Pulteram – Żywa Tradycja W Wielkopolsce

Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie

Pulteram – żywa tradycja w Wielkopolsce

pod redakcją Arkadiusza Jełowickiego

Szreniawa 2017 Redakcja naukowa dr Arkadiusz Jełowicki

Recenzenci Prof. dr hab. Cezary Olbracht-Prondzyński dr hab. Jacek Schmidt, prof. UAM

Redakcja literacka i korekta Kamila Markowska

Tłumaczenia Spis treści Marcin Turski

Projekt graficzny i skład Katarzyna Tużylak

1. Arkadiusz Jełowicki © Copyright by Muzeum Narodowe O badaniach pulteramu słów kilka ...... 5 Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie

Wszelkie prawa zastrzeżone 2. Sylwia Geelhaar Polterabend. Geneza i współczesność obyczaju ślubnego w niemieckim kręgu kulturowym ...... 13

ISBN 978-83-64119-27-9 3. Małgorzata Sawicka Pulteram/polterabend w polskiej tradycji – zasięg terytorialny, analiza adaptacji kulturowej, stan badań w poszczególnych regionach ...... 37 Druk:

4. Waldemar Kuligowski Hałas, wesele i kontrola społeczna: współczesny wielkopolski pulteram wobec tradycji ludowych Europy ...... 55

5. Anna Weronika Brzezińska Pulteram – biesiada czy widowisko? ...... 71

Książka finansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura ludowa i tradycyjna” 6. Arkadiusz Jełowicki oraz przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Pulteram – fascynująca tradycja w Wielkopolsce ...... 91

Summary ...... 115 Bibliografia ...... 135 Biogramy autorów ...... 143 5

Arkadiusz Jełowicki

O badaniach pulteramu słów kilka 1 O badaniach pulteramu... / Arkadiusz Jełowicki 6 N dzieci. Dopiero wtedy tradycja trwa. Paradoksal trwa. tradycja wtedy Dopiero dzieci. prostu fajne. po albo interesujące ważne, za uważamy co to, przodków naszych od przejmujemy my łańcuch, generacyjny ten zachować Aby porzucana. jest przez następne pokolenia – kostnieje, – pokolenia następne przez interpretowana jest nie tradycja Jeżeli prawdzie. to odpowiada nie Niestety, przeszłości. odbiciem nieco konserwatywna, długowieczna, no długowieczna, konserwatywna, nieco ostoi dawnego świata wydaje się tradycja. Trwała, teraźniejszości” (Lindstrom: 1982, za Hanson: Hanson: 1999). Tradycja także jest procesem, za 1982, (Lindstrom: teraźniejszości” przeszłości opisywanie poprzez ści teraźniejszości odczytania niż mi, bardziej związana ona jest nie prawie wszystkie jej dziedziny. Jedną zmian namicznych dy świadkami jesteśmy ćwierćwiecza ponad Od C dostać sięna…pulteram. gościom pozwalając świętowania, od dzienność my bra do doczepione które balonów, szukać trzeba wszystkim przede – zapachowi dzięki tylko nie można trafić rodzinna, impreza szczególna ta się odbywa którym na podwórko, Na szkła. czonego i wynająć lub licach można wypożyczyć to – mioty też przyjeżdżają goście kiedy zwłaszcza odgrywają rolę, ważną transportowo-logistyczne kwestie przygotowania, intensywne przedzają ai nsai pnezae. ze ipey po imprezy Dzień poniedziałek. nastanie zanim przerywane są od czasu do czasu dźwiękami tłu dźwiękami czasu do czasu od są przerywane i p cłj s. wr rozmów Gwar wsi. całej po się grilla dym iłay o osaa menu, podstawa to kiełbasy zy i z

łt wzazj gaię odiljc co oddzielającą granicę, wyznaczają płotu wiemy asyh to. Stoły stron. dalszych z rz mieć oraz pracy po już być by weselem, przed dzień ty popołudnie, sobotnie to jest ajczęściej tymi, które minęły, bowiem jest „próbą „próbą jest bowiem minęły, które tymi, i zapach grillowanych specjałów niesie niesie specjałów grillowanych zapach I , , tak samo muszą zachować się nasze c o

to w w w

zapasie jeden wolny dzień, dzień, wolny jeden zapasie naszej kulturze. Objęły one one Objęły kulturze. naszej jest specjalnych firmach. Mięso Mięso firmach. specjalnych

trady w i pojęciach przeszło pojęciach ak, ikey na niekiedy ławki, w z i a wiejskich świet wiejskich dźwięki muzyki muzyki dźwięki c azm czasa naszymi ulatniający się się ulatniający ja a z w ? to oznacza, to oznacza, nielicznych a z a w pojęciach pojęciach i których czasem czasem będąca będąca ------płcnśi kóa zęi eu buduje temu dzięki która społeczności, lokalnej spotkanie jest najważniejsze Dzisiaj zło. definiowane szeroko odstraszający charakter magiczny, miało szkła bicie Pierwotnie szkła. bicie pozostaje częścią jego ważną nadal wszak na przez pory tej do niedoceniany nieco nowo na „odkryli” etnolodzy wielkopolscy kontekście rzeczywi nas otaczająca się Zmienia informacji. aa klyuą o zokwe il wielkopol wielu członkowie go kultywują nadal W praktykowanyon Jest ukę potrafią określać ją inaczej (polteram, inaczej ją określać potrafią w opisywanego dla w wspólna nazwa nas przez ta nia łączącejewięzy. zawierającym grillem, biesiadą minifestynem, się stając formę, zmienia swoją Współcześnie młodej. panny pod domem zwykle weselem, przed dzień innych na lub psotach, szkła biciu na polegającym lu dowej, kultury pojmowanej szeroko do należnym przy weselnym zwyczajem był pulteram Kiedyś P skich społecznościlokalnych. Jestżywy. zajmują. się ochroną taką tylko które instytucji, specjalnych wiele stworzyliśmy stwo społeczeń Jako zapomnienia. od ratować wręcz czy wspierać je musimy częściej Coraz koleniom. i naturalnie tak które obrzędów,zwyczajów, mniej a codzienność, nasza oraz my się zmieniamy stość, i przekazu średniego że ich przekazywania. Już nie tylko nie Już przekazywania. ich sposób również się Zmienił przemianom. ciągłym za pośrednictwem mediów pośrednictwem za aozene ą reayae atpy po następnym przekazywane są samodzielnie także sposoby świętowania. Niestety, jest corazNiestety, jest świętowania. sposoby także arę tej książce zwyczaju. Jest ona najpopularniejsza Wielkopolsce, chociaż Wielkopolsce, i ciągu ostatnich 20 lat zmienił formę zmienił lat 20 ostatnich ciągu utrm (lub Pulteram jej elementy – zwyczaje – elementy jej i

aaz zyzj reśun – pulteram. – przedślubny zwyczaj badaczy słów i

ptaim rodzinno-sąsiedzkim, spotkaniem o w

p ulteramie oi eeet wdwsa – widowiska elementy sobie w z pokolenia na pokolenie, ale ale pokolenie, na pokolenia skrócie w Wielkopolsce od 100 lat. lat. Wielkopolsce100 od w różnych jej zakątkach zakątkach jej różnych i obrzędy – podlegają podlegają – obrzędy

i na ogólnodostępnych t przyję to pulter) w

p drodze bezpo drodze oczątek polter, i W treść, ale ale treść, i umac butel takim takim … ------7 O badaniach pulteramu... / Arkadiusz Jełowicki 8 się wywodzi, się dominuje tematem; tym się zajmujących naukowców przez używaną – popularna Rolno-Spożywczego użytej Jełowicki Arkadiusz to utrwj nwryeu m Aaa Mickiewi Adama im. Uniwersytetu Kulturowej tradycyjnej kultury współczesnej dla przeczytać N gorzaty Sawickiej. Więcej ski. ki, 30 osób. Przebadali łącznie 667 miejscowości, miejscowości, 667 łącznie Przebadali osób. 30 regionaliści. lokalni oraz studenci doktoranci, muzeów, Uniwersytetu, pracownicy głównie złożone wągrowiecki. Prace szamotulski, prowadziły zespoły badawcze obornicki, nowotomyski, chodzki, między gnieźnieński, czarnkowsko-trzcianecki, wielkopolskiego: województwa powiatów dem sie objęły Badania przedsięwzięcia. rownikiem kie został który (MNR), Mielewczyk Wojciech dr oraz (MNR) Jełowicki Arkadiusz dr UAM), (IEiAK Brzezińska Weronika Anna hab. dr byli: dawcami cza współpracy Rolnictwa Narodowego Muzeum Wsi Kulturowego Dziedzictwa Badań Dział był przedsięwzięcia Organizatorem las…”). dzictwa kulturowego wsi wielkopolskiej” (skr. „At W badawczym. pracom wcześniejszym dzięki ale ku, przypad skutek na także to się stało Nie polsce. zwyczaju, dotąd „Odkrycie” nie oznaczało odnalezienia nieznanego Geodezji Przyrodniczego w badania szczegółowe prowadzono regionu części bicie szkła). bicie aj aah rjku Als imtrang dzie niematerialnego „Atlas projektu ramach aah 2012–2014 latach w p ierw Poznaniu (skr. IEiAK UAM) oraz Zakładem Zakładem oraz UAM) IEiAK (skr. Poznaniu w tytule nazwy funkcjonuje druga funkcjonuje nazwy tytule i Kartografii Środowiska Uniwersytetu Uniwersytetu Środowiska Kartografii o w

z był . Tapolterabend. a nazwach własnych zwyczaju można można zwyczaju własnych nazwach tekstach Sylwii Geelhaar oraz Mał oraz Geelhaar Sylwii tekstach Instytutem Etnologii Instytutem W także w „ a z naszej książce szerzej wyjaśnia wyjaśnia szerzej książce naszej A etnologów Poznaniu. Głównymi pomysło Głównymi Poznaniu. jedynie zrozumienie jego wagi wagi jego zrozumienie jedynie tlas w w w Szreniawie (skr. MNR) we we MNR) (skr.Szreniawie w niektórych regionach Pol regionach niektórych imzc, kd zwyczaj skąd Niemczech, w …” północnej swoim tekście. Oprócz Oprócz tekście. swoim z kolei jest najczęściej najczęściej koleijest i historyków. to Byli W i sumie ponad ponad sumie i Antropologii Antropologii i i zachodniej zachodniej Przemysłu w Rolnictwa Rolnictwa i Wielko równie równie ------Programu „Kultura ludowa „KulturaProgramu bdna utrm. einą 06 ou powsta roku 2016 Jesienią pulteramu. zbadania W n wpri wpminj instytucji wspomnianej wsparcie uzyskała ona roku 2017 początku Na Narodowego. 14). Jak widać, skala prac oraz ich poziom szcze poziom ich oraz prac skala widać, Jak 14). 2015: Mielewczyk, Jełowicki, (Brzezińska, osób przeprowadzając 1407 wywiadów 1407 przeprowadzając węe n tn temat ten na (więcej zwyczaj potraktowała skromnie dość – okazało się –jak która etnograficznej, literatury polskiej w charakterystycznych jednym obecnie zauważyliśmy,że cie naturalna w się pojawiła dlatego publikacji, wyżej wspomnianej we wykorzystać się udało formacje zwarte wszystkie Nie terenowych. dów wywia przeprowadzonych archiwum powstanie było „Atlasu…” badań rezultatem ważnym Drugim P wyżej powiatów. wymienionych poszczególnych dziedzictwu stałe metodologicznym, zagadnieniom był ny roku Muzeum 11-12). 1979: (Sobierajski, rzadsza le siatka punktów badawczych ówczesna że przyznać, jednak TrzebaBurszty. fa języka „Atlasu do badania prowadzono obszarze tym na wtedy To wieku. XX 70. lat od niespotykana była gółowości piaj d Mnsesw Kultury Ministerstwa została do aplikacja złożona (MNR), Jełowickiego kadiusza książki, przyszłej oraz badań koncepcja ła wsi wielkopolskiej”,wsi „Atlasu niematerialnego dziedzictwa kulturowego pod kierownictwem Zenona Sobierajskiego w W współpracy we muzeum szreniawskie się zająć miało realizacją ewentualną owstaje tym przypadku potrzeba ich analizy. ich potrzeba przypadku tym naszym regionie jest pulteram. Sięgnęliśmy do do Sięgnęliśmy pulteram. jest regionie naszym ome rjku t „utrm żw tradycja żywa – „Pulteram pt. projektu formie iloose, paoaeo re da Ar dra przez opracowanego Wielkopolsce”, ten sposób ujawniła się potrzeba głębszego głębszego potrzeba się ujawniła sposób ten

p omysł w Szreniawie wydało osiem tomów i kultury ludowej Wielkopolski” ludowej kultury z których pierwszy poświęco pierwszy których … i powszechnych zwyczajów zwyczajów powszechnych u z Małgorzaty Sawickiej). Sawickiej). Małgorzaty i tradycyjna” wniosek – poznańską etnologią. etnologią. poznańską w terenie była z i prawie 2000 2000 prawie z Dziedzictwa Dziedzictwa najbardziej najbardziej W w w W a jej trak jej ramach ramach nim in nim i o pozo Józe 2015 2015 a wie jej jej ------DIK 00293/17/ nr umowa oraz86913/16/A1 nr EBOI ig wsl wpmin: r rais Jełowi Arkadiusz dr wspomniani: weszli niego rkyoai pulteramu praktykowaniu była potwierdzonym na oparta zamierzenia naszego Metodologia wyniki M oraz mgrMartęMachowską(IEiAK UAM). cką (MNR), mgr Sylwię Geelhaar (PTL O/Gdańsk) Floryszczak Agnieszka ni wspomnia się zajęli filmową dokumentacją lei moc po późniejszą oraz fotograficzną dokumentację Za UAM). (IEiAK Stasik Agata mgr oraz UAM) ski Wielkopol Zachodniej Ludowego Budownictwa Flo PrzybyłaMariusz mgr (MNR), ryszczak (Skansen Agnieszka mgr UAM), (IEiAK Kuligowski Waldemar hab. dr UAM prof. oraz Brzezińska Weronika Anna hab. dr badań), (kierownik cki badawczego zespo łu kompletowanie także Rozpoczęto dzi. narzę tychże do wykonawcze instrukcje oraz dla instytucji kulturalnych, założenia do kwerend stionariusz do badań podczas pulteraów, ankietę kwe wówczas: Skonstruowano Jełowicki. diusz Arka orazWeronikadr Brzezińska Anna hab. dr tym się aparatuZajęli badawczego.niezbędnego powstanie było etapem Następnym ganizacyjne. or przygotowania oraz koncepcję góławiające uszcze prace rozpoczęto roku 2017 wiosny Od … DK/IK2017 zdnia08.06.2017roku. 65/ nr umowa – Wielkopolskiego Województwa Marszałkowski Urząd przez dofinansowane stało związani Forecki Mariusz O organizujemy kwerendy poproszono mgr Małgorzatę Sawi Małgorzatę mgr poproszono kwerendy etodologia w z w Wolsztynie), mgr Karolina Dziubata (IEiAK Dziubata Karolina Wolsztynie),mgr dnia 11.07.2017 roku. Ponadto zadanie zo zadanie Ponadto roku. 11.07.2017 dnia edycji … z galerią PIX.House galerią i doborze zdjęć odpowiedzialni byli odpowiedzialni zdjęć doborze , , i i metodyka dokumentacyjnego.

din yrt, fotograficy Wykrota, Adrian w badania aaic „tau” fakcie „Atlasu…” badaniach i w Arkadiusz Jełowicki. Arkadiusz iloose Zga Wielkopolsce. , , i w

p zes ierwsze Poznaniu. p ół W

skład Z ko ------o zada za miała historyczno-archiwalna, Pierwsza, pulteramowi i szerszego wymagającym badawczym problemem aoiwc (24.06) Rakoniewice et w wca. rg prpkyę on na można perspektywę Drugą zwyczaj. ów jest wielokontekstowy jak ukazać Machowska, (15.07). To one dały nam badaczom największą największą wiedzę badaczom nam dały one To (15.07). wa Siedlca do W lokacje. najróżniejsze jak odwiedzić by tak ności, reprezentatyw zasadą się kierowano badań do uwagę. zwrócić należy co się spodziewać badawczy, w wizualna tropologia foto- dokumentacji czącej, rozmowach etnologicznych, badaniach klasycznych na była ta Tawspółczesności. antropologią zwać Zdobyta łowicki). terenowych wywiadów oraz Sawicka) (Małgorzata języcznych jak informacje wychwycić nie Każdy publikacji. tej potrzeby na operacyjny,tylkorakter cha miały te Starania opisania. ich próby chociaż podjęto nie tekstów poszczególnych potrzeby na że oznacza, nie co społeczny, status czy zwyczaj tradycja, jak pojęć takich definiowanie nowe niem formy różne na dzaliśmy się także, że kultura tradycyjna jest zmien dbł wiedzę zdobył je (prezentuje niemieckojęzycznych materiałów kwerendy: trzy głębszego omówienia. Chcieliśmy się przyjrzeć przyjrzeć się Chcieliśmy omówienia. głębszego odpowiednie narzędzia, na obserwacji uczestni obserwacji na narzędzia, odpowiednie tym przypadku). Przedstawiony wyżej zespół zespół wyżej Przedstawiony przypadku). tym w sumie odbyły się cztery wyjazdy badawcze: badawcze: wyjazdy cztery się odbyły sumie w w i czasie mne zbn 30) Rakoniewic (3.06), Szubin gminie z i czasach nam bliższych. Przeprowadzono Przeprowadzono bliższych. nam czasach tych terminów sam terminów tych to na nich bazowała, pisząc swój artykuł, artykuł, swój pisząc bazowała, nich na to w o w i z z ramach kilku spotkań szkoleniowych, spotkań kilku ramach ewoluuje, transformuje, przybierając przybierając transformuje, ewoluuje, a i utrme zarówno pulteramie, badań „Atlasu…” (wykonała ją Marta Marta (wykonałają „Atlasu…” badań z respondentami w mne ide (70) Chomęto (27.05), Siedlec gminie rśi Ne yo azm zamierze naszym było Nie treści. w yii resai Akduz Je Arkadiusz przedstawia wyniki w o o amij wc perspektyw. dwóch najmniej co książce Sylwia Geelhaar), polsko Geelhaar), Sylwia książce źródłach zastanych już dostępne dostępne już zastanych źródłach trakcie pracy terenowej oraz na na oraz terenowej pracy trakcie zwyczaju, w i ten sposób wiedza pomogła pomogła wiedza sposób ten dźwięku – niezwykle ważna ważna niezwykle – dźwięku i Piłki W i w o wideograficznej (an wideograficznej w w wyznaczaniu miejsc miejsc wyznaczaniu sobie jest istotnym istotnym jest sobie tym, czego można można czego tym, i terenie mne Drawsko gminie wieloaspektowy wieloaspektowy w z przeszłości, przeszłości, koleiopar w w oparciu oparciu gminie gminie ------9 O badaniach pulteramu... / Arkadiusz Jełowicki 10 dostała „pakiet fotograficzny” ze swojego pultera swojego ze fotograficzny” „pakiet dostała w i wiekowe grupy różne one Reprezentowały osób. w że uznać, można Stąd respondentów. kilku udział w notatki okazywały się ważniejsze niż zapis dźwie zapis niż ważniejsze się okazywały notatki dyktafon na w je nagrywano że pamiętać, Trzeba jakości. różnej są wywiady Pozyskane wydarzenie. obsługującymi osobami oraz sąsiadami żeństwem, kole krewnymi, bliskimi rodzicami, wożeńcami, no Kuligowski Brzezińska, Weronika Anna ną entuzjastycznie. stro zainteresowanie się okazało ważne Równie zbyt naukowców nie zapraszały początkowo które par, młodych bowaniu” badaczom pomogła ona to dopodobnie Praw całości. powodzenia dla spełniła jaką rola, się okazała https://www.facebook.com/zwy zaskoczeniem Sporym czajweselny/. Facebooku: na strona specjalna była prowadzona dawczych Równolegle F książki. Jełowicki Arkadiusz przedstawia efekty których ankietowe, badania były teriałów Ostatnim badaczy. zaproszenia do młodych państwa konał prze który argumentem, najważniejszym był on właśnie to prawdopodobnie że dodać, Warto mu. 436, wykonano tomiast na Zdjęć wideo. materiału godziny dwie ponad to fotograficzna dokumentacja była terenowych badań efektem Kolejnym kowy. rozmawia których podczas takie, nich wśród Były wywiadów kilkanaście średnio na się przekładało co rozmów, 50 przeprowadzono rdwsoe Rgł bł rozmawianie było Regułą środowiskowe. acebook ic – 6 P bdnah każda badaniach Po 86. – Piłce sumie trakcie bardzo głośnej zabawy, stąd czasami czasami stąd zabawy, głośnej bardzo trakcie hmtwe 87, – Chomętowie i z aktywne jej komentowanie. Stronę polubiło polubiło Stronę komentowanie. jej aktywne en ooą ae e takie, też ale osobą, jedną w i zpłijcm tpm beai ma zbierania etapem uzupełniającym i

jako badaniach uczestniczyło około 100 100 około uczestniczyło badaniach z rais Jełowicki. Arkadiusz elzcą sytih aa ba zadań wszystkich realizacją

p omoc w w Rakoniewicach – 118, 118, – Rakoniewicach

tym w a i filmowa. ostatnia filmowa. Ta po części Waldemar części po

badania w w w w Siedlcu – 145, 145, – Siedlcu z W których brało brało których jednej lokacji. lokacji. jednej dalszej części części dalszej par młodych młodych par c trakcie ich c w h „wer z no ------waa wg n in apk oaing zja omawianego aspekt inny na uwagę zwraca Każde pulteramu. postrzeganie własne przedstawić się starają badaniach) czy resai historię przedstawia kwerendy wyżej wspomnianej podstawie na ra teram najszerzej jak zadanie za ma publikacji konstrukcja Taka mat z się składa ka pisane jest też każde wiska, w a monografią, klasyczną jest nie publikacja Nasza Z zwykle cennaokoliczność. rzadka to dobnychbadawczychjest pracach takt li” z którymś po zaraz następowała stronie na ność aktyw największa że zaznaczyć, jednak Należy wejść. 5000 ponad nawet osiągały fotografie ne tografiami w któ Geelhaar, Sylwii artykuł przeczytać można wprowadzeniu po Zaraz współczesnych. badań Poszczegól (Piłka). 3471 (Rakoniewice),po 2219 (Siedlec), 1646 przez (Chomętowo), osób 433 od większy był ruch na niej. Każdy osobny album 350 osób, 350 zęi aeokw ne yk mei iżc kon bieżący mieli tylko nie Facebookowi dzięki natychmiastwykonane.zostało co zdjęć, Badacze poprosił uczestniczącej, osoby W owacei zwdw. td różne Stąd zawodowe. doświadczenie w badania swoje na reakcje emocje zaobserwować komplementując tym, przy akcenty, wydarzeń. Goście imprezy Goście wydarzeń. których każda rozpatruje interesujący nas te nas interesujący rozpatruje każda których awartość azj oioizy goe atrw którzy autorów, głosem polifonicznym raczej eei zrz o c przeprowadzeniu. ich po zaraz terenie i jednym tylko przypadku pan młody, na prośbę prośbę młody,na pan przypadku tylko jednym imzc. at t pzpmić ż jest że przypomnieć, tu Warto Niemczech. oparciu komentowali poszczególne „fotki”, dziękując dziękując „fotki”, poszczególne komentowali z z innej perspektywy lub perspektywy innej uczestnikami pulteramów, ale także mogli mogli także ale pulteramów, uczestnikami z esetw źóe acianc oraz archiwalnych źródeł perspektywy a a i z 355 na stałe ją obserwowało. Jeszcze Jeszcze obserwowało. ją stałe na 355 najwszechstronniej przedstawić pul przedstawić najwszechstronniej o ae fra yoidi Książ wypowiedzi. forma nawet konkretnych pulteramów oglądało oglądało pulteramów konkretnych

książki dbt wez (w wiedzę zdobytą z icu uooizyh części, autonomicznych pięciu i sócenś zwyczaju współczesność i i w w kaaą życzenia. składając nie tylko „lajkowa tylko nie o oparciu innym wymiarze. innym z wycofanie kilku kilku wycofanie yh spojrzeń tych kwerendach o w własne W i nich z nie po fo ------diusz Jełowicki, podsumowując uzyskaną podsumowując Jełowicki, diusz przedstawionej krytycznąwiedzy jest rekapitulacją druga „Atlasu…”; terenowych wywiadów rendy faktograficznie kwe oparta wynikach została na perspektywa Pierwsza funkcjonowania. jego ty zwyczaj zuje charakter anali składowych, elementów jego opisu oprócz i badań nas przez przeprowadzonych podstawie na powstały zwyczaju obraz współczesny wia w sprawuje jaką funkcjękontrolispołecznej, oraz audiosferę pulteramu dla kluczową analizuje autor nadto zwyczaj podobny niezmiernie to analogiczny, nie jeżeli prezentując, pulteramu wprowadza nas Kuligowski, Waldemar napisał który artykuł, ci Trze film). (Internet, temat nas interesujący na źródła inne oraz dostępną popularną naukową, literaturę omawiają jednocześnie teksty Oba Wielkopolskę. oraz Śląsk Kujawy, chełmińską, Warmię Pomorze, powania: jego wystę regiony prezentuje autorka ficzną, zebrane je analizu pierwszego, Małgorzaty do analogicznie autorstwa Sawickiej, tekst, Drugi lat. wielu (ale się przygląda badaczka niezależna jako której kultury, niemieckiej ście materiałów zebranych interpretacji własnej tym dotyczących przy dokonuje Autorka zwyczaju. źródeł niemieckich omówienie pierwsze to jest dobnie a o nazywany on tam a z monografii z nietypowej naszej część Ostatnia i polskich ziemiach na wiedzę otrzymujemy niemu polskojęzycznych.Dzięki źródeł ze razem obserwacji. Autorka Anna Weronika Brzezińska, aencwe Psuuą sę eoą geogra metodą się Posługując nazewnictwie. jednej strony odtwarza przeszłość pulteramu, przeszłość odtwarza strony jednej książce jest niezmiernie ważny, gdyż przedsta drugiej próbuje przedstawić szeroko konteks w w w aeoi wdwsa obrzędowego. widowiska kategorii małych wspólnotach. Czwarty tekst Czwarty wspólnotach. małych wrnze nomce co tym choć informacje, kwerendzie i powiązania gatunkowe, traktując w w książce. Na koniec autor Arka kontekst zachodnioeuropejski Prawdopo polterabendem. o i jego rozmaitych formach rozmaitych jego praktykowaniu zwyczajupraktykowaniu w ose a szerokie tak Polsce i i auy Ziemię Mazury, cetiz) od uczestniczy) Po charivari. o pulteramie w kontek o zwy ------których cenne uwagi pomogły nam uniknąć błę uniknąć nam pomogły uwagi cenne których Szczególnie chcielibyśmy wspomnieć recenzen wspomnieć chcielibyśmy Szczególnie wih ryaił Bl t, aznjc chronolo zaczynając to, Byli przyjaciół. swoich pytania na odpowiadały sąsiadów naszych do kulturę, upowszechniających ników pracow do regionalistów; historyków,nologów, skiemu Województwa. Marszałkow Urzędowi oraz Narodowego ctwa Kultury Ministerstwu naszym – Mecenasom podziękować chcielibyśmy projektu, całego zrealizować nam się udałoby nie pewnie nich bez koniec,chociaż Na nieścisłości. czy dów Wielkopolski badaczy książki, tów wiedzą nas wspierali którzy kulturalnych, koleżankomsię żą nale podziękowaniaKolejneMatusiakowie. weł i w w gicznie: wideo, kamerami ficznymi, tam wejść Pozwoliły pulteramy. swoje na – badaczy – nas zaprosiły które parom, młodym się należą wania rokie sze nie powstałaby,gdyby nie publikacja Nasza D i skutkamijegozmiany wXXIwieku. przyczynami nad refleksję snuje wiedzę, czaju to, comamy. doceniali byśmy – Wielkopolan – samych nas do mało tak Michał Borowczak oraz Borowczak Michał ziękujemy Chomętowie – Adrianna – Chomętowie Rakoniewicach – Julia Katkowska-Borowczak Julia – Rakoniewicach az o arsjm d nuocw et – naukowców do adresujemy tom Nasz i ryhle a goo uz. Podzięko ludzi. grono nam przychylne w o z idc – Magda – Siedlcu sobie wiemy), ale przede wszystkim przede ale wiemy), sobie z aosa z Młplk (czasem Małopolski czy Mazowsza irfnm, prtm fotogra aparatami mikrofonami, i kolegom i w gościły nas jak innych jak nas gościły i Fabian Ehrlichowie; Fabian Piłce – Sylwia – Piłce z a i różnych instytucji różnych aij Witowie; Maciej o eo chętnie tego do i i Pomorza, Dziedzi i radą. i Pa ------11 12 13

Sylwia Geelhaar

Polterabend. Geneza i współczesność O badaniach pulteramu... / Arkadiusz Jełowicki O badaniach pulteramu... obyczaju ślubnego w niemieckim kręgu kulturowym 2 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 14 szczególnie na wsi, na szczególnie rozpowszechnionym zwyczajem być się wydaje 1 W brze zna,wsąsiedztwie. zwłaszcza ludzie, młodzi głównie są uczestnikami Jego bu). się wa że informację, oraz obyczaju German” „Teaching Niemieckiego Języka Nauczycieli nia dzi Kariną między rozmowy fragment etnograficznych wyżej przytoczony badań obiektu jako rabendu z nimizwiązane. nazwy najważniejsze utrwalić szybko aby tak, drukiem pogrubionym one są znaczone zwroty nich dla terystyczne weselne zwyczaje są tematem dialogu kultury niemieckiej dotyczące elementy także przekazać się starano to kiedy ku, prowadzenie Przytoczonypochodzi dialog o aa nd eoee zwyczaju fenomenem nad badań Do z Tłumaczenie autorki,podobnie jakwszystkichpozostałych tekstów icytatówwtymopracowaniu. czasopisma Amerykańskiego Stowarzysze Amerykańskiego czasopisma w a (Kilchenmann 1970:142) czone skorupy przynosząszczęście! też Barbarę,bojakwiadomo:potłu- Karina: Miejmy nadzięję,ucieszyto tłuc naczyniaprzedjejdrzwiami! Ależ będziehałas,kiedybędziemy wsi znająsięwszyscymłodziludzie. Barbara mawieluprzyjaciół.Na mama zbiera zawsze starenaczynia. Będzie wesoło.DziękiBogumoja terabend wwieczórprzedślubem. Anne-Marie: Naturalnie będziepol- ma wyglądaćjejwesele? Karina: Jakieplany maBarbara? Jak Anne-Marie jest bardzo trafny.Pocho bardzo jest Anne-Marie i icó pzdlby tw wglę ślu wigilię (tzw. przedślubny wieczór zawiera najistotniejsze elementy tego elementy zawieranajistotniejsze z w rg pny młodej. panny kręgu ramachniemieckiego języka nauki w i środowisku, które się do się które środowisku, obyczajowości. i odby polterabend 1 . łwito Za słownictwo. z lat 70. XX wie XX 70. lat Polterabend W i i charak pojęcia całym polte ------oraz obecnie), znaczenia jego poszczególnych ele (w form jego zwyczaju, pochodzenia rz a sócene otpe literaturze in oraz danych bazach dostępnej cyfrowych przedmiotu, współcześnie na oraz domu panny młodej jest tłuczenie naczyń ceramicznych przy drzwiach lbyh praktykowanych ślubnych, dzwonienie, kołatanie lub też wrzaski, krzyki, pi krzyki, wrzaski, też kołatanielub dzwonienie, trąbienie, Poprzez łomotać”. gruchnąć, dudnić, poltern kiej (niem. się wywodzi polterabend Nazwa nazwy E formacji pochodzących zInternetu. powiadam od które na Pytania, stałe. pozostają elementy wymienione podstawowe, Jednak społecznych. nom było podczasobrzędówweselnych. ski odstraszano wszelkie zło, co także stosowane leksykonach historycznych, niach opracowa literackich, tekstach niemieckich na nia dońwagiwdzisiejszych czasach. kultywowania jego oraz mentów nazwą pod powszechnie więcej dopowiedzeniawmałżeństwie. miał będzie ten miotłę, za chwyci pierwszy Kto skorup. rozbitych owych młodą parę przez taniu dialogu mowa jest szczęście. noszą przedmiotu powiązanej przedmiotu wskazuje się na niejasne pochodzenie tego kon tego pochodzenie niejasne na się wskazuje oraz rozrzucone potłuczone skorupy, które przy skorupy,które potłuczone rozrzucone oraz tymologia W W oparta kwerenda Podstawąopracowaniajest weselny,znany zwyczaj niemiecki Tentypowy w czasie najstarszej niemieckojęzycznej literaturze niemieckojęzycznej najstarszej aenśi d regionu, od zależności zaz rwiż „spadać również oznacza polter – hałas w kluczowym elementem elementem kluczowym polterabendu poniższym tekście dotyczą kwestii kwestii dotyczą tekście poniższym – – W znaczenie o dalszej części przytoczonego przytoczonego części dalszej wspólnym zamiataniu, uprzą i związany i z , ulegał zmia ulegał polterabend, abend – wieczór). Słowo tematem w

i z

utre niemiec kulturze a po tym hałas, rumor tym hałas, rumor także przemian przemian także i c przywiązywa z hodzenie i polterabendu z gruchotem, słownikach przeszłości przeszłości obrzędów

------15 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 16 iśic wslyh kzke „Hymen, okrzykiem weselnych pieśniach ślubnych(obrzęduzaślubin i o Chur-Braunschweig-Luneburgischen Ordnungen iśi weselnej. pieśni orszaku weselnego patron nych), w święta kiego czenie nazwę on Trochusa haltera się znajduje informacja pisana starożytności wzmianek znaleźli nie literatury starszej Badacze zwyczaju. kretnego 3 2 Pozyskano zurn:nbn:de:bsz:15-0005-23078 Il 1.Trochus, B.1517Vocabularium rerumpromptuarium.Leipzig: Lotter, Melchiord.Ä. yinay jest wymieniany 1741), Zendler 1721; (Jablonski wieku XVIII wy sione izakazane” (cyt. za:Bahder1907:13). menaje!” (Koebler 2014) hałas”,jak „głośny pulteren znaczy to samo, co średniodolnoniemieckiego, Słowo wyjaśnienia. tzw. tym, że „zwyczajowe gościny przed gościny „zwyczajowe że tym, mitologii greckiej bóg małżeństwa bóg greckiej mitologii W Z http://www.koeblergerhard.de/mnd/2A/mnd_p.html s.v, dostęp30.08.2017. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Hymen;3913591.html, dostęp30.08.2017. roku 1696 pochodzi wzmianka pochodzi 1696 roku powinny być całkowicie znie całkowicie być powinny Polter-abend niemieckich leksykonachniemieckich i 2 zazne aw saoyng grec starożytnego nazwy oznaczenie Tohs i pdj jda dalszego jednak podaje nie Trochus . („głośna noc”) jako tłuma jako noc”) („głośna Pulternacht Hymenalia i 3 . rdiwez. asasa za Najstarsza średniowiecza. zwn był Wzywany oraz Polterabend z i „dudnić, gruchnąć, łomotać” gruchnąć, „dudnić, 57 ou gze wymienia gdzie roku, 1517 pochodzi pulter o yéao to Hyménaios 1). (Fot. tym zwyczaju tym poltern, czyli zarówno i w uroczystości wesel uroczystości którym czasownik którym z w w pierwszej poło pierwszej łwiu An słowniku procesyjnych i Walzerabend z i uosobienie i ceremonii publikacji po ślubie po z z okresu języka o Hy ------9413: 29 pdj: „ podaje: 1289) 1904-1936: FischeraHermanna Np. notowany. był nie się rozprzestrzenił ten Zwyczaj że na południu Niemiec, gdzie wcześniej gdzie Niemiec, południu na że powszechnie już jednak A odzwierciedlenia. większego wcześniej znalazł północnoniemieckich miast tacji oraz rozporządzeniach policji. Także i również wyraz znalazłyby waniem hałaso szczególnym ze połączone zachowanie stach. Jeśli byłoby inaczej, to znany był nie czasu tego do ten zwyczaj on Wnioskuje 64). 1955: (Adler bendu temat na wzmianki żadnej wieku XVII końca do znalazł nie również Pomorzu, na nymi we krajo regulaminy przekazują jak tak biesiadują, goście proszeni którego najbliżsi krewni narzeczonej, krewni najbliżsi którego podczas ślub, poprzedzającego dnia nazwa jako wszędzie na wsi,jakiwmieście(Adler1955:64). reaa źół związane źródła przebadał euajc oyzjwc ócenc władz ówczesnych obyczajowych regulacjach ic et o oy moy wca, notowany zwyczaj, młody dosyć to jest więc W i rozporządzania policyjne. Friz Adler, który Adler, Friz policyjne. rozporządzania XIX wieku XIX w środkowych z znany był już prawie już był znany polterabend innych miejscowości wspólnie miejscowości innych z początku XX wieku (Fischer (Fischer wieku XX początku Schwäbisches Wörterbuch i północnych Niemczech. w I weu zarówno wieku, XIX z z W pewnością wesołe bcaai ślub obyczajami w icó przed wieczór nie polterabend tym czasie tak czasie tym w w a dokumen z zakazach także za także tego, że tego, w poltera w ogóle ogóle mia ------

Niemczech wcześniej rozpowszechnionych jak ślubem, przed zarówno świętowanie określało pierwotnie to słowo że przyjąć, Możemy ślubie. po święto jako wieczór) ounooneici nzy icou przed wieczoru nazwy południowo-niemieckie »polterabend«”. słowem obcym zywana gościna - ślubny ryngiii oraz ryngiii Chodzi ku. ślubem część świętowaniaweselapoślubie. jakoszczęście na naczyń rozbijanie też czy nami, zaślubi przed duchów złych odpędzenie na bu o wa młodą”,pannę przychodząpowitać którzy ludzi, młodych dla przeznaczone poślubionych, „Poczęstunek 194): 1907: rabendzie Schmellera Andreasa Johana przez podana wzmianka nych 1801; Bahder1907:194). nazwa była znana to pannymłodej) Klein zwyczajutego wymieniają prawie Jedynie wcale. Leksykonypowanie. w DeutscheVolkskunde (Meyer 1898:173). wianka) zania tami) wiankami wstążkami, ozdobionej młodej, panny przęślicy – Kunkel nazwy od Gunkel kalna w taniec) odświętny również ślubnej; korony dzaj jak ślubnego, podaje jako równoznaczny jako podaje w pierwotnie miał ograniczone wystę ograniczone miał pierwotnie polterabend roztrzaskiwane okolicy Harzu (za Bahder 1907: 193). Adelung 193). 1907: Bahder (za okolicyHarzu Badenii, Podobne wahania między określeniem przed- określeniem między wahania Podobne in od odbiegająca znacznie jest Interesująca także że się, Wydaje poltern w w i swym po-ślubie można znaleźć też Bawarii, w w o nie określa jednoznacznie, czy chodzi czy jednoznacznie, określa nie i Walkerabend Gunkelhochzeit będących w Walgerabend nbc w Fakni z Bahder (za Frankonii we Ansbach rdoyh imzc (Adelung Niemczech środkowych Provinzialwoerterbuch wymienia go i w Shpe – ro – (Schäppel Schäppelhirsche Bayerisches Wörterbuch Hühnerfang w Kranzelbindabend ayti wmei E.H.Meyer wymienia Karyntii, z i nowym mieszkaniu, teraz na teraz mieszkaniu, nowym hukiem naczynia jako sposo jako naczynia hukiem po nim. Samo znaczenie sło znaczenie Samo nim. po i Jungfrauenabend słowniki XVIII-wieczne nie XVIII-wieczne słowniki w użyciu jeszcze używany z i i regionu północnej Tupółnocnej regionu bć oe om lo forma może (być a ónc Niemiec północy na (łapanie kur). (łapanie tańce, Brautabend w w w wezr wią (wieczór w Nordhausen Nordhausen środkowych domu nowo domu grupie słów (dziewiczy w (wieczór XIX wie Lokalne, o i Ponad amule a polte więc ------

kogut). Francji we wieczór” Hühnerfanden również go się nazywa dnia, następnego się odbyć ma która ucztę, na kury są ną. Ponieważ na wsi tego samego wieczora łapane ucztuje się tego wieczoru razem 805-806). 1801: (Adelung nia nic oraz biblijnego demona małżeńskiego demona biblijnego oraz nic czarow zawistnych przeganiania siłę przypisuje zabobon stary któremu zwyczaj, to Jest izby. lub weselnego domu drzwiami przed itd. naczyń, garnków, ceramicznych rozbijanie poprzez tern) (pol dudnienia hałasowania, od pochodzi Nazwa społecznych. warstw wyższych wśród popularne to się staje obecnie Również ceremonie. osobliwe był tylko wśród włościan niektórych nacji poprzez ślubem ( przed wieczór tzw. że informację, daje wysprzątane być musiało kiedy panieński), też nazywany bem, niu Asmodi (wywodzący się (wywodzący Asmodi niu niach”) zarządzeniach często się przewijają Walzerabend Określenia Górnych. popularna także była ta forma że przekazuje, 562) (1721: Jablonski Rudolstadt. pochodzi forma ostatnia ta – polterabend mamy Następnie w Walkabend jako polterabend wymieniany jest także w określenie Walkerabend z 196) 1907: (Badher – oboczną formą słowo że podaje, Bahder (Turyngia). ou opisuje roku dni (Bahder 1907: 194f). Słownik Adelunga o dwij świętowany dawniej Vorabend vor derHochzeit) co tłumaczy on jako „być swawolnie wesołym” swawolnie „być jako on tłumaczy co ograniczeniu wesel przedłużających się na wiele okolicach Jeleniej Góry (Hirschberg) na Śląsku. Śląsku. na (Hirschberg) Góry Jeleniej okolicach znaczeniu określenia wieczoru przedślubnego. przedślubnego. wieczoru określenia znaczeniu Damen Conversations Lexikon z Turyngii ao icó pzd ślu przed wieczór jako polterabend (łapanie kur), podobnie jak ,,koguci jak podobnie kur), (łapanie i walgern w z. rnnah („zarządze ordnungach tzw. w Walzer- końcu XVII wieku. Mówią one one końcuMówią wieku. XVII ( W Brautabend Cochetus ou eenm wszystko weselnym domu Walgerabend,

roku 1798 notowane jest jest notowane 1798 roku o okolic Lipska. WszystkoLipska. okolic sich wälzen znaczeniu sichwälzen i lub z nk sę hałasowa się unika kultury żydowskiej kultury W – młody młody od Cochet– Wälzerabend jako z w Hühnerabend (wieczór panien, panien, (wieczór z najbliższą rodzi wielu regionach regionach wielu 1837 roku po roku 1837 eine Łużyc regionie w Walgernacht, jest jest walkern policyjnych z o z okolic 1801 1801 imie lub lub ------17 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 18 4 ełg Pierera, według z ceramicznych naczyń zbieranie jak takich zachowań, prawem zabronionych do wówczas dochodziło regionach ik sceóne modne szczególnie wieku XIX początku Na przedstawieniami. teatralnymi o wzmianki wcześniej znalazł nie że wyjaśnia, roku garnka rozbicie było opisuje roku stojąc która młodej, panny przyszłej oczu zawiązanie było -wróżbą zabawą główną tańców Podczas re Festgedichte. – EineSammlungPolterabend -Scenenundande z racje zentami, pre przynoszonymi radość narzeczonym wiają Przyjaciele 3,8). biasza katolickiego nonu wchodzącej we wymieniany demon mu to znane ślubu właściwego dzień i używanesprzętydomowe. stare wchodzić powinny nie nowożeńców żenia to Łączono 312). 1861: (Pierer młodej pary ślubnej prawki z ( rabend, jomymi zna bliższymi orazkrewnymi swiomi ze spędzała młoda para który ślubu, dniem przed wieczór ny Conversations Lexikon 1837:250). (Damen mąż za wyjdzie kolejna jako ona to że ło, panien, chwytała jedną chwytała panien, zaproszenia oficjalnego bez polterabend jednym a zwyczaju hukiem po to, aby zrobić miejsce dla nowej wy nowej dla miejsce zrobić aby to, po hukiem hukiem przed domem panny młodej. Podobnie, młodej. panny domem przed hukiem sąk atrta ge Franz Agnes autorstwa książki więc nie tylko ceramika) zostają roztrzaskane roztrzaskane zostają ceramika) tylko nie więc al enod Wihl 15: 268) 1851: (Weinhold Weinhold Karl Brockhaus BilderConversations Lexikon z https://dict.leo.org/franz%C3%B6sisch-deutsch/charivari, dostęp16.10.2017. i z w w ryłd n pzgtwne programu przygotowanie na przykłady obyczajów związanych a domu panny młodej. Książka podaje, że że podaje, Książka młodej. panny domu wielu regionach Niemiec stare sprzęty sprzęty stare Niemiec regionach wielu polterabendu jako świętowaniu także tańcem, śpiewem oraz małymi małymi oraz śpiewem tańcem, także z w jako radośnie świętowa radośniejako polterabend przekonaniem, że przekonaniem, z pierwszej połowie XIX wieku. Autor pierwszej połowie XIX wieku. Autor całego sąsiedztwa całego w i icó pzd ślubem, przed wieczór u prawosławnego w stóp pary młodej. pary stóp środku tańczącego kręgu kręgu tańczącego środku i z w znajomi przychodzą na na przychodzą znajomi dziewcząt, co oznacza co dziewcząt, takiej formie, jak było było jak formie, takiej i oeae yy inspi były polecane z w tą uroczystością Stundenblumen Stundenblumen skład wyposa skład i rozbijanie ich ich rozbijanie w sęz To Księdze ka ka skład w W w i przed polte wielu wielu 1839 1839 1851 1851 spra ------zaślubin dzień właściwy narusza ten zwyczaj że zdania, jest gościna upanny młodej. wieku jako nazwy zamienne Podaje prezentów. wstążkami, przed ślubem, zazwyczaj ślubem, przed mieckim w oraz Saarland Eifel, jak takich Niemiec, gionach cego wgraciarni (inRumpelkammer liegen ). taniec ucztowanie, poprzez tabend niku mel –zgiełk,rwetes;Nacht–noc). W w towaniem określa Götzinger 162). 1892: umiaru do nawołujące cje skargi burskiego przykład nieoby i oraz Na hałas na czajność. skargi częste jących były znane świętowaniach selnych świętowanie chodzącą po wzmiankę on Odnalazł 274). 1851: (Weinhold już świętowaniem gości czerpanie chzeit, nie świętowa to jest że Opisuje, Germanów. żytnych też słowa też wskazuje jednak, że może on pochodzić od staro od pochodzić on może że jednak, wskazuje nazwą naczynia zużyte raban Neubrandenburg napływały do księcia meklem okolicach Trewiru,okolicach końcu średniowiecza (Götzinger 1885: 804f). 1885: (Götzinger średniowiecza końcu Lipsku nazywano go Informacje świętowany był świętowany Polterabend Wilhelm Grimm, Bracia w brutlacht, z przeddzień ślubu, połączone ślubu, przeddzień 4 Nachthochzeit 1888 roku, wymieniają roku, 1888 soo o opwzcnł się rozpowszechniło to słowo ; charivari ( ao świętownie jako z i w z polterei, eea z wgęu a zmęczenie na względu ze wesela, w azde plcjyh uwzględnia policyjnych zarządzeń Hochzeit – wesele; nocne wesele) . okresie napoleońskim) –jako okresie regionu północnych Niemiec, północnych regionu w przeddzień ślubu, znanym dopiero znanym ślubu, przeddzień

co może oznaczać może co przeddzień śluby było określane określane było śluby przeddzień i z o daspoltern, z sprzęty, graty, rupiecie, coś leżą coś graty,rupiecie, sprzęty, j. francuskiego hałas, wrzawa, wrzawa, hałas, francuskiego j. prośbą ( – przęślica ozdobiona ozdobiona przęślica – Gunkel a eo ozj przedwe rodzaju tego także Rammelnacht (niem. w z o i poczęstunkiem, żarta poczęstunkiem, wieczór przed ślubem ślubem przed wieczór i Jacob, odpowiednie regula odpowiednie i , oznaczające gepolter, z w stateczności (Groth stateczności Polterabendlub różne żarty. Podają Podają żarty. różne Luksemburgu pod pod Luksemburgu świę polterabend w is Gustrow miast Braut-Gastmahl z zachodnich re zachodnich w przekazaniem przekazaniem w swoim słow swoim przeddzień Gunkelho w w w wieczór wieczór . nie j. której której Autor Autor Rum Brau i XVII wy – ------

Spalten 1011–1012) 1, Band więcej szczęścia”(Südhessisches Wörterbuch : tym skorup, więcej „im zasady naczyń według dużo możliwie tłucze wsi ze młodzież 5 dostęp 30.08.2017 and=1&slice=10&prune=0&window=3&wbase=0&logavg=0&logscale=0&xrange=1600%3A2016 Źródło: https://www.dwds.de/r/plot?q=Polterabend&view=1&norm=date%2Bclass&smooth=spline&genres=0&gr Il. 2.Polterabend wbaziedanych NiemieckiegoArchiwumTekstów (DeutscheTextarchiv). hałaśliwa bezgranicznie – tzw. hałasowaniu, młodej, panny domu drzwiami przed ków dzi od starego zwyczaju głośnego rozbijania garn pocho Nazwa ślubnych. prezentów przekazanie również towarzyszyło tym Rozrywkom wieniami. przedsta teatralnymi krótkimi oraz tańcem mi, święto też zywany Podobne w szczęście oznacza porcelana Rozbita pomijany. informację: ogólną ko 119; Wrede1960:228-229). 1909: (Meyer wdowy ślubu ponownego padku 1965). (PfälzischesWörterbuch małżeństwie Dla regionu Palatynat (niem. Palatynat regionu Dla dostęp 16.10.2017. http://www.lagis-hessen.de/de/subjects/gsearch/sn/shwb?q=Polterabend&submit=LAGIS-Suche, w w rediń lb, oca którego podczas ślubu, przeddzień ounoe Hesji: południowej oiyay jest opisywany Polterowand, „oi muzyka” („kocia Katzenmusik 5 . et rzadko jest polterabend i kakofoniczna) ) mamy tyl mamy Pfalz) na polterabend, w a także także przy jako ------a A ków. dyscyplin według teksty niemieckojęzyczne skalę na szeroką Zestawia Brandenburg. – Berlin Nauk demii Aka online danych bazą Textarchivjest Deutsche D drobiu, masła,jajek(Leithaeuser 1907:317). szynki, – spożywczych produktów narzeczonym pełne kosze się przynosi wieczorów tych sie weselne. przyjęcie na niż gości w już nawet lub ślubem przed dni 14 do 8 na jednak się Odbywał zaręczyny). przyrzeczenie, czyste Bergu) ayay jest nazywany polterabendu 1900 rchiwum dniu zaręczyn. Zaprasza się wtedy większy krąg as W

występuje 49 razy 49 występuje Polterabend D regionie Bergische Land (dawniej Księstwo Księstwo (dawniej Land Bergische regionie w eutsche i Nadrenii Północnej-Westfalii inny rodzaj bjue oa 30 neicih dru niemieckich 3200 ponad obejmuje i gatunków

T ekstów

T extarchiv z okresu między rokiem 1600 lub hillik W Westfalii / / N w iemieckie 18 dziełach. dziełach. 18 (uro hilich w cza

- - - - 19 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 20 aby znowu powrócić znowu aby spada, zainteresowanie Następnie wieku. XX 40. teraturę popularna, począwszy od roku 1850 do lat temat ten jest najbardziej odzwierciedlony przez li że zauważyć, można Wyraźnie ogólną. średnią – niebieskim czasopisma, – pomarańczonymukową, na literaturę – zielonym popularną, literaturę – żółtym beletrystykę, oznaczono czerwonym rem i określenia występowanie wykresie poniższym Na Matthias Zender, Marburg:Elwert[1958-1979]1937,(Atlas1937-39Karta 43cLärmgeräte). Źródło: AtlasderdeutschenVolkskunde aufGrunddervon 1929bis1935durchgeführtenSammlungenhrsg.von (przedmioty hałasujące–Rummlepott Il. 3.AtlasderdeutschenVolkskunde/Niemiecki AtlasEtnograficzny 1937-39,karta43cLärmgeräte –Rummlepott zagadnienia polterabend w latach 60. XX wieku (czas wieku XX 60. latach w tej bazie danych kolo danych bazie tej ). - - - powojennego tzw. cudu gospodarczego cudu tzw. powojennego cji izwyczajów. i na mody powrót na wskazywać może malejącą tendencję widzimy Następnie wieku. XX połowa nienia zagad występowania częstości punkt Szczytowy popularności tematu sytuacja wygląda Podobnie Zachodnich) czech zainteresowanie powrotem do rodzimychdo tradypowrotem zainteresowanie polterabendu z małym wzrostem po roku 2000, co co 2000, roku po wzrostem małym w polterabendu piśmiennictwie to pierwsza pierwsza to piśmiennictwie w beletrystyce. polterabend w Niem

- - -

omce napisanym poemacie a powieść W się wywodził Hippel von pochodzi 6 oraz Iliady albo Huhnerabend, zamienniezBrautnacht . on wymienia ckiej, cu. czaju, swegorodzajumodynapolterabend . zapoczątkowania do znacznie się przyczyniając popularne, bardzo wypiekami nymi gości, oczekiwanych nie także gościnności, towarzystwa, wesołego żoną wkrótce Luisa, bohaterka, na przystrojone odświętnie są już izby kiedy szy dłuższy literacki opis z je -Holsztynie preromantycznej, epoki mieckiej hooa otib vn ipl (1741-1796), opublikowanej Hippel von Gottlieba Theodora Luise. EinLaendlichesGedichtindrei Idyllenopisu później dyrektor Sądu Kryminalnego óncyh ime. air rwiż pierw również Zawiera Niemiec. północnych z asasa wzmianka Najstarsza oa Hirc Vß 15-86, tłumacz (1751-1826), Voß Heinrich Johan kei, id npsł wj dwuczęściową swoją napisał kiedy okresie, W (Gansohr-Meinel 1993). finansowania projektu.Częśćobszetnych materiałów zbadańADV dodziśjednakniezostałaopracowana czące życia nawsiwpoczątkach XXwieku.Materiałtenjestarchiwizowany wBonn.W1984rokuzaprzestano o dalsze84mapy wraz zkomentarzami. W latach1965-1970miałymiejscetrzyretrospektywnebadaniadoty- - łącznieprawie 4,5milionówkartodpowiedzi idodatkowych materiałów. Od1959rokuuzupełnionobadania nad Atlasem.podkierunkiemMatthiasaZendera. W1958wszystkiemateriałyzostałyprzeniesionedoBonn Atlasu zdeponowanoweFrankfurcie nadMenem.Po wojnie,w1954rokuzostałponowniewznowionoprace 1938 r. SS-Ahnenerbe przejąłokierownictwoprojektu.Wtymokresieniemapublikacji. W1939r. materiały znalazł siępodwpływemideologiinazistowskiej,cowidoczne było szczególniewpiątymkwestionariuszu.W kartograficznej tych odpowiedzi,apierwszewynikiopublikowano wlatach1937-1939.Odroku1933Atlas jach iobyczajach, rytuałach,wierzeniach,świętachreligijnych. Wlatach30.XXw. dokonano pierwszejanalizy ści RzeszyNiemieckiej.Zbierano m.in.dane ożyciu codziennym nawsi,żywieniu,robotachchłopskich,zwycza - 1929-1935 przesłanopięćkwestionariuszyz243głównymi idalszymipytaniami doponad20000miejscowo- tów badawczych naukiniemieckiejwXXwieku.Atlaszostałzainicjowany w1928rokuBerlinie.Wlatach Niemiecki AtlasEtnograifczny (ADV) jest jednym znajwiększych długoterminowych humanistycznych projek- detalami życie rodzinne wiejskiego pastora wiejskiego rodzinne życie detalami i tym dziele, ważnym dla literatury niemie literatury dla ważnym dziele, tym gospodynią. Jest to wieczór pełen hałasu, pełen wieczór to Jest gospodynią. paoa jk adwokat, jako pracował Lebenslaufe, z Odysei i wydanym Lebensläufe inaufsteigenderLinie w i i winem. Poemat oraz opis były opis oraz Poemat winem. 78 ou Tedr Gottlieb Theodor roku. 1778 i rozpowszechnienia tego zwy w zay uo ltrtr nie literatury autor uznany z fabule nazwę fabule w w ozsuke, specjal poczęstunkiem, polterabendu jako czasu, 1795 roku 1795 Eutinie, w z ieauz pięknej literaturze rs Wschodnich. Prus z panny stanie się stanie panny w w Polteanbend Szlezwiku- w w Królewcu Królew i swoim głów ------

o Ecedra bł awżijzm przedsta najważniejszym był Eichendorfa, von Brentano Clemensa obok który pisarz, aby zacząćnoweżycie (...)”(Achim1817:182). garnki, stare szczególnie domowe, sprzęty różne kiedy ślubem, przed „ polterabendu: powieść Romantik), berger (Heidel heidelberskiego romantyzmu wicielem (Atlas 1937-39,karta43c). występowania zasięg wisty pytanie na odpowiedzi cej pojedyncze lokalizacje to in. m. instrumentu tego da oznaczenie zakresów terytorialnych używania z ankiety podstawie na przygotowana Mapa noc. np. ciach innychokolicznośprzy również hałasowania do odgłos, burczący dającego dzywojennego Wielki projekt niemieckiej etnografii okresu mię A ars uyai instrumentu używania zakresu tylko wymienia polterabend N 1932 roku 1932 tlas iemiecki uwg ci vn ri, oen niemiecki kolejny Arnim, von Achim Ludwig

der Die Kornwächter. Opisuje w

A deutschen anwl, a oy o, Wielka Rok, Nowy na karnawale, i opublikowana tlas W Atlas derdeutschenVolkskunde zse wnm polterabend, zwanym czasie

E w u tnogra 87 ou opublikował roku 1817 idijzc rzia się rozbija biedniejszych w

V czasie i o nie dają wystarczają dają nie olkskunde i , rzeczy polterabend, w w wykorzystywanego elementy obyczaju elementy f roku 1937 posia 1937 roku otkce mapy kontekście iczny Rummelpott polterabenduSą . w niej zwyczaj niej / i Josefa wy ------6

21 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 22 ietj sę oca poazna zaa wo działań prowadzenia podczas się nifestuje przerażenia wyraz zamętu wyraz jako radości wyrazjako hałas 1. su: spektywy społecznej rozróżnia on trzy typy hała hałasu. fenomenologii zagadnieniem oraz się hałasem m.in. zajmuje Payer ter historyk Austriacki H E ai a eet ochronny. efekt sam taki zapewnia hałas inny każdy także Ale skuteczne. jest nimi łasowanie wym oraz przekonaniem, że uderzanie metali rudzie właściwości to jest powiązane dawna od znana jest złego, przepędzenie umożliwia hałas poniżej przykładów (Samter 1911: 60). Wiara, że konkretnych,wymienionych kilka to na on tacza znaczenie wymienia nawczym, z ku XX wieku, dotyczącym zwyczajów związanych zawsze nacośniezwykłego (Payer 2012:13). wskazuje hałas że stwierdzić, generalnie jednak Można porządku. istniejącego kwestionowanie granic, znanych przekraczania irytacji, moment jest konfiguracje, społeczne wymienione te kie fajerwerków odpalanie wałowe, (skąd swój początek biorą różne zwyczaje karna obrzędach cyjnych dowania mas demonstrantów), ale także głośnychawanturtzw.do „kociej muzyki” tegii), także stosowanych zawsze od muzyce głośnej (w jennych naczyń rozbijanie prawdopodobnie oraz sylwestrową narodzinami, weselem narodzinami, lementy ałas Ernst Samter w i i . y, o ąz wszyst łączy co Tym, polterabend).

okrzykach bitewnych, werblach albo werblach bitewnych, okrzykach bardzo rozpowszechniona. Po części Po rozpowszechniona. bardzo funkcje apotropeiczne hałasu. Przy hałasu. apotropeiczne funkcje w oby popularnych formach protestu (od w c w kontekście kulturowym miasta kulturowym kontekście zaju z swoim opracowaniu i i i przypisywaniem ochronnychprzypisywaniem w zagrożenia. Ten ostatni ma Tenostatni zagrożenia. kłopotów oraz 3. hałas jako hałas 3. oraz kłopotów mechanizmach ochronnych mechanizmach rz wyjaśnia oraz polterabend i tym względzie szczególnie względzie tym nrplg isa Pe miasta antropolog i śmiercią na tle porów tle na śmiercią W w i lmno spiżo elementom trżtoc za starożytności i wih pracach swoich zabawy, 2. hałas zabawy,2. i petard w z w nie począt w i Z trady w skan stra i per noc ha ------mniemaniu pierwotny sens tego zwyczaju ma na ma zwyczaju tego sens pierwotny mniemaniu szkodzić. mogą które duchy, kiedy – zwyczaju nazwa też się zachowała wszędzie prawie gdzie żoł wystraszyło tak które księżyca, zaćmienie ize azna aby naczynia, miczne Szczególnie hałasem. zła dzania przepę próby poprzez działania rodzaj sam ten (Samter 1911:60). choroby przynoszących duchów złych pędzenie wy innymi między zadanie za ma również wicieli bębnów Używanie dróg. rozstajach na deskami uderzając czarownice, dza 59). 1911: (Samter dom jego opuściły łychsił wodą się obmywał ponownie wiał przy tym dziewięciokrotnie zaklęcie, po czym nież i rogami. trąbami metalem, spiżem, hałasowali że nierzy, Legionów tu 58). 1911: (Samter zaćmieniach przy się stosuje jak taki przedmiotami, lowymi meta hałas straszliwy robiono Rzymian, przez Kapui oblężenia podczas że podaje, Liwiusz nia. niem złych duchów, tak więc Słońca ćmienia rozrzuca się rozrzuca złe duchy.złe żebyprzepędzić żelazem, patelniami, dzwonkami, w hałas ogłuszający czyniono święta. Rozrzucał święta. nocnego tego podczas dom swój chronić musiał ojciec rodziny specjalnymi obrzędami magicznymi zmarłych) (duchówlemuraliów – świąt rzymskich dusz zbłąkanych -przewodniczce Hekate bogini ofiar składaniu aby zachęcić duchy do opuszczenia domu, wyma domu, opuszczenia do duchy zachęcić aby czasie nocy Walpurgiiprzeraźliwie,nocy się czasie hałasuje T akże przy obrzędach weselnych znajdujemy weselnych obrzędach Takżeprzy rów hałasowano instrumentami Metalowymi w w starożytnej Grecji na rozstajach dróg przy przy dróg rozstajach na Grecji starożytnej w ou u pzd oe pny młodej panny domem przed lub domu i miedzianą miednicę, prosząc, abyduchyprosząc, miednicę, miedzianą W rehtk re szamanów przez grzechotek – wieczór przed ślubem, przed wieczór – polterabend z w Czechach młodzież wiejska przepę wiejska młodzież Czechach trzaskiem Panonii i Księżyca były wiązane były Księżyca w w i tancc gai. Podczas granic. strażniczce kulturach pozaeuropejskich pozaeuropejskich kulturach domu nasiona czarnej fasoli, fasoli, czarnej nasiona domu w w i e soó przepędzić sposób ten hałasem garnki hałasem roku 14 n.e. nastąpiło n.e. 14 roku w w i celu ich odpędze ich celu W czasie ich trwania zaczynał bić zaczynał W w powszechnym trakcie bun trakcie Niemczech, W z i działa uzdro i Tyrolu cera z ca ------celu ochronę celu czym był pierwotniepolterabend. z pochodzący 147-148) 1992: Remberg (za cytat 1854 roku – jest obrazowym przykładem tego, przykładem obrazowym jest – roku 1854 łd wrwdiy i tlo radość tylko się wprowadziły Młodą zosta okiennice przyszli Wszystkie wprowadzić małżonkowie. się mieli którego do i maglio 1854:83). (Zuccal duchy złe odpędzane obwiniano to domowymi sprzętami ganiono bała Młodą, Pannę żartu dla uprowadzano paplaniną, to zastąpiono Później zykowano. mu więcej Również aktywni. bardziej byli kawalarze również Dawniej wych. ludo świąt zwyczajów popularnych więcej razem że się, je Wyda wypędzenia. do małżeńskiego stanu duchów złych więcej mamy praktykuje, się kiedy od Niestety, zwyczaje. dzisiejsze inne niż użyteczny mniej nie on było że przeczy, się bliższym zapoznaniu przy ale zabobon, niezrozumiały Można rzeniach. ochronne klęcia wać scho się mogły nie duchy złe abyzamykano, kój sowano i skrapiać święconą wodą, wymachiwać kijami hałasować liwie strasz rozpoczęto poddasza od zaczynając Następnie, otwarte. wejściowe szeroko pozostawiono drzwi tylko zaklejone, otwory zamknięte szczelnie ły hałasu pełna noc to była zaślubiny.tym Przy te świętuje gmina cała że się, je radość dzie śpiew weselem przed Noc syto o a początek ma to Wszystko wypędzenie to Był zewnątrz. na drzwiami podkowę wypowiadano mocne za mocne wypowiadano podkowę drzwiami nad przybijano lub miedzianą monetę progu na kładziono wejściowe drzwi przez wstępu otwory szpary, z piwnicy i do aż pomieszczeń wszystkich do odżegnywać złe krzykiem. Ze strychu hała strychu Ze krzykiem. złe odżegnywać złych duchów, aby nazajutrz wraz nazajutrz aby duchów, złych powrotem i i u pzsay Daeo e wszystkie też Dlatego pozostały. już ylzą. b pnwi ne miały nie ponownie Aby wyśliznąć. z i asmly natężeniem maksymalnym wypędzenie złych mocy.Poniższyzłych wypędzenie i z wiwaty, huczna zabawa, wyda zabawa, huczna wiwaty, w ou sytih kłótliwych wszystkich domu z i kierunku drzwi wejściowych drzwi kierunku z luki starannie luki tym obyczajem nikt nie za nie nikt obyczajem tym i i wypędzono polterabendem dzcć jako odrzucić polterabend łw błogosławieństwa. słowa ooa, syti kąty wszystkie łomotać, oa mniej coraz polterabend . Celem było Celem polterabend. i syti możliwe wszystkie i I w wystrzały,wszę z skuteczny? czy anc wie dawnych w o i domu tym domu wszystko w i z mówcy w Panną domu, i spo dół, ------żartobliwą piosenkę. Jej treść piosenkę.Jej żartobliwą tego do śpiewając hałas, nowożeńców domem się łśe strzelania głośne mać władze przez stuleciach przednich e węseo ktu yy zabraniane były skutku większego bez które „przedwesel”, tzw. oraz ślub dzających jest związane kich kątów poazne sę ay łdj opukiwano abyprzepędzić ścianydomu, wszystkie młodej pary się wprowadzeniem ki” (Katzenmusik)[Samter1911:61]. muzy „kociej wieczoru takiego nich dla robiono poniżeni bardziej się czuliby nowożeńcy Jednak obrazy. szacunku braku wyraz raczej to dzieży nocy po ich powrocie chłopcy powrocie ich po nocy pielgrzymkę.Pierwszej krótką na się udawali bie jąc od garnków, blaszanymi naczyniami oraz strzela dego zapowiedzi ślubu, zbierała się przed domem każ pierwszych ogłoszenia lub pary zaręczyn czór 1911: 61). duchów chcących szkodzić parze młodej (Samter złośliwychskrzatów,pędzenie trolli dużymi, ciężkimi drzwiami. Miało to na celu prze wchodzili drugim po jeden goście weselnego, domu do dotarł selny we orszak ślubie po Kiedy wesela. podczas nie cza (Crass 1935:21;Schmidt1976:6). Obok domu tłucze się także fajans także się tłucze domu Obok 23). 1935: (Crass młodą pannę na szczególnie duchy złe przepędzić aby 86). Huk, trzask, grzmot miał przepędzić miał 1989: grzmot trzask, Huk, 86). (Mummler policyjnych zarządzeniach W mężczyźni młodzi Tyrolu rzkw wsleu oazsą często towarzyszą weselnemu Orszakowi a ounu ime, e rnoi, przed Frankonii, we Niemiec, południu Na W W i z garnkami, kaflami piecowymi itp. robili przed z batów. Podobnie przy okazji zaręczyn robili zaręczyn okazji batów.przy Podobnie z daleka wszystkie złe duchy, które miałyby Norwegii Westfalii młodzież stanu wolnego stanu młodzież Westfalii narzeczonych i w zawiedzeni, gdyby ich pominięto ich gdyby zawiedzeni, i regionie Wipptal nowożeńcy po ślu po nowożeńcy Wipptal regionie zakamarków złe duchy. Wszystko to z hałasowaniem i Danii z w batów Turyngii (Samter 1911: 60). 1911: Turyngii(Samter i i głośno trzaskali przy tym przy trzaskali głośno w aaoaa pokrywkami hałasowała zwyczaju było bębnie było zwyczaju i i salwy eoy czyhające demony i z w zachowanie mło zachowanie całej wsi zbierali wsi całej dniach poprze i z strzela i podobnych pistoletów, w różnych z i w wszel w i wręcz z trzy wie i pej po nie ------23 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 24 8 drogę zła dobra ścieżkę opuszczają ludzie w wnętrzności na rozżarzonych węglach. Powstarozżarzonychwęglach. na wnętrzności złym duchem. Powinien mianowicie spalić rybie ze sobie poradzić jak Tobiasza, nauczył który Rafała, archanioła wsparcie on otrzymał Żyd w się zakochała Sara później czas Jakiś Raguela. córki Sary, opętanej mężów kolejnych zabijał poślubnej, nocy do doszło zanim weselu, po tuż wosławnego wchodzącej Żebrowskiwymienianyska, 111-112) we2003: się wodzący wy niezgody małżeńskiej demon Aszmedai), Asmodi, Asmodeus, (także Asmodeusz być miał Jednym małżonkom. przyszłym zagrażać Kowalski 2007: 72). 1998; (Eliade hałasu pomocą za innymi między były odstraszane moce człowiekowi przychylne kontakt gdyż duchów aktywność się wzmaga norm. dotychczasowych niem się rzeczywi wiąże przejściowy ład Czas tworzyć stości. nowa od Mircea aby – pisze Eliade – chaosu pierwotnego po do wrót oznacza Zmiana duchów. złych działanie Granicz inny. czas na ny statusu jednego zmiana ła uwodzenie, zemsta, hazard, też są domenami jego podań, mężczyzną między niezgodę czyni ten Demon niszczyć. szkodzić, słowa hebrajskiego od się wywodzi Asmodeusz Imię 63-64). 1998: vidson Asmodeusza przegnał odór ły Tobiaszu,Jakopoślubić. prawyją chciał który yucah przejścia, sytuacjach aa bł yozsyay o ochrony do wykorzystywany był Hałas (https://pl.wikipedia.org/wiki/Asmodeusz#cite_refGustav_Davidson_2-0) dostęp:30.08.2017. w 8 . zzgly psb y nrżn na narażony był sposób szczególny a w (3, 8). Demon ten Demon 8). Tobiasza(3, Księdze z z także prostytucja. Sprawia on, że on, Sprawia prostytucja. także skład kanonu katolickiego kanonu skład zaświatami zostaje otwarty.Nie zostaje zaświatami utr żdwke (Borzymiń żydowskiej kultury a oit. ełg innych Według kobietą. w , czyli burzyć, czyli szamad, trc następowa których z Z ciała Sary (Da Sary ciała i eo względu tego wkraczają na wkraczają i z demonów, zawiesze z i nich pra ------

w miejsce na wskazanie się znajduje nowego świata” (Gennep 2006:45). „do włączenie następuje Wreszcie tożsamością. inicjacją o rnc adlzu, tr may stanowić miały które wandalizmu), granic do (czasem psikusami się), przebieraniem (np. tami pso karnawałowymi (Narrenfreiheit), zeńskimi swobodny, przejściowy, czas czas, szczególny to Jest duchy. złe odpędzające hałasu, działanie apotropeiczne Stąd ochronę. bezpieczeństwo, młodej parze zapewniano ne, rytual działania Poprzez społeczność. kiedyś czuwała progową liminalną, fazą Nad 69). 2010: Röllin 12; 1985: (Weber-Kellermann przy jako łączenie ślub przejściowy; stan próg, jako – obietnica; odłączenie, jako – czyny dawną zawieszony między jest status jej czas jakiś Przez ta”. świa „starego ze wyłączona początku na zostać ona musi jednostki, społecznego statusu czy roli postliminalna (włączenie). Żeby nastąpiła zmiana progowa), faza przejściowy, (stan liminalna (wyłącze nie), preliminalna fazy: trzy cechują ścia rytuałem przejścia. Jest zamężnych. lub żonatych osób grona do nia kawalerskiego lub panieńskiego, wolnego, stanu pożegnania momentem również – przedślubny Wieczór wieka. związane rytuały nich do liczył termin antropologii do wprowadził Gennep van nold Ar francuski etnograf wieku XX początku Na p P ożegnanie olterabend yh reh tpc poeu albn Zarę zaślubin. procesu etapach trzech tych W W ujęciu Arnolda van Gennepa obrzędy przej oręy reśi. Za przejścia. obrzędy – rites depassage imekc orcwnah również opracowaniach niemieckich i mecą kóe meij sau czło status zmieniają które śmiercią,

stanu – – i nową rolą, między starą między rolą, nową rytuał

wolnego

p rzejścia z – jest – polterabend lmnai bła elementami i z wraz wkrocze narodzinami, polterabendu – polterabend i nową ------się do wielkiego hałasu, który robią ludzie robią który hałasu, wielkiego do się uczto na się spędza Wieczór młodemu. panu towarzyszący chłopcy młodzi oraz narzeczonej zabaw towarzyszki głównie weselni, goście się stawiają które na wieczorem, konkretnie ślubu, razy kilka którym worka, na naczynia że podaje, Gräbisch nieszczęście. przynosić miało to gdyż Jako bringen P rzenia zaślubin. zmiany, hałas zamanifestowanie głośne również było abendu nego stanu cywilnego. Ważnym aspektem waniu sał Scheuer Oskar medycyny ryk garnki zrzucając bożkom: meksykańskim innymi między ofiary duchów. składano dla Tak ofiary formą również być mogły garnki 131). potłuczone że podaje, Samter 1912: (Gräbisch rana białego do czono ki szkła tłuczenia się Wystrzegano skich. kamionki fajansu, skorupy tylko mają moc (Crassszczęścia więcej tym Lecz21). 1935: taką szczęście: Glück”. bringen przynosić ,,Scherben jednak miały potłuczone naczynia przysłowia, według Jednak, 86). 1989: jakomarnotrawstworaczej(Mümmler ne traktowa było naczyń tłucznie celowe zużycia, ostatecznego ich do pokolenia,aż przez miotów tego elementem wieczoru. istotnym zawsze był Hałas w.), wzmianek (XIX/XX ma nie wieków przełomu sprzed śniej, nienie przeszkodę otłuczone i jako świętowanie jako polterabend śmiechy. Potem ucztowano, śpiewano ucztowano, śmiechy.Potem określa się hałasowanie się określa polterabend w i tańcach. Określenie tańcach.

wysprzątanym domu weselnym.Wczewysprzątanymdomu G W o lück w podłogę, czemu towarzyszyły krzy towarzyszyły czemu podłogę, czasach, i bezproblemowym przejściu do in do przejściu bezproblemowym

podkreślenie szczególności wyda naczynia z z gór (Samter 1911: 60). Histo 60). 1911: (Samter gór o ili łmtm uderzano łomotem wielkim i celowym tłuczeniu naczyń. tłuczeniu celowym nyh yoó garncar wyrobów innych w zbierano do zbierano polterabend których używano przed z – ocln, porcelitu, porcelany, S odnosi polterabend m icj skorup, więcej Im cherben w 1926 roku opi roku 1926 w przeddzień

i polter- luster, i i dud z tań są ------

z w tzlne pjzm pzz łdc chłopa młodych przez pejczami strzelaniem możliwe było ponowne scalenie skorup. Ponadto ceramiki tłuczenie że 563), 1926: Scheuer dalej ją (przytacza orię oraz skrapianie wodą(Scheuer1926:563). zaklęć tradycyjnych i tupot przeraźliwy poprzez duchów złych liwych powszechny również się opowiada wyjaśnieniem tym Za małżeństwu. szkodzić by ldw ri wwzs i bł tż tłuczenia też garnków było nie wówczas krwi, byłośladów nie Jeżeli matką. przed się kłaniał młody było całe. dotąd co coś, rozbijać przerywać, czyli lomat”, „cielo rozdziewiczenia określenie rosyjskie we ludo przemawia tym poglądem Za defloracji. do kawałki na ich łono kobiece symbolizować zatem ły zwyczaje mia ceramiczne Naczynia 563). 1926: (Scheuer podobne panowały południowych, zwłaszcza Również naczynie. dziurawione przyjęta zostawała cnoty próba krwi, ślady widoczne no znalezio Jeżeli poślubnej. prześcieradłanocy po lub młodej panny nocnej koszuli oględzin monia również tykowana złe demoniczne, siły wszelkie przeganiać miało Hałasowanie ków. azna re dmm an młodej, panny domem przed naczynia talerze garnki, stare rozbijając siedztwa, powiązanie i owąai pzrezna pdbi jk nie jak podobnie przyrzeczenia, rozwiązania możliwości brak miało oznaczać symbolicznie zaręczyn okazji przy na szczęście naczynia tłuczenie również innymi między co sens, sam ten dudnienie, hałas, wypowiadanie starodawnychwypowiadanie hałas, dudnienie, śpiewem, domu, od piwnicy do poddasze, wszelkich moż to crdr Shae 11) yua te wysuwa 1912) (Schrader Schrader Otto y mż też może Być icó pzdlby wca przeganiana zwyczaj przedślubny wieczór i a ya węoaa rufli tańcem triumfalnie świętowana była a w a moy tzmwł en prze jedno otrzymywał młody pan z przy tym były tłuczone garnki tłuczone były tym przy tzw. próbą cnoty, która była prak była która cnoty, próbą tzw. óncyh ae także ale północnych, w u miało nawiązywać miało polterabend w w osa tg zyzj leży zwyczaju tego podstaw w i utre yosij gdzie żydowskiej, kulturze Poltergeister, formuł odpędzających zło odpędzających formuł Rosji jako uroczysta cere uroczysta jako Rosji czasie ma polterabendu a w

które mogły które aż ślubu, także Niemczech, w i u tłuczenie Słowian Bawarii a i także i inne pan ------25 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 26 publiczne przedweselne wszędzie tam, gdzie istniały łaźnie dostępny bardziej tańszy, coraz on się Staje fajansu. także dóbr,produkcji regionach z sąsiedztwa. wszyscy – młodej panny domem przed rowania” schodo wej klatce na albo domu drzwiami skrycie przed naczynia tłukły młodej panny jaciółki 1927: 166;Lauterbach1925:351-380). i akt ten miał przypominać zniszczenie Jerozolimy 1989: 87). (Mümmler zwyczaju tego zaprzestano również i zabawę wspólną we się takie przeradzało spotkanie Często ceremonii. ważnej do towującej w łaźni publicznych do się udawano weselnymi mi gość We wszystkimi ze razem weselnego. (Bawaria) Frankonii czasu cyklu część integralną święta do wstępem był rodzaju swego uroczystość wielką poprzedzający Dzień I cej szczęścia. wię tym skorup, więcej im – zwyczaju szerzenie industrializacji narastającej czątek po to wieku XIX Połowa skorupy. potłuczone zamiatać oboje będą jeżeli wspólnie narzeczeni się, utrzyma szczęście że rzenie, dorośli Henne-kura, i w w zauważonymi Niemczech cała wieś przyczyniała się do „polte do się przyczyniała wieś cała Niemczech nne ucztę. tonować zbytnią wesołość zbytnią tonować oehi) tzmł i tzw. się utrzymał Rosenheim) Górnej Bawarii, obejmuje powiaty Traunsteinpowiaty obejmuje Bawarii, Górnej celu wspólnej kąpieli oczyszczającej kąpieli wspólnej celu hegu (historyczny Chiemgau ao ado son wmein js wie jest wymieniane istotne bardzo Jako Garnki W i

ceay zbo ay i zsa pzz nią przez zostać nie aby szybko, uciekały działania nu orezjcm ślub poprzedzającym dniu W i dzieci. całej Frankoniicałej byłykąpiele popularne i w w ałd kpeoe Key zniknęły, Kiedy kąpielowe. zakłady Tanz-taniec). tłukli wszyscy – starsi, – wszyscy tłukli polterabend I wieku XIX i rozpoznanymi. W , , p rezenty isah asńkc przy saksońskich miastach w W i aai, szczególnie Bawarii, popularny. Stąd roz Stąd popularny. i domu panny młodej panny domu i , , radość (Bergmann radość utrw region kulturowy nies (die Hennentanz W w p środkowych odzianki niektórych i i i i masowej stanowił sprzątać przygo ------rz łd diwzn – przyjaciółki – dziewczyny młode oraz przed urokiem(Werner 1991:71). młodej, pszennego ciasta rodzaj – Goście przynosili zbierali się po południu mieszkańcy wsi tkł d drzwi do stukały które postacie, przebrane zamaskowane, to były – Spießrecken informację również Podaje selnym). z nocna – podawana wieczorem podawana – nocna skromnie wymieniana jest tzw. piwo wieprzowe, szynki sałaty, kapary, raki, kapłony, ziemniaki, dziczyzna, inna gotowany królik, jagnię, pieczone twardo, na ryba, jajka kurczak, pieczona ryżowa, zupa gości 14 Dla się. uginały „Stoły Frankonii: we Hof ści obfitej przedweselnej bardzo uczty opis przytacza Mümmler nek. domu opuszczać nie weselem przed dni osiem na powinna młoda panna Również czyć. szewca od za odbieranebyły pannymłodej Buty przyjaźnione. bliskie, osoby tylko mogły pomagać cami, już letami) [Birlinger2013:358]. wiankami wstążkami, ozdobiona przęślica często tym ner 1991: 71). czoru nieńskiego pa wieczoru rodzajem dziewczęcą, zabawą ną czono uczy weselnej. Pojawiali się też muzykanci; tań muzykanci; też się Pojawiali weselnej. uczy smalec, mąkę hucznych zabaw (Werner 1991:71). takich zabraniała jednak często Policja klepisku. chwilę, brał nie młody Pan aa Wcozł n cene nż oce wie goście niż wcześniej on Wychodził bata. aey óne poczęstu również Do polterabendu należy W Toświęto w Bawarii (w Bawarii i i zse ryooa d pznsn panny przenosin do przygotowań czasie bawiono się do północy do się bawiono tzmwł a rg tzw. drogę na otrzymywał a z oazsyy eu salwy temu towarzyszyły bw pzd łm okiem złym przed obawy w lub Kunkeltanz i tajemnicy i oenne z sae wolnym. stanem ze pożegnaniem i W drób. Wszystko do przygotowania spotkanie było ostatnią, swobod ostatnią, było spotkanie w regionie Szwabii tańczono przy w okolicach Kammlach okolicach i nu orezjcm wesele poprzedzającym dniu ke dm wsleo pro weselnego, domu okien prezencie chleb, jajka, masło, w z y uzau zgąa na zaglądał udziału, tym I wieku XIX i nikt nie mógł ich zoba ich mógł nie nikt w Wickeletanz formie stosu (Wer stosu formie Nachtsuppe w w i dniu przedwe dniu wino”. Czasem stodole lub na lub stodole z Scheiterhaufe miejscowo i i o czarowni strzelanie zwyczaju – (Kunkel i i i z sąsiedzi Mindel) druhny. obawy i (zupa amu ------b ngy i zzao łd, yk dostatku tylko (Crass 1935:20). głodu, zaznano nie nigdy aby domu, nowego do przeprowadzce po się wręcza W się wyłącznie się dzielenia rodzaj to mięsa nieco się domagając prośbą, 88). 1989: (Mümmler zaślubin udział mieć powinni najbiedniejsi, także wsi, we każdy gdyż hojnie, Częstowano ucztę. na przygotowanego jedzenia leniom (w 1995). Remberg 147-161; 1992: (Remberg doktorskiej porównawczo temat ła przebada również jak Północnej-Westfalii, nii zwyczajowi temu innymi między poświęconych terenowych wieku XX 90. latach ona niczyła pochodzi du, ślubnych doty obyczajów czące opracowanie szczegółowe Najbardziej P cie go świętowania(Werner 1991:71). tyczki drewniane długie gospodarza okien do stawiali wsi mieszkańcy si biedniej wieczorem kiedy świniobiciem, ze był związany ten zwyczaj (Oberpfalz) Palatynat ny sząc przemian szczęś symbolizuje Masło Wieczór. Maślany – tzw. spotkanie kobiece na przynoszenia ślubem zwyczaj przed istniał Śląsku Dolnym chleb to był wcześniej ciasta; pełne kosze poczęstunek gości dla się przygotowuje olterabend miastach funkcję tę spełniał także tort, który tort, także spełniał tę funkcję miastach Najstarszym badanym przez Remberg poko Remberg przez badanym Najstarszym W i o orbt jk di idij p chleb np. indziej gdzie (jak dobrobyt z możliwość skosztowania nieco skosztowania możliwość asniAhl (klc Magdeburga) (okolice Saksonii-Anhalt ryzpoą karteczką przyczepioną z 1995 roku) I w az jgae (rs 13: 1. Na 21). 1935: (Crass jaglanej kaszy w w z o. X wieku, XX. poł. w miejscowości Alhausen miejscowości przeddzień ślubu, służył ostatnim

rc net Rmeg Uczest Remberg. Annette prac w prezencie masła przez sąsiadki przez masła prezencie

II w

p polterabend, który odbywał rernu aalwe wy hałaśliwie przebraniu z w ołowie najuboższymi w aonm wydarzeniu radosnym aah wjj pracy swojej ramach w Butterbuchsenabend w polterabendu jako

Niemczech W XX tym z w regionie Gór regionie wierszowaną i

kiełbas. Był kiełbas. wieku ei badań serii polteraben i z w wspólne obfitego Nadre i i sól). ich ------bjca Pzd wzskc chodziło wszystkich Przede obejścia. przygotowaniom wojennych Przywrócona została organizacja pomocy organizacja została Przywrócona kościelnym. ślubem przed wieczór jako terabend re Wszyscy świętowania. kultura się ponownie rozwinęła wieku XX 50. lat gospodarczego powojennych tach i rzemieślniczych robotniczych, środowisk do cy ślubujący spondenci i było akceptowane. osób dla problemu jednak to wiło stano Nie 114). 1995: (Remberg polterabendu pomoc, ewentualna inna oraz weselnego domu jeniem możliwie wesela, skromne Przygotowując ograniczona. ska, połączona poczucie na marnotrawstwa wczasachniedostatku. względu ze rzadko go tykowano dentom respon był znany zwyczaj ten że Mimo rzadkie. światową wojną II przygotowywał onnatenwieczórmaływystęp z jedno Jeżeli śpiewanie. wspólne tym przy było wódką częstowali wszystkim dla najbliższych sąsiadów. Narzeczeni przede zadanie do Było itd. wstążkami różami, w także weselnego; domu do wejścia przystrajanie (Hochzeitbogen- weselnego łuku tzw. towanie i wsl, enke són zbw towarzy zabawa wspólna jednakże wesela, się domy, strojono możliwości Wprawdzie 114). o wojny podczas ślub, braliśmy my kiedy ,,(…) wił: aęi agżjc ssaó, wąae e stro ze związane sąsiadów, angażujące zajęcia yuci ae pr. Jeden pary. danej sytuacji ręncyh zó już znów urzędniczych, czymś takim nikt nie myślał” nie nikt takim czymś azcoyh yo zoke cóu czasem chóru, członkiem było narzeczonych ome pergoli) formie o rdyh o wgęe mtranc la materialnych względem pod trudnych Po To, czy organizowano porcelany Tłuczenie a z w y smm ooy o wyprawiania do powody samym tym zs ih cenj łdśi prak młodości, wczesnej ich czasu i najbliższym kręgu rodziny,odpadały kręgu najbliższym związanych z biesiadą, w w i i innym alkoholem. Popularne alkoholem. innym i zoine o papierowymi go ozdobienie w i ou weselnym domu okresie wojennym okresie w późniejszym okresie cudu cudu okresie późniejszym aah 986 należą 1958-66 latach e tace yo bardzo było trakcie jej polterabend, zależało od w w z z powodów warunków z w en świętowali pełni y nsrjw była nastrojów tym kei tż przed tuż okresie nomtrw mó informatorów których odbywały których (Remberg 1995: (Remberg z sąsiedztwa i o strojeniu w przygo w miarę stro pol ------27 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 28 liczby od 80 do 150, do 80 od liczby sięga Często wzrasta. uczestników Liczba skalę. wieku a aij imprezie. takiej na i i zaproszenia. oficjalne charakter Otwarty ki. zakąs są serwowane dodatkowo napojów Do wieku. XX 50. lat końca od się obserwuje bend mysłów a z strzelania np. hałasowania, do się zawężały dem związane zwyczaje Inne domu. jeniu e lub mem do przed podwórzu, na zmieniło)się odbywał polterabend się niewiele lat przestrzeni (na ściej Doprowadziło to do tego, że stowarzyszeń, szkoły,sportowych,studiów, klubów ze narzeczonych: obojga życia znajomi pojawiać się zaczęli mobilność weselnychgości wśród że tego, do doprowadziły społeczna większa wolnego, czasu kobietami między komunikacja Swobodniejsza społecznymi. nami zmia ze również związane to było rozszerzały; osób pojawiające się na Grupy zwiększał. się ciągle dekadach stępnych sowy głównie napoje,wtymalkohol. z czasówkawalerskich” (Remberg1995:114). przewidzieć. Wiadomo było, ile osób pojawi się pojawi osób ile było, Wiadomo przewidzieć. petard lub dudnienia wiadrami pełnymi kamieni, cetió dwł sę ezz skalkulować jeszcze się dawała uczestników aż tuzne naczyń tłuczenie także Takafinan że tego, do doprowadziła sytuacja irse zai węsoeo ałd po nakładu zwiększonego oznaki Pierwsze 1995:114). to przychodzi, ktoś jeżeli że – oczywiste jest dzisiaj co rek, lerów wsi we Mielismy ze sobą dalszych swoich znajomychswoich dalszych sobą ze przyprowadzali nie oni Ale lubię. nie to tych wyprosić też mogłem nie 25 i organizacyjny nakład na są świętowane już na wielką na już świętowane są polterabendy i w i osezng porm na programu rozszerzonego 25 goze ou ozcw jednego rodziców domu ogrodzie z nich przyszło na i w mężczyznami, styl spędzania styl mężczyznami, Z z mojej strony ok. 50 kawa 50 ok. strony mojej a euy ewwn jednak serwowano reguły oazswe (Remberg towarzystwie W nawet 200 osób. Najczę osób. 200 nawet polterabendzie bardzo się wykluczał polterabendu y cai ioć gości ilość czasie tym i śpiewania „piosenek „piosenek śpiewania w z polterabend. Tych i latach 80. różnych okresów różnych polterabend powiedzieć, że powiedzieć, z i z partne polteraben pracy itp. pracy i poltera 90. XX w - - na ------eea ryznł sę o eo że tego, do się przyczyniło wesela akitc osiedlach zamkniętych w nego dnia,nietrwaładłużejniżdopółnocy. poczęstunek spożywano pito, domu strojeniem ze związanych dekadach nich całość ze względu na narzeczonych na względu ze całość igą sę a aą o, oca gdy podczas noc, całą na się ciągnął organizowanywcześniej dużo taki ślubu do się gotowanie męczący zbyt się stawał zowany na dzień przed właściwą ceremonią ślubną kolenia60. (lata po średniego Dla świętem. przed tydzień najmniej co na go organizowania zwyczaj się powszechnił roz stąd duży, za wielu dla się stał polterabendzie wania dlazgromadzonych (Remberg1995:115). muzycznej grupy lub chóru członkowie się znajdują znajomych gu że chyba stereo, sprzęt stanowi oprawę Muzyczną deszczu. wypadek na się bezpieczyć i pawilony,bufety stoliki, ławki, okoliczność tę na wypożyczają napojów hurtownie czy browary re w się podaje tego Do catering. przez zamawiane gulaszowa), (np. zupy sycące się serwuje stunek zarówno jak napoje alkoholowe, inne wyboru do mamy tego są zamawia ne Napoje organizacyjne. formy nowe 1995: 115). dziedzińce wewnętrzne ne, niowych czasem wykorzystuje się do tego wspól wadzce razem, mieszkały weselny.Pary,już łuk był które instalowany rym z pieczywo, dostarczane przez piekarnie. Niektó piekarnie. przez dostarczane pieczywo, lady. Rozstawia się plandeki się Rozstawia lady. narzeczonych. Najogólniej narzeczonych. oy, sónm ijc zmezai. Na zamieszkania. miejscu wspólnym nowym, ilij ilości, wielkiej Torozdzielenie czasowe Taki rozszerzony nakład organizacyjny przy przy organizacyjny nakład rozszerzony Taki wymusiła uczestników liczba większa Coraz w w utwic. łwi pw, l obok ale piwo, Głównie hurtowniach. nowe miejsce, organizują miejsce, nowe i następowało tłuczenie garnków, ale tłuczenie następowało w i 70. XX wieku) XX 70. i ramach tej zabawy po pracach pracach po zabawy tej ramach i w w eakhlw. ao poczę Jako bezalkoholowe. chcą podjąć się grania się podjąć chcą uyh ozc, przeróżne koszach, dużych zzgloc p przepro po szczególności i przyjęcia weselnego. Stąd Stąd weselnego. przyjęcia i i utrudniał spokojne przy spokojne utrudniał sóntc mieszka wspólnotach polterabendu w i polterabendorgani key (Remberg skwery i tym domu, tym namioty, aby za aby namioty, polterabendroz i ślub następ ślub polterabend polterabend w poprzed i w w ślubu/ i śpie któ krę ------w w ownł się rozwinął ściśle związany.ściśle był wcześniej który weselnego, łuku jenia święta. dzielnego w w w innylub piwo legom alkohol, odbywać się mogło co ko zafundować zobowiązany był młody Pan stwo. nim dzy mię Różnica kawalerski. wieczór – selenabschied w również naprzemiany obyczajów ślubnych. wpływ ogromny miało to Wszystko mobilność. neracji wykształcenia poziom wzrasta szybciej, wsi na się przyjmują innowacje usługowe my a wszystkoodbywa się Dziś tygodni. pracowitych wiele oznaczało wy sąsiedztwa dla wyprawiaćzaczęto Zanim itd. weselnej uczty przygotowanie mięsa, waniu świniobiciu przy pomoc transportu, organizacja stołowej, zastawy potrzebnej wanie zebranie wesele, odbywać się miało bielenie wapnem sprzątanie, Gruntowne domu. przyozdobienie tylko niż więcej dużo to znaczyło wsi Na zowna. pracami, się odbywały dni wcześniej(Remberg1995:116). rozumieniu osoby jeszcze ciągle towują przygo Łuk wesela. do przygotowań sobą elementy ze niezwiązane dwa na się rozdzieliły go polterabend funkcję pomocniczą sąsiedztwa przejmują fir przejmują sąsiedztwa pomocniczą funkcję kręgach robotniczych, zwyczaj nazywany zwyczaj robotniczych, kręgach kręgach robotniczych, które składały się składały które robotniczych, kręgach formie obchodu po knajpach. Kobiety nie brały brały nie Kobiety knajpach. po obchodu formie tym udziału. Możliwe, że taki zwyczaj powstał powstał zwyczaj taki że Możliwe, udziału. tym y cai zyzj przygotowywania zwyczaj czasie tym i uza włcne łd msi towarzy męskie młode wyłącznie udział nim Oprócz wesela wieku XX 60. lat końca do Jeszcze w w a w sektorachsię pozarolniczych,zwiększa aah 0 X weu eea chłopskie wesela wieku XX 70. latach polega na tym, że bierze bierze że tym, na polega polterabendem których pomoc sąsiedzka była nieod była sąsiedzka pomoc których z i krążył, szczególnie szczególnie krążył, polterabendu w parą młodą parą ryooyai łk weselne łuku przygotowywanie w i aeigw. óne wszelkie Również cateringowe. W i aah 0 X weu o samo do wieku XX 70. latach domu i ozn pzgtwne zaba przygotowanie rodziny przygotowanie klepiska, gdzie W okresie lat 80. lat okresie w w restauracjach związku i knajpach i zatrudnienie młodej ge młodej zatrudnienie izł się wiązały i przynajmniej na trzy na przynajmniej z sąsiedztwa z y znk też zanika tym i i restauracjach, 90. XX wieku XX 90. i gospodach, i i z przygoto przygoto wieloma i z Junge w z stro osób osób nim po ------samym czasie razem ze znajomymi kobietami znajomymi ze razem czasie samym rozmawiano, dla żartu aranżowano próbę upro próbę aranżowano żartu dla rozmawiano, Podczas hałas cy miejsca zamieszkania panny młodej, która w świętowali mężczyźni młodzi że podawał, sdorf) bienie hałasu poprzez wystrzały poprzez hałasu bienie rkyoae ae óne wyszło później ale praktykowane, rów oraz wszystkich uczestników było wcześniej kawale śpiewanie Wspólne weselnego. domu gralnymelementem ce złeduchy (Remberg1995:119). domowymi sprzętami bałaganiono młodej, panny wadzenia wodzireje gawędziarze, tym przy byli aktywni Szczególnie goście. zaproszeni tują i i są wymieniane tym Poza Niemiec. terenów dla potwierdzone stuleci ostatnich dwóch od są obyczaju owego menty się rozprzestrzenia skie kawalerskie wieczory na Moda bendu. nego (Remberg 1995:118). spotkania towarzyskiego przyjemnego formę ło mia również co róż, upinaniem oraz weselnego łuku przygotowywaniem się zajmowała siadkami (Graf 2012:18-24). niezależnie od urządzania tradycyjnego urządzania od niezależnie to się Dzieje barów. kilku kolei po odwiedzając oddzielnie obchodzonych skich badań Annette Remberg (z Remberg Annette badań się tych nazwzamiennie.Np.jedenzinformatorów obok siebie lub mieszają się. Stąd też czasem używa (polterabend formy zwyczaj powstały zwyczaj względu na pracę. Jest to jednak stosunkowo nowy ze zamieszkania miejsca swojego od oderwanych przedstawienia teatralne, żartobliwe przemowy wiersze, które przyszłym nowożeńcom prezen nowożeńcom przyszłym które wiersze, przedwieczór ślubu wieczór kawalerski wieczór ślubu przedwieczór W wol stanu pożegnanie jest popularne Dzisiaj Tradycyjnie w i arni o oc lt 0 X weu inte wieku XX 70. lat końca do Nadrenii formie wieczorów kawalerskich objne eaizyh azń T ele Te naczyń. ceramicznych rozbijanie óne muzykowano, również polterabendu i obwiniano za to wszystko uchodzą wszystko to za obwiniano z w wąae są związane polterabendem latach 60. latach i było zdobienie byłopolterabendu w ) istnieją istnieją ) Jungeselenabschied ieauz mł skecze małe literaturze w miejscowości Kumper miejscowości aah 0 X wieku XX 80. latach i 70.XX wieku. Obie Obie wieku. 70.XX i w petardy znane petardy i oaah lub lokalach z żartownisie. oy Ro mody. i i w panień panień poltera w okoli i tym tym są ------29 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 30 iwdinc pzjcó, znajomych przyjaciół, dawno niewidzianych spotkania ponownego możliwość Daje koszty weselaitd.(Remberg1995:120). muzyków,dla na gażę na np. pieniężne, prezenty przekazywany goście składają się na wspólny prezent, który jest etapów życia, w uczestniczące osoby wtedy,gdy tylko kazywane prze są Prezenty spotykane. często jest nie dzie (Remberg. 1995:119). towania tych rozrywek mają cementować przyjaźń pracy nakład Pomysłowość, młodej. pary służą lepszemu poznaniu się wszystkich znajomych i psoty jeżeli nastroju, wesołego do prowadzi to ko miatanie przez parę młodą skorup ce, koszulki i program przygotowuje znajomych krąg Najbliższy gości. od zależne są działania kufle. inne Wszystkie pod podkładek papierowych, serwetek papieru, pasków rozrzucanie również się rozpowszechniło hałasowaniem poza tradycyjnym ponieważ zwyczaje, zamiast ,,akcje” ślenia berg 1995:119). sób czym przy generacjom, Remberg przez badanym trzem wszystkim było erna aeo rg zaoyh kóy często który znajomych, kręgu całego zebrania czy panieńskiego(Remberg1995:121). etapu ważnego nia zakończe świętowanie wspólne to jest Ponadto doceniane. bardzo wszystkich przez są zabawie, atmosfera formalna zawsze stałym motywem jest również wspólne za wspólne również jest motywem stałym zawsze ih yae i snonese tswna okre stosowania sensowniejsze się wydaje nich elementem stałym zamiast rozbijania pomysły na atrakcje wieczoru – gry – atrakcjewieczoru na pomysły figle nie są przesadzone. Niektóre gry Niektóre są przesadzone. nie figle zabawie nie biorą udziału biorą nie zabawie jest bardzo lubianym świętem. świętem. lubianym bardzo jest Polterabend baoyai peetm na prezentami Obdarowywanie U l narzeczonych Dla i młodszych generacji zaobserwowano, że dla dla że zaobserwowano, generacji młodszych eoy lgł pzkzacno (Rem przekształceniom ulegały metody z motywem dla uczestników itp. Prawie a w także poznania nowych ludzi. Nie dniu ślubu. Mogą to być także być to Mogą ślubu. dniu z w , tylko jego spo jego tylko polterabendu, hukiem porcelany. Hałas jest i życiu – stanu kawalerskiego kawalerskiego stanu życiu– swoboda, jakie towarzyszą towarzyszą jakie swoboda, o kza do okazja to polterabend u asasyh również najstarszych i w łceim skorup, tłuczeniem weselu. i śmieci. Wszyst i zabawy,tań polteraben z i Z i różnych przygo zabawy zabawy reguły ------ila Jk okelj wzsy respondenci w wszyscy podkreślają Jak wielka. życiowego etapu innego do przejścia zaznaczenia oraz ślubnych ozęoai z pomoc za podziękowania jest bardzo duży, bardzo jest Jak nieprzyjemnie może wyglądaćmoże nieprzyjemnie Jak taki przesadzo ny ny zaśmieceniu ulegają ogrody rupieci nery śmieci. Często zamawia się cają własne mieszkania lub odwiedzają wysypiska ce udział papier kapsle, z puszki, (puste śmieci ilości mie są wymieniane wobec niechęci powodów Wśród M weselne (Remberg1995:121). oraz ślubne uroczystości jak weselnej, zabawy do przygotowań element ważny samo tak nowi sto przekracza możliwości finansowe, Zaproszenie wszystkich znajomych sie ostatnich 30 lat coraz częściej praktykowane. Można czasem odnieść wrażenie, że osoby biorą osoby że wrażenie, odnieść czasem Można Tak więc zaproszenia – choćby ustne – są starają się jednak ograniczać udział osób obcych. Młodzi wyproszone. będą nie raczej rzeczonym, na nieznane osoby nim na się pojawią jeżeli wet jeszcze ma charakter święta półpublicznego. Na nie nieformal tylko zaproszeń, oficjalnych żadnych się wysyła Nie ślubu. się żającego przykładzie zwłasnejrodziny: niszczarki, stare porcelitowe toalety badaniach Annette Remberg, Annette badaniach niej oae jeden podaje polterabend, i tymi puszkami... Całe auto opakowali papie opakowali auto Całe puszkami... tymi z (Remberg 1995:116). wszystkoto ło strasznie... Teściowa płakała... i drzewach na zawieszone powiewały taśmy papiery toaletowym, rem blaszane puszki załatwili Znajomi gli „ae i znać”. się „daje ogólnie na 10 metrów wysokich sosnach. Wygląda sosnach. wysokich metrów 10 na ark cł didiic y wypełniony był dziedziniec cały fabryk,

przyjemne w polterabendzie na tę okoliczność odgra i ceramiki.Zniszczeniu w i i wspólnego świętowania zbli świętowania wspólnego wspólnego świętowania, jest świętowania, wspólnego aaic Rmeg olbrzy Remberg badaniach

strony w i z w tereny przydomowe. tym celu całe konte

niszczarki z polterabendu ciągle Polterabend przygotowaniach informatorów na na informatorów sta polterabend i i całkowitemu i polterabendu rodziny czę z i i wręcza nie a umywalki). i jednej potrzeba stare w okre ------

air się zawiera polterabendem było więcej przykrości więcej było z ( łdi wisoa, że wnioskować, błędnie sów czy nawet całego stulecia. Nie należy jednak cza naszych dla typowe są nie wybryki dobne i połączenie to Jest 154). 1992: berg Remberg Annette przez – polterowe” sele wesela typ nowy wować zaobser było można wieku XX 80. lat końca Od P na chied –wieczórkawalerski/panieński. moda wieku XX 80. lat od się rozpowszechniająca miała to na wpływ może Być wesele. na zaproszeni są nie którzy tych, dla cze tam odpada więc dycjądużych,robienia hucznych Takwsi. na wesel związane to jest może Być praktykowany.corazmniej był wiejskich nościach zrezyg nowania ewentualnego powody inne dalizmem związanymi pomysłami nego polterowania. rabend organizowały dwie tylko wieku XX 90. lat przepytanychpar Remberg miu przez zatraceniu. ulega pary młodej szczęście bezsensowny, za uważa par wiele akcje wymyślne takie Przez wandalizmu. pograniczach na niami także liczyć się można że jednak, zuje poka Doświadczenie zwyczajem. lubianym tak brej zabawy. P 95 17. yae i, że się, Wydaje 117). 1995: przygotowań nakładu miejsca, p eea Różnica wesela. innych regionów Niemiec Jednak skargi na po na skargi Jednak Niemiec regionów innych ółnocna olterhochzeit rzykład ai ngtwe ryłd zae ą także są znane przykłady negatywne Takie póz bw pzd nieposkromionymi przed obawy Oprócz i tylkoznośnego warunkiem pod z to kwestie finansowe, finansowe, kwestie to polterabendu

- z W W

A przeciwnym razie nie pozostałby est lhausen jako święto zastęp święto jako polterabend a w – – oiay bliżej opisany Polterhochzeit, es łcei preay na porcelany tłuczenia sens f porównaniu alia wesele i kłopotu niż radości niż kłopotu z w w w ) / zaśmiecaniem z N ramach z w Alhausen, tzw. „we tzw. Alhausen, e bdnah Rem badaniach jej utrzymującą się tra się utrzymującą czasem adrenia

p reh punktach: trzech i olterowe czasu (Remberg (Remberg czasu z Jungeseleabs polterabendu polterabendu tradycyjnym polterabend w w

z i społecz połowie rozsąd Z działa i polte

wan sied i do ------pominięcie klasycznego pominięcie ilość 2. sportowa), hala zebrań, hala wiejska, (świetlica miejsce 1. z 60). do (40 osób wcześniej uoa hali Budowa młodych, przed trzydziestką, odbywała się ludzi przeważnie wesel trzecia okołojedna berg, w udział biorących informatorów według czasie, polterowe. wesela na mody przyjścia czasu do aż wieku) XX 70. lat połowy (od śniej Zimny bufet pozwala na to, że goście nie muszą nie goście że to, na pozwala bufet Zimny 157). 1992: (Remberg polterowych wesel mie wcze lat 10 około już urządzano skali większej imprez obu połączenia praktycznego do to się czyniło ganizacyjny maksymalnie się składa takie Wesele kolacja. odświętna ciepła przewidziana spędzić czas przy kawie tam żeby restauracji, lub gospody do rodziną, najbliższą głównie gośćmi, proszonymi paraweselu zarazsię młoda udaje ślubie po tradycyjnym Przy miejscowości. większej niej, szampana poczęstunek następował Później kościelny. ślub się odbywał 14.30 lub 14.00 godz. około południu po pująco: ęy się nęły rozwi wesela otwarte rozszerzone, takie że we, catering jako zamówiony bywa często Ten bufetem. zimnym niewielkim, podejmowani 20 godz. około wieczorem się odbywa święto Właściwe racji. w zapraszanych oddzielnie napolterabend oraz naślub i wesele. osób połączenia gości, kowych dodat zaproszenia możliwość to Dało miejscu. osób kilkuset nawet się zebrania wość nie połączenie go połączenie nie kilku setek gości (Remberg 1992: 155). Możli 155). 1992: (Remberg gości setek kilku badaniach prowadzonychbadaniach Rem Annette przez Alhausen wyglądał wg opisu Remberg nastę Remberg opisu wg wyglądał Alhausen reig aig wsl polterowego wesela takiego Przebieg w z jedną wielką. jedną w w wielkich i w ai Ccoa j dż nka or nakład duży je Cechował hali. ay kręgu, małym finansowy. Prawdopodobnie przy Prawdopodobnie finansowy. w formie ciasta formie i w może składać się składać może Polterhochzeit cieście. Wieczorem jest też tam lasn owlł n możli na pozwoliła Alhausen z ai ijke, di gśi są goście gdzie wiejskiej, hali i sposób zbierania się gości, 3. gości, się zbierania sposób uroczystościami weselnymi. uroczystościami urządzanych polterabendów Polterabendy , ewentual polterabendu, w i kawy lub kieliszek lub kawy ou u restau lub domu z kilkudziesięciu w W w z coraz to coraz tamtym jednym sąsied w z for za ------31 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 32 uroczystości dwęn, l inc js stwe zy kon zbyt sztywne, jest innych dla odświętne, z i 30 miedzy w członków rodziny (Remberg 1992:155). w przyjaciele że oczywiste, się Stało przyjaciele. si to osoby były Wcześniej świadków. wyboru kładzie Remberg powiedział: Jeden masowe. zbyt polterowe Następni wencjonalne. nież strójniemusibyć koniecznie odświętny. Rów świętowania. formę uroczystą mniej wym docenia społeczności przynajmniej część Dodatkowo równocześnie. jeść awżle ry rdcjyh lbc n przy na ślubach tradycyjnych przy zauważalne młodej. Są oni bardziej zaangażowani przyjaciele głównie to są Obecnie ślub. jest jakim święto, prywatne na zapraszanej nie krewni rodzina, że tylko tego, do również to Doprowadziło nia. ludzi, młodych życia stylu zmiany do się przyczyniły scowości miej rodzinnej spoza osoby różnorodne należą którego do znajomych, kręgu rozszerzenie nia, tzmł i d di. oa zldm finanso względami Poza dziś. do się utrzymał tradycyjnie lub raczej rezygnowały raczej lub tradycyjnie polterabend niego. tym względzie przejęli znaczenie podobne do podobne znaczenie przejęli względzie tym aah 80. latach ikz mbloć śó moeo pokole młodego wśród mobilność Większa jako jest odbierane osób jednych dla co To, ełg aa Rmeg sb boąe ślub biorące osoby Remberg badań Według się dzieje(Remberg1992:156). atmosfery kameralnej kontaktu, osobistego do wagi wiele Ale w dżinsachiswetrach (Remberg1992:156). koledzy cy czy znajomi np. Przychodzą z i najbliższej rodziny, dzisiaj są nimi najbliż był wtedy nową modą, ale modą, nową wtedy byłPolterhochzeit z iue i jż a aih eeah osoby weselach takich na już sie widuje enśi netry i pzkaaą tak przykładają nie niektórzy pewnością w a hali jako bezosobowe, anonimowe, bezosobowe, jako hali w i i i 0 oim yi, rązł ślub urządzały życia, rokiem 40 czują się lepiej się czują 0 X weu ae ic starsze, nieco ale wieku, XX 90. a węoai. et o również to Jest świętowanie. ic aż zin świętowa zmiany także więc i z sąsiedzi należą do grupy do należą sąsiedzi z informatorów kolei odbierają wesele odbierają kolei w tłumie, gdzie wiele gdzie tłumie, w eeu poltero weselu i znajomi pary znajomi w z przebieg z pra badań ------stylu życia. Są też pary,cy tylkobiorąteż ślub które Są życia. stylu kawalerskiego zaniechały dawno zbyt anonimowe. jako odbierane wielu przez są polterowe wesela Stąd prywatne. rodzinne, święto jako strzegane pujące cytaty: nastę to opisują Wymownie charakteru. nego brakujektórej prywat formyfestynu, do zostaje właściwie ma charakter rodzinny, zdegradowana która ślubu, uroczystość że zdania, byli kowych obszerne ramy takiego świętowania odrzuca pokolenie starsze Szczególnie rowych. sen mielinieprzychylne zdanieoweselachpolte wilny, rezygnujączkościelnego. życia etapie ich na ponieważ znaczenia, takiego nich dla już ma nie panieński/kawalerski wieczór tradycyjny jest częścią integralną wsze której wesela, formę dycyjną tra na się decydują nie rozwiedzione, osoby lub ślubu bez razem mieszkały wcześniej dużo już które Pary, weselnych. uroczystości elementów swobodę wały da pomyślenia, do nie były dekadami kilkoma przed które życia, stylu Zmianyaspekty. inne że wymi oc. aż pzdtwcee nyh rp wie grup innych przedstawiciele Także gości. Wynika Ogólnie Niektórzy pozostać weselem(Remberg1992:157). ed oiin y polterabendem, być powinien bend poltera że Uważam, wesele. żadne to rodziny dla Polterhochzeit, jest 20 godz. od Wieczorem 157). 1992: (Remberg zrobił nie tak bym Ja dobre. to jest nie że Uważam, polterabend. lepszy chę tro taki właściwie znajomi, jest To koledzy. przyjaciele, - osób różnych wiele bardzo chodzi (…) polterowe to jest prawdziwe zamieszanie. Przy zamieszanie. prawdziwe wesele jest to polterowe Takie odświętny. rodzinny, charakter i raiaynm ił n t włw tak wpływ to na miały organizacyjnym zawsze byłem zdania, że ślub że zdania, byłem zawsze z z i tego jasno, że wesele jest ciągle po ciągle jest wesele że jasno, tego badań z mieszkając już długo już mieszkając i aayh iskńó Althau mieszkańców badanych wiele możliwości kształtowania możliwości wiele w Alhausen wynika, że spot że wynika, Alhausen Także polterabend. w i imzc za Niemczech i wesele mają wesele panieńskiego z i a dużą liczbę partnerem wesele ------Zdjęcie: DrSpehr, Lipsk. Żródło: Crass, E.,DeutschesBrauchtum imLebenslauf Il. 4.Polterabend .DzielenieciastemwśróddziecipopolterowaniuwewsiProebelkoło Magdaburga. terowym, podobniejakstarszepokolenie. wesela romantycznego cyjnego, trady pragnęła Większość tradycyjnie. to żenić, wesela formą taką zjazmu którzy ków), (dwudziestolat dorosłych młodych wypowiedzi były interesujące Szczególnie polterowych. sel we zwolenników niż przeciwników więcej kano zaprzęgiem konnym itd. Młodzież jest raczej przeciwna weselom pol weselom przeciwna raczej jest Młodzież ja oddzielnie święta. dwa jakby przyjść może w można też wtedy polterabend, mamy tego do Ale wieś... cała kiedy pięknie, jest to że też myślę, znaczy To nastawieniem. romantycznym bre znaczy, To jest przyjęcia. to do że rozumiem, nie to mnie dla ale uważa, jak robić powinien każdy że Uważam, wyobrażam (Remberg1992:158). w nji cłim ulcne i bwć każdy bawić, się publicznie całkiem knajpie i białej sukni, dorożka weselna. Tak to sobie Takto weselna. dorożka sukni, białej praktyczne, ale jednak jestem bardziej za bardziej jestem jednak ale praktyczne, w w większości nie wykazywali entu wykazywali nie większości gronie rodzinnym, ślub rodzinnym, gronie i to na jedno wychodzi. Tylkowychodzi. jedno na są to że I a t sbe ybaa – wyobrażam sobie to tak z enśi cłim do całkiem pewnością i byli zdania, że jak się jak że zdania, byli z suknią z weselem, w - bieli, , Leipzig: Bibliographisches Institut1935,Il.nr16 - - - - - wesela przychodziły dzieci dorosłych, ten zwyczaj, potemmusiałybyć zachęcaneprzez kultywowały dobrowolnie pokoleń przednich po Dzieci miły. jako był przyjmowany zawsze ten Zwyczaj polterować. żeby się, pojawiały nie ciasta przygotowania mimo nieco rozczarowane stwierdzały, że po południu, ne. jednak Jeszcze rzadziej. coraz już ale wieku, XX 90. lat do praktykowany był zwyczaj Ten pie pieniądze. również słodkiego później czywa, ciasta, kawałek to za mywały i ceramikę inną oraz garnki kafle, przynosząc twa, południu po młodej panny domu w tzw. dzieci przez urządzany popołudniowy to 154) 1992: berg (Rem Alhausen dla charakterystyczna Forma K objł j n scęce ay łdj Otrzy młodej. pary szczęście na je rozbijały inder latach 40. XX wieku znany był zwyczaj, że do że zwyczaj, był znany wieku XX 40. latach W połowie lat 80. XX stulecia niektóre pary niektóre stulecia XX 80. lat połowie w p olter y wgęze ezz brz aktyw bardzo jeszcze względzie tym a z a czasem zwyczaj ten jednak prawiejednak zwyczajten czasem , , czyli

w p olter aah 0 dic były dzieci 70. latach z wioski lub i Już Kinderpolter.

aoi dzieciaki łakoci, dziecięcy w polterabend przeddzień z sąsiedz ------33 Polterabend. Geneza i... / Sylwia Geelhaar 34 Magdeburga (Crass 1935:21-22,zob.Il.nr4). był też był dzieci przez polterowania Zwyczaj 153). 1992: (Remberg naprzeciw wyszedł nie drzwi, otworzył nie nikt dzieci grupie że się, Zdarzało wygaśniecie. jego z przybyłychnowych, wśród dziecięcego) (polteru obyczaju tego nieznajomość dochodzi tego Do w a zabierane im były ubioru elementy Te młodej. oraz panny młodego biustonosz pana spodnie na polowaniu na polegająca zabawa, nowa także jest Znana 86). ubraniu nym sąsiedzka wspólnota Również dzień. co na go mają obecnie szczególnym, czymś dzieci dla był ciasta wałek nybyćmoże materialny dobrobyt. Wcześniej ka zmia tej Powodem 153). 1992: (Remberg zanikł kostiumowy.przychodził gość Każdy później się rozwinęło przebranie straszą której podczas maskarady, gości przez urządzanej mie regionach rych Beck Brigitte 63). 1997: (Beck przyjaciółki lub siostry niezamężne młodej pannie fundują tradycyjnie który ślubny, welon również należy prezentów Do dedykacja. lub wiersz krótki czasem rzyszy towa czemu weselne, prezenty wręczyć można potańcówka. także jest wierszy,śpiewy skecze, recytacja przemowy, wygłaszane wchodzą go programu, przebiegiem jącego rolę jednego przyjaciół również mały program na przygotowują goście Współcześnie P zewnątrz mieszkańców. Mogło to spowodować olterabend atpi wraz następnie ziemi. Po roku narzeczeni byli zobowiązani już zobowiązani byli narzeczeni roku Po ziemi. msra eeoi kieru ceremonii mistrza maitre deplaisir– w w swoim opracowaniu podaje, że opracowaniupodaje, swoim okresie międzywojennym okresie w w sanc ltc ueł osłabieniu. uległa latach ostatnich i i zamian za ciasto za zamian ryoi peet (ek 1997: (Beck prezenty przynosił

przepędzają złe duchy. Mroczne duchy. złe przepędzają ws obchodzony polterabend polterabend. Ktoś z i o i p uek wdi zakopywane wódki butelką z ółcześnie północy palone na popiół, na palone północy azcoyh przyjmuje narzeczonych i muzykowanie, możliwa muzykowanie, W czasie i w słodycze znany słodycze w z ka które skład polterabendu najbliższych w w eoy bal wesoły okolicach w dziwacz niektó w for ------stwierdzić, że zwyczaj ten jest rozpowszechnio jest ten zwyczaj że stwierdzić, w wprowadzić można które pomysłów, informacje dotyczącą przeróżne się pojawiają zwyczaju, podającego ogólną definicję łdg zirj sę eo przyjaciele jego się zbierają młodego trunek (Wieprecht,Skuppin2012:192). „skarb”odkopać małżeństwo jako bendu sączęstoposzukiwane. ny, artykule po Zaraz Google. kiwarkę wyszu samą przez znalezionych internetowych stron różnych miliona 7,9 otrzyma terabend”, wych (Beck1998:63). najlepiej piwo, pasuje traw w trawa nie szczegól też, się Poleca spożycia. do przydatne długo produkty bufet, zimny zorganizować cają zale wesel organizacji poradniki Współcześnie zwyczaju. tego częścią ważną jest który stunek, ich będzie. Stąd nie jest łatwo zaplanować poczę ilu też, wiadomo nie więc – zapraszagości nie się kpiny go czekają razie ciwnym wykupienia sięizafundowaniatrunków. Wprze rodzaju – kawalerów zaprzyjaźnionych dla nego celu na mu jednocześnie przypomnienie ma ta Mowa żeństwie. przemowę szają i pwno arką npjw bezalkoholo napojów zabraknąć powinno nie Oczywiście krajowe. najlepiej – wytrawne jest polecane to wino, się podaje Jeżeli gości. ilość na na współcześnie Również (Kartoffelsalat) dania prostego Inną 62). 1997: z (Beck domów do się rozejdą goście zanim spotkania koniec pod podawanej gulaszowej), (choćby zupy sycącej np. ciepłego, lub rodzajem pasztetu (Leberkäse - zapiekana po aeayh olwśi et oai gościom podanie jest możliwości zalecanych plastrach). Do takich prostych,pożywnychtakich po plastrach).Do yi pzd łsy wslm Mża więc Można weselem. własnym przed życie W t diij szuka dzisiaj Kto a w saók dtcąe organizacji dotyczące wskazówki óne pzd oe pana domem przed również polterabend z ii, oakw pzgtwne czegoś przygotowanie dodatkowo zimie, ilng mięsa mielonego z kiełbaskami, pieczonym mięsem w i życzenia udanego życia udanego życzenia ome aak ziemniaczanej sałatki formie o w wcau ak pienięż datku zwyczaju nence ał ,,pol hasła Internecie i oficjalnie polterabend ąrbi podawana wątróbki, z i dane na temat tego beczki, ze względu ze beczki, i imł żarty. niemiłe i wypić razem wypić w Wikipedii, i poltera w wygła mał ------2010) też zob. 18-24; 2012: (Graf w adij ouan sae i jda świętowa jednak się staje popularne bardziej Konkurencyjne 83-106). 1989: (Äström niemieckiej kultury wpływu rezultat jako landii) Danii Szwecji, (np. skandynawskich stwach 9 nocześnie kultywowaniedawnych tradycji. rów ale zmiany, na tolerancji wzrost serwować wesela połączenie – wyrazistątzw.najbardziej jest polterowe wesele weselnych, uroczystości formę na mysły po nowe się rozpowszechniły czasu przestrzeni otwarty,publiczny.charakterNa ma polterabend gdy podczas święta, zamkniętego prywatnego, ślub społeczności ści gastronomicznych. li instytucje na sąsiadów) zadań scedowanie zapoczątkowało gości grona rozszerzenie cyjny, organiza nakład większy Coraz przemianom. Polterabend P kawalerskich wieczorów tzw. nie przeniesienie świętowania do restauracji do świętowania przeniesienie odsumowanie innych krajach: Polsce, Austrii, Szwajcarii, pań e neici wca zay et również jest znany zwyczaj niemiecki Ten http://www.sueddeutsche.de/leben/junggesellenabschied-party-statt-poltern-1.167479. Junggesellenabschied. Party stattPoltern 9 . w wj rdcje fri uległ formie tradycyjnej swej z i . Można zaob Można polterabendu. ozzglyh rp (np. grup poszczególnych W i eee aą charakter mają wesele i waooc większo świadomości firmy usługowe oraz usługowe firmy Junggesellenabschied i panieńskich . SüddeutscheZeitung, 17.Mai2010, z i i czego coraz i loka Fin ------35 36 37

Małgorzata Sawicka

Pulteram/polterabend w polskiej tradycji O badaniach pulteramu... / Arkadiusz Jełowicki O badaniach pulteramu... – zasięg terytorialny, analiza adaptacji kulturowej, stan badań w poszczególnych regionach 3 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 38 Z yzkwne rz aiyai tradycji zapisywanie oraz wyszukiwanie na była nastawiona historycznych uwarunkowań ,,ryczeć”. czyli buldern, boldern poltern, od ją wywodząc zwyczaju, etymologię przytacza zwyczaj 10 Jedy Słowian. dla wspólnym lub polskim wodzie mieckie pochodzenie. Polska etnografia mieszkańców, polskich przez przejęcie późne stosunkowo jego zasięgu, ograniczonego oprócz zapewne, się ły złoży zwyczaju potraktowanie marginalne tak miał zapewnić szczęśliwe pożycie małżeńskie”. Na wotnie zwyczaj ten uwarunkowany był magicznie; powinna sama je uprzątnąć. Według autorki „pier garnków poddrzwiamidomupanny młodej,która szkła tłuczenia zwyczaj jako trowania związek na wskazuje Kwaśniewicz Krystyna N biny, dziewicznik”(Kizik2001:55). hałaśnik”, piorunować”, fukać, trzaskać, „kołatać,jako tłumaczone tam jest tern wydanego Mrongowiusza C. cje rodzinnej ści wspomina się ludowej kultury Przemiany Polski. fii omówienia. niejszego 7. dud Kizik Edmund 97). o Wielkopolski Opolskiego, i Śląska Beskidu Śląskiego, do ograniczony zasięg peryferyczny ooz oa neicą aw świadczącą nazwę niemiecką oraz Pomorza zapożyczeniu kulturowym (Kwaśniewicz 198: (Kwaśniewicz kulturowym zapożyczeniu iedo

z o Z. Jasiewiczwcytowanejjużpracy. Szczegółowy przebieg,zasięgizakresprac prowadzonych naziemiachPolski zachodniejod1945 r. przedstawia C. słownika niemiecko-polskiego Dokładnego nim wyczajom e paoa, enk neeuąy nas interesujący jednak opracowań, le wie bardzo poświęcono weselnym, cza c w eniany i dcea sę dokład się doczekał nie polterabendu z a w wieczorem przedślubnym, opisuje go go opisuje przedślubnym, wieczorem ónśenoicnj niemczyźnie późnośredniowiecznej jako „wilia wesela, ogra wesela, „wilia jako Polterabend enm kpce pdrśaą jego podkreślając akapicie, jednym w a w a Gdańsku

i zwy obrzędom rodzinnym, zwłasz rodzinnym, obrzędom jeszcze większym stopniu nie stopniu większym jeszcze w Polterer c wj pracy swej W zaj dwutomowej w ikc XVI-XVIII, wiekach i w ao „hałasownik, jako krp e starych ze skorup Podaje też defini też Podaje 87 roku. 1837 o obrzędowo z Etnogra powodu powodu o rodo Pol pol ------podjęła Pracownia Atlasu Etnograficznego In Etnograficznego Atlasu Pracownia podjęła i czak 2004:371). wrazroku 1945 niemieckiego nia ście szczę małżonkom młodym zapewniać miał czyń informacji wiele przyniósł współpracy we Gajka ciu murów, czerwień tynkować by nawet, postulowała 17) 1946: (Stelmachowska skanych niemieckie wpływy jakiekolwiek wymazać się starano gdy roku, 1945 po okresu też ale zaborów, sów rozsypywania skorup ze szklanych i zachodniej Polski wsi do występowania jego sięg określano go (jak du przeprowadzone Wywiady 5). 2004: Pieńczak (Drożdż, sieci stałej punktów wsi 339 je prowadzono Prze PAN. Materialnej Kultury Historii stytutu poznański) wrocławski) (ośrodek Śląsku na innymi między badania prowadzić to zelżały tendencje światowej wojny II zakończeniu po tuż zrozumienia do Łatwe 50). 2004: (Jasiewicz lami” i Okr Kolberg Oskar nie oyzł ree syti ldoc pochodze ludności wszystkim przede dotyczył ten zwyczaj że tym, przy podkreślały komentarza w zśi esu Pdtww dn orncay za ograniczały dane Podstawowe tekstu. części przedstawione bliżej zostaną które roku (Kolberg 1965). Dotyczyło to nie tylko cza tylko nie to Dotyczyło 1965). (Kolberg roku regionu tego do podróży jego plonem zwyczaj terenie tym na funkcjonujący wspomina wszystkich Dzieł bzdw eenc da bzr cłg kraju całego obszaru dla weselnych obrzędów północno-wschodniej, pracy o i kwestionariusz opracowany przez Józefa Józefa przez opracowany kwestionariusz pomyślność we wspólnym życiu. Autorki Autorki życiu. wspólnym we pomyślność w O w ooi lt 0 X weu gy zaczę gdy wieku, XX 50. lat połowie styl 10 kulturze ludowej. B. Stelmachowska Stelmachowska B. ludowej. kulturze Kmlkoe aai zwyczajów badania Kompleksowe . i w obyczaj rodzimy na Ziemiach Odzy Ziemiach na rodzimyobyczaj z Informacja ta jest jest ta Informacja pulterabendu. i latach 1975-1982, latach jej wysiedlaniem (Drożdż, Pień (Drożdż, wysiedlaniem jej a zaczął gwałtownie zanikać po po zanikać gwałtownie zaczął kościół otoczyć lipami otoczyć kościół w i bielić „rażącą bielić w i oi 39 tomie Ziemi Lubuskiej (ośrodek Lubuskiej Ziemi z a oetrah o PAE), do komentarzach Feliksem Olesiejukiem Olesiejukiem Feliksem o zwyczaj tłuczenia czy czy tłuczenia zwyczaj zwyczaju swoich swoich Pomorze i glinianych na w a krajobrazie polteraben objęły one one objęły w w w dalszej dalszej i topo opar 1875 1875 ------39 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 40 rcai Sheice eelcat ü Volks- für Gesellschaft Schlesische Wrocławiu powstałe miało terenu i polskich zbieraczypolskich folkloru sobą zasługi Duże Śląska. terenów I wieku, XIX koniec pod dopiero polskiego pochodzenia ności ska były bardziejpopularne(Simonides2004). naukowo-badawczych, prac charakter miały niemieckie opracowania właśnie to ności że podkreślić, trzeba ale niemieckiej, kultury roli dominującej ślania niestety się nasiliły roku 1910 parafian. Po od informacje ale etnografów, lorystów, skie. i wynikających kultur,graniczu zawiera po na się rozwijająca ludowa kultura śląska że uzasadnić kompetentnie systematyzować je odpowiednio materiałów, nadsyłanych wartość oceniać by wiedzę, odpowiednią miał który ki, Wrocławskiego Uniwersytetu rektor ówczesny Nehring, dysław Wła Polak został Wiceprzewodniczącym wości. narodo trzech wspomnianych się przedstawiciele znaleźli Towarzystwa władzach We czaje. niemieckiego polskiego, pochodzenia ludność zamieszkałego przez wówczas regionu specyfikę dostrzegali Ludoznawcze). Członkowie Towarzystwo (Śląskie kunde udokumentowano Najdokładniej T mierze przez współpracownikówprzez mierze z materiałów dużo szczególnie ono zgromadziło wzmianek we wspomnianych opracowaniach opracowaniach wspomnianych we wzmianek opracowywaniu danych historycznych wpływy polskie, niemieckie rza eeu óng Śąk, zbieranych Śląska, Górnego terenu Interesujący nas zwyczaj pojawia się wśród lud W s w kanie pierwszej fazie działalności Towarzystwa pracy w o oazswe ednj d podkre do tendencje Towarzystwie

na czym świadczy brak wcześniejszych wcześniejszych brak świadczy czym i i i z sópaonc Towarzystwa współpracownicy zsig, tr syaa i ze się stykała która czeskiego, yi, nł soe języki swoje znała życiu,

Ś i wrnoa geograficznych uwarunkowań ląsku irwi Ktdy Slawisty Katedry kierownik i archiwizować. Potrafił też Potrafił archiwizować. w w z irse fze działal fazie pierwszej o czerwcu 1894 roku we roku 1894 czerwcu przyczyn oczywistych, przyczyn i kulturze ludowej tego i i pwzcnć tezę, upowszechnić kultury ludowej Ślą ludowej kultury sęy zbierających księży w polterabend z gromadzeniu Polski – folk – Polski w a i prace dużej i oby cze dla ------

podczas zbierania materiału do PAE do materiału zbierania podczas zebranymi Pieńczak 2004:373). dzi” tłuką skorupy formatora poddomempanny młodejzbierali się wej też zapraszano do wspólnej zabawy wspólnej do zapraszano też kołaczem, ich częstowano Następnie życzenia. młodej pannie składały okazji tej przy skorupy trzaskające Osoby gospodynią. dobrą dowodząc samodzielnie, je posprzątać ona musiała Następnie nogi. pod jej się wysypały aby zapakowane, tak one były czym przy prezent, jako nim przed rozbijali nej, narzeczo domu do Dotarłszy muzyki”. „kociej dźwiękach przy wieś przez szli młodą, parą wą weselny orszak śladując się, przebierali uczestnicy Jego humorystyczno-widowiskowe. elementy miał ten zwyczaj terenie tym Na Opolszczyźnie. na opis obszerniejszy nieco tacza mieszczonym nego tamprzedweselek(Smolińska2004:120). (panieńskiego) wiczego upowszechnienia przyczyniły się też zapewne mie sąsiadów, niemieckich od go życzono tego zwyczaju tego trzaskanie skorup. Pojawia się tendencja do łączenia jako także znany tam Jest 120). 2004: Smolińska 1989; (Wesołowska tradycję ską ślą własną za uważać go zaczęto że powszechny, metryki młodej stosunkowo Pomimo małżeństwa. szane Wsłwk 18: 1) Podpatrzono 113). 1989: (Wesołowska Podkreślano też, że „bardziej kulturalni sąsie erk Wesołowska Henryka w narobić. drużbów za państwo”, młode „za przebrani przychodzą przed domem lub naschodachi ónc isrmnah re domem, przed instrumentach różnych na hałasują grają, przebierańcy, młodzi różni okolicyTarnowskich in Gór,według gdzie stał się na Opolszczyźnie tak tak Opolszczyźnie na się stał polterabend w i urządzają parodię wesela, by śmiechu ou Pdby ps zanotowano opis Podobny domu. z w reliktami dawnego wieczoru dzie wieczoru dawnego reliktami i przy Śląska Górnego Folklorze zaśmiecają (…) Niektórzy znów Niektórzy (…) zaśmiecają w przeważnie rzucają skorupami zawiązanym worku (Drożdż, i aaesig, nazywa kawalerskiego, z w w idącą na czele fałszy czele na idącą ten sposób, iż będzie iż sposób, ten wi atkl za artykule swoim trzaskania skorup a czy czy poltrowanie atpi na następnie z w w a druhnami a Wieszo sieni do jego jego do czasem i zapo ------41 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 42 y pdrśoo ifran caatr spotka charakter nieformalny podkreślono tym relacji autorówreportażu: według wieczór ten przebiegał jak Oto, czenia”. i obwjcg się odbywającego nia Opolska” w Trybuna „Nowa zamieściła opolskie) się odbył ry mentacją fotograficzną relację 11 warunkiem, że przyniesie stare naczynie do stłu do naczynie stare przyniesie że warunkiem, na Bo gości. na weselu, tu leje się więcej alkoholu śmiechu „więcej mu towarzyszy tym jest bardzo ważne dla lokalnej społeczności, reportażu ado ciekawą Bardzo polterabend-czyli-wieczor-trzaskany,id,t.html [dostęp: 26.09.2017]. Polterabend, czyliwieczórtrzaskany, [online], http://www.nto.pl/magazyn/reportaz/art/3962927, z rozrzucona wzbudza kurzu tumany telewizor, z to, cojużzebrane dowiklinowegokosza. cząc, rozrzucają je nogami tań goście ale śmieci, zamiatać korniepróbują Niemiec nelia kochanek szereg przed opuściła, choć kochanką moją była - wystąpił Beatka mnie że strojeło, będzie weseliskose się mi Coś - ze sztucznymi nosami.Iwielu,wieluinnych... głowach, na czapkach kubrakach, nych młodej pani kochanek dawny Cyganka, młoda, para fałszywa dami; w nicach kobiety jako mężczyźni młodego: pana wsi ze przebierańców wód koro dziewiętnastą godziną przed przybył weselnego domu do Najpierw oi Dóh osiłków Dwóch nogi. materiał pęka w o jednego” „A lat”, „Sto gra Orkiestra i mojąBeatkę omałypalecowinie... bo on bogaty, fabryka mo wanymi farbką. - Wybrałaś od Sulika synolka, innego rozprutego worka słoma. Młodzi po Młodzi słoma. worka rozprutego innego wielkim hukiem rzuca na podwórze stary stary podwórze na rzuca hukiem wielkim ziemię jutowymi workami po ziemniakach, ziemniakach, po workami jutowymi ziemię których brzęczy tłuczone szkło tak długo, aż aż długo, tak szkło tłuczone brzęczy których krawatach, i w z może przyjść każdy pod pod każdy przyjść może polterabend aiau kbey jk mężczyźni jako - kobiety makijażu; i inne biesiadne melodie. Goście walą walą Goście melodie. biesiadne inne 29 września 2002 roku Rozwadzy (pow. krapkowicki, woj. woj. krapkowicki, (pow. Rozwadzy o i z z zawartość rozsypuje się pod ich uszy dzisiej obiło, że obiło, dzisiej uszy domalowanymiwąsami Obrowca i zpłin bgt doku bogatą uzupełnioną w w przeddzień ślubu, które które ślubu, przeddzień i damskich sukienkach sukienkach damskich z orkiestra i w o orszaku, czyli Kor czyli orszaku, teraz pójdziemy na na pójdziemy teraz raz po raz wysypują z wysokim kominie wąsami wymalo wąsami euah spód perukach, z polterabendu, któ w w i 11 i bywa więcej u Oleszce śmiesz zabawy niż niż zabawy . Klamy W i bro tekście tekście a ------przy przy - - - - Teresa Smolińska tłumaczy niemiecką nazwę funkcjonujący dziś pod nazwą niemiecką. Zacie niemiecką. nazwą pod dziś funkcjonujący w to prastary obrzęd przedweselny znany zarówno terabend kulturze germańskiej, jak germańskiej, kulturze W gorzko, gorzko”, jakby to już dziś były zaślubi tłum. krzyczyWesele!!! - strony. wszystkie na lecą które odłamkami, muszlę klozetową. Tańczący odskakują przed ciskają i przyjaciele - Oleszki - Każdy - nie młodzi. Opolskie, ipodOpole,Kędzierzyn. krapkowickimpowiecie całym i taki ciężki jak kamień młyński. Kamień młyń jest małżeński Stan obrała. stan taki se żeś pomyślała,zanim nie se ty żeś co Dzioucho, - udającą dziecko: jący Beduina, drugi - drugi Beduina, jący wiał? z gospodyni Wyszkowska, Krystyna recytuje - wraca nie już panieński stan obraca, się ski młodego pana kochanka - Cyganka jest też młoda, para fałszywa siedemdzie Teżjest siątki. dobiegają najstarsi lat, sięciu rańców nychinstrumentów. To przebie orszak drugi ytpj jk Cgna mw Krystyna Wyszkowska. - Jestem znana mówi - Cyganka jako występuję setny mój chyba już to nie, pują. ny. Młodzi znów zamiatają bałagan, il ooizocoyh wierszy okolicznościowych wiele ycae o uiy łca dwęi kolej dźwięki słychać ulicy od Tymczasem i słomie rozsypanej na śpiewy,tańce są Znów otwierały, ręceinogidomatkiuciekały... pierwszy raz bez łeb hachnie, oczy ci się będą zawsze będzie on myślisz, ty czysto, przyjaciele wywracają im kosz trzaskanie szkła. Dwóch osiłków: jeden uda zapraszają mnie do tej roli. Jeździłam już po już Jeździłam roli. tej zapraszajądo mnie e rdió: amos mj pnżj dzie poniżej mają najmłodsi rodziców: jej oazsąy rpraoi komentarzu reportażowi towarzyszącym Oleszki jako I O tak aż się zmęczą - goście oczywiście, goście - zmęczą się aż tak o nie! Raz mu tej miłości braknie, aż cię z wygląda zawsze podob zawsze wygląda polterabend ziemię starą umywalkę,starą ziemię własną orkiestrą przeszedł ulicami przeszedł orkiestrą własną w . Według niej jest niej Wedługwieczór trzaskany . przebraniu Cyganki. - Dzioucho, - Cyganki. przebraniu i w znajomi panny młodej panny znajomi damskim przebraniu, damskim I skanduje „gorzko,skanduje i słowiańskiej, choć słowiańskiej, z z z i tego, że znam oe, zawsze kolei, pod Strzelce pod oą rozma tobą a następnie a i gdy jest i z gadek wysy lalką ------pol - - narażać panny młodej na skaleczenie przy sprząta przy skaleczenie narażaćna pannymłodej o dzielnica Lublińca)[Drożdż,Pieńczak2004:371]. (ob. Kokotku czy Wieszowej już wspomnianej we np. PAE, do materiałów zbieraniu przy też wano odnoto spostrzeżenia Takie 89). 1988: monides gości do wyszła nie młoda aż potrząsano niu, zaczęto przynosić worek ze stłuczkami, którym że pod koniec XX wieku, aby nie niszczyć drzwi o jejpowodzeniu(Wesołowska 1989:113-114). wiejską, łeczność uczestników ba licz Duża skorupy. będą potłuczone im drobniej lepsze, tym będzie młodej pary pożycie że też, uważano Powszechnie młodej”. nieństwo moce złe straszający od magiczny zabieg jako stosowany wszechnie wany skomercjalizo jest obrzęd współcześnie że gę, zwracapożyciaSmolińska uwa seksualnego. też pracy,pracowitości,podziału zgodności, przyszłej ich dotyczące wnioski podstawie tej na wysnuwać zaczęli skorup, sprzątaniem ze sobie radzą narzeczeni jak obserwujący, goście sach ślubny miał odstraszać złe moce towarzyszący tłuczeniu naczyń magiczną, funkcję pierwotnie miało rup badaczki Według praktykowany. był regionów,gdzie wszystkich my, obejmuje nie Śląska dynie do niektórych regionów Niemiec, Górnego je występowania współczesnego zasięg on śnił 12 na Śląsku miał też oznaczać, że „stłukło się pa się „stłukło że oznaczać, też miał Śląsku na swoisty renesans. zmylić miał „starej”, specjalnie często młodej, pary fałszywej udział Również weselnych. uroczystości one nawiedzą sympatii okazywanej pannie młodej przez spo przez młodej pannie okazywanej sympatii Dorota Simonides pisze Simonides Dorota aa twryzc tuznu azń po naczyń, tłuczeniu towarzyszący Hałas K.Moszyński,1967,Kultura ludowaSłowian i i ma charakter ludyczny, ale też przeżywa też ludyczny,ale charakter ma Opolszczyzny. Jak się później przekona później się Opolszczyzny.Jak i hałasowano pod drzwiami tak długo, długo, tak drzwiami pod hałasowano polterabendu a ts prziayh skorup porozbijanych stosy złego. i zapewniający szczęście zapewniający w W z Od kolebki dogrobu , poczęstunkiem (Si poczęstunkiem ónesyh cza późniejszych w ił świadczyć miała i sprawiać, że nie wieczór przed trzaskanie sko a a , t.2,cz.1,Warszawa: KsiążkaiWiedza. nawet hałas i nie nie 12 ------, przytacza następującyopistegozwyczaju: w kc śooik robotniczych. środowisk skich ślą przykładzie na weselne obrzędy ona wała o tylko nie tłuczono które naczyń, glinianych siąt kilkadzie nawet powszechny,rozbijano był czaj tej samej autorki czytamy, że dawniej, gdy zwy gdy dawniej, że czytamy, autorki samej tej czaje drzwi, ale też ściany domów ściany też ale drzwi, wc orcwnah aia elc. Opisy Gerlich. Halina opracowaniach swych pr mesa poświęciła miejsca Sporo W try azna objl, rp przebierań grupa rozbijali, naczynia którzy bywali pod dom przyszłej młodej pani młodej przyszłej dom pod bywali przyjaciołach i sąsiadach, na ciążył naczyń tłuczenia tego zorganizowania mieszkania. Obowiązek jej drzwiami przed pośrednio nawetbez lub pani młodej przyszłej domem przed się rozgrywała Akcja wesele. dzający popołudniem późnym ono i glinianych naczyń, tłuczenie zwyczajowe to wyłącznie ludyczny charakter. „Polterabend” podłoże, miał czaj ten,pomijającjegodawniejsze magiczne znajomi jeszcze krewni, uczestniczyli rej lecz zabawy, zwyczajowej wspólnej, przedślubnej, formą Pierwszą ku małżeńskiego(Gerlich 1989:134-135). i wolnego stanu pozytywy podkreślano dych, żartowano czas Cały widzów. grono liczne było zgromadzone Wokół grą. stami, uciesznymitek wszystkich zabawiająca ców pomóc nien powi który partner, jej wszystkim przede jednak występowali niej Obok żartów. obiektem też się stawała sceny, tej aktorką główną skorupy.bohaterką, Będąc wszystkie zebrać musiała młoda rozbiciu ich Po naczynia. przyniesione bijali zaskoczenie. Nagle więc organizatorzy przy organizatorzy więc Nagle zaskoczenie. i i ustalano wszystko. Ważną rolę odgrywało rolę Ważną wszystko. ustalano eayn knewnj zwri związ zawarcia konsekwencje negatywne obrzędy książce krewnych. aaswc. acęce obwł się odbywało Najczęściej fajansowych. i ąidi bł pleaed. Zwy „polterabend”. był sąsiedzi, w aozn, albn, meć Zwy śmierć. zaślubiny, Narodziny, w katowickich rodzinach górniczych W w beai skorup, zbieraniu okresie międzywojennym już y goi uain się umawiano gronie tym i ni aktorzy, inni a re wszystkim przed w i ze poprze dzień W płot. Gdy rozbi Gdy płot. polterabendowi a jednej aż ci, także w a z i mło więc któ roz z ------prac ------43 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 44 lt 8. X ik) aa tn i bł u prze już był nie ten zakaz wieku) XX 80. (lata Przytacza też powszechny sens zwyczaju: uzasadniającego informatora wypowiedź kawą cie też przytacza Gerlich 66). 1984: (Gerlich ny jej mógł miejscowości zbieraćworka. do je zaczynała młoda skorupy,panna wszystkie to grania orkiestry zwyczaj innymi między Poniatowskim nisławem o polskich ziemiach i na jednak to społecznych, warstw wyższych wśród nawet powszechnie go ludowej kulturze naszej obcy jest ten zwyczaj że uznano, icznie. Podkreśla też, że choć skorup glinianych tłuczenia że zwyczaj pogląd, ficznej strzegany formatorek: formacja 13 rozbijano szkła. Według jednej Według szkła. rozbijano łwascyne on sokć zachowania spotkać można Słowiańszczyźnie podobnym znaczeniu. Do takich zalicza za Sta za zalicza takich Do znaczeniu. podobnym uok pzzae enk ż współcześnie że jednak, przyznaje Autorka W odc. 11:UPasterników wesele.Rok1926 Blisko, coraz bliżej i krótkie (Gerlich 1984:66). (Gerlich 1984:66). zne zł t bdi wóy moe źe bo tak kruche, jest źle, szkło jak młodej wróżyć będzie to szkła czenie Szczęście A w tyż im „Żeby godali: czasów moich za to razem, mnożyło. wszystko się tak modym życy,żeby się to tłucze, boncloki te Totyla. chodzi razy dziesięć tego jest potym to Bolesławca], czyli Bunzlau, od - garnków glinianych [pękatych boncloków sięć tłucze, coś się Jak e smj oyj pjwa i ceaa in ciekawa się pojawia pozycji samej tej co przy tym było śmiechu było tym przy co życiu tak się rodziło się tak życiu z i głośnym hukiem miał działać apotrope działać miał głośnymhukiem ryęo o d imó, stosujących Niemców, od go przyjęto o i łcoo óne skae naczynia. szklane również tłuczono y, e podczas że tym, i zł t brz kuh rez. Tłu rzeczy. kruche bardzo to szkło w W przeddzień ślubu powszechny , 1982-1986,serialfabularny, reż.ZbigniewChmielewski,scen.AlbinSiekierski; a zależności od tradycjiod zależności danej dejmy na to, że momy dzie momy że to, na dejmy w i A tym pomagać narzeczo pomagać tym zbierało dobrze razem”.dobrze zbierało i e beai o przódzi to zbierali że w szczęście jest kruche jest szczęście w i literaturze etnogra wesela, polskiej etnografii polterabendu z o cytowanych in cytowanych to, że jak sie jak że to, a , prod.1986,premiera telewizyjna1987. radości. - - nie ------sane mesooc ognzwl g przyja go organizowali miejscowości ostatniej osób, którzy rozbijali skorupyrozbijali którzy osób, koło Pszczyny urządzano tłuczenia drzwiami mieszkaniawkatowickimfamiloku skorup tłuczenia scena jest pokazana wesele. Rok1926 przedstawienie w kulturzechłopskiej(Gerlich 1984:66-67). ciele skiego określano go jako Lubomia wsi We występujące nazwy spolszczone inne, jego przytoczyć jeszcze możemy nograficznego, Śląsku na bendu mężatki (Bukowska-Floreńska 2009:42). przyszłej gospodarności dowodzić bałaganu cie szczęście parze młodej przynosić to Ma młodej. panny domu mi wesele poprzedzający Śląsku Górnym na współcześnie praktykowany opisuje Bukowska-Floreńska na strzeni lat 1863-1945. lat strzeni prze na Pasterników rodziny śląskiej losy wiał życiu nym źródeł wyżej (Drożdż, Pieńczak2004:373-374). tańczyli stunku młodej, ny z się wywodzącego pisarza Siekierskiego, Albina w powstawał Chmielewskiego, Zbigniewa przez eo ein, tr sua inspiracji szukał który regionu, tego aah 9218 n pdtwe scenariusza podstawie na 1982-1986 latach W zpłijc nomce dotyczące informacje Uzupełniając witm oeneim yinoyh po wymienionych dopełnieniem Swoistym Blisko, coraz bliżej. coraz Blisko, i i opowieściach rodzinnych. Serial przedsta znajomi młodej pary młodej znajomi jednym i ich sprzątania przez pannę młodą przed młodą pannę przez sprzątania ich (starej porcelany) pod drzwia pod porcelany) (starej szkorup a następnie po zwyczajowym poczę zwyczajowym po następnie i opracowań dla terenu Śląska, jest Śląska, terenu dla opracowań z i i skorupiarzy dobrobyt, śpiewali o anwzc orcwń Ire opracowań, najnowszych w dane klcc Wdiłwa Ślą Wodzisławia okolicach W polterabend Serial ten, reżyserowany ten, Serial hałasowanie, trzaskany wieczór. z w odcinku a osig Als Et Atlasu Polskiego w w tym samym miejscu samym tym sprawneuprzątnię w liczbie kilkunastu liczbie eil telewizyj serialu sieni domu pan domu sieni U ao zwyczaj jako Pasterników a w w w w wieczór terenie. poltera Suszcu swoim W 13 . tej ------Michała Borowczaka fot. zezbiorówprywatnych w 1995roku, Pulteram wRostarzewie 45 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 46 któradrukiem się ukazała obrzędy Ludowe zatytułowana praca się stała naukowca działań dwudziestoletnich przeszło Efektem Kolberga. aż po schyłek XIX wieku, co umożliwiało porów umożliwiało schyłekco po wieku, aż XIX lnayh Tk jak Tak glinianych. terenie Kujaw zwyczaju rozbijania szkła si ona wiele informacji Część weselnych. uroczystości z w ciekawe Bardzo regionu. miejscowości odległych do ankiet nie tu nadmienić, że wesela na Kujawach odbywały Kujawach na wesela że nadmienić, tu poprzedzającą zaślubiny Ryszarda Kukiera. ta znalazła Tematykazakończeniu. jej po tuż lub światowej w uległy materiały badaczy przez zebrane gorsze prac, które zakończyły się niepowodzeniem, przygotowania prób ka W fachowców. pomocy merytorycznej braku du opracowane należycie były nie jednak które źródłowych, materiałów wiele zebrać się nie regionaliści. Dzięki ich zaangażowaniu udało głów się zajmowali dziesięciolecia przez wach Obrzędami K Wieczór dziewiczy związany on był często kopolski nania sięgające wiadomości miała torów rozsyła poprzez innymi między badań poszerzając obszar zagadnieniem, tym się zajmował społeczny. zatytułowanej skiej ne przedstawio zostały wyniki których weselnym, zwyczajom poświęcone badania on zaczął runiu nografii na Uniwersytecie im. M. Kopernika sbm śidzcm rże sui podczas usługi różne świadczącymi osobami ujawy znacznej mierze zniszczeniu podczas II wojny II podczas zniszczeniu mierze znacznej aah 966, rerwdaą wywiady przeprowadzając 1956-60, latach okresie międzywojennym podejmowano kil podejmowano międzywojennym okresie w obronionej z aeiłm njuąy się znajdującym materiałem W w i końcu oddanego badacza wcaai eenm n Kuja na weselnymi zwyczajami atpyh aah uir nadal Kukier latach następnych i i zwyczaje weselne na Kujawach, na weselne zwyczaje wartościowe dane uzyskał też uzyskał dane wartościowe w z W reguły miał miejsce w Weselekujawskie 93 ou rc magister pracy roku 1953 1950 roku jako student et ryak Śląska przypadku o rozpowszechnionym na i i ucztę weselną. Należy pbioai takich opublikowania w 1975 roku. Przyno roku. 1975 z z yh informa tych w rozplecinami. i przeszłość jego obraz jego w w w z i naczyń i sobotę osobie powo dziele Wiel w a To co co ------nsł pd o wsly tr na stare weselny dom pod znosiła rozplecin podczas męska młodzież kujawsko-pomorskie) Kuczkowo (gm. Zakrzewo, pow. aleksandrowski, 95 79). 1975: się zazwyczaj wczwartkiisoboty,w nie czasem odbywającego się nawet kilka dni wcześniej w miejscu: przytoczę który ślubu, zawarciu szących zwyczaju opis szczegółowy podaje Autor 69). 1975: kier Olędrzy mieszkali gdzie Nadwiślańskich, Kujawach na dawna od poprzedzający dzień na przeniesiony został czoru dziewiczego, glinianych naczyń szkła, jania czynia dziele, 1975: 68). Kukier wspomina, że zwyczaj rozbi zwyczaj że wspomina, Kukier 68). 1975: (Kukier wieś swoją opuścić miała ślubie po gdy wtedy, zwłaszcza młodzieńcom, się” „wykupiła części wsi początkowo miał miejsce podczas miejsce miał początkowo wsi części nieczystości, rozbijano bowiem rozbijano nieczystości, niezbędnych bez „ślachetnie”, się odbywało szczęście” „na owo to konkurenta, aprobatę a oblubieńca za mąż za wychodziła konkurentka Gdy parze. kojarzonej towarzyszących okoliczności od północy,do nierzadkoogół na z umiarem. już były wykonywane wtedy czynności dalsze też weselnej, zastawy pokosztowania gospodarz budynek wychodził przed Wówczas żelastwo. stare użytkowe szkło ste wała dycyjne rozbijanie szkła dług relacji starszych informatorów, owo tra wieczorem późnym czynność tę rozpoczynając mieszkalnym, budynkiem szkło rozbijano Kujaw nych zachodnich wsiach We parze. dej a bywane zarówno dawniej, jak weselną jawach ucztę i poprzedzający Wieczór gorzałką obrzęd ślubu kościelnego obfitował na Ku na obfitował kościelnego ślubu obrzęd wiążące się wiążące i a rozbijała je przed nim, by panna młoda panna by nim, przed je rozbijała uene wyjątkowo zupełnie w w w W zależności od okoliczności towarzy okoliczności od zależności pni óiśizj rp męskiej grupy rówieśniczej opinii i dodatkoweformyzwyczajowe,od aąk, pazjc łdiż do młodzież spraszając zakąską, aah 1925-28 latach wesele, tak jak to miało miejsce miało to jak tak wesele, z z zapewnieniem szczęścia mło szczęścia zapewnieniem ae wi rodzinnej wsi danej i ooic neicy (Ku niemieccy koloniści i skorupy oraz znoszono oraz skorupy z i naczyń uzależniano ozsuke – poczęstunkiem i i i skorupy przed skorupy w i współcześnie, żelaznych, który żelaznych, i w do rana. Werana. do w kontynuując rd (Kukier środy miarę czy miarę miejscowości i północ i zyski w ------wie tym ------idyoenm yo yoe l guy olę grupy dla typowe było międzywojennym 14 współcześnie zwyczaj ten tłumaczono samo Tak 77). 1975: (Kukier pary młodej szczęście przyszłe szkła potłuczonego wieczór,ilości ekscesów intensywności od że tym, przy dodając pary”, młodej szczęście na […] kujawsku „po jest postępowanie takie że uważali, śródleśnego przysiółka Wodą”. „Za jawach Ku na niemieckich kolonistów dla terystyczne charak za je uważali Kwieciszewa Wronowów, Młynów, Stodolna, ze Informatorzy plańskich. derskiej wiślańskich stępowało Plątnowicach Trzaskanie szkła Konkretne przypadkitakichekscesówautorpodajenaprzestrzeni od1912r. ażdolat70.XXw. budynek mieszkalny dtpei diwzn o pierwotnego konkurenta od dziewczyny odstąpienia W młodzi chłopcy młodzi parze (Kukier1975:76-77). z było zgodnie ich dokonywanierady, bowiem byłonie ekscesy na ale publiczną, opinię jące oburza tle, tym na zajścia niejednokrotnie się Zdarzały wozem. nieczystości wywożąc ści weselnych, często przy pomocy sąsiadów, nazajutrz nad ranem, przed przybyciem pierwszych go porządki robili wyrostków, koić czystościami śmieciem mieszkalny budynek obrzucała która młodzieży, powiedzialnej porzucony wówczas kochanek konkurenta; giego było Podobnie nieporządek. pierzem brudnym pomieszanym obornikiem np. mi, się pojawiali młodzieńców, nę się, zdarzało iż młodzieży, miejscowej patii sym zjednywała nie matrymonialna decyzja konkurenta za mąż za dziła tradycją z ryakc, d diwzn wycho dziewczyna gdy przypadkach, ojscei zawistnych podjuszczenia w w i ouzwe Pzłbu Kraińskim, Przyłubiu Wołuszewie, innych częściach Kujaw, latach 70. XX wieku we wsiach nad i z i miało zapewnić szczęście młodej szczęście zapewnić miało i 14 esy mwa guę nieod grupę umawiał zemsty nyh klcc Kjw Zago Kujaw okolicach innych ałj may eyj n dru na decyzji zmiany nagłej . Gospodarze, nie mogąc uspo i gawiedź wiejska gawiedź i Z skorup według Kukiera wy i popiołem, czyniąc wielki czyniąc popiołem, i oe mezac Kabat, mieszkańcy kolei zagrodę nieczystościa z oit bydgoskiego, powiatu z w innej wsi, innej w przypadkach i w o i nyi nie innymi przedweselny i skorup zależy zależy skorup dziewczy zagrodzie obrzucali z a w kałem, a okresie jej ------ciekawe, w ea zaał się ten znalazły temat na Informacje zwyczaju. omawianego nia weselnym naczyń glinianych że występujący na tym terenie zwyczaj tłuczenia w fii je zbierał że fakt, podnosi materiałów niego przez zebranych tość War Pomorzu. rodzinnemu poświęconych prac 150 około opublikował naukowych, warzystw to członkiem społecznym, działaczem znawcą, wiacką boro kociewską, ludność przez zamieszkałym Świecia okolicom oraz miejscowości) 70 około (badania mińskiej terenowe (badania malborskiej ziemi poświęconych monografiach trzech (1889-1960) Łęgę Władysławę dr. dza ków,jak óne oręooc weselnej obrzędowości również to Dotyczyło etnograficzne. badania tychterenach na prowadzone potwierdziły co mińskie, siadujące są na silnie oddziaływały region jako Kujawy Z zarówno on występował wiślańskich w I wpływem wydarzeń historycznych.wydarzeń wpływem zachodzących zmian w ludności żydowskiej (Kukier1975:77-78). autora torfm hsoyim acelge, krajo archeologiem, historykiem, etnografem, w i wojnie światowej, wojnie iemia Nieszawie, Raciążku 1961 roku już po śmierci autora, wspomina on, okolicach Pakości na Kujawach Garbatych. Co Co Garbatych. Kujawach na Pakości okolicach , która ukazała się drukiem się ukazała która Chełmińska, Ziemia kei dnmcnc, rc rewolucyjnych wręcz dynamicznych, okresie aah 9015) Łg, ęą zapalonym będąc Łęga, 1950-1951). latach w

i i u i chełmińska w 1916 roku, uasą bdna rwdoe przez prowadzone (badania kujawską z kolonistówprzybyłych w okolicach Nieszawy na Kujawach Nad ii ornce mazurskie pogranicze nimi iii wsl ma pewti na pierwotnie miał wesela wigilię i w z robienia hałasu przed domem a w a w z w a 13-98 obejmujące 1934-1938 lat lat 1915-1930), ziemi cheł ziemi 1915-1930), lat eei pzz il lat wiele przez terenie paoayh re księ przez opracowanych i w okresie międzywojennym Ciechocinku nawet wśród okresie międzywojennym okresie utre uoe pod ludowej kulturze z i głębi krajugłębi po W występowa u monogra Kujawia i cheł i to ------47 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 48 Badania etnograficzne nad obrzędami weselny obrzędami nad etnograficzne Badania a z z w między innymi, że: sał przebieg wesela około 1890 roku. Opowiadał weselnym drużbą wielokrotnym był który z też Przytacza celu odpędzenie złych duchów (Łęga 1961: 174). stawił informatorów dwudziestu ponad tując lubawskiego dowskiego, zamieszkującą kilkanaście wsi rodzimą ludność zasiedziałą nimi Kukier.Objęto poprowadził go lubawskiej ziemi na mi Prusy Stare północy od rami, wschodu od graniczącego regionu łego praktykowane, powszechnie nadal jest ślub poprzedzający czór Pieńczak 2004: 375). Drożdż, oraz 164-165 1961: (Łęga okresu mego 9) Orcwn wnk bdń uir przed Kukier badań wyniki Opracowane 391). społecznych grup ma tego położeniem specyficznym ze związane to być Mogło wieku. XX połowy do aż badane zagrażające moce młodej parze(Łęga1960:84-85). złe odstraszyć pierwotnie weselnym domem przed młodzież przez świeckiego badacz wspomina, że rzucanie skorup etnograficznych materiałach roku Małego Czystego (gm. Stolno, pow. chełmiński), Papowa ToruńskiegoPapowa toruński) (pow. Mazowszem, od zachodu od Mazowszem, d ónceo zachodu północnego od przeddzień ślubu wspomina też autor O wcae een zei uasij i były nie lubawskiej ziemi weselne Zwyczaje z garnki gliniane młodej ny pan dom przed rzucali sąsiedzi zwyczaju, dług druhny wiły wianek ślubny. wianek wiły druhny robotników wtorki, we się odbywały gospodarzy śluby (…) zwyczaju tłuczenia garnków „na szczęście” „na garnków tłuczenia zwyczaju największym hałasem w artykule i z i ziemią michałowską, od południa od michałowską, ziemią w w a czyniony przy okazji hałas miał hałas okazji przy czyniony z w niedziele. niedziele. rc wpweź Serockiego wypowiedź pracy i ich podregionem nazywanym podregionem ich aąkwc (uir 1966: (Kukier majątkowych aah 9216 Ryszard 1962-1963 latach uoe zwyczaje Ludowe W i opublikowanych (Łęga 1961: 162-163). pograniczu ostródzkie pograniczu i ostródzkiego, przepy ostródzkiego, W i z z skorupy, czyniąc to czyniąc skorupy, W imą dobrzyńską. ziemią ziemią chełmińską, ziemią rediń ślubu przeddzień z wilię ślubu, we ślubu, wilię powiatów: dział z z z i w powiatu z tego sa tego różnych obrzędy w w Mazu relacji 1960 i - - wie opi ------Mazursko-Warmińskich” zamieszczonym -mazurskim lubawskiej ziemi na weselne powracającą zwyczajom towarzyszącymwigiliiślubu: również tutaj autor poświęcił obszerny fragment karczmy do wieczoru poprzedniego zwyczajowo już się ucztę urządzano zwyczajowe. normy pewne zarazem zachowując gawiedzi, chylność i weselnej izby do obecnych spraszano szczęście młodzieży szkła tłuczeniu pierwszym nastrojów po iż wiejskiej), złagodzenia (dla czaj jak nie częstowano wódką, wówczas zyskiwano przy zyskiwano wówczas wódką, częstowano W z było przybyszem, niezadowolone grupy mło on zatem już zatem on przez dziewczynę konkurent podjudzał męż w konkurent się zajmować miał zagrody uprzątaniem iż weselnym mieszkalnego. domu na dachu go umieszczając wóz, rozebrała męska dy, rzu szyby mazano Czasem wsi. odległej do lub bysza ładna dziewczyna wychodziła za mąż za przy gdy wówczas, miejsce miały takie Przypadki sieczką). pierzem, (popiołem, czystościami nie różnymi weselny dom obrzucały dzieży któreś jeśli gminy, zadowolenia szkłem weselny dom obrzucała wiejska gawiedź go domownikom przedślubny, sprawiał wieczór sam kłopotów Dużo rządkowych wdomuizagrodzie. W innego. za mąż za wychodziła narzeczona na daw różnychwyczynów,ponieważ do czyzn rzędzia w w niektórych wsiach upowszechnił się zwy się upowszechnił wsiach niektórych oonkm pzsęoa d pa po prac do przystępował domownikami óc przed Wólce ąidij s ołtwne ard, zaś zagrody, opłotowanie wsi sąsiedniej srdke zazł sę i porzucony iż się, zdarzyło Ostródzkiem w związku a w i niegodziwy naród opracowaniu poświęconym Kujawom, poświęconym opracowaniu w 90 . nscoo eoaj zagro dekorację zniszczono r. 1950 a pzjoao aid wiejską gawiedź przyjmowano tam i i oknach domu weselnego. domu oknach sprzęty gospodarskie. sprzęty z skorupami, w z z ou weselnego. domu Rybnie, wrzucono do jeziora na tym panowało też przekonanie,też panowało tym je diwzn; przyjeżdżał dziewczyny; ojcem w w przeddzień ślubu przeddzień I on śitw młodzież światową wojną W acmc, przenoszono karczmach, w a ikóyh sah gdy wsiach, niektórych z z atwa rozebrał Hartówca i 93 ou Podob roku. 1963 ryakc nie przypadkach pograniczu lubawsko w w W zse które czasie W ny domu innym „Komunikatach W z W i Lewałdzie wspólnie młodych Żwinia niektórych ------na - - - Starogardu, choć Starogardu, sah gy okrn bł ryyzm wysta przybyszem, był konkurent gdy wsiach, 401-402). przed ślubem również ślubem przed jako go określając Sychta, Bernard Ka ks. szubszczyzny badacz wybitny go wychwycił Natomiast wzmianki brak – schera Fi Adama etnologa – Polaków dwóch oraz ska 375). u byłoto czy macji, po sprzątał młody Pan bałaganu. uprzątnięcie należało niego do kawalerskiego wieczoru podczas młodego szklane pierze słomę, siano, no że tam, Odnotowano położonej również gacz, źródła pochodzi ciekawa informacja ze wsi Dra 371). 2004: Pieńczak (Drożdż, alkoholem wszystkich częstował młodej panny ojciec ekscesów, tych uniknąć Aby studni. do pierze, rozrzucano hałas, robiące naczynia stare znoszono szkło, tłuczono młodej panny gospodarstwie dzinnym a znajdujemyficznego Kociewiu,na że informację, W P 1945 roku(Kukier1966:413). wojennym ludności repolonizacji mimo szkła tłuczenia ju gą dru młodego, od wódki butelkę gawiedzi wiano trzech autorów: Niemca dr.Fr.Niemca Lorentzaautorów: trzech kultura ludowai konkretnie jego narzeczonej (Drożdż, Pieńczak jego 2004: 371, omorze w Na uwagę zasługuje fakt przetrwania zwycza W oetrah do komentarzach (Treder 2000). Kilkukrotnie już Kilkukrotnie 2000). (Trederpòlterabend imieniu rodziców dziewczyny (Kukier 1966: wydanej i i lwsy aesa Lehr-Spławińskiego Tadeusza slawisty gliniane naczynia przed domem pana domem przed naczynia gliniane i nasilonych ruchów migracyjnych po migracyjnych ruchów nasilonych w Płochocinku (pow. świecki), , na którą złożyły się prace się złożyły którą na język, w o w w i 94 ou pozycji roku 1934 interesującym nas zwyczaju. nas interesującym krp a im lubawskiej, ziemi na skorup jego gospodarstwie, czy teżczy gospodarstwie, jego a tym przypadku brak infor brak przypadku tym polterabendzie w ae wzcn sieczkę wrzucano nawet Polskiego Atlasu Etnogra w przeszłości rozsypywa przeszłości i Bobowie oił rz tłuczono oraz popiół w klcc Świecia. okolicach w kei między okresie Z eo samego tego w w okolicach poranek Kaszubi, z Gdań w i ro to to ------, dodając, że zwyczaj ten był wzmian był ten zwyczaj że polterabenddodając, , rodzinnych traktującej XVI do XVIII wieku rodzinne uroczystości Kizik wspominany Ryszard Kukier Ryszard wspominany podaje opis interesującego nas zwyczaju dla za dla zwyczaju nas interesującego opis podaje etnograficzny Zarys bytowscy. szubi beai i pd oe pzsłj an młodej panny przyszłej domem pod się zbierali (die Poltererulicznicy ) też często sąsiedzi, jaciele, relacji. wcześniej już przytoczonych od zasadniczo się różnił nie sku nych kowany Trzeba 375). 2004: Pieńczak (Drożdż, młodej” nieństwo pa się „stłukło że tego, znak jako to maczono panny młodej domu progu na szkła tłuczenia czajowi zwy nadano młodożeńcom szczęścia pewnienia chodniej częściregionu: reig e uroczystości tej Przebieg za powszechnego od znaczenie Odmienne cielskich (Kizik2001:55). przyja więzów dotychczasowych zerwanie (rozbicie) przeszłości, pożegnanie zawsze dzisiejszychKaszub dziewiętnasto dla wiecznychŻuław, dolinyWisły, dolnej nawet etnograficznych łach również się pojawia Szlezwiku, Osnabrück, okolic hanzeatyckich, miast dla nym (Kukier 1964:265). dopiero zwyczaj ten jest niedawny informatorów większości zapewnień dług poprzedzający ucztę wychodzić dalece się obawianomiędzywojennym, iż tak ono się wszechniło szczęście”.Upo „na szkła ilości większej nie tzw. się odbywało Już w w w książce w w Pręgowie (okolice Gdańska). Tamtłu Gdańska). (okolice Pręgowie y mesu sone, e Edmund że wspomnieć, miejscu tym rediń ślubu przeddzień ónc źółc niemieckojęzycz źródłach różnych w w anm dńk wpmn też wspomina Gdańsku dawnym iinm kei międzywojen okresie minionym Wesele, kilka chrztówi w W cyi tłucze czyli poltrowanie, i Kociewia,symbolizując iśi hnetci od hanzeatyckim mieście rediń lb przy ślubu przeddzień w i upowszechnił się ou weselnym domu w w o swojej pracy swojej uroczystościach anm Gdań dawnym z w domu. We w w z materia wieczór 94 roku 1964 okresie pogrzebów: ------Ka ------49 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 50 szczęścia młodej parze, zapewnienie celu na miał zwyczaj informatorów znajdujemy też informacji Kilka 421). 1976: 87; 1975: (Szyfer młodych obojga do należał rana czasów współczesnych zwyczaj rozbijania że fakt, na to dniem na ślub (Szyfer 1975: 85-86). Nie wpłynęło a protestanckie. uya, tr wraz która muzyka”, „kocia temu Towarzyszyła szklanice. dzbanki, i skorup weselnym domem pod przedślubny czór wtorek, gdyż zazwyczaj się odbywały sela kle siebie, do zbliżone bardzo tam były weselne Obrzędy ry. Warmiasą zwyczaj, nas omawianyprzez regionami, Kolejnymi W gowisk (Kizik2001:55-56). władze miasta wydawały zakaz tego typu zbie typu tego zakaz wydawały miasta władze przyśpiewek czy wybijania okien. okazji do awantur, np. pod wpływem obraźliwych Takżeżebraków. czyli młodzieży, służby, czeladników,służby,młodzieży, czyli weselną, ucztę na zaproszeni zostali nie którzy tych, dla poczęstunku wymuszenie celu na nie zapomnieniu, uległa na zawrzeć przeszkód bez małżeński. związek mogli młodzi by tak moce, złe na odstraszająco zadziałać miała czyń i 16 15 rozbijali zł. bwąe ih uprzątnięcia ich Obowiązek szkła. na Mazurach to właśnie piątek był najlepszym był piątek właśnie to Mazurach na armia z najbardziej zaniedbanych podwzględemterenowych badańetnograficznych. J. Bursztaw1960r. wprzedmowie doItomuKulturyludowejWielkopolski stwo Ludoznawcze, s.375. do ślubucywilnego (Spychowo, pow. szczycieński). Patrz: DrożdżA.,Pieńczak2004,Zwyczaje obrzędyweselne,cz.1:Odzalotów i Odnosi siętoidoobszaruWarmii (Garbno, pow. kętrzyński; Jakubowo,ob.część Olsztyna),jakiMazur faktu, że Warmia była katolicka, była Warmia że faktu,

o i a

M rw lb cay ryisoe stare przyniesione ściany lub drzwi w w iweke ónc wnkł zwy wynikały różnice niewielkie azury I piątki w obu tych regionach przetrwał do przetrwał regionach tych obu tak na przykład na Warmii we Warmii na przykład na tak w komentarzach do PAE. Według , „Komentarze doPolskiego AtlasuEtnograficznego”, t.8,Wrocław-Cieszyn: Polskie Towarzy- Z iśi dcozł pz tej przy dochodziło mieście i w z czasem ta funkcja magicz funkcja ta czasem soboty obowiązywał post, a uim objnc na rozbijanych hukiem a których odnotowuje się odnotowuje których osoby poltrujące otrzy miał jedy miał polterabend w poniedziałek lub poniedziałek Z z tego powodu eo terenu tego a z a wreszcie Mazury samego i w Mazu wie ------w czy 199-200), 1982a: (Kolberg Rataje wówczas weselne zwyczaje u opisuje gdy wtedy, nawet go odnotowuje nie Kolberg Oskar 1875-1882, 2004: 375-376). i w go wieczoruw nieństwa. pa symbol – warkocze jej rozplatano którego młodej gnanie botę. się zwyczaju praktykowaniewiąże obszaru, tegotego dla dzy wie kompendium podstawowym dzisiejszego opracowanie polski 252). 1982a: (Kolberg Podgórnego Tarnowa Tarnowo,wsi we np. niemiecka, ludność wiła ob. się Poznańskiemu ukazywały które tomach, siedmiu Księstwu Wielkiemu conych wieku. XIX koniec pod zapewne niać w Wielkopolskiterenie skromniejszaznacznie jest pulteram/ polterabend omawiająca Literatura W szkła czonego poczęstunek mywały w łdj d kóe nlżł urąnęi potłu uprzątnięcie należało której do młodej, pannie życie dostatnie wróżyć miał olsztyńskim weselna cetizl jj znajomi jej uczestniczyli porównaniu y rgoi zyzj azł i upowszech się zaczął zwyczaj regionie tym ijcwśic, trc węsoć stano większość których miejscowościach, abó zmezuąyh podpoznańskie zamieszkujących Bambrów ielko Wielkopolsce przedstawiał już Zygmunt Glo w przeddzień wesela, czyli najczęściej czyli wesela, przeddzień W pod redakcją Józefa Burszty,trzytomowe Józefa redakcją pod i p y spotkaniu tym z W pan młody pan olska odbywającym wieczorem dziewiczym ten sam sposób obchody sposób sam ten z poszczególnych regionach, poszczególnych i z z lat 60. XX wieku, będące do dnia do będące wieku, XX 60. lat ubolewał,iżnależyonadoregionów innych śmieci (Drożdż, Pieńczak (Drożdż, śmieci innych tą dotyczącą Śląska dotyczącą tą gronem rówieśniczek, podczas rówieśniczek, gronem 15 z w . graczami. Było to poże to Było graczami. Kultura ludowa Wielko w W i oice poznańskim powiecie rwi rz drużyna oraz krewni ou an młodej panny domu Wipsowie 16 W dziewicze . Również . w poświę w w latach w pow. tym so na na ------tswn neicą nazwę niemiecką stosowano wca ten Zwyczaj i młodzi, wieczorem się zbierali mieszkańców, że sieć punktów badawczych była gęstsza (odle gęstsza była badawczych punktów sieć że zakresie do lat 80. XX wieku. Warto tu podkreślić, ocasi, międzyrzeckim kościańskim, uszczegółowić zasięg występowania interesują występowania zasięg uszczegółowić dialektologów. map do i nazwa): 635. opracowanej przez Stanisława Błaszczyka mapie lę sobie zacytować krótki komentarz poświęcony zjawiskanas cego ficznego niż km) 15 niż mniejsza miejscami była nimi między głość poczęto roz terenowe Badania Wielkopolski. ludowej tury dowej ciechowska 1967:146). ny jedzenie nich dla wynosili wesela rze pomyślność, młodym zapewnić aby dzone garnki,skorupy, wiadra, szklanenaczynia, skim informatorów Według drużbowie czasem druhny, wszystkim towarzyskie, nie zwyczaj 176-177). 157, le ger, poświęcając mu sporo miejsca 18 17 związane starsi mieszkańcy wsi. Tłukli oni Tłukli wsi. mieszkańcy starsi Obchody weselne Zaniedbania chlapotówką mi weselnymi naziemiachpolskich. 2007, s.20.We wstępiedotegotomuKomentarzy… autorkaprzedstawia historięizakresbadańnadzwyczaja - Polskiego AtlasuEtnograficznego” t.VIII.,Wrocław-Cieszyn: UniwersytetWrocławski Wydawnictwo PTL, Pieńczak A.,Zwyczaje iobrzędyweselne. nie lubwczasiezasięg. Określenie towliteraturze pojawia sięjedyniewtym miejscu,miałowięczapewnebardzoograniczony wtere- Wieczór przedślubny (występowanie zwyczaju przedślubny(występowanie Wieczór w w 18 i iii wsl pd oe weselnym domem pod wesela wigilię rozplecin w komentarzy zostały uzupełnione przez uzupełnione zostały komentarzy ern pzz torfw materiały etnografów przez Zebrane . iloose ił wrwa prace wyrównać miały Wielkopolsce z w 92 roku, 1972 przygotowaniem przypadku w a W klcc Giza y nazywa był Gniezna okolicach Jednak w l węsoc bł t spotka to było większości dla ( w chlaptówką) znała jedynie część starszych część jedynie znała i yiu yh zaa możemy działań tych wyniku nadawanenazwy.mu Pozwo zezne aa kluy lu kultury badań dziedzinie trm rł uza przede udział brały którym z 89 ou Goe 1869: (Gloger roku 1869 a Polskiego Atlasu Etnogra w w ray one trwały aah 0 X wieku XX 60. latach oice gnieźnień powiecie 17 tau języka Atlasu polterabend , i w a a o sulechowskim w ikey też niekiedy drzwi uszkodrzwi swym dzie a Rola i znaczenie swata wkojarzeniucz. II:Rolaiznaczenieswata małżeństw, „Komentarze do powiatach w gospoda i i różnym napoje. gracze. (Woj i kul ------hłśiy icó przedślub wieczór (hałaśliwy polterabend m Pró] Mw sę a to na się Mówi Perzów]. gm. śląskim pograniczu na -zachodniej Wielkopolski, -zachodniej Całdo g. ąrwe; Słopanowo Wągrowiec; gm. [Chawłodno, Sieraków]; gm. [Lutom, 27 gm. Koźle,Kaczory; Szamotuły]; gm. Morzewo, Sicienko; gm. [Gościeradz, formy: Zanotowano ny). na Krajnie,na Pałukach, poczęstunku. Ten zwyczaj praktykowany jest (ojca) gospodarza od doczekać się może nie wtedy,szczególnie garnkówtłuczenie za gdy ściowe różne rupiecie Bywa też, że rzuca pod wrota czy drzwi wej drzwi czy wrota pod rzuca że też, Bywa szczęście. na garnki młodej panny domem młodzież okazji męska tej Przy Gniezno]. gm. [Obora, (ZK) albo Bolesławiec] jak stwa, i zwykle mi Galewice].gm. Panna się żegna jak kawalera, lub Gołuchów], Wieś-Kuchary,gm. 41 na ków któ zwyczajem, jest przedślubny Wieczór aae zpaz wey wc rówieśni swych wtedy zaprasza Kawaler oddzielny. wieczór mają albo Uniejów], gm. Duszniki], gm. [Grzebienisko, 32) (p. zapusty weselne Wieleń], gm. [Biała, 15) (punkt przedślubny wieczór pożegnalny wspólny albo urządzają rzeczeni z stynia, Środy okolice po aż Wrześni Gniezna, w i występuje ry wca tn iż się wiąże ten Zwyczaj wymienionymi terenami. poza zwyczaju praktykowanie stwierdzono Tylkosporadycznie śląskiego. pogranicza do placku. Nazywa się to się Nazywa placku. enj rp rwence d duij Na drugiej. do rówieśniczej grupy jednej i ai o Kan ppzz aui okolice Pałuki, poprzez Krajny od pasie 83 [Promno, gm. Pobiedziskagm. [Promno, 83 a jak kawalerki , przepitkę w ae cąne i wdu Pon aż Prosny wzdłuż się ciągnie dalej w p 67)[Wielenin, (p. zapustne wesele punkcie 100 (HS) [Mieleszyn, gm. [Mieleszyn, (HS) punkcie100 i domu rodzicielskim przy kawie przy rodzicielskim domu td mw sę a to na się mówi wtedy w w uki 9 (S [Galewice, (HS) 97 punkcie z ahdij Wielkopolsce zachodniej jak rozplecinami, ąidta łce przed tłucze sąsiedztwa i i na krańcachna północno psoci jak na Sylwestra, w zakończynami panień zakończynami polterabent p. 102 [Trębaczów,102 p. z a w a 12, 18 12, polteraben przechodzeniem odosobnieniu z z pṷolterabent w rówieśnica i niemiecka Kościelna punktach wykupiny w 4, 7, 26 7, 4, wieczór . 35 p. i Go ------51 Pulteram/polterabend w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka 52 Pieńczak 2004: 373). 2004: Pieńczak (Drożdż, młodego pana koledzy kontynuowali a dzieci, przychodziły południu po już Obornik) (okoliceLeśnejDąbrówce czy Szamotuł) (okolice oooykm Ztm Stary Zatom nowotomyskim, dzieci parobcy grozili trudniejszym do sprzątnięcia tłu sprzątnięcia do trudniejszym grozili parobcy szewski) poza zwyczajowym trzaskaniem skorup, Wsi Nowej np. miejscach, których 373]. 2004: Pieńczak [Drożdż, chodzkim) pow. międzyrzecki) odmiana pow.międzyrzecki) towana 19 Wojciechowo dzieci Poznania), okolice in nymi (między dzieci głównie się zajmowały sela młodej panny domem przed skorup glinianych rozbijaniem kopolsce że Odnotowano, badań. innych okazji przy uzyskane dane potwierdzają graficznego 1979: 142). języka (Atlas młyńskich kamieni nieużywanych młodej panny jąca na zaciąganiu następnie do późnych godzin nocnych zabawę nocnych godzin późnych do następnie W Materiały zebrane do Polskiego Atlasu Etno Atlasu Polskiego do zebrane Materiały Wstęp docałości–Wykazy ikomentarze domap1-115 języka ikulturyludowejWielkopolski im. Ossolińskich.Wydawnictwo PAN 1992,s.142-143.Nazwymiejscowości –punktówbadawczych za:Atlas zyczno-taneczny, cz.2Wykazy ikomentarze domap576-655 Atlas języka ikulturyludowejWielkopolski śno], że pṷolterovańe Or, m Wolsztyn]. gm. [Obra, Wlkp.]; Janowiec gm. [Żerniki, Perzów]; gm. [Trębaczów, 102 Babimost]; gm. Małe, Podmokle Zbąszynek; gm. Wlkp., Dąbrówka Wronki; 17, 45, 46 [Wolwark, gm. Szubin; Chojno, gm. Notecią]; nad Nakło gm. terek, Obrzycko]; gm. -Kobylniki, Lbs, m loco gm. [Lubasz, mówią, że to że mówią, Kcynia], że Kcynia], tym samym miejscu opisana została odno została opisana miejscu samym tym i sb sase (Lewiczynek starsze osoby w 95 roku 1965 w polterka, i polter, utr ldwj Wielkopolski ludowej kultury oice aoisi) cy też czy jarocińskim), powiecie w przeddzień wesela pod dom i W w a w a 19 w ęoo g. Lwówek] gm. Zębowo, . tłnu g. Pszczew, (gm. Stołuniu p. 6 [Mieczkowo, gm. [Mieczkowo, 6 p. W Prokopowie (pow. ple (pow. Prokopowie 3 [Wąwelno, gm. So [Wąwelno,gm. 3 ukah 14 punktach polega poltrowania 5 [Pa 5 portelaben w w rediń we przeddzień i 22 polteram 62 pủlteram 9, polteramt , Z.Sobierajski iJ. domowe–Pożywienie, Burszta(red.),t.IGospodarstwo cz.2 łdiż (np. młodzież o. między pow. polteramp w i ,Z.Sobierajski (red.),t.VIIKultura- obrzędowyimu społeczna-folklor Wilczynie powiecie w i 31 W i Wiel szkła - - nie ------, 1979,s.30-37. (Drożdż, Pieńczak2004:375). wacą eo oan, aa sooae nazwy stosowane nadal lokalne, jego świadczą niemieckiego, pochodzenia ludności tradycja że i obrzędów opracowań oraz źródeł licznych wie podsta na uzyskane informacje Podsumowując P w tekścieautorstwaArkadiuszaJełowickiego. przedstawione one Zostaną wielkopolskiego. 2015 na terenie siedmiu powiatów województwa WsiWielkopolskiej prowadzonych Atlasem NiematerialnegoDziedzictwaKulturowego nad prac najnowszych okazji przy zebrano nie szczęścia zapewnienie celu na miało skorup tłuczenie że tłumaczono, [Drożdż, Pieńczak 2004: 375-376]. Powszechnie Pleszewem) pod (Prokopów młodej panny lub międzychodzki) pow. (Kwilcz, młodego pana do należała ta czynność że też, odnotowano choć narzeczonych, para się zajmowała skorup niem 2004: 374-375). Pieńczak (Drożdż, młodej panny ojciec lub młody pan – mężczyźni podawali najczęściej babka lub i placek zazwyczaj to były kopolsce Osoby poczęstunek. „poltrujące”otrzymywały 373). 2004: Pieńczak (Drożdż, sowali” hała blachach, butelkach, na grali „chłopaki to sieczką pierzem, obejścia Zanieczyszczanie 373). 2004: ki, siecz czy pierza rozsypywaniem szkła, czeniem w cukierki, odsumowanie wcaó wslyh mżm stwierdzić, możemy weselnych, zwyczajów iłiah pw wlzysi, di ponad gdzie wolsztyński), (pow. Kiełpinach , Wrocław-Warszawa-Kraków: ZakładNarodowy o Kolejne informacje Kolejne ile nie dostaną alkoholu (Drożdż, Pieńczak (Drożdż, alkoholu dostaną nie ile i plewami odnotowano też odnotowano plewami a W dla starszych również wódka, którą wódka, również starszych dla otł pzjt od przejęta została polterabendu ikzśi ryakw sprząta przypadków większości o i dobrobytu młodej parze młodej dobrobytu pulteramie w w w latach 2012- latach przeszłości tym regio tym W o Wiel czym ------mrkńke, aaosli oc dwe pol dawnej obcy paradoksalnie amerykańskiej, powodem do objęcia go prowadzonymi go objęcia do powodem istotnymsię staje renesans swoisty on przeżywa głównie zapożyczone wzorce nowe je sil tyle na zasymilowany jednak został Zwyczaj powania. formy współczesne ukażą które terenowymi, badaniami zakresie szerokim liwie rejonów, istnienia Fakt ludowej. tury i nach od przeszło stu lat zwyczaj tradycji, skiej dawne odchodzi lub znaczenie swe traci weselnych zwyczajów wiele własny.gdy Współcześnie,za go uważała Kujaw czy Śląska mieszkańców polskich część że nie, niemieckiego pochodzenia ludność siebie obok żyły których ogranina terenów, do się cza występowania zasięg przedstawiony Również (pulteram, poltrowanie , polterka). czone aoyzn wprost zapożyczone staje się wartym zachowania reliktem kul reliktem zachowania wartym się staje szkła a jednak obecny na naszych tere naszych na obecny jednak z imekeo u spolsz lub niemieckiego w niepamięć, trzaskania skorup i zasięg wystę zasięg i a w polskiego. zastępują z których w kultury moż ------53 54 55

Waldemar Kuligowski

Hałas, wesele w polskiej tradycji... / Małgorzata Sawicka w polskiej tradycji... i kontrola społeczna: współczesny polterabend polterabend wielkopolski pulteram

Pulteram/ wobec tradycji ludowych Europy 4 Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski 56 W e zabawie nej „nieporządku”, by formy jakiejś się dopuszczających małżonków w śmiechu od się rozpoczyna bowiem wszystko rytualny, nariusz sce rozpoznać tutaj się da badaczka, twierdzi bicia pochodu, formę przybrała reakcja na z wieku. XVII przestrzeni na Lyon ście miejsce kobie młodą tą między zawarte małżeństwo czy wdowy pewnej zamążpójście ponowne takie jak zdarzenia, na reakcje analizowała dziwaczne szczegółowo pewne (2009) Davis mon Ze Natalie historyczka amerykańska Wybitna „ ramu. zbadaniu, cza część tekstu jest nato miast wzbogacam pulteramu przedstawienie terenowym badaniom dzięki przedmiotu; turze jest Możliwe cyklu: wspomnianego elementów dwóch do niesieniu go średniowiecza z związanego rytualnego scenariusza elementy pewne że bowiem, się Okazuje Europy. tradycji aktualny kulturowy sens wielkopolskiego pulte wielkopolskiego sens kulturowy aktualny definiują wartości kontrola oraz wesele hałas, tradycji. porównawczego opisu widoczne to jest Szczególnie cech wspólnych. wiele wykazują - krajach oraz regionach K cyklem weselnym – opisywane od schyłkowe od opisywane – weselnym cyklem pswnc pzz i pzpdó społecz przypadków nią przez opisywanych pochód zmierzający do domu pary młodej albo a ocia ęzwm ęcyn. drei t miały te Zdarzenia mężczyzną. sędziwym o oraz charivari w dane pozyskane dane

W muzyka w rolniczym kantonie genewskim kantonie rolniczym tekście chciałbym zanalizować zanalizować w pulteram wielkopolski chciałbym współczesny, tekście przypadku jaki sposób tytułowe kategorie, czyli i w otkce yrnc ludowych wybranych kontekście iaswe Chodzi pijaństwie. w związku i atw ptm rebaa się przeobraża potem żartów, w i bęben, krzyków, śpiewów. Jak śpiewów. krzyków, bęben, ” ” rozpowszechnione końcu znaleźć ujęcie i w

wartości pulterabendu konsekwencji poświęcona i bazuję na litera na bazuję charivari interpretacji tych dwóch z w tym przeprowadzenie tym ich trakcie. Zasadni trakcie. ich tłumnego charivari: o (pulteramu). „rozwesele W w różnych każdym w w i hucz mie od ------zao się działo życia kontroli narzędzia i wzsoooynm sugeruje wczesnonowożytnym, sie rozpowszechniona szeroko to że zując, wska Manuel defolklore français contemporain, Gennep 614-628) van (1946: Arnold je Opisywał przejawach. różnorodne bardziej także daczkę, również jak się, zabawiania do prawem czynienia do że tak tutaj Mamy władz. kuratelą poza się wająca odby spontaniczna, oddolna, praktyka to była jest Ważne pary. poślubionej niedawno jących, jak małżeński mezalians czy bezdzietność naprawie porządku przywracaniu służyło że uznać, można poziomie podstawowym najbardziej Na społecznej. kontroli sprawowania narzędzie to sens Davis, twierdzi jak ściwy, (Davis 2009:83). się” „Zabawiamy się”, „Radujemy zgromadzeń, nie”takich (une gaillardiseuczestnicy tłumaczyli ), tr nzjtz o lbe trg pryka starego ślubie po nazajutrz którą ballady, zniesławiającej) (lub „nieprzystojnej do angielskiej której XVII-wiecznej wedle definicji, ważkość tekście (karanie czyzabawa). spowodowane było czym fakt, oraz VI) Karolowi królowi francuskiemu przykład na je (urządzono ników, Zróżnicowanie serenady. żartobliwe im odśpiewać by żonkom, mał poślubionym świeżo składano jakie zyty”, wiele form: od hałaśliwej ulicznej procesji po „wi Widowiskokary). przybierałowymierzania (albo komentarza społeczno-seksualnego wspólnotę przez wyrażanego kształt na czegoś forma pie Tyle Davis. śmiechu wykorzystaniem wym bzrm pswnm re aeyasą ba amerykańską przez opisywanym obszarem Za pełną hałasu pełną Za Peter Burke, badacz kultury ludowej kultury badacz Burke, Peter Charivari z pewnością należy brać pod uwagę to, czy w w sytuacjach potencjalnie mu zagraża mu potencjalnie sytuacjach to zjawiskoto dalekorozpoznane poza rdwsu ijkm z miejskim czy wiejskim środowisku zależało od wielu czyn wielu od zależało charivari z ludowym, jak sugeruje autorka, sugeruje jak ludowym, w i ruchu fasadą kryje się wła się kryje fasadą ruchu irsy tme swojego tomie pierwszym poaz się sprowadza charivari i porządku rodzinnego. porządku było – charivari w charakterze w w y kon tym w w i z swoich z o że to, Euro i okre ludo mło jego ------57 Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski 58 i d XVwezeo aau robienia zakazu XIV-wiecznego do się odwołującej piemonckiej, bądź „chalybs” zwane aae fntcn, jak fonetyczne, zarazem Włoszech, we wyżej) jak że lokalne określenia lokalne że sło na bazującej nychstarogreckiej, etymologii: w ( późnołacińskiego od termin ten wodzą zapisy XIV-wieczne na rou 1982: 1-2). Najczęściej badacze, wskazujący znacznej Węgry” (Burke 2009:231). znano ten rzęd niony przez uderzanie „czy hałas, temu Towarzyszył oknami”. ich pod śpiewała kompania uzbrojona wszeteczniczą dą ińto terminu bieństwo w czy nia) hałasowa do używanej chochli czyli ming-ladle, pasterskie) dzwonki przez wywoływany (hałas cencerrada gu: śnie do jego hałaśliwego, chaotycznego przebie niem tutaj w rozbieżności na względu Bez „hałasu”. marito, poprzez uderzanie wie 2009: 108). ni iinnych kuchennych utensyliów”(Wadsworth dzwonków,garnków,bębnów,brzęk bicie patel dzwonienie jak dźwięki, zniekształcone różne śpiewu krzyku, „od dowiska: wi wymiar akustyczny ten podkreśla wyraźnie tumult”.badaczy hałas, Wielu zgiełk, mieszanie, za kołowrot, rwetes, tartas, co: znaczył, samo „ 305-306): (1986: Gloger Zygmunt podawał Jak (w ,,szarwark” go a U głowie”,„kac”, „glątwa”. Vanin szukał Gennep wcześniej greckiego wcześniej nli Odnotujmy Anglii. yh opzaic, en js jse idzie jasne: jest jedno rozpoznaniach, tych Co do etymologii tego terminu, nie ma jedno iaz nsyh V weu sawr« to »szarwark« wieku XVI naszych pisarzy („kocia muzyka”) („kocia Katzenmusik oncaąy rbei hałasu robienie oznaczającym chalybaryon, o i czynieniem hałasu. Należy od razuod Należy dodać,hałasu. czynieniem praktykę związaną praktykę („ryku jelenia na rykowisku”) na jelenia („ryku low-belling i w i w pełni akceptowalnej wykładni (Ba wykładni akceptowalnej pełni Hiszpanii, w całej Europie od Portugalii po Portugalii od Europie całej w ncei „són praca”). „wspólna znaczeniu rz staropolskie oraz charivari żelazne lub mosiężne wazy odnoszą się wła się odnoszą charivari w w karebaria„ciężkośćczyli ), w rondle (podobnie scampanate y mesu ciekawe, miejscu tym i formie „chalivali”,wy formie skimmerton z eatcn, podo semantyczne, dużym zgromadze dużym i i knoai po skandowania patelnie (…) Ob w Niemczech, (od caribaria chivra skim ------męskie-żeńskie, i charivari postrzegania rzecz na analizy strukturalistyczne odrzucający (1972), Thompson Palmer Edward 327). strukturalistę Claude’ idy mężczyzną między – uporządkowanego świata ochrony że przyjęciu, ku się skłaniające jako Geremkiem, Bronisławem w tej zawarte można kulturowej, praktyki znaczenia konkretnej czy formy funkcji, wymiar dziej ności zewnętrznegobadacza. racjonal kosztem zdarzeń uczestników nalność (Lévi-Strauss mediacyjny sens miałaby rivari rowym praktyk.tych interpretacji do co zgody jednak ma Nie poślubnej. nocy ce mamy że konuje, (Lecharivari dyskusji zapisem skróconym ze wraz tekstów trzydzieści W Ladurie. Roy le Emmanuel czy Certeau de chel Mi Muchembled, Robert Davis, Zemon Natalie Segalen, Martine Godelier, Maurice Chiva, Isac Baroja, Caro Julio Goff, Le Jacques Augé, Marc Ginzburg, Carlo bowiem: nich wśród nujący,byli Wykaz uczestników konferencji jest zaiste impo tylko. nie choć francuskich, głównie literatury, socjologów historyków,etnologów, sześćdziesięciu ponad się spotkało stole głym naukowej. specjalnej, pomyślanej noznaczność kiedy to opisywano hałaśliwe tłumy towarzyszą z National de la Recherche Scientifique, przy okrą Centre oraz sociales sciences en études hautes epł wroc, pzwljwjcg racjo uprzywilejowującego wartości, zespołu praktyką notowaną co najmniej od XIV wieku, XIV od najmniej co notowaną praktyką ryoay tme tda osmwć za podsumować, studia tomie przywołanym efekcie opublikowano tom obejmujący ponad obejmujący tom opublikowanoefekcie osehoć wdwsooć ale widowiskowość, Powszechność, e wgęu a o cy neeue a bar nas interesuje czy to, na względu Bez w Z i ozdu pzci auaklua oraz natura-kultura opozycji porządku w rbwł odczytywać próbował gotowanym rge srn js lwcw historyk lewicowy jest strony drugiej W kategoriach ludowego światopoglądu 1977 roku, 1977 tł sę przedmiotem się stały charivari jawi się jako „instytucja jako się jawi charivari w w ramach czego sama praktyka sama czego ramach a y wpdu o czynienia do wypadku tym a

oit, jednostką kobietą, 92. c lkua prze lektura Ich 1982). z Lévi-Straussa, który rozmachem, konferencji z Z inicjatywy l’École des l’École inicjatywy jednej strony mamystrony jednej i w historyków relacjach i niejed

a 2010: w gru cha Su ------dzącej pocho ludności kolonizacją objętych terenach zasięg ki szero tylko nie potwierdzono że to, także jest jak świeckiej, no zarów władzy, względem niezawisłości jej oraz praktyki tej charakteru oddolnego rozpoznania: 1666). Dla mnie znaczące są ponadto inne jeszcze społeczeństwem pą, 20 Kanady stwierdza: terenie na menonickiej ludności poświęconej cy współczesności. Historyczka dotyczące Marlene Epp opracowania po sięgnąć pozwalają różnorodności nieniu, Włoch iWęgier. także przywołano świadectwa alne (Marcel-Dubius garnki wy pojemnik po oleju samochodowym, kuchenne metalo puszki, metalowe to są hałasu: robienia z dzimy grupę młodych, uśmiechniętych mężczyzn ne-du-Bois fotografii wykonanej remoai łżcm podczas służącymi przedmiotami sane tirzna – stwierdzenia Ostatnie zaproponowanej tutajanalizy. Davis. Ichpominięciejestświadomądecyzją,nazwijmy jąkontrybucją konieczną dlauzyskaniaprzejrzystości Z wyjątkiemtych przypadków, którewodniesieniudośredniowiecznych charivaribadała wspomnianawyżej wiersze w a urządzano dyao i ntmat o wese po natomiast się odbywało Charivari 67). w ludowych. tradycji europejskich ców, prywatności lu, ki uderzanie lub naczyń starych czenie tłu poprzez hałas robiących ludzi grupy młodych zaangażowania wymagające rivari«, źródła w praktykowanych tradycji ślubnych wiele (…) z formie widowiska cyrkowego (Epp 2008: 2008: (Epp cyrkowego widowiska formie i a społecznościach menonickich ma swoje swoje ma menonickich społecznościach aene wyewoluowały patelnie, uoy, l tke eo kuloć Na aktualność. jego także ale Europy), jego celem było publiczne ustanowienie ustanowienie publiczne było celem jego a jego trakcie prezentowano żartobliwe żartobliwe prezentowano trakcie jego tke a pozaeuropejskich na (także charivari przy okazji ukazanie aktu seksualnego seksualnego aktu ukazanie okazji przy w w i opowieści oraz wręczano prezenty. wręczano oraz opowieści uoi () »Polterabend« (…) Europie regionie Owernia-Rodan-Alpy,wi regionie w i wieczór poprzedzający wesele, wesele, poprzedzający wieczór nynśi l pr nowożeń pary dla intymności i ocenj Brz znaczące Bardzo kościelnej. w a

1982: 48). Podobne48). 1982: aktu władzą” (Geremek 1983: (Geremek władzą” 1961 roku i aktualności z o yh samych tych Polterabend w rozpowszech Saint-Étien charivari do w – charivari z i »cha garn terenów w - - - - -

pra ------ae cęcah esu hiły ztm zanali zatem chciałbym tekstu częściach dalej łwm hłs o a mało. za to hałas – Słowem mianownika. wspólnego adekwatnego żadnego z oazsy tk ónm wydarzeniom różnym tak mogącym towarzyszyć polisemantycznym, znakiem wszak jest hałas tylko Sam muzyki”. „kociej hałasu, decyduje robienie nie kulturowych praktyk obu tradycji Europy. bogate odległe, ma w obserwować mogliśmy co To, widowiska. tego nas praktyki przez badane wpisywać każące źródła, sensy ne formalnych funkcjonalnych, się dopatrywać polterach czy pulteramach butelkach, współczesnych we aby tego, do sądzę, jak uprawnieni, jesteśmy Otóż podjęcia nienie kontroli społecznej. wyraz oraz hałas okołoweselnej, obrzędowości i wartości funkcji, podobnych artykulację jako je nego) nie są po prostu organizowane prostu po są nie nego) weselnych. jak wisty To podobieństwo ma charakter najbardziej oczy B vari dla wspólne elementy kluczowe te zować o że powiedzieć, można formuł, porządkujących sensu; poza kontekstem wesela (czasem powtór kalendarza, że nie dałoby się na tej bazie znaleźć nce. ęą o oen: yi elementem bycie kolejno: to Będą znaczeń. ez ile hmtwe Rsazwe Płe z Siedlcu, czy Piłce Rostarzewie, Chomętowie, Oczywiście, Cytat powyższy pozwala wreszcie na uzasad na wreszcie pozwala powyższy Cytat i i

polterabend wesela , które pozwalają rozpatrywać pozwalają które polterabendu, polterabend i azcjc sę oó zarówno otóż się: narzucający W w i , , nceiwc pdbesw do podobieństw znaczeniowych bez rozległą mapę dawnych ludowych nyh klcnśic ne mają nie okolicznościach innych w o należą do cyklu praktyk około praktyk cyklu do należą raiue i pzd weselem przed się organizuje

sensu y tkce wątku tekście tym rdinm podobieństwie” „rodzinnym i wyposażone W następujących w 20 różnorod . Szukając . charivari. charivari, i datom chari ------59 Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski 60 niemieckich, co przełożyło się także na popular na także się przełożyło co niemieckich, 1989: 113-114). zwa obyczaju na się skupię więc obecnie mowa, występuje także pod nazwą pod także występuje nii czyFinlandii. Jakuba 316). 1907: euser skorupy używanychwariantów, nazwy niemieckojęzycznej ność udokumentowany nym średniowiecza. późnego od najmniej co przedsiębrano praktyki te obie że to, na wskazuje Wiele 67]. 2008: [Epp stępnych) bądź (kolejnegodnia weselu po się bywało (dawniej c zeyoai njne) Mi clm było celem Moim najmniej). zdecydowanie ich (choć opisów nych lat 60.XXwieku: pisano Wielkopolski terenie na chowań butelki jali weselny orszak imitowali się, przebierali Uczestnicy wiskowe. znamy opisy podobne Bardzo życie”. by nowe rozpocząć garnków, starych rozbijanie „przedślubne tańce i „uczta, określenia: następujące dujemy e zwea pewati humorystyczno-wido pierwiastki zawierał ten „kociej muzyki”. Pod domem narzeczonej rozbi narzeczonej domem Podmuzyki”. „kociej żarty”,organizowane Nie chodzi Nie W chowska 1967:146). dło ja wówczas wynoszą darzyło”. weselni się Gospodarze młodym ,,żeby – przedmioty szklane naczynia wiadra, ki, gnieźnieńskim, W Tłuką tzw. na wsi mieszkańcy starsi przychodzą pod dom weselny dzieci, Njsehtone js on jest Najwszechstronniej polterabend. asasyh nnc zpsah obrzęd zapiskach znanych najstarszych z i ikóyh klcc, np. okolicach, niektórych i Wilhelma Grimmów (1854-1961) znaj (1854-1961) Grimmów Wilhelma w w eeó Ooscyn, di obyczaj gdzie Opolszczyzny, terenów napitek, częstując przybyłych (Wojcie przybyłych częstując napitek, o i jego przeddzień), jego hrkez peet (Wesołowska prezentu charakterze stare naczynia, wręczając jej czasem jej wręczając naczynia, stare rw skorupy drzwi w i tym miejscu tym O szli przez wieś przy dźwiękach przy wieś przez szli występowaniu zbliżonych za w w z W eeó Wekplk jest Wielkopolski terenów w icó pzd ślubem przed wieczór disei d terenów do odniesieniu w XIX-wiecznym przeddzień wesela oraz wesela przeddzień Polsce, Szwajcarii, Da Szwajcarii, Polsce, i skdoe garn uszkodzone O polternacht o o i mnożenie podob mnożenie ya już była charivari tyle y podobne tym chlapotówkę. w i e lokalnych jej charivari powiecie a nawet Słowniku w (Leitha końcu w - - - od na ------„ryczeć”. niemczyzny transformacjom. W głębokim ulegają cyklu tego składowe poszczególne że zaznaczyć, miejscu coś dystynktywnie hałaśliwego, należy temu wy jest terminu mnie zajmującego desygnatem więc Skoro 55). 2001: (Kizik hałaśnik” „hałasownik, wywodzą się słyszane przez nas współcześnie na którego od – terminu Pochodzenie (polternacht). wspomniałem przed momentem, „hałaśliwą noc” jak albo, wieczór” głośny „hałaśliwy, albo zatem rzeczownik czasownik na wskazująca etymologia, ponownie kontekście która wytworzyła yl wsleo T js jg ntrle środo naturalne jego jest To weselnego. cyklu obrzędów obyczajów, że wykazanie, łatać, trzaskać, fukać, piorunować”, roku Mrongowiusza Celestyna Krzysztofa ku bezpośrednio wywodzą polter,zwy pulter,badacze – pulterampolteram, łącząca cecha Kolejna A do wątkupatriarchalizmupowrócić. jeszcze mi Przyjdzie weselu. towarzyszący alny patriarchalnej kultury tościami skonfliktowane wyraźnie feministyczne, wątki panieńskich wieczorach współczesnych we obecne to sprawa Inna jego do-społeczny. walor niż wydarzenia spektakularność się ceni finiować a w realizowanym nadający ludowy, obrzęd Dawny 2014). (Kuligowski panieńskie wieczory czesne także jest nie ale sensu, ma nie tylko nie którym poza wisko, aa. ado yan pzsak jest przesłanką wyraźną Bardzo hałas. także integrujący grupę, obecnie należy rede należy obecnie grupę, integrujący także udios eo aah rkyo cc odświętności, cech praktykom ramach jego rezoc bdłm o tm ąe współ kątem tym pod badałem przeszłości jest natomiast tłumaczone jako„kotłumaczone natomiast jest poltern f W w era irnu eo wnyaj; bardziej ewentyzacji; jego kierunku Dokładnymniemiecko-polskimsłowni , „wieczór”. Oryginalnie mamy „wieczór”.Oryginalnie abend, i czasowników , , w „uzć hłswć oraz hałasować” „huczeć, poltern, /pulteram jest częścią jest polterabend/pulteram czyli ogóle urządzany. Trzebaurządzany. ogóle i usensowniła scenariusz rytu

hałas i charivari widowisk należących do należących widowisk z późnośredniowiecznej , czyli buldern, boldern i i pulterabend patrylokalnej, a polterer z w z w 1837 war jako tym tym to ------„biczami, dzwonkami, garnkami dzwonkami, hałasowanie: „biczami, towarzyszyło maja, pierwszego ęznu idm, organizowanemu wiedźm”, pędzaniu że fakt, na wskazując Pisał duchów. złych związanej praktyki, się trywać ralnie „na szczęście”. Nie ma powodu, by nie dopa darzyło”,się „młodym by to, po się tłucze szkło bo życzeń, składania forma symboliczna uczestnicy,wstępu”.sami Tomówili jak zarazem, „biletu rodzaj taki pulteramowej, wspólnoty wej czaso do przystępując się, wykonuje jaki gest, rozbił! – jest wyraźnie słyszalne. To jest pierwszy się pewno na słoik czy butelka przyniesiona by tak, – płyta) betonowa (kamień, powierzchnię dą Uderzenie szkło. tłuczone o oczywiście idzie poziomie podstawowym dziej najbar Na pulteram? przez generowanym sie miarowi zjawiska przyjrzećsięuważniej. azj oon dwęi yoyae przez wywoływane dźwięki donośne raczej o aey ić a wde mówiąc uwadze, na mieć należy Co w tym geście echa bardzo archaicznej bardzo echa geście tym z w ulcnm wypędzaniem publicznym o Europie Środkowej „wyŚrodkowej Europie y jż ae Frazer, James już tym z rozmachem i patelniami (…) patelniami w o a o wigilię gene twar hała ------także duchy złe się odstraszało sposoby” wszelkie na 437). dzwonków rogów, pomocą „Za hałasować”. muszą wszyscy porzucić to, co aktualnie robią aktualnie co to, porzucić nadchodzi kolejny gość, że państwo młodzi winni oto że gospodarzy, powiadamiający „dzwonek”, swoisty jako również działa szkła bitego odgłos impreza odbywaimpreza muzyceprzy się przygotowanej się cała 3. mechanicznie; odtwarzanej odbywa muzyce przy impreza cała 2. zespół; przez wynajęty żywo na wykonywanej muzyce przy się odbywa impreza cała 1. możliwości: zasadnicze charakter, ny wyraźnie wydarzeń i nas przez badanych nicy Uczest obejść. niej bez się mogą nie typu tego imprezy organizowane Współcześnie muzyka. witać gości. eo reau Istnieją przejawu. jego zgodnie podkreślają ich rozrywkowy, rekreacyj ny źółm utrmwg hłs jest hałasu pulteramowego źródłem Innym w Z wieczór Trzechwieczór (Frazer436- Króli 1962: zso rkyzeo uku widzenia punktu praktycznego czysto i biczów (…) bijąc (…) biczów a także powszechność tańca, jako tańca, powszechność także w y wgęze cztery względzie tym w i szybko pójść po szybkopójść kotły i hałasując - - - 61 Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski 62 zl, okell t ooizoć ao dystynk jako okoliczność tę podkreślali szeli, udział brali którzy rozmówcy, Nasi finansowy. datek bowych, pociąga za sobą również dodatkowy wy kilkusetoso raczej zgromadzeń, dużych bardzo okazji przy miejsce ma muzycznego zespołu jem Wyna możliwość. wskazana pierwsza obecnie nionych wariantówmuzykinapulteramie. zespołu. nego zaproszo występ towarzyszy odtwarzanej zyce i ek N inm utrme a młody, pan pulteramie innym Na desk. Euro mikserski stół rozmiarów sporych raczej przykład na się montuje oczekiwanychgości, dla chodzącychpodwórkona zastawioneławami już dbałość zaobser wysoką się wować daje mechanicznie, odtwarzana jest muzyka imprezy trwania czasu całego czas zapowiedzi ikomentarze. didżejskie również współtworzą zdarzenia ferę bem. imprezy,miejsce na podwórkona nie gołym pod dyskoteki standardowej wnętrza przeniesienia dymu. kiego baniek puszczanie jak efektów – dań ba podczas nas przez obserwowanych – takich zastosowanie także umożliwia didżejska rampa światła; zmiennego wielokolorowego, źródłem a mikrofon), słuchawki, mikser, odtwarzacz, (np. elektroniczne urządzenia on umieszcza której na rampa, element: dodatkowy się pojawia wy didżeja wynajętego padku instytucji). lokalnych lub znajomych rodziny, dalszej (od wypożyczonego nich przez albo pulteramu organizatorów do należącego tu świadczącą tywną, przedstawić charakterystykę wszystkich wymie rozwiązaniem jest odtwarzanie muzyki ze sprzę ze muzyki odtwarzanie jest rozwiązaniem Najczęstszym organizatorów). jej statusie jakości sprzętu jakości odtwarzanej przez wynajętego didżeja; 4. mu 4. didżeja; wynajętego przez odtwarzanej także reflektory. Po zapadnięciu zmroku są one araze, a nlż sdi, występuje sądzić, należy jak Najrzadziej, W W drugim wyróżnionym przypadku, gdy pod gdy przypadku, wyróżnionym drugim w takim przypadku, poza muzyką, audios muzyką, poza przypadku, takim pulteramach W W rezultacie uzyskuje się wrażenie się uzyskuje rezultacie i nagłośnienia. Na schodach wy schodach Na nagłośnienia. następnych akapitach spróbuję następnychakapitach o z ade aay (a zabawy randze zespołem albo o w aenei dobrej zapewnienie retzn zaba przestrzeni i o tzw. cięż tzw. W nich sły z z zawo także przy kolei ------etwm atpklmy mezł się mieszały laptop-kolumny, zestawem isni aeąe o ónj tlsyi jednak stylistyki, różnej do należące piosenki rozbrzmiewającej na pulteramach: jej kod emo kod jej pulteramach: na rozbrzmiewającej muzyki wobec oczekiwania Takiezresztą 75). są (Taggeuforyzująco działa 74- aktywności, 1993: rodzaj energiczny bardziej wywołuje – melodia i disco repertuar przez był zdominowany czątku po od didżeja przez obsługiwany Pulter polo. disco hitom miejsca ustąpić Marty następnie by niuka, Zenka czy Wham! Houston, Pank, Whitney Lady Maanam, Perfect, T.Love, społów ze kompozycje znane początkowo wypełniały Eurodesk, stołu używano którym na pulteramu, Audiosferę Przykłady? polskojęzycznych. sjach wszystkim przede rock, czy pop rzadziej polo disco disco, jak takich zwykle się mieszczących gatunkowo przebojach, znanych na bazuje pulteramach na muzyka tezę: roboczą pewną postawić można niemniej stwierdzenie, zastosowanie wersalne Trudno tutaj repertuar.prezentowany jasna, rzecz pozostaje, troski, odprężeniaizachęcaćdotańca. bez poczuciu wesołości, sprzyjać ma cjonalny – dźwięk energiczny wania odbioru muzyki podpowiadają, że bardziej zdetermino biologicznego badacze więcej, Co orkiestry. zaproszonej instrumenty czy didżeja źródłem jest domowy odtwarzacz, mikserski stół ich czy to, na względu bez wypełnić, mają strzeń prze większą im głośniejsze, tym być muszą ki wań doudanejimprezy. jeden jako traktowana jest muzyka że więc, się konujemy prze kolejnyraz po przypadkowi; zatem się wia głośności Kwestii niowych, ustawionych na specjalnych statywach. dużychpodłączonykolumndwóch do nagłośnie du an js pwe fk boksyzy dźwię bioakustyczny: fakt pewien jest ważny disco polo. disco sby zagadnieniem Osobnym W i wykształcenia informatyk, wystawia laptop wystawia informatyk, wykształcenia każdym z W o lcoyh lmnó przygoto elementów kluczowych z jedno rozstrzygające przypadku imprezy przypadku omawianych wyżej przypadków wyżej omawianych i jakości dźwięku nie pozosta nie dźwięku jakości w y pzpdu szybka przypadku tym i piosenka biesiadna, piosenka w y kontekście tym i z mające uni w domowym nurtach, w w wer nim ------natomiast gra na tego typu wydarzeniach lokal wydarzeniach typu tego na gra natomiast z ostateczny dobór repertuaru. Inną ważną spra ważną Inną repertuaru. dobór ostateczny (i (i młodzi państwo linii na przebiegająca pokoleniowa różnica jak zapominać oczywiście nam prezesi”itp.). mosteczek”,pij”,„Zielonybracie, żyją „Pij, „Niech u lodie („Przepijemy naszej babci domek cały”, „Bal dorzucając – Adele Deep” the in „Rolling Orbisona, Roya Woman” „Pretty Tremeoles, The River” „Yellow Walacińskiego, Adama niespokojne” „Deszcze Skynyrd, Lynyrd Alabama” Home „Sweet , Marleya Boba cry” no w i marszowe wiązanki – repertuar swój wypracowany wykorzystuje Zwykle dęta? orkiestra na malnej” codzienności, wypełnionej raczej dźwię raczej wypełnionej codzienności, malnej” podwórka. krąg poza wykraczającej daleko 2009), (Misiak przestrzeni imprezy na czas wykreowanej fice są pulteramu, dźwiękami audiosferę na się składają one Wszystkie itp. dzieci imprezie na obecnych wom zaba stole, przy się nawoływaniu piciu, dzeniu, komentarze śmiechy, wy, mnie playlisty. to wpływać na ostateczną zawartość imprezowej zatańczyćktóryś chce którym przy kawałka, specjalnego jakiegoś coraz liczniej pojawią się wezwania do włączenia wraz że to, jest pulteramowej, wy związaną wą, o hooo tkeo zdarzenia takiego chronotop to je tańczeniu, towarzyszące odgłosy inne czy też piosenki odśpiewywane wspólnie toasty, rozmo głośne jeszcze: go współtworzą sposób ich goście); różnica ta determinuje reaą tych przewagą arnoae a ntuet dt utwory dęte instrumenty na zaaranżowane rodzaju „Viva La Vida” Coldplay, „No woman, „No Coldplay, Vida” La „Viva rodzaju eeaó” „syti rbi, „Chachary”, rybki”, „Wszystkie weteranów”, ry prąznu eo ps ne należy nie opisu tego sporządzaniu Przy uya o i jdn źół zajmującego źródło jedyne nie to Muzyka w e pri tkt hałasu. tekstu partii tej W i dłsm stanowiącymi odgłosami jednoznaczny sposób wyodrębnia sposób jednoznaczny z ehnze pzbeu zaba przebiegu mechanizmem z o ich goście) – rodzice młodych rodzice – goście) ich gości. hrkez beidy. Co biesiadnym. charakterze o W okolicznościach, takich okolicznościach, i isan me biesiadne stricte oiai, zbiorowe powitania, istotny sposób może istotnysposób W z z jej trwaniem jej kni „nor tkanki z decydujący pewnością o specy ------(Myśliwski 2000). Dzięki zastosowaniu elektro zastosowaniu Dzięki 2000). (Myśliwski o z Należałoby prestiż. pewno na jest pulteramów organizatorów motywacji mentem nie oddol organizowane Spontaniczne, lu dycznego. wymiaru do tylko li zredukować się da nie leniem. skomentowaniem, akceptującym afirmacją, potwierdzeniem, jego w i akt sam że się, okazuje pulteramu, wymiar towy nej. to tańce oraz picie jedzenie, wspólne podarunków, wręczanie życzeń, składanie pieśni, biesiadnych znajomych nych, – dzieć powie nie bydyskretny, ukryty, najbardziej być pulteramu(dzielonym W K nocnej. hałasu, dopuszczalnego nicy gra ciszy, zachowania dotyczących norm dykcji jurys zwykłej spod wyjęte terytorium, obszerne to za ale krótkotrwałe, tworzy pulteram osób, liczby dużej przestrzeni niewielkiej relatywnie urządzeń, nicznych bezpiecznej przestrzeni terytorium, granicewyznaczały głosu ludzkiego zasięg przez wyznaczane granice Europy, ludowych turach krzątaniny. Hasłowo dopowiem, że dopowiem, Hasłowo krzątaniny. się, przemieszczania pośpiesznego pracy, kami wyekstraktowane paliwo niż więcej czymś napędzany mechanizm przez są generowane osób kilkuset nawet czy krew spotkanie Radosne słyszalny. najmniej – eo reig et ryuaj dominującego artykulacją jest przebieg jego charakterze oralnym,czyli charakterze y mówić tym ontrola oanj płcnśi aaou atśi jest wartości; katalogu społeczności lokalnej tej części chciałbym zająć się takim wymiarem w sócenc wekplkc pulteramów wielkopolskich Współczesnych i Z dobrowolnie zgromadzenia kilkudziesięciu zgromadzenia dobrowolnie soi wrz ykenj otoi społecz kontroli dyskretnej wyraz istocie punktu widzenia przekraczającego ewen przekraczającego widzenia punktu w związku

s p o ołeczna aiae yblcnm rodziny, symbolicznym kapitale i z z sąsiadów, wspólne śpiewanie wspólne sąsiadów, a opisywaną wyżej audiosferą wyżej opisywaną chęci zabawy. Ważnym ele Ważnymzabawy. chęci ostatecznie również utrwa również ostatecznie a z aż soaoai na skomasowaniu także charivarisię zdaje który ), w a tradycyjnychkul także reguł ciszy reguł także w i w oswojonej kulturach związku ------63 Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski 64 źródła różne mająca presja, tutaj występuje dorazowo przestrzegania oczekiwaniom, przyjętych norm się poddania do grupy określonej polega członków społeczna nakłanianiu na kontrola że się, przyjmuje antropologii gruncie Na skończywszy. kalnym o zbiorowościach na naród, po społeczność kalną lo poprzez poczynając, nuklearnej rodziny od życia: wspólnotowego poziomie każdym na na dziem iprzejawem kontroli społecznej. narzę jest pulteram wspólnotowy „przyjemny”, – momentem przed zasugerowałem Odpowiedź spotkaniom? rodzaju tego przyświeca cel kowy generalny,ponadjednost zatem Jaki wspólnoty. niekoniecznie kształtu – do co zgoda – eksplicytywna jest potrzebna działać, noty było można jednak By nocie. zatem istotność bycia razem, działania we wspól „żeby ludzie się spotkali”. Wyraźnie podkreśla się spotkanie”,przyjemne sąsiadom”,„bardzo cunku sza „okazanie się”, odwdzięczenie „to zwykle: wydarzenia, ganizującej gorodziny. a potwierdzające, symboliczne, walory akumuluje koniecznie). pokazać, oc (u gości z sąsiedzkimi tkaniami spo skromnymi między różnica zauważalna je istnie to określone, są ramy pewne (jakkolwiek zarówno pulteramwyrażasię przez generowany Prestiż potwierdzić. tacyjny interpre trop ten można wątpienia Bez nych. akumulacji”, formą zwłaszcza „najcenniejszą – 279) (2007: Bourdieu Pierre materiale innym na dowodził jak – cym a nawet budujące prestiż budujące nawet didżejem więc hrkez ponadnarodowym charakterze otoa płcn js, ryon, obec przypomnę, jest, społeczna Kontrola pytani pulteramów, Uczestnicy i oblicza, o oanc ldrw warto liderów lokalnych u prestiżu rodziny bez wpływów natomiast nie natomiast wpływów bez rodziny i W efektami specjalnymi), jak w którym brali udział, odpowiadali udział, brali którym tym właśnie znaczeniu pulteram znaczeniu właśnie tym a i także sankcja. Inaczej niż Inaczej sankcja. także robienia „tego, co należy”. Każ i euaj nzik, będą nazwiska, reputacji a w ytwyi ewentami wystawnymi społecznościach lokal społecznościach i społeczny status or status społeczny w w jego organizacji jego aah wspól ramach i o yaa się wypada i i znaczenie i w sensu tej sensu ponadlo liczbie w ję ------mnie najbardziej – dominują sankcjedominują – najbardziej mnie z się zgadza nie grupa gdy pozytywna; sankcja się akceptujegrupa Gdy pojawiazachowanie, jakieś pozytywna. także ale negatywna, tylko nie być zyku potocznym, dla antropologów sankcja może ona tyle, że pulteram zachowuje swój aksjonor swój zachowuje pulteram że tyle, ona oznacza obyczajowych, detali język na formułę powyższą Przekładając aberracja. jako towane i dozwolone co to, się odróżnia któremu dzięki reguł, fundament wszelako tworzą wspólnie potraktowa ne reguł; tych od odstępstw ma nie że to, oznacza Nie pulteramów. wielkopolskich z wartości, świata filary sądzę, jak opisać, należy a indywidualizmu, kosztem zbiorowości zowanie fawory społecznym,stosunkom patriarchalnym hołdowanie stycznych,oznacza partykularnie co skokatolickiego, rzym Kościoła wiernych przez zdominowanych praktykowany on jest czaju: działa nizm nych przez społeczność wartości. Jak ten mecha podziela zespołu potwierdzenia wszystko nade czenie. wyli hasłowe tylko oczywiście To wykluczanie. przykład/ za stawianie chwalenie/wyszydzanie; uznanie/zawstydzanie; opozycyjne: zestawienie warto wydźwięk, ny pozytyw lub negatywny ich uwagę pod Biorąc sankcji? nieformalnych owych repertuaru do ży nale Co dotkliwości. ich braku również oznacza grupy zidentyfikowania;do trudne brak nie członkówkodyfikacji przez one były by wszelako, i niowane, nikt nie jest ich egzekutorem. Płynność zdefi precyzyjnie one są Nie nieformalnym. rze lokalnychkich, – społecznościach 205). 1952: (Radcliffe-Brown tywna w witane domyślność sankcji nieformalnych nie sprawia nie nieformalnych sankcji domyślność nim, wyrazem owej niezgody jest sankcja nega także naturalizację heteronormatywności. Takheteronormatywności. naturalizację także tym miejscu wyjaskrawić kilka cech tego oby tego cech kilka wyjaskrawić miejscu tym ai syay i pdzs współczesnych, podczas się stykamy jakim esmjc knrl soeza dotyczy społeczna kontrola Reasumując, z radością od tego, co odrzucane co tego, od radością w odniesieniu do pulteramu? Należy pulteramu? do odniesieniu o ehc rce tradycjonali raczej cechach w y mesu igą po sięgnąć miejscu tym w społecznościach a te interesują te o W charakte niewiel i trak ------65 Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski 66 rodziny która postępuje „jak należy”, wobec czego lokal czego należy”,wobec „jak postępuje która zachowań skrypt wygląda i jegorodzinę). młodego pana przez zajmowanego domu do dej mło pani przenosin akt także poprzedzając na odbywał się pulteram by to, jest – rozmówcy nasi twierdzali alne, kobietę małżeńskiego związku warcie za poprzedzający obyczaj jako sens matywny 21 Osta powinność. inna albo wyjazd zwłoki piący lub to, zawsze jest coś ważnego do zrobienia zwekslować wolontariacki walor ten łatwo tedy zaproszeń, oficjalnych bez (rzekomo) się obywająca wolna, po prostu nie idzie. Skoro jest to praktyka dobro nynielubianej zespołu folklorystycznego. i piosenki śpiewającej instrumentach, na grającej wierszyki, okolicznościowe recytującej dziatwy, występy alarmowej), syreny wtórze przy kawki wraz pożarnej straży miejscowej wizyta cje: miejscu są wówczas także inne dodatkowe atrak na najbardziej Jak pulteramie. nią przez wanym organizo na obecnością liczną czyli pozytywną, sankcją nieformalną ją nagradza społeczność na spektaklem „woda tańczącej czy improwizowany pokaz lokalnego pokaz improwizowany czy tańczącej – objaśniał ojciec pana młodego Jak to wygląda w view.cfm?id=416 (dostęp: 08.08.2017). CatholicActivity:EngagementandWedding aa ż zpwez s wygłaszane są zapowiedzi że taka, W to gościjestdużo znaną osobą, jest ktoś Jeżeli przychodzi. to rodzinie, życzliwy jest ktoś Jeżeli zaproszeń. specjalnych ma Nie a gospodarstwie, przytrafić się może niecier oakw rgł – trj snei po istnienie której – regułą dodatkową środowiskach małych parafii jest zasada jest parafii małych środowiskach i i krąg krewniaczo-sąsiedzki (do niedaw (do krewniaczo-sąsiedzki krąg ęcyn jk ooy heteroseksu osoby jako mężczyznę w i użyć jako wygodnego alibi. Ponad alibi. wygodnego jako użyć domu pani młodej, integrując dwie i nieakceptowanejpulteramna się a przy okazji dobrze odbieraną, no w i dźwięk” (polewanie gości innym przypadku? Do rodzi w przypadku rodziny,przypadku w ocee przez kościele z z Siedlca. Tak ambony. , http://www.catholicculture.org/culture//liturgicalyear/activities/ w domu z z si jej ------sankcję wykluczania sankcję się krzywili albo rękami, machali albo pulteramu uczestnicy inni pewno ma znamiona incydentu. Zagadywani incydentu. znamiona ma pewno nieskodyfikowane środki po sięgająca że batę wobec obyczaju, sięgnęła po narzędzie sank narzędzie po sięgnęła obyczaju, wobec batę ( „pani miejsce, miało jednak szenie ochotniczy ków. Opowiadał pulteram przez ucieleśnianych wartości względem kontrzasad wyraz nowiący sta że ciekawszy, tym przykład, jeden jeszcze ne, bywa bardzodotkliwa. nieformalnej sankcji negatywnej: mówca się właśnie jako sankcja negatywna. Ten sam roz uzewnętrznia wtedy – demonstracyjny jawny, charakter może przybrać nieobecność tecznie w bardzowielupulteramach: w domyśle zatem: nie „nasza”) wyrażając dezapro Opisywane zdarzenie należy do wyjątków, na na wyjątków, do należy zdarzenie Opisywane mimo społeczna, kontrola zaznaczyłem, Jak at może Warto To jestprzykre. zaskoczenie organizował pulter organizował się w trochę który kolega, serdeczny mój Jeden (…). Tacy sąludzie,niektórymtosięniepodoba. No straży. do zgłosiła policja cję, i dźwiękowych sygnałów używali żeśmy nas, grała zlać! rozwinąć wąż musowo ale zła, była Pogoda Wcisnęliśmy deszcz. Padałwtedy ludzi. między się światłach. na pulter.sygnałach, jego Na na desem merce wozem, bojowym naszym pojechaliśmy to No myjemu. pomaga, nam On pracujespołecznie. jeździ na wózku, pracuje który TakiWiesiu, (…). afera taka była Niedawno świetlnych bez uzasadnienia. Zgłosiła to na poli na to Zgłosiła uzasadnienia. bez świetlnych życiu zagubił (…). On wydawał córkę za mąż, za córkę wydawał On (…). zagubił życiu z I idc póoa pzbiy przykład przybliżyć próbował Siedlca jechała jakaś pani jakaś jechała z idc, kyne partycypujący aktywnie Siedlca, i z ból, że prawie nikt nie przyszedł. nie nikt prawie że ból, o dezaprobatą, łącząc tym samym tym łącząc dezaprobatą, w tym długoletni stażem strażak z y kneśi przywołać kontekście tym i sankcją wyszydzania. Zgło wyszydzania. sankcją dla niego to było ogromne było to niego dla w z gminie, udziela się, dużo sąsiedniej wioski. Na wioski. sąsiedniej i i mamy kłopoty kłopoty mamy eo uczestni jego z innej wioski” wioski” innej i ludzi ludzi i płyn - - - o nie nie ------67 Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski 68 pulteram organizowany przezosoby LGBT. tego, aby we współczesnej Wielkopolsce odbył się niemniej nie znalazłem ani jednego potwierdzenia przypadku, konieczne byłyby szczegółowe studia, hrke. ootj to Pozostaje charakter. społecznościowy jego na względu ze właśnie nym o weselnego. Mamy wszak do czynienia innych (zaręczyny, poprawiny)wesele, cyklu ślub, element od ważny mniej nie odrębny, jako tować że duje, powo Tenfakt rodziny,sąsiedzkiej. wspólnoty znajomych, członków wobec dokonywaną bliczną, w pulteramu do teraz powrócę wątki, akapicie nim tylko zasygnalizowane Pozostawiając K w jedynie są obecne pulteramowepraktyki że niem, optuey drei, tr js dkaaj pu deklaracją jest które zdarzenie, rozpatrujemy Stanisława Bystronia: Stanisława Bystronia: dawnychopisami choćbyjak wesel, polskich e, oasij praktyki pogańskiej nej, konstatuje wprost org stanu 2009), (Wendt rzeczy tego potwierdzeń wiele jednak dujemy badań. osobnych pewno na byłoby potrzeba katolickiej, wychowywane osoby przez wanych tylko jest kowany bierane inaczej–jako wykroczeniepozanormę. od być może zrozumiałą, się przez samo dobrą, naturalną, praktykę za uchodzi co to, że bowiem, on unaocznia fakt, ten Sygnalizuję formalnej. cji onkluzje ramach wartości heteronormatywnych. hrkez jwy, ulcnm przedsiębra publicznym, jawnym, charakterze otkce otoi społecznej. kontroli kontekście l wkzna eo ż plea prakty pulteram że tego, wykazania Dla nastała istotna zmiana (Bystroń 1976: 78-79). nastała istotnazmiana(Bystroń1976:78-79). że bliczną, niejakopu są manifestacją które czystościach, uro tych wszystkich we udział czynny bierze Gromada (…). praszaosób najwięcej jak nań się Jest to obrzęd publiczny, wystawny, tłumny, za W z oozne mża utrm potrak pulteram można powodzeniem rdah oyzcc Neic znaj Niemiec dotyczących źródłach w obrębie społeczności wioskowej społeczności obrębie w a w rdwsah zdomino środowiskach 21 o portal Catholic Culture. Catholic portal Podobnie . zgodzie crsinzci daw „chrystianizacji” z Z z klasycznymi z w działaniem działaniem pewnością pewnością w twierdze poprzed tradycji I w u - - - Jana Jana tym tym ------nie tyle pochodzenie, co raczej morfologia zda morfologia raczej co pochodzenie, tyle nie bowiem je Zbliża podobieństwa. genetycznego chcę zaznaczyć, że nie zamierzałem dowodzić ich oraz rivari czyli tradycji, dwóch opisu porównawczego – artykułu dzia kontroli społecznej. narzę przez sankcjonowaną wartości, katalogu cją, Pulteram wSiedlcu,27maja2017r., fot.M.Forecki. Fot. s.61–69 jest nie (2010) Turnera Victora terminologii do się Odwołanie rytualnego. procesu zbieżność rzec, nie by rzeń, utrm et óne pbizą manifesta publiczną również jest Pulteram Odnosząc się na zakończenie do tytułu tego tytułu do zakończenie na się Odnosząc w dodatku „przyśrubowaną” do określonego „przyśrubowaną”do dodatku pleau – wyraźnie – (pulteramu) pulterabendu i eo eu plgjcg n próbie na polegającego celu, jego w tym miejscu przypadkowe: są przypadkowe: miejscu tym cha - - - - - bezklasowość mat naosobnestudia. widualizm wolność czyli opozycyjne, pozór w zjawisk, teraźniejszych wielu natura polega tym nychkontrolina wszak zresztą Może społecznej. podda że Turnera, przez badanych przykładów minalności, opisać owocnie się dzę, że współczesny wielkopolski pulteram dałby ramach których kooperują ze sobą wartości na i wspólnota, struktura o tyle specyficznych i hierarchiczność. To już jednak te w kategoriach i i i odmiennych od kontrola,indy comminitas comminitas antystruktura, i li - - - - 69 70 71

Anna Weronika Brzezińska

Pulteram – biesiada czy widowisko? Hałas, wesele i kontrola społeczna / Waldemar Kuligowski społeczna / Waldemar Hałas, wesele i kontrola 5 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 72 auan, ooik, bouoim, wstępo absolutorium), połowinki, maturalne, a niejako automatycznie wykonujemy pewne ge pewne wykonujemy automatycznie niejako nio mować infor uczucia, swoje im okazywać ludzi, innych do stosunek swój wyrażać potrafimy niemu ki Dzię społeczności. danej członkami pomiędzy kultury treści komunikowania sposobem jest też codzienności, naszej częścią jest Folklor W nastka, pasowanie na ucznia, studniówka ucznia, na pasowanie nastka, micwa) bar bierzmowanie, konfirmacja, (komunia, gijne reli uroczystości członka, jej nowego się wienie są związane które te, można zachowaniem, a szczególnym zostaje kreślony pod nastrój Świąteczny celebracja. ich wspólna ważne są które człowieka, i przyjaciół,współpracowników. znajomych sąsiadów, rodziny, – funkcjonujemy two każdego pod wpływem nastroju danej chwili. To dziedzic formułą ustalona lub wymyślona spontanicznie, wierszykiem, sprośnym anegdotą, pieśnią, ką, muzy byćtańcem, może – formy zróżnicowane sobą, między się komunikowania sposoby różne Wybieramy powinnyśmy że je, no milczeniem wyrażamy chwili powagę niekiedy klaskaniem, oczepiny.podkreślamyna Radość czekamy tem taniec”,„pierwszy obserwujemy weselach na najlepszego, wszystkiego im życząc toasty, lat”,osoby,ważne uhonorować wznosimychcąc „Sto śpiewamyimieniny lub urodziny Na wania. zacho powielamy formułki, wypowiadamy sty, wagę danej chwili lub zachować się odpowied się zachować lub chwili danej wagę podkreślić chcemy kiedy świadomie, niego do wreszcie postępujemy tak jak nam się wyda się nam jak tak postępujemy wreszcie aż wgąe. o aih hi zaliczyć chwil takich Do wyglądem. także prowadzenie sneą ai momenty takie Istnieją i w a nm óin, e aey postępować, należy że mówiono, nam jak danej sytuacji, ale sytuacji, danej o i weke (urodziny świeckie y, o l ns et an. Sięgamy ważne. jest nas dla co tym, i z zadumą. Robimy tak jak nas uczo nas jak tak Robimy zadumą. a nas, ale zatem folklor przybiera bardzo przybiera folklor zatem w danej chwili się zachować. się chwili danej i społeczności, i nieświadomie, kiedy nieświadomie, i ę aę podkreśla wagę tę w i z meiy osiem imieniny, ozn – poja – rodziną yi każdego życiu w których i a bale po ------słdne yzń wnsei tatw tań toastów, wznoszenie życzeń, składanie – folkloru formy określone przez obudowany jest przebieg organizację wydarzenia, które posiada określony podkreślania niej poprawinami. wraz grupą uczestników.ślubnychgrupą zwyczajówzali Do Każdy celem przeprowadzonych od maja do lipca 2017 lipca do maja przeprowadzonychod celem w kultywowany jest który przedślubnych, czajów ślubu dzień sam oczywiście jest zwyczajów zespołu tego Kulminacją odbywają. weselnych sal cje z związana estetyczna oprawa cała weselnych, ści nieńskie pa wieczorki rodziny, pomiędzy obowiązków podział gości, listy ustalanie daty, planowanie zaręczyny,– przygotowawczeetapy już są czane rodzaju igrzyska obrzędowe składają się a wowane ny akt ny dów, się Uwidaczniają małżeńskiego. związku zawarcia dotyczący ten cywilnego statusu zmianą ze związanych rodzinnych, zwyczajów pleksów wręczanie prezentów. welonem/bukietem, rzucanie śpiewanie, czenie, obywatelem, uczniem, się pełnimy które rolami, się zmieniającymi ze jest związany życia etapami kolejnymi Tengnanie. rodzinnychświąt wyznaczanychcykl ślubu, zawarcia rocznic kolejnych wanie w także regionalnej (Gusiew 1974: 198). Te swego wyborem odpowiednich ubrań, ale też dekorateż ale ubrań, odpowiednich wyborem mężatkę, zśi iloosi pleai. Głównym pulteramie. – Wielkopolski części az uaa kpł sę a enm e zwy ze jednym na się skupiła uwaga Nasza Jednym z z w z których każdy może stanowić samodziel stanowić może każdy których z aaą een oa nsęuąyi po następującymi oraz weselną zabawą własną treścią, przebiegiem treścią, własną związek małżeński w w i yh oetw oid só sposób swój posiada momentów tych i kawalerskie, sposoby zapraszania go zapraszania sposoby kawalerskie, elementy. danej rodzinie, ale rodzinie, danej społecznościach. z z z i kawalera z osoby niepełnoletniej – dorosłym – niepełnoletniej osoby uroczystego obchodzenia – przez – obchodzenia uroczystego adij obdwnc kom rozbudowanych bardziej an zinay wj status swój zmieniamy panny w i miejsc, nim nie tylko tradycje kulty tradycje tylko nie nim Z kolei każdy kolei w i w ęcyn żonatego. mężczyznę pyaąy czasem upływającym i i późniejsze obchody których te śluby się śluby te których Z i w i płcng, jest społecznego, zek stajemy dziecka i grupie lokalnej, grupie jego przebieg, jego a z także poże także elementów i określoną z epizo ------73 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 74 w rodzinnych społeczne jego oraz pulteramu obchodzenia współczesnychsposobów zaobserwowanie było polski, społeczności loru odbioru, go wadzonym pro rozmowom oraz uczestnictwa pośredniego bez możliwości czterech Dzięki 1). (Tabela pulteramach na wydarzeń poszczególnych biegu prze obserwacja była terenowych badań roku Tabela 1.Miejsca riannę Magdę – pary cztery odwiedziliśmy pytanie te na odpowiedzieć By się odgrywa czynności, określone się konuje wy którego podczas widowiskiem, rodzaju nego przyszykują dla swoich gości? Czy może jest pew nia biesiaduje się, jedząc towarzyskim, spotkaniem kich składa się elementów? Czy jest on wyłącznie funkcję pełni Jaką składają. niego na się czynników,które oraz wydarzenia przebiegu -wschodniej częściregionu. Liczba uczestników Rakoniewicach, Sylwię at zdć oi kla ya dotyczących pytań kilka sobie zadać Warto Pana Młodego Panny Młodej Miejscowość Pochodzenie i Miejsce a psbw węoai wrd czterech wśród świętowania sposobów Termin i Fabiana także na Pałukach leżącychPałukach na także w i a społecznościach lokalnych oraz z trakcie trwania wydarzeń możliwe wydarzeń trakcietrwania z aż fncouąyh om folk form funkcjonujących także udziałem aktorów udziałem zachodniej i terminyrealizacjibadańterenowych w Chomętowie, Julię Chomętowie, dom Pana Młodego pow. wolsztyński i Tydzień przed 27 maja2017 Wielkopolska Wielkopolska Macieja i i gm. Siedlec pijąc to, co gospodarze Pawła weselem a w a Siedlec i 200 ónce Wielko północnej 1 trakcie jego trwa jego trakcie w a w i ay spektakl cały publiczności? Piłce oraz ich idc, Ad Siedlcu, w w północno i grupach Michała dom Pana Młodego 3 czerwca2017 pow. nakielski Tydzień przed z Wielkopolska Chomętowo gm. Szubin ja weselem Mazury ------50 2 ozn, ryaił sąsiadów przyjaciół, rodziny, ryęi dżj izy oc. oakwm fak Dodatkowym gości. liczby dużej przyjęcia miasta mieszkanka to Młoda Panna imprezy. dużej zorganizowania ka zdrogowskazemnapisem„pulter”. tablicz była umieszczona dodatkowo ulic waniu czerwone bramie oraz płocie wisiały kolorowe balony Na (w gości. liczby sporej się spodziewali zatem wsi, sołtysem jest Młody Pan że to, pozostaje – ważnym – tem się odbywał Pulteram ( – S tanecznej. po punkt kulminacyjny, czyli rozpoczęcie zabawy zabawę wspólną poprzez gości, pierwszych przybywania mentu mo od początków, jej samych od imprezy biegu prze obserwowania możliwość miał badawczy zespół ków.nasz gospodarzy uprzejmości Dzięki 27 27 Młodego ze względu na przestrzeń na względu ze Młodego gm p sołtys otkanie maja . . S iedlec 2017 2017

w się dom Panny Młodej 24 czerwca2017 gm. Rakoniewice

p pow. grodziski kształcie serduszek), kształcie Tydzień przed Wielkopolska Wielkopolska Rakoniewice

ierwsze żeni , , weselem p z owiat 150 roku 3 czasem nabierającą tempa, aż tempa, nabierającą czasem

w i z tam nie byłoby możliwości byłoby nie tam

S tego powodu gospodarze powodu tego w

iedl

wolsztyński domu rodzinnym Pana rodzinnym domu c u pow. czarnkowsko- dom Panny Młodej i

współpracowni

Tydzień przed Wielkopolska Wielkopolska 15 lipca2017 gm. Drawsko trzcianecki a weselem Piłka i na skrzyżo na 140 możliwość 4 tym także ) ------gospodarzy, którzy dbali 23 22 (z matki natomiast ojcowie, się zmieniali grillu Przy narzeczonych. rodzice pełnili wione, związane osoby czy sąsiedzkie grupy jak tak siebie, obok miejsca jednak uznania, i kwiaty sobą ze przynosili Niektórzy Parze. Młodej życzenia dali ło sięnajaknajdrobniejszekawałki. w skrzynia, duża to była – lek obok miejsca przeznaczonego na tłuczenie bute się zatrzymywali goście podwórze na wadzącej jedynie członkowiePorodzin. bramyprzekroczeniu wchodzili pro którego do domu, od prezy wywiadu: jak tami, kosz zarówno się podzielili Wszyscy wcześniej. Para dużo poczyniła rodzicami swoimi ze wraz Młoda imprezy przebiegu dotyczące Ustalenia taneczny. placyk się znajdował podwórko wane posażona stał dystrybutor stał ławki rozkładane rozstawiono toaleta dla gości (toitoi). Na wjeździe na bruko na wjeździe Na (toitoi). gości dla toaleta przenośna się znajdowała zapleczu na Gdzieś miejsce, oraz prezentami. Zaproszone osoby siadały według siadały osoby Zaproszone prezentami. środku umieszczono kamienie, by szkło rozbi szkło by kamienie, umieszczono środku retzń ya ore przygotowana dobrze była Przestrzeń Goście najpierw tłukli szkło, im miejsca oddzielenie wyraźne też Było MatkaPana Młodego.Wywiadprzeprowadzony wSiedlcuprzezA.W. Brzezińską,27.05.2017r. MatkaPanny Młodej.Wywiadprzeprowadzony wSiedlcuprzezA.W. Brzezińską,27.05.2017r. większego imniejszego najróżniejszego, szczęścia okruchów,tyle ile (…) z córka zakupy, kawa, herbataitakieróżne mięsem zajęli się Oni kupić. ba dzielę przywieźliśmy. Później ustaliliśmy, co trze temu już kisiłam ogórki. menu, podzieliliśmy się obowiązkami. Ja tydzień żeśmy się spotkali się żeśmy (…) i obowiązkami, co potwierdza fragmentpotwierdza co obowiązkami, w wypożyczone namioty, pod którymi pod namioty,wypożyczone z którego puszczana była muzyka. była puszczana którego i w z z rcai e wraz je wręczali piwem, grill piwem, ikzśi łdi zajmowali młodzi większości rc oog Moyh Rolę Młodych. obojga pracą 23 i W o ustaliliśmy,będzie jakie . to, by stoły były zasta sobotę kisiłam, w której dodatkowo której i z a chlebem, i dużym rusztem dużym następnie skła tł, osobno stoły, z życzeniami w 22 a pomocą nie . my my i - - wy ------uzad, lsioe naczynia plastikowe musztarda, w klatce. przyniesionego królika żywego oraz dwojga dla ta kuchennego, ale także gotówkę, karnet do SPA cie wina, zestawy kawowe, talerz do ciasta, robo Gospodarze od swoich gości otrzymali goście. ostatni opuścili podwórko to kiedy nem, też kolorowe, dyskotekowe światła. były estetycznym elementem Dodatkowympar. wiele się szybkopojawiło niej Obok ParaMłoda. zainicjowała które tańce, się rozpoczęły 21.00 godziny Około krótki”. za był pocałunek wódki, pijemy„Nie formułą: zbiorowo pijemynie wódki, przez poszczególnych gości, wraz ze skandowaną żackiego. wodą gości polewanie – rolę swoją Takżestołu. do Młodą odegraniado strażakmiał Paręprzez zaproszone zostały następnie czenia, niamencie dziewczynek-skrzypaczek, złożyły ży ły-Sumsiodki”. Po wyjściu „Per śpiewaczego zespołu lokalnego członkinie strażackiego miejscowej OSP, wozu starego przyjazd – niespodzianka się wiła poja 20.00 godziny około Dopiero gośćmi. sób się zajmującej osoby było nie wetki. neralna mi woda soki, kartonowe wódka, weselna stała żo zgrillowanym mięsem. Oprócz tego na stołach rodzeństwa) przynosiły talerze przynosiły rodzeństwa) 200 osób, zakończyła się po godzinie 4.00 nad ra akompa przy utworów kilka zaśpiewały panie Huczna zabawa, toasty huczne były wznoszone czas jakiś Co charakter, swobodny bardzo miała Impreza w lsioyh uekc, przyprawy, butelkach, plastikowych w której uczestniczyło około z pojazdu na podwórko w w którym siedziały z szczególny spo szczególny ciastem i zuc, ser sztućce, z węża stra węża w prezen i świe ------75 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 76 świetlicy. Dominowali zatem goście ze strony Pana Młode Pana strony ze goście zatem Dominowali przenośnej ubikacji (toitoi). Jedzenie było przygo skorzystaćbyło można także TutajMłodego. Pana ojciec głównie się zajmował 3 3 poszła na chwilę do domu. Wtedy to wszyscy wy wraz Młoda Para to mień, by szkłołatwiejsiętłukło. ozdobiona wstążkami. tkaniną bordową owinięta beczka stara duża, to Była szkła. tłuczenia do miejsce towane przygo zostało dodatkowo balonami, lorowymi ko udekorowano Przestrzeń gotowa. kupiona samodzielnie towane mi ławka składanymi ze wraz namioty rozstawione go oraz sąsiedzizChomętowa.Napodwórkubyły ślub na zaproszone zostały nie lub tarły w szłego męża dawała też możliwość uczestniczenia pulteramu organizacja zatem rach, goście zestrony Panny Młodej: zwyczajem tym zadziwienie Swoje okolicy. swojej ze zwyczaju pochodząca że to, było Powodem Młodego. Pana domu nym Impreza ( „ – S 26 25 24 gm p czerwca imprezie osobom, które na Mazury by nie do nie by Mazury na które osobom, imprezie otkanie oakw wsl obwł sę a Mazu na się odbywało wesele Dodatkowo Impreza zaczęła się po godzinie 18.00, kiedy 18.00, godzinie po się zaczęła Impreza i butelki OjciecPana Młodego.Wywiadprzeprowadzony wChomętowieprzezA.Jełowickiego,03.06.2017r. MatkaPana Młodego.Wywiadprzeprowadzony wChomętowieprzezA.W. Brzezińską,03.06.2017r. Kobieta, zestrony Panny Młodej.Wywiadprzeprowadzony wChomętowieprzezA.Floryszczak,03.06.2017r. . . stołami – zostały one pożyczone one zostały – stołami jechałam, żeby chociaż razjechałam, żebychociaż zobaczyć jaktojest to się robi zazwyczaj że Wiem, imprezie. takiej na jestem raz Pierwszy Mazurach tego zwyczaju nie ma (…). Dlatego przy S zubin w W Chomętowie odbywała się odbywała Chomętowie rogu podwórka stał duży grill, którym ” ”

z 2017 2017 drugie , , Mazur Panna Młoda nie znała tego w p

i owiat C jego formułą wyrażali głównie wyrażali formułą jego homętowie

roku z

u w W rodzicami panny młodej, ale młodej, panny

nakielski domu, część produktów produktów część domu, środku umieszczono ka z dyskretnie ukrytej ukrytej dyskretnie

i rodzeństwem w ) domu przy domu u z w nas na nas na wiejskiej wiejskiej i wesele. wesele. 24 rodzin i . przy ------kameralny charakter, według informacji od go od informacji charakter,według kameralny Madryt. Spora część męskiej widowni męskiej Sporaczęść Madryt. Młodego. gości jak Młodzi, Państwo zarówno byli obsługującymi natomiast grill, dymiący był punktem Centralnym piknikowym. rakterze swobodne, bardzo byłyuczestników kich wszyst Ubiory gości. przyjęcia rytuał dopełniał wódką wcześniej towaną ła matkaPana Młodego: dzeństwo jako pierwsi stłukli szkło trzymając szli, i życzenia nich od przyjmując witała, Młoda Para kolejnoPojawiającychżyczenia.gości się Młodej spodarzy przewinęło się około 50 osób, z komputera. odtwarzanej muzyce przy tańce się rozpoczęły transmisji zakończeniu po Dopiero żartu. ferze się odbywało to Wszystko spektakl. ne tym ich partnerki próbowały zakłócić kibicom się wyłączyła sób śnego komputera pojedynek Juventusu rym zgromadzeni oglądali wyświetlany rozwieszono rzenie meczu piłki nożnej. swoje zwyczajowe uzasadnienie: razu było zamiatane przez Parę Młodą, co ma też się zmieściło nie niekiedy drobne upominki, co tak skomentowatak co upominki, drobne niekiedy a Moy zsoa pzbłc przygo przybyłych częstował Młody Pan Jeśli szkło zostało stłuczone Wyjątkowym momentem wieczoru było obej Pulteram wszyscy zdomu zł msą pztć łdi b ne będzie nie szczęścia jaktosięmówi bo młodzi, sprzątać muszą Szkło (…) roku trzeba jakoś oficjalnie zacząć. oficjalnie jakoś trzeba u ók tż a rblśy ż przyszliśmy że robiliśmy, tak też córki w w w aice receał, a któ na prześcieradło, namiocie ręce puste butelki. Rodzice butelki. puste ręce hmtwe ił najbardziej miał Chomętowie w 25 z . ryooae bcc – od – beczce przygotowanej wydarzenia. Zniecierpliwio wydarzenia. 26 W . w pewnym momencie ilskc, czym kieliszkach, w taki sposób, że i W i rodzice Pana rodzice złożyli Parze zeszłym w w z z ten spo ten a przeno Realem atmos w całość cha i ro ------77 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 78 muzyczna. Na środku wyłożonego tzw. pozbru tzw. wyłożonego środku Na muzyczna. konsola specjalistyczna równie się znajdowała ( w „ – S ca zwykłe,sąsiedzkiespotkanieprzygrillu. mów była to impreza najbardziej przypominają kwiaty, mi, kartki otrzymała gości swoich od 2.00 około się zakończyła 28 27 obarczać zbyt dużąpracą: w wrażenie sprawiała wydarzenia Organizacja ny. balo białe były dekoracyjnymi Elementami tę. jak podobną ustawiono, uboczu na Gdzieś czenia. tań do miejsce się znajdowało podwórka kiem flektory re przestrzeń oświetlające dymu, sztucznego wytwarzania do urządzenia zamontowano rej któ konstrukcja,na metalowa didżeja. specjalna to Była dla stanowisko profesjonalne owano usytu Naprzeciwko gości. obsługą się mowali zaj imprezy cateringową, trwania podczas członkowie której ekipę specjalną wynajętą przez przygotowana została Całość gości. dla stunek z zorganizowana, dobrze bardzo była Przestrzeń osób. 200 na nawet na było przygotowano Miejsce usiąść). można także którymi (pod parasole dwa wraz krzesła rozstawione się znajdowały wypożyczonym namiotem dużym Pod goście. zasiadali stołach 24 24 wszystkich obserwowanych przez nas pultera nas przez obserwowanych wszystkich gm p

yane yzeoą częścią, wydzieloną wyraźnie pełni profesjonalnego, tak by gospodarzy nie gospodarzy by tak profesjonalnego, pełni R otkanie p w MatkaPanny Młodej.Wywiadprzeprowadzony wRakoniewicach przezA.Jełowickiego, 24.06.2017r. Panna Młoda.Wywiadprzeprowadzony wRakoniewicach przezW. Kuligowskiego,24.06.2017r. czerwca . . akoniewicach ulter R W Siedlcu akoniewice osobnym namiocie znajdował się poczę i kolorowe dyskotekowe światła. Za nią Za dyskotekoweświatła. kolorowe ” ”

a trzecie z i z

2017 2017 aż pościel także orkiestrą Chomętowie, tymczasową toale tymczasową Chomętowie, akm, oakw rozłożono dodatkowo ławkami, , ,

p roku owiat

dętą w i nocy. Para Młoda Para nocy. sąk. Spośród książkę.

grodziski

w z trj przy której życzenia ) ------sąk oa lmin d rozstawienia do lampiony oraz książki pieniądze, doniczkowych), kilka (także kwiaty rodziną poza wydarzenia, Uczestnikami osób. 150 około o kamienie, dwa umieszczono której wnętrzu płachtą, we brezentową wyłożona skrzynia duża to Była szkła. tłuczenia do przygotowano miejsce wydzielone gdzie posesję, na wejściu przy dzie. wodowo Panny Młodej: matka tłumaczyła tak imprezy podczas panującą Nieskrępowaną jących. przerwę, sobie robił czas orazjakiś Co jazzowe. standardy dyskotekowe przeboje popularną, muzykę grał wśród przebywających na imprezie gości. Zespół ożywienie znaczne to Wprowadziło Młody. Pan Orkie Dętej stry Młodzieżowej przybycie było Młodą) (a gości dla niespodzianki Elementem Młodą. Pannę lub go Młode Pana przez podawaną weselną wódką częstowani byli wydarzenia początku na goście fotografii miątkowych ment składania życzeń, otrzymała i pracownicy firmy. Para młoda od swoich gości swoich od młoda Para firmy. pracownicy które rozbijano szkło. Potem następował mo następował Potem szkło. rozbijano które a pulteramie Na gości przybywających witała Młoda Para dwórku po trawęna ściąć było trzeba Piekliśmyplacek, i wyjść oodpowiedniejporze dzinę i go na przyjść trzeba prezent, przynieść trzeba strój, odpowiedni jest weselu na Bo wiązania. luzie pełnym na dzą To jest zabawa dla tych gości, którzy tu przycho i sąsiadami, były też osoby związane za związane osoby też były sąsiadami, z w rodziną Panny Młodej – kontrahenci – Młodej Panny rodziną w 27 z trakcie której dołączał do biesiadu do dołączał której trakcie zaplanowanej wcześniej przez Parę przez wcześniej zaplanowanej . Rostarzewa, rzni btli wina butelki prezencie w aoiwcc bwł się bawiło Rakoniewicach i z bez jakiegokolwiek zobo jakiegokolwiek bez a i także wykonywania pa aą łd. Niektórzy Młodą. Parą wbdą atmosferę swobodną w trj idś grał kiedyś której 28 . i kieliszki, w ogro ------79 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 80 29 MatkaPanny Młodej.Wywiadprzeprowadzony wRakoniewicach przezA.Jełowickiego,24.06.2017r. kieliszkami. tam stolikzprzygotowanąwódkąikieliszkami. Stał gości. witano wejściu Przy szkła. rozbijania do zabawy, do jedzenie, do przeznaczone strefy też własnej roboty ogórki kiszone, ciasta, soki ciasta, kiszone, ogórki roboty własnej się schodzą goście pulteramów. Związane jest to to jest Związane pulteramów. goście schodzą się którą na godziną, stałą uczestnikówjest według co większa fala gości pojawiła się około godziny 21.00, charakter.lokalny miała Naj również Wódkanów. kiełbasą wyrobu domowego oraz smalcem ze słoiki już nich na czekały których na stołach, długich przy siadali i gli tamwejść,by np.skorzystać ztoalety. mo domu, do dostęp swobodny tez mieli goście wyniesione meble, „zwykłe” to były pulteramów, opisanych poprzednio do biesiadowania. do stoły ły zajmowa placyku przestrzeni Najwięcej tańca. brzózek), ścię tych ze gałązkami (ozdobione didżeja dla sce miej wydzielone stało domu, do wejścia obok ogrodzenia. do cowanymi przyjęcia dużej liczby gości – wyraźnie – liczbywydzielono gości dużej przyjęcia do przygotowana dobrze bardzo była wydarzenia Przestrzeń dom. dla nowy nowożeńców wybudowany przyszłych już stał posesji sąsiedniej na ale Młodej, Panny domu rodzinnego podwórku mrz obwł sę a niewielkim na się odbywała Impreza - – S ( 15 15 była to najbliższa rodzina. Wszyscy przybywający Wszyscyprzybywający rodzina. najbliższa to była gm trzcianecki p dwa retzń dkrwn blnm przymo balonami udekorowano Przestrzeń irs gśi pjwl się pojawili goście Pierwsi otkanie li . . cha isiadaszdostołu dziesz to bijesz na szczęście szkło, wypijasz kieli zanim wejściu, na tak jest to (…) D p ca

rawsko z kamienie ubitego wcześniej świniaka. Oprócz nich nich Oprócz świniaka. wcześniej ubitego 2017 2017

czwarte ) a , , roku iooa neo ijc do miejsce niego nieopodal

p na owiat 29 „

p olterze

czarnkowsko W W z domu. Tymrazem domu. o łb podwórka, głębi przeciwieństwie w godzinie 17.00 17.00 godzinie ” ” gl wej ogóle w

i P ciasnym ciasnym z iłce karto - - -

------ktcne Kme saoi bdi pamiątkę i będzie stanowić Kamień skutecznie. szkło chłopców,stłuc zabawyusiłowali dla którzy posesję, sąsiedzi bliżejbramy. miejsca zajmowali gospodarzy (w Rodzina łcoe re dóh rccc się kręcących dwóch przez tłuczone cją wspólnej zabawy był tzw. wąż taneczny, który w inne nastąpiły potem Młoda, Para była wiście z formę zbiorową. Najczęściej były to mutacje koła miało ich dużo szczególnie wydarzeń, przednich pulteramubyły tańce. „A łę ale zabawę, proponował tańca, do zachęcał utwory, kolejne zapowiadał – reja polo disco muzykę odtwarzając 20.00, godziny około zabawę zaczął który didżeja, się pojawienia cie kiedy zamążwychodziła siostra Panny Młodej. temu, lat kilka zorganizowanym pulteramie na no też znaczenie,copokazujeponiższycytat ma szkła tłuczonego kolor że podkreślali, którzy ki „Walnapis śmiało”. butel głównie rzucali Goście umieszczonybyłnim Nad szkło. przynoszone jać o właśnie To kamień. ustawiono punkcie tralnym płachta, brezentowa rozściełana dów, liczby pożyczano na bieżąco stoły zmroku. z 30 stanie obok sobie podobnego, który wykorzysta pracami polowymi, które polowymi, pracami niego (lub niego tańczącymi i różnych rodzinnych konfiguracjach. Kulmina konfiguracjach. rodzinnych różnych słoiki – pojedynczo, ale Kluczowym miejscem (na lewo od wejścia na wejścia od lewo (na miejscem Kluczowym To, co nie zbiło się za pierwszym razem, było razem, pierwszym za się zbiło nie co To, cetiy yane i ożywili się wyraźnie Uczestnicy Kobieta, zestrony Panny Młodej.Wywiadprzeprowadzony wPiłceprzezA.Stasik,15.07.2017r. a kolorowe (…)Białe,żeczyste Zazwyczaj się tłucze białe szkło na szczęście, nie i teraz idziemy na jednego”.na idziemyteraz atrakcjąGłówną pop. Pełnił on dodatkowo funkcję wodzi funkcję dodatkowo on Pełnił pop. zaraz potem dostawiano je do już stojących. stojących. już do je dostawiano zarazpotem W w miarę pojawiania się coraz większej ich ich większej coraz się pojawiania miarę aou stodoły narożu tym najstarsi jej członkowie) jej najstarsi tym o ceglaną ścianę) goście mogli rozbi mogli goście ścianę) ceglaną w rdu aai Pewz oczy Pierwszą parami. środku W przeciwieństwie do po do przeciwieństwie w i całymi workami. Nie i lipcu prowadzi się do do się prowadzi lipcu 30 cay bri była obórki) ściany . w i i głębi podwórka, podwórka, głębi krzesła od sąsia śpiewał formu śpiewał w a w w i momen e cen jej znajomi znajomi pobliżu pobliżu ------81 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 82 31 03.06.2017 r. Kobieta, gośćzestrony Pana Młodego.Wywiadprzeprowadzony wChomętowieprzezA.W. Brzezińską, Panny Młodej, Panny wszystkim reig ipey yy aca mama babcia, były imprezy przebiegu Dalej wszedł na schody domu schody na wszedł Dalej sobie. na uwagę skupiając podwórka, placyk na oiznc z sb eeetw Każdy elementów. sobą ze powiązanych Przyjęto goowacyjnie. powiedź: i z scenariuszem, swobodnym dość się cechuje ram (etnografowie badacze czemu dzięki dramaturgię, oraz rarchię Zwyczaje P kwiaty oraz drobneupominki. gości przez wręczone także pozostały zabawy dobrej wspomnieniami Poza osób. 140 w 2.00 godzinie po się zakończyło wydarzenie rzy swoich gości. kieliszki Pan napełnione stale za odpowiadali oraz Młody Młodej Panny ojciec Natomiast seł. krze wystarczyło wszystkich dla by miejsce, je Młodej Panny ka z na drogę ku, zmro po miejsce to Miało osób). 80 (prawie nia wydarzeuczestników wszystkich prawiezebrał gzsa bzdwg słdjcg się składającego obrzędowego igrzyska wiedzą, jak się jak wiedzą, dynamikę, swoją ma zabawowych, co ilustruje poniższa krótka wy krótka poniższa ilustruje co zabawowych, ulteram isozae wezr bł pzjce wuj przyjście było wieczoru niespodzianek yan dmnną lmnó ludycznych elementów dominantą wyraźną nocy, abrze zaangażowanymi Najbardziej Według informacji otrzymanych od gospoda otrzymanychod informacji Według a czas. To jestmiłe bawić się chcą Ludzie zabawa wykroczyła poza placyk podwórka, placyk poza wykroczyła zabawa w a i i pobocze przed gospodarstwem. Jedną o obrzędy ślubne posiadają swoją hie swoją posiadają ślubne obrzędy

jako to, aby wszyscy goście znaleźli swo znaleźli abygoście to, wszyscy ui uczestniczyło sumie w i a okoyc) kell j mianem je określali folkloryści) danej sytuacji zachować. Pulte zachować. sytuacji danej także ona sama. Dbały przede Dbały sama. ona także

z widowisko 31 akordeonem. Grając, wszedł Grając, akordeonem. . a i cetiy zwyczajowo uczestnicy hą e oą spędzać sobą ze chcą i odegrał koncert. odegrał w w pilnowanie i ponad nim i z siostra z wielu nich ------raioae ą sócene utrm. Wy pulteramy. współcześnie są organizowane których według reguł, pewnych stworzenie się staje możliwe wydarzeniach powyżej opisanych wraz strażackiego wozu zabytkowego przyjazd to był W strażaka. przez wodą wszystkich polewanie było maiceniem śpiewał piosenki jące być niespodzianka dla pary młodej. (tak było meczu ważnego oglądanie jak dodatkowe elementy też dopuszcza swobodnie, bardzo się je częstowani jedzeniem oraz stołu do odprowadzani są Następnie szkła. podrzędne prezenty, jest drobne co wręczają Niekiedy czeń). czenia) oraz wypowiedzenia formuły (złożenie ży (tłu czynności wykonanieodpowiednich poprzez imprezę na się” „wkupienia Torodzaj rzeczonym. je, rozbijają iki), sło (butelki, szkło sobą ze przyniesione wyjmują Goście szkła. tłuczenie na wyznaczonego miejsca do podchodzi która młodą, parę przez witana jest cych się na wydarzeniu. Każda kolejna grupa gości to tłuczenie szkła przez kolejnych gości pojawiają powtarzający się element Stały, epizody. sobie po następują akcja, się zuje zawią któremu dzięki scenariusz, rodzaju swego posiada pulteram – pierwsze Po 57). 1974: micki konkretny przebieg posiadającym ślubu), nim po następującego bez samodzielnie, nastąpić mogącym nie jednak mę, chodzi jeśli (autonomicznym jest widowiskiem ten zwyczaj że stwierdzenie, na pozwalają które elementy, podstawowe trzy można różnić z pewnąpobłażliwością. ale życzliwie, się traktuje magiczną funkcję jego urozmaiceniem, miłym jest szkła tłuczenie jest jakim tradycyjny, Element zgromadzonych. kich radości biesiady, rysem cym o ree syti zabawa wszystkim przede To zęi olwśi uczestniczenia możliwości Dzięki Rakoniewicach takie urozmaicenie stanowił stanowił urozmaicenie takie Rakoniewicach w z Chomętowie), ale Chomętowie), zokm lkleo epł, tr od który zespołu, lokalnego członkami i w dodatkowym ludycznym elementem elementem ludycznym dodatkowym stosunku do obowiązku stłuczenia stłuczenia obowiązku do stosunku a z następnie składają życzenia na życzenia składają następnie dedykacją dla młodych. i ważne punkty programu (To i piciem. Scenariusz traktu w i atrakcje specjalne ma specjalne atrakcje przebiegu widowiska, i ceh wszyst uciechy z w dominują W czterech czterech A Siedlcu Siedlcu o uroz for ------opcęi beid zcyaą i tńe inicjo tańce, się od zaczynają biesiady godzinach rozpoczęcia kilku Po dętej. orkiestry występ na większą skalę, zapewne dlatego, iż ich organi ich iż dlatego, zapewne skalę, większą na zorganizowane też były pulteramy Tedwa stanu. nym) zaznaczeniem swojego jeszcze panieńskiego z ozdobne elementy głowie na miały młode panny dodatkowo Tutaj koniewic. ubiór – jak było jak – ubiór formalny bardziej nieco przez zaznaczony także jest wygląd Ich uczestników. wszystkich sowania syc sę goazl, są zgromadzili, się wszyscy spotkania, bohaterowie młoda, para jest Pierwszoplanowymi aktorów. mianem określić można którą osób, grupa jest widoczna konsultowane wcześniejzorganizatorami. są nie które niespodzianki, dopuszczając gości, styczny,zaproszonychinwencję na także pozwala ela jest scenariusz przykładach, przytoczonych po widać Jak młodą. parę przez najczęściej wane kwiatów, co było dość swobodnym (ale czytel (ale swobodnym dość było co kwiatów, o rge pdzs reig wydarzenia przebiegu podczas – drugie Po w przypadku par przypadku w w etu zaintere centrum postaci wianków postaci z z Siedlca ich powodu powodu ich i Ra ------83 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 84 się nowi goście. się nowigoście. przybyłych, pojawiają nie czy czujność, zachowywała też stale wszystkich do podchodziła młoda para natomiast logistycznymi, kwestiami się wali zajmo oni Togłównie wydarzenia. całego plecza siebie wobec stali Rodzice gości. zagadywaniem traw, po nowych donoszeniem grillowaniem, jedzenia, organizacją się zajmowali samo tak – równa była pozycja ich że to, jest Ciekawe miejsca. darzami jednego rodzice czym przy młodej, pary rodzice byli rami ny pulteramach Na dziców). (zarówno nicy była tylko rodzina tus zatorzy są osobami posiadającymi szczególny sta spotkania towarzyskiego. Drugoplanowymi akto Drugoplanowymi towarzyskiego. spotkania bardziej wygląd państwa młodych był bardziej nieformal bardziej był młodych państwa wygląd i w wbdy ale swobodny, swoich społecznościach. Takżespołecznościach. swoich nie to goście w z równorzędnej roli, stanowiąc rodzaj za rodzaj stanowiąc roli, równorzędnej w nowożeńców byli jednocześnie gospo jednocześnie byli nowożeńców charakterze rodzinno-sąsiedzkiego rodzinno-sąsiedzkiego charakterze z miejsc pracy pary młodej, jak młodej, pracypary miejsc i znajomi, ale też współpracow i skala imprez była mniejsza, mniejsza, była imprez skala w Chomętowie i Piłce Piłce i ro ------dyaą kóke omw. o ikw, przy ciekawe, Co rozmowy. krótkie odbywając (w picie proponując nimi, pomiędzy krążyli Gospodarze zawodowe. w pulteramach jest publiczność, czyli goście zawodowych zarówno pary młodej, jak młodej, pary zarówno zawodowych społecznego życia lokalnego sceny ze sąsiedzi jaciele, czenie zrobiło duży hałas. czenie zrobiłodużyhałas. tłu czy rozbiło, dobrze się czy szkła, tłuczonego ilość Komentowano obecnych. już przez towane obserwowane też były szkła tłuczenia kolejnychbywanie gości młode, matycznie przybywający goście, witani przez pary Syste parze. młodej życzeń złożenie oraz czenie bieg się włącza która publiczność, to Jest ców. sposób powiązani sposób aii et ryisei ceo skaeo stłu szklanego, czegoś przyniesienie jest jakimi grupki np. sąsiedzkie, krewniacze, wiekowe czy wiekoweczy krewniacze, sąsiedzkie, np. grupki Wreszcie po trzecie – ważnym czynnikiem na na czynnikiem ważnym – trzecie po Wreszcie i sama w sposób naturalny sami organizowali się się organizowali sami naturalny sposób z ibe youe gesty/czynności, wykonuje siebie i współpracownicy, ważne osoby ważne współpracownicy, z parą młodą – znajomi – młodą parą tym alkoholu), jedzenie czy czy jedzenie alkoholu), tym i związane z tym odgłosy odgłosy tym i środowisk środowisk i i jej rodzi jej w komen w i różny prze przy ------85 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 86 zwrócić uwagę na to, że jego przebieg jest bar jest przebieg jego że to, na uwagę zwrócić w że dlatego, Takżesąsiadów. strony ze krytyki czy sprzeciwu czyniące ekonomiczny czują się czują ekonomiczny jące rodzinę pary młodej w wyraz swój znajduje co społecznym, prestiżem związane też to Jest tkania. z równolegle, się rozgrywających płaszczyzn kilka dynamiczny dzo ca Ciekawe jest także to, że głośna że to, także jest Ciekawe młodej pary do sympatię czuje kto ale zaproszony, został uczestnictwo kto każdemu, na pozwala widowiska formuła Otwarta 39). 1972: (Kwaśniewicz szczęścia życzyć dużą dozą kreacji wszystkich uczestnikówspo wszystkich kreacji dozą dużą zapraszaniu osób znaczących. Ale znaczących. osób zapraszaniu niej mają właśnie sąsiedzi. Zatem scena głów scena Zatem sąsiedzi. właśnie mają niej w irc o uaę ry psn elementy opisane trzy uwagę pod Biorąc otwartej przestrzeni impreza nie wywołuje nie impreza przestrzeni otwartej z utrm wdwso wro jeszcze warto widowisko, pulteramu w osehe oii uczestniczyć opinii powszechnej i i pomyślności na nowej drodze nowej na pomyślności pnaizy T właściwie To spontaniczny. w i jej status społeczny lub obowiązku, by przyjść, by obowiązku, z pewnego rodzaju pewnego i długo trwają długo i i i i osoby zna osoby swobodna e rodzin. jej każdemu, - - - - - jest sam dzień ślubu. Zmiana terminu wydarzenia jakim dniem, właściwym przed wypocząć mogli przed weselem, by główni aktorzy oraz ich goście mają służyć ogólnej zabawie. Odbywa się tydzień spontaniczne dodatkowe, menty jest gości, oraz nizatorów W uczestników.wszystkich dla popisu do pole duże formuły,pozostawiając otwarta, pozostaje która rakter są efektem dość swobodnego traktowania żywotność Jego szkła. czenie stały, atrakcyjne wizualnie oraz dźwiękowo – tłu namicznym widowiskiem, które posiada element kultywowanym współcześnie jest Pulteram P łość. uczestnictwo poprzez ale gospodarzy, (obejście) podwórko pozostaje ną ta rozciąga się na całą ulicę, część wsi lub jej ca jej lub wsi część ulicę, całą na się rozciąga ta odsumowanie aenśi d możliwości od zależności w w niej sąsiadów scena sąsiadów niej niej miejsce na ele na miejsce niej i i dynamiczny cha dynamiczny oyłw orga pomysłów i wesołe, które wesołe, i dy ------potwierdza poniższawypowiedźzRakoniewic: co wygodę, na względu przeniesiony,ze głównie został zwyczajowo ten termin – zaangażowania bardziej zorganizowany nak ze względu na zmianę charakteru imprezy na o wiedziane ny, kiedy to osoby pulteramy miały charakter bardziej spontanicz bardziej charakter miały pulteramy Jeszcze rozmówcy). nasi jest zauważalna od kilkunastu lat (jak wspominali 33 32 tym 03.06.2017 r. Kobieta, gośćzestrony Pana Młodego.Wywiadprzeprowadzony wChomętowieprzezA.W. Brzezińską, Pan Młody. Wywiadprzeprowadzony wRakoniewicach przezA.Jełowickiego,24.06.2017 r. bezstresowa idrugidzieńbezstresowy czaj jest tydzień wcześniej, żeby ta impreza była i wcześniej i dzień przyjdą którzy ludzie, tez Są wygodnie. mu jak robi, każdy to Taknaprawdę spodziewamy się dużej ilości osób, no to zazwy w bj. l jk y oiy aa uą imprezę dużą taka robimy my jak Ale zbiją. swoim tekście Arkadiusz Jełowicki). Jed w icó ppzdaąy lb (pisze ślub poprzedzający wieczór z sąsiedztwa wpadały niezapo i wymagający większego w latach 90. XX wieku XX 90. latach 32 . - - - - yaai poaę l tj may Pdba zmia Podobna zmiany. tej dla aprobatę wyrażali to wtedy społeczność wtedy to mieszka młoda panna jeśli czy sankcji społecznych, sankcji czy wanie salspecjalnienaorganizacjępulteramu. wynajmo się zdarza natomiast Rzadko młodego. wydarzenia ganizacji zację – rozbudowana skala wydarzeniaskala organi rozbudowana wymusiła – młodej. panny mem do przed odbywać się musi pulteram że podejściu, zaszła na Nie pociągnęło to za sobą żadnych konsekwencji nerach robi imprezy się tutaj że takich, niż obchodzone hucznie bardziej są imprezy te że myślę, wsi, Na w miejscu do tego najwygodniejszym. Zatem Zatem najwygodniejszym. tego do miejscu w 33 a dość restrykcyjnym jeszcze niedawno niedawno jeszcze restrykcyjnym dość . tutaj ludzie się lepiej znają też znają lepiej się ludzie tutaj w mieście, bo nie ma warunkówma nie bo mieście, w W z łatwością aprobuje fakt or fakt aprobuje łatwością miejscu zamieszkania pana pana zamieszkania miejscu tym przypadku podobnie podobnie przypadku tym a w nasi rozmówcy zgodnie zgodnie rozmówcy nasi w ogrodach, czyw iśi lub mieście i też to, też w ple bloku, bloku, ------87 Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska 88 młoda pochodzi młoda o ae pdón, płcn potwierdzenie społeczne podwójne, zatem to i symboliczną – znaczeniową warstwą dowanego się Wpisuje weselu. nim po następującego oraz bu z Rakoniewic: niu wspominała też jedna w znany.Takjest byłonie zwyczaj którym na renu, pochodzi młoda panna że fakt, też jest go 35 34 młodzi państwo związani się społeczność, całą na przejścia rzęd praszanych wsposóbdośćswobodny. dwóch rodzin która jest kulminacyjnym momentem połączenia udział biorą pulteramów ście w ciem oraz zabawą (van Gennep 2006: 53). Warto jedzeniem wspólnym podkreślone jest co włączenia wszystkich obecnych zbiorowego akt jako odczytywać można teramu dzin. Elementbiesiadywystępującypodczaspul ro dwóch połączenie także jest skutkiem której młodej, pary – jednostek społecznego statusu podkreślają symboliczny sób zrytualizowaną – wydarzenia, czyli samego ślu samego czyli wydarzenia, – zrytualizowaną tym miejscu przypomnieć, że nie wszyscy go wszyscy nie że przypomnieć, miejscu tym ryak pulteramu przypadku ozj ct pzdeenj osez ob rozszerza przedweselnej uczty Rodzaj Pulteramobu bardziej do preludium stanowi młode pana przez organizowania Powodem w 03.06.2017 r. Kobieta, gośćzestrony Pana Młodego.Wywiadprzeprowadzony wChomętowieprzezA.W. Brzezińską, Kobieta, zestrony Pana Młodego.Wywiadprzeprowadzony wRakoniewicach przezA.Floryszczak,24.06.2017r. podobał, awjejterenach tegoniema zwyczaj się bardzo młodej pannie że względu, i siętoszkłozbije szkło przyniesie że wystarczy, gość, okoliczny przyjść, nią na może każdyzaprasza, nanią nie nikogo się że to, jest imprezy tej specyfika (…) pulteramie na Byłam kategorię obrzędów przejścia, które i zaproszonych na wesele gości, za z Mazur. 35 . u z O z aa młodego pana hmtw – panna – Chomętowa naszych rozmówczyń podobnymwydarze i w i akcentują zmianę akcentują w c rdie Jest rodzice. ich uczcie weselnej, uczcie nową sytuację, 34 z . którą czują którą z tego w z spo i te pi ------szerszej oraz węższej, ściślejszej. Stanowi czyn Stanowi ściślejszej. węższej, oraz szerszej zmiany statusu społecznego przez nich – nich przez społecznego statusu zmiany ści weselnej (czyli samego ślubu samego (czyli weselnej ści dza do zakłócenia kolejnych etapów obrzędowo doprowa nie ani społecznych,sankcji powoduje rakteru normatywnego, brak jego organizacji nie wszystkim przede do się objawiającego – regionalnego zróżnicowania tendencje wykazuje jednocześnie zualnie, stałe elementy swoje Posiada wiskiem niem chodzących przemian(Staszczak1982:101). ceptowanie zaak jej dopiero ale obyczaje, nasze kształtuje obrzędowość nie to gdyż znany, wcześniej był nie których na obszarach, na popularnym się jąc sta regionów, granice przekraczać potrafi – nia tradycji. lokalnych kojarzy nieskrępowany towarzyskich, więzów podtrzymywania decyzji podjęcia fakt na wpływu ma nie nie, odbycielub jego się – sem przymu ani obciążeniem jest nie towarzyskich; głównie tradycji się zachowaniu sprzyjający nik towarzyskich irodzinnych. stosunków emanacją zatem jest lokalnych, oraz jak rodzin, członków wobec zarówno integracyjną, funkcję głównie która lokalnych, weselnych sama weselnych Pulteram to żywa tradycja, ciesząca się uzna się ciesząca tradycja, żywa to Pulteram w i sprzyja kultywowaniu rodzinnych oraz rodzinnych kultywowaniu sprzyja aayh re ns społecznościach nas przez badanych o hrkez świeckim charakterze i apooai js wrzm za wyrazem jest zaaprobowanie i w w swobodny przebieg dobrze się dobrze przebieg swobodny w A sobie jest atrakcyjnym wido atrakcyjnym jest sobie całym kompleksie obrzędów kompleksie całym – jak pokazały nasze bada nasze pokazały jak – nazewnictwie. Nie ma cha ma Nie nazewnictwie. o i ślubie; stwarza okazję do okazję stwarza ślubie; płcnśi sąsiedzkich społeczności i i tacje wi atrakcyjne wesela). Pełni wesela). i ludycznym. w a skali jego ------Pulteram wRakoniewicach, 24czerwca2017r., fot.A.Wykrota Fot. s.84–87 Pulteram (butelki Fot. s.77–83 ) wChomętowie,3czerwca2017r., fot.A.Wykrota 89 90 91

Arkadiusz Jełowicki

Pulteram – fascynująca tradycja w Wielkopolsce Pulteram – biesiada czy widowisko? / Anna Weronika Brzezińska / Anna Weronika – biesiada czy widowisko? Pulteram 6 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 92 P (z prusko-rosyjska granica dawna je Oddziela skę. zachodnią części: siebie od różne dwie na bowiem się jednorodny.Dzieli regionów z zainteresowanie skoncentrowano niej na bo Wielkopolska, czaju. się i pojawienie zrozumieć lepiej by zapre zentować, się winno które kontekstami, licznymi o obszar, przedstawić powinienem początek Na – W pulteram wnaszejkulturze. informacjami skonfrontować podsumować, należy wiedzę Uzyskaną darzenia. wy intersującego tego scenariusz wielkopolski najnowszy przedstawić koniec na by dźwięki, go zwyczajem i formy ogólnopolskie później korzenie, mieckie scynuje. ale zdumiewa, tylko nie temu, lat 100 tury się pojawił który pulteramu, żywotność Współczesna nia. zadziwia ich witalnością swoją które kulturowe, zjawisko ściej wspierana, by trwać, etnolodzy „odkrywają” rzędów, ob wielu zaniechano zwyczajów, sporo zanikło kiedy Obecnie, współczesności. do się sowania lsyzoć eo formy jego elastyczność pulteram książki. ónese ukjnwne pswng zwy opisywanego funkcjonowanie późniejsze aw, ae sofotwn go skonfrontowano dalej nazwy, ważne trm ęę pwaa. brzn js on jest Obarczony opowiadał. będę którym il historyczno-geograficzno-kulturowych wielu a 11-99. io rwe tlca d jej od stulecia prawie Mimo 1815-1919). lat ielko Na jej poprzednich stronicach przedstawionostronicach poprzednich jej Na e, abrze itrsjc oaaa się okazała interesująca najbardziej jem, naukowcówzwycza przez niedocenianym nieco chyba tym, nad badań się odejmując a O p i w

kulturabyćtradycyjnacorazczę musi w olska słowa ahc d gęseo zainteresowa głębszego do zachęca tym właśnie będzie ostatnia część tej część ostatnia będzie właśnie tym z w wielu odsłonach. Najpierw jego nie jego Najpierw odsłonach. wielu zachodniej Europy ose Js o jda brz nie bardzo jednak on Jest Polsce. i obrębie naszej wielkopolskiej kul wielkopolskiej naszej obrębie zastanowić się nad rolą, jaką pełni z w innymi jeszcze nieujawnionymi jeszcze innymi , , zwyczaj niniejszej publikacji, to jeden to publikacji, niniejszej i i wschodnią Wielkopol wschodnią meęnś przysto umiejętność , , tradycja i wydobyto z podobnym

z i nie fa ------się wielu aspektów życia jego mieszkańców. Za mieszkańców. jego życia aspektów wielu się kształtowania dla decydujące się okazało które nastąpił obszaru tego Podział Kongresowego. Królestwa dawnego fragment Kargowej okolice Krajna, Pałuki, jak takimi pogranicznymi I własną Konod odmienną stworzyły bardzo mieszankękulturową, te obszary problemu, tego by trudno bo razem cześć, niemiecką dawną jej obejmuje Wielkopolska Zachodnia tradycyjnej. na obszerne rozważania terminologiczne. rozważania obszerne na miejsca tu ma nie Niestety wyjaśnia. czy stawia kreślić ich rozumienie przez autora. Dodatkowo autora. przez rozumienie ich kreślić na skrótowo, chociaż by, jest ważne strony giej ważnychkilka słów-kluczy, przed go się którymi kulturowego. sympatycznegokiego ta przykładem jest Pulteram nawzajem. się ciły szymi grupami etnicznymi: Niemcami najważniej dwiema pomiędzy tutaj przebiegał gresówki czy Galicji. Proces wymiany kulturowej Warmii czy Śląsku Górnym Pomorzu, na zachodziły procesy identyczne, nie chociaż Podobne, wojskowej. by Niemiec regionów innych do czy pracy mieszkańców do np. wyjeżdżających mobilność wysoka była ważna lityczne (po odcięcie oraz szkołę przez przekazywana niemiecka kultura się nałożyła wszystko to Na itp. powściągliwość takimi oszczędność, pracy, kult jak osobowościowymi, cechami pewnymi oraz mieszkańców zamożnością ogólną tyzmu, analfabe brakiem młyny), mleczarnie, infrastrukturą (koleje, bogatą rolnictwem, wydajnym wysoko się charakteryzował fragment chodni oczywiście oraz ludzkiej talności ętśi osadnictwa, gęstości rzeczywistości: obecna jest nadal obalenia, co podkreślę dobitnie – obie te nacje wzboga nacje te obie – dobitnie podkreślę co W trakcie opisywania pulteramu pojawia się pojawia pulteramu opisywania trakcie i i utrw) d ezy rj. Równie kraju. reszty od kulturowe) Zbąszynka; wschodnia zaś to zaś wschodnia Zbąszynka; i Mazurach. w w skrócie wyjaśnić całą złożoność całą wyjaśnić skrócie kaze ó, auoi wsi, zabudowie pól, układzie i w wartościowego transferuwartościowego W nrsrkuz, men infrastrukturze, dużym uproszczeniu, dużym w w il aspektach wielu w ałbu Ruhry Zagłębiu w I stuleciu, XIX ramach służ ramach z w i obszarami Polakami. kulturze z Z kolei dru ------93 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 94 i pwno iś pwżijzc konsekwen poważniejszych nieść powinno nie zwyczaju zignorowanie całkowite lub stopniu chciałbym zaproponować, że zwyczaj jest płyn jest zwyczaj że zaproponować, chciałbym perspektywy, trzy te „godząc” niejako to pogląd przedstawiony pierwszy przeważa wśród naukowców Chociaż 219-220). 1970: (Szczepański się do niego bądź zastosowanie się zastosowanie bądź niego do się niezastosowanie gdyż ważne, jest rozróżnienie Tozrobić. powinniśmy co lub mamy co tradycji), (zwykle wiemy dochodzi, niej osoby) nej to do łączenia go ze środowiskiem wiejskim czy wiejskim środowiskiem ze go łączenia do to w z uwagę zwrócił wcześniej, co przeczytać można Kuligowski, tekst którego Waldemar ,,festyn”. jest używam jakie słowem, kluczowym Kolejnym pokolenia. następne przez przyjmowany będzie czy zależy, społeczności, członków nych norm przestrzegania, to tylko od dobrej woli transformacjom.ulegać może zowany nieustabili Jako kultury. uczestnikami między jasnym zawsze nie nym, potępieniem – sankcjami obarczony być może zwyczaj że dzi, twier druga 263), 1987a: (Grad terminy synonimicznie oba traktuje Pierwsza obyczaj. – czaj zwy opozycję na poglądy odmienne nieco dwa W 388). 1987b: (Grad negatywne zwykle – sankcje sobą ze już niesie nieprzestrzeganie którego ju, obycza formą łagodniejszą też jest Zwyczaj cji. n. węa wdrei, oaina i niezna się pojawienia wydarzenia, święta, (np. sytuacji konkretnych wobec zachowania wzór lub sposób pewien jako rozumiany zwyczaj, jest słowem najczęstszym Bodajże sób. stawić je każde wielu lat. wielu którym etnolodzy, inna ważna jego cecha. Jeżeli nie ma rygorystycz 2012 roku, że często genezę festynu widzi się widzi festynu genezę często że roku, 2012 dawnych jarmarkach czy odpustach. Prowadzi dawnychodpustach. czy jarmarkach ieauz nuoe mża nlź jeszcze znaleźć można naukowej literaturze z i nich to osobny problem badawczy, nad badawczy, problem osobny to nich w nieposiadający żelaznych zasad, łatwiej Z najbardziej przydatny dla tematu spo w tych powodów postaram się przed się postaram powodów tych w yi soezy. id jż do już Kiedy społecznym. życiu przypadku naruszenia jego norm jego naruszenia przypadku i nie tylko oni, pochylają się od w i mwy dialogiem umownym trj funkcjonuje, której w z I na koniecna jeszcze przekazanej nam przekazanej swojej publikacji swojej w w w sąc nie książce niepełnym tej książce tej ------tradycją. biesiadowa forma jego wszystkim przede się mi podstawową że festynu dystynkcją jeszcze, dodałbym siebie od końcuna udowodnię – nadzieję Sam tekstu. tego małomiasteczkowym. Zabieg ten ma niejako de niejako ma ten Zabieg małomiasteczkowym. e, ic dalej nieco ten, Autor 209). 2012: (Kuligowski miejskiej do ku prowincjonalną kulturę precjonować osam. et n uoe triu tradycja terminu autorem on Jest Hobsbawma. Erica tradycji temat na rozważania są ciekawe Równie 18-19). 2011: (Szacki formułuje nie tego radyklanietak aż Szacki sam tradycji,chociaż cja redefini poważna akcentów,ale zmiana tylko to niejako ności jej dziedzictwo niezależnie od stopnia autentycz co to, dycjąjest co to, zaś model), idealny pewien (jako kulturowe two dziedzic obiektywne istnieje iż twierdził, roku, Bukraba-Rylska zwraca cechę tę Na razem. nia, wspólnego spożywania, doświadczania bycia jący.Trudnosię zgodzić nie charakter wspólnotowy i, jak rozumiem, integru mają które lokalnymispołecznościami, lub scami związane społecznościowe W 223-226). 2012: (Kuligowski produktów nych przygotowa wcześniej już spożyciem i/lub (grill) to się że powietrzu. wolnym na go środowiskowe lub towarzyskiego rodzinnego, francuskim (w pikniku następcą jest festyn że on, Uważa genealogię. inną nieco nuje Szacki w Klasyczną tradycja. jest wyjaśnić należy który -Rylska 2013: 182). Kolejnym ważnym terminem, egzystencji, wręcz fizycznym kontakcie (Bukraba o zmysłowym, dotykalnym wymiarze społecznej wymiarze dotykalnym zmysłowym, Polsce definicję tego słowa przedstawił Jerzy przedstawił słowa tego definicję Polsce resainj yooi wmei festyny wymienia typologii przedstawionej i z w rwzwśi eo ozca (rezygnując poczucia tego prawdziwości niego wybieramy (wartościując) jest ową jest wybieramy(wartościując) niego z Z z idealnego modelu). Uważam, że nie jest nie że Uważam, modelu). idealnego wc osoah Najpierw, odsłonach. dwóch kolei przygotowaniem jedzenia na miejscu na jedzenia przygotowaniem , zl młg spotkania małego czyli ), pique-nique w w w w 2011 roku tłumaczył on, że tra oczach danej grupy uchodzi za grupyuchodzi danej oczach otkce etnw pisząc festynów, kontekście e smj ulkci propo publikacji, samej tej w osi wdnu wydaje wydaniu polskim W angielskim z z z kolei uwagę Izabela koleiuwagę autorem, co – mam – co autorem, tym wypadku wią wypadku tym konkretnymi miej konkretnymi w lub picnic w stosun 1971 ------95 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 96 uąą tu nującą funkcjo określił Robotycki Czesław chłopstwa. wsi, polskiej dorobku oznaczaniem storycznym hi tylko ludowa”,już ,,kultura jest terminu która zarzuceniem jest spowodowane tradycyjna” ra ,,kultu określenia (powstanie) Użycie 19-53). 1958: (Dobrowolski pokolenia następne przez je półwiecza, ponad sprzed go loznaczne, pojęcie, no jed jeszcze mi pozostało omówienia Do 20-22). 2015: Mielewczyk Jełowicki, (Brzezińska, nialne Szackim), za (w bliskoznaczne są kulturowe dziedzictwo niematerialne oraz tradycja dziś że przyjmuję, kie krót Podsumowującte reinterpretowana). lenie (transmitowana wa atunese o peyoai, aae wie zarazem sprecyzowania, do najtrudniejsze ono jest pory tej do przedstawionych Spośród nierozróż nawet synonimiczne, respondentów poko(co zmienna – dodałbym – oraz trwała) by przyjąć ją musi pokolenie (kolejne podmiotowa treści), określone się (przekazuje przedmiotowa jeszcze wspomnieć jeszcze rozważań koniec Na 10-11). oey ą opza. et ic czynnościo więc: Jest rozpoznać. ją możemy Jedną emn bł ryu Kzmez Dobrowolskie Kazimierza artykuł był terminu dogmatyczne zmiany, na podatniejsze są tradycje (stare) „zwykłe” – się. nia jest bardziej zagrożona lub po prostu zmienia się mówi ściej czę im że fakt, jest spostrzeżeniem ciekawym jego rutyny.Kolejnym społecznej oraz obyczaju od tradycję on odróżnia ciekawe, Co wartości. określone ludziom wpajać mają repetowane re o treści konstruowane wtórnie lub sztucznie cie oznaczającego wynaleziona, charakterze rytualnym lub symbolicznym, któ z z i I sek cłpk suczą dziedziczoną spuścizną, chłopską wszelką jeszcze jedna z enśi neyzruąe rozważania, niewyczerpujące pewnością ikwzc pó wtuazna tego wytłumaczenia prób ciekawszych a i e zuzi sosroae bardziej skonstruowane sztucznie te a wze utr ldw (najczęściej ludową kulturę ówdzie a ponadto często używane potocznie. używane często ponadto a w a inwce ,utr tradycyjna”. ,,kultura mianowicie i o izine Hbbw 2008: (Hobsbawm niezmienne ochronie tradycji, tym ta ostat ta tym tradycji, ochronie badaniach terenowych badaniach z o myśli angielskiego historyka z jej cechach, dzięki którym dzięki cechach, jej ooei n pokolenie), na pokolenia w w o rdci warto tradycji trm łączył którym ili skró wielkim i wśród ślad ------Opolskim, Kaszubach czy Warmii. Wydaje mi się Warmii.mi Wydajeczy Kaszubach Opolskim, na Śląsku – kulturowo-geograficznych krainach yanei, zm et utr tayyn. Ta tradycyjna.z kultura jest czym wyjaśnienia, pulteram opisuje skim), lecz skim), w tylko nie występuje zwyczaj mnie Interesujący obszary. czy ludzkie zbiorowości większe muje ślenie ,,kultura regionalna”. Tę zkolei opisałjako: model historyczny”,proponując model w kolei, ome okoym) ao „zrekonstruowany jako folkloryzmu) formie enm eine canosi, wielkopol (czarnkowskim, regionie jednym Obszernie przytoczona definicja świetnie definicja przytoczona Obszernie lpim eeoiłw aąyh swoje kostiumy nowe mających ceremoniałów zlepkiem eklektycznym one się stają czego skutkiem czenia (Robotycki 2012:20). brak w często się wyrażające mentalne struktury skomponowanych.to inaczej Są tym […] przy (w kulturowych całości nych powstałą rzeczywistość yh ayh rytuałach samych tych w w przeciwieństwie do regionalnej, obej regionalnej, do przeciwieństwie w nich mitycznych kilku podobnych, ale podobnych, kilku i i oe tnwć osaę do podstawę stanowić może często zbanalizowane zna zbanalizowane często i magicznych sensów, z omiyh daw rozmaitych i bcaah ale obyczajach, tym ludowych), tym w i zamian okre zamian oddzielnych, - - - - - określenie –kultura tradycyjna. To ostatniesfor szersze będzie właściwsze regionalnej, kultury elementem go nazwanie niezręcznością pewną Geelhaar, pulteram ma niemieckie korzenie niemieckie Geelhaar,ma pulteram się dowiedzieliśmy już Jak literatury C łudniowej części. po czy wschodniej jej Polski,od zachodniej pasa „pruskiego” dawnego całego czy Wielkopolski, wschodniej od zachodniej odmienności sywaniu znaczenie fundamentalne ma mułowanie Tohs 57. isey ne oey wprost możemy nie Niestety, 1517). (Trochus w wzmianka odnotowana Pierwsza 804f). 1885: (Gotzinger średniowiecza 1851: 268), inni (Weinhold Germanie starożytni już go znali iż li, badacze niektórzy wieku jest zywany o tym źródle tym

wiemy

w naukowej

, pochodzi pulternacht, pulteramie y kraju tym z kolei, że pojawił się on o w polterabendem. wcau nazwanym zwyczaju,

Niemczech twierdzi Niemczech na z

podstawie ryuu Sylwii artykułu z 1517 roku 1517 w W w końcu i

opi XIX na - - - - - 97 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 98 ten temat. Jeszcze więcej wiadomości więcej Jeszcze temat. ten się pojawiają z tej czasowo bliższa nazywanego najczęściej też jest to podanie jego lokalnego (tj. niemieckie o informacja Kolejna wniosków. poważniejszych a Tak duża rozpiętość czasowa pomiędzy pierwszą 13). 1907: Bahder (za porządkowych przepisów powstała uchwyco wzmianka na następna ponieważ wyrokować, tu Trudno funkcjonowanie. jego ona twierdzałaby tekst. zrozumieć łatwiej mógł czytelnik by tak odpowiednika, go) to opisuje czy ona wiemy, Nie informacji. tej zinterpretować Nie będę tu oczywiście powtarzał opisów powtarzał oczywiście tu będę Nie niższych warstw ówczesnychturą to jest XIX przynosi ju drugą adnotacją nie pozwala na formułowanie na pozwala nie adnotacją drugą eskn Jablonskiego leksykonu utrme pzpmnm że (przypominam, pulteramie (przy którym jest wymienione), jest którym (przy Hymenalia z coraz większym zainteresowaniem kul zainteresowaniem większym coraz i tłumaczy na niemiecki greckie świę w XVIII wieku dalsze wzmianki na wzmianki dalsze wieku XVIII i W oztk X ik. Związane wieku. XX początek y dui pzpdu po przypadku drugim tym z 66 ou b pochodzi bo roku, 1696 w 66 roku 1696 z jest polterabendem) 71 P tj dacie tej Po 1721. w w Niemczech. Niemczech w o zwycza ramach z tek czy ------zwyczaju. korzystanie noniczne autonomiczne na zwalająca po dowolność, rodzaju pewnego tutaj Istnieje razem. występować one muszą nie Aczkolwiek bicie glinianych garnków, talerzy no obyczajów, dobrych czy prawa granicy na często – psoty wymyślnewróżby, ite rozma tańce, się, przebieranie goszczenie, nie, ucztowa śpiewy, hałas, wieczoru rodzaju wszelkiego jest tego składowymi elementami nymi formacji i Śląska Dolnego wyłączając nie Niemiec, całych W (polterabend) pulteram przykład Na uroczystościami. głównymi przed wszystkie Nie go. wzmianki z Wszystkie interpretacji. własnej je Geelhaar, Sylwii stu Są to jednak wyjątki, jednak to Są 194). 1907: (Bahder ślubie po się odbywać miał Pomorza Zachodniego. Niestety, nie mamy in mamy nie Niestety, Zachodniego. Pomorza eo keu oyz zyzj okołoweselne zwyczaju dotyczą okresu tego I weu utrm nn js n terenie na jest znany pulteram wieku XIX o W iloose Njzśij powtarza Najczęściej Wielkopolsce. XX wieku pulteram przechodzi roz przechodzi pulteram wieku XX z kolei wyznaczają jego termin jego koleiwyznaczają a a eyi srbj poddać spróbuję jedynie w z regułą jest wigilia ślubu. wigilia jest regułą Ansbach we Frankonii we Ansbach otpeo anturażu dostępnego i boune nieka absolutnie i innych naczyń. i oczywiście ------przed weselem), przeistoczeniu weselem), przed to (wydarzeniem) zwyczaju z patkwnu o re Plkw (Drożdż, Polaków przez go praktykowaniu cza w niemieckiej” ludności wśród wszystkim przede znajduje się wzmianka „że był rozpowszechniony do Prus. władaniu we będących pulteramy nujących relacjo zrealizowane) profesjonalnie niezwykle znalazłem tam badań, olbrzymią ilość filmików (niektóre do się Przygotowując YouTube. portal żywy nadal jest ten zwyczaj Współcześnie wydarzeń. odrębnych dotąd dwóch połączonych czyli sel, bunt społeczny się pojawia że rozmiarów, takich do się rozrasta Impreza spotkanie. się liczy bardziej psota, czy szkła bicie wtedy nabiera znaczenia korzystaniu nawet lub jedzenia wcześniej przygotowanego wowaniu go organizowaniu festyn), mały (grill, powietrzu wolnym na jęcie jemy ciele przyja (dziewczyny, towarzyszące osoby gości W jedzenie oraz szkła) bicie tylko sadzie (już psoty wracają Najpierw zmieniać. nie w odżywa Zwyczaj wcale. go ma nie lub skromny marnotrawstwo, jako się śla okre garnków bicie kiedy wojen, dwóch lata to Są ogranicza. przynajmniej lub zarzuca go się dy kie okresy, się pojawiają Stąd biedniejsze. stwy war przez głównie jest praktykowany stulecia ciągniętą reoi XIX przełomie w jegopołudniowejczęści. obserwu zmiany Największe lokalnego). kręgu latach 20. XX wieku – co przecież nie zaprze nie przecież co – wieku XX 20. latach aah 0 X wieku XX 50. latach latach 60. tegoż stulecia pojawiają się wśród się pojawiają stulecia tegoż 60. latach Pulteram najprawdopodobniej pojawił się na się pojawił najprawdopodobniej Pulteram w osig Als Etnograficznego Atlasu Polskiego z w w w modyfikacji terminu (z terminu modyfikacji innych miejscowości – czyli spoza ścisłego postaci organizowanych postaci aah 70. latach Niemczech, i w formy. Staje się on osobnym świętem osobnym on się formy.Staje zse rnfraj. a początku Na transformację. czasie i w X ik n zeic polskich ziemiach na wieku XX cyklu weselnym. Przejawia się Przejawia weselnym. cyklu i w 0 Dcoz d redefinicji do Dochodzi 80. o w yaęyh oaah ser lokalach, wynajętych czym świadczy chociażby świadczy czym y kraju, tym z i azn sę dynamicz się zaczyna aeig. Mniejszego cateringu. a iii n tydzień na wigilii W poczęstunek jest poczęstunek w polterowych we otwarte przy otwarte Komentarzach a z szczególnie 04 roku 2004 i napitek. w za ------prezentują informacje badań wynikom najnowszym bliskie Ciekawe 113-114). 1989: (Wesołowska tym terenie miał on charakter widowiska charakter on miał terenie tym ińzk 20: 7) Pzsae przejrzane pul historią nad się rozwodzą Pozostałe nie raczej źródła 371). 2004: Pieńczak, z graficznego a świadczyła przybyłych młodych. pożycie będzie sze szczęśliw skorupy,tym drobniejsze im że żano, wtedy, że „stłukło się panieństwo młodej”.panieństwo Uwa się „stłukło wtedy,że zabawy do zaprosić oraz kołaczem poczęstować Obowiązkowoprzybyłych należało też gospodyni. dobra jako sposób się prezentując je, sprzątnąć wtedy siała mu młoda Panna próg. na wysypywali też albo prezent, jako wręczali, skorupyalbo Rozbite nia. jali przyniesione jali oraz jego formy, jakie przynosi nam literatura na zwyczaju występowania obszar tylko Zakreślę zawartych Sawickiej, Małgorzaty razem tym rozważań, referować zamierzam nie Teresyoraz TakSmolińskiej. tak wyżej, jak Simonides Doroty – folklorystek działal śląskich oraz ność 1989 rok chyba tu jest czasową Cezurą Wielkopolski. dotyczących źródeł brak w samo co zapożyczenie, niemieckie jako albo nie, przykłady podają to za teramu, „kociej muzyki”. Przy domu panny młodej rozbi młodej panny domu muzyki”.Przy „kociej młodych na czele, szli przez wieś przy dźwiękach weselny orszak naśladując nicy, uczest przebrani humorystycznymi: mentami tam go się GórnymNazywa na Opolskim. zwłaszcza Śląsku, go przedstawiono najobszerniej Chyba ukowa. widnieje zasięg opisywanego zwyczaju obejmu zwyczaju opisywanego zasięg widnieje której na A.), Mączyńska A., Drożdż (oprac. 47 o eo eau Tatwł g ab marginal albo go Traktowała tematu. tego do niechętnie dość naukowa literatura polska Ogólnie nazwy. lat 1975–1982. Zamieszczono 1975–1982. lat uy ts ołcoeo szkła potłuczonego stos duży sobie było już niewłaściwe. Szczególnie uderza polterabendlub z z i Komentarze doPolskiego Atlasu Etno 2004 roku, oparte na obserwacjach na oparte roku, 2004 ilą srżocą podchodziła ostrożnością wielką w worku butelki worku o z trzaskaniem skorupNa . ypti oe nich, wobec sympatii druhnami. Mówiono druhnami. Z kolei duża liczba duża kolei z w i o eo rozmaite jego fałszywą parą fałszywą w i nich mapę nr mapę nich stare naczy stare powodzeniu e książce. tej i w i z tutaj dość ele ten ------99 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 100 w 77). 1975: (Kukier rosyjskiego zaboru byłego obszarach na czyli Ciechocinka, Kujawach, niemieckich dawnych na rozpowszechniony był właśnie niego, Według lat 50. do 70. XX wieku XX 70. do 50. lat od weselnych zwyczajów badania prowadzący miejscu o dzywojennym (Kukier1964:265). szkła tłuczenie owo tam nazywano autor.że Wspominał,sam ten sał macje infor jeszcze dodać należy przedmiotu teratury li wynikówpolskiej opisu kwerendy skróconego powyższego Do Śląsk. Górny oraz Gostynia) wa, Plesze Jarocina, okolicami (poza niemiecką Wielkopolskę dawną całą właściwie (zachodnie), Wschodnie Warmię jącego: ił pwzcnć i dopiero się upowszechnić miał y pewzm nzwnm osehi na powszechnie nazywanym pierwszym, tym kontekście szczególnie bytowskich Kaszub, pi o kujawskim psł yzr Kke (1975), Kukier Ryszard pisał butelkami, a z Kaszubami, Krainę, Pałuki, Kujawy Pałuki, Krainę, Kaszubami, nawet i zśiw Mzr, Pomorze Mazury, częściowo i kaszubskim pulteramie. poltrowaniem w klcc Nezw czy Nieszawy okolicach w w kujawskich wioskach. kujawskich aah 0 pulteram 70. latach O w i kei mię okresie y drugim, tym sam zwyczaj sam I tak - - - - - rerwdia at Mcosa Przeba Machowska. Marta przeprowadziła kwerendę pomocną faktograficzną. Tak wiedzę tekstu mojego części szej terenowych ważań najważniejsza była kwerenda wywiadów roz moich Dla książki. ninejszej do wadzeniu wpro we opisana została badań Metodologia pulteramu B kwerendy, czyli analiza zawartości poszczegól zawartości analiza czyli kwerendy, jakościowe wyniki zresztą to Potwierdzają kie. niewiel za uważam wszystko mimo liczbowe zbieżne, jako wyniki te interpretuję Osobiście zwyczaju. praktykowanie lub jomość akurat dlaczego na rozstrzygać, dziś Trudno 23. tylko – 48 (gnieźnieński) Niechanowo gminy oraz „pozytywnych” 16 tylko wywiadów wszystkich 28 na – (obornicki) Rogoźno gminy mieszkańcy wykazali zwyczaju znajomość Najsłabszą tach. 67 na ca w zwyczaju. nieznanie się ło ny – Wielkopolski administracyjnych zbadanych wszystkich jednostkach we że stwierdzić, liła pozwo kwerendalnych wyników analiza mnie przeze Przeprowadzona wągrowieckiego. go, szamotulskie obornickiego, nowotomyskiego, międzychodzkiego, gnieźnieńskiego, neckiego, gmin terenowych) wywiadów (tj. kwestionariuszy wypełnionych 1407 dała Podobnie rzecz się miała się rzecz Podobnie w informacje wywiadów 36 na oy oyl a 38 na Tomyśl Nowy w o łwi n tc mtraah bazuję materiałach tych na głównie To „Atlas…”) (skr.wielkopolskiej” wsi kulturowego dziedzictwa niematerialnego adania w mne idihw n 39 na Miedzichowo gminie 31; oice nowotomyskim powiecie i praktykowany, co więcej, wyjątkowym sta wyjątkowym więcej, praktykowany,co gminach z w w siedmiu powiatów: czarnkowsko-trzcia powiatów: siedmiu tych gminach występuje mniejsza zna w mne wwk a 54 na Lwówek gminie

ws 57

z w p i badań

ółczesnego i w i oitc – utrm et zna jest pulteram – powiatach naszym gminie Zbąszyń na 40 na Zbąszyń gminie w w ramach projektu „Atlas projektu ramach 33;

regionie z w i z i I wdisu sześciu dwudziestu pozostałych powia pozostałych w tak, dla przykładu, dla tak,

nich czerpię obfitą czerpię nich oblicza o w z mne Opaleni gminie w pulteramie były pulteramie lat 2012-2014. lat mne Kuślin gminie w 38; 4 (100%); 54 a w

różnice gminie w w dal 39. ------101 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 102 z muzealnicy-respondenci sami chociaż Słupcy, dań udało się badaczom uzyskać szeroką uzyskać badaczom się udało dań chodzących po osób Warmiiwśród na także Odolanów,ale – Wielkopolski dniu tu. projek stronie facebookowej na komentarze czy maile pojedyncze były ankiet dopełnieniem Niejako miasta. obrzeżach na jednorodzinnych lat 20-30 sprzed padkach organizacji, snej relacji ma nie skąd Poznań, jest przypadkiem Osobnym temat. jego na dzę ankiety to Potwierdzają nieznany. kompletnie jest pulteram stronie jej wschodniej Po prusko-rosyjska. granica dawna jest ju zwycza tego dla chińskim” „murem Swoistym zanikł. tam zupełnie pulteram że oznacza, nie Jarocina okolice są zentowane repre Najsłabiej poczęstunek. skromny mu szy w zwykle się odbywa charakter: uproszczony ma to występuje, tam jeżeli tym, Poza nizowania. orga jego przypadki są rzadsze tym wschód, na bardziej im że założyć, Można regionu. rach gatą wtreściwiedzęo plzzźi. zęi syti fro ba formom wszystkim Dzięki Opolszczyźnie. połu na praktykowany jest nazwami) różnymi i w Wielkopolsce.funkcjonujegłównieObecnie on niedawna do kowanego obrazpulteramupraktysię wyłania informacji odpowiedziało 20 jedynie Niestety administracyjnych. kopolskim,resztę powiatach. kulturalnych instytucji 56 do mailową gą dro je Wysłano ankietowe. badania były łów odbiega wywiadów, nych yh ijcwśi oidl zwdw wie zawodową posiadali miejscowości tych zpłijcm tpm beai materia zbierania etapem uzupełniającym itk icoe pzd ślubem, przed wieczorem piątek zachodnich Z ih oidjm sę ż plea (pod pulteram że się, dowiadujemy nich w Z z tych z nich. Ze zdobytych Ze nich. tego do 30 do tego Pomorza; no Pomorza; i zśiw cnrlyh obsza centralnych częściowo a w w w tylko której zasób informacji nie informacji zasób której nyh mnc. Ostatnim gminach. innych w okalającychjednostkachją zwyczaju. miejscowościach Kępno, miejscowościach w w o i województwie wiel województwie to całej tzw. „pruskiej” tzw. całej oeycyh przy pojedynczych i co oczywiste – na – oczywiste co o z dzielnic domów dzielnic eo współcze jego i w lsea co Pleszewa, ten sposób ten z a towarzy oa czy Koła w i bo 54 54 ------polteramp, 142-143). pulterabent, w używane określenia to Pierwsza się. powtarzają nawzajem zresztą zwyczaju. Co nieco wspomniano nazewnictwo wymaga rozwinięcia Szerszego R lryi lcb itrsjcc ns nazw: nas interesujących liczbę olbrzymią „Atlas…” projektu dla wywiadów kwerendach zwyczaju obrazu snego ram wydanym kopolski. nazw grupa trzecia oczywiście jest sza i jak go takie skrótu się używa także Często trzaskanie. skanie skorup, jest popularne równie wspomnianą, wyżej tą poza Opolskim Śląsku Na grupa. druga to sce oczywiście powszechniejszą enabend), walcowywieczór( ( np. wydarzenia haterów kur ( łapanie jaktakich czynności do się odnosząca – opisowa Część określeń. unikatowych wręcz własnych, wiele jest nich wśród uwagi, warte Geelhaar.Sylwia wyżej Co przytacza bogato tak i grupy,trzy na podzielić je Można go. lokalne prostu po lub gwarowego pochodzenia są zwyczaju własne nazwy Wszystkie bendem. Wielkopolską poza powszechnym dziej oraz pulteram, słowa zwłaszcza książki, do pie , podobnie jest na Warmii. NajciekawWarmii. na jest podobnie trzaskanie, wieczora: do prostu po ( kó od Brutlacht –skrót ), inne odnoszą się odnoszą inne Schäppelhirsche), Pomorzu,się mówi X wsęoao uo ónc nz, które nazw, różnych dużo występowało XX, óżne y kau zwłaszcza kraju, tym , no , N płoy rj, a Kaszubach na kraju, północy Na polter.

i nazwy oczywiście pulteram (Błaszczyk 1992: (Błaszczyk pulteram oczywiście W w polter, polterabend. Terminy używane W polteraben, taniec korony ślubnej(?) korony taniec Hühnerfang), 1992 roku pojawiły się: pojawiły roku 1992 Alse języka „Atlasie u zwyczajnie wieczórtrzaskany lub awżijzc da współcze dla najważniejszych

p i polterka, ulteramu wręcz kanoniczną nazwą jest nazwą kanoniczną wręcz o w tym zwyczajutym o z , kolejne Braut-Gastmahl), wieczór panien( portelaben, imzc. Wcześniej Niemczech. 05 ou znajdujemy roku 2015 eo związkach jego w gościna gościna o Walkabend) polterowanie, powodach wybrania powodach ikc XII XIX XVIII, wiekach i utr ludowej” kultury o u tym we wstę z panny młodej panny poltrowanie, koleibo do polteramt, polterabent, w z . Dziśnaj Jungfrau ih jest nich których poltera z z w Wiel polte bar trza Pol por ------

103 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 104 (gmina Wapno, miejscowość Podo miejscowość Wapno, (gmina polterament wo, Niechanowo, Witkowo),Niechanowo, wo, Klecko), Gniezno,Czarnków, Czerniejewo, Kuślin, Krzyż, Trzemeszno) kowo, Witkowo), Trzcianka), (gmina stłuczki Niechanowo, Kłecko, Czarnków, polterka Gołańcz), Damasławek, Czarnków,Oborniki, na Wągrowiec), Połąjewo),Czarnków, (gmina poltry Ryczywół, Rogoźno, Kiszkowo, Trzcianka, Połajewo, Krzyż, Czarnków, (gmina Skoki), Oborniki, Wieleń, Połajewo, ków, Kiszkowo),teram(gmina lin Kobyłkimiejscowość Damasławek, Dziekanowice), wieś Łubowo, – ka zbit taka także wystąpiła ale Międzychód), ca, Łubowo), (gmina flachy niki), (gmina Gniezno, Mieleszyn, Trzemeszno, Obor Trzemeszno, Mieleszyn, Gniezno, (gmina i rbn Gr) Pzjt nza pulteram, nazwa Przyjęta Góra). Srebrna hdi n btli cyi party czyli butelki, na chodzić chodzenie na ewentualniechodzenie falchy , tłuczenie ek (gmina Czerniejewo,Łubo bicie butel ek gia Gołańcz), (gmina (gmina trzaskanie butelkami gia Opaleni (gmina pultry (gmina Czarn polteram(gmina butelki chodzenie nabutelki (gmina szkła bicie porteland i gia Kisz (gmina i lajfy (gmi porter Niemczyn), (gmina (gmina polter ------

skrótu językowego – językowego skrótu mamy pełnąsupremacjębutelek. (wschodnich) Pałukach na czyli nie polteram; pulteram; minuje zachodzie, na to zwyczaju, nazewnictwa regionalizację sać nach się pojawiają wszystkie Prawie nazw. przemieszanie duże istnieje wszystkim przede że stwierdzić, można rozważań, wątek śląskie się nów, Ostrzeszów, Kępno) oprócz Odola (gminy Wielkopolski południu na że my, się pulteramem nad pozyskane że przytoczyć, także oraz szamotulskim międzychodzkim, wotomyskim, szechniej, ewentualnie purteram, ankietowe oraz wypowiedzinaFacebooku)wie z tymi w i powiatach. Jeżeli jednak spróbować opi spróbować jednak Jeżeli powiatach. gminach Oborniki, Damasławek. Warto Damasławek. Oborniki, gminach z a . Podsumowując ten Podsumowując trzaskanie skorup. w 2015 roku. 2015 mianowicie

centrum z oe n północnym-wschodzie, na kolei w w 2017 roku nazwy pokrywają nazwy roku 2017 pozostałych ) występuje najpow występuje pulter) purteran(często i Z w na północy regionu do regionu północy na innych źródeł (badania innychźródeł całych powiatach no powiatach całych w w pultera pojawia , względ polter, trakciebadań różnych gmi różnych i Kujawach, w formie ------prostu do mieszkańców wsi, którzy przychodzi którzy wsi, mieszkańców do prostu ba respondentów wspomnienia są pulteramu, eea o on domu okna pod wesela dpaj pleau re Polaków przez pulteramu adaptacji scenariuszem prawdy do zbliżonym najbardziej się mi wydaje hipoteza powyżej Przedstawiona kulturową. wymianą zaowocować musiało mi Polakami pomiędzy stycznych tów zarobkową No weselnej. obrzędowości ułatwiał wariantów niemieckich do dostęp poborowych wiek Młody armii. skiej służba oczywiście to droga Trzeciatury. i dzieci inkulturowała ale wprost, pulteramu wała promo nie która szkoła, niemiecka oczywiście (np. cesarstwa ści pochodzący Kolonizacyjnej, Komisji tzw. osadnicy nowi dołączyli Niemców Wielkopolski terenie na mieszkających do śniej) (ale wieku XX początku rodziny.Na ków sąsiadów,niemieckich naśladownictwo to człon Pierwsza drogami. kilkoma przebiegał zapewne pulteramu adaptacji Proces na li w niec przychodzeniu na polegać miał wości „Atlas…” projektu dań informacją niejednoznaczną choć w ne przez etnografów. Zakładam, że zaczął wnikać jego praktykowania nie zostały wprost uchwyco polskich, ziemiach na zwyczaju przeszłość jest tworzyć od trudno dość że wspominałem, razy kilka Już H o i u Wolsztyna– u ich rodziców do szeroko pojętej niemieckiej kul zwyczaju nazywanym tam onw (mn Oonk) Ooidj oni Opowiadają Oborniki). (gmina Rożnowo nich przed 1920 rokiem, 1920 przed nich niemieckich osadników. niemieckich naszą kulturę na początku XX wieku. Ciekawą,wieku. XX początku na kulturę naszą istoria drugiej wsi: „nazwa wsi: drugiej i ” (mężczyzna, lat 54, regionalista). 54, lat (mężczyzna, polteram” wódkę (wypowiedź mężczyzny, ok. 55 lat), 55 mężczyzny,ok. (wypowiedź wódkę a

szczególnie pulteramu w ), który miał pojawić się pojawić miał westfalczycyktóry ), i na końcu trzeba wymienić pracę wymienić trzeba końcu na łb Neic Tk il punk wiele Tak Niemiec. głębi z Westfalii). Drugą ścieżka to ścieżka Drugą Westfalii). odnosiła się po się odnosiła westfaloki w z

w i miejscowości Popówko miejscowości Wielkopolsce.Początki paznu i n ta na się wpraszaniu

W W a westflak ( został podpatrzony został w pierwszej miejsco pierwszej z ielko azm regionie naszym ahdij czę zachodniej o p w w przeszłości olsce i okolicach w regionie. Niemca i trakcie w wcze pru ------z badacze zdawkowo wspominają, że zwyczaj roz zwyczaj że zdawkowowspominają, badacze jego temat. Już nieco wyżej pisałem, że niektórzy bogatszy jest międzywojenny Okres X wieku. XX su...”informacje to ojegopraktykowaniu przed1945rokiem. tradycji.stej Wprawdzie świadczy ale pośrednio, opowiadają raczej ale nowy, zwyczaj wówczas to był że tym, przy zauważają Nie daty). dokładnej podawali nie (niestety go wesela swoje wspominali lat, 70-90 (wywiady „Atlas…” projektu badań respondenci Najstarsi się powszechnił nie przygodnych instrumentów do instrumentów przygodnych nie kamieniami rzucanie przez osiągano czaju, z albo podwórzu na domu, progu na bramąwjazdową, przed się ła odbywa ta Destrukcja całość. zdominowały 80. potem dopiero zbijano butelki, które już ceramicznych. Zaczynało się od garnków, talerzy, szklanych,glinianych, przedmiotów zbijanie ście formę najprzeróżniejszą miały sylwestrowych, psot do podobne trochę te, rodzicom Psoty ślub. ich na oczekiwania i/lub młodym państwu krzenie chodziło także wsze najczęściej i ale wieczór, to był Zwykle wesele). poprzedzała wspomniał ktoś się odbywał zawsze Prawie wieku. XX 90. lat do aż dekady, te wszystkie przez podobny dość był pulteramu przebieg tam Zarejestrowany współczesności. opisy ich także my XX wieku), tłuczenie wieku), XX 40. (lata wojskowe pojazdy niemieckie rzucone wyznaczonym miejscu. Hałas, drugi atrybut zwy bądź klatki do wejściem przed to ua zazł sę yąk. utr ił miejsce miał Pulter wyjątki. się zdarzały tutaj z. oyh lkw (np. bloków nowych tzw. keu u pzdoeng lb powojenne lub przedwojennego tuż okresu irse potwierdzone Pierwsze i przebieg. Najpopularniejsze było oczywi z W w a 21-03, aąy wówczas mający 2012-2013), lat w klc dm pny łdj Za młodej. panny domu okolicy yh ayh rdah znajduje źródłach samych tych itk wglę eea Rzadko wesela. wigilię – piątek w o w o pulteramie pochodzą pulteramie sieni. Na osiedlach złożonych osiedlach Na sieni. z aah 0 lb 0 X wieku. XX 30. lub 20. latach zatu z sbce (jeśli sobocie czy czwartku czasów późniejszych, aż do aż późniejszych, czasów w o metalowe garnki, używa garnki, metalowe ouzne rz uprzy oraz dokuczenie w w o yidc „Atla wywiadach ostne było Wolsztynie) nim jako oczywi jako nim kociej muzyki kociej w w i pulteramy specjalnie źródła na źródła w z lat 40. lat latach w po ------105 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 106 jednak, że takie zdarzenia nie mogły mieć miej mieć mogły nie zdarzenia to takie że jednak, oznacza Nie Opolskim. Śląsku na przykład na jak tak przebierańcach, czy parach młodych „Atlasu…” nie znaleziono informacji wieczór.ciekawe, Co młodych przed tym, co może wydarzyć się wydarzyć może co tym, przed młodych międzysąsiedzkich łobuzerski konfliktów do to Doprowadzało chuligański. czy charakter miał zwyczaj widać Jak lub ich rodzice musieli rodzice ich lub wozów na kalenicy stodoły (tak jak (tak stodoły kalenicy na wozów bram, płotów, rozbiórki do także się Posuwano nieczystości. komina lub obornikiem, studni do wrzucano wapnem; farbą, wodą, śmierdzącą brudzącą domu Oblewano elewację obejścia. lub domu brudzenie czyli u później, już ale znajomych, (wujków), krewnych dziewcząt, młodych uczestnictwo wspominają „Atlasu…” tabu. Świadczy tabu. objęty był nie przedmiot żaden Właściwie wych. samochodo części mebli, starych rupieci, mieni, ka drzew, wielkich złomu, jęczmiennych, plew gruzu, przyczepach), na (przywożonego rodzaju piasku śmieci, wszelkiego wjazdową bramą przed podwórkolub na wyrzucanie lub dalej klejem; smołą ze zmieszanego czasami pierza, nie rozsypywa wspominają „Atlasu…” badań denci i popularne szczególnie wieku, XX 90. lat do aż bo długo, Dość nawoływania. śpiew,krzyki, rodzaju no strażackie, syreny tarki), (piły, dzenie. Pożywieniem był najczęściej drożdżowy najczęściej był Pożywieniem dzenie. wódka, weselna – metoda wowa podsta jedna to na była wieku XX 40. lat od Już przebieg. jej skrócić by oraz szkody ograniczyć by wszystkim, Przede wizytę. taką na reagować w w się odegrać mogło amantów poprzednich Iluż destrukcji. do nowo zamiłowanie pewnie żeńców.Stąd przyszłych rówieśnicy często chłopcy, Osobami sca. cąlw bł śicne Njzśij respon Najczęściej śmiecenie. było uciążliwe ten sposób na niedoszłej lubej. Dominowali oni latach 40. latach w i bylipultrującymi młodzi najczęściej 50. XX wieku. Respondenci badań Respondenci wieku. XX 50. aah 0 7. asw moz i/ młodzi Państwo 70. 60. latach o tym kolejna forma pulteramu, forma kolejna tym i ogólnego „strachu” państwa „strachu” ogólnego w z przejrzanychwywiadach reguły dość szybko za szybko dość reguły a ae umieszczania nawet a w o i zdij je rzadziej fałszywych wszelkiego sylwestra). w ten ------i przypuszczać, że było to Można pulteramu. elementem trwałym się stała później która kiełbasa, dopiero potem placek, io zgaize ók. śó podrzucanych Wśród wódki. zagraniczne piwo, wino, posiłki, ciepłe już się pojawiły ale młodej, panny domem przed stano nadal uciążliwą, tak nie już chociaż psotą, był nadal Pulteram wego. ale alkohol, mięso), (zwłaszcza jedzenie wszystkim Przede dostępne. ogólnie się stały dobra rodzaju kiego zwyczaju. do sumpcyjnych potem zerwaniem radykalne tak to zauważyć my niemu zwyczaj trwał. dzięki to Może pulteramu. obraz zytywniejszy po konstruowała ale chuligaństwo, wiedliwiała duchy), złe łasem magiczny charakter (nie zapeszyć, odstraszyć ha to miało zdaniem Moim teramy. dentów „Atlasu…”, którzy wspominali dawne pul ozj „dooi” T otti ne yk uspra tylko nie ostatnia „ideologię”. Ta rodzaju sformułowanie pojawia się pojawia sformułowanie szczęście”.na Takieto „że wyjaśnienie, było ków tańce. czy śpiewy ponownie się zdarzały okazji tej Przy domu. pokojów do lub sieni do przechodzono że wspomina, respondentów cześć chociaż stojąco, na domem przed się odbywała zwykle sumpcja alkohol) (tylko skromna pulteramu: formy dwie współistniały cia. Nie znaczy to, że przed tą dekadą oyaj lb yłmceim l wybry dla wytłumaczeniem lub Motywacją się. ratowali wykupnego pomocą za nowożeńcy ślubem, przed rano czasami noc, całą sprzątano Czasami możliwe. to było zawsze Nie zanieczyszczenia. sprzątnąć szybko musieli rodzice i/lub nowożeńcy przyszli zna, rźa yyai śic – śmieci wysypania wystarczył groźba szantaż, Niejednokrotnie najgorszego. do dochodziło wszędzie nie że wspomnieć, także powolne przenikanie ówczesnych wzorów konówczesnychwzorów przenikanie powolne Pierwsze zmiany Pierwsze W w XXI wieku. Stanowiło raczej stopniowe raczej Stanowiło wieku. XXI rki gscei pna łd i/lub młoda panna goszczenia trakcie i remoy opdrta domo gospodarstwa przedmioty w i ytwijz (ezne. Kon (jedzenie). wystawniejsza aah 0 X weu Ne było Nie wieku. XX 90. latach a z a a w drugiej budowało pewnego budowało drugiej czasami po weselu. Warto weselu. po czasami formie pulteramu może pulteramu formie w latach 70. tegoż stule W u większości respon większości z tym czasie wszel czasie tym rezocą jak przeszłością, z jednej strony jednej i po niej nie a przyszli ------107 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 108 ostńkm nwtmsi, międzychodz nowotomyskim, wolsztyńskim, zmianę. tę zauważyli 2014, – 2012 został zupełnie zarzucony. zupełnie został termin stary że oznacza, nie co pulteramie, wym wspomniał nie nikt wywiadów wanych weselem. przed tydzień praktykowanyjest zwyczaj cześnie przyjmował mody,każdy charakterktórą miało kulturowego zjawiska formuły nowej Rozpowszechnianie łę. regu powszechną jako tego traktować jednak należy Nie temu. lat 5-10 około później, raczej temu; lat 10-20 to nastąpiło kim pulteramu praktykowania formy zmianę dykalną ra przyniosły poprzedniego, lata ostatnie wet tek tużprzedweselem. pią to był nadal – termin się zmienił Nie dówki. lo telewizory, stare znajdowano przedmiotów wszyscy respondenci „Atlasu…”,respondenci badani wszyscy irsa eaa X wieku, XXI dekada Pierwsza w w dogodnej dla siebie chwili. Współ iloose Wacwe prawie Właściwie Wielkopolsce. W Z żadnym informacji uzyska informacji w W a w pozostałych z powiatach soboty,na przywoły oe na może o w i piątko latach treści ------y smm sonae ye wrni zacho warunki wyżej wspomniane samym tym pokoleń przekazujących go sobie do dziś. Spełnia wiemy terenowych, badań podstawie na wątek, ten jąc Podsumowu kulturowego. zjawiska żywotność na dowodu lepszego ma Chyba nie redefinicji. jej bawm: im więcej się mówi Hobs Eric tekstu początku na przytoczony pisał jest nie listy, specjalne na wpisów dotacji, bez która tradycji, cjonalnej) mówimy Częściej rzadkość. raczej dziś To egzystencja. spierana niew niczym samodzielna, jego jest pulteramu zmienności czyli pretacji, reinter – dodatkowy czwarty oraz podmiotowy wywania tradycji – czynnościowy, przedmiotowy, swój jako traktowany skich mieszkańców Wielkopolski (i lat. zwyczaju. kondycji współczesnej ocenę na wskazuje cja…” trady żywa – „Pulteram książki tytułu Początek P i jakiemaznaczeniedlaregionu. w Warto przeszłości. uchwycenia, do trudnej choć Przedstawiony w W wypierana przeznową. starata Jednak holu. nie tylko żyje, ale dokonał Pulteramtrwania. jej dla odczuwamyzagrożenie ainc lb lk bjc butelki bijąc blok, lub kamienicę gdzie Krzyż), (Wolsztyn, Wielkopolski obrzeżach zachodnich się kultywuje zwyczaj formie nych po badaniach się zwyczajem się ulteram

y mesu atnwć i, zm et dzisiaj jest czym się, zastanowić miejscu tym W s W p ółczesny ielko tym czasie został zaadaptowany przez pol o ipzrae cąłśi utrm do pulteramu ciągłości nieprzerwanej I tak istotnie jest. Istnieje on już od 100 – – p olsce przychodzą pultrujący żywa o w

licznychkontekstach p ulteram e kiże utrm okazuje pulteram książce tej z o 2017 roku wiem, że

i tradycja crne zyl instytu (zwykle ochronie reliktowa odmiana zanika, odmiana reliktowa i rozpoczął długą sztafetę długą rozpoczął w w o w tne rera. Jak przetrwać. stanie tradycji, tym bardziej ostatnim czasie swo

czasie. Drugą cechą Drugą czasie.

w miasteczkach na miasteczkach i nie tylko), po ąaą alko żądając w piątek pod piątek i ciekawej, w starej ------ilooai zoioai fr zwyczajo sferę zdominowali Wielkopolanie dziedzictwa kulturowego – Wielkopolski, ale czyli taką, która istnieje która taką, czyli czynienia do więc Mamy dzisiaj. byłopulteramowe (...), nie „Chełminko Duszniki): (gmina Chełminka ka walerskie” butelek, tłuczenia „Przyszła ta moda dość późno, bo kiedyś nie Kresach: było na urodzona Krzyż), (gmina Szklanej Huty mieszkanka 88-letnia dalej było”; tak żeby pamiętam, nie osobiście ja bo niedawna, od ny wprowadzo jest porter ten „(…) Krzyż): (gmina i (z „Atlasowych…” badań spondentów w wszędzie nie ale siedemdziesięciolecie, całe ostatnie przez trwał ten Proces 2015). (Jełowicki regionu części północnej mieszkańców nowych kulturowa adaptacja przebiegała więcej mniej Tak kulturowej. granicy dawnej bliskością giej wą Polski, Wielkopolanie,osoby czarnkowianie je zasiedlili roku 1945 Po Niemców. przez tylko były mieszkane Niemiec do należały rokiem 1939 przed Krzyż częściowo Trzcianka, na ci Note od północ na Takimtereny są przykładem występował. nie wcześniej których na obszary, z przekazywany tylko nie jest zwyczaj Opisywany P rowych (Śląska,Pomorza, Kaszub). geograficzno-kultu regionów pokrewnych nych lej oy zwyczaje, pory i z to się wiązało Prawdopodobnie mieszkańców. pojedyncze osoby przyswoiły sobie obce do tej do obce sobie przyswoiły osoby pojedyncze 03. l pzkau iskna s Brzegi wsi mieszkanka przykładu Dla 2013). pokolenia na pokolenie, ale zagarnia dla siebie dla zagarnia ale pokolenie, na pokolenia jednej strony jednej ulteram jednym czasie. Potwierdzają to wypowiedzi re w w i przyszłość. Idąc dalej, jest to część naszego część to jest dalej, Idąc przyszłość. idi prym wiedli oice zrkwk-rcaekm (gmi czarnkowsko-trzcianeckim powiecie a nawet Ukraińcy nawet i – – na koniec ponad 60-letnia mieszkan atrakcyjna z w ich przewagą liczebną, przewagą ich w y męz inm pulteram. innymi między tym a pożegnania panieńskie pożegnania rcse kluaj innych akulturacji procesie z w tzw.Kresów, i Chełminku upowszech Chełminku z przekazywana jest da jest przekazywana akcji „Wisła”.akcji Rodziny

tradycja i z z ilń, które Wieleń), żywą tradycją, żywą południa, inni południa, z roku 2012 roku centralnej a z a i i dru i ka za in ------óś c njne doa rpm rozważań. tropami jest związany Pierwszy dwoma najmniej co pójść tutaj można że Myślę, zmiany. tej przyczyną się stało co się, zastanowić zatem Warto różnią. się go kraju do Unii Europejskiej. Jest też drugi trop drugi też Jest Europejskiej. Unii do kraju go się zbiegła zwyczaju że zmiana podać, mogę ciekawostkę Jako pulteramu. ności. codzien form nowych czy zwyczajów rowych, kultu wzorców podpatrywaniu sprzyjające ale oczywiste, zawsze nie nieuchwytne, relacje to Są historii). tragicznej (mimo mentalna bliskość zakupy na wyjazdy wyjazdy pracy, do w wyjazdy rodzinne, takty sąsiadami zza Odry. Są to przede wszystkim kon Polski zachodniej mieszkańców zań się ła dokona zwyczaju transformacja podobna łem, „stare” że wiemy, zawartego Brzezińskiej Weroniki Anny opisu oraz „Atlasowych…” badań dentów Z P tylko wdawnej pruskiejWielkopolsce. ono funkcjonuje że faktu, jednak to neguje Nie uatrakcyjniało). nawet (może unowocześniało się, zmieniało kulturowe zjawisko opisywane dy niedawno, miejsce miały pulteramu terytorialne” „sukcesy toczonychostatnie że także, wynika wypowiedzi chodzi (…), zza Noteci ten obrzęd [jest]”.obrzęd ten Noteci zza (…), chodzi po [pulteram] ono „Bo opisał: to tak Bugiem” „za urodzonyTrzcianka), (gmina Runowa kaniec miesz 87-letni go: zapożyczenia to zwyczaju, ści obco nie jeżeli świadomość, także Istnieje loco). Wieleń) (gmina Małego żązna stwierdzenia znalazłem nił się niedawno, około 10-15 lat temu”. Podobne oć kmlkwnj iti omiyh powią rozmaitych siatki skomplikowanej dość istnienia świadomość mieć należy Jednocześnie ulteram przekazów historycznych, wspomnień respon historycznych,wspomnień przekazów neeah n. aoe poazne aut), sprowadzanie masowe (np. interesach w I tak mogło to odbywać się odbywać to mogło tak Niemczech w – – ciągu 10-15 lat, czyli lat, 10-15 ciągu f estynizacja i i w nw” utrm znacznie pulteramy „nowe” wreszcie pewnego rodzaju pewnego wreszcie latach 70. latach z u Niemcami. Jak już pisa już Jak Niemcami. respondentów

z tradycji i eśim nasze wejściem Trzcianki(gmina i w 80. XX wieku. XX 80. w w okresie, kie okresie, e książce tej przypadku z naszymi z Z Dzier przy ------109 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 110 cechy takiego spotkania. Powinno ono być swo być ono Powinno spotkania. takiego cechy (składane ławki, stoły, także ukryte pod namiota jest to sytuacja idealna. Zwykle wewnętrzne ani Oczywiście wydarzenia. uczestnikiem być może grupy tej członek Teoretycznienizowany.każdy kalną, środowisko, rodzinę, dla których jest orga lo społeczność na otwartość wszystkim Przede pulteram? współczesny oraz festyn definiuje Co zwyczaju. mnie zajmującego do kategorie wtedy przedstawione przyłożyć terazWarto początku. i tradycyjnej. kultury zjawisk których nie festynizacja, byłaby słowem właściwszym on się Wiąże mu. w reryiai sę dcni uyai prze używanie docinki, się, przekrzykiwanie rozmowy, głośne śpiew, sztućców, plastikowych niedoskonałości drobne się, pywanie pokle uprzejmość, Wzajemna zwykle. niż inny trochę tu jest Savoir-vivre żegnają. go wszyscy wychodzi, ktoś go, wita grupa cała przychodzi, społecznego świadkami jesteśmy stole. przy siedzenie wreszcie czy sportowe, gry taniec, poprzez ona uczestników. bliskość siadność, wspólna zabawa na wolnym powietrzu, bie czyli forma, jego jest festynu cechą Kolejną pojawić). się mogą nie temu wbrew że oznacza, nie (co osobników niektórych wykluczają mozje ralną. kultu i/lub rozrywkową strefę oraz uboczu) na gdzieś toitoiki, (zawsze ubikacje części); tralnej mi miotami zwykle tym przy się no słodkie, kawa, smalcem, ze chleba pajda sałatki, (grill, nomiczną wydarzenia. Taki świat dzieli się na strefy: gastro miejsce zabudowują rekwizyty,które tutaj są ne bodne brego do granice grupę przez wyznaczane oraz zwisk price ilb wsłuchuje i/lub „parkiecie” otktc jg fncooai psłm na pisałem funkcjonowania jego kontekstach wyjaśnieniu przyczyny transformacji pultera transformacji przyczyny wyjaśnieniu z logo browarów, ustawione W i i złego zachowania – to charakterystyczne sprawiać przyjemność. Niezmierne waż Niezmierne przyjemność. sprawiać tej ostatniej tańczy się na tymczasowym z logo browarów); dalej konsumpcyjną dalej browarów); logo i z najważniejsze: piwo; znajduje piwo; najważniejsze: etwlzcą coiż tutaj chociaż festiwalizacją, z W boku I tym ostatnim przypadku ostatnim tym to fizyczna. Wyraża się Wyraża fizyczna. to i w ukrywa się pod na pod się ukrywa rjc n scenie na grający z boku lub Ktoś teatrum. O w festynie w użyciu cen ------oirjc sirjc walcząc, spierając, docierając, wzajemnie na miejscu, się rozwiązuje konflikty zaś spotka ideę swoistą przyszłej budowało Topary. młodej małżeńskie szczęście czy zespołów szkolnych pokaz gwiazdy, występ cel, szczytny wybiórczo) (lub bezrefleksyjnie przyjmowaną gastronomia), (jak festynu „wyposażenia” częścią kulturalna), jedynie była przykład (na wartość dodatkowa ta Czasami dosłownie. traktować tego jednak należy Nie sens. potańcówkowy czy trywialny jeszcze chodzi for nowej zwyczaj mnie przeze przedstawiany z panujące idee prywatne interesy się zderzają rej mikrospołecznością, pulsująca żywą, ale wsią, świata centrów od oddaloną czy steczkiem wspólnoty. nej O wtórna. przecież ale ważna, jego jest praktykowania Forma pulteramu. współczesnego sensu 153). 2013: (Bukraba-Rylska odbiorcę łomiasteczkowego gwiazdę (np. kulturalnych ści „wyższy”, mu nadawała niejako która nia, obrazsię kształtował rozrywki”,„dobrej zabawy.lokalnej form stawowych czenie zapoży jej przez się odbyło praktykowania my stynu pulteramu-fe współczesnego powinowactwu Kuligowskiego Waldemara przez po stulowanemu bliskie to jest Równocześnie zdjęciach. ce widać to Doskonale Piłka). (Chomętowo, częściowo sami w Czasami anturaż. ten cały wykorzystuje teram zespół, didżeja. Moim zdaniem współczesnypul zdaniem Moim didżeja. zespół, by by się rozpowszechniły zaś Brzezińskiej, obiektywnymi. Zwartą grupą ludzką, grupą Zwartą obiektywnymi. pełni (jak pełni wiele ważniejsze jest dla niego spajanie lokal spajanie niego dla jest ważniejsze wiele w z kolei zrównywały kolei atpe dkdi sa sę jedną się stać dekadzie następnej z z gminnych środowiskowych festynów. Te inke. wżm ż pzjce przez przejęcie że Uważam, piknikiem. w w orenm eśi An Weroniki Anny tekście poprzednim w I tutaj dochodzimy do prawdziwego do dochodzimy tutaj a Siedlcu czy Rakoniewicach),czy Siedlcu o ome rky kluoyh Te kulturowych. praktyk formie z I aż n twryzcc książ towarzyszących na także coś dodatkowegocoś – nie jest ona zapomnianym mia zapomnianym ona jest nie oikm, rbey życiowe problemy nowinkami, w w statusie nadawcę tre nadawcę statusie latach 90. XX wieku, XX 90. latach z a Warszawy) ree wszyst przede W z o ten sposób ten zbiórkęna lokalnymi, w w w z której której a a i pod któ cza ma nie ------ducha niezgodymałżeńskiej. odstraszyć mający szkła) (bicia magiczny zabieg nią był kiedyś jak tak pulteramu, treścią nową z nimi. dzy nowe duje kolegów rodziny,– sąsiadów,lokalnej grupy członkach na elementy stując wykorzy pulteram Dzisiaj uczestnikom. jej nym o haseł bez niecodzienną), (chociaż zwykłą że go, dlate ale nieważną, trywialną, że dlatego, nie Banalną wspólnotowość. banalną ukazuje nie pulteram 232), 2012: (Kuligowski demokracji zaproponował banalnej pojęcie który Kuligowskiego, demara spotykając kim na falach najkrótszychfalach na ochronie z I pracy, znajomych, kontrahentów. Bu kontrahentów.znajomych, pracy, i o łśi oa sóntwś jest wspólnotowość owa właśnie to i umacnia stare więzi społeczne mię społeczne więzi stare umacnia rnprnó, e ii. Nadającej ginie. że transparentów, i z w isauą. aarzjc Wal Parafrazując biesiadując. kultury tradycyjnej, skupia się skupia tradycyjnej, kultury wjj oozse odsło nowoczesnej swojej i najbliższychposzczegól ------nieść. Jak wspomniałem na początku tekstu, chy prowadzania, czy organizowanie jego stanie się stanie jego organizowanie czy prowadzania, prze regułą żelazną jakąś objęty tryfikowany, spe zostanie nie ten zwyczaj czy zastanowić, się Można praktykowanie. jego zdominował ten nowy to ale pulteramy, stare się zdarzają Nadal wspólnotę. na akcent położyła obchodzenia, mę szkła, cia bi sens Osłabiła bezboleśnie. przejść mogła nie jednak ta Transformacja metamorfozie. dużej tak ostatnio uległ fakultatywność tę przez lat, 100 przez trwał dowolność tę przez To norm. kanonicznych nietworzenie elastyczność, ność, ba najważniejszymi cechami pulteramu są zmien ryzoć wcau on rozpatrywać chodzi jeżeli można w zwyczaju Przyszłość P rzyszłość wc apkah Pewz t jg rozwój, jego to Pierwszy aspektach. dwóch w jakiś sposób skomercjalizowała for skomercjalizowała sposób jakiś o

p treści ulteramu i formy, jakie może ze sobą ze może formy,jakie ------111 Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki 112 nigdzie indziej nie może być wykonany. To wła Towykonany.być może nie indziej nigdzie oai sę ne nok cy tropy. czy wnioski inne się pojawić regiony, inne na zwróciliśmy uwagę mniejszą kopolską, Wiel wszystkim przede się zajmowaliśmy że Jako tematu. wyczerpali nie autorzy że wodzi, inny Każdy zwyczaju. brazowania bendu są próbą szerokiego w w przyszłość. produk czy kuchnie niektóre choćby wymienić by czasy, nasze pod Skonstruowanych wtórnie. odkrytych tradycji więcej coraz mamy nas kół gły komercjalizacji iskostnieniu. jów, obyczajów zwyczadużo Znamyprzecież rozwoju. kierunek możliwy to jest Niestety, przetrwa. – go jących nieprzestrzega wobec negatywne sankcję jący i w Umowność obyczajem. zwyczajem, być przestanie Wtedy społecznym. wymogiem cją, naszym dziedzictwem kulturowym. Spośród kulturowym. dziedzictwem naszym cją, ry kultu badaczy innych zachęcić należy wodów żywotności stanowiące cechy Tokulturowy.są bagaż inny mieli którzy ludzie, go przyjęli potrzeb, kich on z Przyszedł pulteramu. zaprzeczenie ściwie wolno inny,nie jotę na kretnego zjawiska kulturowego. Nie może on być kon opisu dogmatyczność jest cechą manentną im Ich stowarzyszenia. przepisy, spisy, rodzaju różnego się tworzy chronić, je By regionalne. ty książki rozważania na temat pulteramu/temat na rozważania książki poltera iloosi utrm et az żw trady żywą naszą jest pulteram wielkopolski zwyczajem. szansę na trwanie. Czy – jako obyczaj zwiera obyczaj jako – Czy trwanie. na szansę daleka, zmieniał się pod wpływem mody wpływem pod się zmieniał daleka, poprzednich dekadach dawała mu siły witalne siły mu dawała dekadach poprzednich w ic jśijzc barwach. jaśniejszych nieco Przedstawione Z a oic at jasno warto koniec Na i Polsce do dalszych prac na tym ciekawym tym na prac dalszych do Polsce drugiej strony przyszłość pulteramu widzę pulteramu przyszłość strony drugiej na co innego zwraca uwagę. To tylko do Totylko uwagę. zwraca innego co na w fre nepeaynj aż mogą także interpretacyjnej sferze a i stanie się aąe pyim o spoglądania do optymizm dające i obrzędów weselnych, które ule w poszczególnych częściach poszczególnych z w i elastyczność pulteramu elastyczność nim eksperymentować, nim pełni zrytualizowanym i wielogłosowego zo i z yane napisać: wyraźnie tych głosów jest głosów tych W wei wo świecie Z yh po tych o i ludz jego ------e swoim ze Wielkopolanie różnią się od Mazowszan, Ślązacy jedną także przeżyć ale w kiedyś praktykowano które zwyczajów, wielu regionalną tożsamośćiwspólnotę. buduje ponieważ funkcja, Toważna łopolanami. eine uao u i ne yk przetrwać, tylko nie się mu udało regionie, kontrastują trzaskaniem skorup w z XXI wieku swoisty renesans. Jest renesans. swoisty wieku XXI eh utrwc, zęi której dzięki kulturowych, cech z Ma - Pulteram wPiłce,15lipca2017r., fot.M.Forecki Fot. s.100–113 Pulteram wRakoniewicach, 24czerwca2017r., fot.A.Wykrota Fot. s.95–98 113 114 115

Abstracts

The pulteram – a Living Tradition in Wielkopolska Pulteram – fascynująca tradycja... / Arkadiusz Jełowicki – fascynująca tradycja... Pulteram Abstracts 116 T and helpthegueststoarrive at…thepulteram. venue feast the and reality everyday separating borderline the mark which fence, the and gate the to tied which, balloons the all of first is place nose. one’s byfollowing only not eventplace family taking is special this which in yard the find can One shed. then interrupted by the sound of glass being sma and now every are music the and conversations the of hum The village. the across sniffed be can delicacies grilled the of aroma the and barbecue the smokeof the and menu, the of staple the are kinds meat varied and many The companies. cial be rented in village community centres or in spe can marquees sometimes benches, tables, The away.far from come guests the when especially paramount, are logistics and transport where preparations, intense by preceded is lebration dition continue. same appliestoourchildren.Onlythendoestra The pleasant. simply or interesting important, as deem we what ancestors our from over take we generations, of chain the preserve To rejected. ultimately is and ossifies it generations, cessive the truth. If tradition fails to be reinterpreted by suc from far is perception this Unfortunately, stable, is It world. old the of remnants few the of one be to to nearly all spheres. By contrast, tradition seems apply changes These culture. our in shifts namic For over 25 years now, we have witnessed dy day off before Monday. The day of the ce Monday.the before of dayoff day The another is there that so work, after time his is most often A a tell-tale sign of the custom taking custom the of sign tell-tale i cnevtv ad long-lasting. and conservative bit a Saturday afternoon, the A Few ReflectionsontheStudy ------subject to constant change. The way it is trans is it way The are change. constant to rituals, subject and customs as such components ing of glass has remained its major component. major its remained has glass of ing of elements with bours, and feast, event, becoming form, its ing chang currently is It house. bride’s the of front in ceremony,usually wedding the preceding day the place took It pranks. other or glass smashing in consisting culture, folk widely-understood of local communities in Wielkopolska. It is still alive. many of members by cultivated still is but tent, con and form its changed has it years 20 past the Over years. 100 past the for Wielkopolska of eve the on celebrated scholars, by appreciated pulteram, the ered” “rediscov Wielkopolska of region the ethnolo of gists the context, this In protection. such institutions which are specifically entrusted with As oblivion. from them save actually or them, support to need we often Increasingly next. the to generation one from down handed autonomously and naturally Regrettably, there are ever fewer holidays.customs and rites which are our celebrate we ways the and reality everyday our does So it. with ing chang are we and changing is us around reality The information. available generally and the media by facilitated moreover is but next, the to generation one directly,from only occurs longer no transmission This too. changed, has mitted a rdto is Tradition h plea ue t be to used pulteram The wedding. The custom has been practiced in practiced been has custom The wedding. of Thepulteram Arkadiusz Jełowicki a a rcs, hc mas ht its that means which process, a meeting of family and neigh and family of meeting society, we have set up many up set havesociety, we a custom which seems little seems which custom a mini-festivity,barbecue a spectacle; the smash the spectacle; a edn custom wedding ------

117 Abstracts 118 etn o te oa cmuiy wih n this way fostersandstrengthensitsinner ties. in which community, local the of the meeting is feature important most the Today, evil. broadly-defined off ward to supposed was and Initially, this breaking of glass bordered on magic was carried out in seven counties of the region the of counties seven in out carried was Mielewczyk (MNR), the project leader. The study Wojciech Dr and (MNR) Jełowicki Arkadiusz Dr UAM), (IEiAK Brzezińska Weronika Anna Prof. were: project the of initiators main The Poznań. in Sciences Life of UniversityCartography the of Environmental and Geodesics of Department the and UAM) (abbr.IEiAK Poznań in University Mickiewicz Adam of Anthropology Cultural and Ethnology of Institute the with collaboration in MNR) (abbr. Szreniawa in Industry Agro-Food and Agriculture of Museum National the of Agricul ture and Areas Rural of Heritage Cultural the of Research of Department the by organised (abbr. of Wielkopolska Atlas ofIntangibleCultural HeritageoftheVillages project the within region the of parts western and northern in 2012–2014 years the in ducted this was Nor ska. Wielkopolin present-daytraditionalculture for importance its of understanding the in but tom, cus unknown an with encounter an in consist Sylwia GeelhaarandMałgorzataSawicka. names of the custom can be found in the texts by proper the on More Poland. in regions some in Germany, where the custom originates from, in and topic this in interested scholars by used ten , most of most the polterabend , – popular equally one, another is there title, the in appearing name the from Apart Jełowicki. Arkadiusz by book our on in expanded is This glass]). breaking [bottles, szkła bicie butelki, polter, (polteram, region the of be can parts different the in names other it under known although Wielkopolska, in popular most the is It custom. the for adopted have we f ale suis I-et rsac ws con was research In-depth studies. earlier of The pulteramThe (or h “eicvr” etoe aoe i not did above mentioned “rediscovery” The a matter of chance, but chance, of matter , for short) is the name the is short) for pulter, . h poet was project The Atlas…). a result - - - - - of the custom was born. Its possible implemen possible Its born. was custom the of of idea an and created 2016, of autumn the In ok a cnutd y eerh em com teams research by conducted was work The Wągrowiecki. and Szamotulski, Nowotomyski, Obornicki, Międzychodzki, Czarnkowsko-Trzcianecki, Gnieźnieński, Wielkopolska: of “The pulteram – pulteram “The project the on Based centres. Studies Poznań-based Ethnology the with collaboration in seum SzreniawaMu the to entrusted be to was tation vealed re This text).Sawicka’s Małgorzata in topic this out did not discuss the custom at length turned (more on it as which literature, ethnographic ish Pol referenced We customs. regional common and characteristic most the of one present at is pulteram the that discovered we analysis, the of course the In them. scrutinise to emerged need publication, above the in used be could there included information the of all not As ed. create an archive of the field interviews conduct ers tothelegacyofabove counties. oth the and issues methodological to dedicated Rural Areas inWielkopolska was which of first the , of volumes eight issued Szreniawa in Museum the 2015, In 11-12). 1979: (Sobierajski, dense less far was venues research of network then that however, admit, should We Burszta. Józef and Sobierajski Zenon by led Wielkopolski ludowej ry sakethe the for of area this in out carried were studies that then was It 1970s. the since unprecedented was character detailed its and work the of evidentmagnitude is the that It 14). 2015: Mielewczyk, Jełowicki, (Brzezińska, people 2,000 nearly with interviews 1,407 ed conduct and locations 667 examined searchers studies experts, regional employees,local and students, graduate and museum Ph.D. academics, historians. were and These ethnologists of mainly posed The Atlas of Intangible Cultural Heritage of the of Heritage Cultural Intangible of Atlas The Another major objective of the of objective major Another a need to examine the pulteram in depth. in pulteram the examine to need a a total of over 30 people. The re living tradition in Wielkopols in tradition living a a prospective monographprospective research concept was concept research Atlasjęzyka was to was Atlas… a natural i kultu ------Drawsko Municipality (15.07). Moreover,simul (15.07). Municipality Drawsko in in Piłka Rakoniewice and (24.06), Municipality Rakoniewice (3.06), in Municipality Chomętów Szubin (27.05), Municipality Siedlec chowska (IEiAKUAM). Ma Marta Ms. and O/Gdańsk) (PTL Geelhaar Sylwia Ms. (MNR), Sawicka Małgorzata Ms. by diusz Jełowicki. Library research was carried out Arka Dr and Floryszczak Agnieszka Ms. by shot was footage film the PIX.Hause turn, In Poznań. in Gallery the with affiliated photographers both Wykrota, Adrian and Forecki Mariusz publication by for edited and taken were graphs photo The UAM). (IEiAK Stasik Agata Ms. and UAM), (IEiAK Dziubata Karolina Ms. Wolsztyn), in Wielkopolska of Western in Museum Construction Folk Air (Open Przybyła Mariusz Mr. (MNR), Floryszczak Agnieszka UAM),Ms. (IEiAK Kuligowski Waldemar Prof. and Brzezińska ika Weron Anna Prof. leader), (research Jełowicki Arkadiusz Dr included group The it. document to and study the out carry to gathered was ars and manuals for the above tools. studies archive and library for guidelines tions, research, pulteram included: stage that at developed tools The Jełowicki. Arkadiusz Dr and Brzezińska Weronika Anna Prof. by done was This apparatus. research necessary the of preparation the involved stage next The 2017. of spring the in started project the of logistics of contract 08.06.2017, no.65/DK/IK2017. Wielkopolska, of Office Marshal the by part-financed was task the Furthermore, 00293/17/DIK. no. 11.07.2017, of contract A1, ture”86913/16/ no. programEBOI application – TraditionalCul and “Folk the of framework the within institution above the by supported was it Culture and National Heritage. In the early 2017, of Ministry the to submitted was application an ka”, developed by Dr Arkadiusz Jełowicki (MNR), or td tis ok lc, o ide in Siedlec to place, took trips study Four the and concept the of details the on Work a a survey for cultural institu cultural for survey questionnaire used in the in used questionnaire A team of schol ------components, analyses the character and gener and its character the of analyses components, description the from apart Weronika Brzezińska, Anna author, The observation. and research both from emerging as custom the of picture present-day the offers it as important ly of This Polishlanguage. the in time this sources, the of study the during obtained information the analyses one, first the like Sawicka, Małgorzata by text, second The culture. German of context interpretation of the information gathered in the own her with up comes author The polterabend. of name the by goes there custom the again, study.Once source aforementioned the of basis the on Germany in custom the of present-day the and history the presents who Geelhaar, wia Syl by article an by followed research. is introduction The contemporary and records archival both of perspective the from possible as cisely pre as and broadly as pulteram the present to aspects. Such different its highlighting or perspective another from interest our of topic the on focusing each ies, whichwasconductedby MartaMachowska. n te ucin f h sca cnrl f the of control social pulteram. The fourth text in the book is extreme the of function the and audiosphere the analyses moreover author The of custom similar very least at or gous, analo an describes and pulteram the of context European West the into us introduced gowski, Kuli byWaldemar article, third The film). net, (Inter discussion under topic the on literature other and general-interest scholarly, available the discuss texts both time, same the and At names. forms diverse its and territories Polish in custom the of practice the on knowledge us fers the after remaining interviews field Sawicka, Małgorzata while the last one by consisted in the examination of out carried was and Polish in texts relevant into looked one second the Geelhaar; Sylwia by completed was and man Ger in texts relevant covered one first The out. carried were sources earlier of studies taneous Our monograph is composed of five parts, five of composed is monograph Our a layout of the publication is meant stud Atlas… charivari. the ------119 Abstracts 120 broader contexts of its occurrence. The first per the present to attempts hand other the on and pulteram,the of past the recreates hand one the monograph our on of section final The spectacle. light of day had it not been for been not it had day of light tury. cen 21st the in change its of ramifications and causes root the on reflects Jełowicki Arkadiusz custom, the about knowledge the up summing the for interviews field the of study the of results the on based spectivewas of terms in usually it treating linkages, ic Marshal OfficeofWielkopolska Region. the and Heritage National and Culture of istry Min the benefactors: generous our to gratitude our express to like would we accomplishments, our for instrumental were they although least, not but Last advice. and expertise their with us supported who institutions, cultural different from colleagues our to gratitude of words tend ex to wish We Matusiak. Paweł and Matusiak czak and Michał Borowczak, and in Piłka – Sylwia Katkowska-Borow Julia – Rakoniewice in lich; in Chomętów – Adrianna Ehrlich and Fabian Ehr Wita; Maciej and Wita Magda – Siedlec in order: chronological in were, These friends. their as us hosted and questions answered tirelessly over more and cameras, video and still crophones, mi with them in participate to us allowed They celebrations. pulteram the their to invited scholars, us, who newlyweds the to due Acknowledge are ments people. of group bly-disposed u pbiain ol nvr ae en the seen have never would publication Our . In conclusion, Atlas…In . a wide, favoura wide, a ritual ------T spirits. People believed in the evil powers of the of powers evil the in believed People spirits. eviloff warding formulas and spells of muttering by as well as possible, as noise much as making rumbling, and screaming feet, trampling loudly through attic, the to basement the from house, driveto away newlyweds’ evilthe all from spirits customary in the evening preceding the wedding was it Bavaria In couple married the to harm do could that demons the all off ward to supposed much noise, to thump and to bang. The noise was evening. an and noise meaning polter, polterabend name The glass. crushed scattered and bedlam the of noise-making, associated door the the and home at bride’s dishes ceramic old of ing break the is element key the polterabend the During ceremony. wedding the preceding night the on place German-speak took Traditionally,it countries. ing the in practiced custom ding has today. it form and significance what and observed be can custom this of transformations of kind what on concentrates the author addition, In cificity. the meaning of its elements, and its regional spe form, its custom, the of origin the is text the of focus principal The Internet. the from data and databases digital literature, relevant temporary h pleaed is polterabend The os n dcinre, s el s n con on as well as dictionaries, and cons emn ieaue hsoia txs lexi texts, historical literature, German is study the of basis he The GenesisandthePresentDay ofthe also means to fall down with down fall to means also Poltern oe fo te emn language: German the from comes Wedding CustominGermanCulture a yia Gra wed German typical abend, a query based on based query tnig for standing ------names of the custom include: custom the of names regional Other hens). (catching or Hühnerfanden called also was evening this day, next the of feast wedding the for village the in plaiting). Since on the same day hens were caught and virgins), or 1517, where it barely indicates the name the indicates barely it where 1517, of dictionary Trochus Anhalter the in found be can name the of mention earliest The unclear. as indicated are custom this of origins the texts, witches. However, envious in the oldest German relevant of and Asmodi demon marital biblical the polterabend as polterabend the list Grimm Brothers the dictionary 1888 their in and small theatrical performances. Furthermore, bished. This was accompanied by dances, singing ily and the wedding home was decorated and fur the evening was celebrated with the closest fam vitation, bringing gifts and food. In many regions, ances attended the polterabend without prior in acquaint Friendsand element. indispensable an and kerabend, charivari, was called there wedding, the before evening the as polterabend The recorded. previously been not had it where time, In the custom spread in the south Germany.of Germany, northern and central in common 19th century, the custom of the polterabend was the In party). and ceremony wedding (the feast Hymenalia the of name the as night) (loud nacht aiu pak ad oe. hy lo s words use also They jokes. and pranks various and dancing feasting, to dedicated wedding, the The Polterabend. (evening of wreath of (evening Kranzelabend Brautabend a celebratory evening before eveningcelebratory Sylwia Geelhaar Nie a always was Noise hillik. (evening of maidens, walzerabend, Hühnerabend Pulter wal ------

121 Abstracts 122 with the state of state the with cou married the both if persist will happiness that belief the was Significant luck. bad bring to supposed was it as broken not were mirrors and Glass shreds. to smashed were products pottery other and stoneware, faience, china, bone lain, be originally could pots proverbBrokenthe : ScherbenbringenGlück. with line in luck, brokengood bring to supposed were The dishes old. or used anything include not needed for furnishings the This that belief the with junk. coupled was old or furnishings, and utensils out like: tering the group of married people. In the view the In people. married of group the tering elements ofthiscustom. and extent actual the of question the to answer give not do and occurrences single however,are, Easter.These Yearand New nival, Car the as such occasions other for and noise polterabend the generating for ideal sound, ing tom, cus this of spread the to Romanticism eraof the in contributing also Arnim, von Achim Ludwig and Voss Heinrich Johann asTheodor Hippel, von Gottlieb suchauthors of works the in first one, 19th early the in and c. 18th late the in only the shells,morehappiness”. lar. Hence the spread of the belief that “the more popu and accessible cheaper,more became ally gradu It faience. including goods, of production mass and industrialization growing of beginning the was century Mid-nineteenth pieces. and bits ple-to-be will jointly sweep and clean the broken the spirits. However, only items made of porce of made items However,only spirits. the use of the of use of map the of context the in only polterabend or Atlas, Ethnographic German the i.e. 1930s, the higher socialstrata. etos the mentions Atlas derdeutschenVolkskunde, The polterabend is also is polterabend The mentioned is polterabend the literature, In h poet f emn tngah from ethnography German of project The and polterei, daspoltern a id f h pleaed aho, among fashion, polterabend the of kind instrument with its buzz its with instrument Rummelpott a new, married life in the home should a bachelor or bachelor a a form of sacrifice for sacrifice of form moment of farewell of moment s worn- as gepolter a maiden and en and maiden a sufficient ------was very popular. activities these during together Singing return. groom offered snacks, vodka and other alcohol in the and bride the meantime, the In neighbours. of Arnold van Gennep, it is it Gennep, van Arnold of edn csos n emn ad hi chang their and Germany in customs wedding also importantaspectsofthepolterabend. were event wedding the of uniqueness the on stress and bedlam changes, the of manifestation spirits. evil off warded which noise, of effect apotrophic the Hence time. special that at newlyweds were offered security and protection the activities, ritual Through identity. new the and old the between roles, new the and old the between suspended is status one’s time, some the reluctance to organize the polterabend was polterabend the organize to reluctance the ably,incorrectly.thus and for reasons the of One interchange used are names the Sometimes ist. (Polterabendforms Both 1970s. and 1960s the in created custom, however, is, This event. this in part take not did crawling”.Women “pub of ner man the in much friends, his to alcohol another or beer offer to obligation an under was groom The males. young by solely attended was it that in polterabend the from differed It circles. ers’ or of custom the polterabend, into veloped which de polterabend the that fact reception, the to contributed wedding / wedding the and polterabend the of weeks, two to up even tion, the was It household. of decoration the and house wedding in preparations the for time final the the as of wedding, eve the on only held was which abend, polter the used 1990s, the in Remberg by ied stud generation, oldest The Rhine-Westphalia. North of region the to related Remberg An nette Dr of study the the from including comes c., polterabend, 20th the of half 1st the in es a In the 1970s, there was there 1970s, the In h ms dtie ifrain bu the about information detailed most The stag night, was night, stag a separate feast. In addition to the to addition In feast. separate a ) coexand Jungeselenabschied) task primarily for the closest the for primarily task known in particular in work in particular in a a rite of passage. For passage. of rite Jungeselenabschied, temporary separa temporary a eaiey new relatively A loud ------a osre, ocle “otr edn” - wedding” “Polter so-called observed, was pare pre also guests polterabend the items, ceramic of Magdeburg. vicinity the in period interwar the in known also was sweets and cake for exchange in children by practiced as polterabend the of custom The waned. popularity its then and 1990s the until practiced was money.custom also This later and receivedchildren the return, In groom. and bride prospective the of luck good the for smashed they which items, hood, bringing stove tiles, pots and other ceramic neighbour the from or village the from children by wedding the of eve the on afternoon the visited in was house bride’s the developed: tom cus following the Rhine-Westphalia North the so-called children, by organized polterabend the ternoon acquaintances. wedding. The invited guests included friends and to invited were neighbours fact that not only the closest family, relatives and the for responsible also was This itself.ebration cel the in changes the to also and people young of lifestyles the in changes to contributed have a tion and an extension of the circle of friends with A as many as gather even event. one in wedding the and is This terhochzeit. similar anticsaretypicalnotonlyofourtime. about complaints But purpose. specific this for items ceramic and bric-a-brac of full containers vandalism. There are examples of ordering whole the enormous quantity of rubbish, to the point of ore f h eeig rga, hc includes which program, evening the of course the monitors who ceremonies of master the is newlyweds-to-be the of one of friends closest variety of people from outside from people of variety rae mblt aog h yugr genera younger the among mobility greater oaas aat rm h lu bekn of breaking loud the from apart Nowadays, Another characteristic of this custom is the af Since the late 1980s, late the Since a small agenda for the evening. One of the of One evening. the for agenda small . As early as the 1940s, in 1940s, the as early As Kinderpolter. a a piece of cakeof piece bread, sweet or merger of the polterabend the of merger a a new type of wedding of type new e hnrd guests. hundred few a private feast of the of feast private can Polterhochzeit a single location single Pol ------pact ofGermanculture. as Finland and Denmark, den, countries, like Poland, Austria, Switzerland, Swe on asuccessfulthepolterabend. that people are constantly on the lookout for tips and widespread, is custom this that assume fore which provides which Wikipedia, in article the following Immediately engine. search Google the on websites various from results of number impressive an receive will issues polterabend the for online searching with it are all greatly appreciated. Anyone who is comes that freedom the and atmosphere formal in The people. new meet to also but life, of es long-lost friends, revisit people you have known at different stag to opportunity the you gives is polterabend The bride. the of friends or sisters unmarried the by a a by accompanied advance, in pres gifts to wedding ent opportunity the you gives terabend music, and possibly also dance parties. The pol The parties. dance also possibly and music, and singing sketches, recitals, poetry speeches, the course of one’s own wedding. We can there can We wedding. one’sown of course the in applied be to possibilities and ideas the about is there custom, this wedding veil, which is traditionally sponsored traditionally is which veil, wedding ml pe o ddcto. it as include also Gifts dedication. or poem small hs emn utm s lo nw i other in known also is custom German This a general definition and data on data and definition general a a ey oua hldy It holiday. popular very ait o information of variety a result of the im the of result ------123 Abstracts 124 T chrztów borrowing. Edmund Kizik in the text Pln’ Ehorpy Clua chan Cultural Ethnography. [Poland’s ludowej (smashing pottery). There was also was There pottery). (smashing skorup names: Polish offered was and tradition Silesian indigenous an as ed regard be to began it that region Opole the in commonplace so became custom The marriages. mixed to due is popularity its perhaps or bours, “onemakeswho thunder”,bang, the crack, and “knock, (1837). gowiusz Mron C.C.by Dictionary] German-Polish [Exact the from definitions gives moreover author The roar. to German middle old word the from deriving etymology custom’s the cites centuries], 18th the to 16th the from city Hanseatic the in celebrations mily wedding ceremonies, baptisms and funerals: fa funerals: and baptisms ceremonies, wedding [Several wieku XVIII do XVI od hanzeatyckim ście name, German its stresses Wielkopolska,Opolski, Śląsk Pomeraniaand and Śląski, Beskid of regions the to limited range, ral periphe its emphasises Culture] Folk the of ges ot rbby orwd rm emn neigh German from borrowed probably most was It literature. relevant in mentions earlier of lack the by evidenced as c., 19th the of close the at only Polishorigin of population the in appears is “theeve ofaweddingorvirgin’s night”. It is best documented for the Silesian area. It area. Silesian the for documented best is It book The date. to length at discussed been not he pulteram / the polterabend custom has i pogrzebów: uroczystości rodzinne uroczystości pogrzebów: ołdy imek-osi słownik niemiecko-polski Dokładny Etnografia Polski. Przemiany kultury Przemiany Polski. Etnografia a s rnltd hr as there translated is Poltern lot of noise”,of lot while buldern poltrowanie ortrzaskanie a , meaning or boldern, token of token The pulteram/the polterabend , in the in poltern, Wesele, kilka Polterabend as Polterer a cultural w a mie ten ------in thePolish Tradition Stanisław Błaszczyk in the commentary to map to commentary the in Błaszczyk Stanisław by summarized were results 1972un The 1980s. from the til conducted were studies field Wielkopolska], of culture folk and language the języka las on usually a wedding, the of eve the on held ty par hen the with custom this connects Burszta, Józef by edited Wielkopolska], of culture folk Silesia. cussing dis that than modest more is Wielkopolska in ered atthebride’s home. were offered to the bride as shreds these Sometimes, broken. were ticipants par the by brought dishes old and bottles the house, bride’s the of front In noise. unbearable music”,or “feline as known was what of sounds procession would walk through the village to the procession with the fake newlyweds in front. The ticipants would dress up and imitate the wedding par The performance. and humour of elements with enriched was and elaborate more was tom a stag one for bachelors (so-called the and brides-to-be) the (for party hen old the of traditionrelics this the combine with to dency by herself, proving that she would make would she that proving herself, by up them clean to had she Then feet. her to over wrapped in were invited to play with the bridesmaids gath bridesmaids the with play to invited were were treated to the kołacz cake; sometimes they and bride extendedthe porcelain to wishes their and pottery the cracked who Those housewife. r-edn ngt. n pe Slsa te cus the Silesia, Upper In night). pre-wedding audy Drn te rprto o the of preparation the During Saturday. h rlvn ltrtr o te polterabend the on literature relevant The i [Atlas of [Atlas Wielkopolski ludowej kultury a way that she was bound to spill them Małgorzata Sawicka [The Kultura ludowa Wielkopolski a gift, and they were przedweselek, or a good At ------

e.g.: polterabend, polteraben, polteraben, portela Wielkopolska, in known was custom the which under names the find also can we commentary, transition from one peer group to another. In the the with custom the of connection the phasized em He Silesia. of border the to River Prosna the Września to Środa and Gostyń, and further along Gniezno, of vicinity the Pałuki, through Krajny from area the Wielkopolska, Western to dence a had debris and glass broken of amount the and eveningpre-wedding excessthe the in of tensity [...] for the good luck of the young couple”. The in “ was it others for and colonists, German of characteristic as it Some of the inhabitants of the region considered ited by German Olęder population and colonists. inhab areas the in case the was as wedding, the that the custom was shifted to the day preceding recalls Kukier marriage. after village her leave to about was she when especially youngsters, the from out” herself “buy could bride the that so it, of front in them smashed and house ding wed the to pots old bring to used males young Satur and 1920s, the In Sundays). Thursdays on also sometimes days, on place Kujawy took in usually (weddings wedding Saturday the the preceding on place took usually par which ty, hen the with associated ceramic often was crushing items of habit the Wielkopolska, and Silesia of case the in As (1975). Kujawy] in customs wedding and rituals [Folk Kujawach na work the in presented were way this in obtained data The century. nineteenth the of end the as back far as information provide could and weddings ing dur functions various performed had who sons per reached He Kujawy. of customs the and rituals into looked 1970s, the to 1950s the from and pṷolterovańe. ben, polteramt, polteram, polteram, polter, polterka, 635: rprint ad iet mat n h hap the on impact direct and proportionate yzr Kke, h cletd information collected who Kukier, Ryszard h ato lmtd t inci its limited author The Wedding Eve... uoe obrzędy Ludowe a custom celebrated Kujawy-way celebrated custom i wcae weselne zwyczaje ------of earlier friendships.” The course of this ceremo of symbolic always regions, Kociewie and Kaszuby today’s even valley, Vistula the Żuławy, teenth-century nine for material ethnographic in appears also and Schleswig, and Osnabrück cities, Hanseatic was mentioned in German-speaking sources “for that adds Gdańsk in celebrations family on book the in Kizik Edmund virginity”. as interpreted was home bride’s the of threshold the on glass ing in theinterwarperiod. only widespread became custom this formants, in his to According luck”. “for glass of amount of breaking the in consisted home; custom the wedding the in wedding the of eve the the describes line] Out Ethnological An Bytów. from [Kashubians work 1964 the in Kukier Ryszard turn, In discussion. under Tadeusz custom scholar the mention not Studies does Lehr-Spławiński, Slavic and Fischer Adam ethnologist Poles: two and Gdańsk from Lorentz F. Dr. authors: three by texts of posed of publicgatherings. sion, the city authorities issued occa this on place take could brawls and rows been invited to the wedding to receive not had who those for opportunity an was bend and forgotten grew “evil” off warding of function its time, Over earlier. mentioned those from significantly differ not did Gdańsk old in ny com language], and culture folk [Kashubians, among theJewishpopulation. even Ciechocinek and Raciążek Nieszawa, in od peri interwar the in and War, World First the after country the inside from coming colonists among the indigenous population and among the of area the in Interestingly, groom. and bride the of piness In the vicinity of Gdańsk, the custom of break h ohr ein i wih e bev the observe we which in regions other The book 1934 The Nieszawa, the custom occurred both occurred custom the Nieszawa, Kaszubi bytowscy. Zarys etnograficzny Zarys bytowscy. Kaszubi a goodbye to the past, of past, the to goodbye Kaszubi, kultura ludowai a aig lc on place taking poltrowanie sign of “the bride’s broken bride’s “the of sign a ban on this type Polterabend a a break-up treat. As Poltera a large język ------125 Abstracts 126 ueos ore ad hi dsuso i rele in discussion their and sources numerous ing inthepolterabend received amealinreturn. participat those and morning the in early debris bride and the groom were obliged to clean up the the Both date. to survived has wedding-house the under wedding the of eve the on newlyweds the of happiness the ensure to glass and enware in both these regions the custom that of breaking earth fact the affect not did This Protestant. was Mazury and Catholic was Warmia that fact the to due few usually occurring the differences minor similar, very were there ceremonies wedding The Mazury. and Warmia are custom Kujawy considered itastheirown. strongly that some of the inhabitants of Silesia or origin Polish lived sideby side.Thecustomwasassimilatedso and German both of population the where areas the to limited also is incidence or polonised (pulteram, poltrowanie, polterka ). The local, still-used names borrowed directly from German its by evidenced as population, German the from overtaken was polterabend the of tion tradi the that conclude can we literature, vant Summarizing the information obtained from obtained information the Summarizing - - - - T out that some elements of the ritual script con script ritual the of elements some that out is supplemented by the research data. As data. research the by supplemented is pulteram the of presentation the studies, field to I charivari, of case the In traditions. two inter the pret and compare to possible therefore is It pulteram). (the pulterabend and charivari cycle: This is particularly evident in two elements of the have – countries and regions various in widespread and ages middle late the since described – cycle wedding the with nected event. We therefore rightly see the present-day the see rightly therefore We event. as act sexual the of portrayal taneous with newlyweds, the to intimacy and as meant was and after place took charivari the fered, of were presents and told were stories and ems po jocular it of course the in and wedding, the preceding evening the in celebrated was abend polter the While pans. and pots on banging or kitchenware old smashing by e.g. noise, making of involvement the requiring bend and the charivari is that these are activities Wielkopolska. in pulteram the of significance cultural current the define control, value and wedding noise, i.e. title, the in listed categories the how analysing to dedicated is article the of bulk the sequence, rely on the relevant literature. In turn, thanks turn, In literature. relevant the on rely h fnaetl ik ewe te poltera the between link fundamental The selected folk traditions of Europe. It turns traditionsIt folk Europe. selected of of context the in Wielkopolska in teram pul present-day the analyses article he present-day pulteram inWielkopolska a public assurance of privacy of assurance public Noise, weddingandsocialcontrol: vs. thefolktraditions ofEurope a a group of people of group o i common. in lot a wedding, a a a simul circus con ------pulteramse and formal function, its in similar as os gnrtd y h bekn o gas Hit glass. of breaking the by generated noise the obviously is here sounds fundamental most The practices. these of etymology the in reflect also ed is which noise, the is pulterabend the but doesnottake placeatall. sense, make not it does only not which beyond environment, natural its is This cycle. wedding the to belonging spectacles and rituals customs, the of part is pulteram the / polterabend The es. circumstanc other in sense make not do They belong to the cycle of wedding-related practices. spicuous: both the charivari and the polterabend social control. ding-related customs, noise and an expression of wed of element an being succession: in be, will These significations. and values functions, ilar sim articulating as them see to polterabend, us allow the which and charivari the by shared quent parts of the text a denominator. In common adequate some find to struggle would one alone basis this on endar,so cal the in days and events multiple accompany music”. can and itself,polysemantic however,in “feline is Noise producing on on only or not noise-making contingent is practices cultural the latemiddleages. since recorded spectacle the to features mantic word, noise is not enough. Therefore, in subse in Therefore, enough. not is noise word, Another feature shared by the by shared feature Another The first similarity is the most natural and con Naturally, Waldemar Kuligowski a fml rsmlne o both of resemblance” “family I analyse the key elements charivari and charivari ------

127 Abstracts 128 “for luck”. Music is another source of the pulter the of source another luck”.is “for Music generally and successful, be should newlyweds the that order brokenin is glass because wishes, is this symbolically stress, themselves participants the as time, same the pulteram, the of community temporary the joining when is made that gesture first the is This audible. clearly the bottle or bottle the space, the pulteramthe space, creates audiosphere is moreover composed by: loud The con manifestation. its as dance of universality the and character recreational and entertaining their emphasize unanimously and clearly here discussion under events the of participants The it. without do cannot events Today’s noise. am ting mentary, andultimatelyalsoitsfixation. com approving affirmation, confirmation, its is it community; local the in chain value dominant the of articulation the are course its and itself act the that out turns it pulteram, the of aspect event the beyond going view of point the From control. social discreet of expressions sentially es are dancing and drinking food, sharing gifts, offering wishes, making songs, revelry of singing common the of neighbours, and gathering friends joyful relatives, this function: ludic the to rules ofnight-timepeaceandquiet. the and limits noise silence, of standards the of jurisdiction ordinary the territory,of tensive out within people many of presence the and devices electronic of use the With bustle. and hustle life’s and movement, hasty work, of sounds the with filled reality,“everyday” of sue tis regular the from apart it setting chronotype, event’s the identifies uniquely This etc. parties, children’s of fun the table, at catcalls drinking, eating, dancing, accompanying sounds other or songs, singing joint toasts, collective greetings, and remarks, comments, laughter, versations, We should highlight here some of the characthe of some here Wehighlight should present-dayThe pulteram reduced be cannot a hard surface (stone, concrete slab) so that so slab) concrete (stone, surface hard a jar one brings is sure to crash is crash to sure is brings one jar a kind of “admission ticket”.At “admission of kind a a short-lived,yet ex om f extending of form a compact ------pulteram retains its axiological meaning as the that means this morality, of language the In heteronormativity. of naturalization the as well as individual the of expense the at community favouringthe and relations social patriarchal ing follow means particular in which traditionalist, ratherCatholics, Roman by the dominated nities commu practicedin is it custom: this of teristics our time. cultural of and hybrid reality multiform fluid, the hierarchy.with associated verystrongly is it And and classlessness anti-structure, and structure community, and individualism control, and dom as ultimately appears am pulter The tools. control social by sanctioned from inextricable dition also character.is It public action, engaged in just because of its social open, an with here deal we all, After afterparty). the and (engagement, reception wedding ceremony, marriage others the than important less no cycle, wedding the of element distinct as it treat to possible it makes This neighbours. and friends members, family of face the in laration tive sanctions. should be interpreted as the application of nega a in pulteram the attend not does simply One ily). of transfer the preceding also recently (until bours neigh and kin of next of circle the and two families the integrating home, bride’s the in place by our interlocutors - was that the pulteram took ditional rule - the existence of which is confirmed the woman and the man as heterosexuals. An ad in marriage preceding tom nerts emnl opsn vle, .. free i.e. values, opposing seemingly integrates family which is disliked or not accepted, which accepted, not or disliked is which family a The pulteram is an event that is that event an is pulteram The bride to the house of the groom and his fam his and groom the of house the to bride a public manifestation, in ad in manifestation, public a a specific set of values, of set specific phenomenon which phenomenon a hrh affirming church, a public dec public a cus ------I where the marriage is concluded. This set of cu of set This concluded. is marriage the where venues the and halls wedding the of decorations and clothes proper the choosing as such layout, artistic entire the guests, wedding the inviting of ways parties, stag and hen families, two the between obligations of division list, guests’ the fixing date, wedding the planning engagement, the as such stages, pre-wedding the includes set into entering i.e. status, social and marital of change the to linked customs of n te uine T ase te bv ques above the answer To audience? the and actors involving activities, predetermined with prepared by the hosts? Or is it share to opportunity an ering, merely it Is components? its are in family groups and local communities and what pulteram the of function the is What questions: following the to answers sought we events, four in Participating region. Wielkopolska the of east north- the in Pałuki, of region the in as well as Wielkopolska,northern and western in munities com four among celebrations of ways and lore folk of forms current the and reception social its pulteram, the celebrating of ways current the first-hand witness to possible was it events, the of course the in participants the with talk to and events.them in participate directly to able Being ies was to witness the course of four the pulteram with themarriageceremony andtheafterparty. day, wedding the on culminates naturally stoms teram. It is one of the multiple elements of of the pre-marriage customs known as the pul one documenting on focused we studies our n The principal objective of the 2017 field stud The pulteram –afeastorspectacle? a a kind of spectacle a meal and drink and meal arae This marriage. a oil gath social a set ------a oe u to up comes who bride, the by welcomed is guests of group common denominator of the spectacle. Each new the is newcomers successive the by glass of ing event and the subsequent episodes. The smash The episodes. subsequent the and event a follow They pulteram. the current the in obtain that rules certain create to able be to seem we ed benevolently yet withagrain ofsalt. of smashing glass, is the i.e. element, traditional The of afeast,joy andlaughterofalltheparticipants. elements dominant the with entertainment all of first is This elements. entertainment and dic behave in to how know customarily participants the and dynamics own its has Each interlinkedelements. as them define experts) folklore and (ethnographers searchers re which to thanks dramaturgy, and hierarchy of thedanceparty. beginning the i.e. culmination, the until time, of passage the with momentum gaining was which arrival of the first guests, through the shared fun, course of the event from its onset, marked by the the witness tesy,to able were team research our cour hosts’ the to Thanks colleagues. and bours, and neigh friends, families, Sylwia their and Piłka in Paweł Rakoniewice, in Michał and Julia Chomętów, in Fabian and Adrianna Siedlec, in Maciej and Magda couples: four visited we tions sort of script, which facilitates the start of the of start the facilitates which script, of sort rather loose scenario, with clear dominant lu dominant clear with scenario, loose rather Anna Weronika Brzezińska Being able to witness the above four events, four above the witness to able Being their have rites and customs wedding The a nice diversion, its magic function treat a given situation. The pulteram follows a lc dsgae fr h smash the for designated place a ritual feast composed of many of composed feast ritual ------129 Abstracts 130 n acmoae te uss ies n sur and ideas guests’ the accommodates and loose is script The newlyweds. the by initiated usually begins, dancing the feast, the into hours old fire engine, an orchestra performance). as meant attractions, special as well as game ball foot important an watching addi as elements such tional involves and to adhered loosely is script The drinks. and food to treated and table the to led are they Then gifts. small offer guests the extendSometimes newlyweds. the to wishes have brought (bottles, jars), break them and then they glassware produce guests The glass. of ing an tm t te eerto, msig them smashing celebration, the to items lain porce or glass some bringing as such activities themselvesmakeeventof the gestures/takeand of course the in participated public, or audience, This parents. their and newlyweds the both of circles professional and community local the of representatives major colleagues, neighbours, friends, distant more and close their as lyweds people related in one way or another to the new of up made are They event. pulteram the of tor fac important an are audience The arrivals. new attentive to their needs and to the appearance of were guests, the with interacted newlyweds the of the comprehensive logistics of the event, while care moreoverTheytook role. same the in equal conversationswere parents The guests. the with striking and dishes, new serving grilling, ration, prepa and supply food to related logistics the in involved similarly were they and equal was tion posi their Interestingly, venue. the of hosts the were time same the the at who parents, newlyweds’ for reserved were roles Cameo wreaths). wore brides the (e.g. code dress formal more ly follow sometimes may They attention. everybody’s of focus the are groom and bride ticipants have gathered because of them and the par the all protagonists; the are newlyweds The people who can be called the actors of the event. see actually We organisers. the with earlier consulted not obviously are which prises, a surprise for the newlyweds (an arrival of an of arrival (an newlyweds the for surprise a group of group a slight A few ------ee lo ace ad omne uo by upon those present. commented and watched also were smashed being glass of noise the and guests new or profession. The hosts moved among them, of them, movedamong hosts The profession. or of e.g. neighbours and next of kin, in line with age in gathered newlyweds, the by welcomed succession, in arriving guests, The luck. of best the newlyweds the wishing and and familyrelations. communities and is thus local the of members and neighbours families, integratesIt it. to applied names different bythe abounds in regional variations, mainly witnessed visually attractive elements and at the same time and fixed its has It spectacle. ludic and lay tive attrac an is it customs wedding of set entire the in itself, In studied. we communities local the in for talking or food alcohol), (including drinks fering The pulteram is a short while. Interestingly, the arrival of ever a living tradition, appreciated a a manifestation of social natural way in groups in way natural - - E fascinating. The long-lasting presence of the pul most the day present the to adjust to ability the Wągrowiec), Ryczywół, Rogoźno, Kiszkowo, Trzcianka, jewo, Poła Krzyż, Czarnków, of (municipalities polter of Czarnków, Połajewo, Wieleń, Oborniki, Skoki), Kiszkowo), of nicipality by.follows: goes as tom called is It facts aboutthepulteram. 2012-2014, period (abbr.ral Areas inWielkopolska project ofthe sake the for out carried interviews field ethnic groups:GermansandPoles. major two the ex between here cultural occurred of change process The Galicia. Austrian and territories Russia-annexed formerly the of that from different markedly mix, cultural its own developed has area this speaking, Roughly Zbąszynek. and Kargowa of vicinity Pałuki, the Krajna, as territories frontier such with along ern Wielkopolska covers its former German part, sian border (from the period 1815–1919). West Prussian-Rus former the by separated are they ones. eastern the and western the parts: gent and amazing fascinating. both is ago, years 100 kopolska Wiel of culture our in appeared which teram, We first need to indicate the names the cus the names the indicate to need first We the of study Machowska’s Marta to Thanks diver two into divided be can Wielkopolska scholars, we found its flexible form and form flexible its by found we underappreciated scholars, slightly be might on mbarking Atlas ofIntangibleCultural HeritageofRu (municipalities of Czarnków, of (municipalities poltry The pulteram –aFascinatingTradition a I study of this custom, which custom, this of study a peet eo many below present can (municipalities polteram ) from the from Atlas…) porteram(mu ------by ethnographers.by municipalities ofObornikiandDamasławek. Nowy Tomyśl, Międzychód, Szamotuły and in the of counties entire in namely common, most the here, adopted Opalenica, Międzychód). The name the pulteram (municipality of Łubowo), brii Dmsae, Gołańcz), Damasławek, Oborniki, Połajewo), place on place took custom the always Nearly 1990s. the until decades, the throughout similar quite was there registered pulteram the of course The present. from event the of tions descrip provide sources same The 1940s. the the in confirmed military serviceinthePrussianarmy. and school German the via neighbours; German followed likely most region our in pulteram the of process tion adapta The c. 20th early the in culture our ter am Oborniki), Trzemeszno, Mieleszyn, Gniezno, of nicipalities Niechanowo, Witkowo), Klecko), Łubowo, Czerniejewo, of (municipalities butelek Gniezno, Czerniejewo, Krzyż, butelkami Trzemeszno)Kiszkowo, of nicipalities Trzcianka), of (municipality stłuczki Witkowo), Niechanowo, Kłecko, Czarnków, of Gołańcz), of nicipality The origins of the practice were not identified The first information about the pulteram, about information first The (often abbreviated to abbreviated (often and purteran a mncplte o Kśi, Czarnków, Kuślin, of (municipalities tłuczenie falchy tłuczenie Friday, the eve of the wedding. Usu wedding. the of eve the Friday, mncplte o Czarnków, of (municipalities porter in Wielkopolska interchangeably used with used interchangeably Arkadiusz Jełowicki a few paths: via imitation of our of imitation via paths: few interviews, comes from comes interviews, Atlas... I assume that it started to en to started it that assume (municipalities szkła bicie chodzenie nabutelki (mu pultry (municipalities of a or ae tm utl the until time later chodzenie na flachy na chodzenie polterka butelki trzaskanie ) is pulter) purter (mu (mu bicie ------

131 Abstracts 132 Then there was the strewing of garbage: spread garbage: of strewing the was there Then catcalls. and cries singing, of kinds all and sirens, engine fire graters), so-called felinemusic(saws, produce to instruments makeshift of use pots, metal on banging by made was custom, the attribute of second the Noise, place. designated or stairs of flight the to entrance the of front in area the was venue the Wolsztyn), in (e.g. flats of blocks new so-called of composed neighbourhoods In porch. the on or yard the in threshold, house’s the at gate, entrance the of front in occurred destruction The dominate. to started 1980s the in which plates, bottles, by followed and pots the with began items. breaking ceramic The and glass earthenware, of smash ing the naturally, include, pranks popular most The miserable. wedding the to prior time newlyweds and/or theirparentsandtomake the make to was element invariable An home. bride’s the of vicinity the was venue frequent most The too. here, exceptions were there but evening, the in out carried was it ally, rooms. This triggered further singing or dancing. or singing further triggered This rooms. the or porch the to invited were guests the that however,respondents, the of recall Some house. the of front in usually standing, guests, the consumed by food, and vodka wedding included remedies basic The damage. the limit to diately imme react to had usually parents their and/or newlyweds The 70s). and 1960s the (in friends and relatives, girls, later boys, young often most roof of the barn. The active participants the included onto cars hoisting even or gate, fence, the of dismantling the involved custom the of forms extreme more chimney.The the or well the into nure, stinking water, and lime; waste was poured ma paints, dirty with sprayed were house the of walls The parts. car and furniture, old a-brac, chaff, waste metal, large tree trunks, stones, bric- barley there piling gate, entrance the of front in or yard the onto trailers) in (brought sand and waste, debris, rubble, of sorts all tipping glue; or ing feathers and down, sometimes mixed with tar a prank on the on prank a specially - - - - not only), treated as their own custom and hand (and Wielkopolska of inhabitants Polish the by adapted was it time this During years. 100 past in theregionofWielkopolska. pulteramthe of practicecontent of and form the 21st century brought about brought century 21st the of decade first The debris. the clear quickly the newlyweds-to-be and/or their parents had to and/orbride the guests, the entertaining During finally sitting at table. In the last case, we are we case, last the In table. at sitting finally and games sports dancing, through expressed is nature, in physical proximity, This ticipants. par the of proximity the and open the in fun having eating, shared or form, its is acteristic char Another organised. is it whom for family and friends of circle the to community, the local to openness the is it foremost, and First pulteram? present-day the and feast the fines de What culture. traditional of nature tivity fes the with connected is this Second, reality. everyday of forms new cultural and customs of patterns, imitation the to contribute They history). tragic the (despite proximity mental finally and sprees, shopping cars), of of search in abroad leaving ties, family large and by are These Poland. western from Poles and mans Ger the between contacts cultural First, tion? transforma this of cause root the was What century. 21st the in transformation radical its the lastseven decades. throughout continued has process This areas. ed unprecedent onto expands also it but next, the to generation one from down handed question in custom the is only Not future. the into uated a with then here deal today.We rare be to seems This existence. unsupported autonomous, its is pulteram the of feature Another preservation. tradition for criteria the meets therefore It day. ed down from one generation to the next until to living tradition, one which exists and is perpet is existsand which one tradition, living The pulteram has existed in our region for the The major feature of today’s the pulteram is pulteram the today’s of feature major The a job or on business (e.g. mass import(e.g.mass business on or job a radical change of change radical a kind of kind ------took place via its borrowing from local commu (folda consumption beer); importantly, most a following zones: gastronomy (barbecue, salads, the into divided is world This pleasurable. and off thespiritofmaritaldiscord. ward to supposed glass), smashing (of action ic the of content pulteram, which in the past focused on the mag new the is aspect communal very This ones. old strengthens and ties social new builds It contractors. and acquaintances, colleagues, neighbours, family, the – group cal lo the of members on focuses and culture al Today, the pulteram uses elements of tradition participants. its of all in vibes good generates It extinct. nearly or endangered becoming its of warning banners fluttering without dane), nificance, but because it is ordinary (if not mun sig of lack and triviality its through not banal is It character”. community “banal the reveals edition modern its in pulteram The feasting. and up meeting all of first and fighting, arguing, involved gets and spot communal the in on flict a community, local the of agent binding the as function its is important more Far secondary. present-day pulteram. Its form is important yet the of essence true the reach we entertain Here ment. local of forms fundamental most the of one became decade following the in and 1990s, the in popular grew These feasts. nity of assumption the that makesabovethe of all of use features. pulteram the today’s mind, my To culture. or and/ entertainment of zone the and ones), ble renta (always toilets tables); and benches ble behaviour. the group’s setting of the limits of good and bad and names, another one calling jokes, sarcastic catcalls, talking, and singing loud utensils, tic inse of witnesses another, tiny imperfections in the use of plas of use the in imperfections tiny another, of these social meetings are civility, patting one compact group of people which resolves con resolves which people of group compact lc o bed ih ad cfe, ae and, cakes coffee, lard, with bread of slice A a esns odc sol b free be should conduct person’s social Characteristic theatrum. a new form of practice of form new I believe ------be experimented with and cannot take place any phenomenon. It cannot differ by an iota; it cannot of description dogmatic the is them in Inherent created. are associations and In order to protect them, all kinds of lists, recipes products. or cuisines regional mention our to time, fit to constructed traditions, re-invented more and more have we us around world the In with residents of Małopolska. This is an impor an is This Małopolska. of residents with their with Silesians as just Mazowsze, of those from Wielkopolska of residents the differentiates which features cultural the of one moreover is It century. 21st the in revitalised been has also it but survived it has cus only not region, many the in practiced once the toms Among heritage. cultural our tradition, living our is Wielkopolska of pulteram viability and justify my optimism about its future. its to contribute features These legacies. tural cul divergent with people by accepted was and needs, human and fads fashions, of impact the under changed afar, from came It pulteram. the of contradiction the precisely is This else. where identity andcommunity. regional the to contributes it since function, tant I ial, t hud e ihihe ta the that highlighted be should it Finally, see a rgt uue ha o te pulteram. the of ahead future bright contrast trzaskanie skorup a particular cultural particular - - - - 133 Abstracts 134 1817 Arnim A.von 1955 Adler F. 1811 Adelung J. Ch. Bibliografia 2007b 1996a Brencz A. 2007 Bourdieu P. 2003 Borzymińska Z.,Żebrowski R. 1992 Błaszczyk S. 2013 Birlinger A. 1927 Bergmann J. 1997 Beck B. 1982 Barou L. 1910 Bahder K.von 1937 Atlas derdeutschenVolkskunde 1989 Äström A.M. für Pommersche Geschichte,Altertumskundeu.KunstNF43,s.47–64. verbesserte Ausgabe,Leipzig: Breitkopf. übrigen Mundarten,besondersaberderoberdeutschen, t.3,1793-1801;Zweyte, vermehrte und t. 3,Berlin:Maurer. Poznań: AWEL, s.31-46. Zróżnicowanie kulturyludowejWielkopolski etnograficzny –szkic , w:Granica, SchmidtJ. (red.), Wydawnictwo Naukowe UAM. Kęty: Wydawnictwo MarekDerewiecki. Szkic teoriipraktyki poprzedzony, przeł.W. Kabylów etnologii temat trzema studiamina Krokier, cz. 2,Wykazy ikomentarze domap576-655 kultury ludowejWielkopolski Geschichte undWissenschaftdesJudentums’’, r. 71:5/6,s.161–171. von MatthiasZender. Marburg:Elwert. ,,Ethnologica Scandinavica”, t.19,s.83–106. Die Kronenwächter. Berthold’serstesundzweitesLeben Alte Verlobung –undHochzeitsbrauche, ,,BaltischeStudien’’. Städten inpommerischen Gesellschaft Grammatisch-kritisches Wörterbuch Vergleichung Mundartmitbeständiger derHochdeutschen der Wielkopolska jako region etnograficzny, ,,EtnologiaiAntropologiaKulturowa” nr18,Poznań: Polski słownikjudaistyczny. Dzieje,kultura, religia,, t.1.Warszawa: ludzie PrószyńskiiS-ka. 635. Wieczórprzedślubny (występowaniezwyczaju, w:Sobierajski inazwa) Z.(red.),Atlas języka i Sitten undGebräuche. Volksthümliches t.2,Berlin:Contumax, ausSchwaben, Ein Hochzeitbrauchtum Geschichtereligiöser derägiprischenJuden.Zur Bräuche, „Monatsschriftfür Hochzeit feiern.Brauche, Riten,Umgangsformen Le charivari enForez, ,,Patois Vivant”, nr10,s.1-11. Mundartliche BenennungendesPolterabends, ,,Zeitschrift fürdeutscheMundarten”, s.193–199. Atlas derdeutschenVolkskunde aufGrunddervon 1935durchgeführten 1929bis Sammlungenhrsg. Polterabend. SymbolsandMeaningsinaPopular ofAristocratic Custom andBourgeoisOrigin, , tomVIIIKultura społeczna–Folklor imuzyczno-taneczny obrzędowy , , Wrocław: ZakładNarodowyim.Ossolińskich. . Niedernhausen:Falken. , SämtlicheWerke, 135 Abstracts 136 1979 Burszta J., Sobierajski Z.(red.) 2009 Burke P. 2009 Bukowska-Floreńska I. 2015 Brzezińska A.W., JełowickiA.,MielewczykW. 1839 Brockhaus F. A.(red.) 2009 Davis N.Z. 1998 Davidson G. 1965-1998 Christmann E.,J. Krämer (red.) 1935 Crass E. 1976 Bystroń J.-S. 2013 Bukraba-Rylska I. 2004 Drożdż A.,PieńczakA. 1958 Dobrowolski K. 1934 Fischer A.,Lehr-Spławiński T., Lorentz Fr. 1937 Fehrle E. 2008 Epp M. 2009 Drożdż A. M. Szczubiałka,Warszawa: Wydawnictwa UniwersytetWarszawskiego. Szreniawa: MuzeumNarodoweRolnictwaiPrzemysłu Rolno-Spożywczego. Atlas niematerialnegodziedzictwakulturowego wielkopolskiej. wsi Założenia,metodyka, cele,t.1., Pfälzisches Wörterbuch Stuttgart:Steiner. całości –Wykazy ikomentarze domap1-115 W stronę socjologiiucieleśnionej Katowice: MuzeumŚląskie. województwa śląskiego Warszawa: Wydawnictwa UniwersytetWarszawskiego. w: J. J. MacAloon(red.),Rytuał,dramat, święto,spektakl.Wstęp widowiska doteorii kulturowego Etnograficznego”, t.8,Wrocław-Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Nauki. XX w. zpołudniowejMałopolski Chłopska kultura tradycyjna. Próba teoretycznego napodstawiemateriałów źródłowych zarysu XIXi Wrocław –Cieszyn:Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. (druga połowaXIXwiekuiXXwiek) Zwyczaje iobrzędyweselne Atlas języka ikulturyludowejWielkopolski Kultura ludowawewczesnonowożytnejEuropie Rola rodziny wspołeczności, Bilder-Conversations-Lexikon, t.3,Leipzig: wydanie autora, s.527. Charivari, honoriwspólnotawLyonie wieku iGenewiewXVII Słownik aniołów, wtymaniołówupadłych, Poznań: Zysk iS-ka,s.63–64. DeutschesBrauchtum imLebenslauf Dzieje obyczajów wdawnejPolsce. WiekXVI-XVIII, Warszawa: PIW. Zwyczaje iobrzędyweselne Kaszubi, kultura ludowaijęzyk DeutscheHochzeitsbräuche, Jena:Diederichs. Mennonite Women inCanada:AHistory , B.Bazielich(red.),Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze; , cz.3:Współdziałanie podczasobrzęduweselnego wiejskiej społeczności , „Komentarze cywilnego , cz.1:Odzalotówdoślubu doPolskiego Atlasu w:Ludowetradycje. kulturowe Dziedzictwo ludnościrodzimej granicach w , Toruń: składgłówny Kasaim.MianowskiegoInstytutPopierania , „Etnografia Polska”, t.1. , Warszawa: Wydawnictwo UniwersytetuWarszawskiego. , „Komentarze doPolskiego AtlasuEtnograficznego”, t.8, , Leipzig: Bibliographisches Institut. , Winnipeg:University ofManitobaPress. Gospodarstwo domowe–Pożywienie,, t.IGospodarstwo cz.2Wstęp do , Wrocław: ZakładNarodowyim.Ossolińskich. , przeł.R.Pucek, , przeł.K.Przyłuska-Urbanowicz, ), 1854-1961 Grimm J., GrimmW. 2012 Graf A. 1912 Graebisch F. 1987b 1987a Grad J. 1885 Götzinger E. 1989 1869 Gloger Z. 1989b 1984a Gerlich H. 1983 Geremek B. 2006 1946 Gennep A.van 1993 Gansohr- MeinelH. 1951 Frölich K. 1962 Frazer J. G. 1833 Franz A 1904-1936 Fischer H. . für LandeskundeundRegionalgeschichte”, s. 18–24. „Alltag imRheinland.MitteilungenderAbteilungenSprache undVolkskunde desLVR-Instituts Śląski InstytutNaukowy. robotniczych), w:Śląska kultura ludowa.Stanbadań,studia,szkice Instytut Naukowy. Historyczny”, 74:1,s.162-166. de larecherchescientifique, J. Le Goff, J.-C. Schmitt (eds.), Paris 1982:EHESS-Mouton,,,Przegląd Paris (25-27avril 1977)parl’Ecoledeshautesétudesensciencessociales etleCentrenational Recenzja: Lecharivari. Actesdelatableronde àParis organisée , Actesdelatablerondeorganiséeà Institution Giessener Hochschulgesellschaft’’, t.20,s. 102–138. Wydawnictwo Naukowe. Zwyczaj, w:Słowniketnologiczny. Terminy ogólne Wydawnictwo Naukowe. Obyczaj, w:Słowniketnologiczny. Terminy ogólne Deutsches Wörterbuch Tag Rheinland. ,,Derletzte im Erste ErgebnissederErhebungzumJunggesellinnenabschied inFreiheit? Proben schlesischerGebirgsmundarten Reallexicon derDeutschenAltertümer Encyklopedia staropolska ilustrowana Obchody weselneprzezPruskiego Wesele atradycyjna obrzędowośćizwyczajowe formy środowisk śląskich zachowań (naprzykładzie Narodziny, zaślubiny, śmierć. Zwyczajekatowickich iobrzędyw rodzinach górniczych, Katowice:Śląski Wydawniczy. Obrzędy przejścia.Systematyczne studiumceremonii, tłum.B.Biały, Warszawa: Państwowy Instytut Manuel defolklore français contemporain, t.1,cz.2,Paris: A.etJ. PicardetC. Fragen andasVolk. DerAtlas derdeutschenVolkskunde 1928–1945.EinBeitrag zurGeschichteeiner Rechtsgeschichte undVolkskunde imniederdeutschen Eheschließungsbrauchtum, ,,Nachrichtender Złota Gałąź Stundenblumen. EineSammlungPolterabendscenen undandere Festgedichte, Essen:Bädecker. Schwäbisches Wörterbuch , Würzburg:Königshausen u.Neumann. , przeł.H.Krzeczkowski, Warszawa: PIW. , Leipzig: Hirzel. , t.1-6,Tübingen: Laupp. cz.I,Kraków: nakładem autora. , t.4,Warszawa: Wydawnictwo WiedzaPowszechna. , Leipzig: Urban,s.804f. , „Zeitschrift fürDeutscheMundarten”, r. 7,s.127-141. , Z.Staszczak(red.),Poznań: Państwowe , Z.Staszczak(red.),Poznań: Państwowe , SimonidesD. (red.),Katowice: ”,

137 Abstracts 138 2007 Kowalski P. 1982g 1982f 1982e 1982d 1982c 1982b 1982a Kolberg O. 2014 Köbler G. 2001 Kizik E. 1970 Kilchenmann R.J. 2015 Jełowicki A. Jasiewicz Z. 1721 Jablonski J. T. 1999 Hanson A. 2008 Hobsbawm E. 1837 Herloßsohn C.(red.) 1974 Gusiew W. 1892 Groth P. 2004

Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Naukowe PWN. wieku Vereins fürMecklenburgischeGeschichteundAltertumskunde”, t.57,s.151–321. Die EntstehungdermecklenburgischenPolizeiordnung vom Jahre1516,„Jahrbücherdes Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Dzieła Wszystkie „Zeszyty Sądecko-Spiskie”, t.9. Współczesna obrzędowośćizwyczaje rodzinne napograniczu kulturowym wpółnocnejWielkopolsce, Wrocław – Poznań: PTL, WydawnictwoWrocław –Poznań: Poznańskie, PTL, s.39-54. Pogranicze kulturowe ietniczne, Badania naziemiachzachodnichipółnocnych, w:Polska-Niemcy. polskiej dlaetnologii iichznaczenie antropologia postmodernistyczna, Warszawa: InstytutKultury, s.183-201. Kreowanie Maorysa:wynalazekkulturowy ijegologika, w: M.Buchowski(red.), Amerykańska Kraków: Wydawnictwo UniwersytetuJagiellońskiego. Wprowadzenie. Wynajdowanie Kultura magiczna.Przesąd,omen,znaczenie Dzieła Wszystkie Dzieła Wszystkie Dzieła Wszystkie Dzieła Wszystkie Dzieła Wszystkie Dzieła Wszystkie Mittelniederdeutsches Wörterbuch, wyd. 3,pozyskanozhttp://www.koeblergerhard.de/mndwbhin.html. Wesele, kilka chrztówipogrzebów:uroczystości rodzinne wmieściehanzeatyckim odXVIdoXVIII DieUnterrichtspraxis, Allgemeine Lexikon derKünsteundWissenschaften Damen Conversations Lexikon t.8.Leipzig: Volckmar ,s.250. Estetyka folkloru , Gdańsk:Wydawnictwo UniwersytetuGdańskiego. , t.10,WielkieKsięstwoPoznańskie, , Wrocław: ZakładNarodowyimieniaOssolińskich. , t.10,WielkieKsięstwoPoznańskie, , t.10,WielkieKsięstwoPoznańskie, , t.10,WielkieKsięstwoPoznańskie, , t.10,WielkieKsięstwoPoznańskie, , t.10,WielkieKsięstwoPoznańskie, , t.10,WielkieKsięstwoPoznańskie, „Teaching German“,t.3:2,s. 142–145. tradycji, w:Tradycja, E.Hobsbawm, wynaleziona T. Ranger (red.), Brencz A.,BuchowskiM.(red.),ArchiwumEtnograficzne nr42, , Warszawa: Wydawnictwo , Leipzig: Fritschen. cz. VII,reedycja fotooffsetowa, Wrocław – cz. VI,reedycja fotooffsetowa, Wrocław – cz. V, reedycja fotooffsetowa,Wrocław – cz. IV, reedycja fotooffsetowa,Wrocław – cz. III,reedycja fotooffsetowa,Wrocław – cz. II,reedycja fotooffsetowa,Wrocław – cz. I,reedycja fotooffsetowa,Wrocław – 1966 1964 Kukier R. 1981 1975 2009 Misiak T. 1998 Mircea E. 1898 Meyer E.H. 1982 Marcel-Dubius C. 1980 Maj M. 1961 1960 Łęga W. 2010 Lévi-Strauss C. 1910 1907 Leithaeuser J. 1982 Le charivari 1925 Lauterbach J. Z. 1972 Kwaśniewicz K. 2014 2012 Kuligowski W.

„Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr3(93)1966,s.391-413.

Mouton. Naukowe. - Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. SeriaC,Warszawa –Poznań: Państwowe Wydawnictwo 45-53. Ludoznawcze. sociales etleCentre nationaldelarecherche scientifique Frankowska, W. Paprocka (red.),t.2,Wrocław: ZakładNarodowyim.Ossolińskich. „Syntezą etnografii Polski” 60. Profesorowi AndrzejowiBrenczowi w70.rocznicę urodzin Wrocławskiego. Ludowe obrzędyweselnewPolsce. Materiałybibliograficzne, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu i Innowacje. Różnicowanie nowoczesności.Nowadebatawantropologii, Poznań: społecznej Wydawnictwo Nauka Ludowe zwyczaje ipograniczu iobrzędyweselnenaziemilubawskiej lubawsko-mazurskim Kaszubi bytowscy. Zarysetnograficzny, Gdynia:Wydawnictwo Morskie. Zwyczaje iobrzędyrodzinne Ludowe obrzędyizwyczaje weselnenaKujawach Estetyczne konteksty audiosfery Mit wiecznegopowrotu DeutscheVolkskunde. La paramusique danslecharivari , w:«Lecharivari». Actesdelatableronde organiséeàParis, op.cit.,s. Ziemia Chełmińska, „Prace iMateriałyEtnograficzne”, tXVII,Wrocław: Polskie Towarzystwo Okolice Świecia.Materiałyetnograficzne, Gdańsk:GdańskieTowarzystwo Naukowe. Surowe igotowane Polterabend, ,,Zeitschrift fürdeutscheMundarten”, s.316f. Polterabend, „Zeitschrift fürDeutscheMundarten”, s.316. Actes delatableronde organiséeàParis parl’Ecoledeshautesétudesensciences 1977) (25-27avril The ceremony ofbreaking glass Teoretyczne imetodologiczneaspektybadańnadzwyczajami Przyczynek ludowymi. nad dodyskusji Wieczór panieński:odmagiidofeminizmu , przeł.M.Falski,Warszawa: Aletheia. Straßburg: KarlJ. Trübner. , przeł,K.Kocjan, Warszawa: Wydawnictwo KR. , „Etnografia Polska” 18:2,s.33-55. , w:Etnografia PrzemianyPolski. ludowej,M.Biernacka, kultury , „HebrewUnionCollegeAnnual”, t.2,s351-380. , Poznań: Wydawnictwo WSNHiD. , w:J. Schmidt(red.),Regiony etnografii. dedykowane Szkice , seria:Prace Wydziału NaukHumanistycznych , J. Le Goff, J.-C. Schmitt(eds.), Paris: EHESS- , Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s.41- , w: 139 Abstracts 140 1988 Simonides D. 1911 Schrader O. 1976 Schmidt L. 1939 Schmeller J. A. 1926 Scheuer O.F 1911 Samter E. 2010 Röllin W. 2012 Robotycki Cz. 1995 1992 Remberg A. 1952 Radcliffe-Brown A.R. 1861 Pierer H.A. 2007 Pieńczak A. 2012 Payer P. 2000 Myśliwski G. 1989 Mümmler M. 1928-1971 Müller J. Śląski wOpolu. t. 90, Münster:Waxmann. volkskundlich-soziologische Untersuchung Wandel desHochzeitsbrauchtums Mittelstadt. Eine amBeispieleiner dargestellt im20.Jahrhundert i G.Wiegelmann(red.),Münster:Coppenrath, s.147–161. Feste feierninderFamilie –Polterabend undHochzeit PWN, s.682-698. Henrykowi Samsonowiczowi Ludoznawcze. do Polskiego AtlasuEtnograficznego”, t.VIII.,Wrocław –Cieszyn:Polskie Towarzystwo Sozialkunde. Geschichte-FachdidaktikPolitische Bildung’’, z.3/2012,s. 4–13. Wissenschaften, 1976. Hochzeitsbrauch imWandel derGegenwart Marcus&Weber, s.563. kulturwissenschaftlichen Sexualkunde desMenschen”, M.Marcuse(red.),wyd. 2,Bonn: Polterabend, „HandwörterbuchderSexualwissenschaft: Enzyklopädie dernatur-und Geburt, HochzeitundTod. Beiträge zurvergleichenden Volkskunde, Leipzig/Berlin: B.G. Teubner. Wrocławskiej”, nr17,s.19-41. Społeczność lokalna awspółczesny regionalizm lokalna itożsamość , „Zeszyty Etnologii Od kolebki dogrobu. Śląskiewierzenia,zwyczaje rodzinne iobrzędy wXIXwieku,Opole:Instytut Die Indogermannen Bayerisches Wörterbuch Umbruch imBrauchleben. Luzern:AKS. Structure andFunction inPrimitiveand Addresses Society:Essays , NewYork: Free Press. Pierer’s Universal-Lexikon, t. 13.,Altenburg:wydanie autora, s.312. Zwyczaje iobrzędyweselne. Vom Geräusch zumLärm Rola dźwiękuwspołecznościachtradycyjnych aetasmoderna.Księgadedykowana, w:Aetasmedia, Hochzeit inFranken, Hof:Oberfrankische Verlaganstalt, s. 85–88. Rheinisches Wörterbuch, t.9,Berlin:Klopp. , Leipzig: Quelle&Meyer. , Leipzig: Köhler. . ZurGeschichtedesHörens,„Historische im19.undfrühen20.Jahrhundert , H.Manikowska, A.Bartoszewicz,W. Fałkowski (red),Warszawa: Rola i znaczenie swata wkojarzeniucz. II:Rolaiznaczenie małżeństw,„Komentarze ,,,Beiträge zurVolkskultur inNordwestdeutschland“, , Wien:Verlag derösterreichischen Akademieder , w:DörflicherAlltagim Wandel, M.Simon 1976 1975 Szyfer A. 1970 Szczepański J. 2011 Szacki J. 1982 Staszczak Z. 1992 Sobierajski Z.(red.) 2004 Smolińska T. (wybórioprac.) 1851 Weinhold K. 1985 Weber-Kellermann I. 2009 Wadsworth F. W. 1826 Voß J. H. 2010 Turner V. 1517 Trochus B. 1974 Tomicki R. 1972 Thompson E.P. 1993 Tagg P. Simonides D. (red.) 2004 1989 s. 101-112. Obrzędowość rodzinna jako wyraz przemianobyczajowości, „Lud”66, wsi (red.), Wrocław: ZakładNarodowyim.Ossolińskich. s. 281-291. Archiwum Etnograficzne Wydawnictwo nr42,Wrocław-Poznań: PTL, Poznańskie, K. Przyłuska-Urbanowicz,w:Rytuał,dramat, święto,spektakl,J. J. MacAloon(red.), op.cit.,s.98-125. ,,Kocia muzyka” wKsiężnejd’Amalfi: Websterowski taniecszaleńcówatradycja charivari , przeł. 64. für Volkskunde Zwyczaje, Elementarne pojęciasocjologii Tradycja, Ossolińskich. taneczny, cz.2Wykazy ikomentarze domap576-655 Atlas języka ikulturyludowejWielkopolski Tradycyjne zwyczaje iobrzędyśląskie. Wypisy Śląska kultura ludowa.Stanbadań,studia,szkice Gerold. Die deutschenFrauen indemMittelalter. EinBeitrag derGermanen.Wien: zudenHausalterthümern Büchergilde Gutenberg. Saure Wochen, Frohe Feste. Fest undAlltag inderSprache derBräuche. Frankfurt amMain: UBLHistBestCBU_cbu_00001636. Ludowe zwyczaje, obrzędy, wierzeniaiwiedza Luise. EinländlichesGedichtindrei Idyllen Proces rytualny. Struktura iantystruktura, przeł.E.Dżurak, Warszawa: PIW. Vocabulorum rerum promptuarium Zwyczaje iobrzędy. Kwaśniewicza UwaginamarginesieartykułuK. , „Etnografia Polska” 18:2,s.57- Rough Music:LeCharivari Anglais ,,Universal” MusicandtheCaseofDeath Współpraca polsko-niemiecka naprzełomiewieków SchlesischeGesellschaft XIXi XX naprzykładzie wydanie IIrozszerzone,Warszawa: Wydawnictwo UniwersytetuWarszawskiego. obrzędyiwierzeniaMazurów iWarmiaków , w:Polska-Niemcy. Pogranicze kulturowe ietniczne, , Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. , „AnnalesÉconomies,Sociétés,Civilizations”, nr27,s.285-312. , pozyskanoz:https://histbest.ub.uni-leipzig.de/receive/ , „Critical Quarterly”, s.54-85. , t.VIIKultura obrzędowyimuzyczno- społeczna-folklor , Königsberg: Universitäts-Buchhandlung ,s.315. , Opole:Wydawnictwo UniwersytetuOpolskiego. , w:Kultura ludowaMazurów iWarmiaków, J. Burszta , Katowice:ŚląskiInstytutNaukowy. , Olsztyn:Wydawnictwo Pojezierze. , Wrocław: ZakładNarodowyim. Brencz A.,BuchowskiM.(red.),

141 Abstracts 142 1991 1989 Wesołowska H. 1991 Werner E. 2009 Wendt A.K. 1967 Wojciechowska A. 2010 Wieprecht V., SkuppinR. 1996 trzaskany,id,t.html [dostęp: 26.09.2017]. Polterabend, czyliwieczór trzaskany, http://www.nto.pl/magazyn/reportaz/art/3962927,polterabend-czyli-wieczor- http://www.sueddeutsche.de/leben/junggesellenabschied-party-statt-poltern-1.167479. Źródła internetowe: 1854 Zuccalmaglio J. V. von 1741 Zedler J.H. 1960 Wrede A. miejsca wydania]. From LederhosenTo Jeans:ASweetandSourKraut’s JourneyTo America,XlibrisCorporation [brak Wydawnictwo Śląsk,s.95-169. Rowothl. Towarzystwo Ludoznawcze. (red.), Wrocław –Warszawa: OficynaWydawnicza Volumen. Feste, Iserlohn/Elberfeld:J. Bädeker. Ein Beitrag zurvaterländischen Sittengeschichte.Erstes Bändchen:Volksfeste, Jahres- undFamilien- Wydawnictwo Poznańskie, s.125-175. Bayerisches Hochzeitsbuch.Vom goldenenEhr.München:Ludwig,1991. Anbandelnbiszur J.H. Zedler Bd.28s. 647. Polterabend, Großes vollständiges Universal-Lexikon undKünste,t. 28.Halle: Wissenschaften aller Zwyczaje iobrzędyrodzinne Zwyczaje iobrzędyrodzinne, Zwyczaje iobrzędyweselne Das Lexikon derRituale.Von AbschiedbisZigarette danach,Berlin: Zwyczaje iobrzędy, w:Dziedzictwokulturowe Śląska Dolnego , Z.Kłodnicki(red.),Wrocław: Polskie Die deutschenVolksfeste, Volksbrauche unddeutscherVolksglauben undVolksliedern. Sagen,Märlein EifelerVolkskunde , Bonn:LudwigRöhrscheidVerlag. , w:Kultura ludowaWielkopolski, , w:Kultura rodzimej ludności ludowaśląskiej , D. Simonides,P. Kowalski w: Folklor GórnegoŚląska, D. Simonides(red.),Katowice: J. Burszta(red.).t.3,Poznań: zmiany zachodzące zmiany rejestrujących projektów Fotografików. wielu Artystów Autor Polskich Związku Fotograf-dokumentalista,członek Mariusz Forecki Wydawca książekialbumówfotograficznych. Dr hab. etnolożka hab. Dr Anna Weronika Brzezińska ską modernizacjęifenomenfestiwalizacji. Zespołu ds. Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Redaktor naczelny kwartalnika „Czas Kultury”. Bada pol- w Poznaniu. cławskiej Szkole Fotografii, juror Fotografii, Szkole cławskiej Śląskiego Uniwersytetu Fotografii Twórczej Instytutu Absolwent nej. dokumentalną fotografią Zainteresowany skiego. Profesor Waldemar Kuligowski Komisarz wystaw poświęconych folklorowiisztuceludowej. Współautorka cyklu imprez „Wesela wiejskie” prezentujących zwyczaje weselne Magister kulturoznawstwa, założyciel kulturoznawstwa, Magister Adrian Wykrota wielu wystaw poświęconych folklorowipolskiemuiukraińskiemu; redaktorirecenzentczasopismetnologicznych. Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, badacz terenowy, badacz dziedzictwa kulturowego Wielkopolski. Komisarz Doktor etnologii; kustosz Arkadiusz Jełowicki nych edukacjiregionalnejikulturowej. regionalnych,szczególnie Kultury Mickiewicza Adama im. Uniwersytecie na Rolnictwa Narodowego Muzeum pracownik etnografii; Magister Małgorzata Sawicka jako researcheroraz tłumacz. tanecznym folklorze europejskim oraz boli polskiego Towarzystwa Kulturalnego. Członkini Rady ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego Towarzystwasię Specjalizuje podyplomowe Ludoznawczego. studia muzealnictwo, specjalizacją ze historii Magister Sylwia Geelhaar Biogramy autorówifotografów i w Dziedzictwa Narodowego. Animatorka kultury oraz badaczka terenowa specjalizująca się specjalizująca terenowa badaczka oraz kultury Animatorka Narodowego. Dziedzictwa Instytucie Etnologii Instytucie i instruktorka rękodziełaPracujeartystycznego.instruktorka w Polsce po 1989 roku. Na koncie ma kilkanaście wystaw fotograficznychwystaw kilkanaście ma koncie Na roku. 1989 po Polsce w w Muzeum Narodowym Rolnictwa niematerialnym dziedzictwie kulturowym Wielkopolski.niematerialnymkulturowym poświęco- dziedzictwie książek Redaktorka i Antropologii Kulturowej UAM Kulturowej Antropologii w konkursach fotograficznych. Współzałożyciel Fundacji PIX.HOUSE. Mieszka PIX.HOUSE. Fundacji Współzałożyciel fotograficznych. konkursach i kurator miejsca dla fotografii PIX.HOUSE, fotoreporter Głosu Wielkopol- Głosu fotoreporter PIX.HOUSE, fotografii dla miejsca kurator w i Poznaniu. Członkini Polskiego TowarzystwaPolskiego Członkini LudoznawczegoPoznaniu. obrzędowym. Obecnie mieszka we Frankfurcie nad Menem. Pracuje Menem. nad Frankfurcie we mieszka Obecnie obrzędowym. w ikonografii historycznej, historii XX wieku, historii obyczaju historii wieku, XX historii ikonografii historycznej, i łgtrioą nlz rezwsoc ppzz fotografię. poprzez rzeczywistości analizą długoterminową i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Poznaniu. Przewodniczący Interdyscyplinarnego Przewodniczący Poznaniu. i w reył Rolno-Spożywczego Przemysłu Instytucie Etnologii Instytucie w w Opawie (Czechy). Wykładowca we Wro- we Wykładowca (Czechy). Opawie arse tooi. zokn Polskiego Członkini etnologii. zakresie w poszczególnych regionach Polski. i Antropologii Kulturowej Antropologii w o Szreniawie; członek tematyce społecz- tematyce w w Ministerstwie w Szreniawie. badaniach i Wielko- i sym-

143