Arkusz RZĄŚNIK (412)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWION E PRZEZ MINISTRA ŚRO DOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz RZĄŚNIK (412) Warszawa 2010 Autorzy: Małgorzata Kawulak *, Marek Nieć *,Jerzy Król **,Agata Pacławska**, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska *** Redaktor regionalny (plansza A): Bogusław Bąk *** Redaktor regionalny (plansza B): Anna Gabryś-Godlewska *** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska*** * - Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne PROXIMA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN © Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2010 Spis treści I. Wstęp (M. Kawulak).................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza ( M. Kawulak).................................... 4 III. Budowa geologiczna ( M. Nieć)................................................................................. 8 IV. Złoża kopalin (M. Kawulak, M. Nieć)....................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Kawulak)..................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (M. Nieć)........................................ 16 VII. Warunki wodne (M. Kawulak, J. Król)....................................................................... 19 1 Wody powierzchniowe......................................................................................... 19 2 Wody podziemne.................................................................................................. 20 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................... 23 1 Gleby (P. Kwecko)............................................................................................... 23 2 Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec)...................................... 25 IX. Składowanie odpadów (J.Król, A. Pacławska).......................................................... 27 X. Warunki podłoża budowlanego (J. Król, M. Kawulak)............................................. 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Kawulak)........................................................... 36 XII. Zabytki kultury (M. Kawulak)................................................................................... 40 XIII. Podsumowanie (M. Kawulak).................................................................................... 42 XIV. Literatura.................................................................................................................... 43 1. Wstęp Arkusz Rząśnik Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1: 50 000 opracowano w 2009 -2010 roku w Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Aka- demii Nauk w Krakowie (plansza A) oraz w Państwowym Instytucie Geologicznym w War- szawie i Przedsiębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA we Wrocławiu (plansza B). Mapę wykonano zgodnie z założeniami i wytycznymi „Instrukcji...” (2005). Przy jej opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Rząśnik Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykonanym w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA w 2004 roku (Król, 2004). Opracowanie spo- rządzono na podkładzie topograficznym w skali 1: 50 000 w układzie 1942. Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstwę informacyjną „Zagrożenia powierzchni Ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A przedstawia występowanie kopalin oraz stan ich zagospodarowania na tle: środowiska przyrodniczego, zabytków kultury, a także wybranych elementów hydrogeologii i warunków podłoża budowlanego. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogorszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa przeznaczona jest przede wszystkim do wspomagania plano- wania przestrzennego, w szczególności w zakresie ochrony i wykorzystania złóż kopalin. Ad- resowana jest głównie do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej, zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrod-niczego. Przedsta- wione na mapie informacje mogą być wykorzystane w pracach studialnych przy opracowy- waniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a także przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz 3 planów gospodarki odpadami. Mapa może też być przydatna w edukacji na wszystkich szcze- blach nauczania. Do opracowania mapy wykorzystano dostępne publikacje i opracowania archiwalne pochodzące przede wszystkim z: Centralnego Archiwum Geologicznego Państwowego Insty- tutu Geologicznego w Warszawie, Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, Od-działu Zamiejscowego w Ostrołęce, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowiec- kiego w Warszawie, Starostw Powiatowych w: Makowie, Wyszkowie i Pułtusku, Urzędów Gmin, których tereny znajdują się w granicach arkusza, Centralnego Banku Danych Hydro- geologicznych w Warszawie, Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Nadleśnictw: Pułtusk i Wyszków, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w War- szawie. Dane przedstawione na mapie zostały zweryfikowane i uzupełnione w trakcie zwiadu terenowego w lipcu 2009 roku. Szczegółowe dane o złożach zamieszczone są w kartach informacyjnych i kompu- terowej bazie danych. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Rząśnik wyznaczają współrzędne geograficzne: 52o40'–52o50' szero- kości geograficznej północnej oraz 21o15'–21o30' długości geograficznej wschodniej. Pod względem administracyjnym niemal cały teren arkusza położony jest w środko- wo-północnej części województwa mazowieckiego, na terenie czterech powiatów. Północna część obszaru arkusza należy do powiatu makowskiego, z gminami: Rzewnie i niewielkimi fragmentami gmin Szelków i Różan. Południowo-zachodnią obejmują gminy: Obryte i Zatory (niewielki fragment) należące do powiatu pułtuskiego. Centralną i wschodnią część obszaru arkusza zajmują gminy: Rząśnik, Długosiodło oraz niewielki fragment gminy Brańszczyk, leżące w powiecie wyszkowskim, natomiast niewielki północno-wschodni fragment omawia- nego obszaru należy do gminy Goworowo, położonej w powiecie ostrołęckim. W obrębie granic arkusza znajduje się siedziba urzędu gminy Rząśnik. Nie ma tutaj żadnego miasta. Obszar arkusza położony jest w podprowincji Nizin Środkowopolskich, w makro- regionie Nizina Północnomazowiecka w granicach dwóch mezoregionów: Doliny Dolnej Na- rwi na północy oraz Międzyrzecza Łomżyńskiego (z fragmentem puszczy Białej) na po- łudniu (Kondracki, 2002, fig. 1), oddzielonych wyraźną krawędzią morfologiczną. Niewielki fragment powierzchni arkusza (około 0,5 %) położony w północnej części należy już do Wysoczyzny Ciechanowskiej. 4 Fig. 1. Położenie arkusza Rząśnik na tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (2002) 1 – granice makroregionów; 2 – granice mezoregionów; Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Północnomazowiecka; Mezoregiony: 318.64 – Wysoczyzna Ciechanowska, 318.65 – Równina Kurpiowska, 318.66 – Dolina Dolnej Narwi, 318.67 – Międzyrzecze Łomżyńskie Makroregion: Nizina Środkowomazowiecka: Mezoregiony: 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.74 Dolina Dolnego Bugu, 318.78 – Równina Wołomińska Powierzchnia terenu obejmującego arkusz, ma charakter nizinny i wykazuje niewiel- kie deniwelacje (dochodzące do około 30 m). Najwyżej położony punkt, o rzędnej 115,4 m n.p.m., znajduje się na równinie wodnolodowcowej w okolicy Sadykierza-Parcele (południo- wo-zachodnia część arkusza). Najniższą rzędną terenu (82,0 m n.p.m.) zanotowano na pra- wym brzegu Narwi w zachodniej części obszaru arkusza. Północną i centralną część omawia- nego terenu zajmuje Dolina Dolnej Narwi. 5 Występuje tu kilka poziomów tarasów erozyjno-akumulacyjnych i akumulacyjnych, często nadbudowanych utworami eolicznymi – wydmami i równinami piasków przewianych, bądź torfami. Najniżej położone tarasy zalewowe (1–2 m nad poziomem rzeki), utworzone przez meandrującą Narew, charakteryzują się licznymi starorzeczami, wypełnionymi wodą lub suchymi. Część południową obszaru arkusza zajmują równiny wodnolodowcowe i denudacyjno- erozyjne (mające charakter wysoczyzny), miejscami urozmaicone formami pochodzenia lo- dowcowego – pagórkami moren czołowych oraz kemami. Na powierzchni równiny wystę- pują drobne zagłębienia o różnej genezie, często wypełnione torfami, a także nieliczne wyd- my. Krawędzie i stoki wysoczyzny są wyraźne i na ogół dobrze wykształcone. Stoki wysoczyzn i powierzchnie