściwe planowanie na przestrzeni wielolecia. Docelowo system unieszkodliwiania i utylizacji odpadów w miastach i gminach powinien opierać się o wykorzystanie innych niż składowanie technologii. Deponowanie odpadów na składowiskach powinno być ostatnim etapem unieszkodliwiania odpadów, stosowanym po wyczerpaniu innych możliwości ich unieszkodliwiania. Gminny system gospodarki odpadami komunalnymi powinien uwzględniać przede wszystkim selektywną zbiórkę surowców wtórnych, odpadów opakowaniowych i poużytkowych, niebezpiecznych. Każdy ze składników zintegrowanego systemu gospodarki odpadami powinien spełniać określone kryteria, aby można było na jego bazie utworzyć w przyszłości rozwiązanie systemowe zapewniające gromadzenie i usuwanie odpadów komunalnych w sposób zorganizowany. Należy uwzględnić efektywne wykorzystanie surowców znajdujących się w odpadach, powrót odpadów organicznych do środowiska poprzez kompostowanie oraz minimalizację ilości odpadów deponowanych na składowisku. Wszystkie gminy zapewniają odbiór odpadów komunalnych w postaci selektywnej oraz zmieszanej. Mieszkańcy mają możliwość przekazywania odpadów do Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Część mieszkańców powiatu wyposażyła swoje nieruchomości w pojemniki do segregacji odpadów, pozostali mieszkańcy zbierają odpady segregowane do worków, które

111 nieodpłatnie dostarczają firmy odbierające odpady komunalne. Jednakże mimo stwarzanych przez Gminę możliwości legalnego pozbycia się odpadów w dalszym ciągu problemem pozostają powstające „dzikie wysypiska odpadów”. Na terenie Gminy Mirsk, w okolicy miejscowości Karłowice, znajduje się jedno nieczynne (będące w stanie rekultywacji) składowisko odpadów komunalnych. Brak składowisk odpadów przemysłowych oraz mogilników. W miejscowości Wieża k. Gryfowa Śląskiego , znajduje się zamknięte z dniem 31.12.2006 r. i zrekultywowane z dniem 30.04.2010 r. składowisko odpadów komunalnych. Odpady komunalne z tej gminy przekazywane są do Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych w Lubaniu . Gminy realizują sukcesywnie, również Programy Usuwania Wyborów Azbestowych. W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – gospodarka odpadami.

Tabela 46.Analiza SWOT obszar interwencji – gospodarka odpadami MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Gospodarka odpadami uregulowana jest systemowo, wszyscy mieszkańcy są objęci selektywnym lub mieszanym  Brak segregacji odpadów przez część odbiorem odpadów mieszkańców gminy.  Funkcjonujący stacjonarne PSZOK’í  Tworzenie dzikich wysypisk śmieci  Prowadzone są działania mające na celu  Zanieczyszczanie terenów leśnych osiągnięcie jak najwyższych poziomów  Niska świadomość mieszkańców recyklingu frakcji odpadów nadających dotycząca potrzeby segregowania się do ponownego wykorzystania, takich odpadów jak: papier, tworzywa sztuczne, metal,  Brak kontroli w wypełnianiu szkło, odpady ulegające biodegradacji, obowiązków przez właścicieli  Zrekultywowane składowiska odpadów nieruchomości oraz przedsiębiorstw w komunalnych oraz brak mogilników zakresie gospodarowania odpadami odpadów niebezpiecznych  Realizacja Programów Usuwania Azbestu SZANSE ZAGROŻENIA  Edukacja ekologiczna mieszkańców w  Wypalanie odpadów w kotłach zakresie gospodarowania odpadami grzewczych i na powierzchni ziemi  Systematyczny wzrost ilości odpadów  Występowanie na terenie gmin wyrobów segregowanych, zawierających azbest.  Obniżenie ilości składowania odpadów  Powstawanie dzikich wysypisk zmieszanych,  Kary za nie wykonanie obowiązków  Redukcja odpadów ulęgających wynikających z przepisów prawa w biodegradacji kierowanych do zakresie gospodarki odpadami składowania Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Należy zwrócić uwagę przy organizowaniu obiektów gospodarki odpadami takich jak składowiska, PSZOK, place magazynowania odpadów, aby nie lokalizować ich na terenach

112 zagrożonych powodziami, podtopieniami, będącymi następstwami kumulacji zmian, będących efektem zmian klimatycznych. Gospodarka odpadami komunalnymi oraz wydobywczymi obsługiwana jest przez ciężki tabor specjalny. Zmiany klimatyczne mogą spowodować konieczność reorganizacji gminnych systemów odbioru odpadów komunalnych, zwiększenia częstotliwości odbioru odpadów zmieszanych czy biodegradowalnych. Przyczyną większości poważnych awarii, które mogą zdarzyć się na terenie instalacji, jest najczęściej niezachowanie reżimu eksploatacyjnego. Głównym zagrożeniem jest możliwość wybuchu pożaru samych odpadów oraz otaczającego pasa zieleni ochronnej. Mogą także powstawać samozapłony deponowanych odpadów. W wyniku pożaru będą się uwalniały do atmosfery bardzo toksyczne substancje z palącego się biogazu oraz odpadów. Zanieczyszczenie gleby może być spowodowane poprzez wycieki oleju i paliwa lub też awaria cysterny paliwowej, substancje chemiczne, wprowadzenie odpadów niebezpiecznych na składowisko odpadów komunalnych. Zagrożeniem dla wód podziemnych mogą być odcieki spod składowiska w przypadku katastrofy budowlanej polegającej na rozszczelnieniu sztucznej przegrody uszczelniającej. Działania w zakresie edukacji ekologicznej powinny skupić się na organizowaniu różnych cyklicznych akcji typu sprzątanie świata, dzień ziemi, zbiórki zużytych baterii i segregacji odpadów do specjalnie zakupionych pojemników. Prowadzić działalność edukacyjną w zakresie selektywnej zbiórki odpadów i ograniczenia ich powstawaniu oraz racjonalnego wykorzystania wody i energii. Monitoring środowiska w odniesieniu do gospodarki odpadami powinien skupiać, się przede wszystkim na ilościach wytwarzanych i odzyskiwanych odpadów na terenie powiatu, zarówno tych komunalnych jak i przemysłowych.

5.9. Zasoby przyrodnicze Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 poz. 142) przedstawia poszczególne formy ochrony przyrody, na które składają się formy wielkoobszarowe takie jak: natura 2000, rezerwat przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz formy indywidualnej ochrony takie jak pomniki przyrody i użytki ekologiczne. Na obszarze powiatu lwóweckiego znajdują się następujące formy ochrony: obszary Natura 2000, park krajobrazowy, rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo- krajobrazowe a także korytarze ekologiczne (mapa 6).

Obszary Natura 2000 Góry Izerskie PLB20009: Utworzony na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12.01.2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U.11.25.133). Obszar położony jest przy granicy państwowej z Republiką Czeską i obejmuje polską część Gór Izerskich wraz z fragmentem Pogórza Izerskiego. Najwyżej wzniesioną cześć obszaru tworzą pasma Wysokiego Grzbietu z kulminacją Wysokiej Kopy (1126 m n.p.m. i Grzbietu Kamienickiego z kulminacją Kamienicy (1126 m n.p.m.) Góry Izerskie należą do najstarszych gór w Polsce. Charakterystyczną cechą ich rzeźby są stosunkowo

113 strome, zalesione stoki i występujące w partiach grzbietowych wywłaszczenia, które zajmują doliny rzeczne, unikatowe torfowiska wysokogórskie oraz hale górskie, z których największa jest Hala Izerska. Zachowaniu i utrzymaniu siedlisk cennych gatunków ptaków na omawianym obszarze sprzyja dobrze zachowana piętrowa struktura zbiorowisk roślinnych, ochrona rezerwatowa, najcenniejszej pod względem przyrodniczym, części obszaru oraz ekstensywna gospodarka rolna prowadzona na nieleśnych obszarach Pogórza Izerskiego. Góry Izerskie stanowią ważną ostoję lęgową kuraków leśnych, sów, dzięciołów oraz ptaków zwianych z siedliskami górskimi. Jest to jedna z najważniejszych krajowych ostoi lęgowych cietrzewia (42 -61 osobników, ponad 5% ogólnokrajowej populacji lęgowej) i sóweczki (12-20 par lęgowych, ponad 3% ogólnokrajowej populacji lęgowej). Stosunkowo znaczną liczebność osiągają także tutejsze populacje lęgowe włochatki (20-30 par lęgowych, ponad 1% ogólnokrajowej populacji lęgowej) i dzięcioła zielonosiwego (16-24 par lęgowych, blisko 1% ogólnokrajowej populacji lęgowej).

Park Krajobrazowy Doliny Bobru: Informacje ogólne 1. Typ krajobrazu: R/W 2. Data utworzenia: 16 listopada 1989 r. 3. Powierzchnia Parku: 10 943 ha 4. Powierzchnia otuliny: 12 552 ha Park Krajobrazowy Doliny Bobru położony jest w Sudetach Zachodnich. Głównym elementem krajobrazu jest fragment doliny Bobru pomiędzy Jelenią Górą a Lwówkiem Śląskim. Pod względem geomorfologicznym, Park wraz z otuliną obejmuje cztery mezoregiony Sudetów Zachodnich oraz 13 wydzielonych w ich obrębie mikroregionów. Są to (w ujęciu Walczaka, 1968):  mezoregion Pogórza Izerskiego z mikroregionami: Niecka Lwówecka, Wzniesienia Gradowskie, Wzgórza Radomickie, Obniżenie Lubomierza i Wzniesienia Radoniowskie,  mezoregion Pogórza Kaczawskiego z mikroregionami: Dolina Bobru, Wzniesienia Płakowickie, Wysoczyzna Ostrzycy i Rów Wlenia,  mezoregion Gór Kaczawskich z mikroregionem: Grzbiet Zachodni,  mezoregion Kotliny Jeleniogórskiej z mikroregionami: Obniżenie Jeleniej Góry, Obniżenie Starej Kamienicy i Wysoczyzna Rybnicy. Rzeka Bóbr stanowi ukierunkowaną niemal południkowo oś hydrograficzną Parku o długości 38 km i na tym odcinku oddziela Pogórze Izerskie od Pogórza Kaczawskiego oraz Gór Kaczawskich. Dolina Bobru przebiega w bardzo urozmaicony sposób, tworząc w kilku rejonach fantastyczne przełomy rzeczne, odsłaniające różnorodne i różnowiekowe formacje skalne. Olbrzymie szkody gospodarcze jakie spowodowała powódź w dniach 29-31 lipca 1897 r., stały się dla ówczesnych władz podstawą do prawnego uregulowania spraw ochrony, m.in. tego obszaru przed kolejnymi kataklizmami (ustawa powodziowa z 1900 r.). Prace przygotowawcze

114 i organizację placu budowy dla zapory w Pilchowicach rozpoczęto jesienią 1903 r., a całość ukończono w 1912 r. Jest to obecnie największa budowla hydrotechniczna na Śląsku, którą w latach 1925–1927 uzupełniono jazami i zbiornikami wodnymi we Wrzeszczynie i Siedlęcinie, tworząc system zabudowy kaskadowej Bobru. Zapora w Pilchowicach rozdziela rzekę w obrębie Parku na dwa zasadnicze odcinki: - "górny" – o długości 13 km, gdzie rzeka płynie malowniczą doliną z wyraźnie zachowanymi trzema przełomami (Borowy Jar, odcinki pomiędzy: Siedlęcinem a Wrzeszczynem oraz "Stankiem" a "Wysokimi Skałami"), - "dolny" – o długości 25 km, z wyraźnymi dwoma przełomami pomiędzy: wzgórzami Stróżną i Dudkiem (obok Wlenia) oraz pomiędzy wzgórzami Leśnica i Skałka koło Lwówka Śląskiego. Rezerwaty:

1. Torfowiska Doliny Izery

Rezerwat przyrody położony na Hali Izerskiej, około pół godziny drogi pieszej od Chatki Górzystów. Utworzony w 2000 roku w celu ochrony roślinności torfowiskowej, zastąpił rezerwat Torfowisko Izerskie, utworzony w 1969 dla ochrony stanowiska brzozy karłowatej (jest to jedno z trzech miejsc występowania tej rośliny w Polsce). Występują tu również kosodrzewina (jest to najniżej położone stanowisko w Polsce), jałowiec halny, bażyna czarna, malina moroszka, mchy torfowce, rosiczki, turzyce i wełnianki. Rezerwat ma powierzchnię 484,73 ha. Ciąg torfowisk typu wysokiego i przejściowego powstał na skutek dużych opadów atmosferycznych oraz stagnacji wody przy nieprzepuszczalnym podłożu, jak również wyrębu podmokłych lasów iglastych przez osadników czeskich (około XVII w.). Istniejące przed tym małe torfowiska rozrosły się (m.in. przez podniesienie się poziomu wód gruntowych), natomiast lasy nie odrodziły się.

2. Góra Zamkowa

Rezerwat przyjęty Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 września 1994 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody oraz Zarządzeniem nr 17 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 19 listopada 2012 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Góra Zamkowa". Teren rezerwatu obejmuje 21 ha lasu położonego na wierzchowinie i wschodnich stokach wzniesienia Góry Zamkowej, wznoszącej się na wysokość 360 m n.p.m. na zachodnim brzegu rzeki Bóbr. Drzewostan rezerwatu w większości zajmuje bardzo rzadkie w kraju i zagrożone w Europie siedlisk przyrodnicze– stokowe jaworzyny i lasy lipowo- klonowe, którym towarzyszą na niewielkich powierzchniach kwaśna buczyna i grąd. Wśród roślin występujących w runie tych lasów stwierdzono 5 gatunków chronionych: paprotnika kolczystego, ułudkę leśną, lilię złotogłów, parzydło leśne i czosnek niedźwiedzi. Spis flory terenu rezerwatu obejmuje łącznie 161 gatunków.

115

Stan rozpoznania fauny rezerwatu dotyczy przede wszystkim zwierząt kręgowych, które nie są reprezentowane tu przez gatunki rzadkie i ginące. Różnorodność roślinności stwarza potencjalnie dobre warunki rozwoju bogatej entomofauny.

Pomniki przyrody  110 drzew,  3 inne obiekty,  4 jaskinie,  1 skała. Obszar Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Gryfów Śląski Obszar stanowiący część zalewu leśniańsko-złotnickiego, obejmującego najbliższe otoczenie najcenniejszych pod względem krajobrazowym i przyrodniczym terenów przełomu rzeki Kwisy w rejonie miasta Gryfów Śląski i wsi Wieża. Przyjęty uchwałą Nr LIII/291/94 Rady Miejskiej Gminy Gryfów Śląski z dnia 26 maja 1994 r. w sprawie wyznaczenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie gminy Gryfów Śląski Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy: 1. Góra Supiec. 2. Tłoczyna. Korytarze ekologiczne 1. Góry Stołowe – południe. 2. Góry Stołowe – zachód. 3. Góry Stołowe – północ.

116

Mapa 6. Obszary chronione na terenie powiatu lwóweckiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GDOŚ

W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – zasoby przyrodnicze.

Tabela 47. Analiza SWOT obszar interwencji – zasoby przyrodnicze MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Duża powierzchnia zajęta pod obszary chronione  Występowanie pomników przyrody ożywionej i nieożywionej  Walory przyrodniczo – krajobrazowe  Słabo rozwinięta infrastruktura gminy sprzyjające rozwojowy techniczna przyjazna środowisku agroturystyki  Słabe nakłady na aktywną przyrodę  Duże kompleksy leśne  Słabo rozwinięta baza agroturystyczna  Przestrzeganie zasad wykorzystania  Brak wystarczającej inwentaryzacji terenu, zwłaszcza na obszarach cennych przyrodniczej gminy przyrodniczo.  Wypalanie traw  Zachowanie terenów leśnych i jego wpływu na zdrowie i warunki życia ludzi oraz na równowagę przyrodniczą  Ochrona bioróżnorodności środowiska leśnego i obszarów objętych ochroną SZANSE ZAGROŻENIA  Rozbudowa infrastruktury technicznej i  Możliwe zanieczyszczenia odpadami turystycznej służącej ochronie przyrody porzucanymi przez osoby  Tworzenie ścieżek i szlaków odwiedzające ciekawe przyrodniczo ekologicznych zwiększy atrakcyjność miejsca istniejących i projektowanych form  Pożary lasów ochrony przyrody dla turystów  Dewastacja obszarów cennych  Zalesienie nieużytków przyrodniczo przez nasilony ruch  Tworzenie nowych form ochrony turystyczny w okresie letnim przyrody  Zakłócenia stosunków wodnych  Zapewnienie odpowiedniego  Zarastanie małych zbiorników, oczek bezpieczeństwa pożarowego obszarów wodnych leśnych  Rozprzestrzeniania się obcych  Ograniczanie lokalnych źródeł gatunków fauny i flory zanieczyszczeń powietrza, gleby i wód Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Ocieplenie się klimatu może spowodować migracje gatunków, w tym obcych inwazyjnych wraz z równoczesnym wycofywaniem się tych gatunków, które nie są przystosowane do wysokich temperatur i suszy latem, a dobrze znoszą ostre mrozy. W kontekście pojawiającego się zjawiska suszy wystąpi ograniczenie powierzchni terenów wodno-błotnych, w tym stopniowe wysychanie i zanik torfowisk, wilgotnych lasów i borów. W wyniku prognozowanych zmian klimatycznych będzie postępował zanik małych powierzchniowych zbiorników wodnych (bagien, stawów, oczek wodnych, małych płytkich jezior, a także potoków i małych rzek). Stanowi to zagrożenie dla licznych gatunków,

które pośrednio bytują na tych terenach i może to skutkować wyginięciem lub migracją gatunków. Wydłużony okres z dodatnimi temperaturami na jesieni z intensywnymi opadami rozmiękczającymi glebę w połączeniu z osłabieniem drzew przez choroby i szkodniki może dodatkowo zwiększać wrażliwość lasów na wiatry i sprzyjać zwiększaniu wiatrołomów. W obliczu zmian klimatycznych bardzo istotna staje się ochrona struktur przyrodniczych oraz zachowanie, spójności i drożności sieci ekologicznej. Zadaniem korytarzy ekologicznych jest połączenie obszarów o największej wartości biotycznej tzw. biocentrów. Zachowanie drożności korytarzy ekologicznych postrzegane jest, jako czynnik pozwalający łagodzić antropopresję. Lasy znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia przez czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne. Istotnym zagrożeniem są nadal zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym osłabia odporność lasów na choroby. Stale od wielu lat największe procentowo szkody gospodarcze wyrządzają też roślinożerne ssaki. Szkody również wyrządzane są przez choroby korzeni drzew. Lasy narażone są także na anomalie pogodowe - okresowo występujące susze, huraganowe wiatry oraz pożary. Ze względu na zwiększenie intensywności wiatrów wzrasta zagrożenie powstawaniem szkód wyrządzonych przez wyrywane drzewa podczas huraganów. Głównym celem edukacji przyrodniczej jest zachęcenie ludności do uprawiania aktywnego wypoczynku, pokazanie różnorodności występujących form przyrody, przybliżenie problematyki gospodarki leśnej i ochrony przyrody oraz poszerzenie wiedzy z zakresu edukacji przyrodniczej. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP) funkcjonuje w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, a jego zadaniem w odróżnieniu od monitoringu specjalistycznego jest prowadzenie obserwacji możliwie jak największej liczby elementów środowiska przyrodniczego, w oparciu o planowe, zorganizowane badania stacjonarne. Celem ZMŚP jest dostarczenie danych do określania aktualnego stanu środowiska oraz w oparciu o wieloletnie cykle obserwacyjne, przedstawienie krótko- i długookresowych przemian środowiska w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Monitoring lasów włączono do Państwowego Monitoringu Środowiska koordynowanego przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska.

119

5.10. Zagrożenia poważnymi awariami

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U 2017 poz. 519) mówiąc o „poważnej awarii – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niezabezpieczonych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. „Poważna awaria przemysłowa – określa poważną awarię w zakładzie”. Odnoszą się one do takich zdarzeń jak: 1. Pożary na dużych obszarach, pożary długo trwające, a także pożary towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, które powodują zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska; 2. Awarie i katastrofy w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji, powodujących zanieczyszczenie środowiska Podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym, podmioty, których dotyczą wprowadzone przepisy, oraz ich obowiązki i zadania, a także główne procedury i dokumenty są określone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska. W przypadku awarii organy administracji mają obowiązek zabezpieczyć środowisko przed skutkami awarii. Główne obowiązki administracyjne obciążają władze wojewódzkie i Straż Pożarną, działania bezpośrednie z pewnością prowadzących działalność, powodującą awarie, w ustawie określonych jako „prowadzący zakład o zwiększonym lub dużym ryzyku”. Na terenie powiatu nie występują zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii ani zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii. Innym typem zagrożeń na terenie powiatu są zagrożenia pochodzące z komunikacji. Największe zagrożenia występują na drogach krajowych i wojewódzkich, na których odbywa się transport w ruchu tranzytowym. W wyniku dużego i stale rosnącego natężenia przewozów materiałów, stanu technicznego dróg oraz niejednokrotnie fatalnego stanu technicznego taboru ciężarowego rośnie ryzyko zagrożenia. Drogi krajowe, wojewódzkie oraz stacje paliw można uznać za miejsca wypadków drogowych i zagrożeń produktami ropopochodnymi dla gleb i wód. Zagrożenie pożarowe stanowią zbiorniki paliw płynnych znajdujące się na stacjach paliw zlokalizowanych na terenie powiatu. Jeśli wystąpi pożar i wybuch zbiorników niezbędna będzie ewakuacja zamieszkałej w pobliżu ludności oraz nastąpią utrudnienia komunikacyjne. Takie ryzyko określa się jako prawdopodobne. Działania ratownicze prowadzone na terenie powiatu realizują jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Ochotniczych Straży Pożarnych. Część z nich włączona jest do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego.

120

Zadania koordynacji m.in. prac związanych z poważnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagrożeniami regulują stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powiązaniu z działaniem służb ratowniczych (strażą pożarną, policją, pogotowiem ratunkowym, pogotowiem energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodociągowo-kanalizacyjnym). Powinny być one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego. W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – zagrożenie poważnymi awariami.

Tabela 48. Analiza SWOT obszar interwencji – zagrożenia poważnymi awariami MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Transport substancji niebezpiecznych  Brak występujących ośrodków po głównych drogach na terenie przemysłowych, mogących stwarzać powiatu. ryzyko wystąpienia awarii przemysłowej.  Zdarzenia losowe przy ciągach  Funkcjonowanie Powiatowego Centrum komunikacyjnych (wypadki, Zarządzania Kryzysowego rozszczelnienia).  Doposażenie służb ratowniczych  Ryzyko rozlewów paliw płynnych i nawozów ze statków i barek oraz dystrybutora paliw, utrata ładunku. SZANSE ZAGROŻENIA  Zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat postępowania w przypadku  Lokalne podtopienia spowodowane wystąpienia poważnej awarii. brakiem konserwacji urządzeń  Wyznaczenie tras transportu substancji melioracji szczegółowej i podstawowej niebezpiecznych omijających w miarę oraz cyklicznej regulacji koryt rzek możliwości tereny zamieszkałe, ze zwartą  Zagrożenia wypadkowe związane z zabudową drogami wojewódzkimi i złym stanem  Remonty i modernizacja budynków oraz niektórych dróg gminnych dróg Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin

Zaburzeniom równowagi w systemie środowiska geograficznego wywołanym ocieplaniem się klimatu będą towarzyszyły zmiany, które w sposób bezpośredni lub pośredni powinny być uwzględniane w gospodarowaniu przestrzenią w kontekście mogącej się pojawić poważnej awarii lub nadzwyczajnego zagrożenia środowiska. Dotyczą one wielu aspektów o charakterze horyzontalnym, od gospodarki rolnej, leśnej i wodnej, przez przemysł i energetykę, bezpieczeństwo ludzi i mienia po infrastrukturę. Jedną z najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu dziedzin gospodarki jest transport. Analiza przewidywanych zmian klimatu dowodzi, że oczekiwane zmiany w dalszej perspektywie będą oddziaływać na transport negatywnie. Działania dostosowawcze sektora transportu do oczekiwanych zmian klimatu powinny przede wszystkim zabezpieczyć infrastrukturę drogową i kolejową przed zagrożeniami wynikającymi ze wzrostu częstotliwości intensywnych opadów. Deszcze nawalne powodują zatopienia dróg, przeciążenie układów odwadniających, przepustów i mostów na mniejszych ciekach.

121

Nadzwyczajne zagrożenia środowiska powstają wskutek wypadków i zdarzeń w czasie budowy i eksploatacji dróg i innych obiektów drogowych, w których biorą udział pojazdy przewożące substancje niebezpieczne, a które mogą spowodować m.in.: skażenie powietrza, wód, gleb oraz pożary; awarii w miejscach postoju ww. pojazdów, pożaru z powodu nieostrożnego obchodzenia się użytkowników dróg z ogniem w lesie, niewłaściwego lub niedostatecznego zabezpieczenia robót drogowych i samej drogi w wyniku złego rozpoznania warunków środowiskowych. Na terenie miasta ryzyko wystąpienia poważnych awarii związane jest także z rozwojem przemysłu i z istniejącymi zakładami przemysłowymi. Edukację społeczeństwa w zakresie właściwych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożenia realizują lokalne sztaby zarządzania antykryzysowego. W zakres funkcji Państwowej Straży Pożarnej wchodzi publiczna informacja, edukacja i zwiększanie świadomości społeczności lokalnych. Na podstawie przeprowadzanych działań, komendanci powiatowi sporządzają tzw. katalogi zagrożeń obejmujące identyfikację zagrożeń. Na podstawie katalogów zagrożeń sporządzane są plany ratownicze dla terenu powiatu oraz przeprowadzane są szkolenia strażaków jednostek ratowniczo - gaśniczych PSP, członków jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych oraz ratowników z jednostek włączonych do systemu ratowniczo gaśniczego. Obowiązki kontroli związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o dużym lub zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej. WIOŚ realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania awarii przemysłowych poprzez wykonywanie kontroli przedsiębiorstw. Współpracę koordynują sztaby zarządzania antykryzysowego w oparciu o opracowane plany zarządzania antykryzysowego.

5.11. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii

Według danych uzyskanych od gmin powiatu lwóweckiego mieszkańcy prowadzą działania z zakresu odnawialnych źródeł energii. Zainteresowanie energią alternatywną nastąpiło na skutek: - Wyczerpywania się zasobów nieodnawialnych (węgiel, ropa, gaz); - Powszechność dostępu do źródeł energii konwencjonalnej; - Poprawy stanu środowiska naturalnego. Za odnawialne źródło energii (OZE) uważa się źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię: wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal morskich, spadku rzek oraz energię pozyskaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu szczątek roślinnych i zwierzęcych. Energię zasobów odnawialnych pozyskujemy z przemiany: - promieniowania słonecznego (zakres cieplny lub ogniwa fotowoltaiczne); - małej energetyki wodnej (hydroenergia rzek); - wiatru;

122

- spalania biomasy; - geotermii (tzw. gorących źródeł). Problem stanowią ponoszone nakłady finansowe przez osoby indywidualne mimo często uzyskiwanych dofinansowań. Polityka energetyczna Polski definiuje główne cele w obszarze OZE:  Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych,  Osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych, oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji,  Ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną,  Wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących, stanowiących własność Skarbu Państwa,  Zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach.

Energia promieniowania słonecznego

Zgodnie z uzyskanymi informacjami na terenie powiatu odnotowuje się wysokie zainteresowanie wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Energia słoneczna może być wykorzystywana w dwojaki sposób: do produkcji energii elektrycznej bądź ciepła. Ciepło może być pozyskiwane w sposób bierny poprzez nagrzewania pomieszczeń bezpośrednim promieniowaniem bądź przez systemy kolektorów słonecznych służących ogrzewaniu mieszkań czy podgrzaniu ciepłej wody użytkowej. Zastosowanie kolektorów słonecznych mają właściwe zastosowanie w przypadku użytkowania przez pojedyncze gospodarstwa domowe, w zależności od stopnia zapotrzebowania na ciepło wodę. Na terenie powiatu funkcjonują spółki zajmujące się wspieraniem potencjalnych interesantów w wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. Wleń Polski Solar Energetyka Odnawialna Sp. z o.o. (w skrócie Wleń PS) jest partnerską spółką celową z udziałem Gminy Wleń oraz firmy Polski Solar Holding Sp. z o.o. Wleń PS została powołana w celu budowania niezależności energetycznej Miasta i Gminy Wleń w oparciu o odnawialne źródła energii. Spółka koncentruje swoje działania na wytwarzaniu, magazynowaniu i dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych na terenie Miasta i Gminy Wleń. Realizowane projekty:

Mikroinstalacje

123

5 instalacji fotowoltaicznych na budynkach użyteczności publicznej oraz 116 na dachach budynków prywatnych o łącznej mocy zainstalowanej 651 kW. Instalacje te wygenerują łącznie 682 MWh. Jest to energia równa rocznemu zapotrzebowaniu na energię elektryczną 297 gospodarstw domowych ("Zużycie energii w gospodarstwach domowych w 2009", Ministerstwo Gospodarki,

Departament Energii, 2012). Redukcja emisji CO2 równa będzie zasadzeniu 12 122 drzew rocznie.

Instalacje naziemne

Elektrownie fotowoltaiczne o całkowitej mocy zainstalowanej 2,74 MW będą produkowały 2 869 MWh energii elektrycznej, co równe jest zapotrzebowaniu 1 247 gospodarstw domowych rocznie. Redukcja emisji CO2 dzięki produkcji energii z OZE to ekwiwalent zasadzenia 51 068 drzew rocznie. Inwestycja przysłuży się lokalnej społeczności produkując czystą energię z odnawialnego źródła, generując dochód oraz tworząc potencjalne miejsca zatrudnienia.

Instalacje dachowe

Polski Solar Holding Sp. z o.o., jako partner Miasta i Gminy Wleń w ramach Wleń Polski Solar Energetyka Odnawialna, dokonał wstępnej oceny gminnych budynków użyteczności publicznej pod kątem możliwości instalacji dachowych systemów fotowoltaicznych. W wyniku oceny zidentyfikowano 5 obiektów użyteczności publicznej, na których można zainstalować dachowe systemy fotowoltaiczne, co przyniesie bezpośrednie korzyści finansowe i społeczne dla Miasta i Gminy. Instalacje te, o łącznej mocy zainstalowanej 131 kW, pozwolą na roczne oszczędności energii rzędu 120 MWh. Jest to energia równa rocznemu zapotrzebowaniu na energię elektryczną 52 gospodarstw domowych. Redukcja emisji CO2 równa będzie zasadzeniu 2 136 drzew rocznie.

124

Ryc. 14. Nasłonecznienie w Polsce Źródło: http://solaris18.blogspot.com/2011/09/nasonecznienie-usonecznienie-i.html

Warunki panujące na terenie powiatu (nasłonecznienie ok. 1040-1120 h/rok) dają możliwość wykorzystania energii promieniowania słonecznego do podgrzewania wody użytkowej w budynkach mieszkalnych a także obiektach oświatowych (szkoły, przedszkola) oraz produkcji energii elektrycznej. Z uwagi na koszt instalacji tego rodzaju, warto rozważyć możliwość ich współfinansowania w ramach Partnerstwa Publiczno-Prywatnego. W przypadku zainteresowania oraz planowania budowy farm fotowoltaicznych należy wziąć pod uwagę negatywny wpływ na głównie dziko żyjące gatunki ptaków oraz owadów. Skala oddziaływania zależy od skali inwestycji. Skala problemu będzie mniejsza w przypadku pól uprawnych lub ugorów, niż w przypadku różnego rodzaju łąk, które charakteryzują się znacznie większa różnorodnością awifauny lęgowej. Dlatego tak ważne jest aby właściwie dobierać lokalizację

125 inwestycji, stosować panele słoneczne wyposażone w warstwy antyrefleksyjne, prace prowadzić poza okresem lęgowym i odpowiednio planować przebieg linii energetycznych.

Energia wody Praktycznie cała powierzchnia obszaru Powiatu należy do dorzecza Bobru (lewy dopływ Odry). Niewielki fragment należy do dorzecza Kaczawy (lewy dopływ Odry) oraz do dorzecza Kwisy (lewy dopływ Bobru). W poniższej tabeli przedstawiono zasoby energii wodnej rzeki Bóbr i Kwisa oraz możliwości ich technicznego wykorzystania. Obszar Lub Zasoby teoretyczne Zasoby techniczne Rzeka W GWh Udział w całości W GWh Stopień Udział w zasobów Polski wykorzystania całości teoretycznych zasobów zasobów energii Polski Dorzecze Odry 5 966 25,9% 2 400 40,2% 20,1% W tym Odra 748 3,3% 429 57,4% 3,6% Górna Dopływy lewobrzeżne Bóbr 591 2,6% 320 54,1,% 2,7% Kwisa 138 0,6% 45 32,6% 0,4% Źródło: „Odnawialne źródła energii” Wojciech Matuszek Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA, ELEKTROENERGETYKA NR 1/2005 (52)

Potencjał techniczny rzek Bóbr i Kwisa, który można uzyskać dzięki wszystkim możliwym do wykonania pod względem technicznym budowlom piętrzącym i elektrowniom, przy uwzględnieniu pobór wody dla innych celów, wynosi odpowiednio 320 GWh (tj. 54,1% teoretycznych zasobów energii) i 45 GWh (tj. 32,6% teoretycznych zasobów energii). Korzystne warunki hydrograficzne gminy Lwówek Śląski umożliwiają budowę małych elektrowni wodnych na licznych ciekach wodnych, charakteryzujących się górskim reżimem. W związku z powyższym na bazie szczegółowych, specjalistycznych analiz należy rozpatrzyć wszystkie aspekty ewentualnej budowy małych elektrowni wodnych. Aktualnie w granicach administracyjnych Gminy Lwówek Śląski na rzece Bóbr zlokalizowane są cztery źródła energetyki wodnej:  elektrownia wodna szczytowo-pompowa w Rakowicach, o mocy 2 000 kW, produkująca rocznie 9 580 MWh,  elektrownia wodna we Włodzicach Wielkich, o mocy 1 008 kW, produkująca rocznie 3 200 MWh,  mała elektrownia ekologiczna Zommer-Fiske w Brunowie, o mocy 320 kW,  elektrownia wodna w Lwówku Śląskim Wiesław Tyszkiewicz, o mocy 70 kW.

126

Potencjalna produkcja energii elektrycznej zwłaszcza w EW Rakowice i EW Włodzice przyczyni się do wykorzystania w wysokim stopniu zasobów energii odnawialnej rzeki Bóbr na odcinku położonym w gminie Lwówek Śląski. Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach wodnych na terenie Gminy Lwówek Śląski jest zatem zgodna z polityką energetyczną państwa w zakresie intensyfikacji wykorzystania małej energetyki wodnej w celu zwiększenia do roku 2025 mocy zainstalowanej w małych elektrowniach wodnych. Wstępne wyniki badań, przeprowadzonych przez naukowców z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk Zakładu Odnawialnych Źródeł Energii i Badań Środowiskowych w Krakowie, pozwalają na sformułowanie tezy, iż nadzieje na zaspokojenie potrzeb w sferze gospodarowania energią, należy upatrywać w geotermii.

Energia geotermalna Energia geotermalna jest pozyskiwana z głębi ziemi i stosowana głównie w celach grzewczych. Z racji na szerokie rozpowszechnienie o pełnej odnawialności energia tego typu stanowi olbrzymi potencjał. Ciepłe wody o wyższej temperaturze zdatne są do produkcji energii elektrycznej, pozostałe z powodzeniem stosowane są w ciepłownictwie, rolnictwie czy do celów rekreacyjnych.

Ryc. 15. Mapa temperatury na głębokości 2000 m pod powierzchnią terenu Źródło: Szewczyk, 2010, PIG

127

Energia wiatru Energia wiatru wykorzystywana jest do produkcji energii elektrycznej. Potencjał elektrowni wiatrowych jest określany przez możliwość generowania przez nie energii elektrycznej. Tereny okorzystnym potencjalne wyznacza się na podstawie badań kierunku, siły oraz częstotliwości występowania wiatrów. Na tej podstawie wyznaczono strefy energetyczne wiatru oraz podzielono powierzchnię kraju zgodnie z potencjałem energetycznym. Według IMGW obszar Polski można podzielić na 5 stref energetycznych warunków wiatrowych. Powiat lwówecki znajduje się w strefie IV – mało korzystnej. Małe zainteresowanie innymi OZE niż energia słoneczna, wynikają z niewystarczająco korzystnych bilansów kosztów instalacji do oszczędności związanych ze zużyciem energii. Dodatkowo brak możliwości instalacji większych obiektów wykorzystujących OZE z energii wiatru wynika również z sąsiedztwa obszarów chronionych, szczególnie obszaru Natura 2000 oraz Parku Krajobrazowego.

Ryc. 16. Strefy energetyczne wiatru w Polsce Źródło: Ośrodek Meteorologii i Gospodarki Wodnej

Energia biomasy Według Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 30 maja 2003 r. biomasa to substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a także z przemysłu

128 przetwarzającego ich produkty oraz inne części odpadów, które ulegają biodegradacji. Podobną definicję podaje Dyrektywa 2001/77/WE UE. Według niej biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (substancje roślinne i zwierzęce), leśnictwa i związanych z nimi gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich (Dyrektywa 2001/77/WE). W celach energetycznych wykorzystuje się głównie drewno i odpady z przeróbki drewna, takie jak drewno kawałkowe, trociny, wióry, zrębki, a także słomę oraz rośliny pochodzące z upraw energetycznych (wierzba, topola, trawy wieloletnie itd.). Wykorzystuje się również frakcje odpadów komunalnych. Biomasa może być używana na cele energetyczne w procesach bezpośredniego spalania biopaliw stałych (drewna, słomy) i gazowych w postaci biogazu lub przetwarzania na paliwa ciekłe (olej, alkohol). W warunkach polskich, w ostatnich latach stwierdza się wzrost zainteresowania wykorzystaniem biopaliw stałych – drewna, słomy, upraw energetycznych. Na terenie powiatu wykorzystuje się biomasę pochodzenia rolnego i leśnego na cele energetyczne. Nakierowana jest ona na indywidualne, punktowe źródła ciepła opalane drewnem opałowym lub też pelletami, jako zrównoważenie w budownictwie jednorodzinnym paliwa stałe tj. węgla. W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla obszaru interwencji – odnawialne źródła energii.

Tabela 49. Analiza SWOT obszar interwencji – Odnawialne źródła energii MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Duże zainteresowanie wykorzystaniem OZE  Duże koszty inwestycyjne.  Ochrona środowiska (powietrze, woda),  Ograniczenia wynikające z lokalizacji  Oszczędności finansowe (np. panele obszarów chronionych fotowoltaiczne)  Wykorzystywanie biomasy SZANSE ZAGROŻENIA  Dostępność krajowych i zagranicznych środków pomocowych, w tym dla małych miejscowości oraz wsi,  Opóźnienia w realizacji inwestycji  Redukcja zanieczyszczeni atmosfery, proekologicznych wód i ilość odpadów.  Wykorzystanie potencjału i bazy surowcowej dla rozwoju gospodarczego Źródło: Opracowanie własna na podstawie badania ankietowego wśród gmin Energia odnawialna przyczynia się do walki ze zmianami klimatycznymi, jako rodzime źródło energii zmniejsza uzależnienie od importu i tym samym zwiększa bezpieczeństwo energetyczne, ogranicza zależność od wahań, a nawet drastycznych wzrostów cen ropy naftowej, gazu i uranu. Problematyka zmian klimatu oraz bezpieczeństwo energetyczne mają obecnie priorytetowe znaczenie w skali całego globu. W przypadku rolnictwa wpływ ten jest niezmiernie silny. Zróżnicowanie działalności rolniczej w zakresie wytwarzana energii może przynieść rolnikom większą stabilność

129 dochodową. Odnawialne źródła energii na terenie powiatu to także wzrost bezpieczeństwa energetycznego oraz efektywności energetycznej, akumulacja wiedzy i kultury przedsiębiorczości. Należy promować wykorzystanie technologii odnawialnych źródeł energii na terenie powiatu oraz uświadamiać mieszkańców o pozytywnym wpływie tych technologii na środowisko naturalne.

130

6. Cele programu ochrony środowiska, zadania i ich finansowanie

Dla obszarów wymagających interwencji wyznaczono cele, kierunki i zadania, które służyć mają poprawie stanu środowiska, co przedstawiono w poniższej tabeli. Oprócz tego wyznaczono zadania, które mają służyć ochronie i zachowaniu obecnego stanu pozostałych komponentów środowiska. Do każdego zadania przypisano podmiot odpowiedzialny za wykonywane zadania oraz przypisano ryzyka, jakie wiążą się z realizacją danego zadania.

Tabela 50.Cele, kierunki i interwencje oraz zadania Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa Termomodernizacja budynków Gminy, brak środków użyteczności spółdzielnie finansowych, brak publicznej i mieszkaniowe, 1 programów dotacyjnych, zbiorowego wspólnoty skomplikowane procedury zamieszkania oraz mieszkaniowe, dotacyjne niedotrzymane budynków osoby fizyczne poziomy dla Brak jednorodzinnych pyłu PM10, przekroczeń Poprawa jakości Klasa jakości Wykonanie i B(a),P, As oraz wartości dla brak środków powietrza i powietrza w strefie wdrożenie Założeń do O3 - klasa C, kasy A dla pyłu finansowych, brak obniżenie dolnośląskiej Zmniejszenie planu zaopatrzenia w 2 pozostałe PM10, B(a)P, Gminy programów dotacyjnych, poziomu zapotrzebowania na ciepło, energię Ochrona klimatu i mierniki w klasie As oraz O3 skomplikowane procedury substancji energię, ograniczenie elektryczną i paliwa jakości powietrza A dotacyjne szkodliwych w zanieczyszczeń gazowe powietrzu, powietrza brak środków Opracowanie i adaptacja do finansowych, brak wdrożenie Planu 3 zmian klimatu Gminy programów dotacyjnych, Gospodarki skomplikowane procedury Niskoemisyjnej dotacyjne

brak środków Długość sieci Gminy, finansowych, brak cieplnej Wymiana źródeł 4 2,7 3 właściciele programów dotacyjnych, prowadzącej do ciepła na ekologiczne nieruchomości skomplikowane procedury budynków [km] dotacyjne

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa brak środków Propagowanie finansowych, brak wykorzystania 5 Gminy programów dotacyjnych, odnawialnych źródeł skomplikowane procedury energii Zwiększenie dotacyjne bezpieczeństwa Czynne przyłącza energetycznego Zastosowanie brak środków gazowe do odnawialnych źródeł finansowych, brak budynków 6 1 338 1 350 energii w budynkach Gminy programów dotacyjnych, mieszkalnych i stanowiących skomplikowane procedury niemieszkalnych własność Gmin dotacyjne [szt.] brak środków Ograniczenie emisji Bieżąca modernizacja finansowych, brak Zarządczy 7 ze środków układu programów dotacyjnych, Dróg transportu komunikacyjnego skomplikowane procedury dotacyjne

brak środków finansowych, Uwzględnianie przedłużające się Wielkość standardów Brak Brak procedury opracowywania notowanych akustycznych w 8 notowanych notowanych Gminy MPZP, brak aktualnych przekroczeń hałasu miejscowym planie Minimalizacja przekroczeń przekroczeń studium uwarunkowań i [dB] zagospodarowania zagrożenia kierunków Zmniejszenie przestrzennego gminy Zagrożenia mieszkańców zagospodarowania obszarów narażonych hałasem spowodowanego przestrzennego na źródła hałasu ponadnormatywn ym hałasem Długość nowowybudowanyc Kontrola w zakresie brak środków h i Powiat, dopuszczalnych norm finansowych, brak 9 zmodernizowanych b.d. b.d. Województwo, emisji hałasu podstaw do prowadzenia powiatowych i WIOŚ komunikacyjnego kontroli gminnych dróg publicznych

132

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa brak środków finansowych, brak Rozbudowa ścieżek programów dotacyjnych, 10 Gminy rowerowych przedłużające się procedury wyznaczania Długość ścieżek tras b.d. b.d. rowerowych [km] Realizacja oraz brak środków Ograniczenie utrzymanie finansowych, brak uciążliwości istniejących pasów Zarządcy 11 programów dotacyjnych, głównych ciągów zielenie wzdłuż Dróg, Gminy skomplikowane procedury komunikacyjnych szlaków głównych dotacyjne komunikacyjnych brak środków Prowadzenie finansowych, brak ewidencji źródeł 12 WIOŚ programów dotacyjnych, promieniowania skomplikowane procedury elektromagnetycznego dotacyjne

brak środków Edukacja ekologiczna finansowych, brak na temat rzeczywistej 13 Ochrona przed Ograniczenie Gminy programów dotacyjnych, Wyniki pomiarów skali zagrożenia ponadnormatywn utrzymanie wpływu brak zainteresowania ze Pola wartości emisja pól ym wskaźnika promieniowania strony mieszkańców elektromagnetyczn promieniowania brak przekroczeń promieniowaniem poniżej normy - elektromagnetyczneg e elektromagnetyczne elektromagnetycz 7V/m o na zdrowie ludzi i go [V/m] brak środków nym środowisko Wprowadzenie finansowych, zagadnienia oraz przedłużające się uwzględnianie źródeł procedury opracowywania 14 pól Gminy MPZP, brak aktualnych elektromagnetycznych studium uwarunkowań i na etapie planowania kierunków przestrzennego zagospodarowania przestrzennego

133

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa

Jakość wód Ograniczenie odpływu Gminy, Ochrona zasobów brak świadomości 15 zły stan wód zgodna z biogenów z terenów właściciele Jakość wód oraz wzrost jakości społeczeństwa powierzchniowy rozporządzenie rolniczych gruntów powierzchniowych wód ch w ramach m i RDW w całej JCWP powierzchniowych i Prowadzenie JCW (dobry stan brak środków 16 podziemnych monitoringu stanu i WIOŚ wód) finansowych, jakości wód Wyznaczanie i uwzględnianie w MPZP ustaleń planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz granic obszarów przedłużający się proces 17 zalewowych, w tym Gminy Jakość wód tworzenia planów obszarów zgodna z Poprawa jakości Jakość wód dobry stan wód szczególnego rozporządzenie Gospodarowanie wód oraz ochrona podziemnych w podziemnych w zagrożenia powodzią, m i RDW wodami ich zasobów i całek JCWPd całej JCW na których obowiązują (dobry stan jakości zakazy wynikające z wód) Zwiększenie ustawy Prawo Wodne bezpieczeństwa Doskonalenie systemu powodziowego wczesnego ostrzegania przed Województwo, brak środków 18 zjawiskami Powiat finansowych, hydrologicznymi oraz meteorologicznymi Budowa i modernizacja Wody Polskie infrastruktury (RZGW), pozwalającej na 19 Nadleśnictwa, brak środków finansowych zwiększenie retencji właściciele wody w sposób gruntów techniczny i nietechniczny

134

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa Edukacja poprzez propagowanie postaw brak środków i zachowań Gminy, szkoły, finansowych, brak 20 motywujących przedszkola zainteresowania ze strony ludność do mieszkańców Podnoszenie oszczędności wody świadomości Ośrodki ekologicznej Doradztwa przekroczenia w społeczeństwa Rolniczego, brak środków Edukacja rolników w wodach brak Agencja finansowych, brak 21 brak przekroczeń zakresie stosowanych ujmowanych na cele przekroczeń Restrukturyzac zainteresowania ze strony nawozów sztucznych komunalne ji i rolników Modernizacji Rolnictwa a) długość sieci kanalizacyjnej [km] Zapewnienie dla b) liczba przyłączy społeczeństwa i kanalizacyjnych Ograniczenie strat Rozbudowa i brak środków 22 gospodarki prowadzących do a) 219,6 b) 4 102 a) 225 b) 4200 wody związane z modernizacja sieci Gminy finansowych, brak dostępu do budynków przesyłem wodociągowej programów dotacyjnych czystej wody mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania [szt.] Gospodarka Sukcesywna modernizacja i wodno-ściekowa a) długość sieci budowa systemów wodociągowej [km] a) 681,61 b) 23 a) 700 b) 10 000 kanalizacji Gminy brak środków finansowych b) liczba przyłączy 8667 Poprawa jakości i Ograniczenie deszczowej wraz z wodociągowych ochrona wód zanieczyszczeń wód urządzeniami powierzchniowyc powierzchniowych i podczyszczającymi h i podziemnych podziemnych Kontrola odsetek ludności prawidłowego Powiatowa 24 korzystającej z sieci 57,25 100 pozbywania się Inspekcja brak środków finansowych kanalizacyjnej [%] nieczystości ciekłych Sanitarna przez mieszkańców

135

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa stosunek długości Edukacja możliwie sieci kanalizacyjnej mieszkańców w 0,62 najbliższy do długości sieci zakresie ochrony wód brak środków liczbie 1 wodociągowej oraz racjonalnego finansowych, brak 25 Gminy wykorzystania zainteresowania ze strony zużycie wody na zasobów wodnych mieszkańców potrzeby przemysłu 366 350 przez gospodarstwa [dam3] domowe Zmniejszenie skutków niewłaściwego odprowadzania brak środków ścieków (nieszczelne finansowych, brak zużycie wody na 1 Budowa oczyszczalni Właściciele 26 20,1 20 szamba, programów dotacyjnych, mieszkańca [dam3] przydomowych nieruchomości odprowadzanie skomplikowane procedury ścieków do dotacyjne przydrożnych zbiorników wodnych) Kontrola podmiotów Ograniczenie presji gospodarczych w Gminy, na wykorzystanie zakresie ograniczone możliwości 27 Powiat, zasobów powierzchni dotrzymywania administracyjne Województwo ziemi zapisów decyzji administracyjnych

Racjonalne ilość wydobytych brak środków Zasoby gospodarowanie surowców b.d. b.d. finansowych, geologiczne zasobami kopalnych Zabezpieczenie Uwzględnianie złóż przedłużające się geologicznymi przestrzenne kopalin w procedury opracowywania 28 obszarów pod kątem miejscowym planie Gminy MPZP, brak aktualnych ochrony zasobów zagospodarowania studium uwarunkowań i powierzchni ziemi przestrzennego gminy kierunków zagospodarowania przestrzennego

136

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa

Kontynuacja i rozwój monitoringu 29 WIOŚ brak środków finansowych środowiska glebowego

Agencja powierzchni terenów Restrukturyzac zrekultywowanych Ochrona i Promowanie rolnictwa ji i brak środków (udział w całkowitej b.d. 0 zapewnienie ekologicznego i Modernizacji finansowych, brak 30 powierzchni właściwego sposobu rolnictwa Rolnictwa, zainteresowania ze strony Racjonalne wymagającej użytkowania zintegrowanego Ośrodki rolników wykorzystanie rekultywacji) powierzchni ziemi Doradztwa zasobów gleb oraz ograniczenie Rolniczego zanieczyszczenia Przestrzeganie zasad brak środków gleb Dobrej Praktyki Właściciele finansowych, brak 31 Rolniczej w zakresie gruntów zainteresowania ze strony gleb rolniczo mieszkańców Gleby użytkowanych Ochrona gleb o wysokiej przydatności Gminy 32 rolniczej przed Właściciele brak środków finansowych przeznaczeniem na gruntów cele nierolnicze. powierzchnia Rekultywacja wymagająca obszarów Zarządzający długotrwała eksploatacja 33 rekultywacji (udział b.d. 0 zdegradowanych składowiskami obiektów w całkowitej przez składowisko odpadów powierzchni) Ochrona i Ochrona zasobów odpadów rekultywacja gleb gleb przed Budowa i brak środków oraz terenów degradacją fizyko- modernizacja Właściciele finansowych, brak 34 zdegradowanych chemiczną urządzeń melioracji gruntów świadomości potrzeby szczegółowej odbudowy procent gruntów Gminy, Rekultywacja gleb 35 ornych w ogólnej 31,3 30 właściciele brak środków finansowych zdegradowanych powierzchni [%] gruntów

137

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa Ośrodki Doradztwa Rolniczego, brak środków Edukacja rolników w Agencja finansowych, brak 36 zakresie stosowanych Restrukturyzac zainteresowania ze strony nawozów sztucznych ji i rolników Modernizacji Rolnictwa brak środków Kontynuowanie Racjonalne finansowych, brak usuwania wyrobów Realizacja Programu Gminy, osoby 37 gospodarowanie świadomości zawierających azbest Usuwania Azbestu fizyczne odpadami mieszkańców o ilość wytworzonych z terenu gmin b.d. b.d. szkodliwości azbestu odpadów [Mg] Zmniejszenie Identyfikacja i powierzchni terenów 38 zwalczanie dzikich Gminy brak środków finansowych zdegradowanych Gospodarka wysypisk śmieci odpadami i przez odpady zapobieganie Realizacja Upowszechnienie powstawaniu polityki Podniesienie selektywnej zbiórki odpadów edukacyjnej z świadomości odpadów i 39 zakresu ekologicznej wykorzystaniem Gminy - właściwej ilość mieszkańców w odpadów gospodarki zdemontowanego b.d. b.d. zakresie organicznych dla odpadami azbestu prawidłowego produkcji OZE gospodarowania brak środków odpadami Prowadzenie edukacji Gminy, szkoły, finansowych, brak 40 komunalnymi ekologicznej przedszkola zainteresowania ze strony mieszkańców

138

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa

Kontrole zakładów Gminy, mogących mieć Starosta, brak środków negatywnych wpływ Marszałek, finansowych, brak 41 na stan środowiska i Straż pożarna, podstaw do prowadzenia Zminimalizowanie Minimalizacja bezpieczeństwa WIOŚ, zakłady kontroli możliwości potencjalnych mieszkańców przemysłowe wystąpienia negatywnych rodzaje i liczba 0 zdarzeń 0 zdarzeń poważnych awarii skutków awarii zdarzeń mogących Zagrożenie rejestrowanych rejestrowanych Doposażenie dla ludzi, spowodować poważnymi jako zdarzenia o jako zdarzenia o Jednostek środowiska, nadzwyczajne brak środków 42 awariami znamionach znamionach Ochotniczych Straży Gmina dziedzictwa zagrożenia finansowych, poważnej awarii poważnej awarii Pożarnej kulturowego, środowiska w nowoczesny sprzęt działalności Aktualizacja gospodarczej optymalnych tras Zapewnienie brak środków przewozu ładunków Zarządcy dróg, bezpiecznego finansowych, brak 43 niebezpiecznych oraz firmy transportu substancji możliwości wyznaczenia kontrola transportowe niebezpiecznych optymalnych tras przewożonych ładunków

Uwzględnienie Ochrona brak środków znaczenia ochrony różnorodności finansowych, różnorodności biologicznej i przedłużające się biologicznej oraz form funkcji Ochrona obszarów procedury opracowywania Zasoby powierzchnia lasów ochrony przyrody i 44 ekosystemów z 23 994,92 24 750,00 cennych Gminy MPZP, brak aktualnych przyrodnicze [ha] obszarów cennych uwzględnieniem przyrodniczo studium uwarunkowań i przyrodniczo w turystycznego kierunków Miejscowych Planach charakteru zagospodarowania Zagospodarowania Powiatu przestrzennego Przestrzennego

139

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa Wykonywanie zabiegów ochrony czynnej wybranych brak środków gatunków fauny, Gminy, finansowych, brak flory, zbiorowisk podmioty 45 możliwości realizacji roślinnych; idea gospodarcze, wynikające z założeń na włączenia szkół, jako RDOŚ terenach chronionych społecznych opiekunów nad powierzchnia pomnikami przyrody terenów zieleni 200,78 206 Wykonanie/aktualizac Gminy, urządzonej [ha] ja inwentaryzacji Regionalna 46 przyrodniczej dla Dyrekcja brak środków finansowych każdej jednostki Ochrony terytorialnej Srodowiska Wykonanie planów Regionalna zadań ochronnych dla Dyrekcja 47 obszarów objętych Ochrony brak środków finansowych formami ochrony Srodowiska, przyrody Nadleśnictwa Przebudowa i częściowa wymiana składu gatunkowego zadrzewień Ilość aktualnych przydrożnych wzdłuż inwentaryzacji Gminy, brak środków 48 0 5 odcinków dróg, nowe przyrodniczych Zarządcy dróg finansowych, nasadzenia zieleni gmin wysokiej, prace pielęgnacyjno - konserwacyjne zieleni przydrożnej Wyznaczenie i ochrona korytarzy brakekologicznych środków w 49 Gminy finansowych,planach zagospodarowania przestrzennego

140

Podmiot Obszar Lp. Cel Wskaźnik Kierunek interwencji Zadania odpowiedzialn Ryzyka interwencji y Wartość A B C Nazwa Wartość bazowa D E F G docelowa RDLP, Kontrola założeń Nadleśnictwa 50 brak środków finansowych planu urządzenia lasu właściciele liczba a) planów lasów zadań ochronnych b) a) 0 b)2 a) 1 b)3 Promocja walorów planów ochrony przyrodniczo- 51 Gminy brak środków finansowych krajobrazowych gminy Utrzymanie, pielęgnacja oraz Gminy, urządzenie terenów spółdzielnie zieleni na osiedlach mieszkaniowe, 52 brak środków finansowych mieszkaniowych i wspólnoty Wzrost atrakcyjności wokół obiektów mieszkaniowe, gmin oraz wzrost użyteczności osoby fizyczne powierzchnia ruchy turystycznego publicznej obszarów prawie 344,62 365 Budowa, chronionych [km2] modernizacja oraz brak środków 53 Gminy pielęgnacja parków i finansowych, skwerów Promowanie rozwoju brak środków Gmina, turystyki i rekreacji w finansowych, brak 54 podmioty obrębie terenów zainteresowania ze strony gospodarcze cennych przyrodniczo inwestorów

Wyznaczone obszary interwencji, cele ekologiczne, a w ich ramach zadania, stanowią podstawę dla realizacji konkretnych działań, inwestycji oraz przedsięwzięć. Poniżej znajduje się zestawienie zadań własnych jak i zadań koordynowanych przez organy zewnętrzne. Proces zarządzania środowiskiem w postaci planowania konkretnych inwestycji niewątpliwie spoczywa głównie na władzach samorządowych. Koszty wskazane dla każdego zadania są jedynie szacunkowe, ze względu na brak potwierdzonych danych dotyczących jakichkolwiek planów związanych z realizacją wskazanych zadań.

141

Tabela 51. Harmonogram realizacji zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Lp. Obszar interwencji Zadania Termin realizacji Źródła finansowania realizację realizacji

A B C D E F G

budżet jednostki (środki Termomodernizacja budynków użyteczności Gminy, spółdzielnie mieszkaniowe, własne), WFOŚiGW, 1 publicznej i zbiorowego zamieszkania oraz wspólnoty mieszkaniowe, osoby 5 000 000 zł 2018-2021 NFOŚiGW, PO IiŚ, budynków jednorodzinnych fizyczne inne programy

Wykonanie i wdrożenie Założeń do planu budżet jednostki (środki 2 zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i Gminy 50 000 zł 2018-2020 własne) paliwa gazowe

Opracowanie i wdrożenie Planu Gospodarki budżet jednostki (środki 3 Gminy 100 000 zł 2018-2020 Niskoemisyjnej własne)

Ochrona klimatu i jakości budżet jednostki (środki 4 powietrza Wymiana źródeł ciepła na ekologiczne Gminy, właściciele nieruchomości 3 000 0000 zł 2018-2021 własne), WFOŚiGW, NFOŚiGW

Propagowanie wykorzystania odnawialnych Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 5 Gminy 2018-2025 źródeł energii kosztowych własne)

budżet jednostki (środki Zastosowanie odnawialnych źródeł energii w 6 Gminy 1 500 000 zł 2018-2021 własne), WFOŚiGW, budynkach stanowiących własność Gmin NFOŚiGW

budżet jednostki (środki Brak szczegółowych danych własne), WFOŚiGW, 7 Bieżąca modernizacja układu komunikacyjnego Gminy, Zarządcy Dróg 2018-2025 kosztowych NFOŚiGW, PO IiŚ, inne programy

Uwzględnianie standardów akustycznych w koszty administracyjne w budżet jednostki (środki 8 miejscowym planie zagospodarowania Gminy 2018-2025 ramach ustalania MPZP własne) przestrzennego gminy

Kontrola w zakresie dopuszczalnych norm emisji koszty administracyjne oraz budżet jednostki (środki 9 WIOŚ, RDOŚ 2018-2025 Zagrożenia hałasem hałasu komunikacyjnego koszty w ramach PMŚ własne)

budżet jednostki (środki własne), WFOŚiGW, 10 Rozbudowa ścieżek rowerowych Gminy 500 000 zł 2018-2021 NFOŚiGW, PO IiŚ, inne programy

142

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Lp. Obszar interwencji Zadania Termin realizacji Źródła finansowania realizację realizacji

A B C D E F G

Realizacja oraz utrzymanie istniejących pasów budżet jednostki (środki 11 zielenie wzdłuż szlaków głównych Zarządcy Dróg, Gminy 5 00 000 zł 2018-2021 własne), WFOŚiGW, komunikacyjnych NFOŚiGW,

Prowadzenie ewidencji źródeł promieniowania budżet jednostki (środki 12 WIOŚ koszty w ramach PMŚ 2018-2025 elektromagnetycznego własne)

Edukacja ekologiczna na temat rzeczywistej skali budżet jednostki (środki 13 Pola elektromagnetyczne Gminy ok. 3 000. zł rocznie 2018-2025 zagrożenia emisja pól własne)

Wprowadzenie zagadnienia oraz uwzględnianie koszty administracyjne w budżet jednostki (środki 14 źródeł pól elektromagnetycznych na etapie Gminy 2018-2025 ramach ustalania MPZP własne) planowania przestrzennego

Ograniczenie odpływu biogenów z terenów Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 15 Gminy, właściciele gruntów 2018-2025 rolniczych kosztowych własne)

budżet jednostki (środki 16 Prowadzenie monitoringu stanu i jakości wód WIOŚ koszty w ramach PMŚ 2018-2025 własne)

Wyznaczanie i uwzględnianie w MPZP ustaleń planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz granic obszarów zalewowych, w tym obszarów koszty administracyjne w budżet jednostki (środki 17 Gminy 2018-2025 szczególnego zagrożenia powodzią, na których ramach ustalania MPZP własne) obowiązują zakazy wynikające z ustawy Prawo Wodne Gospodarowanie wodami

Doskonalenie systemu wczesnego budżet jednostki (środki Brak szczegółowych danych własne), WFOŚiGW, 18 2018-2025 ostrzegania przed zjawiskami Powiat, Województwo kosztowych NFOŚiGW, PO IiŚ, hydrologicznymi oraz meteorologicznymi inne programy

Budowa i modernizacja infrastruktury Wody Polskie (RZGW), właściciele Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 19 pozwalającej na zwiększenie retencji wody w 2018-2021 gruntów kosztowych własne) sposób techniczny i nietechniczny

143

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Lp. Obszar interwencji Zadania Termin realizacji Źródła finansowania realizację realizacji

A B C D E F G

Edukacja poprzez propagowanie postaw i budżet jednostki (środki 20 zachowań motywujących ludność do Gminy, szkoły, przedszkola ok. 3 000 zł rocznie 2018-2025 własne) oszczędności wody

Edukacja rolników w zakresie stosowanych Ośrodki Doradztwa Rolniczego, budżet jednostki (środki 21 ok. 2 000 zł rocznie 2018-2025 nawozów sztucznych Gminy własne)

budżet jednostki (środki Brak szczegółowych danych własne), WFOŚiGW, 22 Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej Gminy 2018-2021 kosztowych NFOŚiGW, PO IiŚ, inne programy

budżet jednostki (środki Sukcesywna modernizacja i budowa systemów Brak szczegółowych danych własne), WFOŚiGW, 23 kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami Gminy 2018-2021 kosztowych NFOŚiGW, PO IiŚ, podczyszczającymi inne programy Gospodarka wodno- ściekowa Kontrola prawidłowego pozbywania się Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 24 Powiatowa Inspekcja Sanitarna 2018-2025 nieczystości ciekłych przez mieszkańców kosztowych własne)

Edukacja mieszkańców w zakresie ochrony wód budżet jednostki (środki 25 oraz racjonalnego wykorzystania zasobów Gminy ok. 2 000 zł rocznie 2018-2025 własne) wodnych przez gospodarstwa domowe

Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 26 Budowa oczyszczalni przydomowych Właściciele nieruchomości 2018-2021 kosztowych własne)

Kontrola podmiotów gospodarczych w zakresie budżet jednostki (środki 27 dotrzymywania zapisów decyzji Gminy, Województwo koszty administracyjne 2018-2025 własne) administracyjnych Zasoby geologiczne Uwzględnianie złóż kopalin w miejscowym koszty administracyjne w budżet jednostki (środki 28 Gminy 2018-2025 planie zagospodarowania przestrzennego gminy ramach ustalania MPZP własne)

Kontynuacja i rozwój monitoringu środowiska budżet jednostki (środki 29 Gleby WIOŚ koszty w ramach PMŚ 2018-2025 glebowego własne)

144

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Lp. Obszar interwencji Zadania Termin realizacji Źródła finansowania realizację realizacji

A B C D E F G

Agencja Restrukturyzacji i Promowanie rolnictwa ekologicznego i rolnictwa Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 30 Modernizacji Rolnictwa, Ośrodki 2018-2025 zintegrowanego kosztowych własne) Doradztwa Rolniczego

Przestrzeganie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej w Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 31 Właściciele gruntów 2018-2025 zakresie gleb rolniczo użytkowanych kosztowych własne)

Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 32 Gminy, Właściciele gruntów 2018-2021 przed przeznaczeniem na cele nierolnicze. kosztowych własne)

Rekultywacja obszarów zdegradowanych przez Zarządzający składowiskami Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 33 2018-2021 składowisko odpadów odpadów kosztowych własne), inne programy

budżet jednostki (środki Budowa i modernizacja urządzeń melioracji Brak szczegółowych danych 34 Gminy, Powiat, Właściciele gruntów 2018-2021 własne), WFOŚiGW, szczegółowej kosztowych NFOŚiGW

Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 35 Rekultywacja gleb zdegradowanych Gminy, właściciele gruntów 2018-2021 kosztowych własne), inne programy

Edukacja rolników w zakresie stosowanych budżet jednostki (środki 36 Ośrodki Doradztwa Rolniczego ok. 3 000 zł rocznie 2018-2025 nawozów sztucznych własne)

koszty ujęte w programie budżet jednostki (środki 37 Realizacja Programu Usuwania Azbestu Gminy, osoby fizyczne 2018-2025 usuwania azbestu własne), WFOŚiGW

Identyfikacja i zwalczanie dzikich wysypisk Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 38 Gminy 2018-2025 Gospodarka odpadami i śmieci kosztowych własne) zapobieganie powstawaniu Upowszechnienie selektywnej zbiórki odpadów i odpadów budżet jednostki (środki 39 wykorzystaniem odpadów organicznych dla Gminy koszty administracyjne 2018-2025 własne) produkcji OZE

budżet jednostki (środki 40 Prowadzenie edukacji ekologicznej Gminy, szkoły, przedszkola ok. 3 000 zł rocznie 2018-2025 własne)

Kontrole zakładów mogących mieć negatywnych Zagrożenie poważnymi Gminy, Marszałek, Straż pożarna, budżet jednostki (środki 41 wpływ na stan środowiska i bezpieczeństwa koszty administracyjne 2018-2025 awariami WIOŚ, zakłady przemysłowe własne) mieszkańców

145

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Lp. Obszar interwencji Zadania Termin realizacji Źródła finansowania realizację realizacji

A B C D E F G

Doposażenie Jednostek Ochotniczych Straży budżet jednostki (środki 42 Gminy 500 000 zł 2018-2021 Pożarnej w nowoczesny sprzęt własne)

Aktualizacja optymalnych tras przewozu Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 43 ładunków niebezpiecznych oraz kontrola Zarządy dróg, firmy transportowe 2018-2021 kosztowych własne) przewożonych ładunków

Uwzględnienie znaczenia ochrony różnorodności biologicznej oraz form ochrony przyrody i koszty administracyjne w budżet jednostki (środki 44 Gminy 2018-2025 obszarów cennych przyrodniczo w Miejscowych ramach ustalania MPZP własne) Planach Zagospodarowania Przestrzennego

Wykonywanie zabiegów ochrony czynnej budżet jednostki (środki wybranych gatunków fauny, flory, zbiorowisk Gminy, podmioty gospodarcze, 45 2 000 000 zł 2018-2021 własne), WFOŚiGW, roślinnych; idea włączenia szkół, jako RDOŚ NFOŚiGW społecznych opiekunów nad pomnikami przyrody

Wykonanie/aktualizacja inwentaryzacji Gminy, Regionalna Dyrekcja budżet jednostki (środki 46 1 000 0000 zł 2018-2021 przyrodniczej dla każdej jednostki terytorialnej Ochrony Srodowiska własne)

Zasoby przyrodnicze

Wykonanie planów zadań ochronnych dla Regionalna Dyrekcja Ochrony budżet jednostki (środki 47 200 000 zł 2018-2021 obszarów objętych formami ochrony przyrody Srodowiska, Nadleśnictwa własne)

Przebudowa i częściowa wymiana składu gatunkowego zadrzewień przydrożnych wzdłuż budżet jednostki (środki Brak szczegółowych danych 48 odcinków dróg, nowe nasadzenia zieleni Gminy 2018-2025 własne), WFOŚiGW, kosztowych wysokiej, prace pielęgnacyjno - konserwacyjne NFOŚiGW zieleni przydrożnej

Wyznaczenie i ochrona korytarzy ekologicznych koszty administracyjne w budżet jednostki (środki 49 Gminy 2018-2025 w planach zagospodarowania przestrzennego ramach ustalania MPZP własne)

146

Podmiot odpowiedzialny za Szacunkowe koszty Lp. Obszar interwencji Zadania Termin realizacji Źródła finansowania realizację realizacji

A B C D E F G

RDLP, Nadleśnictwa właściciele Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 50 Kontrola założeń planu urządzenia lasu 2018-2025 lasów kosztowych własne)

Promocja walorów przyrodniczo-krajobrazowych budżet jednostki (środki 51 Gminy ok. 20 000 zł rocznie 2018-2025 gminy własne), WFOŚiGW

Utrzymanie, pielęgnacja oraz urządzenie terenów Gminy, spółdzielnie mieszkaniowe, budżet jednostki (środki 52 zieleni na osiedlach mieszkaniowych i wokół wspólnoty mieszkaniowe, osoby 500 000 zł 2018-2025 własne) obiektów użyteczności publicznej fizyczne

Budowa, modernizacja oraz pielęgnacja parków i Brak szczegółowych danych budżet jednostki (środki 53 Gminy 2018-2025 skwerów kosztowych własne)

Promowanie rozwoju turystyki i rekreacji w budżet jednostki (środki 54 Gminy, podmioty gospodarcze Ok. 5 000 zł rocznie 2018-2025 obrębie terenów cennych przyrodniczo własne), inne programy

147

7. Źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska

Realizacja Programu ochrony środowiska wiąże się z wysokimi nakładami finansowymi. Wdrażanie Programu powinno być zatem możliwe dzięki stworzeniu odpowiedniego systemu Finansowego. Podstawowymi źródłami finansowania są środki publiczne (budżet państwa, gminy lub pozabudżetowych instytucji publicznych), prywatne (np. fundusze inwestycyjne) oraz prywatno- publiczne ( np. ze spółek handlowych z udziałem gminy). Do głównych instrumentów finansowych w zakresie ochrony środowiska należą opłaty oraz kary za korzystanie ze środowiska. Potencjalne źródła finansowania zadań określonych w POŚ przedstawiono poniżej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) Publiczna instytucja finansowa, działająca jako osoba prawna. Głównym celem działania jest udzielanie wsparcia finansowego przedsięwzięciom służącym ochronie środowiska. Lista priorytetowych programów NFOŚiGW na 2018 r. ustala następujące programy: 1. Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi 1.1. Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach 1.2. Budowa, przebudowa i odbudowa obiektów hydrotechnicznych 1.3. Inwestycje w gospodarce ściekowej poza granicami kraju, w zlewni rzeki Bug 2. Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi 2.1. Racjonalna gospodarka odpadami 2.2. Ochrona powierzchni ziemi 2.3. Geologia i górnictwo 2.4. Gospodarka o obiegu zamkniętym w gminie – program pilotażowy 3. Ochrona atmosfery 3.1. Poprawa jakości powietrza 3.2. System Zielonych Inwestycji (GIS - Green Investment Scheme) – GEPARD - Bezemisyjny transport publiczny 3.3. SOWA – oświetlenie zewnętrzne 3.4. GEPARD II – transport niskoemisyjny 3.5. Budownictwo Energooszczędne 4. Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów 4.1. Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej 5. Międzydziedzinowe 5.1. Wsparcie Ministra Środowiska w zakresie realizacji polityki ochrony środowiska 5.2. Zadania wskazane przez ustawodawcę 5.3. Wspieranie działalności monitoringu środowiska 5.4. Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska z likwidacją ich skutków 5.5. Edukacja ekologiczna

5.6. Współfinansowanie programu LIFE 5.7. SYSTEM - Wsparcie działań ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych przez partnerów zewnętrznych 5.8. Wsparcie przedsięwzięć w zakresie niskoemisyjnej i zasobooszczędnej gospodarki 5.9. Gekon – Generator Koncepcji Ekologicznych 5.10. Wzmocnienie działań społeczności lokalnych dla zrównoważonego rozwoju 5.11. Wsparcie dla Innowacji sprzyjających zasobooszczędnej i niskoemisyjnej gospodarce Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) Podstawowym zadaniem wojewódzkich funduszy jest finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na 2019 rok, została zatwierdzona uchwałą nr 94/2018 przez Radę Nadzorczą Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Priorytety dziedzinowe dotyczą:  Ochrona atmosfery  ochrona wód i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi;  racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi  ochrona różnorodności biologicznej  edukacji ekologicznej;  pozostałe priorytety Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ) Projekt Umowy Partnerstwa, który wyznacza główne kierunki wsparcia z Funduszy Europejskich w perspektywie finansowej 2014-2020, zakłada realizację krajowego programu operacyjnego dotyczącego m.in. gospodarki niskoemisyjnej, przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu, ochrony środowiska, transportu i bezpieczeństwa energetycznego. Środki unijne z programu przeznaczone będą w ograniczonym stopniu na inwestycje w obszary ochrony zdrowia czy dziedzictwa kulturowego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, podobnie jak jego poprzednik na lata 2007-2013, będzie wspierać głównie rozwój infrastruktury technicznej kraju, co w efekcie przyczyni się do zrównoważonego rozwoju gospodarki oraz zwiększenia jej konkurencyjności. Celem nadrzędnym omawianego Programu będzie wsparcie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, przyjaznej środowisku, a także sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej. Wyznaczony cel główny wynika z jednego z priorytetów strategii Europa 2020, którym jest zrównoważony rozwój. Oznacza on budowanie silnej, stabilnej i konkurencyjnej gospodarki, która sprawnie i efektywnie korzysta z dostępnych zasobów. Nacisk na wsparcie gospodarki skutecznie korzystającej z dostępnych zasobów, sprzyjającej środowisku i jednocześnie bardziej konkurencyjnej ekonomicznie, prowadzić będzie do zachowania spójności i równowagi pomiędzy działaniami

149 inwestycyjnymi w infrastrukturę oraz wsparciu skierowanemu do wybranych obszarów gospodarki. Opisany program będzie skutecznie realizował założenia unijnej strategii. W przypadku POIiŚ 2014-2020 wyróżniamy dwa źródła finansowania: Fundusz Spójności (FS), którego głównym celem jest wspieranie rozwoju europejskich sieci transportowych oraz ochrony środowiska w krajach UE oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).

150

8. System realizacji programu ochrony środowiska

System realizacji jest niezbędny w celu wypełnienia celów Programu Ochrony Środowiska. Ważna dla ochrony środowiska jest współpraca pomiędzy gminami, organami ochrony środowiska i przyrody, służbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Wzajemne relacje powinny opierać się na partnerstwie, które będą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Pozarządowe organizacje ekologiczne mogą zajmować się zarówno działaniami planistycznymi, prowadzić konstruktywne, fachowe programy ochrony różnych gatunków czy typów siedlisk oraz realizować prośrodowiskowe inwestycje (np. związane z alternatywnymi źródłami energii). Tradycyjną rolą organizacji jest też prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu i włączanie się do strategicznych ocen oddziaływania inwestycji i projektów na środowisko. Zarządzanie Programem odbywa się z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami i obowiązkami podmiotów zarządzających. W odniesieniu do Programu ochrony środowiska jednostką, na której spoczywać będą główne zadania zarządzania będzie Powiat Lwówecki. Mimo to całościowe zarządzanie środowiskiem w powiecie będzie odbywać się na kilku szczeblach. Prócz szczebla powiatowego jest także poziom gmin, a także województwo oraz jednostki organizacyjne, obejmujące działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Instytucje, które działają w ramach administracji mają głównie na celu racjonalne planowanie przestrzenne, kontrolowanie korzystania ze środowiska oraz porządkowanie działań związanych z gospodarczym wykorzystaniem środowiska. Instrumenty służące do zarządzania w ramach realizacji POŚ wynikają z obowiązujących aktów prawnych i można je podzielić na instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne. Instrumenty prawne dotyczą wszystkich konkretnych rozwiązań ukierunkowanych na osiągnięcie celu ekologicznego, z których poszczególne jednostki mogą korzystać i jednocześnie mają one odniesienie prawne. Instrumenty te dają gminom oraz instytucjom działającym w ochronie środowiska, możliwość nałożenia określonych obowiązków i postanowień na podmioty. Na instrumenty te składają się miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, akty prawa miejscowego, raporty oddziaływania na środowisko, koncesje geologiczne, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane oraz decyzje o charakterze prewencyjnym, finansowym i restrykcyjnych. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli kontrola jakości stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących, czynią je instrumentem o znaczeniu prawym.

151

Działania monitorujące stan środowiska, przeprowadzane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, realizowane są między innymi przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Ważnym uzupełnieniem monitoringu środowiska, są pomiary ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, np. wielkości emisji pyłów i gazów do atmosfery, ilości i składu ścieków odprowadzanych do wód, nagromadzenia i charakterystyki odpadów. Wyniki monitoringu pozwalają na dokonanie oceny wpływu działalności człowieka na poszczególne komponenty środowiska. Do instrumentów finansowych zalicza się następujące opłaty, kary i możliwości finansowania:  opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnię, z której odprowadzane są ścieki,  administracyjne kary pieniężne,  odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna,  kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska,  pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych pożyczek i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłożenia na raty i umorzeń płatności wobec budżetu państwa i funduszy ekologicznych, zwolnień i ulg podatkowych. Instrumenty społeczne odnoszą się do udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji i uchwalaniu dokumentacji, które są ważnym elementem skutecznego zarządzania, opartego o zasady zrównoważonego rozwoju i uwzględnianie racji społecznych. Edukacja ekologiczna jest bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych. Należy przez nią rozumieć różnorodne działania, zmierzające do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych. Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju, plany rozwoju lokalnego wraz z programami sektorowymi, a także program ochrony środowiska, i to one wytyczają główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego, infrastrukturalnego i ochrony środowiska. Nadrzędnym dokumentem powinna być Strategia Rozwoju Powiatu Lwóweckiego. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np. dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki i ochrony środowiska. Podmiotami uczestniczącymi w realizacji Programu są:  podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem,  podmioty realizujące zadania programu,  podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu,

152

 społeczność gmin, jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. W przypadku włączenia powyższego grona w proces realizacji programu zapewniona jest jego akceptacja i przyjmowanie odpowiedzialności zarówno za sukcesy jak i porażki. Dlatego tak ważne jest uspołecznianie procesu planowania wraz z podejmowaniem decyzji i przejrzystością procedur włączających szerokie grono partnerów na szczeblu zarówno lokalnym jak i krajowym a nawet międzynarodowym. Celem wspomnianego partnerstwa jest zapewnienie maksymalnej synergii między programami działającymi w regionie a także skupienie zasobów technicznych i finansowych. Zarządzanie środowiskiem w powiecie dotyczy głównie działań własnych, w tym także działań jednostek organizacyjnych. Wójt, Burmistrz, Prezydent Miasta i Starosta realizują zadania programu związane ze zwykłym korzystaniem ze środowiska przez mieszkańców, osoby fizyczne m.in. wycinaniem drzew i krzewów, utrzymaniem zieleni, utrzymaniem czystości i porządku w gminach, zaopatrzeniem w wodę, ciepło, energię, odprowadzaniem ścieków czy systemem selektywnej zbiórki odpadów. W zakresie realizacji Programu, działania władz gmin powiatu, polegać będą na koordynowaniu działań z zakresu ochrony środowiska prowadzonych na terenie gmin, stanowieniu prawa lokalnego w formie podejmowania uchwał i wydawania decyzji administracyjnych związanych z zapisami Programu, wykonywaniu zadań wyznaczonych w Programie oraz pełnienie funkcji kontrolnej, dla podejmowanych zadań związanych ze środowiskiem. Monitoring realizacji Programu dostarcza informacje, dzięki którym ocenić można czy stan środowiska uległ poprawie czy pogorszeniu. Celem monitoringu jest zwiększenie efektywności polityki środowiskowej poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących jakości środowiska i zachodzących w nim zmian. Aby właściwie nadzorować realizację Programu poniżej wskazano podstawowe wskaźniki, dzięki którym łatwiej będzie przedstawić stopień wykonania założonych zadań. Analiza tych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć w przyszłych aktualizacjach programu ochrony środowiska. Tabela 52. Wskaźniki dla monitorowania celów obszarów interwencji L.p. Wskaźnik [jednostka miary] Źródło informacji OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA Wojewódzki 1 klasa jakości powietrza w strefie dolnośląskiej Inspektorat Ochrony Środowiska GUS, jednostka 2 długość sieci cieplnej prowadzącej do budynków [km] zajmująca się dostawą gazu 3 czynne przyłącza gazowe do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych [szt.] GUS ZAGROŻENIA HAŁASEM Wojewódzki 4 wielkość notowanych przekroczeń hałasu [dB] Inspektorat Ochrony Środowiska

153

długość nowowybudowanych i zmodernizowanych powiatowych i gminnych 5 Gminy, Zarządcy Dróg dróg publicznych 6 długość ścieżek rowerowych [km] GUS, Gminy POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Wojewódzki 7 wyniki pomiarów wartości promieniowania elektromagnetycznego [V/m] Inspektorat Ochrony Środowiska GOSPODAROWANIE WODAMI Wojewódzki 8 jakość wód powierzchniowych w całej JCWP Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki 9 jakość wód podziemnych w całek JCWPd Inspektorat Ochrony Środowiska Państwowa Stacja 10 przekroczenia w wodach ujmowanych na cele komunalne Sanitarno - Epidemiologiczna GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA Podmioty a) długość sieci kanalizacyjnej [km] odpowiadające za sieć 11 b) liczba przyłączy kanalizacyjnych prowadzących do budynków mieszkalnych kanalizacyjną, Główny i zbiorowego zamieszkania [szt.] Urząd Statystyczny Podmioty odpowiadające za sieć 12 a) długość sieci wodociągowej [km] b) liczba przyłączy wodociągowych wodociągową, Główny Urząd Statystyczny Główny Urząd 13 odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej [%] Statystyczny Główny Urząd 14 stosunek długości sieci kanalizacyjnej do długości sieci wodociągowej Statystyczny Główny Urząd 15 zużycie wody na potrzeby przemysłu [dam3] Statystyczny Główny Urząd 16 zużycie wody na 1 mieszkańca [dam3] Statystyczny ZASOBY GEOLOGICZNE 17 ilość wydobytych surowców kopalnych PIG GLEBY powierzchni terenów zrekultywowanych (udział w całkowitej powierzchni 18 Gminy wymagającej rekultywacji) 19 powierzchnia wymagająca rekultywacji (udział w całkowitej powierzchni) Gminy 20 procent gruntów ornych w ogólnej powierzchni [%] GUS GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW Gminy, Podmioty zajmujące się odbiorem 21 ilość wytworzonych odpadów [Mg] odpadów od mieszkańców 22 liczba dzikich wysypisk odpadów [szt.] Gminy Gminy, Podmioty 23 ilość zdemontowanego azbestu zajmujące się unieszkodliwianiem

154

azbestu

ZAGROŻENIE POWAŻNYMI AWARIAMI rodzaje i liczba zdarzeń mogących spowodować nadzwyczajne zagrożenia 24 WIOŚ, PSP środowiska ZASOBY PRZYRODNICZE Gminy, Główny Urząd 25 powierzchnia lasów [ha] Statystyczny Gminy, Główny Urząd 26 powierzchnia terenów zieleni urządzonej Statystyczny 27 Liczba aktualnych inwentaryzacji przyrodniczych gmin Gminy liczba 28 a) planów zadań ochronnych RDOŚ b) planów ochrony

29 powierzchnia obszarów prawie chronionych Gminy, RDOŚ

Zgodnie z ustawą z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska organ wykonawczy powiatu jest zobowiązany do sporządzenia co 2 lata raportu z wykonania Programu, który przedstawia odpowiednio Radzie Powiatu. Wykonanie tej analizy pozwoli na wyznaczenia w przyszłości, nowych celów proekologicznych i kierunków działań. W cyklach czteroletnich oceniany jest stopień realizacji celów ekologicznych. Ocena ta stanowi bazę dla ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji przez aktualizację POŚ.

155

Spis tabel Tabela 1. Powierzchnia poszczególnych gmin powiatu lwóweckiego w roku 2014...... 22 Tabela 2. Liczba ludności ogółem w powiecie lwóweckim w latach 2013-2017 ...... 23 Tabela 3. Liczba ludności w podziale na wiek w powiecie lwóweckim w latach 2012 - 2016 ...... 25 Tabela 4. Urodzenia żywe, zgony i przyrost naturalny na 1000 ludności ...... 25 Tabela 5. Bezrobocie w powiecie lwóweckim w latach 2013-2017 ...... 26 Tabela 6. Wykorzystanie gruntów w obrębie powiatu lwóweckiego ...... 28 Tabela 7. Pokrycie terenu powiatu lwóweckiego ...... 30 Tabela 8. Powierzchnia lasów należąca do Lasów Państwowych ...... 32 Tabela 9. Powierzchnia lasów [ha] w powiecie lwóweckim w latach 2016 - 2017 ...... 33 Tabela 10. Podmioty w sektorze publicznym oraz prywatnym na terenie powiatu w roku 2017 ...... 35 Tabela 11. Podmioty gospodarcze w powiecie lwóweckim w podziale na sekcje w roku 2016...... 36 Tabela 12. Sieć cieplna w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 ...... 37 Tabela 13. Liczba odbiorców gazu w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 ...... 37 Tabela 14. Sieć gazowa w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016...... 38 Tabela 15. Zużycie gazu w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 ...... 38 Tabela 16. Odbiorcy oraz zużycie energii elektrycznej w powiecie lwóweckim w latach 2012-2016 . 39 Tabela 17. Zjawiska pogodowe i klimatyczne powodujące szkody społeczne oraz w gospodarce ...... 41 Tabela 18. Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w roku 2016 na terenie powiatu ...... 47 Tabela 19. Poziomy dopuszczalne, informowania, alarmowe substancji w powietrzu, dopuszczalna częstość ich przekraczania oraz termin osiągnięcia...... 49 Tabela 20. Poziomy docelowe, alarmowe substancji w powietrzu, dopuszczalna częstość ich przekraczania oraz termin osiągnięcia poziomów dopuszczalnych ...... 49 Tabela 21. Obszary przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i CO oraz poziomów docelowych B(a)P i ozonu w strefie dolnośląskiej wraz z powodem wystąpienia przekroczeń ...... 51 Tabela 22. Uwarunkowania czasowo-przestrzenne możliwości występowania wysokich wartości stężeń pyłu zawieszonego PM10, CO oraz benzo(a)pirenu i ozonu...... 53 Tabela 23. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków, gdy dla zanieczyszczenia jest określony poziom dopuszczalny...... 53 Tabela 24. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest określony poziom docelowy (O3 – ochrona zdrowia ludzi, ochrona roślin; As, Cd, Ni, BaP w pyle PM10 – ochrona zdrowia ludzi) ...... 54 Tabela 25. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń ozonu z uwzględnieniem poziomu celu długoterminowego ...... 54 Tabela 26. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla pyłu zawieszonego PM10 pod kątem ochrony zdrowia ludzi – 2017 rok ...... 55 Tabela 27. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla arsenu (As) pod kątem ochrony zdrowia ludzi – 2017 rok ...... 55 Tabela 28. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla benzo(a)pirenu pod kątem ...... 56 Tabela 29. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla ozonu (O3) pod kątem ochrony zdrowia ludzi – 2017 rok ...... 57 Tabela 30. Analiza SWOT obszar interwencji – powietrze atmosferyczne ...... 59

156

Tabela 31. Liczba pojazdów na terenie powiatu w latach 2015-2016 (szt.) ...... 66 Tabela 32. Średni dobowy ruch (SDDR) w punktach pomiarowych w 2015 roku na drogach krajowych ...... 66 Tabela 33.Analiza SWOT obszar interwencji – hałas ...... 68 Tabela 34. Analiza SWOT obszar interwencji – pole elektromagnetyczne ...... 71 Tabela 35. Ocena stanu JCWPd ...... 82 Tabela 36.Analiza SWOT obszar interwencji – gospodarowanie wodami ...... 90 Tabela 37. Zużycie wody w gospodarstwach domowych w roku 2017 ...... 91 Tabela 38. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w ciągu lat 2015-2016 ...... 92 Tabela 39. Zużycie wody na 1 mieszkańca w latach 2015 -2016 ...... 92 Tabela 40. Dane dotyczące gospodarki ściekowej na terenie powiatu w roku 2017...... 94 Tabela 41. Analiza SWOT obszar interwencji – gospodarka wodno-ściekowa ...... 96 Tabela 42 Złoża kopalin w powiecie lwóweckim...... 99 Tabela 43. Rejestr obszarów górniczych na terenie powiatu lwóweckiego ...... 102 Tabela 44. Analiza SWOT obszar interwencji – zasoby geologiczne ...... 105 Tabela 45. Analiza SWOT obszar interwencji – gleby ...... 109 Tabela 46.Analiza SWOT obszar interwencji – gospodarka odpadami ...... 112 Tabela 47. Analiza SWOT obszar interwencji – zasoby przyrodnicze ...... 118 Tabela 48. Analiza SWOT obszar interwencji – zagrożenia poważnymi awariami ...... 121 Tabela 49. Analiza SWOT obszar interwencji – Odnawialne źródła energii ...... 129 Tabela 50.Cele, kierunki i interwencje oraz zadania ...... 131 Tabela 52. Harmonogram realizacji zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem ...... 142 Tabela 53. Wskaźniki dla monitorowania celów obszarów interwencji ...... 153

Spis map Mapa 1. Położenie powiatu lwóweckiego na tle województwa oraz w podziale na gminy ...... 22 Mapa 2. Obszar powiatu lwóweckiego w podziale na mezoregiony...... 28 Mapa 3. Pokrycie terenu powiatu lwóweckiego ...... 31 Mapa 4. Powierzchnia lasów należących do Lasów Państwowych ...... 34 Mapa 5. Wody powierzchniowe w obrębie Powiatu Lwóweckiego ...... 79 Mapa 6. Obszary chronione na terenie powiatu lwóweckiego ...... 117

Spis rycin Ryc. 1. Drogi powiatu lwóweckiego ...... 43 Ryc. 2. Mapa budowy dróg w Województwie Dolnośląskim ...... 45 Ryc. 3. Sieć kolejowa w Powiecie Lwóweckim ...... 46 Ryc. 4. Obszary przekroczeń rocznego poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 dla kryterium zdrowia ludzi w 2017 r...... 55 Ryc. 5. Obszary przekroczeń poziomu dopuszczanego arsenu dla kryterium zdrowia ludzi rok w strefie dolnośląskiej w 2017 r...... 56 Ryc. 6. Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego B(a)P dla kryterium zdrowia ludzi rok w strefie dolnośląskiej w 2017 r...... 57 Ryc. 7. Obszary przekroczeń 8-godzinnego poziomu celu długoterminowego ozonu dla kryterium ochrony zdrowia ludzi w roku 2017 r...... 58 Ryc. 8. Obszary przekroczeń 8-godzinnego poziomu docelowego ozonu dla kryterium ochrony zdrowia ludzi w roku 2017 r...... 59

157

Ryc. 9. Obszary przekroczeń wartości hałasu ...... 65 Ryc. 10. Lokalizacja źródeł promieniowania powiecie lwóweckim ...... 70 Ryc. 11. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu lwóweckiego ...... 83 Ryc. 12. Obszary zagrożone występowaniem czterech typów susz na tle regionów wodnych i zlewni bilansowych ...... 87 Ryc. 13. Mapa zagrożenia powodziowego oraz mapa ryzyka powodziowego powiatu lwóweckiego . 89 Ryc. 14. Nasłonecznienie w Polsce ...... 125 Ryc. 15. Mapa temperatury na głębokości 2000 m pod powierzchnią terenu ...... 127 Ryc. 16. Strefy energetyczne wiatru w Polce ...... 128

Załączniki

Załącznik nr 1 – Zestawienie klas użytków Gmin Powiatu Lwóweckiego Załącznik nr 2 – Dane uzyskane dotyczące Gminy Gryfów Śląski Załącznik nr 3 – Dane uzyskane dotyczące Gminy Lubomierz Załącznik nr 4 – Dane uzyskane dotyczące Gminy Lwówek Śląski Załącznik nr 5 – Dane uzyskane dotyczące Gminy Mirsk Załącznik nr 6 – Dane uzyskane dotyczące Gminy Wleń Załącznik nr 7 – Decyzja Regionalnego Dyrektora ochrony Srodowiska we Wrocławiu Załącznik nr 8 – Decyzja Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego we Wrocławiu

158