, een zwarte bladzijde

Aanleiding Jaap H. kwam begin oktober 1944 als achttienjarige jongen in kamp om verplicht dienst te doen bij de Nederlandse Arbeidsdienst (de NAD1). Niet lang na zijn aankomst werd hij ziek. Jaap kwam terecht in het ziekenzaaltje van het kamp. Bezoek van ouders was niet toegestaan. Het was in Vledder toen de gewoonte dat inwoners van het dorp deze zieke jongens op zondag- middagen bezochten. Zij namen doorgaans wat fruit of wat lekkers mee. Met mijn vader heb ik als vijfjarige jongen Jaap bezocht. Dat bezoek weet ik mij nog heel goed te herinneren. Het grote witte ziekenhuisbed maakte – vreemd genoeg - op mij meer indruk dan de zieke Jaap. Zo’n groot wit bed had ik nog nooit gezien. In 1946 leerde Jaap Corrie kennen, het meisje waarmee hij zich later verloofde. Jaap en Corrie raakten bevriend met mijn ouders. Zomers be-

1948 - De familie Stuiver met Corrie linksonder op de linkerfoto en Jaap H. rechtsboven op de rechterfoto.

nig eten en drinken. En een sfeer om te snijden. Op een avond had ik zo’n zo’n ik had avond een Op snijden. te om sfeer een En drinken. en eten nig

tijd. Een uiterst strenge discipline, hard werken, slechte kleding en (te) wei- (te) en kleding slechte werken, hard discipline, strenge uiterst Een tijd.

kamp waar ik tewerk werd gesteld. Voor mij was het daar een afschuwelijke afschuwelijke een daar het was mij Voor gesteld. werd tewerk ik waar kamp

dam. Maar het verzoek werd afgewezen. Kamp Amersfoort was het eerste eerste het was Amersfoort Kamp afgewezen. werd verzoek het Maar dam.

gens persoonlijke onmisbaarheid. Op de fiets ging zij daarvoor naar Amster- naar daarvoor zij ging fiets de Op onmisbaarheid. persoonlijke gens

slager. Moeder heeft nog haar uiterste best gedaan om mij vrij te krijgen we- krijgen te vrij mij om gedaan best uiterste haar nog heeft Moeder slager.

Holland. Mijn vader was veehandelaar en en veehandelaar was vader Mijn Holland. - Noord in Beemster) ( Oosthuizen

opgeroepen om dienst te doen bij de NAD. Ik woonde nog bij mijn ouders in in ouders mijn bij nog woonde Ik NAD. de bij doen te dienst om opgeroepen

“Ik was nog maar net achttien jaar, toen ik in het voorjaar van 1944 werd werd 1944 van voorjaar het in ik toen jaar, achttien net maar nog was “Ik

gesprek. het Jaap

“De oorlogsjaren in Drenthe zijn voor mij een zwarte bladzijde”, zo begint begint zo bladzijde”, zwarte een mij voor zijn Drenthe in oorlogsjaren “De

belevenissen? zijn waren wat en H. Jaap is Wie

op. verhaal de

in Dordrecht. Een warm en hartelijk bezoek in Dordrecht leverde het volgen- het leverde Dordrecht in bezoek hartelijk en warm Een Dordrecht. in

zoon, die in Noorwegen woont. Jaap en Corrie wonen in goede gezondheid gezondheid goede in wonen Corrie en Jaap woont. Noorwegen in die zoon,

in contact met Jaap (87) en Corrie (84). Het adres werd gevonden bij een een bij gevonden werd adres Het (84). Corrie en (87) Jaap met contact in

Vledder. Tijdens een bezoek aan Hilversum kwam ik via een live een via ik kwam Hilversum aan bezoek een Tijdens Vledder. uitzending uitzending -

venissen tijdens de oorlogsjaren te vertellen, in het bijzonder die in Kamp Kamp in die bijzonder het in vertellen, te oorlogsjaren de tijdens venissen

ging. Op de tweede plaats of Jaap ook bereid was zijn verhaal over de bele- de over verhaal zijn was bereid ook Jaap of plaats tweede de Op ging.

dingen wilde ik graag weten. In de eerste plaats natuurlijk hoe het met hen hen met het hoe natuurlijk plaats eerste de In weten. graag ik wilde dingen

radioprogramma radioprogramma - KRO het met op contact ik nam – . Twee Twee . Onbekend’ ‘Adres

met het oog op privacy mocht men geen gegevens verstrekken verstrekken gegevens geen men mocht privacy op oog het met – Rotterdam

onderwijzer was in Rotterdam. Na enkele mislukte pogingen bij de gemeente gemeente de bij pogingen mislukte enkele Na Rotterdam. in was onderwijzer

hoe het Jaap en Corrie was vergaan. Ik wist dat Jaap in de jaren na de oorlog oorlog de na jaren de in Jaap dat wist Ik vergaan. was Corrie en Jaap het hoe

men zij vanuit Rotterdam naar Vledder. Al enige tijd was ik erg benieuwd benieuwd erg ik was tijd enige Al Vledder. naar Rotterdam vanuit zij men zochten zij vaak op de fiets ons ouderlijk huis. Langs jeugdherbergen kwa- jeugdherbergen Langs huis. ouderlijk ons fiets de op vaak zij zochten

honger dat ik mijn tandpasta wilde opeten. Gelukkig duurde de tijd in kamp Amersfoort voor mij niet zo lang. Ik werd overgeplaatst naar kamp Bergent- heim aan de Overijsselse grens met Duitsland. Gegeven de omstandigheden viel het daar eigenlijk wel mee. Er was maar één werkmeester, die leiding gaf. Het eten was niet slecht. Er moest veel wacht worden gelopen. Ook daar zat ik niet lang. In oktober 1944 werd ik met nog een paar jongens overgeplaatst naar kamp Vledder. Met de bus en trein naar Steenwijk en vervolgens met de tram naar Frederiksoord. Van daar moesten wij in een voor ons vreemde om- geving lopende naar het kamp Vledder. In hotel Frederiksoord vroegen wij de weg. “Twee kilometer langs de Vledderweg en voor de school links af. Dan nog ongeveer een kilometer lopen”, zo werd ons door de hotelier vriendelijk de weg gewezen. Het was een koude en natte herfstmiddag toen wij ons meldden bij de wacht van het kamp. Wat mij al heel snel opviel was de nerveuze en schreeu- werige sfeer. Straffen volgden snel op het minste vergrijp. Een maand geleden was er namelijk een grote groep jongens uit het kamp ontsnapt met behulp van het ondergrondse verzet. Vandaar – denk ik – die dreigende sfeer. Van die ontsnapte jongens waren er kort voor mijn aankomst tussen en

Links: Het monument dat vlak na de oorlog is opgericht op het Doldersummerveld. Van de negen ontdekte mensen werden twee te- ruggestuurd naar het kamp, zes overleefden de executie niet, maar een zevende, Roel IJsselstein, ontsnapte zwaar gewond. Hij overleed in 1986. Onder: Ook al omdat het getal op het mo- nument (7) uiteindelijk verkeerd was, is in 1995 een nieuw monument opgericht.

niet. deze maar je, geet

eigenlijk wel te vertrouwen en wie niet? Oppervlakkige gebeurtenissen ver- gebeurtenissen Oppervlakkige niet? wie en vertrouwen te wel eigenlijk

op mij een diepe en onuitwisbare indruk. Bovendien wie was nu in het kamp kamp het in nu was wie Bovendien indruk. onuitwisbare en diepe een mij op

zeven jongens door handlangers van de de van handlangers door jongens zeven uit Assen maakte maakte Assen uit Sicherheitspolizei

wond zijn ontsnapt. Het verhaal over de recente vlucht en de executie van de de van executie de en vlucht recente de over verhaal Het ontsnapt. zijn wond

handeld handeld gefusilleerd, zo hoorde ik. Een van die zeven jongens zou zwaar ge- zwaar zou jongens zeven die van Een ik. hoorde zo gefusilleerd, -

Wateren voor een hol in het bos zeven standrechtelijk standrechtelijk zeven bos het in hol een voor na zwaar te zijn mis- zijn te zwaar na –

van. rechts daar wc’s de en kaart de op linksboven staat badhuis Het

De leiding van het kamp bestond uit NSB’ers, de opzichters waren hoofd- zakelijk mensen, die Duitsgezind waren maar ook wel oud-SS’ers. Buitenge- woon onprettige mensen, vond ik. De arbeidsmannen, zo werden wij als “dienstplichtigen” genoemd, negeerden zoveel mogelijk deze opzichters. Vrij- wel alle jongens, waaronder ik, waren anti-Duits, waarvan sommigen fel. Maar niet iedereen. Daarom moest je heel erg op je woorden letten. In kamp Vledder verbleven – voor zover ik mij nog weet te herinneren – ruim tweehonderd arbeidsmannen, die in twee grote slaapbarakken waren on- der gebracht. Zo’n barak bestond weer uit een aantal kamers en wasruimten. In elke kamer sliepen zestien jongens. Om de beurt was er één kamerwacht. Na onze aankomst moesten wij onze burgerkleding inleveren. Wij kregen werkkleding en het NAD-uniform met een kwartiermuts. Het dagelijkse werk was woeste grond ontginnen, handmatig graven en spitten. Zwaar werk, zeker voor degenen die dergelijke fysieke arbeid niet gewend waren. Lange dagen werden er gemaakt. Ook moesten sommige jongens boeren helpen bij het aardappelrooien. Daarnaast moest er dagelijks nog geëxerceerd worden, de spade over de schouders als een geweer. Iets, waaraan ik een gruwelijke hekel had. Toch wende ik vrij snel aan het dagelijkse ritme. Om half zes opstaan, eerst buiten sporten, ongeacht de weersomstandigheden, daarna met koud wa- ter wassen, bed opmaken, appèl, ontbijt, naar het werk, aan het eind van de middag weer terug, wassen, een eenvoudige warme maaltijd, appèl, exercitie, nog enige ontspanning en dan weer vroeg naar bed. Ook moesten er corvee- diensten worden gedraaid. De wc’s en de (eenvoudige) douches stonden op loopafstand buiten de barakken. Het hele kamp was afgezet met hekken van prikkeldraad van bijna twee meter hoog. Properheid, dit woord wordt haast niet meer gebruikt maar toen wel, stond voorop, zowel voor het kamp als voor jou persoonlijk. Eens werd een peukje op het terrein gevonden en als straf moesten we ’s avonds om elf uur aantre- den en werd het peukje ceremonieel begraven. Zondag en zaterdagmiddag waren we vrij. Zaterdagmorgen kregen we the- orielessen, waaronder hoe te leren omgaan met de schop. Jongens, die dat wil- den mochten onder begeleiding zondagochtend naar de NH-kerk in Vledder of naar de RK-kerk in . Van die mogelijkheid heb ik geen ge- bruik gemaakt. Wel ging ik met enkele kamergenoten de omgeving verken- nen, zo leerde ik o.a. de familie Stuiver kennen. Op het niet op tijd terug zijn in het kamp stonden zware straffen. De sfeer op onze kamer was – zo weet ik mij nog te herinneren – onder mijn kamerge- noten erg kameraadschappelijk. In het kamp was een kantine, waar kon wor- den gekaart, geschaakt en getafeltennist.

kok.

1945. Een compliment, weliswaar achteraf, aan de de aan achteraf, weliswaar compliment, Een 1945. - 1944 Hongerwinter de in

het kamp was goed, het beste van alle kampen, waarin ik heb gezeten. En dat dat En gezeten. heb ik waarin kampen, alle van beste het goed, was kamp het

probeerde de zieken het zo goed mogelijk naar de zin te maken. Het eten in in eten Het maken. te zin de naar mogelijk goed zo het zieken de probeerde

arbeidsman, Johan de Kanter uit ’s Hertogenbosch. Een geweldige man, die die man, geweldige Een Hertogenbosch. ’s uit Kanter de Johan arbeidsman,

lijk gebeuren. Goede herinneringen bewaar ik aan de ziekenverzorger/ de aan ik bewaar herinneringen Goede gebeuren. lijk

middagen werd bezocht vind ik nog steeds een bijzonder sociaal en opmerke- en sociaal bijzonder een steeds nog ik vind bezocht werd middagen

ziekenzaaltje heb ik een tijd gelegen. Dat ik door dorpsbewoners op zondag- op dorpsbewoners door ik Dat gelegen. tijd een ik heb ziekenzaaltje

kwam, al gauw volgden nog een aantal jongens met dezelfde kwaal. In dat dat In kwaal. dezelfde met jongens aantal een nog volgden gauw al kwam,

Deze constateerde geelzucht. Ik was de eerste, die in het ziekenzaaltje terecht terecht ziekenzaaltje het in die eerste, de was Ik geelzucht. constateerde Deze

Toen ik ziek werd moest ik lopende naar dokter Weisfelt in Frederiksoord. Frederiksoord. in Weisfelt dokter naar lopende ik moest werd ziek ik Toen

naar de Engelse zender geluisterd. geluisterd. zender Engelse de naar

gen. Naar deze radio werd werd radio deze Naar gen.

in een radio was verbor- was radio een in

onder de vloer was, waar- was, vloer de onder

Brink een geheime ruimte ruimte geheime een Brink

ver in hun woning aan de de aan woning hun in ver

ik dat bij de familie Stui- familie de bij dat ik

herinneren. Later hoorde hoorde Later herinneren.

weet ik mij niet zoveel te te zoveel niet mij ik weet

diefstal. Van de radio’s radio’s de Van diefstal.

schandelijke manier van van manier schandelijke

in en dat vond ik een een ik vond dat en in

ten leverden hun fiets wel wel fiets hun leverden ten

hooi. Maar toch, de mees- de toch, Maar hooi.

boerderijen onder het het onder boerderijen

verborgen hun fietsen in in fietsen hun verborgen

ren, maar ook burgers, burgers, ook maar ren,

fiets inleverde. Veel boe- Veel inleverde. fiets

wel, dat niet iedereen zijn zijn iedereen niet dat wel,

beidsmannen. Ik hoorde hoorde Ik beidsmannen.

baar gesteld aan de ar- de aan gesteld baar

en werden weer beschik- weer werden en

kamp worden ingeleverd ingeleverd worden kamp

ze fietsen moesten bij het het bij moesten fietsen ze

inwoners uit het dorp. De- dorp. het uit inwoners

van fietsen en radio’s van van radio’s en fietsen van de verplichte inlevering inlevering verplichte de

Veel indruk op mij maakte maakte mij op indruk Veel

De ziekte verergerde zich, waarna ik in begin december 1944 per koets met een paard er voor naar werd gebracht, naar een hotel in het midden van het dorp. In dit hotel verbleven veel Duitsers. Ik heb er één nacht doorge- bracht. De volgende dag bracht men mij naar een boerderij in . Deze boerderij was ingericht voor de verpleging van alle min of meer ernstige zie- ken van de tien NAD-kampen in Drenthe. Ook daar werden vijf a zes jongens verpleegd, zo weet ik mij te herinneren. In die boerderij heb ik nog een nieuw- jaarskaart gemaakt van de schouw met prachtige tegeltjes in de voorkamer. De boerderij was gevorderd van een boer, die neergeschoten geallieerde pilo- ten verborg. Dit werd ontdekt, de piloten konden ontsnappen, maar de boer niet. De Sicherheitspolizei was van plan deze boerderij in brand te steken, maar de NAD wist dat te voorkomen, zo hoorde ik later. Hoe het met de boer en zijn vrouw is afgelopen weet ik niet. Kerstfeest 1944 ‘vierde’ ik in Eem- ster, in de voorkamer van de boerderij stond een kleine kerstboom. Het was buiten erg koud, het vroor hard en er lag sneeuw. Toen voelde ik mij eenzaam, ver weg van mijn ouders, familie en vrienden. Na genezen zijn te verklaard werd ik overgeplaatst naar kamp Westerbork. Ik kwam in een barak voor niet-Joden. Het werk daar was het graven van een- mansputten in de omgeving van de Drentse Hoofdvaart bij Hoogersmilde. Ook vrij zwaar werk. In maart 1945 werd mijn moeder ernstig ziek en kreeg ik toestemming mijn moeder te bezoeken. ’s Nachts met een auto zonder de lichten aan over de Afsluitdijk, met een snelheid van ongeveer tien kilometer per uur. Ik zat niet in de auto maar voorop op de motorkap, dat was de voor mij toebedeelde ruimte. Dat er geen lichten aan mochten was vanwege het ge- vaar van bombardementen of beschietingen door de geallieerden. De angstig verlopen overtocht gelukte, waarna ik na een kort bezoek aan mijn moeder onderdook bij een oom en tante, die ook in Noord-Holland woonden. Daar heb ik de bevrijding afgewacht. En op 5 mei 1945 was ik eindelijk een vrij man. Een gevoel van grote blijdschap, dat ik nog steeds niet goed kan be- schrijven!”

Jaap trouwde in 1951 met zijn Corrie, werd in Vlaardingen hoofd van een school. Ging daar- na biologie studeren en werd vervolgens leraar aan een agrarische school, met als hoofdvak plantenziektebestrijding. Zijn loopbaan eindigde bij de gemeente Dordrecht als adviseur op het gebied van natuur en milieu. Jaap schildert, maakt nog steeds prachtige etsen en heeft o.a. als hobby archeologie. Ook over deze onderwerpen kan hij boeiend vertellen. Jaap heeft gevraagd om privacyredenen zijn achternaam niet te vermelden.

Tiemen Stuiver

” Hoardt. de “ in Arbeidsmandienst

- NAD jaar half een van afsluiting ter ” diploma “ Een Rechts:

Hoardt.” “De genoemd , in kampen - NAD twee de

Boven: Bij staat een paneel met informatie over over informatie met paneel een staat Willem Oude Bij Boven:

De diensttijd bedraagt een half jaar enz. … enz. jaar half een bedraagt diensttijd De

…. enz. jaar twintig en vijf van leeftijd den van

bereiken van den leeftijd van achttien jaar en eindigt op zijn laatst bij het bereiken bereiken het bij laatst zijn op eindigt en jaar achttien van leeftijd den van bereiken

De dienstplicht in den Nederlandschen Arbeidsdienst begint op zijn vroegst bij het het bij vroegst zijn op begint Arbeidsdienst Nederlandschen den in dienstplicht De

o.a. zegt 3 Artikel

gen.

haar in het bijzonder de vereischte waardering voor den handenarbeid bij te bren- te bij handenarbeid den voor waardering vereischte de bijzonder het in haar

sche jeugd te doordingen van de ethische waarde van den arbeid in het algemeen en en algemeen het in arbeid den van waarde ethische de van doordingen te jeugd sche

Arbeidsdienst, werkend in den geest eener ware volksgemeenschap, de Nederland- de volksgemeenschap, ware eener geest den in werkend Arbeidsdienst,

eereplicht jegens het Nederlandsche volk; het is de taak van den Nederlandschen Nederlandschen den van taak de is het volk; Nederlandsche het jegens eereplicht

Art1. 1 (2) Zij die tot de Nederlandschen Arbeidsdienst behooren, vervullen een een vervullen behooren, Arbeidsdienst Nederlandschen de tot die Zij (2) 1 Art1.

dienen. te Arbeidsdienst landschen

sche gebied wonen of verblijf houden, zijn hun volk verplicht hun volk in den Neder- den in volk hun verplicht volk hun zijn houden, verblijf of wonen gebied sche

Art. 1 (1) Alle jonge Nederlanders van beiderlei kunne, die in het bezette Nederland- bezette het in die kunne, beiderlei van Nederlanders jonge Alle (1) 1 Art.

luidt: 1941 mei 23 van

landsche gebied betreffende den Nederlandschen Arbeidsdienst (Arbeidsverordening) (Arbeidsverordening) Arbeidsdienst Nederlandschen den betreffende gebied landsche

Artikel 1 van de VERORDENING van den Rijkscommissaris voor het bezette Neder- bezette het voor Rijkscommissaris den van VERORDENING de van 1 Artikel

verordening: de Uit

Steenwijk. in en Eese de op

stuurd vanuit het beruchte kamp Amersfoort. Er waren ook zulke kampen in Diever, Diever, in kampen zulke ook waren Er Amersfoort. kamp beruchte het vanuit stuurd

crisistijd de werkverschaffing dienst te doen. In de oorlog werden de kampen aange- kampen de werden oorlog de In doen. te dienst werkverschaffing de crisistijd

ruim honderd van zulke kampen. Sommige bestonden al ver voor de oorlog om in de de in om oorlog de voor ver al bestonden Sommige kampen. zulke van honderd ruim

werd later wel anders, zoals uit bovenstaand verhaal blijkt. In Nederland waren er er waren Nederland In blijkt. verhaal bovenstaand uit zoals anders, wel later werd

organiseren. In de begintijd kon men zich op vrijwillige basis aanmelden, maar dat dat maar aanmelden, basis vrijwillige op zich men kon begintijd de In organiseren.

Inquart ingestelde organisatie om werkverschaffing te te werkverschaffing om organisatie ingestelde Inquart - Seyss door een was NAD De

(NAD) Arbeidsdienst Nederlandsche De

1)