Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz GŁUBCZYCE (938)

Warszawa, 2004 r. Autorzy: Wojciech Bobiński*, Elżbieta Gawlikowska*, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Izabela Bojakowska*, Stanisław Wołkowicz*, K. Bujakowska**, G. Hrybowicz**, K. Wojciechowska** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Jacek Koźma* we współpracy z Elżbietą Gawlikowską* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska*

* - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN 83-7372-183-5

Spis treści

I. Wstęp - W. Bobiński...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - W. Bobiński...... 3 III. Budowa geologiczna - W. Bobiński...... 6 IV. Złoża kopalin - W. Bobiński...... 11 1. Kruszywo naturalne...... 11 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - W. Bobiński...... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - W. Bobiński...... 16 VII. Warunki wodne - W. Bobiński...... 18 1. Wody powierzchniowe...... 18 2. Wody podziemne...... 19 VIII. Geochemia środowiska...... 23 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna...... 23 2. Osady wodne - I. Bojakowska...... 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz...... 28 IX. Składowanie odpadów – K. Bujakowska, G. Hrybowicz, K. Wojciechowska………...30 X Warunki podłoża budowlanego - W. Bobiński...... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - E. Gawlikowska...... 38 XII. Zabytki kultury - W. Bobiński...... 41 XIII. Podsumowanie - W. Bobiński...... 43 XIV. Literatura...... 45

I. Wstęp

Przy opracowaniu arkusza Głubczyce Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne akusza Głubczyce Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1998 w Przedsiębiorstwie Geologicznym S. A. w Krakowie (Bogacz, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego na podstawie nowej instrukcji opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dla opracowania arkusza mapy Głubczyce wykorzystano materiały publikowane oraz archiwalne: Państwowego Instytutu Geologicznego, Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Opolu, Państwowej Służy Ochrony Zabytków, starostw powiatowych, urzędów miast i gmin, Dyrekcji Lasów Państwowych, Instytutu Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz użytkowników złóż. Materiały te zweryfikowano w trakcie wizji terenowych. Dane dotyczące udokumentowanych złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy o złożach, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Głubczyce ograniczają współrzędne geograficzne 17o45’ i 18o00’ długości geograficznej wschodniej oraz 50o10’ i 50o20’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym omawiany obszar należy do województwa opolskiego, powiatu głubczyckiego – tereny miast i gmin: Głubczyce i Baborów, powiatu prudnickiego – tereny gminy Lubrza oraz miasta i gminy Głogówek i powiatu kędzierzyńsko- kozielskiego – tereny gminy Pawłowiczki. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) cały obszar arkusza leży w obrębie prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie, makroregion Nizina Śląska, mezoregion Płaskowyż Głubczycki (fig. 1). Jest to dość

3 wysoko wzniesiona, lekko pofałdowana, równina lessowa, leżąca u podnóża Sudetów, rozcięta lewobrzeżnymi dopływami Odry. W obrębie obszaru arkusza budują go wzgórza o płaskich, szerokich szczytach i opadających łagodnie zboczach o wysokości 217,0- 302,5 m n.p.m., przecięte dolinami trzech rzek: Osłobogi, Straduni i Psiny i ich dopływów, które tworzą głeboko wcięte doliny w utworach lessowych. Przeważa falisto-pagórkowata rzeźba terenu. Jedynie w rejonie Milic i Lisięcic stoki wzgórz opadają stromo w wąskie doliny potoków. Obszar arkusza charakteryzuje się niewielkim spadkiem terenu w kierunku północno-wschodnim. Najniżej położony punkt znajduje się w rejonie Zwiastowic w widłach Straduni i wpadającego do niej od południa potoku Grudynka. Wsie i osiedla na tym terenie zlokalizowane są w dolinach rzek i potoków. Mają charakter łańcuchowy i ciągną się wzdłuż biegu cieków. Na wzniesieniach płaskowyżu występują sporadycznie jedynie małe wioski, co związane jest ze stosunkowo słabo rozwiniętą siecią wodną i dość głęboko zalegającym zwierciadłem wód gruntowych. Jedynym większym miastem są Głubczyce. Obszar objęty arkuszem jest typową rolniczą krainą, charakteryzującą się urodzajnymi glebami pszenno-buraczanymi, znaną z wysokiej kultury upraw i dobrych plonów. W uprawie rolniczej dominują pszenica, buraki i warzywa, w mniejszym stopniu ziemniaki. W dużym stopniu rozwinięta jest hodowla trzody chlewnej i cieląt. Większa część obszarów rolnych należąca dawniej do PGR-ów zrzeszonych w kombinaty, dziś jest administrowana przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Przemysł rozwinięty w niewielkim stopniu, reprezentowany jest przez drobny przemysł spożywczy, przetwórczy i usługowy. Jedynym większym zakładem są Browary w Głubczycach. W ubiegłych latach czynne były w rejonie Głubczyc i Baborowa cegielnie bazujące na lessach i glinach lessopodobnych. Obecnie cegielnie te są nieczynne, a wyrobiska służą jako śmietniska komunalne. Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Wszystkie miejscowości połączone są ze sobą drogami asfaltowymi. Główne arterie transportowe to szosy Kędzierzyn-Koźle – Głubczyce, Głubczyce – Racławice Śląskie. Już poza obszarem arkusza, na południowym zachodzie znajduje się przejście graniczne w Pietrowicach (do Osoblahy), a na zachodzie w Pomorzowiczkach (do Krnova). Przez obszar arkusza w jego zachodniej części przebiega linia kolejowa Nysa – Głubczyce – Racibórz.

Fig. 1. Położenie arkusza Głubczyce na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica państwa Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Prowincja: Masyw Czeski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim Makroregion: Nizina Śląska Makroregion: Sudety Wschodnie Mezoregiony: 318.52 – Pradolina Wrocławska Mezoregion: 332.63 – Góry Opawskie 318.55 – Równina Niemodlińska 318.58 – Płaskowyż Głubczycki 318.59 – Kotlina Raciborska

Prowincja: Wyżyny Polskie Podprowincja: Wyżyna Śląsko-Krakowska Makroregion: Wyżyna Śląska Mezoregion: 341.11 – Chełm

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru arkusza Głubczyce została przedstawiona w oparciu o arkusz Głubczyce Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami (Badura, Przybylski, 1997a, 1997b). Omawiany obszar leży w obrębie wschodniej części przedpola Sudetów Wschodnich. Podłoże całego obszaru budują dolnokarbońskie utwory strefy morawsko-śląskiej. Jest ono podzielone uskokami na kilka stopni. W części południowo-zachodniej, pod cienkim płaszczem utworów czwartorzędowych lub na powierzchni, występują osady dolnego karbonu, reprezentowane przez warstwy morawickie i hradecko-kyjowickie (fig. 2). Na stopniach tektonicznych Głubczyc i Osłobogi podłoże jest przykryte osadami górnej kredy i trzeciorzędu. W północno-zachodniej części obszaru arkusza występuje fragment trzeciorzędowego, tektonicznego rowu Kędzierzyna, łączącego się ku wschodowi z zapadliskiem przedkarpackim. Warstwy morawickie wykształcone są w postaci piaskowców szarogłazowych z łupkami ilastymi, mułowcami i zlepieńcami. Są to niebieskoszare i szare piaskowce średnioziarniste, występujące w ławicach o miąższości od kilku centymetrów do kilku metrów. Spągowe partie ławic budują piaskowce gruboziarniste, miejscami wręcz zlepieńcowate, ku stropowi przechodzące w drobnoziarniste. Łupki ilaste i mułowce występują w postaci niewielkich wkładek w kompleksach piaskowcowych, lub też tworzą przeławicające się nawzajem pakiety o grubości od kilku do kilkunastu centymetrów, a nawet kilkudziesięciu metrów. W zachodniej części obszaru arkusza warstwy te występują w podłożu utworów keneozoicznych, w rejonie Kwiatoniowa stwierdzono ich zaleganie pod osadami kredy. Warstwy hradecko-kyjowickie występują w południowo-zachodniej części obszaru arkusza pomiędzy miejscowościami Królowe i Krzyżowice oraz w rejonie Babic. Na powierzchni odsłaniają się w nieczynnych łomach koło Gołuszowic i na stromych zboczach doliny Psiny. Dominującymi utworami są tutaj gruboławicowe piaskowce szarogłazowe, występujące w postaci monoklinalnie zapadających pakietów. Łupki ilaste i mułowce tworzą wkładki i przerosty o miąższości od kilkunastu milimetrów do kilku metrów. Miąższość piaskowców jest zwykle kilkakrotnie większa niż łupków. Zlepieńce i piaskowce gruboziarniste obserwuje się zwykle w spągu ławic.

Fig. 2. Położenie arkusza Głubczyce na tle szkicu geologicznego regionu bez utworów kenozoicznych (Osika i in., 1972)

Kreda górna: koniak, santon: 1 - wapienie, kreda pisząca, margle, opoki, lokalnie piaskowce glaukonitowe; cenoman, turon: 2 - wapienie, kreda pisząca, margle, piaskowce; Trias środkowy: wapień muszlowy dolny: 3 - dolomity, wapienie, margle, łupki ilaste i piaskowce; Trias dolny: pstry piaskowiec: 4 - iły, mułowce, piaskowce, zlepieńce, margle, dolomity, lokalnie anhydryty i sól kamienna; Karbon dolny: 5 - zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, mułowce, iłowce; 6 - dyslokacje stwierdzone; 7 - granica państwa.

Utwory kredy na omawianym terenie reprezentowane są przez osady cenomanu, turonu i koniaku (fig. 2). Utwory cenomanu – białe piaski i piaskowce kwarcowe z niewielką domieszką lepiszcza kaolinowego zostały nawiercone pod kilkumetrową warstwą utworów czwartorzędowych w rejonie Lwowian i Kwiatoniowa. Obecność tych osadów w postaci niewielkich soczewek stwierdzono w rejonie Królowych i Zawiszyc

(Sawicki, 1995). Wapienie margliste i margle turońskie pod warstwami czwartorzędowymi i trzeciorzędowymi nawiercono w rejonie przylegającym od północy do terenu arkusza Głubczyce. Na przełomie cenomanu i koniaku osadzały się w tym rejonie serie piaskowcowo-mułowcowe z iłami i marglami. Występowanie tych osadów stwierdzono w trójkącie między miejscowościami Lisice, Kózki, Milice. Najstarszymi utworami trzeciorzędu na obszarze arkusza są dolnomioceńskie iłowce, mułowce, miejscami iły z wkładkami węgla brunatnego, tzw. warstwy kłodnickie. W spągu tych warstw występują pstre iły. W wyższych ogniwach warstw kłodnickich dominują iłowce z niewielkimi przewarstwieniami mułków i iłów. Miocen środkowy reprezentowany jest przez margle, iły margliste, iłowce i mułowce z wkładkami gipsów i anhydrytów oraz iły z wkładkami mułków i piasków. Osady miocenu górnego, wykształconego w postaci iłów, mułków i piasków, lokalnie z węglem brunatnym, największe rozprzestrzenienie mają w północnej części obszaru arkusza w rowie Kędzierzyna oraz na stopniu tektonicznym Osłobogi. Najmłodszymi osadami trzeciorzędu jest plioceńska seria Gozdnicy: żwiry i piaski spojone gliną kaolinową barwy kremowej, rzadziej żółtordzawej, o miąższości dochodzącej do 50 m. Osady te występują w postaci niewielkich soczewek w rejonie Dziećmarowa, Naczęsławic i Baborowa. Osady karbonu, kredy i trzeciorzędu przykryte są grubym płaszczem utworów czwartorzędowych: plejstoceńskich i holoceńskich (fig. 3). Dominują tutaj zdecydowanie osady plejstocenu pochodzące z trzech cykli zlodowaceń: południowo-, środkowo- i północnopolskich. W okresie zlodowaceń południowopolskich osadzały się na tym obszarze: piaski i żwiry wodnolodowcowe, iły, mułki i piaski zastoiskowe oraz gliny zwałowe. Nie występują one na powierzchni, znane są tylko z otworów wiertniczych. Na powierzchni występują jedynie osady zlodowaceń środkowopolskich. Najstarszymi osadami są piaski i żwiry wodnolodowcowe występujące prawie na całym obszarze arkusza, często przykryte jednak glinami zwałowymi. Mają one charakter luźnych, różnoziarnistych piasków z niewielką, dochodzącą do 10%, domieszką żwirów. W składzie petrograficznym żwirów dominuje kwarc. Miąższość tej serii przekracza 20 m. W północnej części obszaru arkusza, na zboczach doliny Osłobogi, odsłaniają się żwiry rzeczne tych zlodowaceń. Są to utwory słabo wysortowane, z dużą ilością otoczaków.

Fig. 3. Położenie arkusza Głubczyce na tle szkicu geologicznego regionu (Rühle, 1986)

Czwartorzęd: holocen: 1 - mady, iły i piaski rzeczne; holocen – plejstocen: 2 - piaski eoliczne; plejstocen: 3 - piaski i żwiry rzeczne, 4 - lessy, 5 - piaski i żwiry rzecznolodowcowe, 6 - gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste, 7 - głazy, żwiry i gliny zwałowe; Trzeciorzęd: pliocen: 8 - iły, iłowce, piaski, 9 - iłowce, mułowce, piaski z wkładkami węgla; miocen (morski): 10 - wapienie rafowe i detrytyczne iły, zlepieńce, 11 - iłowce, mułowce, wapienie litotamniowe i margle detrytyczne; Kreda górna: 12 - wapienie, margle, opoki, gezy i piaskowce; Trias: wapień muszlowy: 13 - dolomity,wapienie, wapienie oolitowe, margle; pstry piaskowiec: 14 - iły, mułowce, zlepieńce, piaskowce; Karbon dolny: 15 - zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, mułowce; 16 - skały wylewne (trzeciorzędowe tufy); 17 - granica państwa.

W składzie petrograficznym dominuje kwarc, piaskowce i metamorficzne skały krystaliczne, z niewielką domieszką skał pochodzenia skandynawskiego. Gliny zwałowe występują na całym obszarze arkusza. Na powierzchni odsłaniają się jedynie w miejscach, gdzie procesy erozji i denudacji usunęły pokrywę przykrywających je lessów. Są to przeważnie gliny żółtobrązowe, najczęściej o miąższości 2-4 m, a sporadycznie do 12 m. Charakteryzują się znaczną domieszką frakcji pyłowej i dużym stopniem zwietrzenia. Silnie zwietrzałe są również występujące w nich żwiry skał skandynawskich. W stropie gliny te są często zapiaszczone, miejscami przechodzą w piaski gliniaste. Najmłodszymi osadami plejstocenu są lessy i gliny lessopodobne zlodowaceń północnopolskich, pokrywające ponad 90% powierzchni arkusza. Miąższość ich zwykle oscyluje w granicach 3-4 m, sporadycznie dochodzi do 6 m. Są one barwy żółtej lub żółtobrązowej, rzadziej płowej. Lessy zalegające na stokach są często redeponowane. Mają one wówczas ciemniejsze zabarwienie, zawierają więcej frakcji ilastej i są wzbogacone w ziarna piasku, a niekiedy nawet żwiru. W południowo-wschodniej części rejonu arkusza, w nieczynnej gliniance w Baborowie daje się zauważyć dwudzielność lessów. W stropie serii występują gliny lessopodobne tzw. lessy młodsze. Spągowe warstwy wykształcone są w postaci mułków i iłów pylastych, określanych jako lessy starsze. Obydwa te poziomy przedziela 3-4-metrowa warstwa piasków i piasków zaglinionych. Osady holocenu to mady, iły, piaski rzeczne tarasów zalewowych 2-5 m n.p. rzeki, piaski, żwiry, namuły den dolinnych wypełniających dna dolin potoków i rzek oraz torfy. Te ostatnie występują w dolinie Straduni, powyżej Kazimierza na całej jej szerokości. Miąższość ich nie przekracza 2 m. Do czwartorzędu nierozdzielonego zaliczono żwiry i piaski rzeczne z okresu zlodowaceń północnopolskich i holocenu, znajdujące się pod przykryciem holoceńskich mad oraz gliny deluwialne. Żwiry wypełniają płaskodenną dolinę Osłobogi, gdzie ich miąższość dochodzi nawet do 15 m. Występują także w dolinie Psiny w pobliżu Głubczyc. Gliny deluwialne pokrywają zbocza i wypełniają dna suchych dolin denudacyjnych. Są to gliny pyłowate z wkładkami piaszczystymi i pojedynczymi ziarnami żwirów, o miąższości dochodzącej do kilku metrów.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza znajdują się cztery udokumentowane złoża kopalin pospolitych: jedno złoże kruszywa naturalnego i trzy surowców ilastych ceramiki budowlanej (tabela 1). Złoża te figurują w Bilansie zasobów (Przeniosło, 2002). 1. Kruszywo naturalne Złoże kruszywa naturalnego „Racławice Śląskie - Głogówek” rozpoznane wstępnie w kategorii C2 (Kinarz, Szapliński, 1983), usytuowane jest na tarasach zalewowych obydwu brzegów rzeki Osłobogi, w obrębie projektowanego zbiornika retencyjnego. Ciągnie się pasem szerokości 300-900 m od Racławic Śląskich aż do przedmieść Głogówka, na obszarze sąsiedniego arkusza. Złoże udokumentowane zostało w dwóch polach zasobowych o całkowitej powierzchni 520,7 ha. Nad serią złożową o miąższości 3,5-13,0 m, średnio 5,1 m zalegają gleby, żółto-szaro-brunatne gliny lessopodobne, mułki i torfy, o łącznej miąższości 0,8-7,7 m, średnio 2,8 m. Złoże buduje seria żwirów zapiaszczonych o zawartości ziaren powyżej 2 mm (punkt piaskowy) 10,8-42,1%, średnio 24,7%. Dominują żwiry drobno- i średnioziarniste. Ziarn powyżej 31,5 mm jest zaledwie 14,1%, a powyżej 63 mm tylko 3,1%. Kopalina ta charakteryzuje się średnią zawartością: pyłów 1,5%, ziarn zwietrzałych 7,8% i mrozoodpornością 1,5% ubytku masy. Nadaje się do produkcji pospółki, grubych mieszanek, żwirów jedno- i wielofrakcyjnych o różnej granulacji dla budownictwa i drogownictwa. W nadkładzie złoża występują gliny lessopodobne o miąższości od 0,4-6,0 m, średnio 2,3 m. W części wschodniej złoża, gdzie gliny te osiągają większe miąższości jakość ich została przebadana. Skurczliwość wysychania w temp. 110oC wynosiła 6,6%, skurczliwość całkowita w temp. 950-960oC – 6,3%, nasiąkliwość w tej temp. – 15,2%, wytrzymałość na ściskanie – 11,2 MPa, a woda zarobowa – 20,4-28,7%. Ponieważ badania te wykazały przydatność glin do produkcji cegły pełnej klasy 50, utwory lessowe zostały uznane za kopalinę towarzyszącą. Obliczone zasoby wynoszące 1 435 tys. m3 nie zostały jednak zatwierdzone przez Komisję Zasobów Kopalin.

Tabela 1

Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Nr Nazwa Rodzaj Wiek Zasoby Kategoria Stan Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja złóż Przyczyny złoża złoża kopaliny kompleksu geologiczne rozpoznania zagospo- (tys. t, kopaliny konfliktowości na litologiczno- bilansowe darowania tys. m3*) złoża mapie surowcowego (tys. t, złoża tys. m3*)

wg stanu na rok 2001 Klasy Klasy 1-4 A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Racławice ż Q 52 169 C2 N - Skb, Sd 4 B Gl, L, W Śląskie- Głogówek*

2 Głubczyce I g(gc) Q 241* C1 Z - Scb 4 B Gl 3 Głubczyce g(gc) Q 1 220* B Z - Scb 4 B Gl, Z

4 Baborów 2 g(gc) Q 171* C1* Z - Scb 4 A -

Rubryka 2: * - złoże położone częściowo na sąsiednim arkuszu Rubryka 3: ż - żwiry, g(gc) - gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4: Q - czwartorzęd Rubryka 6: * - złoże zarejestrowane Rubryka 7: złoża: N - niezagospodarowane, Z - zaniechane Rubryka 9: kopaliny skalne: Skb - kruszyw budowlanych, Sd - drogowe, Scb - ceramiki budowlanej Rubryka 10: złoża: 4 - powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A - małokonfliktowe, B - konfliktowe Rubryka 12: W - ochrona wód podziemnych, L - ochrona lasów, Gl - ochrona gleb, Z - konflikt zagospodarowania terenu

Część obszaru złoża pokrywają użytki rolne i łąki podlegające ochronie. W jego północnej części znajduje się las, a w środkowej i zachodniej części złoża strefa ochrony pośredniej ujęcia wód w Klisinie, dlatego złoże zaklasyfikwano jako konfliktowe (B).

2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej W obrębie obszaru arkusza Głubczyce znajdują się trzy udokumentowane złoża plejstoceńskich utworów lessowych przydatnych dla potrzeb ceramiki budowlanej: „Głubczyce”, „Głubczyce I” i „Baborów 2”. Złoże „Głubczyce”, leżące na południowych przedmieściach Głubczyc, udokumentowano w kategorii B w 1954 r. na obszarze o powierzchni 54 ha. Gliny lessopodobne o miąższości 2,7 m przykryte są 0,5 m warstwą gleby. Charakteryzują się skurczliwością suszenia 5,4%, a po wypaleniu: nasiąkliwością 11,4%, wytrzymałością na ściskanie 13,8 MPa. Stanowią one zupełny surowiec do produkcji cegły pełnej. Dokumentacji tej brak jest w archiwach w Opolu i w Warszawie, dlatego dane pochodzą z dokumentacji z 1987 r. W roku tym z uwagi na niepełne wyniki badań, niepewną lokalizację otworów wiertniczych i ograniczony zakres badań w dokumentacji z 1954 roku, opracowano nową dokumentację geologiczną w kategorii C1 i C2 z określeniem jakości kopaliny w kategorii B (Baranowski, 1987). Udokumentowano 614 tys. m3 3 kopaliny w kategorii C1 i 718 tys. m w kategorii C2 na powierzchni 39 ha. Miąższość serii złożowej wynosi 1,8-6,0 m, średnio 3,3 m, a grubość nadkładu 0,3-1,2 m, średnio 0,4 m. Jakość kopaliny określają parametry: zawartość margla w ziarnach >0,5 mm – 0,11%, domieszki gruboziarniste – 32%, skurczliwość suszenia w temperaturze 110oC – 6,1%, skurczliwość całkowita w temperaturze 950oC – 4,2-6,8%, nasiąkliwość – 14,0%, wytrzymałość na ściskanie – 7,0-10,0 MPa, średnio 8,8 MPa, brak wykwitów i dobra mrozoodporność. Optymalna temperatura wypału – 950oC. Stwierdzono, że gliny te stanowią zupełny surowiec do produkcji cegły pełnej klasy 75, 100 i 150. Dokumentacja została przyjęta przez KZK pod warunkiem dokonania poprawek i uzupełnień. Ponieważ jednak w tym czasie uległy likwidacji oba przedsiębiorstwa – zarówno wykonawca jak i zleceniodawca (Opolskie Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej), dokumentacja ta nie została zatwierdzona. Znajduje się ona w Archiwum Geologicznym Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, a złoże zostało rozpoznane o wiele dokładniej niż w 1954 roku i przebadane zgodnie z obowiązującymi normami i kryteriami, dlatego dane jakościowe i geologiczno-górnicze złoża z tej dokumentacji przedstawiono w niniejszym opracowaniu.

Natomiast zasoby i granice złoża na mapie podano według dokumentacji z 1954 r. Złoże zaklasyfikwano jako konfliktowe (B) z powodu gleb chronionych (klasy II i III), ponadto planie zagospodarowania przestrzennego teren przeznaczony jest pod użytki rolne. Złoże glin „Głubczyce I” położone w Głubczycach, w odległości około 150 m na północ od szosy prowadzącej z Koźla do Głubczyc, zostało udokumentowane w kategorii

C1 (Głogowski, 1969, Brawata, 1988). Złoże o powierzchni 8,9 ha, budują gliny i lessy o miąższości 2,0-4,4 m, średnio 3,8 m, przykryte 0,5 m warstwą gleby gliniastej. Wartości średnie podstawowych parametrów jakościowych wynoszą: skurczliwość suszenia – 5,0%, a po wypaleniu: wytrzymałość na ściskanie – 11,6 MPa i mrozoodporność – 20 cykli. Temperaturą optymalną wypału jest 950oC. Z kopaliny tej bez przeróbki produkowana była cegła pełna. Obszar złoża prawie w całości zajmują gleby wysokich klas bonitacyjnych, objętych ochroną, dlatego też zaklasyfikwano je jako konfliktowe (B). Złoże glin i lessów „Baborów 2”, położone przy szosie prowadzącej z Baborowa do Dziećmarowa, zostało udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Wojtasik, 1964). Serię złożową stanowią utwory lessowe wykształcone w postaci występujących w stropie glin lessopodobnych (lessy młodsze), a w spągu iłów pylastych i mułków (lessy starsze). Pomiędzy tymi dwoma seriami występują tzw. piaski międzylessowe. Złoże zostało udokumentowane w dwóch poziomach. Poziom dolny – w spągu ówczesnego wyrobiska, gdzie lessy młodsze zostały już wyeksploatowane, a złoże stanowią lessy starsze przykryte 4,4-metrową serią piasków międzylessowych, zajmuje powierzchnię 2,1 ha. Poziom górny – na przedpolu wyrobiska, gdzie pod nadkładem 30-centymetrowej warstwy gleby, udokumentowane zostały tylko lessy młodsze, ma powierzchnię 5,6 ha. Piaski między- lessowe stanowią tutaj spąg złoża. Miąższość glin lessopodobnych waha się od 2,9 do 5,5 m, średnio 4,3 m, iłów i mułków dolnego poziomu 4,5-7,1 m, średnio 5,6 m. Podstawo- we parametry jakościowe: skurczliwość suszenia kopaliny – 4,2-4,8% oraz tworzywa: wytrzymałość na ściskanie – 12,3-26,6 MPa, mrozoodporność – 20 cykli, nasiąkliwość – 10,3-13,6%. Optymalną temperaturą wypału jest 950oC. Z kopaliny produkowana była cegła pełna. Złoże to zaklasyfikowano jako małokonfliktowe (A). Klasyfikacja sozologiczna złóż uzgodniona została z Geologiem Wojewódzkim w Opolu.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Teren arkusza Głubczyce nie należy do obszarów zasobnych w surowce mineralne. Jedynymi kopalinami eksploatowanymi w ubiegłych latach były surowce ceramiczne: gliny lessopodobne, lessy, mułki i iły pylaste. Aktualnie na obszarze arkusza nie prowadzi się eksploatacji kopalin. Złoże kruszywa naturalnego „Racławice Śląskie – Głogówek” rozpoznano wstępnie w kategorii C2 i może być eksploatowane w przypadku budowy zbiornika retencyjnego, a eksploatacja złóż glin lessowych i iłów: „Głubczyce”, „Głubczyce I” i „Baborów 2” została zaniechana. Eksploatacja na złożu „Głubczyce” prowadzona była do 1990 r. przez Opolskie Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej w jego zachodniej części, położonej na zachód od drogi prowadzącej do Nowego Rożnowa. Produkowana była cegła pełna klasy 75 i 100. W wyrobisku zlokalizowane zostało wysypisko śmieci dla miasta i gminy Głubczyce. Pozostały udokumentowany obszar według planu przestrzennego zagospodarowania miasta Głubczyce przeznaczony został pod uprawy rolne ze względu na występujące tu gleby wysokich klas I, II, III. Złoże „Głubczyce I” było eksploatowane w latach 1958-1992. W roku 1997 zostało przejęte przez prywatnego użytkownika. Wydobycie kopaliny trwało niepełny rok. Wyeksploatowany został niewielki fragment w północno-zachodniej części złoża. Nie została przydzielona koncesja i z początkiem roku 1998 eksploatacja została ponownie zaniechana, wyprzedany został sprzęt i wyposażenie cegielni. Teren złoża należy do Skarbu Państwa (dzierżawi go prywatna spółka), gminy i prywatnych właścicieli. Na złożu glin lessowych „Baborów 2” eksploatacja była prowadzona tylko w poziomie górnym. Z kopaliny bez przeróbki produkowana była cegła pełna. Wydobycie zakończono w 1988 roku w związku z całkowitym wyeksploatowaniem kopaliny z tego poziomu. Teren został częściowo zrekultywowany. Do chwili obecnej nie podjęto eksploatacji iłów i mułków poziomu dolnego. W planach zagospodarowania złoża na lata 1986-1990 przewidywano eksploatację tego poziomu, głównie w części północno- wschodniej, jednak nie doszła ona do skutku. Na wyeksploatowanym obszarze w rejonie starych hałd, na zachód od ściany dolnego poziomu, znajduje się komunalne wysypisko śmieci dla miasta Baborów. Według planów przestrzennego zagospodarowania gminy tereny te przewidziane są częściowo pod budowę wysypiska śmieci, a w pozostałej części pod eksploatację. Jak wykazała wizja lokalna górny poziom złoża nie jest całkowicie

15 wyeksploatowany. W razie wznowienia eksploatacji koniecznym byłoby rozliczenie zasobów. Piaski i żwiry były wydobywane na niewielką skalę na potrzeby miejscowej ludności. Także na cele lokalne eksploatowane były w południowo-zachodniej części terenu arkusza, w rejonie Gołuszowic i Kietlic, piaskowce szarogłazowe. Pozostałościami po tej eksploatacji są nieczynne, całkowicie zarośnięte kamieniołomy.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Kopaliną perspektywiczną na obszarze arkusza Głubczyce jest przede wszystkim kruszywo naturalne. Dotyczy to wyłącznie piasków i żwirów wodnolodowcowych. Na omawianym terenie wydzielono cztery obszary perspektywiczne: trzy piasków oraz jeden piasków i żwirów. Nie wyznaczono obszarów prognostycznych ze względu na brak danych o zasobach oraz parametrach kopalin, a także pokrycie dużych obszarów glebami chronionymi. W pierwszym z nich, w Racławicach Śląskich znajdują się dwie duże nieczynne piaskownie, w których eksploatacja została zaniechana w latach 60-tych. Odsłaniają się tu fragmentarycznie, ale w pełnym profilu ściany żółtoszare, drobnoziarniste piaski do 10,0 m miąższości, pod nadkładem gleby i piasków silnie pylastych o grubości dochodzącej do 1,8 m. W warstwach spągowych miejscami występują nieregularne smugi drobnego żwiru. Z lokalizacji tych wyrobisk wynika, że całe wzgórze, zbudowane jest z piasków wodno-lodowcowych, dlatego też całe to wzgórze wytypowano jako obszar perspektywiczny. Jako drugi obszar perspektywiczny wytypowano wąski pas piasków wodnolodowcowych ciągnący się od Kietlic do Biernatowa (Badura, Przybylski, 1997a). Znajdują się tutaj trzy piaskownie. Dwie w Kietlicach tuż przy szosie i jedna w Biernatowie. Tylko w okresowo czynnym wyrobisku w Kietlicach odsłaniają się na 8-9 m ścianie piaski jasnoszare ze żwirami w spągu, pod cienką 1-1,8 m warstwą utworów lessowych. Pozostałe wyrobiska są prawie całkowicie zarośnięte. Niewielki obszar perspektywiczny piasków wytypowano w Nowym Rożnowie w oparciu o dwa znajdujące się wyrobiska. Północne, duże (70 x 90 x 4-7 m), całkowicie zarośnięte, eksploatowane było w okresie powojennym. Natomiast południowe, niewielkie (20 x 8 x 1,5 m), eksploatowane jest dorywczo przez właściciela gruntu. Odsłaniają się tu

16 pod warstwą gleby drobnoziarniste żółto-szare piaski. Teren opada w kierunku południowym i zachodnim. Sądząc po morfologii całe to niewielkie wzgórze budują piaski wodnolodowcowe. Perspektywicznym obszarem występowania piasków i żwirów jest Grodzisko. U stóp wzgórza znajdują się trzy duże wyrobiska. Dwa z nich położone od zachodu są bardzo stare, zarośnięte. Natomiast wyrobisko położone najbliżej wsi jeszcze w 1996 roku było eksploatowane dorywczo na niewielką skalę przez Urząd Gminy Pawłowiczki. Pod 1,0- 2,0 m nadkładem glin pylastych odsłania się tutaj około 17 m miąższości seria piasków z wkładkami drobnego żwiru. W kierunku szczytu wzgórza grubość nadkładu maleje. W odwierconym około 100 m na południe od wyrobisk otworze zwiadowczym pod 20 cm warstwą gleby nawiercono 12 m serię piaszczysto-żwirową i nie przewiercono jej. Nie przeprowadzono badań jakościowych. Wykonana została jedynie analiza sitowa, która wykazała, że pod 0,8 m warstwą piasku występuje 6,5 m partia piasków i żwirów, podścielona z kolei przez 5 m warstwę piasku. Dwa otwory odwiercone na zboczu wzgórza już za szczytem do głebokości 5 m nie nawierciły serii piaszczysto-żwirowej (Podic, Jerschina, 1973). Dlatego perspektywy eksploatacji są ograniczone do stosunkowo niewielkiego obszaru. Na obszarze arkusza, w rejonie Gościęcina, Ucieszkowa, Milic, Jakubowic i Grodzis-ka, zaznaczono pięć obszarów negatywnych występowania piasków i żwirów. Dwa obszary (Gościęcin i Ucieszków) przechodzą na teren sąsiedniego arkusza. Na każdym z wymienionych obszarów odwiercono po 3-4 otwory. W Grodzisku jednym otworem nawiercono 12 m serię piaszczysto-żwirową pod 20 cm warstwą gleby i w Milicach także jednym otworem pod 0,5 m nadkładem nawiercono 2 m piasku i 1,2 m pospółki. Pozostałe otwory do głębokości 5-6 m stwierdziły jedynie gliny pylaste (Maszkiewicz, 1968; Podic, Jerschina, 1973). Lessy i gliny lessowe występujące na 90% powierzchni arkusza są kopaliną o słabej jakości, z której uzyskiwać można jedynie cegłę pełną klasy 50 i 75 i to tylko w przypadkach, gdy występują one z glinami, iłami i mułkami. Ponadto leżą na obszarach gleb chronionych. Dlatego też w ich obrębie nie wyznaczono obszarów perspektywicznych. Także eksploatowane w ubiegłych latach w tym rejonie na skalę lokalną gliny zwałowe nie przedstawiają żadnych perspektyw wydobycia. Występujące w tych glinach

17 nieregularne przerosty i soczewki drobnego żwiru rzutują negatywnie na możliwości eksploatacji tych glin na większą skalę. Trudno też mówić o perspektywach eksploatacji szarogłazów występujących w południowo-zachodniej części terenu arkusza. W okresie przedwojennym były one eksploatowane w czterech łomach w rejonie Gołuszowic i Kietlic. W chwili obecnej wyrobiska te są całkowcie zarośnięte tak, że trudno ocenić ewentualne możliwości eksploatacji.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe. Obszar arkusza Głubczyce odwadniany jest generalnie w kierunku północnym, jedynie jego niewielka część na południe od Głubczyc odwadniana jest w kierunku południowo-wschodnim. Główne rzeki to Osobłoga i Stradunia w części północnej i centralnej oraz Psina, z wpadającym do niej Złotnikiem, w części południowo-zachodniej. Pomiędzy tymi rzekami przebiegają działy wodne II-ego rzędu. Cały omawiany teren znajduje się w lewobrzeżnym dorzeczu Odry. Psina i Stradunia w swoim górnym i środkowym biegu oraz dopływy tych rzek, płyną w wąskich korytach wyżłobionych w zboczach lessowych wzgórz. W dolnym biegu Straduni i na całym odcinku Osobłogi na terenie arkusza rzeki te tworzą szerokie do 100 m doliny. Rzeki te nie posiadają wałów przeciwpowodziowych, ograniczone są jedynie stromymi skarpami tarasów lessowych. Jakość wód badana jest w jednym przekroju kontrolno-pomiarowym monitoringu podstawowego na Osobłodze w Racławicach Śląskich i w czterech przekrojach kontrolno- pomiarowych monitoringu regionalnego: na Straduni w Kazimierzu, na Grudynce w Trawnikach oraz na Psinie w Gadzowicach i Babicach. Badania te wykazały, że wody Grudynki i Psiny w górnym biegu kwalifikują się do klasy II, głównie ze względu na zawartość zawiesiny, azotu azotynowego i wysokie miano Coli. Wody Straduni i Osobłogi zaliczono do III klasy. Zanieczyszczenie wód Straduni (Potoku Jakubowickiego) powodują ścieki komunalne i rolnicze odprowadzane do jej wód z leżących w jej zlewni miejscowości, majątków ziemskich i ferm hodowlanych, co prowadzi do wzrostu zawartości azotu amonowego, fosforu i podwyższenia miana Coli. Woda w Osobłodze ulega zanieczyszczeniom już na obszarze Czech. Pomiary w punkcie pomiarowo- kontrolnym w Racławicach Śląskich wykazały III klasę tych wód ze względu na zawartość

18 zawiesiny, azotu azotynowego i duże wartości miana Coli. Wody Psiny na całej długości, od Gadzowic aż do południowej granicy arkusza, są pozaklasowe ze względu na zawartość tlenu rozpuszczonego, BZT5 azotu amonowego, fosforanów, fosforu ogólnego i wysokiego miana Coli. Zanieczyszczane są głównie przez aglomerację miejską Głubczyc i tutejszy browar (Chałupniak, 2002). Oczyszczalnia ścieków w Głubczycach nie jest w stanie oczyścić wszystkich ścieków z powodu zbyt małej przepustowości. W wyniku badań prowadzonych w latach 1998-2001 stwierdzono polepszenie jakości wód Grudynki, Straduni i Osłobogi w rejonie granicy z Republiką Czeską. Nie zmieniło się zanieczyszczenie Straduni (Potoku Jakubowickiego), które powodują lokalne źródła uciążliwości usytuowane w Gminie Pawłowoczki. Pomiary poniżej Głubczyc wskazują na znaczne zwiększenie stopnia zanieczyszczenie wód Psiny. Na obszarze arkusza Głubczyce znajdują się dwa projektowane zbiorniki retencyjne: zbiornik małej retencji Biernatówka i dużej retencji Racławice Śląskie – Głogówek. Powodzią w 1977 r. na omawianym arkuszu dotknięte zostały obszary leżące w dolinach Osobłogi i Straduni. Została zalana prawie cała dolina Osobłogi z wyjątkiem niewielkiego obszaru na prawym brzegu rzeki w rejonie Głogowca. Stradunia wylała w mniejszym stopniu. Ucierpiały obszary położone na północ od Kazimierza, głównie na prawym brzegu rzeki, w pasie szerokości 70-130 m.

2. Wody podziemne W związku z katastrofalnym stanem wód powierzchniowych, źródłem pokrycia potrzeb wodnych ludności i zakładów przemysłowych na całym obszarze arkusza są ujęcia wód podziemnych z pięter wodonośnych czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy, i karbonu. Najbardziej zasobne w wodę są utwory trzeciorzędu i czwartorzędu. Ponad 80% ujęć wody na obszarze arkusza to ujęcia z piętra czwartorzędowego. Utworami wodonośnymi są tutaj piaski i żwiry lodowcowe zalegające na nierównym podłożu trzeciorzędowym, pod przykryciem glin zwałowych. Miąższość tego poziomu waha się od kilku do 25 m. Na powierzchni występują jedynie w niektórych dolinach rzek i potoków, gdzie gliny uległy głębokiej erozji, sięgającej utworów piaszczystych. Na znacznym obszarze wody występują pod ciśnieniem. Zwierciadło wody piętra czwartorzędowego nie jest stabilne, uzależnione jest od zasilania meteorycznego. Zasilanie i drenaż odbywa się w dolinach i na obszarach, gdzie brak przykrywy gliny zwałowej. Kierunek spływu tych wód jest północny – na północ od lini Głubczyce-Dziećmarów

19 i południowy – na południe od tej lini. Głębokość występowania wód waha się od kilku m w dolinach rzek i potoków do 25-45 m na płaskowyżu (Nowacki, 1978), współczynniki filtracji – od 0,045 do 0,52 x 10-3 m/s, wydajności od 8,0 do 51,0 m3/h dla pojedynczego otworu, przy depresjach od 2,0 do 15,9 m. Ujęcia wód czwartorzędowych z rozbudowaną siecią wodociągową posiadają miejscowości Głubczyce, Klisino, Tarnkowa, Grodzisko, Milice, Pomorzowice i Dziećmarów. Z wód czwartorzędowych korzysta także browar i mleczarnia w Głubczycach, zakład utylizacji w Grobnikach, większość majątków ziemskich (dawnych PGR-ów) oraz ferm hodowlanych na tym terenie. Większość ujęć wód czwartorzędowych znajduje się w dolinach rzecznych. Duże strefy korzystne dla ujęcia wód w dolinach rzecznych to: w zlewni Straduni odcinek pomiędzy Biernatowem i Kazimierzem i w zlewni Psiny od Grobnik do południowej granicy arkusza (Nowacki, 1978). Wody czwartorzędowe należą do wód czystych, jedynie miejscami ze względu na podwyższoną zawartość żelaza i agresywnego dwutlenku węgla wymagają uzdatniania (Nowacki, 1978). W rejonie Głubczyc wody te wykazują wysokie zawartości manganu. Twardość wód czwartorzędowych jest mała i średnia. Ujęcia wód w Racławicach Śląskich, Klisinie, Głubczycach i Baborowie mają udokumentowaną strefę pośredniej ochrony wód. Granice stref pośredniej ochrony wód oraz ujęcia o wydajności przekraczającej 50 m3/h przedstawiono na mapie warunków wodnych. Są to głównie ujęcia grupowe. Wody trzeciorzędowe związane są z utworami miocenu lądowego, który na obszarze arkusza występuje na północ od lini Racławice Śląskie – Lisięcice – Dziećmarów. Wykształcony jest on w postaci serii ilasto-pylastej z soczewkami piasków i żwirów, o miąższościach dochodzących do kilku sporadycznie kilkunastu m. Znaczenie użytkowe mają wody w utworach piaszczystych występujące w stropowej części tej serii. Są to wody o zwierciadle napiętym, ich spływ odbywa się na północ, zgodnie z układem sieci rzecznej (Nowacki, 1978). Eksploatowane są głównie w rejonie Kazimierza, Wróblina i Grudyni Małej. Wydajności tych ujęć wynoszą od 4 do 85 m3/h, przy depresji 3,2-12,7 m. Głębokość występowania tych wód waha się w granicach od 32 do 78 m. Wody trzeciorzędowe są wodami czystymi, nadającymi się do użycia bez uzdatniania. Na obszarze arkusza w jego północno-wschodniej części, w obrębie utworów miocenu lądowego, znajduje się wydzielony główny zbiornik wód podziemnych (Kleczkowski, 1990) subniecka kędzierzyńsko-głubczycka (fig. 4).

Piętro kredowe nie ma żadnego znaczenia w omawianym rejonie. Zawodnione piaszczyste utwory kredowe występują w postaci niewielkich oderwanych płatów. Jedyne ujęcie wody z tego poziomu znajdujące się w Kwietoniowie ma wydajność 4 m3/h, przy depresji 11,4 m. Piętro karbońskie zbudowane z piaskowców szarogłazowych, jest mało zasobne w wodę, niemniej jednak na obszarach położonych na zachód od linii Kietlice-Głubczyce- Bogdanowice, gdzie utwory karbonu występują na powierzchni lub pod cienkim płaszczem utworów czwartorzędowych, z braku innego źródła zaopatrzenia, traktuje się je jako główny użytkowy horyzont wodonośny (otwory studzienne w Zopowych, Nowym Rożnowie, Gołuszowicach o wydajności 5-16 m3/h, przy depresjach 1,7-15,0 m i źródła w Kietlicach o wydajności 0,1-9,0 m3/h). Źródła w tym rejonie związane są z utworami karbońskimi i czwartorzędowymi. Źródła karbońskie spotykamy w zachodniej i południowo-zachodniej części arkusza, gdzie utwory karbonu występują na powierzchni lub pod cienkim płaszczem osadów czwartorzędowych: dwa źródła w Kietlicach i trzy w Krzyżowicach. Są to źródła szczelinowe i grawitacyjne. W wymienionych wyżej miejscowościach stanowią one ujęcia wody pitnej. Wydajność ich wynosi: w Kietlicach 0,83 i 8,07 m3/h, a w Krzyżowicach 1,5-14,0 m3/h. Są to wody siarczanowo-wapniowo-magnezowe nadające się do picia bez uzdatniania. W osadach czwartorzędowych rzadko spotykamy źródła, przeważają wypływy linijne. Źródła warstwowe drenujące wodę z piasków czwartorzędowych występują w Lwowianach, gdzie stanowią ujęcie wody pitnej (osiem źródeł) i w Kietlicach. W Lwowianach są to źródła ascensyjne o wydajności 24,5 m3/h (ujęcie grupowe) (Nemec, 1975). Źródło w Kietlicach to typowe źródło dolinne o bardzo małej wydajności 0,1 m3/h. Na obszarze arkusza znajdują się w dolinach rzek obszary ochrony wód czwartorzędowych (Kleczkowski, 1990): w dolinie górnego biegu Straduni i w dolinie Osobłogi obszar najwyższej ochrony wód (ONO), a w dolinie Psiny obszar wysokiej ochrony wód (OWO) (fig. 4).

Fig. 4. Położenie arkusza Głubczyce na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony (Kleczkowski, 1990)

1- obszar najwyższej ochrony (ONO), 2- obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 - granica GZWP w ośrodku porowym, 4 - granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym,

numer i nazwa zbiornika, wiek utworów wodonośnych: 332 - subniecka kędzierzyńsko-głubczycka, trzeciorzęd

i czwartorzęd (Tr, Q); 335 - zbiornik Krapkowice-Strzelce Opolskie, trias dolny (T1); 337 - dolina kopalna Lasy Niemodlińskie, czwartorzęd (Q); 338 - subzbiornik Paczków-Niemodlin, trzeciorzęd (Tr),

5 - granica państwa.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach arkusza938- Głubczyce zamieszczono w tabeli 2. W celu łatwiejszej interpretacji uzupełniono je danymi zawartości pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowalna. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV- AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin- Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Tabela 2 Zawartość metali w glebach ( w mg/kg) Wartości Zakresy zawartości Wartość Wartość dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi w glebach na arkuszu przeciętnych przeciętnych (Rozporządzenie Ministra Środowiska 938-Głubczyce (median) (median) w glebach z dnia 9 września 2002 r.) w glebach na obszarów arkuszu 938- niezabudowanych Grupa A 1) Grupa B 2) Grupa C 3) Gleby Głubczyce Polski 4) Metale o przekroczonych dopuszczalnych N=18 N=18 N=6522 Głębokość (m ppt) wartościach stężeń Frakcja ziarnowa <1 mm, mineralizacja HCl (1:4) 0-0,3 0-2 dla grupy C Głębokość (m ppt) 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-9 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 44-90 62 27 Cr Chrom 50 150 500 6-14 11 4 Zn Cynk 100 300 1000 22-148 51 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-1,6 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 4-7 5 2 Cu Miedź 30 150 600 5-15 10 4 Ni Nikiel 35 100 300 6-15 10 3 Pb Ołów 50 100 600 11-36 20 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,10 <0,05 <0,05 1) grupa A Ilość badanych próbek gleb z arkusza 938-Głubczyce w poszczególnych grupach zanieczyszczeń a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego (w %) ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, As Arsen 100 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie Ba Bar 100 przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia Cr Chrom 100 gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – Zn Cynk 89 11 dla obszarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze Cd Kadm 94 6 stanu faktycznego, 2) Co Kobalt 100 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem Cu Miedź 100 gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz Ni Nikiel 100 zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i Pb Ołów 100 zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 100 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z arkusza 938-Głubczyce do poszczególnych grup komunikacyjne, zanieczyszczeń (w %) 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 89 11 N – ilość próbek

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zanieczyszczeń zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli 1 próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały zatem przedstawione w postaci mapy punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania gleb (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych odmiennymi kolorami dla gleb zaklasyfikowanych do grup A i B (zgodnie z Rozporządzeniem...,2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do grupy B, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania gleb do grupy B punkt opisano na mapie symbolem pierwiastka decydującego o zanieczyszczeniu gleb z tego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2). Przeciętne ilości arsenu, kadmu i rtęci w glebach na terenie arkusza są identyczne jak wartości przeciętnych obliczonych dla najmniej zanieczyszczonych gleb całego kraju. Około dwukrotnie wyższe wartości median w stosunku do gleb z terenów niezabudowanych Polski zanotowano dla pozostałych pierwiastków. Podwyższenia te wiążą się przypuszczalnie z wyższym regionalnym tłem geochemicznym tego obszaru Polski. Sumaryczna klasyfikacja wskazuje, że 89 % badanych gleb należy do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie). Ze uwagi na podwyższoną zawartość cynku w punkcie 17 oraz cynku i kadmu w punkcie 13 gleby te zaliczono do grupy B, co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Wzbogacenie gleb ma przypuszczalnie pochodzenie antropogeniczne. Ze względu na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożliwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność

25 podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku gdy przekroczenia zawartości dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

2. Osady wodne Kryteria oceny osadów Do oceny jakości osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi lub szkodliwymi związkami organicznymi, zastosowano kryteria zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów ekotoksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 3 zamieszczono dopuszczalne zawartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, wartości PEL oraz tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnową drobniejszą niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, kadmu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartościach PEL. Przy

26 klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Na terenie arkusza zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny sieci geochemicznego monitoringu osadów wodnych – na rzece Osobłodze w Racławicach Śląskich. W osadach nie stwierdzono przekroczenia (wg rozporządzenia Ministra Środowiska) dopuszczalnej zawartości pierwiastków ani też przekroczenia wartości PEL, ale zawartość wszystkich pierwiastków jest podwyższona w stosunku do ich tła geochemicznego. Jednak kadm, cynk, miedź, nikiel i rtęć są obecne w stężeniu, przy którym mogą być już obserwowane szkodliwe oddziaływania na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie ocenę zanieczyszczenia osadów w miejscu pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku gdy przekroczenia zawartości dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

Tabela 3

Zawartość pierwiastków w osadach wodnych

Rozporządzenie Osobłoga PEL** Tło geochemiczne Pierwiastek MŚ* Racławice Śląskie Zawartość (ppm) Arsen (As) 30 17 <5 7 Chrom (Cr) 200 90 6 32 Cynk (Zn) 1000 315 73 253 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 1,1 Miedź (Cu) 150 197 7 42 Nikiel (Ni) 75 42 6 24 Ołów (Pb) 200 91 11 25 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,20

* - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r. ** - PEL – zawartość powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne.

3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 5) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż obydwu profili są podobnego rzędu i wahają się w granicach od około 50 do 70 nGy/h, sporadycznie osiągając wartość 80 nGy/h. Wartość średnia, wynosząca nieco ponad 65 nGy/h jest znacznie wyższa od średniej dla Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Spowodowane jest to tym, że na terenie arkusza Głubczyce występują rozległe pokrywy lessowe. Utwory te, zwłaszcza w sąsiedztwie Sudetów charakteryzują się podwyższoną promieniotwórczością związaną z obecnością domieszki minerałów ciężkich wzbogaconych w uran i tor.

938W PROFIL ZACHODNI 938E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5580474 5578273 5577523

5572657 5573372 m 5570747 m 5568973 5572743 5567146 5570902 5563171 0 20 40 60 80 100 0 10203040506070 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5580474 5578273 5577523

5572657 5573372 m 5570747 m 5568973 5572743 5567146 5563171 5570902 0 5 10 15 20 0123456 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 5. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wzdłuż profilu zachodniego wahają się od wartości śladowych do 5 kBq/m2, sporadycznie w pojedynczych punktach osiągając wartości przekraczające 10 kBq/m2. Wzdłuż profilu wschodniego wartości stężenia poczarnobylskiego cezu są bardziej wyrównane i wahają się w granicach od 3 do 6 kBq/m2. Są to wartości bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Sporadyczne, niewielkie obszarowo i mało intensywne podwyższenia związane są z sąsiedztwem anomalii opolskiej. Nie niosą ze sobą żadnego zagrożenia radiologicznego dla ludności.

IX. Składowanie odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Ponadto w przypadkach nie ujętych aktami prawnym zaproponowano dodatkowe elementy do uwzględnienia na mapie oraz przyjęto kryteria przestrzenne nawiązujące do istniejących warunków lokalizowania składowisk. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfikowane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp potencjalnych składowisk odpadów.

Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono:

• tereny całkowicie wyłączone z możliwości lokalizacji składowisk, • tereny z istniejącą naturalną warstwą izolacyjną, na których można lokalizować składowiska odpadów, • tereny nie posiadające naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono także wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów,

- rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony (b - zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczności publicznej, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych). Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikające z występowania w obrębie wyróżnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo – kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz dokumentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 4).

Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska miąższość współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i 1-5 ≤ 1×10-9 obojętne O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: - warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 4); - zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m, miąższość lub jednorodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowiska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B mapy. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (tabela 5) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń terenów POLS. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej położonej pod utworami izolującymi. Na obszarze objętym arkuszem Głubczyce nie typowano pod składowiska odpadów: - terenów ochrony pośredniej ujęć wód, - terenów zalanych w czasie powodzi w 1997 roku, - projektowanego rezerwatu przyrody, - powierzchni erozyjnych i akumulacyjnego tarasu w dolinie Straduni na północny- wschód od Wróblina (5,0-8,0 m nad poziom rzeki), - tarasów zalewowych pozostałych cieków. Wyłączono również: - tereny o nachyleniu powyżej100,

- tereny źródliskowe, - miejsca występowania łąk na gruntach organicznych, - powierzchnie leśne powyżej 100 hektarów. Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk analizowano te obszary, gdzie na powierzchni lub nie głębiej niż 2,5 m p.p.t występują czwartorzędowe, plejstoceńskie lessy i gliny lessopodobne zalegające na iłach i mułkach zastoiskowych i glinach zwałowych zlodowaceń północnopolskich, gliny zwałowe zlodowacenia Wilgi i Sanu zlodowaceń południowopolskich oraz gliny zwałowe zlodowacenia Odry zlodowaceń środkowopolskich (Badura, Przybylski,1997). Około 95% powierzchni pokrywają utwory lessowe i pyłowe o miąższościach nie przekraczających na ogół 4-5 m. Jedynie w miejscach dawnych obniżeń erozyjnych wypełnionych lessami ich miąższość wzrasta do około 100 m. Analiza dostępnych danych geologicznych nie pozwoliła na jednoznaczne wytypowanie obszarów predysponowanych do lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Tereny, które ze względu na własności izolacyjne podłoża oraz uwarunkowania przyrodnicze i zagospodarowanie terenu mogą stanowić potencjalne obszary, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów (POLS), występują w północno-wschodniej i południowo-zachodniej części. W obrębie wydzielonych POLS-ów występują plejstoceńskie gliny zwałowe pod przykryciem lessów i gliny lessopodobne pochodzenia eolicznego Północno-wschodnia część obszaru znajduje się w zasięgu czwartorzędowego głównego zbiornika wód podziemnych – rzeka dolna Wda, w strefie wysokiej ochrony wód (OWO). Na obszarze objętym arkuszem Głubczyce wytypowano miejsca preferowane pod ewentualne składowiska odpadów wyłącznie obojętnych. Korzystne warunki izolacyjne występują jedynie w odległości około 2,0 km na północ od miejscowości Trawniki w gminie Głogówek. Jest to miejsce występowania plejstoceńskich glin zwałowych zlodowacenia Odry zlodowaceń środkowopolskich. Pozostałe z wytypowanych obszarów charakteryzują warunki mniej korzystne. Znajdują się one w części północno-wschodniej w gminach Pawłowiczki i częściowo Głubczyce. W części północno-wschodniej w miejscowości Kózki wykonane otwory

33 wiertnicze (studzienne) potwierdziły występowanie glin zwałowych o miąższości 17,0 m i 19,7 m, a zwierciadło wód podziemnych nawiercono odpowiednio na głębokościach 25,5 m i 29,5 m. Warunkowe ograniczenia składowania odpadów stanowią tu: - położenie w strefie OWO głównego zbiornika wód podziemnych rzeka dolna Wda - istniejąca zabudowa - stanowiska archeologiczne - obiekty zabytkowe prawnie chronione - parki podworskie W części południowo-zachodniej wytypowano obszary predysponowane do lokalizacji składowisk na terenie gminy Głubczyce między Gołuszewicami a Zapową i między Gołuszewicami a Krzyżowicami. Otwory wykonane w miejscowości Zapowa wykazały występowanie pakietów glin piaszczystych i pylastych o zróżnicowanej miąższości od 1,5 do 12,2 m. Poziom wodonośny nawiercono w głębokościach od 4,2 do 22,0 m. Duże wyrobiska (glinianki) po eksploatacji lessów znajdują się w okolicach Głubczyc i Baborowa. Nieczynne od dawna kamieniołomy znajdują się koło Gołuszowic, w stromych zboczach doliny Straduni oraz w Lesie Głubczyckim. Są one w większości wykorzystywane jako lokalne „dzikie” wysypiska śmieci i zasypywane odpadami antropogenicznymi. Znajdują się w obszarach bezwzględnie wyłączonych z potencjalnej lokalizacji składowisk i nie są zlokalizowane na mapie. Ograniczenia warunkowe lokalizacji składowisk stanowią tu: - istniejąca zabudowa - obiekty archeologiczne i architektoniczne - parki podworskie, drzewa pomnikowe - strefy ochrony OWO głównego zbiornika wód podziemnych – rzeka dolna Wda. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnionych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane

34 jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Tabela 5 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych POLS Głębokość do zwierciadła wody podziemnej Profil geologiczny występującego pod Nr otworu Miąższość warstwą izolacyjną [m Archiwum na mapie warstwy p.p.t.] i nr otworu dokumentac izolacyjnej strop yjnej [m] warst Litologia zwierciadło zwierciadło wy [m i wiek warstwy nawiercone ustalone p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa, otoczaki 17,0 BH 17,5 Bruk morenowy 1 9380065 19,5 Glina zwałowa, otoczaki 25,5 Piasek drobnoziarnisty 25,5 25,5 29,0 Piasek drobnoziarnisty, pył Q 0,0 Gleba 0,5 Glina 19,7 20,2 Piasek gliniasty 23,0 25,0 Glina BH 29,5 Piasek średnioziarnisty 29,5 2 9380021 30,0 Ił 30,4 Piasek pylasty 31,7 Ił 32,0 Piasek średnioziarnisty Q 0,0 Gleba 0,2 Glina piaszczysta BH 1,2 Glina piaszczysta 4,6 3 9380220 4,8 Piasek średnioziarnisty 8,5 Glina, piaskowiec Q 10,7 Szarogłazy C 16,7 16,7 0,0 Gleba 0,3 Glina pylasta 4,6 BH 4 4,9 Piasek ze żwirem, glina Q b.d. 9380225 8,7 Rumosz skalny, piaskowiec C 10,9 Szarogłazy 9,8 0,0 Gleba BH 0,2 Glina 3,8 5 938162 4,0 Glina, piaskowiec Q 5,0 Piaskowiec C 5,0 5,0 0,0 Gleba BH 0,5 Glina piaszczysta 1,5 6 9380091 2,0 Żwir z otoczakami Q 3,2 Rumosz skalny, glina C 4,2 4,2

0,0 Gleba 0,3 Glina 5,7 BH 6,0 Piasek drobnoziarnisty, pył 7 9380238 8,0 Glina,otoczaki 16,0 Glina Q 17,0 18,0 Szarogłazy C 20,0 0,0 Nasyp 0,4 Glina 5,6 BH 8 6,0 Piasek, glina 9380156 8,0 Glina piaszczysta Q 14,0 Szarogłazy C 15,6 15,6 0,0 Gleba BH 0,3 Glina piaszczysta 9 9380059 1,0 Glina; otoczaki 12,2 12,5 Otoczaki Q 22,0 14,5

Objaśnienia: BH –Bank HYDRO; Q - czwartorzęd, C – karbon b.d. – brak danych

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych odnoszących się do tego typu inwestycji przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują zasięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych stanowiących dobrą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Głubczyce Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 ( Guzik, Liszka, 2002). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowym podziale przyjmując następujące kryteria oceny: stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych,

36 stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego ale ograniczonej dostępności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych od 2000 roku), bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego bez ognisk zanieczyszczeń, stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności. Jak wynika z przytoczonych wyżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów.

X. Warunki podłoża budowlanego Warunki podłoża budowlanego przedstawiono na obszarze arkusza Głubczyce z pominięciem chronionych użytków rolnych i łąk na glebach pochodzenia organicznego, lasów, obszarów miejskich o zwartej zabudowie i obszarów występowania złóż kopalin. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa występują na gruntach spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych oraz gruntach niespoistych średniozagęszczo-nych, na których nie zaznaczają się zjawiska geodynamiczne, a głębokość zalegania zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m. Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo wyznacza się na gruntach słabonośnych, obszarach gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się na głębokości mniejszej niż 2 m, obszarach zalewanych w czasie powodzi, podmokłych i zabagnionych, obszarach objętych osuwiskami, zjawiskami krasowymi i sufozyjnymi, obszarach o spadkach powyżej 12% oraz obszarach zmienionych w wyniku działalności człowieka.

Ponieważ prawie cały obszar arkusza pokrywają chronione użytki rolne, analizą objęto głównie doliny rzek i potoków, gdzie występują nie podlegające ochronie użytki rolne. Decydującym elementem utrudniającym budownictwo na omawianym terenie jest występowanie gruntów zagęszczonych, niespoistych, w których zwierciadło wody gruntowej znajduje się na głębokości mniejszej niż 2 m oraz obszarów podmokłych lub poprzecinanych gęstą siecią niewielkich cieków wodnych, a w północnej części terenu arkusza obszarów zalewanych w czasie powodzi przez rzeki Osobłogę i Stradunę. Obszary korzystne dla budownictwa występują w rejonie: Grobnik, Krzyżowic, Babic, Zawiszyc, Milic, Królowej, Kazimierza, Wróblina, Szonowa, Pomorzowic i Racławic Śląskich. W dużej mierze są to obszary już zabudowane lub przylegające do terenów zabudowanych, co generalnie zgadza się z planami przestrzennego zagospodarowania tych rejonów. Podłoże na tych terenach stanowią głównie piaski i żwiry rzeczne lub polodowcowe oraz gliny deluwialne i zwałowe. Warunkowo zaliczono tu również lessy i gliny lessopodobne. Istnieje w nich możliwość występowania zjawisk sufozyjnych. Jednak na obszarze omawianego arkusza nie stwierdzono dotąd występowania zjawisk tego typu.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Głubczyce to prawie bezleśny, pagórkowaty obszar. Gleby występujące na tym terenie to przede wszystkim gleby brunatne i bielicowe powstałe na lessach, czarnoziemy w dnach dolin i mady rzeczne. Wysoka jakość gruntów ornych kwalifikuje je w większości do kompleksów pszennych dobrych i bardzo dobrych, pszenno-żytnich dobrych i zbożowo-pastewnych mocnych. Wśród użytków zielonych zdecydowanie przeważają bardzo dobre, dobre i średnie. Objęte ochroną są użytki rolne na glebach klas I-IVa, występujące na prawie całym omawianym obszarze, oraz łąki na glebach pochodzenia organicznego występujące w północno-wschodniej części obszaru arkusza. Jedyny większy kompleks leśny położony jest przy granicy państwowej na północ od Głubczyc. Jest to las mieszany, oprócz sosen i świerków rosną w nim dęby, jesiony, graby i lipy; w północnej części dominuje drzewostan świerkowo-sosnowy, a w południowej liściasty. Las ten od 1988 r. jest objęty ochroną w formie obszaru chronionego krajobrazu „Las Głubczycki”, o powierzchni 1 597,5 ha. Na pozostałym obszarze arkusza niewielkie lasy występują w rejonie Grudyni Wielkiej, Biernatowa i Klisina.

Na obszarze arkusza Głubczyce znajdują się dwa projektowane leśne rezerwaty przyrody: na południe od Głogówka – „Bażantka”, o powierzchni 37,21 ha i na południe od Ściborzyc Małych – „Wilczy Staw”, o powierzchni 48,59 ha (tabela 6). Rezerwat „Bażantka” stanowi enklawę naturalnego lasu będącego pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej. W rezerwacie „Wilczy Staw” ochroną objęty będzie okazały ponad 100-letni drzewostan dębowo-lipowo-grabowy. Na obszarze omawianego arkusza znajduje się siedem pomników przyrody żywej. Są to pojedyncze: dęby i miłorzęby oraz dwie aleje lipowe: w Głubczycach oraz przy szosie pomiędzy Klisinem a Pomorzowicami (tabela 6). Według systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch- Falniowska i in., 1999) na obszarze arkusza Głubczyce nie występują obszary węzłowe, korytarze ekologiczne ani europejskie ostoje przyrody (fig. 6). Tabela 6 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Numer obiektu Forma Miejscowość Gmina Rok Rodzaj obiektu, nazwa na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 1 R Głogówek Głogówek * L - „Bażantka” prudnicki (37,21) 2 R Ściborzyce Małe Głubczyce * L - „Wilczy Staw” głubczycki (48,59) 3 P Pomorzowice Głubczyce 1970 Pż - dęby głubczycki bezszypułkowe (2 szt.) 4 P Pomorzowice Głubczyce 1970 Pż - dąb błotny głubczycki 5 P Klisino-Pomorzowice Głubczyce 1952 Pż - aleja lip głubczycki drobnolistnych (334 szt.) 6 P Pomorzowice Głubczyce 1962 Pż - miłorząb głubczycki dwuklapowy 7 P Pomorzowice Głubczyce 1966 Pż - miłorząb głubczycki dwuklapowy 8 P Jakubowice Pawłowiczki 1953 Pż - dąb szypułkowy kędzierzyńsko- (7 szt.) kozielski 9 P Głubczyce-Tarnkowa Głubczyce 1971 Pż - aleja lip głubczycki drobnolistnych (1403 szt.)

Rubryka 2: R- rezerwat, P - pomnik przyrody Rubryka 5: * - projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L - leśny, rodzaj pomnika przyrody: Pż - żywej

Fig. 6. Położenie arkusza Głubczyce na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999)

System ECONET 1 - granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 14K - Góry Św. Anny, 28K - Gór Opawskich: 2 - międzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 19m - Górnej Odry

System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody: 3 - o powierzchni większej niż 100 ha: 456 - Bory Niemodlińskie, 497 - Dolina Ścinawy Niemodlińskiej, 511 - Dolina Odry między Koźlem a Krapkowicami, 528 - Dolina Prudnika; 4 - o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 493 - Kamienna Góra, 497a - Rączka, 519 - Aleja Dębowa koło Głogówka;

5 - granica państwa.

XII. Zabytki kultury

Początek historii starożytnej rejonu arkusza Głubczyce datowany jest na okres epoki kamienia. Najstarszym zabytkiem archeologicznym jest paleolityczne obozowisko ze starszej epoki kamienia w Lisięcicach. Osady i punkty osadnicze z młodszej epoki kamienia ludów kultury pucharów lejkowatych i ceramiki wstęgowej odkryto w Racławicach Śląskich, Szonowie, Dzierżysławicach, Jakubowicach, Zawiszycach, Babicach, Pomorzowicach, Kietlicach. Epokę brązu charakteryzuje kultura łużycka. Osady i cmentarzyska ciałopalne tej kultury występują na całym terenie arkusza. Do najważniejszych należy zaliczyć znaleziska w Racławicach Śląskich, Pomorzowicach, Kietlicach, Gołuszowicach, Zawiszycach, Wróblinie i Kózkach. O obecności Celtów na tym terenie w okresie lateńskim świadczą punkty osadnicze i osady celtyckie odkopane w Klisinie i Kazimierzu. Osady i punkty osadnicze ludów kultury przeworskiej okresu przedrzymskiego odkryto w Pomorzowicach, Kietlicach, Wróblinie, Lisięcicach i Klisinie. Okres wpływów rzymskich to znaleziska, głównie monety rzymskie republikańskie i cesarskie, przeważnie z I, II i III wieku n.e. w Kietlicach, Bogdanowicach i Grodzisku. W wielu miejscowościach spotyka się też osady wielokulturowe, gdzie możemy prześledzić rozwój cywilizacji na przestrzeni kilku lub też kilkunastu wieków (niekiedy od młodszej epoki kamienia aż do okresu rzymskiego). Okres wędrówki ludów V-VI wiek, wczesnego i późnego średniowiecza, jest na tym terenie bardzo bogato udokumentowany (około 300 znalezisk). Z tego okresu należy przede wszystkim wspomnieć o pozostałościach po grodach obronnych (grodziska w Pomorzowicach, Kazimierzu, Wróblinie). Najstarszym miastem w tym rejonie są Głubczyce. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z wieku X. Od 1038 roku miasto było pod panowaniem Czech, prawa miejskie otrzymało w początkach XIII wieku. Do chwili obecnej zachowały się pochodzące z tego okresu mury obronne wyznaczające pierwotny kształt starego miasta, modernizowane w XIV i XVI wieku oraz siedem półkolistych i ośmiobocznych baszt (obszar ochrony konserwatorskiej). Do najstarszych zabytków należy zaliczyć też XIII-wieczne sukiennice rozbudowywane w późniejszych wiekach i neogotycką wieżę, pozostałość po XVI- wiecznym ratuszu spalonym w 1945 r. Zabytkowe centrum Głubczyc objęte jest ochroną konserwatorską. Do najcenniejszych zabytków architektury świeckiej na obszarze arkusza należy zaliczyć

41 także: zamek w Grobnikach wybudowany w 1559 r. przez joannitów, z gotyckim portalem, z dobudowaną w XVIII wieku murowaną oficyną, remontowany w 1843 r., XVIII-wieczny barokowy pałac w Klisinie z dobrze zachowanym pochodzącym z tego samego okresu spichlerzem, XIX-wieczne pałace z parkami krajobrazowymi i zachowanymi zabudowaniami gospodarczymi w Trawnikach, Jakubowicach, Grudyni Wielkiej i Kazimierzu oraz XVIII i XIX-wieczne dwory i parki podworskie w Milicach, Lwowianach i Grudyni Małej. W wielu miejscowościach zachowały się domy rzadziej z XVIII, a głównie z XIX wieku, z ozdobnymi bramami i półkolistymi furtami zamykającymi dziedzińce gospodarcze. We wsi Lisięcice większość budynków to XIX-wieczne zabudowania. XVIII i XIX-wieczne budynki mieszkalne znajdują się na rynku w Głubczycach. Do obiektów zabytkowych należy zaliczyć także znajdującą się w miejscowości Kózki XIX-wieczną, drewniano-murowaną karczmę. Na skraju wsi Racławice Śląskie przy granicy państwowej wznosi się pomnik z 1633 r. upamiętniający wycofanie się wojsk szwedzkich w czasie wojny 30-letniej. Na tym terenie prawie w każdej większej miejscowości spotyka się zabytki sztuki sakralnej. W Głubczycach oprócz fary, posiadającej trzynawowy korpus wczesnogotycki z nadbudowanymi barokowymi wieżami, zaś nawę główną i szczyt frontowy neogotycki, znajduje się zespół klasztorny Franciszkanów obejmujący barokowy kościół z rokokowym wnętrzem i czteroskrzydłowy klasztor z wiryndarzem pośrodku oraz kościół św. Jana z 1776 r. i kaplica św. Fabiana z 1501 r. W Grobnikach znajduje się kościół z 1586 r. modernizowany i remontowany w 1701 i 1904 r., z barokową amboną i ołtarzem oraz plebanią z XVIII wieku. Także do XVI-wiecznych budowli zaliczają się przebudowywane w latach późniejszych kościoły w Milicach, Lisięcicach, Szonowie i Kazimierzu. W Lisięcicach i Szonowie zachowały się XVI-wieczne ambony i chrzcielnice. Budownictwo gotycko-renesansowe z początków XVII wieku reprezentują kościoły w Ściborzycach Małych i Pomorzowicach. W Racławicach Śląskich z końcem XVIII wieku wybudowano kościół na miejscu dawnego XIV-wiecznego, z którego zachował się jedynie XVI-wieczny mur obronny. Bogatym stiukowym i drewnianym wystrojem charakteryzuje się murowany kościół w Babicach z końca XVIII wieku. W Dziećmarowie znajduje się zabytkowy kościół zbudowany przez joannitów w XVIII wieku z późnobarokowymi drewnianymi ołtarzami. Do zabytkowych zalicza się także kościół w Naczęsławicach z 1724 r. oraz XIX-wieczne kościoły w Wróblinie, Ucieszkowie, Trawnikach i Grudyni

Dużej. Na osobną wzmiankę zasługuje niewielki, drewniany, kryty gontem, z barokowym wystrojem wnętrza kościół w Kózkach z XVII-XVIII wieku.

XIII. Podsumowanie

Obszar objęty arkuszem Głubczyce to teren typowo rolniczy o urodzajnych glebach wysokich klas bonitacyjnych objętych ochroną. W uprawie rolniczej dominują pszenica i buraki, na dużą skalę rozwinięta jest hodowla trzody chlewnej i cieląt. Większa część obszarów rolnych należy do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (dawniej PGR-ów zrzeszonych w kombinaty). Według planów przestrzennego zagospodarowania gmin tereny te przeznaczone są pod uprawy rolne. Rolnicze tradycje, bardzo dobre warunki przyrodnicze i klimatyczne oraz położenie geograficzne stwarzają możliwości, aby rejon ten mógłby być producentem zdrowej żywności przeznaczonej na rynki Unii Europejskiej. Przemysł jest stosunkowo słabo rozwinięty, oparty głównie o przetwórstwo rolne. Jedyny większy zakład to Browary w Głubczycach. Lasy zajmują bardzo małe powierzchnie, oprócz lasu na północny-zachód od Głubczyc, będącego jedynym większym kompleksem leśnym (powierzchnia około 8 km2). Przemysł wydobywczy na obszarze arkusza nie istnieje. Znajdują się tu wprawdzie cztery udokumentowane złoża surowców mineralnych, lecz żadne z nich nie jest eksploatowane. Na złożach glin lessowych w Głubczycach i Baborowie eksploatacja została zaniechana, natomiast złoże kruszywa naturalnego w Racławicach Śląskich jest rozpoznane wstępnie. Eksploatacja tego złoża jest uwarunkowana dokładniejszym rozpoznaniem i budową planowanego zbiornika retencyjnego. Nic także nie wskazuje na to, że zostanie podjęta eksploatacja z zaniechanych złoż glin lessopodobnych. Perspektywy eksploatacji glin istnieją tylko dla złoża „Baborów 2”, gdzie eksploatowany byłby poziom lessów starszych w południowej części złoża. Ponieważ wiąże się to jednak z koniecznością usunięcia czterometrowego nadkładu piasków, perspektywy te nie wyglądają zbyt optymistycznie. Jedyną kopaliną mającą niewielkie perspektywy są piaski i żwiry wodnolodowcowe. W oparciu o przeprowadzoną wizję lokalną i odwiercone w tym rejonie otwory zwiadowcze wytypowano cztery niewielkie obszary perspektywiczne w: Racławicach Śląskich, Grodzisku, Biernatowie i Nowym Rożnowie. Bardzo ważnym problemem na terenie objętym niniejszym arkuszem jest problem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Wszystkie wody

43 powierzchniowe są bardzo silnie zanieczyszczone. Z większych, objętych badaniami kontrolnymi, cieków wodnych jedynie Grudynka, na całej długości i Psina w górnym biegu powyżej Gadzowic, wykazują zanieczyszczenia klasy III, pozostałe rzeki prowadzą wody pozaklasowe. Wynika to ze zbyt małej ilości oczyszczalni ścieków, a i te istniejące mają przeważnie zbyt małe przepustowości. Konieczna jest modernizacja istniejących i budowa nowych oczyszczalni. Każda z miejscowości, majątkówów rolnych i ferm hodowlanych posiadająca sięć wodociągową powinna mieć oczyszczalnię. Jest to istotne także z tego powodu, że jakość wód powierzchniowych ma wpływ na czwartorzędowe wody podziemne. Poziom ten nie jest zbyt zasobny w wodę. Dlatego też konieczna jest mała retencja, która będzie rezerwuarem wód powierzchniowych oraz przyczyni się do zasilania wód podziemnych. Konieczne jest także zmniejszenie odpływu powierzchniowego przez zwiększenie zalesienia i budowę ciągu stawów w dolinach rzek. Problem przydatności terenu dla potrzeb budownictwa ograniczają grunty uprawne wysokich klas objęte ochroną, zajmujące około 90% powierzchni obszaru arkusza. Tereny przydatne dla budownictwa zlokalizowane są głównie na tarasach rzek i potoków, w większości przypadków stanowią przedłużenie obszarów zabudowanych, co generalnie zgadza się z planami przestrzennego zabudowania tych regionów. Jeszcze raz trzeba tu podkreślić główny kierunek gospodarczy regionu, którym jest rolnictwo i jego rozwój oraz przemysł spożywczo-przetwórczy. Obszary preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów występują one w północno-wschodniej i południowo-zachodniej części omawianego terenu. Ze względu na własności izolacyjne podłoża teren predysponowany jest wyłącznie do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych. Najbardziej korzystne warunki izolacyjności podłoża stwierdzono w obszarze wytypowanym około 2 km na północ od miejscowości Trawniki. Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

XIV. Literatura

Akerblom G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish Geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. Badura J., Przybylski B., 1997a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Głubczyce. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Badura J., Przybylski B., 1997b – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Głubczyce. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Baranowski J., 1987 – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego zupełnego

ceramiki budowlanej „Głubczyce 2” w kategorii C2 oraz C1 z rozpoznaniem kopaliny w kategorii B. „GEOBUD”, Opole. Bogacz A., 1998 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50 000, arkusz Głubczyce (938). Centralne Archiwum Geologiczne Państw. Inst. Geol., Warszawa. Brawata J., 1988 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża surowca zupełnego

ceramiki budowlanej „Głubczyce I” w kategorii C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kategorii B. „GEOBUD”, Opole. Chałupniak E. (red.), 2002 – Stan środowiska w woj. opolskim w roku 2001. Państw. Insp. Ochr. Środ. w Opolu., Woj. Insp. Och. Środ., Opole. Dobak P., Sikorska-Maykowska M., 2004 – Instrukcja opracowania i aktualizacji Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 dotycząca wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Warszawa. Dyduch-Falniowska A. i in., 1999 – Ostoje przyrody w Polsce. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków. Głogowski W., 1969 – Dokumentacja geologiczna złoża surowca zupełnego ceramiki

budowlanej „Głubczyce I” w kategorii C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kategorii B. „CERGEO”, Opole. Guzik M., Liszka P., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000, arkusz Głubczyce. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 – Państw. Inst. Geol., Warszawa.

Kinarz B., Szapliński A., 1983 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C2 złoża kruszywa naturalnego „Racławice Śląskie-Głogówek”. Przedsiębiorstwo Geologiczne, Wrocław.

Kleczkowski A. S., 1990 – Mapa głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. Kondracki J., 1998 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Liro A. (red.), 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fund. IUCN Poland, Warszawa. Lis J., Pasieczna A., 1995a – Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. Lis J., Pasieczna A., 1995b – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. MacDonald D. D., 1994 – Approach to the Assessment of Sediment Quality in Florida Coastal Waters, Vol. 1, MacDonald Environmental Sciences Ltd., Ladysmith, British Columbia. Maszkiewicz D., 1968 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w rejonie Pokrzywnicy, pow. Koźle. Arch. Urzędu Wojew. Opole. Nowacki F., 1978 - Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów wód powierzchniowych i podziemnych rejonu Głubczyc. Zakład Projektów i Dokumentacji Geologicznych, Wrocław. Osika R., Pożaryski W., Rühle E., Znosko J. (red.), 1972 – Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoicznych 1:500 000. IG, Warszawa. Podic J., Jerschina T., 1973 – Sprawozdanie z prac geologiczno-zwiadowczych poszukiwań złóż kruszyw naturalnych w powiecie Koźle. Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Geologiczno-Wiertnicze, Tychy. Przeniosło S. (red.), 2002 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 roku (Dz. U. Nr 55 z 14 maja 2002 r., poz. 498), Warszawa. Rühle E. (red.), 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

Wojtasik S., 1964 – Karta rejestracyjna złoża surowców ilastych Baborów 2”. Centralne Laboratorium przy Wojewódzkim Zjednoczeniu Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych, Opole.