De familie Van der Weiden had in Heemstede in een periode van 250 jaar op dertien verschillende locaties blekerijen en wasserijen. Ze trouwden ook met zonen en dochters uit andere wasserijfamilies: Van der Horst, Visser, Peeperkorn en Beelen. Drie Van der Weidens Tijdschrift over de geschiedenis van en één Beelen hebben de geschiedenis van de familie tot in detail nagezocht. Het resultaat is een Heemstede en Bennebroek kleurrijk verhaal vol prachtige zijlijntjes over een familielid dat de dienstplicht in de Franse tijd ontliep, een gefortuneerde Van der Weiden die als bank van lening fungeerde en een bon vivant die aan de boemel ging als het geld bij de Amsterdamse klanten was opgehaald. De elektrische tram was van groot belang voor de ontwikkeling van Heemstede als forensengemeente. Dat is af te lezen aan de plaatselijke politiek. In 1915 waren maar liefst drie raadsleden werkzaam bij het trambedrijf. Dat effende de weg: in 1917 werd de oude eerlijkHeden oncomfortabele stoomtram ingeruild voor ‘de electrische’. Jaargang 41 – voorjaar 2014 – nummer 160 De Gereformeerde Kerk in Heemstede, begonnen in een bollenschuur aan de Bronsteeweg, H C kreeg in 1921 z’n grote kerkgebouw aan de Koediefslaan, ontworpen door Tijs de Bruin en Klaas Prijs 4,95 Jonkheid. De Bruin was één van de initiatiefnemers tot de stichting van de Gereformeerde Kerk in Heemstede in 1917 en verwierf mede door zijn grote inzet voor de kerk de ontwerpopdracht. Villa Uyt den Bosch op de hoek van de Spanjaardslaan en de Wagenweg en station Vogelenzang liggen net buiten de grenzen van Heemstede en Bennebroek, maar zijn in veel opzichten met beide plaatsen verweven. In twee bijdragen leest u over de bijzondere geschiedenis van deze gebouwen, die elk veel van de grandeur van vroeger behouden hebben. Tevens vindt u in dit nummer informatie over de voorjaarsbijeenkomst van de HVHB die in het teken staat van het jaren-dertighuis.

De Heemsteedse familie Van der Weiden, 1755-2014, deel 1 ‘Hebben wij in dezen tijd vooral niet dringend behoefte aan zoo’n Raadslid?’ De Opstandingskerk aan de HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de Koediefslaan Uyt den Bosch en zijn voorgangers Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Station Vogelenzang ‘Strooperij van appelen’ in Groenendaal Voorjaarbijeenkomst HVHB: het jaren-dertighuis www.hv-hb.nl Inhoud De Heemsteedse familie Van der Weiden, 1755-2014, deel 1 Jacques, Rogier en Ton van der Weiden, Jan Hein Beelen 2

‘Hebben wij in dezen tijd vooral niet dringend behoefte aan zoo’n Raadslid?’ Marc de Bruijn 13

De Opstandingskerk aan de Koediefslaan Marloes van Buuren 17

Uyt den Bosch en zijn voorgangers Frans Harm 29

Station Vogelenzang Martin Bunnik 37

Kruimels van Groenendaal 3: 'Strooperij van appelen' Marc de Bruijn en Marloes van Buuren 44

Van het bestuur

Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst en ledenvergadering 47 Excursie Berkenrode en Midzomernacht op de buitenplaatsen 48 In memoriam Maarten van Voorst van Beest 48 Jaarverslag van de HVHB 49

Voor uw agenda

3  juni Voorjaarsbijeenkomst en ledenvergadering HVHB (zie pag. 47) 24 juni Excursie Berkenrode (zie pag. 48) 28-29 juni Midzomernacht op de buitenplaatsen (zie pag. 48) augustus Excursie kathedrale basiliek Sint Bavo, Haarlem 13 september Open Monumentendag oktober Excursie Huis Barnaart, Haarlem november Excursie Doopsgezinde kerk, Haarlem 20 november Najaarsbijeenkomst, raadhuis Heemstede

heerlijkheden voorjaar 2014 |  Bestuur Jaap Verschoor, voorzitter Gerard Bettink, secretaris Ton Bruseker, penningmeester en ledenadministratie Daan Kerkvliet, karakterbehoud Marc de Bruijn, communicatie en PR Gerry Weijers-van Vugt, evenementencommissie Marloes van Buuren, redactie HeerlijkHeden

Secretariaat en contact Gerard Bettink Van Merlenlaan 40 / 2101 GE Heemstede 023 528 47 41 / [email protected]

Ledenadministratie en abonnementen Ton Bruseker Hagenduin 52 / 2104 AT Heemstede 023 528 55 25 / [email protected] Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Redactie HeerlijkHeden Marloes van Buuren (eindredactie) Doelstelling en activiteiten Frans Harm Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de Ellen Kerkvliet-van Holk geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het Anja Kroon-van Helden Cees Peper karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, Klaartje Pompe architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische redactieadres publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de Richard Holplein 10 / 2102 EP Heemstede 023 529 07 56 / [email protected] jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van karakteristieke elementen in beide gemeenten. Commissie communicatie Marc de Bruijn Lidmaatschap en abonnementen Louis Goulmy Jan Kroezen Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie of Harry Opheikens via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, Theo Out tenzij u schriftelijk opzegt vóór 1 november. Annemarie Thoolen De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven), ([email protected]) na ontvangst van een nota over te maken op NL03 INGB 0000 273506 Commissie karakterbehoud (IBAN) ten name van penningmeester Hist. Ver. Heemstede-Bennebroek. Michel Bakker Buitenlandse leden betalen een toeslag vanwege de hogere Martin Bunnik verzendkosten. (Het BIC-nummer is: INGBNL2A.) Jan Elissen Daan Kerkvliet Hans Luiten HeerlijkHeden Martin Pulleman HeerlijkHeden verschijnt viermaal per jaar. De naam van het tijdschrift ([email protected]) verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, Evenementencommissie die in de voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer Joke Dondorp stonden. De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het Marijke van Donge-Last ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Theo Jonckbloedt Het silhouet achter op het omslag geeft van links naar rechts een aantal Tineke Mascini-Maartense Gerry Weijers-van Vugt kenmerkende gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer. ([email protected])

Historische commissie Ruud Bannink Martin Bunnik Hillebrand de Lange ([email protected])

Fotografie Theo Out

Website www.hv-hb.nl Webmaster: Harry Opheikens ([email protected])

Vormgeving HeerlijkHeden Peter Verwey Grafische Produkties bv, Heemstede

Drukwerk HeerlijkHeden Ten Brink, Meppel

 | heerlijkheden voorjaar 2014

De Heemsteedse familie Van der Weiden, 1755-2014 Jacques, Rogier en Ton van der Weiden, Jan Hein Beelen

Van der Weiden is in Heemstede een veel voorkomende familienaam en de kans is groot dat Heemstedenaren met deze naam afstammen van Leendert (Bax) van der Weiden die zich in 1755 als bleker in Heemstede vestigde. Dit verhaal gaat over de nakomelingen van een jonge man die in 1714 van Brabant naar Holland reisde. Deze familie groeide uit tot een voor Heemstede bekende blekers­ familie die over een periode van 250 jaar op dertien verschillende locaties wasserijen bezat.

n de 16de en 17de eeuw werd in Haar- meer blekerijen. Er werden bleekvelden Ilem lijnwaad (linnen) geweven. Het aangelegd en de vaarten werden gebruikt tijdens de productie vervuilde linnen voor de aan- en afvoer van linnen en werd in de omliggende dorpen gebleekt. wasgoed. Bovendien werd via de duinen ‘Haarlems Bleek’ was een kwaliteitsaan- constant schoon water aangevoerd, wat duiding en genoot grote bekendheid. een absolute vereiste is voor het bleek- Vanuit Frankrijk, Vlaanderen, Ierland proces. en Westfalen werd linnen naar Haarlem De initiatieven van Adriaan Pauw gezonden om daar te worden gebleekt. gaven een enorme impuls aan de ont- Zo ontstond in de dorpen langs de duin- wikkeling van de economie en de groei rand, en ook in Heemstede en Benne- van het aantal inwoners. In 1514 was broek, een belangrijke nijverheid. Heemstede een dorp met een populatie Adriaan Pauw (1585-1653), heer van de van naar schatting 300 mensen. In 1632 heerlijkheid Heemstede Bennebroek, was het inwoneraantal slechts minimaal besloot aan het begin van de 17de eeuw gegroeid tot ongeveer 400 maar twin- een deel van het duin af te graven. Hij tig jaar later, in 1651, werd de bevolking  Uitsnede uit verkocht het zand aan Amsterdam voor geschat op 1030 tot 1400. Die enorme ‘Gezicht op Haar- het ophogen van nieuwe woongronden. toename had te maken met de uitbrei- lem met bleekvel- Via gegraven vaarten werd het zand per ding van de blekerij-industrie en de toe- den’ door Jacob schip afgevoerd en de afgevlakte per- loop van werknemers die v­ oornamelijk van Ruisdael. celen vormden een perfecte basis voor afkomstig waren uit het katholieke Bra-

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden, 1755-2014

bant en Limburg en het Duitse Westfa- Arnoldus nergens wordt vermeld, is het len. Op het hoogtepunt waren er twaalf waarschijnlijk dat hij, net als zijn schoon- grote lijnwaadblekerijen actief met per vader, als linnenwever (thuiswever) actief bedrijf dertig tot zestig werknemers en was. Arnoldus trouwde in 1720 met hun daarnaast achtentwintig kleerblekerijen, dochter Maria en zij kregen zes kinderen. waarop elk tien tot twaalf personen In 1735 voltrok zich een tragedie: binnen werkzaam waren. een maand overleden Arnoldus, Maria en In de loop van de 18de eeuw kreeg hun jongste kind Hendricus. In de over- linnen concurrentie van het goedkopere lijdensakte wordt vermeld ‘armkind’, wat katoen en nam de productie af. De uit- betekent dat het kind op de arm ten grave vinding van bleekwater maakte definitief werd gedragen. Omdat de drie familiele- een einde aan het bleken van lijnwaad den zo snel achter elkaar overleden, zijn op lijnwaadblekerijen. Daarna bleven ze mogelijk slachtoffer geworden van een hoofdzakelijk de kleerblekers actief, zij besmettelijke ziekte. hielden zich voornamelijk bezig met In ieder geval overleefden dochter het wassen en strijken van kleding en Emerentiana en drie zoons, Leendert, linnengoed van rijke particulieren. De Adolf en Jan. In de eerste jaren na het naam van de bedrijfstak wijzigde in de overlijden van hun ouders werden de loop van de 19de eeuw van kleerblekerij kinderen opgevangen door hun groot- naar wasserij maar de eigenaren werden moeder, Maria Kuijpers, tot aan haar tot aan de jaren dertig van de vorige dood in 1740. Leendert was toen 16 jaar. eeuw nog kleerblekers genoemd. Het is niet duidelijk waar hij verbleef tot hij op 17 december 1752, op 28-jarige leef- Afkomst uit Brabant tijd, voor de schepenen van Heemstede trouwde met de 21-jarige Marijtje van Toen in 1714 zijn vader Hans Aert Bax Campen. Daar was kennelijk haast bij overleed vertrok Arnoldus Bax (1693-1735) want zes weken later, op 30 januari 1753, naar Delft. Hij was geboren in Heeze, een werd hun eerste kind Joannes gedoopt. boerengemeenschap in Brabant, en was De gehuwden gingen tijdelijk op het afstammeling van een familie met leden Oosteind in Hillegom wonen en daar binnen de schepenen die daar diverse werd zoon Arie geboren. Het derde percelen grond bezat. In Delft ontmoette kind, Cornelis, werd op 4 augustus in hij zijn aanstaande schoonouders, Leen- Heemstede gedoopt, evenals hun dert van Velthoven en Maria Kuijpers. Zij overige zes kinderen. Van die totaal waren afkomstig uit de geboortestreek negen kinderen zijn er maar drie vol- van Arnoldus. Leenderts beroep was wassen geworden, Johannes, Arie en linnenwever en hoewel het beroep van Cornelis.­

Bax van der Weiden Leendert wordt bij zijn huwelijk ‘Leonardus Bax van der Weiden jongman uit Delft’ genoemd. Bij de doop van zijn kinderen is zijn naam Leonardus van der Weiden, ook de kinderen krijgen de naam Van der Weiden zonder de toevoeging Bax. Uitzondering hierop is de doop van zoon Arie in de kerk van Voge- lenzang, want daar wordt nog de naam Leendert Bax van der Weiden genoteerd. De reden dat de doop in Vogelenzang plaatsvond was omdat Hillegom geen eigen katholieke kerk had. Katholieken moesten daarom uitwijken naar Vogelenzang. De katholieken van Heemstede waren in de gelukkige omstandig- heid dat de heer van de heerlijkheid Berkenrode katholiek gebleven was en een eigen kapel met kapelaan bezat. Waarom Leendert de nieuwe achternaam kiest is niet duidelijk, mogelijk is hij geadopteerd geweest door een familie Van der Weiden. Een feit is dat de familienaam in het vervolg Van der Weiden zal zijn. In officiële documenten wordt vóór en aan het begin van de 19de eeuw de naam afwisselend als Van der Weiden, Van der Wijden of Van der Weijden geschreven. Voor de volledigheid moet ook worden vermeld dat de naam Van der Weijden al vóór de komst van Leendert in Heemstede en omgeving voorkomt.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

14 15 16 17

19 18 20

Ter oriëntatie bij het verhaal wordt deze kaart uit 1816 gebruikt, die het gebied rond de Blekersvaart laat zien, boven begrensd door de Herenweg, onder de Binnenweg, links de Kerklaan en rechts de Koediefs­laan (huidige benamingen). De ingetekende en genummerde percelen zijn de blekerijen die toen, en een aantal nog lang daarna, in het gebied bedrijvig waren. De negen roze gekleurde percelen zijn de blekerijen van Van der Weiden die vanaf 1755 in het gebied actief waren. Een deel van het gebied tussen de Blekersvaart en de Binnenweg werd in de 18de eeuw ‘het Eijlant’ genoemd (blauwe stippellijn). Het duingebied achter de percelen aan de westkant van de Ble- kersvaart was ‘de Wildernis’. Het origineel van deze kaart is in het bezit van de heer Co Peeperkorn.

De eerste blekerij van Van mogelijk was door een erfenis vanuit de familie van Marijtje, die in oktober 1757 der Weiden in Heemstede werd verdeeld. (kaart locatie 14) De blekerij lag op ‘het Eijlant’, een Leendert (1724-1789) kocht in 1755 een gebied aan de oostzijde van de Blekers- kleerblekerij van Cors Sijmonsz, hij was vaart. De buur aan de noordzijde was toen 31 jaar. De aankoop financierde de blekerij van Aart Jansz van Alkmaar, hij met een lening van 2000 gulden later wasserij Anna. Het bedrijf van waarvoor, ten overstaan van schout en Leendert lag op het zuidoostelijke deel schepenen, zijn schoonmoeder Marijtje van het Eijlant in de bocht van de Ble- Verhagen borg stond. Zij was de weduwe kersvaart. De koopakte in het schouten- van Jan van Campen. Daarna leende boek vermeldt onder meer dat Leendert Leendert van zijn schoonmoeder nog zijn ‘stinckert’ daar niet zal mogen laten een bedrag 1500 gulden tegen 3% rente leeglopen. met het bedrijf als onderpand. Beide Een stinckert is een afvalput waarin leningen werden voldaan in februari 1758. het vuil terechtkwam dat op de bleke- Het is vrijwel zeker dat de snelle aflos- rijen achterbleef. De putten stonden stijf sing van het voor die tijd forse bedrag van het vuil dat bestond uit loog, zeep,

heerlijkheden voorjaar 2014 | 

gelegen naast die van Arie (locatie 11) en zo werden ze buren.

De Franse tijd (1795-1813) Arie van der Weiden en Hendrik van  Een kolfbaan as en karnemelk. Om te voorkomen dat Houten werden in 1795 gekozen als lid bij de Olifant in jonge waaghalzen over de korsten liepen van de municipaliteit. Dat gebeurde een Maarsbergen op en erdoor zakten werden de putten half jaar nadat het Franse leger Neder- een aquarel van omheind. De bierbrouwers uit H­ aarlem land was binnengevallen, waarmee J.H. Verheyen, ca. procedeerden vaak tegen het lozen een einde kwam aan de Republiek der 1820. (Afbeelding van de stinckerts omdat het duinwater Verenigde Nederlanden. De munici- is een uitsnede.) erdoor verontreinigd raakte. Waar- paliteit is de voorloper van de huidige schijnlijk werd daarom de restrictie in de gemeenteraad, met het grote verschil dat koopovereenkomst opgenomen. de municipaliteit ook als schepenbank Leendert overleed in 1789 en Marijtje fungeerde, dus in bepaalde gevallen ook een jaar later. De blekerij werd nog enige verantwoordelijk was voor de recht- tijd voorgezet maar in 1802 leende zoon spraak. Arie en Hendrik werden, naast Cornelis (1759-1821) 150 gulden om de ble- anderen, gekozen voor de voorlopige kerij, die hij van zijn vader had geërfd, om raad. Jan Dólleman werd schout. Toen in te bouwen tot een kolfbaan. Op 7 novem- december 1795 de definitieve raad werd ber 1810 verkocht hij de kolfbaan als zijnde geïnstalleerd was Arie daar niet bij, wel een sociëteit met tuin en velden, groot 765 werd hij in 1797 opnieuw gekozen. roeden, een kleine 12.000 m². Cornelis, Na een conflict in de raad in 1798 de jongste zoon, werd na de verkoop van moesten de leden een verklaring tekenen de kolfbaan winkelier. Daarnaast was hij die luidde als volgt: ‘Ik verklaar mijn gerechtsdienaar. Hij trouwde in 1782 met onveranderlijke afkeer van het stad- Antje Kroon en zij overleed acht jaar later. houderlijk bestuur, het federalisme, de Cornelis hertrouwde in 1792 met Fran- aristocratie en de regeringsloosheid’. Als cijntje, een dochter van Jan van den Berg. gerechtsdienaar moest Cornelis van der Joannes, de oudste zoon (1753-1824), werd Weiden, de broer van Arie, ook zo’n ver- timmerman in Haarlem. klaring tekenen. Hij voerde zijn functie, net als de leden van de municipaliteit, Arie van der Weiden Lz. en naast zijn gewone werk uit. Zijn jaar- lijks traktement was slechts 45 gulden, Maria Daris (locatie 10) toch had hij geen reden tot klagen want Arie (1754-1813), de middelste zoon van hij verdiende een aardig centje bij met Leendert en Marijtje, trouwde op 17 bijzondere werkjes. De gerechtsdienaar september 1786 met de 38-jarige Maria was een man van betekenis in het dorp. Daris. Zij was de weduwe van Joannes Hij riep de kiezers op en na afloop van Niesten, eigenaar van een blekerij aan de verkiezing vroeg hij de gekozenen de Blekersvaart op een locatie ­tussen of zij hun functie wilden aanvaarden. de latere wasserijen Peeperkorn en Had men een burger iets te zeggen of te Van Houten die nog tot ver in de 20ste vragen, dan werd de gerechtsdienaar er eeuw op die plek actief zouden blijven. op uitgestuurd om de betrokken man of Door het huwelijk met Marijtje (Maria) vrouw te ontbieden. Ook trad hij vaak op werd Arie eigenaar van het bedrijf. Arie als getuige bij notariële stukken en werd boerde kennelijk goed want hij leende op regelmatig zijn hulp gevraagd bij het 4 september 1793 een bedrag 1000 gulden invullen van een belastingbiljet. In 1804 aan Hendrik van Houten. Op dezelfde had Cornelis ook zitting in de commissie datum kocht de uit Bennebroek afkom- voor armenzorg. stige Hendrik voor 1450 gulden een Jan van der Weiden, de jongste zoon kleerblekerij, ter grootte van 514 roeden, van Arie, kreeg een oproep voor mili-

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de heemsteedse familie van der weiden, 1755-2014 taire dienst. In 1811 hadden de Fransen de algemene dienstplicht ingesteld. Het gemeentebestuur stelde lijsten op van jongemannen die in een bepaalde periode geboren waren. Zij moesten zich verplicht inschrijven voor een loting. Er waren verschillende mogelijkheden om vrijstelling te krijgen en een veel- gebruikte mogelijkheid, vooral onder de welgestelde burgerij, was het tegen betaling een plaatsvervanger kopen, een zogenaamde remplaçant. Waarschijnlijk is het laatste gebeurd want van enige krijgsverrichtingen van Jan in de Grande Armée is niets bekend. Voor Jan geluk- kig maar voor de vervanger niet, want van de 15.000 Nederlanders die onder- deel waren van een leger van 700.000 man dat in juni 1812 Rusland binnentrok zijn weinigen levend teruggekeerd.

De kinderen van Arie en Lammerse. Zijn oom Cornelis (1759-1821)  Rechts op deze was getuige bij dit huwelijk. Jan bereikte foto van rond 1910 Maria de leeftijd van 75 jaar en was in leven de is nog een stukje Arie en Maria kregen twee zoons en een oudste wethouder van Heemstede. Hij van het woonhuis dochter en verder waren er in het gezin overleed in 1867 en Maria acht jaar later. te zien dat Jan Az. nog vier kinderen uit het eerste huwe- Zij waren ruim vijftig jaar getrouwd en in 1830 liet bouwen lijk van Maria. Op 27 maart 1797 kocht kregen zeventien kinderen van wie er zes en waar zijn zoon Arie voor zijn stiefzoon Petrus (Pieter) voor het tweede levensjaar overleden. Arie op zeven- Niesten een kleerbleek van Jan Verstra- Het kleerbleken was blijkbaar lucra- jarige leeftijd de ten (locatie 8). Die lag ten zuiden naast tief. Het kapitaal dat de moeder van eerste steen legde het perceel van bleker Pieter van Eijk, Jan bij haar overlijden in 1834 bezat (kaart locatie 10). dat in januari 1827 door Peeperkorn zou was 34.048,33 gulden. Toen Jan in 1867 worden aangekocht (locatie 9). overleed was zijn vermogen 102.294,25 Arie overleed, 58 jaar oud, in 1813 en gulden. Maria in 1834 op 85-jarige leeftijd. Hun In 1830 liet Jan naast het bedrijf een zonen Jan Az. (1792-1867), en Leen- nieuw woonhuis bouwen. Zijn oudste dert Az. (1789-1865) gingen door in het zoon Arie Jz. (1823-1884) legde op zeven- blekerijbedrijf. Jan volgde zijn vader op jarige leeftijd de gevelsteen. Deze Arie en zette het bedrijf voort op dezelfde trouwde toen hij 48 was met de 30-jarige locatie. Leendert trouwde met Johanna Maria Jarnier (1840-1900). Zij was de van der Horst en kocht een bedrijf aan weduwe van de twee jaar eerder overle- de oostzijde van de Blekersvaart (locatie den kleerbleker Jan Breed en dochter van 16). Hoe het de tak van Leendert verging Jean Baptist Guiljaume Jarnier en Anna wordt in het volgende nummer van Hendriks. Arie werd zodoende eigenaar HeerlijkHeden beschreven. In dit deel van een kleerblekerij op een andere loca- wordt de lijn van Jan gevolgd. tie (3) aan de Blekersvaart. Maria had uit haar huwelijk met Jan Jan van der Weiden Breed drie kinderen van wie de jongste op tweejarige leeftijd overleed. Samen (1792-1867) met Arie kreeg ze in 1873 nog een doch- Jan van der Weiden trouwde in 1816, op ter, Margaretha, en in 1878 werd zoon 24-jarige leeftijd, met de 19-jarige Maria Johannes (Jan) geboren.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden, 1755-2014

eigenaar van de wasserij door aan zijn moeder 5.500 gulden te betalen. Maria overleed op 5 februari 1900 in de villa aan de Binnenweg waarin nu de Heemsteedse apotheek is gevestigd. Zij liet het huis bouwen kort na de dood van haar man Arie. Haar dochter Mar- garetha van der Weiden, gehuwd met Theodorus Loots uit ’s Gravenhage, erfde het huis. De villa werd in 1907 verkocht aan Jacobus van der Weiden (1837-1922), een broer van Arie. In 1919 werd de villa gekocht door Rudolp Otto van Holthe tot Echten. Op 7 februari 1900 werd de boedelbe-  Villa Landlust Toen Arie in 1884 overleed was hij een schrijving gemaakt. Getuige de diverse aan de Binnenweg vermogend man die, naast de kleerble- schuldbekentenissen heeft Maria de in 1925, nu is hier kerij, veel onroerend goed bezat. Het bankiersfunctie van haar overleden man de Heemsteedse optekenen van de boedelscheiding vond Arie voortgezet en leningen verstrekt Apotheek. In één plaats in het woonhuis aan de Blekers- aan diverse personen en bedrijven. krantenbericht vaart en nam drie dagen in beslag. Die Zij bezat aan onroerend goed op het wordt het huis tijd was nodig om de verdeling van de moment van overlijden: drie woningen abusievelijk Land- vele eigendommen vast te leggen. Omdat aan de Kerklaan, een huis met schuur zicht genoemd. Arie ook optrad als een soort bank van aan de Camplaan, twee huizen aan de Villa Land- en lening, moesten de vele hypothecaire westzijde van de Haagsche Straatweg (nu Spaarnzicht lag schuldvorderingen, schuldbrieven, Herenweg), twee huizen aan de Zand- noordelijker langs fondsen, aandelen en obligaties in de vaart en twee huizen aan de Binnenweg de Binnenweg, boedelscheiding worden opgenomen. Bij en diverse percelen grond. nu nummer 160, de laatste zitting op 1 mei 1884 waren ook De boedelscheiding vond plaats op 2 en café Landzicht de kinderen aanwezig, de bijna 11-jarige juli 1900 in aanwezigheid van diverse was op de hoek Margaretha en de 6-jarige Johannes getuigen en de kinderen. De jongste van de Binnenweg (Jan). Arie liet 136.551,45 gulden en een zoon Jan was bijna 22 jaar oud maar dat en de Koediefs­ halve cent na, omgerekend naar hui- was in die tijd nog minderjarig. Als zijn laan. dige maatstaven zou Arie miljonair zijn voogd trad op Cornelis Breed, de oudste geweest. zoon uit het eerste huwelijk van Maria. Op 12 januari 1887, drie jaar na de dood De oudere zus van Jan, Margaretha van van haar man Arie, liet Maria bij notaris der Weiden, werd vertegenwoordigd Smit te Haarlem een vennootschap door haar man Theodorus Loots, koop- onder firma (V.O.F) opmaken, die zij man in Den Haag. Volgens de boedel- aanging met Cornelis Breed (1862-1930), scheiding was het vermogen van Maria de oudste zoon uit haar eerste huwelijk. Jarnier 101.118,40 gulden. Een vennootschap onder firma is een Haar zoon Jan van der Weiden eenvoudige manier waarop twee of meer (1878-1943) kocht in 1907 de wasserij van personen samen een onderneming kun- zijn halfbroer Cornelis Breed voor een nen oprichten en onder gezamenlijke bedrag van 11.000 gulden. Jan trouwde in naam of firma optreden. De overeen- 1902 met Johanna Visser (1879-1915), een komst werd van kracht op 1 januari 1886 dochter van Nicolaas Visser en Cornelia onder de firmanaam ‘de Weduwe A. Roozen. Zij overleed in 1915 op 35-jarige van der Weiden Jz & Zoon’. Opgetekend leeftijd. Jan hertrouwde in 1917 met de werd dat deze overeenkomst eind 1892 20-jarige Maria Vasen. Hij kreeg uit zijn zou worden ontbonden. De scheiding en eerste huwelijk vijf kinderen van wie er verdeling van de V.O.F. vonden plaats op twee kort na de geboorte overleden en 30 december 1892 en Cornelis Breed werd uit het huwelijk met Maria Vasen tien

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de heemsteedse familie van der weiden, 1755-2014

 Jan van der Weiden (1878- 1943), de laatste eigenaar van wasserij Breed, en zijn vrouw Maria (Mies) Vasen (1897-1963).

 Cornelis van der Weiden (1838-1916) kinderen, vijf dochters en vijf zonen. en Martina Steenvoorden (1837-1917). Hij overleed in 1943 en zijn vrouw Maria (Mies) nam het bedrijf over, waarna het perkorn (locatie 9), kleerbleker en buur- in 1948 door gebrek aan opvolging werd man van vader Jan. Hendrik (1829-1903) opgeheven. werd kruidenier in Haarlem in de Grote  Eind 19de Houtstraat op de hoek van de Cornelis- eeuw had Jan Ook winkeliers en een boer steeg. Leonardus (1830-1908) had een van der Weiden kruidenierswinkel aan de Zijlstraat en (1826-1893) aan Terug naar de kinderen van Jan en ook Jacobus (1837-1922) was winkelier. de Bronsteeweg 2 Maria en de broers en zussen van de Zoon Cornelis (1838-1916) ging niet in zijn kruideniers- hiervoor beschreven Arie. Opvallend is de handel maar werd melkveehouder. winkel. Aan het dat vaak binnen de beroepsgroep wordt Hij vestigde zich aan de Zandvaart en huis rechts van gehuwd. Zo trouwde dochter Maria trouwde in 1862 met Martina Steenvoor- de winkel werd in (1825-1877) met Adam van der Horst den. Hun dochter Johanna (1871-1953) 1875 een achter- (1823-1913). Adam was de zoon van Jan huwde met Jan Beelen (1871-1939), een huis gebouwd. De van der Horst en Johanna Feije. Ook de zoon van Jan Beelen en Anna Niesten. eerste steen werd ouders van Johanna Feije hadden een Beide bekende namen in de Heemsteed- gelegd door zoon- kleerblekerij, op de hoek van de Koe- se wasserijgeschiedenis. Johanna en Jan tje J.H.H.M. van diefslaan (locatie 13) waar later wasserij kregen dertien kinderen. der Weiden en Rhee zou komen. Enkele zonen werden neefje J.H.H.M. zelfstandig ondernemer maar niet in 1826 1893 Anthonius van der Weiden Peeperkorn. Op het blekerijvak. Johannes ( - ) (1844-1911) de foto de winkel had een kruidenierszaak en fournitu- in 1925, toen Van renhandel aan ‘den Binnenweg nabij Anthonius (1844-1911), de jongste zoon Zijl de eigenaar den tol’. Hij was getrouwd met Johanna van Jan en Maria, zette het bedrijf van was. Peeperkorn, een dochter van Jan Pee- zijn vader voort (locatie 10). Hij trouwde

 De f­amilie Beelen en per- soneel. In het midden zittend Johanna van der Weiden, dochter van boer Cees van der Weiden en haar man Jan Beelen (met kind op schoot).

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden, 1755-2014

in 1872 met Maria Goverdina Visser (1850-1926), eveneens afkomstig uit een blekersfamilie. Anthonius was net als zijn vader actief in het gemeentebestuur, sinds 1882 als raadslid en vanaf 1903 als wethouder. Dat bleef hij tot aan zijn dood op 66-jarige leeftijd. Daarnaast was hij ook voorzitter van het R.K. Parochi- aal Armbestuur. Anthonius en Maria kregen twaalf kinderen, zeven meisjes en vijf jongens. Drie meisjes overleden voor ze twee jaar oud waren en dochter Elisabeth werd slechts vierentwintig jaar. Twee dochters gingen het klooster in, Paulina (1884- 1919) als zuster Reginalda en Johanna (1885-1966) als zuster Goverdina. De in 1876 geboren dochter Maria trouwde met Frans Roozen uit Bloemendaal. Zoon Anthonius trouwde met een dochter  Anthonius van van Heinrich Hommerich en nam zijn der Weiden (1844- schoenenzaak aan de Zijlstraat over. De 1911) en Maria vierde zoon, Adam, werd slechts 29 jaar.  De oudste en de jongste zoon Goverdina Visser Drie zonen van Anthonius werden zelf- van Anthonius van der Weiden (1850-1926). standig kleerbleker. Anthonius kocht (1844-1911). Links Leonardus (1874-1940) met zijn vrouw Wilhelmina Huijg (1876-  Zuster Goverdina, geboren Johanna van der Weiden (1885- 1940), Jacques (1889-1946) met zijn vrouw 1966) bij haar 50-jarig jubileum als non. Zittend v.l.n.r.: Jan Bertha Vester (1887-1964). van der Weiden, onbekend, zuster Goverdina, Bertha (Bep) van der Weiden- Vester, Marie Vester-van der Horst, onbekend, voor zijn oudste zoon Leonardus (1874- Toon Roozen, Jan van der Weiden (vader Ton), Annie Roozen, 1940) op 17 augustus 1898 de wasserij Mart Roozen-van Kleef -vrouw van Leo Roozen, Tinie van der van Johannes (Jan) van Halen voor Weiden-Willenborg -vrouw van Jan, Bep Roozen, Leo Roozen, 15.225 gulden. Een maand later sloot Coosje van der Weiden-Saassen, Frans van der Weiden, Rie Leonardus een hypotheek af van 18.000 Roozen, Coba van der Weiden, Jo Roozen-Witteveen, Frans gulden. Hij loste de schuld bij zijn vader Roozen, Bert van der Weiden, Jacques van der Weiden, Rie van in en werd zelfstandig eigenaar van het der Weiden-Duijns , Toon van der Weiden. bedrijf aan de oostkant van de Blekers- vaart waar later het Res Novaplein zou komen (locatie 17). Twee maanden na de aankoop trouwde Leonardus met Wilhelmina Huijg (1876-1940), dochter van Pieter Huijg (1837-1895) en Chris- tina Steenvoorden (1841-1924). Huijg was een bekende Heemsteedse familie van beurtschippers, later transport- bedrijf. De beurtschippers zorgden in eerste instantie voor het transport van het afgegraven zand en later voor het vervoer van wasgoed van en naar de wasserijen ten behoeve van de, voorna- melijk Amsterdamse, klanten.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de heemsteedse familie van der weiden, 1755-2014

Blekerij aan de Kerklaan Leonardus kocht op 29 april 1904 voor 17.750 gulden de blekerij van Antonius Veldt aan de Kerklaan 9 (locatie 19) en vertrok van de plek waar zes jaar later het Res Novaplein zou worden gebouwd. Het bedrijf aan de Kerklaan lag nabij de huidige nummers 9 en 11, waar nu het installatiebedrijf Vosse is gevestigd. De blekerij, vanaf 1767 in bezit van Jan van den Berg, werd na zijn overlijden in 1804 voortgezet door de familie en kwam uit- eindelijk in handen van zijn kleinzoon Jan. Door toenemende financiële pro- was op dat moment 37 jaar oud en al 14  Het bedrijf aan blemen vond in 1859 een publieke veiling jaar getrouwd met Bertha Vester (1887- de Kerklaan lag van de blekerij plaats. De hoogste bieder, 1963). Van hun tien kinderen bereikten nabij de huidige met 11.425 gulden, was Jan Peeperkorn. zeven de volwassen leeftijd. nummers 9 en Hij kocht de blekerij voor zijn zoon In 1931 werd het woonhuis getroffen 11, waar nu het Hendrik die ook al een blekerij aan De door brand. De kranten meldden dat de installatiebedrijf Glip bezat. In 1875 verkocht Hendrik Pee- brandweer werd gealarmeerd voor een Vosse is gevestigd. perkorn de blekerij aan Anna Brinkman, uitslaande brand aan de Blekersvaart- Foto: 1904 (inge- de weduwe van Jacobus Veldt, waarna hij weg 41, eigendom van de wasindustri- kleurd). in 1904 in handen kwam van Leonardus eel Jacques van der Weiden. Toen de van der Weiden. Helaas hield het bedrijf brandweer met groot materieel arri- van Leonardus het slechts veertien jaar veerde sloegen de vlammen uit het dak. vol en moest het in 1912, binnen een jaar De Magirusladder werd ingezet en nadat na de dood van zijn vader Anthonius, de een massa water boven het vuur was uit- deuren sluiten. geworpen bleek het gevaar voor uitbrei- Op de Blekersvaart 41 werd na het ding geweken. Over de oorzaak tastte overlijden van Anthonius in 1911 het men in het duister. Op het ogenblik dat bedrijf voortgezet door zijn weduwe de brand werd ontdekt was het 16-jarig Maria Visser. Drie jaar later richtte zij dienstmeisje alleen thuis met vijf kin- met haar jongste zoon Jacques (1889- deren. Buurman Peeperkorn heeft nog 1946) een vennootschap onder firma op, getracht het vuur met een brandblusap- onder de naam ‘Wed. J. van der Weiden paraat te doven. Gevreesd werd dat de Az.’ ‘ten doel hebbende het drijven van naast het perceel gelegen autogarage van  Jacques van der Weiden een stoomwasscherij en bleekerij-inrich- de heer Peeperkorn ook in vlammen (1889-1946), de laatste eige- ting’. zou opgaan, daarom werden de daarin naar van de wasserij op de Intussen kocht de tweede zoon Joan- gestalde auto’s in veiligheid gebracht. Blekersvaart 41. De vestiging nes (1876-1929), met financiële hulp van Door snel optreden van de brandweer op deze locatie was bijna 150 zijn moeder, stoomwasserij ‘De Rhijn’ kon erger worden voorkomen. De kin- jaar actief. in Driebergen. Deze wasserij, in 1893 deren werden liefderijk opgenomen door gebouwd en opgericht door W. Reijven, de familie Peeperkorn. heeft in de loop van het bestaan diverse Jacques stond bekend als een bon eigenaren gehad. Onder het bewind van vivant. Zo maakte hij van het innen van Joannes heette het voluit De Haarlemse de rekeningen bij zijn Amsterdamse Stoomwas- en strijkinrichting ‘De Rhijn’. klanten meestal een feestelijk uitje. Met Het bedrijf werd na de dood van Joannes het bedrijf ging het helaas niet goed, in 1929 door familie voortgezet en in 1935 het moest in 1934 de deuren sluiten. Of beëindigd. de flamboyante levensstijl van Jacques Toen Maria in 1926 overleed werd het de aanleiding was of de financiële crisis bedrijf aan de Blekervaart 41 door haar van de jaren dertig, is niet bekend. Een zoon Jacques (1889-1946) voortgezet. Hij combinatie van deze factoren is niet uit

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden, 1755-2014

malige wasserij vestigde zich voor de Tweede Wereldoorlog een poetsdoeken- fabriek en in 1956 de grammofoonpla- tenfabriek van BOVEMA. Het woonhuis en de omliggende panden werden in 1991 gesloopt om plaats te maken voor nieuw- bouw. De gevelsteen van het woonhuis uit 1830 is nog altijd in het bezit van de familie. De locatie van het voormalige bedrijf was ongeveer op de plek waar nu nog het bewaard gebleven tegeltableau van de firma Peeperkorn te zien is. Daar was deze wasserij van Van der Weiden 150 jaar actief.

Vervolg  De bedrijfswa- te sluiten. Het bedrijf werd voor 12.000 gen in de periode gulden verkocht aan buurman Peeper- In het volgende nummer van HeerlijkHe- rond 1925. korn, die een deel gebruikte voor de uit- den wordt de tak van Leendert Aries- breiding van zijn eigen bedrijf. Jacques zoon van der Weiden (1789-1865) beschre- vertrok in 1935 met vrouw en kinderen ven. Van zijn nakomelingen belandde naar de zojuist gereedgekomen nieuw- er ook een aantal in het blekersvak in bouw van de Hendrik Peeperkornstraat. Heemstede en daarbuiten. Wasserij Drie zonen van Jacques (Toon, Jacques ’t Raadhuis zou uitgroeien tot een van en Leo) gingen aan de slag bij buurman de grootste wasserijen van Nederland en Peeperkorn. completeert de geschiedenis van 250 jaar In de bedrijfsruimten van de voor- wasserijen Van der Weiden.

 Vloeiblad met reclame.

Bronnen Noord-Hollands Archief: notarieel archief, doop-, trouw- en begraafboeken. http://www.noord-hollandsarchief.nl/kranten http://www.thuisinbrabant.nl/object/de-brabantse-leeuw/1424 www.wiewaswie.nl (Burgerlijke Stand) www.watwaswaar.nl (kadastrale minuutplans 1811-1832) ORA (Oud Rechterlijk Archief) Heemstede Heemstede (uitgeschreven door Jan Hein Beelen) http://www.annemieketromp.com/genealogie/ (Bax van der Weiden) http://ilibrariana.wordpress.com/2012/01/10/binnenweg-heemstede-winkelbestand-mei-2010/ G. van Duinen, Heemstede in de Franse tijd. Heemstede, 1956. S.C. Regtdoorzee Greup-Roldanus, Geschiedenis der Haarlemmer bleekerijen. ’s Gravenhage 1936.

Met dank aan alle familieleden die een bijdrage hebben geleverd in de vorm van informatie en foto’s en aan de heren Jan Beelen, Co Peeperkorn en Mathieu Snijders.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 Hebben wij niet dringend behoefte aan zo’n raadslid?

‘Hebben wij in dezen tijd vooral niet dringend behoefte aan zoo’n Raads- lid?’ Marc de Bruijn

In de vorige HeerlijkHeden hebt u kunnen lezen over de gemeenteraadsverkiezingen in Heemstede aan het begin van de twintigste eeuw. Aan de herkomst van de kandidaten die toen gekozen wer- den, kunnen we goed zien wat er in die tijd in de lokale politiek een belangrijke rol speelde: de o zo gewenste komst van de elektrische tram in Heemstede.

emeenten als Heemstede (maar gadering van 29 maart 1916 vergunning Gook Heiloo, Bussum en Hilversum) verleend tot aanleg van een elektrische groeiden vanaf 1890 als kool. Dat kwam tram van Haarlem naar het centrum van vooral doordat deze plaatsen makke­ Heemstede, die begin 1917 werd gereali- lijk bereikbaar waren met de tram. seerd. Wonen in de prachtige, nieuw in het groen gebouwde woningen in het Gooi Tramkandidaten of Zuid-Kennemerland, werken in het drukke en vaak vervuilde Amsterdam of Het was dus handig om in de gemeente- Haarlem, en iedere dag op en neer met raad één of meer raadsleden te hebben de tram. Al in 1881 werd de stoomtram die kennis hadden van het trambedrijf. Haarlem-Leiden in exploitatie ­genomen. Deze konden als inhoudsdeskundigen de In 1899 volgde de elektrische tram technisch ingewikkelde aanvragen goed Haarlem-Zandvoort, die in 1904 door- beoordelen en ook fungeren als ‘sparring ging naar Amsterdam. partner’ van het college van B&W. Voor Vanaf 1900 werd de vraag in Heemste- dit soort complexe zaken werd vaak een de naar een elektrische tram in plaats aparte beleidsvoorbereidende commis-  Wachthuisje van een stoomtram steeds vaker gesteld. sie opgericht, zoals bijvoorbeeld bij het van de E.S.M. in Maar ja, dat bracht flinke kosten met opzetten van de gasfabriek. En natuur- de Tempeliers- zich mee en buurgemeente Haarlem was lijk was het makkelijk dat er raadsleden straat in Haar- een vertragende factor. Na lang discus- waren die ingangen hadden bij de E.S.M, lem, 1905. siëren en lobbyen werd in de raadsver- de Electrische Spoorweg Maatschappij. Deze was opgericht in 1902 en exploi- teerde de elektrische tram in Haarlem en de lijnen naar Bloemendaal, Zandvoort en Amsterdam. Al in 1909 schoof de (liberale en protestante) kiesvereniging ‘Heemstede’ J. (Jacob) Tates (1871-1945), beambte der E.S.M., naar voren. Tates, kandidaat van de vrijzinnige (liberale) lijst verloor dat jaar met slechts tien stemmen verschil van de katholiek Van der Eijken en kwam niet in de gemeenteraad. Bij de verkiezingen in 1911 werd de katholiek C. Tromp gekozen. Hij was

heerlijkheden voorjaar 2014 |  hebben wij niet dringend behoefte aan zo’n raadslid?

 Haarlems Dag- ‘Waller: zoo uitermate goed blad, 31 januari 1914. De elektri- bekend met het electrisch sche tram wordt bedrijf’ afgebeeld als een Bij de verkiezingen van 1911 won H.A. jolige jonge vent, Waller geen zetel. Dat was jammer, voor de stoomtram als Waller en voor Heemstede. Ook Hen- een oud kereltje. drik Adriaan Waller (1870-1923) werkte namelijk vanaf 1904 bij de E.S.M. en werd daar in 1912 zelfs directeur. Maar Wal- ler kreeg een nieuwe kans. Omdat het raadlidmaatschap gebonden was aan de persoon kwam er een zetel vrij door het plotselinge overlijden op 67-jarige leeftijd van wethouder en locoburgemeester Anthonius van der Weiden in oktober 1911. In januari 1912 waren er verkiezin- gen om deze zetel. De verkiezingskoorts vlamde op in Heemstede, gezien een ingezonden brief van E.H. van Breemen jr., waaruit blijkt, hoe belangrijk de tram hoofdconducteur bij de E.S.M. en werd in die dagen was.2 ‘Als we er aan denken, later haltechef 1ste klasse. Tromp was mijnheer de Redacteur, als we denken het katholieke raadslid van de noorde- aan onze aanstaande electrische dan lijke wijken. Hij stelde bij de opening begint ons hart te popelen van vreugde. van Groenendaal in 1913 voor om het Hoe kan het ook anders, let eens op vuurwerk in het noordelijk deel van de ons tegenwoordig vehikel; dat ding, dat gemeente af te steken, want, zo zei hij, onding voor den tegenwoordigen tijd.’ ‘het dorp krijgt Groenendaal, zoodat het Van Breemen somt op: de stoomtram is wel gewenscht is te overwegen om het een gevaar, want hij rijdt te snel terwijl de vuurwerk in het Noorden af te steken.’1 remmen slecht zijn. Ze hebben dan wel Jacob Tates, de liberaal, verloor dat andere wagens gekregen, maar het waren jaar weer. Hij behaalde exact evenveel geen nieuwe: ‘het zijn slechts afgedankte stemmen als L. de Wilde. Maar omdat van de lijn Leiden-Katwijk, ze rieken de wet bepaalde dat bij een gelijk aantal naar gedroogde visch!’ Nee, dan de stemmen de in leeftijd oudste kandi- elektrische trams die uit Haarlem naar daat won, werd De Wilde gekozen en Zandvoort, Bloemendaal en Amsterdam verloor Tates. Bij het controleren van de rijden. Daarvan zijn de conducteurs en geloofsbrieven van de gekozen kandida- wagenvoerders ook nog eens een stuk ten later werden de geboorteaktes van voorkomender en het publiek ter wille. De Wilde en Tates nog eens nauwlet- Van Breemen vervolgt: ‘Wij hebben als tend bekeken. Het zou tot de gemeen- Heemsteders ook een dorpsgenoot in teraadsverkiezingen van 1915 duren de directie en daar zijn wij trotsch op. voordat Tates in de raad werd gekozen. Waarde Heemsteedsche lezer, let op Vanaf dat moment zaten er drie mede- uw zaak, let op de komende electrische werkers van de E.S.M. in de raad. tram, let op de moeilijkheden die onze vroedschap nog te overwinnen heeft in samenwerking met andere gemeenten; zij doen hun best, laten wij ook ons best doen al zitten we niet in den raad.

1 C. Tromp (data onbekend) verloor in 1927 ten gevolge Zoo aanstonds is er verkiezing voor een van de annexatie zijn raadslidmaatschap, omdat toen door de daling van het inwonertal het aantal raadsleden 2 Zijn vader E.L. van Breemen was lid van het bestuur met zes werd teruggebracht. van de vrijzinnige kiesvereniging ‘Heemstede’.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 hebben wij niet dringend behoefte aan zo’n raadslid?

nieuw lid van den Gemeenteraad, laten Droog wel willen loozen.’ we onze geachte Burgemeester, Wethou- Met die opmerking zitten we mid- ders en Raadslieden indachtig zijn dat den in politiek gekonkel anno 1912. Was wij een medebewoner van Heemstede de r.k. kiesvereniging geschrokken dat hebben, zoo uitermate goed bekend met hun kandidaat Q. van den Berg in 1911 het electrisch bedrijf en bestuurslid van niet herkozen was en dat de verhouding de Haarlemsche electrische tram, de katholieken-protestanten erg gelijk heer H.A. Waller. Laat een iedere voor werd? Als Dr. Droog niet zou worden zich zelf oordelen wat hem te doen staat; herkozen, zou dat een aanmerkelijke hebben wij in dezen tijd vooral niet verzwakking van de katholieken in de dringend behoefte aan zoo’n Raadslid?’ Heemsteedse gemeenteraad zijn. Droog Van Breemen jr. ondertekende ‘namens was van de katholieke fractie ontegen- veele Heemsteedsche kiezers’, maar zeggelijk het zwaargewicht, de voor- helaas voor hen won de katholiek en trekker en de visionair: de man achter wasserijbaas H.J.M. Peeperkorn. Ver- verbetering van de huisvesting met volgens werd deze nieuwkomer ook nog Woningbouwvereniging Berkenrode, de eens in de raad gekozen tot wethouder, voorvechter voor betere gezondheid, de nadat raadslid Van Meeuwen (katholiek medeoprichter van de Boerenleenbank, en bollenkweker) voor deze functie had de man die naar overlevering in 1910 de bedankt wegens drukke werkzaamhe- suggestie had gedaan om Groenendaal den. aan te kopen en te bestemmen als wan- delbos.4 Maar soms kon Dr. Droog wel Politiek gekonkel eens te voortvarend zijn voor de behou- dende katholieke Heemstedenaren, die  H.A. ­Waller anno 1912 hun dorp in een sneltreinvaart zagen (1870-1923), Maar Waller – ook voorzitter van de veranderen, mede door de daadkracht en directeur van de kiesvereniging ‘Heemstede’ – kreeg initiatieven van hun eigen dokter.5 Electrische Spoor- nog een herkansing. Begin februari Aan de andere kant was de reden om weg Mij., werd in 1912 overleed het raadslid A.H. Wicke- aan te sturen op een gemeenschappelijke 1912 gekozen als voort Crommelin – ultraconservatief, kandidaat misschien wel heel pragma- gemeenteraadslid paardenfokker, heer van Berkenrode en tisch: ‘Andere stemmen daarentegen in Heemstede. jeugdvriend van burgemeester Van Len- vonden het voorstel zoo kwaad niet. Wij nep - op 47-jarige leeftijd aan longontste- kunnen nu, zoo redeneerde men, zonder king.3 Er kwam weer een raadszetel vrij. strijd onzen candidaat er in krijgen, dit Waller werd naar voren geschoven door woog vooral zwaar met het oog op den zijn kiesvereniging. De r.k.-kiesvereni- toestand der kas.’ Die verkiezingskas zal ging sloot zich erbij aan. Blijkbaar waren met al die tussentijdse verkiezingen wel liberalen, protestanten en katholieken leeg zijn geraakt. Waarom het dan niet het erover eens, dat het handig zou zijn op een akkoordje gooien? Dat scheelde om Waller in de raad te hebben, als een heleboel dure pamfletten en adver- het erom ging de elektrische tram naar tenties in het Haarlems Dagblad… Heemstede te krijgen. In de pers komen we nog heel andere suggestie tegen: ‘blijkbaar is de bedoe- ling der r.k. deze: wij bestrijden nu uw candidaat niet, als gij in 1913 onzen candidaat Droog niet bestrijdt. Daar gingen in de protestantsche kiesvereeni- 4 Zie Marc de Bruijn: ‘Een ‘kloek en frisch’ besluit’ ging stemmen tegen op, die het raadslid in Groenendaal - van buitenplaats tot wandelbos, Heemstede 2013. 3 Hans Krol, Heemsteedse gemeentepolitiek in de jaren 5 Dr. Droog was in 1907 in de raad gekozen als tussen omstreeks 1750 en 1900, p. 58 stelt dat Aarnout vervanger voor de aftredende Adriaan van der Horst,  Dr. E.A.M. Hendrik van Wickevoort Crommelin een ‘hippische die veertig (!) jaar raadslid was geweest. Voor een uit- Droog. dood’ stierf toen hij op 20 juni 1912 een val met een gebreide levensbeschrijving van Dr. Droog zie http:// dogcart niet overleefde. ilibrariana.wordpress.com/.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  hebben wij niet dringend behoefte aan zo’n raadslid?

Brievenbesteller als tegen- gestoken, een candidaat opgezocht nl. den heer W. Drooger, brievenbesteller, kandidaat een twintigtal namen op de candidaten- Toch waren er in april 1912 ineens twee lijst gezet, en daarmede naar den bur- kandidaten voor de zetel van Van Wic- gemeester van Heemstede. Zijne edel- kevoort. Naast Waller, die kandidaat was achtbare is verplicht volgens de wet een gesteld door zowel de vrijzinnige/protes- stemming te gelasten. Maar nu vraag ik tantse als de katholieke kiesvereniging, aan elk weldenkend mensch, is het niet werd ineens W. Drooger naar voren beschamend om zoo met een gansche geschoven. Vanuit zowel protestantse gemeente en hun raadsleden te sollen? als roomse zijde waren er namelijk Weer of geen weer, jelui zullen nu eens ­stemmen opgegaan om ‘nog een candi- voor ons plezier gaan stemmen!’ Van daat te stellen, een zgn. volksman’ en dat Breemen sluit zijn brief af: ‘Laat ik ter wille van de goede zaak de weldenken­  De fraai ver- de kiezers hierop attent maken, om den sierde elektrische 18den dezer te komen stemmen. Komen tram waarmee in wij niet, dan triomfeert het roode ele- 1917 de feestelijke ment!’ eerste rit naar Drie Heemstedenaren stuurden een Heemstede werd brief naar de krant, dat zij Drooger kan- gereden. didaat hadden gesteld omdat ze vonden dat het teveel door de twee kiesvereni- gingen op een akkoordje was gegooid (‘het onderling handelen van enkele bestuurders’). Van Breemen verontschul- was nu gebeurd. Drooger, een brieven- digde zich in een latere ingezonden brief besteller die woonde aan de Meerweg, wel, ‘dat ik den heer Drooger gebrand- had in 1907 met nog wat anderen de merkt heb als te behooren tot het “roode kiesvereniging ‘Gemeentebelang’ opge- element”’, maar ging niet in op het richt, waar we verder weinig van horen akkoordje van de bestuurders. en weten. Hij was echter in 1909 ook een van de oprichters van de kiesvereniging Eindelijk gekozen ‘Heemstede’, die wel succesvol werd. Vanwege de kandidaatstelling van Op 18 april 1912 kwamen 514 kiezers hun Drooger klom Van Breemen weer stem uitbrengen, 330 minder dan bij de ziedend in de pen. Het was een aange- verkiezingen in 1911 en 1912. Waller kreeg naam teken, dat de katholieke partij zich 458 stemmen en Drooger slechts 56, had geschaard achter het besluit van de zodat Waller dit keer probleemloos tot protestantste kiesvereniging om Waller raadslid werd gekozen. kandidaat te stellen. ‘Alzoo dacht men: Op 17 juni 1912 nam Waller in de raad nu zal toch deze verkiezing een waarlijk plaats. In de maand ervoor had Dr. huiselijk karakter hebben. (…) Maar Droog al een voorstel ingediend voor  Haarlems Dag- jawel, dat was nu al te mooi! Fluks een installatie van een tramcommissie. blad, 29 juni 1917. paar heethoofden het hoofd bij elkaar Die werd ingesteld, met als voorzitter burgemeester Van Lennep en als leden Dr. Droog en Van Tienhoven. Met een zwaargewicht als Waller in de raad was er voldoende expertise om de tramcom- missie te voeden en die op zijn beurt weer het college en de gemeenteraad. Bij de installatie van Waller sprak burgemeester Van Lennep het nieuwe raadslid toe: ‘Ik wensch u van harte geluk

 | heerlijkheden voorjaar 2014 hebben wij niet dringend behoefte aan zo’n raadslid?

 Eerste rit van de elektrische tram op 7 juli 1917. De ge- nodigden staan op het Raadhuisplein voor de versierde elektrische tram. Op de voorste rij v.l.n.r.: ir. W.J. Bur- gersdijk, directeur van de N.Z.H.T.M, burgemeester jhr. J.P.W. van Doorn, H.A. Waller, mevrouw Bur- gersdijk, J. Tates, oud-burgemeester jhr. mr. D.E. van Lennep met zijn met het vertrouwen door de kiezers van van Heemstede tot de nieuwe raadsleden vrouw en dochter Heemstede in u gesteld. Maar ik wensch had kunnen houden. Heemstede kreeg Sophie. De man ook de gemeente Heemstede geluk, dat uiteindelijk op 7 juli 1917 zijn felbegeerde met bolhoed en een man als u zich voor een raadszetel elektrische tram en H.A. Waller was tot 1923 grijze baard is Arie beschikbaar stelde. Wanneer we zien, dat een verdienstelijk raadslid. In dat jaar de Wilde, voorma- iemand, die aan het hoofd van een groote verloor hij zijn zetel en hij overleed een lig tuinbaas van zaak staat, ambitie heeft om de belangen half jaar later. In zijn In memoriam werd Groenendaal en der gemeente voor te staan; om buiten H.A. Waller, de man van de tram, geme- raadgever van de zijn drukke werkzaamheden zich met moreerd als ‘een zeer welwillend mensch, gemeente. Achter de gemeentebelangen bezig te houden, altijd bereid te helpen’. dan is dat een gelukkig verschijnsel. De hem voor de muur oude Romeinen hadden een spreuk: C. Tromp met “Dulce et decorum est pro patria mori”, bolhoed en snor. Bronnen d.w.z. “Het is aangenaam en mooi om Dan met bolhoed voor het Vaderland te sterven.” Maar ook www.noord-hollandsarchief.nl/kranten raadsleden W.C. het tegenovergestelde is mooi, n.l. om Ir. B.W. Colenbrander, Verkeer in en om van Meeuwen met Heemstede en Bennebroek. Heemstede voor het Vaderland te leven.’ Een keu- ernaast A. Honig. 1974. rige speech, die burgemeester Marianne Geheel rechts de Heeremans ook best in 2014 in de raad wethouders H.J.M. Peeperkorn en J.H.M. van Hou- ten, natuurlijk ook met bolhoed.

 Algemene begraafplaats, sectie 1. Drie graven van de familie Waller, in het mid- den dat van H.A. Waller. De graven staan op de nominatie om geruimd te worden. Het zijn funerair gezien niet direct bijzon- dere graven, maar wel graven van bij- zondere Heemstedenaren. Wat de HVHB betreft: rustig laten rusten.

heerlijkheden voorjaar 2014 | 

De Opstandingskerk aan de Koediefslaan Marloes van Buuren

In 1920-1921 werd de eerste gereformeerde kerk van Heemstede gebouwd, die jarenlang gewoon- weg de Koediefslaankerk heette en pas in 1962 na een ingrijpende verbouwing de naam Opstan- dingskerk kreeg. In 1991 is de kerk gesloopt en kwam er een appartementencomplex voor in de plaats. De pastorie en de voormalige kosterij die de kerk flankeerden bleven staan. De geschiedenis van de gereformeerde kerk in Heemstede, sterk verbonden met die van Haarlem, begon in een bol- lenschuur aan de Bronsteeweg.

e Gereformeerde Kerken in Neder- Kerken, maar ze gingen nog niet hele- Dland hebben een ingewikkelde maal samen. Pas in 1916 besloten ze tot voorgeschiedenis van afsplitsingen de bouw van een gezamenlijke nieuwe en fusies. Na de Afscheiding van 1834 kerk, de latere Wilhelminakerk. Terwijl ontstonden er voor het eerst zelfstan- het proces van die zogeheten ‘ineensmel- dige Gereformeerde Kerken naast de ting’ in Haarlem nog gaande was, gingen Hervormde Kerk. In Haarlem kwamen er in 1915 in Heemstede stemmen op ook de eerste gereformeerden samen op drie daar een kerk ‘tot openbaring te bren- plaatsen, onder meer op de Gedempte gen’. Die plannen werden in Haarlem Oude Gracht waar nu de Wilhelmina- aanvankelijk niet met veel enthousiasme kerk staat. Net als elders in Nederland ontvangen. Als Heemstede kerkleden schaarden die drie verschillende kerken van Haarlem afsnoepte, werd de basis in zich in 1892 onder de Gereformeerde Haarlem immers smaller.

 Tussen de kerk en het huis rechts op de foto (Koediefs­ laan 64) loopt, niet zichtbaar, de Van Slin- gelandtlaan. Koediefslaan 66 en Van Slin- gelandtlaan 2 – 6, gebouwd in 1926, staan er hier nog niet.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de opstandingskerk aan de koediefslaan

Te ver lopen naar de kerk hun plannen door te willen zetten. De Haarlemse commissie wees erop dat Het waren de ‘broeders’ A. van der Zandvoort en Aerdenhout volgens de Plas uit Zandvoort en architect Arie classis onder de kerk van Bloemen- (Andries) de Maaker uit Heemstede die daal vielen. De commissie twijfelde in het najaar van 1915 voor het eerst spra- aan de financiële haalbaarheid van de ken over een eigen gereformeerde kerk Heemsteedse plannen en adviseerde bij voor Heemstede, Aerdenhout en Zand- Provinciale Staten na te gaan hoe het voort. In de daarop volgende maanden stond met de annexatieplannen van kwamen er andere geïnteresseerden bij: Haarlem. Als de wijk Bosch en Vaart en architect Tijs de Bruin, hoofdopzichter het deel tussen Leidsevaart en Aerden- bij de Amsterdamse waterleiding Johan hout bij Haarlem zouden komen, zou Boelhouwer, piano- en orgelhandelaar een groot deel van de Heemsteedse lid- Dirk Goldschmeding en Cornelis Schip- maten inwoner van Haarlem worden. per, in een latere notariële akte genoemd als ‘zonder beroep’. In mei 1916 schatte Op zoek naar tijdelijk Boelhouwer het aantal gereformeerde gezinnen in Heemstede, Aerdenhout en ­onderdak Zandvoort op vijftig à zestig. Precieze Op 9 oktober 1916 vormden de Heemste-  De bollen- aantallen en adressen moesten van de denaren de ‘Commissie inzake de Insti- schuur die van kerkeraden van Haarlem komen. De tueering van de Gereformeerde Kerk te 1917 tot 1921 dienst wens een eigen kerk te hebben was deels Heemstede’, met Schipper als voorzitter, deed als Gerefor- puur praktisch. In een tijd waarin de Boelhouwer als secretaris en De Bruin meerde Kerk. Het meeste mensen nog lopend naar de kerk als penningmeester. De Haarlemse gebouw was alleen gingen, was Haarlem vanuit Zandvoort dominees Ringwalda, Datema en Tibben bereikbaar vanaf en het zuiden van Heemstede gewoon te gaven hun weerstand op en adviseerden de Bronsteeweg, ver, zeker in de winter. Je kon kinderen de classisvergadering op 12 december maar lag tegen de niet vijf kwartier laten lopen naar cate- 1916 in Heemstede ouderlingen en diake- Crayenestervaart chisatie en andersom was het afleggen nen te benoemen en daarmee de Gere- aan. Na sloop van van huisbezoeken door ouderlingen ook formeerde Kerk in Heemstede te institu- de schuur in 1957 lastig in de buitengemeenten. eren. Er werd besloten dat de kerkelijke zijn hier de hui- Het overleg met een commissie van de grens zou samenvallen met de gemeen- zen Crayenester­ drie gereformeerde kerken van H­ aarlem tegrens en daarmee kwam de wijk Bosch singel 12 t/m 20 verliep stroef, maar op 29 juli 1916 lieten en Vaart bij de Heemsteedse kerk. gebouwd. de Heemsteedse initiatiefnemers weten De Heemsteedse broeders wilden graag hun eigen kerk bouwen en met twee architecten in de gelederen werd daar ook al concreet over nagedacht. Maar bouwgrond kopen kon niet zomaar: nog afgezien van de financie- ring was er, zolang de kerk niet geïnsti- tueerd was, geen rechtspersoon die dat kon doen. En omgekeerd: om de kerk te kunnen institueren moest er weer onderdak gevonden worden, een gebouw dat tijdelijk kon dienstdoen als hulpkerk. Er kwamen diverse panden in beeld, waaronder de voormalige Dorstige Kuil aan de Koediefslaan 69, een ruimte bij Leeuw en Hooft (dat een jaar later afge- broken zou worden) en zelfs de boven- zaal van Café Landzicht op de hoek van de Binnenweg en de Koediefslaan. Om

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de opstandingskerk aan de koediefslaan

uiteenlopende redenen ging dat allemaal niet door. In januari 1917 lukte het Tijs Stoven en petroleum­ de Bruin om de bollenschuur van Leo Roozen aan de Bronsteeweg te huren. De lampen bollenstellingen gingen eruit en de vloer In november 1917 besloot de com- en de kap werden versterkt. Beneden missie van beheer ‘tot aankoop van kwamen een kerkruimte met podium en een 25-tal vurenhouten stoven met preekstoel, een vergaderkamer, een por- eikenhouten bovenkant, benevens de taal en een privaat en over de volle lengte daarbij behoorende testen’ te vullen van het gebouw werd een gaanderij met met de gloeistof ‘gloed’. ‘Een telefoon- balustrade gebouwd. De schuur lag bijna installatie ten gerieve der hardhoor- tegen de Crayenestervaart aan, dus vanaf ende broeders en zusters’ bleek helaas de Bronsteeweg werden twee grintpaden te duur en elektrisch licht ook. Voor aangelegd naar de ingang van de hulp- die twee maanden per jaar dat het te kerk. Goldschmeding zorgde dat er een donker was, kon men zich wel behel- geschikt orgel kwam. pen met petroleumlampen. Op 7 maart 1917 werden tijdens een vergadering in de politiepost in de Twee petten op Boekenrodestraat de leden van de toe- komstige kerkeraad aangewezen. Het Al in 1916 waren er plannen voor nieuw- waren Schipper, De Bruin, Boelhouwer, bouw. Meteen was duidelijk dat de finan- Goldschmeding, De Maaker en ver- ciering een groot probleem zou worden. der Hendricus Franciscus van der Wal Door blokkades als gevolg van de Eerste (chauffeur), Otto van Willigen (graan- Wereldoorlog waren bouwmaterialen handelaar) en Gerrit Jan Schut (tuinbaas schaars en duur. Het institueren van de op de Hartekamp). kerk en het aanstellen van een dominee kreeg voorrang. 9 april 1917 Twee architecten in de commissie van instituering en later in de commis- Op tweede paasdag, 9 april 1917, werd de sie van grondaankoop leek een weelde, eerste woorddienst van de Gereformeerde maar leidde in de praktijk tot wrijving. Kerk in Heemstede gehouden. Een eigen Hoewel De Bruin en De Maaker ­liever dominee was er nog niet. De Haarlemse onafhankelijk van elkaar een plan ds. Datema institueerde de ouderlingen tekenden, presenteerden ze, omdat dat en diakenen in hun ambt. Namens de zo afgesproken was, op 18 januari 1917 Haarlemse kerkeraad sprak ds. D. Tibben, toch samen een ontwerp. Maar van meet namens de classis ds. De Vries van Zaan- af aan leek De Bruin de meeste invloed te hebben. De belangen van De Bruin en van de kerk liepen daarbij door elkaar. Een eigen dominee De Bruin was eind 1916 in zijn rol van penningmeester al in onderhandeling was er nog niet over bouwgrond aan de Koediefslaan, maar tot koop kwam het toen niet. De dam. Het gebouw, aldus een krantenbe- commissie van grondaankoop en de richt, was praktisch ingericht en maakte kerkeraad kozen voor nieuwbouw op de ‘een zeer rustige, vriendelijke indruk’. Er plek van de hulpkerk, omdat deze gunstig was plaats voor 250 mensen. lag voor het Bosch en Vaartkwartier en De commissie van instituering zou de omgeving van het Zuiderhoutpark. De pas in januari 1918 opgeheven worden, Bruin woonde op Bronsteeweg 78 en had omdat de financiële afwikkeling van de er behalve zijn eigen huis ook nog grond inrichting van de hulpkerk nog op zich in eigendom. Hij wilde in februari 1918 liet wachten. Er was inmiddels al wel een een perceel van 32 x 53 meter voor een commissie van beheer ingesteld. bedrag van 14.000 gulden aan de kerk ver-

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de opstandingskerk aan de koediefslaan

 Algemeen kopen. Zijn woonhuis zou hij tot 1 decem-  Op 2 augustus 1920 legde dominee Handelsblad, ber 1919 verhuren als predikantswoning Hermanus Brouwer, die in 1918 benoemd 9 februari 1918. De en intussen zou op het ernaast gelegen was, de eerste steen van de kerk. vrouw van Tijs terrein, ook zijn eigendom, een woning de Bruin was een gebouwd worden die architectonisch aan- Uit het bestek tante van Klaas sloot bij de te bouwen kerk en pastorie. Jonkheid. De twee De bouw van de kerk kon wachten tot er Plint buitenmuren: blauwkleurige architecten werk- voldoende geld was en intussen kon men Utrechtse vlakke klinkers ten officieel samen gebruik blijven maken van de hulpkerk. Opgaande muren en toren: kleurig van februari 1918 De Bruin had in deze plannen twee pet- Waalhardgrauw tot 31 december ten op, want samen met De Maaker en Lambriseringen, raamomlijstingen: 1926. graanhandelaar Otto van Willigen zat gele Friese siersteen hij in de commissie van grondaankoop, Opgaande binnenmuren: 1e soort rode zodat hij zowel de beoogde verkoper als Waalvormsteen of Belgische steen adviseur van de koper was. Of de kerke- Dakschilden en torenspitsen: 1e soort raad om die reden koop van De Bruin Duitse blauwkleurige leien. niet wilde of toch de locatie niet geschikt vond is niet duidelijk, in ieder geval viel Naar verluidt vond architect Van de keuze toch op de Koediefslaan. Loghem de stenen van de buitenmuren, afkomstig uit de Betuwe, zo mooi van Onenigheid over de kleur dat hij ze ook koos voor zijn stads- wijk Tuinwijk, nu Haarlem, maar bij de ontwerp­opdracht voltooiing in 1922 nog Heemstede.1 Het beoogde stuk grond lag aan de noordkant van de Koediefslaan, onge- 1 Architect D. Dondorp zei dit in zijn toespraak in 1971 veer honderd meter van de Heren- bij het vijftigjarig bestaan van de kerk.

 Op de bouwte- keningen van De Bruin en Jonkheid staan fraai gekal- ligrafeerde logo’s en titels en ook hun briefhoofd was in die stijl.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de opstandingskerk aan de koediefslaan

weg op de hoek van een in het uitbrei- van beheer voelde zich gepasseerd en dingplan van 1912 nieuw geprojecteerde was het niet eens met de gang van zaken. weg, de latere Van Slingelandtlaan. Maar het bleef zoals het was: De Bruin De Bruin was de spil in het hele verhaal. werd de architect van de nieuwe kerk, Hij onderhandelde met grondeigenaar samen met Klaas Jonkheid. Kort daar- en bollenboer Cornelis Petrus Nelis, voor, in februari 1918, was hij officieel de was steeds degene die verslag uitbracht samenwerking aangegaan met deze 28 namens de commissie van grondaan- jaar jongere architect, een neef van De koop en drong erop aan dat er zo snel Bruin’s echtgenote Celia Jonkheid. mogelijk een uitgewerkt schetsontwerp Andries de Maaker kreeg zijn ‘revan- van de kerk ter voorlopige goedkeuring che’ eind 1919: hij werd de architect van aan B&W van Heemstede ­aangeboden de Wilhelminakerk aan de Gedempte zou worden. De Bruin vroeg de kerke­ Oude Gracht in Haarlem. raad om een duidelijke opdracht te geven aan een bekwame architect, ‘uit Bouw en ingebruikname eigen kring’ of van daarbuiten. Hij maakte duidelijk dat De Maaker en hij van de kerk het niet samen zouden doen, omdat ze De kerk aan de Koediefslaan werd elk hun eigen opvattingen hadden. De gebouwd op regiecontract. Bij normale Bruin was in de voorafgaande jaren al aanneming wordt er gebouwd voor het vaak gecomplimenteerd voor zijn grote bedrag waarvoor de aannemer het werk inzet bij het vinden van een geschikte aangenomen heeft. Vallen de kosten hoger uit, dan heeft hij pech, en zijn ze lager dan heeft hij geluk. Bij bouwen op regiecontract is er weliswaar ook een inschrijving van aannemers (bij de kerk aan de Koediefslaan was Linde- boom met 144.755 gulden de laagste en het werk werd hem dan ook gegund), maar de uiteindelijke som die betaald moet worden bestaat uit de kosten voor materiaal, loon en een winstmarge.1 Het is goed mogelijk dat de architecten in 1920 voorzagen dat de tijdens de Eer- ste Wereldoorlog zo hoge prijzen voor bouwmaterialen in de loop van de bouw weer zouden zakken en dat men daarom een contract als dit aandurfde en zelfs als gunstig zag. Hun keuze bleek een goede, want uiteindelijk viel de bouw- som bijna 11.000 gulden lager uit. Voor het zover was vergde het echter veel inspanningen om het benodigde geld bij elkaar te krijgen, maar in juni  Tijdens de hulpkerk en de verbouwing en inrichting 1920 was er 50.000 gulden binnen en kon bouw. Helaas daarvan. Ook waardeerde de kerkeraad de bouw van start gaan. In april was de weten we niet wie het bijzonder dat hij zijn eigen huis bouwvergunning al afgegeven. dit zijn, mogelijk beschikbaar stelde voor catechisatie ‘in Op 14 oktober 1920 schreef Haarlems links aannemer een behoorlijk verlichte en verwarmde Dagblad dat alles voorspoedig liep. ‘Het Lindeboom en ruimte’. Op 14 maart 1918 meldde de ker- belooft, gezien de teekening, een fraaie rechts Tijs de keraad aan de commissie van beheer dat Bruin of Klaas ze De Bruin aangewezen hadden om het 1 Architect Dondorp noemde deze wijze van bouwen schetsontwerp te maken. De commissie in 1971 ‘christelijk bouwen’, wat suggereert dat dit in Jonkheid. christelijke kring vaker voorkwam dan elders.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de opstandingskerk aan de koediefslaan

kerk te worden. (…) Het gebouw, dat was één van de eerste grote gereformeer- ongeveer 600 zitplaatsen zal bevatten, de kerken die, mede naar de inzichten komt met het front gedeeltelijk aan de van Abraham Kuyper, gebouwd werden. Koediefslaan en aan een aldaar nieuw Dondorp sprak over de symbolen die geprojecteerden weg.’2 De fundering Jonkheid de kerk had meegegeven: de voor de toren was gelijk met de rest van zevenvuldigheid in de zeven traveeën de kerk gebouwd, maar de beslissing om van het schip van de kerk, de drievou- de toren daadwerkelijk te bouwen viel digheid in de drie frontingangen, bogen pas toen de kap op de kerk lag. De kerk en zijramen en het woord dat centraal kostte 95.000 gulden en de toren nog stond doordat alle constructielijnen van  Dit fraaie logo eens 30.000 gulden extra. Het duurde bogen en kerkspanten één middelpunt gebruikte de kerk nog geruime tijd voor ook de pastorie vonden in de bijbel op de kansel. Domi- in 1925. en de kosterij met vergaderruimten aan nee Brouwer, sinds 1918 in Heemstede weerszijden van de kerk af waren. in functie, had boven de ingang van de Voor die tijd werd de kerk zelf al wel kerk het opschrift laten aanbrengen ‘Uw in gebruik genomen. Dat gebeurde op Woord is de Waarheid’. Hoewel de kerk tweede pinksterdag, 16 mei 1921. Omdat al in mei 1921 in gebruik genomen was, de kerkbanken nog niet klaar waren, verschenen beoordelingen in de pers pas werd het pinksterfeest gevierd op plank- toen in 1922 ook de pastorie en de kos- jes op kisten. terij voltooid waren. Haarlems Dagblad noemde de kerk in 1922 ‘den deftigen Waardering van Jos Th. kerk’ met een ‘wijdingsvol cachet’ en de Haagsche Courant beschreef de kerk als ­Cuypers en de pers ‘een lust voor het oog en een sieraad voor Bij het vijftigjarig bestaan van het kerk- de omgeving’. gebouw in 1971 sprak architect D. Don- dorp.3 Hij gaf aan hoe de rolverdeling tussen de twee architecten was geweest. De stedenbouwkundige opzet en de constructies waren van de hand van Tijs de Bruin en de architectuur van Klaas Jonkheid. Dondorp roemde de durf van de architecten en de kerkgemeente: ‘Men moet vandaag toch zeker bewon- dering hebben voor de mensen die dit gebouw hebben aangedurfd. Ze zijn wat hun kerkgebouw betreft revolutionair geweest.’ 4De kerk aan de Koediefslaan

2 De Van Slingelandtlaan kwam er in 1925, de eerste huizen, Koediefslaan 66 en Van Slingelandtlaan 2, 4 en 6, zijn uit 1926. 3 Volgens D. Dondorp was architectuur van kerken een afspiegeling van de wijze waarop iemand het geloof beleeft. 28-9-1991, Reformatorisch Dagblad. De architect was een broer van Arie Dondorp, die van 1929 tot 1966 dominee van de kerk aan de Koediefslaan was. 4 Architect D. Dondorp zei in 1971 ook: ‘De beroemde architekt Jos Cuijpers, de man van het Centraal Station Ook bij de pastorie is op veel plaatsen en het Rijksmuseum te Amsterdam, nodigde de heer  Jonkheid naar zijn bureau te Amsterdam, om hem de ‘drievoudigheid’ te zien, bijvoorbeeld een kompliment te geven van het ontwerp van wat nu in de aantallen ramen. Opvallend zijn de Opstandingskerk is.’ Dondorp vergiste zich echter een generatie. De architect van het Centraal Station en ook het fraaie metselwerk en het in Rijksmuseum is Pierre Cuypers (1827-1921). Zijn zoon decoratieve vormen geklopte lood langs Jos (1861-1949) is de man van o.a. de kathedrale basiliek St. Bavo in Haarlem, de Effectenbeurs en het Uitbrei- de dakranden. dingsplan van Heemstede in 1912. Hij zat jaren in de Welstandscommissie van Heemstede en beoordeelde in die functie ook het plan van De Bruin en Jonkheid.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de opstandingskerk aan de koediefslaan

De eerste jaren weerkaatsing. Voor het gesproken woord Bij de verdere inrichting van de kerk na vanaf het podium bleek de akoestiek veel de ingebruikname zien we na alle com- minder goed. missies van uitsluitend mannen voor het Het aantal van zeshonderd zitplaat- eerst ook de namen van vrouwen opdui- sen was de eerste jaren veel te veel voor ken.5 De dames Brouwer-de Ruiter, de ongeveer tweehonderd ­kerkgangers. Hinloopen en Kwak-Korthof organiseer- Dwars door de kerk werd dus een den in het najaar van 1921 een bazaar om gordijn opgehangen, zodat de gelovigen geld in te zamelen voor het meubilair. dicht bij elkaar zaten en het te verwar- Hun initiatief bracht drieduizend gulden men gedeelte kleiner was. op. In de in februari 1921 ingestelde Op de verlichting kwam kritiek. In Orgelfonds Commissie zaten ook twee november 1925 schreef de heer Bijleveld uit de Bosboom Toussaintlaan dat de lichtval overdag al niet goed was maar bij kunstlicht zeker niet. ‘Te luisteren naar iemand die nauwelijks zichtbaar is en wiens gezicht des avonds in duisternis is gehuld, is voor gewone stervelingen te veel gevergd!’ D. Swagerman zou graag willen dat iedereen als compleet gezin in de banken kon plaatsnemen. ‘Thans reeds bestaan er enkele ‘jongelieden-banken’ in ons kerkgebouw, waar een zeker toezicht niet geheel overbodig is. Het zou te betreuren zijn indien dit grootere afmetingen zou aannemen.’

Groei en krimp In de jaren dertig groeide de kerkge- meente met ongeveer honderd leden per jaar en dat werd voor het kerkgebouw én voor dominee Dondorp alleen wel wat veel. Vanaf het voorjaar van 1936 waren er diensten in het gebouw voor Christelijke Belangen aan de Voorweg en nog datzelfde jaar werd achter het intussen aangekochte pand van het voormalige caférestaurant Van Ree aan de Camplaan 18 een houten hulpkerk gebouwd. In 1938 kwam er ook een twee- de dominee bij. In de oorlogsjaren waren alle kerken beter gevuld dan ooit en dat  De ingang van vrouwen. Het orgel van de firma Furt- gold ook voor de Koediefslaankerk. Het de kerk en de wängler en Hammer uit Hannover werd was er zo vol dat de laatkomers tussen kosterij. op 13 september 1922 feestelijk in gebruik de ouderlingen op het podium gingen genomen. Jos de Klerk besprak het zitten en kinderen op de traptreden van orgel uitgebreid in het Haarlems Dag- de kansel.6 De drukte werd opgelost met blad en prees de akoestiek van de kerk het instellen van een extra kerkdienst. voor orgelspel; er was geen hinderlijke De kerkelijke gemeente Heemstede

5 Ambten binnen de gereformeerde kerk werden pas 6 Aldus Lyda Krijgsman-Woelders in ‘Opgroeien in in 1968 voor vrouwen opengesteld. Heemstede’, HeerlijkHeden 152, 2012.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de opstandingskerk aan de koediefslaan

stond ook gebied en daarmee kerkleden len zien. In 1960 lukte de financiering af. In 1938 werd de kerk in Bennebroek niet, maar in 1962, met aangepaste en geïnstitueerd en verschoof de grens, tot ook goedkopere plannen, wel. Tijdens de dan toe bij de Zwarte Weg en Bekslaan, bijna een half jaar durende verbouwing naar de grens Heemstede-Bennebroek. verleende de Vredenhofkapel aan de Van In 1953 werden het Bosch en Vaart- Oldenbarneveldtlaan in Haarlem onder- kwartier en het Leidsevaartkwartier, dak aan de dominee en kerkgangers uit zo belangrijk bij de instituering van de de Koediefslaan. kerk in Heemstede, bij Haarlem-Zuid gevoegd. In 1957 werd de Pinksterkerk Opstandingskerk op de Camplaan voltooid. Datzelfde jaar werd de bollenschuur waar alles ooit De in oktober 1962 heropende kerk begonnen was, afgebroken. kreeg in Trouw en het Haarlems Dag- blad lovende besprekingen.7 De ‘oude 1960: plannen voor sombere preekkerk’ was veranderd in een ‘echte gemeentekerk’, de ‘donkere modernisering­ pijpenla’ in ‘een lichte blijmoedige ruim- De Pinksterkerk op de Camplaan was, al te’. Waar eerst de zware houten kansel moesten velen in 1957 daaraan wennen, stond, was nu de avondmaaltafel. De een juweeltje van nieuwe architectuur. In kansel was naar rechts opzij verplaatst vergelijking daarmee deed de kerk aan en ook de opstelling van de banken

 De veel l­ichtere en modernere kerk na de reno- vatie in 1962.

de Koediefslaan steeds meer verouderd was aangepast. Een nieuwe elektrische aan. De dominee en ouderlingen op installatie en centrale verwarming ver- het podium, letterlijk verheven boven hoogden het comfort. Andere kleuren de gemeente, pasten niet meer in de in het schilderwerk, glas-in-loodramen tijd, zaken als ongemakkelijke banken, en nieuwe lampen zorgden voor een heel matige akoestiek en verlichting gingen andere sfeer. Ds. P.H.B.C. Kok, Luthers steeds meer storen. Architect Piet Koster predikant uit Weesp, maakte een reliëf sr. (1908-1988) maakte een ingrijpend van de engel bij het geopende graf van plan van aanpassingen dat de kerkeraad Jezus. Dit kunstwerk bezorgde de kerk het liefst voor het veertigjarig bestaan z’n nieuwe naam: Opstandingskerk. van de kerk in 1961 gerealiseerd zou wil- 7 Trouw, 20-10-1962, Haarlems Dagblad 20-10-1962.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de opstandingskerk aan de koediefslaan

In 1963 werd een serie van vijf kerk- getrouwd, zei hij over zijn komst naar diensten vanuit de Opstandingskerk op Heemstede: ‘Vanuit een dorp met niet televisie uitgezonden. In Trouw kreeg de aangelegde straten was de overgang naar kerk complimenten voor de ‘liturgische Heemstede met veel notabelen groot. vernieuwing van de eredienst’ vooral Wat ik in Heemstede miste, hoewel ik voor het ‘herstel van de gemeenschap- hier overigens een rijke tijd heb gehad en pelijkheid’. als predikant groeide, is het arbeiders- vraagstuk, waar ik altijd bijzonder veel Dominee Arie Dondorp interesse voor heb gehad. Vanuit mijn christen zijn heb ik kritiek op bepaalde Van de dominees die sinds 1918 in sociale situaties.’ Heemstede hun ambt vervulden, moet Het echtpaar Dondorp kreeg acht zeker dominee Dondorp genoemd kinderen, van wie er één in de oorlog worden. De eerste gemeente van Arie overleed. De vijf zoons werden wonder- Dondorp (1903-1984) was Wagenbor- baarlijk genoeg allemaal predikant en gen bij Delfzijl. Toen hij in 1929 op één dochter trouwde met een predikant. 26-jarige leeftijd naar Heemstede kwam Haarlems Dagblad typeerde dominee ervoer hij dat als een groot verschil. Bij Dondorp als ‘robuust’ en ‘goedlachs’ zijn afscheid in 1966, toen hij veertig en in heel Heemstede ‘een geziene jaar dominee was en ook veertig jaar figuur’. Na zijn afscheid van de drukke

 Dominee Arie Dondorp.

 De achterste twee torentjes van de kerk staan hier nog overeind.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 de opstandingskerk aan de koediefslaan

Heemsteedse kerkgemeente, werd Don- wilde er een klein verpleeghuis voor dorp ‘rustig aan’ dominee in het Zeeuw- psychogeriatrische patiënten bouwen se Gapinge. Zijn laatste rustplaats is wel en Kennemerduin een serviceflat. Ook weer in Heemstede, op de Algemene waren er gegadigden die in de kerk een Begraafplaats aan de Herfstlaan. oecumenische woongroep wilden ves- tigen in acht wooneenheden over twee Aanloop tot sloop en woonlagen en een stiltecentrum onder de kap. ­nieuwbouw­ Een plan voor de bouw van apparte- In de loop van de jaren tachtig liep het menten door Huib Bakker Bouw deed aantal kerkgangers terug en werd het in de buurt nogal wat stof opwaaien. Na onderhoud van twee kerken, de Pink- langdurig overleg en ettelijke aanpassin- sterkerk en de Opstandingskerk, te duur. gen werd het plan toch goedgekeurd en Tegelijkertijd was ook het proces van kon de kerk gesloopt worden. samengaan met de Hervormde Kerk Het appartementengebouw heeft gaande. Vanaf september 1990 werden er dezelfde hoekligging als de kerk en het gemeenschappelijk diensten gehouden spitse middendeel verwijst naar de vorm in de Pinksterkerk, de Oude Kerk en de van de kerk. Van de weg af is het geen Vredehofkapel. Het dak van de Opstan- onaardige aanblik, maar de massieve dingskerk was slecht en zou eigenlijk dichte zijwanden van grijze steen passen

 V.l.n.r. de helemaal vervangen moeten worden. eerder op een bedrijventerrein dan in domineeswo- Mede daardoor viel de keuze op sloop een buurt tussen de woonhuizen. Het ning (Koediefs­ van deze kerk. domineesechtpaar Kok moest een groot laan 78), het De kerk werd gesloten en op zaterdag deel van hun tuin afstaan en mevrouw appartementen­ 19 oktober 1990 konden belangstellenden Kok kijkt nu nog op de hoge, blinde gebouw op de er voor het laatst een kijkje nemen. Zo’n muur. De buren op de Van Slingelandt- hoek en de zeventig kerkleden en omwonenden laan hadden het voordeel dat ze heel voormalige kos- deden dat. Als je dat van tevoren gemeld goedkoop grond van de kerk achter hun terij in de Van had, mocht je zelfs op het orgel spelen. huizen erbij konden kopen en zo hun Sligelandtlaan; De rouwdienst voor koster Van der Ploeg tuin konden vergroten. in werkelijk­heid in september 1990 was de laatste dienst Door de verkoop van de Opstandings- staan de gebou- die in deze kerk werd gehouden. kerk beschikte de Gereformeerde Kerk wen niet op één Er waren diverse belangstellenden over voldoende fondsen om de Pinkster- lijn. voor de grond. Verpleeghuis Zuiderhout kerk aan de Camplaan te moderniseren

heerlijkheden voorjaar 2014 |  de opstandingskerk aan de koediefslaan

en uit te breiden met vergaderkamers en tijd geen enkele aanwijzing gevonden en een ontmoetingsruimte. ook niet voor vergaderingen op dit adres. De kerk werd in Heemstede in april 1917, Tot slot twee dagen voor de ingebruikname van de bollenschuur, geïnstitueerd. In diverse publicaties staat te lezen dat In de archieven is nog veel meer er nog vóór de bollenschuur aan de wetenswaardigs te vinden dan we in het Bronsteeweg in de schilderswerkplaats bestek van dit tijdschrift kwijt kunnen. van Van Rijn aan de Kerklaan 43 (nu Op onze website www.hv-hb.nl vindt garage Trias) gekerkt zou zijn. Hiervoor u een bijlage met extra informatie en is in de archieven van de Gereformeerde foto’s. Kerk in Heemstede of in kranten uit die

 In het archief van de Gerefor­ meerde Kerk van Heemstede wordt deze bijbel bewaard die Cornelis Schip- per, de voorzitter van de eerste  De steen die boven de entree aan de Koediefslaan zat is nu nog te zien bij de trap kerkeraad, aan naar de kerkzaal in de Pinksterkerk. de kerk schonk. Op het titelblad Bronnen schreef hij: ‘Deze bijbel is voor het Archieven Gereformeerde Kerk Heemstede, Noord-Hollands Archief, toegang 2277, afdeling 3, Commissie van Beheer. eerst gebruikt den Marloes van Buuren, ‘Opgroeien in Heemstede, Herinneringen aan de jaren dertig en veertig’ in: 5 October 1916 HeerlijkHeden 152, 2012. Ten onrechte wordt in dit artikel alleen Klaas Jonkheid als architect van bij gelegenheid de Opstandingskerk genoemd. bespreking van Gerben Heitink, ’75 jaar wel en wee van een kerkgemeenschap’ in: 75 jaar jong! Protestantse Ge- Instituering in meente Bennebroek Het Trefpunt, Bennebroek 2013. http://www.noord-hollandsarchief.nl/kranten het dienstgebouw http://kranten.delpher.nl der Politie, Boe- kenrodestraat. Met dank aan dhr. J.B. Kastelein, Emilie C.M. Westermann-Koene en mevr. E. Kok-Venema. Gelezen Ps. 127.’

 | heerlijkheden voorjaar 2014

Uyt den Bosch en z’n voorgangers Frans Harm

Op de hoek van de Wagenweg en de Spanjaardslaan, tot 1927 Heemsteeds grondgebied, staat Uyt den Bosch. Honderd jaar geleden werd deze villa in gebruik genomen. De opdrachtgever voor de bouw en de eerste bewoner van het indrukwekkende pand was A.H. baron van Hardenbroek van Ammerstol. Het huis en zijn voorgangers hebben vele bewoners en bestemmingen gekend.

n de 17de eeuw stond op de plek van Oranje bij een aanval tegen te houden. Ihet huidige Uyt den Bosch de herberg Na de Spaanse tijd keerde de rust rond Bethlehem. In 1596 had Cornelis Corne- de stad weer en ontstonden er aan de lisz Stick 75 roe grond in erfpacht gekre- zuidkant van Haarlem herbergen en tap- gen, waar hij een opstal bouwde. Dat was perijen op de gronden van het Grote of waarschijnlijk de aanzet voor de herberg St. Elisabethsgasthuis. die Bethlehem zou gaan heten. Het stuk De opvolger van Stick was Pieter grond lag meteen aan de zuidkant van Jorisz van der Vos, die al een nieuwere de Spanjaardslaan. Tijdens het beleg van behuizing dan de oorspronkelijke aan- Haarlem in 1572-1573 lag daar een ver- trof. Onder zijn beheer werd de naam  Uyt den Bosch schansing van de Spaanse belegeraars, Bethlehem gaandeweg vervangen door in 2014. bedoeld om de troepen van de Prins van ’t Vosje of ’t Vosie. Vanaf 1655 wisselde

heerlijkheden voorjaar 2014 |  uyt den bosch en z’n voorgangers

het bedrijf om de paar jaar van eigenaar. De prijs zakte van 1030 gulden in 1655 naar 325 gulden in 1704. Het werd toen omschreven als ‘een ‘huys met erve met een boomgaert, daer annex synde een herberg genaemt het Vosje’.

In dit artikel houden we de huidige naam Uyt den Bosch aan. Andere spellingen in de loop der jaren zijn: Uitenbos, Uittenbos, Uittenbosch, Uitten Bosch, Uit den Bosch, Uytten- bos of Uyttenbosch.

Een nieuwe naam: Uyttenbosch­ In 1711 werd de Amsterdammer Ben- jamin Jansz. Dutrie, heer van Haaften (nabij Gorinchem), eigenaar van ’t Vos-  Zicht vanuit ‘Uit den Bosch’ op de bloemparterre, de uitge- je. Hij was bewindvoerder van de Oost- sneden graskom en de marmeren borstbeelden. Kopergravure Indische Compagnie en baatte het pand van Hendrik de Leth in Het zegepralent Kennemerlant, 1732. niet meer uit als herberg. F. Allan schrijft in zijn Geschiedenis en beschrijving der stad Haarlem dat Dutrie waarschijnlijk de bouwer is van een steviger huis. Bij de bouw daarvan werd de voormalige  De noordgrens (onder) is de huidige Spanjaardslaan, Spaanse schans blootgelegd en werd de genoemd naar de Spaanse schans uit de jaren 1570, de korte voorgevel hierop gefundeerd. Dutrie westgrens rechts met het toegangshek is aan de Herenweg en vergrootte het bijbehorende terrein van de schuin lopende zuidgrens is het Emauslaantje. De oostgrens 109 tot 230 roe en liet waarschijnlijk ook ligt in de richting van de Zuiderhoutlaan. de formele tuinen aanleggen die in 1732 zijn afgebeeld in Het zegepralent Kenne- merland. Dutrie bewoonde zijn ‘heren- hofstede’ tot 1722 als zomerverblijf en gaf hem de nieuwe naam Uyttenbosch, naar de ligging net buiten de Hout. De oude naam ’t Vosje is niet geheel verdwenen, want die staat nu nog op de gevel van Spanjaardslaan 5, het tot woning en kantoren verbouwde koetshuis links van Uyt den Bosch. In 1729 kocht mr. Brouërius van Nidek

 Gevelsteen in Span- jaardslaan 5, ’t Vosje

 | heerlijkheden voorjaar 2014 uyt den bosch en z’n voorgangers

eigenaar vanaf 1762, liet vermoedelijk de formele tuinen omvormen naar de Engelse landschapsstijl, die veel losser en speelser is. Bronkhorst is waarschijnlijk ook de bouwer van het veel grotere en hoge huis dat is afgebeeld door Tavenier in 1783. Zijn bezittingen werden bij de verkoop door zijn erfgenamen in 1817 omschreven als ‘een zeer plaisante en wel aangelegde hofstede’ met ‘Engelsch plantsoen, slingerpaden’ etcetera. Na 1817 had Uyt den Bosch nog een reeks eigena- ren, maar het huis raakte in verval. Toen het in oktober 1911 werd verkocht was één van de condities dat het huis binnen drie maanden moest worden afgebroken. Alleen het toen nieuwe koetshuis en de stallen mochten blijven staan.

 De voor- Uyt den Bosch. Hij liet in 1732 het rijk Bouw van de huidige villa ganger van het geïllustreerde boekwerk over buiten- huidige Uyt den plaatsen in zijn omgeving verschijnen, De opdracht tot de bouw van de huidige Bosch vanaf de Het zegenpralent Kennemerlant, waarin villa Uyt den Bosch kwam van A.H. Spanjaardslaan, ook zijn eigen ‘Uyt den Bos’ voorkomt. baron van Hardenbroek van Ammerstol getekend door H. Het huis ziet er op de tekening van de (1875-1947). Van Hardenbroek was in Tavenier in 1783. tuinen laag en vrij langgerekt uit. 1899 getrouwd met Cecila Leembrug- Pentekening in Pieter Plaatman, eigenaar van 1741 tot gen, dochter van een rijke familie die zwart met kleuren 1747, kocht er aan de oostkant een stuk ­eigenaar was van het buiten Veenenburg in penseel. grond bij, waardoor de nieuwe grens op de grens van Hillegom en Lisse. Ceci- kwam te liggen langs de Gasthuislaan, lia en haar man erfden dit buiten nog in nu Zuiderhoutlaan. Daar zijn nu de hetzelfde jaar dat ze trouwden. Samen velden van de Koninklijke HFC. met de buren van het aangrenzende De Amsterdammer Jan Bronkhorst, Elsbroek richtten ze de ‘Maatschappij tot

 Het in 1911 gesloopte Uyt den Bosch op een heel oude foto van rond 1865.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  uyt den bosch en z’n voorgangers

exploitatie van gronden Veenenburg-Els- het nieuwe huis met zijn vrouw en hun broek’ op. Ze groeven het zand van beide twee kinderen, maar al een jaar later, buitenplaatsen af en verkochten dat voor in 1915, scheidde het paar en de baron de aanleg van dijken, wegen, spoorwe- hertrouwde met Cornelia Leembruggen, gen en bouwterreinen. De overgebleven de zuster van Cecilia. Zij kregen samen afgegraven grond was zeer geschikt voor drie kinderen. de bloembollenteelt. Van Hardenbroek In de Tweede Wereldoorlog werd de kreeg de beschikking over een Duits steenfabriek verplicht om aan de Duitse procedé voor de fabricage van kalk- Wehrmacht materiaal te leveren voor de zandsteen en richtte de n.v. Kunstzand- verdedigingswerken van de verschillende steenfabriek ‘Arnoud’ in Hillegom op, vliegvelden. De fabriek voldeed ruim- genoemd naar zijn eerste voornaam. Hij schoots aan de opdrachten en leverde interesseerde adellijke investeerders in tussen 1940 en 1944 vele miljoenen het bedrijf, dat heel goed ging lopen. Met stenen. Na de bevrijding werd Van Har- het vergaarde vermogen kocht hij Uyt denbroek op 9 oktober 1945 opgepakt en den Bosch. Het bestaande huis liet hij, op 26 januari 1946 ook zijn commercieel zoals vereist, in 1911 slopen en er kwam directeur. In oktober 1946 werd de baron een imposante nieuwe villa voor in de veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf plaats. In 1914 betrok Van Hardenbroek met aftrek ‘wegens hulp aan de vijand in

Rijksmonument in classicistische stijl Uyt den Bosch is een ontwerp van de Hillegomse architect H. Hendriks. De bouwstijl is geënt op de classicistische stijl van de 17de, begin 18de eeuw. Het gebouw staat op een nagenoeg rechthoekig grondplan en heeft twee bouw- lagen. Aan de noordelijke gevel aan de Spanjaardslaan, waar ook de entree met een portiek is, staat een naar voren komende vierkante toren met vier bouwlagen. Boven op de toren staat een open smeedijzeren klokkenstoel met een luidklokje en bovenop een wind- vaan. De daken zijn van het uitzwen- kende type. Het huis valt op door de vele en veelvor- mige dakkapellen, net als het dak zelf bedekt met leien. De vensters heb- ben verschillende formaten. Aan de zuidgevel staat een vijfhoekige uitbouw met een royaal balkon erboven. Het gebouw domineert het sportveld aan die kant. Het is een rijksmonument.

 Uyt den Bosch vanaf Spanjaardslaan en detail klokkenstoel en windvaantje.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 uyt den bosch en z’n voorgangers

oorlogstijd’. Het waren, nog los van deze babies en een couveusekamer en op de kwestie, zware jaren voor het echtpaar. eerste en tweede verdieping plaats voor In juli 1945 hadden ze te horen gekregen 33 kraamvrouwen. In Haarlems Dagblad dat hun dochter Aleid Ingeborg in kamp van 28 januari, de dag van de opening, Ravensbrück was overleden en in januari lezen we dat dokter A.V. Aubel, die aan 1947 stierf hun zoon Alfer Arnoud in het hoofd stond van de kliniek, vol lof Duitsland. Kort daarna, op 1 juli 1947 was over de ‘tot in de finesses verzorgde overleed Baron van Hardenbroek in inrichting’. Zuster Dolorosa, moeder- Uyt den Bosch op 71-jarige leeftijd. Zijn overste van de nieuwe kraamkliniek, vrouw verhuisde na een paar jaar naar bedankte alle aanwezige belangstellen- Spanjaardslaan 3, links naast het grote den, in het bijzonder ‘de vorige eigena- huis. Spanjaardslaan 3 en 5 zijn met resse’, baronesse Van Hardenbroek. In elkaar verbonden en staan in maart 2014 de jaren die volgen kwamen er in de al geruime tijd samen te koop. kraamkliniekzo’n elfduizend babies op de wereld. In 1972 ging de kliniek weer Kraamkliniek Mariastichting terug naar de Mariastichting, waar door de nieuwe gerealiseerde hoogbouw nu Tot 1956 werd Uyt den Bosch als kantoor- wel plaats was voor de kraamafdeling. ruimte verhuurd aan de N.V. Chemische Uyt den Bosch werd een opleidings- Industrie Rids. In 1956 kocht de Mariastichting het pand en bouwde het om tot kraamkliniek. Daar  De feestelijke was in het hoofdgebouw opening van de aan de Kamperlaan geen kraamkliniek op plaats meer voor en voor 28 januari 1958 in aanbouwen gold in die de hal van Uyt jaren een bouwstop. Bij de den Bosch. De verbouwing, die een jaar kraamkliniek ging duurde, werd er op gelet van start met een het karakteristieke van vaste staf van ne- het huis zo veel mogelijk gen religieuzen en te bewaren. Begin 1958 twee lekenzusters, werd de kraamkliniek geassisteerd door in gebruik genomen. Er veertien zusters in waren drie verloskamers, opleiding. beneden twee kamers voor

 De couveusekamer in de kraam­ kliniek in Uyt den Bosch.

instituut voor verpleegkundigen van het ziekenhuis, maar begin 1986 zette de Mariastichting het pand te koop. Er was behoorlijk wat belangstelling van de kant van projectontwikkelaars. Die gold in eerste instantie de locatie en niet het gebouw zelf. Dat zou in hun visie gesloopt moeten worden om plaats te maken voor appartementen en dus hoogbouw. Met name de gemeente Haarlem voelde daar helemaal niets voor.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  uyt den bosch en z’n voorgangers

Beijer Adviesgroep en Basis Oorspronkelijke grandeur Communicatie BV terug In augustus 1986 kocht het onroerend- Bolhuis en Davids wilden het pand res- goedbedrijf Kuyperwijck B.V. het pand taureren en aanpassen aan de eisen van voor 1 miljoen gulden van de Maria­ deze tijd, maar wel met respect voor de stichting. Ook dit bedrijf had eerst oorspronkelijke keuzes van Baron van plannen voor sloop en nieuwbouw, Hardenbroek. Uyt den Bosch was ernstig maar het vond eind 1986 een huurder aangetast door het intensieve gebruik in het accountantskantoor Van Dien. als kliniek en kantoor, waarbij efficiëncy Daarna werd Uyt den Bosch eigendom ten koste was gegaan van authenticiteit, van onroerend-goedbedrijf Thunnissen zoals in die jaren gebruikelijk was. Het uit Heemstede en de Beijer Adviesgroep, pand was intussen een rijksmonument gespecialiseerd in vermogensadviezen. geworden, wat allerlei eisen met zich Dit bedrijf was in 1959 opgericht door de meebracht en ook hoge kosten. Na een pensioenspecialist Jan Beijer. Hij bouwde lange periode van voorbereiding begon een portefeuille op met vooral bedrijven eind 2011 de verbouwing. Een speurtocht als klant en richtte zich ook op verzeke- door het grote complex leverde veel ringen, schadezaken en hypotheken. In ontdekkingen op. Onder de vloerbedek- 1981 trad Beijer uit het bedrijf. In 1979 was king op de parterre bleken decoratieve

Het pand was intussen een rijksmonument geworden, wat allerlei eisen met zich meebracht en ook hoge kosten

Frans Pasman in dienst gekomen en in parketvloeren te liggen, die in de diverse 1981 werd hij, eerder dan verwacht door grote vertrekken allemaal verschillend het plotselinge overlijden van directeur zijn. Er kwamen originele granitovloe- Doelman, de nieuwe directeur-eigenaar ren tevoorschijn en boven de verlaagde van het bedrijf. Pasman bleef tot 2000 bij plafonds zaten nog de originele, fraai de Beijer Adviesgroep, maar het pand gestucte plafonds. In de hal hangt een bleef zijn privé-eigendom. Nadat de prachtige kroonluchter. Deze was in Beijer Adviesgroep in 2009 naar Hoofd- bezit van Pasman, maar toen hij zag dorp was vertrokken, verkocht Pas- hoe goed de nieuwe eigenaren met het man Uyt den Bosch in 2009 aan Robert gebouw omgingen, heeft hij de kroon- Bolhuis en Roger Davids, de partners luchter geschonken. Hij hangt nu op van Basis Communicatie B.V. Dit bedrijf slechts enkele meters van zijn oorspron- bestaat sinds 1990 en zat vanaf 2003 in kelijke plek. het pand Nijenhove op de hoek van de Uyt den Bosch heeft na de verbouwing Wagenweg en de Randweg, pal tegenover veel van zijn oorspronkelijke grandeur Uyt den Bosch. Toen Uyt den Bosch in terug. Eigenlijk ontbreken alleen de ori- de voorzomer van 2009 te koop kwam ginele natuurstenen vloer op de parterre waren Bolhuis en Davids direct geïn- (in de vorige eeuw verwijderd en vervan- teresseerd. De overdracht vond op 15 gen door wit marmer) en het oorspron- december 2009 plaats. kelijk glas-in-lood op de parterre en een schouw. Die zijn destijds door weduwe Van Hardenbroek meegenomen bij haar

 | heerlijkheden voorjaar 2014 uyt den bosch en z’n voorgangers

 De jarenlang verborgen parket­ vloeren en het granito zijn nu weer in volle glorie te zien. Het nieuwe behang is er stijlvol bij gekozen.

|  uyt den bosch en z’n voorgangers

Meer informatie Het artikel ‘Uit den Bosch’ van J.M. Sterck-Poot in Jaarboek Haerlem 1942, vindt u als bijlage op onze website www.hv-hb.nl. Hierin staat de geschiedenis van eigenaren uitgebreid beschreven, met nog een aantal opmerkelijke eigenaren in de 19de eeuw.

verhuizing naar de Spanjaardslaan 3 en daar nog steeds aanwezig. Hoewel de laatste verbouwer pas in het voorjaar van 2013 zou vertrekken, besloten Bolhuis en Davids hun beide marketingbureaus (BASIS Communi- catie en TN VoordeelVouchers) al eind 2012 in Uyt den Bosch te huisvesten. De restauratie was toen voor 85% gereed. Op dit moment hebben de eerste, tweede en derde verdieping een kan- toorfunctie. Daar werken de circa dertig medewerkers van de marketingbureaus. Klanten worden ontvangen op de repre- sentatieve parterre. De ruimtes daar worden gebruikt voor vergaderingen, brainstorm-bijeenkomsten, kennisdagen en netwerkborrels. Het feit dat het pand op de oorspronkelijk plek weer beschikt over een goed geoutilleerde keuken helpt daarbij zeker. De representatieve, grote vertrekken op de parterre vervullen nu weer met verve een vergelijkbare rol als een eeuw geleden. Bolhuis en Davids hebben het voor- nemen het pand gedeeltelijk open te  De marmeren vloer is nieuw, de trap stellen tijdens de Open Monumenten origineel. Dagen 2014, precies honderd jaar nadat het gezin Van Hardenbroek het pand als woonhuis in gebruik heeft genomen.

Bronnen H.W.J. de Boer en A.M.F. Dessing, Franciscanessen en Mariastichting. Haarlem 1989. Mr. M Brouërius- van Nidek, Zegepralent Kennemerlant. Amsterdam 1732-173 3 . J.M. Sterck-Proot, ‘Uit den Bosch’, in Haerlem Jaarboek 1942, p.53-60. Hans Smulders, ‘De steenfabriek ‘De Arnoud’ in de oorlog’ op www.oudlisse.nl. Noord-Hollands Archief, overlijdensregister http://www.noord-hollandsarchief.nl/kranten http://rijksmonumenten.nl/monument/51 3440/uyt+den+bosch/haarlem/ http://www.uytdenbosch.nl/ http://www.funda.nl/koop/haarlem/huis-4849 3050-spanjaardslaan-3-en-5/

Met dank aan Robert Bolhuis, Basis Communicatie B.V.

 | heerlijkheden voorjaar 2014

Station Vogelenzang Martin Bunnik

Na de openstelling van de eerste spoorlijn tussen Haarlem en Amsterdam in 1839 werd drie jaar later het traject van Haarlem naar Veenenburg (bij Hillegom) met het station Vogelenzang in bedrijf geno- men. Deze nieuwe verbinding maakte onderdeel uit van het traject van Amsterdam naar Rotterdam. Het station Vogelenzang ligt aan de Leidsevaart op een steenworp afstand van Bennebroek. Het huidige stationsgebouw is gebouwd in 1881 en is nu een rijksmonument. In dit artikel wordt zowel de exploitatie van de spoorweghalte Vogelenzang als de geschiedenis van het huidige stationsgebouw beschreven.

anwege het succes van de trein- per dag over het traject waarvan er drie Vverbinding van Amsterdam naar in Vogelenzang stopten. Eerst werden Haarlem werd in 1841 met de bouw van alleen passagiers vervoerd maar later de spoorlijn van Haarlem naar Rot- ook pakjes, post en zelfs slachtvee en terdam begonnen. Het eerste deel van paarden. Haarlem naar Veenenburg bij Hillegom De eerste trein uit Amsterdam vertrok werd op 2 juni 1842 in gebruik geno- om 7 uur in de ochtend maar in de win- men. De aanleg ging zeer voorspoedig ter vertrok de eerste trein anderhalf uur  Station Voge- want op het einde van hetzelfde jaar later. Vermoedelijk wilde de spoorweg- lenzang omstreeks reden de treinen door naar Leiden. In maatschappij zoveel mogelijk bij daglicht 1916. de beginjaren reden slechts vijf treinen rijden om de nadering van de trein via optische signalen door te kunnen geven. De wachters communiceerden met elkaar via de optische telegraaf. Dit was een systeem met meerdere draaibare ronde borden op een stellage om de nadering van een trein naar de volgende post door te geven. Deze manier van seinen voldeed alleen bij gunstig zicht. Iedere maand werd het aantal pas- sagiers dat van de spoorlijn gebruik maakte gepubliceerd. Zo kochten in 1845 ruim 6800 passagiers een kaartje op het station Vogelenzang en zorgden voor een jaaromzet van 4503 gulden. Deze reizigers betaalden gemiddeld 66 cent voor een

Zomerdienstregeling: Amsterdam-Leiden ingaande 1 mei 1843 * Amsterdam (Haarlem- 07.00 10.00 13.00 16.30 20.00 * De vertrektijden bij de merpoort) haltes Halfweg, Hille- gommerbeek, Veenen- Haarlem 7.35 10.35 13.35 17.05 20.35 burg en Piet Gijzenbrug Vogelenzang 7.49   17.19 20.49 (bij Noordwijkerhout) zijn in de tabel weggela- Leiden 8.35 11.35 14.35 18.05 21.35 ten.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  station vogelenzang

treinkaartje en het aantal reizigers vanaf Vogelenzang bedroeg op jaarbasis niet meer dan 19 personen per dag.

Tabel 1: Station Vogelenzang 1845 maand Aantal Omzet reizigers (gulden) januari 279 142 februari 265 138 maart 268 139 april 314 181 mei 760 500 juni 851 602  Maandelijkse rapportage over de juli 1047 736 exploitatie. augustus 998 711 naar Haarlem of Amsterdam ongeveer september 778 542 30 cent respectievelijk 90 cent bedroeg. oktober 573 385 In de loop van de jaren groeide lang- november 352 237 zamerhand het aantal passagiers waar- door het aantal treinen over het traject december 323 205 toenam. In 1891 stopten er zeven treinen totaal 6808 4503 in de richting van Haarlem waarvan er zes doorreden naar Amsterdam. De reis- In de zomer werd er aanzienlijk meer tijd van Vogelenzang naar Amsterdam gebruik gemaakt van de trein dan in was inmiddels teruggebracht van ca. 45 de winter. Een verklaring hiervoor zou minuten tot 32 minuten. kunnen zijn dat het reizen in de open In 1847 werd er een elektromagnetische rijtuigen van de tweede en derde klas telegraaf1 ingericht om het optische gedurende de winter geen pretje was. telegraafstelsel te vervangen. Nu werd Het aantal opstappende passagiers in het mogelijk om bij dag en nacht onder Vogelenzang lag aanzienlijk lager dan in alle weersomstandigheden en over Haarlem en Amsterdam. Het doortrek- lange afstand berichten over te brengen. ken van de lijn tot Rotterdam had nau- In 1857 waren er totaal vier draden welijks invloed op het aantal passagiers langs het spoor beschikbaar, één voor vanaf station Vogelenzang. de dienstregeling van de Holland- sche IJzeren Spoorweg Maatschappij Station Het aantal passagiers in 1845: Amsterdam 203863 Haarlem 138854 Vogelenzang 6808

Uit verdere analyse van de beschikbare  Plaatsbriefje tweede klas Haarlem – gegevens kunnen we voorzichtig con- Amsterdam. cluderen dat in de beginperiode vanaf het station Vogelenzang slechts op korte (HIJSM) en drie draden voor de afstanden gereisd hoofdzakelijk in de Rijkstelegraaf. Ook het station Voge- derde klas naar Haarlem en Amsterdam lenzang kreeg een telegraafkantoor en dat de prijs voor een plaatsbriefje (een retourtje) derde klas van Vogelenzang 1 Een coderingssysteem bedacht door Samuel Morse dat werkt met punten en strepen.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 station vogelenzang

 Advertentie in Nieuws van de Dag van 28 juni 1882. waar particulieren gebruik van konden bijeenkomsten georganiseerd zoals de maken. Christelijk Nationaal Zendingsfeesten op De HIJSM was goed voor de werkgele- de terreinen van Huis te Bennebroek en genheid. Behalve de machinisten, stokers Huis te Vogelenzang. en de conducteurs op de treinen werkten Veel belangrijke personen hebben langs de spoorbaan veel wachters voor in de loop van de 19de eeuw gebruik het bedienen van de seinen en spoor- bomen. Ook was er veel personeel te vinden op de stations. Zo werkten in het begin van de 20ste eeuw op het station Vogelenzang elf man: de stationschef en zijn assistenten, wissel- en overwegwach- ters, een stationskruier, een rangeerder en nog twee arbeiders. In 1910 is na een jarenlange lobby van o.a. het gemeentebestuur van Benne-  Advertentie in de Oprechte Haarlem- broek en de Vereniging tot verfraaiing sche Courant uit 1847. van Heemstede en Bennebroek de naam van het station gewijzigd in Vogelen- gemaakt van station Vogelenzang. Op zang-Bennebroek. 4 augustus 1892 werd op het station Vogelenzang generaal Wiliam Booth De gebruikers van het – de oprichter van het Leger des Heils – verwelkomd door het internationaal ­station stafmuziekkorps, officieren en cadet- De bewoners van Vogelenzang, Ben- ten van het Leger des Heils waarna de nebroek en Heemstede zagen vanaf de generaal in optocht naar het feestterrein eerste dag de voordelen van het station. bij het Huis te Vogelenzang vertrok om Zo stond vaak in personeelsadvertenties samen met nog 8000 heilsoldaten en in de landelijke dagbladen de tekst ‘nabij officieren de velddag te vieren. In april station Vogelenzang’. 1894 arriveerden op het station koningin- Ook verkopers van buitenplaatsen, regentes Emma en haar minderjarige huizen en zelfs van paarden probeerden dochter Wilhelmina met de koninklijke zoveel mogelijk bezoekers te interesseren trein uit Den Haag. Met de koninklijke door erop te wijzen dat de verkoping koets maakten ze daarna een rijtoer over plaatsvond nabij het station Vogelen- de Herenweg en de Zandvoortselaan in zang. de richting van Bloemendaal. De nieuw Door de goede bereikbarheid van benoemde burgemeester van Benne- het station werden op de landgoederen broek, de heer Van Doorninck, werd in in Bennebroek en Vogelenzang grote 1891 door een erewacht te paard op het

heerlijkheden voorjaar 2014 |  station vogelenzang

station verwelkomd waarna hij en zijn Anna Barnaart - reden ze via de Bekslaan echtgenote in een rijtuig met vier paar- naar het landgoed om te gaan jagen. den naar Bennebroek werden gebracht. In de loop van de 20ste eeuw kwamen In de eerste decennia van de 20ste eeuw in Bennebroek en Vogelenzang steeds was Prins Hendrik, de gemaal van konin- meer forensen wonen die regelma- gin Wilhelmina, een regelmatige gast op tig van het station gebruik maakten. het landgoed Vogelenzang. Hij arriveerde Transportbedrijf Van der Linden aan de met de trein op het station, vergezeld Leidsevaart in Bennebroek haalde in de van zijn opperjagermeester Baron van vooroorlogse jaren van alles op bij het Zuylen Nijeveld en zijn lijfjager jonkheer Station Vogelenzang waarna de goederen Sutchtelen van de Haare. In een koets in het dorp bezorgd werden. De Harte- van jonkheer Boreel - de echtgenoot van kamp, het Huis te Bennebroek, Stichting Vogelenzang en het St. Luciaklooster waren goede klanten. Iedere vrijdag werd een zending vis naar het klooster gebracht want op die dag werd er geen vlees gegeten. Door de Wereld Jamboree op de ter- reinen van o.a. het Huis te Vogelenzang kreeg het station in 1937 een zeer groot aantal passagiers te verwerken. Bijna 29.000 padvinders uit meer dan vijftig landen namen hieraan deel. Aan de noordzijde van het station werden extra perrons aangelegd om de vele bezoekers te kunnen ontvangen. Tussen 27 juli en 14 augustus 1937 stopten er gemiddeld 70 treinen per dag en maakten er 623.000 reizigers van het station gebruik.

 Het ontvangst- comité waaron- der slager Bille bij het station Vogelenzang voor de ontvangst van burgemeester Schuylenburch in 1911.

 Stationskoffie- huis Graaf Floris omstreeks 1900 (nu restaurant La Tulipe Noire).

 | heerlijkheden voorjaar 2014 station vogelenzang

van de spoorwegen maakte van de gelegenheid gebruik om alle stations tussen Haarlem en Leiden niet meer in de dienstregeling op te nemen. Een uit- zondering werd gemaakt voor station Heemstede-Aerdenhout. Volgens de directie van de spoorwegen was er geen ruimte meer voor de stoptreinen. De reizigers moesten maar gebruik maken van de tram tussen Haarlem en Leiden en er bleef voor de Bennebroe- kers dus niet anders over dan met dit vervoermiddel naar station Haarlem te reizen.2 Vanuit het station zijn nog wel jaren- lang de seinen, wissels en spoorbomen bediend totdat in begin van de jaren zestig de automatisering dit werk over- nam. Tot 1956 is het station nog gebruikt voor goederenvervoer, voornamelijk  Veel deel- De oorlogsjaren en sluiting voor de aanvoer van steenkool voor de nemers aan de lokale brandstofhandelaren zoals firma Wereld Jamboree van het station Vernooij en Liefhebber uit Bennebroek. in 1937 reisden per In september 1944 brak de spoorwegsta- Stoomlocomotieven werden in die tijd trein. king uit waardoor het personenvervoer nog gebruikt om de steenkolenwagons stil kwam te liggen. De bezetter maakte naar station Vogelenzang te brengen.3 gedurende het laatste oorlogsjaar inten- sief gebruik van het station voor de aanvoer van bouwmaterialen en raket- ten voor de V1-lanceerinstallaties aan de Bekslaan en op het terrein van Huis te Vogelenzang. Dat gebeurde vooral in de nacht want pottenkijkers konden de Duitsers niet gebruiken. Het gevolg was wel dat de geallieerden de spoor- lijn regelmatig bombardeerden. Op 15 maart 1945 werden niet ver van het station een aantal woonhuizen aan de Leidsevaart in Bennebroek door bom- men verwoest waarbij twee kinderen de dood vonden. Ook het station Voge- lenzang en het koffiehuis Graaf Floris (nu restaurant La Tulipe Noire) werden door bombardementen beschadigd. De  Steenkolen worden overgeladen op inslag van exploderende bommen bij station Vogelenzang voor brandstoffen- de traliebrug zijn op het stenen brug- handel Steef Vernooij. genhoofd nu nog duidelijk te zien. De rust keerde weer terug toen de Duitsers in de nacht van 28 op 29 maart 1945 de lanceerinstallaties vernietigden en het 2 Op 2 januari 1949 werd de elektrische tram vervangen gebied verlieten. door een busdienst. In juni 1945 werd de lijn Haarlem- 3 Stoomlocomotieven zijn door de Nederlandse Spoor- Leiden weer geopend maar de directie wegen tot eind 1957 gebruikt. De laatste rit was op 7 januari 1958 naar het Spoorwegmuseum in Utrecht.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  station vogelenzang

hand.5 Het stationsgebouw werd op basis van het definitieve ontwerp op 24 mei 1880 aanbesteed in lokaal Het Vosje aan het Rokin in Amsterdam. Het werk werd begroot op 3 6500 gulden. Het nieuwe stationsgebouw werd in 1881 in gebruik genomen. Het pand is opgebouwd uit twee vrijwel vierkante delen. Het linker deel bestond uit een vestibule en het plaats- kaartenkantoor van waaruit later ook de seinen bediend werden. In het rechter Het stationsgebouw deel was de wachtkamer 3de klas. Deze  Ontwerp­ twee delen zijn met elkaar verbonden tekening van sta- In de landelijke dagbladen zijn geen door een langgerekte, rechthoekige tion Vogelenzang. aankondigingen van de aanbeste- ruimte waar de voormalige wachtkamer ding van het eerste stationsgebouw in 1ste en 2de klasse zich bevonden. Deze Vogelenzang te vinden zodat we mogen ruimte is voorzien van een gaanderij aan veronderstellen dat de inrichting van de voorzijde (oost) en een waranda aan de halte heel eenvoudig is geweest en de spoorzijde (west). uit niet meer bestond dan een houten Na de Tweede Wereldoorlog trof stationsgebouw en een klein houten men het stationsgebouw beschadigd en wachthuisje.4 De perrons bestonden volledig leeggeroofd aan. In de daarop slechts uit opgeworpen zandwallen. volgende jaren raakte het steeds meer Door het succes van de spoorwegen verwaarloosd. Sloopplannen en pleidooi- werd er in de loop van de jaren steeds en voor heropening van het station wis- meer aandacht besteed aan de uitstra- selden elkaar af, maar van beide ideeën ling van de stationsgebouwen, vooral bij kwam uiteindelijk niets terecht. de grote steden. Veel stations en andere Omstreeks 2002 verkochten de Neder- publieke gebouwen uit die tijd werden landse Spoorwegen het stationsgebouw gebouwd in de neoclassicistische stijl. aan Jantien Lindeman. Zij liet het station Maar bij ontwerp van het stationsge- opknappen en bracht het zoveel mogelijk bouw van de halte Vogelenzang-Benne- in de oorspronkelijke staat terug. Zelfs broek werd afstand genomen van deze de oude naam ‘Vogelenzang’ werd op trend. Door de toepassing van schilder- de okergele buitenmuur aan de noord- achtige details, zoals houtsnijwerk bij zijde aangebracht. Maar op de zuidelijke de veranda’s en de overstekende dakde- muur van het station staat nog steeds len, is het station in harmonie met zijn Vogelenzang-Bennebroek. landelijke omgeving. Een aantal vertrekken is nu nog Het stationsgebouw is zeer waarschijn- duidelijk terug te vinden zoals het lijk ontworpen door architect D. Marga- plaatskaartenkantoor met de loketten en dant en is gebouwd in 1880. Dirk Antonie het telegraafkantoor. In de voormalige Nicolaas Margadant (1849-1915) werd wachtkamer zijn de originele banken en bekend als architect van het huidige sta- lambrisering nog aanwezig. tionsgebouw in Haarlem en het Haagse De buitenkant van het station is nog station Holland Spoor (HS) maar ook bijna volledig in de oorspronkelijke staat. een aantal kleinere stationsgebouwen Zeer bijzonder zijn de fraaie de tegel- van de HIJSM zoals Lisse zijn van zijn

5 Architect Dirk Margadant was van 1870 tot 1909 in vaste dienst van de HIJSM. Er wordt verondersteld 4 Op de ontwerptekeningen van Ir. Conrad is geen sta- dat het station Vogelenzang een van de eerste stations tionsgebouw opgenomen maar op topografische kaart is die deze architect ontworpen heeft. Helemaal zeker uit 1849-1859 is op de huidige locatie van het station is dat niet omdat de naam van de architect op het Vogelenzang een gebouw te vinden. ontwerptekeningen ontbreekt.

 | heerlijkheden voorjaar 2014 station vogelenzang

 Deel van het tableaus onder de daklijst met daarop tegeltableau gekleurde tulpen op een groenblauwe met monogram achtergrond. Op een ander tableau is het HYSM. monogram van de HIJSM nog terug te Bronnen vinden. Ook de waranda met de banken L. van Emmerik, ‘Het station Vogelen- zang’ in: Ons Bloemendaal, 1 april 1984. voor de wachtende passagiers aan de Peter de Naris en Ina Mostert-Stam, spoorzijde is nog geheel intact. Aan de ‘Voormalig station Vogelenzang’ in: Ons westgevel zijn nog zeer fraaie voorstel- Bloemendaal, 1 oktober 2005. lingen in de renaissancestijl te vinden Verkeer in en om Heemstede en Benne- die Vogelzang, Visch, Bloemen en Wild broek. Heemstede 1974. 1965 verbeelden en naar de nabijgelegen Het Witte Weekblad Hillegom , week 40/508. natuurlijke omgeving en de zee verwij- http://www.cultureelerfgoed.nl, monu- zen. mentenregister Tegenwoordig is het gebouw een http://www.noord-hollandsarchief.nl/ ‘woonstation’ met daarin diverse bedrij- kranten ven op het gebied van woninginrichting. http://kranten.delpher.nl http://www.stationsweb.nl De lunchroom ‘De wachtkamer’ weten http://www.stationsinfo.nl niet alleen Bennebroekers maar ook http://www.klassiekebeveiliging.com velen uit de omgeving te vinden. Het station Vogelenzang is een van de zeldzaamste voorbeelden van een bijna volledig bewaard gebleven stationsge- bouw uit de 19de eeuw. Gelukkig is deze fraaie parel uit de hoogtijdagen van de stationsarchitectuur behouden gebleven. Sinds 1998 is het een rijksmonument.

 De w­ estgevel van station Vogelenzang met de voorstellingen Vogelzang, Visch, Bloemen en Wild.

heerlijkheden voorjaar 2014 | 

Kruimels van Groenendaal – 3 ‘Strooperij van appelen’ Marc de Bruijn en Marloes van Buuren

Tijdens ons archiefonderzoek voor ‘Groenendaal van buitenplaats tot wandelbos’ zijn we heel veel leuke dingen tegengekomen. Niet alles konden we opnemen in het boek, anders was het nog veel dikker geworden. Af en toe vonden we ook nog na het maken van het boek een leuke foto. In deze korte serie laten we nog wat van deze bijzondere dingen van Groenendaal zien.

n juli 1913 werd Groenendaal openge- had. Van Houten wees hem erop dat het Isteld voor het publiek. Kort daarna, zijn plicht was geweest ‘ook de ande- in augustus, bezochten enkele werkne- ren van de strooperij terug te houden’ mers van de Gemeente Gas-, Duinwater en zei de zaak met burgemeester en en Electriciteitsbedrijven in hun pauze wethouders te zullen behandelen. Er Groenendaal. Boekhouder C. Bagger- werd gesproken met de directeur van  Deze foto is man jr., de eerste klerken F.B.P. Goos- de gasfabriek en er kwam een rapport rond 1920 ge- sens en J.Th.M. Steinhoff en de kantoor- van de politie. Van Lennep raadpleegde maakt bij de bediende Joh. D. Aukes hadden de euvele na zijn terugkomst zelfs de officier van moestuin (nu het moed appels te plukken in de afgesloten justitie. Waarom was het zo serieus? tennispark) in moestuin op Groenendaal. Ze werden ‘Het ergste is dat de chef daaraan heeft Groenendaal. In betrapt door de veldwachter. Bagger- meegedaan en het heeft goedgevonden; de bokkenwagen man, in rang de hoogste, zag de bui al als het niet ontdekt was, was hij zijn zit Ina de Wilde, hangen. Hij verzocht om een onderhoud prestige geheel kwijt, dit is erg in een de dochter van met wethouder Van Houten, de waarne- zaak met comptabele verantwoording.’ Daan de Wilde mend burgemeester omdat Van Lennep Eind september kwam er bericht van de (rechts op de foto) voor vakantie in het buitenland ver- substituut-officier van justitie dat er niet en kleindochter toefde. Baggerman betuigde ‘zijn groote vervolgd hoefde te worden als de daders van tuinbaas Arie spijt over het gebeurde’, verklaarde niet van gemeentewege disciplinair zouden de Wilde. In het te begrijpen hoe hij zoiets had kunnen worden gestraft. Het college van B&W midden staat poli- doen en beloofde door ‘de meest ijverige besloot de zaak af te doen met een stand- tieman Kemper. plichtsbetrachting’ te tonen dat hij spijt je aan alle betrokkenen, het ernstigste aan de boekhouder. Een week later werd ‘standje’ in de notulen doorgehaald en gewijzigd in ‘ernstige terechtwijzing’. Eind november gaf Van Lennep ‘een zeer ernstige terechtwijzing’ aan Baggerman en een ‘ernstige terechtwijzing’ aan Goossens, Steinhoff (toen2 3 jaar oud) en Aukes. Achteraf gezien kwamen de mannen van de gasfabriek er redelijk vanaf. We komen in het Haarlems Dagblad van die tijd een aantal veroordelingen tegen wegens diefstal of stropen van appelen. De algemene strafmaat was een boete van vijf gulden of vijf dagen hechte- nis. Een jongen die een valse naam had opgegeven aan de veldwachter kreeg

 | heerlijkheden voorjaar 2014 kruimels van groenendaal een straf van tien gulden of tien dagen Lennep. Een enkel woord van sympa- hechtenis. De employees van de gas- thie voor Uw prachtig denkbeeld inzake fabriek kregen enkel een uitbrander den aankoop. Van harte hoop ik dat de van de burgemeester, geen boete en ze vroede raadsleden U niet in de steek zul- behielden hun baan. Een overheidsbaan, len laten, maar ik denk ’t niet. ’t Is toch met zekerheid en een pensioenregeling, wel de moeite waard Burgemeester te in het snelgroeiende Heemstede waar je zijn! al is ’t niet alleen in Haarlem?’ Een ook nog eens als ambtenaar carrière kon klein kattenbelletje, met een leuke knip- maken. Ze zullen vast elke keer dat ze oog in de laatste zin. Toen Boreel in 1912 daarna in Groenendaal waren aan die naar Gedeputeerde Staten ging, werd verboden appeltjes hebben gedacht. Van Lennep in de pers genoemd als zijn opvolger. Van het kleine Heemstede naar Boreel van Hooglanden het grote Haarlem, het lijkt een hele pro- motie. Van Lennep bedankte echter voor In het archief van de familie Van ­Lennep de burgemeesterspost in de Spaarnestad. bevindt zich een briefje van jhr. mr. Al jaren was Haarlem bezig om van de Jacob Willem Gustaaf Boreel van Hoog- omliggende gemeenten grondgebied te landen (1852-1937), die van 1893 tot 1912 annexeren, wat uiteindelijk in 1927 zou burgemeester van Haarlem was en veel gebeuren. Het is aannemelijk dat Van contact had met Van Lennep. In het jaar Lennep er weinig voor voelde om met vóór de aankoop van Groenendaal werd het verwisselen van de ambtsketen van Boreel van Hooglanden lid van Gedepu- tegenstander van de annexatie te veran- teerde Staten van de provincie Noord- deren in een voorstander. Ondertussen Holland en hij zou dit blijven tot 1918. zorgde hij er wel voor dat Heemstede net Van Lennep werd vanaf 1916 ook lid van als Haarlem een wandelbos kreeg. Toch hetzelfde college. In zijn briefje van 19 wel de moeite waard om burgemeester maart 1913 schrijft Boreel: ‘Waarde van te zijn.

 In 1952 stond op de hoek van de Herenweg en de Ritzema Boskade dit bord met het embleem van het vrolijke boerinnetje van de Flora 1953 en onder de pijl de tekst ‘En het volgend jaar naar de FLORA’.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  kruimels van groenendaal

 Iedere editie van de Flora’s in Groenendaal kon rekenen op meerdere koninklijke bezoekjes. Op 26 maart 1925 bezocht prinses Juliana samen met haar vader Prins Hendrik de bloemtentoonstelling. Bij aankomst kreeg ze orchideeën van Josientje Krelage, de dochter van de voorzitter van de Algemene Vereniging voor Bloembollencultuur Haarlem, en roze anjers van Marijke van Doorn, dochter van de Heemsteedse burge- meester. Het zouden Krelage en Van Doorn kunnen zijn die we op dit plaatje zien, maar dat is niet zeker. Prinses Juliana is op de foto pas 15 jaar oud. Een verslag in Algemeen Handelsblad eindigt met de medede- ling dat het bezoek zeker niet tot na half vier mocht uitlopen ‘in verband met de lessen der Prinses’. E.H. Krelage werd na dit bezoek benoemd tot ridder in de orde van de Nederlandse leeuw. De foto ontvingen we onlangs van het Cavaleriemuseum in Amersfoort.

 In de muziektent naast het restaurant zijn in de loop der jaren vele gratis concerten gehou- den. Op deze foto uit de Koerier, vermoedelijk uit de jaren zeven- tig, is de tent net weer opgezet voor een nieuw seizoen.

Bronnen Gemeenteraadsnotulen Heemste- de http://kranten.delpher.nl/ (voor- heen kranten.kb.nl) http://www.noord-hollandsar- chief.nl/kranten

 | heerlijkheden voorjaar 2014 van het bestuur

Uitnodiging voor de voorjaarsbijeenkomst en leden- vergadering van de HVHB op 3 juni 2014

Het bestuur van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek nodigt u uit voor de voorjaarsbijeen- komst, tevens Algemene Ledenvergadering, op dinsdag 3 juni 2014 in de Burgerzaal van het gemeente- huis van Heemstede. De bijeenkomst begint om 20.00 uur. De zaal is open vanaf 19.30 uur.

Korte jaarvergadering: 20.00 uur 1. Opening van de Algemene Ledenvergadering van de HVHB door voorzitter Jaap Verschoor. 2. Mededelingen van het bestuur. 3. Vaststelling van het verslag van de Algemene Ledenvergadering van 23 mei 2013. Het verslag is opge- nomen in HeerlijkHeden nummer 157 en op www.hv-hb.nl. 4. Vaststelling van het jaarverslag over 2013, dat is te vinden in HeerlijkHeden nummer 160 en op www.hv-hb.nl. 5. Verslag van de kascommissie over de jaarcijfers 2013. 6. Vaststelling van de jaarcijfers over 2013 en de begroting voor 2014. Het financieel verslag en de begro- ting voor 2014 vindt u op www.hv-hb.nl onder de knop ‘Wie wij zijn’, of kunt u toegestuurd krijgen door de penningmeester van de vereniging (023-5285525). 7. Benoeming nieuwe kascommissie. 8. Herverkiezing bestuursleden: Gerard Bettink en Marc de Bruijn zijn aftredend en worden door het bestuur voorgedragen voor herbenoeming. 9. Vaststelling van het Beleidsplan HVHB 2014-2017, dat te vinden is op www.hv-hb.nl. 10. Rondvraag en sluiting.

Video over jaren-dertighuizen: 20.40 uur In het kader van hun maatschappelijke stage hebben leerlingen van Hageveld een film gemaakt over de in de jaren dertig gebouwde huizen in Heemstede en Bennebroek. Kijk mee met de verrassende blik van jongeren op de nieuwbouw van tachtig jaar geleden en de huidige bewoners.

De magie van het jaren ‘30 huis: 21.00 uur Joost Kingma zal naar aanleiding van zijn boek De magie van het jaren ’30 huis een presentatie verzorgen over de in die periode gebouwde huizen.

Historisch Heemstede en Bennebroek: 21.50 uur Theo Out heeft, als fotograaf van de HVHB, de afgelopen jaren talrijke foto’s gemaakt van monumen- ten en andere te behouden bouwwerken in Heemstede en Bennebroek. Met een selectie ervan wordt de avond afgesloten.

Informeel gedeelte: 22.00 uur Na afloop van de bijeenkomst is er gelegenheid om na te praten bij een drankje en een hapje.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  van het bestuur

Excursie Berkenrode, dinsdag 24 juni 2014

Berkenrode is zowel de naam van de ambachtsheerlijkheid (in 1857 bij Heemstede gevoegd) als van diverse huizen: het kasteel Berkenrode en z’n opvolger (in 1797 gesloopt), Klein Berkenrode (in 1982 gesloopt), Oud Berkenroede op de hoek van de Herenweg en de Zandvoortselaan en Huis Berkenrode aan de Herenweg 133 . Bij onze excursie gaat het om het laatste huis. Het is een rijksmonument, net als een aantal nabijgelegen voormalige dienstwoningen, het park rondom, de moestuin met tuinmuur en kas en de 18de-eeuwse koepel. Het in oorsprong 17de-eeuwse huis, eerst Westerduin genaamd, heet vanaf 1797 Huis Berkenrode. We bezoe- ken het park van Berkenrode.

Verzamelen: 10.30 uur bij de ingang van Herenweg 133 Duur: ongeveer 1,5 uur Kosten: € 3,- p.p. Opgeven bij: vóór 16 juni bij Tina Mascini, [email protected] of 023 5286496 of 06 26094840

Midzomernacht op de buitenplaatsen, 28-29 juni 2014 Het leven van rijke stedelingen van 1600 tot 1900 was intrigerend. In die periode trokken zij zich graag terug in weelderige zomerverblijven. Wat ging er schuil achter deze muren van rijkdom? Tijdens het Midzomer- nachtweekend op 28 en 29 juni onthullen tien buitenplaatsen in Kennemerland hun geheimen. Ga naar het midzomermiddag-concert van countertenor Sytse Buwalda bij Huis Leyduin, bezoek een tentoonstelling op Huis te Manpad, het museum in Paviljoen Welgelegen of geniet van een midzomernachtdiner of -voorstel- ling. Deze activiteiten worden georganiseerd op initiatief van de Cultuurcompagnie Noord-Holland. Kijk voor het programma op www.buitenplaatseninbeeld.nl of www.facebook.com/buitenplaatseninbeeld.

In memoriam Maarten van Voorst van Beest Op 23 februari j.l. is Maarten van Voorst van Beest op 69-jarige leeftijd onverwacht overleden. Maar- ten heeft zich lange tijd ingezet voor de Commissie Karakterbehoud van onze Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek. Als jurist, met als specialisatie bouwrecht, heeft hij zich hierin voornamelijk beziggehouden met wetten, regels en bestemmingsplannen. Samen met enkele andere leden van de HVHB heeft Maarten een belangrijke rol gespeeld in het opstellen van het Reddingsplan Karakteristiek Centrum Heemstede (2005). Hierin pleit de vereniging voor het behoud van bijzondere elementen aan de Binnenweg en Raadhuisstraat. Sinds het verschijnen van het rapport is alom het besef doorgedrongen dat deze twee straten alleen hun karakter kunnen behouden als de verscheidenheid gekoesterd wordt. Daarnaast zat Maarten namens de HVHB in de klankbordgroep voor de herinrichting van de Binnenweg (2010). Tijdens vergaderingen bleek altijd weer zijn grote betrokkenheid en zijn feitenkennis van de zaken waarover gesproken werd. We zullen Maarten missen.

Jaap Verschoor, voorzitter

 | heerlijkheden voorjaar 2014 van het bestuur

Jaarverslag 2013 van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

n 1913 is de buitenplaats Groenendaal gekocht 1. Bestuur en commissies Idoor de gemeente Heemstede en opengesteld als wandelbos. Het 100-jarig jubileum is gevierd Tijdens de voorjaarsbijeenkomst en algemene leden- met een aantal activiteiten, waaronder een door vergadering op 23 mei is Gerry Weijers herbenoemd de gemeente en de HVHB georganiseerde ten- als bestuurslid. De historische commissie is uitge- toonstelling in het raadhuis van Heemstede. De breid met Ruud Bannink en de commissie commu- presentatie van het door de HVHB uitgegeven nicatie met Louis Goulmy. Joke Dondorp heeft zich boek Groenendaal - van buitenplaats tot wandelbos uit de historische commissie teruggetrokken, maar op 22 mei vormde voor de HVHB het hoogtepunt blijft lid van de evenementencommissie. Harry van het ‘Groenendaaljaar’. Het boek is alom zeer Opheikens heeft als lid van de commissie communi- geprezen en er zijn tot nu toe ruim duizend exem- catie de taak van webmaster van de site www.hv-hb. plaren van verkocht. Met de uitgave van dit boek nl overgenomen van Alexander Koopman, die deze voldoet de HVHB aan belangrijke doelstellingen taak jarenlang heeft vervuld. Een overzicht van de van de vereniging: het geven van informatie over samenstelling van het bestuur en de commissies de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en vindt u in HeerlijkHeden en op www.hv-hb.nl. het vragen van aandacht voor de voor Heemstede kenmerkende buitenplaatsen. Het Groenendaaljaar 2. Activiteiten voor de leden is op 30 oktober in restaurant Groenendaal afgeslo- ten met een minisymposium, waartoe het initiatief Bijeenkomsten was genomen door de HVHB. Vier inleiders hebben Met ongeveer 160 leden en belangstellenden was de hun visie gegeven op de toekomst van Groenendaal. voorjaarsbijeenkomst in het Heemsteedse raadhuis Daar zijn zeker punten uit naar voren gekomen die goed bezocht. Na het formele gedeelte, de jaarver- de gemeente bij het beheer kan betrekken. gadering, gaf Marc de Bruijn een presentatie over In 2013 is veel energie gestoken in de voorberei- de gang van zaken rond de destijds baanbrekende ding van de volgende uitgave van de HVHB, de beslissing van het gemeentebestuur van Heemstede ‘Canon Heemstede-Bennebroek’, die in het najaar om voor ƒ 318.000,- Groenendaal aan te kopen en van 2014 digitaal zal verschijnen. open te stellen als wandelbos. Vervolgens liet Wim Voor de periode 2014-2017 is een Beleidsplan de Wagt in een interessant betoog met mooie afbeel- opgesteld en gepubliceerd op de website. Hierdoor dingen zien wat Groenendaal in de afgelopen hon- voldoet de HVHB ook volledig aan de per 1 januari derd jaar heeft betekend en wat er is veranderd. De 2014 aangescherpte eisen voor (culturele) ANBI’s. bijeenkomst werd afgesloten met een door leerlin- gen van Hageveld in het kader van hun maatschap- pelijke stage gemaakte videofilm over Groenendaal. Tijdens de najaarsbijeenkomst op 21 november in Het Trefpunt in Bennebroek stond de Franse tijd centraal, waaraan in 2013 tweehonderd jaar ­geleden een eind kwam. Hillebrand de Lange heeft de onge- veer 120 aanwezigen flink wat wijzer gemaakt over de geschiedenis eind 18de, begin 19de eeuw. Na een muzikaal intermezzo van Michel en Nikolaj Duijves (met als thema Groenendaal) wist Martin Bunnik de zaal terug te voeren naar het 19de-eeuwse Ben- nebroek.

 Tijdens de voorjaarsbijeenkomst reikte voorzitter Jaap Verschoor het boek Groenendaal – van buiten- plaats tot wandelbos uit aan wethouder Christa Kuiper. Marc de Bruijn (rechts) hield vervolgens een presen- tatie over de aankoop van Groenendaal door de gemeente.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  van het bestuur

Excursies te zien, evenals een aantal niet meer verkrijgbare Ook in 2013 is gekozen voor excursies in, of op niet publicaties. Van alle monumenten in Heemstede en te grote afstand van Heemstede en Bennebroek. Bennebroek zijn foto’s en beschrijvingen op de site In februari is door een, vanwege de winterse te vinden. Ook de erfgoedprojecten die samen met omstandigheden, beperkt aantal leden een bezoek de basisscholen zijn opgezet en de activiteiten op het gebracht aan het Museum de Zwarte Tulp in Lisse. gebied van karakterbehoud staan op de site. In april volgde een druk bezochte excursie naar de kathedrale basiliek Sint Bavo in Haarlem. Ver- Historische pagina De Heemsteder volgens is in juni een wandeling gemaakt door De HVHB heeft wekelijks een rubriek ‘Onbekend de Haarlemse wijk Zuiderhout, is in augustus het Heemstede’ in De Heemsteder verzorgd met foto’s landgoed Huis te Vogelenzang bezocht en in oktober plus een korte toelichting over onder andere Groe- het Hodshonhuis in Haarlem. nendaal, de Flora’s in 1925, 1935 en 1953 en bedreigde Zoals ieder jaar heeft de HVHB ook in201 3 een monumenten. Daarnaast was er maandelijks ‘His- centrale rol gespeeld bij de organisatie van de Open torisch Heemstede’ een paginagrote rubriek, waarin Monumentendagen. een situatie of pand door de tijd heen werd getoond en toegelicht.

3. Monumenten Een belangrijk onderdeel van de activiteiten van de HVHB is het pleiten voor het behoud van (poten- tiële) monumenten en het proberen te voorkomen van aantasting van het karakter van Heemstede en Bennebroek. In 2013 vroegen onder andere de nieuwbouw- plannen bij de haven van Heemstede en die langs de Cloosterweg bij het Wilhelminaplein aandacht. Ontwikkelingen omtrent het plan van de VOMAR voor een nieuwe supermarkt tussen de Binnenweg en de Eikenlaan zijn nauwlettend gevolgd. De HVHB is met andere belanghebbenden verte- genwoordigd in een klankbordgroep voor de ont- wikkeling van het Manpadslaangebied. Het behoud  Excursie in de Haarlemse wijk Zuiderhout, van het landelijk karakter van de Manpadslaan en het vrijhouden van de zichtlijn tussen twee strand- 27 juni 2013. wallen zijn voor de HVHB de doelstellingen. Bij de eigenaar en de gemeente is aandacht gevraagd voor HeerlijkHeden een op de gemeentelijke monumentenlijst staande Nadat eind 2011, ter gelegenheid van nummer 150, en in zeer slechte staat verkerende bollenschuur HeerlijkHeden op A4-formaat, dubbeldik en in kleu- langs de Manpadslaan. rendruk is uitgebracht, zijn sindsdien tot eind 2013 Aan de zorgelijke toestand van het 17de-eeuwse al weer acht exemplaren in kleur en op A4-formaat rijksmonument Glipperweg 70 is in 2013 niets veran- verschenen. Telkens is er een ruim aanbod van arti- derd. kelen. De verkoop in de boekhandel, enkele honder- Overleg met de gemeente Heemstede over het den exemplaren, is met succes voortgezet. behoud van bijzondere grafmonumenten op de begraafplaats aan de Herfstlaan is in 2013 nog niet Website gestart door drukte bij de gemeente. De in 2012 in gebruik genomen volledig vernieuwde De startnotitie van de provincie Noord-Holland website van de HVHB is in 2013 verder vervolmaakt. voor een studie voor de Duinpolderweg, een nieuwe Alle informatie over de HVHB en over de activitei- provinciale weg tussen N205 bij Zwaanshoek en ten, zoals excursies, is er op te vinden. Er kunnen de N206 bij De Zilk, is voor de HVHB aanleiding (historische) vragen worden gesteld. Nummers geweest een zienswijze in te dienen. Mede daardoor van HeerlijkHeden van 1973 tot en met 2009 zijn in wordt door de provincie een nieuw verkeersonder-

 | heerlijkheden voorjaar 2014 van het bestuur

 Bennebroekerlaan 10 is een gemeentelijk monu- De historische commissie heeft zich in 2013, naast ment. Alle monumenten van Heemstede en Benne- het beantwoorden van historische vragen, voorna- broek zijn te vinden op de www.hv-hb.nl. melijk gericht op de canon van Heemstede en Ben- nebroek. De bedoeling is dat de canon in het najaar zoek uitgevoerd en wordt ook gekeken naar een van 2014 op onder andere de website regiocanons.nl alternatief waarbij de N207 tussen Hillegom en Lisse zal verschijnen. door wordt verlengd tot de N206. De mogelijkheid dat de Duinpolderweg door, of vlak langs, het bij 5. Financiële situatie GGZ-inGeest behorende bos nabij Bennebroek zal komen te liggen is nog steeds niet van de baan. Het ledental van de HVHB is in 2013 verder gestegen en nadert de 1100. De opbrengst van de verkoop van 4. Overige activiteiten het boek Groenendaal - van buitenplaats tot wandel- bos is zodanig dat samen met ontvangen subsidies Met het Noord-Hollands Archief, de Historische de productiekosten volledig zijn terugverdiend. Vereniging Haerlem en de Stichting Ons Bloemen- Mede daardoor is de financiële situatie van de ver- daal is periodiek overleg gevoerd. eniging gezond en is al sinds 2007 geen verhoging Ambtelijke contacten over bouwplannen hebben van de contributie noodzakelijk. plaatsgevonden met de gemeenten Bloemendaal en Heemstede. Met Heemstede is nauw samengewerkt Ten slotte dankt het bestuur de vrijwilligers die aan de voorbereiding van diverse activiteiten in het zich in 2013 voor de HVHB hebben ingezet. Zij zijn kader van honderd jaar Groenendaal. onmisbaar voor het functioneren van de HVHB.

heerlijkheden voorjaar 2014 |  van het bestuur

Illustratieverantwoording

De Heemsteedse familie Van der Weiden, Uyt den Bosch en zijn voorgangers 1755-2014 Blz. 29, 30 (rechtsonder), 32, 35, 36: foto’s Theo Out Blz. 3: Mauritshuis, Den Haag Blz. 30 (gravures): collectie HVHB Blz. 5: originele kaart collectie Co Peeperkorn Blz. 31: Noord-Hollands Archief Blz. 6: via Koninklijke Nederlandsche Kolf Bond Blz. 33: overgenomen uit H.W.J. de Boer en Blz. 7 (boven), 8, 9 (onder), 11 (boven): Noord-Hollands A.M.F. Dessing, Franciscanessen en Mariastichting, Archief Haarlem 1989. Blz. 7 (onder), 9 (boven), 10, 11 (onder), 12: collectie familie Van der Weiden Station Vogelenzang Blz. 37, 42: collectie Spoorwegmuseum ‘Hebben wij in dezen tijd vooral niet dringend Blz. 38, 39: http://kranten.delpher.nl behoefte aan zoo’n Raadslid?’ Blz. 40 (boven): overgenomen uit Bennebroek in oude Blz. 13, 14, 15 (boven), 16, 17 (boven): Noord-Hollands ansichten, C. Bregman Archief Blz. 40 (onder), 41 (boven): Noord-Hollands Archief Blz. 15 (onder): collectie HVHB Blz. 41 (onder): collectie familie Vernooij Blz. 17 (onder): foto Theo Out Blz. 43: foto’s Theo Out

De Opstandingskerk aan de Koediefslaan Kruimels van Groenendaal – 3 Blz. 18, 19, 20 (rechts) : Noord-Hollands Archief Blz. 44: Noord-Hollands Archief Blz. 20 (links): Algemeen Handelsblad, http://kranten. Blz. 45, 46: collectie HVHB delpher.nl Blz. 46 (boven): foto Fer van Buuren Blz. 21 (onder), 22, 23 (boven), 28 (linksboven): Archieven Gereformeerde Kerk Heemstede, Noord- Van het bestuur Hollands Archief Blz. 49-51: foto’s Theo Out Blz. 23 (onder), 27, 28 (onder): foto’s Theo Out Blz. 24, 25: foto’s Liedeke Veninga Blz. 26 (links): collectie familie Dondorp Blz. 26 (onder): foto Emilie C.M. Westermann-Koene Blz. 28 (rechtsboven): foto V.C. Klep

Nieuw als lid/abonnee

Alphen aan den Rijn Dhr. J. Botter Mevr. M.A. Spaargaren - Haantjes Mevr. J. Collet – van Noppen Dhr. F.W.H.M. Cramer Frederikshavn, Danmark Mevr. Y. Davies Dhr. W. Kulk Dhr. W.C. Durinck Dhr. O. ter Haar Haarlem Dhr. H.P. Latour Mevr. C.M.M. Fictoor Mevr. M.J. Nelissen Dhr. F.S.J.A. Hof Dhr. H.A. Nietzman Mevr. C.J.M. Juffermans Mevr. E.W. Schollmann Mevr. C.R. Mutsaerts – van der Klugt Mevr. H. Sieben Dhr. M.J.M. Siewe Heemstede Dhr. C.L. van Strien Dhr. T. Bakker Dhr. L. Strikwerda Dhr. C. Bervoets Dhr. J.H. Timmermans Mevr. M. van Beurten Dhr. P.J.J. Verkleij

 | heerlijkheden voorjaar 2014 van het bestuur

Kop

heerlijkheden voorjaar 2014 | 