BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI V BOTIMIT NR. 194 14-21 PRILL 2013 ÇMIMI 30 LEKË / 0,20 EURO Gazetë javore, letrare, kulturore, politike

Gazeta e përditshme online:acionaAdresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, Tiranë nwww.gazeta-nacional.com E-mail: [email protected] Ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë e Sporteve Visar Zhiti Përvoja e ushtarakut nacionalist nga kampet e Tepelenës priti Drejtorin Ekzekutiv të Zyrës së TIKA-s në Tiranë dhe Porto Palermos në emigracionin politik në Belgjikë Bashkëpunimi të shtrihet edhe Shpend Sherifi, jeta oficerit kuisling fushën e librit dhe përkthimeve në shërbim të Shqipërisë së madhe

faqe 23 Nga MUJË BUÇPAPAJ faqe 18-19

Bashkia Tiranë nis konkursin mes shkollave të mesme në Art dhe Sport E DITORIAL Poezia si lojë e imagjinatës Berisha: Në 4 vitet që vijnë çdo Nga RAMADAN MUSLIU

oezia e Zeqir Faz Pliut, që nga libri i parë, “Këngë për liri” e shkollë me terrenin e saj sportiv vitit 1992, ndjek një vijë të perfeksionimit stilis- faqe 23 tiko-tematik, duke evoluar në një kahe: ndërton një model unik perceptibiliteti, një sferë BRENDËSI strikte tematizimi dhe specifikën e një të foluri Në poetik që mbështetet kryesisht në metaforë dhe personifikim. Çdo debat për këtë poezi duhet të orientohet në qartësimin e dy elementeve karak- Letra e pasvdekjes terizues që i japin autenticitet... Faqe 8 Poezi nga MOIKOM ZEQO faqe 4-5 Zgjedhjet e fundit LULE LUFTE në Maqedoni Poezi nga FRANCOISE ROY dhe reagimi qytetar faqe 15 Nga SABRI MAXHUNI Koment për poezinë “Para Elegjisë” të Azem Shkrelit iç shifet, dora kon Sspirative serbo- Esse nga KUJTIM MORINA faqe greke është shumë ak- 16 tive edhe në Maqedo- ni. Edhe gjatë fushatës Shifu, ti bën gjithçka parazgjedhore e edhe të na e nxjerrësh gazin pas zgjedhjeve, aktiv- Prozë nga nobelisti MO YAN iteti i kësaj dore është faqe në aksion duke pasur 6-7 si qëllim të vetëm nxitjen e konflikteve në mes Profili poetik i të maqedonasëve dhe shqiptarëve, e mbi të Naim Kelmendit gjitha, në nxitjen e konflikteve... Faqe 20 Kritikë nga PETER TASE faqe 3 Atdhetari i harruar, Llazar Siljani Berisha: Për nxënësit e vendit tonë ne do Dossier nga Prof. AVZI MUSTAFA

Faqe 23 faqe 17 të zhvillojmë traditën sportive, si një nga Fjala e Artistit traditat me të bukura për rininë shqiptare si fjala e zotit www.radionacional.al Opinion nga LEONARDO VOCI faqe 20 Info në fq. 12 Percepsioni si mjet estetik Kritikë nga MARK SIMONI faqe 21 Rexhep Mitrovicës, stili i një shkrimtari të panjohur Kritikë nga NEXHMEDIN SPAHIU faqe 21

CMYK 2/ E Diel, nacional REPORTAZH 14 prill 2013 Libohova, aty ku pranvera zgjohet nga vrapimi i përrenjve mes rrapeve shekullorë

Nga LAURETA ROSHI

ibohova, aty ku pranvera zgjohet nga vrapi mi i përrenjve mes rrepeve shekullorë. Qy Lteti ka një pamje piktoreske mbi luginën e Drinos. Vizitorët e kërkojnë Libohovën të vendo- sur tashmë në hartën e vendtakimeve si qyteti i njerëzve punëtorë dhe rrepeve shekullorë, me his- torinë e lavdishme dhe traditën e mikpritjes. Sapo hyn në sheshin qendror të qytetit lexohen ndry- shimet e reja dhe zgjerimi me banorët e rinj. Në rrugën kryesore ndodhet shtëpia e Myfit Bej Li- bohovës, një shtëpi e restauruar tashmë. Sarajet e bejlerëve të Libohovës janë një tregues i një his- Shqipëria e Jugut, torie fisnikësh të arsimuar, si pjesë e traditës së zonës që prej shekujsh organizonte festa të mëdha kur i niste djemtë për në shkollat ushtarake. Në Libovovë historia e njerëzve gërshetohet mes dëshmive të natyrës. Arjana e Afrim Çomo janë turizëm dhe histori dy bashkëshortë të lindur, rritur e martuar në Li- bohovë. Jetën e tyre familjare ata e kanë lidhur "Qetësia e pasdites në lokal shprishet nga një grup vizitorësh të huaj. me hapjen e një lokali bar dhe hotel, një gjetje funksionale për turizëm në çdo stinë. Në hotelin e Mbreslënëse natyra po edhe çiltërsia si ata e shprehin gëzimin për tyre me çatinë alpine ofrohet fjetja me çmime bukuritë natyrore. Fotografojnë dhe lidhin duart rreth e qark rrapit, një konkurruese në zonë dhe me standart shërbimi. moment që fiksohet në aparat. Gridi Shima shoqëruesi i grupit tregon se Sa për gatimet, ata i orientojnë vizitorët në një tjetër lokal libohviti te Sedat Ismailati, kuzhinieri ata janë një pjesë e skuadrës austriake të Sky Club Austria, parashutistë i njohur në jug, një lokal pak metër me sipër qen- që kanë në program edhe një fluturim nga mali i Çajupit. Drejtuesi i drës. Ndërsa bukurinë e natyrës mund ta shijosh më gjatë në lokalin e rrepeve. grupit, Valter Schrempf, pohon gëzueshëm se është hera e dytë që vjen Rrapi mbi pesë shekullor, një monument i në Shqipëri dhe në këtë zonë ndihet i mrekulluar si nga natyra natyrës i rrethuar nga rrepet e tjerë, në lokalin e Fatmir Roshit, mbetet një bukuri e rrethuar nga befasuese dhe njerëzit që takon, njerëz me zemër, shprehet ai." ujërat dhe krahët e vizitorëve. Që aty shquhet kalaja e ndërtuar nga Ali Pash mysafirëve jo vetëm gatimet tradicionale por Tepelena për motrën e tij Shanishanë, një pozi- edhe historinë e brezave, përmes fotokopjeve të cion strategjik nga ku mund të kontrollohet edhe faqeve nga libri i studiuesit Ajet Libohova sot gjithë lugina e Drinos. "Breznitë, Libohova në shekuj", ku përshkruhet Libohova shtrihet në shpatin e malit të Bure- historia e kalasë , qytetit dhe familjeve. tos, një mal 1763 metër i lartë, gjatësi 15 kilo- Rrjedhat e përrenjve të pranverës me ujërat e metër shtrihet nga gryka e Suhës deri në kufirin kristalta të burimeve të Zhepës e të Lozes etj e shqiptaro grek. Me ndërtesat në relievin e thyer ndajnë qytetin në zona të veçanta. dhe shkëmbor, aty ku ndërthuret befasia e stinës Në mesjetë qyteti bëhet një qendër e rëndë- së pranverës me mikpritjen tradicionale të ven- sishme dhe fortifikimi kështjellor ka qenë para dasve, Libovoha e rrethuar nga peisazhe të pa- se të ndërtohej kalaja e Aliut. Në fillim të shek. përsëritshme është një grishje për vizitorët. Qyte- të XV pushtohet nga turqit dhe kthehet në një ti është vetëm 17 kilometër në rrugë automobilis- qendër të rëndësishme. Për këtë dëshmojnë në tike në juglindje të Gjirokastrës shkrimet e tyre personazhe të njohur si kroni- Emrin Libohovë mund ta ketë marrë pas shek kani dhe udhetari i famshëm turk Evlia Çelebiu, të VI, pasi sllavët u dyndën dhe pushtuan Arbërinë, Lord Bajroni, diplomati dhe historiani francez një emër i dykuptimtë si vend buzë fushës, lug- François Pouqeville etj. inës, si një vend i bukur i dashur libo plus përkëd- Në vitet 1920-1940 ishte një nga qendrat ad- heljen me prapashtesën ovo. ministrative më të rëndësishme të jugut ku përf- Fatmiri, e shoqja dhe fëmijët e tij janë një shinte si nënprefekturë edhe zonat e Pogonit, Dro- skuadër shërbimi ndaj turistëve të rrallë në këtë pullit të sipërm dhe fshatrat e Rrëzës së Zezë. Në fillim pranvere. Po kushdo që vjen njëherë këtu këtë kohë u zhvillua edhe pazari i Libohoves me rikthehet sërish. rreth 43 dyqane. Në vitet 1944-1990 ishte një Qetësia e pasdites në lokal shprishet nga një qytet që e mbështeste ekonominë grup vizitorësh të huaj. Mbreslënëse natyra po e familjeve tek bujqësia dhe bleg- edhe çiltërsia si ata e shprehin gëzimin për buku- toria dhe në disa njësi të vogla ritë natyrore. Fotografojnë dhe lidhin duart rreth prodhuese që u krijuan në këtë e qark rrapit, një moment që fiksohet në aparat. varret pagane të gdhendura në sh- zone. Sot me të ardhurat e sjella nga Gridi Shima shoqëruesi i grupit tregon se ata janë këmb të tipit sarkofag, ne lëmin e puna në emigracion libohvitët kanë një pjesë e skuadrës austriake të Sky Club Aus- Matit dhe ne shpellen e lagjes Lin- ndryshuar dukshëm arkiteturën e tria, parashutistë që kanë në program edhe një flu- ua në qendër të qytetit. Emri i ko- banesave, stili i ndërtimit të sh- turim nga mali i Çajupit. Drejtuesi i grupit, Valter hës së lashtë ishte Dhryopi tëpive mbi dykate kanë prishur disi Schrempf, pohon gëzueshëm se është hera e dytë shpjeguar si fjalë pellazgjike dhe e unifomitetin e shtëpive me që vjen në Shqipëri dhe në këtë zonë ndihet i lidhur me emrin "dru-lis, pyll, ballkone e dritare mbi luginën e mrekulluar si nga natyra befasuese dhe njerëzit natyrë". Mbi këtë emër hedh dritë Drinos. Në Libohovë, në një që takon, njerëz me zemër, shprehet ai. edhe Pouqeville (diplomat, sh- rrugëtim të shkurtër ku ujërat e Ata zgjedhin të pushojnë në brendësi të lokalit, krimtar dhe historian francez,) ku përrenjve zbresin edhe ngjyrat e aty ku gatimet tradicionale kanë në meny laropitin shkruan në një nga librat e tij; pranverës së sapozgjuar, është një dhe glikon e ashuren, si dhe qifqitë e gatuara pak "Në anën e djathtë nga lindja e oaz plot ngjyra dhe ajër të pastër, minuta më parë. Celydnusit (lumit Drino) është e ku rruga e kthimit të zhyt në një Ndërsa pyesin mbi historinë e qytetit, vizitorët vendosur Libohova, ku sundon luginë të pasur me toka të punuara, që janë për herë të parë dëgjojnë se për gjenezën Shanishaja, kryelarta dhe e pam- tufa të bagëtive të blegtorëve drejt e qytetit ka pikëpamje të ndryshme. Një pjesë e ëshirshmja "Zonja e Dryopias". rrugës nacionale të Jugut, mbetesh i studiuesve mendojnë se qyteti daton aty rreth shek- Fatmiri sipërmarrësi i lokalit mahnitur dhe largohesh me mendi- ullit te VII-para Krishtit. Kjo dokumentohet nga me rrapin shekullor ju ofron min e kthimit të shpejtë… 3/ E Diel, 14 prill 2013 KRITIKË nacional Koherenca gjithpërfshirëse e një poezie me prejardhje kombëtare Naim Kelmendi: Një krijimtari letrare e pasur me vlera “Naim Kelmendi është ndoshta ndër të paktët shkrimtar që përdor elementin e vargjeve për të përçuar një kornizë kuptimore që shkon përtej kufijve të një kombi, fjalët dhe metaforat e Kelmendit janë thjeshtësisht indet e mirëfillta të Nga PETER TASE përcjelljes së vetëdijes kombëtare, si dhe vullneti për të qendruar ‘vertikalisht’ ndaj ‘mendësive të pamoralshme’ që duan të shtrëmbërojnë identitetin dhe menyrën e jetesës së një kombi që është i përgatitur të ruaj “dritën e vetëdijes” aim Kelmendi u lind në Ruhot të Pejës më 10 shtator 1959. Vazhdoi studimet në NFakultetin Filozofik të Prishtinës në De- mbron nga kutërbimi/i mendësive t’pamoralshme gën e Letërsisë dhe Gjuhës Shqipe. Shkruan poezi / në të gjitha kohët / pra, patjetër të jesh vetvetja / e prozë, por merret edhe me gazetari e me pub- është vlerë që ruan bërthamën / në substancë të liçistikë, duke shkruar gjithmonë për shtypin pe- qenies / dhe në dritën e vetëdijës. riodik Kosovar dhe Shqiptar. Ka qenë kontribu- Substanca e ç’do qenie, sipas Naim Kelmen- tor i njohur dhe i dëshmuar edhe në këto fusha të dit, është e bazuar në koherencën gjithpërfshirëse shkrimit, sidomos me publikimet e tij, si te gazeta si dhe përqendrohet në prejardhjen kombëtare, “Bota sot”, “Pavarësia”, “Pavarësia News” etj. brumosjen apo ngjizjen historike të një kombi, Nga veprimtaria e tij poetike janë përkthyer poezi pse jo edhe në artin e shkruar dhe viziv të një edhe në gjuhët evropiane, duke u prezantuar edhe shoqerie në evoluim e sipër, ashtu siç shfaqjet në antologji të ndryshme, si dhe në shtypin e ko- edhe në keto vargje. Ndonëse Kosova, është në hës. Naim Kelmendi ishte themelues dhe kryetar i një rrugë të gjatë dhe të vështirë, në atë të kr- klubit letrar “Faik Konica” në Zvicër, i cili për ijimit të identitetit të saj, Kelmendi është plotë- vite me radhë ka lënë gjurmë në jetën letrare të sisht konshient në ruajtjen dhe mbrojtjen e tra- mërgatës sonë atje. Drejtues dhe kryeredaktor i ditave, të cilat ndër shekuj janë ruajtur dhe lipset revistës “Top Kultura”, e cila botohej poashtu në të ndiqen të njejtat praktika për të ruajtur bosh- Zvicër. Naim Kelmendi ishte themelues dhe kry- tin historik dhe formimin kombëtar të ç’do indi- eredaktor i gazetës “Pavarësia”, pastaj ish redak- vidi në Kosovë dhe rajonet shqip folëse. Naim tor i gazetës “Pavarësia News”. Nga kritika jonë Kelmendi është ndoshta ndër të paktët shkrimtar letrare e kohës, konsiderohet si një ndër poetët që përdor elementin e vargjeve për të përçuar tanë më të dalluar në poezinë tonë moderne. Edhe një kornizë kuptimore që shkon përtej kufijve në fushën e publicistikës sonë Naim Kelmendi të një kombi, fjalët dhe metaforat e Kelmendit dallohet dhe çmohet si një ndër publicistët tanë janë thjeshtësisht indet e mirëfillta të përcjelljes më në zë, sidomos për angazhimin dhe guximin e së vetëdijes kombëtare, si dhe vullneti për të tij intelektual në mision të fjalës së shkruar. qendruar ‘vertikalisht’ ndaj ‘mendësive të pam- Ishte edhe reporter lufte i gazetës kombëtare oralshme’ që duan të shtrëmbërojnë identitetin “Bota sot” në luftën e Koshares më 1999. dhe menyrën e jetesës së një kombi që është i Që nga viti 2002, pas kthimit nga Zvicra, ku kishte përgatitur të ruaj “dritën e vetëdijes.” jetuar dhe vepruar që nga fillimi i viteve nëntëdh- Perjudha e rilindjes Shqiptare në poesi për- jetë, aktualisht jeton dhe vepron në Kosovë. faqësohet nga Pashko Vasa dhe patriot të tjerë Prill 12, 2013 heronj. Në këtë mijëvjeçar të ri, Naim Kelmendi, hedh sytë nga Pashko Vasa, dhe mundohet të ring- Naim Kelmendi ka botuar këto libra: Krishtit, 2010; Esenca, 2010; Shqiptari vdes duke rrugë të fundit e t’fillimit / edhe kur t’lëbyrën sytë jallë ato vlera që pa dashur janë harruar nga sho- Shtreza në fjalë, 1985; Nyja e Gordit, 1992; kënduar (botim i dytë), 2010; Antologjia e dhem- / nga dritat vezulluese / të mashtrimit fatzi / edhe qëria shqiptare, ai natyrisht merr rolin, nëpërmjet Albanoi, 1992; Pse ashtu Pandorë, 1993; Çka të bjes poetike, 2012; Është vetëm kujtesë, 2012 kur ta ndrydhin kujtesën e lshtë / edhe kur ta sh- penës së tij, të një ambasadori të vërtetë që stig- bëj me dhembjen, 1993; Satanai me fytyrë tjetër, Në poezinë “Të jesh vetvetja” (“Është vetëm trydhin lëngun e t’pathënmes / edhe kur ta hedhin matizon dhe “ringjall” patriotizmin, vlerat ko- 1994; Eklipsi i diellit, 1997; Përballje me vde- Kujtesë”) Naim Kelmendi i bënë thirrje bashkëko- / mendimin në rrashtë mbëtare në një njëmijë vjeçar të ri, në Ballkanin e kjen, 1999; Shqiptari vdes duke kënduar, 2000; mbasve të tij për të ruajtur traditën, historinë, kul- edhe kur ta dredhin / vetvetja të mbetesh / me kohëve tona, ku me doemos duhet të jesh “pat- Kohë për të folur gurët, 200; Sipërfaqja e paduk- turën dhe folklorin e fshatit apo qytetit të tyre. atë qëndrimin vertical / mos ia lako as edhe një jetër vetvetja.” Ualt Uitman, në librin e tij, “Gje- shme, 2003; Vrasja e deputetit-monografi,2003; Kelmendi dëshiron të ftoj të gjithë ata që duan të hap ecjes, siç e ka njerëzisht / e jotja, biografi, thet e Barit” shkruan: Rezisto shume, bindu vetëm Beteja e Koshares…, publicistikë, 2008; Pikëpam- dëgjojne, me këto fjalë: “Të jesh vetveteja ver- përjetësisht / të jesh vetvetja / në substancën tënde shumë pak,” Këto virtyte mishëron edhe Kelmen- je dhe reagime, publicistikë, 2008; Në një jetë pas tikalisht/ katërcipërisht vetëm vetvetja / në secilën / që të mbron nga acari / i imoralitetit njerëzor / të di në poezitë e tij më poshtë.

AKSIOMË E DYTË dhe fjalët vrasin vetveten më rënd në vetminë e vetvetes… duhet bërë gjykatën se plumbi i çdokujt,kur varesh në duhet shtrydhur pashpirtësinë, mëkatën Isha unë dje fatin e tyre, ua kthen shpinën në frikësohem nga dritat vezulluese, pingul mbi trishtimin stacionin e ftohët dimëror, kur të gjithë fjalët e mëdha premtuese për dashurinë unë mbetem aty ku isha autobusët kanë ikur n’të gjitha drejtimet te vetvetja si gjithmonë lakuriq i ngrirë t’i kthehesh i vetmuar nga ai stacion X i vetëm marr guximin t’ia kërkoj ADN-në s’dija të ndërroja ngjyrat s’e gëlltitja dot duke hëngër veten nga breda për mospërgjegjësi kodit gjenetik të Atdhedashurisë si ata, të mjerët, kameleonë… s’ia falja dot vetes ndaj kohës, ndaj rrethit, ndaj vetes, ndaj rastit... në emër të së cilës kemi vdekur të idhshmin, zhgënjimin saherë në mënyrë aq tragjike… isha kroma e tyre Ç’AKORDIM ajo që m’ishte shitur JETË HISTORIKE NUDO me shkëlqimin e rrejshëm si ar EDHE DJE ATY ISHA UNË U ka rënë kuptimi i parë fjalëve ah, bishënjeriu, po ç’llahtar… Rrokullisjes së Gurit pesha u ka humbur të Sizifit (a) po i vie fundi Aksidentalisht më kanë parë dje nën këtë dimër, kur buzë greminës duke kërkuar veten e humbur shpirti mërdhinë, ndjenja KËTO, FJALËT njeriu ka filluar kanë kaluar pranë meje sorollatet nëpër terrin e ftohët ta kuptojë njeriun hije të heshtura, të trishtuara fjalët janë bërë plaka 80 vjeçe Fjalët bëhen helm në gojën sikur nuk më njihnin me to nuk e thur dot një palë çorape e sëmurë të një prostitute fatprer por prapë se prapë e nuk më vërenin, nuk më ndjenin fjalët kanë dalur nga sistemi të lënë nudo në terrin e natës duam pafundësisht isha i gozhduar si krishti me to nuk ndërtohet më asnjë pirg në një rrugë çorre ku veç qentë e kudrat të jemi mbretër,të sundojmë nga sytë e meduzës flokëgjarpër veç ndjenjat janë ato që ungurijnë zhvillojnë erotikën çençe në grup- të presim koka… si bisha nervoze duan të kafshojnë fjalët dalin nga goja e vakët aksidentalisht më shohin bëjnë luftë dhe shkatërrojnë virtualisht dhe shëndrrohen shpejtë në helm me kërkue veten në vetvete si dje si sot si nesër çdo gjë rreth vetes që ekziston njëherë gjykojnë rëndë jetën e tjetrit,vrasin jeta më shfaqet para syve lakuriq të njëjtin si gjithmonë gabimisht u ka rënë vlera fjalëve ndërgjegjen e atij që s’diti të vertikalisht e njëtrajtshëm – them, fjalët duan peshën e vet,duan ndërgjegjësohet kurrë për procesin, rrotullim pastaj unë vesh gunën e acart sistemin e vet, shpirtësi duan, identitet. i gjërave rreth boshtit të vet të ndjenjave që ngrijnë kohës që s’e thotë të vërtetën Prishtinë 2008 4/ E Diel, nacional POEZI 14 prill 2013 Letra e pasvdekjes

Nga MOIKOM ZEQO

AMBROZI Siç rri sipër altarit një shandan Nga gjeometria e kristalit të kometave Ç’forcë e padukëshme e hap shtegun e kthimit, Për ty e dashur deti drithërohet nga pritja Bëj shtëpinë futuriste për nositin lasgushian! Ç’botë ndan në dysh kufiri i pragut? Dhe përhapet në përqafim flladi përkëdhelës A bjen në dashuri lulja e jaseminit Mijra fëmijë erosë të dashurive të mia Lama fytyrën me dritat e tua gjithësi! Me abazhurin, librat a kutinë e shahut? Kapin fundin e fustanit prej mëndafshi të vjeshtës! Më ndrit mall i parrëfyer, më ndrit ! Pse këtu mos të shtrihem pakufi Jim-i Morison-i në kryqin e kitarave Gjer tek ylli më i mbramë në infinit? HAPJA E PORTËS Kryqëzohet si në një psalm gnostik I kam mbushur amforat e zambakëve Po fosilizohet përreth kurioziteti i mplakur, Me ambrozin e poetëve antikë! DIALEKT METAFORASH I myshkur nga rreshjet pambarim të motit Mjegulla – kafsha vizuale, e ardhur Ajo që na bashkon, asnjëherë s’na ndan Nga psikika e të pagjumëve të globit. CENTAURI KIBERNETIK Dhe pluhurosem i tëri në smogun mërzitje! O, rrugët e qytetit të lindjes që janë Dhe kur të më shihni në ankthin marramendës Paniku në psikikë përherë ngre prita, Vetë bronket e frymëmarrjes time! Më bëni një gjest dashurie plot mall! Instiktet nuhasin shtigjet e përpjeta. Dhe gati e thyej dorezën e Hënës Relievi zanafillon nga pafundësia, Shqetësimet lëvizin vertebra anakondash, Kur dua Portën e Paskajshmërisë ta hap! Fjalët kanë detyrë të na çojnë tek heshtja! Po Harrimi në delir ende s’më përpiu! O, të komunikosh me dialekt metaforash, Pasioni stimulon në erë çdo tërmet. Që vetëm unë dhe delfinët e dimë vetvetiu! NJERIU I VETËM Ngashërimi tënd më ngazëllon estetikë! Pranë vehtes në studio kompjuterin e prek- Ç’peligrinazh i brendshëm në kohëra Centaurin tim kibernetik! BOMBULA E METAFORAVE Si drejt një Jeruzalemi pa ide, pa mite? Çdo mëngjes unë nuk zgjohem nga ora, Nga ç’bombul e metaforave e marr frymën Por nga një gjarpër sferik me zile! ENGJËJTË E INTERNETIT Si polumbari i ngecur thellë në errësirë? O, do të më gjejë, - të ma mbërthejë fytyrën Fjalët kanë ngrirë dhe janë thyer shpatat, Do t’i mbart në ëndërra tërmetet Maska prej ari e ndonjë mbreti ilir! Asnjëherë të vërtetën dhe prehjen s’e gjetëm! E jam maska komike që qesh! Dhe u shkrinë tërë popujt dhe racat O, mendimi i identifikon tërë sendet Pse Arti jashtë meje më ushqen nga brenda ? Tek Poeti si tek Njeriu i Vetëm! Dhe i bën si vetja, pa peshë! Ndryshe fryma e mbijetesës më shter ! Dhe buzëqeshje sakrale ka Hëna, Hëna Excelsior! Tani s’habitem fare, Si Ofelia delikate me mjekër! KUAJT FLUTURUES Se çdo qenie memece më flet! Vetë Zoti, Zoti më dërgon lajme Ca kuaj fluturues në mendje më ngecin Me engjëjt hard disc në internet! AKUPUNTURA Në hapësira metafizike kaq lart, Por aromat e sherbelit sendet mbështjellin Mornica dhe krisma, - ç’lëvizje flesh Si me varak pikture të lashtë! RRUFE NË AKULL Në trajektore të çmendura fantazie! Ëndërrat që i shoh çdo natë po i mbledh – Ato kuaj fluturues nga gjaku s’i nxjerr Hetuesë që sajoni çdo inkuizicion, Shtatore të një galerie post-moderniste! Te iknin në liri, krejt hyjnorë mbi re Përndjekës të sprovuar, epshorë si flaka! Ndaj shkruaj qoftë edhe një germë në terr Trupi im do të humbasë në kohë Si të çlirohem nga ankthi? Si të gjej qetësi? Si të ngre Farin e një Aleksandrie të Re! Si lumi i pashënuar në harta! Farmacistë të shekujve! Këtë s’e ditët kurrë! Veç shën Gjergji me shtizën e tij Histori, që të kam si qerpikët në sy, Bën akupunturën e krishterimit në lëkurë! KAFSHATË ZOTASH JAM Rrufe e fshehur, e mbyllur tek akulli, Do ta ngre kujtimin e dashur për ty Një obelisk e ka fshehur të pestin horizont, Si një kolonë egjiptiane kristali! VITRAZH Pikërisht atë që s’kam për ta gjetur! Hëna, Hëna, Hëna më cyt dhe tmerron Në ç’kozmos tjetër i dlirësoj ndjesitë? Si Ofelia delikate me mjekër! PENDA E GABRIELIT Ç’imagjinatë e pyjeve në Saharë mbin? Tek pentagramet zebra zbuloj lehtësisht Kush Librin e të Vdekurve të Egjiptit të vjetër Një derizhabël fluturon lart mbi shkëmbenj – Simfoninë “Ekstazia” të muzikantit Skrjabin! E ka guidë në vorbujt e humbjes? Është qenia ime e farfuritur nga Arti. Kafshatë e zotave jam – gjithmonë i patretur Jam teli i këputur i kitarës së muzgut Tërë oazet e gjalla të Saharës i bëj Si me zinxhirin e bluzës është hapja e horizontit Në ezofagun gllabërues të rrugës! Dhe trandafilat hingëllojnë si kuajt! Kopra të këmishës time prej ajri ! Për të parë krahërorin e një Hyu plot yje Unë shfaqem si fytyra e Gjon Pagëzorit, Dhe ja penda që ra në muzgjet e ndritur Në vitrazhet e Europës të kishave gotike! MOSHAT E AJRIT TËRMETI I TRANDAFILTË Nga krahët ëngjëllorë, nga vetë Gabrieli, (Kur ju afrua shën Marisë së Virgjër.) Rinohet dhe ajri bashkë me yjet e rinj Deti nga ndjesitë thyhet si qelq. Gabrieli iku. Penda përjetë ngeli! LETRA E PASVDEKJES Ndonëse kujtesa është një kalvar mendor. Pse natyrës i dhanë rolin e kavies? Mbase e dashur, vetëm ne të dy, Toulouse Lautrec-u i vdekur po më flet Kaq shpesh na thith e na miklon Gënjeshtra Do të arrijmë në bregun e detit jashtkohor! Tek bregu i tretë mes ëndërrës dhe reales! OFELIA ME MJEKËR Dhe jemi kreatura të përçudnuara miti Dhe rikthehem përsëri dhe përherë tek vetvetja Gjethe të oksiduara nga tetori. Si mund të lëviz në alternativat e kohës? Atë që s’e mbjell dot nuk e korr, Si statuja e Davidit tek origjinali prej mishi! Ç’esperanto tani dritëson prej farit? Mos paranoja po më mbërthen në shpirt? Por shpirti synon madhështitë intime, Ç’ëndërr në Currila ilirisht më foli? Ku është gruaja që në vend të foshnjës Tek pema e arësyetimit mendor Kabalistë të çmendur, i harroni ritet ! Këtu s’mplakem, s’vdes, - kam moshat e ajrit! Lind për mua një tërmet të trandafiltë? Ka mollë abstrakte, algjebrike! Shpirti i zanafillës me vrull u shumëfishua! Do të vijë dita e re si me alfabete drite – DUAR SHTRËNGATASH Skulpturë e sfinksit a më kupton? Letra e pasvdekjes e Remboit për mua! TRANDAFILAT SI KUAJT A jam unë vërtet unë? Apo ndoshta një tjetër? Duar shtrëngatash ma kanë tundur djepin Me hapësira vjeshte Hëna më tmerron Shoh dhe marr frymë, as sqimë, as përkorje. Dhe metafora blu m’i filmon tërë pamjet! Si Ofelia delikate me mjekër! LULJA E JASEMINIT Ra gongu i ringut, - vetëgoditem me grushte. Ç’ide – koçi e artë do të ma tërheqin Në djall ditë të plogëta, kaq monotone Kuajtë e detit – hypokampet? Fonema janë rrufetë si tingulli në çdo shkronjë, Si dekoracione gipsi mbi mure! SHTËPIA FUTURISTE Dëgjojini zërat dhe në heshtjen e vjeshtës Përballem e përleshem në agonin e ankthit, Shkëmbejtë po lëvizin e diku vrapojnë Më tremb brohorima, populizmi i vulgut, S’le gjurmë askund, s’le pas as adresë. Rri pezull mbi vërshimin e rrjedhave Të së njëjtës racë me kaprojtë e bjeshkës! S’shkruaj dot më dhe më dridhen duart. Por tërë perandorët mizorë të Bizantit 5/ E Diel, 14 prill 2013 POEZI nacional

Është shpikja ime më e pabesueshme! PËR TË LËVIZUR FLUGERI UNIVERSET Flugeri mbi pullaz u rrotullua si ujku, PRANGUAR ME EMRIN TËND Rebelimi e trazon, e kthjellon shpirtin tim! Si ujku boreal me ulërima gjëme. Hemoglobina e gjakut nuk është ndryshk. Në bibliotekën time plot koma muzgu Askush s’e nis jetën sërish nga e para, Luani prej bronzi e ëndërron një kërcim Ka ndalur ajri i para 3000 vjetëve! Shpejtësia e kohës i tejkalon stuhitë! Mbi mishin e freskët të agimit jonik! O, qerpikët e tua e dashur qenë flatra Orbitën e Tokës Zoti e ka unazën pushtet! Të pulëbardhave mbi detet magjikë! Çdo pikë në gjithësi është qendra e rrethit, Urbanistika surreale nën planete të rinj. Krejt e perceptueshme për idetë dhe mendjet! Njerëz të klonuar që vetmia i çmënd, Sa shumë të desha! Ç’ekstazë vegimesh! Por ky zog në qiell është pika e Arkimedit Batëritë e rrufeve ende s’kanë zënë ndryshk! Por retë u shtuan dhe rrufeja s’shkrep! Për të lëvizur me levë tërë universet! Dhe jam Promete në Olimpin e Dhimbjes Pranguar me vargojtë e emrit tënd! TRUPI EUKARISTIK PIGMENTI I MELANKOLISË M’u shfaqën kuajtë e rremë të Harresës TËRMETI TEMJANICË Të më shqyejnë me dhëmbët prej bronzi! Pikmentin e lashtë të Melankolisë Këmbët m’u enjtën në Kabalën e ecjes, O, ç’paqe e fëminisë që ishte dikur! E kam në fytyrë në çdo kohë dhe kudo. Po gërmat e ribënë sërish imazhin e Zotit! Po ç’histori haluçinante plot fabula gjaku! Dhe e fundit do të vijë kujtesa alibike Ja fiku biblik i tharë përmbi zhur Si përforcimet e vonuara të Napoleonit Ja pjergullat e shiut pa asnjë kokërr Dhe ca mellënja floriri dalin nga agu! në Vaterlo! Dhe kopështi pa gjethe si muzeu i drerëve. Rrjedh metafora, më bren ëndërra-mokër Si bisha që gjuan vetë gjahtarin kjo jetë! Lëviz, shket padurimi në shtegun rrethor Trupin tim eukaristik pa vdekje! Sa lakuriqë nate nxjerr nga gjoksi mali! Atë shpirti im asnjëherë dot s’e treti! Lëkundet gjithçka nga tërmeti i beftë Drurët kanë mbetur – mysafirë mbretërorë Si temjanica në një meshë funerali! Në një gosti ku mungon vetë mbreti! PARADHOMAT E SË ARDHMES

AKULLNAJAT PËR LIRIKAT PËRHERË UNË Ç’solfezh i mijëvjeçarëve dhe këngëve Zbrazësitë dhe dykuptimësitë praroka! Vallë ç’zë i Serembes tani është fërfëllimë Xhami prej dritareje i qenies m’u kris, Balli yt fle në lartësitë e engjëjve, Mbi detin e papërmbajtur plot shpella dhe guma? Një lule mbin brenda klepsidrës prej rëre! Por trupi yt s’shkëputet nga toka! Me orkiden e ndritur të shpirtit i thith Zemra e vockël e zogut tërë gjakun ma lëviz Njëmijë qiejt e Nirvanës që i di veç Buda! Në dejet e trupit tim pandërprerje! Kush i kupton enigmat dhe vdekjen? Kush realitetin e bën alkimi të përrallës? Se koha e akullnajave i afrohet lirikave Mes tragjedive më të tjetërsueshme Disa heronj homerikë të pazhbëshëm Dhe këputen nervat në muskujt e ngjarjeve Jam përherë unë! Dhe jo dikush tjetër! Mobilojnë paradhomat e së ardhmes! Perdja teatrore dhe e rëndë e shirave Hyjnesha Isis e Hënës në rrëfime okulte Ngrihet për mbretin Lir të shtrëngatave! Është dhe Ofelia delikate me mjekër! METAFIZIKA SHQETËSUESE UDHËTIMI PJANOJA E MOZARTIT Ç’kod sekret ka kriptologjia e gjurmëve? Do të shkoj si një kalorës legjende Si gjurmët në Hënë të kozmonaut Amstrongut Pse befas u shuan yllësitë verbuese? Në oborre mbretërish të paqëna, Le dhe unë simbole në skaje të panjohura! Mbrapa të qeshurës së formulave Në kështjella që ndërtohen çdo mbrëmje, Ç’njeri që vdes merr formën e një zogu Strukturohet metafizika shqetësuese! Por çdo mëngjes arratisen si ëndërra! Mbi minutat- gjinkalla të ngordhura. Në cakun e udhëtimeve kurrë s’arrita Pa busull thesaret e piratëve i gjej, Kush peshkun e artë e nxorri prej rrjetave? Në shekujt një pas një si kapituj Meshari! Hap malet e mbyllur mes çdo fortune. Ç’kaktus çeli trandafila prej mallit? Kuajtë befas futen tek metafizika Hedh hapin tim tek pragu përtej Ç’zell i gishtave nostalgjikë të rrufeve E dalin prej saj si skulptura ari! Si detari jashtë anijes mbi mistika shkume! Për të luajtur mbi pjanon e Mozartit. KUJTESA E ERËS KALUESHMËRIA E BOTËS S’VDESIN PËRSËDYTI Si të mbledh, si të mbledh kujtesën e erës? Forcat i mbledh i raskapitur në shteg Një dinosaur – sa çudi! – i kapërceu kohërat, Mbretëria e thneglave na i pastron skeletet! Dhe i etur dëgjoj shpërthimin e kroit! Në periferi metropolesh kullot veç vetmi! Mermerizohet lumi i Heraklitit të Efesit Ora punon që të piqet në degë Bëjnë kapakun e qivurit tim semaforët Të gjitha përgjigjet divorcohen nga pyetjet! Kokrra e mollës që do t’i bjerë Njutonit! Me fundin prej asfalti thithës, të zi! Plori i penës i thyer mes ndryshkut në shi Me petale lulesh e marr kumtin e rrallë, Paul Celan-i pluskon në dritë i mbytur, Asnjë brazdë nuk hap në Edenin e Zotit! Triumfon dhe humbet eposi i borës. Vargjet e tij më kanë ngecur në fyt! Në gjakun tim Sirena e përrallës tani A jam a s’jam i përjetshëm vallë Shkep portat e ajërta vegimi i arratisur, Gjen kokën e prerë të Tomas Morit! Në mbretërinë e kalueshmërisë së botës? Të gjithë vdesin një herë – s’vdesin përsëdyti! I shndroj në derra hungërues të Circesë! PARA ADAMIT KËMBANA E PADUKSHME MELANKOLITË E MËDHA ENGJËJTË, ALIBI E NJERËZVE Fshikës mëndafshi Serembe ka një kangjele Si vallë floriri bëhet bronz edhe hekur? Kometat arlekine janë mbyllur me tmerr Dhe kali i Milosaos vdes bashkë me De Radën! Ç’rregjistron gjinkalla kibernetike e gushtit Çdo gjë degradon sipas Hesiodit – o ç’tmerr! Në spitalet psikiatrikë të Parajsës! Dikur triumfonin vjeshtat akuarele, Nën Diellin përvëlues, e fshehur nën tjegull? Shkruaj kaq letra për miqtë e vdekur Nga leckat e kujtimeve si ta bëj o Homer Por shirat që ranë pa mëshirë i zbardhën. O, Fama është përherë treni i fundit Po asnjë postë ato nuk i merr! Rroben e re ceremoniale të dasmës? I panisur në stacionin e periferisë plot mjegull. Para Adamit sendet janë objekte mistike, Skeletin e kam me ruaza të ditëve Mishi i erës s’ka më gjak për vampirë Dhe gjuhët e palindura shtjella në erë. Ngurues, plot dilema e dëgjoj përsëri! Dhe zgjatem papushim në hapësira postume, E thyhet klepsidra e yjeve pa emër! S’e di Harrimi ritin e emërtimeve, Utopitë e mëdha janë lajthitje dhe përrallë. Tek një Bizant ireal që s’shihet Mes melankolive të mëdha o Shekspir Autorësia është polifoni përherë! Se vetë engjejt u shpikën si një alibi Fjalët janë këmbana të padukshme! Jam përherë veç unë dhe Ofelia me mjekër! Për njerëzit e vërtetë, kaq të rrallë! THYERJA E PORTAVE PEMA E UNIVERSIT LINDIN LEXUESË NË TEMPULL PERËNDIMI SI SHPIKJE Si mund të jem për vdekjen i denjë? Sfinksi i madh s’rri më në kordinata Tek Druri i Ndaluar rriten librat e Njohjes, Ç’është kaq e kthjellët, ç’është kaq e re Botë efemere e pahapur prej çelësit! Bredh si beduini në Edenin shkrumb! Asnjë djeg-je s’i zhduk në shkrumbe tmerri! Në motshmërinë e thinjur, koncentruar tek unë? Rrezet e Hënës dhe peshqit janë rrënjë Një stuhi vërtitet si Kun Fu me shpata Vdekja na afrohet si lëvizje e gafores, Dhe ndjej të më afrohet një ide Të së njëjtës pemë të universit! Në lukthin e kozmosit ngelur si kumt! Poeti është gjysmë kalë, jo Pegas i tëri! Si vetë Du-Fu në një lundër mbi lumë! Ç’infinit e kam në trup mes dejeve? Arkitekturat frankenshtajne nën yshtje shirash Ekzistenca e thurr si peng epitafin, Nga vargjet dal dhe nga shekujt me vrik, Ç’metafora të pathëna asnjëherë të eposit? Një meteor mizor me uri i përpiu Dëshpërimi ka frakun e ironisë së egër. Mbi shkëmb t’i mbjell metaforat – lule. Si aroma të parfumit të athët të shekujve Dhe mbetën librat si koleksion vaginash Dhe portat në tempull i thyen, pa Fatin, Ndoshta perëndimi përrallor mbi Adriatik Thith vetë anijet e Kristofor Kolombit! Gati të lindin lexuesë vetvetiu! Vdekja – Ofelia delikate me mjekër! 6/ E Diel, nacional PROZË 14 prill 2013

Përkthyer nga anglishtja Nga ZYMBER ELSHANI

(vijon nga numri i kaluar) ë ditët që erdhën, ai shpërfilli këshillën Shifu, fillestare të kthehej te ndërtesa e qeverisë Nta përsëriste veprimin e tij prapë, edhe po ti bën gjithçka të të mos shfaqej askush prej zyrës së Zëvendës Kry- etarit Ma. Gruaja e tij ankohej se krenaria e tij ishte duke i bërë jetët e tyre një ferr të gjallë, dhe e qortonte atë duke i thënë se ti nuk mund të ndi- hmosh një mace ngordhalaqe t’i ngjitet drurit. Ai na e nxjerrësh gazin reagoi me thyerjen e një gote çaji dhe duke vësh- truar tërë vrer në fytyrën thatanike, të hirtë të gru- as së tij. Guximi t’i kundërshtojë atij zgjati vetëm Nga Mo YAN një çast. Pastaj, duke e ulur kokën e saj dhe duke (Fitues i Çmimit Nobel 2012) e futur dorën në xhepin e përparëses ta nxjerr ku- letën e saj të zezë Naugahyde të grisur keq, ajo rrinte galiç nën një dru, cigarja varur në buzët e tij he këlyshësh. Tjetra mbyllje e pamjes së tij ishte vuri përgjegjësinë drejtpërdrejt mbi shpatullat e dhe dy derrkuce të vogla të majme në pengojcë. gruaja e re me fytyrën që i shndriste e cila zgjati të tij. “Ne kemi saktë nëntëdhjetë e nëntë yuanë. Kur “Xhaxha plak, ç’ thua për blerje të një derrkuce- dy duart – lëkura e saj qumësht i bardhë – dhe këto të harxhohen, nuk ka më të tjera.” je?” e pyeti me zjarr tregtari shëtitës. “Këto janë vërtet rrëmbeu vajzën e vogël, e cila shqelmoi dhe bërti- Ajo u kthye dhe vajti në kuzhinë, prej nga zërat të Jorkshirit, raca më e mirë që mund ta gjeni. Ata ti aq shumë sa gruaja duhej ta lëshonte përsëri e copëtimit dolën shpejt. Duke përgatitur supë esh- rrisin kafshë të mëdha të mbajtura në shtëpi, të pas- poshtë në tokë. Duke mos treguar frikë fare, vajza trash. Një çast më vonë, ajo u kthye. Shtrënguar në tra dhe të shkëlqyera, shumë më të mira se qentë dhe e vogël vajti drejt e pranë derrkuceve, të cilat u dorën e saj, që ishte e mbuluar me cifla eshtrash, macet. Në Perëndim këto janë shumë më të popu- shtrydhën në njëra tjetrën. Ajo u zgjat me dorën e ishte monedha prej një yuani. “Kërkoj të falur,” tha llarizuara se qentë dhe macet. Një studim i Kombeve saj të vogë të hollë, dhe derrkucet u ndrydhën së ajo me pamje serioze. “Këtu është edhe një yuan. të Bashkuara ka provuar se të vetmet kafshë më të bashku edhe më shtrëngueshëm dhe filluan të drid- Po e përdorja ta mbështete mbaj më mirë këmbën e zgjuar se derrkucët janë njerëzit. Derrkucët mund t’i hen. Më në fund, ajo e preku njërën prej tyre. Kjo tryezës. Gati kisha harruar për të.” kuptojnë fjalët, ata mund t’i pikturojnë pikturat, dhe pingëroi me zë të çjerrë, por nuk provoi të largo- Ndërsa e la monedhën pranë kuletës së saj në nëse keni për të pasur durimin, ju mund t’i mësoni të het. Duke parë lart në gruan e re, vajza qeshi nën fytyrë iu shfaq qeshje e çuditshme. Ai xixëlloi sytë këndojnë dhe vallëzojnë.” Ai mori gazetën e zhu- hundë. Shitësi shëtitës pa se ishte koha ta vë armën “Për dikë tjetër, treqind për secilën, por ju në të, duke dashur që ajo të shikojë në fytyrën e tij. brosur që e nxori prej xhepit të tij, vuri litarët/pen- e tij - gjuhën tre-inçëshe - në lojë. Ai përsëriti lartës- mund t’i keni të dyja për pesëqind.” Gjithë çka kishte nevojë ishte që sytë e tyre të tako- gojcat nën këmbët e tij për t’i liruar të dy duart, dhe inë e më hershme të tij të shitjes, kësaj here duke “Nuk mund t’i lësh pakëz më lirë?” pyeti ajo. heshin dhe ai të kishte shansin ta zbraz në heshtje tregoi me gisht artikullin e prerë nga gazeta. “Xhax- e lezetuar edhe më shumë. Gruaja mbante sytë e “Zonjë e re, hidh një vështrm të mirë në këto gjysmën e jetës së tij të pakënaqur drejt saj. Pasi ha i moshuar,” tha ai, “ti nuk do të më besosh është saj në të, një buzëqeshje magjepse ngrirë në buzët dy derrkuce. Ti nuk sheh kafshë si këto çdo ditë. ishte jopjellore, ajo në sytë e tij thjesht ishte inferi- pikërisht këtu me shkrim. Shih këtu – një grua Irlan- e saj. Mbante veshur rroba ngjyrë portokalli, të Këto janë prej race të pastër, të gjalla, të Jorkshir- ore. Por si një mendjehollë ajo sillet andej-këtej, deze e moshuar rriti një derrkuc, dhe kjo ishte e njëjtë ndritshme si pishtar llamburitës dhe aq të prerë it! Shko në sekcion lodrash të ndonjë depoje de- duke e marrë peshën kryesore të zemërimit të tij si ta punësoje një dado, pra, një kujdestare. Çdo shkurt sa kur u përkul përmbi, gjinjtë e saj të plotë partamenti, dhe do të shohësh se një derrkuc lodër mbi kurrizin e saj. Ajo mbante veshur bluzën e zezë mëngjes, pasi i sillte gazetën, derrkuci delte jashtë dolën ngadalë në shesh. Dingu plak nuk mund të do t’iu kushtojë një dyshe e të njëqindtës! Nëse sintetike me lule të verdha, diçka që e mori diku dhe i blente asaj ca qumësht dhe bukë. Pastaj ai e ndihmonte duke shikuar shpejt në të, më shumë im bir nuk do të ishte duke u martuar dhe nuk do dhe e cila ishte krejtësisht e papërshtatshme për pastronte me furçë dyshemenë dhe e vlonte ujin, por për shkak të ngushtmit të tij, thuajse ai kishte bërë të kishte nevojë për para të ngre një familje, unë gruan e moshës së saj. Një luledielli i madhësisë se më interesante nga të gjitha, kur gruaja plakë një ditë diçka që vërtet nuk duhej ta kishte bërë. Ai vuri re nuk do të ndahesha nga këto dy derrkuce për një legeni hedh rrezen e zbërdhylët mbi kurrizin e pati sulm në zemër, ai derrkuc i zgjuar vajti drejt te se shitësi i derrkuceve kishte sytë e tij të ndriçuar pesëmijë yuanë, se lëre më për pesëqind!” saj të kërrusur paksa. Duke e ngritur grushtin e tij, klinika lokale për autoambulancën. Ky veprim ia lehtë saktë në të njëjtën njollë. Sa herë që gruaja Gruaja qeshi ëmbël. “Ule çmimin,” tha ajo. me idenë ta godas me grusht monedhën jashtë ku- shpëtoi jetën gruas plakë…” provoi ta kap vajzën e vogël, plani i saj bëhej copë “Gjëja tjetër që ti do të jesh duke më thënë mua letës mbi tryezë, ai mbeti pezull, psherëtiu dësh- e grimë nga zemërim çasti i vajzës së vogël. Din- është se ato janë një dyshe njëbrirëshi!” përuar, dhe u ul, i mundur. Një burrë i cili nuk mund gu plak vërejti një gjerdan të madh të artë rreth “Kjo nuk është larg prej të vërtetës!” ta sigurojë jetesën dhe të përkujdeset për familjen e qafës së gruas dhe byzylykë ngjyrë gjelbër në të “Nuk mora ndonjë para me vete.” tij nuk ka të drejtë t’i sulet me fjalë të rënda gruas dy duart.dhe ai nuk mund ta gabonte aromën e “Nuk ka problem. I sjell këto te dera jote.” së tij. Kjo është diçka që ka qenë gjithmonë, në fortë të gruas: aromë më e ëmbël se e çajit të jas- Por kur tregtari shëtitës tërhoqi në litarë t’i li- Kinë dhe vendet e tjera. eminit që atij i ishte dhënë në dhomën e pranimit rojë, derrkucet filluan të lëvizin shpejt poshtë e Një mëngjesi me diell, vuri mënjanë bastunin e të fabrkës, aromë më e ëmbël se parfumi të cilin lart, dhe ai ishte i detyruar t’i rrokë ato dhe ta fut tij dhe doli nga shtëpia. Me rrezet lëbyrëse të diellit sekretaresha e fabrikës e kishte vënë, aromë aq e nga një nën secilën sqetull. Ato me klithmë e që po i thernin sytë, ai u ndie paksa si urithi që ka ëmbël sa atë e bëri të këtë marramendje. Duke e treguan pakënaqësinë e tyre. dalë në dritë pas vitesh nga vrima e errët. Një grup ditur sipas instiktit prej nga shitja e tij kishte për t “Ndaloni klithjet, ju vogëlushe. Fati sot është ylberor automobilash kaloi ngadalë përpara tij, me ardhur, tregtari shëtitës u përqëndrua në vajzën e me ne. Ju ka të ngjarë do të bëheni derrkucet e motoçikletat që shkonin e vinin duke bërë ecejake vogël, duke e gostitur me gjithë të mirat e der- vogla më të lumtura në botë. Ditët e lumtura janë në mes tyre, sikur lepurushë sfidues. Ai dëshiroi ta rkuceve të rritura dhe duke i mbajtur derrkucet e këtu për ju të dyja. Në vend të klithjes kësisojit, ju kalojë rrugën, por nuk pati nerva të gjarpëronte në tij të vogla tamam përpara saj, me gjithë përpjek- do të duhej të jeni duke buzëqeshur.” mënyrën e tij nëpër lumin e automjeteve. Kujtesa e jet e tyre me zë për ta mbajtur një largësi në mes Tregtari shëtitës përcolli gruan nëpër një vagëllt e një mbikalese që do ta nxjerr matanë diku të saj dhe tyre. Duke e gërvishtur stomakun e njërës rrugicë, me nga një derrkuce nën secilën sqetull. pranë doli në sipërfaqe, kështu ai filloi të ecë posh- derrkuce, pastaj stomakun e derrkuces tjetër, ai i Vajza e vogël, e cila ishte vendosur lart mbi supet të trotuarit, me pllakat e reja prej çimentoje të sh- tha vajzës së vogël me zërin më të ëmbël që mund e gruas, kthehej sa andej këndej dhe qeshte me zë truara së fundi, me plot ngjyra. Ai mund të ketë ta shqiptonte, “Shko para, motër e vogël, preki dy në pamjen e derrkuceve. jetuar në qytet për shumë vite, por zbuloi se nuk cucat e vogla të lezetshme”. Dingu plak shihte në vargun e derrkuceve dhe ishte trim as sa fshatari i rëndomtë që e kishte spika- Tash që ato ishin gërvishtur, derrkucet u qetë- të njerëzve sa herë që mundej me një ndjenjë të tur duke e ngarë një biçikletë të ngadalshme poshtë suan dhe hungëruan të kënaqura, duke vështruar rritur të melankolisë. Pastaj ai fillonte të ecë rrugës. Burri ishte duke e mbartur një kuti/pajisje ngultas në largësi ndërsa rrotulloheshin poshtë e përsëri, gjithë rrugën deri te mesi i mbikalimit, me gaz me patate të ëmbla duke u pjekur brenda; lart pakëz para se të rehatoheshin butësisht në tokë. kalimit matanë, ku u ndal dhe mendoi ëndër- me avullin hedhur prapa biçikletës së tij, edhe au- Falë fjalëve mjaltë të tregtarit shëtitës, lloji i Vajza e vogël mblodhi guximin ta tërheq njërin rueshëm për elegancën magjepsëse të gruas së re. tomobilat e mbyllur i lëshonin udhë. Një dyshe fs- damarit të mirë të cilin nuk e kishte shijuar për një prej veshëve të tyre dhe goditi butësisht stomakun Ura poashtu ishte bërë me grumbull tezgash të hatarësh me sharra e sëpata mbi supe ecnin poshtë kohë mjaft të gjatë u vendos në Dingun. Ai hodhi e tyre. Më shumë hungërima të kënaqura derisa të vogla, secila e drejtuar nga një tregtar shëtitës që rrugës, duke fishkëlluar; më i shkurtri prej tyre, një vështrim të ngrohtë, të butë poshtë në derrku- dy derrkucet e vogla filluan të flenë gjumë. kishte pamjen e një punëtori të hequr nga puna. mbante veshur xhaketë kadifeje me viza, fare i sh- cet, të cilat ishin lidhur nga këmbët e tyre të prapme Duke e bërë atë të luajë mendësh, gruaja rrëm- Mbikalimi lëkundej paksa; shkulmet e erës së kujdesur, vari sëpatën e tij në trungun e një druri dhe qenë bërë grumbull bashkë, si palë e pandarë beu vajzën e vogël, vetëm ta shkrep edhe një shpër- ngrohtë e goditën atë në fytyrë. Automjetet iknin Oriental të zdrukthimit. Dingu plak u dridh, pothuaj binjakesh. Qimet e tyre shkëlqenin si fille argjen- thim tjetër inati. Ajo e lëshoi atë poshtë përsëri, si shigjetë e gumëzhinin poshtë e lart në asfaltin sikur ai të ishte caku i prerjes me sëpatë. Vendet e di, stomakët e tyre prodhonin njolla të zeza. Noçkat dhe sapo këmbët e vogla e prekën tokën, ato u shkëndijues. Ai e vuri re nxënësin e tij në zanat, tregtarëve shëtitës mbushnin rrugën me vijë drurësh, e tyre ishin të trëndfiltë, sytë të vegjël si mermer i drejtuan luhatur drejt për te derrkucet ajo nuk kish- Lû Xiaohu-n, duke e mbajtur veshur një jelek të nga një në çdo pak hapa, dhe gati secili prej tyre e ndritshëm i zi. Një vajzë e vogël e shkurtër dhe e te lot më tej. Buzëqeshja dinake u shpërnda fy- verdhë, duke u ngutur poshtë trotuarit matanë përshëndetnin atë ndërsa kalonte pranë tyre. Ata trashë me bishtalecët thikë përpjetë eci duke u tun- tyrës së tregtarit shëtitës ndërsa ai u hodh në lartës- rrugës në karrocën e tij trirrotëshe. Një mbulesë e ekspozonin varg të përzier artikujsh, nga ato më të dur lart dhe ndenji galiç përpara derrkuceve, duke inë tjetër të shitjes. bardhë prapa shpinës së tij strehonte një çift të ri mëdhatë siç janë pajisjet elektrike dhe deri te pajis- e mbyllur fushën e pamjes së Dingut të vjetër. “Sa është çmimi për njërën nga këto?” e pyeti krenar. Ata ishin duke udhëtuar aq shpejt sa ai nuk jet më të vogla - pullat, dhe gjithçka në mes tyre. Frikësuar nga vajza e vogël, derrkucet u tërhoqën gruaja. mund t’i shihte shkopinjtë në rrota, të cilët ishin Njëri prej tyre, një burrë lëkurëzeshkët me sy çakërr, në drejtme të kundërta, duke angullitur si një dys- Pas një “hëmm” të matur, ai u përgjigj prerë. tamam njolla të argjendta. Dy kokat prapa burrit 7/ E Diel, 14 prill 2013 PROZË nacional

prej karakatinës së autobusit. Ky rënkim ishte në topthat çaromatizues duke rënë dhe duke u përcjell nga një klithje e pafrenueshme femre, tërë rrokullisur nën mësymjen e ujit, asnjëri burrë s’bëri kjo jo ndryshe prej klithmës se një mace në afsh, më shumë se të vështronte në tjetrin. por e dallueshme megjithatë. Dingu plak nuk mund “Kush dikush dëgjoi ndonjëherë se duhet ta shihte fytyrën e vet, natyrisht, por veshët e tij paguar për të shfrytëzuar tualetin?” mërmëriti ai. po digjeshin dhe bile fryrjet e ajrit prej hundës së “Shifu, ti je sikur të ishe nga Marsi. Unë nuk tij dukeshin të mbinxera. Pati një zë fëshfëritës në mund të mendoj për çfarëdoqoftë që nuk duhet autobus pikërisht para se mashkulli u shfaq në derë. paguar në këto ditë,” tha nxënësi i tij me një ng- Femra e përcolli ca çaste më vonë. Ai e mbajti ritje supesh. “Por kjo nuk është e gjitha keq. Nëse frymën e tij sikur një hajn duke u fshehur jo për pagim tualeti, njerëzit e klasës së ulët sikur kaçubave, pa u ngritur ngadalë në këmbët e tij ne kurrë nuk do ta kishin nderin e veçantë të bëjnë derisa dëgjoi një kollitje disi fitimtare ardhur prej nevojën e tyre në një vend të tillë të klasit të lartë, vijës së drurëve tej varrezave. bile as në ëndrrat e tyre.” Dingu plak i cili dëshironte të largohej dhe Din- Nxënësi i tij e dërgoi deri te lajtorja, ku ata i gu shumë më kureshtar angazhuar në luftën tjetër të lanë duart; pastaj ai i tregoi atij si ta përdorte tharës- dëshirave; ata dy luftonin papushim ndërsa këmbët en me fryrje. Misioni i tyre u krye, ata dolën prej e tij po e çonin atë në autobus. Brendësia e errët, e tualetit publik. Prapa në triçikletë, Ding plaku vrazhdë ishte me lagështi dhe ajo binte erë myku. mbahej duke i fërkuar duart e tij të ashpra, të ter- Shtroja me kashtë gri ishte shpërndarë nëpër dys- ura me fryrje, ato kurrë nuk ishin ndier aq me heme, ai e shtyu lehtë ca nga kjo me majën e kë- njomësi dhe aq të lëmuara. pucës së tij dhe përfundoi se kjo ishte letër tualeti. “I vogli Hu,” tha ai. “Unë sapo e bëra një ujë Një zë i ngjirur e thirri prej jashtë. të hollë të klasës së lartë, duke t’u falënderuar ty.” “Shifu - Ding Shifu - ku je?” “Ashtu, Shifu!” Ky ishte nxënësi i tij në zanat, Lû Xiaohu. “Të mbeta borxh një yuan. Do ta paguaj nesër.” Ai doli jashtë dhe bëri ca hapa të kujdesshëm “Shifu, lëre e mos bë shaka.” tej ta qetësojë veten para se të përgjigjet: Tamam para se ata ta arrinin shtëpinë e tij, ai “Ndalo të bërtasësh, unë jam këtu.” tha, “Prit këtu.” “Ne jemi pothuaj atje. Të çoj te dera jote.” 5 “Jo, dëshiroj të flas me ty për diçka.” Lû Xiaohu ishte duke e ngarë biçikletën aq “Vazhdo.” shumë sa mezi mund të fliste: “Secili burrë që nuk mund ta nxjerr jetesën “Gruaja jote ishte brengosur si një gjysmë e dhe nuk mund të përkujdeset për familjen e tij është vdekur, tha se kur dole prej shtëpisë kishe shikim sikur një grua e cila nuk mund të ketë fëmijë. Ai jo të mirë në sy, u frikësua se mund të bëje diçka nuk mund ta ngre kokën e tij në shoqëri.” të pa mend, të provosh ta përfundosh gjithë këtë “Ke të drejt, Shifu.” fare për fare. I thashë asaj se ti kurrë nuk do të “Kjo është pse unë kam nevojë të dal dhe të bëje diçka asisojit, jo dikush aq i fortë sikur je ti. I gjej ndonjë punë.” tregova asaj ku mund të ishe, dhe kisha të drejtë.” “Kjo më tingëllon mirë.” aty përpara prekeshin herë pas here. Djersa rridhte përpara kodrës pas fabrikës, ku rrezet e kuqe-gjak Shifu, e vështroi fabrikën, tash që është kthyer në “Por atje janë punëtorët e lëshuar nga puna poshtë fytyrës së Lû Xiaohu-s. Ai ishte të mos e të diellit që perëndonte vallëzonin mbi sipërfaqen atë gjendje. “Nëse një krimb toke nuk do të vdes ngado që hedh shikimin, të mos i llogarisim gjithë përziesh me askë, po mendonte Ding plaku, por e ndritshme të liqenit të vogël bërë nga njeriu pra- urie, atëherë nuk duam as ne, klasa punëtore.” ata njerëz duke punuar në projekte publike. Vetëm ishte një axhustator shumë i fortë, dhe cilido ax- pa kodrës. Pas dhjetëvjetëshave duke punuar në Ai ishte duke shikuar shpinën e nxënësit të tij rreth secilës punë që ju mund të mendoni vëreni hustator i denjë që e ka hak emrin ishte i mirë fabrikë, kjo ishte hera e parë që kishte bërë udhë të lëkundej prej njërës në anën tjetër nga ulësja në se është e zënë.” tamam për diçka ku e vinte dorën. jashtë te kodra, për shëtitje rreth liqenit as bëhet triçikletë dhe ta dëgjonte atë të dërdëlliste, dhe “Kjo flet si janë gjërat.” Pas zbritjes larg prej mbikalesës, ai hyri në fjalë. Për të gjitha ato vite, fabrika ishte shtëpia e derisa zemra e tij ishte e përmbytur me ndjenja, ai “I vogli Hu, nuk ka ndonjë send si qorrsokaku, një dyqan me shitje me pakicë gjërash ushqimore, tij e dytë; dyzinat e shpërblimeve që kishte fituar nuk lëshoi zë. Kjo atij i dukej thuajse një rrymë e rruga e vërtetë pa krye, a nuk është kështu?” i mbushur me shpresë. Mbulesa përmbi dyqan ishte paraqitnin buqeta djerse. Ai u kthye prapa të shoh nxehtë ishte duke bërë garë nëpër trupin e tij, dhe “Shifu, këto janë fjalë të një të urti, filozofi, prej najloni të blertë, e cila fytyrave të shitësve të edhe një here në fabrikën; një uzinë pune që në atë çast, errësira e cila e kishte shoqëruar atë kështu ato duhet të jenë domosdo të vërteta.” perimeve u jepte një ngjyrim të blertë. Aroma e njëherë kishte gumëzhuar me aktivitete tash qën- qëkur ishte pushuar nga puna thjesht u zhduk. “Mirë, unë sot zbulova një shteg te pasuro- perimeve, mishit, peshkut, dhe mezeve të lehta të dronte e qetë dhe e shkretuar. Tingëllima e çelikut Zemra e tij ishte sikur qielli pas një shiu.Triçikleta hem. Tash e vetmja pyetje është, a duhet ta bëj fërguara bashkoheshin dhe e gllabëronin atë; kësh- mbi çelik kishte qenë ëndrra e së djeshmës; ox- hyri nëpër rrugën me shumë automjete, ku dritat ecjen atij shtegu apo jo?” tu bënin dhe zhurmat e tregtarëve që i bënin rek- haku i cili kishte vjell tym të zi për dhjetëvjetësha vibruese të neonit i dhanë asaj një lëvizje të paar- “Shifu, për sa kohë që kjo për të cilën po flet lamë mallit. Përpara njërës prej tezgave ai vuri re tash ishte një vullkan i fjetur; hapësirat e fabrikës ritshme. Skarat për të pjekur mishin shtriheshin nuk është vrasje apo farë arseniku, apo vjedhje e Wang Dalanin, gruan me një dorë e cila kishte ishin mbushur me kuti teneqeje prej kallaji të zh- përgjatë rrugës, duke e mbushur hundën e tij me vlerës së madhe, nuk shoh ndonjë arsye pse nuk punuar me të në fabrikë. Ajo ishte duke shikuar vleftësuar dhe pjesë të prera të ndryshkura maki- tymin aromatik. Papritmas një britmë: Policët e duhet ta ndjekësh atë shteg.” mbi një grumbull dredhëzash me lagështi. nerie; oborri prapa mense ishte shtruar me shishe mjedisit! Tregtarët shëtitës kërcyen në biçikletat e “Por kjo për çka jam duke folur, mirë, kjo ka “Ding Shu,” foli ajo për të ngrohtësisht. “Ku të zbrazëta pijesh alkoolike. tyre dhe u dhanë pedaleve të triçikletës me skarat mundësi të mos jetë e ligjshme…” ishe duke e mbajtur e ruajtur veten?” Fabrika ishte e pajetë; një fabrikë pa punëtorë për pjekjen e mishit prapa tyre, drejt nëpër labir- “Shifu, mos më tremb asisojit. Ti e di unë nuk Ai ndaloi në vend. Dhe kur u ndal, vuri re edhe nuk ishte asgjë më pak se një varrezë. Sytë e tij intin e korsive fqinje. Shpërndarja e tyre filloi të jam burrë trim.” tre ish punëtorë nga fabrika. Ata të gjithë digjeshin, zemra e tij ishte e mbushur me përzier- funksionojë sikur sahati, si shpimi me trapan kry- Por sapo ai e zbuloi planin e tj në hollësi, Lû buzëqeshën për të. Pastaj kërkuan prej tij të pro- je pikëllimi e zemërimi. Ndërsa mbrëmja thello- er përsosurisht, nuk pati rastësisht mbirje, kjo ish- Xiaohu tha i emocionuar: vojë një mostër të prodhimit të tyre. hej, errësira e zymtë ngrihej mbi zabele kodrinore, te tamam si shkolla e peshkimit kredhur en masse “Shifu, askush pos gjeniut sikur ti nuk mund “Merr ca dredhëza, Ding Shifu!” paralajmëruar nga sokëllima e një zogu që atë e te fundi i një lumi, pa lënë asnjë gjurmë. të vijë tek ideja siç është kjo. Tash mund të shoh si “Ç’thua për një domate, Ding Shifu?” trembi. Ai e bëri masazh këmbën e tij të lënduar “E pe ketë Shifu?” pyeti nxënësi i tij. “Pulat ishe i zoti të zbuloje plugun dy-rrotësh, me dy ume “Provo njërën prej karotave të mia, Ding Shi- dhe u ngrit. Mori të kthehet poshtë kodrës. përcjellin rrugët e tyre dhe qentë përcjellin rrugët në vitet e 1950-ta. Ajo për të cilën ti flet se mund fu!” Një vend varrezash zinte hapësirën pranë liq- e tyre. Pas të qenit i lëshuar nga puna, secili vjen të jetë jo e ligjshme” nëse diçka sikur ajo është jo Ai ishte gati t’i pyes ata si ishte duke u shkuar enit rrëzë kodrës. Ky ishte vend prehjeje e mbi një- me idetë e tij të shkëlqyeshme.” e ligjshme, mirë… Shifu, kjo do të jetë një pikë biznesi, derisa hodhi një shikim të mirë në fytyrat e qind heronjve prej luftërave për jetë-a-vdekje të Ndërsa ata ishin duke e kaluar një tualet pub- ndalim pushimi për dashnorët, jo vetëm të civili- tyre. Nuk kishte nevojë t’i pyes. Jeta ishte e ashpër, qytetit tridhjetë vite më parë. Drurët e blertë të har- lik, Dingu plak zgjati dorën dhe e preku lehtë në zuar, por dhe të kuptueshëm. Mund të mos tingël- në rregull, por për sa kohë që ishe i vullnetshëm të lisur rrethonin vendin e varrezave, aty kishte pisha, supe nxënësin e tij. “Ndal,” i tha ai. lojë mirë, por ti do të jesh duke ngre një… lloj punosh shumë dhe ta lësh krenarinë tënde mënjanë, qiparisa, dhe dyzina plepash të lartë. Ai eci deri te U ngjit te tualeti, te ndërtesa bërë nga tulla të tualeti me pagesë! Harro dyshimet tua dhe shko ti gjithmonë do të shpëtoje. Por aty nuk kishte varrezat me njërën këmbë aq të lënduar sa iu desh bardha qeramike me kulmin me pllaka të lëmuara në këtë, Shifu. Nesër unë do të gjej një grumbull mënyrë që njeriu i moshës së tij të mund të hyjë në të ulej në një gur dyqani ushqimor. Sorrat e mbush- të blerta. Një djalë i ri ulur në një kabinë prej qel- djelmoshash të të ndihmojmë së bashku ta sjellësh konkurencë me njerëzit më të rinj në hapjen e një ën natën me krakëllima nga një çerdhe në njërin qi goditi lehtë qelqin me gisht, duke i tërhequr atë në rregull!” tezge të perimeve, se lëre më pedalimin e një triçikle prej plepave dhe grizhlat endeshin në rreth përmbi vëmendjen në shkrimin e kuq në dritare “Mos i trego ndokujt për këtë. Ti je i vetmi i - karroce trirrotëshe - sikur nxënësi i tij në zanat. ndërsa ai po i bënte masazh këmbës së tij të lëndu- cili e di këtë.” Ai poashtu nuk mund të shiste derrkuce në ar. Derisa ishte duke e fërkuar atë, vështrimi i tij u PAGUAJ TUALETIN NJË YUAN PËR VIZITË “Do jetë si thua ti, Shifu.” rrugë; ti nuk mund ta quash atë punë të madhe, lëshua tek karakatina e braktisur e një autobusi në Ai futi dorën në xhepin e tij. I zbrazët, pa asn- “Kjo përfshin gruan time.” por aty ke nevojë ta kesh dhuntinë e dërdëllitjes, tokën nën plep. Nuk kishte as goma, as xhama në jë cent. Lû Xiaohu u afrua dhe shtyu dy yuanë “Pa merakosje, Shifu.” diçka që me fjalë dhe të vdekurin e kthen prapa në dritare, dhe vetëm diku-diku ngjyrë të mbeturr. nëpër hapjen përgjysmë të kabinës. “Eja me mua jetë. Në fabrikë, Ding plaku kishte një reputacion Kush, u habit ai, e la atë send kaba aty? Dhe pse? brenda, Shifu,” tha ai. (vijon numrin e ardhshëm) për atë se pothuajse kurrë nuk pati shprehi të flas. Prirja profesionale e bëri të mendojë si do të mund Një ndjenjë turpi brufulloi në zemrën e Din- Kjo e gjitha ishte shumë e trishtuar, por ai nuk e ta kthente atë objekt në një hapësirë jetese. Dhe në gut plak, jo pse ai nuk pati para, por sepse nuk e SHËNIM I PËRKTHYESIT* kishte mbërritur pikën e dëshpërimit. Ai do ta atë çast ai vuri re një çift të ri tek del tinëz nga kishte ditur se duhej të paguante kur ta përdorte Termi shifu është gjenerik/i përgjithshëm dhe hedhte shikimin përreth dhe gjente diçka që mund varrezat, si një çift fantazmash, pastaj duke rrësh- tualetin. Pas përcjelljes së nxënësit të tij brenda në përgjithësi term i respektueshëm për punë- ta bënte. Në të vërtetë, kjo është çka ai është duke qitur ngadalë hyn brenda autobusit të ndryshkur. tualetit të ndriçuar mirë, vrimat e hundës së tij qenë torët e aftë dhe të ngjashmit; i përdorur gjerë- bërë tash. Ai refuzoi të besojë se në një qytet kështu Për ndonjë arsye të çuditshme, ai filloi të marrë vërshuar me erën çuditshëm të ëmbël që bëri t’i sisht, që ka zëvendësuar, në njëfarë mënyre, ter- të madh, nuk kishte një diçka të vetme që mund ta frymë fort. Njëri Ding plaku dëshironte vetëm të notojë koka. Pllakat e dyshemesë ishin aq me sh- mat tjera, të tilla sikur “shok”. Në Kinë është e bënte për ta nxjerr jetesën.dhe sapo dëshpërimi largohej prej aty sa më parë të ishte e mundur, Ding këlqim sa ai mund të shihte pasqyrimin e tij në to, rëndomtë të përdorën format profesionale të ishte duke filluar të futej në të zvarrë, trutë e njeri- plaku tjetër nuk mund ta heqte veten prej aty. De- dhe ai u kënaq, duke e humbur pothuaj drejt- adresimit më shumë se emrat e dhënë. ut plak i treguan rrugën te pasurimi. risa dy Dingat pleq ishin angazhuar në një luftë të peshimin. Mësuesi dhe nxënësi qëndronin krah për *Përkthyesi Howard Goldblatt që përktheu Mugëtira ishte duke rënë kur ai e gjeti veten egër të dëshirave, një rënkim i butë, i dashur doli krah përpara shurrëtores dhe vështronin ngultas Mo Yan-in nga Kinezishtja në Anglisht. 8/ E Diel, nacional STUDIMI 14 prill 2013 Hetimi i veprimit të imagjinatës në poezinë e Zeqir Fazliut Poezia si lojë e imagjinatës “Duke bredhur nëpër poezinë e këtij libri lexuesi fiton mbresën se është i humbur në natyrë, se është i rrethuar nga pamje dhe imazhe që shquhen për shumëngjyrësinë dhe spektralitet, sepse fluidi lirik është ai rrymim që e vë në lëvizje imagjinatën e lexuesit që detyrohet të riprodhojë gjendje dhe emocione të ndurnduarta. Po edhe rekuizitariumi poetik, i njohur dhe i stërnjohur që nga fillet e poezisë, por që këtu gjen një funksionalizim të duhur dhe një lloj risemnatizim tjetër, shëndërrohet në mjet ekspresioni, që është edhe cilësia dominuese e kesaj poezie.” Nga RAMADAN MUSLIU

oezia e Zeqir Fazliut, që nga libri i parë, “Këngë për liri” e vitit 1992, ndjek një vijë të Pperfeksionimit stilistiko-tematik, duke evoluar në një kahe: ndërton një model unik perceptibilite- ti, një sferë strikte tematizimi dhe specifikën e një të foluri poetik që mbështetet kryesisht në metaforë dhe personifikim. Çdo debat për këtë poezi duhet të orientohet në qartësimin e dy elementeve karak- terizues që i japin autenticitet kësaj poezie. E para është hetimi i veprimit të imagjinatës poetike, domethënë gjetja dhe specifikimi i agjen- sit kryesor që e ve në veprim imagjinatën kreative, ajo që e nxit poetin në ndërmarrjen e madhe të kreacionit. E dyta, teknika e ndërtimit të teksturës poetike, pra gjuha si mjet shrehës, si aftësi e metaforifikimit (term i I. Rugovës), domethënë heti- mi i elementeve të burimësisë së gjendjeve lirike, imazheve shumëngjyrëshe, dhe elementeve të tjera, siç është aspekti i sistemit të ideve, kuptimeve.

Përmasa poetike e realitetit Poezia e Zeqir Fazliut, edhe kjo e këtij libri, është poezi e gjendjeve lirike, e situatave të çrën- domëtësimit të mendjes dhe vëmendjes së artistit, vendosja e tij në një situatë ekizistenciale prej nga e ka mundësinë e përceptimit të botës së speci- fikuar. Në këtë poezi poeti na del i zhvendosur nga realiteti social, nga përditshmëria e jetës dhe Lirika si plazmim i emocionit mveshjes me veti antropomorfe të një bote që ka shprehjeve të tri burimësive, kozmogonike, të flo- vullgaritetet e saj dhe, si kompensim për këtë sh- Duke qenë se poezia e Zeqir Fazliut është e një frymim tjetërfare dhe një lloj ekzistence që rës dhe faunës, siç janë: dielli, hëna, rrezja, akul- tekëtim, ai kalon në sfera të tjera, kalon në botën e tipit të lirikës, domethënë plazmim i gjendjeve është në kundërshtim me atë njerëzore. Ky lloj li, bora, drita, terri, gaca, ylberi, stalagmitet dall- imagjinatës, e cila i ka ligjësitë e veta. Pikërisht emocionale që realizohen në trajta të ndryshme animizmi arrin të krijojë raporte gjegjëse mes ak- ga, lumi, nata, kodra... mjellma, kanarina, çukapik- bota e imagjinatës është ajo botë e specifikuar dhe dhe pa dyshim te veçanta, atëherë doemos shtro- terëve të dramës e që janë thjesht elemente herë thi, lejleku,bulkthi, flutura, xixillonja, korbi, bufi... që i ka ligjesitë e veta, është e parëndomtë, është het edhe problemi i përcaktimit të morfologjisë së kosmogonike, herë të natyrës që lidhet me florën qershia, molla, lulja, kopshti, lisi, trëndafili, lule- si bota e përtej pasqyrës, botë e ireales, por njëko- shprehjes, hetimit të mjeteve dhe të teknikave au- e faunën. Prandaj gjithnjë e më shumë në këtë thana, mimoza, gjethi, dardha, etj. domethënë që hësisht edhe botë e ngjyrave, pamjeve sureale, e toriale, dometëhënë të procedimit poetik me të poezi dominojnë shenjat e botës së gjallë e që në këtë konglomerat sendesh, dukurish, llojesh imazheve me kromatikë të nduarnduartë.Është ky cilat autori konkretizon gjendjet poetike. Poezia e krijon raporte të caktuara me atë të botës statike, autori befas fut një element ndryshe, një veprim një shtegëtim imagjinativ, i qëllimshëm dhe këtij libri, por edhe ajo e librave të tjerë, pasi që duke na kujtuar pamjet e natyrës së vdekur. Pikër- që e prish rendin dhe e rikuptimëson e gjithë njëherit kompensues për atë që mungon në realitet. kemi të bëjmë më një kontinuum poetik që i nën- isht ngurtësimi i herëpasëhershëm që u bën pam- sistemin e shenjave. Ilustrativ për këtë procedim Realiteti i përditshëm as ka lirikë, as ka emocione, shtrohet procesit të komplementaritetit, plotësim- jeve idilike, lëvizjeve të caktuara të eksponentëve do të ishte dyvargëshi i poezisë “...dhe muzgu”: as humanizëm, as kolorit artistik. Poeti Zeqir Fa- it permanent, është një dramë e brendshme, dramë të florës dhe faunës nxjerr në pah synimin e poetit “Në mëngjes e vizatova lulevalerianën e vogël/ zliu është në kërkim të një përmase imagjinative shpirtërore, një zhvillim i emocionit që kalon nëpër për ta thyer konvencën e botëkuptimit tradicional në Kopshtin e Edenit”, që është vënie e të gjitha të realitetit, të brendësisë së gjërave të bukura, gradacione të ndryshme. të poezisë që ndërtohet përmes fiksimit të gjend- këtyre elementeve në një plan tjetër, zhvendosje është në kërkim të bukurisë: Ku zhvillohet kjo dramë e emocionit dhe cili jeve të natyrës dhe vendosjes së subjektit njerë- në një rrafsh të kohës autoriale dhe të sfondit të “Në një kodër të vogël me lisa është ekspresioni i jashtëm i këtij zhvillimi? Poe- zor në atë ambient. Autori duke u prirur në kapjen jetës së përditshme. Prandaj shfaqja e herpasher- Dielli po largohet me krahët e lejlekut” zia e këtij autori, si plazmim emocional që është e këtyre momenteve sikur do ta ngurtësojë një shme e elementeve të botës tjetër, asaj të artifiaci- (“Apokalipsi”) dhe si përpjekje për të kapur vibrimet e brendshme pamje, ta japë jo në përmasën natyrale, por si një alitetit, si prania e gotës, duraluminit, etj sikur e doemos se ajo duhet të ketë nxitje të jashtme. fiksim të ngurosur, diçka si natyrë e vdekur. Këtu spikat kontrastin, po edhe arsyen pse autori ikën Edhe nga ky dyvargësh të poezisë “Apokalip- Nxitja që vë në veprim imagjinatën poetike të au- edhe qëndron efekti piktural dhe procedimi që e nga realiteti i mbushur me gjëra të denatyralizuara si” mund të shohim se poeti është në një botë torit është kontakti i tij me botën në shumë pikë- kalon skemën tradicionaliste të prodhuara nga dhe kridhet në gjirin e natyrës. sureale, në një botë ku dielli ka një pamje tjetër, pamje. Pikëpjekja e parë e poetit është ajo me veprimi animizues. Prandaj gjithë ai arsenal i Duke u marrë me zhvillimet në natyrë dhe duke ku ka krah lejleku. Poeti qëllimisht i jepet imagji- ambientin, me natyrën, me hapësirën ekzisten- përdorur procedimin e animizmit autori arrin të natës, do të jetojë një realitet paralel, një realitet ciale. Po kaq autori priret të hetojë edhe subjektin krijojë një sistem metaforik funksional, një sistem astral, një realitet që zbulohet nga forca e imagji- që identifikohet si përfaqësues i natyrës. Ndryshe metaforash të nduarnduarta në thelb të të cilave natës. Prandaj edhe poezia e tij del si një lojë e edhe nuk ka se si të motivohet agjensi që e vë në është vetë natyra dhe raporti që krijon me emo- imagjinatës, si një sprovim i forcës imagjinative veprim imgjinatën autoriale. Në këtë poezi sikur cionin e subjektit krijues, poetit. për ta transfomuar një realitet, për ta transfor- kemi një mbizotërim të një lloj lirike që në thelb muar deri në një shkallë të tillë shpëndërrimi që përmban idilikën, përjetimin në natyrë. Po edhe Në fund do të japë një realitetin e ri, atë artistik. Por poe- skenografia ku zhvillohet drama e emocionit ësh- Duke bredhur nëpër poezinë e këtij libri lex- zia më në fund, ajo e mirëfillta, është prodhim i të diçka si bukolike, domethënë një ambient të uesi fiton mbresën se është i humbur në natyrë, se imagjinatës, do të thoshte përkufizuesi maestral i një natyre të virgjër. Në këtë kontinuum poetik, është i rrethuar nga pamje dhe imazhe që shquhen imagjinatës poetike, Gaston Bashlar. Edhe poe- në këtë rrjedhë të vazhdueshnme lirike, në këtë për shumëngjyrësinë dhe spektralitet, sepse fluidi zia e Zeqir Fazliut, duke e ndjekur qoftë nga libri retrospekcion pamjesh që vijnë nga burimet pri- lirik është ai rrymim që e vë në levizje imagji- në libër, por edhe nga poezia në poezi,është ilus- mordiale, nga një botë e arketipeve,që më shumë natën e lexuesit që detyrohet të riprodhojë gjend- trative për këtë përkufizim të imagjinatës poetike, duken se janë shpalim i një ndodhie të përhershme, je dhe emocione të ndurnduarta. Po edhe rekuiz- veçmas për pohimin se imgjinata e vërtetë poet- i një lëvizjeje të vazhdueshme të imgjinatës, që itariumi poetik, i njohur dhe i stërnjohur që nga ike është ajo “fatlume”. Imagjinata që kap gjend- nuk është asgjë tjetër pos një valëzim i emocionit fillet e poezisë, por që këtu gjen një funksionaliz- jet emocionale në shkallë të caktuara ekstatike, që dhe ndërrim i vazhdueshëm i ngjyrave, diçka spe- im të duhur dhe një lloj risemnatizim tjetër, prek kufinjtë e lumturisë së qenies. Duke ndjekur ktrale, gërshetim kromatik i nuancave të fuqishme. shëndërrohet në mjet ekspresioni, që është edhe këngëtimin poetik të këtij poeti shohim se gjendja cilësia dominuese e kesaj poezie. Zeqir Fazliu zëvendëson gjendjen, se pamja zëvendëson pam- Instrumentariumi poetik është një poet shumë i veçantë i poezisë shqipe. jen, se ngjyra poetike është në shpëndërrim të Tipi i lirikës çfarë e kultivon ky autor dallon Çdo varg, çdo strofë, çdo poezi e tij është e mbush- vazhdueshëm sa që duket se është diçka për një procedim të veçantë, për një veprim që do ur me metafora. Është një poet postmodern. spektrale,por që përnjëherë ndodh të ngurtëso- të vë në levizje pamjet po edhe do të zhvillojë Në male het, të mbesë në një gjendje pezull, statike fare, dramën e emocionit. Autori në këto raste priret Kanë lulëzuar që i jep kualitet specifik gjithë poezisë. nga procedimi i animizmit, i ngjalljes së natyrës, Gjethet e trëndafilat 9/ E Diel, 14 prill 2013 POEZI nacional

Një lot nga Lulet e mollës Bota nuk Sa lot derdha për ty syri më rrëshqet Nga Foto Ll. Ruci njihet pa armiq! Nga Isuf Grajçevci, New York IMJA SHTËPI Nga Mimoza Çekiçi DRITHËRIMA E SHPIRTIT Nga Rezart Palluqi Shumë herë Mengjeset e trishtë drithërojnë shpirtin tënd, të mori dallga Përsëri, Harku i Triumfit shëmbëllen si varr Imja Shtëpi Kafenetë përcjellin ofshamat e parizienëve të hodhi në det Dhe vashat fustanebardhë, të bukura si nimfa. me themel e çati

Ej! Paris, Paris! sa shekuj buzë Senës. Ty Kënga e ciganeve mëngjezeve më sjell lehtësim Imja Shtëpi e paharruara Në sytë e tu Margarita, shoh lulet Që të njoh botën duhet Që Zonja me Kamelie donte në shtrat. të kemë sa më shumë armiq! Në sytë e tyre Dashuri... Shpirti yt, djelmoshat e rinj amgështonte e bardha është e bardhë Dhe dy lot binin në faqen e zbehtë e zeza e zezë GJURMË MËRGIMTARI Me pudër mbuluar faqet si vdekja Ç’i dua miqtë? Gjurmët e mërgimtarit DHIMBJA E IKJES Kur erdhi, ti nuk i the lamtumirë botës Ata të dhurojnë lule dhe qeshin si dele. Vetëm tuned dorën sikur lëmonje kameliet. i lexova në rrugët e metropoleve tua Duke qeshur të ha ujku me ta! Evropë e Moçme Kur bie mbrëmja dalëngadalë Oh, sa i varfër është poeti E hëna malit del përpjetë, më shumë miq dhe pa armiq!! Ato Une bie të fle, por gjumë s’kam, MITI I VDEKJES i qava prajshëm Një lot nga syri më rrëshqet Që të njoh botën në këtë natë tetori Nga Pogradeci, e para ndarje, Rrjedh uji dhe këmbët e vogëlushëve dridhen duhet të bëj sa më shumë armiq! loti e kënga Ndarje qe akoma dhemb Shiu është si vdekja dhe uji është i zi Ata pështyjnë helm u bashkuan në buzë Vështrimin në të ikur hodha Mijëra njerëz ecin në rrugët me gropa. dhe ai më duhet mjaft. e gjurmët e mërgimtarit tek bregu, valës mbi liqen. vazhduan pambarim Lart në Plloçë, ne kapërcim Pa vrer s’njihet bota. një cast u ndjeva si e përzënë Aty u hap mandata e vdekjes së vogëlushit Pranvera nuk solli lulu mimoza, por lajme Helmi është gjaku i poezisë time. mos mora rrugën që s’ka kthim? Sa më shumë vrer Nga vjeshta e athët dhe plot ftohtësirë Zemra më dhemb, forcat më lënë.... aq më e fuqishme pena. JEHONË E SAJ Kudo kërkuan vogëlushin syzi Hej armiq! Pështyni vrer pa pushim! Sa lot derdha për ty LAMTUMIRË, LIQENI IM Kallamarja e vrerit pothuajse shteroi! Kënga ime Netëve me pak drita dhe shumë errësirë Kush do të bëhet armiku im i ardhshëm? qiellin e bëra lotore ngashërimi E ndjeva sot largimin nga vëndlindja, Ecë nëna, babai, policë, shokët e tu po shpresën s’e humba Hodha për herë të fundit shikimin mbi liqen Askush s’të gjeti, bile as të vdekur… se një ditë Një tufe zgalemësh nisën fluturimin, do të të këndojmë TOKË, O ATDHEU I gjithandej mëmëdheut dhe varka nostalgjinë time ndjen. Tani as pranvera nuk solli gëzim QINDRA KAFAZËVE!! e jehonë e saj Por vetëm djallin e zi të ferrit vrasës Ta marr me vete liqenin dua do të depërtojë Që mori pranverën e Julianit. Atdhe o kafaz, ku miljona zogj të vetrobëruar por qenka shumë i madh, si t’ja bëj? thellë në ashtin tim bukurisë tënde me pasion i këndojnë! hedh sytë e përlotur në kaltërsi, “Kafaz si ky i yni, zë dhe gjuhë më e bukur e përgjigjen pyetjes nuk ja gjej. LULET E MOLLËS se e jona s’ka më tjetër në botë” ZËRI YT Zogjtë dhe poeti flasin për liri, “Eja” - kemi rruge për të bërë, por sëbashku këndojnë në kafaz të lumtur! më thotë me lot dënese zemra ime Lulet e mollës janë poezia jonë e re Le të dëgjohet zëri yt liqenin përqafoj edhe një herë Lulet e mollës sjellin gëzim, Kënga ime Mjer ai poet që i këndon vetëm kafazit të tij! ai më zhyt në të ëmblat kujtime... Së bashku me jargavanët e pranverës. rrugë të gjatë Atëher ti puthe netëve djaloshin flokëverdhë Zogjtë atëherë s’kanë përse ta braktisin kemi bërë bashkë kafazin?! Dhe freskove shpirtin me dritën e yjeve. edhe atëherë Poeti loton midis tyre. kur të këndova pa fjalë KUR TI Kënga e zhuzhakëve bubureste tërë natën Lotët e tij biejnë me forcë kur më kërcënuan Dhe puthjet e tua të mjaltosura sillnin në brimën e ndryshkur të kyçit të kafazit. Kur ti më përkëdhel me duar e me fjalë pafajësi… edhe pse heshta edhe pse fola Unë lehtë buzëqesh e sytë i mbyll ngadalë Por pafajësia jote solli një kumbull të madhe Lum ai poet që nga maja e Himalajës Tashmë Zili më ka qielli, kur ti në krahë më mbart Që ledhatonte barkun tënd 20-vjeçar. qindra kafazëve atdhetarë i këndon, në këtë horizont Ti yjet zbret në tokë, që unë të shkëlqej lart. Djaloshi nuk e solli gëzimin tek ty… miljarda zogjtë e vetërobëruar s’mund të na shkelin Por kjo ndodh me miliona vasha: syzeza, kafazët e shtrenjtë t’i braktisin Hije Kobzeza... Kur ti fillon më puth sytë si përherë, e drejt zërit të tij lart në qiell, sykaltra strukem në gjoksin tënd si zog me krahë të prerë Që anës përrenjve, deteve, buzë fushave të lirë të fluturojnë e cicërojnë. nis e të përqafoj me një dëshirë të heshtur, Presin të dashurin që pranvera do sjellë. Ti lumenjtë ndër vena nis m’i zgjon pareshtur NË KRAHËT E TIJ Por ata tani nuk vijnë më * * *

Evropa i thith si vrimat e zeza të Ainshtajnit Përjetësia është nje plazh lakuriq Kur ngadalë, me mua, shkrihesh, bëhesh një, dhe shekujt janë plazhistët e saj. Shpesh të përkëdhela Dhe vashat mbesin pa gëzim në gji Nuk di më s’ec dua, nuk kuptoj asgjë Lakuriqësia është rreptësisht e detyruar. të çova të fala Një moment bashkohen tokë edhe qiell Që lindi nga Helena e Trojës deri tek Safoja Shekujt e dalë në pension, përmes pëllumbit Shkrihem përmbi ty si vesa në diell. të cilët ende veshin sytjena ose mbathje në krahët e tij do të përjashtohen prej plazhit. të shkrova për këngën tonë NËNA DHE BABAI PËR TY Ata nuk mund të notojnë në detin e pacakë. Ajo Ata janë aty, nën hijen e ullinjve Tregohu vigjilent, poet! po jehon Për ty jam nektar e mjaltë Deti buçet plot vetëtima në vjeshtë dhe dimër Rrobaqepësit tiranikë mal më mal Të rrjedh shtruar nëpër deje Ata janë aty në parajsën e qiellit blu e kanë veshur shekullin tënd trashë. e qytet më qytet Jam si hënë e diell i zjarrtë Dhe presin lulet e djemve, fëmijëve Shekulli yt, të thërret ta zhveshësh atë lakuriq... shpejt do ta këndojmë bashkë Që të ngroh kur vjen drejt meje Ata presin aromat e trëndafilta dhe erëra edhe te Qafë e Prushit Nëna dhe babai punuan nga deti në mal ...Shqyji poet, shallin, rrobet e tij mbytëse! Ti, dhe shekulli yt, lindët lakuriq! Mos u dorëzo Kur prek lehtë lëkurën tënde Mbollën ullinj dhe portokalle plot Zjarri ndizet në zemrën time Nëna kohë ju pret të ktheheni lakuriq... më tha jeta Mbollën dhe fiq, bajame dhe limona të verdh Kur ti më shikon me ëndje Përjetësia është një plazh lakuriq, edhe kur vuajtja të rëndon Unë humbas në ëndërrime Por çfarë po shikoj tani? dhe shekujt janë plazhistët e saj të dashur... e shpirti të plagoset Mëkeq se lufta e botës me hapëirën Shekujt dhe poetët të cilët ende qëndro drejt Pastaj shkrihemi në dashuri Mallet çdo centimeter katror dhe, betohen veshin sytjena ose mbathje, me kokën lart unë si prush e ti si shi.... Në emër të gjithë perëndive nuk mund të notojnë në detin e pacak! mos u përul Që këto prona janë të miat… kjo është e vërteta 10/ E Diel, nacional PROZË 14 prill 2013 Balada e fiksuar në pajë uk e besoja se një ditë kroi që i bashkon - Gjeraqinë, - i thashë, unë të dua, të dua që njerëzit do të bëhej krua që do t’i ndajë tërë jetën të jemi bashkë dhe për ta realizuar këtë Nzemrat tona. Ato aty ishin bashkuar për herë Nga HAJDAR MALLAKU, Prizren edhe shpirtin do ta jap. të parë dhe rrihnin papushuar për njëra tjetrën. - Edhe unë të dua, Sokol. Por të lutem mos Dhe jo vetëm kaq, ky krua u bë sinor që e të na shohë kush se pastaj shembet dhe bjesh- ndau Kosovën nga Shqipëria, e ndau Hasin ka mbi ne. tim të Thatë në dy pjesë me gjithë ato miqësi Kur ajo u ul për ta mbushur shtambën që i kishim këndej e andej kufirit, e ndau kul- tjetër e shkujdesur por e tensionuar, e ula turën dhe traditën tonë dhe u bë kufi i tmerrit, kokën dhe e putha. Më buzëqeshi si dielli i i gjakut, i dhembjes... i baladave. fshehur pas reve dhe e skuqur flakë ma zg- Unë atëherë isha njëzet vjeçar, në moshën jati dorën. Nuk kishte fuqi tjetër të ma kthente e bardhë, në moshën që kishte krahë, në këtë puthje sepse me shekuj ndjenjat e va- moshën që fliste me entuziazmin e zemrës. jzave ishin ndrydhur e përdhunuar. Vetëm Pikërisht në këtë moshë zemrën ma plasi ma zgjati dorën dhe më tha: vënia e kufirit. Unë Sokol e ajo Gjeraqinë - Kjo përshëndetje është dhe besa që po dhe na ndanë. Në fakt kështu i kishim emrat. ta jap. Amanetin kryeje! Gjeraqina mbeti andej kufirit e bërë gati për - Do ta kryej, besën e ke. Mirupafshim! martesë, me pajën e palosur në kuti nusesh, - Mirupafshim! – më tha dhe fluturoi. pajë që e kish përgatitur ag e terr, se në këtë Pastaj tezja i tha nënës që ta kërkonin familje të madhe nuk e linin punët e shtëpisë; Gjeraqinën për nuse dhe gjithçka shkoi si pajë që zbukurimet e saj i kish frymëzuar më së miri. me këngë dhe ëndrra vashërie. E kur ndon- jëherë i veshte mbrëmjeve, kur nuk e shihte III askush, veç sa s’ fluturonte mbi Pashtrik ashtu Dy muaj pas mbylljes së kufirit mora vesh si vërtet fluturon gjeraqina e malit dhe priste se e kishin martuar. Pas pesë vjet martese ishte të kalonin ata tre muaj vadeje, ta bënim sëmur rëndë dhe kish vdekur duke e lënë një dasmën dhe t’i bashkonim zemrat. Edhe unë, vajzë dy vjeç. Edhe unë pas një viti u martova Sokoli, bëja të pamundurën që t’i kryeja sa dhe fëmijën e parë e pata djalë. Sikur këta fëmijë më shpejt punët e verës, se vadja shteronte e të takoheshin një ditë në atë krua dhe ta dëgjo- dasma duhej bërë. Kjo vade më dukej tepër e nin baladën e prindërve të tyre, baladë që nisi gjatë për t’u bashkuar me Gjeraqinën e, kur në një krua dhe mbaroi në një krua tjetër, te punët më zinin ngushtë, më dukej se koha ka- kroi i Gurit të Thatë, që e mori emrin Kroi i lonte shpejt e unë ngecja me punë nëpër duar. Kufirit! Ose ta fillonin një baladë të re që me Një mbrëmje Fronti Demokratik kishte një dasmën. Ajo ditë herë më vinte e errët si ditë ferri e kujtesë vetëm dashuria jonë e dikurshme. siguri do të përfundonte me fund të lumtur, atë ditë mbledhje urgjente. Thuhej se do të vinte dikush i herë më linte një shteg për të shpresuar ende. Hyra kur do të thyhej kufiri dhe të çlirohej Kosova! lartë nga Komiteti. Përdegjeli lajmëroi derë për në dhomën time të dhëndërisë, shikova rreth e rrot- II Kur i shteroja krejt këto ngjarje, vendosej në derë që patjetër në mbledhje të shkonte nga një ull për të fituar një imazh të rrejshëm gëzimi, por E kisha në Shalqin një teze dhe unë me nënën mes meje dhe asaj kufiri në truallin shqiptar, me mashkull shtëpie, kryesisht i zoti i shtëpisë. Atë kot. Fill pas m’u duk se po e shikoja Gjeraqinën shkoja shpesh te ajo. Dhe aty e takoja shpesh Gjer- piramidë, me tela me gjemba, me rrymë si klon, natë shkoi xha Dema e ne mbetëm me frikë se time ulur mbi pajë duke dënesur e mallkuar kufirin aqinën. Zoti e kish qëndisur atë vajzë si kish ditur me lehët mihur imët sa do t’i mbetnin gjurmët edhe çfarë lajmi do të na sillte. Ishim mësuar me lajme dhe fatin tonë të zi. Këtë kufi do ta mallkonim me më së miri. Thua se e mbante diellin në ballë dhe miut po të kalonte, me pushkët në sy e syrin në të këqija, për mbledhjen e fondit për Front, për miliona herë ne e po aq do të na mallkonte dhe ai kur e largonte shaminë, shkëlqente fytyra e saj shënjestër, këndej e andej kufirit, njëzet e gjashtë punë angarie (të detyrueshme), për otkup (grum- duke na u hakmarrë. Kur kaloi një javë, pas vades fluçkë e bardhë. Po të ishe i vdekur, ngjalleshe vjet rresht. Në këtë kohë sado pak qenë liberali- bullim kinse tepricash) e për çështje te tjera poli- së caktuar për dasmë, erdhi vonë nga Shqipëria vetëm për te. Kjo më dha krahë engjëjsh dhe gux- zuar marrëdhëniet Jugosllavi – Shqipëri. Vinin prej tike që për ditë po shtoheshin dhe përcilleshin në Demjan një dajë i Gjeraqinës dhe na e solli im që di të japë vetëm zemra dhe kur qemë një andej ansamble kulturore, profesorë universiteti, heshtazi nga goja në veshë, se ec e guxo të flasësh lajmin se miku, gjyshi i Gjeraqinës, Smajl Kodra, ditë vetëm, e pyeta: bëheshin marrëdhënie tregtare. Edhe nga Kosova publikisht se të quanin provokator e diversant e të nga Shalqini, i bënte të fala babait dhe i thoshte: - Gjeraqinë, mund të të them diçka në besë? filluan të shkonin kolektive punonjëse, klube pinte e zeza. Flitej se marrëdhëniet Jugosllavi – “S’paska qenë kësmet të realizohet miqësia - Fol, Sokol, kush guxon ta marrë lirinë tënde letrare. Qe e mundur sado pak takimi i farefisnisë Shqipëri kishin arritur në pikën kritike dhe zem- jonë. Kaloi vadja e as nuk e more as nuk e lirove të fjalës. Fjala nuk bën mort. Ajo mund të të pla- së moçme. Shkoi me këtë rast edhe një burrë i rën time ma kaploi një ogur i zi. A thua mos po vajzën, miko. S’po të bëj fajtor ty se këtë plagë na gosë dhe mund të të shërojë. Këtu në Malësi fjalës tezes për ta vizituar të motrën në Shalqin. Kur u ndodh diçka e papritur ! Dhe vërtet, kur erdhi xha e shkaktoi kufiri i mallkuar që u vu në mes nesh i rri kujdestar plumbi, por fol. kthye, ma solli një dhuratë. Thashë mos ishte nga Dema, ç’të dëgjonim. Ish bërë dhe i gjori. U premë dhe tradhtia jugosllave. Prandaj, të pres edhe një - Po të jetë kësmet dhe të marrim bekimin e tezja. Kur çka të dëgjoj. Ia kish dhënë burri i Gjer- edhe ne. Kishim dëgjuar se familjeve të mëdha që javë dhe më jep rrugë: ose merre, ose liroje. Ti e prindërve a do të martohesh me mua? aqinës dhe i ish lutur që ta çonte amanetin në vend. pushteti i quante kulakë, u vihej shqelmi në fyt: u di. Duhen dhjetë minuta për ta zënë shiu barin ose Thua se një zjarr u ndez në zemrën e saj, pastaj Para se të vdiste, Gjeraqina i ish lutur të shoqit që caktohej tagër i lartë në para, u merrej drithi, u lamën e shtruar dhe prishet, duhet një orë të vono- ia përfshiu tërë trupin e erdh e u zbraz në fytyrën e herëdo- kurdo, kur t’i vijë mundësia, të m’i çonte merrej bagëtia për mish, e shumëçka tjetër sa sh- hesh për ta përcjellë nuse e femra mund ta bëjë saj duke e kthyer në flakë. Me maja gishtash e uli mua të fejuarit të parë, një palë meste dhe një palë konin deri në ekstrem dhe kërkohej që të pagua- një horrllëk, ndërsa duhen njëzete katër orë që të shaminë e kuqe për t’ia zënë gjysmën e ballit. Në çorapë mbështjellë në një shami të kuqe. E kupto- nin edhe për diellin që i ngrohte. E po të ndodhte vdekurin ta varrosësh, se pret”. mua e përplasi një shikim të kallur dhe me ata dy va se qe po ajo shami që e bartte sa qe vajzë dhe kjo me ne, ç’do të bënim me njëzet e pesë anëtarë Sa trishtim me këto koka malesh që kanë sy vezullues, që shkrepnin si dy yje në natën e mestet e çorapët ishin nga paja përgatitur për mua. familjeje? Posa e piu një gllënjkë ujë nga shtam- shumë herë gjëra të mençura që bota nuk i ka, por errët, më depërtoi tej e mbanë. Ishte kjo një blendë Në grykën e shputkës së majtë gjeta një copë letër ba, e shteri frymën me një ofshamë dhe tha: këto që i dëgjova! Sa mosbesim ndaj femrës: i që e fshehu në zemrën e saj dashurinë që ndjente ku shkruante “Nëqoftëse ndonjëherë të bie në dorë - Keq e më keq për ne... Po vendoset kufi dhe vdekuri pret për t’u varrosur e femra nuk pret as- për mua. Dhe nuk foli. Sigurisht u zu e papërgati- kjo letër, me këtë pajë, Sokol, dije se jetoja me kufi i hekurt me Shqipërinë. Na lajmëruan se kush një orë pa u martuar. Dhe këto fjalë fliteshin në tur t’i hynte një lumi të rrëmbyeshëm që të merr kujtimin për ty. Unë po largohem nga jeta. Gjera- e thyen kufirin dhe zihet, vritet në vend pa amin. konotacion për Gjeraqinën time që ishte engjëll. me vete e s’ke qejf të shpëtosh. Krejt kjo po qina me mall”. M’ u duk se në mua u fut një kohë Pa vërejtjen “Ndal!” Babai na mblodhi në hajat të dhomës të gjithë ndodhte këtu ku ndjenjat pengoheshin me njëm- tjetër, një frymë e re, se po jetësohej e kaluara. Nëna e kish dëgjuar nga larg, vrapoi e erdhi si meshkujt dhe, pas konsultimit, mikut ia dërguam ijë pengesa e ndëshkoheshin edhe me plumb. Iku S’di si u mbajta dhe s’u shemba për t’u rrasur sh- plumb pushke, qëndroi përballë tij duke i rrahur këtë përgjigje: “Nuk kemi anëtar të familjes për të dhe nuk foli gjë. Madje nuk e pashë ditë të tëra. tatë pashë nën tokë. Më shkuan lotët dhe qaja si kukat me shuplaka: lëshuar. Në mos ardhshim edhe një javë, mazot- Thashë se mos e bëra një veprim skandaloz. Por fëmijë. Atë pajë po e lanim me lot që të dy: ajo - Kuku për ne, efë, po nusja na paska metë makeq për ne, je i lirë për ta martuar vajzën”. papritur, kur erdha herën tjetër, edhe pse mendoja dikur dhe tashmë e vdekur e unë i gjallë e me blanë anej! Mjera unë nana shka njeva! Tan aj harxhim Fjalët e para më pëlqyen, por këto të fundit thua se s’do ta takoja kurrë, pasi më përshëndeti, tezja në zemër tërë jetën. Nuk i mbatha se kush do të për qez e tesha, tan aj gzim që po e pritshim e tash se ma hoqën një copë mishi nga zemra dhe plaga ma lëshoi në dorë një letër. U skajova në fund të m’i bënte “Me shëndet!” Gjeraqina ishte vetëm po na u kthehka në zehër. Medet për mua, or bir ! më rrodhi gjak. Më vonë u konsultuam me njerëz kopshtit dhe e hapa. Besoni se nuk e vërejta fillimin në kujtesën time. I shtrëngova fort në gji dhe i - dhe shpërtheu në vaj. të besueshëm dhe na e tërhoqën vërejtjen: “Mos dhe përmbajtjen, por vetëm fundin ku shkruante: përqafova. E ndjeva veten qyqar edhe për emrin, - Mos kukat, moj nuse, djalin e kemi shnosh e rrezikoni! Edhe po e morët, ju keqtrajtojnë që e “Gjeraqina me mall”. Pastaj i përpina fjalët e saj dhe për guximin që s’bëra sa duhet për të. Më dha mirë. Shnosh ai. Nuk asht ky kufi vetëm për ne. A keni thyer kufirin, e po ju zunë, ju vrasin si diver- si margaritarë që t’i ruaja përjetësisht në kujtesën shpirt burrëria e burrit të saj dhe dashuria e saj e e di sa miqsi ka Hasi knej e anej kufinit? santë, ose ju burgosin”. I thashë babait menjëherë: time. Në mes tjerash shkruante: “Fat më të mirë sinqertë që u fiksua në baladën e pajës. Për fat më - E di, efë, por mu po m’dhem zemra jeme. - Unë do të rrezikoj me çdo kusht. unë nuk dua, veç a do Zoti dhe prindërit e mi që kuptoi edhe ime shoqe së cilës ia kisha treguar të E mora nënën për krahu dhe e qetësova duke i - Kufinin, biro, sot e run vdekja. Ajo të merr. kjo të realizohet. Bëj çdo gjë që kjo të realizohet. gjitha. Kisha frikë se mos edhe në këto ditë të fun- pohuar se mbase do të gjendej zgjidhja. Megjithëse E manej? Manej ma mirë të futemi edhe na në Takohemi te kroi në orën dymbëdhjetë”. Ja, ky dit do ta gërryejë xhelozia, por m’u betua para unë në mendjen time s’mund ta përthekoja prob- vorr për së gjalli. Duhet ta kemi menen e t’u ikim vullkan i heshtur që nuk shpërtheu me fjalë, familjes se do të ma kryente porosinë. Ishin këto lemin. E shikoja fatin e atdheut që po ndahej në baladave të darsmeve – tha babai. shpërtheu me shkrim. fjalët e fundit thënë për të: “Pasi ajo edhe në gërhit- dysh, të Hasit që po ndahej në dysh dhe problemin - Të paça nëna! Na le me kët dhimtë. Mos na Në orën dymbëdhjetë unë isha te kroi. Nuk jet e vdekjes e la këtë amanet, po e lë dhe unë se ne, që jetonim pranë tij, do ta kishim gjithmonë e bën dhimtën sa bjeshka sa s’mund ta çojmë. isha më Sokoli që ecën në tokë, po ai që e fshikullo- timin. Kur të vdes vendosni mbi trupin tim këtë rrezikun kujdestar, do të mbetnim si zorrë e verbër Ja, si rastisi puna edhe me emra. S’mund e ja qiellin me krahë dhe më mungonte vetëm Gjer- dhuratë dhe më varrosni me te në varr! Nëse di ku nuk do të investohej asnjë qindarkë. Po për mua kalova bjeshkën as unë Sokoli, as ajo Gjeraqina, aqina që të çanim së bashku qiellin e pafund. bilbili t’i këndojë dashurisë, di dhe qyqja të vaj- s’ishte më e vogël as kjo pengesë që më plandosi edhe pse rrugët i dija si kah Kroi i Kufirit, te Guri Ajo erdhi më në fund si vjen vera. Të dy kishim tojë për baladën e pajës me këto fjalë: për toke. Gjysma e zemrës më mbeti andej e gjys- i Thatë, si në anën tjetër kah Qafa e Mullarëve. aq shumë fjalë për të thënë sa nuk e thamë në fillim S’kish kufi që i ndante zemrat, ma këndej që vuante e nuk plaste. E shëtisja mend- Në çdo anë ishte rrezik. Dhe kështu java kaloi. asnjë. E dija se unë duhej të filloja. Kështu së paku Por i ndau kufi i rremë; jen natë e ditë për të gjetur zgjidhje e nuk gjeja dot. Shpresat m’ u prenë, por në asnjë mënyrë nuk do thoshte tradita. Ajo rrinte në anë tjetër të çezmës e Ndau Sokolin e Gjeraqinën Ditët kaluan e kaloi dhe dita kur e kishim caktuar ta pranoja martesën e saj diku tjetër. Më mbeti në unë në anën tjetër. Që e mallkuan me mija nemë. 11/ E Diel, 14 prill 2013 LIBRI I RI nacional Natyra në poezinë e poetit kroat Fabijan Lovriç dhe ndike të tjera Vjershërimi i bimëve të mbrojtura PERSIATJE Krejt çka s’mund të bëhet frymëzim për poetin e talentuar sikurse është Fabijan Lovriç? E pamundshme është! Fatbardhësisht është dhe rrethana largpamëse që krijuesit të mirënjohur Fabijan Lovriç para syve i fluturoi reklama shtojcë me bimët e mbrojtura

Nga MUSTAFA SPAHIU, Shkup kam vërejtur (hetuar) dhe nuk e kam dëgjuar po- rosinë dhe mësimin e tyre!... Fabijanit, bimët iu bënë oeti Fabijan Lovriç është djalosh kroat i Bos bashkëudhëtare, mikesha, edukatore dhe mësuse: njës krenare, tani është me vendbanim në PKninin Mbretëror, shkrimtar i nisur largësive Bërsheni (Dëllinja e butë) ritet lartë, përkundrazi se sa mund të vyshken, shpie Vija e pikëlluar të arritshme, të kuptueshme dhe aksiomës së aftë- më tutje, por ju shkon përdore vetë të hapërojnë: pse kështu zonja-bukuri, sive reflektive, me zgjuarjen e vet të pasionit poet- Bërsheni është gjigant i kësaj buçete, ditë për ditë më shumë ik, fëmijërisht ia zgjon kurreshtjen lexuesit, ia thel- (...) Lulebora mbetet në vetmi. lon njeriut njohurit dhe e zgjeron rrethin e miqëve. Bimët ia zgjasin duart: Krejt çka s’mund të bëhet frymëzim për poet- nëpër rrënjë, gjethe dhe lule, Lulebora është aq e brishtë Qëllimisht vë theksin se është kënaqësi që lex- in e talentuar sikurse është Fabijan Lovriç? E pa- nëpër trung që çdo gjë bartë – sa që koka e saj rri kryeshtrembër, osh përshkrimet e disa bimëve të veçanta endemike mundshme është! Fatbardhësisht është dhe rretha- tani në radhë është njeriu. ajo është lajmtare e pranverës të Fabijan Lovriçit. Është gëzim ti vëzhgosh njo- na largpamëse që krijuesit të mirënjohur Fabijan dielli ia zgjon mugullimet, huritë e tij, është bekim (favor) të kuptuarit të rizb- Lovriç para syve i fluturoi reklama shtojcë me Përkundrazi, ato me Fabijanin kanë vendo- e cila sipas zonjave të pyllit, ulosh krijimtarinë e tij poetike. Përsiatjet e tij janë bimët e mbrojtura. Duke i shikuar me kurreshtje sur dialog, ia kanë fal puthjen dhe ai na përshkru- e ngrit lartë kësulën nga gjethja e tharë: krijime enkas sikur për lexuasit të cilët jetojnë në të madhe ato bimë Fabijani, duke i rishqyrtuar an ekstazën, të cilën e ka përjetuar në shoqëri me shtatbelhollë, fytyrëbardhoshe, afërsi me disa bimë enkas të shkruara për to. ndjenjat e veta, kredhet thellë në botën e tyre, deri to. Kështu poeti ynë është bërë për to kasnec shpesh shihet në shoqëri të zgjedhur Buçetën e vetë vargjendërtuesi Fabijan Lovriç në margaritarin poetik thellësive të fshehur, trimër- (zëdhënës). Bimët nëpër shekuj i shqiptojnë fjalët mikeshë nga vendi e pavarur. e përmbyll me vjershën isht ngritet deri në lartësira të papritura – bërshe- (vargjet) e tij, sot ato kanë larë veten dhe për ardh- ni (dëllinjë e butë) e ngrit deri në 30 metra. Kjo mëri i kanë shënuar porositë dhe vërejtjet. Pse kështu njomishten lulet Shmaga dinarike dhe porositë: bimë, është dru dhe trung, ai për ne e ka veshur Në rend të parë është kënaqësi ta lexosh këtë e ka gjykuar fati të jetojë përherë e frikësuar, me teshat e shprehjeve poetike dhe kemi përfituar buçetë të Fabijanit. Shkrimtari Lovriç shkruan si do të rrij pa askënd të vetin – Ta lëmë në harresë urrejtjen përmbledhjen e re, në të cilën për ne me lëngsh- depërtueshëm me njohuri të thella, lehtë dhe kup- të jetojë cepit – mbi stomin me erë. le t’i përkulemi lules, mëri (shijshmëri) me “gojë” fliste dhe ngacmohej tueshëm, provokueshëm dhe impresionueshëm, dhe – me përsiatjet e bimës endemike. me mendjemprehtësi dhe autencitet për karakter- Ose nga vjersha: mos ta fusim në ndonjë qoshe! I lexoj dhe i mrekullohem Fabijanit me inven- in e njeriut dhe rrethin njerëzor. Prej saj sikurse cionin (shpikjen), mirëpo edhe vetvetes ia zë për të prej kraterit vullkanik vrundullon (gufon) me Ciklamimi i purpurt Shkrimtari Fabijan Lovriç me këtë përm- madhe, kur sa e sa herë kam kaluar shumë afër syr- mendjehollësine e vet poetike vjershëron vargje bledhje vjershash ka rritur dritën yllit të vet poet- esh të këtyre bimëve këtu të përmendura, e nuk i për bimët endemike për lexuesit, me njohuri ng- (.....) ik në qiellin letrar kroat.

Duke lexuar dhe dëgjuar “Orë akulli” të poetit Demir Gjergjit

libër unik në llojin e vet, “qëndron” fitimtar mbi Nga “Shtatë mbretëri të humbura”, ku “Ëndrra”, DRITA LUSHI “Udha”, “Nata”, “Vera”,nuk janë të “Huaja” në Gdhirë orëngrirë... “Mbretërinë e fundit” Pastaj natyrshëm “hap- 1 - Gjatë leximit… en” dhe shpalosen “Shtatë portat e qiellit”, e Në Orët e Akullit, njeriu ndoshta ngrin, “Orët Akullit” për shumëkënd, janë inekzistencë, fund, por jo për Demir Gjergjin. Dritës e Zërit, e Ëndrrës, e Mungesës, e Mallit, e ngrin vërtet,pushon ekzistencën, transformo- Parajsës dhe me anë te Portës se Ajrit, “zbresin” het, ndalet, humb përgjithmonë,shndërrohet në Brenda këtyre orëve Ai gjallon me fjalën e tij, duke na dhënë mrekullisht një në “Shtatë shtatoret e shtatorit”. Qëndroj në materie pa frymë, dekompozohet dhe është veç libër, ku origjinaliteti dhe e veçanta pikas që në krye të herës” mozaikun poetik për të parë formëzimin dhe eter. Ne Orët e akullit Poeti, s’ngrin, por lind gdhendjen e poezive të poetit Gjergji: “Trini e dhe rilind, me fjalën e tij,ngroh dhe ngrohet, Përsëritja e një zanoreje tek e njëjta fjalë si Kjo i bën më “ndjellëse” këto poezi, te cilat sh(tr)enjtë+ ti”/ “Deti, lumi mali +Ti/ Vera, vjesh- e orët shkrijnë akullin duke vërshuar me poezi psh: “Jaaaaashtë”,që e ndeshim edhe në poezi te për hir të së vërtetës, kanë dhe një filozofi fine ta, dimri+Ti/ Atëherë, sot, mot+Ti Ik, eja rri +Ti” të bukura, që bëjnë ringjalljen e shpirtrave. tjera, të bën jo vetëm ta lexosh, por padashur e brenda tyre.Skalitjet metaforike, epitetet, kra- “Orët Akullit” për shumëkënd, janë inekzis- thua me zë, atë fjalë dhe mënyrë të thëni, që aq hasimet e mjaft rrjedhshmëri figurative,të bëjnë ti 2 - Gjatë dëgjimit... tencë, fund, por jo për Demir Gjergjin. Bren- shpesh e ndeshim në fjalorin tonë thuajse të përdit- lexosh edhe përsëdyti këto poezi: CD-ja bashkëngjitur në fund të librit, të bën jo da këtyre orëve Ai gjallon me fjalën e tij, shëm. Aty ndesh “Uverturë”,”Arie”, “Metamor- “Ndërsa lëkura dhe petkat e mia,/ mbusheshin vetëm ta ndjesh dhe ta dëgjosh, por ajo bëhet e duke na dhënë mrekullisht një libër, ku origji- fozë”, “Romancë në re”, “Gjysmëputhje”, qe i me allçinë e bardhë / të humbjes,/ drita e nginjur prekshme nga ne. naliteti dhe e veçanta pikas që në krye të herës. japin një hapësirë plot ngjyra librit. me jetën time/ rrëzë shtatores së shtangur/ ngrinte” Zërat e vetë autorit dhe gazetares Kozeta Poezia e tij nuk është standarde, e rregullt si Në të tjera poezi, vihet re një ndërtim që në Në mjaft poezi, vihet re një marrie-dhënie me Hoxha, që përcjellin vargjet në timpanin tonë, janë ato bankat në klasat e dikurshme, as si ato uni- dukje të jep përshtypjen e një loje me fjalët, nëse tabanin popullor! Diku poeti merr dhe përdor një jo vetëm emocionues, por depërtues, ndjenjësorë format që veshin nxënësit në shkolla. Ajo ësh- e sheh me sy të lirë: fjalë, e diku fjala zë vend natyrshëm në qëndisjen e të ëmbël dhe u japin një formë tjetër madhësh- të spontane, diku e lirë, diku e rregullt, për të “Me vjeshtën qesh/ me heshtat hesht/ ne troje poetike. tore atyre ndryshe nga ajo e të lexuarit. ngritur krye, ose për tu zbutur më tutje, diku resh/ nis tjetër jetë/ me ty që je/ këtu ku s’je” Duke udhëtuar ndër vargjet e Demirit, diku Me CD-në, e “merr” poezinë me vete, nuk e ashpërsohet, diku të bën të mendohesh, diku Por nëse vëmendja përqendrohet në vargje, vë ndalem e pushoj, rilexoj, mendoj dhe kur arrij lë asnjë minutë të “flejë” në faqe libri, por bise- gjen veten, diku gjen mikun, diku shoqen. Poe- re se aty, qoftë dhe në një shpalosje në dukje ab- në”Qiejt e Mallit”shtangem të “shoh”: don me të, i qesh dhe të buzëqesh, të jep zë dhe zia e tij, diku është vetëtime, diku shi malli, strakte, lind dhe zhvillohet metafora e kuptimtë “Si bluzë e zhvesh peizazhin dheu,/ për mua jetë, gjatë rrugëtimit tënd të përditshëm diku pranverë brenda dimrit, diku një vjeshtë dhe ekzistenciale e poezisë,logjika e të menduarit nis e bëhet qiell/ nga poshtë më sheh me tmerr e paqtë, e diku një ngrohtësi në lulëzim. Gjithç- të stërvitet, dhe të shtyn të lexosh më tej. Anteu,/ mbi re, ylli yt më ndjell!” 3 - Gjatë leximit dhe ka gjen Brenda “Orë Akulli” të Demirit: Shpesh, në poezi ka antiteza, ose abstraksione Dhe s’ka si të mos “dëgjosh” fluturimin poet- dëgjimit të… “Orë Akulli”: “Fraza të ftohta”/ “Zhuljeta viktimë e…/ të mrekullueshme, ose “ngjitje sup me sup” të ik tek “Janari i Mynihut” Ndien diellin poetik, t’i shkrijë ato (orëakujt) Romeo pasion i…”/ Lektori, plak i lashtë/ i flash- fjalëve që ndjekin ose shtyjnë njëra- tjetrën për D…ing…!/ D…ing…!/ D…ing…! / Thërra- e një lumë vargjesh të lira, pa korniza, pa kon- kët krejt, / heq syzet/ vë syzet: “Zhuljeta…!” / në nga kuptimi. sin kambanat në Platz Marin. / Tani që janari ka ture, pa gardhe dyshimesh e censurimi të shpirtit bangën e tretë, / gjaku i Romeos ndizet / buzët e “Ti ishe tashmë shkrirë,/ kambana e zemrës regëtin / në Platz të poetit, dhe ndjen të mbushet deti i dëshires së Zhuljetës digjen. Syzet: “Jaaaaashtë / RomeoZhul- pagëzim i dritës me ajrin Marin:/ …Ing…!/ …Ing…!/ …Ing…! lexuesit, i cili do pikërisht këtë liri vargu, ku hor- jeta,/ del,/ refugjon/ një tragjedi të re! orgazma e ujit me zjarrin” I konceptuar në mënyrë krejt të veçantë, ky izonti është nga infiniti deri në infinit! 12/ E Diel, nacional REKLAMË 14 prill 2013 FURRE BUKE - PASTIÇERI SULAJ

• Firma Sulaj, me nje experience edhe punojne per te vazhduar traditen e dasmash, si edhe gezime te ndryshme tradite disavjecare te prodhimit prej perpunimit te produkteve te brumit. familjare. brumi, ofron me furrat/filialet e saj ne Tirane, cilesi, pasterti, shpejtesi si edhe • Firma Sulaj, ofron per Ju te nderuar kliente • Te nderuar kliente, ju falenderonjme per sherbim te kulturuar. buke te te gjitha llojeve, pica, akullore, bashkpunimin me ju, por edhe embelsira te tradites, si edhe torta me mirepresim verejtjet dhe sygjerimet • FAMILJA Sulaj me gjashte vellezerit e fotografi. Te gjitha keto prodhime ofrohen per tuaja per te permisuar sherbimin dhe saj, pas 12 vitesh pune ne Greqi, ju edhe me raste ditelindjesh, fejesash, apo cilesine e prodhimeve tona.

FILIALI NR.1 MEDRESEJA Adresa: Ruga e Diberes, nr 403 ndertesa dykateshe

FILIALI NR. 2 LAPRAKE Adresa: Rruga lord bajron, prane spitalit ushtrark

FILIALI NR. 3 LAPRAKE Adresa: Rruga Gjergj Legisi, Prane pallateve Gintash

FILIALI NR. 4 XHAMLLIKU Adresa: Rruga Qemal Stafa, E-posta: [email protected] Telephone Fix: 044 000 000 Perballe ish Profarmes Telephone cel1: 0682092099 Fax: 038/000 000 FILIALI NR. 5 TREGU Telephone cel2: 0662054557 Web: www.fbpsulaj.com Adresa: Rruga 5 maji pallati U KONTAKT FILIALI NR. 6 TRESHI Adresa: Autostrada Tr-Dr rruga dytesore perballe vodafonit

FILIALI NR. 7 Adresa: Rr. Jordan Misja, Pallatet Gener 2

FILIALI NR. 8 Adresa: Rr. Halit Haxhija, Kodra e Kuqe, Babrru

PICERIA Adresa: Rruga Eshref Frasheri, prane Big Market

CMYK 13/ E Diel, 14 prill 2013 REKLAMË nacional

Qendra për Mjekësi Fizikale dhe Rehabilitim Nëna Naile BANJA NË KLLOKOT - KOSOVË

Kryejmë terapitë më të sofi stikuara shëruese dhe rehabilituese të arritshme si: • ELEKTROTERAPI • MAGNETOTERAPI • KINEZITERAPI • TERAPI ME LASER • HIDROTERAPI • MEHANOTERAPI • PARAFINOTERAPI • SONOTERAPI • TERMOTERAPI • FOTOTERAPI

CMYK 14/ E Diel, nacional ESSE 14 prill 2013 Tridhetë e dy vjet krijimtari në fshehtësi dhe përndjekje Kur dëgjoja këngën

Nga BEDRI MYFTARI ë një nga lagjet e vjetra të Tiranës me em “Bijtë e Stalinit jemi ne” rin lagjia “Ali Bej”, karshi shkollës “Lidhja Ne Prizrenit”, tek mëhalla “Dervish Hatix- Kur Bedriu ishte në klasë të parë sa mbaronte mësimin, dilte e priste babanë tek çezma në fund të rrugës. Babai e merrte he” ngrihet një vilë tre katëshe. Kjo vilë i përket familjes së madhe të fisit Alimehmeti. Alimehmetët përpara në biçikletë dhe këto ishin çastet më të lumtura për Bedriun e vogël. Por një ditë babai s’po kthehej si zakonisht. janë këtu denbabaden, që nga kohëra që s’mbahen Berdiu e priti deri vonë por ai s’po vinte. Ai e priti atje babanë deri sa erdhi gjyshi dhe e mori. Babai s’erdhi as në darkë mend. Në këtë portë të madhe dhe bujare, hynin e as të nesërmen. Bedriu pyeste me atë naivitetin e një fëmije gjashtë-shtatë vjeç: “Ku është babi pse s’po vjen”?! dilnin, natë e ditë, miq, tregtarë, klerikë, pushteta- rë, intelektualë, fshatarë, nevojtarë. Në këtë vile sonazhet e tij është human e zemër flori, ai fal e ka lindur në vitin e mbrapshtë komunist 1945 Bedri s’ka asgjë të keqe në qenjen e tij. E megjithëse Alimehmeti. Pikërisht në këtë vit hyjnë komunistët Bedriu ka kaluar një rrugë të gjatë e plotë peripeci në Tiranë. Nata e hyrjes së komunistëve në Tiranë thotë: “Jeta është e bukur e duhet jetuar ashtu siç të ishte më makabre se nata kur Kaini vrau Abelin, vjen”. Po botojmë një cikël me poezi të shkrimtarit më e tmerrshme se nata e shën Bartolomeut, më e gazetarit Bedri Alimehmeti, këto poezi terroriste se nata e Kristaleve. Atë natë hordhitë e janë shkruar nga dora e një adoleshenti 13-17 vjeçar. kuqe u vërsulën mbi shtëpitë e familjeve të mëdha e të pasura tiranse, si hordhitë kanibale të Xhingis Kanit të ardhura tutje nga shkretëtira e Gobit. Ata plaçkitën, rrëmbyen e vranë gjithë parinë e qy- Nga BEDRI ALIMEHMETI tetit, Tiranën e mbuloi hija e zezë vdekjes. S’kishte më ahengje, dasma e hare, s’dëgjoheshin më këngët e vjetra tiranse: “Këndo moj qyqe se erdh’ SHTEPIJA behari”, por kënga e atyre që sbritën nga mali “Bijtë e Stalinit jemi ne”. Këndonin lukunija e Tek kjo portë plebejve, ysmeqarëve, gjysmëopingëve. ndonëse është vonë Të gjitha familjet e mëdha i nxorrën nga sh- ju mund të hyni. tëpitë e tyre dhe në to u strehuan ata që zbritën nga Eshtë porta e shtëpisë time. malet. Familja e madhe e Alimehmetëve u strehua Po, po mund të hyni ua them unë. provizorisht, në shtëpinë e tyre të vjetër dollmalie, Vetëm me një kusht ama. që ishte pranë vilës tre katëshe. Bedriu tanimë pesë Mos trokitni! vjeç kur binte për të fjetur s’e zinte gjumi deri natën Hapeni derën pa zhurmë dhe.....shëëëët! vonë. Tmerrohej kur dëgjonte këngën “Bijtë e Sta- Veç meje të gjithë flenë. linit jemi ne”. Kjo këngë i kujtonte ata me yjet e Eshtë vonë. kuq në ballë, që i plaçkitën shtëpinë, morën sixha- Edhe poezitë e mija nëpër sirtare det, mobiljet, sendet me vlerë, vathë e gjerdanë flo- kanë vite që flenë. riri. Ata që e kthyen shtëpinë përmbysë që kërko- Kujdes ju lutem se mos m’i zgjoni nin florinjtë ku ishin fshehur. Kur shuheshin jonet e hekurash. Fytyra e babait iu duk si hënë e zbehtë i një gazete sportive. Ai gjatë kësaj kohe ka botu- dhe nuk di ç’përgjigje t’u jap, kësaj kënge makabre e kudo binte qetësia, Bedriu i në humnerën e fundit të një pusi. ar këto libra: “Një ndodhi në ashensor” (Tregime kur të më pyesin: vogël nxirte kokën nga jorgani dhe humbte shikimin - Babë! ,- belbëzoi Bedriu i vogël. për fëmijë), “Mysafire në shtëpinë e shoqes” (Tre- “Përse s’na boto?” pas ornamenteve lartë në tavan. Pastaj ashtu të hu- Babait iu drodh buza dhe nga sytë i rrodhën gime për fëmijë), “Tetëdhjetë vjetë sport klub Tira- Mos më flisni. tuar e zinte gjumi. Në gjumë ornamentet i bëheshin lotë. Kjo skenë Bedriut i mbeti tërë jetën në parafy- na” (Histori e shkurtër), “Tirana e përgjakur” (Mon- Unë nuk di të flas. gjarpërinj, pastaj gjarpërinjtë i ktheheshin në njerëz tyrimet e tija për babanë. grafi kushtuar viktimave të terrorit komunist të vitit Mos më pyesni si quhem. me yll të kuq në ball. Ata thyenin dyert e shtëpisë Nëna i tregoi në darkë Bedriut kur ranë për të 1944), “Venusi perandorak” (Novelë), “Natë Unë nuk kam emër. dhe hynin brenda duke plaçkitur e rrëmbyer ç’të fjetur se babanë e kishin burgosur. Gjyshin dhe madrilene” (Tregime), “Skënder Halili vezullimi i Jepmëni gjenin përpara. Ata i merrnin edhe nënën edhe gjy- dajën i kishin pushkatuar. një ylli” (Biografi), “Gjigandi Arben Minga” vetëm letër edhe penë. shin edhe babanë edhe motrën e vëllane e vogël e atë - Pse i pushkatuan gjyshin dhe dajën, pse e (Biografi), “Osman Pengili njeriu, e sportist mod- ————— vetë. Ai çohej i tmerruar duke bërtitur: “Ç’keni me burgosën babanë dhe xhaxhanë? el” (Biografi), “Shyqyri Rreli një jetë për futbolllin 1968 gjyshin, nënën, babanë, ata janë të mirë, unë, motra Pse-të nuk kishin të mbaruar. shqipëtar” (Biografi), “Tregimet e Tironës” (Tre- dhe vëllai jemi të vegjël”. Nëna ia merrte kokën e - Fli tani se do t’i mësosh të gjitha kur të rritesh. gime), “Një mbrëmje te bar Kapriço” (Tregime). vogël në kraharor dhe duke e përkëdhelur mezi e Bedriu rrritej dhe çdo ditë i kthjelloheshin të Libri më i mirë i Bedri Alimehmetit është libri VAJZA TIRANSE qetësonte. Kur Bedriu ishte në klasë të parë sa mbar- gjitha ato gjëra që s’i kuptonte kur ishte i vogël. Ai “Tregimet e Tironës”. onte mësimin, dilte e priste babanë tek çezma në fund ishte nxënësi më i mirë i klasës. Në moshën dhjetë Në këtë libër Bedriu tregon me një gjuhë të Ngrohtësinë e shikimit të rrugës. Babai e merrte përpara në biçikletë dhe – dymbëdhjetë vjeç filloi të lexojë libra që ishin ëmbël e melodioze zemrën e bardhë, bujarinë, be- ua more rrezeve të shndritshme të diellit. këto ishin çastet më të lumtura për Bedriun e vogël. trashëgur brez pas brezi në bibliotekën e familjes sën e mikëpritjen e tiranasve autoktonë. Duke lex- O vajzë diellore tiranse! Por një ditë babai s’po kthehej si zakonisht. Berdiu e së tij. Në fillim lexoi romanin “Gremina e dashu- uar këto tregime për Tiranën e tiranasit të duket Bardhësinë farfuritëse të lëkurës priti deri vonë por ai s’po vinte. Ai e priti atje babanë risë” të Mustafa Greblleshit, “Lulja e kujtimit” e sikur dëgjon jonet e këngës së vjetër tiranase “Kën- ta dha vetë bora e majës së Dajtit. deri sa erdhi gjyshi dhe e mori. Babai s’erdhi as në Foqjon Postolit, “Sikur të isha djalë” të Haki do moj qyqe se erdh’ behari”. Të duket se sheh dyert O vajzë e pastër tiranse! darkë as të nesërmen. Bedriu pyeste me atë naivite- Stërmillit, “Dashnorët eVeronës”, ose “Romeo e shtëpive të tiranasve pa dryne. Për Tiranën tonë Gjelbërimin e dritës së syve, tin e një fëmije gjashtë-shtatë vjeç: e Xhuljeta” dhe shumë romane të tjerë të verdhë magjike e tinanasit zemërflori kanë shkruar shumë ta falën kodrat kurorë. - Ku është babi pse s’po vjen?! siç quheshin atëhere. Në moshën trembëdhjetë– krijues, por ashtu siç kanë shkruar shkrimtarët au- O vajzë e blertë tiranse! Pastaj erdhën sërish ata me yll të kuq në ball katërmbëdhjetë vjeç filloi të hedhë vargjet e para toktonë Mustafa Greblleshi, Hysen Sinani dhe Bedri Kaltësinë e shpirtit dhe e bënë shtëpinë rrëmujë. Kërkonin florinjtë. dhe mbresat nga jeta e tij dhe e familjes së tij. Kur Alimehmeti, nuk ka shkruar askush. ia rrëmbeve hapësirave të horizontit. Bedriu i frikësuar u struk në një qoshe e mbuloi mbaroi gjimnazin “Sami Frashëri”, nuk kërkoi bursë Gjuha e tyre gurgulllon. Duke lexuar romanin O vajzë qiellore tiranse! sytë me duar. Ata i kishin rrëmbyer babanë. për shkollë të lartë, se e dinte që nuk ia jepnin për “Gremina e dashurisë” të Mustafa Greblleshit Rrezëtitjen e bukurisë ia thëthite Një të shtunë, nëna mbushi dy trajsa me ush- çështje biografie. Prandaj u fut në një ofiçin me- përpra syve të del një botë hyjnore, me njerëz vesës së mëngjesit. qime, mori Bedriun prej dore dhe i tha: kanike dhe si puntor vazhdoi të punojë deri në zemërbardhë siç janë tiranasit e vërtetë. Dashuro- O vajzë e kristaltë tiranse! - Hajde se do shkojmë te babai. moshë dyzetë e shtatë vjeç. Pra mosha më e bukur hesh me rrugët e rrugicat e Tiranës, me person- Pjeshkëzimin e fytyrës Bedriu u gëzua. Ata shkuan tek një portë e e jetës së tij i kaloi në natën e gjatë komuniste. Ai azhet e librit që flasin një gjuhë perëndie. ta dhuroj purpuri mëngjezor. madhe prej hekuri. U hap një sportel dhe u duk gjatë kësaj kohe shkroi vëllime të tëra në poezi e Romani “54 burra për një grua” i Hysen Si- O vjazë e freskët tiranse! koka e një njeriu me yll të kuq në ball. Beriut të prozë. Kjo vazhdoi tridhjetë e dy vjet që shkruante nanit ta jep Tranën me fshatrat e saja përreth si në Gjatësinë e shtatit vogël i shkuan të rrënqethura në kurm, kur pa në fshehtësi. Në fillim të viteve nëntëdhjetë u duk një tabllo filmike, ashtu siç jep Shollohovi tek ta hepuan selvitë e Namazgjasë. kokën me yllin e kuq në ball. një dritë shprese në fund të tunelit. “Doni i qetë” stepat e Donit dhe kozakët, siç jep O vajzë e llastartë tiranse! - Cilin kërkoni? ,- pyeti koka me yllin e kuq në Më 22 Mars 1992 zbardhi dita e lirisë. Tuneli Prosper Merime karakteret e personazheve te Flokët e mëndafshtë ball. i errët komunist mbeti pas. Në Tiranën e tij të novela “Kolomba”. t’i lanë ujrat e burimit të Selitës, Nëna i tregoi emrin e babait. Sporteli u mbyll. dashur filluan të frynë flladet pranverore. Edhe duke lexuar “Tregimet e Tiranës” të Bed- ndehur i le mbi rrezet e vezullueshme diellore, Pas pak u hap porta. Vinte aroma erëmirë e selfijonit nga dritaret e ri Alimehmetit të duket sikur dëgjon atë intonacio- teksa t’i krehu argjendërimi i hënës. - Hyni! ,- foli njeriu i sportelit. shtëpive të vjetra tiranse dhe nga lulet e egra të nin e ëmbël e melodioz të të folurit të tiranasve, O vajzë e magjishme tiranse! Ata hynë. Mbas dy portave të tjera, Bedriu pa Dajtit. Bedriu filloi të botojë krijimet e tija të shk- zakonet, doket, personazhet humanë që s’i gjen ————- fytyrën e zbehtë të babait të tij, pas një katrore ruara fshehurazi në terrorin komunist. U bë gazetar askund veçse në Tiranë. Edhe Bedriu ashtu si per- shtator 1963 15/ E Diel, 14 prill 2013 POEZI nacional LULE LUFTE Nga FRANCOISE ROY, Kebek - Meksike (Shaip Emërllahut)

Shaip. Të gjithë këta fëmijë të përmbytur thellë në ku Zoja e Paqes së Shenjtë do t’i mbledhë si një bosht sytë e tu si një tufë statujesh me flatra të rëna përdhe. prej gruri të rënë të gjithë fëmijët e vdekur, një tufë të brishtë, Të shtrirë të vdekur në fundin e skajshëm të shikimit tënd, një kope të butë, dhe të këpusë në rrugën e Saj edhe mikun tënd zorrat e tyre gjysmë të pjekura - një aranzhim lulesh për t’u poetin, nga gjurma që trupi i tij la ngutësisht mbi dëborën, parë me një vështrim (A mund të shikojmë gjatë veprime të tilla, sikur t’i fuste të gjithë në një rebus të bukur copëzash me ngjyra, qofshin dhe të vetëshkaktuara?) nga xhelatët e tyre të buzëqeshur. nga duar dhe këmbë, kujtesa mishi dhe buzëqeshjesh, Duar të prera por që ende mbajnë ato të prindërve: kërthizash dhe buzësh, të gjitha pjesët që përshtaten përsosmërisht, Shaip. çdo gisht - fara e një zemre të re për njerëzimin Mu tani jam ulur në një restaurant ku po shkruaj këtë poezi; të cilin, e di, nuk do ta shohim në jetën tonë, para meje, një i panjohur që lexon një roman që quhet (pluhuri dhe baruti janë ende fjala jonë dhe testamenti ynë) - çfarë titulli melodioz! - “Ishulli i dashurisë së pafund”. por do të lulëzojë ndonjë ditë në një gjoks fringo Bota jonë a mund të jetë një ishull i tillë dashurie të pafund me madhësinë e një planeti, duke kujtuar kurorat në mes të të gjitha këtyre yjeve të ngurta të përvijuar në qiellin tonë? që të përzgjedhurit për t’u shpuar me thikë ose për t’u pushkatuar Toka është një vend aq zemërgjerë, Shaip: nuk do të thotë kanë bërë nga rruzarja e të gjithë hapave te tyre të mëparshëm që nuk e shoh më vdekjen që gjendet në sytë e ty, të lidhur ngushtë me një fije të pafund zjarri. që mbarova t’u ngul sytë zemrave të tyre të mbështjellura në lecka të lehta. Spastrim etnik: me ç’lloji acidi vallë pastrojnë, Mendoj ende për trupat e tyre me tapë të lëshuar, shpirtrat e tyre një të derdhur nga mëlçia, të derdhur nga fshikëza e tëmthit? të liruar tani si një parfum (duke shkruar këtë varg, mund të nuhas Ç’lloji i ri fringo sfungjeri të bërë nga ç’di unë, aromën e luleve të portokallit përreth shtëpisë sime këtu në Meksikë: çfarë specieje të sofistikuar mikroorganizmash, së cilës asnjë det edhe ky vend i bërë qull nga dielli zhvillon luftën e vet: përditë, nuk ia dha gjirin asnjëherë nën morinë e cekëtinave të peshqve? bisturi të shpejta lënë damarët e qafës të lulëzojnë në bojë të kuqe, Po sidoqoftë, sidoqoftë, Toka është aq e bukur, Shaip. gijotina shtëpie bëjnë prerje madhështore (xhevahir mbi A ke dëgjuar ndonjëherë zërat e engjëjve pa krahë xham), duke ua prerë kokën atyre këmbët e të cilëve do koloviten në erë që këndojnë njëzëshëm Rekuiemin e Kerubinit si një palë gjuhëzash, lavjerrës që bëjnë tik-tak mbi një shkëmb: po, ose Magnifikatin e Bahut, thirrjen e ëmbël urat dhe dritat e rrugëve të Chihuahuas janë me stil aq të lartë në të muezinit në të gdhirë ose të ngrysur - të dy orët kur e kaltra dhe drita vishen në pëlhurën më të mirë - këtë arie të përditshme, të cilën, jam e sigurtë, e di përmendsh? Nëse i vetmi krimi juaj është një gjuhë, shqip i thoni, (“shqip” - sa bukur tingëllon kjo fjalë!), leri ata të shkruajnë të gjitha fjalitë e tyre të shkarravitura me njëfarë boje të cilën qielli bujar do ta fshijë, shpresojmë, ndonjë ditë.Vendi që fliste bullgarisht, turqisht dhe italisht mbyll gojën tani në shqip. Gjaku që qull rrjedh ende nga pompat e zemrës, dhe mbi trungjet e pemëve, një zemër tjetër është e gdhendur, që mban brenda premtimin që, në mes të asaj dashurie askush nuk do ta ndalë vërshimin, shkroi në hebraisht një poet izraelit në rrugën për kalanë e Strugës. Po në të vërtetë, kush përveç vrasësit do ta mohonte, “qumësht i zi i mëngjesit ne të pimë në të mugët, të pimë në mesditë dhe në të gdhirë, të pimë natën, ne pimë e pimë gërmojmë në qiell një varr ku nuk është aq ngushtë”. Ata që prej asaj kohë kanë gërmuar shtretërit e vdekjes në retë flasin aq shumë gjuhë, adhurojnë aq shumë zotër të ndryshëm. Miku yt poet ka gjetur tashmë hapësirë atje lart, ai që s’kishte gjë përveç borës si varr të rastit - ujëra që shkrijnë ngjyre trëndafili në mars -, qepallat e shkëputura nga trupi, flokët e dëborës - një shtjellë diamantesh, e cila mbështjell me qefin zogun e vockël që ka zëvendësuar agim, duke lëvduar si trofe kurorat e tyre prej trupash të varur). zemrën e tij të zgavërt; po si parzmore - thurime aq të njoma Ku janë varrosur barometrat e errët, ku kanë shkuar duart trëndafili qeni; mushkëritë e tij - depoja e një anijeje të cilat u zbuluan nga fëmijët ose ato që kapën mikun tënd që niset në një udhëtim ku bregu i lënë pas poet, ato duar përgjithmonë me njolla? (Njollat nuk do të ikin fshihet aq shpejt sa spiranca - një orkide e bërë nga hekur për eone, nuk ka ujë mjaft të fortë këtu poshtë, do të duhej një i derdhur - ngrihet nga shkëlqimi që reflekton deti si lloj revolucionar pastrimesh të thata për t’u larë nga ato). pasqyrë. Edhe ai fle në fundin e skajshëm të syve të tu, Shaip, e di që Toka fryhet nën peshën e zanateve aq Shaip, afër lulëzimit erëmirë të fëmijëve të therur. të egra, por prekja e një kryeengjëlli (Xhibraili ose ai të cilin e quaj Gabriel: Liqene, lumenj, oqeane të bëra nga lotë. Ai vetëm ndërron emrin nga vendi në vend, nga njëri libër në Por mbarështimi i fjalëve është i yti si dhe i të gjithë poetëve, Shaip. Sa tjetrin), vetë prekja e atij kryeengjëlli, them unë, mjafton për ta mbajtur vlen një zemër? Sa vlerë ka një plumb në një tempull? ¿Cuánto të lidhur, kështu që ne nuk biem në gropë të gërmuar nga të çmendurit në univers. vale? Ne kadar? Combien ça vaut? “Dëshiroj me dit sa kushton?” Por sidoqoftë, sidoqoftë, me gjithë aguliçen që më në fund u çel Tepër i palëvizshëm, Shaip, për t’i shkruar të njëjtat tri apo katër nga nën fushën e dëborës, që u përdor mbi mikun tënd si virgjëreshë fjalë urrejtjeje prapë e prapë - një alfabet për insekte e hekurt, me gjithë pemën pranë tij që, ndoshta, shërbeu xhuxha, për një garuzhdë planktoni, për një ushtri guriçkash - si trekëmbësh (ajo me zemër nga poezia çifute të gdhendur për t’i shtypur të sheshtë për albumin më të errët të Historisë mbi të?), me gjithë gurët e përdorur mbi të, ndoshta, si vidha gishti si pistilat e tharë të shpirtit të çdo tirani. (virgjëreshë e hekurt, trekëmbësh, vidha gishtash të mëdhenj, paskan një koleksion (shekuj të ngrënë krejt me nevojë për qepje të padukshme të tërë veglash për t’u zgjedhur), shoh një thurje të butë drite mbi për të arnuar fjalët e drejta që thuhen në vendin e gabuar; eshtrat e të vdekurit, atë kortezh të lashtë që fle mu në fund të fundit shula të siguruar me kujdes në një seri dyersh të rënda të syve të tu. Dhe ndonëse fusha e dëborës është skuqur të vendosura në një radhë, që çojnë te dhomat e torturës të mbajtura me kujdes mizorisht nga plazma e fjalëve dhe damarëve që pikojnë kuq mbi bardhë, të Inkuizitorit - ç’prejardhjeje korbash dhe hienash.) me gjithë duart e prera të fëmijëve si perla në një fill, Por koha jonë, Shaip, koha jonë është shtatzënë me një tjetër, Toka është ende, them unë, aq e bukur, Shaip. një të butë ende për t’u lindur në një kullë shumë matanë vetes sonë Perktheu: Silke Liria Blumbach 16/ E Diel, nacional PERSONAZH 14 prill 2013 Koment për poezinë “Para Elegjisë” të Azem Shkrelit Dëshirat qëndrojnë pas vajza të bukura “Kjo poezi ndër më të bukurat e poetit të njohur Azem Shkreli, sjell te lexuesi “pengjet” e jetës që çdo njeri ka pasur apo do të ketë dhe sidomos ato për dashuritë e jetuara që në fund mbeten në pjesën më të bukur të filmit të jetës.” Nga KUJTIM MORINA për marrëdhëniet e riprodhimit por për dashurinë për dashuritë e jetuara që në fund mbeten në pjesën njerëzore mes mashkullit dhe femrës që krahas më të bukur të filmit të jetës. “Para Elegjisë” mund jithnjë më ka bërë përshtypje të veçantë poe lindjes dhe vdekjes përbëjnë tre nga momentet më të merret jo si para pasqyrës ku kanë dëshirë të qën- zia e Azem Shkrelit “Para Elegjisë”. Jo të rëndësishme të jetës njerëzore. drojnë shumë vajzat e bukura por pas saj aty ku Gvetëm për vargun brilant që citohet aq shpesh Pra, pas disa dhjetëra vjetësh, poeti parasheh se është teatri i vërtetë ku ndeshen fatet njerëzore. “Ruaju, moj se vashat më të bukura i vret bukuria e kjo femër që tani është e adhuruar nga të gjithë, do të vet” i cili duket se e sintetizon këtë poezi por për kthehet në “elegji”. Dihet se më e keqja është kur mënyrën e ndërtimit në tërësi të poezisë, për imazhin këndohet elegji në të gjallë të njeriut sesa në të vde- Para Elegjisë e lëvizshëm në kohë dhe transformimin e objektit të kur sepse atëhere njerëzit flasin si për një fenomen të poezisë nga e tashmja në të ardhmen. shkuar dhe jo të tanishëm ndërsa e ardhmja as që Një ditë do t’i marrësh në gji Objekti i poezisë së Shkrelit duket se është një mund të përfytyrohet. Atëhere vjen koha e mediti- gjethet e rëna të stinëve të tua femër e bukur që meriton vlerësimet sipërore për meve sidomos për objektin dhe subjektin e shumëpër- dhe do kërkosh kot veten momentin, një bukuri e mahnitshme, një ‘perri”, folur. Pra, atëhere, kur të tjerët ndoshta do ta kenë shtigjeve të harruara të një moshe fjala në shqip që duket se tregon shkallën më të harruar, ajo do të fillojë të mendojë më shumë dhe e nuk do të kesh më as flokë ere lartë të bukurisë. Por autori sheh larg dhe kjo është më gjatë me veten. Si është sjellë me njerëzit e seksit as shikim ylberi ta matësh fillin veçantia e poezisë. Sado e bukur qoftë kjo femër, tjetër, me “djelmoshat”, sa i ka dashur, sa i ka mash- dhe fundin e mashtrimit tënd të shkurtë. me “flokë ere”, “shikim ylberi”, me “zjarr në buzë”, truar!? Ata tashmë do të jenë duke menduar, shikuar Një ditë do t’i shpalosh vjetët tua “sy deti”, “hap të hedhur sorkadhe”, do të vijë një dhe ndoshta edhe ngacmuar femra të tjera të bukura si pajën e nuses së vdekur ditë që ajo do ta humbasë këtë bukuri, thotë poeti që janë në kohën e tyre më të mirë ndërsa ajo tani po e do të numrosh fluturat e shkuara dhe “secilin muzg do ta pagëzojë me një pendim bën një bilanc të jetës së saj në marrëdhënien e dashu- t’agsholeve t’prenduara që dhemb”. Sado “racë e fortë” dhe e qëndrueshme risë që është më e rëndësishmja, më hyjnorja dhe më e s’do të kesh më as zjarr në buzë, qoftë kjo femër që ka poeti përpara në imazhin e e pazbërthyeshmja e jetës. Azem Shkreli as lot në sy të qeshësh ngrohtë, tij, sado makiazh të mirë të bëjë, sado trajtim të Sidoqoftë, për momentin, femra objekt i kësaj të qajsh rrejshëm dhe t’i mirë t’i bëjë trupit të vet, do të vijë një kohë që kjo poezie është në ditët e saj më të mira, në formën më mahnitësh djelmoshat. bukuri e saj do të vyshket si gjethet e pemës në të mirë. Poeti i bën apel të mendojë për të ardhmen, do t’i shkonte ai mjeti teknologjik i kohëve mod- vjeshtë dhe do të mbetet vetëm trungu i saj që do të ta shijojë të tashmen që mos të ketë shumë pen- erne i sajuar i “makinës së kohës” që kur shtyp bu- Një ditë do t’i hash buzët tua, shkojë edhe ai drejt venitjes. Efekti kohë është i dime, të shikojë edhe poshtë nga Olimpi ku e ka tonat, i sjell përdoruesit pamje apo ndoshta edhe gjurmët tua do t’i pështysh pashmangshëm, është i pamëshirshëm. Sado të zg- ngjitur bukuria e saj sepse aty është e përkohshme, video të së shkuarës dhe së ardhmes. Këtë fiksion dhe secilin muzg do ta pagëzosh jasë kjo bukuri femërore, do të vijë një kohë, me të mendojë mirë për të gjitha ofertat dhe refuzimet apo trillim, njerëzit kanë dëshirë ta praktikojnë në me nga një pendim që dhemb siguri pas disa dhjetëvjecarëve që ajo do të bjerë sepse ndoshta nuk përsëdyten më. Nuk është e le- pamundësi për të sfidojnë kohën e pandalshme, të e s’do të kesh më as sy deti, dhe atëhere për këtë femër do të vijë koha e nostal- htë dhe as e këndshme që, kur je në “kulm”, në paktën fiksojnë në kujtesë momente të së tashmes as hap të hedhur sorkadhe gjisë, e kujtimeve, e pendesës për ato që s’ka bërë “majë”, të mendosh për “fundin”, që sido që ta që bëhet përnjëherë e shkuar dhe përfytyrojnë apo të shohësh si t’përqeshin gonxhet dhe sidomos ato që ka bërë gabim. Dhe këtu hyjnë menaxhosh jetën, do të vijë një ditë. Autori nuk e perceptojnë atë në të ardhmen. dhe të ikësh prej hijes sate. marrëdhëniet që ajo ka pasur me meshkujt, me përdor digresionin që niset nga momenti aktual për Kjo poezi ndër më të bukurat e poetit të njohur gjysmën tjetër të qënieve njerëzore pa të cilët jeta të risjellë në kujtesë të shkuarën por të kundërtën e Azem Shkreli, sjell te lexuesi “pengjet” e jetës që Ruaju, moj se vashat më të bukura nuk do të ekzistonte. Këtu nuk është fjala vetëm tij, parashikimin në një kohë të ardhme. Kësaj qasje çdo njeri ka pasur apo do të ketë dhe sidomos ato i vret bukuria e vet.

Portreti i një krijuesi, nga burimi tek mistifikimi i shprehjes Marash Mëhilli, vetëdijësimi kohor i një poeti “Në përfundim, krijimtaria e Marash Mëhillit përbën në vetvete tharmin e një krijuesi, i cili asnjëherë nuk e fsheh burimin, as mundohet ta mistifikojë; e një krijuesi që ka ecur nëpër një rrugë drejt kërkimit të fjalës dhe të së bukurës, që zotëron në vetvete një përvojë dhe dituri, që vargun dhe fjalën e gdhend me çiltërsi dhe tenton nga qartësia përmes verbit të thjeshtë, një verb që ka të injektuar natyrshëm muzikalitetin dhe embëlsinë e vargut.”

Nga QAZIM SHEHU shumë njerëzve të cilët duke menduar se janë jtesa atdhetare, shqetësimi për Kosovën, sjellja primarë,e ndjejnë si bezdi të shprehen për në sofër të trajtimit e figurave atdhetare,identiteti uke lexuar pesë libra të poetit Marash shokun, dhe të bëjnë vlerësime. Marash Mëhilli krahinor, Nikaj- Mërtur, po edhe kombëtar, rrën- Mëhilli, përkatësisht “Spikamë”, publi ka luajtur një rol të mirëfilltë në trevën e Tropojës, jët e palëkundura të etosit kombëtar, po njëko- Dcistikë, 2008, “Budallai dhe era”, fabula duke qenë shpesh promotor i përkrahësve të tal- hësisht edhe kulturimi dhe manovrimi me fjalën të zgjedhura, 2009, “Bilbilja tropojane”, 2009, enteve të rinj, duke organizuar koncerte e mani- e mençur duke plotësuar harmonishëm tablonë e “Fjala thërret fjalën”, poezi, 2010, “Vezullime festime kulturore në ato vite, ishte një kohë kur jë artisti në kërkim të rritjes së shtatit të vet, po festivalesh”, studim, 2012, mund të përcaktosh Fierza tërhiqte shumë artiste, shkrimtarë, ko- edhe të etnisë dhe mençurimit e maturimit para qartë portretin e një krijuesi në kohë, më herët mpozitorë, dhe afërmendsh, kontaktet me artistët fjalës. Si i tillë unë kam mësuar nga ky libër, sepse ,po që nuk është ngutur të botojë, dhe kur i ka e rrethit ishin të përditshme e miqësore. Të gjithë autori ka sjellë përmes pyetjeve”provokuese”,në botuar ka ndodhur që brenda një viti të botojë dy këta artistë u bënë miqtë e tij se ai u afroiatyre intervistat e veta edhe mençurinë e mendimet e libra. Marash Mëhilli është një njeri i artit të bujari, përkrahje dhe vlera të rralla të malësorit, shumë poetëve të tjerë, dhe fjala e çdo njeriu të skenës, i njohjeve dhe kontakteve miqësore që të cilat gdhendin shenja mirënjohjeje, sado që letrave që lexon, sadopak,është një mundësi më nga korifejtë Agolli dhe Kadare, gjer tek pasio- vitet të bëjnë punën e tyre. Marash Mëhilli e ka tepër për të hapur një shteg për çdo lexues ose nantet e artit, artistët e niveleve më të ulta, po kërkuar jetën, horizontet e saj dhe një dritare më njeri që do letërsinë. Në librat e tij ai i bën një njëkohësisht ai është njohës i shkëlqyer i trevës vete përbën edhe emigracioni për të.Këto të gjitha kronikë artistike kohës dhembetet njëkrijues me së Tropojës, folklorit të saj, figurave të këtij janë pasyruar në librin “Spikamë”, një publicis- gjurmët e veta, po që gjurmët e vetakërkont`i folkori gjer tek artistët virtuozë, siçështë tikë e shqetësuar dhe miqësore, me intervista me ndriçojë jo vetëm me veten po edhe me dritën që këngëtarja me zë tëëmbël e të kulluar, Fatime poetë dhe krijues shqiptarë të Athinës ,siç ishin hedh për të tjerët dhe kështu ai fiton gjithnjë e Sokoli, të cilës ai ia kushton librin “Bilbilja tropo- dhe janë Piro Loli, Foto Malo, Primo Shllaku, më shumë, sepse nukmund të ketë krijues të jane” duke dëshmuar kështu jo vetëm homazhin Miho Gjini, Mihallaq Qilleri, Hiqmet Meçaj, etj, vërtetë të veçuar pa u integruar në një domethënie për këtë artiste të shquar, po edhe mundësitë e si dhe artikujt e tjerë të botuara në Gazetën e më të gjërë sociokulturore sesa vetja e vet, e këtë veta për ta trajtuar në një plan të mirëfilltë këtë Athinës.Vemë re se në këto shkrime, intervista, Marashi e kandjerë qoftë me intuitë, qoftë me figurë. Veçoria kryesore e këtij artisti është se ai nervin e poetit dhe artistit, i cili ndonëse në dhe forcë karakteri dhe pastërtinë e një shpirti të hov- komunikon çiltër, shprehet, lexon dhe është i in- të huaj flet për problem shqiptare, ai e merr atd- shëm dhe të qëndrueshëm prej artisti të fjalës dhe tonuar me realitetet sociale, filozofike, një nd- heun me vete,dhe s`ka sesi të ndodhë ndryshe, të skenës. Është e vështirë që brenda një shkrimi jekës me lexime i poezive dhe artit në përgjithë- sepse fati i emigrantit artist është fati i vështirë si të bëhet një domethënie analitike për katër libra, si dhe në veçanti i saktë e kurajoz me atë që thotë, fati içdo emigrant, po më i vështirë bëhet ai kur këto intervista spikat një kulturë e gjërëdhe au- ndaj preferova që pas një ekspozeje të ndalem duke dëshmuar atë cilësi që duhet të jetë prima- ky emigrant është poet, sepse poeti nuk mund ta tori na sjellë një panoramë gjithësesi të plotë të në librin: “Një kupë Egjeu”, poezi, prozë, me re për një poet, sinqeritetin dhe kurajon për tu pranojë braktisjen e atdheut dhe kur është larg e kulturës dhe letërsisë shqiptare në Greqi, në këto një parathënie nga prof. dr. Anton Papleka. shprehur larg shtirjes dhe megallomanisë të strehon atdheun në poezinë dhe falën e vet. Në 20 vite të fundit. Në shkrimet e tij bie në sy tra- (vijon në faqen 19) 17/ E Diel, 14 prill 2013 DOSSIER nacional Llazar Siljani dhe Josif Bageri, mendimtar të çështjes shqiptare në Maqedoni

Nga Prof. AVZI MUSTAFA Mospranimin e shqiptarëve si komb e shqetësonte shumë Lazar Siljanin. Prandaj në vitin 1907 ai botoi e mes të maleve librin: “BESA / A / FEA / E / SHQIPËTARËVET TË të larta të Veliv VJETËR”. Libri ka 78 faqe dhe prej faqes 3-7 ka një Narit, Korabit Llazar Siljani, parathënie, ku i shpalos të gjitha mendimet si dhe dhe Kërçinit, në dy anët rëndësinë historike të besës shqiptare si një prej vir- e lumit Radika, gjendet tyteve më të shenjta të popullit tonë5, por gjithashtu bukuria natyrore, ashtu edhe fenë e sheh si një ndër tiparet e rëndësishëm në siç mund ta falë vetëm rekasi atdhetar i harruar shërbim të ruajtjes së kombit. Prandaj Llazari do të Zoti, që quhet Reka e shkruaj kështuë: “Besa, feja e kombit janë si fletët e Epërme. Bukuritë e saj janë ma të mahnitshmet “Llazar Siljani iu kundërvu tezave të huaja dhe përpjekjeve të pushtuesve drurit të cilat pot të ndryshojnë nga koha, bien dhe në në të gjitha stinët e vitit. Dimri është me borë të të huaj për të përçarë shqiptarët sipas feve, duke ngritur besimin fetar në pranverë dalin të tjera. Gjaku (shpirti) i kombit është ashpër që qëndron deri në pranverën e vonshme, si palca e drunit, të cilën po e nxorre, nuk mbetet as kurse vera dhe vjeshta këtë vend e pikturojnë si parim kombësie. Nëpërmjet një libri të veçantë me titull “Cilët janë fletë, as pemë dhe druni thahet për jetë”6. një artist i vërtetë me ngjyrat e ylberit. Ajri i pastër shqiptarët e sotëm dhe gjuha e tyre?”, ku shtroi çështjen e trajtimit Llazar Siljani bashkë me Josif Bagerin, që dhe pllajat malore, që i dhurojnë “Erën e Bardhë” të dy nga Reka e Epërme dhe dy nga pesë siç quhet nga vendasit, e bëjnë Rekën e Epërme të posaçëm të shqiptarëve si komb më vete me gjuhë e tradita.” anëtarët për ngritjen e iniciativës për ndërtimin e një banjë natyrore që ndikon edhe në rritjen e ban- një kishe ortodokëse në Sofje. Më vonë kësaj in- orëve me trup të lart e të shëndoshë me karakter- brenda Rekës, por edhe nëpër qytetet e afërta, si të saj nuk janë gjetur. Në vitin 1902 do të dalë ciative iu bashkangjitën72 anëtarë të tjerë. Kësh- istika somatike që dallojnë nga të tjerët. në Dibër, Gostivar, Kërçove e gjetiu, madje më botimi i dytë i “Abetares Toskrisht” të Sami tu më 25 shkurt 1910 ata iu drejtuan me kërkesë Kjo krahinë, me ujin e pastër dhe kullosat e vonë edhe në vendet e largëta, ku mund të gjendej Frashërit, që ishte botuar nga shtypshkronja organeve gjegjëse kishtare për themelimin e kishe shumta, mundëson që ky vend të merret vetëm me punë, si në: Stamboll, Bukuresht, Sofje, Pllovdiv, “Mbrothësija”, që e posedonte Luarasi. ortodokse shqiptare në Sofje, blegtori. Për të gjithë banorët e kësaj treve rruga Stamboll, Misir e gjetiu. Meqenëse në Bullgari kishte shumë punëtorë Themelimi i kishës kishte për qellim jo përçar- dhe fushëpamja e tyre është rrjedha e lumenjve dhe Llazar Siljani vetë, por sidomos babai i tij, kish- nga krahinat e ndryshme të Shqipërisë dhe dialekti jen, por të zgjonte ndërgjegjen kombëtare bashkatd- përroskave që derdhen në lumin Radika dhe janë të in dëshirë që ai të mësojë shkollë. Në atë kohë në toskë u paraqiste ca vështirësi, patriotët shqiptarë hetarëve, si dhe mbajtjen gjallë të frymën e patri- vetmet rrugë që çojnë në dalje për në qytet. Aty ku qytetin e Dibrës funksiononte një shkollë bullgare ndërmorën iniciativë që Abetaraja e Sami Frashërit otizmit dhe të urrejtjes ndaj pushtuesit, si dhe qar- lumi Radika e pranon lumin e Bogdit, në anën e me katër klasë dhe me dy mësues. Numri i nxënësve, të botohet edhe në dialektin gegë. Për këtë punë e qeve shoviniste të shteteve fqinje. Por, Sinodi i Kishës djathtë të bregut të lumit, Gjollet e Krekarnicës që sipas të dhënave, arrite 90 nxënës. Edhe Llazari i angazhuan Said Najdeni nga Dibra. Patrioti Said Bullgare e refuzoi kërkesën, sepse në kërkesën e sh- buron nga themelet e Kishës së Edingosit dhe në mori mësimet e para në këtë shkollë. Pasi ndoqi katër Najdeni ishte një ndër ata që kërkonte dhe punonte qiptarëve ortodoksë potencohej qartë se mesha lindje të fshatit Vau, gjendet fshati Krakornica. klasë në këtë shkollë, ai e kishte shumë vështirë për për hapjen e shkollave me mësim në gjuhën sh- duhet të jetë shqip e prifti duhet të jetë shqiptar. Krakonirca është e rrethuar me malet ose, siç e të vazhduar me tej shkollimin në Dibër. Si shumë të qipe. Ai shumë shpejt e kreu atë dhe në vitin 1900 Llazari ia kishte venë vetes për detyrë që të punojë quajnë banorët “bgjeshka”, atë të Reçit dhe atë të tjerë, edhe Lazari në moshën 15-vjeçare, pas dy viteve u botua Abetarja e adaptuar në dialektin gegë. për popullin shqiptar pa humbur asnjëherë shpresën Strazimirit, ndërsa në lindje të këtyre maleve, përveç pauzë, u nis që të mësojë në ndonjë shkollë të mes- Ndërkaq Llazar Siljani ndërmori iniciativë që se një ditë shqiptarët do të mëvetësohen. Shqiptarët Krakornicës, gjendeshin edhe dy fshatra të tjera të me në Bullgari. Meqenëse e kishte mësuar gjuhen si shqiptar dhe bashkëqytetar të angazhohet që ta janë popull i vjetër .Ky popull ka gjuhën, historinë e kësaj zone, si: Vaiu (Brodecë) dhe Bogdi. Të rre- bullare në shkollë, kurse në shtëpi fliste gjuhën amtare botojë veprën në dorëshkrim të Said Najdenit “Fer- bujshme luftarake. Duke iu referuar kryengritjeve thuara me male, këto fshatra të vetmen dalje në një shqipe, interferenca gjuhësore e tij u binte në sy më- refenjën myslimane” në të folmen e Dibrës2. Ve- ndryshme që kishte bërë populli shqiptar, si dhe pr- botë tjetër e kishin atë përmes rrjedhës së lumit suesve bullgar në Sofje dhe atij i sugjeruan se me pra është shkruar me alfabetin e Stambollit. Për irjes së madhe të popullit shqiptar për liri, sidomos Gjolleve të Krakornicës si dhe të lumit të Bogdit. këtë të folme mund të regjistrohej në ndonjë shkollë daljen në dritë të këtij botimi, Llazar Siljani u an- nga ana organizative e politike, ai dita-ditës gjente Këta dy lumenj diku afër Niçpurit bashkohen dhe në Pllovdiv. Kështu veproi dhe u regjistrua në një gazhua të sigurojë edhe para për botim nëpërmjet shprehjen e vet në formimin dhe rritjen e ndërgjegjes derdhen në Radikë. Vetëm kjo është dalja, që për gjimnaz real në Pllovdiv. të donatorëve. Ai vetë dhuroi një shumë të parave3. kombëtare. Si problem më i madh që e brengoste banorët e këtyre viseve përshkohej me një udhë dhiare Pikërisht në vitin kur kishte lindur Llazar Siljani, Kështu në vitin 1900 “Ferrëfenja myslimane” e Llazarin ishte identifikimi i kombit me fenë, jo vetëm që të çonte në Dibër dhe atë vetëm me kafshë sa- Bullgaria kishte fituar autonominë dhe shumë sh- aid Najdenit (Hohë Vokës) u botua në Sofje. nga sunduesit osmanë, por edhe nga qarqet shovin- mari. Prandaj, këto tre fshatra nuk kishin mundësi qiptarë kishin marrë rrugën që të gjejnë punë nëpër Në vitin 1875 për herë të parë në gjuhën turke u iste greke e sllave, por edhe nga disa autorë të huaj, tjetër, përveç Dibrës, për të siguruar nevojat e jetesës. shumë qytete të Bullgarisë. Në Sofje shumë patriotë botua drama “BESA” e Sami Frashërit, ndërsa ë vitin që i mohonin shqiptarët si komb. Një vit pra se të lind Llazar Siljani, i ati Ilija, pose- shqiptarë të Rilindjes kombëtare zhvillonin aty ak- 1902 ajo u përkthye në gjuhën frëngjishte nga Abdyl Llazar Siljani iu kundërvu tezave të huaja dhe donte një shtëpi në Dibër, sepse merrej me tregti dhe tivitet politik dhe kulturor. Në Sofje u themeluan sho- Ypi Kolonja. Kur u lexua vepra e Samiut dhe kur përpjekjeve të pushtuesve të huaj për të përçarë sh- në atë shtëpi kishte ndërtuar një fllanik (katua), ku ru- qëritë e para patriotike, filluan të dalin edhe gazetat e dilnin në pah virtytet e larta shqiptare si komb më qiptarët sipas feve, duke ngritur besimin fetar në pa- ante dhe shiste bulmetin. Meqë pritej lindja e djalit, e para në gjuhën shqipe dhe filluan të përkthehen libra vete, zemra i tha Llazarit që kjo vepër gjithsesi duhet rim kombësie. Nëpërmjet një libri të veçantë me tit- ëma qëndroi në Dibër. Para se lindte pasardhësi i tyre, ne gjuhë te ndryshme për të afirmuar kulturën dhe që të përkthehet edhe në gjuhën bullgare. Prandaj iu ull “Cilët janë shqiptarët e sotëm dhe gjuha e ndodhi edhe një dimër i madh që bëri të pamundur që historinë e shqiptarëve. Në kohën kur Llazari ndod- tyre?”, ku shtroi çështjen e trajtimit të posaçëm të nëna të kthehej në fshatin Krakornicë. hej në Bullgari, një pjesë e intelektualëve shqiptarë, shqiptarëve si komb më vete me gjuhë e tradita, duke Në kollozhek të vitit 1878 lindi një djalë, ndërsa që kishin mbaruar shkollën e mësuesisë të Nikolla e mbështetur tezën e Hasan Tahsinit se “Ne jemi një pas tri ditëve nga shtëpia e Ilijës në Krakornicë u Naços, kishin ardhur në Bullgari, siç ishin: Krist komb i veçantë, kemi gjuhën tone të veçantë, an- dëgjua një pushkë, që lajmëroi se në familjen e Sil- Luarasi, Kostë Trebicka me të vëllanë, Dhimtar Ni- daj duhet të jetojmë më vete si dhe të tjerët”.8 janëve ka lindur një djalë, të cilin e pagëzuar Llazar. kolla Mole, Mil Sotir Gurra e shumë të tjerë. Njeriu Llazar Siljani ishte në rrjedhat e kohës. Ai si Llazari që në fëmijëri dëshmonte se posedon një që ishte më i merituari dhe që i tubonte të gjithë sh- një intelektual inkuadrohej edhe në problemet që inteligjencë, por edhe me trup po rritej shpejt dhe fu- qiptarët dhe përhapte ndjenjat e shqiptarizmit, ishte nxitnin debate të ndryshme. Një kohë të gjatë në qishëm. Pasi u mëkëmb, Llazari në stinën e verës sh- Dhimitar Mole. Ai mbante një han në rrugën “Serdi- qarqet bullgare po diskutohej me të madhe se cil- konte në Krakornicë dhe rritej bashkë me cingërimat ka” të Sofjes, si dhe kafenenë me emrin “Albania”, in shkrim do të marrin për bazë: atë të lindjes apo e deleve, duke ecur bashkë me to nëpër rudina, luante ku shumë shqiptarë i brumosi dhe i vetëdijesoi jo të perëndimit. Intelektualet dhe shkencëtarët i kish- me këlyshët e qeneve të racës ilire dhe mblidhte, siç i vetëm me ndenja patriotike, por edhe i angazhoi për in ndarë mendimet dhe në të njëjtën kohë ishin thonë banorët e kësaj ane, aushka (repa). veprime konkrete në dobi të kombit shqiptar. Kaf- formuar dy shkolla: që njëra ishte shkolla e Sofjes Në kohën e vjeshtës së vonshme dhe të dimrit eneja “Albanija” u bë një fole patriotësh, ku ata mblid- që përkrahte shkrimit dhe dialektit e lindjes dhe e qëndronte në Dibër. Ai kishte dëshirë të qëndrojë heshin dhe bisedonin për çështjen e kombit. Masa përvesh punës, konsultoi shumë fjalorë, dhe në vitin dyta ishte shkolla e Pllovdivit. Sipas studimeve të pranë të atit. Aty ulej mbi shegat (tinarët) e bulmetit. që frekuentonte ishin analfabetë e gjysmanalfabetë 1902 vepra e Samiut “Besa” u përkthye në bullgar- Olivera Jashar-Nastevës, një shkencëtare e mad- Kur ai mungonte, mungesa e tij ndihej dhe njerëzit – punëtorë krahu që punonin çdo lloj punësh. Aty isht nga Llazar Siljani dhe u botua në shtypshkro- he e studimeve gjuhësore, shkolla gjuhësore e Pll- kur vinin në shtëpinë e Siljaneve në Dibër pyesnin mërgimtarët gjenin ngushëllim në fotografinë e njën e bullgarit D. V. Mançov në Plovdiv4. ovdivit karakterizohej si më e mirë në zbatimit për djalin, ndërsa babai u thoshte se është në Rekë. Skënderbeut, që e kishin vendosur në ballë të kafe- Meqë ishte e pamundur që shqiptarët të punojnë praktik gjuhësor e drejtshkrimor që përvetësohej Familja krenohej, që kishte dëshirë të shkojë të rrijë nesë. Portreti i Skënderbeut ishte ikona e frymëzimit individualisht, u paraqit nevoja që të gjithë sh- nga përkthyesit dhe nga gjuhët e tjera sllave të gjatë deri në vjeshtën e vonshme në Krakornicë. Të patriotik .Me te fillonin dhe mbaronin bisedat. Kaf- qiptarët e Sofjes të organizohen në një shoqatë, që Ballkanit. Meqenëse Llazari kishte mësuar në sh- afërtit e quanin rekanas, që më vonë ky djalosh ta eneja dhe hani ishte mbushur plot me libra ne gjuhën u emërtua më pas “Dëshira”. Për formimin e sho- kollë gjuhën bullgare dhe në Dibër të folmen përvetëson këtë nofkë dhe ashtu njihet në qarqet in- shqipe. Nga patriotët u ndërmor aksion që të hapen qatës u angazhuan: Mole, Adham Shkaba, Josif maqedonase, ndërsa duke u mbështetur në fushën telektuale e patriotike – Llazar Siljani – Rekanasi. kurset për shkrim lexim-shqip, ku një numër shumë Bageri, Spiro Garo, Llazër Siljani dhe Ligor Prifti. e leksikut si sistem i hapur dhe në sistemin grama- Në shtëpinë e Siljanit vinin e shkonin njerëz , i madh filluan të shkruajnë e të lexojnë, mes tyre Në fillim në të u anëtarësuan vetëm 30 vetë, tikor të gjuhës shqipe dhe të bullgarishtes, ai kish- dikush blinte, dikush vetëm pyeste e dikush ndalej e ndër të parët ishte Josif Bageri nga Nistorova e Re- por ky numër dita-ditës shtohej. Qëllimi parësor i te vërejtur shumë afërsi ndërmjet këtyre gjuhëve. bisedonte për vuajtjet e shqiptarëve. Në dyqanin e kës së Epërme. Llazari, si i ri, përmallohej për Di- shoqërisë ishte të përhapë dituri dhe mësim të gju- Prandaj ai ndërmori një provë që të bëjë një stu- babait, Llazari ndonjëherë shiste e ndonjëherë dëg- brën, Krakornicën, por prehje shpirtërore gjente kur hës shqipe, pra ajo kishte karakter kulturor e arsi- dim në një libër me titull “Afrimi i bullgarishtes jonte, madje ndonjëherë pyeste edhe për gjera që ba- takohej me bashkëvendësit. Mirëpo, në të njëjtën mor. Programi realizohej mbi parimet demokra- së sotme me gjuhën shqipe”9. Libri ka 66 faqe banë e tij e fusnin në mendime për t’i dhëne përgjigje. kohë ai filloi të vë kontakte edhe me shumë intelek- tike dhe dallohej nga shoqëritë tjera, sepse në të dhe shoqërohet me një pasthënie nga autori. Në këtë kohë Siljani kishte filluar të kuptojë nga pak tualë e patriotë të kohës. Miqësi te madhe lidhi me mund të anëtarësoheshin vetëm ata që e “flasin Si të gjithë patriotët shqiptarë të krahinave të dhe te ai të ngjallen ndenja patriotike. Në atë kohë me Nikollë Ivanajn, Adham Shkabën, Dhimtar Mole, gjuhën shqipe” e jo të huaj (neni nr. 4 i statutit) ndryshme shqiptare, edhe intelektualet e krahinës të madhe në Dibër flitej për ardhjen e Abdyl Frashërit Said Najdenin, Josif Bagerin, Kristo Luarasin, por Anëtarët e shoqërisë “Dëshira” dita ditës po sh- së Rekës së Epërme u vunë plotësisht në shërbim dhe për atentatin mbi të. Kishte mendime të tilla se, edhe me disa intelektualë bullgarë. Sipas disa shën- toheshin, ndërsa patriotët shqiptarë ndërmerrnin ini- të çështjes kombëtare, qoftë me pushkë ose me pas largimit të Abdylit nga Dibra, për disa javë ai imeve, thuhet se Llazër Siljani ishte një udhëtar i ciativa të ndryshme. Mbi të gjitha ishte ruajtja e gju- penë. Edhe Reka e Epërme, nëpërmjet të përfaqë- kishte kaluar në zonat e thella malore pikërisht në përhershëm i trenit që lëvizte në drejtim Pllovdiv- hës shqipe, bashkimi i shqiptarëve, hapja e shkol- suesve të saj, dha kontributin e çmueshëm për Rekën e Eperme, për të pasur kontakte të fshehura Sofje-Sofje-Pllovdiv. lave shqipe dhe afirmimi i kombit shqiptar në sy të çlirim e pavarësi, për kulture, për gjuhë, kishë e me patriotët e Prizrenit e të Gjakovës1. Në vitin 1900 patrioti shqiptar Kristo Luarasi botës, prezantimi i kulturës shqiptare nëpërmjet përk- shkollë në gjuhën amtare. Në këtë kontekst pa Kjo krahinë, megjithëse e bukur e vend bleg- do të sigurojë një shtypshkronjë për botime të li- thimeve etj. Meqenëse shqiptarët sipas ndasive fetare dyshim edhe Llazar Siljani, përmes punës dhe toral, ishte edhe vend ku bëhej shumë acar e binte brave në gjuhën shqipe. Përmes gazetës “Kalen- i identifikonin si grekë, bullgarë, turq e serb, ajo që i veprave të tij, ia dha vulën kohës së vet, ambientit borë që nuk shkrihet gjatë. Prandaj aty vështirë dari kombiar”, ai do të njoftojë shqiptarët se në bashkonte të gjithë shqiptarët ishte gjuha shqipe, që të vet dhe popullit të vet, të cilat i sigurojnë atij, sigurohej buka e gojës. Andaj banorët e këtyre vitin 1899 është botuar në Sofje Abetarja e Stam- me një fanatizëm të paparë i ruante shenjat dalluese të krahas Josif Bagerit, një vend të denjë si iluminist fshatrave malore migronin në viset më të mira bollit, por, përveç dokumentacionit, ekzemplarë kombit. Ata e quanin gjuhen shqipe “tapia e vendit”. i shquar nga treva e Rekës së Epërme. 18/ E Diel, nacional STUDIM 14 prill 2013 Përvoja e ushtarakut nacionalist nga kampet e Tepelenës dhe Porto Palermos në emigracionin politik në Belgjikë Shpend Sherifi, jeta oficerit kuisling në shërbim të Shqipërisë së madhe “Tek Shpend Sherfi do të gjeni fatin e një të riu ëndrrimtar dhe intelektual të viteve 1930-1940 i cili kërkoi të ngjitej me vrull në sferat e larta të shoqërisë, pengesat e forta të regjimit komunist, vuajtjet dhe shpresat e një emigranti politik për të parë Shqipërinë të ndryshuar, por edhe kontributin e tij me armë në dorë për bashkimin e kombit dhe ecjen e tij përpra drejt familjes së popujve të zhvilluar dhe në liri.”

shkollën e oficerëve në Tiranë Shpen- qiptarë dhe ata jugosllavë se në në rast din nuk e pret ndonjë post ushtarak, siç i fitoreje mbi fazshizmin populli shqiptar i premtohet, por vetëm një tjetër arrestim Kosovës do të kishte të drejtë të vetëven- brutal, prej ku do të dërgohej në Shkodër doste për të ardhmen e tij. meqënëse kishte sherbyer për herë të Siç shkruan edhe Shpendi në kujtimet fundit në Korpusin e këtij qarku. e tij ambienti shoqëror dhe politik qoftë Pasi rikthehet në Shkodër Shpend në vendlindje qoftë në gjërë nuk tregohej Sherifi qendron për një farë kohe, sa për shumë dashamirës ndaj atyre individëve të kryer disda hetime formale, pas të të rinj që kërkonin të përmbysin statuku- cilave gjygjtari i Korpusit të Shkodrës onë, traditat dhe rregullat gati të ngurta të Aranit Cela e donon atë me tre vjet heqje kanunit politik dhe parimor. lirie, si njeri antiregjim. Gjygji kryhet në Rregulli e kërkonte që edhe në amb- Nga MUJË BUÇPAPAJ Kukës dhe shpendi denohet pa patur as- jentin e kohës në Malësi edhe në rrethin ndryshuar, por edhe kontributin e tij me një provë apo deshmi në dëm të këtij e burrave të shquar e aq më veshtirë në armë në dorë për bashkimin e kombit dhe hpend Sherifi ka lindur në fshatin ushtaraku nacionalist dhe atdhetar i cili jetën politike, nuk duhej të dilje mbi qar- ecjen e tij përpra drejt familjes së popu- Gri të Tropojës në vitin 1921. Si menonte se pas luftës Kosova me vise qet e parisë. Në fakt Shpendi nuk bëri jve të zhvilluar dhe në liri. Snjëri prej njerëzve të spikatur të do t’i bashkangjitej shtetit shqiptar. kurrë ndonjë kompromis me parimet e Poeti i pashpallur i cili do të ruante brezit të tij në krahinë, ai bie në kontakt Pas kryerjes së denimit, Shpend veta, por eci me guxim përpara duke lënë vjershat e shkruara me laps në ndonjë Shpend Sherifi me levizjen nacionaliste të drejtuar nga Sherifi internohet në një kamp jug të kudo pas vetës kurajë dhe emër të njeri- pushim lufte apo apo çast deshprimi në Gani Kryeziu. Një levizje kjo nën in- vendit, në Tepelenë, ku do të përjeton- ut të mirë, trim dhe punëtor. kampin e internimit në Porto Palermo, fluencën perendimore, kryesisht an- te një tjetër represion të egër nga njerëzit demokraicisë në Shqipëri pas vitit 1997, Shpendi paktin e tij e pati bërë vetëm do t’i mbushej mendja për t’i mbledhur gleze, e cila më vonë do të sabotohej e sigurimit të shtetit komunist. ku edhe nderroi jete i rrethuar nga kujde- me ATDHEUN dhe kjo do ta nxirrte fit- dhe publikuar ato vetëm pas 50 apo 60 nga ndërhyrjet Jugosllave dhe greke. Por regjimi nuk do të ngopej me kaq si i familjareve dhe miqve të tij të shumtë. imtar nga lufta, burgu, emigracioni i gjatë vjetësh. Por siç thotë një shkrimtar i Në veren e vitit 1942 me rekomondi- në hakmarrjen e tij ndaj Shpendit. Për të dhe përndjekjet e shumëllojshme. Në këtë madh të shkruash nuk është kurrë vonë, min e Komisionit për Kosovën ai emëro- shfryrë deri në fund urrejtjen ndaj këtij Parathënje për librin libër do të gjeni fatin e një të riu ëndrrimtar aq më tepër të botosh. het sekretar komune në Prizren. Në dhje- ushtraku nacionalsit do ta dërgonte atë e Shpend Sherifit dhe intelektual të viteve 1930-1940 i cili Krijimtaria poetike e Shependit nuk tor të vitit 1943 pasi është graduar nën- për 18 muaj në një kamp tjetër interni- Gjashtëdhjetë e gjashtë vjet më kërkoi të ngjitej me vrull në sferat e larta ka qënë një synim i fortë artistik. Ai nuk toger xhandarmarie, me nderhyrjen e mi, akoma dhe më çnjerëzor, siç ishte parë, kur Shpend Sherifi do të shkru- të shoqërisë, pengesat e forta të regjimit është përpjekur të ndertojë një figura- Bedri Pejanit dhe dhe Rexhep Mitrovicës në atë kohë kampi i Porto Palermos. ante poezinë e tij të parë, e pikërisht në komunist, vuajtjet dhe shpresat e një em- cion të veshtirë apo të punojë me mjete caktohet me punë në Komandën e Qarkut Nga internimi Shpendi arratiset nga vjeshtën me luftë të 1944-ës, ishte e igranti politik për të parë Shqipërinë të të sofistikuara shprehëse. Vjershat që të Pejës dhe më vonë kombandant xhan- Shqipëria për në Kosovë, ku do të jeton- qartë se i riu 23 vjeçar nuk do kishte do të lexoni edhe ju janë të thjeshta e të darmarie në Plavë dhe Guci. te për rreth katër vjet. Gjatë kësaj kohe ndërmend t’i kushtohej letërsisë, por drejtpërdrejta, produkt i momenteve të Pas Plavës dhe Gucisë ai do të rik- të qendrimit në Kosovë, ai do të do të karrierës ushtarake. Por nëse ngjitja në ndryshme të jetës së tij. Megjithatë po- thehej përseri në Pejë, ku dhe do të gra- martohej si dhe do të kishte edhe një fem- hierakinë ushtarke të luftës do të ishte e eti nderton shpesh poezi befasuese, me dohej si toger. Toger Shpend Sherifi do ijë, poetin e ardhshëm Skender Sherifi. shpjetë dhe e vrullshme, letërsinë nuk ritëm dhe muzikalitet. të qendronte në këtë detyrë deri me 15 Më 1954 Shpendi do të kërkonte do ta shihte asnjëherë si ambicie të fortë. Për shembull tek poezia “Tiparet” gusht 1944, kohë pas së cilës ai do t’i largimin nga Jugosllavia, gjë e cila do të Fati i trishtë dhe dhimbjet e pafund shkruar në Tetor të vitit 1944, ai merr bashkangjitej levizjes partizane. Fillimi bëhej e mundur vetëm pas një qendrimi janë dimesione të jetës, por edhe poez- përsipër të idealizojë vendlindjen e tij, i shtatorit të vitit 1944 do ta gjente rreth dyjeçar në kampin e emigrantëve isë së Shpendit. Mbresat e vendlindjes, ashtu siç kishte vepruar dikur Naim Shpend Sherifin tashmë ushtarak me Gerua, në Kroaci. Prej vitit 1956 bash- lufta e egër, burgu, intermimi, një për- Frashëri. Shpendi tek shkruan se “këtu përvojë, në radhët e Brigadës së 5-të, për kë me gruan dhe pesë femijët do të je- fytyrim mjegullor i Grisë dhe Tropojës, dielli është diell, këtu qielli është qiell”, një periudhë të shkurtër, pasi me urdhër tonte në kryeqytetin e Belgjikës Bruk- rënja e Shkodrës nën regjimin komun- “këtu terri është terr, këtu ferri është ferr të komandës së Brigadës do të transfer- sel. Gjatë këtyre viteve megjithëse nuk sit, vitet e emigracionit të gjatë në per- “, ka dashur të çmojë Tropojën si vend ohej në Shkodër, si sekretar granizoni. do të angazhohej në asnjë forcë politike, endim si dhe prapë Shkodra e 2 prillit të zotit dhe dashurisë, si një vend që Më vonë Shpendi gjendet nënko- Shpendi do të ishte njëri nga eksponetet 1991 si dhe Shqipëria e pranverës 1997- perendia i ka dhënë bukuri të pafundme, mbandant i një kompanie dhe për dy e njohur të emigracionit politik në këtë të, janë imazhe të një jete me tronditje, mundësi të pafundme, jetë të pafundme. muaj të tjerë në detyrën e oficerit të in- vend, bashkë me figura të tjera të njohu- me fitore dhe me humbje të medha. Shpend Sherifi, i fundmi fisnik i brez- struksionit në Koplik, deri sa edhe ar- ra të historisë tonë si Muharrem Bajrak- Shpend Sherifi ka lindur për të sfidur it të tij legjendar, është njëkohëshit edhe restohet nga fundi i vitit 1946. tari, Nik Sokali, Fiqeri Dine etj. rregullat e ngurta dhe të ngulitura ngan- zëdhënësi më i mirë i tij. Ai është një Pas arrestimit në Shkodër, Shpend Gjatë viteve të emigracionit Shpendi jëherë edhe padrejtësisht, në fillim në simbol i njeriut të shekullit që lamë pas, Sherifi dërgohet në Pejë për t’u gjykuar do të bënte të gjitha përpjekjet për të ruaj- vendlindje dhe pastaj në shoqëri. Mospa- brenda të cilit nderthuren pandërprerë për qendrimin e tij në radhët e xhan- tur lidhjet shpirtërore me atdheun, ndërko- jtimet e tij me konceptet për jetën dhe të lufta dhe paqia, lindja dhe perendimi, dararisë kuislinge, ku dhe merr pafajës- hë që do të shquhej për organizimin e di- ardhmen e vendit do të bëheshin të mëdha poezia dhe proza, lufta për eksitencë dhe inë për mungesë provash. Meqënëse asporës shqiptare në Belgjikë. Për të ruja- menjëherë pas instalimit të regjimit të kuq filozofia e mbijetesës, rrënimet e luftës Shpendi del i pafajshëm sigurimi i sh- tur këto lidhje për veç të tjerash Shpendi në Shqipëri në nëntor të vitit 1994, kur së ftohtë dhe shembja e mureve ndarëse, tetit të Shqipërisë e dërgon atë për do të dërgonte dy nga femijët e tij për të më shumë se gjysma e kombit mbeti jas- bota e lirë dhe inkuizicioni stalinist, gjith- rigjykim nga Peja për në Androvicë, ku kryer studimet në Uniersitetin e Prishtinës htë shtetit administrativ, edhe pse gjatë ka që mund të kishte një jetë njeriu. gjykohet nga gjykata ushtarake e Malit në degën e gjuhës dhe të letërsisë shqipe, Luftës ishte shpallur nga komunistët sh- Shpend Sherifi sidomos në kujtimet të Zi, në Bjelopojë. Edhe kjo gjykatë për pasi ata ishin diplomuar më parë në Bruk- dhe prozën e tij është një përfaqësues mungesë provash i jep pafajësinë. sel në një fakultet në gjuhen frënge. kompleks i këtij brezi, ai përshkruan le Shpend Sherifi pasi lirohet nga gjykata Pas rënjes së shtetit komunist totalitar “Shpend Sherifi, i fundmi fisnik i brezit të tij legjendar, është të themi rreth 100 vjet histori të Sh- e Bjelopojës qendron dy ditë në me 1991 Shpend Sherifi mundi ta rishohë qipërisë, me një sinqeritet dhe besni- vendlindjen e tij në Malësinë e Gjakovës vendin e tij, ndërkohë që pas 22 marsit të njëkohëshit edhe zëdhënësi më i mirë i tij.Ai është një simbol i këri tronditëse. Shpendi, ashtu si poeti dhe pastaj udhëton për në Tiranë ku vitit 1992 do të bëhej realitet njëra nga njeriut të shekullit që lamë pas, brenda të cilit nderthuren arbëresh Sermbe të kaluarës nuk i hedh kërkon takim me Koçi Xoxen i cili kry- ëndërrat e tij më të medha, së cilës ia kish- pandërprerë lufta dhe paqia, lindja dhe perendimi, poezia dhe asnjë vel për ta mbuluar, ai nuk ka as- ente detyren e Drejtorit të Drejtorisë së te kushtuar edhe jetën dhe sakrificat, Sh- gjë për të fshehur nga jeta e tij. Mbrojtjes. Xoxe e dergon Shpendin tek qipëria e lirë dhe demokratike. proza, lufta për eksitencë dhe filozofia e mbijetesës, rrënimet e Shpend Sherifi ka njohur nga afër ndihmësi i tij, i cili e nis atë për në Sh- Pas renjes se regjimit komunist me luftës së ftohtë dhe shembja e mureve ndarëse, bota e lirë dhe njerëz dhe përsonazhe të shquara të kollën e Oficerëve në Tiranë, siç i thotë 1992, Shpend Sherifi jetoi per disa vite inkuizicioni stalinist, gjithka që mund të kishte një jetë njeriu.” Luftës së Dytë Botërore, heronj guximtar ai në pritje të emërimit të ri në strukturat në Tiranë duke ndjekur, siç thoshte ai, me që vriteshin me pushkë në dorë për lir- drejtuese të ushtrisë. Sapo mbërrin në zemër të thyer regresin jo të zakontë të inë e Atdheut, kombandantë legjendarë 19/ E Diel, 14 prill 2013 STUDIM nacional

origjinal, plot rrjedhshmëri dhe atmos- (vijon nga faqja 16) ferë reale të përshkrimit artitik. Ai ësh- të një përdorues i mirë i simboleve, Poeti pasi i ka parë kupat e kristalta të bjeshkëve, kupat e një jete rinore dhe të metaforës, krahasimit epiteteve dhe ale- vrullshme me trazimet e jetësdhe sistemit, tani shkon të pijë një kupë në Egje. gorisë, të cilat i sherbëjnë përmbajtjes Kemi një bredhje të metaforës, një ngjizje të saj se këtë kupë ai duhet ta pijë së këtij libri të përzier me kujtime dhe me filozofët, me poetët grekë, po edhe me brengat e mërgimit, mbushur plot. poezi, natyrës së tij të koncentruar, pasi Dhe pasi ta ketë pirë kupën, tani i duhet ta derdhë në vargje të ngrohtë e të Shpendi është një krijues që ka kuptuar thjeshtë përmes një poezie sa transparente dhe të ngrohtë në faqet e librit të jo vetëm artin e të shkruarit, por edhe vet me poezi dhe prozë. Kështu metafora mbart trandeshencën e shpirtit dhe artin e të shkurturit. shpirti mbartet perms saj duke krijuar një sintoni të plotë me vetveten dhe me Krijimtaria e Shpendit të kujton atë dimensionin e figurës që krijohet që në titull. Këtu poetin e tërheqin motivet që thoshte Ibseni në kohen e tij se çdo me sfond ose të konkretizuar përmes figurave të mitit, po njëkohësisht edhe njeri i madh apo i vogël mund të jetë kujtesa e Tropojës. Nuk është një dyzim, një nevojë për të dalë nga një shtrat poet në qoftë se në veprimatrinë e tij për të hyrë në shtratin tjetër, përkundrazi është një nevojë për rritje dhe zgjer- udhëhiqet prej idealeve të medha. im të mushkërive motivore që e bëjnë poetin të mos ndihet i qetë si dhe të Shpend Sherifi është një njeri idealist i kërkojë, as të mos çuditet ,sepse ai vjen nga një vend i eposit, mbushur me cili ka thyer kufijët kohorë të dhimbjes mite siç janë bjeshkët e Namuna, ose treva e tij, Nikaj-Mërturi, atje ku e ka për të ngritur në art jetën dhe sfidat e vendlindjen edhe Eposi ynë Kombëtar. Siç thotë Anton Papleka: “Madhësh- saj për gjatë gati një shekulli sakrificash. tia e kulturës helenike, asnjë rast nuk e bën të ndihet inferior për preardhjen e Në prozën e Shpendit dallon forca tij ,apo ca më keq ta fshehë atë”. “Tokën e Akejve e përshkova/ Ullinjores përshkruese, vizatimi i përsonazheve dhe kodër më kodër/Zë i prajshëm nga Tropoja/ Unë i lindur në Vrajë të vogël/”. i mjedisit ku zhvillohen skenat e Luftës Në këtë vellim historia tradita bashkëkohësia, mërgimi, kultura, miti dhe urte- së Dytë Botërore, si në Tropojë, Gjak- sia e filozofisë shkrihen dhe bëhennjë me shpirtin e poetit, ato janë një ovë, Shkodër, Pejë, Plavë, Guci, por edhe vetëdijësim kohor i një poeti, të cilin ndërrimi i hapësirës nuk e bën të tëhua- ngjarje të tjera tragjike që shoqëruan vitet jzohet, përkundrazi të bën të kthjellohesh më tepër dhe të sjellësh më shumë e para të instalimit të regjimit komunist në dije se formatimi i vetvetes nuk mund të bëhet pa parë prapa se nga vjen në Shqipëri, si burgu, kampi i përqen- dhe cili je. Dhe këtu dalin mjaft poezi për figurat e historisë emra njerëzish drimit, hetuesit, policët, torturat etj. Për dhe peizazhe shpirtërorë që shkrihen dhe bëhen një, që kalojnë përmes shqetë- shembull arrestimin e vet ai e parqet në simit poetik të poetit jo nëpërmjet filtrit të meditacioneve të gjata mbi ekzis- kujtimet tij në trajtën e prozës, por edhe tencën e qenies njerëzore, po përmes konkretësisë së detajit i cili stimulon në formën e poezisë rrefimtare, ku au- natyrshëm krenarinëpër paraardhësit dhe bashkëkohësit duke sjell në vëmendje tori përshkruam me nota dhimbjeje se si vlerat e larta të virtytit njerëzor. Dhe pjesa e parë e librit mbyllet me poezinë: ata me të cilat kishte luftuar pak vite më “Burrat e Nikajve”. Citojmë: “Aktorë dramash me mbretër e krajla,/Te Qafa dhe prijësa popullorë, shkrimtarë dhe “sytë pareshtur derdhin lot. ” Autori parë, tani për shkaqe thjesht ideologjike e Kolçit ete Rozafa.”, më tej: “Ata nuk kanë buste janë kryefjalë,/Ata i ka filozofë me emër që u detyruan të linin thotë në këtë poezi se ajo që e bën edhe detyroheshin ta arrestonin në mënyrë të lahuta, kujtesa e gjallë”/. Autori i sjell si një evokim ne motivet, po edhe si të Atdheun dhe të shkonin në perendim më të zezë jetën e mërgimtarit është vetë padrejtë dhe absurde. tashme dhe në një shkrirje të tillë nuk ka ligështi, po krenri hov e përpjekje, as sapo u instalua regjimi i kuq i diktaturës fati i Shqipërisë. ”Vajtoj Shqipërinë në Krijimtaria poetike e Shpend Sherifit nevojë për identifikim, sepse ai tashmë e ka pasaportën evet identitare sh- së proletariatit, por edhe hetues dhe dorë të kujt e kam lanë”, shprehet ai është e gjatë dhe interesante ashtu si edhe qiptare, përkundrazi një timbër epik i shkrirë me lirikën e dhimbjesdhe nevojës gjykatës kriminële që ekzekutuan me me trishtim, duke sqaruar më poshtë se vetë jeta e tij. Ai ka shkruar në vitin 1944 për të dalë nga harresa, përbën mundësinë që na sjell më tepër melodicitet mijëra intelektualë dhe nacionalsitë sh- “Prej gjirit të saj ika nga halli i lirisë. “ poezinë e tij të parë “Tiparet” në Gri të harmoni e përpikmëri fjale pa ngarkesa që nuk duhen në poezinë e Marash qiptarë vetëm për shkak të bindjeve të Në poezitë e Shendit ndjehet një Tropojës, me 1945 në Shkodër “Hordhitë Mëhillit. Kjo, natyrisht është shenjë formimi personal, talenti, po edhe shenja tyre politike, të ndryshme nga ato që har- betim i fshehtë, besimi se më ndihmën e mbi Shkodrën”, “Flutura” -Bruksel 1957, e krijuesit të pastër e kurajoz për ta thënë fjalën e për ta mbajtur për vete si toheshin në Beograd dhe Moskë. zotit atij do t’i bëhet e mundur rikthimi “Për Shkodrën”- 1991, “1913 e zezë”- Gja- shenjë identifikimi ndër të tjerë. Këto tonalitete të poezisë së tij bëjnë që edhe Shpend Sherifi është një monument në vendin tij, edhe pse qysh prej nën- kovë 1951, “Në qeli me tre veta” - Tiranë figuracioni artistik të priret nga një vendosje në vend të vet të metaforës, i gjallë i njeriut të fortë, një institucion i torit 1944 ai kishte rënë në duart e oku- 1946, “Analfabeti dhe kursi” shkruar në krahasimit, epitetit, simbolit, pa ndjerë sforco në vetvete dhe pa luajtur nga përvojës krenare të malësorit i cili di të patorëve të rinj, komunistëve filosllavë, vitin 1947(kohë në të cilën po thahej kën- vendi. Si e tillë në poezinë e tij sikur po pi vesë nga kupat e luleve, apo pjalm ruaj dhe të vendosë autoritetin e tij, si në të cilat instaluan një dikaturë nga më të eta e Maliqit ku punën kryesore e kryenin nga to, duke ndjerë përreth zukatjen e bletëve nëçeltinat malore të bjeshkëve odat e burrave të shquar të Tropojës ashtu egrat në Europën Lindore ish-komuniste. të burgosurit politik), “Eni të këndojmë” tona. Ajo është e rrjedhshme dhe e pastër si gurgullima e përrenjve malorë që edhe në mjediset perendimore të Bruk- Këtë pamje përshkruan poeti Shpend shkruar në vitin 1949 në kalanë e Porto- vërshojnë në krahinën e tij dhe derdhen në Dri. Në pjesën e dytë të librit: selit, si në fushën e betjes për liri dhe Sherfi edhe në poezinë e tij “Hordhitë palermos ku autori po vuante internimin proza, është përvijuar me portrete dhe histori të ndryshme, të gjitha në kënd- bashkim kombëtar, ashtu edhe në trubu- mbi Shkodrën”, shkruar në nëntor 1945. politik, “Merak jam bërë”, qyteti Studenti shikime personale që interferojnë fate njerëzish dhe vlera të njëkohshme dhetë nat e debatit intelektual. 1999 dhe “Fajdetë “-1997, Tiranë. gjithëkohshme të tyre, Në prozën e tij autori sjell elemente jetësore, përdor Ai është një deshmitar i drjetpër- Veçori artitike të poezisë Poeti kalon nga njëra gjendje në emra realë, sjell përvoja dhe mbresa, stigmatizon, ironizon, sjell mesazhe dhe drejtë jo vetëm i Luftës së Dytë Botërore, së Shpend Sherifit tjetrën, nga njera periudhë në tjetrën. Për janë pikërisht këto mesazhe që mbartin nevojën e shprehjes dhe kuptimit tëtyre por edhe i ndryshimeve radikale e shpesh Shpend Sherifi edhe pse nuk iu ka shembull në poezinë “Hordhitë mbi Sh- përmes rrëfimit. Për krijimtarinë e Marash Mëhillit janë shprehur Anton Paple- të përgjkashme që vijuan menjehërë pas kushtuar letërsisë, në një farë mënyre ia kodrën” ai përshkruan me emocoane të ka, Foto Malo, Iliaz Bobaj, Mëhill Ndrepepaj, Murat Gecaj, Robert Goro, mbarimit të saj, si dhe instalimit të ka dalë mbanë që të ndërtojë një poezi medha rënjen e Shkodrës në sundimin e Spiro Xhavara, Thans Boçi, Zeqir Lushaj, etj. Në përfundim, krijimtaria e Ma- regjimit stalinist në Tiranë. Ai përshkru- interesante me varg të rregullt, kryesisht komunistëve. Ji si i përshkruan ai sundi- rash Mëhillit përbën në vetvete tharmin e një krijuesi tropojan, i cili asnjëherë an qeveritarë që po ngriheshin me shp- me strofa katërshe, të cilat kanë një ritëm matrët e rinj të këtij qyteti antikomunist, nuk e fsheh burimin, as mundohet ta mistifikojë; e një krijuesi që ka ecur nëpër jetësi në fronin e shtetit, njerëz të ardhur të brendshëm, harmoni dhe muzikalitet ku dhe do t’i bëhej rezistenca më e mad- një rrugë drejt kërkimit të fjalës dhe të së bukurës, që zotëron në vetvete një nga malet me këngë partizane, por që të ndjeshëm. Megjithatë poezia e Shpen- he komunistëve inferiorë ndaj qytetrim- përvojë dhe dituri, që vargun dhe fjalën e gdhend me çiltërsi dhe tenton nga shumë shpejt do të bënën kredinë në dit nuk duhet parë si arti i një profesion- it shkodranë: “Njëri gjakatar/ Tjetri qartësia përmes verbit të thjeshtë, një verb që ka të injektuar natyrshëm muz- popull, por edhe shtetarë të rënë nga fro- isti që ndjek shkollat poetike dhe mëson zdrugtar/ të parin kombandant/ të dytin ikalitetin dhe embëlsinë e vargut popullor, po kurrë pa rënë në banalitete rap- ni, të cilët përiqeshin që të ruanin dinji- prej tyre të fshehtat e krijimit, poezia e komisar. “I turren Shkodrës këto hordhi sodike, sepse Marash Mëhilli e ka të zhvillur shijen e kultivimit prej artisti dhe tetin e emrit të vet me shumë sakrifica tij duhet vlerësuar e pashkëputur nga jeta primitive shkruan Shpendi në një varg shartesa e tij me folklorin dhe inspirimi prej gurrës popullore nuk bëhet me në birucat e brugjeve komuniste, duke e tij, nga idetë, rrethanat dhe vendlindja tjetër të kësaj poezie, për të dhënë më sforco, po në mënyrë të natyrshme. Duke lexuar katër librat e tij, unë pashë kërkuar nganjeherë edhe ndihmën e e tij poetike, siç konsiderohet nga stud- poshtë tragjedinë e këtij qyteti simbol. profilin e një krijuesi të spikatur, i plotë në zërin e vet, pa bërë as përpjekjen më armiqëve të tyre të dikurshëm. juesit shqiptarë, Tropoja. Ky libër është “Çdo mëngjes para agimit/ nuk push- të vogël për t`i ngjarë dikujt, dhe kjo vetëplotësi e spikatur e bën atë të lex- Shpendi na i sjell të gjallë përmes në të vertetë një monografi në prozë dhe ojnë krismat e krimit/ bregut të Drinit ueshëm, të dallueshëm, dhe njëkohësisht një artist të spikatur me kultivimin e kujtimeve shumë përsonazhe të shquar poezi, për jetën e tij dhe të brezit të tij, dhe zallit të Kirit/ kërkon nëna trupin e ndjesive të rrjedhshme, aspak të ndrydhura, ashtu siçndjejmë ndjesinë e një të kësaj kohe si Tuk Jakoa, Zoji Themel- në të cilën është përfshirë një punë jo të birit. Në poezinë “arrestimi i parë”, po- qielli në një mengjes vere në bjeshkë. Librat e veta Marash Mëhilli i ka botuar ko, Shefqet Peci, Abaz Kupi, Mustafa sistematike mbi 60-vjecare. eti shkruan se si “Në qeli të errët më kanë vonë, po kjo e sjell ndërmend idenë se bluarjet e tij jetësore dhe artistike janë të Gjinishi, Patër Lekë Luli, Bedri Pejani, Në shumë prej poezive, autori ka ngujuar”, ndërsa në muret e birucave sheh hershme, duke përcjellëprofilin e një krijuesi të shqetësuar dhe regjistruesi prej Dr. Rexhep Mitroica, Muharrem Bajrak- shfrytëzuar teknikat popullore të të shk- të shkruar emrat e atyre që ishin pushkatu- artisti tëçasteve kohore pa qenë kronikan, po infiltrues i ngjarjeve të saj permes tari, Xhelal Prebezi, Pajazit Boletini, rurait, përkatësisht monorimën, si tek poe- ar si armiq të regjimit komunist. Një vend ndjenjës dhe një mendimi të qartë. Ajo që më bën përshtypje tek krijimtaria e tij Gjon Destinshta, Asallan Velaj, Xhavit zia “Për Shkodrën”, në të cilën poeti ngren të vecantë në tufën e poezivë të Shpendit është edhe ndikimi që vjen prej leximeve nga fusha të ndryshme të dijes, duke Nimani, Sadik Bekteshi, Imer Pula, Mal lart mitin e Shkodrës si: “Mbretneshë mbi zënë edhe lirikat siç është “flutura”, ku cituar me vend filozofë, poetë, dijetarë dhe njerëz të shquar, thëniet e të cilëve Sadiku, Mehmet Dermani, Delo Balili, mbretnesha/ trimneshë mbi trimnesha/ poetin e çon fantazia e tij tek e dashura, e ndërfuten mirë nësituata njerëzore dhe jepen si pikëmbështetje arsyetuese ose Ahmet Sata etj. Ashtu siç dihet shumë burrneshë mbi burrnesha/ asht nana shko- cila pasi ia njeh zërin del dhe e pret në ndjesore. Ai është shembulli sesi poeti, artisti, duhet ta marrë pahun e librave të prëj këtyre përsonazheve do të detyro- dranesha. “Në shumicën e poezive autori derë të oborrit, një varinat ky i njohur i lexuar dhe me të të mbuloje lëndën e vet pa e prekur atë përmes erudicioneve të heshin të merrnin rrugën e emigracionit përdor rima të pasura kryesisht ato të kryqë- poezisë lirike të veriut. Të kësaj natyre pafundme siç bën ndonjë krijues tjetër ku dijes i thotë krijimtari. Dija dhe kultu- për t’i shpetuar përndjekjeve të regjimit zuara a. b/a. b. “Vajtoj Shqipërinë/që vuan janë edhe poesitë “merak jam bërë” dhe ra duhet të qëndrojnë përherë në një raport të ekuilibruar me njëra tjetrën,e këtë komunist, pasi natyrisht emigracioni do nën këmbë/ qajë për shoqërinë / n’dorë “Këngë ledhatimi”. Në poezinë e fundit e dëshmon pena e sa e sa krijueseve të mëdhenj në letërsinë botërore, ku dija e të ishte shumë më i mirë për ta se sa bur- t’kujt e kam lënë “(Mergimtari). Në shumë shkruar në qytetin “Studenti, Tiranë, 1998 pasuron, fisnikëron poezinë, prozën, por nuk është gjithçka, nëse një artist nuk gu apo skuadra e pushkatimit. Nga ana prej poezive Shpendi përdorë rima të puthi- poeti thotë;” Simpatike, faqekuqe/ Dash- ka tharmin e krijuesit dhe fantazinë e plleshme. Marash Mëhilli është një krijues tjetër edhe emigracioni do të ishte një tura si tek poezia “Tiparet”, “këtu dielli irunë afroma sot/ Më dëgjo moj buzëbur- fisnik dhe me pretendime në krijimtarinë e vet, kërkues i fjalës, sidomos i jetë plot peripeci dhe vujate, pasi siç është diell/ këtu qielli është qiell/ këtu fer- buqe/ Pa të puth nuk duroj dot.” mençurisë popullore dhe filozofike, po njëkohësisht edhe një lexues i shokëve përshkruan Shpendi, shpirtin e emigrantit ri është ferr/ këtu terri është terr. Në ndonjë Shpendit më këtë rast do t’i shkonte dhe shprehës i mendimeve të sinqerta për çfarë lexon e çfarë duhet thënë siç nuk do ta ngrohte asgjë. rast autori përdor edhe rima të mbyllura për shtat një shprehje e thënë disa mijera ndodh midis krijuesve të vërtetë dhe jo letrarëvëtë cilët nuk e lexojnë shokun Ja si përshkruhet fati i emigrantit në ku vargu i parë rimon më të katertin. vjet më parë nga poeti antik Katuli i cili dhe pastaj ankohen pse nuk i lexon lexonjësi. Ai e përcjell debatin letrar nëpërmjet poezinë “Mergimtari”: “Kokën zarrë, Shpendi si në poezi ashtu edhe në shprehej se megjithëse kokën më mbu- leximeve dhe pëlqimeve personale, gjë që flet për një artist serioz që do artin, mendime plot, zemra e tëra në vaj”, prozën rrefimtare përdor një stil të tijin luan thinjat, nga zemra kam mbetur i ri. se nuk mund të ketë artist të vërtetë që të mos dojë artin e mirë të shokut. 20/ E Diel, nacional OPINION 14 prill 2013 Zgjedhjet e fundit në Maqedoni dhe reagimi qytetar

Nga SABRI MAXHUNI (NOVOSELLA)

iç shifet, dora konspirative serbo-greke ësh mbëtarisht nuk është punë e nasëve sjellin dëme për dy rd e tjetra jo, ky ndryshim mund të bëhet vetëm të shumë aktive edhe në Maqedoni. Edhe lehtë. Duke e ditë këtë realitet popujt dhe krijojnë mundësi me luftë. Duke i pas të gjitha këto parasysh, është Sgjatë fushatës parazgjedhore e edhe pas shqiptarët mendjendritur u an- për tu rritur apetitet, si të ser- dashur dhe duhet të veprohet sipas mendjen- zgjedhjeve, aktiviteti i kësaj dore është në aksion gazhuan të veprojnë konform bëve ashtu edhe të grekëve për driturëve që thonë se Maqedonia na duhet me sh- duke pasur si qëllim të vetëm nxitjen e konflikteve interesave të tyre, nën moton: ta zhbërë Maqedoninë, me qiptarë e jo siç u veprua deri tash me lloj-lloj pro- në mes të maqedonasëve dhe shqiptarëve, e mbi të Maqedonia na duhet me sh- shpresë të zgjërimit të territor- pagandash duke i mbushur kësisoji me shqiptarë gjitha, në nxitjen e konflikteve në mes të partive qiptarë. Nga ana tjetër, serbo- eve të tyre, edhepse e dijnë si të Maqedonisë kampet e azilantëve në të gjitha shqiptare, rrjedhimisht në mes vetë shqiptarëve. grekëve, Maqedonia iu duhet serbët, ashtu edhe grekët, se shtetet e Evropës demokratike e deri në Amerikë, Slloganet bombastike gjatë fjalimeve në mitingjet pa shqiptarë, bile edhe pa kufijt e njohur ndërkombtar- por edhe në Kanadë e Australi. parazgjedhore, poashtu edhe pas zgjedhjeve, dëg- maqedonas. Dhe për të krijuar isht, sidomos të njohura nga Këtë duhet ta kenë të qartë shqiptarët e Maqe- johen por edhe lexohen në tituj gazetash: Fituan destabilitet, nxitën konflikte në superfuqitë, nuk mund të donisë e mbi të gjitha vetë maqedonasit se duke e këta, humbën ata, me shprehje konfliktuoze, me të mes shqiptarëve dhe maqedo- ndryshojnë pa qenë të intere- goditur njëri – tjetrin e godasin vet shtetin e tyre – vetmin qëllim për të krijuar konflikte dhe për të nasëve duke shpresuar se kon- suara të dy superfuqitë krye- Maqedoninë. E duke e goditur Maqedoninë, përfi- nxitur tensione ndërnacionale. flikti në mes shqiptarëve dhe sore botërore. Po të jenë da- tojnë Serbia dhe Greqia. As Bullgaria nuk mund të Dora konspirative edhe në meset maqedonase maqedonasëve do ta sillte një gjendje të tillë që kord që të dy këto superfuqi, një marrëveshje e dalë fituese edhepse mund të ketë konflikte, por në edhe në meset shqiptare vepron me sukses shumë të thuhet se kur dy kacafyten, i treti fiton. tillë mund të arrihet edhe pa luftë, por në kthesa të asnjë rrethanë nuk mund të ketë ndryshim kufijsh, madhë. Në këto zgjedhje u panë shumë veprimtarë Konfliktet në mes shqiptarëve dhe maqedo- forta historike. E nëse njëra superfuqi është dako- pasiqë ata që e kanë krijuar shtetin maqedon nuk që u treguan shumë aktiv në meset e maqedonasëve, kanë si të lejojnë shpërthimin e luftërave të reja. të cilët faktikisht nuk e njohin pavarësinë e Maqedo- Ngado që të sillesh, stabiliteti i Maqedonisë u nisë por Maqedoninë e konsiderojnë si pjesë të pan- konvenon, në radhë të parë, banorëve të Maqedo- darë të Serbisë. Poashtu edhe veprimtarë që sjellin nisë, si shqiptarëve poashtu edhe maqedonasëve. pengesa kundër shtetit të pavarur duke manipuluar Slloganet: Këte e humbën shqiptarët e këtë e fitu- me vetë emrin Maqedoni. Ata pretendojnë që Maqe- an maqedonasit, apo këtë e fituan shqiptarët e e donia t’i aneksohet Greqisë. Kjo dorë konspirative humbën maqedonasit, janë sllogane të konspira- vepron edhe në meset shqiptare, duke nxitur konf- cionit serbo-grek që i çonë drejt konfliktit, si sh- likte mes qytetarëve shqiptarë dhe qytetarëve maqe- qiptarët ashtu edhe maqedonasit, kurse konflikti donas me të vetmin qëllim, që t’ua pamundësojnë maqedono-shqiptar, iu konvenon, siç thamë, vetëm jetën në territoret e veta në Maqedoni. shovenistëve serbë dhe shovenistëve grekë. Sollën edhe komandantë nga “Revulucioni Për të mos iu lënë hapsirë spekulimeve të til- demokratik i vonuar” i vitit 1997 që u prinin fa- la, duhet pajtuar me faktin se në Maqedoni fituan langave e që komandoheshin nga shteti grek nga ato parti që i fituan votat e qytetarëve dhe me sig- ish ministri Kiqo Mustaqi. uri se këto zgjedhje duhet të jenë fitore edhe e Krijimi i shtetit të Maqedonisë dhe njohja e këtij maqedonasëve por edhe e shqiptarëve, pasiqë nuk shteti nga shtetet demokratike evropiane dhe ven- ka se si të humbë njëra palë e të fitojë pala tjetër. det tjera, e mbi të gjitha nga Amerika, ishte fakt i Fitorja mundet të jetë, vetëm e dyanshme. kryer. Lëvizja e kufijve të një shteti të njohur ndërko- Kurrsesi e njëanshme. Fjala e Artistit si fjala e zotit

Nga LEONARDO VOCI

uk dua të ndalem në kuptimin e zbërthimin shpirtërisht. Bukuria e fjalës së Adriatikut, ashtë si shiu i e të bukur e me kuptim… Kur Atë e kap melanko- se ç’farë ështe fjala, apo një tog fjalësh, as thënë e të shkruar të Artistit, rrëmbyer e breshëri që bie prej lia, e mbytet në dëshpërim, fjala-Artistin e zhyt në Nnë deshifrimin morfologjik e gjuhësor, as qëndron në talentin e thjeshtës- qiellit, ashtë si plumbi i shpe- hutim, ai përhumbet në mjegull, humb toruan bile ne Bibël që thotë - se e para se ishte fjala. Jo, Jo, inë, qëndron në shpirtin e jtë që del nga gryka e ftohtë e dhe vetë qëllimin. Kur fjala e Artistit, përdoret me asnjëra e as tjetra. Ajo që më intereson më shumë pastër të Artistit, të shprehur në armës. Fjala, të godet gjith- vra shpirtra, ndërgjegje, e ndjenja, kur përdoret është, se kush e thotë fjalën, çfare peshe dhe çfarë vepra të dashura për publikun. ashtu si shigjeta vdekjepru- me vra zemra të paditura, të pafajshme, të pam- influence ka fjala, kur dhe ku thuhet fjala, mënyra Keqpërdorimi i fjalës së Artis- rese e Hermesit në thëmbrën brojtura, kjo fjalë s’ka ma kuptim, ajo kthehet në si shprehet fjala, dhe e fundit - çfare fjalësh thotë tit, është dashakeqësia e të e zbuluar te Akilit. Fjala, të këtë rast, në mallkim për Artistin, ashtë me hile e artisti. Më intereson artikulimi i fjalës, fjala e thënë tjerëvë, per ekzekutimin e ar- pushton, të shkatërron, të el- pabesi, ashtë meskinitet e poshtërsi, në nivele të si perdoret, kur e nxjerr fjalën ku don me dalë me tistit, që historia i nxjerr në eminon, të ekzekuton…. të ulta, dashakeqëse, të paskrupullta, ashtë herezi. ato fjalë, më intereson gjuha që përdoret, është e shesh herët a vonë. Madhësh- zhdukë nga faqja e dheut, të Kur fjala përdoret prej Artistit, si dritë, iluminin, hapur, apo e maskuar, më intereson fjala artistike tia e fjalës së Artistit, qëndron dërgon fjalën e tmershme, të si këshillë, si mundësi, si shpresë, kur përdoret e thënë dhe ajo e shkruar. Ndryshimi i fjalës, i në forcën e shprehjes , të plo- djeg e të përvëlon si rrezja e me ëmbëlsi, me bukuri - ashtë prekëse, ndjellëse, fjalëve të artistit ndryshojnë shumë nga fjalët e tesimit të ndjenjës, të pushtim- diellit. Fjala të përshkon tej ledhatuese, ftuese, joshëse. Kur fjala e Artistit thëna të njerëzve të profesioneve të tjera, që u it të shpirtit e të mëndjes, të auditorit të gjërë të pertej. Fjala e Artistit i ngjan fjalës së Zotit të përdoret me dashamirësi, me hirësi, me pastërti - ngjajnë aq shumë fjalëve shumatore të njerëzve hapur gjithëkohor, e shprehur në kryevepra, që i dërguar e të mbështjellur me erë, me gjak, me ashtë dobiprurëse largpamëse, argëtuese, dëfryese, që thonë fjalë pa fund, por që s’thonë asnjë fjalë. flasin njerëzimit. Frika e fjalës, e frika nga fjala, tmerr, me terr, me furi, me mirësi, me dashuri, me pikëtakuese, alternative, positive, themi ashtë Fjala që s’është as e para e as e fundit, është në fjala e frikshme, fjala e rrezikshme, fjala ne gojën e urtësi me bukuri, me ndjenjë, me pendë, me ngjyrë, kultivuar me art mjeshtëri. Fjala e Artistit, ashtë shumë forma është e gjatë apo e shkurtër, është më Artistit është fjala në dorën e Zeusit që djeg në fer- me nota, me art, te larë me ar të bardhë si dhuratë një rrufe goditëse mbi shoqëritë obskurantiste, e egër, më e ashpër apo më e butë, është më e mirë rin e turpit, e ndjek në rrathët dantesk, ekzekutorët për Ty, për Ju për të gjithë njerëzimin.Ashtë fat i ashtë nje heshtë që depërton ne trurin tinzar e apo më e dlirë, më e latuar, apo më falsifikuar, ësh- e fjalëve, dhe trëmb deri në vdekje, të paaftët, të madh kush arrin me e marrë, me e lexuar, me e dinak, të poshtër, djallëzor, kriminel e barbar, të të më e shprehur drejtpërdrejt apo më e lakuar. pazotët, diktatorët. Fjala e Artistit në publik, fjala e përthithë, me e ba të tijën, personale, intime, diktatorëve gjithëkohorë. Fjala e Artistit, ashtë Kemi fjalë të shpresës, të besës, fjalë të Hyut apo publikuar, ashtë fjala e dhënë ndaj publikut, ashtë sekrete, të fshehtë, me e ba pasuri, të bukur e të kënaqësia ma e madhe e shpirtit njerëzor, ashtë e gjeniut, kemi fjalën e burrit, kemi fjalë të pathëna, fjala e mirëstudiuar, e lëshuar per gjykim, me para- shenjtë. Artisti i armatosur me këto fjalë të kul- defrim i mbushur me aromë shprese, me dije, art dhe fjalë të munguara. Fjala pra, kjo magji e shpre- mendim, ashtë fjala që ikën e merr dhenë. E kur lueme, është Zoti pushtues mbi mëndjet e shpir- e kulture. Fjala e Artistit, kur përhapet, futet me hjes së mendjes, gjurma e gjuhës, e ndërgjegjes, fjala ka peshë bahet ma e randë, zë vend në mendje trat njerëzore, mbi ndërgjegjet e dëshirueme per qetësi në mëndjet e popujve, që i pranojnë ato, që fjala e artikuluar, e mbetur ne letër apo në kujtesë, e në shpirt, kush s’mund ta ndalojë, ajo fluturon… këto fjalë, mbi njerëzit e uritun për dije dhe urtësi, i dëgjojnë ato, që i adhurojnë ato. Janë pra ata- fjala e zhdukur apo e lënë në harresë, fjala e dalun Fjala e Artistit, kur buron nga shpirti i butë, i dlirë, për Art e Kulturë. Fjala e Artistit, ështe vetëm per Artistët, me këtë mision… Hyjnor. Zoti dërgoi prej goje, fjala e marrun peng, fjala e burgosun e i pastër, i kulluar, i qetë, ikën vetë, t’prek lehtë në Ju, pasuria e pamatë, e pakufi, e pakushtëzuar që fjalën. Njerëzimi lindi Artistin nga gjiri i tij dhe e vrame, e preme, e tretun, fjala e hupur krejt ,fjala e mendime e në ndjenjë, të ledhaton të dehë bash- me vdekjen e Artistit i lihet si thesar, te tjerëve për mikloi. Mbrekullia ndodhi, kur Artisti arriti i foli keputun ne mes- ashtë gjaja ma e rëndishme e ko- këënderron drejt qiellit, të lartëson bashkë me retë tu trashëguar. Fjala e Artistit është e mbetet, ar- Njerëzimit. Zoti vendosi Artistin në mes Tij e Njer- munikimit mes njerëzve. Fjala e Lirë, fjala e vërtetë, e behet njesh me te… ashtë fjala që rrjedh si gjaku, tikulimi ma i lartë mbi tokë e në qiell, kudo e kur- zimit për të krijuar, për të shprehur, për të thënë e zani i veçuem që ne shpesh duam ta dëgjojmë, në dejet e plotësimit të dëshirave te pa plotesueme. do. Por jo kushdo e zotëron këtë fat e art, këtë shkruar magjinë. Zoti bekoi Artistin me fytyrë ashtë “Fjala e Artistit.” Ajo ashtë ma e besueshme, Kur fjala buron prej shpirtit të zhuritur, i ngjan llavës magji e talent, këtë fakt e dhunti. Jo çdo Artist njeriu. Artisti dhe fjala e tij është shprehja më e ma e lehtë për tu kuptuar, ma e lehtë për t’u asimi- së vullkanit, shpesh ajo fryn si murlani, ulërin prej arrin ta shprehë fjalën e tij, ashtu siç ai dëshiron, lartë e shpirtit krijues njerëzor, “Genius.” luar krejtësisht, ashtë ma e ambël për tu shijuar tërbimit si vala e detit në shkëmbinjtë e Jonit, e te të plotë e të arrirrë, deri në perfeksion, të thjeshtë Sheraton Tirana, 2013 21/ E Diel, 14 prill 2013 KRITIKË nacional Karakteristika që shmangin pushtetin tradicional të të rrëfyerit Nga MARK SIMONI Percepsionet si mjet estetik uke lexuar poezitë e Viktor Gjikolës kup tova se fizionomia poetike e tij është krejt Dndryshe nga të tjerët, me një profil të dal- lueshëm. Dhe këtë e realizon duke ardhur nga një vend ku e folurave në mënyrë të figurshme, stili i të dhe poezitë e Viktor Gjikolës rrëfyerit janë shumë të realizuar. Jeta letrare e këtij poeti është e rrethuar nga kjo traditë e pushtetshme, Poezia e Viktor Gjikolës ngre lart me të gjitha mënyrat e mundshme atë që quhet në mistikë “Tempulli i që sa ç’bën mirë në disa raste, bën po kaq dëm kur e tërheq poetin në robrinë e klisheve që kjo traditë njerëzve”. Librat e këtij poeti duken si manifeste, manuale, testamente, kodikë të dhimbjeve e të dashurive ka. Viktor Gjikola ndjehet që ka respektin e mjaf- njerëzore, të ndjenjave të brishta për të tjerët, vëzhgues i vëmendshëm i ekzistencializmit të të tjerëve tueshëm ndaj kësaj tradita, por është krejt tjetër. Këtë traditë nuk e ka materie personale dhe ndikuese imente stilesh e vargjesh. Dhe kjo e ka bërë kaq të është e kontraktuar nga frika e gjykimit, rregullave, në ndërgjegjen e tij në procesin krijues, por vetëm pëlqyer poezinë e tij. kritikës. E kam parë me këtë sy poezinë e Viktor kulturë dhe pjesë të krenarisë kolektive. Ky poet është i zhdërvjelltë, vendos mardhënie Gjikollës, dhe e ndjejë lirshmërinë e tij për ta shk- Ka karakteristika që lidhen dhe s’mund t’i të qarta kuptimshmërie me lexuesin. Gjikola e ka ruar motivin e vet i pa sunduar nga autoçensura, aq shmangen këtij pushteti tradicional. Për shembull shumë të qartë se poezia e ndërlikuar bie në grack- më pak nga frika e gjykimit të lexuesit. Ka një shpër- tek vendet alpine të gjithë kanë të njëjtin afeksion ën e manierave dhe kjo lloj poezie i rri lexuesit fillje estetike, elegancë dhe rrebelim njëkohësisht, ndaj natyrës dhe realiteteve të saj. Robert Bly, larg, ia bën mardhënien të errtë dhe të ftohë. trajtime eksperimentale e herë herë të rrezikshme. autori i librit “Heshtje në fushat me borë” thotë Megjithëse ka një leksik për tu admiruar, ( që ky Gjikola ka një koncept të veçantë edhe mbi ro- se: Qëndrimi ndaj natyrës, është karakteristikë e leksik nganjëherë për poetët përbën rrezikun e lin e egos në poezi. (Më falni për shpjegimin, por poezisë skandinave”. Dhe këtë ai tenton ta mbësh- madh të poezive të ngjeshura gjuhësisht), poezia në këtë rast “ego” është përdorur për “unë”), pra tesë në këndvështrimet e të gjithë poetëve të e tij është gati transparente, eterike, elegante dhe për funksionin e unit në krijimtarinë e tij. Uni i tij atjeshëm. Madje shkon deri dhe tek rrafshi i gju- e zhdërvjelltë, dhe jo e ndërlikuar dhe me ngarke- poetik herë është në trajtën tradicionale, (kur ai hës tradicionale (si një pasuri e skandinavëve për sa të tepërta. Imazhet se Gjikolës janë të çartë e të rrëfen subjekte që kanë të bëjnë me ndodhi e ndjesi të shkruar për natyrën). Duke kaluar nëpër poez- komunikueshëm me lexuesin Tomas Transtromër, personale), e herë të tjera shëtit, lëviz, duke i dhënë itë e Viktor Gjikolës ndjehet natyra e vendosur në (Nobelist, autor i “Qielli i lënë përgjysëm”), thotë: një gjeografi më të madhe këndvështrimeve. Dhe përmasa të tjera nga shumë poetë që kanë shkruar “Shkrimtari, çoftë dhe më i vetmuari, e ka një lex- kjo rrjedh nga ajo që njihet si term “Shkolla perso- me të ose përnjëherë me të. “Natyra është një vend ues në mendje. Këtu është “Audienca e paduk- nale e ndjesive të shkruara”, që e thotë Tomas Eli- plot gjendje shpirtërore” -thotë Rilke, dhe insis- lidh atë me tokën, por jo më shumë se mbi majat e shme”, koncept që e kanë psikologët, për të cilën oti në esenë për Dante Aligerin. Janë ndjesitë, sen- ton se natyra nuk është gjë tjetër veçse një per- gishtërinjve..... Poezia vazhdon të ekzistojë po aq e poeti mund të mos jetë shumë i ndërgjegjshëm, timenti, kujtimet, afeksioni, që i japin këtë tendencë cepsion i brendshëm. Poeti ynë më bën, me lëndën lidhur me fatin e njeriut si gjithmonë, ajo e ndihmon por ama është diku në mendjen e vet.” poetit Viktor Gjikola. Poetët shpesh kaplohen nga e tij letrare, ta ndjejë natyrën si një materie që sil- atë, ai e përdor atë me dobi, ajo vazhdon gjithmonë Dhe është e vërtetë. Kjo audiencë ekziston. Dhe pavetëdija, ku ato nuk vendosin të shkruajn, por let rreth meje, fërgëllon, pështjellohet, harlise, ta ruajë atë nga realiteti, ashtu siç është ai. (Pierre kjo nuk është thjeshtë në kuadrin e konstatimit, por ngjarjet dhe motivet poetike thjeshtë ndodhin bren- zhurmon, dhe jo si një estetikë e vënë atje larg, Reverdy- “Funksioni Poetik”). për ta parë mundësinë dhe shkallën e influencës së da tyre, në koshiencë e sentiment. Pavarësisht rre- kundruall, si një sajdi sa vetëm për t’u parë. Kjo e Këtë lloj instikti e ka shumë të zhvilluar poeti saj tek poetët e ndryshëm. Shumë poetë e kanë lex- thanës që mund t’i ndodhë kujtdo, por një produkt bën ekzistenciale poezinë e Viktor Gjikolës, i jep Viktor Gjikola. Këtu kemi të bëjmë tashmë me uesin makth të përhershëm, dhe ndjehet se poezia e i till poetik dhe estetik përftohet vetëm tek njerëz kuptim bazik asaj, vërtetësinë e dimensioneve re- frymën me të cilën lind njeriu, me stofin e mision- këtyre poetëve vihet në dispozicion të shijeve kole- që e kanë të profeksionuar shqisën e krijimit. ale. Pa u humbur e hutuar pas figurave të shumta. it përse ky njeri ka ardhur të banojë tokën. E nëse ktive, konformohet sipas auditorit. Poetë të tjerë Poezia e Viktor Gjikolës ngre lart me të gjitha Më kujtohet Reverdy tek “Funksioni poetik” që instikti zhvillohet në fushë biologjike, kultura dhe bëjnë ç’është e mundur për t’i shpëtuar kësaj influ- mënyrat e mundshme atë që quhet në mistikë thotë: “Poezia është në zanafillën e njeriut. Ajo i ka talenti janë atribute të epërme që i ka në dorë vetë ence, dhe për ta konsideruar lexuesin thjeshtë me “Tempulli i njerëzve”. Librat e këtij poeti duken rrënjët e saj në fatin e tij. Mirëpo dhe fati shpërthen njeriu. Shumë poetë lindin me të tilla atribute, statusin e lexuesit, pa e mikluar atë. Madje ka dhe si manifeste, manuale, testamente, kodikë të dhim- nga instikti dhe i gjithë zhvillimi i specieve fillon nga por nuk tentojnë aspak të shkojnë përpara, të kul- prej atyre krijuesve (që dikur është përdorur termi bjeve e të dashurive njerëzore, të ndjenjave të andej. Kështu zogu fluturon e zvarritet gjarpri. Poe- tivohen. Ata mbesin në stadin e të vetëkënaqurve. “Shkrimtarët e sirtarëve”), që kanë shkruar vetëm brishta për të tjerët, vëzhgues i vëmendshëm i ekz- zia është një instinkt i njeriut që gjendet pikërisht Duke kaluar nga njëri libër tek tjetri, ndjeva se për vete, krijuesi dhe lexuesi ka qënë një i vetëm. istencializmit të të tjerëve. Dhe ky percepsion është midis zvarritjes e fluturimit. Ky instinkt është instikti Viktor Gjikola është në dinamikën e përsosjes si Nëse e ke këtë marzh të shkruari, ku mos ta ndjeshë një dimension i rëndësishëm i Viktor Gjikolës, çka i krijimit, për tu ngritur përmbi gjendjen e tij që e poet, në kërkim formash e trajtash të reja, eksper- aspak lexuesin si shijues dhe vëzhgues, poezia nuk e bën letërsinë e tij shumë interesante.

Kujtimet e femijërisë se Mitrovicës, duhet të përfshihen në antologjinë e letersisë shqipe Kujtimet e Rexhep Mitrovicës, stili i një shkrimtari të panjohur Nga NEXHMEDIN SPAHIU mjeshtër narracioni. Madje, në këtë pikë ai është i pakrahasueshëm me shkrimtarët shqiptarë të tra- ujtimet e papërfunduara të Rexhep Mitro ditës. Kur lexon kujtimet e femijërisë së Rexhep vicës (1888-1967) janë botuar për herë të Mitrovicës, e kupton se çfarë gabimi fatal është Kparë në kuadër të një monografie të bërë që ky autor nuk është i përfshirë në An- bollshme për Rexhep Mitrovicën, me autor Fazli tologjinë e Letersisë shqipe, si njëri ndër sh- Hajrizin. Duke pasur parasysh se librat volumi- krimtarët më të mirë. Do t’ishte një gabim tjetër nozë i lexon vetëm një pjesë e vogël e studiusve e fatal nëse ky libër me kujtimet e fëmijërisë së jo edhe publiku i gjëre, ia vlen që kujtimet e pa- Rexhep Mitrovicës, nuk do të bëhet lektyrë sh- përfunduara të Rexhep Mitrovicës, të botohen si kollore për klasat e 7-ta apo 8-ta.Derisa unë po i një libër i veçantë.Kjo nga arsyeja se në letërsinë shprehja idenë që kujtimet e fëmijërisë së Rex- shqipe kemi shumë pak libra nga tradita me kuj- hep Mitrovicës, të botohen si një libër i veçantë, time nga fëmijëria. Së fundit u botuan kujtimet e miku im, studiusi Bejtullah Destani, më njohtoi Eqrem bej Vlorës, që përfshijnë edhe kujtime nga se ka gjetur në arkivin e Londrës një pjesë të fëmijeria e tij në Vlorë, por kujtimet e Rexhep letërkëmbimit të Rexhep Mitrovicës, të papërf- Mitrovicës janë i vetmi përshkrim i fundshekullit shirë në monografinë voluminoze të Fazli Hajriz- XIX-të dhe fillimshekullit XX, i 4 qyteteve të it. Në këto letra ndriçohen fakte të rëndësishme Ballkanit (Mitrovicës ku ai u lind, Pejës ku i kish- për historinë shqiptare dhe atë të Kosovës të shek- te dajët, dhe Shkupit e Selanikut ku ai u shkollua), ullit XX.Do t’ishte mirë po ashtu që këto zbu- dhe kjo jo nga ndonjë autor i zakonshëm po nga lime të Bejtullah Destanit, pra faksimilet orgji- ish-kryeministri i Shqipërisë (1943-1944).Rexhep nale të këtyre letrave, të publikohen si një libër Mitrovica u lind në Mitrovicë, më 1888 dhe vdiq po ashtu i veçantë me titull letërkëmbimi i Rex- në Stamboll më 1967. Ai ishte pjesëmarrës në Shtëpia ku ka lindur Rexhep Mitrovica e cila, pas Luftës së Dytë Botërore, shërbeu si shkollë hep Mitrovicës.Është bërë traditë tani që shtëpitë Kuvendin e Vlorës, më 28 Nëntor 1912, nënshk- deri viteve të 60-ta. Djathtas shihet rrokaqielli, ku sot ndodhen studiot e RTV Mitrovica botuese të konkurojnë pranë Ministrisë së Kul- roi aktin e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, turës për financim të botimit të librave me inter- deputet i Pejës dhe Gjakovës në Parlamentin e nistër i Shqipërisë (1943/44). Botimi i kujtimeve anët do të mund t’i konstruktonin. es publik, por Ministria e Kulturës dhe ajo e Ar- Shqipërisë, ministër i Arsimit i Shqipërisë (1922- të tij si një libër i veçantë, do t’ishte me interes për 2. Interesi letrar. Letërsisë shqipe i ka mun- simit do të duhej të krijonin edhe mekanizmin 1924), reformator i arsimit kombëtar, kryetar i shumë aspekte. guar plotësisht ky zhanër. Kujtimet e fëmijërisë tjetër: të shpallnin tenderë për botimin e librave organizatës “Lidhja Popullore Shqiptare” me seli 1. Interesi historik, sepse na furnizon me shumë së Rexhep Mitrovicës, mund të lexohen me të caktuar për të cilët ka interes publik. Një in- në Mitrovicë, kryetar i Komitetit Qendror të detaje të asaj kohe të përshkruara me hollësi, të shumë kënaqësi nga të rriturit e sidomos nga fëm- teres i tillë publik ekziston edhe për botimin 2 Lidhjes së Dytë të Prizrenit (1943) dhe kryemi- cilat pa një dokument të tillë vështirë se histori- ijët. Rexhep Mitrovica ka stil të lehtë dhe është librave që përmenda në këtë shkrim. 22/ E Diel, nacional INFO 14 prill 2013

Adem Demaçi, në Tiranë Ismail Kadare me veprën e plotë letrare I ndodhur në Tiranë si autor i veprës letrare në dhjetë vëllime botuar e plotë në vitin 2012, Adem Demaçi foli për një letërsi konkuron për çmimin e politike në rrethanat e qëndresës së Kosovës ndaj spastrimit etnik përgjatë shekullit të njëzetë. Botimi i Lidhjes së Sh- krimtarëve të Kosovës të cilën Demaçi e kryeson, përmban Komedia e zezë veprat e dy fazave krijuese të viteve para dhe pas burgut poli- “Tri mendje parë në zhanrin fiction 2013 tik 28-vjeçar në ish Jugosllavi, respektivisht në vitet 1953- 1958 dhe prej vitit 1994 kur boton romanin “Libër për vetë- në ankand” mohimin” deri më sot, duke lëvruar edhe poezinë e dramën, Sapo vë këmbën në Teatrin Fituesit të këtij kompeticioni i takojnë 20.000 dollarë pa përmendur publicistikën orale, intervistat e panumërta në e Metropolit te duket vetja si shërbim të çështjes kombëtare të Kosovës. Ne prezentim mori ne psikiatri…. Komedia e he Guardian anoncon pjese edhe ministri i Kultures, shkrimtari disident Visar Zhiti zeze “Tri mendje në ankand listen me 6 shkrimtaret I cili vleresoi shume vepren dhe jeten e Deamcit. “sjell problemet mendore ne Tnga letersia boterore, te skene te trajtuara ne aspekt cilet kandidojne per cmimin e Nderohet modelja mitike njerëzor.... Mesazhi qe per- pare ne zhanrin fiction per cohet permes person- vitin 2013. Një nga emrat e e Universitetit të Arteve azheve, mesuesit te Fizikes, listuar është dhe shkrimtari sh- aktorit, popullit, infermieres qiptar Ismail Kadare - nje Majlinda Hadri prej 40 vjetësh ka pozuar nudo në Univer- dhe drejtuesite te shoqates çmim i pavarur qe i akordohet sitetin e Arteve. Shume vite e ka mbajtur të fshehtë punën qe është i qarte... Kjo bote ka shkrimtareve me fame boter- ajo bente deri sa guxoi te rrefehej per here te per “ABC News” nevoje për shume dashuri. ore cdo vit. Shkrimtari sh- nje muaj me pare. Ajo ka frymëzuar breza të tërë piktorësh e Shfaqja “Tri mendje në an- qiptar Ismail Kadare eshte nje skulptorësh duke u bërë me trupin e saj modeli i studentëve kand” vazhdon te shfaqet ne nga emrat e listuar si kandidat të artit figurative. Ideatori kësaj ekspozite pedagogu Arben skenën Shekspir te teatrit te potencial per tu kurorezuar Bajo. “Maja” siç i flasin studentët dhe pedagogët, thotë se Metropolit çdo fundjave. me cmimin e pavarur ne zhan- nuk do të heqë dorë nga kjo punë pavarësisht shpërblimit të rin fiction te letersise boterore pamjaftueshëm financiar. Në ekspoziten “Maya forever” pre- “Akraballëk” per vitin 2013. Libri me te cil- zantohen punime nder vite ne piktur dhe skulpture qe kur in Kadareja rreshtohet mes 6- modelja ishte 16 vjec dhe deri në ditë e sotme. e shkruar nga shes konkurruese ne kete liste Kristo Floqi eshte “Rrenja e qytetit te gu- Gjirokastër, “Babai” i Ruzhdi Pulahës rit” ose The Fall of the Stone Komediografi Kristo Floqi City,e perkthyer nga shqipja zgjon skenën e teatrit “Zijni Sako” shkroi në vitet 20 pjesën nga John Hodgson. “Akraballëk” ku kritikon Libri i Kadarese, pershkru- “Babai” drama e Ruzhdi Pulahes zgjon skenen e teatrit “Zihni mënyrën orientale të nder- an situaten e vitit 43, kapitulli- Sako” në Gjirokaster. E para shfaqje pas dy vjetesh heshtje, eve e tarafeve. Shkëlzen mi i Gjermanise dhe terheqja e perlot spektatorin gjirokastrit. Drama e nje babai. Familja e tij Berisha dhe Sonila Kapi- trupave nga territoret sh- ne dore te trafikanteve, shfrytezimi i vajzave, ndertuan nje co- dani kanë rishkruar me sh- qiptare, si dhe pike ndalesa e pez realiteti shqiptar. Nën regjinë e Vasil Cuklles, aktori Viktor kollarët romë një version tyre e pare ne gur te Gjirokas- Caro i dha profilit te “Babait” të Pulahës, elemente natyrshme- modern për skenë që tres. Shqiperise i bashkohen ne rie te nje prindi fatkeq. Kurse regjisori Cuklla tha se apeli i përkon me aktualitetin sh- kësaj drame shkon për ndërgjegjien kolektive dhe drejtësinë. gare Afrika e Jugut me drama- qiptar në këtë vit fushate. Drama që do të vazhdojë të shfaqet ka ardhur nën interpretimin turgun Chris Barnard me Komediografi Kristo Floqi në role të tjera të aktorëve të njohur të trupës profesioniste si “Bundu”, Argjentina me An- me “Akraballëk” e shkruar Klement Konomi, Irena Pilo, Liljana Ristani dhe Andon Pilo. në vitet njëzet riviziton aktu- drés Neuman dhe vepra epike alitetin në këtë vit fushate “Traveller of the Century”, Novelisti i njohur turk, Elif gjuhe nga gjithe anet e globit. me sloganin: jemi tanët nga perfaqesuesi i Kroacise Daša Shafak i cili eshte edhe pjese e Për fituesit e ketij çmimi, të Banda muzikore “Vatra” të katra anët. Shkëlzen Ber- Drendiæ me vepren TRIESTE jurise se ketij viti, ka thene se 6 cilet do te shpallen me 20 Maj, dhe themeluesit Thoma Nasi isha nga Gjilani dhe Sonila si dhe “Golden age of Guten- titujt e librave pretendent per nje nga autoret dhe perkthyesit, Kapidani pedagoge e fjalës berg” nga novelisti spanjoll kete cmim reflektojne nje di- do te perfitojne nga 10.000 mij Thoma Nasi emigrant në Amerikë mblodhi 35 instrumentistë artistike në Universitetin e Enrique Vila-Matas versitet stilesh, zhanresh dhe paund per secilin prej tyre. dhe krijoi më 1917 Bandën Muzikore shqiptaro-amerikane Arteve i kanë integruar tek- “Vatra”. U blenë veglat më të mira siç kishin blerë baballarët stit të Floqit mendimet dhe e tyre armët më të mira. Një shekull më vonë, bandës dhe shprehjet që kanë sjellë në themeluesit të saj i njihet kontributi në Luftën e Vlorës dhe tre muaj punë sipas me- në edukimin muzikor në vitet 20. Paraardhësit e muzikantëve todës së teatrit edukativ disa Takim i Këshillit të Ministrave frymorë që shërbejnë sot në ceremonialin e shtetit, paradat shkollarë romë nga Tirana. ushtarake dhe festat kombëtare, ishin ca emigrantë që gjash- të ditë të javës punonin fabrikave dhe fermave bujësore ameri- 20-vjetori të Kulturës Europiane kane, dhe të dielave stërviteshin në instrumente. Këndonin Himnin Kombëtar dhe Marsejezën. i krijimit të Shqipëria u përfaqësua nga delegacioni i kryesuar nga zv/ministrja Turku Shtëpisë Premiera në teatrin Bylis, Leka Bungo Botuese TOENA dhe Pëllumb Kulla korrin sukses Me rastin e 20-vjetorit të kr- Realizohet nje premiere e suksesshme në teatrin bylis, me titull ijimit të Shtëpisë Botuese “Shshshtt ule zërin”, si një bashkëpunim i shkëlqyer mes au- TOENA juftojmë në pritjen – torëve të medhenj Kulla, Bungo. Ne shfaqje realizohet historia koktej të organizuar për autorët, bashkëpunë- personale e një diplomati që nuk di të luajë ndyrë dhe në fund torët, miqtë dhe të ftuarit, humb betejën me zëvendësin e tij ka prekur publikun. Mesazhi ditën e enjte, datë 18 prill, i veprës i “bërtet” të gjithëve se ndershmëria nuk është de- ora 18.30 Muzeu Historik mode. Vepra ishte bashkëpunimi i parë mes atyre që dikur ish- Kombëtar. Nëkëtëkuadër in shokë klase, Pëllumb Kulla dhe Leka Bungo. INSTITUTI I LIBRIT DHE I PROMOCIONIT TOENA or- Shoqata kultorore Laberia ganizon Sallonin e Librit Toena 17-21 prill ku do të takim me akademikun Qosja ekspozohen të gjithë titujt që Toena ka botuar ndër vite Takimi vjetor i Këshillit të Ministrave të Kul- dhe memorje përgjatë shekullit të 19’të si dhe bren- SHOQATA KULTURORE ATDHETARE “LABËRIA” njof- dhe kumund të bëni tuajin turës të vendeve të Europës Juglindore u mbajt në da kuadrit të nismës së Zyrës së UNESCO-s në ton se do te organizojë një takimin me akademikun Rexhep Qosja. librin që dëshironi me au- Brdo të Sllovenisë. Në këtë takim ministria e kul- Venecia: “Kultura: një urë drejt zhvillimit”. Kjo Kryetar Nderi i Shoqatës Kulturore Atdhetare “Labëria.” Taki- mi do të bëhet ditën e premte, datë 19 prill, ora 10.30 në Univer- tografin e autorit tuaj të tures shqiptare u përfaqësua me një delegacion të ekspozitë lëvizëse, për të cilën është botuar dhe sitetin e Arteve, salla Black Box. Në program janë parashikuar preferuar. Gjatë këtyre kryesuar nga zevendes ministria Suzana Turku. Ky një katalog shoqërues, do të lëvizë në të gjithë ven- bashkëbisedim me Akademikun Rexhep Qosja, akordimi i titul- ditëve, nga ora 09.00 - 21.00 event u shoqerua edhe me celjen e nje ekspozite det e Ballkanit. Muzeu ynë Historik Kombëtar, lit “Nderi i Qarkut të Gjirokastrës” nga Këshilli i Qarkut si dhe do të mund të kontaktoni “Duke imagjinuar Ballkanin. Kjo ekspozitë është përfaqësohej në ceremoninë e hapjes së ekspozitës koncert me këngë polifonike. Të ftuar grupet polifonike të Dukatit, kohë pas kohe me autorë konceptuar me imazhe që përfaqësojne identitete me kuratorin e saj Z. Sali Kadria. apo përkthyes te mirenjohur. Tepelenës, Delvinës, Himarës, “Antea” (Nazif Çela), etj. 23/ E Diel, 14 prill 2013 INFO nacional

"Një kullë Intervenime në 50 monumente në Krasniqe", Bashkia Tiranë të trashëgimisë kulturore Tropojë Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit dhe organizata suedeze Cul- nga 1904-shi tural Heritage Without Borders (Trashëgimia Kulturore Pa Kufij) kanë konkurs mes shkollave nënshkruar nje Memorandum Mirëkuptimi për intervenime emergjente "Një kullë në Krasniqe". në 50 monumente të trashëgimisë kulturore në Kosovë, për vitin Kështu titullohet kjo skicë e 2013 dhe vitin 2014. Me anë të këtij memorandumi, MKRS për këto vitit 1904, një shekullore, dy vjet do të ndajë 300 mijë euro për intervenime emergjente, nga realizuar nga Karl Stein- të mesme në Art dhe Sport 150 mijë euro për secilin vit, ndërkaq CHWB-ja do të ndajë 200 mijë metz, një inxhinier austro- hungarez gjatë udhëtimit të Kryeministri vendit, Berisha premtoi se në 4 vitet që vijnë, qeveria do të euro për dy vjet, nga 100 mijë euro për secilin vit. Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Memli Krasniqi tha se ky memorandum është tij nga Shkodra për në Gja- bëjë gjithçka që çdo shkollë 9-vjeçare të ketë terrenin e saj sportiv kovë, transmeton "Shekul- një hap tjetër i rëndësishëm në fushën e trashëgimisë kulturore dhe li". Në këtë udhëtim ai ndal- është një vazhdimësi e programit të MKRS-së për intervenime oi edhe në Krasniqe, emergjente që është filluar para dy vitesh. Ai ka falënderuar CHWB- Tropojë (Malësia e Gjak- në për bashkëpunimin që iu ka ofruar institucioneve të Kosovës për ovës). Skica gjendet në lib- disa vjet dhe për përkushtimin që ky bashkëpunim të thellohet. rin e tij botuar në Vjenë në vitin 1905. Së bashku me Libri i parë i shtypur në disa foto të fillimviteve të shekullit XIX,të krahinave SHBA do të shitet në ankand! Gjakovë, Prizren, Pejë, Kukës dhe Tropojë, edhe NJU JORK - Një kopje e rrallë e "Bay Psalm Book", libri i parë i kjo pikturë po bën xhiron e shtypur në SHBA, do të shitet në ankand në Nju Jork, bënë të botës në rrjetet sociale. ditur burime zyrtare vendase. Burimet shtuan se ky libër kishte një vlerë prej 30 milionë dollarësh. Ky libër, që daton në vitin 1640, u hartua nga pastorë në Masaçusets, në verilindje të vendit. Bot- Piktori Mario imi i parë i "Bay Psalm Book", u shtyp në Masaçusets dhe është Xhavella prezan- një nga 11 kopjet e njohura, që pritet të shitet në ankand. Asnjë kopje e "Bay Psalm Book" nuk është shitur në ankand, që nga viti ton punimet 1947. Vepra i përkiste një kishe në Boston. Ngjyrat dhe figurat e shumta ashkia Tiranë, organizoi pasditen e sotme nistri vendit, premtoi se në 4 vitet që vijnë, qever- brenda një tabloje e bëjnë të konkursin e shkollave të mesme të kryeqy ia do të bëjë gjithçka që çdo shkollë 9-vjeçare të Projekti "Majat e Ballkanit" vlerëso- veçantë artistin Mario Btetit në art dhe sport. Kryetari i Bashkisë, ketë territorin e saj sportiv. "Qeveria do të bëjë Xhavella. Piktura e tij flet me Lulzim Basha, gjatë fjalës hapëse të aktivitetit gjithçka që të nxisë më tej këtë pasion, të krijojë het me çmimin e parë në kategorinë nje gjuhe te pasur koloristike theksoi se konkursi gjykohet nga artistë të mirën- kushtet që ju të stërviteni në sportin që doni. Katër "Administrim të Destinacionit" dhe simbolike. Ai na bën me johur, ndërkohë që për më të mirët do shpërnda- vitet që vijnë ne jemi të zotuar të ndërtojmë në dije se përmes krijimtarisë hen bursa. Aktivitetin me fëmijët e kryeqytetit e çdo shkollë 9-vjeçare në çdo komunë të Shqipërisë Këshilli Botëror i Turizmit dhe Udhëtimeve (WTTC) ka organizuar përpiqet për ti dhënë përshëndeti edhe kryeministri i vendit Sali Ber- terrene sportive. Për nxënësit e vendit tonë ne do ceremoninë e ndarjes së çmimeve Turizmi për të Nesërmen gjatë përgjigje dilemave dhe py- isha, i cili i përgëzoi fëmijët këshilloi fëmijët që të zhvillojmë traditën sportive, si një nga traditat konferencës së organizuar në Abu Dhabi si pjesë e Samitit të 13- etjeve të së përditshmes. Në të merren me aktivitet sportiv, i cili nuk bën mirë me të bukura për rininë shqiptare dhe shqiptarët të Botëror të KBTU në 9-10 prill 2013. Projekti "Majat e Ballkanit"- 23 pikturat e prezantuara vetëm për trurin, por edhe për mendjen. Kryemi- në tërësi", premtoi kryeministri. "Peaks of The Balkans", që i përket rajonit ndërkufitar të Alpeve - në ekspozitën "Post Red"

Shqipëri, Kosove dhe Mali i Zi - u vleresua me çmimin e parë në ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○

vihet re ndikimi nga jeta në ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ Hollandë dhe dëshira për tu kategorinë "Administrim të Destinacionit" (Destination Steward- shpreh lirshëm. Ç'ka e ka Ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve Visar Zhiti ship), një ndër katër kategoritë e çmimeve që ndan ky forum. penguar para rënies së per- priti Drejtorin Ekzekutiv të Zyrës së TIKA-s në Tiranë Adminstrimi i Destinacioni (Destination Stewardship) vlerëson bi- des së hekurt të komu- zneset, të cilat zbatojnë programe turistike në nivel destinacioni nizmit. Piktori Mario Xhavel- duke futur këtu përfitime sociale, kulturore, mjedisore dhe la ka ekspozuar në disa prej Flitet për vijimësinë e bashkëpunimit ekonomike nga të gjithë aktorët e përfshirë. qyteteve kryesore europiane si Athine, Pragë, Moske, "Ministri Zhiti e siguroi Zoti Gulseven për vijimësinë e frymës së bashkëpunimit Matteo Mandala prezenton: Hollandë, Firence dhe për që ekziston midis dy institucioneve, duke i sugjeruar që ky bashkëpunim të herë të parë prezanton shtrihet dhe fushën e librit, të përkthimeve të ndërsjella, të pjesëmarrjes në "Studime filologjike për punën e tij edhe në Tiranë. festivalet e poezisë apo dhe në fushën e muzeve dhe muzeologjisë…" letërsinë romantike arbëreshe" Promovohet Letërsia e rilindjes veçanërisht ajo arbëreshe ka lindur më herët nga sa njihet në historinë e letërsisë. Kjo është një nga tezat që libri “Historia mbron studiuesi dhe albanologu Matteo Mandala në librin e tij "Stu- e Brazilit” dime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe". Mandala thotë se ky libër do të ndihmojë shqiptarët për të njohur më mirë letërsinë Promovohet në Ministrinë e arbëreshe, duke sjellë rishqyrtime kritike në të gjithë historinë e letër- Turizmit, Kulturës, Rinisë sisë shqipe. Për herë të parë ky studim analizon drejtpërdrejt burimin dhe Sporteve botimi në sh- e kësaj letërsie dhe e analizon atë edhe në aspektin gjuhësor. "Është qip i dy veprave historike një qasje që premton një njohje më të thellë edhe më të shëndoshë "Historia e shkurtër e Bra- të letërsisë arbëreshe. Njohja e letërsisë arbëreshe në disa elita zilit" e autorit Boris Fausto intelektualësh është mjaft e mirë. Kështu nuk mund të themi për dhe "Zanafilla e Brazilit" e lexuesin e gjerë shqiptar për të cilin mungon një njohje më e thellë", autorit Sérgio Buarque de u shpreh albanologu Matteo Mandala, gjatë promovimit të librit të tij Holanda. Ministri i Turizmit, në Tiranë. Nga ana tjetër personaliteti i studimit të letërsisë ar- Kulturës, Rinisë dhe bëreshe, mban një qëndrim kritik edhe ndaj debatit për ndryshimin Sporteve Z. Visar Zhiti në inistri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe taurimin e 5 xhamive të tjera (ka përfunduar pro- e standardit të shqipes. Profesori i letërsisë në Universitetin e Pal- përshëndetjen e tij tha se Sporteve Z. Visar Zhiti priti sot Drejtor cedura e tenderimeve) si xhamia në kalanë e ermos, dhe një nga njohësit më të mirë të letërsisë arbëreshe, Man- janë botime ikonë të këtyre Min Ekzekutiv të Zyrës së TIKA-s në Ti- Prezës; xhamia në kalanë e Krujës; xhamia e Il- dala sugjeron që debatet për shqipen dhe standardin e saj duhet të autorëve të shquar. Këto dy ranë, Z. Jahja Gulseven, me kërkesë të këitj të jaz bej Mirahorit në Korçë; xhamia e Plumbit në kryhen në institucionet shkencore. "Polemikat janë zhvilluar më shumë vepra sjellin mesazhe se fundit, për t'i shprehur urimet Ministrit Zhiti për Berat; xhamia e Nazireshës në Elbasan. Po kësh- në nivel mediatik e jo serioz dhe se standardi i vendosur në vitin 1972 kultura europiane në Brazil detyrën e re dhe për ta garantuar për vazhdimës- tu ai informoi për ecurinë e suksesshme të pro- duhet ruajtur", u shpreh albanologu Mandala. Në botimin që promo- ka ditur të zhvillohet. Sh- inë e projekteve me MTKRS si dhe për të marrë jektit të resataurimit të muzeut Etnografik Ko- voi dje në Tiranë, Matteo Mandala bën për herë të parë një rivlerësim qiptarët, tha Ministri kanë në konsidetët propozime të reja për bashkëpunim. mbëtar në Krujë, të zyrës së informacionit turistik të periudhës së fillimit të kësaj letërsie, e cila sipas tij daton me shek- kuriozitet për Brazilin, sido- Zoti Gulseven e siguroi Ministrin Zhiti jo në Portin e Durrësit apo dhe për bashkëpunimin ullin 18 e jo me atë që njihej deri më sot, shekulli i 19. Lidhur me mos për sportin pasi njohin vetëm për vazhdimësinë e projekteve, të cilat deri me Agjencinë e Shërbimit të Sporteve për Qen- kërkesën e qeverisë turke për ndryshimin e periudhës otomane në mirë ikona të futbollit si Pele, më tani numërojnë mbi 8 të tilla, gjatë harkut ko- drën e Rehabilitimit të sportistëve. Ministri Zhiti etj. "Historia e shkurtër e tekstet e historisë në Kosovë, Mandala kritikon institucionet zyrtare hor prej dy vjetësh, por shprehu gatishmërinë dhe e siguroi Zoti Gulseven për vijimësinë e frymës dhe historianët që pranojnë ndërhyrje nga shtete të tjera në historinë Brazilit" përfshin gati 500 vullnetin e Presidentit të TIKA-s Dr, Serdar Çam, së bashkëpunimit që ekziston midis dy institucion- vjet të historisë braziliane, kombëtare. Mandala, është një prej iniciatorëve të peticionit drejtuar dhe Ambasadorit të Turqisë në Tiranë, Z. Hasan eve, duke i sugjeruar që ky bashkëpunim të shtri- qeverise së Kosovës dhe Shqipërisë lidhur me rishkrimin e historisë nga mbërritja e portugezëve S. Asan për bashkëpunimin me Ministrinë e Tur- het dhe fushën e librit, të përkthimeve të ndërsjel- në Botën e Re dhe deri te në tekstet shkollore. Për të, mos reagimi zyrtar i Shqipërisë apo Kos- izmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve. la, të pjesëmarrjes në festivalet e poezisë apo dhe ovës është shqetësues. Prej disa kohesh Ankaraja, përmes minis- ngjarjet politike që përcaktu- Zoti Gulseven e informoi Ministrin Zhiti mbi në fushën e muzeve dhe muzeologjisë duke e vënë an kalimin në vitet e fundit trit te Jashtëm dhe atij të arsimit ka kërkuar rishikim të teksteve të ecurinë e punimeve restauruese në xhaminë e theksin mbi Muzeun e Genocidit në Shkodër dhe nga një regjim autoritarist në historisë, përsa i përket periudhës osmane dhe terminologjisë, duke Et'hem Beut, si dhe ecurinë e procedurave për res- Muzeun Arkeologjik në Durrës.

një regjim politik demokratik. kërkuar madje që termi pushtimi të kthehet në administrim.

○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ 24/ E Diel, nacional 14 prill 2013

CMYK