Teylers Museum Jaarverslag 2008 Jaarverslag Museum Teylers teylers museum

Jaarverslag 2008 Teylers Museum Jaarverslag 2008 Teylers Museum is genoemd naar Pieter Teyler van der Hulst (1702- Inhoudsopgave 1778), een vermogende Haarlemse zijdefabrikant en bankier. Levend in de tijd van de Verlichting had hij grote belangstelling voor kunst en wetenschap. Vanuit de gedachte dat kennis de mensheid kon verrij- ken, legde hij op beide terreinen verzamelingen aan. In zijn testament 5 Missie Financieel verslag bepaalde hij dat zijn vermogen moest worden ondergebracht in een 6 Subsidiënten en begunstigers 44 Verslag van de Raad van Toezicht stichting die onder meer de bevordering van kunst en wetenschap tot van Teylers Museum in 2008 45 Toelichting op de jaarrekening 2008 doel had. 45 Winkel 9 Voorwoord 46 Financieel overzicht De uitvoerders van Teylers testament besloten een openbaar museum te bouwen waarin voorwerpen van kunst en wetenschap verenigd 19 Het plezier van schenken Stichtingen zouden worden. 47 Teylers Stichting De boeken dienden voor studie, de natuurkundige instrumenten Presentaties en publiek 47 Gelieerde Stichtingen werden gebruikt voor demonstraties, terwijl over de tekeningen werd 23 Tentoonstellingen 50 Overige Stichtingen gediscussieerd tijdens kunstbeschouwingen. Fossielen en mineralen 26 Educatie en publieksactiviteiten speelden een rol bij de openbare lessen. 32 Bezoekers Bijlagen Achter Teylers woning in de Damstraat werd een ‘boek- en konstzael’ 51 1 Tentoonstellingen gebouwd. Deze Ovale Zaal werd in 1784 opengesteld voor bezoekers Gebouw en collecties 52 2 Lezingen door externe personen, en is sindsdien vrijwel onveranderd gebleven. 35 Gebouw in samenwerking met Teylers Museum Teylers Museum is hiermee het eerste museum van Nederland, dat 36 De vijf collecties 52 3 Aanwinsten vanaf 1784 onafgebroken voor het publiek is opengesteld en waar de 38 Bijzondere aanwinsten 54 4 Bruiklenen 40 Elders gepresenteerd 58 5 Externe activiteiten en publicaties collecties in hun authentieke samenhang te zien zijn. van medewerkers Personeel 60 6 Bestuur en personeel 42 Formatie 63 7 Organogram van Teylers Museum Teylers Museum 42 Veiligheid en beveiliging Spaarne 16, 2011 CH Haarlem 43 Ondernemingsraad T 023 516 09 60 F 023 534 20 04 E [email protected] www.teylersmuseum.nl

Openingstijden museum: dinsdag tot en met zaterdag: 10 – 17 uur zon- en feestdagen: 12 – 17 uur Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag gesloten.

De Natuurwetenschappelijke Bibliotheek, de studiezaal van de Kunstverzamelingen en het Numismatisch Kabinet zijn op afspraak te bezoeken.

3 Missie

Teylers Museum

Het eerste en oudste museum in Nederland, wil de nieuws­ gierigheid van mensen prikkelen om zijn schatkamers van kunst en wetenschap te bezoeken.

De presentatie van voorwerpen van kunst en wetenschap en het gebruik van het monumentale pand zijn gericht op ­kennisoverdracht en geven inzicht in de telkens veranderende betekenis van die voorwerpen voor de samenleving.

Conform de idealen van de oprichter, Pieter Teyler, wil het museum dienstbaar zijn aan de samenleving door mensen aan te moedigen zélf de wereld te ontdekken en te genieten van kunst en wetenschap.

De presentatie van De Betacanon in de Ovale Zaal.

5 Subsidiënten en begunstigers van Teylers Museum in 2008

Subsidiënten Ten behoeve van de collecties Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen BankGiro Loterij Europese Commissie Vereniging Rembrandt Mondriaan Stichting Stichting Gifted Art Begunstigers en een anonieme schenker. Teylers Stichting Stichting Vrienden van Teylers Museum Ten behoeve van tentoonstellingen Ten behoeve van de restauratie van de Ovale Zaal Gemeente Haarlem The Broere Charitable Foundation Mondriaan Stichting Corus Nederland B.V. Stichting Zabawas Eureko B.V. Vogelbescherming Nederland Fortis Private Banking Modulus Vastgoedondernemingen Theodoor Gilissen Bankiers N.V. Bovendien ontving het museum schenkingen van UPC Nederland J.G. Berkhout GE Artesia Bank Jhr. Mr. F.W.A. Beelaerts van Blokland Gottmer Uitgeversgroep B.V. Mr. J.M. Boll Merck Sharpe & Dohme M. de Clercq, New York Teylers Stichting Gemeente Enschede Stichting Niemeijerfonds T.B. Hagendoorn mevr. H.J.M. Best-Otte M. Warshaw, New York Volkert en Karen Doeksen prof. dr. J.C. Zadoks dhr. en mevr. Sirtema van Grovestins mevr. E.J. Zetteler en overige begunstigers die anoniem wensen te blijven. en overige schenkers die anoniem wensen te blijven.

7 Voorwoord

Op vele fronten was 2008 een bijzonder succes­- Wintergezicht worden aangekocht, dat meteen vol jaar voor Teylers Museum. Terugkijkend kan de harten stal van een groot publiek. Ook op het subsidiebesluit van het ministerie van OCW het gebied van tekenkunst ontving het museum voor de periode 2009-2012 als een zeer belang­ belangrijke aanwinsten. De vernieling van het altaar rijke mijlpaal worden beschouwd. Tot grote van Baäl van Pieter Aertsen en de Boomstudie van opluchting van alle betrokkenen heeft de minister Jacques de Gheyn II zijn daar mooie voorbeelden besloten voortaan bij te willen dragen aan de res- van. tauraties van het museumcomplex en heeft ook In en om het gebouw vonden de nodige projecten Teylers Stichting zich niet onbetuigd gelaten. Dat plaats. Het Lab in de tuin kwam zover gereed, betekent dat de dreigende neerwaartse spiraal van dat er in de vakanties werd proefgedraaid met steeds verder verval van het gebouw nu doorbro- individuele kinderen. Het Lab was meteen een ken is! Dankzij de toezeggingen is er een stevige groot succes bij alle deelnemers. Na een grondige basis gelegd voor de komende restauratieprojec- restauratie is de Instrumentenzaal in zijn volle ten. Toch blijft extra steun onontbeerlijk bij grote glorie hersteld. Dankzij een bijzondere donatie projecten, zoals dat van de restauratie van de via de Vriendenvereniging kon de collectie op- Ovale Zaal. Daarom vond in november 2008 het nieuw beschreven worden. Informatie over de Tweede Teyler Gala plaats, dat dankzij de belan- instrumenten in deze zaal is binnenkort in twee geloze inzet van velen een groot succes werd. talen toegankelijk via een speciale website en een Op de laatste dag van het jaar kon het museum audioguide. de negentigduizendste bezoekster verwelkomen. Zij kwam als leidster van de Kinderopvang uit Dit zijn slechts enkele hoogtepunten uit een heel IJmuiden met haar groep op bezoek omdat er ‘in goed jaar voor Teylers Museum. Zij tonen aan dat Teylers Museum voor kinderen van alle leeftijden de betrokkenheid van mensen ‘van buiten’ heel iets leuks te zien is’. Vergeleken met 2007 bete- belangrijk is voor het museum om de missie goed kent dit aantal een stijging van het bezoek met te vervullen. Het is daarom dat dit jaarverslag een 16 %. Alle drie de grote tentoonstellingen werden bijdrage bevat over het plezier van schenken aan in 2008 goed bezocht. Twee hiervan kwamen Teylers Museum. Dat kan op vele manieren: in nauwe samenwerking met het Rijksmuseum met tijd, met voorwerpen, met geld en altijd met tot stand en de werkelijk zeer plezierige samen- gevoel. Het gevoel dat Teylers Museum als geheel werking verdient hier een eervolle vermelding. voor de toekomst bewaard dient te blijven, omdat In februari werd bekend dat Teylers Museum het één van de weinig overgebleven plaatsen in begunstigde kon worden van de BankGiro Nederland is waar het verleden nog authentiek Loterij. Dankzij een bijdrage voor in principe beleefd kan worden. vijf jaar heeft het museum voor het eerst sinds misschien wel een eeuw weer een behoorlijk Marjan Scharloo Een feestelijk welkom voor de 90.000ste bezoeker. aankoopbudget. In 2008 kon daarvan Jongkinds Directeur

9 Pieter Aertsen (1507-1575), De vernieling van het altaar van Baäl (detail), circa 1550.

11 Een van de vrijwilligers aan het werk in de museumwinkel. Museumdirecteur Marjan Scharloo en Ellen Damsma (Managing Director Goede Doelen Loterijen).

13 13 Johan Barthold Jongkind (1819-1891), Wintergezicht met schaatsers, 1864.

15 Sopraan Eva-Maria Westbroek in de Ovale Zaal na haar optreden tijdens het Galadiner.

Munt uit de collectie Roodenburg: Gorinchem, rozenobel z.j. (1590-1600)

17 17 Het plezier van schenken

Teylers Museum is in 1784 geopend dankzij het bleef eveneens gehandhaafd en zo ontstond een initiatief van een burger, die het grootste deel uniek gebouw. In de 20ste eeuw raakte het kapi- van zijn kapitaal ter beschikking stelde ter taal geleidelijk op en kwamen er steeds minder be­­vordering van de kunst en wetenschappen, bezoekers. Gelukkig kreeg Teylers Museum het de studie van de godsdienst en de zorg voor de etiket ‘van nationaal belang’ en daardoor kan de armen. Dit initiatief van Pieter Teyler was uniek overheid sinds 1981 bijspringen om het museum in de Republiek der Nederlanden. Geheel in de toegankelijk te houden voor een groot publiek. geest van de periode van de Verlichting en van Teylers Museum is daarna aan een ware renais- zijn Doopsgezinde geloof, was Teyler van mening sance begonnen. dat burgers een belangrijke bijdrage konden leveren aan het verbeteren van de samenleving. Gelukkig zijn er in de loop van de eeuwen altijd Door het vinden van een manier om de laatste particulieren geweest die zich bij het welvaren wetenschappelijke ontdekkingen en de mooiste van het museum betrokken voelen. Zij steunen kunstwerken ter beschikking te stellen aan een het museum door middel van het schenken van brede groep mensen zouden zij zich kunnen voorwerpen of kapitaal. Bovendien zijn er men- ontwikkelen tot mondige en deskundige burgers. sen die willen helpen bij het besturen of die als Goed geëquipeerd zou deze groep de maatschap- vrijwilliger bepaalde klussen willen doen. De per- pij kunnen verbeteren en zo iedereen een beter soonlijke betrokkenheid van juist deze mensen leven kunnen bezorgen. Een werkelijk groots laat zien, dat het museum een wezenlijke functie ideaal, dat nog steeds actueel is. heeft voor de samenleving. Zij hebben er plezier in het museum nog beter te laten functioneren De eerste bestuurders van Teylers Stichting en daarvoor hebben zij verschillende redenen. besloten meteen om een museum op te richten, Eén van de belangrijkste redenen is de wens om dat gewijd zou zijn aan kunst en wetenschappen. de herinnering aan iemand te bewaren. In Teylers In die tijd was een museum dat de nieuwste ont- Museum zijn niet alleen een fraai gebouw en wikkelingen volgde op het gebied van kunst en prachtige voorwerpen bewaard gebleven, maar wetenschap een nieuw verschijnsel in Europa. ook talloos veel verhalen over de mensen die En dat dit museum werd gesticht voor burgers daarbij betrokken waren. Vroegere schenkers, en door burgers was al helemaal uitzonderlijk. bestuursleden, andere betrokkenen: over iedereen Met een enorme ‘drive’ werd Teylers Museum is informatie in het grote archief terug te vinden. in recordtijd gebouwd en ingericht. Juist omdat er zo weinig veranderde, konden Al snel werd de ruimte te klein en in de loop van deze geschiedenissen behouden blijven. Hoe 225 jaar onderging het museum een reeks uit­- vaker musea verhuizen of verbouwen, hoe meer breidingen. Elke ruimte weerspiegelt de ideale collecties of archieven worden verdeeld, hoe museale architectuur van de tijd waarin deze groter het risico bestaat op vergeten. De vele Vrienden van Teylers Museum. werd ge­bouwd. De oorspronkelijke inrichting Teylers Museum is letterlijk al eeuwen een begrip

18 19 in de regio Zuid-Kennemerland. Mensen voelen heer Koenig en geschonken door zijn dochter, Veel mensen weten niet dat de fiscus een handje of in natura. Het Tweede Teyler Gala dat in zich verbonden met het museum omdat hun mevrouw A.K.M. Boerlage-Koenig. meehelpt bij het schenken of legateren aan instel- november plaatsvond laat dat prachtig zien. Elk families uit deze streek afkomstig zijn of omdat Andere verzamelaars dragen bij aan de uitbrei- lingen die geen winstbejag nastreven. Teylers jaar wordt voorin het jaarverslag een overzicht ze er zelf geboren of getogen zijn. Anderen voe- ding van de collectie door het bieden van financiële Museum is in belastingtermen een zogenaamde opgenomen van de ontvangen bijdragen van len zich juist inhoudelijk meer verbonden met de ondersteuning bij bepaalde aankopen. Dit gebeurt ANBI: een Algemeen Nut Beogende Instelling. fondsen, sponsors en particulieren om deze collecties of de activiteiten van het museum. Beide meestal in overleg. Juist door de gedeelde spanning Dit betekent dat schenkingen aftrekbaar zijn voor hartelijk te danken voor hun ondersteuning. soorten van betrokkenheid kunnen leiden tot het die aan een aankoop voorafgaat, en de vreugde de inkomstenbelasting en dat er geen belasting idee een meer persoonlijke band aan te gaan met bij het slagen, krijgt iedere aanwinst een extra betaald hoeft te worden over legaten. Teylers Museum prijst zich gelukkig met een het museum doormiddel van ondersteuning, in dimensie. De afgelopen jaren heeft de heer M. Een bijzondere vorm van schenken is het betalen grote Vriendenvereniging. Via deze organisatie welke vorm dan ook. Als het goed is, beleven alle de Clercq het museum op bijzonder royale wijze van successierechten in natura. De Staat der worden eveneens schenkingen gedaan voor partijen veel plezier aan een dergelijke speciale ondersteund bij het aankopen van werken op Nederlanden kan voorwerpen van nationaal cul- incidentele projecten. Bovendien schenken de band. Voor de mensen die in het museum werken papier van Nederlandse oude meesters. tuurhistorisch dan wel kunsthistorisch belang als Vrienden al heel lang jaarlijks een bedrag voor is het heerlijk om te merken dat hun inspanningen betaling van de successiebelasting accepteren. het aankopen van hedendaagse tekenkunst. Via weerklank hebben. Voor de schenkers is het ple- In enkele gevallen kozen de schenkers in overleg Zo ontving Teylers Museum enkele jaren geleden de Vriendenvereniging komen incidenteel ook zierig te zien dat hun bijdrage zo enorm wordt met het museum voor het instellen van een een selectie uit de verzameling van Boudewijn andere donaties naar het museum. Kort geleden gewaardeerd. speciaal Fonds op Naam. Dergelijke fondsen Büch en in 2008 een belangrijke tekening van werd een belangrijk bedrag geschonken ten hebben specifiek omschreven doelstellingen, die Jacques de Gheyn II van de erfgenamen van behoeve van het beter toegankelijk maken van Teylers Museum heeft altijd een bijzondere band samenhangen met de persoonlijke voorkeur van mevrouw A.L.W. van Regteren Altena-van de collectie instrumenten in de Instrumentenzaal. onderhouden met verzamelaars. De wens om het de initiatiefnemer of de personen die met dit Royen. Dergelijke overdrachten zijn altijd bijzon- Tenslotte is er een aanzienlijke groep mensen die plezier van verzamelen te delen, niet alleen in de fonds wordt geëerd. Zo kan bijvoorbeeld de Van der omdat ze nauw verbonden zijn met de vorige zich geheel onbezoldigd inzetten voor Teylers eigen tijd, maar ook (lang) nadat men is overle- Regteren Altena-Loman Stichting helpen bij de eigenaar(s) en de familie. Er hoort een verhaal bij. Museum. Deze vrijwilligers voelen zich allemaal den, is soms de drijf­veer voor het schenken van verwerving van tekeningen en fossielen, en niet sterk betrokken en schenken het museum daarom collecties aan het museum geweest. Al in de 19de bij het kopen van instrumenten of schilderijen. Naast schenkingen van particulieren zijn er in hun kostbare tijd. Zij zijn allemaal zeer belangrij- eeuw werden collecties aan het museum gelega- Sommige mensen vinden het plezieriger na hun de loop der tijd veel giften gedaan door speciale ke en zeer gewaardeerde ambassadeurs van het teerd, zoals de verzameling munten van A.J. overlijden een bedrag aan Teylers Museum te fondsen en bedrijven ten behoeve van bijzondere museum. Enschedé of Th.M. Roest en de collectie grafiek schenken. Vaak bewaren zij bijzondere herinne- projecten. Een wel zeer spectaculaire boodschap van C.G. Voorhelm Schneevoogd. Ook nu komt ringen aan de vele bezoeken die zij in de loop van kwam in 2008 van de BankGiro Loterij: in princi- Nu binnenkort het jubileum van 225 jaar Teylers dat nog voor. Zo schonk mevrouw H.I. Steltman hun leven aan het museum brachten. Terwijl de pe mag Teylers Museum gedurende vijf jaar reke- Museum wordt gevierd, is het passend stil te staan in 2001 een grote collectie grafiek en werd in wereld sterk veranderde, bleef Teylers Museum nen op een donatie van 200.000 euro ten behoeve bij de betrokkenheid van al die mensen die het 2008 de grote collectie munten van Willem voor hen bestaan als een soort onveranderlijk van de kunstverzamelingen. Dankzij de betrok- museum een buitengewoon warm hart toedragen. Roodenburg in langdurig bruikleen ontvangen ankerpunt uit een ver verleden. Zo ontving het kenheid van de BankGiro Loterij kan het museum Bovenstaand verhaal is slechts bedoeld om een van de Stichting Roodenburg van Looy. museum om deze reden in 2008 een legaat van voor het eerst sinds zeer lange tijd grotere aan­ beeld te schetsen van de verschillende vormen mevrouw T.J. de Ruiter uit Haarlem. kopen doen. van schenkingen, waaraan zo velen een groot Soms worden verzamelingen ook aan het Teylers Museum Fonds werd meer dan vijftien plezier beleven. De voorbeelden die genoemd mu­seum geschonken ter nagedachtenis aan de jaar geleden opgericht om kapitaal bijeen te bren- Vooral de afgelopen vijfentwintig jaar hebben tal- werden, staan voor talloos veel andere schen­ verzamelactiviteit van een geliefd persoon. Dat gen, waarvan de opbrengsten gebruikt kunnen loze fondsen met heel verschillende doelstellingen kingen die in dit bestek niet allemaal genoemd was het geval bij de prachtige collectie tekeningen worden voor speciale projecten van het museum. Teylers Museum geholpen bij het realiseren van konden worden. Het jaarverslag van 2008 wordt en grafiek, geschonken door mevrouw S.F. Van Het Fonds wordt gevoed door schenkingen van grote en kleine projecten op zeer uiteenlopend opgedragen aan al die mensen die in het ver­- Höevell-Teding van Berkhout ter nagedachtenis particulieren en door legaten. Zo had mevrouw terrein. Bedrijven hebben zich in deze periode leden, heden en hopelijk ook in de toekomst aan haar vader en grootvader. Een ander voor- A. Polak-Vogelzang Teylers Museum Fonds eveneens niet onbetuigd gelaten: ook daar werken het museum willen blijven steunen om de missie beeld is een belangrijke collectie tekeningen op zeer genereuze wijze begunstigd in haar gelukkig mensen, die Teylers Museum belangrijk van Pieter Teyler uit te voeren. van impressionisten, bijeengebracht door de testament, zo bleek in 2008. genoeg vinden om te helpen met donaties in geld

20 21 Educatief programma voor de allerjongsten in de Eerste Fossielenzaal. Presentaties en publiek

Teylers Museum biedt het publiek een authentie- bezoeker in Zaal i meer te weten komen over de ke en sfeervolle ervaring door zijn vaste collecties voorwerpen uit de collectie. In 2008 realiseerde en de 18de- en 19de-eeuwse monumentale ruim- Teylers Museum elf tijdelijke tentoonstellingen en ten zelf te presenteren in een historische en presentaties over uiteen­lopende thema’s die tel- thema­tische samenhang. Ten aanzien van de kens andere doelgroepen aanspraken. In het kader vaste presentatie geldt een terughoudend beleid. van zijn educatieve missie bood het museum een Teylers Museum wil de originele historische groot scala aan educatieve programma’s voor elke opstelling zoveel mogelijk behouden. Om het leeftijd: vanaf de basisschool tot en met senioren, publiek meer inzicht te geven in de betekenis van in groeps­verband en individueel. de vaste collectie, wordt in de Tentoonstellings-

zaal in drie wisselende tentoonstellingen per jaar een thema uit de kunst, natuurwetenschap of Tentoonstellingen cultuurgeschiedenis aan de orde gesteld. Voor- werpen uit de vaste collectie dienen hiervoor De droom van Piranesi. steeds als uitgangspunt en worden in een actueel Eeuwig modern design perspectief geplaatst, aangevuld met belangrijke Twee jaar na de tentoonstelling Michelangelo bruiklenen. Kwetsbare delen van de collectie, besteedde het museum opnieuw aandacht aan een zoals tekeningen, prenten en boeken, rouleren geniale Italiaan: Giovanni Battista Piranesi (1720- vooral in de kleinere tentoonstellingsruimten. 1778), een van de meest veelzijdige en eigenzin­ Via diverse multimediatoepassingen kan de nige kunstenaars van de 18de eeuw. Piranesi com- bineerde op verrassende wijze stijlelementen uit vroegere culturen tot nieuwe en spannende ont- werpen voor gebouwen, interieurs en meubels. Zo gedurfd dat slechts enkele opdrachtgevers er iets in zagen. Maar zo modern dat zijn visie tot in deze tijd kunstenaars, filmers, schrijvers, vorm- gevers en architecten inspireert. Met de tentoon- stelling werd in Europa voor het eerst aandacht besteed aan Piranesi’s betekenis en invloed als ontwerper. Tekeningen, prenten, wijnkoelers, pronkvazen en zeldzaam spectaculaire meubelen van Piranesi en zijn directe navolgers waren nooit eerder naast elkaar te zien. Voor de presentatie werd het gehele museum ingezet: naast de Ten- Tentoonstelling De droom van Piranesi. toonstellingszaal werden het Prentenkabinet, Eeuwig modern design. Boeken­kabinet, de Penning- en Muntenvitrine

23 en multimediaruimte Zaal i ingericht met voor- Expeditie Diepzee bibliotheek. Uit de collectie van het Rijksmuseum werpen uit de tentoonstelling. De introductiefilm In de spannende familietentoonstelling over de werd onder andere het panorama op Baalbek van die speciaal voor de expositie was gemaakt met diepzee maakte het publiek kennis met het laatste meesterfotograaf Gustave Le Gray gepresen- interviews met onder anderen Ronald de Leeuw, grote onbekende gebied op aarde. Mythische teerd. Het Nationaal Archief stelde twee groeps- werd getoond in de Gehoorzaal. In de Tuinzaal zeemonsters, de dieren die er nu leven, histori- portretten van Alexandrine Tinne’s reisgezel- was de film Piranesi en The discovery of Heaven te sche en hedendaagse diepzee-expedities en het schap in Algiers beschikbaar. De tentoon­gestelde zien waarin Jeroen Krabbé vertelt over zijn inspi- onderzoek naar vreemde beesten, temperatuur, laat 19de-eeuwse fotoalbums lieten de invloed ratiebron Piranesi. stroming en druk kwamen aan bod. Eeuwenlang van de introductie van de boxcamera van Kodak De tentoonstelling kwam tot stand op initiatief was de diepzee bron van speculatie: angstaanja- in 1888 zien. Historische camera’s uit een particu- van het Rijksmuseum Amsterdam in samenwer- gende zeemonsters leefden op de bodem en liere verzameling gaven een idee van de benodig- king met Teylers Museum. Het Cooper-Hewitt vormden gevaar voor zeelieden en schepen. En de apparatuur van de fotopioniers. Bijzonder National Design Museum in New York legde nog steeds kent de diepzee vele geheimen. Pas de waren de serie stereofoto’s in het Kaiserpanorama de basis van de tentoonstelling. Toenmalig laatste 30 jaar zijn wetenschappers in staat serieus en andere kijkkasten die bezoekers voor even naar hoofddirecteur van het Rijksmuseum Ronald de onderzoek te doen. Zij vergaarden al veel kennis het 19de-eeuwse Amerika of Japan lieten reizen. Leeuw haalde de expositie als gastconservator over temperatuur, stroming en druk en ontdekten naar Nederland en nam met dit project afscheid bizarre beesten. Toch vermoeden zij dat er nog Prentenkabinet van zijn directeurschap. Hij voegde het onder- veel te ontdekken is. Het Koninklijk Neder­lands Vanwege de kwetsbaarheid toont Teylers werp ‘Nederland en Piranesi’ toe aan de New Instituut voor Zee­onderzoek (NIOZ) is een Museum zijn tekeningen- en grafiekcollectie Yorkse tentoonstelling. Tevens besteedde De belangrijke speler in het diepzeeonderzoek: het vooral in wisselende exposities in het Prenten- Leeuw aandacht aan de betekenis van Piranesi verricht studie naar koudwaterkoralen en klimaat- kabinet. In 2008 werd in de presentatie Geloof voor hedendaagse architecten en vormgevers. schommelingen in de diepzee voor een duurzame in Steen aandacht besteed aan het Jaar van het toekomst van onze planeet. Door samen te wer- Religieus Erfgoed. Tekeningen en prenten van ken met instellingen als NIOZ en Ecomare kon onder meer Claude Lorrain, Hendrik Goltzius het museum aan een breed aantal hedendaagse en Pieter Aertsen toonden religieuze gebouwen aspecten van de diepzee aandacht besteden. als kerken, kloosters, synagogen en moskeeën. In het speciaal voor kinderen nagebouwde ex­pe­ Geregeld wordt in het Prentenkabinet aandacht ditielaboratorium konden bezoekers voor even besteed aan een moderne kunstenaar van wie ervaren hoe het was om een echte diepzeeonder- zich werk in de collectie bevindt. Ditmaal stond Foto uit Voyage au Soudan. zoeker te zijn. het werk van Frank van Hemert centraal in Birth Copulation Death. Met de rauwe en soms pijnlijke Jonge bezoekers bij het Kaiserpanorama. Fotopioniers op wereldreis voorstellingen op papier ging Van Hemert in op In samenwerking met het Rijksmuseum Amster­ het menselijke bestaan en gedrag. dam organiseerde het museum een unieke ten- Het jaar werd afgesloten met de presentatie Teke­ Florence en het afscheid van diens directeur toonstelling over reisfotografie uit de 19de eeuw. ningen uit Emilia met zelden getoonde werken uit prof. dr. Bert Meijer. Het publiek kreeg een nog niet eerder getoond de eigen collectie van kunstenaars als Correggio, overzicht te zien uit de tijd dat zowel ver reizen Parmigia­ nino­ , Carracci, Schedoni, Lafranco en Boekenkabinet als fotograferen nog avontuurlijke en omslachtige Domeni­chino. De expositie bracht bezoekers oog Om de uitvinding van de telescoop – in 2008 ondernemingen waren. Het eerste met foto’s in oog met werk van meesters die het maniërisme precies 400 jaar geleden – te herdenken presen- geïllustreerde expeditieverslag Voyage au Soudan en de barokke kunst in Italië en ver daarbuiten op teerde het museum De hemel dichterbij. 400 jaar met de vroegste foto’s van vrouwen uit Darfur de kaart zetten. De tentoonstelling vond plaats tele­scopie in Nederland. Aan de hand van boeken Gastconservator Ronald de Leeuw met tentoonstellings- (1854) werd getoond. Dit bijzondere object werd ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het uit de bibliotheek werd de ontwikkeling van conservatoren Kris Schiermeier en Frank van der Velden. tijdens de voorbereidingen ontdekt in Teylers Nederlands Interuniversitair Instituut (NIKI) in de tele­scoop onder de aandacht van het publiek

24 25 gebracht. Daarnaast waren enkele telescopen zoals schoolgroepen, én aan individuele bezoe- uit de eigen collectie te bewonderen. Voor en na kers met zeer uiteenlopende leeftijden en achter- deze presentatie was het Boekenkabinet onder- gronden. Zoals in het beleidsplan is geformuleerd deel van twee grotere tentoonstellingen. wordt in de educatieve programma’s gezorgd voor een duidelijke relatie tussen de vaste opstel- Penning- en Muntenvitrine ling en de tijdelijke presen­taties. In alle gevallen In het kader van de tentoonstelling over Piranesi wordt samengewerkt met docenten, educatieve toonde Gesneden stenen. Souvenirs in Piranesi’s tijd en culturele partners. schitterende gesneden stenen en cameeën uit de collectie van het Geld­museum in Utrecht. De in het bestaande beleidsplan gestelde educa­ De presentatie Hedendaagse Britse penningkunst tieve doelstelling is ruimschoots gehaald. In 2008 omvatte een keuze uit de fascinerende Britse waren er 13 structurele en 10 projectmatige pro- penningkunst van de afgelopen tien jaar. Voor gramma’s. Naast het vaste educatieve aanbod Natuurlijk gedragen ontwierpen Sylvia Blickman, werden in 2008 voor individuele bezoekers, vol- Brigit Daamen, Hilde Foks, Jennifer Hoes, Birgit wassenen en kinderen 37 workshops, 5 lezingen, Laken, Floor Max en Carla Nuis – de kunstenaars 3 familiedagen en 4 speurtochten of kijkwijzers van het Haarlems Sieraad Collectief – bijzondere georganiseerd. Daarnaast participeerde het van de speurtocht en de activiteiten in het Voortgezet onderwijs sieraden en objecten geïnspireerd op het museum museum in evenementen als De Stad als Podium, Diep­zeelab. In 2008 bezochten 1742 leerlingen van het voort- en zijn collectie. Haarlemse stripdagen, Museumweekend en Oktober In de periodes waarin geen grote tentoonstelling gezet onderwijs uit het hele land Teylers Museum Wetenmaand. was, voorzagen de speurtochten in een behoefte. in groepsverband. De tentoonstelling De droom Overige presentaties Daarmee werden ongeveer 3800 individueel van Piranesi. Eeuwig modern design werd door Ter gelegenheid van de uitgave van het boek bezoekende kinderen bereikt. Ruim 26% meer bijna 600 leerlingen in groepsverband bezocht. Van atlas tot routeplanner van Alexander Reeuwijk, Educatie dan in 2007. Het Rondje Cultuur, dat georganiseerd wordt in het tweede in de Teylers Museum Reeks, werd samenwerking met de Gemeente Haarlem en het in de Eerste Schilderijenzaal van het museum Basisscholen In het jaar 2008 is Teylers Museum een samen- steunpunt cultuureducatie H’art, werd drie keer een deel van Ottens’ atlas tentoongesteld. Het Met de bestaande themarondleidingen Beestenboel,­ werkingsverband aangegaan met de in 2007 georganiseerd. De sinds jaren afgenomen mon­ publiek kon zo het bijzondere boek uit de 18de Horen, Voelen, Elektriciteit, Fossielen en Mineralen, opgerichte stichting KinderUniversiteit Haarlem. delinge eindexamens kunstgeschiedenis van het eeuw van dichtbij bewonderen. Spruitjes in Space, Langs dieren en dingen en alge- De doelstelling van deze universiteit is kinderen, Kennemer Lyceum Haarlem aan de hand van mene rondleidingen zijn in 2008 1552 basisschool- vaak uit kansarme milieus, meer gelegenheden werk uit de grafiekcollectie, vonden opnieuw Het volledige tentoonstellingsoverzicht wordt leerlingen bereikt uit Haarlem en omgeving, 42% te bieden hun horizon te verbreden. Op zondag plaats. Met het Eerste Christelijke Lyceum vermeld in bijlage 1. meer dan in 2007. De themarondleidingen wor- 20 april bood Teylers Museum de workshop Haarlem (ECL) werd een intensieve samenwer- den aangeboden in samenwerking met Kunst­ Fossielen hakken aan. De samenwerking wordt in king aangegaan. Verschillende leerlingen van dit menu van de Gemeente Haarlem en via H’ art, de volgende jaren voortgezet en verwacht wordt college zijn in 2008 begonnen als begeleider in Educatie en publieks­ het steunpunt cultuureducatie. In 2008 is een aan- dat meer groepen het museum zullen bezoeken. Het Lab. tal keren proefgedraaid met het in februari 2009 In het kader van de Haarlemse stripdagen organi- activiteiten te lanceren programma voor groep 8 Blitstour Speciaal voor groep 1 en 2 werd voor de eerste seerde het museum een workshop voor leerlingen langs het Lab. maal een educatief programma ontworpen. Het in de Gehoorzaal. Teylers Museum is opgericht als educatieve in- De zomertentoonstelling Expeditie Diepzee die programma past in het schoolbrede project Wie stelling en streeft onverminderd naar verdieping speciaal voor individuele kinderen en hun (groot-)­ wat bewaart heeft wat! dat een samenwerkingsver- Om beter zicht te krijgen op de behoeftes van het van de onderwerpen die in de tentoonstellingen ouders was ontworpen, bleek ook populair onder band is tussen diverse Haar­lemse culturele instel- voortgezet onderwijs, heeft een stagiaire van de of vaste collectie aan bod komen. Dit moet ten schoolkinderen: ongeveer 140 scholieren in groeps- lingen. Het programma gaat Teylers schatten heten Reinwardt Academie een kwalitatief onderzoek goede komen aan bezoekers in groepsverband, ­verband beleefden de tentoonstelling met behulp en zal in het schooljaar 2009-2010 van start gaan. gehouden onder een aantal docenten van middel-

26 27 oudere kinderen zoals Geluidstoolkit en Stoom. Familiezondagen In 2008 werden 37 middagen georganiseerd met Op twee familiezondagen werden extra activitei- in totaal meer dan 570 individueel deelnemende ten georganiseerd voor bezoekers van Expeditie kinderen, 10% meer dan in 2007. Diepzee. Kindertheater Grrr speelde de modder- Naast de vaste Kunst & Vliegwerk-workshops op watervoorstelling Zeebeesten. Tijdens de Diepzee woensdagmiddag werden nog eens 5 workshops Modeshow werden kinderen uitgedaagd zich te georganiseerd in de Voor­jaars- en Meivakantie, verkleden als piraat, zeemeermin of hun favoriete meestal gerelateerd aan de lopende tentoonstel- zeemonster. De jury bepaalde de winnaar. ling. In de Zomer-, Herfst- en Kerst­vakantie ging In het kader van Fotopioniers op wereldreis werd Het Lab speciaal open voor jonge bezoekers. Fotomania georganiseerd. Fotoliefhebbers konden Kinderen experimenteerden hier met licht, deze dag hun hart ophalen met workshops en kracht, geluid en elektriciteit. demonstraties van restauratoren, fotografen en verzamelaars. Lezingen Tijdens de tentoonstelling Vogels van formaat, Landelijke en regionale evenementen Leerlingen tijdens een van de educatieve programma’s voor middelbare scholen. die in januari 2008 eindigde, gaf Midas Dekkers Teylers museum deed op 5 en 6 april mee aan een drukbezochte lezing. het Nationaal Museumweekend. Tijdens de Open Voor Expeditie Diepzee organiseerde het museum Monumentendagen kon traditiegetrouw het in samenwerking met de Universiteit van Amster­ Fundatiehuis van Pieter Teyler bezocht worden. bare scholen. Hiermee inventariseerde zij hun In het kader van de tentoonstelling over Piranesi dam en science center NEMO een kinderlezing Tijdens de Stad als Podium, de opening van het meningen over het huidige educatieve aanbod werd het symposium Piranesi en de hedendaagse door biologe dr. Annelies Pierrot-Bults. Zij ver- culturele seizoen in Haarlem op 13 en 14 septem- en hun wensen voor de toekomst. De resultaten Nederlandse architectuur en design georganiseerd. telde over het leven in de diepste oceaan. ber, ontving het museum ’s avonds belangstellen- worden meegenomen in het educatiebeleidsplan Gastconservator Ronald de Leeuw opende de In het kader van Fotopioniers op wereldreis vonden den voor de optredens van dansgroep No man 2009-2013. dag. Tal van sprekers uit de architectuur- en twee lezingen plaats. Mattie Boom, conservator is an island en de zaklantaarnrondleidingen door cultuur­wereld gaven acte de présence. Bijna 100 Fotografie van het Rijksmuseum en gastconser­va­ het museum. Hoger onderwijs en volwasseneneducatie archi­tecten, vormgevers en andere geïnteresseer- tor van de tentoonstelling, vertelde in De vroegste Tijdens het Wetenweekend, onderdeel van de Teylers Museum ontving in 2008 meer dan 2850 den namen deel aan het symposium. reisfotografen, kunstenaars, archeologen, ontdek­ Oktober Wetenmaand, werden op 18 en 19 okto-­ studenten en hun docenten van verschillende kingsreizigers en een freule over de tijd dat foto­ ber twee verschillende workshops aangeboden universiteiten, hogescholen en middelbare graferen nog pionieren was. Fotojournalist Kadir die doorlopend gevolgd konden worden door beroepsopleidingen waaronder ook cursisten van Publieksactiviteiten van Lohuizen sprak over zijn vak en de soms kinderen. de Open Universiteit. Dit is bijna drie keer zoveel uiterst moeilijke weg naar die ene foto in de als in het voorgaande jaar. Een belangrijke oor- Kunst & Vliegwerk nationale en internationale pers. Met alle publieksactiviteiten voor jong en oud zaak van deze stijging zijn de colleges van het Het vaste kinderactiviteitenprogramma voor indi- In oktober gaf Jonathan Israel, verbonden aan samen wist Teylers Museum 3753 individuele Hoger Onderwijs­ voor Ouderen georganiseerd viduele kinderen werd in het voorjaar uitgebreid het Princeton Institute for Advanced Studies, in deelnemers te trekken, tegenover 4002 mensen door de Universiteit Leiden die voor het eerst in met de nieuwe educatieve workshops Mozaïek- samenwerking met Atheneum Boek­handel een in 2007. De lichte daling heeft waarschijnlijk te Teylers Museum plaatsvonden. Met deze samen- ontwerp, Trappendoolhof, Wrijfcollage, Kampioens­ Engelstalige lezing over de actualiteit van de maken met het feit dat er bij de tentoonstelling werking wil het museum een bijdrage leveren aan beker en Kaleidoscoop. Na een enquête onder de Verlichting. over Piranesi geen lezingenreeks is georganiseerd het principe van life long learning: het idee dat deelnemers is in het najaar besloten het program- omdat de Gehoorzaal in gebruik was genomen iedereen op elke leeftijd kennis kan verwerven en ma aan te passen zodat dit beter zou aansluiten Het volledige overzicht van de lezingen wordt voor de introductiefilm. zich verder kan ontwikkelen. Al meer dan 800 op de wensen van de doelgroep. Er kwamen vermeld in bijlage 2. cursisten volgden colleges in het museum. workshops­ die geschikt zijn voor kleine kinderen (vanaf 6 jaar) en juist stoere onderwerpen voor

28 29 Publieksbegeleiding Om een bezoek aan Teylers Museum te optima­ liseren is er voor bezoekers een gratis audiotour te verkrijgen. De tour kan men in het museum afhalen of van tevoren downloaden op de com­ puter thuis in een MP3 formaat. Daarnaast is zowel een Engelstalige als Nederlandstalige museumwijzer beschikbaar. Het totale aantal bezoekers van de Teylers Museum website bedroeg in 2008 293.000, wat neerkomt op gemiddeld 800 bezoekers per dag. Omdat internet een belangrijke rol speelt bij de voorbereiding van een bezoek aan het museum en het overdragen en uitwisselen van kennis, is in 2008 gestart met het opzetten van een nieuwe website. De nieuwe website, die geheel afgestemd is op de wensen van deze tijd, gaat in 2009 de De burgemeesters van Haarlem en Zandvoort met directeur Marjan Scharloo voor de Tuk Tuk. lucht in.

Ontvangsten Marketing In de Gehoorzaal werden dit jaar, behalve de al De eerste huwelijksvoltrekking in Teylers Museum. genoemde publiekslezingen, ook semi-openbare Dankzij een gevarieerde collectie en uiteenlopen- lezingen georganiseerd met partners van Teylers de keuze aan tentoonstellingsonderwerpen Museum, gerelateerd aan de verschillende ten- spreekt Teylers Museum een breed publiek aan. toonstellingen of aan onderwerpen uit de vaste Zowel met de vaste collectie als met de tentoon- collectie. Een volledig overzicht wordt vermeld deur van Israël, de heer H. Kney-Tal, een bezoek stellingen richt het museum zich op verschillende, in bijlage 2. aan het museum. Prins Pieter-Christiaan van vooraf gedefinieerde doelgroepen, waarbij wordt Teylers Museum biedt specifieke groepen en Oranje bracht op 20 juni een bezoek aan de ten- gestreefd naar samenwerking met specifieke orga- bedrijven de mogelijkheid een exclusieve ont- toonstelling Expeditie Diepzee. Op 12 september nisaties en media die als intermediair kunnen die- vangst te organiseren. In 2008 heeft dat 79 maal bezocht mevrouw G. Verbeet, Voorzitter van de nen. Bij Expeditie Diepzee werd een actie opgezet plaatsgevonden (2007: 54 maal). Tweede Kamer, samen met de Commissaris der met het jeugdblad Donald Duck, om zo de beoog- Bijzonder was dat in december 2008 de eerste Koningin, de heer H. Borghouts, Teylers Museum. de doelgroep kinderen en hun ouders te trekken. huwelijksvoltrekking in Teylers Museum plaats- Daarnaast lanceerde Teylers Museum als eerste vond. Filmopnames in het museum werden gemaakt museum van Neder­land zijn eigen Tuk Tuk voor voor onder meer de NPS (onder andere Het het vervoer van badgasten van Zandvoort naar Teylers Museum kende in 2008 verschillende Klokhuis), VPRO (Verleden van Nederland), Bezoek van de Voorzitter van de Tweede Kamer en de Haarlem en terug. bijzondere bezoeken. Op 5 juni overhandigde de Teleac ( Het geheime boek van Anna Enquist), Commissaris der Koningin op de Rotonde. Voorafgaand aan de tentoonstelling De droom van heer R. Dijkgraaf, president van de KNAW, in de Veronica (Eyeopener) en RTVNH (Zigt). Teleac Piranesi. Eeuwig modern design werd in september Bezoek van de ambassadeur van Israël in de bibliotheek. Gehoorzaal het boek De Betacanon aan minister maakte een aflevering voor het radioprogramma 2007 een persreis naar New York georganiseerd. R. Plasterk. Dezelfde dag bracht ook de ambassa- Verre Verwanten in Teylers Museum. Filmopnames omroep Veronica in de bibliotheek. Marketing­ acties­ werden georganiseerd met de NS,

30 31 Bezoekersanalyse onder deze groep nog potentie is. Dat het muse- Om inzicht te krijgen in de naamsbekendheid, um ook een echt familiemuseum­ is, blijkt bij velen positionering en het beeld dat (potentiële) onbekend. In het communiceren van de vele kin- bezoekers hebben van het museum, en om de deractiviteiten die het museum organiseert, liggen uitvoering van het nieuwe beleidsplan met een daarom nog vele kansen besloten. nulmeting te beginnen, is in 2008 een onderzoek De meeste mensen die het museum eenmaal uitgevoerd door Motivaction research and strategy. bezocht hebben komen vaker. Dat een museum­ Het onderzoek is gehouden onder museumbezoe- bezoek alles te maken heeft met het delen van kers die woonachtig zijn in Haarlem en omgeving ervaringen blijkt wel uit het feit dat de meeste in een straal van 50 km. Uit het onderzoek blijkt bezoekers in het gezelschap van anderen komen. dat één op de tien museumbezoekers Teylers Het grootste deel bezoekt het museum met de Museum spontaan noemt op de vraag welke partner. Bezoekers zijn zeer positief over het musea men kent. Het museum staat daarmee in museum en de tijdelijke tentoonstellingen. Het de top 20, op een gedeelde plaats met het Frans gebouw en het museum als geheel worden door Hals Museum, Anne Frankhuis en Museum van bezoekers het meest gewaardeerd. Andere zaken Speelklok tot Pierement. Kenners van Teylers waarmee het museum succes boekt, zijn de vrien- Museum associëren het museum voornamelijk delijkheid van de medewerkers, de sfeer en de tij- de Museumkaart, de Volkskrant en Tableau. Bezoekers met oud, historisch, klassiek, schilderijen, tekeningen delijke tentoonstellingen. Alle tentoonstellingen Bij Foto­pioniers op wereldreis werden acties ge­- en prenten. De eigenschappen bezienswaardigheid scoren hoger dan een 7,5. Daarnaast blijkt dat de organiseerd met de Fotobond, de Volkskrant Bezoekersaantallen en goed passend in een dagje-uit vinden zij het exposities een belangrijke reden vormen voor en Tableau. De succesvolle verkoop van entree­ Teylers Museum werd in 2008 door 90.149 men- meest van toepassing op Teylers Museum. Niet- het herhaalbezoek. kaartjes door de VVV, die in 2007 is gestart, sen bezocht, bijna 16% meer dan het voorgaande bezoekers weten niet goed wat ze kunnen ver- Eigen publieksenquêtes tonen aan dat het beoog- werd in 2008 voortgezet. jaar. wachten van het museum. Na het lezen van een de publiek werd bereikt. 80% van de 28.000 Slechts drie keer eerder haalde het museum hoge- korte omschrijving van Teylers Museum geeft een bezoekers ten tijde van De droom van Piranesi. re bezoekersaantallen; in 2005 en 2006 met de op de vijf niet-kenners echter aan van plan te zijn Eeuwig modern design was specifiek geïnteresseerd Communicatie Michelangelo-tentoonstelling en in 1996 met de een bezoek te zullen brengen. Dit laat zien dat er in architectuur en design. De tentoonstelling opening van de nieuwe tentoonstellingsvleugel. Om de diverse publieksgroepen te informeren zet Teylers Museum verschillende middelen in. Rondleidingen en groepsbezoek Bezoekers per maand in 2008 (x 1000) Bezoekers per jaar vanaf 2003 (x 1000) 15 Naast specifieke reclame en pr-activiteiten per Naast 329 onderwijsgroepen (van basisschool tot 150 tentoonstelling en evenement, worden structureel en met wetenschappelijk onderwijs) met in totaal 12,5 140 kwartaalagenda’s en het kwartaalblad Teylers 6305 leerlingen en studenten, ontving het muse- 130 Magazijn geproduceerd en gedistribueerd. Het um 263 andere groepen (5261 personen) voor een 10 120 educatieve aanbod werd in presentaties onder rondleiding door de vaste opstelling, de biblio- 110 100 de aandacht gebracht van icc-ers (intern cultuur theek of een specifieke tentoonstelling. Daarmee 7,5 90 coördinatoren van basisscholen) en Pabostudenten. bedraagt het percentage groepsbezoek bijna 80 70 Tijdens de Uitmarkt in Amsterdam presenteerde 13% van het totale aantal bezoekers (2007: 12%). 5 60 het museum zijn lopende en toekomstige tentoon- 50 40 stellingen. 2,5 30 20 10

janfeb mrtapr mei jun julaug sepokt novdec 2003 2004 2005 2006 2007 2008

32 33 slaagde er in ruim een derde nieuw publiek te Expeditie Diepzee richtte zich op families met trekken en meer dan 70% sprak de intentie uit (klein)kinderen. Veel van de 25.621 mensen die tot herhaalbezoek. De expositie was goed voor de tentoonstelling bezochten voldeden aan dit Gebouw en collecties de stad Haarlem. Ruim 60% van de bezoekers gaf profiel. Het aantal kinderen in deze periode aan ook een bezoek te brengen aan een café, res- was 63% hoger dan in de rest van het jaar. taurant, de stad en/of winkels. Daarnaast werd in De tentoonstelling Fotopioniers op wereldreis trok meer dan 30% van de gevallen het bezoek gecom- 24.560 bezoekers. Uit een klein publieksonder- Gebouw bineerd met een bezoek aan een collega-museum zoek blijkt dat ruim 30% van de bezoekers voor of andere culturele instelling. De tentoonstelling het eerst naar Teylers Museum kwam. Het meren- Aan het historische ensemble van collecties, zelf en de audiotour werden gemiddeld met een deel van de bezoekers was tussen de 40 en 60 jaar inrichting en architectuur ontleent Teylers 8 gewaardeerd. oud en bezocht de expositie samen met de partner Museum zijn status als museum van nationaal (50%) of met de kinderen (ruim 17%). belang. Het gebouw wordt daarom beschouwd als integraal onderdeel van de museumcollectie. Beheer en behoud van dit unieke erfgoed is dan ook een belangrijk aandachtspunt. De collecties Overzicht groepsbezoek in 2008 en 2007 en gebouwen zijn eigendom van Teylers Sticht­ 2008 groepen 2007 groepen ing, opgericht na het overlijden van Pieter Teyler Educatie van der Hulst in 1778 om zijn testament uit te Basisschoolleerlingen vaste collectie 1552 120 1091 178 voeren. Het oudste gedeelte van het museum, de Basisschoolleerlingen tijdelijke tentoonstellingen 159 8 303 Ovale Zaal, stamt uit de 18de eeuw. De overige Leerlingen voortgezet onderwijs 1742 97 1906 30 ruimten kwamen gereed in de 19de eeuw en zijn Studenten hoger onderwijs en volwasseneducatie 2852 104 989 38 sindsdien zo goed als ongewijzigd. Alle histori- Totaal educatie 6305 329 4289 246 sche ruimten met hun authentieke inrichting zijn

museaal gezien van grote internationale betekenis. Rondleidingen en groepsbezoek Bij verhuur 4010 78 Bezoekers voor algemene/bibliotheek rondleiding of Eind 20ste eeuw zijn nieuwe vleugels met moderne tijdelijke tentoonstelling 1251 83 4491 203 faciliteiten aan het gebouw toegevoegd. Hoewel­ Totaal groepsbezoek 5261 263 5029 248 de afgelopen twintig jaar veel restauratiewerk is gedaan, werd het achterstallig onderhoud nooit Totaal aantal bezoekers in groepsverband 11566 592 9318 494 ingelopen. Dat de kosten voor restauratie en Details van de Ovale Zaal. groot onderhoud van monument noch interieur onder enige financiële regeling vielen, is altijd een waren hierbij de belangrijkste parameters. Het groot punt van zorg geweest. Tot grote vreugde museum zelf ondernam ook de nodige activiteiten Overzicht bezoekers publieksactiviteiten van het museum komt het ministerie van OCW om geld bijeen te krijgen voor noodzakelijke res- 2008 groepen 2007 groepen hier vanaf 1 januari 2009 in tegemoet. Het muse- tauraties. Het tweede Teyler Galadiner in novem- Publieksactiviteiten um ontvangt vanaf dan jaarlijks een extra bijdrage ber, ten behoeve van de restauratie van de Ovale Deelnemers Kunst & Vliegwerk regulier 572 37 510 33 voor restauratie en groot onderhoud. Voor 2008 Zaal, is hier een mooi voorbeeld van. Deelnemers vakantieworkshops 763 263 12 Lezingen, excursies, inleidingen, evenementen 1397 2266 betekende het echter nog dat het bouwkundig Medio 2008 werd de restauratie van de mozaïek- Bezoekers Museumweekend 1021 963 onderhoud, in samenwerking met vakbekwame vloer in de Instrumentenzaal na een intensief Totaal publieksactiviteiten 3753 4002 aan­nemers en bouwvakkers, primair gericht was vooronderzoek afgerond. De zaal werd daarmee op de conservering van de monumentale gebou- in oude luister hersteld. In november werd de wen. De urgentie en financiële mogelijkheden restauratie van de Sterrenwacht naar volle tevre-

34 35 denheid voltooid. Daarnaast is in het afgelopen instrumenthistorisch oogpunt een referentie­ grafeerd, gewogen en voorzien van achterkant­ jaar veel aandacht besteed aan de daken van de collectie van mondiale betekenis. bescherming en alarm. Tot slot werden in het Oudbouw om mogelijke lekkages te voorkomen. kabinet der Kunstverzamelingen diverse oefe­ In 2008 is uitvoerig historisch en bouwkundig De collectie van de Kunstverzamelingen bestaat ningen collectiehulpverlening gehouden. onderzoek gedaan naar de staat van de Ovale in hoofdzaak uit tekeningen (ruim 10.000), pren- Zaal. De resultaten van de analyse vielen niet ten (circa 27.000) en schilderijen (326) en is in mee: de conditie van de ruimte is aanzienlijk de loop van meer dan twee eeuwen opgebouwd. Onderzoek slechter dan gedacht. In 2009 beginnen diverse De verzameling oude tekeningen van de Neder­ restauratiewerkzaamheden in dit deel van het landse en Italiaanse scholen is van internationale Voor de tentoonstelling Fotopioniers op wereldreis museum dat in het zelfde jaar zijn 225ste verjaar- betekenis; de collectie 19de-eeuwse Nederlandse onderzocht gastconservator drs. Mattie Boom dag zal vieren. Gezien de slechte staat zal het schilderijen behoort tot de voornaamste in het van het Rijksmuseum Amsterdam boeken uit volledig herstel van de zaal echter langer op zich land. Voortbouwend op de ver­zamelgeschiedenis Teylers bibliotheek. Zij ontdekte enkele bijzonder laten wachten. Pas in 2011 verwacht het museum van het museum, verwerft Teylers Museum sinds zeld­zame boeken met zeer vroege reisfoto’s zoals de Ovale Zaal weer in volle glorie te kunnen ruim twintig jaar weer eigentijdse tekeningen, Pierre Trémaux’ Voyage au Soudan oriental et dans presenteren. hierin gesteund door de Stichting Vrienden. banden uit de 17de, 18de en vroege 20ste eeuw. l’Afrique septentrionale executés de 1847 à 1854. Met het aanstellen van een klimaatdeskundige op Het kabinet beschikt over twee Schilderijenzalen, Sinds 1987 vormen de banden een vrijwel afge­ Kunstschrift publiceerde hierover uitvoerig. de post van gebouwbeheerder hoopt het museum waarin de voornaamste werken in een vaste op- sloten fonds. Drs. Emilie den Tonkelaar ordende de archief- het energieverbruik te verlagen. De verwarmings- stelling te zien zijn. In het Prentenkabinet en in de Vooral de vele prachtig geïllustreerde en inge- stukken die betrekking hebben op de 37 schilde­ installaties in het kantoor- en depotgebouw zullen Prenten­ molen­ in de Eerste Schilderijenzaal zijn kleurde boeken uit de hoogtijdagen van de rijen die in 1966 werden afgestoten. Waar moge- in dat licht ook onder de loep worden genomen. wisselende presentaties van werken op papier te beschrijvende plant- en dierkunde maken deze lijk actualiseerde zij de stukken door op zoek te zien. bibliotheek tot een voor Nederland unieke gaan naar de huidige verblijfplaatsen van de wer- collectie. Een selectie uit het eigen bezit wordt ken. Haar resultaten zullen worden gebruikt voor De vijf collecties De collectie munten en penningen heeft de ver­ met regelmaat getoond in het Boekenkabinet. de op stapel staande schilderijencatalogus. zameling van stichter Pieter Teyler als basis. In In het Paleontologisch-mineralogisch kabinet Het Paleontologisch-mineralogisch kabinet omvat de 19de eeuw werd de collectie uitgebreid met werd ontdekt dat er een bijzondere 18de-eeuwse circa 75.000 fossielen en 12.000 mineralen en penningen die betrekking hebben op de Neder- Behoud en beheer veilingcatalogus is in de Smithonian Library te gesteenten uit de gehele wereld, waaronder een landse (kunst)geschiedenis. Twee legaten maak- Washington. Veel van de daarin te koop aangebo- aantal holotypen, exemplaren waaraan de eerste ten de verzameling belangrijk op het terrein van Voor het kabinet der Kunstverzamelingen werden den objecten werden door Martinus van Marum wetenschappelijke beschrijving is gewijd, en de munten van Gelderland en West-Friesland. in 2008 circa 130 tekeningen en 70 prenten gecon- aangekocht en vormen daarmee­ de basis van het ander referentiemateriaal. Een groot deel van de Tegen­­woor­dig zijn er in totaal ongeveer 13.500 serveerd of gerestaureerd. Naast de nieuwe aan- huidige kabinet. De catalogus maakt het nu moge- collectie is opgesteld in twee fossielenzalen en de penningen en munten. Enkele honderden daar-­ winsten betrof dit vooral 17de-eeuwse tekeningen lijk de herkomst van veel collectiestukken boven Ovale Zaal. Globaal gesproken is de wijze waarop van zijn permanent voor het publiek te zien in van Nederlandse meesters en grafiek uit de 19de tafel te halen. De resultaten zullen gebruikt wor- de objecten zijn gepresenteerd onveranderd het Numis­matisch kabinet. Daarnaast worden eeuw. Om de restauratie van de ruggen van de den voor het onderzoek dat conservator Bert gebleven sinds het einde van de 19de eeuw. jaarlijks twee wisselende presentaties gemaakt negendelige atlas van Blaeu mogelijk te maken, Sliggers zal verrichten ten behoeve van zijn pro- in de Penning- en Muntenvitrine, gebaseerd op werd een begin gemaakt met een onderzoeks- en motie, waartoe hij in 2008 werd toegelaten aan de Het Fysisch kabinet bestaat uit een collectie van de collectie in het depot. restauratieproject. Daarnaast werden twee 18de- Universiteit Leiden. circa 1500 onderzoeks- en demonstratie-instru- eeuwse tekeningenalbums gerestaureerd. menten, bijeengebracht door de achtereenvolgen- Het verzamelgebied van de Natuurwetenschap­ Wybrand Hendriks’ Bloemstilleven in de Eerste Al sinds 1928 prijst het museum zich gelukkig met de beheerders. Onder hen bevonden zich eminen- pelijke Bibliotheek beslaat de botanische, zoölo­ Schilderijenzaal werd voorzien van museumglas. de Teyler leerstoel Geschiedenis van de Natuur­ te geleerden zoals M. van Marum (1784 tot 1837), gische, paleontologische en geologische litera- Daarnaast startte in 2008 een grootscheepse actie wetenschappen aan de Universiteit Leiden. Prof. J.G.S. van Breda (1839 tot 1864) en prof. dr. H.A. tuur, ofwel de ‘natuurlijke historie’. Het betreft waarbij alle schilderijen op zaal worden gecontro- dr. Frans van Lunteren bezet sinds 1 september Lorentz (1909 tot 1928). De verzameling is vanuit circa 25.000 boekbanden en 100.000 tijdschrift- leerd, schoongemaakt, op hoge resolutie gefoto- 2007 de leerstoel. Van Lunteren richt zijn onder-

36 37 zoek op de geschiedenis van de Nederlandse van een master thesis. Twee andere personen natuurwetenschappen tussen 1815 en 1940 en onderzochten anamorfoscopen om uiteindelijk op Teylers Museum in het bijzonder, waarbij de een replica te kunnen vervaardigen. De overige wisselwerking tussen wetenschap en maatschap- bezoekers richtten zich op het verkrijgen van pij het uitgangspunt is. Binnen de leerstoel is inzicht in andere instrumenten en technieken sinds 1 december Martin Weiss als promovendus die Teylers Museum rijk is. werkzaam. Hij houdt zich eveneens bezig met de De collectie prenten en tekeningen en de hand­ geschiedenis­ van Teylers Museum. De ontwikke- bibliotheek van de Kunstverzamelingen werd ling van een 18de-eeuws onderzoeksinstituut naar geraadpleegd door onderzoekers uit binnen- een museum zoals we dat nu kennen zal worden en buitenland, studenten kunstgeschiedenis, geplaatst in een internationale context. kunstenaars en andere geïnteresseerden. Dit waren 69 individuele bezoekers en 80 bezoekers Gedigitaliseerd boek in groepsverband. Hiertussen bevonden zich voor het STERNA project Raadpleging van de collectie onder meer conservatoren van binnen- en buiten- op een computerscherm. landse musea als het Louvre in Parijs en het Het museum ontvangt geregeld onderzoekers uit Metro­poli­tan Museum in New York, die onder- binnen- en buitenland, die delen van de collecties zoek deden naar respectievelijk de 18de-eeuwse enkele kunstenaars inspiratie uit de boeken van Alle 13.500 penningen en munten waren in 2008 komen bestuderen ter voorbereiding van een kunstenaar Jean-Pierre Houël en kunstenaars uit Teylers Museum. Zo boog Co Aarts zich over digitaal gefotografeerd. Circa 10.000 foto’s wer- wetenschappelijke publicatie of tentoonstelling. de school van Fontainebleau. Een bijzondere boeken met Zuid-Amerikaanse indianen. den bewerkt teneinde afbeeldingen en digitale De collectie van het Paleontologisch-minera­ bezoeker was een nazaat van de schilder Johan beschrijvingen aan elkaar te kunnen koppelen. logisch kabinet werd meerdere malen bezocht Barthold Jongkind, die werk kwam bekijken van In 2009 wordt dit proces afgerond en zullen de door studenten biologie van de Universiteit zijn voorvader. Het papierrestauratieatelier ont- Digitalisering objecten voor iedereen te zien zijn via het inter- Leiden. Daarnaast werd door dr. Evegenii van ving 41 bezoekers uit binnen- en buitenland, net. de Geolo­gische Faculteit van de Saratov State waaronder collega’s van het Stedelijk Museum De verschillende collectieonderdelen worden University onderzoek gedaan naar fossiele vissen. en het Rijksmuseum in Amsterdam, het National­ volgens een langlopend onderhoudsplan geïnven- De basisregistratie van de Natuurweten­schappe­ Student Pepijn Kamminga (van de Universiteit Museet Stockholm en de Princeton University tariseerd, geconserveerd en voor het publiek lijke Bibliotheek werd uitgebreid en bevatte aan Leiden) verrichtte onder supervisie van John de New Jersey. De collectie van het Numismatisch toegankelijk gemaakt door onder meer digitali­ het einde van dit verslagjaar 20.216 boektitels, alle Vos van Naturalis onderzoek naar het aanwezige kabinet werd geraadpleegd door onderzoekers sering. De collecties paleontologie-mineralogie, 5.583 tijdschriftentitels en 6.306 titels van artike- ichtyosaurier-materiaal in de collectie van Teylers ten behoeve van Cornelis Costerman en de instrumenten, numismatiek en bibliotheek zijn len. De controle op de tijdschrifteninvoer kon in Museum. Dit resulteerde in nieuwe determinaties penningen van Holtzhey. Een stagiaire van het voor 100% in tekst geregistreerd. De beschrijving 2008 afgerond worden. en een volledigere naamgeving. Constantijn Allard Pierson Museum bezocht het Munten- van de verzameling prenten en tekeningen binnen Mennes van dezelfde universiteit analyseerde en Penningenkabinet voor haar onderzoek naar de afdeling Kunstverzamelingen omvat thans Het museum startte in 2008 met het door de onder begeleiding van prof. Van Lunteren de beheer en behoud van museale collecties. beschrijvingen van circa 96% van de totale col­ Europese Commissie gesubsidieerde STERNA paleontologische lezingen die Martinus van In de Leeszaal van de Natuurwetenschappelijke lectie van de Kunstverzamelingen. Dit houdt in project (Semantic web-based Thematic European Marum rond 1800 in Haarlem hield. Uit zijn Biblio­theek werd onderzoek gedaan door 67 per- dat 36.500 kunstwerken aan het eind van het jaar Reference Network Application). Het project is het onderzoek, dat nog steeds loopt, is onder andere sonen naar onder meer: de atlassen van Ottens, waren omschreven in het digitale registratie­ initiatief van twaalf natuurhistorische musea en gebleken dat Van Marum de Franse vergelijkend Ogier de Gombaud, vroege jaargangen van systeem. 4.285 werken hiervan zijn tevens voor- andere instellingen in Europa die informatie over anatoom George Cuvier in grote lijnen volgt waar Journal de Physique, Verhandelingen van Teylers zien van een afbeelding. Alle 350 objecten in de biodiversiteit, de dierenwereld en de natuur in het het gaat om het uitsterven van soorten. Tweede Genootschap, Paardenboeken ten behoeve Instru­mentenzaal die in 2007 in ‘roundshoot’ algemeen verzamelen en beheren. Doel is om alle Het Fysisch kabinet werd bezocht en geraad- van een promotie en Beslers Hortus Eystettensis in werden gefotografeerd zijn in 2008 ontsloten gegevens van vogels van de deelnemende organi- pleegd door een veertigtal personen. Het bezoek verband met de tentoonstelling en de bijbehoren- via een aparte website: www.instrumentenzaal. saties samen te voegen in een door een netwerk was in een specifiek geval gericht op het schrijven de catalogus Merian & Dochters. Daarnaast putten teylers­museum.nl verbonden informatieomgeving. Teylers Museum

38 39 rijke lacune in het overzicht schilderijkunst van zich uit met de uit 1633 daterende Apologica pro Museum Slager te Den Bosch kreeg een portret de 19de eeuw. De verwerving van het schilderij commentationibus Philippi Lansbergii in motum van Petrus Slager voor langere tijd te leen. was mogelijk dankzij de steun van de BankGiro terrae diurnum & annuum, een schenking van De Natuurwetenschappelijke Bibliotheek leende Loterij. de heer T.B. Hagendoorn. het Rembrandthuis te Amsterdam de geïllustreer- Bij de oude tekenkunst kon vooral de collectie laat de publicatie Hortus Eystettensis van Basilius Besler 16de- en vroeg 17de-eeuwse Nederlandse kunst Een volledige lijst van aanwinsten staat in uit 1613. aanzienlijk worden uitgebreid. Met de vereende bijlage 3. Het Paleontologisch-mineralogisch kabinet heeft krachten van de Vereniging Rembrandt, in 2008 een replica van de zondvloedmens in bruik- de Mondriaan Stichting, de heer M. de Clercq en leen gegeven ten behoeve van de tentoonstelling De ver­ Wat heet mooi Hoofdconservator Michiel Plomp presenteert de nieuwe eigen middelen kon het fraaie glasontwerp Elders gepresenteerd in het Natuurmuseum Brabant in aanwinst bij De Wereld Draait Door. nieling van het altaar van Baäl van Pieter Aertsen Tilburg. Ter gelegenheid van de 150ste verjaardag worden aangekocht. De heer M. de Clercq schonk In 2008 werden door de afdeling Kunstverzame­ van Dubois gingen veertien fossiele botten uit het museum verder vier oude Nederlandse teke- lingen zeventig objecten in bruikleen afgestaan Tegelen naar de expositie Professor Eugene Dubois digitaliseerde in 2008 circa 40 vogel­boeken uit de ningen, waaronder werk van David Vinckboons, aan musea in binnen- en buitenland (respectieve- van Stichting Studiegroep Leudal in Haelen. 18de en 19de eeuw. In 2010 zal de database met Crispijn van den Broeck en Adriaen van de Venne. lijk 59 en 11 objecten). Twaalf tekeningen en twee Het Numismatisch kabinet leende de Afdeling ongeveer 10.000 afbeeldingen van Teylers De heer M. Warshaw verrijkte de verzameling schetsboeken werden uitgeleend aan het Cobra Bijzondere Collecties van de Universiteit van Museum publiek toegankelijk zijn via internet. met een werk van Frans Floris. Uit de collectie Museum in Amstelveen voor de tentoonstelling Amsterdam een gouden penning voor de tentoon- van prof. dr. I.Q. van Regteren Altena kreeg het Wim de Haan. Acht prenten en twee tekeningen stelling Romeyn de Hooghe. Ook dit jaar bleek uit de accountantscontrole museum de imposante natuurtekening Studie van van diverse kunstenaars werden aan de Nieuwe dat de voorwerpen en de collectieadministratie een boomstronk en plant op een muur van Jacques Kerk Amsterdam in bruikleen gegeven ten behoe- Een volledige lijst van inkomende en uitgaande volledig sluitend zijn. de Gheyn II. Het werk werd door de Staat der ve van de expositie Black is beautiful. Het CODA bruiklenen staat in bijlage 4. Nederlanden in lang­­durige bruikleen gegeven te Apeldoorn kreeg voor de tentoonstelling in het kader van de regeling ‘successie in natura’. De ontdekking van Nederland een schilderij van Bijzondere aanwinsten De late 20ste en vroege 21ste eeuw werd versterkt Jan Weissenbruch te leen. Tot de buitenlandse met 16 tekeningen, waaronder­ werken van Koen bruiklenen behoorden een tekening van Antonio Dankzij extra financiële middelen van de Vermeulen, Robbie Cornelissen,­ David Correggio en een tekening van Jan Lievens. BankGiro Loterij heeft Teylers Museum voor het Pepperstein, Frédéric Cochin en Hans de Wit. De eerste tekening was te zien in de expositie eerst in lange tijd weer een aankoopbudget. De tekeningen konden verworven worden mede Correggio e l’ antico in Villa Borghese te Rome, Schenkingen vormen een belangrijke bron van dankzij de Stichting Vrienden van Teylers de tweede in de National Gallery of Art in aanwinsten voor alle collectiegebieden. De voort- Museum. Washington tijdens Jan Lievens. A Dutch Master zetting van Teylers’ traditie om eigentijdse teken- Het Numismatisch kabinet kreeg eind 2008 de Rediscovered. In België werden verschillende wer- kunst te verzamelen is van groot belang om het collectie Roodenburg in bruikleen van de stich- ken in bruikleen gegeven. Voor de tentoonstelling contact met hedendaagse kunstenaars te blijven ting Roodenburg van Looy. Van de circa 1.400 Stradanus (1523-1607). Hofkunstenaar van de Medici onderhouden. Andere aanwinsten zijn vooral munten zijn met name de noodmunten en mun- in het Groeninge Museum in Brugge werden bedoeld om historische lacunes in de collectiege- ten van het graafschap en de provincie Holland twee tekeningen van de betreffende kunstenaar bieden op te vullen. een welkome aanvulling op de museumcollectie. uitgeleend. Drie tekeningen van Gils Neyts wer- De munten- en penningenverzameling werd ver- den geleend door het Musée des Arts anciens De afdeling Kunstverzamelingen kan terugkijken der uitgebreid met een gouden, zilveren en bron- du Namurois voor de expositie Gillis Neyts, un op een vruchtbaar jaar. Met de aankoop van zen penning van de heer J.G. Berkhout. Mevrouw paysagiste brabançon. Wintergezicht met schaatsers (1864) van Johan E.J. Zetteler schonk het kabinet twee erepennin- Een schilderij van Geraldine van de Sande Barthold Jongkind ging in 2008 een lang gekoes- gen van de gemeente Haarlem. Bakhuyzen werd voor langere tijd uitgeleend Een inkomend bruikleen voor de tentoonstelling terde wens in vervulling. Het werk vult een belang- De Natuurwetenschappelijke Bibliotheek breidde aan de Hollandse Maatschappij te Haarlem. over Piranesi.

40 41 komen werken in Het Lab. De winkel is versterkt met twee nieuwe vrijwilligers: Lenie Shumm Personeel en Lucie Gebing. Irene Blom, Meliha Tutak en Machteld Rogaar voegden zich bij de groep freelance rondleiders van het museum.

Formatie geassisteerd bij de tentoon­stelling Tekeningen uit Emilia. Nanda Meijer was eveneens tijdelijk Stagiaires Het totale aantal FTE’s in dienst van het museum in dienst op de afdeling Kunst­verzamelingen. op 31 december 2008 was 31,4 (39 personen). Zij digitaliseerde inventarisatiekaarten. Hans Verschillende stagiaires waren dit jaar actief op Daarnaast zijn er nog 3,6 FTE’s (6 personen) Gramberg, die meer dan vijf jaar werkzaam was diverse afdelingen, afkomstig van instellingen met beveiliging. Tijdens het jaarlijkse congres van in het kader van diverse werkgelegenheidsregelin- op de afdeling Publieks­zaken, werd hoofd als het ECL Haarlem, de Reinwardt Academie The International Commitee for Museum Security gen. Teylers Museum prijst de grote inzet van Communicatie van Museum de Amstel­kring Amster­dam, het ICN Amsterdam en de (ICMS) is een risicoanalyse gemaakt van Teylers het personeel en de vrijwilligers: in vergelijking (Ons’ Lieve Heer op Solder). Froukje Budding Fachhoch­schule Keulen. Museum. De beveiliging van het museum bleek met andere musea worden vele activiteiten door werd in november de nieuwe medewer­ ker­ goed op orde te zijn. weinigen uitgevoerd. Communicatie. Oud-stagiaire Coco Groothuis In het kader van het opleidingsproject Beveiliger Alle noodzakelijke vergunningen op het gebied Wanneer de grote groep vrijwilligers en rond­ voerde een aantal maal een publieksonderzoek uit II in Haarlem bood Teylers Museum aspirant van milieu-inspectie en de brandveiligheid wer- leiders wordt meegerekend, zijn er circa 120 voor de afdeling Publiekszaken. Per 1 september beveiligers een aantal stageplaatsen aan. Doel is den dit jaar wederom verstrekt. personen werkzaam in het museum. Het ziekte- is Jan Pelsdonk drie dagen per week werkzaam als langdurig werkzoekenden de mogelijkheid te verzuim in 2008 was 6,73% tegenover 3,98% conservator van het Numismatisch kabinet, naast bieden een vak te leren en diploma’s te halen en in 2007. Het verzuim is gestegen door twee zijn werk bij het Geldmuseum in Utrecht. Op de daarmee een betere positie op de arbeidsmarkt Ondernemingsraad langere ziektegevallen. Geen van deze gevallen afdeling Bedrijfsvoering werd directiesecretaresse te krijgen. Het project staat onder leiding van was arbeidsgebonden verzuim. Renske Compagner tijdens haar zwangerschaps- SCDW (Stichting Culturele Detachering Werk­ verlof vervangen door Anneke Vogel. Museum­ zoekenden) en is een samenwerkingsverband met In 2008 is op initiatief van de OR een nieuw docent Lonneke Oostdam is vanaf februari inval- de Gemeente Haarlem, Paswerk, Frans Hals ouderenbeleid tot stand gekomen. Daarnaast was Personele veranderingen ster geworden bij de Kunst & Vliegwerk-work- Museum en Teylers Museum. In 2008 hebben de er onder andere aandacht voor het nieuwe dienst­ shops. Afscheid werd er genomen van rondleider meeste stagiairs hun theoriediploma gehaald. rooster van de afdeling Beveiliging, het beleids- Na 18 jaar als hoofd Interne Zaken te hebben en winkelvrijwilliger Gerard Schuitemaker. De plan 2009-2012 en de positie van stagiaires. De gewerkt, nam Otto Brix afscheid van het museum. museumwinkel moest tevens Wianda Vogelzang werkdruk en het verbeteren van de interne com- Onder zijn supervisie kwamen alle restauraties als vrijwilliger laten gaan. Rondleider Margriet Veiligheid en beveiliging municatie bleven ook in 2008 aandachts­punten. en verbouwingen, waaronder de nieuwbouw in Idenburg verliet na meer dan 18 jaar het museum. In het kader van dit laatste is, op initiatief van de 1996, tot stand. Ruud van Zutphen nam in 2008 Op de afdeling Publiekszaken­ vertrok Annelies OR en in overleg met de directie, gestart met een zijn taken over. Frank van der Velden, vanaf 1992 Hoogland als vrijwilliger. Zij blijft werkzaam als Dankzij extra financiële middelen van het minis­ nieuwe opzet van het informele personeelsover- werkzaam op de afdeling Kunstverzame­lingen en rondleider. Vrijwilliger Lidy Willems versterkt terie van OCW werd in 2005 gestart met het ver- leg. Twee OR-leden namen deel aan het landelijke vanaf 2004 conservator Tentoonstellingen, zette vanaf eind 2008 de afdeling Publiekszaken. beteren van de beveiligingsstructuur. Eind 2008 overleg voor de nieuwe CAO. zijn loopbaan voort als hoofd Collecties in het Voor de begeleiding van het nieuwe programma is een nieuw inbraaksysteem geïnstalleerd. Ten Het overleg met de directie vond vier maal plaats. Fries Museum. Terry van Druten heeft zijn plaats Blitstour lang Het Lab zijn zeven leerlingen van behoeve van de veiligheid is tevens een nieuw De raad vergaderde tien keer. ingenomen. Op dezelfde afdeling heeft Emilie ECL Haarlem aangenomen (Bob van Kuik, portofoonsysteem geïmplementeerd. Het onder- den Tonkelaar het team voor enkele maanden Marthe Stevens, Margriet Lamers, Charlotte linge bereik in het museumcomplex is daarmee De samenstelling van de OR was in 2008 als volgt: versterkt. Zij deed onderzoek naar de archiefstuk- Korver, Jorinde Scholten, Marieke Brüggemann verbeterd. Daarnaast is het rooster van de beveili- Mevr. drs. F. Kroon, voorzitter ken van de schilderijen die in 1966 zijn afgestoten en Martina Groenemeijer). Zij zullen op oproep- gers herzien. Facilitaire en dienstverlenende taken F. Loerakker, lid door het museum. Giulia Franceschini heeft basis werken. Wim Koops is als vrijwilliger kunnen nu gemakkelijker worden gecombineerd Mevr. B. de Koning, secretaris

42 43 Verhouding subsidie OCW en eigen Uitgave naar functie 2008 inkomsten 2008 1% Financieel verslag 9% 23% 32%

Verslag van de Raad van van september weer kunnen bijwonen. 25% Toezicht Centraal in de vergaderingen van dit jaar stond het beleidsplan 2009-2012. De jaarrekening 2007 werd door de Raad vast­ De Raad van Toezicht is zeer verheugd dat het gesteld na plenaire behandeling en een gesprek 68% 6% ministerie van OCW vanaf 2009 een bedrag van van de penningmeester met de accountant. 36% 500.000 euro heeft toegekend ten behoeve van De begroting 2009 werd eveneens na plenaire Ministerie van OCW Vaste presentatie restauratie en het onderhoud van het museum­ behandeling door de Raad vastgesteld. Eigen inkomsten Tijdelijke presentatie gebouw. De Raad is bijzonder erkentelijk voor De besprekingen hierover met de directeur heb- Onderzoek en registratie de bijdrage in dit kader van 150.000 euro van ben geleid tot de vaststelling van het algemene Conserveren, restaureren Teylers Museum Stichting ondanks de verslechte- beleid in de raadsvergadering van 17 september Verwerven en afstoten rende economische en financiële situatie. Door 2008. Onderzoek en documentatie deze beide belangrijke bijdragen kon de instand- De heer mr. C.G.A. van Wijk heeft afscheid Toelichting op de houding van het monumentale gebouw waarin genomen van de Raad nadat hij de maximale Teylers is gehuisvest blijvend gewaarborgd wor- termijn zitting heeft genomen. De heer Van Wijk, jaarrekening 2008 den. uitgever van beroep en bovendien lid van het directorium van Teylers Stichting is een actief lid Dankzij extra bijdragen van de BankGiro Loterij, Winkel Het is het museum weer gelukt drie interessante van de Haarlemse gemeenschap. Hij heeft zich Vereniging Rembrandt, de Mondriaan Stichting tentoonstellingen te maken. Van de ontwerpen met raad en daad voor het museum ingezet en zal en particulieren waren de inkomsten aanzienlijk De winkel van Teylers Museum, Kunst & Natuur, van Piranesi tot de monsters uit de Diepzee en dat in zijn functie als lid van het directorium van hoger dan begroot. Daarnaast ontving het muse- is een commerciële activiteit van het museum die de eerste foto’s van de piramides van Gizeh. Teylers Stichting blijven doen. um een legaat. Door het hoge bezoekersaantal uitsluitend kan draaien dankzij de vrijwilligers. Zowel de tentoonstelling De droom van Piranesi. De heer Van Wijk wordt opgevolgd door de heer stegen de inkomsten uit entreegelden met meer Het vaste assortiment met catalogi, kunstboeken, Eeuwig modern design als de tentoonstelling over mr. J.J. van Es, advocaat te Amsterdam, wonende dan 25%. De commerciële activiteiten leverden ansichtkaarten, mineralen, fossielen en educatief de vroege reisfotografie waren succesvolle samen- in de regio Kennemerland en directeur van eveneens meer inkomsten op. Het Galadiner speelgoed wordt voor een deel steeds aangepast werkingsverbanden met het Rijksmuseum Teylers Stichting. zorgde voor een extra bedrag van meer dan aan het tentoonstellingsonderwerp. Zo werden Amsterdam. De tentoonstelling over de diepzee 140.000 euro. Toch was het exploitatiesaldo in 2008 sieraden aangeboden van kunstenaars van was gericht op gezinnen en het verheugt de Raad De Raad van Toezicht van de Stichting tot Beheer negatief. De achterstanden op het gebied van het Haarlems Sieraad Collectief die tegelijkertijd dat met name tijdens deze tentoonstelling meer en Instandhouding van Teylers Museum: restauraties en onderhoud waren hier, net als werk in de Penningvitrine exposeerden. jeugd het museum heeft bezocht. Mr. J.M. Boll, voorzitter in 2007, debet aan. De verwachting is dat de De opbrengsten uit de verkoop van fossielen en Drs. K.J. Storm, vice-voorzitter negatieve exploitatieresultaten dankzij financiële mineralen en speelgoed steeg in 2008. De omzet De Raad van Toezicht is in het verslagjaar vier en penningmeester toezeggingen van het ministerie van OCW en per volwassen bezoeker bedroeg in 2008 2,93 euro keer in vergadering bijeen geweest. De voor­- Mevr. drs. J.R. Beets-Hehewerth Teylers Stichting voor de periode 2009-2012, tegenover 3,74 euro in 2007. De uitzonderlijk zitter hield regelmatig contact met directeur Prof. dr. R.H. Dijkgraaf kunnen worden omgebogen. Bij de jaarrekening hoge verkoop van ansichtkaarten en catalogi Marjan Scharloo. Na een lange tijd met gezond-­ Mr. J.J. van Es is door de accountant een goedkeurende verkla- bij de Audubon- en Linnaeustentoonstelling in heids­problemen te hebben gekampt heeft ring afgegeven. 2007, is mogelijk een verklaring voor de gedaalde mevrouw Beets-Hehewerth de raadsvergadering omzet.

44 45 Financieel overzicht Stichtingen Exploitatierekening 2008 2007

baten (in 7) Subsidies 2.433.347 2.361.469 Eigen inkomsten 1.477.816 1.118.737 Vrijval uit voorzieningen 497.985 682.344 Teylers Stichting Gelieerde Stichtingen 4.409.148 4.162.550 De door Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) Teylers Museum Fonds

bij testament in het leven geroepen Teylers Stich­ lasten (in 7) ting, ter ondersteuning van behoeftigen en ter De doelstellingen van het Fonds zijn het bevorde- Personeelskosten 1.754.809 1.676.990 aanmoediging van godsdienst, wetenschap en ren van het zelfstandig voortbestaan van Teylers Afschrijvingen 501.619 526.699 kunst, is eigenaar van het gebouw en de collecties Museum en het stimuleren van het bezoek aan Huur/beveiliging 177.371 180.133 van Teylers Museum. De stichting is ook verant- Teylers Museum door een zo breed mogelijk Aankopen 298.000 35.631 woordelijk voor Teylers Hofje, de twee reeds in publiek. Dit doel tracht het Fonds te bereiken Overige lasten 1.756.110 1.627.558 Teylers testament genoemde genootschappen, door onder andere het bijeenbrengen en beheren 4.487.909 4.047.011 te weten het Godgeleerd Genootschap en het van een kapitaal en het aanwenden van een deel Tweede Genootschap, en voor de Teyler leerstoel van de inkomsten uit dit kapitaal ten behoeve van Baten/lasten voorgaande jaren 25.192 526- aan de Universiteit Leiden. projecten van Teylers Museum. Het aantal vaste Mutatie aankoopfonds 1.184- 165.065- Teylers Stichting heeft sinds 1981, nadat Teylers schenkers aan het Fonds nam toe van 56 in 2007

Museum erkend werd als museum van nationaal tot 64 in 2008. Resultaat 54.753- 50.052- belang, het beheer van het museum door middel van een convenant overgedragen aan de Stichting In het kader van de tentoonstelling De droom van tot Beheer en Instandhouding van Teylers Piranesi. Eeuwig modern design werd een bijzondere Balans per 31-12-2008 31-12-2007 Museum. reis naar Venetië en Rome georganiseerd. debet (in 7) Teylers Stichting wordt, zoals in het testament Begunstigers kregen de kans om onder leiding Vaste activa 5.026.632 5.189.320 ­bepaald, bestuurd door een college van vijf van conservator Frank van der Vel­den paleizen, Vlottende activa 195.345 195.187 directeuren. In 2008 hadden hierin zitting: musea en andere gebouwen te bezoeken. Vorderingen 575.851 244.142 Mevr. drs. J.R. Beets-Hehewerth Liquide middelen 835.592 1.161.174 Mr. J.J. van Es De jaarlijkse Sterrenwachtbijeenkomst werd Mr. J.E. Trip, penningmeester gehouden op 13 oktober en stond in het teken van 6.633.420 6.789.823 Mevr. R.A.M. van Voorst van Beest-Gunst, de tentoonstelling Fotopioniers op wereldreis, een credit (in 7) secretaris samenwerkingsproject tussen Teylers Museum en Eigen Vermogen 305.285 322.784 Mr. C.G.A. van Wijk, presiderend directeur het Rijksmuseum Amsterdam. Sterrenwacht­leden Bestemmingsfonds OCW 18.981 56.235 en hun introducés konden onder andere kijken Egalisatiereserve * 4.819.026 5.052.736 naar een demonstratie van 19de-eeuwse stereo­ Aankoopfonds 66.483 165.065 foto’s van Wim van Keulen en camera’s van Luc Voorzieningen 506.937 334.177 Verkoren uit dezelfde periode. Daarnaast konden Kortlopende schulden 916.707 858.826 de gasten achter een zogenaamde pianola gaan zitten om zelf de bijeenkomst van toepasselijke 6.633.420 6.789.823 pianomuziek te voorzien. Het was een geani­ * De hoogte van de Egalisatiereserve 7 4.819.026 heeft voor het overgrote deel betrekking op reeds gedane uitgaven inzake meerde bijeenkomst. projecten uit het verleden zoals de nieuwbouw van 1996. Elk jaar worden de afschrijvingen hierop in mindering gebracht.

46 47 Op 20 oktober werd een kunstbeschouwing Stichting Vrienden van Op 14 oktober werd de jaarlijkse Vrienden­ ge­organiseerd in de Grote Herenkamer, voor Teylers Museum excursie georganiseerd, dit keer naar de Oost­ een select gezelschap van die Sterrenwachtleden vaardersplassen met aansluitend een diner. die Teylers Museum al 10 jaren steunen. De Stichting Vrienden van Teylers Museum ondersteunt op vele manieren de activiteiten van De Najaarsvriendendag op 8 november 2008 Op 14 november werd voor de tweede keer sinds het museum en levert jaarlijks een bijdrage om stond in het teken van de tentoonstelling de oprichting van het Fonds een galadiner in het uitbreiding van de eigentijdse tekenkunst moge- Fotopioniers op wereldreis. Mattie Boom, conserva- museum georganiseerd, met als doel additionele lijk te maken. De Vrienden ondersteunen ook het tor van het Rijksmuseum en de tentoonstelling financiële ondersteuning te vinden voor de hoog- kwartaalblad Teylers Magazijn door middel van gaf een lezing. Aansluitend kregen Vrienden in nodige restauratie van de Ovale Zaal. Omdat het een gegarandeerde afname. Daarnaast bekostigt kleine groepen een kijkje achter de schermen. in december 2009 precies 225 jaar geleden is dat de Stichting de wekelijkse rondleiding Zwaan- in deze zaal de eerste proefnemingen werden Kleef-aan, een gratis tour langs de hoogtepunten Het bestuur van de Stichting Vrienden van Teylers gedaan met de grootste elektriseermachine ter van het museum op zondagmiddag. Tot slot is Museum kwam in 2008 zes maal bijeen. Jan Egter Het Galadiner in de Tweede Schilderijenzaal. wereld, is gekozen voor dit restauratieproject. de Stichting betrokken bij de jaarlijkse uit­gave van Wissekerke droeg in november de voorzitters- Ter gelegenheid van de avond, met een diner in in de Teylers Museum Reeks. hamer over aan Thomas van Grafhorst. Sophie de Schilderijenzaal, groepsbezoeken aan de bibli- van Ditzhuijzen droeg in april de secretarisfunctie otheek, een voordracht in de Gehoorzaal over het Mevr. mr. P.W.M. Borghouts-De Wolf msm, In oktober 2008 verscheen Van atlas tot route­ over aan Marjolein Adriaanse en verliet in onbekende heelal door Robbert Dijkgraaf en een voorzitter planner van Alexander Reeuwijk als tweede in november het bestuur. Het museum is de heer indrukwekkend recital van sopraan Eva Maria Ir. C. van Bladeren de Teylers Museum Reeks en als opvolger van Van Wissekerke en mevrouw Van Ditzhuijzen Westbroek in de Ovale Zaal, werd ruim 140.000 Mevr. mr. A.M. Davina Vonken en schokken. De reeks belicht elk jaar een zeer dankbaar voor hun bijdragen. De samen­ euro gedoneerd die geheel ten goede komen aan Mr. J.J. van Es, namens Teylers Stichting ander deel van de collectie van Teylers Museum. stelling is eind december 2008 als volgt: het herstel van deze oudste zaal van het museum. H. Gobes Drs. T.W. van Grafhorst, voorzitter Dankzij de belangeloze inzet van velen, waar­ Mr. Th. W. van Grafhorst Het jaar 2008 werd afgesloten met 1274 Vrienden, Drs. A.V. Schippers, penningmeester onder mevrouw M. Toussaint, werd het gala Mevr. G.A. Lindenbergh-Sluis waarvan er 202 Vriend voor het Leven zijn. Mevr. M.I. Adriaanse, secretaris een groot succes. Mr J.E. Trip, namens Teylers Stichting Mevr. drs. M. Th. Naber, lid namens het museum Mr. M.J. Wesseling, penningmeester Op 12 maart werd voor de tweede keer de Nieuwe In 2008 verloor Teylers Museum Fonds een Vrienden Avond georganiseerd. De bijeenkomst ge­waardeerd oud-bestuurslid. Gerard Telkamp Jong Teyler, een groep werkende mensen tussen was een welkom aan 68 nieuwe Vrienden. Stichting Van Regteren Altena- overleed op 6 november 2008. Hij heeft zich de 25 en 40 jaar die gelegenheid wordt geboden Loman Fonds van februari 1993 tot en met december 2004 als een speciale relatie met het museum aan te gaan, Op 12 april vond de Voorjaarsvriendendag plaats. bestuurslid ingezet voor Teylers Museum Fonds. kwam in 2008 bijeen op 2 april. Conservator Na verslag over het jaar 2007 en de laatste berich- De Stichting heeft als doel het verlenen van finan- Zijn hart lag bij het museum. Zijn nalatenschap Frank van der Velden en conservator Kris ten uit het museum door directeur Marjan ciële steun aan Teylers Museum voor uitbreiding omvat een legaat ten gunste van Teylers Museum Schiermeier (Rijksmuseum) gaven een rond­ Scharloo, gaf tentoonstellingsconservator Frank van de collecties tekeningen en prenten, munten Fonds en een aantal werken op papier. leiding door de tentoonstelling De droom van van der Velden een lezing over Piranesi. en penningen, fossielen en mineralen, boeken Piranesi. Eeuwig modern design. Op deze avond voor de handbibliotheken en voor de Natuur­­ Mevrouw A. Polak-Vogelzang heeft Teylers werden de leden van de Jong Teyler commissie, Circa veertig Vrienden bezochten op 24 april wetenschappelijke Bibliotheek. De heer J.F. van Museum Fonds op bijzonder genereuze wijze drs. L. Boreel, mevrouw mr. A.M. Davina, en het Frans Hals Museum voor een lezing over en Regteren Altena is in 2008 teruggetreden als begunstigd in haar testament. Een voorschot op mevrouw drs. A. Zoetmulder-Sanders hartelijk bezoek aan de tentoonstelling over de schilders voorzitter. Vanaf de oprichting in 2000 heeft hij deze nalatenschap is in 2008 ontvangen. bedankt voor hun inspanningen. Jong Teyler zal Dirck, Jan, Joseph en Salomon de Bray. deze functie vervuld. Het museum en het bestuur op een andere manier worden voortgezet. In juni kregen Vrienden de kans om met korting zijn de heer Van Regteren Altena veel dank ver- Het bestuur van Teylers Museum Fonds kwam in de Zomersymfonia in de Philharmonie in Haarlem schuldigd voor zijn inzet en betrokkenheid. De 2008 zes keer bijeen en was als volgt samen­gesteld: te bezoeken. heer Van Regteren Altena is per 1 september

48 49 opgevolgd door mevrouw F. van Regteren Altena. de opbrengsten uit het kapitaal kunnen worden Het bestuur van het Van Regteren Altena-Loman aangewend voor de collectievorming. In 2008 Fonds is in 2008 één maal bijeengekomen en was werden geen aan­kopen gedaan die gefinancierd Bijlagen als volgt samengesteld: werden door deze stichting. Het bestuur was op Drs. J.F. van Regteren Altena, 31 december als volgt samengesteld: voorzitter tot 1 september 2008 Mr. J.E. Trip Mevr. drs. F. van Regteren Altena, Mevr. drs. M. Scharloo, penningmeester/ Bijlage 1 Boekenkabinet bestuurslid vanaf 1 september 2008 secretaris Mevr. drs. M. Scharloo, penningmeester/ Dr. M.C. Plomp Tentoonstellingen secretaris t/m 3 februari Mr. J.E. Trip, bestuurslid Tentoonstellingszaal Indianen uit Amerika Overige Stichtingen t/m 20 januari 9 februari t/m 18 mei Stichting Roodenburg van Looy Vogels van formaat. Het meesterwerk De droom van Piranesi. Eeuwig modern design Stichting Circusarchief Jaap Best van John James Audubon De Stichting heeft ten doel het verkrijgen, bewa- 3 juni t/m 28 september ren, beheren, uitbreiden en in stand houden van De doelstelling van deze Stichting is het bewaren, 9 februari t/m 18 mei De hemel dichterbij. 400 jaar telescopie in de muntenverzameling, schilderijenverzameling beheren, onderhouden en in stand houden, aan- De droom van Piranesi. Eeuwig modern design Nederland en de andere verzamelingen op het gebied van vullen en uitbreiden en voor een breed publiek kunst, kunstnijverheid en boeken, bijeengebracht toegankelijk maken van de circusverzameling 6 juni t/m 21 september vanaf 3 oktober door de heer Willem Roodenburg Senior, de heer van Jaap Best. Omdat deze collectie niet binnen Expeditie Diepzee Fotopioniers op wereldreis drs. Willem Roodenburg Junior en mevrouw de primaire doelstelling van het museum past, vanaf 3 oktober Anna Elisabeth Roodenburg-van Looij. De ontvangt Teylers Museum een vergoeding van Fotopioniers op wereldreis Stichting tracht haar doel o.a. te bereiken door de Stichting voor de opslag en het beheer van de Penning- en Muntenvitrine haar verzamelingen onder te brengen in Teylers collectie. De collectie wordt gepresenteerd op Museum. In 2008 is een langdurige bruikleen- internet op de site www.circusmuseum.nl. Met Prentenkabinet t/m 28 januari overeenkomst gesloten voor de collectie munten 7.356 circusposters en 7.931 circusfoto’s is de site Gezichten uit de Gouden Eeuw Het bestuur van de Stichting is in 2008 eenmaal het grootste virtuele circusmuseum ter wereld. t/m 27 januari bijeengekomen en was als volgt samengesteld: In 2008 bezochten bijna 50.000 bezoekers uit 9 februari t/m 18 mei Hollandse prenten uit de 17de eeuw Mevr. A.E. Roodenburg-van Looij de hele wereld de website. Van mevrouw H.J.M. Gesneden stenen. Souvenirs uit Piranesi’s tijd Mr. J.E.Trip, namens Teylers Stichting Best ontving de stichting in 2008 een genereuze 9 februari t/m 18 mei Drs. C. baron van Tuyll van Serooskerken schenking van 30.000 euro. De droom van Piranesi. Eeuwig modern design 10 juni t/m 26 oktober Het bestuur kwam in 2008 drie keer bijeen Hedendaagse Britse penningkunst en was als volgt samengesteld: 31 mei t/m 31 augustus Stichting Fonds Matthijs Mevr. H.J.M. Best-Otte, voorzitter Geloof in Steen. Hoogtepunten uit de tekenin- Vanaf 30 oktober de Clercq Mevr. drs. M. Scharloo gencollectie Natuurlijk gedragen B.C. Sliggers De in 2004 opgerichte Stichting heeft als doel Mr. H.J. Voogd, penningmeester/secretaris 6 september t/m 22 november het verlenen van financiële steun aan Teylers Frank van Hemert. Birth Copulation Death Eerste Schilderijenzaal Museum voor uitbreiding van de tekeningen­ collectie. Het kapitaal van de Stichting is bijeen­ vanaf 29 november 3 oktober t/m 31 december gebracht door de heer Matthijs de Clercq. Alleen Tekeningen uit Emilia Ottens’ atlas

50 51 Bijlage 2 Inleidingen bij de opening van Klein, Carla, ‘erepenning gemeente Enschede’, Coché, Frédéric (1975), Allégories des Planètes.* Tentoonstellingen bronzen afgietsel van de zilveren erepenning, Lezingen door externe De droom van Piranesi. Eeuwig modern design, geschenk gemeente Enschede. Cornelissen, Robbie (1954), What is behind that personen, in samenwerking Inleiding door prof. drs. Ronald de Leeuw, curtain? Het uitzicht bij Marcel, 2007.* met Teylers Museum Het verlangen naar ruïnes, prof. dr. Ed Taverne, Michiels, Stani, vijf euro, ‘Nederland en 8 februari. Architectuur’, eerste slag. Cornelissen, Robbie (1954), De Kubus, 2007.*

John James Audubon, Midas Dekkers, 6 januari. Expeditie Diepzee, Onbekende ontwerper, twee penningen van ver- Cornelissen, Robbie (1954), Het Baptisterium, Leven onder zee, Driekus Heij, kapitein-ter- dienste van de gemeente Haarlem 1981 en 1996, 2007.* Mozes als model voor Jezus: Jezus’geboorte en jeugd zee b.d. en oud commandant Nederlandse geschenk mevrouw E.J. Zetteler. volgens Matteüs 1-2, prof. dr. M.J.J. Menken, Onderzeedienst, Cornelissen, Robbie (1954), In the corner of my day.* Teylers Godgeleerd Genootschap, 28 januari. Onderzoek in de donkere diepten, prof. dr. Carlo Onbekende ontwerper, twee euro, ‘vijftig jaar Heip, algemeen directeur NIOZ Koninklijk verdrag van Rome’, eerste slag. Floris, Frans (I) (1519/1520 - 1570), Mozes ontvangt Terug in de tijd, richting de oerknal, prof. dr. Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek, 6 juni. de Stenen Tafelen der Wet, 1540, schenking Monroe H.J. Habing, Teylers Tweede Genootschap, Willem Vis, gouden, zilveren en bronzen pen- Warshaw, New York. 25 februari. Fotopioniers op wereldreis, ning van de Vereniging van Handelaren in Oude Vroege reisfotografie, drs. Mattie Boom, conserva- Kunst, schenking van de heer J.G. Berkhout. Pepperstein, Pavel (1966), De wereld zal in het De moedige bestuurder, dr. A.H.G. Rinnooy Kan, tor fotografie van het Rijksmuseum Amsterdam, voorjaar ten onder gaan, 2007. in samenwerking met Rotary Haarlem en Hedendaagse fotopioniers, Hans Kouwenhoven, Hogeschool INHolland, 11 maart. voorzitter van De Zilveren Camera, 3 oktober. Kunstverzamelingen Pepperstein, Pavel (1966), Moord op een nudist, 2007. Wat leeft er in de diepste oceaan?, een kinderlezing Schilderijen door dr. Annelies Pierrot-Bults in samenwerking Bijlage 3 Jongkind, Johan Barthold (1819-1891), Pepperstein, Pavel (1966), Oorlog met het giganti­ met de Universiteit van Amsterdam en Science Wintergezicht met schaatsers, 1864, aangekocht sche kind, 2007. Center NEMO, 24 augustus. Aanwinsten met steun van de BankGiro Loterij. Schneider, Anne-Marie (1962), Zonder titel (I miss De actualiteit van de Verlichting, Jonathan Israel Numismatisch kabinet Tekeningen you).* in samenwerking met Atheneum Boekhandel, * Aangekocht met steun van de Stichting 4 oktober. Boom, Irma, vijf euro, ‘400 jaar Nederland- Vrienden Venne, Adriaen Pietersz. van de (1589 - 1662), Australië’, eerste slag. Rijcken niet en vechten / Armen niet en rechten, 1635, De vroegste reisfotografen: kunstenaars, archeolo­ Aertsen, Pieter (ca.1508 - 1575), De vernieling van aankoop mede mogelijk gemaakt door een schen- gen, ontdekkingsreizigers en een freule, drs. Mattie Engelbregt, Martijn, vijf euro, ‘Michiel de Ruyter’, het altaar van Baäl, 1550, aangekocht met steun king van Matthijs de Clercq, New York. Boom, 26 oktober. eerste slag. van de Vereniging Rembrandt, de Mondriaan Stichting en Matthijs de Clercq, New York. Vermeule, Koen (1965), Zonder titel, 2005.* Godsdienst en moderne cultuur: aanpassing gewenst?, Geelen, Guido, penning, handwiel, aankoop mevr. prof. dr. E.G. E. van der Wall, Teylers Vereniging voor Penningkunst. Beckmann, Matthias (1965), Zonder titel, 1990.* Vinckboons, David I (1576-1629), Christus onder­ Godgeleerd Genootschap, 23 november. vraagd, 1596, aankoop mogelijk gemaakt door een Hoes, Jennifer, penning, Ster(ve)ling, zilver, Broeck, Crispijn van den (1524 - 1590/91), Laat de schenking van Matthijs de Clercq, New York. Fotojournalisten op reis, Kadir van Lohuizen, 2008, aankoop van de kunstenares. kinderen tot mij komen, 1560, aankoop mogelijk 14 december. gemaakt door een schenking van Matthijs de Vinckboons, David I (1576-1629), Christus’ intocht Clercq, New York. in Jeruzalem, 1596, aankoop mogelijk gemaakt

52 53 door een schenking van Matthijs de Clercq, J. Zadoks, On the political economy of plant disease Doorwerth, Museum Veluwezoom Kasteel Münster, LWL-Landesmuseum für Kunst und New York. epidemics, Wageningen, 2008, schenking auteur. Doorwerth, Marie Bilders-van Bosse – 1837-1900 – Kulturgeschichte, Destinations of desire – Artists Voor kunst en vriendschap, 2 tekeningen van Marie on the road, 1 tekening van Claude Lorrain. Wit, Hans de (1952-), Zonder titel: uit de serie Bilders-Van Bosse. ‘Negatives’, 2008.* Bijlage 4 Namur, Musée provincial des Arts Anciens, Haarlem, Historisch Museum, Een boekje open, Gillis Neyts, 3 tekeningen van Gillis Neyts. Wit, Hans de (1952-), Zonder titel: uit de serie Bruiklenen 10 objecten uit verzameling Democriet-archief. ‘Negatives’, 2008.* Rome, Galleria Borghese, Correggio e l’antico, Uitgaande kortlopende bruiklenen Leeuwarden, Natuurmuseum Fryslan, Hoe tem je tekening van Antonio (Allegri) Correggio. Wit, Hans de (1952-), Zonder titel: uit de serie een leeuw, 8 ansichtkaarten collectie Best. ‘Negatives’, 2008. * Nederland Siegen, Siegerland Museum, Birth copulation Amstelveen, Cobra Museum, Wim de Haan, Leudal, Stichting Leudal, Eugène Dubois, death, 3 tekeningen van Frank van Hemert. Wit, Hans de (1952-), Voorstudie, 2007.* 14 tekeningen en 2 schetsboeken van Wim de 12 objecten uit de paleontologie. Haan. Washington, National Gallery of Art, Jan Lievens Wit, Hans de (1952-), Voorstudie, 2005. * Maastricht, Natuurhistorisch Museum Maas- (1607-1674), 1 tekening van Jan Lievens. Amsterdam, Afdeling Bijzondere Collecties UvA, tricht, Hoe tem je een leeuw, 8 ansichtkaarten Romeyn de Hooghe, 1 gouden penning, 1702. collectie Best. Natuurwetenschappelijke Ingekomen kortlopende Bibliotheek Amsterdam, Geologisch Museum, Coole kikkers, Rotterdam, Boijmans van Beuningen, Erasmus en bruiklenen replica Homo diluvii testis. de kunst van zijn tijd, doodsportret van Erasmus – K. Davids, The rise and decline of Dutch techno­ anoniem. De droom van Piranesi. logical leadership, Leiden/Boston, 2008. Amsterdam, Nieuwe Kerk, Black is beautiful, Eeuwig modern design 1 anonieme tekening van Suzanna Dumion, Rotterdam, Nationaal Onderwijsmuseum, Van Amsterdam, Rijksmuseum, 1 stenen schouw, L. Gompes, M. Ligtelijn, Spiegel van Amsterdam, 1 tekening van Breitner, 1 prent van Anthony aap tot mens, 13 objecten waaronder stromatoliet 1 wandtafel, 14 prenten, 6 tekeningen, 6 boeken Amsterdam, 2007. de Haen, 1 prent van Willem Jansz Blaeu, 1 prent en hadrosaurus. en albums en 2 visitekaartjes. van Romeyn de Hooghe, 2 prenten van Anthony J. Lansbergen, Apologia pro commentationi­ van Dyck, 1 prent van Rembrandt, 2 prenten van Tilburg, Natuurmuseum Brabant, Wat heet mooi, Amsterdam, Allard Pierson Museum, 1 maquette, bus Philippi Lansbergii in motum terrae diurnum Bernard Picart. replica Homo diluvii testis. tempel van Minerva Medica. & annuum, Middelburg, 1633, schenking T.B. Hagendoorn. Amsterdam, Rembrandthuis, M.S. Merian, Zutphen, Museum Henriette Polak, Riek Amsterdam, UN Studio - Ben van Berkel, Basilius Besler, Hortus Eystettensis, vol.2. Wesseling (1914-1995), 4 tekeningen. 1 ontwerp voor Mercedes Benz Museum door H.C. Ohanian, Einstein’s mistakes, New York/ Ben van Berkel. London, 2008, schenking auteur. Apeldoorn, CODA, De ontdekking van Nedeland, Zwolle, Museum de Fundatie, Kasteel ’t Nijenhuis, 1 schilderij van Johannes Weissenbruch. Otto B. de Kat. Het late werk 1978-1994, 3 schets- Amsterdam, Kas Oosterhuis, 1 ontwerptekening. A. Reeuwijk, Van atlas tot routeplanner, boeken van Otto Boudewijn de Kat. Amsterdam, 2008. Assen, Drents Museum, Bernard Essers. Een wereld Brighton, Royal Pavilion at Brighton, 1 klok naar in zwart-wit, 10 prenten van Bernard Essers. Buitenland Piranesi. J. Schokkenbroek, Trying-out, Amsterdam, 2008. Brugge, Groeningemuseum, Stradanus (1523-1607) Bergen NH, Museum Kranenburgh, Fantasie en Hofkunstenaar van de Medici, 2 tekeningen van Jan Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Reisdagboek P. Vergers, Geschiedenis der laatste 200 jaren, werkelijkheid in zwart en wit. Bernard Essers van der Straet (Stradanus). Raye. Doesborgh, 1848. (1893-1945), 4 prenten van Bernard Essers.

54 55 Den Haag, Nationaal Archief, Visum Boreel. New York, Arthur Ross Foundation, 6 prenten Washington, Smithsonian Institution Libraries, Haarlem, Wim van Keulen, 3 stereokijkers, van Piranesi. 8 boeken en 5 prenten door en naar Piranesi. 12 stereodia’s, 2 expeditiecatalogi, 1 boek, 1 tijd- Den Haag, Museum Meermanno-Westree­nia­ schrift, 1 boekstereoscoop, 1 magazijnkijkkast, num, Portret Meerman en kopie Portland vaas. New York, Studio Libeskind, 1 ontwerpprint. Diverse privé-collecties, 1 medaillon in was, 2 camera’s en documentatiemateriaal. Doorn, Huis Doorn, 1 zilveren Lanti vaas. New York, Robert A.M. Stern Architects LLP, 1 prent, 1 bronzen vaas, 1 bronzen lamp. 1 ontwerptekening. Leiden, Rijksmuseum van Oudheden, 1 Portret Edinburgh, National Galleries of Scotland, Expeditie Diepzee van Willem de Famars Testas door A. Jarrot. 1 tekening van Piranesi. New York, Cooper-Hewitt National Design Amsterdam, Zoölogisch Museum, diverse vissen Museum, 7 tekeningen, 2 boeken en 1 prent door op sap waaronder Himathalophus en reuzenkrab. Sexbierum, Ruud Hoff, 1 boxcamera en 1 foto- East Yorkshire, John Wilton Ely, 2 prenten van of naar Piranesi. Den Haag, Museon, 1 replica diepzeeduivel. reiskist met inhoud. Piranesi. New York, The Morgan Library, 29 tekeningen Hauwert, particuliere collectie David Dekker, Birth Copulation Death Groningen, Groninger Museum Groninger van Piranesi. diverse objecten waaronder duikersuitrusting Starnmeer, Frank van Hemert, 159 werken op Museum, 1 koffieservies van Michael Graves, en Russische duikershelm. papier van Frank van Hemert. 1 koffieservies van Charles Jenks en 1 theeservies New York, Peter Eisenman, 1 foto. van Stanley Tigerman.Leeds, Leeds City Council, Kritmow, Volker Miske, deel van Architheutis Hedendaagse Britse penningkunst 1 racecup naar Piranesi. Philadelphia, Venturi, Scott Brown & Associates dux op sap. Particuliere collectie, 12 moderne penningen. Inc., 1 ontwerpprint. Leiden, Rijksmuseum van Oudheden, 3 kurk­ Leiden, Nationaal Natuurhistorisch Museum Natuurlijk gedragen modellen. Princeton, Michael Graves, 1 ontwerptekening. Naturalis, 14 objecten waaronder een aantal Haarlem, Haarlems Sieraad Collectief, 7 objecten. diepzeevissen. Leiden, Universiteitsbibliotheek Universiteit Rome, Museo di Roma-Palazzo Braschi, Leiden, Reisdagboek De Hochepied. 1 schilderij. Rotterdam, Maritiem Museum Rotterdam, Langdurige bruiklenen aan derden 6 objecten waaronder diepzeelood, diepzee- London, Sir John Soane’s Museum, 5 tekeningen Rotterdam, Nederlands Architectuur Instituut, kantelthermometer en reconstructie Nautilus. Den Bosch, Museum Slager, 1 schilderij: P. Slager, van Piranesi. 4 maquettes. Portret F. Slager. Texel, NIOZ, 10 objecten waaronder model schip London, RIBA British Architectural Library Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Pelagia, stukken koudwater koraal, sedimentval, Haarlem, Hollandsche Maatschappij: 1 schilderij: Drawings & Archives Collection, 2 tekeningen 3 boeken en 4 prenten van Piranesi. boxcorer en filtratiesysteem. Geraldine Jacoba van de Sande Bakhuyzen, Rozen. van Piranesi. Utrecht, Geldmuseum, 51 gesneden stenen en Fotopioniers op wereldreis London, Sven Gahlin, 3 tekeningen van Piranesi. andere objecten. Amsterdam, Rijksmuseum, 112 losse fotodruk- Langdurige bruiklenen aan ken, 17 fotoboeken en albums, 1 houten reiskastje, Teylers Museum London, The British Museum, 3 tekeningen van Sydney, Powerhouse Museum, 1 rustbankje naar gevuld met foto’s uit de hele wereld en divers Piranesi. Thomas Hope. drukwerk. Mr. J.M. Boll, 1 tekening: Avery Preesman (1968), Zonder titel, 1988. London, Victoria and Albert Museum, 1 tekening Vaticaanstad, Musei Vaticani, 1 marmeren Den Haag, collectie Luc Verkoren, 3 reiscamera’s en 1 kandelaar van Piranesi. altaarzuil. en 2 natte platen camera’s (1 op statief). Instituut Collectie Nederland, 1 tekening: Jacques de Gheyn II (1565-1629), Studie van een boom­ Minneapolis, The Minneapolis Institute of Arts, Washington, National Gallery of Art, Robison Den Haag, Nationaal Archief, 2 foto’s met de stronk en plant op een muur, 1585; 1 wandschilde- 2 wijnkoelers. Collection, 7 prenten van Piranesi. expeditieleden van de expeditie van Alexandrine ring: Lily van der Stokker, Geluk, 2006. Tinne.

56 57 Instituut Collectie Nederland, 52 boeken, 6 pen- Bijlage 5 de kartons van de zogenaamde Goudse Glazen, lid Editorial Advisary Board ‘Master Drawings’, ningen, 5 werken op papier en 23 parafernalia - deelnemer International Network for the - lezing ‘Jacob van Ruisdael und Umkreis’ tijdens uit de nalatenschap van Boudewijn Büch. Externe activiteiten en Conservation of Contemporary Art (INNCA). het symposium ‘Niederländische Zeichnungen publicaties van medewerkers des 17. und 168. Jahrhunderts’, Kunsthalle Diverse particuliere verzamelingen, 5 schilderijen: F. Kroon Hamburg, 20-23 februari, Charles Howard Hodges, Portret van Anthony F.M. Budding - voorzitter Ondernemingsraad, - lezing ‘Der Scheibenriss: Technik, Verwendung Luden; Jan Adam Kruseman, Portret van Anna - lid werkgroep PR/marketing Haarlemse - vertegenwoordiger Teylers Museum in de und Bedeuting’, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe, Catharina Luden-Duker; Portret van Jacob Hendrik culturele instellingen (vanaf 1 november). Vereniging van Science Centra, 19-20 september, Luden; August Allebé, Portret van Johannes Luden, - lid Werkgroep Educatief Beleid van de VSC, - lezing ‘Tekeningen uit Emilia’ op het symposium (met de op dit portret afgebeelde wandelstok); T. van Druten - lid ENNE (Educatie Netwerk Noord-Hollandse ‘Italiaanse tekenkunst’, Nederlands Internationaal Jacob Buys (toegeschreven), Groepsportret van de - lid redactie Tubelight, recensietijdschrift voor Erfgoedinstellingen, Kunsthistorisch Instituut Florence, 8 december. familie Heshuyzen; 1 tekening: Lukas Kilian, Cecilia hedendaagse kunst (vanaf 15 augustus). - presentatie ‘Educatie in Teylers Museum’, aan het orgel (sinds 1984). techniekcoördinatoren basisscholen, Amsterdam, M. Naber H. Gramberg 12 maart, - lid bestuur Stichting Vrienden van Teylers De Stichting Reinhold De Wilde droeg in 2008 - lid werkgroep PR/marketing Haarlemse - presentatie ‘Educatie in Teylers Museum’, Museum. aan Teylers Museum 8 prenten en tekeningen culturele instellingen (tot 1 juli). basisscholen in het kader van het Kunstmenu van over: Armando (1929), Rood dier, 1995; Sal Meijer Pier K Haarlemmermeer, Hoofddorp, 9 april, M. Scharloo (1878-1965), De Amstel, ca. 1920, Badkoetsjes; Allan R. van Gulik - presentatie ‘Educatie in Teylers Museum’, - voorzitter Commissie Musea Raad voor Kaprow (1927-2006), Schrift, 1962; Enzo Cucchi - lid bestuur Stichting Publicaties Restauratie ICC-cursisten van Bureau Erfgoededucatie Cultuur, (1949), Twee figuren, 1981; Lucebert (1924-1994), en Conservering (SPCR), (interne cultuur coördinator), Haarlem, 15 mei, - lid Commissie bijzondere muntuitgaven van Figuren, 1989; Martial Raysse (1936), Meisjeskop; - lid Nationale Projectgroep Collectienoodplan, - presentatie ‘Educatie in Teylers Museum’, tech- het Ministerie van Financiën, Cornelius Rogge (1932), Verborgen cirkel, 1987. - adviseur pilotgroep Metamorfoze Archieven, niekcoördinatoren basisscholen, Mijdrecht , 17 mei, - lid bestuur Stichting Museum Enschedé, De eerder in langdurig bruikleen gegeven werken - presentatie ‘Projectgroep Collectie­hulp­ver­ - presentatie ‘Educatie in Teylers Museum’, - lid Toetsingscommissie Fonds Ondersteuning van deze stichting staan vermeld in voorgaande lening’, op de themadag ‘Wat is wijsheid’ van de ICC-cursisten van Bureau Erfgoededucatie Science Centra (FOSC), jaarverslagen. sectie Veiligheidszorg en Facilitymanagement (interne cultuur coördinator), Haarlem, 18 juni, - lid Raad van Toezicht Stichting City Marketing van de NMV, Nederlands Openluchtmuseum, - presentatie ‘Educatie in Teylers Museum’, ICC- Haarlem Stichting Roodenburg van Looy, bruikleen van 24 april. netwerk van H’art (interne cultuur coördinator), - symposium British Art Medal Society, circa 1.400 munten uit de nalatenschap van de - presentatie ‘Beslissingsmodel Metamorfoze’ Cruquius, 6 november. Canterbury, 22-25 maart, heer Roodenburg. en ‘Projectgroep Collectie Noodplan’ tijdens het - voordracht Vereniging Kunst Cultuur Recht, symposium ‘Papierconserverend Nederland’, J. Pelsdonk 4 april, J. Slikker, Voltana Wimshurst elektriseermachine. Koninklijke Bibliotheek Den Haag, 12 december. -keurmeester bij de Edelmetaal Waarborg -Ronde Tafel museumdirecteuren Oekraïne -les ‘Rapportage door restauratoren’ voor de Nederland (Joure), in het kader van het MATRA project van de Mevr. B.C.C. van Stolk-Tyacke, historische opleiding voor Behoudsmedewerkers van het -secretaris van het Koninklijk Nederlands Nederlandse Museumvereniging, 23 mei, goocheltoestellen, 18 objecten. Nationaal Archief, Koninklijke Bibliotheek Den Genootschap voor Munt- en Penningkunde, -ontvangst ICOM Deutschland, 11 oktober, Haag, 18 december. -secretaris van de Stichting Nederlandse -ontvangst ICOMON, 27 oktober. Vrouwe en Antonie Gasthuis, Haarlem, Penningkabinetten, 1 schilderij: Wybrand Hendriks, Groepsportret M. van Hoorn -redactielid van numismatisch tijdschrift De F. van der Velden van Regenten van het Vrouwe en Antonie Gasthuis. - Dutch Representative van de Scientific Beeldenaar. - lid Raad van Advies Historisch Museum Instrument Society. Haarlem. M. Plomp N. Kersten - lid keuringscommissie Tekeningendagen, H. Voogd - lid arbitragecommissie voor de restauratie van georganiseerd door Origine, Haarlem, - lid Centrum Management Groep Haarlem.

58 59 Publicaties E. Fens, medewerker papierrestauratieatelier J.C. van Veen, vrijwilliger Paleontologisch- Bedrijfsvoering Kunstverzamelingen mineralogisch kabinet Mevr. L. Ammerlaan, vrijwilliger winkel M. Plomp H. Franse, vrijwilliger Bibliotheek Drs. F.H.V. van der Velden, conservator tentoon- Mevr. A. Anspach, vrijwilliger winkel -‘Met pen en licht getekend. Het landschap in W. Groeneveld, vrijwilliger papierrestauratie­ stellingen Kunstverzamelingen (t/m 30 juni) Mevr. E. Blom, vrijwilliger winkel de negentiende eeuw’ en ‘Honger naar de hori- atelier Kunstverzamelingen Dr. J. de Vos, ‘scientific associate’ O. Brix, hoofd Interne Zaken (t/m 31 juli) zon. Reisboeken in de Bibliotheek van Teylers Mevr. R.E. van Gulik, hoofd papierrestauratie­ Paleontologisch-mineralogisch kabinet J. Blijleven, medewerker Interne Zaken Museum’ in: Kunstschrift 5, 2008, pp. 6-9 en atelier Kunstverzamelingen A. Vries, papierrestaurator Kunstverzamelingen Mevr. J. Bremmers, vrijwilliger winkel pp. 26-31. J. Hendriks, vrijwilliger Fysisch kabinet P. Broekman, vrijwilliger winkel -boekbespreking van T. Gerszi, ‘Seventeenth- Mevr. B.R. Hillebrand, stagiaire Publiekszaken M. Bueno de Mesquita, vrijwilliger winkel century Dutch and Flemish Drawings in the Kunstverzamelingen (t/m 1 februari) Mevr. R. Berk, stagiaire Publiekszaken Mevr. drs. R.E. Compagner, directiesecretaresse Budapest Museum of Fine Arts: A Complete Drs. M.A.M. van Hoorn, conservator Fysisch (vanaf 5 februari t/m 15 mei) Mevr. M. Drost-Driessen, vrijwilliger winkel Cataloque’ in: Master Drawings 46, 2008, kabinet/Bibliothecaris Mevr. I. de Boer-Kleinman, vrijwilliger Mevr. H.M. Dutilh-von Schmidt Seidlitz, pp. 109-113. Mevr. N.E. Kersten-Pampiglione, papier­ Publiekszaken, Kunst & Vliegwerk vrijwilliger winkel restaurator Kunstverzamelingen Mevr. F.M. Budding, MA, medewerker Mevr. H. van Eeden, vrijwilliger winkel M. Scharloo Mevr. B. van der Klooster, vrijwilliger papier­ Communicatie Mevr. J. ten Elze, vrijwilliger winkel -‘Gold medal case presented to De Suffren’, in: restauratieatelier Kunstverzamelingen C.W. Coccoris, vrijwilliger Publiekszaken Mevr. J. Emerson, vrijwilliger winkel A farewell to Ronald de Leeuw: his favourite acquisi­ (t/m 11 november) Mevr. G.F. Doorlag, medewerker Publiekszaken Mevr. M. Faber, vrijwilliger winkel tions for the Rijksmuseum, Amsterdam, 2008, pp. Mevr. C.S. Langedijk, medewerker collectie Drs. H.G. Gramberg, medewerker Communicatie H. Franse, vrijwilliger winkel 88-90. Kunstverzamelingen (t/m 29 juni) Mevr. L. Gebing, vrijwilliger winkel Mevr. S. Munck, stagiaire papierrestauratie­atelier Mevr. C. Groothuis, stagiaire Publiekszaken (vanaf 1 april) Kunstverzamelingen (vanaf 1 juli t/m 12 septem- Mevr. A. Hoogland-Snackers, vrijwilliger Mevr. C. Geukers, vrijwilliger winkel Bijlage 6 ber) Publiekszaken Mevr. M. van Goor, vrijwilliger winkel C. van Nieuwenhuizen, medewerker Bibliotheek Mevr. S. Jaspers, vrijwilliger Publiekszaken, Mevr. A. Groen, vrijwilliger winkel Bestuur en personeel Drs. A.D. Peeters, medewerker Paleontologisch- Kunst & Vliegwerk (t/m 31 mei) Mevr. C. Kardol, vrijwilliger winkel mineralogisch kabinet Mevr. M. Klinkenberg, vrijwilliger Publiekszaken, Mevr. A.A.C.W. van Kesteren, hoofd Bestuur en directie Drs. J.E.L. Pelsdonk, conservator Numismatische Kunst & Vliegwerk (t/m 31 augustus) Administratie Mevr. drs. M. Scharloo, directeur bestuurder Collecties (vanaf 1 september) Mevr. M. de Kok, stagiaire (t/m 30 mei) Mevr. J. van Keulen, vrijwilliger winkel Mevr. A.A.P. Poutsma, vrijwilliger bibliotheek Mevr. drs. F.E. Kroon, medewerker Educatie Mevr. B. van der Klooster, vrijwilliger winkel Staf Kunstverzamelingen I.J.F. Kroon van Diest, vrijwilliger Publiekszaken, Mevr. G.W.S. de Koning-Pater, assistent Interne Mevr. drs. M.Th. Naber, hoofd Publiekszaken Mevr. W. Rodenhuis, stagiaire Kunst­ Kunst & Vliegwerk (vanaf 1 september) Zaken, winkelmanager Dr. M.C. Plomp, hoofdconservator verzamelingen (vanaf 10 november) Mevr. H. Krijnen, vrijwilliger Publiekszaken, Mevr. E. Kuiper, vrijwilliger winkel Kunstverzamelingen Mevr. H. Schalkx, stagiaire papierrestauratie­ Kunst & Vliegwerk Mevr. C. Kwand, vrijwilliger winkel Mr. H.J. Voogd, hoofd Bedrijfsvoering atelier Kunstverzamelingen (vanaf 2 januari Mevr. G. Negenborn, vrijwilliger Publiekszaken, P. Loomans, vrijwilliger winkel t/m 30 mei) Kunst & Vliegwerk Mevr. H.M. de Lugt, vrijwilliger winkel Kabinetten en Restauratieatelier Mevr. C. Schoonhoven-Eschbach, vrijwilliger A.E. Pelt, medewerker Tentoonstellingen Mevr. O. Magis, vrijwilliger winkel Mevr. drs. C.A. Arnold, vrijwilliger papier­ bibliotheek Kunstverzamelingen Mevr. A.A.P. Poutsma, vrijwilliger Publiekszaken Mevr. D. Mol-Blinxma, vrijwilliger winkel restauratieatelier Kunstverzamelingen en archief Mevr. M. Sieswerda, vrijwilliger bibliotheek Mevr. I. Smit, stagiaire (vanaf 1 september) Drs. W. Meyboom, systeembeheerder Mevr. E. Blom, vrijwilliger papierrestauratie­ Kunstverzamelingen H. Scheffer, vrijwilliger Publiekszaken P.J. Rietveld, medewerker Secretariaat atelier Kunstverzamelingen (t/m 11 november) B.C. Sliggers, conservator Paleontologisch- Mevr. L. Willems, vrijwilliger Publiekszaken Mevr. D.F.E. Rijkes-Van Selm, vrijwilliger winkel J. Borkent, medewerker Bibliotheek mineralogisch kabinet (vanaf 1 oktober) Mevr. L. Schornagel, vrijwilliger winkel T. van Druten, MA, conservator tentoonstellin- Mevr. E.S.F. den Tonkelaar, medewerker Mevr. L. Schumm-Tensen, vrijwilliger winkel gen Kunstverzamelingen (vanaf 15 augustus) Kunstverzamelingen (vanaf 1 t/m 31 december) (vanaf 1 september)

60 61 Mevr. E. Schütt, vrijwilliger winkel (vanaf Huishoudelijke Dienst Bijlage 7 1 februari) Mevr. A. Planting-Haringsma Organogram van Mevr. J. Stemp, vrijwilliger winkel N.H. Vennik, medewerker Technische Dienst Rondleiders en museumdocent Teylers Museum 2008 Mevr. W. Vogelzang, vrijwilliger winkel Mevr. K. ter Beek (t/m 1 mei) Mevr. I. Blom van Assendelft Directeur M. Zegel, fotograaf P. Broekens B.C. Caron Beveiliging P. van Graafeiland Hoofd Collectiebeheer Hoofd Publiekszaken Hoofd Bedrijfsvoering J. Aldifai, stagiair Beveiliging P. Graaff

N. Al Saadi, stagiair Beveiliging Mevr. L. Hemelaar-van der Boom Fysisch Kabinet Tentoonstellingen Secretariaat (t/m 30 september) Mevr. B. van Heurn Conservator Fysisch Kabinet Medewerker Directiesecretaresse R. Beyl Mevr. E. Hoekstra Restaurator Fysisch Kabinet Tentoonstellingen Secretarieel medewerker Vriendenadministratie Mevr. M. Ghodsinasab, stagiaire Beveiliging Mevr. L. ’t Hooft-van der Linden Paleontologisch- Communicatie (t/m 30 september) Mevr. A. Hoogland-Snackers Mineralogisch Kabinet Medewerker Communicatie Administratie Conservator Paleontologisch- Hoofd Financiële E. Hassan, stagiair Beveiliging (t/m 30 september) Mevr. drs. M. Idenburg-De Savornin Lohman Mineralogisch Kabinet Educatie administratie W. de Jong (t/m 18 november) Medewerker Paleontologisch- Medewerker Educatie Mevr. C.M.S. van de Kamp Mevr. A. Kodde-van Marle Mineralogisch Kabinet Systeembeheer Scientific Associate Coördinatie en Systeembeheerder E.N. van Katswaarde K. van der Lee Reserveringen Mevr. M.A.E. Lips Mevr. drs. D.B. Lentz Kabinet der Medewerker Coördinatie Fotografie en Kunstverzamelingen Medewerker Mailings digitalisering F.M. Loerakker R. Middelburg Hoofdconservator Fotograaf W. Medenblik, stagiair Beveiliging Mevr. A.M.E. Nibbering, docent Kunst & Kunstverzamelingen Rondleidingen en R. Moore, hoofd Beveiliging en Vliegwerk Tentoonstellingsconservator Museumlessen Interne Zaken Kunstverzamelingen vaste groep van 24 rondleiders Hoofd Interne Zaken Facilitaire Zaken Mevr. A. Schreuder Registrator en 1 museumdocent Assistent Interne Zaken/ J.J. van het Nederend Ir. B. Vernooy Kunstverzamelingen (free lance) Winkelmanager F.C.I. Rijkes Mevr. drs. A. Wilhelmus-Koning Hoofd Papierrestauratie Medewerker Interne Zaken 2 Papierrestauratoren Medewerker Mevr. T. van Rijn Medewerker Papierrestauratie Huishoudelijke Dienst S. Sahin, stagiair Beveiliging (t/m 30 september) Vrienden van Teylers Museum Numismatisch Kabinet Beveiliging en facilitaire Mevr. V.E.M. Schoots Mevr. A.S.M. Fesevur, administratie Conservator Numismatisch zaken Mevr. E. Schütt (t/m 31 maart) Kabinet Hoofd Beveiliging en Mevr. D. Smakman Projectmedewerker Facilitaire Zaken Conservering & Digitalisering 18 Suppoosten J.C.F. Veldkamp Nachtbewaking Mevr. M. Wentink Bibliotheek Bibliothecaris Museumcafé Mevr. C. Wilderom-Huizer Registratiemedewerker Extern R. van der Woerdt Bibliotheek Assistent Archivaris

62 63 Colofon

Samenstelling en redactie Froukje Budding, Teylers Museum

Vormgeving Studio Berry Slok, Amsterdam

Fotografie Martijn Zegel, Teylers Museum

Overige foto’s Roy Beusker, Ten Cate & Van der Wiele bureau voor bouwhistorie en restauratieadvies, Gerda Doorlag, Kees Hageman, Fred Pelt, Berry Slok, Isabelle Smit, United Photos/Toussaint Kluiters, Herman Voogd ­ Druk StyleMathôt, Haarlem

Deze publicatie kwam mede tot stand dankzij drukkerij StyleMathôt.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie, zijn de publicatierechten geregeld met Beeldrecht te Amsterdam, © 2009 c/o Beeldrecht, Amsterdam.

© copyright 2009, Teylers Museum, Haarlem