SPELEN IN DE STAD PLAYING IN THE CITY

BERTE DAAN KARIN PEETERS ANNA FINK

12 VOORWOORD / PREFACE 14 INLEIDING / INTRODUCTION 18 LEESWIJZER / READER’S GUIDE

24 SPEL ONTRAFELD / PLAYING UNRAVELLED 32 EEN WANDELING LANGS VIJF AMSTERDAMSE SPEELPLEKKEN / A WALK ALONG 5 PLAY AREAS IN AMSTERDAM

54 LEREN VAN KINDEREN / LEARNING FROM CHILDREN

106 SPEELWAARDEN IN DE STAD / PLAY VALUES IN THE CITY

236 EEN PERSPECTIEF OP SPELEN / A PERSPECTIVE ON PLAYING

248 BIBLIOTHEEK / LIBRARY 250 COLOFON / COLOPHON VOORWOORD / PREFACE 13

LEKKER SPELEN IN EEN GEZOND AMSTERDAM ENJOY PLAYING IN A HEALTHY AMSTERDAM

We weten allemaal dat spelen, sporten en bewegen It is common knowledge that playing, sports and move- leuk en gezond is, en voor kinderen in het bijzonder. ment are fun and healthy, especially for children. Their Kinderen ontwikkelen zich fysiek en mentaal beter physical and mental development improves when they wanneer ze spelen, buiten zijn en contact hebben met play, are outside and are in contact with each other. elkaar. Het prikkelt hun fantasie, stimuleert de ontwik- Playing sparks their imagination, stimulates the deve- keling van sociale vaardigheden en het verbetert de lopment of their social abilities and improves their motoriek. Het is dus heel belangrijk voor een gezonde motor skills. Therefore, playing is very important for toekomst in Amsterdam. a healthy future in Amsterdam.

Buiten spelen in een grote en groeiende stad is niet Playing outside in a large and growing city doesn’t come van-zelfsprekend. In een drukke en dicht bebouwde naturally. In a busy and densely built up area, with all the omgeving, met op veel plekken nu nog veel verkeer, traffic still present on most streets, there is often limited is de speelruimte vaak beperkt. We moeten dus actief space for playing. So we need to actively search for cre- op zoek naar creatieve en innovatieve oplossingen voor ative and innovative solutions for sufficient, good playing voldoende, goede speelruimte in de stad. Oplossingen space in the city. Suitable solutions for the needs of the die passen bij kinderen, hun ouders en bij de stad. children, their parents and the city.

Dit boek bevat kennis, inspiratie en concrete hand- This book contains knowledge, inspiration and concrete vatten om een stad te maken die uitnodigt tot spelen suggestions to make a city which invites people to play en bewegen. Het zwengelt het gesprek aan tussen and move. It opens the dialogue between disciplines disciplines – van pedagoog tot ontwerper – en met – from teacher to designer – and with Amsterdammers, de Amsterdammers, groot en klein. Laat je inspireren large and small. Get inspired by this book, and be sur- door dit boek en laat je verrassen door de gesprekken prised by the conversations it triggers. In this way, we de het oplevert. Zo werken we aan een duurzame, can work towards a sustainable and healthy future for gezonde toekomst voor alle bewoners all Amsterdam residents. van Amsterdam.

Marieke van Doorninck Marieke van Doorninck

Wethouder Deputy mayor Ruimtelijke Ontwikkeling en Duurzaamheid, Amsterdam Spatial Development and Sustainability, Amsterdam INLEIDING 15

Amsterdam is de plek waar anno 2019 zo’n 170.000 alleen op de daarvoor aangewezen vierkante meters. kinderen opgroeien. Het is de stad waar ze vrienden Kinderen weten dat zelf het beste: in de rafelranden maken, leren fietsen, hun eerste hut bouwen, hun lonken de meeste speelmogelijkheden, de beste been breken, naar school gaan. De plek waar ze spelen, plekken om je te verstoppen. Willen wij als volwas- ontdekken en leren. Een belangrijk deel van deze senen de potentie van de publieke ruimte inzien en zelf ervaringen speelt zich af in de openbare ruimte. Maar meer gaan bewegen, dan hoeven we voor inspiratie kinderen zijn steeds minder zichtbaar in het straat- alleen maar te kijken naar het spelen van kinderen. beeld. Ontwikkelingen als voorschool, naschool, de aantrekkingskracht van beeldschermen en gevoel van Die inspiratie is wat dit boek graag wil bieden aan onveiligheid bij ouders beperken de aanwezigheid iedereen die zich beroepsmatig bezighoudt met het van stadskinderen in de openbare ruimte. Tegelijk thema spelen en bewegen in de openbare ruimte. Het bebouwen we onze steden steeds dichter en worden laat zien dat de hele stad een speelplek kan zijn, nu en ze steeds drukker. Van spelende kinderen tot boot- in de toekomst. campers, van buurtbewoners tot toeristen – de stede- lijke openbare ruimte wordt door steeds meer mensen voor veel verschillende dingen tegelijk gebruikt.

Amsterdam streeft naar een openbare ruimte die uit- nodigend is voor al zijn gebruikers, in hun volle diversiteit. Inclusief kinderen. Want juist door met verschillende gebruikers in contact te komen, kunnen inwoners – kinderen en volwassenen – elkaar uit- nodigen tot bewegen, samen dingen ontdekken, van elkaar leren en samen spelen. Het onderwerp spelen is in de loop der jaren al uitgebreid en vanuit vele perspectieven onderzocht. In deze uitgave staat het idee centraal dat goede openbare ruimte uitnodigt tot spelen en de stad daarmee aantrekkelijker en gezonder maakt voor iedereen. Voor kinderen heeft het bovendien invloed op de motorische, cognitieve en sociale ontwikkeling.

Dit boek bundelt kennis over het waarom, wat en hoe van spelen in de stad. Het boek geeft bovendien inzicht in de succesfactoren van de ruimtelijke inrichting van de stad die de drie ontwikkelingsvormen van het kind stimuleren en activeren. Aan de hand van Amster- damse en internationale voorbeelden geeft het inzicht in de manier waarop kinderen deze speelplekken gebruiken en welke (ontwerp)ingrediënten en mogelijk- heden zijn benut om uit te nodigen tot dit gebruik.

Kijken we bij ‘spelen’ niet alleen naar aangewezen speelplekken, maar ook naar de waarde van spelen in de overige publieke ruimte, dan zien we hoe dit spel kan bijdragen aan de verblijfskwaliteit van de openbare In dit boek zie je op verschillende plekken gekleurde stippen – ruimte en vice versa. Spelen kan tenslotte overal, niet deze verbinden geschreven of getekende inhoud met elkaar. Zoek de stip met dezelfde kleur om verder te lezen/kijken. INTRODUCTION 17

Today, Amsterdam is the place where around 170,000 and the best places to hide. Do we, as adults, wish children grow up. It’s the city where they make friends, to acknowledge the power of public space, and start learn how to ride the bicycle, build their first hut, break moving and exercising more ourselves, then we only their leg, and go to school. The place where they play, have to look at the way children play for inspiration. discover and learn. A significant part of these experi- ences is gained in public space. However, children are This inspiration is what this publication aims to offer much less visible in the street scene than before. Deve- everyone who is professionally engaged with the topic lopments like pre-school education, child care, the of play and exercise in public space. It shows the whole attraction of computer and tv screens, and a sense with city can be a playground, now and into the future. the parents of not being safe, limit the presence of city children in public space. At the same time, we build our cities with higher density and traffic intensity. From children playing to ‘bootcampers’, from residents to tourists – the urban public space is utilised by more people for a growing number of purposes.

The city of Amsterdam aims to create public space that is welcoming to all its users, in the full range of their diversity. Including children. By meeting different users, residents – children and adults alike – can encourage each other to move, discover together, learn from each other, and play together. Play is a topic that over the years, has been studied extensively and from many perspectives. This publication centres around the idea that a good use of public space elicits play, and makes the city healthier and more attractive to everyone. Moreover, for children, this use influences their motor learning and cognitive and social development.

This book pools knowledge about the why, the what and how of playing in the city. Also, it provides insight into the critical factors for successful spatial planning of the city, that stimulate and activate the three forms of development of the child. Based on international cases and examples from Amsterdam, this publication shows how children use play areas and which (design) elements and opportunities are exploited to elicit this kind of use.

If we not only consider designated play areas when we look at ‘playing’, but also at the importance of play in public space, then we will discover how play can con- tribute to the quality of staying in public space, and vice versa. In the end, playing is possible everywhere, and not strictly within the allotted square meters. Children know this the best: the fringes beckon the On various places in this book you will discover colored dots – most substantial amount of opportunities for playing, these dots connect written or drawn content with each other. Look for the dots with the same color to continue reading. LEESWIJZER 19

Dit boek wil brede en gevarieerde kennis bieden en boek. Naast ruimtelijke kwaliteit, spreken deze speel- voorbeelden laten zien rond het inrichten van openbare plekken al de genoemde drie ontwikkelingsgebieden ruimte als speelruimte. Ieder hoofdstuk onderzoekt van kinderen aan. Soms formeel, in een bedachte vanuit een andere invalshoek de aspecten die belang- speelplek. Soms informeel en onverwacht, in de straat rijk zijn bij kinderspel, de ontwikkeling van het kind en of op een plein. Van heel complex tot heel eenvoudig. het maken van een aangename verblijfsplek. In hoogstedelijk gebied tot in een rustige woonwijk. Maar altijd in de publieke ruimte, dus voor zowel jong SPELEN ONTRAFELD als oud toegankelijk. Het onderzoek toont de succes- Het hoofdstuk ‘Spelen ontrafeld’ biedt inzicht in de factoren van een goede speelplek en laat zien waarom ontwikkeling van kinderen. Welke vaardigheden een plek met plezier wordt gebruikt. Omdat een foto ontwikkelen kinderen door te spelen? Het hoofdstuk zelden de totale gebruiksmogelijkheid toont, is ervoor diept de drie factoren uit die ruimtelijke inrichting gekozen het volledige gebruik te duiden aan de hand kan stimuleren: de motorische, cognitieve en sociale van schetsen. De esthetiek van de vormgeving blijft ontwikkeling. Steeds legt het boek de link tussen hoe in dit referentieonderzoek grotendeels buiten beschou- deze drie ontwikkelingsgebieden elkaar beïnvloeden, wing, waardoor de speelelementen gemakkelijk ver- welke speelbehoeften per levensfase ontstaan en taald kunnen worden naar een Amsterdamse context. hoe hier rekening mee kan worden gehouden in het De voorbeelden tonen welk motorisch, cogni-tief en ontwerp van de buitenruimte. sociaal spel er aangeboden wordt en betreffen allemaal bestaande plekken, waardoor er de mogelijkheid is om EEN WANDELING de projecten met eigen ogen te bekijken. LANGS VIJF AMSTERDAMSE SPEELPLEKKEN De ontwikkeling van speelplekken in Amsterdam komt De flap in de omslag van het boek helpt om thema- in beeld via een wandeling langs een aantal belangrijke gewijs te navigeren en soortgelijke projecten en speelplekken in de stad. Deze route duidt de ontwik- opgaven snel en makkelijk terug te vinden. keling van spelen in de stad en ook de ruimtelijke con- sequenties hiervan in een steeds veranderende maat- EEN PERSPECTIEF OP SPELEN schappij. De wandeling vormt een route die pauzeert Het laatste hoofdstuk duidt de opgave en de urgentie op het recent opgeleverde en drukbezochte Artisplein. voor een nieuwe aanpak om spelen in de stad aan- Daarmee toont dit hoofdstuk enerzijds het belang van trekkelijk te houden. In een verdichtende stad als goede speelplekken in de stad, en roept het daarnaast Amsterdam is de opgave om te zoeken naar overlap de vraag op wat de gewenste manier is om toekom- van functies, interactie tussen gebruikers en ontwerpen stige speelplekken van de stad in te vullen. die zijn afgestemd op het gebruik van het kind. Hieraan ontwerpen en werken, is meer dan het toepassen van LEREN VAN KINDEREN de mooie voorbeelden van elders. Het is meer ge- Voor kinderen blijkt het lastig hun voorkeuren voor een laagd, complexer en het vraagt om een ander perspec- speelplek uit te spreken. Ze participeren middels hun tief en een andere aanpak. Daarom schijnt dit hoofdstuk spel. Ze doen! Dit hoofdstuk volgt daarom 11 Amster- licht op een aantal principes dat spel in de toekomst damse kinderen tijdens hun spel. De verslagen van sterker als ontwerpelement in de stedelijke context kan deze wandelingen en de beelden vanuit dit perspectief benutten. zetten de lezer letterlijk in de kinderschoenen. Het laat zien wat de essentie van spel is voor kinderen. Notitie over de foto’s: het boek begint en eindigt met De analyse van deze wandelingen verbreedt daarmee foto’s uit het stadsarchief Amsterdam. Deze laten zien het scala aan mogelijkheden om ruimten en routes dat spelen van alle tijden is en dat vooral de stad en meer aantrekkelijk voor kinderen in te richten. het stedelijk leven veranderd is. Daarmee zijn ook de grenzen die aan spelen en speelruimte worden SPEELWAARDEN IN DE STAD opgelegd veranderd. Een breed scala aan hedendaagse voorbeelden van goede speelplekken komt aan bod in dit deel van het READER’S GUIDE 21

This book intends to pool broad and varied knowledge, THE PLAY VALUES IN THE CITY as well as show examples of playing in public space. An extensive range of contemporary examples of From different angles, each chapter examines the inspiring spaces for play is the subject of this part distinct relevant aspects concerning playing, the of the book. Apart from the quality of spaces, these development of the child and in creating pleasant playgrounds engage the motor, cognitive and social places to stay. areas of development of children. Sometimes formally, when the play area was designed for this purpose. PLAYING UNRAVELLED Sometimes informal and spontaneous, in the street or The chapter Playing unravelled offers insights into on a square. Ranging from very complex to evidently the development of children. Which skills do children simple. Occurring in densely urban areas, to quiet develop through playing? This chapter explores commuter districts, and always in public space, and the three factors influenced by spatial design: the therefore accessible to young and old alike. Decoding stimulation of motor learning, and cognitive and the critical factors of success that define an excellent social development. The book continuously shows the play area shows why children happily use these spaces connection between these areas of development, which and which play is offered that challenges motor, specific needs for playing arise in each life stage, and cognitive and social skills. An image seldom reveals the how to include these different aspects in spatial design. full potential of a site. Consequently, the choice has been made to clarify the use of an area and its critical A WALK ALONG 5 PLAY AREAS IN AMSTERDAM factors for success employing a drawing. The aesthetic The evolution of play areas in Amsterdam becomes values of the design have been mainly disregarded, apparent during a visit to some critical playgrounds in providing a way to translate specific elements to the the city. This walk exemplifies the development of conditions in Amsterdam. All of the examples on display playing in the city, as well as its spatial consequences are actual and realised spaces; cases from Amsterdam, in a continuously changing society. The route pauses at but also other cities in the Netherlands, Europe and the bustling Artis square. In that way, this chapter points worldwide. to the importance of high-quality play areas in the city on the one hand, while on the other hand posing the The tab in the book cover helps to navigate by theme question about the preferred approach to the spatial and to retrieve related projects and commissions interpretation of future play areas in the city. quickly.

LEARNING FROM CHILDREN A PERSPECTIVE ON PLAYING When we ask children to state their preferences about The final chapter explains the assignment and urgency a playground, they will almost automatically choose of retaining the attractiveness of the city for playing. the highest slides or the brightest colours. However, In an increasingly dense city like Amsterdam, the this outcome is the consequence of the manner task is to find the overlap in functions, and in the of approaching children. Children are not always interaction between users and designs accommodated inclined to speak out, and not every child is proficient to the preferences of adults as well as children. at drawing. The way children participate is primarily Addressing these aspects amounts to more than merely through play. They act! Therefore, this chapter follows implementing the examples from elsewhere. Hence, this 11 children from Amsterdam while they play. The chapter sheds light onto several principles contributing reports of the walks and the images from the children’s’ to making even better use of play as an element of perspective help the reader to understand it their way. design in urban conditions. It manifests what the essence of playing is for children. The analyses of the walks broaden the vast array of A note about the photographs: the books begins and possibilities to design spaces and routes in a way that’s ends with photos from the city-archive of Amsterdam. more appealing to children. They show that playing itself is timeless and that it is the city and it’s urban life that are changing. Therefore also the limitations to playing and play spaces have transformed. SPEL ONTRAFELD / PLAYING UNRAVELLED

EEN WANDELING LANGS VIJF AMSTERDAMSE SPEELPLEKKEN / A WALK ALONG 5 PLAY AREAS IN AMSTERDAM SPEL ONTRAFELD - 25 MOTORISCHE, COGNITIEVE EN SOCIALE ASPECTEN

Het ontwerpen van openbare ruimte is complex. Veel Op hoofdlijnen wordt in de literatuur onderscheid factoren spelen een rol, waaronder duurzaamheid, gemaakt tussen de verschillende motorische vaar- gezondheid, veiligheid, beheer, rolstoeltoegankelijk- digheden: evenwicht, grove motoriek, fijne motoriek, heid en verkeer. Met het inrichten van een openbare ontwikkeling van oog-hand-coördinatie, coördinatie ruimte met specifieke aandacht voor kinderen komt en ruimtelijke oriëntatie. Bewegen draagt bij aan daar nog een laag overheen. Kinderen hebben veilige verschillende aspecten van de motorische ontwik- ruimte nodig die uitdaging biedt. Hoe maken we keling. Klimmen bijvoorbeeld draagt direct bij aan vier plekken die kinderen een gezonde, interessante en verschillende aspecten: ontwikkeling van de grove en beweegvriendelijke omgeving bieden? Om hier fijne motoriek, oog-hand-coördinatie en ruimtelijke antwoord op te vinden, is het belangrijk iets meer te oriëntatie. Balanceren helpt met ruimtelijke oriën- weten over de ontwikkeling van kinderen. tatie. Glijden versterkt de ruimtelijke oriëntatie en de ontwikkeling van de grove motoriek. Verschillende Kinderen maken elke dag ontwikkeling door. Hoe die spelvormen kunnen daarnaast kracht, uithoudingsver- ontwikkeling precies verloopt is per kind verschillend. mogen en lenigheid verbeteren. Het scala is nagenoeg De een loopt met tien maanden, de ander zet zijn oneindig en het aantal bewegingen en speelmogelijk- eerste stap na anderhalf jaar. Aanleg én omgeving heden is in het beste geval net zo veelzijdig als het kind hebben daar invloed op. De ontwikkelgebieden van zelf. De aanwezigheid van anderen, die voordoen hoe kinderen, die kunnen worden beïnvloed door ruimte en een beweging moet, helpt daarbij. inrichting daarvan, zijn: de motorische, de cognitieve en de sociale ontwikkeling. Onder motorische ontwik- COGNITIEVE ONTWIKKELING keling verstaan we: de ontwikkeling van het lichaam en Spelen stimuleert ook de cognitieve ontwikkeling van het aangeleerde bewegen. Cognitieve ontwikkeling een kind. Het gaat dan niet alleen om het denken, het behelst de ontwikkeling van het denken, het waar- waarnemen, het geheugen en de taal, maar ook om nemen, het geheugen en de taal. En bij sociale ontwik- bijvoorbeeld creativiteit. Kinderen onderzoeken de keling duiden we de ontwikkeling in relatie tot anderen, wereld actief en vormen er in verschillende stadia een en hoe kinderen omgaan met de sociale omgeving. De eigen beeld van. In de klassieke cognitieve ontwik- ontwikkeling binnen deze drie gebieden staat nooit op kelingspsychologie worden vier stadia onderscheiden zichzelf, maar verloopt parallel. waarin het kind op verschillende manieren cognitieve vaardigheden leert. In het kort: 0-2 jaar: zintuiglijke MOTORISCHE ONTWIKKELING indrukken, 2-7 jaar: imitatie en fantasie, 7-11 jaar: zelf Bewegen is in veel gevallen een cruciaal onderdeel ontdekken en het maken van logische verbanden (met van spelen. Het is bovendien essentieel voor de motor- concreet materiaal). Vanaf 12 jaar: zelf abstract kunnen ische ontwikkeling van kinderen. Motorische ontwik- redeneren (concreet fysiek materiaal is niet meer keling begint met het onder de knie krijgen van de dringend nodig). basis in bewegingsvaardigheden. Die basis bestaat uit de motorische vaardigheden waarmee kinderen De publieke ruimte kan een sterke bijdrage leveren al vroeg in spelvorm in aanraking komen. Zoals: aan de cognitieve ontwikkeling van het kind door balanceren, stoeien, lopen, springen, landen, rollen, zich telkens anders te manifesteren. Daarmee oefent duikelen, draaien, gooien en vangen, klimmen, zwaaien het waarnemen, denken en geheugen. Met name het en bewegen op muziek. Deze vaardigheden helpen de spelen met zogenoemde ‘losse elementen’, zoals een basis leggen voor een goed vertrouwen in het eigen emmer, een schep, zand, water, takken en stenen, lichaam. En plezier in bewegen is een stimulans voor stimuleren de cognitieve ontwikkeling. Deze manier een gezonde ontwikkeling en dat werkt door op latere van spelen daagt uit tot creatief denken, zoeken naar leeftijd. nieuwe mogelijkheden en oplossingen. 27

SOCIALE ONTWIKKELING BETEKENIS VOOR OPENBARE RUIMTE Als derde stimuleert spelen de sociale vaardigheden In iedere levens- en ontwikkelingsfase hebben kinderen van het kind. Kinderen oefenen hun communicatieve te maken met andere uitdagingen en zoeken ze andere vaardigheden door te spelen en te imiteren. De meeste uitdagingen op. Voor ieder kind verschillen deze fasen kinderen spelen graag samen. En tijdens samenspel en bijbehorende voorkeuren bovendien sterk. De leren ze van elkaar en wordt hun gevoel voor moraal interactie tussen kind en omgeving lokt het spel en het gestimuleerd: wat is goed en wat is verkeerd? Samen leren van spel uit. Fijne plekken met een hoge verblijfs- spelen is daarmee een onmisbaar onderdeel van de kwaliteit die gelaagd zijn in de factoren motorisch, sociale ontwikkeling van een maatschappij. cognitief en sociaal, bieden kinderen langdurig een meerwaarde. Bij de inrichting van de openbare ruimte De sociale ontwikkeling van kinderen kent een aantal kunnen ontwerpers inspelen op de wijze waarop fases, waarin telkens een sociale vaardigheid centraal kinderen in hun ontwikkelingsfasen hun uitdagingen staat. In grote lijnen draait het in je eerste twee levens- en doelen selecteren. Biedt de plek een vertrouwde jaren over het leren vertrouwen van je omgeving. omgeving, of juist een uitdagende? Zijn er mogelijk- De ouders staan hierin centraal, zij bieden het basis- heden om er je eigen wil en fantasie te vormen of ligt vertrouwen. Daarna, tussen 1,5 tot 3 jaar, ontwikkel je de uitdaging in een motorische bezigheid? als kind een eigen wil en ‘ontdek’ je je autonomie. Van 3 tot 6 jaar leer je doelen bereiken, op eigen initiatief Door bij het ontwerpen deze drie verschillende doelen en met je eigen fascinaties. Tussen 6 en 12 jaar ontwik- Motorisch (M), Cognitief (C), en Sociaal (S) aan te kelt de competentiedrang van een kind. Door interactie spreken, kunnen kinderen blijven bewegen, ontdekken met andere kinderen ontstaat ook vertrouwen in het en ontmoeten. eigen kunnen. Of zoals een kind het zou verwoorden: Wat kan ik hier Tijdens de adolescentie nemen jongeren afscheid doen (M)? Gebeurt er iets spannends (C)? Zijn er van hun kindertijd en groeien ze op den duur richting anderen (S)? volwassenheid. Het zelfbeeld van pubers vormt zich door de omgang met vrienden en familie, maar ook door de reacties uit de omgeving, zoals die van leraren, sportcoaches en sociale media. Die ontwikkelingen hangen samen met de onzekerheid en wisselvalligheid die zo typisch hoort bij de puberteit: de ontwikkelings- fase die in het teken staat van identiteitsvorming en identiteitsverwarring.

De publieke ruimte kan een bijdrage leveren aan de sociale ontwikkeling van kinderen door samenspel en interactie tussen gebruikers mogelijk te maken en te stimuleren. Een ruimte waar een actie van een groep een reactie van de ander kan oproepen. Waar de één de rol van toeschouwer kan innemen, en de ander het middelpunt van actie kan zijn. Én, in het geval van de jongste kinderen, waar hun ouders prettig kunnen verblijven, meespelen en elkaar kunnen ontmoeten. Zodat ze hun kinderen meenemen naar buiten, naar deze plekken. PLAYING UNRAVELLED - 29 MOTOR CONTROL, COGNITIVE AND SOCIAL ASPECTS

Designing for public space is complex. A significant contributes to distinct aspects: development of gross number of aspects factor into it, including sustainabi- and fine motor skills, eye-hand coordination and spatial lity, health, public safety, management, accessibility orientation. Balancing helps develop spatial orientation for people with a disability and traffic. Having regard and equilibrium. Sliding strengthens spatial orientation for the specific needs of children adds another layer and the development of gross motor skills. Different of complexity to spatial design. Children require safe forms of play can also help improve power, stamina and challenging spaces. How can we create spaces and agility. The scope is practically limitless, and the that provide them with a healthy, exciting environment number of movements and opportunities for playing that invites children to get moving? It is rewarding to is at best as versatile as the child itself. The presence understand a little about the development of children of others, who can show how to perform a specific to answer these questions. movement, is beneficial.

Children experience development daily. This process COGNITIVE DEVELOPMENT differs from one child to the next. One can walk Playing also stimulates the cognitive development of effortlessly at ten months, and the other diffidently the child. This development not only concerns thinking, put its foot in front of the other at age one and a half. perceiving, memory and language but also creativity, Aptitude and milieu both are of influence. The areas of for instance. Children actively examine the world and development impacted by space and spatial design, form their image of it in different stages of their deve- are motor learning, and cognitive and social develop- lopment. In classical cognitive developmental psycho- ment. Motor learning is the maturation of the body, logy, four stages are recognised in which the child learned movement and the process of improving motor develops cognitive skills in different ways. In brief, age skills through practice. Cognitive development includes 0-2: sensory impressions, age 2-7: imitation and fantasy, the development of thinking, perception, memory and age 7-11: discovering autonomously and creating language. In social development, we explain the deve- logical connections (with tangible materials). Age 12 lopment in relation to others and how children interact and over: being able to reason in an abstract sense with their social environment. Development within (without the strict need for tangible materials). these three areas is never singular but unfolds as an aligned process. Public space can contribute considerably to the child’s cognitive development by manifesting itself in a conti- MOTOR LEARNING nually varying manner. This constant change allows for Moving is predominantly a crucial part of playing. practising observation, thinking and memory. Especi- Moreover, for children, it’s essential for motor learning. ally playing with ‘loose parts’, like a bucket, a scoop, Motor learning starts with mastering the basics of sand, water, branches and stones, elicit cognitive deve- movement skills. These basics comprise motor skills lopment. Playing like this, evokes creative thinking, and that children learn playfully from an early age. Skills like finding new possibilities and solutions. balancing, frolicking, walking, jumping, landing, rolling, tumbling, turning, throwing and catching, climbing, SOCIAL DEVELOPMENT swinging and moving to music. These skills help Playing also enhances the social skills of a child. the child to grow confidence in its body. Moreover, Children practice their communicative skills by playing enjoying moving is an impetus for healthy develop- and imitating. Most children prefer to play together. ment, lasting into the adult years. During the interaction, they learn from one another, and their sense of morality is sparked: what is right and Scientific literature mainly discerns between the diffe- what is wrong? Playing together is an inevitable part of rent motor skills: balance, gross motor skills, fine motor the social development of a society. The social deve- skills, development of eye-hand coordination, coordi- lopment of children is divided into different phases, nation and spatial orientation. Moving adds to diffe- each centring around a distinct social skill. To a large rent aspects of motor learning. Climbing, for instance, extent, the first two years of life are all about learning 31

to trust your environment. This phase revolves around By designing for these three select purposes – Motor the parents, who provide an underlying feeling of control (M), Cognitive (C), and Social (S) – children security. Subsequently, between ages 1.5 to 3, the will be able to keep moving, discovering and meeting child develops its own will and ‘discovers’ its autonomy. others. Between ages 3 and 6, the child learns to accomplish objectives, at its own initiative and stemming from its Or, as a child would put it: ‘What can I do here?’ (M) own fascinations. Between ages 6 and 12, it develops ‘Is something exciting going on?’ (C) ‘Will there be competitiveness. Interaction with other children also others?’ (S) creates confidence. During adolescence, they abandon their childhood and mature towards adulthood. The self-image of teenagers is formed by interaction with friends and family, but also through feedback from the broader environment, like teachers, sports trainers and social media. These developments are connected with the insecurity and volatility so typical for puberty, the developmental stage revolving around identity, its formation and its ability to create confusion.

Public space can contribute to the social develop- ment of children by facilitating and eliciting interplay and interaction between users. Spaces, where the action of a group can evoke a reaction from the other. Where one can assume the role of the onlooker and the other can be at the centre of attention. Also, when it concerns the youngest children, a site where the parents like to stay, participate in playing with their children and where they can meet other people. That will motivate them to bring their children outside, and to these play areas.

SIGNIFICANCE FOR PUBLIC SPACE In each stage of life and development, children are presented with specific challenges, and they will look for different challenges. These stages and their accom- panying preferences vary distinctly for each child. The interaction between child and environment elicits play and learning how to play. Friendly sites, offering a high level of quality in the layers motor learning, cognitive and social development, guarantee children sustai- nable added value. In designing for the public space, designers can anticipate the way children select chal- lenges and objectives in their respective stages of development. Does a site offer a familiar environment or a challenging one? Are there opportunities to shape your own will and fantasy or is the challenge a motor control activity? EEN WANDELING LANGS VIJF AMSTERDAMSE SPEELPLEKKEN 33

Dat kinderen spelen, is van alle Het onderwerp spelen is in de loop der jaren al uitge- het verbeteren van de sociale toestand. Om die reden tijden. In de oudste beschavingen breid en vanuit vele perspectieven onderzocht. Dat bood de speeltuin volop motorische speelelementen (zoals de Egyptische, Griekse en begint bijvoorbeeld al met Johan Huizinga (1872-1945), maar ook een clubhuis. Deze plek was de spil voor Romeinse) zijn al voorbeelden van speelgoed aangetroffen zoals die schrijft over de spelende mens. Ledermann en het organiseren van allerlei activiteiten (zoals leren rammelaars of tollen. In de 16e Trachsel inventariseren in 1959 de ontwikkelingen figuurzagen) en het fundament voor het scheppen eeuw ontstaat in Nederland een op de speelplaats en bakenen fundamentele ideeën van een sociale band in de buurt. Rond de komst van discussie over het nut van spelen. af over de structuur en de ruimtelijke eisen. Recente de speeltuin ontstond een omslag in het denken over De aanhangers van Calvijn vinden dat kinderspelen verboden exposities als The Playground Project in Zürich (2016) of het leven in overvolle arbeidersbuurten. Door de hele moeten worden, omdat het Playgrounds, Madrid (2014) inspireren op innovatieve stad heen werden speeltuinverenigingen opgericht. nutteloze bezigheden zijn. Luther en beeldende wijze. Daarnaast zijn er de vele tech- Speeltuin UJ Klaren bestaat nog steeds en de sociale daarentegen omschrijft het spel nische handleidingen en beleidsadviezen van commer- band in de buurt is ook vandaag de dag sterk voelbaar. als nuttig voor de ontspanning. ciële of overheidspartijen zoals de CROW, die vaak Vooral bijzonder was en is dat deze speeltuin het hele waardevolle input leveren. En ook de maatschappelijke spectrum dekt: zowel motorisch, cognitief, als sociaal inspanningen van initiatieven als de Bernard van Leer biedt het kinderen een ijzersterk programma. Foundation, Johan Cruijff Foundation en Jantje Beton dragen bij aan het verder ontwikkelen van kennis en TWEEDE STOP: BERTELMANPLEIN – perspectieven rond het onderwerp. SPELEN OM DE HOEK Na de Tweede Wereldoorlog werden in Amsterdam “Al naar de leeftijd worden Het perspectief op spelen verandert continu en dat veel nieuwe gezinnen gesticht. Een plan om op lege de spelen op verschillende geldt ook in een stad als Amsterdam. Aan de hand van kavels en pleintjes in alle buurten in Amsterdam een terreinen gespeeld, hetzij in park of plantsoen, in zandbak een wandeling langs vijf Amsterdamse plekken, worden openbare speelplaats te maken, bood speelruimte aan of speelplaats in de wijk, hetzij de verschuivingen van de opvattingen over het spelen de kleinere kinderen in de overvolle wijken. Architect op speelweide of sportterrein in de stad inzichtelijk gemaakt. en stedenbouwkundige Jacoba Mulder was voor- buiten de wijk.” vechter van deze aanpak. Mulder was geïnteresseerd A.U.P., 1934 START: SPEELTUIN UJ KLAREN – in de achtergronden van spel, en gaf in binnen- en HET BEGIN VAN DE SPEELTUIN IN AMSTERDAM buitenland tientallen lezingen met als thema spelen “Niet de jeugd is misdadig, Speeltuin UJ Klaren is een schitterend Amsterdams is bouwen aan het kind. Zij ontwikkelde vlak na de maar de samenleving want voorbeeld van de opkomst van georganiseerde speel- oorlog het concept van zandspeelplaatsjes voor de zij ontneemt de jeugd alle tuinen. Kinderen speelden in de 19e eeuw op straat directe spelbehoefte. Naar eigen zeggen geïnspireerd gelegenheid tot spelen, tot goede lichamelijke ontwikkeling. of in de tuin – of waren aan het werk in de fabriek. In door twee peuters, die ze zandtaartjes zag bakken Geef de jeugd gelegenheid 1874 kwam met de komst van het Kinderwetje meer met vieze aarde. Het Bertelmanplein was in de nieuwe “De termen, waarmee wij de zich lichamelijk te ontwikkelen aandacht voor het welzijn van kinderen in de stad. De aanpak een pilotproject. Architect Aldo van Eyck elementen van het spel kunnen en dit te doen samengaan met gegoede burgerij financierde rond 1880 speeltuinen ontwierp voor het plein een breedgerande zandbak, aanduiden, liggen voor een haar geestelijke ontwikkeling, groot deel in de aesthetische en ‘t zal de jeugd verheffen.” om kinderen uit arme gezinnen in de overlopende waarin hij onder andere vier ronde stenen en een klim- sfeer. Het zijn de termen, en verkrottende stad ook de ruimte te bieden voor boogje plaatste. De speelplaats werd een doorslaand waarmee wij ook effecten van Uilke Jans Klaren motorische ontwikkeling. De speeltuinen werden vol succes. De ontwerpen van Van Eyck weerspiegelden schoonheid trachten uit te goede moed aangelegd, maar raakten bij gebrek aan zijn ideeën over de relatie tussen de speelelementen. drukken: spanning, evenwicht, balancering, beurtwisseling, toezicht en onderhoud in verval. Een van de mensen Met als uitgangspunt: niet één object centraal, maar contrast, variatie, binding en die dit aan het hart ging was scheepstimmerman hiërarchisch gelijkwaardige relaties tussen objecten. ontknooping, oplossing. Het Uilke Jans Klaren (1852-1947). Volgens Klaren lag de De elementen in de speelplekken zijn op meerdere spel bindt en verlost. Het oorzaak van veel sociale problematiek in de gebrek- manieren bruikbaar en altijd door meerdere kinderen boeit. Het bant, dat wil zeggen betoovert. Het is vol van die kige ruimtelijke omstandigheden waarin de kinderen tegelijk te gebruiken. Het beroemde klimrek in de vorm twee edelste hoedanigheden, opgroeiden. Vanaf 1898 zette Klaren dan ook in op van een iglo stimuleerde de kleintjes om te klimmen of die de mensch in de dingen kan een plan: een speeltuin die gemaakt en beheerd werd te kopjeduikelen, terwijl het de groteren uitnodigde om waarnemen en zelf kan door de bewoners zelf. De gemeente ondersteunde dit rond te hangen. Zo had de iglo – klein als hij is – een uitdrukken: rythme en harmonie.” initiatief en schonk de grond. Klaren was ervan over- motorisch, cognitieve en sociale functie. Het speel- tuigd dat motorische ontwikkeling essentieel is voor plaatsenbeleid van Amsterdam was uniek en kreeg Johan Huizinga 35

op veel plekken in Nederland navolging. Uiteindelijk meer natuurlijke en vrije speelplekken ontwikkeld zoals Online verder kijken: zijn er meer dan 800 speelplekken in Amsterdam uitge- de Natureluur en het Woeste Westen. Het toont een Amsterdam - Verzamelde Historische Filmbeelden uit voerd naar ontwerp van Aldo van Eyck. Veel van de kanteling in het denken over spelen, waarbij de voor- 1957: Jongensland in speelplekken uit deze periode verdwenen of zijn in de delen van spelen in een natuurlijke ruimte intensief Amsterdam Oost – loop der tijd aangepast. De overige worden gekoes- onderzocht worden en steeds meer nadruk krijgen. nu ‘Jeugdland in Oost’ terd in de stad. Niet voor niets staat bij het Rijksmu- Ze laten zien dat dit soort speelmogelijkheden een seum nog steeds één van de iglo’s van Van Eyck. steeds belangrijkere factor kunnen zijn voor gezond- heid en motorische ontwikkeling. DERDE STOP: JONGENSLAND (OOST) – BALDADIGHEID DE STRAAT UIT, SPEELPLEK VIER: WESTERPARK – OP NAAR AVONTUUR PUBLIEK BELANG GROTE GROENSTRUCTUREN “Het opzoeken van grenzen “The adventure playground is Voor groepen van iets oudere kinderen voldeden de Parken zijn essentieel voor het functioneren van de (is voor) kinderen heel gezond an attempt to give the city child kleine speelplekken vaak niet. Het werkte overlast in stad, maar ook voor de ontwikkeling van kinderen. en natuurlijk. Een kind leert zo zijn grenzen kennen. Hier a substitute for the play and de hand in de dichtbebouwde buurten. De oudere Het Westerpark maakt onderdeel uit van het eerste development potential it has kunnen kinderen ‘risicovol lost as the city has become a kinderen stookten fikkie op straat en maakten plant- officiële uitbreidingsplan van Amsterdam (1875). spelen', dat maakt het place where there is no space soenen kapot. begin jaren ’50 vonden in heel Europa Kinderen kunnen hier in aanraking komen met veel spannend en avontuurlijk.“ for the child's imagination and steden het belangrijk deze ontwikkelingen tegen te verschillende andere gebruikers door de grote omvang Martin Hup, directeur Het play. Access to all building sites gaan door speelplekken voor avontuur te maken op van het park en zijn ligging tussen de stadsbuurten is forbidden to unauthorized Woeste Westen, in een persons, there are no trees lege plekken in de stad. Onder toezicht konden de van Amsterdam-West. Dankzij die maat kan het park interview uit City Kidskrant where the children can climb wat oudere kinderen zich daar uitleven met losse mate- een gevarieerde programmering bieden. Het kent No1. 2015 and play Tarzan. The railway rialen en natuurlijke elementen. Om ‘de jeugd’ ook hier een variatie aan plekken met vele identiteiten, die een station grounds and the common, iets te doen te geven, ontwikkelde Amsterdam in waardevolle bijdrage leveren aan de recreatieve en where they used to be able to fight great battles and have dezelfde periode vergelijkbare plannen. De Jeugd- ecologische waarden in de stad. Beweging is één van strange adventures, do not brigade van de Kinderpolitie richtte al in 1949 in Oost de gebruiksmogelijkheden: routes en sportieve plekken Op de oneffen bosgrond exist any more. No! It is now het Jongensland op. Hier konden de oudere kinderen moedigen sport aan. De grote vijver is in de zomer lopen en springen, in bomen not easy to be a child in the (met name jongens) zelf heen varen met een roei- een pierenbad voor kinderen. Ook de verbindingen en klimmen, of balanceren op city when you feel the urge to stenen, versterkt de kracht, be a caveman or a bushman.” bootje. Ze bouwden hele dorpen gebouwd met sloop- hardlooproutes richting bijvoorbeeld het Brettenpad, het uithoudingsvermogen materiaal, zetten een potje thee op een zelfgemaakt waar de cultuurrijke parkruimte overgaat in de halfna- en het zelfvertrouwen van John Bertelsen, door landschaps- vuurtje, en maakten naar hartenlust kabaal. tuurlijke stadsrand, dragen bij aan bewegen in de stad. kinderen. Dit komt naar voren architect C.T. Sorensen. Hij was uit verschillende studies in spelleider van de Kopenhaagse diverse landen. Kinderen die in avonturenspeelplaats Emdrup. Het succes van Jongensland stond in contrast ten SPEELPLEK VIJF: ARTISPLEIN – de natuur spelen hebben een Dit ontwerp stamt uit 1946 opzichte van de speelplekken die elders in de stad SAMEN MET MARKTPARTIJEN ONTWIKKELEN grotere interesse en begrip en wordt gezien als de eerste in de jaren ‘60 en ’70 werden gemaakt met speel- VAN LAAGDREMPELIGE PUBLIEKE RUIMTE voor natuur, hebben minder geplande ‘avonturenspeelplaats’. elementen van hout. Deze plekken werden veelal Artis biedt als private partij ruimte voor spelen en ver- conflicten, en de kinderen helpen elkaar beter. Ze zijn zonder toezicht door kinderen bezocht. Vanwege blijven door een deel van de dierentuin overdag open verder emotioneel stabieler, gebrekkig onderhoud, ontstonden in de jaren ’80 te stellen als een openbaar plein voor de stad. Hier kunnen zich beter concentreren, ongelukken. Waarna de regels werden aangescherpt ben je in de luwte en voel je je tegelijk deel van de zijn minder vaak ziek en zijn motorisch verder dan kinderen In 1997 werd het Attractiebesluit en veel speelplekken verdwenen. Speeltoestellen die idylle van Artis. Bezoekers van het plein gaan er ook die niet regelmatig in de natuur ingevoerd, waarbij de Keurings- terugkwamen in het straatbeeld waren overwegend heen zonder de dierentuin zelf te bezoeken. Het is een spelen. Hierbij moet wel de dienst van Waren controles gekeurde, onderhoudsvrije standaardelementen van ruimte die, verborgen in een hof, gratis toegankelijk en kanttekening gemaakt worden moest gaan uitvoeren in speel- dat kinderen vooral van het tuinen. Voortaan moesten metaal. Het Jongensland heeft deze fase overleefd consumptievrij is – terwijl er koffie is voor wie dat wil. spelen in de natuur kunnen speeltoestellen voldoen aan en bestaat nog steeds, tegenwoordig onder de naam Voor de kinderen zijn verschillende speelmogelijkheden profiteren als ze daar vaak, strenge veiligheidseisen. Jeugdland. Er is een sterke programmering: van aanwezig: een waterelement met spuitertjes, stroom- zonder toezicht en vrij Glijbanen moesten bijvoorbeeld huttendorp tot kinderboerderij, van workshops over pjes en stoom, of de volière die een polderlandschap kunnen spelen. horizontaal beginnen en eindigen. Ook werden hekken geplaatst natuur, cultuur en techniek tot jeugdlab, leeslab en met Hollandse weidevogels toont. De vloer is vormge- Verderlezen: zie bronnen over om schommels om botsingen kooklab. Jeugdland is gratis toegankelijk, en de meeste geven als een groot tapijt, waardoor het aanleiding kan natuurspeelen pagina 247. te voorkomen. activiteiten zijn gratis. Naast Jeugdland zijn hierna nog zijn voor hinkelen, springen enz. Ook staan er losse 37

Online verder kijken: stoelen en tafels. Dat laatste element is belangrijker William Whyte, Film: Social dan op het eerste gezicht lijkt. Sociologisch onderzoek Life of Small Urban Spaces. Onderzoek naar hoe mensen heeft al in de jaren ’70 uitgewezen dat plekken waarin de publieke ruimte gebruiken. mensen zelf iets kunnen transformeren geliefder zijn. Het geldt zowel voor volwassenen als kinderen. De publiek-private ingreep om een gevarieerde publieke “Kinderen en ouders brengen plek te scheppen geeft daarmee een enorme meer- steeds meer tijd samen waarde: in levendigheid, in commerciële meerwaarde door en zijn op steeds meer voor horeca en in de interactie tussen gebruikers. plekken samen aanwezig. Het is duidelijk dat de vrije exploratie van stadskinderen SPEELPLEKKEN VAN DE TOEKOMST miniem is geworden. Ouders Amsterdam maakt momenteel een enorme groei door, laten hun kinderen niet snel vergelijkbaar met die uit de tijd van het Algemeen alleen op pad gaan [...]. Traditionele kinderdomeinen Uitbreidingsplan (AUP). Toen verdubbelde de omvang zoals speeltuinen hebben van de stad. En ook nu staat Amsterdam voor een zich ontwikkeld tot schaalsprong. Dit keer zet Amsterdam vol in op de gezinsruimten [...]. verdichting van de bestaande stad. Daar zijn voldoende Het samen genieten van de stad schept een band mogelijkheden voor. Tegelijk vraagt dat om een funda- tussen ouders en kinderen menteel andere blik op het gebruik van de openbare die waardevol is.” ruimte als ontmoetingsplek en als speelplek. Met het toenemend aantal inwoners moeten deze onge- Lia Karsten en Naomi Felder: De nieuwe schreven speel- en ontmoetingsplekken concurreren generatie stadskinderen. met programma’s voor woningbouw, energieopwek- king of klimaatadaptatie. Omdat meerdere functies gebruik maken van de ruimte, is er efficiënt mee omgaan nu nóg sterker een randvoorwaarde.

De architect Simon Nicholson Spelen wordt daarmee een interdisciplinaire opgave. ontwikkelde in de jaren 70 Dat maakt het proces in de totstandkoming van de ‘Theory of loose parts’. verblijfsruimten ingewikkeld, maar het biedt meteen Deze theorie baseert zich op de gedachte dat losse ook kansen. Die kansen kunnen worden benut door elementen in onze omgeving kinderen en hun spel voldoende ruimte te geven. Het de creativiteit verhogen. De vraagt ook om creativiteit in de afwegingen tussen theorie stelt fundamentele andere belangen zoals verkeer en parkeren. Belangrijk vragen over ontwerp: hoeveel moet een ontwerper in het gesprek tussen die partijen is een kwalitatieve daadwerkelijk ontwerpen, benadering van de ruimte. Gelukkig zien we ook en hoeveel laat hij over aan daarin een kanteling: ook binnen en tussen de vakge- kinderen om te bedenken, bieden kent de kijk naar ruimtelijke opgaven meer uit te vinden en te bouwen? en meer fluïditeit. Aantrekkelijkheid, speelmogelijk- Simon Nicholson: heden en toegankelijkheid bieden daarbij haakjes om The Theory of Loose Parts. met partijen het gesprek te voeren op een kwalitatief hoger niveau en op basis van de juiste voorbeelden en inzichten. Met volop mogelijkheden om speelruimte een meer vanzelfsprekend programmaonderdeel te maken van verblijfsruimte. Linneausparkweg, Oostpoort

Beemsterstraat, Amsterdam-Noord

J.J. Cremerplein, Overtoomse Sluis

Sarphatipark, De Pijp Kamperen in het Vondelpark, 1932

Spelen op het braakliggende Museumplein

Dammen op de Dam, 1997 Ontdekken van de bunkers op Museumplein Marnixstraat, Jordaan Nieuwe Leliestraat, Jordaan

Vondelpark, Vondelbuurt

Van Beuningenplein, Staatsliedenbuurt

Van Heutsz-Monument Olympiaplein, Oud-Zuid Oudeschans

Nieuwe Oostenburgerstraat

Waterlooplein A WALK ALONG 5 PLAY AREAS IN AMSTERDAM 47

Children playing is a phenomenon Play has been studied extensively and from various the pivot for the coordination of many activities (like of all ages. Even in the oldest perspectives over the years. That starts with Johan learning how to fretsaw) and lay the foundation for the cultures (like the Egyptian, Greek Huizinga (1872-1945), for instance, writing about Homo creation of social coherence in the neighbourhood. or Roman), examples have been found of toys, like spinning Ludens. In 1959, Ledermann and Trachsel catalogued Just as the playground was founded, a turnaround tops and rattles. In the 16th the developments of playgrounds and defined crystallised in the vision on overcrowded working-class Century, a debate arose in the fundamental ideas about their structural and spatial districts. Playgrounds were constructed throughout the Netherlands about the use of requirements. Recent exhibitions like The Playground city. Today, the UJ Klaren playground still exists, and playing. Calvijn supporters think it should be prohibited since Project in Zürich (2016), or Playgrounds, Madrid (2014), the social cohesion is as strong as ever. What makes it it concerns useless activities. inspire innovatively and imaginatively. Additional unique is that this playground covers the whole gamut; Luther, on the other hand, describes input – originating from numerous technical manuals it presents children with a compelling programme for playing as useful to relaxation. and policy plans by commercial parties or the govern- motor learning and cognitive and social development. ment, like CROW – is often valuable. Lastly, there are efforts and societal initiatives like the Bernard van Leer SECOND STOP: BERTELMANPLEIN – Foundation, Johan Cruijff Foundation en Jantje Beton PLAYING AROUND THE CORNER – each contributing to the enhancement of knowledge After World War II, a lot of new families were started. and perspectives around the subject. How playing is A plan to construct a public playground in every vacant perceived, changes continuously, which is also true for parcel and square in Amsterdam produced ample “According to age, games are a city like Amsterdam. Guided by a walk to five sites opportunity for playing for the younger children in the played on different terrains, be typical for Amsterdam, these changes in opinions on crowded neighbourhoods. Architect and town planner it in parks or public gardens, in sandpits or on playgrounds playing in the city become tangible. Jakoba ‘Ko’ Mulder championed the new approach. in neighbourhoods, be it on Mulder was mainly interested in the context of playing pastures or sports areas outside THE START: THE UJ KLAREN PLAYGROUND – and lectured nationally and internationally on the topic of the neighbourhood.” THE FIRST PLAYGROUNDS IN AMSTERDAM of playing as ‘laying the foundation’ for children. Right A.U.P., 1934 The UJ Klaren playground is a marvellous Amsterdam after the war, she came up with the concept of sandpit example of the rise of organised playgrounds. In the playgrounds to fulfil the immediate needs for play – 19th century, children played in the streets or the being inspired by seeing two toddlers making sculp- garden - or they were put to work in the factories. The tures from dirt. Bertelman Square served as a trial for signing of the Kinderwetje in 1874 increased awareness the new approach. Architect Aldo van Eyck designed around children’s welfare in the city. Around 1880, the a sandpit with wide borders, integrating four round well-to-do bourgeoisie financed playgrounds to give stones and a climbing frame. The playground became children from low-income families in the overflowing a resounding success. Van Eyck’s designs reflected his slums room for the development of their motor skills. ideas on the relationship between the elements in the The construction of playgrounds was undertaken with playground. His principle was not to hinge the design “The expression, with which enthusiasm; however they started declining due to a on one, central object, but instead to create hierarchi- we can identify the elements lack of supervision and maintenance. One of the cally equal relations between objects. The elements of playing, are for the most citizens who were concerned with this situation was in the playground are multifunctional and can be used part in the aesthetic realm. They are the expressions, with shipwright Uilke Jans Klaren (1852-1947). According to by multiple children at the same time. The famous which we also try to convey Klaren, a great deal of the social issues was caused by climbing frame in the shape of an igloo inspired the beauty: excitement, equilibrium, “Not youth is criminal, but the inadequate spatial conditions children had to grow little ones to climb or tumble, while it invited the older balance, taking turns, contrast, society, for it deprives young up in. Therefore, in 1898, he set out to design a play- ones to just hang-out. variation, bonding and detaching, solution. Playing people every opportunity ground, constructed and kept by residents themselves. for playing, for physical binds and frees. It fascinates. development. Allow young The city supported his initiative and granted him a Amsterdam’s playground policy was unique and followed It bans, namely, it enchants. people to develop physically, piece of ground. Klaren was convinced that motor in many Dutch towns. In total, over 800 playgrounds were It is filled with the two most and make this merge with learning was essential for the improvement of the constructed after Aldo van Eyck designs. Eventually, noble capacities man can observe and express in things: mental development, and social situation. As a result, the playground provided many have disappeared or have been adopted. The it will lift young people.” rhythm and harmony.” generous attention to elements improving motor city cherishes the remaining ones. Beside the Rijksmu- Uilke Jans Klaren learning, as well as a clubhouse. The playground was seum, there’s still a Van Eyck igloo - and for a reason. Johan Huizinga 49

THIRD STOP: JONGENSLAND (OOST) – PLAY AREA FOUR: WESTERPARK – WANTONNESS OUT OF THE STREETS THE IMPORTANCE OF VAST GREEN SET OUT FOR ADVENTURE SPACES TO THE PUBLIC “The adventure playground is The smaller playgrounds were not sufficient for groups Parks are essential for the well-being of the city, as well “Challenging boundaries is an attempt to give the city child of more grown-up children. A definite incentive for as for the development of children. Westerpark is part very healthy and natural for a substitute for the play and of the first official expansion plan of Amsterdam (1875). children. A child can discover its development potential it has trouble in the populated districts. The older kids boundaries. Here, children can lost as the city has become a lighted a fire in the streets and went about rampaging Children can get acquainted with several groups of play in a ‘risky’ way, making it place where there is no space parks. At the start of the fifties, all over Europe cities users, due to the size of the park and its situation in exciting and adventurous.” for the child’s imagination and acknowledge the importance of countering these between the districts of Amsterdam-West. Under its play. Access to all building sites scale, the park can present a programme full of vari- Martin Hup, manager Het is forbidden to unauthorized developments by creating adventurous play areas at Woeste Westen, in an interview persons, there are no trees vacant sites. Under supervision, the older children ation; these are areas with different identities, contri- in City Kidskrant No1. 2015. where the children can climb could go about and enjoy themselves using the loose buting significantly to the recreational and ecological and play Tarzan. The railway parts and materials at hand. To provide ‘the youth’ with values in the city. Room to move is one of its uses: station grounds and the common, cycle lanes, walking routes and sports areas stimulate where they used to be able to a purpose, the city of Amsterdam materialised compa- fight great battles and have rable plans. The Youth Brigade of the Kinderpolitie exercise. In summer, the large pond functions as a strange adventures, do not as early as 1949 founded Jongensland in Amsterdam paddling pool. The road links and running routes in exist any more. No! It is now Oost. Here, the older children (mainly boys) could go the direction of, for instance, Brettenpad - where the not easy to be a child in the cultural landscape transitions into the semi-natural Walking and jumping on the city when you feel the urge to out on to the water in rowing boats. The boys built bumpy forest soil, climbing in be a caveman or a bushman.” whole towns from scraps, put on a kettle on the fires fringes of the urban area - are conducive to moving and exercising in the city. trees or balancing on stones, they made themselves, and cause a racket at will. The enhances the power, endurance John Bertelsen, quoted by success of Jongensland was in contrast to the play and confidence of children. landscape architect C.T. Several studies in different Sorensen. Bertelsen was the areas created on other sites in town. In most instances, countries show these benefits. manager of adventure play- these playgrounds lacked supervision. As a consquence PLAY AREA FIVE: ARTISPLEIN – Children playing in nature have ground Emdrup in Copenhagen. DEVELOPING WELCOMING PUBLIC SPACE of poor maintenance, several accidents happened in a more substantial fascination This design is from 1946 and the eighties. The city introduced stricter rules, and IN CONCERT WITH COMMERCIAL PARTIES with, and an understanding is considered the first planned As a private service provider, Artis offers space for of nature, are less engaged ‘adventure playground.’ many playgrounds were made redundant. Playground equipment that returned to the streets were, for the play and stay by opening a part of the zoo as a public in conflict, and help each square for the city during the daytime. Here, you can other better. Also, they are most part, certified, standard metal elements, in need more emotionally stable than In 1997, the Attractiebesluit was of little maintenance. Jongensland survived this period; feel sheltered, while remaining part of the idyll of Artis. children who don’t regularly implemented, instructing the today it’s called Jeugdland. Jeugdland delivers an People who come to visit the square, do so without play in nature. It is important to Keuringsdienst van Waren to active programme, ranging from shanty towns to child- even necessarily visiting the zoo itself. It is a space, note that children profit most inspect playgrounds. As of then, hidden in a court, free of admission and compulsory from playing in nature if they playground equipment had to ren’s zoos, and from workshops about nature, culture can do so freely and without meet strict safety requirements. and technology, to a youth lab, reading lab and refreshments - while coffee service is available. Diffe- supervision. Slides, for instance, had to begin cooking lab. Admission to Jeugdland is free, and most rent opportunities for playing are offered to children; and end horizontally. Also, activities are free of charge. Apart from Jeugdland, a water element featuring sprayers, streams and fences were placed around steam, or the aviary, representing a polder landscape swings to prevent collisions. several natural and free-spirited play areas have been developed, like Natureluur and Woeste Westen. It with Dutch waders and other typical polder birds. shows the shift in the vision of playing, extensively The surface is designed like a vast carpet, triggering Continue to watch online: researching, and putting more emphasis on the advan- children to jump around or play a game of hopscotch. Amsterdam - Verzamelde tages of playing in a natural space. This development Chairs and tables can be moved around at will - which Historische Filmbeelden, 1957: gives prominence to the idea that opportunities for is significant. Already in the seventies, sociological Continue to watch online: Jongensland in Amsterdam William Whyte, Film: Social Oost – now ‘Jeugdland Oost’ playing like these can become increasingly important research has made it plausible that visitors favour spots where interventions are allowed, a fact found to be Life of Small Urban Spaces - to health and motor learning. research into how people use equally valid for children and adults. This combined public space. public and private approach to attract a diverse clien- tele adds considerable value: commercially, for the eateries, and in terms of the interaction between users. 51

FUTURE PLAY AREAS “Children and parents spend Today, Amsterdam is proliferating, at a pace compa- more and more time together rable to the period of the Algemeen Uitbreidingsplan and are together in more (AUP). At the time, the city doubled in size. And again, places. It is obvious that the free exploration of children it is presented with another exponential change. This in the city has become time, Amsterdam engages fully in densifying the city, negligible. Parents don’t with ample opportunity to fulfil this ambition. At the easily allow their children to same time, this development beckons a paradigm shift go and about on their own [...]. The traditional children’s in perceiving the use of public space as a meeting point domains like playgrounds and play area. The increasing population numbers force have evolved into family these informal spots to compete with programmes for spaces [...]. Enjoying the housing, the generation of energy or the adaption to city together creates a valuable bond between climate changes. Since various functions claim the same parents and children.” space, it is imperative to plan efficiently. This process requires playing to be considered a multidisciplinary Lia Karsten and assignment. Such an approach complicates the design Naomi Felder: De nieuwe generatie stadskinderen. of public space but offers new opportunities as well. Granting space to children and playing, these will increase even more. That calls for creativity in balan- cing competing interests like traffic and parking. Architect Simon Nicholson Prominent in the dialogue between the stakeholders is developed his ‘theory of to approach public space from a perspective of quality. loose parts’ in the seventies. Fortunately, here too, we experience a shift in opinions: This theory is based on the idea that loose elements in from within and in between areas of expertise the way our environment improve our public space is perceived has become more and more creativity. The theory poses fluid. Attractiveness, opportunities for playing and fundamental questions about accessibility provide a window to promote dialogue at the subject: how much does a designer actually need a qualitatively higher level and based on the pertinent to design, and how much examples and insights. A process that will aid in incor- can he leave to children to porating play as an obvious component of planning for devise, discover or build? public space. Simon Nicholson: The Theory of Loose Parts. LEREN VAN KINDEREN / LEARNING FROM CHILDREN LEREN VAN KINDEREN 55

De hoofdrolspeler in de discussie over spelen in de VRIJHEID hoofdstad is natuurlijk het Amsterdamse kind. Los van Kinderen maken de meeste speeluren rondom het in welke wijk hun huis staat of in welke cultuur ze eigen huis. Dat wil zeggen: in de eigen tuin (‘maar dan opgroeien: kinderen zijn deel van de stad. Om goed te kom je niemand tegen!’), dus nog liever op de stoep, begrijpen wat voor Amsterdamse kinderen anno 2019 het pleintje of het parkje dichtbij huis. Kinderen voelen belangrijk is bij het buiten spelen, zijn voor dit boek zich er vrij, omdat het een bekende omgeving is, een 11 Amsterdamse kinderen in de leeftijd van 3 tot 11 jaar plek waar ze vriendjes tegen komen, een plek met gevolgd en geobserveerd tijdens het spelen in hun bekende gezichten. Maar vooral omdat hun ouders het eigen woonomgeving. Op speelse wijze zijn ze met een als veilig beschouwen en ze er dus ook in vrijheid laten camera op hun hoofd uitgedaagd om te laten zien hoe spelen. Begeleiding is er niet. Toezicht is hoogstens en waar zij buiten spelen. In hun eigen buurt lieten de indirect: via een whats-app groep met ouders in de kinderen hun favoriete speelplekken zien. Ze delen met buurt. Ook de wetenschap dat de buren thuis zijn en ons hoe ze daarheen gaan, wat ze onderweg doen en dus een oogje in het zeil houden, kan voldoende zijn. op welke dingen ze letten. Dit kleine onderzoek laat Ouders maken met de kinderen duidelijke afspraken een essentie zien van het spelen en verrijkt het gesprek tot hoever het ‘vrije speelgebied’ rijkt. Heldere ruimte- over ontwerpen voor. lijke grenzen van straten/sloten/bouwblokken worden gebruikt om deze gebieden af te bakenen: ‘tot daar AANTREKKELIJKHEID en niet verder’. Gaan ze erbuiten en vragen ze dat niet Kinderen letten op veel factoren binnen de openbare eerst, dan dreigt er bonje; het zal niet de eerste keer ruimte. Het lijkt een andere blik dan die van de volwas- zijn dat wanneer de ouders roepen voor het eten de senen. Waar volwassenen vaak factoren benoemen als kinderen uitgewaaierd blijken te zijn. De grootte van ‘aantrekkelijk groen’, ‘netheid’,’ voorzieningen’, ‘wifi’ het vrije speelgebied rondom varieert per leeftijd en enz., bepaalt aantrekkelijkheid voor kinderen: wat is er het wel of niet mee hebben van een mobiele telefoon. voor mij te doen? Zijn er dingen of vriendjes waar ik En vooral ook aan hoe weerbaar de ouders hun kind mee kan spelen? Niets meer, niets minder. Aan wind, inschatten. regen of te weinig groen in de straat wordt haast geen woord vuil gemaakt. Laat staan dat het kinderen weer- Hoe klein de vrije ruimte ook is, kinderen maken er houdt om te gaan spelen. Een lelijke container is een hun vrijheid groter door beschutte plekken op te klimuitdaging. Grofvuil langs de weg een laboratorium. zoeken of ze te creëren. Plekken die niet teveel in het Het spel dat ze uitkiezen varieert per leeftijd en of ze zicht zijn. Bosjes en klimbomen zijn hierbij van onschat- alleen of samen met iemand spelen. Hoe meer speel- bare waarde. Het zijn de plekken waar ze hun eigen mogelijkheden er zijn, hoe langer ze er hun aandacht, wereld kunnen maken en zich onbespied wanen, op plezier en creativiteit in kwijt kunnen. Losse elementen veilige afstand van het ‘normale’ functionele gebruik. zijn daarin cruciaal. Het meenemen van een bal, een Het zijn plekken waar ze ongemoeid samen met step of stoepkrijt: dat is het gereedschap waarmee een vriendjes of vriendinnetjes kunnen kletsen, een spel kind ontdekt en (samen)spel ontplooit. Wanneer deze kunnen bedenken, iets kunnen knutselen – of waar elementen er niet zijn, dan zoeken de kinderen er zelf ze rustig kunnen observeren en gluren. naar. Ze doen dat met een scherp oog voor detail. Een takje, besjes van een struik, een hoop bladeren of een INFORMELE RUIMTE afgevallen knoop: alles is een alternatief speelobject. Vrijheid zoeken kinderen ook buiten de aangewezen Welk geluid maakt het als ik het laat vallen? Laat het plekken. Een hek, een schommel of een trapveldje een streep achter op de stoep? Kan ik het plattrappen? geeft kinderen duidelijke signalen van vrijheid. ‘Hier Kan ik het ook in de dakgoot gooien als niemand kijkt? mag ik spelen’. Als geen ander weten ze deze speel- Dankzij hun fantasie en onderlinge interactie en rollen- plekken te vinden, en met veel overgave worden de spel kunnen kinderen urenlang in hun spel opgaan. speelelementen benut, uitgeprobeerd en gebruikt. Het zijn plekken die namen krijgen als de slak of het dijkje. Plekken waar kinderen met een duidelijk doel 57

naar toe gaan en waar ze een mening over hebben: ‘die letterlijk en figuurlijk makkelijk gemaakt: een putje doet schommel is daar tof’ of ‘dan gaan we het klimparcours dienst bij het knikkeren, maar later ook als grote plas doen’. Plekken, kortom, waar ze – al dan niet onder met een gietertje en wat water. Een fietsenrek wordt toezicht – vrij kunnen spelen. Zonder te hoeven letten tuimelrek en een markering voor een parkeerplek wordt op langsrijdende auto’s of overstekende fietsers. Waar een hinkelbaan. Op een trapje zien ze de wereld anders ouders rustig kunnen zitten of een cappuccino drinken dan op de stoep. – en ze dan niet teveel op hun lip zitten. Het kan soms wel een uitdaging zijn om bij zulke speelplekken te GELEERDE LESSEN komen. Of anders gezegd: ‘saai’, in de ogen van het Het kindperspectief benadrukt het verschil in perceptie kind. Samen kletsend of steppend is 250 meter zo over- tussen volwassenen en kinderen. Het laat ook zien dat brugd. Aan de andere kant, over een strak aangeharkte het soms wringt. Waar ouders bijvoorbeeld graag over- stoep lopen of een route volgen met veel kruispunten zichtelijke plekken willen om een oogje in het zeil te of opstoppingen: dat doe je als kind niet zomaar. Maar kunnen houden, zoeken kinderen juist beschutting om met trappetjes onderweg – of geveltuintjes of gekke uit het zicht te zijn en ongestoord te kunnen spelen en kabouters in de voortuinen – wordt het duidelijk wel ontdekken. Bovendien lijken volwassenen beïnvloed weer leuker. Zeker voor de dromers onder ons. En met door een wensbeeld of een romantische voorstelling een alternatieve route voor de terugweg, nét weer even van wat spelen zou moeten zijn. anders, is het zelfs nog beter. De kinderen die tijdens het onderzoek gevolgd zijn, PERSPECTIEF VAN EEN KIND blijken wars van deze beelden. Ze spelen met wat Kinderen hebben een ander perspectief dan volwas- voorhanden is en zijn per definitie op hun gemak senen. Op twee manieren: het eerste is het verschil in zolang er voldoende speelmogelijkheden zijn. In welke ooghoogte en het daarmee samenhangende beperkte vorm of maat dan ook, zolang het plekken zijn met zicht. Het tweede aspect is de vaardigheid van kinderen voldoende afwisseling, blijft het voor hen interessant om dingen anders te zien en te gebruiken. om er heen te gaan. Met andere woorden: kan ik er iets doen, is het er spannend en zijn er anderen? Wat hun ooghoogte betreft: het zicht van kinderen wordt vaak geblokkeerd door ruimtelijke objecten. Denk aan fietsen, kinderwagens, hagen of auto’s. Het maakt de wereld erachter niet of moeilijk zichtbaar. En daarmee is het voor het kind eigenlijk geen onderdeel van de directe belevingswereld. De meer beperkte scope en het gebrek aan overzicht zijn aandachts- punt bij gevaarlijke kruispunten. Tegelijk leveren deze andere ooghoogte bijzondere kansen op. Ruimtes met obstakels onder de ooghoogte van volwassenen, kunnen volwassenen nog overzien. Voor kinderen vormen het afgebakende ruimtes, waar ze zich veilig kunnen voelen.

Daarnaast ervaren kinderen dingen anders dan vol- wassenen. Ze hebben geen problemen met schaal- sprongen. In het kleine vinden ze al een scala aan speelmogelijkheden. Gevels met muurtjes en gevel- tuintjes zijn goede voorbeelden: een onuitputtelijke bron van kansen! Kinderen zijn keien in het anders gebruiken van voorwerpen. Schaalsprongen worden LEARNING FROM CHILDREN 59

The protagonist in the discussion on playing in the FREEDOM capital is, of course, the Amsterdam child. Disregar- Children spend the majority of the time they play ding the neighbourhood, they are from or the culture around the house. In other words: in the garden of in which they are raised, children are a part of this city. their home (‘but then you never meet anyone!’), or To fully understand what is crucial for them when they preferably on the pavement, the square or in the park play outside today, eleven children between the ages close to home. Children feel free because it provides of 3 and 11 have been monitored and observed during them with an environment they’re accustomed to, an play in their familiar environment. Playfully, they were opportunity to run into friends, a place with familiar challenged to show how and where they play outside, faces. However, first and foremost, because their using a camera mounted on their heads. The children parents consider it safe and allow them to play freely. showed their favourite spots in their neighbourhoods. Children are unaccompanied. Supervision is indirect They share with us how they get there, what they do on at best; through a WhatsApp-group with the other their way to these spots, and what they pay attention parents in the neighbourhood. Being aware the neigh- to. This minor (and non-representative) research shows bours are home and will keep an eye on the street, can the essence of playing and empowers the discussion prove sufficient. Parents make precise arrangements around the design for playing in public space. with the children as to the extent of the ‘area where they can play freely’. Distinct borders - like streets, ATTRACTIVENESS ditches, apartment buildings – are used to demarcate Children take some different factors in public space these areas; ‘till here, and no further’. Going outside of into account. It seems they have a different perspective this designated area without checking with mum or dad than adults. Where adults identify factors like ‘appea- first, means asking for trouble. It wouldn’t be the first ling greenery’, ‘tidiness’, ‘facilities’, ‘wifi’ and more, time when the parents let their children know dinner is attractiveness for children is defined by: what can ready, their flock have fanned out past the area agreed I do here? Is something exciting going on? Will there upon. The size of the area where children can play be others? Nothing more, nothing less. No attention freely varies with age and also depends on having their is paid to the wind, rain, or a lack of greenery in the mobile phone with them or not. However, in the first streets. An ugly container becomes a climbing chal- place: on how resilient children are in the eyes of their lenge. Bulky waste along the roadside turns into a parents. laboratory. The type of play they choose is dependent on age, and if they play by themselves or together. The However limited their ‘free’ space is, children tend to more opportunities for playing there are, the longer enlarge it by looking for or creating spots that offer they can expend their attention, joy and creativity. shelter. Places that are not too obvious or visible. Loose parts are essential for this purpose. Your own Shrubs and trees to climb in are invaluable in this ball, scooter or piece of chalk; those are the tools a respect. These are the spaces where children can create child employs to discover and play (together). In the their own world, without the feeling of adults spying on absence of these tools, children go looking for them. them, on a safe distance from the ‘normal’ functional They do so with an eye for detail. A twig, berries found use. These are the spots where they can have a chat in the shrubs, a heap of leaves or a button on the where their friends, can invent a game, or build some- ground; everything can be used to play with. What thing together undisturbed - at the same time offering sound does it make when I drop it? Does it leave a an ideal position to observe and peep themselves. mark on the pavement? Can I trample it completely? Can I throw it in the gutter - when nobody is paying INFORMAL SPACE attention? Owing to their fantasy, ability for interac- Children seek their freedom outside of the designated tion and inclination to assume a role, playing can fully areas too. A fence, a swing or a patch of open ground absorb children. provides children with clear signs of freedom. ‘I am allowed to play here’. Like no other, they know where to find these spots. With abandon, they try, test and 61

use the objects and elements at hand. These are the infinite sources of opportunities! Children are aces in spots that are named the snail or the dyke. Places using objects in a different way than intended. A jump in children set out to with a clear objective and about scale is made effortlessly: a drain is utilised when playing which they have a concise opinion: ‘the swing they marbles, but can be turned into a pool with a watering have there, is cool’ or ‘and then we’re going to climb can a little water. A bicycle parking rack becomes a to the top’. Places, where children can play freely, climbing frame, and the markings for a parking spot supervised or not. Where they can play without having turns into an opportunity to play a game of hopscotch. to pay attention to passing cars or crossing cycles. The world alters when seen from stairs instead of the At these spots, parents can just sit around and have pavement. a cappuccino - not feeling inclined to micromanage their offspring. Getting to these play areas can pose LESSONS LEARNED a challenge. Or ‘boring’, as a child would put it. When The child’s perspective emphasises the difference in chatting or scootering, 250 meters are crossed easily. perception between adults and children. It also demon- On the other hand, walking along a nice and tidy strates the potential for friction. Where parents prefer pavement or following a route full of crossings and places that are easily supervised, children look for congestion is not at all uncomplicated. However, little sheltered spots to stay out of sight, and to continue stairs on the way there - or facade gardens, or funny playing and discovering uninterrupted. Moreover, adults gnomes in facade gardens - can lighten up anyone’s seem to be influenced by a belief or romantic idea day. Especially for the dreamers among us. Moreover, about what playing is. when an alternative route for the return home is avai- lable, offering just the slightest variation, it makes life The children that were monitored during research seem that much more fun. averse to these notions. They play with what’s at hand, and by definition, feel at ease provided ample oppor- THE PERSPECTIVE OF A CHILD tunities for playing are available to them. In whatever The frame of mind of a child differs from that of adults. shape or form, as long as these spots present adequate In a literal way too. Children see the world from a lower variation, they remain attractive to children. In other angle, which also limits their view. Secondly, children words: what can I do there, is something exciting are adept at looking at and using things differently. As going on, and will there be others? far as their eye level is concerned, the view of children is often impeded by objects. Bicycles, for instance, prams, hedges or cars. To children, all these objects obscure the world behind them, making it a place that’s difficult to relate to. Their limited eye level and lack of a clear view in certain situations, are taken into account when planning or managing dangerous cros- sings. At the same time, the difference in eye level opens up new directions for design. Adults can still oversee spaces where objects are under their eye level. For children, these objects clearly define spaces where they can feel safe.

Furthermore, children experience things in a way that’s distinct from adults. They do not have a problem with sudden changes in scales. They are able to discover an array of opportunities for playing in what’s tiny and almost invisible to adults. A facade with a part of a wall sticking out, or a facade garden, are striking examples: IMME EN LOLA (7 JAAR) 63

Maar volgende week Over het buitenspelen met Imme en Lola (beide 7 jaar) Langs het Von Liebigpad klimmen de kinderen in een word ik 8 hoor wordt met veel enthousiasme voorgepraat. Zus Belle en boom, dat vinden ze allemaal leuk. 2 De kinderen Ik kan niet hoger - haar vriendinnetje Zoë zijn 11 en vinden zich eigenlijk gaan vervolgens door naar Speeltuin Amsteldorp. Het de takken zijn hier te dun... Leuke speelplekken? Gaan wat te oud om buiten te spelen. Toch gaan ze mee. gladde asfalt en het feit dat er verder geen verkeer is we naar BALORIG dan? Oh maakt dat de kinderen hier hard willen rennen/steppen. buiten... Nou dan sowieso Voor de ouders van Imme en Belle is hun woonom- We zijn daardoor snel in de speeltuin. De meiden van naar het dijkje toch? En we willen ook naar de grote geving de perfecte speelomgeving voor hun kinderen. zeven, gaan gelijk op ‘struin’: alle hoge speeltoestellen Want klimmen is leuk! speel-plek, krijgen we dan Laagbouw met brede stoepen en een wat grotere in. Ook gaan ze samen van de kabelbaan. Niet op mijn schoot zitten! een camera op? Hoe werkt groene speelplek op loopafstand, waar ook kinder- Ja maar anders val ik er af! dat dan? partijtjes gehouden kunnen worden. De kinderen Imme en Lola verdwijnen uit het zicht richting de rand Ok dan... mogen er vanaf hun zesde alleen naar toe. Dat doen van de speeltuin. Ze klimmen daarbij op het dak van Dan kom je van je werk om 4 de kinderen op te halen, en ze haast nooit, maar altijd met vriendinnetjes die ze een hokje gemaakt van pallets, slepen met takken, een dan kom je alleen thuis. spontaan op straat tegenkomen. Of vanaf het school- goaltje, wat plastic; met alles zijn ze bezig waarbij ze Dan had ik net zo goed plein. Mobiele telefoontje hebben ze, maar die nemen alles op een plek verzamelen. De modder uit een klein Waar is de poep die daar inzit tot zes uur kunnen werken, ze eigenlijk nooit mee als ze buiten spelen. Er worden kruiwagentje wordt met grof geweld gelost. Dan grijpt gebleven? maar ja zo werkt dat niet. tijdafspraken gemaakt wanneer ze weer thuis moeten vader in. Ja maar het zand moet er uit! zijn. Maar dat vergeten ze regelmatig en dan gaan de ouders een rondje doen om ze uit de speeltuin te Vanuit de speeltuin gaan we nu huiswaarts. Onderweg Maar eerst nog even langs het ‘plukken’. Dat loslaten is wel spannend en is door mis- biedt een brug de jongste meiden een mooie uitda- kleine speeltuintje ok? verstanden wel eens misgegaan, maar dat zijn uitzon- ging. Half over de kop hangend stappen ze zijwaarts deringen. Het water, maar ook de snel rijdende over de leuning. Trots benut Imme het einde van de scooters, zijn wel zorgenpuntjes voor de ouders. brug als ‘hangplek’, terwijl Lola de leuning als ‘glijbaan’ Hun eigen kinderen vertrouwen ze intussen wel, maar gebruikt. 5 als ze met iemand spelen, dan heb je ook de verant- woor-delijkheid voor die andere kinderen. Het kleine speeltuintje is omringd door stekelstruiken. Maar dat maakt de kinderen niets uit. Ook onder de De kinderen hebben in de gang verschillende attri- struiken zijn hutten gebouwd. Eigenlijk worden alle buten staan die ze graag meenemen naar buiten. speelelementen door de meiden wel even gebruikt. Stoepkrijt, Hoover board, step etc. Wanneer alle Wanneer ze alles ‘gehad’ hebben, lopen ze door naar schoenen en jassen aangetrokken zijn, vertrekken we huis. De step zijn ze intussen beu, dus moet vader Is altijd zo – al kletsend, rennend, steppend en in hoog tempo die tillen. Al lopend wordt er heel wat afgekletst en Even kijken bij de kippen! naar ‘het dijkje’. 1 De opening van het hek wordt ontdekt. Zo vinden ze een oude wasmachine. Er wordt niet gebruikt; er wordt overheen gesprongen. Na uitgeprobeerd of ze hem kunnen slopen. 6 wat schommelen wordt er flink geouwehoerd op de glijbaan. Veel interactie tussen de kinderen, dingen En later, wanneer ze bijna thuis zijn, wordt er door de Zou Thijs thuiszijn? uitproberen, gekdoen. Er ligt een bal, waar ze even ramen van de buren gegluurd. Als we eenmaal binnen mee voetballen. Vervolgens rennen ze naar een grote zijn, vertrekken de oudste meiden gelijk naar het huis hoop bladeren. De meiden pakken een hoop op en van Zoë om verder te spelen (verder schrijven aan hun “3, 2, 1, go!” gooien elkaar onder. ‘script’), en ook Imme en Lola vertrekken naar hun kamer (om hutten te bouwen en te knutselen). Ik ben overal opgeweest! En dus lopen we – ondanks de stoepen – over straat Gaan we nu? door richting speeltuin Amsteldorp. De zevenjarigen maken tempo en stoppen onderweg soms als ze iets Kijk een kapotte slipper! zien liggen of om ongegeneerd bij iemand binnen te kijken. De 11-jarigen zijn vooral aan het kletsen en lopen wat meer achterop. ‘Pielen’ meer, door met hun Hoover board over trapjes proberen te rijden. IMME EN LOLA (7 JAAR) 65

GOOISEWEG 1 speeltuin als ontmoetingsplek

4 3 2 bruggetje als speelobject

5

speeltuin en bosjes 3

speelboom 2

bruggetje als speelobject 4 6

duikelrekken

stoep en straat als speelruimte 5

speeltuin ‘het dijkje’ zone voor spelen zonder ouderlijk toezicht

1

6

WEESPERZIJDE JANNEKE EN KAUTAR (9 JAAR) 67

De ouders van Janneke wonen hier zo’n 8 jaar. Ze Vervolgens lopen ze door naar de plek waar straks hun ervaren hun woonomgeving als een zeer prettige plek nieuwe school komt. Ze weten nog niet waar hun lokaal om te spelen voor hun drie kinderen. Dit komt voor- komt straks (ze hopen boven), maar ze vinden het wel namelijk doordat ze zelf een tuintje hebben, maar ook heel mooi al. En dan hoeft papa en mama hen niet omdat er voor een groentje is waar meer kinderen meer te brengen, maar kunnen ze zelf naar school. Dat spelen uit de buurt. Daar kunnen/mogen hun kinderen zal ook wel fijn zijn. De route tussen de speelplekken vanaf 4 jaar alleen spelen. Middels de groepsapp wordt in stilte en snel afgewerkt. Geen spelaanleiding hebben de ouders rondom het speelgroentje wel of huppel. Ook is het onwennig om te kletsen met een contact. Dat voelt prettig, want er gebeuren hier wel vreemde bij je. gekke dingen af en toe. Zo is er eens een explosie geweest. En als ouder vraag je je wel af, of je kind De meiden komen wat los als ze bij de speeltuin zijn wel weerbaar genoeg is, mocht er iets gebeuren. tegenover Kautar haar flat. Haar moeder zwaait vanuit het raam, met een baby op haar arm. De meiden Maar zo dicht bij huis, vinden de kinderen verrassend vinden de trampoline het allerleukst op de speelplek. veel vertier. Met name de bosjes, daar vermaken de Omdat het lekker rustig is (dat is normaal niet zo!) kinderen zich graag. Ze vinden langs de galerij van de hebben ze daar nu alle ruimte en tijd voor. Ook de flat allerlei ‘leftovers’, die ze gebruiken als materiaal schommels en de tuimelrekken zijn populair. Ze vinden om hun hutten mee aan te kleden. Soms is dat wat ook nog een stepje, waar ze even op steppen. Kautar viezig, maar soms vinden ze ook mooi spul. Zoals vertelt dat ze in de zomer hier ook wel eens eten buiten die theepot: die heeft ze afgewassen en daar speelt op de picknick tafel. 4 Dan maakt mama allemaal Janneke nog steeds mee. Takken en stenen die ze lekkere hapjes en kan Kautar ook met haar jongere verzamelen mogen niet mee naar binnen; daar is een broertjes en zusjes spelen. Winkeltje spelen enzo... speciaal plekje voor bij de voordeur. Als de kinderen verderweggaan, dan gaan papa of mama mee, vaak met de step. Bij Kauter thuis is dat anders. Zij mag wel gewoon naar Janneke toelopen, zoals ze vanochtend gedaan heeft.

Janneke en Kautar zijn klasgenootjes, beste vriendinnen en beide 9 jaar. Het broertje en zusje van Janneke hebben geen zin om mee te gaan en dus vertrekken ze samen naar het groentje. Trots laten ze hun meest favo- riete bosjes zien. 1 En hoe je dan moet lopen, waar de Ze moeten niet hoog stekelplanten zitten en in welke bomen je goed kan zijn maar zo... klimmen. Terwijl ik naar de rommel in de struiken kijk, Kijk en deze heeft heel leggen de meiden vol trots uit hoe ze hun ‘hut’ hebben veel takken waar je je ingericht en waarmee. Hoewel er op het groentje ook aan kan vasthouden. een schommel staat, is dat duidelijk minder geliefd.

Op naar de volgende speelplek: het schoolplein van de OBS. Zij zitten op een andere school, maar ze voelen zich hier prima. In rap tempo nemen ze het parcour van speelelementen. 2

En na wat hangen doen ze ook nog even ‘de muur’. 3 JANNEKE EN KAUTAR (9 JAAR) 69

1

1 speelbosjes hutten zone voor spelen zonder ouderlijk toezicht

I.H. VAN HEEKWEG 2

3 schoolplein/ klimmuur 2 3

parcours lopen speeltuin/klimmen/ springen/schommelen

4 4 buurthuis

speeltuintje

IJDOORNLAAN ELSA EN FRANK (7 EN 5 JAAR) 71

De moeder van Elsa en Frank is in de buurt opgegroeid. Elsa klimt en schommelt, Frank laat zich in het zand vallen Heeft zelfs op dezelfde basisschool gezeten als hun en rolt er wat in; ieder doet er zijn eigen ding. 2 kinderen nu. Er zit nog veel familie in de omgeving Pas bij de groepsschommel trekken ze samen even op. En dan val jij dood neer, ok? ook, al is oma recent verhuisd. Hierdoor is de familie Als ze alles ‘gehad hebben’, is het plan om richting Park erg gehecht aan de omgeving. Het heeft een dorps Frankendael te lopen. Maar Frank droomt wat, vindt gevoel hier. Dat komt ook omdat iedereen zijn of haar takjes en ziet allerlei dingen langs de stoepen staan, stoeltje of picknicktafel op de stoep zet. Dat kan ook dus tempo zit er niet in. Als we terug bij de school zijn, door die brede stoepen. Een tuin is niet zaligmakend, worden de traptreden en vensterbanken wederom de kinderen zijn toch liever op straat, waar ze spontaan beklommen, maar nu met veel meer plezier. Frank staat vriendjes tegenkomen. Dat gebeurt niet als je een op de brede vensterbank en tuurt door het klaslokaal. 1 Kijk daar staat een skelet trampoline achter in de tuin hebt staan. Elsa mag zelf Voorzichtig en in stapjes daalt hij van de gevel af en al de buurt in, zij het met duidelijke afspraken. Frank springt in de bosjes, waar hij een verloren kettinkje mag dat nog niet. Die let ook nog niet zo goed op. Met vindt en daar helemaal in opgaat. Elsa is intussen ver- ouders gaan ze regelmatig naar Park Frankendael en dwenen in de bosjes en laat me later ‘schrikken’ door het Mariotteplein. me van achter te benaderen terwijl ik haar voor me verwacht. We lachen en de spanning is nu wel wat Frankie loopt altijd wat Elsa en Frank willen me als eerste hun schoolplein laten gebroken. langzamer zien. Na goed te zijn aangekleed lopen we daar via de stoep naar toe. Ze laten zien waar ze voetballen en Via dezelfde stoep lopen we terug richting de fontein spelen, maar hebben nu geen bal mee en spelen dus die ze me willen laten zien. Want daar is het in de ook niet. Wel probeert Elsa over de stoeprand te balan- zomer altijd zo leuk. Dan kunnen papa en mama lekker ceren terwijl we doorgaan naar het volgende plekje: op het terrasje zitten en wij met het water spelen. Maar de voorkant van de school. Daar geeft de gevel van onderweg daar naar toe, zie ik hun eigenlijke gedrag het gebouw een mooie speelaanleiding, geroutineerd op de stoep. Frank loopt met een stok wat in de klimmen ze erop en springen ze er af. 1 Ze verstoppen planten van geveltuintjes te poeren, net zo lang tot er zich nog even achter een boom. Als ik ze vraag wat er besjes van de struik op de grond vallen. Of hij maakt leuk is hier, halen ze hun schouders op. Ze vinden het geluid door de tak over de grond/langs de gevel te nog maar raar, met iemand op stap. laten schrapen. 3 Ondertussen heeft Elsa voor ons een verdwaald stoepkrijtje gevonden en tekent met cijfers Om ze wat los te krijgen vraag ik naar het Mariotteplein, een hinkelspel op de stoep en begint te hinkelen. of ze me dat willen laten zien. Daarbij moeten we Wanneer Frank maar niet opschiet, heeft ze haar hinkel- oversteken over de brug en langs het verkeerslicht. Al spel al uitgebreid naar nummer 20. Eenmaal gearri- slenterend volgt Frank ons. Eenmaal aan de overkant veerd, herkent Frank de cijfers en begint ze voor te dwalen we wat in stilte rond. Ken je hier kindjes vraag lezen. Maar dan is Elsa alweer verveeld verderop gaan ik. Ook hier haalt Elsa haar schouders op. “Weetnie”. lopen, terwijl ze met haar hand de blaadjes van de Als we zo een beetje staan, kom ik er achter dat Elsa geveltuintjes voelt. Daarbij wijst ze me op de gekleurde eigenlijk niet weet hoe ze er moet komen, naar dat Mari- stoeptegels. Kijk die nummers op de grond otteplein. Dus zoek ik op googlemaps hoe we moeten zijn hetzelfde als op de huizen lopen en wijs die richting aan. “Oh ja” zegt Elsa en ze Eenmaal bij de fontein gaan ze even in het midden steekt snel het grasveld over. Dwars er overheen, niet zitten. 4 Hier wordt wat gelummeld, wat met vingers in Maar dat vind ik toch niet zo bang voor hondenpoep blijkbaar. Als we voor het hek gaatjes gevoeld en wat rondgekeken. Om naar Park leuk meer nu met die nieuwe staan van het plein, komen beide kinderen eindelijk Frankendael te gaan is het nu al te laat. Op de klimrekken enzo... Hoezo? Nou gewoon, als je dat wat los, rennen van me vandaan en beginnen ze op terugweg naar huis ruikt Frank de geur van de slager een keer gedaan hebt dan is er verschillende spelelementen te spelen. En aangezien waar we langslopen. Later verdwijnt hij met de camera daarna niets meer aan... er heel wat staan zijn ze flink even zoet. op zijn hoofd in een bamboe struik. Om even te geinen. Maar eenmaal binnen is het gedaan met Mag ik nu een boterham? de pret... ELSA EN FRANK (7 EN 5 JAAR) 73

fontijn als waterspeelplek 1

4

3 brede stoep als speelruimte 2

“alleen met papa en mama”

3 zone voor spelen zonder ouderlijk toezicht

4

schoolplein/ ’ballen’

bosjes als verstopplek 1

architectuur als speelobject

GALILEIPLANTSOEN

2

speelplein/klimmen/klauteren LEON EN ALEX (8 EN 6 JAAR) 75

De ouders van Leon en Alex zien hun woonomgeving doet Alex zijn tocht naar beneden voorzichter. 2 als de perfecte plek om op te groeien. Om die reden Eenmaal beneden wil Alex ook het kunstwerk in- zijn ze er ook gaan wonen, al hadden ze toen nog geen klimmen dat op het plein staat. Met de aanwijzingen kinderen. Er zijn veel plekken zonder auto’s, waardoor van zijn moeder komt hij steeds hoger. Een triom- hun kinderen veilig van A naar B kunnen. Die ruimte fantelijke blik als hij beneden is. vinden ze belangrijker dan voorzieningen. Het grote voordeel: vanaf 3 jaar kunnen de kinderen al zelf een De volgende plek is het speelveldje achter hun huis, blokje om. De routes die de kinderen mogen lopen dus gaan we weer de brug over. We komen een club worden duidelijk afgebakend. Dat buitenspelen gaat skeelerende meiden tegen. Woorden worden niet heel spontaan, met een paar woorden en ze zijn buiten. gewisseld, maar het is duidelijk dat ze elkaar goed Zonder plan. Ze kijken gewoon of er nog iemand buiten kennen. Op t veldje worden de schommels en wipwap aan het spelen is, lopen naar hun vriendjes. Ze kunnen even bij langs gegaan. Maar de meeste tijd spenderen zo de hele dag onder de pannen zijn. Ze redden ze in de voetbalkooi waar fortnite-pasjes worden zichzelf, en als ze dorst of honger hebben of naar de gecombineerd met schoppen, schreeuwen en over- WC moeten, dan zie je ze even. Het komt en het gaat, spelen van de teruggevonden bal. 3 En waar gaan we en dan heb je soms in ene 8 jongens over de vloer. nu naar toe vraag ik? En dus vertrekken we via de “Naar de slak!” Sociaal gezien is het hier daardoor interessanter dan achtertuin, waar de bal wordt gewisseld met een step in de binnenstad. richting de derde speelplek. 4 Het tempo van de jongens is hoog, dus wanneer wij aankomen bij het Voor we achterlangs vertrekken, laten de kinderen in witte klimelement, wat inderdaad iets wegheeft van de hal hun arsenaal aan pistolen en skeelers zien. Op een slak, hebben de jongens hun rijwielen al gepar- Maar dat is nog niet alles hoor! hun buitenplaatsje, tussen de fietsen en space-scoo- keerd en zitten ze al bovenin. Ze benutten de railing ters wordt een grote kist geopend waarin nog meer – ooit bedoeld om er niet vanaf te vallen – als klim- speelgoed zit. Als ik verwonderd reageer, wordt ook element. naar het plafond gewezen waar ook een skateboard hangt en pijl/bogen, surfplanken etc. 1 Na wat overleg Vervolgens worden de fiets en step weer opgepakt Wat neem je mee, hoe ga je? vertrekken we als eerste richting het schoolplein. De en racen ze richting het strand. Het is een hele afstand, kinderen rennen voor ons uit. maar al kletsend – schreeuwend soms – en andere kinderen begroetend, rijden ze voor ons uit. Het is Om naar school te komen wordt een voetgangersbrug duidelijk dat ze nog voldoende energie hebben. overgestoken. Hier mogen ze zelfstandig ook wel naar Ze stoppen abrupt bij de haaientanden en wachten toe, maar dan moeten ze het wel eerst zeggen thuis. daar op ons. 5 Na de oversteek parkeren ze hun Alex die wat met zijn bal aan het spelen is, verliest rijwielen bij de fietsenstalling en rennen richting het halverwege de brug zijn bal, waardoor die in het water strandje. Ze klimmen gelijk in het klimelement. Ze Ik app papa straks wel even valt. Hij is duidelijk verdrietig, want de bal is door de ouwehoeren wat en komen op verschillende plekken dat die hem eruit haalt ok? breedte van het water niet te pakken. Mijn voorstel stelt weer beneden, boven, beneden, boven, spelen met Alex gerust en hij volgt – zonder bal – zijn broertje naar wat zand, kijken naar wat langslopende mensen etc. het schoolplein. Die is daar al hard aan het stampen op Leon vertelt van een leuk feestje. Daar bij Balorig heb ik Yes! Ik heb al 250 stappen! een digitaal spel. 2 Wanneer de score weer op 0 komt overmorgen mijn feestje! te staan doet ook Alex mee en doen ze samen een Met rode wangen komen we later terug thuis. Jassen Dat is nog leuker dan buitenspelen! wedstrijdje. worden op de bank gegooid en plannen voor de middag worden gesmeed. Zwemmen? Spelen bij Dit is een leuk klimrek, want Maar het leukste om op te klimmen blijkt de afvalcon- die, of… bovenop zit een huisje waar je tainer. Het is een klimtocht via hekken en bossages. samen in kan. Maar dat mag Een hele uitdaging, maar zowel Alex als Leon lukt het eigenlijk niet. Toe mam, mag het? om erop te komen. Trots staan ze op het dak te springen. En waar Leon soepel naar beneden springt, LEON EN ALEX (8 EN 6 JAAR) 77

GAASPERPLAS

1

speeltuin: klimmen/graven/ schommelen/zwemmen

2

5

VALBURGDREEF gevaarlijk kruispunt

speelbosjes

3

speeltuin: klimmen/verstoppen 4 4 fietspad: skeeleren/ steppen/fietsen/ rennen

schoolplein: interactief spel/klimmen/duikelen 5 2 autovrije straten/ speelstraat

“lopen koeien los, dus 1 komen we niet”

speeltuin: 3 voetballen klimmen/ schommelen

zone voor spelen zonder ouderlijk toezicht SAMUEL (3 JAAR) 79

Het buitenspelen met Samuel wordt goed voorbereid: Als blijkt dat we niet het restaurantje binnengaan is kleren worden geselecteerd, laarzen gaan aan, nog ietwat Samuel teleurgesteld. In plaats daarvan wordt Zullen we een croissantje even eten, helm op, route voorgesproken. Via de een croissant gehaald bij de bakker, die we opeten op halen bij het Zonnepleintje? achtertuin en het achterpad gaan we op pad: Samuel een bankje op het plein. 3 Als t broodje op is, doen wijst ons op zijn loopfiets de weg.1 papa en mama tikkertje met Samuel. Samuel probeert met zijn fietsje de voormalige waterput op te rijden. Hier was vroeger water. Bij de oversteekplek wordt goed op het verkeer gelet. Oh, zeggen de ouders tegen elkaar, grappig dat ie Dat er geen enkele auto in de buurt is maakt niet uit. dat onthouden heeft. Op de terugweg wil Samuel de Stoppen, naar links en naar rechtskijken, dan pas over- helm niet meer op. Tot gevolg mag hij niet meer op steken. Samuel haalt zijn schouders op. Het blijkt een zijn loopfiets, want regels zijn regels. Spannend vindt gewoonte die ze hebben meegenomen uit Rivieren- Samuel het wanneer hij – met een hand mama vasthou- buurt waar ze eerder woonden. Daar was het altijd heel dend – over een richel mag lopen. 4 Kijk nou ben ik groter dan erg druk. Hier is dat wel anders: heel erg rustig. Dat is mama! wel wennen. Meer vierkante meters in huis en een Dan volgt een oversteekplek en wordt een handje eigen tuin, dat zijn zeker voordelen, maar op straat is vastgehouden. Zie je de brandweerkraan? Wacht ik er echt niets te doen. Kijk nu, het is woensdagmiddag, zal je even optillen want dat zie je niet. Samuel wijst Hoor je dat? Sirene! maar er is niemand op straat, je hoort of ziet niemand. verheugd met zijn vinger omhoog en blijft stilstaan. Die reuring en die sociale contacten die worden gemist. Pas als hij zeker weet dat ie niet deze kant opkomt Hopelijk wordt dat met het voorjaar beter. Samuel wil hij doorlopen. Op het Planetenplein gaat Samuel mist vooral de sirenes. We lopen langs het pierenbad. van de glijbaan en op de wipwap. 5 Daar vindt hij ook Er staat geen water in en in het lichtblauwe beton een grote tak die hij met zich meesleept de rest van schreeuwt ons tegemoet. De ouders, en ook Samuel de wandeling. Ook vindt hij elzenpropjes en blaadjes letten goed op omdat er veel glas ligt. Trots wijst die hij allemaal meeneemt. Moeder vertelt waar hij op Die moeten in het laatje! Kijk hier, en hier, en hier ook glas! Samuel naar het glas wat hij heeft gespot. Het slechte doelt, een laadje op zijn kamer waar hij zijn vondsten onderhoud en de hoeveelheid hondenpoep in de wijk in bewaard. Nu Samuel zijn handen te vol zijn, moet maakt buitenspelen stukken minder leuk. papa helpen de tak te dragen. Later, wanneer hij alles in zijn zak heeft gestopt sleept hij hem zelf weer verder. Al slalommend over het grote plein steken we over de Wanneer papa er per ongeluk op staat, breekt er een Oppassen papa, dat mag je niet stoep op, richting de buurttuin. Er is een stukje zonder stuk van de tak af. Daarna, wanneer we op de stoep doen!!! stoep en dat is wel even spannend. Maar er lopen een hond tegenkomen kruipt Samuel tegen zijn vader Deze ruiken lekker. meer mensen op straat. In de tuin stapt Samuel van aan. Maar de hond is niet geïnteresseerd in Samuel, Eng! zijn fietsje.2 Dat is salie, en dat is bloemkool, dat is… maar in de tak. Die blijft dus liggen in het gras. de moeder van Samuel wil graag meer uitleggen, maar Samuel zijn interesse ligt inmiddels elders en loopt naar Wanneer hij op de stoep een meisje tegenkomt van de zijn fietsje. Zijn ouders volgen hem. Via straatjes komen opvang reageren zijn ouders, Samuel zegt niets. Later we nu dicht bij de bestemming. Ze lopen hier graag komt met veel kabaal een grote auto aan. Op de hoek Wow, die was groot! en vaker naar toe. Je hebt keuze om via verschillende blijven papa en Samuel staan om de Dodge goed te Kijk dat is een Ford! Er zijn restaurantjes. routes er te komen, dus het is nooit saai. Wat het leuk kunnen bekijken. Ondertussen ziet Samuel van alles in maakt? Samuel sprint vooruit zodra de stoep breder de tuinen; een kabouter, een uil, gereedschap, een wordt en hij onder de galerij kan rijden. De waterplas kapotte fiets…6 Allemaal zaken waar even naar die er ligt wordt opvallend genoeg genegeerd. De gewezen wordt of even over wordt gepraat. Eenmaal bakker is zijn focus, want eten lonkt. Zijn tempo neemt thuis worden bij de voordeur alle schoenen nauwkeurig af voor de openstaande deur. Geuren van versge- gecontroleerd op hondenpoep, laarzen buiten uitge- bakken brood. trokken en daarna gaan we naar binnen. Mag ik nu een filmpje kijken? SAMUEL (3 JAAR) 81

1

3 speelen/klimmen 6

architectuur als 5 speelobject 4 attractieve privétuin 4

3 5

attractieve privétuin

2 restaurant/ bakker als doel/ bestemming buurttuin

1

pierenbad, glas stegenwereld

METEORENWEG

105

SPEELWAARDEN IN DE STAD / PLAY VALUES IN THE CITY SPEELWAARDEN IN DE STAD / PLAY VALUES IN THE CITY 107

De essentie van spannende en aantrekkelijke speel- The essence of new and attractive play areas and plekken en speelmogelijkheden is dat ze op diverse opportunities for playing is that they are engaging in manieren interessant zijn. En dus op meerdere fronten various ways. That essence delivers a multi-pronged een speelwaarde hebben (zie ook: Spelen ontrafeld). increase in play value (see also: Playing unravelled). De overlap tussen de motorische, cognitieve en sociale The overlap between aspects of motor learning and aspecten is wat een speelplek goed maakt. Dit boek cognitive and social development defines the usability biedt concrete handvatten om vanuit verschillende of a playground. This publication offers tools to be able beleids- en ontwerpthema’s keuzes te maken voor to make choices for playing in the city from different spelen in de stad. Keuzes voor een inrichting van een policy and design themes. Choices for a spatial design openbare ruimte die uitnodigen tot spelen. that stimulate playing.

Deze referenties gaan uit van een zo breed mogelijk These references cover as full a scope as possible, since scala, omdat de stad heel grote complexe opgaven the city faces large and complex tasks while offering heeft, en tegelijk heel kleine eenvoudige plekken biedt. basic spaces at the same time. The reference studies De referentiestudies geven bestaande plekken weer. focus on existing spaces.

FUJI KINDERDAGVERBLIJF / FUJI KINDERGARTEN SPEL ALS ONTWERPOPGAVE / 113 JAPAN, TEZUKA ARCHITECTS PLAYING AS A FUNCTION OF DESIGN

De vorm van het schoolgebouw is zo gekozen en MOTORISCH / MOTOR toegankelijk gemaakt, dat kinderen eindeloos op het >>oneindig rennen / running endlessly cirkelvormige dak kunnen rondrennen. Lichtkoepels >>boomklimmen / climbing trees en trappen worden hier informele speelmogelijk- >>klimmen op daklichten / heden en zitplekken, waarbij de bomen rondom het climbing onto the rooflights gebouw uitnodigen de natuur op een ander manier te >>trappen als spel / using the stairs as ervaren. Spontaan ontstaan ‘extra’ vierkante meters, an oppportunity for play waar scholen anders om moeten strijden. Door het COGNITIEF / COGNITIVE meenemen van spel als ontwerpopgave bij buiten- >>overzicht kunnen hebben / ruimte en gebouwen kan resulteren in verrassende, transparancy toegankelijke en prettige plekken, waarbij de hele >>zicht-relatie tussen boven en onder school als speelterrein wordt benut en ervaren. via daklichten / seeing up and down through the skylights Spel kan een inspirerend uitgangspunt zijn bij ontwerp- >>natuur op andere manier ervaren opgaven voor gebouwen en buitenruimte. door in de boomtoppen te kunnen zijn / experiencing nature differently The school building is made accessible, and its form is from the treetops chosen in such a way that children can run around the circular rooftop endlessly. Skylights and stairs become SOCIAAL / SOCIAL open opportunities for playing, with trees around the >>interactie tussen boven, onder, building inviting you to experience nature differently. binnen, buiten (open zicht-relaties) / Where schools would typically have to fight for ‘addi- interaction between up, down, tional’ square meters, here they arise spontaneously. inside, outside (open sight- Incorporating play as a function of the design of public relationships) space and buildings can result in surprising, accessible >>overzichtelijk en daarmee veilige and pleasant places, where the whole school is being omgeving / transparancy provides used and experienced as a playground. feeling of security >>toezicht / supervision Play can be an inspiring starting point for the design of buildings and public space.

“My point is: don’t control them, don’t protect them too much, and they need to tumble sometimes. They need to get some injury. And that makes them learn how to live in this world. I think architecture is capable of changing this world, and people’s lives. And this is one of the attempts to change the lives of children.”

Takaharu Tezuka WACHTERLIEDPLANTSOEN / ‘WACHTERLIED PARK’ INTENSIEF PROGRAMMA / 115 AMSTERDAM, BUREAU SYBOLT MEINDERTSMA + VDVDP ARCHITECTEN COMPREHENSIVE AGENDA

In het ontwerp hebben verschillende functies, voor- MOTORISCH / MOTOR zieningen en spelelementen een plek gekregen. Dat is >>hardlopen op route door het park / gedaan door samen met omwonenden na te denken running on track through park over de invulling van het plantsoen. Zo is het plant- >>rennen en rollen op grasvelden met soen voor verschillende doelgroepen interessant en hoogteverschillen / running and rolling daarmee een ontmoetingsplek voor buurtbewoners. on meadows with topography Voor de kleinere kinderen is er een afgesloten deel: >>springen, balanceren, draaien, zand kneden en schommelen / jumping, veiligheid voor het kind en rust voor de ouder. De hele balancing, turning, molding sand and ondergrond van de plek is zacht en veilig om op te swinging vallen en er is ruimtelijke samenhang. De omliggende woonbebouwing biedt toezicht, de bomen geven COGNITIEF / COGNITIVE schaduw. De buurt heeft zelf meegedacht over de >>omgaan met dieren van de inrichting en op die manier is een plek ontstaan waarin kinderboerderij / interacting with iedereen zich herkent en thuis voelt. animals of the petting zoo

Een plek heeft als verblijfsplek een meerwaarde SOCIAAL / SOCIAL wanneer meerdere functies en (buurt)voorzieningen >>ontmoeten van (andere) ouders op 1 gecombineerd zijn met speelmogelijkheden. lange bank / meeting (other) parents on one long bench >>veilige omgeving voor jonge kinderen, The design accounts for different functions, facilities afsluitbaar / safe zone for young and elements of play. The design process involved children, lockable inviting residents to contemplate how to fulfil the plans >>ruimte om te picknicken / for the park. In this way, the park attracts different space to picnic target groups and becomes a meeting point for locals. A secluded area is created for the younger children: providing safety to the child and peace and quiet for the parent. The place offers spatial coherence; the whole surface of the playground is soft and safe to fall onto. The surrounding built area provides supervision; the trees provide shadow. The neighbourhood itself was involved in the process of planning, and in this way, a place was formed with which everyone can identify themselves and feel at home.

A public leisure space has additional value if it combines several functions and facilities with opportunities for playing. „De stedelijke buitenruimte moet worden gedeeld en zo veel mogelijk dubbel gebruikt. Dat sluit ook beter aan bij het gezinsleven vandaag de dag. [...] Activiteiten van gezinnen en kinderen lopen in tijd en ruimte voortdurend door elkaar.“

Lia Karsten en Naomi Felder: De nieuwe generatie stadskinderen. PARK ‘N’ PLAY VAN STOEP TOT DAK / 117 KOPENHAGEN, JAJA ARCHITECTS FROM PAVEMENT TO ROOFTOPS

Dit publiek toegankelijke dak is via een opvallende trap MOTORISCH / MOTOR vanaf de straat te bereiken. De hoogte biedt uitzicht >>diversiteit aan routes en over de haven en een rustige, verkeersvrije, veilige klimelementen / variety of routes speelplek in het centrum van de stad. Het gebruik van and climbing elements één ruimtelijk element op het dak – een handreling – >>traplopen als spel / knoopt verschillende speelactiviteiten aan elkaar. Het climbing stairs as a game dak is dagelijks tussen 07.00 en 22.00 uur geopend. De >>gezamenlijk schommelen / swinging together diversiteit aan beweegmogelijkheden en zichtpunten >>trampolinespringen om de hoogte zorgt ervoor dat deze plek aantrekkelijk is voor alle nog meer te versterken / leeftijden; je komt hier om te spelen, te sporten of om bouncing on trampoline to increase over het stadsgedruis uit te kijken. the height even more

Daken en verbindende elementen kunnen als een over- COGNITIEF / COGNITIVE koepelende ruimtelijke ingreep speelmogelijkheden en >>één herkenbaar element (rode reling) de herkenbaarheid ervan verbinden. als route / one recognizable element (red railing) as a route >>uitzicht over de haven / This rooftop is accessible to the public from the street a view over the harbor by a notable stairway. The elevation offers views of >>andere ervaring van wind, lucht en the harbour, as well as a quiet, safe playground in the hoogte / experiencing wind, air and centre of town, free of traffic. The use of one spatial altitude differently element on the roof - a handrail - ties together various activities of play. The roof is open daily from 7hrs to SOCIAAL / SOCIAL 22hrs. The diversity opportunities for physical activity >>open structuur, zicht-relaties / and in lines of sight, make this place attractive to all open structure, view age groups; you go here to play, play sports or to enjoy >>veilige omgeving / safe environment the sights and sounds of the city. >>zicht over de haven en diversiteit aan spelaanleidingen is interessant voor Roofs and connecting elements can connect opportu- meerdere doelgroepen / nities for playing and their visibility as an overarching a view over the port and diversity of spatial intervention. play is interesting for several target groups

“Conceived as one continuous a red thread, the handrail leads people from street, up past the green façade and to the rooftop public space. It literally takes people by the hand and invites them up for a view of the city skyline. Here, it transforms from handrail to a sculptural installation that offers a palette of recreational activity.”

Jaja Architects KASTANJEPLEIN / ‘CHESTNUT SQUARE’ SPEELKUNST / PLAYFUL ART 119 AMSTERDAM, ALICE HELENKLAKEN

Langs een route richting het Oosterpark, is op het MOTORISCH / MOTOR Kastanjeplein een bronzen kastanjenoot met vier >>klimmen op onverwachtse vormen / schillen geplaatst. Dit kunstwerk verrijkt het plein en climbing on changing forms is tegelijk een speelmogelijkheid voor kinderen. De >>hangen op en in de vormen / schillen zijn geliefd als klimelement, verstopplek of als hanging on and hanging in the zitplek. Ook zonder ‘officiële’ speelmogelijkheden is objects het plein een aantrekkelijke en spannende plek. >>springen / jump off

COGNITIEF / COGNITIVE Kunst in de openbare ruimte heeft de potentie mensen >>verstoppen / hiding samen te brengen en uit te nodigen tot spelen. >>je kunt op alles klimmen / you can climb on everything >>kunst : de relatie tussen de Along a route to the Oosterpark, a bronze chestnut kastanjebomen en de uitvergrootte with four layers was placed on the Kastanjeplein. This bronzen kastanje laat je nadenken work of art enriches the square and is an opportunity over schaal / art: the relationship for playing at the same time. The layers are beloved between chestnut trees and the elements of design, to climb on, hide behind or to sit enlarged bronze chestnut makes you on. Even without ‘official’ opportunities for playing, the think about scale square is an attractive and exciting place to be. SOCIAAL / SOCIAL Art in public space has the potential to bring people >>kunst geeft identiteit en daarmee together and invite them to play. aantrekkelijkheid / art provides an identity and therefore attractiveness

„How big is a child?“

Emma Whitaker ARTISPLEIN / SQUARE OF ARTIS ZOO WOONKAMERS / LIVING ROOMS 121 AMSTERDAM, MICHAEL VAN GESSEL

Artis trekt als dierentuin dagelijks veel bezoekers en MOTORISCH / MOTOR opent zich met het Artisplein naar de stad. Met horeca, >>met water spelen / zicht op dieren, schaduw van bomen en beschutting playing with water van gebouwen biedt het stadsplein een grote leven- >>voldoende vrije ruimte om te kunnen digheid. Een waterbekken met veelzijdige functies als rennen en fietsen / fonteinen en trapjes nodigt uit om te kijken, te spelen enough free space to run and cycle en zelfs nat te worden. Door toepassing van losse >>vloer ontworpen als tapijt en als aanleiding voor hinkelen, springen stoelen en tafels, kunnen bezoekers naar eigen inzicht etc. / a floor designed as a carpet; een plek zoeken om te zitten of te picknicken. Dat an invitation to skip, jump, etc. resulteert in multifunctioneel gebruik voor verschil- lende doelgroepen, diversiteit in activiteiten en een COGNITIEF / COGNITIVE hoge verblijfskwaliteit. >>contact met dieren / contact with animals Beschutte ruimten bij dynamische plekken kunnen als >>nat worden / getting wet rustpunten in de stad dienen. >>verrassing van fonteinen / the surprise of fountains >>vallend water / falling water As a zoo, Artis attracts large numbers of visitors daily >>losse stoelen als spelaanleiding / and opens itself up to the city through the Artisplein. loose chairs as an opportunity for This public square offers a lively variety of restaurants, playing food stalls and terraces, views of the animals, shadow from the trees and a sheltered feeling in the presence SOCIAAL / SOCIAL of the surrounding buildings. A water reservoir with >>consumptievrije ruimte / versatile functions like fountains and stairs, invites chil- consumption-free space dren and grown-ups to take a look, to play and even to >>koppeling met horeca en dierentuin get yourself wet. By using chairs and tables that can be zorgt voor een levendige plek / moved around freely, visitors can choose where to sit link with a restaurant and a zoo or have a picknick. The result is a multifunctional use by creates a lively place various target groups, diversity in activities and a high level of opportunities for leisure.

Sheltered places near dynamic sites can offer peace and quiet in the city. SPEELSTRAAT POTGIETERSTRAAT / PLAY STREET ‘POTGIETERSTRAAT’ HEROVEREN /RECAPTURE 123 AMSTERDAM, CARVE

Auto’s zijn uit de straat gehaald en de verkeersruimte MOTORISCH / MOTOR is omgevormd tot speelruimte. Een groene haag >>hoogteverschillen om op te glijden, bakent het naastliggende fiets- en wandelpad af. De klimmen en rennen / aangrenzende school zorgt ervoor dat het ontstane height differences for sliding, pleintje intensief gebruik wordt. Zo ontstaat een climbing and running bruisende plek, waar allerlei gebruikers met elkaar in >>ondersteboven hangen / contact zijn. Binnen de beperkte afmetingen bieden hanging upside down >>springen / jumping hoogteverschillen diversiteit en verschillende speelmo- >>voetballen / playing football gelijkheden. De doorlopende valondergrond geeft de >>zitten en liggen en rollen / plek een eenduidige uitstraling. Met een overzichtelijke sitting up, lying down and rolling en toch intieme ruimte als resultaat. over

Ruimte voor de auto kan op geschikte plekken plaats- COGNITIEF / COGNITIVE maken voor kinderen en spel. >>herkenbare grenzen door eenduidige valondergrond / recognizable boundaries created by Cars are taken off the street, and the traffic area is uniform surface turned into a playground. A green hedge demarcates >>een straat kan ook alleen voor the adjacent cycle lane and walking route. The nearby fietsen en spelen zijn / a street can school ensures the heavy use of the spontaneously also be just for cycling and playing formed square. This way, a bustling spot emerges, where all kinds of users are in contact with each other. SOCIAAL / SOCIAL Within the limited dimensions, differences in eleva- >>doorlopende langzaam tion offer variety and opportunities for playing. The verkeersroutes rondom biedt uniform surface provides this space with an unchanging veel passanten: toezicht en grote appearance, resulting in a transparent, but still intimate diversiteit aan doelgroepen / space. many passers-by because of slow traffic routes all around; supervision In suitable areas cars can make way for children and play. and a large diversity of target groups MIROIR D’EAU VELE VORMEN VAN WATER / 125 BORDEAUX, MICHEL CORAJOUD WATER IN MANY FORMS

Een dun laagje water op dit hoogstedelijke plein zorgt MOTORISCH / MOTOR voor spiegeling van de lucht en prikkelt om erover- >>rennen / running heen te lopen. In de zomer wordt er elke 15 minuten mist gemaakt, waardoor de plek even volledig trans- COGNITIEF / COGNITIVE formeert. Het nodigt niet alleen kinderen, maar ook >>verkoeling / refreshment volwassenen uit om te spelen. >>nat worden / getting wet >>transformatie van een plek / transformation of a place Water kan een ontwerpelement van de ruimte zijn in >>verstoppen / hiding alle vormen: vloeibaar, stromend, stilstaand, als mist en als bron, als geluid en als spiegel. SOCIAAL / SOCIAL >>diversiteit in doelgroepen / diversity of target groups The sky is reflected in a water film on this square in a >>gezamelijk blote voeten / dense urban area. The water entices to walk over it. collective barefoot experience During summer, a mist is formed every 15 minutes, completely transforming this space for a moment. Children and adults alike are invited to play around.

In all its forms, water can be used as a spatial element of design: liquid, streaming, still, in the form of a mist or as a source, for its aural qualities and as a mirror.

„Water is a powerfull medium that incourages many skills and can be used in most of the learning areas for young children such as drama, carpentry, sand, creative art, music, manipulatives and math and science. Additionally it offers a soothing, therapeutic activity. Childrens attention and interest are held for a longer periods of time than with any other medium.”

Eliason & Jenkins: Practical Guide to Early Childhood Curriculum. WESTERPARK EENS IN DE VIJFTIG JAAR / 127 AMSTERDAM, GUSTAFSON PORTER + BOWMAN ONCE EVERY FIFTY YEARS

Een echte stad heeft echt stedelijke plekken. Plekken MOTORISCH / MOTOR met royale afmetingen, voldoende ruimte, een eigen >>spelen met water / identiteit – en goed verbonden met de omgeving. playing with water Het Westerpark is daar een treffend voorbeeld van. >>ruimte om te rennen en te sporten / Dit grote stadspark biedt een hardlooproute van 5 km, space for running and playing sports heeft verbindingen richting natuurgebieden en kent een grote variatie aan plekken. Van een groot, ondiep COGNITIEF / COGNITIVE >>lopen in het gras en pootjebaden / waterbekken en heuvels tot horeca en een kinderspeel- walking in the grass and paddling in tuin voor kleine kinderen. De robuustheid en diversiteit the water aan functies maakt een breed gebruik in tijd mogelijk. >>water als scheidend of verbindend Een plek als het Westerpark biedt de stad letterlijk en element, afhankelijk van seizoen / figuurlijk lucht voor de toekomst. water as a separating or connecting element, depending on the season Grote plekken in de stad zijn waardevol. SOCIAAL / SOCIAL >>diverse doelgroepen door schaal A real city has real urban spaces. Places of generous van de plek / various target groups dimensions, with ample space, and its own identity – because of the scale of the place and well connected with its environment. The Wester- >>ruimte om te liggen en picknicken / park is a striking example of such a place. This large space to lie down and picnic city park offers a 5 kilometre long running route, is >>WIFI linked to natural areas and has a wide variety of spaces; ranging from a large, shallow basin, and hills, to eateries, and a playground for girls and boys. The robustness and the mixture of functions allow for wide- spread use in time. A place like Westerpark figuratively and literally provides air to the future of the city.

Large spaces are valuable.

„We began to see the value of something called linked play. The playground became an environment and everything in the playground was a part of that environment.“

Daniel Jost: Changing Places. Resurrecting the ‚Adventure- Style‘ Playground. Landscape Architecture Magazine No.3, March 2010. MARKTPLEIN / MARKET SQUARE SKATEN OP HET PLEIN / 129 NIEUWEGEIN, BUREAU B+B STEDENBOUW EN LANDSCHAPSARCHITECTUUR SKATING ON THE SQUARE

Dit marktplein heeft scheve randen richting de ver- MOTORISCH / MOTOR hoogde boombakken. Zo ontstaat een hoogteverschil >>skaten voor beginners / dat ideaal is voor jonge skaters. Maar ook voor hele skating for beginners kleine kinderen, die deze hellingen als speelmogelijk- >>springen van de bakken op de grond / heid gebruiken. Door te kiezen voor meerstammige jumping from the tree tubs onto the bomen, prikkelt het groen om te klimmen en geeft ground het schaduw. Wanneer er geen markt is, kunnen >>klimmen in meerstammige bomen / climbing in multi-stem trees de waterfonteintjes in het vloeroppervlak aangezet >>glijden van de bakken / worden. Jong en oud beleven hier plezier aan. sliding off the tree tubs >>rennen door het water / Diversiteit van het gebruik en van bezoekers levert running through the water plekken een meerwaarde op. COGNITIEF / COGNITIVE >>waterspel / water play This market square has sloped edges, tilting towards >>de vloer verandert in een the raised tree beds. These create a height difference, schuine wand / that’s ideal for young skaters. And for toddlers too, the floor turns into a sloping wall who can use the slopes as an opportunity for playing. By choosing trees that have multiple trunks, the foliage SOCIAAL / SOCIAL encourages climbing and provides shadow. When it >>subculturen krijgen een plek midden isn’t a market day, the fountains on the floor of the in de stad / subcultures get their square can be turned on. A pleasure for young and own space in the city centre old alike. >>grote diversiteit aan doelgroepen door meervoudig gebruik van de Diversity in utility and visitors lend added value to spaces. plek / large diversity of target groups because of the changing use of space

“Children's play has always been an integral part of city life [...]. The city of Venice has essentially no playgrounds; the city is a playground in itself. Children crawl on monuments and stairs, pay along the canals and if they don’t have a playmate nearby they can always kick a soccer-ball on one of the passing pedestrian.”

Jan Gehl: Cities for People.

NETZVILLA / NET VILLA ECHT HOOG / REALLY HIGH 135 SCHWÄBISCH GMÜND, A24 LANDSCHAFT

Dit speelelement bestaat uit één grote netconstructie MOTORISCH / MOTOR met meerdere verdiepingen. Kinderen en volwassenen >>klimmen / climbing kunnen helemaal tot de top klimmen. De glijbaan aan >>glijden / sliding het einde maakt van de plek een actief parcours. Maar de plek is ook interessant als ontspannen hangplek. COGNITIEF / COGNITIVE Het speelelement is aan de randen niet begrensd met >>op grote hoogte zijn / een reling – en dat brengt spel en spanning met zich being at high altitude >>boven elkaar zijn / mee. Tegelijk zijn de risico’s beperkt door de onder- being above or beneath one other grond van los zand en de overzichtelijkheid van de >>smallere en groter wordende ruimtes / plek. narrower and larger spaces >>risicovol spelen / De mogelijkheid om tot op grote hoogte te klimmen learn how to play with risks biedt spanning en uitdaging. SOCIAAL / SOCIAL >>speelaanleiding voor iedereen / This piece of playground equipment consists of a large an opportunity for playing for net with several ‘storeys’. Children and adults can go everyone all the way to the top. The slide at the end turns this >>hangplek / hangout place into an activating circuit. However, this place is also inviting as an easy-going hang-out. The equipment is not confined by rails at the edges – allowing for play and excitement. At the same time, the risks are limited by applying sand to the surface, and because of the transparency of the place.

The possibility to go to great heights offers excitement and challenges.

„Hoogte kan spel, perspec- tieven en zelfs verbindingen doen veranderen omdat de normale volgorde van zaken is omgekeerd: kinderen kijken neer op volwassenen en volwassenen moeten naar boven kijken voor de kinderen. Hoge plaatsen kunnen ook geschikte uitzichten zijn voor kinderen om anderen te bekijken zonder zich bespied te voelen [...]. Ze worden ook gebruikt als populaire, sociale plaatesn voor kinderen om bij elkaar te komen en te praten.“

Helen Tovey: Laat ze buiten spelen. AARDVARKEN IN HET BARTOKPARK / AARDVARK IN THE ‘BARTOKPARK’ ICONISCHE SCHAALSPRONGEN / 137 ARNHEM, BURO HARRO + FLORENTIJN HOFMAN ICONIC INCREMENTS

De hoge iconische waarde en de schaalsprong van dit MOTORISCH / MOTOR spelelement, schept herkenning en identiteit. Niets is >>onconventionele vormen verhogen voorspelbaar aan dit kunstobject. Je kunt je erachter concentratie / unconventional forms verstoppen, erop klimmen. Het biedt ook een podium. increase concentration Het humorvolle en tastbare ‘dier’ in combinatie met >>klimmen / climbing een zand-ondergrond daagt kinderen uit hun grenzen >>glijden / sliding te ontdekken. De plaats functioneert als ontmoetings- >>risicovol spelen / learning how to play with risks plek en daarmee als motor in een transformatiegebied.

COGNITIEF / COGNITIVE Iconische spelelementen kunnen een plek aantrek- >>verstoppen / hiding kingskracht en identiteit geven. >>schaalsprong door de maat van het aardvarken / jump in scale due to the size of the aardvark The iconic value and ‘jump in scale’ of this playground >>kunst / art equipment provide recognition and identity. Nothing is predictable around this art object. You can hide behind SOCIAAL / SOCIAL it, or climb on it. It can also act as a stage. The humo- >>ontmoeting / a meeting rous and tactile ‘animal’, combined with the sandy sur- >>podium / stage face, challenges children to explore their boundaries. The spot functions as a meeting place, and therefore as a motor behind transformation in this neighbourhood.

Iconic playground equipment can provide attractive- ness and identity to a place.

“Een voormalig braakliggend terrein in het centrum van Arnhem is getransformeerd tot een iconisch park. Een heidelandschap met in het midden daarvan een reusachtig Feestaardvarken, liggend op zijn rug. Buro Harro en het Departement van Tijdelijke Ordening (D.T.O) namen het initiatief om deze desolate plek om te vormen tot een stadspark. Toen kunstenaar Florentijn Hofman namens Burgers’ Zoo zich aansloot in deze ontwikkeling ontstond de vrolijkste en levendigste plek van de stad.”

NRP Gulden Fenix 2015 KASTRUP ZEEBAD / KASTRUP SEA BATH PLEK OM TE ZWEMMEN / SPACE FOR SWIMMING 139 KOPENHAGEN, WHITE ARKITEKTER

Deze zwemplek is toegankelijk vanaf de wal via een MOTORISCH / MOTOR open, cirkelvormige houtconstructie. De houten onder- >>zwemmen / swimming grond en de verticale elementen zijn transparant. Zo >>van de duikplank duiken / diving kan licht over het water schijnen en is er een goede >>traplopen / climbing stairs bescherming tegen de wind. Door de vormgeving en de afstand naar de kade is de verblijfskwaliteit ook in COGNITIEF / COGNITIVE de winter hoog. Het water is voldoende diep. Voor- >>je in twee ruimtes begeven: die van het water en die van de constructie / zieningen als omkleedkamers, douches en kluisjes moving between two spaces: the nemen drempels weg om buiten te zwemmen. water and the construction >>de wind voelen / feeling the wind Zwemplekken met goede faciliteiten en bescherming >>verkoeling van het water voelen / tegen de wind zijn hoogwaardige verblijfsplekken. feeling the freshness of the water >>veel verschillende plekken binnen een omsloten ruimte / This swimming site is accessible from the embankment a lot of different spaces in one through an open, circular wooden construction. The enclosed space wooden surface and vertical elements are transparent. These allow the light to reach the water and offers SOCIAAL / SOCIAL protection against the wind. Because of the design and >>toezicht houden op elkaar / the short distance to the quay, the quality of opportu- supervising each other nities for leisure is also high in winter. The water is deep enough. Facilities like dressing rooms, showers and lockers remove the barriers to swim outdoors.

Spots for swimming that offer excellent facilities, and protection against the wind, are high-quality leisure sites. IJSBAAN MUSEUMPLEIN / ICE SKATING RINK MUSEUM SQUARE SEIZOENSGEBONDEN / SEASONAL 141 AMSTERDAM, SVEN-INGVAR ANDERSSON

In de winter transformeert het waterbekken voor het MOTORISCH / MOTOR Rijksmuseum tot ijsbaan. Dat levert tijdelijk een andere >>glijden, duwen, trekken, pirrouettes kijk op en een nieuw gebruik van de ruimte. De iconi- maken, botsen / sliding, pushing, sche locatie levert een bijzonder decor voor schaatsen, pulling, making a pirouette, colliding sierlijk of beginnend. De schaatsers en hun publiek dragen samen met de horeca bij aan een sfeervolle COGNITIEF / COGNITIVE sociale interactie, die grote aantrekkingskracht heeft >>leren vallen / learning how to fall >>gladde ondergrond waarnemen / op toeristen en bewoners. becoming aware of slippery surface >>de afstand van een ander Seizoenswisselingen zijn goed te benutten als waarnemen / aanleiding voor ontwerp. experiencing each others distance >>schaatsen in de winter, zwemmen in de zomer / skating in winter, In wintertime, the basin in front of the Rijksmuseum swimming in summer transforms into a skating rink. This transformation temporarily offers different views and new use of the SOCIAAL / SOCIAL space. The iconic location provides an extraordinary >>sfeervolle, feestelijke situatie / background to the graceful or novice skating activities. atmospheric, festive situation The ice skaters and their onlookers, together with the >>elkaar overeind-helpen na een eateries, contribute to an intimate social interaction, valpartij / helping each other to get that attracts tourists and locals alike. up after slipping >>contact met onbekenden / The change of seasons can be a starting point interaction with strangers for design.

„Changes in the natural world create new and exciting play material such as snow and ice, leaves and sticks, shadows and reflections, pudles and mud. Materials transform in seemingly magical ways, such as when water becomes ice, trapping air bubbles inside [...]. Such tranformations are significant in childrens learning. They involve an understanding of cause and effect, of permanence or reversibility.“

Helen Tovey: Playing Outdoors, Spaces and Places, Risk and Challange. GLIJBAAN STATION OVERVECHT / SLIDE TRAIN STATION ‘OVERVECHT’ MENGEN / MIXING 143 UTRECHT

Op een plek die gewoonlijk in beslag wordt genomen MOTORISCH / MOTOR door forensen is een glijbaan naast de trap geplaatst. >>glijden / sliding De spelaanleiding lokt interactie uit tussen verschil- >>traplopen / climbing stairs lende gebruikers. Het biedt humor op een plek die >>omhoog klimmen via de glijbaan / anders uitsluitend functioneel gebruikt wordt. De climbing up the slide speelmogelijkheid is letterlijk in de dagelijkse routine geplaatst. Zo ontstaat op het OV-station een onver- COGNITIEF / COGNITIVE >>verschil in snelheid / different speeds wacht spel tussen gebruikers. >>verschillende manieren van afdalen / different ways of ascending Speelmogelijkheden in de dagelijkse routes van mensen >>speelaanleiding in de dagelijkse voegen humor toe aan functionaliteit. route / an opportunity for playing in the daily routine

A slide is placed at a space that is usually occupied by SOCIAAL / SOCIAL commuters. This opportunity for playing inspires inter- >>wedstrijdje doen / competition action between different users. It elicits a touch of >>kijken / observing humour at a place that is otherwise only used functio- nally. The play opportunity has literally been incorpo- rated into the daily routine. This incorporation creates playfulness between users at a public transport station in an unexpected way.

Opportunities for playing in the daily routines of people adds humour to functionality. TIMMERDORP JEUGDLAND MAAKLAND / EIGEN CREATIES / OWN CREATIONS 145 CONSTRUCTION PLAYGROUND ‘JEUGDLAND MAAKLAND’ AMSTERDAM Bij Jeugdland is een timmerdorp. Een terugkerend MOTORISCH / MOTOR evenement dat op vrijwel elke plek gemaakt kan >>sjouwen, timmeren, zagen / worden: tijdens vakanties of in vaste vorm. Met inzet van lugging, carpentry, sawing een stapel pallets, spijkers en hamers leren kinderen >>bouwen en slopen / (met of zonder begeleiding) hier bouwen en samen- building and demolishing werken. Ze ervaren er hoe bijzonder het is om zelf iets te maken. Het succes van deze plekken staat of valt COGNITIEF / COGNITIVE >>eigen ideeën werkelijkheid zien bij de steun van vrijwilligers en de continuïteit van het worden / programma. Het elke week aanbieden van een activiteit seeing your ideas come to fruition op een vast tijdstip – ook in weer en wind – stimuleert >>ruimtes maken / creating space het ‘vinden’ van de plek. Op die manier kan de plaats >>leren van begeleiders en elkaar / een permanente meerwaarde in de stad krijgen. learning from supervisors and each other Plekken waar kinderen kunnen bouwen en slopen, zijn >>verantwoordelijkheid nemen / plekken waar ze samenwerken. taking responsibility >>grenzen leren kennen / discovering boundaries Nearby Jeugdland, there’s a ‘construction playground’. A recurrent event that can be set up at almost every SOCIAAL / SOCIAL thinkable site; during holidays or as a permanent >>leren samenwerken / attraction. By using stacked pallets, nails and hammers, learning how to coorporate children (with or without parental supervision) learn about building and about cooperating. They experi- ence firsthand how special it is to create something yourself. The success of sites like these depends on the support of volunteers and the continuity of the pro- gramme. Offering an activity at the same time each week, in all weather conditions, increases the likelihood of the spot being ‘found’. In this way, the place can offer a permanent form of added value to the city.

Sites, where children can build and demolish, are sites where children cooperate.

„Adventure playgrounds are places where children of all ages can develop their own ideas of play [...] to experiment with earth, fire, water and timber, to work with real tools without fear of undue criticism or censure. In these playgrounds their love of freedom to take calculated risks is recognized and can be enjoyed under tolerant and sympathetic guidance.“

M. Allen: Planning for play. WOESTE WESTEN ONGEZIEN SPELEN / PLAYING OUT OF SIGHT 147 AMSTERDAM

Het Woeste Westen is een grote natuurspeelplaats in MOTORISCH / MOTOR Amsterdam. Voor kinderen oneindig groot, doordat >>timmeren, bouwen, knopen / het terrein niet volledig is te overzien. Kinderen zonder carpentry, building, knotting zwemdiploma kunnen het park onder toezicht explo- >>varen, spetteren / rafting, splashing reren, kinderen met diploma kunnen zelf op struintocht. Ze kunnen er bijvoorbeeld vlotten en bruggen bouwen COGNITIEF / COGNITIVE om de sloot over te steken. Dit ongeziene spelen heeft >>vies worden / getting dirty >>drijfvermogen en zwaartekracht grote waarde voor de ontwikkeling van het kind. Ook waarnemen / voor ouders is dit een fijne plek, waar koffie is en waar experiencing buoyancy and gravity lekker gezeten en gekletst kan worden. >>eigen ideeën werkelijkheid zien worden / Wanneer ouders het naar hun zin hebben en kunnen seeing your ideas come to fruition vertrouwen op de veiligheid van de plek, kunnen >>inventiviteit ontwikkelen / kinderen ongezien spelen. developing inventivity >>oriëntatievermogen ontwikkelen / developing your orientation Woeste Westen is a large natural playground in Amster- dam. Infinitely large for children, because they don’t SOCIAAL / SOCIAL have a full view of the area. Children who haven’t >>leren samenwerken / cooperating acquired a swimming certificate yet can explore the >>verantwoordelijkheid nemen / park under supervision; children who do have a certi- taking responsibility ficate can wander the terrain on their own. That allows >>grenzen leren kennen / them, for instance, to build rafts or bridges to cross discovering boundaries the ditches. Unsupervised play contributes significantly to the development of the child. The playground is attractive for the parents as well, because they can have a cup of coffee or a conversation, and just sit around and relax.

When parents are having a good time and can trust the safety of a site, children can play unsupervised.

“Thoughtful parents take great interest in trying to discover what the child’s needs are, in distinction to their own. For example, a child’s need for an environment where he can indulge his love of sand, water, and the resulting muddy mixture conflicts with his mother’s desire to keep his clothes clean and his mouth free of tasty mud. A wise mother can set realistic priorities and relax her own demands somewhat for the sake of her child.”

R. Dattner: Design for Play. EISBACH / ‘EISBACH’ RIVER SPORT ALS SPEKTAKEL / SPORTS AS A SPECTACLE 149 MÜNCHEN

In hartje München kan in de rivier de Eisbach gesurft MOTORISCH / MOTOR worden. Daarvoor is een permanente golf gemaakt in >>surfen op verschillende niveaus / een publiek park. Het water is koud en de golf is alleen surfing on different levels geschikt voor ervaren surfers. Op de kleinere golf >>balanceren, duwen, zwemmen, ernaast kunnen ook de beginnende surfers aan de slag. klimmen / balancing, pushing, Dat maakt deze plek populair. De ligging en het zicht swimming, climbing op de op de sportieve kunsten biedt inspiratie en spek- COGNITIEF / COGNITIVE takel, zowel aan de surfers als aan toevallige voorbij- >>leren door te kijken naar gangers van alle leeftijden en niveaus. professionals en elkaar / learning by looking at professionals (Top)sport zichtbaar maken in de stad helpt om elkaar and each other te stimuleren en te inspireren. SOCIAAL / SOCIAL >>kunsten kunnen laten zien / In the bustling centre of München, it’s possible to surf ability to perform in the Eisbach river. For this purpose, a constant wave >>spektakel gezamelijk aanschouwen / has been created in a public park. The water is cold, watching the spectacle together and only experienced surfers can master the wave. Novices can practice on the smaller wave next to the bigger one, which has made this a favourite place. The location and the views of the sportive arts offer inspiration and spectacle to surfers and passers-by of all ages and backgrounds.

Making (professional) sports visible in the city helps to stimulate and inspire one another.

FAST TRACK RUIMTE CLAIMEN / CLAIMING SPACE 155 RUSSIA, SALTO ARCHITECTS

Deze lange trampoline is een kunstwerk vol humor. Wat MOTORISCH / MOTOR in eerste instantie een pad lijkt, blijkt na het betreden >>springen / jumping één groot spel van beweging en zwaartekracht. De >>rennen / running schaal en de wijze van inpassen van het speelelement >>salto’s maken / making summersaults getuigt van lef. Als route past het ook goed binnen de bebouwde omgeving. De route daagt kinderen en COGNITIEF / COGNITIVE volwassen uit letterlijk even uit de dagelijkse routine te >>op verschillende ooghoogtes zijn / being at different eye levels springen. Een enorme meerwaarde, die wel intensief >>bijzondere beweging waarnemen beheer vraagt. door het continu springen / experiencing the special movement Creatief benutten van ruimte voor spel, maakt verras- of going up and down sende plekken en routes. SOCIAAL / SOCIAL >>een plek met humor nodigt uit tot This elongated trampoline actually represents a work gezamenlijk gebruik / of art full of humour. What at first glance seems to places that make you laugh invite to be a path, becomes a giant game of movement and use themtogether gravity after stepping on it. The scale and manner of incorporating this piece of equipment is a feat of considerable courage. It also sits well as a route within the built-up area. This route challenges children and adults to break out of their daily routines. This solution presents massive added value, though it does require concerted management.

Creative use of opportunities for playing produces surprising spaces and routes.

“To create intelligent infrastructure that is emotional and corresponds to the local context, giving the user a different experience of moving and perceiving the environment.”

Artist-statement ‘Fast-Track’ by Maarja Kask, Karli Luik, and Ralf Lõoke ZALIGEBRUG KLIMAAT ERVAREN / EXPERIENCING THE CLIMATE 157 NIJMEGEN, NEXT ARCHITECTS

Deze stepping stones zijn onderdeel van een pad in MOTORISCH / MOTOR de uiterwaarden. Door de stenen op een uitdagende >>grote stappen maken / onderlinge afstand te plaatsen, kun je het water van making strides de rivier beleven. Kinderen en volwassenen ervaren de >>evenwicht leren bewaren / omgeving en de uitdaging van het pad telkens anders learning how to keep your balance dankzij de fluctuaties in het waterniveau. Deze veran- deringen zorgen voor een blijvende aantrekkingskracht COGNITIEF / COGNITIVE >>verschillende waterstanden ervaren / van het pad. Door ze zelf zo dichtbij te ervaren, worden experiencing different water levels veranderingen in het klimaat zichtbaar en voelbaar. >>water zien spiegelen / seeing reflections in the water Waar natuurlijk water paden transformeert, ontstaan

spannende en avontuurlijke routes. SOCIAAL / SOCIAL >>op elkaar leren wachten / learn to wait for each other These stepping stones are part of a footpath in the flood- >>elkaar passeren levert spanning plains. By placing the stones at challenging intervals, op / passing each other creates you can experience the water that flows through the excitement river. Children and adults undergo the environment and the challenges the footpath pose each time differently, because of the fluctuations in the water level. These changes provide a perpetual attraction. By experien- cing the changes first hand, climate change becomes visible and tangible.

Where natural water transforms current footpaths, exciting and adventurous trails spring up. VARKENSBAAI SLOTERPLAS / URBAN BEACH ‘VARKENSBAAI SLOTERPLAS’ ZAND TUSSEN JE TENEN / 159 AMSTERDAM SAND BETWEEN YOUR TOES

Deze plek is door het vele zand en de nabijheid van MOTORISCH / MOTOR water voor jong en oud aantrekkelijk. Voor ouders met >>zwemmen / swimming jonge kinderen is het een veilige overzichtelijke plek. >>rennen / running Voor oudere kinderen is er voldoende ruimte om er >>kastelen bouwen / building castles als groep te verblijven. In het zand en in het water kun >>elkaar ingraven / je ook samen spelen met een bal of frisbee. Sanitaire covering each other in sand voorzieningen zijn essentieel voor een langer verblijf. COGNITIEF / COGNITIVE Stadsstranden dragen enorm bij aan het vakantie- >>temperatuur waarnemen (water en gevoel in eigen stad. Dat maakt ze van grote waarde zand) / observing the temperature als ontmoetingsplek voor een brede doelgroep. (water and sand) >>ingegraven zijn / (Tijdelijke) stadsstranden creëren het gevoel van being covered in sand vakantie in eigen stad. SOCIAAL / SOCIAL >>alle leeftijden en culturen door The vast amounts of sand and the proximity of water elkaar / all ages and cultures mixed attract the young and the grown-ups alike. For parents of young children, it is a safe spot, that’s easy to super- vise. Also, it offers older children enough space to spend time in groups. The sand and the water encourages playing together, using a ball or a frisbee. Toilet faci- lities are essential in enabling more extended stays. Urban beaches contribute considerably to the feeling of going on holiday to your city. That gives them an excellent value as meeting points for a broad target group.

(Temporary) urban beaches create the feeling of going on holiday to your city.

„More interesting are things with movement that is unpredictable or related more closely to the actions of the person in or on it. [...]. This motion is at once complex and personal, and teaches the children the valueable lesson that their every action affects every other person – a lesson many of us have yet to learn.“

R. Dattner: Design for Play. PINSCREEN INSTALLATION VERVORMEN MET EIGEN KRACHT / 161 MONTPELLIER, BYME TRANSFORM ON YOUR OWN

Kinderen kunnen deze wand met hun eigen kracht trans- MOTORISCH / MOTOR formeren en aanpassen. Door de mogelijkheid van >>duwen / pushing vervorming creëren ze iets unieks. Tegelijk gaan ze een >>trekken / pulling interactie aan met mensen achter de wand. Bij gebruik van deze speel- en ontmoetingsplek krijgen kinderen COGNITIEF / COGNITIVE inzicht in ruimtelijke verhoudingen en in hun eigen >>eigen schaal waarnemen / ruimte en schaal. observing your own scale >>aanraking van natuurlijke materialen (hout) / experiencing the touch of Elementen die vervormbaar zijn, hebben een hoge natural materials (wood) aantrekkingskracht.

SOCIAAL / SOCIAL >>interactie met mensen die je niet ziet Children can use their strength to transform and adapt (aan de achterkant) / this wall to their liking. By offering the possibility to interaction with people you don’t distort, they can create something unique. At the same see (at the back) time, they interact with the people behind the wall. Thanks to this playground and meeting point-in-one, children develop an understanding of the spatial distri- bution and their own space and scale.

Elements that can be distorted present a high degree of attraction.

„The pleasure of being the cause of an event is an expression of the child‘s satisfaction with himself and his ability to control himself and his environment to some extent.“

R. Dattner: Design for Play. MOTORIKPARK / MOTOR PARK APEKOOIEN / FEET OFF THE GROUND 163 WIEN

Dit park is vormgegeven als één lang parcours dat MOTORISCH / MOTOR jong en oud uitdaagt. Je kunt er klimmen en klauteren, >>evenwicht leren bewaren / spelen met je evenwicht en elkaar je fysieke krachten learning how to keep your balance tonen. Door de diversiteit in uitdagingsniveaus en de >>hangen en optrekken / kans om met elkaar in competitie te gaan, is de plek hanging and doing pull ups aantrekkelijk voor meerdere gebruikers en groepen. >>grote stappen maken / making strides Jong en oud vindt uitdaging in parcoursen. COGNITIEF / COGNITIVE >>evenwicht / balancing >>afstanden inschatten / This park is designed as one long course. It challenges estimating distances young and old to climb and scramble, playing with their balance and showing their strength. The diversity in SOCIAAL / SOCIAL challenge levels and the opportunity to compete with >>op elkaar leren wachten / one another, make this an attractive site for numerous learning to wait for each other users and groups.

Courses challenge young and old. CONTAINERBAD / CONTAINER POOL POP-UP MEUBILAIR / POP-UP FURNITURE 165 AMSTERDAM, DAAN’S HANDIGE JONGENS WINKEL

Een oude container is hier getransformeerd tot een MOTORISCH / MOTOR publiek bad. Een vuur verwarmt het water. Door gebruik >>spartelen / splashing in the water van dit soort kleine maar verrassende mobiele elemen- >>springen / jumping ten, transformeert een plek tijdelijk volledig tot ontmoe- >>badderen / bathing tings- en speelplek. Dit geeft een buurt of wijk extra aantrekkingskracht en levendigheid. En dat kan bijvoor- COGNITIEF / COGNITIVE beeld een transformatieproces in de stad ondersteunen. >>temperatuur waarnemen / observing the temperature >>oorzaak - gevolg waarnemen (vuur Reizende verrassingselementen veranderen tijdelijk de verwarmt het water) / beleving en de speelmogelijkheden van een plek. experiencing cause and effect (fire heating the water) >>bewustwording van Here, an old container has been transformed into a transformatiemogelijkheden / public pool. A fire heats the water. By using these kinds awareness of transformation of small, but surprising mobile elements, a site can be possibilities wholly transformed temporarily into a meeting point or a playground. This temporary situation lends added SOCIAAL / SOCIAL attractiveness and vitality to a neighbourhood or >>een plek transformeren / district, supporting, for instance, a process of transfor- transforming a place mation in the city. >>samenkomen door een tijdelijk, aantrekkelijk element / Travelling elements of surprise temporarily change the coming together because of an experience and opportunities for playing. attractive temporary element

„In play, the behaviour of the society is reproduced in miniature form.“

R. Dattner: Design for Play. NET HASSELT RUIMTE BOVEN DE STRAAT / 167 HASSELT, NUMEN SPACE ABOVE THE STREET

Dit dichte net, gespannen over een steeg, biedt een MOTORISCH / MOTOR verticale spelaanleiding en een effectieve en uitda- >>klimmen / climbing gende plek voor spel. Hoogtes scheppen blijdschap en >>glijden / sliding roepen gevoelens op van kracht, opwinding, uitdaging >>hangen / hanging en controle in het publieke domein. Het is ook een >>optrekken / pulling up populaire sociale plaats, om bij elkaar te komen en te praten. COGNITIEF / COGNITIVE >>verandering van perspectief / a change of perspective De ruimte boven straten en stegen kan als plek voor >>spelen kan overal / spel en ontmoeting dienen. playing is possible everywhere >>begrip van hoogte en zwaartekracht / understanding of heights and gravity This tight net strung over an alley offers a vertical opportunity for playing, as well as a compelling and SOCIAAL / SOCIAL challenging playground. The different heights stir up >>ontmoeten / meeting feelings of joy, and power, excitement, challenge and >>observeren / observing being in control, in the public space. It’s a favourite social hang-out too, to gather and chat with each other.

The space above the streets and alleys can serve as a place for play and meeting each other.

„Te vaak zijn speelgebieden letterlijk en figuurlijk ‘plat’, met een horizon die zelden boven een meter komt. Hoogte kan spel, perspectieven en zelfs verbindingen doen veranderen omdat de normale volgorde van zaken is omgekeerd.”

Helen Tovey: Laat ze buiten spelen. 21 SWINGS WACHTTIJD ALS SPEELTIJD / THE WAITING GAME 169 MONTREAL, DAILY TOUS LES JOURS

Deze schommels bij de bushalte nodigen mensen uit MOTORISCH / MOTOR om tijdens het wachten te bewegen. De schaal (maar >>schommelen / swinging liefst 21 stuks), het geluid en de sociale interactie die >>luieren / idling het zwaaien met zich meebrengt, veranderen een saaie wachtplek in een plek waar het fijn spelen en verblijven COGNITIEF / COGNITIVE is. Dat maakt het openbaar vervoer aantrekkelijker en >>beweging activeert muziek / de wachttijd gevoelsmatig korter. movement activates music

SOCIAAL / SOCIAL Met spelmogelijkheden bij wachtplekken zoals stations >>interactie met andere gebruikers / en bus- en tramhaltes kan wachttijd tot speeltijd interaction with other users worden. >>wachttijd wordt speeltijd / waiting time becomes playing time

These swings next to a bus stop sway people to get moving while they wait. The scale of the place (with 21 swings in total!), the sounds and the social interac- tion during swinging, transform a boring place where people wait into an attractive spot for play and leisure. The transformation adds to the popularity of public transport and gives the feeling of shortening the waiting time.

Opportunities for playing at places where people have to wait like bus and tram stops can help change waiting time into playing time.

„The play of children is endlessly fascinating, and brings to many of us memories of our own childhood. Old persons, particulary, enjoy watching children play, and this should be taken into account in selecting the location of a new play facility.“

R. Dattner: Design for Play.

AUTOVRIJE ZONDAG / CAR-FREE SUNDAY EVEN GEEN AUTO / CAR-FREE MEANS CAREFREE 175 AMSTERDAM

Een evenement als een autovrije zondag transformeert MOTORISCH / MOTOR een drukke stad voor een paar uur tot speeltuin. Hoe >>wandelen / walking fijn is het om dan oneindig te rolschaatsen, wandelen of >>hardlopen / running hard te lopen?! Naast extra spel- en bewegingsruimte >>rolschaatsen / roller skating schept het ook bewustzijn en biedt het een verandering >>fietsen / riding a bike van waarneming van de stad. Zo zijn – bijvoorbeeld in een vakantieperiode – plekken ‘beleefbaar’ die normaal COGNITIEF / COGNITIVE >>verandering ruimtelijke waarneming voor voetgangers ontoegankelijk zijn. van de stad / change of the spatial

perception of the city Autovrije momenten verlenen de stad tijdelijk extra >>inzien van belang van ruimte voor speel- en bewegingsruimte. voetganger en fietser / understanding the importance of space for pedestrians and cyclists An event like a Car-free Sunday transforms a busy city into a playground for a few hours. How nice would it SOCIAAL / SOCIAL be to rollerskate, stroll or run carefree? Apart from the >>evenement, brengt verschillende additional spaces to play and exercise, it also creates doelgroepen bijeen / awareness and offers an opportunity to experience the an event that brings together city differently. In this way, sites can be ‘experienced’ – different target groups for instance during holidays – in a way that’s otherwise prohibited for pedestrians.

Car-free moments temporarily provide the city with additional spaces to play and exercise.

“We said those days are our days! We take the street back into our hands. [...] The police took us and said: ‘You were a bit irresponsible doing this as young parents!’ and of course they were right! But it was at the same time fun and nothing happened.”

BBC Radio Interview with Maartje van Putten, BicycleDutch LEVEL UP STREET PAVILLION MOOIE HANGPLEKKEN / NICE HANGOUTS 177 RIJEKA, B. MAHON + J. PARVIAINEN + S. TULSHAN + S. SETT + V. BOROVIC

Een blinde gevel is met een relatief eenvoudige con- MOTORISCH / MOTOR structie omgevormd tot een verticale ontmoetingsplek >>hangen / hanging midden in de stad. De verschillende hoogtes bieden >>klimmen langs de constructie / een diversiteit aan plekken en perspectieven. Je kan er climbing alongside the construction samenkomen, ontspannen en het stadsgedruis obser- >>schommelen / rocking veren. Door het benutten van de verticale ruimte en de >>traplopen / climbing stairs transparantie van de constructie neemt de relaxplek COGNITIEF / COGNITIVE beperkt ruimte in en biedt het voldoende toezicht. >>bijzondere toegang tot dak / Extra uitdagend dankzij een alternatieve route naar special entrance to the roof het dakterras. >>boven elkaar zijn / being above eachother Door toevoeging van eenvoudige bouwwerken ver- anderen ongebruikte gevels in ontmoetingsplekken. SOCIAAL / SOCIAL >>ontmoetingen / encounters >>kletsen / chatting A blind facade has been transformed into a vertical >>eigen plek in het stadsgeruis / haunt in the dead centre of town, using a relatively exclusive spot within the hectic city simple construction. The different heights offer a variety of spaces and perspectives. That makes it the place to gather together, relax and observe the traffic and the bustle of the city. By using the vertical space and the transparency of the construction, this hang-out occupies only a limited amount of space and is easy to supervise. The alternative route to the terraced roof adds to the challenge.

By adding simple constructions, unused facades are turned into meeting points. AMSTERDECKS TOEGANKELIJK WATER / ACCESSIBLE WATER 179 AMSTERDAM, RADEMACHER DE VRIES ARCHITECTEN

Dit reizende project maakt het water in de stad toegan- MOTORISCH / MOTOR kelijk door lage steigers. De waterkwaliteit in Amster- >>zwemmen / swimming dam gaat vooruit. Dat biedt de kans het Amsterdamse >>springen / jumping water meer als onderdeel van de verblijfsruimte te >>klauteren / scrambling benutten en beleven. Van pootje baden tot op de kano stappen: toegankelijkheid van water vergroot de speel- COGNITIEF / COGNITIVE mogelijkheden in de stad enorm. >>waterkwaliteit inzien / becoming aware of water quality Door het schone water in de stad toegankelijk te maken, SOCIAAL / SOCIAL kan er meer in en rondom gespeeld worden. >>bijeenkomen op terras / meeting on the terrace >>samen zwemmen / This travelling project provides access to water in the swimming together city employing low jetties. The quality of the water in Amsterdam is improving. That opens up opportunities to use and experience the water in the city as a leisure space. From paddling to canoeing: the accessibility of water improves the opportunities for playing consi- derably.

By providing access to the fresh water in the city, it offers spaces to play in and around. MARIOTTEPLEIN / ‘MARIOTTE SQUARE’ ELKE WEEK EEN ANDER PLEIN / 181 AMSTERDAM A DIFFERENT SQUARE EACH WEEK

Deze speelplek is aantrekkelijk door een sterke program- MOTORISCH / MOTOR mering, gerund door een groep enthousiaste vrijwil- >>bouwen met kartonnen dozen / ligers. Periodieke activiteiten transformeren het plein building with cardboard boxes en bieden steeds een andere speeltuin. Hier is dat >>klimmen / climbing bijvoorbeeld een kartonnen-dozen-kasteel. Wisselende >>verstoppen / hiding groepen bewoners organiseren tegen lage kosten >>rennen / running evenementen. Op die manier kan de speelruimte tijde- COGNITIEF / COGNITIVE lijk – en het buurtcontact langdurig – verrijkt worden. >>zelf iets bouwen / building by yourself Leegte op pleinen biedt mogelijkheden voor tijdelijke >>telkens veranderende ruimte / en lokale programmering. everchanging space

SOCIAAL / SOCIAL This playground is attractive, due to an active programme, >>sterke vrijwilligersgroep zorgt voor run by a team of passionate volunteers. Regular activities sociale cohesie in de buurt / transform the square and offer a different playground an engaged group of volunteers each time. Like a castle, made out of cardboard boxes, creates social cohesion within the for example. Different groups of residents organise neighbourhood events at low costs. These have a temporary effect on the play area – and a lasting one on the interaction in the neighbourhood.

The free space of squares offer possibilities for tempo- rary and local programming.

„De continue verandering van de ‘Scene’ draagt zichtbaar bij aan de tevredenheid, en de levendige atmosfeer. Kinderen hebben een omgeving nodig die hun ontwikkeling en groei kan bijbenen.“

A. Bengtsson: Adventure Playgrounds. POKEMON GO BUITENSPELEN BEGINT SOMS MET SCHERMTIJD / 183 OUTDOOR PLAY SOMETIMES STARTS WITH SCREEN TIME

Pokemon Go is waarschijnlijk het meest bekende digitale MOTORISCH / MOTOR spel dat de digitale en de fysieke leefomgeving aan >>wandelen / going for a walk elkaar koppelt. Het zet kinderen en volwassen letterlijk >>rennen / running in beweging en laat ze de stad ervaren op een andere manier. Ook andere digitale hulpmiddelen, zoals sport- COGNITIEF / COGNITIVE of puzzel-apps, kunnen de fysieke omgeving verrijken >>probleemoplossend vermogen / met informatie, spelaanleidingen en interactie. problem solving skills >>ruimtelijk inzicht / spatial insight >>fantasie / fantasy IOT (internet of things) kan bijdragen aan het (tijdelijk) >>eigen plek maken / activeren van speelplekken. creating your own place

SOCIAAL / SOCIAL Pokemon Go possibly is the most popular game that >>samenwerken / collaborating connects the digital to the physical world. It literally >>onderhandelen / bargaining moves people and enables them to experience the city differently. Other digital aids, too, like sports or puzzle apps, can enrich the physical environment with information, opportunities for playing and interaction.

IOT (internet of things) can contribute to the (temporary) activation of play areas.

„In een digitale wereld wanen kinderen zich onbespied. Geen wonder dat games en tablets zo popuair zijn.”

Froukje Hajer. Werk maken van spelen. Oproep voor speelbeleid. VUURPLAATS DE NATURELUUR / FIRE PIT ‘DE NATURELUUR’ LEREN OMGAAN MET RISICO’S / 185 AMSTERDAM LEARN HOW TO DEAL WITH RISKS

In deze natuurspeeltuin kunnen kinderen onder toezicht MOTORISCH / MOTOR leren omgaan met vuur. Bijvoorbeeld om hun eigen >>vuur maken: hout sjouwen, stapelen / maaltje te bereiden. In andere steden (bijvoorbeeld making fire: collecting and stacking Zürich) is deze speelaanleiding veel gangbaarder. Daar wood zijn op veel stedelijke pleintjes vuurmogelijkheden >>fijne motoriek door brood aan een gecreëerd, waardoor ze in alle seizoenen en ook tijdens stok boven het vuur te houden / de avonden levendige ontmoetingsplekken vormen. improving fine motor skills by holding a bread on a stick above the Zo leren kinderen gecontroleerd en veilig risico’s in te flames schatten en ermee om te gaan.

COGNITIEF / COGNITIVE De aantrekkingskracht van vuur kan spel en ontmoeting >>leren omgaan met risico’s / tot stand brengen. learning how to deal with risk >>leren zelf eten klaar te maken / learning to prepare food by yourself This natural playground helps children how to play with fire supervised. To cook their meal, for instance. In SOCIAAL / SOCIAL other cities (like Zürich), this opportunity for playing >>vuur als magneet, brengt mensen is much more common. Many squares in the city have bijeen / fire as a magnet, bringing room to light a fire, turning these spots into lively people together meeting points during all seasons and at night. It provides children with a possibility to assess risks and deal with them safely and under supervision.

The attraction of fire can facilitate play and meeting each other.

“The world of nature is not a ‘scene’ or even a landscape. Nature for the child is sheer sensory experience.”

E. Cobb: The Ecology of the Imagination in Childhood. BAKSTEEN GEVEL ALS KLIMMUUR UNIVERSAL STUDIOS ORLANDO / DE PLINT ALS PUBLIEKE RUIMTE / 187 BRICKWALL FACADE AS CLIMBING WALL UNIVERSAL STUDIOS ORLANDO THE PLINTH AS A PUBLIC SPACE ORLANDO Een stad heeft veel verticaal oppervlak in muren. Door MOTORISCH / MOTOR deze oppervlakken op strategische routes en plekken >>klimmen / climbing te benutten als klimobject, worden looproutes verrijkt >>springen / jumping met speelmogelijkheden. Dat maakt ze voor kinderen >>balanceren / balancing aantrekkelijker en afwisselender. Opnemen van klim- >>aan eigen gewicht optrekken / elementen in de eerste 1,5 meter van de plint maakt lifting your own weight het inpassen ervan subtiel en veilig. COGNITIEF / COGNITIVE >>waarneming van muren en gevels Plinten van gebouwen kunnen door toevoeging van als spelelement / perception of walls hoogteverschillen en richels speelmogelijkheden and facades as a play element bieden. >>free running

SOCIAAL / SOCIAL A lot of a city’s surface consists of vertical space in the >>klimmen vraagt om samenwerking / form of walls. By using these surfaces on strategic climbing elicits collaboration routes as objects to climb on, walking routes are sub- >>interactie tussen voorbijgangers en stantially enriched with opportunities for playing. In this klimmers / interaction with passers- way, routes are more diverse and attractive to children. by and climbers Including elements for climbing in the first 1.5 metres of the base ensures that fitting them into vertical surfaces can be done subtly and safely.

The bases of buildings can provide opportunities for playing by adding height differences and ridge.

„As any child knows, but adults seldom remember, almost any building creates opportunities for play. There are steps to jump from, walls to hit balls against, railings to slide down, fire escapes to swing from or use for basketball games [...], and ledges to climb along.“

R. Dattner: Design for play. KLIMBOOM / CLIMBING TREE BOMEN ALS KLIMOBJECT / 189 AMSTERDAM TREES AS OBJECTS FOR CLIMBING

Klimbomen zijn natuurlijke speelmogelijkheden voor MOTORISCH / MOTOR kinderen die ook goed passen in een verder stede- >>klimmen - de natuurlijke vorm vraagt lijke omgeving. Ze bieden meerwaarde als vegetatie, om afwisseling in motoriek / schaduw en verkoeling, maar ook als klim- en verstop- climbing - the natural shapes plek. Een klimboom is vaak een meerstammige boom, stimulate motor skills die laag vertakt, bij aanplant voldoende omvang heeft, >>springen / jumping en die niet te steil groeit. >>balanceren / balancing >>rennen / running >>verstoppen / hiding Klimbomen kunnen op veel plekken een waardevolle speelmogelijkheid zijn. COGNITIEF / COGNITIVE >>verandering in hoogte-perspectief / change in hight-perspective Trees to climb in, provide natural opportunities for playing, >>op elkaar letten / and are easy to fit into a predominantly urban environ- taking care of eachother ment. They offer added value in the form of vegetation, shade and cooling, but also present possibilities to SOCIAAL / SOCIAL climb or to play hide and seek. The trees used, often >>natuurspel zorgt dat kinderen beter have multiple trunks, low branches, sufficient volume samenwerken / during planting, and doesn’t grow too steep. natural play enhances collaboration amongst children Trees to climb in offer substantial opportunities for playing at many sites.

„I am fascinated by how original their world is, how free of all convention, and by how their words pour out of them; it would be inexcusable to force them to concentrate or to restrict their behavior at all.“

Riccardo Dalisi: Architetettura d‘animazione. Cultura di proletariato e lavoro di quartiere a napoli.

TIJDELIJKE ATLETIEKBAAN MARINETERREIN / DAAG ELKAAR UIT / CHALLENGE EACH OTHER 195 TEMPORARY ATHLETICS TRACK ‘MARINETERREIN’ AMSTERDAM Deze tijdelijke atletiekbaan, geverfd op het bestaande MOTORISCH / MOTOR wegdek, is aangelegd in het kader van de EK Atletiek >>sprinten / sprinting 2016. De baan nodigt gebruikers op een laagdrempe- lige manier uit om te bewegen en competitie aan te COGNITIEF / COGNITIVE gaan. De ongebruikelijke plek van het speelelement op >>uitdagen / challenging de weg maakt sport zichtbaar in de publieke ruimte. >>spel op straat / playing in the streets Het daagt diverse doelgroepen uit en maakt de kans SOCIAAL / SOCIAL interactie groter. Digitale meetinstrumenten zoals >>twee banen geeft mogelijkheid stopwatches, stappentellers of flitspalen versterken het tot competitie / two lanes create competitieve element en dragen zo bij aan de aantrek- opportunities for competition kelijkheid van de spelaanleiding.

Elementen die competitie uitlokken, kunnen gebruikers samenbrengen.

This temporary athletics track, painted on the surface of the existing road, was constructed as part of the 2016 European Athletics Championships. In an acces- sible way, the track encourages users to exercise and compete. The unusual location of this opportunity for playing contributes to the visibility of sports in public space. It challenges various target groups and improves the chances for interaction. Digital instruments like chronometers, pedometers or speed cameras reinforce the competitive element and contribute to the attra- ction of this play opportunity.

Elements that trigger competition can bring users together. ROPE FOREST HANGEN EN SLINGEREN / 197 KOPENHAGEN, KEINICKE & OVERGAARD ARKITEKTER DANGLING AND SWINGING

Deze kunstinstallatie bestaat uit 3500 touwen die hangen MOTORISCH / MOTOR onder een afdak. Zo ontstaat een ‘touwenbos’. Gebrui- >>schommelen / dangling kers kunnen spelenderwijs zelf knopen in de touwen >>slingeren / swinging maken, erin schommelen. Of als Tarzan van de ene naar >>knopen / knotting de andere kant door het lianenwoud slingeren. Gewoon >>optrekken / pulling up een beetje zitten kletsen en hangen kan natuurlijk ook prima. COGNITIEF / COGNITIVE >>evenwicht / balance >>bijzondere ervaring door de Hangende elementen kunnen voor spannende speel- grootsheid van het touwenbos / en ontmoetingsmogelijkheden zorgen. special experience through the scale of the ‘rope forest’

This art installation comprises 3500 ropes hanging from SOCIAAL / SOCIAL under an overhang, creating a ‘forest’. Users can play-fully >>één soort spel verbindt gebruikers / tie knots in the ropes, sway in them, or – like Tarzan – one type of play connects all users swing from one end to the other, right through the liana woods. Of course, it’s also perfectly all right to just sit around and chat.

Hanging elements can create exciting places to play and meet.

“Play was a matter of balance, [...], and play also always challenged children to react to things and be part of a team. But play should also contain an element of surprise. To avoid beeing to repetitive, playground equipment always had to allow new situations to come up.“

G. Burkhalter: The Playground Project. Kunsthalle Zürich. SCRAPSTORE PLAYPOD EEN CONTAINER MET ROMMEL / 199 GREAT BRITTAIN A CONTAINER FULL OF RUBBISH

De Scrapstore playpod is een zeecontainer voor school- MOTORISCH / MOTOR pleinen met daarin ‘afval’ als oude banden, doek, >>bouwen / building stukken hout enz. Dat daagt kinderen uit om met deze >>verbinden / connecting elementen aan de slag te gaan. De vele variabelen en de beschikbaarheid van de ruimte (het schoolplein) COGNITIEF / COGNITIVE creëren een veelheid aan mogelijkheden tot ontdekken >>inventiviteit wordt uitgelokt door en inventiviteit. Voorbeelden als deze laten zien dat losse elementen / loose elements trigger invention kinderen zo meer samenwerken en meer bewegen dan op een gewoon schoolplein. Docenten die met SOCIAAL / SOCIAL de containers werken, ervaren dat kinderen in de les >>inventief spel vergt rollen en overleg / rustiger zijn. inventive play asks for roleplay and consultation Losse onderdelen, waar kinderen zelf naar eigen inzicht >>elkaar helpen / helping eachother mee kunnen creëren en bouwen, bieden oneindig veel >>samen opruimen / speelmogelijkheden. cleaning up together

The Scrapstore Playpod is a shipping container for school- yards containing scraps like used tires, cloth, pieces of wood et cetera. The scraps challenge children to expe- riment and create. The many variables and the availabi- lity of space (the schoolyard) inspires a wealth of opportunities for discovery and invention. Examples like these, show that children are swayed towards cooperation and physical effort more quickly than at a regular schoolyard. Teachers already working with the Playpods, experience that children in their classes are quieter than in other classes.

Loose elements that allow children to create and build with at their discretion offer unlimited opportunities for playing. „Creative play is an opportunity for children to manipulate their environment to achieve their own ends and to sense the fact that the world around them can be changed and need not to be taken as given. Materials that would normally appear as ‚junk‘ in other people‘s eyes are very relevant to much creative and imaginative play. [...] These materials were often used individually as props to the imagination and many times functioned as the initial stimulus, setting the child thinking along a particular line.“

M. Allen: Planning for play. RODELSTRATEN / SLEIGHING STREETS GLIJDEN OP STRAAT / 201 VIENNA SLIPPING AND SLIDING IN THE STREETS

In Wenen zijn 5 ‘rodelstraten’. Zout strooien gebeurt hier MOTORISCH / MOTOR tijdens vorstperiodes niet. Zo wordt beheer bewust >>sleetje rijden / sleigh riding ingezet om seizoensgebonden spel te faciliteren. Rodel- >>naar boven lopen / walking up straten zijn in vlakke steden als Amsterdam lastiger te realiseren. Maar door op plekken een laagje water op COGNITIEF / COGNITIVE te spuiten kan je bij lichte vorst al snel schaatsen. Deze >>omgaan met gladheid / speelmogelijkheid is vanwege andere eisen wellicht dealing with slippery surfaces >>besef van verandering van ruimte niet 1 op 1 toe te passen in andere steden, maar in de door weersomstandigheden / toekomst zou dit een mooie denkbare uitbreiding van recognising the change in space by speelmogelijkheden aan de stad kunnen geven. change in weather

Een straat kan bij gladheid tijdelijk transformeren tot SOCIAAL / SOCIAL schaatsbaan. >>ijspret, evenement / fun on ice, event

Vienna has five ‘luging streets’. In these streets, gritting is withheld during frosts. Management is focussed con- sciously on facilitating seasonal play. Luging streets are harder to create in flat cities like Amsterdam. However, by spraying a thin layer of water on the road surface, it’s possible to skate even after a light frost. For different cities, this opportunity for playing may not be suitable one-to-one due to local requirements, but in the future, this could provide an appealing extension of opportu- nities for playing.

During frosts, a street can temporarily transform into a skating rink. JEU DE BOULES LANGDURIG VERBLIJF DOOR TRAGE SPELLEN / 203 SLOW GAMES INVITE TO STAY LONGER

Jeu de boules of petanque is een eeuwenoud spel dat MOTORISCH / MOTOR de laatste jaren ook in Nederland weer door een bre- >>gooien / throwing dere doelgroep opgepikt is. Spellen als deze dagen >>lopen / walking ook de oudere mens uit naar buiten te gaan en te be- >>bukken / bending down wegen. Halfverharde ondergronden kunnen er een- voudig voor benut worden. Hier is ook het faciliteren COGNITIEF / COGNITIVE van zitmogelijkheden belangrijk. >>meten / measuring

SOCIAAL / SOCIAL Trage spellen in de publieke ruimte zijn een uitnodiging >>samenkomen in langzaam tempo / tot interactie en langer verblijf. gathering at a slow pace >>discussie voeren / discussing >>eigenaarschap van een plek door Boules or pétanque is an ancient game that has regained groepen die vaak samen komen / popularity in the Netherlands with a varied target ownership of a place by groups group. Games like these also challenge the elderly to gathering regularly go out and move. Half paved surfaces are easy to use for this purpose. Facilitating places to sit are also relevant here.

Slow games in public space are an invitation to inter- action and more extended stays. BREDE STOEP / WIDE SIDEWALK STOEPEN OM TE SPELEN / PAVEMENTS FOR PLAYING 205 AMSTERDAM

Deze brede stoep biedt achter een buffer van gepar- MOTORISCH / MOTOR keerde auto’s veilige verkeersruimte én fantastische >>steppen / stepping speelruimte. De breedte maakt variabel gebruik >>fietsen / cycling mogelijk en biedt plek voor zelf meegenomen speel- >>lopen / walking goed. Het verrijken van de stoep met geveltuintjes en >>rennen / running zitmogelijkheden voor ouders geeft een extra dimensie aan de speelmogelijkheid. Vooral de zonzijde van COGNITIEF / COGNITIVE >>gevarieerd straatbeeld door ruimte de straat is voor ouders aantrekkelijk als zitplek. Met voor meubels en tuintjes / volop toezicht, maar ook gelegenheid om elkaar te space for furniture and gardens ontmoeten. create diverse appearance of the street Ruimte voor brede stoepen biedt speel- en ontmoe- tingsruimte direct voor de deur. SOCIAAL / SOCIAL >>identiteit / identity >>levendige straten door plek voor de Behind a buffer of parked cars, this wide pavement ouders / offers an area that’s safe from traffic and an extra- space for parents create lively streets ordinary opportunity for playing. The width allows for >>spelen met de buurkinderen / varied use and provides room to play with your own playing with the neighbourhood toys. Adorning the pavement with facade gardens and children room to sit for the parents adds a dimension to this >>ogen op straat / eyes on the street opportunity for playing. The sunny side of the street has seats that appeal to the parents in particular. Provi- ding adequate supervision, but also the opportunity to meet each other.

Room for wide pavements offer opportunities for playing and a meeting point at the doorstep.

“The children saw potentialities in situations, materials and environment that were unseen by the designer.”

M. Allen: Planning for play. SCHAAKBORD MAX EUWEPLEIN / CHESS BOARD ‘MAX EUWE SQUARE’ RUIMTE VOOR CONCENTRATIE / 207 AMSTERDAM SPACES FOR CONCENTRATION

Interesse in het schaak- of damspel verbindt mensen MOTORISCH / MOTOR dwars door de samenleving heen – ongeacht leeftijd >>staan / standing of achtergrond. Denksporten als deze functioneren als >>bukken / bending down een soort internationale taal. Schaken in de publieke ruimte faciliteren, biedt allerlei individuen de kans COGNITIEF / COGNITIVE tegen elkaar uit te komen. Een aantrekkelijk schouwspel >>schaken / playing chess voor omstanders. Deze beschutte plek naast een door- SOCIAAL / SOCIAL gaande route en horeca is daarom erg geliefd. >>samenkomen in traag tempo / gathering at a slow pace Plekken waar denksport kan worden beoefend, zijn >>samenkomen van individuen plekken waar diverse groepen samenkomen. uit verschillende doelgroepen / gathering of diverse groups

An interest in the games of chess or draughts connects people throughout society – disregarding age and background. Mind sports like these act as an interna- tional language of sorts. Facilitating the possibility to play chess in public space offers a range of individuals a chance to compete against each other. A spectacle for onlookers. Due to its location next to a busy traffic route and close to eateries, this sheltered site is trendy.

Spaces made available for mind sports are places where different groups gather.

„Studenten weten niet beter dan geparochialiseerde plekken op te zoeken, werkers verkiezen. Stedelijke ambiance, bohémians prefereren echte publieke plekken.”

Jos Gadet: Publieke ruimte. Parochiale plekken. BEWEEGBARE SPEELSCHAPEN DAK HOFBOGEN / VERPLAATSBARE ONDERDELEN / MOVEABLE PARTS 209 MOVABLE MODEL SHEEP ROOFTOP ‘HOFBOGEN’ ROTTERDAM Dit daklandschap is aantrekkelijk als speelplek, omdat MOTORISCH / MOTOR het toegankelijk is, er wat te doen is, het een bijzon- >>tillen / carrying dere plek is én omdat er beheer en sociale controle >>slepen / dragging is. Dat laatste gebeurt door het dak te laten bewonen >>‘haasje’ over / playing leapfrog door iemand die af en toe een oogje in het zeil houdt. Een kudde kunststof schapen – verzwaard met zand om COGNITIEF / COGNITIVE diefstal te voorkomen – nodigt uit tot eigen ruimtelijke >>veranderen van de ruimte / manipulating space interventies.

SOCIAAL / SOCIAL Losse onderdelen in de openbare ruimte stimuleren de >>samen nieuwe opstellingen eigen fantasie. bedenken en uitvoeren / creating new constellations together

What makes this rooftop landscape attractive is its acces- sibility and its capability to keep visitors occupied. It’s a special place due to the effective management and social control. To enable management and control, the roof is inhabited by someone who monitors the situ- ation from time to time. A flock of synthetic sheep – weighted down with sand to prevent theft – encourage spatial interventions on an individual level.

Individual components in public space stimulate the fantasy of the individual.

IMPULSION – ‘UN TERRAIN DE JEUX LUMINIEUX’ SPELEN IN HET DONKER / PLAYING IN THE DARK 215 MONTREAL, LATERAL OFFICE

Deze lichtinstallatie in de openbare ruimte bestaat uit MOTORISCH / MOTOR 30 verlichte wippen en videoprojecties op de gevels >>balanceren / balancing van nabijgelegen gebouwen. Gebruik van de wip >>wippen / rocking activeert het lichtspel (inclusief geluid). Dat maakt de >>afzetten op de grond / plek ook tijdens avonduren aantrekkelijk voor jong en pushing off from the floor oud. COGNITIEF / COGNITIVE >>veranderen van de ruimte / Verlichting biedt kansen als speelmogelijkheid. adapting space >>samen muziek maken / making music together This light installation in the public space is constructed

of 30 lit seesaws, and video projections on the facades SOCIAAL / SOCIAL of buildings nearby. Use of the seesaw activates the light >>samenwerken / collaborating show (sound included). This use makes it an attractive >>afhankelijkheid / dependence spot for young and old at night too.

Lighting offers opportunities for playing.

“Darkness lends itself to imagination, making it a perfect backdrop for telling tales.”

Jane Yolen: Owl moon. SLACK LINE BOOM ALS ANKER / A TREE AS AN ANCHOR 217 AMSTERDAM

Slacklinen is het koorddansen op een spankabel (vaak MOTORISCH / MOTOR zelf meegebracht) tussen twee bomen, een paar deci- >>balanceren / balancing meter boven de grond. Dit sportieve spel groeit aan >>vallen / falling populariteit. Kinderen en volwassenen beoefenen >>opstappen / getting on to het met name in parken, met gras als valondergrond. De afstand tussen de bomen en een juiste bescher- COGNITIEF / COGNITIVE ming voor de boombast maken deze vorm van spelen >>een plek toe-eigenen / mogelijk. claiming a place >>evenwicht ontwikkelen / Door boomstammen onderaan te beschermen, kan developing balance gebruik gemaakt worden van zelf meegebrachte slack-lines. SOCIAAL / SOCIAL >>elkaar helpen een nieuwe vaardigheid te leren / Slacklining is tightroping on an anchored cable (often helping each other to learn new skills >>attractie voor toeschouwers / brought from home), strung between two trees, suspen- spectacle ded just above the ground. This athletic game is quickly gaining popularity. Children and adults play it mostly in parks, where grass acts as a surface to safely fall onto. The distance between the trees and the right protection of the bark of the trees allow for this form of playing.

By making sure the bark of trees are protected at the bottom, your own slacklines can be used.

„Man only plays when he is human in the full sense of the world, and he is only completely human when he is playing.“

Friedrich Schiller PERCUSSIESPEL / PERCUSSION GAME MELODIE GEVEN AAN DE STAD / 219 AMSTERDAM MAKING THE CITY SING

Het maken van muziek en geluid in de publieke ruimte MOTORISCH / MOTOR biedt de gebruiker de mogelijkheid de locatie tijdelijk >>fijne motoriek / fine motor skills te transformeren. Actief als maker van muziek, passief als luisteraar. Muziekinstrumenten zijn aantrekkelijk COGNITIEF / COGNITIVE voor jong en oud. Ook kunnen mensen met een fysieke >>muziek maken / making music beperking ze vaak goed gebruiken. Vaste speelmoge- >>tonen horen / hearing sounds lijkheid die uitnodigen tot geluid maken, geven ritme SOCIAAL / SOCIAL aan de stad. >>geschikt voor mensen met een beperking / Geluid kunnen maken nodigt uit tot gebruik van een plek. accessible for people with disabilities

Making music or sound in the public space offers the user the possibility to transform a location temporarily. Actively, as a producer of music, or in a passive way, as a listener. Musical instruments appeal to young and old. They are also accessible to people with a physical disability.

A place where sounds can be produced is an inviting place.

„En de kinderen houden van de geluiden, die door het aanraken van verschillende objecten totstandkomen. Soms, als je het lawaai hoort, voel je je als bij een inheemse stam. De kinderen slaan op lege tonnen en andere metalen objecten en schreeuwen de hele tijd. Hier komt blijkbaar iets los, das tijdens de zangles niet losgemaakt wordt.”

John Bertelsen HUTTEN IN BOSJES / HUTS IN THE BUSHES BOSJES ALS VERSTOPPLEK / HIDING IN THE BUSHES 221 AMSTERDAM

Bosjes hebben een grote ecologische en klimatologi- MOTORISCH / MOTOR sche waarde in de stad. En bovendien een grote >>verstoppen / hiding belevingswaarde voor kinderen. Door de grootte >>rennen / running kunnen kinderen er zich makkelijk achter verstoppen >>klimmen / climbing of er een hut in bouwen. Zo is het mogelijk een eigen >>bouwen / building wereld te creëren dicht bij hun eigen woonomgeving. Een interessante invulling van bijvoorbeeld school- COGNITIEF / COGNITIVE >>probleemoplossend vermogen / vakanties. problem sovling skills >>ruimtelijk inzicht / Bosjes en de zelfgebouwde elementen daarin hebben spatial comprehension een grote natuurlijke én belevingswaarde. >>fantasie / fantasy >>natuurbeleving / experiencing nature >>eigen plek maken / Shrubs present a considerable ecological and climato- making your own place logical value in the city, and for children, an opportu- nity for experience at a high level. Their size allows kids SOCIAAL / SOCIAL to hide behind them, or to build a hut in them. Shrubs >>samenwerken / collaborating make it possible to create your own world, close to >>rollenspel / role playing your own neighbourhood. An exciting way to spend holidays, for example.

Shrubs and homemade elements in them are an attri- bute to a residential area, because of their natural traits and their value for the playexperience.

„Young children spend most of their play time close to home, finding things to do wherever they can. Buildings provide many possibilities for play, although they are usually unintentional.“

R. Dattner: Design for play. DRINKBRON / SOURCE EEN NETWERK VAN DRINKBRONNEN / 223 ZÜRICH A NETWORK OF SOURCES

Een netwerk van openbare waterbronnen maakt van MOTORISCH / MOTOR straathoeken zowel een speelplek als gezond drink- >>opvangen / catching punt. Kortom, altijd en overal verfrissing en spel: voor >>natspuiten / splashing kinderen en volwassenen. Bijzondere spuitmechanieken >>wegduiken voor water / maken dergelijke bronnen nog aantrekkelijker als speel- diving for water element. COGNITIEF / COGNITIVE >>verfrissing / refreshment Een netwerk van drinkbronnen versterkt dynamiek en >>water drinken wordt normaal / verblijfskwaliteit in de stad. making a habit of drinking water >>gevoel van water op de huid / the feeling of water on the skin A network of public water sources turns street corners into play opportunities as well as healthy watering SOCIAAL / SOCIAL places. In other words, refreshment and play every- >>ontmoeting / encounter where you go: for children and adults alike. Special >>elkaar natspetteren / sprayers add to the attraction of these sources as making each other wet objects for play.

A network of sources reinforces the dynamic and the level of leisure in a city.

„The most interesting place in a typical playground is the drinking fountain, the site of an endless stream of activity and water.“

R. Dattner: Design for play. DAK MUSASHINO KINDERGARTEN / ROOF OF MUSASHINO KINDERGARTEN SCHADUW ALS SPEELMOGELIJKHEID / 225 JAPAN, RYUJI MIYASATO SHADE AS AN OPPORTUNITY FOR PLAYING

Voor kinderen is een schaduw vaak niet een afdruk MOTORISCH / MOTOR van zichzelf door de zon, maar een maatje om mee >>overtrekken van schaduwen met te spelen. Patronen, ontworpen in overkappingen of stoepkrijt / muren, kunnen op zonnige dagen van schaduw een tracing the shadows with chalk speelmogelijkheid maken. >>hinkelen over lichtvlekken / playing hopscotch with light spots Schaduw en licht bieden bij overkappingen of muren COGNITIEF / COGNITIVE een steeds veranderende speelmogelijkheid. >>onderzoekende ervaringen opdoen met zon / the sun as inspiration for exploratory For children, their shadow is not a cut-out of them- experiences selves created by the sun, but a mate to play with. >>herkennen van zon als bron van licht, Patterns, incorporated in an overhang or a wall, can warmte en energie / turn shadows into opportunities for playing in sunny recognising the sun as a source of days. light, warmth and energy >>verplaatsing van schaduw / Shadows and light provide ever-changing opportunities movement of shadows for playing when incorporated in an overhang or wall. SOCIAAL / SOCIAL >>samen schaduw spel ontwikkelen / creating a shadow play together

„Play should be able to develop in a circle; it has to have ‘thrilling’ moments as well as hiding places and short cuts.“

Roger Caillois: Men, Play, and Games. KINDERMOESTUIN / CHILDREN’S ALLOTMENT GARDEN TUINIEREN ALS EET- EN SPEELPLEZIER / 227 AMSTERDAM GARDENING FOR FUN EATING AND PLAYING

Zelf werken in een moestuin of tuinieren draagt bij aan MOTORISCH / MOTOR de positieve houding van kinderen tegenover gezond >>spitten / digging voedsel. Elk kind wil zijn of haar zelfgekweekte worteltje >>plukken van vruchten / natuurlijk wel proeven! Tuinieren vormt een geweldige collecting fruit belevenis om het proces van zaaien tot oogsten tot een smakelijk einde te brengen. COGNITIEF / COGNITIVE >>vieze handen krijgen / getting your hands dirty Eetbare planten en plek voor initiatieven voor moes- >>eten in je mond stoppen / tuinen en schooltuinieren kunnen bijdragen aan de putting food in your mouth waardering door kinderen van gezond voedsel. >>respect voor de natuur / respecting nature

Gardening or tending to the kitchen garden themselves SOCIAAL / SOCIAL contribute to a positive attitude of children towards >>samen koken en eten / healthy food. Naturally, each child wants to taste the cooking and eating together carrot they’ve grown themselves! Gardening presents a tremendous opportunity to experience a tasty end to the whole growth process from sowing to harvesting.

Edible plants and room for initiatives for kitchen- and school gardens can help children develop an apprecia- tion of healthy foods.

“If you have a garden and a library, you have everything you need.”

Cicero: Ad Familiares IX 4 to Varro. BLADERBERG / LEAF HEAP SEIZOENGEBONDEN SPEELMOGELIJKHEID / 229 AMSTERDAM SEASONAL OPPORTUNITIES FOR PLAYING

Een simpele bladerberg langs de kant van de weg MOTORISCH / MOTOR vormt een natuurlijke speelmogelijkheid. Een spontane >>klimmen / climbing uitnodiging om te klauteren, rollen of rond te gooien. >>je laten vallen / letting yourself fall Seizoensgebonden elementen kunnen ontwerp en >>gooien van blad / throwing leafs beheer bepalen. >>wegrennen / running away

Verzamelde bladeren op een plek scheppen een COGNITIEF / COGNITIVE >>natuurlijke elementen als tijdelijke speelmogelijkheid. spelaanleiding in verder aangeharkte omgeving / natural opportunities for playing in a structured environment Just a heap of leaves on the side of the road offers a >>tijdelijke transformatie van een plek / natural opportunity for playing. A spontaneous invi- temporary transformation of a place tation to climb and scramble, roll around or to throw around. Seasonal elements can determine design SOCIAAL / SOCIAL and management. >>‘bladergevecht’ / ‘fighting with leafs’ Leaves collected at a particular spot can create a tem- porary opportunity for playing.

„The child who plays with real sticks and leaves transforms them in his imagination into whatever he wants and creates another, more personal, reality not bounded by the real and commonplace. In this respect play is similar to magic, and it is not surprising that both children and primitive societies are much influenced by magical thinking, for in play the normal rules of cause and effect are suspended.“

R. Dattner: Design for play. DRAAIENDE STEEN SPEELPLEK LOHSEPARK / HET ONMOGELIJKE BEWEGEN / 231 ROTATING STONE PLAYGROUND ‘LOHSEPARK’ IMPOSSIBLE MOVES HAMBURG, VOGT LANDSCHAFTSARCHITEKTEN In deze speeltuin is bewust ingezet op het stimuleren MOTORISCH / MOTOR van cognitieve vaardigheden. Zo lukt het de eenjarige >>draaien / turning tot zijn eigen verrassing een zware kei rond te draaien, >>klimmen / climbing zonder dat enige techniek zichtbaar is. Het kind veran- dert onverwachts de ruimte en is zich dan bewust van COGNITIEF / COGNITIVE z’n eigen kracht. Zo lokken verrassing en verbazing de >>een zware steen die vederlicht blijkt ontwikkeling van vaardigheden uit. levert verwondering / a heavy stone that seems to move weightlessly creates surprise (Onzichtbare) techniek kan een verrassing creëren.

SOCIAAL / SOCIAL >>verwondering roept interactie met This playground has a conscious aim to enhance cognitive ouder op / surprise elicits interaction skills. A toddler will be surprised by being able to hurl with the parent around a boulder, without any visible technical inter- vention. The child changes the space unexpectedly and in that way will develop a sense of its strength. Surprise and wonder will trigger the development of skills.

(Invisible) technical interventions can create a surprise.

„Nothing ever becomes real till it is experienced.“

Keats PLAS OP STRAAT / PUDDLE ON THE STREET VIES WORDEN / GETTING YOURSELF DIRTY 233 AMSTERDAM

Een plas op straat biedt kinderen ruimte om spontaan MOTORIEK / MOTORIC in het water te lopen, rond te stampen en lekker nat en >>plassen stampen / vies te worden. De variaties in het water transformeren stamping into the puddle ruimtes tijdelijk met spiegelingen en rimpelingen. In een >>rennen / running stad met dichte bebouwing zijn waterbuffers nodig, >>spetteren / splashing net als een goede waterberging. Dat biedt kansen voor spelaanleidingen, zeker als kinderen ook vies mogen COGNITIE / COGNITION >>diepte in ruimte door spiegeling / worden. Door bijvoorbeeld stenen op verschillende reflection creates depth of space hoogtes te leggen, ontstaan bij regen nieuwe routes. >>vies worden / becoming dirty >>‘slecht weer’ als voorwaarde voor Plekken voor waterretentie kunnen ruimte voor spelen spel verandert het idee over wat bieden en tegelijk een bijdrage leveren aan vergroe- ‘slecht weer’ is / ning van buurten. ‘bad weather’ as a precondition for play changes the idea about the definition of ‘bad weather’ A puddle in the street will entice children to spontane- ously jump around in the water, and get themselves wet SOCIAAL / SOCIAL and dirty. The variations in the surface and volume of >>een klein feest door regen / the puddle, transform this space temporarily, creating a little party in the rain reflections and ripples. A high-density city needs water storages and healthy possibilities for water retention. At the same time, that generates opportunities for playing, especially if children are allowed to get themselves dirty. By placing cobbles or (paving or stepping) stones at different heights, new routes spring up when it rains.

Places where water is stored or retained, can provide spaces for play and also contribute to more ‘green’ neighbourhoods.

“Children enjoy chaos and make their own order out of it. Children enjoy being dirty and untidy; most adults hate it. We have to decide whether we are to make playgrounds for children or playgrounds that please the grown-ups.”

M. Allen: Planning for play. EEN PERSPECTIEF OP SPELEN / A PERSPECTIVE ON PLAYING EEN PERSPECTIEF OP SPELEN 237

Kinderen groeien anno 2019 anders op dan in het aantrekkingskracht van speel- en verblijfsplekken ver- verleden. Meer dan ooit worden kinderen begeleid in groten. Bijvoorbeeld met horeca, een stadsboerderij de stappen die ze nemen. Daarmee is hun vrije ruimte of een gym. Verschillend type ruimtegebruik door de minimaal geworden. Tegelijk krijgen en vinden kinde- dag heen dragen daaraan bij. Een dergelijke mix maakt ren die vrije ruimte steeds meer in de digitale wereld. daarnaast het delen van beheertaken of georganiseerd Daar kunnen ze zelf dingen ontdekken. Ook in de toezicht mogelijk. openbare ruimte is het belangrijk dat er ruimte is om te ontdekken – in de ‘echte’ wereld: buiten het school- plein of de buitenschoolse opvang. Het vraagt een 2. SPELEN ALS AANLEIDING andere aantrekkingskracht, een ander soort program- VOOR TOTAALONTWERP ma en een meer integraal ontwerp. Net als water, infrastructuur of parkeren vraagt spelen Voorgaande hoofdstukken hebben laten zien dat de nadrukkelijk ruimte. Spelen in de stad draagt bij aan crux zit in het investeren in plekken en in ontwerpen die leefkwaliteit én ruimtelijke kwaliteit van plekken en valt toegankelijk en aantrekkelijk zijn voor alle doelgroepen daarmee onder allerlei beleidsvelden. Speelruimte kan en leeftijden. Zodat de plekken voldoende variatie en dus een uitgangspunt vormen voor zowel ontwerp- en de juiste speelmogelijkheden bieden voor kinderen. En beheeropgaven voor de openbare ruimte, als in de zodat ouders er ook graag heen gaan en mensen elkaar sociale opgaven in een buurt. Door spelen vanaf het kunnen ontmoeten. Naast de praktische handvatten en begin van de opgave op te nemen, is het mogelijk inspiraties uit de voorbeelden in dit boek, zijn er in dit spel op grotere schaal te integreren. Op die manier hoofdstuk 12 behulpzame principes opgenomen om het ontstaan plekken die aantrekkelijk en onderscheidend spelen ook in de toekomst een volwaardige plek in de zijn. Spelen mag daarin zelfs de boventoon voeren. stad te geven: Daarmee kan het verrassende ideeën opleveren voor het totaalontwerp.

1. HOE MEER DOELEN, HOE INTERESSANTER EEN PLEK 3. ZOEK NAAR NIEUWE STANDPLAATSEN EN ROUTES Plekken met speelmogelijkheden die motorisch, cognitief én sociaal interessant zijn, hebben de meeste Leren we kijken als een kind, dan liggen de kansen letter- speelwaarde en zijn vaak succesvol. Met denken vanuit lijk voor het oprapen. Kinderen spelen met alles wat ze de speelwaarde van een plek, is de waaier aan ontwerp- onderweg tegenkomen. Een schommel bij een halte keuzen significant breder dan bij het denken in doel- maakt van wachttijd een feestje – en kan daarmee de groepen of in leeftijdscategorieën. Speelplekken die op drempel om met het hele gezin voor openbaar vervoer verschillende manieren te gebruiken zijn, zijn aantrekke- te kiezen wellicht verlagen. Een steegje met blinde lijk voor verschillende typen gebruikers in verschillende gevels wordt een spannende interactieve lichtroute. levensfasen. Wat locaties voor ouders en begeleiders Of wat te denken van een waterberging als avonturen- aantrekkelijk maakt om wat langer te kunnen verblijven, route? Als we ernaar kijken zoals een kind ernaar kijkt, is als het een aangename plek (in de zon, maar met kunnen we er in allerlei openbare ruimtes op velerlei schaduwplekken) is. Rookvrij, fijne zitplekken, mooie manieren gebruiken! bomen en planten en geen hinder van het verkeer, zoals geluid en luchtvervuiling. Faciliteiten als een WC, een verschoon-, verkleed-, of picknickplek dragen ook 4. AFKIJKEN EN ELKAAR INSPIREREN sterk bij. Met andere woorden: de verblijfskwaliteit van de ruimte is van belang voor de ouders en begelei- Kinderen verschillen van elkaar. Toch kunnen we zeggen ders: dat maakt een plek interessanter voor meerdere dat kinderen er over het algemeen van profiteren als gezinsleden. Menging van functies kan hierbij de ze in aanraking komen met spel en beweging die ze 239

anders wellicht uit de weg gaan. Kinderen die weinig omgeving meer motorische activiteit uit dan een met sport in aanraking komen, kunnen bijvoorbeeld bedachte speelplek. De meerwaarde van natuurlijk een impuls krijgen op Krajicek Courts. Daar kun je leren spelen in de stad is daarmee evident. Groen in en tennissen, aan de hand van trainers die aan de courts rondom woonbuurten maakt de omgeving aantrek- verbonden zijn. Kom je nooit in de natuur? Leuk om je kelijk en toegerust op extreem weer (verwerking van eigen fikkie te leren stoken op een van de natuurspeel- regenbuien), vermindert met schaduw de temperatuur plekken die Amsterdam rijk is. En heb je nog nooit een in de stad en is goed voor de gezondheid. Benut deze hamer aangeraakt? In het spijkerdorp leer je in een natuurlijke elementen dan ook voor spelen. Bijvoor- week je eigen hut bouwen. Kinderen steken daarbij het beeld door het toepassen van klimbomen in plaats van meeste op door te kijken naar anderen en dat ook zelf hoogstambomen. Of door waterberging een toege- te proberen. Het zelf doen, met andere woorden. Dat voegde functie te geven als speelplek. Voldoende roept om faciliteiten maar ook om begeleiding. Net zo robuustheid van de natuurlijke elementen en/of herstel- goed als om inspiratiebronnen en iconen: denk aan een periodes zijn daarbij wel een voorwaarde om natuur- topvoetballer die zijn tricks en skills laat zien op een lijke elementen ook als speelaanleiding te kunnen trapveldjes bij jou in de buurt. gebruiken.

5. VEILIG RISICOVOL SPELEN 7. SPELEN HEEFT OOK LEEGTE NODIG

Naast de behoefte aan veilige speelplekken, is het voor Lege plekken geven kinderen de mogelijkheid zelf kinderen goed om, waar nodig met toezicht, risicovol te een invulling om te spelen te bedenken. Het nodigt leren spelen. Juist omdat de risico’s in de stad groot kinderen uit de ruimte naar eigen inzicht te gebruiken zijn (verkeer, intolerantie, ongelijkheid) is het belangrijk en daarmee blijken zulke plekken beter gebruikt dan dat kinderen hier al van jongs af aan mee leren omgaan. tot in detail ingevulde speelplekken. De leegte kan Kinderen kunnen hun grenzen leren kennen door te tijdelijk zijn en hoeft ook niet groot te zijn. Zolang spelen. Het geeft ze de kans sociale vaardigheden te kinderen er maar zelf met losse (en/of meegebrachte) ontwikkelen en zelfvertrouwen te krijgen. Er is een elementen de ruimte kunnen benutten. Een container tendens richting overbescherming. Deze ontwikkeling of box in de openbare ruimte (toegankelijk met een komt voort uit de geprojecteerde angst van de ouders; sleutel of code), waarin speel- en sport elementen het feitelijke gevaar in het openbare domein is niet kunnen worden opgeborgen, kan een meerwaarde overal en altijd zo groot als we denken. Belangrijk is om hebben - zeker in dicht bebouwde gebieden. Op ouders te prikkelen hun kinderen weer bewust met risico’s schoolpleinen kan een container met losse elementen te laten omgaan. Net zoals VeiligheidNL dat sinds 2016 een lege ruimte omtoveren tot een geweldig speel- doet kunnen we dat doen door bij elke ruimtelijke spektakel. Ook tijdelijke plekken – timmerdorpen, ingreep te overwegen: is dit zo veilig mogelijk, of zo tijdelijke (kunst)installaties of bouwplaatsen tijdens veilig als nodig? de bouwvak – kunnen met leegte en losse elementen waardevolle speelruimte creëren voor kinderen.

6. AANRAKING MET NATUUR 8. BEHEER ALS SPELAANLEIDING Kinderen die in de natuur spelen blijken een grotere interesse in en begrip voor natuur te ontwikkelen. Beheer en onderhoud zijn essentieel voor het behoud En omdat kinderen in de natuur uitgedaagd worden van veilige en goede speelplekken. Ook buiten de om elkaar te helpen, helpt spelen in een natuur- aangewezen speelplekken kan beheer een grote lijke omgeving om sociale vaardigheden te ontwik- meerwaarde geven voor tijdelijke en informele speel- kelen. Verder blijkt spelen in de natuur bij te dragen mogelijkheden. Zo veegt de stad Wenen enkele straten aan concentratievermogen en lokt een natuurlijke bewust niet bij sneeuwval om rodelstraten te creëren. 241

Datzelfde is mogelijk met bladeren in de herfst: veeg een kwetsbare positie verkeren. Een goede speelplek ze niet van de straat en ze bieden een geweldige plek vergt kortom een koppeling tussen de sociale en de om in te vallen of je erin te verstoppen. Of door zelf- fysieke kant van beleidsvelden. Betrek daarom naast gebouwde hutten laten staan tot het einde van de omwonenden ook de sociale en de fysieke expertiese vakantie: als heerlijke ‘vakantiehuizen’ voor kinderen. bij de planvorming van een verblijfs- en speelruimte. Natuurlijk zijn er veel aspecten om rekening mee te Weeg samen af of de kosten van een fysieke ingreep in houden, zoals veiligheid voor voetgangers en verkeer relatie staan tot het ondersteunen van buurtinitiatieven of het voorkomen van rioolverstoppingen. Sommige of tijdelijke evenementen voor kinderen. voorstellen, zoals de rodelstraten, zijn niet een-op-een te vertalen naar de Amsterdamse situatie. Toch kunnen dergelijke ideeën waardevol zijn om vrijuit te kunnen 11. NEEM DE MORES VAN DE WIJK MEE denken over spel. Ze dagen ons uit anders te kijken naar de beschikbare ruimte in de stad. De samenstelling van de bevolking en hoe deze mensen hun wijk gebruiken, heeft grote invloed op de mogelijk- heden voor de openbare ruimte en speelplekken. Wat 9. OGEN EN HANDEN OP STRAAT in de ene wijk een succes is, flopt ergens anders. En waar op de ene plek een grote roep is naar groen en Sociale aspecten bepalen het gevoel van veiligheid natuurlijk spelen, hebben bewoners in andere buurten en toegankelijkheid van een plek. Dat wil zeggen: de juist een voorkeur voor verharde pleinen. Ook ontwik- aanwezigheid (of afwezigheid) van mensen, het onder- kelen wijken zich anders. Waar de ene wijk vergrijst, linge oogcontact en de interactie. Naast een goede worden in de andere wijk juist veel kinderen geboren. stedenbouwkundige opzet van een verblijfsplek, Omarm deze verschillen en bekijk welke behoeften blijft het van belang ook deze zachte kanten mee te er leven. Nu en in de nabije toekomst. Benut de ver- nemen. Heeft de plek toezicht vanuit woningen? Vanaf schillen om de diversiteit in de identiteiten van stad de straat? Ook tijdens de avonden? Woningen met te benadrukken. Daarmee kan het gevoel van eige- entrees op de begane grond zorgen ervoor dat infor- naarschap bij bewoners en ondernemers in een buurt meel toezicht op de allerkleinsten eenvoudig is. Zeker worden versterkt. als de stoep aan de noordzijde breed genoeg is om de zon te vangen, en zo aantrekkelijker is voor ouders om te verblijven. Hoewel ‘gated communities’ in een 12. KIJK ALS EEN KIND stad als Amsterdam niet gewenst en passend zijn, kan het werken met openingstijden de veiligheid en kosten Kinderen hebben een fundamenteel ander perspectief beter beheersbaar maken. En, paradoxaal: juist in een op de wereld. Letterlijk, omdat ze de omgeving vanaf afgeschermde ruimte hebben kleine kinderen meer een andere ooghoogte beleven. En figuurlijk, omdat ze vrijheid. anders door de stad bewegen, andere wensen en be- hoeftes kennen en geneigd zijn overal naar speelmo- gelijkheden te zoeken. Betrek kinderen daarom in de 10. INVESTEREN IN NIET-RUIMTELIJKE ELEMENTEN planvorming van een verblijfs- en speelplek. Niet via een vragenlijst of enquête, maar door ze op de plek te Hoe mooi een speelplek ook is, als een kind er van zijn laten spelen. Of neem als ontwerper zelf het perspec- ouders niet mag komen, dan zijn die wereld en speel- tief in van een kind. Observaties of instrumenten als mogelijkheden buiten bereik. Maatschappelijke inzet Urban 95 en Auf Augenhöhe 1.20m kunnen helpen om kinderen te stimuleren om naar buiten te gaan en deze bewustwording bij overheden en ontwerpers te ze hierin te begeleiden, zijn dus net zo belangrijk als creëren. Bedenk het antwoord op de vragen die elk fysieke investeringen. Want zonder vrijwilligers geen kind zichzelf stelt: ‘Kan ik er iets doen? Is het er spijkerdorp, en zonder know-how uit de welzijnssector, spannend? Zijn er anderen?’ sport en onderwijs geen beeld van welke kinderen in A PERSPECTIVE ON PLAYING 243

Growing up today is different from the past. More than 2. PLAYING AS ever, children are guided with every step they take. That AN OPPORTUNITY FOR TOTAL DESIGN minimises their freedom. At the same time, children look for and increasingly find their freedom in the Like water, infrastructure or parking, playing claims its digital realm. That’s where they can discover for them- space in the city emphatically. Taking the added value selves. Public space – the ‘real’ world – should also offer of playing into account, playing is not the responsibility possibilities to discover: outside of the school play- of one field in policy making but can be part of urban ground or child care. To achieve these possibilities, design, water management, landscape architecture or a different kind of desirability, another type of program- the management of public space. Incorporating playing me and more of an integral design are called for. The in assignments from the beginning clears the way to previous chapters demonstrated that the crux of the integrate play on a larger scale. Play may even be issue is to invest in spaces and designs that are attrac- allowed to be the leading principle. In that way, it can tive to all target groups and ages. In that way, spots can create surprising ideas for total design. provide sufficient variation and the right opportunities for playing for children. It also attracts parents and invites people to go out and meet each other. Apart 3. LOOK FOR NEW LOCATIONS AND ROUTES from the practical tools, and inspiration from the examples, this book formulates twelve critical principles If we learn to see as children, the opportunities are ripe to create sustainable, full room for playing in the city. for the picking. Children play with whatever they come across on their way. A swing at a bus or tram stop turns waiting time into playtime – maybe even removing 1. THE MORE GOALS, obstacles for the whole family to travel by public trans- THE MORE INTERESTING A PLACE port. An alley with blind facades transforms into an exciting, interactive light route. Or how about a water Places offering opportunities for playing that are inte- storage as an adventure area? If we see it as children resting for motor learning, and cognitive and social do, we can profit from it in countless ways in public development, provide the best play value and are space! successful most often. Starting off the process with play value in mind, instead of focussing on target or age groups, broadens the spectrum of design choices consi- 4. IMITATE AND INSPIRE EACH OTHER derably. Play areas that can be utilised in diverse ways are attractive to various types of users in different life Children differ from each other. Still, we can claim that stages. A fun spot (with room to sit in the sun, but in in general children profit from participating in games the shades too), adds to the desirability of locations for and movement they would otherwise possibly shy parents and accompanying adults. They are tempted away from. By generating opportunities for playing to stay even longer, when a location is smoke-free, offers that are attractive to motor learning and cognitive and good seats, lovely trees, and is free of busy traffic social development, these opportunities gain added and air pollution. Facilities like a baby changing room, value. Children who don’t participate in sports that changing stalls or a picnic place can also contribute much, might be inspired at one of the Krajicek Courts, substantially. In other words, the leisure quality of for instance. There, you can learn how to play tennis, spaces matter to parents and accompanying adults – coached by the professionals working for the Krajicek making a site more attractive to more family members. Courts. Are you never in nature? How nice would it be A diverse use throughout the day, and improving the to light your fire at one of the nature playgrounds in sense of ownership with the users, contribute as well. Amsterdam? Also, did you never touch a hammer in Other examples are: sharing management tasks or your life? In a ‘construction playground,’ you learn how organised supervision. to build your own hut. Children learn the most from other children and from adults: watching how others 245

go about and trying to imitate that. Doing it yourself, storages by letting them double as play areas. in other words. That calls for facilities, but also for Sufficient robustness of the natural elements and coaching – as well as for role models and icons; like the recovery periods are a prerequisite for deploying professional football player, showing his tricks and skills natural elements as opportunities for playing. on the patch of ground in your neighbourhood.

7. PLAYING ALSO NEEDS EMPTY SPACE 5. SAFELY ENGAGING IN RISKY PLAY Vacant sites grant children a possibility to invent their Besides the need for safe play areas, it’s also benefi- interpretation of playing. It invites children to do the cial for children to learn how to engage in risky play interpreting themselves, inevitably ensuring these – under supervision if needed. Because risks are more places find a better and broader use than play areas severe in the city (traffic, bigotry, inequality), it’s vital designed in detail. The vacant site can be temporary that children can acclimatise to them at friendly places and doesn’t require much space. As long as children from a young age. Children explore their boundaries can utilise the space with loose parts – and elements by playing; it furnishes them with an opportunity to they brought along with them. A central storage room develop social skills and confidence. Currently, there is in public space (accessible with a key or code) can have a tendency to overprotect. This development stems added value, especially in densely populated areas. At from their parents’ projected fear. In fact, the safety in school playgrounds, a container filled with scraps can the public domain has never been at this level. It’s transform an empty space into a paradise for playing. imperative to challenge parents to enable their children Temporary spaces – construction playgrounds, tempo- to tackle risks again consciously. Just like VeiligheidNL rary (art) installations, or building sites during holidays does since 2016, we can consider with every interven- – can generate valuable room for playing, using empty tion in public space: is this as safe as possible, or as space and loose parts. safe as needed?

8. MANAGEMENT AS AN STIMULUS FOR PLAYING 6. IN TOUCH WITH NATURE Management and maintenance are paramount for safe Children playing in nature appear to develop an elevated playgrounds of high quality. Focused maintenance interest in and understanding of nature. Also, because can even be of substantial added value outside of the children in nature are challenged to help each other, designated play areas in the city. The city of Vienna playing in a natural environment helps to refine consciously withholds gritting during frosts to enable social skills. Furthermore, playing in nature turns out the creation of ‘luging streets’. The same approach is to contribute to the ability to focus, and a natural possible with leaves in autumn; not sweeping them environment elicits motor learning more effectively creates amazing heaps, where children can fall onto or than a constructed play area. The added value of hide in. Alternatively, keep simple huts until the end ‘natural’ playing in the city is clear. The same goes of the holidays; like ‘holiday houses’ for children. Of for the quality of living, considering greenery around course, there are many aspects to take into account, housing improves the desirability of the residen- like traffic safety or preventing sewage blocking. Some tial area. It also aids in preparing an urban area for of the suggestions, like the luging streets, are not extreme weather (drainage after rain showers), helps suitable to imitate directly in Amsterdam. On the other decrease the temperature in the city by providing hand, ideas like these can be valuable contributions to shade and provides health benefits. Why not also use approach playing with an open mind. They challenge these natural elements natural playing? For instance, us to view the available space in the city differently. by planting trees to climb in, instead of standard or pyramid trees. Or by extending the function of water 247

9. EYES AND HANDS IN THE STREETS 11. INCLUDE A NEIGHBOURHOODS’ OWN CUSTOMS

Social aspects determine the feeling of safety and the The composition of the populace and how these people accessibility of a site. In other words, the presence (or utilise their district has considerable influence on the lack) of people, eye contact between users and inter- possibilities for public space and play areas. What’s action. Besides a relevant concept of urban design of successful in one quarter, fails somewhere else. More- a site, it’s also essential to consider the ‘soft aspects’. over, where one district needs greenery and opportuni- Can you supervise the spot from the nearby housing? ties for natural playing, another prefers paved squares. Or from the street? And does that include the evening Neighbourhoods develop in different ways too. Where hours? Houses that have entrances on the ground floor the populace is ageing in one district, many births make informal supervision of toddlers easier. Especially occur in another. Embrace these differences and assess when the pavement on the north side is wide enough to specific needs. Now, and shortly. Use differences to catch the sunlight, making it more desirable for parents emphasise diversity in the identities of the city. That will to stay. Barring the notion that ‘gated communities’ are reinforce the feeling of ownership of residents. not preferred in or fitting for a city like Amsterdam, esta- blishing a scheme of opening hours can aid in enhancing safety and decreasing costs. Moreover, paradoxically, 12. SEE IT AS A CHILD DOES particularly in shielded spaces, children can experience more freedom. Children have a fundamentally different perspective on the world. Literally, due to experiencing their envi- ronment from a different eye level. And figuratively, 10. INVESTING IN NON-SPATIAL ELEMENTS because they move through the city differently, have different wants and needs and are inclined to look However lovely a playground is, if parents do not allow for opportunities for playing everywhere. Therefore, children to go there, this world and its opportunities for it’s imperative to include children in planning and play are out of reach. Social investments to stimulate and designing leisure and play areas. Not by having them coach children to go outside are just as important as fill out questionnaires or have them surveyed, but by physical investments. Without volunteers, no construc- letting them play at a site. Alternatively, adapt to a tion playgrounds. And without the expertise of the child’s perspective literally. Tools like Urban 95 and professionals in welfare, sports and education, no full Auf Augenhöhe 1.20m facilitate in creating awareness picture of the children in a vulnerable position. In other with officials and designers. Adapt to the perspective words, a play area of high quality needs a link between of a child and observe their behaviour when they play, the social and physical aspects of policy-making; prefer- so they can show us how they utilise public space as ably partnering with professionals who have expertise a playground, and if there are things we overlook. in both fields. For that reason, make sure to include Answer yourself the questions every child always asks residents as well as the social and physical aspects in itself: ‘What can I do here? Is something exciting going planning for and designing a leisure or play area. Weigh on? Will there be others?’ the costs of physical intervention against supporting local initiatives of temporary events for children. VERDERLEZEN / KEEP ON READING 249

ONTWERPTOOLS EN RICHTLIJNEN / AMSTERDAM EN SPELEN IN DE OPENBARE RUIMTE / DESIGN TOOLS AND GUIDELINES AMSTERDAM AND PLAYING IN PUBLIC SPACE

Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities: Random House. Gemeente Amsterdam (2016). Beweegatlas Amsterdam. CROW (2000). Handboek ‘Ontwerpen voor kinderen’. Gemeente Amsterdam (2016). Amsterdamse beweeglogica. De bewegende stad. Gemeente Rotterdam (2012). Handleiding Rotterdamse norm voor Buitenspeelruimte. Steenhuis, M. (2017). De nieuwe grachtengordel. Thoth. Stadt Zürich (2014). Handbuch ‘Platz zum Spielen’. Das Spielplatzkonzept von Grün Stadt Zürich. Gemeente Amsterdam (2018). De speelplaatsen van Aldo van Eyck in Amsterdam. Gent (2015). Visietekst en actieplan ‘Gent, kind- en jeugdvriendelijke stad’. Maas, R., Kuitert, K., (2016). Prettige Plekken, Handboek Mens en Openbare ruimte Karsten, L., Felder, N. (2016). De nieuwe generatie stadskinderen. Rotterdam NAI010 Uitgevers. Nacto (2016). Global Street Design Guide. ONDERZOEK NAAR ONTWIKKELING VAN KINDEREN / Urhahn (2017). De Beweegvriendelijke stad. RESEARCH ON THE DEVELOPMENT OF CHILDREN ARUP (2017). Cities Alive: Designing for urban childhoods. Gehl, J. (2017). Space to Grow. Ten principles that support happy, healthy families in a playful, Piaget, J. (1950). The Psychology Of The Child. Ingram Publisher Services US. friendly city. Hart, R. (1979). Childrens experience of place. A Developmental Study. Irvington Publishers. Krihnamurthy, S., Steenhuis, C., Reijnders, D. (2018). Mix & Match – Tools to design urban play. Korczak, J. (1984). Hoe houd je van een kind. S.W.P. Uitgeverij. Gemeente Amsterdam (2018). Ruimte voor sport en bewegen. Thematische studie. Kuik, S. (1996). Mag ik op je rug. Maklu. Gemeente Amsterdam (2018). Schoolvoorbeelden Inspiratieboek. Gugerli-Dolder, B. (2004). Was Kinder beweglich macht. Wahrnehmungs- und Bewegungsför- Helleman, G. (2019). Speelbare steden, een model en gereedschapskist: Buiten Spelen No. 1. derung im Kindergarten. Verlag Pestalozzianum. Stipo (2019). City at eye level for kids (conceptversie, verschijnt juni 2019, check) Both, K. (2015). Kinderen in Beweging. De wereld van het jonge kind. Verhulst, F. (2017). De ontwikkeling van het kind. Koninklijke van Gorckum. Ostaijen, M. (2018). Wij zijn ons. Vantilt Uitgeverij. Sigman, D. (2019). A Movement for Movement. API Play. OVERIGE LITERATUUR SPELEN, SPEELPLEKKEN EN DE KINDVRIENDELIJKE STAD / OTHER LITERATURE ON PLAY, PLAYGROUNDS AND THE CHILDFRIENDLY CITY

Huizinga, J. (1938). Homo Ludens: Tjeenk Willink. SPELEN IN NATUURLIJKE OMGEVING / Allen, M. (1968). Planning for play. London, Thames and Hudson. PLAYING IN NATURAL ENVIRONMENTS Rauschenberg, R. (1968). Proposal for Public Parks. New York, TECHNE1. Nicholson, S. (1971). The theory of loose parts: Landscape. Architecture Quarterly, October. Ward, C. (1961). Adventure Playground. A Parable of Anarchy. Freedom Press. Bengtsson, A. (1972). Adventure Playgrounds, London: Crosby Lockwood & Son Ltd. Hogan, P. (2001). Playgrounds for free. The Utilization of Used and Surplus Materials in Play- Dattner, R. (1974). Design for Play. Cambridge Massachusetts, MIT Press. ground Construction. The MIT Press. City of Vancouver (1992). High density housing for families with children guidlines. Fjørtoft, I. (2001). The Natural Environment as a Playground for Children. The Impact of Frost, Joe L. (2010). A History of Children’s Play and Play Environments: Toward a Contemporary Outdoor Play Activities in Pre-Primary School Children. Early Childhood Education Journal. Vol. Child-Saving Movement. Routlegde. 29 No. 2 Winter 2001. Refshauge, A. (2013). Evidence-Based Playground Design. Lessons Learned from Theory to O’Connor (2003). Skrammellegepladsen: Denmark's first adventure play area. Proceedings Practice: Landscape research. of the 2002 Northeastern Recreation Research Symposium. U.S. Department of Agriculture, Burkhalter, G. (2016). The Playground Project: Kunsthalle Zürich. Forest Service, Northeastern Research Station. p. 79–85. Hajer, F. (2016). Werk maken van spelen. Oproep voor speelbeleid: Kind Spel Ruimte. Louv, R. (2007). Het laatste kind in het bos: Jan van Arkel Krishnamurthy, S. (2018). Childfriendly urban design observations on public space from Eind- Jost, D. (2010). Changing Places. Resurrecting the ‚Adventure-Style‘ Playground“, Washington: hoven (NL) and Jerusalem (IL). Landscape Architecture Magazine no.3 Tovey, H. (2011). Laat ze buiten spelen. Pleidooi voor gezonde risico’s. Maklu. Wauquiez, S. (2014). Was bringen Naturerlebnisse Kindern? Argumente, Erfahrungsberichte, Forschungsergebnisse. Onck, S. (2015). Avontuur in de stad. Interview Martin van Rooijen. City Kidskrant Nr. 1. p.7 COLOFON

OVER DE AUTEURS IN OPDRACHT VAN / COMMISSIONED BY Dit boek is tot stand gekomen door Gemeente Amsterdam kruisbestuiving tussen experts uit de ruimtelijke en sociale werkvelden van de gemeente Amsterdam. Deze brede waaier ONDERZOEK, TEKST EN ANALYSETEKENINGEN / aan kennis is door het team van Berte RESEARCH, TEXT AND ANALYSIS DRAWINGS Daan (architect en landschapsontwerper), Berte Daan en Karin Peeters Karin Peeters (stadssocioloog en stedenbouwkundig ontwerper) en Anna Fink (landschapsarchitect en boekenmaker) MET DANK AAN / THANKS TO gebundeld en aangevuld vanuit hun kennis, Katharina Peischl; Jules van Veen; projectleider ervaring en onderzoek. Ook relevante Anne Meijer en het projectteam van de Gemeente literatuur en externe experts zijn in de totstandkoming van dit boek betrokken, Amsterdam: Imke van Moorselaar, An-Jes Oudshoorn, naast vele ervaringsdeskundige vaders en Nelleke Penninx, Katinka Pricken, Marijn Sleurink en moeders. Floor Zwiers; Urhahn; alle deelnemers van het ‘Micro- Symposium Spelen in de Stad, 11 April 2019’; de ABOUT THE AUTHORS kinderen en hun ouders die hebben deelgenomen This book was conceived by the cross- aan de wandlingen pollination between specialists in spatial design and professionals with expertise in VORMGEVING EN BEELDREDACTIE / social topics from the city of Amsterdam. The team of Berte Daan (architect and GRAPHIC DESIGN AND IMAGE EDITING landscape designer), Karin Peeters (urban Anna Fink sociologist and urban planner) and Anna Fink (landscape architect and book FOTOGRAFIE / PHOTOGRAPHY making) has pooled this whole spectrum of knowledge and supplemented it with Beeldbank stadsarchief Gemeente Amsterdam: their expertise, experience and research. pag. 2-10; 38-45; 251-259 Relevant literature was included, and Karin Peeters en 11 kinderen uit Amsterdam: external experts were consulted - as well pag. 65-103 as many parents, the experiential experts. Jeroen Hofman: pag. 108-111; 130-133; 150-153; 170-173; 190-193; 210-213

DRUKWERK / PRINTING Wilco Art Books, Amersfoort

Copyright © 2019 Gemeente Amsterdam

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd zonder voorafgaande schrifte- lijke toestemming van de uitgever. All rights reserved.

“Wat kan ik hier doen?” “Gebeurt er iets spannends?” “Zijn er anderen?”

Buiten spelen is en blijft leuk, als de antwoorden op deze vragen positief zijn! Dat vertellen ook Amsterdamse kinderen en hun ouders in dit boek. Vanuit deze vragen biedt Spelen in de Stad een scala aan kennis, inspiratie en praktische handvatten om de stad te zien, ontwerpen en gebruiken als potentiële speel- en ontmoetingsruimte.

‘What can I do here?’ ‘Is something exciting going on?’ ‘Will there be others?’

Playing outside is fun, when the answers to these ques- tions are positive! Amsterdam children and their parents point this out too, in this book. Based on these three questions Playing in the City offers a range of knowledge, inspiration and practical tools on how to view, design and use the city as a potential space for play and interaction.

In opdracht van de Gemeente Amsterdam. Commissioned by the City of Amsterdam.