PAPUR BRO BANGOR A'r FELINHELI Goriad Rhif 402 • Tachwedd 2020 • 50C Streic Yn Bosib

PAPUR BRO BANGOR A'R FELINHELI goriad rhif 402 • tachwedd 2020 • 50c streic yn bosib

Maeyn aelodau Undeb Prifysgol y ddwy flynedd.brifysgolcyfeiriad sylfaenol ar unwaith.” ac yn gweithio gyda'n staff a Choleg Bangor wedi pasio Mewn llythyr at Is-Ganghellor Er mwyn osgoi gweithredu i ganfod atebion i'r heriau cynnig o ddiffyg hyder yn y brifysgol a Chadeirydd y diwydiannol ym Mhrifysgol digynsail sy’n ein hwynebu. nhîm rheoli’r brifysgol ar Cyngor dywedodd Dr Dyfrig Bangor, mae’n annog y “Ein blaenoriaethau yw ein ôl iddyn nhw ddatgan eu Jones, Llywydd yr Undeb, brifysgol i “ymateb yn myfyrwyr a’n staff, a dod allan bwriad i dorri 200 o staff. fod yr aelodau’n barod i gadarnhaol” i syniadau’r o’r sefyllfa hon yn gryfach Mae'r brifysgol yn wynebu weithredu’n ddiwydianol. undebau, “er lles Prifysgol fel un o brifysgolion mwyaf twll ariannol gwerth £13 Mae’n cymharu’r sefylfa Bangor a’i holl staff.” blaenllaw Cymru, yn brifysgol miliwn o ganlyniad i effaith gyda’r un ym Mhrifysgol Dywedodd llefarydd ar ran dan arweiniad ymchwil ar gyfer Covid-19 ar recriwtio Heriot-Watt yng Nghaeredin y Brifysgol: “Mae’r pandemig Gogledd Cymru, sy’n chwarae myfyrwyr rhyngwladol. ble mae’r undeb yno wedi rhyngwladol wedi cael sgil- rhan lawn yn economi ac Dywed yr undeb y byddai'r pleidleisio i weithredu’n effeithiau uniongyrchol ar y adferiad y rhanbarth yn dilyn toriadau yn golygu colli 20% ddiwydiannol. Brifysgol, ond mae’r sefydliad Covid.” o swyddi’r brifysgol. Meddai: “Mae’n gwbl bosibl yn ymateb mewn modd Mae yna anghytuno hefyd Yn lle hynny, mae'r undeb y byddwn yn cael ein gorfodi gweithgar a phroffesiynol. ynglyn a dyfodol Canolfan wedi cynnig toriad cyflog dros i ddilyn yr un llwybr yma ym “Rydym yng nghanol cyfnod Bedwyr yn y Brifysgol. Gweler dro i'r holl staff am gyfnod o Mangor, oni bai bod newid o ymgynghori ar hyn o bryd y stori ar dudalen 5. Goriad • tachwedd 2020

Papur Bro Bangor a’r Felinheli Goriad MANYLION CYSWLLT llythyrau Annwyl Olygydd a Darllenwyr Golygydd y Mis: Deiniol Tegid Dymunaf drwy gyfrwng eich papur bro i hysbysu eich darllenwyr Golygydd y rhifyn nesa: Modlen Lynch am gystadleuaeth Dysgwr y Flwyddyn a gynhelir gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Y rhifyn nesa: Deunydd mis Rhagfyr erbyn dydd Mercher Mae gennym nifer enfawr o ddysgwyr o bob lefel, rhai yn dysgu 25ain o Dachwedd i: [email protected] Cymraeg yn eu cymuned ac eraill yn gwneud deunydd llawn o’r cyfleoedd dysgu Cymraeg o fewn y gweithle gan diwtor Cymraeg y SWYDDOGION Bwrdd Iechyd a thrwy ddarpariaeth arbennig i’r Bwrdd Iechyd gan Cymraeg Gwaith. LLYWYDD Eleni yw’r eildro i’r gystadleuaeth hon gael ei chynnal, a’r flwyddyn Gari Wyn Jones, Ty’n Llwyn, Pentir, Bangor LL57 4DY ddiwethaf derbyniodd gryn sylw gan y wasg, gan gynnwys y Rhaglen YSGRIFENNYDD Heno ar S4C a Rhaglen Geraint Lloyd, BBC Radio Cymru. Howard Huws, 26 Penyffridd, Penrhosgarnedd, Bangor LL57 2LZ (351503) Pwrpas y gystadleuaeth hon yw dathlu a gwerthfawrogi ymdrechion TRYSORYDD ac ymroddiad ein staff i ddysgu Cymraeg, sydd yn ei dro o fudd Elan Parry, 9 Blaen y Wawr, Bangor LL57 4TR (521775) a chysur i’n cleifion a defnyddwyr gwasanaeth, ac wrth gwrs, HYSBYSEBION gwobrwyo’r enillwyr. Linda Jones, 15 Ffordd Belmont, Bangor LL57 2LL (364390) Bydd yr enillydd yn rhywun sydd wedi gwneud ymdrech fawr i ddysgu Cymraeg ac yn achub ar bob cyfle i ddefnyddio’r hyn maen DIGWYDDIADUR nhw wedi’i ddysgu yn y gweithle gyda chleifion a defnyddwyr Ann Corkett, 5 Heol Belmont, Bangor LL57 2HS (371987) gwasanaeth. DOSBARTHU Eleni bydd y gystadleuaeth ar ffurf dra wahanol yn sgil Covid-19, ac Gwyn Jones, 28 Trefonwys, Bangor LL57 2HU (353652) fe’i cynhelir yn gyfan gwbl yn rhithiol. DOSBARTHU I’R SIOPAU Felly os gwyddoch am aelod o staff sy’n haeddu cydnabyddiaeth, Enyd Roberts, 27 Y Rhos, Penrhosgarnedd LL57 2LT (370377) beth am eu henwebu? DOSBARTHU DRWY’R POST I dderbyn ffurflen enwebu, dylech e-bostio BCU.TiwtoryGymraeg@ William H Owen, 14 Lôn y Meillion, Eithinog, Bangor LL57 2LE (364008) wales.nhs.uk Dyddiad cau derbyn ffurflenni enwebu yw 18 Rhagfyr 2020, a chyhoeddir enw’r enillydd ar 1 Mawrth 2021. Diolch yn fawr am ganiatáu i ni hysbysu eich darllenwyr am hyn Gwahoddir golygyddion y mis, gohebwyr a cholofnwyr i’r papur. drwy gyfrwng eich papur bro, a gobeithiwn dderbyn enwebiadau’n Cysylltwch â Menna Baines, Bangor 364522 neu drwy anfon ati ar fuan. ebost Goriad – [email protected] Yn Gywir Sioned Jones Cyhoeddir Goriad gan Bwyllgor Goriad gyda Swyddog Cefnogi Hyfforddiant Cymraeg chydweithrediad llu o wirfoddolwyr Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr

Mae’r papur yn cael ei ddosbarthu mewn gwahanol ardaloedd ond gellir cael copïau hefyd yn y siopau canlynol: Ymddiheuriadau Londis Y Felinheli Yn rhifyn Hydref o’r Goriad ni chafwyd pennawd addas ar gyfer Post, Penrhosgarnedd erthygl Clwb Pêl Droed Felinheli. Siop Ysbyty Gwynedd Hefyd fe ymddangosodd newyddion Capel y Ffynnon oddi Siop Taxi Chubbs, Bangor tan bennawd Eglwys Emaus ar dudalen 16. Ymddiheuriadau kwiks, Stryd Fawr, Bangor mawr am hyn. Yn erthygl Howard Huws am ei gyfrol ar HM Stanley, fe Late Shop, Bangor Uchaf wnaeth briodoli dyfyniad i Saunders Lewis drwy ddamwain. Awen Menai, Porthaethwy Dyma ei ymddiheuriad. Richards, Y Maes, Caernarfon Difwynais y dyfyniad Yn ddi-glem, ac yng ngŵydd gwlad. “Yr Artist yn Philistia” hysbysebu yn y goriad Sydd o waith J. Saunders dda; Cyffesaf, gwelaf y gwall, Costau Hysbysebu Achlysurol On’d yw’r “Philistia” arall 1/16 tudalen 36mm x 100mm £12 Yn eiriau pin RWP – 1/8 75mm x 100mm £18 Pwy arall ond Bob Parry? 1/4 153mm x 100mm £36 Hwdiwch f’ymddiheuriadau: 1/2 153mm x 205 mm £72 Bwrw’r wal mae’r hen gof brau. Costau Hysbysebu am flwyddyn (10 Mis) Rhoddion i'r Goriad 1/16 tudalen 36mm x 100mm £60 1/8 75mm x 100mm £108 Diolch i’r canlynol sydd wedi ychwanegu rhodd wrth dalu 1/4 153mm x 100mm £216 am dderbyn y papur drwy’r post: 1/2 153mm x 205 mm £420 Mrs Mair Owen, Llandaf, Caerdydd; David ac Eirlys Edwards. cyfeiriad e-bost hysbysebion: [email protected] Llandegai; Mrs Iola Thomas, Llangain, Caerfyrddin; Nia Henson, Waunfawr, Aberystwyth; Mrs Jennie Owen, Minffordd, Cysodir Goriad gan: Deiniol Jones Bangor; Mrs Menna Dudley, Pontprennau, Caerdydd. Ymddiheuriadau i rai ohonoch eich bod wedi gorfod talu £3.50 01248 354068/07979 577924 [email protected] am dderbyn y rhifyn diwethaf o’r Post. Roedd Swyddfa’r Post yn dweud fod angen £1.40 am ei bostio. Er hynny roedd gwerth Argraffu: Y Lolfa, Talybont, Aberystwyth SY24 5HE £1.53 ar yr amlen. Ond roedd rhywun llygadog wedi sylwi ei 01970 832304 bod 5 milimedr yn rhy llydan! 2 Goriad • tachwedd 2020 O’r hen Garnedd Gwrthod cynllun – i’r un newydd dros dro o leiaf Erbyn hyn mae plant Ysgol y Garnedd wedi symud i’w hysgol Mae cynllun i adeiladu Gymraeg yn lleol. newydd. Cafodd ei throsglwyddo gan yr adeiladwyr i Gyngor 30 cartref newydd ym Gan fod y bleidlais wedi Gwynedd cyn hanner tymor. Bu’r plant o’r ysgol am bythefnos Mhenrhosgarnedd wedi mynd yn erbyn cyngor er mwyn cael pob dim o’r hen adeilad yn barod i’r plant fod yn cael ei wrthod gan Bwyllgor swyddogion, rhaid trafod y eu dosbarthiadau yn wythnos gyntaf y mis hwn. Cynllunio Gwynedd. cais eto yng nghyfarfod nesaf Gwrthodwyd cais y pwyllgor ar 16 Tachwedd, cymdeithas dai Adra, am os oes lle ar y rhaglen, ganiatâd cynllunio ar gyfer neu’r cyfarfod canlynol ar 7 tir ym Mhen y Ffridd, gan Rhagfyr. fwyafrif sylweddol o ddeg i Gallai’r pwyllgor un. gymeradwyo’r cais y tro Roedd 74 o breswylwyr hwnnw, os yw wedi ei Pen-y-ffridd wedi llofnodi newid cymaint ag i fod yn deiseb yn gwrthwynebu’r dderbyniol. datblygiad. Os yw’n parhau i’w wrthod Gan siarad yn erbyn gallai’r ymgeisydd apelio y cynllun, dywedodd un at yr Arolygaeth Gynllunio, ohonynt, Howard Huws, fel y digwyddodd y llynedd bod pryderon ynglŷn yn achos cais Morbaine ag addasrwydd y safle, Developments am ganiatâd ar mynediad iddo, cynnydd gyfer ystâd ar yr un tir.

traffig ac effaith ar yr iaith

Y plant wrth eu boddau gyda’r ysgol newydd ✁ UN BACH I LENWI’R HOSAN! Goriad drwy’r post yn anrheg Nadolig

Rhagfyr 2020 – Rhagfyr 2021 (11 rhifyn) £16.00 yw’r gost.

Un o’r dosbarthiadau Rhowch fanylion y sawl sydd i’w dderbyn yma:

Dafydd Arfon Jones Bu farw Dafydd Arfon Jones, cyn brifathro Ysgol Friars, yn ENW ...... ei gartref yng ngogledd Cyprus. Roedd yn 79 oed. Bydd teyrnged llawn iddo yn y Goriad fis nesaf. CYFEIRIAD ......

......

CÔD POST ......

EICH ENW CHI A CHYFARCHIAD I’W ROI GYDA GORIAD MIS RHAGFYR AR WAHAN OS GWELWCH YN DDA

Anfonwch eich taliad i William H Owen, 14 Lôn y Meillion, Eithinog, Bangor LL57 2LE cyn 5 Rhagfyr. Y siec yn daladwy i Goriad.

3 Goriad • tachwedd 2020

Enillydd BAFTA Cymru Bwyty i’r bobol, y batwyr Llongyfarchiadau mawr i Nerys Lewis o’r Felinheli sy’n un o dîm wnaeth enill a’r bowlwyr gwobr yn un o seremoniau gwobrwyo pwysicaf y byd teledu yng Nghymru. Mae Nerys yn gweithio i Cwmni Da yng Nghaernarfon ac yn gyd-gynhyrchydd ar raglen blant boblogaidd Deian a Loli a ddaeth i’r brig yng nghategori Rhaglen Plant Orau yng Ngwobrau BAFTA Cymru, gyda’r bennod “Nadolig Deian a Loli.” Mae eraill yn y criw a’r cast hefyd â chysylltiadau clos gyda Bangor a Phenrhosgarnedd. Dyma’r ail dro i Deian a Loli gipio’r wobr ac mae’r rhaglen wedi derbyn enwebiad bob blwyddyn ers dechrau’r gyfres yn 2016. “’Da ni’n ddiolchgar iawn i BAFTA Cymru unwaith yn rhagor,” meddai Nerys. “Criw bychan iawn ydyn ni; mae pob aelod o’r tîm yn rhoi cant y cant i’r gwaith ac mae’n destun balchder inni fod pob elfen o’r cynhyrchu - yn cynnwys yr Erbyn hyn mae tŷ bwyta Clwb Criced effeithiau arbennig anhygoel - yn parhau Bangor – The INNings - yn Llandygai wedi i ddigwydd yn fewnol yn Cwmni Da.” agor yn swyddogol. Bu cryn ddisgwyl am yr agoriad wedi misoedd o aros i’r adeilad fod yn barod. Ffalabalam Ac roedd wedi dechrau denu cwsmeriaid maent yn gobeithio agor gyda’r nos yn Llongyfarchiadau mawr i feithrinfa o cyn iddo orfod cau am bythefnos oherwydd y dyfodol, yn dibynnu sut mae pethau’n Fangor am ennill gwobr yng ngwobrau y cyfnod clo ar ddydd Gwener 23 Hydref, datblygu. Maent yn paratoi prydau i fynd blynyddol y Mudiad Meithrin. dridiau’n unig ar ôl agor. allan hefyd. Fe ddaeth Ffalabalam, Ffordd Penrhos, Llinos Thomas a’i gŵr Andrew sy’n rhedeg Ar y cae criced yno roedd gêm Cymru i yn drydydd drwy Gymru yn y categori y busnes. fod i’w chynnal ddechrau Awst ond bu rhaid “Meithrinfa Ddydd.” “Mae’r gŵr wedi bod yn y busnes yma gohirio. Gobeithir y daw cyfle i gynnal gêm y Roedd mwy na 450 o enwebiadau erioed,” meddai. “Un o Fangor ydio’n tymor nesaf. wedi cystadlu am 11 gwahanol wobr. wreiddiol ond wedi bod yn gneud hyn yn Sir Mae'r cyfleusterau newydd yn teilyngu Meddai Dr Gwenllian Lansdown Fôn, yn rhedeg tai tafarnau.” gornest o safon, meddai Richard Lloyd Jones Davies, Prif Weithredwr Mudiad Meithrin, Un ystafell sydd iddo a cynnal y lle fel sy’n ymwneud â’r clwb. Mae ef wrthi’n ac yn wreiddiol o Benrhosgarnedd: bwyty ydi’r bwriad. Yn y dydd yn unig mae ysgrifennu llyfr yn croniclo ei gysylltiad 60 “Mae'r gwobrau yma’n rhoi cyfle i ar agor ar hyn o bryd, tan 5.00 o’r gloch, ond mlynedd gyda chlwb Bangor. Mudiad Meithrin gydnabod a diolch i'n staff a'n gwirfoddolwyr ar lawr gwlad. “Roedd hi’n hyfryd cael cyfle i gyd- ddathlu’r arfer dda sy’n digwydd ar hyd Eisiau ymuno â thim golygyddol y Goriad? a lled Cymru yn ogystal â chydnabod staff a gwirfoddolwyr sydd wedi rhoi dros Mae’r Goriad yn chwilio am olygydd ar gyfer un o rifynnau’r flwyddyn er mwyn ugain mlynedd o wasanaeth yn enw’r cwblhau’r tîm golygyddol brwd a diwyd sydd gennym yn barod. Mae’n waith difyr Mudiad.” iawn ac fe ddysgwch lawer am yr ardal yn y broses! Fe fydd meithrinfa Ffalabalam yn cael Am fwy o fanylion, anfonwch air at Menna Baines: gwobr i’w harddangos yn yr adeilad i [email protected] nodi y gamp.

Hywel Williams Siân Gwenllian Aelod Seneddol Etholaeth Arfon Aelod Cynulliad Etholaeth Arfon Os oes gennych fater yr hoffech ei Os oes gennych fater yr hoffech ei drafod gyda’ch AS mewn cymhorthfa, drafod gyda’ch AS mewn cymhorthfa, yna cysylltwch ag ef yn ei swyddfa yng yna cysylltwch â hi yn ei swyddfa yng Nghaernarfon neu ym Mangor Nghaernarfon neu ym Mangor

Swyddfa Etholaeth Swyddfa Etholaeth 8 Stryd y Castell, Caernarfon LL55 1SE 8 Stryd y Castell, Caernarfon LL55 1SE 01286 672076 neu 01286 672076 neu 70 Stryd Fawr, Bangor L57 1NR 70 Stryd Fawr, Bangor L57 1NR 01248 372948 01248 372948 [email protected] [email protected]

4 Goriad • tachwedd 2020 Galw am warchod Stompio’r Canolfan Bedwyr Mae unigolion a parhau i'n cynorthwyo i stryd chymdeithasau wedi galw ar gyflawni nodau strategaeth Brifysgol Bangor i ail-ystyried iaith Gymraeg y Brifysgol, Harri Cama Mawr cynlluniau ar gyfer dyfodol sydd ar hyn o bryd yn cael ei Canolfan Bedwyr - canolfan hadolygu fel rhan o'n gwaith Pwy fasa’n meddwl y byddai’r Covid gwasanaethau Cymraeg a cynllunio strategol. agorwyd 25 mlynedd yn ôl. “Trwy gyfuno swydd wedi dod ar ein traws i droedio’r stryd Eu dadl yw bod cynlluniau Cyfarwyddwr Canolfan eto. Cofiwch chi, dwi ddim yn siwr i drosglwyddo rhai o Bedwyr â rôl newydd Deon ydi hi wedi bod mor wag â’r munudau swyddogaethau Canolfan Datblygu'r Gymraeg, rydym a dreuliodd newyddion y BBC arni ar Bedwyr i rannau eraill o'r yn sicrhau y bydd Canolfan Sadwrn cynta’ yr ail glo. Neb ar y cyfyl. brifysgol yn “bygwth teneuo’r Bedwyr yn rhan greiddiol o Roedd hi’n ddiwrnod gwlyb eithriadol, fasa Ganolfan” ac yn “ergyd i enw weithgareddau addysgu ac rhywun allan yn siopa mewn tywydd o’r fath da Prifysgol Bangor ar waith ymchwil y Brifysgol ynghyd ar ddiwrnod arferol, medda chi? Gwestiwn ymchwil iaith Gymraeg”, yn ôl â’i gweithgareddau cyfrwng gen i. Er tegwch, mi ddylian nhw ddod yn ôl ar Cymdeithas yr Iaith Gymraeg. Cymraeg ehangach y tu hwnt Sadwrn braf. Mae’r mudiad hefyd wedi i’r Brifysgol.” Er gwaetha’r aflwydd choelia i byth nad ydi’r cwmnia’ datgan ei gefnogaeth i Undeb Ychwanegodd yr Athro sgaffaldia’ yn ei gneud hi reit dda. Mi fuo ‘na rai i fyny UCU Bangor yn ei bleidlais Enlli Thomas, Dirprwy Is- diffyg hyder yn arweinyddiaeth ganghellor Cynorthwyol am oes ar adeilad y gyfnewidfa ffôn. Does ‘na ddim y Brifysgol. dros y Gymraeg: “Rydym yn golwg ohonyn nhw erbyn hyn, diolch am hynny. Fedrwn Ac mae sylfaenydd y ehangu cylch gwaith Canolfan ni ddim deud yr un peth wrth gwrs am yr un ychydig yn Ganolfan, Dr Cen Williams, Bedwyr i gryfhau ymhellach is na So Chic. Dim byjio ar hwnnw, ‘ddyliwn. Er mae yn dweud y bydd yr ail- ein cefnogaeth i'r Gymraeg ym o wedi dychryn y siop bunt gyferbyn. Mae honno wedi strwythuro yn “chwalu’r mhob rhan o’r Brifysgol. deud ta ta. Y sgaffaldia’ neu’r pla sy’n cael y bai am wn i. seflydiad yn llwyr” yn ol “Mae hyn yn ddatblygiad Digalon ydi hi ar rai rhannau o’r stryd. Yn adroddiadau ar y BBC. cyffrous, ac edrychaf ymlaen ychwanegol at y siopau a’r ffenestri gwag mi welwch Mewn datganiad mae at weithio'n agos gyda chi fod rhywun wedi rhoi ei droed – neu ei ben – drwy Prifysgol Bangor wedi Chanolfan Bedwyr yn fy ambell ffenest. Honno heb falu’n ddarnau ond yn cadarnhau ei hymrwymiad i’r rôl newydd fel Dirprwy Is- ddigon hyll i chi bendroni a gofyn ‘Be ddaw ohonon Ganolfan a’r iaith Gymraeg. ganghellor Cynorthwyol dros y ni?’ Mae'r Brifysgol yn Gymraeg yn y Brifysgol.” ailstrwythuro’r ysgolion Dywedodd Dr Llion Jones, Fydd y ffenestri gwag yma’n her i Gyfarwyddwr newydd academaidd a’r gwasanaethau Cyfarwyddwr Canolfan Cyngor Dinas Bangor? Efo’r cyflog sy’n cael ei gynnig proffesiynol ond mae wedi Bedwyr: “Mae chwarter canrif fasa chi’n meddwl y basa fo. Ond deudwch y gwir, be’ all cadarnhau y bydd Canolfan ers sefydlu Canolfan Bedwyr, Cyfarwyddwr Cyngor ei wneud i adfer Stryd Fawr hwya’ Bedwyr yn parhau i fod yn a thros y cyfnod hwnnw mae Cymru? All o/hi gnocio ar ddrws y cwmnia’ mawr a deud, elfen bwysig o'r strwythur. wedi bod ar flaen y gad wrth ‘Dowch i Fangor lle mae’r Stryd yn gweiddi am fusnesa’.’ Wrth ymateb i’r pryderon, hyrwyddo a hwyluso'r defnydd Mi fydd pob Dic a Harri (nid y fi!) drwy’r wlad ar eu dywedodd yr Athro Andrew o'r Gymraeg ym Mhrifysgol gofyn yn byddan nhw. Pa obaith i Fangor Fawr yn Arfon? Edwards, sy’n Ddirprwy Is- Bangor a thu hwnt. Peidiwch â dal eich gwynt! ganghellor: “Rydym yn hynod “Wrth i'r Brifysgol fynd ati i Rydan ni’n clywed llawer iawn am greu fflatiau uwch ffodus ein bod ni’n gallu adnewyddu ei strategaeth iaith ben siopau ar y stryd. Rhywbeth gweddol newydd manteisio ar yr arbenigedd Gymraeg, edrychwn ymlaen ydi codi fflatiau yn lle siopa’. A phan fydda’ i’n camu sydd gennym yng Nghanolfan at chwarae rhan ganolog Bedwyr. yn y gwaith o ddatblygu a heibio’r twll gwag a’r ffens bren liwgar wrth ochr “Dros y blynyddoedd nesaf gweithredu’r strategaeth y siop trwsio cyfrifiaduron bosib y gwela’ i fflatiau bydd yr arbenigedd hwnnw’n honno.” rhyw dro. Rhai i bobol mewn angen fydd y rhain, nid stiwdants. A rhywun yno hefyd i edrych ar eu holau. Rown ni farcia’ go uchel i’r syniad yma. Welsoch chi fod Woolworths am ddod yn ôl? Yr union beth i achub y stryd. Rhywun oedd yn twyllo wedi’r Croesair t.18 cwbwl. Daliwch nhw a charcharwch nhw – am godi gobeithion. PÔs gareth ffowc t.9 Rhywun yn rhuthro ata’ i wrth y siop bunt sy’n dal ar agor: glywsoch chi am y capel ‘na fyny fanna, medda hi, does ‘na ddim yn digwydd yna rwan. Emaus oedd hi’n feddwl. (Penuel sy’n dal yn ‘y mhen i.) Dim byd? Pob dim ar ZOOM, medda hi. O ia, ZOOM ydi pob dim rwan, medda finna’. Fydd dim angen capel cyn bo hir wchi, medda hi. Gewch chi aros adra ac arbed mynd allan drwy’r gwynt a’r glaw ar y Sul, oedd fy sylw. Braf. Fydda i byth yn mynd, beth bynnag, medda hi wrth gerdded i ganol y basgedi gwag.

5 Goriad • tachwedd 2020

Mae’r rysáit hon yn dod o Fesul tipyn, gyfrol ddiweddar Merched ychwanegwch lefrith y Wawr, Curo’r Corona’n at y gymysgedd gan ei Coginio, sydd ar werth yn guro’n dda rhwng pob Yn y gegin awr drwy eich cangen o ychwanegiad, a gadael gyda nia Roberts Ferched y Wawr, yn Palas iddo ddod i’r berw unwaith Print ac Awen Menai. y bydd y saws yn llyfn a thrwchus. Parhewch i Cynhwysion ychwanegu’r llefrith fesul l tua chwarter bloc o tipyn. Mae angen i’r saws Mac a Caws Cenarth... fenyn hallt fod yn reit drwchus fel l blawd plaen na fydd yn llifo oddi ar y defnydd o’r hyn sydd gan l llefrith pasta, felly peidiwch ag nifer ohonon ni yn handi: l caws cryf Cymreig ychwanegu gormod o pasta, caws a bara. (gallwch ddefnyddio lefrith. Roedd gen i gosyn o gaws nifer o wahanol gawsiau Gratiwch y caws a’i cryf Cenarth yn yr oergell yn ‒ mae hon yn rysáit dda ychwanegu i’r saws, gan ei ddiweddar, ac mi wnes i’r i ddefnyddio gweddillion gymysgu’n dda nes bydd mac a chaws hwn ar gyfer caws y Dolig) y caws wedi toddi. Mae cinio sydyn, a’i weini efo l mwstard llyfn faint o gaws y byddwch bacwn cwmni Oinc Oink o l pupur a halen ei angen yn dibynnu ar Ben Llŷn. Does dim rhaid l macaroni (neu unrhyw eich chwaeth a chryfder y cael y cig moch, wrth gwrs, basta bychan) caws. a gallwch ddefnyddio unrhyw Rhowch lwyaid neu fath o gaws (mae caws Y DulL ddwy o fwstard yn y saws Fenni sydd â hadau mwstard Rhowch y pasta (tua 75g - un llyfn megis Dijon sydd ynddo yn neis). ar gyfer pob person) i ferwi orau - a phupur a halen os Gallwch ychwanegu pethau mewn dŵr hallt. oes angen. eraill ‒ briwsion bara a chaws I wneud y saws caws, Pan fydd y pasta’n A ninnau’n mynd i siopa’n ychwanegol i’w grasu ar y toddwch y menyn mewn barod, draeniwch y dŵr llai aml y dyddiau hyn, mae’n top, chydig o nionod neu sosban (bydd chwarter ohono a thywallt y saws rhaid troi at ryseitiau symlach fadarch, neu gallwch hepgor bloc yn ddigon i wneud caws am ei ben. weithiau gan ddefnyddio’r y pasta yn gyfan gwbl a digon o saws i 2-4 person). Os ydych yn bwyta cig, hyn sydd ar gael yn y defnyddio cymysgedd o Ychwanegwch ddigon o gallwch ei weini â darnau cypyrddau a’r oergell. Mae’r lysiau megis blodfresych, flawd plaen i wneud past o gig moch. Gallech hefyd ddau rysáit yma’n flasus a brocoli a chennin yn ei le. trwchus, a gadewch i hwn sgeintio mwy o gaws a chartrefol, ac yn gwneud goginio am funud neu briwsion bara ar y top a’i ddau. roi o dan y gril i frownio.

….…a chaws ar dost

Roedd gen i chydig o’r saws caws ar ôl, felly (Worcestershire Sauce) arno a’i roi dan y gril caws pôb amdani! nes y bydd wedi brownio. Taenwch y saws caws (gorau’n y byd Byddaf weithiau yn torri nionyn picl yn os ydi o wedi bod yn yr oergell dros nos i denau a’i roi o dan y caws i wneud y byrbryd dewychu) ar un ochr i sleisen o fara wedi’i yn fwy blasus byth! dostio, sgeintiwch saws Caerwrangon

Ms E S Williams BSc (Hons) MCOptom • Prof Cert Glauc Mrs M W Williams BSc (Hons) FBCO Optegwyr Offthalmig

Gofal Llygad i’r Teulu Oll 310 STRYD FAWR, BANGOR, LL57 1UL Rhif ffôn: 01248 354949

6 Goriad • tachwedd 2020 Penllanw cynllun Cymorth i’r llifogydd yn nesàu digartref Mae cynlluniau wedi cael ei cyflwyno i Mae gwaith ar gynllun atal llifogydd y Felinheli yn dynesu at y diwedd wedi greu cartrefi i bobol digartref yr ardal ar misoedd lawer o oedi. ran ddiffaith o’r Stryd Fawr ym Mangor. Mae’r prosiect gwerth £700,000 yn helpu i ddiogelu cartrefi a busnesau ger y Bwriad y gymdeithas dai, Adra, ydi Fenai yn y pentref. codi 12 uned ble gall pobol digartref fyw a chael cefnogaeth. Fe fydd swyddfeydd hefyd yn rhan or cynllun. Mae’r safle ar ben uchaf y Stryd Fawr yn ddiffaith ers rhai blynyddoedd bellach ar ôl i’r adeiladau blaenorol gael ei dymchwel. Yn y cais cynllunio dywed Adra mai’r bwriad ydi darparu cartrefi o ansawdd yn agos at ganol y ddinas i gefnogi pobol sydd angen cymorth ac i hyrwyddo adfywiad yr ardal. Roedd y cyfan i fod i’w wedi cwblhau’r gwaith i mae’r gwaith pwysig yma Dywedant: “Mae'r datblygiad gwblhau ym mis Mehefin osod y giat - sydd wedi dod wedi bod yn digwydd.” arfaethedig yn darparu cymorth byw ond mae effeithiau stormydd yr holl ffordd o’r Almaen - Mae swyddogion mewn unedau preswyl hunangynhwysol y gaeaf ac wedyn Covid-19 tua’r adeg mae’r Goriad yn Ymgynghoriaeth Gwnedd, i'r rhai a allai fod wedi'u cael eu hunain wedi amharu ar bethau ac cael ei gyhoeddi ddechrau sydd yn gyfrifol am y yn ddigartref ac sydd angen rhywfaint mae’r rhan hon o’r Felinheli Tachwedd. prosiect, yn pwysleisio mai o gymorth wrth iddynt drosglwyddo i wedi cael ei heffeithio gan y A bydd y ffensus i gyd anaml iawn y bydd y giat ar annedd fforddiadwy. gwaith drwy’r haf a’r Hydref yn cael ei cymryd ymaith Ffordd Glan y Môr yn cael “Dylid ystyried yr unedau preswyl a hefyd. ddiwedd fis Tachwedd neu ei chau. Fydd hynny ond yn ddarperir fel carreg sarn i’r rhai sydd Bu i’r gwaith arwain at ddechrau Rhagfyr, wedi digwydd pan fydd Cyfoeth angen cymorth i wella eu bywydau. reoli traffig a chau y ffordd cwblhau’r gwaith ar y wal Naturiol Cymru yn cyhoeddi “Mae'r cynnig hefyd yn cynnwys dros dro, cau llwybrau, ac a’r tarmacio. Rhybudd Llifogydd i’r ardal. swyddfeydd ar y llawr gwaelod, gyda roedd llawer o’r traethlin Yr elfen olaf i’w gwblhau Swyddogion y cyngor mynediad oddi ar y Stryd Fawr lle gellir wedi gau gan ffensys am fydd gwaith i wella draenio sir fydd yn ei chau, ond rhoi cymorth a chyngor proffesiynol i'r fisoedd. ar waelod Ffordd Pen mae pedair giat arall, llai, rhai sydd ei angen. Ond mae’r Goriad wedi Ceunant fydd gobeithio hefyd yn rhan o’r cynllun. “Mae problem gyda digartrefedd cael ar ddeall bod y ffensys yn cael ei gwblhau cyn y Y gobaith ydi y bydd yng Ngwynedd, yn enwedig yn ninas yn debygol o gael ei tynnu Nadolig. wardeiniaid llifogydd lleol Bangor ac, felly, dyna pam y cysyniad i lawr mewn llai na mis, a’r Meddai’r Cynghorydd yn cael eu hapwyntio i fod o'r datblygiad defnydd cymysg hwn gwaith cyfan yn debygol o Gareth Griffith, sy’n yn gyfrifol am gau y rhain yng nghanol y ddinas.” fod wedi gorffen erbyn y cynrychioli’r Felinheli ar ac mae croeso i unrhywun Nadolig. Gyngor Gwynedd: “Mae sydd â diddordeb yn y rôl i Fel rhan or gwaith mae pobl sy’n byw yn yr ardal gysylltu ag Ymynghoriaeth morglawdd newydd wedi ei yma o’r Felinheli wedi Gwynedd. adeiladu yn ôl o'r draethlin - gweld y môr yn dod drosodd Y gobaith yw y bydd y ochr yn ochr â ffordd Glan y o’r Fenai sawl tro ac fel cynllun yn amddiffyn y Môr – a giatiau llanw wedi aelod lleol, fe fyddai yn gymuned am flynyddoedd i ei gosod ar draws y ffordd, falch iawn o weld y gwaith ddod ac y bydd yn cyfrannu fydd yn cael ei cau pan fydd yma yn cael ei gwblhau. at gynnal cymuned a llifogydd yn bygwth. “Mae’n bwysig hefyd busnesau ffyniannus. Disgwylir y bydd ffordd diolch yn fawr i bobol yr Glan y Môr yn ail-agor ardal am eu hamynedd tra

7 Goriad • tachwedd 2020

y felinheli

SIOP ELUSEN POP UP Braint ydy cael cyhoeddi llwyddiant ysgubol y siop ‘pop up’ eleni. Am un penwythnos yn unig y Menter Iaith Bangor cynhaliwyd y siop eleni oherwydd her diogelwch a chymhlethdodau y feirws. Er hynny, llwyddwyd i godi swm anrhydeddus o £5,600 mewn tri diwrnod. Rhoddwyd £3,000 i Glwb Peldroed Y Felinheli ac fe rannwyd y gweddill rhwng elusennau Cynllun Cymunedol Arfon Dydd Sadwrn, 17 Hydref, gryno o’i sioe lwyfan hynod (fydd yn symud i safle yr hen ysgol ym Mrynffynnon), Canolfan cynhaliodd y Fenter boblogaidd yn crynhoi Ffordd yr Abaty ym Mangor a CRUSE Gofal Profediageth. Diolch Ddiwrnod Hwyl Popdy am hanes yr iaith Gymraeg. Ac mawr i’r gwirfoddolwyr fu’n brysur am wythnosau yn derbyn a didoli y drydedd flwyddyn yn i ddod â’r Diwrnod Hwyl i’w nwyddau ac yn gweithio yn y siop. olynol. Unwaith eto eleni derfyn, cafwyd set byw gan COVID19: STORI UN PENTREF Bu rhai o drigolion y pentref roedd y gweithgaredd Meinir Gwilym lle cafwyd yn rhannu eu profiadau amrywiol o fywyd adeg y cyfnod clo gyda wedi’i drefnu i gyd- detholiad o hen ffefrynnau BBC Cymru Fyw. Roedd gan pawb hanes gwahanol i’w hadrodd- daro’n fras efo Diwrnod ganddi ynghyd â chaneuon profedigaeth, genedigaeth, gohirio priodas, gweithio yn y GIG a Shwmae/Sumae (15 mwy newydd. Mae’r set yn dychwelyd i’r ysgol ar ei newydd wedd. Os nad ydych wedi gweld yr Hydref). Ond y tro yma, dal ar gael i’w wylio ar gyfrif erthygl, gellir dod o hyd iddi ar wefan BBC Cymru Fyw, wrth gwrs, oherwydd Facebook MIB. Mae dros CAPEL BETHANIA Bu rhai oedfaon ym Methania y tymor hwn. Fe cyfyngiadau Covid, roedd y 2,400 wedi ei wylio hyd yma! ail-gychwynnwyd gwasanethau yng nghanol mis Medi, gan ddilyn y cyfan yn rhithiol, gyda’r Yn ystod mis Hydref mesurau diogelwch. Er yn brofiad dieithr i gychwyn, roedd yr aelodau digwyddiadau’n cael eu cynhaliwyd tri gweithdy celf yn hynod falch o gael ymgynnull yn y capel ar ôl sawl mis. Ond cynnal ar-lein. ar gyfer plant gyda Jŵls gyda’r cyfnod clo byr, ni chafwyd gwasanaeth Diolchgarwch arferol. Yn wir, dechreuodd y Williams, un fel rhan o’r Yn hytrach, cafwyd fideo o wasanaeth i bawb ei fwynhau. Diolch i’r cyfan y noson flaenorol gyda Diwrnod Hwyl a dau arall Parchedig Ddr Elwyn Richards a’r plant a gymerodd rhan - a hefyd chystadleuaeth limrig dan yn ystod y gwyliau hanner i Owain Davies, gweithiwr teulu a ieuenctid am ei gyfraniad ac am ofal Osian Owen. Y dasg tymor. Thema’r gweithdy drefnu a chreu y fideo. Gobeithir cynnal oedfa eto ar ôl y cyfnod clo oedd creu limrig yn cynnwys cyntaf oedd creaduriaid diweddaraf. y linell “Mae’n debyg mai dychmygol. Yna, yn ystod CLWB CAPEL Mae aelodau y Clwb Capel yn mwynhau cynnal hir fydd y gaeaf!” a Dr yr hanner tymor, y thema gwasanaeth diolchgarwch fel arfer. Gan nad oedd hyn yn bosib, Catrin Elis Williams oedd yn oedd Dydd y Meirw a penderfynwyd anfon cyfarchion diolchgarwch a hydrefol i’r aelodau fuddugol, efo’r limrig yma: chafodd y plant hwyl fawr hŷn a’r rhai sy’n byw ar eu pennau eu hunain. yn creu masgiau lliwgar ar CYFEILLION YSGOL Y FELINHELI Bu rhai o’r rhieni yn brysur Oherwydd y salwch gyfer Calan Gaeaf – rhai yn gweithio ar ardal tu allan yr adran iau gan osod hen deiars a llithren rhyfedda’ llawer gwell na’r mygydau i greu ardal ddeniadol iawn. Mae sawl syniad cyffrous arall ar y gweill Mae’n debyg mai hir fydd masnachol! fel rhan nesaf o’r cynllun datblygu amgylchedd a gardd yr ysgol. y Gaea’. Dros y misoedd nesaf Ond bywyd a â ymlaen, er ac yn ystod gwyliau ysgol bob pla, byddwn yn cynnig arlwy o Ac eto daw’r ha’ – weithgareddau i gadw plant, Haleliwia! pobl ifanc a phobl hŷn yn ddiddan. Os carech fod Yna ar y pnawn Sadwrn ar ein rhestr gwybodaeth i dangoswyd perfformiad dderbyn ein newyddlen yna o ‘Taith yr Iaith’ gan anfonwch air at neges@ Llion Williams – fersiwn menteriaithbangor.cymru

SÊR TRYFAN O’R FELINHELI Da oedd clywed am lwyddiant rhai o bobl ifanc y pentref yn Ysgol Tryfan. Noa Hallam a Brengain Glyn Williams oedd Myfyrwyr y Flwyddyn 2019-2020 ym Mlwyddyn 12. Mae’r ddau hefyd wedi’u dewis yn brifddisgyblion. Llongyfarchiadau hefyd i Glain Watkin-Jones am ennill Personoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn am ei llwyddiant yn marchogaeth.

Elwyn Jones & Co hefyd yn masnachu fel Parry Davies Clwyd-Jones & Lloyd Cyfreithwyr 123 Stryd Fawr, Bangor, Gwynedd 01248 370224 Ar gyfer eich holl anghenion cyfreithiol Gwasanaeth dwyieithog personol a chyfeillgar Swyddfeydd eraill: Llangefni 01248 723106 • amlwch 01407 831777 benllech 01248 852782 • caernarfon 01286 673616 pwllheli 01758 703000

8 Goriad • tachwedd 2020

y garth

LLEISIAU’R MÔR Ar ambell noson stormus a thymhestlog Eglwys i gau? byddai’r diweddar Aled Eames, yr hanesydd môr gynt o’r Garth, yn yngan y geiriau “Diolcha nad wyt ar y môr heno, diolcha” wrth ei ferch Manon, y dramodydd. Mae’n bur debyg fod y geiriau hyn wedi adleisio yng nghof Manon wrth iddi ysgrifennu’r ddrama ‘Lleisiau’r Môr’ar gyfer Radio Cymru. Mae’r ddrama’n seiliedig ar ddyddiaduron gwragedd capteiniaid llong a oedd yn mynd ar fordeithiau gyda’u gwŷr. Yn y bennod gyntaf mae’n canolbwyntio ar hanes Evelyn o Nefyn, gwraig y Capten Gruffydd Jones, a Dafydd Ifan Morris, bachgen 13 oed o Foelfre, ac anturiaethau’r ddau ar y llong Cambrian Spirit. Trwy gyfrwng deialog a chaneuon môr mae’r ddrama’n llwyddo i gyfleu nid yn unig y rhamant o fod ar y môr ond hefyd y peryglon enbyd. Diolch, Manon, am godi ein hymwybyddiaeth fel Cymry o’n hetifeddiaeth forwrol. Mae modd Mae amheuaeth sylweddol ynglyn a dyfodol un o ‘gwrando eto’ ar y cynhyrchiad ardderchog hwn. Eglwysi Bangor yn dilyn y cyfnod clo. UN ZOOM AR Y TRO Fel aelod o bwyllgor Castle Players Caewyd drysau Eglwys Sant Pedr ym Biwmares, mae Steve Lansdown, Ffordd Meirion, mewn trafodaethau Mhenrhosgarnedd ar ddechrau’r pandemig ym mis i gynllunio ar gyfer trydedd ddrama i’w darlledu dros Zoom. Cawsom Mawrth ac mae nodyn y tu allan yn dweud fod pob flas arbennig ar y ddwy ddrama gyntaf – ‘Where have all the boys gwasanaeth gone’ gan Kevin Barnett, a ‘Cider with Rosie’ gan Laurie Lee – ac wedi ei ohirio felly yn edrych ymlaen yn eiddgar at y cynhyrchiad diweddaraf. “dros dro.” SYMUD DROS DRO Anfonwn ein cofion annwyl at Esther Jones, Ond ym Lôn y Cariadon, wrth iddi ailgartrefu ym Mhlas-y-Gwaith, Llanberis. mis Hydref, Brysied y dydd pan fydd hi’n ddigon diogel i ni ymweld â’n ffrindiau derbyniodd yr a’n perthnasau sydd mewn ysbytai neu gartrefi gofal. aelodau lythyr DYMUNIADAU GORAU i Nicky Horne, Lôn Meirion, wrth iddi yn dweud bod symud ei lle gwaith o Landudno i feddygfa Bron Derw. yr Eglwys yn ystyried cau yr adeilad. Mae copi o’r llythyr wedi dod i law Pos@GarethFfowc #posydydd y Goriad. POS DAIL YR HYDREF Dywed hwn er gwaethaf ymdrechion sylweddol i Gwynt yr hydref ruai neithiwr, godi arian, nad oes arian ar gael i dalu am y gwaith Crynai’r dref i’w sail, sydd ei angen i gadw’r adeilad yn gynnes, yn rhydd o Ac mae’r henwr wrthi’n fore’n damprwydd ac i drwsio rhan o dô yr adeilad. ‘Sgubo’r dail. Nid oedd y Deon Kathy Jones am ymateb i gwestiynau Crwys yn holi am fanylion pellach. Fodd bynnag mewn datganiad i'r Goriad, dywedodd Mae’r henwr yn hel y dail mewn pentyrrau crwn. Mae tua Esgob Bangor, y Gwir Barchedig Andy John, nad oes 200 deilen yn y pentwr hwn: Tua sawl deilen sydd mewn penderfyniad wedi ei wneud i gau yr eglwys yn barhaol. pentwr arall sydd ddwbl yr uchder a dwbl y diamedr? Dywedodd: “Mae’r pandemig a’r cyfnodau clo yn Ateb ar dudalen 20 parhau i fod yn heriol iawn ar gyfer eglwysi Bangor - ac, yn wir, i eglwysi a chapeli ledled Cymru. “Mae’n galonogol iawn, fodd bynnag, er bod ein hadeiladau wedi gorfod bod ar gau, nad yw gwaith yr Eglwys wedi oedi. “Mae gofal bugeiliol a’n gwaith er lles y gymuned - gan gynnwys ein banciau bwyd - wedi parhau, ac, yn wir, wedi cynyddu. “Wedi dweud hynny, mae’n ddi-os y bydd heriau’r cyfnod hwn yn cael effaith hir-dymor ar fywyd yr Eglwys, ac mae’r pwysau ariannol arnom yn drwm. “Fodd bynnag, does dim penderfyniad wedi ei wneud i gau drysau eglwys Penrhosgarnedd yn barhaol. “Mae’n hymroddiad i weinidogaethu ym mhlith cymuned Penrhosgarnedd a’r cylch yn un pendant a pharhaus.” Adeiladwyd yr eglwys ym 1956 a chyn y cyfnod clo roedd tua 20 o ffyddloniaid yn mynychu’r eglwys ar y Sul yn rheolaidd.

9 Goriad • tachwedd 2020

DATHLU 40 MLYNEDD DATHLU’R goriad HYDREF 1980 – HYDREF 202040

Bu llawer o ddiddordeb yn atodiad y dyma ychydig mwy o luniau o’r gorffennol rhifyn diwethaf oedd yn edrych yn ôl ar fydd, gobeithio, yn dod ag atgofion yn ôl i y 40 mlynedd diwethaf o’r Goriad. Felly lawer ohonoch.

Ambell wyneb cyfarwydd yma? Yn Llyfrgell Bangor gyda’r artist Alan Jones o Gyhoeddiadau Mei yn yr wythdegau

Plant Ysgol Glanadda yn cystadlu yn Eisteddfod yr Urdd yn nechrau’r nawdegau

Eddie Dogan oedd yn Faer Bangor yn yr wythdegau gyda Sion Corn a’r cyn- Faer, Glenda Jones

Ffair Nadolig Ysgol y Garnedd yn 1989

Parti Ysgol Glanaethwy yn ennill yn yr Wyl Gerdd Dant yn Llangefni yn 1994

Gwenno, Casi, Catrin a Miriam y tu allan i Ysgol y Faenol wedi iddynt fod yn cystadlu yn Eisteddfod y Graig yn y nawdegau

10 Goriad • tachwedd 2020

Nid aur yw popeth melyn ar gyfer ymbellhau cymdeithasol! Gwion arall ymunodd nesaf. Y prifardd Y Shed ar (mwstard) Gwion Hallam, fydd yn defnyddio’r gofod Mae’r busnes yn dibynnu ar a’i swyddfa newydd i greu mwy o’i ddigwyddiadau cyhoeddus a rhentu raglenni dogfen llwyddianus yn ogystal a stiwdio i gwmnïau cynhyrchu. Ond mae sgriptio, storïo a barddoni. ei newydd gwneud hynny yng nghanol pandemig A’r trydydd aelod newydd ydi Dafydd yn debyg iawn i werthu hufen iâ yn ystod Hughes, gwneuthurwr ffilmiau o dan yr gaeaf - mae’r cynhyrch yn wych, ond enw AMCAN sydd yn gweithio ar amryw does neb isio fo! o brosiectau gyda theatrau, S4C a wedd Ond yn hytrach na thorri calon a rhoi’r busnesau lleol. Mae o hefyd yn ddrymiwr ffidil yn y tô, fe benderfynodd aelodau i’r band Cowbois Rhos Botwnnog. gwreiddiol y Shed ehangu’r tîm ac ail- frandio. Gyda chymorth y perchennog cefnogol Y dyfodol fe dreulion’ nhw’r haf cyfan yn codi tair Bara menyn Shed ydi llogi’r gofod i swyddfa ychwanegol, gosod system gwmniau teledu. Felly’n hynny o beth, wresogi (diolch byth!) a gosod arwyddion ychydig fydd yn newid, gan obeithio y gyda’i logo newydd (lliw mwstard) ar y bydd yr hen gwsmeriaid yn dychwelyd llawr. unwaith y cawn ffarwelio a Covid-19. A gyda holl sgiliau’r chwech mae Y Tri gwreiddiol a’r bellach yn bosib’ gwneud ffilm neu raglen o’r dechrau i’r diwedd yn Shed. Bedair mlynedd yn ôl fe waneth Tri Teilwng Ond, yn bwysicach na hyn – gyda criw bach o bobol creadigol Y tri aelod gwreiddiol ydi Rhys Edwards, thîm mwy ac egni newydd, mae Shed o’r Felinheli arwyddo lês Kristina Banholzer a Catrin Siriol. yn gobeithio bod yn ased pwysig i’r Mae Rhys yn wneuthurwr ffilmiau pum mlynedd ar hen warws gymuned. sydd wedi ennill BAFTAs am ei raglenni y gwneuthurwyr hwyliau. A Mae’r criw yn brysur yn ceisio am dogfen. grantiau i gynnal gweithdai, i wneud dyna’r cwbl oedd o - warws Ffotografydd dogfennol ydi Kristina gosodiadau celf oddi amgylch y pentref gwag, anghynnes. sydd yn ddiweddar wedi bod yn tynnu ac yn cynllunio i ail-agor y sinema O fewn ychydig fisoedd lluniau pobol y pentref fel rhan o’i unwaith y bydd hi’n ddiogel i wneud llwyddodd y criw i droi’r phrosiect ‘Lockdown yn Y Felinheli’. hynny. Ac mae Catrin, o bosib’ y rheolwr gwagle yn ofod creadigol Eu bwriad yw bod Shed nid yn unig prosiect prysuraf yng Nghymru, wedi oedd yn cynnig stiwdio gydag wedi’w leoli yn Y Felinheli, ond ei fod o’n gweithio ar amryw o raglenni i’r BBC ac rhan bwysig o fywyd y pentref. adnoddau arbennig (inifinity S4C. Os ydych eisiau gwybod mwy gallwch curve) i ffilmio a thynnu lluniau, Roedd cael Gwion Tegid fel un o’r tri gael gafael ar y criw drwy ebostio hola@ sinema breifat, swyddfeydd, a newydd yn gam digon rhesymol gan shed.cymru neu eu dilyn ar instagram@ gofod i gynnal digwyddiadau ei fod o’n bartner busnes i Rhys ac yn shed_cymru cymdeithasol a phartïon. bartner i Kristina, sy’n ddefnyddiol iawn

11 Goriad • tachwedd 2020

Cyhoeddi'r cofiant eithinog cydymdeimlad Mae ein cydymdeimlad gyda Mrs Sian Owen- cyflawn cyntaf i Cynan Kent a’r teulu yn Lôn y Bryn. Bu farw Steven Kent yn ei gartref y mis diwethaf. Y gwr sy’n gyfrifol am y llyfr yw Gerwyn Cofiwn am Dewi ac Olwen Davies, Bryn Eithinog gan i’w teulu gael colled enbyd mewn trychineb. Daethpwyd o hyd i gorff gŵr Wiliams, Penrhosgarnedd, Athro yn y eu hwyres Ceri o Fethesda yn yr afon yn Abergwyngregyn y mis Gymraeg yn y Brifysgol diwethaf wedi llifogydd mawr. Roedd Alun Owen yn 32 oed ac yn gweithio i BT Openreach. Wedi gwaith Ysgol newydd Wedi i Ysgol newydd Y Garnedd agor mae pobl ymchwil helaeth Eithinog yn gobeithio y bydd y llwybr sy’n mynd heibio iddi yn ail i hanes Cynan a’i agor yn fuan. Roedd llawer yn ei ddefnyddio i gerdded o gyffiniau waith daeth i’r Ysgol Cae Top i Ffordd Penrhos. Bu ar gau ers dechrau codi’r ysgol casgliad ei fod yn newydd. ‘Rebel!’ ‘Piwritan!’ Dymuniadau gorau i’r rhai o’r ardal sydd wedi mynd oddi cartref ‘Anarchydd!’ i’r colegau am y tro cyntaf y mis diwethaf. Nid yw wedi bod yn ‘Unben!’ gyfnod hawdd i unrhyw un fynd i ardal ddieithr. ‘Bohemiad!’ a ‘Deinosor!’ Anodd credu bod eglwys emaus yr holl enwau’n disgrifio’r un dyn. DIOLCHGARWCH Eleni cawsom wasanaeth Diolchgarwch gyda Ond un felly oedd chymorth technoleg Zoom ond yr un oedd y pleser o weld plant Cynan – Marmite a ieuenctid y capel yn defnyddio’u talentau amrywiol. Thema’r o gymeriad a gwasanaeth oedd prydferthwch y blaned a’r pwysigrwydd o’i gynhyrfai ymateb gwarchod. Mwynhawyd eitemau cerddorol Carys ar y piano ac Aran cryf o’i blaid neu a Morgan Tecwyn ar y cornet a’r trombôn. Datblygwyd y thema yn ei erbyn, clamp ymhellach drwy gyfrwng darlleniadau o’r Beibl ac o gerddi Gwyn o bersonoliaeth a Thomas, Mererid Hopwood a Tudur Dylan gan Eluned, Tesni, Nest, gydiai yn nychymyg Hawys, Luned, Ianto, Cian Iolen, Math, Guto ac Ifan. Disgrifiadau Gerwyn Wiliams yn gobeithio fod y pentwr yn is erbyn hyn pobl. personol a ddarllenwyd gan Alys, Gwion a Cian Rees wrth fynegi’r Cynan oedd o ar pleser o weld prydferthwch yr ardd a phrofi’r wefr o ddarganfod lafar gwlad, neu Albert Evans Jones (1895-1970), i roi ei enw llwybrau newydd. Cafodd Mati, Huw ac Awel gyfle i ddangos eu swyddogol, un o Gymry enwocaf yr ugeinfed ganrif. doniau creadigol ar ffurf lluniau deiliog a charreg addurniadol. Bydd y Dyma gymeriad a fwriodd ei ddylanwad ar Gymru am gyfnod garreg hon a nifer o gerrig eraill yn cael eu harddangos yn y capel yn o hanner can mlynedd, o’r 1920au hyd at ei farwolaeth ym y dyfodol. Diolch i bawb a gymrodd ran ac yn arbennig i Lowri Elis a Mhorthaethwy yn 1970. Hanner can mlynedd wedi hynny y Lucy Clement-Evans am eu gwaith yn sicrhau bod cynulleidfa Zoom cyhoeddir y cofiant cyflawn cyntaf iddo. Emaus wedi mwynhau gwasanaeth bendithiol iawn. Mae’r cofiant yn ymdrin â sawl agwedd ar ei fywyd – fel bardd, eisteddfodwr, Cofiadur, Archdderwydd, cyd-ysgrifennydd Cyngor yr Eisteddfod, sensor dramâu, dramodydd, cynhyrchydd, beirniad. Rhannwyd y gyfrol yn saith pennod neu act i gyfateb yn gronolegol i wahanol gyfnodau yn ei fywyd lliwgar a llawn. Daw’r gyfrol i ben gydag ymdriniaeth fanwl o’r rhan a chwaraeodd yn ystod pum mlynedd olaf ei oes yn un o ddigwyddiadau mwyaf dadleuol y cyfnod sef Arwisgiad y Tywysog Siarl yng nghastell Caernarfon ar 1 Gorffennaf 1969. Mae’r gyfrol yn ffrwyth gwaith ymchwil o dros ddeng mlynedd i Gerwyn Wiliams. Ynddi mae’n rhestru’r rhai fu’n help iddo, yn eu plith, Mair Williams, Penrhosgarnedd. Roedd Cynan yn ewyrth iddi ac Yncl Albert yr oedd hi yn ei alw, er i’w mam awgrymu Yncl Cynan ar ôl iddo anwybyddu’r ‘Yncl Albert’ ganddi hi a’i chyfnither mewn un Eisteddfod. Yn rhan o’r broses ymchwil, cafodd fynediad i ddeunydd personol Cynan – yn ddogfennau a lluniau. COFIO BERYL DAVIES Gyda thristwch mawr y clywsom am Meddai: “Teithiais yn sgil Cynan o Archifdy Prifysgol Bangor farwolaeth un o’n haelodau, Mrs Beryl Davies, Min Menai wedi i’r Llyfrgell Brydeinig ac o Lyfrgell Genedlaethol Cymru i Archifau cyfnod hir o salwch. Bu Beryl a'i gweddw Selwyn yn aelodau ffyddlon Cenedlaethol Kew. Traddodais ddarlithoedd yn y Llyfrgell ym Mhendref am nifer helaeth o flynyddoedd. Cynhaliwyd angladd Genedlaethol a’r Eisteddfod Genedlaethol ac i gymdeithasau breifat i’r teulu yn Emaus ddiwedd Hydref. Rydym yn cydymdeimlo llenyddol. gyda’r plant Ann, Rhian, John, Bryn, Sian a Iona a’u teuluoedd, gyda “O ran derbyniad cynulleidfa, dyma’r testun a enynnodd fwyaf o Mair a Gladys ei chwiorydd, ac Enid Owen ei chwaer yng nghyfraith. ymateb o blith holl feysydd ymchwil fy ngyrfa yn ystod y pymtheng mlynedd ar hugain diwethaf, prawf fod y diddordeb yn Cynan, o hyd yn fyw.” Roedd y ffaith na chyhoeddwyd cofiant iddo o’r blaen yn sbardun i Gerwyn fynd â’r maen i’r wal. “Rwy’n dyfalu mai un rheswm am absenoldeb cofiant blaenorol oedd y ffaith ei fod wedi cyflawni cymaint yn ystod ei oes a’i bod hi’n her cwmpasu’r cyfan rhwng dau glawr.” Ei bris yw £19.99 clawr meddal a £30, clawr caled.

12 Goriad • tachwedd 2020

ysgol tryfan

DANGOS Y CERDYN COCH I HILIAETH Pob mis Hydref mae’r elusen Dangos y Cerdyn Coch i Hiliaeth yn cynnal Diwrnod Gwisgo Coch. Eleni roedd y pumed Diwrnod Gwisgo Coch blynyddol yn cael ei gynnal ar ddydd Gwener, 18fed o Hydref. Mae cyfraniadau i’r elusen yn cefnogi ysgolion i addysgu pobl ifanc i herio hiliaeth yn ein cymdeithas. Diolch i’r holl ddisgyblion am Mari Emlyn gefnogi.

Ffasiwn yn y cyfnod clo

Bu’r ymateb i benderfyniad edrych fymryn bach fatha diweddar Llywodraeth Cymru Andy Pandy mewn cartref i gael cyfnod clo byr yn un gofal?! Does neb ddim callach go danllyd. Mae San Steffan a dwi’n gyffyrddus ac yn yn dal mewn sioc ein bod ni ddigon bodlon fy myd. wedi meiddio dilyn ein rheolau Gwyliais rai ar y newyddion ein hunain. Fe ymatebodd yn poeni nad oedden nhw’n rhai o drigolion plentynnaidd cael prynu tegell. Dydw i Cymru yn eithafol braidd ddim cweit yn dallt y gofid hefyd, i’r graddau bod rhai hwnnw chwaith. Os ydi’r wedi dechrau cael tantrym tegell wedi torri, mae posib a chreu hafoc mewn berwi dŵr mewn sosban, archfarchnadoedd am nad ’nelo pythefnos! Mae yna oedden nhw’n cael prynu eraill wedi bod yn poeni nad LLAIS Y DYSGWYR Mae pob dosbarth cofrestru wedi bod yn dillad am bythefnos? oedden nhw’n cael prynu brysur iawn yn ethol eu cynrychiolwyr dosbarth. Bydd y disgyblion Beth sy’n bod ar bobl? sychwr gwallt a’u bod am yn mynd ymlaen i gynrychioli eu dosbarthiadau ar Gyngor Oes ots beth mae gael ‘bad hair day’ bob dydd Blwyddyn. Byddant wedyn yn cynrychioli eu blwyddyn ar Gyngor rhywun yn ei wisgo am bythefnos. Wel! Ysgol, Pwyllgor Dysgu, Pwyllgor Hyrwyddo’r Gymraeg, Pwyllgor yn ystod y cyfnod Croeso i fy myd i! Chwaraeon a Lles a Phwyllgor Amgylchedd. Mae yna flwyddyn

clo? Oni bai bod Sychwr gwallt ai brysur o’u blaenau!!! Poeni am

gennoch chi “ peidio, mae gan BWS MINI NEWYDD Rydym yn falch iawn i rannu bod yr ysgol ddillad? Poeni gyfarfodydd fy ngwallt i ei wedi llwyddo i gael bws mini. Bydd y bws yn weledol amlwg iawn i am degell? Poeni“ bawb gyda’i logo clir. Hoffwn ddiolch i Gymdeithas y Cyfeillion yn Zoom piwsig am sychwr feddwl ei hun. piwsig, pwy Ac unwaith eto, Ysgol Tryfan am ein cynorthwyo i gael adnodd fydd mor werthfawr gwallt? Rîli? i’n disgyblion. sy’n mynd i’ch pwy sy’n mynd Hoffwn eich hysbysu hefyd bod y cyfeillion yn cychwyn cyfres gweld chi? Deud i’w gweld nhw?! Ac o weithgareddau ymhen tipyn i godi mwy o arian. Mae mwy o gwir, dwi’n gweld y os oedden nhw’n wybodaeth i ddilyn ar dudlaen facebook Cyfeillion Ysgol Tryfan. cyfnod yma’n gyfle i wisgo wirioneddol desbret, pethau dwi ddim wedi eu gallen nhw fod wedi archebu gwisgo ers tro; rhai pethau stwff ar-lein. yn wir dydw i ddim wedi eu Beth mewn difri calon sy’n gwisgo ers blynyddoedd. bod ar bobl? Onid oes gan Mae’r olwg ar wyneb fy ngŵr bobl bethau gwaeth i boeni pan mae’n fy ngweld yn dod amdanyn nhw? Beth am mewn i’r gegin mewn rhyw gyfeirio’r holl egni yna i ofidio owtffit wahanol ambell fore yn am blant bach sydd yn mynd ddigon i egluro pam nad ydw i’w gwlâu bob nos â phoen yn i wedi gwisgo rhai o’r dilladau eu bol am nad ydyn nhw wedi rhyfedd sydd wedi bod yn medru cael pryd iawn o fwyd? cuddio yng nghefn y wardrob! Beth am feddwl am weithwyr Ond o leiaf dwi’n rhoi mymryn dewr ein gwasanaeth iechyd? o entyrtenment iddo fo ar Beth am ddiolch ein bod ni’n ddechrau diwrnod arall! fyw? Mae ’na bobl o’n cwmpas Dwi wedi dechrau mwynhau ni’n marw bob dydd! Poeni gwisgo hen ddyngarîs. Maen am ddillad? Poeni am degell? nhw’n braf. Mae ’na bocedi Poeni am sychwr gwallt? Rîli? dyfnion ynddyn nhw fel nad Mae isio gras, llond troli oes rhaid i mi chwilio am fy ohono fo! Ac er honni eu sbectol bob dau funud. Maen bod nhw’n gwerthu popeth nhw’n fuddiol iawn, hynny angenrheidiol, dydi’r ydi, os ydw i wedi cofio rhoi’r archfarchnadoedd erioed wedi sbectol yn y pocedi yn y lle stocio gras ar eu silffoedd. cyntaf! Ydi o ots, pan fydda Ac ar y funud, mae hwnnw, i yn fy nyngarîs, fy mod i’n dybiwn i, yn hanfodol.

13 Goriad • tachwedd 2020

Dechreuodd yr ymlaen ymhlith trigolion lleol adeiladwyr ar eu gwaith hefyd at weld y ganolfan Datblygiadau ym mis Mai eleni yn dilyn gymunedol newydd yn agor. oedi yn y broses dendro ac Mae’r ganolfan bresennol yna oedi pellach oherwydd yn dyddio o 1959 ac wedi Ysgol y Faenol a y pandemig. Mae’r oedi’n gweld dyddiau gwell. Wrth golygu na fydd y gwaith yn symud i’r safle newydd, cael ei orffen erbyn dechrau gydag adnoddau mwy chanolfan newydd Ionawr 2021 fel y bwriadwyd, modern, y gobaith yw cadw’r ond y mae bellach yn mynd defnyddwyr presennol a denu rhagddo’n dda a’r dyddiad rhagor hefyd. i’r gymuned cwblhau newydd yw Ddiwedd Hydref cafodd Tachwedd 2021. cynrychiolwyr o Gyngor Cymuned Pentir, sy’n dal yr adeilad presennol ar les gan Gyngor Gwynedd, a Phwyllgor y Ganolfan ymweld â’r safle adeiladu. Dywedodd Menna Baines, cadeirydd y pwyllgor, “Mae hi wedi bod yn gyffrous iawn cael ymweld â’r safle a gweld yr adeilad yn dod yn ei flaen. Mae’r Ganolfan newydd yn mynd i fod yn adnodd newydd gwerthfawr i’r holl gymuned.” Bydd y ganolfan bresennol yn aros ar ei thraed hyd nes bydd yr un newydd yn barod. Mae’r gwaith ar yr ysgol yn rhan o fuddsoddiad o £12.7 miliwn gan Gyngor Gwynedd a Llywodraeth Cymru mewn addysg gynradd ym Mangor tra mae’r Cyngor wedi sicrhau Wrth i ysgol newydd y Garnedd agor, mae ysgol gynradd arall Tra mae’r plant a staff grant o gronfa arall tuag at y i fyny’r ffordd hithau ar ganol gwaith adeiladu mawr. Mae yr ysgol, ynghyd â’r ganolfan newydd. Ysgol y Faenol yn cael ei hymestyn a’i handewyddu er mwyn Caban a Chylch Meithrin Gallwch ddilyn y cynyddu’r nifer o blant y gall eu cymryd o 186 i 315. Hefyd fel rhan o’r cynlluniau, mae canolfan gymunedol Penrhosgarnedd, yn edrych datblygiadau ar facebook newydd yn cael ei chodi drws nesaf i’r ysgol yn lle’r un ymlaen at gael mwy o le ac drwy ddilyn “Ysgol Faenol bresennol a fydd yn cael ei chwalu er mwyn creu lle i faes amgylchedd dysgu mwy Newydd.” parcio ar gyfer yr ysgol a’r ganolfan. modern, mae yna edrych

yn ychwanegu at bryder i fusnesau lleol. clo dros dro Covid-19. Holi am ddyddiad dechrau Dywedodd Siân Gwenllian, sy'n “O’r herwydd, hoffem wybod y dyddiad Mae gwleidyddion lleol wedi gofyn am cynrychioli'r ardal yn y Senedd: “Rydym cychwyn arfaethedig gan y byddai hyn yn gyhoeddi dyddiad i ddechrau’r gwaith ar wedi derbyn cadarnhad y bydd y gwaith yn rhoi rhywfaint o sicrwydd i berchnogion Stryd Fawr Bangor yn dilyn tân ym mis cychwyn yn fuan. busnes Bangor sy’n wynebu gostyngiad Rhagfyr y llynedd. “Rydym yn croesawu’r cyhoeddiad hwnnw, enfawr yn nifer y cwsmeriaid yn ogystal â Mae’r Aelod o’r Senedd lleol a’r Aelod wrth gwrs, ac rydym yn awyddus i weld cholled incwm difrifol.” Seneddol, ynghyd â maer presennol Bangor cynnydd, yn anad dim oherwydd bod cymaint wedi adleisio pryderon pobl leol fod yr oedi o fusnesau yn wynebu anawsterau oherwydd

Clynnog & Trefor Trefor, Caernarfon, Gwynedd LL54 5HP 01286 660208 Ffacs: 01286 660538

14 Goriad • tachwedd 2020

penrhosgarnedd

MERCHED Y WAWR Rydym yn dal i fynd o nerth i nerth ar Zoom ac ym mis Hydref fe lwyddon ni i gynnal noson gyda siaradwr gwadd am y tro cyntaf ers y cloi. Yr hanesydd Bob Morris oedd yn gwmni i ni a chawsom ddarlith hynod ddiddorol ganddo gyda chymorth sleidiau. Hanes Madog yn mynd i America oedd y disgwyl a dyna gafwyd – i raddau. Y gwir yw nad oes neb yn gwybod yn iawn a fu i Madog, fab Owain Gwynedd, gyrraedd America a’i peidio. Ond flynyddoedd Ail weithgaredd y mis oedd cymryd rhan yn yr hyn a elwir gan y wedyn daeth si fod un o lwythi brodorol America – y Mandaniaid Mudiad yn Gwis Hwyl. Roedd gennym 3 thîm y tro hwn ond wrth - yn siarad Cymraeg, a hynny o dan ddylanwad y Madog gwreiddiol. gwrs gyda’r cyfyngiadau, rhaid oedd anghofio am ymgynnull fel Penderfynodd un John Evans, o Waunfawr yn wreiddiol, fynd ar daith Rhanbarth Arfon gyfan a chael pryd da a sgwrs a gwydraid o win neu i chwilio am y llwyth hwn a phrofi’r stori. Hon oedd yr “antur enbyd” baned uwchben y Cwis. go iawn ac aeth Bob Morris â ni gam wrth gam, dalaith wrth dalaith, Bob yn bedair ar Zoom oedd hi eleni. Penderfynodd ein cangen ar ôl llwybrau John Evans. Taith a ddangosodd wrhydri a dyfalbarhad ni y byddai’n fwy o her bwrw iddi dan amodau cwis a dyna wnaed. arbennig. Dyma lun o’r timau wrthi – Nia, Cynthia, Sioned a Marian, yn cael eu Mae cofgolofn i John Evans ar dir Antur Waunfawr ynghyd ag gorchwylio gan Glenda a Nerys. Crafu pen, trin a thrafod a gorfod dod arddangosfa am yr hanes yn Nhŷ’r Ysgol, felly dyna ddod â’r hanes o i gytundeb ar ateb yn y diwedd. Prynahwn difyr iawn, y cyfan oedd ar bellteroedd America yn agos iawn at adref. Darlith ddiddorol dros ben, goll oedd y salad ham blynyddol ar y diwedd. yn llawn manylion ond er hynny yn fyw iawn. Diolchwyd i Bob gan y GENEDIGAETH Llongyfarchiadau i Cemlyn ac Annest, 3 Cilfach Llywydd, Glenda Jones. Crwys ar enedigaeth eu mab, Eban.

byrfyfyr, ac yn gwbl benderfynol. ei ymwadiad â Chymru a’r Camp a Rhemp “Roedd yn arweinydd rhagorol; Gymraeg. ni allasai unrhyw un arall fod wedi Yn sicr fe gafodd Stanley John Bach o’r mynd â’i luoedd ar y fath deithiau, blentyndod caled, creulon. na’u darbwyllo i’w ddilyn i uffern, Calonrwygol yw pennod gyntaf y Wyrcws na dod â’r goroeswyr adref o’r cofiant hwn, yn benodol yr hanes fath sefyllfaoedd anobeithiol.” am ei wrthod gan deulu ei fam Dafydd Glyn Jones yn adolygu O’r tu arall yr oedd yn feistr a’i dwyllo gan y teulu a oedd i cyfrol Howard Huws am HM didrugaredd, gyda digonedd o fod i ofalu amdano am hanner Stanley. dystiolaeth amdano’n fflangellu, coron yr wythnos. Dic, mab ei cadwyno, crogi a saethu ei lety, yn mynd âg ef yn chwech Yn sgil y gydwybod ynghylch wasanaethyddion, yn cipio oed, i Lanelwy ryw fore a’i ollwng Bywydau Duon bu cryn hunanholi gwystlon, yn llosgi pentrefi, yn yn ddirybudd i ofal wyrcws, lle a fu’r Cymry hwythau’n euog ei amgylchu ei hun â chiwed o treuliodd weddill ei blentyndod. o ormesu ac ecsbloetio hiliol. ddihirod ac yn ymroi’n eiddgar Am funud, wrth ddarllen yr Do wrth reswm yw’r ateb, ond i wasanaeth yr anfad frenin hanes gwarthus hwn, yr ydym fanwl iawn heb byth golli golwg yn arbennig i’r graddau eu bod Leopold II o Wlad Belg. mewn llwyr gydymdeimlad ar y cefndir - sef ymyrraeth a hefyd yn Brydeinwyr. Oddi ar pan ddaeth gyntaf yn â’r plentyn. Y pethau garw a chydymgais y gwladwriaethau Nid oes enghraifft fwy llachar o enwog, bu Stanley’n ffigur tra chwerw a ddywedodd ef am Ewropeaidd. hynny na Henry Morton Stanley – dadleuol. Dymchwelai am ei ben “bobl Gogledd Cymru” ymhen I’n helpu mae yma gyfoeth o neu John Rowlands y bachgen o wobrau, anrhydeddau a chlod, blynyddoedd, yn sicr yr oeddynt ddarluniau, ac mae’r mapiau, Ddinbych ac o dloty Llanelwy. yn cynnwys moliant rhai o feirdd yn wir am rai o’r bobl a adnabu yr achau, y llyfryddiaeth a’r Cymheiriaid yn aml yw camp a Cymru. ef. ‘Dramatis Personae’ yn gymorth rhemp, ac nid yw Howard Huws Ond bu digon o gondemnio Yn eglur, yn awdurdodol, yn gwirioneddol. yn unman am wadu’r gamp. hefyd. Yr un flwyddyn ag y ddisglair yn wir, olrheinir yn y Meddai: “Roedd yn gwahoddodd Eisteddfod cofiant hwn holl symudiadau Howard Huws, Henry Morton ddyn deallus iawn…… Yn Genedlaethol Abertawe ef i fod John Rowlands neu Henry Stanley: Y Cyfandir Tywyll. Y newyddiadurwr……. yn drefnydd yn llywydd y dydd, gwrthododd Morton Stanley ar draws y dyn a ddarganfu Livingstone ac yn weinyddwr penigamp, yn Corfforaeth Caernarfon gwledydd. Dilynwn y fforiadau ac a’i collodd ei hun (Gwasg dactegydd milwrol, yn ddyfeisiwr estyn rhyddfraint iddo, ar dir Affricanaidd drwy’r peryglon oll yn Gomer, 2020) £19.99.

15 Goriad • tachwedd 2020

gadeirlan ac erbyn y Canol Oesoedd fe Mapio datblygiad Bangor gynhelid ffair a marchnad yno. Cyfeirir at frenin Lloegr, John, yn llosgi’r ddinas Yn y cyntaf o ddwy erthygl mae wiail o amgylch y fynachlog. ym 1211. Meirion Davies yn olrhain datblygiad Ychydig a wyddom am ddatblygiad Ym 1306 gwnaed arolwg o diroedd dinas Bangor drwy gyfrwng mapiau a cynnar eglwys Bangor ond ym 1120 esgob Bangor a rhestrir 53 tenant yn y phrintiau. sefydlwyd esgobaeth yma. fwrdeistref, felly ychydig gannoedd o Mae datblygiad Bangor fel canolfan Yna yn 1137 claddwyd Gruffydd drigolion oedd yma. grefyddol yn dyddio yn ôl i’r chweched ap Cynan, tywysog Gwynedd, yn y Yn ffodus mae’n bosibl olrhain twf ganrif, pan sefydlwyd clas neu fynachlog gadeirlan ac yn ddiweddarach ei feibion, a datblygiad dinas Bangor dros y 400 yn nyffryn yr afon Adda gan Deiniol. Owain Gwynedd a Cadwaladr. mlynedd diwethaf drwy gyfrwng printiau Yn wir, ystyr y gair “Bangor” yw ffens o Datblygodd tref fechan o amgylch y a mapiau. 1610 1776 Map John Speed Print Paul Sandby (Llyfrgell Genedlaethol Cymru) (Llyfrgell Genedlaethol Cymru) Mae’r olygfa gan Sandby yn dangos dyffryn yr Adda gan edrych tua’r Dwyrain. Gwelir y Gadeirlan a’r Stryd Fawr. Gwerth nodi bod canolbwynt gwreiddiol y ddinas wedi ei leoli ar lain o dir ychydig yn uwch na Mae’r olygfa’n un wledig nghyfrifiad 1801 tua 1,700 gorlifdir yr afon Adda er iawn a, chwarter canrif oedd poblogaeth plwyf mwyn osgoi llifogydd. yn ddiweddarach, yng Bangor. Yn ei lyfr, Britannia, a gyhoeddwyd ym 1586 mae William Camden yn disgrifio 1840 Bangor. Map y Degwm “About seven miles hence by the same narrow sea standeth Bangor or Banchor low (Llyfrgell Genedlaethol Cymru) seated, enclosed on the south side with a a Print William Bartlett a James mountaine of great height, on the North with Armytage a little hill, ...... Now the towne is small....” (Llyfrgell Genedlaethol Cymru) Mae map Speed, bron chwarter canrif Erbyn 1841 roedd poblogaeth Bangor wedi yn ddiweddarach, yn cadarnhau disgrifiad cynyddu’n sylweddol i 7,000. Mae’r map Camden, gan fod yma lai na chant o yn dangos fod datblygiad wedi digwydd yn adeiladau. Awgryma hyn na fu llawer o bennaf mewn dwy ardal, sef o gwmpas y ddatblygiad dros dair canrif, ers arolwg Gadeirlan ac yng nghyffiniau Stryd y Ffynnon 1306. a Stryd y Deon. O droi’r map 90° fel bod y Gogledd ar Ac erbyn hyn roedd Porth Penrhyn wedi ei ben uchaf y dudalen cawn ddarlun cywir adeiladu a chodwyd tai a gweithdai yn Hirael. o’r ddinas. Dangosir y gadeirlan; safle Ond ar y cyfan roedd arwynebedd y ddinas gwreiddiol Ysgol Friars; plasty’r esgob; y yn dal yn weddol gyfyng. Mae lôn newydd Stryd Fawr a chroes y farchnad. Thomas Telford yn dilyn llwybr y Stryd Fawr cyn troi i gyfeiriad y Fenai. dangos mai swyddi’n ymwneud â’r môr Y mis nesaf bydd Meirion Davies Yr hyn sy’n amlwg yn narlun Bartlett ac oedd fwyaf cyffredin yn Hirael, e.e. morwyr, yn edrych ar Fangor Armytage yw prysurdeb Porth Penrhyn, pysgotwyr, adeiladwyr llongau, seiri llongau, gydag ugain neu fwy o longau’n llwytho gwneuthurwyr hwyliau. o 1901 hyd heddiw. neu ddadlwytho. Mae cyfrifiad 1841 yn digwyddiadur [email protected]

Mae Menter Iaith Bangor yn trefnu sawl yn cynnwys gweithgaredd megis cwis. Os gweithgaredd ar lein. Ewch at dudalen y hoffech gymryd rhan, cysylltwch â Dani Fenter ar Facebook i gael rhagor o fanylion, Schlick trwy e-bost [email protected] a’i ‘Hoffi’ i weld pob postiad gan y Fenter a chewch ddolen i ymuno â’r grŵp.

Mae Grŵp Skype ‘Peint a Sgwrs’ yn rhoi cyfle i ddysgwyr sgwrsio â’i gilydd ac â Chymry Cymraeg. Mae’n agored i bawb Anfonwch atom os bydd gennych bob nos Fercher o 7 tan 8, ac fel arfer bydd CHITHAU ddigwyddiad i’w hysbysebu.

16 Goriad • tachwedd 2020

Tudalen y Plant

ail yr Hydref rwm-gwst

Mae’r clociau wedi troi, y dyddiau yn byrhau, a’r Mae Miri Mai wedi bod yn dysgu am yr anifeiliaid dail yn syrthio o’r coed. Allwch chi helpu Deri sy’n mynd i drwm-gwsg dros y gaeaf. Mae hi D Dando i adnabod y dail? T angen help llaw i’w darganfod yn y chwilotair.

Bedwen

Castanwydden

Cerdinen

Collen

ae Beti Bwt angen cymorth i ddarganfod y ffordd drwy’r ddrysfa. Allwch chi ei helpu Derwen drwy ddangos y ffordd at y wiwer? M

Draenen Wen

Ffawydden

Gwernen

Masarnen

Onnen

Sycamorwydden

Ysgawen Cysylltwch

Cofiwch gysylltu os yr hoffech gyfrannu i’r dudalen yma. Mae’r atebion ar gael hefyd! - [email protected]

17 Goriad • tachwedd 2020

10. Anniben fel cynlluniau olrhain achosion (4) Rhif 11. Archwilio ceg a thrwyn a chwilio’r clefyd (1,5) CROESAIR 379 15. Ffodus (5) 1 2 3 4 5 6 7 19. Cosb troseddu’r rheolau (5) 20. Hwyluso ffordd iddynt hwy rydd o (8) 1 1 6 22. Trefnwyr medrus cynnwys y Goriad (11) 23. Tyrfa’r gwylwyr a’r gwrandawyr nas gwelir bellach (1,11) 7 8 1 I LAWR: 10 2. Ysgydwad yr aderyn cynffonnog (4) 3. Datganiadau gwŷr hysbys yn cau’r ola (7) 9 10 11 12 13 4. Rwan y De (2,3) 1 1 14 1 5. Uned gofal dwys a chartre gofal gan fynachod gynt (5) 6. Byd y cread dan fygythiad, y truan (5) 15 16 17 1 1 18 7. Rheol i’w chadw’n gyfreithiol (5) 9. Uchelder ffroen neu hapusrwydd (8) 1 1 1 1 19 12. Wyneb ac amser a dogn i blant medd Marcus Rashford (4) 13. Araith gyhoeddus a’n dena â chri (9) 20 1 1 14. Cyfeillgar drws nesa sy’n cynyddu oherwydd y cloi lawr (8) 16. Garw yw’r llwybr sydd â’r gwcw ar ei ddiwedd (7) 1 1 1 21 17. Trawst main (7)

22 18. Cydganiad emynau a ddistawyd gan feirws (7) 21. Y lle diogelaf rhag pandemig (4) 1 1 1 1 1 Atebion Mis Hydref: 23 AR DRAWS: 1. Dechrau’r tymor 8. Ceir Trydan 10. Stôr 11. Darnio 15. Angor 19. Daear 20. Penseiri 22. Ail gartrefi 23. Prifweinidog. I LAWR: 2.Erch 3. Heintio 4. Antur 5. Rhydd 6. Y wawr 7. Radio Enw: ...... 9. Stampiau 12. Amod 13. Niferoedd 14. Abertawe 16. Genwair 17. Rhedlif 18. Brysiog 21. Stên. Cyfeiriad: ...... Cyhoeddir atebion Croesair Mis Tachwedd ynghyd ag ...... enw’r enillydd yn rhifyn Mis Rhagfyr. Enillydd Croesair Mis Hydref gydag ateb cyflawn oedd Emrys Griffiths, 5 Llwyn, Noder: Bydd bloc ar gyfer pob symbol. Felly bydd y llythrennau Rhosgadfan, Caernarfon. Daeth nifer o rai eraill i law, a chafwyd dd, ng, ll etc. yn cymryd dau floc. Anwybydder yr hirnod am y atebion cyflawn gan: Tecwyn Edwards, 73 Sandringham Road, tro. Cyflwynir tocyn llyfr yn rhodd am yr ateb cyflawn cyntaf a Gosforth, Newcastle upon Tyne; Roy Jones, 11 Goleufryn, dynnir o het ar 26 Tachwedd 2020. Atebion i Croesair Goriad, Penrhosgarnedd; Medi a Iorwerth Michael, 9 Lôn y Meillion, 4 Goleufryn, Penrhosgarnedd, Bangor, LL57 2LY. Eithinog, Bangor; W H Owen, 14 Lôn y Meillion, Eithinog; Dilys A. Pritchard-Jones, Ynys, Abererch; Liz Roberts, 7 Lôn y AR DRAWS: Meillion, Bangor; Nerys Roberts, Bryn Rhosyn, Stryd y Ffynnon, 1. Academi cynradd rhwng muriau newydd (5,1,7) Porthaethwy; T. a G. Roberts, Gorwel Deg, Rhosmeirch, Ynys 8. Triniaeth ysbyty ac oedfa eglwys (10) Môn; H. Llew Williams, Erw Deg, Penchwintan, Bangor.

CPD dinas bangor

Destafanis sgoriodd y gôl gynta’ gyda’i ben.Yna Chwarae un gêm Llangefni o gic gosb yn dod yn gyfartal. Isla sgoriodd yr ail i Fangor wedi cael pas gyfeillgar cyn y clo dda gan Mello. Felly yr oedd adroddiadau twitter ar y Er bod rhai yn amau a ddylai Fis Ionawr eleni oedd y noson yn sôn beth bynnag. tim Llangefni groesi ffin tro diwethaf i Langefni fod Roeddan nhw mor falch o y Covid mi chwaraeodd yma. Colli wnaethon nhw gael gêm heb sôn am ennill. Bangor gêm gyfeillgar yn bryd hynny hefyd – 3-1. Un ai Yn fuan wedyn daeth y clo eu herbyn yn Nantporth y roeddan nhw wedi gwella neu bach a dim chwarae’n bosib mis diwethaf. Mi gafodd doedd Bangor ddim cystal y eto. Mi gafwyd cyfarchiad gan ei chynnal tu ôl i ddrysau tro yma! y capten, Federico Tobler, i’r caeedig. Federico Tobler oedd y cefnogwyr. Federico Tobler, capten y tîm Hwn oedd y tro cynta’ capten i Fangor ac roedd Mi fydd yn bythefnos i’r ‘tramorwyr’ ddod at ei pump o chwaraewyr newydd anodd, meddai ar y pryd, ond gilydd i wynebu tîm Cymreig. gan y clwb ar y cae ar mae’n rhaid i ni ddefnyddio’r pethau’n gwella yn fuan ac y Roeddan nhw mor falch o ddechrau’r gêm. Dyma amser i fwynhau ein hunain, bydd pawb yn cael mwynhau gael gêm o unrhyw fath wedi weddill y tîm: dod i adnabod ein gilydd a eu hunain yn y lle sy’n cyfri – aros mor hir. Mi gawson nhw Barufaldi, Dalia, Destafanis, gwerthfawrogi’n llawn ein yn eu cartref yn Nantporth. weld beth oedd safon tîm Cauterucci, Placeres, Mello, hanwyliaid, un ai drwy alwad Cadwch yn ddiogel, deulu, oedd yn yr un gynghrair a’u Dida, Zicarelli, Agyemang ac ffôn neu decst. meddai. curo 2-1. Isla. Mae’n gobeithio y bydd

18 Goriad • tachwedd 2020

CPD bangor 1876 Paratoi am yr her nesaf Er gwaetha’r cyfnodau clo ddychwelyd. diweddar, mae Clwb Pêl-droed Bu rhywfaint o fynd a dod yn Bangor 1876 wedi bod yn ystod yr haf gydag Osian Hughes, weithgar dros ben wrth baratoi Gethin Thomas, Aaron Heald, am y tymor newydd ac yn Kieran Williams, Mark Hawkins, gobeithio bydd yr Awdurdodau a Sam Roberts eisoes wedi yn penderfynu cyn bo hir pryd arwyddo ar gyfer y tymor gan fydd gemau cynghrair yn adlewyrchu’r polisi o arwyddo dechrau. chwaraewyr lleol profiadol. Yn anffodus, mae’n ymddangos Penderfynodd Sion Parry Dylan Summers Jones yn derbyn tlws Chwaraewr y Flwyddyn wedi ei ethol gan y cefnogwyr yn anorfod y bydd y tymor yn ymuno â Dyffryn Nantlle ac cael ei gwtogi ac eisoes mae wedi syrffedu ar aros yn segur, Cymdeithas Pêl-droed Arfordir penderfynodd Les Davies yr holl weithgareddau, gan pellter wrth ddelio gyda rhaglen Gogledd Cymru wedi canslo’r dderbyn cynnig Fflint o’r Uwch weithio gyda’r Bwrdd i sicrhau oedd yn fwriadol fyr. Cwpan Eilradd ar gyfer timau Gynghrair. Fel arall mae carfan y fod rhaglen yr Adran Iau yn ail Penderfynwyd gohirio yn yr un haen ag 1876. Maent llynedd wedi ail arwyddo heblaw gychwyn cyn gynted â phosibl newid aelodaeth y Bwrdd am hefyd wedi datgan fod angen am Dafydd Thomas sydd wedi yn ogystal a threfnu rhaglen flwyddyn. Cafwyd adroddiad i’r Cynghreiriau ystyried trefnu mynd i’r coleg yng Nghaerdydd. hyfforddi’r tîm cyntaf. am weithgareddau’r Clwb yn ei gemau ar ddyddiau Sul, ac Ad-drefnwyd tîm rheoli’r Clwb Dylan Williams fydd rheolwr flwyddyn gyntaf gan y Cadeirydd, yn ystod yr wythnos, er mwyn gydag ymadawiad Iwan Williams i y tîm cyntaf, a bu Chris Jones, Dr. Glynne Roberts, gan ddiolch cwblhau’r gemau. Glwb Caer. Gareth Williams ac Aled Hughes i’r rheolwyr, y tîm, cefnogwyr Yn wahanol i feysydd nifer o Mae gan 1876 gynlluniau yn weithgar iawn dros yr haf a’r noddwyr am sicrhau tymor glybiau yn yr un gystadleuaeth, uchelgeisiol ar gyfer yr oedrannau yn darparu’r chwaraewyr ar anhygoel o lwyddiannus. mae’r cyfleusterau yn Nhreborth iau gyda nifer o dimau’n cystadlu gyfer sialensiau newydd wedi Wythnos ynghynt, mewn yn cynnwys llifoleuadau fydd yng Nghynghrair Gwyrfai a’r dyrchafiad. seremoni fer yn ystod sesiwn yn hwyluso’r dasg o drefnu Clwb wedi ei achredu gan y Cynhaliwyd Cyfarfod hyfforddi, cyflwynodd Glynne gemau. Heb os, mae gemau Gymdeithas Bêl-droed i gynnig Cyffredinol Blynyddol, oedd yn dlysau i Dylan Summers Jones, gyda’r nos yn boblogaidd gyda’r rhaglen Pêl-droed am Hwyl fel anghyffredin gan ei fod wedi prif sgoriwr y Gynghrair ac cefnogwyr ond, yn anffodus, nid sail y Ganolfan Ddatblygu. ei gynnal yn yr awyr agored yn enillydd Gwobr y Cefnogwyr i yw’n hysbys beth yw’r cynlluniau Mel Jones fydd Rheolwr y Nhreborth ar 26 Medi gyda thua Chwaraewr y Flwyddyn, a Leon ar gyfer caniatau i’r torfeydd Clwb a bydd yn goruchwylio 20 o aelodau yn parchu’r rheolau Owens am gôl orau’r tymor.

CPD y felinheli

o blastar, nid oedd ryw lawer o fuasa’r clwb yn cael dal eu gafael urddas i’r digwyddiad. Ond rhaid arni tan ddiwedd y tymor, i’w Gwobrau di-rif ond dweud fod o yn ddigwyddiad harddangos yn rhywle efallai? digon cartrefol a hapus, ac yn Ond mae pethau pwysicach i ddathliad o dymor llwyddiannus. boeni amdanynt, toes. dim dathliadau Derbyniodd Euron dlws Mae’r hogiau dal yn ymarfer “rheolwr y flwyddyn”, a ga’th pob wythnos, i fod yn barod pan “Ngynghrair Ardal Gogledd Iwan Bonc dlws am mai fo oedd fydd pethau wedi altro ddigon i Orllewin”, dwn i ddim o dan prif sgoriwr y gynghrair yn y gael chwarae pel-droed unwaith pa amgylchiadau fydd hynny. tymor. Ac wrth gwrs Euron ac eto. A phan ddaw hynny, mae’n Dim tyrfa efallai, er fod hynny Alwyn, y cadeirydd, dderbyniodd beryg na fydd gemau cynghrair, ychydig yn chwerthinllyd ar y cwpan Pencampwyr Ail Adran y ond cwpwl o gystadleuthau lefel yma o bel-droed. Buasai “Welsh Alliance” ar ran y clwb. cwpan yn unig. Rhywbeth fel cael crowd o 100 yn arbennig o dda Yn syth ar ol y cyflwyno, aeth y pedwar grwp o bedwar, gydag i glwb fel Felin, a buasai pawb gwpan yn ol i’r bag ac i fwt car ennillwyr pob grwp yn mynd yn medru sefyll 2 fedr arwahan swyddog y Gymdeithas Bel- i rownd cyn-derfynnol efallai. yn hawdd, heb i neb fod y tu ol Droed, ac yn ol i “Lock Stock” y Cawn weld be ddaw. i’r gôl hyd yn oed! noddwyr mae’n debyg. Bu’r tlws Rhaid diolch i’r criw sydd yn Oherwydd resymau amlwg, ym meddiant CPD Y Felinheli am trefnu y “Felin Gylchu”, sef siop nid oes parti ddiwedd tymor rhyw awr! Ni chafodd neb yfed “pop-up” yn neuadd yr eglwys yn nag unrhyw fath o ddathlu ennill unrhyw ddiferyn o gwrw na dim ddiweddar. Cafwyd penwythnos tlws pencampwyr y gynghrair arall allan ohoni. O leiaf, nid oedd llwyddiannus yn codi arian wedi bod. Ond ar brynhawn cyfle i roi y gwpan ar dân, fel i wahanol achosion, gyda’r Gwener ddiwedd Hydref, daeth ddigwyddodd i gwpan arall eithaf clwb pel-droed yn debyn swm Ken Richardson, trysoryddd enwog rhai blynyddoedd yn ol! anrhydeddus iawn. Roedd CPD Cynghrair “Welsh Alliance” i Seilo Awn ni ddim i son am hynny. Y Felinheli yn ddiolchgar iawn Dal ddim peldroed mae i gyflwyno’r gwpan a medalau i’r Nid yw cynghrair y “Welsh am yr help ariannol, a gobeithio arnai ofn. Go brin gawn ni chwaraewyr. Nid oedd pob un Alliance” yn bodoli bellach, gyda defnyddio’r arian i gwblhau y weld peldroed lleol eto cyn y o’r sgwad yn bresennol gan eu strwythyr newydd pel-droed gwelliannau yn Seilo a chael lle flwyddyn newydd, a phan ddaw bod yn gweithio, a gyda llawer Cymru. A dyna pam oedd rhaid i’r timau plant gael chwarae ac y diwrnod mawr hwnnw o gael o’r rhai ddaeth yno dal yn eu i’r gwpan fynd yn ol i’r noddwyr. ymarfer. gweld Felin yn chwarae yng dillad gwaith, ambell un yn gacen Er, fedra’i ddim gweld pam na 19

Goriad • tachwedd 2020

deilen, wyth gwaith yn fwy na’r pentwr llai. pentwr na’r fwy yn gwaith wyth deilen, 1600 Tua HYDREF: YR DAIL POS Ateb