MAMAK KÖYÜ MONOGRAFİSİ MAMAK VILLAGE MONOGRAPH

ÖZET: Köy araştırmalarında monografik çalışmalar ABSTRACT: Monographic studies are important in önemli yer almaktadır. Monografik çalışmada Mamak Kö- the village researches. In monographic study, the geograp- yünün coğrafi konumu, karşılaştırmalı nüfus bilgileri, eko- hical location of Mamak village, comparative population nomik yapısı, kültürel özellikleri ele alınarak incelenmiştir. Information, economic structure and cultural characteristi- Araştırmanın konusu olan Mamak Köyü iline 43 km cs were studied. Mamak Village, which is the subject of the uzaklıkta Ağlasun ilçesine bağlı bir köydür. Köy, ovalık bir research, is a village in Ağlasun District 43 km away from arazi üzerinde kurulmuş, toplam nüfusu 1095 olan bir köy- Burdur province. The village is located on a plain land and dür. Mamak köyünde bugün geleneksel yöntemlerle ya- has a total population of 1095. In the village of mamak to- pılan toprak kap işçiliğinin çok eski dönemlere dayandığı day, it is known that the pottery of the Earth vessel, which bilinmektedir. was made by traditional methods, dates back to ancient ANAHTAR KELİMELER: Monografi; ekonomik Yapı; times. Mamak köyü; nüfus bilgileri; toprak kap KEYWORDS: Monograph; economic structure; ma- mak village; population information; soil cap

Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019/ 41 yerleşim düzenine sahiptir ve köyü nüfusundan oluşmaktadır. Her geçen Coğrafi Konumu ikiye bölen ve eski Mamak gölüne yıl köyün nüfusu düşmektedir göç kadar uzanan dere geçmektedir. veren bir köy konumundadır. Bunun Mamak köyü Burdur il merkezi- Köyde ve Yavuz olmak üzere iki sebebi köyün geçim kaynaklarının sı- ne 43 km uzaklıktadır. Köy idari açıdan tane mahalle bulunmaktadır. nırlı olması ve gençlerin komşu il ve bağlı olduğu Ağlasun ilçesine yaklaşık ilçelerde öğrenimlerini tamamlayıp 12 km mesafededir. Köyün denizden Nüfus Bilgileri orada kalmalarıdır. yüksekliği 1100 metre civarındadır. Mamak köyü, Antik Pisidya bölgesinin Köy 2014 yılına kadar belediye Tarihi önemli kentlerinden biri olan Sagalas- olan bir yerleşim yeri idi. Nüfusun sos antik kentine yaklaşık 20 km uzak- 2000’in altına düşmüş olmasından Mamak köyü, Sagalasos Antik lıkta yer alır. Mamak, çevre ilçelerle dolayı belediye statüsünden köy kentinin seramik-keramik üretim mer- hatta illerle düzenli karayolu ulaşımı statüsüne geçmiştir. Mamak’ta yaklaşık kezi olarak kullanılmıştır. Antik çağdan bağlantısı olan yerleşmelerden biridir. 650 hane bulunmaktadır. TÜİK verileri- beri Sagalasos için öneme sahip köy Haftanın her günü Ağlasun bağlantılı, ne göre 2011 yılı toplam nüfusu 1319 ismini de o tarihlerde kazanmıştır. Köy, Bucak, Antalya, Burdur ve ’ya kişidir. Bunun 696’sı kadın ve 623’ü er- Antik dönemde “Ma” ana tanrıça yurdu karayolu ile ulaşılabilmektedir. Köyün kek nüfustan oluşmaktadır. 2017 yılına olan “Mamaki” ismini almıştır. “Mama- yerleşim yeri ve köylüye ait tarlalar, gelindiğinde ise nüfus 1095’e düşmüş- ki” sözcüğü günümüze kadar değişe- ova üzerinde yer almaktadır. Köy toplu tür. Bunun 528’i erkek 567’si ise kadın rek gelmiş ve Mamak ismini almıştır. Araştırmalarda Hamitoğulla- rı’nın Ağlasun nahiyesine gönderdiği Mamak obasına mensup Türkmenler tarafından 400 - 500 yıl kadar önce kurulmuş olan Mamak, Burdur ili Ağla- sun ilçesi sınırları içerinde yer alan iki belde yerleşmesinden (diğeri Yeşilbaş- köy) biridir. En eski adı Mamak olan köyün ismi, 1961 yılında Bakanlar Kurulu ka- rarıyla “Çanaklı” olarak değiştirilmiştir. Ancak yöre halkı “Çanaklı” ismini ye- terince içselleştirememiştir. Resmi ka- yıtlarda ve yazışmalarda “Çanaklı” adı kullanılsa da halk arasında çoğunlukla “Mamak” adını kullanılmaktaydı. 2010 yılında o dönemde belediye olan yer- leşimde yaşayanların ısrarlı çalışmaları sonucu “Mamak” ismi tekrar kazandı-

42 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019 üretim ve geçim biçimle- hayvancılık yapan 15-16 tane çoban rinin egemen olduğu bir bulunmaktadır. Köyde eskiden he- sosyal yapı özelliği taşı- men hemen herkesin evinde toprak maktadır. Köyün başlıca kap yapılırken ve bununla geçimleri- geçim kaynağı çiftçilik- ni sağlarken şimdi bu zanaatkârlık tek tir. Verimli tarım arazileri haneye düşmüştür. Eskiden tuğla fab- bulunmaktadır. Tarlalar- rikası köylüler için istihdam alanı iken dan alınacak verim, ön- kapanması göçü tetiklemiştir. celikle sulama sistemi- Köyde maden ocakları açılmış nin sağlıklı işlemesine ve bir süre faaliyette bulunmuş fakat bağlıdır. Köyün sulama mali sebeplerden dolayı kapanmış- kaynakları ise yeterli dü- tır. Ancak köylüler tarafından kıymetli zeyde değildir köy halkı maden ocaklarının olduğu hala uz- yapım aşamasında olan manlar tarafından araştırıldığı söylen- barajın faaliyete geçme- mektedir. sini beklemektedir. Sulu tarım yapılmaktadır fa- Alt Yapısı kat köylüler kendilerine yetebilecek kadar tarım Köyde içme suyu şebekesi ve ürünü yetiştirmektedir. kanalizasyon şebekesi bulunmaktadır. Köyde seracılık (domates İçme suyu kaynağı Yeşilbaşköy belde- seracılığı) 1 yıldır yapıl- sinden sağlanmaktadır. Sulama suyu makta ve artarak devam için şahsi sondajlardan yararlanılmak- edeceği beklenmektedir. tadır. Hala yapımı devam eden baraj Gül yetiştiriciliği de kü- faaliyete geçince köylüler için sulama rılmıştır. çümsenmeyecek kadar suyunda kullanılacaktır. Belde konu- Köyde bulunan önemli sü- fazladır. mundayken faaliyette olan sağlık oca- laleler şu şekildedir: Gocairbemler, Köy nüfusu yaş ve yaşlılar ğı yıkılmaya yüz tutmuş durumdadır. Çakacılar, Haceliler, Sarılar, Gangiller, çoğunlukta olduğu için emekli maa- Haftada 1 ya da 2 gün köyün aile he- Paldımbaçlar, Sarılar, Aliler, Ganallar, şıyla geçim sağlayan nüfusta yoğun- kimi gelmektedir. Köye ait belediye bi- Kıstanlar… luktadır. nası, misafirhane, itfaiye garajı, Kur’an Köylülerin asıl geçim kaynak- kursu binası,4 tane cami bulunmakta- Köyün Ekonomik Yapısı ları hayvancılıktır. Hem büyükbaş dır. hayvancılık hem de küçükbaş hayvan- Mamak köyü, toprağa dayalı cılık yapılmaktadır. Köyde küçükbaş Eğitim

Mamak halkının iş gücü ile ya- pılan okul 1940 yılında eğitim-öğre- time açılmıştır. 1970-1971 yıllarında Burdur depreminde hasar görmüştür. Ancak 1987 yılında eski bina yıkılarak yeni bina yapılmıştır. 1986 yılında Ça- naklı Ortaokulu açılınca 1984 yılında ek bina olarak yapılan bina Ortaokul olarak tahsis edilmiştir. 1990-1991 yı- lında ilköğretim okuluna dönüştürül- müştür. 1998 yılında okulun adı Şehit Mithat Akça İlköğretim Okulu olarak değiştirilmiştir. 2012-2013 Öğretim yılı başında geçilen 4+4 sistemiyle okul Mamak Ş.M.A İlkokulu ve Mamak Ortaokulu olarak aynı binada eğitim öğretime devam etmektedir. Köy or-

Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019/ 43 taöğretime devam etmek isteyen öğ- renciler komşu il ya da ilçelerde eğitim görmektedirler. Köy halkının hemen hemen hepsi okuma yazma bilmektedir. Köy- de doğup eğitim ve iş için köy dışında ikamet edenler göz önüne alınırsa kö- yün eğitim düzeyi yüksektir.

Dini Yapı

Köy halkının hepsi Müslüman ve Hanefi mezhebinden olmasına rağ- men dini yaşayış biçimlerinde farklılık- lar görülmektedir. Köyde 4 cami bulunmaktadır. Bu camilerden en eskilerinden olan Merkez Caminin taş oymacılığı, küfeki taşı kullanılarak yapılan yivli minaresi ilgi çekmektedir. Köyde bulunan Kur’an Kursu binasında gerek kadınlara gerekse ço- cuklara Kur’an Kursu eğitimi verilmek- çuk yaşına geldiği ve diş çıkarmaya tedir. başladığı zaman çocuğun ailesi akra- balarını çağırır “Diş Dirgiti” denilen bir Kültürel yapı adet yapılır. Diş dirgiti; bulgur,nohut, fasulyenin haşlanmasıyla oluşan sulu Doğum adetleri: Çocuk do- bir yemektir. Bu yemek o gün misa- ğunca hısım akraba o eve çocuk gör- firlere ikram edildiği için bu adete diş meye giderler. Çocuk görmeye gitme- dirgiti adı verilir. ye “Doğuluya Gitme” denilir. İsim koyma: Köyde genelde Çocuk Tuzlama: Yeni doğan yeni doğan çocuklara iki isim konulur çocuğun doğumdan 6-7 gün sonra gö- bir isim aile büyüklerinin ismidir, diğer bek bağının düşmesi sonucu çocuğun isim ise modern isimlerdendir. Burada- ailesi akrabalarını çağırır ve yeni doğan ki amaç hem aile büyüklerinin kırılma- çocuğun tuzlu suyla yıkanır bu olaya sını önlemek hem de anne ve babanın rinde olan ya da düğün yapmak is- “çocuk tuzlama “denir. istediği ismi koymaktır. teyen sünnet düğünü yapar, düğün yapmak istemeyen aileler ise köylüye Diş Dirgidi : Çocuk bir - bir bu- Sünnet Töreni: Hali vakti ye- mevlitle yemek ikram ederek sünnet

44 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019 sırayla köylüler helalleşirler, askerlerin ceplerine yolluk yapmaları için para verilir.

Düğün Adetleri: Köyde evlen- melerde özellikle yaş, sosyal ve ekono- mik denklikler gözetilir. Kız ve erkeğin seçiminde soy ve sülalenin araştırılma- sına özen gösterilir. Evliliklerin geneli eskiden görücü usulü sonucu yapılır- ken şimdi gençlerin tanışmaları sonu- cu gerçekleşmektedir.

Kız isteme: Erkek ve kız ön- ceden tanışıyorlarsa erkeğin ailesi kızın ailesinin müsait olduğu bi gün kız evine giderek kız isteme olayını gerçekleştirirler. Eğer evlilik görücü usulüyle olacaksa önce kızın ailesine erkeğin ailesi kadın bir görücü gönderir. Kadın görücüye müsait olunan bir gün gelinmesi için gün belirlenir o gün erkeğin ailesi gelir ve kızı isterler.

Nişan: Aile arasında nişan yüzükleri takılır ya da sazlı eğlenceli nişan töreni yapılır. Her iki nişan töre- ninin olmazsa olmazı “kıstırma” yani bisküvi ve lokumdur.

Düğün töreni: Cuma günü kadınlar tarafından pişirilen “düğün yufkasının” erkek evinden kız evine gelmesiyle düğün resmen başlar. Yuf- kayı getiren erkek evinin kadınları kız töreni gerçekleştirirler. Sünnet genel- kalmadı. Geçmişten günümüze asker evinde oynarlar, gelin ve damat dans likle iki ile on iki yaş arasında yapılır. uğurlama, helalleşme, asker yemeği ederler ve oynarlar. Sünnet düğünleri genelde günü birlik ve eğlencesi adetleri kaldı. Cumartesi günü ise öğle vak- yapılır. Gündüz yemek yenir; akşam tinden akşama kadar hem gelinin sünnet olan çocuğun acısını unuttura- Asker yemeği: Asker pusu- evinde hem de damadın evinde gelen cak çeşitli eğlenceler düzenlenir, sazlı lası (askere çağırma mektubu) gelen misafirlere yemek ikram edilir. Oğlan çalgılarla yöresel oyunlar oynanır. gençlerin aileleri tarafından, akraba ve evi cumartesi akşamı kız evine gelerek komşularını yemeğe davet edilir. Bu geline kına yakarlar, gelen misafirlere Askere gönderme: Asker- yemekte pilav, irmik helvası, mercimek çerez dağıtırlar. Sonrasında oğlan evi lik; öncesi, vazife süreci ve sonrasıy- çorbası ve nohut ya da kuru fasulye ye- kız evinden ayrılır. la, asker ve yakınları açısından insan mekleri yenilir. Pazar günü ise gelin kuşluk hayatında bir dönüm noktası olarak vakti kuaförden gelir ve gelin akra- görüldüğü için öneme sahiptir. Eski- Helalleşme: Köyün balarıyla ve ailesiyle vedalaşır. Sonra- den Mamak köyünde askere gidecek meydanında yani merkez caminin sında gelinin babası ya da erkek kar- gençler leylek tepesi adını verdikleri önünde tüm askere gidecek gençler, deşi gelinin beline al kuşağını bağlar. tepeye çıkıp türkü söyleyerek askere aileleri ve tüm köylüler toplanırlar. Öğleden sonra damat ve akrabaları gönderme adetlerinin ilkini yerine Köyün imamı tarafından dualar konvoy şeklinde gelinin evine gelirler getirirlerdi. Günümüzde ise bu adet okunur. Askere gidecek gençlerle

Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019/ 45 gelinin babası gelinin koluna girerek ve damat birbirlerine şerbet ikram hediye alan akrabalar geline bir miktar damada teslim eder, damat da geli- ederler. Bu adetin amacı ömür boyu para verirler. nin babasının elini öper. Gelini gelin ağzımızın tadı kaçmasın anlamındadır. arabasına bindirip konvoy şeklinde Sonrasında damat geline yüz görüm- Doğal Güzellikleri gezdirilir, Oğlanın evine gelinir. Oğla- lülüğü adı verilen takı takar ve arka- nın evine gelen gelin arabadan inmez. daşlarıyla eğlenmeye gider. Ve düğün Mamak Gölü: Halen Antal- Damadın ailesi gelin inmesi için maddi bu şekilde sonlanmış . ya’dan gelip Isparta’ya geçen asfal- vaatlerde bulunurlar ya da hediye ve- tın Ağlasun ilçe hudutlarına girdiği rirler sonrasında gelin arabadan iner. El öpme: Düğün töreninden noktadan sağında Mamak Köyünün Bu adete “gelin indirme” denilir. birkaç gün sonra damat ve gelin ovasında kışın teşekkül eder. 400- Gelin damadın evine girmeden damadın akrabalarını gezmeye 500 dekarlık bir sahayı kaplardı. Bu önce giriş kapısının üstüne tereyağı çıkarlar. Gelin akrabalara çeyizinden gölde eskiden beri çalışan düdenler sürer ve içeri girer. Sonrasında gelin hediyeler verir, onların elini öper; mevcuttu. Şu anda gölün ismi ve yeri

46 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019 belli olsa da kuraklıktan dolayı faaliyet terk edilmiştir. 2000’lere kadar gittikçe doğmuş Hafız Hasan İzgi’nin bütün göstermemektedir. azalan çömlekçilik günümüzde sadece şiirlerini topladığı 1997 / ba- Cüneyt SEZER tarafından yaşatılmaya sımlı Muhabbet adlı kitabında Mamak TOPRAK KAP ÜRETİMİ çalışılmaktadır. köyünü anlatmıştır. Köyüm adını verdi- (ÇÖMLEKÇİLİK) Toprak kap yapımında kullanı- ği şiir bize Mamak köyünün fiziksel ve lan toprak, beldeye yaklaşık 3 km uzak- beşerî yönlerini anlatan bir şiirdir: Mamak köyünde bugün gele- lıkta yer alan Katran dağı eteklerindeki neksel yöntemlerle yapılan toprak kap Kuruca mevkiinden temin edilir. Kırmı- işçiliğinin çok eski dönemlere dayan- zı renkli Akdeniz toprağı (Terrarossa) dığı bilinmektedir. Nitekim belde ve olan bu toprak, demir oksitçe zengin çevresinde yapılan yüzey araştırma- ve silisyumludur. Toprağın bu özelli- ları, yörenin, antik kenti- ğinden dolayı termos işlevi görmek- KÖYÜM nin seramik-keramik merkezi olduğu tedir. Yani Mamak toprağından yapı- yönündeki savını güçlendirmektedir. lan ibrik içerisindeki suyu yazın soğuk İsmi Mamak’tı şimdi oldu Çanaklı Bu yönüyle belde geçmişte önemli bir kışın sıcak tutar. Yamaçtan kazma ile Testi yaparlar irili ufaklı üretim merkezi durumunda olmalıdır. kazılarak alınan toprak kalbura dökü- Yolsuz sokaksız derelerde saklı Yapılan araştırmalar ibrikçiliğin(testi- lerek ön elemeden geçirilir. Daha son- Ah benim fakir köyüm ciliğin) köyün kuruluşundan beri var- ra çuvallara doldurulan elenmiş toprak lığını sürdürdüğünü yani Mamak kö- at ve eşeklere yüklenerek işliklere taşı- Kuraklık yüzünden ne domates ne biber yünde toprak kap üretimi(çömlekçilik) nır. İşliklerde, toprak kap olana kadar ekti yaklaşık 600 yıldır varlığını sürdürmek- bir dizi işlemden geçirilen killi toprak Ekin tarlalarında hep de yelgovan bitti tedir. 19 ve 20 yy’larda ise en verimli son pişirme işleminden sonra pazara Susuzluk derdini çok çekti çağını yaşadığını göstermektedir. Yapı- sunulmaya hazır hale getirilir. Üretilen Ah benim fakir köyüm lan bir çalışmada, köyde işlenen kapla- toprak kaplar Burdur, Antalya ve rın yirminci yüzyıl başlarında (1900’lü Isparta’daki yerel pazarlarda yerinden Kadınlar sabaha kadar bekleşir yıllar) İncir pazarında (Bucak-İncirhan), satış yöntemiyle pazarlanmaktadır. 1 pınarlarda Burdur pazarında, Istanaz() Sığırlarda su ararlar kenarlarda pazarında, Isparta, , Antalya HAFIZ HASAN İZGİ’NİN ŞİİRİ Bir yudum su bulunmaz ahırlarda pazarında piyasaya sürüldüğü ifade Ah benim fakir köyüm edilmektedir. 1942 yılında Burdur’un Ağla- 1970’li yıllara kadar köy halkı- sun ilçesine bağlı Mamak köyünde nın yoğun olarak sürdürdüğü çöm- 1 Salih CEYLAN, Burcu GÖK - AĞLASUN’DA AL- lekçilik, bu tarihten sonra yavaş yavaş TERNATİF TURİZM OLANAKLARI

Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019/ 47 Yaz gelince olur hamaz toz duman Kış gelince sular altında kalır ovan Hep komşucak atarlar harmanı Zemheri ortasında tükenir saman Kadınlar kuşluk getirirler pilavıla ayranı Ah benim fakir köyüm Altın kıymetinde tutarlar samanı Ah benim fakir köyüm Rey zamanı gelir milletvekilleri Kalkındıracağız derler bu yerleri Elleri boşalınca başlarlar kırman Kerpiç yastıkla tıkalı hep de pencereleri çevirmeye Ah benim fakir köyüm Kimisi de alır ağaçtan şişi çorap örmeye Bazısı da dağa tarlaya temel germeye Söz verdiler de sular akmadı Ah benim fakir köyüm Kimse gelip ışığımızı yakmadı Devlet baba yüzümüze bakmadı Menevrek eski çoraplar sökük dolarlar Ah benim fakir köyüm odaya Başlarlar haldan dertten konuşmaya Kağnı kullanırlar binmezler arabaya Namaz zekât oruçtan sorarlar hocaya On sekiz saatlik yolları yürürler yaya Ah benim fakir köyüm Birazı Burdur’a gitti birazı Isparta’ya Hafız Hasan İZGİ Ah benim fakir köyüm Çok şükür elektirik, yol geldi İSTANBUL / 1997 Çalıştı çabaladı muvaffak oldu Yaz kış demeyip çalışır durur Yarasına dermanı kendi buldu Teşekkürler Ne fayda misirleri kurur Ah benim fakir köyüm Buğday arpaları da geyis vurur Bu araştırmanın oluşturul- Ah benim fakir köyüm İki saatlik Ağlasun kazasından su aldı masında yardımlarını esirgemeyen Her taraflar yeşil zebzeyle doldu Etrafın dağlık taşlık bayır Kartalpınar İnşaat’ın sahibi Meh- Caminin önü de kavak pazarı oldu Ne orman var ne de çayır met İZGİ’ye teşekkür ederiz. Ah benim garip köyüm Yağmur yağınca sokakların olur çamur Ah benim fakir köyüm Araştırmada bilgi toplama Şimdi Çanaklı köyü diye duyuluyor aşamasında yardımcı olan Ma- Herkes benim köyüme vuruluyor Ayaklarına giyerler oltanlı çarık mak Belediyesi son başkanı Yücel Ceket pantolon kırk yamalık Bir de kiremit fabrikası kuruluyor Ah benim şirin köyüm ÇETİNER’e, Ahmet Ali BİLGEN ve Nüfusu bin iki yüzden daha kalabalık Mamaklılara teşekkür ederiz. Ah benim fakir köyüm

Nüfusu dokuz yüz iken yoktu okul Okuyamadı cahil kaldı çoğul Bir mektup yazamıyor oğul Ah benim fakir köyüm

Tiryakiler içerler üçüncü sigara Giyerler lastik yoktur kundura Hastaları merkebile götürürler Burdur›a Ah benim fakir köyüm

Ekinlerini zamanında hemen eker Sürükler de çegirgeler kargalar seker Başak çıkınca bambul böceği çöker Ah benim fakir köyüm

Yoktur yeşilliği zayıftır amalı Davarları bulup yiyemez yapraklı çalı Altı yaşındaki çocuklar dokur halı Ah benim fakir köyüm

48 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 70 Ocak 2019