Kuryer Kielecki wydaj¹:

www.echodnia.eu

KIELECKI OCHOTNICZY SZWADRON KAWALERII im. 13. Pu³ku U³anów Wileñskich PROJEKT KURIERA KIELECKIEGO ZREALIZOWANY PRZY WSPARCIU FINANSOWYM INSTYTUTU PAMIÊCI Kuryer Kielecki wydaj¹ „Echo Dnia” i Kielecki Ochotniczy Szwadron Kawalerii im. 13. Pu³ku U³anów Wileñskich NARODOWEJ NR 18 www.trzynastacy.pl 13 CZERWCA 2013 R.

W Polsce jest wiele miejsc dowej. Pocz¹wszy od pierwsze- stawê symbolizuje postaæ An- Z dzisiejszej perspektywy naznaczonych przez naj- go spotkania w 1957 roku spo- toniego Hedy „Szarego”, który pogrzeb „Ponurego” jawi siê nowsz¹ historiê. Nawet na ich tkania œrodowiska staj¹ siê stan¹³ na czele niezale¿nej or- jako zapowiedŸ wolnej Polski, tle Wykus zajmuje szczególn¹ okazj¹ do przekazywania spu- ganizacji kombatanckiej dla której jedn¹ z najwa¿niej- pozycjê. Wynika to z tego, ¿e w œcizny Armii Krajowej nowym dzia³aj¹cej w ramach „Solidar- szych tradycji pozostaj¹ dzieje tym niezwyk³ym miejscu pokoleniom. Szczególn¹ rolê noœci”. Armii Krajowej. Rola czerwco- splot³o siê wiele zjawisk, które odgrywaj¹ w tym procesie har- Odwo³anie do tradycji Ar- wych spotkañ na Wykusie nie symbolizuj¹ nasze losy w ci¹gu cerze. mii Krajowej sta³o siê szczegól- skoñczy³a siê jednak wraz z ostatnich kilkudziesiêciu lat. Z czasem na wykusowej po- nie istotne po wprowadzeniu upadkiem systemu komuni- Pierwsza warstwa historii, lanie coraz liczniej zaczynaj¹ stanu wojennego. Odwo³ywa- stycznego. Mimo up³ywu lat to jak¹ odczytujemy dziœ na wy- siê pojawiaæ osoby zwi¹zane z no siê nie tylko do etosu wojen- szczególne miejsce wci¹¿ przy- kusowej polanie to oczywiœcie odradzaj¹c¹ siê opozycj¹. Ich nego podziemia, lecz tak¿e do ci¹ga, tak¿e przedstawicieli dzieje œwiêtokrzyskich zgrupo- udzia³ w spotkaniach pokazu- niektórych jego doœwiadczeñ m³odych pokoleñ, urodzonych wañ Armii Krajowej. Pamiêæ o je, ¿e tradycja i etos Armii Kra- konspiracyjnych. W ten sposób ju¿ po 1989 roku. Przyci¹ga ich dokonaniach ³¹czy siê z pa- jowej s¹ dla znacznej czêœci lu- splata³y siê dwie wielkie trady- ich si³a tradycji, ale tak¿e war- miêci¹ o ich powojennych lo- dzi opozycji i ludzi „Solidarno- cje polskiej walki o wolnoœæ. toœci, których symbolem sta³a sach, trudnych wyborach, na œci” jednym z podstawowych Szczególnie widoczne sta³o siê siê przez dziesiêciolecia

Fot. zbiory IPN jakie byli skazani i represjach, punktów odniesienia i Ÿróde³ to w czerwcu 1988 roku, pod- skromna kapliczka na leœnej Jan Piwnik „Donat”, „Ponury” (1912–1944), oficer jakie dotknê³y wielu z nich. inspiracji. Czas legalnej czas pogrzebu Jana Piwnika polanie. Policji Pañstwowej i Wojska Polskiego, „cichociem- Wykus symbolizuje tak¿e dzia³alnoœci „Solidarnoœci” to „Ponurego”. Wziê³y w nim licz- ny”, dowódca II odcinka „Wachlarza”, komendant upart¹ walkê o udokumento- tak¿e okres, w którym bardzo ny udzia³ nie tylko przedstawi- Doktor Zgrupowañ Partyzanckich Armii Krajowej w Górach wanie historii i dobr¹ pamiêæ wielu ¿o³nierzy Armii Krajo- ciele kombatantów i harcer- £ukasz KAMIÑSKI Œwiêtokrzyskich i VII batalionu 77 pu³ku piechoty Armii Krajowej, jak¹ toczono wej zaanga¿owa³o siê w stwa, lecz tak¿e wielu nurtów Prezes Instytutu Armii Krajowej na NowogródczyŸnie. w czasie Polskiej Republiki Lu- dzia³alnoœæ publiczn¹. Ich po- ówczesnej opozycji. Pamiêci Narodowej

Doktor £ukasz Kamiñski Prezes Instytutu Pamiêci Narodowej: „Z dzisiejszej perspektywy pogrzeb „Ponurego” jawi siê jako za- powiedŸ wolnej Polski, dla której jedn¹ z najwa¿niejszych tra- dycji pozostaj¹ dzieje Armii Krajowej”.

Program tegorocznych obchodów Fot. Tadeusz Religa na Wykusie na stronie 8 Moment zamkniêcia trumny z prochami majora „Ponurego”, W¹chock 10 czerwca 1988 roku. Kuryer Kielecki 13 czerwca 2013 r. Zdjêcia Biuro Informacji i Propagandy KG AK Porucznik Jan Piwnik „Ponury” odbiera raport od podporucznika Waldemara Szwieca „Robota”, dowódcy II Afisz z programem uroczystoœci pogrzebowych Zgrupowania Zgrupowañ Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”, Wykus 15 wrzeœnia 1943 roku. 10–12 czerwca 1988 roku.

Jan Piwnik urodzi³ siê 31 starszego posterunkowego Po- do rozk³adu moralnego podko- Podczas s³u¿by w 4 BKS ja- chociemnych”, w maju 1942 ro- ta”, II – podporucznika „Robo- sierpnia 1912 roku w licji Pañstwowej, a w lipcu zo- mendnych. Wszed³ tak¿e w ko jeden z pierwszych zg³osi³ ku zosta³ przydzielony do wy- ta” oraz III – padporucznika po³o¿onych nieopodal Opato- sta³ przeniesiony do policji w sk³ad dowództwa siatki kon- siê na ochotnika do „pójœcia” dzielonej organizacji dywersyj- Stanis³awa Pa³aca „Maria- wa Janowicach. Rodzina Piw- Kowlu w województwie spiracyjnej, która przerzuca³a do Kraju. Wi¹za³o siê to z sze- nej „Wachlarz” na stanowisko ñskiego”. ników prowadzi³a ma³e gospo- wo³yñskim. Tam, w marcu ochotników do formuj¹cych siê regiem szkoleñ, jakie prze- dowódcy II Odcinka. Od lipca do listopada 1943 darstwo rolno-hodowlane, a 1936 roku zosta³ przodowni- we Francji Polskich Si³ Zbroj- szed³ – miêdzy innymi: kurs Podczas s³u¿by w „Wachla- roku zgrupowania prowadzi³y przez kilka lat tak¿e wiejski kiem Policji Pañstwowej. Na- nych (PSZ). Kiedy proceder zaprawy dywersyjno-miner- rzu” ws³awi³ siê rozbiciem wiê- wojnê partyzanck¹ z niemiec- sklepik. Mimo ¿e rodzice sami stêpnym œwiadectwem zaufa- wyszed³ na jaw, kompania zo- skiej, kurs walki konspiracyj- zienia w Piñsku, sk¹d jego gru- kimi wojskowymi i cywilnymi mieli ukoñczone zaledwie trzy nia prze³o¿onych by³o powie- sta³a rozwi¹zana, a Piwnikowi nej, kurs ³¹cznoœci, szkolenie pa uderzeniowa odbi³a trzech strukturami w dystrykcie ra- klasy szko³y powszechnej, po- rzenie mu we wrzeœniu tego zagro¿ono cytadel¹ oraz obo- spadochronowe czy kurs byto- „wachlarzowców”, w tym do- domskim. Piwnik zdo³a³ roz- trafili zadbaæ o wykszta³cenie samego roku funkcji komen- zem karnym. Jednak symu- wania w terenie, tak zwany wódcê III Odcinka „cichociem- win¹æ w Suchedniowie konspi- czwórki swoich dzieci. danta Posterunku Policji Pa- luj¹c chorobê, zbieg³ ze szpitala korzonkowy. nego” kpt. Alfreda Paczkow- racyjn¹ produkcjê pistoletów Po ukoñczeniu Szko³y Po- ñstwowej w Kisielinie w po- skiego „Waniê”. Za ten œmia³y maszynowych wzorowanych wszechnej w Janowicach, w wiecie horochowskim. czyn „Ponury” oraz jego zastêp- na brytyjskich Stenach. Oczy- 1924 roku rozpocz¹³ naukê w Z Kisielina zosta³ wezwany ca tak¿e skoczek porucznik Jan œci³ lasy z band rabunkowych Pañstwowym Mêskim Gimna- do Szko³y Oficerów Policji Pa- Rogowski „Czarka” otrzymali oraz przerzedzi³ szeregi konfi- zjum imienia Joachima Chrep- ñstwowej w Warszawie, gdzie od dowódcy Armii Krajowej ge- dentów. Ludnoœæ Kielecczyzny towicza w Ostrowcu Œwiêto- odby³ kurs specjalny szerego- nera³a dywizji Stefana Rowec- traktowa³a go jako prawowite- krzyskim. Tam w maju 1932 wych – kandydatów na ofice- kiego „Grota” Krzy¿e Srebrne go przedstawiciela w³adz Rze- roku z³o¿y³ egzamin matural- rów. Zakoñczy³ go w kwietniu Orderu Wojennego Virtuti Mili- czypospolitej i zwraca³a siê do ny z wynikiem doœæ przeciêt- 1938 roku, a ju¿ na pocz¹tku tari (V klasy), a pozostali niego z proœb¹ o pomoc w wielu nym, ale pozytywnym. Na- maja otrzyma³ awans na sto- uczestnicy – Krzy¿e Walecz- sprawach natury cywilnej. stêpnie skierowa³ swe kroki do pieñ starszego przodownika nych oraz awanse. Jednak na skutek celnych Szko³y Podchor¹¿ych Rezerwy Policji Pañstwowej. Nastêp- Po rozwi¹zaniu „Wachla- uderzeñ niemieckich, kierowa- Artylerii we W³odzimierzu nym etapem policyjnej drogi rza”, Piwnik przez pewien czas nych przez zakamuflowanego Wo³yñskim, gdzie od sierpnia Jana Piwnika by³a Grupa Re- pracowa³ jako wyk³adowca na w Zgrupowaniach agenta Ge- 1932 roku do czerwca 1933 ro- zerwy Policyjnej stacjonuj¹ca kursach organizowanych stapo, którym okaza³ siê jeden ku przeszed³ kurs pod- w Warszawie (w Golêdzino- przez kierownictwo Dywersji z bohaterów akcji piñskiej pod- chor¹¿ych, który zakoñczy³ w wie). Pocz¹tkowo pe³ni³ funk- „Kedyw” Komendy G³ównej porucznik Jerzy Wojnowski stopniu plutonowego pod- cjê dowódcy 1 plutonu Grupy, Armii Krajowej pod kryptoni- „Motor” (w gestapo wystêpo- Zbiory Marka Jedynaka chor¹¿ego artylerii. Nastêpnie nastêpnie dowódcy 3 plutonu, Porucznik Jan Piwnik „Ponury” i podporucznik Wal- mami „Szko³a”, „Zagajnik” i wa³ pod pseudonimami „Mer- przez blisko trzy miesi¹ce od- a od maja 1939 roku dowodzi³ demar Szwiec „Robot” przed frontem II Zgrupowa- „Filtry”. W marcu 1943 roku cedes” i „Garibaldi”), Piwnik bywa³ praktykê podoficersk¹ ju¿ jedn¹ z kompanii. W miê- nia, Wykus 15 wrzeœnia 1943 r. otrzyma³ zgodê na utworzenie popad³ w konflikt z komend¹ w 10 Pu³ku Artylerii Ciê¿kiej dzyczasie awansowa³ na aspi- oddzia³u partyzanckiego w ro- okrêgu i zosta³ odwo³any z w Przemyœlu (10 PAC), któr¹ ranta, czyli pierwszy stopieñ i poprzez Jugos³awiê oraz Jego postawa zosta³a doce- dzinnych Górach Œwiêtokrzy- pe³nionej funkcji. zwieñczy³ awansem na tytu- oficerski w policji. Warto tak¿e W³ochy przedosta³ siê do Fran- niona przez prze³o¿onych, dziê- skich, gdzie przerzuci³ sprzêt 20 stycznia 1944 roku po- larnego ogniomistrza (sier¿an- wspomnieæ, ¿e we wrzeœniu cji. ki czemu ze starszeñstwem z 20 oraz kilkadziesi¹t osób z roz- wróci³ do Warszawy, a dok³ad- ta). 1938 roku otrzyma³ Br¹zowy Zosta³ przydzielony do 4 marca 1941 roku awansowa³ wi¹zanego „Wachlarza” i kon- nie w miesi¹c póŸniej wyjecha³ Nie widz¹c jednak przed Krzy¿ Zas³ugi za „zas³ugi w Dywizji Piechoty. Jednostka ze na porucznika rezerwy artyle- spiracji warszawskiej. 27 maja na teren Okrêgu Nowógródz- sob¹ perspektyw w armii, s³u¿bie bezpieczeñstwa pu- wzglêdu na fakt, ¿e nie zdo³a³a rii. Nastêpnie odbywa³ kolejne przyby³ ostatecznie na Kielec- kiego Armii Krajowej. Na zg³osi³ siê do s³u¿by w Policji blicznego”. siê w pe³ni zorganizowaæ, nie kursy,które zbli¿a³y go do upra- czyznê, natomiast 4 czerwca pocz¹tku kwietnia obj¹³ do- Pañstwowej (PP). Na pocz¹tku We wrzeœniu 1939 roku wziê³a udzia³u w walkach pod- gnionego powrotu do ojczyzny. obj¹³ dowództwo okrêgowego wództwo VII batalionu 77 stycznia 1934 roku rozpocz¹³ Grupa Rezerwy Policyjnej czas kampanii francuskiej. 10 paŸdziernika 1941 roku zo- „Kedywu”. Wielkim u³atwie- pu³ku piechoty Armii Krajowej. kurs w Normalnej Szkole Fa- ochrania³a mosty i przeprawy Drog¹ morsk¹ zosta³a ewaku- sta³ zaprzysiê¿ony w Londynie niem dla „Ponurego” by³ fakt, Tutaj tak¿e da³ siê poznaæ nie- chowej dla Szeregowych Policji na Pilicy ko³o Nowego Miasta. owana na Wyspy Brytyjskie. na rotê Zwi¹zku Walki Zbrojnej ¿e w terenie dzia³ali ju¿ jego mieckiemu okupantowi jako Pañstwowej w Mostach Wiel- Tutaj Piwnik ws³awi³ siê 19 czerwca 1940 roku Piwnik (ZWZ) pod pseudonimem „Po- koledzy „cichociemni” porucz- bardzo niewygodny przeciw- kich w województwie lwow- pierwsz¹ w swej karierze „ak- zosta³ zaokrêtowany we fran- nury”. Natomiast 7 listopada nik Eugeniusz Gedymin Ka- nik, który potrafi równie dobrze skim. Po szkoleniu zosta³ przy- cj¹ dywersyjn¹”, któr¹ by³o cuskim porcie La Pallice, a trzy skoczy³ na teren Polski w ra- szyñski „Nurt” oraz podpo- atakowaæ, jak i broniæ siê. dzielony do policji w Warsza- wysadzenie mostu na Pilicy, dni póŸniej zszed³ na l¹d w an- mach operacji lotniczej „Ruc- rucznik Waldemar Mariusz W czerwcu rozpocz¹³ reali- wie. Jednak jeszcze w czerwcu tu¿ przed czo³ówk¹ wojsk nie- gielskim Plymouth. tion”. Szwiec „Jakub” „Robot”. zacjê operacji „Burza”. powo³ano go na æwiczenia re- mieckich. Wczeœniej, ze wzglê- W Wielkiej Brytanii przy- Pierwszym przydzia³em Za zgod¹ komendanta „Ke- Pocz¹tkowo rozbijano Stütz- zerwy w 10 Pu³ku Artylerii du na brak mo¿liwoœci odpie- dzielono go do dowodzonej Piwnika w konspiracji by³ wy- dywu” Komendy G³ównej Ar- punkty,czyli stra¿nice granicz- Ciê¿kiej w Przemyœlu, po któ- rania ataków wroga, odes³a³ przez pu³kownika Stanis³awa dzia³ odbioru zrzutów Komen- mii Krajowej pu³kownika Au- ne licz¹ce kilkadziesi¹t osób rych otrzyma³ awans na sto- kompaniê do Warszawy, a sam Sosabowskiego 4 Brygady Ka- dy G³ównej Armii Krajowej o gusta Emila Fieldorfa „Nila” za³ogi. 16 czerwca 1944 roku pieñ starszego ogniomistrza wraz z tylko jednym ¿o³nie- drowej Strzelców (4 BKS), któ- kryptonimie „Syrena”, gdzie do oraz w porozumieniu z Ko- podczas ataku na jedno z ta- (starszego sier¿anta) pod- rzem pozorowa³ obronê, jak ra w póŸniejszym czasie zo- kwietnia 1942 roku pe³ni³ mendantem Okrêgu Radom- kich umocnieñ w Bohdanach chor¹¿ego rezerwy artylerii, a najd³u¿ej by³o to mo¿liwe. sta³a przekszta³cona w s³ynn¹ funkcjê szefa referatu odbioru sko-Kieleckiego Armii Krajo- pod Jew³aszami zosta³ œmier- na pocz¹tku 1935 roku zosta³ Pod do³¹czeniu do swych lu- 1 Samodzieln¹ Brygadê Spa- zrzutów. Jednak¿e charakter wej, utworzy³ trzy zgrupowa- telnie ranny w brzuch, id¹c w mianowany podporucznikiem. dzi, zostali skierowani na dochronow¹. Jednostka sta³a s³u¿by nie odpowiada³ mu. nia partyzanckie, które przy- pierwszej linii uderzenia. Dwa Po szkoleniu w Przemyœlu po³udniowy wschód ku granicy siê podstaw¹ tworzenia pol- Dlatego czyni³ starania o przy- jê³y nazwê Zgrupowania Par- dni póŸniej zosta³ pochowany rozpocz¹³ pracê w Urzêdzie z Wêgrami, któr¹ przekroczyli skich wojsk powietrzno-desan- dzia³, gdzie móg³by w pe³ni wy- tyzanckie Armii Krajowej „Po- na cmentarzu parafialnym w Œledczym Policji Pañstwowej 21 wrzeœnia i zostali interno- towych oraz szkolenia najbar- kazaæ swoje umiejêtnoœci. nury”. W szczytowym okresie miejscowoœci Wawiórka. Jego w stolicy. Zosta³ skierowany do wani w miejscowoœci Felsöpa- dziej elitarnej grupy w Pol- Pocz¹tkowo mia³ obj¹æ do- liczy³y oko³o 350 ¿o³nierzy sku- pogrzeb przerodzi³ siê w praw- ochrony osobistej prezesów kony, a nastêpnie László Ma- skich Si³acj Zbrojnych, jak¹ by- wództwo ochrony Delegata pionych w trzech oddzia³ach o dziw¹ manifestacjê patrio- Rady Ministrów. W lutym 19- jor. W obozie Piwnik stara³ siê li „cichociemni” – spadochro- Rz¹du na Kraj. Jednak dziêki wielkoœci kompanii: I pod po- tyczn¹ tych ziem. 35 roku otrzyma³ awans na za wszelk¹ cenê nie dopuœciæ niarze Armii Krajowej. wstawiennictwu kolegów „ci- wództwem porucznika „Nur- Wojciech KÖNIGSBERG 13 czerwca 2013 r. Kuryer Kielecki

Po kolejnym „zakrêcie hi- W maju 1985 roku pad³ po- Transport wielkich i jak siê koce i ko³dry z ca³ej kamienicy opozycji odbyliœmy tajn¹ kon- chot¹ uda³em siê z W¹chocka storii”, w sierpniu 1980 roku mys³, aby podobnie jak w in- okaza³o ciê¿kich wieñców nie oraz w³asne œpiwory”. ferencjê. Ta wymiana myœli w stronê miejscowoœci Rataje. powsta³ niezale¿ny od w³adz nych latach z³o¿yæ kwiaty od by³ ³atwy. Podjêli siê tego W aprowizacjê przyby³ych zaowocowa³a w przysz³oœci. Po obu stronach drogi usta- Zwi¹zek Zawodowy. Dziœ starachowickiej „Solidarno- Edward Dudek oraz Tadeusz zaanga¿owanych by³o wiele […] Kontakty te istnia³y wiali siê ludzie, zajmuj¹c so- mo¿e siê wydawaæ, ¿e trochê œci”. Tyle ¿e tym razem nie Markowski.. Aby zbyt szybko osób zwi¹zanych czêsto nie ty- zreszt¹ ju¿ od dawna. To bie dogodne miejsca. Ja wy- to dziwny by³ Zwi¹zek, skoro mia³a to byæ zwyk³a wi¹zan- nie „dekonspirowaæ” symboli- le ze œrodowiskiem akowskim, stamt¹d, poprzez Mariana bra³em niewielki pagórek, na pod swymi skrzyd³ami sku- ka, a du¿y solidny wieniec. „I ki zawartej na wypuk³oœci co opozycyjnym. „W pi¹tek Œwiderskiego »Dzika« spro- którym sta³o ju¿ kilka osób. pia³ ca³¹ rzeszê ró¿nych œrodo- tak przed moim oknem w blo- wieñca, ca³¹ drogê na Wykus wieczorem zadzwoni³a do wadzona by³a maszyna do pi- Przed nami rozci¹ga³ siê do- wisk, niekoniecznie zwi¹za- ku w którym mieszka³am zna- nieœli go „do góry nogami”, mnie Teresa [Pog³ódek – sania, która bardzo siê przy- skona³y widok na drogê nych z typowo robotniczym laz³a siê kupa drutów i druci- kwiatami skierowanymi w przyp. PP], pytaj¹c czy nie da³a zw³aszcza w pocz¹tko- wiod¹c¹ w stronê lasu. nurtem. I z pewnoœci¹ nie jest ków, a nawet cieñsze prêty dó³. Szarfy mia³y byæ przymo- móg³bym przenocowaæ kilku wym okresie stanu wojenne- Pocz¹tkowo widaæ by³o tylko to dzie³em przypadku, ¿e zna- »zbrojeniówki«, które przy- cowane dopiero w ostatniej osób, które przyjecha³y na Wy- go. Wroc³awian natomiast coraz liczniej id¹ce osoby, któ- leŸli siê tam tak¿e weterani wióz³ Leszek Nowak” – wspo- chwili, tu¿ przed uroczysto- kus” – tak opowiada³ o jednym bardzo zainteresowa³a drew- re albo ustawia³y siê na pobo- Armii Krajowej skupieni miê- mina³a Ewa Markowska. To œci¹. ze spotkañ Edward Dudek. – niana katapulta do wystrzeli- czu trasy albo sz³y w stronê dzy innymi w „Ko³ach Komba- jej zadaniem by³o wykonanie To w³aœnie takie – wyda- „Oczywiœcie zgodzi³em siê bez wania ulotek, wykonana W¹chocka. Potem do uszy za- tantów”. Ale takie to by³y cza- wieñców. Tadeusz Markow- waæ by siê mog³o niewielkie – wahania. Ulica Kiliñskiego, przez Leszka Nowaka, któr¹ czê³y dochodziæ dŸwiêki orkie- sy. ski, m¹¿ Ewy, z zadania wy- inicjatywy i doœwiadczenia na której mieszka³em by³a za- póŸniej zmodernizowaliizpo- stry. Zza zakrêtu poczê³a „Solidarnoœæ” od samego wy³aniaæ siê kolumna wojska. pocz¹tku docenia³a wartoœæ Tak, wojska! Dla mnie, m³ode- historii, akcentuj¹c i przypo- go ch³opaka, który dopiero minaj¹c j¹ przy ka¿dej mo¿li- niespe³na dwa miesi¹ce by³ „w wej okazji. Nie dziwi wiêc fakt, cywilu” po odbyciu zasadni- ¿e jednym z pierwszych postu- czej s³u¿by wojskowej, by³o to latów, zrealizowanych zreszt¹ oczywistym skojarzeniem. pod koniec 1980 roku by³ po- Równo maszeruj¹ce zastêpy mnik poleg³ych stoczniowców, harcerzy, pocztów sztandaro- upamiêtniaj¹cy ofiary grud- wych i ¿o³nierzy robi³y niesa- nia 1970 roku. Jednak ¿ywa mowite wra¿enie! Wolni lu- by³a nie tylko historia prote- dzie rozpoczynaj¹ marsz ku stów. Rozpoczê³o siê powolne, Wolnej Polsce, nios¹c z nale- aczkolwiek nie do zatrzyma- ¿nym ho³dem prochy tego,

nia, oficjalne odk³amywanie Zbiory Teresy Pog³ódek Zbiory Ewy Markowskiej który odda³ Jej to co najcen- historii dotycz¹cej dzia³añ Ar- niejsze – swoje ¿ycie. mii Krajowej, „¿o³nierzy wy- Ale aby ten marsz móg³ siê klêtych”, robotniczych odbyæ, poprzedziæ go musia³o wyst¹pieñ czy komunistycz- szereg innych wydarzenia i nych zbrodni. dzia³añ. O jednych z pierw- Lata osiemdziesi¹te XX szych napisa³a Teresa wieku, dzia³alnoœæ opozycji – Pog³ódek w swoich wspomnie- tak tej jawnej z pocz¹tku tego niach: „W latach szeœædzie- okresu jak i podziemnej, zor- si¹tych ubieg³ego wieku dane ganizowanej po wprowadze- nam – czyli mnie i mojemu mê- niu stanu wojennego – to czas Teresa Pog³ódek i Anna Walentynowicz podczas uroczystoœci na Wykusie, Wieniec od starachowickiej ¿owi – by³o wspó³uczestniczyæ wielkiego budzenia historii. lata osiemdziesi¹te. „Solidarnoœci” z³o¿ony pod ka- przy organizowaniu Wykusu. Wystarczy wspomnieæ, ¿e bo- pliczk¹ podczas uroczystoœci, PrzyjaŸniliœmy siê z pp. £ucj¹ i daj wszystkie podziemne ofi- Wykus 15 czerwca 1985 roku. Marianem Œwiderskimi. Pan cyny i drukarnie maj¹ w swo- Marian ps. »Dzik«, oficer »Po- ich wydanych ksiêgozbiorach wi¹za³ siê znakomicie. Ca³e scala³y œrodowiska i ludzi. ledwie kilkaset metrów od wodzeniem stosowali we nurego« postawi³ sobie za cel pozycje dotycz¹ce historii naj- „rusztowanie” wieñców opie- Wspólne dzia³ania, uczestnic- mieszkania Teresy, wiêc ju¿ Wroc³awiu”. zjednoczyæ wszystkich ¿o³nie- nowszej, wówczas zakazanej ra³o siê na solidnych drutach two w spotkaniach, mszach parê minut póŸniej w miesz- Uroczystoœci w roku 1988 rzy Armii krajowej walcz¹cych przez istniej¹c¹ cenzurê. Ten zbrojeniowych, a lekko wy- œwiêtych, budowa³y wzajem- kaniu mia³em nieoczekiwa- chyba wielu osobom zapisa³y pod dowództwem »Ponurego« i nacisk na mówienie o puk³y kszta³t mia³ podkreœlaæ ne zaufanie. Starachowice co nych goœci. Pocz¹tkowo, nie siê w pamiêci najbardziej. »Nurta« oraz upamiêtniæ miej- w³asnych dziejach nie wyni- symbolikê, która póŸniej zna- roku w po³owie czerwca sta- znaj¹c siê, podchodziliœmy do Uroczysty przemarsz z Wyku- sca walk z okresu okupacji nie- ka³ z pewnoœci¹ tylko z chêci laz³a siê na wieñcu. wa³y siê wielkim zapleczem siebie troszkê nieufnie. Szyb- su do W¹chocka sta³ siê sztan- mieckiej. Piêknie zapisa³ siê w uœwiadomienia swojej to¿sa- Problemem okaza³y siê uroczystoœci na Wykusie. Bo ko jednak okaza³o siê, ¿e ma- darowym wydarzeniem w tej karcie Edmund Rachtan moœci. By³a to przecie¿ konty- kwiaty, którymi mia³y byæ one przecie¿ ca³a masa, czêsto my wspólnych znajomych, no i ca³ej chyba historii spotkañ na »Kaktus« i inni miejscowi par- nuacja tego, co wielu niejedno- przyozdobione. „Do wykona- starszych ju¿ wiekiem, uczest- oczywiœci takie samo spojrze- Wykusie. Byæ mo¿e dla tyzanci, których domy sta³y siê krotnie robi³o ju¿ od lat. Taki- nia wieñców potrzebne by³o ników spotkañ nie zawsze nie na komunê. Urodzi³em siê sta³ych goœci leœnej polany przystani¹ dla nowo przyby- mi mo¿emy okreœliæ tak¿e wiele kwiatów. Wymyœliliœmy mia³aby mo¿liwoœæ noclegu w Wielkiej Wsi, miejscowoœci by³o to tylko zwieñczenie ich waj¹cych kolegów na coroczne dzia³ania rozgrywaj¹ce siê w bowiem, ¿e wykonamy dwa czy zapewnienia sobie po- znajduj¹cej siê nieopodal zabiegów i dzia³añ, ale wydaje spotkania. Poprzez Mundka, otoczeniu spotkañ ¿o³nierzy wieñce: na jednym na bia³ym si³ku. skraju wykusowego lasu. Ju¿ siê, ¿e zdecydowana wiêkszo- jego brata Zdzis³awa Rachtana Armii Krajowej na Wykusie. tle umieœcimy wielk¹ czer- „Na uroczystoœci na Wyku- jako dziecko, wspólnie z rówie- œci tych, którzy byli tam spora- »Halnego« i innych organizato- Œrodowisko osób zaanga- won¹ literê „V”, a na drugim sie zawsze przyje¿d¿a³a zorga- œnikami chodziliœmy na grób dycznie, mia³a okazjê przyj- rów grono uczestników posze- ¿owanych w jawn¹ dzia³alnoœæ ramiona litery „V” bêd¹ mia³y nizowana grupa z Wroc³awia, Druhny »Zjawy« i »do Ponure- rzeæ siê rodz¹cej siê Wolnej rza³o siê o kolejne osoby z War- „Solidarnoœci” z lat 1980–1981 bia³o-czerwone barwy. Kwia- Warszawy i Wybrze¿a” – go«. Zaczê³y siê wiêc d³ugie, Polsce. Mo¿e mniejsze wra¿e- szawy, Wroc³awia, Gdañska, wielokrotnie wspó³pracowa³o tami mia³y byæ oczywiœcie goŸ- wspomina³a Teresa Pog³ódek, ciep³e dyskusje z moimi nie- nie zrobi³ przemarsz na œrodo- Lublina i innych miast Polski, lub pomaga³o realizowaæ za- dziki. Obawialiœmy siê, ¿e za- która wraz ze swym mê¿em spodziewanymi goœæmi. Zna- wiskach z wiêkszych miast, a tak¿e z zagranicy. Tak mierzenia realizuj¹ce uhono- mówienie na kilka dni przed Stanis³awem ju¿ od koñca lat laz³a siê nawet »swojskiej« ro- przyzwyczajonych do ulicz- skrzyknê³o siê i powsta³o Œro- rowanie, czy upamiêtnienie lu- uroczystoœciami na Wykusie piêædziesi¹tych zaanga¿owa- boty naleweczka i niezapo- nych manifestacji czy wieców. dowisko »Ponury«–»Nurt«”. dzi i miejsc. Po wprowadzeniu wielkiej liczby bia³ych i czer- na by³a w organizacjê spo- mniane toasty »na pohybel ko- Ale nawet tam nie mo¿na by³o Wtedy, w czerwcu 1988 ro- stanu wojennego, nie tylko nie wonych goŸdzików mo¿e tkañ. „Zawsze na dwa, trzy munie«. zobaczyæ takiej wrêcz ¿o³nier- ku, obserwuj¹c masze- przerwali takiej dzia³alnoœci, wzbudziæ podejrzenia S³u¿by dni moje mieszkanie zamie- Spotkania na Wykusie by³y skiej karnoœci i szyku. ruj¹cych nie przypuszcza³em, ale spotkania czy grupowanie Bezpieczeñstwa. Wyjœciem nia³o siê w wielk¹ »sypialniê«. tak¿e doskona³¹ okazj¹ do wy- Wydarzenia z czerwca ¿e za rok spotkanie na Wyku- siê wokó³ tych zagadnieñ, okaza³a siê zaprzyjaŸniona Do dyspozycji mia³am tak¿e miany doœwiadczeñ oraz na- 1988 roku mia³em okazjê sie bêdzie mia³o miejsce w przyczynia³o siê do wzmacnia- kwiaciarka, która wiedzia³a, pomieszczenia po niefunkcjo- wi¹zywania kontaktów po- ogl¹daæ naocznie. Wtedy mo¿e ca³kiem innej rzeczywistoœci. nia w³asnej aktywnoœci opozy- ¿e niekoniecznie nale¿y zada- nuj¹cym ju¿ wtedy gabinecie miêdzy œrodowiskami opozy- nie do koñca zdawa³em sobie Nie przypuszcza³em, ¿e po la- cyjnej. waæ zbyt wiele pytañ. Pewnie dentystycznym, które tak¿e cji. Czêsto dochodzi³o do spo- sprawê, ¿e jest to ta tak zwana tach bêdê mia³ okazjê wraz z W wiêkszym czy mniej- zreszt¹ domyœla³a siê, o co s³u¿y³y przyby³ym. Byli to ró¿- tkañ z dzia³aczami „Solidar- wielka historia, która dzieje wieloma innymi osobami, szym gronie, oprócz ¿o³nierzy chodzi. Na ponadmetrowych ni ludzie: wielu by³o ¿o³nierzy noœci” wroc³awskiej, bo tu te siê na moich oczach. Byæ mo¿e „¿o³nierzami Solidarnoœci”, ta- Armii Krajowej zawsze na wy- wieñcach mia³y znaleŸæ siê Armii Krajowej, których po- relacje by³y najlepsze. Teresa wiele wspomnieñ dotyczy sa- k¿e tymi uczestnicz¹cymi w kusowych spotkaniach mo¿na szarfy z napisem „W ho³dzie wojenne losy rozrzuci³y po Pog³ódek czêsto wraca do tego mych uroczystoœci na Wykusie wykusowych spotkaniach by³o widzieæ osoby, które bar- ¯o³nierzom Ponurego – Soli- ca³ej Polsce, ale by³o tak¿e swoj¹ pamiêci¹: „Rocznica czy w W¹chocku. Mnie bardzo „skrzykn¹æ siê” i utworzyæ sto- dziej kojarzono z dzia³alnoœci¹ darnoœæ Starachowice” oraz wielu m³odych, którzy dopiero œmierci »Ponurego« by³a te¿ wyraŸnie w pamiêci pozosta³a warzyszenie osób, które opozycyjn¹ ni¿ kombatanck¹. „W ho³dzie majorowi Ponure- przejmowali »pa³eczkê« od okazj¹ do urz¹dzania nocnych inna chwila. dzia³a³y w œrodowisku stara- W Starachowicach do tego mu – Solidarnoœæ Starachowi- starszych. Zawsze pojawia³a spotkañ. Pamiêtam jedno z Kursuj¹ce do W¹chocka chowickiej opozycji z lat grona niew¹tpliwie nale¿eli ce”. Pierwszy wieniec mia³ byæ siê silna grupa zwi¹zana z nich u Edwarda Dudka przy autobusy, rzadko je¿d¿¹ce osiemdziesi¹tych. Podobnie Teresa Barszowska, Edward z³o¿ony przed kapliczk¹ Mat- »Solidarnoœci¹ Walcz¹c¹« z ulicy Kiliñskiego. Po przyje- wed³ug œwi¹tecznego jak i wiele innych organizacji Dudek, Aleksandra Markow- ki Boskiej Bolesnej na Wyku- Wroc³awia. Ci starsi – rzecz ja- Ÿdzie z Wykusu zostawi³am rozk³adu, by³y wrêcz „zabite” podjêliœmy pa³eczkê pamiêci. ska, Ewa i Tadeusz Markow- sie, natomiast drugi – przed sna – choæ nie zawsze star- nocuj¹cych u mnie partyzan- do ostatniego wolnego skraw- scy, Leszek Nowak, Teresa i pomnikiem majora Jana Piw- cza³o ³ó¿ek, spali w mieszka- tów w domu pod opiek¹ mê¿a, ka miejsca, to te¿ zamykaj¹ce Pawe³ PERCHEL Stanis³aw Pog³ódkowie i wie- nika „Ponurego” na w¹choc- niu, ci m³odsi najczêœciej w ga- a z kilkoma najbardziej zaufa- siê drzwi przejecha³y mi pra- Stowarzyszenie Wolni lu innych. kim rynku. binecie maj¹c do dyspozycji nymi osobami z wroc³awskiej wie po plecach. Jak wielu, pie- i Solidarni 1980–1989 Kuryer Kielecki 13 czerwca 2013 r.

Przez ponad 20 lat od zako- waj¹c¹ szcz¹tki majora. Dziêki daj¹c w³asne pozwolenie. Jeszcze ñczenia II wojny œwiatowej, postaæ tym ustaleniom, 23 maja 1970 ro- tego samego dnia na cmentarzu majora Jana Piwnika „Ponurego” ku Piwnikowie skierowali do Ra- parafialnym w Wawiórce, w obec- – cichociemnego i komendanta dzieckiego Czerwonego Krzy¿a i noœci radzieckiej komisji, przed- Zgrupowañ Partyzanckich Armii ambasady Polskiej Rzeczypospo- stawiciele konsulatu Polskiej Krajowej w Górach Œwiêtokrzy- litej Ludowej w Moskwie wyja- Rzeczypospolitej Ludowej i pra- skich – by³a demonizowana i po- œnienie dotycz¹ce pochówku sy- cownicy BOnGO zidentyfikowali mawiana o wspó³pracê z gestapo, na. Pomimo tego, sprawa ekshu- w³aœciwy grób. W grobie znalezio- a tak¿e o zbrodnie bratobójcze. By³ macji zastopowana zosta³a na no czaszkê, piszczele oraz drobne to czas, w którym nie przysz³o ni- trzy lata. kawa³ki kostne. Doczesne komu na myœl, by staraæ siê o eks- Piwnikowie zmarli na szcz¹tki Jana Piwnika z³o¿one humacjê i sprowadzenie jego pro- pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych. zosta³y w ocynkowanej skrzyni, chów z Ziemi Nowogródzkiej na Jan zmar³ 12 lutego 1971 roku w która spoczê³a w drugiej drewnia- Kielecczyznê, w rodzinne strony. wieku 94 lat, rok póŸniej 26 nej. Ca³oœæ zosta³a zaplombowa- W latach szeœædziesi¹tych, po czerwca 1972 roku w wieku 84 lat na przez radzieckie w³adze sani- zrewidowaniu pogl¹dów na temat – Zofia Piwnik z domu K³onica. tarne i polskie konsularne. Na- roli „Ponurego”, Rada Pañstwa Ca³oœæ obowi¹zków spad³a na ich stêpnego dnia s³u¿bowym samo- Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej najm³odsz¹ córkê Katarzynê Bor- chodem BOnGO urna wyjecha³a uhonorowa³a partyzanckiego do- kowsk¹. W zwi¹zku ze zbli¿aj¹c¹ do Polski. wódcê. W marcu 1967 roku pod- siê 30. rocznic¹ œmierci „Ponure- Nim delegacja przekroczy³a czas uroczystego posiedzenia go”, podjê³a kolejne dzia³ania. granicê kraju, o sprowadzeniu Zarz¹du Okrêgu Zwi¹zku Bojow- Wiosn¹ 1973 roku w Miñsku prochów „Ponurego” wiedzia³o ników o Wolnoœæ i Demokracjê w otworzony zosta³ Konsulat Gene- ju¿ du¿e grono osób, na czele z Kielcach na sesji wyjazdowej w ralny Polskiej Republiki Ludowej. kieleck¹ S³u¿b¹ Bezpieczeñstwa. Opatowie przedstawiciele w³adz Razem z bratem Józefem Piwni- 16 wrzeœnia 1987 roku meldunek wrêczyli rodzicom majora „Ponu- kiem „Topol¹” wystosowali pismo operacyjny w tej sprawie zosta³ rego” Krzy¿ Srebrny Orderu Wo- do Miñska. 11 czerwca 1973 roku wys³any z Kielc do Wydzia³u V jennego Virtuti Militari. Tym sa- konsul generalny Polskiej Repu- Departamentu III Ministerstwa mym czynniki polityczne uzna³y bliki Ludowej w Miñsku za po- Spraw Wewnêtrznych (niestety

jego zas³ugi wojenne. œrednictwem Departamentu Zbiory Stowarzyszenia Pamiêci „Ponury”–”Nurt” Zbiory Stowarzyszenia Pamiêci „Ponury”–„Nurt” nie znamy jego treœci; zachowa³ Rok póŸniej ukaza³a siê Konsularnego Ministerstwa siê wy³¹cznie zapis w ksi¹¿ce ko- ksi¹¿ka Cezarego Chlebowskiego Spraw Zagranicznych poprosi³ Pracownicy Biura Opieki nad Grobami Obcokra- Pracownik Biura Opieki nad Grobami Obcokra- respondencji). Wiedzieli tak¿e „Pozdrówcie Góry Œwiêtokrzy- Ministerstwo Gospodarki Tereno- jowców przy grobie majora Jana Piwnika „Ponu- jowców z urn¹ z prochami majora Jana Piwnika kombatanci. Ju¿ na przejœciu gra- skie”. Zmiana stosunku w³adz do wej i Ochrony Œrodowiska o infor- rego”, Wawiórka 16 wrzeœnia 1987 roku. „Ponurego”, Wawiórka 16 wrzeœnia 1987 roku. nicznym prochy „Ponurego” powi- osoby Jana Piwnika doda³a wiary macjê, kiedy przedstawiciele ta³o 14 ¿o³nierzy z Okrêgu Pole- jego rodzicom. Pod wp³ywem roz- BOnGO mog¹ przybyæ do Wa- Polskiej Zjednoczonej Partii Ro- wiadomoœæ o sprowadzeniu zw³ok skiego Armii Krajowej. Kilkadzie- mów z Chlebowskim i za namow¹ wiórki. Okaza³o siê, ¿e w³adze Re- botniczej w Kielcach, Janusz Wie- noczonej Partii Robotniczej w by³a fa³szywa. Kombatanci z Ar- si¹t kilometrów dalej, auto ponow- podkomendnych dzia³aj¹cych w publiki Bia³oruskiej wyrazi³y zgo- czorek – Szef Urzêdu Rady Mini- Kielcach, a 21 paŸdziernika 1981 mii Krajowej podejmowali zatem nie zosta³o zatrzymane. Urnê z Œrodowisku Œwiêtokrzyskich dê na ekshumacjê. Ministerstwo strów i Przewodnicz¹cy Rady roku Stanis³aw Rap – wicewoje- kolejne próby, o czym pisali tak¿e prochami próbowali bezpodstaw- Zgrupowañ Partyzanckich Armii natychmiast powiadomi³o o zaist- Ochrony Pomników Walki i Mê- woda kielecki wyda³ decyzjê ze- do prymasa Polski ksiêdza kardy- nie przej¹æ przedstawiciele Krajowej „Ponury”–„Nurt”, 3 mar- nia³ej sytuacji Prezydium Woje- czeñstwa, a tak¿e Edward Gierek zwalaj¹c¹ na sprowadzenie na³a Józefa Glempa. Zarz¹du G³ównego ZBoWiD, na co ca 1969 roku niemal dziewiêædzie- wódzkiej Rady Narodowej w Kiel- – I sekretarz Komitetu Central- szcz¹tków zw³ok Jana Piwnika i Minê³a tak¿e i 40. rocznica pracownicy BOnGO nie wyrazili siêcioletni Zofia i Jan Piwnikowie cach. nego Polskiej Zjednoczonej Partii pochowanie na cmentarzu wyzna- œmierci Piwnika. Ods³oniêty zo- zgody. wyst¹pili za poœrednictwem Woje- Decyzja strony radzieckiej spo- Robotniczej. Po fiasku na szcze- niowym w… Koñskich [sic!]. Rów- sta³ tylko pomnik z jego popier- Po ponad 18 latach starañ ro- wódzkiego Zrzeszenia Gospodarki wodowa³a nag³y zwrot akcji na po- blu centralnym, kolejne pisma nie¿ nagle swoje dotychczasowe siem (pierwszy w Polsce figura- dziny i Œrodowiska, 17 wrzeœnia Komunalnej i Mieszkaniowej przy ziomie zarz¹du województwa. wys³ane zosta³y do Urzêdu Woje- stanowisko zmieni³ Zarz¹d Woje- tywny pomnik oficera Armii Kra- 1987 roku (w rocznicê agresji Prezydium Wojewódzkiej Rady Nikt nie spodziewa³ siê takiej re- wódzkiego w Kielcach, sk¹d wódzki Zwi¹zku Bojowników o jowej), a informacji o ekshumacji Zwi¹zku Radzieckiego na Polskê Narodowej w Kielcach do Mini- akcji radzieckich towarzyszy. Do- otrzymano odmown¹ decyzjê ad- Wolnoœæ i Demokracjê w Kielcach, nadal nie by³o. W lipcu 1985 roku w 1939 roku) major Jan Piwnik sterstwa Gospodarki Komunalnej kumentacja wniosku trafi³a do ministracyjn¹. Spowodowa³o to na czele z majorem Leonem rodzeñstwo: siostry Agnieszka So- „Ponury” powróci³ w rodzinne o wyra¿enie zgody na sprowadze- r¹k Ryszarda Dziekana – Wice- kolejne odwo³ania do Tadeusza Paj¹kiem. Organizacja komba- ko³owska, Katarzyna Kulczykow- strony. Tak wspomina³ ten mo- nie prochów syna z Wawiórki na przewodnicz¹cego Prezydium Wo- Bejma – Ministra Administracji, tancka wyst¹pi³a do wojewody ska (wczeœniej Borkowska) i Józef ment Marian Œwiderski „Dzik”: Kielecczyznê. Przekazuj¹c proœbê jewódzkiej Rady Narodowej w Gospodarki Terenowej i Ochrony kieleckiego z wnioskiem popie- Piwnik zwrócili siê bezpoœrednio „dnia 17 wrzeœnia Roku Pañskie- do Warszawy, Eugeniusz Wójcik – Kielcach, który pojecha³ z teczk¹ Œrodowiska oraz Stanis³awa Ka- raj¹cym ekshumacjê, oficjalnie do konsula generalnego Polskiej go 1987 o godzinie 22.15 specjalny dyrektor Wojewódzkiego Zrzesze- do Warszawy. Na wniosek w³adz ni – cz³onka Biura Politycznego i przypisuj¹c sobie pomys³ sprowa- Rzeczypospolitej Ludowej w Miñ- samochód BOnGO zajecha³ do nia Gospodarki Komunalnej i województwa kieleckiego w gabi- Sekretarza Komitetu Centralne- dzenia prochów Piwnika. sku z proœb¹ o przyspieszenie for- klasztoru Cystersów do W¹choc- Mieszkaniowej wyrazi³ stanowi- necie I sekretarza Komitetu Cen- go Polskiej Zjednoczonej Partii W zwi¹zku z prze³amaniem malnoœci. ka. Z samochodu wysiada kierow- sko, i¿ docelowym miejscem po- tralnego Polskiej Zjednoczonej Robotniczej. Zaskar¿ona nega- wieloletniego impasu, 17 listopa- W ten sposób minê³y kolejne ca ekipy o nazwisku Roñczy i mel- chówku na koszt pañstwa by³by Partii Robotniczej Edwarda Gier- tywna decyzja w 1978 roku, po 2 da 1981 roku odby³o siê specjalne dwa lata. Rodzina i przedstawi- duje ojcu proboszczowi Anio³owi, cmentarz partyzancki w Kielcach. ka zapad³a decyzja negatywna. latach „analizowania” sprawy, zo- posiedzenie Rady Starszych Œro- ciele Œrodowiska zdecydowali siê ¿e przywozi prochy »Ponurego«, Dwa miesi¹ce póŸniej podczas Sytuacja by³a o tyle nietypowa, ¿e sta³a utrzymana w mocy. dowiska „Ponury”–„Nurt”. Do omin¹æ oficjalne struktury i do- które komisyjnie zosta³y pobrane jednego ze spotkañ autorskich Ce- cztery lata wczeœniej Prezydium Katarzyna Borkowska w Warszawy zjecha³o 20 osób z ca³ej trzeæ do osób mog¹cych podj¹æ na cmentarzu w Wawiórce na Zie- zary Chlebowski podzieli³ siê z Wojewódzkiej Rady Narodowej w kwietniu 1978 roku po raz kolejny Polski. Tematem spotkania, któ- wi¹¿¹ce decyzje. W ten sposób mi Nowogródzkiej. Otwiera bocz- czytelnikami swoj¹ wizj¹ uroczy- Kielcach wyrazi³o pe³ne poparcie zwróci³a siê do Janusza Wieczorka remu przewodniczy³ kapitan Sta- trafili do genera³a brygady Jana ne drzwi samochodu i ukazuje stoœci pogrzebowych: „wyobra¿am dla omawianego wniosku. Oficjal- z proœb¹ o interwencjê. OdpowiedŸ nis³aw Pa³ac „Mariañski”, by³o Mazurkiewicza „Rados³awa” skrzynkê drewnian¹ o wymiarach sobie, ¿e je¿eli nast¹pi ekshuma- nie rodzina nie zosta³a poinformo- przysz³a dopiero w sierpniu 1979 sprowadzenie prochów „Ponure- (ostatniego komendanta „Kedy- 70x39x35 centymetrów. […] Obok cja zw³ok »Ponurego« […] i je¿eli wana ani o piœmie konsula gene- roku. W piœmie poinformowano go”. Na miejsce wiecznego spo- wu” Komendy G³ównej Armii skrzynki s¹ wi¹zanki kwiatów. oka¿e siê, ¿e strona radziecka nie ralnego Polskiej Rzeczypospolitej wnioskodawczyniê, ¿e sprawê czynku wybrano klasztor ojców Krajowej), pe³ni¹cego przez wiele Jedna z Wawiórki i jedna œwie¿a z ma ¿adnych zastrze¿eñ to sprawa Ludowej w Miñsku, ani o odmow- skierowano do… Ministerstwa Cystersów w W¹chocku. Gdyby lat funkcjê wiceprezesa Zarz¹du napisem na szarfach »Ch³opcy od dla mnie jest oczywista. Je¿eli nej decyzji w³adz wojewódzkich. Administracji, Gospodarki Tere- nie uda³o siê uzyskaæ zezwolenia G³ównego ZBoWiD. Oko³o 27 Zenona – Ponuremu«. My sk³ada- »Ponury« jest cz³owiekiem abso- Wysz³o to na jaw dziêki prywat- nowej i Ochrony Œrodowiska, któ- od w³adz koœcielnych, mia³a byæ sierpnia 1986 roku, z okazji 90. my swoje”. lutnie zrehabilitowanym, je¿eli nym kontaktom Chlebowskiego. re po raz kolejny podtrzyma³o w to rodzinna parafia w Mominie rocznicy urodzin Mazurkiewicza W W¹chocku na urnê z pro- jest oczyszczony z nies³usznych W zaistnia³ych okolicznoœciach mocy swoj¹ negatywn¹ decyzjê. lub Nagorzycach. Powsta³y wów- dosz³o do jego spotkania z gene- chami oczekiwa³y tylko siostry zarzutów, no to chyba dost¹pi [ty- Józef Piwnik 23 sierpnia 1973 ro- Rok póŸniej, w sierpniu 1980 czas trzy zespo³y robocze: war- ra³em armii Wojciechem Jaruzel- Katarzyna Kulczykowska i Alicja tu³u] bohatera naszej Ojczyzny. W ku ponownie napisa³ do konsula roku na fali strajków ogar- szawski, starachowicki i nowo- skim. Jubilat poprosi³ I sekreta- Soko³owska oraz Marian Œwider- naszej historii mieliœmy wiele ta- generalnego Polskiej Rzeczypo- niaj¹cych ca³y kraj, rodzina Piw- gródzki, które podlega³y Senioro- rza Komitetu Centralnego Pol- ski „Dzik”, powiadomieni w ostat- kich powrotów z Pary¿a, ró¿nych spolitej Ludowej w Miñsku. Po ników podjê³a kolejn¹ próbê. Bor- wi Œrodowiska „Mariañskiemu”, skiej Zjednoczonej Partii Robotni- niej chwili. Wieczorem w klaszto- Koœciuszków, nie Koœciuszków, dwóch tygodniach, nadesz³a odpo- kowska skierowa³a pisma do Sta- zaœ sprawy wa¿ne rozstrzygaæ czej o poparcie starañ rodziny rze odprawiona zosta³a msza Mickiewiczów i innych”. wiedŸ, w której konsul Kazimierz nis³awa Wroñskiego – przewod- mia³o grono oficerów – by³ych do- Piwników o sprowadzenie pro- œwiêta za duszê „Ponurego”, któ- Wniosku Piwników nie po- Maciejkowicz „uprzejmie infor- nicz¹cego Zarz¹du G³ównego wódców oddzia³ów i kompanii. chów „Ponurego” do Polski. Do- rego prochy w murach œwi¹tyni par³o jednak Prezydium Zarz¹du muje, ¿e w poruszonej przez Oby- Zwi¹zku Bojowników o Wolnoœæ i Przygotowania do ekshumacji piero pozytywne przyjêcie proœby oczekiwa³y na uroczysty pogrzeb Okrêgu Zwi¹zku Bojowników o watela sprawie proszê zwróciæ siê Demokracjê i cz³onka Rady Pa- nieca³y miesi¹c póŸniej pokrzy- i interwencja szefa pañstwa zako- do czerwca 1988 roku. Wolnoœæ i Demokracjê w Kielcach. do Prezydium Wojewódzkiej Rady ñstwa oraz do Witolda Gadom- ¿owa³o na 2 lata wprowadzenie ñczy³y zabiegi rodziny i Œrodowi- Nazajutrz Polska Agencja Stanowisko Zwi¹zku Bojowników Narodowej w Kielcach”. Tam zaœ skiego – nowego I sekretarza Ko- stanu wojennego. ska. Opór ZBoWiD, w³adz woje- Prasowa opublikowa³a krótk¹ de- o Wolnoœæ i Demokracjê w Kiel- Antoni Po³owniak – przewod- mitetu Wojewódzkiego Polskiej 20 czerwca 1983 roku Kata- wódzkich i centralnych nie mia³ peszê prasow¹, która ukaza³a siê cach zrewidowa³ natomiast gene- nicz¹cy Prezydium Wojewódzkiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w rzyna Borkowska wystosowa³a pi- ju¿ ¿adnego znaczenia. w najwa¿niejszych gazetach w ra³ dywizji Mieczys³aw Moczar, Rady Narodowej w Kielcach (a na- Kielcach. Wroñski przekaza³ je do smo do genera³a dywizji W³odzi- Wydawa³o siê, ¿e sprawa zo- ca³ym kraju: „w wyniku starañ przewodnicz¹cy Zarz¹du G³ówne- stêpnie wojewoda kielecki) pora- rozpatrzenia W³odzimierzowi So- mierza Oliwy – Ministra Admini- stanie ju¿ sfinalizowana. W marcu rodziny i ZBoWiD, sprowadzone go Zwi¹zku Bojowników o Wol- dzi³ rodzeñstwu, by zrezygnowali korskiemu, nowemu prezesowi stracji, Gospodarki Terenowej i 1987 roku w Urzêdzie Stanu Cy- zosta³y do kraju prochy majora noœæ i Demokracjê w Kielcach i 22 z dalszych starañ, zaœ Ryszard Zarz¹du G³ównego Zwi¹zku Bo- Ochrony Œrodowiska. Tym razem wilnego w Waœniowie rodzina uzy- »Ponurego« – Jana Piwnika; maja 1969 r. Biuro Opieki nad Dziekan w zamian zaproponowa³ jowników o Wolnoœæ i Demokra- wnioskodawczyni otrzyma³a ska³a odpis aktu urodzenia. Doku- z³o¿ono je w klasztorze cystersów Grobami Obcokrajowców poinfor- wybudowanie stosownego pomni- cjê, a z Komitetu Wojewódzkiego uspokajaj¹c¹ odpowiedŸ, i¿ „czy- ment zosta³ przet³umaczony na jê- w W¹chocku, województwo kie- mowa³o wnioskodawców, ¿e ich pi- ka na cmentarzu w Wawiórce i po- Polskiej Zjednoczonej Partii Ro- nione s¹ starania o sprowadzenie zyk rosyjski, by uzyskaæ stosowne leckie”. Nie podano informacji o smo zosta³o przes³ane do Ambasa- moc w wyjazdach na grób brata. botniczej w Kielcach trafi³o do Jó- ze Zwi¹zku Radzieckiego do Pol- pozwolenia w Zwi¹zku Radziec- walce rodziny z w³adzami, ani dy Polskiej Republiki Ludowej w By³y to oferty nie do przyjêcia. Do zefa Stañskiego – wojewody kie- ski zw³ok majora Jana Piwnika kim. Spodziewano siê, ¿e prochy wieloletniej zmowie w³adz i ZBo- Moskwie z proœb¹ o uzyskanie sto- koñca lat siedemdziesi¹tych ro- leckiego, który znów je odrzuci³. pseudonim »Ponury«”. komendanta sprowadzone zo- WiD. sownego pozwolenia. dzeñstwo Piwników próbowa³o Po 12 latach starañ, 29 maja Po odwo³aniu stanu wojennego stan¹ przed czerwcow¹ koncen- Pomimo medialnego zgrzytu, Po roku milczenia, placówka w wszystkimi dostêpnymi sposoba- 1981 roku Katarzyna Borkowska w Polsce, 10 wrzeœnia 1983 roku tracj¹ Œrodowiska (z tej okazji sukces zosta³ w pe³ni osi¹gniêty. Moskwie poinformowa³a, ¿e zwró- mi zrealizowaæ ostatni¹ wolê ro- skierowa³a list do W³odzimierza major Leon Paj¹k, prezes Zarz¹du przygotowano miêdzy innymi me- Nale¿y jednak zwróciæ uwagê, ¿e ci³a siê do Radzieckiego Czerwo- dziców. Pasternaka – nowego wojewody Wojewódzkiego Zwi¹zku Bojowni- dal pami¹tkowy). Ekshumacja prze³amanie wieloletniego okresu nego Krzy¿a z proœb¹ o ustalenie Odwo³uj¹c siê od decyzji ad- kieleckiego, kopiê wysy³aj¹c do ków o Wolnoœæ i Demokracjê w jednak nie odby³a siê. We wrze- odmów wydania zgody na ekshu- miejsca pochówku. Z kolei po pew- ministracyjnych, zaskar¿aj¹c ko- wiadomoœci Zarz¹dowi Regionu Kielcach na posiedzeniu aktywu œniu 1987 roku niemal wszyscy macjê ewidentnie wpisywa³o siê w nym czasie Radziecki Czerwony lejne pisma i wskazuj¹c na nie- Œwiêtokrzyskiego Niezale¿nego niespodziewanie zakomunikowa³, najaktywniejsi kombatanci wyje- klimat „pieriestrojki” panuj¹cy Krzy¿ powiadomi³ o niemo¿liwoœci frasobliwoœæ urzêdników pa- Samorz¹dnego Zwi¹zku Zawodo- ¿e Zwi¹zek Radziecki po raz drugi chali na zorganizowan¹ przez nich równie¿ w Polsce w drugiej dokonania ekshumacji, gdy¿ ñstwowych, Katarzyna Borkow- wego „Solidarnoœæ”, z proœb¹ o po- wyrazi³ zgodê na ekshumacjê pro- pielgrzymkê do W³och. W tym cza- po³owie lat osiemdziesi¹tych. wed³ug ich ustaleñ „Ponury” spo- ska i Józef Piwnik w latach 19- parcie. Na jej apel odpowiedzia³y chów „Ponurego” z cmentarza w sie w³adze Zwi¹zku Sowieckiego Aprobata genera³a Wojciecha Ja- czywa³ w masowej mogile i po 25 73–1976 wystosowali monity do przede wszystkim ko³a zak³adowe Wawiórce (choæ zgoda wydana w niespodziewanie wyda³y zezwole- ruzelskiego dla starañ kombatan- latach od zakoñczenia wojny nie- kilkunastu najwa¿niejszych osób „Solidarnoœci” w Skar¿ysku-Ka- 1973 roku nigdy nie zosta³a cofniê- nie na przewiezienie szcz¹tków tów by³a jednym z pierwszych kro- mo¿liwe by³o zidentyfikowanie w kraju. Wœród adresatów znale- miennej i Starachowicach. ta). Wed³ug Paj¹ka, ze strony „Ponurego” do Polski. ków w tej kwestii. zw³ok. W tej sytuacji z pomoc¹ Ÿli siê miêdzy innymi genera³ dy- Po kolejnym przeanalizowa- Zwi¹zku Bojowników o Wolnoœæ i Na Bia³oruœ udali siê jedynie O sprowadzeniu prochów ma- przyszed³ Cezary Chlebowski. Po- wizji Mieczys³aw Grudzieñ – szef niu problemu, we wrzeœniu 1981 Demokracjê poczynione zosta³y pracownicy BOnGO. 16 wrzeœnia jora „Ponurego” do Polski natych- siada³ w swoim archiwum szkic Urzêdu do Spraw Kombatantów, roku proœbê rodziny Piwników po- pierwsze kroki do w³¹czenia siê w 1987 roku Konsulat Generalny miast zrobi³o siê g³oœno. 28 listo- cmentarza w Wawiórce z zazna- Aleksander Zarajczyk – I sekre- par³a w koñcu Egzekutywa Komi- organizacjê pogrzebu. Ju¿ 20 Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej pada 1987 roku w klasztorze Cy- czon¹ pojedyncz¹ mogi³¹ skry- tarz Komitetu Wojewódzkiego tetu Wojewódzkiego Polskiej Zjed- wrzeœnia 1983 roku okaza³o siê, ¿e w Miñsku potwierdzi³ decyzjê, wy- stersów w W¹chocku ojciec Bene- 13 czerwca 2013 r. Kuryer Kielecki

dykt Matejkiewicz, ojciec Kapusta spolitej Lodowej o zbadanie i ska Polskiego i innych), na czele z i ksi¹dz Józef S³aby oficjalnie od- ujawnienie ca³ej prawdy o zbrodni kombatantami Œrodowiska Œwiê- prawili mszê œwiêt¹ dziêkczynn¹ katyñskiej i wysiedleniach ludno- tokrzyskich Zgrupowañ Party- za sprowadzenie prochów „Ponu- œci polskiej w g³¹b Zwi¹zku Ra- zanckich Armii Krajowej „Ponu- rego” do Polski. Tego dnia za- dzieckiego. Nawo³ywa³ do umiesz- ry”–„Nurt”. wi¹za³ siê Komitet Honorowy Po- czenia nazw miejsc kaŸni narodu Przed wejœciem do W¹chocka, grzebu w sk³adzie: Józef Piwnik polskiego na Grobie Nieznanego trumna z prochami „Ponurego” „Topola”, Mieczys³aw Soko³owski ¯o³nierza, „aby czas nie zatar³ i zosta³a przepuszczona na czo³o (syn Alicji Soko³owskiej), pu³kow- niepamiêæ!”. Ulotka nawi¹zywa³a kolumny, by spocz¹æ w rynku pod nik cichociemny Henryk Krajew- do niebezpiecznego dla ustroju pomnikiem Komendanta. Major ski „Trzaska”, Marian Œwiderski Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Piwnik poœmiertnie odebra³ „Dzik” oraz doktor Cezary Chle- rozwi¹zania, jakim mog³o byæ pierwsz¹ po zakoñczeniu II wojny bowski. Przewodnicz¹cym komi- przejêcie obowi¹zku walki o nie- œwiatowej defiladê ¿o³nierzy Ar- tetu zosta³ podpu³kownik Woj- podleg³oœæ Polski przez m³ode, mii Krajowej. Przechodz¹ce ciech Borzobohaty „Wojan”, by³y sprawnie zorganizowane pokole- przed jego prochami sztandary szef sztabu Okrêgu Radom- nie, które odwa¿nie podpisa³o siê salutowa³y mu i kierowa³y siê do sko-Kieleckiego Armii Krajowej. pod apelem: „¯o³nierze Niepod- klasztoru Cystersów. Na koniec, Równolegle dzia³a³ komitet orga- leg³oœci – Harcerki i Harcerze”. przechodz¹c pomiêdzy wieloty- nizacyjny, w sk³ad którego weszli Po czêœci œwieckiej na Wyku- siêcznym t³umem, dotar³a tam przede wszystkim cz³onkowie Œro- sie odprawiona zosta³a msza trumna. Uroczyst¹ mszê œwiêt¹ dowiska „Ponury”–„Nurt”. œwiêta polowa, koncelebrowana poprowadzi³ metropolita Uroczystoœci pogrzebowe za- przez gospodarza diecezji kielec- wroc³awski ksi¹dz kardyna³ Hen- planowane zosta³y na 10–12 Fot. Jerzy Niedba³ kiej biskupa Stanis³awa Szy- ryk Gulbinowicz - kapelan od- czerwca 1988 roku, na tydzieñ Meldunek banderii z 8 Krakowskiej Konnej Dru¿yny Harcerzy, Rataje 12 czerwca 1988 roku. meckiego i przyby³ych na uroczy- dzia³ów Armii Krajowej na Wile- przed planowanymi wyborami do stoœci biskupów z Radomia i ñszczyŸnie w asyœcie 7 biskupów - rad narodowych. By³a to data naj- godnoœci, chocia¿by dlatego, ¿e kil- mogile zamordowanych przez Warszawy. S³u¿bê liturgiczn¹ ordynariusz kielecki biskup Sta- bli¿sza rocznicy œmierci Komen- ka dni wczeœniej w Wojewódzkim Niemców 204 mieszkañców wsi przez tych, dla których »domem podczas mszy pe³nili harcerze. nis³aw Szymecki i jego sufragani danta. Okres 9 miesiêcy oczekiwa- Sztabie Wojskowym w Kielcach liturgiê sprawowa³ ksi¹dz biskup by³ las«?”. Po Eucharystii Cezary Chlebow- biskup Jan Gurda i biskup Mie- nia na powtórny pochówek w oj- przedstawiciel Œrodowiska spo- Edward Materski. Brn¹c w wiecznie zalegaj¹cym ski przedstawi³ historiê 18 lat czys³aw Jaworski; ordynariusz czystej ziemi zbieg³ siê z czasem tka³ siê z odmow¹ rozmowy ze Trzecia msza œwiêta tego dnia w lasach siekierzyñskich b³ocie, starañ o sprowadzenie prochów sandomiersko-radomski biskup przemian spo³ecznych. Z perspek- strony szefa sztabu pu³kownika odby³a siê przed kapliczk¹ Matki harcerze przenieœli trumnê a¿ do Piwnika do kraju. Na zakoñcze- Edward Materski i jego sufragani tywy lat mo¿na równie¿ zauwa- B¹ka. Pomimo klêski, komuniœci Boskiej Bolesnej na Wykusie, w kapliczki Matki Boskiej Bolesnej. nie program artystyczny zapre- biskup Marian Zima³ek i biskup ¿yæ, ¿e uroczystoœæ zaplanowana do koñca próbowali osi¹gn¹æ suk- pobli¿u partyzanckiego obozu, w Na ca³ym odcinku asystowa³ im zentowali znani aktorzy scen Adam Odzimek; wikariusz gene- zosta³a na czas krótkiej stabilizacji ces, organizuj¹c „konkurencyjne” którym w 1943 roku biwakowa³ szpaler ustawiony przez wszyst- polskich – miêdzy innymi Anna ralny archidiecezji warszawskiej politycznej. W kwietniu i maju obchody w Szkole Podstawowej w „Ponury”. Ta czêœæ uroczystoœci kie œrodowiska Ruchu Harcer- Nehrebecka, Tomasz Budyta, Jó- biskup Zbigniew Kraszewski, 3 przez kraj przetoczy³a siê pierw- Janowicach, której tydzieñ przed zgromadzi³a tysi¹ce osób. Tak¿e li- skiego bior¹ce udzia³ w zlocie. Na zef Duriasz, Andrzej £apicki, opatów klasztorów cysterskich - sza fala strajków, zwi¹zanych z pogrzebem nadano imiê Jana derzy Ruchu Harcerskiego po³o¿y- placu przed kapliczk¹ honory po- Maciej Rayzacher, Andrzej ojciec Benedykt Matejkiewicz z ¿¹daniami podwy¿ek p³ac i po- Piwnika „Ponurego”. li najwiêkszy nacisk na ten etap. wracaj¹cemu na Wykus „Ponure- Szczepkowski i Mieczys³aw Voit, W¹chocka, ojciec Bogumi³ Sal- nownej legalizacji „Solidarnoœci”. Uroczystoœci pogrzebowe od- Harcerze zabezpieczyli opiekê me- mu” oddawa³ oboŸny zlotu Marek przypominaj¹cy w poezji o praw- wiñski z Mogi³y,ojciec Hubert Ko- Druga fala strajków mia³a miejsce by³y siê jednak bez pomocy pa- dyczn¹, porz¹dek i ruch drogowy Ró¿ycki. Trumna ustawiona zo- dziwej historii Polski, Ja³cie, Ka- strzañski ze Szczyrca. S³u¿bê li- dopiero w sierpniu 1988 roku. ñstwa. Kombatanci posiadali wie- na wszystkich dojazdach do miej- sta³a na brzozowym katafalku, po tyniu, losach Armii Krajowej i turgiczn¹ sprawowali cz³onkowie Piwnikowie pragnêli zorgani- loletnie doœwiadczenie w organi- sca koncentracji. czym obok niej zaci¹gniêto harcer- Polskiego Pañstwa Podziemne- Ruchu Harcerskiego oraz Har- zowaæ pogrzeb o charakterze ro- zowaniu zjazdów i spotkañ. Pora- Tak przygotowane uroczysko skie warty honorowe. go. cerskiego Ruchu Liturgicznego dzinnym, bez nag³aœniania i bez dzono sobie tak¿e z du¿¹ liczb¹ sta³o siê w dniu 11 czerwca 1988 r. Nastêpnie Senior Œrodowiska Gdy uroczystoœci na Wykusie „Ruchu Zawiszackiego” z Lubli- udzia³u w³adz. Organizatorzy nie uczestników. W sukurs ¿o³nie- miejscem, w którym nast¹pi³o „Ponury”–„Nurt” Marian Œwider- dobieg³y koñca, harcerze ponow- na. Po mszy mia³y miejsce oko- zastosowali siê jednak do tego sta- rzom Armii Krajowej przyszli ich symboliczne przejêcie pa³eczki w ski „Dzik” rozpocz¹³ uroczystoœci nie wziêli na swoje ramiona trum- licznoœciowe przemówienia nowiska, ustalaj¹c z rozmachem nastêpcy z dzia³aj¹cego w sztafecie pokoleñ. Zgodnie z pro- od z³o¿enia „Ponuremu” symbo- nê i ponieœli j¹ do drogi, gdzie cze- przedstawiciela Komitetu Hono- przebieg trzydniowych uroczysto- Zwi¹zku Harcerstwa Polskiego gramem uroczystoœci, tu¿ przed licznego meldunku. Ten krótki ra- ka³a podwoda. Harcerze z³o¿yli rowego, rodziny oraz podziêko- œci. Zgodnie jednak z wol¹ najbli¿- nielegalnego Ruchu Harcerskiego, godzin¹ 17 jad¹cy z Michniowa port ukaza³, jak wa¿n¹ rolê dla od- trumnê na wóz, pozostaj¹c przy wanie w imieniu m³odzie¿y, szych postanowiono, ¿e „zanim którzy w liczbie 1 700 harcerek i kondukt dotar³ do lasu drog¹ od chodz¹cego pokolenia ¿o³nierzy nim jako asysta honorowa i ruszy- z³o¿one przez nieznanego harce- urna z jego prochami na zawsze harcerzy podczas pogrzebu pe³nili strony Siekierna. Na przedzie ko- Armii Krajowej stanowi³a li w kierunku W¹chocka. Na rza z Lublina. spocznie w w¹chockim klasztorze, s³u¿bê porz¹dkow¹, medyczn¹, in- lumny jecha³ samochód wioz¹cy m³odzie¿, licznie przyby³a na uro- ca³ym odcinku oko³o 10 kilome- Po zakoñczonej oficjalnej czê- odwiedzi najdro¿sze mu miejsca: formacyjn¹, ³¹cznoœci i litur- trumnê z prochami „Ponurego”. czystoœci. Œwiadomoœæ, ¿e jest gru- trów od Wykusu a¿ do kaplicy œci uroczystoœci, trumna z procha- Janowice, Michniów i Wykus. giczn¹. Naprzeciw wyruszy³ szeœciooso- pa ludzi, dla których wa¿ne s¹ te œwiêtej Zofii w Ratajach rozsta- mi „Ponurego” ruszy³a w ostatni¹ Na proœbê Komitetu Honoro- Przebieg powtórnych uroczy- bowy konny patrol z 8 Krakow- same idea³y,budowa³a wiarê kom- wiony by³ harcerski szpaler z drogê. Wzd³u¿ harcerskiego szpa- wego, w przygotowania do uroczy- stoœci pogrzebowych „Ponurego” skiej Konnej Dru¿yny Harcerzy batantów w przysz³oœæ. Dowodem p³on¹cymi pochodniami. leru wniesiona zosta³a do przy- stoœci od pocz¹tku zaanga¿owa³ zosta³ szczegó³owo przedstawio- imienia 8 Pu³ku U³anów Ksiêcia zawierzenia m³odemu pokoleniu Nocne czuwanie w Ratajach klasztornego koœcio³a. Tu siê Koœció³ katolicki w osobach go- ny w innych publikacjach, Józefa Poniatowskiego. Po mel- by³o podjêcie wspó³pracy nie tylko 11/12 czerwca zakoñczone zosta³o Zdzis³aw Rachtan „Halny” i An- spodarzy diecezji, na których tere- uwzglêdniaj¹cych zarówno prze- dunku z³o¿onym Zdzis³awowi na polach niezbêdnej s³u¿by, lecz porann¹ zbiórk¹. Na apelu sta- drzej Kasten „Zulejka” w asyœcie nie zaplanowano poszczególne mówienia, jak i ciekawe fotogra- Rachtanowi „Halnemu”, harcerze tak¿e w momentach wa¿nych i ho- nê³o 70 sztandarów jednostek z harcmistrza Jerzego Bukowskie- etapy eksportacji – ordynariusza fie (na przyk³ad „Ostatnia droga przejêli komendê nad uroczysto- norowych. Chwilê po meldunku okresu II wojny œwiatowej. Ufor- go z³o¿yli urnê do krypty na kru- kieleckiego ksiêdza biskupa Sta- komendanta Ponurego” Warsza- œciami. Kawaleryjska banderia „Dzika”, patrol oficersko-harcer- mowana zosta³a kolumna defila- ¿gankach. Po 44 latach major Jan nis³awa Szymeckiego i sando- wa 1990). Nale¿y jednak wspo- prowadzi³a kondukt a¿ do same- ski na czele z przewodnicz¹cym dowa. Harcerze pe³ni¹cy s³u¿bê Piwnik „Ponury” spocz¹³ w ojczy- miersko-radomskiego ksiêdza bi- mnieæ, ¿e trzydniowy zjazd w Gó- go Wykusu, gdzie czekali specjal- Komitetu Honorowego pod- porz¹dkow¹ zabezpieczyli drogê Ÿnie. W ostatniej drodze towarzy- skupa Edwarda Materskiego. rach Œwiêtokrzyskich rozpocz¹³ nie dobrani pod wzglêdem wy- pu³kownikiem Wojciechem Borzo- przemarszu do klasztoru Cyster- szy³a mu ca³a rodzina, a tak¿e je- Wziêli na siebie odpowiedzialnoœæ siê 10 czerwca 1988 roku oficjal- szkolenia i umundurowania har- bohatym „Wojanem” udekorowa³ sów w W¹chocku. W samym mia- go podkomendni z „Wachlarza”, za charakter pochówku i zapro- nym z³o¿eniem prochów komen- cerze starsi, którzy ponieœli trum- trumnê Z³otym Krzy¿em Orderu steczku ruch na drodze krajowej Gór Œwiêtokrzyskich i ziemi no- szenia koœcielnych dostojników. danta w przygotowanej trumnie. nê w kierunku polany. W gronie Wojennego Virtuti Militari, przy- ³¹cz¹cej Skar¿ysko-Kamienn¹ ze wogródzkiej, mieszkañcy Kielec- Dzia³ania w³adz koœcielnych umo- Z klasztoru Cystersów w W¹choc- asystuj¹cych znaleŸli siê miêdzy znanym poœmiertnie „Ponuremu” Starachowicami zamknê³a Mili- czyzny i ca³ej Polski oraz harcerze ¿liwi³y ominiêcie oficjalnej cenzu- ku kondukt ¿a³obny wyjecha³ w innymi cz³onkowie 10 Bydgoskiej 16 maja 1988 roku przez prezy- cja Obywatelska, wsparta przez skupieni w niejawnym Ruchu ry i spotêgowa³y liczbê uczestni- ponadstukilometrow¹ trasê. Dru¿yny Harcerzy i 3 Skar¿y- denta Rzeczypospolitej Polskiej na patrole harcerskiej s³u¿y Harcerskim. ków z obu diecezji. Przejecha³ do Mominy, gdzie na skiej Dru¿yny Harcerzy. uchodŸstwie Kazimierza Sabbata. porz¹dkowej (by³ to jedyny Trzydniowa manifestacja w W tym samym czasie do orga- kilka chwil trumna spoczê³a na Moment ten doskonale opisa³ W tym miejscu nale¿y dodaæ, przyk³ad wspó³pracy Milicji Oby- Górach Œwiêtokrzyskich dla nizatorów zwrócili siê przedstawi- grobie rodziców „Ponurego”. Tadeusz Karolak: „przed Wyku- ¿e harcerze, w których pok³adali watelskiej ze Œrodowiskiem). wszystkich jej uczestników mia³a ciele w³adz. Widz¹c zakrojone na Pierwszy dzieñ zakoñczy³ siê w sem kondukt zatrzymuje siê wœ- nadziejê kombatanci, nie pozosta- W¹chock wype³niony by³ ludŸmi. ró¿ne znaczenie i by³a emanacj¹ szerok¹ skalê przygotowania, re- domu rodzinnym Piwników w Ja- ród dru¿yn starszoharcerskich. wali d³u¿ni w swoich dzia³aniach. T³umy zgromadzi³y siê na rynku, ca³ej gamy uczuæ. W pierwszej ko- prezentanci Komitetu Wojewódz- nowicach, gdzie ca³¹ noc trwa³o Szeœciu ros³ych harcerzy bierze Prawdopodobnie z inicjatywy biu- ulicach dojazdowych, ulicach wo- lejnoœci nale¿y zwróciæ uwagê na kiego Polskiej Zjednoczonej Partii modlitewne czuwanie. 11 czerwca trumnê na ramiona i otoczeni ro- ra informacji i propagandy Ruchu kó³ klasztoru, s¹siaduj¹cych ze cz³onków rodziny cichociemnego. Robotniczej w Kielcach podjêli w oddalonej o 2 kilometry wsi Na- jem harcerek i harcerzy ruszaj¹ w Harcerskiego, pod kierownictwem œwi¹tyni¹ ogrodach, a nawet da- Dla rodzeñstwa „Donata” – Kata- próbê w³¹czenia siê w nie. 28 mar- gorzyce odprawione zosta³o na- stronê polany. Patrzê na nich i oto harcmistrza Jerzego Bukowskie- chach pobliskich domów. Wed³ug rzyny, Agnieszki i Józefa Piwni- ca 1988 roku w klubie MPiK w bo¿eñstwo koncelebrowane przez widzê scenê – symbol. Przecie¿ to go, powsta³a ulotka „Vademe- szacunków organizatorów, w uro- ków by³o to przede wszystkim Starachowicach odby³o siê kurtu- ksiêdza biskupa Zbigniewa Kra- oni maj¹ ponieœæ w przysz³oœæ cum”. Harcerze ze s³u¿by informa- czystej mszy œwiêtej w w¹choc- spe³nienie ostatniej woli rodzi- azyjne spotkanie. Na zaproszenie szewskiego. St¹d kolumn¹ samo- prawdê i legendê o Armii Krajowej cyjnej dyskretnie rozprowadzali j¹ kim klasztorze wziê³o udzia³ ców. Józefa Uzmiarskiego [?], sekreta- chodow¹, przez Now¹ S³upiê, Bo- i jej walce. Czy udŸwign¹ ten œwiê- wœród zgromadzonych na Wyku- oko³o 10 000 wiernych, zaœ Dla kombatantów Armii Kra- rza Komitetu Wojewódzkiego Pol- dzentyn i Wzdó³, kondukt dotar³ ty depozyt, sk³adany na ich barki sie tysiêcy osób. Druk zawiera³ wed³ug S³u¿by Bezpieczeñstwa – jowej sta³ siê swoistym za- skiej Zjednoczonej Partii Robotni- do Michniowa. Przy zbiorowej apel do Sejmu Polskiej Rzeczypo- a¿ 30 000 (s¹ to najnowsze ustale- doœæuczynieniem za 45 lat niedo- czej w Kielcach i Aleksandra nia autora niniejszych s³ów). ceniania wysi³ku setek tysiêcy Go³oszczukowa, kierownika Wy- Defiladê z Ratajów do klaszto- obywateli walcz¹cych o niepod- dzia³u Ideologicznego Komitetu ru w W¹chocku otwiera³ harcer- leg³oœæ Polski. Œrodowisko „Ponu- Wojewódzkiego Polskiej Zjedno- ski patrol konny. Za nim znalaz³y ry”–„Nurt” organizuj¹c uroczy- czonej Partii Robotniczej w Kiel- siê: krzy¿ niesiony w piêcioosobo- stoœci, zaprosi³o do Komitetu Ho- cach przybyli Marian Œwiderski, wej asyœcie, wieñce, orkiestra dê- norowego Pogrzebu przedstawi- Zdzis³aw i Edmund Rachtanowie, ta, sztandary oraz stuosobowa cieli wszystkich formacji, w któ- Andrzej Kasten i Cezary Chle- harcerska kompania honorowa rych walczy³ ich komendant (ci- bowski. Strona rz¹dowa przedsta- prowadzona przez Naczelnika chociemni, „Wachlarz”, VII bata- wi³a rodzinie i Œrodowisku propo- „Szarych Szeregów” harcmistrza lion 77 pu³ku piechoty Armii Kra- zycjê wspó³pracy. Pragnê³a zaan- Stanis³awa Broniewskiego „Or- jowej, Okrêg Radomsko-Kielecki ga¿owaæ siê w organizacjê uroczy- szê”. Za kolumn¹ harcersk¹ znaj- Armii Krajowej), zaœ do udzia³u – stego pogrzebu tak, aby ca³y cere- dowa³a siê trumna z prochami przedstawicieli wszystkich okrê- monia³ mia³ charakter pañstwo- „Ponurego”, poprzedzana przez gów bojowych Armii Krajowej wy, a nie religijny. harcerkê nios¹c¹ na poduszce od- oraz kombatantów innych si³ Weterani byli nieugiêci. W to- znaczeniowej Z³oty Krzy¿ Orderu zbrojnych walcz¹cych o niepod- ku pertraktacji, przedstawiciele Wojennego Virtuti Militari oraz leg³oœæ Polski. Pogrzeb sta³ siê partii chcieli w tej sytuacji uzyskaæ przez czuwaj¹cego nad wszyst- pierwsz¹ od zakoñczenia II wojny przynajmniej zgodê na ich udzia³ kim harcmistrza Jerzego Bukow- œwiatowej ogólnopolsk¹ uroczy- w mszy œwiêtej w Michniowie. Nie skiego. Za nimi pod¹¿a³a rodzina stoœci¹ kombatanck¹ i manifesta- dosz³o jednak do porozumienia. Piwników. Szyk zorganizowany cj¹ znaczenia Polskich Si³ Zbroj- Kombatanci oznajmili, ¿e rodzina zamyka³y reprezentacje poszcze- nych w Kraju. Rok póŸniej „Ponurego” zdecydowa³a, i¿ po- gólnych okrêgów i obszarów Ar- dzia³ania podjête przez podko- grzeb ma mieæ wy³¹cznie charak- mii Krajowej oraz innych forma- mendnych „Ponurego” zintegro-

ter religijny. Ponadto zwrócili se- Fot. Jerzy Niedba³ cji wojskowych (Polskich Si³ wa³y wszystkie œrodowiska kretarzom uwagê, ¿e mieli w¹tpli- Trumna z prochami majora „Ponurego” na rynku w W¹chocku tu¿ przed defilad¹, W¹chock 12 czerwca Zbrojnych na Zachodzie, „Sza- 1988 roku. woœci odnoœnie ich intencji i wiary- rych Szeregów”, „ludowego” Woj- Dokoñczenie na stronie 6 6 Kuryer Kielecki 13 czerwca 2013 r.

Dokoñczenie ze strony 5 Kielecczyzny pogrzeb ten by³ form¹ nobilitacji cz³owieka pro- akowskie w Polsce i na emigracji, stego – takiego jak przybyli na daj¹c jeden z impulsów do po- uroczystoœci mieszkañcy wiosek – wstania Œwiatowego Zwi¹zku a jednoczeœnie bohatera narodu. ¯o³nierzy Armii Krajowej. Dla mieszkañców Janowic, Nago- Dla m³odszych pokoleñ, zafa- rzyc, Wzdo³u, Michniowa, Rata- scynowanych histori¹ Polskiego jów, W¹chocka by³o to otwarcie Pañstwa Podziemnego i czynu okna na œwiat. Na te kilka dni to zbrojnego Armii Krajowej, uro- œwiêtokrzyskie wsie i miasteczka czystoœci by³y miejscem, w któ- sta³y siê scen¹ wa¿nych wyda- Poczynania w³adz w drugiej czynnikiem kszta³tuj¹cym ob- wszelkim przedsiêwziêciom zumia³ wynikaj¹ce z niego kon- rym pod opiek¹ by³ych partyzan- rzeñ. po³owie lat osiemdziesi¹tych, raz wspó³czesnej Polski. […] Ko- wzmacniaj¹cym opozycjê. Do sekwencje nosi³ siê ze zdecydo- tów rozwija³y siê dzia³ania opozy- Uroczystoœci pogrzebowe ma- zmierzaj¹ce do z³agodzenia re- nieczne jest […] usuniêcie takich „wrogich” dzia³añ zali- wanym zamiarem wyjazdu. W cji demokratycznej. W skali regio- jora Jana Piwnika „Ponurego” nie presyjnoœci systemu, wp³ynê³y wszelkich przeszkód na drodze czano m.in.: kazania, które tej sytuacji dnia 11 maja […] o nu w latach osiemdziesi¹tych w skali, lecz w zasiêgu od- tak¿e na pewn¹ zmianê formy do tworzenia ró¿nego rodzaju mia³y odniesienia do ¿ycia pu- godz. 20.45 dokonano prewen- by³a to jedna z wiêkszych okazji dzia³ywania mo¿na porównaæ do do swobodnego, pokojowego, pielgrzymek Ojca Œwiêtego do oj- dzia³alnoœci opozycji. stowarzyszeñ: spo³ecznych, kul- blicznego, odczyty i spotkania z cyjnego zatrzymania wymienio- otwartego zamanifestowania czyzny. Dla wiernych by³a to oka- Lech Wa³êsa powo³a³ 30 turalnych, gospodarczych i poli- dzia³aczami opozycyjnymi, wie- nego. Rozmowy profilaktycz- przekonañ i postaw. Dziêki zdjê- zja do licznego udzia³u w mszach wrzeœnia 1986 roku jawn¹ Tym- tycznych, które bêd¹ w stanie ce oraz manifestacje organizo- no-ostrzegawcze przeprowadzo- ciom wykonanym przez wielu fo- œwiêtych. Siostrzenica „Ponure- czasow¹ Radê Niezale¿nego Sa- tworzyæ trwa³e i autentyczne wane pod œwi¹tyniami. To w no równie¿ z Franciszkiem tografów amatorów mo¿emy dziœ go” tak oceni³a uroczystoœci: „By³a morz¹dnego Zwi¹zku Zawodo- wiêzi spo³eczne. […] Konieczna murach koœcio³ów mo¿na by³o Grzybowskim, Boles³awem zobaczyæ, ¿e pogrzeb „Ponurego” to taka sama demonstracja poli- obfitowa³ w liczne transparenty i tyczna, jak wszystkie spotkania z wego „Solidarnoœæ” (w podzie- jest prawdziwa reforma gospo- wypowiadaæ s¹dy zgodne z prze- Witczakiem, Wac³awem Rem- symbole œrodowisk opozycyjnych. papie¿em Janem Paw³em II w miu ci¹gle funkcjonowa³a, o za- darcza. Oznacza to niezw³oczne konaniami, dyskutowaæ o rze- boszem i Stanis³awem Ko¿u- Wymieniæ tu nale¿y miêdzy inny- okresie, kiedy budzi³a siê œwiado- siêgu ogólnopolskim, Tymczaso- wprowadzenie gwarancji rów- czywistoœci politycznej, przeka- chowskim. […] W. Rembosz i F. mi Duszpasterstwo Ludzi Pracy z moœæ narodowa, poczucia si³y i wa Komisja Koordynacyjna), a nego traktowania wszystkich zywaæ prawdê o zbrodni katy- Grzybowski prawdopodobnie do warszawskiego Mokotowa, ³ódz- zjednoczenia w dobrym kierun- 12 paŸdziernika 1986 roku gru- sektorów gospodarki, uspo³ecz- ñskiej, walkach partyzanckich, Warszawy wyjechali. Prowa- ka i ma³opolska organizacja Kon- ku. Wtedy wszyscy siê cieszyli, ¿e federacji Polski Niepodleg³ej, mo¿na by³o zorganizowaæ tak¹ pa dzia³aczy œwiêtokrzyskich nienie przedsiêbiorstw pa- podziemiu niepodleg³oœciowym, dzona kontrola operacyjna na Niezale¿ne Zrzeszenie Studen- demonstracjê. Wystarczy przej- utworzy³a Tymczasow¹ Radê ñstwowych w jak najwiêkszym zbrodniach Urzêdu Bezpiecze- terenie dworców PKP i PKS w tów z Kielc, „Solidarnoœæ” z Dol- rzeæ album, ¿eby zobaczyæ jakie „Solidarnoœci” Regionu Œwiêto- zakresie, wprowadzenie mecha- ñstwa i S³u¿by Bezpieczeñstwa, Kielcach w dniach 11–12 maja nego Œl¹ska, Kielc, Lublina, by³y t³umy. Z ca³ej Polski ludzie krzyskiego. Najwa¿niejszym jej nizmu rynkowo-walutowego, organizowaæ niezale¿ne obcho- nie ujawni³a indywidualnych £odzi, Ma³opolski, Mazowsza i przyjechali. Do tego momentu nie celem by³o „podejmowanie uregulowanie zasad opodatko- dy rocznic narodowych, umiesz- b¹dŸ grupowych wyjazdów osób Wybrze¿a oraz lubiñski, wroc³aw- przypominam sobie takich wiel- ski i warszawski oddzia³ „Solidar- kich t³umów na tego typu »impre- dzia³añ na rzecz pluralizmu w wania, likwidacjê przywilejów w czaæ pami¹tkowe tablice, przy- […] do Warszawy na zapowie- noœci Walcz¹cej” z olbrzymim zach«, które by³yby uczczeniem polskim ¿yciu spo³ecznym i go- ¿yciu gospodarczym i spo³ecz- wo³ywaæ utwory zakazanych dziane uroczystoœci”. transparentem. ludzi zas³u¿onych, poleg³ych w spodarczym”, jako niezbêdnego nym, wprowadzenie jasnych za- oficjalnie pisarzy i poetów. Orga- „15 maja 1988 r. w koœciele Z perspektywy uczestnika czasie wojny, a wywodz¹cych siê z warunku dla „porozumienia siê sad rozliczeñ w handlu miêdzy- nizowane w budynkach przyko- œw. Józefa Robotnika rozpoczê³y wspomina³ ówczesny dzia³acz Armii Krajowej”. Polaków w najistotniejszych dla narodowym oraz godziwych za- œcielnych, plebaniach i samych siê centralne uroczystoœci Diece- Wydarzenia z czerwca 1988 Niezale¿nego Zwi¹zku Studen- Ojczyzny sprawach”. 3 maja 19- sad wynagradzania. Tylko w œwi¹tyniach sympozja i cykle zjalnego Kongresu Euchary- tów Krzysztof Lipiec: „pogrzeb roku by³y sygna³em dla w³adz po- potrzebny by³ z pewnoœci¹ tym litycznych kraju. Udzia³ dzie- 88 roku struktura ta prze- warunkach dialogu, z wyklucze- wyk³adów, wystawy i plenery stycznego. […] Uroczyste na- wszystkim, którzy przybyli wtedy si¹tek tysiêcy ludzi z ca³ej Polski kszta³ci³a siê w Regionaln¹ Ko- niem dyktatu i przemocy malarskie, teatr, instalacje, pro- bo¿eñstwo odprawi³ kardyna³ do W¹chocka z ca³ego krajuizza- ukaza³ wzrost nastrojów poparcia misjê Wykonawcz¹ „Solidarno- mo¿emy dŸwign¹æ Polskê z ruj- jekcje filmowe, formy parate- Franciszek Macharski w asy- granicy tylko po to, aby id¹c w kil- spo³eczeñstwa dla opozycji demo- œci” w sk³adzie: Edward Dudek nuj¹cego j¹ kryzysu. Tylko w atralne i wieczory poezji œcie biskupów kieleckich […]. W kratycznej na rok przed (nieprze- kukilometrowym kondukcie za (Starachowice), Marian Jawor- warunkach szczerych rozmów, sk³ada³y siê na fenomen kultury kazaniu […] kardyna³ Franci- trumn¹ majora »Ponurego« za- widywanym wówczas) upadkiem manifestowaæ swoje przywi¹za- systemu komunistycznego w Pol- ski (Kielce), Bogdan Ryœ (Ska- bez groŸby u¿ycia si³y, mo¿emy niezale¿nej lat osiemdzie- szek Macharski stwierdzi³, ¿e nie do wolnoœci i niepodleg³oœci oj- sce. Uroczystoœci nie by³y zarze- r¿ysko-Kamienna), Jerzy Stê- wspólnie zastanawiaæ siê nad si¹tych. przywozi pozdrowienia z Nowej czyzny, a wiêc do wartoœci, któ- wiem, lecz odbywa³y siê przed pieñ (Kielce). Powsta³a tak¿e najkorzystniejszymi dla Polski Podejmowane przez w³adze Huty […]. Protesty, tak w Gda- rych wtedy tak bardzo nam bra- wa¿nymi dla kraju wypadkami. Regionalna Komisja Zapomogo- rozwi¹zaniami politycznymi”. dzia³ania represyjne (sta³a lub ñskujakiwNowej Hucie s¹ Poprzedzi³y falê ogólnopolskich kowa³o. Byli tam nie tylko zawsze wa, której zadaniem mia³o byæ W regionalnej podziemnej doraŸna inwigilacja, prewencyj- drog¹ do wolnoœci i sprawiedli- wierni ¿o³nierze »Ponurego«, ale strajków w sierpniu 1988 roku, tak¿e ci, którzy nigdy nie przesta- które doprowadzi³y do rozmów „niesienie pomocy materialnej prasie ukaza³y siê wyrazy po- ne zatrzymywania, przes³ucha- woœci […]. W nabo¿eñstwie li kontynuowaæ ich wielkiego strony rz¹dowej z przedstawicie- cz³onkom […] Zwi¹zku i jego parcia dla strajkuj¹cych, którzy nia, zastraszanie, karanie wyso- uczestniczy³o oko³o 10 tys. wier- dzie³a – harcerze, dzia³acze pod- lami „Solidarnoœci”, a w nastêp- sympatykom” oraz podejmowa- prowadzili „walkê […] nie tylko kimi grzywnami) zdecydowanie nych. Po jego zakoñczeniu ufor- ziemnej wówczas »Solidarnoœci« stwie do obrad „okr¹g³ego sto³u”. nie wszelkich dzia³añ zapew- o swoje prawa”, lecz wystêpowa- utrudnia³y, a czasami wrêcz mowa³a siê procesja euchary- Protesty zasiêgiem i liczb¹ oraz tysi¹ce bezimiennych, pra- niaj¹cych „ochronê prawn¹ oraz li „w imieniu wszystkich ludzi uniemo¿liwia³y prowadzenie styczna, na czele której niesiony gn¹cych oddaæ ostatni pok³on uczestników przewy¿szy³y po- Wielkiemu Komendantowi, który grzeb „Ponurego”, jednak swym […] inn¹ pomoc osobom repre- pracy w Polsce”. Deklarowano niezale¿nej dzia³alnoœci. I gdyby by³ krzy¿. Za krzy¿em sz³a kil- powróci³ w swoje ukochane Góry charakterem nie równa³y siê z sjonowanym”. podjêcie dzia³añ wspieraj¹cych nie pomoc Koœcio³a, zasiêg od- kuosobowa grupa by³ych kielec- Œwiêtokrzyskie. W tamte czerw- inicjatyw¹ pokolenia Kolumbów. W rocznicê Konstytucji 3 protesty. dzia³ywania opozycji by³by wie- kich aktywistów »Solidarnoœci« cowe dni W¹chock i pobliski Wy- Powtórny pogrzeb majora Jana Maja, Duszpasterstwo Ludzi Kilka dni póŸniej Miêdzy- lokrotnie mniejszy.Nie dziwi za- […] Ponadto w procesji uczest- kus sta³y siê skrawkiem wolnej i Piwnika by³o wydarzeniem Pracy zorganizowa³o uroczyst¹ zak³adowy Regionalny Komitet tem fakt, ¿e duchowieñstwo i niczyli kardyna³ i biskupi, 38 niepodleg³ej Polski. Jestem prze- mniejszym ni¿ protesty, lecz niós³ konany, ¿e wtedy jeszcze niewielu wa¿ne przes³anie, które na sta³e mszê w koœciele Œwiêtego Krzy- Strajkowy, zawi¹zany w Kiel- koœcio³y znalaz³y siê pod szcze- harcerzy w strojach organiza- uczestników tego wydarzenia zapisa³o siê w pamiêci spo³ecze- ¿a w Kielcach. Po jej zakoñcze- cach 7 maja 1988 roku, przepro- gólnym nadzorem S³u¿by Bez- cyjnych z napisem »Harcerze zdawa³o sobie do koñca sprawê z ñstwa ziemi kieleckiej. niu odby³ siê „nielegalny” prze- wadzi³ du¿¹ akcjê ulotkow¹ pod pieczeñstwa, której funkcjona- Ziemi Kieleckiej«, poczty sztan- ogromnej wagi tego, w czym Mieczys³aw Soko³owski, odpo- marsz pod tablicê upamiêt- has³em legalizacji „Solidarno- riusze obserwowali, pods³uchi- darowe i starsi kieleckich ce- uczestnicz¹. […] To by³o zwyciê- wiedzialny za kontakty Komitetu niaj¹c¹ powstanie „Solidarno- œci”. Nastêpnego dnia w niedzie- wali, nagrywali i pisali raporty. chów rzemieœlniczych, wierni w stwo nie tylko majora »Ponure- Honorowego z mediami, wspomi- go«, który spocz¹³ na wieki w na³: „By³a to jakaœ lekcja historii, œci” przy ulicy Dzier¿yñskiego lê, 8 maja, pod kilkoma kielecki- Zbiorcze meldunki przesy³ano z strojach regionalnych i przed- w¹chockim klasztorze. To by³o ta- by³o to przypomnienie nie tylko (obecnie ulica Zagnañska) w mi koœcio³ami cz³onkowie „Soli- Wojewódzkiego Urzêdu Spraw stawiciele niektórych parafii. W k¿e zwyciêstwo wszystkich, któ- »Ponurego«, ale w ogóle ¿o³nierzy Kielcach. Kolportowano wów- darnoœci”, w ramach Duszpa- Wewnêtrznych w Kielcach do sumie w procesji wziê³o udzia³ rzy przez kilkadziesi¹t lat pano- Armii Krajowej i innych dowód- czas, wydan¹ przez Regionaln¹ sterstwa Ludzi Pracy, zorgani- Ministerstwa Spraw Wew- oko³o 12 tys. wiernych, którzy w wania w Polsce ustroju komuni- ców Armii Krajowej nie tylko tu Komisjê Wykonawcz¹ (z dat¹ 3 zowali kwestê na rzecz straj- nêtrznych. Warto w tym miejscu spokoju przeszli do kieleckiej stycznego nigdy nie pogodzili siê z na KielecczyŸnie, ale i dalej, bo to brakiem wolnoœci, terrorem i od- siê roznios³o. Pomimo cenzury po- maja 1988 roku), odezwê cz³on- kuj¹cych robotników i ich ro- przytoczyæ fragmenty kilku z bazyliki katedralnej. Trasa bieraniem godnoœci narodowi pol- wsta³y publikacje, albumy, filmy ków »Solidarnoœci«”, która na- dzin. W³adze zareagowa³y na to nich, napisanych w maju i przemarszu udekorowana by³a skiemu”. o Armii Krajowej. Etos AK, histo- wi¹zywa³a do aktualnej sytuacji represjami – za zbiórki pieniê- czerwcu 1988 roku: symbolami religijnymi […]. Pogrzeb „Ponurego” zbieg³ siê ria walk na KielecczyŸnie, posta- w kraju (pod koniec kwietnia dzy „bez wymaganego zezwole- „W dniu 12 maja […] o godz. Przed katedr¹ oczekiwa³o na w czasie z zachodz¹cymi zmiana- wy dowódców czy g³oœnych party- dosz³o do strajków w Bydgosz- nia” kolegia ukara³y 26 osób 11.00 ponownie w czasie na- procesjê oko³o 3 tys. wiernych mi spo³ecznymi i politycznymi. zantów utrwali³y siê w œwiado- Dla lokalnej spo³ecznoœci by³ wy- moœci Polaków. To jedno wielkie czy,Krakowie – w Hucie imienia grzywnami w wysokoœci od 20 bo¿eñstwa w koœciele œw. Józefa […] Bp Stanis³aw Szymecki darzeniem o donios³ym znacze- dziedzictwo tamtych uroczystoœci Lenina, Stalowej Woli; 2 maja do 50 tysiêcy z³otych. Robotnika [w Kielcach] wyst¹pi³ dziêkuj¹c kardyna³owi Machar- niu. Oprócz zorganizowanych mia³o to te¿ wp³yw na postawy rozpocz¹³ siê strajk w Stoczni W latach osiemdziesi¹tych w ks. Józef Grzyb, którego kazanie skiemu za kazanie i pozdrowie- uczestników w ostatniej drodze wielu osób w schy³kowym okresie Gdañskiej; 5 maja oddzia³y spe- skali regionu, w dzia³alnoœæ pod- zawiera³o […] stwierdzenia: od nia z Nowej Huty powiedzia³: Komendanta „Ponurego” towa- PRL”. cjalne Milicji Obywatelskiej si³¹ ziemn¹ zaanga¿owanych by³o 1945 r. garstka ludzi narzuca »Byliœmy za kardyna³em razem Podsumowuj¹c, nale¿y zwró- rzyszyli mu równie¿ zwykli st³umi³y strajk w krakowskiej kilkaset osób, wœród których pe- nam swoj¹ ideologiê materiali- modlitw¹ z tymi robotnikami, mieszkañcy Kielecczyzny. Nie ka- ciæ uwagê na wp³yw uroczystoœci ¿dy bowiem anga¿owa³ siê w pogrzebowych na nastroje hucie). W odezwie œwiêtokrzy- wien procent stanowili dzia³acze styczn¹, mówi¹, ¿eby tylko pra- którzy dopominali siê o sprawie- dzia³alnoœæ opozycyjn¹, jednak spo³eczeñstwa Kielecczyzny. Dla skiego podziemia czytamy: z czasów „legalnej »Solidarno- cowaæ, za co nic nie daj¹, wypro- dliwoœæ i wolnoœæ. Szkoda, ¿e w przewa¿aj¹ca wiêkszoœæ by³a w zwyczajnych uczestników by³o to „Dziœ widaæ z ca³¹ oczywistoœci¹, œci«”. Osoby te podejmowa³y wadzaj¹ religiê ze szkó³ […] tych czasach s¹ tylko monologi a latach Polski Ludowej prakty- wydarzenie wa¿ne, lecz bezpo- ¿e kolejna fala podwy¿ek, wpro- konkretne dzia³ania, m.in. w ra- obecnie Polska jest zatruta nie dialogi«”. œrednio ich nie dotycz¹ce. Nato- kuj¹cymi katolikami. Zapowie- wadzona w ostatnich mie- mach funkcjonowania podziem- fa³szyw¹ informacj¹ […] dzisiaj „W dniu 5 czerwca 1988 r. dziana wizyta hierarchów ko- miast olbrzymie znaczenie mia³o œcielnych, w tym arcybiskupa, dla œrodowisk weteranów Armii si¹cach bez dostatecznej rozwa- nych wydawnictw, kolporta¿u w naszym codziennym ¿yciu po- S³u¿ba Bezpieczeñstwa przepro- by³a wyj¹tkow¹ sposobnoœci¹ do Krajowej. Dla nich by³o to nie tyl- gi, musia³a doprowadziæ do ma- du¿ych iloœci ksi¹¿ek i „bibu³y”, trzeba prawdy a nie zak³ama- wadzi³a dzia³ania operacyjno-za- uczestnictwa w wielkiej wspólnej ko po¿egnanie z honorami towa- sowych protestów i jeszcze wiêk- organizowania ³¹cznoœci i miejsc nia”. bezpieczaj¹ce w 296 koœcio³ach Eucharystii. Dla niektórych by³a rzysza broni, ale pierwsza w dzie- szego ni¿ dotychczas chaosu ce- spotkañ opozycjonistów. Znacz- „W zwi¹zku z planowanym parafialnych i filialnych na tere- jach powojennej Polski defilada to okazja do zobaczenia z bliska nowo-p³acowego. Nie chcemy nie wiêcej osób regularnie czy- wyjazdem do Warszawy, w dniu nie województwa kieleckiego. g³ów Koœcio³a. Z drugiej strony zwyciêstwa. Dla podkomendnych zaœ dawa³o to niepowtarzaln¹ Piwnika sta³a siê ona wstêpem do strajkowaæ, ale s¹ one natu- ta³o wydawnictwa bezdebitowe 12 maja […] grupy by³ych Ogó³em zabezpieczono 304 na- mo¿liwoœæ wziêcia udzia³u w ma- przebudowy œwiadomoœci œrodo- raln¹ konsekwencj¹ polityki i okazjonalnie wspomaga³o dzia³aczy »Solidarnoœci« R[olni- bo¿eñstwa. Nie zabezpieczono sowej demonstracji uczuæ religij- wisk kombatanckich. Ten uroczy- w³adz w ostatnich latach. […] dzia³aczy podziemia, bra³o ków] I[ndywidualnych] na uro- kaplic, w których msze odpra- nych i patriotycznych, jaka odby- sty pochówek mia³ tak¿e znacze- Niech nikt nie ³udzi siê, ¿e poli- udzia³ w mszach œwiêtych za Oj- czystoœci zwi¹zane z VII rocz- wiane s¹ okazjonalnie. W czasie nie dla lokalnego i regionalnego wa³a siê podczas wiêkszoœci na- tyka ³amania strajków mo¿e czyznê oraz patriotycznych uro- nic¹ rejestracji tego zwi¹zku, 136 nabo¿eñstw odczytano bo¿eñstw za ojczyznê, odprawia- oporu spo³ecznego. Ukaza³ wspól- nych w tym czasie w ca³ym kraju. notê wartoœci, jaka wówczas siê protest zgnieœæ. Zd³awione w czystoœciach organizowanych S³u¿ba Bezpieczeñstwa […] w »S³owo pasterskie biskupów kie- Dla mieszkañców miejscowo- wytworzy³a. Trwale odcisn¹³ œlad jednym miejscu, wybuchn¹ w dziêki wsparciu Koœcio³a. Kielcach podjê³a szereg dzia³añ leckiego i sandomiersko-radom- œci, które by³y etapami uroczysto- na mieszkañcach ziemi œwiêto- innym ze zdwojon¹ si³¹. Warun- W okresie rz¹dów komuni- m.in. w dniu 11 maja przepro- skiego zapraszaj¹ce do modli- œci lub przeje¿d¿a³ przez nie kon- krzyskiej, wywodz¹cych siê z ró¿- kiem rzetelnego dialogu w³adzy stycznych Koœció³ katolicki wadzono rozmowê profilaktycz- tewnego uczestnictwa w uroczy- dukt pogrzebowy, by³o to wa¿ne nych grup spo³ecznych, zapisuj¹c ze spo³eczeñstwem jest stworzy³ swojego rodzaju „prze- no-ostrzegawcz¹ z Tadeuszem stoœciach pogrzebowych œp. ma- œwiêto. Œwiêtokrzyskie wsie nie siê na sta³e w pamiêci uczestni- co dzieñ goœci³y przedstawicieli ków tych wydarzeñ. niezw³oczne stworzenie pod- strzeñ wolnoœci” dla ludzi szu- Kowalczykiem, której celem jora Jana Piwnika – »Ponurego«. Koœcio³a, mediów, bohaterów staw legalnej dzia³alnoœci NSZZ kaj¹cych oparcia dla dzia³alno- by³o spowodowanie odst¹pienia W liœcie tym okreœlaj¹c Ojczyznê walk. Nazwy miejscowoœci nieco- Doktor Marek Jedynak »Solidarnoœæ« oraz innych nie- œci spo³ecznej, kulturalnej, a ta- wymienionego od zamiaru wy- jako historiê wyra¿on¹ dziejami dziennie by³y wymieniane w ga- Delegatura Instytutu zale¿nych i samorz¹dnych nur- k¿e politycznej. Dzia³o siê to jazdu do Warszawy. Pomimo, ¿e ludzi, kultur¹ oraz innymi wyda- zetach, radiu czy przed kamera- Pamiêci Narodowej tów ruchu zwi¹zkowego. »Soli- wbrew w³adzy komunistycznej, Tadeusz Kowalczyk przyj¹³ rzeniami kszta³tuj¹cymi psychi- mi. Dla zwyk³ych mieszkañców w Kielcach darnoœæ« istnieje i jest realnym która przeciwstawia³a siê ostrze¿enie do wiadomoœci i zro- kê narodu podkreœla siê zbie- 13 czerwca 2013 r. Kuryer Kielecki

¿noœæ jej losów z losami Koœcio³a, co dziwymi gospodarzami Kielc. sprawia, ¿e mi³oœæ Ojczyzny nabie- Ca³¹ szerokoœci¹ ulicy idzie- ra sakralnego znaczenia. Mi³oœæ ta my dopiero na Sienkiewicza. czêsto wypowiada siê cierpieniem i Jest nas wielu, pochód mija ofiar¹ zaznaczon¹ w Polsce pomni- teatr, a za nim na odcinku po- Przede mn¹ kilka kalenda- kami, p³ytami, krzy¿ami i zapo- nad 100 metrów rozlega siê riów najwa¿niejszych wyda- mnianymi mogi³ami. Wyra¿a siê œpiew – mocno s³ychaæ hymn rzeñ w powojennej historii Pol- mi³oœæ Ojczyzny nie tylko przez roz- Solidarnoœci, g³oœno roz- ski. Licz¹ce czasami kilkaset wa¿anie jej dziejów ale »gotowoœci¹ brzmiewaj¹ inne pieœni. Z stron opracowania szcze- na dziœ, by nic z historii nie zosta³o chodników spogl¹daj¹ zasko- gó³owo odnotowuj¹ (a czasami umniejszone, zafa³szowane, by god- czeni, nieliczni przechodnie. tak¿e wnikliwie opisuj¹) fakty noœæ cz³owieka mog³a siê w pe³ni Gdybyœmy przechodzili têdy dla Polaków wa¿ne, prze³omo- manifestowaæ suwerennoœci¹ serc i godzinê wczeœniej z pewnoœci¹ we i symboliczne. Niestety suwerennoœci¹ Ojczyzny«. Bogu by³oby nas znacznie wiêcej. ¿adne z nich nie zauwa¿a zda- nale¿y dziêkowaæ za nasz¹ naro- Samorzutnie formujemy sze- rzeñ z pocz¹tków drugiej deka- dow¹ przesz³oœæ oraz za wspó³cze- regi, »pi¹tki« powstaj¹ jakby dy czerwcowych dni 1988 roku. snoœæ, gdy¿ »obszary cierpieñ i samoistnie. Dbamy o Brak ich nawet w kalenda- udrêk w imiê mi³oœci Ojczyzny nie porz¹dek, choæ w³aœciwie nikt rium "Encyklopedii Solidarno- s¹ przecie¿ obce naszemu pokole- nim nie kieruje. Nie widaæ mi- œci", które skrupulatnie odno- niu«. W dalszej czêœci listu przed- licji. Wci¹¿ s³ychaæ hymn Soli- towuje epizody istotne dla an- stawia siê szczegó³owo plan uroczy- darnoœci, rozlega siê pieœñ tykomunistycznej opozycji. To stoœci pogrzebowych, które maj¹ »Ojczyzna ma«. W pobli¿u uli- b³¹d. Uroczystoœci pogrzebowe byæ dniami wspólnej modlitwy za cy Buczka [obecnie ulica Pa- Jana Piwnika "Ponurego", któ- Ojczyznê, za tych, którzy oddali za derewskiego – przyp. RŒ-K] z re mia³y miejsce w W¹chocku i ni¹ ¿ycie. Modlitwa ta musi zmieniæ furgonetki niemilicyjnej widaæ okolicach w dniach 10-12 siê w pytanie jak dziœ mi³owaæ Oj- b³yski fleszów – to SB robi czerwca 1988 roku, by³y wa- czyznê, a odpowiedŸ musi przyjœæ w nam zdjêcia. Jak na komendê ¿nym wydarzeniem formacyj- sumieniu cz³owieka, któremu wia- wszyscy podnosz¹ d³onie w nym dla polskiej opozycji tam- ra podpowiada jak w ka¿dych oko- górê w geœcie zwyciêstwa, za- tego okresu. Dziœ, po 25 latach licznoœciach mi³owaæ ziemiê ojców, czyna siê skandowanie: »Soli- od tamtego wydarzenia jest jej dzieje, jej dzieñ dzisiejszy i jutro. darnoœæ, Solidarnoœæ«, »Nie oczywiste, ¿e powinno ono zna- […]. Frekwencja wiernych waha³a ma wolnoœci bez Solidarno- leŸæ swoje miejsce w narracji o siê od kilkudziesiêciu do oko³o 2 tys. œci«, zomowców nie widaæ. historii upadku komunizmu w i wynosi³a w sumie oko³o 94 500 Skrêcamy w prawo w ulicê Polsce. osób. Dla porównania w czasie po- Buczka, idziemy wyci¹gniê- W drugiej po³owie lat Fot.Jerzy Niedba³ dobnych badañ w dniu 15 listopada tym pochodem a na rondzie osiemdziesi¹tych XX wieku Przed trumn¹ majora "Ponurego" meldunek sk³ada Marian Œwiderski "Dzik", Wy- 1987 r. w 288 nabo¿eñstwach skrêcamy w kierunku ulicy proces erozji systemu komuni- kus 11 czerwca 1988 roku. uczestniczy³o oko³o 86 200 osób”. Okrzei. stycznego nabiera³ rozpêdu. 31 sierpnia 1988 roku, po Spontanicznie pojawiaj¹ Pielgrzymka Jana Paw³a II w dla walki o polsk¹ niepod- jednak si³ê zwi¹zku reprezen- ros³e po wojnie… Witaj¹ Ciê up³ywie prawie trzech miesiêcy od siê ludzie kieruj¹cy ruchem, czerwcu 1987 roku pokaza³a, leg³oœæ regionów zjechali towali jego liczni zwolennicy, wszyscy, dla których Bóg, Ho- uroczystoœci pogrzebowych majora zatrzymuj¹cy samochody jak wielkim potencja³em ludz- przedstawiciele trzech pokoleñ ¿ywio³owo reaguj¹cy na poja- nor i Ojczyzna by³y, s¹ i bêd¹ Jana Piwnika „Ponurego” (uroczy- podczas przechodzenia pocho- kim dysponuje podziemna Polaków. Tych, dla których na- wiaj¹cy siê sztandar hutniczej wartoœciami najwy¿szymi". stoœci przerodzi³y siê w wielk¹ nie- du przez ulicê. Kilkakrotnie "Solidarnoœæ", wsparta przez rzucony w 1944 roku system "Solidarnoœci". Jak póŸniej relacjonowa³ pod- zale¿n¹ patriotyczn¹ manifestacjê przechodzimy przez ulicê – nowe, m³ode pokolenie Pola- komunistyczny by³ form¹ so- Obok weteranów i opozy- ziemny "CDN G³os Wolnego tysiêcy Polaków z ca³ego kraju), z wszystko w najlepszym ków. W listopadzie 1987 roku wieckiej dominacji nad Polsk¹. cjonistów, trzecim wa¿nym Robotnika": "W Górach Œwiê- okazji siódmej rocznicy podpisania porz¹dku i spokoju. Tylko w³adze doœwiadczy³y niespo- Gospodarzami uroczystoœci œrodowiskiem uczestnicz¹cym tokrzyskich mia³a miejsce porozumieñ sierpniowych w Gda- wci¹¿ nie daj¹ spokoju ubec- tykanej dotychczas klêski - by³o œrodowisko ¿o³nierzy i ofi- w pogrzebie, byli harcerze. Od prawdziwa, w najlepszym tego ñsku, Duszpasterstwo Ludzi Pra- kie flesze, za ka¿dym razem przegra³y zorganizowane i cerów Armii Krajowej, które od 1984 roku niepokorne (czyli znaczeniu manifestacja patrio- cy zorganizowa³o w bazylice kate- witane d³oñmi wyci¹gniêtymi kontrolowane przez siebie prawie pó³ wieku by³o wierne nieakceptuj¹ce komunistycz- tyczna - manifestacja niepod- dralnej w Kielcach uroczyst¹ mszê. w geœcie zwyciêstwa i skando- ogólnopolskie referendum. z³o¿onej przysiêdze. Niektóre nej ideologii) œrodowiska har- leg³oœciowa". Gdyby tej symbo- Nabo¿eñstwo koncelebrowali waniem »Nie ma wolnoœci bez Wiosn¹ 1988 roku krajem szacunki mówi¹, ¿e w W¹choc- cerskie stale obecne by³y na liki by³o ma³o, warto wspo- ksi¹dz Edward Chat i dwóch wika- Solidarnoœci«. Obok nas prze- wstrz¹snê³a seria antysyste- ku odby³a siê najwiêksza po II spotkaniach Œrodowiska "Po- mnieæ, i¿ uroczystoœci odby- riuszy, a homiliê wyg³osi³ ksi¹dz chodz¹ ludzie udaj¹c obojêt- mowych strajków, demonstra- wojnie œwiatowej koncentracja nury"-"Nurt". Jednym z g³ów- wa³y siê w roku 125 rocznicy Daniel Olszewski. Przebieg uro- noœæ lub obojêtni rzeczywiœcie. cji i protestów studenckich. I ¿o³nierzy Armii Krajowej. Fak- nych animatorów tej wybuchu powstawania stycz- czystoœci zosta³ opisany w pod- Tylko nieliczne grupki witaj¹ choæ wyst¹pienia te nie przy- tem jest, ¿e 12 czerwca przed wspó³pracy by³ oficer z od- niowego, w którym tak wielk¹ ziemnej „Ulotce Œwiêtokrzyskiej” nas oklaskami przy³¹czaj¹c nios³y zwyciêstwa, by³y kolej- trumn¹ "Ponurego" przedefilo- dzia³ów "Ponurego" - Zdzis³aw rolê odegra³ region œwiêtokrzy- (numer 10 z wrzeœnia 1988 roku): siê do nas. Dochodzimy do nym etapem aktywizowania wa³y œrodowiska kombatan- Rachtan "Halny". Ponad 1 700 ski. „w modlitwie wiernych modlimy p³yty Solidarnoœci. Po z³o¿eniu siê ruchu protestu. W tych tów z ca³ej Polski. By³a to harcerzy, zwi¹zanych g³ównie Trwaj¹ce trzy dni uroczy- siê za szczêœliwy przebieg rozmów wi¹zanki kwiatów Jurek Stê- niezwyk³ych okolicznoœciach pierwsza defilada ¿o³nierzy z dzia³aj¹cym konspiracyjnie stoœci wielokrotnie koñczy³y [Lecha] Wa³êsy z [Czes³awem] pieñ wchodzi na postument, do W¹chocka i na Wykus Armii Krajowej w powojennej wewn¹trz Zwi¹zku Harcer- siê odœpiewaniem "Bo¿e, coœ Kiszczakiem, za przywrócenie So- kieruj¹c do zgromadzonych œci¹gnê³o kilkadziesi¹t tysiêcy Polsce. stwa Polskiego Ruchem Har- Polskê", z koñcz¹cymi refren lidarnoœci, za Staszka Jab³oñskie- kilka s³ów przy akompania- osób, które chcia³y po¿egnaæ Drugim, wa¿nym œrodowi- cerskim, w czasie uroczystoœci s³owami "Ojczyznê woln¹ racz go, który 29 sierpnia otrzyma³ ko- mencie oœlepiaj¹cych b³ysków legendarnego dowódcê œwiê- skiem obecnym na uroczysto- pe³ni³o s³u¿bê porz¹dkow¹, na wróciæ Panie!". Faktycznie, legium 35 tysiêcy z³otych za powie- fleszów fotoreporterów ze zna- tokrzyskiej Armii Krajowej, œciach pogrzebowych Jana medyczn¹ oraz warty honoro- na wolnoœæ Polska wci¹¿ mu- szenie plakatu informuj¹cego o tej jomej furgonetki. Mówi o ko- cichociemnego Jan Piwnika Piwnika, by³o szeroko pojête we. To oni uroczyœcie wnieœli sia³a czekaæ. Ju¿ w nocy z wie- w³aœnie rocznicowej mszy. […] Po niecznoœci moralnego wspar- "Ponurego". Kilka miesiêcy œrodowisko politycznej opozy- na Wykus trumnê z prochami ñców z³o¿onych pod pomni- mszy podchodzi do mikrofonu Na- cia strajkuj¹cych, którzy po- wczeœniej prochy pad³ego w cji. Uwagê zwracali hutnicy z Jana Piwnika. Do s³u¿by na kiem "Ponurego" zniknê³y tasza Gawlik dzia³aczka kieleckiej œwiêcaj¹ siê za wszystkich: boju w 1944 roku "Ponurego", "Solidarnoœci" Huty Warsza- Wykusie harcerze przygoto- szarfy, których treœæ "godzi³a w Komisji Interwencji i Pra- »Musimy przestaæ siê baæ, po- po 18 latach starañ uda³o siê wa, którzy pe³nili przy trumnie wywali siê bardzo starannie. Polskê Ludow¹". Jednak kilka worz¹dnoœci – zaprasza wszyst- winniœmy zbieraæ siê w grup- sprowadziæ z wówczas ra- wartê honorow¹. Dostrzegalne Jeszcze przed przyjazdem po- tygodni póŸniej Polsk¹ ponow- kich pod tablicê Solidarnoœci obok ki w zak³adach pracy, zak³a- dzieckiej Bia³orusi. by³y te¿ delegacje Konfederacji znawali postaæ "Ponurego" i nie wstrz¹snê³a kolejna fala dworca PKS gdzie z³o¿ona zostanie daæ jawne komisje Solidarno- Spotkania na Wykusie Polski Niepodleg³ej z jej prze- historiê Armii Krajowej. Na protestów pod has³em "Nie ma wi¹zanka kwiatów od Solidarnoœci œci, to nasz zwi¹zek i nie odda- dawni podkomendni "Ponure- wodnicz¹cym Leszkiem Mo- rêkawach ponad 750 z nich, wolnoœci bez Solidarnoœci", a Regionu Œwiêtokrzyskiego. […] my go«. Po Jurku przemawia go" i jego nastêpcy Eugeniusza czulskim oraz Niezale¿nego zawis³a specjalna, okoliczno- niemal rok póŸniej Polacy ko- przy g³ównych schodach ju¿ for- Tadeusz Kowalczyk. W imie- Kaszyñskiego "Nurta", organi- Ruchu Spo³ecznego imienia œciowa sprawnoœæ "Ponury". munizmowi powiedzieli jedno- muje siê czo³ówka demonstracji, niu ch³opów Kielecczyzny po- zowali od czasu, gdy w 1957 ro- ksiêdza Jerzego Popie³uszki. W ten sposób s³awa œwiêto- znaczne nie. Jeszcze wczeœniej jest Marian Jaworski i Jurek Stê- piera ¿¹dania robotników, »bo ku na polanie stanê³a tam Wœród goœci byli te¿ ci, którzy krzyskiego dowódcy dotar³a wiêkszoœæ niezale¿nych œrodo- pieñ z Zarz¹du Solidarnoœci Regio- walcz¹ oni równie¿ za symboliczna kapliczka upa- rok póŸniej zasi¹d¹ w parla- do 74, czêsto niewielkich, wisk harcerskich zdecydowa³a nu, s¹ te¿ przedstawiciele »Solidar- ch³opów«. Po odœpiewaniu miêtniaj¹ca poleg³ych ¿o³nie- mencie jako przedstawiciele miejscowoœci. siê na zerwanie z kontrolowa- noœci« Rolników Indywidualnych hymnu, po skandowaniu »So- rzy. Do³¹cza³y do nich równie¿ "Solidarnoœci". By³ wœród nich W czerwcu 1988 roku na nym przez komunistów Tadek Kowalczyk i Wacek Rem- lidarnoœæ, Solidarnoœæ« wra- m³odsze œrodowiska pasjona- Andrzej £apicki, którego obec- Wykusie spotka³y siê wiêc trzy Zwi¹zku Harcerstwa Polskie- bosz. Wi¹zankê trzyma Natasza camy zwart¹ lecz rozpra- tów historii. Spotkania te z noœæ mia³a wymiar szczególny. pokolenia tych, dla których go i powo³a³o do ¿ycia Zwi¹zek Gawlik. Pochód udaje siê w stronê szaj¹c¹ siê grup¹ pod Kate- czasem przybra³y charakter Wszak to jego g³osem Polska niepodleg³oœæ Polski by³a kwe- Harcerstwa Rzeczpospolitej. Z ulicy Kiliñskiego. drê. Apel Jasnogórski koñczy kilkudniowych spotkañ - biwa- Kronika Filmowa w latach sta- sti¹ najwa¿niejsz¹. Œwietnie dzisiejszej perspektywy wyra- 3 maja z koœcio³a Œwiêtego mszê, uroczystoœci zwi¹zane z ków, a ich s³awa dociera³a do linizmu piêtnowa³a "akow- podsumowywa³ to Senior Œro- Ÿnie widaæ, ¿e œwiêtokrzyskie Krzy¿a z podobn¹ wi¹zank¹ ru- rocznic¹ Solidarnoœci i pol- wszystkich antykomunistycz- skich i winowskich zdrajców dowiska Armii Krajowej "Po- czerwcowe dni na drodze do szy³o obok Nataszy i Jurka oko³o skim Sierpniem dobiegaj¹ ko- nych œrodowisk w Polsce. Kul- ojczyzny". W latach osiemdzie- nury"-"Nurt" Marian Œwider- wolnoœci odcisnê³y zauwa¿al- stu osób, dzisiaj – chocia¿ dystans ñca”. Doktor Ryszard minacj¹ tych spotkañ by³ uro- si¹tych £apicki by³ ju¿ po prze- ski "Dzik": "Panie Komendan- ny znak. jest nieporównanie wiêkszy i trzeba ŒMIETANKA- czysty pogrzeb "Ponurego" w ciwnej stronie barykady i - jako cie meldujê pos³usznie: W Two- Doktor Andrzej przejœæ przez ca³e œródmieœcie Kielc KRUSZELNICKI czerwcu 1988 roku. jeden z najbardziej znanych im partyzanckim obozie na ZAWISTOWSKI – rusza niemal po³owa uczestników Delegatura Instytutu Trudno przeceniæ symboli- polskich aktorów - skutecznie Wykusie wita Ciê, Komendan- Dyrektor Biura Edukacji nabo¿eñstwa. Idziemy chodnikiem, Pamiêci Narodowej kê tego wydarzenia. Oto do jed- wspiera³ antykomunistyczn¹ cie, polska m³odzie¿; wita po- Publicznej Instytutu nie jesteœmy chuliganami a praw- w Kielcach nego z najbardziej zas³u¿onych opozycjê. Przede wszystkim kolenie m³odych Polaków wy- Pamiêci Narodowej Kuryer Kielecki 13 czerwca 2013 r.

Tym, czym œwiêtokrzyski Wy- dzie i w grudniu mia³y bowiem tym kar³em reakcji”. Z miejsca siê ze sob¹ spotykaæ, chodziæ w Szczawie spogl¹da³ te¿ metro- mêstwo i poœwiêcenie zas³uguje kus jest dla dawnych podko- miejsce obfite zrzuty sprzêtu, któ- stali siê „wrogami ludu”, jednymi z wspólnie po górach, wspominaæ polita krakowski – ks. kard. Ka- na trwa³e upamiêtnienie przed mendnych „Ponurego” i „Nurta”, rym towarzyszy³y dwie ekipy „ci- najgorszych elementów „reakcji”. dawne czasy. Pretekstem do to- rol Wojty³a. Spotyka³ siê z kom- Bogiem i wobec ludzi”. Dwa mie- tym dla partyzantów 1 pu³ku chociemnych”. Aresztowanych najwczeœniej wy- warzyskich spotkañ by³a te¿ bu- batantami, wysy³a³ do proboszcza si¹ce po partyzanckim odpuœcie strzelców podhalañskich Armii Kiedy w styczniu 1945 roku wieziono w bydlêcych wagonach dowa pierwszego koœcio³a w miejscowej parafii oficjalne listy, kardyna³ Wojty³a zosta³ wybrany Krajowej jest od kilkudziesiêciu Niemcy postanowili wyczyœciæ za- na Wschód, z³apanych z broni¹ w Szczawie, która rozpoczê³a siê w w których pozdrawia³ uczestni- na papie¿a. lat Szczawa. Co roku, w pierwsz¹ plecze frontu i zlikwidowaæ znaj- rêku s¹dzono przed komunistycz- 1958 roku i któr¹ wspiera³o wielu ków odpustów. 15 sierpnia 1976 NIOS¥C SZTANDAR sierpniow¹ niedzielê po œwiêcie duj¹c¹ siê w rejonie Szczawy par- nymi s¹dami i skazywano na ¿o³nierzy Armii Krajowej z „Ma- roku pisa³: „W dniu Wniebowziê- W latach osiemdziesi¹tych Wniebowziêcia Najœwiêtszej Ma- tyzanck¹ bazê, natrafili na zorga- d³ugoletnie wiêzienia, inni zginêli ciejem” na czele. Drewniany ko- cia Koœció³ w Polsce czci w sposób szczawskie œwiêto zmieni³o swoj¹ ryi Panny,odbywa siê tam odpust nizowany opór. Po³¹czone kom- w szeregach niepodleg³oœciowej œció³ pod wezwaniem Najœwiêt- szczególny Bogarodzicê jako Kró- formu³ê, staj¹c siê prawdziwym partyzancki, na który z ca³ej Pol- panie I batalionu oraz patrol par- partyzantki. „Borowy” oraz kilku szego Serca Pana Jezusa stan¹³ low¹ nieba i ziemi – w szczególno- zlotem partyzanckim, na który ski oraz z zagranicy przeje¿d¿aj¹ tyzancki z IV batalionu 1 pu³ku najbardziej zagro¿onych areszto- ostatecznie rok póŸniej, a 16 œci tej naszej ziemi polskiej, która przybywali nie tylko ¿o³nierze 1 wraz ze swoimi dzieæmi i wnuka- strzelców podhalañskich Armii waniami oficerów przedosta³ siê czerwca 1963 roku poœwiêci³ go przez wieki tak œciœle zwi¹za³a siê pu³ku strzelców podhalañskich mi ostatni ¿o³nierze 1 pu³ku Krajowej przez dwa dni stawia³y na Zachód. Tylko nieliczni powró- ksi¹dz biskup Karol Pêkala. Uro- ze sw¹ Królow¹. Œwiadczy o tym Armii Krajowej, ale te¿ ich rodzi- strzelców podhalañskich Armii czo³a ob³awie, nie dopuszczaj¹c do cili do Polski z tej przymusowej kliwa œwi¹tynia sta³a siê punk- równie¿ koœció³ w Waszej Parafii, ny, akowcy z innych regionów Krajowej. przejêcia partyzanckiego maga- emigracji. tem spotkañ akowców, zw³aszcza, w Szczawie, wybudowany wœród Polski (w tym ¿o³nierze „Ponure- Szczawa by³a ju¿ od pierw- zynu broni. Pomimo dysproporcji W kraju pozosta³ miêdzy in- ¿e jej o³tarz z centralnie po³o¿on¹ gór i lasów gorczañskich przez go” i cz³onkowie krakowskiego szych miesiêcy okupacji niemiec- si³ (Niemców by³o oko³o 900, nymi adiutant „Borowego” i jeden Matk¹ Bosk¹ LudŸmiersk¹, zbu- ¿o³nierzy polskiej armii podziem- „¯elbetu”), niezale¿ni harcerze i kiej miejscem szczególnym – za- akowców czterokrotnie mniej) za- z twórców podhalañskiego pod- dowany by³ z elementów o³tarza nej, którzy w tych stronach wal- ludzie zwi¹zani z opozycj¹ demo- szyta poœród lasów, na styku Gor- danie zosta³o wykonane i ekspe- ziemia (aktywny w nim od 1940 polowego 1 pu³ku strzelców pod- czyli o niepodleg³oœæ Ojczyzny, nie kratyczn¹. Obok tradycyjnej ców i Beskidu Wyspowego, stano- dycja karna zmuszona zosta³a do roku) – porucznik/kapitan Jan halañskich Armii Krajowej. szczêdz¹c ofiar z ¿ycia i krwi”. mszy œwiêtej za poleg³ych i wi³a doskona³¹ kryjówkê dla wycofania siê ze Szczawy. W wy- Cieœlak „Maciej”. Przyp³aci³ to Wreszcie powsta³o miejsce, gdzie Dwa lata póŸniej kardyna³ Woj- zmar³ych ¿o³nierzy Armii Krajo- przysz³ych konspiratorów. Do niku walk zginêli partyzant i oso- aresztowaniem i skazaniem na 7 mo¿na by³o czciæ pamiêæ po- ty³a mia³ osobiœcie zjawiæ siê w wej, urz¹dzano festiwal piosenki Szczawy bardzo wczeœnie zaczê³y ba cywilna, a kolejnych dwóch partyzanckiej, zorganizowano te¿ te¿ docieraæ struktury trzech po- ¿o³nierzy zosta³o rannych. Straty wspólnie z parafi¹ „Muzeum 1 bliskich komend obwodowych wroga pozostaj¹ nieznane, choæ pu³ku strzelców podhalañskich Zwi¹zku Walki Zbrojnej – Armii dowódca 1 pu³ku strzelców pod- Armii Krajowej”, gdzie zgroma- Krajowej – limanowskiej, no- halañskich Armii Krajowej Armii dzono pami¹tki i zdjêcia zwi¹za- wos¹deckiej i nowotarskiej. W 19- Krajowej szacowa³ je na oko³o 20 ne z podhalañskim podziemiem. 43 roku rozpoczê³y w pobli¿u poleg³ych. Z kolei w 1986 roku w centrum swoj¹ dzia³alnoœæ pierwsze patro- Rozwi¹zanie Armii Krajowej Szczawy ods³oniêto pomnik po- le dywersyjne i oddzia³y party- 18 stycznia 1945 roku i demobili- œwiêcony podhalañczykom Armii zanckie. Nic dziwnego, ¿e kiedy w zacja ¿o³nierzy podhalañskiej Krajowej i mieszkañcom gminy lipcu 1944 roku rozpoczêto w konspiracji nie zakoñczy³a Kamienica poleg³ym w latach 19- Okrêgu Armii Krajowej Kraków dzia³alnoœci podziemnej na tym 39–1945. Prze³om lat osiemdzie- akcjê „Burza”, to jedno z najwa- terenie. Zaledwie kilka miesiêcy si¹tych i dziewiêædziesi¹tych sta- ¿niejszych miejsc koncentracji po wyjœciu z lasu, represje nowi³ najbogatszy okres w dzie- ¿o³nierzy Armii Krajowej wyzna- NKWD i tworz¹cej siê dopiero jach uroczystoœci – co roku do czono w³aœnie w pobli¿u Szczawy polskiej bezpieki zagna³y wielu Szczawy przybywa³o kilkaset – w masywie góruj¹cej nad t¹ ¿o³nierzy 1 pu³ku strzelców pod- osób, chêtnie w³¹czali siê w nie ta- miejscowoœci¹ Mogielicy. Dwa halañskich Armii Krajowej z po- k¿e sami mieszkañcy. miesi¹ce póŸniej, w ramach od- wrotem pod Mogielicê. Szczaw- Po œmierci „Macieja” w 1993 twarzania Si³ Zbrojnych w Kraju, skie lasy i tym razem zapewnia³y roku obchody zaczê³y stopniowo powo³ano do ¿ycia 1 pu³k strzel- akowcom bezpieczeñstwo. Zbroj- traciæ swój rozmach. Z roku na ców podhalañskich Armii Krajo- ne grupy z³o¿one przede wszyst- rok, z uwagi na stan zdrowia, gro- wej, na czele z inspektorem no- kim z dawnych ¿o³nierzy I bata- ¯o³nierze i wspó³pracownicy AK podczas jednego z odpustów w Szczawie w la- madzi³y te¿ coraz mniej dawnych wos¹deckim – majorem Ada- lionu 1 pu³ku strzelców podhala- tach osiemdziesi¹tych (zbiory Jerzego Krzewickiego) partyzantów. Stopniowo z uroczy- mem Stabraw¹ „Borowym”. Od ñskich Armii Krajowej dzia³a³y stoœci stricte kombatanckiej, od- tej chwili Szczawa sta³a siê cen- tam a¿ do lipca 1945 roku. Wów- lat wiêzienia. Przemiany „paŸ- leg³ych przyjació³ oraz dzieliæ siê Szczawie, jednak z uwagi na pust przemienia³ siê w imprezê tralnym punktem podhalañskiej czas to czêœæ skuszonych amne- dziernika” 1956 roku i kolejne swoimi prze¿yciami z kolejnym œmieræ papie¿a Paw³a VI musia³ maj¹c¹ na celu popularyzacjê konspiracji. sti¹ partyzantów ponownie amnestie skróci³y wyrok, dziêki pokoleniem Polaków. wyjechaæ do Rzymu. Zd¹¿y³ jed- najnowszej historii Polski i krze- BITWA O ZRZUTY z³o¿y³a broñ, inni przeszli do zgru- czemu on oraz kilku zwi¹zanych AKOWSKIE ODPUSTY nak przed udaniem siê na kon- wienie wiedzy o okresie okupacji Po powstaniu 1 pu³ku strzel- powania Józefa Kurasia „Ognia”, z nim dawnych ¿o³nierzy Obwo- Idea urz¹dzania partyzanc- klawe sporz¹dziæ 10 sierpnia niemieckiej na Podhalu. W chwili ców podhalañskich Armii Krajo- a wielu oficerów i lokalnych do- du Armii Krajowej Limanowa i 1 kich odpustów narodzi³a siê na 1978 roku list do uczestników obecnej miejsce odchodz¹cych na wej nad Szczaw¹ zakwaterowa³ wódców zaanga¿owa³o siê w pu³ku strzelców podhalañskich prze³omie lat szeœædziesi¹tych i partyzanckiej uroczystoœci. Pisa³ wieczn¹ wartê ¿o³nierzy podzie- sztab inspektoratu wraz z kilku- dzia³alnoœæ Zrzeszenia „WiN”. Armii Krajowej wysz³o w drugiej siedemdziesi¹tych. Z czasem w nim: „Serdecznie Was pozdra- mia zajmuj¹ cz³onkowie grup re- nastoosobow¹ ochron¹. Na osie- Ostatnich partyzantów i pojedyn- po³owie lat piêædziesi¹tych na skromne pocz¹tkowo uroczysto- wiam – i zarazem serdecznie konstrukcyjnych, a na uroczysto- dlu Polanki znajdowa³a siê wów- czych ukrywaj¹cych siê w lesie wolnoœæ. „Wolnoœæ” rozumian¹ ja- œci rozros³y siê i wpisa³y w sieæ przepraszam, ¿e nie mogê byæ z œci przybywaj¹ obok rodzin akow- czas radiostacja obs³ugiwana ludzi spotkaæ mo¿na by³o w rejo- ko ci¹g³a inwigilacja i strach ogólnopolskich spotkañ œrodo- Wami w dniu dzisiejszym na tym skich tak¿e zwykli turyœci i przez akowców przyby³ych z Kra- nie Szczawy jeszcze na pocz¹tku przed kolejnym zatrzymaniem. wisk akowskich. Z ka¿dym ro- spotkaniu, do którego tak wielk¹ m³odzi ludzie zainteresowani hi- kowa, wyznaczona zosta³a tam latach piêædziesi¹tych. Wypuszczenie z wiêzieñ daw- kiem do Szczawy przyje¿d¿a³o co- zawsze przywi¹zujê wagê. [...] stori¹. Sztandar 1 pu³ku strzel- te¿ jedna z placówek zrzutowych. PARTYZANCKI nych partyzantów, a tak¿e chwi- raz wiêcej ludzi. Spotkania odby- Chcê jednak¿e powiedzieæ, ¿e ców podhalañskich Armii Krako- Po przeciwnej stronie doliny rzeki KOŒCIÓ£EK lowa odwil¿ w kraju pozwoli³y wa³y siê te¿ z coraz wiêkszym roz- ca³ym sercem jestem z Wami w wej przekazywany jest w ten spo- Kamienicy obóz za³o¿y³ I batalion W pierwszych latach po wojnie mieæ nadziejê na czêœciow¹ przy- machem. Du¿a w tym zas³uga tym dniu, w którym przychodzi- sób kolejnym pokoleniom. Musi- 1 pu³ku strzelców podhalañskich trudno by³o weteranom 1 pu³ku najmniej rehabilitacjê ¿o³nierzy miêdzy innymi Jana Cieœlaka i cie, a¿eby wspólnie modliæ siê nie- my wierzyæ, ¿e bêd¹ one w stanie Armii Krajowej, którego zada- strzelców podhalañskich Armii Armii Krajowej. Oczywiœcie o sa- jego licznych kontaktów, a tak¿e jako w samym sercu tych tere- go unieœæ. niem by³ odbiór zrzutów i czuwa- Krajowej myœleæ choæ o symbolicz- modzielnym zwi¹zku komba- ksiêdza biskupa Józefa Gucwy – nów, na których w ci¹gu straszli- Dawid GOLIK nie nad magazynami broni. Tej nym upamiêtnieniu swojej tanckim czy uroczystoœciach nie- w czasie wojny ¿o³nierza 1 pu³ku wej okupacji niemieckiej – hitle- Oddzia³owe Biuro ostatniej by³o zw³aszcza na dzia³alnoœci okupacyjnej. Zamiast podleg³oœciowych nie mog³o byæ strzelców podhalañskich Armii rowskiej, walczyliœcie z broni¹ w Edukacji Publicznej prze³omie 1944 i 1945 roku w podziêkowañ, awansów, defilad mowy. Niemniej jednak ¿o³nierze Krajowej o pseudonimie „Wilk”. rêku za wolnoœæ Polski i innych Instytutu Pamiêci Szczawie bardzo du¿o – w listopa- przywita³y ich plakaty z „zaplu- podziemia coraz czêœciej zaczynali ¯yczliwym okiem na uroczystoœci okupowanych narodów. To wasze Narodowej w Krakowie

Œrodowisko Œwiêtokrzyskich Zgrupowañ Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt” Obwód Œwiêtokrzyski Zwi¹zku Harcerstwa Rzeczypospolitej zapraszaj¹ na uroczystoœci z okazji:

- 150. rocznicy powstania stycz- 13.15 autobus z W¹chocka na Wy- 16.00 wci¹gniêcie flagi pañstwo- Kielcach) Tradycje powstania stycz- przemarsz sztandarów i grup zor- niowego kus (odp³atny) wej na maszt, przywitanie zebranych niowego w dzia³alnoœci Œrodowiska ganizowanych - 70. rocznicy dzia³alnoœci Zgrupo- 15.00 kole¿eñskie spotkanie przy polowa msza œwiêta w intencji „Ponury ”–„Nurt” wañ Partyzanckich AK „Ponury” kapliczce na Wykusie mjr. „Nurta” i Jego ¯o³nierzy 10.15koncert orkiestry wojskowej Tegoroczne uroczystoœci od- - 25. rocznicy powtórnego pogrze- 15.10 wystêp z UM Starachowice, œlubowanie studentów WSH w przed klasztorem oo. Cystersów bywaj¹ siê pod patronatem: bu mjr. Jana Piwnika „Ponurego” „Partyzanckie piosenki” w wykona- Kielcach 11.00 polowa msza œwiêta w inten- - ministra obrony narodowej - awansu Jana Piwnika „Ponure- niu uczniów Gimnazjum nr 1 im. wrêczenie odznaczeñ cji mjr. „Ponurego” i Jego ¯o³nierzy - ministra spraw wewnêtrznych go” do stopnia pu³kownika gen. bryg. Antoniego Hedy „Szarego” apel poleg³ych i z³o¿enie kwiatów 12.00 przemarsz orkiestry i - Kierownika Urzêdu do spraw Wykus, W¹chock – 15 czerwca w Starachowicach 18.00 harcerskie ognisko na pola- uczestników uroczystoœci na plac Kombatantów i Osób Represjonowa- 2013 roku (sobota) zgromadzenie pocztów sztan- nie wykusowej mjr. „Ponurego” nych 10.00 Wykus – biwak rodzinny ze spe- darowych i grup zorganizowanych wrêczenie nominacji na stopieñ - Prezesa Instytutu Pamiêci Na- cjalnymi atrakcjami dla najm³odszych na miejscu biwakowym przed W¹chock – 16 czerwca 2013 pu³kownika rodzinie Jana Piwnika rodowej 10.00 W¹chock – Dom Kultury – rzeczk¹ roku (niedziela) „Ponurego” - wojewody œwiêtokrzyskiego spotkanie Œrodowiska „Ponu- 15.30 wprowadzenie pocztów 9.30 Dom Kultury – prelekcja dr. z³o¿enie kwiatów pod pomnikiem - marsza³ka województwa œwiêto- ry”–„Nurt” sztandarowych na polanê wykusow¹ Marka Jedynaka (Delegatura IPN w „Ponurego” krzyskiego