Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy w obr ębie Gralewo

SPIS TRE ŚCI: Wst ęp s. 2 Przedmiot i zakres opracowania Materiały wyj ściowe 1.Metoda opracowania studium s. 2 2. Cechy krajobrazu gminy Santok s. 3 2.1. Poło żenie s. 3 2.2. Ukształtowanie terenu s. 3 2.3. Pokrycie terenu s. 4 2.3.1. Hydrografia s. 4 2.3.2. Środowisko przyrodnicze s. 4 2.3.3. Środowisko kulturowe s. 5 3. Walory środowiska kulturowego miejscowo ści znajduj ących si ę w zasi ęgu planowanej lokalizacji elektrowni wiatrowych s. 5 4. Formy i zasady ochrony krajobrazu s. 6 4.1. Ochrona krajobrazu kulturowego i zabytków s. 6 4.1.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków s. 7 4.1.2. Obszary i obiekty o walorach zabytkowych wskazane do ochrony s. 7 4.1.3. Zasoby archeologiczne obszaru wskazanego pod lokalizacj ę elektrowni wiatrowych i zasady ich ochrony s. 7 4.2. Ochrona środowiska przyrodniczego s. 8 5. Analiza widoków i symulacji wykonanych w zasi ęgu projektowanego zespołu elektrowni wiatrowych s. 9 6. Uwagi i wnioski do lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych z uwzgl ędnieniem ochrony krajobrazu s. 9 6.1. Ogólne wnioski i uwagi s. 9 6.2. Warunki ekspozycyjne, wnioski szczegółowe i warunki ochrony krajobrazu s. 10 6.2.1. Strefy Ochrony Ekspozycji krajobrazu kulturowego i przyrodniczego s. 10 6.2.2. Ochrona kulturowych komponentów krajobrazu - historycznych dominant i układów przestrzennych s. 10 6.2.3. Ochrona przyrodniczych komponentów krajobrazu - waloru widokowego s. 11 6.2.4. Wytyczne dot. architektury elektrowni wiatrowych i urz ądze ń s. 11 towarzysz ących

Cz ęść graficzna opracowania: Plansza - Zasi ęg obserwacji terenowych. Elementy krajobrazu i ich waloryzacja Wnioski i wytyczne Panoramy / symulacje

1 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo

WST ĘP

Przedmiot i zakres opracowania:

Teren opracowania le ży pomi ędzy Gralewem i Janczewem na północ od drogi wojewódzkiej 158 Gorzów Wlkp. – Drezdenko, która ma najwi ększe nat ęż enie ruchu ze wszystkich dróg znajduj ących si ę w gminie. Celem opracowania jest zbadanie wpływu projektowanego zespołu trzech elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy oraz okre ślenie warunków realizacji planowanego zamierzenia inwestycyjnego j.w. na obszarze gminy Santok w obr ębie Gralewo, między miejscowo ściami Gralewo i Janczewo. Podstawowym zadaniem studium krajobrazowo – kulturowego jest ustalenie obszarów ekspozycji sylwet miejscowo ści i ich dominant architektonicznych oraz ustalenie granic tych obszarów w celu ich ochrony, co pozwoli na uszczegółowienie ustale ń dotycz ących terenów inwestycyjnych, w tym terenów pod planowane elektrownie wiatrowe. Priorytetowym celem zagospodarowania przestrzennego gminy wymienionym w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy Santok jest intensywny rozwój miejscowo ści: Wawrów, Santok oraz w zakresie : • działalno ść gospodarcza, • rozwój mieszkalnictwa oraz zapewnienie harmonijnego rozwoju struktur przestrzennych jednostek osadniczych o zachowanym układzie przestrzennym, • usług, • turystyki (min. zagospodarowanie turystyczne pradoliny Warty i Noteci), • infrastruktury technicznej (min. budowa obwodnicy północnej terenów zurbanizowanych Wawrowa, Janczewa, Gralewa i Santoka)

Materiały wyj ściowe:

1. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy Santok 2005r. 2. Ocena aktualno ści studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy Santok z dnia 30.06.2010r. 3. Santok. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Środowisko kulturowe 2004r. 4. Strategie rozwoju gminy Santok. 5. Zmiana planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego 2012r. 6.Karty ewidencyjne zabytków budownictwa i architektury (ze zbiorów Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze Delegatura w Gorzowie Wlkp.) 7. Obserwacje terenowe i zebrany materiał fotograficzny.

1. METODA OPRACOWANIA STUDIUM

Prac ę nad studium wpływu zespołów elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie miejscowo ści Gralewo, podzielono na trzy zasadnicze etapy: • zebranie materiałów dot. zasobów środowiska kulturowego i przyrodniczego na podstawie dost ępnych opracowa ń (por. pkt. materiały wyj ściowe); • przeprowadzenie obserwacji terenowych i sporz ądzenie inwentaryzacji fotograficznej krajobrazu gminy (zasi ęg obserwacji przedstawia zał ączony rysunek ); • wykonanie symulacji przedstawiaj ących krajobraz po realizacji zespołu elektrowni wiatrowych i sformułowanie wniosków i warunków ochrony krajobrazu kulturowego gminy Santok w obr ębie przedmiotowej inwestycji. Na wskazanym obszarze obserwacji zebrano niezb ędn ą wiedz ę o kulturowych i przyrodniczych elementach krajobrazu. Nast ępnie rozpatrzono widokowe powi ązania i ewentualne kolizje projektowanych elektrowni wiatrowych z krajobrazem kulturowym. Inwentaryzacj ę i materiał fotograficzny zebrano w sierpniu 2009 i we wrze śniu 2013, punkty obserwacji panoram wskazano na zał ączonym rysunku. Poniewa ż nie zaszły znaczne

2 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo zmiany w wybranych do celów opracowania widokach, do wizualizacji u żyto zdj ęć najkorzystniejszych ze wzgl ędu na czytelno ść ekspozycji i warunki pogodowe. Warunki obserwacji ekspozycji: pełne listowie i poszycie pól uprawnych nie pozwalaj ą na czytelne okre ślenie ekspozycji sylwet wsi i ich dominant czyli pełn ą percepcj ę i pełne wyodr ębnienie warstwy kulturowej krajobrazu. Zdj ęcia tych samych ekspozycji robione w ró żnym czasie i o ró żnych porach roku obrazuj ą wpływ i znaczenie zieleni w krajobrazie kulturowym opisywanych wsi. Przez wi ększo ść roku ziele ń jest wa żnym elementem krajobrazu przyrodniczego wpływaj ącego na krajobraz kulturowy. Wizualizacje przedstawiaj ą projektowane elektrownie w okresie kiedy ziele ń łagodzi dysonanse w krajobrazie kulturowym i przyrodniczym. W zwi ązku z powy ższym Studium przedstawia minimalny program ochrony krajobrazu kulturowego i walorów widokowych przyrodniczych na analizowanym terenie.

Analizie poddano nast ępuj ące elementy krajobrazu: • ekspozycj ę z dróg kołowych (w punktach w ęzłowych) na sylwety historycznych układów przestrzennych wraz z ich dominantami (na podstawie obserwacji własnych), • widoki z wn ętrz układów ruralistycznych ( na podstawie obserwacji własnych), • cenne osie widokowe, panoramy (k ąt widzenia ok. 120°), otwarcia, ci ągi widokowe, ekspozycje na widnokr ęgach (k ąt widzenia do 360°) na wyró żniaj ące si ę komponenty krajobrazu kulturowego i przyrodniczego (na podstawie obserwacji własnych), • ekspozycj ę z dróg kołowych na przyrodnicze dominanty przestrzenne (zespoły zieleni komponowanej, lasy oraz obszary chronione. • eksponowane w krajobrazie i stanowi ące jego walor formy geomorfologiczne, • usytuowanie i rodzaj stałych elementów infrastruktury technicznej, które w sposób istotny zmieniaj ą krajobraz, tj. linie napowietrznej sieci elektroenergetycznej, istniej ące maszty, linie kolejowe. Bior ąc pod uwag ę ukształtowanie terenu oraz jego warstwy kulturow ą i przyrodnicz ą wykonano panoramy z punktów, z których b ędzie odbierany krajobraz kulturowy i przyrodniczy wraz z projektowanymi elektrowniami wiatrowymi.

2. CECHY KRAJOBRAZU GMINY SANTOK

2.1. Poło żenie

Gmina Santok poło żona jest w północnej cz ęś ci województwa lubuskiego, na wschód od Gorzowa Wlkp., wzdłu ż dwóch rzek tj. Warty i Noteci i obejmuje obszar 168 km² co stanowi 1,2% powierzchni województwa lubuskiego. Od zachodu przylega bezpo średnio do Gorzowa Wlkp. z racji bezpo średniego s ąsiedztwa gospodarcze i administracyjne powi ązania gminy Santok odnosz ą si ę do tego miasta. Północny obszar gminy m.in. poprzez drog ę Gorzów – Wałcz oraz Puszcz ę Gorzowsk ą sąsiaduje z gmin ą Kłodawa. Wschodnia cz ęść gminy przylega do gmin Zwierzyn i Drezdenko a jej granica przebiega lasem wzdłu ż rzeki Santocznej. Od południowa graniczy, przez Puszcz ę Nadnoteck ą z gmin ą Skwierzyna oraz Deszczno. Południowa, nizinna cz ęść obszaru gminy le ży w Pradolinie Toru ńsko – Eberswaldzkiej; mezoregion – Kotlina Gorzowska, która powstała z poł ączenia dolin Warty i Noteci (rzeki te łącz ą si ę w środkowej cz ęś ci kotliny w miejscowo ści Santok). Północna, wy żynna cz ęść gminy le ży na Pojezierzu Północnopomorskim, mezoregion – Równina Gorzowska. W północno – wschodniej cz ęś ci znajduje si ę fragment Puszczy Gorzowskiej, w południowej fragment Puszczy Noteckiej.

2.2. Ukształtowanie terenu Na obszarze gminy wyró żnia si ę dwie zasadnicze jednostki fizjograficzno – krajobrazowe: • Wysoczyzna Gorzowska z wysoczyzn ą morenow ą i równin ą sandrow ą, gdzie dominuj ą lasy i grunty orne, • Pradolina Noteci – Warty, b ędąca fragmentem wielkiej formy pradolinnej Pradoliny

3 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo

Toru ńsko – Eberswaldzkiej, gdzie przewa żaj ą ł ąki i pastwiska. Zró żnicowane terenu wraz z innymi komponentami środowiska naturalnego jakimi s ą fragmenty puszcz oraz pozostało ści lasów ł ęgowych, du ży areał ł ąk, terasy zalewowe i starorzecza Warty i Noteci, nadaj ą gminie interesuj ące walory przyrodnicze i turystyczno – krajoznawcze. Wysoczyzna morenowa rozci ąga si ę w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru gminy spadaj ąc strom ą kraw ędzi ą do doliny Warty. Maksymalne wysoko ści osi ąga na północny-wschód od Janczewa oraz mi ędzy Wawrowem a Janczewem. Deniwelacje osi ągaj ą warto ść 10 – 15 m. Kraw ędź wysoczyzny opada stromo a ró żnica poziomów si ęga 30 – 35 m. W tej strefie wysoczyzna rozci ęta jest szeregiem gł ębokich jarów z okresowo przepływaj ącymi strumieniami. Jary wcinaj ą si ę w gł ąb wysoczyzny na długo ść do 2.5 km osi ągaj ąc gł ęboko ść do 30m. W śród naturalnych procesów geodynamicznych dominuj ą procesy erozji powierzchniowej i linijnej o niewielkim charakterze. Czynnikami uruchamiaj ącymi te procesy s ą przede wszystkim wody opadowe i w mniejszym zakresie roztopowe. Z uwagi na charakter pokrycia terenu i litologi ę warstw powierzchniowych, erozja wietrzna nie wyst ępuje. Na terenie gminy prowadzona jest eksploatacja surowców mineralnych na udokumentowanym zło żu „Janczewo”. Zło że posiada mo żliwo ść rozszerzenia eksploatacji w kierunku północnym i południowym. oraz plan rekultywacji. W stosunkowo niewielkiej odległo ści w kierunku zachodnim znajduje si ę zło że odkrywkowe „Gralewo pole ES” - Zakład Górniczy Gralewo nale żą cy do gminy Santok.

2.3. Pokrycie terenu

Dominuj ącymi funkcjami w gminie jest le śnictwo i rolnictwo a towarzysz ącymi s ą: funkcja obsługi rolnictwa, obsługi le śnictwa, produkcyjna, mieszkaniowa, rekreacyjna i turystyczna. Gleby najlepsze jako ściowo wyst ępuj ą w północno-zachodniej i centralnej cz ęś ci gminy (w rejonie Wawrowa, Czechowa, Janczewa i Gralewa) oraz w strefach kraw ędziowych doliny Warty. Gleby najsłabszych klas znajduj ą si ę w północno-wschodniej i południowej cz ęś ci gminy. W ł ącznej powierzchni gminy u żytki rolne stanowi ą ok. 51,1%. W strukturze użytków rolnych u żytki zielone stanowi ą ok. 46,4 %. Struktur ę powy ższ ą uznaje si ę za stabiln ą. Lasy wraz z licznymi zbiornikami wodnymi i oczkami s ą dominuj ącym składnikiem krajobrazu i nadaj ą swoisty charakter regionowi. Udział powierzchni leśnych to ok.35 % w ogólnej powierzchni gminy. Zdecydowana wi ększo ść lasów nale ży do Skarbu Pa ństwa (ok. 96% ogólnej powierzchni lasów w gminie).

2.3.1. Hydrografia

Charakterystyczn ą cech ą obszaru gminy jest g ęsta sie ć rzek, cieków i kanałów, w dolinie Warty i Noteci w pd. cz ęś ci gminy. Santok nale ży do gmin najbardziej zasobnych w wody podziemne w regionie, W gminie znajduje si ę zbiornik wód podziemnych oparty o warstwy wodono śne wyst ępuj ące w obr ębie pradolin, dolin rzecznych i utworów sandrowych. Cech ą charakterystyczn ą jest ich drena żowy charakter, co oznacza, że s ą zasilane równie ż wodami podziemnymi spływaj ącymi z wysoczyzn. Zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje na gł ęboko ści od 1,0 do 20,0 m p.p.t. Wezbrania roztopowe Warty wyst ępuj ą pomi ędzy marcem a kwietniem, ni żówki od lipca do wrze śnia. Wezbrania roztopowe Noteci wyst ępuj ą pomi ędzy lutym i marcem a ni żówki od lipca do wrze śnia.

2.3.2. Środowisko przyrodnicze

Przyrod ę wyst ępuj ącą na terenie gminy, ze wzgl ądu na stykowe poło żenie na kraw ędzi równiny cechuje ró żnorodno ść i bogactwo form. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą zbiorowiska łąkowe podmokłe i zalewane przez rozlewiska Warty i Noteci oraz suche z wy ższych fragmentów brzegów rzek i w ąwozów. Tereny ł ąk zalewowych s ą ponad to siedliskiem bytowania wielu cennych gatunków ptaków. Nale ży ona do „w ęzła ekologicznego” Skwierzyna-Santok-Gorzów Wielkopolski.

4 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo

Przebiega t ędy równie ż korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym ł ącz ący bagienne obszary wschodniej i zachodniej Europy związany z Pradolin ą Toru ńsko- Eberswaldzk ą wraz z szeregiem korytarzy wewn ętrznych o znaczeniu lokalnym. Dolina Noteci jest korytarzem wewn ętrznym w europejskim systemie obszarów chronionych ECONET. Do głównego koryta Noteci równolegle płynie Stara Note ć oraz Kanał Rana – cieki stanowi ące wyra źną o ś dodatkowych lokalnych ekologicznych korytarzy wewnętrznych. Korytarz ekologiczny doliny Pełczy pełni wa żną rol ę ł ącznikow ą, pomi ędzy Pradolin ą Toru ńsko-Eberswaldzk ą a terenami poło żonymi na północ. Korytarz doliny Santocznej jest jednym z najwa żniejszych korytarzy ekologicznych ł ącz ących Pardolin ę Toru ńsko-Eberswaldzk ą poprzez Puszcz ę Barlineck ą z północnym korytarzem zewn ętrznym doliny Płoni. Znajduje si ę tu rezerwat przyrody „Buki Zdrojskie” z cennym drzewostanem li ściastym i stanowiskiem chronionego skrzypu olbrzymiego, teren pod zarz ądem Nadle śnictwa Kłodawa. Za najcenniejszy fragment wchodz ący w skład gminy Santok uznaje si ę uj ście Noteci. W Dolinie Noteci najwi ększ ą warto ść dla ptaków przedstawia odcinek dolny od Uj ścia do Santoka. Fragment przyrzeczny, ł ącznie z wałami przeciwpowodziowymi i 200 m pasem poło żonym po zewn ętrznej stronie wałów pomi ędzy Drezdenkiem a Santokiem, uznany został za wa żną ostoj ę ptaków. Przez teren gminy przebiega lądowy korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym „Północno - centralny”.

2.3.3. Środowisko kulturowe

Na sie ć osadnicz ą gminy składaj ą si ę nast ępuj ące sołectwa: Czechów, Górki, Gralewo, Janczewo, Płomykowo, Santok, , Wawrów, Baranowice, Jastrz ębnik, Lipki Małe, Lipki Wielkie, Ludzisławice, M ąkoszyce i . Miejscowo ści rozmieszczone są równomiernie na całym terenie gminy, z wył ączeniem obszarów le śnych w pn. i północno- wschodniej cz ęś ci gminy. Zdecydowana wi ększo ść wsi ma średniowieczny rodowód, a ich istnienie po świadczaj ą wzmianki w dokumentach z XIII - XIV w. Współcze śnie materialnymi świadectwami bogatych dziejów tych terenów s ą: placowe i owalnicowe plany wsi o średniowiecznym rodowodzie, ko ścioły pochodz ące z okresu od XIV po XIX w., parki i cmentarze. Zachowały si ę pozostało ści dwóch grodzisk koło Santoka. Do miejscowo ści najbogatszych w obiekty zabytkowe nale ży Santok. Miejscowo ści znajduj ące si ę w zasi ęgu oddziaływania planowanych elektrowni wiatrowych maj ą podobn ą histori ę i zachowane, czytelne elementy historycznego zagospodarowania.

3. WALORY ŚRODOWISKA KULTUROWEGO MIEJSCOWO ŚCI ZNAJDUJ ĄCYCH SI Ę W ZASI ĘGU PLANOWANEJ LOKALIZACJI ELEKTROWNI WIATROWYCH

Budow ę elektrowni wiatrowych na terenie gminy Santok planuje si ę na terenach rolniczych, poło żonych na północ od drogi wojewódzkiej 158, w pobli żu miejscowo ści Gralewo i Janczewo. Po przeprowadzeniu analizy dokumentacji planistycznej i konserwatorskiej oraz warunków wysoko ściowych obszaru zało żono, że wie że elektrowni wiatrowych mog ą si ę znale źć w zasi ęgu widoków (na przedpolach lub w tle) na te miejscowo ści.

3.1. Skrócona waloryzacja kulturowa wymienionych miejscowo ści. GRALEWO Wie ś poło żona przy drodze wojewódzkiej 158, na terenie łagodnie pofalowanym, otwartym, z niewielkim zadrzewieniem po północno-zachodniej stronie - park. Stara średniowieczna wie ś pierwotnie w układzie regularnej owalnicy z wrzecionowatym nawsiem na kierunku północno-wschodnim , południowo-zachodnim. W wyniku rozrastania si ę zabudowy od XVIII w. do czasów współczesnych układ przestrzenny wsi zatracił sw ą czytelno ść . W XVIII w. wybudowano zespół folwarczny wraz z dworem (obecnie nie istnieje) na kierunku północno-zachodnim. W XIX w. akcje osadnicze spowodowały dalszy rozwój

5 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo wsi, po akcjach przesiedle ńcze po II wojnie światowej zabudowa wsi rozwin ęła się w kierunku południowo-wschodnim ci ążą c ku Santokowi i północno-zachodnim w kierunku Janczewa. Obecnie Gralewo jest wsi ą wielodro żną o cz ęś ciowo zachowanym nawsiu. W zabudowie zagrodowej zostały zachowane układy zabudowy typu zabudowy średniorolnej, trzybudynkowej, na gł ębokiej i w ąskiej działce. Wyst ępuj ą dwa sposoby lokowania chałup, obiekty starsze szczytem do drogi, młodsze kalenic ą. Zachowały si ę licznie budynki zagrodowe o walorach zabytkowych: szachulcowe stodoły, szachulcowo - murowane chałupy oraz chałupy murowane z ko ńca XIXw. i pocz. XXw. zabudowania folwarczne z zachowanym układem kompozycji zabudowy. W centrum wsi przy drodze znajduje sie ko ściół filialny p.w. Podniesienia Krzy ża Św. Obiekt wzniesiony w technice szachulcowej w latach 1708—1709, na rzucie prostok ąta, jednonawowy, z wie żą o wysoko ści 20m od strony zachodniej, od wschodu zamkni ęty wielobocznie. We wsi jest równie ż pozostało ść po folwarcznym parku ze starodrzewem oraz stary cmentarz.

JANCZEWO Wie ś poło żona przy drodze wojewódzkiej 158, na terenie łagodnie pofalowanym, otwartym, zadrzewienia wzdłu ż dróg i wokół cmentarza oraz w parku. Stara średniowieczna wie ś pierwotnie w układzie regularnej owalnicy z wrzecionowatym nawsiem na kierunku północno wschodnim , południowo-zachodnim. W wyniku rozrastania si ę zabudowy od pocz. XIXw. do czasów współczesnych układ przestrzenny wsi zatracił sw ą czytelno ść . Zespół folwarczny wybudowany na pocz. XIXw. w cz ęś ci północno-wscchodniej stał si ę dominant ą architektoniczno-przestrzenn ą. Zabudowa XXw. rozwijała si ę w kierunku północnym i południowym. Jest ona du żo lu źniejsza ni ż zwarta pierwotna cz ęść wsi oparta na owalnicy. W zabudowie zagrodowej zostały zachowane układy zabudowy typu zabudowy średnio- i pełnorolnej, trzy- czterobudynkowej, na gł ębokiej i w ąskiej działce. Wi ększo ść budynków zagrodowych pochodzi z przełomu XIXw. i XXw., zbudowane zostały w technice szachulcowej lub murowane z cegły pełnej. Najcenniejszym zabytkiem we wsi jest ko ściół szachulcowy z lat 1733—1735, na rzucie prostok ąta, jednonawowy z kwadratow ą wie żą od zachodu o wysoko ści 20m. Do dnia dzisiejszego zachowały si ę pozostało ści parku pałacowego oraz spichlerz, który powstał ok. połowy XIX w., stan dobry.

4. FORMY I ZASADY OCHRONY KRAJOBRAZU

4.1. Ochrona krajobrazu kulturowego i zabytków

Zasady i formy ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków reguluje ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źniejszymi zmianami). Według art. 6. ust.1. cytowanej wy żej ustawy ochronie i opiece podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania min. zabytki nieruchome b ędące w szczególno ści: krajobrazami kulturowymi, układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, oraz zabudowa o walorach historycznych. Formami ochrony zabytków według ustawy (art. 7) s ą m.in.: wpis do rejestru zabytków oraz ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędnia si ę ochron ę: zabytkowych obszarów, obiektów wpisanych do rejestru zabytków i uj ętych w ewidencji oraz ustanawia strefy ochrony konserwatorskiej, ochrony ekspozycji krajobrazu (E) oraz ochrony stanowisk archeologicznych (W), okre ślaj ąc przedmiot i zasady ich ochrony (art. 19). Strefa „E" ochrony ekspozycji historycznego zespołu lub jego dominant/dominanty, obejmuj ąca tereny umo żliwiaj ące widok na panoramy, sylwety i dominanty z ustalonych kierunków widokowych. Strefy „W" ochrony stanowisk archeologicznych. Ochron ę zabytków i dziedzictwa kulturowego uwzgl ędnia także ustawa z 23 marca 2003 r.

6 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Odpowiednio do tej ustawy oraz rozporz ądzenia Ministra w planach zagospodarowania przestrzennego nale ży okre śli ć ustalenia (w formie nakazów, zakazów i dopuszcze ń) gwarantuj ące zachowanie, ochron ę krajobrazu i zabytków i dziedzictwa kulturowego, stanowi ących dobro publiczne. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Lubuskiego (uchwała Nr XXXI 1/272/2002 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 2 pa ździernika 2002 r.; Zmiana Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubuskiego – uchwała Nr XXII/191/12 z dnia 21 marca 2012 r.) zawiera wytyczne, których respektowanie w planowaniu przestrzennym ni ższych szczebli gwarantuje racjonalny i harmonijny rozwój przestrzenny regionu. W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa Lubuskiego krajobraz cz ęś ci gminy Santok wraz z obszarami poło żonymi w s ąsiedztwie doliny Warty zaliczony został do terenów o wybitnych walorach krajobrazowych, na których współwyst ępuj ą walory przyrodnicze i kulturowe (Obszar Natura 2000 - Uj ście Noteci).

4.1.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków

W miejscowo ściach le żą cych w zasi ęgu oddziaływania projektowanych elektrowni wiatrowych, dotychczas wpisano do rejestru zabytków: Gralewo: • ko ściół parafialny p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego; • Zespół dworski: dwór, spichlerz, stodoła; Janczewo: • ko ściół p.w. MB Królowej Polski; W stosunku do obiektów chronionych wpisem do rejestru zabytków obowi ązuje ochrona polegaj ąca na utrzymaniu zabytku i u żytkowanie w sposób zgodny z zasadami opieki nad zabytkami. Ochronie podlega tak że otoczenie zabytku i widok na zabytek. Ponadto na przedmiotowym obszarze znajduj ą si ę zabytki zakwalifikowane do wpisu do rejestru zabytków, uj ęte w ewidencji zabytków woj. lubuskiego: Gralewo: • park dworski; • zało żenie folwarczne: spichlerz, ku źnia, domy mieszkalne - czworak nr 25, trojak nr 6, chałupa nr 36, trojak nr 104; • cmentarz przyko ścielny; • cmentarz komunalny; Janczewo: • park pałacowy; • zało żenie folwarczne; • cmentarz komunalny.

4.1.2. Obszary i obiekty o walorach zabytkowych wskazane do ochrony

W studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy Santok za wartościow ą uznano, znajduj ącą si ę poza obszarem opracowania, południow ą cz ęść gminy – dolin ę Noteci, ze wzgl ędu na jej walory kulturowe i przyrodnicze. W opracowaniu: „ Środowisko kulturowe Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2004r dla gminy Santok", ustalono dla miejscowo ści znajduj ących si ę w strefie oddziaływania elektrowni wiatrowych: • stref ę ochrony konserwatorskiej, któr ą obj ęta jest cz ęść pierwotnego układu owalnicowego wsi Gralewo ; • stref ę ochrony konserwatorskiej, któr ą obj ęta jest cz ęść pierwotnego układu owalnicowego wsi Janczewo , • stref ę ochrony krajobrazu, któr ą obj ęto zało żenie dworsko-parkowe i park wiejski w Janczewie,

7 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo

• ponadto w karcie ewidencyjnej wsi Gralewo wyznaczone s ą dwa punkty widokowe jako ekspozycja o warto ściach kulturowych.

4.1.3. Zasoby archeologiczne obszaru wskazanego pod lokalizacj ę elektrowni wiatrowych i zasady ich ochrony

Na terenie planowanej inwestycji Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków wskazał nast ępuj ące stanowiska archeologiczne: 1) Gralewo, st.27, AZP 44 - 13/16, ślady osadnictwa – pradzieje, 2) Gralewo, st.28, ZAP 44 - 13/17, ślad osadnictwa – epoka kamienna, 3) Gralewo, st.30, AZP 44 – 13/19, ślad osadnictwa kultury pucharów lejkowych, 4) Gralewo, st.31, AZP 44 – 13/20, osada?, neolit?, ślad osadnictwa pradzieje, 5) Gralewo, st.34, stanowisko przetwórcze krzemienia – epoka kamienna, 6) Gralewo, st.35, AZP 44 – 13/57, ślad osadnictwa z epoki kamiennej, 7) Gralewo, st.36, AZP 44 – 13/58, stanowisko przetwórcze krzemienia – epoka kamienna, osada pradziejowa, ślad osadnictwa nowo żytno ść , 8) Gralewo, st.37, AZP 44 – 13/57, ślad osadnictwa – epoka kamienia.

Na terenie gminy wyznaczone s ą dwie strefy pełnej ochrony konserwatorsko-archeologicznej w Santoku, poza obszarem oddziaływania elektrowni wiatrowych: 1) wczesno średniowieczne grodzisko /od VIII do XIII w./ wpisane do rejestru zabytków - stanowisko 45 na obszarze 45/13 2) gródek pomorski II poł. XI w. - stanowisko 31 na obszarze 45/13.

4.2. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Poło żenie gminy Santok determinuje powi ązania z istotnymi przyrodniczo terenami chronionymi w jej s ąsiedztwie. Gmina jest cennym fragmentem korytarza ekologicznego z uwagi na obejmowanie swoimi granicami doliny Noteci, a zwłaszcza jej uj ścia oraz szeregu innych cieków wodnych. W strategii ochrony przyrody podkre śla si ę szczególn ą warto ść tego rodzaju ci ągów ekologicznych poniewa ż stanowi ą one równie ż o całokształcie procesów zachodz ących w krajobrazie i integralno ści środowiska przyrodniczego regionu. Za najcenniejszy fragment wchodz ący w skład gminy Santok uznaje si ę uj ście Noteci. Stwierdzono tu wyst ępowanie wielu rzadkich gatunków ptaków przelotnych i l ęgowych, niektóre sp ędzaj ą tu zim ę. Populacje zasiedlaj ące omawiany obszar s ą do ść liczne i stabilne. Cennymi siedliskami ro ślin są turzycowiska i łąki zalewowe wyst ępuj ące w mi ędzywalu a tak że liczne bagienka. Z uwagi na mał ą ilo ść lasów na terenie gminy, fragmenty puszcz Gorzowskiej i Noteckiej nale żą ce do Nadle śnictwa Kłodawa i Karwin s ą równie ż istotnym elementem środowiska. Lasy dochodz ące do skraju doliny stanowi ą siedliska l ęgowe dla bociana czarnego i ptaków drapie żnych, jak bielik, rybołów, kania ruda i czarna, orlik krzykliwy. Najwa żniejszym gatunkiem, którego stanowiska stwierdzono blisko wschodniej granicy gminy Santok jest żółw błotny. Obecno ść tego gatunku potwierdza wyj ątkowy charakter środowiska przyrodniczego. Walory przyrodnicze s ą podstawowym czynnikiem decyduj ącym o atrakcyjno ści turystycznej gminy. Obszary i obiekty szczególnej ochrony przyrody ustanowione zostały w oparciu o ustaw ę o ochronie przyrody i regionalne przepisy wykonawcze. Zasady i formy ochrony środowiska przyrodniczego reguluje ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.

Istniej ące obszary i obiekty chronione: • Rezerwat Przyrody „Buki Zdroiskie " jest rezerwatem ścisłym, utworzonym dla ochrony unikalnych zespołów ro ślinno ści i wielu innych rzadkich gatunków. • Obszary Natura 2000: „Puszcza Barlinecka” (PLB 080001); „Dolina dolnej Noteci” (PLB 080002);

8 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo

• Specjalne obszary ochrony siedlisk: „Ostoja Barlinecka” (PLH080071); „Uj ście Noteci” (PLH080006); • Obszary chronionego krajobrazu: „2 – Puszcza Barlinecka”; „4 - Dolina Warty i Noteci”; • Użytki ekologiczne - tą form ą ochrony obj ęto ok.143,22 ha na terenie gminy, s ą to głównie rozlewiska, ł ąki, nieu żytki i tereny zadrzewione.

5. ANALIZA WIDOKÓW I SYMULACJI WYKONANYCH W ZASI ĘGU PROJEKTOWANEGO ZESPOŁU ELEKTROWNI WIATROWYCH

Miejsca wykonania opisywanych panoram - punkty obserwacji / symulacji zostały zaznaczone na doł ączonym rysunku. Panoramy stanowi ą ilustracj ę wniosków i warunków ochrony krajobrazu kulturowego gminy Santok w obrębie Gralewo zawartych w cz ęś ci tekstowej powy ższego studium. Zastosowano nast ępuj ące oznaczenia panoram: P(oznaczone pełnym numerem) - jest to symulacja widoku z elektrowniami wiatrowymi.

Tabela nr 1. Skrócone zestawienie panoram, kolizji wyst ępuj ących w krajobrazie i ewentualnie ustanowionych SOE - stref ochrony ekspozycji krajobrazu kulturowego gminy Santok w obr ębie miejscowo ści Gralewo.

Oznaczenia: (+) - kolizja z krajobrazem, (+/-) - cz ęś ciowa kolizja z krajobrazem, ( - ) - brak kolizji z krajobrazem lub lokalizacja elektrowni bez znaczenia dla widoku, SOE - ustanowiona strefa ochrony ekspozycji (sylwety wsi lub jej dominanty kulturowej).

kolizja kierunek ekspozycji wytyczne P1 - widok na Gralewo z kier. wsch. -

P2 - widok z granicy lasu w kier zach. na zaproponowano SOE 1 i Koloni ę pod Lasem SOE 2 P3 mo że zakłóca ć odbiór widok z Kolonii pod Lasem w kier. wsch. - krajobrazu przyrodniczego P4 mo że zakłóca ć odbiór widok z Kolonii pod Lasem w kier. wsch. zaproponowano SOE 1 i krajobrazu przyrodniczego SOE 2 P5 konflikt z krajobrazem widok z Kolonii pod Lasem w kier. pd.- zaproponowano SOE 1 i przyrodniczym wsch. SOE 2 P6 - widok na Gralewo z kier. zach. -

6. UWAGI I WNIOSKI DO LOKALIZACJI ZESPOŁU ELEKTROWNI WIATROWYCH Z UWZGL ĘDNIENIEM OCHRONY KRAJOBRAZU

6.1. Ogólne wnioski i uwagi

Opracowanie analizuje wpływ na krajobraz kulturowy gminy dla trzech wskazanych elektrowni wiatrowych w obr ębie miejscowo ści Gralewo i Janczewo. Wnioski studium słu żą zachowaniu i ochronie najcenniejszych obszarów i komponentów

9 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo krajobrazu kulturowego oraz przyrodniczego w aspekcie widokowym. Warunki ochrony zawarte w studium: ustanowienie SOE - strefy ochrony ekspozycji oraz sposób kształtowania architektury elektrowni warunkuj ą wykonanie inwestycji i stanowi ą kompromis pomi ędzy potrzebami cywilizacyjnymi a ochron ą dziedzictwa kulturowego gminy. Warunki ochrony zawarte w Studium zabezpieczaj ą tak że walor widokowy krajobrazu przyrodniczego, co ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju funkcji turystyki i rekreacji planowanych na terenie gminy. Warunki ochrony pozwalaj ą zachowa ć wzgl ędne proporcje, stabilno ść i atrakcyjno ść powi ąza ń widokowych wyst ępuj ących w krajobrazie, pomi ędzy warto ściowymi komponentami kulturowymi a planowanymi elektrowniami wiatrowymi. W przypadku analogicznych inwestycji na terenie gminy i gmin o ściennych, nale ży stosowa ć zalecenia zawarte w Studium, zwłaszcza dotycz ące konstrukcji, kolorystyki elektrowni, zasad zagospodarowania terenu wokół zespołów oraz nale ży rozpatrywa ć nowe lokalizacje kolejnych zespołów elektrowni wiatrowych w szerszym kontek ście wpływu istniej ących i projektowanych zespołów na krajobraz kulturowy i przyrodniczy całej gminy.

6.2. Warunki ekspozycyjne, wnioski szczegółowe i warunki ochrony krajobrazu

Cech ą charakterystyczn ą krajobrazu gminy Santok w obr ębie Gralewo jest łagodne pofałdowane ukształtowanie terenu i otwarte przestrzenie, ograniczone szpalerami drzew rosn ących wzdłu ż głównych dróg oraz najcz ęś ciej w układach k ępowych w miejscowo ściach, co powoduje, że sposób ekspozycji sylwet miejscowo ści zmienia si ę w zale żno ści od odległo ści z jakiej patrzymy. Projektowana inwestycja, wprowadzaj ąca w krajobraz obiekty budowlane o bardzo du żej wysoko ści b ędzie widoczna ze znacznej odległo ści, w zale żno ści od ukształtowania terenu i zieleni oraz warunków pogodowych; stanie si ę nowym, silnie działaj ącym elementem krajobrazu. Kolorystyka, proporcje, gabaryty oraz ilo ść (3 szt.) elektrowni wiatrowych, powoduj ą, że pomimo dominuj ącej wysoko ści nie s ą to elementy krajobrazowo agresywne. Inwestycja nie b ędzie stanowi ć zagro żenia dla ekspozycji krajobrazu kulturowego miejscowo ści Janczewo i Gralewo z ustanowionych obszarów ochrony krajobrazu.

6.2.1. Strefy Ochrony Ekspozycji (SOE) krajobrazu kulturowego i przyrodniczego

Wytyczone strefy ochrony ekspozycji stanowi ą obszary, z których zachowuje si ę warto ściowe widoki na zabytek, ekspozycje na zespoły ruralistyczne (sylwety lub wn ętrza), lub krajobraz przyrodniczy w najbli ższym s ąsiedztwie miejscowo ści. Ustanowiona strefa SOE ze wzgl ędów widokowych jest obszarem, który wył ącza si ę spod zabudowy elektrowniami wiatrowymi oraz innymi wysokimi obiektami mog ącymi stanowi ć elementy dominuj ące lub przesłaniaj ące sylwety miejscowo ści. Ustanawia si ę nast ępuj ące strefy ochrony ekspozycji:

SOE 1 Obejmuje przedpole miejscowo ści Janczewo od strony: -południowej, polega na zachowaniu sylwety wsi i kościoła widocznych z pd. kra ńca wsi, -wschodniej, polega na zachowaniu charakteru drogi obsadzonej po obu stronach, kasztanowcami, ł ącz ącej Gralewo z Janczewem oraz podkre śleniu zmienno ści ekspozycji spowodowanej urozmaicon ą rze źbą terenu, -północnej, polega na ochronie sylwety wsi i dróg widocznych ze wzniesienia na którym poło żona jest Kolonia.

SOE 2 Obejmuje przedpole miejscowo ści Gralewo od strony pd.-zach. i polega na zachowaniu charakteru drogi obsadzonej po obu stronach kasztanowcami, ł ącz ącej Gralewo z Janczewem oraz podkre śleniu zmienno ści ekspozycji spowodowanej urozmaicon ą rze źbą terenu.

10 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo

6.2.2. Ochrona kulturowych komponentów krajobrazu - historycznych dominant i układów przestrzennych

Obie miejscowo ści w analizowanym obszarze posiadaj ą zachowan ą i czyteln ą historyczn ą struktur ę przestrzenn ą oraz zabytkowe elementy zagospodarowania, które zostały wskazane do ochrony. Ochrona zabytku polega m.in. na zapewnieniu jego ekspozycji. W przypadku zabytków architektury, jak ko ściół, pałac lub inna warto ściowa zabudowa, ochrona polega na zapewnieniu widoku z perspektywy wn ętrza miejscowo ści (ulic, placów). Natomiast sylwety zwartych zespołów zabudowy wsi, w których zabytki architektury s ą dominuj ącym elementem s ą postrzegane w perspektywie z dróg dojazdowych. St ąd te ż rozró żniono ekspozycj ę wewn ętrzn ą i zewn ętrzn ą. Ochronie b ędą podlega ć cenne elementy krajobrazu składaj ące si ę na ekspozycj ę zewn ętrzn ą: sylweta wsi z dominant ą i ich otoczenie, ekspozycj ę wewn ętrzn ą: historyczne wn ętrze krajobrazowe wsi i ich tło, dominanta wewn ętrzna układu przestrzennego wsi i tło. Po przeprowadzeniu analizy widoków w.w. elementów w kontek ście projektowanej inwestycji, stwierdzono, że mo żliwe jest ustanowienie i zachowanie ekspozycji elementów krajobrazu kulturowego, w której wie że elektrowni wiatrowych nie b ędą wyst ępowały jako element dominuj ący.

6.2.3. Ochrona przyrodniczych komponentów krajobrazu - waloru widokowego

Południowy obszar opracowania przedstawia wybitne warto ści przyrodniczo-krajobrazowe i stanowi północn ą kraw ędź Parku krajobrazowego „Uj ście Warty". Projektowany zespół elektrowni wiatrowych le ży w znacznym oddaleniu od obszaru przyrodniczego i znajduje si ę poza kraw ędzi ą doliny, mo żna zało żyć, że nie wyst ępuj ą powi ązania widokowe projektowanych elektrowni i terenów chronionych. Pozostałe tereny o pokryciu przyrodniczym przedstawiaj ą mniejsze warto ści widokowe. Walor kulturowy i przyrodniczy stanowi ą równie ż obsadzenia dróg starodrzewem, które przy istniej ącym ukształtowaniu terenu wprowadzaj ą czynnik łagodz ący powstaj ące dysonanse. Szpalery drzew wprowadzaj ą silne elementy poziome porz ądkuj ące krajobraz, przesłaniaj ą sylwety miejscowo ści zacieraj ąc ich czytelno ść oraz oddaj ą niezmieniony charakter krajobrazu rozci ągaj ącego si ę pomi ędzy obiema miejscowo ściami.

6.2.4. Wytyczne dot. architektury elektrowni wiatrowych i urz ądze ń towarzysz ących

Budowa zespołu elektrowni wiatrowych jest dopuszczalna pod nast ępuj ącymi warunkami:

1. do przeprowadzenia symulacji zało żono wysoko ść cało ści konstrukcji elektrowni wiatrowej łącznie ze śmigłem w jego górnym poło żeniu i nasypem: 202 m, co uznaje si ę za maksymaln ą dopuszczaln ą wysoko ść budowli. 2. maszty turbin wiatrowych stanowi ące czyteln ą form ę architektoniczną w otwartym krajobrazie zostan ą wykonane w konstrukcji rurowej lub hybrydowej. 3. kolorystyka wie ż i skrzydeł elektrowni powinna by ć neutralna i jednolita (np. kolor biały lub biało-szary), powierzchnia matowa (nie powoduj ąca refleksów świetlnych), obiekty techniczne kubaturowe towarzysz ące elektrowniom wiatrowym nale ży sytuowa ć, na ile pozwalaj ą warunki techniczne, w enklawach zieleni tak, aby nie wprowadza ć w krajobraz otwarty obcych elementów; a w przypadku lokalizacji na terenach otwartych wskazane jest obsadzenie obiektów technicznych kubaturowych zieleni ą wysok ą. 4. nale ży wprowadzi ć zakaz lokalizowania na całym obszarze obj ętym studium reklam wielkogabarytowych wolnostoj ących oraz innych wysokich lub wielkogabarytowych obiektów zakłócaj ących ekspozycje.

opracowanie: mgr in ż. arch. Anita Wasylik

11 Studium wpływu elektrowni wiatrowych na krajobraz kulturowy gminy Santok w obr ębie Gralewo

12