voorzitter

In stemming komt de motie-Van As regionale context aan te pakken Die fundamentele veranderingen over stijging van de lokale lasten (29234, nr. 6); heeft het kabinet-Balkenende tot nu (29374, nr. 2). - de motie-Fierens c.s. over het toe onderschat en al gauw en opstellen van een grens- onterecht als anti-Amerikanisme De voorzitter: Ik constateer dat de overschrijdende notitie voor afgedaan. Dan zijn er de instituties aanwezige leden van de fractie van Colombia (29234, nr. 7); die zo belangrijk zijn voor een klein de LPF voor deze motie hebben - de motie-Herben/Hirsi Ali over land zoals Nederland; dezelfde gestemd en die van de overige structurele samenwerking tussen de instituties die het nu net laten fracties ertegen, zodat zij is ministeries van Buitenlandse afweten als het moeilijk wordt. De verworpen. Zaken/Ontwikkelingssamenwerking onzekerheid en de begrijpelijke angst en van Defensie inzake het bij onze burgers overheerst, dat de In stemming komt de motie-Bos c.s. stabiliteitsfonds (29234, nr. 9); grotere en machtige landen het over invoering van een zorgtoeslag - de motie-Herben over limieten aan onderling wel even zullen regelen. (29374, nr. 3). duur en budget per land in het kader Als Europa niet aan het Nederlandse van de bilaterale hulp (29234, nr. 10); beeld voldoet – wij wisten het toch De voorzitter: Ik constateer dat de - de motie-Karimi c.s. over het zo goed? – staan wij veelal bedrem- aanwezige leden van de fracties van afvoeren van Cuba van de meld als Calimero te kijken waar juist de PvdA, de SP, GroenLinks, de bedrijfslevenlijst (29234, nr. 11); strategie, tactiek en kracht vereist ChristenUnie en de SGP voor deze - de motie-Karimi c.s. over het zijn. Nederland staat steeds vaker motie hebben gestemd en die van de terugdraaien van de stopzetting van alleen in Europa en in de wereld, zo overige fracties ertegen, zodat zij is de Nederlandse bijdrage aan becommentarieerde de hoofdredactie verworpen. UNIFEM (29234, nr. 13); van de NRC gisteren terecht. - de motie-Karimi/Van Bommel over Er is iets vreemds en heel In stemming komt de motie-Vos over een actieve Nederlandse lobby zorgelijks aan de hand met de vereiste instemming van de jegens het Vaticaan inzake de Nederlandse buitenlandse politiek. gemeentelijke sociale dienst met hiv/aidsaanpak (29234, nr. 14); Noch de internationale en tamelijk afsluiten van gas, water en licht - de motie-Van der Staaij/Huizinga- principie¨ le verdeeldheid over Irak, tijdens de wintermaanden (29374, Heringa over een SER-advies over de noch de onduidelijkheid over waar nr. 4). inzet van het bedrijfsleven in onze veiligheidspolitieke prioriteiten ontwikkelingssamenwerking (29234, liggen, noch de vraag of die meer De voorzitter: Ik constateer dat de nr. 16). effectief zijn in de strijd tegen het aanwezige leden van de fracties van terrorisme dan het traditionele GroenLinks, de SP en de PvdA voor De algemene beraadslaging wordt militaire middel alleen en noch de deze motie hebben gestemd en die geopend. angst dat verdieping van de o zo van de overige fracties ertegen, noodzakelijke Europese samenwer- zodat zij is verworpen. © king de uitbreiding bij lange na niet Dan zijn wij hiermee aan het eind bijbeent en Europa sociaal en gekomen van de stemmingen. De heer Koenders (PvdA): Voorzitter. economisch verlamt, hebben bij de Ik schors de vergadering tot kwart Nederland is goed de weg kwijt in de Nederlandse regering geleid tot voor negen. Dat betekent dus een internationale politiek. Nu alle herbezinning of duidelijke prioriteits- iets kortere dinerpauze, met dank traditionele bakens van ons stelling. De memorie van toelichting aan de Stenografische dienst. buitenlands beleid ineens weg lijken op de begroting van Buitenlandse te zijn, weet het kabinet zich geen Zaken voor 2004 ademt de geur van De vergadering wordt van 19.40 uur raad. Dat is al enige tijd zo. De gezapigheid en naar binnen tot 20.45 uur geschorst. seinposten van de VN, de EU en tot gekeerdheid, in plaats van dat er een op zekere hoogte de NAVO zijn de fundamentele analyse wordt oude niet meer. Er was en is eigenlijk gegeven van wat er om ons heen Aan de orde is de behandeling van: nog steeds gapende verdeeldheid verandert en wat dat voor ons land - het wetsvoorstel Vaststelling tussen landen als gevolg van het en onze burgers betekent. Business van de begrotingsstaat van het diep insnijdend conflict in Irak. as usual na een jaar Bagdad, Ministerie van Buitenlandse Organisaties worden fors uitgebreid Casablanca, Istanboel, maar ook Zaken (V) voor het jaar 2004 met nieuwe landen en de machtspo- Porto Allegre, Cancu´ n en inmiddels (29200-V), sitie van Nederland daarbinnen blijft Brussel, is onverantwoord. Achter de - arbij tevens aan de orde zijn: voorlopig erg ongewis en wordt in waterlinie worden door dit kabinet - de motie-Ferrier c.s. over een elk geval niet groter. Nederland voelt echter nauwelijks consequenties stapsgewijze verhoging van uitgaven zich intern onzeker en heeft getrokken. voor ontwikkelingssamenwerking via internationaal veel te weinig richting In de volgende jaren zal het in de het bilaterale kanaal (29234, nr. 4); en initiatief, juist nu het erop wereld gaan om de keuze tussen - de motie-Ferrier c.s. over een aankomt. Onze trouwe bondgenoot effectief multilateralisme en stappenplan ter verwezenlijking van Amerika is niet alleen onder Bush unilateralisme, om macht versus de doelstellingen van ’’ondernemen veranderd met zijn beleid van directe recht en om universele mensenrech- tegen armoede’’ (29234, nr. 5); en forse machtspolitiek, er zijn ten versus een botsing der culturen. - de motie-Ferrier c.s. over de dieperliggende veranderingen In Den Haag is ondanks de grote ontwikkeling van beleidsvoorstellen overzee die een complete herijking woorden van premier Balkenende om het conflict in Colombia in zijn van de transatlantische betrekkingen niets van dat waardendebat over broodnodig maken. deze essentie¨ le zaken te bespeuren.

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2650 Koenders

Alsof het over niets gaat. Natuurlijk te internationaliseren en de VN weer ergens in 2005 of in de verre zullen de grote vragen zich moeten hun broodnodige rol te geven? toekomst van het toeval. vertalen in concrete operationele In het verlengde daarvan, en Maar dat is nog niet alles. Ook ten politieke vragen over de macht van misschien nog wel belangrijker: wat aanzien van andere fundamentele Nederland, maar de concrete wil Nederland, wat wil Europa, wat onderwerpen laat de Nederlandse antwoorden in de begroting van willen wij in Europa met de regering de Nederlandse burger in Buitenlandse Zaken zijn in diepe noodzakelijke hervormingen in het het ongewisse. Waar ligt voor ons, nevelen en beleidsformules gehuld. Midden-Oosten, die juist voor voor Nederland, het evenwicht De kool en de geit worden vooral erg Europa, zowel binnen onze samenle- tussen obsessie en naı¨viteit, als het gespaard. ving als daarbuiten, van ongelooflijk om terrorismebestrijding gaat? Die Ik noem enkele essentie¨ le punten. groot belang zijn? Wanneer geven cruciale vraag vereist een serieus Wat wil Nederland eigenlijk nog met wij nu eindelijk eens de doodsteek debat en een serieuze beantwoor- de VN en wat verwachten wij echt aan het volstrekt verkokerde ding door de nieuwe minister van van multilateralisme en effectieve Barcelona-proces? Durven wij wel Buitenlandse Zaken in dit debat. samenwerking tussen landen om de echt iets effectiefs daarvoor in de Terrorisme is levensgevaarlijk en kan concrete problemen van onze plaats te zetten en als het erop wat ons betreft alleen internationaal burgers op te lossen nu landen meer aankomt, iets te zeggen over opgelost worden, in brede coalities, hun eigen weg gaan? Hoe willen wij politieke en vrouwenrechten in met de erkenning dat er nu eenmaal een herhaling middels een conflict Saoedi-Arabie¨ en in Noord-Afrika, geen snelle en mediagenieke met Noord-Korea en Iran helpen zonder te vervallen in de innerlijke oplossingen zijn. De klassieke voorkomen? Veel burgers zijn daar tegenstrijdigheid van de liberale oorlogsvoering is maar betrekkelijk bang voor. Hoe gaat een land als Jihad en voor je het weet de botsing effectief, als niet ook naar financie¨n Nederland om met het credo van der beschavingen van de VVD? en oorzaken van terrorisme wordt Rumsfeld ’’de missie cree¨ ert de Durven wij echt de wapenexport aan gekeken, en daarvoor zijn nu juist alliantie’’? Dat is eigenlijk de repressieve landen zoals Saoedi- multilateralisme en internationale doodsteek voor het belang dat Arabie¨ te stoppen? Nederland zal er samenwerking onontbeerlijke Nederland hecht aan instituties, veel meer aan moeten bijdragen dat voorwaarden. Voor je het weet, is adequate parlementaire controle en de huidige verharding van de juist weer een nieuw front en doel internationale oplossingen voor de wereldverhoudingen – wie niet voor voor terrorisme geopend: Afgha- problemen van falende staten, is, is tegen mij – conflicten tussen nistan uit, Irak in. Wie mensenrech- terrorisme, aids en onder- culturen niet uitlokt. Het gaat er juist ten voor terrorismebestrijding ontwikkeling. Waarom is Nederland om, de conflicten binnen culturen te opoffert, en dat gebeurt elke dag, zal niet fel van leer getrokken toen dit laten uitmonden in een keuze voor van een koude kermis thuiskomen. denken werd geuit? Hoe wil mensenrechten en democratie. Daar Belangrijk in de beantwoording zal Nederland nu, nota bene als het land heeft de Iranese Sjirrin Ebadi de voor ons zijn wat dit concreet van Hugo de Groot, recht en macht Nobelprijs voor de Vrede voor betekent voor de omgang met weer helpen verbinden? Heeft juist gekregen. Haar strijd is niet landen zoals Rusland in relatie tot de gebrekkige voortgang bij de gemakkelijk, maar ook niet onmoge- Tsjetsjenie¨ , dat nog steeds met de opbouw van de vrede in Irak, lijk. Het gaat erom of zij echt actief rituele mantel van verklaringen ondanks de fantastische arrestatie wordt ondersteund en welke wordt bedekt. Ik noem de landen in van de wrede tiran, niet laten zien prioriteiten je stelt. Wanneer wordt de Kaukasus. Hoe geven wij ons dat legitimiteit en internationalisering nu eens door dit kabinet uitgespro- relatie met Rusland vorm, nu voorwaarden zijn voor effectiviteit, ken dat het Midden-Oostenproces en Georgie¨ opnieuw in de problemen met andere woorden dat de de Roadmap echt doodlopende komt? Waar ligt dan eigenlijk het discussies over de VN en de wegen zijn, die de gehele regio nieuwe partnerschap met Rusland? legitimiteit juist hard, keihard nodig blijven gijzelen als Europa niet De kritiek geldt net zo goed onszelf zijn om resultaten te boeken en dat krachtdadiger optreedt in het en onze bondgenoten. Wat vindt dit instrument dus nooit opportunis- kwartet? Het moet zijn nek durven minister Bot nu van minister Donner, tisch terzijde mag worden gescho- uitsteken ten opzichte van elke partij, die nota bene in een interview voor ven? dus ook Israe¨ l, als niet wordt het blad van Amnesty International Ik heb geen concrete en actieve meegewerkt met het vredesproces, zegt dat Guantanamo Bay een uiting Nederlandse voorstellen of posities het einde van terrorisme, de is van westers denken? Is minister gezien, ondanks de brief van bezetting en de bouw van de muur. Bot het daar echt mee eens? Dit kan gistermiddag, over de hervormingen Ook op dit punt graag helderheid en mag toch geen Nederlands van de VN ergens in 2005, als ik het van het kabinet, nu ook hier de kabinetsstandpunt zijn? goed begrijp. Juist nu is er de kans coalitie de regering nauwelijks Dichterbij huis, bij Nederland, om na het stof van Irak alles te ruimte geeft. Minister De Hoop maar ook weer ver weg, namelijk als proberen om Europa en de VS weer Scheffer wilde zelfs niet in Gene`ve het om de uitzending van onze te binden aan het internationale pad. vertegenwoordigd zijn bij de Nederlandse mannen en vrouwen bij Maar waar staat Nederland? Wat ondertekening van het Rabbo/Beilin- vredesoperaties gaat, stapelen de doen wij daaraan, zo vraag ik het akkoord, omdat Israe¨ l daartegen was. vragen zich ook op. Ook in dit kabinet? Zetten wij ons in voor een Hoe lang duurt het tot minister Bot opzicht ontbeert het kabinet enig gemengd tribunaal van nationale en deze mensen een directe uitnodiging kompas of richtingsgevoel. Welke internationale rechters voor de stuurt? Grote ideee¨ n vereisen nu prioriteiten kiest de Nederlandse berechting van Saddam Hoessein? eenmaal concrete actie, dus niet regering als wij keuzes maken voor Doen wij voorstellen om Irak sneller de lokaties van vredesoperaties?

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2651 Koenders

Volgen wij Washington of de VN? Laten wij eens wat voorstellen die opvang te verbeteren beant- Hoe verhoudt zich dit tot Europa? doen. Waarom zou de nieuwe woord met een njet. Op de UNHCR Waarom was onze regering tot voor Europese minister van Buitenlandse wordt door dit kabinet nota bene kort tegen de uitbreiding van het Zaken geen voorstellen kunnen doen bezuinigd. Ook dat wil de fractie van mandaat in Afghanistan, juist toen waarover bij meerderheid wordt de PvdA herstellen. Wij hebben dat land opnieuw werd verlaten en beslist? Laten wij niet spastisch doen daartoe een amendement ingediend. weer een falende staat dreigde te over een autonome plannings- Minister Bot staat op deze worden? Waarom is zij er nu, na een capaciteit. Tervuren is dood. De Europese punten voor een giganti- uitstapje Liberia, er ineens weer vraag is hoe de grote landen de sche opgave. Hij weet dat als geen voor? Door wie laten wij ons leiden? nieuwe voorstellen van de drie zullen ander. Wie vooraan loopt, bepaalt Nederland moet erop aandringen uitwerken. Voor ons geldt: niet mee. Natuurlijk moet Nederland in dat niet aan interventies wordt minder Amerika, maar meer Europa. Europa niet met zich laten sollen. begonnen zonder dat voor de Ik heb een viertal principie¨ le Daarom juist. Wie wacht tot de grote nasleep en opbouw verantwoorde- vragen aan de orde gesteld waarover landen het eens worden, bijvoor- lijkheid wordt genomen. Dat is toch de memorie van toelichting naar beeld over de Europese veiligheid, wel een van de wrange lessen van onze mening te vaag is. De regering kan misschien nog meedoen in de Irak. Een kabinetsnotitie over de schijnt het allemaal nog niet te bijwagen, maar stuurt niet meer Nederlandse prioriteiten bij weten, de burgers kunnen het niet mee. Irak heeft geleerd dat juist de vredesoperaties zou naar de mening volgen en het buitenland is in groten het oneens kunnen zijn en dat van mijn fractie eindelijk duidelijk- verwarring. De reactie op de wij daarom vroegtijdig moeten heid moeten verschaffen. Inmiddels turbulente wereld om ons heen is er opereren. Irak heeft geleerd dat de is Nederland dat zeker actief in het tijdperk Balkenende volgens groten het oneens kunnen zijn, zodat bijdraagt aan vredesoperaties steeds ons te veel een van angst en luiken wij vroegtijdig moeten opereren. Iran verder gezakt in de ranglijst van dicht in plaats van kansen grijpen, heeft laten zien dat het ook anders landen die directe VN-operaties werkende coalities smeden en kan lopen. De profilering van de steunen. Hoe heeft het zover kunnen resultaten boeken. Het buitenland is groten is een ’’fact of life’’, zeker nu komen? vooral risico, weinig kans, zo krijgen de Unie zich uitbreidt met zoveel, Dat brengt mij op de kernvraag onze burgers te horen. Wie angst vooral kleine landen. Sneller en van de Europese veiligheid. Wil zaait, kan later storm oogsten. Alsof strategischer opereren is dan Nederland Europa nu echt zien als niet juist onze werkgelegenheid gewenst, nu het machtsdebat in een mogelijke veiligheidspolitieke gebaat is bij uitbreiding en juist een Europa fors wordt uitgespeeld. eenheid met Europese prioriteit- groter Europa gezamenlijk meer kan Minister Bot zal zich aan het hoofd stelling over dit soort zaken of denkt doen aan zaken als milieubeleid, een moeten stellen van een beweeglijke de regering heimelijk dat het nooit sociaal Europa, maar ook aan illegale diplomatie, die zich inzet op wat wordt met Europa en houden wij immigratie, aan de gewone wisselende coalities zonder Brussel de illusie vol dat wij in Washington problemen van onze burgers in de daarbij uit het oog te verliezen. wel wat invloed kunnen blijven steden. Of wij exporteren stabiliteit, Duitsland en Frankrijk hebben kopen? of wij importeren instabiliteit. Ook steeds meer derde landen nodig om De fractie van de Partij van de dat is de snel vergeten les van 11 niet in elkaars armen te worden Arbeid is ervan overtuigd dat een september. gedreven. Dat kan en moet Neder- forse veiligheidspolitieke identiteit Om die reden hamerde de Partij land aangelegen zijn, gezien ons van Europa de kans op behoud van van de Arbeid in het verleden juist verlicht eigenbelang. De samenwer- een herijkte transatlantische relatie op nieuwe strategische allianties in king tussen Frankrijk en Duitsland juist vergroot en niet verkleint, dat Oost-Europa, waardoor wij in landen dreigt minder een motor en Europa zich op dit punt niet moet als Polen en Roemenie¨ een avant-garde te zijn dan vroeger; het verdelen of laten verdelen door de voorsprong hadden. Daarom is nu meer een rem. Nederland moet regering-Bush en dat de toekomst streefden wij naar een echt daarop inspelen, ten behoeve van van de NAVO juist verzekerd wordt gezamenlijk asielbeleid in Tampere. Europese integratie op terreinen als als Europa met een stem spreekt. Die tijd lijkt voorbij. De high level milieu en werkgelegenheid. Juist nu de Amerikanen de risico’s group, door Nederland opgezet om In het binnenland is een dieper- van overstretch of hypermacht zien migratieontwikkeling en buitenlands liggende consensus tussen de en de Europeanen na Kosovo en Irak beleid te koppelen, is door dit coalitiepartijen over Europa zoek, wat wakker zijn geschrokken van de kabinet een zachte dood gestorven. de regering buitenslands ernstig in risico’s in de wereld en de gevaren Onbegrijpelijk. Wij willen weten haar mogelijkheden beperkt. De van eenzijdig optreden, komen de waarom en wij pleiten voor een gebrekkige binnenlandse consensus NAVO en de EU eindelijk weer een spoedig herstel. Waarom is de over onze veiligheidspolitieke beetje in beeld. Daar zit de dynamiek samenwerking met ION, UNHCR en prioriteiten en de waarde van de die Nederland veel meer zou moeten de terugkerende Nederlandse steeds beter functionerende en versterken. Weg met het Euro- asielzoekers naar Afghanistan zo effectieve ontwikkelingssamenwer- defaitisme over de buitenlandse dramatisch mislukt? Waarom is het king, beperkt onze internationale politiek, zouden wij willen zeggen. kabinetsbeleid op dit punt nog slagkracht en mondiale naam. Nederland, sluit u aan bij de steeds zo verkokerd? Er wordt door De VVD-fractie speelt met het voorhoede. Frankrijk is niet meer dit kabinet stoer gesproken over dualisme, maar dat is een keer staatsvijand nr. 1 voor Nederland, uitzetting en opvang in de regio. voorbij. Premier Balkenende zal zich zeker nu het aansluiting zoekt bij de Tegelijkertijd worden de smeekbeden binnenslands en buitenslands met NAVO. van oud-CDA-premier Lubbers om meer gezag moeten uitspreken over

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2652 Koenders deze kwesties, wil Nederland goed Al onze buitenlandse activiteiten, liggen aan het buitengewoon voorbereid zijn op het aanstaande of het nu gaat over geld of troepen, conservatieve beleid dat bijvoorbeeld voorzitterschap. Waar gaat Neder- hangen af van het draagvlak. In in Duitsland wordt gevoerd. Als land, waar gaat deze minister Bot tijden van onzekerheid wordt het minister Schily ons land ringeloort, heen? Het kabinet kan nog een buitenlandrisico meer een kans. moeten wij veel actievere diplomatie herkansing krijgen met een nieuwe Rekeningen worden nauwgezet voeren. Nederland moet bovendien minister. Volgt hij de memorie van opgemaakt. De NOS bezuinigt op de ouderwetse verdragen tegen het licht toelichting blind – ik kan mij dat niet buitenlandcorrespondenten. houden. Ik denk dat het op dit voorstellen – of zet hij nieuwe lijnen ’’Nederland let op uw zaak’’ is een moment een stap te vroeg is voor uit? goed devies nu de machtsverhoudin- legalisering, maar ik denk dat er een Ter afsluiting wil ik een aantal gen in Europa en daarbuiten zich grote verantwoordelijkheid ligt bij de korte voorstellen doen. Allereerst snel wijzigen en de globalisering consumerende landen. kom ik bij de Verenigde Naties. Kofi voor veel burgers ongrijpbaar wordt. Annan heeft duidelijk naar voren Dit betekent ook een opdracht voor De heer Dittrich (D66): Het klopt dat gebracht dat wij voor een cruciaal het ministerie van Buitenlandse ik u hoor zeggen dat de PvdA-fractie moment staan. In Irak is duidelijk Zaken: meer uitwisselingen, het een stap te vroeg vindt om te geworden dat legitimiteit leidt tot debatten, hearings en daadwerkelijke streven naar legalisering van sterkte, waarvoor samenwerking steun, zoals bij het euroreferendum. harddrugs? nodig is. Preventieve verdediging is Het gaat echter ook om richting alleen mogelijk indien die geven en politiek leiderschap op de De heer Koenders (PvdA): Dat hoort internationaal-rechtelijk wordt grote vragen van deze tijd. Aan u mij helemaal niet zeggen. U hoort gesteund. Nederland zou zich in dat burgers moet duidelijk worden mij alleen zeggen dat de minister verband veel meer moeten roeren. gemaakt dat internationale samen- van Buitenlandse Zaken het Daarnaast moet het meer een werking voor hen loont: het gaat om Nederlandse drugsbeleid uit moet pleitbezorger zijn van internationale hun werk, hun veiligheid en hun kunnen dragen, actief moet kunnen wapenbeheersing. De Amerikanen schone lucht. Die richting is door dit verdedigen en tegen tegenstand zien daar niets meer in; zij ontwikke- kabinet nog niet gegeven. De vraag moet kunnen beschermen. Het gaat len minikernwapens. Waarom is de is of minister Bot in de herkansing er nu tenslotte om wat de minister regering stil daarover? Waarom van dit kabinet wel gaat slagen. van Buitenlandse Zaken kan. Ik heb steunen wij El Baradei niet bij het het niet over de minister van multilateraliseren van de nucleaire De heer Dittrich (D66): Ik hoorde u Volksgezondheid. Wij vragen de installaties? iets zeggen over het internationale Nederlandse regering veel actiever te In het kader van het mensenrech- drugsbeleid. U hebt gevraagd wat zijn dan minister De Hoop Scheffer tenbeleid zijn een aantal punten aan het kabinet met dit beleid gaat doen, was. de orde. Er zou een echt partnership maar wat vindt de PvdA-fractie? met het Midden-Oosten moeten Vindt de PvdA-fractie dat er De heer Dittrich (D66): Voorzitter. Ik komen, waarbij wij kritisch moeten gestreefd moet worden naar het krijg geen antwoord op een vrij durven zijn over landen als Tunesie¨ legaliseren van harddrugs om op die simpele vraag. Vindt de PvdA-fractie en Syrie¨ . Verder zou er met Marokko manier de ’’war on drugs’’ tegen te dat er gestreefd moet worden naar een nieuw verdrag kunnen worden gaan en allerlei verstoppingen in het legaliseren van harddrugs? gesloten om de rechten van vrouwen justitie¨ le apparaten in het Westen en die hier zijn gehuwd, te versterken. Nederland te voorkomen? De heer Koenders (PvdA): Wij zijn Als laatste punt noem ik het niet voor de complete legalisering drugsbeleid. Ik hoop dat de De heer Koenders (PvdA): Ik denk van harddrugs. Dat weet u, want dat Nederlandse regering met gelijkge- dat die strijd op twee fronten standpunt is bekend. zinden een actief drugsbeleid wil gestreden moet worden. Ik ben met voeren. Dat is nodig omdat juist de u in Colombia geweest en daar De voorzitter: Ik doe even alsof de grote problemen in de wereld in dat hebben wij gezien hoe het grote heer Koenders niet heeft gesproken, kader worden versterkt. Durft de drugsprobleem heeft geleid tot want dan kan ik een verzuim regering in eigen kring Italie¨ aan te enorme spanningen en gewelddadig- goedmaken. Ik doe alsof wij aan het spreken? Dit land in de Europese heden. Dat is e´ e´ n kant van de zaak. begin staan van de begrotings- Unie wordt door de OVSE ernstig De andere kant van de zaak is dat behandeling, zodat ik de minister van bekritiseerd inzake het mediabeleid. consumerende en producerende Buitenlandse Zaken hartelijk welkom Het Stabiliteitsfonds is iets nieuws, landen een gemeenschappelijke kan heten tijdens zijn eerste plenaire wat misschien goed kan uitwerken. verantwoordelijkheid hebben. Ik zou debat in de Tweede Kamer. En Het hangt ervan af of Buitenlandse dus willen dat het kabinet op twee overigens heeft de heer Koenders Zaken en Ontwikkelingssamenwer- fronten actief is. Het gaat enerzijds wel gesproken. king nu eindelijk eens goed gaan om de producerende landen. Onze Het woord is aan mevrouw samenwerken. In het vorig kabinet woordvoerder voor ontwikkelingssa- Tjon-A-Ten, die haar maidenspeech hadden wij Jaap en Agnes. Laten wij menwerking zal hiertoe ook een zal houden. hopen dat Ben en Agnes nu aantal voorstellen propageren. Dit daadwerkelijk iets gaan doen, betreft bijvoorbeeld een conflict- © bijvoorbeeld in het kader van het beleidskader voor landen als kritische rapport over Rwanda en de Colombia. Wat de consumerende Mevrouw Tjon-A-Ten (PvdA): situatie in Soedan. Wordt Afrika kant betreft, is het belangrijk dat Voorzitter. Tijdens een van mijn vergeten? Nederland zich niets gelegen laat reizen ontmoette ik de elfjarige

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2653 Tjon-A-Ten

Richard. Richard woonde met zijn ziekte die hand in hand met tbc en benoeming voor de kwetsbare moeder en vier zusters in een malaria gaat, als beleidsprioriteit zijn groepen, in het bijzonder kinderen en sloppenwijk. ’s Morgens vroeg en gekozen. Applaus voor de minister mensen met een handicap of ’s middags na school verkocht hij die zich in de strijd tegen hiv/aids functiebeperking en hun ouders of kranten. Hij zat op een school waar kritisch heeft uitgelaten over de verzorgers, zodat er een op deze arme kinderen met hulp van een opvattingen van het Vaticaan. Minder groepen afgestemd hiv/aidsbeleid buitenlandse donor onderwijs gerust zijn wij over het Nederlands- kan worden ontwikkeld. Tot slot kregen. Hij wilde dokter worden. Amerikaanse samenwerkingsplan vragen wij om onderzoek in het Jaren later ontmoette ik Richard inzake reproductieve gezondheids- kader van het actieplan te doen naar weer, intussen dokter met een zorg, hoewel de minister zegt dat en steun te geven aan innovatieve bloeiende praktijk. Richard staat Nederland hierin zijn eigen weg gaat. preventiemiddelen en behandel- symbool voor miljoenen mensen in Is het niet dieptriest dat verkrachte methoden. de wereld. Zijn droom kon hij vrouwen niet terecht kunnen bij De minister zegt dat Nederland verwezenlijken door doorzettingsver- hulpverleningsinstellingen omdat de altijd zal klaarstaan bij humanitaire mogen, een voorwaardenschep- VS steun onthouden aan de rampen. Aids is een sluipende pende onderwijsomgeving, regeringen die een liberaal beleid humanitaire ramp die wereldwijd gekwalificeerde leerkrachten en voeren ten aanzien van voorlichting dagelijks meer mensenlevens eist buitenlandse hulp. over seksualiteit, condoomgebruik en dan welke aardbeving of oorlog ook. De discussie over de effectiviteit abortus? De fractie van de PvdA is Mijn fractie daagt de minister uit om en doelmatigheid van hulp wordt al tevreden dat de minister ernst maakt voor deze humanitaire ramp nog decennialang in dit huis gevoerd. met aidsbestrijding en op grond van tijdens deze kabinetsperiode extra Hulp, handel, kapitaaloverdracht en de motie-Koenders/Terpstra een middelen uit te trekken. Minister, goed bestuur en beleid zijn de bedrag van 270 mln reserveert. Wij gaat u deze uitdaging aan? En zo ja, gecombineerde ingredie¨ nten voor de vinden het alleen jammer dat de op welke termijn? succesvolle bevrijding van veel minister zo heeft geaarzeld om het Voorzitter. Door het omarmen van mensen uit onderontwikkeling en amendement-Fierens/Terpstra, public private partnerships wordt het armoede. Politieke en maatschappe- gericht op de verdubbeling van bedrijfsleven direct bij armoede- lijke inzichten hebben ertoe UNAIDS, het aidsprogramma van de bestrijding betrokken. Mijn fractie bijgedragen dat zowel het VN, reeds dit jaar uit te voeren. vindt dat meer bedrijven het pad van ontwikkelingsdebat als het Aids bedreigt de ontwikkelings- maatschappelijk verantwoord ontwikkelingsbeleid emancipeerden. kansen van veel landen, in het ondernemen moeten bewandelen. Hulp helpt niet als er geen doordacht bijzonder in Afrika en Azie¨ . Keuzes Het bedrijfsleven moet de ILO- sociaal-economisch beleid is of als er die nu gemaakt worden, hebben normen, de mensenrechten- en sprake is van slecht bestuur. Hulp directe invloed op de effecten van milieuverdragen en de OESO- helpt evenmin als de mensen om hulp. Nu is het de tijd voor onortho- richtlijnen voor bedrijven naleven en wie het gaat niet betrokken zijn en er doxe maatregelen. Nu zijn politiek het moet voor zijn activiteiten geen draagvlak is. Hulp helpt zeker leiderschap en politieke wil nodig om verantwoording afleggen in een niet als het gaat om verkapt vooruitgang te helpen. Volgens de sociaal jaarverslag. Wij vinden ook exportbeleid of als het steun geeft fractie van de PvdA kan de minister dat de FMO een centrale rol moet aan autoritaire regimes. Hulp helpt dat ten eerste doen door het krijgen bij het hanteren van deze wel wanneer in ontvangende landen opstellen van een realistisch, gedurfd criteria en bij de controle op het wordt voldaan aan financie¨ le en goed gecoo¨ rdineerd actieplan, in voldoen aan deze criteria. Minister, voorwaarden, maar ook aan goed het bijzonder voor de partnerlanden hoe wilt u dit invullen? bestuur en beleid, medeverantwoor- en de gekozen regio’s. Ten tweede Voorzitter. Concentratie van delijkheid, draagvlak en samenwer- werk kan zij dat doen door werk te bilaterale hulp is sinds 1998 onder king. maken van coherentie tussen leiding van de PvdA het uitgangs- Suggesties dat ontwikkelingshulp hiv/aidsbestrijding, inclusief tbc en punt voor een effectievere besteding per saldo niet effectief is, deelt mijn malaria, en diverse beleidssectoren van middelen. Mijn fractie heeft de fractie niet. Objectief aantoonbaar is als gezondheidszorg, onderwijs, regering hierin altijd gesteund, maar dat meer mensen in ontwikkelings- milieu en de ondersteuning van de huidige minister doet tot onze landen een menswaardig bestaan lokaal bedrijfsleven. Ten derde kan teleurstelling geen helder voorstel. leiden. De Wereldbank heeft dit door in de opzet en uitvoering Wij vinden het onbetrouwbaar om aangetoond hoe dit zich verhoudt tot van dit actieplan aan ambassades de landen waarmee de hulprelatie de effecten van ontwikkelingssamen- adequate middelen te verschaffen tussentijds wordt bee¨ indigd, te werking. Nu de consensus en de om in samenspraak met lokale confronteren met een eenzijdig door beloften van effectieve ontwikke- overheden en andere belangrijke Nederland vastgestelde korte lingssamenwerking groot zijn, is het actoren een rol te spelen bij het uitfaseringstermijn. Dit staat op onverantwoord als Nederland ontwikkelen van concrete activiteiten gespannen voet met de vanwege de afhaakt, zoals de VVD-fractie wil. De zoals gratis verstrekking van sectorale benadering noodzakelijke PvdA-fractie steunt de in VN-verband aidsmedicijnen, vooral in de meest committering op middellange geformuleerde millennium- bedreigde, rurale gebieden. termijn. Nu de focus op de armste ontwikkelingsdoelen, gebruikt door Ambassades moeten ook controle landen gericht is, is het onverteer- de minister als richtsnoer bij uitvoeren op effectieve besteding baar dat Bhutan en Nepal, waar de armoedebestrijding. Het doet ons van middelen. Verder willen wij in de armoede schrijnend is, niet meer genoegen dat reproductieve opzet en de uitvoering van dit voorkomen op de landenlijst. gezondheidszorg en hiv/aids, een actieplan expliciete integratie en Hetzelfde geldt voor Guinee-Bissau,

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2654 Tjon-A-Ten

Peru en Ecuador. Ik verzoek de Kunnen de aanstaande voorzitter- weekeinde en tegelijkertijd het minister, haar keuze om deze landen schappen op initiatief van Nederland geweldige nieuws uit het Midden- van de lijst te schrappen alsnog hiervan een kernpunt voor ons Oosten maakten dat scherper dan nader te onderbouwen. Helemaal EU-voorzitterschap maken? Hoe staat zelden tevoren duidelijk. onbegrijpelijk vinden wij de het trouwens met het informele Het vorige weekend was in alle omgekeerde keuze voor Pakistan. overleg van de ministers voor opzichten historisch. Het volk van Voldoet een land met een dictatoriaal Ontwikkelingssamenwerking van Irak weet nu dat de verlammende regime en flagrante schendingen van Duitsland, Noorwegen en het angst van de dictatuur werkelijk de mensenrechten, een land dat Verenigd Koninkrijk, de Utstein- voorbij mag zijn. Wij kunnen ons internationale verdragen tegen de groep? Is de minister bereid, in nauwelijks voorstellen wat de vangst proliferatie van kernwapens aan de trojka-verband initiatieven op dit van de tiran voor de Iraki’s betekent, laars lapt, aan het criterium van goed punt te nemen? mentaal en vooral moreel. Om een bestuur? Welke criteria legt de Voorzitter. Ik ben mooi op tijd. Ik indruk te geven: dit zei Muafak minister in dit geval aan? eindig met een uitspraak van Martin Alrubai, lid van de regeringsraad, die Wij steunen de regionale Luther King: waar een vrouw Saddam Hoessein als eerste zag en benadering, maar welke waarde uiteindelijk op wordt beoordeeld, is met hem sprak. ’’The world is crazy. heeft deze aanpak voor het oplossen niet waar zij staat op momenten van I was in his torture chamber in 1979 van de problemen in de gekozen comfort en gemak, maar waar zij and now he was sitting there, regio’s? Welke grensoverschrijdende staat in tijden van uitdaging en powerless, in front of me, without kwesties maken een regionale controverse. anybody stopping me from doing benadering bij de gekozen regio’s anything to him. Just imagine.’’ noodzakelijk? Kan de minister De voorzitter: Ik feliciteer u heel Inderdaad, just imagine! hierover meer duidelijkheid geven? hartelijk met uw mooie maiden- De toekomst van Irak, de vrijheid En kunnen wij nog een conflict- speech. Bij leden van de PvdA-fractie en democratie da´ a´ r en in heel het beleidskader voor de gekozen regio’s kun je aan twee dingen afmeten of Midden-Oosten verdienen nu een tegemoet zien? Mijn fractie betreurt het goed gaat. Het ene is wat je zelf wereldwijde inzet. Onze manschap- het uitsluiten van Latijns- en hoort, waarmee ik u nogmaals pen doen al heel concreet goed werk Zuid-Amerika en het Caraı¨bisch feliciteer. Het tweede is de gelaatsuit- daarvoor, in het zuiden van dat land. gebied van een regionale aanpak. De drukking van mevrouw Van Met bewondering hebben de grensoverschrijdende problemen, Nieuwenhoven. Daar kan ik u ook collega’s en ik bij ons recente zoals drugscriminaliteit en mensen- mee feliciteren. werkbezoek hun toewijding en moed handel, maar ook hiv/aids, moeten met eigen ogen kunnen zien. Na dit volgens ons juist een reden zijn om De vergadering wordt enkele historische weekend hoop ik dat de Nederlandse betrokkenheid bij ogenblikken geschorst. daar, in het zuiden en in heel Irak, de deze regio te vergroten. Buitenlandse wending ten goede volledig zal Zaken en Ontwikkelingssamenwer- © doorzetten. king moeten hierbij geı¨ntegreerd en Minister Bot staat voor een herijkt samenwerken. De heer Eurlings (CDA): Mijnheer de complexe en zware taak. Wij eisen De PvdA vindt dat uitsluitend op voorzitter. Dit is het eerste veel van hem. Dat beseft hij armoedebestrijding gerichte begrotingsdebat met de nieuwe waarschijnlijk beter dan vele activiteiten gefinancierd mogen minister. Graag heet ik hem namens anderen. Zo verlangt de CDA-fractie worden uit ontwikkelingsgelden. Het de CDA-fractie welkom in ons huis. Ik consistentie bij de positionering van oprekken van OESO/DAC-criteria om hoop op vruchtbare en inspirerende de minister van Buitenlandse Zaken. vredesmissies uit ontwikkelings- debatten van deze Kamer en mijn Wij verwachten dezelfde coo¨ rdine- gelden te kunnen financieren vinden fractie met minister Bot. Dit debat rende kracht van Buitenlandse Zaken wij onjuist. Wij roepen de regering moet echter beginnen met een in de richting van Ontwikkelingssa- op, in dit verband geen initiatieven te woord van dank aan zijn voorganger, menwerking en Europese Zaken als nemen. Voor je het weet, gaat de Jaap de Hoop Scheffer. Deze heeft in in de voorbije periode minister De doos van Pandora open en maken de korte tijd van zijn ministerschap Hoop Scheffer aan de dag heeft andere landen er misbruik van. eens te meer bewezen een diplomaat gelegd. Geen terugkeer dus naar een Nederland kan hierbij gewoon en politicus van allure te zijn. De situatie zoals tevoren, toen bewinds- zelfstandig keuzes maken. In benoeming tot secretaris-generaal personen de wereld opdeelden met EU-verband verwachten wij we´ l van de NAVO was in dat opzicht een Afrika als domein voor de minister concrete acties, nu ontwikkelingssa- erkenning die hem en ons land goed voor Ontwikkelingssamenwerking en menwerking tijdens het komende mag doen. Wij wensen hem in die de rest van de wereld voor Buiten- Nederlandse voorzitterschap nieuwe verantwoordelijkheid alle landse Zaken. Wij staan op interna- belangrijk wordt. Oefent de minister goeds en wijsheid toe. tionale samenwerking, om te druk uit op andere EU-landen om De ruime buitenlandse en bovenal beginnen in Nederland – vrij naar de hun internationaal gedane beloften Europese ervaring van minister Bot slogan van Mient Jan Faber. na te komen en ten minste 0,7% van geeft mij het volste vertrouwen in Waarom willen wij dat? In 2003 het BNP te bestemmen voor een succesvol ministerschap. Laten heeft de geloofwaardigheid van de ontwikkelingssamenwerking? En wij er niet omheen draaien: voor een internationale diplomatie deuken geeft zij hiernaast hoge prioriteit aan geloofwaardige internationale opgelopen. Zo was het verder coherentie van de diverse op politiek is een veel daadkrachtiger opvoeren van de druk tegen het ontwikkelingssamenwerking gerichte Europese Unie noodzakelijk. De regime van Saddam onmogelijk. Europese beleidsinstrumenten? mislukte top van het afgelopen Frankrijk blokkeerde immers de

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2655 Eurlings discussie over een dead-line- organisatie die legitimeert, die het mevrouw Karimi, het was niet tegen resolutie waardoor het VN-pad stempeltje ’’just’’ erop zet. Nee, het de VN. De VN was hopeloos doodlopend werd. De Europese Unie moet echt weer een discussie- verdeeld. Een gedeelte van de VN en kwam onder grote spanning en het platform worden, waarbij een veto de Veiligheidsraad dacht het e´ e´ nen NAVO-bondgenootschap schudde op een uiterste ’’last resort’’ voor een een ander gedeelte dacht het ander. zijn grondvesten dankzij een veto land is en niet een symbool van Dat kan altijd voorkomen, maar laat van onder anderen onze zuiderburen. prestige. Wat zagen wij bij Irak? Er het dan wel zijn met kracht van Tegelijkertijd blijkt alleen al de laatste was discussie, er was een bindende argument en laat het niet zijn omdat dagen hoeveel resultaat er mogelijk resolutie en aan het eind was het ministers en regeringsleiders voor de is als wij de samenwerking een kans verscheidenheid troef. Men wilde camera dusdanig de hakken in het geven. elkaar niet vinden. Men deed geen zand zetten en dusdanig stelling In Afghanistan, decennialang poging om elkaar te vinden. Dan nemen tegen elkaar, dat ieder verscheurd door burgeroorlog en neem je jezelf als lid van de overleg in die Veiligheidsraad invasies, vergadert voor het tweede Veiligheidsraad niet serieus. Dan eigenlijk een farce is. De posities zijn opeenvolgend jaar de wetgevende ondergraaf je de VN. zo hard tegenover elkaar, dat het vergadering, loya jirga, onder een eigenlijk niet meer wordt dan een constitutionele vorst en een Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ik rituele dans. De VN en de Veilig- democratisch gekozen president. Irak kan het met de heer Eurlings eens heidsraad verdienen veel beter. Dat krijgt de kans de gevallen tiran ter zijn dat die veto’s heel vaak is ook in lijn met wat de heer Kofi verantwoording te roepen voor al verlammend werken. Dat zien wij Annan de laatste maanden keer op zijn gruwelijkheden, alleen al voor de bijvoorbeeld ook in de kwestie keer bepleit. 400.000 doden die tot nu toe in Israe¨ l-Palestina. De Verenigde Staten Nederland bekleedt net als in 1991 massagraven zijn gevonden. Rond gebruiken keer op keer het veto om op een historisch moment het spanningshaarden als Iran en bepaalde resoluties met een Europees voorzitterschap. De Unie Noord-Korea lijkt sprake van veroordeling van Israe¨ l tegen te van 25 Europese broederlanden zal diplomatieke vooruitgang. Nu mag houden. Erkent de heer Eurlings nu een feit zijn als wij voorzitten. Een het momentum niet verloren gaan. dat de oorlog in Irak buiten de VN feit zal zijn wat een verre droom leek. Wij kunnen ons dan ook niet meer om heeft plaatsgevonden? Dat heeft Grote aandacht voor een goede permitteren dat successen worden het CDA nooit met zoveel woorden ingroei van de nieuwe lidstaten is nu behaald niet dankzij, maar ondanks toegegeven. essentieel, zowel voor deze lidstaten de internationale samenwerking en zelf als voor de Unie als geheel. diplomatie. Het is hard nodig dat De heer Eurlings (CDA): Dat is ook Tevens zal al direct weer vooruitge- juist nu aan alle kanten wordt niet zo, omdat de scribenten van keken worden naar verdergaande gewerkt aan het slaan van bruggen resolutie 1441 zelf hebben gezegd groei van de Unie. Zo dynamisch is en het herwinnen van geloofwaardig- dat na die resolutie geen nieuwe de ontwikkeling van Europa heid. resolutie nodig was. Dat werd geworden. Hierbij hoort een revitalisering van gezegd bij de oplevering. Met collega Heikel zal een eventuele start van de Verenigde Naties als organisatie Karimi zeg ik dat het veel beter ware de onderhandelingen met kandidaat- die niet alleen legitimeert, maar ook geweest indien er een nieuwe lid Turkije zijn. Het CDA neemt het een werkelijk inhoudelijk discussie- resolutie gekomen was. Wij hebben feit dat dit land als kandidaat-lid is forum mag zijn. De drietraps- daar met z’n allen voor gepleit, niet geaccepteerd, serieus. Het aan hervormingen van de VN, waarover zozeer omdat resolutie 1441 niet de Europa binden van een belangrijke de regering in haar recente brief legitimiteit voor een oorlog gaf, als NAVO-bondgenoot met een eigen spreekt, zijn belangrijk, maar wel omdat een nieuwe resolutie met positie in het Midden-Oosten en misschien meer nog dan een andere een deadline de druk nog verder had onmiskenbare vriendschap met Israe¨ l VN-structuur is een mentaliteits- kunnen opvoeren en ons voor een zou geopolitiek een grote stap verandering van regeringsleiders een oorlog had kunnen behoeden. Dat is kunnen zijn. Maar dit alles mag er vereiste. Er moet worden afgerekend wat wij met z’n allen probeerden, zij niet toe leiden dat er een loopje met een cultuur waarin het vetorecht het misschien ieder op eigen wijze. wordt genomen met de criteria die in de Veiligheidsraad primair een de EU voor nieuwe toetreders stelt. symbool van nationaal prestige is. De voorzitter: Volgens mij hebben De rapportage van Arie Oostlander wij deze discussie de afgelopen van het Europees Parlement en de Mevrouw Karimi (GroenLinks): Is de driekwart jaar al eens een keertje vele debatten in dit huis maken heer Eurlings het met mij eens dat eerder gevoerd. duidelijk welk een lange weg Turkije wij ook aandacht moeten schenken nog te gaan heeft. Tijdens het debat aan de woorden van Kofi Annan, die Mevrouw Karimi (GroenLinks): Dat van vorig jaar heeft de regering zegt dat het buiten de VN om is waar, maar ik had de hoop dat de aangegeven dat het noemen van een ondernemen van acties een heer Eurlings, als er dan enige datum voor de start van de ondermijning van het internationaal afstand is tot de actuele discussie, onderhandelingen tijdens ons recht is? bereid zou zijn om toe te geven dat voorzitterschap niet aan de orde is. de oorlog tegen de wil van de VN is Wij zijn het met die stelling eens. De heer Eurlings (CDA): Zeer zeker. gevoerd. Dat is namelijk wat Kofi Kan de regering deze uitspraak Het is de spijker op zijn kop. Maar Annan zegt: dat ondermijnt het nogmaals bevestigen? juist daarom hoort bij zo’n uitspraak internationale recht. Het Nederlandse voorzitterschap een mentaliteit bij de leden van de van de OVSE verdient complimenten Veiligheidsraad. Het is niet alleen een De heer Eurlings (CDA): Nee, voor het verzette werk en de

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2656 Eurlings resultaten ervan, zoals een daad- grazen nemen. Belarus is, als wij vermindering van de bijdrage aan krachtige diplomatie op cruciale straks voorzitter van de EU zijn, ons deze organisatie. In totaal 7 mln; 2 momenten, met name tijdens de buurland. Ik roep de regering op mln totdat de externe ontwikkelingen dagen van de omwenteling in reeds nu duidelijk te maken dat anders zijn, maar ook voor een deel Georgie¨ . De OVSE is als hoeder van Europa zo’n regime als buur niet zal omdat er een korting is op een mensenrechten nadrukkelijk op de accepteren, bijvoorbeeld door bijdrage die vorig jaar eenmalig kaart gezet. opheldering te vragen over het werd gegeven. Die eenmaligheid van Ooknabee¨ indiging van het verdwijnen van vice-president die toenmalige extra 5 mln neemt voorzitterschap horen mensenrech- Gonschach en minister Zacharenko niet weg dat de CDA-fractie deze ten bovenaan op onze agenda te van Binnenlandse Zaken. Ik hoop dat korting nu het verkeerde signaal staan. Het CDA houdt zijn pleidooi ook de president van Belarus dit vindt. Vandaar dat wij per amende- staande voor het dreigen met weekend naar de televisie keek en ment een verhoging van het budget ontwikkelingssamenwerkingsancties zijn lessen heeft geleerd. met deze 5 mln euro voorstellen. In richting landen die de mensenrech- Vanuit een internationaal dit verband hebben wij begrepen dat ten structureel en planmatig met waardenbesef en het andere landen meer succes hebben voeten treden, in de allereerste mensenrechtenperspectief is het geboekt met terugkeer van asiel- plaats om regeringen van dit soort goed dat Nederland een hoog zoekers, bijvoorbeeld naar Afgha- landen maximaal onder druk te ambitieniveau heeft op het vlak van nistan; ik noem in dit verband de zetten, zodat ze hun gedrag bijsturen. deelname aan missies. Het is wel Labour-regering van Tony Blair. Vorig jaar zei de toenmalige belangrijk dat er een bepaalde lijn zit Frankrijk boekt met de terugkeer naar staatssecretaris voor Ontwikkelings- in de keuze voor missies, zodat in Afrika meer succes. Een voorname samenwerking ons toe dat dit aspect ieder geval versnippering wordt oorzaak van het minder effectieve van Ontwikkelingssamenwerking- voorkomen. In dit licht verbaast het beleid van ons land lijkt te zijn dat beleid nader zou worden uitgewerkt. de CDA-fractie dat de regering door wij uit privacy-overwegingen niet Wij hechten hier zeer aan. Kan de de ingezette notificatieprocedure een voldoende informatie over in regering aangeven hoe ze deze terugkeer naar Afghanistan aanmerking komende asielzoekers vernieuwing van het OS-beleid ter onderzoekt. Wij zullen het regerings- uitwisselen met de UNHCR. Dit vindt hand neemt en in de EU concreet besluit daarover moeten afwachten. het CDA toch hoogst bevreemdend. bepleit? We komen er later meer in detail De informatie-uitwisseling met de Bij mensenrechten denken wij over te spreken, maar ik daag de UNHCR dient toch wel in ons land op sinds de val van de Muur en de val regering hier en nu uit, uit te leggen hetzelfde niveau en met dezelfde van Milosevic aan onmenselijke hoe ze bij het besluit tot onderzoek effectiviteit te gebeuren als bij toestanden in werelddelen buiten effectief uitvoering geeft aan het Europese buurlanden zoals het ons eigen Europa. Dat is helaas ten voorkomen van versnippering van Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. onrechte. Zo wijs ik op de zaak van onze inspanningen. Graag opheldering op dit punt. onze landgenoot Arjan Erkel, wiens In deze wereld zijn nog steeds Cruciaal, juist ook in het kader van lot ongewis is. Wat is de stand van miljoenen mensen op de vlucht voor mensenrechten, is de strijd tegen zaken bij de inspanningen voor oorlog en ellende. Hun opvang in de terrorisme. Terreur doet immers niets Arjan? Ook vraag ik in dit huis eigen regio dient meer dan ooit anders dan het zoveel als mogelijk opnieuw aandacht voor de dictatuur centraal uitgangspunt te zijn, treffen van zoveel mogelijk onschul- in Belarus, waar president allereerst al uit humanitaire digen. Onlangs nog was er sprake Loekasjenko een onversneden noodzaak. De huidige praktijk, waarin van Turkse moslims in synagoges in KGB-schrikbewind voert. Twee jaar mensen in wanhoop over de halve de tolerante wereldstad Istanboel. geleden stelden Maxime Verhagen wereld zwerven, schandelijk uitgebuit Met de recent behandelde wet en ik al vragen over de onderdruk- door mensensmokkelaars en pooiers, Terroristische misdrijven zet king van de eerste democratische dient krachtig te worden bestreden Nederland een duidelijke stap. Dat verenigingen van studenten en door mensen in hun eigen omgeving wil niet zeggen dat wij er zijn. scholieren door dit regime. Druk de eerste vormen van hulp en Naı¨viteit is er in de Europese Unie vanuit de EU en de OVSE en steun veiligheid te bieden. Kunnen wij zo bijvoorbeeld nog volop in de van onder andere onze eigen LSVB een toestroom van vluchtelingen benadering van een organisatie als en ISO leken hen iets te helpen, naar onze regio voorkomen, dan Hezbollah. Deze organisatie pleegt in maar Loekasjenko gaat door. Mensen kunnen wij bovendien met eenzelfde het Midden-Oosten aanslag na verdwijnen. De doodstraf wordt in financie¨ le inzet veel meer mensen aanslag, levert wapens voor het geheim uitgevoerd in een helpen. Ter illustratie moge het aanslagen, maar wij onderhouden er gevangenis die Siso 1 wordt volgende dienen. Nederland helpt contacten mee. Formeel is er genoemd. Saddam Hoessein met zo’n 1,4 mld euro ongeveer namelijk sprake van twee beschikte over reeksen Wit-Russische 81.000 vluchtelingen, terwijl de Hezbollah’s, een militaire en een paspoorten en andere steun van UNHCR met 1 mld dollar ruim 2 politieke tak. Dit onderscheid is Loekasjenko. De studenten pakt hij miljoen vluchtelingen bescherming louter theoretisch. De leiding is sinds kort door een nieuw verplicht biedt. Reeds vorig jaar maakten wij immers in handen van e´ e´ n- en vak in te voeren, namelijk ideologie. van versterkte aandacht voor de dezelfde man, namelijk sjeik Hassan Doe je dat vak niet, dan haal je het UNHCR een belangrijk punt bij de Nasrallah. Keer op keer verklaart hij tentamen niet. Zo kun je dus geen begrotingsbehandeling. Nederland openlijk dat er geen wezenlijk diploma halen. Het regime kan de doet nog steeds veel voor de onderscheid bestaat tussen politieke individuele student die het vak UNHCR, maar in deze begroting en militaire activiteiten. Het wordt weigert meteen identificeren en te klinkt wel de valse noot door van een dan ook hoog tijd dat de Europese

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2657 Eurlings

Unie haar opstelling tegenover de veelzeggend dat de VS voor het eerst tijnen. Onze OS-relatie met de Hezbollah wijzigt. Steeds meer sinds zeer lange tijd Israe¨ l daadwer- Palestijnen voorkomt nu juist dat landen, recent nog goede vrienden kelijk een sanctie hebben opgelegd. men daar nog verder in het moeras zoals Canada en Argentinie¨ , gaan de Men heeft echter ook kritiek op de zakt en nog wanhopiger wordt, Europese Unie hierin voor. De positie Palestijnen. Nu er door de Israe¨ lische waardoor men elk perspectief op een van de regering in de door ons en Palestijnse samenlevingen toekomst verliest. Dat is het grote gevraagde brief van 12 december bruggen worden geslagen en probleem van de Palestijnen. Dit vind ik eerlijk gezegd onverteerbaar, alternatieven worden ontwikkeld, wordt uitgebuit door Israe¨ l, dat door namelijk dat zij geen voorstander is moeten wij de strafkortingen achter de steun uit het buitenland een van plaatsing van Hezbollah als ons laten. Er is sprake van hoop die buitengewoon sterke positie heeft. geheel op de EU-lijst van terroris- wij allang niet meer hebben gezien Men maakt misbruik van de steun tische organisaties, terwijl dat recent en daarom moeten wij deze die men in de vorm van handels- met Hamas terecht wel is gebeurd. initiatieven steunen. Onder de voordelen van de EU krijgt. Wil de minister hier duidelijk Israe¨ lische en Palestijnse bevolking is uitspreken dat ons land Hezbollah als meer draagvlak voor vrede dan wij De heer Eurlings (CDA): Op dit punt e´ e´ n organisatie ziet en zo zal denken. Wij mogen straffen nooit verschillen de heer Van Bommel en behandelen? Wil de regering voor uitsluiten, maar nu is daar niet het ik van mening. De CDA-fractie is van deze lijn ook in de Europese Unie moment voor. opvatting dat in dit conflict de twee draagvlak gaan scheppen? partijen hun part of the deal moeten Bij het beleid ten aanzien van De heer Van Bommel (SP): waarmaken. Beide bevolkingen lijden Israe¨ l en de Palestijnse gebieden Strafkortingen achter ons laten? Dat iedere dag. Het maakt geen verschil blijft een evenwichtige benadering stadium hebben Nederland en de EU of iemand bij een strafactie in Gaza vooropstaan met een toenemende nog nooit bereikt. U wilt de druk of iemand bij het wachten op een druk op beide partijen. De regering opvoeren en dan vraag ik u om in bus sterft, om het heel direct te van president Bush toont op dit vlak lijn met onze Amerikaanse vrienden zeggen. Het gaat om een evenwich- moed. Niet alleen steunt de nu eindelijk eens stappen te zetten tige benadering waarbij van beide president herhaaldelijk en openlijk die ertoe doen. De Israe¨ lische kanten nu eindelijk leiderschap moet een snelle vorming van een overheid is buitengewoon sterk worden getoond. Wij moeten ons Palestijnse staat. Ieder opbouwend afhankelijk van Europa en Amerika. aansluiten bij de VS en zeggen: nu of initiatief van Israe¨ li’s en Palestijnen Als er een veroordeling wordt nooit. samen is toe te juichen. Juist uitgesproken, moet op enig moment daarom is het zo’n goed signaal dat de daad bij het woord gevoegd De heer Wilders (VVD): Dat ben ik minister Colin Powell de opstellers worden. De EU kan bijvoorbeeld met u eens. Ik wil u het volgende van het eerste alternatieve vredes- zeggen: de bouw van de muur moet voorleggen. Uit internationale plan zelf ontving, ook al stribbelde gestopt worden en zolang u dat rapporten blijkt dat er voor honder- premier Sharon tegen. Powell houdt beleidsvoornemen niet terugneemt, den miljoenen aan OS-geld door de grote lijn duidelijk vast. Dat is zullen wij economische instrumenten Palestijnen achterover wordt gedrukt. visie. Minister Powell wensen wij inzetten om die druk op te voeren. De vragen van collega Huizinga- juist deze dagen veel goeds en Anders blijft het bij woorden. Heringa zijn deze week beantwoord. gezondheid toe. Het blijft wenselijk In dit kader geeft het kabinet aan dat en noodzakelijk dat de Europese De heer Eurlings (CDA): Als u de Palestijnen met medeweten van Unie en de Verenigde Staten hierbij consequent bent, zou u niet alleen president Arafat 40.000 tot 50.000 gezamenlijk optrekken. Graag hoor ik pleiten voor kortingen ten aanzien dollar per maand aan leden van de hierop de visie van onze minister. van Israe¨ l, maar ook voor het kritisch Al-Aqsa martelarenbrigade hebben bezien van onze OS-relatie met de betaald. Wordt het geen tijd om De heer Van Bommel (SP): De Palestijnse gebieden. Ook daar is de inderdaad de ontwikkelingsrelatie Amerikanen hebben niet alleen de laatste tijd heel veel niet gebeurd met de Palestijnen ter discussie te moed om de Israe¨ lische overheid wat wel had moeten gebeuren. stellen? aan te spreken op het moment Moeten wij nu kortingen doorvoeren wanneer ze iets goed doen maar ook of moeten wij op dit moment de De heer Eurlings (CDA): Ik onder- op het moment wanneer ze iets nieuwe plannen een kans geven door schrijf de ernst van hetgeen u nu verkeerds doen. Zo hebben de vanuit de EU de VS maximaal aan te naar voren brengt. Wij hebben nog Amerikanen niet alleen de bouw van sporen om zich daarachter te niet zo lang geleden gezamenlijk de muur veroordeeld, maar hebben scharen? Als beide betrokken partijen vragen gesteld over misstanden aan ze op grond daarvan ook de zich daartoe bereid verklaren, is er Palestijnse kant. Dat kan niet en is Israe¨ lische overheid een strafkorting sprake van een deal, maar als zij het onacceptabel. Ik zeg tegen u opgelegd. Vindt u niet dat de niet doen, kunnen kortingen weer hetzelfde als tegen de heer Van Europese Unie ook op dat punt het effectief zijn. Nu moeten wij de kans Bommel. De vraag is aan de orde of Amerikaanse voorbeeld zou moeten op succes benadrukken, in plaats van de nieuwe initiatieven gesteund volgen? het falen in het recente verleden te moeten worden, zodat er een vitale straffen. route wordt afgesproken en daarop De heer Eurlings (CDA): De EU en kan worden afgerekend. Ik zeg daar de VS moeten vooral de kansen De heer Van Bommel (SP): Ik houd onmiddellijk bij dat dit soort dingen benutten die er nu zijn. Nu moet het de heer Eurlings voor dat duidelijk niet acceptabel is, los van nieuwe momentum benut worden om sprake is van een asymmetrisch initiatieven. De Palestijnse Autoriteit maximale druk uit te oefenen. Het is conflict tussen Israe¨ l en de Pales- moet bij bewezen banden met

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2658 Eurlings

Al-Aqsa en aanslagen, daarop Hoeven: De conditie is dat men blij mee. Ik ben ook blij dat uw keihard worden aangesproken. Ik afziet van terroristische daden. zusterpartij in Duitsland dat akkoord speel dit graag door naar de mede ondersteund heeft. Een van de regering, want dat kan absoluut niet. De heer Eurlings (CDA): Voorzitter. Ik zorgpunten die ik juist hoor, is dat heb het zojuist gehad over Hezbol- het volgens het Stabiliteitspact leidt De heer Wilders (VVD): Ik denk dat lah, waarbij ik het onderscheid tot een verkeerde financiering in de heer Eurlings en ik niet erg van tussen verschillende Hezbollahs zeer 2005. U en wij hebben daar mening verschillen, maar de regering theoretisch vind. Ik speel diezelfde problemen mee. Je zou dus moeten heeft de vragen van collega Huizinga vraag over Al-Aqsa door aan de zeggen dat je daar grote twijfels over al beantwoord. Letterlijk wordt regering. Kan de regering overtui- hebt. Het is mooi dat daar iets bevestigd dat met medeweten van gend duidelijk maken hoe het geld gebeurt, maar wie weet, komt men Arafat 40.000 tot 50.000 dollar per alleen voor andere dan terroristische nog steeds boven die 3% uit. Het is maand aan Al-Aqsa wordt besteed. doelen wordt gebruikt? Kan zij wel interessant, maar wat wilt u Dat zijn feiten. Ondanks alle mooie tevens verduidelijken dat wij niet ermee zeggen? Heeft mijnheer Bot toekomstperspectieven die er door het ondersteunen van andere gelijk of mijnheer De Vries? Zegt u wellicht en hopelijk komen, moet, als activiteiten van Al-Aqsa, die het eens. de Palestijnen fraude plegen en geld organisatie de mogelijkheid geven geven aan een terroristische om de middelen die normaal De heer Eurlings (CDA): Niet alleen organisatie, dat worden gekort en daarvoor worden gebruikt, te de barrie` re tussen Nederland en teruggehaald. Wij kunnen dat deze gebruiken voor terroristische Duitsland is moeilijk, maar ook week proberen te regelen. aanslagen, want dan zijn wij even tussen het westen en zuiden van ver van huis. Nederland. Kwinkslagen worden in De heer Eurlings (CDA): Ik verschil Voorzitter. Ik kom tot een beide regio’s anders geı¨nterpreteerd, helemaal niet met de heer Wilders afronding. De analyses van minister zoals blijkt. van mening. Ik speel de vragen door Bot zullen wij hopelijk de komende Mijnheer Koenders, er zat een naar de regering. Als onder andere jaren vaak in deze Kamer horen en kwinkslag in mijn opmerking. Het dit met ons ontwikkelingsgeld stevig met hem bediscussie¨ ren. Zijn serieuze deel is dat naar mijn gebeurt, vraag ik de regering hoe dit eerste optreden versterkt het mening Duitsland zijn taak als kan worden voorkomen. Ik krijg vertrouwen in zijn stevigheid. De gidsland in Europa niet serieus heeft graag een andere onderbouwing van standpuntbepaling rond belangrijke genomen. Dat geldt voor het de regering, maar als het gebeurt, zaken zoals het functioneren van het Stabiliteitspact en voor de manier dan moet daarop beleid worden Stabiliteitspact was helder. Wij waarop men niet inhoudelijk, maar gezet, want dat is onacceptabel. rekenen zelfs, een beetje ondeugend, principieel-dogmatisch omging met op enige creatieve inconsistentie bij de discussie over Irak. Ik constateer Minister Van Ardenne-van der minister Bot. Altijd bij de Duitsers dat er voor het Bot-adagium ’’altijd Hoeven: Het lijkt mij goed dat de aanhaken, zoals hij op 13 november bij de Duitsers aanhaken’’ in de heer Wilders de gehele zin voorleest 2002 in de Volkskrant adviseerde, toekomst weer goede mogelijkheden en zich niet beperkt tot de opmerking bleek bijvoorbeeld snel nadien niet zijn, want in Duitsland keert de wal dat met Nederlands geld via de helemaal het passende adagium. het schip. Gelukkig maar. Palestijnse Autoriteit Al-Aqsa-leden Bots adagium bleek zeer onlangs ook worden gefinancierd. Dat geld wordt Bos’ adagium, maar daar werd het De heer Koenders (PvdA): Uw onder een bepaalde conditie niet beter van, zo sprak ook Klaas de politieke conclusie is dus dat u het verstrekt. Het lijkt mij goed dat dit Vries. Laat ik ook de andere kant van eens bent met de opmerkingen van ook wordt aangegeven. dit adagium belichten. Ons land de minister van Buitenlandse Zaken werd vanuit Duitsland zelf opgeroe- over Duitsland. De heer Wilders (VVD): Daar maakt pen, zich niet te laten intimideren u het alleen maar erger mee. Het door bijvoorbeeld minister Eichels De heer Eurlings (CDA): Mijn staat er inderdaad bij: bedoeld om te boze en loze dreigementen. Nu conclusie is dat aanhaken aan twee voorzien in de kosten van levenson- tussen de CDU en kanselier Schro¨ der kanten kan gebeuren en dat derhoud. Maar wij bekostigen toch een compromis is gevonden om de Duitsland gelukkig een heel eind niet het levensonderhoud van de Duitse begroting en economie op de onze kant uit lijkt te komen met de Al-Aqsa martelarenbrigade? Dat staat rails te krijgen, blijkt dat het goed recente ontwikkelingen. Dat stemt er inderdaad, maar ik hoop dat de was dat het kabinet zich niet zomaar positief. minister het met mij eens is dat wij omver liet blazen. Schro¨ der en de onder geen enkele voorwaarde CDU gaan nu doen wat ons land in © kunnen accepteren dat de Palestijnen 1982 al deed, en onlangs weer, met om wat voor reden dan ook geld het regeerakkoord van het kabinet- Mevrouw Ferrier (CDA): De overheid geven aan deze terroristenclub. Balkenende II. Hopelijk haken onze maakt niet, maar maakt mogelijk. landen echt bij elkaar aan, alsnog Met die woorden besloot de De voorzitter: Voordat ik de geheel in lijn met het Bot-adagium. minister-president 24 oktober minister wederom het woord geef, jongstleden de Tinbergen-lezing. Dit wijs ik erop dat zij een feitelijk De heer Koenders (PvdA): ik begrijp is de kern van toelichting kan geven. Zij kan hierop dat laatste punt van u niet. Wat wilt ontwikkelingssamenwerkingbeleid: in haar termijn terugkomen. u daarmee zeggen? Wat wilt u niet het maken van ontwikkeling, overbrengen? Ik weet dat er een maar het mogelijk maken van Minister Van Ardenne-van der akkoord is in Duitsland. Daar zijn wij ontwikkeling door mensen zelf. Het is

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2659 Ferrier een complexe zaak die alleen lukt als landen die stelselmatig mensenrech- opkomende markten wil stimuleren. het beleid geı¨ntegreerd is. Vorig jaar ten schenden, onderhoudt Nederland Hoe staat het daarmee en wat zijn nu bee¨ indigde ik mijn inbreng over immers geen bilaterale ontwikke- de concrete stappen? ontwikkelingssamenwerking namens lingssamenwerkingsrelatie. Daarop de fractie van het CDA met de krijg ik graag een reactie van de Mevrouw Karimi (GroenLinks): Dat woorden dat een dergelijk samen- minister. snap ik, maar zij is daar nog niet hangend beleid door een minister De CDA-fractie vindt het goed dat mee gekomen. Ik ben het met u eens geformuleerd en uitgevoerd moest het bedrijfsleven meer betrokken dat zij nog niet eens de effectiviteit worden en niet door een staatssecre- wordt bij ontwikkelingssamenwer- van het bedrijfslevenprogramma kan taris. Ik ben blij dat wij vandaag met king. Daarbij staat voor ons aantonen, maar tegelijkertijd gaat het een minister praten en ik ben blij dat maatschappelijk verantwoord budget voor het bedrijfsleven- wij 0,8% van ons bruto nationaal ondernemen voorop. In de begroting programma wel behoorlijk omhoog. product bestemmen voor ontwikke- neemt het bedrag voor het bedrijfsle- Bent u het met mij eens dat in ieder lingssamenwerking. Ook in tijden dat ven toe, maar wij missen concrete geval die verhoging plaats zou het economisch minder gaat, blijven voorstellen in het kader van moeten vinden zolang die effectiviteit voor het CDA waarden als solidariteit ondernemen tegen armoede, waarbij niet is aangetoond en zolang dat en gerechtigheid voorop staan en het ons ook gaat om programma’s stappenplan niet is voorgelegd? blijven wij onverminderd betrokken die investeringen door bedrijven uit bij mensen ver weg. Wij moeten ontwikkelingslanden zelf stimuleren. Mevrouw Ferrier (CDA): De ervoor waken ons niet alleen op CDA-fractie wil een stappenplan, onszelf en naar binnen te richten Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ik zal waarin duidelijk wordt hoe je dingen waardoor wij de samenhang van in mijn eigen termijn terugkomen op beter zou kunnen stimuleren. Ik zeg ontwikkelingen in de wereld uit het de samenwerking met het bedrijfsle- daarmee niet dat er nu geen oog zouden kunnen verliezen. ven, maar kan ik van de CDA-fractie verhoging zou moeten plaatsvinden. Tijdens het notaoverleg op 17 vernemen wat zij precies van de Zoals uzelf ook zegt: je kunt besluiten november hebben wij al over veel minister vraagt? tot een verhoging, maar als landen onderwerpen van gedachten kunnen niet voldoen aan de criteria, kun je wisselen. Voor de leden van de Mevrouw Ferrier (CDA): Ik vraag het geld niet wegzetten. Ik verschil CDA-fractie is het van cruciaal concrete stappen in het kader van op dat punt dus van mening met u. belang, in te zetten op effectief ondernemen tegen armoede, waarbij Ik vind het op zich goed om het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. voor ons belangrijk is dat er een bedrijfsleven de ruimte te bieden om Effectief is het beleid als het stappenplan komt waarmee duidelijk meer initiatieven te nemen, maar ik duurzaam is, als ook bij het wordt hoe vanuit Nederland mis concrete voorstellen. Ik wil ook nastreven van de millennium- investeringen door bedrijven uit graag voorstellen zien over het doeleinden niet het behalen van het ontwikkelingslanden zelf – misschien stimuleren van het bedrijfsleven in doel op zichzelf centraal staat, maar valt, wat bedrijven betreft, ook te ontwikkelingslanden zelf. de duurzaamheid van het behaalde denken aan zuid/zuid-relaties – resultaat. Die duurzaamheid kan kunnen worden gestimuleerd. Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ik slechts verwezenlijkt worden als er in moet concluderen dat de opmerking het beleid wordt uitgegaan van de Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ik aan het begin van uw betoog over eigen authentieke krachten van het moet zeggen dat dat een beetje vaag de effectiviteit van de ontwikkelings- ontvangende land en als de is; dat ben ik niet van u gewend. Zou samenwerking gewoon een loze ontwikkeling de hele mens en haar u het concreet kunnen aangeven? kreet is als u op concrete onderdelen of zijn gemeenschap betreft, dus niet Het budget voor het PSOM wordt van het beleid gewoon niet wilt alleen op sociaal-economische bijvoorbeeld verdrievoudigd, terwijl meewerken aan het effectief maken aspecten gericht is, en als ontwikke- in december al duidelijk is geworden van de instrumenten. ling plaatsvindt vanuit de culturele dat het budget helemaal niet en religieuze context. Hiermee zeg ik daarvoor kan worden gebruikt, Mevrouw Ferrier (CDA): Wij vinden nadrukkelijk niet dat er nooit iets ter omdat er weinig goede voorstellen het een goede zaak dat het bedrijfsle- discussie gesteld mag worden. komen. Bent u het bijvoorbeeld met ven meer wordt ingezet bij ontwikke- Integendeel, juist als je partners mij eens dat die verhoging niet moet lingssamenwerking, wat tot voor kort bent, kun je elkaar kritische vragen doorgaan? erg moeilijk was. Werk geeft stellen, waardoor ontwikkeling in de waardigheid en stimuleert de zin van vermindering van de Mevrouw Ferrier (CDA): Het PSOM arbeidsgelegenheid. Op zich is het kwetsbaarheid van mensen en gaat nadrukkelijk over opkomende goed dat daarvoor meer fondsen toename van de eigen verantwoorde- markten. Als je het bedrijfsleven daar beschikbaar komen, maar wat mist, lijkheid mogelijk wordt. wilt stimuleren en een incentive wilt is een concreet plan om die fondsen Het gaat ons om duurzaamheid en geven om te kunnen experimenteren te besteden. geı¨ntegreerd beleid. De CDA-fractie – en om soms dingen te kunnen Deze minister heeft de technocrati- vindt het heel positief dat de minister laten mislukken – en als je dan sche aanpak van Paars II opzijgezet met haar collega’s gezamenlijke inderdaad ziet dat je het geld niet en stelt partnerschap centraal. missies verricht naar Afrika en India; kunt wegzetten, zou je de criteria Prachtig, maar mijn fractie vraagt daar zijn plannen voor de toekomst. opnieuw moeten bespreken. Vandaar zich wel af hoe partnerschap tussen Naar onze mening moet coherentie dat ik de minister vraag om met een landen gestalte kan krijgen als er zo nadrukkelijk ook buitenlands stappenplan te komen dat duidelijk wordt gekort op het bilaterale kanaal. economisch beleid omvatten. Met maakt hoe zij bijvoorbeeld die Dit komt de beroemde effectiviteit

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2660 Ferrier niet ten goede. Bovendien is door de lende groepen toch weer rond de van de minister is en wat haar inzet kaalslag op het bilaterale kanaal het tafel te krijgen. Dit kan het beste zal zijn. evenwicht tussen multi- en bilateraal plaatsvinden vanuit het Europese zoek. Waarom is hiervoor gekozen? perspectief. Wat gaat de minister De heer Koenders (PvdA): U hebt Wat betekent dit concreet voor de doen om deze zaak vlot te trekken? dat kennelijk niet gelezen in de lopende programma’s, voor In Europees verband zal het een memorie van toelichting, dus u vindt aangegane verplichtingen, voor heftig jaar worden, en Nederland is dat het in ieder geval fors onvol- opgebouwde deskundigheid en straks zelf voorzitter. doende is. relaties? Wat betekent het verder In het kader van ontwikkelingssa- voor het functioneren van de posten menwerking stel ik drie zaken aan de Mevrouw Ferrier (CDA): Ik vind het in het buitenland? orde. In Monterrey is afgesproken, heel belangrijk dat er beleid komt op Per 1 januari 2004 zal het minstens 0,7% van het BNP voor Europees niveau en dat er nagedacht Stabiliteitsfonds van start gaan. De ontwikkelingssamenwerking te wordt over de ingewikkelde en CDA-fractie onderschrijft het belang bestemmen. Veel landen halen dat complexe relatie tussen migratie en van dit fonds. Immers, niemand kan nog lang niet. Duitsland zit nog niet ontwikkeling. Ik wil graag van de vandaag de dag in onze veranderde eens op 0,3%; Italie¨ haalt krap 0,2%. minister horen hoe zij die relatie ziet en veranderende wereld ontkennen Wat gaat de minister daaraan doen? en hoe zij dat op gaat pakken. dat conflicten een grote impact Wereldwijd staat de EU bekend als hebben op mensen en ontwikkeling. de grootste donor op het gebied van De heer Dittrich (D66): Vindt de Natuurlijk zijn vrede, veiligheid en ontwikkelingssamenwerking. Het CDA-fractie dat landen die weigeren stabiliteit voorwaarden om tot tragische is echter dat een groot deel hun eigen onderdanen terug te ontwikkeling te komen. Hoe het van al dat geld door ingewikkelde nemen, namelijk uitgeprocedeerde fonds zal functioneren, moet straks regelgeving en bureaucratie asielzoekers, als sanctie gekort uit de praktijk blijken. Mijn fractie wil onbereikbaar is voor ontwikkelings- moeten worden of dat zelfs de echter in dit stadium graag helder- landen. Dit is schandalig! Wat gaat ontwikkelingssamenwerkingsrelatie heid over een aantal zaken. Hoe is de minister daaraan doen? stopgezet moet worden? men gekomen tot de omvang van Er is nog helemaal geen beleid op het fonds? Op grond van wat voor het belangrijke gebied van de relatie Mevrouw Ferrier (CDA): De criteria zal de beoordeling, zowel van tussen migratie en ontwikkeling. Dat CDA-fractie vindt allereerst dat er de bestedingsdoelen vooraf als de beleid zou moeten worden ontwik- nagedacht moet worden over alle verrekening achteraf, plaatsvinden? keld vanuit Europees perspectief. factoren die een rol spelen. Je kunt Bij het fonds gaat het om het snel en Hoe denkt de minister daarover? Wat overwegen om landen bij wijze van flexibel kunnen inzetten op onder- gaat zij daaraan doen? spreken te straffen als zij mensen steuning van activiteiten op het niet terugnemen. Als je ervan uitgaat snijvlak van vrede, veiligheid en De heer Koenders (PvdA): Er was dat ontwikkelingssamenwerking in ontwikkeling. Graag horen wij aan natuurlijk beleid inzake de relatie wezen gaat om structurele armoede- wat voor activiteiten en regio’sindit tussen migratie, buitenlandse politiek vermindering en het cree¨ ren van kader moet worden gedacht. In en ontwikkelingssamenwerking. In kansen voor mensen, dan vraag ik hoeverre is het bijvoorbeeld Europa is na Tampere geprobeerd mij af of je deze twee zaken direct mogelijk, het Stabiliteitsfonds aan te om met de ’’high level’’-werkgroep met elkaar zou moeten verbinden. wenden in een land als Colombia, die verbinding te leggen. Nu is dat Een dergelijk debat moeten wij waar het gewapend conflict leidt tot de laatste tijd eigenlijk onder tafel echter nog uitgebreider voeren. Ik een ernstige humanitaire crisis? geschoven. Zou het niet veel beter sluit het niet uit, maar ik denk dat tal Daarbij valt te denken aan de zijn om dat nu eens op te pakken en van andere zaken urgenter om een ontheemden, maar ook aan de te kijken of wij daarop geen beter beleidsrichting vragen. duizenden jongeren die de guerrilla- beleid kunnen voeren? Het is jammer bewegingen verlaten, die alleen dat dit kabinet dat eigenlijk heeft De heer Dittrich (D66): Ik hoor u middels speciale programma’s weer laten versloffen. eigenlijk zeggen dat je de migratie- een normaal leven zullen kunnen stromen richting Europa en opbouwen. Het gewapend conflict Mevrouw Ferrier (CDA): Dat ben ik Nederland gaat vergroten als je dat heeft ook in de regio verstrekkende niet helemaal met u eens, mijnheer instrument gaat hanteren. Met gevolgen, mede voor de Neder- Koenders. Ik heb van deze minister andere woorden: u wilt eerst allerlei landse gebiedsdelen. Ook voor deze voor Ontwikkelingssamenwerking andere instrumenten benutten regio moet er een geı¨ntegreerd herhaaldelijk gehoord hoe belangrijk voordat u uiteindelijk misschien beleid komen. zij de inzet vindt op het maken van overgaat tot zo’n strafsanctie. In onze wereld is veel veranderd. beleid op het onderwerp migratie en De noodzaak van inzet op vrede, ontwikkelingssamenwerking. Dat zou Mevrouw Ferrier (CDA): Ik begrijp stabiliteit en veiligheid geeft dat aan. je zeker ook op nationaal niveau niet waar u uit concludeert dat je de De wereld is echter in meer moeten doen en daarvoor bestaan migratiestromen zou vergroten. opzichten veranderd. Na het ook medefinancieringsorganisaties. mislukken van de WTO-top in Een organisatie als IntEnt heeft De heer Dittrich (D66): Door het Cancu´ n ziet de wereld er anders uit. daarmee veel ervaring opgedaan. Ik stopzetten van ontwikkelingssamen- Er is geen enkele reden om te denk zeker dat je dit ook op werking. U zegt zelf dat ontwikke- juichen na Cancu´ n! Een grote Europees niveau moet doen. Je lingssamenwerking te maken heeft inspanning zal moeten worden begint niet helemaal vanaf nul, maar met armoedebestrijding. gedaan, alleen al om de verschil- ik wil graag horen wat het standpunt

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2661 Ferrier

Mevrouw Ferrier (CDA): Ja. Volgens de minister is de Mevrouw Ferrier (CDA): Ik vraag of hulpbehoefte groot in Nepal de minister mogelijkheden ziet om De heer Dittrich (D66): Dus u bent vanwege omvangrijke armoede. een relatie met Bhutan te onderhou- het met mijn conclusie eens? Nederland geeft een kleine bijdrage den, omdat daar veel is opgestart en en kan deze volgens haar dus net zo omdat dit alles nu al negatieve Mevrouw Ferrier (CDA): Als je goed helemaal niet meer geven. Wij gevolgen ondervindt van het feit dat landen straft door te stoppen met vinden dat erg kort door de bocht. de hulp in 2007 wordt gestopt. Ik heb ontwikkelingssamenwerking als zij net gezegd dat wij de motivatie dat mensen niet terug nemen, dan stop Mevrouw Tjon-A-Ten (PvdA): Steunt wij net zo goed kunnen stoppen met je een in gang gezette ontwikkeling mevrouw Ferrier de vraag van de het geven van geld, nu wij toch al zo die ten doel heeft armoede duur- PvdA-fractie aan de minister om weinig geven, niet goed vinden. U zaam te bestrijden. Succesvolle Bhutan op de landenlijst te handha- kunt zeggen dat wij geen vragen duurzame armoedebestrijding moet ven? meer kunnen stellen, maar ik heb ten doel hebben dat mensen minder gisteren de landenlijst pas gekregen. genoodzaakt zijn hun plek te Mevrouw Ferrier (CDA): Wij vragen Om die reden vraag ik de minister verlaten. In die zin zijn wij het met allereerst om een reactie van de hoe zij dat ziet. elkaar eens. minister. Wij vragen allereerst aan de De motivatie van slecht bestuur is minister hoe zij de relatie na 2007 een terechte. Voor de CDA-fractie is De heer Dittrich (D66): Dat klopt, wij met dat land ziet en of zij het goed bestuur niet alleen een zijn het eens. mogelijk acht om een relatie met een voorwaarde, maar ook een doel. Dat land te onderhouden zonder dat daar geldt bijvoorbeeld voor Guinee- Mevrouw Ferrier (CDA): Dat is mooi, financie¨ n aan ten grondslag liggen. Bissau. Door daar te stoppen, mijnheer Dittrich. Daar ben ik benieuwd naar. ontnemen wij ons iedere mogelijk- Ik kom nu te spreken over het heid om invloed uit te oefenen op landenbeleid. Minstens 50% van de Mevrouw Tjon-A-Ten (PvdA): het tot stand brengen van goed bilaterale hulp gaat naar Afrika. Er is Mevrouw Ferrier, wilt u mij vertellen bestuur. In het kader daarvan wil ik regiobeleid geformuleerd voor de hoe de minister dat zonder geld kan weten hoe de minister de steun aan Hoorn van Afrika en het Grote bewerkstelligen? Eritrea verantwoordt. Onder andere Merengebied en dat is goed, want Human Rights Watch en Amnesty Afrika heeft te lang geen aandacht Mevrouw Ferrier (CDA): Dat vraag ik International maken melding van gehad. Die aandacht voor Afrika mag aan de minister. Mevrouw Tjon-A- schendingen van mensenrechten. er echter niet toe leiden dat wij Ten, voor mij kan een relatie tussen Daarvan zijn ook religieuze minder- andere continenten de rug toe keren. landen veel meer inhoud hebben dan heden het slachtoffer. Ik krijg hierop Ik denk dan aan landen in Azie¨ en alleen een financie¨ le. Ik ben graag een reactie. Latijns-Amerika. Ook daar zijn benieuwd of de minister die mening In maart van dit jaar zijn er op fragiele democratiee¨ n die juist nu deelt en hoe zij dat ziet. Cuba 77 dissidenten opgepakt. onze steun nodig hebben, soms Daaronder bevonden zich onafhanke- meer in de vorm van een politieke Mevrouw Karimi (GroenLinks): lijke journalisten en vakbondsleiders. dialoog dan in de vorm van Voorzitter. Het is wel leuk om Nederland heeft zich uitgesproken financie¨ le steun. Wij wachten nog dergelijke debatten te voeren en het tegen deze vorm van schending van steeds op de beleidsnotitie Latijns- telkens aan de minister te vragen, mensenrechten. In antwoord op Amerika waarom ik vorig jaar bij de maar wij hebben een notaoverleg vragen heeft de minister gezegd dat begrotingsbehandeling heb achter de rug. Tijdens dat overleg zij de situatie op Cuba vanuit gevraagd. Wij zijn net als vorig jaar heeft de minister gezegd dat zij daar Europees perspectief aan de orde van mening dat zich in de nabije helemaal niets in ziet en zij dat land wenst te stellen, omdat dit het toekomst in verschillende Latijns- van de lijst wil schrappen. Dat meeste effect heeft. Wat gebeurt er Amerikaanse landen dramatische beaamt de minister ook. Het is dus nu precies op Europees niveau om ontwikkelingen kunnen voordoen, als nu aan u om duidelijk te maken wat de schendingen van mensenrechten zij niet worden ondersteund. Deelt de de positie van de CDA-fractie is. De op Cuba te bee¨ indigen? Cuba heeft minister deze mening? fase van het stellen van vragen is te kennen gegeven niets meer met De minister geeft als argument voorbij. Nederland te maken te willen voor het stoppen van steun aan hebben. Hoe staat het met de bepaalde landen op de landenlijst, Mevrouw Ferrier (CDA): Ik heb niet Nederlandse bijdrage aan het dat je er net zo goed helemaal mee gehoord dat de minister heeft bedrijfsleven op Cuba? In hoeverre op kunt houden als je toch al weinig gezegd dat voor haar de relatie met beschouwt de minister het stopzetten geeft. De CDA-fractie vindt dat geen Bhutan na 2007 is afgelopen. van deze hulp als een mogelijk goed argument. Een relatie tussen Daarom vraag ik ernaar. pressiemiddel? landen kan op veel meer manieren Ten slotte. De beleidsnotitie van de gestalte krijgen dan alleen door Mevrouw Karimi (GroenLinks): Dat minister voor Ontwikkelingssamen- financie¨ le middelen. Dit geldt betekent dat u eigenlijk akkoord gaat werking heet ’’Aan elkaar verplicht’’. bijvoorbeeld voor Bhutan. Daar is met het schrappen van Bhutan van Zij doelt hiermee op de plicht jegens veel in beweging gezet en dat alles de landenlijst. U vraagt om het elkaar om de belofte van verwezenlij- ondervindt nu al negatieve gevolgen onderhouden van een relatie met king van de millenniumdoelstellingen van het feit dat de hulp wordt Bhutan na 2007. Hoe kan dat zonder waar te maken. Voor mij zijn er gestopt. Hoe ziet de minister de geld? echter meer redenen waarom wij relatie met dat land na 2007? elkaar iets verplicht zijn. Bovenal

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2662 Ferrier geldt voor mij de christen- vindt. Dit betekent niet dat wij hier Mevrouw Ferrier (CDA): Dat is democratische visie dat ieder mens kritiekloos naar kijken. Wij zijn dan precies wat ik zeg. Ik kijk kritisch of ik ons gegeven is, ieder mens, ver weg ook blij met de toezegging van de het verantwoord vind of dat ik de of dichtbij. Dit besef zorgt ervoor dat minister om op grond van gedegen reis zelf zou moeten betalen als ik wij ons daadwerkelijk willen inzetten evaluaties en beleidsvoorstellen te meega. voor een rechtvaardiger verdeling bekijken hoe het zit met de activitei- van rijkdom en macht, opdat ieder ten van medefinancierings- De voorzitter: Voor reizen van leden mens de kans krijgt, een menswaar- organisaties. Ik denk dat je er altijd van de Tweede Kamer die niet vanuit dig bestaan op te bouwen. Daar gaat goed op moet letten of het geld de Tweede Kamer zelf zijn geregeld, het bij ontwikkelingssamenwerking effectief besteed wordt. bestaat het openbare en verplichte om en dat zijn wij aan elkaar reizenregister. Wat dat betreft is er verplicht. De heer Wilders (VVD): Voorzitter. voor Kamerleden transparantie. Dit was een heel lang antwoord. Mag De heer Wilders (VVD): Voorzitter. Ik ik eruit begrijpen dat mevrouw © zou mevrouw Ferrier een vraag Ferrier er eigenlijk ook moeite mee willen stellen, want wij zijn nog veel heeft dat er belastinggeld wordt De heer Van Bommel (SP): Mijnheer meer aan elkaar verplicht. Zo zijn wij gebruikt om heel veel mensen naar de voorzitter. In tien tot twaalf ook aan elkaar verplicht, geld Nederland te laten komen en minuten de hele wereld rond; het zal effectief te besteden. Wat vindt zij Nederlandse politici en anderen naar je maar te doen staan. Ik ga het ervan dat medefinancierings- het buitenland te laten gaan, echter toch proberen. organisaties 5% van hun budget, in allemaal op kosten van die mede- Het afgelopen weekend kende totaal 20 mln per jaar, aan politieke financieringsorganisaties? Vindt u twee historische momenten. Het beı¨nvloeding mogen besteden? Dit ook niet dat wij daar op z’n minst eerste historische moment was de geld wordt uitgegeven om politici en eens wat kritischer naar zouden aanhouding van dictator Saddam andere hoogwaardigheidsbekleders moeten kijken? Hoessein. De terugkeer van het de wereld rond te laten reizen – dure Baath-regime lijkt hiermee nagenoeg tickets, dure hotels – om aan Mevrouw Ferrier (CDA): Wij kijken er onmogelijk, zeker ook gezien de beleidsbeı¨nvloeding te laten doen. ook zeer kritisch naar. Ik vind het wat overgave van Al-Duri, een andere Wij kunnen ons nog allemaal het kort door de bocht om te spreken gevreesde leider. Hun berechting in incident met mevrouw Duisenberg van ’’heel veel mensen naar Irak kan een belangrijk middel zijn bij herinneren, toen zij in het begin van Nederland te laten komen’’ en de verwerking van 35 jaar dictatuur. dit jaar de Palestijnse gebieden dergelijke. Je moet ook daarbij letten Is de Nederlandse regering bereid bezocht. Vindt mevrouw Ferrier nu op het effect ervan, je moet nagaan desgevraagd juridische ondersteu- werkelijk dat medefinancierings- hoe zinvol het is om een missie ning aan Irak te geven? Is de organisaties dit belastinggeld mogen hierheen te laten komen of er een Nederlandse regering van plan de gebruiken om reizen van dit soort naar het buitenland te laten gaan. Nederlandse gifgashandelaar Van mensen te financieren, mensen die Maar nogmaals, wij zijn niet tegen Anraat, die in de jaren tachtig dit net zo goed zelf zouden kunnen kritische bestudering van de verboden grondstoffen voor betalen? Vindt zij niet dat dit geld voorstellen van medefinancierings- chemische wapens aan Irak leverde, niet aan ontwikkelingshulp zou organisaties. nu ook voor de rechter te brengen? moeten worden besteed? De succesvolle aanhouding van De heer Koenders (PvdA): Voorzitter. Saddam Hoessein kan niet verhullen Mevrouw Ferrier (CDA): Voorzitter. Ik ben met onder anderen mevrouw dat de regering met haar steun aan Voor de CDA-fractie zijn mede- Hirsi Ali, lid van de VVD-fractie, met het Amerikaanse beleid een financieringsorganisaties, ook de Cordaid naar Colombia gereisd. Er verkeerde weg is ingeslagen. De Pax thematische, van groot belang. Met zijn andere leden van deze fractie die Americana, de idealistische hun idee¨ le grondslag kunnen ze als naar Taiwan gaan, op kosten van de Amerikaanse buitenlandse politiek, is geen ander het debat stimuleren, regering van dat land. Staat u daar niet het juiste antwoord op het gericht op ontwikkeling. Een ook kritisch tegenover of vindt u dat terrorisme. Dat heeft twee jaar belangrijke taak van mede- dit soort reisjes wel kunnen? oorlog in Afghanistan wel bewezen. financieringsorganisaties is Ondanks het feit dat in die oorlog vergroting van het draagvlak voor Mevrouw Ferrier (CDA): Uiteraard burgerslachtoffers, waaronder ontwikkelingssamenwerking, ook in ben ik daar ook kritisch over. Ik heb verleden week nog een groep Nederland. Uiteraard let de gezegd dat ik kritisch kijk naar alle kinderen, worden opgevat als CDA-fractie zeer kritisch op de bestedingen door medefinancierings- bijkomende schade, staat Nederland effectiviteit van de bedragen die organisaties. Je moet altijd goed al weer klaar om gevechtshelikopters daaraan besteed worden. Ik moet kijken wat het doel is van een reis en te leveren voor de volgende fase. eerlijk zeggen dat ook wij vraagte- of het de moeite waard is. Ik ben het Ook in Irak is het perspectief voor de kens zetten bij vele reizen naar het ermee eens dat je kritisch moet zijn, bevolking allerminst rooskleurig. De buitenland met verblijf in dure maar je moet de inzet van deze Pax Americana is een vorm van hotels. Tegelijkertijd onderschatten organisaties niet onderschatten. permanente oorlogvoering die haat wij niet, hoe enorm belangrijk de rol zaait en tot verscheurdheid leidt. En van deze organisaties is bij het Mevrouw Tjon-A-Ten (PvdA): Zegt u wie haat zaait, zal terrorisme vergroten van het draagvlak en bij dat u, kijkend met een kritische blik, oogsten. Is de regering werkelijk van het gestalte geven aan het partner- bepaalde reisjes niet maakt? mening dat de aanpak van zoge- schap, dat het CDA zo belangrijk naamde schurkenstaten, zoals die nu

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2663 Van Bommel gestalte krijgt, effectief is? Rekent zij moet klaarheid geven over de tegen kunnen maken en ik begrijp uit evenals president Bush staten als gebeurtenissen in de geschiedenis uw notitie dat u daar bezwaar tegen Noord-Korea en Iran tot de As van en kan een erkenning zijn van de maakt. Dat is een legitiem standpunt het Kwaad en zou zij ook een aanval positie van minderheden in 2004. Die maar ik deel dit niet. Ik vind dat op die landen politieke dan wel directe relatie ligt er nog steeds. Hoe wanneer je vaststelt dat een militaire steun geven? beoordeelt de regering de recente bevolking zoals op Cuba jarenlang in Een tweede historisch moment ontwikkelingen op Cyprus met het een wurggreep wordt gehouden, beleefden wij dit weekend dichter bij oog op de onderhandelingen met zowel door de eigen overheid als huis, namelijk in Brussel. Wat een Turkije? door de isolatie die internationaal feest had moeten worden, werd een Met betrekking tot Cuba maakt plaatsheeft, je op de een of ander ordinaire matpartij. De Nederlandse mijn fractie zich grote zorgen over de manier moet pogen nog wat te doen regering kreeg daarbij een flink pak schending van mensenrechten. De dat ook aan die bevolking ten goede slaag en de Europese Grondwet is Cubaanse regering moet daar komt. voorlopig van de baan. Gelukkig. Wij indringend op worden aangesproken. zullen er later deze week uitgebreid Van de andere kant heeft de Mevrouw Karimi (GroenLinks): Het op terugkomen. Onze bezwaren decennialange, door Amerika geleide komt helaas de geloofwaardigheid tegen die grondwet zijn genoegzaam boycotpolitiek vooral de bevolking van het betoog van de heer Van bekend. Centraal daarbij staat het van Cuba tot de bedelstaf gebracht. Bommel niet ten goede als hij de dwingende neo-liberale karakter van Daarom bepleit mijn fractie de mensenrechtenschendingen in een de EU, de militarisering van Europa politiek van dialoog en normale land waar een linksgeorie¨ nteerd en het gebrek aan democratie. Hoe handelsbetrekkingen met Cuba. bewind is, niet aan de kaak wil graag ik ook een referendum had Alleen zo kan worden voorkomen dat stellen en daarin niet consequent is. gewild, zo’n grondwet liever het lot van de Cubaanse bevolking Helaas is hij dan aan zijn linkeroog helemaal niet. Nu is het referendum verder verslechtert. blind. dus ook niet nodig. Ik kom bij enkele afzonderlijke Mevrouw Karimi (GroenLinks): De De heer Van Bommel (SP): Ik ben kwesties in het Nederlandse heer Van Bommel sprak met nadruk begonnen met te wijzen op de buitenlands beleid. Nederland heeft van normale handelsbetrekkingen. Is mensenrechtenschendingen op Cuba voor de resolutie in de Algemene hij het met mij eens dat bijvoorbeeld en ik zou Cuba ook niet een Vergadering van de VN gestemd, subsidie aan het Nederlandse linksgeorie¨ nteerd land willen waarin de bouw van de muur in de bedrijfsleven op dit moment niet op noemen in dit verband. Waar het om Palestijnse gebieden werd veroor- zijn plaats is? gaat, is dat Cuba al heel lang deeld. Nu er echter juridische internationaal geı¨soleerd is en dat stappen uit volgen, stemt Nederland De heer Van Bommel (SP): Nee, die aan het einde van de dag de tegen. Waar wordt die dubbelhartige, opvatting deel ik niet. Ik denk dat de bevolking van Cuba daar het mag ik zeggen lafhartige houding jarenlange, decennialange wurging slachtoffer van is. U kunt hier wel door bepaald? De regering deelt toch van Cuba vooral maakt dat de symboolpolitiek willen bedrijven ten wel de opvatting van de SP-fractie bevolking van Cuba al heel lang lijdt. aanzien van Cuba en wellicht ook dat de bouw van die muur contra- Wat je daar kunt stimuleren op een andere landen, maar weet wel dat u productief is in het moeizame manier zodat je in ieder geval weet daarmee de bevolking van Cuba vredesproces? Ik krijg ook graag een dat het geld niet verkeerd terecht- geen plezier doet. reactie op de uitspraken van de heer komt, lijkt mij het minimum dat je Voorzitter. In de goede bedoelin- ElBaradei van het Internationaal kunt doen in dit geval. gen van Nederland in het buitenland Atoomenergie Agentschap, die zal het voormalige Joegoslavie¨ ,en meent dat Israe¨ l zijn arsenaal aan Mevrouw Karimi (GroenLinks): Wat Srebrenica in het bijzonder, altijd een kernwapens zou moeten opgeven. betekent nu ’’dat het geld niet bijzondere plaats blijven innemen. Hij ziet dat als een belangrijke factor verkeerd terechtkomt’’? Wij weten De SP-fractie maakt zich zorgen over in de wapenwedloop en in de dat het daar om een door de staat de projecten die ten goede moeten spanningen in het Midden-Oosten. geleide economie gaat. Als van komen aan de bevolking die zich nog Met het oog op mogelijke Nederland uit bedrijven zaken doen steeds ophoudt in de vluchtelingen- onderhandelingen over de toetreding met Cuba, betekent dat rechtstreeks kampen. Hoe staat het met de van Turkije tot de Europese Unie wil zaken doen met Fidel Castro. De besteding van reeds toegezegde mijn fractie de nadruk leggen op de Cubaanse bevolking profiteert daar fondsen en met reeds lopende Kopenhagen-criteria, vooral op het nauwelijks van. Kortom, op het projecten? Mijn fractie krijgt signalen criterium van de rechtsstaat. Hoe moment dat de Nederlandse dat er weinig vooruitgang wordt beoordeelt de regering in dat regering deze bedrijven subsidieert, geboekt. Is de regering bereid de verband de positie van minderheden wordt rechtstreeks zaken met Fidel inspectie Ontwikkelingssamenwer- zoals Koerden, Armenie¨ rs, Assyrie¨ rs Castro gedaan. Bent u daar vo´ o´ rof king een onderzoek te laten instellen en anderen in Turkije, mede in het tegen? naar de besteding van de tot nog toe licht van de massamoorden van 1915 beschikbaar gestelde fondsen en tegen Armenie¨ rs en Assyrie¨ rs? Vindt De heer Van Bommel (SP): Mijn spoedig projecten in gang te zetten de regering het in dit licht wenselijk uitleg van deze subsidies is een die werkgelegenheid genereren en dat er in Turkije of in internationaal andere. Mijn uitleg is dat deze tot verbetering van de omstandighe- verband een wetenschappelijk subsidies terechtkomen bij Neder- den in de vluchtelingenkampen onderzoek komt naar deze gebeurte- landse bedrijven waar zaken mee leiden? nissen? Een dergelijk onderzoek gedaan wordt. Daar zou je bezwaar

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2664 Van Bommel

De regering schrijft in e´ e´ n van de stabiliteitsfonds dreigt hiervan een risico met zich mee dat er tussen recente beleidsstukken dat het voorbeeld te worden. Het stoelt op Nederland en de desbetreffende ’’vooral de armsten zijn die het goede bedoelingen, maar wij moeten ontwikkelingslanden een patroon- meeste lijden onder onveiligheid, Defensie volledig laten bijdragen aan clie¨ ntverhouding ontstaat die open schending van mensenrechten en de stabiliteit in de landen waarin zij aan en onbevangen vormen van sociale en economische gevolgen operaties deelneemt. Ontwikkelings- communicatie belemmert. Graag van destabilisering’’. Dat is waar. De samenwerking moet zich richten op hoor ik van de minister hoe zij deze eerste prioriteit moet daarom een het opbouwen van structurele kwestie beoordeelt. effectieve bestrijding van de ontwikkelingen. Die hartenkreet heb Ik kom op de stopzetting van het armoede zijn. Langetermijn- ik eerder geuit, maar ik zal hem hiv/aidsprogramma in Ethiopie¨ . Los oplossingen komen voor deze groep blijven herhalen. van de vraag of dat programma de te laat. Terecht worden daarom de Kan de minister de Kamer meest gee¨ igende bijdrage vormt om millenniumdoelstellingen nage- informeren welk deel van het budget aids in Ethiopie¨ te bestrijden, val ik streefd, ook door dit kabinet. Het van Ontwikkelingssamenwerking over het feit dat de permanente wegnemen van obstakels om die te daadwerkelijk in de landen van het beleidswijzigingen binnen het bereiken, zoals aangegeven in het zuiden wordt besteed en welk deel in Nederlandse beleid gepaard gaan UNDP-rapport over 2003, is dan ook de vorm van apparaats- en over- met dramatische vormen van van groot belang. Als wij de headkosten in Nederland, Gene` ve, collateral damage. In dit geval internationale politiek rond privatise- Washington en New York? Hoe is die betekent het bee¨ indigen van dit ring en het openbreken van lokale verhouding in personele zin? Bij de programma dat enkele honderden markten niet wezenlijk veranderen, beoordeling van het beleid is het arbeiders die in het kader van het dan zullen armoede, conflicten en noodzakelijk om daar zicht op te programma toegang tot medische oorlog eerder toe- dan afnemen. krijgen. Mijn fractie heeft grote basisvoorzieningen hadden, daar Deelt de regering de opvatting dat er bezwaren tegen het feit dat een binnenkort van verstoken blijven. Ik spanning bestaat tussen de aanzienlijk deel van het Nederlandse dring er bij de minister op aan, de opgelegde vrijhandelspolitiek en het multilaterale ontwikkelingsbudget Kamer op korte termijn te informeren bereiken van de millenniumdoelen? gekanaliseerd wordt via de interna- over een mogelijke follow-up van dit Zo ja, wat gaat zij eraan doen om die tionale financie¨ le instellingen, programma. Nieuwe inzichten spanning weg te nemen? waaronder het IMF en de Wereld- kunnen altijd tot verbetering leiden, Met de groep van 220 verontruste bank in het bijzonder. Afgelopen maar nieuw beleid is niet altijd beter ontwikkelingsdeskundigen maakt de zomer heb ik tijdens een werkbezoek beleid en mag evenmin gepaard SP-fractie zich grote zorgen over het aan Ghana kunnen constateren dat gaan met vormen van kapitaal- kwaliteitsverlies binnen ontwikke- de Wereldbank op meerdere vlakken vernietiging waarbij de hulp- lingssamenwerking ten gevolge van een buitengewoon kwalijke rol ontvangers van de regen in de drup bureaucratisering, de vele beleids- speelt. Er moet dringend beleid belanden. aanpassingen en een beleid dat het worden gemaakt om de belangrijkste Als de regering niet louter lerend vermogen binnen de sector knelpunten binnen de stedelijke lippendienst aan armoedebestrijding eerder ondermijnt dan bevordert. De drinkwatervoorziening aan te pakken. wil bewijzen, moet zij zich nog meer SP-fractie is dan ook geı¨ntrigeerd Ik ben dan ook aangenaam verrast richten op de millennium- door de vraag welke beleidskeuzes door het feit dat de Nederlandse doelstellingen en concrete vooruit- ontwikkelingslanden zouden maken ambassadeur die in Ghana de gang boeken. Als de regering geen als zij een doorslaggevende stem benodigde politieke kredietwaardig- krokodillentranen wil plengen over zouden hebben in de besteding van heid heeft om aan oplossingen te mensenrechten en vrede, moet zij de 3,75 mld ontwikkelingsgeld per werken, daarvoor van de minister afstand nemen van de Amerikaanse jaar. Als er in het kader van groen licht heeft gekregen. Tegelij- agressieve politiek en zich daadwer- ontwikkelingssamenwerking werkelijk kertijd zou ik graag van de minister kelijk inzetten voor geweldloze sprake zou zijn van ownership, dan vernemen wat haar standpunt is over ontwapening, van kernwapens en zou het ons niet verbazen als het de conditionaliteitseisen die de conventionele bewapening. gros van de landen een hogere Wereldbank en het IMF aan landen prioriteit zou geven aan kwijtschel- als Ghana opleggen. © ding van schulden. En dan bedoel ik Bij de SP bestaat grote onvrede natuurlijk niet het aflossen van over het terugbrengen van de lijst De heer Wilders (VVD): Voorzitter. exportkredietschulden. Dat is in mijn van hulplanden van 49 tot 36. Door We’ve got him! Met die woorden ogen een beschamend cadeautje het schrappen van Guinee-Bissau, bevestigde Paul Bremer III eergiste- voor het Nederlands bedrijfsleven uit India en Nepal geeft de regering ren de arrestatie van de voormalige de pot voor ontwikkelingssamenwer- politiek een slecht signaal af aan de Iraakse dictator Saddam Hoessein. king. regeringen van betrokken landen. De man die ontelbare misdaden De regering zoekt naar coherentie Ondanks het feit dat Nederland het pleegde, zal nu eindelijk ter in het buitenlandbeleid. Tot dusverre aantal landen dat voor hulp in verantwoording worden geroepen. blijkt dit een schaamlap voor aanmerking komt, verminderd heeft, Zijn rol is definitief bee¨ indigd. Maar groeperingen die niets met ontwikke- blijft de lijst een willekeurige indruk Irak kent nog steeds grote proble- lingssamenwerking te maken maken. Het opnemen van landen op men. Het zou onze Europartners hebben, zoals Defensie en het grond van het feit dat Nederland Frankrijk en Duitsland sieren als zij bedrijfsleven. Zij slagen erin, ten binnen de Wereldbank voor hen hun toch laffe houding als het gaat eigen bate te graaien in de fondsen spreekt, lijkt de SP-fractie buitenge- om het Irak-dossier nu snel omzetten van ontwikkelingssamenwerking. Het woon twijfelachtig. Dit brengt het in daadkracht door betrokkenheid in

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2665 Wilders plaats van apathie en afstandelijk- deze minister van Buitenlandse eigenlijk alleen nog maar meer heid te tonen. Laten wij hopen dat de Zaken de komende tijd zien gestimuleerd door de opmerkingen overgebleven Ba’athisten en weggelegd. van de collega van de SP-fractie. Islamisten met hun terroristische Overigens zijn wij zeer concreet. daden ook snel het onderspit zullen De heer Koenders (PvdA): Ik begrijp Later in mijn betoog zal ik man en delven in Irak, maar zover is het niets van uw geografische wereld- paard noemen en bepaalde landen helaas nog niet, vrees ik. Wij hoeven kennis en de manier waarop u alles concreet iets verwijten en het kabinet de kranten er maar op na te slaan. benoemt. Sinds wanneer bevindt de vragen daar wat aan te doen. De democratisering van Irak en het islamitische wereld zich niet meer in bevorderen van de veiligheid en Afrika? Deze wereld bevindt zich Mevrouw Karimi (GroenLinks): Het stabiliteit in dat land en het volgens mij in Somalie¨ , in West- zal de heer Wilders wellicht Midden-Oosten moet een absolute Afrika en ook Azie¨ . verbazen, maar ik ben het met een prioriteit van de internationale groot deel van zijn analyse eens als gemeenschap en dus ook van De heer Wilders (VVD): Dat klopt. het gaat om de Arabische en Nederland blijven. islamitische wereld. Ik vraag hem Dan iets over prioriteiten. Minister De heer Koenders (PvdA): In Afrika wel of hij het met mij eens is dat het Bot is formeel uiteraard verantwoor- komen ook veel landen voor die belangrijk is een scherp onderscheid delijk voor alles wat zijn ambts- geen democratie en mensenrechten te maken tussen moslims, gematigde voorganger in de begroting heeft kennen. Wie goed analyseert, weet moslims, de politieke islam die opgeschreven, maar de VVD-fractie dat juist in Afrika falende staten helemaal niet gewelddadig behoeft hoort graag van de minister welke kunnen leiden tot vergaande te zijn, en extremistische groeperin- prioriteiten hij de komende jaren destabilisering en radicalisering. Wie gen. stelt. Wij hopen dat hij het Europese goed oplet, weet ook dat terrorisme verleden en de transatlantische inzet vooral in Afrika een probleem is. Ik De heer Wilders (VVD): Daar ben ik van zijn voorganger in ieder geval denk onder andere aan Kenia. Waar het zeer mee eens. Ik zal verderop in deelt en tot de zijne maakt. haalt de heer Wilders dit vandaan? mijn betoog ook zeggen dat deze Jaap en ik gaan Afrika doen, zei de Het is volstrekt onlogisch, politiek mensen eigenlijk de leer van de toen nog staatssecretaris voor onjuist en hij maakt geografische islam misbruiken. Dat laat overigens Ontwikkelingssamenwerking, verdelingen die niets met de onverlet dat de islam wel een mevrouw Van Ardenne, vorig jaar. politieke realiteit te maken hebben. grondslag vormt voor deze terroris- De VVD zou van de minister van ten en dat het van belang is dat wel Buitenlandse Zaken graag horen dat De heer Wilders (VVD): Mijn als zodanig te benoemen. Mevrouw hij de islamitische wereld gaat doen. antwoord luidt dat mijn betoog Karimi heeft er gelijk in dat wij zeker Immers, het Midden-Oosten, volstrekt logisch en juist is. Ik heb niet alle islamieten over e´ e´ n kam respectievelijk de islamitische gesproken over de Arabische en de moeten scheren. wereld, vormt de regio waaruit de islamitische wereld. Uit het feit dat ik Ruim twee jaar geleden werden de meeste dreiging voortkomt voor in de ’’en-vorm’’ spreek, blijkt al dat gevolgen van al veel langer onze veiligheid. Juist daar blijkt de ik het niet alleen over het Midden- aanwezig moslimextremisme pijnlijk meeste weerstand te bestaan tegen Oosten heb. duidelijk toen moslimextremisten, de voortgang naar moderniteit, vooral Saoedie¨ rs, de Twin Towers in vrijheid en democratie. Juist daar De heer Van Bommel (SP): Ik word brand zetten. Duidelijk is geworden blijft men sterk achter als het gaat het een beetje zat dat de heer dat het terrorisme, meestal gepleegd om de naleving van mensenrechten, Wilders bij ieder debat waar het door islamieten die daarbij feitelijk de ontwikkeling van de democratie, woord ’’terrorisme’’ kan worden de leer van de islam een veel te civil society en de rule of law. Vele gebruikt, probeert om de Arabische radicale draai geven, thans het jaren lang waren terughoudendheid en islamitische wereld voor de grootste gevaar is dat onze aardbol en respect voor de soevereiniteit de laatste keer te waarschuwen. Het kent. Uit een onlangs verschenen belangrijkste uitgangspunten bij het heeft volgens mij nog weinig indruk VN-rapport blijkt zelfs dat Al-Qaeda contact met dergelijke landen. Nu, in gemaakt in de Kamer en ik hoop ook aan kracht heeft gewonnen in plaats een steeds meer interdependente dat dit voor de regering geldt. Dus: van aan kracht heeft ingeboet. En dat wereld, waarin afstanden kleiner wilt u er nu eens mee ophouden om baart zorgen. Om de urgentie aan te worden, waarin sprake is van grote het allemaal op e´ e´ n hoop te gooien geven van de problemen in het migratiestromen en waar wij de en allemaal in e´ e´ n adem te noemen? Midden-Oosten kunnen wij ook media van daar hier kunnen bekijken U kunt het namelijk niet waarmaken. kijken naar de twee Arab Human en vice-versa, waarin uiteenlopende Als u het terrorisme wilt bestrijden, Development Reports van de heer systemen van normen en waarden weest u dan concreet. Als u landen Nader Fergany. meer dan ooit met elkaar in aan wilt pakken, weest u dan aanraking en in botsing komen en concreet. Maar door steeds alleen De heer Van Bommel (SP): Wat leidt waarin vooral door radicale moslims maar te spreken over de Arabische de heer Wilders eruit af dat Al-Qaeda een terroristische confrontatie met en islamitische wereld bereikt u sterker geworden is en dat het het Westen is aangegaan, moet het helemaal niets en krijgt u er volgens inmiddels het grootste gevaar ter Westen een antwoord geven, waarbij mij ook geen steun voor bij deze wereld is? Wat zegt u dat over twee minder plaats is voor die terughou- regering. jaar strijd tegen terrorisme, waar u dendheid. Dat antwoord, die zo hartstochtelijk iedere keer uw concurrerende boodschap, is de De heer Wilders (VVD): De VVD- steun aan betuigt? belangrijkste taak die wij ook voor fractie zal onverdroten doorgaan,

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2666 Wilders

De heer Wilders (VVD): Wij zijn nog huidige status quo zal leiden tot soort landen wordt verspreid via niet halverwege. Wij staan eigenlijk langere periodes van geweld. Hij scholen of via de media. Hechte pas aan het begin van de strijd tegen heeft niet direct een pasklare relaties zijn eigenlijk niet mogelijk het terrorisme. Het zou mooi zijn als oplossing maar acht het wel wanneer islamisme wordt gefinan- u die strijd met ons mee zou willen onmogelijk om ervan uit te gaan dat cierd of wanneer er schoolboekjes maken. Ondanks wat er in internatio- die passieve Arabische samenlevin- worden gebruikt die ons als vijanden naal opzicht al is gebeurd in de gen in staat zijn om dit zelf te afschilderen. Helaas worden wereld, zien wij dat de verkeerde veranderen. Essentieel is dan ook dat bijvoorbeeld ten aanzien van groeperingen nog sterker worden. aansluiting wordt gezocht bij die Saoedi-Arabie¨ vaak gelegenheidsar- Op bepaalde punten zijn wij in moslims die moderniteit, vrijheid en gumenten gebruikt om vooral niets Nederland en in het buitenland democratie verwelkomen. Het lijkt tegen dit land te doen. De heer succesvol geweest, maar feit blijft mij belangrijk om uitwisselings- Koenders heeft daar terecht op dat wij nog niet halverwege de programma’s te stimuleren met de gewezen. Dit is een land waar niet oplossing zijn. Wij zullen er dus veel meer liberale academici en andere alleen dubieuze boodschappen harder aan moeten trekken. veranderingsgezinde vertegenwoor- worden verkondigd en geld wordt digers van het maatschappelijk geschonken voor islamisme elders, De heer Van Bommel (SP): Dus u middenveld in die landen. Samen maar waar ook een enorme denkt dat dit een productieve strijd met mevrouw Karimi heb ik achterstand bestaat wat betreft tegen het terrorisme is die nu bijvoorbeeld een amendement democratie, mensenrechten, de gevoerd wordt? ingediend om the civil society in Iran emancipatie van de vrouw en ga nader te ondersteunen. maar door. Ik vraag de minister om De heer Wilders (VVD): Er is geen Tegelijkertijd moet worden in Europees verband meer werk te alternatief voor een keiharde onderkend dat hetgeen wij propage- maken van het aanspreken van deze onverdroten strijd tegen het ren niet direct op een enorme bijval landen op dit gedrag. terrorisme. Je kunt er natuurlijk voor kan rekenen in de desbetreffende Er zijn ook andere voorbeelden kiezen om niets te doen, maar ik kan landen. Het rapport-Fergany geeft zoals Syrie¨ . Ook dat land moet u verzekeren dat dit de problematiek aan dat autocratisch bestuur in de kritisch worden bejegend. Er is een alleen maar verergert. Er is dus geen Arabische wereld eerder regel dan Europees associatieverdrag met dit alternatief. Als wij hier terrorisme uitzondering is. Een extra drempel land getekend, maar ik vraag mij af niet durven te benoemen en aan te voor ontwikkeling wordt gevormd of het wel zin heeft om zo’n verdrag pakken, zowel in nationaal als in door een fundamentalistische u¨ berhaupt te behandelen als het internationaal verband, dan lossen invulling van de islam, die sterk inderdaad waar is dat Syrie¨ nog wij de problemen nooit op. Uw wordt begunstigd door de royale steeds steun geeft aan terrorisme. fractie heeft de vorige week gestemd financie¨ le middelen waar men op het Wat heeft het voor zin om een tegen de Wet terroristische misdrij- Arabisch schiereiland over beschikt handelsakkoord te sluiten met een ven. Ik kan u wel zeggen dat wij ook en die helaas ook niet zelden de weg land zoals Iran, zolang dat land niet in Nederland met een dergelijke naar Europa vinden. Ik wijs op het alleen terrorisme steunt en mensen- houding de problemen niet oplossen. boek van Rita Katz ’’De terroristen- recht schendt, maar ook het liefst de jaagster’’. Zij heeft zich vanaf 1998 joden en de staat Israe¨ l de Middel- De heer Van Bommel (SP): U denkt fulltime beziggehouden met landse Zee in ziet verdwijnen? toch niet dat met deze wet de strijd onderzoek naar moslimterrorisme. Zij Minister De Hoop Scheffer was dit tegen terrorisme in de wereld constateert dat de ideologische en met ons eens. gevoerd kan worden? Dat kunt u financie¨ le input van landen zoals Turkije is een ander voorbeeld. Dit toch niet serieus menen? Mijn vraag Saoedi-Arabie¨ voor het moslim- land kan wat mijn fractie betreft de heeft overigens meer betrekking op terrorisme fnuikend is. Zij schrijft: komende duizend jaar nog niet de strijd zoals die de afgelopen twee Zolang radicale moslimgeestelijken rekenen op toetreding tot de EU als jaar gevoerd is, waarbij landen prediken ten gunste van de Jihad en het inderdaad doorgaat op de weg preventief worden aangevallen en er zolang bijvoorbeeld Saoedische die wordt aangegeven door een coalities gesmeed moeten worden schoolboeken jonge mensen leren voorstel dat nu in het Turkse om wereldwijd met grof geweld dat wij, de ongelovigen, altijd hun parlement behandeld wordt. Het wil landen binnen te vallen, zoals vijanden zullen zijn, zal het islami- een nieuw artikel 327 in het wetboek Afghanistan. Die strijd is niet tisch niet worden uitgeroeid. Door van strafrecht opnemen waarin staat productief en u bent een propagan- middel van politieke druk, diploma- dat een verkrachter die met zijn dist van die strijd, ondanks het feit tie, sancties en andere maatregelen slachtoffer trouwt vrijuit gaat. Dit zijn dat u tegelijkertijd rapporten van de moet het Westen regeringen als die normen en waarden die wij nooit tot VN oplepelt waarin staat dat het van Saoedi-Arabie¨ dwingen om te de onze kunnen maken. Hier moeten terrorisme alleen maar een grotere stoppen met het verspreiden van wij tegen in het geweer komen. Het bedreiging geworden is. Da´ tishet deze ophitsing en om een nieuwe is nodig om op dit soort onderdelen probleem. generatie te laten ontstaan die niet diplomatiek en politiek meer lef te de blinde boosaardige haat koestert tonen. De heer Wilders (VVD): Ik heb hier tegen het Westen en alles waar het Wij hebben de notitie over gelukkig geen vraag in kunnen Westen voor staat. Marokko die voor eind 2002 was ontdekken. Dit zijn heel wijze woorden. Ik roep toegezegd nog niet mogen ontvan- Voorzitter. Ik verwees zo-even al de regering op om zich daadkrachti- gen. Kunnen wij haar nu in januari naar de heer Fergany. Hij heeft ger op te stellen tegen deze tegemoet zien? gezegd dat het voortbestaan van de haatdragende rotzooi die vaak uit dit

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2667 Wilders

Ook mijn fractie vindt het zeer veel gevallen ook steun aan waarden in de internationale politiek, droevig dat het Israe¨ lisch-Palestijns Arabische regimes. Daarin is dus het tegengaan van terrorisme en het vredesproces in het slop is geraakt. verandering gekomen, maar wat bestrijden van landen die terrorisme Wij zijn ook onder de indruk van het betekent dat in de praktijk? Zal de gebruiken, hoe klein het aandeel van ontwerpvredesplan van de heren VVD daadwerkelijk mensenrechten de islamieten dan ook is. Dat Beilin en Rabbo. Helaas is dat geen boven economische belangen en bestrijden moeten wij stellen boven standpunt van hun beider regerin- boven wapenexporten plaatsen? Dat al het andere wat er speelt. gen. Het is echter te prijzen dat de zou een echte doorbraak zijn, die wij regering in navolging van minister in dit huis in jaren niet hebben Mevrouw Karimi (GroenLinks): Bent Powell van de VS, maar tegen de zin gezien. Graag een concreet antwoord u het met mij eens dat Pakistan een van de heer Sharon, met beide heren van de heer Wilders. van de islamitische landen is waar in gesprek wil gaan. Dat is zeker de extremistische groeperingen hoogtij moeite waard. In hoeverre kan de De heer Wilders (VVD): Mijn vieren? regering bevorderen dat vooral de antwoord is heel concreet, namelijk Verenigde Staten wat meer dat er geen enkele beleidswijziging De heer Wilders (VVD): Wat wilde u engagement krijgen ten aanzien van van de VVD-fractie is. Wij zijn, mij vragen, mevrouw Karimi? de Midden-Oostenproblematiek? misschien wel in tegenstelling tot uw fractie, altijd zeer evenwichtig Mevrouw Karimi (GroenLinks): Mijn De heer Dittrich (D66): Vond u het geweest in de benadering van het vraag is of u het daarmee eens bent. niet jammer dat de Nederlandse Israe¨ lisch-Palestijnse conflict. Wij zijn regering in Gene` ve niet vertegen- altijd heel kritisch geweest ten De heer Wilders (VVD): Pakistan is woordigd wilde zijn via een van de aanzien van sommige beleidsdaden een van de landen, evenals vele ministers? van Israe¨ l. Ik verwijs naar onze landen in de regio, waarin dingen opmerkingen over de nederzettingen, gebeuren die niet zouden moeten De heer Wilders (VVD): Ik vind dat buitenrechtelijke executies en de gebeuren. niet zo belangrijk. Op het moment zogenaamde muur. Wij zijn daarover dat er een vredesplan van de altijd helder en kritisch geweest. Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ik oppositie komt, is het niet zo Tegelijkertijd zijn wij altijd zeer neem aan dat u wilt dat de Neder- belangrijk wie er vertegenwoordigd kritisch geweest over de rol van de landse regering een streng beleid is. Het gaat erom dat in het plan van Palestijnen en met name die van de voert ten aanzien van dat land. de oppositie interessante punten heer Arafat, de steun aan terroris- zitten. Ik vind het goed dat de tische organisaties en de grote De heer Wilders (VVD): Wij zouden minister van Buitenlandse Zaken corruptie in zijn eigen bestuur. Die willen dat wij niet alleen Pakistan, heeft gezegd dat hij, als het uitkomt evenwichtigheid had mijn fractie maar alle andere landen die ik heb – dat mag van mij liever eerder dan meer dan de uwe. genoemd, waaronder Saoedi Arabie¨ , later – graag met beide heren wil Iran of Oman van waaruit terrorisme overleggen. Dat is vooral bedoeld als De heer Koenders (PvdA): Ik had het wordt gesteund, daarop durven signaal aan de zittende regeringen niet over het Israe¨ lisch-Palestijnse aanspreken. Dat kan op verschillende aan Palestijnse en aan Israe¨ lische conflict, ten aanzien waarvan uw manieren: politiek, diplomatiek of kant, dat wij dit serieus nemen, fractie heeft voorkomen dat er een economisch. Ieder land vraagt een omdat wij graag vooruitgang willen. evenwichtige benadering is, maar andere aanpak. Wij moeten bij ieder Daar gaat het om, mijnheer Dittrich, over de regimes waarbij Nederland land bekijken of wij daarvoor en niet of men bij een presentatie op economische belangen had, zoals in internationaal draagvlak kunnen welk niveau dan ook wel of niet Noord-Afrika en Saoedi-Arabie¨ . vinden. Meer dan in het verleden aanwezig was. Jarenlang zijn wapenexporten naar zullen wij die landen moeten die landen gesteund. Mijn vraag is of aanspreken op dit soort gedrag. De heer Dittrich (D66): U zegt: als de VVD-fractie, waar zij eerst het uitkomt, maar vindt u het niet eenzijdig de Amerikanen volgde, ook Mevrouw Karimi (GroenLinks): Als u beter dat de nieuwe minister de op het punt van de mensenrechten slogans wilt roepen, is dat prima, mensen gewoon uitnodigt en actief in Turkije, nu daadwerkelijke een maar deze regering heeft besloten, betrokkenheid toont? keuze voor mensenrechten maakt. Zo weer wapens te exporteren naar ja, welke consequenties verbindt zij Pakistan. Bent u het daarmee eens? De heer Wilders (VVD): De minister daaraan? heeft actief betrokkenheid getoond De heer Wilders (VVD): Of er wel of door in zijn brief op te nemen dat hij De heer Wilders (VVD): Deze niet wapens worden gee¨ xporteerd bereid is om de mensen te ontvan- vraagstelling klopt wederom niet. Wij naar Pakistan is geen oplossing voor gen. Dat is wat ons betreft meer dan hebben nooit achter welk land dan het probleem van moslimextremisme voldoende. ook aangelopen. Wij hebben nooit in dat land. Sterker nog, de huidige achter de Verenigde Staten aangelo- regering in Pakistan wil vaak De heer Koenders (PvdA): Ik ben blij pen. Wij hebben nooit achter het optreden tegen dat extremisme dat de VVD-fractie eindelijk, na jaren, Verenigd Koninkrijk aangelopen. Wij aldaar. Zij heeft daar last van en nu ook kritisch wil zijn tegenover hebben altijd een eigen afweging probeert daartegen op te treden. Wij mensenrechtenschendingen in het gemaakt. De ene keer viel deze de kunnen een discussie houden over Midden-Oosten. De VVD was altijd ene kant en de andere keer de de vraag of je nu wel of niet wapens de grote steunpilaar van wapen- andere kant op. Wij spreken over (de exporteert naar dat land. Wapen- export naar Saoedi-Arabie¨ en gaf in bescherming van) normen en export zal niet leiden tot een meer of

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2668 Wilders minder effectieve aanpak van het Baltische centrum voor de zoge- Niettemin zijn er volgend jaar moslimextremisme. Dat laat onverlet noemde moedernegotie. In Gdansk inderdaad verkiezingen in Taiwan. dat de Nederlandse regering en staat een instelling genaamd Holland Laten wij hier echter niet meer van Europa Pakistan zullen moeten Huis, alias ’’Dom Holenderski’’, die maken dan het is. Zonder dat wij ook aanspreken op het groeiende zich richt op culturele en economi- maar iets willen afdoen aan het ’’e´ e´ n moslimextremisme aldaar. Gevraagd sche betrekkingen met Nederland. China’’-beleid en zonder dat wij ook moet worden of al het mogelijke Deze instelling werd vier jaar maar iets willen toevoegen aan gedaan wordt en als dat kan, moet er geleden door koningin Beatrix welke spanning dan ook, vindt mijn hulp worden aangeboden. geopend, maar lijkt nu door fractie dat het te gek voor woorden Ons land heeft een lange problemen een financie¨ le dood te zou zijn als wij niet zouden mogen voorgeschiedenis op het gebied van sterven. Ik verzoek de staatssecreta- spreken over de transitvisa. Daarbij de ontwikkeling van vrijheid, ris voor Europese Zaken die gaat het dus om Taiwanese politici democratie en mensenrechten. Dat verantwoordelijk is voor het die in Amsterdam landen om stimuleert ons de zijde te kiezen van internationale cultuurbeleid zich in te vervolgens bijvoorbeeld kort daarna landen en bondgenoten die willen spannen voor het behoud van dit naar een ander land te vertrekken. Ik opkomen voor die waarden en Holland Huis en de Kamer over zijn zei al dat ook de Amerikanen het zo normen. Helaas lijkt het soms alsof inspanningen voor 1 februari te doen. Het zou de moeite waard wij ons niet voldoende bewust zijn informeren. Ik hoop op een moeten zijn. van de Nederlandse voorgeschiede- toezegging, want het zou jammer zijn Ook op het punt van de internatio- nis en van de eigen identiteit. Tot als wij voor zo’n onderwerp een nale vredesmissies moeten mijn verbazing las ik ergens in de motie moesten indienen. prioriteiten worden gesteld. stukken de curieuze zinsnede dat Tot slot wijs ik op de relatie met Nederland veel meer financie¨ le en de stempel die wij hebben De heer Dittrich (D66): Ik heb nog prioriteit wil geven aan het bevorde- gedrukt op het eiland Taiwan. Ook een vraag over China. Bent u het met ren van de eigen identiteit in Taiwan moeten wij niet te veel links de fractie van D66 eens dat ook de ontwikkelingslanden. Wat gaan wij laten liggen. Zonder ook maar een Tibetaanse kwestie veel hoger op de van die identiteit en cultuur millimeter af te willen doen aan het politieke agenda zou moeten staan, financieel steunen? Het is toch niet ’’e´ e´ n China’’-beleid en zonder de zeker als het gaat om de bescher- de bedoeling van de minister goede relaties met de Volksrepubliek ming van mensenrechten? Bent u het bijvoorbeeld de rol van de vrouw in China op het spel te willen zetten, met ons eens dat er bijvoorbeeld een de islamitische wereld of andere moet het toch mogelijk zijn in Europese vertegenwoordiger, slechte voorbeelden van identiteit Europees verband af te spreken dat coo¨ rdinator of gezant zou moeten waarover wij toch iets anders denken aan de vijf belangrijkste politici van komen, juist in relatie met China, om te financieren? Wil de minister voor Taiwan op zijn minst transitvisa Tibet veel meer op de agenda te Ontwikkelingssamenwerking daarop worden verstrekt en aangesloten krijgen? ingaan? wordt bij de Amerikaanse praktijk. Ik Het blijft ook zaak om landen in hoop daarover een positieve De heer Wilders (VVD): Ik ben dat Oost-Europa die binnenkort uitspraak te krijgen, want anders zal zeer met u eens. Ik heb daar onlangs toetreden tot de Europese Unie te ik op dat punt overwegen een motie samen met mijn collega mevrouw blijven ondersteunen bij de in te dienen. Terpstra, die de Kamer helaas heeft verwezenlijking van hun democra- verlaten, Kamervragen over gesteld. tiee¨ n. In dat verband herinner ik de De heer Koenders (PvdA): Ik wil Ik was niet erg onder de indruk van bewindslieden aan de motie van geen verband leggen met het reisje de antwoorden van de regering, mijn fractiegenoot Van Baalen over waarover ik het zojuist had, maar maar hoe meer serieuze aandacht wij het continueren van programma’s vindt u het nou echt politiek daaraan besteden, hoe beter. Wij zijn gericht op de samenwerking tussen verstandig om dit punt aan de orde met u van mening dat het kabinet politieke organisaties daar en hier. te stellen op het moment waarop er zeer veel aandacht zou moeten Kan de staatssecretaris voor grote discussie is in Taiwan over het besteden aan deze bevolkingsgroep, Europese Zaken daar positief op referendum? Of krijg je daardoor die wordt onderdrukt en die het reageren? juist het verkeerde effect? Ik kan mij moeilijk heeft, waarbij het niet alleen Juist het besef van normen en voorstellen dat u hier op een ander gaat om het cultureel erfgoed, maar waarden, culturen en onze identiteit moment op terugkomt. ook om de mensen zelf. Dat kunnen vormt de rode draad in mijn wij als Nederland niet alleen, maar bijdrage. Soms biedt dit een goed De heer Wilders (VVD): Nee, ik vind als dat in Europees verband kan, handvat om relaties aan te halen. Ik dit een prima moment. Ik ben mij moet dat gebeuren, al is het alleen al wijs bijvoorbeeld op historische bewust van de gespannen situatie om de mensenrechten. relaties die ons land ooit had en tussen Taiwan en China. Ik realiseer Ik probeer voor de vierde keer om heeft met regio’s of steden die zelf mij ook dat het nu uitgeschreven in te gaan op het thema van ook een positief gerichte belangstel- referendum gelukkig niet meer gaat internationale vredesmissies. Ook op ling voor Nederland tonen. Ik kan over het voor de Chinezen gevoelige dat punt moeten prioriteiten worden veel steden noemen, zoals Nagasaki punt van een mogelijke onafhanke- gesteld. Daarover was ik het eens in Japan en New York waarmee wij lijkheid, maar vooral gericht is op het met de heer Koenders; de wonderen een belangrijke historische band wel of niet hebben van op Taiwan zijn de wereld nog niet uit. Ook mijn hebben. gerichte raketten op het vasteland, fractie bepleit immers dat de keuze Ik kan ook de stad Gdansk in Polen mainland China. Dat heeft de voor het al dan niet deelnemen aan noemen. Gdansk was lange tijd het spanning enigszins verminderd. vredesmissies wat minder ad hoc

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2669 Wilders plaatsvindt en wat minder alleen mijn fractie pijn gedaan, maar wij beantwoord met: gaat u de over het toch vooral technische werken daar wel aan mee, want wij Handelingen maar nalezen. toetsingskader gaat en dat er meer hebben dat met elkaar afgesproken. een visie, een beleid, een basis van Als wij dat allemaal weten, moeten De heer Wilders (VVD): Ik heb uit en het kabinet onder ligt. Wanneer wij, als wij Nederlandse troepen naar te na duidelijk gemaakt waar de willen wij nou aan welke missie het buitenland sturen, weten dat dat VVD-fractie voor staat. Indien in deelnemen? Vinden wij nou dat wij effectief is. Wij moeten ook weten landen de normen en waarden die ik versnipperd aan verschillende kleine waarom wij het doen en hoe wij het heb omschreven, met voeten worden missies moeten deelnemen? Welke doen. Die grondslag mis ik nog bij getreden of te weinig aandacht regio’s in de wereld hebben bij die het kabinet. Ik hoop dat de minister krijgen, moet de internationale deelname onze prioriteit? Dat is iets van Buitenlandse Zaken en zijn gemeenschap – dit vraag ik ook aan wat wij missen. Die basis zoeken wij collega van Defensie daarop een het Nederlandse kabinet – die landen bij het kabinet. Als wij die hebben, antwoord kunnen geven. concreter aanspreken. Ik heb kunnen wij in het vervolg een Ik had nog iets willen zeggen over voorbeelden genoemd van wat wij discussie voeren die niet meer alleen de Verenigde Naties, maar daarover moeten doen en nalaten ten aanzien gaat over de overigens zeer komen wij later nog apart te spreken. van landen als Iran, Syrie¨ en belangrijke techniek in het toetsings- Ik sluit af met het uitdragen van ons Saoedi-Arabie¨ . Daarnaast moeten wij kader, maar ook over die basis. Wij geloof in de liberale waarden, die de krachten ondersteunen die wel missen dat node en wij roepen de voor een groot deel samenvallen met veranderingsgezind zijn – in dit regering ertoe op om daar nader op de Universele Verklaring van de verband heb ik gewezen op het in te gaan. Daarbij geven wij ook aan Rechten van de Mens. Wij geloven amendement van mevrouw Karimi – dat wij een onderscheid tussen de niet dat grote groepen vrouwen en willen bijdragen aan een wat meer veiligheidsgeorie¨ nteerde kiezen voor een onderschikte positie. ontwikkeling naar democratie in de missies en meer ontwikkelingshulp- Wij geloven niet dat mensen ervoor islamitische wereld. Wij moeten het achtige missies interessant vinden en kiezen hun rechten gebonden te zien. ene doen, maar ook het andere. Dat dat wij daarover later wellicht nadere Wij geloven dat liberale waarden, is volgens mij de oplossing van dit voorstellen zullen doen. Ik zei al dat zoals vrijheid, democratie, mensen- grote probleem. ik daar nu iets te weinig tijd voor rechten, een goede omgeving, altijd Dit was toch een heel behoorlijk heb. de keuze zullen zijn van vrije antwoord, dunkt me. mensen. Daarom willen zoveel De heer Van der Staaij (SGP): Op mensen in deze wereld hier komen De voorzitter: Ik geef nu het woord zich spreekt het betoog van de heer wonen, en wil bijna niemand terug. aan mevrouw Hirsi Ali. Zij heeft in Wilders mij op dit punt aan, maar Kortom, het is tijd om de wereld een commissievergaderingen al een gaat het nu om een algemene stuk liberaler te maken, mijnheer aantal keren het woord gevoerd, dus bezinning of is er ook een bepaalde Koenders. wellicht verbaast het sommigen dat onvrede over de tot nu toe gemaakte zij in dit plenaire begrotingsdebat keuzes? De heer Koenders (PvdA): Als haar maidenspeech zal houden. Ik ’’liber(a)al’’ in de Amerikaanse geef haar graag het woord. De heer Wilders (VVD): Die onvrede betekenis wordt gebruikt, ben ik het hebt u in ons stemgedrag gezien. eens met alles wat de heer Koenders © Los van allerlei andere redenen die ik zegt. Het debat gaat er ook niet om nu niet zal herhalen, vonden wij dat wij het oneens zijn over dit doel; Mevrouw Hirsi Ali (VVD): Dank u bijvoorbeeld de missie naar Liberia het gaat om de te gebruiken wel, voorzitter. Wat doet de regering niet de beste keuze. Dat is echter methoden. In de jaren tachtig is Irak met ons belastinggeld? De controle legitiem; er zit altijd een stukje ingezet om het fundamentalisme in daarop is misschien wel de politieke afweging in die wij in geen Iran te bestrijden. Oud-staatssecre- belangrijkste taak van het parlement. kader zullen kunnen vatten. Iedere taris Bolkestein is nog op bezoek Er is geen enkel departement waarbij fractie in dit huis heeft de vrijheid geweest om een front te vormen de effecten van de uitgaven zo om op grond van eigen overweging tegen het islam-fundamentalisme; hij duister zijn als bij Ontwikkelingssa- een keuze te maken, maar ik vind dat stond destijds hand in hand met de menwerking. De VVD-fractie vraagt al wij, ook los van het toetsingskader, mensen van Saddam Hoessein. Wij jaren om een grondige doorlichting van het kabinet – daar is het kabinet delen wel dezelfde waarden, maar ik van het OS-beleid, alvorens er ook voor – iets meer mogen weten vraag mij af of wij die op dezelfde opnieuw geld aan uit te geven. Toen over zijn visie op vredesoperaties ten manier verder willen brengen. De ik tijdens het notaoverleg aan de algemene: welke regio’s in de wereld heer Wilders heeft daarover in dit minister vroeg om de resultaten van en wel of niet versnipperd? Daarbij debat heel weinig gezegd. het 30 jaar lang uitgeven van het gaat het niet alleen om het aantal, geld van de Nederlandse belasting- maar ook om: waar, met welke De heer Wilders (VVD): Als de heer betaler, antwoordde zij doodleuk: wij middelen en hoe gaan wij dat doen? Koenders echt wil weten hoe wij hebben het niet bijgehouden. Het gaat er immers om dat, als erover denken, moet hij morgen de Natuurlijk heeft de minister Nederland bijdraagt, dat zo effectief Handelingen nog een keer nalezen. gewezen op een aantal positieve mogelijk moet zijn. Wij zijn geen ontwikkelingen in de wereld. Zo klein land, maar ook geen ontzettend De heer Koenders (PvdA): Hiermee schreef zij onder meer in de groot land. Wij hebben beperkte kan ik toch echt geen genoegen Volkskrant van maandag 8 december middelen. Er is gekort op de nemen! Een serieuze vraag wordt dat het analfabetisme in 30 jaar defensiebegroting. Dat heeft ook onder volwassenen met bijna de

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2670 Hirsi Ali helft is afgenomen; dat tegenwoor- Latijns-Amerika treffen. Wij zijn Zaken waaronder ook Ontwikkelings- dig driekwart van de kinderen wordt echter ook een democratie en het samenwerking valt, zoals bekend. In ingee¨ nt tegenover 5% nog geen 25 gaat hier om belastinggeld. Onze de eerste termijn van de Kamer geef jaar geleden; dat 75% van de verplichting ten aanzien van arme ik het woord aan de heer Herben. Ik wereldbevolking nu toegang heeft tot landen houdt niet in dat wij feliciteer hem met zijn eervolle eerste veilig drinkwater tegenover 46% ruim ongecontroleerde uitgaven kunnen plaats op de lijst van de bekendere 20 jaar geleden. Op mijn vraag in doen om ons geweten te sussen, Nederlanders die hebben deelgeno- hoeverre deze ontwikkelingen zijn zoals sommige collega’s dat menen men aan het Groot Nederlands toe te schrijven aan het OS-beleid, te moeten doen. Liberalen zijn zich Dictee dat gisteravond is afgenomen. kon de minister niet antwoorden. Dat als geen ander bewust van onze is precies de reden dat het draagvlak verantwoordelijkheid ten aanzien van © onder de Nederlandse bevolking de Derde Wereld. Daarom vinden wij voor ontwikkelingshulp zo’n dat wij nieuwe wegen moeten De heer Herben (LPF): Voorzitter. dieptepunt heeft bereikt. Een dag na proberen. Wij moeten nu eens Dank u. Het is een hele eer om zo in het notaoverleg heeft de Volkskrant serieus kijken naar het afbouwen van de Handelingen te belanden. een enqueˆ te gehouden, waarop 2000 bijvoorbeeld de Europese tarief- Graag breng ik mijn complimenten respondenten reageerden. Van hen muren, zoals vorig jaar bij motie is over aan de collega’s Tjon-A-Ten en vond 20% dat het OS-beleid bepleit. Wat is er gedaan met de Hirsi Ali voor hun maidenspeech, geslaagd is, 35% was het met de motie-Palm? Deze motie is met waarvan ik oprecht heb genoten. VVD-fractie eens dat het OS-beleid algemene stemmen aangenomen. Met geld is veel te koop; ook mislukt is en aan een grondige Welke resultaten zijn behaald? Het invloed, moet Nederland hebben herziening toe is en 45% vond dat verzoek aan de minister om met een gedacht. Onze vrijgevigheid op het ontwikkelingshulp stopgezet moet visie en een structurele hervorming terrein van wat ik gemakshalve onze worden. De burgers vragen de te komen, is urgent. Het is ook de buitenlandse uitgaven noem, is bijna minister ’’wat is er met ons geld VVD-fractie een doorn in het oog dat legendarisch te noemen. Of het nu gedaan’’ en zij zegt bij wijze van de zogenaamde medefinancierings- gaat om onze contributie aan de VN, spreken: ik weet het niet, want wij organisaties jaarlijks ruim 20 mln onze EU-afdracht of onze uitgaven hebben het niet gemeten. euro uitgeven aan onder meer reisjes op het gebied van ontwikkelingssa- Niet alleen gewone burgers zijn voor parlementarie¨ rs en andere menwerking, wij behoren sinds jaar ontevreden, maar vandaag in Trouw bobo’s uit de wereld van de en dag relatief en absoluut tot de bleek dit ook te gelden voor de ontwikkelingssamenwerking naar top. Hebben onze gulle gaven, om ambtenaren van de minister. Heeft zij allerlei landen en bijeenkomsten. De het enigszins oneerbiedig te zeggen, deze wel in de hand? Lekkend en PvdA-fractie heeft opgemerkt dat ik wel meer invloed gegeven? Het soms openlijk lamenterend laten zij naar Colombia ben geweest. Het was antwoord kwam van voormalig weten het optreden van de minister de eerste keer en het zal ook de directeur-generaal politieke zaken te betreuren. Wat vindt de minister laatste keer zijn dat ik meega met van het ministerie van Buitenlandse daarvan en vanwaar zoveel onvrede? een medefinancieringsorganisatie in Zaken, de heer Vos. ’’Ik ben alle jaren Het gaat mij niet alleen om de verband met ontwikkelingssamen- dat ik directeur-generaal was, staatsrechtelijke vraag, maar het gaat werking. Door die reis ben ik ervan geconfronteerd met het probleem mij om de algehele malaise rond het overtuigd geraakt dat het OS-beleid dat wij eigenlijk vinden dat wij door ontwikkelingsbudget. Is de minister niet effectief is en ik ben zelfs bereid onze grote internationale bijdrage op het niet met de VVD-fractie eens dat om mijn deel van de kosten van de het gebied van ontwikkelingssamen- het tijd is om ons tegemoet te reis terug te betalen. Telkens weer werking, vredesoperaties of een komen en het OS-beleid grondig te dezelfde gezichten leiden niet tot ander gebied niet alleen het recht herzien? In reactie op de motie die ik nieuwe inzichten. Wij vragen de hebben om te spreken, maar ook het samen met collega Van der Staaij minister om vooral in deze kabinets- recht hebben om gehoord te worden. heb ingediend over de landenlijst periode de ruimte voor die MFO’saf De kernvraag of wij meer invloed zegt de minister: tenzij zaken te bouwen. hebben omdat wij meer doen, zou ik ingrijpend verbeteren, zal het nog tot graag positief beantwoorden, maar het jaar 2129 duren voordat in De voorzitter: Ik heb u getart dat kan ik niet’’, aldus de heer Vos. Sub-Sahara Afrika alle kinderen naar vanavond, want ik weet niet wat u In de jaren negentig was de de lagere school gaan, tot het jaar erger vond: dat u tot nu toe niet Nederlandse buitenlandse politiek 2147 voordat de extreme armoede is mocht interrumperen, of dat u niet gericht op het verwerven van gehalveerd en tot 2165 om de geı¨nterrumpeerd mocht worden. Ik toegang tot de grote partners, in het kindersterfte met tweederde te denk het laatste. De komende veertig bijzonder Duitsland en Frankrijk. Hoe reduceren. jaar zal dat allemaal ingehaald succesvol die strategie is geweest, Mijn fractie vindt dat de eerste worden. Ik feliciteer u van harte met hebben wij onlangs kunnen ingrijpende verandering betrekking uw mooie maidenspeech. constateren toen die landen het zal moeten hebben op het denken Stabiliteitspact zo ongeveer over het ontwikkelingsbeleid. Wij zijn De vergadering wordt enkele opbliezen. De Volkskrant citeerde een ook van mening dat een rijk land ogenblikken geschorst. grijnzende Duitse diplomaat die had verplicht is arme landen bij te staan gezegd dat de Frans-Duitse machine met raad en daad. Ook de VVD- De voorzitter: Ik heropen de goed had gefunctioneerd. Is de fractie is ontzet door de armoede, vergadering. Wij gaan door met de minister het met mij eens dat ons geweld en ziekten die onze mede- behandeling van de begroting van buitenlands beleid veel en misschien mensen in vooral Afrika, Azie¨ en het ministerie van Buitenlandse wel te´ veel heeft gekost en naar

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2671 Herben verhouding weinig heeft opgeleverd? geen burgers bij om het leven minister gedeeld door onze Mogen wij in het verlengde daarvan komen. Is het bekend hoe de AEL bondgenoten in de NAVO en de EU? het resolute optreden van dit kabinet aan haar geld komt en heeft zij ook De grensbewaking. Als gevolg van jegens de schenders van het buitenlandse financiers? Wordt het het oostwaarts verschuiven van de Stabiliteitspact opvatten als een gelet op de recente verscherping van grenzen van de Europese Unie trendbreuk? Gaat Nederland zich de wetgeving inzake terrorisme- worden wij steeds meer geconfron- vanaf nu zelfbewuster opstellen in de bestrijding ook geen tijd om deze teerd met onverkwikkelijke zaken, internationale politieke arena? Een organisatie in Nederland te varie¨ rend van kinderprostitutie en van de vijf hoofddoelstellingen van verbieden? En is de minister bereid vrouwenhandel tot smokkel van het buitenlands beleid is intensive- om het visumbeleid aan te scherpen, nucleair materiaal. Adequate ring van Europese samenwerking. Ik dat volgens de Algemene Rekenka- grensbewaking is derhalve van het wil van de minister een antwoord op mer aan alle kanten rammelt, grootste belang, maar die lijkt in de een drietal fundamentele vragen. waardoor toch nog veel potentie¨ le praktijk moeilijk haalbaar. Welke Heeft de regering principie¨ le terroristen ons land binnen kunnen steun kan Nederland, al dan niet bezwaren tegen een komen? samen met andere landen, bieden EU-lidmaatschap van Turkije? Hoe zit In het blokje over de islam past aan de nieuwe grenslanden in dat met bijvoorbeeld het het hemeltergende verhaal van de kwestie? EU-lidmaatschap van de Oekraı¨ne, hedendaagse slavernij. Er zijn De routekaart naar vrede in het Wit-Rusland en uiteraard Rusland berichten dat er per jaar zo’n Midden-Oosten en het ’’Gene` ve- zelf? Voor alle duidelijkheid: de achthonderdduizend voornamelijk uit initiatief’’. Welke initiatieven kunnen LPF-fractie is daar niet alleen om Afrikaanse oorlogsgebieden wij op dit vlak verwachten tijdens het praktische, maar ook om principie¨ le afkomstige vluchtelingen worden Nederlandse voorzitterschap van de redenen tegen. Het einde is zoek als verhandeld. Een aanzienlijk deel van EU? De Unie is lid van het kwartet, wij de Bosporus en de Oeral hen wordt geroofd en gekocht door dus kunnen wij – ik geef maar een oversteken. De Europese Unie moet Arabische handelaren om te worden voorbeeld – na het ’’Oslo-initiatief’’ niet qua omvang willen concurreren verkocht in islamitische landen als misschien een ’’Saba-initiatief’’ van met de Verenigde Naties. Wat is Saoedi-Arabie¨ , Mauritanie¨ en de Nederland verwachten, of een volgens Nederland het einddoel van Golfstaten. Zijn deze berichten de initiatief genaamd naar een ander de Europese Unie? Is dat een regering bekend? En zo ja, kan zij goed te beveiligen Nederlands eiland eenheidsstaat, of een federatie? Zijn dan aangeven of een en ander zich waar een top zou kunnen worden er concrete terreinen waarop ons ook afspeelt in landen waaraan wij belegd? land in principe geen soevereiniteit direct of indirect ontwikkelingshulp De LPF ziet het Europese wenst over te dragen aan Europa? geven? Welke activiteiten onder- veiligheids- en defensiebeleid (EVDB) Voor de LPF-fractie zijn een federatie, neemt de regering momenteel in dit bovenal als een vorm van Europese laat staan een eenheidsstaat, kader, zowel in de landen in Afrika taakspecialisatie binnen het onaanvaardbaar. Sterker nog: wat die fungeren als leverancier van deze overkoepelende transatlantische ons betreft hadden wij nu nog slaven, veelal kindslaven, als in de kader van de NAVO. Een krachtige gewoon een Europese Economische islamitische landen die deze Eurodefensie is prima, maar niet ten Gemeenschap gehad in plaats van kindslaven afnemen? Is de regering koste van de NAVO. Is dit ook de een Europese Unie. Het verzoek van bereid, verder in contact te treden zienswijze van de regering? eurocommissaris Loyola de Palacio met UNESCO om te helpen bij het Ik maak een overstap naar om te kunnen beschikken over de vrijkopen van slaven? Ik wijs erop ontwikkelingssamenwerking. Er nationale gasvoorraden doet ons in dat 2004 door UNESCO is uitgeroe- wordt in ons land serieus nagedacht ieder geval het ergste vrezen voor de pen tot herdenkingsjaar voor de over speciale winkels voor de toekomst. De eerste aanval is internationale slavernij. minima en wij geven elk jaar 4 mld gepareerd, maar meerdere zullen Ook de LPF is er uiteraard uit aan ontwikkelingssamenwerking. volgen. Is Nederland principieel verheugd over dat Saddam Hoessein De minister voor Ontwikkelingssa- tegen een Europa van verschillende is opgepakt. Ik heb de foto’s van menwerking kan hooguit plausibel snelheden? De LPF-fractie zou dit deze gebeurtenis in de kranten maken dat het hieraan bestede geld toejuichen, omdat het recht zou doen gezien. Het is leuk dat mijn collega’s misschien een beetje helpt. Omwille aan de diversiteit binnen Europa en Karimi en Van Bommel, die indertijd van de tijd, maar uiteraard ook een einde zou maken aan de huidige tegen de verdrijving van Saddam omdat ik het ermee eens ben, sluit ik slikken-of-stikken-cultuur binnen de Hoessein waren, feest hebben mij aan bij het betoog van mijn Europese Unie. gevierd met de Koerden in ons land. collega Hirsi Ali op dit punt, die op Voorzitter. Omwille van de tijd laat Zo kent het succes vele vaders. haar beurt zo vriendelijk was om de ik nu enkele afzonderlijke punten de Het verbaast ons wel dat de motie-Palm inzake de Nederlandse revue passeren, met een aantal minister stelt dat er voor de NAVO in ontwikkelingsrelaties in herinnering vragen. Irak geen rol is weggelegd, terwijl te roepen. Ik sluit mij gaarne aan bij het deze organisatie wel een hoofdrol in betoog van mijn collega Wilders over Afghanistan vervult. Een merkwaar- De heer Koenders (PvdA): Waar sluit terrorismebestrijding. Ik voeg er nog dige opstelling, gelet op de vele u zich precies bij aan? Bij de opmer- aan toe wij onlangs van de Neder- parallellen tussen beide landen. En king van mevrouw Hirsi Ali dat landse taak van de AEL mochten kan de NAVO ook niet als onderaan- ontwikkelingssamenwerking niet vernemen dat deze geen problemen nemer van de Verenigde Naties naar werkt, omdat 40% van de Volkskrant- heeft met terroristische aanslagen, Irak gaan? Ik denk toch van wel. In lezers vindt dat ontwikkelingssamen- zolang er maar op wordt gelet dat er hoeverre wordt het standpunt van de werking niet werkt? Sluit u zich aan

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2672 Herben bij het volledige gebrek aan bewijs of De heer Herben (LPF): Ik ga niet over PvdA-fractie, hebben toen de begin van een redenering waarom de woorden van mevrouw Hirsi Ali. minister uitgebreid vragen gesteld ontwikkelingssamenwerking niet Ik neem over haar kritiek dat de over de effectiviteit. De minister zei werkt? Sluit u zich aan bij het feit dat ontwikkelingssamenwerking de toen zelf dat er niet gemeten was. kennelijk niet is gelezen het laatste jaren buitengewoon Dat was de conclusie. Ik snap niet belangrijke rapport van de Wereld- ondoelmatig is geweest. dat een niet-geı¨nformeerd lid van de bank over de voorwaarden waaron- PvdA-fractie hier nu komt met een der hulp effectief is? Sluit u zich De heer Koenders (PvdA): Maar wij heel ander verhaal. Dat is toch niet blind aan bij een redenering die niet zijn allen kritisch op ontwikkelingssa- terecht? Dat kan toch niet? De is gehouden? Het is mij niet menwerking, zoals wij kritisch zijn op minister heeft zelf gezegd: wij duidelijk. defensie-uitgaven en op investerin- hebben niet gemeten. Vandaag stond gen van private investeerders in in Trouw dat 220 wetenschappers, De heer Herben (LPF): Ik sluit mij ontwikkelingslanden. consultants en adviseurs de erbij aan dat wij hooguit plausibel werkwijze van de minister betreu- kunnen maken dat een deel van het De heer Herben (LPF): U kent ook de ren... geld goed terechtkomt. De minister berichten, u heeft uw literatuur goed heeft het zelf ook toegegeven in het bestudeerd. Er is de laatste decennia De voorzitter: Ik constateer dat dit notaoverleg. De minister heeft een slordige 1000 mld aan ontwikke- geen punt van orde is. Van mijn kant toegezegd dat zij komend jaar zal lingshulp gegeven. Is de situatie in merk ik op dat u niet moet suggere- werken aan een beoordelingskader Afrika nu beter dan in 1960 of in ren – de enige die dit kan doen, ben en een systeem, zodat wij volgend 1965? Als wij naar de resultaten ik overigens zelf – dat de heer jaar prestatiemetingen kunnen kijken, waar zijn wij dan nu beland? Koenders als deelnemer aan dit verwachten. Daarom stel ik dat ik Leven de mensen in Afrika in een debat niet het recht zou hebben om graag afwacht in hoeverre wij de veilige wereld waar mensen in vrede een interruptie te plegen. Over de minister volgend jaar kunnen en harmonie en in goede gezondheid inhoud van de interruptie ga ik afrekenen op resultaat. naar school gaan enz.? Nee. Het is uiteraard niet. Ik constateer met collega Hirsi Ali daar een chaotische situatie. Het is Ik stel de heer Koenders in de dat tot dusverre afrekenen op een continent dat ik met u niet aan gelegenheid nog e´ e´ n korte vraag aan resultaat niet mogelijk is. Wij kunnen zijn lot wil overlaten. Ik ben het met de heer Herben te stellen met daarop de effectiviteit niet echt meten. u eens dat er nu plannen liggen hoe een korte reactie van de heer wij verder kunnen gaan. De minister Herben. De heer Koenders (PvdA): Hoe komt wil op prestatie gaan afrekenen. Ik u daarbij? Er is geen terrein bij de vind de millenniumdoelen een goed De heer Koenders (PvdA): Is de heer Nederlandse overheid dat zo is uitgangspunt, evenals good Herben het met mij eens dat het niet gee¨ valueerd op effecten op armoede governance. Ik sta achter al dat soort gaat om de kritiekloosheid ten of op economische groei als ijkpunten. opzichte van ontwikkelingssamen- ontwikkelingssamenwerking. Daaruit Als u concreet wilt horen wat het werking? Als wij voorbij zijn aan blijkt juist dat onder de voorwaarden standpunt van de LPF-fractie is, kan ontwikkelingssamenwerking onder van goed bestuur en participatie hulp ik u zeggen dat wij noodhulp heel het mom van exportpromotie, buitengewoon goed werkt in een belangrijk vinden. Daarvoor trekken jarenlang door de VVD verdedigd, of aantal landen. Ik begrijp dus wij 100 mln uit. Voor een stabiliteits- aan ontwikkelingssamenwerking absoluut niet waar de redenering fonds om vrede en veiligheid in onder het mom van strategische vanavond vandaan komt, alsof het Afrika te brengen en om te beginnen belangen, dan kunnen wij er oog nooit gemeten zou zijn en alsof wij aan de wederopbouw wordt 65 mln voor hebben dat uit vele metingen hierover voor het eerst horen. Juist uitgetrokken. Ik noem verder de van de Wereldbank is gebleken – op het moment dat de internationale UNHCR en ruimhartig bijdragen aan daar ben ik zeer over geı¨nformeerd – gemeenschap een formule heeft de opvang van vluchtelingen in de dat me´ e´ r meisjes naar school gevonden waaronder hulp juist wel regio, iets wat Pim Fortuyn al jaren kunnen, dat economische investerin- helpt en niet alleen de strategische geleden noemde. Daaraan doen wij gen een aanvang nemen en dat belangen of de exportbelangen dient, veel te weinig. Denk verder aan mensen uit de armoede worden bent u het eens met een redenering gerichte bijdragen voor bestrijding getrokken, hetgeen gebeurt via van de VVD-fractie, die geen enkele van de slavernij, gerichte bijdragen bilaterale ontwikkelingssamenwer- argumentatie kent, om iets weg te voor de armoedebestrijding eng king onder goede voorwaarden. gooien omdat het kennelijk in de gerichte bijdragen voor gezondheids- Waarom wordt dat vanavond nu mode is. zorg. Als wij dat alles doen, kunnen ontkend? Bent u het ermee eens, waar de wij nog volstaan met de helft van het Nederlandse regering, inclusief de bedrag op de huidige begroting. De De heer Herben (LPF): Dat wordt ministers van de VVD in de vorige hulpgelden worden dus niet effectief helemaal niet ontkend, maar er kabinetsperiode, zich heeft gecom- besteed. wordt wel een eis gesteld. Als het mitteerd aan de Millennium geld dat de regering in overleg met Development Goals die gaan over Mevrouw Hirsi Ali (VVD): Voorzitter. instanties uitgeeft, effectief en effectiviteit van de hulp, dat het de Ik heb een punt van orde. Wij controleerbaar da´ a´ r terechtkomt geloofwaardigheid van ons land in hebben een uitgebreid notaoverleg waar het moet en niet blijft hangen gevaar brengt om twee jaar later te gehad. De PvdA-fractie werd daarin bij corrupte regimes die het in eigen zeggen dat de hulp niet werkt? Waar vertegenwoordigd door een andere zak steken, dan heeft u mij aan uw komt deze onzin vandaan? afgevaardigde. Alle fracties, ook de zijde. Ik denk dat ook mevrouw Hirsi

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2673 Herben

Ali dit prima vindt. Het geld moet gaan om hen aan het werk te kunnen lands ontwikkelingsbeleid op een effectief en doelmatig besteed houden. Dit, terwijl wij miljarden mislukking was uitgelopen. Zij zei worden in de bestrijding van hebben om uit te geven, geld dat ook dat er tot 2007 niets kan armoede, slavernij en noem maar belandt in de verkeerde zakken en bij veranderen, omdat het regeerak- op. Maar ook de minister heeft de verkeerde regimes. Ik vind het koord daartoe geen ruimte biedt. In gezegd: wij moeten helaas constate- prima om mensen te helpen, maar u haar woorden gaan wij dus door met ren dat nog veel geld in verkeerde kunt mij op grond van de feiten en het verspillen van een slordige 16 handen valt. Wij praten hier over als ik bijvoorbeeld denk aan wat ik mld. belastinggeld en dat is waar ik zie op de televisie, niet wijsmaken Ik hoop dat het bij de VVD niet bij mevrouw Hirsi Ali in bijval: het geld dat in Afrika ontwikkelingshulp is loze woorden blijft. Ik ben blij dat van de belastingbetaler hoort goed verleend op effectieve wijze. Dat kunt CDA en VVD bereid zijn te praten en effectief te worden besteed. u niet met droge ogen beweren, over structurele samenwerking door want de tranen schieten mij in de Buitenlandse Zaken, Ontwikkelings- De voorzitter: Ik hoor bij u ook ogen als ik de beelden zie uit Liberia, samenwerking en Defensie inzake herhalingen. Mijn ervaring is dat Congo en noem maar op. het stabiliteitsfonds. Daar gaat het naarmate het later op de avond om: hoe brengen wij vrede en wordt, er meestal minder animo voor Mevrouw Huizinga-Heringa veiligheid en kunnen wij vervolgens interrupties is. Ik zie hier echter het (ChristenUnie): Er is door verschil- beginnen met de opbouw van een omgekeerde proces zich voor mijn lende woordvoerders ingegaan op land? Want daar is wel degelijk geld ogen voltrekken. Wij gaan het nu het feit dat u zegt dat er niet is voor beschikbaar. weer een beetje ordenen. Ik geef gemeten. Laten wij aannemen dat er Laten wij eens naar Europa kijken. eerst mevrouw Ferrier gelegenheid inderdaad niet is gemeten. Ik bestrijd Onlangs werd bekend dat er mede e´ e´ n korte vraag te stellen. dat overigens, want ik ben het met als gevolg van allerlei bureaucratie in bijvoorbeeld de heer Koenders eens Brussel een stuwmeer van maar Mevrouw Ferrier (CDA): Het is ook dat er veel rapporten zijn geschre- liefst 25 mld is. Een ontwikkelings- zo heftig wat er gezegd wordt, dat ven. Maar laten wij ervan uitgaan dat land als Senegal beklaagt zich over wij allemaal naar de interruptiemi- er niet gemeten is: hoe kunt u dan de werkdruk die jaarlijks 400 crofoon toe moeten! de conclusie trekken, met mevrouw delegaties uit Brussel het land Ik krijg de indruk dat mijnheer Hirsi Ali, dat het ontwikkelingsbeleid bezorgen. Ik citeer directeur-generaal Herben en mevrouw Hirsi Ali bij een is mislukt? Immers, ook voor die Richelle van de Europese commissie ander notaoverleg zaten dan waar ik conclusie zult u toch cijfers moeten ontwikkelingssamenwerking: ’’Elk aanwezig was. Ik heb de minister hebben? project moet in elf talen worden voor Ontwikkelingssamenwerking vertaald. Met de nieuwe lidstaten toch duidelijk horen zeggen dat er De heer Herben (LPF): Ik wil het zelfs in 21 talen. Wat een totale over geen beleidsonderwerp zoveel notaoverleg niet overdoen, maar ik waanzin.’’ Ik hoor graag van de rapporten zijn geschreven en zoveel kan wijzen op al de rapporten die de minister hoe dit kan en hoeveel is nagedacht, hoe je op een goede afgelopen tijd zijn verschenen, ook Nederlands geld er in Brussel ligt manier ontwikkeling gestalte kunt van ambtenaren van het eigen opgepot. Als de Europese Unie een geven, als juist over ontwikkelingssa- departement van de minister. Ik wijs heuse minister van buitenlandse menwerking. Ik onderschrijf dit op op het beroemde rapport van de zaken moet krijgen, waarom grond van mijn eigen ervaring. Ik stel heer Van der Veen. Er zijn legio beginnen wij dan niet met een aan mijnheer Herben precies verhalen over. Laten wij constateren Europese minister voor ontwikke- dezelfde vraag als die ik aan dat deze minister heeft gezegd dat zij lingssamenwerking. En dan allemaal mevrouw Hirsi Ali heb gesteld volgend jaar rekenschap gaat in Europa 0,7 van het BBP aan OS tijdens het notaoverleg. Het is zo afleggen. Voor het eerst wordt er besteden. gemakkelijk om te zeggen dat het rekenschap afgelegd. De afgelopen Ik kom terug op de relatie tussen allemaal nergens toe heeft geleid, jaren hebben de ministers dat niet bilaterale hulp en hulpverslaving. maar heeft u zich ooit afgevraagd gedaan. Zij hebben wel heel veel Tijdens het notaoverleg heb ik hoe de situatie van die landen en die gemeten, bloeddruk, temperatuur en oud-minister Pronk geciteerd: ’’Een mensen nu zou zijn als er geen hulp weet ik wat nog meer, maar niet de hulpontvangend land kan zich zozeer geweest was? effectiviteit van de ontwikkelings- gaan koesteren in de zekerheid dat hulp. Laten wij nu wachten op deze buitenlandse hulp beschikbaar blijft, De heer Herben (LPF): Ik ben geen minister, die volgend jaar voor het dat deze hulp haar doel voorbij gaat helderziende. Ik weet dat er tijdens eerst rekenschap gaat afleggen. Daar schieten.’’ Wetende dat veel van het overleg ook is gesteld dat er veel prijs ik haar bij voorbaat voor. deze zogenoemde donor-darlings vooruitgang is geboekt, bijvoorbeeld Voordat ik van al te veel vriende- niet alleen geld van Nederland bij poliobestrijding, bij gezondheids- lijkheden richting de VVD wordt krijgen, maar ook van andere landen zorg en dergelijke. Maar dat is verdacht, herinner ik nog maar eens en organisaties, vraag ik de minister vooruitgang die in belangrijke mate aan de lijfspreuk van Pim Fortuyn en hoe zij ervoor kan zorgen dat onze is geboekt door organisaties als de LPF: ik zeg wat ik denk en ik doe bilaterale hulp niet ontaardt in Memisa, door missionarissen en wat ik zeg. De VVD zegt nu wat zij hulpverslaving. Ik ontvang van haar zendelingen die hun leven hebben denkt. Dat is winst ten opzichte van graag een overzicht met informatie besteed in zo’n land, door mensen Paars II. Wanneer het echter op per land: hoe lang onderhouden wij die zich wegcijferen voor de mensen daden aankomt, geeft men niet thuis. al een relatie, hoe lang zal de relatie da´ a´ r en voor wie in Nederland met Tijdens het notaoverleg stelde naar verwachting nog duren en hoe de bedelbus moet worden rondge- mevrouw Hirsi Ali dat het Neder-

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2674 Herben verhoudt de Nederlandse bijdrage doodstraf. Ik hoor graag de visie van gesproken. Wij vinden het positief zich tot die van andere landen? de regering op deze punten. dat minister Bot de initiatiefnemers Ik verzoek de minister om meer Dan het conflict tussen Israe¨ len in Nederland wil ontvangen. Wij zien geld uit te trekken voor noodhulp en de Palestijnse gebieden, want dat graag dat dit in 2004, als Nederland het stabiliteitsfonds. Bovendien zou laat een spiraal van geweld en een het voorzitterschap van de EU de LPF graag zien dat alle uitgaven wederzijdse verharding zien. De bekleedt en de kans heeft het in het kader van dit fonds als ODA schijnbare onoplosbaarheid van het vredesproces vlot te trekken, worden aangemerkt. Wij zijn een conflict baart onze fractie grote daadwerkelijk wordt opgepakt. Wil warm voorstander van opvang van zorgen. Dit conflict wordt door velen, minister Bot dit als een van de vluchtelingen in de regio. Het mag niet alleen door politieke leiders en hoofddoelen van het voorzitterschap niet zo zijn dat Nederland moet wetenschappers, maar ook door nastreven? opdraaien voor VN-lidstaten die hun mensen op straat keer op keer Dan hiv/aids in Afrika. Dat is een contributie niet of onvolledig betalen. aangewezen als een bron van vele humanitaire ramp. Meer dan 30 Voor de LPF zijn noodhulp, het andere conflicten. Zonder oplossing miljoen mensen in Afrika zijn met het stabiliteitsfonds en de UNHCR zeer van dit conflict zal de oorlog tegen hiv-virus besmet. Dagelijks worden belangrijk. Daarvoor wordt veel te terrorisme weinig vooruitgang er 13.000 mensen geı¨nfecteerd, weinig geld uitgetrokken. Gerichte boeken. Ik denk bijvoorbeeld aan de terwijl 8000 mensen dagelijks in acties voor de bestrijding van aanslagen in Istanbul. De plegers Afrika aan aids sterven. D66 wil dat honger, slavernij en voor de daarvan zoeken in het Israe¨ lisch- meer en beter de aanval op hiv en gezondheidszorg vinden wij zeer Palestijnse conflict een rechtvaardi- aids wordt geopend. De Clinton belangrijk. Met verschuivingen ging. Het zal ook de binnenlandse Foundation heeft geld ingezameld binnen de begroting zijn deze doelen situatie in Europa en Nederland om onder andere in vier landen wel degelijk te bereiken. verder verharden. We zien dat het waaronder Tanzania, iedereen die antisemitisme in Nederland, Europa daarvoor in aanmerking komt een © en de gehele wereld toeneemt. Het aidsbehandeling aan te bieden. Dat jodendom wordt gelijkgesteld aan gaat om honderdduizenden mensen. De heer Dittrich (D66): Voorzitter. Israe¨ l en acties van de Israe¨ lische Eindelijk gebeurt er wat op grote Allereerst feliciteer ik mevrouw regering worden aan de joden schaal. De Nederlandse organisatie Tjon-A-Ten met haar maidenspeech. toegeschreven. Ik wijs voorts op de Pharm Access International is Ik vond het een goed verhaal, vooral toename van het aantal antisemiti- aangezocht om de organisatie van de passages over aids. Ik feliciteer sche incidenten, het bekladden van deze massale programma’sin mevrouw Hirsi Ali ook met haar joodse graven en het geweld tegen samenwerking met Tanzania vorm te maidenspeech, maar niet met de mensen die een keppeltje dragen. geven. Deze Nederlandse organisatie inhoud ervan. De VVD-fractie heeft Dat is afschuwelijk. Anderzijds zien heeft alle kennis in huis maar heeft op een heel oppervlakkige manier wij dat kritiek op Israe¨ l gelijk wordt te weinig geld beschikbaar om alle over Ontwikkelingssamenwerking gesteld met antisemitisme. Kritiek op organisatie en logistiek goed te gesproken. Ik vond dat onthutsend. het beleid van de Israe¨ lische regering kunnen regelen. Is de minister voor Ik neem daar namens mijn fractie wordt afgedaan als bewijs dat men Ontwikkelingssamenwerking bereid afstand van. Het was erg oppervlak- de Staat Israe¨ l geen recht van uit het budget voor aids 1 mln ten kig, weinig analytisch en weinig bestaan toekent. Dat soort reflecties behoeve van die organisatie ter doordacht. vertroebelt de discussie en maakt beschikking te stellen en dat Irak heeft het afgelopen jaar het een heldere uitwisseling van bijvoorbeeld via de ambassade in wereldnieuws gedomineerd. Saddam argumenten onmogelijk. Ik begrijp de Dar-es-Salaam of via de Clinton Hoessein is zaterdag opgepakt. Wij angst van Israe¨ l heel goed. Dagelijks Foundation beschikbaar te stellen? Is hopen dat dit de wederopbouw van worden de inwoners in hun zij bereid om unilaterale Irak een sterke impuls geeft en dat bestaansrecht bedreigd, maar Israe¨ l programma’s op het gebied van degenen die aanslagen plegen, neemt steeds verder gaande aidsbestrijding en reproductieve inzien dat Saddam nooit meer op het maatregelen om de terreur te gezondheid te ontzien? politieke toneel terug zal komen en stoppen. Door deze acties worden dat zij met dat perspectief in het terroristen en vermeende terroristen De heer Herben (LPF): Het initiatief achterhoofd stoppen met het geweld. gepakt, gedood of tegengehouden, van Pharm Access International kan Wat D66 betreft wordt Saddam in maar het is ook een feit dat de ik van harte ondersteunen. Ik heb Irak berecht. Hij zal een naar gewone Palestijn geen normaal leven gesproken met prof. Lange van het internationale maatstaven rechtvaar- meer kan leiden. Van alle Palestijnen AMC die er nauw bij betrokken is. Hij dig proces moeten krijgen, het liefst leeft 60% onder de armoedegrens. heeft mij gezegd dat het niet zozeer met deelname van Irakese rechters, Nederland en ook Europa hebben als een kwestie van geld is. Hier en daar eventueel aangevuld met internatio- vriend van Israe¨ l op dit punt een taak is een financie¨ le injectie nodig, niet nale rechters. Irak zal geholpen te vervullen. Terug naar het pad van alleen waar het gaat om kleinscha- moeten worden met het voorberei- de vrede, naar de onderhandelingsta- lige bedragen maar zeker ook waar den van dat tribunaal. D66 wil dat de fel, want vrede is de enige weg naar het gaat om gelden die beschikbaar VN hierbij een belangrijke rol speelt. veiligheid. Het alternatieve plan voor komen vanuit Amerika. Het grootste Wij zien die rol veel minder het Midden-Oosten, het Akkoord van probleem is echter ’’good gover- weggelegd voor de VS. Hoe vreselijk Gene` ve, wordt door ons dan ook van nance’’. Ik heb D66 gemist tijdens de de misdaden van Saddam tegen de harte ondersteund, overigens ook debatten die binnen en buiten het menselijkheid ook zijn geweest, D66 door de VN, want Kofi Annan heeft parlement in het afgelopen half jaar is geen voorstander van de er ook warme woorden over gevoerd zijn over het Stabiliteits-

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2675 Dittrich fonds. Hoe staat de D66-fractie als De voorzitter: Dat is een beetje internationale recht. Nederland heeft regeringsfractie tegenover de flauw. De minister luistert de gehele de laatste tijd alleen de VS gevolgd gedachte om een belangrijk deel van avond. Hij vraagt nu even aan in hun militaristisch veiligheids- het Stabiliteitsfonds te gebruiken iemand om iets te kunnen drinken, beleid. Dit heeft de heer De Hoop voor het in nauwe samenwerking terwijl hij best luistert. Dus dat vind Scheffer geen windeieren gelegd. Hij met de bewindslieden van Defensie ik een beetje flauw. wordt secretaris-generaal van de ontwikkelen van vrede en veiligheid NAVO, maar op de apenrots laat hij in de ontwikkelingslanden, zodat ook De heer Dittrich (D66): Ik vraag aan een hoop scherven achter. Nederland daar de aidsprojecten kunnen de minister van Buitenlandse Zaken is zijn invloed in de EU kwijt door te floreren? Dus eerst vrede en wat nu de exacte stand van zaken is volharden in kansloze posities, veiligheid aldaar bewerkstelligen en rond het proces tegen de moorde- eenzijdig de kant van de VS te kiezen vervolgens kunnen we daar naars van Sander Thoenes en of de en voor de muziek uit te lopen. ziekenhuizen bouwen en de handen Nederlandse regering bereid is om Nederland heeft de Europese uit de mouwen steken. opnieuw actie te voeren, zodat de integratie gereduceerd tot een daders ook daadwerkelijk voor de kwestie van centjes. De coo¨ rdinatie De heer Dittrich (D66): Ik ben er niet rechter verschijnen. van het Europees beleid ligt niet zo’n groot voorstander van om die meer bij het ministerie van Buiten- volgorde aan te houden, want er is © landse Zaken, maar bij de boekhou- een humanitaire ramp aan de gang. der Zalm. Hoe wil deze minister de Ik heb u zelf warme woorden over Mevrouw Karimi (GroenLinks): schade herstellen? Welke mogelijkhe- noodhulp horen spreken. Wat D66 Voorzitter. Wie de situatie in de den zijn hiertoe tijdens het Neder- betreft zou het dan ook als noodhulp wereld in ogenschouw neemt, krijgt lands voorzitterschap? gezien moeten worden. Het is van een somber beeld. Samenlevingen groot belang dat er op een effectieve worden getekend door oorlogen, De heer Eurlings (CDA): Volgens uw manier een aanvalsplan gepresen- geweld en uitzichtloosheid. Landen analyse is het de lijn van minister De teerd wordt om aids en hiv tegen te zoals Saoedi-Arabie¨ proberen Hoop Scheffer en van het gehele gaan. massavernietigingswapens te krijgen. kabinet ten aanzien van de VS die De fractie van D66 zou graag zien Pakistan, India en Noord-Korea hem de functie van secretaris- dat er een speciale vertegenwoordi- beschikken al over die wapens. Het is generaal van de NAVO hebben ger namens de Europese Unie komt niet echt aangetoond dat Iran geen opgeleverd en niet zijn persoonlijke die in relatie met China de discussie nucleaire aspiraties heeft. Het kwaliteiten. Dat moet u dan wel met over Tibet aangaat. Hoe denkt de internationale atoomagentschap gaat feiten staven. U kunt dit niet als een regering daarover? ervan uit dat Israe¨ l over nucleaire soort waarheid hier poneren, terwijl Met betrekking tot de wapens beschikt en roept op, de u deze flauwekul op geen enkele gedetineerdenzorg in het buitenland ontwikkeling daarvan te staken. manier onderbouwt. zouden wij graag een recht zien voor Ondertussen ontwikkelen de VS de gedetineerden in buitenlandse mini-nukes; een ondermijning van Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ik gevangenissen om die zorg af te het kernstopverdrag. Alweer een vertel hier de waarheid volgens mijn dwingen. Er is een motie-Hoekema/ verdrag naar de prullenbak. analyse. Als de Nederlandse regering Verhagen in de Kamer ingediend en Ik hoop dat Saddam Hoessein zo een andere lijn had gekozen, had de aanvaard. Hoe staat het met de snel mogelijk in een fair en openbaar heer De Hoop Scheffer geen enkele uitvoering ervan? proces voor de rechter komt. Er kans gehad om secretaris-generaal Verder zijn wij van oordeel dat de heerst een cultuur van straffe- van de NAVO te worden. Waarom is mensen die gevangen zitten op loosheid in het Midden-Oosten. Het de heer Fisscher of de heer Michel Guantanamo Bay recht hebben op is van belang dat hij in Irak wordt dat niet geworden? een proces. Ik sluit mij aan bij de berecht door een gemengd tribunaal vragen van de heer Koenders over van Irakezen met de VN, zonder de De voorzitter: Wij behandelen hier het artikel van minister Donner in het dreiging van de doodstraf. Ondanks vanavond de begroting en ik verzoek blad van Amnesty International. zijn arrestatie blijft het uitzichtloos in u om niet om 24.00 uur te gaan Wat betreft Tsjetsjenie¨ heb ik de Irak. De bezetting is onwenselijk. De filosoferen over de vraag waarom vraag of Rusland nu echt vrij spel ideologie van door de islam oud-minister De Hoop Scheffer, heeft aldaar. Hoe is het daar gesteld gefundeerde terreur verspreidt zich thans ambteloos burger, in januari met de mensenrechten en wat doet snel, zo wordt in een VN-rapport naar de NAVO gaat. Dat sta ik niet de Europese Unie daaraan? Zou de gesteld. De kloof tussen de islamiti- meer toe. regering daar duidelijkheid over sche en westerse wereld lijkt kunnen bieden? onoverbrugbaar. De heer Eurlings (CDA): Ik had het Ik sluit mij graag aan bij de vragen In deze wereld bespreken wij het dapperder gevonden als mevrouw van collega Eurlings over Arjan Erkel. Nederlands buitenlands beleid. De Karimi dit naar voren had gebracht Verder vraag ik aandacht voor het minister is koud twee weken op zijn toen minister De Hoop Scheffer nog proces inzake de in Indonesie¨ post. Hij heeft zijn stempel nog niet in functie was. vermoorde Nederlandse journalist op de begroting kunnen drukken. Ik Sander Thoenes. Ik zou met name doe enkele suggesties. Nederland Mevrouw Karimi (GroenLinks): Dat van de minister van Buitenlandse zoekt traditioneel naar een evenwicht heb ik ook gedaan. Het is niet de Zaken willen vernemen... Ik moet tussen drie uitgangspunten: de eerste keer dat ik dit zeg. helaas constateren dat hij nu niet relatie met de VS, de Europese Wij hebben veel kritiek op het luistert. integratie en het bevorderen van het optreden van de VS: de neoconser-

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2676 Karimi vatieve agenda, het militarisme en en Irak, de steun aan dictaturen in de beter worden benut. Duurzame het unilateralisme. Het antwoord islamitische landen, de dubbele democratische veranderingen komen hierop is een gemeenschappelijk standaard als het om mensenrechten van onderop. Nederland kan zelf Europees optreden. Een gemeen- gaat en de verbale aanvallen op meer investeren in het steunen van schappelijk buitenlands veiligheids- moslims in het Westen hebben ook de mensenrechten en beleid is essentieel om echt invloed de gematigde moslims van het democratiseringsinitiatieven. Kennis te kunnen uitoefenen. Hoe beoor- Westen vervreemd. Degenen die een en betrokkenheid verminderen het deelt de minister de transatlantische liberale Jihad preken moeten kiezen. wederzijdse wantrouwen. Het Arab relatie en de wijze waarop de VS hun Of de verschillende landen in het Human Development-rapport geeft strijd tegen het terrorisme voeren? Midden-Oosten bezetten a` la Irak of aan waar het probleem ligt: gebrek Nederland heeft door zijn steun aan bereid te zijn om samen met aan democratie en vrijheid van de oorlog tegen Irak meegewerkt aan gematigde moslims te werken aan meningsuiting, achtergestelde positie het verzwakken van de VN. Ik ben de democratisering van de politieke en discriminatie van vrouwen, het met de heer Annan eens dat islam. Er is geen andere weg. gebrekkige toegang tot kennis en een eenzijdige militaire acties zoals die Dictaturen onderdrukken hun autoritair onderwijsstelsel. Ik vraag tegen Irak de VN ondermijnen. Hoe tegenstanders onder het mom van de ministers om gezamenlijk hiervan wil deze minister meewerken aan het de strijd tegen het terrorisme. De prioriteit in het beleid te maken. Ik herstel van de internationale dictators in Centraal-Azie¨ ,de heb al eerder gepleit voor een nota rechtsorde? Arabische landen, de Kaukasus, Azie¨ naar aanleiding van dit rapport. De strijd tegen het terrorisme en het Midden-Oosten zijn bondge- Ik doe nog een voorstel. Stel bepaalt de politieke agenda. In de noten van de VS en het Westen in gezamenlijk een fonds in ter verklaringen en strategiee¨ n van deze strijd. Ook in westerse landen bevordering van mensenrechten en internationale organisaties wordt worden steeds meer mensenrechten democratisering in Arabische landen; gepleit voor een aanpak van de geschonden. Guantanamo Bay is het Medinafonds zou ik het dan voedingsbodem van het terrorisme. hiervan het symbool geworden. Ik noemen. Ik hoop dat ik kan rekenen Een brede benadering, heet dat. sluit mij dan ook aan bij de vragen op de steun van collega Wilders voor Maar er komt te weinig van terecht. die daarover zijn gesteld door dit voorstel. De islam is op verschillende collega Koenders. Het probleem is In delen van Afghanistan is het manieren een inspiratiebron voor niet zozeer zoals secretaris-generaal nog steeds oorlog. De Afghanen organisaties en mensen in het Khan van Amnesty International zei: blijven verstoken van hulp. De Midden-Oosten en in andere de terrorist van de een is de wereld heeft een geweldige kans in islamitische landen. De aanpak van vrijheidsstrijder van de ander. Maar Afghanistan laten liggen, ook de de VS gericht tegen de extremis- zijn wij bereid om alle vormen van Europese Unie. Kofi Annan heeft ons tische islam is niet effectief. De terrorisme, het geweld tegen de voor een terugval gewaarschuwd. politieke islam kent vele vormen. In burgers, te veroordelen, ongeacht Wat is de Nederlandse inbreng in de het seculiere Turkije is de partij van wie het doet en waarom hij het doet? ontwapening van krijgsheren, de Erdogan aan de macht. Deze heeft Staatsgeweld tegen burgers en hervorming van de veiligheidssector, haar beginselen en wortels in de collectieve strafmaatregelen tegen uitbreiding van ISAF of de strijd politieke islam. In Iran is er een vrouwen en kinderen moeten met tegen drugsproductie? Klopt het dat overheersende rol voor de politieke klem worden veroordeeld, of de staat het NGO-fonds voor Afghanistan dit islam. Zowel de hardliners als de nu Amerika, Rusland, Israe¨ l of China jaar geen geld krijgt van Nederland? hervormers die nu grotendeels de heet. Dit geldt ook voor het geweld Wat is de reden daarvoor? gevangenissen in Iran bevolken, van gewapende groepen tegen De Afghanen raken verbitterd over laten zich door de islam inspireren. burgers. Dat is de enige geloofwaar- het halfslachtige internationale Een recent VN-rapport geeft aan dat dige manier in de strijd tegen het optreden in hun land. Afghanistan de laatste twee jaar de aanhang van terrorisme. valt niet los te zien van Pakistan met de meest extreme vorm is toegeno- Door de onwil en het onvermogen een feodale en corrupte regering. men, maar daar is Irak een nieuwe van Israe¨ ls bondgenoten kan Ariel Musharaf is een bondgenoot in de kweekvijver voor, zo zeg ik tegen Sharon zijn gang gaan in de bezette strijd tegen terrorisme. Het land is collega Wilders. gebieden en legitimeert hij geweld- met zijn nucleaire wapens een Laat ik helder zijn. Deze groepen dadige acties onder het mom van tikkende bom, een cocktail van staan mijns inziens een conserva- terrorismebestrijding. Dit heeft dood ideologisch extremisme en conserva- tieve politiek voor. Ik vind dat niet in en verderf gezaaid. Het is verworden tief tribalisme. De Kashmir-kwestie het belang van de vooruitgang en tot de inzet van een ideologische houdt het land in een wurggreep. De ontwikkeling in de Arabische en strijd tussen islamisten en het oplossing van dit conflict is een islamitische wereld, maar ik ben ook Westen. Sancties moeten Israe¨ l zegen voor de regio. Waar is geen voorstander van het nieuwe dwingen tot een vredespolitiek. Wij Nederland? Waar is de EU? Nergens! conservatisme van Bush en roepen de minister op, een Tijdens de Afghanistan-oorlog liet Balkenende. Afkeer tegen het voortrekkersrol in Europa te spelen. Solana zich even zien in Pakistan en cultureel conservatisme binnen de Nederland moet ook een India. Nu is het stil. Wil de minister islam is wel wat anders dan de strijd voortrekkersrol spelen als het om de zich inzetten voor een EU-beleid ten tegen het islamitisch extremisme. Nu relatie met de Arabische en aanzien van Kashmir? Zonder voelen ook gematigde moslims zich islamitische wereld gaat. Het politieke oplossingen voor dergelijke steeds meer in de hoek gedrukt van EU-voorzitterschap geeft ons daar conflicten blijft de regio gegijzeld in het terrorisme en extremisme. De kansen toe. De EU-instrumenten een geweldsspiraal. Symptoombe- militaristische aanpak in Afghanistan zoals associatieakkoorden moeten

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2677 Karimi strijding met ontwikkelingsgeld is een notitie aan ons dat Nederlandse GroenLinks het amendement van de weggegooid geld. bedrijven geen armoedebestrijders PvdA-fractie. In Iran bestaat een sterke zijn. Hij schrijft vervolgens niet lastig Collega Dittrich heeft bij de binnenlandse beweging die snakt gevallen wenst te worden door behandeling van de Cultuurbegroting naar vrijheid, democratie en ownership, coherentie en maatschap- al een punt gemaakt van het openheid. Deze beweging verdient pelijk verantwoord ondernemen. Wil Unidroit-verdrag. In Irak wordt op steun. Daarom heb ik met collega de minister reageren op deze notitie? aanwijzing van westerse handelaren Wilders dat amendement ingediend. Voorzitter. Ik heb te weinig tijd om gegraven naar kunstschatten. Wij Ik verwijs naar de toekenning van de uitgebreid op dit onderdeel in te hebben het daar vorig jaar met de Nobelprijs aan mevrouw Shirin gaan en heb daarom voorwerk staatssecretaris over gehad. Het Ebadi. Op deze manier kunnen de gedaan. Ik heb onze kritiek en onze verdrag is nog steeds niet ter mensen in Iran ondersteund worden. visie vastgelegd in een korte notitie. ratificatie aan het parlement De Nederlandse ambassade kan Ik verzoek u, deze notitie te voorgelegd en het parlement hecht steun verlenen aan mensen en verspreiden, zodat zij onderdeel kan daar heel veel belang aan. Wil de groepen die streven naar democrati- uitmaken van de beraadslagingen. staatssecretaris daaraan werken? sering en mensenrechten. Ziet de Nog twee opmerkingen over minister een mogelijkheid voor de De voorzitter: Ik zal de notitie na moties. Omdat ik met de minister de OVSE om met Iran nauwere procedurele toetsing onder de ervaring heb dat zij zelfs een samenwerking aan te gaan in het woordvoerders laten verspreiden, kamerbreed aangenomen motie niet kader van partners for co-operation? hetgeen iets anders is dan toevoegen gaat uitvoeren, heb ik dus al een Ik kom te spreken over het aan de Handelingen. Uiteraard zal ik amendement ingediend ten aanzien ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. het stuk ook aan de bewindslieden van Unifem. Ik had eerder bij het Wij hebben hierover al eerder een geven. notaoverleg een motie ingediend, uitgebreid notaoverleg gevoerd. Ik maar die trek ik bij dezen in. vrees dat deze minister de geschie- Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ik denis zal ingaan als de minister die heb eerder bij een notaoverleg een De voorzitter: Aangezien de zorgde voor grote bezuinigingen, motie ingediend om in ieder geval motie-Karimi c.s. (29234, nr. 13) is vervuiling van het budget en geen ORET-subsidies toe te kennen ingetrokken, maakt zij geen vervlakking van het ontwikkelingssa- aan bedrijven zolang de opgepakte onderwerp van beraadslaging meer menwerkingsbeleid. Zij moet in dit dissidenten in Cuba geen eerlijk uit. debat een goed antwoord geven op proces hebben gehad. De minister de kritiek van coalitiegenoot VVD. ontraadde toen het aannemen van Mevrouw Karimi (GroenLinks): Ten Dat gebeurt voor de tweede keer. die motie. Inmiddels heeft zij wel aanzien van hiv/aids sluit ik mij Tijdens dit debat moet de minister haar steun uitgesproken aan de graag aan bij alle woorden van haar begroting kunnen verdedigen. CNV-actie en heeft zij gezegd dat zij collega Tjon-A-Ten. Ik blijf het heel Het zou van politieke ruggengraat een brief gaat schrijven. Mevrouw belangrijk vinden dat er een gesprek getuigen als deze minister niet wilde Van Ardenne, u hoeft van mij echt en dialoog plaatsvindt met het meewerken aan het vervuilen van de geen ’’Beste Fidel’’-brieven te Vaticaan. Op dat punt heeft deze internationale normen. Ik herinner schrijven. Voer gewoon de motie uit, minister al goed werk gedaan in een haar aan haar voorgangster want die liet niets aan duidelijkheid gesprek met kardinaal Simonis. Dat mevrouw Herfkens die zich met te wensen over. is een goede stap geweest, maar zij succes heeft verzet tegen het betalen De minister geeft prioriteit aan moet daar gewoon mee doorgaan. van clean developmentmechanism landen in een conflict en post- Daarom vind ik dat zij eigenlijk de uit haar budget. De minister conflictsituatie, maar welke visie motie moet omarmen die ik tijdens verwacht veel heil van de rol van het heeft zij ten aanzien van de het notaoverleg heb ingediend en die Nederlandse bedrijfsleven bij de wederopbouwfase? Zij draait met haar ertoe oproept om tijdens het ontwikkelingssamenwerking. Jaar in, haar subsidiebeleid de Nederlandse EU-voorzitterschap een belangrijk jaar uit vindt onderuitputting plaats wederopbouworganisaties de nek punt te maken van de dialoog met van het budget voor het bedrijfsle- om. Een kamerbreed aangenomen het Vaticaan. ven wegens gebrek aan goede motie die om een duidelijke regeling projectvoorstellen. Bovendien komt vraagt, wil de minister niet uitvoeren. © 50% van het ontwikkelingssamen- Daarom heb ik nu een amendement werkingsgeld terug bij het Neder- ingediend. Mevrouw Huizinga-Heringa landse bedrijfsleven. Ik zeg tegen De humanitaire crisis in de (ChristenUnie): Voorzitter. Ik begin mevrouw Hirsi Ali dat als dit waar is, Palestijnse gebieden is desastreus. met het uitspreken van de wens dat het ontwikkelingssamenwerkings- Nederland was altijd een goede de Kamer met de nieuwe minister beleid mislukt is, omdat het ten donor van het UNRWA. Het Rode van Buitenlandse Zaken een goede goede komt van het Nederlandse Kruis is inmiddels ook gestopt met samenwerking tegemoet gaat. Ik bedrijfsleven. hulp aan de Palestijnse gebieden. wens hem alle goeds bij zijn werk. De minister kan op geen enkele Waarom verlaagt de regering haar Een begroting is een moment om manier aantonen dat de subsidies bijdrage aan het UNRWA? Is zij vooruit te kijken. Het buitenlandse die tot nu toe aan het Nederlandse bereid om de jarenlange humanitaire beleid zal vooral in het teken staan bedrijfsleven zijn uitgegeven effectief steun aan Burmese vluchtelingen in van het Europees voorzitterschap. zijn geweest voor armoede- Thailand te continueren? Voor de Hoewel wij hier nog uitgebreid over bestrijding. Sterker nog, de voorzitter verhoging van het budget van de komen te spreken, vraag ik de van VNONCW schrijft vanavond in UNHCR steunt de fractie van minister hoe hij bij de genoemde na

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2678 Huizinga-Heringa te streven resultaten concreet wordt gestaakt zolang niet onafhan- heeft gesteld voor de aanstaande uitwerking wil geven aan de kelijk is vastgesteld dat terugkeer presidentsverkiezingen, rust op ons verhoging van de effectiviteit, niet langer leidt tot martelingen en de verantwoordelijkheid om de transparantie en coherentie van het detentie in de strafkampen? Wil zij gebeurtenissen in de aanloop naar EU-mensenrechtenbeleid. Graag verder aandringen op toegang van die verkiezingen nauwlettend te hoor ik ook wat de rol wordt van de de UNHCR tot deze vluchtelingen? volgen. Op Atjeh en Papoea lijkt de mensenrechtenambassadeur, omdat verdeel-en-heerstactiek te worden zijn werkzaamheden ten dele in het De heer Koenders (PvdA): Ik sta zeer geı¨ntensiveerd. Wil de regering de teken zullen staan van dit voorzitter- sympathiek tegenover hetgeen Indonesische regering aanspreken op schap. Hierbij aansluitend vraag ik de mevrouw Huizinga naar voren de aanstelling op West-Papoea van minister, los van het voorzitterschap, brengt, maar ik zie hierbij toch een twee voormalige sleutelfiguren in de om ook aandacht te besteden aan de dilemma. Dit was laatst ook aan orde Oost-Timorese repressie? positie van verdedigers van bij Iran. Mensenrechten horen De situatie in het Midden-Oosten mensenrechten in de wereld. Is de uiteraard voorop te staan, maar ik blijft zorgelijk. De ChristenUnie- minister bereid om beleid te kan mij voorstellen dat in de realiteit fractie is ingenomen met de ontwikkelen om mensenrechten- een keuze moet worden gemaakt – antwoorden van de minister op onze verdedigers uitgebreider te steunen dat vinden wij wellicht niet leuk – schriftelijke vragen over het rapport en te beschermen? tussen veiligheid en mensenrechten van de Europese Commissie waaruit Rond Noord-Korea is sprake van op de korte termijn. Is mevrouw bleek dat Nederlanders Israe¨ l zouden een nucleaire crisis, maar vandaag Huizinga bereid om deze keuze te zien als het grootste gevaar voor de vraag ik in het bijzonder aandacht maken? Ik zou natuurlijk ook het wereldvrede. Op die uitkomst is voor de mensenrechtensituatie in liefst beide realiseren, maar in de inderdaad wel het nodige af te Noord-Korea. In oktober is een zeer praktijk zal een overeenkomst met dingen, gezien de vraagstelling en de goed gedocumenteerd rapport van een regime over de veiligheid, de context. het US Committee for human rights proliferatie, betekenen dat je In een brief schrijft de minister dat in North Corea uitgekomen, ’’The accepteert dat dit regime de er in Europees verband geen hidden gulag’’. Het rapport bevat mensenrechten schendt. Daarmee overeenstemming is over het onder meer interviews met gevluchte zijn wij het natuurlijk niet eens, maar plaatsen van Hezbollah op de lijst ex-gevangenen en schetst een beeld het regime wordt versterkt door het van terroristische organisaties. van werkelijk afschuwelijke dwangar- sluiten van zo’n overeenkomst. Nederland zou daarop – ik sluit mij beid en martelingen. Een van de aan bij de woorden van de heer gevluchte ex-gevangenen, mevrouw Mevrouw Huizinga-Heringa Eurlings – anders dan de minister Soon Ok Lee, schreef haar ervarin- (ChristenUnie): Ik ben het met de schrijft wel moeten aandringen, gelet gen in het strafkamp in een boek. heer Koenders eens dat dit een op de toename van incidenten Dat boek heb ik hier. Ik mag de dilemma kan zijn. Het is niet voor tussen Hezbollah en Israe¨ lenopde fracties en de bewindslieden een niets dat ik dit boek aanbeveel. De steun die deze organisatie regelmatig exemplaar van dat boek uitreiken. Ik situatie in Noord-Korea is werkelijk uitspreekt voor de gewapende strijd geef daarbij ook een kopie van het ten hemel schreiend. Laten wij bij tegen Israe¨ l. De scheiding tussen een rapport. onze aandacht voor de veiligheid niet terroristisch en een niet-terroristisch vergeten dat de mensen in Noord- deel komt ons kunstmatig voor. In dit De voorzitter: Dit zal worden Korea buitengewoon lijden. verband vraag ik ook aandacht voor rondgedeeld. Ik heb schriftelijke vragen gesteld het toenemende antisemitisme. Wij over discriminatie en de gevolgen zijn blij met de conferentie die de Mevrouw Huizinga-Heringa van statenloosheid in de Russische OVSE hierover organiseert. Wat zal (ChristenUnie): Om twee redenen federatie. De minister spreekt van de rol en inzet van Nederland daarbij beveel ik dit boek in de aandacht ’’een klein aantal mensen die zijn? aan. Ten eerste, als het partijen- geconfronteerd worden met Onrecht dat niet wordt erkend, overleg met Noord-Korea leidt tot problemen rond het verkrijgen van blijft schrijnen. In de schriftelijke een akkoord, mag verbetering van de het Russische staatsburgerschap’’. vragenronde kwam de genocide op mensenrechtensituatie, in het Hij gaf aan dat hij zijn zorgen bij een de Armenie¨ rs, waarbij ook andere bijzonder ten aanzien van de voorkomende gelegenheid kenbaar christelijke minderheden slachtoffer politieke strafkampen, in dat akkoord zou maken. Ik heb inmiddels werden, uit 1915 aan de orde. Is de niet ontbreken. Kan en wil Nederland vernomen dat het wel degelijk gaat minister bereid de volkerenmoord te hierbij als toekomstig EU-voorzitter om een groot aantal statenlozen die erkennen voor de gemoedsrust van een agenderende rol vervullen? Ten worden gediscrimineerd. Ik herhaal de nazaten van de slachtoffers van tweede wil ik aandacht vragen voor in dat licht mijn vraag of de deze verschrikkelijke gebeurtenis? de repatrie¨ ring van Noord-Koreaanse Nederlandse regering, bijvoorbeeld Ook andere landen deden dat, zoals vluchtelingen uit China. De Hoge als voorzitter van de Raad van afgelopen week Zwitserland. Commissaris voor de Vluchtelingen, Europa, hiervoor aandacht wil Ik kom nu te spreken over de heer Lubbers, heeft op 30 vragen. ontwikkelingssamenwerking. De september zijn zorgen uitgesproken Over Indonesie¨ zal de Kamer nog Kamer ontving gisteren een nadere over deze groep. Wil de regering in apart spreken, maar mijn fractie wil onderbouwing ten aanzien van de alle mogelijke diplomatieke fora bij nu al haar grote zorgen uiten over de keuze voor de bilaterale landenlijst. de Chinese autoriteiten erop recente ontwikkelingen op Papoea, Ik heb in het notaoverleg gevraagd aandringen dat terugkeer van Atjeh en Sulawesi. Nu de Neder- om het criterium godsdienstvrijheid Noord-Koreaanse vluchtelingen landse ambassade geld beschikbaar sterker te betrekken bij de selectie

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2679 Huizinga-Heringa van landen. Vietnam en Pakistan aids. Ik ben warm voorstander van een bemiddelende rol. Is daarover vormen op dit punt dubieuze een evenwichtiger aanpak waarbij contact met de leden van het partners. In Vietnam sprak de aandacht is voor de drie sporen. Wij kwartet? communistische partij begin dit jaar moeten de boodschap afstemmen op De afstemming tussen de EU en uit de controle op religieuze de ontvangers, afhankelijk van de de VS is niet altijd optimaal. Welke minderheden aan te zullen scherpen culturele context waarin zij zich mogelijkheden ziet de minister om in en werden vorig jaar nog 350 kerken bevinden. EU-verband meer afstemming met gesloten. Ten aanzien van Pakistan Over godsdienstvrijheid is op de de VS te bevorderen? blijven er vragen rijzen over de valreep de door mij gevraagde Wat is de agenda voor de blasfemiewetgeving. In Eritrea notitie verschenen. De verdrukking versterkte dialoog met de Arabische worden momenteel 330 protestantse en vervolging in de wereld is ernstig landen? Ik neem aan dat in alle christenen zonder reden gevangen en rechtvaardigt wat mijn fractie landen de positiebepaling ten gehouden. Stelt Nederland dit soort betreft een apart Kamerdebat. opzichte van Israe¨ l een belangrijk kwesties in haar donorrol aan de Beleidsmakers in het geseculari- gesprekspunt is met het oog op de orde? Nog steeds heb ik vragen bij seerde Nederland kunnen er soms houding ten aanzien van het de keuze van de minister om landen maar moeilijk aan wennen dat Midden-Oosten en het vredesproces. van de lijst af te voeren waaraan godsdienst in niet-westerse Kan de regering ingaan op de stand Nederland weliswaar een kleinere samenlevingen een prominente rol van zaken rond de totstandkoming financie¨ le bijdrage geeft, maar speelt. Erkenning hiervan kan religie van het associatieakkoord met Syrie¨ waarop Nederland als donorland wel ook hanteerbaar maken als sleutel bij dat nog steeds geen diplomatieke een grote invloed ten goede heeft. Ik het behalen van ontwikkelings- betrekkingen met Israe¨ l onderhoudt? denk dan aan landen als Cambodja doelen, zoals corruptiebestrijding. Ik sluit mij aan bij de opmerkingen en Nepal, maar ook aan andere Het is dan wel zaak de goede van collega Koenders en anderen landen die zijn genoemd door partners te kiezen. Voelt de minister over Saoedi-Arabie¨ en de Hezbollah. collega’s. ervoor om een pilot te starten, De verhouding tussen de EU en de De instelling van het stabiliteits- bijvoorbeeld in Ghana, om door VS wordt vaak besproken. Ik ben blij fonds brengt de relatie tussen vrede, middel van een scan van de dat de regering zich inzet voor de stabiliteit en ontwikkeling tot religieuze situatie meer inzicht te versterking van de Transatlantische uitdrukking. Het is de minister krijgen in de functie die religie en betrekkingen. Het zou goed zijn als bekend dat ik kritische vragen heb bij religieuze gemeenschappen kunnen Nederland zich in EU- en NAVO- haar inzet om de OESO/DAC-criteria spelen bij ontwikkelingsdoelen? verband wist te profileren met een op te rekken om meer uitgaven voor evenwichtige visie op het buiten- stabiliteitsopbouw onder ODA te © lands beleid van de VS. Nederland kunnen brengen. Flexibele inzet van wil immers bruggenbouwer zijn. Ik middelen uit e´ e´ n fonds kan De heer Van der Staaij (SGP): verzoek de regering dan ook om in voordelen hebben, maar het gaat mij Voorzitter. De SGP-fractie vindt het dit debat nader in te gaan op de om de afrekening achteraf. Ik zou een genoegen om in plenair verband houding ten opzichte van onder graag duidelijk van de minister voor de eerste keer met de nieuwe meer de Amerikaanse National willen horen wat haar inzet is. Wat minister van Buitenlandse Zaken te Security Strategy. Wat is precies de wil zij straks uit ODA gaan betalen debatteren over de begroting. Samen actuele diagnose van de averij die wat daar nu nog niet uit wordt met zijn collega van Ontwikkelingssa- deze betrekkingen naar verluidt betaald? menwerking en de staatssecretaris hebben opgelopen? Hoe kan die De bezuiniging van 42 mln euro heeft hij de gewichtige taak om worden hersteld? Hoe moet de EU op noodhulp valt slecht te rijmen wereldwijd te proberen een steentje zich in dit verband opstellen? Wat met de nadruk op stabiliteitsopbouw bij te dragen aan het bevorderen van bedoelen wij voorts met ’’multilatera- in conflictgebieden. Ik heb daarom recht en gerechtigheid. Wij wensen lisme met tanden’’? Nederland maakt met steun van de fractie van de SGP hem wijsheid en zegen toe bij zijn zich wel sterk daarvoor, maar het is een amendement ingediend om deze werk. niet altijd duidelijk wat ermee wordt voor 32,4 mln euro te repareren. Dit In de begroting valt de nadruk op bedoeld. bedrag haal ik weg bij de waarschijn- een regionale coherente aanpak op. De voorvraag is tegen welke lijk te hoog geraamde uitgaven voor De SGP-fractie steunt die aanpak. De problemen de regering aanloopt bij eerstejaars asielopvang. Dit jaar vraag is wel of de regering met de financiering van stabilisatie- kwam de instroom met 15.000 lager cijfers inzichtelijk kan maken of de activiteiten. Voor de SGP-fractie blijft uit dan de geraamde 18.000 en er is keuze voor regionale prioriteiten ook onduidelijk welke activiteiten al dan sinds 2001 een dalende trend. tot budgettaire intensiveringen voor niet onder het Stabiliteitsfonds Voorzichtigheidshalve ben ik de inzet in de regio’s leidt. Dat is nu vallen. Heldere criteria moeten uitgegaan van een gelijkblijvende niet zichtbaar. Naast de drie worden opgesteld voor wat hieruit instroom. OS-regio’s kiest de regering de kan worden gefinancierd. Financieel Het is jammer dat door de verhouding met de VS, het vredes- is er namelijk onduidelijkheid. De publiciteit van de laatste weken de proces in het Midden-Oosten en de discussie over de wenselijkheid van indruk zou kunnen ontstaan dat intensivering van de dialoog met de verruiming van de OESO/DAC-criteria kerken geen positieve bijdrage Arabische landen als belangrijkste doorkruist de discussie over de leveren aan het oplossen van de thema’s. Terecht. instelling van dit fonds. Ik krijg graag aidsproblematiek. Kerken spelen een Eerst noem ik het Midden-Oosten. duidelijkheid. rol in de zorg voor patie¨ nten en Er zit een ontmoeting tussen Sharon Ik wil enkele vragen stellen over weeskinderen en in preventie van en Kurei aan te komen. Egypte speelt Indonesie¨ en Papoea. De regering

16 december 2003 Tweede Kamer Buitenlandse Zaken TK 37 37-2680 Van der Staaij meldt dat het onderzoek van het relaties. Deze brief biedt zeker behoeve van de toetsing van Instituut voor Nederlandse Geschie- verheldering, al blijven sommige hulpaanvragen in het kader van denis naar de Act of free choice keuzes arbitrair of aanvechtbaar. ontwikkelingssamenwerking vertraging oploopt, omdat bepaalde Waarom worden kleine programma’s verbetering verdient. Wij gaan ervan bronnen nog niet toegankelijk zijn. in samenwerking met bijvoorbeeld uit dat de regering zich hiervoor inzet Laat dat zo zijn; het heeft ons Kenia niet afgebouwd om meer te en wij horen hierover graag iets bevreemd dat de regering zich van kunnen investeren in Afghanistan? naders. een reactie op de uitkomsten van het De keuze voor Pakistan en Vietnam Tot slot vraag ik om een nieuwe onderzoek wil onthouden, terwijl de roept gelet op de mensenrechten- Matra-beleidsbrief. Wanneer komt regering zelf heeft gevraagd om dat situatie in beide landen ook grote die? De laatste dateert al van medio onderzoek. De SGP-fractie vindt dat vragen op. En wat Colombia betreft 2000. Er zal natuurlijk veel verande- er aanleiding is om wel te reageren wijs ik op de moties daarover die in ren door de toetreding van tien in de zin dat Nederland zich blijft het debat van 17 november landen tot de Europese Unie. Dit zal inzetten voor een heldere autonomie- jongstleden zijn ingediend. Wij staan voor deze landen geleidelijke regeling voor Papoea. Het punt is voor Latijns-Amerika nog steeds een uitfasering en concentratie op andere actueel, want de speciale autonomie- regionale aanpak voor. Wanneer landen betekenen. Graag meer wet wordt niet goed geı¨mplemen- komt de notitie over Latijns-Amerika? inzicht in deze consequenties. teerd. Verder is er nog steeds geen En welke concrete uitwerking is er Papoea Volksraad, terwijl die wel zou gegeven aan de motie over De algemene beraadslaging wordt worden ingesteld. De regering dreigt Colombia die de Kamer verleden jaar geschorst. bovendien met een bestuurlijke heeft aangenomen? Hoe zijn de driedeling van Papoea om de bezuinigingen op onder meer het De voorzitter: De ministers en de autonomiewet te ontkrachten. Naar GNV-programma hiermee te rijmen? staatssecretaris zullen morgenmid- onze mening moet Nederland als Ik heb een amendement ingediend dag antwoorden. bilaterale partner Indonesie¨ daarop om juist een impuls aan dit aanspreken. programma te geven en ik verneem Sluiting 0.41 uur graag een reactie van de minister De heer Koenders (PvdA): Voorzitter. hierop, maar ook op de perspectie- © De redenering van de heer Van der ven voor 2005. Staaij is mij niet helemaal duidelijk. Wij hebben inmiddels een notitie Lijst van ingekomen stukken, Hij zegt dat de Nederlandse regering over de godsdienstvrijheid ontvan- met de door de voorzitter ter een oordeel moet vellen over het gen. Daarin wordt bepaald geen zake gedane voorstellen: rapport dat binnenkort uitkomt. Ook rooskleurig beeld geschetst. moet zij er een consequentie aan Vervolging vanwege een bepaalde 1. zes koninklijke boodschappen, ten verbinden. Hij legt daarbij direct een godsdienstige overtuiging is in tal geleide van de voorstellen van verband met het belang van een van landen helaas nog steeds een (rijks)wet: autonomieregeling voor Papoea. Hij trieste realiteit. Ik sluit mij aan bij de Wijziging van de Gezondheids- en wil daar helderheid over. Ik ben voor wens van mevrouw Huizinga om welzijnswet voor dieren in verband die autonomieregeling, want die is hierop nog in een apart debat terug met de intrekking van het kortingen- heel belangrijk. Ik vind het alleen te komen, maar ik pleit er nu in ieder systeem van artikel 86, tweede lid onverstandig om nu die link te geval voor dat de regering zich er (29354); leggen, want ik denk dat het veel sterk voor maakt om in internatio- Wijziging van de Wet bijzondere moeilijker wordt om de steun van naal verband te komen tot een opnemingen in psychiatrische Indonesie¨ voor dit zeer belangrijke versterkte en gerichte bestrijding van ziekenhuizen in verband met het punt te krijgen. Ik snap dus niet vervolgingspraktijken van regimes verbeteren van enkele onvolkomen- waarom u dat verband legt en hoe u die zich rechtstreeks schuldig maken heden in de regels over de voor- denkt effectief te kunnen optreden aan de grofste schendingen, zoals de waardelijke machtiging en de voor de bevolking van Papoea. regimes in Laos en Noord-Korea. observatiemachtiging (29363); Niet alles wat in het dikke overzicht Wijziging van de Wet op de De heer Van der Staaij (SGP): Dat is wordt genoemd, is even ernstig, ondernemingsraden ter uitvoering mij natuurlijk ook bekend. De maar ik pleit voor bijzondere van richtlijn nr. 2002/14/EG (29364); regering zegt ook in haar brief van aandacht voor de grofste schendin- Wijziging van de Arbeidstijdenwet 24 november jongstleden dat gen. Welke mogelijkheden ziet de en de Wegenverkeerswet 1994 in Indonesie¨ de uitkomst ervan met regering hiertoe? verband met de invoering van het grote argwaan volgt, omdat die de De SGP-fractie steunt het digitale controleapparaat (29366); separatisten eventueel in de kaart amendement-Huizinga om de Wijziging van de Wet op de speelt. Mij gaat het erom dat de bezuinigingen op noodhulp deels inkomstenbelasting 2001 mede naar regering niet op voorhand beslist om terug te schroeven en de in andere aanleiding van het Belastingplan zich van een oordeel hierover te amendementen uitgedrukte wens om 2004 (29367); onthouden. Ik heb gezegd wat onze UNHCR meer geld te geven. Wij De geboorte van H.K.H. prinses inzet is en wat in het algemeen onze hopen op een positieve reactie van Catharina-Amalia (29368 (1748)). houding is ten opzichte van de de regering. In antwoord op een processen. Dat bedoelde ik. schriftelijke vaag erkent de regering Deze koninklijke boodschappen, met Ik dank de minister voor Ontwikke- dat het instrumentarium voor de erbij behorende stukken, zijn al lingssamenwerking voor haar corruptiebestrijding nog zwak gedrukt en rondgedeeld; uitgebreide brief over de bilaterale ontwikkeld is, maar dat het ten

16 december 2003 Tweede Kamer Ingekomen stukken TK 37 37-2681