ITALIAANSE MEREN COMO - GARDA - ISEO - LUGANO - MAGGIORE - ORTA - MILAAN

van reizigers voor reizigers TR TTER

ITALIAANSE MEREN COMO - GARDA - ISEO - LUGANO - MAGGIORE - ORTA - MILAAN 4

De wereld houdt niet op met draaien. Een wereldreiziger is de eerste om dat te beamen. Hoewel men geen inspanningen gespaard heeft om al de gegevens in deze gids uitgebreid te testen en te actualiseren, is het niet uitgesloten dat je ter plaatse vaststelt dat bepaalde gegevens in deze gids toch al opnieuw gewijzigd zijn. Veel adressen en suggesties in de Trotters zijn bovendien wat ‘fragiel’, juist omdat ze zo sympathiek en verrassend zijn. We zouden het daarom bijzonder op prijs stellen als je ons op de hoogte brengt van eventuele wijzigingen, zodat we de eerstvolgende herdruk op een correcte manier kunnen aanpassen. Dank bij voorbaat. Ons adres: trotter Uitgeverij Lannoo Uitgeverij Terra Lannoo Kasteelstraat 97 Postbus/P.O. Box 23202 B-8700 Tielt NL-1100 DS Amsterdam Zuidoost e-mail: [email protected] www.trotterclub.com

De prijscategorieën die in de Trottergidsen worden gebruikt, zijn steeds afgestemd op het land. Als je in een goedkoop hotelletje ongeveer € 25 betaalt, behoort een hotel waar je € 75 neertelt uiteraard tot de dure prijsklasse. De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten of de gevolgen ervan. vertaling Loes Berkhout; Imago Mediabuilders reisinformatie vlaanderen en nederland Wegwijzer, Brugge omslagontwerp Studio Jan de Boer / Helga Bontinck ontwerp binnenwerk Imago Mediabuilders omslagfoto janoka82 / iStock oorspronkelijke titel Le Routard – Lacs italiens oorspronkelijke uitgever Hachette, Paris directeur van de reeks en auteur Philippe Gloaguen stichters Philippe Gloaguen en Michel Duval adjunct-redacteuren Benoît Lucchini en Amanda Keravel redacteuren Olivier Page, Véronique de Chardon, Isabelle Al Subaihi, Anne-Caroline Dumas, André Poncelet, Marie Burin des Roziers, Thierry Brouard, Géraldine Lemauf-Beauvois, Anne Poinsot, Mathilde de Boisgrollier, Alain Pallier en Fiona Debrabander

© Hachette (alle rechten voor vertaling, reproductie en bewerking gereserveerd voor alle landen), Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2020 © Cartografie Hachette Tourisme www.lannoo.com

D/2020/45/260 - ISBN 978 94 014 6626 4 - NUR 512

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 5 HOE GEBRUIK JE DEZE GIDS?

Op deze pagina’s zetten we de 16 18 TOPERVARINGEN 17 S 3 6 TRENTINO 39 Sondrio S A L TO ADIGE toeristische highlights voor je op S 38 S 38 Bellinzona Domaso Locarno Plaatsen opgenomen op de Werelderfgoedlijst vanTrento Unesco Gravedona B Centovallitreintje i vall Res. nat. nto Ascona 7 Ce Incisioni Rupestri Val V igezzo COMOMEER P. N. delle Drena een rijtje – stuk voor stuk zijn het LUGANO- Valbondione Incisioni Rupestri Dro V blz. 255 alle Cannobio MEER a Marocche Ca ic nno Menaggio n di Dro P. N. del bina blz. 235 o Pranzo di Tenno Tenno a m Varenna n Val Grande Villa Carlotta a Varone Arco Lugano a C LAGO Tremezzo 13 i Ardesio l Monte San r a Lenno e met recht topervaringen die je MAGGIORE Salvatore 11 V V Rovereto a Bellagio S l d blz. 189 14 Darfo i Led Torbole Clusone Boário Terme ro Verbania 1112 sul Garda Limone Ris. nat. Gardesana orientale Laveno l Tremosine Lecco a Lovere Idro- Madonna di 18 niet mag missen! Stresa V Santa Maria Montecastello Mottarone Calolziocorte meer 8 del Monte Ris. nat. Tignale Varese Como Piramidi di Zone Parco MONTREUX Orta San Giulio ISEO- PonteranicaPonteranica MEER dell’Alto Garda 9 10 L. di Varese Monte blz. 287 16 Baldo Cantu 15 Maderno ORTA- Arona Pilzone San Zeno di Montagna Bergamo MEER Iseo Torri Caprino Veronese blz. 223 17 del Benaco Salò Monza LOMBARDIJE GARDA- Crespi MEER VERONA MALPENSA Oleggio d’Adda Desenzano blz. 327 del Garda MILAAN Peschiera 1 2 33 PIEMONTE blz. 97 1 Monzambano 4 5 6 LINATE Soncino Valeggio Castellaro sul Novara Lagusello

Corsico CremaCrema

B 4 11 9 S 3 SLENTER LANGS DE MIS DE VILLA NECCHI- S 4 GRACHTEN IN DE 5 CAMPIGLIO NIET, POPULAIRE, FEESTELIJKE EEN PRACHTIGE PAREL WIJK NAVIGLI IN ART-DECOSTIJL Een van de leukste wijken, met zijn cafeetjes De villa werd gebouwd in de jaren 1930 door en restaurantjes aan de oude grachten die aan architect Piero Portaluppi voor de familie Venetië doen denken. Dit is het epicentrum Necchi, industriëlen. De twee zussen die het van de Milanese ‘movida’ vol hippe winkel- tjes, oude fabrieken waarin de grote namen uit de Milanese modewereld zijn gehuisvest, kunstenaarswerkplaatsen, antiekzaakjes en een maandelijkse rommelmarkt (mercato dell’antiquariato). Blz. 175 Goed om te weten: je kunt een tochtje maken door de grachten met rederij Navigli Lombar- di: o naviglilombardi.it.

4 5

In het hoofdstuk ‘Mens, 28 29 X MENS, MAATSCHAPPIJ, maatschappij, natuur en NATUUR EN CULTUUR cultuur’ gaan we dieper in op

Beroemde Italianen 30 de geschiedenis, het cultureel Bevolking 33 Cultureel erfgoed 33 erfgoed en de geografi e van Film 34 Drank 36 Economie 39 het land of gebied dat je be- Geografie 40 Geschiedenis 40 Keuken 51 zoekt. Boeiende achtergrond- Media 57 Werelderfgoed van Unesco 58 informatie om alvast thuis of Zeden en gewoonten 59 tijdens de heenreis door te nemen.

la chiesa e il convento santa maria delle grazie en het laatste avondmaal van da vinci in milaan zijn aangemerkt als werelderfgoed.

In het hoofdstuk ‘Praktisch’ vind je alle nuttige informatie over de 64 65 X ITALIAANSE MEREN bestemming. Lees er alles wat PRAKTISCH je moet weten over bijvoorbeeld

ABC van de Italiaanse meren 66 verkeer en vervoer, geldzaken, Alvorens te vertrekken 66 Budget 68 Feesten en feestdagen 71 taal en reisdocumenten. Geldzaken 72 Gezondheid 74 Internetadressen 74 Klimaat 74 Mensen met een beperking 75 Noodgevallen 76 Openingstijden 76 Overnachten 77

66 67 Post 79

ABC VAN DE ITALIAANSE MEREN stemming opmaakt (in het Engels) en die je paspoort kun je bij deze diensten te- Reisliteratuur 80 officiële taal - Italiaans. laat legaliseren door het gemeentebestuur. recht voor een voorlopig reisdocument. Risico’s en ergernissen 80 het merengebied - strekt zich uit over Piemonte, Lombardije, Veneto, Trentino en Ti- Bij deze consulaire bijstand tussen de cino (Zwitserland). Ben je onder de 18 jaar en reis je alleen of Europese lidstaten zul je uiteraard niet al- Roken 81 belangrijkste meren - Lago Maggiore, Comomeer, Gardameer, Ortameer, Iseomeer, met een persoon die niet een van de ou- tijd in je eigen landstaal worden geholpen. Luganomeer (Zwitserland). ders is, dan is de schriftelijke toestemming Meestal zal dat gebeuren in een van de Taal en woordenschat 81 het grootste meer - Gardameer (370 km²). van beide ouders vereist (in het Engels). courante Europese talen. het kleinste meer - Ortameer (18,5 km²). Het bewijs moet worden gelegaliseerd. Telecommunicatie 83 het diepste meer - Comomeer (410 m). Heb je niet de Belgische of Nederland- Internationale de aantrekkelijkste, chicste meren - Comomeer en Lago Maggiore. se nationaliteit, neem dan contact op met studentenkaart Vervoer 84 het meer met het helderste water - Gardameer. de ambassade van Italië in België of Ne- Deze kaart is in de hele wereld het bewijs belangrijkste steden bij de meren - Milaan, Bergamo, Brescia, Verona. derland. dat je student bent. Hiermee kun je profi- Houd er rekening mee dat Zwitserland teren van verschillende voordelen, dien- wel centraal in Europa gelegen is, maar sten en studententarieven (op vervoer, ALVORENS TE VERTREKKEN geen deel uitmaakt van de Europese Unie. overnachtingen, cultuur enzovoort). Met Als je een uitstapje naar Zwitserland de kaart heb je ook diverse speciale voor- Nuttige adressen 626 39 87. Fax: (020) 638 35 96 : iicam- maakt, moet je je identiteitskaart of pas- delen tijdens het reizen (korting op vlieg-

[email protected] o iicamsterdam.esteri.it. poort bij de hand hebben. tickets, hotels en jeugdherbergen, verzeke- ITALIAANSE MEREN PRAKTISCH In België ringen, simkaarten, autoverhuur). In Italië enit - italiaanse dienst voor toerisme - VOOR DE ZEKERHEID... De digitale kaart kost € 12. Download T (02) 647 11 54 : [email protected] ambassade van belgië - Via Giuseppe Het is een goed idee om van al je belangrijke hem in de App Store of Google Play Store. o brussels.enit.it en o enit.it. de Notaris 6, 00197 Rome T 360 95 11 documenten (identiteitskaart, rijbewijs, ver- Je kunt deze ook verkrijgen op vertoon van A l IAA nse meren ambassade van italië - Jozef II-straat 24, : [email protected] o .diploma- zekeringspolis, e.a.) een kopie mee te nemen je identiteitskaart, je studentenkaart en 1000 Brussel T (02) 643 38 50. Fax: (02) tie.belgium.be. op reis. Bewaar de kopieën niet op dezelfde een foto bij: A n de It 648 54 85 : [email protected]. ambassade van nederland - Via Mi- plaats als de originele documenten. o T In België

ABC v amb bruxelles.esteri.it. chele Mercati 8, 00197 Rome 3228 6001 De tekst die over twee kolom- istituto italiano di cultura - Livorno- : [email protected] o netherlandsworld- connections - Connections Travel Shops straat 38, 1000 Brussel T (02) 533 27 20. wide.nl/countries/italy. Een Europees paspoort kan in Aalst, Antwerpen, Brasschaat, Brugge, Alvorens te vertrekken Fax: (02) 534 62 92 : iicbruxelles@ handig zijn! Brussel Centrum, Brussel Elsene VUB, esteri.it o iicbruxelles.esteri.it. Formaliteiten selva di val gardena trektDeveel Europesewintersportliefhebbers Unie heeft een systeem van .Brussel Schuman, Brussel Toison d’Or, wegwijzer reisinfo - Beenhouwers- wederzijdse consulaire bijstand ontwik- Brussels Airport, Ukkel, Gent, Gent Expo, men loopt, bevat praktische T In België straat 9, 8000 Brugge (050) 33 75 88 keld voor onderdanen van de EU die in Hasselt, Kortrijk, Kraainem, Leuven, Lom- : [email protected] o wegwijzer.be. On- Een identiteitskaart volstaat. Kinderen on- moeilijkheden verkeren in het buitenland. mel, Mechelen, Mortsel, Oostende, Roese- afhankelijk reisinformatiecentrum met lees- der de twaalf jaar moeten in het bezit zijn Je kunt op deze bijstand een beroep lare, Sint-Niklaas, Turnhout, Vilvoorde. zaal (reisgidsen, tijdschriften, kaarten, reisver- van een eigen identiteitsbewijs met foto, ver- doen als België of Nederland niet over een Callcenter T (070) 23 33 13 o connec- informatie zoals adres- MEREN PRAKTISCH ITALIAANSE slagen). Uitgever van het magazine Reiskrant. krijgbaar bij de gemeentediensten van je vertegenwoordiging beschikt in het land tions.be. Organisator van Reismarkt en andere evene- woonplaats. Reist het kind met een van de waar je je bevindt. Concreet houdt dit in dat Via o isic.be. menten (reizigers informeren reizigers). ouders, dan is het wenselijk dat de ouder die je de hulp kunt inroepen van de ambassade het kind niet vergezelt een schriftelijke toe- of het consulaat (geen ereconsulaat) van om `In Nederland In Nederland stemming opmaakt (in het Engels) en die het even welke lidstaat van de EU. Deze kilroy travels netherlands - Singel T gegevens van instanties en italiaanse dienst voor toerisme - laat legaliseren door het gemeentebestuur. diensten zullen je zelf rechtstreeks helpen of 413, 1012 WP Amsterdam (020) 524 o italia.it. je zeggen wat je precies moet doen. 51 00 o kilroytravels.nl. Er zijn ook kan- In Nederland ambassade van italië - Alexander- De dienstverlening geldt uiteraard toren in Utrecht en Groningen. straat 12, 2514 JL Den Haag T (070) 302 Een Europese identiteitskaart of geldig uitsluitend voor noodsituaties, zoals joho - : [email protected] o joho.nl. 10 30 : [email protected]. paspoort volstaat. Dat geldt ook voor kin- overlijden, ongevallen met verwondingen Er zijn kantoren in Den Haag (hoofdkan- webadressen ter voorberei- o amblaja.esteri.it. deren. Reist het kind met een van de ou- of letsels, ernstige ziekte, repatriëring om toor), Amsterdam, Leiden, Rotterdam, istituto italiano di cultura - Keizers- ders, dan is het wenselijk dat de ouder die medische redenen, arrestatie of gevangen- Groningen en Utrecht. ding op de reis. gracht 564, 1017 EM Amsterdam T (020) het kind niet vergezelt een schriftelijke toe- schap. In geval van verlies of diefstal van Via o isicnederland.nl. 6 HOE GEBRUIK JE DEZE GIDS?

92 X 93 REISPLANNER

De Duomo van Milaan is een meesterwerk van gotische kunst. Het merengebied is een ideale bestem- tie. We vermelden dan ook drie reisroutes ming voor een korte vakantie van drie da- van 3, 7 en 10 dagen. Als je maar een meer gen, een romantisch weekendje, een uit- kunt bezoeken, kies dan voor het Como- stapje in de natuur tijdens een zakenreis in meer, maar sst! Zeg het niet te hard of je De Reisplanner stelt uitgewerkte Milaan, maar ook voor een langere vakan- zult heel wat jaloerse blikken krijgen! reisprogramma’s voor om de IN DRIE DAGEN Dag 1: Milaan schitterende collectie schilderijen kunt be- Aangezien het historische centrum van wonderen. Als je ’s avonds nog in de buurt Italiaanse meren op de beste Milaan heel overzichtelijk is, kun je ge- bent, ga dan in een van de typische tratto- makkelijk alle hoogtepunten bekijken. ria eten in een van de schattige straten in Etappe 1: de Duomo (1), een gotisch pa- het voetgangersgebied. manier te ontdekken. reltje. Daarna, ook aan het piazza del Duo- mo, verwelkomt het Museo del Novecen- Dag 2: het Comomeer to (2) je. Dit museum voor moderne kunst Trek eerst een halve dag uit om te slente- Bellinzona mag je niet missen. Na een snelle lunch ren door de mooie straatjes van de oude Locarno ergens in de wijk kuier je door de schitte- stad Como (4) en neem dan de boot voor Ascona ZWITSER- LAND rende Pinacoteca di Brera (3), waar je een een tochtje over het meer (5). Het lijkt

Museo del Novecento beheert grote collecties uit de hedendaagse kunst. Cannobio Menaggio Comomeer 6 Villa Carlotta 7 7 Varenna Lugano Tremezzo 6 Lenno 5 8 Borromeïsche Lago Bellagio 3 DAGEN Eilanden Maggiore Arcumeggia Verbania Lugano- 5 Laveno meer Baveno 4 Lecco Stresa Santa Maria 3 Monvalle del Monte Mottarone Calolziocorte Orta Varese Como 4 2 San Giulio Lago di Varese Arona Orta- Cantu Bergamo meer 8

1 WEEK LOMBARDIJE PIEMONTE Monza Crespi MALPENSA d’Adda Oleggio

1 Reisroute van 3 dagen 1 2 3 LINATE Reisroute van 1 week MILAAN Plaatsen opgenomen op de 0 10 20 km WerelderfgoedlijstNovara van Unesco

326

so Giacomo Matteotti. Geopend ma.-za. 7.30- kerken. Mis de mysterieuze doeken van Antonio 11.00 u en 14.30-17.30 u, zo. 8.00-12.00 u en Rasio niet, die net als Arcimboldo, de vier seizoe-

15.00-18.00 u.` Deze kerk werd gebouwd in de nen verpersoonlijkt. Verfrissend! Ten slotte zie je 15de eeuw en volledig gerenoveerd in de nog enkele beeldhouwwerken in rococostijl en een GARDAMEER 18de eeuw. Het bezit een van de meesterwerken verrassend doek waarop pygmeeën zijn afgebeeld. van de renaissancekunst, een veelluik Averoldi van (LAGO DI GARDA) Door deze beknopte inhouds- Titiaan uit 1522, waarop de opstanding van Christus X museo mille miglia (duizend mijlmuse- is te zien. Deze bevindt zich achter in de pastorie. um, buiten plattegrond, via d3): viale della Bornata 123, Sant’Eufemia T 0303 36 56 31 X Chiesa santa maria dei miracoli (plat- o museomillemiglia.it. Ten oosten van het ...... 332 opgave per hoofdstuk te tegrond a-B2): corso Martiri della Libertà.` Dit stadscentrum, via de viale Venezia in de richting kerkje is vooral de moeite waard vanwege de van het Gardameer. Buslijn 3 vanaf het station, voorgevel in Venetiaanse stijl, heel verfijnd. Bin- halte viale Sant’Eufemia. Dag. geopend 10.00- SIRMIONE ...... 336 gebruiken hoef je niet telkens nen, waar je maar zelden wordt toegelaten, zijn 18.00 u. Toegangsprijs € 8, kortingen mogelijk. enkele opmerkelijke schilderijen te zien, in het Gratis voor kinderen tot 10 jaar en met de Brescia- ...... 342

bijzonder een Annonciation van Pietro Marone. card.` Gebouwd in de 11de eeuw, maar tegen- woordig is het St.-Eufamiusklooster het domein terug te bladeren naar de XX Pinacoteca Tosio martinengo (plat- van de racewagencultus! Alle (of bijna alle) ten- ...... 343 tegrond C3): via Martinengo da Barco 1 T 0302 toongestelde auto’s hebben meegedaan in de 297 78 33 o bresciamusei.com. Geopend di.-vr. veelbesproken Mille Migliarally tussen 1927 en MALCESINE ...... 347 volledige inhoudsopgave 9.00-17.00 u, za. 10.00-2.00 u (18.00 u zon- en 1957 (zie hieronder in de rubriek ‘Evenementen’). feestdagen). Je kaartje is ook geldig in het Museo Gedurende de tentoonstelling (prachtig ingericht) diocesano en voor de exposities van dat moment worden races en getuigenissen van deelnemers TORBOLE SUL GARDA ...... 349 € 13; kortingen mogelijk; gratis voor kinderen tot uitgezonden op schermen. Aan het einde een Iseomeer (Lago d’Iseo) en omgev I ng vooraan in het boek. 6 jaar.` De pinacoteca van Brescia heeft zijn deuren zaaltje (heeft er niets mee te maken, maar vooruit) ...... weer geopend na negen jaar van renovatiewerk- dat gewijd is aan de Beatles. ARCO 350 zaamheden. Het schilderijenmuseum is gevestigd in het palazzo Martinengo da Barco, dat fantas- RIVA DEL GARDA ...... 352 tisch is opgeknapt en heeft een interessante col- EVENEMENTEN lectie doeken uit de 15de tot 18de eeuw. De rond- gang begint met de ontdekking van een paar • Internationaal pianofestival van Brescia ...... 356 Venetiaanse primitieven, zoals van Paolo Venezia- en Bergamo: half april-half juni o festival-

no, wiens composities werden beïnvloed door de pianistico.it.` Bijeenkomst van pianisten die hun GARGNANO ...... 358 Byzantijnse stijl. Daarna is het tijd voor de renais- sporen hebben verdiend.

sance met Vincenzo Foppa, een van de eerste • mille miglia: in sept o 1000miglia.eu.` Voor grote schilders van de Lombardische school. De de huidige edities van deze beroemde historische GARDONE RIVIERA ...... 359 drie doeken van Rafaël die volgen, behoren tot de autorace staan bijna 380 auto’s, gebouwd tussen parels van het museum: een sublieme, bevallige 1920 en 1950, aan de start. Ze volgen nog altijd ...... Christus Zegen, een delicate Engel met perfect bij hetzelfde 1600 km lange parcours als tijdens de SALÒ 361 elkaar passende kleuren en een Maria met Kind. 24 edities van de Mille Miglia die tussen 1927 en Vervolgens kom je meer over de stijl van diverse 1957 plaatsvonden: een lus van Brescia naar belangrijke schilders uit Brescia te weten. Zo Rome via Ferrara en Ravenna en vervolgens terug raakte Allessandro Bonvicino oftewel Il Moretto, van Rome naar Brescia via Florence, Modena, Bo- geïnspireerd door Titiaan (bekijk zijn portret van logna en Mantua.

Salomé goed, heel teer). Tevens Il Romanino, • La strada Festival: half juni o danzarte.info.` wiens grote retabels afkomstig zijn uit plaatselijke Straattheater.

Op het kleine kaartje links- boven zie je in een oogopslag welk deel van het land of de ZWITSERLAND TRENTINO- ALTO Lago ADIGE Maggiore Como- Riva meer del Garda regio het betreffende hoofdstuk Iseo- Orta- meer meer Milaan GARDA- VENETIË MEER Verona beschrijft. LOMBARDIJE PIEMONTE EMILIA- ROMAGNA GARDAMEER (LAGO DI GARDA) Op de eerste pagina van elk

XXX Het grootste meer van Italië heeft een microklimaat dat de regiohoofdstuk zijn de niet te Vittoriale degli Italiani 360 Romeinen al wisten te waarderen. Toch niet zulke rare jongens dus, die Romeinen. De vegetatie is weelderig: met palmbomen, citroenbomen, cipressen en oleanders. Het missen bezienswaardigheden in is niet zo vreemd dat Vergilius, Plinius, Goethe, Barrès en D’Annunzio zich door zo’n paradijs lieten inspireren! In tegenstelling tot het Comomeer is het landschap hier weids. Op de westoever zijn er veel tunnels, bochten kaart gebracht met een pagina- en authentieke vissersdorpjes die in het hoogseizoen ver- anderen in authentieke, overvolle toeristische dorpen! Ze lopen over van de restaurants, die niets anders te bieden verwijzing voor wie ze direct hebben dan hun terrassen. Van alle Italiaanse meren heeft het Gardameer het meeste weg van een badplaats. De na- bijheid van Oostenrijk en Duitsland maakt het ook tot een favoriete bestemming voor onze buren aan de andere wil raadplegen. kant van de Rijn (vooral in het noordelijke deel, waar zo- wel Duits als Italiaans wordt gesproken). Toeristischer dus, gezinsvriendelijker ook (er zijn hier allerlei soorten accommodatie te vinden voor iedere portemonnee). Ook sporters komen hier graag, vooral kitesurfers, fietsers en klimmers zullen het Lago di Garda kunnen waarderen! Nog een woordje over het erfgoed, tot slot, er zijn nog enkele heel mooie dorpen te vinden, zoals Torri del Be- naco, Sirmione of Salò.

aan het gardameer heerst een microklimaat. op de foto: limone sul garda. 7

Aan de rand van de pagina’s zorgen een duimgreep en een 184 185

tere, minder bewerkte bovendeel. Sta zeker stil bij veertig jaar is gewerkt. Aan het einde kom je via AANKOMST EN de Trattoria del Mercato aan de andere kant van kopregel ervoor dat je direct de sublieme bas-reliëfs rond de poort. Je ziet Gian een doorgang in de kleine kloostergang met het gebouw ook een optie. Hier is al een halve VERTREK Galeazzo Maria Visconti, die de eerste steen legde friezen van terracotta, vanwaar je het mooiste eeuw niets veranderd en worden eenvoudige voor de bouw van het kartuizer klooster. uitzicht hebt op de kerk. Vanaf daar kom je in de dagschotels op tafel gezet, zoals in een kantine. MeT De TRein ziet welke informatie er op Binnen is de kerk zeker een aandachtig bezoek refter, waarin de monniken ’s zondags in stilte Ook een terras. Het hotel, tot slot, biedt comfor- waard. In de eerste plaats vanwege de duizeling- aten terwijl een van de broeders op het spreekge- Vanaf het Centraal Station van Milaan vertrekt er tabele kamers met een originele inrichting aan. Milaan (Milano) wekkend hoge gewelven (blauw met sterretjes) in stoelte voorlas. Aan jou om de houten wand te iedere 15-40 min een trein tussen 5.00-24.00 u. Een goed adres. de middenbeuk. Verder ook voor de kapellen die vinden die het trapje ernaartoe verbergt. Duur: slechts 10 min. Het station van Monza ligt de betreffende pagina wordt met fresco’s versierd zijn. Dit gedeelte is jammer Tot slot kom je bij de grote kloostergang (en die 10 min wandelen van het historische centrum. genoeg slecht verlicht. Voorbij het barokke bron- is werkelijk indrukwekkend, meer dan 124 m WAT IS ER TE ZIEN? zen hek kom je in het transept. Links zie je een lang!), omzoomd door 123 bogen, versierd met besproken. marmeren grafmonument met liggende beelden terracotta medaillons. Deze zijn onlangs gerestau- SLAPEN, ETEN Naast de hieronder beschreven Duomo kun je in IN DE OMGEVING VAN MILAAN van Lodovico il Moro (de hertog Visconti, mecenas reerd en weer in hun oude luister hersteld. Aan het met rustige pleintjes doorspekte voetgangers- van Leonardo da Vinci). Daarboven zie je het fres- drie zijden bevinden zich de 24 vertrekken van de centrum van Monza interessante historische ge- co van de apsis dat de kroning van Maria voor- monniken. Een ervan is groter dan de andere: daar HR nine Hotel – Ristorante-pizzeria bouwen bekijken, in het bijzonder de Arengario Milaan (Milano) en o M geving stelt, in het bijzijn van Francesco Sforza en Lodo- verbleef de abt. Elk vertrek bestaat uit twee ruim- del Centro: spalto Isolino 9, in het centrum van aan het piazza Roma. Dit voormalige stadhuis vico il Moro. Let aan de rechterkant van het ten, een tuintje, een kamer met een loggia. Naast Monza. Loop vanaf het piazza Roma de via Vit- werd gebouwd in de 13de eeuw. Er staat een to- transept op het grafmonument van Gian Galeazzo de deuren zie je een kleine opening waardoor men torio Emanuele II af en volg daarna het kanaal ren op het gebouw, dat steunt op grote bogen. Je Maria Visconti. Het is uit marmer gehouwen. Iets de maaltijden aangaf. Als je niet met de rondlei- aan de rechterkant tot het passerella dei Mer- kunt er nog de tribune zien waar de gemeentelijke hoger zie je het fresco van de apsis met de stich- ding meeloopt, kun je het klooster bekijken door cati T 039 32 22 64 : [email protected] verordeningen werden voorgelezen. ter en zijn zonen die het kartuizerklooster aan een hek, rechts van de voorgevel van de kerk. o ninehotel.com V Restaurant dag. geopend Maria schenken. Het koorgestoelte is met inleg- Het kartuizermuseum ligt in het voormalige voor lunch en diner; trattoria alleen ‘s middags XXX Duomo: piazza Duomo. Dag. geopend werk versierd en het koor is bedekt met fresco’s hertogelijk paleis. Op de begane grond zie je de ma.-za. (gesloten op zo.). Tweepersoonskamers 7.30-12.00 u en 15.00-18.00 u. Gratis toeganke- die het leven van Jezus afbeelden. Bekijk links het gipsen mallen die zijn gebruikt bij de restauratie circa € 90, inclusief ontbijt. In het restaurant lijk. Bezoek aan de schatkamer en een rondleiding fresco met de Aanbidding der wijzen, waar de drie in de 19de eeuw. Op deze manier kun je de beeld- pizza’s € 6-12, gerechten € 16-30. In de trattoria, door de kapel di.-za 9.00-18.00 u, zo 14.00-

koningen de renaissancemode volgen en laarzen houwwerken op de gevel van de kerk pas echt menu € 11-12.` Dit historische hotel-restaurant 18.00 u, € 8, kortingen mogelijk T 039 32 63 83

Om vlot door de gids te navigeren met sporen dragen! Bekijk het hoofdaltaar in mar- naar waarde schatten. Boven een verzameling staat aan een rustig voetgangerspleintje. Het is o museoduomomonza.it.` Deze imposante mer en lapis lazuli. 16de-eeuwse schilderijen (portretten van de fa- een familiezaak die met zijn tijd is meegegaan. 14de-eeuwse kathedraal belichaamt de herople- De rondleiding biedt vervolgens de mogelijkheid milie Visconti, religieuze schilderijen), originele Het restaurant, dat eruitziet om door een ringe- ving van een belangrijke periode in de geschiede- wordt per stad of regio dezelfde de oude sacristie te bezoeken, waar je de beroem- bas-reliëfs en fresco’s met trompe-l’oeileffect in tje te halen, heeft in de zomer een groot terras nis en van het christendom in Lombardije. Op deze de ivoren triptiek (begin 15de eeuw) ziet, waaraan de leuke Studiolo. om van te profiteren en de rest van het jaar is er plek liet koningin Theodelinde aan het einde van de heerlijke, enorme veranda. Er worden ver- de 6de eeuw haar eerste kerk bouwen, nadat ze Monza 123.000 INWONERS | NETNUMMER 039 zorgde, smakelijke gerechten geserveerd tegen haar volk tot het katholieke geloof had bekeerd. informatiestructuur gehanteerd: prijzen die nog acceptabel zijn. Voor de lunch is Het huidige gebouw maakt indruk met de gotische Ongeveer 20 km ten noordoosten van Milaan, een treinreisje van slechts een paar minu- ten, ligt het grote dorp Monza. De mooie gebouwen in het voetgangerscentrum dragen praktische informatie - informatie de rijke historie uit van een plaats die in de 6de en 7de eeuw de hoofdstad was van het WiST Je DiT? rijk der Longobarden met Theodelinde aan het hoofd. Ongeveer 10 eeuwen later zal de familie Visconti, op dat moment eigenaren van de stad, een schitterende kapel laten in- EEN GEARRANGEERD HUWELIJK | Dat de Visconti’s zoveel eer betoonden over verblijf: slapen, eten, iets richten voor deze legendarische koningin in de plaatselijke kathedraal. De kapel bevat aan koningin Theodelinde komt omdat haar verhaal zo op dat van hen leek. Toen haar de mythische ijzeren kroon die de koningen van Italië droegen van diep in de middel- eerste echtgenoot stierf, had Theodelinde niet het recht alleen te regeren, omdat ze eeuwen tot Napoleon. Veronachtzaamd in de loop van de geschiedenis, maakte in de een vrouw was. Daarom koos ze een lagergeplaatste opvolger in plaats van haar rijk 19de eeuw de hoedenmakerij Monza tot haar domein. Daarna werd een heel ander ob- over te geven aan een concurrerend vorstenhuis. Bij gebrek aan een mannelijke erf- drinken, uitgaan - informatie over ject de hoofdattractie: tegenwoordig dankt de stad haar bekendheid aan de autosport en genaam deed de laatste Visconti hetzelfde. Hij koos de condottiere Sforza van een- aan de Grand Prix Formule 1. Een bezoek aan het circuit tijdens de trainingsdagen is voudige komaf als echtgenoot voor zijn dochter, in plaats van een grote adellijke riva- de bezienswaardigheden. zeker indrukwekkend, maar neem wel oordopjes mee… liserende familie.

WIST JE DIT?

Let op deze kaders voor interessante weetjes.

AANDUIDING TROTTERTIPS X trottertip XX interessant XXX niet te missen

VERKLARING VAN DE SYMBOLEN

A algemeen I informatie g snackbar q autoverhuur d kindvriendelijk Z strand s bank i koffie- of theehuis U taxi O busstation M livemuziek, concert J theater D café, bar L luchthaven S treinstation C camping e metrostation V voorzieningen voor p consulaat N ontbijt rolstoelgebruikers E dansen P parkeren j wandelen c duiklocatie Q patisserie k winkelen W internetcafé B postkantoor m Unesco-werelderfgoed f fietsen te huur R restaurant r zwemgelegenheid F haven a roken verboden T telefoonnummer h honden toegestaan H slapen o website Y ijssalon b skistation : e-mailadres 8

INHOUD

INLEIDING ���������������������������������11 Roken 81 Taal en woordenschat 81 VEELGESTELDE VRAGEN ����������12 Telecommunicatie 83 Vervoer 84 18 TOPERVARINGEN �����������������14 REISPLANNER ��������������������������92 MENS, MAATSCHAPPIJ, NATUUR EN CULTUUR ��������������29 Beroemde Italianen 30 MILAAN (MILANO) Bevolking 33 EN OMGEVING Cultureel erfgoed 33 Film 34 Drank 36 Economie 39 Geografie 40 Geschiedenis 40 Keuken 51 Media 57 Werelderfgoed van Unesco 58 Zeden en gewoonten 59 Milaan (Milano)������������������������������������������������99 REIZEN NAAR DE ITALIAANSE MEREN ������������60 LAGO MAGGIORE ITALIAANSE MEREN PRAKTISCH ������������������������������65 ABC van de Italiaanse meren 66 Alvorens te vertrekken 66 Budget 68 Feesten en feestdagen 71 Geldzaken 72 Gezondheid 74 Internetadressen 74 Klimaat 74 Mensen met een beperking 75 Laveno �������������������������������������������������������������192 Noodgevallen 76 Arona ���������������������������������������������������������������197 Openingstijden 76 Stresa ��������������������������������������������������������������198 Overnachten 77 De Borromeïsche Eilanden Post 79 (Le Isole Borromee) ����������������������������������������202 Reisliteratuur 80 Baveno������������������������������������������������������������206 Risico’s en ergernissen 80 X 9

Verbania ����������������������������������������������������������208 Cannobio ���������������������������������������������������������217 COMOMEER (LAGO DI COMO) ORTAMEER (LAGO D’ORTA)

Como ���������������������������������������������������������������259 Lenno ���������������������������������������������������������������268 Tremezzo ����������������������������������������������������������271 Orta San Giulio ������������������������������������������������227 Menaggio ��������������������������������������������������������273 Gravedona en Domaso ������������������������������������276 Varenna �����������������������������������������������������������278 LUGANOMEER Bellagio �����������������������������������������������������������280 (LAGO DI LUGANO) Van Bellagio naar Como ����������������������������������285 EN OMGEVING ISEOMEER (LAGO D’ISEO) EN OMGEVING

TUSSEN HET LAGO MAGGIORE EN HET LUGANOMEER 237 Varese �������������������������������������������������������������237 Bergamo ����������������������������������������������������������289 Clusone�����������������������������������������������������������307 LUGANOMEER Iseomeer (Lago d’Iseo) ������������������������������������309 (LAGO DI LUGANO) 242 Brescia������������������������������������������������������������316 Lugano �������������������������������������������������������������243 10

Sirmione ����������������������������������������������������������336 GARDAMEER Peschiera del Garda ����������������������������������������342 (LAGO DI GARDA) Torri del Benaco ����������������������������������������������343 Malcesine�������������������������������������������������������347 Torbole sul Garda ��������������������������������������������349 Arco �����������������������������������������������������������������350 Riva del Garda �������������������������������������������������352 Limone sul Garda ��������������������������������������������356 Gargnano ���������������������������������������������������������358 Gardone Riviera����������������������������������������������359 Salò �����������������������������������������������������������������361

REGISTER 365 Desenzano del Garda ��������������������������������������332

Lago Maggiore Lugano Comomeer Stresa Lugano- meer Como Iseomeer Varese KAARTEN EN Orta- Bergamo meer Garda- meer Brescia Milaan PLATTEGRONDEN Desenzano Cremona Mantova

Afstanden tussen de steden �������������������������� 89 Milaan, metro���������������������������������������������� 101 Bergamo ������������������������������������������������ 292-293 Milaan, Omgeving, overzichtskaart ������������� 183 Bergamo, detailkaart���������������������������� 294-295 Milaan, plattegrond I ���������������������������� 104-105 Brescia�������������������������������������������������� 318-319 Milaan, plattegrond II ��������������������������� 106-107 Como ����������������������������������������������������� 260-261 Milaan, plattegrond III �������������������������� 108-109 Comomeer, overzichtskaart �������������������������� 258 Milaan, plattegrond IV �������������������������� 110-111 Desenzano del Garda ����������������������������������� 333 Orta San Giulio ��������������������������������������������� 229 Gardameer, overzichtskaart ������������������������� 331 Ortameer, overzichtskaart ���������������������������� 226 Iseomeer, overzichtskaart ���������������������������� 311 Reisplanner ���������������������������������������������� 93, 95 Lago Maggiore, overzichtskaart������������������ 193 Topervaringen �������������������������������������������� 14-15 Lugano ��������������������������������������������������� 244-245 Verbania ������������������������������������������������ 210-211 Luganomeer, overzichtskaart ����������������������� 238 Verbania, detailkaart ������������������������������������ 213 Milaan, detailkaart������������������������������� 114-115 11

INLEIDING

et merengebied trekt al sinds jaar In deze vakantiestreek tussen steden en en dag verschillende vakantie- meren kan de reiziger die de glamour en gangers aan, van romantici uit drukte van de chique stadjes aan de meren de 19de eeuw tot internationale beu is, in elk seizoen zijn toevlucht zoeken Hfilmsterren. Allemaal werden ze betoverd tot de valleien in de omgeving met hun door het heldere water van de meren, inge- overweldigende, heuvelachtige natuur. bed in het adembenemende landschap van De Lombardische hoofdstad Milaan ligt de Voor-Alpen. De meren liggen hoofdza- nauwelijks een uur reizen van het Comomeer. kelijk in Italië, maar strekken zich in het Tussen de stad en het merengebied zijn noorden deels uit op Zwitsers grondgebied. goede treinverbindingen en ook met de auto Ze worden in het zuiden begrensd door ben je er zo. Breng er eens een paar dagen Milaan en in het oosten door Verona. We door, want wie van stedentrips, architectuur zullen niet verzwijgen dat de streek te lijden en monumentale gebouwen houdt, vindt deze heeft onder het toerisme. De schilderach- stad onweerstaanbaar. Milaan meet zichzelf tige vissersdorpjes verliezen in de zomer tegenwoordig een meer postindustrieel, vaak hun rust. Wil je volop genieten van de jeugdig en dynamisch jasje aan en verdient magie en de charme van deze streek, ga er daarmee absoluut de titel città delle occasi- dan bij voorkeur in de lente of herfst heen oni, de ‘stad van de mogelijkheden’. Jazeker, wanneer de tuinen en heuvels op hun Milaan heeft zich opgetut en is alleen daarom mooist zijn. al een bezoek waard!

De Duomo van Milaan is erg fotogeniek. 12 VEELGESTELDE VRAGEN

WELKE REISDOCUMENTEN HEB JE je makkelijk korting. In het merengebied NODIG VOOR NOORD-ITALIË? vind je niet veel musea (behalve in Milaan Voor ingezetenen van de Europese Unie en dan). De toegangsprijzen voor de villa’s en Zwitserland volstaat een geldige identiteits- tuinen (de belangrijkste bezienswaardighe- kaart of een geldig paspoort. den in deze streek) zijn echter fors en soms echt torenhoog. Daar staat tegenover dat je WAT IS HET BESTE SEIZOEN OM voor een snack (panini, pizzapunt) maar DE ITALIAANSE MEREN TE heel weinig betaalt. VERKENNEN? Het tussenseizoen (mei-juni en sept-okt.) is WAT IS DE BESTE MANIER OM aangenaam. Let op, want veel adresjes zijn NAAR HET LAND TE REIZEN? rond 15 augustus gesloten vanwege vakan- Het vliegtuig is de snelste oplossing, vooral tie. voor een kort verblijf. De luchtvaartmaat- schappijen (vooral de lowcostmaatschap- IS HET LEVEN ER DUUR? pijen) bieden vluchten tegen scherpe prijzen Een groot deel van je budget gaat naar de aan. Vanaf de vliegvelden van Milaan reis je overnachting. Buiten het hoogseizoen krijg snel naar het merengebied.

Aan het Gardameer vind je het charmante dorpje Limone. X 13

KUN JE DOOR HET MERENGEBIED REIZEN ZONDER AUTO? Door gebruik te maken van boten, die de verschillende steden rond een meer met el- kaar verbinden, treinen en bussen is dat ze- ker mogelijk. Maar de auto is nog steeds de beste manier om de regio te verkennen.

IS ER EEN TIJDSVERSCHIL? Nee, er is geen tijdsverschil met Nederland of België, want de zomer- en wintertijd gaan op dezelfde datum in.

ZIJN ER VOORZORGSMAATREGE- LEN NODIG OP HET GEBIED VAN GEZONDHEID? Nee, afgezien van de reguliere inentingen zijn er geen speciale voorzorgsmaatregelen nodig. Zorg in de zomer wel voor een anti- muggenmiddel. De auto vormt het ideale vervoermiddel om het merengebied te verkennen. ZIJN KINDEREN WELKOM? Zeker! Wees voorzichtig als je kinderen snel WELKE TAAL WORDT wagenziek worden, want de kronkelwegen ER GESPROKEN? in de bergen en rond de meren kunnen bij Italiaans, natuurlijk! Zoals overal is het hen (en bij jou!) onprettige herinneringen handig enkele woorden en zinnen van de nalaten. Wat betreft het eten kan het niet taal te kennen. De Italianen in die streek stuk: pizza, pasta, ijsjes: je vindt de kind- begrijpen Frans en de meeste jongeren spre- vriendelijkste attracties snel terug dankzij ken inmiddels Engels. het symbool d . WAT KUN JE MEENEMEN NAAR HOE BETAAL JE TER PLAATSE? HUIS UIT HET MERENGEBIED? Heel gemakkelijk, aangezien de munteen- Lokale grappa, wijn, olijfolie geproduceerd heid de euro is. Je vindt er veel geldautoma- op de hellingen van het Gardameer, keu- ten en, afgezien van enkele pensionnetjes of kengerei uit de fabriekswinkels bij Omegna. cafés, kun je bijna overal met je betaalkaart Vraag bij het Bureau voor Toerisme aan het terecht. Lago Maggiore en het Ortameer een lijst met fabriekswinkels (huishoudartikelen, kleding) in die regio. 14 18 TOPERVARINGEN

In Milaan BEWONDER HET LAATSTE 2 AVONDMAAL, EEN BEZOEK DE DUOMO, EEN PRACHTIG FRESCO VAN 1 GOTISCH PRONKSTUK LEONARDO DA VINCI, DAT WAARIN VEEL MILANESE HIJ MAAKTE VOOR DE SANTA GESCHIEDENIS IS ONDER­ MARIA DELLE GRAZIEKERK GEBRACHT EN KLIM DAARNA EN DAT BEHOORT TOT HET NAAR DE DAKTERRASSEN WERELDERFGOED OM DE 1800 BEELDEN VAN Dit werk van 9 bij 5 m dat werd geschilderd DICHTBIJ TE BEWONDEREN tegen het einde van de 15de eeuw in de refter Dit is, na de Sint-Pieter in Rome en de kathe- van het oude dominicaanse klooster naast de draal van Sevilla, de grootste katholieke kerk kerk, lijkt heel modern. Het is een meester- ter wereld. Een bezoek aan de dakterrassen werk dat de tand des tijds ruimschoots heeft brengt je heel dicht bij de standbeelden, de doorstaan. Blz. 163 135 spitsen en de bijzondere, vergulde Ma- Goed om te weten: wie van plan is deze parel donnina, het symbool van Milaan. Zij staat te gaan bewonderen moet zijn kaartje reeds op een hoogte van 117 m, boven op de hoog- enkele maanden vooraf reserveren via o ce- ste spits. Blz. 122 nacolovinciano.net.

1 X 15

ONTDEK HET 3 NOVECENTO, HET FANTASTISCHE MUSEUM VOOR HEDENDAAGSE KUNST MET EEN COLLECTIE DIE GROTENDEELS GAAT OVER ITALIAANSE KUNST VAN DE 20STE EEUW Een massief gebouw, typisch voor de archi- tectuur ten tijde van de fascisten, dat in 1939 werd gebouwd als kantoor en tegenwoordig dient als museum. Een groot deel van de rijke collectie is gewijd aan de arte povera. Bin- nen heb je door de schitterende ramen aan de zij- en voorkant van de gevel een prachtig uitzicht op de Duomo. Blz. 124 2

3 16

S 3 6

S 38 Bellinzona Domaso Locarno Gravedona Centovallitreintje i vall nto Ascona 7 Ce V al Vigezzo COMOMEER LUGANO- Val blz. 255 le C Cannobio MEER ann Menaggio P. N. del obina blz. 235 Val Grande Villa Carlotta Varenna LAGO Lugano Tremezzo 13 Monte San Lenno MAGGIORE Salvatore 11 Bellagio blz. 189 14 Verbania 1112 Laveno Lecco Stresa Santa Maria Mottarone Calolziocorte 8 del Monte Varese Como MONTREUX Orta San Giulio Ponteranica 9 10 L. di Varese 15 ORTA- Arona Cantu MEER Bergamo blz. 223

Monza Crespi Oleggio MALPENSA d’Adda MILAAN 1 2 33 PIEMONTE blz. 97

4 5 6 LINATE Novara

Corsico Crema 4 11 9 S 3 S

4 18 TOPERVARINGEN 17

TRENTINO 39 Sondrio S A L TO ADIGE S 38 Plaatsen opgenomen op de Werelderfgoedlijst vanTrento Unesco

B Res. nat. Incisioni Rupestri

P. N. delle Drena Valbondione Incisioni Rupestri Capo di Ponte Dro a Marocche ic n di Dro o Pranzo di Tenno Tenno a m n a Arco a C Varone i Ardesio l r a Bienno Riva del Garda e V V Rovereto S al Darfo di L edro Torbole Clusone Boário Terme sul Garda Artogne Limone Ris. nat. Gardesana orientale l Tremosine a Lovere Idro- Madonna di 18 Malcesine V Pisogne meer Montecastello Ris. nat. Tignale ISEO- Piramidi di Zone Parco Ponteranica Marone dell’Alto Garda MEER Gargnano Monte Isola Monte blz. 287 16 Baldo Maderno San Zeno di Montagna Pilzone Gardone Riviera Iseo Torri Caprino Veronese 17 del Benaco Salò VENETO Brescia LOMBARDIJE GARDA- Sirmione MEER VERONA Desenzano blz. 327 del Garda Peschiera 1 Monzambano Soncino Valeggio Castellaro sul Mincio Lagusello

Crema B SLENTER LANGS DE MIS DE VILLA NECCHI- 4 GRACHTEN IN DE 5 CAMPIGLIO NIET, POPULAIRE, FEESTELIJKE EEN PRACHTIGE PAREL WIJK NAVIGLI IN ART-DECOSTIJL Een van de leukste wijken, met zijn cafeetjes De villa werd gebouwd in de jaren 1930 door en restaurantjes aan de oude grachten die aan architect Piero Portaluppi voor de familie Venetië doen denken. Dit is het epicentrum Necchi, industriëlen. De twee zussen die het van de Milanese ‘movida’ vol hippe winkel- tjes, oude fabrieken waarin de grote namen uit de Milanese modewereld zijn gehuisvest, kunstenaarswerkplaatsen, antiekzaakjes en een maandelijkse rommelmarkt (mercato dell’antiquariato). Blz. 175 Goed om te weten: je kunt een tochtje maken door de grachten met rederij Navigli Lombar- di: o naviglilombardi.it.

5 18

6 hebben geërfd, gaven binnenhuisarchitect Goed om te weten: de vereniging Ad Artem Luppi de vrije hand om de 2000 m² grote vil- biedt de mogelijkheid de geheime gangen van la (inclusief de tuin) in te richten en aan te het kasteel te verkennen. De rondleiding over leggen. Blz. 136 de merlate (kantelen) leidt je naar het dak, Goed om te weten: in 2001 heeft de famillie waar je kunt genieten van een schitterend uit- Necchi de villa nagelaten aan een particuliere zicht op de stad. De toer van de ghirlanda stichting (Fondazione Ambiente Italiano), op- (slinger) gaat door de ondergrondse gangen. dat de originele sfeer behouden zou blijven. o adartem.it. o visitfai.it/villanecchi o casemuseo­ milano.it.­­ Aan het Lago Maggiore DWAAL DOOR HET 6 CASTELLO SFORZESCO, KIES VOOR DE EEN IMPOSANT OUD 7 TOERISTISCHE ROUTE EN HERTOGELIJK GEBOUW NEEM HET CENTOVALLI- WAARIN TEGENWOORDIG TREINTJE (VAN DE HONDERD MEERDERE FRAAIE MUSEA VALLEIEN) TUSSEN ZIJN GEHUISVEST DOMODOSSOLA EN Het ene is nog weelderiger dan het andere, LOCARNO (IN ZWITSERLAND) maar onze voorkeur gaat uit naar het Pietà- Een reis van twee uur door schitterende Rondaninimuseum, waar het prachtige landschappen. Pure romantiek! Blz. 192 standbeeld van Michelangelo te zien is. Zijn Goed om te weten: dat zit bij het kaartje voor laatste werk bleef onvoltooid. Blz. 156 de Lago Maggiore Express inbegrepen. 18 TOPERVARINGEN 19

7 20

8

8 NEEM IN STRESA DE Dit schattige dorp met 1200 inwoners heeft KABELBAAN NAAR DE veel van zijn charme te danken aan de ro- MOTTARONE, IN EEN maanse basiliek en het benedictijnenkloos- PRACHTIG, NATUURLIJK ter, maar vooral aan het eilandje voor de LANDSCHAP DAT EEN VAN kust, het Isola San Giulio. Blz. 227 DE MOOISTE PANORAMA’S Goed om te weten: het dorp is verboden voor VAN DE OMGEVING BIEDT auto’s. Tip: parkeer bij de Sacro Monte en loop De sportiefste reizigers kunnen de tocht te naar beneden, parkeren is gratis. voet afleggen: mooie klim naar de top met een hoogteverschil van 1300 m. Blz. 201 10 KLIM NAAR DE Goed om te weten: neem zelfs in de zomer een 20 KAPELLEN OP vest mee. Op deze hoogte kan het fris zijn. DE SACRO MONTE DI ORTA Deze zijn versierd met fresco’s die verhalen Aan het Ortameer over het leven van de H. Franciscus van As- sisi en op de Werelderfgoedlijst staan. Prach- 9 SLENTER ’S AVONDS tig natuurgebied van 16 ha met een vrij uit- DOOR HET DORPJE ORTA zicht op het meer vanaf de Chiesa San SAN GIULIO, WANNEER DE Nicolao. Blz. 232 STRATEN VERLATEN ZIJN