EKK§H™IA-OIKOYMENH-¶O§ITIKH © 2007, ¢IAKOINOBOY§EYTIKH ™YNE§EY™H OP£O¢O•IA™ §. BA™I§I™™H™ ™OºIA™ 11, 100 21 A£HNA, TH§.: 210 3692189, FAX.: 210 3692190, E-MAIL: [email protected] EKK§H™IA-OIKOYMENH- ¶O§ITIKH Ã∞ƒπ™Δ∏ƒπ∞ ™Δ√¡ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏ A¢PIANOY¶O§Eø™ ¢AMA™KHNO

∞£∏¡∞ 2007

∂π™∞°ø°π∫√ ™∏ª∂πøª∞

¢È·ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋ ™˘Ó¤Ï¢ÛË √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ (¢.™.√.) Ì ÈηÓÔÔ›- ∏ ËÛË ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÛÙÔ ‰ÈÂıÓ¤˜ ·Ó·ÁÓˆÛÙÈÎfi ÎÔÈÓfi, ÙÔÓ ·Ó¿ ¯Â›Ú·˜ ‚‰ÔÌËÎÔÓÙ·ÂÙËÚȉÈÎfi ÙfiÌÔ, ÚÔ˜ ÙÈÌ‹Ó ÙÔ˘ ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fi- ψ˜ ÙÔ˘ ·fi ∂Ï‚ÂÙ›·˜ Î. ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, ·ÓÙ·ÔÎÚÈÓfiÌÂÓË Û ·Ó¿ÏÔÁÔ ·›ÙËÌ· Ù˘ ÙÈÌËÙÈ΋˜ ÂÈÙÚÔ‹˜ ÙÔ˘ ÙfiÌÔ˘. ™ÙÔÓ ·ÚfiÓÙ· ÙfiÌÔ ÎÏ‹ıËÎ·Ó Î·È Î·Ù¤ıÂÛ·Ó ÙȘ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘˜ ‰È·- ÚÂ›˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ ·fi fiÏÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ¿Óˆ ÛÙÔ ı¤Ì· «∂ÎÎÏË- Û›·-√ÈÎÔ˘Ì¤ÓË-¶ÔÏÈÙÈ΋». £¤Ì· ·ÛÊ·ÏÒ˜ Â›Î·ÈÚÔ, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔÛÊÈ- Ϥ˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÙÈÌÒÌÂÓÔ ÈÂÚ¿Ú¯Ë, ÌÈ· Î·È ·fi ÙËÓ ÚÒÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘ ·ÊȤڈۋ˜ ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ÈÂÚfi ÎÏ‹ÚÔ Ù˘ ÔÚıfi‰Ô͢ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·, ˘ËÚÂÙ› ÂÈÙ˘¯Ò˜ Î·È ·‰È·Ï›Ùˆ˜ ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜, ÙÔ˘ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ‰È·ÏfiÁÔ˘, ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ı¤ÛÂȘ Î·È ÂÂÍÂÚÁ·- ˙fiÌÂÓÔ˜ ȉ¤Â˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ¿ÌÂÛË Û¯¤ÛË Î·È Ì ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜. ∏ ¢.™.√., ¢ÈÂıÓ‹˜ ¢È·ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË, ÛÙȘ ‰Ú·- ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ù˘ ÔÔ›·˜ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó 25 ÎÔÈÓÔ‚Ô‡ÏÈ· Î·È ·Ó¿ÏÔÁ˜ ÔÌ¿- ‰Â˜ ‚Ô˘Ï¢ÙÒÓ ·fi fiÏÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, Ì ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ÙfiÌÔ˘, ÙËÓ ÔÔ›· ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛÂ Ë μÔ˘Ï‹ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, ·ÓÙ·ÔÎÚÈÓfiÌÂÓË Û ·Ó¿ÏÔÁÔ ·›ÙËÌ·, ÙÈÌ¿ ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ πÂÚ¿Ú¯Ë, οı ÈÛÙfi Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÓfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi οÏÂÛÌ· ÙÔ˘ £Â·ÓıÚÒÔ˘ πËÛÔ‡, Û˘Ì- ‚¿ÏÏÂÈ Ì ÙËÓ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ Î·È ÙËÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË ÙˆÓ ·ÍÈÒÓ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ Î·È Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. ΔÈÌÒÓÙ·˜ ÙÔÓ ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ Î·ıËÁËÙ‹ Î. ¢·Ì·ÛÎËÓfi Î·È ÙÔ ÔÈÎÔ˘- ÌÂÓÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, ÙÈÌ¿ Â› ϤÔÓ Î¿ı ÈÛÙfi ¿ÓıÚˆÔ Ô ÔÔ›Ô˜ Ì ÙËÓ ˙ˆ‹ Î·È ÙËÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Û˘Ì‚¿ÏÂÈ ÛÙÔ ‰È¿ÏÔÁÔ Î·È ÙËÓ Î·Ù·ÏÏ·Á‹, ·Í›Â˜ ÙȘ Ôԛ˜ ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎË Ô Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ÎfiÛÌÔ˜.

√ ¶Úfi‰ÚÔ˜ √ °ÂÓÈÎfi˜ °Ú·ÌÌ·Ù¤·˜ Ù˘ °ÂÓÈ΋˜ ™˘Ó¤Ï¢Û˘

Sergei Popov ™Ù˘ÏÈ·Ófi˜-ÕÁÁÂÏÔ˜ ¶··ıÂÌÂÏ‹˜ μÔ˘ÏÂ˘Ù‹˜ μÔ˘ÏÂ˘Ù‹˜ Ù˘ ƒˆÛÈ΋˜ ∫Ú·ÙÈ΋˜ ¢Ô‡Ì· Ù˘ μÔ˘Ï‹˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ

–7–

INTRODUCTORY NOTE

t is with great pleasure that the Interparliamentary Assembly on I Orthodoxy (I.A.O.) presents to the international reading community the present Festschrift in honour of Damaskinos Papandreou, Metropolitan of Adrianopolis from Switzerland, in response to the request from the honorary committee for the volume. The present volume invited prominent personalities from all over the world to set out their views on the subject of “Church – Ecumene – Politics”. A subject that is certainly topical, but also dear to the hierarch who is being honoured, since from the very beginning of his dedication to the holy orders of Orthodox Christian Church he has successfully and continuously served the Church and ecumenical dialogue, while promoting positions and developing ideas which are directly linked to politics. The I.A.O. is an International Interparliamentary political organization, in whose activities 25 parliaments and corresponding groups of parliame- ntarians from all over the work take part. With the publication of the present volume, which, on being asked, the Greek Parliament agreed to fund, the I.A.O. honours, in the person of the Hierarch, all believers who respond to the enduring call of the Jesus the God-Man and who contribute, through their lives and activities, to the promotion of the values of Christianity and Orthodoxy. In honouring His Eminence, Professor Damaskinos, and his universally important work, we are also honouring all believers who through their lives and activities contribute to dialogue and reconciliation, values of which the modern world stands in need.

The President of the The I.A.O. Secretary General I.A.O. General Assembly

Sergei Popov Stylianos-Angelos Papathemelis Member of the Russian State Duma Member of the

–9–

¶ƒ√§√°√™

›Ó·È ÁÂÁÔÓfi˜ ·‰È·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ fiÙÈ ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi- ∂ ÙÂÚÔ˘˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ¿Ó‰Ú˜ ÙˆÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ Û·Ú¿ÓÙ· ÙÔ˘- Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ¯ÚfiÓˆÓ, Ô˘ Ù›ÌËÛ Ì ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏË- Û›·, ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·˜ ÔÏ˘Û¯È‰‹ Î·È ÔÏ˘Â›Â‰Ë ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· Û ∞Ó·ÙÔÏ‹ Î·È ¢‡ÛË, Â›Ó·È Ô ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ £Úfi- ÓÔ˘ ÚÒËÓ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ Î·È Ó‡Ó ∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶·- ·Ó‰Ú¤Ô˘. ∏ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ‰ÂÓ ÂÚÈÔÚ›ÛÙËΠÌfiÓÔ ÛÙÔÓ Î·- ı·˘Ùfi ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ¯ÒÚÔ, ·ÏÏ¿ ÂÂÎÙ¿ıËÎÂ Î·È Û ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈο Î·È ‰È·ıÚËÛÎÂȷο Ï·›ÛÈ·, Ì ÛÙfi¯Ô ¿ÓÙÔÙ ÙfiÛÔ ÙË ÌÂÙ¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ÌËӇ̷ÙÔ˜ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ Û‡Á- ¯ÚÔÓÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ, fiÛÔ Î·È ÙËÓ Â›Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÈÎ›ÏˆÓ Ô- ÏÈÙÈÎÔÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·Ó·Ê‡ÔÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ Û ¯ÒÚ˜ Ù˘ ª¤Û˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ ηٿ ÙË Û˘Ì‚›ˆÛË ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ì πÔ˘- ‰·›Ô˘˜ Î·È ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜. °È’ ·˘Ùfi Î·È Ë ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÙËÎ·Ó Î·È Î·ıÈÂÚÒıËÎ·Ó ‰ÈÂıÓÒ˜, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· fi¯È ÌfiÓÔ ·fi ÔÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ Î·È ÌË ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ËÁ¤Ù˜ ‹ Î·È ·fi ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡˜ ËÁ¤Ù˜ ÙÔ˘ πÔ˘‰·˚ÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ πÛÏ¿Ì, ·ÏÏ¿ Î·È ·fi ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ËÁ¤Ù˜, ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ‚ڋΠÌÂ- Á¿ÏË ·‹¯ËÛË. ø˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, ¤Ú·Ó ÙÔ˘ ηı·˘Ùfi ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔ‡ Î·È ÔÈÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘, ·Ó¤‰ÂÈÍ ÙÔ √Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙÔ Chambésy Ù˘ °ÂÓ‡˘ ˆ˜ ÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ ‰ÈÔÚıfi‰Ô͢, ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ Î·È ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·- ΋˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ Î·Ù’ ÂÍÔ¯‹Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‚‹Ì· ÙÔ˘ √È- ÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ £ÚfiÓÔ˘ ÛÙËÓ ∫ÂÓÙÚÈ΋ Î·È ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË ÁÈ· ÙËÓ ·Ô- ÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋ ÂÎÏ‹ÚˆÛË Ù˘ ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ·Ó¿ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. π‰È·›ÙÂÚ· Ì¿ÏÈÛÙ· Ì ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘ ªÂÙ·- Ù˘¯È·ÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ (1996) η٤ÛÙËÛ ÙÔ √Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ fiÏÔ ¤Ï͈˜ ÔÏÏÒÓ ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ıÂÔÏfiÁˆÓ ΢ڛˆ˜ ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ ¯ÒÚ˜ Ù˘ ¡ÔÙÈÔ·Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘, ηıÒ˜ Î·È Ï›- ÎÓÔ Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ Ù˘ ÔÚıÔ‰fiÍÔ˘ Ì ÙË ÚˆÌ·ÈÔηıÔÏÈ΋ Î·È ÙËÓ ÚÔ-

–11– EKK§H™IA-OIKOYMENH-¶O§ITIKH ÙÂÛÙ·ÓÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· ÛÙ· Ï·›ÛÈ· ÙÔ˘ ¶ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ ªÂÙ·Ù˘¯È·- ÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ ÙÔ˘ ΔÌ‹Ì·ÙÔ˜. ∫˘Ú›ˆ˜ fï˜ ˆ˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ·Ó¤- Ù˘Í ÔÏ˘Û¯È‰‹ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ Î·È ‰È·ıÚËÛÎÂȷ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· Ô˘ ÙÔÓ Î·ıȤڈÛÂ Û·Ó ÌÈ· ·fi ÙȘ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˜ ÌÔÚʤ˜ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. √È ÊÈÏÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Î·È ÔÈ ıÂÔÏÔÁÈΤ˜ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Ô˘ ›¯Â Ì ÙÔÓ ∫·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ ÙfiÙ Joseph Ratzinger Î·È ÛËÌÂÚÈÓfi ¶¿· μÂ- Ó¤‰ÈÎÙÔ 16Ô Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ·Ó ÛÙÔ Ó· ηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÁÓˆÛÙ‹ ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È ıÂÔÏÔÁ›· ÛÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ¶¿·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÔÌÔÏfi- ÁËÛ ‹‰Ë Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ƒˆÌ·›Ô˜ ¶ÔÓÙ›ÊËη˜ ηٿ ÙËÓ Â›Û΄‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÙÔÓ ÂÚ·Ṳ̂ÓÔ ¡Ô¤Ì‚ÚÈÔ. ∂Í¿ÏÏÔ˘ ηıÔÚÈ- ÛÙÈ΋ ˘‹ÚÍÂ Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÔÚ›· Î·È ÙËÓ ÂͤÏÈÍË ÙÔ˘ £ÂÔ- ÏÔÁÈÎÔ‡ ¢È·ÏfiÁÔ˘ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì ÙȘ ªË-÷ÏÎˉfi- ÓȘ ∂ÎÎÏËۛ˜ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, ÛÙËÓ ÂÈÙ˘¯‹ ¤Î‚·ÛË ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ·ÊȤڈÛ fiϘ ÙÔ˘ ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ, ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˆ˜ ™˘ÌÚfi‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¢È·ÏfiÁÔ˘ Ì·˙› Ì ÙÔÓ ∫fiÙË ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·ÌȤÙÙ˘ Bishoy fi¯È ÌfiÓÔ ÙËÓ ÂÈÛÙ·Û›· ÙˆÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ Û˘˙ËÙ‹ÛÂˆÓ Î·È ÙË Ì¤ÚÈ- ÌÓ· ÁÈ· ÙË Û‡ÓÙ·ÍË ÙˆÓ ∫ÔÈÓÒÓ £ÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ∫ÂÈ̤ӈÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÂÓË̤ڈÛË ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·È ªË-÷ÏÎˉÔÓ›ˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ ËÁÂÙÒÓ Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÂÈÙ¢¯ı›۷ ıÂÔÏÔÁÈ΋ Û˘Ì- ʈӛ· ÌÂٷ͇ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·È ªË-÷ÏÎˉÔÓ›ˆÓ. ∞Ó fï˜ Ì ÙȘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘ ·˘Ù¤˜ Ô ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·- Ì·ÛÎËÓfi˜ Û˘Ó¤‚·Ï ٷ ̤ÁÈÛÙ· Û ‰ÈÔÚıfi‰ÔÍÔ Î·È ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi Â›- ‰Ô, ÂΛÓÔ Ô˘ ÙÔÓ ¤Î·Ó ÁÓˆÛÙfi ÂÎÙfi˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡, ·Ó·‰ÂÈ- ÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÔÏ˘Ù¿Ï·ÓÙË Î·È ËÁÂÙÈ΋ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Â›Ó·È Ë ‰È·ıÚËÛÎÂȷ΋ ÙÔ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ ‹‰Ë ·fi ÙÔ 1977 ̤¯ÚÈ Ù˘ ·Ú·ÈÙ‹ÛÂÒ˜ ÙÔ˘ ·fi ÙË ªËÙÚfiÔÏË ∂Ï‚ÂÙ›·˜ (ÙÔ 2003) ÚˆÙÔÛÙ¿ÙËÛ ÛÙË ‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛË ‰ÈÌÂÚÒÓ ∞η‰ËÌ·˚ÎÒÓ ¢È·- ÛΤ„ÂˆÓ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ì ÙÔÓ πÔ˘‰·˚ÛÌfi Î·È ÙÔ πÛÏ¿Ì. ¶¤ÓÙ ∞η- ‰ËÌ·˚Τ˜ ¢È·ÛΤ„ÂȘ Ì ÙÔÓ πÔ˘‰·˚ÛÌfi Î·È ÂÓÓ¤· Ì ÙÔ πÛÏ¿Ì ÛÊÚ·- Á›˙Ô˘Ó Î·ıÔÚÈÛÙÈο ÙË ÁfiÓÈÌË ‰È·ıÚËÛÎÂȷ΋ ÙÔ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·, Ô˘ ¢ı˘ÁÚ·ÌÌ›˙ÂÙ·È ÂÓ ÚÔÎÂÈ̤ӈ Ì ÙȘ ‰È·ıÚËÛÎÂȷΤ˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘. π‰È·›ÙÂÚ· Ì¿ÏÈÛÙ· ¯¿ÚȘ ÛÙËÓ ·Á·-

–12– ¶PO§O°O™ ÛÙ‹ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ Ì ÙÔÓ Úfi‰ÚÔ Ù˘ μ·ÛÈÏÈ΋˜ ∞η‰ËÌ›·˜ ÙÔ˘ ∞ÌÌ¿Ó ÁÈ· ÙËÓ ¤Ú¢ӷ ÙÔ˘ ÈÛÏ·ÌÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ (Al-Albait Foundation) Ú›ÁÎÈ·-‰È¿‰Ô¯Ô Ù˘ πÔÚ‰·Ó›·˜ Ã·Û¿Ó Î·Ù¿ÊÂÚ ӷ ÚÔˆı‹ÛÂÈ Û ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‚·ıÌfi ÙÔ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·Îfi ‰È¿ÏÔÁÔ ÌÂٷ͇ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È πÛÏ¿Ì Ì ÙȘ ·Ú·¿Óˆ ∞η‰ËÌ·˚Τ˜ ¢È·ÛΤ„ÂȘ. °È· fiÏÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ ʤÙÔ˜ Â› ÙË Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ ÙÔ˘ Ȉ‚ËÏ·›Ô˘ ÙˆÓ Â‚‰ÔÌ‹ÓÙ· ¯ÚfiÓˆÓ ÙÔ˘ ÂÌ›˜ ÔÈ Ê›ÏÔÈ Î·È Û˘ÓÂÚÁ¿- Ù˜ ÙÔ˘ Ô˘ ÚÔÂÚ¯fiÌ·ÛÙ ·fi ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÙÔ˘ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡ Î·È Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜, ·fi ÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ‰ËÏ. ¯ÒÚÔ˘˜, Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÂÍ˘Ê¿ÓıËÎÂ Ë ÔÏ˘Û¯È‰‹˜ Î·È ÁfiÓÈÌË ‰Ú·- ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘, ·Ó·Ï¿‚·Ì ÙËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· Ó· ÙÔ˘ ·ÊÈÂÚÒÛÔ˘Ì ÙÔÓ ·ÚfiÓÙ· ÙfiÌÔ ˆ˜ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ ‰Â›ÁÌ· ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ˘ Î·È Â˘ÁÓˆÌÔ- Û‡Ó˘ ÁÈ· fiÛ· ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, ÙËÓ √ÈÎÔ˘Ì¤ÓË Î·È ÙËÓ ¶ÔÏÈÙÈ΋.

∏ ΔÈÌËÙÈ΋ ∂ÈÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ΔfiÌÔ˘: (†) ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∂ʤÛÔ˘ Î. ÃÀ™√™Δ√ª√™ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ Î. π∂ƒ∂ªπ∞™ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ô˜ Î. π°¡∞Δπ√™ ¶∞¶∞£∂ª∂§∏™ ™Δ∂§π√™, ‚Ô˘ÏÂ˘Ù‹˜, ÁÚ·ÌÌ·Ù¤·˜ ¢È·ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ- ΋˜ ™˘Ó¤Ï¢Û˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ º∂π¢∞™ μ§∞™∏™, ÔÌfiÙ. ηı. £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ ª∞ƒΔ∑∂§√™ °πøƒ°√™, ηı. £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛ/ӛ΢ ªÀ°¢∞§∏™ ∫ø™Δ∞™, ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·˜, ‰Ú. £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ¶·ÓÂÈ- ÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛ/ӛ΢

–13–

ª∂ƒ√™ ¶ƒøΔ√¡ THE PRESIDENT OF THE REPUBLIC

Athens, 30 January 2006

Dear Sirs,

I would like to congratulate you on your initiative in honouring a dignitary of the Church whose spiritual labours have been abundant and whose contribution to inter-religious dialogues, particularly those between Orthodoxy and Islam, has been invaluable; a man whose aim has ever been to dissolve the dangerous admixture of religion and national and political opportunism. This is an aim which is common to all, particularly in today’s troubled times. In calling upon us all to concentrate on the spiritual mission of religions, His Eminence Metropolitan Damaskinos had this to say: «It is held in common by all religions that freedom, peace and justice are gifts of God, however we may approach them, and that war is contrary to the will of God. It is also held in common by religions that they themselves, by themselves, have never been able to start a war between nations, nor can they do so today». I am certain that the publication of the Festschrift will bring into greater prominence His Eminence’s most laudable work, which has been directed towards mutual acquaintance, mutual understanding and the strengthening of ties between peoples.

KAROLOS PAPOULIAS

To Professors Vasis Feidas and Yorgos Martzelos & Dr. Konstantinos Mygdalis, Chr. Vasmatzidis 27, 63200 Nea Moudania

ª∂ƒ√™ ¢∂ÀΔ∂ƒ√¡ ¶ƒ√™º√ƒ∞ £∂√§√°π∫ø¡ ª∂§∂Δø¡

¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞

ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏˜ ∂§§∞¢√˜ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À

È¿ ÙÔ‡˜ Âå‰ÈÎÔ‡˜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔÏfiÁÔ˘˜ η› ÏÔÈÔ‡˜ ÌÂÏÂÙËÙ¿˜ Ùɘ °μ˘˙·ÓÙÈÓɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ ì ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Δ¤¯ÓË àÔÙÂÏÂÖ Ó¤ÔÓ ∫ÂÊ¿Ï·ÈÔÓ ÛÙ‹Ó Î·ıfiÏÔ˘ öÚ¢ӷ Ùɘ £ÚËÛ΢ÙÈÎɘ ^∞ÁÈÔÁÚ·Ê›·˜. ¶¿ÓÙˆ˜ ñ¿Ú¯ÂÈ ¬ÚÔ˜ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Δ¤¯ÓË Î·› ÛÙË- Ú›˙ÂÙ·È ì ÌÂϤÙË Ù˘ Âå˜ Âå‰Èο ÎÚÈÙ‹ÚÈ·. ^∏ àÓ¿Ù˘ÍȘ ·éÙɘ ·- Ú·ÎÔÏÔ˘ıÂÖÙ·È àfi ÙfiÓ 16Ô ·åáÓ· àfi öÚÁ· âˆÓ‡ÌˆÓ η› Ì‹ ˙ˆ- ÁÚ¿ÊˆÓ Âå˜ ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ η› Âå˜ ¬Ï· Ù¿ ñfi ‰Ô˘Ï›·Ó ^∂ÏÏËÓÈο ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈο ∫¤ÓÙÚ·. ¡ÔÌ›˙ˆ ¬ÙÈ Ùfi ı¤Ì· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎɘ ^∞ÁÈÔ- ÁÚ·Ê›·˜ ÌÔÚÂÖ Ó’ àÓ·¯ıÉ ÛÙfiÓ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔÓ ÙÔ̤· ÙÔÜ ¶ÓÂ˘Ì·ÙÈ- ÎÔÜ μ›Ô˘ ÙÔÜ ñfi ‰Ô˘Ï›·Ó ^∂ÏÏËÓÈÎÔÜ §·ÔÜ Î·› ëÔ̤ӈ˜ âÓ‰Â- ‰ÂÈÁ̤ÓÔÓ ÂrÓ·È Ó¿ Û˘ÓÂÍÂÙ¿˙ÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó ¶·È‰Â›· ÙÔ˘, àÊÔÜ ¶·È‰Â›· η› Δ¤¯ÓË Ùɘ ÈÎÚĘ âΛӢ ÂÚÈfi‰Ô˘ Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó Ù‹Ó ÂåÎfiÓ· ÙÔÜ ¶ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔÜ ÙÔÜ ñÔ‰Ô‡ÏÔ˘ ò∂ıÓÔ˘˜ Ì·˜. ^∏ âͤٷÛȘ ¬Ìˆ˜ ·éÙÔÜ ı¤ÙÂÈ Î¿ÔȘ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ η› ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·. \∞ÛÊ·Ïá˜, ÂúÙ ÁÈ¿ âχıÂÚÔÓ ÂúÙ ÁÈ¿ ñfi‰Ô˘ÏÔÓ Ï·fiÓ ÚfiÎÂÈ- Ù·È, Ôî·Û‰‹ÔÙ ÌÔÚÊɘ ¶·È‰Â›·˜ η› Δ¤¯Ó˘ ÚÔ¸fiıÂÛȘ ÂrÓ·È ì ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Î·ÙˆÙ¤ÚˆÓ Î·› àÓˆÙ¤ÚˆÓ ™¯ÔÏ›ˆÓ °Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ Î·› Δ¤¯Ó˘. £¿ ÙÂıÉ ÏÔÈfiÓ âÚÒÙËÛȘ àÔÚ›·˜ – ÓÔÂÖÙ·È àÓ¿Ù˘ÍȘ ∫·Ïɘ Δ¤¯Ó˘ ¯ˆÚ›˜ ¶·È‰Â›·; ¡ÔÂÖÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ à·›‰Â˘ÙÔ˜; ∫·› ÛÙ‹Ó ÊÔÚËÙ‹Ó ÂåÎfiÓ· η› ÛÙ‹Ó â› ÙÔÜ ÙÔ›¯Ô˘ ï ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ηÏÂÖÙ·È Ó’ àÔÙ˘ÒÛË ÌÔÚʤ˜ âÎÙfi˜ ÙÔÜ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ ÎfiÛÌÔ˘ η› Ó¿ ëÚÌË- Ó‡ÛË Ù¿ ‰fiÁÌ·Ù· Ùɘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ £ÚËÛΛ·˜. ^∂Ô̤ӈ˜ Ú¤ÂÈ à·Ú·Èًو˜ Ó¿ ÁÓˆÚ›˙Ë ÁÚ¿ÌÌ·Ù· η› ÔÏÏ¿. ∂≈ÚËÌ· ÙáÓ ‰˘ÛÎfiÏˆÓ Î·ÈÚáÓ ï Ôχ˜ ÚáÙÔ˜ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψ- ÛÈÓ Ùɘ ¶fiψ˜ ¶·ÙÚȿگ˘ °ÂÓÓ¿‰ÈÔ˜ ï ™¯ÔÏ¿ÚÈÔ˜ öıÂÛ Âå˜ ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›·Ó Ù‹Ó ªÂÁ¿ÏË ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ™¯ÔÏ‹. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· ·ÚÔÜÛ· àfi Ù‹Ó ÚÒÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ùɘ ÌÂÁ¿Ï˘ ÌÂÙ·‚ÔÏɘ àÔηÏÂÖÙ·È ªÂ- Á¿ÏË \∂ÎÎÏËÛ›· η› Ùfi ò∂ıÓÔ˜ çÓÔÌ¿˙ÂÙ·È °¤ÓÔ˜. ∫·Ù¿ Ùfi ·-

–51– ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏™ ∂§§∞¢√™ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À ÚÂÏıfiÓ öÙÔ˜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔÓ, ÂéÛ‚‹˜ §·fi˜ η› àfiÊÔÈÙÔÈ Ùɘ ªÂÁ¿- Ï˘ ™¯ÔÏɘ ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜ ëfiÚÙ·Û·Ó Ù¿ 550 ¯ÚfiÓÈ· àfi Ùɘ î‰Ú‡Ûˆ˜ Ùɘ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎɘ ™¯ÔÏɘ ÙÔÜ °ÂÓÓ·‰›Ô˘1. ™Ù‹Ó ñfiÏÔÈË ñfi‰Ô˘ÏË ¯ÒÚ· ¬Ìˆ˜ ñÉÚ¯·Ó Û¯ÔÏÂÖ· °Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ Î·› ∫·ÏáÓ Δ¯ÓáÓ; ò∞˜ âÈηÏÂÛıá ÁÓˆÛÙ¿ õ ìÌ›ÁÓˆÛÙ· Ú¿ÁÌ·Ù·. ª¤ Ù‹Ó Î·- Ù¿Ï˘ÛÈÓ ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔÜ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ âÎÈÓ‰‡Ó¢Û ӿ ‰È·Ï˘ıÉ Ùfi ñÔ- ‰Ô˘ÏˆÌ¤ÓÔ ò∂ıÓÔ˜ ÙáÓ ^∂ÏÏ‹ÓˆÓ. ^√ ÎfiÛÌÔ˜ ·åÊÓȉȿÛıË, â‰ÔΛ̷Û ·ÓÈÎfiÓ. ¶·ÚÂÙËÚ‹ıËÛ·Ó ÌÂÙ·ÎÈÓ‹ÛÂȘ ÏËı˘ÛÌáÓ2. √î ÏÔÁ¿‰Â˜ ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ηٿ ÌÂÁ¿ÏÔÓ àÚÈıÌfiÓ öÊı·Û·Ó ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË. ^∏ ·- Ï·È¿ ÊÚÔ˘Ú¿ ÛÙ›˜ â·Ú¯›Â˜ çÏ›ÁÔÓ Î·Ù’ çÏ›ÁÔÓ âͤÏÈ η› ̤¯ÚÈ Ù¤ÏÔ˘˜ ÙÔÜ ÌÔÈÚ·›Ô˘ 15Ô˘ ·åáÓÔ˜ âÈÎÚ·ÙÂÖ ÛÎfiÙÔ˜. ∫·› ·éÙ¤˜ Ôî ëÛٛ˜ àÓÙÈÛÙ¿Ûˆ˜ ηٿ ÙáÓ ‚È·›ˆÓ âÈı¤ÛÂˆÓ ÙÔÜ ¶ÔÚıËÙÔÜ âÛÙ·- Ì¿ÙËÛ·Ó. ª¤¯ÚÈ Ùfi 1500 ï ôÓıÚˆÔ˜ ÛÙ‹Ó ñfi ˙˘ÁfiÓ ¯áÚ· Û˘ÓÔ- ÌÈÏÂÖ ÌfiÓÔÓ Ì¤ ÙfiÓ £Âfi3. \∂ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ıË ï ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi˜ Ì˯·ÓÈÛÌfi˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, âÏË- ÚÒıËÛ·Ó Ù¿ ÎÂÓ¿ ÙáÓ ªËÙÚÔfiÏÂˆÓ Î·› \∂ÈÛÎÔáÓ, âÏÂÈÙÔ‡ÚÁË- Û·Ó Ôî îÂÚÔ› ¡·Ô›, ù¯È ‚‚·›ˆ˜ Ì’ âÌÂÈÚÈÎÔ‡˜ îÂÚÂÖ˜. \∞Ó·Û˘ÁÎÚÔ- ÙË̤ӷ âÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ·Ó âÎ Ó¤Ô˘ Ù¿ ·Ï·È¿ ªÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ· η› ôÚ¯ÈÛ·Ó Ó¿ î‰Ú‡ˆÓÙ·È Î·› Ó¤· âÓÙfi˜ ÙÔÜ 16Ô˘ ·åáÓÔ˜4. ÿÚȘ ÛÙ¿ ÂÚ›ÊËÌ·

1. °È¿ Ùfi ÚáÙÔÓ Ì¤Á· ·È‰Â˘Ù‹ÚÈÔÓ ÙÔÜ ò∂ıÓÔ˘˜, ‚Ï. Δ. ∞£. °ƒπΔ™√¶√À§√À, ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ªÂÁ¿ÏË ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜ ™¯ÔÏ‹, Ù. ∞ã: âÓ \∞ı‹Ó·È˜ 1966, Ù. μã: âÓ \∞ı‹- ӷȘ 1971. ºˆÙÔÌ˯·ÓÈ΋ àÓ·Ù‡ˆÛȘ ñfi Ùɘ ^∂ÓÒÛˆ˜ ªÂÁ·ÏÔÛ¯ÔÏÈÙáÓ, \∞ıÉÓ·È 2004. °È¿ Ùfi ı¤Ì· Ùɘ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψÛÈÓ ¶·È‰Â›·˜ η› Ù‹Ó ı¤ÛÈÓ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ‚Ï. Ù. ∞ã, ÛÂÏ. 17 Î.ë. Ùɘ ∂åÛ·ÁˆÁɘ ÙÔÜ ‚È‚Ï›Ô˘. °È¿ Ù¿ ηٿ ÙfiÓ ëÔÚÙ·ÛÌfiÓ Ùɘ âÂÙ›Ԣ ÙáÓ 550 âÙáÓ àfi Ùɘ î‰Ú‡Ûˆ˜ Ùɘ ™¯ÔÏɘ, ‚Ï. ÙfiÓ Âå‰ÈÎfiÓ ÙfiÌÔÓ: μ∞™π§∂π√À £. ™Δ∞Àƒπ¢√À, ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ªÂÁ¿ÏË ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜ ™¯ÔÏ‹, 1454-2004, Ôî ΔÚÂÖ˜ ^πÂÚ¿Ú¯·È η› ™¯ÔÏ‹, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2005. 2. ∞¶. μ∞∫∞§√¶√À§√À, ^πÛÙÔÚ›· ÙÔÜ ¡¤Ô˘ ^∂ÏÏËÓÈÛÌÔÜ, Ù. °ã, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1968, ÛÂÏ. 131 Î.ë. 3. T. ∞£. °ƒπΔ™√¶√À§√À, «∂åÛ·ÁˆÁÈο ÛÙ‹Ó ^πÛÙÔÚ›· ÙÔÜ ¡¤Ô˘ ^∂ÏÏËÓÈÛÌÔÜ», ªÓËÌÔÛ‡ÓË, Ù. I™Tã (2005), ÛÂÏ. 9 Î.ë. 4. \∞Ú¯ÈÂ. \∞ıËÓáÓ ÃƒÀ™√™Δ√ª√À ¶∞¶∞¢√¶√À§√À, «^∏ ı¤ÛȘ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ η› ÙÔÜ ^∂ÏÏËÓÈÎÔÜ ò∂ıÓÔ˘˜ âÓ Ùˇá ΔÔ˘ÚÎÈΡá ÎÚ¿ÙÂÈ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψÛÈÓ Ùɘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜», £ÂÔÏÔÁ›·, Ù. πμã (1934), ÛÛ. 3 Î.ë., 97 Î.ë. Î.Ï.

–52– ¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞ ∫Ú˘Ê¿ ™¯ÔÏÂÈ¿ Ùfi ñfi‰Ô˘ÏÔÓ ò∂ıÓÔ˜ ‰¤Ó öÌÂÈÓ àÓ·ÏÊ¿‚ËÙÔ, ·- Ú¤ÌÂÈÓ ¬Ìˆ˜ ÁÈ¿ ¯ÚfiÓÔÓ àÓ¿ÏÔÁÔÓ àÏÏ¿ ¿ÓÙˆ˜ Ì·ÎÚfiÓ à·›‰Â˘- ÙÔÓ. ªfiÏȘ Ùfi 1593 ïÌÈÏÂÖ ÁÈ¿ çÚÁ¿ÓˆÛÈ ¶·È‰Â›·˜ ì \∂ÎÎÏËÛ›· âÈۋ̈˜ ̤ àfiÊ·ÛÈ Ùɘ ΔÔÈÎɘ ™˘Ófi‰Ô˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜ ÙÔÜ 1593, ‰È¿ Ùɘ ïÔ›·˜ ≛‰ÂÙÔ âÓÙÔÏ‹ ÛÙ›˜ ªËÙÚÔfiÏÂȘ Ó¿ ÊÚÔÓ- Ù›ÛÔ˘Ó ÁÈ¿ Ù‹Ó ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· óÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ^∂ÏÏËÓÈÎáÓ ™¯ÔÏ›ˆÓ Û¤ fi- ÏÂȘ ̤ ÚÔÙ¤Ú· ·È‰Â˘ÙÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛÈ5. ∫·Ù¿ Ù·ÜÙ·, ÏfiÁÔ˜ ÛÔ‚·Úfi˜ ÂÚ› ÚÔÛÊÔÚĘ àÓˆÙ¤Ú·˜ ·È‰Â›·˜ ̤ óÚÈṲ̂ӷ ™¯ÔÏÂÖ· ÌÔÚÂÖ Ó¿ Á›ÓÂÙ·È Î·Ù¿ ÙfiÓ 17ÔÓ ·åáÓ·, âÓá ηÙÒÙÂÚ· ̤ ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ·È‰Â›· qÛ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ·. ¶ÂÚ› ·éÙáÓ ÌĘ ÏËÚÔÊÔÚÔÜÓ Ù¿ ÂÚÈÛˆı¤ÓÙ· ‰ÈηÈÔÚ·ÎÙÈο öÁÁÚ·Ê·, ̤ ÁÚ·- ÊÂÖ˜ Ô‡ ‰¤Ó ͯˆÚ›˙Ô˘Ó Ùfi Ô àfi Ùfi ˆ η› Ù¿ ‰È¿ÊÔÚ· Âú‰Ë È, ˘, Ë, ÂÈ, ÔÈ. ™’ âÛ¯¿ÙËÓ àÓ¿Ï˘ÛÈÓ, Ù¿ ™¯ÔÏÂÖ· âÔÏÏ·Ï·ÛÈ¿ÛıËÛ·Ó Î·Ù¿ ÙfiÓ 18ÔÓ ·åáÓ·. \π‰ÈÒÓ˘Ì˜ ™¯ÔϤ˜ ÌÂÁ·Ï˘Ù¤ÚÔ˘ õ ÌÈÎÚÔÙ¤- ÚÔ˘ ·ÚÔ˘˜ âÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ·Ó Ì¤ Ùfi ÎÜÚÔ˜ Ùɘ ª. \∂ÎÎÏËÛ›·˜ η› âÛÙË- Ú›¯ıËÛ·Ó Ì¤ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Èο ÛÈÁ›ÏÏÈ· ó˜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈΤ˜ η› ™Ù·˘ÚÔ- ËÁȷΤ˜ ̤ Âå‰Èο ÚÔÓfiÌÈ·. ª¤ Ù‹Ó ª. ™¯ÔÏ‹ ÙÔÜ 1454 ì \∂ÎÎÏËÛ›· ·ÚÂÛ··˙Â Ù‹Ó Ó¢- Ì·ÙÈ΋ ìÁÂÛ›· ÙÔÜ ò∂ıÓÔ˘˜. ΔÔÜÙÔ â·ÓÂÏ¿Ì‚·Ó·Ó Û’ ÂéÚ˘Ù¤Ú·Ó Îϛ̷η Ù¿ ÂÚÈÒÓ˘Ì· ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· ^∂ÏÏËÓÈο –ÏÂÁfiÌÂÓ·– ™¯Ô- ÏÂÖ·. \∂ÍÂÙ·ÛÙ¤ÔÓ ÂrÓ·È ôÓ Ôî ‰È¿ÊÔÚ˜ ™¯ÔϤ˜ °Ú·ÌÌ¿ÙˆÓ Ùfi âÓˆ- Ú›ÙÂÚÔÓ àfi ÙfiÓ 17ÔÓ ·åáÓ· àÚ¯fiÌÂÓÔÓ ö‰È‰·Ó ·È‰Â›· ÁÂÓÈ΋ η› Âå‰È΋ Âå˜ êÁÈÔÁÚ¿ÊÔ˘˜. ¢Â‰Ô̤ÓÔÓ ÏÔÈfiÓ ÂrÓ·È, ¬ÙÈ ™¯ÔÏÂÖ· Âéı‡˜ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ÌÂÁ¿ÏË Ô-

5. ^∏ îÛÙÔÚÈ΋ àfiÊ·ÛȘ âÏ‹ÊıË ÛÙ‹Ó ΔÔÈ΋ ™‡ÓÔ‰Ô â› ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ ^πÂÚÂÌ›Ô˘ μã ÙÔÜ ΔÚ·ÓÔÜ, ̤ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÛÙfiÓ ˜ã ηÓfiÓ· ÙáÓ ¶Ú·ÎÙÈÎáÓ âÓÙÔÏ‹: «...≤η- ÛÙÔÓ â›ÛÎÔÔÓ âÓ ÙÉF ·éÙÔÜ ·ÚÔÈΛ·ˇ ÊÚÔÓÙ›‰· η› ‰·¿ÓËÓ Ù‹Ó ‰˘Ó·Ì¤ÓËÓ ÔÈÂÖÓ, œÛÙ ٿ ıÂÖ· η› îÂÚ¿ ÁÚ¿ÌÌ·Ù· ‰‡Ó·Ûı·È ‰È‰¿ÛÎÂÛı·È, ‚ÔËıÂÖÓ ‰¤ ηٿ ‰‡Ó·ÌÈÓ ÙÔÖ˜ âı¤ÏÔ˘ÛÈ ‰È‰¿ÛÎÂÈÓ Î·› ÙÔÖ˜ Ì·ıÂÖÓ ÚÔ·ÈÚÔ˘Ì¤ÓÔȘ, â¿Ó ÙáÓ âÈÙˉ›ˆÓ ¯Ú›·Ó ö¯ˆÛÈÓ». μÏ. ∫. ¡. ™∞£∞, μÈÔÁÚ·ÊÈÎfiÓ Û¯Â‰›·ÛÌ· ÂÚ› ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ ^πÂÚÂ- Ì›Ô˘ μã (1572-1594), âÓ \∞ı‹Ó·È˜ 1870, ÛÂÏ. 91. °È¿ Ùfi ÂÚ›ÊËÌÔ ∫Ú˘Êfi ™¯ÔÏÂÈfi, Ô‡ àËÓᘠ‰ÈÒÎÂÙ·È àfi ÏÔÁ›·Ó ÌÂÚ›‰· âÚ¢ÓËÙáÓ, Ôî ïÔÖÔÈ ÛËÌÂÖÔÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ˙ËÙÔ‡ÛÈÓ, ‚Ï. Δ. °ƒπΔ™√¶√À§√À, Δfi ∫Ú˘Êfi ™¯ÔÏÂÈfi, \∞ıÉÓ·È 1979 (Âå‰È΋ ÌÂϤÙË).

–53– ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏™ ∂§§∞¢√™ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À ÏÈÙÈ΋ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ ÛÙ‹Ó ˙ˆ‹ ÙÔÜ ò∂ıÓÔ˘˜ Ì·˜ ‰¤Ó qÙ·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó¿ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó. ^Àfi ÔîÔ‰‹ÔÙ ÔÏÈÙÈÎfi ηıÂÛÙÒ˜ ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ ‚›Ô˜ àÓÒÙÂÚÔ˜ àÓ·Ù‡ÛÛÂÙ·È âÊ’ ¬ÛÔÓ ñ¿Ú¯ÂÈ àÓ¿ÏÔÁÔÓ ÚfiÛÊÔÚÔÓ ö‰·- ÊÔ˜, ¬Ô˘ ΢ÚÈ·Ú¯ÂÖ ï ÓÔܘ. \∞ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜ àÓÒÙÂÚÔ˜ ∫·ÏÏÈÙ¯ÓÈÎfi˜ ‚›Ô˜ ÚÈ˙Ô‚ÔÏÂÖ ñfi à·Ú·›ÙËÙË „˘¯È΋ ÂéÊÔÚ›·. ™Ù‹Ó Ì›· ÂÚ›ÙˆÛÈ ÙfiÓ ‰ÚfiÌÔ ¯·Ú¿ÛÛÂÈ ì ÓfiËÛȘ ÛÙ‹Ó ôÏÏË Ùfi Û˘Ó·›ÛıËÌ·. ∂rÓ·È Ì¤Ó ‚¤‚·ÈÔÓ, ¬ÙÈ Î·› ñfi ‰Ô˘Ï›·Ó ‰¤Ó âÛÙ›Ú¢Û Ùfi ÓÂÜÌ· η› ‰¤Ó öÏÂÈ„Â ì „˘¯È΋ àÓÙÔ¯‹ ÙÔÜ ^∂ÏÏËÓÈÎÔÜ §·ÔÜ, àÏÏ¿ Ùfi àÍÈÔÂÚ›ÂÚÁÔÓ ÂrÓ·È ¬ÙÈ Î·ÚÔ‡˜ à¤‰ˆÎÂ ì „˘¯È΋ ÂéÊÔÚ›· ÙáÓ ñÔ‰Ô‡ÏˆÓ ^∂ÏÏ‹ÓˆÓ ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ÚÔËÁËıÉ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ àÓ¿Ù˘ÍȘ, ‰ËÏ. Ôî ηÈÚÔ› âÁ¤ÓÓËÛ·Ó Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ηÚÔÊÔÚ‹ÛË ·È‰Â˘ÙÈ΋ Ê˘Ù›·. ¶ÚÔËÁ‹ıË ÏÔÈfiÓ Ùfi Û˘Ó·›ÛıËÌ· Ùɘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎɘ àÓ·ه͈˜. °È¿ Ù‹Ó ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛÈ Ùɘ àÓ·ه͈˜ Ùɘ ¶·È‰Â›·˜ ηٷʇ- ÁÔÌ ÛÙ‹Ó ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙáÓ ™¯ÔÏ›ˆÓ, ÛÙÔ‡˜ ‰È‰·ÛοÏÔ˘˜, Ù¿ ‰È‰·- ÛÎfiÌÂÓ· Ì·ı‹Ì·Ù·, Ù¿ ª·ıËÌ·Ù¿ÚÈ· η› ¿Û˘ ʇÛˆ˜ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· η› öÓÙ˘· ‚È‚Ï›·. °È¿ Ó¿ ÚÔÛÂÁÁ›ÛˆÌ ÙfiÓ ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi ηÏÏÈÙ¤¯ÓË êÁÈÔÁÚ¿ÊÔ Î·Ù·Ê‡ÁÔÌ ÛÙ¿ ÌÓËÌÂÖ·, ÁÈ·Ù› öÚÁ· âÓ˘fiÁÚ·Ê· ‰È¿- Û·ÚÙ· ‰¤Ó ÂrÓ·È ÔÏÏ¿. Δ› à¤‰ˆÎ ï ηÏfi˜ ‰È‰¿ÛηÏÔ˜ ΢ڛˆ˜ ‰È·ÈÛÙÒÓÔÌ àfi Ù‹Ó àÍ›· ÙáÓ Ì·ıËÙáÓ ·éÙÔÜ. °È¿ Ù‹Ó àÍ›· ëÓfi˜ ÌÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓÔÜ êÁÈÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ï‹Ó ÙáÓ ôÏÏˆÓ ÌĘ ¯ÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È Î·› Âå‰ÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ. ¶Ï‹Ó ÙáÓ ÔÏÏáÓ Î·› ηÏáÓ ÌÂÌÔÓˆÌ¤ÓˆÓ ÌÂÏÂÙáÓ ÁÈ¿ ÔÏÏ¿ ™¯ÔÏÂÖ· Ùɘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, ‰¤Ó ÁÓˆÚ›˙ˆ ôÏÏË Âå‰È΋ ÛÙfi Âr‰Ô˜ Ù˘ ÁÂÓÈ΋ ÏÂÙÔÌÂÚÂȷ΋ Ú·ÁÌ·Ù›· ¤Ú·Ó ÙÔÜ ΔÚ. ∂é·Á- ÁÂÏ›‰Ô˘6. °È¿ Ù‹Ó ^πÛÙÔÚ›· Ùɘ μ˘˙·ÓÙÈÓɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ ηٿ Ù‹Ó ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, Ï‹Ó Âå‰ÈÎáÓ â› ̤ÚÔ˘˜ ÌÂÏÂÙáÓ, ·Ú·Ì¤- ÓÂÈ ÌÔÓ·‰ÈÎfiÓ ÛÙfi Âr‰Ô˜ ÙÔ˘ Ùfi ™¯Â‰›·ÛÌ· •˘ÁÁÔÔ‡ÏÔ˘7.

6. ΔƒÀºø¡√™ ∂À∞°°∂§π¢√À, ^∏ ¶·È‰Â›· â› ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ (^∂ÏÏËÓÈο ™¯Ô- ÏÂÖ· àfi Ùɘ ^∞ÏÒÛˆ˜ ̤¯ÚÈ ∫·Ô‰ÈÛÙÚ›Ô˘), Ù. ∞ã-μã, âÓ \∞ı‹Ó·È˜ 1936. μÂ- ‚·›ˆ˜ ‰¤Ó ñÔÙÈÌá ÙÔÜ ª. ¶·Ú·Ó›Î· Ùfi ™¯Â‰›·ÛÌ· η› ÏÉıÔ˜ ôÏÏˆÓ ÌÂ- ÏÂÙáÓ, ÔûÙ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó¿ ÚÔÛʇÁˆ ÛÙ›˜ ηϤ˜ °Ú·ÌÌ·ÙÔÏÔÁÈÎÔÜ ¯·Ú·ÎÙÉÚÔ˜ ÌÂϤÙ˜ ™¿ı·, ∑·‚›Ú· Î.Ï., àÏÏ¿ ‰¤Ó ÓÔÌ›˙ˆ ¬ÙÈ ÂrÓ·È àÓ¿ÁÎË Ó¿ ·Ú·ı¤Ûˆ Ù‹Ó â› ̤ÚÔ˘˜ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·. 7. ∞. •À°°√¶√À§√À, ™¯Â‰›·ÛÌ· ^πÛÙÔÚ›·˜ Ùɘ £ÚËÛ΢ÙÈÎɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ ÌÂÙ¿

–54– ¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞ \∞fi ÙfiÓ à›ÌÓËÛÙÔÓ ∫·ıËÁËÙ‹ η› \∞η‰ËÌ·˚ÎfiÓ ‰È‰·ÛÎfiÌÂı· ¬ÙÈ ì ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ∑ˆÁÚ·ÊÈ΋ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó Δ¤¯ÓË Ùɘ âԯɘ ÙáÓ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ8, ¬Ù·Ó ‰ÈÂÎÚ›ÓÔÓÙÔ ‰‡Ô Ù¿ÛÂȘ ÁÓˆÛÙ¤˜ ̤ Áˆ- ÁÚ·ÊÈÎÔ‡˜ ¬ÚÔ˘˜ àÓ·Ù‡ÍÂÒ˜ ÙˆÓ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ù‹Ó ª·Î‰ÔÓÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ η› Ù‹Ó ∫ÚËÙÈ΋. ^∏ ÚÒÙË Ù¿ÛȘ àÓÂÙ‡¯ıË ÛÙ‹Ó ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏÈ â› ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ η› ÁÓˆÚ›ÛÌ·Ù· ·ÚÈ· η› ‚·ÛÈο Âr¯Â, å‰Â·ÏÈÛÙÈο η› ÔñÌ·ÓÈÛÙÈο. ^√ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú Ùɘ ª·ÎÂ- ‰ÔÓÈÎɘ ™¯ÔÏɘ ηٿ Ù‹Ó ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ àÓ¿Ù˘Í› Ù˘ ÛÙ‹Ó £ÂÛÛ·ÏÔ- Ó›ÎË Î·Ù¤ÛÙË Ú·ÏÈÛÙÈÎfi˜. ^∏ ∫ÚËÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ı¿ âÈÎÚ·Ù‹ÛË Î·Ù¿ Ù‹Ó ‰È¿ÚÎÂÈ· Ùɘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ ‰È·ÚÎᘠ‰È·ÌÔÚÊÔ˘Ì¤ÓË. \√Ê›ψ Ó¿ ÛËÌÂÈÒÛˆ à̤ۈ˜ ¬ÙÈ ÛÙfi ÔñÌ·ÓÈÛÙÈÎfi ÓÂÜÌ· Ùɘ âԯɘ ÙáÓ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ àÓÙÂÙ¿¯ıË ì ∫ÚËÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ̤ Ù¿ÛÈÓ ÏÈÙfiÙËÙÔ˜ η› êÏÔ˘ÛÙ‡Ûˆ˜ η› Ó¿ âÍËÁ‹Ûˆ ·éÙfi Ô‡ ôÏψ˜ Ù ñÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ó Î·› Ôî Âå‰ÈÎÔ› ·åÛıËÙÈÎÔ› Ùɘ ÌÂϤÙ˘, ¬ÙÈ ì ∫ÚËÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ۯ‰fiÓ ÁÂÓÓÄÙ·È Î·› àÓ·Ù‡ÛÛÂÙ·È ñfi ηıÂÛÙÒ˜ ‰Ô˘Ï›·˜ η› ̤ ΢ÚÈ·Ú¯ÔÜÓ Ùfi Û˘ÓÙËÚÈÙÈÎfiÓ ÓÂÜÌ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. ^∏ \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψÛÈÓ, ì ªÂÁ¿ÏË \∂ÎÎÏË- Û›·, ¯Ú¤Ô˜ Âr¯Â Ó¿ Û˘ÁÎÚ·Ù‹ÛË Ùfi ò∂ıÓÔ˜, Ó¿ Ùfi ·ÚËÁÔÚ‹ÛË Î·Ù¿ Ù‹Ó ‰ÂÈÓ‹ âΛÓËÓ ÌÂÙ·‚·ÙÈÎ‹Ó ÂÚ›Ô‰ÔÓ Ùɘ ÙÚÔÌÂÚĘ ÂÚÈÂÙ›·˜ ηd ‰ÔÎÈÌ·Û›·˜. Δfi ϤÔÓ àÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÓ Ì¤ÛÔÓ qÙ·Ó Î·› Ùfi Ìfi- ÓÔÓ. ¡¿ ‰È·ÙËÚËıÉ ì ÎÈÓ‰˘ÓÂ‡Ô˘Û· ëÓfiÙ˘ ÙÔÜ ò∂ıÓÔ˘˜. ¢¤Ó ÂrÓ·È

Ù‹Ó ≠∞ψÛÈÓ, \∞ıÉÓ·È 1957, ÔχÙÈÌÔÓ –ÌÔÓ·‰ÈÎfiÓ– ÛÙfi Âr‰Ô˜ ÙÔ˘ ‚Ô‹ıËÌ·. ™Ë- ÌÂÈÒÓˆ ·Ï·ÈfiÓ ¯Ú‹ÛÈÌÔÓ ÌÂϤÙËÌ·: ª∞¡. Ã∞Δ∑∏¢∞∫∏, «™˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙ‹Ó ÌÂϤÙË Ùɘ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ», \∞Ó·ÌÓËÛÙÈÎfi˜ ΔfiÌÔ˜ «Hellenisme Contemporain» ^∏ ¶ÂÓÙ·ÎÔÛÈÔÛÙ‹ \∂¤ÙÂÈÔ˜ àfi Ùɘ ^∞ÏÒÛˆ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, \∞ıÉÓ·È 29 ª·˝Ô˘ 1953, ÛÂÏ. 219 Î.ë. ^øÛÙfiÛÔ ô˜ ÛËÌÂȈıÔÜÓ ÂéÚ˘Ù¤Ú·˜ àÎÙÖÓÔ˜ ÌÂÏÂÙ‹- Ì·Ù· ¡. ∫∞§√°∂ƒ√¶√À§√À, ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ η› ¡ÂÔÂÏÏËÓÈ΋ Δ¤¯ÓË, \∞ıÉÓ·È 1926, η› ¢. ™π™π§π∞¡√À, ≠∂ÏÏËÓ˜ êÁÈÔÁÚ¿ÊÔÈ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψÛÈÓ, \∞ıÉÓ·È 1935. 8. ∞. •À°°√¶√À§√À, ™¯Â‰›·ÛÌ·, ÛÛ. 34-36, 54 Î.ë., 80 Î.ë. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, «ì \√Úıfi‰ÔÍÔ˜ \∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ∑ˆÁÚ·ÊÈ΋ ÙáÓ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψÛÈÓ ¯ÚfiÓˆÓ Û˘ÓÂ- ¯›˙ÂÈ ñfi ôÏÏËÓ ÌÔÚÊ‹Ó Ù‹Ó ÌÂÁ¿ÏËÓ Δ¤¯ÓËÓ Ùɘ âԯɘ ÙáÓ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ, ·î Ú›˙·È Û˘ÓÂᘠÙɘ £ÚËÛ΢ÙÈÎɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ ÂñÚ›ÛÎÔÓÙ·È Âå˜ Ù‹Ó ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÂÈÔÓ Δ¤¯ÓËÓ» (·éÙfiıÈ, ÛÂÏ. 1), ̤ ΤÓÙÚ· àÓ·ه͈˜ Ù‹Ó ∫Ú‹ÙË, ªÂÙ¤ˆÚ·, ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜.

–55– ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏™ ∂§§∞¢√™ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó’ àÔÛȈËıÉ ¬ÙÈ ‰¤Ó â¤‰ÂÈÍ ¬ÏÔ˜ ï ÎfiÛÌÔ˜ Ù‹Ó å‰›·Ó àÓÙÔ¯‹. ªÂÚÈÎÔ› ñ¤Î˘„·Ó η› Úfi ÙáÓ ‰‡Ô ÊÔ‚ÂÚáÓ àÂÈÏáÓ, âÍ·Ó- ‰Ú·Ô‰ÈÛÌÔÜ Î·› âÍÈÛÏ·ÌÈÛÌÔÜ, Úfi ‚‚·›Ô˘ ı·Ó¿ÙÔ˘ Ì¿ÏÈÛÙ·, ÔÏ- ÏÔ› õ çÏ›ÁÔÈ Î·Ù¿ Ù›˜ ÎÚ›ÛÈ̘ zÚ˜ àËÚÓ‹ıËÛ·Ó Ù‹Ó ıÚËÛΛ·Ó ÙáÓ ·Ù¤ÚˆÓ ÙˆÓ. ¶Úfi˜ ÛÙÈÁÌ‹Ó àÂÈÏ‹ıËΠÁÂÓÈ΋ ÛÊ·Á‹ η› Ùfi ò∂ıÓÔ˜ àÓÙÈÌÂÙÒÈÛ Ï‹ÚË âÍ·Ê·ÓÈÛÌfiÓ. ^∏ ªÂÁ¿ÏË \∂ÎÎÏËÛ›· ÏÔÈfiÓ â¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ Ùfi àÔÙÂÏÂÛÌ·- ÙÈÎfiÓ Ì¤ÙÚÔÓ Ùɘ Û˘ÓÙËÚ‹Ûˆ˜ ÙáÓ ·ÙÚ›ˆÓ ‰Â‰Ô̤ӈÓ, ÙáÓ äıáÓ Î·› ÙáÓ âı›ÌˆÓ Ùɘ Ê˘Ïɘ. ¢ÂÛÌfi˜ ̤ Ùfi ·ÚÂÏıfiÓ, Ù¿ ÂÚ·Ṳ̂ӷ ÌÂÁ·ÏÂÖ· ÙÔÜ \∂ıÓÈÎÔÜ ÔÈËÙÔÜ. ¡¿ Û˘ÁÎÚ·ÙËıÔÜÓ àÏÒ‚ËÙ˜ Ôî Ú›- ˙˜. ^√ ªˆ¿ÌÂı âÊÚfiÓÙÈÛ ӿ ‰È·ÎÔÉ Ę ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ÙáÓ ñÔ‰Ô‡- ÏˆÓ Ì¤ Ù‹Ó ∂éÚÒË. ^∂ÓˆÙÈÎÔ› η› àÓıÂÓˆÙÈÎÔ› ÛÙ‹Ó å‰›·Ó ˙‡ÌË, ¬Ìˆ˜ ôÚ¯ÔÓÙ˜ η› Ï·fi˜ οو àfi Ù‹Ó ·éÙ‹Ó ÌÔÖÚ·Ó. ≠∂Ó·˜ Úˆ- ÙÔÊ·Ó‹˜ ÙÚfiÔ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜, Û˘Ó·‰ÂÏÊÒÛˆ˜ ÙáÓ ñԉԇψÓ. \∞Ó·ÁÓÒÚÈÛȘ âÍ àÓ¿Á΢ ÙÔÜ Ó¤Ô˘ ηıÂÛÙáÙÔ˜, àÏÏ¿ η› Û˘ÓÙ‹ÚËÛȘ Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. ^Àfi Ù›˜ Ӥ˜ Û˘ÓıÉΘ ˙ˆÉ˜ ï ÔñÌ·- ÓÈÛÌfi˜ ‰¤Ó Âr¯Â ϤÔÓ ı¤ÛÈÓ. £¤ÛÈÓ Âr¯Â ì Û˘ÁÎÚ¿ÙËÛȘ ̤ ·ÚÈÔÓ Î·› ‚·ÛÈÎfiÓ ‰ÂÛÌfiÓ ÙÔÜ ñÔ‰Ô‡ÏÔ˘, ÙÔÜ ÎÔÈÓÔÜ Ú·ÁÈÄ, ̤ Ù‹Ó £ÚË- ÛΛ· ÙÔ˘ η› Ù‹Ó ÚÔÙ¤Ú· ^πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘. ™˘ÓÙ‹ÚËÛȘ. ¢‡Ô ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ·Ó ÛÙ‹Ó ‰È·ÌfiÚʈÛÈ Ùɘ ∫ÚËÙÈÎɘ ™¯ÔÏɘ Δ¤¯Ó˘, ¿ÓÙÔÙ ñfi Ù‹Ó ˙ˆËÚ¿Ó â›‰Ú·ÛÈ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. ¶ÚáÙÔÓ, ¬ÙÈ Ù¿ÛȘ êÏÔ˘ÛÙ‡Ûˆ˜ â͉ËÏÒıË àfi ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜ Ùɘ ·éÏɘ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ ÛÙfiÓ ª˘ÛÙÚÄ, ¬Ô˘ ÛÙ‹Ó ¶·ÓÙ¿Ó·ÛÛ· η› Ù‹Ó ¶ÂÚ›‚ÏÂÙÔ Î·Ù·Ê·Ó‹˜ ÂrÓ·È ì ÛÙÚÔÊ‹ àÓÙÈı¤Ûˆ˜ Úfi˜ Ù¿ ÌËÓ‡- Ì·Ù· ÙÔÜ àÓıÚˆÈÛÌÔÜ Î·› ‰‹ ̤ Ù¿ÛÂȘ êÏÔ˘ÛÙ‡Ûˆ˜ ÙáÓ Û¯Ë- Ì¿ÙˆÓ Î·› àÓÙÈηٷÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔÜ å‰·ÓÈÎÔÜ ‰È¿ ÙÔÜ Ê˘ÛÈÎÔÜ9. ^√ ôÏÏÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÂrÓ·È, ¬ÙÈ ÛÙ‹Ó μÂÓÂÙÔÎÚ·ÙÔ˘Ì¤ÓË ∫Ú‹ÙË Âr¯Â àÓ·- Ù˘¯ıÉ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi˜ ‚›Ô˜ ÂéÚ‡ÙÂÚÔÓ Î·› ∫ÚÉÙ˜ ‰fiÎÈÌÔÈ êÁÈÔÁÚ¿-

9. ^∏ ‰È·ÎfiÛÌËÛȘ Ùɘ ¶ÂÚȂϤÙÔ˘ àÓ¿ÁÂÙ·È ÛÙfi ‰Â‡ÙÂÚÔÓ ≥ÌÈÛ˘ ÙÔ˘ 15Ô˘ ·åáÓÔ˜, Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӈ˜ ‰¤ Ùɘ ¶·ÓÙ¿Ó·ÛÛ·˜ ì Δ¤¯ÓË ÙÔÔıÂÙÂÖÙ·È ÛÙ¿ 1428 η› âËÚ¿˙ÂÙ·È àfi Ù‹Ó Ù¯ÓÈ΋ ÙáÓ ÊÔÚËÙáÓ ÂåÎfiÓˆÓ. ∞. •À°°√¶√À§√À, ™¯Â- ‰›·ÛÌ·, ÛÂÏ. 56.

–56– ¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞ ÊÔÈ ö‰ˆÎ·Ó Ù’ ùÓÔÌ¿ ÙˆÓ ÛÙ‹Ó ™¯ÔÏ‹ η› Ù‹Ó â¤‚·Ï·Ó ó˜ ∫ÚË- ÙÈ΋ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ó˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ùɘ μ˘˙·ÓÙÈÓɘ, ÁÈ¿ ÙfiÓ âÚ¢ÓËÙ‹ ¬Ìˆ˜ ÁÓˆÛÙ‹ ϤÔÓ ó˜ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹. ∫¤ÓÙÚ· àÓ·ه͈˜ Ùɘ ∫ÚËÙÈÎɘ ™¯ÔÏɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ àÓ‰›- ¯ıËÛ·Ó ì ¶fiÏȘ, Ù¿ ªÂÙ¤ˆÚ· η› Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜. \∂Î ÙáÓ Ú·- ÁÌ¿ÙˆÓ Ì¤ Ù‹Ó ™¯ÔÏ‹ Û˘Ó‰¤ıË Ù’ ùÓÔÌ· £ÂÔÊ¿ÓÔ˘˜ ÙÔÜ ∫ÚËÙfi˜, ª·Ù‹¯·, ·ÚÈÔÓ öÚÁÔÓ ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ì ^∞ÁÈÔÚÂÈÙÈ΋ ªÔÓ‹ ™Ù·˘ÚÔÓÈ΋ٷ10, àÏÏ¿ η› Ôî ªÔÓ¤˜ ÙáÓ ªÂÙÂÒÚˆÓ. ^√ÌÔÏÔÁÔ˘Ì¤- Óˆ˜ ÂéÚ›·Ó öÎÙ·ÛÈÓ ö¯ÂÈ Ï¿‚ÂÈ ì öÚ¢ӷ ÙáÓ ÌÓËÌ›ˆÓ Ùɘ ªÂ- Ù·‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ÂÚÈfi‰Ô˘ àÓ¿ Ù‹Ó ñfi‰Ô˘ÏÔÓ ^∂ÏÏ¿‰·, àÏÏ’ ù¯È âÍ·Ó- ÙÏËÙÈ΋Ó, ̤¯ÚÈ ÏÂÙÔÌÂÚÔܘ àÔÁÚ·Êɘ ÙáÓ ÌÓËÌ›ˆÓ. ∞éÙfi˜ ï ›Ó·Í ÙáÓ ÌÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓáÓ ˙ˆÁÚ¿ÊˆÓ ‰¤Ó ÂrÓ·È Ï‹Ú˘, àÊÔÜ âˆ- Ó‡ÌÔ˘˜ η› àÓˆÓ‡ÌÔ˘˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ ʤÚÂÈ ÛÙfi Êᘠì Û˘Ó¯È˙Ô̤ÓË öÚ¢ӷ11, ôÏψ˜ Ù ÓÔÌ›˙ˆ ¬ÙÈ Ùfi οı ÌÓËÌÂÖÔ Ì¤ ˙ˆÓÙ·Ó‹ âÛˆ- ÙÂÚÈ΋ ‰È·ÎfiÛÌËÛÈ Í¯ˆÚÈÛÙ‹Ó ö¯ÂÈ ı¤ÛÈ ÌÂٷ͇ ÙáÓ ÔÏÏáÓ ôÏψÓ. ∫·› ÁÓˆÛÙfiÓ ÂrÓ·È ¬ÙÈ ÔÏÏÔ› –剛ˆ˜ ·Ï·ÈfiÙÂÚÔÈ– ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ ÌÂÙÂ- ÎÈÓ‹ıËÛ·Ó àfi ÙfiÓ ÙfiÔÓ ‚·ÛÈÎɘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÙˆÓ, .¯. àfi ¶Â- ÏÔfiÓÓËÛÔÓ Úfi˜ \∞ı‹Ó·˜ (ÂÚ›ÙˆÛȘ ª¿ÚÎÔ˘ \∞Ú›Ԣ êÁÈÔÁÚ¿ÊÔ˘ ªÔÓɘ ¶ÂÙÚ¿ÎË) η› àÏÏÔÜ Î·› àfi ò∏ÂÈÚÔÓ Úfi˜ Ù¿ ¡ÔÙÈÒÙÂÚ·. \∂Ê’ ¬ÛÔÓ Ôî àÓ¿ Ù‹Ó ¯áÚ·Ó âÚÁ·Ûı¤ÓÙ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ ‰¤Ó âÊÔ›ÙË- Û·Ó Âå˜ Î·ÌÌ›·Ó ™¯ÔÏ‹Ó ^∞ÁÈÔÁÚ·Ê›·˜, àÊÔÜ ™¯ÔÏ‹ ‰¤Ó âÏÂÈÙÔ‡Ú- ÁËÛÂ, âÍÂÙ·ÛÙ¤ÔÓ ÂrÓ·È ÔÜ öÌ·ı·Ó Ù‹Ó îÂÚ¿Ó Δ¤¯ÓËÓ ^∞ÁÈÔÁÚ·Ê›·˜. §ÔÁÈÎfiÓ ÂrÓ·È Ó¿ ‰Â¯ıÔÜÌ ¬ÙÈ, ¬ˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È àfi Ù‹Ó ÌÂϤÙË ÙáÓ öÚÁˆÓ ÙˆÓ, âÁÓÒÚÈ˙·Ó ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ÚfiÙ˘·. ^∂Ô̤ӈ˜ õ ÂåÚÁ¿- ÛıËÛ·Ó ÏËÛ›ÔÓ ‰ÔÎ›ÌˆÓ ˙ˆÁÚ¿ÊˆÓ Ô‡ ‰È¤ÚÂ·Ó, õ âÂÛΤÊıË-

10. ª. Ã∞Δ∑∏¢∞∫∏, ^√ ∫ÚËÙÈÎfi˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ £ÂÔÊ¿Ó˘. √î ÙÔȯÔÁڷʛ˜ Ùɘ π. ªÔÓɘ ™Ù·˘ÚÔÓÈ΋ٷ, ≠AÁÈÔÓ òOÚÔ˜ 1997Ø Ú‚Ï. η› ¡. Ã∞ƒ∫π√§∞∫∏, ¶·Ú¿‰ÔÛË Î·› âͤÏÈÍË ÛÙ‹Ó àÚ¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Ù‹˜ ^πÂÚĘ ªÔÓɘ ™Ù·˘ÚÔÓÈ΋ٷ, ≠AÁÈÔÓ òOÚÔ˜ 1999. 11. ¶Úԯ›ڈ˜ ‚Ï. º. π. ¶√ª¶π¡√À, ≠∂ÏÏËÓ˜ êÁÈÔÁÚ¿ÊÔÈ Ì¤¯ÚÈ Ùfi 1821, öΉ. ‚ã, \∞ı‹Ó· 1984Ø ª. Ã∞Δ∑∏¢∞∫∏, ≠∂ÏÏËÓ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψÛÈÓ, \∞ı‹Ó· 1987, Ù. 2. μÏ. η› º. ∫√¡Δ√°§√À, «Oî Ù·ÂÈÓÔ› êÁÈÔÁÚ¿ÊÔÈ Ùɘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·- Ù›·˜», ∫È‚ˆÙfi˜, Ù. ∞ã (1957), ÛÂÏ. 22 Î.ë. ¶Ú‚Ï. η› ÙÔÜ å‰›Ô˘, ò∂ÎÊÚ·ÛȘ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ÂåÎÔÓÔÁÚ·Ê›·˜, Ù. 2, \∞ıÉÓ·È 1960.

–57– ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏™ ∂§§∞¢√™ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À Û·Ó îÂÚÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ̤ ˙ˆÓÙ·Ó‹ ‰È·ÎfiÛÌËÛÈ. ΔÔÜÙÔ ¬Ìˆ˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó¿ åÛ¯‡Ë ÁÈ¿ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜, ÙáÓ ïÔ›ˆÓ Ù¿ öÚÁ· àÓ‹ÎÔ˘Ó ÛÙ‹Ó ∫ÚËÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ õ –öÛÙˆ– ö¯Ô˘Ó àÍ›· η› ÁÓˆÚ›- ÛÌ·Ù· Ùɘ ™¯ÔÏɘ. ™Ùfi ÙÈı¤ÌÂÓÔÓ Úfi‚ÏËÌ· öÚ¯ÂÙ·È Ó’ à·ÓÙ‹ÛË ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ï âÎ ºÔ˘ÚÓÄ ÙáÓ \∞ÁڿʈÓ. ≠√Û˜ àÔڛ˜ η› ôÓ ÚÔ- ηÏÉ Ùfi ·Û›ÁÓˆÛÙÔÓ öÚÁÔÓ ÙÔ˘, ‰¤Ó ·‡ÂÈ Ó’ àÔÙÂÏÉ Û·Êᘠ‰È·- Ù˘ˆÌ¤ÓË ıˆÚËÙÈ΋ ‰È‰·Ûηϛ· ÁÈ¿ ≤Ó· ˙ˆÁÚ¿ÊÔ. ¶Ú¤ÂÈ Ó¿ ‰ÔÜÌ ÏÔÈfiÓ Ù‹Ó ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔÜ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ \∞ÁڿʈÓ. ^√ ÂÚÈÒÓ˘ÌÔ˜ îÂÚÔÌfiÓ·¯Ô˜ ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ àfi ¯ˆÚ›ÔÓ \∞ÁÚ¿ÊˆÓ ºÔ˘ÚÓÄ Û˘Ó¤‰ÂÛ ْ ùÓÔÌ¿ ÙÔ˘ ̤ Ù‹Ó ÌÔÓ·‰È΋ ÛÙfi Âr‰Ô˜ Ù˘ ^∂ÚÌË- Ó›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ÂrÓ·È Î·ıfiÏÔ˘ ‚¤‚·ÈÔÓ ¬ÙÈ ÂrÓ·È ÌfiÓÔ˜ Û˘ÓÙ¿ÎÙ˘ ÙÔÜ öÚÁÔ˘, àÏÏ¿ η› Ôé‰¤Ó àÔÎÏ›ÂÙ·È. ¶·Ú¿ ÙÔÜÙÔ, Ùfi ‚È‚Ï›ÔÓ Ê¤ÚÂÈ Ù’ ùÓÔÌ· ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ η› Û’ ·éÙfiÓ çÊ›- ÏÂÙ·È ì ÙÈÌ‹ ¬ÙÈ ÌĘ Ùfi ·Ú¤‰ˆÎÂ. ^√ ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ Û˘ÓÂÏ‹ÚˆÛ â›- ÁÂÈÔÓ ‚›ÔÓ ÙÚÈáÓ ÙÂÙ¿ÚÙˆÓ ·åáÓÔ˜, àfi Ù¿ Ù¤ÏË ÙÔÜ 17Ô˘ ·åáÓÔ˜ ̤¯ÚÈ Ù¿ ̤۷ ÙÔÜ 18Ô˘ (1670-1744). ^ÀÉÚÍ î‰Ú˘Ù‹˜ ÙÔÜ ÌÔÓ·- ÛÙËÚ›Ô˘ º·ÓÂڈ̤Ó˘ ∑ˆÔ‰fi¯Ô˘ ¶ËÁɘ, Ùfi ∫·ıÔÏÈÎfiÓ ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ âÛˆÙÂÚÈÎᘠï ú‰ÈÔ˜ ‰ÈÂÎfiÛÌËÛÂ. Δ¿ ÙÔÜ ‚›Ô˘ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÁÓˆÚ›˙ÔÌ àfi ¬Û· âÎı¤ÙÂÈ ï ‚ÈÔ- ÁÚ¿ÊÔ˜ ÙÔ˘ £ÂÔÊ¿Ó˘ ‰È‰¿ÛηÏÔ˜, Û˘ÌÌÔÓ·ÛÙ‹˜ ÙÔ˘ η› ‰È¿‰Ô¯Ô˜ ·éÙÔÜ ÛÙ‹Ó ìÁÔ˘ÌÂÓ›·12. ^√ ‚ÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ‰¤Ó Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ ÁÓˆÚ›˙Ë ÛÔ˘‰·Ö· Ú¿ÁÌ·Ù· ÁÈ¿ Ù‹Ó ·È‰È΋ ìÏÈΛ· η› ·È‰Â›· ÙÔÜ ¢ÈÔ- Ó˘Û›Ô˘. o∏Ù·Ó ˘îfi˜ îÂÚ¤ˆ˜ η› Âå˜ ìÏÈΛ·Ó 12 âÙáÓ Ùˆ¯fi˜, àÚÔÛ- ٿ٢ÙÔ˜ η› çÚÊ·Ófi˜, ÌÂÙ¤‚Ë ÛÙ‹Ó B·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û· η› ÌÂÙ¿ 4 âÙáÓ ·Ú·ÌÔÓ‹ âÎÂÖ â¤ÛÙÚ„ ÛÙ‹Ó ·ÙÚ›‰·, ÌÂÙ¤‚Ë àÎÔÏÔ‡ıˆ˜ Âå˜ ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ η› ÎÔÓÙ¿ Âå˜ ‰ÔΛÌÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ ÌÔÓ·¯fi˜ η› ·éÙfi˜ «‰ÈÉÁÂÓ ìÛ‡¯ˆ˜ àÛÎËÙÈÎᘠàÁˆÓÈ˙fiÌÂÓÔ˜» ÏËÛ›ÔÓ ÙáÓ ∫·Ú˘ˆÙáÓ Î·› ∫·˘ÛÔÎ·Ï˘‚ȈÙáÓ13. ¶·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÏÔÈfiÓ ÎÂÓfiÓ Ùfi ÛÔ˘‰·ÖÔÓ ÛË-

12. ∫. ¢∏ª∞ƒ∞, «£ÂÔÊ¿ÓÔ˘˜ ÙÔÜ âÍ \∞ÁÚ¿ÊˆÓ μ›Ô˜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔÜ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ», ^∂ÏÏËÓÈο, Ù. π (1938), ÛÛ. 213-272. 13. ∫. ¢∏ª∞ƒ∞, öÓı’ àÓˆÙ., ÛÂÏ. 225 Î.ë.

–58– ¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞ ÌÂÖÔÓ ÙÔÜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ ‚›Ô˘ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘, ï ïÔÖÔ˜ ηٿ Ì›·Ó ‰È- ηÈÔÏÔÁË̤ÓË ÁÓÒÌË úÛˆ˜ ÛÙ‹Ó ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏÈ âÊÔ›ÙËÛ ÛÙ‹Ó ª. ™¯ÔÏ‹ Ì·˙› η› ̤ ôÏÏÔ˘˜ \∞ÁÚ·ÊÈáÙ˜ Ó¤Ô˘˜, Ô‡ Û˘Ó‹ıÈ˙·Ó Ó¿ ηٷʇÁÔ˘Ó âÎÂÖ14. √éÛÈ·ÛÙÈ΋ ÏËÚÔÊÔÚ›· ÙÔÜ ‚ÈÔÁÚ¿ÊÔ˘ ÂrÓ·È, ¬ÙÈ ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ÙÔÜ ºÔ˘ÚÓÄ Âå˜ ìÏÈΛ·Ó 68 âÙáÓ àÂÂÚ¿ÙˆÛÂ Ù‹Ó ÔåÎÔ‰ÔÌ‹ Ùɘ ÌÔÓɘ ÙÔ˘, ÌÂÙ¿ 3 öÙË, Ùfi 1741, η٤ÛÙËÛÂÓ ·éÙ‹Ó ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ η› ™Ù·˘- ÚÔËÁȷ΋ η› Ùfi ∫·ıÔÏÈÎfiÓ Ù˘ îÛÙfiÚËÛ ï ú‰ÈÔ˜ Ùfi 1743. o∏ÙÔ ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ â› ÙÔÜ ÙÔ›¯Ô˘ η› ÊÔÚËÙáÓ ÂåÎfiÓˆÓ. ªÄ˜ ÂrÓ·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÁÓˆÛÙ¤˜ Ù¤ÛÛ·Ú˜ ÊÔÚËÙ¤˜ ÂåÎfiÓ˜ Ùɘ ªÔÓɘ ÙÔ˘, Ûˆ˙fi- ÌÂÓ˜ Û‹ÌÂÚ· Âå˜ ¡·fiÓ ÙÔÜ ºÔ˘ÚÓÄ Î·› àÍÈÔÏÔÁË̤Ó˜ àfi ÂÚÈ- ÁÚ·Ê‹Ó ÙÔÜ ∫·ıËÁËÙÔÜ •˘ÁÁÔÔ‡ÏÔ˘15. \∂Î ÙáÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ, ï ÂéÛ‚‹˜ ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ‰¤Ó Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È Ó¿ ö¯Ë ÛÔ‚·Ú¿Ó ·È‰Â›· η› ó˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È ÛÔ˘‰·ÖÔ˜. \∂Ó ÙÔ‡ÙÔȘ ì ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘ ʤÚÂÙ·È ÛÙ’ ùÓÔÌ¿ ÙÔ˘ η› ÂrÓ·È Ì›· ·Ú·ÛÙ·ÙÈ΋ –η› ÁÚ·ÊÈ΋– ıˆÚËÙÈ΋ ‰È‰·- Ûηϛ·, Ï›·Ó ÛËÌ·ÓÙÈ΋ η› ¯Ú‹ÛÈÌË ÁÈ¿ ≤Ó· Ì·ıËÙ¢fiÌÂÓÔÓ êÁÈÔ- ÁÚ¿ÊÔ, ÌÔÓ·‰ÈÎfiÓ ‚Ô‹ıËÌ·. ΔÔÜÙ’ ·éÙfi àÎÚȂᘠη› ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÂÙ·È ÛÙfiÓ ¶ÚfiÏÔÁÔÓ ÙÔÜ ‚È- ‚Ï›Ô˘ ¬Ô˘ ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ Ùfi ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ «^∂ÚÌËÓ›· η› ¢È‰·Ûη- Ï›·» η› à¢ı‡ÓÂÙ·È «ÄÛÈ ÙÔÖ˜ ÙáÓ ˙ˆÁÚ¿ÊˆÓ ·ÈÛ› η› ÙÔÖ˜ ÏÔÈ-

14. o∏Ù·Ó ≤Ó· ··‰Ô·›‰È, Ô‡ Î·Ù¤Ê˘Á ۤ Ó·ڿ ìÏÈΛ· ÛÙ‹Ó ‚·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û·, ¬ˆ˜ η› ôÏÏ· ·È‰È¿ öηÌÓ·Ó –Ùfi àӷʤÚÂÈ Ì¿ÏÈÛÙ· ï ‚ÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘- Û›Ô˘–, ≤Ó·˜ Ó¤Ô˜ ÊÈÏÔÌ·ı‹˜ ¯ˆÚ›˜ ‚·ÙÈÛÙÈÎfiÓ ùÓÔÌ· η› ÔåÎÔÁÂÓÂÈ·ÎfiÓ âÒÓ˘- ÌÔÓ. ¶Ôχ Èı·ÓfiÓ ÂrÓ·È Ó¿ âÊÔ›ÙËÛ ÛÙ‹Ó ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋ ªÂÁ¿ÏË ™¯ÔÏ‹, ¬ˆ˜ öÎ·Ó·Ó Î·› ·È‰È¿ àfi ∞åÙˆÏԷηÚÓ·Ó›· η› âÊÂÍɘ ÌÂÙ¿ ÚfiÔ‰ÔÓ âˆÓ˘ÌÔÜÓÙÔ àfi Ù’ ùÓÔÌ· Ùɘ ·ÙÚ›‰·˜ ÙÔ˘˜, ∞åÙˆÏfi˜, \∞ηÚÓ¿Ó, §ÔÎÚfi˜, \∞ÁÚ·ÊÈÒÙ˘, Î.Ï. \π‰¤ Î·› πø∞¡¡∞™ °π∞¡¡∞ƒ√¶√À§√À, «ª˘ÛÙÈÎfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ̤ ÙfiÓ Û˘ÁÁڷʤ· Ùɘ ^∂ÚÌËÓ›·˜ Ùɘ ˙ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘», ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ï âÎ ºÔ˘ÚÓÄ Î·› Ùfi öÚÁÔÓ ÙÔ˘, ¶Ú·ÎÙÈο, ∫·ÚÂÓ‹ÛÈÔÓ 11-14 \√ÎÙ. 1996, \∞ıÉÓ·È 2003, ÛÂÏ. 157 Î.ë. 15. ∞. •À°°√¶√À§√À, «Δ¤ÛÛ·Ú˜ ÊÔÚËÙ·› ÂåÎfiÓ˜ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘», ^∂ÏÏËÓÈο, Ù. π (1938), ÛÛ. 272-279. °È¿ Ù›˜ ôÏϘ ÂåÎfiÓ˜ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘, ‚Ï. ª√¡∞Ã√À ªø- À™∂ø™, «^√ îÂÚÔÌfiÓ·¯Ô˜ ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ ó˜ ^∞ÁÈÔÚ›Ù˘», ¶Ú·ÎÙÈο: ¢ÈÔÓ‡- ÛÈÔ˜ ï âÎ ºÔ˘ÚÓÄ Î·› Ùfi öÚÁÔÓ ÙÔ˘, ÛÛ. 178-179.

–59– ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏™ ∂§§∞¢√™ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À

ÔÖ˜ ÊÈÏÔÌ·ı¤ÛÈÓ»16. ^∂Ô̤ӈ˜ ‰¤Ó à¢ı‡ÓÂÙ·È ÙfiÛÔÓ Âå˜ Êı·Ṳ̂- ÓÔ˘˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜, Ô‡ àÛÎÔÜÓ â¿ÁÁÂÏÌ· η› ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó. ¶·Ú¤¯ÂÈ ì ^∂ÚÌËÓ›· ¯Ú‹ÛÈ̘ ï‰ËÁ›Â˜ Âå˜ Ì·ıËÙ¢Ô̤ÓÔ˘˜ ÏËÛ›ÔÓ âÌ›- ÚˆÓ ˙ˆÁڿʈÓ, 剛ˆ˜ ÁÈ¿ ‚·ÛÈο Ù¯ÓÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·. °È’ ·éÙfi ‰¤Ó ÚfiÎÂÈÙ·È ÌfiÓÔÓ ÁÈ¿ ıˆÚËÙÈ΋ ‰È‰·Ûηϛ·, àÏÏ¿ η› Ú·ÎÙÈ΋, Ù¯ÓÈ΋ âÊ·ÚÌÔÁ‹ ıˆڛ·˜. Δ¯ÓÔÏÔÁÈÎfiÓ ıˆÚÂÖÙ·È Ùfi ¶ÚáÙÔÓ Ì¤ÚÔ˜ Ùɘ ^∂ÚÌËÓ›·˜. \∂‰á ‰›‰ÔÓÙ·È ï‰ËÁ›Â˜ Ù¯ÓÈÎɘ ÁÈ¿ Ù‹Ó Î·Ù·Û΢‹ â› ̤ÚÔ˘˜ ıÂÌ¿ÙˆÓ, .¯. «ᘠӿ οÌÓ˘ Û¿Úη», «ÂÚ› Ì·ÏÏ›ˆÓ η› ÁÂÓ›ˆÓ», «ÂÚ› ηٷÛÎÂ˘É˜ ÁÏ˘Î·ÛÌáÓ», ηْ âÈÏÔÁ‹Ó àfi ÂéÚ˘Ù¤Ú·Ó ëÓfiÙËÙ· ‰È‰·Ûηϛ·˜, ëÓfiÙËÙ· ηٿ οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ ÁÓˆÛÙ‹Ó ÛÙÔ‡˜ ˙ˆÁÚ¿- ÊÔ˘˜17. ∂åÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ÂrÓ·È Ùfi ¢Â‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜, ̤ ÏÂÙÔÌÂÚ¤ÛÙÂÚ˜ ÂÚÈÁڷʤ˜ ÂúÙ ÁÈ¿ Ù‹Ó å¯ÓÔÁÚ¿ÊËÛÈ ÌÂÌÔÓˆÌ¤ÓˆÓ ÚÔÛÒˆÓ ̤ Ù¿ å‰È·›ÙÂÚ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙˆÓ, ÂúÙÂ Û˘Óı¤ÛÂˆÓ àfi ÙÔ‡˜ ‰È·Êfi- ÚÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ Ùɘ ^∞Á›·˜ °Ú·Êɘ, £ÂÔÌËÙÔÚÈÎfiÓ, ÃÚÈÛÙÔÏÔÁÈÎfiÓ, ̤ ·ÚÔ˘Û›· ÔÏÏáÓ ÚÔÛÒˆÓ18.

16. ¢π√¡À™π√À Δ√À ∂∫ º√Àƒ¡∞, ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘ ñfi ∞. ¶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘-∫Âڷ̤ˆ˜, ‰·¿Ó·È˜ Ùɘ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎɘ ƒˆÛÈÎɘ \∞Ú¯·ÈÔÏÔ- ÁÈÎɘ ^∂Ù·ÈÚ›·˜, âÓ ¶ÂÙÚÔ˘fiÏÂÈ 1901, ÛÂÏ. 3. 17. ¢π√¡À™π√À Δ√À ∂∫ º√Àƒ¡∞, ¬.., ÛÛ. 9 Î.ë. Δfi Δ¯ÓÔÏÔÁÈÎfi àÚ¯›˙ÂÈ Ì¤ ‚·ÛÈΤ˜ ï‰ËÁ›Â˜, ᘠӿ â‚Á¿Ó˘ àÓı›‚ÔÏ·, ᘠӿ ηٷÛ΢¿˙˘ Î¿Ú‚Ô˘Ó· η› Ó¿ ۯ‰ȿÛ˘, ÂÚ› ηٷÛÎÂ˘É˜ ÎÔÓ‰˘Ï›ˆÓ, ÎfiÏÏ·˜ Î.Ï., ᘠӿ Á˘„Ò- Ó˘, Ó¿ ¯Ú˘ÛÒÓ˘ ̤¯ÚÈ ÚÔÏ·ÛÌÔÜ. 18. ∂å˜ ¤ÓÙ â› ̤ÚÔ˘˜ ÙÌ‹Ì·Ù· Ùfi ª¤ÚÔ˜ ¢Â‡ÙÂÚÔÓ àÔÙÂÏÂÖ Î·› Ù‹Ó ÔéÛÈÒ‰Ë ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ Úfi˜ οı ˙ˆÁÚ¿ÊÔÓ, ̤ ÏÂÙÔÌÂÚÉ àÓ¿Ï˘ÛÈ ÙáÓ ¯·- Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎáÓ ÙáÓ ÚÔÛÒˆÓ η› Û˘Óı¤ÛÂˆÓ àÚ¯›˙ÔÓÙ·˜ àfi Ù‹Ó ¶·Ï·È¿ ¢È·- ı‹ÎË, àÎÔÏÔ‡ıˆ˜ ̤ Ùfi ÂÚȯfiÌÂÓÔÓ ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘, ̤ Ù‹Ó ëÚÌËÓ›· ÙáÓ ¶·- Ú·‚ÔÏáÓ, Ù‹Ó îÛÙfiÚËÛÈ ÙáÓ æ·ÏÌáÓ, Ùɘ £Â›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜, Ùɘ ¢Â˘Ù¤Ú·˜ ¶·ÚÔ˘Û›·˜, ≈ÛÙÂÚ· Ôî £ÂÔÌËÙÔÚÈΤ˜ ëÔÚÙ¤˜, Ôî \∞fiÛÙÔÏÔÈ Î·› ª¿ÚÙ˘Ú˜ ‰È¿ Ì·- ÎÚÔÙ¤ÚˆÓ. ≠∂Ó· ÙÌÉÌ· àÊÈÂÚÒÓÂÙ·È ÛÙfiÓ ‚›Ô ÙÔÜ àÏËıÔܘ ÌÔÓ·¯ÔÜ Î·› Û˘Ì- ÏËÚÒÓÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙáÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ àÓ·ÏfiÁˆ˜ ÙÔÜ Û¯‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ Ó·ÔÜ (ÙÚÔ˘ÏÏ·›· âÎÎÏËÛ›·, Ó¿ÚıËÍ, ÛÙ·˘ÚÔıfiÏÈ·, ÊÈ¿ÏË, ÙÚ¿Â˙·). \√Úıᘠ·Ú·ÙË- ÚÂÖÙ·È ¬ÙÈ ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ö¯ÂÈ ÌÂÁ¿ÏË Â鯤ÚÂÈ· ÛÙ‹Ó âÍÈÛÙfiÚËÛÈ ‚›Ô˘, Ì·ÚÙ˘Ú›Ô˘ η› ı·‡Ì·ÙÔ˜ ÙáÓ ª·ÚÙ˘Ú›ˆÓ. ¡. ∑π∞, «¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔÜ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘-ºˆÙ›Ô˘ ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘ ò∂ÎÊÚ·ÛȘ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ^∞ÁÈÔ- ÁÚ·Ê›·˜», ¶Ú·ÎÙÈο: ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ï âÎ ºÔ˘ÚÓÄ Î·› Ùfi öÚÁÔÓ ÙÔ˘, ÛÂÏ. 332.

–60– ¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞ ^∏ ‰È‰·Ûηϛ· ÂrÓ·È ÂÚÈÁÚ·ÊÈ΋ ̤ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ, œÛÙ ӿ ˙ˆÓ- Ù·ÓÙÂ‡Ô˘Ó Ôî ÛÎËÓ¤˜ àfi ∂é·ÁÁÂÏÈΤ˜ àÓ·ÊÔÚ¤˜, öÙÈ ‰¤ ÌÄÏÏÔÓ ÛÙ¿ ª·ÚÙ‡ÚÈ· η› ı·‡Ì·Ù· êÁ›ˆÓ. ¢È·Ù˘ÒÓÂÙ·È ì ·Ú·Ù‹ÚËÛȘ, ¬ÙÈ ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ àÔıËÛ·˘Ú›˙ÂÈ Ù‹Ó à’ ·åÒÓˆÓ ÂåÎÔÓÔÁÚ·Ê›· Ùɘ ıÚËÛΛ·˜ Ì·˜19. \∞ÏÏ¿ Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÓ âÎÊÚ·ÛÙÈÎfi˜ Á›ÓÂÙ·È Î·ı’ ¬ÛÔÓ àÊÔÚÄ ÛÙ¿ öÚÁ· Ùɘ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ÂÚÈfi‰Ô˘ η› Á›ÓÂÙ·È ëÚÌËÓÂ˘Ù‹˜ ÙÔÜ ÎÚ·ÙÔÜÓÙÔ˜ Ó‡̷ÙÔ˜ êÏɘ âÍ·ÚÙ‹Ûˆ˜ Ùɘ Δ¤¯Ó˘ àfi Ù‹Ó ÎÏ·Û- ÛÈ΋ Ù˘ àÓ¿Ù˘ÍÈ Î·› Ì¿ÏÈÛÙ· ̤ Ù›˜ êÏÔ˘ÛÙ‡ÛÂȘ ηٿ Ù‹Ó Ô- Ú›·Ó ÙÔÜ ¯ÚfiÓÔ˘, ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ÙáÛÈÓ ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘, Ù·éÙfiÓ ÂåÂÖÓ Ùɘ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ÂÚÈfi‰Ô˘. ∫·› ÏÔÈfiÓ ÛÙ‹Ó ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆ- ÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘ ï ñfi ηٷÛ΢‹Ó ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Ì·ı·›ÓÂÈ ᘠӿ ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ ∫ÚËÙÈο20. ¶ÄÛ· ì ·ÚÔÜÛ· àÓ·‰ÚÔÌ‹ ηٷϋÁÂÈ Âå˜ âÚÒÙËÌ· àÔÚ›·˜: ^∏ ^∂ÚÌËÓ›· ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ ÙáÓ \∞ÁÚ¿ÊˆÓ ÂÚȤ¯ÂÈ Ùfi îÛÙÔÚÈÎfiÓ Î·› äıÈÎfiÓ Î·› Ùfi ·åÛıËÙÈÎfiÓ â›ÎÂÓÙÚÔÓ Ùɘ ∫ÚËÙÈÎɘ ™¯ÔÏɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ, ‰ËÏ. Ùɘ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ^∞ÁÈÔÁÚ·Ê›·˜; \∞¿ÓÙËÛȘ ÛÙfi ÙÈı¤ÌÂÓÔÓ âÚÒÙËÌ· äÌÔÚÂÖ Ó¿ ‰ÔıÉ, àÊÔÜ ÚÔË- ÁËıÉ Î·ı’ ë·˘Ù‹Ó ì àÍ›· ÙÔÜ ‚È‚Ï›Ô˘ η› ‰‹ ᘠÚԤ΢„ ì Úˆ- ÙÔ‚Ô˘Ï›· ÛÙfiÓ ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ ÁÈ¿ Ó¿ Û˘ÁÁÚ¿„Ë õ Û˘ÚÚ¿„Ë. \∞ÎÔÏÔ‡ıˆ˜ ¯Ú‹ÛÈÌÔÓ ÂrÓ·È Ó¿ âÈÛËÌ·ÓıÉ öÙÈ ÌÄÏÏÔÓ Âå˜ Ô›Ô˘˜ à¢ı‡ÓÂÙ·È Î·› Âå˜ Ô›Ô˘˜ ‰¤Ó à¢ı‡ÓÂÙ·È. ∫·ı’ ¬ÛÔÓ ÁÓˆÚ›˙ˆ, ÛÙ¿ ¯¤ÚÈ· ^∂ÏÏ‹ÓˆÓ âӉȷÊÂÚÔÌ¤ÓˆÓ Ùfi ‚È- ‚Ï›ÔÓ ‰È¿ ÙÔÜ T‡Ô˘ öÊı·Û ̤ Ù‹Ó öΉÔÛÈÓ \∞ıËÓáÓ ÙÔÜ \∞Ó¤ÛÙË ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓ›‰Ô˘ Ùfi öÙÔ˜ 188521. ¢Â˘Ù¤Ú· âÈÛÙËÌÔÓÈ΋ η› ¯ÚËÛÙÈ΋

19. ¡. ∑π∞, öÓı’ àÓˆÙ., ÛÛ. 332-333. 20. ¢π√¡À™π√À Δ√À ∂∫ º√Àƒ¡∞, ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘, ÛÂÏ. 34: «ᘠӿ ‰Ô˘Ï‡˘ ∫ÚËÙÈο. Δ¿ ÊÔڤ̷ٷ ÚfiÏ·ÛÔÓ ‚·ı¤· η› ôÓÔÈÍÔÓ Î·› Ï·ÌÌ¿ÙÈÛÔÓ ·éÙ¿ ‰˘fi ÙÚ›· Ï¿ÌÌ·Ù·, ÂúÙ· „È̇ıÈÛÔÓ...». 21. ¢π√¡À™π√À Δ√À ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡, ^∂ÚÌËÓ›· ÙáÓ ∑ˆÁڿʈÓ, öΉ. ‚ã, ∞. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓ›‰Ô˘, âÓ \∞ı‹Ó·È˜ 1885. ¶ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È àfi Ù‹Ó „¢‰Â›ÁÚ·ÊË öΉÔÛÈ ÙÔÜ ÁÓˆÛÙÔÜ ·Ú·¯·Ú¿ÎÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ™È̈ӛ‰Ô˘ (1853), ÌÂÙ¿ Ù‹Ó àÊ·›- ÚÂÛÈ ÎÂÊ·Ï·›ˆÓ. °È¿ Ù‹Ó ÓÔı›· ÙÔÜ Û˘ÁÁڷʤˆ˜ Ùɘ ™È̈ӛ‰Ô˜ àÓ·Ï˘ÙÈο ïÌÈ- ÏÂÖ ï ¶··‰.-∫Âڷ̇˜ ÛÙ‹Ó ∂åÛ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ (ÛÛ. Ëã-ÎÂã).

–61– ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏™ ∂§§∞¢√™ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À ÂrÓ·È Ùɘ ¶ÂÙÚÔ˘fiψ˜ ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔÏfiÁÔ˘ \∞ı·Ó. ¶··‰ÔÔ‡- ÏÔ˘-∫Âڷ̤ˆ˜ (1909). \∞ӷʤڈ ÛÙfi ÛËÌÂÖÔÓ ÙÔÜÙÔ ¬ÙÈ Ùfi ‰ÈÂıÓ¤˜ ÎÔÈÓfiÓ öÏ·‚ ÁÓáÛÈÓ Î·› öηÌ ¯ÚÉÛÈÓ ÙÔÜ ‚È‚Ï›Ô˘ ̤ Âå‰ÈΤ˜ ÌÂ- Ù·ÊÚ¿ÛÂȘ Û¤ ÔÏϤ˜ ∂éÚˆ·˚Τ˜ ÁÏáÛÛ˜, ÚÔÛÊ¿Ùˆ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ÛÙ¿ ƒÔ˘Ì·ÓÈο η› \π·ˆÓÈο. ∫¿ÙÈ àÎfiÌË Ú¤ÂÈ Ó¿ àӷʤڈ ÚÔηٷÚÎÙÈÎá˜, ¬ÙÈ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ı¤ÛÈ ÛÙ‹Ó Û¯ÂÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· η٤¯ÂÈ ì ôÓ Ì‹ àÚ¯·ÈÔÙ¤Ú· ¿ÓÙˆ˜ Û‡Á¯ÚÔÓË Úfi˜ Ù‹Ó ^∂ÚÌË- Ó›· ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ Û˘ÁÁÚ·Ê‹ ÙÔÜ ¶·Ó·ÁÈÒÙË ¢ÔÍ·ÚÄ, î¤ˆ˜ ¶Â- ÏÔÔÓÓËÛ›Ô˘, ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘, ¶ÂÚ› ∑ˆÁÚ·Ê›·˜ ÁÚ·Ì̤ÓË ÛÙ¿ 172622. ^∏ ^∂ÚÌËÓ›· ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ñÔÏÔÁ›˙ÂÙ·È Ó¿ âÁÚ¿ÊË ÌÂٷ͇ ÙáÓ âÙáÓ 1726-173323. \∞ÊÔÜ ì ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Δ¤¯ÓË àÔÙÂÏÂÖ Û˘Ó¤¯ÂÈ·Ó Ùɘ μ˘˙·Ó- ÙÈÓɘ η› ö¯ÂÈ Ì¿ÏÈÛÙ· Ù›˜ Ú›˙˜ Ù˘ ÛÙ¿ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÂÈ· ¯ÚfiÓÈ· ̤ ·ÚÈ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ùɘ \∞Ó·ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜, ì ∫ÚËÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ∑ˆ- ÁÚ·ÊÈÎɘ âÎÊÚ¿˙ÂÈ Ù‹Ó âÓ âÍÂÏ›ÍÂÈ μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ Δ¤¯ÓËÓ, ñfi Ùfi Û˘Ó- ÙËÚËÙÈÎfiÓ ÓÂÜÌ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ̤ ‰È·ÚÎÂÖ˜ êÏÔ˘ÛÙ‡ÛÂȘ. ¢È- ‰¿ÛηÏÔÈ Ùɘ ™¯ÔÏɘ ·éÙɘ Ôî ∫ÚÉÙ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Î·› ÚáÙÔ˜ ÌÂٷ͇ ·éÙáÓ ï £ÂÔÊ¿Ó˘. \∞ÊÔÜ ™¯ÔϤ˜ ‰¤Ó âÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔÜÛ·Ó, ÊÔÚÂÖ˜ ÙÔÜ ∫ÚËÙÈÎÔÜ Ó‡̷ÙÔ˜ qÛ·Ó Ôî ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Ùɘ ÂÚÈfi‰Ô˘. ò∞˜ ÙÔ‡˜ çÓÔ- Ì¿ÛˆÌÂÓ ‰È‰·ÛοÏÔ˘˜ Ùɘ ∫ÚËÙÈÎɘ ™¯ÔÏɘ. ¢È¿‰Ô¯Ô› ÙˆÓ àÛÊ·ÏᘠâÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È Ôî Ì·ıËÙ·› ÙˆÓ Î·› ÙÔ‡ÙˆÓ ‰È¿‰Ô¯ÔÈ Ôî Ì·ıËÙ·› ÙˆÓ. ò∞Ú· ¯ˆÚ›˜ ‰È‰·Ûηϛ· Û¤ ™¯ÔÏ‹ ıˆÚËÙÈ΋ η› Ú·ÎÙÈ΋, Ôî ‰È-

22. ¶∞¡∞°πøΔ√À ¢√•∞ƒ∞, î¤ˆ˜ ¶ÂÏÔÔÓÓËÛ›Ô˘, ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘, ¶ÂÚ› ∑ˆÁÚ·Ê›·˜ ηٿ Ùfi ∞æ∫S ñfi ™˘Ú. §¿ÌÚÔ˘, âÓ \∞ı‹Ó·È˜ 1871. ^√ ¢ÔÍ·ÚĘ ó˜ ÚfiÙ˘· öıÂÙ ÙÔ‡˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘˜ \πÙ·ÏÔ‡˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ùɘ \∞Ó·ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜, Ô‡ âÎÚÔÛˆÔÜÓ ≤Ó·Ó ÎfiÛÌÔ ÏÔÁÔÎÚ·ÙÈÎfiÓ Î·› ·åÙÈÔÎÚ·ÙÈÎfiÓ. μÏ. ¡. ∑π∞, ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔÜ âÎ ºÔ˘ÚÓ¿ ^∂ÚÌËÓ›·, âÓı’ àÓˆÙ., ÛÂÏ. 330. 23. ∞. ¶∞¶∞¢√¶√À§√À-∫∂ƒ∞ª∂ø™, ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤¯Ó˘ η› ·î ·ÚÈ·È ·éÙɘ àӤΉÔÙÔÈ ËÁ·› âΉȉÔ̤ÓË ÌÂÙ¿ ¶ÚÔÏfiÁÔ˘ ÓÜÓ Ùfi ÚáÙÔÓ Ï‹- Ú˘ ηٿ Ùfi ÚˆÙfiÙ˘ÔÓ ·éÙɘ ΛÌÂÓÔÓ, âÓ ¶ÂÙÚÔ˘fiÏÂÈ 1909, ÛÂÏ. ÈÁã Î.ë., ¬Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È ï ∫á‰ÈÍ âÎ ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ öÁÈÓ ì öΉÔÛȘ η› àÓ·ÊÔÚ¿ ÛÙ¿ ÏÔÈ¿ àfiÁÚ·Ê· ·Ú·‰fiÛˆ˜ ÙÔÜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘. ΔfiÓ ¯ÚfiÓÔÓ Û˘Óٿ͈˜ ‰›‰ÂÈ ï ¡. ∑π∞™, öÓı’ àÓˆÙ., ÛÂÏ. 330.

–62– ¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞ ‰¿ÛηÏÔÈ ·éÙÔ› ·ÚȘ ËÁ¤˜ Âr¯·Ó Ù¿ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ· ÌÂÁ¿Ï· öÚÁ·, Ô‡ âÓ Ì¤ÚÂÈ ‰ÈÂÛÒıËÛ·Ó Ì¤¯ÚȘ ìÌáÓ õ η› ÓÂÒÙÂÚ· öÚÁ·. ¢¤Î·ÙÔ˜ ≠∂ÎÙÔ˜ η› ¢¤Î·ÙÔ˜ ≠∂‚‰ÔÌÔ˜ ·åáÓ˜ ÂrÓ·È Ùɘ àÎÌɘ Ùɘ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓɘ Δ¤¯Ó˘, ̤¯ÚȘ ¬ÙÔ˘ àÓ·Ê·ÓÔÜÓ Ôî âËÚ·- Ṳ̂ÓÔÈ, öÛÙˆ ÌÂÚÈÎá˜, àfi Ù‹Ó ¢‡ÛÈÓ, ëÔ̤ӈ˜ ÊÔÚÂÖ˜ Ó¤·˜ \∞Ó·- ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜ Ó‡̷ÙÔ˜. °È¿ ¬ÏÔ˘˜ ·éÙÔ‡˜ ÙÔ‡˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ùɘ Â- Ú·ÈÙ¤Úˆ ÌÂÙ¿ Ùfi 1453 ‰È·‰ÚÔÌɘ ñ¿Ú¯Ô˘Ó ¿ÓÙÔÙ ٿ ÌÂÁ¿Ï· ÚfiÙ˘·. °È¿ ÙÔ‡˜ àÚ¯·Ú›Ô˘˜ Ì·ıËÙ¿˜ ÙˆÓ, ̤¯ÚȘ ¬ÙÔ˘ ηÙÔÚıÒ- ÛÔ˘Ó Ó¿ ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ·éÙ¿ Ù¿ ÚfiÙ˘·, â¯ÚÂÈ¿˙ÂÙÔ ≤Ó·˜ ÁÚ·Ùfi˜ ^√‰ËÁfi˜. ∫·› âÓÂÊ·Ó›ÛıË ì ^∂ÚÌËÓ›· ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘. ∫·Ù¿ ÁÓÒÌËÓ öÁ΢ÚË, ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ ηٷ‚¿ÏÏÂÈ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó¿ ‰È·ÛÒÛË Ù‹Ó ÚÔÙ¤Ú· η› Ì·ÎÚ¿ ·Ú¿‰ÔÛÈ Ùɘ ıÚËÛ΢ÙÈÎɘ ^∞ÁÈÔ- ÁÚ·Ê›·˜, ¯ˆÚ›˜ Ì¿ÏÈÛÙ· η› Ó¿ Ùfi Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÉ. ^∏ ^∂ÚÌËÓ›· ÙÔ˘ âÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÛÙ¿ ̤۷ ÙÔÜ 18Ô˘ ·åáÓÔ˜. \∞Ó·˙ËÙÔÜÓÙ·È ÏÔÈfiÓ Ôî ÚfiÙÂÚ˜ ËÁ¤˜ Ùɘ ïÌÔÏÔÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ ÛÔ˘‰·›·˜ Û˘ÁÁÚ·Êɘ ÙÔ˘. \∂͢- ·ÎÔ‡ÂÙ·È ¬ÙÈ Î·› Úfi ÙáÓ Ì¤ÛˆÓ ÙÔÜ 18Ô˘ ·åáÓÔ˜ ≤Ó·˜ Ù¤ÙÔÈÔ˜ ï‰Ë- Áfi˜ à·Ú·›ÙËÙÔ˜ ı¿ â΢ÎÏÔÊÔÚÂÖÙÔ Î·› ı¿ â¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂÖÙÔ. Δɘ âΉfiÛˆ˜ Ùɘ ^∂ÚÌËÓ›·˜ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ñfi ¶··‰ÔÔ‡- ÏÔ˘-∫Âڷ̤ˆ˜ ÚÔÙ¿ÛÛÂÙ·È Ì·ÎÚ¿ η› âÌÂÚÈÛٷو̤ÓË ∂åÛ·ÁˆÁ‹, àfi ¬Ô˘ Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È ¬ÙÈ ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ Âr¯Â ¤ÓÙ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ¯ÂÈ- ÚfiÁÚ·Ê· ̤ Û¯ÂÙÈΤ˜ ^√‰ËÁ›Â˜ Úfi˜ âÈı˘ÌÔÜÓÙ·˜ Ó¿ àÛ΋ÛÔ˘Ó Ù‹Ó ∑ˆÁÚ·ÊÈÎ‹Ó Δ¤¯ÓËÓ24. ∫·› Ù¿ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· ·éÙ¿ ΛÌÂÓ· ï ¢ÈÔ- Ó‡ÛÈÔ˜ â¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛÂ, ¬ˆ˜ ı¿ öηÌ η› ̤ ôÏÏ·, Ô‡ ‰¤Ó Â- ÚÈÂÛÒıËÛ·Ó Î·› ì öÚ¢ӷ ‰¤Ó àÔÎÏ›ÂÙ·È Ó¿ ʤÚË ÛÙfi Êá˜, öÙÈ ‰¤ ÌÄÏÏÔÓ ì âÈÛÙ‹ÌË ıˆÚÂÖ Ôχ Èı·ÓfiÓ Ó¿ ñÉÚÍ·Ó Î·› Ì¿ÏÈÛÙ· ·Ï·ÈfiÙÂÚ·. Δ¿ ‰Â‰Ô̤ӷ ¬Ìˆ˜ ·éÙ¿ ‰¤Ó ÌÂÈÒÓÔ˘Ó Î·ıfiÏÔ˘ Ù‹Ó

24. ¡. ∑π∞, ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔÜ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ ^∂ÚÌËÓ›·, ÛÂÏ. 330. \∞Ó¿Ï˘ÛȘ η› àÍÈÔ- ÏfiÁËÛȘ Ùɘ ^∂ÚÌËÓ›·˜ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ Á›ÓÂÙ·È àfi ÙfiÓ ∫Âڷ̤·, ï ïÔÖÔ˜ àÓÙÈ- ·Ú·‚¿ÏÏÂÈ Ùfi ΛÌÂÓÔÓ ·éÙÔÜ Úfi˜ ôÏÏ· ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· η› ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ ¬ÙÈ ö¯Ô˘Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÉ âˆÊÂÏᘠàÏÏ¿ η› Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È ì ÛÙ‹ÚÈÍȘ Ùɘ ∫ÚËÙÈÎɘ ™¯ÔÏɘ ^∞ÁÈÔÁÚ·Ê›·˜ Âå˜ ‰ÔΛÌÈ· η› âÁ¯ÂÈÚ›‰È·, Ô‡ ‰¤Ó Âr‰·Ó Ùfi ÊᘠÙɘ ‰Ë- ÌÔÛÈfiÙËÙÔ˜, âӉ¯Ô̤ӈ˜ ‰¤ ï ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ â¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ η› ÂåÎÔÓÔÁÚ·ÊË̤ӷ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·.

–63– ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏™ ∂§§∞¢√™ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À àÍ›· ÙÔÜ öÚÁÔ˘ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘, ÁÈ·Ù› η› ·éÙÔÙ¤ÏÂÈ· η› ÏËÚfiÙËÙ· ö¯ÂÈ Î·› à¤‚Ë ÛÙfi Âr‰Ô˜ ÙÔ˘ Ù‡Ô˜ η› ñÔÁÚ·ÌÌfi˜25. \∞ÁfiÌÂı· ÛÙfi Û˘Ì¤Ú·ÛÌ·, ¬ÙÈ Ôî ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Ùɘ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ≠∞ψ- ÛÈÓ ÂÚÈfi‰Ô˘ â¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔÜÛ·Ó ·éÙÔÜ ÙÔÜ Âú‰Ô˘˜ Ù›˜ ÁÚ·Ù¤˜ ^√‰Ë- Á›Â˜ η› ‰¤Ó àÌÊÈÛ‚ËÙÂÖÙ·È ¬ÙÈ ÔÏÏÔ› \∞ıˆÓ›Ù˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Âr¯·Ó ÛÙ¿ ÎÂÏÏÈ¿ ÙÔ˘˜ ¯ÂÈÚfiÁڷʘ ^∂ÚÌËÓÂÖ˜. ^∏ ∫ÚËÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ÏÔÈ- fiÓ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ ·Ú‰›‰ÂÙÔ ˙ˆÓÙ·Ó¿ Ì¤Ó ÛÙÔ‡˜ âÈ˙áÓÙ˜ ˙ˆÁÚ¿- ÊÔ˘˜ ∫ÚÉÙ˜ η› Ì·ıËÙ¿˜ ÙˆÓ ‰È·‰Ô¯ÈÎá˜, ÁÚ·Ùᘠ‰¤ ̤ ÙfiÓ Ù‡- ÔÓ ^∂ÚÌËÓ›·˜, ¬ˆ˜ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘. ò∂¯ˆ õ‰Ë àÓ·ÊÂÚıÉ ÛÙ¿ ‚·ÛÈο ÛÙÔȯÂÖ· Ùɘ ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓɘ Δ¤¯Ó˘, ÙfiÛÔÓ ÁÈ¿ Ù‹Ó ‰È·- Ù‹ÚËÛÈÓ ÙÔÜ ™˘Ó‰¤ÛÌÔ˘ ̤ Ù‹Ó μ˘˙·ÓÙÈÓ‹, ¬ÛÔÓ Î·› ó˜ Úfi˜ Ù›˜ êÏÔ˘ÛÙ‡ÛÂȘ η› ÁÈ¿ ÙÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜ Ô‡ Ù›˜ â¤‚·ÏÏ·Ó. ^∏ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ^∞ÁÈÔÁÚ·Ê›·, ¬ˆ˜ àÓ·Ù‡ÛÛÂÙ·È –η› Ù‹Ó ·- Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔÜÌ ÛÙ¿ Ûˆ˙fiÌÂÓ· ÌÓËÌÂÖ· Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜–, âÎÊÚ¿˙ÂÈ Ùfi ıÚËÛ΢ÙÈÎfiÓ Û˘Ó·›ÛıËÌ· ÙÔÜ ñfi ‰Ô˘Ï›·Ó ^∂ÏÏËÓÈÛÌÔÜ, ÎÈÓÂÖÙ·È ó˜ ÛÙÔȯÂÖÔÓ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔÜ Î·› àÓÂÍ·Úًو˜ Ùɘ àÓ·ه͈˜ Ùɘ ¶·È‰Â›·˜ η› çÊ›ÏÂÈ ÛÙ‹Ó ≈·ÚÍÈ Ùɘ ^∂ÚÌËÓ›·˜ Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ ÙÔÜ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ Ù‹Ó Û˘ÓÙ‹ÚËÛ› Ù˘. ¢ÈÂÙ˘ÒıË ì ôԄȘ ÌÂÏÂÙËÙÔÜ, ¬ÙÈ Ôî ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ ÛÙfiÓ ÙfiÔ ÙÔ˘˜ â¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔÜÛ·Ó Ê˘Ï- Ï¿‰Â˜ ̤ ^√‰ËÁ›Â˜ ^∂ÚÌËÓ›·˜ ¯ÂÈÚfiÁڷʘ, àÏÏ¿ ̤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌɘ ‰¤Ó ö¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ ÁÓˆÛÙ¤˜ àfi Ì‹ \∞ıˆÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·. \∞fi ¬Û· âͤıÂÛ· ÓÔÌ›˙ˆ ¬ÙÈ Û˘Ó¿ÁÂÙ·È à‚È¿ÛÙˆ˜ ¬ÙÈ Ì¤ ÚÒ- ÙÔ˘˜ ï‰ËÁÔ‡˜ £ÂÔÊ¿ÓË ÙfiÓ ∫Ú‹Ù· η› ÙfiÓ ‰È‰¿ÛηÏfi ÙÔ˘ ¶·ÓÛ¤- ÏËÓÔ âıÂÌÂÏÈÒıË ì ∫ÚËÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ηٿ ÙÔ‡˜ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó Î·Ù¿Ï˘ÛÈÓ ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ¯ÚfiÓÔ˘˜ Ùɘ ‰Ô˘Ï›·˜ ÙÔÜ ò∂ıÓÔ˘˜ Ì·˜, âÓá ̤ ÁÚ·Ù¤˜ ‰È·ÊfiÚˆÓ Ù‡ˆÓ ^∂ÚÌËÓÂÖ˜ â‚ÔËıÔÜÓÙÔ Ôî ‰È¿‰Ô¯ÔÈ ÙáÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ‰È‰·ÛÎ¿ÏˆÓ Î·› ‰È¿ ÙáÓ Ì·ıËÙáÓ ÙˆÓ ‰È·‰Ô¯ÈÎᘠ‰ÈÂÌÔÚÊÒÓÂÙÔ ì ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Δ¤¯ÓË Ì¤ Ù¿ÛÂȘ êÏÔ˘ÛÙ‡Ûˆ˜ ÙáÓ Ì¤ÛˆÓ âÎÊÚ¿Ûˆ˜ ·éÙɘ. ∫·›

25. Δ. ∞£. °ƒπΔ™√¶√À§√À, «\∞Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙ‹Ó ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ ∑ˆÁÚ·ÊÈÎɘ Δ¤- ¯Ó˘ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔÜ âÎ ºÔ˘ÚÓÄ ÙáÓ \∞Áڿʈӻ, ¶Ú·ÎÙÈο, ó˜ àÓˆÙ¤Úˆ, ÛÛ. 327-328, ¬Ô˘ η› àÓ¿Ï˘ÛȘ ÙÔÜ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ Ùɘ ^∂ÚÌËÓ›·˜.

–64– ¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞

Ôî ·åáÓ˜ 16Ô˜ η› 17Ô˜ ıˆÚÔÜÓÙ·È ÂÚ›Ô‰Ô˜ àÎÌɘ Ùɘ ∫ÚËÙÈÎɘ ™¯ÔÏɘ. \∂Ú¢ÓËÙ¤ÔÓ óÛÙfiÛÔ ÂrÓ·È, ̤¯ÚÈ Ô›Ô˘ ‚·ıÌÔÜ ÌÔÚÔÜÛ ӿ Û˘Á- ¯ˆÚËıÉ ì êÏÔ‡ÛÙ¢ÛȘ. ΔÔÜÙÔ ÂrÓ·È Ó¤ÔÓ Úfi‚ÏËÌ· ÛÙ‹Ó öÚ¢ӷ. ¢ÈfiÙÈ Ôî ÌÂÏÂÙËÙ·› μ˘˙·ÓÙÈÓÔÏfiÁÔÈ ‰È¤ÎÚÈÓ·Ó ¬ÙÈ Î·› Ôî ηÏÔ› àÎfiÌË ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Ùɘ 剛·˜ âԯɘ ñÂÚ¤‚ËÛ·Ó Ù¿ âÛηÌ̤ӷ η› ÛÙ‹Ó ·Ú·‰Â‰Ô̤ÓË ñÂÚ‚·Ù‹ ÌÔÚÊ‹ Ùɘ μ˘˙·ÓÙÈÓɘ Δ¤¯Ó˘ ÂåÛ‹Á·Á·Ó ÛÙÔȯÂÖ· àfi ÙfiÓ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ· ÎfiÛÌÔÓ Ùɘ ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙÔ˜ Âå˜ ‰Â˘ÙÂÚ‡ÔÓÙ· Ì¤Ó ÛÙÔȯÂÖ·, àÏÏ¿ âÓÙfiÓˆ˜ âÌÊ·ÓÉ. ò∂ÙÛÈ â‰fiıË ï ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi˜ ¬ÙÈ óÚÈṲ̂ÓÔÈ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ ÂÚȤ¯Ô˘Ó Ï·˚ο ÛÙÔȯÂÖ· ÛÙ¿ öÚÁ· ÙˆÓ. \∂Ó ÚÒÙÔȘ ηÙËÚÁ‹ıË ì öÓÓÔÈ· ÙÔÜ ¯ÒÚÔ˘ ÙfiÛÔÓ ÛÙ‹Ó àfi‰ÔÛÈ ÌÂÌÔÓˆÌ¤ÓˆÓ ÌÔÚÊáÓ, ¬ÛÔÓ Î·› ÛÙÔ‡˜ ›Ó·Î˜ ̤ ÔÏ˘ÚfiÛˆË àfi- ‰ÔÛÈ ÛÎËÓáÓ Ùɘ ıÂÌ·ÙÔÁÚ·Ê›·˜. √î Û˘Óı¤ÛÂȘ ÙÔÔıÂÙÔÜÓÙ·È âÌÚfi˜ Û¤ ñÂÚÌÂÁ¤ıË ÔåÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· õ ÌÂÁ¿Ï· ‚·ıÌȉˆÙ¿ ‚Ô˘Ó¿. ^√ ηı’ ìÌ¤Ú·Ó ‚›Ô˜ âÙÚÔÊÔ‰fiÙËÛÂ Ù‹Ó ÂåÎÔÓÔÁÚ·Ê›· ̤ öÈÏ·, Û·Ë, âÓ‰‡- Ì·Ù· η› ÏÔÈ¿ àÓÙÈΛÌÂÓ· Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÙáÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓáÓ. ™˘¯Ó¿ ì Â- ÚÈÁÚ·Ê‹ Ì›·˜ ÛÎËÓɘ àfi Ùfi ÂÚȯfiÌÂÓÔÓ ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘, .¯. ÙÔÜ °¿ÌÔ˘ ÛÙcÓ ∫·Ó¿ °·ÏÈÏ·›·˜, ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È Û¤ Ï·˚΋ ÛÎËÓ‹ ̤ ·ÓËÁ˘ÚÈÛÙ¿˜ η› ¯ÚÒÌ·Ù· ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙÔ˜, ̤ ñÊ·ÓÙ¿ Âú‰Ë ÚÔ˘- ¯ÈÛÌÔÜ, Î.Ï. ¶·Ú¿ Ù·ÜÙ·, Ôé‰¤Ó ö·ıÂ ì ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ^∞ÁÈÔÁÚ·Ê›· ̤ Ù¿ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· óÚÈÛÌ¤ÓˆÓ §·˚ÎáÓ ˙ˆÁڿʈÓ. ¢ÈfiÙÈ à¤‚Ë ÌÔӛ̈˜ ï ·ÚÈÔ˜ âÎÊÚ·ÛÙ‹˜ ÙÔÜ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔÜ ÊÚÔÓ‹Ì·ÙÔ˜.

–65–

∂•√À™ÿ∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡ÿ∞ ™Δ∏ ∑ø◊ ∫∞π Δπ˜ ¢√ªŒ˜ Δ∏˜ ∂∫∫§∏™ÿ∞˜

™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§ÿΔ√À ¢∏ª∏ΔƒπÕ¢√˜ ∫. π°¡∞Δÿ√À

¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ∂ÎÎÏËÛ›· ÂÌÊ·Ó›ÛÙËΠÈÛÙÔÚÈο ˆ˜ ‚›ˆÛË ÌÈ·˜ ∏Ó¤·˜, ηÈÓÔ‡ÚÁÈ·˜ ˙ˆ‹˜, ˆ˜ ÌÈ· «Ô‰fi˜», ˆ˜ ¤Ó·˜ ηÈÓfi˜ ÙÚfi- Ô˜ ÙÔ˘ ‚›Ô˘ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ ÌÈ·˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ Ô˘ ›ÛÙ„·Ó ̤ۈ ÚÔ- ÛˆÈ΋˜ Â·Ê‹˜ ‹ ̤ۈ ÙÔ˘ ÎËÚ‡ÁÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ ÛÙÔ Úfi- ÛˆÔ, ÙË ˙ˆ‹ Î·È ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ πËÛÔ‡ ·fi ÙË ¡·˙·Ú¤Ù. ∂›Ó·È ȉȷ›ÙÂÚ˘ ÛËÌ·Û›·˜, fï˜, ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ô ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ‰ÂÓ ÂÌ- Ê·Ó›ÛÙËΠˆ˜ ÌÈ· Ó¤· ÔÏÈÙÈ΋ ‹ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›·, ˆ˜ ¤Ó· ÊÈ- ÏÔÛÔÊÈÎfi ‹ ËıÈÎfi ‰fiÁÌ· ‹ ·ÎfiÌË Î·È ˆ˜ ÌÈ· Ó¤· ıÚËÛΛ·. ª¿ÏÈ- ÛÙ·, Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ıÂÔÏfiÁÔÈ ÔÌÈÏÔ‡Ó ÁÈ· ÙÔ «Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ıÚËÛΛ·˜» Ô˘ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ¯ÒÚ· Ì ÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi. ∞Ó ÔÈ È‰ÂÔÏÔÁ›Â˜, ÊÈÏÔÛÔʛ˜ Î·È ıÚËÛΛ˜ ·Ó·˙ËÙÔ‡Ó ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·, Ë Î¿ı ÌÈ· Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ù˘, Ë ∂ÎÎÏËÛ›· Â›Ó·È ÙÔ ™ÒÌ· Ù˘ ÂÓ˘fiÛÙ·Ù˘ ∞Ï‹ıÂÈ·˜, ÙÔ ™ÒÌ· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, Ô ÔÔ›Ô˜ Â›Ó·È Ë ∫ÂÊ·Ï‹ Ù˘: «ÂÁÒ ÂÈÌ› Ë Ô‰fi˜ Ë ·Ï‹- ıÂÈ· Î·È Ë ˙ˆ‹». ∏ Ô‰fi˜, Ë ·Ï‹ıÂÈ· Î·È Ë ˙ˆ‹ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ‰ÂÓ ‚ÈÒÓÔÓÙ·È ˆ˜ οÙÈ ıˆÚËÙÈÎfi, ‰È·ÓÔËÙÈÎfi ·ÏÒ˜ Î·È ·ÊËÚË̤ÓÔ ÁÂÁÔÓfi˜, ·ÏÏ¿ Ì Ôχ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ÙÚfiÔ ˆ˜ ÌÈ· «Ú¿ÍË ÙÚÔÊ‹˜». ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ›- Ó·È «‚ÚÒÛȘ» Î·È «fiÛȘ». ∏ ∞Ï‹ıÂÈ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ô ÃÚÈÛÙfi˜, «ÙÚÒÁÂÙ·È» Î·È «›ÓÂÙ·È». «∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ÛËÌ·›ÓÂÙ·È ÂÓ ÙÔȘ Ì˘- ÛÙËÚ›ÔȘ», Ì·˜ ϤÂÈ Ô ¿ÁÈÔ˜ ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ Ô ∫·‚¿ÛÈÏ·˜, fiÔ˘ Ô ÏËı˘- ÓÙÈÎfi˜ «ÙÔȘ Ì˘ÛÙËÚ›ÔȘ» ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÓÈ΋ Î·È ÂÓÔÔÈfi Ú·Á- Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ £Â›·˜ ∂˘¯·ÚÈÛÙ›·˜. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›·, ÏÔÈfiÓ, Â›Ó·È ÌÈ· ¢¯·ÚÈÛÙȷ΋ Û‡Ó·ÍË Î·È ÌÈ· ÙÚ¿Â˙·-‰Â›ÓÔ ÙˆÓ ÈÛÙ¢fiÓÙˆÓ ÛÙÔÓ ÃÚÈÛÙfi. ¶ÏËÓ fï˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÙÔ ÛÙ·ÙÈÎfi, ÎÏÂÈÛÙ‹ ÛÙÔÓ Â·˘Ùfi Ù˘ Î·È ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈṲ̂ÓË ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∂›Ó·È Î·È «ÎÔÈÓˆÓ›· ÂÛ¯¿ÙˆÓ». ∂›Ó·È ‰ËÏ·‰‹ ÌÈ· ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ô˘ ÚÔÁ‡ÂÙ·È, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔÛ‰Ôο ÙË ÌÂÏÏÔÓÙÈ΋ μ·ÛÈÏ›· ÙÔ˘ ΔÚÈ·‰ÈÎÔ‡ £ÂÔ‡, ÛÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ¿ÏψÛÙ ‚·Ù›ÛÙËÎ·Ó Ù· ̤ÏË Ù˘. ŸÛ· ÂÈÛ·ÁˆÁÈο ·Ó·Ê¤ÚıËÎ·Ó ·Ú·¿Óˆ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· ›-

–67– ™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§πΔ√À ¢∏ª∏Δƒπ∞¢√™ ∫. π°¡∞Δπ√À Ó·È ıÂÌÂÏȷ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÔÔÈÔ˘‰‹ÔÙ ı¤Ì·- ÙÔ˜ ÙËÓ ·ÊÔÚ¿ Î·È Û·ÊÒ˜ Î·È ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÂÍÔ˘Û›·˜- ‰È·ÎÔÓ›·˜. ∏ ÎÂÊ·Ï‹ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ô ÃÚÈÛÙfi˜, ¤¯ÂÈ ·Ôηχ„ÂÈ ÛÙËÓ «ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ¿» ÙÔ˘, ÛÙ· ̤ÏË ÙÔ˘ ™ÒÌ·Ùfi˜ ΔÔ˘, ÙÔÓ £Âfi ¶·- Ù¤Ú· Î·È ÙÔ ÕÁÈÔ ¶Ó‡̷. ΔÔ ÚfiÙ˘Ô ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ù˘ ıÂ˚΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘, Ù˘ ˙ˆ‹˜ Ù˘ ∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰·˜, Ô ÃÚÈÛÙfi˜ ¤‰ˆÛ ˆ˜ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ ÛÙ· ˘ÈÔıÂÙË̤ӷ ·È‰È¿ ÙÔ˘. ΔËÓ ∞Á›· ΔÚÈ¿‰· ¯·- Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÈÂÚ·Ú¯È΋ Ù¿ÍȘ, Ë ÔÔ›· fï˜ ¤¯ÂÈ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi Î·È fi¯È ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi Î·È Î·Ù·ÈÂÛÙÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· Ì ÙÔ˘˜ ¶·Ù¤Ú˜ Ù˘ Î·È Ì ÙȘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ ™˘Ófi‰Ô˘˜ ·ÁˆÓ›ÛÙËΠӷ ‰È·- ÎËÚ‡ÍÂÈ ÙËÓ ÔÌÔÙÈÌ›· Î·È fi¯È ÙËÓ «˘ÔÙ·Á‹» (Subordinatio) ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ÚÔÛÒÔ˘ ÛÙÔ ¿ÏÏÔ. °È· ÙÔ˘˜ ¶·Ù¤Ú˜, ¿ÏψÛÙÂ, ‰ÂÓ ˘¿Ú- ¯ÂÈ «˘·Ú›ıÌËÛȘ» ÛÙËÓ ΔÚÈ¿‰·, ÙÔ ¤Ó· ‰ËÏ·‰‹ Â›Ó·È ·ÓÒÙÂÚÔ ÙÔ˘ ‰‡Ô Î·È ÙÔ˘ ÙÚ›·, ·ÏÏ¿ Î·È «ÚÔ·Ú›ıÌËÛȘ», ÁÈ· Ó· ‰Ëψı› ·ÎÚÈ- ‚Ò˜ ÙÔ «ÔÌÔÊ˘¤˜» Î·È «ÔÌfi‰ÔÍÔÓ». Δ· ÙÚ›· ÚfiÛˆ· ·ÏÏËÏÔÂ- ÚȯˆÚÔ‡ÓÙ·È, ¤¯Ô˘Ó ÔÌÔÁӈ̛· Î·È ÔÌÔÙÚÔ›·, ˘¿Ú¯ÂÈ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ê˘ÛÈÎÒÓ ÁÓˆÚÈÛÌ¿ÙˆÓ (ÔÌÔÔ‡ÛÈÔÓ), ·ÏÏ¿ Î·È ‰È¿ÎÚÈÛË ÚÔÛˆÈÎÒÓ ÂÙÂÚÔÙ‹ÙˆÓ (ÙÚÈ·‰ÈÎfiÓ). Δ· ÚfiÛˆ· Ù˘ ∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰Ô˜ ‰ÂÓ ˘¿Ú- ¯Ô˘Ó ÁÈ· ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ˆ˜ ·ÓÙÈÌÂÙ¿‰ÔÛË Âχ- ıÂÚ˘ ·Á¿˘ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ÚÔ˜ Ù· ¿ÏÏ·. ΔËÓ ÙÚÈ·‰È΋ ˙ˆ‹ ÙË ¯·- Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ·Á·ËÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ·, ÂÎÛÙ·ÙÈ΋ ÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ· Î·È ÂÚˆÙÈÎfi˜ ‰˘Ó·ÌÈÛÌfi˜. ∫·ÌÈ¿ ÂÍÔ˘Û›·, fiˆ˜ ÙË ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ·fi ÙȘ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ‹ ·fi ¿ÏϘ ıÚËÛΛ˜, fiÔ˘ ÔÈ ıÂÔ› ηÙÔ¯˘- ÚÒÓÔ˘Ó ÙËÓ Î˘ÚÈ·Ú¯›· ÙÔ˘˜ ̤۷ ·fi ¿ÏË, ·ÓÙÈ·ÏfiÙËÙ˜ Î·È ‰È·- Ì¿¯Â˜ (‚Ï. ÙȘ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈΤ˜ Î·È ÌÂÛ·Ó·ÙÔÏÈΤ˜ ıÂÔÁÔӛ˜), ‰ÂÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙË ˙ˆ‹ Ù˘ ∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰·˜. √ ÙÚÈ·‰ÈÎfi˜ £Âfi˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Ì ÙÔ ÁÂÁÔ- Ófi˜ Ù˘ ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜. ™ÙÔ ‚È‚Ï›Ô Ù˘ °ÂÓ¤Ûˆ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È Ë ¤Ó·ÚÍË ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ì ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· «√ÈÎÔÓÔÌ›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡», Ë ›‰Ú˘ÛË ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÌÈ·˜ Û¯¤Û˘ Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È È‰È·›ÙÂÚ· Ì ÙÔÓ Î·Ù’ ÂÈÎfiÓ· Î·È Î·ı’ ÔÌÔ›ˆÛÈÓ £ÂÔ‡ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı¤ÓÙ· ¿ÓıÚˆÔ. ∏ Û¯¤ÛË ·˘Ù‹, fiˆ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È ÛÙȘ ··Ú¯¤˜ Ù˘, ÛÙÔÓ ¶·Ú¿‰ÂÈÛÔ, ‰ÂÓ Â›- Ó·È ÌÈ· Û¯¤ÛË ˘ÔÙ¤ÏÂÈ·˜ ·ÏÏ¿ ÌÈ· Û¯¤ÛË ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ·Á¿˘. √

–68– ∂•√À™π∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡π∞ ™Δ∏ ∑ø∏ ∫∞π Δπ™ ¢√ª∂™ Δ∏™ ∂∫∫§∏™π∞™ £Âfi˜ «ÂÚ·Ù¿» Ì·˙› Ì ÙÔ˘˜ ÚˆÙÔÏ¿ÛÙÔ˘˜, Û˘ÓÔÌÈÏ› Ì·˙› ÙÔ˘˜ Î·È ·˘ÙÔ› ¤¯Ô˘Ó ·ÚÚËÛ›· ÛÙËÓ Â·Ê‹ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ £Âfi. ∏ ÂÈ‚Ô˘Ï‹ ÙÔ˘ ¢È·‚fiÏÔ˘ (‰È¿+‚¿Ïψ=¯ˆÚ›˙ˆ, ‰È·ÈÚÒ) Î·È Ë Î·Î‹ ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ·˘ÙÂÍÔ˘Û›Ô˘, Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Ô˘ ‰ÒÚÈÛÂ Ô £Âfi˜ ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ, Ô‰ËÁÔ‡Ó ÛÙËÓ ¶ÙÒÛË, ÛÙËÓ ·Ó·ÙÚÔ‹ ÙˆÓ ·Ú·‰Â›- ÛÈˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î·È ÙËÓ ÂÈÛ‚ÔÏ‹ ÛÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ÙÔ˘ ηÎÔ‡ Î·È Ù˘ ·Ì·ÚÙ›·˜. √È Û˘Ó¤ÂȘ Ù˘ ¶ÙÒÛ˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ¿ÏÈ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô Ù˘ °ÂÓ¤Ûˆ˜ (ÊfiÓÔ˜ ÙÔ˘ ∫¿ÈÓ ·fi ÙÔÓ Õ‚ÂÏ, Û‡Á¯˘ÛË ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔÓ ¶‡ÚÁÔ Ù˘ μ·‚¤Ï, fiÓÔ˜ Î·È ‰˘ÛÙ˘¯›·) Î·È ‚ÈÒ- ÓÔÓÙ·È ·fi ÂÌ¿˜ Ò˜ Û‹ÌÂÚ·. ∏ ÂÍÔ˘Û›· ˆ˜ ·Ó·ÈÚÂÙÈ΋ Ù˘ ÎÔÈÓˆ- ÓÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È Ù˘ ÈÛÔÙÈÌ›·˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ÂÈÛ‚¿ÏÏÂÈ ÎÈ ·˘Ù‹ Ì ÙËÓ ¶ÙÒÛË ÛÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË ÈÛÙÔÚ›·. ∏ ¶ÙÒÛË, fï˜, ‰ÂÓ ‰È·ÎfiÙÂÈ Î·È ÙËÓ ÚÔÛÊÔÚ¿ Ù˘ ·Á¿˘ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÛÙÔ ÎÙ›ÛÌ· ÙÔ˘, ‰ÂÓ ‰È·ÎfiÙÂÈ ÙËÓ √ÈÎÔÓÔÌ›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡. √ £Âfi˜ ÂÎϤÁÂÈ ÙÔÓ ∞‚Ú·¿Ì, ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô ı· ÚÔ¤ÏıÂÈ Ô πÛÚ·‹Ï, Ô «ÂÚÈÔ‡ÛÈÔ˜ Ï·fi˜», Ë ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÁÈ· ÙË ‰È·Ê‡Ï·ÍË ÙÔ˘ ıÂÏ‹Ì·Ùfi˜ ÙÔ˘, fiÔ˘ ı¤ÏËÌ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Â›Ó·È Ë ÛˆÙËÚ›· Î·È Ë ÙÂ- Ï›ˆÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. Δ· ÚfiÛˆ· Ô˘ ÂÎϤÁÔÓÙ·È ·fi ÙÔ £Âfi ˆ˜ ËÁ¤Ù˜ ÙÔ˘ πÛÚ·‹Ï, ÔÈ ¶·ÙÚȿگ˜, ÔÈ ∫ÚÈÙ¤˜, ÔÈ πÂÚ›˜, ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ ·ÔÛÙÔÏ‹ Ó· ‰È·ÎÔÓÔ‡Ó ÙÔ Ï·fi, Ó· ÙÔÓ Ô‰ËÁ‹ÛÔ˘Ó ÛÙËÓ °Ë Ù˘ ∂·ÁÁÂÏ›·˜-ÀfiÛ¯ÂÛ˘, Ì·ÎÚÈ¿ ·fi ÙËÓ ˘ÔÙ¤ÏÂÈ· Î·È ÙË ‰Ô˘Ï›·, Ô˘ ÛÙË ÁÏÒÛÛ· Ù˘ °Ú·Ê‹˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ ∞›Á˘ÙÔ˜ Î·È º·Ú·Ò. ∞Ô- ÛÙÔÏ‹, ÏÔÈfiÓ, Ù˘ ËÁÂÛ›·˜ ÛÙÔÓ πÛÚ·‹Ï Â›Ó·È ÙÔ «¶¿Û¯·», Ë ‰È¿- ‚·ÛË, ÙÔ ¤Ú·ÛÌ·, Ë ¤ÍÔ‰Ô˜ ·fi ÙËÓ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ ηٷ›ÂÛË ÛÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›·. √ °È·¯‚¤, ÛÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ Ì ÙÔ˘˜ ¶·ÙÚȿگ˜ ÙÔ˘ πÛÚ·‹Ï, Ê·ÓÂÚÒÓÂÙ·È ˆ˜ ¤Ó·˜ «£Âfi˜ ÂÏ¢ıÂÚˆÙ‹˜». √ Ï·fi˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡, fï˜, οÔÈ· ÛÙÈÁÌ‹ «˙ËχÂÈ» ÙÔ˘˜ Âȉˆ- ÏÔÏ·ÙÚÈÎÔ‡˜ Ï·Ô‡˜ Î·È ÙÔ ıÂÛÌfi Ù˘ μ·ÛÈÏ›·˜. ∑ËÙ¿ÂÈ ·fi ÙÔÓ ÚÔÊ‹ÙË ™·ÌÔ˘‹Ï Ó· ¯Ú›ÛÂÈ Î·È ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ ‚·ÛÈÏÈ¿. √ £Âfi˜ ̤ۈ ÙÔ˘ ÚÔÊ‹ÙË ÙÔ‡˜ ÚÔÂȉÔÔÈ› ÁÈ· ÙȘ Û˘Ó¤ÂȘ Ù˘ ˘ÈÔı¤ÙËÛ˘ ÙÔ˘ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ıÂÛÌÔ‡: Ô ‚·ÛÈÏÈ¿˜ «ı· ¿ÚÂÈ ÙÔ˘˜ ÁÈÔ˘˜ Û·˜ Î·È ı· ÙÔ˘˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÁÈ· ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ ÛÙȘ ¿Ì·Í¤˜ ÙÔ˘,... ı· ·›ÚÓÂÈ Ù· ¯ˆÚ¿ÊÈ· Û·˜... Î·È ı· Ù· ‰ÒÛÂÈ ÛÙÔ˘˜ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯Ô˘˜

–69– ™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§πΔ√À ¢∏ª∏Δƒπ∞¢√™ ∫. π°¡∞Δπ√À

ÙÔ˘... Î·È ÂÛ›˜ ı· ›Ûı ‰Ô‡ÏÔÈ ÙÔ˘» (∞ã μ·Û. 8, 11-19). ΔÔ Ì‹- Ó˘Ì· Â›Ó·È Û·Ê¤˜, ÔÈ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ÂÍÔ˘Û›Â˜ ÌÔÈÚ·›· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ‰Ô˘- Ï›· Î·È ˘ÔÙ¤ÏÂÈ·. ™ËÌ·ÓÙÈ΋ ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· Ì·˜ Â›Ó·È Î·È Ë ÎÚÈÙÈ΋ ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÍÔ˘- Û›· ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÚÔÊËÙÒÓ ÙÔ˘ πÛÚ·‹Ï. ∫·Ó›˜ ‰ÂÓ ÍÂʇÁÂÈ ·fi ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯fi ÙÔ˘˜, fiÛÔ „ËÏ¿ ‹ ¯·ÌËÏ¿ Î·È Ó· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È. Δ· «ÛÙfi- Ì·Ù· ÙÔ˘ £ÂÔ‡», ÔÈ ÚÔÊ‹Ù˜, ÂÍ·ÔÏ‡Ô˘Ó Ì‡‰ÚÔ˘˜ ηٿ ÙˆÓ ‚·- ÛÈϤˆÓ Ô˘ ÂÎÌÂÙ·ÏχÔÓÙ·È Î·È Î·Ù·Ȥ˙Ô˘Ó ÙÔ Ï·fi, ÙˆÓ ÈÂÚ¤ˆÓ Ô˘ ÙÂÏÔ‡Ó Ù˘Èο ÙȘ ı˘Û›Â˜ ·ÏÏ¿ ·ÁÓÔÔ‡Ó ÙËÓ ·Á¿Ë Î·È ÙË ‰È- ηÈÔÛ‡ÓË, ÙˆÓ ‰ÈηÛÙÒÓ Ô˘ ˘ËÚÂÙÔ‡Ó ÙËÓ ·‰ÈΛ· ·ÓÙ› ÙÔ ‰›Î·ÈÔ, ÙˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Ô˘ ÎϤ‚Ô˘Ó ÛÙÔ ˙‡ÁÈ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ô˘ ·Ì·Ú- Ù¿ÓÂÈ Î·È Û˘ÓÙËÚ› ÙËÓ ·‰ÈΛ·. √È ·ÏËıÈÓÔ› ÚÔÊ‹Ù˜ ‰ÂÓ «¯·˚‰Â‡- Ô˘Ó» ·˘ÙÈ¿ fiˆ˜ ÔÈ «„¢‰ÔÚÔÊ‹Ù˜», ‰ÂÓ Â›Ó·È ÎfiϷΘ ÙˆÓ ÈÛ¯˘- ÚÒÓ Ô‡Ù fï˜ Î·È Ï·˚ÎÈÛÙ¤˜ Ô˘ ÂÈ˙ËÙÔ‡Ó ÙËÓ Â‡ÓÔÈ· ÙÔ˘ Ï·Ô‡, Â›Ó·È ‰È¿ÎÔÓÔÈ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ ÛÙÔ fiÓÔÌ· Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·˜ Î·È Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡- Ó˘. ∏ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·˜ Î·È Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ –Î·È ·˘Ùfi Â›Ó·È ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÚÔÊËÙÈÎÔ‡ ÎËÚ‡ÁÌ·ÙÔ˜– ı· Ê·- ÓÂÚˆı› ÂÛ¯·ÙÔÏÔÁÈο, ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ ªÂÛÛ›·. ªÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘ £Â›·˜ √ÈÎÔÓÔÌ›·˜ Â›Ó·È Î·È Ô ∂˘·Á- ÁÂÏÈÛÌfi˜ Ù˘ £ÂÔÙfiÎÔ˘. ŸÛÔ Î·È ·Ó ‰ÂÓ ÙÔÓ›˙ÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ·˘Ù‹ Ë ÏÂ˘Ú¿, Ô ∂˘·ÁÁÂÏÈÛÌfi˜ Â›Ó·È Ë ÎÔڇʈÛË Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ÂÏ¢- ıÂÚ›·˜. √ £Âfi˜ ¿ÓÙ· ˙ËÙ¿ÂÈ ÙËÓ ÂχıÂÚË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Î·È ·ÓÙ·- fiÎÚÈÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ÛÙÔ ı¤ÏËÌ¿ ΔÔ˘. ¶ÔÙ¤ ‰ÂÓ ÙÔ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈο, Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÙÔ˘ ·Ó- ıÚÒÔ˘. ΔÔ «Á¤ÓÔÈÙÔ» Ù˘ ¶·Ó·Á›·˜ Â›Ó·È Ë ·ÓıÚÒÈÓË, ÂχıÂÚË ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË ÛÙÔ Î¿ÏÂÛÌ· Ù˘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ. ∏ ¶·Ó·Á›· Á›ÓÂÙ·È Ë Ó¤· ∂‡· Ô˘ ‰È·ÎÔÓ› ÙÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ·Ó·›ÚÂÛ˘ ÙˆÓ Û˘ÓÂ- ÂÈÒÓ Ù˘ ¶ÙÒÛ˘ ·fi ÙÔ Ó¤Ô ∞‰¿Ì, ÙÔÓ πËÛÔ‡ ÃÚÈÛÙfi. ∂›‰·ÌÂ, ÏÔÈfiÓ, ÚÔԉ¢ÙÈο, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Ì ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ, Ó· Ê·ÓÂÚÒÓÂÙ·È ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ· ·’ ·˘Ù‹ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î˘Ú›Ô˘-‰Ô‡ÏÔ˘, ÂÍ·Ó‰Ú·Ô‰ÈÛÌÔ‡ Î·È ˘Ô- Ù¤ÏÂÈ·˜, fiˆ˜ ·˘Ù¿ Ê·ÓÂÚÒÓÔÓÙ·È Î·È Ì ÌÈ· Ê¢Á·Ï¤· Î·È ÂÈ- fiÏ·ÈË Ì·ÙÈ¿ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜.

–70– ∂•√À™π∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡π∞ ™Δ∏ ∑ø∏ ∫∞π Δπ™ ¢√ª∂™ Δ∏™ ∂∫∫§∏™π∞™ ∏ ÈÛÙÔÚ›·, fï˜, Ù˘ £Â›·˜ √ÈÎÔÓÔÌ›·˜, ÎÔÚ˘ÊÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ∂È- Ê¿ÓÂÈ· ÙÔ˘ §fiÁÔ˘ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÛÙËÓ πÛÙÔÚ›·. ΔÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÚfiÛˆÔ Ù˘ ∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰·˜, Ô ÀÈfi˜ Î·È §fiÁÔ˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ÂÎÊÚ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ˘¤Ú- Ù·ÙË ·Á·ıfiÙËÙ· Î·È ÊÈÏ·ÓıÚˆ›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ÙËÓ ‰È·ÎÔÓ›· ΔÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ, ÂÓ·ÓıÚˆ›˙ÂÈ, «ÎÂÓÒÓÂÈ» ·˘ÙfiÓ ·fi ÙË ı›· ·ÓÙÔ- ‰˘Ó·Ì›· ΔÔ˘ Î·È ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÛÙÔ ÚfiÛˆfi ΔÔ˘ fiÏË ÙËÓ ·ÓıÚˆ- fiÙËÙ·, fiÏË ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Ê‡ÛË Î·È πÛÙÔÚ›·. ¶·ÚfiÙÈ ‰ÂÓ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ ·fi ÙȘ ¢·ÁÁÂÏÈΤ˜ ‰ÈËÁ‹ÛÂȘ Ë fi„Ë Ù˘ ı›·˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, Ë Î˘Ú›·Ú¯Ë ÂÈÎfiÓ· Ô˘ ·ÔÎÔÌ›˙Ô˘Ì ÁÈ· ÙÔ ÃÚÈÛÙfi ·fi Ù· ∂˘·ÁÁ¤ÏÈ· Â›Ó·È ·˘Ù‹ ÙÔ˘ «‰È·ÎÔÓÔ‡ÓÙÔ˜», Ë ı›· ÂÍÔ˘Û›· Ì¿ÏÏÔÓ Â›Ó·È ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ë ‰È·ÎÔÓ›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ΔÔ Ï¤ÂÈ, ¿ÏψÛÙÂ, Ô ›‰ÈÔ˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ΔÔ˘: «ÂÁÒ ‰¤ ÂÈÌÈ ÂÓ Ì¤Ûˆ ˘ÌÒÓ ˆ˜ Ô ‰È·ÎÔÓÒÓ», fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ë Â˘·ÁÁÂÏÈ΋ ‰È‹ÁËÛË ÙÔ˘ §Ô˘Î¿. √ πËÛÔ‡˜ ÃÚÈÛÙfi˜ ‰ÂÓ ‹Úı ÁÈ· Ó· ‰È·ÎÔÓËı›, ·ÏÏ¿ ÁÈ· Ó· ‰È·ÎÔÓ‹ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜, ·˘Ùfi Â›Ó·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ «ÀÈÔ‡ ÙÔ˘ ∞ÓıÚÒÔ˘». ∞˘Ù¿ ϤÁÔÓÙ·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÁÓˆÛÙ‹˜ ¢·ÁÁÂÏÈ΋˜ ‰È‹ÁËÛ˘ ÙÔ˘ ª·Ùı·›Ô˘, fiÔ˘ Ô πËÛÔ‡˜ ·Ó·ÙÚ¤ÂÈ ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Î·Ù·ÓfiËÛË Ù˘ ÈÂÚ·Ú¯›·˜ ˆ˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ Î·È ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ÙËÓ ÈÂÚ·Ú¯›· ˆ˜ ‰È·ÎÔÓ›·. ŸÙ·Ó Ë ÌËÙ¤Ú· ÙˆÓ ˘ÈÒÓ ∑‚‰·›Ô˘ ÙÔ‡ ˙‹- ÙËÛ ÚÔÓÔÌȷ΋ ı¤ÛË Î·È ÂÍÔ˘Û›· ÁÈ· Ù· ·È‰È¿ Ù˘ ÛÙË μ·ÛÈ- Ï›· ΔÔ˘, ·˘Ùfi˜ Ù˘ ·¿ÓÙËÛÂ: «Ô˘Î Ô›‰·Ù ÙÈ ·ÈÙ›Ûı», Î·È Û˘Ó- ‰¤ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÂÍÔ˘Û›· Ì ÙÔ ¶¿ıÔ˜ Î·È ÙË ¢È·ÎÔÓ›·, ÎËÚ‡ÙÙÂÈ ÚÔ˜ fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙË Ó¤· ÂÛ¯·ÙÔÏÔÁÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·: «Ô›- ‰·Ù fiÙÈ ÔÈ ¿Ú¯ÔÓÙ˜ ÙˆÓ ÂıÓÒÓ Î·Ù·Î˘ÚȇԢÛÈÓ ·˘ÙÒÓ Î·È ÔÈ ÌÂ- Á¿ÏÔÈ Î·ÙÂÍÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘ÛÈÓ ·˘ÙÒÓ. √˘¯ Ô‡Ùˆ˜ ¤ÛÙ·È ÂÓ ˘Ì›Ó, ·ÏÏ’ Ô˜ Â¿Ó ı¤ÏË ÂÓ ˘Ì›Ó ̤Á·˜ ÁÂÓ¤Ûı·È, ¤ÛÙ·È ˘ÌÒÓ ‰È¿ÎÔÓÔ˜, Î·È Ô˜ Â¿Ó ı¤ÏË ÂÓ ˘Ì›Ó Â›Ó·È ÚÒÙÔ˜, ¤ÛÙ·È ˘ÌÒÓ ‰Ô‡ÏÔ˜» (ª·Ùı. 20, 20-27). ∞˘Ùfi ÙÔ «Ô˘¯ Ô‡Ùˆ˜ ¤ÛÙ·È ÂÓ ˘Ì›Ó» Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ ÙËÓ ·ÓÙÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ì¤Û· ÛÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÂȘ ÃÚÈÛÙfiÓ ÈÛÙ¢fiÓÙˆÓ, ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔÓ ÂÎÊ˘ÏÈ- ÛÌfi ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Û ۯ¤ÛÂȘ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈΤ˜, Û¯¤ÛÂȘ ˘ÔÙ¤ÏÂÈ·˜, ÂÍ¿ÚÙËÛ˘ Î·È ·ÏÏÔÙÚ›ˆÛ˘ ÛÙȘ ÌÂÙ·ÙˆÙÈΤ˜ ·Ó- ıÚÒÈÓ˜ ÎÔÈӈӛ˜.

–71– ™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§πΔ√À ¢∏ª∏Δƒπ∞¢√™ ∫. π°¡∞Δπ√À ∏ ‰È·ÎÔÓÈ΋ ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ‰ÂÓ ÛÙ·Ì·Ù¿ ÛÙÔ Î‹Ú˘ÁÌ· Î·È ÙË ‰È‰·Ûηϛ· ΔÔ˘, ÛÙË ‰È·ÎÔÓ›· ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘, ·ÏÏ¿ Û˘ÌÏËÚÒÓÂÙ·È Ì ÙËÓ ¤ÌÚ·ÎÙË ÚÔÛÊÔÚ¿ Ù˘ ·Á¿˘ TÔ˘, ̤ۈ Ù˘ ı·˘Ì·ÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ ¿ÚÛ˘ ÙˆÓ Û˘ÓÂÂÈÒÓ Ù˘ ·Ì·ÚÙ›·˜: ÙÔ˘ fiÓÔ˘, Ù˘ ·ÚÚÒÛÙÈ·˜ Î·È ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘, Ù˘ ‰Ô˘Ï›·˜ ÛÙËÓ ÙÚ·ÁÈ΋ ÌÔ›Ú· Ù˘ Êı·ÚÙfiÙËÙ·˜. √ πËÛÔ‡˜, Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚ› Ô §Ô˘Î¿˜ ÛÙȘ ¶Ú¿ÍÂȘ, «‰È‹ÏıÂÓ Â˘ÂÚÁÂÙÒÓ Î·È ÈÒÌÂÓÔ˜». ∫ÔڇʈÛË, fï˜, Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ˘‹ÚÍ ÙÔ ¶¿ıÔ˜ ÙÔ˘ ™Ù·˘ÚÔ‡, Ë ÚÔÛÊÔÚ¿ Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ÛˆÙËÚ›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ⁄„ÈÛÙË, ÏÔÈfiÓ, ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ ı›·˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÃÚÈ- ÛÙÔ‡, Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÒÓÂÙ·È ˆ˜ ‰È·ÎÔÓ›·, Â›Ó·È Ë ı˘Û›·. √ ÃÚÈÛÙfi˜ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÙËΠÂ›Û˘ ηٿ ÙËÓ Â›ÁÂÈ· ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ Ì fiϘ ÙȘ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ Î·È ÔÏÈÙÈΤ˜ ÂÍÔ˘Û›Â˜, fi¯È fï˜ Ì ÙÔ˘˜ ÁÓˆÛÙÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛ˘, ·ÏÏ¿ Ì ÙÔ ıÂ›Ô ÏfiÁÔ ΔÔ˘ Î·È Î·ÙÂÍÔ¯‹Ó Ì ÙË ı˘Û›· ΔÔ˘ ÛÙÔ ™Ù·˘Úfi. √ ·ÎÏÔ˜ ÙÒÚ· ÙˆÓ ·ÔÛÙfiÏˆÓ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, Ô ÛÙÂÓfi˜ ÙˆÓ 12 Î·È Ô Â˘Ú‡ÙÂÚÔ˜, «Ì·ı‹Ù¢Û» ·fi ÙËÓ ÎÏ‹ÛË ÙÔ˘ Ò˜ ÙȘ ÂÌÊ·Ó›ÛÂȘ ÙÔ˘ ™ˆÙ‹ÚÔ˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∞Ó¿ÛÙ·ÛË Û’ ·˘Ùfi ÙÔÓ «Î·ÈÓfi», ÌÂÙ·ÌÔÚʈ̤ÓÔ ·fi ÙÔ Êˆ˜ ÙÔ˘ ̤ÏÏÔÓÙÔ˜ ·ÈÒÓÔ˜ ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜ Î·È ¤ÁÈÓÂ Ë ÌÈÎÚ‹ ˙‡ÌË ÁÈ· ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Ê‡Ú·Ì· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙ‹. Ÿ„ÂȘ Ù˘ ·Ó·ÙÚÔ‹˜ ÙˆÓ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÛÙËÓ ÚˆÙÔ- ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ∂ÎÎÏËÛ›· Ì¿˜ ‰›ÓÔ˘Ó Ù· ‚È‚Ï›· Ù˘ ∫.¢. √È ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ Î·È ÔÈ ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ› ÁÈ· ÏfiÁÔ˘˜ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ‹ ÂıÓÈ΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜ ‹ ÂÍ·ÈÙ›·˜ ʇÏÔ˘ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ٿ͈˜ ·›ÚÔÓÙ·È Î·È ˘ÂÚ‚·›ÓÔÓÙ·È, «Ô˘Î ¤ÓÈ πÔ˘‰·›Ô˜ Ô˘‰¤ ŒÏÏËÓ, ԢΠ¤ÓÈ ‰Ô‡ÏÔ˜ Ô˘‰¤ ÂχıÂÚÔ˜, ԢΠ¤ÓÈ ¿ÚÛÂÓ Î·È ı‹Ï˘Ø ¿ÓÙ˜ Á·Ú ˘Ì›˜ ÂȘ ÂÛÙ¤ ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ πËÛÔ‡», Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚ› Ô ·. ¶·‡ÏÔ˜ ÛÙËÓ ¶ÚÔ˜ °·Ï¿Ù·˜ ÂÈÛÙÔÏ‹. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Ë ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È Û ¿ÏÏË ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ·. ¶·‡ÏÔ˘ ¶ÚÔ˜ ºÈÏ‹ÌÔÓ·, fiÔ˘ Ô ºÈÏ‹ÌˆÓ Î·ÏÂ›Ù·È Ó· ˘Ô- ‰Â¯ı› ˆ˜ «·‰ÂÏÊfiÓ ·Á·ËÙfiÓ» ÙÔÓ ‰Ú·¤ÙË ‰Ô‡ÏÔ ÙÔ˘ √Ó‹ÛÈÌÔ. √ ÏÔ‡ÙÔ˜, Ë ¿ÏÏË fi„Ë ÙÔ˘ ÓÔÌ›ÛÌ·ÙÔ˜ Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜, ˆ˜ ‰È·ÈÚÂ- ÙÈÎfi˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÍÂÂÚÓÈ¤Ù·È Î·È ˘ËÚÂÙ› ϤÔÓ ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ·. √ §Ô˘Î¿˜ ÛÙȘ ¶Ú¿ÍÂȘ ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ Ì¿˜ ÏËÚÔÊÔÚ› fiÙÈ ÛÙËÓ

–72– ∂•√À™π∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡π∞ ™Δ∏ ∑ø∏ ∫∞π Δπ™ ¢√ª∂™ Δ∏™ ∂∫∫§∏™π∞™ EÎÎÏËÛ›· ÙˆÓ πÂÚÔÛÔÏ‡ÌˆÓ «¿ÓÙ˜ ‰Â ÔÈ ÈÛÙ‡ÔÓÙ˜ ‹Û·Ó Â› ÙÔ ·˘Ùfi Î·È Â›¯ÔÓ ¿·ÓÙ· ÎÔÈÓ¿». ∏ ÂÌÂÈÚ›· ÙÔ˘ ·Ó·ÛÙË̤ÓÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÛÙË £Â›· ∂˘¯·ÚÈÛÙ›· ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÈ ÙË ˙ˆ‹ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ Î·È Ô‰ËÁ› ÛÙËÓ ÒÏËÛË ÙˆÓ ˘·Ú¯fiÓÙˆÓ ÙÔ˘˜ ÚÔ˜ ‰È·ÎÔÓ›· ÙˆÓ ÂÓ‰ÂÒÓ ·‰ÂÏ- ÊÒÓ: «Î·È Ù· ÎÙ‹Ì·Ù· Î·È ÙȘ ˘¿ÚÍÂȘ Â›Ú·ÛÎÔÓ Î·È ‰ÈÂ̤ÚÈ˙ÔÓ ·˘Ù¿ ¿ÛÈ Î·ıfiÙÈ ·Ó ÙȘ ¯Ú›·Ó ›¯Â». ΔËÓ ›‰È· ‰È¿ıÂÛË ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ‚ϤÔ˘ÌÂ Î·È ÛÙÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ù˘ «ÏÔÁ›·˜» ÙÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡- ÏÔ˘, Ù˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜ ‚Ô‹ıÂÈ·˜ ÁÈ· ÙËÓ EÎÎÏËÛ›· ÙˆÓ πÂÚÔÛÔχ̈Ó. Δ· ÂȉÈÎfiÙÂÚ· «‰È·ÎÔÓ‹Ì·Ù·» ÛÙËÓ ÚˆÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÎÔÈÓfi- ÙËÙ·, ÙˆÓ ÙÚ·Â˙ÒÓ, ÙˆÓ ¯ËÚÒÓ, ÙˆÓ ÔÚÊ·ÓÒÓ, Î.¿., ·ÓÙÏÔ‡Ó ÙËÓ ˘fiÛÙ·Û‹ ÙÔ˘˜ ·fi ÙËÓ Â˘¯·ÚÈÛÙȷ΋ ÚfiÁ¢ÛË ÙˆÓ ÂÛ¯¿ÙˆÓ Î·È ·˘Ù‹ Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Î·È Ê·ÓÂÚÒÓÔ˘Ó ˆ˜ «ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÌÂÙ¿ ÙË ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›·», ˆ˜ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹, ˆ˜ ÙÔ Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ Û˘ÓÂÚÁ·- Û›·˜ Î·È Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÛÙËÓ ·Ó·Î·›ÓÈÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ. ™Â ÔÏÏ¿ ÛËÌ›· Ù˘ ∫.¢. Â›Û˘, ‚ϤÔ˘ÌÂ Î·È ÙËÓ ¤Û¯·ÙË ‰È¿- ÛÙ·ÛË Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜, Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÏÏË ·fi ÙÔ Ì·ÚÙ‡ÚÈÔ. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ıÂÌÂÏÈÒıËΠÛÙÔ ·›Ì· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÛÙÔ ™Ù·˘Úfi, ·ÏÏ¿ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ıËΠÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·fi ÙÔ ·›Ì· ÙˆÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ Î·È ·fi ÙÔ ·Û˘Ì‚›‚·ÛÙÔ Ì ÙȘ «·Ú¯¤˜ Î·È ÙȘ ÂÍÔ˘Û›Â˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ‡- ÙÔ˘» ÊÚfiÓËÌ·. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ‚·ıÌÔ‡˜ Ù˘ ÈÂÚˆÛ‡Ó˘, ·˘ÙÔ› ‰ÂÓ ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó –‹ ‰ÂÓ ı· ¤ÚÂ ӷ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó– ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, ˆ˜ ı¤- ÛÂȘ ÂÍÔ˘Û›·˜, ˆ˜ ·ÍÈÒÌ·Ù· ˘ÂÚ¿Óˆ ÙÔ˘ ™ÒÌ·ÙÔ˜, ·ÏÏ¿ ·ÓÙ›ıÂÙ· ˆ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ‰È·ÎÔÓ›· Î·È ˘ËÚÂÛ›· ÂÓÙfi˜ Î·È ¯¿ÚÈÓ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ™ÒÌ·ÙÔ˜, ̤ÏË ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Â›Ó·È Î·È ÔÈ Â›ÛÎÔÔÈ Î·È ÔÈ ÈÂÚ›˜. ΔÔ Î·ÙÂÍÔ¯‹Ó Î·È ÚÒÙÈÛÙÔ ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÌ¿ ÙÔ˘˜, ·fi ÙÔ ÔÔ›Ô Î·È «ÓÔ- ÌÈÌÔÔÈÔ‡Ó» ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜, Â›Ó·È Ë Ù¤ÏÂÛË –Ì·˙› Ì ÙÔ «Ï·fi» Î·È fi¯È ‚¤‚·È· ·ÓÙ› ÙÔ˘ Ï·Ô‡– Ù˘ £Â›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜. ∏ ÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÙËÓ «ÎÂÊ·Ï‹» Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÙÔÓ ÃÚÈÛÙfi, Î·È ÙÔ˘˜ ·‰ÂÏÊÔ‡˜ È- ÛÙÔ‡˜ Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ Â˘¯·ÚÈÛÙȷ΋ ÙÚ¿Â˙· Á›ÓÂÙ·È Ú·- ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Û fiÏ· Ù· Â›‰· Ù˘ ÔÈÌ·ÓÙÈ΋˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜. «∂Ș Ù‡ÔÓ Î·È ÙfiÔÓ £ÂÔ‡» Ô πÂÚ¤·˜ ‰È·ÎÔÓ› ÙÔ ™ÒÌ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ·Ú·¤ÌÔÓÙ·˜ fi¯È ÛÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘, ·ÏÏ¿

–73– ™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§πΔ√À ¢∏ª∏Δƒπ∞¢√™ ∫. π°¡∞Δπ√À

ÛÙÔÓ ÃÚÈÛÙfi ˆ˜ ™ˆÙ‹Ú·. ¢ÂÓ Â›Ó·È ·ÓÙÈÚfiÛˆÔ˜ (vicarius) Î·È ÙÔ- ÔÙËÚËÙ‹˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Â› Á˘, ·ÏÏ¿ «ÂÈÎfiÓ·» ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, ÚÔÂ- ÛÙÒ˜ ÂÓ ·Á¿Ë Ù˘ ¢¯·ÚÈÛÙȷ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, «‰È·ÎÔÓÒÓ», fiˆ˜ Ô ÃÚÈÛÙfi˜. ∏ ÈÂÚˆÛ‡ÓË ‰ÂÓ Â›Ó·È, ÏÔÈfiÓ, ÚÔÓfiÌÈÔ ·ÏÏ¿ ¢ı‡ÓË. ¢ÂÓ Ú¤ÂÈ Â›Û˘ Ó· ÏËÛÌÔÓԇ̠ˆ˜ ÂÎÙfi˜ Ù˘ ÂȉÈ΋˜-Ì˘- ÛÙËÚȷ΋˜ ÏÂÁÔ̤Ó˘ ÈÂÚˆÛ‡Ó˘, Ì ÙÔ È‰È·›ÙÂÚÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ, ˘¿Ú- ¯ÂÈ Î·È Ë ÁÂÓÈ΋-‚·ÛÈÏÈ΋ ÈÂÚˆÛ‡ÓË, Ù˘ ÔÔ›·˜ fiÏÔÈ ÌÂÙ¤¯Ô˘Ì Ì ÙÔ ‚¿ÙÈÛÌ·, ÁÈÓfiÌÂÓÔÈ «‚·Û›ÏÂÈÔÓ ÈÂÚ¿ÙÂ˘Ì·». ÕÚ· Ë ‰È·ÎÔÓÈ΋ ÚÔÛÊÔÚ¿ ˆ˜ ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ù˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ‡·Ú͢ ·ÊÔÚ¿ fiÏÔ˘˜ Ì·˜ ̤۷ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·. ∞fi ÙÔ˘˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ·ÓÙÏԇ̠ÏË- ÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙÔ ÛıÂÓ·Úfi ·ÓÙÈÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi ‹ıÔ˜ ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÁÈ· ÙË ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ª. μ·ÛÈÏ›Ԣ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ ·˘ÙÔ- ÎÚ¿ÙÔÚ· √˘¿ÏË Î·È ÙÔÓ ¤·Ú¯Ô ªfi‰ÂÛÙÔ, ÁÈ· ÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔ˘ π. ÃÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘ ÛÙȘ ·˘ı·ÈÚÂۛ˜ Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÂÈÚ·˜ ∂˘‰ÔÍ›·˜. ∞ÏÏ¿ ·ÎfiÌË Î·È ÁÈ· ÙË Û˘Ì·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÃÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘ ÛÙËÓ ·ÁˆÓ›· ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ù˘ ∞ÓÙÈfi¯ÂÈ·˜, Ô˘ ÁÎÚÂÌ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ·Ó‰ÚÈ¿ÓÙ˜ ÎÈÓ- ‰‡Ó¢ Ì ÔÌ·‰È΋ ÙÈ̈ڛ· ·fi ÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·. √ ªÔÓ·¯ÈÛÌfi˜, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, ·ÔÙ¤ÏÂÛ ·Ó¤Î·ıÂÓ ÛÙË ˙ˆ‹ Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ ÙËÓ ÈÔ ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈ΋ ¿ÚÓËÛË ÙˆÓ «·Ú¯ÒÓ Î·È ÙˆÓ ÂÍÔ˘ÛÈÒÓ» ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÂÌ‚ÈÒÓÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ ÎÔÈÓԂȷ΋ ·‰ÂÏÊÔÛ‡ÓË ÙËÓ ·Ó·›- ÚÂÛË Ù˘ ÎÙËÙÈ΋˜ Î·È ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ı¤ÏËÛ˘, Ê·ÓÂÚÒÓÔÓÙ·˜ ÚÔ- ÏËÙÈο ÙËÓ ÂÚ¯fiÌÂÓË μ·ÛÈÏ›·. * * * ∏ ÂÚȉȿ‚·ÛË Ô˘ ÚÔËÁ‹ıËÎÂ, Û ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Î·È ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÂÍÔ˘Û›·˜-‰È·ÎÔÓ›·˜ ·fi fiÏË ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ £. √ÈÎÔ- ÓÔÌ›·˜, ÎÚ›ıËΠ··Ú·›ÙËÙË, ηıÒ˜ Ë ·Ï‹ıÂÈ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ›- Ó·È Û·ÚΈ̤ÓË Î·È ÈÛÙÔÚÈ΋ Î·È fi¯È ¿¯ÚÔÓ· «Ú¤ÂÈ» ÌÂÙ·Ê˘ÛÈ΋˜ ·ÍÈÔÏÔÁ›·˜. ∏ ·Ï‹ıÂÈ· Î·È Ë Ú¿ÍË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ¤¯Ô˘Ó Ú›˙˜ Ô˘ ·ÏÒÓÔ˘Ó Ò˜ ÙË ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Î·È Î·ÚÔ‡˜ Ô˘ Â΂¿ÏÏÔ˘Ó ÛÙ· ŒÛ¯·Ù·. ΔÔ ·ÚÂÏıfiÓ Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Ì ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ –Ì ÛÎÔfi ÙË ÛˆÙËÚ›·, ÙËÓ ÙÂÏ›ˆÛË, ÙËÓ ı¤ˆÛË, ÙËÓ ·ÁÈfiÙËÙ·–

–74– ∂•√À™π∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡π∞ ™Δ∏ ∑ø∏ ∫∞π Δπ™ ¢√ª∂™ Δ∏™ ∂∫∫§∏™π∞™ ÁÔÓÈÌÔÔÈ› ÙÔ ·ÚfiÓ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ‰È·ÓÔ›ÁÔÓÙ¿˜ ÙËÓ ÚÔ˜ ÙË Ì¤Ï- ÏÔ˘Û· μ·ÛÈÏ›·. Δ· ÎÚÈÙ‹ÚÈ· Ô˘ ·ÓÙÏ‹Û·Ì ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ £. √ÈÎÔÓÔÌ›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ˘¤Ú‚·ÛË Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ̤ۈ Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ı· Ì·˜ ‚ÔË- ı‹ÛÔ˘Ó Ó· ‰È·˘Á¿ÛÔ˘Ì ÌÂ Û˘ÓÙÔÌ›· ÙËÓ ·ÚÔ‡Û· ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ÌÂÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ £. √ÈÎÔÓÔÌ›·˜, ·ÏÏ¿ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ·Ì·˘ÚÒÓÂÙ·È ·fi ÙȘ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ·ÔÙ˘¯›Â˜. ∞˘Ù‹ Â›Ó·È Ë Û˘Óı‹ÎË Ù˘ ÎÙÈÛÙ‹˜ Ì·˜ ˘¿Ú͈˜, Î·È ÙÔ Ù›ÌËÌ· Î·È Ë ÂÚÈ¤ÙÂÈ· ÙÔ˘ ‰ÒÚÔ˘ Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜! ªÔÚ›, ‚¤‚·È·, Ì ÙÔ ÛˆÙ‹ÚÈÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Ó· ÓÈ΋ıËÎÂ Ë ·Ì·ÚÙ›·, ÙÔ Î·Îfi Î·È Ô ı¿Ó·ÙÔ˜, ÌÔÚ› ÛÙË £Â›· ∂˘¯·ÚÈÛÙ›· ÔÈ ÈÛÙÔ› Ó· ·›ÚÓÔ˘Ó ÙË ‰‡- Ó·ÌË Ó· Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÚÔÛˆÈο ÛÙË Ó›ÎË ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fï˜ ·˘Ùfi fiÙÈ ‹Ïı ·˘ÙfiÌ·Ù· Î·È Ì·ÁÈο ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙˆÓ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÛÙËÓ πÛÙÔÚ›· ÂÓÙfi˜ Ù˘ ÔÔ›·˜ ÔÚ‡ÂÙ·È ÙÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ™ÒÌ·. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Êı¿ÛÂÈ ÛÙË μ·ÛÈÏ›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ‰ÂÓ Â›Ó·È Ë μ·ÛÈÏ›·, ·ÏÏ¿ Ô ÂÈÎÔÓÈÛÌfi˜ Ù˘ Î·È Ë ÚÔ- ÏËÙÈ΋ Ù˘ Ê·Ó¤ÚˆÛË Ì¤Û· ÛÙËÓ πÛÙÔÚ›·. ¶ÚÔÁ¢fiÌÂÓË Ë ∂ÎÎÏË- Û›· ÙË μ·ÛÈÏ›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ÙËÓ ÚÔÛ‰Ôο Î·È ·ÁˆÓ›˙ÂÙ·È Ó· ·Ó·- ‰Â›ÍÂÈ, «ÛÙ· ›¯ÓË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡», fi„ÂȘ Î·È ÛËÌ›·-ÛËÌ¿‰È· Ù˘. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ·ÓÔ›ÁÂÈ «·Ú¿ı˘Ú·» ÁÈ· Ó· ÌÂÈ ÙÔ Êˆ˜ Ù˘ μ·ÛÈÏ›·˜ ̤۷ ÛÙÔ ÛÎÔÙ¿‰È ÙÔ˘ ηÎÔ‡ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜. ∂ÓÒ, ÏÔÈfiÓ, ›‰·Ì fiÙÈ Ô £Âfi˜ ‰ÂÓ ÂÓÂÚÁ› ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈο ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Ì ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ, ·ÏÏ¿ ¿ÓÙÔÙ ·¢ı‡ÓÂÙ·È ÛÙËÓ Âχ- ıÂÚË, ·˘ÙÂÍÔ‡ÛÈ· ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË Î·È Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘, ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Û‹ÌÂÚ· Ë Ï·˚΋ Â˘Û¤‚ÂÈ·, Ì ¢ı‡ÓË ËÌÒÓ ÙˆÓ ÔÈ̤ӈÓ, Ô˘ ÔÊ›- ÏÔ˘Ì ӷ ÙË ‰È‰¿ÛÎÔ˘ÌÂ Î·È Ó· ÙËÓ ÔÈÎÔ‰ÔÌÔ‡ÌÂ, ÊÙ¿ÓÂÈ Ó· ·ÓÙÈ- Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÙË Û¯¤ÛË Ì ÙÔ £Âfi Î·È ÙÔ ·›ÙËÌ· Ù˘ ÛˆÙËÚ›·˜ Ì fiÚÔ˘˜ Ì·Á›·˜, ÂÚÈÔÚÈ˙fiÌÂÓË ¤ÙÛÈ Û ÌÈ· Ù˘È΋ ıÚËÛ΢ÙÈÎfiÙËÙ·, fiÔ˘ ΢Úȷگ› Ô Êfi‚Ô˜ Î·È fi¯È Ë ÂχıÂÚË ·ÓÙÈÚÔÛÊÔÚ¿ Ù˘ ·Á¿- ˘ Ô˘ Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ì ˆ˜ ¯¿ÚË Î·È ‰ˆÚ¿ ·fi ÙÔÓ ΔÚÈ·‰ÈÎfi £Âfi. ∂‰Ò ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÓÙÔ›ÛÔ˘ÌÂ Î·È ÙËÓ ÔÏ›ÛıËÛË ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Û ÌÈ· ·ÙÔÌÈÎÈÛÙÈ΋ ηٷÓfiËÛË Ù˘ ÛˆÙËÚ›·˜, ÛÙÔÓ ·ÓÙ›Ô‰· ‚¤‚·È· Ù˘ ¢¯·ÚÈÛÙȷ΋˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È Û˘Ó·‰¤ÏʈÛ˘.

–75– ™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§πΔ√À ¢∏ª∏Δƒπ∞¢√™ ∫. π°¡∞Δπ√À ∂›Û˘, ÂÓÒ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· Â›Ó·È Ù‡Ô˜ Î·È ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÙÚÈ·‰È΋˜ ˙ˆ‹˜, ÛÙËÓ ÔÔ›· ›‰·Ì fiÙÈ Ë ÈÂÚ·Ú¯›· Â›Ó·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ Î·È Ê·- ÓÂÚÒÓÂÈ Û¯¤ÛÂȘ ÔÌfiÙÈÌ˘ ·Á·ËÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ·˜, Ë ÂÈÎfiÓ· ·˘Ù‹ ·Î˘ÚÒÓÂÙ·È fiÙ·Ó ·Ú·ıˆÚÂ›Ù·È Ë Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ÛÙË ˙ˆ‹ Î·È ÙȘ ‰Ô̤˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ÂÈÎÚ·Ù› ·˘Ùfi Ô˘ ÔÓÔ- Ì¿˙Ô˘Ì «ÎÏËÚÈηÏÈÛÌfi˜» Î·È ‚·ÙÈοÓÂÈ· ÂΉԯ‹ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, fiÙ·Ó ‰È·ÈÚԇ̠‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ·‰È·›ÚÂÙÔ ™ÒÌ· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Û ٿÍÂȘ ·ÓÒÙÂÚ˜ Î·È Î·ÙÒÙÂÚ˜, ÌÂÙ·ÙÚ¤ÔÓÙ·˜ Ù· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù·-‰È·ÎÔ- Ó‹Ì·Ù· Û ÂÍÔ˘Û›Â˜ Î·È ·ÍÈÒÌ·Ù·. ¶·ÏÈÓ‰ÚfiÌËÛË Û ÚÔ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈΤ˜ Î·È ÌË ‰È·ÎÔÓÈΤ˜ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ ¤¯Ô˘Ì Â›Û˘, fiÙ·Ó ÛÙÔ ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈÎfi ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ·ÙÚfiÙËÙ·˜ ÂÈÛ‚¿ÏÏÔ˘Ó ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ô˘ Ô‰ËÁÔ‡Ó ÛÙËÓ ÂÎÚ›˙ˆÛË Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜, Ì ÙÔ ÚfiÛ¯ËÌ· Ù˘ «ÂÎÎÔ‹˜ ÙÔ˘ ȉ›Ô˘ ıÂÏ‹Ì·ÙÔ˜», ÂÓÒ Ë «ÂÎÎÔ‹» ·˘Ù‹ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÛÙfi¯Ô ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ ·Ì·˘ÚˆÌ¤Ó˘ ·fi ÙËÓ ·Ì·ÚÙ›· ·ÓıÚÒÈÓ˘ ÂÏ¢- ıÂÚ›·˜. ŸÙ·Ó ·ÎfiÌË ÛÙÔ˘˜ ÈÂÚÔ‡˜ ηÓfiÓ˜ ÚÔÛ‰›‰Ô˘ÌÂ, ·ÓÙ› ÁÈ· ıÂ- Ú·¢ÙÈ΋, ÓÔÌÈÎÈÛÙÈ΋ Î·È ¿Ú· ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ ¯ÚÔÈ¿ ‹ fiÙ·Ó ˘Ô- ‚·ıÌ›˙Ô˘Ì ÙË ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ Ù˘ ıÂÛÌÈ΋˜. ™’ ·˘Ù¤˜ Î·È Û ¿ÏϘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ¤¯Ô˘Ì ӷ ο- ÓÔ˘Ì Ì ÌÈ· «‰ÈfiÚıˆÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Î·È ÌÈ· ıÂÌÂÏ›ˆÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÂÍÔ˘Û›·», fiˆ˜ ‰ËÏÒÓÂÈ ‰È¿ ÛÙfiÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ πÂ- ÚÔÂÍÂÙ·ÛÙ‹ Ô ¡ÙÔÛÙÔÁȤÊÛ΢ ÛÙÔ˘˜ ∞‰ÂÏÊÔ‡˜ ∫·Ú·Ì·˙ÒÊ. ∏ ÚÔÊËÙÈ΋ ÎÚÈÙÈ΋ ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ·ÔÙ˘¯ÈÒÓ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· Ì·˜ ÂÌÔ‰›ÛÂÈ Ó· ‰Ô‡ÌÂ Î·È ÙË Û˘Ó¯È˙fiÌÂÓË ‰È·ÎÔÓ›· Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Û‹ÌÂÚ·: ÙÔ ÏÔ‡ÛÈÔ ÊÈÏ·ÓıÚˆÈÎfi ¤ÚÁÔ, ÙËÓ ÔχÏ¢ÚË ÔÈÌ·ÓÙÈ΋ ̤ÚÈÌÓ· Î·È ÊÚÔÓÙ›‰·, ÙËÓ ÔÏÔÎÏËÚˆÙÈ΋ ‰È¿ıÂÛË ÙÔ˘ ·˘ÙÔ‡ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Î·È ÙˆÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÒÓ Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ ÛÙËÓ ÔÏfiÏ¢ÚË ‰È·ÎÔÓ›· ÙÔ˘ «¿ÏÏÔ˘-ÏËÛ›ÔÓ», ηıÒ˜, ‚¤- ‚·È·, Ì ٷ ÚfiÛˆ· ÙˆÓ ¿ÏψÓ, ÙˆÓ «·‰ÂÏÊÒÓ ÙˆÓ ÂÏ·¯›ÛÙˆÓ» ¤¯ÂÈ Ù·˘Ù›ÛÂÈ ÙÔ ÚfiÛˆfi ΔÔ˘ Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ÃÚÈÛÙfi˜. ™˘˙ËÙÒÓÙ·˜, fï˜, ÙËÓ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘ Ù˘ ÂÍÔ˘- Û›·˜ ·fi ÌÈ· ÔÚıfi‰ÔÍË ÔÙÈ΋, ÚÔ·ÙÂÈ ÂÈÙ·ÎÙÈο Î·È Ë ·Ó¿- ÁÎË ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ˘ –ÙÔ ·ÁοıÈ ı· ϤÁ·Ì– ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ∂ÎÎÏË-

–76– ∂•√À™π∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡π∞ ™Δ∏ ∑ø∏ ∫∞π Δπ™ ¢√ª∂™ Δ∏™ ∂∫∫§∏™π∞™ Û›·˜ Î·È ÔÏÈÙÈ΋˜. ÀÂÓı˘Ì›˙ÔÓÙ·˜ fiÛ· ·Ó·Ê¤Ú·Ì ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· ˆ˜ ¢¯·ÚÈÛÙȷ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ·-ÎÔÈÓˆÓ›·, ˆ˜ ¤Ó· «Î·ÈÓfi»-Ó¤Ô ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜ ˘fi ÙÔ Êˆ˜ Ù˘ ÚfiÁ¢Û˘ ÙˆÓ ÂÛ¯¿ÙˆÓ, Ú¤ÂÈ ÚËÙ¿ Î·È Î·ÙËÁÔÚËÌ·ÙÈο Ó· ÍÂÂÚ¿ÛÔ˘Ì ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÁÈ· ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· ˆ˜ ·ÙÔÌÈ΋-ȉȈÙÈ΋ ˘fiıÂÛË. ∏ ÔÚıfi‰ÔÍË ·ÓıÚˆÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ‹ıÔ˜, Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ Ú›˙· ÙÔ˘˜ ÙËÓ Â˘¯·ÚÈÛÙȷ΋ ÂÌÂÈÚ›·, ¤¯Ô˘Ó Û·ÊÒ˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ‰ËÌfiÛÈÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ¿Ú· ÌÔÚÔ‡Ó Î·È Ú¤ÂÈ Ó· ÂËÚ¿˙Ô˘Ó Û‡ÓÔÏË ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋, ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋. ¶Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÚÚ›„Ô˘Ì ÙËÓ ÂÛÊ·Ï̤ÓË, Ì·Óȯ·˚΋ ηٿ ‚¿ÛÈÓ, ·ÓÙ›ÏË„Ë, fiÙÈ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È ÌfiÓÔ Ì ٷ «ıÚË- Û΢ÙÈο»-ÓÂ˘Ì·ÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·, ·Ê‹ÓÔÓÙ·˜ ηٿ ̤ÚÔ˜ Ù· ÏÂ- ÁfiÌÂÓ· «˘ÏÈο». ∏ ÛˆÙËÚ›·, ˆ˜ ÛÙfi¯Ô˜ ÙÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ·Ó- ıÚÒÔ˘, ·ÊÔÚ¿ Û‡ÓÔÏË ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË ˙ˆ‹ – Ì·˜ ÙÔ Ï¤ÂÈ Ë ›‰È· Ë Ï¤ÍË Ô˘ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙÔ Â›ıÂÙÔ ÛÒÔ˜ Î·È ÛËÌ·›ÓÂÈ ÔÏfiÎÏËÚÔ˜, ·Î¤Ú·ÈÔ˜, ·‰È¿Û·ÛÙÔ˜, ÌË Î·Ù·ÎÂÚÌ·ÙÈṲ̂ÓÔ˜. ™ÙË Û˘Ó¿ÊÂÈ· ·˘Ù‹ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ù˘¯·›Ô˜ Ô ‰ÔÁÌ·ÙÈÎfi˜ ·ÁÒÓ·˜ Î·È Ë ·ÁˆÓ›· ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì ÙȘ √ÈÎÔ˘ÌÂ- ÓÈΤ˜ Û˘Ófi‰Ô˘˜ Ù˘, Ô˘ ÛÙË ‰È·Ù‡ˆÛË ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÔÏÔÁÈÎÔ‡ ‰fiÁÌ·- ÙÔ˜ Â¤ÌÂÈÓ·Ó ÛÙËÓ «Ï‹ÚË Î·È ÙÂÏ›·» ÚfiÛÏË„Ë Ù˘ ·ÓıÚˆ›Ó˘ ʇÛˆ˜ ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡. ΔÔ «·ÚfiÛÏËÙÔÓ Î·È ·ıÂÚ¿- ¢ÙÔÓ», Ô fiÏÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È, «·Û˘Á¯‡Ùˆ˜, ·ÙÚ¤Ùˆ˜, ·¯ˆÚ›ÛÙˆ˜, ·‰È·ÈÚ¤Ùˆ˜», Ô fiÏÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ ·ÁÈ¿˙ÂÙ·È, ¿Ú· Î·È Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ˆ˜ ÔÏÈÙÈÎfi (Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi) ÔÓ. ¶ÔÏÈÙÈ΋ ηْ ·Ú¯‹Ó, ı· ϤÁ·ÌÂ, Â›Ó·È Ë ›‰È· Ë ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ÂÂȉ‹ ̤ۈ ·˘Ù‹˜ ÂÈÛ‚¿ÏÏÂÈ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ ÂÛ¯·- ÙÔÏÔÁÈÎfi fiÚ·Ì· Ù˘ ·Ó·Î·›ÓÈÛ˘, ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛ˘ Î·È ·ÏÏ·Á‹˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, Ù˘ ˘¤Ú‚·Û˘ ÙÔ˘ ηÎÔ‡, Ù˘ ·Ì·ÚÙ›·˜, Ù˘ ÊıÔÚ¿˜, Ù˘ ·‰ÈΛ·˜, ÙÔ˘ fiÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘. £· ÌÈÏÔ‡Û·ÌÂ, ÏÔÈfiÓ, ÁÈ· ÌÈ· «ÂÛ¯·ÙÔÏÔÁÈ΋» ÔÏÈÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ΔÔ Úfi‚ÏËÌ·, fï˜, ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ Î·È Ù· ̤۷ Ì ٷ ÔÔ›· Ë ∂ÎÎÏËÛ›·, ÛÙË ‰È·ÎÔÓÔ‡Û· ÏÂ˘Ú¿ Ù˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙË ˙ˆ‹ οı ̤ÏÔ˘˜ Ù˘, ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Ù˘ ‰È¿ÛÙ·ÛË. ∫·È ‚¤‚·È·,

–77– ™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§πΔ√À ¢∏ª∏Δƒπ∞¢√™ ∫. π°¡∞Δπ√À Ô ÙÚfiÔ˜ Î·È Ù· ̤۷ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÔÌÔÈ¿˙Ô˘Ó Ì ·˘Ù¿ Ù˘ ÎÚ·- ÙÈ΋˜ Î·È ÎÔÌÌ·ÙÈ΋˜, ÎÔÛÌÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜. Δ· ÎfiÌÌ·Ù·, Î·È ˆ˜ ÛË- Ì›· ÛÙ›Í˘ Î·È ˆ˜ ÔÏÈÙÈÎÔ› ıÂÛÌÔ›, ¯ˆÚ›˙Ô˘Ó, ‰È·ÈÚÔ‡Ó! ∞ÓÙ›ıÂÙ·, «ÙÔ Á·Ú Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ fiÓÔÌ· Ô˘ ¯ˆÚÈÛÌÔ‡, ·ÏÏ¿ ÂÓÒÛÂÒ˜ ÂÛÙÈ Î·È Û˘Ìʈӛ·˜ fiÓÔÌ·...», fiˆ˜ Ôχ ˆÚ·›· ÙÔ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ô ¿ÁÈÔ˜ πˆ¿ÓÓ˘ Ô ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜. √ ÙÚfiÔ˜ Î·È Ù· ̤۷ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ·Ú¤Ì‚·Û˘ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÂÍ¿·ÓÙÔ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ë Â·Ó·ÛÙ·ÙÈ΋ ‚›·, Ô‡ÙÂ Î·È Ë ‚›·ÈË ÂÈ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ «ı¤ÛÂÒÓ» Ù˘ ÛÙÔÓ ÎÚ·ÙÈÎÔ-ÔÏÈÙÈÎfi ÛÙ›‚Ô. ª’ ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ· Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ÌÈÌÔ‡ÌÂÓË ÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙÔ˘ È‰Ú˘Ù‹ Ù˘, ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ·ÔÎÚÔ‡ÛÂÈ ÙÔÓ ÂÈÚ·ÛÌfi Ó· Á›ÓÂÈ Ë ›‰È· ÂÍÔ˘Û›· ‹ Ó· ıÂ- Ï‹ÛÂÈ Ó· ÂÌϷΛ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Ì ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi ÙÚfiÔ. ∏ ∂ÎÎÏË- Û›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÚÔ‰ÒÛÂÈ ÙËÓ Ô˘Û›· Î·È ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ Ù˘ ÂÈ- ‚¿ÏÏÔÓÙ·˜ ÙȘ ·fi„ÂȘ Ù˘ ‹ ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· Ù˘. ∂Í¿ÏÏÔ˘, ·Ó¿ÌÂÛ· Û’ ·˘Ù‹Ó Î·È ÛÙËÓ ÎÔÛÌÈ΋-ÎÚ·ÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ˘¿Ú¯ÂÈ –‹ ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ– ÚÈ˙È΋ ‰È·ÊÔÚ¿ ‰›Ô˘ ‰Ú¿Û˘ Î·È ÌÂıfi‰ˆÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜. ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ˘fiÛÙ·ÛË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ê·ÓÂÚÒÓÂÙ·È ÛÙË «Ì·ÚÙ˘- Ú›·» ÂÓfi˜ «¿ÏÏÔ˘», ÌÂÙ·ÌÔÚʈ̤ÓÔ˘ ÙÚfiÔ˘ ˙ˆ‹˜, ˙ˆÓÙ·ÓÒÓ Â˘¯·- ÚÈÛÙÈ·ÎÒÓ ÎÔÈÓÔًوÓ, fiÔ˘ ΢Úȷگ› Ë ÂÓ ·Á¿Ë ÂÏ¢ıÂÚ›·, fiÔ˘ Ë «¯¿ÚȘ» ˘ÂÚ‚·›ÓÂÈ ÙÔ «ÓfiÌÔ», fiÔ˘ ÔÈ «ÚÒÙÔÈ» ‰ÚÔ˘Ó ˆ˜ «¤Û¯·- ÙÔÈ», fiÔ˘ ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙˆÓ «ÂÏ·¯›ÛÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ» ‚ϤÔ˘Ì ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ÃÚÈÛÙfi. ∞˘Ùfi˜ Ô ÙÚfiÔ˜ ˙ˆ‹˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· Ô‰ËÁ› ÛÂ Û˘ÛÙÚ¿Ù¢ÛË ÛÙÔ Ï¢Úfi ÙˆÓ ı˘Ì¿ÙˆÓ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Ù˘ ÈÛÙÔ- Ú›·˜. ∫·È ÙfiÙ ‚¤‚·È· Ô ÏfiÁÔ˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ú¤ÂÈ Ó· Á›ÓÂÙ·È «ÛÎÏËÚfi˜» ˆ˜ Ë ÓÔ‹ ÙÔ˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·, Ë ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÚˆÙÔÔÚȷ΋ Î·È ÚÔÊËÙÈ΋, ηٷÁ- Á¤ÏÏÔ˘Û· ÙȘ ηÙÂÛÙË̤Ó˜ ‰Ô̤˜ Ù˘ ·‰ÈΛ·˜ Î·È Ù˘ ÂÎÌÂÙ¿Ï- Ï¢Û˘ Î·È ‰È·ÎÔÓÔ‡Û· Ù· ÚfiÛˆ· Î·È ÙȘ ÔÌ¿‰Â˜ ÙˆÓ ·‰ÈÎË̤- ÓˆÓ Î·È ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢Ô̤ӈÓ. ∞˘Ùfi˜ Â›Ó·È ¤Ó·˜ «ÂÈΛӉ˘ÓÔ˜» ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ Î·È ÌÈ· «ÂÈΛӉ˘ÓË» ∂ÎÎÏËÛ›· – ÁÈ· ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ù˘ ·‰ÈΛ·˜ ÂÓ- ÓÔ›ٷÈ. ∫·È fiÏ· ·˘Ù¿ ‚¤‚·È· ˘fi ÙËÓ ··Ú¿‚·ÙË Û˘Óı‹ÎË Ù˘ «ÌÂÙ¿ÓÔÈ·˜» (Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ ÓÔfi˜, Û‡ÓÔÏ˘ Ù˘ ˘¿Ú- ͈˜), Ù˘ «Î·Ï‹˜ ·ÏÏÔÈÒÛˆ˜», Ë ÔÔ›· ı· Ì·˜ ÚÔÛٷ٤„ÂÈ ·fi ÌÈ· ¤ÎÙˆÛË ÛÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÛÌfi, ÙÔÓ ·ÎÙÈ‚ÈÛÌfi ‹ Î·È ÙÔÓ ËıÈÎÈÛÌfi.

–78– ∂•√À™π∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡π∞ ™Δ∏ ∑ø∏ ∫∞π Δπ™ ¢√ª∂™ Δ∏™ ∂∫∫§∏™π∞™ ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· Ú¤ÂÈ Ó· ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÈ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Ì ÙÔ ÂÛ¯·- ÙÔÏÔÁÈÎfi Ù˘ Ó‡ÚÔ. ªÂ ÙËÓ Â›ÁÓˆÛË fiÙÈ «∫‡ÚÈÔ˜» Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ Â›Ó·È Ô ÃÚÈÛÙfi˜Ø ·˘Ùfi˜ ı· ÓÈ΋ÛÂÈ, ÂÚ¯fiÌÂÓÔ˜ ÂÓ ‰fiÍË, ÙÔ Î·Îfi Î·È ÙËÓ ·‰ÈΛ·, ·ÏÏ¿ ÂÌ›˜ ›̷ÛÙ ٷ «¯¤ÚÈ·» ÙÔ˘ ÛÙÔ ÌÂÛԉȿÛÙËÌ· ·˘Ùfi Ù˘ ¤ÓÙ·Û˘. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ÌÔÚ› Ó· Û˘Ì‚¿ÏÂÈ ÛÙËÓ «·Ó¿- ÛÙ·ÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜», ·ÏÏ¿ ·˘Ùfi ı· Á›ÓÂÈ fiÙ·Ó Â›Ó·È ÌÈ· «∂ÎÎÏË- Û›· ÙÔ˘ ™Ù·˘ÚÔ‡», Ù˘ ı˘Û›·˜ Î·È Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜. ∫Ï›ÓÔÓÙ·˜, ·˜ ÛËÌÂÈÒÛÔ˘Ì fiÙÈ Ë ˘¤Ú‚·ÛË Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ̤ۈ Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ÙfiÙ ÌfiÓÔÓ ÂÈÎÚ·Ù›, fiÙ·Ó ‚ÈÒÓÔ˘Ì ÙË ÌÂÙÔ¯‹ Ì·˜ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· ˆ˜ ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈÎfi ÛÒÌ· ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È fi¯È ˆ˜ ÓÔÌÈÎfi ηı›‰Ú˘Ì· Î·È ÁÚ·ÊÂÈÔÎÚ·ÙÈÎfi ıÂÛÌfi ıÚËÛ΢ÙÈÎÒÓ Â͢ËÚÂÙ‹ÛˆÓØ fiÙ·Ó ‰ÂÓ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ì ӷ «Û‚‹ÓÂÈ» ÙÔ ¶Ó‡̷, Î·È Ó· «ÂÍÔ˘ıÂÓÒ- ÓÂÙ·È» Ë ¶ÚÔÊËÙ›·Ø fiÙ·Ó ÂÈÎÚ·Ù› Ë ÌÂÙ¿ÓÔÈ· Î·È Ë «ÙÂÏ›· ·Á¿Ë», Ë ÔÔ›· «¤Íˆ ‚¿ÏÏÂÈ ÙÔÓ Êfi‚ÔÓ», fiÙ·Ó ·ÈÛı·ÓfiÌ·ÛÙ ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Ó· Ì·˜ ϤÂÈ: «∂ÁÒ ÂÈÌÈØ ÌË ÊԂ›Ûı». ŸÙ·Ó, Ù¤ÏÔ˜, ‰ÂÓ Î·Ù·ÓÔԇ̠ÂÛÊ·Ï̤ӷ ÙËÓ ÛˆÙËÚÈÔÏÔÁ›· Î·È ÙËÓ ÂÎ- ÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·, ÔÈÎÂȈÓfiÌÂÓÔÈ ¿ÎÔ·, ¿Ó¢ ÚÔÛˆÈ΋˜ Û˘Ì‚ÔÏ‹˜, ÙË Ó›ÎË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ηٿ ÙˆÓ «·Ú¯ÒÓ Î·È ÙˆÓ ÂÍÔ˘ÛÈÒÓ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ‡ÙÔ˘», ·ÏÏ¿ ·ÓÙ›ıÂÙ· ÁÈÓfiÌ·ÛÙ «Û˘ÓÂÚÁÔ› ÙË ·ÏËı›·».

–79–

PROPOS CRITIQUES SUR LA DIMENSION POLITIQUE DE L’EGLISE ROMAINE

NIKITAS ALIPRANTIS PROFESSEUR à LA FACULTÉ DE DROIT DE L’UNIVERSITÉ DÉMOCRITE DE THRACE PROFESSEUR ÉMÉRITE à L’UNIVERSITÉ ROBERT SCHUMAN DE STRASBOURG

renant avec plaisir part aux Mélanges dédiés au Métropolite Dama- P scène* je saisis l’occasion d’aborder la question de la dimension politique de l’Eglise romaine. Le sujet qui me paraît avoir une importance cardinale pour l’ecclésiologie et même la foi chrétienne, n’est qu’effleuré “et non analysé” par les théologiens, au moins orthodoxes, très probablement parce qu’il ne relève pas, à leur avis, de la théologie “pure”, contrairement au filioque et la primauté du pape1. Je précise toutefois que je ne suis moi- même qu’un simple fidèle et ne suis théologien que dans le sens indiqué par Evagre le Pontique qui identifie le théologien à celui “qui prie en vérité”, c’est-à-dire celui qui est en quête de la vraie foi. Par ailleurs il est plus qu’évident que je ne prétends pas épuiser ici le sujet mais simplement présenter un point de vue critique, sans ambages mais aussi sans intentions polémiques à l’égard du monde catholique romain avec lequel j’entretiens de multiples liens personnels d’amitié et de respect. Mon approche supposera, certes, l’histoire mais ne sera pas essentielle- ment historique; elle se réfèrera à l’argumentation de l’Eglise romaine visant à justifier sa dimension politique, argumentation qui malgré les variantes qu’elle a connues à travers les siècles, s’est maintenue avec rigueur jusqu’à présent. C’est pourquoi j’utiliserai comme point de départ et de référence le dernier texte résumant la doctrine catholique en la matière, à savoir la lettre du pape Pie XI datée du 30 mai 1929 et rédigée à l’occasion

* Je me réjouis de le connaître depuis les années de mon autoexil en occidentale (Allemagne, France), dû à la dictature des colonels. 1. Il existe évidemment des liens étroits entre la primauté du pape et le pouvoir “temporel”de l’Eglise romaine mais ici c’ est ce dernier en tant que tel qui sera traité, d’ autant plus qu’ il constitue la partie apparemment moins visible de l’iceberg sur le plan théologique.

–81– NIKITAS ALIPRANTIS de la ratification des accords de Latran2. Toutefois il importe d’abord d’évoquer l’essentiel.

A. LA DISTINCTION ANTINOMIQUE DE DIEU ET DE CÉSAR ET SES IMPLICATIONS Une des rélévations majeures du Christ fut certainement la distinction fondamentale de Dieu et de César, distinction inconnue du monde païen et du judaïsme. On sait que cette distinction n’apparaît pas de façon isolée dans les paroles du Christ: “ rendez à César ce qui est à César et à Dieu ce qui est à Dieu” (Matth. 22,21). Elle est réitérée plusieurs fois pour bien signaler l’opposition radicale entre son pouvoir qui est un pouvoir d’amour et de libération et les pouvoirs de “César” consistant en la domination et l’exercice de la force. C’est pourquoi dans le désert le Christ rejette César (“les royaumes de ce monde”, Matth. 4,8) comme une tentation,de même il le rejette aussi pour ses apôtres “et par conséquent pour son Eglise” lorsque surgit la dispute de la suprématie entre eux. Ainsi après leur avoir rappelé que les chefs des nations les tiennent sous leur pouvoir et leur domination (Î·Ù·Î˘ÚȇԢÛÈÓ, ηÙÂÍÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘ÛÈÓ), il ajoute: “ il ne doit pas être ainsi parmi vous” (Matth. 20,25-26). Enfin, encore devant Pilate, après avoir signalé que son royaume n’est pas de ce monde, le Christ précise pourquoi: “si mon royaume était de ce monde, mes serviteurs auraient combattu pour empêcher qu’on me livre aux autorités juives” (Jean 18,36). On ne saurait mieux dire pour marquer d’une part l’incompatibilité entre l’Eglise (“les serviteurs”) et le pouvoir politique, et d’autre part le fait que pour assurer sa liberté et son indépendance à l’égard de ce pouvoir il faudrait “faire” comme “César”, ce que le Chris exclut par définition. On le voit, le royaume de Dieu et le royaume de César, l’Eglise et le pouvoir politique ne sont pas deux domaines différents, ce sont deux modes d’existence antinomiques.

2. V. l’ exposé de la lettre dans le Dictionnaire de théologie catholique, article Pouvoir du pape dans l’ ordre temporel, I. Le pouvoir temporel, col. 2701 et s. De façon significative la question n’ est pas du tout évoquée au Synode de Vatican II.

–82– PROPOS CRITIQUES SUR LA DIMENSION POLITIQUE DE L’EGLISE ROMAINE

Par ailleurs cette distinction radicale est intimement liée à cette autre “révolution” opérée par le Christ avec une telle douceur qu’elle est restée chez beaucoup inaperçue: le dépassement du rapport juridique entre l’homme et Dieu. Puisque Dieu s’est révélé comme Amour en la personne du Christ, sa volonté ne s’exprime plus par des règles de comportement obligatoires et sanctionnées, mais par un libre appel à répondre à son amour en aimant le Dieu Trinitaire (avec ce que cela suppose)3. Cette libre communion de l’homme et de Dieu implique que la foi chrétienne ne soit pas vécue comme une soumission à un Dieu personnalisant un pouvoir juridique. Ceci exclut, entre autres, que l’Eglise se présente au fidèle avec une dimension politique, auquel cas sa foi sortirait forcément altérée, voire déformée, puisqu’insérée dans un ensemble politico-juridique et donc affectée par les caractéristiques de ce dernier. Ces précisions fondamentales sur l’ecclésiologie et la foi chrétiennes étant faites, il en découle deux constats majeurs. 1o l’Eglise ne saurait se concevoir comme comportant une dimension politique, au risque de déformer sa mission évangélique puisqu’elle tenterait de faire coexister en son sein deux caractéristiques par nature antinomiques. 2o d’un point de vue théologique les seules voies authentiques ouvertes à l’Eglise pour établir ses relations avec “César” sans trahir elle-même, sont les suivantes: si un pouvoir politique existe et ne la tolère pas, ce sera la persécution et le martyre; si un pouvoir politique (fiable) n’existe pas ou fonctionne mal, l’Eglise subira peut-être des violences et des dommages mais ne cherchera pas à devenir elle-même un état; s’il la reconnaît, l’Eglise s’insérera forcément dans l’ordre politique puisque de tout façon c’est lui qui possède le dernier mot (“l’epée”) en ce monde. Si, enfin, le pouvoir politique se montre arbitraire et empiète sur le domaine de l’Eglise, celle-ci protestera, combattra, luttera par tous les moyens dont elle dispose (sauf celui de “l’épée”) pour lui montrer ses limites et assurer son autonomie, au risque de subir des

3. Sur cet aspect cardinal de la foi chrétienne il n’est pas possible ici de m’ étendre. Je me permets de renvoyer à ma contribution au recueil d’ hommage à Antonio Marzal, intitulée “Le dépassement de l’idée du droit et de justice dans la religion chrétienne” (à paraître).

–83– NIKITAS ALIPRANTIS persécutions. En termes clairs, le risque et le fait pour le César de nuire à l’Eglise, sous quelque forme que ce soit, ne sauraient justifier que l’Eglise s’érige en César.

B. LA DIMENSION POLITIQUE DE L’EGLISE ROMAINE ET SES EFFETS SUR L’ECCLÉSIOLOGIE ET LA FOI CHRÉTIENNES

1. LA CRÉATION PROGRESSIVE DU POUVOIR ‘TEMPOREL’ A la question de savoir si l’Eglise chrétienne peut se concevoir et se constituer avec une dimension politique4 l’Eglise romaine a très tôt dans son histoire répondu par l’affirmative. Le fait même qu’elle affirme encore aujourd’hui que cette dimension est accessoire5 montre bien que cette interrogation majeure et de principe ne la touche pas. Tel fut le cas déjà à partir du IV siècle, c’est-à-dire depuis que l’Eglise romaine “se réfère à des modèles séculiers et politiques à mesure que la christianisation progresse”6. On peut repérer deux causes principales de cette évolution. La première en a été un certain ‘laisser-aller’, un manque de vigilance spirituelle au fur et à mesure que l’Eglise romaine entrait en possession de terres, développait l’oeuvre sociale et constituait un territoire sur lequel elle ne se contentait pas d’avoir un droit de propriété mais entendait exercer un pouvoir souverain. C’était la matrice première. A partir de là il apparaissait nécessaire de créer aussi des milices (exercitus romanus) pour protéger les territoires et constituer une sancta respublica ou respublica sancti Petri ! A cette cause constitutive de départ s’est greffé l’esprit juridique, accompagnant comme cause et effet tout pouvoir politique. Cet esprit s’est très tôt et trop emparé de l’Eglise romaine, l’a envahie à travers les siècles provoquant des effets néfastes sur l’ecclésiologie et la foi et ne l’a pas quittée

4. L’expression “dimension politique” coincide essentiellement avec ce que l’Eglise romaine entend par pouvoir temporel, à savoir l’existence d’un pouvoir souverain qui s’exerce sur un territoire et qui, à la rigueur, s’ impose par la force, réelle ou symbolique. 5. V. Dictionnaire de théologie catholique, article précité (note 1), col. 2701 6. V. Schatz, La primauté du Pape, Son histoire des origines à nos jours, traduction de l’allemand par J.Hoffmann, Cerf Paris 1992, 67.

–84– PROPOS CRITIQUES SUR LA DIMENSION POLITIQUE DE L’EGLISE ROMAINE jusqu’à aujourd’hui7. L’esprit juridique est surtout apparu depuis que le Pape Léon le Grand (440-461) s’est considéré comme ‘héritier de Pierre’, faisant de la phrase connue du Christ un argument juridique pour fonder une qualité et un pouvoir juridiques. Ainsi s’est produite la “fusion entre l’idée politique de Rome en tant que ‘caput orbis’[tête de la terre] et l’idée chrétienne de Rome comme lieu du martyre des saints Pierre et Paul…”8 Sans se soucier donc d’examiner la compatibilité de ce qu’on a appelé pouvoir ‘temporel’avec l’Eglise et la foi chrétiennes, l’Eglise romaine s’est constituée progressivement en un pouvoir politique (“les états pontificaux”) qui ne s’est qu’élargi et affermi –et non pas fondé– au VII siècle. Depuis, en l’absence de toute autocritique, les tentatives de justification et les idéologies concomitantes n’ont pas manqué et se sont superposées.

2.TENTATIVES DE JUSTIFICATION ET CRITIQUE Une première tentative invoque les invasions barbares et l’absence consécutive d’un pouvoir politique fiable, qu’il s’agisse de celui des rois barbares ou de l’état bygantin (dans la mesure où ce dernier était présent sur la péninsule italique). L’argument vise à présenter le pouvoir temporel de l’Eglise romaine comme une nécessité historique. Il est pourtant évident qu’il suppose dans ce cas que l’enseignement du Christ n’ait qu’une portée historique relative et peut être renversé par des circonstances historiques; il le remet donc en cause. De plus, même sur le plan historique l’argument est rejeté par un des penseurs forts du catholicisme romain du 17o siècle, le jésuite Bellarmin, qui affirme avec lucidité que, contrairement à son époque, l’Eglise “dans les premiers siècles n’avait pas besoin du pouvoir temporel pour soutenir sa majesté...”9

7. Petit (?)exemple significatif: l’ interdiction de la communion aux divorcés remariés. V. Commission familiale de l’épiscopat (français), Les divorcés remariés, Centurion Paris, 1992. 8. V. Schatz, ouvrage précité, p. 59. 9. v. Dictionnaire de théologie catholique, précité, col.2686. Au demeurant il est connu que les premiers rois barbares ménagèrent en général bien l’Eglise ; ce qui est advenu plus tard surtout avec les Lombards, c’était le conflit entre deux pouvoirs terrestres, qui se voulaient tous les deux souverains…

–85– NIKITAS ALIPRANTIS

La seconde justification – devenue jusqu’à présent pierre angulaire de toute l’argumentation – consiste en la sauvegarde de l’indépendance de l’Eglise par rapport aux pouvoirs politiques, quels qu’ils soient. L’argument, d’abord historique, a pris avec le temps des allures théologiques. Le pouvoir ‘temporel’est donc justifié car il assure “les libertés et l’indépendance due au gouvernement pastoral du diocèse de Rome et de l’Eglise catholique en Italie et dans le monde”10. L’argument est renforcé par sa personnalisation en la personne du pape qui “ne peut, sans grave dommage pour l’exercice de son ministère universel, être le sujet d’un prince temporel quelconque”11. Il importe pourtant de signaler d’abord que sur le plan historique la revendication de l’indépendance est devenue capitale à la suite et en raison de la création du pouvoir ‘temporel’et des antagonismes consécutifs et inévitables; elle a donc été essentiellement le fruit du cercle vicieux que l’Eglise romaine elle-même a créé (v. aussi plus bas). Ensuite, sur le plan théologique l’argument de l’indépendance ne peut que surprendre car le Christ n’a jamais même insinué que son œuvre et l’œuvre des apôtres, de l’Eglise, doit se faire dans des conditions d’indépendance par rapport à “César”. Non seulement la question de l’indépendance ne se posait pas pour le Christ mais il l’a directement rejetée devant pilate, car vouloir être indépendant par rapport au pouvoir politique impliquerait que ‘ses serviteurs’s’instituent en un tel pouvoir, ce qui serait une contradiction et est donc exclu. Ainsi, l’argument de l’indépendance non seulement n’atteint pas son but, mais il se retourne contre lui-même. En fin de compte il constitue une pétition de principe puisqu’il suppose la justification déjà établie par un autre argument justificatif. Dans le mesure où l’indépendance est invoquée pour la personne du pontife romain, l’argument signifie que ce dernier a réclamé et acquis ce que le Christ n’a ni voulu ni même pensé réclamer ni pour lui ni pour ses apôtres.

10. Lettre du Pape Pie XI précité (v. note 1). 11. Dictionnaire précitée, art. préc. col. 2701.

–86– PROPOS CRITIQUES SUR LA DIMENSION POLITIQUE DE L’EGLISE ROMAINE

3. EN PARTICULIER, LES CONSTRUCTIONS IDÉOLOGIQUES HIÉROCRATIQUES L’ultime justification du pouvoir ‘temporel’se trouve dans l’idéologie de la prééminence de l’Eglise vis-à -vis de tout pouvoir étatique du fait de la quête spirituelle qu’elle poursuit. Les toutes premières origines de cette idée étaient ‘innocentes’et ne présageaient pas les constructions qui devaient suivre. En effet, après la fin des persécutions au IV siècle et la reconnaissance de l’Eglise par l’état est apparue, en Occident comme en Orient, une conception qui assignait au pouvoir politique une finalité religieuse de salut. Selon la formule de Grégoire le Grand (590-604), “le pouvoir a été donné d’en haut à mes seigneurs sur tous les hommes…pour ouvrir plus largement la voie qui mène au ciel…”12 Il s’agit d’une idée ‘conjoncturelle’, historiquement déterminée et compréhensible puisque le pouvoir était passé entre des mains chrétiennes. Or, alors qu’en Orient cette idée n’a pas donné lieu au développement d’une doctrine revendiquant la soumission de l’état à l’Eglise, en Occident elle ouvrira “la voie à la doctrine de l’Eglise médiévale”13. Certes, l’idée d’un système de coopération des deux offices subsiste encore chez Grégoire le Grand mais elle sera vite oubliée et remplacée par des prétentions hiérocratiques. Parmi ces dernières une place prépondérante appartient à celle qui, à partir de l’idée gratuite que le pouvoir politique est une concession de Dieu (conf. Matth.19,11), a construit les idéologies de la sacralisation de ce pouvoir et de la suprématie de l’Eglise par rapport à celui-ci. Ne pouvant m’etendre ici sur des nuances et d’autres constructions justificatives14 il suffit de signaler l’essentiel. En fait, ce qui a suivi n’a été

12. Registrum III, 61 éd. Ewald et Hartmann (texte repris par M. Pacaud, La théocratie, L’église et le pouvoir au Moyen Age, Desclée, Paris, 1989, p. 28). 13. M.Pacaud, ouvrage précité (note 11), p. 29. 14. Parmi celles-ci il faut citer l’invocation de l’Ancien Testament dans la recherche de modèle pour les manifestations du pouvoir temporel. Sur toutes les idéologies de l’époque v. Y.M.-J. Congar, L’ecclésiologie du Haut Moyen Age, Cerf.Paris 1968, ouvrage fondamental. Je renonce ici à évoquer la question controversée de l’ influence de ce qu’ on appelle l’augustinisme politique.

–87– NIKITAS ALIPRANTIS que les conséquences du cercle vicieux dans lequel l’Eglise occidentale s’est enlisée. Puisqu’elle prétendait cumuler de façon institutionnelle deux pouvoirs, ‘spirituel’et ‘temporel’, et les exerçait entre-temps dans les faits, les germes d’un conflit institutionnel avec tous les pouvoirs politiques étaient réunis et son pendule oscillait entre ce qu’on appelle papocésarisme et césaropapisme (théocratie)15. Toutes les conceptions de l’époque tant sur la dualité des pouvoirs que, plus tard, sur l’unité (la reductio ad unum) doivent être comprises en fonction de leur substrat ecclésial politico-juri- dique. Dans ces conditions il était certainement fatal que se posât le faux problème de savoir auquel des deux pouvoirs appartient la prééminence. Et il était tout aussi fatal que le cumul des deux pouvoirs par le clergé et surtout par les évèques-princes dans le système fèodal engendrât les conflits d’investiture, le tout culminant à la dualité des pouvoirs pontificaux. Ce qui est une raison de s’attrister c’est que, même si le substrat de l’époque n’existe plus, l’idéologie hierocratiqué de la suprématie survit encore aujourd’hui et sert de fondement à la dimension politique actuelle de l’Eglise romaine. Malgré les péripéties de l’histoire, la Cité du Vatican a revendiqué et gardé toutes les caractéristiques d’un état: le territoire (“dont les dimensions minuscules –est-il dit à juste titre– n’ont évidemment rien à voir à l’affaire”16), la population, le régime législatif et judicaire, les autorités, la condition internationale. Et tout ceci légitimé par la construction de la “singulière prééminence (qui) appartient à l’Eglise, société parfaite, du fait de la suprême dignité de la fin spirituelle qu’elle poursuit…”17 L’altération de l’ecclésiologie est encore là et l’idéologie tient toujours debout! En dehors de son impact sur l’ecclésiologie, la dimension politique de

15. Ces termes pêchent par imprécision et manque de nuances. En plus le terme “théocratie” appliqué à la religion chrétienne dégrade et «maltraite» le Dieu trinitaire dont le pouvoir est exempt de tout pouvoir de domination au sens politique. Mieux vaudrait parler de cléricocratie (le terme “hiérocratie” peut être à la limite utilisé mais il est en fait aussi sujet à critique dans son emploi dans le cadre de la religion chrétienne, seule qui distingue clairement le sacré et le politique.) 16. Dictionnaire précité, art. méc., col. 2703. 17. Ibidem, col. 2701.

–88– PROPOS CRITIQUES SUR LA DIMENSION POLITIQUE DE L’EGLISE ROMAINE l’Eglise romaine ne pouvait pas ne pas affecter négativement la foi elle-mê- me des fidèles. En effet, les fidèles de cette Eglise voient en elle un ensemble composé de deux éléments complètement différents et leur conscience en est forcément influencée. Elle devient confuse, elle perd la clarté de la libération spirituelle et acquiert des éléments de soumission à un pouvoir politique18. Et ceci depuis tant de siècles! Pour se rendre compte de cette altération de la foi chrétienne il suffit de penser aux chrétiens qui étaient sujets des états pontificaux ou encore à ceux qui ont vécu dans le système féodal: pendant des siècles ils voyaient dans le pontife ou dans les membres du clergé et surtout les princes-évêques également des seigneurs auxquels ils étaient politiquement soumis. Qui ne voit que l’êtat d’âme ainsi créé, s’il n’est pas schizoïde, frise ou devient une conscience servile, située si loin de la conscience chrétienne! La situation actuelle, du fait qu’elle soit plutôt symbolique, n’en est pas néanmoins essentiellement différente. Le symbolique fait aussi partie de la réalité et imprègne les consciences!

C. REMARQUES CONCLUSIVES Dans cette contribution forcément brève et lacunaire19 j’ai essayé de montrer que la dimension politique de l’Eglise romaine, sous sa forme historique ainsi que sous sa forme actuelle, n’est pas une question ‘anodine’concernant l’organisation de l’Eglise. Elle touche à la conception de l’Eglise elle-même “l’ecclésiologie” et le contenu vécu de la foi chrétienne. Sous peine de les altérer, l’Eglise chrétienne ne saurait se concevoir et se constituer en pouvoir politique et cumuler deux dimensions, spirituelle et politique. Loin de servir la mission spirituelle de l’Eglise, sa dimension politique conduit à la déformer. Ceci, en raison, comme il a été indiqué, du mode d’existence

18. Ce dont il est question dans le texte concerne évidemment le pouvoir “temporel” proprement dit. Je laisse ici de côté le pouvoir découlant de la juridiction spirituelle du pontife romain et de l’Eglise romaine. 19. J’ai voulu ne pas en alourdir le texte par des références qui seraient nécessairement fragmentaires et en plus, risqueraient de ne pas rendre justice aux multiples études importantes faites au sujet.

–89– NIKITAS ALIPRANTIS antinomique de Dieu et de César qui entraîne l’incompatibilité de la coexistence de l’Eglise et du pouvoir politique. J’ai renoncé dans cette étude à toute approche comparative entre Eglises mais les différences sont là pour nous marquer leur existence! Or, étant donné que l’Eglise orthodoxe ne s’est ni conçue ni constituée en pouvoir politique20, il ya là une différence de poids et de fond par rapport à l’Eglise romaine. Ceci étant, je me demande: la plaie de la division des Eglises peut- elle être guérie en portant des œillères, sans mettre les points sur les i, sur ce que distingue les Eglises? Comme le proposait Jacques Maritain il faut distinguer pour unir. De toute façon, que les personnes que j’ai peut-être attristées par mes propos me le pardonnent.

20. Son administration fait toutefois souvent preuve de trop grande complaisance vis-à- vis du pouvoir politique, surtout lorsque ce dernier lui accorde des parcelles de son pouvoir auxquelles elle s’attache trop fortement et développe ainsi des tendances séculières.

–90– ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆ ͇̺͉͔͉͊̾̾͆͆͂́ͅͅ ̸̸͉̻͈͉͈̺͔́̾̈́́́͆̈́́̀́̾͊̾̓͋́͘ ͈ͻ͹ͿͰͼͼ͹ͻ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬ ͯ͹͵ͽ͹ͻͿͳͶ͹ͼ͹Ϳͼ͵ͳ΀͸ͪ;͵ ͈ͻͰͲͳͯͰ͸ͽͅͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸͹ͭ͹͍͹͸ͯͪ̾ͯͳ͸ͼͽͬͪ ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀͸ͪͻ͹ͯ͹ͬ ͊͹ͬͰͽ͸ͳ͵ͅͰͱͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵͹ʹ̸ͼͼͪͷͫͶͰͳ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ ͉͹ͼͼͳΊ

ͼͽ·ͷ͸͹ͭ͹͹ͼ͸͹ͬͪ͸ͳʹͺ͹Ͷͪͭͪͽ· ΂ͽ͹Έͺ͹΀ͪͪ͸ͽͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹͸ͪ ̾ ͼͽ;ͺͶͰ͸ͳΊ ͫͰͲͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ʹͼͽͰͻͳͶ·͸͹ͼͽͳͳͺ͹Ͳͳͽͳͬͳͼͽͼ͵͹ʹͽ͹ ͶͰͻͪ͸ͽ͸͹ͼͽͳͬ̾ͬͻ͹ͺͰͳͬͷͳͻͰͬ΁ͰͶ͹ͷͲͪͬͰͻ΃ͪͰͽͼΊ͖ͽ͹͸ͪͺ͹ͷͳ͸ͪͰͽ ͷ͹ͻͰ ͵͹ͽ͹ͻ͹Ͱ;ͼͺ͹͵ͪͳͬͪͰͽͼΊͺ͹ͼͶͰͫ;ͻͳ ΀͹ͽΊͺ͹ͬͰͻ΀͸͹ͼͽ·ͬ͹ͯͰ΄΋ ͵ͳͺͳͽ ͼͬͰͻ͵ͪΉͽͷ͹Ͷ͸ͳͳ ͸͹΃ͽ͹ͻͷ;ͱͰͬΆͯΆ΀ͪͰͽͼΊ͐ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼͽͬ͹ ͬ͹Ͳͬͻͪ΄ͪͰͽͼΊ͵̹͹ͭ; ΀͹ͽΊ͹͸͹͹ͽ͆Ͱͭ͹ͯͪͶͰ͵͹ ͬ͹͹ͫ΄Ͱͷmͽ͹ ͳ͸Ͱ ͹ͽ΀͹ͯͳͶ͹͈ͻͰͯͼͽͪͬͶͰ͸ͳͰ͹ͽ͹ͷ ΂ͽ͹ͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹Ͱ͹ͫ΄Ͱͼͽͬ͹ͺͻͰͳͷ; ΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹ͼͬͰͽͼ͵͹Ͱ ΂ͽ͹ͬ͸Ͱͷͯ͹ͷͳ͸ͳͻ;ͰͽͫͰͲͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹Ͱͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳͰ  ͹͵ͪͲͪͶ͹ͼ·͹ͭͻ͹ͷ͸Άͷͳ ͵ͼ͹ͱͪͶͰ͸ͳΉ ͯͶͳͽͰͶ·͸ΆͷͷͳͿ͹ͷ ̀ͪ͸ͳͷͪΊͼ·Ϳ;͸ͯͪͷͰ͸ͽͪͶ·͸ΆͷͳͳͼͼͶͰͯ͹ͬͪ͸ͳΊͷ͹ͫ΄Ͱͼͽ͉ͬͪͬ͊͊͊  ͷ͸͹ʹ͸ͪ͹ͼ͸͹ͬͪ͸ͳͳͯ͹ͼͽ͹ͬͰͻ͸Ά΀ ͸͹ͷͪͶ͹ͳͲͬͰͼͽ͸Ά΀΃ͳͻ͹͵͹ͷ;͵ͻ;ͭ; ͼͺͰ΁ͳͪͶͳͼͽ͹ͬͯ͹͵;ͷͰ͸ͽ͹ͬ;ͯͪͶ͹ͼ·Ͱ΄Ͱͯͬͪͯ΁ͪͽ·ͶͰͽͽ͹ͷ;͸ͪͲͪͯ;ͼͽͪ ͸͹ͬͳͽ· ΂ͽ͹ͳͬͭ͹ͯΆͼͪͷΆ΀ͼͬͳͻͰͺΆ΀ͪ͸ͽͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͻͰͺͻͰͼͼͳʹ ͉ͬ͹ͼͼͳͳ ͬmmmͰͭ͹ͯΆ99ͬͰ͵ͪ ͫ͹Ͷ·΃ͪΊ΂ͪͼͽ·͸ͪͼͰͶͰ͸ͳΊ ͹ͼͽͪͬͪͶͪͼ·ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ʹ ͊͹ͬͼͰͫ͹Ͷ·΃Ͱʹ͹΂Ͱͬͳͯ͸͹ͼͽ·Ή͸Ά͸Ͱͺ͹ͯͽͬͰͻͱͯͪͰͽͼΊ ΂ͽ͹ͻͰͶͳͭͳΊ͸Ͱ Ͱͼͽ·Ͷͳ΃·΂ͪͼͽ͸͹ͰͯͰͶ͹ͭͻͪͱͯͪ͸ͳ͸ͪ ͸͹͸Ͱ͹ͽ·ͰͷͶͰͷͪΊͼ͹ͼͽͪͬ͸ͪΊ΂ͪͼͽ· ͯ;΀͹ͬ͸͹ʹͳͳ͸ͽͰͶͶͰ͵ͽ;ͪͶ·͸͹ʹͱͳͲ͸ͳͬͼͰͭ͹΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹ͼ͹͹ͫ΄Ͱͼͽͬͪ ̽ͶΊ͹ͭͻ͹ͷ͸͹ͭ͹͵͹Ͷͳ΂ͰͼͽͬͪͶΉͯͰʹ ͺ͹ͯͪͬͶΊΉ΄Ͱͭ͹΂ͳͼͶͪͱͳͽͰͶͰʹ̀ͰͷͶͳ  ͻͰͶͳͭͳΊͰͼͽ·͵͹ͷͺͪͼͳ͹ͺ͹ͻͪͬͫ;ͻ͸͹ͷͱͳͽͰʹͼ͵͹ͷͷͳͻͰ ͅ͹ͱ͸͹ͼ͵ͪͲͪͽ· ͼͰͭ͹ͯ͸ΊͺͰͻͰͱͳͬͪͰͽͼΊ͸͹ͬΆʹͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άʹͺ͹ͯ΅ Ͱͷ ͽ͹΂͸ͰͰͬ͹Ͳͻ͹ͱͯͰ͸ͳͰ ΀͹ͽΊͳ͸Ͱ͹ͫ΀͹ͯͳͷ͹ͺͻͳͲ͸ͪͽ· ΂ͽ͹΂ͰͶ͹ͬͰ ΂Ͱͼͽͬ͹ͬͼͰͰ΄ͰͽΊͱͰͶ͹ͫ͹Ͷ·͸͹̽͹Ͷͭ͹͸ͪͬΊͲΆͬͪͰͷ͹ͰͰͷ;ͶͳͫͰͻͪͶ·͸͹ʹ ΈͶͳͽ͹ʹ̀ͪͺͪͯͪ ͵͹ͷͷ;͸ͳͼͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͷͳͻͰͱͳͷͪͷͳͫͰͲͫ͹ͱͳͰͼ͵͹ͬͪͶ͹ Ͱͭ͹ͼͳͶΆͅ͹ͱͰͽͫΆͽ· ͳͷͰ͸͸͹ͺ͹Έͽ͹ͷ;͹͸͹ͽͪ͵͹ͫͰͼͺ͹͵͹Ͱ͸͸͹͹ͼ͹ Ͳ͸ͪͶ͹ͼͬ͹Ή͸;ͱͯ;ͬ͹ͬͻͪ΂ͰͬͪͽͰͶͰ ͌ͽͰ΃ͳͽͰͶͰ ͊ͺͪͼͳͽͰͶͰ 99ͬͰ͵ͫΆͶΈͺ͹΀͹ʹ͵͹Ͷ͹ͼͼͪͶ·͸Ά΀ͺ͹ͽͻΊͼͰ͸ͳʹ ͯͬ;΀ͷͳͻ͹ͬΆ΀ ͬ͹ʹ͸ ͬͰͶͳ͵ͳ΀ͻͰͬ͹ͶΉ΁ͳʹ ͭͶ͹ͫͪͶ·͸Ά΀ͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀

-91- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬ ͻͰͿ͹ͻͷͳΈ͵ͼͺͰͻͳͷͰ͸ͽ͹͖ͬͽ͹ͫΆͶͬͰ͵͸ͰͷΆͼͶͳͷΆ΀΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼ͵ͳ΀ ͺ͹ͽͰͻ·ͳͱͰͻͽͬ ͺͻͰͼͽ;ͺͶͰ͸ͳʹͺͻ͹ͽͳ̹ͬ͹ͭͪͳͰͭ͹ͭͶͪͬ͸͹ͭ͹ͽͬ͹ͻͰ ͸ͳΊ΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͪ͌΃Ͱͯ΃ͳʹͬͰ͵ͼͽͪͶͬͻͰͷͰ͸Ͱͷͫ;͸ͽͪͽͬͪͻ͸͹ͭ͹΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͪ ͺͻ͹ͽͳͬͼͬ͹Ͱͭ͹͋ͬ͹ͻ΁ͪ Έͽ͹ͫΆͶͪͺ͹Ͳͪͭ͹ͻͯͰͶͳͬ͹ͭ͹͹ͽ͵ͪͲͪ͹ͽ̹͹ͭͪ  ͹ͽ΂ͪΊ͸͸ͪΊͺ͹ͺΆͽ͵ͪ͹ͫ͹ʹͽͳͼ·ͫͰͲ͆Ͱͫͪ ͫͰͲͼͪ͵ͻͪͶ·͸͹ͼͽͳͫΆͽͳΊ  ;ͼͺ͹͵͹ͳͬ΃ͳͼ·͸ͪͲͰͷ͸͹ͷ ͫͻͰ͸͸͹ͷ ͆͹Έͽ͹ͽͯͻͰʹͿͬͼͽ͹ͻ͹͸;͹ͽ̹͹ͭͪ͹͵ͪͲͪͶͼΊͯͶΊ΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼͽͬͪ͵ͪͽͪ ͼͽͻ͹Ϳ͹ʹ̺Έͽ͹ͷ ͬͳͯͳͷ͹ Ͳͪ͵ͶΉ΂ͪͰͽͼΊͭͶͪͬ͸Άʹ;ͻ͹͵99ͬͰ͵ͪj́ͫ͹ ͫͰͲͅͰ͸Ί͸Ͱͷ͹ͱͰͽͰͯͰͶͪͽ·͸ͳ΂Ͱͭ͹v ́͸    ̓͹͸Ͱ΂͸͹ ͬͰ͵99Έͽ͹ͽ͹Ͷ·͵͹ͪͺ͹ͿͰ͹Ͳͪͺ͹ͼͽͪͼͳʹ͸͹ͼͽͳͭͻͰ΃͸͹ͭ͹ ΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͪ ͹ͼ͸͹ͬΆͰͭ͹ͺͪͯͰ͸ͳΊͲͪ͵ͶͪͯΆͬͪͶͳͼ·ͼ͹͊ͻͰͯ͸ͰͬͰ͵͹ͬ·Ί ͼ͹ ͬͻͰͷͰ͸͉Ͱ͸Ͱͼͼͪ͸ͼͪͳ͍ͻͪ͸΁;Ͳͼ͵͹ʹͻͰͬ͹ͶΉ΁ͳͳ ͸͹ͬͺͻ͹΃Ͷ͹ͷͼͽ͹ͶͰ ͽͳͳͽͻͪͭͳ΂Ͱͼ͵ͳͰ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸ΆͰ͵ͪͽͪͼͽͻ͹ͿΆ ͻͰͬ͹ͶΉ΁ͳͳ ͭͻͪͱͯͪ͸ ͼ͵ͳͰͬ͹ʹ͸Ά ͺ͹ͫͰͯΆͻͰͪ͵΁ͳ͹͸͸Ά΀ͻͰͱͳͷ͹ͬ ͫ͹ͻ͹ͬ΃ͳ΀ͼΊͼ̹͹ͭ͹ͷ  ͉ͬ͹ͼͼͳͳ ̺͹ͼͽ͹΂͸͹ʹ̾ͬͻ͹ͺͰ ̻Ͱͻͷͪ͸ͳͳ ̓ͳͽͪͰ ͗ͭ͹m̺͹ͼͽ͹΂͸͹ʹ ̸Ͳͳͳ ̈́ͪͽͳ͸ͼ͵͹ʹ̸ͷͰͻͳ͵Ͱͳͯͻ;ͭͳ΀ͻͰͭͳ͹͸ͪ΀ͳͼͽͻͪ͸ͪ΀;ͼ;ͭ;ͫͳͶͳ Έͽ;ͬͼͰͶͰ͸ͼ͵;Ήͯͻͪͷ; ͅ͹ͱͰͽͫΆͽ· ΂ͰͶ͹ͬͰ͵͸Ͱͼ;ͷͰͶ;ͯͰͻͱͪͽ·ͼΊ͸ͪͬΆͼ͹ͽͰΈͽ͹ʹͼͬ͹Ͱʹ ͷͳͼͼͳͳ͸ͪͲͰͷͶͰΊͬͶΊͽ·ͼͬͳͯͰͽͰͶ·ͼͽͬ͹̹͹ͱ·Ͱͭ͹ͺͻͳͼ;ͽͼͽͬͳΊͬͷͳͻͰ ͳͼͷͳͻͳͶͼΊͼͷͳͻ͹ͷ ͺ͹ͯ΂ͳ͸ͳͶͼΊͰͷ;ͳ̹͹ͭ͹ͼͽͪͬͳͶͰͭ͹ ̽ͶΊ͵͹ͭ͹ ͱͰͽ͹ͭͯͪͪ͸ͭͰͶΆ̹͹ͱͳͳ ͯͶΊ΂Ͱͭ͹΂ͳ͸ΆͳͺͻͰͼͽ͹ͶΆ ͰͼͶͳ͸ͰͽͯͶΊ ΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͪͭ͹ͻ͸Ͱͭ͹͏ͪͻͼͽͬͪ ͰͼͶͳ͸Ͱ͵͹ͭ͹ͼͺͪͼͪͽ· ͺͻͳͲΆͬͪͽ·͸ͪ͆Ͱͫ͹ m͵ͺͻͰͼͽ͹Ͷ;̹͹ͱͳͰͷ;  ͆͹ͺ;ͼͽ͹ͽΆ͆ͰͫͪͫΆͽ·͸Ͱͷ͹ͱͰͽ͏ͪͻͼͽͬ͹͆ͰͫͰͼ͸͹Ͱ͹ͽ͸ͪ΂ͪͶͪ ͺͻͰͳͼͺ͹Ͷ͸Ͱ͸͹ͫͶͪͭ͹ͯͪͽͳͳ͵ͱͳͲ͸ͳͬͰ΂͸͹ʹͬͼͰͭͯͪͼͽͻͰͷΊͽͼΊͳͼ ͽ͹ͼ͵͹ͬͪͬ΃ͳͰͼΊͫͰͼͼͷͰͻͽ͸ΆͰ΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼ͵ͳͰͯ;΃ͳ̿ͳͬ΂ͰͶ͹ͬͰ͵  ͺ͹͵;ͯͪͼ͸ͳͷ̹͹ͭ ͖ͽ͹͹ͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳͰ͵͹ͼͷͳͲͷͪ΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͪ Ͱͭ͹͹ͼ͹ͫ͹ʹͷͳͼͼͳͳͬͼͬͳͯͰ ͽͰͶ·ͼͽͬ͹ͬͪ͸ͳͳͻͰͪͶ·͸͹ͼͽͳ̹͹ͱͰͭ͹ͺͻͳͼ;ͽͼͽͬͳΊͺ͹ͼͶͰͯ͸ͰͰͬͻͰͷΊ ͬͼͰͫ͹ͶͰͰͳͫ͹ͶͰͰͲͪ͸ͳͷͪͰͽͷͳͻ͆Ͱͼͷ͹ͽͻΊ͸ͪͪͺ͹ͼͽͪͼͳʹ͸͹ͼͽ·ͷͳͻͪ  ΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼͽͬ͹͸ͪͺ͹ͻ͹ͭͰ99*ͬͰ͵ͪ͸ͪ΂ͳ͸ͪͰͽ͹ͼ͹Ͳ͸ͪͬͪͽ·ͫͰͼͺͰͻͼͺͰ͵ ͽͳͬ͸͹ͼͽ·ͼͬ͹Ͱͭ͹ͯͪͶ·͸Ͱʹ΃Ͱͭ͹ͫΆͽͳΊͫͰͲ͸ͪͺ͹Ͷ͸Ͱ͸ͳΊͰͭ͹ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ ͸ΆͷͳͼͷΆͼͶͪͷͳ

-92- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆ ͈͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳʹͷͳͻͺ͹ͽΊ͸;ͶͼΊ͵ͻͰͶͳͭͳͳ ͵ͪ͵ͫ;ͯͽ͹Ͳͪ͸͹ͬ͹͹ͽ ͵ͻΆͬͯͶΊͼͰͫΊͰͰ͸Ͱͳͼ΂ͰͻͺͪͰͷΆͰͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͼͽͳ ͬͽ΂ͳͯͶΊͻͰ΃Ͱ͸ͳΊ ͼ;ͭ;ͫ͹ͺͻͪ͵ͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀Ͳͪͯͪ΂͆͹ͽͪ͵͹ͬΈͭ͹ͳͼͽͳ΂͸Άʹͷͳͻͺ͹Ͷͳͽͳ͵ͳ ̺͹ͬͼΊ͵͹ͷͼͶ;΂ͪͰ Έͽ͹Ͷ;΂΃Ͱ ΂Ͱͷ͸ͰͺͻͳΊͽͳͰͻͰͶͳͭͳͳͶͳͫͰͻͪͶ·͸͹ m͸ͪͼͽͻ͹Ͱ͸͸͹ʹΈͶͳͽ͹ʹͷͳͻͪ͸ͪͺͻ͹ͽΊͱͰ͸ͳͳͬͼͰͭ͹99ͬͰ͵ͪ͆͹Έͺ͹΀ͪ ͶͳͫͰͻͪͶͳͲͷͪ;΀͹ͯͳͽͬͺͻ͹΃Ͷ͹Ͱ ΀͹ͽΊͳ͸ͰͫͰͲͽͻ;͈ͯͪͻ͹ͳͼ΀͹ͯͳͽͬ͹Ͳ ͬͻͪͽ͵ͽͻͪͯͳ΁ͳͳͳ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸͹ʹͺ͹΂ͬͰ Έͽ͹ͰͼͽͰͼͽͬͰ͸͸ͪΊͻͰͪ͵΁ͳΊ ͷͳͻͪ ͯ͹Ͷͭ͹͸ͪ΀͹ͯͳͬ΃Ͱͭ͹ͼΊͬͺͶͰ͸;;ͶͳͫͰͻͪͶ·͸Ά΀΀ͳͷͰͻ́ͬΈͽ͹ͷ ͬ͹Ͳͬͻͪ΄Ͱ͸ͳͳͻ͹Ͷ·ͽͻͪͯͳ΁ͳ͹͸͸Ά΀ͻͰͶͳͭͳʹͫ;ͯͰͽͼͽͻͰͷͳͽͰͶ·͸͹ͬ͹Ͳ ͻͪͼͽͪͽ·́Έͽ͹΀͹ͻ͹΃͹ͬͳͯ͸͹;ͱͰͼͰͭ͹ͯ͸Ί͉ͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆͷͳͲͷͰͻͰ͸ͳͰͷ ͹΁Ͱ͸ͳͬͪΉͽͼΊ͸Ά͸ͰͰͯͬͪͶͳ͸ͰͬͼͰ͵ͻ;ͺ͸Ͱʹ΃ͳͰͺͻ͹΁ͰͼͼΆͳͼ͹ͫΆͽͳΊ ͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹ͭ͹ͷͳͻͪ ̺͊͹ͬͰͽͰ̾ͬͻ͹ͺΆͲͪͺ;΄Ͱ͸ͺͻ͹΁Ͱͼͼͼ͹Ͳͯͪ͸ͳΊ̓͹͸ͼ;Ͷ·ͽͪ΁ͳ͹͸͸͹ͭ͹ ͊͹ͬͰͽͪͽͻͪͯͳ΁ͳ͹͸͸Ά΀ͻͰͶͳͭͳʹ ͇ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳΊ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸Ͱ͸͸Ά΀͸ͪ΁ͳʹͼͽͪ͸͹ͬͳͽͼΊͺͶ͹΄ͪͯ͵͹ʹͯͶΊ ͬͪͱ͸Ά΀ͬͼͽͻͰ΂ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͶͳͯͰͻ͹ͬͷͳͻͪ ̈́ͳͯͰͻͲͪͺͪͯ͸͹ͭ͹ͷͳͻ̸ͪ͊͑ͺͻ͹ͬ͹ͯΊͽͺ͹ͼͽ͹Ί͸͸Άʹͷ͹͸ͳͽ͹ͻͳ͸ͭ ͳͺ;ͫͶͳ͵;ΉͽͰͱͰͭ͹ͯ͸Άʹͯ͹͵Ͷͪͯ͹ͼ͹ͼͽ͹Ί͸ͳͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͼͬ͹ͫ͹ͯͬ ͷͳͻͰ́΀͹ͽΊͬΆͬ͹ͯΆΈͽ͹ͭ͹ͯ͹͵Ͷͪͯͪ͹ͫΆ΂͸͹Ίͬ͸͹ͽͰ͸ͯͰ͸΁ͳ͹Ͳ͸Ά ͼͪͷ Ϳͪ͵ͽͳͼͺ͹Ͷ·Ͳ͹ͬͪ͸ͳΊͻͰͶͳͭͳͳͬ͵ͪ΂ͰͼͽͬͰͳ͸ͼͽͻ;ͷͰ͸ͽͪͭͶ͹ͫͪͶ·͸͹ʹ ͷͳͻ͹ͬ͹ʹͺ͹Ͷͳͽͳ͵ͳͭ͹ͬ͹ͻͳͽ͹ͷ͸͹ͭ͹ͷ ͺ͹͵ͻͪʹ͸ͰͷͰͻͰ ͹ͺ͹͸ͳͷͪ͸ͳͳ ΂ͻͰͲͬΆ΂ͪʹ͸͹ʹͬͪͱ͸͹ͼͽͳͻͰͶͳͭͳͳ͸Ά͸Ͱͳͬͫ;ͯ;΄Ͱͷ ̓͹ͷͷ;͸ͳͼͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͰͻͰͱͳͷΆ͸ͪ̓;ͫͰ ͬ̓ͳͽͪͰ ͊ͰͬͰͻ͸͹ʹ̓͹ͻͰͰ ͻͪͯͳ͵ͪͶ·͸͹ͳͲͷͰ͸ͳͶͳͼͬ͹Ͱ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳͰ͵ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͷ;ͬ͹ͺͻ͹ͼ; ͆Ͱ͹ͼͽͪͶ͹ͼ·ͳ;ͺ͹ͷͳ͸ͪ͸ͳʹ͹ͫͪͽͰͳͲͷͰ͆ͳ͵ͽ͹͸Ͱͬͼͺ͹ͷͳ͸ͪͰͽ̓ ͪͅͻ͵ͼͪ ̺̈́Ͱ͸ͳ͸ͪ ̈́͋ͻ͹΁͵͹ͭ͹ͳͳ΀ͺͻͳͲΆͬΆ͵ͫ͹ͻ·ͫͰͼͻͰͶͳͭͳͰʹ̺ ͼͽ͹Ͷͳ΁ͪ΀Έͽͳ΀ͼͽͻͪ͸ͼͽͻ͹ΊͽͼΊͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸ΆͰ΀ͻͪͷΆ ͪͳ͸ͳ΁ͳͳͻ;Ήͽ Έͽͳͺ͹ͼͽͻ͹ʹ͵ͳͼͪͷͳ͵͹ͷͷ;͸ͳͼͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͰͶͳͯͰͻΆ;͵ͪͲͪ͸͸Ά΀ͳͯͻ;ͭͳ΀ ͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͅͳͻͺͰͻͰͬͰͻ͸;ͶͼΊ ͈ͻͪ͵ͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͬͺ͹ͬͰͼͽ͵Ͱ͵ͪͱͯ͹ʹͼͰͼͼͳͳ͈ͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵͹ʹ̸ͼͼͪͷ ͫͶͰͳ͊͹ͬͰͽͪ̾ͬͻ͹ͺΆ ͅͰͱͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵͹ͭ͹ͼ͹ΉͲͪ ̸͈͇̹͊̾ ̸͈ ̻͊͆ͳͯͻ;ͭͳ΀͸ͪ΀͹ͯͳͽͼΊͷͰͼͽ͹ͯͶΊͺ͹ͼͽͪ͸͹ͬ͵ͳͳͶͳ͹ͫͼ;ͱͯͰ͸ͳΊ ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͬ͹ͺͻ͹ͼ͹ͬ

-93- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬ ͈ͻͳ̾ͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹ʹ̓͹ͷͳͼͼͳͳͪ͵͵ͻͰͯͳͽ;ΉͽͼΊͺͻͰͯͼͽͪͬͳͽͰͶͳ ͽͻͪͯͳ΁ͳ͹͸͸Ά΀ͻͰͶͳͭͳʹ̾ͼͶͳ͹ͫͻͪͽͳͽ·ͬ͸ͳͷͪ͸ͳͰ͸ͪͻͳͽ͹ͻͳ͵;ͺͻͰ ͲͳͯͰ͸ͽ͹ͬͳͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͶͳͯͰͻ͹̸ͬ͊͑ ͉͹ͼͼͳͳ ́ͽͪͶͳͳ ́ͼͺͪ͸ͳͳ  ̻Ͱͻͷͪ͸ͳͳ ́ͲͻͪͳͶΊ ́ͻͪ͸ͪ ͌͵ͻͪͳ͸Ά ͘ͺ͹͸ͳͳ ͈͹Ͷ·΃ͳͳͷ͸͹ͭͳ΀ ͯͻ;ͭͳ΀ͼͽͻͪ͸ ͸ͰͶ·ͲΊ͸ͰͬͳͯͰͽ· ͵ͪ͵ͬͼͰ΂ͪ΄Ͱͳ΂ͪ΄Ͱͬ͸Ͱʹͺͻͳͼ;ͽ ͼͽͬ;ΉͽͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆͰͷ͹ͽͳͬΆ ͏Ͱͻ͵͹ͬ·͉ͬ͹ͼͼͳͳ ́ͽͪͶͳͳ ̻ͻͰ΁ͳͳ ͈͹Ͷ·΃Ͱ ́ͼͺͪ͸ͳͳ ͉;ͷΆ ͸ͳͳ ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆͰͶͳͯͰͻΆ̸ͬ͊͑ ́͸ͯ͹͸ͰͲͳͳ ́͸ͯͳͳ ͈ͪ͵ͳͼͽͪ͸Ͱ ͳͷ͸͹ͭͳ΀ͯͻ;ͭͳ΀ͼͽͻͪ͸ͪ΀ͬͺ͹ͼͶͰͯ͸ͳͰͭ͹ͯΆͬ͹ͷ͸͹ͭ͹ͷ͹ͺͻͰͯͰͶΊΉͽ ͺͻͰͯͰͶΆͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͽͻͰͫ͹ͬͪ͸ͳʹͳͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͼͽͰʹ ͹͵ͪͲΆͬͪΉͽ ͼ;΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹ͰͬͶͳΊ͸ͳͰ͸ͪͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵;ΉͱͳͲ͸·͸ͪͻ͹ͯ͹ͬ ͈͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͰͺ͹ͽͻΊͼͰ͸ͳΊͺ͹ͼͶͰͯ͸ͳ΀ͷͰͼΊ΁Ͱ̺ͬͬͰ͸ͭͻͳͳ ͈͹Ͷ· ΃Ͱ ͌͵ͻͪͳ͸Ͱ ͊Ͱͻͫͳͳ ̈́ͳͬͪ͸Ͱ ̸Ϳͭͪ͸ͳͼͽͪ͸Ͱ ́ͻͪ͵Ͱͳͯͻ;ͭͳ΀ͼͽͻͪ͸ͪ΀ ͯͰͽͰͻͷͳ͸ͳͻ͹ͬͪͶͳͼ·ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άͷͳͽͻͪͯͳ΁ͳΊͷͳͳͺ͹ͬͰͯͰ͸ͳͰͷͻͰͶͳ ͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͶͳͯͰͻ͹ͬ ͵ͪ͵Ϳ͹ͻͷͪͶ·͸Ά΀ ͽͪ͵ͳ͸ͰͿ͹ͻͷͪͶ·͸Ά΀ ͵͹ͽ͹ͻΆͰ ͼͺ͹ͼ͹ͫ͸ΆͬΆͬͰͼͽͳ͸ͪ;Ͷͳ΁Άͼ͹ͽ͸ͳͽΆͼΊ΂΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͳͼͷͰͼͽͳͶΉͫΆͰ ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͰͻͰͱͳͷΆ ͉ͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άͷͼ͹ͯͰͻͱͪ͸ͳͰͷͫ;͵ͬͪͶ·͸͹ͺͻ͹͸ͳ͵͸;ͽ͹ͬͼͰͺͻ͹ ͼͽͻͪ͸ͼͽͬ͹͸ͪͼͽ;ͺͳͬ΃Ͱͭ͹99*ͬͰ͵ͪͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵͹Ͱ ͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸͹Ͱ  ͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹Ͱ ͭ;ͷͪ͸ͳͽͪͻ͸͹Ͱ ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹Έ͵͹͸͹ͷͳ΂Ͱͼ͵͹Ͱ ͷͰͱ͸ͪ ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸͹Ͱ ͵;Ͷ·ͽ;ͻ͸͹ͯ;΀͹ͬ͸͹Ͱ ͹ͫͻͪͲ͹ͬͪͽͰͶ·͸͹Ͱͳͽͯ ̺ͲͻΆͬͳͼͶͪͷͼ͵͹ͭ͹ͼͪͷ͹ͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳΊͳͰͭ͹͵;ͷ;ͶΊͽͳͬ͸͹Ͱͺͻ͹ΊͬͶͰ͸ͳͰ ͬͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹ʹͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹ʹͻͰͪͶ·͸͹ͼͽͳmΈͽ͹͸ͰͼͶ;΂ͪʹ͸͹ͰΊͬͶͰ͸ͳͰ ͳ͸Ͱ͹ͯ͸ͳͷͽ͹Ͷ·͵͹ͽͰͻͻ͹ͻͳͲͷ͹ͷ͹ͫ΅Ίͼ͸ΊͰͽͼΊ ΀͹ͽΊΊͬͶͰ͸ͳΊΈͽͳ ͬͲͪͳͷ͹ͼͬΊͲͪ͸Άͳ͹͸ͳ΀΂;ͽ·ͺ͹ͲͱͰ ͅͳͻͺͻ͹ͼ͸;ͶͼΊ͹ͽͫͰͲͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹ͫͰͼͺͪͷΊͽͼͽͬͪ ͹΂͸;ͶͼΊ͹ͽ ͷͰͻͽͬΊ΄Ͱͭ͹ͻͰͶΊͽͳͬͳͲͷͪ ͺ͹ͲͳͽͳͬͳͲͷͪͳͲͪͽ͹ͼ͵͹ͬͪͶͺ͹ͺ͹ͯͶͳ͸͸͹ͷ; ͼͷΆͼͶ;ͼͬ͹Ͱͭ͹ͫΆͽͳΊmͼͪ͵ͻͪͶ·͸͹ͷ;̹Ͷ;ͯ͸ΆʹͼΆ͸ͬ͹Ͳͬͻͪ΄ͪͰͽͼΊ͵ ͼͬ͹Ͱͷ;͇ͽ΁;͆Ͱͺͻ͹ͼͽͪΊΈͽ͹ͫ;ͯͰͽͬͼͽͻͰ΂͖ͪͽ͹ͬͳͯ͸͹;ͱͰͼͰͭ͹ͯ͸Ί ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Άʹͷͳͻ ͷ͹ͱͰͽͫΆͽ· ͺͰͻͬΆͷ͸ͪͻ;ͫͰͱͰͬͰ͵͹ͬ͹͵ͪ ͲͪͶͼΊͬ͵ͶΉ΂Ͱ͸͸ΆͷͬΈͽ͹ͽͺͻ͹΁Ͱͼͼͬ͹Ͳͻ͹ͱͯͰ͸ͳΊ̓͹͸Ͱ΂͸͹ Έͽ͹ͰͼͽͰ ͼͽͬͰ͸͸͹ ΂ͽ͹͸ͪͳͫ͹Ͷ·΃ͰͰͯͬͳͱͰ͸ͳͰͳͺ͹ͯ΅ͰͷͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹ͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳΊ ͳͼͺΆͽΆͬͪΉͽͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸ΆͰ͸ͪͻ͹ͯΆͺ͹ͼͽ͵͹ͷͷ;͸ͳͼͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͼͽͻͪ͸ 

-94- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆ ͭͯͰͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆͰͼͬ͹ͫ͹ͯΆͰ΄Ͱ͸Ͱͯͪͬ͸͹ͻͪ͸ͰͰͫΆͶͳ΁ͳ͸ͳ΂͸͹ͼͬͰͯͰ͸Ά ͵͹ͼ͵͹ͻͫͳͽͰͶ·͸͹ͷ;ͷͳ͸ͳͷ;ͷ;͖ͽͪ͸͹ͬͪΊͯͳ͸ͪͷͳ͵ͪ Έ͸ͰͻͭͰͽͳ͵ͪͺͻͪ ͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀͏Ͱͻ͵ͬͰʹ͉͹ͼͼͳͳ ̹͹Ͷͭͪͻͳͳ ͌͵ͻͪͳ͸Ά ͉;ͷΆ͸ͳͳ ͊Ͱͻͫͳͳ ͳͯͻ;ͭͳ΀ͼͽͻͪ͸ͺͰͻͰͯͪͶ͹ͼ·ͫͶͪͭ͹ͯͪͽ͸͹ʹͼͳͶ͹ʹͬͼͰͷ;΀ͻͳͼͽͳͪ͸ͼ͵͹ͷ; ͷͳͻ; ͵͹ͽ͹ͻΆʹ ͹΄;ͽͳͬͰͰ ͽ͹ͱͰͺͻͳ΃ͰͶͬͯͬͳͱͰ͸ͳͰ ͖ͼ΀ͪͽ͹Ͷ͹ͭͳ΂Ͱͼ͵ͳͰ͹ͱͳͯͪ͸ͳΊ ͬͼͰͭͯͪͬͺͻͳ΂;ͯͶͳͬ͹ͷͬͳͯͰͺͻͳ ͼ;ͽͼͽͬ;Ή΄ͳͰͬͺͻ͹ͽͰͼͽͪ͸ͽͳͲͷͰ ͸ͪͻ;ͫͰͱͰͬͰ͵͹ͬ ͺͻͰͳͼͺ͹Ͷ͸ͳͬ ΃ͳͰͼΊͬͺͻͰͯ΂;ͬͼͽͬͳͳ͸Ͱ͹ͽͬͻͪͽͳͷΆ΀ͭͶ͹ͫͪͶ·͸Ά΀ͺͰͻͰͷͰ͸ ͽ͹ͱͰ ͺͻͳͬͰͶͳͬͯͬͳͱͰ͸ͳͰͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹Ͱͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳͰͼ͹ͽͰ͸ͷͳͶͶͳ͹͸͹ͬͼͬ͹ͳ΀ ͺ͹ͼͶͰͯ͹ͬͪͽͰͶͰʹ ̓ͪͽ͹Ͷͳ΁ͳͲͷ ͺͻͳͺͪͺͰͺ͹ͶΊ͵ͰͼͶͪͬΊ͸ͳ͸Ͱ́͹ͪ͸͸Ͱ͈ͪͬͶͰ** ͽ͹ͱͰ ͹ͼͽͻ͹ͺ͹΂;ͬͼͽͬ͹ͬͪͬ͸Ͱ͹ͫ΀͹ͯͳͷ͹ͼͽ·͹ͫ͸͹ͬͶͰ͸ͳΊͳͺͰͻͰͷͰ͸ ͺ͹ͺΆͽͪͶ ͼΊͫΆͽ·;ͼͶΆ΃ͪ͸͸Άͷ͸ͪͻ͹ͯͪͷͳ͇ͽͼΉͯͪͳͫͰͼ͵͹͸Ͱ΂͸ΆͰͺ;ͽͰ΃ͰͼͽͬͳΊ Έͽ͹ͭ͹ͺͪͺΆͺ͹ͷͳͻ;͆͹ͬΆʹͺͪͺ̹ͪͰ͸Ͱͯͳ͵ͽ97*͸Ͱ΀͹΂Ͱͽ ͬͰͻ͹Ίͽ͸͹ ͽ͹ͱͰ ͬΆͺͪͯͪͽ·ͳͲΈͽ͹ͭ͹ͽͰ΂Ͱ͸ͳΊͳͳ΄Ͱͽͼͬ͹ͰͼͶ͹ͬ͹͵ͷͳͻ; ͵͹ͽ͹ͻ͹Ͱͺ͹͵ͪͬΆ ͲΆͬͪͰͽ͸Ͱͽ͹͹ͽͬͰͽ͸͹Ͱ΂;ͬͼͽͬ͹ ͸ͪ͵͹ͽ͹ͻ͹Ͱ͹͸ ͬͰͻ͹Ίͽ͸͹ ͻͪͼͼ΂ͳͽΆͬͪͶ ͊Ͷ;΂ͪʹͼͬΆͼͽ;ͺͶͰ͸ͳͰͷͺͪͺΆͬͼͰ͸ͽΊͫͻͰͭ͹͉ͯͪͬͰͭͰ͸ͼͫ;ͻͭͰ ͵͹ͽ͹ ͻ͹Ͱͼ͸Ͱͭ͹ͯ͹ͬͪ͸ͳͰͷͬͼͽͻͰͽͳͶͳͼͶͪͷͼ͵ͳʹͷͳͻ ͽ͹ͷ;Ίͻ͵ͳʹͺͻͳͷͰͻ ́;ͯͪͳͲͷͺ͹ͼͽͪͻͪͶͼΊΊͬͳͽ·ͷͳͻ;͸͹ͬ͹ͰͶͳ΁͹ͺͻͳͬͼͰʹͷ͸͹ͭ͹Ͷͳ͵͹ ͼͽͳ͸ͪͺͻͪͬͶͰ͸ͳʹͬ͸;ͽͻͳͼͰͫΊ͈ͻͳΈͽ͹ͷͻͪͲ͸ΆͰͽͰ΂Ͱ͸ͳΊͬͳ;ͯͪͳͲͷͰ  ͬ͵ͶΉ΂ͪΊͼͪͷΆͰ͸͹ͬͰʹ΃ͳͰ ͽͰͷ͸ͰͷͰ͸ͰͰͺͻ͹ͯ͹ͶͱͪͶͳͲͪͫ͹ͽͳͽ·ͼΊ͹ ͼ͹΀ͻͪ͸Ͱ͸ͳͳͳͲͪ΄ͳͽͰͳͯͰ͸ͽͳ΂͸͹ͼͽͳͰͬͻͰʹͼͽͬͪ͵ͪ͵͹ͼ͹ͫ͹ͭ͹ͺͶͰͷͰ͸ͳ ΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹ ΂ͽ͹ ͬͼͬ͹Ή͹΂ͰͻͰͯ· ͺͻ͹ͯ͹ͶͱͪͰͽͼͶ;ͱͳͽ·ͯͶΊ͸Ͱ͵͹ͽ͹ ͻΆ΀ͼ͹ͼͰͯͰʹ́ͲͻͪͳͶΊͼ͹ͫͶͪͲ͸͹ͷͳͬ͹Ͳͫ;ͱͯͪͽ·ͬͼͰͽͰͱͰͺ͹ͯ͹ͲͻͰ͸ͳΊ ͳ͸ͰͽͰͻͺͳͷ͹ͼͽ· ́ͼͶͪͷ͸ͪͺ͹ͻ͹ͭͰͬͰ͵͹ͬͬͲ͹ͻͬͪͶͷͳͻ͸Ͱͳͼͽ͹ͬͼͽͬ͹ͷͱͪͱͯΆͼͺͻͪ ͬͰͯͶͳͬ͹ͼͽͳ ͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹mͳͼͽ͹ͻͳ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹ͻͰͬͪ͸΃ͪ ͷͼͽΊͲͪͼͬ͹Ή͹ͽ ͼͽͪͶ͹ͼͽ·͹ͽͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹mͪͷͰͻͳ͵ͪ͸ͼ͵ͳ΀ͼͽͪ͸ͯͪͻͽ͹ͬͱͳͲ͸ͳ ͬͽ͹ͱͰ ͬͻͰͷΊͳͼͺΆͽΆͬͪΊ͸Ͱ͸ͪͬͳͼͽ·͵Έͽ͹ʹͷ͹ͯͰͶͳͫΆͽͳΊ ́ͼͶͪͷͳͼͽ͹ͻͳ΂Ͱͼ͵ͳͼͳͶ·͸͹Ͳͪͬͳͼͳͷ͹ͽ̀ͪͺͪͯͪ ͺ͹ͼ͵͹Ͷ·͵;̀ͪͺͪͯ ͬͼͰͭͯͪͫΆͶͻͪͫ͹ͽ͹ͯͪͽͰͶͰͷͳͲͪ͵ͪͲ΂ͳ͵͹ͷ͸ͪͰͭ͹ͻΆ͸͵Ͱͽ͹ͬͪͻ͹ͬͳ ;ͼͶ;ͭ ͺ͹ͫ;ͯͳͽͰͶͰͷΈ͵͹͸͹ͷͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͺͻͰ͹ͫͻͪͲ͹ͬͪ͸ͳʹ ͵;Ͷ·ͽ;ͻ͸Ά΀ ͳ͸ͽͰͻͬͰ͸΁ͳʹ͸̺ͪ͹ͼͽ͹͵Ͱ

-95- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬ ́ͼͶͪͷͼͳͶ·͸͹ͺͻ͹ͯͬͳ͸;ͶͼΊ ͬͽͳͼ͸;ͶͼΊͬͺͻ͹ͼͽͻͪ͸ͼͽͬ͹ͼ͹ͬͻͰ ͷͰ͸͸͹ͭ͹̀ͪͺͪͯͪ ͸͹͸ͰͼͽͪͶͰͭ͹΂ͪͼͽ·Ή ͸Ͱͳ͸ͽͰͭͻͳͻ͹ͬͪͶͼΊͬ͸Ͱͭ͹ ͸Ͱ ͳͲͷͰ͸ͳͶͼͬ͹Ήͼͪͷ͹ͫΆͽ͸͹ͼͽ·ͳͪͬͽ͹͸͹ͷ͸͹ͼͽ·ͬͬͰͼͽͰͻ͸ͳͲͳͻ͹ͬͪ͸͸͹ͷ ͼ͹͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͆͹ͳ̀ͪͺͪͯ͸Ͱͼ;ͷͰͶm͸ͰͲͪ΀͹ͽͰͶͻͪͼͽͬ͹ͻͳͽ·ͳͼͶͪͷͳ ̺͹ͼͽ͹͵ͬ΁ͰͶ͹ͷͬͼͬ͹Ͱʹ͵;Ͷ·ͽ;ͻͰ ͽͰͻͺΊͰͭ͹ͬͼͬ͹ͰͷͷͳͻͰ͵ͪ͵͸Ͱ͹ͫ ΀͹ͯͳͷ͹ͼͽ·ͯͶΊ͹ͫͰͼͺͰ΂Ͱ͸ͳΊ͵͹ͷͿ͹ͻͽͪͱͳͲ͸ͳ ̽ͪͱͰͼͪͷΆͰͺͻ͹ͯͬͳ͸;ͽΆͰͬͲͪͺͪͯ͸͹ͷͷͳͻͰͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆͰͺ͹ ͽ͹ͷ͵ͳͺͻͳ΃ͰͶ·΁Ͱͬͼ̺͹ͼͽ͹͵ͪ͸Ͱͼ;ͷͰͶͳͯ͹ͼͽͳ΂·ͽ͹ͭ͹ ΂ͽ͹ͫΆ̀ͪͺͪͯ ͼͽͪͶͳ΀ͷͳͻ͹ͷ͈͹ͼͷ͹ͽͻͳͽͰ ̀ͪͺͪͯ;ͷͼͽΊͽͽͰͷ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸Ͱ ͵͹ͽ͹ͻΆͰ ͯͪͬ͸͹ͻ͹ͯͳͶͳͼ·ͳͶͳͱͳͬ;ͽͬΈͽ͹ͷͷͳͻͰ̈́Ήͯͳ ͹ͻͭͪ͸ͳͲ͹ͬͪͬ΃ͳͰ ͽͻͪͭͰͯͳΉͼͰ͸ͽΊͫͻΊͭ͹̸ͯͪͬ͊͑ ͬͲͻΆͬΆͬͷͰͽͻ͹ͬ̈́͹͸ͯ͹͸Ͱ  ͵ͻ;΃Ͱ͸ͳΊͺ͹ͰͲͯͪͬ́ͼͺͪ͸ͳͳ ͷͪͼͼ͹ͬΆͰͺͻ͹ͳͼͶͪͷͼ͵ͳͰͯͰͷ͹͸ͼͽͻͪ΁ͳͳ ͺͻ͹ͽͰͼͽͪͬͭ͹ͻ͹ͯͪ΀̾ͬͻ͹ͺΆ mΈͽ͹ͽͰͷ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸Ͱ ͵͹ͽ͹ͻΆͰͻ͹ͯͳͶͳͼ· ͬ̾ͬͻ͹ͺͰͳ̸͊͑͆͹͹͸ͳ͸Ͱͼ͹Ͱͯͳ͸Ͱ͸Άͼ̀ͪͺͪͯ͹ͷ͵ͪ͵Ͱͬͻ͹ͺͰʹ΁Ά ͖ͽ͹͸Ͱͳ΀ͷͳͻ ͆͹΂ͽ͹ͺ͹Ͳͬ͹ͶΊͰͽͳͷͼ͹΀ͻͪ͸Ίͽ·ͼΊ͸Ͱͻͪͼͽͬ͹ͻͰ͸͸ΆͷͳͬͲͪͺͪͯ͸͹ͷ ͷͳͻͰ ͐ͽ͹ͯͪͰͽͳͷͼͳͶΆͯͶΊͺ͹ͼͽ͹Ί͸͸͹ͭ͹ͺ͹ͯͽͬͰͻͱͯͰ͸ͳΊͼͬ͹Ͱʹ ͳͯͰ͸ͽͳ΂͸͹ͼͽͳ ͐ͽ͹͵͹͸ͼ͹Ͷͳͯͳͻ;Ͱͽͳ΀ͳͯͪͰͽͳͷ;ͬͰͻͰ͸͸͹ͼͽ·ͬͼͬ͹Ͱʹ ͺͻͪͬ͹ͽͰͺͰͻͰͯͭ͹ͻͯΆͷ̀ͪͺͪͯ͹ͷ ́ͼͶͪͷ ̓͹͸Ͱ΂͸͹ Ͳͪͺͪͯ͸͹Ͱ͹ͫ΄Ͱͼͽͬ͹ͺͻ͹ͬ͹΁ͳͻ;ͰͽͳͼͶͪͷͺ͹ͻ͹͵͹ͷ ͵͹ ͽ͹ͻΆʹͼͽͪͶ͸͹ͻͷ͹ʹͱͳͲ͸ͳͯͶΊͲͪͺͪͯ͸͹ʹ΁ͳͬͳͶͳͲͪ΁ͳͳ͈͹ͻ͹͵ͳͰͭ͹ ͬ͹ͼͺͰͬͪ͸ͳͰ ͺͻ͹ͺͪͭͪ͸ͯͪ ͽͳͻͪͱͳͻ͹ͬͪ͸ͳͰͼͽͪͶͳͼͪͷΆͷͺͻͳͫΆͶ·͸Άͷ ͽ͹ͬͪͻ͹ͷ͸ͪ̀ͪͺͪͯͰ͖ͽͳͺ͹ͻ͹΂͸ΆͰͼͽͪ͸ͯͪͻͽΆͱͳͲ͸ͳͬͼͰͷͳͼͳͶͪͷͳ ͸ͪͬΊͲΆͬͪΉͽͼΊ̀ͪͺͪͯ͹ͷͬͼͰͷ;͹ͼͽͪͶ·͸͹ͷ;ͷͳͻ;̺͹ͼͽ͹͵͸ͰͽͰͻͺͳͷ͵ Έͽ͹ͷ;ͺͻͳͬͶͰ͵ͪͽͰͶ·͸͹ͷ;ͯͶΊͰͬͻ͹ͺͰʹ΁ͪͳͶͳͪͷͰͻͳ͵ͪ͸΁ͪͲͶ;̺͹ͼ ͽ͹͵ͫ͹ͻͰͽͼΊͼ͸ͳͷ ͈ͻ͹ͽͳͬ͹ͼͽ͹Ίͽ·Έͽ͹ͷ;ͷ͹͸ͼͽͻ;ͭͻͰ΀ͪͷ͹ͱ͸͹ͽ͹Ͷ·͵͹͸ͪͼͪ͵ͻͪͶ· ͸͹ͷ;ͻ͹ͬ͸Ͱ͉ͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹Ͱͼͪͷ͹ͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳͰͳ͹ͺͪͼ͸͹ͼͽ·;ͽͻͪͽΆ͸ͪ΁ͳ͹ ͸ͪͶ·͸͹ʹͳͯͰ͸ͽͳ΂͸͹ͼͽͳͺͻΊͷ͹ͺͻͳͬ͹ͯΊͽ͵ͬΆͬ͹ͯ;͹͸Ͱ͹ͫ΀͹ͯͳͷ͹ͼͽͳ ͼ͹ͺͻ͹ͽͳͬͶΊͽ·ͼΊ̀ͪͺͪͯ;ͻͪͯͳͼͪͷ͹ͼ͹΀ͻͪ͸Ͱ͸ͳΊ͸ͪͳ͸͹ͷ;ͻ͹ͬ͸Ͱm͸ͪ ͼͪ͵ͻͪͶ·͸͹mͷͳͼͽͳ΂Ͱͼ͵͹ͷ͈͹Έͽ͹ͷ;ͳͼͶͪͷͳ΄ͰͽͬΆ΀͹ͯͳͲ΁ͪͻͼͽͬ͹ ͭͻͰ΀ͪͼͬ͹ͳͷͺ;ͽͰͷ̺ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͷͺͻ͹ͼͽͻͪ͸ͼͽͬͰͳͬ͹ͫͶͪͼͽͳͼͪ

-96- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆ ͵ͻͪͶ·͸Ά΀ͼͷΆͼͶ͹ͬ΂ͰͻͺͪΉͽͼͳͶΆ ͳΈͽ͹ ͼ͵͹ͻͰͰͬͼͰͭ͹ ͫ;ͯͰͽ͸ͪͻͪͼ ͽͪͽ·ͳͯͪͶͰͰ ͬͼͰ ͵ͽ͹ͺͻ͹ͽͳͬ͹ͼͽ͹Ίͽ̀ͪͺͪͯ;͵ͪ͵΁ͪͻͼͽͬ;ͲͰͷ͸͹ͭ͹ ͭͻͰ΀ͪͳͺ͹ͻ͹͵ͪ ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸ΆͰͯ͹ͬ͹Ͷ·͸͹ͯͪͬ͸͹ͼͿ͹ͻͷͳͻ͹ͬͪͶͳͼͬ͹ͳͺͻͰͽͰ͸Ͳͳͳ ̀ͪͺͪͯ;͵ͪ͵ͫͰͲͯ;΀͹ͬ͸͹ͷ;ͺͻ͹ͼͽͻͪ͸ͼͽͬ;̹͆ͰͻͯΊͰͬͳ͍̽͹ͼͽ͹Ͱͬ ͼ͵ͳʹ ̻͍Ͷ͹ͻ͹ͬͼ͵ͳʹͳ́́Ͷ·ͳ͸Ͳͪͯ͹Ͷͭ͹ͯ͹ͼͰͭ͹ͯ͸Ͱʹ΃ͳ΀ͼ͹ͫΆͽͳʹ ͵ͻͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ͹΁Ͱ͸ͳͶͳͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͼͽͳ̀ͪͺͪͯͪ͵ͬ͹Ͳͻ͹ͱͯͰ͸ͳΉ͋ͰͺͰͻ· ͹΂ͰͻͰͯ·Ͳͪͷ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸ͪͷͳ͈ͻͪͬͯͪ ͺ͹ͼͶͰͯ͸ͳͰͷͰ͸ͰͰͷ͹ͻͪͶͳͲͳ ͻ;Ήͽ ͿͳͶ͹ͼ͹Ϳͼͽͬ;Ήͽ ͪͬͼͰͫ͹Ͷ·΃Ͱͺͻ͹ͽͰͼͽ;Ήͽ ͬΆͻͪͱͪΉͽͼͬ͹Ͱ ͸ͰͺͻͳΊͽͳͰͻͰͪͶ·͸ΆͷͳͿ͹ͻͷͪͷͳͺͻ͹ͽͳͬ͹ͼͽ͹Ί͸ͳΊͳ͸ͰͺͻͳΊͽͳΊ͆Ͱ ͽ͹Ͷ·͵͹ͼͽͪͻ΃ͰͰͺ͹͵͹ͶͰ͸ͳͰ ͸͹ͳͷ͹Ͷ͹ͯΆͰͷ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸Ͱ͆·Ήm͂͹ͻ͵ͪͳ ͈ͪͻͳͱͪ ̈́͹͸ͯ͹͸ͪͳͪͯͅͻͳͯͪ ̹ͰͻͶͳ͸ͪͳ̓͹ͺͰ͸ͭͪͭͰ͸ͪͻͪͲ͹΂ͪͻ͹ͬͪ͸Ά ͫͰͲͯ;΀͹ͬ͸͹ͼͽ·Ή̀ͪͺͪͯͪ́Έͽ͹͸ͰͺͻͳΊͽͳͰͳͺͻ͹ͽͳͬ͹ͼͽ͹Ί͸ͳͰͫ;ͯ;ͽ ͺͻ͹ͯ͹Ͷͱͪͽ·ͼΊͯ͹ͽͰ΀ͺ͹ͻ ͺ͹͵ͪ̀ͪͺͪͯ͸ͰͺͻͰͯͶ͹ͱͳͽ͹ͼͽͪͶ·͸͹ͷ;ͷͳͻ; ͬΆͼ͹͵ͳʹ͸ͻͪͬͼͽͬͰ͸͸ΆʹͺͻͳͷͰͻ ͪ͸Ͱͽ͹Ͷ·͵͹ͺ;ͽ·͵ͷͪͽͰͻͳͪͶ·͸͹ͷ; ͫͶͪͭ͹ͺ͹Ͷ;΂ͳΉ̾ͼͶͳͱͰ̀ͪͺͪͯ͸Ͱͼͽͪ͸Ͱͽ΁Ͱ͸ͽͻ͹ͷͫ͹ͱͰͼͽͬͰ͸͸͹ͭ͹ ͹ͫ͸͹ͬͶͰ͸ͳΊͷͳͻͪ ͺͻͳͷͳͻͰ͸ͳΊͼ͋ͬ͹ͻ΁͹ͷ ͼͷͳͻͰ͸ͳΊͺͻͰͯ͆ͳͷ  ͹͸ͺ͹ͽͰͻΊͰͽͶͳͯͰͻͼͽͬ͹ͬ΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼ͵͹ͷͼ͹͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ ͺͻͰͬͻͪͽͳͽͼΊ ͬͪ;ͽͼͪʹͯͰͻͪ ;ͼͽ;ͺͳͽͳ͸ͳ΁ͳͪͽͳͬ;̺͹ͼͽ͹͵;ͬͼͬ͹ͰͷͽΆͼΊ΂ͰͶͰͽ͸Ͱͷ ͯͳͪͶ͹ͭͰmͺͻ͹ͽͳͬ͹ͼͽ͹Ί͸ͳͳͼ͸ͳͷ ͺ͹ͽͰͻͺͳͽ ͬ͵͹͸Ͱ΂͸͹ͷͳͽ͹ͭͰ ͺ͹ ͻͪͱͰ͸ͳͰ̺ͼͰͭ͹ͯ͸Ί΃͸ͰͷͼͳͼͽͰͷ͸͹ͷ͵ͻͳͲͳͼͰ ͺ͹ͻͪͲͳͬ΃Ͱͷ̀ͪͺͪͯͳ Ͱͭ͹ͶͳͯͰͻ̸ͪ͊͑ ͬͼͰͫ͹ͶͰͰ͹ͽ΂ͰͽͶͳͬ͹;ͭͪͯΆͬͪΉͽͼΊͺͻͰͯͺ͹ͼΆͶ͵ͳ Ͱͭ͹ͬͰͼ·ͷͪͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͭ͹ͫ;ͯ;΄Ͱͭ͹ͺ͹ͻͪͱͰ͸ͳΊ ͈ͻͳͲ͸ͪͰͷͼΊ ΂ͽ͹ΈͽͪͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬͪͺ;ͭͪΉ΄ͰͺͻͰͯͼͽͪͶͪͺͰͻͰͯ͸ͪͷͳ  ͸͹͵ͽͪ͵͹ͷ;ͼ΁Ͱ͸ͪͻͳΉͫ;ͯ;΄Ͱͭ͹ͼ͵Ͷ͹͸ΊΉͽͼΊͼͰͭ͹ͯ͸Ίͯ͹ͬ͹Ͷ·͸͹ ͷ͸͹ͭͳͰΈ͵ͼͺͰͻͽΆ ͆͹͹Ͳ͸ͪ΂ͪͰͽͶͳΈͽ͹ ΂ͽ͹ͳͲͷͰ͸ͳͶͪͼ·͹ͼ·̺͹ͼͽ͹͵m̀ͪͺͪͯ ΂ͽ͹ ͹͸ͪ;ͭͻ͹ͱͪΉ΄Ͱ͸ͪ͵Ͷ͹͸ͳͶͪͼ·ͬͼͽ͹ͻ͹͸;̀ͪͺͪͯͪͳͬͳͼͽ͹ͻͳ΂Ͱͼ͵͹ͷ ͺͻ͹ͽͳͬ͹ͼͽ͹Ί͸ͳͳͳ͸ͳ΁ͳͪͽͳͬͪ͸ͪ͵͹͸Ͱ΁mͽ͹ͺͰͻͰ΀͹ͯͳͽ͵̺͹ͼͽ͹͵; ͆͹΂ͽ͹ͽͪ͵͹Ͱ̺͹ͼͽ͹͵ͼͰͭ͹ͯ͸Ί ͖ͽ͹ͽ͹Ͷ·͵͹ͳͼͶͪͷͳͶͳͺͻͪͬ͹ͼͶͪ ͬͳͰͺͶΉͼͳͼͶͪͷ ́͵ͪ͵ͯ͹Ͷͱ͸ΆͬͲͪͳͷ͹ͯͰʹͼͽͬ͹ͬͪͽ·ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳͰͼ ͳͼͶͪͷ͹ͷ ̺͹Ͳͷ͹ͱͰ͸ͶͳͭͶ͹ͫͪͶ·͸Άʹͼ͹ΉͲͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊͳͳͼͶͪͷͪ ́ ͬ͹ͳͷΊ΂Ͱͭ͹

-97- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬ ͅ͹ͱ͸͹ͼ͵ͪͲͪͽ· ΂ͽ͹ͬ͹ͺͻ͹ͼΈͽ͹ͽ;ͱͰͼͽ͹ͳͽ͸ͪͺ͹ͬͰͼͽ͵Ͱͯ͸Ί̺ ͉͹ͼͼͳͳͳͷͰͰͽͼΊͷ͸͹ͭ͹ͬͰ͵͹ͬ͹ʹ͹ͺΆͽͷͳͻ͸͹ͭ͹ͼ͹ͱͳͽͰͶ·ͼͽͬͪͳͼ͹ ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬͪͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊͳͳͼͶͪͷ͖ͪͽ͹ͽ͹ͺΆͽͺ͹͵ͪͲΆͬͪͰͽ ΂ͽ͹ ͵͹͸ͿͶͳ͵ͽͷͰͱͯ;ΈͽͳͷͳͻͰͶͳͭͳΊͷͳ͸ͰͺͻͰͯ͹ͺͻͰͯͰͶͰ͸ ͸ͰͯͰͽͰͻͷͳ ͸ͳͻ͹ͬͪ͸́ͼ΀͹ͯΊͳͲΈͽ͹ͭ͹͹ͺΆͽͪͼͽͻ͹ΊͽͼΊͳͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆͰ͹ͽ͸͹΃Ͱ ͸ͳΊ ͼ͹Ͳͯͪ͸ͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άʹ͊͹ͬͰͽ͉͹ͼͼͳͳ ͭͯͰ͹ͺͻͰͯͰͶΊΉ΄ͳͷ Ϳͪ͵ͽ͹ͻ͹ͷͰͭ͹ͺ͹Ͳͳͽͳͬ͸͹ʹͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽͳΊͬͶΊΉͽͼΊͬͲͪͳͷ͹;ͬͪͱͳ ͽͰͶ·͸͹Ͱ ͹ͽͬͰͽͼͽͬͰ͸͸͹Ͱͳ͵͹͸ͼͽͻ;͵ͽͳͬ͸͹Ͱͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬ͹ͬ͹ͳͷΊ ͫͶͪͭͪ͸ͪͻ͹ͯ͹͉ͬ͹ͼͼͳͳͅ͸͹ͭͳͰͼͶ͹ͱ͸ΆͰͬ͹ͺͻ͹ͼΆͼ͹ͱͳͽͰͶ·ͼͽͬͪͳ ͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬͪ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Ά΀ͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀͹ͫ΄͸͹ͼͽͰʹͬͺ͹Ͷ͸Ͱ ͹ͺͰͻͪͽͳͬ͸͹ͻͪͲͻͰ΃ͪΉͽͼΊͬͻͪͷ͵ͪ΀ͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽͳ͊͹ͬͰͽͪ͆ͪͽͪ͵ͳ΀ ͱͰͺͻͳ͸΁ͳͺͪ΀ͼͽͻ͹ͳͽͼΊͻͪͫ͹ͽͪͳͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹͊͹ͬͰͽ̻ͪ͊͆ ̺͹ͫͰͳ΀ͼͽͻ;͵ͽ;ͻͪ΀ͬͪͱ͸Ͱʹ΃ͪΊͻ͹Ͷ·ͺͻͳ͸ͪͯͶͰͱͳͽ͊ͬΊͽͰʹ΃Ͱͷ; ͈ͪͽͻͳͪͻ΀;ͅ͹ͼ͵͹ͬͼ͵͹ͷ;ͳͬͼͰΊ͉;ͼͳ̸ͶͰ͵ͼͳΉ** ͷͳͻ͹ͽͬ͹ͻ΂Ͱͼ͵ͳʹ ͪͬͽ͹ͻͳͽͰͽ͵͹ͽ͹ͻ͹ͭ͹͸ͰͺͻͰͻͰ͵ͪͰͷ ͆ͪͼ͵͹Ͷ·͵͹Έͽ͹ͽ;͸ͳ͵ͪͶ·͸Άʹ͹ͺΆͽͺͻͳͷͰ͸ͳͷͯͶΊ͹ͼͽͪͶ·͸͹ͭ͹ ͷͳͻͪ ̾ͼͽ·͸Ͱ͵ͳʹ͹ͺͽͳͷͳͲͷͺ͹Έͽ͹ͷ;ͺ͹ͬ͹ͯ;ͺͻͳͷͰ͸ͳͽͰͶ·͸͹͵ ͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸͹ͷ;ͷͰͱͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹ͷ;;ͻ͹ͬ͸Ή́͸ͽͰͻͰͼͰ͸ͺͰͻͬΆʹ ͹ͺΆͽͯͬ;΀ͶͰͽ͸Ͱͭ͹ͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂ͰͼͽͬͪͅͰͱͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵͹ʹ̸ͼͼͪͷͫͶͰͳ ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳͳͼ͹΃ͽͪͫm͵ͬͪͻͽͳͻ͹ʹ̸ͬͿͳ͸ͪ΀ ̻ͻͰ΁ͳΊ  ͵͹ͽ͹ͻͪΊͺͻͳͶͳͯͳͻ;Ή΄Ͱʹͻ͹ͶͳͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽ͹̻ͬͻͰ΁ͳͳͳ͉͹ͼͼͳͳ͹ͫ΅ Ͱͯͳ͸ͳͶͪͬͼͬ͹Ͱͷͼ͹ͼͽͪͬͰ͵͹ͶͶͰͭmͯͰͺ;ͽͪͽ͹ͬͳͲͼͽͻͪ͸ͷͳͻͪ ͼͯͻ; ͭ͹ʹͺ͹ͯ͹ͫ͸͹ʹ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳͰʹͳͲͳͼͶͪͷͼ͵͹ͭ͹ͷͳͻͪm͈ͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵ͳͷ ͼ͹ΉͲ͹ͷ͇ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳͳ́ͼͶͪͷͼ͵ͪΊ͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳΊͼ͹΃ͽͪͫm͵ͬͪͻͽͳͻ͹ʹ ͬ͋ͰͭͰͻͪ͸Ͱ ́ͻͪ͸ ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸ͳͬ΃ͰʹͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͪͻͳͰͬmͷ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸ ͼͽͻͪ͸̺Ͳͪͳͷ͸͹Ͱ;΂ͪͼͽͳͰͯͰͶͰͭͪ΁ͳʹͬͿ͹ͻ;ͷͪ΀ͯͻ;ͭͯͻ;ͭͪͯͪͰͽ͸Ͱ ͺͶ͹΀͹ʹͻͰͲ;Ͷ·ͽͪͽͯͶΊͻͪͼ΃ͳͻͰ͸ͳΊͺ͹ͶΊͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬͪ ͼ͹ͲͯͪΉͽͼΊ ͺͻͰͯͺ͹ͼΆͶ͵ͳͯͶΊ;͵ͻͰͺͶͰ͸ͳΊͯ͹ͬͰͻͳΊ ͅͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸Άʹ͍͹͸ͯͰͯͳ͸ͼͽͬͪͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀͸ͪͻ͹ͯ͹ͬͼ͹΃ͽͪͫ m͵ͬͪͻͽͳͻ͹ʹͬͅ͹ͼ͵ͬͰ ͳͷͰΉ΄ͳʹͼͬ͹ͳͼͽͻ;͵ͽ;ͻΆͳ͹ͼ;΄ͰͼͽͬͶΊΉ ΄ͳʹͺͻ͹ͭͻͪͷͷΆͬͼͽͻͪ͸ͪ΀ͷͳͻͪ ͽ͹ͱͰͯͰͶͪͰͽͺͰͻͬΆͰ͸ͪͻͪͫ͹ͽ͵ͳͬ ͸ͪͶͪͱͳͬͪ͸ͳͳ͵͹͸ͼͽͻ;͵ͽͳͬ͸Ά΀͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳʹͼͪ͸ͪͶ͹ͭͳ΂͸ΆͷͳͳͼͶͪͷ ͼ͵ͳͷͳͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸Άͷͳͳ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Άͷͳ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳΊͷͳ

-98- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆ ͆͹Έͽ͹ͬͼͰͰ΄Ͱͺ͹͵ͪ͸ͰͼͶ͹ͱͳͬ΃ͪΊͼΊ͸ͪͯͰͱ͸ͪΊͼͳͼͽͰͷͪ͹ͽ͸͹΃Ͱ ͸ͳʹ ͸Ͱͽͪͺͻ͹΂͸ͪΊ͵͹͸ͼͽͻ;͵΁ͳΊ ͵͹ͽ͹ͻͪΊͼͺ͹ͼ͹ͫ͸ͪͼͰͻ·ͰͲ͸Άͷ͹ͫͻͪ Ͳ͹ͷͫͶ͹͵ͳͻ͹ͬͪͽ·ͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸ΆͰ͸Ͱͭͪͽͳͬ͸ΆͰͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸ΆͰͺͻ͹΁ͰͼͼΆ  ͵͹͸ͿͶͳ͵ͽΆ ͼͽͪͽ·͵ͻͰͺ͵ͳͷͷ͹ͼͽ͹ͷͷͳͻ͸Ά΀ͬͼͽͻͰ΂΁ͳͬͳͶͳͲͪ΁ͳʹ  ͳ͸ͼͽͻ;ͷͰ͸ͽ͹ͷ͸ͪͶͪͱͳͬͪ͸ͳΊͳ;ͺͻͪͬͶͰ͸ͳΊͯͳͪͶ͹ͭ͹ͷͻͰͶͳͭͳʹ ́ ͭͶͪͬ͸͹Ͱ ͸Ͱͽ;ͬͰͻͰ͸͸͹ͼͽͳͳ͸Ͱͺͻ͹ͼͷͪͽͻͳͬͪͰͽͼΊͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͼͽ· ͺ͹ΊͬͶͰ͸ͳΊͬͫͶͳͱͪʹ΃Ͱͷͫ;ͯ;΄Ͱͷͽͪ͵͹ʹͼͽͻ;͵ͽ;ͻΆ͈͹͵ͪ͸ͪͼͽ͹ͻ͹ ͱͰ͸͸͹ͼͽ·ͯͬ;΀ͻͰͶͳͭͳʹͺ͹͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳΉͯͻ;ͭ͵ͯͻ;ͭ;ͼ;΄Ͱͼͽͬ;Ͱͽͳ ͸ͰͼͶͰͯ;ͰͽͰͰͺͻͰ;ͷͰ͸·΃ͪͽ· ͘ͺͳͼͪͶͶͰͽ͸ͪͲͪͯ ΂ͽ͹99*ͬͰ͵ͫ;ͯͰͽͬͰ͵͹ͷ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Ά΀ ͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͳ͵͹͸΁ͪͫͶ͹͵͹ͬ͹ͭ͹ͷͳͻͪ̾͊mΈͽ͹ͯ͹͵ͪͲͪͽͰͶ·ͼͽͬ͹͹ͽ ͺͻ͹ͽͳͬ͸͹ͭ͹͆͹ͫͰͲͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ʹ͵͹ͷͺ͹͸Ͱ͸ͽΆ͸Ͱͽ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Ά΀ ͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͅ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸ͼ͵ͳͰͼͽͻͪ͸Ά͸ͪ͵͹ͻ͹ͽ͵ͳʹͳͼͽ͹ͻͳ΂Ͱͼ͵ͳʹ ͺͰͻͳ͹ͯͼ͹ͫͰͻ;ͽͼΊͬͷͰͼͽͰ ΂ͽ͹ͫΆͺͻ͹Ͷ͹ͷͳͽ·ͫͻͰ΃·ͬͼͽͰ͸Ͱ̀ͪͺͪͯͪ ͆͹ͯͪͶͰͰͳͼͶͪͷͫ;ͯͰͽͻͪͲͫͳͻͪͽ·ͼΊͬ͸;ͽͻͳͼͬ͹Ͱͭ͹ͺͻ͹ͼͽͻͪ͸ͼͽͬͪ́ Έͽ͹ͽͺͻ͹΁Ͱͼͼ͸ͰͺͻͰͯͼ͵ͪͲ;ͰͷΆʹ ͋ͪ͵ͳͷ͹ͫͻͪͲ͹ͷ ͻͰͶͳͭͳΊͺͰͻͰͷͰ΄ͪͰͽͼΊͼͺͰͻͳͿͰͻͳͳͬͼͪͷΆʹ ΁Ͱ͸ͽͻ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹ͭ͹ͫΆͽͳΊͳͷͪͼͼ͹ͬ͹ͭ͹ͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳΊ͈ͻ͹ͯ͹Ͷͱͪͬ΃ͪ ΊͼΊ͸ͪͺͻ͹ͽΊͱͰ͸ͳͳͬͼͰͭ͹99ͬͰ͵ͪͷͪͻͭͳ͸ͪͶͳͲͪ΁ͳΊͻͰͶͳͭͳͳͼ΀͹ͯͳͽ ͸ͪ͸Ͱͽ͋ͰͺͰͻ·ͫΆͽ·ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άͷͼͽͪ͸͹ͬͳͽͼΊͬͼͰͫ͹ͶͰͰͻͰͼͺͰ͵ͽͪ ͫͰͶ·͸Άͷ͆͹Έͽ͹͸Ͱͷ͹ͯͪ Έͽ͹ͽͻͪͯͳ΁ͳΊͬ͸͹ͬ·ͬͶͪͼͽ͸͹Ͳͪ͸ͳͷͪͰͽͼͬ͹Ͱ ͷͰͼͽ͹ͬ΂ͰͶ͹ͬͰ΂Ͱͼ͵͹ʹͱͳͲ͸ͳͳ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹ͷͼ͹Ͳ͸ͪ͸ͳͳ ͆ͪ΂ͪͶ͹99ͬͰ͵ͪͫΆͶ͹ͫͰͻͰͷͰ͸͸͹ͬͰͶͳ͵ͳͷͳͻͰͬ͹ͶΉ΁ͳΊͷͳ ͸ͪ΂ͪͶ͹ 99*ͺͻͰͯͬͰ΄ͪͰͽͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆʹͬͲͻΆͬ

-99- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬ

-100- FORTY YEARS OF FRIENDSHIP AND TRUST WITH TAIZÉ

BROTHER ALOIS PRIOR OF TAIZÉ

uring the summer of 1965, an unexpected telegram arrived in Taizé, D signed by the beloved Patriarch Athenagoras. The patriarch announced to our Brother Roger that he had named Father Damaskinos Papandreou to be in charge of the Orthodox center of Taizé. That telegram made the name of Father Damaskinos known to the brothers of Taizé, and until today that name has never left their hearts. It marked the beginning of over forty years of friendship and brotherly trust. How did it all begin? In February 1962 Taizé was still a small community, little known, and Brother Roger had asked to be received by Patriarch Athenagoras. In that first visit to Constantinople, Brother Roger had already realized that the patriarch was of the same prophetic vein as Pope John XXIII and, for his part, the aged patriarch had placed his trust in the young prior of Taizé. On his way home from Constantinople, Brother Roger stopped in Sofia and to meet the patriarchs of and as well. An ecumenical vocation was deeply rooted in Patriarch Athenagoras. He was passionately interested in the search for unity among Christians. Disco- vering that God had set the same vocation in the heart of Brother Roger, he expressed the idea of creating an “Orthodox Taizé” and even considered setting it up on the isle of Patmos. Brother Roger replied that the hill of Taizé was ready to welcome a small community of Orthodox monks. An exchange of letters followed. In August, Metropolitan Meliton of Sardis came to Taizé as the patriarch’s representative for the inauguration of the Church of Reconciliation. And the patriarch wrote Brother Roger on December 5th of that same year, 1962: “It is with joy that we communicate to you that we and our Holy Synod have examined all that you submitted to us orally during your visit and now in the letters you have written to us, namely the desire that we establish an Orthodox monastic center close

–101– BROTHER ALOIS to you. We have decided to found this center under the form of a patriarchal metochion depending canonically on the See of our Ecumenical Holiness and reproducing the features of Orthodox monasticism”. A few months later, in another letter to Brother Roger dated April 6th, 1963, the patriarch expressed his joy that “by a fortunate coincidence, the foundation of the first patriarchal metochion in the blessed land of France, and in Europe in general, comes during the thousand-year celebration of the foundation of the monastic city of Mount Athos, which conserves and continues our monastic tradition. We wish with all our heart that this metochion may become a center where the two forms of monasticism, Eastern and Western, can meet”. The millennium of Mount Athos provided in addition a new opportunity for the patriarch and Brother Roger to meet and to deepen their mutual trust. In 1965 the Orthodox chapel attached to the Church of Reconciliation was finished. The dedication of that chapel and of the center took place on August 28-29, in the presence of several Greek and Russian metropolitans, notably Their Eminences Emilianos Timiadis, Meletios, and Anthony Bloom. At that same moment, the telegram arrived with the good news of the nomination of Father Damaskinos. * * *

Father Damaskinos remained in Taizé for several years, sharing the life and the prayer of the brothers of the community. Other Orthodox monks joined him for periods of time; the brothers remember well the stay of a young monk from Bulgaria, Father Domitian, who today is the Metropolitan of Vidin. Orthodox visitors came and discovered both the Orthodox center and the Taizé Community. And Brother Roger returned once again to visit Patriarch Athenagoras in 1970. The theological culture of Father Damaskinos, his radiance, the simple joy that emanated from him, his joyful laugh, were infinitely appreciated by the brothers. He became a personal friend of Brother Roger’s, who loved his presence in Taizé from the depths of his heart. In 1969, Father Damaskinos was named to head the Institute of Chambésy

–102– FORTY YEARS OF FRIENDSHIP AND TRUST WITH TAIZÉ which had just been created and was soon ordained a bishop. At the same time he continued to ensure a presence in Taizé, but the international responsibilities entrusted to him by his ministry in Chambésy became more and more time-consuming, and gradually he had to content himself with making short visits to the hill of Taizé. In 1982, his assignment as Metropolitan of Switzerland would give him still more to do. The heartfelt ties that united him to Brother Roger and the Taizé Community, however, remained unchanged throughout the years. Metropolitan Damaskinos was present in September 1990 for the celebration of the fifty years of Taizé. At that time he declared that taking part in the life of Taizé had marked his own life, and he emphasized that he belonged both to the Orthodox Church and to the Taizé Community. * * *

Taizé’s relations with the Orthodox Church have never ceased multiplying and deepening. Brother Roger’s visits to Moscow, to Constantinople for a third time, and to Bucharest were milestones on this road. The visits to Taizé of Orthodox bishops and priests, notably of Metropolitan Nikodim and Kirill of the Moscow Patriarchate, were other signs of this relationship. During a trip to Moscow in 1988, on the eve of the deep changes that would transform the country, Brother Roger realized still more clearly the enormous needs of the Russian Orthodox Church in order to exercise its ministry. He understood that it was essential to support it. In agreement with the patriarchate, Taizé thus had a million copies of the New Testament in Russian printed in France, using the translation of the synod, and sent them to Moscow, Kiev, Minsk and Leningrad. Three years later, in the same spirit, Taizé also took responsibility for printing excerpts from the New Testament in Russian, Bulgarian and Romanian, sending them to the three patriarchates. Beginning in 1990, Orthodox young people began to come to take part in the international meetings organized by Taizé, both during the year in Taizé itself and at the end of each year in a large European city. From that time on the community has never ceased to offer them hospitality. They

–103– BROTHER ALOIS come from , Bulgaria, Serbia, Ukraine, Russia, and Belarus. Their presence makes accessible to many young people from other countries a living witness to Orthodoxy. The Taizé Community has never wished to organize a movement around itself. On the contrary, it stimulates young people, when they return home, to become involved in their own country, town, and parish. The young Orthodox who come are often accompanied by a priest. It is important for us for their participation to receive the blessing of the bishop. During the summer, the Orthodox liturgy is celebrated two or three times a week (the representative of the Patriarch of Moscow in Paris brought an antimension one day for the Orthodox chapel in Taizé). Following the death of our Brother Roger, it seemed essential to me, from the beginning of my new ministry, to go personally to Constantinople to express to Patriarch Bartholomeos our community’s desire to continue its road in great proximity and deep confidence with the Holy Orthodox Church. Brother Roger had opened this way for us and I would like us, his brothers, to keep walking in his steps. Two of our brothers and I took part in the celebration of Christmas 2005 at the patriarchate, where we received a Gospel welcome. As soon as Patriarch Bartholomeos saw us, he embraced us and said, “Taizé! Your coming is a great joy and my joy is twice as great because you come at Christmas! I am happy to welcome you and, through you, all the brothers. We pray for the rest of Brother Roger’s soul, whose tragic end made a deep impression on us”. The entire visit took place in that tone of profound fellowship. In the same spirit, again with two brothers, I went to Moscow for the Feast of the Ascension in 2006. We were touched by the warm welcome given to us by the patriarch himself, by Metropolitan Kirill, head of the department of external relations of the Orthodox Church, and by others in that department. The patriarch emphasized the good relationship existing between the Russian Orthodox Church and the Taizé Community. He recalled that he himself had had the occasion to visit Taizé and that he had met Brother Roger several times.

–104– FORTY YEARS OF FRIENDSHIP AND TRUST WITH TAIZÉ

To both venerable Patriarchs Bartholomeos and Alexis, I brought a gift that is very precious to us: I gave to each of them one of the white shawls that Brother Roger often wore over his prayer vestment. * * *

Gradually, over the years, the Taizé Community had thus widened and deepened the ties, already very old, with the Orthodox Church. These ties were rooted in the family history of Brother Roger, who spoke about them one day: “A deep love for the Orthodox Church goes back to my childhood. During the First World War, Russians had to leave their country. They were Orthodox. My mother received some of them and I listened to the conversations; she spoke to me afterwards of the trials they had undergone. Later, in my youth, we lived near a Russian Orthodox church; we went there to take part in the prayer, listen to the beauty of the singing, and I tried to detect on their faces the suffering of those Christians who had come from Russia”. Thanks to the presence alongside us of Father Damaskinos and other monks, the Taizé Community discovered what Brother Roger called “one of the secrets of the Orthodox soul”: this secret lies above all in a prayer of adoration where God’s goodness becomes perceptible. Through such a prayer, Orthodox Christians find access to the great mysteries of the faith – the incarnation of Christ, his resurrection, the continual presence of the Holy Spirit in the Church. And it is from these essential mysteries that Orthodoxy draws the sense of the greatness of human beings. God became man so that human beings can take part in his divinity. Every human being is called to be transfigured with Christ already here on earth. In Taizé, we are infinitely grateful to the Orthodox Church for having kept alive these treasures of faith over the centuries, in a great faithfulness to the Fathers of the Church. The Greek Fathers were discovered by Westerners on account of the Orthodox and, in Taizé, the thought of the Greek Fathers is so important in the preparation of the young brothers of our community.

–105– BROTHER ALOIS

To create new bonds of trust between East and West, the theological and above all spiritual contribution of Orthodoxy is vital. We would like to communicate to the young people from many different countries whom we welcome on our hill the vision of God, of human beings, and of the Church that has been inspired in us by the Eastern tradition. Western Christians need so deeply to be attentive to these treasures of faith and humanity entrusted to Orthodoxy. Already we receive with thankfulness from the Orthodox the love of the liturgy, the meaning and content of the tradition. But the most unique, the most irreplaceable, is found in the experience of Christians who transmitted from one generation to the next their love for Christ, in particular those who confessed their faith at the risk of their life. Brother Roger had an infinite respect for what some Orthodox Christians had gone through and concerning them he wrote: “In their trials, they were able to love and forgive. Goodness of heart is a vital reality for many of them”. Patriarch Athenagoras was certainly thinking about those witnesses to the faith when he said: “Men are heirs to an incomparable energy, but they do not know it. Living in the tenacity of faith enables us to discover these seeds of divine energy which have been deposited in us. Those who endure trials are admirable witnesses to this. They are icons of life that rise from among the dead. They bear the living Christ as a tremendous hope for all humanity, in courage, patience and humility, those three virtues of the strength of the soul which allow us to overturn, without death or evil, the forces of death and evil”. * * *

Last January, some of our brothers and I went to visit Metropolitan Damaskinos in Geneva. And I wrote to him afterwards to invite him to come and spend some time with us. “We will place a small house at your disposal where you will be well accommodated. And, just as in the old days, you will come when you wish to take part in our common prayer, wearing

–106– FORTY YEARS OF FRIENDSHIP AND TRUST WITH TAIZÉ your vestments as metropolitan. It will make us brothers very happy to relive what had been so beautiful during the years you were in Taizé”. From the bottom of my heart, I hope that the metropolitan can respond to this invitation and come often to Taizé. I would like his presence to be a kind of sign of our community’s love for the Orthodox Church. In his last book, which appeared just a few weeks before he died, Brother Roger wrote words which still remain true for us brothers: “In Taizé we love the Orthodox Church with all our heart, with all our soul. In its places of worship, the beauty of the singing, the incense, the icons, windows open on the realities of God, the symbols and the gestures of the liturgy celebrated in the communion of Christians for centuries – everything invites one to discern ‘heaven’s joy on earth’. The being as a whole is affected, not just the mind, but the affectivity as well, and even the body itself. “How can we express enough gratitude to the Orthodox Christians of Russia, Belarus and Ukraine, for what they have been in the trials they went through for seventy years, and for what they are today? How can we be adequately attentive to the gifts placed in the peoples of Romania, Ser- bia, Bulgaria and ?”

–107–

Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ h∏ ™∫∂æ∂π™ ¶∞¡ø ™Δ√ ¢π∞§√°√ Δ∏™ Oƒ£√¢√•π∞™ ª∂ Δ√¡ ∂•ø ∫√™ª√

A™Δ∂ƒπ√À Aƒ°Àƒπ√À K∞£. ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À Δ√À ™Δƒ∞™μ√Àƒ°√À

£Â›· ¶ÚfiÓÔÈ· Âé‰fiÎËÛ Óa ÁÓˆÚ›Ûˆ ÙeÓ ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ ªË- ^HÙÚÔÔÏ›ÙË \∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜ Î. ¢·Ì·ÛÎËÓe ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, àÊÔÜ ï ú‰ÈÔ˜ Âr¯Â ÙcÓ Î·ÏˆÛ‡ÓË Óa Ìb ηÏÂÖ ÛÙa Û˘Ó¤‰ÚÈ· åÛÏ·ÌÔ-¯ÚÈÛÙÈ·- ÓÈÎÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Ôf ‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÓ ÛÙe ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎe ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔÜ ™·ÌÂ˙‡. òEÙÛÈ ÌÔÜ ‰fiıËÎ·Ó ÔχÙÈ̘ ÂéηÈڛ˜ Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ ηd Û˘ÓÔÌÈÏ›·˜ Ìb Ùe ÛÂÌÓe ηd àÎÔ‡Ú·ÛÙÔ ·éÙeÓ ^IÂÚ¿Ú¯Ë Ùɘ ëÏÏËÓÔÚıfi‰Ô͢ ‰È·ÛÔÚĘ. ªÔÜ ÚÔÍÂÓÔÜÛ·Ó ‰b ¿ÓÙ· ÌÂÁ¿ÏË âÓÙ‡ˆÛË Î·d å‰È·›ÙÂÚË ¯·Úa ì âÈÛÙËÌÔÛ‡ÓË ÙÔ˘, ì àÁ¿Ë ÙÔ˘ Úe˜ ÙcÓ \EÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ XÚÈÛÙÔÜ, ì ÂéÚ‡ÙËÙ· ηd ì ç͢‰¤ÚÎÂÈ· ÙÔÜ Ó‡̷Ùfi˜ ÙÔ˘, Ôî îηÓfiÙËÙ˜ Û‡ÓıÂ- Û˘ ηd ÔåÎÔ‰ÔÌËÙÈÎɘ ÎÚÈÙÈÎɘ Ôf ÙeÓ ‰È¤ÎÚÈÓ·Ó. √î Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Ì·˜, ¬ÛÔ çÏÈÁfiÏÂÙ˜ ÎÈ iÓ qÙ·Ó, ÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ Á‡Úˆ àe Ùe ı¤Ì· ÙÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ÌÂÙ·Íf ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ, å‰È·›ÙÂÚ· Ùɘ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜, ηd ÙÔÜ \πÛÏ¿Ì. ™Ùc ÛΤ„Ë ÙÔÜ ^πÂÚ¿Ú¯Ë ï ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ·éÙe˜ ‰bÓ Âr¯Â ı¤ÛË Î·d ÛËÌ·Û›· ÁÈa ÙcÓ \√ÚıÔ‰ÔÍ›· ·Úa ÌfiÓÔ Ì¤Û· ÛÙe ÂéÚ‡ÙÂÚÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Ù˘ Ìb ÙeÓ ö͈ ÎfiÛÌÔ ÁÂÓÈο. ∫·d ı˘ÌÄÌ·È Ôf Ìb ÙcÓ ÂéηÈÚ›· ëÓe˜ àe Ùa Û˘Ó¤‰ÚÈ¿ Ì·˜ (Âr¯Â ó˜ ÁÂÓÈÎe ı¤Ì· ÙeÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎe ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌe ηd ì ‰È΋ ÌÔ˘ àÓ·- ÎÔ›ÓˆÛË ‰È·Ú·ÁÌ·Ù¢fiÙ·Ó ÙeÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎe ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌe ÛÙe ¯áÚÔ ÙáÓ \∞Ó·ÙÔÏÈÎáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ), Ûb å‰È·›ÙÂÚË Û˘ÓÔÌÈÏ›· Ìb ÙeÓ ™Â‚·- ÛÌÈÒÙ·ÙÔ Âr¯· àÓ·ÊÂÚıÂÖ Ûb ÌÈa ïÌÈÏ›· ÌÔ˘ Ï›Á˜ 낉ÔÌ¿‰Â˜ ÓˆÚ›- ÙÂÚ· Ûb Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ÙáÓ \√Úıfi‰ÔÍˆÓ Ùɘ ¡fiÙÈ·˜ °·ÏÏ›·˜: Ùe ı¤Ì· Ùɘ ïÌÈÏ›·˜ qÙ·Ó ï ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ìb ÙeÓ ö͈ ÎfiÛÌÔ Î·d Ôî ÛΤ„ÂȘ Ôf ‰È·Ù‡ˆÓ· ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó ¿Óˆ Ûb ÙÚ›· ‰È·¯ÚÔÓÈÎa Λ- ÌÂÓ· Ùɘ ëÏÏËÓÔÚıfi‰Ô͢ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜. ^√ ±ÁÈÔ˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ Âr¯Â ‚ÚÂÖ Ùe ı¤Ì· âӉȷʤÚÔÓ Î·d àÏÏËÏÔ¸ÔÛ¯Âı‹Î·Ì ¬ÙÈ «ıa Ùa Í·- Ó·ÔÜÌ». òEÙÛÈ, àÓ·ÏÔÁÈ˙fiÌÂÓÔ˜ Ùc ÌÂÁ¿ÏË ÙÈÌc Ôf ÌÔÜ Á›ÓÂÙ·È, Óa ÎÏËıá Óa Û˘Ì‚¿Ïˆ ÛÙeÓ E鯷ÚÈÛÙ‹ÚÈfi ÙÔ˘ ÙfiÌÔ, ÛΤÊÙËη g˜

–109– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY ì Û˘Ó¤¯ÈÛË Ùɘ Û˘˙‹ÙËÛ‹˜ Ì·˜ âΛӢ ÂrÓ·È àÛÊ·ÏᘠÚÔÙÈÌfiÙÂÚË àe οı ôÏÏÔ âÈÛÙËÌÔÓÈÎe ôÚıÚÔ. £a àÊÈÂÚÒÛˆ ÏÔÈeÓ Ùc ‰È΋ ÌÔ˘ Ù·ÂÈÓc Û˘Ì‚ÔÏc ÛÙeÓ ΔÈÌËÙÈÎe ÙfiÌÔ ÛÙcÓ ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÙáÓ ÙÚÈáÓ ·éÙáÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ‰È·Ù˘ÒÓÔÓÙ·˜ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÌÂÚÈÎb˜ ÛΤ„ÂȘ Ôf ì ÚÔÛÂÎÙÈÎc ÌÂϤÙË ÙÔ˘˜ ÁÂÓÓÔÜÓ Ûb ̤ӷ. £¤Ïˆ Óa ÈÛÙ‡ˆ g˜ Ôî ÛΤ„ÂȘ ÌÔ˘ ·éÙb˜ ÂrÓ·È ÔÏf ÎÔÓÙa ÛÙd˜ ÛΤ„ÂȘ ÙÔÜ ÊÈÏ- Ù·ÙÔÙ¿ÙÔ˘ Û‚·ÛÙÔÜ ^πÂÚ¿Ú¯Ë Î·d ÙáÓ àÁÒÓˆÓ ÙÔ˘ ÛÙcÓ ñËÚÂÛ›· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ηd Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. ∫È ÂrÓ·È àÎÚȂᘠ·éÙe Ôf ¿Ó- Ù· öÙÚÂÊ Ùa ·åÛı‹Ì·Ù· àÁ¿˘, Û‚·ÛÌÔÜ Î·d ı·˘Ì·ÛÌÔÜ ÌÔ˘ Úe˜ Ùe ÚfiÛˆÔ ÙÔÜ ÛÂÌÓÔÜ ^πÂÚ¿Ú¯Ë, ÙÔÜ àÎÔ‡Ú·ÛÙÔ˘ ÙÔÜ Ó‡- Ì·ÙÔ˜ ηd Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ âÚÁ¿ÙË. Δa ÙÚ›· ΛÌÂÓ· Ùa ïÔÖ· ÚÔÙ›ıÂÌ·È Óa âÍÂÙ¿Ûˆ, ‰È·Ù˘ÒÓÔÓÙ·˜ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÌÂÚÈÎb˜ ÛΤ„ÂȘ ¿Óˆ ÛÙe ÂÚȯfiÌÂÓfi ÙÔ˘˜, ÂrÓ·È Ùa ëÍɘ: 1) Δe ÌÈÎÚe ‰ÔΛÌÈÔ ÙÔÜ ªÂÁ¿ÏÔ˘ μ·ÛÈÏ›Ԣ ¶Úe˜ ÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜ ¬ˆ˜ iÓ âÍ ëÏÏËÓÈÎáÓ èÊÂÏÔÖÓÙÔ ÏfiÁˆÓ1, ÁÚ·Ì̤ÓÔ Î·Ùa Ùe ‚ã ≥ÌÈÛ˘ ÙÔÜ ¢ã ·åÒÓ·. 2) ªÈa ΔÔÜ ÏÔÁȈٿÙÔ˘ ª·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚÄ âÈÛÙÔÏc Úe˜ ÙeÓ \Iˆ¿ÓÓËÓ ‚·ÛÈϤ·, âÓ Fw Û‡ÁÎÚÈÛȘ Ùɘ «·Ï·ÈĘ» ηd Ó¤·˜ ƒÒÌË2, ÁÚ·Ì̤ÓË àe Ùc ƒÒÌË ÛÙa 1411. 3) Δe ‰ÔΛÌÈÔ ÙÔÜ º·Ó·ÚÈÒÙË ¢ËÌ‹ÙÚË ∫·Ù·ÚÙ˙É ™˘Ì‚Ô˘Ïc ÛÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜ ᘠÓa èÊÂÏÈÔÜÓÙ·È Î·d Óa Ìc ‚Ï¿ÙÔ˘ÓÙ·È àÙa ‚È- ‚Ï›· Ùa ÊÚ¿ÁÎÈη ηd Ùa ÙÔ‡ÚÎÈη, ηd ÔÈ· Óa ÂrÓ·È ì ηı’ ·éÙfi ÙÔ˘˜ ÛÔ˘‰‹3, ÁÚ·Ì̤ÓÔ ÛÙa 1785, ÛÙe μÔ˘ÎÔ˘Ú¤ÛÙÈ.

1. KÚÈÙÈÎc öΉÔÛË Ìb Á·ÏÏÈÎc ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË Î·d âÌÂÚÈÛٷو̤ÓË âÎÙÂÓÉ ÂåÛ·- ÁˆÁc àe ÙeÓ Abbé Bernard Boulanger, Saint Basile, Aux jeunes gens sur la manière de tirer profit des Lettres helléniques, Paris, Les Belles Lettres, 1965. Oî ·- Ú·ÔÌ¤˜ Ì·˜ Û’ ·éÙc ÙcÓ öΉÔÛË. 2. BÏ. öΉÔÛË ÛÙcÓ Patrologia Graeca (PG) ÙÔÜ J. Migne, ÙfiÌ. 156, ÎÔÏ. 24A- 53C, ¬Ô˘ ηd ·Ú·¤ÌÔ˘ÌÂ. ™‡ÓÙÔÌË ·ÚÔ˘Û›·ÛË àe ÙeÓ G. Dagron, «Manuel Chrysoloras: Constantinople ou Rome» dans Byzantinische Forschungen 12 (1987) 281-288. 3. \EΉfiıËΠàe ÙeÓ K. £. ¢ËÌ·ÚÄ, ¢∏ª∏Δƒπ√™ K∞Δ∞ƒΔ∑∏™, Ta EñÚÈÛÎfiÌÂÓ·, \Aı‹Ó· 1970, ηd ¢∏ª∏Δƒπ√™ K∞Δ∞ƒΔ∑∏™, ¢ÔΛÌÈ·, \Aı‹Ó·, \EÚÌɘ, 1974, ÛÛ. 42-73. Oî ·Ú·ÔÌb˜ Á›ÓÔÓÙ·È Ûb ·éÙc Ùc ‰Â‡ÙÂÚË öΉÔÛË.

–110– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ TÚÂÖ˜ ÏÔÈeÓ ÛÙÈÁÌb˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎb˜ Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜ ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ Î·d ÙÔÜ ^EÏÏËÓÈÛÌÔÜ, ÙÚÂÖ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎb˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ ηd ‰È·ÏfiÁÔ˘ j Û‡ÁÎÚÔ˘Û˘ Ùɘ ›ÛÙ˘ Ìb ÙeÓ ö͈ ÎfiÛÌÔ, ÙÚÂÖ˜ ı¤ÛÂȘ Ô‡, ¬ÛÔ ÎÈ iÓ Ê·›ÓÔÓÙ·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜, âÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ÙcÓ ú‰È· ¿ÓÙ· ÛÙ¿ÛË Î·d à¿ÓÙËÛË. I. ™˘Ó¿ÓÙËÛË Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ›ÛÙ˘ Ìb ÙeÓ âıÓÈÎfi, ÙeÓ Â剈- ÏÔÏ·ÙÚÈÎfi, ÎfiÛÌÔ Î·d å‰È·›ÙÂÚ· Ìb ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÛΤ„Ë. II. ¢È¿ÏÔÁÔ˜ Ùɘ B˘˙·ÓÙÈÓɘ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ìb Ùc ¢˘ÙÈÎc XÚÈ- ÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË Ùɘ \AÓ·Á¤ÓÓËÛ˘. III. M¤ıÂÍË Ùɘ ÛÎÏ·‚ˆÌ¤Ó˘ ÛÙÔf˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ìb ÙeÓ EéÚˆ·˚Îe ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi.

I. ™À¡Õ¡Δ∏™∏ Δ∏˜ Ãπ™Δπ∞¡π∫∏˜ ¶ÿ™Δ∏˜ ª∂ Δ∏¡ ∂§§∏¡π∫∏ ™∫Œæ∏ K·Ùa ÙcÓ âÔ¯c Ùɘ âÌÊ¿ÓÈÛ˘ ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ÛÙc PˆÌ·˚Îc AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· âÈÎÚ·ÙÔÜÛ ÌÈa àÙÌfiÛÊ·ÈÚ· ıÚËÛ΢ÙÈÎÔÜ ÏÔ˘Ú·ÏÈ- ÛÌÔÜ Ìb Ùc ÛËÌÂÚÈÓc öÓÓÔÈ· ÙÔÜ ¬ÚÔ˘ ηd Ôf ÛÙcÓ îÛÙÔÚ›· ÙeÓ àÔ- ηÏÔÜÌÂ Û˘Ó‹ıˆ˜ «ıÚËÛ΢ÙÈÎe Û˘ÁÎÚËÙÈÛÌfi». ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÙcÓ âÔ¯c ÙÔÜ XÚÈÛÙÔÜ, ì ëÏÏËÓÈÎc ÛΤ„Ë Âr¯Â ηٷÎÙ‹ÛÂÈ ÙcÓ \AÓ·ÙÔÏ‹, âÓá Ôî àÓ·ÙÔÏÈÎb˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ Âr¯·Ó ‚ÚÂÖ ÚfiÛÊÔÚÔ ö‰·ÊÔ˜ àÓ¿Ù˘Í˘ Û’ ïÏfiÎÏËÚË ÙcÓ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·. Oî ëÏÏËÓÔڈ̷˚ÎÔd ıÂÔd âÍ·Ó·ÙÔÏ›˙ÔÓ- Ù·Ó, âÓá Ôî àÓ·ÙÔÏÈÎb˜ ıÂfiÙËÙ˜ âÍÂÏÏËÓ›˙ÔÓÙ·Ó. \Ae ıÚËÛ΢ÙÈÎc ôÔ„Ë, ì ÎÔÈÓˆÓ›· Ùɘ PˆÌ·˚Îɘ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ qÙ·Ó ÌÈa ηÙÂÍÔ- ¯cÓ ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÙÈÎc ÎÔÈÓˆÓ›·. \AÓ¿ÌÂÛ· ÛÙd˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ Â剈ÏÔÏ·ÙÚÈÎb˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ âÈÎÚ·ÙÔÜÛ ≤Ó· ηıÂÛÙg˜ Û˘Ó·ÏÏ·Áɘ ηd àÏÏËÏÂ›‰Ú·- Û˘. ^O ÎfiÛÌÔ˜ ‰ÈÂηÙ›¯ÂÙÔ àe ≤Ó· Âr‰Ô˜ ÎÔÛÌÔÔÏ›ÙÈ΢ å‰ÂÔÏÔ- Á›·˜, âÓá Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ≤Ó· ÂéÚ‡Ù·ÙÔ Ì˘ÛÙÈÎÈÛÙÈÎe ÚÂÜÌ· ‰È›ۉ˘Â Û’ ¬Ï˜ Ùd˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎb˜ Ù¿ÍÂȘ. ^O ıÚËÛ΢fiÌÂÓÔ˜ ôÓıÚˆÔ˜ Âr¯Â Ùc ‰˘- Ó·ÙfiÙËÙ· ηd ÙcÓ Ù¿ÛË Óa ‰ÔÎÈÌ¿˙ÂÈ ‰È¿ÊÔÚ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ ηd Ï·- ÙÚÂÖ˜: ‰ÈÂηÙ›¯ÂÙÔ àe ÙcÓ âÈı˘Ì›· Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÎÈ âÈ˙ËÙÔÜÛ Ùe ıÂ˚Îe âÎÂÖÓÔ ÚfiÛˆÔ Ôf ıa ÌÔÚÔÜÛ Óa ‰ÒÛÂÈ à¿ÓÙËÛË ÛÙa àÁˆ- ÓÈÒ‰Ë âÚˆÙ‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘ ηd ÛÙcÓ âÈı˘Ì›· ÙÔ˘ ÁÈa ÛˆÙËÚ›·. ™b ÌÈa Ù¤ÙÔÈ· àÙÌfiÛÊ·ÈÚ· ıÚËÛ΢ÙÈÎÔÜ ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌÔÜ öηÓ ÙcÓ

–111– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY âÌÊ¿ÓÈÛ‹ Ù˘ ì Ó¤· ıÚËÛΛ· ηd Ûb ÌÈa Ù¤ÙÔÈ· ÎÔÈÓˆÓ›· qÚı·Ó Ôî àfiÛÙÔÏÔÈ Óa ÎËÚ‡ÍÔ˘Ó Ùe Ó¤Ô Âé·ÁÁ¤ÏÈÔ Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÙáÓ àÓıÚÒ- ˆÓ «‰Èa XÚÈÛÙÔÜ \IËÛÔÜ». ^O XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌe˜ ùÊÂÈÏ Óa Ï¿‚ÂÈ ı¤ÛË öÓ·ÓÙÈ ¬ÏˆÓ ·éÙáÓ ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ Î·d ÚÂ˘Ì¿ÙˆÓ Î·d Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Óa ‰ÒÛÂÈ à¿ÓÙËÛË ÛÙa àÁˆÓÈÒ‰Ë ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ. òH‰Ë àe Ùe Aã Ì.X. ·åÒÓ·, Ùe Eé·ÁÁ¤ÏÈÔ Âr¯Â âÍ·ψıÂÖ Û’ ïÏfiÎÏËÚË Û¯Â‰eÓ ÙcÓ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·, ¬Ô˘ Âr¯·Ó î‰Ú˘ıÂÖ ÔÏÏb˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎb˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ j \EÎÎÏËۛ˜4. Oî ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔd ‰bÓ ÌÔÚÔÜÛ·Ó ‚¤‚·È· Óa àÓ·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó Ùa Âú‰ˆÏ· ÔûÙ Óa Ï¿‚Ô˘Ó Ì¤ÚÔ˜ ÛÙd˜ Â剈ÏÔÏ·ÙÚÈÎb˜ Ï·ÙÚÂÖ˜. ¶ÔÏÏÔd Ì¿ÏÈ- ÛÙ· àe ÙÔf˜ ÚÒÙÔ˘˜ àÔÏÔÁËÙb˜ âÈÙ›ıÂÓÙ·È Ìb ‰ÚÈ̇ÙËÙ· âÓ·Ó- Ù›ÔÓ ÙáÓ Â剈ÏÔÏ·ÙÚÈÎáÓ ıÂÔÙ‹ÙˆÓ Î·d ̇ıˆÓ, âÓ·ÓÙ›ÔÓ Ùɘ Â剈- ÏÔÏ·ÙÚÈÎɘ Ï·ÙÚ›·˜ ηd äıÈÎɘ, âÓ·ÓÙ›ÔÓ Î·d ·éÙáÓ àÎfiÌË ÙáÓ âıÓÈÎáÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎáÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ. «T› ÎÔÈÓeÓ ÌÂÙ·Íf \AıËÓáÓ Î·d ^IÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì;», ÚˆÙ¿ÂÈ ï TÂÚÙ˘ÏÏÈ·Ófi˜. K·d ï îÂÚe˜ ^IÂÚÒÓ˘ÌÔ˜: «¶ÔÈa ì Û¯¤ÛË ÌÂÙ·Íf ÙÔÜ ^OÚ·Ù›Ô˘ ηd ÙáÓ æ·ÏÌáÓ, ÌÂÙ·Íf ÙÔÜ BÈÚ- ÁÈÏ›Ô˘ ηd ÙáÓ Eé·ÁÁÂÏ›ˆÓ, ÌÂÙ·Íf ÙÔÜ KÈΤڈÓÔ˜ ηd ÙÔÜ ¶·‡- ÏÔ˘;». AéÙÔd ¬Ìˆ˜ Ô‡, ηÙa ÙeÓ °ÚËÁfiÚÈÔ N·˙È·Ó˙ËÓfi, «ÊÔ‚ÔÜÓÙ·È ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÊÈÏÔÛÔÊ›· ¬ˆ˜ Ùa ·È‰Èa ÊÔ‚ÔÜÓÙ·È Ùa Ê·ÓÙ¿ÛÌ·Ù·», Ôf ˘îÔıÂÙÔÜÓ ÌÈa àfiÏ˘Ù· àÚÓËÙÈÎc ÛÙ¿ÛË, àÔÙÂÏÔÜÓ âÍ·›ÚÂÛË. °È·Ùd ¬ÏÔÈ Û¯Â‰eÓ Ôî ¢È‰¿ÛηÏÔÈ Î·d ¶·Ù¤Ú˜ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜, ·éÙÔd Ôf ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È àe Ùe ëÏÏËÓÈÛÙÈÎe ÓÂ˘Ì·ÙÈÎe ηd ıÚËÛ΢ÙÈÎe ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Î·d Ôf ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ÔÏf ηÏa ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÛΤ„Ë Î·d Ùd˜ ·Á·ÓÈÛÙÈÎb˜ ıÚËÛÎÂÖ˜, ıa ÎÚ·Ù‹ÛÔ˘Ó à¤Ó·ÓÙ› ÙÔ˘˜ ÛÙ¿ÛË ÌÄÏÏÔÓ âÎÏÂÎÙÈ΋5. ^H ÛΤ„Ë ÙÔÜ îÂÚÔÜ \IÔ˘ÛÙ›ÓÔ˘ âÎÊÚ¿˙ÂÈ Ùc ı¤ÛË

4. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ηd Ùc Û¯ÂÙÈÎc ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ‚Ú›ÛÎÂÈ Î·ÓÂd˜ Ûb ïÔÈ·‰‹ÔÙ ηÏc ^IÛÙÔÚ›· ÙáÓ ÚÒÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ ¯ÚfiÓˆÓ j Ùɘ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ °Ú·ÌÌ·- Ù›·˜ ÙáÓ ÙÚÈáÓ ÚÒÙˆÓ ·åÒÓˆÓ. BÏ. Úfi¯ÂÈÚ· B. Boulanger, ¬.., ÛÛ. 13-16. BÏ. â›Û˘ Ùd˜ ı¤ÛÂȘ âd ÙÔÜ ı¤Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ M·Î·ÚȈٿÙÔ˘ \AÚ¯ÈÂÈÛÎfiÔ˘ TÈ- Ú¿ÓˆÓ Î·d ¿Û˘ \AÏ‚·Ó›·˜ A¡∞™Δ∞™π√À (°π∞¡¡√À§∞Δ√À), ¶·ÁÎÔÛÌÈfiÙËÙ· ηd ^OÚıÔ‰ÔÍ›·, \Aı‹Ó·, \AÎÚ›Ù·˜, 2000, å‰È·›ÙÂÚ· Ùd˜ ÛÛ. 25-64 ηd 110-206. 5. BÏ. Û¯ÂÙÈÎa ÛÙe J. Daniélou, Message évangélique et culture hellénique aux Iie et IIIe siècles, Paris-Tournai, Desclée, Bibliothèque de théologie 3, 1961.

–112– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙcÓ ÏÂÈÔÓfiÙËÙ¿ Ù˘. ^O îÂÚe˜ \IÔ˘ÛÙ›ÓÔ˜ àÓ·ÁÓˆ- Ú›˙ÂÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎc àÍ›· ÛÙa ‰È¿ÊÔÚ· ÊÈÏÔÛÔÊÈÎa Û˘ÛÙ‹Ì·Ù·Ø ıˆÚÂÖ Ùc ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ûa ‰áÚÔ £ÂÔÜ ÛÙeÓ ôÓıÚˆÔØ ‰¤¯ÂÙ·È ¬ÙÈ ì ¯¿ÚË ÙÔÜ £ÂÔÜ âÓÂÚÁÂÖ àÎfiÌ· ηd ÛÙeÓ ÎfiÛÌÔ Ùɘ Â剈ÏÔÏ·ÙÚ›·˜Ø àÓ·Ù‡Û- ÛÂÈ ÙcÓ å‰¤· ¬ÙÈ ì ıÚËÛ΢ÙÈÎfiÙËÙ·, ì ≤ÏÍË Úe˜ Ùe ıÂÖÔÓ Î·d ì äıÈÎc ˙ˆc ÂrÓ·È öÌÊ˘Ù· ÛÙeÓ ôÓıÚˆÔ, ÂrÓ·È ‰áÚÔÓ £ÂÔÜ Úe˜ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔf˜ àÓıÚÒÔ˘˜6. TcÓ ÔÏf ÁÓˆÛÙc ıˆڛ· ÙÔ˘ ÂÚd ÙÔÜ «ÛÂÚÌ·ÙÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘» ıa ÙcÓ âÓÛÙÂÚÓÈÛÙÂÖ Î·d ıa ÙcÓ àÓ·Ù‡ÍÂÈ àÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfi- ÙÂÚÔ ï KÏ‹Ì˘ \AÏÂÍ·Ó‰Ú›·˜. °Èa ÙeÓ ÛÔÊe ·éÙe ¶·Ù¤Ú· Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜, ì £Â›· ¶ÚfiÓÔÈ· ÚÔ·Ú·Û··Û ÙcÓ àÓıÚˆfiÙËÙ· Óa ‰Â¯ÙÂÖ ÙcÓ öÏ¢ÛË ÙÔÜ YîÔÜ ÙÔÜ £ÂÔÜ ‰Èa ‰‡Ô ï‰áÓ: ‰Èa Ùɘ ï‰ÔÜ ÙÔÜ MˆÛ·˚ÎÔÜ NfiÌÔ˘ ηd ÙáÓ ¶ÚÔÊËÙáÓ Ùɘ ¶. ¢È·ı‹Î˘, àe Ùc ÌÈa ÌÂÚÈ¿, ‰Èa Ùɘ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎɘ ï‰ÔÜ, àe ÙcÓ ôÏÏË. òEÙÛÈ ì ëÏÏË- ÓÈÎc ÊÈÏÔÛÔÊ›· ó˜ «Âé·ÁÁÂÏÈÎc ÚÔ·Ú·Û΢c» àÔÎÙÄ åÛfiÙÈÌË Û¯Â‰eÓ ı¤ÛË Ìb Ùe MˆÛ·˚Îe NfiÌÔ ÛÙe Û¯¤‰ÈÔ Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÁÈa Ùc ÛˆÙËÚ›· ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ7. ¶¿Óˆ Û’ ·éÙc Ùc ıˆڛ· ‚·Û›˙Â- Ù·È ì ηÏÏȤÚÁÂÈ· Ùɘ ı‡Ú·ıÂÓ ·È‰Â›·˜ ÛÙe B˘˙¿ÓÙÈÔ Î·d àÓ·-

6. ^O îÂÚe˜ \IÔ˘ÛÙ›ÓÔ˜ àÓ·Ù‡ÛÛÂÈ ÙcÓ å‰¤· ·éÙc ÛÙcÓ ÚÒÙË Î˘Ú›ˆ˜ \AÔÏÔÁ›· ÙÔ˘, ÁÚ·Ì̤ÓË ÂÚd Ùe 153-155 Ì.X. °Èa ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‚Ï. D. Bourgeois, La sagesse des Anciens dans le mystère du Verbe. Evangile et Philosophie chez saint Justin, philosophe et martyr, Paris 1981Ø R. HOLDE, «Logos Spermatikos. Christianity and Ancien Philosophy according to St. Justin’s Apologie», in Studia Theologica Lundensia 12 (1958) 1109-1168Ø B. ™Δ√°π∞¡¡√À, «^H XÚÈÛÙÔÏÔÁ›· ÙáÓ \EÈÛÙÔÏáÓ \IÁÓ·- Ù›Ô˘ ÙÔÜ Î·d £ÂÔÊfiÚÔ˘», ÛÙe £ÂÔÏÔÁÈÎeÓ ™˘ÌfiÛÈÔÓ ¯·ÚÈÛÙ‹ÚÈÔÓ Âå˜ ÙeÓ Î·- ıËÁËÙcÓ ¶·Ó·ÁÈÒÙËÓ K. XÚ‹ÛÙÔ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1967, ÛÛ. 69-110Ø Xƒ. £. Kƒπ- ∫ø¡∏, «^O §fiÁÔ˜ ηd ì ÂÚd ·éÙÔÜ ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔÜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘ ηd Ì¿ÚÙ˘ÚÔ˜ \IÔ˘ÛÙ›ÓÔ˘», ÙÔÜ å‰›Ô˘, ¶·ÙÂÚÈÎa £ÂÔÏÔÁÈÎa MÂÏÂÙ‹Ì·Ù·, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, University Studio Press, 1998, ÛÛ. 52-80. 7. K˘Ú›ˆ˜ ÛÙeÓ ¶ÚÔÙÚÂÙÈÎeÓ Úe˜ ÙÔf˜ ≠EÏÏËÓ·˜ (PG, v. 8, col. 49C-249B) ηd ÛÙÔf˜ ™Ùڈ̷ÙÂÖ˜ I, 1-7). (PG, v. 8, col. 685A-1382B et v. 9, col. 9A-602C. KÚÈ- ÙÈÎc öΉÔÛË ÙáÓ öÚÁˆÓ ·éÙáÓ, Ìb Á·ÏÏÈÎc ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, ÂåÛ·ÁˆÁc ηd Û¯fiÏÈ· ÛÙc ÛÂÈÚa Sources Chrétiennes (SC), ÙfiÌ. 2 (¶ÚÔÙÚÂÙÈÎe˜) ηd 70, 108, 158 (™Ùڈ̷ÙÂÖ˜). BÏ. àÎfiÌ· M. Galloni, Cultura, evangelizzazione e fede nel «Protre- ptico» di Clemente Alessandrino, Albi, Verba Seniorum 10, 1986Ø H. Crouzel, «Culture et foi: Clément d’Alexandrie», in Studia Missionalia 42 (1993) 97-121.

–113– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY Ù‡ÛÛÂÙ·È ï ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎe˜ ÔñÌ·ÓÈÛÌfi˜. ≠Oˆ˜ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ, ïÚÈṲ̂Ó˜ ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ÙáÓ ÚÒÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ ¯ÚfiÓˆÓ ·Ú›ÛÙ·Ó·Ó ÙÔf˜ ^E‚Ú·›Ô˘˜ ÚÔÊÉÙ˜ ηd ÙÔf˜ ≠EÏÏËÓ˜ ÛÔÊÔf˜ ÙÔf˜ ÌbÓ ‰›Ï· ÛÙÔf˜ ‰¤, ‰ÈfiÙÈ Û˘ÌÌÂÙÂÖ¯·Ó ¬ÏÔÈ Î·Ùa ÙeÓ ú‰ÈÔ ÙÚfiÔ ÛÙe Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ. Oî Ù¤ÙÔÈÔ˘ Âú‰Ô˘˜ ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ıa ÔÏ- Ï·Ï·ÛÈ·ÛÙÔÜÓ ÛÙÔf˜ Ó¿ÚıËΘ ÙáÓ âÎÎÏËÛÈáÓ Î·Ùa ÙÔf˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ Ùɘ TÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, ÙfiÙ Ôf ̤۷ ÛÙa Û¯ÔÏÂÖ· Ùɘ ÛÎÏ·‚ÈĘ Âr¯Â Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËıÂÖ ì Èe ÛÙÂÓc Û‡Ó‰ÂÛË Î·d Û‡ÓıÂÛË, ÌÈa Ú·ÁÌ·ÙÈÎc üÛ̈ÛË, àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙcÓ \OÚıÔ‰ÔÍ›· ηd ÙeÓ ^EÏÏËÓÈÛÌfi8.

Te ÌÈÎÚe ‰ÔΛÌÈÔ ÙÔÜ MÂÁ¿ÏÔ˘ B·ÛÈÏ›Ԣ, ÁÚ·Ì̤ÓÔ Ûb Âr‰Ô˜ âÈ- ÛÙÔÏɘ ¶Úe˜ ÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜, ¬ˆ˜ iÓ âÍ ëÏÏËÓÈÎáÓ èÊÂÏÔÖÓÙÔ ÏfiÁˆÓ, àÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÂÈ ·éÙcÓ àÎÚȂᘠÙc ı¤ÛË Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ öÓ·ÓÙÈ Ùɘ Â剈ÏÔÏ·ÙÚÈÎɘ ÛΤ„˘. ^O M. B·Û›ÏÂÈÔ˜ Ùe öÁÚ·„ Ûb ÚÔ¯ˆÚË- ̤ÓË ìÏÈΛ·, «Ï‹Ú˘ âÌÂÈÚ›·˜, Û˘Ó¤Ûˆ˜ ηd ÛÔÊ›·˜». \A¢ı‡ÓÂ- Ù·È ÛÙa àÓ‹„È· ÙÔ˘ ηd âÈı˘ÌÂÖ «ï‰eÓ ÙcÓ àÛÊ·ÏÂÛÙ¿ÙËÓ ñÔ‰ÂÈ- ÎÓ‡Ó·È» (I, 8) ÛÙc ÌÂϤÙË ÙÔ˘˜ ÙáÓ âıÓÈÎáÓ ëÏÏ‹ÓˆÓ Û˘ÁÁڷʤˆÓ: «TÔÜÙÔ ÌbÓ Î·d Û˘Ì‚Ô˘ÏÂ‡ÛˆÓ õΈ», ÙÔf˜ ÁÚ¿ÊÂÈ, «Ùe Ìc ‰ÂÖÓ Âå˜ ±·Í ÙÔÖ˜ àÓ‰Ú¿ÛÈ ÙÔ‡ÙÔȘ œÛÂÚ ÏÔ›Ô˘ Ùa ˉ¿ÏÈ· Ùɘ ‰È·ÓÔ›·˜ ñÌáÓ ·Ú·‰fiÓÙ·˜, FqÂÚ iÓ ôÁˆÛÈ, Ù·‡ÙFË Û˘Ó¤ÂÛı·È, àÏÏ’ ¬ÛÔÓ âÛÙd ¯Ú‹ÛÈÌÔÓ ·éÙáÓ ‰Â¯Ô̤ÓÔ˘˜, Âå‰¤Ó·È Ù› ¯Úc ηd ·ÚȉÂÖÓ. T›Ó· ÔsÓ âÛÙÈ Ù·ÜÙ· ηd ¬ˆ˜ ‰È·ÎÚÈÓÔÜÌÂÓ, ÙÔÜÙÔ ‰ÂÖ Î·d ‰È‰¿Íˆ öÓıÂÓ ëÏÒÓ» (I, 24-29). º˘ÛÈÎa ÌĘ ÂrÓ·È à‰‡Ó·ÙÔ Óa ÛÙ·ıÔÜÌ Ûb ¬Ï˜ Ùd˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ ÙÔÜ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ ÙÔÜ ÌÈÎÚÔÜ ·éÙÔÜ àÚÈÛÙÔ˘ÚÁ‹Ì·ÙÔ˜. £a âÈÛËÌ¿- ÓÔ˘Ì ÏÔÈeÓ ÌÂÚÈÎb˜ ÌfiÓÔ àe Ùd˜ 剤˜ ÙÔÜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ‰È‰·ÛοÏÔ˘.

8. BÏ. A¶. B∞∫∞§√¶√À§√™, \IÛÙÔÚ›· ÙÔÜ N¤Ô˘ ^EÏÏËÓÈÛÌÔÜ, ÙfiÌ. Bã, £ÂÛÛ·- ÏÔÓ›ÎË 1964, ÛÛ. 251-252, ¬Ô˘ ηd ì Û¯ÂÙÈÎc ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·. °Èa Ùe ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ ı¤Ì· Ùɘ üÛ̈Û˘ ^EÏÏËÓÈÛÌÔÜ Î·d XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ÛÙÔf˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ Ùɘ TÔ˘Ú- ÎÔÎÚ·Ù›·˜, ‚Ï. A. Aƒ°Àƒπ√À, \I‰ÂÔÏÔÁÈÎa Ú‡̷ٷ ÛÙÔf˜ ÎfiÏÔ˘˜ ÙÔÜ ^EÏÏËÓÈ- ÛÌÔÜ Î·d Ùɘ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ηÙa Ùa ¯ÚfiÓÈ· Ùɘ TÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, §¿ÚÈÛ· 1980, ÛÛ. 30-32: Á·ÏÏÈÎc ÌÂÙ·ÊÚ·ÛË ÛÙe ÂÚÈÔ‰ÈÎe Contacts 127 (1984), 285-305, ì Û¯Â- ÙÈÎc ·Ú·ÔÌ‹: ÛÛ. 301-303.

–114– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ K·d ÚáÙ’ à’ ¬Ï·, Ùc ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë ·éÙc ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc àÚ¯‹: «^HÌÂÖ˜, t ·Ö‰Â˜, Ôé‰bÓ ÂrÓ·È ¯ÚÉÌ· ·ÓÙ¿·ÛÈ ÙeÓ àÓıÚÒÈÓÔÓ ‚›ÔÓ ÙÔÜÙÔÓ ñÔÏ·Ì‚¿ÓÔÌÂÓ [...] àÏÏ’ âd Ì·ÎÚfiÙÂÚÔÓ Úfi˚ÌÂÓ Ù·Ö˜ âÏ›ÛÈ, ηd Úe˜ ëÙ¤ÚÔ˘ ‚›Ô˘ ·Ú·Û΢cÓ ±·ÓÙ· Ú¿ÙÙÔÌÂÓ. lA ÌbÓ ÔsÓ iÓ Û˘ÓÙÂÏFÉ Úe˜ ÙÔÜÙÔÓ ìÌÖÓ, àÁ·ÄÓ Ù ηd ‰ÈÒÎÂÈÓ ·ÓÙd Ûı¤ÓÂÈ ¯ÚÉÓ·› Ê·ÌÂÓ, Ùa ‰’ ÔéÎ âÍÈÎÓÔ‡ÌÂÓ· Úe˜ âÎÂÖÓÔÓ ó˜ Ôé‰ÂÓe˜ ôÍÈ· ·ÚÔÚÄÓ» (II, 1-13). º˘ÛÈο, âÎÂÖÓÔ Ôf ï‰ËÁÂÖ ÙeÓ ôÓıÚˆÔ ÛÙcÓ ÔéÚ¿ÓÈ· ˙ˆ‹, ÂrÓ·È Ôî £ÂÖ˜ °Ú·Êb˜ ηd ì ‰È‰·Ûηϛ· ÙáÓ îÂÚáÓ Ì˘ÛÙËÚ›ˆÓ: «Oî îÂÚÔd ÏfiÁÔÈ Âå˜ ÙÔÜÙÔÓ ôÁÔ˘ÛÈ ‰È’ àÔÚÚ‹ÙˆÓ ìÌĘ âÎ·È‰Â‡ÔÓÙ˜» (II, 26), ÁÚ¿ÊÂÈ. «≠Ö˜, ≤ˆ˜ ¬ÙÔ˘ ÊÙ¿ÛÔ˘Ì ÛÙcÓ ìÏÈΛ· Ôf Óa ÌÔÚÔÜÌ Óa ‰ÈÂÈÛ‰‡ÛÔ˘Ì ÛÙe ‚¿ıÔ˜ ÙáÓ âÓÓÔÈáÓ ÙáÓ £Â›ˆÓ °Ú·ÊáÓ», ÁÚ¿ÊÂÈ àÎfiÌ· ï ±ÁÈÔ˜ B·Û›ÏÂÈÔ˜, «çÊ›ÏÔ˘Ì Óa âÍ·Û΋ÛÔ˘Ì Ùe Ì¿ÙÈ Ùɘ „˘¯É˜ Ì·˜ ¿Óˆ Ûb ôÏÏ· ‚È‚Ï›·, Ôf ‰bÓ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó ÚÈ˙È- Îa àe Ùd˜ £ÂÖ˜ °Ú·Ê¤˜, Ûa Óa Âú¯·Ì Óa οÓÔ˘Ì Ìb ÛÎÈb˜ ηd Ìb ηıÚ¤ÊÙ˜ [...] K·d ¬Ù·Ó Ùe Ì¿ÙÈ Ì·˜ ıa Û˘ÓËı›ÛÂÈ Óa ‚ϤÂÈ ÙeÓ ≥ÏÈÔ Ì¤Û· ÛÙe ÓÂÚfi, ıa ÌÔÚ¤ÛÂÈ úÛˆ˜ Óa ÙeÓ ÎÔÈÙ¿ÍÂÈ Î·d ηÙ¢- ı›·Ó [...] ™ÙeÓ àÁÒÓ· Ì·˜ Óa ÎÂÚ‰›ÛÔ˘Ì ÙcÓ ÔéÚ¿ÓÈ· ‚·ÛÈÏ›·, ÌĘ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ÌÈa ÌÂÁ¿ÏË ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÁÈa ÙcÓ ïÔ›· ö¯Ô˘Ì ÙcÓ àÓ¿- ÁÎË ¬ÏˆÓ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ, àÓ¿ÁÎË ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ìb ¬ÏÔ˘˜ ÙÔf˜ àÓıÚÒ- Ô˘˜ ÙÔÜ Ó‡̷ÙÔ˜: ÙÔf˜ ÏÔÁÔÔÈÔ‡˜, ÙÔf˜ Ú‹ÙÔÚ˜, ÙÔf˜ ÔÈËÙ¤˜. ^H ı‡Ú·ıÂÓ ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ηd ÛÔÊ›· ıa ÌĘ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÙcÓ ÚÔÂ- ÙÔÈÌ·Û›· Ùɘ ïÔ›·˜ ö¯Ô˘Ì àÓ¿ÁÎË ÁÈa Óa ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì Ùc ‰È- ‰·Ûηϛ· ÙáÓ ı›ˆÓ Ì˘ÛÙËÚ›ˆÓ» (II, 26-47). ≠Oˆ˜ ‚ϤÔ˘ÌÂ, ï M¤Á·˜ B·Û›ÏÂÈÔ˜ âÍÂÙ¿˙ÂÈ ÚáÙ· Ùe ı¤Ì· àe ÙcÓ ôÔ„Ë Ùɘ ôÛÎËÛ˘ ηd Ùɘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ ÙÔÜ ÓÔÜ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·- ÓÔÜ. KÈ à’ ·éÙcÓ ÏÔÈeÓ ÙcÓ ôÔ„Ë ì ÌÂϤÙË ÙáÓ âıÓÈÎáÓ Û˘Á- ÁڷʤˆÓ ıˆÚÂÖÙ·È Ûa ÌÈa à·Ú·›ÙËÙË ÚÔ·Ú·Û΢c ηd Ûa ÌÈa ̇ËÛË ÁÈa ÙcÓ Î·Ù·ÓfiËÛË ÙáÓ ^AÁ›ˆÓ °Ú·ÊáÓ Î·d ÙáÓ ı›ˆÓ Ì˘- ÛÙËÚ›ˆÓ. ≠Ö˜ ï ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·éÙe˜ ¢È‰¿ÛηÏÔ˜ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ ÚÔ- ¯ˆÚÂÖ àÎfiÌ· Èe Ì·ÎÚÈ¿. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÛÙc Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔÜ Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·- Ùfi˜ ÙÔ˘, ï M¤Á·˜ B·Û›ÏÂÈÔ˜ àӷʤÚÂÙ·È Ûb ¿ÌÔÏÏ· ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· âÚ·ÓÈṲ̂ӷ àe ≤Ó· ÏÉıÔ˜ Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙáÓ àÚ¯·›ˆÓ ëÏÏ‹ÓˆÓ Û˘Á- ÁڷʤˆÓ, ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· àÚÂÙɘ j Ôf ‰È‰¿ÛÎÔ˘Ó ÙcÓ àÍ›· Ùɘ àÚÂÙɘ.

–115– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY K·d ηٷϋÁÂÈ Ûb ÙÔÜÙÔ Ùe ηٷÏËÎÙÈÎe ÁÈa ≤Ó·Ó ôÓıÚˆÔ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ·, ¬ÙÈ ‰ËÏ·‰c ÛÙÔf˜ âıÓÈÎÔf˜ Û˘ÁÁÚ·ÊÂÖ˜ ıa Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂÈ ï Ó¤Ô˜ ÛΤ„ÂȘ ηd ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· Ôf Ù›ÓÔ˘Ó Úe˜ ÙeÓ ú‰ÈÔ Ìb Ùd˜ ≠AÁȘ °Ú·Êb˜ ÛÎÔe ηd Ôf Ôî Ó¤ÔÈ àÍ›˙ÂÈ ÙeÓ ÎfiÔ Óa ÌÂÏÂÙÔÜÓ Î·d Óa ÌÈÌÔÜÓÙ·È. K·d ÚÔÛı¤ÙÂÈ: B¤‚·È· ¬Ï· ·éÙa (Ùa ÂÚd àÚÂÙɘ), ıa ÌĘ Ùa ‰È‰¿ÍÔ˘Ó ÔÏf ηχÙÂÚ· Ôî £ÂÖ˜ °Ú·Ê¤˜: «\AÏÏa Ù·ÜÙ· Ì¤Ó Ô˘ ÎiÓ ÙÔÖ˜ ìÌÂÙ¤ÚÔȘ ÏfiÁÔȘ ÙÂÏÂÈfiÙÂÚÔÓ Ì·ıËÛfiÌÂı·: ¬ÛÔÓ ‰b ÛÎÈ·ÁÚ·Ê›·Ó ÙÈÓa Ùɘ àÚÂÙɘ, Ùfi Á ÓÜÓ ÂrÓ·È, âÎ ÙáÓ ö͈- ıÂÓ ·È‰Â˘Ì¿ÙˆÓ ÂÚÈÁÚ·„ÒÌÂı·. TÔÖ˜ ÁaÚ âÈÌÂÏᘠâÍ ëοÛÙÔ˘ ÙcÓ èʤÏÂÈ·Ó àıÚÔ›˙Ô˘ÛÈÓ, œÛÂÚ ÙÔÖ˜ ÌÂÁ¿ÏÔȘ ÙáÓ ÔÙ·ÌáÓ, ÔÏÏ·d Á›- ÓÂÛı·È ÔÏÏ·¯fiıÂÓ ·î ÚÔÛıÉÎ·È ÂʇηÛÈ» (X, 1-6). ™‡Ìʈӷ ÏÔÈeÓ Ìb Ùe M¤Á· B·Û›ÏÂÈÔ, Ôî àÚ¯·ÖÔÈ Û˘ÁÁÚ·ÊÂÖ˜ ‰bÓ ÂrÓ·È ÌfiÓÔ ÌÈa ÚÔ·Ú·Û΢c ÛÙcÓ Î·Ù·ÓfiËÛË ÙáÓ ^AÁ›ˆÓ °Ú·ÊáÓ Î·d ÙáÓ ı›ˆÓ Ì˘ÛÙËÚ›ˆÓ àÏÏa ηd ÌÈa ÔχÙÈÌË ËÁc ·Ú·‰ÂÈ- ÁÌ¿ÙˆÓ Î·d ·Ú·ÈÓ¤ÛÂˆÓ Ôf ÌĘ ï‰ËÁÔÜÓ ÛÙcÓ àÚÂÙ‹. ^Ye ÙcÓ ÚÔ¸fiıÂÛË ‚¤‚·È· ¬ÙÈ Í¤ÚÔ˘Ì Óa âÈϤÁÔ˘ÌÂ. Ta ÏÔ˘ÏÔ‡‰È· ÚÔÛ- ʤÚÔ˘Ó ÛÙa ôÏÏ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· ÙcÓ àfiÏ·˘ÛË Ùɘ Ì˘Úˆ‰ÈĘ ÙÔ˘˜ ηd ÙáÓ ¯ÚˆÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜. Oî ̤ÏÈÛÛ˜ ¬Ìˆ˜ àÔÎÔÌ›˙Ô˘Ó àe Ùa ÏÔ˘ÏÔ‡‰È· ηd Ùe ̤ÏÈ. òEÙÛÈ ÎÈ âÌÂÖ˜. \EaÓ ‰bÓ âÈ˙ËÙÔÜÌ ÛÙa Û˘Á- ÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙáÓ àÚ¯·›ˆÓ àfiÏ·˘ÛË ÌfiÓÔ Î·d Â鯷ڛÛÙËÛË, ÌÔÚÔÜÌ Óa àÔÎÔÌ›ÛÔ˘Ì ηd èʤÏÂÈ· ÁÈa ÙcÓ „˘¯‹ Ì·˜. K·d Ú¤ÂÈ, ÛÙcÓ ÂÚ›ÙˆÛË ·éÙ‹, Óa ÌÈÌËıÔÜÌ ηı’ ¬Ï· Ùd˜ ̤ÏÈÛÛ˜. «\EÎÂÖÓ·› Ù ÁaÚ ÔûÙ ±·ÛÈ ÙÔÖ˜ ôÓıÂÛÈ ·Ú·ÏËÛ›ˆ˜ â¤Ú¯ÔÓÙ·È, ÔûÙ ÌcÓ Ôx˜ iÓ âÈÙáÛÈÓ ¬Ï· ʤÚÂÈÓ âȯÂÈÚÔÜÛÈÓ, àÏÏ’ ¬ÛÔÓ ·éÙáÓ âÈÙ‹‰ÂÈÔÓ Úe˜ ÙcÓ âÚÁ·Û›·Ó Ï·‚ÔÜÛ·È, Ùe ÏÔÈeÓ ¯·›ÚÂÈÓ àÊÉηÓØ ìÌÂÖ˜ ÙÂ, mÓ ÛˆÊÚÔÓáÌÂÓ, ¬ÛÔÓ ÔåÎÂÖÔÓ ìÌÖÓ Î·d Û˘ÁÁÂÓb˜ ÙFÉ àÏËı›÷· ·Ú’ ·éÙáÓ ÎÔÌÈÛ¿ÌÂÓÔÈ, ñÂÚ‚ËÛfiÌÂı· Ùe ÏÂÈfiÌÂÓÔÓ. K·d ηı¿ÂÚ Ùɘ ®Ô‰ˆÓÈĘ ÙÔÜ ôÓıÔ˘˜ ‰Ú„¿ÌÂÓÔÈ Ùa˜ àοÓı·˜ âÎÎÏ›ÓÔÌÂÓ, Ô≈Ùˆ ηd âd ÙáÓ ÙÔÈÔ‡ÙˆÓ ÏfiÁˆÓ ¬ÛÔÓ ¯Ú‹ÛÈÌÔÓ Î·ÚˆÛ¿ÌÂÓÔÈ, Ùe ‚Ï·‚ÂÚeÓ Ê˘Ï·ÍfiÌÂı·» (I, 36-54). N¿ ÏÔÈfiÓ, Ìb ÔÏf ÌÂÁ¿ÏË Û˘ÓÙÔÌ›·, ì ÛΤ„Ë ÙÔÜ MÂÁ¿ÏÔ˘ B·- ÛÈÏ›Ԣ Ûb ¬,ÙÈ àÊÔÚÄ Ùd˜ Û¯¤ÛÂȘ Ôf ÌÔÚÔÜÓ Óa ñ¿Ú¯Ô˘Ó ÌÂÙ·Íf

–116– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ›ÛÙ˘ ηd Ùɘ ı‡Ú·ıÂÓ ·È‰Â›·˜. ¶¿Óˆ Û’ ·éÙb˜ àÎÚȂᘠÙd˜ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ à͛˜, ¬ˆ˜ Ùd˜ ‰ÈÂÙ‡ˆÛ·Ó ηd Ùd˜ àÓ¤- Ù˘Í·Ó ï M¤Á·˜ B·Û›ÏÂÈÔ˜ ηd ôÏÏÔÈ (.¯. ï îÂÚe˜ AéÁÔ˘ÛÙ›ÓÔ˜ ηd ï KÏ‹Ì˘ \AÏÂÍ·Ó‰Ú›·˜), ıa ÔåÎÔ‰ÔÌËıÔÜÓ Ôî Û¯¤ÛÂȘ ÌÂÙ·Íf Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ÛΤ„˘ ηd Ùɘ ı‡Ú·ıÂÓ ·È‰Â›·˜ ηıg˜ ηd ì ÌÂϤÙË Ùɘ àÚ¯·›·˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜ ηıfiÏË Ùc ‚˘˙·ÓÙÈÓc ÂÚ›Ô‰Ô. ¢bÓ Ú¤ÂÈ ùÓÙˆ˜ Óa ͯÓÄÌ g˜ ï XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌe˜ ÁÂÓÓ‹ıËΠÛÙa ^IÂÚÔÛfiÏ˘Ì· ηd ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËΠó˜ ì Û˘Ó¤¯ÂÈ·, Ùe ϋڈ̷ ηd ì âÎÏ‹ÚˆÛË ÙÔÜ \IÔ˘‰·˚ÛÌÔÜ Ôf qÙ·Ó ıÚËÛΛ· ÛËÌÈÙÈ΋. ^O XÚÈÛÙe˜ ΋ڢÍ Ùe Eé·ÁÁ¤ÏÈÔ ÛÙcÓ àÚ·Ì·˚Îc ÁÏÒÛÛ·. °Èa Óa âÎÏË- ÚÒÛÂÈ ¬Ìˆ˜ ÙcÓ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÙËÙ· Ùɘ àÔÛÙÔÏɘ Ù˘ ì Ó¤· ıÚËÛΛ· ùÊÂÈÏ Óa ÌÈÏ‹ÛÂÈ ÛÙÔf˜ àÓıÚÒÔ˘˜ Ìb Ùd˜ ÁÏáÛÛ˜ Ùɘ PˆÌ·˚Îɘ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ηd Óa ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ Ùe ÛˆÙ‹ÚÈÔ Ì‹Ó˘Ì¿ Ù˘ Ìb Ùd˜ ηÙËÁÔڛ˜ Ùɘ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎɘ ÛΤ„˘ Ùɘ âԯɘ. ^H Û˘Ó¿ÓÙËÛË Î·d ì Ù·‡ÙÈÛË ÙÔÜ Eé·ÁÁÂÏ›Ô˘ Ìb Ùd˜ ‰˘e ÌÂÁ¿Ï˜ ÁÏáÛÛ˜ Ùɘ Pˆ- Ì·˚Îɘ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ηd Ùc Ï·ÙÈÓÈ΋, ηıg˜ ηd Ìb ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ηd ÙcÓ ëÏÏËÓÈÛÙÈÎc ÛΤ„Ë, ñÉÚÍ ÌÈa ÌÂÁ¿ÏË ÂÚÈ¤ÙÂÈ·. ™ÙcÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜ Óa ‰È·Ù˘ÒÛÔ˘Ó Ùe ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎe Ì‹Ó˘Ì· Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ Ûb ÌÈa ÁÏÒÛÛ· ηd ÌÈa ÛΤ„Ë Í¤Ó˜ Úe˜ ÙeÓ ÛËÌÈÙÈÎe åÔ˘‰·˚ÛÌfi, Ôî ¢È‰¿ÛηÏÔÈ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ ùÊÂÈÏ·Ó Óa àÔʇÁÔ˘Ó ÙeÓ Î›Ó‰˘ÓÔ Ù·‡ÙÈÛ˘ ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ Ìb ïÔÈÔ‰‹ÔÙ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎe j ÁÓˆÛÙÈÎe Û‡ÛÙËÌ·, ¬ˆ˜ Ôî \AfiÛÙÔÏÔÈ Î·d Ôî àÔÛÙÔÏÈÎÔd ¶·Ù¤Ú˜ Âr¯·Ó ·Ú·Î¿Ì„ÂÈ Ùe ÛÎfiÂÏÔ Óa ·- ÚÔ˘ÛÈ·ÛÙÂÖ ì Ó¤· ıÚËÛΛ· ÛaÓ ≤Ó· àe Ùa ÔÏÏa åÔ˘‰·˚Îa ÎÈÓ‹- Ì·Ù· ηd Ú‡̷ٷ Ùɘ âԯɘ. K·d Ùe âÁ¯Â›ÚËÌ· ·éÙe ¤Ù˘¯Â ηÙa ÙÚfiÔ âÍ·›ÛÈÔ Î·d ·Ú·‰ÂÈÁÌ·ÙÈÎfi9. £a qÙ·Ó úÛˆ˜ àÓÒÊÂÏÔ Óa âÈÌ›ÓÔ˘Ì ÛÙd˜ àÓÂÎÙ›ÌËÙ˜ ñËÚÂ- ۛ˜ Ôf Ôî ‰‡Ô ηıÔÌÈÏÔ‡ÌÂÓ˜ ÁÏáÛÛ˜ Ùɘ PˆÌ·˚Îɘ AéÙÔÎÚ·- ÙÔÚ›·˜ ηıg˜ ηd ì ëÏÏËÓÔڈ̷˚Îc ÛΤ„Ë ÚÔÛ¤ÊÂÚ·Ó ÛÙc ‰È·Ù‡- ˆÛË Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ÛΤ„˘ ηd ÛÙc ‰È¿‰ÔÛË ÙÔÜ Eé·ÁÁÂÏ›Ô˘ Û’

9. BÏ. ·Ú·¿Óˆ Ùd˜ ñÔÛËÌÂÈÒÛÂȘ 4 ηd 5.

–117– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY ïÏfiÎÏËÚË ÙcÓ ÙfiÙ ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË. ≠OÏË ì K·ÈÓc ¢È·ı‹ÎË, ¬ÏË ì ·ÙÂ- ÚÈÎc ıÂÔÏÔÁ›· ηd ÛΤ„Ë, ¬Ï· Ùa ‰fiÁÌ·Ù· ηd ì Ï·ÙÚ¢ÙÈÎc Ú¿ÍË, ¬Ï˜ Ôî àÔÊ¿ÛÂȘ ÙáÓ îÂÚáÓ Û˘Ófi‰ˆÓ ÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó Î·d ΢ÎÏÔÊfiÚË- Û·Ó ÚáÙ· ÛÙa ëÏÏËÓÈÎa ηd Ùa Ï·ÙÈÓÈο. \EÍ›ÛÔ˘ ¬Ìˆ˜ àÓÂÎÙ›- ÌËÙË ÛÙ¿ıËΠηd ì ÚÔÛÊÔÚa ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ Úe˜ Ùd˜ ‰‡Ô ·éÙb˜ ÁÏáÛÛ˜ ηd Ùd˜ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎb˜ à͛˜ Ôf âͤÊÚ·˙·Ó. \EÍ·ÛÊ¿ÏÈÛ Ùc ‰È·ÈÒÓÈÛ‹ ÙÔ˘˜ ÁÈa ÔÏÏÔf˜ ·åáÓ˜ ≈ÛÙÂÚ’ àe Ùe Ù¤ÏÔ˜ ÙÔÜ àÚ¯·›Ô˘ ÎfiÛÌÔ˘Ø âÏ¿Ù˘Ó ÙeÓ ÁˆÁÚ·ÊÈÎe ηd ÎÔÈÓˆÓÈÎe ¯áÚÔ ¯ÚËÛÈÌÔÔ›Ë- Û‹˜ ÙÔ˘˜Ø ‰È‡ڢÓ ÙeÓ ÏÂÍÈÏÔÁÈÎfi, ÙeÓ âÎÊÚ·ÛÙÈÎe ηd ÙeÓ ÓÔËÌ·- ÙÈÎfi ÙÔ˘˜ ÏÔÜÙÔØ Û˘Ó¯›˙ÔÓÙ·˜ ÙcÓ Â剈ÏÔÏ·ÙÚÈÎc ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ηd ÛΤ„Ë, ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÛÙd˜ ‰‡Ô ·éÙb˜ ÁÏáÛÛ˜ öÚÁ· Ùɘ Ù¤¯Ó˘ ÙÔÜ ÏfiÁÔ˘ ÂÚÈÛÔ‡‰·ÛÙ·, åÛ¿ÍÈ· ÙáÓ ·Ï·ÈÔÙ¤- ÚˆÓ Î·d ÔÏÏb˜ ÊÔÚb˜ àÓÒÙÂÚ·: ·Ú¿ÏÏËÏ· ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË ‰È·- Ù‹ÚËÛ ηd ηÏÏȤÚÁËÛ Ùc ı‡Ú·ıÂÓ ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ηd ÛΤ„Ë. ^H ı‡- Ú·ıÂÓ ÎÏ·ÛÈÎc ·È‰Â›· ‰È·ÙËÚ‹ıËΠ¿ÓÙ· ˙ˆÓÙ·Óc ÛÙÔf˜ ÎfiÏÔ˘˜ ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ Î·ıfiÏË ÙcÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔÜ MÂÛ·›ˆÓ· ηd ÙáÓ NÂ- ÔÙ¤ÚˆÓ XÚfiÓˆÓ.

II. ¢π∞§√°√™ Δ∏™ BÀ∑∞¡Δπ¡∏™ Oƒ£√¢√•π∞™ ª∂ Δ∏ §∞Δπ¡π∫∏ ¢À™∏ Δ∏™ A¡∞°∂¡¡∏™∏™ hA˜ öÚıÔ˘Ì ÙÒÚ· ÛÙe ‰Â‡ÙÂÚÔ Î›ÌÂÓfi Ì·˜, ÙcÓ \EÈÛÙÔÏc ÙÔÜ M·- ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚÄ. °Èa Óa ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ¬Ìˆ˜ ÎÈ â‰á Óa ηٷÓÔ‹- ÛÔ˘Ì Ùc ÛËÌ·Û›· ÙÔÜ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ Ù˘, Ú¤ÂÈ Óa ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì Ùd˜ Û˘ÓıÉΘ οو àe Ùd˜ ïÔÖ˜ ÁÚ¿ÊÙËÎÂ. Oî à‰˘ÛÒËÙÔÈ ÓfiÌÔÈ Ùɘ ^IÛÙÔÚ›·˜ ï‰ËÁÔÜÛ·Ó Ùe B˘˙¿ÓÙÈÔ Úe˜ Ùe ı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘. KÈ âÓá ì \OÚıfi‰ÔÍË \AÓ·ÙÔÏc öÓ Ùa ÏÔ›ÛıÈ·, Ùa ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎa ÎÚ¿ÙË Ùɘ ¢‡Û˘ àÔÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÌÈa ÌÂÁ¿ÏË ÔåÎÔÓÔÌÈÎc ÂéÌ¿ÚÂÈ· ηd ÂåÛ‹Ú¯ÔÓÙÔ Ûb ÌÈa ÂÚ›Ô‰Ô ÔÏÈÙÈÛÌÈÎɘ àÓ·Á¤ÓÓËÛ˘ Ôf öÌÂÏÏ Óa àÏÏ¿ÍÂÈ ÙeÓ ÙÚfiÔ ˙ˆÉ˜ ηd ÛΤ„˘ ÙáÓ Ï·áÓ Ùɘ EéÚÒ˘10.

10. °Èa Ùe Ù¤ÏÔ˜ Ùɘ B˘˙·ÓÙÈÓɘ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ñe Ùe Ú›ÛÌ· ÙÔÜ ‰ÈÎÔÜ Ì·˜, â‰á ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔÜ, ‚Ï. A¶. B∞∫∞§√¶√À§√™, ^IÛÙÔÚ›· ÙÔÜ N¤Ô˘ ^EÏÏËÓÈÛÌÔÜ,

–118– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏

™Ùa 1394/5, ï M·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚĘ (1350-1415)11 àÔ‚È‚¿˙Â- Ù·È ÛÙc BÂÓÂÙ›·, ÚáÙÔ˜ ÛÙ·ıÌe˜ ëÓe˜ Ù·ÍȉÈÔÜ Ôf ıa ÙeÓ Ê¤ÚÂÈ Û’ ¬Ï˜ Ùd˜ ÂéÚˆ·˚Îb˜ ÚˆÙ‡ԢÛ˜ Ìb ÛÎÔe Óa ˙ËÙ‹ÛÂÈ Ùc ‚Ô‹ıÂÈ· ÙáÓ ¢˘ÙÈÎáÓ ÛÙeÓ fiÏÂÌÔ Î·Ùa ÙáÓ TÔ‡ÚÎˆÓ Ôf àÂÈÏÔÜÓ Ùc ˙ˆc ÙÔÜ B˘˙·ÓÙ›Ô˘. M¤ÏÔ˜ àÚÈÛÙÔÎÚ·ÙÈÎɘ ÔåÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, àÓÒÙ·ÙÔ˜ àÍȈ- Ì·ÙÔܯԘ Ùɘ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎɘ ·éÏɘ ηd ‰Èψ̿Ù˘ ç͇ÓÔ˘˜, ï M·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚĘ qÙ·Ó â›Û˘ ≤Ó·˜ ‰È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˜ âÈÛÙ‹ÌÔÓ·˜, ÊÈÏfiÏÔÁÔ˜ ηd ‚·ıf˜ ÁÓÒÛÙ˘ Ùɘ Ï·ÙˆÓÈÎɘ ηd ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈÎɘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. òEÙÛÈ, ¬Ù·Ó ÛÙa 1397 öÊÙ·Û ÛÙc ºÏˆÚÂÓÙ›·, ì ¶ÔÏÈ- Ù›· ÙÔÜ ÚfiÙÂÈÓ Óa Ì›ÓÂÈ âÎÂÖ Î·d Óa ‰È‰¿ÍÂÈ ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÊÈÏÔ- ÏÔÁ›· àe ÙcÓ ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·Îc ≤‰Ú· Ôf ì ÊψÚÂÓÙÈÓc \Aη‰ËÌ›· Âr¯Â î‰Ú‡ÛÂÈ Âå‰ÈÎa ÁÈ’ ·éÙfiÓ. òEÌÂÈÓ ÏÔÈeÓ âd ÙÚ›· öÙË ÛÙc ºÏˆ- ÚÂÓÙ›·, ¬Ô˘ ηd Í·Ó·Á‡ÚÈÛ àÚÁfiÙÂÚ·. K·Ùa ÙeÓ ÙÚfiÔ ·éÙfi, ï XÚ˘- ÛÔψÚĘ ñÉÚÍ ï ÚáÙÔ˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓe˜ ÏfiÁÈÔ˜ Ôf Û˘ÌÌÂÙÂ֯ âÓÂÚÁa ÛÙcÓ \IÙ·ÏÈÎc \AÓ·Á¤ÓÓËÛË. ™˘Ó¤‚·Ï â›Û˘ àÔÊ·ÛÈÛÙÈÎa ÛÙe Óa ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó Ôî ¢˘ÙÈÎÔd ÙcÓ Ï·ÙˆÓÈÎc ηd ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈÎc ÊÈÏÔÛÔÊ›· ηıg˜ ηd Ùe ‚˘˙·ÓÙÈÓe ÔñÌ·ÓÈÛÌe ÙáÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÙáÓ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ. X¿ÚË ÛÙc ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘, ì \Aη‰ËÌ›· Ùɘ ºÏˆÚÂÓÙ›·˜ ıa àÔ- ÙÂϤÛÂÈ, âd Ù¤ÛÛÂÚÂȘ ۯ‰eÓ ·åáÓ˜, Ùe ηÙÂÍÔ¯cÓ Ï·ÙˆÓÈÎe ·-

ÙfiÌ. Aã, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1961, ÛÛ. 96-153 ηd 226-274. °Èa ÙcÓ \IÙ·ÏÈÎc \AÓ·- Á¤ÓÓËÛË Î·d ÙcÓ îÛÙÔÚÈÎc ÔÚ›· Ùɘ EéÚÒ˘ ηÙa ÙÔf˜ NÂfiÙÂÚÔ˘˜ XÚfiÓÔ˘˜ ì ïÔÈ·‰‹ÔÙ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈÎc àÓ·ÊÔÚa â‰á ÂrÓ·È ÂÚÈÙÙ‹. °Èa Ùc Û¯¤ÛË ÙáÓ ^EÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ Ìb ÙcÓ \AÓ·Á¤ÓÓËÛË, ‚Ï. Úfi¯ÂÈÚ· A¶. B∞∫∞§√¶√À§√™, ¬.. Aã, 310-349Ø N.G. Wilson, \Ae Ùe B˘˙¿ÓÙÈÔ ÛÙcÓ \AÓ·Á¤ÓÓËÛË (ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË àe Ùa àÁÁÏÈο), \Aı‹Ó·, N¤· ™‡ÓÔÚ·, 1994Ø J.-Ch. Saladin, La bataille du grec à la Renaissance, Paris, Les Belles Lettres, 2000. K·Ùa ÙÚfiÔ Û˘ÓıÂÙÈÎe ηd Û¯ËÌ·- ÙÈÎe A. Argyriou, «Les Byzantins émigrés en Europe à l’époque de la Renaissance et leur contribution à la découverte par l’Occident des docteurs de l’Eglise grecque», in Boukovleia. Mélanges offerts à Bertrand Bouvier, Paris, Les Belles Lettres, 1995, ÛÛ. 123-138. 11. °Èa ÙeÓ M·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚÄ, ‚Ï. A¶. B∞∫∞§√¶√À§√™, ¬.., Aã, 315-319Ø M. Manoussakas-C. Staïkos, L’activité éditoriale des Grecs pendant la Renaissance et les premiers livres grecs imprimés à Strasbourg, Athènes, Ministère grec de la Culture, 1989, ÛÛ. 7-8Ø N.G. Wilson, ¬.., ÛÛ. 26-34.

–119– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ Ùɘ EéÚÒ˘ ηd ıa ÂrÓ·È ï àÌ›ÏÈÎÙÔ˜ àÓÙ·ÁˆÓÈÛÙc˜ ÙÔÜ ·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ùɘ ÁÂÈÙÔÓÈÎɘ ¶¿‰Ô‚·˜, Ôf ıa ·Ú·Ì›ÓÂÈ ï ÚfiÌ·¯Ô˜ Ùɘ àÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎɘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. ™Ùa 1411, ï XÚ˘ÛÔψÚĘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙc PÒÌË. \Ae âÎÂÖ ÁÚ¿- ÊÂÈ ÛÙe Ê›ÏÔ ÙÔ˘ \Iˆ¿ÓÓË ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ, ÙeÓ Ì¤ÏÏÔÓÙ· ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· \Iˆ¿ÓÓË Hã, ÌÈa ÌÂÁ¿ÏË Ûb öÎÙ·ÛË âÈÛÙÔÏ‹, âÍ·ÈÚÂÙÈÎɘ ÏÔÁÔÙÂ- ¯ÓÈÎɘ àÍ›·˜ ηd Ìb ‚·ı˘ÛÙfi¯·ÛÙË ÛΤ„Ë ¿Óˆ ÛÙcÓ ^IÛÙÔÚ›· ηd ÙcÓ T¤¯ÓË. ^H âÈÛÙÔÏc âȉ›‰ÂÙ·È Ûb ÌÈa ÏÂÙÔÌÂÚÉ Û˘ÁÎÚÈÙÈÎc Â- ÚÈÁÚ·Êc Ùɘ PÒÌ˘ ηd Ùɘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘, «Û˘ÁÎÚ›ÓÂÈ», ¬ˆ˜ ϤÂÈ ï ú‰ÈÔ˜ ï âÈÛÙÔÏÔÁÚ¿ÊÔ˜, «Ùc ÌËÙ¤Ú· Ìb ÙcÓ ÎfiÚË». ¢b ıa ÛÙ·Ì·Ù‹ÛÔ˘Ì ‚¤‚·È· ÛÙd˜ ÂÚÈÁڷʤ˜Ø ıa ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ÌfiÓÔ Óa ‰ÒÛÔ˘ÌÂ, Ìb ÌÂÁ¿ÏË Î·d ¿ÏÈ Û˘ÓÙÔÌ›·, Ùe ÓÂÜÌ· Ôf ‰È¤ÂÈ ÙcÓ âÈÛÙÔÏc ηd Ùd˜ 剤˜ Ôf ñÔ‚¿ÏÏÂÈ12. ¶ÂÚÈʤÚÂÙ·È, ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙeÓ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎe Ê›ÏÔ ÙÔ˘, ÛÙÔf˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ Ùɘ PÒÌ˘ ÛaÓ ≤Ó·˜ âÚˆÙÂ˘Ì¤ÓÔ˜. hH ηχÙÂÚ·, ÂÚÈÂÚÁ¿˙ÂÙ·È Ùa ÌÓËÌÂÖ· Ùɘ fiÏ˘ ¬ˆ˜ ≤Ó·˜ âÚˆÙÂ˘Ì¤ÓÔ˜ ıa àÙ¤ÓÈ˙ Ùe ÚfiÛˆÔ Ùɘ àÁ·Ë̤Ó˘ ÙÔ˘ (ÎÔÏ. 29AB). ¶·Ï·ÈfiÙÂÚ·, ·Ú·ÙËÚÂÖ àÎfiÌ·, ï ±ÁÈÔ˜ \Iˆ¿ÓÓ˘ ï XÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ Âr¯Â âΉËÏÒÛÂÈ ÙcÓ âÈı˘Ì›· Óa âÈÛÎÂÊÙÂÖ Ùc PÒÌË ÁÈa Óa ÚÔÛ΢ӋÛÂÈ ÙÔf˜ Ù¿ÊÔ˘˜ ÙáÓ àÔÛÙfi- ÏˆÓ ¶¤ÙÚÔ˘ ηd ¶·‡ÏÔ˘ (36 BX). K·d Ó¿ Ôf ÙÒÚ· ·éÙe˜ ‚Ú›- ÛÎÂÙ·È ÛÙcÓ ·åÒÓÈ· fiÏË Î·d ö¯ÂÈ ¬ÏÔ Ùe ¯ÚfiÓÔ Î·d ÙcÓ ôÓÂÛË Óa ÙcÓ âÈÛÎÂÊÙÂÖ Î·d Óa ı·˘Ì¿ÛÂÈ Ùd˜ çÌÔÚÊȤ˜ Ù˘. TÔf˜ Â剈ÏÔÏ·- ÙÚÈÎÔf˜ Ó·Ôf˜ ηd Ùd˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎb˜ âÎÎÏËۛ˜, Ùa ‰ËÌfiÛÈ· ÎÙ›ÚÈ· ηd Ùa ·Ï¿ÙÈ·, Ùa àÓ·Ú›ıÌËÙ· àÁ¿ÏÌ·Ù· Ôf ÛÙÔÏ›˙Ô˘Ó ÙÔf˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ ηd Ùd˜ ÚÔÛfi„ÂȘ ÙáÓ ÛÈÙÈáÓ, ¬ÏË ·éÙc ÙcÓ çÌÔÚÊÈ¿, Ì¿ÚÙ˘Ú· ÌÈĘ âÍ·ÈÚÂÙÈÎa Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ·˜ ηd à·Ú¿ÌÈÏÏ· ÏÔ‡ÛÈ·˜ îÛÙÔÚ›·˜. ^H ‰‡- Ó·ÌË Ùɘ PˆÌ·˚Îɘ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ·Ï·ÈfiÙÂÚ·, ì öÎÙ·ÛË Ùɘ âÍÔ˘- Û›·˜ ÙÔÜ âÈÛÎfiÔ˘ Ùɘ PÒÌ˘ Û‹ÌÂÚ·Ø ì âÈÛÒÚ¢ÛË à̇ıËÙÔ˘

12. ^H âÛˆÙÂÚÈÎc ‰ÔÌc ÙÔÜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÂrÓ·È ì ëÍÉ˜Ø ÎÔÏ. 24A-25¢: ÂåÛ·ÁˆÁ‹, 28A-36X: ÂÚÈÁÚ·Êc Ùɘ PÒÌ˘, 36X-37¢: ÌÂÙ¿‚·ÛË àe Ùc ÌÈa ÂÚÈÁÚ·Êc ÛÙcÓ ôÏÏË, 37¢-52A: ÂÚÈÁÚ·Êc Ùɘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ (¬Ô˘ 48X-52A: ÂÚÈ- ÁÚ·Êc Ùɘ ^AÁ›·˜ ™ÔÊ›·˜), 52A-54X: â›ÏÔÁÔ˜ (ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜).

–120– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ ÏÔ‡ÙÔ˘ ηd ì Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ÙfiÛˆÓ àÚÈÛÙÔ˘ÚÁËÌ¿ÙˆÓ Ùɘ àÓıÚÒ- ÈÓ˘ Ù¤¯Ó˘, âÎÊÚ¿˙Ô˘Ó Ùe ÌÂÁ·ÏÂÖÔ Î·d ÚÔÛ‰›‰Ô˘Ó ÛÙc PÒÌË ÙeÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ùɘ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÙËÙ¿˜ Ù˘. °È·Ùd ÛÙcÓ ·åÒÓÈ· ·éÙc fiÏË qÚı·Ó ηÙa ηÈÚÔf˜ Óa ˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó Î·Ù·Ê‡ÁÈÔ j Óa ‚ÚÔÜÓ ö‰·ÊÔ˜ ÚfiÛÊÔÚÔ ÁÈa ÙcÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ¿ ÙÔ˘˜ ¬ÏÔÈ Ôî ÔÏÈÙÈÛÌÔ›, ¬Ï˜ Ôî ıÚË- ÛÎÂÖ˜ ηd ¬Ï· Ùa Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÛΤ„˘ Ùɘ àÓıÚˆfiÙËÙ·˜ (25A-36¢). ^O ‚˘˙·ÓÙÈÓe˜ ÏfiÁÈÔ˜ ‰È·Î·Ù¤¯ÂÙ·È àe ≤Ó·Ó ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ı·˘- Ì·ÛÌe ÁÈa Ùd˜ çÌÔÚÊÈb˜ Ùɘ PÒÌ˘ Ôf ö¯ÂÈ ÙcÓ âÓÙ‡ˆÛË ¬ÙÈ Â- ÚÈ·ÙÂÖ Ûb ÌÈaÓ ôÎÚË ÙÔÜ ¶·Ú·‰Â›ÛÔ˘ ηd ù¯È ÛÙc ÁÉ (24X). ^øÛÙfiÛÔ ï ı·˘Ì·ÛÌfi˜ ÙÔ˘ ·éÙe˜ ÁÈa Ùc PÒÌË ‰bÓ àÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÈ Ùc ÛΤ„Ë ÙÔ˘ àe Ùc ÁÂÓ¤ÙÂÈÚ· ·ÙÚ›‰· ÙÔ˘. K·d ‰b ı¿ ’ıÂÏ â’ Ôé‰ÂÓd ÏfiÁˇˆ âÍ·›ÚÔÓÙ·˜ Ùc PÒÌË Óa à‰È΋ÛÂÈ ÙcÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË (37A). òAÏψÛÙÂ, ᘠÂrÓ·È ‰˘Ó·ÙeÓ ì ÎfiÚË Óa ÊıÔÓÂÖ ÙcÓ â·ÈÓÔ‡ÌÂÓË ÌË- Ù¤Ú· Ù˘, j Ùe àÓÙ›ıÂÙÔ, ì ÌËÙ¤Ú· Óa ·åÛı¿ÓÂÙ·È ÊıfiÓÔ ¬Ù·Ó âÁΈ- ÌÈ¿˙ÂÙ·È ì ÎfiÚË Ù˘. K·d àÎÚÈ‚á˜: Ôî Û¯¤ÛÂȘ Ôf ñÊ›ÛÙ·ÓÙ·È ÌÂ- Ù·Íf PÒÌ˘ ηd KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ ÂrÓ·È Û¯¤ÛÂȘ ÌËÙ¤Ú·˜ Úe˜ ı˘Á·Ù¤Ú·. K·d ÔÙb ÛÙcÓ îÛÙÔÚ›· ÌÈa ı˘Á·Ù¤Ú· ‰bÓ öÌÔÈ·Û ÙfiÛÔ ÔÏf Ùɘ ÌËÙ¤Ú·˜ Ù˘, ¬ÛÔ ì ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙÔÜ B˘˙·ÓÙ›Ô˘ Ìb ÙcÓ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· Ùɘ PˆÌ·˚Îɘ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ (37A¢). ¢bÓ ñÉÚÍ ÎÈ ÔûÙ ıa ñ¿ÚÍÂÈ ÔÙb ÌÈa fiÏË ÙfiÛÔ ùÌÔÚÊË Î·d ÙfiÛÔ åÛ¯˘Úc ¬ÛÔ ì KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË. K·d Ù› ıa ÌÔÚÔÜÛ Óa ı·˘Ì¿ÛÂÈ Î·ÓÂd˜ Â- ÚÈÛÛfiÙÂÚÔ. Td˜ Ê˘ÛÈÎb˜ çÌÔÚÊÈb˜ Ùɘ ^EÙ·ÏfiÊÔ˘ j Ùc ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ Ù˘ ı¤ÛË àÓ¿ÌÂÛ· Ûb ‰˘e ä›ÚÔ˘˜ ηd Ûb ‰˘e ı¿Ï·ÛÛ˜. TeÓ ñÏÈÎfi Ù˘ ÏÔÜÙÔ j ÙcÓ âÚÁ·ÙÈÎfiÙËÙ· ηd Ùa ÚÔÙÂÚ‹Ì·Ù· ÙáÓ Î·ÙÔ›- ÎˆÓ Ù˘. Ta ·Ï¿ÙÈ·, Ùa ‰ËÌfiÛÈ· ÎÙ›ÛÌ·Ù·, Ùa àÁ¿ÏÌ·Ù·, Ùd˜ âÎÎÏËۛ˜ ηd Ùa ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, Ùa Ï›„·Ó· ÙáÓ êÁ›ˆÓ ηd Ùd˜ ‚È- ‚ÏÈÔıÉΘ Ù˘ (37¢-40X). òIÛˆ˜ ¬Ìˆ˜ ı¿ ’Ù·Ó ÚÔÙÈÌfiÙÂÚÔ Óa ÚÔÛË- ÏÒÛÂÈ Î·ÓÂd˜ Ùe ‚ϤÌÌ· ÙÔ˘ ÛÙcÓ ^AÁ›· ™ÔÊ›· Ùɘ ïÔ›·˜ Ùe οÏ- ÏÔ˜ ıa Ì›ÓÂÈ ÁÈa ¿ÓÙ· à·Ú¿ÌÈÏÏÔ (48X-52A). ^I‰Ú˘Ì¤ÓË àe Ùa ‰˘e öıÓË Ùa Èe ÊÚfiÓÈÌ· ηd Ùa Èe åÛ¯˘Ú¿, ÙÔf˜ PˆÌ·›Ô˘˜ ηd ÙÔf˜ ≠EÏÏËÓ˜ (40¢), ì KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÂrÓ·È Û‹ÌÂÚ· ≤Ó· ôÛÙÚÔ Ôf ʈٛ˙ÂÈ ÙeÓ ÎfiÛÌÔ (40A): ÂrÓ·È ÌÈa ËÁc ˙áÓÙÔ˜ ≈‰·ÙÔ˜ Ôf ÔÙ›˙ÂÈ ÙÔf˜ Ï·Ôf˜ Ùɘ Áɘ (52A). ^øÛÙfiÛÔ Ùe οÏÏÔ˜ Ù˘ ηd ì

–121– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY ‰fiÍ· Ù˘ ̤ÓÔ˘Ó Û˘Ó‰Â‰Â̤ӷ ÁÈa ¿ÓÙ· Ìb Ùe οÏÏÔ˜ ηd Ùc ‰fiÍ· Ùɘ ÌËÙ¤Ú·˜ Ù˘, Ùɘ PÒÌ˘ (36¢-40A)13. ¶·Úa ÙcÓ àfiÛÙ·ÛË ≤ÍÈ Û¯Â‰eÓ ·åÒÓˆÓ, ì âÔ¯c ÙÔÜ XÚ˘ÛÔ- ψÚÄ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Î·Ù·ÏËÎÙÈÎa Ìb Ùc ‰È΋ Ì·˜. ^H XÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc \AÓ·- ÙÔÏ‹, Û˘ÚÚÈÎӈ̤ÓË Î·d à‰‡Ó·ÌË, ˙ÔÜÛ ÙfiÙ ÛÙÈÁÌb˜ ‰‡ÛÎÔϘ, ηd ì \OÚıÔ‰ÔÍ›·, ÎÏÂÈṲ̂ÓË ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ù˘, ö‚ÏÂ ÙcÓ ÂéËÌÂÚÔÜÛ· XÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc ¢‡ÛË Ìb ÌÂÁ¿ÏË Î·¯˘Ô„›· ηd ÚÔÛËψÓfiÙ·Ó ¬ÏÔ Î·d ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙeÓ ÏÔÜÙÔ ÙÔÜ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ Ù˘. ≠OÛÔ ÁÈa ÙcÓ ÔÏÈÙÈÎc âÍÔ˘Û›·, ·éÙc ÁÓÒÚÈ˙ ÔÏf ηÏa ¬ÙÈ ¯ˆÚd˜ Ùc ÛÙÚ·ÙȈ- ÙÈÎc ‚Ô‹ıÂÈ· Ùɘ ¢‡Û˘ Ùe B˘˙¿ÓÙÈÔ qÙ·Ó Î·Ù·‰ÈηṲ̂ÓÔ Ûb ı¿- Ó·ÙÔ. Te ‰›ÏËÌÌ·: «T› ÂrÓ·È ÚÔÙÈÌfiÙÂÚÔ, ì ·ÈÎc ÙÈ¿Ú· j Ùe ÙÔ˘ÚÌ¿ÓÈ ÙáÓ TÔ‡ÚΈÓ;» ıa ÌÔÚÔÜÛ Óa ‰È·Ù˘ˆıÂÖ Î·d ó˜ ëÍɘ: «T› ıa οÓÔ˘ÌÂ; £a ‰Â¯ÙÔÜÌ Óa ñÔÙ·ÁÔÜÌ ÛÙÔf˜ \A›ÛÙÔ˘˜, Óa ÎÏÂÈÛÙÔÜÌ ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ì·˜ ηd Óa àÓ·ÔÏÔÜÌ Ùc ‰fiÍ· ÙÔÜ ·- ÚÂÏıfiÓÙÔ˜; j ıa Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ì ÙeÓ fiÏÂÌÔ âÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙáÓ \A›ÛÙˆÓ ˙Ë- ÙÒÓÙ·˜ Ùc ‚Ô‹ıÂÈ· Ùɘ ¢‡Û˘ ηd ‰Â¯fiÌÂÓÔÈ ÙcÓ ÚÔÙÂÈÓfiÌÂÓË ≤ÓˆÛË ÙáÓ \EÎÎÏËÛÈáÓ;» ^H ηıÂÌÈa àe Ùd˜ ‰˘e ·éÙb˜ âÚˆÙ‹ÛÂȘ Âr¯Â ‚ÚÂÖ ÙcÓ à¿ÓÙËÛ‹ Ù˘ ÎÈ ≤Ó· ÏÉıÔ˜ àe ç·‰Ô‡˜. AéÙÔd Ôf ‰¤¯ÙËÎ·Ó ÙcÓ ñÔÙ·Ác ÛÙÔf˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ âÚÁ¿ÛÙËηÓ, ÛÙc Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ÁÈa Óa ê·Ï‡ÓÔ˘Ó ÙÔf˜

13. ¶·ÚfiÌÔȘ ÂåÎfiÓ˜ ηd ·ÚÔÌÔÈÒÛÂȘ Ùɘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ Û˘Ó·ÓÙÄÌ ÎÈ àÏÏÔÜ. °Èa ÙeÓ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ºÒÙÈÔ, .¯., ì KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË «œÛÂÚ àfi ÙÈ- ÓÔ˜ ñ„ËÏÔÜ Î·d ÌÂÙÂÒÚÔ˘ ¯ˆÚ›Ô˘ Ùa˜ Ùɘ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ËÁa˜ Ùɘ ‚·ÛÈÏ›‰Ô˜ àÓ·‰È‰Ô‡Û˘, ηd ηı·Úa Ùɘ ÂéÛ‚›·˜ Ùa Ó¿Ì·Ù· Âå˜ Ùa Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘ ‰È·ÚjÚJÂÔ‡Û˘ ¤Ú·Ù·, ηd ÔÙ·ÌáÓ ‰›ÎËÓ àډ¢ԇÛ˘ ÙÔÖ˜ ‰fiÁÌ·ÛÈ Ùa˜ âÎÂÖÛ y˘¯¿˜», Ûb àÓÙ›ıÂÛË Ìb Ùc ‚·Ú‚·ÚfiÙËÙ· Ôf âÈÎÚ·ÙÔÜÛ ÛÙc ‰˘ÙÈÎc XÚÈ- ÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË (I. K∞ƒªπƒ∏, Ta ‰ÔÁÌ·ÙÈÎa ηd Û˘Ì‚ÔÏÈÎa ÌÓËÌÂÖ· Ùɘ ^OÚıÔ‰fi- ÍÔ˘ K·ıÔÏÈÎɘ \EÎÎÏËÛ›·˜, \Aı‹Ó·, 1960, ÛÂÏ. 321). °Èa ÙeÓ \IˆÛcÊ BÚ˘¤ÓÓÈÔ ¿ÏÈ, iÓ ì KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Î·Ù·ÙÚ¤¯ÂÙ·È àe ÙfiÛÔ˘˜ â¯ıÚÔ‡˜, ÂrÓ·È ÁÈ·Ùd «öÔÈΠÙÔÜÙÔ Ùe Á¤ÓÔ˜ (Ùe çÚıfi‰ÔÍÔ ‚˘˙·ÓÙÈÓe) ‰¤Ó‰Úˇˆ ÌÂÁ¿Ïˇˆ ηd ñ„ËÏˇá ÔÈ- ΛÏÔȘ ÌbÓ ôÓıÂÛÈ ÎÔÌáÓÙÈ Î·d ÔÈΛÏÔȘ ηÚÔÖ˜ ‚Ú›ıÔÓÙÈ, ñe ‰b ¿ÓÙˆÓ ıË- Ú›ˆÓ Ùɘ Áɘ ηd ÂÙÂÈÓáÓ ÙÔÜ ÔéÚ·ÓÔÜ ‰Èa Ù·ÜÙ· ÔÏÂÌÔ˘Ì¤Óˇˆ» (A. Aƒ°À- ƒπ√À, «\IˆÛcÊ ÙÔÜ BÚ˘ÂÓÓ›Ô˘ ÌÂÙ¿ ÙÈÓÔ˜ \IÛÌ·ËÏ›ÙÔ˘ ‰È¿ÏÂÍȘ», ÛÙcÓ EEBS 35 (1966) 141-195, Ùe ·Ú¿ıÂÌ· ÛÛ. 177-8.

–122– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ fiÓÔ˘˜ ÙáÓ Ú·ÁÈ¿‰ˆÓ ηd Óa àÔÙÚ¤„Ô˘Ó, ηÙa Ùe ‰˘Ó·ÙfiÓ, ÙÔf˜ âÍÈ- ÛÏ·ÌÈÛÌÔ‡˜. \Ed Ù¤ÛÛÂÚÂȘ ηd ϤÔÓ ·åáÓ˜ ì ñfi‰Ô˘ÏË \OÚıÔ‰ÔÍ›· ηٿÊÂÚ Óa âÈ˙‹ÛÂÈ Î·d Óa âÎÏËÚÒÛÂÈ ÙcÓ àÔÛÙÔÏ‹ Ù˘ ¯¿ÚË àÎÚȂᘠÛÙc ÌÂÁ¿ÏË ÚÔۋψۋ Ù˘ ÛÙd˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎb˜ à͛˜ ÙÔÜ ·- ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ Ù˘. X¿ÚË â›Û˘ ÛÙe ÎÔ˘Ú¿ÁÈÔ Ôf ÙÔf˜ âÓ¤Ó ì ›ÛÙË Î·d Ôf ï‰ËÁÔÜÛ ÙÔf˜ çÚıfi‰ÔÍÔ˘˜ Ú·ÁÈ¿‰Â˜ S˜ Ùe Ì·ÚÙ‡ÚÈÔ. \Ae ÙcÓ ôÏÏË ÌÂÚÈa ¿ÏÈ, ¬ÛÔÈ Âr¯·Ó âÈϤÍÂÈ Óa àÁˆÓÈÛÙÔÜÓ ÛÙe Ï¢Úe ÙáÓ ôÏÏˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓáÓ, Âr¯·Ó ηٷʇÁÂÈ ÛÙc ¢‡ÛË, ÌÂٷʤ- ÚÔÓÙ·˜ Ì·˙› ÙÔ˘˜ ÙcÓ âÈÛÙ‹ÌË Î·d Ùc ÛÔÊ›· ≤ÓÙÂη ·åÒÓˆÓ Ó¢- Ì·ÙÈÎɘ ˙ˆÉ˜ ηd ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Ùɘ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜. KÈ öıÂÛ·Ó ÙcÓ ÎÏË- ÚÔÓÔÌÈ¿ ÙÔ˘˜ ·éÙc ÛÙcÓ ñËÚÂÛ›· Ùɘ ¢‡Û˘, ÚÔÙ›ÓÔÓÙ·˜ ÌÈa ηχÙÂÚË ÁÓˆÚÈÌ›· Ìb Ùc ÛÔÊ›· ÙfiÛÔ ÙáÓ àÚ¯·›ˆÓ ^EÏÏ‹ÓˆÓ ¬ÛÔ Î·d ÙáÓ ¶·- Ù¤ÚˆÓ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜. òEÙÛÈ ì \IÙ·ÏÈÎc \AÓ·Á¤ÓÓËÛË ÁÓÒÚÈÛ Ӥ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ηd ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ÏÔÜÙÔ ÛÙcÓ âÍÂÏÈÎÙÈ΋ Ù˘ ÔÚ›·14. \EÍÂÙ·˙fiÌÂÓË ñe ·éÙe Ùe Ú›ÛÌ·, ì ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔÜ M·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚÄ ÂrÓ·È âӉȷʤÚÔ˘Û· ηd ·Ú·‰ÂÈÁÌ·ÙÈ΋. Te ΛÌÂÓÔ Ôf âÍÂÙ¿Û·Ì ·Ú·¿Óˆ ‰bÓ ÂrÓ·È ≤Ó· ΛÌÂÓÔ ÔÏÈÙÈÎe j ıÂÔÏÔÁÈÎfi, àÏÏa ≤Ó· ηı·Úa ÏÔÁÔÙ¯ÓÈÎe ηٷÛ··ÛÌ· Ôf ï ‚˘˙·ÓÙÈÓe˜ ÊÈ- ÏfiÏÔÁÔ˜ ηd ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ Û˘Ó¤ıÂÛ ٿ¯· «ì‰ÔÓɘ, Ôé ¯Ú›·˜ ≤ÓÂÎÂÓ» (24A). ^Ye ÌÔÚÊcÓ ÌÈĘ ¯·ÚÈو̤Ó˘ âÈÛÙÔÏɘ, ï Û˘ÁÁڷʤ·˜ ÚÔÛʤÚÂÈ ÛÙeÓ àÓ·ÁÓÒÛÙË ÙÔ˘ ‰‡Ô «âÎÊÚ¿ÛÂȘ», ÙcÓ ÂÚÈÁÚ·Êc ‰‡Ô fiÏÂˆÓ Ôf àÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÔÓÙ·È ì ÌÈa ̤۷ ÛÙeÓ Î·ıÚ¤ÙË Ùɘ ôÏÏ˘. ^øÛÙfiÛÔ ÚÔÙ›ÓÂÈ ÌÈa ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ùɘ ^IÛÙÔÚ›·˜ ÎÈ ≤Ó· ·- Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ùe ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÌÈĘ ı·ÚڷϤ·˜ ηd ʈÙÈṲ̂Ó˘ ÛÙ¿Û˘. ™Ùd˜ ‰‡ÛÎÔϘ ÛÙÈÁÌb˜ Ôf ˙ÔÜÛ ÙfiÙ ì B˘˙·ÓÙÈÓc AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·, ï M·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚĘ ‰b Ê·›ÓÂÙ·È Óa ‰È·Î·Ù¤¯ÂÙ·È àe ≤Ó· ïÔÈÔ- ‰‹ÔÙ ·úÛıËÌ· ÌÂÈÔÓÂÎÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÎÈ ÔûÙ g˜ ÂrÓ·È ≤ÙÔÈÌÔ˜ Óa à·Ú- ÓËıÂÖ ï,Ùȉ‹ÔÙ àe ÙcÓ ÏÔ‡ÛÈ· ÎÈ öÓ‰ÔÍË ÎÏËÚÔÓÔÌÈa Ùɘ ÁÂÓ¤-

14. °Èa Ùd˜ å‰ÂÔÏÔÁÈÎb˜ ˙˘ÌÒÛÂȘ ηÙa ÙcÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·éÙc ηd Ùc ‰Ú¿ÛË ÙáÓ ^EÏÏ‹ÓˆÓ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ ÛÙc ¢‡ÛË, ‚Ï. A¶. B∞∫∞§√¶√À§√™, ^IÛÙÔÚ›· ÙÔÜ N¤Ô˘ ^EÏÏËÓÈÛÌÔÜ, ¬.., ÙfiÌ. Aã, ÛÛ. 226-247 ηd 310-349. A. Aƒ°Àƒπ√À, \I‰ÂÔÏÔÁÈÎa Ú‡̷ٷ..., ¬..

–123– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY ÙÂÈÚ·˜ ·ÙÚ›‰·˜ ÙÔ˘ ηd ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÛÙeÓ ïÔÖÔ àÓ‹ÎÂÈ. AéÙe ¬Ìˆ˜ ‰bÓ ÙeÓ âÌÔ‰›˙ÂÈ Óa àÓ·ÁÓˆÚ›ÛÂÈ Ùd˜ à͛˜ ÌÈĘ ôÏÏ˘ fiÏ˘, ëÓe˜ ôÏÏÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ëÓe˜ ôÏÏÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔÜ, ÛÙc Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË Ùd˜ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎb˜ à͛˜ Ùɘ PÒÌ˘, Ùɘ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ¢‡Û˘, ÙÔÜ Ï·- ÙÈÓÈÎÔÜ ÚˆÌ·ÈÔηıÔÏÈÎÔÜ ÔÏÈÙÈÛÌÔÜ. ^O ç͇ÓÔ˘˜ ‰Èψ̿Ù˘ ‰bÓ àÁÓÔÔÜÛ ‚¤‚·È· Ùd˜ ‰˘ÛÎÔϛ˜ Ôf Âr¯·Ó, â‰á ÎÈ ·åáÓ˜ ÙÒÚ·, Ôî ‰‡Ô ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔd ÎfiÛÌÔÈ Óa âÈÎÔÈÓˆÓ‹ÛÔ˘Ó ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ¶ÚÔÙÈÌÄ ¬Ìˆ˜ Óa Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂÈ Ùe âӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘ ÛÙd˜ ÚÔÓÔÌÈÔܯ˜ Û¯¤ÛÂȘ Ôf ñÉÚ¯·Ó j öÚÂ Óa ñ¿Ú¯Ô˘Ó ÌÂÙ·Íf ÌÈĘ ÌËÙ¤Ú·˜ ηd Ùɘ ÎfiÚ˘ ÙË˜Ø Óa âÍ¿ÚÂÈ ÙcÓ ÎÔÈÓc ÓÂ˘Ì·ÙÈÎc ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ ÙÔ˘˜. òE¯ÔÓ- Ù·˜ Ï‹ÚË Û˘Ó›‰ËÛË ÙáÓ àÍÈáÓ Ôf àÓÙÈÚÔÛˆ‡ÂÈ ï çÚıfi‰ÔÍÔ˜ ‚˘- ˙·ÓÙÈÓe˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, àÔÊ·Û›˙ÂÈ Óa ÚÔÛʤÚÂÈ Ùd˜ ñËÚÂۛ˜ ÙÔ˘, Ùd˜ ÁÓÒÛÂȘ ÙÔ˘ ηd Ùd˜ îηÓfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘ ÛÙe ΛÓËÌ· Ùɘ ¢˘ÙÈÎɘ \AÓ·- Á¤ÓÓËÛ˘, ÛÙcÓ ïÔ›· \AÓ·Á¤ÓÓËÛË àÓ·ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Ùc ˙ˆÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ Î·d Ùe ÌÂÁ·ÏÂÖÔ ÙÔÜ ëÏÏËÓÔڈ̷˚ÎÔÜ Ó‡̷ÙÔ˜. Mb Ùc ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ·éÙc ηd Ùd˜ ñËÚÂۛ˜ Ôf ÚÔÛ¤ÊÂÚÂ, ï M·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚĘ àÓ·‰Â›¯ÙËΠے ≤Ó·Ó àe ÙÔf˜ ÂÚÈÊ·Ó¤ÛÙÂÚÔ˘˜ âÚÁ¿- Ù˜ Ùɘ \IÙ·ÏÈÎɘ \AÓ·Á¤ÓÓËÛ˘ ηd ÙÔÜ ‰˘ÙÈÎÔÜ ÔñÌ·ÓÈÛÌÔÜ.

III. M∂£∂•∏ Δ∏™ ™∫§∞μøª∂¡∏™ Oƒ£√¢√•π∞™ ™Δ∞ ¶√§πΔπ™Δπ∫∞ ∞°∞£∞ Δø¡ ¢À√ ∞§§ø¡ ∫√™ªø¡ Te ÙÚ›ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÁÚ¿ÊÙËΠÛÙa 1785, ‰ËÏ·‰c ÛÙe ̤ÛÔ Ùɘ ÂÚÈfi- ‰Ô˘ Ôf Û˘ÓËı›˙Ô˘Ì Óa çÓÔÌ¿˙Ô˘Ì «·åÒÓ· ÙÔÜ NÂÔÂÏÏËÓÈÎÔÜ ¢È·- ʈÙÈÛÌÔÜ» (1750-1820)15. \OÚıÔ‰ÔÍ›· ηd ^EÏÏËÓÈÛÌe˜ ˙ÔÜÛ·Ó ñfi- ‰Ô˘ÏÔÈ ÛÙÔf˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ â‰á ηd Ù¤ÛÛÂÚÂȘ ·åáÓ˜. Oî âÈÛÙÉ̘ ÙÔÜ

15. M¤Û· àe ÙcÓ ÏÔ‡ÛÈ· ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ÁÈa Ùe ı¤Ì· Ì·˜ Ùe ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ âӉȷʤÚÔÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó: A¶. B∞∫∞§√¶√À§√™, ^IÛÙÔÚ›· ÙÔÜ N¤Ô˘ ^EÏÏËÓÈÛÌÔÜ, ÙfiÌ. ¢ã, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1973, ÛÛ. 465 Î. ëÍ.Ø A. Camariano-Cioran, Les Académies princières de Bucarest et de Jassy, Thessalonique 1974Ø K.£. ¢∏ª∞ƒ∞™, NÂÔÂÏÏË- ÓÈÎe˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, \Aı‹Ó· 1977Ø ¶. M. KπΔƒ√ª∏§π¢∏™, NÂÔÂÏÏËÓÈÎe˜ ¢È·Êˆ- ÙÈÛÌfi˜, \Aı‹Ó· 1996Ø A. Argyriou, «Rénouveau intellectuel et conscience orthodoxe dans les », in Histoire du Christianisme, vol. 10: Les défis de la modernité (1750-1840), Paris, Desclée, 1997, ÛÛ. 132-150.

–124– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ B˘˙·ÓÙ›Ô˘ Âr¯·Ó àÔ‰ËÌ‹ÛÂÈ ÛÙc ¢‡ÛË Î·d ì \OÚıÔ‰ÔÍ›·, àÓ·‰È- ψ̤ÓË ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ù˘, ˙ÔÜÛ ÚÔÛÎÔÏÏË̤ÓË ÛÙcÓ ÏÔ‡ÛÈ· ¶·- Ú¿‰ÔÛ‹ Ù˘. ≠Ö˜ Á‡Úˆ ÛÙa 1750, Ôî Ӥ˜ âÈÛÙÉ̘ ηd ì ÓˆÙÂÚÈÎc ÛΤ„Ë Ùɘ EéÚÒ˘ àÚ¯›˙Ô˘Ó Óa ‰ÈÂÈÛ‰‡Ô˘Ó ηd ÛÙeÓ çÚıfi‰ÔÍÔ ¯áÚÔ. ^H ÔåÎÔÓÔÌÈÎc ñÔÛÙ‹ÚÈÍË Ùɘ Ó¤·˜ ηd ‰˘Ó·ÌÈÎɘ Ù¿Í˘ ÙáÓ âÌfiÚˆÓ Î·d ÙáÓ Ó·˘ÙÈÎáÓ àe Ùc ÌÈa ÌÂÚÈ¿, ï âÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌe˜ ηd ï ˙ÉÏÔ˜ ÙáÓ ÛÔ˘‰·ÛÌ¤ÓˆÓ ÛÙc ¢‡ÛË ^EÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ àe ÙcÓ ôÏÏË, ÎÈ àÎfiÌ· ÌÈa Û¯ÂÙÈÎc ¯·Ï¿ÚˆÛË ÙÔÜ çıˆÌ·ÓÈÎÔÜ Î·ıÂÛÙáÙÔ˜ ÙÔÜ Ú·- ÁÈ·‰ÈÛÌÔÜ, Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ·Ó œÛÙ ï EéÚˆ·˚Îe˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌe˜ Óa Âé‰Ô- ÎÈÌ‹ÛÂÈ Î·d ÛÙeÓ çÚıfi‰ÔÍÔ ¯áÚÔ. ^H ·È‰Â›· ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ÌÈa ηٷÏË- ÎÙÈÎc ÚfiÔ‰Ô, Ùa Û¯ÔÏÂÖ·, Ôî Ì·ıËÙb˜ ηd Ôî ‰¿ÛηÏÔÈ ÔÏÏ·Ï·ÛÈ¿- ˙ÔÓÙ·È ÊÂÚ¤ÏÈÛÙ·. Te ÌÔÚʈÙÈÎe â›Â‰Ô ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ÌÈa ÛËÌ·ÓÙÈÎc ‚ÂÏÙ›ˆÛË. Oî Û˘ÓÂȉ‹ÛÂȘ àÊ˘Ó›˙ÔÓÙ·È. Oî Ú·ÁÈ¿‰Â˜ ‰ÈÂΉÈÎÔÜÓ ·Ó- ÙÔÜ Ùa ‰ÈηÈÒÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ ηd Ùc ÁψÛÛÈ΋, ÙcÓ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎc ηd ÙcÓ âıÓÈ΋ ÙÔ˘˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·. ^H 剤· Ùɘ âÏ¢ıÂÚ›·˜ äÏÂÎÙÚ›˙ÂÈ Ùa Ó‡̷ٷ ηd ¬ÏÔÈ Ôî ñfi‰Ô˘ÏÔÈ Ï·Ôd ëÙÔÈÌ¿˙ÔÓÙ·È, Ìb ÌÂÁ¿ÏË Ì˘- ÛÙÈÎfiÙËÙ· àÏÏa ηd Ìb ÚˆÙÔÊ·ÓÉ àÔÊ·ÛÈÛÙÈÎfiÙËÙ·, ÁÈa ÙeÓ ≈ÛÙ·ÙÔ àÁÒÓ· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ‹˜ ÙÔ˘˜. ^øÛÙfiÛÔ, Ùa ÙfiÛÔ âÎı·Ì‚ˆÙÈÎa ÓˆÙÂÚÈÎa Ú¿ÁÌ·Ù· Ôf η- Ù·Îχ˙Ô˘Ó ÙeÓ çÚıfi‰ÔÍÔ ¯áÚÔ ‰bÓ ñÉگ ΛӉ˘ÓÔ˜ Óa àÏÏÔÙÚÈÒÛÔ˘Ó ÙÔf˜ Ú·ÁÈ¿‰Â˜, Óa ÙÔf˜ àÔÌ·ÎÚ‡ÓÔ˘Ó àe Ùd˜ ·åÒÓȘ à͛˜ Ùɘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎɘ ÙÔ˘˜ ÎÏËÚÔÓÔÌÈĘ, Óa ηٷÎÂÚÌ·Ù›ÛÔ˘Ó ÙcÓ ëÓfiÙËÙ· ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜ ÙáÓ \OÚıÔ‰fiÍˆÓ Ôf ÙfiÛÔÈ ·åáÓ˜ ÛÎÏ·‚ÈĘ Âr¯·Ó ÛÊ˘- ÚËÏ·Ù‹ÛÂÈ. ^OÚÈṲ̂ÓÔÈ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔd ·ÎÏÔÈ Âr¯·Ó ùÓÙˆ˜ ·ÓÈÎÔ‚ÏË- ıÂÖ. ™Ùe ùÓÔÌ· ÏÔÈeÓ Ùɘ àÎÂÚ·ÈfiÙËÙ·˜ Ùɘ çÚıfi‰Ô͢ ›ÛÙ˘ ηd Ùɘ ëÓfiÙËÙ·˜ ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜ ÙáÓ \OÚıÔ‰fi͈Ó, Ôî Û˘ÓÙËÚËÙÈÎÔd ·ÎÏÔÈ ÚÔÛ¿ıËÛ·Ó Óa àÓÙÈÙ·¯ÙÔÜÓ ÛÙc ÓˆÙÂÚÈÎc ·È‰Â›·, ÁÈ·Ùd Ùc ıÂÒ- ÚËÛ·Ó Í¤ÓË Úe˜ ÙcÓ ëÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍË ·Ú¿‰ÔÛË Î·d Ùc Û˘Û¯¤ÙÈÛ·Ó Ìb ÙcÓ ·¥ÚÂÛË Î·d ÙcÓ àı½·16.

16. Xƒ. £. Kƒπ∫ø¡∏, «\OÚıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛË Î·d ¢È·ÊˆÙÈÛÌe˜ ηÙa ÙeÓ ±ÁÈÔ \Aı·Ó¿ÛÈÔ ¶¿ÚÈÔ», ÛÙe ¶·ÙÂÚÈÎa £ÂÔÏÔÁÈÎa MÂÏÂÙ‹Ì·Ù·, ¬.., ÛÛ. 629-659Ø A.

–125– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY

^O ¢ËÌ‹ÙÚ˘ K·Ù·ÚÙ˙ɘ (1730-1807)17 àÓÉΠÛÙcÓ àÚÈÛÙÔÎÚ·- Ù›· ÙÔÜ º·Ó·Ú›Ô˘ ηd Âr¯Â ηٷϿ‚ÂÈ ñ„ËÏa àÍÈÒÌ·Ù· ÛÙcÓ \Oıˆ- Ì·ÓÈÎc ¢ÈÔ›ÎËÛË. AéÙe ¬Ìˆ˜ ‰bÓ ÙeÓ âÌfi‰È˙ Óa ÂrÓ·È ≤Ó·˜ öÓıÂÚ- ÌÔ˜ ç·‰e˜ ÙÔÜ °·ÏÏÈÎÔÜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ ÎÈ ≤Ó·˜ ı·ÚڷϤԘ ñÔÛÙËÚÈÎÙc˜ Ùɘ ‰ËÌÔÙÈÎɘ Ì·˜ ÁÏÒÛÛ·˜. ≠Ö˜ Ôî àÎÚfiÙËÙ˜ ÙáÓ ‰‡Ô àÓÙÈ- Ì·¯ÔÌ¤ÓˆÓ ·Ú·Ù¿ÍÂˆÓ ÙeÓ üıËÛ·Ó, Úe˜ Ùe Ù¤ÏÔ˜ Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÙÔ˘, ÛÙc Û‡ÓÙ·ÍË ÙÔÜ ÌÈÎÚÔÜ ‰ÔÎÈÌ›Ô˘, ™˘Ì‚Ô˘Ïc ÛÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜ ᘠÓa èÊÂÏÈÔÜÓÙ·È Î·d Óa Ìc ‚Ï¿ÙÔ˘ÓÙ·È àÙa ‚È‚Ï›· Ùa ÊÚ¿ÁÎÈη ηd Ùa ÙÔ‡ÚÎÈη, ηd ÔÈa Ó¿ ’Ó·È ì ηı’ ·ñÙfi ÙÔ˘˜ ÛÔ˘‰‹. ^H ç͢- ‰¤ÚÎÂÈ· ÙáÓ ·Ú·ÙËÚ‹ÛˆÓ, Ùe ≈„Ô˜ ÙáÓ ıˆڋÛÂˆÓ Î·d Ôî ‚·ı˘- ÛÙfi¯·ÛÙ˜ ÛΤ„ÂȘ Ôf ÂÚȤ¯ÂÈ, àÓ·‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó Ùe ÌÈÎÚe ·éÙe fiÓË- Ì· Û’ ≤Ó· àe Ùa ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚ· ·È‰·ÁˆÁÈÎa ‚È‚Ï›· ÙáÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÙÔÜ NÂÔÂÏÏËÓÈÎÔÜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ18. KÈ âÂȉc ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Èe ÎÔÓÙa ÛÙcÓ âÔ¯‹ Ì·˜ ÎÈ ö¯ÂÈ Û¯¤ÛË àÌÂÛfiÙÂÚË Ìb ÙcÓ ëÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍË îÛÙÔ- Ú›· ηd ·Ú¿‰ÔÛË, ¬ˆ˜ Ùc ˙ÔÜÌ ۋÌÂÚ·, ıa âÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì οˆ˜ ÏÂÙÔÌÂÚ¤ÛÙÂÚ· Ùe ÂÚȯfiÌÂÓfi ÙÔ˘ ηd ıa ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ì àe Èe ÎÔÓÙa Ùe ΛÌÂÓfi ÙÔ˘. \Ae ÙcÓ ÚÒÙË àÚ¯‹, ï º·Ó·ÚÈÒÙ˘ ÏfiÁÈÔ˜ ‰bÓ ÎÚ‡‚ÂÈ ÙcÓ Úfi- ıÂÛ‹ ÙÔ˘. Mb Ùe âÁ¯Â›ÚËÌ¿ ÙÔ˘ ÊÈÏÔ‰ÔÍÂÖ Óa ÌÈÌËıÂÖ ÙeÓ M¤Á· B·- Û›ÏÂÈÔ: «...ï ̤Á·˜ B·Û›ÏÂÈÔ˜ ÁڿʈÓÙ·˜ ÛÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜ ÙÔ˘ Û˘Ì‚Ô˘Ïc ᘠÓa èÊÂÏÈÔÜÓÙ·È àÙa ‚È‚Ï›· Ùa ëÏÏËÓÈο, âÙfiÏÌËÛ· Î’ âÁg Óa ÙeÓ ÌÈÌËıá ηd Óa ο̈ Ùe ú‰ÈÔ ÛÙÔÜ Î·ÈÚÔÜ ÌÔ˘ ÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜ ÁÈa Ùa ‚È‚Ï›· ïÔf ‰È·‚¿˙Ô˘Ó ÛÙ·Ö˜ ͤӷȘ ÁÏÒÛ۷Ș, Ùa ÙÔ‡ÚÎÈη ηd Ùa ÊÚ¿ÁÎÈη» (ÛÂÏ. 42).

Argyriou, «Résitances religieuses orthodoxes aux Lumières», in Tradition et Modernité en Orient et dans les mondes slave et néo-hellénique: l’inspiration française, textes réunis par Astérios Argyriou, Paris, Colloques Langues’O, 2002, ÛÛ. 137-157. 17. °Èa ÙeÓ ¢ËÌ‹ÙÚË K·Ù·ÚÙ˙É, ‚Ï. Ùa ¬Û· ÁÚ¿ÊÂÈ ï âΉfiÙ˘ ÙáÓ öÚÁˆÓ ÙÔ˘ K.£. ¢ËÌ·ÚĘ, ï ïÔÖÔ˜ ‰›ÓÂÈ Î·d Ùc Û¯ÂÙÈÎc ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·. TÔÜ ú‰ÈÔ˘, NÂÔÂÏ- ÏËÓÈÎe˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, ¬.., ÛÛ. 177-243 ηd 454-471 (ÛËÌÂÈÒÛÂȘ). \E›Û˘ ¶.M. KπΔƒ√ª∏§π¢∏™, NÂÔÂÏÏËÓÈÎe˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, ¬.., ÛÛ. 202-220. 18. \AÓ¿ÏÔÁÔ Ìb Ùa Û¯ÂÙÈÎa ΛÌÂÓ· ÙÔÜ \A‰·Ì·ÓÙ›Ô˘ KÔÚ·É, ÙÔÜ \IÒÛËÔ˘ MÔÈÛÈfi‰·Î· ηd ôÏψÓ.

–126– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ £a ÌÔÚÔÜÛ ‚¤‚·È· Óa Û˘ÛÙ‹ÛÂÈ êÏᘠÙc ÌÂϤÙË ÙÔÜ ÛÔÊÔÜ ‰ÔÎÈÌ›Ô˘ ÙÔÜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ âΛÓÔ˘ ¢È‰·ÛοÏÔ˘ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜. «Mb Ùe Óa ÂrÓ·È ¬Ìˆ˜ ÙfiÛÔÈ ·åáÓ˜ àÙeÓ ÂåÚË̤ÓÔÓ ±ÁÈÔ Î’ S˜ Ùa ÙÒÚ·, ηd Óa öÁÈÓ ÙfiÛË ÌÂÙ·‚ÔÏc Âå˜ Ùa Ú¿ÁÌ·Ù· ηd ÙcÓ Ù‡¯ËÓ Ùɘ ÔÏÈÙ›·˜ Ì·˜, ¯Ú›· ÂrÓ·È ‚·›ÓˆÓÙ·˜ Î’ âÁg ηÙa fi‰·˜ Âå˜ Ùe ÛÎÔfi ÙÔ˘ Óa á ¬Û· Ìb Ê·›ÓÂÙ·È Óa Û˘ÓÙÂÏÔÜÓ Âå˜ ÙcÓ ï‰ËÁ›·Ó ÙáÓ Ó¤ˆÓ ÁÈa Ùc ÌÂϤÙË Î’ àÓ¿ÁÓˆÛÈ ÙáÓ ÙˆÚÈÓáÓ ÙÔ‡ÙˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ ηd ÙcÓ Î·ı’ ·ñÙfi ÙÔ˘˜ ÛÔ˘‰‹» (ÛÂÏ. 42). M¤Û· ÛÙe Îϛ̷ ÙáÓ âıÓÈÎáÓ âÍ¿„ÂˆÓ Ôf âÈÎÚ·ÙÂÖ ÛÙe ‚·Ï- ηÓÈÎe ¯áÚÔ, ï K·Ù·ÚÙ˙ɘ ÊÚÔÓÙ›˙ÂÈ, ÚáÙ’ à’ ¬Ï·, Óa ïÚ›ÛÂÈ Î·d Óa àÓ·Ù‡ÍÂÈ ÙcÓ å‰¤· ÙÔÜ çÚıfi‰ÔÍÔ˘ ëÏÏËÓÈÎÔÜ °¤ÓÔ˘˜, Ùe ïÔÖÔ çÓÔ- Ì¿˙ÂÈ PˆÌËÔÛ‡ÓË Î·d Úe˜ ÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜ ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ à¢ı‡ÓÂÈ Ùd˜ Û˘Ì- ‚Ô˘Ï¤˜ ÙÔ˘. ™‡Ìʈӷ ÏÔÈeÓ Ìb ÙeÓ K·Ù·ÚÙ˙É, ï ¬ÚÔ˜ PˆÌËÔÛ‡ÓË Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ Ùc ‰ÈÏc çÚıfi‰ÔÍË ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿, Ùc ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc ηd ÙcÓ ëÏÏËÓÈ΋. K·d Û‡Ìʈӷ ¿ÓÙ· Ìb Ùe º·Ó·ÚÈÒÙË ÏfiÁÈÔ, ì Âéı‡ÓË ÙáÓ PˆÌÈáÓ Ùɘ âԯɘ ÙÔ˘ qÙ·Ó ÌÂÁ¿ÏË. Er¯·Ó ηıÉÎÔÓ Óa ñÂÚ·Û›- ˙ÔÓÙ·È Ùc ‰ÈÏc ·éÙc ηd öÓ‰ÔÍË ·Ú·Î·Ù·ı‹ÎË Î·d Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Óa âÚÁ·ÛÙÔÜÓ ÁÈa ÙcÓ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË Ùɘ PˆÌÈÔÛ‡Ó˘. °Ú¿ÊÂÈ ÏÔÈfiÓ: «\AÊ’ Ôy ≤Ó·˜ ^PˆÌFËe˜ Û˘ÏÏÔÁÈÛÙFÉ ÌÈa ÊÔÚa g˜ ηٿÁÂÙ·È àe ÙeÓ ¶ÂÚÈÎϤ·, £ÂÌÈÛÙÔÎϤ· ηd ôÏÏÔ˘˜ ·ÚfiÌÔÈÔ˘˜ ≠EÏÏËÓ˜, j àÙÔf˜ Û˘ÁÁÂÓÂÖ˜ ÙÔÜ £ÂÔ‰fiÛÈÔ˘, ÙÔÜ BÂÏÈÛ¿ÚÈÔ˘, ÙÔÜ N·ÚÛÉ, ÙÔÜ BÔ˘ÏÁ·ÚÔ- ÎÙfiÓÔ˘, ÙÔÜ T˙ÈÌÈÛÎÉ Î’ ôÏÏˆÓ ÙfiÛˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ PˆÌ·›ˆÓ, j ≤ÏÎÂÈ Ùe Á¤ÓÔ˜ ÙÔ˘ àe Î·Ó¤Ó·Ó ±ÁÈÔ, j àe Î·Ó¤Ó·Ó ÙÔ˘ Û˘ÁÁÂÓÉ, ᘠÓa ÌcÓ àÁ·ġ ÙÔf˜ àÔÁfiÓÔ˘˜ âÎÂÈÓáÓ Î’ ·éÙˆÓáÓ ÙáÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ àÓıÚÒ- ˆÓ; ¶á˜ Óa Ìc Ùfi ’¯FË ¯·Ú¿ ÙÔ˘ Óa ‰˘ÛÙ˘¯FÉ Ûb Ù¤ÙÔÈ· ÔÏÈÙÈÎc ÎÔÈÓˆÓ›· Ôf Û˘Ó··ÚÙ›˙Ô˘Ó ·éÙÔ›; ¶á˜ Óa ÌcÓ ÔÓFÉ ·åˆÓ›ˆ˜ Ùe ö‰·- ÊÔ˜ Ôf ÙÔf˜ àÓ¤ıÚ„’ âÎÂÈÓÔf˜ Î’ ·éÙÔ˘ÓÔ‡˜; K·d ÙÚ·‚ÒÓÙ·˜ ôÛÌÂ- ÓÔ˜ ÙeÓ ‰Ô‡ÏÂÈfi ÙÔ˘ ˙˘Áfi, ᘠÓa Ìc ‚Ú¤¯FË Ìb ‰¿ÎÚ˘· ÙeÓ ÙfiÔ Ôf ö‚·„·Ó Ìb Ùe ·xÌ· ÙÔ˘˜, âÎÂÖÓÔÈ ÁÈa ‰fiÍ·, Î’ ·éÙÔd ÁÈa Ùc ÛˆÙËÚ›· ÙÔ˘˜; ¶á˜ Ó’ àÔÌ·ÎÚ·›Ó’ àÙc ÁÉ Ô‡ ’Ó·È Ù¿ÊÔ˜ âÎÂÈÓáÓ Î’ ·éÙˆÓáÓ, ηd Óa Ìc ‚È¿˙ÂÙ·È Óa Âı¿ÓFË ÁÈa Ó’ àӷηÙÒÛFË Ùe ¯áÌ· ÙÔ˘ Ìb Ùe ¯áÌ’ âÎÂÈÓáÓ, ηd Ó’ àÓÙ·ÌÒÛ’ ì „˘¯‹ ÙÔ˘ ÙFɘ ±ÁȷȘ „˘¯·Ö˜ ·éÙˆÓáÓ;» (ÛÛ. 45-46).

–127– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY ErÓ·È ÏÔÈeÓ ÍÂοı·ÚË ì ÚfiıÂÛË ÙÔÜ º·Ó·ÚÈÒÙË ÏfiÁÈÔ˘ Óa ïÚ›- ÛÂÈ ÙcÓ ëÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍË Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙáÓ Û˘Ì·ÙÚȈÙáÓ ÙÔ˘ ηd Óa ÙÔÓ›ÛÂÈ ÙcÓ å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ùɘ PˆÌËÔÛ‡Ó˘ ηd ÙÔÜ PˆÌËÔÜ. \Ae ÙcÓ ôÏÏË ÌÂÚÈ¿, ÁÈa ≤Ó· ÏfiÁÈÔ Ùɘ âԯɘ ÙÔÜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ ÚÒ- ÙÈÛÙË Î·d ̤ÁÈÛÙË ñËÚÂÛ›· ÙÔÜ ÔÏ›ÙË Úe˜ Ùe ‰ÔÜÏÔÓ öıÓÔ˜ qÙ·Ó Ê˘ÛÈÎa ì ·È‰Â›·. T› ¬Ìˆ˜ ùÊÂÈÏ·Ó Óa ÛÔ˘‰¿˙Ô˘Ó Ôî Ó¤ÔÈ Ùɘ âԯɘ ÙÔÜ K·Ù·ÚÙ˙É; ™ÙcÓ âÚÒÙËÛË ·éÙc ì à¿ÓÙËÛË ÙÔÜ º·Ó·ÚÈÒÙË ÂrÓ·È ÔχÏ¢ÚË Î·d ‰ÈÂÍÔ‰È΋, ÙÔÔıÂÙÂÖÙ·È ‰b Ûb ‰‡Ô â›‰·, Ùe ÁψÛÛÈÎe ηd Ùe ÁÓˆÛÙÈÎfi. «^H ÊÚfiÓËÛ› Ì·˜ ÌĘ ϤÁÂÈ g˜ ì ÚÒÙË ¯Ú›· Ì·˜ ηd ÙÈÌc ÂrÓ·È Óa ͤÚÔ˘Ì ηÏa Ùc ÁÏáÛÛ· Ôf Û˘ÓÙ˘¯·›ÓÔ˘Ì [ÌÈÏÄÌÂ], ÙcÓ ïÔ›· ηd Óa ÙcÓ ÁÚ¿ÊÔ˘Ì ¿Ï’ öÙ˙Ë, ÁÈa Óa ÂúÌ·ÛÙ ÏfiÁÈÔÈ, ηd Óa ÌÔÚÔÜÌ ÛÙc ‰È΋ Ì·˜ ÁÏáÛÛ· Ìb Ùc ÁÏáÛÛ· [ÚÔÊÔÚÈο] ηd Ùe ÎÔÓÙ‡ÏÈ [ÁÚ·Ù¿] Óa âÎÊÚ¿˙Ô˘Ì οı öÓÓÔÈ· Ìb ‰Èη֘ Ì·˜ ϤÍÂȘ ηd ¬ÚÔ˘˜, ηıg˜ Ùe οÌÓÔ˘Ó ¬Ï· Ùa ÂÔÏÈÙÂ˘Ì¤Ó· öıÓË [...] K·Ùa ‰Â‡ÙÂÚÔ ÏfiÁÔ ö¯Ô˘Ì Óa Ì·ı·›- ÓÔ˘Ì Ùa ëÏÏËÓÈÎa ηd ÙcÓ ·È‰Â›· Ôf ö¯Ô˘Ó Ùa ëÏÏËÓÈÎa Ùa Û˘Á- ÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ûa ÌÈa àÍÈfiÏÔÁË ·È‰Â›· ηd ÁÏáÛÛ· Ôf qÙ·Ó Î·d ÂrÓ·È ÎÔÓÙa Û’ ¬Ï· Ùa öıÓË Ùɘ EéÚÒ˘ ηd Ùe ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÁÈa Ùa ·- ÙÂÚÈο Ì·˜ ‚È‚Ï›·, àÏÏa ηd ÛaÓ àfiÁÔÓÔÈ Ôf ÂúÌ·ÛÙ ÙáÓ Û˘Á- ÁڷʤˆÓ âÎÂÈÓáÓ Î’ ·éÙˆÓáÓ ÙáÓ ‚È‚Ï›ˆÓ, ηd Ì¿ÏÈÛÙ· ÁÈa Óa ηÏÏÈÂÚÁ‹ÛÔ˘ÌÂ, Óa ηÏψ›ÛÔ˘Ì ηd Óa ÏÔ˘Ù‡ÓÔ˘Ì Ùc ÁÏáÛÛ· Ôf Ï·ÏÔÜÌ [...] ¶Ú¤ÂÈ ÁÈa ÙÔÜÙÔ ÏÔÈeÓ [ÁÈa Óa ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì Ùd˜ ÓˆÙÂÚÈÎb˜ âÈÛÙÉ̘] Óa Ì·ı·›ÓÔ˘Ì ÌÈa ˙Ô˘ÓÙ·Óc ÁÏáÛÛ· Ùɘ EéÚÒ˘, ¬ÔÈ· Î’ iÓ ÂrÓ·È, i˜ ÂrÓ’ ì ÊÚ·ÓÙ˙¤˙ÈÎË Ô‡ ’Ó’ ì ÎÔÈÓ‹ Ù˘ [Ùɘ EéÚÒ˘ ÁÏÒÛÛ·] [...] TÂÏÂ˘Ù·ÖÔÓ ì ÊÚfiÓËÛÈ ÌĘ ñ·ÁÔ- Ú‡ÂÈ ¬Ù’ âÂȉ’ ÂúÌ·ÛÙÂÓ ñ¿ÏÏËÏÔ [ñfi‰Ô˘ÏÔ] öıÓÔ˜, ö¯Ô˘Ì ¯Ú›· Óa ͤÚÔ˘Ì Ùc ÁÏáÛÛ· ηd ÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙáÓ ÎÚ·ÙÔ‡ÓÙˆÓ Ì·˜, ÁÈa Óa ÌÔÚÔÜÌ Óô¯Ô˘Ì ÂúÛÔ‰Ô Û’ ·éÙÔ˘ÓÔ‡˜, ηd Óa ÔÚ›˙Ô˘Ì ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ì·˜ Ùa Úe˜ Ùe ˙FÉÓ ÂéÎÔÏÒÙÂÚ·» (ÛÛ. 61-62). ™ÙcÓ âÔ¯c ÙÔÜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ Ùe ÁψÛÛÈÎe ˙‹ÙËÌ· Âr¯Â ÙfiÛË ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ· ¬ÛË Î·d Ùe âıÓÈÎe ηd Ùe ıÚËÛ΢ÙÈÎfi, àÊÔÜ ì Ê˘Ï‹, ì ÁÏÒÛÛ· ηd ì ıÚËÛΛ· ¬ÚÈ˙·Ó ÙcÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ηd ÙcÓ å‰È·ÈÙÂÚfi- ÙËÙ· οı ϷÔÜ Î·d àÙfiÌÔ˘. òEÙÛÈ ï K·Ù·ÚÙ˙ɘ ηٷÚÙ›˙ÂÈ Î·d

–128– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ≤Ó· ïÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜. ¶ÚáÙ· âÍËÁÂÖ ÏÂÙÔÌÂÚᘠÁÈ·Ù› ηd ᘠï Ó¤Ô˜ PˆÌÈe˜ Ú¤ÂÈ Óa Ì¿ıÂÈ Ùc ڈ̷›ÈÎË, Ùc ‰È΋ ÙÔ˘ ‰ËÌÔÙÈÎc ÁÏÒÛÛ·, àÓÙd Óa ÙcÓ ÂÚÈÊÚÔ- ÓÂÖ. K·ÙfiÈÓ à·ÚÈıÌÂÖ ÙÔf˜ å‰È·›ÙÂÚÔ˘˜ Ûb οı ÂÚ›ÙˆÛË ÏfiÁÔ˘˜ ÁÈa ÙÔf˜ ïÔ›Ô˘˜, «ÛÙÔf˜ ÙˆÚÈÓÔf˜ ηÈÚÔ‡˜», ì âÎÌ¿ıËÛË ÙáÓ àÚ¯·›ˆÓ ëÏÏËÓÈÎáÓ, ÙáÓ Á·ÏÏÈÎáÓ Î·d ÙáÓ ÙÔ˘ÚÎÈÎáÓ àÔ‚·›ÓÂÈ à·Ú·›ÙËÙË ÛÙe Ó¤Ô Ôf âȉÈÒÎÂÈ ÌÈa ôÚÙÈ· ·È‰Â›·. K·d Û˘ÓÔ„›˙ÂÈ Î·Ùa ÙÚfiÔ ôÚÈÛÙÔ Ùd˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘: «Mb Ê·›ÓÂÙ·È ÏÔÈeÓ Ì’ ·éÙeÓ ÙeÓ ÙÚfiÔ ÌfiÓ Á›ÓÂÙ·È ·È‰ÔÌ·ıc˜ ï Ó¤Ô˜ Ì·˜, Î’ ù¯È ç„ÈÌ·ıc˜ ηıg˜ ÙÒÚ·Ø Î’ ¬ÛÔ ÊÈÏÔÌ·ıc˜ Î’ iÓ ÂrÓ’ ö¯ÂÈ Ûb Ù› Óa ‰Â›ÍFË Ùc ÊÈ- ÏÔÌ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘, ö¯ˆÓÙ·˜ àÓÙÈΛÌÂÓ· Ùɘ ÊÈÏÔÔÓ›·˜ ÙÔ˘ Ùc ÊÚ·Ó- Ù˙¤˙ÈÎË ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ôf ÂÚȤ¯ÂÈ ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ηd ÙcÓ ÙˆÚÈÓc Ùɘ EéÚÒ˘, ηd ÛÙa ëÏÏËÓÈÎa ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÙcÓ ÂéÊÚ¿‰ÂÈ· ηd ÙcÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Ì·˜ ‰È‰·Ûηϛ·, ÁÈa Óa Ùa ëÓÒÛFË ¬Ï· ·éÙa Ûb ÌÈa ÁÏáÛÛ·, Ùc ®ˆÌ·›ÎÈ·, ηd Óa Á¤ÓFË ÛÔÊe˜ ÛÙa ıÂÖ· ηd Ùa àÓıÚÒ- ÈÓ·, Î’ ÂéÊÚ·‰c˜ ηd ÏfiÁÈÔ˜ Âå˜ ÙcÓ ÁÏáÛÛ· ÙÔ˘, ÚÄÁÌ· ôÍÈÔ ôÎÚÔ˘ â·›ÓÔ˘ Û’ ·éÙfiÓ, ηd ÚÄÁÌ· âˆÊÂϤÛÙ·ÙÔ Î’ öÓÙÈÌÔ Û’ ¬ÏÔ Ùe öıÓÔ˜ Ì·˜» (ÛÂÏ. 65). ¶ÚÒÙÈÛÙÔ Ì¤ÏËÌ· ¬ÏˆÓ Ú¤ÂÈ Óa ÂrÓ·È ì ηÏÏȤÚÁÂÈ· Ùɘ ÓÂÔ- ÂÏÏËÓÈÎɘ ÁÏÒÛÛ·˜ ó˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÙÔÜ öıÓÔ˘˜, Ìb ÁψÛÛÈÎb˜ ÌÂϤ- Ù˜, Ìb ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎb˜ ηd ÏÂÍÈο, ηd Ìb Ùc Û˘ÁÁÚ·Êc j Ùc ÌÂÙ¿- ÊÚ·ÛË Û’ ·éÙcÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ Û˘ÁÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ: œÛÙ ì ηıÔÌÈÏÔ˘Ì¤ÓË Óa Á›ÓÂÈ Ùe ·ÚÈÔ âÚÁ·ÏÂÖÔ ÁÈa ÙcÓ ·È‰Â›· ÙÔÜ öıÓÔ˘˜. °È·Ùd ≤Ó· öıÓÔ˜ âχıÂÚÔ çÊ›ÏÂÈ Óa η٤¯ÂÈ Ùe ‰ÈÎfi ÙÔ˘ åÛ¯˘Úe ÁψÛÛÈÎe âÚÁ·- ÏÂÖÔ, Ùc ‰È΋ ÙÔ˘ ÁÏÒÛÛ·. \EÂȉc ¬Ìˆ˜ ÛÙeÓ «ÙˆÚÈÓe ηÈÚe» ì ‰Ë- ÌÔÙÈÎc ÁÏÒÛÛ· ÂrÓ·È àÎfiÌ· àηÏÏȤÚÁËÙË Î·d Ùa ηÏa Û˘Á- ÁÚ¿ÌÌ·Ù·, Ùa ÁÚ·Ì̤ӷ j Ùa ÌÂÙ·ÊÚ·Ṳ̂ӷ Û’ ·éÙcÓ Û·Ó›˙Ô˘Ó, «ö¯Ô˘Ì ¯Ú›· Óa Ì¿ıÔ˘Ì àʇÎÙˆ˜ ÙÔ‡ÚÎÈη ηd ÊÚ·ÓÙ˙¤˙Èη» (ÛÂÏ. 62) ηd Óa οÓÔ˘Ì ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ, ÔÏÏb˜ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ, àe Ùa àÚ¯·Ö· ëÏÏËÓÈÎa ηd Ùd˜ ͤÓ˜ ÁÏáÛÛ˜, ≤ˆ˜ ¬ÙÔ˘ Óa ÂúÌ·ÛÙ îη- ÓÔd Óa ÁÚ¿ÊÔ˘Ì âÌÂÖ˜ Ôî ú‰ÈÔÈ ÛÙa ڈ̷›Èη ηÏÏÈÂÉ Î·d ÛÔÊa ‚È- ‚Ï›· (ÛÛ. 67-73). ≠YÛÙÂÚ· àe Ùe ÁψÛÛÈÎfi, Ùe ‰Â‡ÙÂÚÔ, η›ÚÈÔ, ̤ÏËÌ· ÙÔÜ K·-

–129– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY Ù·ÚÙ˙É ÂrÓ·È Óa ηıÔÚ›ÛÂÈ Ùe ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ùɘ ·È‰Â›·˜. òO¯È ‚¤- ‚·È· g˜ ı¤ÏÂÈ Óa ‚¿ÏÂÈ ¬ÚÈ· ÛÙc Ì¿ıËÛË. «¶ÔÈe˜ ηÙËÁfiÚËÛ Ô- Ù¤˜ ÙÔ˘ Ùc Ì¿ıËÛÈ, Ôf ·éÙc ÌfiÓ ‰¤¯ÂÙ·È ñÂÚ‚ÔÏ‹ [...] \AÏ‹ıÂÈ’ i ‚Ï¿ÊÙ’ ì Ì¿ıËÛÈ, ‚Ï¿ÊÙ’ ì Ï›ÁË, ÁÈ·Ùd ÚÔÍÂÓˇÄ Ù‡ÊÔ, ηıg˜ ηd Ùe Ï›ÁÔ ÓÂÚe Á›ÓÂÙ·È ÈÎÚe ÛÙe ËÁ¿‰È» (ÛÂÏ. 56). \EÂȉc ¬Ìˆ˜ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ¬ÙÈ ì ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ Óa ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ Ùe ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ùɘ ·È‰Â›·˜, ì ·éÛÙËÚc âÈÏÂÎÙÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘, ıa ÍÂÓ›ÛÂÈ j ηd ıa âÓÔ- ¯Ï‹ÛÂÈ ÔÏÏÔ‡˜, ï K·Ù·ÚÙ˙ɘ ÁÚ¿ÊÂÈ: «Na ÌcÓ ÙeÓ Î·ÎÔÊ·ÓFÉ ¬Ìˆ˜ Ùe Ó¤Ô Ì·˜ Ôf ÙeÓ ‰›Óˆ Û‡ÓÔÚÔ Ù› Óa ‰È·‚¿ÛFË, ηd ÙeÓ ñÛÙÂÚá ÙfiÛ· ‚È‚Ï›· Ôf ÙàÎÔ‡ÁÂÈ ÓfiÛÙÈÌ·, àÓ·Áηַ ηd ñ„ËÏa ÛÙc ÊÚ·Ó- Ù˙¤˙ÈÎË ÁÏáÛÛ·, Î’ àÙe ôÏÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙeÓ àÔÎfiÊÙˆ àÙa àÚ·- ‚ÈÎa ηd Ùa ¤ÚÛÈη, Ù¤ÙÔȷȘ ·ÈÓÂ̤ӷȘ ïÌÔ›ˆ˜ ÁÏÒÛ۷Ș. °È·Ùd Ú¤ÂÈ Óa ͤÚFË g˜ ·éÙe ‰bÓ Ùe οÌÓˆ ÁÈa ηٷÊÚfiÓÈÔ Ùɘ ®ˆÌ·›- ÎÈ·˜ ÙÔ˘ ÂéÊ˘˝·˜ [...] àÏÏa ‚ϤˆÓÙ·˜ ÙcÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛÈ ÙÔÜ öıÓÔ˘˜ Ì·˜» (ÛÂÏ. 66). °Èa ÙeÓ º·Ó·ÚÈÒÙË K·Ù·ÚÙ˙É ÛÙc Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË âΛÓË îÛÙÔÚÈÎc ÂÚ›ÛÙ·ÛË ÚˆÙ‡ÂÈ ì ηٿÛÙ·ÛË ÙÔÜ öıÓÔ˘˜, Ôî ·È‰Â˘ÙÈÎb˜ àÓ¿ÁΘ ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜ ÙáÓ PˆÌÈáÓ. ™Ô˘‰¿˙ÔÓÙ·˜ ÏÔÈeÓ ï Ó¤Ô˜ «ÂrÓ·È ¯Ú›·» Óa âÈϤÁÂÈ Î·d Óa Ì·ı·›ÓÂÈ âÎÂÖÓ· ÚáÙ· Ôf ÂrÓ·È àÓ·Áηַ ÛÙcÓ ÚÔÎÔc ÙÔÜ öıÓÔ˘˜ ηd ÛÙc ‰È΋ ÙÔ˘ ÚÔÛˆ- ÈÎc ÚÔÎÔ‹. Na Ú¿ÙÙÂÈ ‰ËÏ·‰c ¬ˆ˜ ï Ì·ıËÙ¢fiÌÂÓÔ˜ Ù¯ӛÙ˘, Ôf Ì·ı·›ÓÂÈ ÚáÙ· ¬Û· ÂrÓ·È à·Ú·›ÙËÙ· ÛÙcÓ âÍ¿ÛÎËÛË Ùɘ Ù¤- ¯Ó˘ ÙÔ˘ ηd Ôf Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó ÛÙcÓ àÓ¿‰ÂÈÍ‹ ÙÔ˘ ó˜ ηÏÔÜ ÙÂ- ¯Ó›ÙË (ÛÂÏ. 43). ^EÔ̤ӈ˜ ÛÙd˜ ÛÔ˘‰b˜ ηd ÌÂϤÙ˜ ÙÔ˘ ï Ó¤Ô˜ «Ê˘Ï¿ÁˆÓÙ·˜ âÎÂÖÓÔ Ô‡ ’Ó·È Î·d Ìc ‚Á¿ÓˆÓÙ·˜ àÙe ÓÔÜ ÙÔ˘ Ì‹Ù ÌÈa ÛÙÈÁÌc g˜ ÂrÓ·È ^PˆÌFËe˜ ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi˜, Óa ͤÚFË Óa ΢- ÓËÁˇÄ ¿ÓÙ· ÙFɘ 剤·È˜ Ôf ÙeÓ ¯ÚÂÈ¿˙Ô˘ÓÙ·È Î·d ÙeÓ èÊÂÏÔÜÓ, ηd Óa ·Ú·‚ϤFË âΛӷȘ Ôf ÂrÓ·È Û’ ·éÙeÓ ÂÚÈÙÙ·Ö˜, j Ôf ÙeÓ â‚Ï¿ÊÙÔ˘Ó» (ÛÛ. 43-44), Ú¤ÂÈ Ôî Ó¤ÔÈ «Óa âÚ·Ó›˙Ô˘ÓÙ·È Ùa ηÏa ηd Û˘ÏϤÁÔ˘Ó Ùa Úfi‰’ àÙa àÁοıÈ·» (ÛÂÏ. 71). ™Ùe Û˘Û¯ÂÙÈÛÌe àÙÔÌÈÎáÓ ÛÔ˘‰áÓ Î·d âıÓÈÎɘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ï º·Ó·ÚÈÒÙ˘ ÏfiÁÈÔ˜ ÚÔ¯ˆÚÂÖ àÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Î·d àÓ·Ù‡ÛÛÂÈ Ùe ÚÔÛÊÈϤ˜ ÙÔ˘ ·éÙe ı¤Ì· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ̤ıÔ‰Ô Û˘ÁÎÚÈÙÈÎc ηd ˙ˆÓÙ·Óa ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù·. «òøÓÙ·˜ ÏÔÈeÓ Î’ âÌÂÖ˜ ïˆÛÔÜÓ ≤Ó· öıÓÔ˜»,

–130– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ ÁÚ¿ÊÂÈ, «Î’ ö¯ˆÓÙ·˜ ·ÙÚ›‰· Ê›ÏÔÓ ö‰·ÊÔ˜, Ú¤ÂÈ Ó¿ ’¯Ô˘Ì ÔåΛ- ·È˜ 剤·È˜ Ôf ÌĘ ÙÂÚÈ¿˙Ô˘Ó, Fì ïÔ›·È˜ Î’ ÂrÓ’ ôÏϷȘ Î’ àÏÏÔÈÒÙÈ- ηȘ àe ÙFɘ ÙÔ‡ÚÎÈηȘ, åÙ·ÏÈη֘ j ÊÚ·ÓÙ˙¤˙ÈηȘ, ηd ÁÈa ÙÔÜÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ˆÓÙ·˜ Ùe öıÓÔ˜ Ì·˜ Ú¤ÂÈ Óa ÛÔ˘‰¿˙’ ≤Ó·˜ ^PˆÌFËe˜ ¯ÚÈÛÙÈ·Óe˜ Óa ÙFɘ àÔ¯ÙˇÄØ Î·d j ÛÔ˘‰¿˙ÂÈ Î·d ‰È·‚¿˙ÂÈ ‚È‚Ï›· ÙÔ‡ÚÎÈη, j â¤Ú¯ÂÙ·È Î·d Ì·ı·›ÓÂÈ ‚È‚Ï›· ÊÚ¿ÁÎÈη, Ú¤ÂÈ Ûa ̤- ÏÈÛÛ· Ó’ à·Óı›˙FË ÙFɘ ÔåΛ·È˜ ÙÔ˘, ÙfiÛÔ ‰Èa Óa ÙFɘ ÊÚÔÓFÉ, ¬ÛÔ Î·d ‰Èa Óa ÙFɘ ÎÔÈÓÔÏÔÁ¿’ Âå˜ Ùe öıÓÔ˜ ÙÔ˘» (ÛÂÏ. 46). «¶¤ ÌÂ, Ù› TÔÜÚÎÔ˜ ÂrÓ’ ≤Ó·˜ TÔÜÚÎÔ˜ Ó¿ ’¯’ 剤·È˜ Ùɘ ¶ÂÚÛ›·˜, Óa ÂÚÛ›˙’ àÎÔÏÔ‡ıˆ˜ ηd Óa ÊÚÔÓFÉ Ùa Ùɘ ıÚËÛΛ·˜ Ù˘, ηd Óa ϤÁÂÙ’ ±Ì· çÛÌ·ÓÏc˜ ηd ÌÔ˘¯·ÌÌÂÓÙ‹˜; TeÓ Ù¤ÙÔÈÔ Ì‹Ù’ Ôî TÔÜÚÎÔÈ ÙeÓ àÁ·ÔÜÓ, Ôf ÙeÓ ‚ϤÔ˘Ó àÏÏfiÙÚÈfi ÙÔ˘˜, Ì‹Ù’ Ôî ¶¤ÚÛ·È Ôf ÙeÓ ö¯Ô˘Ó TÔÜÚÎÔ, ‰bÓ ÙeÓ ÈÛÙ‡ԢÓÙ·È, àÏÏa Î’ Ôî ‰˘fi ÙÔ˘˜ ÙeÓ ÌÈÛÔÜÓ Î·d ÙeÓ çÓÔ- Ì¿˙Ô˘Ó ®·Ê·˙É. K·d Ù› ºÚ·ÓÙ˙¤˙Ô˜ ÂrÓ’ ≤Ó·˜ ºÚ·ÓÙ˙¤˙Ô˜ j \EÁÁϤ- ˙Ô˜ ≤Ó·˜ \EÁÁϤ˙Ô˜ Óa ÊÚÔÓFÉ Ùa ÙáÓ \EÁÁϤ˙ˆÓ j Ùa ÙáÓ ºÚ·Ó- Ù˙¤˙ˆÓ ÔÏÈÙÈÎa Î’ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο; TeÓ Ù¤ÙÔÈÔÓ ¿ÓÙ· ï \EÁÁϤ˙Ô˜ ÙeÓ Ï¤ÁÂÈ ÛÎ˘Ï›, Î’ ï ºÚ·ÓÙ˙¤˙Ô˜ ηςÖÓÔ Î·d ÚÔ‰fiÙË Ùɘ ·ÙÚ›- ‰·˜ ÙÔ˘. §ÔÈeÓ Î’ ≤Ó·˜ ‰ÈÎfi˜ Ì·˜, Ù› ^PˆÌFËe˜ ηd Ù› ¯ÚÈÛÙÈ·Óe˜ ÂrÓ·È Ûa Û˘Ó¿˙’ 剤·È˜ çıÓ›·È˜, ÛaÓ ÙFɘ ÚÂۂ‡FË Î·d ÙFɘ ÎËÚ‡ÙÙFË âÓ¿ÓÙÈ· ÛÙFɘ ‰Èη֘ ÙÔ˘ üÚÂ ӿ ’¯FË; ¢bÓ ÂrÓ’ Ù¿¯· ÛÂÛËe˜ ̤ÏÔ˜, ÏÂÈÔÙ·Í›·˜, ·éÙfiÌÔÏÔ˜ ÛÙÔf˜ â¯ıÚÔ‡˜ Ì·˜, àÓ¿ÍÈÔ˜ Óô¯FË Ùa çÓfiÌ·Ù¿ ÙÔ˘, Ôf ÁÈa ÏfiÁÔ˘ ÙÔ˘ ‰bÓ ÌÔÚÂÖ Ó·≈ÚFË ÔÙ¤˜ ÙÔ˘ Èe ÙÈÌË̤ӷ» (ÛÂÏ. 47). «òEÂÈÙ’, àÎÔÏÔ˘ıˇÄ Óa ÁÂÌ›˙FË Ùe öıÓÔ˜ Ì·˜, âÎÂÖÓÔ Ôf ‰bÓ Ú¤ÂÈ, Ìb ÍÂÓÈη֘ 剤·È˜, ηd Óa ÌcÓ ö¯Ô˘Ó âΛӷȘ Ôf ÌĘ ÙÂÚÈ¿˙Ô˘Ó, Óa ÎÚ˘ÒÓÔ˘Ó àÙa ëÏÏËÓÈÎa ηd ÙFɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ- η֘ ÙFɘ 剤·È˜ Ôf ÂrÓ·È Û’ ·éÙ¿, ÓàÁ·ÔÜÓ ôÏÏ· öıÓË, Óa ÌÈÛÔÜÓ Ùe ‰ÈÎfi Ì·˜, ηd Óà‰È·ÊÔÚÔÜÓ ÛÙc ıÚËÛΛ· Ì·˜» (ÛÂÏ. 58). \Ae Ù¤ÙÔȘ âıÓÈÎÔıÚËÛ΢ÙÈÎb˜ àÚ¯b˜ âÌÊÔÚÔ‡ÌÂÓÔ˜, ï K·Ù·ÚÙ˙ɘ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ Ùe ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ùɘ ڈ̷›È΢ ·È‰Â›·˜, Ùc ÌÂÏÂÙËÙ¤· ≈ÏË. Oî Ó¤ÔÈ çÊ›ÏÔ˘Ó Óa ÌÂÏÂÙÔÜÓ ÙÔf˜ ≠EÏÏËÓ˜ ηd PˆÌ·›Ô˘˜ Û˘Á- ÁÚ·ÊÂÖ˜ Ôf ı·˘Ì¿˙ÂÈ ¬ÏË ì ÂʈÙÈṲ̂ÓË EéÚÒË, å‰È·›ÙÂÚ· ÙeÓ \AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË «Ôf ÂrÓ·È Ûa ÌÈa âÁ΢ÎÏÔ·È‰Â›·, Î’ ïÔf Ù’ ùÊÂÏÔ˜ ·éÙÔ˘ÓÔÜ ÌÔÓ·¯ÔÜ ÂrÓ·È úÛˆ˜ ÙfiÛÔ, ¬ÛÔ ÂrÓ·È ïψÓáÓ ÙáÓ ôÏψÓ

–131– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY

·Ï·ÈáÓ Ì·˙›» (ÛÂÏ. 62)19. \E›Û˘ çÊ›ÏÔ˘Ó Óa ÌÂÏÂÙÔÜÓ ÙÔf˜ ¶·- Ù¤Ú˜ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜ Ôf ‰È‰¿ÛÎÔ˘Ó Ùc ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Ì·˜ ›ÛÙË, ηd Úe ¿ÓÙˆÓ ÙÔf˜ K··‰fiΘ ÙÚÂÖ˜ ÛÔÊÔf˜ îÂڿگ˜, «Ô‡ ’Ó·È ≤Ó· Ù¤ÙÔÈÔ ·ÚfiÌÔÈÔ [Ìb ÙeÓ \AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË] ÚÄÁÌ· ÛÙc ıÂÔÏÔÁ›· ηd Ùa âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο, äıÈÎa ηd ÛÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÙcÓ ÂéÊÚ¿‰ÂÈ· ηd ÙcÓ Ô›ËÛÈ» (ÛÂÏ. 62). ^øÛÙfiÛÔ ‰bÓ Ú¤ÂÈ Óa «ÛÔ˘‰¿˙Ô˘Ó ÙcÓ ·È‰Â›· ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ¯ˆÚd˜ ηÌÌÈa Û¯¤ÛÈ Ìb ÙeÓ ·åáÓ· ÙÔ˘˜, Ìb Ùe öıÓÔ˜ ÙÔ˘˜, Ìb ÙeÓ ë·˘Ùfi ÙÔ˘˜» (ÛÂÏ. 49), ¯ˆÚd˜ ‰ËÏ·‰c ÙcÓ à·ÈÙÔ‡ÌÂÓË àe Ùe ¯ÚfiÓÔ àfiÛÙ·ÛË Î·d àe Ùd˜ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ ‰È¿ÎÚÈÛË20. Oî EéÚˆ·ÖÔÈ ÛÔÊÔd âÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ö¯Ô˘Ó ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÂÈ ÔÏf ÛÙcÓ âÈÛÙ‹ÌË Î·d Ùc ÛÔÊ›· ÎÈ ö¯Ô˘Ó ÔÏÏa èʤÏÈÌ· Óa ÌĘ ‰È‰¿ÍÔ˘Ó. Oî Ó¤ÔÈ Ì·˜ Ú¤ÂÈ Óa οÓÔ˘Ó Û‹ÌÂÚ· ·éÙe Ôf öÎ·Ó·Ó ·Ï·ÈfiÙÂÚ· Ôî ≠EÏÏËÓ˜ ÛÔÊÔ›, ¬ˆ˜ ï ¶Ï¿ÙˆÓ, ηd Ôî ¶·Ù¤Ú˜ Ùɘ \EÎÎÏËÛ›·˜, ¬ˆ˜ ï M¤Á·˜ B·Û›ÏÂÈÔ˜: Na Û‡‰Ô˘Ó Óa âÚ·ÓÈÛÙÔÜÓ Î·d Óa à·Ó- ı›ÛÔ˘Ó àe ÙÔf˜ ôÏÏÔ˘˜ Ï·Ôf˜ ¬,ÙÈ àÓ·ÁηÖÔ Î·d èʤÏÈÌÔ Î·d ≈ÛÙÂÚ· Óa âÈÛÙÚ¤„Ô˘Ó ÛÙeÓ ÙfiÔ ÙÔ˘˜ ηd Óa ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÛÙe öıÓÔ˜ ÙÔ˘˜ ¬,ÙÈ ¯Ú‹ÛÈÌÔ öÌ·ı·Ó. ^O K·Ù·ÚÙ˙ɘ àӷʤÚÂÈ ÏÂÖÛÙ· ¬Û· ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· EéÚˆ·›ˆÓ, àÏÏa ηd ^EÏÏ‹ÓˆÓ, ÛÔÊáÓ âÈÛÙËÌfi- ÓˆÓ Î·ıg˜ ηd Ùa Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜. \EÈ̤ÓÂÈ Ì¿ÏÈÛÙ· ñbÚ ÎfiÚÔÓ ÛÙe ¬ÙÈ Ôî Ó¤ÔÈ çÊ›ÏÔ˘Ó Óa ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ó ÚˆÙ›ÛÙˆ˜ ÙcÓ °·Ï- ÏÈÎc \EÁ΢ÎÏÔ·È‰Â›· «óÛaÓ ïÔf ÂÚȤ¯ÂÈ ¬Ï·È˜ ÙFɘ Ì¿ıËÛ˜ Î’

19. ^H ı¤ÛË ÙÔÜ \AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÂrÓ·È ÌÂÁ¿ÏË ÛÙc ̤ÛË Î·›, ΢ڛˆ˜, ÛÙcÓ àÓÒÙÂÚË ·È‰Â›·, àe ÙcÓ âÔ¯c ÙÔÜ £ÂfiÊÈÏÔ˘ KÔÚ˘‰·Ï¤· ηd ≈ÛÙÂÚ·. BÏ. Cl. Tsourkas, Le début de l’enseignement philosophique et de la libre pensée dans les Balkans. La vie et l’oeuvre de Théophile Corydalée (1570-1646), Thessalonique 1967. ™ÙcÓ âÔ¯c ÙÔÜ NÂÔÂÏÏËÓÈÎÔÜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ Ôî Û˘ÓÙËÚËÙÈÎÔd ·ÎÏÔÈ ¬ÛÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ àÓÙÈÙ›ıÂÓÙ·È ÛÙa ÊáÙ· Ùɘ EéÚÒ˘ ÙfiÛÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ñÂÚ·Û›˙ÔÓÙ·È ÙeÓ \AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Î·d Ùe ÓÂÔ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎe Û‡ÛÙËÌ· ·È‰Â›·˜ Ôf âÁηÈÓ›·ÛÂ Ô KÔÚ˘‰·Ï¤·˜. 20. ≠Oˆ˜ ηd ï EéÁ¤ÓÈÔ˜ BÔ‡ÏÁ·Ú˘, ηÙa ÙcÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ùɘ ‰È‰·ÎÙÈÎɘ ÙÔ˘ ‰Ú¿Û˘ ÛÙeÓ ëÏÏËÓÈÎe ¯áÚÔ, öÙÛÈ Î·d ï ¢ËÌ‹ÙÚ˘ K·Ù·ÚÙ˙ɘ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ Ùc ̤ÛË ï‰fi, àÔʇÁÔÓÙ·˜ Ùd˜ àÎÚfiÙËÙ˜ ÙáÓ ‰˘e àÓÙÈ¿ÏˆÓ ·Ú·Ù¿ÍˆÓ. BÏ. Û¯ÂÙÈÎa A. Aƒ°Àƒπ√À, «\A‰·Ì¿ÓÙÈÔ˜ KÔڷɘ ηd NÈÎfi‰ËÌÔ˜ ï ^AÁÈÔÚ›Ù˘: ‰‡Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔd ‰ÚfiÌÔÈ, ≤Ó·˜ ÎÔÈÓe˜ ÛÎÔfi˜», ÛÙe ÂÚÈÔ‰ÈÎe ™‡Ó·ÍË 97 (2006), 72- 83: Á·ÏÏÈÎc ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎe Contacts 212 (2005), 332-350.

–132– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ ¬Ï·È˜ ÙFɘ Ù¤¯Ó·È˜, ‚·Ó·˘ÛÈη֘ Î’ âχıÂڷȘ, Fì ïÔ›·È˜ ÂrÓ·È Û˘Á- ÁÚ·Ì̤ӷȘ àe ÙÔf˜ ôÚÈÛÙÔ˘˜ Ûb οı ̛·, ηd Ìb Ê·›ÓÂÙ·È g˜ ÌÔÚÂÖ Ó·é¯·ÚÈÛÙËıFÉ Î·ÓÂd˜ ¬ÛÔ ÊÈÏÔÌ·ıc˜ ηd ÊÈÏfiÔÓÔ˜ ÂrÓ·ÈØ Âå‰b ηd ı¤ÏˆÓÙ·˜ ï ÙÔÈÔÜÙÔ˜ Óa ÙÂψıFÉ Ûb ÌÈa Ì¿ıËÛÈ Ùe â¿ÁÁÂÏÌ¿ ÙÔ˘, ηd ÙeÓ Ê·ÓFÉ Û‡ÓÙÔÌ’ ì Ú·ÁÌ·Ù›· âΛÓË Û’ ·éÙ‹Ó·, i˜ ‰Ô- ÎÈÌ¿ÛFË Ó·≈ÚFË ÙcÓ Ï·Ù‡ÙÂÚË» (ÛÂÏ. 63). \AÂÓ·ÓÙ›·˜ ï º·Ó·ÚÈÒ- Ù˘ ÏfiÁÈÔ˜ àÔÙÚ¤ÂÈ, Ìb ÙcÓ ú‰È· âÈÌÔÓ‹, àe Ùc ÌÂϤÙË ÙÔÜ BÔÏ- Ù·›ÚÔ˘ ηd ÙáÓ ïÌÔ›ˆÓ ÙÔ˘, ÙáÓ ïÔ›ˆÓ Ôî 剤˜ ηd ÂÚÈÙÙb˜ ηd âÈΛӉ˘Ó˜ ÂrÓ·È ÛÙÔf˜ ôÂÈÚÔ˘˜ àÎfiÌ· Ó¤Ô˘˜ ηd Ì¿ÏÈÛÙ· «ÛÙcÓ ÙˆÚÈÓc ηٿÛÙ·ÛÈ ÙÔÜ öıÓÔ˘˜». MÔÚÂÖ «ï ÌÔ˘ÛÈÔÜ BÔÏÙ·dÚ» Óa ıˆ- ÚÂÖÙ·È «Ùe ôÏÊ· ηd Ùe è̤Á· Ùɘ ÙˆÚÈÓɘ ÛÔ˘‰É˜», ¬Ìˆ˜ «Ôf ÁÈa Óa ÙeÓ ‰È·‚¿ÛFË Î·ÓÂd˜ àÎÈÓ‰‡Óˆ˜ Ú¤ÂÈ Óa ÊÔÚFÉ ·ÓÔÏ›·» (ÛÂÏ. 53). ^EÔ̤ӈ˜ «¯ˆÚd˜ Óa ‰È·‚¿ÛFË ï Ó¤Ô˜ Ùa Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿ ÙÔ˘ ÛÈÁÔ˘ÚfiÙÂÚÔ ÂrÓ·È g˜ Á›ÓÂÙ·È Î·Ïe˜ ôÓıÚˆÔ˜» (ÛÂÏ. 57)21. ≠OÛÔ ÁÈa Ùd˜ àÓ·ÙÔÏÈÎb˜ ÌÂϤÙ˜, Ùd˜ ÁÏáÛÛ˜ ηd Ùa ÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙáÓ ÎÚ·ÙÔ‡ÓÙˆÓ, ï K·Ù·ÚÙ˙ɘ àÚÎÂÖÙ·È ÛÙa âÓÙÂÏᘠàÓ·Áηַ ηd à·Ú·›ÙËÙ· ÁÈa ÙcÓ âÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì·˙› ÙÔ˘˜. ^O Ó¤Ô˜ «ÛÙa ÙÔ‡ÚÎÈη ö¯ÂÈ ¯Ú›· Óa ÌÔÚFÉ Óa ÁÚ¿ÊFË Î·d Óa ‰È·‚¿˙FË ≤Ó· ÁÚ¿ÌÌ·, Óa ηٷϷ‚·›ÓFË ≤Ó· ÊÂÚÌ¿ÓÈ Î·d Ùa ëÍɘ, ¬Û· ‰ËÏ·‰c àÓ¿ÁÔ˘ÓÙ·È ÛÙeÓ âÈÛÙÔÏÈÎe ¯·Ú·ÎÙÉÚ·Ø ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ÚÔÎÔc ÂrÓ·È ÂÚÈÙÙc Û’ ≤Ó·Ó ^PˆÌFËe ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi, ηd ˙ËÌ›· ÙÔ˘ Ûb ÚÔéÚÁÈ·›ÙÂÚ· ôÏÏ·» (ÛÛ. 63- 64). «≠OÏ· Ùa ÔÈËÙÈÎa ¤ÚÛÈη ηd àÚ·‚ÈÎa Ôf Û˘ÓËı›˙Ô˘Ó Óa ÛÔ˘‰¿˙Ô˘Ó Ôî ‰ÈÎÔ› Ì·˜ [...] Ìb ÙcÓ ì‰ÔÓ‹ ÙÔ˘˜ àÔÎfiÊÙÔ˘Ó ÙeÓ ÛÔ˘‰·ÖÔ ÓàÎÔ˘ÏÔ˘ıˇÄ ηı’ ·ñÙe Ùe öÚÁÔÓ ÙÔ˘ [...] ≠OıÂÓ ‰bÓ à‰ÂÈ¿- ˙Ô˘Ó Ôî Ó¤ÔÈ Ì·˜ Óa ÛÔ˘‰¿˙Ô˘Ó ÙcÓ Ô›ËÛÈ Ôf ö¯Ô˘Ó Ôî ¶ÂÚÛ¿Ú·- ‚Â˜Ø àÏÏa ηd ÙcÓ â›ÏÔÈË Ùc ÛÔÊ›· ÙÔ˘˜ ‰bÓ Ú¤ÂÈ Óa ÙcÓ ÛÔ˘- ‰¿˙Ô˘Ó, ÁÈ·Ùd ‰bÓ ÂrÓ’ ÙfiÛÔ àÍÈfiÏÔÁË, ηd Ì‹Ù’ ö¯Ô˘Ó Ù› Óa âÚ·ÓÈÛıÔÜÓ à’ ·éÙ‹Ó·, ïÔf ÓàÍ›˙’ ï ÎfiÔ˜ ÙÔ˘˜ Óa Ì·ı·›ÓÔ˘Ó Ìb ıÂ̤ÏÈÔ ÙFɘ ÁÏÒÛ۷Ș Ôf ÙcÓ ÂÚȤ¯Ô˘Ó» (ÛÂÏ. 64)22.

21. °Èa ÙcÓ ÚfiÛÏË„Ë ÙÔÜ BÔÏÙ·›ÚÔ˘ ÛÙeÓ ëÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ ¯áÚÔ, ‚Ï. K.£. ¢∏- ª∞ƒ∞™, NÂÔÂÏÏËÓÈÎe˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, ¬.., ÛÛ. 145-175 ηd 452-454 (ÛËÌÂÈÒÛÂȘ). 22. ^H Û˘ÓÙËÚËÙÈÎc ÛÙ¿ÛË ÙÔÜ K·Ù·ÚÙ˙É, àÍȈ̷ÙÔ‡¯Ô˘ Ùɘ ^Y„ËÏɘ ¶‡Ï˘,

–133– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY MÔÏÔÓfiÙÈ ÛÙ·ı‹Î·Ì οˆ˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙe ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÔ ·éÙe Λ- ÌÂÓÔ, óÛÙfiÛÔ ì Û˘ÓÙÔÌ›· Ùɘ ·ÚÔ˘Û›·Û˘ ‰bÓ âÈÙÚ¤ÂÈ Óa âÎÙÈ- Ì‹ÛÔ˘Ì ‰ÂfiÓÙˆ˜ ÙcÓ âÙ˘ÌfiÙËÙ· ÙáÓ ÎÚ›ÛÂˆÓ Î·d ÙcÓ ç͢‰¤ÚÎÂÈ· ÙáÓ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂˆÓ ÙÔÜ º·Ó·ÚÈÒÙË ÏÔÁ›Ô˘. ^O K·Ù·ÚÙ˙ɘ ·ÚÔ˘- ÛÈ¿˙ÂÈ ı·˘Ì·ÛÙc ÂéÚ‡ÙËÙ· Ó‡̷ÙÔ˜ ηd ÌÈa ı·ÚڷϤ· ÛÙ¿ÛË öÓ·Ó- ÙÈ ÙáÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ùɘ âԯɘ ÙÔ˘, ¬ˆ˜ Ùe Ê˘ÏÂÙÈÎe ηd Ùe ÁψÛÛÈÎfi, å‰È·›ÙÂÚ· ¬Ìˆ˜ öÓ·ÓÙÈ ÙÔÜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ Î·d Ùɘ ÌÔÓÙ¤Ú- Ó·˜ âÈÛÙ‹Ì˘, öÓ·ÓÙÈ ÙáÓ ÓˆÙÂÚÈÎáÓ âÈÛÙËÌáÓ Î·d å‰ÂáÓ. ™‡Ì- ʈӷ Ìb ÙeÓ K·Ù·ÚÙ˙É, ï PˆÌÈe˜ Ôf ö¯ÂÈ Ï‹ÚË Û˘Ó›‰ËÛË Ùɘ ÔχÙÈÌ˘ ÎÏËÚÔÓÔÌÈĘ ÙÔ˘ ηd Ôf ͤÚÂÈ Óa âÚ·Ó›˙ÂÈ Î·d Óa à·Ó- ı›˙ÂÈ, ‰bÓ ö¯ÂÈ Óa ÊÔ‚ÄÙ·È Ùc Û˘Ó·Ó·ÛÙÚÔÊc Ìb ôÏϘ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎb˜ ÌÔÚÊb˜ j âÎÊÚ¿ÛÂȘ. XˆÚd˜ Óa àÔÙÂÏÂÖ Î›Ó‰˘ÓÔ àÏÏÔÙÚ›ˆÛ˘ ÁÈ’ ·éÙeÓ Î·d Ùe öıÓÔ˜ ÙÔ˘, ì Û˘Ó·Ó·ÛÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ Ìb ôÏÏÔ˘˜ Ï·Ôf˜ ηd ÔÏÈÙÈÛÌÔf˜ ıa ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ùe PˆÌÈe Óa ÁÓˆÚ›ÛÂÈ Î·d ôÏÏ· ÁÓˆÛÙÈÎa ‰›· ηd öÙÛÈ Óa ÏÔ˘Ù›ÛÂÈ àÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙcÓ ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· η›, ΢ڛˆ˜, ıa ‚ÔËı‹ÛÂÈ Ùe ‰ÔÜÏÔ öıÓÔ˜ ÙÔ˘ Óa àÓ·- Ù˘¯ÙÂÖ Î·d Óa àÂÏ¢ıÂÚˆıÂÖ. Oî ïÌÔÈfiÙËÙ˜ Ùɘ âԯɘ ÙÔÜ K·Ù·ÚÙ˙É Ìb Ùc ‰È΋ Ì·˜ ÂrÓ·È Ê·ÓÂÚ¤˜. ^O ëÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ˜ ÎfiÛÌÔ˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û‹ÌÂÚ·, ¬ˆ˜ ηd ÙfiÙÂ, àÓÙÈ̤وÔ˜ Ìb ÙeÓ ‰˘ÙÈÎe ÌÔÓÙÂÚÓÈÛÌe ηd ÌÂÙ·-ÌÔÓÙÂÚÓÈÛÌfi. ^O ÛËÌÂÚÈÓe˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎe˜ ηd Ù¯ÓÔÏÔÁÈÎe˜ ÎfiÛÌÔ˜ Ìb Ùa ÈÛÙ‡ˆ ÙÔ˘ ηd Ùd˜ å‰ÂÔÏÔÁ›Â˜ ÙÔ˘ ‰ÈÂÈÛ‰‡ÂÈ ÛÙe ‰ÈÎfi Ì·˜ ëÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ ÎfiÛÌÔ Î·d Û˘Ó·ÓÙÄ Ùd˜ ú‰È˜ àÓÙȉڿÛÂȘ, ¬ˆ˜ ôÏÏÔÙ Ôî ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ˜ ÙÔÜ EéÚˆ·˚ÎÔÜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ. ≠Oˆ˜ ôÏÏÔÙÂ, öÙÛÈ Î·d Û‹ÌÂÚ· ÓÔÈÒ- ıÔ˘Ì Ûb ı¤ÛË à‰˘Ó·Ì›·˜, ñÏÈÎɘ ηd ÓÂ˘Ì·ÙÈÎɘ, ÌÚÔÛÙa Û’ ≤Ó·Ó ÎfiÛÌÔ Ôf ÌĘ ı·ÌÒÓÂÈ Ìb ÙeÓ ñÏÈÎfi ÙÔ˘ ÏÔÜÙÔ, Ùa Ù¯ÓÔÏÔÁÈο ÙÔ˘ âÈÙ‡ÁÌ·Ù· ηd ÙcÓ Î·Ù·ÏËÎÙÈÎc ÚfiÔ‰Ô ÙáÓ âÈÛÙËÌáÓ ÙÔ˘.

öÓ·ÓÙÈ Ùɘ àÚ·‚ÔÂÚÛÈÎɘ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜ Î·È ·È‰Â›·˜ ÂrÓ·È ÂÚ›ÂÚÁË. ≠EÓ·Ó Û¯Â‰eÓ ·åÒÓ· ÓˆÚ›ÙÂÚ·, ≤Ó·˜ ôÏÏÔ˜ çÚıfi‰ÔÍÔ˜ àÍȈ̷ÙÔܯԘ Ùɘ ¶‡Ï˘, ï ÚÔ˘- Ì¿ÓÔ˜ Ú›ÁÎË·˜ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ K·ÓÙÂÌ‹ÚË Âr¯Â ÎÚ·Ù‹ÛÂÈ ÛÙ¿ÛË å‰È·›ÙÂÚ· àÓÔÈ- ¯Ù‹: ‚Ï. Luminitsa Bratu, La vision de l’Histoire dans l’oeuvre de Dimitrie Cantemir (1673-1723), (ÔÏ˘ÁÚ·ÊË̤ÓË ‰È‰·ÎÙÔÚÈÎc ‰È·ÙÚÈ‚‹), Strasbourg 2002.

–134– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ ≠Oˆ˜ ôÏÏÔÙÂ, öÙÛÈ Î·d Û‹ÌÂÚ· ì \OÚıÔ‰ÔÍ›· Ê·›ÓÂÙ·È Óa ÎÏ›ÓÂ- Ù·È ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ù˘ ηd Óa ÚÔÛ·ıÂÖ â›ÌÔÓ· Óa ÎÚ·ÙËıÂÖ àe ÙeÓ ÏÔÜÙÔ Ùɘ ¶·Ú¿‰ÔÛ‹˜ Ù˘.

\AÓÙÈÏ·Ì‚·ÓfiÌÂÓÔ˜ ¬ÙÈ Ôî ÂÚÈÁڷʤ˜ ÙÔ˘ Ì·ÎÚ·›ÓÔ˘Ó àÙ·›ÚÈ·ÛÙ·, ï M·ÓÔ˘cÏ XÚ˘ÛÔψÚĘ ·Ú·ÙËÚÂÖ: «\AÏÏ’ ùÓÙˆ˜ âÓ ·ÓÙd Ú¿ÁÌ·ÙÈ âÎÂÖÓfi âÛÙÈ ÌÄÏÏÔÓ ‰‡ÛÎÔÏÔÓ, ÔåΛˆ˜ Ù ôÚÍ·Ûı·È ηd ‰ÂfiÓÙˆ˜ ÙÂ- Ï¢ÙÉÛ·È. K·d Ùe ¬ÏÔÓ ‰b êÏᘠÙÔÖ˜ ôÎÚÔȘ ïÚ›˙ÂÙ·È Î·d ÌÔÚÊcÓ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ. K·d ÔÏÏÔ›, œÛÂÚ ¬ıÂÓ ‰ÂÖ ôÚÍ·Ûı·È ÔéÎ úÛ·ÛÈÓ, Ô≈Ùˆ˜ Ô鉒 ¬Ô˘ ‰ÂÖ Ù¤ÏÔ˜ âÈıÂÖÓ·È» (36¢). \AÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÏÔÈeÓ Ùc ÛÔÊc ·éÙc ·Ú·Ù‹ÚËÛË, i˜ ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ÎÈ âÌÂÖ˜ «Ù¤ÏÔ˜ âÈıÂÖÓ·È» ÛÙeÓ ‰ÈÎfi Ì·˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi. ¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Óa âÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì ÔÈa ÌÔÚÂÖ Óa ÂrÓ·È ì Û¯¤ÛË Ùɘ ëÏÏËÓÔÚıfi‰Ô͢ ·Ú¿‰ÔÛ˘ Ìb Ùe Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÎfiÛÌÔ, ÛΤÊÙËη g˜ ÌÈa ηÏc ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙÔÜ ı¤Ì·ÙÔ˜ ı¿ ’Ù·Ó Óa à¢ı˘ÓıÔÜÌ ÛÙcÓ ú‰È· ÙcÓ ëÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍË ·Ú¿‰ÔÛË Î·d Óa Ùc ÚˆÙ‹ÛÔ˘Ì ÔÈa qÙ·Ó ì ÛÙ¿ÛË Ù˘ ôÏÏÔÙ Ûb ·ÚfiÌÔȘ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ. K·d ‰È¿ÏÂÍ· Ùd˜ Â- ÚÈÛÙ¿ÛÂȘ Ùd˜ Èe η›ÚȘ, Ùd˜ ÛÙÈÁÌb˜ âÎÂÖÓ˜ ηÙa Ùd˜ ïÔÖ˜ ì Û‡Á- ÎÚÔ˘ÛË ·Ú¿‰ÔÛ˘ ηd ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜ qÙ·Ó âÍ›ÛÔ˘ ÛËÌ·ÓÙÈ΋, ¬ˆ˜ ηd Û‹ÌÂÚ·. B¤‚·È· ıa ÌÔÚÔÜÛ· Óa âÈϤ͈ ôÏÏ· ΛÌÂÓ·. NÔ- Ì›˙ˆ ¬Ìˆ˜ ¬ÙÈ Ùa ÙÚ›· ΛÌÂÓ· Ôf ÚÔÙ›ӈ ÂrÓ·È å‰È·›ÙÂÚ· ¯·Ú·- ÎÙËÚÈÛÙÈÎa ηd ÌĘ â¤ÙÚ„·Ó Óa ‰ÔÜÌ ÔÈe qÙ·Ó, οı ÊÔÚ¿, Ùe Úfi‚ÏËÌ· ηd ᘠàÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÙËÎÂ. ™Ùe ÚáÙÔ Î›ÌÂÓÔ ï ÌÂÁ¿- ÏÔ˜ K··‰fi΢ ‰È‰¿ÛηÏÔ˜ ÚÔÛ·ıÂÖ Óa ‰ÒÛÂÈ à¿ÓÙËÛË ÛÙe Úfi- ‚ÏËÌ· ÙáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ ›ÛÙ˘ Ìb ÙcÓ àÓıÚÒÈÓË ÛÔ- Ê›·, Ôf qÙ·Ó ÙfiÙ ΢ڛˆ˜ ëÏÏËÓÈ΋. KÈ ¬ˆ˜ ͤÚÔ˘ÌÂ, ï ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎe˜ ÔÏÈÙÈÛÌe˜ âÎÊÚ¿˙ÂÈ Ùc Û˘Ì‚›ˆÛË ÙáÓ ‰‡Ô ·éÙáÓ ÎfiÛ̈Ó, ÁÈ’ ·éÙe ηd ÙeÓ çÓÔÌ¿˙Ô˘Ì ëÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎe ÔÏÈÙÈÛÌfi. Ta ôÏÏ· ‰‡Ô Λ- ÌÂÓ· ‰bÓ ÂrÓ·È ‚¤‚·È· ÁÚ·Ì̤ӷ àe êÁ›Ô˘˜ ¶·Ù¤Ú˜ Ùɘ \EÎÎÏË- Û›·˜, âÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ¬Ìˆ˜ ηÙa ÙÚfiÔ ÔÏf ·Ú·ÛÙ·ÙÈÎe Ùc ‰˘Ó·ÌÈÎc ÛÙ¿ÛË Î·d à¿ÓÙËÛË Ùɘ ëÏÏËÓÔÚıfi‰Ô͢ ÛΤ„˘ ηd ·Ú¿‰ÔÛ˘ Úe˜ ÙÔf˜ ôÏÏÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔf˜ ηd Ùd˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜, ηd Ì¿ÏÈ- ÛÙ· Úe˜ ÙeÓ ÂéÚˆ·˚Îe ÔÏÈÙÈÛÌe ηd Ùd˜ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘.

–135– K∞£. A™Δ∂ƒπ√À AP°YPIOY ¶ÔÏÏa ÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó Ùd˜ ‰‡Ô j ÙÚÂÖ˜ ÙÂÏÂ˘Ù·Ö˜ ‰ÂηÂٛ˜ àÓ·ÊÔ- ÚÈÎa Ìb Ùe ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi, Ùe ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi, ̤ÏÏÔÓ Ùɘ EéÚÒ˘ ηd Ùe ÚfiÏÔ Ôf ηÏÔÜÓÙ·È j çÊ›ÏÔ˘Ó Óa ·›ÍÔ˘Ó Û’ ·éÙe Ôî \EÎÎÏËۛ˜. EúÙ ı¤ÏÔ˘Ì Óa Ùe àÓ·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÂúÙ ù¯È, ï ÂéÚˆ·˚Îe˜ ÔÏÈ- ÙÈÛÌfi˜, ÙfiÛÔ Ùɘ ¢˘ÙÈÎɘ ¬ÛÔ Î·È Ùɘ \AÓ·ÙÔÏÈÎɘ EéÚÒ˘, ÂrÓ·È ˙˘ÌˆÌ¤ÓÔ˜ Ìb Ùe ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi. ^H EéÚÒË ÂrÓ·È ¿Óˆ àe ¬Ï· ÌÈa ÔÏÈÙÈÛÌÈÎc Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ηډÈa Ùɘ ïÔ›·˜ ÂrÓ·È ï ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ- ÛÌfi˜. KÈ ÂrÓ·È à‰‡Ó·ÙÔ Óa ÔåÎÔ‰ÔÌ‹ÛÔ˘Ì Ùc ÌÂÏÏÔÓÙÈÎc EéÚÒË ¯ˆÚd˜ Ùe ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi, ÔÏf ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ âÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙáÓ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎáÓ àÍÈáÓ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ. °Èa Ùe ÏfiÁÔ àÎÚȂᘠ·éÙfi, Ôî ÙÚÂÖ˜ ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÎb˜ ^OÌÔÏÔÁ›Â˜ çÊ›ÏÔ˘Ó Óa ëÓÒÛÔ˘Ó Ùd˜ ÚÔÛ¿ıÂȤ˜ ÙÔ˘˜ ηd Óa âÚÁ·ÛÙÔÜÓ œÛÙ Óa âÓÙ·¯ÙÔÜÓ ÛÙe ÔåÎÔ‰fiÌËÌ· Ùɘ ηÈÓÔ‡ÚÁÈ·˜ EéÚÒ˘ Ôî à͛˜ ÙáÓ ïÔ›ˆÓ ÂrÓ·È Ôî ıÂÌ·ÙÔʇϷΘ ηd Ôî ÊÔÚÂÖ˜. ^H ı¤ÛË Ôf ıa Ï¿‚ÂÈ ï ıÚËÛ΢ÙÈÎe˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÛÙcÓ EéÚÒË ·ûÚÈÔ, ıa âÍ·ÚÙËıÂÖ àe ÙeÓ ‰˘Ó·ÌÈÛÌe Ùɘ οı \EÎÎÏËÛ›·˜ Û‹- ÌÂÚ·. ^H οı \EÎÎÏËÛ›· çÊ›ÏÂÈ Óa Û˘Ì‚¿ÏÂÈ Ìb Ùe ‰ÈÎfi Ù˘ ÙÚfiÔ àÏÏa Ìb ç͢‰¤ÚÎÂÈ· ηd ñ¢ı˘ÓfiÙËÙ·, ηd Ûb Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ìb Ùd˜ ôÏϘ \EÎÎÏËۛ˜, ÛÙe ÂéÚˆ·˚Îe Á›ÁÓÂÛı·È. ^H \OÚıÔ‰ÔÍ›· ö¯ÂÈ ‚¤‚·È· ÎÈ ·éÙc Ùc ı¤ÛË Ù˘ ηd Ùe ÚfiÏÔ Ù˘ ÛÙe ¯Ù›ÛÈÌÔ Ùɘ ηÈÓÔ‡ÚÁÈ·˜ EéÚÒ˘. ¶ÔÈa ÏÔÈeÓ ıa ÂrÓ·È ì à¿Ó- ÙËÛË Ôf ıa ‰ÒÛÂÈ ÛÙcÓ ÚfiÎÏËÛË Ôf Ùɘ à¢ı‡ÓÂÙ·È, ΢ڛˆ˜ ÌÂÙa ÙcÓ ÙÒÛË ÙáÓ ÛÔÛÈ·ÏÈÛÙÈÎáÓ Î·ıÂÛÙÒÙˆÓ Î·d Ùc ‰È‡ڢÓÛË Ùɘ ^Eӈ̤Ó˘ EéÚÒ˘; ≠Oˆ˜ ö¯Ô˘Ó Ùa Ú¿ÁÌ·Ù·, ‰‡Ô ÌÔÚÂÖ Óa ÂrÓ·È Ôî à·ÓÙ‹ÛÂȘ Ù˘ ηd Ôî ı¤ÛÂȘ Ù˘. ^H ÚÒÙË ÛÙ¿ÛË ÌÔÚÂÖ Óa ÂrÓ·È ÌÈa ÛÙ¿ÛË àÌ˘ÓÙÈ΋, ÎÏÂÈÛ›- Ì·ÙÔ˜ ‰ËÏ·‰c ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ù˘, ÌÈa ÛÙ¿ÛË Ôf Ùɘ ñ·ÁÔÚ‡ÂÙ·È àe Ùe Êfi‚Ô ¬ÙÈ ì ¢‡ÛË ÌÔÚÂÖ Óa àÏÏÔÈÒÛÂÈ, Óa àÔÚÚÔÊ‹ÛÂÈ Î·d Óa ηٷÛÙÚ¤„ÂÈ ÙcÓ \OÚıÔ‰ÔÍ›· ηd ÙcÓ çÚıfi‰ÔÍË ·Ú¿‰ÔÛË. ^O Êfi- ‚Ô˜ ·éÙe˜ ÌĘ οÓÂÈ Óa ÎÏÂÈÓfiÌ·ÛÙ ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ì·˜. ºfi‚Ô˜ ÙÔÜ ôÏÏÔ˘, Êfi‚Ô˜ Ùɘ ‰È·ÊÔÚĘ, Êfi‚Ô˜ Ùɘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜. ºfi‚Ô˜ ëÓe˜ ÎfiÛÌÔ˘ Ôf ‰bÓ Î·Ù·Ï·‚·›ÓÔ˘Ì ÁÈ·Ù› ‰b Ï¿‚·Ì ̤ÚÔ˜ ÛÙc Á¤Ó- ÓËÛË Î·d àÓ¿Ù˘Í‹ ÙÔ˘. KÈ ï Êfi‚Ô˜ ·éÙe˜ ÌĘ èıÂÖ Óa ÎÏÂÈÓfiÌ·- ÛÙ ÛÙeÓ ë·˘Ùfi Ì·˜, Óa È·ÓfiÌ·ÛÙ àe ÙcÓ ·Ú¿‰ÔÛ‹ Ì·˜ ÛaÓ Ùc

–136– Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ ÌfiÓË Û·Ó›‰· ÛˆÙËÚ›·˜ Ì·˜, ¬ˆ˜ àÎÚȂᘠÙa ÎÔ¯‡ÏÈ· ˙ÔÜÓ ÎÔÏ- ÏË̤ӷ ÛÙe ‚Ú¿¯Ô. ^øÛÙfiÛÔ ÌÈa Ù¤ÙÔÈ· ÛÙ¿ÛË ‰b Ì·ÚÙ˘ÚÂÖ öÏÏÂÈ„Ë âÌÈÛÙÔÛ‡Ó˘ ÛÙd˜ ıÚËÛ΢ÙÈÎb˜ ηd ÔÏÈÙÈÛÌÈÎb˜ à͛˜ ÙáÓ ïÔ›ˆÓ ÂúÌ·ÛÙ Ôî ÎÏËÚÔÓfiÌÔÈ, Ôî ÊÔÚÂÖ˜ ηd Ôî ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙ¤˜; òEÏÏÂÈ„Ë âÌÈ- ÛÙÔÛ‡Ó˘ ÛÙc ‰‡Ó·ÌË ÙÔÜ ^AÁ›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Ôf «Î·ÙÔÈÎÂÖ âÓ Ì¤Ûˇˆ ìÌáÓ» ηd âÚÁ¿˙ÂÙ·È Ùc ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘; ^H ‰Â‡ÙÂÚË ÛÙ¿ÛË ÂrÓ·È ÌÈa ÛÙ¿ÛË àÓÔ›ÁÌ·ÙÔ˜ Úe˜ ÙcÓ EéÚÒË Î·d ÙeÓ ÎfiÛÌÔ, Ú¿ÁÌ· Ôf ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ì \OÚıÔ‰ÔÍ›· Ì·˜ çÊ›ÏÂÈ Óa ÂéÚ‡ÓÂÈ Ùd˜ â·Ê¤˜ Ù˘ ηd Ùc Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ù˘ Ìb Ùd˜ ôÏϘ ^OÌÔ- ÏÔÁ›Â˜ ηıg˜ ηd Ìb ÙeÓ ö͈ ÎfiÛÌÔ: Óa Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ Ûb ÎÔÈÓb˜ âÓ¤Ú- ÁÂȘ ηÙa ÙeÓ ‰˘Ó·ÌÈÎfiÙÂÚÔ ‰˘Ó·Ùe ÙÚfiÔ, ¯ˆÚd˜ Óa ‰ÈÛÙ¿˙ÂÈ Óa ·›ÚÓÂÈ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜, öÙÛÈ Ôf Óa ηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÙcÓ ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ·åÛıËÙc ηd à·Ú·›ÙËÙË. Na ÚÔÛʤÚÂÈ ÛÙcÓ àÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛË Ùɘ ηÈ- ÓÔ‡ÚÁÈ·˜ EéÚÒ˘ ÙeÓ ÏÔÜÙÔ Ùɘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ¿˜ Ù˘, Ùc ıÂÒ- ÚËÛ‹ Ù˘ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘, Ùɘ ^IÛÙÔÚ›·˜, ÙáÓ àÓıÚˆ›ÓˆÓ Û¯¤ÛˆÓ, ÙáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘ Ìb Ùe £Âe ηd Ùc ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·. Na ÚÔ‚¿ÏÂÈ ÛÙeÓ ÎfiÛÌÔ, ηd å‰È·›ÙÂÚ· ÛÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜, à͛˜ ·åÒÓȘ ¬ˆ˜ ì àÁ¿Ë, ì ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË, ì âÏ¢ıÂÚ›·, ì ÚÔÛ¢¯‹, ì ôÛÎËÛË. XÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ¬Ìˆ˜ ÌÈa ÁÏÒÛÛ· Ôf ï ÎfiÛÌÔ˜, Ôî Ó¤ÔÈ, ıa ÌÔÚÂÖ Óa ηٷÓÔ‹ÛÂÈ. Na ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ Î·d Óa ÚÔÛʤÚÂÈ ÛÙeÓ ÎfiÛÌÔ Î·d ÛÙÔf˜ Ó¤Ô˘˜ Ùd˜ à͛˜ Ùɘ çÚıfi‰Ô͢ ›ÛÙ˘ ηd ÙeÓ ÏÔÜÙÔ Ùɘ ëÏÏËÓÔÚıfi‰Ô͢ ¶·- Ú¿‰ÔÛ˘ ù¯È ÛaÓ àÓÙÈΛÌÂÓ· ÁÈa ÌÔ˘ÛÂÖ· àÏÏa Ûa ÌÈa ˙ˆÓÙ·Óc ηd ‰˘Ó·ÌÈÎc Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ûa ÌÈa Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Û‡Á¯ÚÔÓË, îηÓc Óa âÌÊ˘Û‹ÛÂÈ ÛÙÔf˜ àÓıÚÒÔ˘˜ ÙcÓ ÓÔc ÙÔÜ ^AÁ›Ô˘ ¶Ó‡- Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ ‰˘Ó·Ì¤ÓÔ˘ Óa ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÛÂÈ ÙeÓ ÎfiÛÌÔ.

–137–

À¶∂ƒμ∞™∏ Δ∏™ ∫ƒπ™∏™ Δø¡ ™Ã∂™∂ø¡ ™Δ√ Ãøƒ√ Δ∏™ √π∫√°∂¡∂π∞™ À¶√ Δ√ ºø™ Δø¡ ¢π¢∞Ãø¡ Δ√À ∞°π√À ∫√™ª∞ Δ√À ∞πΔø§√À

Ã∏™Δ√À μ∞™π§√¶√À§√À K∞£. £∂√§√°π∫∏™ ™Ã√§∏™ ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À £∂™™∞§√¡π∫∏™

π. Ô ı¤Ì· Ì ÙÔ ÔÔ›Ô ı· ·Û¯ÔÏËıÔ‡ÌÂ, ¤Ú·Ó ÙÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ Δ Ô˘ ¤¯ÂÈ Î·ı·˘Ùfi, ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Û‹ÌÂÚ· Î·È ÌÂÁ¿ÏË ÂÈηÈÚfi- ÙËÙ·. ∂Ȃ‚·›ˆÛË ·˘ÙÔ‡ ·ÔÙÂÏ›, ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ¿ÏψÓ, Î·È Ô Û˘ÓÂ- ¯Ò˜ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ ‰È·Ï˘Ì¤ÓˆÓ ‹ ˘fi ‰È¿Ï˘ÛË ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ. ∏ ϤÍË ÎÏÂȉ› ÙÔ˘ ı¤Ì·Ùfi˜ Ì·˜ Â›Ó·È Ô fiÚÔ˜ «Û¯¤ÛË» ÙfiÛÔ ˘fi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘, ‰ËÏ. ÙÔ˘ ‰ÂÛÌÔ‡ Ô˘ Û˘Ó‰¤ÂÈ ‰‡Ô ‹ ÂÚÈÛÛfi- ÙÂÚ· ÚfiÛˆ·, fiÛÔ Î·È ˘fi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙˆÓ ÚÔÛˆÈÎÒÓ Û¯¤ÛˆÓ, ‰ËÏ. ÙˆÓ ‰È·ı¤ÛÂˆÓ Î·È ÛÙ¿ÛÂˆÓ Ô˘ ηÏÏÈÂÚÁ› Î·È ÂΉËÏÒÓÂÈ Ô ¤Ó·˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘. ŒÙÛÈ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Â›Ó·È ÙÔ ·Ó Î·È Ì ÔÈ· ¤ÓÓÔÈ· Ë Û¯¤ÛË ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘ ÌÔÚ› Ó· Û˘Ó˘¿ÚÍÂÈ Ì ÙËÓ ÚÔ- ÛˆÈ΋ Û¯¤ÛË ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÌÂ- ٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜. ΔÔ Î¿ı ̤ÏÔ˜, ‰ËÏ. Û‡˙˘ÁÔÈ Î·È ·È‰È¿, ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı› ˆ˜ ÊÔÚ¤·˜ ηıÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ‰ÈÎ·ÈˆÌ¿ÙˆÓ Î·È Î·ıËÎfiÓÙˆÓ, Ô˘ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÎÔÈÓˆÓÈο ‰ÔṲ̂ÓÔ˘˜ Û ·˘Ùfi ÚfiÏÔ˘˜. ∂Ô̤ӈ˜ ÛËÌ·Û›· ¤¯ÂÈ Ò˜ ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È Î·È ÂÚÌËÓ‡ÂÈ Î·- Ó›˜ ÙÔ˘˜ ÚfiÏÔ˘˜ ÙÔ˘ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ò˜ ÙÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÒÓÂÈ ÛÙËÓ Î·- ıËÌÂÚÈÓ‹ Ú·ÎÙÈ΋. √ ÔÚıfi˜ ÙÚfiÔ˜ ·ÓÙ›Ï˄˘, ÂÚÌËÓ›·˜ Î·È Ú·Á- Ì¿ÙˆÛ˘ ÙˆÓ ÚfiÏˆÓ ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙË ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ˆ˜ ÚÔÛÒÔ˘, ‰ËÏ. ˆ˜ ‡·Ú͢ Ì ÙË ‰È΋ Ù˘ ·Í›·, ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ· Î·È ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ·, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ Î·È ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ·Ú¯¤˜, ÔÈ Ôԛ˜ Ú¤ÂÈ Ó· ηıÔÚ›˙Ô˘Ó Î·È Ó· ‰È¤Ô˘Ó ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ì ·˘ÙÔ‡˜. °È· ÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi ÔÈ ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ ∫ÔÛÌ¿ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ¿- ÓÙÔÙ Â›Î·ÈÚ˜ Î·È ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÁÈ· ÙËÓ ˘¤Ú‚·ÛË Ù˘ ÎÚ›Û˘ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ô˘ Ì·ÛÙ›˙ÂÈ ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·. ∞ÎÚÈ-

–139– Ã∏™Δ√À μ∞™π§√¶√À§√À ‚Ò˜ Ë ·Ó¿‰ÂÈÍË Î·È Ô Û¯ÔÏÈ·ÛÌfi˜ ÙˆÓ ı¤ÛÂˆÓ ·˘ÙÒÓ, fiˆ˜ Â›Ó·È ·ÔÙ˘ˆÌ¤Ó˜ ÛÙȘ ‰È‰·¯¤˜ ÙÔ˘, ı· ·ÔÙÂϤÛÂÈ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘ Ì·˜.

ππ. ∏ ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘ ¶·ÙÚÔÎÔÛÌ¿ Î·È ÁÈ· ÙÔ ˘fi ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ı¤Ì· Â›Ó·È ıÂÌÂÏȈ̤ÓË ÛÙËÓ ·Á¿Ë ÚÔ˜ ÙÔ £Âfi Î·È ÙÔ Û˘Ó¿ÓıÚˆÔ, ÙËÓ ÔÔ›· Ì¿ÏÈÛÙ· ıˆÚ› ˆ˜ οÙÈ ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi. «º˘ÛÈÎfiÓ Ì·˜ Â›Ó·È Ó· ¤¯ˆÌÂÓ ·˘Ù¤˜ Ù˜ ‰‡Ô ·Á¿˜, ·Ú¿ ʇÛÈÓ Â›Ó·È Ó· ÌËÓ Ù˜ ¤¯ˆ- ÌÂÓ... ¯ˆÚ›˜ ·˘Ù¤˜ Ù˜ ‰‡Ô ·Á¿˜ Â›Ó·È ·‰‡Ó·ÙÔÓ Ó· ÛˆıÔ‡ÌÂÓ»1. ∏ ·Á¿Ë ÚÔ˜ ÙÔ £Âfi ·ÔÙÂÏ› ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË ÛÙË ‰È΋ ΔÔ˘ ·Á¿Ë, fiˆ˜ ·˘Ù‹ ·ÔηχÙÂÙ·È ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ Î·È ÙÔ ÛˆÙËÚÈÒ- ‰Â˜ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ πËÛÔ‡ ÃÚÈÛÙÔ‡. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÌÂÚÈ¿ Ë ·Á¿Ë ÚÔ˜ ÙÔ Û˘Ó¿ÓıÚˆÔ Â›Ó·È Û˘Ó¤ÂÈ· Ù˘ ÎÔÈÓ‹˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ Ì·˜ ʇÛ˘. «¶Ú¤ÂÈ Ó· ·Á·Ô‡ÌÂÓ ÙÔ˘˜ ·‰ÂÏÊÔ‡˜ Ì·˜ ÙÔ˘˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜, ‰ÈfiÙÈ Â›Ì·ÛıÂÓ ÌÈ·˜ ʇÛˆ˜ Î·È ÌÈ·˜ ›ÛÙˆ˜»2. ΔËÓ ·Á¿Ë ·˘Ù‹ ÙË ıˆÚ› ˆ˜ ÙÔ «ÙÈÌÈÒÙÂÚÔÓ» Ú¿ÁÌ· ·fi «fiÏÔÓ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔÓ». ΔËÓ ¤ÓÔȈı ˆ˜ ÊÏfiÁ· Ô˘ ˘ÚÔÏÔ‡Û ÙËÓ Î·Ú‰È¿ ÙÔ˘ Î·È ÙÔÓ Ô‰‹- ÁËÛ ÛÙÔ Ó· ·Ê‹ÛÂÈ ÙÔ «Â‰ÈÎfiÓ ÙÔ˘ ηÏfiÓ» ÁÈ· ÙËÓ ˆÊ¤ÏÂÈ· ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ ÙÔ˘. ∫·È ÁÈ’ ·˘Ùfi Ô £Âfi˜ ÙÔÓ ·Í›ˆÛ Ù˘ ÙÈÌ‹˜ ÙÔ˘ Ì·Ú- Ù˘Ú›Ô˘ Î·È Ù˘ ·ÁÈfiÙËÙ·˜ Î·È Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔÓ ·Ó¤‰ÂÈÍ ÂıÓ·fi- ÛÙÔÏÔ Î·È ÈÛ·fiÛÙÔÏÔ. √ ¿ÁÈfi˜ Ì·˜ ‰›‰·ÛΠfiÙÈ Ë ·Á¿Ë ÂÓÂÚÁ› Î·È ·ÚˆıËÙÈο Î·È ·ÔÙÚÂÙÈο. «∏ ·Á¿Ë, ·‰ÂÏÊÔ› ÌÔ˘, ¤¯ÂÈ ‰‡Ô ȉÈÒÌ·Ù·, ¤Ó· Ó· ‰˘Ó·ÌÒÓÂÈ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔÓ ÂȘ Ù· ηϿ Î·È ¿ÏÏÔ Ó· ÙÔÓ ÓÂÎÚÒÓÂÈ ÂȘ Ù· ηο»3. ∂›Ó·È ÙÔ ÛÙÚÒÌ· Ô˘ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ô £Âfi˜, ÁÈ· Ó· ¤Ï- ıÂÈ Ó· ηı‹ÛÂÈ ÛÙËÓ Î·Ú‰È¿ Ì·˜4.

1. π.μ. ªÂÓÔ‡ÓÔ˘, ∫ÔÛÌ¿ ÙÔ˘ ∞ÈÙˆÏÔ‡ ¢È‰·¯¤˜ (μÈÔÁÚ·Ê›·-∫›ÌÂÓ·), ÂΉ. 5Ë, ÂΉ. Δ‹- ÓÔ˜, ∞ı‹Ó· ¯.¯, 6.57. 2. Ÿ.., ÛÂÏ. 89. 3. Ÿ.., ÛÛ. 201-202. 4. Ÿ.., ÛÂÏ. 59.

–140– Y¶∂ƒμ∞™∏ Δ∏™ ∫ƒπ™∏™ Δø¡ ™Ã∂™∂ø¡ ™Δ√ Ãøƒ√ Δ∏™ √π∫√°∂¡∂π∞™ √ ÏfiÁÔ˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, ¤Ú·Ó Ù˘ ıÂÔÏÔÁÈ΋˜ Î·È ·È‰·ÁˆÁÈ΋˜, ¤¯ÂÈ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁÈ΋ ‰È¿- ÛÙ·ÛË. ∂›Ó·È ÛÙÂÓ¿ Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓÔ˜ Ì ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi- ÙËÙ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘, ÛÙ· Ï·›ÛÈ· Ù˘ ÔÔ›·˜ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ ÙÔ ÔÏ˘Û‡ÓıÂÙÔ Î·È ÊϤÁÔÓ ·˘Ùfi Úfi‚ÏËÌ·. ¢‡Ô Â›Ó·È Ù· Â› ̤ÚÔ˘˜ ı¤Ì·Ù·, Ù· ÔÔ›· ı· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì ˘fi ÙÔ Êˆ˜ Ù˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ Ì·˜. ΔÔ ÚÒÙÔ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Û˘˙‡ÁˆÓ, ÂÓÒ ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ.

1. ™ÃŒ™∂π˜ ª∂Δ∞•⁄ Õ¡Δƒ∞ ∫∞π °À¡∞ÿ∫∞˜ √ ¿ÁÈÔ˜ ÙˆÓ ™ÎÏ¿‚ˆÓ, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ ÙȘ ÂÈı˘ÌËÙ¤˜ ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜, ÒÛÙ ӷ ·ÔʇÁÂÙ·È Ë ÎÚ›ÛË ÛÙȘ Û¯¤- ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Û˘˙‡ÁˆÓ, ÚÔÙ¿ÛÛÂÈ ÙËÓ ÈÛfiÙËÙ· ‹ ·ÎÚÈ‚¤ÛÙÂÚ· ÙËÓ ÈÛÔÙÈÌ›· Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ Ì ÙÔÓ ¿Ó‰Ú·. ΔÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi ÙÔ ˘Ô- ÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ È‰È·›ÙÂÚ·, ÏfiÁˆ Ù˘ ·˘Ù·Ú¯È΋˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ ÙˆÓ ·Ó- ‰ÚÒÓ, Ô˘ ÂÈÎÚ·ÙÔ‡Û ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÛÎÏ·‚È¿˜. ∏ ÂÈÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ·˘Ù‹ ÙÔÓ ¤ÊÂÚ Û ·ÓÙ›ıÂÛË Î·È Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË Ì ÙȘ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡- Û˜ ÙfiÙ ·Ó‰ÚÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ. ∏ ı¤ÛË ÙÔ˘ Â›Ó·È Û·Ê‹˜ Î·È ÍÂοı·ÚË: «ÿÛÈ· ÙËÓ ¤Î·ÌÂÓ Ô £Âfi˜ ÙËÓ Á˘Ó·›Î· Ì ÙÔÓ ¿Ó‰Ú·, fi¯È ηو٤ڷӻ5. ∫È ÂÚˆÙ¿ ÙÔ˘˜ ·ÎÚÔ- ·Ù¤˜ ÙÔ˘: «∂‰Ò Ò˜ Ù˜ ¤¯Â٠٘ Á˘Ó·›Î˜;», ÎÈ ·˘ÙÔ› ··ÓÙÔ‡Ó: «¢È· ηÙÒÙÂÚ˜». ΔfiÙÂ Ô ¿ÁÈÔ˜ Û¯ÔÏÈ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË ·Ú·- ÙËÚ›: «∞Ó›Ûˆ˜, ·‰ÂÏÊÔ› ÌÔ˘, Î·È ı¤ÏÂÙ ӷ ›ÛÙ ηχÙÂÚÔÈ ÔÈ ¿Ó- ‰Ú˜ ·fi Ù·˜ Á˘Ó·›Î·˜, Ú¤ÂÈ Ó· οÓÂÙÂ Î·È ¤ÚÁ· ηχÙÂÚ· ·fi ÂΛӘ... ÙÈ Ì·˜ ˆÊÂÏ¿ÂÈ fiÔ˘ ›ÌÂÛıÂÓ ¿Ó‰Ú˜ Î·È Î¿ÓˆÌÂÓ ¯ÂÈ- ÚfiÙÂÚ·; ∫¿ÏÏÈÔÓ Ó· ÌËÓ ‹Ì·ÛÙ»6. °È· Ó· ÚÔÛı¤ÛÂÈ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·: «ˆ ¿Ó‰Ú· ·‰ÂÏʤ ÌÔ˘... Ï¿ÛÌ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Â›Ó·È Î·È ÂΛÓË Î·ıÒ˜ Â›Û·È Î·È ÂÛ‡... ·Ù¤Ú· ϤÁÂȘ Î·È ÂÛ‡ ÙÔÓ £ÂfiÓ, ·Ù¤Ú· ÙÔÓ Ï¤ÁÂÈ Î·È ÂΛÓË, ¤¯ÂÙ ¤Ó· ‚¿ÙÈÛÌ·, Ì›·Ó ›ÛÙÈÓ... ¢ÂÓ ÙËÓ ¤¯ÂÈ Ô £Âfi˜

5. Ÿ.., ÛÂÏ. 67. 6. Ÿ.., ÛÛ. 67-68.

–141– Ã∏™Δ√À μ∞™π§√¶√À§√À

ÙËÓ Á˘Ó·›Î· Î·ÙˆÙ¤Ú·Ó ·fi ÂÛ¤Ó·»7. ªÂ Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ ·˘Ù¿, ·ÊÔ‡ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ ÙËÓ ÈÛÔÙÈÌ›· ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔ˘ ¿Ó‰Ú· Î·È Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ·fi ÙÔ £Âfi Î·È ÛÙÔ fiÙÈ Î·È ·˘Ù‹ ÌÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙȘ ›‰È˜ ı›˜ ‰ˆÚ¤˜, fiˆ˜ Ô ¿Ó‰Ú·˜, ‰È¢ÎÚÈÓ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë ·Í›· ÙÔ˘ ηıÂÓfi˜ ÎÚ›ÓÂÙ·È ·fi Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ Î·È fi¯È ·fi ÙÔ Ê‡ÏÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ·Ó‹ÎÂÈ. ªÂ ‚¿ÛË ÙË ıÂÒÚËÛË Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ˆ˜ ÚÔÛÒÔ˘ ÈÛfiÙÈÌÔ˘ Ì ÙÔÓ ¿Ó‰Ú·, ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ˆ˜ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ηı‹ÎÔÓ ÙˆÓ Û˘˙‡ÁˆÓ ÛÙȘ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Û¯¤ÛÂȘ ÙËÓ ·ÚÌÔÓÈ΋ Ì ·Á¿Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Û˘- ÓÂÚÁ·Û›·. ÕÏψÛÙÂ Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Ë ·Á¿Ë ·ÔÙÂÏÔ‡Ó, ηٿ ÙÔ ª. μ·Û›ÏÂÈÔ, ÙÔ È‰È·›ÙÂÚÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘: «Ô˘‰¤Ó ›‰ÈÔÓ Ù˘ ʇÛˆ˜ ËÌÒÓ ˆ˜ ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÂ›Ó ·ÏÏ‹ÏÔȘ... Î·È ·Á·¿Ó ÙÔ ÔÌfiÊ˘ÏÔÓ»8. √ Ï·˚Îfi˜ ¢È‰¿¯Ô˜, ¤¯ÔÓÙ·˜ ηٿ ÓÔ˘Ó ÙËÓ ‰˘Ó·ÌÈ΋ fi¯È ÌfiÓÔ Ù˘ ÏÂÎÙÈ΋˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ¿ÊˆÓ˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜, ÚÔ‚·›ÓÂÈ Û ÌÈ· ·ÍÈÔ- ÛËÌ›ˆÙË ÚÔÙÚÔ‹: «¡· ÚÔÛ¤¯ÂÙ ÔÈ ¿Ó‰Ú˜ Ó· ÌËÓ ÎÔÈÙ¿˙Â٠٘ Á˘Ó·›Î˜ Û·˜ Ì ¿ÁÚÈÔÓ Ì¿ÙÈ ‰È· ÔÏϤ˜ ·Èٛ˜, Ì¿ÏÈÛÙ· ˆ˜ ‰ÂÓ Î¿ÓÔ˘Ó ·È‰È¿ Î·È Ï¤ÁÂÙ ٿ¯· ˆ˜ ¤¯ÂÙ ηٿڷӻ9. ŸÏÔÈ ÁÓˆÚ›- ˙Ô˘Ì ·fi ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ Ì·˜ ›ڷ fiÙÈ ÌÈ· ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ÚÔÛÒ- Ô˘, Ô ÙfiÓÔ˜ Ù˘ ʈӋ˜, ÌÈ· ¯ÂÈÚÔÓÔÌ›· ¤¯Ô˘Ó Ôχ ÌÂÁ¿ÏË ÂÈÎÔÈ- ÓˆÓȷ΋ ‰‡Ó·ÌË ÎÈ ·˘Ùfi ÁÈ·Ù› ¤ÙÛÈ ÂÎÊÚ¿˙Ô˘ÌÂ, Ì ÙÔÓ ÈÔ ¤ÓÙÔÓÔ ÙÚfiÔ, Ù· Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÙË ÛÙ¿ÛË Ì·˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¿Ï- ÏÔÓ. √Úı¿ ¤¯ÂÈ ·Ú·ÙËÚËı› fiÙÈ: «ΔÔ ÎÏÂȉ› ÁÈ· Ó· Ì·ÓÙ¤„ÂÈ Î·Ó›˜ Ù· Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Ó· ‰È·- ‚¿˙ÂÈ Ù· ÌË ÏÂÎÙÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜»10. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ‰ÂÓ ·Ú·Ï›ÂÈ Ó· ÙÔÓ›ÛÂÈ ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ‰›ÓÂÙ·È ÛÙË ÁψÛ- ÛÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ·ÊÔ‡ ·˘Ù‹ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ̤ÛÔ ‰È·ÌfiÚʈ- Û˘ ÙˆÓ Û¯¤ÛˆÓ. ŒÙÛÈ, .¯., ·¢ı˘ÓfiÌÂÓÔ˜ ÚÔ˜ ÙË Á˘Ó·›Î·, Ô˘

7. Ÿ.., ÛÛ. 69-70. 8. ŸÚÔÈ Î·Ù¿ Ï¿ÙÔ˜ μã ∂ÚˆÙ. °, ∂.¶.∂, Δ. 8Ô˜, ÛÂÏ. 199. 9. π.μ. ªÂÓÔ‡ÓÔ˘, fi.., ÛÂÏ. 92. 10. D. Goleman, ∏ Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋ ÓÔËÌÔÛ‡ÓË, ÌÂÙ. ÕÓÓ· ¶··ÛÙ·‡ÚÔ˘, ∫∏ ãŒÎ‰ÔÛË, ∂ÏÏËÓÈο °Ú¿ÌÌ·Ù·, ∞ı‹Ó· 1998, ÛÂÏ. 149.

–142– Y¶∂ƒμ∞™∏ Δ∏™ ∫ƒπ™∏™ Δø¡ ™Ã∂™∂ø¡ ™Δ√ Ãøƒ√ Δ∏™ √π∫√°∂¡∂π∞™ ¤¯ÂÈ ¿Ó‰Ú· Ì ÂÏ·ÙÙÒÌ·Ù·, ÙË Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ÂÈ «¿ÓÙ· Ì ÁÏ˘Î¿ Ïfi- ÁÈ· Ó· ÙÔÓ ·ÚËÁÔÚ› Î·È Ó· ÛÙÔ¯¿˙ÂÙ·È ˆ˜ Î·È ·˘Ùfi˜ ·Á·Ó·ÎÙ› Î·È ÎÈÓ‰˘Ó‡ÂÈ ÙËÓ ˙ˆ‹Ó ËÌ¤Ú·Ó Î·È Ó‡¯Ù· ‰È· Ó· ÙËÓ Ê˘Ï¿ÍÂÈ»11. ŸÌˆ˜, Ô ¿ÁÈÔ˜ ∫ÔÛÌ¿˜, ÂÂȉ‹ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ÛÙȘ ·ÓıÚÒÈÓ˜ Û¯¤- ÛÂȘ ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ‰›ÓÂÙ·È ÛÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÙÔ˘˜ ÔÈfiÙËÙ·, Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ÂÈ ÙÔ˘˜ Û˘˙‡ÁÔ˘˜ Ó· ηÏ- ÏÈÂÚÁÔ‡Ó Î·È Ó· ÂȉÂÈÎÓ‡Ô˘Ó ÛÙȘ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Û¯¤ÛÂȘ ¤Ó· Ó‡̷ ·ÓÔ¯‹˜, ÂÈ›ÎÂÈ·˜, Ù·›ӈÛ˘, ˘ÔÌÔÓ‹˜, ·ÏÏËÏÔηٷÓfiËÛ˘ Î·È ·ÌÔÈ‚·›·˜ ˘Ô¯ÒÚËÛ˘. ΔÔ ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙÔ Â›Ó·È fiÙÈ ÙË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ·˘Ù‹ ηÏÂ›Ù·È Ó· Âȉ›ÍÂÈ, Û ‰‡ÛÎÔϘ ÛÙÈÁ̤˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋˜ ˙ˆ‹˜, Ô ·‰ÈÎÔ‡ÌÂÓÔ˜ Û‡˙˘ÁÔ˜ ÚÔ˜ ·˘ÙfiÓ Ô˘ ÙÔÓ ·‰ÈΛ. ∫·È ÂÂȉ‹ ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÛÙ¿ÛË Â›Ó·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ‰‡ÛÎÔÏË, ÚÔÙÚ¤ÂÈ ÙÔÓ Î·ı¤Ó·, ÛÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜, Ó· Û˘ÏÏÔÁ›˙ÂÙ·È ·fi ÙË ÌÈ· ÌÂÚÈ¿ Ù· ‰Èο ÙÔ˘ ÂÏ·ÙÙÒÌ·Ù· ÎÈ ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÙȘ ηψۇÓ˜ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ Î·È Ó· ÛΤÙÂÙ·È fiÙÈ Ô ¿ÏÏÔ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÁÁÂÏÔ˜ ·ÏÏ¿ ¿ÓıÚˆÔ˜ Ì ·‰˘Ó·Ì›Â˜. ∞˜ ·ÎÔ‡ÛÔÌ ٷ ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ·˘ÙÔ‡ÛÈ·: «ŸıÂÓ ¿ÏÏÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÂȘ ÙËÓ Á˘Ó·›Î·Ó ˆÛ¿Ó fiÔ˘ Ó· ¤¯Ë ˘ÔÌÔ- Ó‹Ó Î·È Ù·›ӈÛÈÓ... ∫·È ·Ó ¤¯Ë Ô ¿Ó‰Ú·˜ ηӤӷ ÂÏ¿Ùو̷, Ó· ÙÔÓ ˘ÔʤÚË Î·È Ó· ÌË ÙÔÓ ÈÎÚ·›ÓË, ¿ıÚˆÔ˜ Â›Ó·È Î·È ·˘Ùfi˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÁÁÂÏÔ˜. ∫·È Ó· ÂÓı˘Ì¿Ù·È ¿ÓÙ· Ù˜ ηψۇÓ˜ ÙÔ˘ Î·È Ó· Û˘ÏÏÔÁ›˙ÂÙ·È Î·È Ù˜ ‰ÈΤ˜ Ù˘ ηΈۇÓ˜. √ÌÔ›ˆ˜ Î·È ÂÛ‡ Ô ¿Ó‰Ú·˜, fiÙ·Ó ÛÔ˘ Ù‡¯Ë η΋ Á˘Ó·›Î·, Ú¤ÂÈ Ó· ˘Ô̤Ó˘... ηÈ, ·Ó ÛÔ˘ Ù·›ÛË Î·ÌÌ›·Ó ÊÔÚ¿Ó, ÌË ÙËÓ Û˘ÓÂÚ›˙ÂÛ·È Î·È ÛÙÔ¯¿ÛÔ˘ Î·È Ù˜ ηψۇÓ˜ Ù˘. ∞ÎfiÌË Û˘ÏÏÔÁ›ÛÔ˘ Î·È Ù· ‰Èο ÛÔ˘ Ù· ÂÏ·ÙÙÒÌ·Ù·»12. Δ· ÏfiÁÈ· ·˘Ù¿ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ ∫ÔÛÌ¿ ʤÚÓÔ˘Ó ÛÙË ÌÓ‹ÌË Ì·˜ ÂΛӷ ÙÔ˘ ·ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘: «¶·Ú·Î·ÏÒ Ô˘Ó ˘Ì¿˜ ÂÁÒ Ô ‰¤ÛÌÈÔ˜ ÂÓ ∫˘Ú›ˆ ·Í›ˆ˜ ÂÚÈ·Ù‹Û·È Ù˘ ÎÏ‹Ûˆ˜ ˘ ÂÎÏ‹- ıËÙÂ, ÌÂÙ¿ ¿Û˘ Ù·ÂÈÓÔÊÚÔÛ‡Ó˘ Î·È Ú·fiÙËÙÔ˜, ÌÂÙ¿ Ì·ÎÚÔ- ı˘Ì›·˜, ·Ó¯fiÌÂÓÔÈ ·ÏÏ‹ÏˆÓ ÂÓ ·Á¿Ë»13.

11. π. μ. ªÂÓÔ‡ÓÔ˘, fi.., ÛÂÏ. 105. 12. Ÿ.., ÛÛ. 105-106. 13. ∂Ê. 4, 1-2.

–143– Ã∏™Δ√À μ∞™π§√¶√À§√À ∞ÛÊ·ÏÒ˜ Ë ·Ú·¿Óˆ ÚÔÙÚÔ‹ Û‹ÌÂÚ·, Ô˘ Ë ÎÚ›ÛË ÙˆÓ Û¯¤- ÛÂˆÓ Î·È ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ¤¯ÂÈ ÚÔÛÏ¿‚ÂÈ ÂÎÚËÎÙÈΤ˜ ‰È·- ÛÙ¿ÛÂȘ, ˯› ·Ú¿‰ÔÍ·, ·Ó fi¯È ·Ú¿ÏÔÁ·. ŸÌˆ˜, ÓÔÌ›˙ˆ, fiÙÈ Ô˘- ÛÈ·ÛÙÈÎfiÙÂÚË Î·È ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙÂÚË ÙÔÔı¤ÙËÛË ÁÈ· ÙËÓ ˘¤Ú‚·ÛË Ù˘ ÎÚ›Û˘ Î·È ÙËÓ ·ÚÌÔÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË ÙˆÓ Û˘˙‡ÁˆÓ Â›Ó·È ÂÍ·È- ÚÂÙÈο ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó· ˘¿ÚÍÂÈ. Ÿˆ˜ ÚԷӷʤڷÌÂ, ·Ó·Áη›· ÚÔ¸fiıÂÛË Î·ÏÏȤÚÁÂÈ·˜ ˘ÁÈÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î·È ·ÚÌÔÓÈ΋˜ Û˘Ì‚›ˆÛ˘ Â›Ó·È Ë ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Î·È Ô ÛÂ- ‚·ÛÌfi˜ Ù˘ ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ ÙÔ˘ ¿Ï- ÏÔ˘. ΔË ‚·ÛÈ΋ ·˘Ù‹ ÏÂ˘Ú¿ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Û˘˙‡ÁˆÓ ÙËÓ ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ Ô ¿ÁÈÔ˜ ∫ÔÛÌ¿˜, ϤÁÔÓÙ·˜: «ÕÓ‰Ú˜, ÌËÓ ·Îԇ٠٘ Á˘Ó·›Î˜ Û·˜ ÂȘ fiÛ· Ú¿ÁÌ·Ù· Û·˜ ϤÁÔ˘Ó, ·ÏÏ¿ Ó· ÂÍÂÙ¿˙ÂÙ ηϿ Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘˜ Î·È ÙËÓ Û˘Ì‚Ô˘Ï‹ ÙÔ˘˜ ηÈ, ·Ó Â›Ó·È Î·Ï‹, Ó· ÙËÓ Î¿ÓÂÙÂ, Âȉ¤, ¯ˆÚ›˜ ÂͤٷÛÈÓ, Ó· ÌËÓ Î¿ÓÂÙ ٛÔÙ»14. ∂Ô̤ӈ˜ Ë ·ÚÌÔÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË Ì¤Û· ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ‰Â ÛË- Ì·›ÓÂÈ Ô‡Ù ÈÛÔ¤‰ˆÛË Ô‡Ù ηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù¿ÛÂˆÓ Î˘ÚÈ·Ú¯›·˜ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ Â› ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘. ΔÔ Î¿ı ÚfiÛˆÔ ¤¯ÂÈ ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ ·Í›·. ¢ÂÓ ·Ô- ÙÂÏ› ÂÍ¿ÚÙËÌ· ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘, ÁÈ·Ù› ¤¯ÂÈ ˆ˜ ı›· ‰ÒÚ· ÙÔ ÏÔÁÈÎfi Î·È ÙÔ ·˘ÙÂÍÔ‡ÛÈÔ Î·È ÁÈ’ ·˘Ùfi Â›Ó·È ˘‡ı˘ÓÔ ÁÈ· ÙȘ Ú¿ÍÂȘ ÙÔ˘. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ë Ù˘ÊÏ‹ Î·È ·ÓÂͤٷÛÙË ˘·ÎÔ‹, Î·È fiÙ·Ó ÂÈ˙ËÙÂ›Ù·È Î·È fiÙ·Ó Á›ÓÂÙ·È ·ÓÂÎÙ‹, ·ÔÙÂÏ› ÛÔ‚·Úfi ÂÌfi‰ÈÔ ·ÚÌÔÓÈ΋˜ Û˘Ì- ‚›ˆÛ˘. ªÂ ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, Ë ·Á·ËÙÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË ‰Â ÛËÌ·›ÓÂÈ ·ÔÚ- ÚfiÊËÛË ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ·fi ÙÔÓ ¿ÏÏÔ, ·ÏÏ¿ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È ÛÙË ÌÔÓ·‰ÈÎfi- ÙËÙ· ÙÔ˘ οı ÚÔÛÒÔ˘ Î·È ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È Ì ÙËÓ Â›‰ÂÈÍË ÛÙËÓ Ú¿ÍË ·ÏÏËÏÔÛ‚·ÛÌÔ‡ Î·È ·ÌÔÈ‚·ÈfiÙËÙÔ˜. Ÿˆ˜ ‡ÛÙÔ¯· ¤¯ÂÈ ·- Ú·ÙËÚËı›, Ë ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· Â›Ó·È ¤Ó·˜ ¯ÒÚÔ˜ ÂÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ ·Á¿˘ Î·È ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÌÂٷ͇ fiÏˆÓ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ô˘ ÙËÓ ··ÚÙ›˙Ô˘Ó. ∏ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋, fï˜, Â›Ù¢ÍË fiÏˆÓ ÙˆÓ ·Ú·¿Óˆ ÂÍ·Ú- Ù¿Ù·È Û Ôχ ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi ·fi ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ηıÂÓfi˜ ÁÈ· ·˘ÙÔÎÚÈÙÈ΋ Î·È ·Ó¿ÏË„Ë Â˘ı˘ÓÒÓ, Ë ÔÔ›· ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙËÓ ‡·ÚÍË

14. π.μ. ªÂÓÔ‡ÓÔ˘, fi.., ÛÂÏ. 102.

–144– Y¶∂ƒμ∞™∏ Δ∏™ ∫ƒπ™∏™ Δø¡ ™Ã∂™∂ø¡ ™Δ√ Ãøƒ√ Δ∏™ √π∫√°∂¡∂π∞™ ·˘ÙÔÁÓˆÛ›·˜. «∞ÎÔ‡ÂÙÂ, ·‰ÂÏÊÔ› ÌÔ˘», ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ô ¿ÁÈÔ˜ ∫Ô- ÛÌ¿˜, «ÙÈ Ì¤Á· ηÎfiÓ Â›Ó·È fiÔÈÔ˜ ‰ÂÓ ÔÌÔÏÔÁ› ÙÔÓ Â·˘ÙfiÓ ÙÔ˘ Ù·›ÛÙËÓ, fiÙ·Ó ÛÊ¿ÏÏÂÈ, ·ÏÏ¿ Ú›¯ÓÂÈ ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ ÂȘ ¿ÏÏÔÓ Î·È ÙÔÓ Î·ÙËÁÔÚ› ˆ˜ ÂΛÓÔ˜ ÙÔÓ ·Ú·Î›ÓËÛÂ; ŸıÂÓ, fiÛÔÓ Î·È ·Ó ËÌÔ- Ú›ÙÂ, Ù· ÛÊ¿ÏÌ·Ù¿ Û·˜ Ó· ÌËÓ Ù· Ú›¯ÓÂÙ ÂȘ ¿ÏÏÔÓ Î·Ó¤Ó·Ó, Ô‡Ù ÂȘ Ù˜ Á˘Ó·›Î˜ Û·˜, ·ÏÏ¿ ¿ÓÙ· ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘ Û·˜ Ó· ηÙËÁÔÚ¿ÙÂ Î·È Ô ∫‡ÚÈÔ˜ Â›Ó·È ÔÏ˘Â‡ÛÏ·¯ÓÔ˜ Î·È Û·˜ Û˘Á¯ˆÚ›»15. ™¯ÔÏÈ¿˙ÔÓÙ·˜ Ì ۇÁ¯ÚÔÓË ·È‰·ÁˆÁÈ΋ ÔÚÔÏÔÁ›· Ù· ÏfiÁÈ· ·˘Ù¿ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ Ì·˜, ÛËÌÂÈÒÓÔ˘Ì ٷ ·ÎfiÏÔ˘ı·. ∏ ηÏÏȤÚÁÂÈ· ‰È·ÚÔ- ÛˆÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ‡·ÚÍË ÂÓ‰ÔÚÔÛˆÈÎÒÓ Û¯¤ÛˆÓ, ‰ËÏ. ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ÛÙÚÂÊfiÌ·ÛÙ ÚÔ˜ Ù· ̤۷ ÁÈ· Ó· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘ÌÂ Î·È Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙÔÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi Ì·˜ ·˘Ùfi, ÁÈ· Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ì ·˘ÙÔ- ÁÓˆÛ›·, ·˘ÙÔÂ›ÁÓˆÛË. ∂Ô̤ӈ˜ Ë ·Ô˘Û›· ·˘ÙÔÂ›ÁÓˆÛ˘ ·ÔÙÂ- Ï› ¤Ó· ·fi Ù· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ÂÌfi‰È· ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ ‰È·ÚÔÛˆÈÎÒÓ Û¯¤ÛˆÓ, ÂÂȉ‹ Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë ·˘Ù‹ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ·ÈÛı‹Ì·ÙÔ˜ ηوÙÂÚfiÙËÙ·˜ ‹ ·ÓˆÙÂÚfiÙËÙ·˜. ÕÏψÛÙÂ Î·È Ë ÂÓÛ˘- Ó·›ÛıËÛË, ‰ËÏ. Ë ÈηÓfiÙËÙ· Ó· Ì·›ÓÂÈ Î·Ó›˜ ÛÙÔÓ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÎfiÛÌÔ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ Î·È Ó· ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·È ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ Ú˘ıÌ›˙ÂÈ ·Ó¿ÏÔÁ· ÙË ÛÙ¿ÛË Î·È Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ·¤- Ó·ÓÙ› ÙÔ˘, ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙËÓ ‡·ÚÍË ·˘ÙÔÂ›ÁÓˆÛ˘. ΔË ÌÂÁ¿ÏË ·Í›· Ù˘ Ú‡ıÌÈÛ˘ Ù˘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ Û˘- ˙‡ÁÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¿ÏÏÔ, Ì ‚¿ÛË ÙËÓ ÂÓÛ˘Ó·›ÛıËÛË, ÙËÓ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ô ¶·ÙÚÔÎÔÛÌ¿˜ Û ‰È¿ÊÔÚ· ÛËÌ›· ÙˆÓ ‰È‰·¯ÒÓ ÙÔ˘. Ÿˆ˜ ·Ó·- ʤڷÌ ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜, Ë Á˘Ó·›Î·, Û˘ÓÈÛÙ¿ Ô ¿ÁÈÔ˜, ÎÈ fiÙ·Ó Ô ¿Ó- ‰Ú·˜ ¤¯ÂÈ ÂÏ·ÙÙÒÌ·Ù· Ó· ÙÔÓ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ Ì ηٷÓfiËÛË Î·È ·Á¿Ë. °È· Ó· ÙÔ ÂÈÙ‡¯ÂÈ ·˘Ùfi Ú¤ÂÈ Ó· ÛΤÙÂÙ·È ÙȘ ηψ- Û‡Ó˜ ÙÔ˘ Î·È Ó· Û˘ÏÏÔÁ›˙ÂÙ·È ÙȘ ‰ÈΤ˜ Ù˘ ηΈۇÓ˜. ™Â ¿ÏÏÔ ÛËÌÂ›Ô ÚÔÛı¤ÙÂÈ: «√È ¿Ó‰Ú˜, fiÛÔÓ ËÌÔÚ›Ù ӷ ¤¯ÂÙ ÙËÓ ·Á¿- ËÓ Ì Ù˜ Á˘Ó·›Î˜ Û·˜. ¢ÂÓ ‚ϤÂÙ fiÛÔ˘˜ ÂÈÚ·ÛÌÔ‡˜ ¤¯Ô˘Ó ÔÈ Â˘ÏÔÁË̤Ó˜ Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜, Ì ÙÔ Û›ÙÈ, Ì ÙÔ ¤Ó· Ì ÙÔ

15. Ÿ.., ÛÂÏ. 103.

–145– Ã∏™Δ√À μ∞™π§√¶√À§√À

¿ÏÏÔ;»16 ºÙ¿ÓÂÈ Ì¿ÏÈÛÙ· ÛÙÔ ÛËÌÂ›Ô Ó· Û˘ÓÈÛÙ¿ ÛÙÔÓ ¿Ó‰Ú· Ó· Û˘Á¯ˆÚ› ·ÎfiÌË Î·È ÙË ÌÔȯ›· Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ÙÔ˘, Ì ÙËÓ ÚÔ¸- fiıÂÛË fiÙÈ ·˘Ù‹ ı· ·Ú·‰Â¯Ù› Ú·ÁÌ·ÙÈο ÙÔ ÛÊ¿ÏÌ· Ù˘ Î·È ı· ˙ËÙ‹ÛÂÈ Ì ÂÈÏÈÎÚ›ÓÂÈ· Û˘ÁÁÓÒÌË17.

2. ™ÃŒ™∂π˜ ª∂Δ∞•⁄ °√¡Œø¡ ∫∞π ¶∞π¢πfl¡ ∞Ó Ë Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· ˘ÁÈÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Û˘˙‡ÁˆÓ Â›Ó·È ÌÈ· ÂÈÙ·ÎÙÈ΋ ·Ó¿ÁÎË, ηٿ Ì›˙ÔÓ· ÏfiÁÔ ·˘Ùfi ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ÁÈ· ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ, ·ÊÔ‡, fiˆ˜ fiÏÔÈ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ, Ë ÎÚ›ÛË ÛÙȘ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Û¯¤ÛÂȘ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÈ fiÏÔ Î·È ÌÂÁ·Ï‡- ÙÂÚ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ. ∞fi‰ÂÈÍË Ù˘ ηٿÛÙ·Û˘ ·˘Ù‹˜ Â›Ó·È Ë ·ÓÙÂ- Ï‹˜ ·Ô˘Û›· ‹ ¤ÛÙˆ Ë ‰˘ÛÎÔÏ›· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰‡Ô ÌÂÚÒÓ, Ì ·ÚÈÔ˘˜ ˘‡ı˘ÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜. √È „˘¯ÔÏÔÁÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁÈΤ˜ ıˆڛ˜ ÚÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙÔÓ Úˆ- Ù·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË Ù˘ ÚÔÛˆÈÎfiÙË- Ù·˜ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡. ∏ ȉȷ›ÙÂÚË ·˘Ù‹ ÌÔÚÊÔÔÈËÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ÔÈÎÔ- ÁÂÓÂÈ·ÎÔ‡ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ ¤¯ÂÈ Î·È Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛ̘ ÂÈÙÒÛÂȘ, ·ÊÔ‡, Û’ ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‚·ıÌfi, ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ Î·È ÙȘ ÌÂÏÏÔÓÙÈΤ˜ ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ ÙÔ˘. ΔÔ ·È‰› ̤۷ ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ‚·ÛÈο Ú¿ÁÌ·Ù·, fiˆ˜ ·Á¿Ë, ηٷÓfiËÛË, ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ· ÛÙË Û˘- ÌÂÚÈÊÔÚ¿, Û˘ÓÔ¯‹ Î·È ÛÙ·‰È·Î‹ ̇ËÛË ÛÙ· Ì˘ÛÙÈο Ù˘ ˙ˆ‹˜. ∂ȉÈÎfiÙÂÚ·, Ë ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, ˆ˜ ÚˆÙÔÁÂÓ‹˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÈËÙÈÎfi˜ ıÂ- ÛÌfi˜ Î·È ˆ˜ «ÙÔ ÚˆÙfiÏ·ÛÌ· οı ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡», ·Ô- ÙÂÏ› ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ì¤Û· ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ì·›ÓÔ˘Ó ÔÈ ‚¿ÛÂȘ Î·È Ù· ıÂ̤ÏÈ· ‰È¿Ï·Û˘ Ù˘ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ∫È ·˘Ùfi ÁÈ· ‰‡Ô ·ÚÈÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜. ¶ÚÒÙÔÓ, ÏfiÁˆ ÙÔ˘ ‡Ï·ÛÙÔ˘ Ù˘ „˘¯‹˜ ÙÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ·È‰ÈÔ‡ Î·È Ù˘ ÂÍ¿ÚÙËÛ‹˜ ÙÔ˘ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜Ø Î·È ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ‰ÈfiÙÈ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ ·˘Ùfi Ë ·ÁˆÁ‹ ·ÛÎÂ›Ù·È fi¯È ÌfiÓÔ Ì ÙÔ ÏfiÁÔ ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ Ì ÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·. ∂Ô̤ӈ˜ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ Î‡ÚÈ· ¢ı‡ÓË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·˜ ·È‰·ÁˆÁÈ΋˜ Û¯¤Û˘

16. Ÿ.., ÛÂÏ. 218. 17. Ÿ.., ÛÂÏ. 134.

–146– Y¶∂ƒμ∞™∏ Δ∏™ ∫ƒπ™∏™ Δø¡ ™Ã∂™∂ø¡ ™Δ√ Ãøƒ√ Δ∏™ √π∫√°∂¡∂π∞™ Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Î·È Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ˆÚÈÌfiÙËÙ· ·ÔÙÂÏ› ‚·- ÛÈ΋ ÚÔ¸fiıÂÛË Î·ÏÏȤÚÁÂÈ·˜ ˘ÁÈÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ì ·˘Ù¿. ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi Â›Ó·È ¿ÍÈÔ˜ ȉȷ›ÙÂÚ˘ ÚÔÛÔ¯‹˜ Ô ÂÔÙÈÎfi˜ Î·È ·Ú·ÛÙ·ÙÈÎfi˜ ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô ¶·ÙÚÔÎÔÛÌ¿˜ ÚÔÛ·ı› Ó· ÂÌÊ˘Û‹ÛÂÈ ÛÙÔ˘˜ ·ÎÚÔ·Ù¤˜ ÙÔ˘ ÙËÓ Â˘ı‡ÓË Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ ÁÔÓ›˜ ·¤- Ó·ÓÙÈ ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜. «ŒÓ· ‰¤Ó‰ÚÔ», ÙÔ˘˜ ϤÁÂÈ, «ˆÛ¿Ó ÙÔ Îfi- „˘, ¢ı‡˜ ÍÂÚ·›ÓÔÓÙ·È Ù· ÎÏ·ÚÈ¿, ·Ì‹ ˆÛ¿Ó ÔÙ›˙˘ ÙËÓ Ú›˙·Ó, ÛÙ¤ÎÔÓÙ·È ‰ÚÔÛÂÚ¿ Ù· ÎψӿÚÈ·. √ÌÔ›ˆ˜ ›ÛÙÂÓÂ Î·È ÔÈ ÁÔÓ›˜ ˆÛ¿Ó ÙÔ ‰¤Ó‰ÚÔ Î·È fiÙ·Ó ÔÙ›˙ÂÙ·È Ô ·Ù¤Ú·˜ Î·È Ë ÌËÙ¤Ú·, fiÔ˘ ›- ÛÙÂÓÂ Ë Ú›˙· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ, Ì ÓËÛÙ›˜, ÚÔÛ¢¯¤˜, ÂÏÂËÌÔÛ‡ÓË, Ì ηϿ ¤ÚÁ· ¢ÏÔÁ› Ô £Âfi˜ Ù· ·È‰È¿ Û·˜... ∂›Ó·È ÌÈ· ÌËÏÈ¿ Î·È Î¿ÓÂÈ Í˘Ó¿ Ì‹Ï·. ∂Ì›˜ ÙÒÚ· ÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· ηÙËÁÔÚ‹ÛˆÌÂ, ÙË ÌË- ÏÈ¿ ‹ Ù· Ì‹Ï·; ΔË ÌËÏÈ¿. §ÔÈfiÓ Î¿ÌÓÂÙ ηϿ ÂÛ›˜ ÔÈ ÁÔÓ›˜, fiÔ˘ ›ÛÙÂÓÂ Ë ÌËÏÈ¿, Ó· Á›ÓˆÓÙ·È Î·È Ù· Ì‹Ï· ÁÏ˘Î¿»18. ŸÌˆ˜, ÔÈ ÁÔÓ›˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯Ô˘Ó ηٿ ÓÔ˘Ó fiÙÈ Ì¤Û· ÛÙËÓ ÔÈ- ÎÔÁ¤ÓÂÈ· ÙÔ Î¿ı ·È‰› ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌÈ· ¿‚Ô˘ÏË ·ÚfiÛˆË ÌÔÓ¿‰·, ·ÏÏ¿ ¤Ó· ÌÔÓ·‰ÈÎfi Î·È ·ÓÂ·Ó¿ÏËÙÔ ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓÔ ÚfiÛˆÔ. ∞˘Ùfi ÛË- Ì·›ÓÂÈ fiÙÈ ÌÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ Î·È ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÙÔ˘˜ Ú¤ÂÈ Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È ·ÏÏËÏÔÛ‚·ÛÌfi˜. ÕÏψÛÙÂ Ë Î¿ı ËÏÈΛ· ıˆÚÂ›Ù·È ˆ˜ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ Ê¿ÛË Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ˙ˆ‹˜ ηı·˘Ù‹ Î·È ¤¯ÂÈ ÙË ‰È΋ Ù˘ ·Í›·. ŒÙÛÈ Ô ¿ÁÈÔ˜ ∫ÔÛÌ¿˜, ÂÓÒ Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ÂÈ ÙÔ ·È‰› Ó· ˘·ÎÔ‡ÂÈ ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘ Î·È Ó· ÙÔ˘˜ ÙÈÌ¿, ÚÔÛı¤ÙÂÈ Î·È ÙÔ ÂÍ‹˜: «∂Ș ÙÔ Î·Ïfi ¿ÏÈÓ Û ϤÁˆ, ·È‰› ÌÔ˘, Ó· ·ÎÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÛÔ˘ Î·È fi¯È ÂȘ ÙÔ Î·ÎfiÓ»19. ∏ ÚÔÙÚÔ‹ ·˘Ù‹ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ·fi ÙË ÌÈ· ÌÂÚÈ¿ ·ÔÚÚ›ÙÂÈ ÙËÓ Ù˘ÊÏ‹ ˘·ÎÔ‹ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÛÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÎÈ ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Ó· ÎÚ›ÓÂÈ Î·È Ó· ·ÍÈÔÏÔÁ› ÙȘ Û˘Ì‚Ô˘Ï¤˜ ÙÔ˘˜ Î·È ·Ó¿ÏÔÁ· Ó· ÂÓÂÚÁ›. √È Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ ÙȘ Ôԛ˜ Ô ¿ÁÈÔ˜ ∫ÔÛÌ¿˜ Û˘ÓÈÛÙ¿ ÛÙȘ ‰‡Ô Ï¢ڤ˜ ̤۷ ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi Ï·›ÛÈÔ Î·Ù·ÓÔÔ‡ÓÙ·È ˆ˜ Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈΤ˜ Î·È Û˘ÓÙÂÏÔ‡Ó ÛÙËÓ ·Ú- ÌÔÓÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÌÂٷ͇ ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ. ∞¢ı˘ÓfiÌÂÓÔ˜ ÛÙ·

18. Ÿ.., ÛÛ. 124-125. 19. Ÿ.., ÛÂÏ. 218.

–147– Ã∏™Δ√À μ∞™π§√¶√À§√À ·È‰È¿ ϤÁÂÈ: «∫·È ÂÛ›˜ ·È‰È¿ ÌÔ˘ Î·È Ù¤ÎÓ· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÌÔ˘, Ó· ›ÛÙ ‡ٷÎÙ·, ÊÚfiÓÈÌ·, Ó· ÙÈÌ¿Ù ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Û·˜ Î·È Ó· ÙÔ˘˜ ˘·ÎÔ‡ÂÙ»20, ‰ÈfiÙÈ fi,ÙÈ Î¿ÓÔ˘Ó ÁÈ· Û·˜ ÙÔ Î¿ÓÔ˘Ó «·fi ÙËÓ ·Á¿- ËÓ»21. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·¢ı˘ÓfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ: «∫È ÂÛ›˜, ÁÔÓ›˜, Ó· ·È‰Â‡ÂÙ ٷ ·È‰È¿ Û·˜ ÂȘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ‹ıË, Ó· Ù· ‚¿- ÓÂÙ ӷ Ì·ı·›ÓÔ˘Ó ÁÚ¿ÌÌ·Ù·... ∫·Ï‡ÙÂÚ· Ó· Ù· ·Ê‹ÛÂÙ Ùˆ¯¿ Î·È ÁÚ·ÌÌ·ÙÈṲ̂ӷ ·Ú¿ ÏÔ‡ÛÈ· Î·È ·ÁÚ¿ÌÌ·Ù·»22. ª¤Û·, ÏÔÈfiÓ, Û’ ·˘Ùfi ÙÔ Îϛ̷ ·ÏÏËÏÔηٷÓfiËÛ˘ Î·È ·ÏÏË- ÏÔÛ‚·ÛÌÔ‡ ÌÔÚ› Ó· ηÏÏÈÂÚÁËıÔ‡Ó ˘ÁÈ›˜ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÁÔ- Ó¤ˆÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ, Ì ̷ÎÚÔÚfiıÂÛÌ· Ì¿ÏÈÛÙ· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·.

πππ. £· ÔÏÔÎÏËÚÒÛÔ˘Ì ÙÔ ı¤Ì· Ì·˜ Ì ÙÚÂȘ ÁÂÓÈΤ˜-Û˘ÌÂÚ·ÛÌ·ÙÈ- Τ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ. ¶ÚÒÙÔÓ, Ô ¿ÁÈÔ˜ ÙˆÓ ™ÎÏ¿‚ˆÓ, ÂÂȉ‹ ˙Ô‡Û ·fi ÎÔÓÙ¿ Î·È Û ÚÔÛˆÈÎfi Â›Â‰Ô Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙˆÓ ˘fi‰Ô˘ÏˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, ÁÈ’ ·˘Ùfi ‰Â ÌÈÏÔ‡Û ·Ê’ ˘„ËÏÔ‡ Î·È ıˆÚËÙÈο ·ÏÏ¿ ¿ÌÂÛ· Î·È ÊÈ- Ï¿ÓıÚˆ·. √ ·Ó·ÁÂÓÓËÙÈÎfi˜ ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˜, ʈÙÈṲ̂ÓÔ˜ ·fi ÙË ¯¿ÚË ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ‹Ù·Ó fi¯È ÌfiÓÔ ‰È·ÁÓˆÛÙÈÎfi˜ ·ÏÏ¿ Î·È ıÂ- Ú·¢ÙÈÎfi˜. ¢Â‡ÙÂÚÔÓ, Ô Ï·˚Îfi˜ ¢È‰¿¯Ô˜, ˆ˜ ÛÔ˘‰·›Ô˜ ·Ó·ÙfiÌÔ˜ Ù˘ ÚÔ- ÛˆÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ‰È¿ÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ‰ÂÓ ÙÔ ¤ÚȯÓ ÛÙËÓ Â͈- ÙÂÚÈ΋ ÙÔ˘˜ ÌÔÚÊ‹ ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÙÔ˘˜ ÔÈfiÙËÙ·. °È’ ·˘Ùfi ˆ˜ ‚¿ÛË Î·È ıÂ̤ÏÈÔ ıˆÚ› ÙËÓ ·Á·ËÙÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË. ∏ Û˘Ó‡- ·ÚÍË ·˘Ù‹ ‰Â ÛËÌ·›ÓÂÈ Ô‡Ù ÈÛÔ¤‰ˆÛË Ô‡Ù ·ÔÚÚfiÊËÛË ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ·fi ÙÔÓ ¿ÏÏÔ, ·ÏÏ¿ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÈÛÔÙÈÌ›· ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ê‡ÏˆÓ Î·È ÛÙËÓ È‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· ÙÔ˘ οı ÚÔÛÒÔ˘. ΔÚ›ÙÔÓ, ÂÂȉ‹, ·fi ÙË ÌÈ· ÌÂÚÈ¿ ÔÈ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ Û˘˙‡ÁˆÓ ÌÂ-

20. Ÿ.., ÛÛ. 108-109. 21. Ÿ.., ÛÂÏ. 202. 22. Ÿ.., ÛÂÏ. 109.

–148– Y¶∂ƒμ∞™∏ Δ∏™ ∫ƒπ™∏™ Δø¡ ™Ã∂™∂ø¡ ™Δ√ Ãøƒ√ Δ∏™ √π∫√°∂¡∂π∞™ ٷ͇ ÙÔ˘˜ Î·È ÌÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ Î·È ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Î·Ù¿ ·ÈÙÈÒ‰Ë ÙÚfiÔ, ÎÈ ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÔÈ ÁÔÓ›˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚ· ÚfiÙ˘· ÁÈ· Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜, ·˘ÙÔ› ¤¯Ô˘Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ¢ı‡ÓË ÁÈ· ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ˘ÁÈÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·ÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘˜ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·.

√ ¿ÁÈÔ˜ ∫ÔÛÌ¿˜ Ô ∞ÈÙˆÏfi˜, ΋ڢη˜ Î·È ÂÓÛ·ÚΈً˜ Ù˘ ‰ÈÏ‹˜ ·Á¿˘, ‹Ù·Ó ÚÔÈÎÈṲ̂ÓÔ˜ Ì ·ÊÔÏÈÛÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋ ÈηÓfiÙËÙ· Î·È Ì ˘„ËÏfi ·›ÛıËÌ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¢ı‡Ó˘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ· η˘Ù¿ ÚÔ- ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘. √ ·Ó·ÁÂÓÓËÙÈÎfi˜ Î·È ÊÈÏ¿ÓıÚˆÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÙÔ˘ ›¯Â ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ·‹¯ËÛË ÛÙÔ˘˜ ·ÎÚÔ·Ù¤˜ ÙÔ˘ ÁÈ·Ù› ‹Ù·Ó ηÚfi˜ fi¯È ÌfiÓÔ Ù˘ ıÂÔÏÔÁÈ΋˜ ÙÔ˘ ηٿÚÙÈÛ˘ ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ Ù˘ ·ÁÈÔ- ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ÂÌÂÈÚ›·˜, Ô˘ ·¤ÎÙËÛ ÛÙÔ ÕÁÈÔ ŸÚÔ˜ ÌÂÙ¿ ·fi ÛÎÏËÚfi ·ÁÒÓ· ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË. °È· ÙÔ˘˜ Ïfi- ÁÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ Ë ÚÔ‚ÔÏ‹ Î·È ·ÍÈÔÔ›ËÛË Û‹ÌÂÚ· ÙÔ˘ ‰È·¯ÚÔÓÈÎÔ‡ ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘, ˆ˜ ÈÛ¯˘ÚÔ‡ Î·È ˙ˆÓÙ·ÓÔ‡ ·ÓÙ›‰ÔÙÔ˘ ÛÙËÓ ·ÓıÔÌÔÏÔÁÔ‡ÌÂÓË ÎÚ›ÛË ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, Â›Ó·È ÂȂ‚ÏË̤ÓË Î·È ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ ÂÈÏÈÎÚÈÓ¤ÛÙÂÚÔ ÙÚfiÔ ·fi‰ÔÛ˘ ÙÈÌ‹˜ Û’ ·˘ÙfiÓ.

–149–

DER BISCHOF ALS LEHRER AKADEMISCH WISSENSCHAFTLICHES WIRKEN VON METROPOLIT DAMASKINOS

MARIA BRUN DR. THEOL., CH- LUZERN

ls im August 1971 die Theologische Schule von Chalki – auf Verord- A nung des türkischen Staates – geschlossen wird1, ändert sich gezwun- genermassen nicht nur der Kurs einer über hundertjährigen theologischen Tradition, sondern auch die Zukunftsbestimmungen eines jungen Archi- mandriten namens Damaskinos Papandreou. Gegründet im Jahr 18442 erlangt die besagte Ausbildungsstätte bald schon internationalen Ruf, zumindest im orthodoxen Raum, hat es sich doch ergeben, dass Absolventen dieser Hochschule zu namhaften Persönlichkeiten innerhalb der Orthodo- xie geworden sind, beziehungsweise wer etwas werden will, schliesslich in Chalki studiert. Erfolge und Ambitionen bewirken, dass best ausgewiesene Professoren in Chalki unterrichten und zu eben diesem Weltruf beitragen. Ein Student Chalkis zu sein impliziert nämlich, beste Ausbildung zu geniessen. Unter dem Taufnamen Basil schreibt sich 1955 das jüngste Kind einer Priesterfamilie aus Kato Chryssovitsa in Ätolien an der Theologischen Hochschule des Ökumenischen Patriarchats in Chalki ein und absolviert dort von 1955-1959 seine theologische Grundausbildung. Von Patriarch Athenagoras bereits in seinen Begabungen zu Ausserordentlichem erkannt und damit zu Höherem vorgesehen, wird er zu Weiterstudien nach Deutschland geschickt. So immatrikuliert sich 1959 der neu geweihte Diakon Damaskinos an den Universitäten Bonn und Marburg, wo er im besonderen Kirchengeschichte, vergleichende Religionswissenschaften und Religionsphilosophie belegt und Schüler der namhaften Professoren

1. Pasadaiou Aristeidi, Iera Theologiki Scholi Chalkis. Istoria, architektoniki, Athina 1987 (Ekdosi Ieras Mitropoleos Elvetias) 138. – Die Verordnung betraf alle privaten Hochschulen. 2. Id. 35.

–151– MARIA BRUN

Wilhelm Schneemelcher und Joseph Ratzinger wird. Die Fächerbelegung ist alles andere als zufällig, denn in weiser Voraussicht hat der Patriarch den jungen Studenten als künftigen Dozenten an der international renommierten Theologischen Schule von Chalki vorgesehen. So beschliesst dieser seine Studien mit dem Doktorat und reicht 1966 seine Dissertation zum Thema “Die Gründung und Organisation der armenischen Kirche bis zum IV. Ökumenischen Konzil. Historisch-kritische Studie”3 an der Universität Athen ein. Auch hier kann man sagen: Die These ist wegweisend für das weitere Engagement von Damaskinos Papandreou, der mit den Jahren zu einem Pionier der ökumenischen Dialoge werden und sich weltweit, über den christlichen Raum hinaus, einen Namen schaffen wird. Einen Namen zu haben, ist leicht gesagt; ihn zu erreichen, ist oft jahrelange Knochenarbeit, geprägt von Durchhaltewillen und im Fall unseres Jubilaren heisst dies: Visionen, die trotz Widerwärtigkeiten nie aus den Augen gelassen werden; Perspektiven, die viele für unmöglich halten; Glauben an das Machbare, an die Erreichbarkeit erstrebenswerter Ziele; Vertrauen in Gott und das Gute im Menschen. Und so haben vielleicht auch die Zeitumstände das ihre dazu beigetragen, dass sich Damaskinos Papandreou auf einem Gebiet entfalten kann, das ursprünglich ihm nicht zugedacht war. Patriarch Athenagoras bleibt, auch als sich der Gürtel zusehends enger um die Theologische Schule von Chalki zu schliessen beginnt, nicht länger verlegen und sendet Archimandrit Damaskinos nach Taizé. Das neu errichtete orthodoxe monastische Zentrum soll sich alsbald unter seiner Ägide zu einer Beratungs- und Informationsstelle entwickeln – neben dem neu angesiedelten römisch-katholischen Zirkel und der bestehenden Gründergemeinschaft um Frère Roger Schutz, die mehrheitlich evangelisch ausgerichtet ist. In diesem Kontext startet der Archimandrit seine Vortragsreisen und Publikationen, wird zum begehrten Referenten und das Auditorium wächst stetig. In kürzester Zeit wird er gleichsam zum “Botschafter der Orthodoxie” in fast ganz Westeuropa.

3. Papandreou Damaskinou Al. Archim., Idrysis kai organosis tis Armenikis Ekklisias mechri tis IV. Oikoumenikis Synodou. Met’ eisagogis. Meleti istoriki kai kritiki, Athinai 1966.

–152– DER BISCHOF ALS LEHRER AKADEMISCH

In der Mitte der sechziger Jahre werden Weichen gestellt, die fortan das theologische Leben von Damaskinos Papandreou auf allen Ebenen seiner Aktivitäten zu bestimmen beginnen: Orthodoxie – Ökumene – Dialoge – Weltreligionen. Die zeitgeschichtlichen Umstände fangen an, sich unverkennbar in diese Richtung zu intensivieren und der junge Theologe sieht sich unvermittelt ins aktuelle Zeitgeschehen hinein versetzt: Gründung des Ökumenischen Rates der Kirchen (ÖRK) mit der programmatischen Gründungsversammlung von 1948 in Amsterdam; das Einlenken der römisch-katholischen Kirche in die ökumenische Bewegung im Kontext des II. Vatikanischen Konzils (1962-1965); die Enzyklika von Patriarch Athenagoras im Jahr 1965 mit der Bekanntmachung der Vorbereitungen für den Beginn des offiziellen theologischen Dialogs mit den altorientalischen Kirchen; sowie die vier Panorthodoxen Konferenzen von Rhodos (1961, 1963, 1964) und Chambésy (1968), die letztlich auf ein panorthodoxes Konzil hin tendieren4. Die Teilnahme von Archimandrit Damaskinos an der IV. Vollversammlung des ÖRK 1968 in Uppsala und die anschliessend publizierten “Überlegungen nach Uppsala 1968 – Zur Katholizität der Kirche” im von ihm herausgegebenen Sammelband “Stimmen der Orthodoxie. Zu Grundfragen des II. Vatikanums”5 werden für ihn richtungweisend. So liest man etwa im “Vorwort des Herausgebers” die für die damalige Zeit des ersten, gegenseitig noch unsicheren zwischenkirchlichen Abtastens geradezu revolutionär anmutenden Sätze: “Eine Verständigung zwischen den Kirchen kann nicht durch Verschweigen oder Unterdrücken bestehender Gegensätze erreicht werden. Niemand soll... bereit sein, die Wahrheit aus opportunistischen Gründen preiszugeben... Auch solche (wirkliche) Widersprüche, die uns noch trennen, dürfen nicht zu einem toten Nebeneinander oder Gegenüber führen, sondern müssen Gegenstand einer lebendigen Auseinandersetzung werden.”6

4. Cf. id. 7. 5. Freiburg-Basel-Wien 1969, 387-458. 6. Id. 8f.

–153– MARIA BRUN

Nicht nur die politischen Umstände, auch die ökumenisch veränderte Landschaft haben 1966 zur Errichtung des Orthodoxen Zentrums des Ökumenischen Patriarchats in der Genfer Vorortsgemeinde Chambésy Anlass gegeben. 1969 beruft ihn Patriarch Athenagoras dahin. Die Einrichtungen sind rudimentär, die Aufgaben vielfältig, die Visionen des grossen Patriarchen, die der junge Metropolit in weiten Teilen zu seinen eigenen macht, weit über den gegebenen Rahmen hinausgreifend, was soviel bedingt wie: Erfindergeist, Einfallsreichtum gekoppelt mit Furchtlo- sigkeit und Unerschrockenheit; Dranbleiben trotz Rückschlägen; unent- wegtes Voranschreiten, stets auf der Suche nach Lösungen für scheinbar Unlösbares – kurzum Pionierarbeit. Schliesslich schlägt Prof. Raymund Erni, Orthodoxiefreund und Ostkirchenkenner, der Theologischen Fakultät in Luzern den jungen dynamischen und mit ihm auf theologischer Ebene befreundeten7 Metropoliten als Professor vor: Ein absolutes Novum: ein Orthodoxer im Lehrkörper einer römisch-katholischen theologischen Fakultät! Bis anhin undenkbar, auch umgekehrt wäre dies nicht möglich gewesen, aber das II. Vatikanische Konzil hat – im Rahmen der gesamten ökumenischen Bewegung – dazu die Tore geöffnet und dies sogar sehr deutlich im Ökumenismus-Dekret gefordert: “Die Unterweisung in der heiligen Theologie... muss auch unter ökumenischem Gesichtspunkt geschehen”8. Also weshalb nur über andere reden und sie nicht selbst zu Wort kommen lassen? Luzern hat daraus Konsequenzen gezogen und den ersten Schritt getan: Seit 19749 hat Metropolit Damaskinos nun eine regelmässige Plattform, auf der er laufend den neuesten Stand in den Bereichen Ökumene und Orthodoxie, nebst griechischer Patrologie, an eine interessierte Studentenschaft aus erster Hand weitergeben kann; der prominenteste “Schüler” ist alt Bundesrat Alphons Egli. Daran reihen sich

7. Ein Hinweis dazu etwa die gemeinsame Studie: Erni Raymund – Papandreou Damaskinos, Eucharistiegemeinschaft, Freiburg i.Ue. 1974. 8. Unitatis redintegratio 10. – Zitiert nach: Rahner Karl – Vorgrimler Herbert, Kleines Konzilskompendium, Freiburg – Basel – Wien 1976. 9. Metropolit Damaskinos hat seine Lehrtätigkeit in Luzern im Jahr 2000 an seine Nachfolgerin abgetreten.

–154– DER BISCHOF ALS LEHRER AKADEMISCH eine Vielzahl von Gastvorlesungen, zu denen er seitens vieler Universitäten und theologischer Institute eingeladen wird. All seine Aktivitäten fliessen in die Vorlesungen ein: die anspruchsvollen Vorbereitungen für das Heilige und Grosse Konzil der orthodoxen Kirche mit ihren hohen diplomatischen Anforderungen; die nuancierte Erarbeitung des Themenkatalogs im Zusammenhang mit den verschiedenen panortho- doxen Konferenzen; die offenen Türen des Orthodoxen Zentrums als Drehscheibe der Weltorthodoxie und als Fenster zwischen Orient und Okzident; das schrittweise Vorantasten in den einzelnen theologischen Dialogen mit den anderen Christen, was viel Fingerspitzengefühl erheischt; als zeitgemässe Antwort auf das weltweite Verlangen nach Friede und Gerechtigkeit die Eröffnung eines interkulturellen Dialogs mit dem Islam und die Intensivierung des interreligiösen Kontaktes mit dem Judentum; die akademisch-theologischen Aktivitäten im Rahmen internationaler Seminare als gemeinsame Austauschbasis zwischen Ost und West, Kirche und Staat, Naturwissenschaft und Theologie, Wirtschaft und Ethik, Professoren und Studenten, Jung und Alt; die pastoralen Implikationen eines Metropoliten der Schweiz und damit verbunden die Strukturierung und der Aufbau der nötigen kirchlichen Zentren in der neuen Schweizer Metropolie10; und schliesslich die unzähligen persönlichen Kontaktnahmen rund um den Globus. Eine Palette von Tätigkeiten, die den Vorlesungsstoff nie ausgehen lassen, stets am Puls der Zeit bleiben und die Studenten begeistern. Wen wundert’s da, wenn bald schon Studenten und Professoren das Orthodoxe Zentrum in Chambésy zu frequentieren beginnen, um die wertvollen Quellen für ihre Doktorate und wissenschaftlichen Arbeiten zu konsultieren, Informationen aus erster Hand zu erhalten und mit dem ausgewiesenen Fachmann den Meinungsaustausch zu pflegen.

10. 1982 wurde die Schweiz und das Fürstentum Liechtenstein zu einer unabhängigen Metropolie erhoben. Als erster Metropolit der Schweiz errichtete er den Metropolitan- Sitz in Genf, teilte das Gebiet in 5 pastorale Bezirke ein und erbaute zu diesem Zweck neue kirchliche Zentren in Zürich, St. Gallen und Basel. – Vgl. dazu die ersten beiden Jahrbücher der Schweizer Metropolie: Iera Mitropoli Elvetias – 1983: To proto etos apo tis idryseos tis / 1984: To deutero etos apo tin idrysi tis, Genf 1983 und 1984.

–155– MARIA BRUN

In wissenschaftlicher Konsequenz erscheinen parallel zu diesen Aktivi- täten eine grosse Anzahl Publikationen, die in ihrer Mehrsprachigkeit die ganze Welt zu erreichen vermögen. Ausser den ca. 300 Veröffentlichungen11 aus der Hand des Metropoliten – Artikel und mit den Jahren zunehmend Monographien –, die in den verschiedensten Sprachen erscheinen, ist vor allem das zweisprachige Informationsblatt Episkepsis zu nennen. Die eben- falls zweisprachige Synodika beinhalten Dokumente zu den Konzilsthemen. Die Etudes théologiques de Chambésy umfassen die Referate der einzelnen internationalen theologischen Seminare. Die Reihe Unité des chrétiens ist selbstredend. Die Ekdoseis Ieras Mitropoleos Elvetias umfassen Jahrbücher, Liturgietexte und ausgewählte Monographien. Und die jüngste Reihe Analecta Chambesiana publiziert wissenschaftliche Studien im Zusam- menhang mit dem neuen Theologischen Institut für Orthodoxe Studien von Chambésy. Die reichhaltigen Aktivitäten von Metropolit Damaskinos äussern sich m.a.W. nicht nur im Wort, sondern sind auch im schriftlichen Dokument festgehalten und bleiben somit über seine Taten hinaus greifbar. Niemand, der Metropolit Damaskinos kennt, zweifelt an seinen Fähigkeiten, Talenten, an seiner Einsatzbereitschaft, Schaffensfreude, an seinem Enthusiasmus und Durchhaltewillen. Visionen geleiten ihn durchs Leben, die er sich von niemandem nehmen lässt. Persönliche Wünsche stellt er in den Hintergrund. Unbeirrbar verfolgt er seine Ziele, geht seinen Weg. Ein unerschütterliches Gottvertrauen geleiten ihn und vertiefen zusehends seinen Glauben an das göttliche Mysterium. Die Erfolge sind ihm beschieden. Die Kirchen sind ihm dankbar. Seine unermesslichen Verdienste finden Anerkennung. Von überall her wird er geehrt: mit Preisen, Orden und Medaillen, mit den höchsten Auszeichnungen fast aller orthodoxer Kirchen12, mit 14 Ehrendoktoraten – orthodoxer und nicht-orthodoxer Fakultäten13. Aber die Ehrungen sind echt gemeint,

11. Cf. ausführliche Daten in: Damaskinos Papandreou – Mitropolitis Elvetias, Athinai 1990. 12. Nachzulesen in: Brun Maria, Damaskinos Papandreou – Metropolit der Schweiz. In: Eucharisteria. Festschrift für Damaskinos Papandreou, Metropolit der Schweiz, zum 60. Geburtstag (hg. von Maria Brun und Wilhelm Schneemelcher), Athen 1996, 229-253. 13. Bukarest (1981), Belgrad (1982), Thessaloniki (1985), Bonn (1986), Bern (1987),

–156– DER BISCHOF ALS LEHRER AKADEMISCH

Ausdruck von Hochachtung, Dankbarkeit. Anerkennung finden seine Begabungen und Erfahrungen. In weltweiten Kreisen, weit über das Bekannte hinaus, wird er geschätzt und man ruft ihn in heiklen Situationen, stets wissend um seine unschätzbaren vermittelnden Dienste. So wird er bereits 1974 in die Internationale Akademie der Wissenschaften in Bruxelles aufgenommen, deren Vizepräsident er seit 1993 ist und zu deren Präsident er im Jahr 1999 gewählt wird. 1991 wird er als korrespondierendes Mitglied in die Athener Akademie aufgenommen. Seine Initiativen kulminieren in der Gründung der Stiftung für interreligiöse und interkulturelle Forschung und Dialoge im Jahr 1999, die dabei ist, als erstes die Heiligen Schriften – Altes Testament, Neues Testament, Koran – der drei monotheistischen Religionen – Judentum, Christentum, Islam – in einer dreibändigen Gesamtausgabe zu veröffentlichen14. Lebensgeschichte und akademisch-wissenschaftliches Wirken von Metropolit Damaskinos im Überblick betrachtend kann man sagen: die zeitgeschichtlichen Bedingungen haben den jungen Studenten und Theologen nicht dahin gebracht, wo ihn Patriarch Athenagoras in frühen Jahren gesehen hätte. Die Theologische Schule in Chalki musste vorzeitig die Tore schliessen, so dass der begabte Studienabkömmling dazu prädestiniert wird, in Chambésy nahe Genf neue Türen und Fenster zu öffnen. Während seiner über 30jährigen Tätigkeit ist es ihm gelungen, die orthodoxe Stimme aus dem malerischen Genfer Dorf bis in die ganze weite Welt hinaus vernehmbar zu machen. Es gelingt Metropolit Damaskinos sachte und schrittweise, aber zielstrebig aufzubauen, was so bedrückend auf dem “Hügel der Hoffnung”15 der Prinzeninseln verstummen musste: Errichtung eines orthodoxen Zentrums mit neuen Gebäulichkeiten, die für Tagungen

Presov/Prag (1987), Athen (1990), Moskau (1992), Manila (1998), Minsk (1998), Joan- nina (1998), Sofia (1999), Iasi (1999), Genf (1999). 14. Zu den Gründungsmitgliedern dieser interreligiösen Stiftung gehörten 1999: Kardi- nal Joseph Ratzinger, Prinz El Hassan Bin Talal von Jordanien, Metropolit Chrysostomos Konstantinidis, Oberrabiner René Samuel Sirat von Paris, Neil Bush USA, Prinz Aga Khan, Jamal Daniel, Prof. Olivier Fatio, Metropolit Damaskinos Papandreou. 15. Cf. Pasadaiou, id. 139.

–157– MARIA BRUN und Beherbergung von Gästen die nötige Infrastruktur aufweisen (1975); kontinuierlicher Aufbau einer umfassenden wissenschaftlichen Bibliothek als Voraussetzung einer künftigen theologischen Ausbildungsstätte; internationale theologische Seminare als Vorstufe einer theologischen Hochschule (1981-1996); und schliesslich als umfassender Höhepunkt der akademischen Tätigkeiten und der vielseitigen ökumenischen Zusammenarbeit die – entsprechend dem Patriarchalen Tomos von 1975 über die Zweckbestimmung des Orthodoxen Zentrums – Errichtung vom Institut für Höhere Studien in orthodoxer Theologie, das im Studienjahr 1997/98 seine akademische Tätigkeit aufgenommen hat. Mit der Verwirklichung dieses Instituts hat sich der Kreis sozusagen geschlossen und man kann sagen: Unter der Ägide von Metropolit Damaskinos Papandreou ist in Chambésy in langjähriger Arbeit und unter langwieriger Mühen ein neuer “Hügel der Hoffnung” entstanden, dessen positive Ausstrahlung in Zukunft noch lange Menschen zusammen führen möge.

–158– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™

μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ ∫∞£∏°∏Δ∏ £∂√§√°π∫∏˜ ™Ã√§∏˜ ∞ƒπ™Δ√Δ∂§∂π√À ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À £∂™™∞§√¡π∫∏˜

Ï¿¯ÈÛÙ˜ ¤ÓÓÔȘ fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙË ‰È΋ Ì·˜ ÁÏÒÛÛ·, ·ÏÏ¿ Î·È Û ∂ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÊÈÏÔÏÔÁ›·, Â›Ó·È ÙfiÛÔ ÏÔ‡ÛȘ Û ÛË- Ì·ÛÈÔÏÔÁÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ fiÛÔ Ë ÂÚÁ·Û›·, ÙÔ Ù·˘ÙfiÛËÌfi Ù˘ ¤ÚÁÔ Î·È Ù· ·Ú¿ÁˆÁ¿ ÙÔ˘˜, Ú‹Ì· Î·È Â›ıÂÙ·. ∏ ÂÚÁ·Û›· Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì fiϘ ۯ‰fiÓ ÙȘ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ˙ˆ‹˜. ∞ÔÙÂÏ› ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜, ··Û¯ÔÏ‹Ûˆ˜, ÂÍÂȉÈ·ۈ˜, ÌÂϤÙ˘, ¤Ú¢ӷ˜ Î·È ·ÔÙÂϤÛÌ·ÙÔ˜ fiψÓ, ¯ˆÚ›˜ ηÌÈ¿ ÂÍ·›ÚÂÛË, ÙˆÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ. ∏ ÂÚÁ·Û›· Â›Ó·È ÚˆÙ›ÛÙˆ˜ ‚ÈÔÏÔÁÈ΋ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·, ·ÊÔ‡ Û˘- ÁÎÚ·Ù› ÙȘ ÔÚÁ·ÓÈΤ˜ ÈÛÔÚÚÔ›Â˜ Î·È ·ÔÙÚ¤ÂÈ ÙËÓ ·‰Ú¿ÓÂÈ· Î·È ÙÔÓ ÂÎÊ˘ÏÈÛÌfi ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ‹ ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜, ·ÏÏ’ Â›Û˘ Â›Ó·È Î·È ıÂ̤ÏÈÔ Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜, ·ÊÔ‡ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÙË Û˘ÏÏÔÁÈ΋ ÂÈ‚›ˆÛË Î·È ÙȘ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡. ∂›Ó·È ·ÎfiÌË Ú˘ıÌÈÛÙ‹˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜, ·ÊÔ‡ Ì ÙÔÓ Î·Ù·ÌÂ- ÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙˆÓ Â·ÁÁÂÏÌ¿ÙˆÓ Û˘ÁÎÚ·Ù› ÙȘ ÈÛÔÚÚÔ›Â˜ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÈÛÙÔ‡, Ì·˜ ʤÚÓÂÈ Û ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ Î·È ·- Ú¿ÏÏËÏ· Ì·˜ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ Ù· ·Ó·Áη›· ÁÈ· ÙËÓ ÂÈ‚›ˆÛË Î·È ÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ·Á·ı¿. ∂›Ó·È ËıÈ΋ ·Í›·, ÁÈ·Ù› ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ ÙË ÁÓËÛÈfiÙËÙ· Ù˘ Û¯¤Ûˆ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Î·È ÛÙËÓ ·ÌÔÈ‚‹ ÙÔ˘, ¯ˆÚ›˜ Ó· Ï›ÂÈ Ê˘ÛÈο ·fi Ù· ÎÚÈÙ‹ÚÈ· Ô˘ ÔÚÈÔ- ıÂÙÔ‡Ó ÙË ‰È·ÓıÚÒÈÓË ·ÓÔ¯‹ ÛÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡. ∂›Ó·È ı›· ÂÓÙÔÏ‹ ηÈ, Ù¤ÏÔ˜, ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙË Û˘Ó‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Î·È ÚfiÓÔÈ· ÁÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ÎÙ›ÛË, ·ÊÔ‡ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Î·È ÎÙ›ÛË ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ¤ÚÁÔ Ù˘ ˘ÂÚÊ˘Ô‡˜ ·Á·ıfiÙËÙ·˜ Î·È Î·Úfi Ù˘ ı›·˜ ÚfiÓÔÈ·˜. ∏ ÔÏ˘‰È¿ÛÙ·ÙË ·˘Ù‹ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ̤۷ ·fi ÙËÓ ÔÔ›· Ë ÂÚÁ·Û›· ·ÔÎÙ¿ οı ÊÔÚ¿ ¿ÏÏÔ ÓfiËÌ· Î·È ¿ÏÏÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ, ÂË- Ú¿˙ÂÈ ‚·ıÈ¿ ÙËÓ „˘¯ÔÛ˘ÁÎÈÓËÛȷ΋ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Ì·˜ ˘fiÛÙ·ÛË, ÙÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ ÚfiÛˆÔ. ™˘¯Ó¿ Á›ÓÂÙ·È ·˘ÙÔÛÎÔfi˜ Î·È Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È

–159– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ Ì ÙË ˙ˆ‹, ÙȘ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Î·È ÙȘ ¯·Ú¤˜ Ù˘. ∂›Ó·È ÙfiÙ Ô˘ Û˘- Ì·Ú·Û‡ÚÂÈ ÙËÓ ‡·ÚÍË Û ıÂÙÈΤ˜ ·Ó·Ù¿ÛÂȘ, ÈηӤ˜ Ó· ÙÚÔÊÔ‰Ô- Ù‹ÛÔ˘Ó ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ì ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·, ·˘ÙÔÂÔ›ıËÛË Î·È ËÚˆÈÛÌfi. ÕÏÏÔÙ ¿ÏÈ, ÎÈ fi¯È Û¿ÓÈ·, ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ÛÙȘ ÚÔı¤ÛÂȘ Ì·˜ Î·È Î˘Úȷگ› ÛÙË ÛÊ·›Ú· ÙˆÓ ·ÙÔÌÈÎÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎÒÓ ÂȉÈÒ͈Ó. ΔfiÙ ηٷʤÚÓÂÈ Ó· ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È Û ÌÔÓ·‰ÈÎfi ̤- ÏËÌ· Î·È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi fiÚ·Ì· ÙˆÓ ·ÒÙÂÚˆÓ ÛÎÔÒÓ Ì·˜. ãπÛˆ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ˘ÂÚ‚ÔÏÈ΋ Ë ‰È·›ÛÙˆÛË fiÙÈ ÛÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜ Ë ÂÚÁ·Û›· Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Ó· Á›ÓÂÙ·È ˘ÔηٿÛÙ·ÙÔ ›ÛÙˆ˜ Î·È ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ï·ÙÚ›·˜, ·ÊÔ‡ ÁÈ· ¯¿ÚË Ù˘ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ı˘ÛÈ¿˙ÂÈ ‹ Â›Ó·È ¤ÙÔÈÌÔ˜ Ó· ı˘ÛÈ¿ÛÂÈ Ù· ¿ÓÙ·, ·ÎfiÌË Î·È ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘. ∞˘Ù‹ Ë ‰Â‡ÙÂÚË ‰˘Ó·ÛÙ¢ÙÈ΋ ΢ÚÈ·Ú¯›· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ÛÙËÓ ·Ó- ıÚÒÈÓË ˙ˆ‹ Â›Ó·È ¤Ó· ÂÚ›ÂÚÁÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ·ÏÏÔÙÚÈÒÛˆ˜ Ô˘ ÂÍ·- Ê·Ó›˙ÂÈ ÚÔԉ¢ÙÈο ÙȘ ÔÈfiÙËÙ˜ Ù˘ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ·˜, ηٷÓ›- ÁÂÈ ÙȘ Û˘ÁÎÈÓËÛȷΤ˜ ·ÓÙȉڿÛÂȘ Ù˘, Ì·Ú·›ÓÂÈ ÙÔ Û˘Ó·›ÛıËÌ· Î·È ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÈ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Û ÌÈ· ·ÍÈÔıÚ‹ÓËÙË ˙ˆÓÙ·Ó‹ Ì˯·Ó‹. ΔÔ ·Ú¿‰ÔÍÔ Â›Ó·È fiÙÈ Ë ·ÏÏÔÙÚ›ˆÛË ·˘Ù‹ ÌÔÚ› Ó· ÍÂÎÈÓ¿ ̤۷ ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ, ·ÏÏ¿ Ó· ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È Î·È ¤Íˆ ·fi ·˘ÙfiÓ, ·fi ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÛÙÂÓfiÙÂÚË ‹ ¢ڇÙÂÚË ÎÔÈÓˆÓ›·. ™ÙËÓ ÚÒÙË Â- Ú›ÙˆÛË ¤¯Ô˘Ì ¤Ó· ·ÙÔÌÈÎfi Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ô˘ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ Î·Ù¿- ÙˆÛË Î·È ÙËÓ ÂÍ·¯Ú›ˆÛË ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘, ÂÓÒ ÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË Ï·Ì- ‚¿ÓÂÈ ¯ÒÚ· ¤Ó· Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi Ô˘ ·ÔηχÙÂÈ ÙÔÓ ÂÎÊ˘ÏÈÛÌfi Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∞ÊÔ‡, ÏÔÈfiÓ, Ë ÂÚÁ·Û›· ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È Ë ¯·Ú¿, Ù· fiÓÂÈÚ·, ÔÈ ÚÔÛ‰Ô˘ Î·È ÔÈ ÊÈÏÔ‰Ô͛˜ Ì·˜ ‹ ·ÎfiÌË ÙÔ ¿Á¯Ô˜, ÙÔ Ì·ÚÙ‡ÚÈÔ Î·È Ô °ÔÏÁÔı¿˜ Ì·˜, ‰ÈηÈÔÏÔÁË̤ӷ, Î·È ¤Ú· ·fi ÙȘ ‰˘ÓËÙÈΤ˜ Èı·ÓfiÙËÙ˜, ‰È·Ù˘ÒÓÔÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ÙÔ˘˜ Ó¤Ô˘˜ Ì·˜ ÔÚÈṲ̂ӷ ·Ì›ÏÈÎÙ· ‰È·˙¢ÎÙÈο ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·, fiˆ˜: Â›Ó·È Ë ÂÚÁ·Û›· ·Á·ıfi ‹ Ì¿ÛÙÈÁ·, ‰ÒÚÔ ‹ ÙÈ̈ڛ·, ¢ÏÔÁ›· ‹ ηٿڷ; ∏ ·¿ÓÙËÛË ÛÙ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È Ô‡Ù ۇ- ÓÙÔÌË Ô‡Ù ‡ÎÔÏË. ÃÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· ‰Ô‡Ì Ì ÚÔÛÔ¯‹ ÙȘ ÚˆÙÔÁÂ- Ó›˜ ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ Î·È ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘, ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ʇÛË, ·ÏÏ¿ Î·È ÙË ı¤ÛË Ù˘ ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ, ÚÈÓ ÔÚ›ÛÔ˘Ì ÙËÓ ·˘ıÂÓÙÈ΋ Ù˘ ˘fiÛÙ·ÛË Î·È ·Ú¿ÏÏËÏ· ÙÔ˘˜ ÂÎÊ˘-

–160– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ ÏÈÛÌÔ‡˜, ÙȘ ·ÏÏÔÙÚÈÒÛÂȘ Î·È ÙȘ ÏÔÁÈÎÔÔÈ‹ÛÂȘ Ù˘. ∏ ÂfiÌÂÓË Ê¿ÛË ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÏÏË ·fi ÙË ‚È‚ÏÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Î·È ·Ú¿ÏÏËÏ· ÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡ ÓÔ‹Ì·ÙÔ˜ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂÒÓ Ù˘ Ì ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ¢ËÌÈÔ˘ÚÁfi Î·È ‚¤‚·È· ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÏfi- ÎÏËÚË ÙËÓ ÎÙ›ÛË.

∞ã ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ ™ÙȘ ÌÂÙ·‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ‰Ô̤˜ ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ô fiÚÔ˜ «ÂÚÁ·- Û›·» ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎÂ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÁÈ· Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ¤Ó·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ‚·ÛÈÎÔ‡˜ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜, ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜, ÙËÓ ÂÚÁ·- Û›· Î·È ÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ. ™ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË Ë ÂÚÁ·Û›· Â- ÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Î¿ı ·ÓıÚÒÈÓË ÚÔÛ¿ıÂÈ·, Û οı Â›Â‰Ô ÈηÓÔÙ‹- ÙˆÓ Î·È ·ÌÔÈ‚ÒÓ Î·È Ê˘ÛÈο ¯ˆÚ›˜ ‰È¿ÎÚÈÛË ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘ Î·È ÂÚÁÔ‰fiÙË1. ∏ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ·˘Ù‹ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÎÔÈÓˆÓÈο Ë ÂÚÁ·Û›· Â›Ó·È ÌÈ· ÂÓ¤ÚÁÂÈ· Ô˘ ÚÔÛʤÚÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÛÙÔ Û‡- ÓÔÏÔ. ∞Ó ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Â›Ó·È ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ, Â›Ó·È ·Ó¿ÁÎË Ó· ÔÚÁ·Óˆı› Î·È Ë ÂÚÁ·Û›·. ™ÙȘ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó˜, ÏÔÈfiÓ, ÎÔÈӈӛ˜ ıˆڋıËΠ·fi Ôχ ·ÏÈ¿ ··Ú·›ÙËÙÔ˜ Ô Î·Ù·ÌÂÚÈÛÌfi˜ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Î·È Ô Û˘- ÓÙÔÓÈÛÌfi˜ Ù˘ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ ÂÓÂÚÁÂȷΤ˜, ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ‹ ˘ÏÈΤ˜ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘. √È Ú˘ıÌÈÛÙÈΤ˜ ·˘Ù¤˜ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, Ô˘ Â›Ó·È ·ÏÏËϤӉÂÙ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜, ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó ÈÛÙ¿ ÙÔÓ ¿Ó- ıÚˆÔ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÔÚ›· ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ Î·È ‰È·ÌfiÚÊˆÛ·Ó ÙÚÂȘ ·Ó¿ÏÔÁÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜ ÂÚÁ·ÛÈ·ÎÒÓ Û¯¤ÛˆÓ. ™ÙÔÓ ÚÒÙÔ Ù‡Ô, Ô˘ Â›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ÎÔÈ- ÓˆÓÈÒÓ, ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È Ë Û·Ê‹˜ ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ Î·È ¯ÂÈÚˆÓ·ÎÙÈ΋˜ ÂÚÁ·Û›·˜, ÌÂٷ͇ ÂχıÂÚˆÓ Î·È ‰Ô‡ÏˆÓ. √ ηٷ- ÌÂÚÈÛÌfi˜ Î·È Ô Û˘ÓÙÔÓÈÛÌfi˜ ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë Ù¿ÍË ¯ˆÚ›˜ ηӤӷ ‰Èη›ˆÌ· ÂÎÏÔÁ‹˜ ‹ ·ÚÓ‹Ûˆ˜ ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙˆÓ ‰Ô‡ÏˆÓ. ∏ ÂÚÁ·Û›· ··ÈÙÂ›Ù·È Î·È ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È, ¯ˆÚ›˜ ÙË ‰˘Ó·Ùfi- ÙËÙ· Ù˘ ÂÈÏÔÁ‹˜ ‹ Ù˘ ·ÚÓ‹Ûˆ˜, Î·È ‚¤‚·È· ¯ˆÚ›˜ Ô˘ÛÈÒ‰Ë

1. μÏ. E. H. Phelps Brown, «Labour», §ÂÍÈÎfi ∫ÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ Unesco, Aı‹Ó· 1972, ÙfiÌ. π, ÛÂÏ. 286, ∞3.

–161– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ ·ÓÙ·ÏÏ¿ÁÌ·Ù·, ·ÏÏ¿ Â›Û˘ Î·È ¯ˆÚ›˜ ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÓÔÌÔıÂÙÈ΋ ÚÔÛÙ·Û›· ‹ Î¿Ï˘„Ë ÙÔ˘ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘. ™ÙÔÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ Ù‡Ô, Ô˘ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ ªÂ- Û·›ˆÓ·, Ë ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ÊÂÔ˘‰·Ú¯ÒÓ Î·È ‰Ô˘ÏÔ·ÚÔ›ÎˆÓ ÔÚÈÔıÂ- Ù› ÙÔÓ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi ÌÂٷ͇ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ Î·È ¯ÂÈÚˆÓ·ÎÙÈ΋˜ ÂÚÁ·- Û›·˜, ·ÏÏ¿ ¯¿ÓÂÈ ÚÔԉ¢ÙÈο ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô ¿Óˆ ÛÙÔ˘˜ ‰Ô˘ÏÔ¿ÚÔÈÎÔ˘˜. ŒÙÛÈ, fiÛÔÈ ÌÂÙÔÈÎÔ‡Ó ÛÙȘ fiÏÂȘ, Á›ÓÔÓÙ·È ÂÚÁ¿Ù˜, ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÛÙȘ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ Î·È ·ÔÎÙÔ‡Ó ·ÚÁ¿ ·ÏÏ¿ ÛÙ·ıÂÚ¿ ÙËÓ ÂÚÁ·Ûȷ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·˘ÙÔÓÔÌ›· ÙÔ˘˜. Δ¤ÏÔ˜ ÛÙÔÓ ÙÚ›ÙÔ Ù‡Ô, Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯ› ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ‚ÈÔÌË- ¯·ÓÈ΋˜ ·Ó·ه͈˜, fiÔ˘ Ê˘ÛÈο ·Ó‹ÎÂÈ ÎÈ Ë ÂÔ¯‹ Ì·˜, ¤¯Ô˘Ì ÌÈ· Ó¤· ‰È¿ÎÚÈÛË ÛÙȘ ÂÚÁ·ÛȷΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ. ∏ ‰È¿ÎÚÈÛË ·˘Ù‹ ·Ó·- ʤÚÂÙ·È ÛÙÔ ¯ˆÚÈÛÌfi Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Û ÂÚÁÔ‰fiÙ˜ Î·È ÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜. ∂‰Ò Ô ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˜ ·ÔÎÙ¿ ÂχıÂÚË ÓÔÌÈ΋ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ·, Ô˘ Ì ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Î·È Î·ÙÔ¯‡ÚˆÛË ÙÔ˘ Û˘Ó‰ÈηÏÈÛÌÔ‡, ¤¯ÂÈ ÙË ‰˘- Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ı¤ÛÂȘ ‹ ··ÈÙ‹ÛÂȘ Î·È ‰ÈηÈÒÌ·Ù· ÛÙËÓ ÂÚÁÔ‰ÔÙÈ΋ Ù¿ÍË, ÛÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ2. √È ·Ú·¿Óˆ ÌÔÚʤ˜ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈ·ÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ÙȘ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·ÔÎÚ‡„Ô˘Ó ÌÈ· ‚·ÛÈ΋ ÂÍ¿ÚÙËÛË Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ·fi ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈο ‹ ÎÔÈÓˆÓÈο ΢- Ú›·Ú¯Ë ηٿÛÙ·ÛË. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ë ÂÚÁ·Û›· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÙËΠ¿ÓÙÔÙ ˆ˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ‹ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ̤ÁÂıÔ˜ Î·È Ê˘ÛÈο ˆ˜ Ù¤ÙÔÈÔ ÁÓÒÚÈÛ ÙȘ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÌÂÙ·ÙÒÛÂȘ οı ‰Â‰Ô̤- Ó˘ ÂÔ¯‹˜. ∏ ·Ï‹ıÂÈ· ·˘Ù‹ ÎÚ‡‚ÂÈ fiÏË ÙË ‰Ú·Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÁÂ- ÁÔÓfiÙÔ˜ ηٿ ÙÔ ÔÔ›Ô Ë ·ÌÔÈ‚‹ Ù˘ ÚÔÛÊÂÚfiÌÂÓ˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ú˘ı- Ì›˙ÂÙ·È Î·È ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙË «˙‹ÙËÛË». ∏ ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· ·˘Ù‹ ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÈ ÙÔÓ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ Û ÂÍ¿ÚÙËÌ· ÙˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ Î·È ÎÔÈ- ÓˆÓÈÎÒÓ ÓfïÓ, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ó· ·Ô- ÎÙ¿ ÌÔÈÚ·›· ËıÈÎfi Î·È ÌÂÙ·ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ. ∏ Ô͇ÙËÙ¿ ÙÔ˘ Ì¿ÏÈÛÙ· ·¤ÎÙËÛ ÙÚÔÌ·ÎÙÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ΢ڛˆ˜ ηٿ ÙËÓ Â-

2. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‚Ï. ∫. ∫. ¶∞¶∞¢∏ª∏Δƒπ√À, ∂›ÙÔÌÔ §ÂÍÈÎfi ∫ÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Î·È ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ Ã¿ÚË ¶¿ÙÛË, ∞ı‹Ó·È 1969, ÛÛ. 380-384.

–162– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™

Ú›Ô‰Ô Ù˘ μÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ ∂·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜3, fiÙ·Ó Ë ·ÓÙÈηٿÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ ·fi ÙȘ Ì˯·Ó¤˜ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ·Ù¤ÏÂȈÙ˜ ÛÙÚ·ÙȤ˜ ·Ó¤ÚÁˆÓ Ô˘ ¤Î·Ó·Ó ÙÔ ·Ó ÁÈ· Ó· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó ¤Ó· ÂÍ¢ÙÂÏÈ- ÛÙÈÎfi ËÌÂÚÔÌ›ÛıÈÔ Ì ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ¤ÛÙˆ Î·È ÂÍ·ÓÙÏËÙÈ΋ ÂÚÁ·Û›·. ™ÙË Ê¿ÛË ÂΛÓË ·Ú·ÙËÚ‹ıËÎÂ Ë ÈÔ ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ ·ÏÏÔÙÚ›ˆÛË ÙÔ˘ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ∞fi ÙfiÙ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ıÂÙÈΤ˜ ÌÂÙ·‚ÔϤ˜ ÎÈ Â›Ó·È ·Ï‹ıÂÈ· fiÙÈ ¤¯Ô˘Ì ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÂÈÙ‡ÁÌ·Ù·. μÂÏÙÈÒıËÎÂ Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÂÚÁ·˙Ô̤- ÓˆÓ. √È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ·ÛÊ·Ï›ÛÂȘ Î¿Ï˘„·Ó ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙˆÓ ÚÔÛˆÈÎÒÓ Î·È ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÒÓ ÙÔ˘˜ ·Ó·ÁÎÒÓ. √È ÎÚ·ÙÈΤ˜ ·ÚÂÌ- ‚¿ÛÂȘ ¤ÁÈÓ·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfiÙÂÚ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔ¿ÛÈÛË ÙˆÓ ‰ÈÎ·ÈˆÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜. ∏ ÓÔÌÔıÂÛ›· ÂÍ¿ÓÙÏËÛ ٷ fiÚÈ· ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈ·- ÎÒÓ Û¯¤ÛˆÓ. Δ· ÂÚÁ·ÙÈο Û˘Ó‰Èοٷ ¤ÁÈÓ·Ó ·Ó›Û¯˘Ú˜ ÔÚÁ·ÓÒ- ÛÂȘ Î·È Ë Î·Ù·ÁÁÂÏ›· ÙˆÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎÒÓ Û˘Ì‚¿ÛÂˆÓ ÂÚÁ·Û›·˜ Â›Ó·È ϤÔÓ ÂχıÂÚË. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿ Ë ÂÚÁ·Û›· Â›Ó·È Úfi‚ÏËÌ· Î·È Û‹- ÌÂÚ· Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Ô͇ٷٷ ËıÈÎfi, ÁÈ·Ù› Û ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ï¿È ÛÙ· ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÙˆÓ ¿ÓÂÚÁˆÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÂÚÁ·˙Ô̤- ÓˆÓ Ô˘ ηıËÌÂÚÈÓ¿ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó ÙÔ ÊıfiÓÔ Î·È ÙËÓ Â¯ıÚfiÙËÙ· Û˘Ó·‰¤ÏʈÓ, ÙË ‚·Ó·˘ÛfiÙËÙ· Î·È ÙË ÛÎÏËÚfiÙËÙ· ÚÔ˚Ûٷ̤ӈÓ, ÙË ÌÔ¯ıËÚ›· Î·È ÙËÓ ·˘Ù·Ú¯ÈÎfiÙËÙ· ‰È¢ı˘ÓÙÒÓ. ™ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘- Ù¤˜, Ô˘ Û˘Ó‹ıˆ˜ ¤¯Ô˘Ó Î·È ÓÔÌÈ΋ Î¿Ï˘„Ë, Ë ·ÏÏÔÙÚ›ˆÛË ÙÔ˘ ÚÔ- ÛÒÔ˘ Â›Ó·È ·Ê¿ÓÙ·ÛÙ· Ô‰˘ÓËÚ‹, ÁÈ·Ù› ˘Ô‚¿ÏÏÂÈ ÙÔÓ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ Û ÊÔ‚ÂÚÔ‡˜ Â΂ȷÛÌÔ‡˜, Û ·ÓÔÌÔÏfiÁËÙ˜ ·ÚÂÓԯϋÛÂȘ, Û Ï‹- ıÔ˜ ÂÍ¢ÙÂÏÈÛÌÒÓ. ΔÔ ÚfiÛˆÔ Û˘ÓıÏ›‚ÂÙ·È ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, Î·È Ô ¯ÒÚÔ˜ ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·, ÙËÓ ÚÔÛÊÔÚ¿ Î·È ÙÔ Î·ı‹ÎÔÓ, ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È Û ÙfiÔ Ì·ÚÙ˘Ú›Ô˘ Î·È ¿Á¯Ô˘˜4. ∂›·Ì fï˜ fiÙÈ Ë ·ÏÏÔÙÚ›ˆÛË Ô˘ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ Ë ÂÚÁ·Û›· ‰ÂÓ ÍÂ-

3. ¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‚Ï. James A. Quinn - Arthur Pepke, ∏ ˙ˆ‹ ÂȘ ÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈ- ÎfiÓ ÎfiÛÌÔÓ, ∞ı‹Ó·È 1955, ÛÛ. 316-330. 4. μÏ. ÂȉÈÎfiÙÂÚ· μ. Δ. °π√À§Δ™∏, ¶ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹, £ÂÛ- Û·ÏÔÓ›ÎË 1999, ‚㠤Ή., ÛÛ. 153-162.

–163– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ ÎÈÓ¿ ÌfiÓÔÓ ¤Íˆ ·fi ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ. ¶ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ¤¯ÂÈ ·ÊÂÙËÚ›· ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ Î·È ÂȉÈο ÙfiÙ ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Â›Ó·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ô‰˘ÓËÚfi. ∏ ÂÚÁ·Û›· Â›Ó·È ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ·ÔÙÂÏ› ̤ÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·- ÛÊ¿ÏÈÛË ·Á·ıÒÓ. Δ· ·Á·ı¿ fï˜ ·Ó‹ÎÔ˘Ó Û ηÙËÁÔڛ˜, Ô ‚·ı- Ìfi˜ Ù˘ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ηıÔÚ›˙ÂÙ·È ·fi ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈΤ˜ ·ÍÈÔÏÔÁÈΤ˜ Îϛ̷Θ. ∞Ó ·ÁÓÔ‹ÛÔ˘Ì ÙȘ Îϛ̷Θ Î·È ıˆڋÛÔ˘Ì fiÏ· Ù· ·Á·ı¿ ÂÍ›ÛÔ˘ ·Ó·Áη›·, ‰ËÏ·‰‹ ÛÙËÓ ›‰È· ηÙËÁÔÚ›· „ˆÌ› Î·È ˙·¯·ÚˆÙ¿, Á¿Ï· Î·È ÔÚÙÔηϿ‰·, Ì·˘Úfi·ÛÚË Î·È ¤Á¯ÚˆÌË ÙËÏÂfiÚ·ÛË, ÙfiÙ Ì·›ÓÔ˘Ì Û ¤Ó·Ó ·ÎÏÔ ·ÁˆÓÈÒ‰Ô˘˜ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛ‹ ÙÔ˘˜. ™ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜ Ë ÂÚÁ·Û›· Á›ÓÂ- Ù·È ¿Á¯Ô˜ ÂÍ·Ûʷϛۈ˜ ÌÈ·˜ ·Ï˘Û›‰·˜ ·Ó·ÁÎÒÓ Ô˘ Î·È fiÙ·Ó Èη- ÓÔÔÈËıÔ‡Ó ‰›ÓÔ˘Ó ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ Û Ӥ˜ ¿ÏϘ ·Ó¿ÁΘ, ÁÈ· Ó· Û˘- Ó¯ÈÛÙ› ¯ˆÚ›˜ ‰È·ÎÔ‹ ÙÔ ¿Á¯Ô˜ ÁÈ· ÙËÓ ·fiÎÙËÛ‹ ÙÔ˘˜. ÕÏÏÔÙ ¿ÏÈ Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È Ë ·‚‚·ÈfiÙËÙ· ÁÈ· ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ Î·ÏÏÈÂÚÁÔ‡Ó Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· ÊÔ‚›·˜ Î·È ·Ó·ÛÊ¿ÏÂÈ·˜ Ô˘ Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ ÂÈ‚¿ÏÏÔ˘Ó ˘ÚÂÙfi ÂÚÁ·Û›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ ·Á·ıÒÓ, ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘. ΔfiÙÂ Ë ÂÚÁ·Û›· ÌÂ- Ù·‚¿ÏÏÂÙ·È Û ·ıÂÚ¿¢ÙÔ ¿ıÔ˜ Î·È Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Û ·È¯Ì¿ÏˆÙÔ ÙÔ˘ ¿ıÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡. ∞ÁˆÓ›·, ˘ÔÏÔÁÈÛÌfi˜ Ù˘ ‰Âοڷ˜, ÂÊÈ·ÏÙÈ΋ ÂÍÔÈÎÔÓfiÌËÛË ¯ÚfiÓÔ˘, ÌÈÛ·ÓıÚˆÈÛÌfi˜, ·Ú·ÍÂÓȤ˜, ÊÈÏ·ÚÁ˘Ú›· Â›Ó·È Ù· ΢ÚÈfiÙÂÚ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘. ΔÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·: οÔÈÔ ‰ÂÈÏÈÓfi ¤Ú¯ÂÙ·È ÙÔ ·Ó·fiÊ¢ÎÙÔ ÎÈ Ë ÙÂÏÂ˘Ù·›· Á‡ÛË ·fi ÙË ˙ˆ‹ Â›Ó·È ÈÎÚ›· Î·È ·ÓÂÎÏ‹ÚˆÙ· fiÓÂÈÚ·. ™ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜ ÌÔÚ› Ó· ÚÔÛÙÂı› Î·È Ë ÊÚÂÓ›Ùȉ· Ù˘ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋˜ ‹ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ- ΋˜ ·Ófi‰Ô˘ Ô˘ ¯ˆÚ›˜ Ó· Â›Ó·È ÌÈ· Ê˘ÛÈÔÏÔÁÈ΋ Ù¿ÛË ÁÈ· ÂͤÏÈÍË, ÂΉËÏÒÓÂÙ·È ˆ˜ ¤Ó· ›‰Ô˜ ·Ú·ÏÔÁÈÛÌÔ‡. ∏ ÂÚÁ·Û›· ÙfiÙ Á›ÓÂÙ·È Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ˘¿Ú͈˜ Î·È ÂÎÌˉÂÓ›˙ÂÈ ÙȘ ¿ÏϘ ·Ó¿ÁΘ, Ù· ¿ÏÏ· ÂӉȷʤÚÔÓÙ·, ·ÎfiÌË Î·È ÙȘ ¢ı‡Ó˜. °›ÓÂÙ·È ÛÙfi¯Ô˜ Î·È ·˘ÙÔÛÎÔ- fi˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜, ÁÈ· Ó· ·Ú·ÁΈӛ˙ÂÈ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, Û›ÙÈ, ÔÈΛԢ˜, Ê›- ÏÔ˘˜ Î·È Ó· ÊÙÈ¿ÍÂÈ ¤Ó·Ó ‡ÚÁÔ Ô˘ ı· ¯ˆÚ¿ ̤۷ ÌfiÓÔÓ ·˘Ù‹Ó Î·È ÙÔÓ ‰Ô‡ÏÔ Ù˘. √È ·Ú·¿Óˆ ÌÔÚʤ˜ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÌfiÓÔÓ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Î·È ·ÚÔ˘- ÛÈ¿˙Ô˘Ó ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÔ‡˜ Ù‡Ô˘˜ ÚÔÛˆÈ΋˜ ·ÏÏÔÙÚÈÒÛˆ˜ Ô˘

–164– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ ÍÂÎÈÓÔ‡Ó ·fi ÙËÓ Î·Î‹ ıÂÒÚËÛË Î·È ÙËÓ ·ÚÂfiÌÂÓ‹ Ù˘ ¿ÛÎËÛË Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜. ™ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ÌfiÓÔ˜ ÙÔ˘ ÂÍ·- Ê·Ó›˙ÂÈ ·fi ÙËÓ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· Î·È ÙËÓ ÔÌÔÚÊÈ¿ Ù˘ Î·È Á›ÓÂÙ·È ÛÎÏ¿‚Ô˜ ÌÈ·˜ ·ÓÈηÓÔÔ›ËÙ˘ Î·È ‰˘Ó·ÛÙÈ΋˜ ·Ó·ÁηÈfiÙË- Ù·˜. ªÈ· Ù¤ÙÔÈ· ·ÏÏÔÙÚ›ˆÛË ·ÏÏÔÈÒÓÂÈ ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ʇÛË Î·È ÙÔÓ ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÈ Û ÂÁˆ·ı‹ ·ÙÔÌÈÎfiÙËÙ·. ΔÔ Ó‡̷ ÙÔ˘ ÛË- ÌÂÚÈÓÔ‡ ·ÙÔÌÔÎÚ·ÙÈÛÌÔ‡ Ô˘ οÓÂÈ ÛÎÏËÚfi ÙÔÓ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi, Ì·˙› Ì ÙËÓ ÏËıÒÚ· ÙˆÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙÈÎÒÓ ·Á·ıÒÓ Ô˘ Ì·˜ ÂÈ‚¿Ï- ÏÔ˘Ó ÙË ˙‹ÙËÛË, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ·‚‚·ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ·‡ÚÈÔ, Ì·˜ ·ÂÈ- Ï› Ì ÛÙÂÚ‹ÛÂȘ Ô˘ οÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÚÁ·Û›· ÌÔÓ·‰È΋ ‰È¤ÍÔ‰Ô, Î·È ‚¤- ‚·È· ÌfiÓÈÌÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Úfi‚ÏËÌ·. Δ·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ì·˜ ÛÙÂÚÔ‡Ó ÙÔ Û˘Ó·›ÛıËÌ·, ·Ê·ÈÚÔ‡Ó ÙȘ „˘¯ÈΤ˜ ·Ó·Ù¿ÛÂȘ, ‰Ô˘ÏÒÓÔ˘Ó ÙÔ Ó‡̷ Î·È ÌÂÙ·‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙÔÓ Î¿ı ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ Û ˙ˆÓÙ·Ó‹ Ì˯·Ó‹. ŒÙÛÈ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ë ··ÈÛÈfi‰ÔÍË ÛΤ„Ë Ó· ÈÛ¯˘ÚÈÛÙ› fiÙÈ Ë ÂÚÁ·- Û›· Â›Ó·È Ì¿ÛÙÈÁ·, ÙÈ̈ڛ· Î·È Î·Ù¿Ú·. ∞ÏÏ¿ ·˘Ùfi ‰ÂÓ Â›Ó·È Ë ·Ï‹ıÂÈ·. ∂›Ó·È ·Ï¿ ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ·ÏÏÔÙÚÈÒÛˆ˜ Ô˘ Â¤- Ù˘¯Â Ë ˘ԉԇψÛË ÛÙËÓ ÂÚÁ·Û›·. À¿Ú¯ÂÈ Î·È ÌÈ· ¿ÏÏË fi„Ë Ù˘, ·˘Ù‹ Ô˘ Û˘Ó‰¤ÂÈ ÙËÓ ÂÚÁ·Û›· Ì ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·, ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ¢Ë- ÌÈÔ˘ÚÁfi Î·È ÙË ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ¤Ó·ÓÙÈ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘ ÙÔ˘ ˆ˜ Û˘Ó‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ ÙÔ˘ £ÂÔ‡.

μã ∂ƒ°∞™π∞ ∫∞π ∂ƒ°√ ™Δ∏¡ ¶∞§∞π∞ ¢π∞£∏∫∏ ™ÙËÓ ·Ê‹ÁËÛË ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ˘ Ù˘ °ÂÓ¤Ûˆ˜ Ë ÂÚÁ·Û›·, ˆ˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· Î·È ·Á·ıÔÔÈfi˜ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÛÙË ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁ›·, Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È Ì ÙÔ «ÏfiÁÔ» ΔÔ˘. ΔÔ Ú‹Ì· ÂÔ›ËÛÂÓ, ˆ˜ ÁÂ- ÓÈ΢ÙÈ΋ ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ·ÔÙÂϤÛÌ·ÙÔ˜, Û˘Óԉ‡ÂÙ·È ‰È¢ÎÚÈÓÈÛÙÈο ·fi ÙÔ˘˜ ÚÒÙÔ˘˜ ÛÙ›¯Ô˘˜, Î·È Ì ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ Î¿ı ̛· «Ë̤ڷ Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜», ÂÓÓ¤· ÊÔÚ¤˜ ·fi ÙË ÚËÌ·ÙÈ΋ ÂȂ‚·›ˆÛË: «Î·È ›ÂÓ Ô £Âfi˜»5. ∂›Ó·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ Ô «ÏfiÁÔ˜» ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈο. ∂‰Ò ›Ûˆ ·fi ÙËÓ ·ÓıÚˆÔ·ı‹ ‰È·Ù‡ˆÛË Ô ÈÂÚfi˜

5. °¤Ó. 1, 3Ø 6Ø 9Ø 11Ø 14Ø 20Ø 24Ø 26Ø 29.

–165– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ Û˘ÁÁڷʤ·˜ ‰È·‚ϤÂÈ ÙË ‚Ô˘ÏËÙÈ΋ ÚfiıÂÛË, ·Ó ηÈ, ·Ú¿ ÙËÓ ÂÚ›ÂÚÁË ÛȈ‹ ÙˆÓ ÂÚÌËÓ¢ÙÒÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ, ‰ÂÓ ı· ‹Ù·Ó ¿ÛÙÔ¯Ë Ë Ù·‡ÙÈÛË ‹ Ì¿ÏÏÔÓ Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ «ÏfiÁÔ˘» Î·È «Â›ÂÓ» ÛÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÚfiÛˆÔ Ù˘ ∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰Ô˜, ÙÔÓ ÀÈfi Î·È §fiÁÔ ÙÔ˘ £ÂÔ‡. ∂ÓÈÛ¯˘- ÙÈ΋ ÚÔ˜ ÙËÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛË ·˘Ù‹ Â›Ó·È Ë ı¤ÛË ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ∞ı·- Ó·Û›Ô˘, fiÙÈ «ÚÈÓ ÁÂÓ¤Ûı·È Ù· ¤ÚÁ·, ËÓ ÌÂÓ ·Â› Ô ÀÈfi˜»6. ÕÏψ- ÛÙ ηٿ ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ıÂÔÏÔÁ›· Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Â›Ó·È ¤ÚÁÔ Ù˘ fiÏ˘ ∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰Ô˜, Û˘- ÓÂÒ˜ ÌÂÙ¤¯ÂÈ ‰È·ÚÎÒ˜ Ô ÀÈfi˜7. ΔÔ ÚÒÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ù˘ °ÂÓ¤Ûˆ˜, ÏÔÈfiÓ, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙË Û¯¤ÛË «ÏfiÁÔ˘» Î·È «¤ÚÁÔ˘» ÙÔ˘ £ÂÔ‡. ∏ «ÂÓÂÚÁfi˜» ÌÂÙÔ¯‹ Ù˘ £ÂfiÙË- Ù·˜ ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ‰Â˘Ù¤ÚÔ˘ ÎÂ- Ê·Ï·›Ô˘, fiÔ˘ ‰È·‚¿˙Ô˘ÌÂ: «∫·È Û˘ÓÂÙÂϤÛıËÛ·Ó Ô Ô˘Ú·Ófi˜ Î·È Ë ÁË Î·È ·˜ Ô ÎfiÛÌÔ˜ ·˘ÙÒÓ. ∫·È Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛÂÓ Ô £Âfi˜ ÂÓ ÙË Ë̤ڷ ÙË ¤ÎÙË Ù· ¤ÚÁ· ·˘ÙÔ‡, · ÂÔ›ËÛÂÓ, Î·È Î·Ù¤·˘ÛÂÓ ÙË Ë̤ڷ ÙË Â‚‰fiÌË ·fi ¿ÓÙˆÓ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ·˘ÙÔ‡, ˆÓ ÂÔ›ËÛÂÓ»8. ∏ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋, ÁÈ·Ù› ·ÔηχÙÂÈ ÙË ÛË- Ì·Û›· Ù˘ ÔÏÔÎÏËÚÒÛˆ˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Ô˘ ηٷÛÙ¤ÊÂÙ·È ·fi ÙÔÓ «¯ÚfiÓÔ» Ù˘ ·Ó··‡Ûˆ˜. ∞˘ÙfiÓ ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Â˘ÏfiÁËÛÂ Î·È ·Á›·ÛÂ Ô £Âfi˜ «fiÙÈ ÂÓ ·˘ÙÒ Î·Ù¤·˘ÛÂÓ ·fi ¿ÓÙˆÓ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ·˘ÙÔ‡, ˆÓ ‹ÚÍ·ÙÔ ÔÈ‹Û·È»9. ΔÔ Î›ÌÂÓÔ Û˘Ó‰¤ÂÈ ¿ÌÂÛ· ¤ÚÁÔ Î·È ·Ó¿·˘ÛË. ∫·È Ë ·Ó¿·˘ÛË Â˘ÏÔÁÂ›Ù·È Î·È ·ÁÈ¿˙ÂÙ·È, ÂÂȉ‹ ÙÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ‰Ë- ÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ‰ËÏ·‰‹ «Ù· ¿ÓÙ·, fiÛ· ÂÔ›ËÛÂÓ Ô £Âfi˜, ȉԇ ηϿ Ï›·Ó»10. ΔÔ ¯ˆÚ›Ô ·˘Ùfi ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ ¤Ó· ·fi Ù· ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈο ÚÔ- ÓfiÌÈ· Î·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, ÙËÓ ·Ó¿·˘ÛË. ∂›Ó·È ‰Â ÛËÌ·ÓÙÈÎfi, ÂÂȉ‹ ·ÁÈ¿˙ÂÙ·È Î·È Â˘ÏÔÁÂ›Ù·È Î·Ù¿ ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘

6. μÏ. ∫·Ù¿ ∞ÚÂÈ·ÓÒÓ 2, 51, PG 26, 256μ. 7. μÏ. ª. ºøΔπ√À, ∞ÌÊÈÏfi¯È· ‹ ÏfiÁˆÓ ÈÂÚÒÓ Î·È ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ ÈÂÚÔÏÔÁ›·È 252, PG 101, 1057BØ Ú‚Ï. ¢È‹ÁËÛȘ ÂÚ› Ù˘ ª·Óȯ·›ˆÓ ·Ó·‚Ï·ÛÙ‹Ûˆ˜ 3, 16, PG 102, 164D-165A. 8. °¤Ó. 2, 1-2. 9. Ÿ.., 2, 3. 10. Ÿ.., 1, 31.

–166– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ ÂÓ¿Ú͈˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ¢ËÌÈÔ˘ÚÁfi Î·È Î·Ù·ÁÚ¿ÊÂÙ·È Î·È Î·Ù·¯ˆÚÂ›Ù·È ÛÙÔ ÚÒÙÔ Î›ÌÂÓÔ Ù˘ ·- ÁÎfiÛÌÈ·˜ ÈÛÙÔÚ›·˜. Δ· ·Ú·¿Óˆ ¯ˆÚ›· Ù˘ °ÂÓ¤Ûˆ˜ Â›Ó·È ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Ù˘ ÛË- Ì·Û›·˜ Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ˆ˜ ηÚÔ‡ ÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡. ∏ ÂÚÁ·- Û›· ÛÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ ·˘Ù‹ ÂÓ¤¯ÂÈ ‚·Ú‡ÓÔ˘Û· ËıÈ΋ ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ·, ·ÊÔ‡ ÂÎÙÈÌ¿Ù·È ˆ˜ ÔÈfiÙËÙ· Ù˘ ı›·˜ ·Á·ıfiÙËÙ·˜ Î·È ÏÂÙÔ̤- ÚÂÈ· Ù˘ ÚÔÓÔȷ΋˜ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. Δ· ›‰È· ÛÙÔÈ- ¯Â›· Û˘Ó‰¤Ô˘Ó ·Ó·ÏÔÁÈο ÙËÓ ÂÚÁ·Û›· Î·È Ì ÙÔ˘˜ ÚˆÙÔÏ¿ÛÙÔ˘˜. ∫È Â‰Ò Ë ·Á·ıfiÙËÙ· Î·È Ë ÚÔÓÔȷ΋ ̤ÚÈÌÓ· ¤Ú¯ÔÓÙ·È Ó· ·Ô- ÙÂϤÛÔ˘Ó Ô˘ÛÈÒ‰ÂȘ ÔÈfiÙËÙ˜ Î·È Â˘ı‡Ó˜ Ù˘ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ·Ú¿‰ÂÈÛÔ11. ∏ ¢ı‡ÓË Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Î·È Ë Ê‡Ï·ÍË ÙÔ˘ ·Ú·‰Â›ÛÔ˘ Á›ÓÔÓÙ·È ÙÚfiÔÈ ·Á·ËÙÈ΋˜ ÚÔÛÂÁÁ›Ûˆ˜ Ù˘ ÎÙ›Ûˆ˜ Î·È ‰˘Ó·- ÙfiÙËÙ˜ ÙÂÏÂÈÒÛˆ˜, Ì ÙËÓ ·Ô‰Ô¯‹ ÙÔ˘ ıÂÏ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ¢ËÌÈÔ˘Ú- ÁÔ‡. ∏ ÂÚÁ·Û›· fï˜, Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ù˘ °Â- Ó¤Ûˆ˜, ÂÎÙÈÌ¿Ù·È ÛÙÔ Ó‡̷ Ù˘ ÚÔÙˆÙÈ΋˜ Ù˘ ı¿Ûˆ˜, ·ÊÔ‡ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÙÒÛË ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÁÂÓÈο ÙËÓ ·ÔÙÈÌÔ‡Ó Ì fiÏ· Ù· ·Ú- ÓËÙÈο ÛÙÔȯ›· Ô˘ ÚԤ΢„·Ó ·fi ÙËÓ ·Ú·ÎÔ‹ Î·È ÙËÓ ÂΉ›ˆÍ‹ ÙÔ˘˜ ·fi ÙÔÓ Î‹Ô Ù˘ ∂‰¤Ì. ΔÔ Û¯ÂÙÈÎfi ΛÌÂÓÔ, Ì ÙË ¯·Ú·- ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ ‚È‚ÏÈ΋ ÙÔ˘ ·˘ÛÙËÚfiÙËÙ·, ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ Ù˘ ·Û¤‚ÂÈ·˜ ÚÔ˜ ÙË ıÂ˚΋ ÂÓÙÔÏ‹ Î·È ÙȘ Ô‰˘ÓËÚ¤˜ Û˘Ó¤ÂȘ Ô˘ ı· ¤ÏıÔ˘Ó Î·È ı· ÂËÚ¿ÛÔ˘Ó ÔÏfiÎÏËÚË ÙË ÌÂÙ·ÙˆÙÈ΋ ·ÓıÚÒÈÓË ˙ˆ‹ Î·È Ê˘ÛÈο ÎÈ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÚÁ·Û›·. ∏ ·ÔÛÙÚÔÊ‹ ÚÔ˜ ÙÔÓ ∞‰¿Ì Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ÂÓ‰ÂÈÎÙÈ΋ ÙÔ˘ ÎÔÈÒ‰Ô˘˜ Î·È Ô‰˘ÓËÚÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ ÌÂÙ·ÙˆÙÈ΋˜ ÂÚÁ·Û›·˜ Ô˘ ·Ó·Ì¤ÓÂÙ·ÈØ «...ÂÈηٿڷÙÔ˜ Ë ÁË ÂÓ ÙÔȘ ¤ÚÁÔȘ ÛÔ˘Ø ÂÓ Ï‡·È˜ Ê¿ÁË ·˘Ù‹Ó ¿Û·˜ Ù·˜ Ë̤ڷ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÛÔ˘Ø ·Î¿Óı·˜ Î·È ÙÚÈ‚fiÏÔ˘˜ ·Ó·ÙÂÏ› ÛÔÈ, Î·È Ê¿ÁË ÙÔÓ ¯fiÚ- ÙÔÓ ÙÔ˘ ·ÁÚÔ‡. ∂Ó È‰ÚÒÙÈ ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ ÛÔ˘ Ê¿ÁË ÙÔÓ ¿ÚÙÔÓ ÛÔ˘ ¤ˆ˜ ÙÔ˘ ·ÔÛÙÚ¤„·È Û ÂȘ ÙËÓ ÁËÓ, ÂÍ Ë˜ ÂÏ‹Êı˘»12.

11. «∫·È ¤Ï·‚ÂÓ Î‡ÚÈÔ˜ Ô £Âfi˜ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔÓ, ÔÓ ¤Ï·ÛÂÓ, Î·È ¤ıÂÙÔ ·˘ÙfiÓ ÂÓ Ùˆ ·Ú·‰Â›Ûˆ ÂÚÁ¿˙ÂÛı·È ·˘ÙfiÓ Î·È Ê˘Ï¿ÛÛÂÈÓ» (°¤Ó. 2, 15). 12. °¤Ó. 3, 17-19.

–167– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏

°ã ∏ ∂ƒ°∞™π∞ ™Δ∏¡ ∫∞π¡∏ ¢π∞£∏∫∏ √ ÌÂÙ·ÙˆÙÈÎfi˜ ¿ÓıÚˆÔ˜, Ô˘ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÛÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ·Ú·ÎÔ‹˜, ‚ÈÒÓÂÈ ·‰È¿ÎÔ· ÙȘ Û˘Ó¤ÂȘ ÂΛӢ Ù˘ ·Ú¯¤ÁÔÓ˘ ·ÔÛÙÚÔÊ‹˜. ∫¿ı ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, οı ÂÓ·Û¯fiÏËÛË, οı ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋ Ú¿ÍË ÙÔ˘ ÂÈ‚·Ú‡ÓÂÙ·È ·ÚÓËÙÈο ·fi ÙÔÓ Î¿Ì·ÙÔ Î·È ÙÔ ·ÔÙ¤- ÏÂÛÌ¿ ÙÔ˘˜ Û˘Óԉ‡ÂÙ·È ·fi ÙË Á‡ÛË Ù˘ ‰˘ÛÊÔÚ›·˜. ∏ ¤ÏÏÂÈ„Ë ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·˜, ›ÛÙˆ˜, ÂÏ›‰·˜ Î·È ÌÂٷ̤ÏÂÈ·˜ Î·È Ë ·fiÏ˘ÙË ·‚Â- ‚·ÈfiÙËÙ· ÁÈ· fi,ÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ‹ Ó· ÂÈÛ˘Ì‚Â› ÛÙÔ ÂÁÁ‡˜ ‹ ÙÔ ·ÒÙ·ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ, ηÏÏÈÂÚÁÔ‡Ó Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· ÊÔ‚›·˜, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÊÔ‚›·˜ ı·Ó¿ÙÔ˘, Ô˘ Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ ·ÚˆıÔ‡Ó Â›Ù Û ·ÂÏÈÛ›· ›Ù Û ÂÚÁ·ÛÈ·Îfi ·Ú·Ï‹ÚËÌ·, ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ ·Á·ıÒÓ, Ì ٷ ÔÔ›· ÈÛÙ‡ÂÙ·È fiÙÈ ı· ÌÔÚ¤ÛÂÈ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Ó· ÎÚ·ÙËı› ÛÙË ˙ˆ‹. ÕÏÏÔÙ ¿ÏÈ Ë ÂÚÁ·Û›· ·ÓÙÈÌÂ- Ùˆ›˙ÂÙ·È ˆ˜ ‰›Ô‰Ô˜ ÁÈ· ÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ηٷ͛ˆÛË, ˆ˜ ̤ÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ ‰Èη›ˆÛË Î·È ÙfiÙ ÌÔÈÚ·›· ı˘ÛÈ¿˙Ô- ÓÙ·È ÛÙÔ ‚ˆÌfi Ù˘ ·Í›Â˜, ›ÛÙÂȘ, ÔÚ¿Ì·Ù· Î·È È‰·ÓÈο. ΔfiÙÂ Ë ÂÚ- Á·Û›· ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È Û ·ıÂÚ¿¢ÙÔ ¿ıÔ˜ Î·È Ô ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˜ ¿Ó- ıÚˆÔ˜ Û ·È¯Ì¿ÏˆÙÔ ÙÔ˘ ¿ıÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡. ∞ÁˆÓ›·, ÂÊÈ·ÏÙÈ΋ ÂÍÔÈÎÔÓfiÌËÛË ¯ÚfiÓÔ˘, ÊÈÏ·ÚÁ˘Ú›·, ‰ÔÏÈfiÙËÙ·, ˘ÔÎÚÈÛ›·, ·¿ÙË Î·È ÌÈÛ·ÓıÚˆÈÛÌfi˜ Â›Ó·È Ù· ΢ÚÈfiÙÂÚ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ¿- ıÔ˘˜, Ô˘ ÚÔԉ¢ÙÈο ·ÏÏÔÙÚÈÒÓÂÈ ÙËÓ ‡·ÚÍË Î·È ÙËÓ Î·ıÈÛÙ¿ ÂÍ¿ÚÙËÌ· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Î·È ‚¤‚·È· ÎÂÓ‹ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘, ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È ÔÚ·Ì·ÙÈÛÌÒÓ. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, Ô ·Ó·Î·ÈÓÈṲ̂ÓÔ˜ ÈÛÙfi˜ ÌÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ «Î·ÈÓ‹˜ ÎÙ›Ûˆ˜» Î·È Î·Ù·ÓÔ› ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ı›·˜ ÂÓ·ÓıÚˆ‹- Ûˆ˜ Ô˘ ¤¯ÂÈ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi ÛÎÔfi ÙËÓ ·Ó¿ÎÏËÛË ÙÔ˘ «ÂÙˆÎfi- ÙÔ˜» Î·È ÙËÓ ¤ÓÙ·Í‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÂÛ¯·ÙÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜. ™ÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ ·˘Ù‹ ÏËÚÔÊÔÚÂ›Ù·È fiÙÈ ·ÎfiÌË Î·È ÌÂÙ¿ ÙËÓ «Â·Ó¿ÛÙ·ÛË» ÙˆÓ ÚÔ·ÙfiÚˆÓ Ô £Âfi˜ ‰ÂÓ ¤·˘Û ӷ ÌÂÚÈÌÓ¿ Î·È Ó· ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È ÚÔÓÔȷο ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È ÙËÓ ÎÙ›ÛË. ∏ ·Ô- Î¿Ï˘„Ë ·˘Ù‹˜ Ù˘ Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈ΋˜ ·Ï‹ıÂÈ·˜ Á›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ, fiÙ·Ó ‰È·‚‚·ÈÒÓÂÈ ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘˜ ‰‡- ÛÈÛÙÔ˘˜ πÔ˘‰·›Ô˘˜, fiÙÈ «Ô ·Ù‹Ú ÌÔ˘ ¤ˆ˜ ¿ÚÙÈ ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È, ηÁÒ

–168– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™

ÂÚÁ¿˙ÔÌ·È»13. ÕÏψÛÙ Ë, ηٿ ÙȘ ÙÚ·ÁÈΤ˜ ÛÙÈÁ̤˜ Ù˘ ÔÚ›·˜ ÚÔ˜ ÙÔ ¿ıÔ˜, ˘fiÛ¯ÂÛË ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ¶·Ú·ÎÏ‹ÙÔ˘ ÂÌÂ- ÚȤ¯ÂÈ ÙË ‰È·‚‚·›ˆÛË ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ fiÙÈ ‰ÂÓ ı· Ì›ÓÔ˘Ó ÌfiÓÔÈ Â¿Ó Ì›ÓÔ˘Ó ÚÔÛËψ̤ÓÔÈ Û ∂ΛÓÔÓ14. ∞Ó ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ ∫·ÈÓ‹ ¢È·ı‹ÎË, ı· ‰È·ÈÛÙÒÛÔ˘Ì ÙËÓ ‡·ÚÍË ÂÓfi˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ Ï‹ıÔ˘˜ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ·Ó·ÊÔÚÒÓ Ô˘ ÂÛÙÈ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ Ú‹Ì·ÙÔ˜ «ÂÚÁ¿˙ÔÌ·È» Î·È ÙˆÓ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ «ÂÚÁ·- Û›·», «¤ÚÁÔÓ» Î·È «ÂÚÁ¿Ù˘». ¢ÂÓ Â›Ó·È ‰Â Ù˘¯·›Ô ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ù· Û¯ÂÙÈο ¯ˆÚ›· ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È È‰È·›ÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ÌÂÛÛÈ·ÓÈÎfi ÂÚÈÂ- ¯fiÌÂÓÔ Î·È ÙËÓ ËıÈ΋ ÙÔ˘˜ ÊfiÚÙÈÛË, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÂÓÙ·¯ıÔ‡Ó ÛÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ ÂÛ¯·ÙÔÏÔÁÈ΋˜ ÚÔÛ‰ÔΛ·˜, Ù˘ ÙÂÏÂÈÒÛˆ˜ Î·È Ù˘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ∂›Ó·È Ôχ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈΤ˜ ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÎ- ÊÚ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ Ù˘ ¯ÚÔÓÈ΋˜ ÛÙÈÁ- Ì‹˜ Î·È ÁÈ· ÙË Û˘Ó¿ÊÂÈ· ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ Ô˘ Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ¯ÒÚ·. ™ÙËÓ ıÂÚ·›· Ï.¯. ÙÔ˘ ÂÎ ÁÂÓÂÙ‹˜ Ù˘ÊÏÔ‡ Ô πËÛÔ‡˜ ·ÔηχÙÂÈ ÙËÓ ‰È΋ ÙÔ˘ ·ÔÛÙÔÏ‹, Ì ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛË ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ Ô˘ ÙÔ˘ ÂÌÈÛÙ‡ıËÎÂ Ô Ô˘Ú¿ÓÈÔ˜ ¶·Ù¤Ú·˜, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰ÔÍ¿˙ÂÙ·È ÙÔ fiÓÔÌ¿ ΔÔ˘: «Â̤ ‰ÂÈ ÂÚÁ¿˙ÂÛı·È Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ¤Ì„·ÓÙfi˜ Ì ¤ˆ˜ Ë̤ڷ ÂÛÙ›ÓØ ¤Ú¯ÂÙ·È Ó˘Í fiÙ Ԣ‰Â›˜ ‰‡Ó·Ù·È ÂÚÁ¿˙ÂÛı·È»15. ∂›Û˘ ÌÂÙ¿ ÙÔ˘˜ ª·Î·ÚÈÛÌÔ‡˜, ÛÙËÓ Â› ÙÔ˘ fiÚÔ˘˜ √ÌÈÏ›· ÙÔ˘, Î·È fiÙ·Ó ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Ô ∫‡ÚÈÔ˜ ÛÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘ Ó· Á›ÓÔ˘Ó ·Ï¿ÙÈ Î·È Êˆ˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÙÂÏÂÈÒÓÂÈ ÂÈÁÚ·ÌÌ·ÙÈο Ì ÙËÓ ÚÔÙÚÔ‹: «Ô‡Ùˆ Ï·Ì„¿Ùˆ ÙÔ Êˆ˜ ˘ÌÒÓ ¤ÌÚÔÛıÂÓ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, fiˆ˜ ›‰ˆÛÈÓ ˘ÌÒÓ Ù· ηϿ ¤ÚÁ· Î·È ‰ÔÍ¿ÛˆÛÈ ÙÔÓ ¶·Ù¤Ú· ˘ÌÒÓ ÙÔÓ ÂÓ ÙÔȘ Ô˘- Ú·ÓÔ›˜»16. Δ· ηϿ ¤ÚÁ· ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Î·È Î·Ù’ Â¤ÎÙ·ÛË fiÏˆÓ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ ÂÎÙÈÌÒÓÙ·È ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ ˆ˜ ‰È·Ú΋˜ Î·È ·‰È¿ÎÔË ‰ÔÍÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ÂÓ Ô˘Ú·ÓÔ›˜ ¶·ÙÚfi˜, ·Ú¿ÏÏËÏ· ‰Â ÔÈ ›‰ÈÔÈ Á›ÓÔÓÙ·È Êˆ˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Ì ÙË ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘ ʈÙÈÛÌÔ‡ Î·È Ù˘ ηıÔ‰ËÁ‹Ûˆ˜ fiψÓ

13. πˆ. 5, 17. 14. μÏ. fi.., 14, 15-31. 15. πˆ. 9, 4. ¶Ú‚Ï. Î·È πˆ. 10, 37-38. 16. ª·Ùı. 5, 17.

–169– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ŒÙÛÈ Ù· «Î·Ï¿ ¤ÚÁ·» ·ÔÎÙÔ‡Ó ‰È·ÚÔÛˆÈ΋ Î·È ‰È·ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰˘Ó·ÌÈ΋, ÌÂ Û˘ÛÙ·ÙÈο ÙÔ˘˜ ÛÙÔȯ›· ÙË ÊÈÏ·‰ÂÏ- Ê›·, ÙË Ì¤ÚÈÌÓ·, ÙÔ ·Ì¤ÚÈÛÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÙËÓ ·Á¿Ë. Δ¤- ÏÔ˜, ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÂÓ·ÁÒÓÈ·˜ ÚÔÛ¢¯‹˜ ÙÔ˘ πËÛÔ‡ ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ fiÚÔ˜ ÙˆÓ ∂Ï·ÈÒÓ, ˙ËÙ› ÙËÓ ÚÔÛÙ·Û›· ÙÔ˘˜ ·fi ÙÔÓ ¶·Ù¤Ú· ÙÔ˘, ÂÈηÏÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË Ù˘ ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘. ∂‰Ò ÙÔ «¤ÚÁÔÓ» ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ ÂÓ¤¯ÂÈ ÌÂÛÛÈ·ÓÈ΋ ÛËÌ·Û›·. ¶ÚÔۂϤÂÈ ÛÙËÓ ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÔÙÈ΋ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È «Â› ı‡Ú·È˜», ·ÊÔ‡ ‹‰Ë ¤¯ÂÈ ‰Ôı› ÛÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Ë ˘fiÛ¯ÂÛË ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ¶·Ú·ÎÏ‹ÙÔ˘. ΔÂÏÈο Â›Ó·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ Î·È ·˘Ùfi ÙÔ «¤ÚÁÔÓ» ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È ·fiÏ˘Ù· ÛÙËÓ ÔÈ- ÎÔÓÔÌ›· ÙÔ˘ «Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ù˘ ·Ó·Ï¿Ûˆ˜» Î·È ·ÔÙÂÏ› ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ ·fiÏ˘Ù˘ Ù·˘Ù›Ûˆ˜ ÙÔ˘ ÀÈÔ‡ Ì ÙÔ ı¤ÏËÌ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ¶·ÙÚfi˜, ·Ô- ηχÙÔÓÙ·˜ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙÔ fiÓÔÌ¿ ΔÔ˘17. π‰È·›ÙÂÚ· ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó ÔÈ ¤ÓÓÔȘ «¤ÚÁÔÓ» Î·È «ÂÚÁ·Û›·» ÛÙÔÓ ∞fiÛÙÔÏÔ ¶·‡ÏÔ. ∏ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏÈ΋, ηÙ˯Ë- ÙÈ΋ Î·È ÔÈÌ·ÓÙÈ΋ ʇÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ì›· ¤ÍÔ‰Ô Â˘- ı‡Ó˘ Ù˘ ÓÂÔÛ‡ÛÙ·Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ πÔ˘‰·›Ô˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔ˜ Ù· ŒıÓË, Î·È ÙÔÓ›˙Ô˘Ó ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ˆ˜ ¤ÚÁÔ˘ ÎÂÓˆÙÈ΋˜ ı˘Û›·˜ Î·È ·Á¿˘ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ «·‰ÂÏÊÔ‡˜». ∏ ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› Ì ÙÔÓ ÁÓˆÛÙfi Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi Ù˘ ÔÈÎÔÁÂ- ÓÂȷ΋˜ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ô˘ ‚¤‚·È· ‰ÂÓ ÂÁÎψ‚›˙ÂÙ·È Û ÛÙ·ÙÈο Î·È Ì˘ˆÈο ·ÓıÚÒÈÓ· ÎÚÈÙ‹ÚÈ·, ·ÏÏ¿ ·Ô‰¤¯ÂÙ·È ÙÔÓ £Âfi ˆ˜ Ô˘Ú¿- ÓÈÔ ¶·Ù¤Ú· Î·È ÙËÓ ‰È·ÓıÚÒÈÓË ÂÓfiÙËÙ· Ì ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ˘ÈÈ- ΋˜ ·Ó·ÊÔÚ¿˜ Ù˘ Û’ ∂ΛÓÔÓ. ∞˘Ù‹ Ë Ê·ÈÓÔÌÂÓÈο ·Ú¯È΋ ÎÏÂÈ- ÛÙfiÙËÙ· Ô˘ Û˘˙ËÙ‹ıËΠ¤ÓÙÔÓ· ÛÙËÓ ∞ÔÛÙÔÏÈ΋ ™‡ÓÔ‰Ô ÙˆÓ πÂÚÔÛÔχ̈Ó, Ì ÙËÓ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶¤ÙÚÔ˘ ıÂÌÂÏÈÒ-

17. «Δ·‡Ù· ÂÏ¿ÏËÛÂÓ Ô πËÛÔ‡˜, Î·È Â‹Ú ÙÔ˘˜ ÔÊı·ÏÌÔ‡˜ ·˘ÙÔ‡ ÂȘ ÙÔÓ Ô˘Ú·ÓfiÓ Î·È Â›ÂØ ¶¿ÙÂÚ, ÂÏ‹Ï˘ıÂÓ Ë ÒÚ·Ø ‰fiÍ·ÛfiÓ ÛÔ˘ ÙÔÓ ÀÈfiÓ, ›Ó· Î·È Ô ÀÈfi˜ ‰ÔÍ¿ÛË ÛÂ, ηıÒ˜ ¤‰ˆÎ·˜ ·˘ÙÒ ÂÍÔ˘Û›·Ó ¿Û˘ Û·ÚÎfi˜, ›Ó· ·Ó Ô ‰¤‰ˆÎ·˜ ·˘ÙÒ ‰ÒÛË ·˘ÙÔ›˜ ˙ˆ‹Ó ·ÈÒÓÈÔÓ. ∞‡ÙË ‰Â ÂÛÙÈÓ Ë ·ÈÒÓÈÔ˜ ˙ˆ‹, ›Ó· ÁÈÓÒÛΈۛ Û ÙÔÓ ÌfiÓÔÓ ·ÏËıÈÓfiÓ £ÂfiÓ Î·È ÔÓ ·¤ÛÙÂÈÏ·˜ πËÛÔ‡Ó ÃÚÈÛÙfiÓ. ∂ÁÒ Û ‰fiÍ·Û· Â› Ù˘ Á˘, ÙÔ ¤ÚÁÔÓ ÂÙÂÏ›ˆÛ· Ô ‰¤‰ˆÎ¿˜ ÌÔÈ ›Ó· ÔÈ‹ÛˆØ Î·È Ó˘Ó ‰fiÍ·ÛfiÓ ÌÂ Û˘ ¶¿ÙÂÚ, ·Ú¿ Û·˘ÙÒ ÙË ‰fiÍË Ë Â›¯ÔÓ ÚÔ ÙÔ˘ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔÓ Â›Ó·È ·Ú¿ ÛÔ›» (πˆ. 17, 1-5).

–170– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ ÓÂÈ ÚÔԉ¢ÙÈο ÙË ıÂÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ «Ì˘ÛÙÈÎÔ‡ ÛÒÌ·ÙÔ˜» Ô˘ ¤¯ÂÈ ÎÂ- Ê·Ï‹ ÙÔ˘ ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ Î·È Ù· ̤ÏË ÙÔ˘ Â›Ó·È «·‰ÂÏÊÔ› ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ». ∞ÎÚÈ‚Ò˜ ÁÈ’ ·˘Ùfi Ô ¶·‡ÏÔ˜ ·¢ı˘ÓfiÌÂÓÔ˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ °·Ï¿Ù˜ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ: «ÕÚ· Ô˘Ó ˆ˜ ηÈÚfiÓ ¤¯ÔÌÂÓ, ÂÚÁ·˙ÒÌÂı· ÙÔ ·Á·ıfiÓ ÚÔ˜ ¿ÓÙ·˜, Ì¿ÏÈÛÙ· ‰Â ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÔÈΛԢ˜ Ù˘ ›ÛÙˆ˜»18. ªÂ ÙÔ ›‰ÈÔ Ó‡̷ Î·È ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ηٷ‰Â›ÍÂÈ ÔÈÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó· ›- Ó·È Ô ·Ó·Î·ÈÓÈ˙fiÌÂÓÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ Î·È ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ∂ÊÂÛ›Ô˘˜: «¢ÈÔ ·Ôı¤ÌÂÓÔÈ ÙÔ „‡‰Ô˜ Ϸϛ٠·Ï‹ıÂÈ·Ó ¤Î·ÛÙÔ˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ˘ ÏËÛ›ÔÓ ·˘ÙÔ‡Ø fiÙÈ ÂÛÌ¤Ó ·ÏÏ‹ÏˆÓ Ì¤ÏË... Ô ÎϤÙˆÓ ÌËΤÙÈ ÎÏÂ- ٤و, Ì¿ÏÏÔÓ ‰Â ÎÔÈ¿Ùˆ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˜ ÙÔ ·Á·ıfiÓ Ù·È˜ ¯ÂÚÛ›Ó, ›Ó· ¤¯Ë ÌÂÙ·‰È‰fiÓ·È Ùˆ ¯Ú›·Ó ¤¯ÔÓÙÈ»19. ÕÏψÛÙÂ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ Ì ÙËÓ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏÈ΋ ¢·ÈÛıËÛ›· Ô˘ ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈ˙Â, Ô ∞fiÛÙÔ- ÏÔ˜ ÊÚfiÓÙÈ˙ ӷ ÌËÓ ÂÈ‚·Ú‡ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ÈÛÙÔ‡˜ ÙˆÓ ÙÔÈÎÒÓ EÎÎÏË- ÛÈÒÓ Ì ÙË ÊÈÏÔÍÂÓ›· Î·È ÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ ȉ›Ô˘ Î·È ÙˆÓ Û˘ÓÔ‰ÒÓ ÙÔ˘. ΔÔ ¯ˆÚ›Ô20 ∞ã £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΛ˜ 2, 9Ø ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ÈÔ ¯·Ú·- ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ ÂÚÁ¿ÙË ÙÔ˘ ∂˘·ÁÁÂÏ›Ô˘ Ô˘, ÂÓÒ ·Áˆ- Ó›˙ÂÙ·È Î·È ·ÁˆÓÈ¿ ÁÈ· ÙËÓ ÌÂÙ¿‰ÔÛË Ù˘ ›ÛÙˆ˜ Î·È ÙÔÓ Â˘·Á- ÁÂÏÈÛÌfi ÙˆÓ ÓÂÔʈٛÛÙˆÓ, ηٿ ÙÔÓ ÂχıÂÚÔ ¯ÚfiÓÔ ÙÔ˘ ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È ·‰È¿ÎÔ· ÁÈ· Ó· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÂÈ ÙËÓ Ï‹ÚË Î¿Ï˘„Ë ÙˆÓ ‚ȈÙÈÎÒÓ ·Ó·ÁÎÒÓ ÔÏfiÎÏËÚ˘ Ù˘ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏÈ΋˜ ÔÌ¿‰·˜. ∞ÏÏ¿ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ÎÈÓÂ›Ù·È ·Ú¿ÏÏËÏ· Î·È Û ı¤Ì·Ù· ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ËıÈ΋˜. ΔÔÓ ··Û¯ÔÏ› Ôχ ¤Ú·Ó Ù˘ ·˘ÛÙËÚ¿ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ÚÔfi‰Ô˘ Î·È Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ È- ÛÙÒÓ. ŒÙÛÈ, fiÙ·Ó ÏËÚÔÊÔÚÂ›Ù·È ‰˘ÛÌÂÓ‹ Û¯fiÏÈ· Î·È ÙÔ ÂӉ¯fiÌÂÓÔ

18. °·Ï. 6, 9-10. 19. ∂Ê. 4, 25-28. 20. «∂ÁÂÓ‹ıËÌÂÓ ‹ÈÔÈ ÂÓ Ì¤Ûˆ ˘ÌÒÓ, ˆ˜ ·Ó ÙÚÔÊfi˜ ı¿ÏË Ù· ·˘Ù‹˜ Ù¤ÎÓ·Ø Ô‡Ùˆ˜ ÔÌÂÈÚfiÌÂÓÔÈ ˘ÌÒÓ Â˘‰ÔÎÔ‡ÌÂÓ ÌÂÙ·‰Ô‡Ó·È ˘Ì›Ó Ô˘ ÌfiÓÔÓ ÙÔ Â˘·ÁÁ¤ÏÈÔÓ ÙÔ˘ £ÂÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È Ù·˜ ·˘ÙÒÓ „˘¯¿˜, ‰ÈfiÙÈ ·Á·ËÙÔ› ËÌ›Ó ÁÂÁ¤ÓËÛı·È. ªÓË- ÌÔÓ‡ÂÙ Á·Ú, ·‰ÂÏÊÔ›, ÙÔÓ ÎfiÔÓ ËÌÒÓ Î·È ÙÔÓ Ìfi¯ıÔÓØ Ó˘ÎÙfi˜ Á·Ú Î·È Ë̤- Ú·˜ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ÚÔ˜ ÙÔ ÌË ÂÈ‚·Ú‹Û·› ÙÈÓ· ˘ÌÒÓ ÂÎËڇͷÌÂÓ ÂȘ ˘Ì¿˜ ÙÔ Â˘- ·ÁÁ¤ÏÈÔÓ ÙÔ˘ £ÂÔ‡. ÀÌ›˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È Ô £Âfi˜ ˆ˜ ÔÛ›ˆ˜ Î·È ‰Èη›ˆ˜ Î·È ·Ì¤ÌÙˆ˜ ˘Ì›Ó ÙÔȘ ÈÛÙ‡ԢÛÈÓ ÂÁÂÓ‹ıËÌÂÓ». ¶Ú‚Ï. Î·È μã £ÂÛ. 3, 8.

–171– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ ÛηӉ·ÏÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ ·fi ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ù˘ ÔÎÓËÚ›·˜ ÔÚÈṲ̂- ÓˆÓ, ıÏ›‚ÂÙ·È ‚·ı‡Ù·Ù· Î·È ·ÓÙȉڿ21. ∏ ·ÂÚÁ›·, ÁÓˆÛÙfi ÂÏÏËÓÈÎfi ÂÏ¿Ùو̷ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈ- ΤˆÓ Á›ÓÂÙ·È ·ÊÔÚÌ‹ ÁÈ· ÙÔÓ ∞fiÛÙÔÏÔ ¶·‡ÏÔ Ó· ÂÈηÏÂÛı› ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ, ÁÈ· Ó· ÂÈÛËÌ¿ÓÂÈ ÙÔ ·ÚÓËÙÈÎfi, Ì ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ·Ì·ÚÙ›·˜ ÂÚȯfiÌÂÓfi Ù˘. ª¿ÏÈÛÙ· ‰Â ÚÔ˜ ıÂÚ·›· Ù˘, ÚÔÙ›- ÓÂÈ ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ ÛÙ¿Ûˆ˜ Î·È ÙËÓ ¿ÌÂÛË ÂÚÁ·Ûȷ΋ ··Û¯fiÏËÛË Î¿ı ÈÛÙÔ‡, ¯ˆÚ›˜ ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÂÍ·›ÚÂÛË, ÁÈ· ÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ÙÔ˘ ÂÈÔ‡ÛÈÔ˘ ¿ÚÙÔ˘, ˘ÂÓı˘Ì›˙ÔÓÙ·˜ Î·È ·Ï·ÈfiÙÂÚË ÚÔÊÔÚÈ΋ ÙÔ˘ ˘fi- ‰ÂÈÍË fiÙÈ «ÂÈ ÙȘ Ô˘ ı¤ÏÂÈ ÂÚÁ¿˙ÂÛı·È Ìˉ¤ ÂÛıȤو»22. ∏ Û¯¤ÛË ÂÚÁ·Û›·˜ Î·È ·ÌÔÈ‚‹˜ Ô˘ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙Ô˘Ó ÙËÓ ÂÈ‚›ˆÛË, ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È Ì ·ÚÎÂÙ¿ ¯ˆÚ›· Ù˘ ¶·Ï·È¿˜ Î·È Ù˘ ∫·ÈÓ‹˜ ¢È·ı‹Î˘23, Ô˘ ηٷ‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, Ù·˘Ùfi- ¯ÚÔÓ· Ì ÙËÓ Â˘ı‡ÓË ÙÔÓ ÂÚÁÔ‰ÔÙÒÓ ÁÈ· ÙË ‰›Î·ÈË ÌÈÛıÔ‰ÔÛ›· ÙˆÓ ÂÚÁ·˙Ô̤ӈÓ, Î·È Â›Û˘ ÙËÓ ·‰ÈΛ· Î·È ·Ì·ÚÙ›· Ô˘ Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È fi¯È ÌfiÓÔ Ì ÙËÓ ·Ú·ÎÚ¿ÙËÛË Ì¤ÚÔ˘˜ ‹ fiÏÔ˘ ÙÔ˘ ÌÈÛıÔ‡ ÙÔ˘ ÂÚ- Á¿ÙË, ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙËÓ ·Ï‹ ηı˘ÛÙ¤ÚËÛË ÛÙËÓ ·fi‰ÔÛË Ù˘ ·ÌÔÈ- ‚‹˜. ŒÙÛÈ Î·Ù·ÓÔԇ̠fiÙÈ Ù· ‚È‚ÏÈο ΛÌÂÓ· ıÂÌÂÏ›ˆÛ·Ó ÚÔÔ- ‰Â˘ÙÈο ÙËÓ ÈÂÚfiÙËÙ· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ÁÈ· Ó· ÙËÓ ·ÓÙÈ·Ú·‚¿ÏÔ˘Ó ÙÂÏÈο Ì ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ›ÛÙË, ·ÊÔ‡ ηٿ ÙÔÓ ¿ÁÈÔ π¿Îˆ‚Ô «Ë ›- ÛÙȘ ¯ˆÚ›˜ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ÓÂÎÚ¿ ÂÛÙÈ»24.

21. «∞ÎÔ‡ÔÌÂÓ Á·Ú ÙÈÓ·˜ ÂÚÈ·ÙÔ‡ÓÙ·˜ ÂÓ ˘Ì›Ó ·Ù¿ÎÙˆ˜. ªË‰¤Ó ÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜, ·ÏÏ¿ ÂÚÈÂÚÁ·˙Ô̤ÓÔ˘˜Ø ÙÔȘ ‰Â ÙÔÈÔ‡ÙÔȘ ·Ú·ÁÁ¤ÏÏÔÌÂÓ Î·È ·Ú·Î·ÏÔ‡ÌÂÓ ‰È· ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ ËÌÒÓ πËÛÔ‡ ÃÚÈÛÙÔ‡, ›Ó· ÌÂÙ¿ ËÛ˘¯›·˜ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ÙÔÓ Â·˘ÙÒÓ ¿Ú- ÙÔÓ ÂÛı›ˆÛÈÓ» (μã £ÂÛ. 3, 11-12). 22. μã £ÂÛ. 3, 10. 23. ¢Â˘Ù. 24, 14: «√˘Î ··‰È΋ÛÂȘ ÌÈÛıfiÓ ¤ÓËÙÔ˜ Î·È ÂÓ‰ÂÔ‡˜ ÂÎ ÙˆÓ ·‰ÂÏ- ÊÒÓ ÛÔ˘ ‹ ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÛËÏ‡ÙˆÓ ÙˆÓ ÂÓ Ù·È˜ fiÏÂÛ›Ó ÛÔ˘Ø ·˘ıËÌÂÚfiÓ ·Ô‰ÒÛÂȘ ÙÔÓ ÌÈÛıfiÓ ·˘ÙÔ‡, ԢΠÂȉ‡ÛÂÙ·È Ô ‹ÏÈÔ˜ Â’ ·˘ÙÒ, fiÙÈ ¤Ó˘ ÂÛÙ›Ó Î·È ÂÓ ·˘ÙÒ ¤¯ÂÈ ÙËÓ ÂÏ›‰·Ø Î·È Ô˘ ηٷ‚Ô‹ÛÂÙ·È Î·Ù¿ ÛÔ˘ ÚÔ˜ ·ÚÈÔÓ, Î·È ¤ÛÙ·È ÂÓ ÛÔÈ ·Ì·ÚÙ›·». ª·Ùı. 10, 10: «ÕÍÈÔ˜ Á·Ú ÂÛÙÈÓ Ô ÂÚÁ¿Ù˘ ÙÔ˘ ÌÈÛıÔ‡ ·˘ÙÔ‡». ¶Ú‚Ï. §Ô˘Î. 10, 7Ø ∞ã ΔÈÌ. 5, 18Ø π·Î. 5, 4. 24. π·Î. 2, 26.

–172– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™

¢ã Δ∞ ∫∞§∞ ∂ƒ°∞ ™Δ∏¡ √ƒ£√¢√•∏ ¶∞ƒ∞¢√™∏ ∏ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ‚È‚ÏÈ΋ ÛÙ¿ÛË ·ÔÙÂÏ› ÎÂÓÙÚÈ΋ ÁÚ·ÌÌ‹ ÛÙ· ÂÎ- ÎÏËÛÈ·ÛÙÈο ΛÌÂÓ· Î·È ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙÔ Ó¤Ô Ó‡̷, Ì ÙÔ ÔÔ›Ô Â›‰Â Ô ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ÙËÓ ¿ÛÎËÛË Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜. ∂›Ó·È ȉȷ›ÙÂÚ· ÛËÌ·- ÓÙÈÎfi Ó· ÛËÌÂÈÒÛÔ˘ÌÂ, ÛÙËÓ ÚÔ¤ÎÙ·ÛË ÙˆÓ ÏfiÁˆÓ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ π·- ÎÒ‚Ô˘, ÙË ÛËÌ·Û›· Ô˘ ·¤‰ˆÛ·Ó ÔÈ ¶·Ù¤Ú˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙË Û¯¤ÛË «‰fiÁÌ·ÙÔ˜» Î·È «¤ÚÁˆÓ». ∞fi ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi ÍÂÎÈÓ¿ Ë Û¯¤ÛË «‰fiÁÌ·ÙÔ˜ Î·È ‹ıÔ˘˜», ·ÊÔ‡ ÙÔ ‹ıÔ˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È ˆ˜ ¤ÚÁÔ ·‰È¿Û·ÛÙ˘ Î·È ·ÓȉÈÔÙÂÏÔ‡˜ ·Á¿˘ ÛÙËÓ Î·Ù·ÎfiÚ˘ÊË Î·È ÔÚÈ˙fiÓÙÈ· Û˘Ó¿ÓÙËÛË ÙÔ˘ ÈÛÙÔ‡ Ì ÙÔÓ «¿ÏÏÔ», ›Ù ·˘Ùfi˜ Â›Ó·È Ô ÏËÛ›ÔÓ Â›ÙÂ Ô ›‰ÈÔ˜ Ô £Âfi˜. ™Â ¤Ó· Û‡ÓÙÔÌÔ Î›- ÌÂÓfi ÙÔ˘ Ô ¿ÁÈÔ˜ ∫‡ÚÈÏÏÔ˜ πÂÚÔÛÔÏ‡ÌˆÓ ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ Ì ٷ ·Îfi- ÏÔ˘ı· ÏfiÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ‰fiÁÌ·ÙÔ˜ Î·È ‹ıÔ˘˜: «Ô Á·Ú Ù˘ ıÂÔÛ‚›·˜ ÙÚfiÔ˜ ÂÎ ‰‡Ô ÙÔ‡ÙˆÓ Û˘Ó¤ÛÙËÎÂ, ‰ÔÁÌ¿ÙˆÓ Â˘Û‚ÒÓ Î·È Ú¿ÍÂˆÓ ·Á·ıÒÓØ Î·È Ô‡Ù ٷ ‰fiÁÌ·Ù· ¯ˆÚ›˜ ¤ÚÁˆÓ ·Á·ıÒÓ Â˘ÚfiÛ‰ÂÎÙ· Ùˆ £ÂÒ, Ô‡Ù ٷ ÌË ÌÂÙ’ ¢Û‚ÒÓ ‰ÔÁÌ¿ÙˆÓ ¤ÚÁ· ÙÂÏÔ‡ÌÂÓ· ÚÔÛ- ‰¤¯ÂÙ·È Ô £Âfi˜»25. ΔËÓ ›‰È· ¿Ô„Ë ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Î·È Ô ª¤Á·˜ μ·- Û›ÏÂÈÔ˜ fiÙ·Ó, ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔÓ ·˘ıÂÓÙÈÎfi ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜, ÙÔÓ Û˘Ó‰¤ÂÈ Ì ÙËÓ ÊˆÙÈṲ̂ÓË ›ÛÙË ÛÙÔÓ £Âfi, Ô˘ Â›Ó·È ·‰‡Ó·ÙÔ Ó· ¯ˆÚÈÛÙ› ·fi Ù· ηϿ ¤ÚÁ· ‹ Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ ¯ˆÚ›˜ ·˘Ù¿. ∫·È Ù· ‰‡Ô Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó26. ∏ ·ÙÂÚÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›· Ï·ÈÛ›ˆÛ ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ Ì ¤Ó· Ï‹ıÔ˜ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙËÓ ÈÂÚfiÙËÙ· Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ‰Â ÛÙË ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ Î·ÏÒÓ ¤ÚÁˆÓ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜ ÙÔ˘˜, Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È Ë ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ÙˆÓ ·Ó·- Áη›ˆÓ Î·È Ë ˘ËÚ¤ÙËÛË Ù˘ ¤Ó‰ÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÏËÛ›ÔÓ. ™ÙËÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛË ·˘Ù‹ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ ÙÔ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ÎÔÈÓfi‚ÈÔ Î¿Ùˆ ·fi ÙËÓ Î·ıÔ- ‰‹ÁËÛË ÊˆÙÈÛÌ¤ÓˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ ¤ÛÙÚ„ ÙÔÓ ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi ÛÙË ‰È·ÎÔÓ›· ÙˆÓ ·Ó·ÍÈÔ·ıÔ‡ÓÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ Î·È ÔÚÁ¿ÓˆÛ ÚfiÙ˘· ÊÈÏ·ÓıÚˆ-

25. ∫·Ù‹¯ËÛȘ ¢ã 2, PG 33, 456B. 26. ∂ÈÛÙÔÏ‹ 295, PG 32, 1040A.

–173– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏

›·˜ ¿Óˆ ÛÙËÓ ÂıÂÏÔÓÙÈ΋ ÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ ÌÔÓ·¯ÒÓ27. ¶ÚÔηÏÔ‡Ó È‰È- ·›ÙÂÚË ÂÓÙ‡ˆÛË Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÙÔ˘ ¡·˙È·Ó˙ËÓÔ‡, Ô˘ Û √ÌÈÏ›· ÙÔ˘ ‰Â ‰ÈÛÙ¿˙ÂÈ Ó· ÚÔÙ›ÓÂÈ ÛÙÔ Ô›ÌÓÈfi ÙÔ˘ Ù· ÂÍ‹˜: «ÁÂÓÔ‡ Ùˆ ·Ù˘¯Ô‡ÓÙÈ ıÂfi˜, ÙÔÓ ¤ÏÂÔÓ £ÂÔ‡ ÌÈÌÔ‡ÌÂÓÔ˜. √˘‰¤Ó Á·Ú Ô‡Ùˆ˜ ˆ˜ ÙÔ Â˘ÔÈÂ›Ó ¿ÓıÚˆÔ˜ ¤¯ÂÈ £ÂÔ‡»28. √ ¿ÁÈÔ˜ πˆ¿ÓÓ˘ Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ÁÚ¿ÊÂÈ fiÙÈ Ù›ÔÙ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‹ ÈÔ ÊÈ- Ï¿ÓıÚˆÔ ÁÈ· Ì·˜ ·fi ÙÔ Ó· ÂÏÂÔ‡ÌÂ Î·È Ó· ¢ÂÚÁÂÙԇ̠·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ¿Û¯Ô˘Ó, ÁÈ·Ù› Ù›ÔÙ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÈÔ ·ÚÂÛÙfi ·fi ·˘Ù¿ ÛÙÔÓ £Âfi29. √ ª¤Á·˜ μ·Û›ÏÂÈÔ˜, ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Ì·˙› Î·È Ù· ¤ÚÁ· Ù˘ ÂÚ›ÊËÌ˘ μ·ÛÈÏÂÈ¿‰·˜ ÙÔ˘ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ··Ú¿ÌÈÏÏ· ÚfiÙ˘· ÊÈ- Ï·ÓıÚˆ›·˜, ÛÙȘ √ÌÈϛ˜ «ÂȘ ÙËÓ ∂Í·‹ÌÂÚÔÓ»30, «ÂȘ ÙÔ Î·ıÂÏÒ ÌÔ˘ Ù·˜ ·Ôı‹Î·˜»31, Î·È «ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ¶ÏÔ˘ÙÔ‡ÓÙ·˜»32, ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘, Ì ÌÂÙ·ÙÚÔ‹ ÙÔ˘ Û ηÚÔ‡˜ ‰¤Ó- ‰ÚÔ˘ fiˆ˜ Ë Î·ÚÔÊfiÚÔ˜ ÂÏÈ¿ ÁÈ· ÙËÓ ¿ÛÎËÛË ÙÔ˘ ÂÏ¤Ô˘˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÂӉ›˜, ÙÔ˘˜ ·Ó·ÍÈÔ·ıÔ‡ÓÙ˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÂÈÓ·Ṳ̂ÓÔ˘˜. ÃÚËÛÈ- ÌÔÔÈ› Ì¿ÏÈÛÙ· ·˘ÛÙËÚ‹ ÁÏÒÛÛ·, ·¢ı˘ÓfiÌÂÓÔ˜ Û fiÛÔ˘˜ Â›Ó·È „˘¯ÚÔ› Î·È ·Ó¿ÏÁËÙÔÈ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙËÓ ¤Ó‰ÂÈ· ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ. «ª›· ÛÔ˘ ÎÈ‚ˆÙfi˜ ÈÌ·Ù›ˆÓ», ϤÂÈ, «‰‡Ó·Ù·È ‰‹ÌÔÓ fiÏÔÓ ÚÈÁÒÓÙ· ÂÚÈ- ‚·Ï›ÓØ ·ÏÏ’ ˘Ô̤ÓÂȘ ¿Ú·ÎÙÔÓ ·Ô¤Ì„·È ÙÔÓ ¤ÓËÙ·, Ô˘ ÊÔ-

27. ∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÊÈÏ·ÓıÚˆ›· ‚Ï. ¢. π. ∫ø¡™Δ∞¡Δ∂§√À, μ˘- ˙·ÓÙÈÓ‹ ÊÈÏ·ÓıÚˆ›· Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÚfiÓÔÈ·, ∞ı‹Ó·È 1983. 28. °ƒ∏°√ƒπ√À ¡∞∑π∞¡∑∏¡√À, √ÌÈÏ›·È 14, 27, PG 35, 882C-893A. 29. «ΔÔ˘ ÂÏÂÂ›Ó Î·È Â˘ÂÚÁÂÙ›Ó, Ô‡Ù ÚÔÙÈÌfiÙÂÚÔÓ, Ô‡Ù ÊÈÏ·ÓıÚˆfiÙÂÚÔÓ ÂÛÙ›Ó ËÌ›Ó ÙÈ ¤ÙÂÚÔÓ, Â› Ìˉ¤ Ùˆ £ÂÒ» (πÂÚ¿ ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, PG 95, 1473C). 30. √ÌÈÏ›· 5, 6, PG 29, 109∞. 31. «ª›ÌËÛ·È ÙËÓ ÁËÓ, ¿ÓıÚˆÂØ Î·ÚÔÊfiÚËÛÔÓ ˆ˜ ÂΛÓË, ÌË ¯Â›ÚˆÓ Ê·Ó‹˜ Ù˘ ·„‡¯Ô˘. ∂ΛÓË ÌÂÓ Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ηÚÔ‡˜ ԢΠÂȘ ·˘Ù‹˜ ·fiÏ·˘ÛÈÓ, ·ÏÏ’ ÂȘ ÙËÓ ÛËÓ ˘ËÚÂÛ›·Ó ÂͤıÚ„ÂØ Û˘ ‰Â ÔÓ ·Ó Âȉ›ÍË Ù˘ ¢ÔÈ›·˜ ηÚfiÓ, ÛÂ- ·˘ÙÒ ÙÔ‡ÙÔÓ Û˘Ó¿ÁÂȘ, ‰ÈfiÙÈ ÙˆÓ ·Á·ıÒÓ ¤ÚÁˆÓ ·È ¯¿ÚÈÙ˜ Â› ÙÔ˘˜ ‰È‰fiÓÙ·˜ Â·Ó·ÛÙÚ¤ÊÔ˘ÛÈÓ. Œ‰ˆÎ·˜ Ùˆ ÂÈÓÒÓÙÈ, Î·È ÛÔÓ Á›ÓÂÙ·È ÙÔ ‰Ôı¤Ó ÌÂÙ¿ ÚÔ- Ûı‹Î˘ Â·ÓÂÏıfiÓ. ãøÛÂÚ Á·Ú Ô Û›ÙÔ˜, ÂȘ ÙËÓ ÁËÓ ÂÛÒÓ, ΤډԘ Ùˆ ÚÔÂ- ̤ӈ Á›ÓÂÙ·È Ô‡Ùˆ˜ Ô ¿ÚÙÔ˜, ÂȘ ÙÔÓ ÂÈÓÒÓÙ· ηٷ‚ÏËı›˜, Ôχ¯Ô˘Ó ÙËÓ ˆÊ¤- ÏÂÈ·Ó ÂȘ ‡ÛÙÂÚÔÓ ·Ó·‰›‰ˆÛÈÓ. ŒÛÙˆ Ô˘Ó ÛÔÈ ÙÔ ¤Ú·˜ Ù˘ ÁˆÚÁ›·˜ ·Ú¯‹ Ù˘ ÂÔ˘Ú·Ó›Ô˘ ÛÔÚ¿˜» (√ÌÈÏ›· 2, PG 31, 265C). 32. √ÌÈÏ›· 1, PG 31, 292B.

–174– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ ‚Ô‡ÌÂÓÔ˜ ÙÔ ‰›Î·ÈÔÓ Ù˘ ·ÓÙ·Ô‰fiÛˆ˜ ÙÔ˘ ÎÚÈÙÔ‡. √˘Î ËϤËÛ·˜, ԢΠÂÏÂËı‹ÛËØ Ô˘Î ‹ÓÔÈÍ·˜ ÙËÓ ÔÈΛ·Ó, ·ÔÂÌÊı‹ÛË Ù˘ ‚·ÛÈ- Ï›·˜Ø ԢΠ¤‰ˆÎ·˜ ÙÔÓ ¿ÚÙÔÓ, Ô˘ Ï‹„Ë ÙËÓ ·ÈÒÓÈÔÓ ˙ˆ‹Ó». Δ¤ÏÔ˜, Ô ¿ÁÈÔ˜ ª¿ÍÈÌÔ˜ Ô √ÌÔÏÔÁËÙ‹˜ ÔÚ›˙ÂÈ Ù· ηϿ ¤ÚÁ·, Ù· ¤ÚÁ· Ù˘ ·Á¿˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ Û˘Ó¿ÓıÚˆÔ ˆ˜ ÙÔ ˘„ËÏfiÙÂÚÔ Î·Ù’ ÂÍÔ¯‹ ÁÓÒÚÈ- ÛÌ· ÙÔ˘ «Î·Ù’ ÂÈÎfiÓ· £ÂÔ‡» Ï·Ûı¤ÓÙÔ˜ ·ÓıÚÒÔ˘. ™ËÌÂÈÒÓÂÈ Ì¿- ÏÈÛÙ· fiÙÈ «Ô Ù¤ÏÂÈÔ˜ ÂÓ ·Á¿Ë, Î·È ÂȘ ¿ÎÚÔÓ ··ı›·˜ ÂÏıÒÓ, ԢΠÂ›ÛÙ·Ù·È ‰È·ÊÔÚ¿Ó È‰›Ô˘ Î·È ·ÏÏÔÙÚ›Ô˘, ‹ ȉ›·˜ Î·È ·ÏÏÔÙÚ›·˜, ‹ ÈÛÙÔ‡ Î·È ·›ÛÙÔ˘, ‹ ‰Ô‡ÏÔ˘ Î·È ÂÏ¢ı¤ÚÔ˘, ‹ fiψ˜ ¿ÚÛÂÓÔ˜ Î·È ıËÏ›·˜Ø ·ÏÏ’ ·ÓÒÙÂÚÔ˜ Ù˘ ÙˆÓ ·ıÒÓ Ù˘Ú·ÓÓ›‰Ô˜ ÁÂÓfiÌÂÓÔ˜, Î·È ÂȘ ÙËÓ Ì›·Ó ʇÛÈÓ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ·Ô‚ÏÂfiÌÂÓÔ˜, ¿ÓÙ·˜ ÂÍ ›ÛÔ˘ ıˆÚ›, Î·È ÚÔ˜ ¿ÓÙ·˜ ›Ûˆ˜ ‰È¿ÎÂÈÙ·È. √˘Î ¤ÛÙÈ Á·Ú ÂÓ ·˘ÙÒ ‰Ô‡ÏÔ˜ Î·È ÂχıÂÚÔ˜Ø ·ÏÏ¿ Ù· ¿ÓÙ· Î·È ÂÓ ¿ÛÈ ÃÚÈÛÙfi˜»33. ∏ ÛÙ¿ÛË Ù˘ ·ÙÂÚÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜ ¤Ó·ÓÙÈ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÊÈ- Ï·ÓıÚˆ›·˜, ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi Ù˘, ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ ‚¿ıÚÔ ¿Óˆ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ıËÎÂ Ë ‰È·ÎÔÓ›· Î·È ıÂÚ·›· ÙÔ˘ ·ÓÙÔÂÈ- ‰Ô‡˜ ·ÓıÚÒÈÓÔ˘ fiÓÔ˘ ‹Ù·Ó Ë ıÂÔÏÔÁ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∫ÚÈÙ‹ÚÈ· ¤Íˆ ·fi ÙËÓ ÎÂÓˆÙÈ΋ ı˘Û›·, ÙËÓ ·ÓȉÈÔÙ¤ÏÂÈ·, ÙËÓ ·ÓˆÓ˘Ì›·, ÙËÓ Ù·›ӈÛË Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÙËÓ ¿ÛÎËÛË ÛÙËÓ ·ÚÂÙ‹ ‰ÂÓ ¤ÁÈÓ·Ó ÔÙ¤ ·Ô‰ÂÎÙ¿, ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÎÈ ·Ó ‹Ù·Ó Ë ÚÔÛÊÂÚfiÌÂÓË ‚Ô‹ıÂÈ· Î·È ·ÚˆÁ‹. ∫›ÓËÙÚ· fiˆ˜ Ô ÂÁˆÈÛÌfi˜, Ë Â›‰ÂÈÍË, Ô Ô›ÎÙÔ˜ ÎÈ Ë ÌÓËÛÈηΛ· ÛÙ¿- ıËÎ·Ó ¤Íˆ ·fi ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÊÈÏ·ÓıÚˆ›·, Ô˘ Û˘Ó‰¤ıËΠ·Ó·fi- Û·ÛÙ· Ì ÙËÓ ·ÚÂÙ‹. ∂ÈϤÔÓ Î·ÏÏÈÂÚÁ‹ıËΠÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ Ë ÛÙ·ıÂÚ‹ ÂÔ›ıËÛË fiÙÈ Ë ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙˆÓ ˘ÏÈÎÒÓ ·Á·ıÒÓ ‰ÂÓ ıˆ- Ú›ÙÔ ·ÚÎÂÙ‹, ·Ó ‰ÂÓ ˘‹Ú¯Â ¤ÌÚ·ÎÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Ì ¤ÎÊÚ·ÛË Û˘- Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋˜ ¢·ÈÛıËÛ›·˜ Û ÂıÂÏÔÓÙÈΤ˜ Ú¿ÍÂȘ ·Á¿˘, Û ηϿ ¤ÚÁ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂӉ›˜, ·ÊÔ‡ Ë ‚›ˆÛË Î·È Ë ÂΉ‹ÏˆÛË Ù˘ ·Á¿˘ ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚ˜ ·fi ÙȘ ˘ÏÈΤ˜ ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ÛÙÔ˘˜ ÊÙˆ¯Ô‡˜34.

33. ª∞•πª√À √ª√§√°∏Δ√À, ∫ÂÊ¿Ï·È· ÂÚ› ·Á¿˘, μã ÂηÙÔÓÙ¿˜, 30, PG 90, 993B. 34. μÏ. ¢. π. ∫ø¡™Δ∞¡Δ∂§√À, μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÊÈÏ·ÓıÚˆ›· Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÚfiÓÔÈ·, ∞ı‹Ó·È 1983, ÛÂÏ. 56.

–175– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ ™ÙËÓ ›‰È· ÚÔÔÙÈ΋ Ì ÙË ÊÈÏ·ÓıÚˆ›· ÎÈÓ‹ıËÎÂ Î·È ·Û΋ıËÎÂ Î·È Ë ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹. ∞Ó ı¤ÏÔ˘Ì ӷ ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ Î·È ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹˜ Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙÔ Ó· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÔÚÈṲ̂Ó˜ Ù˘¯¤˜ ÙÔ˘ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔ‡ Ô˘ Û˘ÓÂÚÁÔ‡Ó ÛÙËÓ ¤ÍÔ‰Ô Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÚÔ˜ Ù· «¤ıÓË». ø˜ ÁÓˆÛÙfi ÛÙȘ ÔÚıfi‰Ô͘ ÈÂÚ·ÔÛÙÔ- Ϥ˜ ¤ÛÂ˘Û·Ó Î·Ù¿ ηÓfiÓ· ÂıÂÏÔÓÙ¤˜ ÌÔÓ·¯Ô› Ô˘ ·¿ÓÙËÛ·Ó ÛÙȘ ÂÎÎÏ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ·˘ÙÔ¯ıfiÓˆÓ Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÙÔÓ «·ÏËıÈÓfi £Âfi». ∏ ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· ·˘Ù‹ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ Î·È ·Ô- ηχÙÂÈ ÙȘ ۯ‰fiÓ ·ı¤·Ù˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ô˘ ‰È·¯ÚÔ- ÓÈο Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙÔ ı·‡Ì· Ù˘ «·ÏÈ›·˜ „˘¯ÒÓ». ΔÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ÔÚıfi‰Ô͢ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÛÙ¿ıËΠ¿ÓÙÔÙ ̷ÎÚÈ¿ ·fi ÔÏÈÙÈΤ˜, ÔÈ- ÎÔÓÔÌÈΤ˜ ‹ ‰Èψ̷ÙÈΤ˜ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜, ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È Ë ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ˘‹ÚÍ ·ÊÔÚÌ‹ ·ÌÂÙ¿ÙˆÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ ·Ó·Ù¿ÛÂˆÓ ÙˆÓ ÓÂÔÊÒÙÈÛÙˆÓ Ï·ÒÓ. ΔË ‰˘Ó·ÌÈ΋ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ Ê·ÈÓÔÌ¤ÓˆÓ Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÔ˘Ì ÛÙÔ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ÎÔÈÓfi‚ÈÔ. ∫·Ù¿ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÙÔ˘ ÔÚ›· ηÏÏȤÚ- ÁËÛ ÌÈ· ˙ˆÓÙ·Ó‹ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· Ô˘ ÍÂÎÈÓ¿ ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁÈ΋ ˙ˆ‹ Î·È ÂΉÈÏÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ÔÓÙÔÏÔÁÈ΋ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ Ù˘ ÌÔÓ‹˜. ∞Ó ÂÌ‚·ı‡ÓÔ˘Ì ÛÙ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·˘Ù¿, ı· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ Ô˘Û›· ÙÔ˘ ÔÚıfi‰ÔÍÔ˘ ÌÔÓ·- ¯ÈÛÌÔ‡ Ô˘ ÎÈÓÂ›Ù·È ÛÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ Ù·ÂÈÓÒÛˆ˜, Ù˘ ÚÔ- ÛˆÈ΋˜ ·ÎÙËÌÔÛ‡Ó˘, Ù˘ ÎÂÓˆÙÈ΋˜ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ Î·È Û¯Â‰fiÓ ·ı¤- ·ÙÔ˜ ·Ó·ÏÒÓÂÙ·È Û ¤Ó· ·Ó·Ú›ıÌËÙÔ Ï‹ıÔ˜ ¤ÚÁˆÓ ·Á¿˘. ªÂÁ¿Ï˜ ·ÛÎËÙÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜ ÌÂÙ·ÙÚ¤Ô˘Ó Ù· ÌÔÓ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ· Û ÙfiÔ˘˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ·Ó·„˘¯‹˜. ∂‰Ò Ë ÊÈÏ·ÓıÚˆ›· Á›ÓÂÙ·È ‰È·ÎÔÓ›· ·Á¿- ˘ fi¯È ·Ï¿ ÙˆÓ ·Ó·ÍÈÔ·ıÔ‡ÓÙˆÓ, ·ÏÏ¿ ÙˆÓ «·‰ÂÏÊÒÓ ÙÔ˘ ∫˘- Ú›Ô˘». ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ÔÈ ÈÂÚ¤˜ ÌÔÓ¤˜ Á›ÓÔÓÙ·È ÔÚÌËÙ‹ÚÈ· ηٿ ÙˆÓ ·ÈÚ¤ÛÂˆÓ ÎÈ Ë ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ÏÔ˘Ù›˙ÂÙ·È Î·È ·Ó··Ú¿- ÁÂÙ·È ·fi ʈÙÈṲ̂ÓÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜. ΔÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ fï˜ Â›Ó·È Ë ÔÚÁ¿ÓˆÛË Î¤ÓÙÚˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÙˆÓ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏÒÓ. ŸÏ˜ ÔÈ ÈÂÚ·ÔÛÙÔϤ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ∞›Á˘ÙÔ, ÙËÓ ™˘Ú›·, ÙËÓ ∞ÚÌÂÓ›·, ÙËÓ °ÂˆÚÁ›·, ÙËÓ πÓ‰›·, ÙȘ ¯ÒÚ˜ Ù˘ μ·ÏηÓÈ΋˜ Î·È ÙÔ˘ ™Ï·‚ÈÎÔ‡ μÔÚÚ¿ ÍÂΛÓËÛ·Ó Î·È ÛÙËÚ›¯ıËÎ·Ó ·fi ÌÔÓ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ· Ù˘ ¡È-

–176– ∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ ÙÚ›·˜, Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, Ù˘ μÈı˘Ó›·˜, Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Î·È ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ŸÚÔ˘˜. ∏ ÔÚıfi‰ÔÍË ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ Â›Ó·È Ë ·Ó·ÓÔ‹ ÙÔ˘ «˙ÒÓÙÔ˜ ÛÒÌ·- ÙÔ˜», Ë Ì˘ÛÙÈ΋ ‚‚·ÈfiÙËÙ· Ù˘ ‰È·ÚÎÔ‡˜ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ¶·Ú·- ÎÏ‹ÙÔ˘, ÙÔ ‹ıÔ˜, Ë Ì¤ÚÈÌÓ·, Ë ·ÁˆÓ›· Î·È Ë Ì·ÚÙ˘Ú›· Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ Ô˘ ·ÚÓÂ›Ù·È ÙÔÓ ÂÈÚ·ÛÌfi Ù˘ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ·˜ Î·È ÙÔ˘ ÂÊËÛ˘¯·ÛÌÔ‡. °È’ ·˘Ùfi Î·È Ë ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ Â›Ó·È Ë ¤ÍÔ‰Ô˜ Ù˘ ¢ı‡Ó˘, Ë ÔÚ›· ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ·‰ÂÏÊÔ‡˜ ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ ÙÔ˘˜ ÂÏ·¯›ÛÙÔ˘˜. ∏ ‚›ˆÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÍfi‰Ô˘ Â›Ó·È ·Ó·fiÛ·ÛÙ· Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓË Ì ÙÔ Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ‰Ë- ÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Î·È Ù˘ ı›·˜ ÂÓ·ÓıÚˆ‹Ûˆ˜. ∫›ÓËÙÚfi Ù˘ ·ÔÙÂÏ› Ë ·ÓȉÈÔÙÂÏ‹˜ ·Á¿Ë, ÔÈfiÙËÙ· Ù˘ ı›·˜ ʇÛˆ˜, ¿Óˆ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ıËÎÂ Ë ı·ÓıÚÒÈÓË ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ˆ˜ ÚÔ¤ÎÙ·Û‹ Ù˘ Ë ÎÔÈ- ÓˆÓ›· ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, Ô˘ ηٿ ÙÔÓ ª¤Á· ºÒÙÈÔ ·fi ÂΛ ÍÂÎÈÓ¿, «fiÙÈ ÙÔȘ ·Á·ıÔ›˜ ÂΛıÂÓ ÙÔ ·Á·ı‡ÓÂÛı·È»35. ∏ ·Á¿Ë, ÏÔÈfiÓ, ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ‰˘Ó·ÌÈÎfi, ÙÔ ıÂÔÂȉ¤˜ Î·È ÁÈ’ ·˘Ùfi ÙÔ ÈÔ ·˘ıÂÓÙÈÎfi ΛÓËÙÚÔ ÛÙËÓ ¤ÍÔ‰Ô Ù˘ ¢ı‡Ó˘. ∞˘Ù‹ ÁÈÁ·ÓÙÒ- ÓÂÈ ÙȘ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ·Ù¤ÏÂȘ, ÙȘ ·‰˘Ó·Ì›Â˜ Ù˘ ʇÛˆ˜ Î·È ·ÂÚ- Á¿˙ÂÙ·È ÙÔ ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi ı·‡Ì· Ù˘ ÔÚıfi‰Ô͢ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹˜. ∞˘Ù‹ ÍÂÂÚÓ¿ Ù· ÂÌfi‰È· Î·È ÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜, ÙËÓ ¿ÚÓËÛË Î·È ÙȘ ·ÂÈϤ˜, ÙËÓ ÙÚ·¯‡ÙËÙ· ÙÔ˘ Îϛ̷ÙÔ˜, ÙȘ ‰·ÊÔÏÔÁÈΤ˜ ·ÓÙÈÍÔfiÙËÙ˜, ÙȘ ÛÙÂÚ‹ÛÂȘ Î·È ÙȘ ·Ûı¤ÓÂȘ, ÙȘ ηÎÔ˘¯›Â˜ Î·È ÙÔ˘˜ fiÓÔ˘˜. ∞Ó ·Ó·- ÙÚ¤ÍÔ˘Ì ÛÙȘ ·ÊËÁ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏÒÓ, ı· ‰È·ÈÛÙÒÛÔ˘Ì fiÙÈ Û fiϘ ÙȘ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ ΛÓËÙÚfi ÙÔ˘˜ ÛÙ¿ıËΠÛÙ·ıÂÚ¿ Ë ·Á¿Ë Ô˘ ÙÂÏÈο ÂÈÛÊÚ¿ÁÈÛ Ì ηϿ ¤ÚÁ·, Ì ̷ÚÙ‡ÚÈÔ Î·È ı˘Û›Â˜ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙˆÓ ÈÂÚ·ÔÛÙfiψÓ. ŒÙÛÈ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ Î·È ÙÔÓ ÚˆÙÔÌ¿ÚÙ˘Ú· ™Ù¤Ê·ÓÔ, Ô ¶·‡ÏÔ˜, Ô ÈÂÚ·fiÛÙÔÏÔ˜ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘, ÂÈÛÊÚ·Á›˙ÂÈ Ì ÙÔ Ì·ÚÙ‡ÚÈfi ÙÔ˘ ÙËÓ ¤ÍÔ‰Ô Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙ· ¤ıÓË. √ ¶¤ÙÚÔ˜ ÛÙ· ›‰È· ‚‹Ì·Ù· ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏÈ΋ ∂ÎÎÏËÛ›· Ù˘ ƒÒÌ˘ Î·È Ô ∞Ó‰Ú¤·˜ Ì ÙÔ Î‹Ú˘ÁÌ· Î·È ÙÔÓ ÛÙ·˘ÚÈÎfi ÙÔ˘ ı¿Ó·ÙÔ ÔÈÎÔ‰ÔÌ› ÙȘ ∂ÎÎÏËۛ˜ ÙÔ˘ ¶fiÓÙÔ˘, Ù˘ ™ÈÓÒ˘, ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘

35. μ∞§∂ΔΔ∞, πø., ºˆÙ›Ô˘ ∂ÈÛÙÔÏ·› ∞㠷Ș ‰‡Ô ÙÔ˘ ·˘ÙÔ‡ ·Ú‹ÚÙËÙ·È ÔÓË- Ì¿ÙÈ·, §ÔÓ‰›ÓÔÓ 1864, 1, 139.

–177– μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ Î·È ÙˆÓ ¶·ÙÚÒÓ. √ £ˆÌ¿˜ ·ÁÈ¿˙ÂÈ Ì ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ ı˘Û›· ÙËÓ ¶·Ú- ı›·, ÙËÓ ¶ÂÚÛ›· Î·È ÙȘ πÓ‰›Â˜ ÙˆÓ ıÂÔÛÔÊÈÒÓ Î·È ÙˆÓ Ì˘ÛÙÈÎÈÛÌÒÓ Ù˘ ·Ú·Í›·˜. ∫·È Ô ª¿ÚÎÔ˜ ¢·ÁÁÂÏ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· ÙË Ó¤· ›ÛÙË Ô˘ ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÈ ·fi ÙËÓ Ï¿ÓË ÙˆÓ ·Á·ÓÈÛÌÒÓ Î·È Ù˘ Ì·Á›·˜, ÔÙ›˙ÔÓÙ·˜ Ì ÙÔ ·›Ì· ÙÔ˘ ÙË ‰È„·Ṳ̂ÓË ÁË Ù˘ ·ÊÚÈηÓÈ΋˜ Ë›ÚÔ˘.

∂ã Δ√ ∂¶∞°°∂§ª∞ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡√À - ™Àª¶∂ƒ∞™ª∞ ∏ Û‡ÓÙÔÌË ÍÂÓ¿ÁËÛË ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ¤‰ÂÈÍ fiÙÈ Î·Ù¿ ÙË ıÂÔÏÔÁ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜, οı ÂÚÁ·Û›· Î·È Î¿ı ¤ÚÁÔ ‰ÂÓ ÌÔ- Ú› Ó· ·ÔÛ·Ûı› ·fi ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ Ù˘ ı›·˜ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ Ô˘ ÚÔ- ۂϤÂÈ ÛÙËÓ ÙÂÏ›ˆÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. «∏ ÂÚÁ·Û›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌfiÓÔ Ì¤ÛÔ ·˘ÙÔÛ˘ÓÙËÚ‹Ûˆ˜, ·ÏÏ¿ ¤¯ÂÈ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÛÎÔfi. ¢ÂÓ ·Ô- ‚ϤÂÈ ÛÙËÓ È‰ÈÔÔ›ËÛË ÏÔ‡ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ¿ÛÎËÛË Ù˘ ·Á¿˘. À¿Ú¯ÂÈ Ì¿ÏÈÛÙ· Î·È ·ÎfiÌ· ÈÔ ˘„ËÏfi˜ ÛÎÔfi˜ ÛÙËÓ ÂÚÁ·Û›·. Ÿˆ˜ Ë ·Á¿Ë ÎÔÚ˘ÊÒÓÂÙ·È ÛÙË ı˘Û›· ÁÈ· ÙÔÓ ÏËÛ›ÔÓ, ¤ÙÛÈ Î·È Ë ÂÚÁ·Û›· ‚Ú›ÛÎÂÈ ÙÔÓ ‡„ÈÛÙÔ ÛÎÔfi Ù˘ ÛÙËÓ Â͢ËÚ¤ÙËÛË ÙÔ˘ ÏËÛ›ÔÓ Ì Ï‹ÚË ·˘Ù·¿ÚÓËÛË»36. ¶¤Ú· ·fi ÙȘ ÌÂÙ·ÙˆÙÈΤ˜ ÂÌÌÔÓ¤˜ Ì·˜ ÙÔ «Â¿ÁÁÂÏÌ· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡», ηٿ ÙÔÓ ¿ÁÈÔ °ÚË- ÁfiÚÈÔ ¡‡ÛÛ˘37, Ì·˜ ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Ó· ÂÓÙ¿ÍÔ˘Ì ÙËÓ ÂÚÁ·Û›· Î·È ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi Ì·˜ Â¿ÁÁÂÏÌ· ÛÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ ÙÂÏÂÈ- ÒÛˆ˜. ™ÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ ·˘Ù‹ Ë ÂÚÁ·Û›· Á›ÓÂÙ·È ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÌ·, ‰È·- ÎfiÓËÌ·, ·ÏËıÈÓ‹ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·. ø˜ Ù¤ÙÔÈ· ··ÈÙ› Ó· ÙË Û‚fiÌ·ÛÙ ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ Î¿ı ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔ˘, οı ‚ÈÔ·Ï·ÈÛÙ‹, οı Ù¯ӛÙË, οı ˘¿ÏÏËÏÔ˘, οı ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ·, οı ·ÓıÚÒÔ˘. ŸÏÔÈ Â›Ó·È ÂÈ- ÎfiÓ˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Î·È ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ Á›ÓÔÓÙ·È Û˘Ó‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ› ΔÔ˘.

36. μÏ. °∂øƒ°π√À π. ª∞¡Δ∑∞ƒπ¢∏, ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ∏ıÈ΋, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2003, ππ, ÛÂÏ. 350. 37. ¶ÂÚ› ÙÔ˘ ÙÈ ÙÔ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡ ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ·, ¤Î‰. W. Jaeger, Gregorii Nysseni Opera, ÙfiÌ. 8, 1, Leiden 1963, ÛÛ. 129-142, PG 46, 237-249. ™ÙÔ °. π. ª∞¡Δ∑∞ƒπ¢∏, fi.., ÛÂÏ. 351, ˘ÔÛËÌ. 18.

–178– THE PRACTICAL DIALOGUE BETWEEN THE EASTERN ORTHODOX CHURCHES AND THE ORIENTAL ORTHODOX CHURCHES

CHRISTINE CHAILLOT WRITER AND EXPERT ON THE ORIENTAL ORTHODOX CHURCHES

or years, Metropolitan Damaskinos has been in charge of ecumenical F dialogues with different Churches. One of them was between the Eastern Orthodox Churches and the Oriental Orthodox Churches. In fact the name “Oriental Orthodox” was chosen as an official name for the the Coptic, Ethiopian, Eritrean, Armenian, Syrian Orthodox and Malankara Churches, on the first day of the first assembly of the official Dialogue convened in Chambésy, Geneva, in December 1985. This was done in order to distinguish them from the “Eastern Orthodox” or “Chalcedonian” Churches, the Greek Orthodox, the Russians, Romanians, Serbs, Bulgarians, etc. The Eastern Orthodox Churches have accepted the Council of Chalcedon held in 451 whereas the Oriental Orthodox Churches have not. Nowadays both families of Churches are increasingly numerous in Europe and in other continents. The official Dialogue was preceded by an unofficial dialogue which had begun in 1964 in Aarhus and was followed by other meetings; in Bristol in 1967, in Geneva in 1970 and in Addis Ababa in 1971. During all these meetings the main task was to discuss the Christological question of the Council of Chalcedon and its implications. Concerning the theological dialogue, the Christological expressions speaking of “one physis” or “two physeis”, the bishops and theologians who were representatives of the two families of Churches agreed in saying that there was a misunderstanding with the Greek word “physis” which could be understood as “nature” or “person”. As a testimony for the sake of the Dialogue I decided, at my humble level, to gather and publish all the texts of the theological dialogue, official and non-official, in order for them to be available as a tool of work for this dialogue. I edited and published these texts in 1998 under the title

–179– CHRISTINE CHAILLOT

Towards Unity. The Theological Dialogue between the Orthodox Church and the Oriental Orthodox Churches (Geneva 1998, with Russian translation in 2001). As Metropolitan Damaskinos was the Co-President of the Joint Com- mission of the Theological Dialogue, I asked him for an introduction, in which he wrote:

“This is one of the most important dialogues of its kind because it confirms the sincere attempt of the two sides for restoration of the unity of the Church, which is the aim of all the theological dialogues. Specifically, it signifies the coming to unity of most of the Christians of the East… The theological dialogue between the Orthodox Church and the Oriental Orthodox Churches shows us that we share the same Apostolic Faith and that perfect ecclesiastical communion between our two families of Churches should be restored as soon as possible and the anathemas on both sides lifted. As co-president of the Joint Commission of the Dialogue between the Orthodox Church and the Oriental Orthodox Churches, I am delighted at the commitment of those seeking to make this dialogue accessible to all Orthodox, other Christians, and to all those interested in the dialogue. I sincerely hope that the texts presented here will help gain new or better mutual knowledge and understanding. Indeed, I wish that each reader, in his or her own way, will be able to contribute to the realization of the Unity of the Orthodox Church and the Oriental Orthodox Churches so that we may live and witness together the same faith”.

In the same book, there were additional articles. In his article “The Theological Dialogue between the Orthodox and the Oriental Orthodox Churches”, Metropolitan Damaskinos stated, referring to the third meeting of the Joint Theological Commission at Chambésy (20-23 September 1990):

“In the text unanimously adopted by the members of the Theological Commission, it was emphasized that the theological work of this Commission had been completed. There were no further serious and essential problems to be solved. The principal of mutual sensitivity with regard to the common

–180– THE PRACTICAL DIALOGUE

tradition of the Fathers also meant that the practices which, in part, differ were no longer considered grounds for maintaining ecclesiastical non- communion”. And also that: “The next official meeting in Chambésy in 1993 helped to evaluate the truly historic theological work of the Joint Theological Commission and to facilitate the ecclesiastical procedures necessary for the restoration of full communion, i.e. to look for the possibility of lifting all anathemas; to find the competent ecclesiastical authority from each side for the lifting of the anathemas; to find canonical procedures to lift the anathemas and to examine the canonical and liturgical consequences of the proposed full communion”. (Towards Unity p. 32)

In this book, Towards Unity, I also gathered other texts to inform the readers about the Oriental Orthodox Churches as well as to open up other subjects, with articles giving historical introductions for each Oriental Orthodox Church; texts of other meetings of the bilateral dialogues; statements on the Relations and Dialogue; extracts of liturgical and other texts, including on the veneration of icons. Some texts of the Dialogue include indications for the practical dialogue, cooperation, relations, as stated, for example: at the Conference of the Oriental Orthodox Churches in Addis Ababa in 1965; by the Eastern and Oriental Orthodox Patriarchs of the Middle East in in 1987; by the World Fellowship of Orthodox Youth, Syndesmos, in Egypt in 1991; by the Syrian Orthodox and Greek Orthodox Patriarchates of Antioch in Damascus in 1991. In fact, at every meeting of the Theological Dialogue, there was mention of the practical dialogue, with ideas of practical steps, for example: visits to each other of Heads of Churches, bishops, theologians, theological students (Geneva 1970, Towards Unity p. 52). The need for practical dialogue was even emphasized in the texts called “recommendations” of the official Dialogue in its following meetings. Here are some examples.

–181– CHRISTINE CHAILLOT

In the Recommendations on Pastoral Issues of the Joint Commission (held in Chambésy, Geneva, on 23-28 September 1990), one can read in I:

“About the Relations among our two families of Churches There is a need ‘for a period of intense preparation of our people to participate in the implementation of our recommendations and in the restoration of our Churches’ (1). It is important to plan an exchange of visits by our heads of Churches and prelates, priests and lay people of each one of our two families of Churches to the other (2). In localities where Churches of the two families co-exist, the congregations should organize participation of one group of people- men, women, youth and children, including priests-, where possible from one congregation of one family to a congregation of the other, to attend in the latter’s Eucharistic worship on Sundays and feast days (4)”.

One point (5c) of the Recommendations on Pastoral Issues of the Joint Commission (Chambésy, Geneva, September 1990) says that: “We need a book which gives some brief account, both historical and descriptive, of all the Churches of our two families. This should also be produced in the various languages of our peoples, with pictures and photographs as much as possible”. In 1970, the Third Unofficial Consultation in Geneva, had already proposed to publish a handbook containing statistical, historical and other information regarding the various autocephalous Churches, including spirituality (Towards Unity, functions c and f, p. 53). After reading these Recommendations, I received the inspiration to write about the life and the spirituality of the Oriental Orthodox Churches and faithful whom I had met and interviewed around the Middle East, in Africa and Europe for years. I had seen all the common features they had with the Eastern Orthodox concerning their life and spirituality; at the same time I wanted to show what was unique in each of their traditions. So I began to write and publish a series of books on the life and spirituality of the Oriental Orthodox. These books, including Towards Unity, became

–182– THE PRACTICAL DIALOGUE a collection called Inter-Orthodox Dialogue, shortening the name of “Dialogue between the Eastern Orthodox and the Oriental Orthodox Christians”. These books were meant to assist the dialogue, and more specially be for the practical dialogue and for a large public. Translations of these books are planned into different languages (Arabic, Amharic, Polish, Russian and, hopefully, others). In the same collection I also began to publish, in 2005, a series of articles on the History of the Orthodox Churches in the 20th Century in Western Europe, with all jurisdictions (French edition in 2005 and English one in 2006). In the future, I hope to continue this history of the Eastern Orthodox Churches for Eastern Europe and other continents. It is hoped that such books can also help the Oriental Orthodox (and other people) to know better the Eastern Orthodox. These books on the life and spirituality of the Oriental Orthodox Churches include: The Malankara Orthodox Church, Geneva, (1996); The Syrian Orthodox Church of Antioch, Geneva, (1998), (with an Arabic translation in 2004); The Ethiopian Orthodox Tewahedo Church Tradition, Paris, (2002); The Coptic Orthodox Church, Paris, (2005). The life and spirituality of these Churches are described in chapters on History; Organization of the Church; Mission and Diaspora; Sunday Schools and Youth Movement as well as Languages, Literature and Studies; Liturgical Life; Spirituality and Monastic Life. In order to be pedagogical, for each tradition, I always included the alphabet and the “Our Father” in phonetics, and a bibliography. For contacts some addresses, emails and websites are listed. Many small illustrations show the main places and monasteries described as well as some clergy, faithful and monks and nuns who are mentioned or interviewed in the books. As for my first book, Rôle des Images et Vénération des Icônes dans les Eglises Orthodoxes Orientales, published in 1993, it was on the particular subject of icons. At that time Metropolitan Damaskinos encouraged my work by writing a preface for the book in which he said:

–183– CHRISTINE CHAILLOT

“As a theological commission we have felt ‘the need for a period of intense preparation of our people so that they can participate, to apply our recommendations and to restore the communion of our Churches’”.

In that book I wanted to make the following short demonstration, for each tradition (Syrian Orthodox, Armenian, Coptic and Ethiopian): to show, by giving examples from texts from these different traditions, that these ancient Christians, like the Eastern Orthodox, had always practised the veneration of icons, as specified in the text of the official Dialogue:

“In relation to the teaching of the Seventh Ecumenical Council of the Orthodox Church, the Oriental Orthodox agree that the theology and practice of the veneration of icons taught by that Council are in basic agreement with the teaching and practice of the Oriental Orthodox from ancient times, long before the convening of the Council, and that we have no disagreement in this regard” (Second Agreed Statement and Recommendations to Churches, Chambésy 23-28 September 1990, Towards Unity p. 63-4).

In my conclusion I underlined the fact that:

“In fact, if the venerable pre-Chalcedonian Churches had really been monophysites, if they believed that the Humanity of Christ had been absorbed by His Divinity, would they have taken the trouble to represent His Humanity on icons? It is this christological demonstration which pushed me to write on the topic of iconography in the Oriental Orthodox Churches”.

Writing and publishing books for information were good practical means to aid the practical dialogue. But I felt there was a need for a more practical dialogue and for organizing real personal contacts between the Eastern Orthodox and Oriental Orthodox. In 2001, I founded in Paris an association, also called Inter-Orthodox Dialogue, with the blessing of Father Boris Bobrinskoy, the president of the association, then the dean of The Institute of Orthodox Theology of Saint Sergius in Paris (1993-2005) and also my spiritual father who always encouraged me in my work for this dialogue.

–184– THE PRACTICAL DIALOGUE

The main objective of this association is to facilitate a better knowledge and understanding of the life, spirituality and traditions of the Oriental Orthodox. It promotes and furthers favourable exchanges between the Eastern Orthodox and the Oriental Orthodox Christians by organizing lectures, concerts and pilgrimages, and also by publishing informative articles and books. Here are some examples of the activities of the Association. Some lectures, with time for questions, sometimes followed by concerts of liturgical music, gathering Eastern Orthodox and Oriental Orthodox, were organized in different European cities: Paris, Brussels, London, Dublin, Bialystok (), Oslo, Helsinki, Moscow as well as in , Syria and Egypt. Pilgrimages were made to visit the Coptic monasteries, patriarchate, as well as people and clergy, in Egypt. Other pilgrimages are planned to Ethiopia and Turkey. The association has an annual Conference in Paris, often in Saint Sergius Theological Institute, but also in Oriental Orthodox parishes. In order to study the similarities between the Eastern Orthodox and the Oriental Orthodox, given themes are chosen, such as: the Sunday Liturgy, monastic life and the writings of the Church Fathers. At the feasts of certain saints of the Oriental Orthodox Churches, there is veneration of their relics, for example: of Saint Gregory (d. 917) of Armenian origin, who lived as a hermit, in Saint-Martin-le-Solitaire, in Bondaroy, near Petiviers south of Paris where there is a small monastery under the Romanian Patriarchate; of Saint Maurice and the martyrs of the Theban Legion (3rd century) originally from south Egypt, in Saint Maurice (Valais) in Switzerland. Friends of the association assisted at the liturgical offices and Liturgies in Oriental Orthodox and Eastern Orthodox churches, as well as at the consecration of new churches, for example in the new church of the Syrian Orthodox community in Montfermeil (Paris) and in the Coptic Orthodox church in Geneva. From 27 to 29 July 2001, a meeting took place in Warburg, near

–185– CHRISTINE CHAILLOT

Kassel (Germany), between Eastern Orthodox and Oriental Orthodox, for the first time in Europe: the aim was to get to know each other better, as well as to discuss questions of common interest and possibilities of common action. There were more than thirty participants, priests, deacons and youth coming from eleven European countries, and the presence and blessing of three bishops: Bishop Seraphim of the Romanian Church in Germany and Central and Northern Europe, Archbishop Cicek of the Syrian Orthodox Church in the Netherlands, Belgium and Switzerland, and Bishop Damian of the Coptic Church in Germany who was host to the association and friends (cf Service Orthodoxe de Presse, Paris, no 261). In 2001 the Association was accepted as a member of the Orthodox Fraternity in Western Europe (“Fraternité Orthodoxe en Europe occiden- tale”). During the Conference which is organized every three years by the “Fraternité” and gathers hundreds of Orthodox from all over Europe, I present a workshop on the Oriental Orthodox Churches. In the future, the Association hopes to help the Eastern Orthodox and the Oriental Orthodox to organize events similar to those described above in different countries and to expand membership among like-minded individuals in different countries. A website of the association is being organized (www.orthodial). It will make it easier to contact and connect people having a genuine interest in this practical dialogue around the world On the website will be found: annual reports of the association; some texts of the Official Theological Dialogue, including some on the practical dialogue; articles and texts of conferences about the Oriental Orthodox Churches and the Dialogue; texts explaining activities produced for the practical dialogue around the world; presentations of books on the Oriental Orthodox Churches and the Dialogue; letters of blessing by Eastern Ortho- dox and Oriental Orthodox prelates and personalities who support the activities of the Association; some addresses and websites; correspondence; and geographical maps. Today I don’t forget that all the activities which I have developed

–186– THE PRACTICAL DIALOGUE during these last years began in Chambésy (Geneva), with the support of Metropolitan Damaskinos. In the introduction of my book Rôle des Images, Metropolitan Damaskinos wrote:

“I hope that the efforts of Christine Chaillot to make better known the rôle and veneration of icons in the tradition of the Oriental Orthodox Churches will be imitated and multiplied in other fields by other faithful of our Churches, so as to do everything that is possible at the human level to speed up the way to Unity, that is to the re-establishment of our perfect Orthodox communion. This communion presupposes profound mutual knowledge, which will lead us to the reciprocal recognition of the legitimate diversity of our traditions: in that way we shall enrich the substantial unity of our common faith and heritage”.

It is also my wish that all Eastern Orthodox and Oriental Orthodox, prelates, clergy, faithful, monastics and youth, should do their best, wherever they are and whatever they do, to propagate friendly means of mutual discovery and recognition. In his article already mentioned, published in Towards Unity, Metropolitan Damaskinos concluded that:

“Any quarrelsome theological disposition or diminished sensitivity at the prospect of restoration of ecclesial Unity, when there is an official declaration of full agreement on the right Faith, should be regarded as unthinkable and certainly as reflecting a false understanding of the operation of the mystery of the Church in the history of Salvation”. (Towards Unity p. 34).

We should all be thankful to Metropolitan Damaskinos for the strenuous efforts he made, over many years, to promote the dialogue between the Eastern Orthodox and Oriental Orthodox Churches, both at the theological level and through his many personal contacts, and in this way to prepare for the restoration of perfect ecclesiastical communion.

–187–

VERS UNE PÉDAGOGIE DES COMPÉTENCES DANS L’ENSEIGNEMENT RELIGIEUX ORTHODOXE CHRISTOPHE D'ALOISIO INSPECTEUR DES COURS DE RELIGION ORTHODOXE MINISTèRE DE LA COMMUNAUTÉ FRANçAISE DE BELGIQUE

INTRODUCTION epuis environ deux décennies, en Europe occidentale, la pédagogie D connaît une évolution capitale. La pratique des pédagogues est appelée à changer: les programmes d’enseignement ne se définissent plus en fonction du professeur1, comme dans une pédagogie de type transmissif, mais du point de vue de l’apprenant. Dans l’enseignement religieux aussi2, cette évolution se traduit par une redéfinition des objectifs et des méthodes pédagogiques. Cette modification didactique entraîne l’Église orthodoxe à s’interroger sur la manière dont elle conçoit l’éducation. Nous nous proposons d’expliciter les grandes lignes de l’adaptation d’un enseignement orthodoxe aux nouvelles méthodes d’apprentissage. Nous nous bornerons à la réalité belge, rare exemple de société occidentale où existe un «cours de religion orthodoxe» dans l’enseignement public (organisé ou subventionné par l’État) et dans un contexte pluraliste. Nous souhaitons rappeler les grandes étapes de la reconnaissance de l’Église orthodoxe en Belgique et la structure du système éducatif belge, puis expliquer les objectifs pédagogiques et les directions méthodologiques de l’enseignement religieux orthodoxe en Belgique francophone3. Enfin, nous envisageons les conséquences possibles sur la recherche théologique contemporaine ; la pédagogie des compétences apparaît, pour l’Église, comme une sorte de grille de comportement et une occasion de réexaminer son témoignage dans le monde.

1. Dans le texte, l’usage du masculin pour les termes tels que professeur ou élève est épicène et uniquement destiné à faciliter la lecture. 2. Nous entendons par là les cours de religion dispensés dans un contexte scolaire. 3. En raison du caractère fédéral de l’État belge, il apparaît plus cohérent de limiter notre étude à la seule communauté francophone du pays.

–189– CHRISTOPHE D'ALOISIO

UNITÉ DE L’ORTHODOXIE EN BELGIQUE La majorité des chrétiens orthodoxes de Belgique sont issus de l’immigration récente (XXÆ siècle). La plupart des familles orthodoxes ont des origines grecques ou slaves. L’orthodoxie en Belgique compte également des commu- nautés roumaines et géorgiennes. Cependant, depuis plusieurs décennies, des personnes dont la famille n’est pas originaire de pays où l’orthodoxie est sociologiquement majoritaire se joignent à l’Église orthodoxe et deviennent des membres dynamiques du corps ecclésial. En outre, les descendants des immigrés se sont intégrés ou s’intègrent très vite à la société locale, formant désormais une communauté orthodoxe de culture plurielle, orientale et occidentale à la fois. Pour les premières familles orthodoxes arrivées en Belgique, la cinquième génération a déjà pris le chemin de l’école primaire. Le vécu des orthodoxes d’Europe occidentale conjugue –souvent avec succès– une théologie en plein renouveau avec des valeurs intéressantes de la culture occidentale contemporaine. L’élément le plus marquant de l’installation des orthodoxes en Europe occidentale est sans nul doute l’expérience de liberté totale des autorités pastorales par rapport à l’État. Ce corollaire de la sécularisation –souvent tellement décriée dans d’autres régions du monde– montre qu’il est possible à l’Église de mettre à profit les situations historiques nouvelles. En 1985, suite à des efforts conjoints de multiples partenaires, coordonnés par le métropolite Panteleimon (Kontoyannis) qui venait récemment d’être élu par le patriarcat œcuménique pour la Belgique, les Pays-Bas et le Grand- Duché de Luxembourg, l’État belge reconnaît l’Église orthodoxe parmi les religions officielles du pays. En effet, la conception belge de la laïcité implique la reconnaissance et la subvention des religions ou communautés philosophiques présentes sur son territoire. L’orthodoxie est le sixième culte reconnu (après les cultes catholique-romain, protestant, anglican, israélite et islamique)4.

4. Après l’Église orthodoxe, l’État belge a encore reconnu la «laïcité organisée» comme une communauté philosophique non confessionnelle ; cette communauté bénéficie aujourd’hui du même statut que les cultes reconnus.

–190– VERS UNE PÉDAGOGIE DES COMPÉTENCES

Pour les orthodoxes d’Europe occidentale, pareille reconnaissance par l’État exigeait, ipso facto, un témoignage d’unité, témoignage difficile, eu égard à l’histoire récente des immigrations et à l’installation parallèle sur le sol belge de différentes hiérarchies pastorales orthodoxes, les Églises d’origine des différentes communautés orthodoxes en Belgique ayant voulu assurer la pastorale de leurs fidèles exilés ou émigrés en envoyant un clergé du pays d’origine. A` l’époque de la reconnaissance, existaient en Belgique des paroisses relevant du patriarcat œcuménique de Constantinople, ainsi que des Églises de Russie, Serbie, Roumanie et Bulgarie. Toutefois, conscientes des enjeux de la reconnaissance et des exigences de témoignage d’unité, les autorités ecclésiastiques orthodoxes ont voulu que leur Église en Belgique ne soit pas qualifiée par une épithète ethnique ; il fallait donc unifier la structure ecclésiale du pays. Toutes les juridictions orthodoxes se sont mises d’accord pour que le métropolite du patriarcat œcuménique de Constantinople soit l’unique représentant officiel de l’Église auprès de l’État. Le primus inter pares des pasteurs assume, depuis lors, son rôle d’interlocuteur auprès des différentes chambres parlementaires et des gouvernements belges ; mais il assure aussi la coordination de toutes les missions que l’État confie à l’Église dans la société: l’enseignement religieux, l’aumônerie pénitentiaire et aéroportuaire, les programmes radiophoniques et télévisuels sur les chaînes nationales, etc. Aujourd’hui, le métropolite Panteleimon, entouré de collaborateurs de différentes origines culturelles, assume le rôle unificateur qui est le sien, ce qui lui vaut un respect unanime de la part des orthodoxes de Belgique et des autorités constituées. Bien que représentant moins d’un pour cent de la population belge, la communauté orthodoxe jouit du même statut que toutes les communautés religieuses ou philosophiques du pays. L’enseignement du cours de religion orthodoxe, conséquence logique de la reconnaissance du culte orthodoxe par l’État n’a pourtant commencé que de manière progressive: d’abord en Communauté flamande néerlandophone (en 1989), puis en Communauté française (en 1997) et enfin dans la petite Communauté germanophone (en 1999). Depuis la fédéralisation de l’État belge, l’enseignement ne relève plus de l’autorité nationale, mais fait partie

–191– CHRISTOPHE D'ALOISIO des compétences des trois communautés linguistiques, dotées chacune d’un parlement et d’un gouvernement autonome.

LE SYSTèME ÉDUCATIF BELGE Le service public de l’enseignement est assuré au moyen de trois types d’écoles: les établissements qui relèvent directement de l’autorité du ministère (enseignement organisé par la Communauté française), les établissements organisés par les autorités civiles locales (régions, provinces et communes), mais subventionnés par le ministère de la Communauté française et les établissements libres organisés par des associations (confessionnelles ou non confessionnelles), mais également subvention- nés par le ministère de la Communauté française. Les écoles de chaque type sont regroupés en réseaux. L’enseignement est obligatoire jusqu’à 18 ans. Le cursus normal compte 12 années d’études: 6 années d’enseignement primaire et 6 d’enseignement secondaire. Conformément à l’article 24 de la Constitution du pays, chaque école doit offrir le choix entre l’enseignement d’une des religions reconnues par l’État et celui de la morale non confessionnelle inspirée par l’esprit de libre-examen (souvent appelée aussi «morale laïque»). Le cours de religion ou de morale est obligatoire à raison de deux heures par semaine pendant les 12 années ; on désigne souvent ces cours par le terme officieux de cours philosophiques, car leur objectif commun est l’épanouissement philoso- phique de l’individu. Les élèves (ou les parents, pour les élèves mineurs d’âge) sont invités à formuler librement leur choix chaque année scolaire5. Les cours philosophiques participent des missions générales de l’école, telles que définies par la législation. Les objectifs généraux peuvent être résumés en quatre points: «promouvoir la confiance en soi et le développement de la personne de chacun des élèves ; amener tous les élèves à s’approprier des savoirs et à acquérir des compétences qui les rendent aptes à apprendre

5. Signalons que, si dans l’enseignement primaire les élèves sont probablement presque tous orthodoxes eux-mêmes, les classes de l’enseignement secondaire comportent souvent des élèves de différentes confessions.

–192– VERS UNE PÉDAGOGIE DES COMPÉTENCES toute leur vie et à prendre une place active dans la vie économique, sociale et culturelle ; préparer tous les élèves à être des citoyens responsables, capables de contribuer au développement d’une société démocratique, solidaire, pluraliste et ouverte aux autres cultures ; assurer à tous les élèves des chances égales d’émancipation sociale»6. Les cours philosophiques sont d’autant plus concernés par ces objectifs généraux de l’enseignement qu’ils s’assignent comme tâche d’accompagner l’élève dans les domaines de la réflexion rationnelle, du développement affectif et de l’éthique. Le principe de laïcité de l’État garantit l’autonomie totale des religions, mais la présence des religions dans l’école connaît une restriction légale qui, pour les chrétiens, s’imposerait, même si cette loi n’existait pas: la tolérance religieuse. Les titulaires de cours philosophiques doivent s’abstenir de «dénigrer les positions exprimées dans les cours parallèles»7. Du point de vue pédagogique, tout le système scolaire est basé sur la notion de compétences, coordonnées dans des référentiels pédagogiques propres à chaque discipline. Selon le décret «Missions», une compétence est une «aptitude à mettre en œuvre un ensemble organisé de savoirs, de savoir-faire et d’attitudes permettant d’accomplir un certain nombre de tâches»8. Néanmoins, cette définition du concept de compétence s’avère, en pratique, insuffisante ; beaucoup d’études montrent que, même dans une langue donnée (en français, par exemple), le terme répond à plusieurs définitions, selon les personnes qui l’utilisent. Toutefois, l’approche pédagogique par les compétences est fondée sur un principe clair et qui apparaît plus pédagogique que les principes anciens: elle permet de centrer l’enseignement sur l’apprentissage par l’élève. La

6. Décret du 24 juillet 1997, définissant les missions prioritaires de l’enseignement fonda- mental et de l’enseignement secondaire et organisant les structures propres à les atteindre, article 6. En abrégé, on désigne souvent ce texte comme le décret «Missions». 7. Décret du 31 mars 1994, définissant la neutralité de l’enseignement de la Communauté, article 5 ; voir aussi le Décret du 17 décembre 2003, organisant la neutralité inhérente à l’enseignement officiel subventionné et portant diverses mesures en matière d’enseignement, article 6. 8. Décret «Missions», article 5, 1Æ.

–193– CHRISTOPHE D'ALOISIO mise en place de cette pédagogie nécessite le développement d’outils d’évaluation ; cette tâche est loin d’être terminée, pour toutes les disciplines. Dès lors, pour les cours de religion et de morale, l’évaluation ne peut pas se baser uniquement sur l’appréciation des acquis cognitifs de l’élève, mais sur sa capacité à coordonner des tâches conçues pédagogiquement. Adieu les savoirs encyclopédiques, l’éducation de demain sera fondée sur la capacité à apprendre. Cela ne signifie aucunement que les objectifs cognitifs sont bannis de l’école, mais l’acquisition de savoirs et de savoir-faire ne constitue plus une fin en soi. Corollaire de la mise en œuvre d’un système pédagogique des compéte- nces, la formation des maîtres et professeurs est appelée à être réformée en profondeur. Il reste beaucoup à faire dans cette perspective, pour toutes les disciplines. L’université et les instituts de formation restent encore très éloignés de l’école. Les diplômés, outre le caractère peu valorisant de la fonction d’enseignant dans la société, se trouvent confrontés à une situation à laquelle ils ne sont pas préparés, soumis à des consignes pédagogiques étrangères à leur formation initiale et au contrôle d’un service d’inspection. Dans l’enseignement orthodoxe, le travail de modelage des programmes de cours est mené à la fois du point de vue pratique et théorique: l’équipe des enseignants de religion orthodoxe développe une précieuse expérience sur le terrain, tandis que des recherches sont menées au sein de l’institut de théologie orthodoxe de Bruxelles (Institut Saint-Jean) pour développer des outils pédagogiques utilisables dans les écoles.

LE COURS DE RELIGION ORTHODOXE AU NIVEAU PRIMAIRE Dans l’enseignement primaire (élèves de 6 ans à 12 ans), le programme des 6 années est centré sur le thème de la sainteté, sainteté de Dieu, mais aussi sainteté de son peuple élu dans l’Ancien Testament, sainteté dans le Nouveau Testament et dans la liturgie, sainteté dans la vie des saintes et des saints, enfin sainteté et beauté dans la création. A` ce stade, la compétence principale que l’on vise pour l’élève est qu’il devienne capable de voir et de s’émerveiller devant la sainteté et la bonté. L’exégèse narrative (de la Bible, des icônes, des sacrements, de récits

–194– VERS UNE PÉDAGOGIE DES COMPÉTENCES hagiographiques) constitue la méthode par excellence pour atteindre cet objectif et développer le discernement spirituel des élèves. Des objectifs d’ordre éthique sont toujours reliés à cet enseignement: une approche de la tradition chrétienne mène à découvrir les principes de la vie en communion. L’élève entrevoit comment, dans un groupe, chacun est responsable de tous ; comment, en Christ, la relation de l’homme à la nature est restaurée, dans une perspective eucharistique. Il est introduit à la compréhension orthodoxe de la notion d’ascèse, comme effort de rencontre de Dieu et d’autrui. Arrivé au terme des 6 années de l’enseignement primaire, l’élève devrait être capable de lire et comprendre un récit et de s’orienter dans la riche tra- dition ecclésiale (liturgique, hagiographique…). Au point de vue cognitif, il a acquis des bases scripturaires, liturgiques et hagiographiques suffisantes pour avoir un regard personnel et pour s’orienter dans différents domaines de la tradition ecclésiale qui peuvent concerner sa vie. Il est évident que certains objectifs du cours de religion (tant au niveau primaire que secondaire) recoupent des objectifs généraux de l’enseigne- ment scolaire ou des objectifs plus spécifiques d’autres disciplines: par exemple, la capacité de lire et reformuler un récit peut être reliée avec l’objectif correspondant du cours de langue maternelle. Cependant, l’assimilation de récits tirés de la rencontre de Dieu avec le monde permettent assurément à l’enfant de prendre sa place et de s’intégrer, comme une personne à part entière, dans la grande histoire de la Révélation. Il ne faut pas non plus sous-estimer le phénomène d’identification auquel tout enfant est sujet: la mise en valeur de la sainteté ouvre une porte sur la vie en communion, un des éléments essentiels de l’évangélisation.

LE COURS DE RELIGION ORTHODOXE AU NIVEAU SECONDAIRE La civilisation actuelle se caractérise à la fois par un nombre accru de phénomènes qui devraient mener à des discussions philosophiques (sur la nature humaine, l’origine de la matière, du monde, les rapports entre les hommes et entre les sociétés, le sens de l’histoire, le sens de la beauté…) et par la léthargie existentielle d’un grand nombre d’individus. Les élèves n’échappent pas à ce sort: l’éducation se tourne souvent vers l’utilitaire,

–195– CHRISTOPHE D'ALOISIO au détriment de la recherche de sens. Le cycle secondaire (environ de 13 ans à 18 ans), au terme duquel on pourrait s’attendre à voir les personnes s’épanouir, engendre des étudiants souvent désemparés. L’école secondaire serait l’endroit où il pourrait être possible de donner une autre direction à l’existence et faire éclore une personnalité responsable et critique. En Belgique, l’enseignement secondaire est divisé en deux grandes catégories: la filière de transition (humanités générales et technologiques, qui préparent essentiellement aux études supérieures) et la filière de qualification (humanités professionnelles et techniques qui préparent l’élève à entrer dans la vie active). _ cause d’une dérive regrettable, les humanités qualifiantes se trouvent encore aujourd’hui dévalorisées par rapport aux études générales ; trop souvent, la société regarde la poursuite d’études techniques ou professionnelles comme le résultat d’un échec. Alors que dans l’enseignement de qualification, les cours de religion devraient être une tâche gratifiante pour le professeur, face à d’imminents techniciens qualifiés qui sont aussi d’imminents jeunes parents et électeurs, il n’en est rien. Peut-être est-ce dû à une mauvaise adaptation des méthodes et objectifs pédagogiques aux exigences de ce type d’enseignement. Il est certain que beaucoup de recherches doivent encore être menées pour rendre ses lettres de noblesse à l’enseignement qualifiant, indispensable à une société équilibrée. De manière générale, pour les deux filières d’enseignement secondaire, le cours de religion orthodoxe vise à rendre les élèves capables de mener un questionnement sur l’existence, à la lumière de la révélation chrétienne. Les thèmes à envisager pour atteindre cet objectif sont innombrables ; il n’est pas indiqué d’analyser uniquement des questions qui ont un lien explicite avec la vie chrétienne: les événements de l’actualité peuvent servir de support à la discussion, ainsi que les matières enseignées dans les autres cours (littérature, histoire, biologie, physique…). En matière d’éthique, les élèves sont invités à explorer le sens de l’amour chrétien et son articulation avec l’agir social ; en effet, dans la société contemporaine, on confond souvent l’activisme social qui cherche à atteindre un bien commun et l’amour personnel qui est basé sur une rencontre de l’autre. En analysant certains phénomènes de l’histoire, l’élève peut découvrir

–196– VERS UNE PÉDAGOGIE DES COMPÉTENCES la richesse inépuisable de la vie conçue comme communion et non comme juxtaposition d’individus. Il est souvent nécessaire de faire appel à des exemples de choix de vie radicaux pour amener les élèves à un examen approfondi des idées reçues: l’histoire de l’Église est remplie de tels exemples. Au terme de la scolarité, l’élève doit être apte à concevoir la foi dans une perspective théologique de plus en plus consciente. En outre, il a acquis des savoirs et des savoir-faire suffisants pour exprimer de manière pertinente la tradition orthodoxe. L’ensemble des responsables de cours philosophique ont défini quelques compétences terminales communes à tous les cours, en relation avec les savoirs propres au cours choisi: écouter, communiquer dans le respect des différences ; utiliser des outils pertinents pour analyser des documents ; développer une pensée personnelle, critique et argumentée ; établir des liens entre les savoirs, les valeurs et la question du sens de la vie. Ces compétences, dans le contexte orthodoxe, s’accordent tout à fait avec la théologie de l’Église.

DÉFIS THÉOLOGIQUES L’enseignement religieux tel qu’il est pratiqué dans les écoles belges pose des questions à la théologie orthodoxe académique contemporaine, non seulement en termes de méthodes, mais aussi en ce qui concerne les contenus. En termes de méthodes, il serait intéressant d’imaginer la même évolution didactique vers une formation théologique qui prendrait l’étudiant comme point de référence unique du processus d’apprentissage, ce qui s’accompagnerait nécessairement d’une réflexion approfondie sur les modes d’évaluation dans les études théologiques. Du point de vue des contenus, un enseignement holistique comme celui qui est proposé dans les écoles nécessite des approches assimilant le processus de renouveau théologique amorcé au cours du XXÆ siècle. Il serait possible également de trouver une approche positive des valeurs contemporaines telles que l’esprit critique et la capacité de décentrement. Le travail avec les enfants, avec les jeunes, ne peut se faire que dans un esprit de vérité et de cohérence entre l’enseignement et la pratique. Cela exclut les compréhensions systématiques de la foi ou des schémas éthiques

–197– CHRISTOPHE D'ALOISIO moralisants. De même, en ecclésiologie, l’accent est mis sur l’eucharistie et la vie en communion, plutôt que sur les aspects sociologiques de l’Église. La vie des communautés orthodoxes d’Europe occidentale est propice à la réflexion ecclésiologique, car l’orthodoxie y est appelée à dépasser les catégories sociologiques. Les exigences de neutralité et de tolérance dans l’école amènent les théologiens à étudier le sens d’une présence orthodoxe sans confessionnalisme et d’un dialogue intelligent et constructif avec les autres chrétiens et les autres communautés de convictions. L’exégèse biblique, singulièrement l’analyse narrative, constitue sans nul doute un domaine dans lequel la théologie orthodoxe est en retard par rapport à l’expérience des chrétiens catholiques ou protestants. Il serait bon de chercher, dans l’herméneutique patristique, non seulement des interprétations de l’Écriture, mais aussi des méthodes d’approche du texte et, parallèlement, de tirer profit des avancées contemporaines dans la critique littéraire. Trop souvent, les orthodoxes apparaissent comme des chrétiens qui ne lisent pas assez les Écritures. L’approche pédagogique par les compétences incite l’orthodoxie à rechercher le sens profond de la liturgie, sans verser dans la simple description de rites. Or le sens ne peut être saisi que par une appropriation du texte et des bénédictions qu’il comporte. Pastoralement, cela pourrait permettre des redécouvertes liturgiques qui mèneraient à des entreprises de traduction des textes anciens, à une renaissance de la création liturgique, à l’audition, dans les célébrations, de toutes les prières, confirmées par l’amen du peuple et à une prédication au cours de chaque célébration. Les cours de religion ne pourront être profitables aux élèves que si l’Église assure, dans la société et dans le monde, une présence cohérente avec sa nature profonde, sans un repli sociologique des chrétiens devant toute question d’éthique sociale ou médicale, mais trouvant au contraire un langage approprié pour témoigner de la liberté de l’Évangile et du non- moralisme ecclésial, dans les sociétés largement sécularisées dans lesquelles nous vivons et dont nous faisons organiquement partie. Un témoignage chrétien dans la société contemporaine –et ceci est

–198– VERS UNE PÉDAGOGIE DES COMPÉTENCES valable pour tous les pays– exige de chaque chrétien une prise en considé- ration de la responsabilité apostolique de l’Église, c’est-à-dire une prise de conscience de la mission de l’Église. Or la mission suppose la foi, mais elle suppose aussi l’amour de la culture environnante, dans le discernement spirituel. Les chrétiens conscients de leur responsabilité dans le monde –et «pour la vie du monde»– approchent avec attention et respect toute personne ou entité sociale en quête de sens, notamment les autres expressions religieuses du monde pluraliste et globalisé d’aujourd’hui. Toutes ces considérations et bien d’autres encore constituent aujourd’hui une interpellation du monde envers le corps ecclésial. Les orthodoxes sont appelés à se montrer capables de se focaliser à nouveau de manière visible sur les fondements de la foi chrétienne: la personne du Christ, l’Évangile, la rencontre et l’amitié avec le plus pauvre et l’exclu, l’accord entre la lex orandi et la lex credendi.

BIBLIOGRAPHIE SOMMAIRE A¡∞™Δ∞™π√À (°π∞¡¡√À§∞Δ√À, \AÚ¯ÈÂÈÛÎfiÔ˘ ΔÈÚ¿ÓˆÓ Î·› ¿Û˘ \AÏ‚·Ó›·˜), ¶·ÁÎÔ- ÛÌÈfiÙËÙ· η› \OÚıÔ‰ÔÍ›·, \Aı‹Ó·, 2000. Breck J., Lire la Bible aujourd’hui. L’héritage de l’herméneutique orthodoxe, dans Suppléments du Service orthodoxe de presse (SOP), 306.A, 2006. Denyer M., Furnémont J., Pouvain R., Vanloubbeck G., Les compétences: où en est-on?, Bruxelles, 2004. Koulomzins S., Our Church and Our Children, Crestwood NY, 1975. Scheiner P., Banev E., Oxleys S. (eds), Holistic Education Resource Book – Learning and Teaching in an Ecumenical Context, Münster, 2005. Schreiner P., Pollard G., Sagberg S. (eds), Religious Education and Christian Theologies – Some European Perspectives, Münster, 2006. Parlons de Dieu à nos enfants – Comment concevoir la catéchèse?, dans Dossiers du Service orthodoxe de presse (SOP), 2002. Δ· ıÚËÛ΢ÙÈο ˆ˜ Ì¿ıËÌ· Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, ∞ı‹Ó·, 2005.

Signalons qu’à l’issue de la conférence de juillet 2006 organisée par Syndesmos sur l’enseignement religieux orthodoxe, un comité informel a été institué pour encourager la collaboration entre responsables orthodoxes d’enseignement religieux.

–199–

√ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™

AƒÃπª. E§π™∞π√À K∞£∏°√Àª∂¡√À I∂ƒ∞™ M√¡∏™ ™πªø¡√™ ¶∂Δƒ∞™

1. ∂π™∞°ø°π∫∞ öΉÔÛË ëÓfi˜ ÙÈÌËÙÈÎÔÜ ÙfiÌÔ˘ ÁÈ¿ Ù¿ 낉ÔÌ‹ÓÙ· ¯ÚfiÓÈ· âÓÙfi- ^∏ ÓÔ˘ ‰Ú¿Ûˆ˜ η› ÚÔÛÊÔÚĘ ÙÔÜ ™Â‚·ÛÌȈٿÙÔ˘ ªËÙÚÔ- ÔÏ›ÙÔ˘ \∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜ Î.Î. ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ Î·› ì ÙÈÌËÙÈ΋ ÚfiÛÎÏËÛË Ó¿ Û˘ÌÌÂÙ¿Û¯Ô˘Ì ۤ ·éÙfiÓ, ÌĘ ‰›‰ÂÈ Ù‹Ó ÂéηÈÚ›· Ó¿ àÓ·ÊÂÚ- ıÔÜÌ ÛÙfiÓ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, Ù˘¯‹, ì ïÔ›·, ÈÛÙ‡ԢÌÂ, âÓÙ¿ÛÛÂÙ·È ÛÙfi ÁÂÓÈÎfi ı¤Ì· ÙÔÜ ΔfiÌÔ˘ «\∂ÎÎÏËÛ›·-√åÎÔ˘Ì¤ÓË-¶ÔÏÈÙÈ΋».

^√ Â˙ÔÁÚ¿ÊÔ˜ η› àη‰ËÌ·˚Îfi˜ \∏Ï›·˜ μÂÓ¤˙˘ Ùfi 1963, ¬Ù·Ó Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ëfiÚÙ·˙ ٿ ¯›ÏÈ· ¯ÚfiÓÈ· àfi Ù‹Ó ¥‰Ú˘ÛË ÙÔÜ ÚÒÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‚›Ô˘ ÙÔ˘, Ùɘ ªÂÁ›ÛÙ˘ §·‡Ú·˜, öÁÚ·ÊÂ: «Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ àÔÙÂÏÂÖ ≤Ó· ÌÔÓ·‰ÈÎfi Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ÛÙ‹Ó ^πÛÙÔ- Ú›·: ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚ›· Ùɘ ıÚËÛΛ·˜, ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚ›· ÙÔÜ ò∂ıÓÔ˘˜, ÛÙ‹Ó îÛÙÔ- Ú›· Ùɘ Ù¤¯Ó˘. ∂rÓ·È ≤Ó·˜ ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ˜ âıÓÈÎfi˜ η› ıÚËÛ΢ÙÈÎfi˜ ıË- Û·˘Úfi˜, ¬Ô˘ Ê˘Ï¿ÛÛÂÙ·È ·éÙÔ‡ÛÈ· η› ÌÂÁ·ÏÂ›‚ÔÏË ì ˙ˆÓÙ·Ó‹ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ ÌÂ۷ȈÓÈÎÔÜ ^∂ÏÏËÓÈÛÌÔÜ. »¶·Ú·¿Óˆ àfi ¯›ÏÈ· ¯ÚfiÓÈ· ñÉÚÍ ì ∫È‚ˆÙfi˜ ÙáÓ âıÓÈÎáÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ, Ùfi ºÚÔ‡ÚÈÔ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ªÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ Î·› Ùɘ ^∂ÏÏË- ÓÈÎɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ô‡ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠ¯¿ÚȘ ÛÙfi ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi Ù¿Ï·ÓÙÔ ÙÔÜ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔÜ ^∂ÏÏËÓÈÛÌÔÜ Î·› Ô‡ àÔÙÂÏÂÖ Ùfi ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ‰áÚÔ ·éÙÔÜ ÙÔÜ ÙfiÔ˘ Úfi˜ Ù‹Ó \∞ÓıÚˆfiÙËÙ·, ÌÂÙ¿ Ù‹Ó ‰ËÌÈÔ˘Ú- Á›·, ÛÙ‹Ó àÚ¯·›· âÔ¯‹, ÙÔ˘ ^∂ÏÏËÓÈÎÔÜ \∞ÓıÚˆÈÛÌÔÜ». Δ¿ ú‰È· ·éÙ¿ ÏfiÁÈ· ÌÔÚÂÖ Ó¿ â·Ó·Ï¿‚ÂÈ Î·Ó›˜ η› Û‹ÌÂÚ· ÁÈ¿ Ùfi ÂÚÈ‚fiÏÈ Ùɘ ¶·Ó·Á›·˜. ∫·› Ì¿ÏÈÛÙ·, ı›÷· ÂéÏÔÁ›÷·, ̤ Ù‹Ó ÚfiÛ- ıÂÙË ‰È·›ÛÙˆÛË ¬ÙÈ Ù‹Ó Ê˘ÛÈ΋ ηÌ‹ η› ÏÂÈ„·Ó‰Ú›· Ùɘ âԯɘ âΛӢ ‰È·‰¤¯ıËΠÌÈ¿ àÍÈÔ˙‹Ï¢ÙË Î·› âÏȉÔÊfiÚ· ôÓıÈÛË ÙÔÜ êÁÈÔ- ÚÂÈÙÈÎÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ, ì ïÔ›· ‰È·ÚÎÂÖ ≤ˆ˜ Û‹ÌÂÚ· η› Û˘Ì›ÙÂÈ Ì¤

–201– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À Ù‹Ó ÂúÛÔ‰Ô ÛÙ‹Ó ÙÚ›ÙË Ì.Ã. ¯ÈÏÈÂÙ›·. ∂rÓ·È ‰ˆÚ¿ ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·› Ùɘ ÚÔÛÙ¿ÙȉԘ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ Ô‡ ÌĘ àÍ›ˆÛ ӿ Á›ÓˆÌ ̤ÙÔ¯ÔÈ, ÛÙ¿ ÙÂÏÂ˘Ù·Ö· ÙÚÈ¿ÓÙ· η› ϤÔÓ ¯ÚfiÓÈ·, Ùɘ ˙ˆÉ˜ η› Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜ ÙÔÜ îÂÚÔÜ ·éÙÔÜ ΔfiÔ˘. ¢ÈfiÙÈ Ù¤ÙÔȘ ÌÂÙ·‚ÔϤ˜, àÎÌɘ η› ñʤÛˆ˜, âÚËÌÒÛˆ˜ η› àÓ·Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ûˆ˜, àÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›·˜ η› âÎÏ›„ˆ˜, ʤÚ- ÓÂÈ ÔÏϤ˜ ÛÙÔ‡˜ üÌÔ˘˜ ÙÔ˘ ï ÁËÚ·Èfi˜ ò∞ıˆ˜ ÛÙ‹Ó ñÂÚ¯ÈÏÈfi¯ÚÔÓË ìÏÈΛ· ÙÔ˘ ÂúÙ àfi âÛˆÙÂÚÈο ÂúÙ àfi â͈ÙÂÚÈο ·úÙÈ·. ¶·Ú’ ¬Ï˜ ¬Ìˆ˜ ·éÙ¤˜ Ù›˜ ‰È¿ ̤ÛÔ˘ ÙáÓ ·åÒÓˆÓ ÌÂÙ·‚ÔϤ˜ η› Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜, îÛÙÔÚÈΤ˜, å‰ÂÔÏÔÁÈΤ˜, ÔÏÈÙÈÛÙÈΤ˜, âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ η› ÔÏÈÙÈΤ˜, âÓÙfi˜ ÙÔÜ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔÜ ¯ÒÚÔ˘ ÙÔÜ àÓ·ÙÔÏÈÎÔÜ Î·› ‰˘ÙÈ- ÎÔÜ ÎfiÛÌÔ˘, Ùɘ ·Ï·ÈĘ «ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘» η› ÙáÓ Û˘Á¯ÚfiÓˆÓ âıÓÈÎáÓ ÎÚ·ÙáÓ, Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ‰ÈÂÙ‹ÚËÛ ̤¯ÚÈ Ù›˜ ì̤Ú˜ Ì·˜ ÙfiÓ ÎÔÈ- ÓÔÙÈÎfi η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ï ïÔÖÔ˜ Û¤ Ì›· Û˘Ó¯É, àÏÏ¿ Î·È Û˘ÓÂÙ‹, âÍÂÏÈÎÙÈ΋ ÔÚ›·, âÓÛ·ÚÎÒÓÂÙ·È Û¤ ÚfiÛˆ·, ·- Ú·‰fiÛÂȘ, Û¯‹Ì·Ù·, çÚÁ¿ÓˆÛË, ÌÔÚÊÒÌ·Ù· η› àÔÊ¿ÛÂȘ η› Û˘Ó- ·ÚÌfi˙ÂÈ ÙÔ‡˜ ÛÎÔÔ‡˜, Ù‹Ó ˙ˆ‹ η› Ù›˜ ‰Ú¿ÛÂȘ Ì›·˜ «ÔÏÈÙ›·˜», âÓ ÚÔÎÂÈ̤ӈˇ Ùɘ «ÌÔÓ·¯ÈÎɘ ÔÏÈÙ›·˜», œÛÙ âÓ Ù¤ÏÂÈ ¬ÏË ·éÙ‹ ì Û˘ÛÛˆÚÂ˘Ì¤ÓË ·Ú¿‰ÔÛË Ó¿ Û˘ÁÎÚÔÙÂÖ Ùfi ÌÔÓ·¯ÈÎfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, Ù‹Ó ôÏψ˜ «êÁÈÒÓ˘ÌÔÓ ¶ÔÏÈÙ›·Ó» õ Ùfi àÚ¯·ÖÔ ÚÔ- ÓÔÌÈ·Îfi ηıÂÛÙÒ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. ∂rÓ·È ¿ÓÙˆ˜ ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ çÊ›ÏÂÈ Ù‹Ó ‰È¿ÚÎÂÈ¿ ÙÔ˘ Û¤ ·éÙfi Ùfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· õ, ̤ ôÏÏ· ÏfiÁÈ·, ÛÙ¿ ·Ï·›Ê·Ù· ÌÔÓ·¯Èο å‰ÂÒ‰Ë Ô‡ ñÂÚ·Û›˙ÂÙ·È. √î âÎÊ¿ÓÛÂȘ ·éÙɘ Ùɘ ÔÏÈÙ›·˜, ‰ËÏ·‰‹ ï ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ η› ÔåÎÔ˘- ÌÂÓÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜, ‰È·ÔÙ›˙Ô˘Ó àÓ¿ ÙÔ‡˜ ·åáÓ˜ Ù‹Ó îÛÙÔÚ›· Ù˘ η› êÏÒÓÔ˘Ó Ù›˜ Ú›˙˜ ÙÔ˘˜ ‚·ıÈ¿ ÛÙ‹Ó ·Ú¿‰ÔÛË, ÁÚ·Ù‹ η› ÚÔÊÔÚÈ΋.

2. √π ƒπ∑∂™ ^√ ÌÔÓ·¯ÈÎfi˜ ‚›Ô˜ ö¯ÂÈ ó˜ àÊÂÙËÚ›· ÙÔ˘ Ù‹Ó ˙ˆ‹ ÙÔÜ ·Ú·‰Â›ÛÔ˘ η› ÚfiÙ˘fi ÙÔ˘ Ù‹Ó ˙ˆ‹ ÙáÓ àÁÁ¤ÏˆÓ ¤ÚÈÍ ÙÔÜ ıÚfiÓÔ˘ η› ÙÔÜ ÔéÚ·Ó›Ô˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ. Δfi ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ ÂrÓ·È «ÙfiÔ˜ £ÂÔÜ Î·› ‡ÏË ÙÔÜ ÔéÚ·ÓÔÜ», ÂrÓ·È àÓÙ›Ù˘ÔÓ Ùɘ ^πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì, ‰ËÏ·‰‹ Ùɘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘ £ÂÔÜ. ™ÎÈÒ‰ÂȘ ÌÔÓ·ÛÙÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜ ÙÔÜ âıÓÈÎÔÜ Îfi- ÛÌÔ˘ η› ÙÔÜ \πÔ˘‰·˚ÛÌÔÜ öÏ·‚·Ó Ù‹Ó ÏËÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙ‹Ó ¯ÚÈ-

–202– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ÛÙÈ·ÓÈ΋ \∂ÎÎÏËÛ›· η› Ôî àÁ¿˜ Ùɘ àÔÛÙÔÏÈÎɘ âԯɘ η› Ôî àÔÛÙÔÏÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ qÙ·Ó ÚÔÙ˘ÒÛÂȘ Ùɘ ÌÔÓ·ÛÙÈÎɘ ˙ˆÉ˜. Δɘ ˙ˆÉ˜ ·éÙɘ Ô‡ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ÁÈ¿ Ù‹Ó ‚·ıÈ¿ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ¿ Ù˘. ∞éÙ‹ ì ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔÜ ÏfiÁÔ˘ η› Ùɘ àÎÚȂ›·˜ Ùɘ Âé·ÁÁÂÏÈÎɘ âÓ ÃÚÈÛÙˇá ˙ˆÉ˜ qÙ·Ó ì ·åÙ›· Ùɘ àÓ·¯ˆÚ‹Ûˆ˜ ÚÔÛÒˆÓ ÁÈ¿ Ù‹Ó öÚËÌÔ, Ù¿ ïÔÖ· öÁÈÓ·Ó ÚfiÙ˘· å‰ÂÒ‰Ô˘˜ η› ı·˘Ì·ÛÙÔÜ ‚›Ô˘ ̤ Ù¿ ÌÂÁ·ÏÂÈÒ‰Ë Î·ÙÔÚıÒÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜. ∞éÙÔ› Ôî àÛÎËÙ¤˜, ̤ Ê·ÓÂÚ‹ ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈ΋ àÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›·, Û˘ÁΤÓ- ÙÚˆÓ·Ó ÙfiÓ Û‚·ÛÌfi ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ η› öÁÈÓ·Ó ì ·åÙ›· ‰È·ÌÔÚÊÒ- Ûˆ˜ ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ ‚›Ô˘ ηٿ Ù¿ ̤۷ ÙÔÜ 3Ô˘ η› ÛÙ›˜ àÚ¯¤˜ ÙÔÜ 4Ô˘ Ì.Ã. ·åÒÓ·. Δfi ÎÜÌ· ·éÙfi ·éÍ·ÓfiÙ·Ó ÌÂÙ¿ ÙÔ‡˜ ‰ÈˆÁÌÔ‡˜. «∫·› Ô≈Ùˆ ÏÔÈfiÓ Á¤ÁÔÓ η› âÓ ÙÔÖ˜ ùÚÂÛÈ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ· η› ì öÚË- ÌÔ˜ âÔÏ›ÛıË ñfi ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ, âÍÂÏıfiÓÙˆÓ àfi ÙáÓ å‰›ˆÓ η› àÔ- ÁÚ·„·Ì¤ÓˆÓ Ù‹Ó âÓ ÙÔÖ˜ ÔéÚ·ÓÔÖ˜ ÔÏÈÙ›·Ó» (ª. \∞ı·Ó·Û›Ô˘, μ›Ô˜ êÁ›Ô˘ \∞ÓÙˆÓ›Ô˘). ò∞Ó Î·› ñÉگ ‰˘Ó·ÌÈ΋ ÛÙ‹Ó âͤÏÈÍË ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ ‚›Ô˘, Ôî Âå‰È- ÎÔ› ͯˆÚ›˙Ô˘Ó, ÁÈ¿ ÏfiÁÔ˘˜ Ú·ÎÙÈÎÔ‡˜ η› ëÚÌËÓ¢ÙÈÎÔ‡˜, ÙÚÂÖ˜ ‚·- ÛÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜ ÙÔ˘: Ùfi âÚËÌËÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·, ̤ ΢ڛԢ˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ ÙfiÓ «·ÙÚȿگ˻ ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ±ÁÈÔ \∞ÓÙÒÓÈÔ Î·› ¬ÛÈÔ ¶·ÜÏÔ ÙfiÓ êÏÔÜÓ, Ùfi ÎÔÈÓÔÙÈÎfi ̤ ÙÔ‡˜ ±ÁÈÔ ª·Î¿ÚÈÔ ÙfiÓ ∞åÁ‡ÙÈÔ Î·› ¬ÛÈÔ ¶ÔÈ̤ӷ, η› Ùfi ÎÔÈÓÔ‚È·Îfi Û‡ÛÙËÌ· ̤ ÙÔ‡˜ ±ÁÈÔ ¶·¯ÒÌÈÔ ÛÙ‹Ó Δ·‚¤ÓÓËÛË Ùɘ ôÓˆ ∞åÁ‡ÙÔ˘ η› ÙfiÓ ª¤Á· μ·Û›ÏÂÈÔ Ùɘ ∫·- ·‰ÔΛ·˜ ηÈ, ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ·, ̤ ÙfiÓ ±ÁÈÔ £Âfi‰ˆÚÔ ÙfiÓ ™ÙÔ˘‰›ÙË. «\∂Ó ÙÚÈÛ› ÁÂÓÈΈٿٷȘ ηٷÛÙ¿ÛÂÛÈ Î·ıÈÛÌ¿ÙˆÓ ±·Û· ì ÌÔ- Ó·¯È΋ ÔÏÈÙ›· ÂÚȤ¯ÂÙ·È: õ âÓ àıÏËÙÈÎFÉ àÓ·¯ˆÚ‹ÛÂÈ Î·› ÌÔÓ›÷·, õ ÌÂÙ¿ ëÓfi˜ õ Ôχ ‰‡Ô ìÛ˘¯¿˙ÂÈÓ, õ âÓ ÎÔÈÓÔ‚›ˆˇ ñÔÌÔÓÂÙÈÎᘠη- ı¤˙ÂÛı·È» (êÁ›Ô˘ \πˆ¿ÓÓÔ˘ ™ÈÓ·˝ÙÔ˘, ∫ÏÖÌ·Í). ¶·Ú¿ Ù‹Ó ÔÈÎÈÏ›· ·éÙ‹, ¬Ï˜ Ôî ÌÔÚʤ˜ ö¯Ô˘Ó Ù‹Ó ÛÊÚ·Á›‰· ÙÔÜ Âé·ÁÁÂÏÈÎÔÜ Ó‡- Ì·ÙÔ˜ η› Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ‰È·Ó¤ÔÓÙ·È àfi ‚·ıÈ¿ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ëÓfiÙËÙ·.

3. ¢π∞ª√ƒºø™∏ Δ∏™ ª√¡∞™Δπ∫∏™ ¶√§πΔ∂π∞™ Δ√À ∞£ø ^∏ àÓ·Áη›· ó˜ àÓˆÙ¤Úˆ Û˘ÓÔÙÈ΋ àÓ·ÊÔÚ¿ ÛÙ›˜ Ú›˙˜ ÙÔÜ ÌÔ- Ó·¯ÈÎÔÜ ‚›Ô˘ ÌĘ ï‰ËÁÂÖ à‚›·ÛÙ· ÛÙfi ùÚÔ˜ ÙÔÜ ò∞ıˆ, ÛÙfi ÌÔÓ·‰ÈÎfi

–203– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À ϤÔÓ ˙ˆÓÙ·Ófi ÌÔÓ·ÛÙÈÎfi ΤÓÙÚÔ, Ùfi ïÔÖÔ Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ à’ àگɘ η› ‰È·Ù‹ÚËÛ ¬Ï˜ Ù›˜ ÌÔÚʤ˜ Ùɘ ÌÔÓ·¯ÈÎɘ ˙ˆÉ˜, Ù‹Ó ÔÈÎÈÏ›· Î·È Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ·. ™‡Ìʈӷ ̤ ñÔı¤ÛÂȘ η› âӉ›ÍÂȘ, ï ò∞ıˆ˜ Ú¤ÂÈ Ó¿ ‰¤¯ıËΠÔχ ÓˆÚ›˜ Ù‹Ó ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË Î·› Ôî οÙÔÈÎÔ› ÙÔ˘ Ó¿ qÙ·Ó Î·Ù¿ Ùfi ÏÂÖÛÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› õ‰Ë àfi ÙfiÓ 4Ô ·å. Δfi ô‚·ÙÔ ÙÔÜ ÙfiÔ˘ ‰¤Ó qÙ·Ó ‰˘Ó·Ùfi Ó¿ Ì‹ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ ÎÏ›ÛÂȘ Úfi˜ Ù‹Ó àÛÎËÙÈ΋ ˙ˆ‹. Δ‹Ó âÔ¯‹ ¬Ìˆ˜ ·éÙ‹ ï ÌÔÓ·¯ÈÎfi˜ ‚›Ô˜ qÙ·Ó â‰á Ù·ÂÈÓfi˜ η› àÊ·Ó‹˜. ^øÛÙfiÛÔ, Û¤ ‰È¿ÛÙËÌ· ÙÚÈáÓ ëηÙÔÓÙ·ÂÙËÚ›‰ˆÓ, àfi ÙfiÓ 5Ô ≤ˆ˜ ÙfiÓ 8Ô ·å., àÓ·Ù‡¯ıËÎ·Ó â‰á η› Ôî ÙÚÂÖ˜ ÌÔÚʤ˜ ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ, àÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Ù‹Ó àÚ¯·›· ·Ú¿‰ÔÛË. §›Á˜, àÏÏ¿ ÂÈÛÙÈΤ˜ âӉ›- ÍÂȘ, ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ¬ÙÈ ÛÙ‹Ó ÚÒÙË ·éÙ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, ¤ÚÈÍ Ùɘ ÂåÛfi‰Ô˘ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ù¯È ÛÙ¿ âÓ‰fiÙÂÚ·, ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠÛÙÔȯÂÈ҉˘ ÎÔÈÓÔ- ÙÈ΋ çÚÁ¿ÓˆÛË-‰ÈÔ›ÎËÛË Ì¤ ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· Û¤ ¬ÏË ·éÙ‹Ó Ù‹Ó ÂÚÈÔ¯‹, àÎfiÌË Î·› ̤۷ ÛÙfi ò√ÚÔ˜, ÚÔÓÔÒÓÙ·˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÚÔ- ÎÔ‹ η› àÛÊ¿ÏÂÈ· ÙáÓ àÛÎËÙáÓ Î·› ìÛ˘¯·ÛÙáÓ. «∞éÙ‹ ì ÚÒÈÌË Ê¿ÛË ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ ‚›Ô˘ Û˘Ì‚¿‰È˙ ÚÔÊ·Óᘠ̤ Ù‹Ó ·ÚÔ˘Û›· ÎÔÛÌÈÎÔÜ ÏËı˘ÛÌÔÜ ÛÙ›˜ Îá̘ ÙÔÜ ò∞ıˆÓÔ˜. ≠√Ù·Ó ¬Ìˆ˜ àÚ¯›˙Ô˘Ó Ôî Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ η› ‚¤‚·È˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÂÚ› ñ¿Ú͈˜ ÌÔÓ·¯áÓ ÛÙfi ò√ÚÔ˜ ÙfiÓ 9Ô ·åÒÓ·, ‰¤Ó Á›ÓÂÙ·È ϤÔÓ Î·Ì- Ì›· àÓ·ÊÔÚ¿ ÁÈ¿ ÎÔÛÌÈÎÔ‡˜Ø àÓÙÈı¤Ùˆ˜ Ì¿ÏÈÛÙ·, ϤÁÂÙ·È ÚËÙᘠ¬ÙÈ ‰¤Ó ñÉÚ¯·Ó ÎÔÛÌÈÎÔ› ÛÙfiÓ ¯áÚÔ ·éÙfi. ^√ ¯áÚÔ˜ ïÌÔ›·˙ ϤÔÓ Ì¤ Ù‹Ó ¡ÈÙÚ›· η› Ù‹Ó ™Î‹ÙË ÙÔÜ 4Ô˘ ·å. ¶Ú¤ÂÈ Î¿ÔÙ ӿ Âr¯·Ó âÍ·- Ê·ÓÈÛıÂÖ Ôî ÔÏ›¯Ó˜» (¶·Ó. ÃÚ‹ÛÙÔ˘, Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜, âΉ. \∂Ô- Ù›·, \∞ıÉÓ·È 1987). ΔfiÓ 9Ô Ì.Ã. ·å. ï àıˆÓÈÎfi˜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi˜ ÂåÛ¤Ú¯ÂÙ·È ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚÈ΋ ÙÔ˘ ÔÚ›·. ∞éÙfi ¬Ìˆ˜ ‰¤Ó ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ÙfiÙ âÌÊ·Ó›ÛıËÎÂ, àÊÔÜ, ¬ˆ˜ Âú·ÌÂ, ÚÔ¸Éگ õ‰Ë àfi ÙfiÓ 5Ô Ì.Ã. ·å. ^À¯ÒÚËÛ ÏfiÁˇˆ ÙáÓ \∞Ú¿‚ˆÓ ÂÈÚ·ÙáÓ Î·› Ùɘ ÂåÎÔÓÔÌ·¯›·˜ ÛÙ¿ Ù¤ÏË ÙÔÜ 7Ô˘ ·å. η› àÓ·‰ÈÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ˜ âÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÙfiÓ 9Ô ·å., ÌÂÙ¿ Ù‹Ó Ï‹ÍË Ùɘ ÂåÎÔÓÔÌ·¯›·˜, ‰È·ÛÒ˙ÔÓÙ·˜ Ùfi âÛ¯·ÙÔÏÔÁÈÎfi ‚›ˆÌ· Û¤ οı âÔ¯‹, ‰ËÏ·‰‹ Ù‹Ó ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· àÓ·‚¿Ûˆ˜ ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘ Úfi˜ ÙfiÓ £Âfi η› Ù‹Ó àÔÎ¿Ï˘„Ë ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤Û· ÛÙ‹Ó âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙáÓ

–204– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ÌÔÓ·¯áÓ, η› àÔ‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ÂÚ›ÙÚ·Ó· Ù‹Ó ‰‡Ó·ÌË Ùɘ ·Ú·‰fi- Ûˆ˜ η› ÙÔÜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ Û¤ÚÌ·ÙÔ˜. Èڛ˜ Ó¿ ÂrÓ·È Ú·Á‰·›· ì ηٿ Ù‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô ·éÙ‹ àÓ·‚›ˆÛË, ÊË- ÌÈṲ̂ÓÔÈ ±ÁÈÔÈ Ùɘ ÂÚÈfi‰Ô˘, ôÓ‰Ú˜ ıÂÔÊfiÚÔÈ, ¬ˆ˜ ï ±ÁÈÔ˜ ¶¤ÙÚÔ˜ ï \∞ıˆÓ›Ù˘, ï ¬ÛÈÔ˜ ∂éı‡ÌÈÔ˜ ï Ó¤Ô˜, \πˆÛ‹Ê ï \∞Ṳ́ÓÈÔ˜, \πˆ¿ÓÓ˘ ï ∫ÔÏÔ‚fi˜, ™˘ÌÂÒÓ Î.ô. Â¥ÏÎ˘Û·Ó Á‡Úˆ ÙÔ˘˜ ñÔÙ·ÎÙÈÎÔ‡˜ η› Û˘Ó- ÂÙ¤ÏÂÛ·Ó âÍ·ÈÚÂÙÈο ÛÙ‹Ó àÓ·˙ˆÔÁfiÓËÛË Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÛÙfi ò√ÚÔ˜. √î ÌÔ- Ó·¯Ô› ôÚ¯ÈÛ·Ó ¿ÏÈ Ó¿ çÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·È Û¤ ÌÈÎÚ¤˜ àÚ¯Èο ïÌ¿‰Â˜ η› öÂÈÙ· Û¤ ÌÂÁ¿Ï˜. ∫·Ù¿ Ùfi 865, Ôî ÌÔÓ·¯Ô› ÂrÓ·È ÙfiÛÔÈ ÔÏÏÔ›, œÛÙ Ùfi ò√ÚÔ˜ Ó¿ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ì¤ fiÏË. Δ¿ ÌÔÓ·ÛÙËÚȷο ÎÙ›ÛÌ·Ù· âÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ÚáÙ· ÛÙ›˜ ÏËÛȤ- ÛÙÂÚ˜ Úfi˜ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÂÚÈÔ¯¤˜ η› öÂÈÙ· ÚÔ¯ˆÚÔÜÓ ÛÙ‹Ó âÓ‰Ô- ¯ÒÚ· Ùɘ ¯ÂÚÛÔÓ‹ÛÔ˘. ò∂ÙÛÈ ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿ Ùfi ò√ÚÔ˜ ÛÙ·ıÂÚÔÔ›ËÛÂ Ù‹Ó ı¤ÛË ÙÔ˘ ÌÂٷ͇ ÙáÓ ÛÔ˘‰·›ˆÓ ÌÔÓ·ÛÙÈÎáÓ Î¤ÓÙÚˆÓ Ùɘ \∂ÎÎÏË- Û›·˜, àÔÎÙÒÓÙ·˜ ‰‡Ó·ÌË Î·› ÚÔÛÂÏ·ÔÓÙ·˜ Ùfi âӉȷʤÚÔÓ Ùɘ ‚˘- ˙·ÓÙÈÓɘ ÔÏÈÙ›·˜. √î ÌÔÓ·¯Ô› àÁˆÓ›ÛıËÎ·Ó ÛÙ‹Ó Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÁÈ¿ Ó¿ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó Ì›· ·éÙÔÙÂÏÉ Î·› å‰ÈfiÙ˘Ë ÎÔÈÓˆÓ›·, Ù‹Ó ÌÔÓ·ÛÙÈ΋ ÔÏÈÙ›·, àÓ·- ÁÓˆÚÈṲ̂ÓË ÔÏÈÙÈο η› ηÙÔ¯˘ÚˆÌ¤ÓË ÓÔÌÈο. \∞ÔÙ¤ÏÂÛÌ· qÙ·Ó, àÎfiÌË Î·› ÛÙfiÓ 9Ô ·å., ï ò∞ıˆ˜ Ó¿ Û˘ÓÈÛÙÄ çÓÙfiÙËÙ· ̤ å‰È·›ÙÂÚË çÚÁ¿ÓˆÛË Î·› ùÚÁ·Ó· Ô‡ ÙfiÓ âÎÚÔÛˆÔÜÛ·Ó âÓÒÈÔÓ ÙáÓ \∞Ú¯áÓ, ̤ âÈÎ˘ÚˆÌ¤Ó· ÎÚ·ÙÈο öÁÁÚ·Ê· η› ̤ ˙ˆÙÈÎfi, ó˜ ÚÔÖη, ¯áÚÔ ¤ÚÈÍ ÙáÓ ÌÔÓ·ÛÙÈÎáÓ âÁηٷÛÙ¿ÛˆÓ. ^∏ ‰˘Ó·ÌÈ΋ ·éÙ‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜, çÚÁ·ÓÒÛˆ˜, ‰È·ÌÔÚÊÒÛˆ˜ η› àÓ·Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ûˆ˜ ÙáÓ ÌÔÓ·¯ÈÎáÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ Û˘Ó¯›ÛıËÎÂ, ̤ âÏ¿¯ÈÛÙ· ‰È·Ï›ÌÌ·Ù·, η› ÛÙ¿ ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ‚˘˙·Ó- ÙÈÓ¿ ¯ÚfiÓÈ· (10Ô˜-12Ô˜ ·å.), ̤ Ù‹Ó ¥‰Ú˘ÛË ÌÔÓáÓ Î·È ÌÔÓ˘‰Ú›ˆÓ õ Ù‹Ó ¥‰Ú˘ÛË ÙáÓ â› ̤ÚÔ˘˜ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÌÔÓáÓ Î·› Ù‹Ó öÏ¢ÛË ÙáÓ Í¤- ÓˆÓ \√ÚıÔ‰fi͈Ó. ™Ù‹Ó ≈ÛÙÂÚË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ âÔ¯‹ (13Ô˜ ·å.) âÎÊÚ¿- ÛıËΠ̤ Ù‹Ó Û˘ÌÏ‹ÚˆÛË ÙáÓ ñÔÏÔ›ˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÌÔÓáÓ Î·› Ù‹Ó àÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›· η› ÚÔÛÊÔÚ¿ ÛÙÔ‡˜ Ï·Ô‡˜ ÙÔÜ μÔÚÚÄ, ÛÙ¿ ¯ÚfiÓÈ· Ùɘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ ̤ Ù‹Ó ÛÙ‹ÚÈÍË ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, Ù›˜ ìÁÂÌÔÓÈΤ˜ ÂéÂÚÁÂۛ˜ η› Ù‹Ó àÁ¿Ë ÙáÓ \√ÚıÔ‰fi͈Ó. ^∏ ú‰È· ‰˘-

–205– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À Ó·ÌÈ΋ Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È Î·› ÌÂÙ¿ Ù‹Ó àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË Ì¤¯ÚÈ Ù‹Ó Û‡Á¯ÚÔÓË âÔ¯‹, œÛÙ ӿ ÌÔÚÔÜÌ ӿ ïÌÈÏÔÜÌ ̤ àÛÊ¿ÏÂÈ· àÊ’ ëÓfi˜ Ì¤Ó ÁÈ¿ «àӤηıÂÓ ÎÚ·ÙÔÜÓÙ· êÁÈÔÚÂÈÙÈο ηıÂÛÙáÙ·», àÊ’ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ ÁÈ¿ Û˘Ó¯É, âÏÂÁ̤ÓË àÓ·Ó¤ˆÛË Ùɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜, àÓ¿ÏÔÁ· Úfi˜ Ù›˜ ÙÚ¤¯Ô˘Û˜ àÓ¿ÁΘ η› Ù›˜ îÛÙÔÚÈΤ˜ Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜. ™¤ ¬Ï˜ ·éÙ¤˜ Ù›˜ àÓ·ÁηÖ˜ õ âÈ‚·ÏÏfiÌÂÓ˜ âÎ ÙáÓ Ú·ÁÌ¿- ÙˆÓ âÍÂÏ›ÍÂȘ, ‚·ÛÈ΋ ̤ÚÈÌÓ· ÙáÓ ñ¢ı‡ÓˆÓ ÌÔÓ·¯áÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ qÙ·Ó ì ‰È·Ù‹ÚËÛË Ùɘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔÜ «ÎÔÈÓÔÜ», ì âÓ›Û¯˘ÛË ÙÔÜ ÎÔÈÓÔ‚È·ÎÔÜ ıÂÛÌÔÜ Î·› ì ÚÔÛ¿ıÂÈ· â·Ó·ÊÔÚĘ ÙáÓ ·éıÂÓ- ÙÈÎáÓ àÚ¯·›ˆÓ ıÂÛÌáÓ ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ, ηıÒ˜ â›Û˘ η› ì ÌÂÙ¿- ‰ÔÛË Ùɘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎɘ ÎÏËÚÔÓÔÌÈĘ Û¤ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ âÁÁ‡˜ η› Ì·ÎÚ¿Ó \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜, ̤ ≤Ó· ÓÂÜÌ· ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi, Ùfi ïÔÖÔ qÙ·Ó ÔåÎÂÖÔ àfi Ùfi μ˘˙¿ÓÙÈÔ. ^√ ÛÙfi¯Ô˜ ·éÙÔÜ ÙÔÜ àÁÒÓ· ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ö¯ÂÈ àÊÂÙËÚ›· η› öÌÓÂ˘Û‹ ÙÔ˘ Ùfi âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ÓÂÜÌ· Ùɘ àÔÛÙÔÏÈÎɘ ÎÔÈÓfi- ÙËÙ·˜, ì ïÔ›· ˙ÔÜÛ ïÌÔı˘Ì·‰fiÓ, η› Ùfi âÓıÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi ÊÚfiÓËÌ· ÙáÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ, Ôî ïÔÖÔÈ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔÜÓ ó˜ ÚfiÙ˘· ÙÂÏÂÈfiÙËÙÔ˜ ÛÙÔ‡˜ ÌÔ- Ó·¯Ô‡˜ η› ÙÔ‡˜ èıÔÜÓ Û¤ àÛÎËÙÈο «Ì·ÚÙ‡ÚÈ· Û˘ÓÂȉ‹Ûˆ˜», η- ıÒ˜ η› Ù‹Ó ‚·ıÈ¿ ·úÛıËÛË Ùɘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ âÓ Ùˇá ëÓ› ÛÒÌ·ÙÈ ÙÔÜ ÃÚÈ- ÛÙÔÜ, «â› Ùfi ·éÙfi», ¬ÏˆÓ ÙáÓ Û˘ÓÂÚ¯ÔÌ¤ÓˆÓ ÌÔÓ·¯áÓ âÎ ‰È·ÊfiÚˆÓ âıÓáÓ Î·› ÁψÛÛáÓ Î·› ·Ú·‰fiÛˆÓ, Ù·˘Ù›˙ÔÓÙ·˜ Ùfi ÙÔÈÎfi ̤ Ùfi ηıÔÏÈÎfi, Ù‹Ó ÙÔÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ̤ Ù‹Ó ∫·ıÔÏÈ΋ \∂ÎÎÏËÛ›·, Ùfi ÌÔ- Ó·ÛÙ‹ÚÈ Ì¤ Ùfi ñÂÚˇáÔ Ùɘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙɘ, Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ̤ Ù¿ ¬ÚÈ· Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘, ‰ÈfiÙÈ Ùfi ÓÂÜÌ· ÙÔ˘ ÂrÓ·È «ÌÂıfiÚÈÔÓ ÎfiÛÌÔ˘ η› ÙáÓ ñÂÚÎÔÛÌ›ˆÓ», ηٿ ÙfiÓ ±ÁÈÔ °ÚËÁfiÚÈÔ ÙfiÓ ¶·Ï·ÌÄ.

4. ∂•∂§π•∏ Δ√À ∫√π¡√Δπ∫√À Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ^∏ ˙ˆ‹ ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ÂrÓ·È, ¬ˆ˜ ÚÔ›·ÌÂ, ‚·ıÈ¿ Âé·ÁÁÂÏÈ΋, àÔ- ÛÙÔÏÈ΋ η› ÎÔÈÓˆÓÈ΋. ∂rÓ·È ëfiÌÂÓÔ ÁÈ’ ·éÙfi ÙfiÓ ÏfiÁÔ ì çÚÁ¿- ÓˆÛË Ùɘ ÌÔÓ·¯ÈÎɘ ÔÏÈÙ›·˜ ÙÔÜ ò∞ıˆ η› ì ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ Ó¿ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È ¿Óˆ ÛÙ¿ ıÂ̤ÏÈ· ÙáÓ ÁÂÓÈÎáÓ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÌÔÓ·¯ÈÎfi ‚›Ô η› ÁÈ¿ ÙÔ‡˜ ıÂÛÌÔ‡˜ ÙÔ˘, ηÓÔÓÈÎáÓ Î·› ÔÏÈÙÂÈ·ÎáÓ, Ú˘ıÌ›ÛÂˆÓ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∞Ó·ÙÔÏÈÎɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∂rÓ·È âÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi ·éÙfi Ô‡ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ï ¢. ¶ÂÙڷοÎÔ˜ ÛÙfi Û‡Á-

–206– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ÁÚ·ÌÌ¿ ÙÔ˘ Δfi ÌÔÓ·¯ÈÎfiÓ ÔÏ›ÙÂ˘Ì· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ò∞ıˆ (\∂Ó \∞ı‹Ó·È˜, 1925, ÛÛ. 3-4): «...¶Úfi˜ Û·ÊÉ Ùɘ ïÌÔÛÔӉȷÎɘ êÁÈÔÚÂÈÙÈÎɘ çÚÁ·ÓÒÛˆ˜ η- Ù·ÓfiËÛË à·Ú·›ÙËÙÔ˜ Ù˘Á¯¿ÓÂÈ ÚÔ¸fiıÂÛȘ ÙáÓ ìÌÂÙ¤ÚˆÓ ÌÔÓ·- ¯ÈÎáÓ ıÂÛÌáÓ ì âÈÌÂÏ‹˜ ÛÔ˘‰‹. ^√ ıÂÛÌfi˜ ÙÔÜ ¶ÚÒÙÔ˘ ‰¤Ó àÊ›- ÛÙ·Ù·È ÙÔÜ ÁÂÓÈÎÔÜ ·ÙÚfi˜ Ùɘ ·¯ˆÌÈ·Óɘ çÚÁ·ÓÒÛˆ˜ η› Ùɘ ‚·ÛÈÏÂÈ·Óɘ ‰È·Ù¿Íˆ˜ ÂÚ› ÙÔÜ Û˘ÓÔÈÎÈÛÌÔÜ ÙáÓ à‰ÂÏÊÔÙ‹ÙˆÓ ñfi ÎÔÈÓ‹Ó ‰È‡ı˘ÓÛÈÓØ ·î ‰¤ ÙáÓ êÁÈÔÚÂÈÙáÓ âÙ‹ÛÈ·È Û˘Ó¿ÍÂȘ ÂrÓ·È àfiÚ- ÚÔÈ· Ùɘ ‚·ÛÈÏÂÈ·Óɘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ¬ˆ˜: ^^∫·› Û˘Ó¤‰ÚÈÔÓ Î·Ù¿ ÙÈ- Ó·˜ óÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ηÈÚÔ‡˜ η› ÙfiÔ˘˜ ÙáÓ âÈÙÂÙ·ÁÌ¤ÓˆÓ Ù·Ö˜ à‰ÂÏ- ÊfiÙËÛÈ Á›ÓÂÛı·È”. »¶·¯ÒÌÈÔ˜ ï î‰Ú˘Ù‹˜ ÙÔÜ ∫ÔÈÓÔ‚›Ô˘, μ·Û›ÏÂÈÔ˜ ï ̤Á·˜, ï å‰ÂÒ- ‰Ë˜ ÙÔ‡ÙÔ˘ çÚÁ·ÓˆÙ‹˜, £Âfi‰ˆÚÔ˜ ï ™ÙÔ˘‰›Ù˘, ÙÔÜ ª. μ·ÛÈÏ›Ԣ ï ñ¤ÚÔ¯Ô˜ ëÚÌËÓÂ˘Ù‹˜. √î ÙÚÂÖ˜ ò√Ï˘ÌÔÈ ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. ^∂ηÙfiÓ ÙÂÛÛ·Ú¿ÎÔÓÙ· Ù¤ÛÛ·Ú· öÙË àfi ÙÔÜ ı·- Ó¿ÙÔ˘ ÙÔÜ çÓÔÌ·ÛÙÔÜ ÎÔÈÓÔ‚È¿Ú¯Ô˘ àÓ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂÖÙÔ Î·› àÓÂÏ¿Û- ÛÂÙÔ, ‰È¿ ÙÔÜ öÚÁÔ˘ £ÂÔ‰ÒÚÔ˘ ÙÔÜ ™ÙÔ˘‰›ÙÔ˘, ÙÔÜ ò∞ıˆ Ùfi ÌÔÓ·¯È- ÎfiÓ ÔÏ›ÙÂ˘Ì·». ^∏ ÎÔÈÓÔÙÈ΋ çÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ö¯ÔÓÙ·˜ ó˜ ‚·ÛÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÚáÙ· ÙfiÓ ÎÔÈÓÔ‚È·Îfi ÙÚfiÔ ˙ˆÉ˜ ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ñfi Ù‹Ó ·ÙÚÈ΋ ̤ÚÈÌÓ·, ÎÚ›ÛË Î·› ‰ÔÎÈÌ·Û›· ÙÔÜ ·ÙÚfi˜-Á¤ÚÔÓ- ÙÔ˜, ‰Â‡ÙÂÚÔ Ù‹Ó ·éÙÔÙ¤ÏÂÈ· ÛÙfiÓ ÚáÙÔ ‚·ıÌfi η›, ÙÚ›ÙÔ, Ù‹Ó ·éÙÔ- ‰ÈÔ›ÎËÛË ÛÙfiÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ ̤ Ù‹Ó âÎÏÔÁ‹ ëÓfi˜ Û˘ÓÙÔÓÈÛÙÈÎÔÜ-âÔÙÈÎÔÜ çÚÁ¿ÓÔ˘, ÂrÓ·È Î·Ù’ àÚ¯‹Ó ÛÙÔȯÂÈ҉˘ η› ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿, àÓ·Ù˘ÛÛÔ̤ÓË, Á›ÓÂÙ·È Èfi Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ η› àÔÎÙÄ ÚÔÓfiÌÈ· η› àÓ·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓÔ ÎÜÚÔ˜. ò∂ÙÛÈ Ù¿ ÚáÙ· ÂÓȯڿ âӉȷÈÙ‹Ì·Ù· ÙáÓ àÛÎËÙáÓ, ‰ËÏ·‰‹ Ù›˜ ηχ‚˜ η› Ù¿ ÎÂÏÏÈ¿, ‰È·‰¤¯ÔÓÙ·È: ·) Ù¿ Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ì·Ù· ÙáÓ Ï·˘ÚáÓ (Û˘ÓÔÈÎÈÛÌfi˜ Î·Ï˘‚áÓ Ì¤ Ó·fi η› ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ÎÂÓÙÚÈ΋ ‰È- Ô›ÎËÛË, ¬ˆ˜ ì §·‡Ú· ÙÔÜ ∫Ï‹ÌÂÓÙÔ˜, ÙÔÜ ∑˘ÁÔÜ, ÙáÓ ∫·Ú˘áÓ)Ø ‚) Ù¿ ÌÔÓ‡‰ÚÈ· ̤ à‰ÂÏÊfiÙËÙ˜ ÂÚ›Ô˘ 10 ÚÔÛÒˆÓØ Î·› Á) Ôî ÌÂÁ¿Ï˜ ÌÔÓ¤˜ ̤ ·ûÍËÛË ÙÔÜ àÚÈıÌÔÜ ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ Î·› ÙáÓ ÎÙÈ- ÛÌ¿ÙˆÓ, ¬ˆ˜ àÔ‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È Î·› Û‹ÌÂÚ· àfi Ù›˜ ÔåÎÔ‰ÔÌÈΤ˜ Ê¿-

–207– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À ÛÂȘ ÙáÓ ÚÔÛıËÎáÓ ÛÙ›˜ ÌÔÓ·ÛÙËÚȷΤ˜ âÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ. ™Ù‹Ó àÌ¿Ú- Ù˘ÚË Ê¿ÛË ÙÔÜ êÁÈÔÚÂÈÙÈÎÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÂÖ ì ηı¤‰Ú· ÙáÓ °ÂÚfiÓÙˆÓ, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ÂrÓ·È ÁÓˆÛÙ‹ ì ≤‰Ú· Ù˘. ^∏ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ â›- Û˘ ÙáÓ êÁÈÔÚÂÈÙáÓ ÛÙ‹Ó Û‡ÓÔ‰Ô ÙÔÜ 843 Ì.Ã. ÂÚ› ÙáÓ îÂÚáÓ ÂåÎfi- ÓˆÓ ‰ËÏÒÓÂÈ ¬ÙÈ ·éÙÔ› Ôî ÌÔÓ·¯Ô› qÙ·Ó âÍÔ˘ÛÈÔ‰ÔÙË̤ÓÔÈ ÁÈ’ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó àÔÛÙÔÏ‹ àfi οÔÈÔ «∫ÔÈÓfi», Ô‡ ‰¤Ó qÙ·Ó ôÏÏÔ àfi ÙfiÓ ¶ÚáÙÔ Î·› ÙÔ‡˜ «Û‡Ó ·éÙˇá» à‰ÂÏÊÔ‡˜. ò∏‰Ë ÙfiÓ 10Ô ·å., ï ò∞ıˆ˜ ÛÙ¿ öÁÁÚ·Ê· ÁÈ¿ ÙfiÓ Î·ıÔÚÈÛÌfi ÙáÓ Û˘ÓfiÚˆÓ ÙÔ˘, ıˆÚÂÖÙ·È ëÓÈ·›· ÌÔÓ·¯È΋ ÎÔÈÓfiÙ˘ ̤ ëÓÈ·›· å‰ÈÔÎÙËÛ›·. Δ‹Ó âÔ¯‹ ·éÙ‹ Ôî çÓÔ̷ۛ˜, ¬ˆ˜ àӷʤÚıË, Ï·‡Ú·, ÌÔÓ‹, âÓ·Ï- Ï¿ÛÛÔÓÙ·È Û˘¯Ó¿, œÛÙÂ ì ªÔÓ‹ ÙÔÜ ò∞ıˆÓÔ˜ Ó¿ Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó §·‡Ú· ÙáÓ ∫·Ú˘áÓ õ ì ªÔÓ‹ ÙÔÜ \∞ı·Ó·Û›Ô˘ ̤ Ù‹Ó ªÂÁ›ÛÙË §·‡Ú·. ^∏ §·‡Ú· ÙáÓ ∫·Ú˘áÓ, ì ïÔ›· àÓ·Ù‡¯ıËΠÙfiÓ 9Ô ·å. ÛÙfi ̤ÛÔ Ùɘ ¯ÂÚÛÔÓ‹ÛÔ˘ (çÓÔÌ¿ÛıËΠªÂÁ¿ÏË ª¤ÛË §·‡Ú· õ ª¤ÛË §·‡Ú· ÁÈ¿ ‰È¿ÎÚÈÛË àfi Ù›˜ ÂÚÈÊÂÚÂȷΤ˜ Ï·ÜÚ˜), ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔÜÛ ó˜ ÎÂÓÙÚÈ΋ ‰ÈÔ›ÎËÛË ëÓfi˜ «∫ÔÈÓÔÜ» η› Âr¯Â ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· Û¤ ¬ÏÔ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜. \∞fi Ùfi öÁÁÚ·ÊÔ 1 ÙáÓ Actes de Protaton, ÙÔÜ 9Ô˘ ·å., Ì·ı·›- ÓÔ˘Ì ¬ÙÈ «\∞Ó‰Ú¤·˜ ï ÂéÏ·‚¤ÛÙ·ÙÔ˜ ÌÔÓ·¯fi˜ η› ÚáÙÔ˜ ìÛ˘¯·- ÛÙ‹˜ ÙÔÜ ÂÚȈӇÌÔ˘ ò√ÚÔ˘˜ âÎ ÚÔÛÒÔ˘ ¿ÓÙˆÓ ÙáÓ âÎÂÖÛ ۯÔ- Ï·˙fiÓÙˆÓ ı›ˆÓ àÓ‰ÚáÓ» ÌÂÙ·‚·›ÓÂÈ ÛÙfiÓ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·, ÛÙ‹Ó ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, η› ÚÔÛʈÓÂÖÙ·È Ì¤ Ùfi ùÓÔÌ· «¶ÚáÙÔ˜» ̤ Ù‹Ó ÛËÌ·Û›· ÙÔÜ ìÁ¤ÙÔ˘ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. ^√ Ù›ÙÏÔ˜ ·éÙfi˜ àÔ- ÙÂÏÂÖ Û‡ÌÙ˘ÍË ÙÔÜ Ï‹ÚÔ˘˜ Ù›ÙÏÔ˘ «ÚáÙÔ˜ ìÁÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÙÔÜ ò∞ıˆ- ÓÔ˜», Û¤ Û‡ÁÎÚÈÛË Ì¤ ÙÔ‡˜ ‰Â˘ÙÂÚ‡ÔÓÙ˜ ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘˜ ÙáÓ ÌÔÓ˘‰Ú›ˆÓ. ¶ÚÔÌ‹Ó˘Ì· Ùɘ ÙÂÙÚ·ÌÂÏÔܘ ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜ ÙÔÜ ∫ÔÈÓÔÜ, ÛËÌÂÚÈÓɘ \∂ÈÛÙ·Û›·˜, àÔÙÂÏÂÖ ì Ú¿ÍË ‰È·ÈÙËÛ›·˜ (àÚ. 4, Actes de Protaton) ÛÙ‹Ó ïÔ›·, Ì·˙› ̤ Ùfi «™›ÁÓÔÓ \πˆ¿ÓÓÔ˘, ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ÙÔÜ ôıˆÓÔ˜», Û˘Ó˘ÔÁÚ¿ÊÔ˘Ó Î·› ôÏÏÔÈ ÙÚÂÖ˜ àıˆÓÖÙ˜ ·Ù¤Ú˜. ^√ ¶ÚáÙÔ˜ âÍÂϤÁÂÙÔ –‰¤Ó ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ᘠàÎÚȂᘖ àfi ≤Ó·Ó àÚÈıÌfi ìÁÔ˘Ì¤ÓˆÓ ÙáÓ ÌÔÓ˘‰Ú›ˆÓ, ï ïÔÖÔ˜ ôÊËÓ ÛÙ‹Ó ı¤ÛË ÙÔ˘ àÓ·ÏËÚˆÙ‹, Ôf çÓÔÌ·˙fiÙ·Ó «ìÁÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÙÔÜ ÚÒÙÔ˘». ^√ ¶ÚáÙÔ˜ âÁηı›ÛÙ·ÙÔ ÛÙ›˜ ∫·Ú˘¤˜, ÛÙ‹Ó ≤‰Ú· ÙÔÜ ∫ÔÈÓÔÜ, ì ïÔ›· çÓÔÌ¿- ÛıËΠ¶ÚˆÙ¿ÙÔ Î·› àÓÂÏ¿Ì‚·ÓÂ Ù‹Ó ÎÂÓÙÚÈ΋ ‰ÈÔ›ÎËÛË ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜.

–208– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ^∏ àÓ¿Ù˘ÍË ÙáÓ ÌÔÓáÓ Î·› Ù¿ ÎÔÈÓ¿ ÙÔ˘˜ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ¯ÚÂÈ·˙fi- Ù·Ó ≤Ó· ÎÂÓÙÚÈÎfi ùÚÁ·ÓÔ ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜ η› öÙÛÈ ÛÙ‹Ó ªÂÁ¿ÏË ª¤ÛË Û˘ÁÎÚÔÙ‹ıËΠì Û‡Ó·ÍË ÙÔÜ ¶ÚÒÙÔ˘. ΔÚ›˜ ÙÔÜ öÙÔ˘˜ Á›ÓÔÓÙ·Ó Û˘Ó- ¿ÍÂȘ ÛÙ›˜ ∫·Ú˘¤˜ ηٿ Ù›˜ ÌÂÁ¿Ï˜ ëÔÚÙ¤˜, ̤ ·Ú¿ıÂÛË Á‡̷- ÙÔ˜ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó àÁÚ˘Ó›· Ùɘ ëÔÚÙɘ. Δ¿ ÃÚÈÛÙÔ‡ÁÂÓÓ·, Ùfi ¶¿Û¯· η› ÛÙ‹Ó ëÔÚÙ‹ Ùɘ ∫ÔÈÌ‹Ûˆ˜, ¬Ô˘ ÂrÓ·È àÊÈÂڈ̤ÓÔ˜ ï Ó·fi˜ ÙÔÜ ¶ÚˆÙ¿ÙÔ˘. ™Ù›˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ Âr¯·Ó Ù‹Ó ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Û˘ÌÌÂÙԯɘ, ôÓ õıÂ- Ï·Ó, ¬ÏÔÈ Ôî ÌÔÓ·¯Ô› ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜, âÓá Ôî Á¤ÚÔÓÙ˜ Û˘Ó‹Ú¯ÔÓÙÔ Û¤ Û‡Ó- ·ÍË ÁÈ¿ Ù‹Ó â›Ï˘ÛË ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ÙÔÜ ^πÂÚÔÜ ΔfiÔ˘. Δfi ¶ÚˆÙ¿ÙÔ, ηْ ·éÙfiÓ ÙfiÓ ÙÚfiÔ, àÂÙ¤ÏÂÛ Ùfi ÛËÌÂÖÔ àÓ·ÊÔÚĘ Ùɘ ëÓÈ·›·˜ Û˘Ó¿Íˆ˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ η› âÁÁ‡ËÛË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙáÓ Û˘Ó¿ÍÂˆÓ Î·› ‰È·ÙËÚ‹Ûˆ˜ Ùɘ ëÓfiÙËÙÔ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, âÎÏËÚÒÓÔÓÙ·˜ ·éÙfiÓ ÙfiÓ ÛÎÔfi, ·Ú¿ Ù›˜ ÙÂÚ¿ÛÙȘ çÚÁ·ÓˆÙÈΤ˜ η› ôÏϘ àÏÏ·Á¤˜, ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·. ^∏ âͤÏÈÍË â¿Óˆ ÛÙ‹Ó ú‰È· ‰È·‰ÚÔÌ‹ Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È. \∞fi Ù‹Ó âÔ¯‹ ·éÙ‹ (10Ô˜ ·å.), Ùfi ò√ÚÔ˜ àÔÙÂÏÂÖ Ì›· ÌÔÓ·‰È΋-å‰ÈfiÙ˘Ë ÔÏÈÙ›·, Ì›· ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÔÏÈÙ›·, ̤۷ ÛÙ‹Ó ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ âÈÎÚ¿ÙÂÈ· η› ÂÚÈ- ÎÏ›ÂÈ ÛÙÔ‡˜ ÎfiÏÔ˘˜ Ù˘ ÔÏ˘¿ÚÈıÌ· η› ÔχÌÔÚÊ· ÎÔÈÓÔÙÈο, ı¿ ϤÁ·ÌÂ, ηıȉڇ̷ٷ: ÌÂÁ¿Ï· ÎÔÈÓfi‚È·, Ï·ÜÚ˜, ÌÔÓ‡‰ÚÈ·, ÎÂÏÏÈ¿, ìÛ˘¯·ÛÙ‹ÚÈ·. ^∏ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ùɘ ÔÏÈÙ›·˜ ·éÙɘ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙfiÓ àÔ- ÛÙÔÏÈÎfi-ÎÔÈÓÔÎÙ‹ÌÔÓ· ηÓfiÓ· οı ÌÈĘ Í¯ˆÚÈÛÙɘ ÌÔÓ·ÛÙËÚÈ·Îɘ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜ η› å‰È·›ÙÂÚ· ÛÙfi ôÙ˘Ô Ì¤Ó, àÏÏ¿ ˙ˆÓÙ·Ófi η› àÓ¿ÁÏ˘ÊÔ, ·éÙÂÍÔ‡ÛÈÔ, ·éÙÔ‰ÈÔ›ÎËÙÔ Î·› à·ÚÂÓfi¯ÏËÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ Ù˘. ≠√ˆ˜ ö¯ÂÈ Ï¯ıÂÖ, Ù¿ ÚáÙ· ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚÈο öÁÁÚ·Ê· η› âÓ Û˘Ó¯›÷· Ù¿ Ù˘Èο öÚ¯ÔÓÙ·È Ó¿ ‰È·Ù˘ÒÛÔ˘Ó âÈÛËÌfiÙÂÚ·, Ó¿ ‚ÂÏ- ÙÈÒÛÔ˘Ó, Ó¿ âÈ΢ÚÒÛÔ˘Ó Î·› Ó¿ ÚÔÛٷهÛÔ˘Ó Ù‹Ó õ‰Ë ñÊÈÛÙ¿ÌÂÓË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙáÓ àÙ‡ˆÓ ıÂÛÌáÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ Ô‡ úÛ¯˘·Ó àfi Ôχ ·Ï·ÈfiÙÂÚ·. ò∞ÏψÛÙ ٿ Ù˘Èο ÚԤ΢Ù·Ó àfi Ù‹Ó ÙÔÈ΋ Û‡Ó·ÍË ÙáÓ ÁÂÚfiÓÙˆÓ, Ù‹ ªÂÁ¿ÏË ª¤ÛË, Û˘ÌÚ¿ÙÙÔÓÙÔ˜ ÙÔÜ àÂ- ÛÙ·Ï̤ÓÔ˘ ÁÈ’ ·éÙfiÓ ÙfiÓ ÛÎÔfi âÍ¿Ú¯Ô˘ ÙÔÜ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜, ̤ Ù‹Ó âÁÎÚÈÙÈ΋ ñÔÁÚ·Ê‹ ÙÔÜ å‰›Ô˘. ^√ öÍ·Ú¯Ô˜ ÙÔÜ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜ ΔÛÈ- ÌÈÛÎÉ ìÁÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÙÔÜ ™ÙÔ˘‰›Ô˘ ∂éı‡ÌÈÔ˜ Û˘Ó¤Ù·Í ۤ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ̤ ÙÔ‡˜ àÓÙÈÚÔÛÒÔ˘˜ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ ÛÙ›˜ ∫·Ú˘¤˜ Ùfi ÏÂÁfiÌÂÓÔ Ù˘ÈÎfi

–209– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À

ÙÔÜ ΔÛÈÌÈÛÎÉ (972 Ì.Ã.), Ùfi ïÔÖÔ Û˘Ó˘ÔÁÚ¿ÊËΠàfi ÂÓ‹ÓÙ· ≤ÍÈ (56) ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘˜ η› ÚÔÎÚ›ÙÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ η› âÁÎÚ›ıËΠ̤ ¯Ú˘Ûfi- ‚Ô˘ÏÏÔ Ô‡ ʤÚÂÈ Ù‹Ó å‰Èfi¯ÂÈÚË âÚ˘ıÚ¿ ñÔÁÚ·Ê‹ ÙÔÜ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·. ª¤ Ùfi Ù˘ÈÎfi ·éÙfi ηÙÔ¯˘ÚÒÓÂÙ·È, ÔÏÈÙÈο η› ÓÔÌÈο, ï ·éÙÔ- ‰ÈÔ›ÎËÙÔ˜ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ η› ì ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›· ¬ÏˆÓ ÙáÓ ÌÔÚÊáÓ ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ ‚›Ô˘, ‰ËÏ·‰‹ ÙáÓ ÌÔÓáÓ, ÙáÓ Ï·˘ÚáÓ, ÙáÓ ÎÂÏÏ›ˆÓ η› ÙáÓ âÚËÌËÙËÚ›ˆÓ, âÓÙ¿ÛÛÂÙ·È Û¤ ≤Ó· Û‡ÛÙËÌ· Ì›·˜ àÓ·ÁÓˆÚÈṲ̂Ó˘ ϤÔÓ ·éÙÔ‰ÈÔÈ΋ÙÔ˘ ÔÏÈÙ›·˜. ªÂÚÈΤ˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ ÂrÓ·È âӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÁÈ¿ Ùfi ı¤Ì· Ì·˜. ^∏ \∞Ú¯‹ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ ̤ ÁÂÓÈ΋ âÍÔ˘Û›· ÂrÓ·È ï ¶ÚáÙÔ˜, ï ïÔÖÔ˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÔÊ·Û›˙ÂÈ ÁÈ¿ Ù¿ ÎÔÈÓ¿ ¯ˆÚ›˜ Ù‹Ó ÁÓÒÌË Ùɘ Û˘ÓÂχ- Ûˆ˜ ÙáÓ ìÁÔ˘Ì¤ÓˆÓ. ¢È·ÛÒ˙ÂÙ·È ì ÌÔÚÊ‹ ÙÔÜ àÓ·¯ˆÚËÙÈÎÔÜ ‚›Ô˘, àÏÏ¿ âÈÙÚ¤ÂÙ·È ì àÓ·¯ÒÚËÛȘ ÌfiÓÔ Û¤ âΛÓÔ˘˜, Ôî ïÔÖÔÈ ö˙ËÛ·Ó ó˜ ñÔÙ·ÎÙÈÎÔ› ÛÙÔ‡˜ Á¤ÚÔÓÙ˜ ÙáÓ ÌÔÓáÓ õ ÙáÓ ÎÂÏÏÈáÓ Î·› ÎÚ›ıËÎ·Ó ôÍÈÔÈ ÁÈ’ ·éÙfiÓ ÙfiÓ ‚›Ô. ¶ÔÏÏ¿ ˙ËÙ‹Ì·Ù· õ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ùɘ ηıËÌÂÚÈÓɘ ˙ˆÉ˜ âÈχÔÓ- Ù·È Ì¤ àÔÊ¿ÛÂȘ Ùɘ Û˘Ó¿Íˆ˜ ÙÔÜ ∫ÔÈÓÔÜ. ¶ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È àÎfiÌË ÛÙ¿ Ù˘Èο ¬ÙÈ ì àıˆÓÈ΋ ÔÏÈÙ›· ÂrÓ·È àÓÂÍ¿ÚÙËÙË àfi οı ôÏÏË ÔÏÈÙÈ΋ àÚ¯‹, Ï‹Ó ÙÔÜ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜, ÂrÓ·È àÊÔÚÔÏfiÁËÙË Î·›, Û¤ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó âÔ¯‹, ì âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ àÚ¯‹ ‰¤Ó ÂrÓ·È ·ÚÔÜÛ· η› êÚÌfi‰È· ÁÈ¿ Ù¿ ı¤Ì·Ù· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. £ÂÛ›˙ÂÙ·È â›ÛËÌ· Ùfi ∫ÔÈÓfiÓ, ̤ Ùfi ïÔÖÔ ‰ËÏÒÓÂÙ·È ì ÎÂÓÙÚÈ΋ çÚÁ¿ÓˆÛË ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜, ̤ ‚·ÛÈο ùÚÁ·Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙfiÓ ¶ÚáÙÔ, Ù‹Ó ™‡Ó·ÍË Î·› Ù‹Ó °ÂÚÔ˘Û›·. Δfi ∫ÔÈÓfiÓ ÛÙ‹Ó àÚ¯‹ Âr¯Â êÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ· Û¤ ¬ÏÔ Ùfi ò√ÚÔ˜ η› Ùfi ö‰·ÊÔ˜ Ùɘ ¯ÂÚÛÔÓ‹ÛÔ˘ àÓÉΠۤ ·éÙfi. \∞ÚÁfiÙÂÚ· ̤ Ù‹Ó âÌÊ¿ÓÈÛË ÙáÓ Î˘ÚÈ¿Ú¯ˆÓ î‰Ú˘Ì¿ÙˆÓ, 剛ˆ˜ ÙáÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÌÔÓáÓ, η› Ù‹Ó ·- ÚÔ˘Û›· ÛÔ˘‰·›ˆÓ ÚÔÛˆÈÎÔًوÓ, îηÓfi ̤ÚÔ˜ ÙáÓ êÚÌÔ‰ÈÔÙ‹ÙˆÓ ÌÂÙ·‚È‚¿ÛıËΠۤ ·éÙ¤˜, ̤ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ˜ ·Ú·¯ˆÚ‹ÛÂȘ âÎÙ¿ÛˆÓ, ‰ÈfiÙÈ Ùfi ∫ÔÈÓfiÓ âӉȷÊÂÚfiÙ·Ó ÁÈ¿ Ù‹Ó ·ûÍËÛË ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ ÏË- ı˘ÛÌÔÜ Î·› Ù‹Ó àÛÊ¿ÏÂÈ· Ùɘ àıˆÓÈÎɘ ¯ÂÚÛÔÓ‹ÛÔ˘. \∂ÎÚfiÛˆÔ˜ ÙÔÜ ∫ÔÈÓÔÜ âÓÒÈÔÓ ÙáÓ àÚ¯áÓ, å‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ âÓÒÈÔÓ

–210– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ÙÔÜ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜, ÙÔÜ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘, ÙÔÜ ‰ÈÔÈÎËÙÔÜ Î·› ÙÔÜ ÌËÙÚÔÔ- Ï›ÙÔ˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, qÙ·Ó ï ¶ÚáÙÔ˜. ∞éÙfi˜ ÚÔ‹‰Ú¢ ÙáÓ Û˘Ó¿ÍˆÓ, âfiÙÂ˘Â Ù‹Ó ‰È·¯Â›ÚÈÛË, ‰È¤ÓÂÈÌ ٛ˜ ¯ÔÚËÁ›Â˜ η› à¤‰È‰Â ̤ Ù‹Ó ÁÂ- ÚÔ˘Û›· ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË, ¯ÂÈÚÔıÂÙÔÜÛ ÙÔ‡˜ ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘˜ ÙáÓ ÌÔÓáÓ Î·› ÚÔÛ- ¤ÊÂÚÂ Ù‹Ó Ú¿‚‰Ô, àÛÎÔÜÛ öÏÂÁ¯Ô ÁÈ¿ ÓÂ˘Ì·ÙÈο η› ηÓÔÓÈο ·- Ú·ÙÒÌ·Ù· ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ Î·› ·ÚÂ֯ ô‰ÂÈ· âÍfi‰Ô˘ ÛÙÔ‡˜ ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘˜. ™‡Ó·ÍË Î·Ù’ àÚ¯¿˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ Ù‹Ó Û˘Ó¿ıÚÔÈÛË ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ÛÙ›˜ ÌÂÁ¿Ï˜ ëÔÚÙ¤˜ ÛÙfi ¶ÚˆÙ¿ÙÔ, ì ïÔ›· ·Ú¿ÏÏËÏ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÂÖ Î·› ó˜ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi ùÚÁ·ÓÔ Ì¤ êÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ· Û¤ ‰ÈÔÈÎËÙÈο η› ‰ÈηÛÙÈο ı¤- Ì·Ù·. ™Ù›˜ Ï·ÙÚ¢ÙÈΤ˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ Û˘ÌÌÂÙÂÖ¯·Ó ¬ÏÔÈ Ôî ÌÔÓ·¯Ô› õ ¬ÛÔÈ ÌÔÚÔÜÛ·Ó Î·› õıÂÏ·Ó. √î ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ô‡ ö¯Ô˘Ì ÁÈ¿ Ù‹Ó Û˘ÌÌÂ- ÙÔ¯‹ ÛÙ›˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ Ô‡ ö¯Ô˘Ó ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜. ™Ùfi ÚÔÔ›ÌÈÔ ÙÔÜ Ù˘ÈÎÔÜ ÙÔÜ ΔÛÈÌÈÛÎÉ àӷʤÚÂÙ·È ¬ÙÈ ì Û‡Ó·ÍË öÁÈÓ âÓÒÈÔÓ ÙÔÜ ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ∂éı˘Ì›Ô˘ ÙÔÜ ™ÙÔ˘‰›ÙÔ˘, «ÙáÓ Ù ìÁÔ˘- Ì¤ÓˆÓ ê¿ÓÙˆÓ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ Û˘Ó‰ÚÈ·˙fiÓÙˆÓ ìÌÖÓ, ¿Û˘ Ù Ùɘ ÙáÓ à‰ÂÏÊáÓ Û˘Ó¿Íˆ˜ Û˘Ì·ÚÔ‡Û˘», âÓá ÛÙfi Ù˘ÈÎfi ÙÔÜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›- ÓÔ˘ ªÔÓÔÌ¿¯Ô˘ ïÚ›˙ÂÙ·È ¬ÙÈ Ôî àÍÈfiÏÔÁ˜ ñÔı¤ÛÂȘ ÎÚ›ÓÔÓÙ·È «Âå˜ Ù¿˜ ηıÔÏÈο˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ ·éÙÔÜ Ù ÙÔÜ ÚÒÙÔ˘ ÚÔηıÂ˙Ô̤ÓÔ˘ η› Û˘Á- ηıÂ˙ÔÌ¤ÓˆÓ ÙÔ‡Ùˆ...ˇ ÙáÓ ÚÔÎÚ›ÙˆÓ ìÁÔ˘Ì¤ÓˆÓ... η› ¿ÓÙˆÓ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ÂéÏ·‚ÂÛÙ¿ÙˆÓ ÁÂÚfiÓÙˆÓ Û˘Ì·ÚfiÓÙˆÓ Î·› Û˘ÁÎÚÈÓfiÓÙˆÓ». º·›ÓÂÙ·È ¬ÙÈ ì Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÛÙ›˜ ‰ÈÔÈÎËÙÈΤ˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ qÙ·Ó âχ- ıÂÚË ÁÈ¿ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ Ô‡ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÛÙ›˜ ∫·Ú˘¤˜. √î Û˘Ó- ¿ÍÂȘ qÙ·Ó ‰ËÌfiÛȘ, ̤ Ù‹Ó ‰È¢ÎÚ›ÓÈÛË ¬ÙÈ Ùfi ‰Èη›ˆÌ· Ùɘ ÎÚ›- Ûˆ˜ Âr¯·Ó âÎÂÖÓÔÈ Ô‡ «Û˘Ó‰ڛ·˙ÔÓ» õ «Û˘Áηı¤˙ÔÓÙÔ», ‰ËÏ·‰‹ ï ¶ÚáÙÔ˜ η› Ôî ìÁÔ‡ÌÂÓÔÈ ÙáÓ ÚÔÎÚ›ÙˆÓ ÌÔÓáÓ õ âÎÚfiÛˆÔ› ÙÔ˘˜, âÓá Ôî ñfiÏÔÈÔÈ «Û˘Ì·Ú›ÛÙ·ÓÙÔ». ^∏ ÁÂÚÔ˘Û›· Èı·ÓfiÓ Ó¿ qÙ·Ó ≤Ó· ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ÛáÌ· Û˘Ó¿Íˆ˜ ¤- ÚÈÍ ÙÔÜ ¶ÚÒÙÔ˘ ÁÈ¿ âÈ̤ÚÔ˘˜ ñÔı¤ÛÂȘ, ‰ÈfiÙÈ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ì çÓÔ- Ì·Û›· ·éÙ‹ öÚ¯ÂÙ·È ÛÙfi ÚÔÛ΋ÓÈÔ ¬ˆ˜ «ÙFÉ ÎÔÈÓFÉ ÁÓÒÌFË ÙáÓ ÁÂ- ÚfiÓÙˆÓ», «ôıÚÔÈÛÌ· ÙáÓ ÁÂÚfiÓÙˆÓ», «ÎÚ›ÓÔÓÙ˜ Á¤ÚÔÓÙ˜», «âÓ·Á¤Ùˆ ÙÔÖ˜ Á¤ÚÔ˘ÛÈ» Î.Ï. Δ¤ÏÔ˜, çÓÔ̷ۛ˜ ÛÙfi Ù˘ÈÎfi ÙÔÜ ΔÛÈÌÈÛÎÉ (972) ¬ˆ˜ «Ì‹Ù àÁÚÔ‡˜ èÓÂÖÛı·È, Ì‹Ù ÙfiÔ˘˜ à‰ÂÛfiÙÔ˘˜ ηٷÎÚ·ÙÂÖÓ, ...Ì‹Ù ÎÂÏ-

–211– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À Ï›Ô˘ âÈÛÙ·ÙÂÖÓ», ‰‹ÏˆÓ·Ó ÌÔÓ·ÛÙÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜, ÙáÓ ïÔ›ˆÓ ì ÌÔÚÊ‹ η› Ùfi ηıÂÛÙÒ˜ âÔ›ÎÈÏÏ ηٿ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ. \∞ÁÚfi˜ ÂrÓ·È ÌÔÓ‹ ̤ å‰ÈfiÎÙËÙË öÎÙ·ÛË Ô‡ ñfiÎÂÈÙ·È ÛÙfi ∫ÔÈÓfi, ÌÔÓ‡‰ÚÈÔ ÂrÓ·È ÌÔÓ‹ ¯ˆÚ›˜ å‰ÈfiÎÙËÙË öÎÙ·ÛË Î·› ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ñfiÎÂÈÙ·È Î˘ÚÈ·Ú¯ÈÎᘠÛÙfi ∫ÔÈÓfi, ÎÂÏÏÈ¿ ÂrÓ·È Ù¿ Ôå΋̷ٷ ̤ 2-4 ÌÔÓ·¯Ô‡˜, Ù¿ ïÔÖ· ‰¤Ó ö¯Ô˘Ó Ù‹Ó Î˘ÚÈfiÙËÙ·, ¬ˆ˜ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·, ¯ÒÚÔ˘, àÏÏ¿ Ù‹Ó ÓÔÌ‹, η› à‰¤ÛÔÙÔÈ ÙfiÔÈ ÂrÓ·È Ù¿ ìÛ˘¯·ÛÙ‹ÚÈ·, ¬Ô˘ ÌfiÓ·˙·Ó àÛÎËÙ¤˜ Û¤ ÙfiÔ˘˜ Ô‡ ‰¤Ó àÓÉÎ·Ó Û¤ ÚfiÛˆ· õ ÌÔÓ¤˜, àÏÏ¿ ÛÙfi ∫ÔÈÓfi. ≠√ÛÔ ¬Ìˆ˜ ·éÍ·ÓfiÙ·Ó ï àÚÈıÌfi˜ ÙáÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ η› ÛÔ˘‰·›ˆÓ ÌÔÓáÓ, ̤ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋ àÓ·ÁÓÒÚÈÛË, ÙfiÛÔ ÌÂȈÓfiÙ·Ó ï àÚÈıÌfi˜ η› ì ÛËÌ·Û›· ÙáÓ ÌÈÎÚáÓ, œÛÙ ‚·ıÌÈ·Ö· η› àÓ·ÏfiÁˆ˜ ÙáÓ ÂÚÈ- ÛÙ¿ÛÂˆÓ Ó¿ àÔÚÚÔÊËıÔÜÓ àfi Ù›˜ ÚáÙ˜. ò∂ÙÛÈ ÛÙfi Ù˘ÈÎfi ÙÔÜ 1394 ÌÓËÌÔÓ‡ÔÓÙ·È ÂúÎÔÛÈ ëÙ¿ (27) ÚfiÎÚÈÙ· ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, âÓá ÛÙfiÓ 16Ô ·å. Á›ÓÔÓÙ·È ÂúÎÔÛÈ (20), ¬Û· ‰ËÏ·‰‹ η› Û‹ÌÂÚ·. ≠√Ï· Ù¿ ÌÔÓ‡‰ÚÈ· η› Ù¿ ÎÂÏÏÈ¿ ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿ ÂÚÈÉÏı·Ó ÛÙ‹Ó Î˘- ÚÈfiÙËÙ· ÙáÓ ÂúÎÔÛÈ ÌÔÓáÓ Î·› ó˜ ÎÙ›ÛÌ·Ù· η› ó˜ öÎÙ·ÛË ¤ÚÈÍ ·éÙáÓ, âÓá ‰È·Ù‹ÚËÛ·Ó Ù‹Ó ÓÔÌ‹ ÙáÓ ¯ÒÚˆÓ Î·› ÙáÓ âÁηٷÛÙ¿- ÛÂˆÓ Î·› Ùfi ηıÂÛÙÒ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔ˘˜. ¶·Ú¿ Ù›˜ ÌÂÙ·‚ÔϤ˜ ·éÙ¤˜, Ù¿ ÎÔÈÓÔÙÈο ùÚÁ·Ó· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ¬ˆ˜ ‰È·ÌÔÚÊÒıËÎ·Ó ÛÙ·‰È·Î¿, ôÏÏÔÙ ̤ âÍ¿ÚÛÂȘ η› ôÏÏÔÙ ̤ ñʤÛÂȘ, ̤ Û˘ÁÎÏ›ÛÂȘ η› àÔÎÏ›ÛÂȘ, ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ·Ó àÓıÂ- ÎÙÈο ηı’ ¬ÏË Ù‹Ó ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙáÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓáÓ ¯ÚfiÓˆÓ Ì¤¯ÚÈ Ù‹Ó ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·. ™Ù¿ ÚáÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ùɘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ (1424) Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ö¯·ÛÂ Ù‹Ó ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘, ‰ÈfiÙÈ Âr¯Â ¯·ıÂÖ ì âÈÎÔÈÓˆÓ›· ̤ Ù‹Ó ÎÂÓÙÚÈ΋ âÍÔ˘Û›· Ùɘ μ·ÛÈÏ¢ԇÛ˘, ì ïÔ›· öÂÛ ÌÂÙ¿ 30 öÙË, η- ıÒ˜ η› ì â·Ê‹ ̤ Ùfi √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ, Ùfi ïÔÖÔ ¯ÂÈÌ·- ˙fiÙ·Ó Ùfi ú‰ÈÔ, âÓá ì ÏÂÈ„·Ó‰Ú›· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÛÂ à‰˘Ó·Ì›· ·éÙÔ΢- ‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜ ÙÔÜ ÙfiÔ˘. √î âÈÙÒÛÂȘ ÛÙ‹Ó âÛˆÙÂÚÈ΋ ˙ˆ‹ η› Ù‹ ‰ÈÔ›ÎËÛË qÙ·Ó ÌÂÁ¿- Ϙ. \∂ÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ì å‰ÈÔÚÚ˘ıÌ›· ÛÙ›˜ ÌÔÓ¤˜ η› ñÔ¯ˆÚÂÖ õ η› àÔ˘- ÛÈ¿˙ÂÈ ï ıÂÛÌfi˜ ÙÔÜ ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘. ÃÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È àÁáÓ˜ η› ̤ÚÈÌÓ· Ùɘ ªÂÁ¿Ï˘ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ηıÒ˜ η› ¿ÏË Î·› ¯ÚfiÓÔ˜

–212– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™

¿Óˆ àfi 200 ¯ÚfiÓÈ·, ÁÈ¿ Ó¿ â·Ó¤ÏıÂÈ ÛÙfi Ù¤ÏÔ˜ ÙÔÜ 18Ô˘ ·å. ï ıÂÛÌfi˜ ÛÙfi Ê˘ÛÈÎfi ÙÔ˘ Ï·›ÛÈÔ. Δ‹Ó ‰ÈÔ›ÎËÛË ÙáÓ ÌÔÓáÓ àÓ·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ‰ÈÌÂÏ‹˜ õ ÙÚÈÌÂÏ‹˜ âÈ- ÙÚÔ‹, Û‡ÛÙËÌ· Ùfi ïÔÖÔ, ÏfiÁˆˇ Ùɘ å‰ÈÔÚÚ˘ıÌ›·˜, Ê·ÈÓfiÙ·Ó Èfi ‰Ë- ÌÔÎÚ·ÙÈÎfi η› àÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfi. ^∏ öÓÓÔÈ· Ùɘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎɘ ·ÙÚfi- ÙËÙÔ˜ ñÔ¯ˆÚÂÖ, ì à‰ÂÏÊfiÙ˘ ¯¿ÓÂÈ ÙfiÓ ÎÔÈÓÔ‚È·Îfi ÙÚfiÔ ˙ˆÉ˜, ì ÌÔÓ‹ ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÙ·È Û¤ çÚÁ·ÓÈÛÌfi Ô‡ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Î·Ù·ÏÏ‹ÏÔ˘˜ η› îηÓÔ‡˜ ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙ¤˜ ‰˘ÛÎfiÏˆÓ ñÔı¤ÛˆÓ, ÏfiÁˆˇ Ùɘ ηٷÎÙËÙÈÎɘ âÈ‚ÔÏɘ. £¿ ÌÔÚÔÜÛ ¬Ìˆ˜ ηÓ›˜ Ó¿ åÛ¯˘ÚÈÛıÂÖ ¬ÙÈ Î·› ̤۷ Û¤ ·éÙ¤˜ Ù›˜ àÔÎÏ›ÛÂȘ ‰¤Ó âÍ·Ê·Ó›˙ÂÙ·È ï ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙáÓ ıÂÛÌáÓ. ^∏ ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙÔÜ ıÂÛÌÔÜ ÙÔÜ ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ̤ Û˘Ì‚Ô‹ıÂÈ· àfi ‰ÈÌÂÏÉ õ ÙÚÈÌÂÏÉ âÈÙÚÔ‹ ÌÔÚÂÖ Ó¿ ıˆÚËıÂÖ Î·› ó˜ âͤÏÈÍË ÙÔÜ ıÂÛÌÔÜ ÙÔÜ ÔåÎÔÓfiÌÔ˘ Ô‡ ‰È·ÙËÚÔÜÛ·Ó Ù¿ àÚ¯·Ö· ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·. ∂rÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ¬ÙÈ ·éÙfi Ùfi Û‡ÛÙËÌ· ‰È·ÙËÚ‹ıËΠÛÙ‹Ó ªÔÓ‹ ÃÈ- ÏÈ·Ó‰·Ú›Ô˘ àfi Ù‹Ó âÔ¯‹ ÙÔÜ î‰Ú˘ÙÔÜ Ù˘ êÁ›Ô˘ ™¿‚‚·, ì ïÔ›· Âr¯Â ‰‡Ô ÚÔÂÛÙáÙ˜, ÙfiÓ ìÁÔ‡ÌÂÓÔ Î·› ÙfiÓ ÔåÎÔÓfiÌÔ. ^√ ıÂÛÌfi˜ ÙÔÜ ¶ÚÒÙÔ˘ ÛÙ‹Ó âÔ¯‹ ·éÙ‹ ‰È·ÙËÚÂÖÙ·È Ì¤ âÙ‹ÛÈ· ıËÙ›· η› ·›ÚÓÂÈ Ùfi ùÓÔÌ· Ó·˙›Ú˘, âÈÛÙ¿Ù˘. ^∏ ™‡Ó·ÍË ÙáÓ ÁÂÚfiÓÙˆÓ, Ô‡ ÏÂÁfiÙ·Ó Î·› «ÌÂÁ¿ÏË» õ «êÁ›· ™‡Ó·ÍȘ», Âr¯Â Á›ÓÂÈ ôÙ˘Ô, àÏÏ¿ ÌfiÓÈÌÔ ùÚÁ·ÓÔ ¤ÚÈÍ ÙÔÜ ¶ÚÒ- ÙÔ˘, â› ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿ âÈ‚·ÏÏfiÙ·Ó. \∂ÎÂÖÓÔ˜ Ì·˙› ̤ Ù‹Ó ™‡Ó·ÍË Ú‡ıÌÈ˙ ٛ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÌÂٷ͇ ÙáÓ ÌÔÓáÓ, ‰È¤ıÂÙ ٿ ÎÂÏÏ›· Ùɘ ª¤Û˘, àÓÙÈÚÔÛÒ¢ Ùfi ò√ÚÔ˜ à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ‹Ó ÙÔ˘ÚÎÈ΋ âÍÔ˘- Û›· η›, âÓá ÛÙ‹Ó ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ âÔ¯‹ ‰È¤ÓÂÈÌ ٛ˜ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚÈΤ˜ ¯Ô- ÚËÁ›Â˜ ÛÙ›˜ ÌÔÓ¤˜, ÙÒÚ· ηٷӤÌÂÈ ÙÔ‡˜ ÊfiÚÔ˘˜ ÌÂٷ͇ ÙáÓ ÌÔÓáÓ ñ¤Ú ÙÔÜ ÙÔ˘ÚÎÈÎÔÜ ‰ËÌÔÛ›Ô˘. ^∏ ÌÂÁ¿ÏË ÙÔÌ‹ ÛÙ¿ ÎÔÈÓ¿ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÂÖÙ·È ÛÙ¿ ̤۷ ÙÔÜ 17Ô˘ ·å. ªÂÚÈΤ˜ ìÌÂÚÔÌËӛ˜ ÂrÓ·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈΤ˜. Δfi 1661, ÏfiÁˆˇ ÔÏÏáÓ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎáÓ Î·› ÔåÎÔÓÔÌÈÎáÓ ‰˘ÛÎÔÏÈáÓ Ô‡ àÓÙÈÌÂÙÒÈ˙ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ àfi Ù‹Ó ÙÔ˘ÚÎÈ΋ ηٿÎÙËÛË, ì ªÂÁ¿ÏË ™‡Ó·ÍË, ÛÙ‹Ó ïÔ›· ÌÂÙÂÖ¯·Ó 38 àÓÙÈÚfiÛˆÔÈ àfi ¬Ï· Ù¿ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, àÔÊ·Û›˙ÂÈ Ó¿ ˆÏËıÔÜÓ Ù¿ ÎÂÏÏÈ¿ Ùɘ ªÂÁ¿Ï˘ ª¤- Û˘, Ù¿ ÌfiÓ· Ô‡ ‰È¤ıÂÙ Ùfi ∫ÔÈÓfi. ª¤ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó àfiÊ·ÛË Î·-

–213– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À Ù·ÚÁÂÖÙ·È Î·› Ù˘Èο ì õ‰Ë Û˘ÚÚÈÎӈ̤ÓË ÔéÛÈ·ÛÙÈο ªÂÁ¿ÏË ª¤ÛË, ì ïÔ›· ‰Èˇı˘Ó ٛ˜ ÎÔÈÓ¤˜ ñÔı¤ÛÂȘ ̤¯ÚÈ ÙfiÙ ̤ âÈÎÂÊ·Ïɘ ÙfiÓ ¶ÚáÙÔ, ‚ÔËıÔ‡ÌÂÓÔ àfi ÌÈÎÚ‹ ïÌ¿‰· ñ¢ı‡ÓˆÓ ÙÔÜ ¶ÚˆÙ¿ÙÔ˘ η› ÌÈÎÚ‹ Û‡Ó·ÍË ÁÂÚfiÓÙˆÓ. ΔÒÚ· Û˘ÁÎÚÔÙÂÖÙ·È ì ∫ÔÈÓfiÙ˘ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ η› ‰È·ÌÔÚ- ÊÒÓÂÙ·È ì àÓÙ›ÏË„Ë ¬ÙÈ Ùfi ò√ÚÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó¿ ‰ÈÔÈÎÂÖÙ·È àfi Ù›˜ 20 ^πÂÚ¤˜ ªÔÓ¤˜, ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙáÓ ÎÔÈÓáÓ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎáÓ Î·› ÔåÎÔ- ÓÔÌÈÎáÓ ñÔı¤ÛˆÓ. ™Ùfi ‰È¿ÛÙËÌ· ·éÙfi ïÚÈ˙fiÙ·Ó ó˜ àÚ¯ÈÂÈÛÙ¿Ù˘ ≤Ó·˜ àÓÙÈÚfi- ÛˆÔ˜ àfi Ù›˜ ^πÂÚ¤˜ ªÔÓ¤˜ §·‡Ú·˜, μ·ÙÔ·È‰›Ô˘ η› \π‚‹ÚˆÓ, ù¯È ó˜ ¶ÚáÙÔ˜, ï ıÂÛÌfi˜ ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ Âr¯Â âÎÏ›„ÂÈ. ^∏ ıËÙ›· ÙÔ˘ ‰È·Ú- ÎÔÜÛ ÁÈ¿ ≤Ó· öÙÔ˜ η› Âr¯Â Ù‹Ó Âéı‡ÓË ÁÈ¿ Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔÌÈ΋ ‰È·¯Â›- ÚÈÛË Î·› Ù›˜ Û¯¤ÛÂȘ ̤ Ù‹Ó ÙÔ˘ÚÎÈ΋ âÍÔ˘Û›·. ΔfiÓ àÚ¯ÈÂÈÛÙ¿ÙË àÓÙÈη٤ÛÙËÛ ÙÚÈÌÂÏ‹˜ âÈÙÚÔ‹, ̤ ̤ÏË àfi Ù›˜ ªÔÓ¤˜ §·‡Ú·˜, μ·ÙÔ·È‰›Ô˘, \π‚‹ÚˆÓ η› ÙÚÈÂÙÉ ıËÙ›·. ªÂÙ¿ àfi ‰ÔÎÈ̤˜ η› àfiÊ·ÛË Ùɘ ∫ÔÈÓfiÙËÙÔ˜ ϤÔÓ Î·› âÈ·- ÚˆÛË Ì¤ Ùfi ÛÈÁ›ÏÏÈÔ ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ ¶·˚Û›Ô˘ μã ÙfiÓ ª¿˚Ô ÙÔÜ 1744, àÔηı›ÛÙ·Ù·È Î·› Ù˘Èο ì ÙÂÙÚ·ÌÂÏ‹˜ âÈÛÙ·Û›· ηْ öÙÔ˜, «& Ô¥ÙÈÓ˜ Ù¤ÛÛ·Ú˜ ÔyÙÔÈ çÊ›ÏÔ˘ÛÈ ÎÔÈÓᘠη› Ô鯛 ‰ÈFËÚË̤ӈ˜ η› 剛ˆ˜ âÈÛÙ·ÙÂÖÓ Î·› ‰ÈÔÈÎÂÖÓ ¿Û˘ ·éÙÔ‰ÈΛ·˜ & Âå˜ ‰È¿ÚÎÂÈ·Ó ¯Úfi- ÓÔ˘ ëÓfi˜ ïÏÔÎÏ‹ÚÔ˘» (¢. ¶ÂÙڷοÎÔ˜, ¡¤·È ËÁ·› ıÂÛÌáÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ÛÛ. 5-14). ™Ù‹Ó ú‰È· âÔ¯‹, Ù¤ÏË ÙÔÜ 18Ô˘ ·å., ̤ Ù‹Ó öÛÙˆ ‚Ú·‰ÂÖ· àÓfiÚ- ıˆÛË ÙáÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜, Ù‹Ó àÓ¿Ù˘ÍË Ùɘ ·È‰Â›·˜ ÌÂ- ٷ͇ ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ Î·› Ùɘ ÊÈÏÔηÏÈÎɘ ÎÈÓ‹Ûˆ˜, ·Ú·ÙËÚÂÖÙ·È ÚfiıÂÛË Î·› Ù¿ÛË âÈÛÙÚÔÊɘ ÛÙÔ‡˜ àÚ¯·›Ô˘˜ ıÂÛÌÔ‡˜, ̤ öÌÊ·ÛË ÛÙ‹Ó àÔηٿÛÙ·ÛË ÙÔÜ ıÂÛÌÔÜ ÙÔÜ ¶ÚÒÙÔ˘, ̤ οÔȘ ‚¤‚·È· ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ, àÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÙÔÜ ıÂÛÌÔÜ ÙÔÜ ìÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘, Ô‡ ÂrÓ·È ·Ú·ÁΈÓÈṲ̂ÓÔ˜. \∞ÔÙ¤ÏÂÛÌ· qÙ·Ó ì Û‡ÓÙ·ÍË ëÓfi˜ Ù˘ÈÎÔÜ Ùfi 1780, Ô‡ àÔÙÂÏÂÖ Îˆ‰ÈÎÔÔ›ËÛË ÙáÓ ‰È·Ù¿ÍÂˆÓ Ô‡ úÛ¯˘·Ó ηı’ ¬ÏÔ ÙfiÓ 18Ô ·å., ̤ âӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÚÔÛıÉΘ. ^∏ âÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘, ÏfiÁˇˆ ·ÁÈˆÌ¤ÓˆÓ Î·Ù·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÛÙ‹Ó ˙ˆ‹ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜, ‰¤Ó qÙ·Ó ÂûÎÔÏË. ªÂÙ¿ àfi ÔÏϤ˜ âÂÍÂÚÁ·Û›Â˜ Û˘ÓÙ¿¯ıËÎÂ, â› ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ °ÚË-

–214– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™

ÁÔÚ›Ô˘ ÙÔÜ ∂ã, ≤Ó·˜ ηÓÔÓÈÛÌfi˜ ηٿ Ùfi öÙÔ˜ 1810, ̤ Ù›ÙÏÔ «™˘Ó- ı‹Î˘ °Ú¿ÌÌ·», ï ïÔÖÔ˜ ÂÚÈ‚Ï‹ıËÎÂ Ù‹Ó öÁÎÚÈÛË ÙÔÜ ‚·ÏÉ Ùɘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ °ÈÔ˘ÛÔ‡Ê ª¤Ë. Δfi ΛÌÂÓÔ ·éÙfi ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi, ‰ÈfiÙÈ ïÚÈÛÙÈÎÔÔÈÂÖ Ù‹Ó Û‡ÓıÂÛË Ùɘ ^πÂÚĘ \∂ÈÛÙ·Û›·˜, ‰È·ÎÚ·ÙÒÓÙ·˜ ÛÙfiÓ Ù›ÙÏÔ ÙÔÜ ¶ÚˆÙÂÈ- ÛÙ¿ÙÔ˘ õ \∞Ú¯ÈÂÈÛÙ¿ÙÔ˘, Ê˘ÛÈÎÔÜ ÚÔ¤‰ÚÔ˘ Ùɘ \∂ÈÛÙ·Û›·˜, Ì›· ˙ˆÓÙ·Ó‹ àÓ¿ÌÓËÛË ÙÔÜ ¶ÚÒÙÔ˘. \∞ÎfiÌË ÛÙfi ΛÌÂÓÔ ì ∫ÔÈÓfiÙ˘ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Î·› Ù˘È΋ ÌÔÚÊ‹. ^√Ú›˙ÂÙ·È ó˜ ÌfiÓÈÌÔ ‰È·ÚΤ˜ ÛáÌ· Ô‡ àÔÙÂÏÂÖÙ·È àfi ÂúÎÔÛÈ àÓÙÈÚÔÛÒÔ˘˜, ≤Ó·Ó àfi οı ^πÂÚ¿ ªÔÓ‹. ^∏ ÛËÌÂÚÈÓ‹ ‰ÈÔ›ÎËÛË ÙáÓ ÎÔÈÓáÓ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ Î·Ù¿ ‚¿ÛË Ù›˜ ‰È·Ù¿ÍÂȘ ·éÙÔÜ ÙÔÜ Î·ÓÔÓÈÛÌÔÜ Î·› Ôî ÌÂÙ¤ÂÈÙ· °ÂÓÈÎÔ› ∫·ÓÔÓÈÛÌÔ› η› ï âÓ åÛ¯‡È ∫·Ù·ÛÙ·ÙÈÎfi˜ ÿÚÙ˘ ö¯Ô˘Ó ó˜ ÎÔÚÌfi ·éÙ‹Ó Ù‹Ó çÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ì ïÔ›· ôÙ˘· ÏÂÈÙÔ˘Ú- ÁÔÜÛ ηı’ ¬ÏË Ù‹Ó ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔÜ 18Ô˘ ·å. Δ¿ ‰‡ÛÎÔÏ· ·éÙ¿ ¯ÚfiÓÈ· ï àÓ·¯ˆÚËÙÈÎfi˜-ÎÂÏÏȈÙÈÎfi˜ ‚›Ô˜ ‰¤Ó âÍ·Ê·Ó›ÛıËÎÂ. \∞ÓÙ›ıÂÙ·, ÔÏÏ¿ ÎÂÏÏÈ¿, âÚËÌËÙ‹ÚÈ· η› ηχ‚˜ ÎÙ›ÛıËÎ·Ó Ù‹Ó âÔ¯‹ ·éÙ‹, ‰È·ÛÎÔÚÈṲ̂ӷ ·ÓÙÔÜ ÛÙfi ò√ÚÔ˜. √î öÓÔÈÎÔ› ÙÔ˘˜ ˙ÔÜÛ·Ó ÏÈÙ¿ η› ·éÙÔÙÂÏá˜. √î ÔåÎÈÛÌÔ› ÙáÓ Î·Ï˘‚áÓ çÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·È ÛÎÉÙ˜, ‰ÈfiÙÈ Ôî öÓÔÈÎÔ› ÙÔ˘˜, ö¯ÔÓÙ·˜ ÚfiÙ˘Ô Ù‹Ó ˙ˆ‹ η› Ùfi Û‡ÛÙËÌ· Ùɘ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜ Ùɘ àÚ¯·›·˜ ·åÁ˘ÙÈ·Îɘ Û΋Ùˆ˜, ‰›ÓÔ˘Ó Î·› ÛÙfiÓ ÔåÎÈÛÌfi ÙÔ˘˜ Ùfi ú‰ÈÔ ùÓÔÌ·. ^∏ çÓÔÌ·Û›· Û΋ÙË àÓÙÈηıÈÛÙÄ ·éÙ‹Ó Ùɘ Ï·‡Ú·˜, Ù‹Ó ïÔ›· öÊÂÚ·Ó Ôî àÚ¯·ÖÔÈ ÌÔÓ·¯ÈÎÔ› ÔåÎÈÛÌÔ› Ùɘ ∞åÁ‡ÙÔ˘ η› Ôî ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ÔåÎÈÛÌÔ› ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ÙÔ˘Ù¤ÛÙÈ ì §·‡Ú· ÙÔÜ ∫Ï‹ÌÂÓÙÔ˜, ÙÔÜ ∑˘ÁÔÜ, ΢ڛˆ˜ Ùɘ ªÂÁ¿Ï˘ ª¤Û˘, â›Û˘ ì ªÂÁ›ÛÙË ªÔÓ‹ Ùɘ §·‡Ú·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ \∞ı·Ó·Û›Ô˘ η› âÓ›ÔÙÂ, ÁÈ¿ οÔÈÔ ‰È¿ÛÙËÌ·, Ôî å‰ÈfiÚÚ˘ı̘ ÌÔÓ¤˜. \∂Âȉ‹ ì çÓÔÌ·Û›· Ï·‡Ú· ·Ú¤ÌÂÈÓ ó˜ Ù›ÙÏÔ˜ ëÓfi˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÎÔÈÓÔ‚›Ô˘, Ôî ÔåÎÈÛÌÔ› ÙáÓ Î·Ï˘‚áÓ öÏ·‚·Ó ÙfiÓ Ù·- ÂÈÓfiÙÂÚÔ Ù›ÙÏÔ Û΋ÙË. \∂› ϤÔÓ Ôî Ï·ÜÚ˜ qÙ·Ó âÓÙÂÏᘠ·éÙÔÙÂ- ÏÂÖ˜, âÓá Ôî ÛÎÉÙ˜ ñ¿ÁÔÓÙ·È ‰ÈÔÈÎËÙÈÎᘠÛÙ›˜ ΢ڛ·Ú¯Â˜ ÌÔÓ¤˜. Δ¿ ÎÂÏÏÈ¿, Ù¿ âÚËÌËÙ‹ÚÈ· η› Ôî ÛÎÉÙ˜, ‰È·ÙËÚÔÜÓ, ۯ‰fiÓ Ì¤- ¯ÚÈ Î·› Û‹ÌÂÚ·, Ùfi ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ Û‡ÛÙËÌ· ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜ η› çÚÁ·ÓÒ- Ûˆ˜. Δ¿ Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ì·Ù· η› ì ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘˜ àÓ‹ÎÔ˘Ó Î·Ù¿ ΢ÚÈfi-

–215– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À ÙËÙ· ÛÙ›˜ ÌÔÓ¤˜, âÓá âÎÂÖÓ· ÎÚ·ÙÔÜÓ Ù‹Ó âÈηÚ›· η› âÈ̤ÏÂÈ· ·éÙáÓ. ^À¿ÁÔÓÙ·È ‰ÈÔÈÎËÙÈÎᘠÛÙ›˜ ÌÔÓ¤˜, ¬Ô˘ àÓ‹ÎÂÈ Ùfi ö‰·Êfi˜ ÙÔ˘˜, àÏÏ¿ ö¯Ô˘Ó îηӋ âÛˆÙÂÚÈ΋ ·éÙÔ‰ÈÔ›ÎËÛË. √î ÛÎÉÙ˜ â› ϤÔÓ ö¯Ô˘Ó ÎÔÈÓÔÙÈ΋ çÚÁ¿ÓˆÛË ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜, ηÙÔ¯˘ÚˆÌ¤ÓË Ì¤ ηÓÔÓÈ- Τ˜ Ú¿ÍÂȘ η› ηÓÔÓÈÛÌÔ‡˜. \∞Ó·ÎÂÊ·Ï·ÈÒÓÔÓÙ·˜ Ù¿ ·Ú·¿Óˆ, ‚ϤÔ˘Ì ̤ Û·Ê‹ÓÂÈ· ¬ÙÈ ï ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ àÔÚÚ¤ÂÈ àfi Ù¿ àÚ¯·Ö· ı¤ÛÌÈ· η› ÌÔÓ·¯Èο ηıÂÛÙáÙ·, Û˘ÌÏËÚÒÓÂÙ·È Î·› âÈ΢ÚÒÓÂÙ·È àfi ÏÉıÔ˜ âÁÁڿʈÓ, ¯Ú˘ÛÔ‚Ô‡ÏψÓ, Ù˘ÈÎáÓ, ·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎáÓ ÛÈ- ÁÈÏÏ›ˆÓ η› ÊÈÚÌ·Ó›ˆÓ, ηÓÔÓÈÛÌáÓ Î·› Ù˘ÈÎáÓ, η› ηı’ ¬ÏË Ù‹Ó ‰È¿ÚÎÂÈ· Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÂrÓ·È âÌÔÙÈṲ̂ÓÔ˜ ̤ Ù‹Ó Ú·ÎÙÈ΋ ÂÖÚ· ·åÒÓˆÓ. ^∏ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÂrÓ·È ¬ÙÈ Î·› Û‹ÌÂÚ· ï ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ·éÙfi˜ ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÂÙ·È àfi Ùfi ıÂÛÌÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ì¤ Ùfi ïÔÖÔ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ÂrÓ·È Î·ÙÔ¯˘ÚˆÌ¤ÓÔ àfi Ù‹Ó ^∂ÏÏËÓÈ΋ ¶Ô- ÏÈÙ›·, Ùfi ™‡ÓÙ·ÁÌ· Ùɘ ^∂ÏÏ¿‰Ô˜, ÙfiÓ ∫·Ù·ÛÙ·ÙÈÎfi ÿÚÙË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ η› Ùfi Î˘ÚˆÙÈÎfi ·éÙÔÜ ÓÔÌÔıÂÙÈÎfi ‰È¿Ù·ÁÌ· Ùɘ 10/16 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1926. Δfi ÚÔÓÔÌÈ·Îfi ·éÙfi ηıÂÛÙÒ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ù¯È ÌfiÓÔ ‰¤Ó ı›¯ıËΠàfi Ù‹Ó ÚÔÛ¯ÒÚËÛË Ùɘ ^∂ÏÏ¿‰·˜ ÛÙ‹Ó ∂éÚˆ·˚΋ ∫ÔÈ- ÓfiÙËÙ· η› Û‹ÌÂÚ· ÛÙ‹Ó ∂éÚˆ·˚΋ ≠∂ÓˆÛË, àÏÏ¿ àÓÙÈı¤Ùˆ˜ ‰È·- ÛÊ·Ï›ÛıËΠÚËÙᘠ̤ ∫ÔÈÓ‹ ¢‹ÏˆÛË ÙáÓ Û˘Ì‚·ÏÏÔÌ¤ÓˆÓ Î·Ù¿ Ù‹Ó ñÔÁÚ·Ê‹ Ùɘ ™˘Óı‹Î˘ ¶ÚÔÛ¯ˆÚ‹Ûˆ˜ Ùɘ ^∂ÏÏ¿‰Ô˜ (1979). ∞éÙ‹Ó Ù‹Ó ‰‹ÏˆÛË Ì¿ÏÈÛÙ· â·Ó¤Ï·‚ ì ^∂ÏÏ¿‰· ÛÙfi ΛÌÂÓÔ Ùɘ ™˘Óı‹Î˘ ÙÔÜ ò∞ÌÛÙÂÚÓÙ·Ì (1999). ™Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ÂrÓ·È ‚·ıÈ¿ ÚÈ˙ˆÌ¤ÓË ì öÓÓÔÈ· Ùɘ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜. §ÂÈ- ÙÔ˘ÚÁÂÖ Ì¤ ≤Ó· Û‡ÛÙËÌ· ÎÔÈÓÔÙÈÎfi, Ùfi ïÔÖÔ Ì¿ÏÈÛÙ· ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È Û¤ ‰‡Ô â›‰·, âÎÂÖÓÔ Î¿ı ÌÈĘ ÙáÓ ^πÂÚáÓ ªÔÓáÓ Î·› âÎÂÖÓÔ ÙáÓ ^πÂÚáÓ ªÔÓáÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ÛÙfi Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘˜. ∫·Ù¿ ÙÔÜÙÔ, Ùfi η- ıÂÛÙÒ˜ ·éÙfi ÂrÓ·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó¿ ·ÚÔÌÔÈ·ÛıÂÖ ÛÙ‹Ó Û‡Á¯ÚÔÓË ÁÏáÛÛ· ̤ Ù‹Ó àÓÙÈÛÙÔȯ›· ÙáÓ ‰‡Ô ‚·ıÌáÓ ÙÔÈÎɘ ·éÙÔ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜. Δfi ÚáÙÔ â›Â‰Ô ÎÔÈÓÔÙÈÎɘ çÚÁ·ÓÒÛˆ˜ ÛÙfi ^∞ÁÈÒÓ˘ÌÔ ò√ÚÔ˜, Ùfi ïÔÖÔ àÓÙÈÛÙÔȯÂÖ Î·Ù¿ οÔÈÔ ÙÚfiÔ ÛÙfiÓ ÚáÙÔ ‚·ıÌfi ·éÙÔ- ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜, Û˘ÓÈÛÙÄ Ùfi ·éÙÔ‰ÈÔ›ÎËÙÔ Î¿ı ÌÈĘ àfi Ù›˜ ÂúÎÔÛÈ ^πÂ-

–216– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ Ú¤˜ ªÔÓ¤˜ ÙÔ˘. ∫¿ı ^πÂÚ¿ ªÔÓ‹ ‰ÈÔÈÎÂÖÙ·È, ¬ˆ˜ ÂrÓ·È ÁÓˆÛÙfi, ̤ ‚¿ÛË ÙfiÓ \∂ÛˆÙÂÚÈÎfi ∫·ÓÔÓÈÛÌfi Ù˘, ï ïÔÖÔ˜ „ËÊ›˙ÂÙ·È àfi ÙÔ‡˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ Ô‡ Ù‹Ó Û˘ÁÎÚÔÙÔÜÓ Î·› âÁÎÚ›ÓÂÙ·È àfi Ù‹Ó ^πÂÚ¿ ∫ÔÈÓfi- ÙËÙ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. Δfi ‰Â‡ÙÂÚÔ â›Â‰Ô ÎÔÈÓÔÙÈÎɘ çÚÁ·ÓÒÛˆ˜, Ùfi ïÔÖÔ àÓÙÈÛÙÔȯÂÖ ÛÙfiÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ·éÙÔ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜, Û˘ÓÈÛÙÄ Ùfi ·éÙÔ‰ÈÔ›ÎËÙÔ ·éÙɘ Ùɘ 剛·˜ Ùɘ ^πÂÚĘ ∫ÔÈÓfiÙËÙÔ˜ ̤ ÙÔ‡˜ àÓÙÈÚÔÛÒÔ˘˜ ÙáÓ ÂúÎÔÛÈ ^πÂÚáÓ ªÔÓáÓ, Ôî ïÔÖÔÈ Û˘ÁÎÚÔÙÔÜÓ ÛáÌ· ‰È·ÚΤ˜, Ù‹Ó «^πÂÚ¿ ∫ÔÈ- ÓfiÙËÙ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ò∞ıˆ». ^∏ àÓ¿‰ÂÈÍË ÙáÓ àÓÙÈÚÔÛÒˆÓ ηıÂÌÈĘ àfi Ù›˜ ÂúÎÔÛÈ ^πÂÚ¤˜ ªÔÓ¤˜ Á›ÓÂÙ·È Ì¤ ‚¿ÛË ÙfiÓ \∂ÛˆÙÂ- ÚÈÎfi ∫·ÓÔÓÈÛÌfi οı ^πÂÚĘ ªÔÓɘ, ̤ âÎÏÔÁ‹, ÁÈ¿ âÙ‹ÛÈ· ıËÙ›·. Δ‹Ó âÎÙÂÏÂÛÙÈ΋ âÍÔ˘Û›· àÛÎÂÖ, âÍ ëÙ¤ÚÔ˘, ôÏÏÔ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ùÚÁ·ÓÔ, ì «^πÂÚ¿ \∂ÈÛÙ·Û›·», Ôî àÓÙÈÚfiÛˆÔÈ ‰ËÏ·‰‹ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ Î¿ı ÊÔÚ¿ ªÔÓáÓ, Ôî ïÔÖÔÈ âÓ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·È Î·Ù’ öÙÔ˜, ñfi Ù‹Ó ÚÔ‰ڛ· ÙÔÜ ¶ÚˆÙÂÈÛÙ¿ÙÔ˘, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔÜ àÓÙÈÚÔÛÒÔ˘ Ùɘ ÚÒÙ˘ ÙFÉ Ù¿ÍÂÈ Î¿ı ÙÂÙÚ¿‰·˜ ªÔÓáÓ. Δfi Û‡ÛÙËÌ· ·éÙfi ·ÚÔÌÔÈ¿˙ÂÙ·È Ì¿ÏÈÛÙ·, ÂéÛÙfi¯ˆ˜, ̤ ≤Ó· Û‡- ÛÙËÌ· ïÌÔÛÔÓ‰›·˜ η› ö¯ÂÈ ÙÂıÂÖ ÛÙ‹Ó âÈÛÙ‹ÌË Ùfi âÚÒÙËÌ· ôÓ ı¿ qÙ·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó¿ àÔÙÂϤÛÂÈ Ùfi ≠∞ÁÈÔ ò√ÚÔ˜ ÚfiÙ˘Ô çÚÁ·ÓÒ- Ûˆ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ^∂ӈ̤ÓË ∂éÚÒË õ àÎfiÌË ÁÈ¿ ÙfiÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÎfiÛÌÔ... °ÂÁÔÓfi˜ ÂrÓ·È ¿ÓÙˆ˜ ¬ÙÈ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ÚÔ¯fiÓÙˆ˜ ı¿ ÌÔ- ÚÔÜÛ ӿ ‰È·‰Ú·Ì·Ù›ÛÂÈ ù¯È ÌfiÓÔ ÁÈ¿ Ù‹Ó ^∂ӈ̤ÓË ∂éÚÒË, àÏÏ¿ η› ÁÈ¿ Ù‹Ó ‰ÈÂıÓÉ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ÛÙfi Û‡ÓÔÏfi Ù˘ ≤Ó· ÚfiÙ˘Ô Û˘Ó˘- ¿Ú͈˜ η› Û˘Ó·ıÏ‹Ûˆ˜ àÓıÚÒˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎɘ ÚÔÂχۈ˜, ‰È·- ÊÔÚÂÙÈÎɘ ÌÔÚÊÒÛˆ˜ η› ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎɘ å‰ÈÔÛ˘ÁÎÚ·Û›·˜. ≠√ˆ˜ Ôχ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ùfi ö¯ÂÈ ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ, àfi âÙáÓ õ‰Ë, ï ∫·ıËÁÔ‡ÌÂÓÔ˜ Ùɘ ^πÂÚĘ ªÔÓɘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ \∞Ú¯ÈÌ·Ó‰Ú›Ù˘ °ÂÒÚ- ÁÈÔ˜, «ï ÓÂ˘Ì·ÙÈο àÓ¤ÛÙÈÔ˜ ÛËÌÂÚÈÓfi˜ ∂éÚˆ·ÖÔ˜ ı¿ ÌÔÚÔÜÛ ӿ ‚ÚÂÖ Ù‹Ó ‰È΋ ÙÔ˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ëÛÙ›· ÛÙfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ η› ì ∂éÚˆ- ·˚΋ ∫ÔÈÓfiÙËÙ· ı¿ ÌÔÚÔÜÛ ӿ ‚ÚÂÖ, ¿Óˆ η› ¤Ú· àfi Ù‹Ó Û‡Ì- ÙˆÛË ÙáÓ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ, οÙÈ Èfi ‚·ı‡ η› Èfi ÔéÛÈ·ÛÙÈÎfi ÛÙ‹Ó ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌ›· Ùɘ ^πÂÚĘ ∫ÔÈÓfiÙËÙÔ˜ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ ò∞ıˆ». Δfi ¶ÚˆÙ¿ÙÔ Î·› Ù¿ ÏÔÈ¿ ∫·ıȉڇ̷ٷ ÙÔÜ ò∞ıˆ ̤¯ÚÈ Û‹-

–217– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À ÌÂÚ·, Û¤ Ì›· ‰È·ÚÎÉ ¿ÏË Î·› ÚfiÓÔÈ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙáÓ ıÂÛÌáÓ Î·› âÈηÈÚÔÔÈ‹Ûˆ˜ Ùɘ ÌÔÓ·¯ÈÎɘ-ÓÂ˘Ì·ÙÈÎɘ àÔÛÙÔÏɘ ÙÔÜ ÌÔÓ·- ¯ÈÛÌÔÜ, ηÙfiÚıˆÛ·Ó Ù‹Ó ¯Ú˘ÛÉ ÙÔÌ‹ ÌÂٷ͇ çÚÁ·ÓÒÛˆ˜ η› âÏ¢- ıÂÚ›·˜, ÎÔÈÓÔÜ Û˘ÌʤÚÔÓÙÔ˜ η› Û‚·ÛÌÔÜ ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘, ÌÂٷ͇ Ê˘- ÁÔΤÓÙÚÔ˘ η› ÎÂÓÙÚÔÌfiÏÔ˘ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·˜, ڿ͈˜ η› ıˆڛ·˜, ÎÂÓÙÚÈÎɘ âÍÔ˘Û›·˜ η› ·éÙÔ‰ÈÔÈ΋Ûˆ˜, âÔÙ›·˜ η› âϤÁ¯Ô˘, ÌÂ- ٷ͇ ÚÔÛˆÈÎɘ η› ÎÔÈÓÔ‚È·Îɘ ˙ˆÉ˜.

5. √æ∂π™ Δ√À √π∫√Àª∂¡π∫√À Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ^∏ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÙËÙ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ‰¤Ó ö¯ÂÈ Î·Ù’ Ô鉤ӷ ÙÚfiÔ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ öÓÓÔÈ· ÔûÙ ÔÛÔÙÈ΋, àÏÏ¿ ÌfiÓÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋-ÔÈÔÙÈ΋. ¢¤Ó âÍ·ÏÒÓÂÙ·È ÁˆÁÚ·ÊÈο, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓÙ·˜ ≤Ó· ·ÁÎfiÛÌÈÔ ‰›- ÎÙ˘Ô âÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ (·ÁÎÔÛÌÈfiÙËÙ·), ÔûÙ ηı›ÛÙ·Ù·È ÙÔÈο ≤Ó· ·ÁÎfiÛÌÈÔ Î¤ÓÙÚÔ Û˘Ó·ıÚÔ›Ûˆ˜ ÚÔÛÒˆÓ (Û˘ÁÎÚËÙÈÛÌfi˜). ^∏ ÎÏ›- ̷η Ùɘ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÙËÙÔ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ÂrÓ·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË àfi Ù‹Ó ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË, â¤ÎÂÈÓ· ÙáÓ ïÚ›ˆÓ Ùɘ ïÔ›·˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È Ùfi ÎÂÓfi, àÏÏ¿ Ùfi Û‡Ì·Ó, ≤Ó·˜ ‰ËÏ·‰‹ ¯áÚÔ˜ Ì‹ ‚ȈÙfi˜ àfi ÌĘ, ¿ÓÙˆ˜ ¬Ìˆ˜ ≤Ó·˜ ¯áÚÔ˜ Ùɘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ. ^√ ÎfiÛÌÔ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ï îÂÚfi˜ ÙfiÔ˜, ì ≈·ÚÍ‹ ÙÔ˘, Ùfi ÓÂÜÌ· ÙÔ˘, ì çÚÁ¿ÓˆÛ‹ ÙÔ˘, ï ÙÚfi- Ô˜, ì âÌÂÈÚ›· Ùɘ ηıËÌÂÚÈÓɘ ˙ˆÉ˜ Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Î·› ı¤ÏÂÈ Ó¿ âÎÊÚ¿- ÛÂÈ Ù‹Ó Î·ıÔÏÈÎfiÙËÙ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. «...^∏ ÌÔÓ·ÛÙÈ΋ ˙ˆ‹», ÛË- ÌÂÈÒÓÂÈ ï °¤ÚÔÓÙ·˜ Ùɘ ªÔÓɘ Ì·˜ \∞Ú¯ÈÌ·Ó‰Ú›Ù˘ ∞åÌÈÏÈ·Ófi˜, «ÂrÓ·È Ì›· ˙ˆ‹ ηıÔÏÈ΋, ÁÈ·Ù› ÂrÓ·È Ì›· ˙ˆ‹ âÓ ÙFÉ \∂ÎÎÏËÛ›÷·, ÂrÓ·È Ì›· ˙ˆ‹ Ô‡ àÊÔÚÌÄÙ·È àfi Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·, η› Ô‡ ·éÙ‹ ·≈ÙË ì ˙ˆ‹ ‰¤Ó ÂrÓ·È Î·ıfiÏÔ˘ ö͈ àfi Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·Ø ‰ÈfiÙÈ Ù¿ ¿ÓÙ· ı¿ ÂrÓ·È Ì›· ÚÄÍȘ, àÏÏ¿ Ì›· ÚÄÍȘ ‰¤Ó ‰ÈηÈÒÓÂÙ·È, ·Ú¿ ÌfiÓÔÓ Ì¤ Ì›· ›ÛÙÈÓØ Î·› ›ÛÙȘ ÛËÌ·›ÓÂÈ ≤ÓˆÛȘ ̤ Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·» (\∞Ú¯ÈÌ. ∞åÌÈ- ÏÈ·ÓÔÜ, ∫·Ù˯‹ÛÂȘ η› §fiÁÔÈ 2, ∑ˆ‹ âÓ ¶Ó‡̷ÙÈ, ÛÂÏ. 132, âΉ. «^√Ú̇ÏÈ·», 1998). ª¤ ôÏÏ· ÏfiÁÈ· ì \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È ì ÂåÎfiÓ· Ùɘ ÛˆÙËÚ›Ô˘ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ «¿Û·˜ Ù¿˜ ì̤ڷ˜, ≤ˆ˜ Ùɘ Û˘ÓÙÂÏ›·˜ ÙÔÜ ·åáÓÔ˜», ï ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi˜ ÂrÓ·È Ì¤ÏÔ˜ ·éÙÔÜ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ η› Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ì ˙ˆÓÙ·Ó‹ ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈ΋ Ì·ÚÙ˘- Ú›· Ùɘ àÓ·˙ËÙ‹Ûˆ˜ ·éÙɘ Ùɘ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ.

–218– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ª¤ ·éÙ¤˜ Ù›˜ ê‰Ú¤˜ ‰È¢ÎÚÈÓ›ÛÂȘ, àÓ·ÁηÛÙÈο ÂÚÈÔÚÈṲ̂Ó˜ Û¤ ≤Ó· ôÚıÚÔ, ÌÔÚÔÜÌ ӿ âÓÙÔ›ÛÔ˘Ì ٤ÛÛÂÚ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ùɘ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÙËÙÔ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. ¶ÚáÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÂrÓ·È ì «Î·ÈÓfiÙ˘», ‰ËÏ·‰‹ ì «Î·ÈÓ‹ Ô- ÏÈÙ›·» õ, ÂéÚ‡ÙÂÚ·, ì «Î·ÈÓ‹ ÎÙ›ÛȘ». √î Ôϛ٘ Ù˘ Á›ÓÔÓÙ·È õ âÚ¯fiÌÂÓÔÈ ı¤ÏÔ˘Ó Ó¿ Á›ÓÔ˘Ó «˘îÔ› Ì›·˜ ηÈÓɘ ÔÏÈÙ›·˜». ^∏ àÓıÚÒÈÓË „˘¯‹ ö¯ÂÈ öÌÊ˘ÙË Ù‹Ó ÛÙÚÔÊ‹ Úfi˜ ÙfiÓ £Âfi η› «âÎ ‚·ı¤ˆÓ» àÓ·˙ËÙÂÖ Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓ›· Ì·˙› ΔÔ˘, âÓá ï ú‰ÈÔ˜, ï ·åÒÓÈÔ˜ £Âfi˜, ï üÓ, «âÈʤÚÂÙ·È â› Ùɘ à‚‡ÛÛÔ˘», ̤ ≤Ó· ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÛÎÔfi, Ó¿ ÔåÎÂÈÒÛÂÈ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÌÂÙ’ ∞éÙÔÜ Âå˜ ÙfiÓ ·åÒÓ·. ∞éÙfi Ô‡ ÚÔÓÔÔÜÛÂ ï £Âfi˜ η› ÚÔÌ‹Ó˘·Ó Ôî ÚÔÊÉÙ˜ Á›ÓÂÙ·È Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù‹Ó ì̤ڷ Ùɘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙɘ. ^√ àÓ·ÌÂÓfiÌÂÓÔ˜ î‰Ú‡ÂÈ «ÙFÉ âÈÓÔ›÷· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜» ÙfiÓ «Ó¤ÔÓ Ï·fiÓ», Ù‹Ó \∂ÎÎÏË- Û›·Ó, ó˜ Ì›· «Î·ÈÓ‹ ÔÏÈÙ›·», ó˜ «Ó¤· ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË». \∞ÔηıÈÛÙÄ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÙÔÜ àÓıÚˆ›ÓÔ˘ Á¤ÓÔ˘˜, Ô‡ ‰È·Û¿ÛÙËΠÛÙ‹Ó ˘ÚÁÔ- ÔÈ›· Ùɘ μ·‚¤Ï. ^∏ Û‡Ó·„Ë Ùɘ ηÈÓÔ‡ÚÁÈ·˜ Û˘Ìʈӛ·˜, ‰˘Ó¿ÌÂÈ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ‰›‰ÂÈ Ù‹Ó ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÛÙfiÓ ÂÙˆÎfiÙ· ôÓıÚˆÔ Ó¿ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ˙ˆ‹, Ó¿ ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È à‰È¿ÎÔ·, Ó¿ ‚ÈÒÓÂÈ Ì¤ ÚÔ- ÛˆÈÎfi ÙÚfiÔ Ùfi Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ ·éÙfi, «¬ âÛÙÈ ÃÚÈÛÙfi˜ âÓ ìÌÖÓ», Ó¿ Á›- ÓÂÙ·È «Î·ÈÓfi˜ ôÓıÚˆÔ˜». Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ÂrÓ·È ì Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔÜ ñÂÚÒÔ˘ Ùɘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙɘ. √î ÌÔÓ·¯Ô› ÙÚ¤¯Ô˘Ó, à·ÚÓÔÜÓÙ·È Ù¿ ¿ÓÙ·, ÚÔÛ‰ÔÎÔÜÓ, ˙ÔÜÓ ÁÈ¿ ·éÙfi Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜, âȉÈÒÎÔ˘Ó Ùfi öÛ¯·ÙÔ ·éÙfi ¬ÚÈÔ Ùɘ «Î·ÈÓɘ ÔÏÈÙ›·˜». ≠√ÛÔÈ Êı¿ÓÔ˘Ó ÛÙfi «ôÎÚÔÓ», ‚ÈÒÓÔ˘Ó Ù‹Ó ·ÓÂÓfiÙËÙ· Ùɘ àÓıÚˆ›Ó˘ ʇÛˆ˜ âÓ ÙᡠÃÚÈÛÙá,ˇ ôÓ¢ Ê˘ÏÂÙÈÎɘ ‰È·ÊÔÚĘ ≠∂ÏÏËÓ· η› ‚·Ú- ‚¿ÚÔ˘, ‰Ô‡ÏÔ˘ η› âÏ¢ı¤ÚÔ˘, ¬Ô˘ «Ù¿ ¿ÓÙ· η› âÓ ÄÛÈ ÃÚÈÛÙfi˜». Δfi ‚›ˆÌ· ·éÙfi ÂrÓ·È ÎÔÈÓfi ÎÙÉÌ·, àÁηÏÈ¿˙ÂÈ Ù‹Ó ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË Î·› ì ηχÙÂÚ‹ ÙÔ˘ öÎÊÚ·ÛË ÂÚȤ¯ÂÙ·È ÛÙ‹Ó àÎfiÏÔ˘ıË àÓ·ÊÔÚ¿ ÙÔÜ °¤ÚÔÓÙÔ˜ ∞åÌÈÏÈ·ÓÔÜ: «Ùfi ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ öÓı· Û˘Ó¤Ú¯ÔÓÙ·È ó˜ àÂÙÔ› Ôî ÌÔÓ·¯Ô› âÎ ‰È·Êfi- ÚˆÓ âıÓáÓ, ÁψÛÛáÓ, ÙÔÈÎáÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ, ÌÔÚʈÙÈÎÔÜ âÈ¤‰Ô˘, ÎÔÈÓˆÓÈÎɘ ÛÙ¿ıÌ˘ Î.Ï., ‰È¿ Ó¿ ‚ÈÒÛÔ˘Ó âÓ ëÓ› ÛÒÌ·ÙÈ, â› Ùfi ·éÙfi Ù‹Ó ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ £ÂÔÜ, ÌÂÙ·ÔÈÂÖÙ·È ·éÙÔÌ¿Ùˆ˜ Âå˜ Ì›·Ó ¡¤·Ó ^πÂ-

–219– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À ÚÔ˘Û·Ï‹Ì, Ù·˘ÙÈ˙fiÌÂÓÔÓ ÌÂÙ’ ·éÙɘ Ù·‡Ù˘ Ùɘ ∫·ıÔÏÈÎɘ ÙÔÜ ÃÚÈ- ÛÙÔÜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜» (\∞Ú¯ÈÌ. ∞åÌÈÏÈ·ÓÔÜ, ™ÊÚ·Á›˜ ÁÓËÛ›·, ÛÂÏ. 440). ¢Â‡ÙÂÚÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙÔÜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¯·Ú·ÎÙÉÚÔ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ÂrÓ·È ì ‰È·Ù‹ÚËÛË Ùɘ âÛ¯·ÙÔÏÔÁÈÎɘ ‰È·ÛÙ¿Ûˆ˜ Ùɘ Ó¢- Ì·ÙÈÎɘ ˙ˆÉ˜. ^√ «Î·ÈÓfi˜ ôÓıÚˆÔ˜» Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì¤ ÙfiÓ «öÛ¯·ÙÔ \∞‰¿Ì», ÙfiÓ £Â¿ÓıÚˆÔ, ï ïÔÖÔ˜ ÂrÓ·È ï «Ó¤Ô˜» η› ï «öÛ¯·ÙÔ˜» \∞‰¿Ì. Δ¿ «öÛ¯·Ù·» Ô‡ ‰¤Ó ÛËÌ·›ÓÔ˘Ó Ù¿ ÙÂÏÂ˘Ù·Ö· õ Ùfi Ù¤ÚÌ· õ Ùfi ÙÂÏÈÎfi, àÏÏ¿ Ùfi «Ù¤ÏÂÈÔ», Ùfi «ÙÂÙÂÏÂṲ̂ÓÔ», Ùfi «àfiÏ˘ÙÔ», ÂrÓ·È ì ÂÌÙÔ˘Û›· Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ›ÛÙˆ˜ η› ÙÔÜ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ. ∂rÓ·È Ùfi ÊᘠÔ‡ àÔηχÙÂÈ Ù‹Ó «ÔéÚ¿ÓÈÔ ÔÏÈÙ›·» ó˜ ·ÚÔÜÛ· η› ‚‚·ÈÒÓÂÈ ¬ÙÈ ì ηıËÌÂÚÈÓ‹ ‚›ˆÛË Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ‰¤Ó ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ¯ÚÔ- ÓÈο, ‰¤Ó ÂrÓ·È Ì›· «Ê·ÓÙ·Û›·» õ Ì›· «å‰¤·», ÔûÙ ̛· âÓ‰ÔÎÔÛÌÈ΋ àÓ·ÌÔÓ‹ ‚ÂÏÙÈÒÛˆ˜ ÙáÓ Û˘ÓıËÎáÓ Ùɘ ˙ˆÉ˜, àÏÏ¿ ÂrÓ·È ÁÂÁÔÓfi˜ Ô‡ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÂÖÙ·È âÓÙfi˜ Ùɘ ȤÛˆ˜ ÙáÓ îÛÙÔÚÈÎáÓ Û˘Ì‚¿ÓÙˆÓ Î·› ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ. ^∏ «Î·ÈÓ‹ ˙ˆ‹», ì ïÔ›· ÌĘ àÔηχÊıËΠÛÙfi Úfi- ÛˆÔ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ‰¤Ó ÂrÓ·È «âÎ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ‡ÙÔ˘», àÏÏ¿ Á›ÓÂÙ·È «âÓ ÙᡠÎfiÛ̈ˇ ÙÔ‡Ùˆ»ˇ η› ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ηٷÚÁÂÖ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ·éÙfiÓ, ÚÔÛ- ‰›‰ÂÈ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ·éÙfiÓ ÓfiËÌ· η› àÍ›· Ô‡ öÚ¯ÂÙ·È àfi Ùfi ÊᘠÙáÓ âÛ¯¿ÙˆÓ. ^√ êÁÈÔÚÂÈÙÈÎfi˜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi˜ àÁηÏÈ¿˙ÂÈ Ù‹Ó ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË Ì¤ ¬Ú·Ì· Ù¿ öÛ¯·Ù·, ÎÚ·ÙÂÖ Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ˙áÓÙÔ˜ ÃÚÈ- ÛÙÔÜ ó˜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ıËÛ·˘Úfi η› ÂrÓ·È, ı¿ ϤÁ·ÌÂ, Ì›· âÓ ÔÚ›÷· «âÛ¯·ÙÔÏÔÁÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ·», Ô‡ àÓ·Ó¤ÂÈ Ù‹Ó à‰È¿ÏÂÈÙÔ «Â鯋 ÙÔÜ \πËÛÔÜ» η› «ïÚÄÙ·È» âÓ âÛfiÙÚˆˇ Ùfi «âÏı¤Ùˆ ì ‚·ÛÈÏ›· ÛÔ˘, ÁÂÓË- ı‹Ùˆ Ùfi ı¤ÏËÌ¿ ÛÔ˘ ó˜ âÓ ÔéÚ·Óˇá η› â› Ùɘ Áɘ». Δ‹Ó ‰È¿ÛÙ·ÛË ·éÙ‹ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ Ê·Ó¤ÚˆÛ·Ó Ì¤ ÂûÁψÙÙÔ ÙÚfiÔ Ôî ±ÁÈÔÈ ìÛ˘¯·ÛÙ¤˜ ÙÔÜ È‰ã ·åáÓÔ˜, ̤ àÁáÓ˜ η› ÎfiÔ˘˜, η› à¤‰ÂÈÍ·Ó ¬ÙÈ ï £Âfi˜ ï àÚfiÛÈÙÔ˜ «ÌÂÙ¤¯ÂÙ·È Î·Ù¿ ¯¿ÚÈÓ» η› ï ìÛ˘¯·ÛÙÈÎfi˜ ‚›Ô˜ ëÓÒÓÂÈ Ù¿ ·ÚfiÓÙ· η› Ù¿ öÛ¯·Ù· η› «ì ˙ˆ‹ ìÌáÓ Î¤ÎÚ˘Ù·È Û‡Ó Ùˇá ÃÚÈÛÙˇá âÓ Ùˇá £Âˇá». ∞éÙfi àÔ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Î·› ì ÌÂÙ¤ÂÈÙ· îÛÙÔÚ›· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, œÛÙ ӿ ‰È·Ê˘Ï·¯ıÂÖ Ì¤¯ÚÈ ÙáÓ ìÌÂÚáÓ Ì·˜ Ùfi ìÛ˘¯·ÛÙÈÎfi ÓÂÜÌ· ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ Î·› Ó¿ ÌÂÙ·‰ÔıÂÖ Û¤ àÓ·ÙÔÏ‹ η› ‰‡ÛË. ^√ ¬ÛÈÔ˜ ™ÈÏÔ˘·Ófi˜ (1938) η› ôÏÏÔÈ ÓÂÒÙÂÚÔÈ Á¤ÚÔÓÙ˜, ¬Ù·Ó àÍÈÒıËÎ·Ó Ó¿

–220– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ ‰ÔÜÓ Ùfi ÊᘠÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, öÓÈˆÛ·Ó Ó¿ ΢ÚÈ·Ú¯ÂÖ Ì¤Û· ÙÔ˘˜ «ì àÁ¿Ë Úfi˜ ÙfiÓ £Âfi η› Úfi˜ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜», öÓȈÛ ï ηı¤Ó·˜ «¬Ïˆ˜ âÓ ë·˘Ùˇá ı·ÜÌ·, Á·Ï‹ÓË Î·› ı¿ÚÚÔ˜ η› àÁ¿Ë Î·› ÁÏ˘- ·Ù˘ η› ı˘Ìˉ›· η› ÂÔ›ıËÛȘ Âå˜ ¿ÓÙ·, àÌÂÚÈÌÓ›· η› ¯·Ú¿, àÓ¿·˘ÛȘ ı·˘Ì·ÛÙ‹ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ôÊÚ·ÛÙÔ˜ ÌÂÙÔ¯‹», öÁÈÓ·Ó «ÛÙ¿ ÚfiÛˆ· ÙáÓ ôÏψÓ, ¬ÏˆÓ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ, ÙÔ‡˜ ïÔ›Ô˘˜ Û˘Ó- ¤¯ÂÈ ì àÁ¿Ë ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Î·› àÓ·ÎÂÊ·Ï·ÈÒÓÂÈ ì ïÌÔÔ‡ÛÈ· ̤ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜ ʇÛË ÙÔ˘» ï ηı¤Ó·˜ ηıÔÏÈÎfi˜ η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜. ∫·Úfi˜ ÙáÓ àÓˆÙ¤Úˆ ù„ÂˆÓ ÂrÓ·È ì ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙ‹Ó àÏ‹ıÂÈ· Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, Ô‡ àÔÙÂÏÂÖ Ù‹Ó ÙÚ›ÙË ù„Ë Ùɘ ÔåÎÔ˘ÌÂ- ÓÈÎfiÙËÙfi˜ ÙÔ˘. ∂rÓ·È ì âÁÁÚ·Ê‹ ÛÙÔ‡˜ ηٷÏfiÁÔ˘˜ ·éÙɘ Ùɘ Ô- ÏÈÙ›·˜ ÙáÓ ·ÚÔ›ÎˆÓ Î·› ·ÚÂȉ‹ÌˆÓ, Ôî ïÔÖÔÈ öÙÛÈ ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ¬ÙÈ âÈ˙ËÙÔÜÓ Ù‹Ó Ì¤ÏÏÔ˘Û· fiÏË, Ù‹Ó àÎÚfiÙ·ÙË Î·› öÛ¯·ÙË Î·ÙÔÈΛ·, Ùfi ÌfiÓÈÌÔ ÁÂÁÔÓfi˜ Ùɘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙɘ. ^√ ÚáÙÔ˜ ÎÔÈÓԂȿگ˘ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ±ÁÈÔ˜ \∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜, ï î‰Ú˘Ù‹˜ Ùɘ ªÂÁ›ÛÙ˘ §·‡Ú·˜, à’ àگɘ η› ±·Í ‰È¿ ·ÓÙfi˜, η- ÙÂÓfiËÛ η› ÚÔÛ¤‰ˆÛ ·éÙfiÓ ÙfiÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÛÙfiÓ êÁÈÔÚÂÈÙÈÎfi ÌÔ- Ó·¯ÈÛÌfi, àÊÔÜ Û˘Ó‹Á·Á ÛÙ‹Ó ÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ÏÉıÔ˜ «âÎ ·ÓÙÔ‰·áÓ âıÓáÓ, ÁψÛÛáÓ, ÁÂÓáÓ, fiψÓ, Ôé ÙáÓ öÁÁÈÛÙ· ÌfiÓÔÓ Î·› ÚÔÛ- ÔÈÎÔ‡ÓÙˆÓ, àÏÏ¿ η› ÙáÓ fiÚÚˆ η› àˆÙ¿Ùˆ, àfi Ù ƒÒÌ˘ ·éÙɘ, \πÙ·Ï›·˜, ∫·Ï·‚Ú›·˜, \∞Ì¿ÏÊ˘, \π‚ËÚ›·˜, \∞ÚÌÂÓ›·˜ η› ÙáÓ öÙÈ ÙÔ‡ÙˆÓ âÓ‰ÔÙ¤Úˆ...». ΔÔ‡˜ Û˘Ó‹Á·Á ÁÈ¿ Ó¿ ÙÔ‡˜ οÓÂÈ ÌÂÙfi¯Ô˘˜ Ùɘ «‰ÂÛÔÙÈÎɘ ÍÂÓ›·˜» η› Ùɘ «ôÏÏ˘ ‚ÈÔÙɘ», âÈÔıËÙ¿˜ Ùɘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ. ò∂ÎÙÔÙ ï îÂÚfi˜ ò∞ıˆ˜ Á›ÓÂÙ·È «Ùfi ÌfiÓÔÓ ó˜ àÏËıᘠê¿Û˘ Ùɘ àÚÂÙɘ âÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔÓ, ï ÙáÓ ëηÛÙ·¯ÔÜ Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘ ïÌÔÏÔÁÔ˘Ì¤- Óˆ˜ âÍÂÈÏÂÁ̤ÓÔ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ¯áÚÔ˜» (≠∞ÁÈÔ˜ ºÈÏfiıÂÔ˜ ∫fiÎÎÈÓÔ˜) η› àÔÙÂÏÂÖ Ì›· ÌÈÎÚÔÁÚ·Ê›· ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘, Ì›· ÛÌ›ÎÚ˘ÓÛË Ùɘ ÎÔÈ- ÓÔÔÏÈÙ›·˜ ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘. ™Ù¿ Ù¤ÏË ÙÔÜ 10Ô˘ ·å. î‰Ú‡ÔÓÙ·È Ôî ÌÔÓ¤˜ ÙáÓ \π‚‹ÚˆÓ, ÙáÓ \∞Ì·Ï- ÊËÓáÓ, àfi Ùfi Amalfi Ùɘ ‚˘˙·ÓÙÈÓɘ â·Ú¯›·˜ ™·Ï¤ÚÓÔ, ì ïÔ›· Âr¯Â î‰Ú˘Ù‹ Ù˘ ÙfiÓ μÂÓ‰ÈÎÙÖÓÔ ªÔÓ·¯fi §¤ÔÓÙ·, ̤ ÙÔ‡˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘. ò∏ÎÌ·ÛÂ, ‰È·ÙËÚ‹ıËÎ η› ÌÂÙ¿ Ùfi Û¯ÖÛÌ· (1054), àÏÏ¿ Ùfi 1287

–221– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À

·Ú‹ÎÌ·Û η› ÂÚÈÉÏı ÛÙ‹Ó ªÂÁ›ÛÙË §·‡Ú·. ΔfiÓ ëfiÌÂÓÔ, ÙfiÓ 11Ô ‰ËÏ·‰‹ ·åÒÓ·, àÎÔÏÔ˘ıÔÜÓ Ôî ÌÔÓ¤˜ ÙáÓ \∞ÚÌÂÓ›ˆÓ (õ •ËÚÔοÛÙÚÔ˘), ÙÔÜ ∫·Ï·‚ÚÔÜ, ÙÔÜ ™ÈÎÂÏÔÜ, ÙÔÜ ∞åÁ˘Ù›Ô˘ η› ÙÔÜ Ã¿Ï‰Ô˘. ¶Èfi ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÂrÓ·È ¬Ìˆ˜ ì ·ÚÔ˘Û›· ÙáÓ ƒÒÛÛˆÓ, ηْ àÚ¯‹Ó ÙfiÓ 11Ô ·å. \∞Ó¿ÌÂÛ· Û¤ ·éÙÔ‡˜ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ï ±ÁÈÔ˜ \∞ÓÙÒÓÈÔ˜, î‰Ú˘- Ù‹˜ Ùɘ §·‡Ú·˜ ÙáÓ ™ËÏ·›ˆÓ ÛÙfi ∫›Â‚Ô, ï ïÔÖÔ˜ Ì·˙› ̤ ÙfiÓ ±ÁÈÔ £ÂÔ‰fiÛÈÔ àÔÙÂÏÔÜÓ ÙÔ‡˜ ıÂÌÂÏȈ٤˜ ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ ÛÙ‹ ƒˆÛÛ›· ÙÔÜ ∫Ȥ‚Ô˘ ηٿ Ù¿ àıˆÓÈο ÚfiÙ˘·. ^∏ îÛÙÔÚ›· Ùɘ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙáÓ ƒÒÛÛˆÓ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó îÛÙÔÚ›· ÙáÓ ªÔÓáÓ ÙÔÜ ƒÒ˜, ÙÔÜ •˘ÏÔ˘ÚÁÔÜ (ÛËÌÂÚÈÓ‹ Û΋ÙË μÔÁÔÚfi‰ÈÙÛ·) η› ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ¶·ÓÙÂÏ‹- ÌÔÓÔ˜, Ùɘ ÙÔÜ £ÂÛÛ·ÏÔÓÈΤˆ˜, ¬Ô˘ Ùfi 1169 ÌÂٷʤÚıËΠì ÌÔÓ·- ÛÙËÚȷ΋ à‰ÂÏÊfiÙ˘ ÙÔÜ •˘ÏÔ˘ÚÁÔÜ. ^√ μ·Û›ÏÂÈÔ˜ ª¿ÚÛÎÈ, ï ÁÓˆ- ÛÙfi˜ ƒáÛÛÔ˜ ÂÚÈËÁËÙ‹˜ Ô‡ Ù‹Ó âÈÛΤÙÂÙ·È Ùfi 1744, àӷʤÚÂÈ ¬ÙÈ qÙ·Ó ÚˆÛÛÈ΋ ÌfiÓÔ Î·Ù’ ùÓÔÌ·, ÁÈ·Ù› ÌfiÓ·˙·Ó Û¤ ·éÙ‹Ó Î˘Ú›ˆ˜ ≠∂ÏÏËÓ˜, ™¤Ú‚ÔÈ Î·› μÔ‡ÏÁ·ÚÔÈ. Δfi 1760 ÌÂٷʤÚÂÙ·È ÛÙ‹ ÛËÌÂ- ÚÈÓ‹ ·Ú·ı·Ï¿ÛÛÈ· ÌÔÓ‹, ¬Ô˘ Ôî ƒáÛÛÔÈ ÌÔÓ·¯Ô› ôÚ¯ÈÛ·Ó Ó¿ ÏË- ı·›ÓÔ˘Ó Î·› Ùfi 1875, ̤ ÛÈÁ›ÏÏÈÔ ÙÔÜ ÙfiÙ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈ- ÓÔ˘fiψ˜ ^πÂÚÂÌ›Ô˘ μã, ·Ú·‰›‰ÂÙ·È ïÚÈÛÙÈÎᘠÛÙÔ‡˜ ƒÒÛÛÔ˘˜. \∞fi ÙfiÓ 12Ô ·å. ÌÔÓ¤˜ ϤÔÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ñÔ‰¤¯ÔÓÙ·È ÌÔ- Ó·¯Ô‡˜ àfi Ùfi Á¤ÓÔ˜ ÙáÓ μÔ˘ÏÁ¿ÚˆÓ, ÙáÓ ™¤Ú‚ˆÓ η› ÙáÓ ƒÔ˘- Ì¿ÓˆÓ, «œÛÂÚ Î·› Ù¿ ÙáÓ \π‚‹ÚˆÓ η› ÙáÓ \∞Ì·ÏÊËÓáÓ». ^∏ ªÔÓ‹ ∑ˆÁÚ¿ÊÔ˘, Ô‡ àӷʤÚÂÙ·È õ‰Ë ÛÙfi Δ˘ÈÎfi ÙÔÜ ·éÙÔ- ÎÚ¿ÙÔÚ· ΔÛÈÌÈÛÎÉ (972), ·Ú·‰›‰ÂÙ·È àfi Ù¿ Ù¤ÏË ÙÔÜ 11Ô˘ ·å. Û¤ μÔ‡ÏÁ·ÚÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ η› ÂéÂÚÁÂÙÂÖÙ·È ÛÙ‹ Û˘Ó¤¯ÂÈ· àfi ÙÔ‡˜ μÔ‡Ï- Á·ÚÔ˘˜ ÙÛ¿ÚÔ˘˜ \πˆ¿ÓÓË ∫·ÏÈÌ¿Ó, ªÈ¯·‹Ï \∞Û¿Ó, ÙfiÓ ÎÚ¿ÏË Ùɘ ™ÂÚ‚›·˜ ™Ù¤Ê·ÓÔ ¢Ô˘Û¿Ó η› ìÁÂÌfiÓ˜ ÙáÓ ·Ú·‰Ô˘Ó¿‚ÈˆÓ ÂÚÈÔ¯áÓ. ^∏ ªÔÓ‹ ÃÈÏÈ·Ó‰·Ú›Ô˘, ÁÓˆÛÙ‹ àfi ÙfiÓ 10Ô ·å., Á›ÓÂÙ·È ì ÌÔÓ‹ ÙáÓ ™¤Ú‚ˆÓ, ¬Ù·Ó Ùfi 1198 ·Ú·¯ˆÚÂÖÙ·È ÛÙÔ‡˜ êÁ›Ô˘˜ ™¿‚‚· η› ™˘ÌÂÒÓ, àfi Ùfi ‚·ÛÈÏÈÎfi Á¤ÓÔ˜ ÙáÓ ¡ÂÌ¿ÓÈ·, ÁÈ¿ Ù‹Ó âÁηٿÛÙ·ÛË «ÙáÓ àfi ÙÔÜ ™ÂÚ‚ÈÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜ Ù‹Ó ÌÔÓ·¯ÈÎ‹Ó ÚÔ·ÈÚÔ˘Ì¤ÓˆÓ ‰È·Áˆ- Á‹Ó» η› ‰¤¯ÂÙ·È Ù›˜ ÌÂÁ¿Ï˜ ÂéÂÚÁÂۛ˜, ΢ڛˆ˜ ÙÔÜ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ ¢Ô˘- Û¿Ó, ÙÔÜ \πˆ¿ÓÓÔ˘ √ûÁÁÏÂÛË, àÏÏ¿ η› ôÏÏˆÓ ™¤Ú‚ˆÓ ìÁÂÌfiÓˆÓ. ≠√̈˜ η› ƒÔ˘Ì¿ÓÔÈ, ªÔω·‚Ô› η› √ñÁÁÚÔ‚Ï¿¯ÔÈ öÚ¯ÔÓÙ·È ÛÙfi

–222– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™

≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ÙfiÓ 14Ô ·å. η› âÁηı›ÛÙ·ÓÙ·È ÛÙ‹Ó §·˘ÚÈÒÙÈÎË Û΋ÙË ÙÔÜ ΔÈÌ›Ô˘ ¶ÚÔ‰ÚfiÌÔ˘ η› ÛÙ‹Ó ^∞ÁÈÔ·˘Ï›ÙÈÎË Û΋ÙË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ ÙÔÜ §¿ÎÎÔ˘. \∂‰á ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Ó¿ àӷʤÚÔ˘Ì ¬ÙÈ ÛÙ‹Ó àÚ¯‹ ‰¤Ó ñÉگ ηÌÌ›· Ê˘ÏÂÙÈ΋ ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ÙáÓ âÁηٷ‚ÈÔ‡ÓÙˆÓ ÌÔÓ·¯áÓ, Ôî ïÔÖÔÈ ÌfiÓ·˙·Ó Û¤ ¬ÔÈÔ Û΋ӈ̷, ÎÂÏÏ›, ÌÔÓ‡‰ÚÈÔ, ÎÔÈÓfi‚ÈÔ àÓ·- ·‡ÔÓÙ·Ó, ÚáÙ· ‰ÈfiÙÈ Ôî ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó àfi Ùfi âÛˆÙÂ- ÚÈÎfi Ùɘ ‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ÎÔÈÓÔÔÏÈÙ›·˜ η› ‰Â‡ÙÂÚÔÓ ‰ÈfiÙÈ ÙÔ‡˜ ≤ÓˆÓ ì ÎÔÈÓ‹ ›ÛÙȘ, Ùfi ·éÙfi ÓÂÜÌ·. \∂›Û˘ ‰¤Ó ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È Ù‹Ó âÔ¯‹ ·éÙ‹ ÚÔÛ¿ıÂÈ· âΠ̤- ÚÔ˘˜ \∞ÚÌÂÓ›ˆÓ, ™‡ÚˆÓ, μÏ¿¯ˆÓ Î.ô. Ó¿ î‰Ú‡ÛÔ˘Ó ¯ˆÚÈÛÙ¿ ÌÔÓ·- ÛÙ‹ÚÈ·. \∞ÎfiÌË Î·› Ôî ìÁÂÌfiÓ˜ ÙáÓ ·Ú·‰Ô˘Ó¿‚ÈˆÓ ¯ˆÚáÓ, âÓÈ- Û¯‡ÔÓÙ·˜ Ù¿ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó ¬ÙÈ ‚ÔËıÔÜÓ «Âå˜ ÌÓËÌfiÛ˘ÓÔÓ ·åÒÓÈÔÓ» Ù¿ ‰Èο ÙÔ˘˜ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, öÛÙˆ η› ôÓ Î·ÙÔÈÎÔÜÓÙ·È àfi ≠∂ÏÏËÓ˜ η› ôÏÏÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜. √î ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ qÏı·Ó àÚÁfiÙÂÚ· ̤ Ù‹Ó âÌÊ¿ÓÈÛË ÙÔÜ Ê˘ÏÂ- ÙÈÛÌÔÜ, ï ïÔÖÔ˜, ôÓ Î·› ηٷ‰ÈοÛıËΠâ›ÛËÌ· Ùfi 1872 àfi ÙÔ‡˜ çÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ ¶·ÙÚȿگ˜ ÛÙ‹Ó ™‡ÓÔ‰Ô Ùɘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, ‰¤Ó ·‡ÂÈ Ó¿ Ù·Ï·Ó›˙ÂÈ Ùfi ÎÔÈÓfi âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ÛáÌ· ÙáÓ çÚıÔ‰fi͈Ó. ^√ Ê˘ÏÂÙÈÎfi˜ àÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi˜ ÙÔÜ 19Ô˘ ·å., ÏfiÁˆˇ Ùɘ àÊ˘Ó›Ûˆ˜ ÙáÓ Ï·áÓ ÙÔÜ ∞úÌÔ˘ ÁÈ¿ âıÓÈ΋ Ù·˘ÙfiÙËÙ·, ÁËÛ ÛÙ‹Ó ‰ÈÂΉ›- ÎËÛË Ê˘ÏÂÙÈÎɘ âÎÚÔÛˆ‹Ûˆ˜ ÛÙfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜, ¬ˆ˜ Û˘Ó¤‚Ë Î·› ̤ Ù›˜ çÚıfi‰Ô͘ \∂ÎÎÏËۛ˜. ^∏ åÛ¯˘Ú‹ ·Ú¿‰ÔÛË ¬Ìˆ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ η› Ùfi ·éÙÔ΢‚¤ÚÓËÙÔÓ ÙÔÜ ΔfiÔ˘ ‰¤Ó ôÊËÛ·Ó Ó¿ àÏÏÔȈıÂÖ ï ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔ˘, àÏÏ¿ ̤ â›ÔÓ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ, ̤ àÁ¿Ë Î·› ñÔÌÔÓ‹, ̤ «ÛˆÙËÚÈÔÏÔÁÈÎfi», ı¿ ϤÁ·ÌÂ, ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ, àÎÔ- ÏÔ‡ıËÛ Ùfi ÓÂÜÌ· Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫·ıÔÏÈÎɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ùfi ïÔÖÔ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÔÈΛϘ âıÓÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜ η› Û¤‚ÂÙ·È Ù¿ ÙÔÈο ÛÙÔÈ- ¯ÂÖ·, ‰È·ÛÒ˙ÂÈ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ̤۷ ÛÙ‹Ó «âÓ Ì¤ÙÚˆ»ˇ ÔÈÎÈÏ›·, η›, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ¯¿ÓÂÈ ÙfiÓ îÛÙfi Ùɘ ÎÔÈÓɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜, ‚ϤÂÈ ·éÙ¤˜ Ù›˜ â› ̤ÚÔ˘˜ âÎÊÚ¿ÛÂȘ ÙáÓ Ï·áÓ Î¿Ùˆ àfi Ùfi ôÏÂÙÔ ÊᘠÙÔÜ Ì¤Ï- ÏÔÓÙÔ˜ ·åáÓÔ˜. Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ àÔÙÂÏÔÜÛ η› àÔÙÂÏÂÖ Û˘ÓÂᘠêÙfi ÛËÌÂÖÔ

–223– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À Û˘Ó˘¿Ú͈˜, ÛÙfi ö‰·Êfi˜ ÙÔ˘, ÌÔÓ·¯áÓ àfi ¬Ï˜ Ù›˜ ηٿ ÙfiÔ˘˜ çÚıfi‰Ô͘ \∂ÎÎÏËۛ˜ η› ·éÙáÓ Ô‡ àÛ¿˙ÔÓÙ·È Ù‹Ó çÚıfi‰ÔÍË ›ÛÙË «âÓ Ùˇá ÛÒÌ·ÙÈ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ», ̤ Ù‹Ó ‰È·ÚÎÉ Ì¤ÚÈÌÓ· Ó¿ Ì‹ àÏÏÔÈ- ÒÓÂÙ·È Ùfi àÚ¯·ÖÔ ÌÔÓ·¯ÈÎfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· η› ì ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ïÌÔ‹ıÂÈ¿ ÙÔ˘. ∫¿ıÂ Ê˘ÏÂÙÈ΋ ‰È¿ÎÚÈÛË Î·› àÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi˜ ÂrÓ·È Í¤Ó· Úfi˜ Ùfi ÔåÎÔ˘- ÌÂÓÈÎfi ÓÂÜÌ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. Δ¿ êÁÈÔÚÂÈÙÈο ÛÎËÓÒÌ·Ù· Ù¿ Û˘Ó- ‰¤ÂÈ ï Û‚·ÛÌfi˜ ÛÙ‹Ó ÚԤϢÛË Î·› Ù›˜ ÁψÛÛÈΤ˜ å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ˜ ÙáÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ ÙÔ˘˜, ì ÎÔÈÓ‹ ›ÛÙË, ï ÎÔÈÓfi˜ ÙfiÔ˜ àÛ΋Ûˆ˜, ì ÎÔÈÓ‹ çÚÁ¿- ÓˆÛË Î·› ‰ÈÔ›ÎËÛË, ì åÛfiÙÈÌË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÛÙ¿ ÎÔÈÓ¿, ì àÌÔÈ‚·ÈfiÙËÙ· ÛÙ‹Ó ‰È·ÎÔÓ›·, ì åÛÔÓÔÌ›· η› åÛÔÔÏÈÙ›·. ò∂¯Ô˘Ó 剷ÓÈÎfi Ù‹Ó ÍÂÓÈÙ›·, àfi ¬Ô˘ η› ôÓ Î·Ù¿ÁÔÓÙ·È, η› ÔÚ‡ÔÓÙ·È ó˜ ͤÓÔÈ Î·› ¿ÚÔÈÎÔÈ Úfi˜ Ùfi «ùÚÔ˜ ÙÔÜ ∫˘Ú›Ô˘». ^∏ ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙfi ÓÂÜÌ· ·éÙfi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ‰ÈηÈÒÓÂÈ ÙfiÓ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. \∞ÏÏ¿ ı¿ Ï›ÂÈ Î¿ÙÈ, ôÓ ‰¤Ó Á›ÓÂÈ ÏfiÁÔ˜ η› ÁÈ¿ Ùfi ٤ٷÚÙÔ ¯·- Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙÔÜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, Ô‡ ÌÔÚÂÖ Ó¿ çÓÔÌ·ÛıÂÖ ÌÂÙ¿‰ÔÛË. «^∏ êÁÈÔÚÂÈÙÈ΋ ‚ÈÔÙ‹», ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ï °¤Ú. ∞åÌÈÏÈ·Ófi˜, «¬ÛÔÓ ÂrÓ·È Ì˘ÛÙÈ΋ η› àÔÎÂÎÚ˘Ì̤ÓË Ì¤Û· Âå˜ Ù¿ Ù·ÌÈÂÖ· ÙáÓ ÎÂÏÏÈáÓ Î·› ÙáÓ Î·Ú‰ÈáÓ Î·› ̤۷ Âå˜ Ù¿˜ Ï·ÙÚ¢ÙÈο˜ Û˘Ó¿ÍÂȘ, ôÏÏÔ ÙfiÛÔ ÂrÓ·È âÁÁ‡˜, Û˘ÁÁÂÓ‹˜ η› àÓÔÈÎÙ‹ Âå˜ ¿ÓÙ· ôÓıÚˆÔÓ..., ‰ÈfiÙÈ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ˙FÉ ó˜ ≤Ó äÁ·Ë̤ÓÔÓ Ï¿ÛÌ· ̤۷ Âå˜ Ì›·Ó ÛÙÔÚÁÈ- Î‹Ó àÁηÏÈ¿, ·éÙ‹Ó ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘... ‰‡Ô ÎfiÛÌÔÈ –≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ η› Îfi- ÛÌÔ˜ ‰ËÏ·‰‹– à‰È¿Û·ÛÙ· Û˘ÌϤÎÔÓÙ·È...» ò∂ÙÛÈ, ÛÙ¿ ıÂ̤ÏÈ· ·éÙÔÜ ÙÔÜ Ó‡̷ÙÔ˜, Ù¿ ¬ÚÈ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ·›ÚÓÔ˘Ó, ¤Ú· àfi Ù‹Ó ÙÔÈ΋, η› ôÏÏË ‰È¿ÛÙ·ÛË. ¶ÂÚÈ- Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Ù‹Ó ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË Î·› Ùfi ϋڈ̷ ·éÙɘ. ^√ ÎfiÛÌÔ˜ ÂrÓ·È «ì ÁÂÈÙÔÓÈ¿ ÙÔ˘» η› ï ôÏÏÔ˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È ï ͤÓÔ˜, Á›ÓÂÙ·È ï ÏËÛ›ÔÓ. ¶·ÓÙ·¯fiıÂÓ ôÓıÚˆÔÈ à’ àگɘ ëÏ·ÔÓÙ·È Úfi˜ Ùfi ò√ÚÔ˜, ÁÈ¿ Ó¿ ÌÔÓ¿ÛÔ˘Ó õ Ó¿ ‚ÚÔÜÓ àÓ¿·˘ÛË Î·› âÏ›‰·, àÏÏ¿ η› ·ÓÙ·- ¯ÔÜ Û¯Â‰fiÓ ÛÙfiÓ çÚıfi‰ÔÍÔ ÎfiÛÌÔ, àfi ÙfiÓ 14Ô ·å. η› âÓÙÂÜıÂÓ, àÎfiÌË Î·› ÛÙ›˜ Èfi ‰‡ÛÎÔϘ η› ÛÎÏËÚ¤˜ ÛÙÈÁ̤˜ ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜, ηÏÔÜÓÙ·È Î·› âͤگÔÓÙ·È ÌÔÚʤ˜ êÁ›ˆÓ °ÂÚfiÓÙˆÓ Î·› ÏÔÁ›ˆÓ ÌÔÓ·¯áÓ, ÁÈ¿ Ó¿ Û˘Ì‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙ‹Ó ¥‰Ú˘ÛË ÌÔÓ·¯ÈÎáÓ Î¤ÓÙÚˆÓ Ì¤ àıˆÓÈο Úfi-

–224– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ Ù˘·, ÁÈ¿ Ó¿ ÌÂÙ·‰ÒÛÔ˘Ó Ù‹Ó àÛÎËÙÈÎfiÙËÙ·, Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ·, Ù‹Ó ÓËÙÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË, Ù‹Ó ·È‰Â›·, Ù‹Ó Ï·ÙÚ›·, Ù‹Ó Ù¤¯ÓË, ̤ ≤Ó· ÏfiÁÔ, Ùfi çÚıfi η› âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ÊÚfiÓËÌ·. ^∏ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ η› ıÂÔÏÔÁÈ΋ ôÓıÈÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙ‹Ó âÔ¯‹ ·éÙ‹ öÊÂ- Ú·Ó Ùfi ò√ÚÔ˜ Û¤ ≤Ó·, ı¿ ϤÁ·ÌÂ, «ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi» ‰È¿ÏÔÁÔ Ì¤ ÙfiÓ Îfi- ÛÌÔ. ™¤ ·éÙfi Û˘Ó¤‚·Ï àÚÎÔ‡ÓÙˆ˜ ì Û‡Ó‰ÂÛË ϤÔÓ ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ ̤ Ùfi √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ, ì âÈÎÔÈÓˆÓ›· ̤ ÙÔ‡˜ ôÏÏÔ˘˜ çÚıÔ‰fi- ÍÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ η› ì ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ àÎÌ‹, Ù‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô ·éÙ‹, Ùɘ ηٿ Ù¿ ôÏÏ· Êı›ÓÔ˘Û·˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. \∂Ή‹ÏˆÛË ·éÙɘ Ùɘ àÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›·˜ ÂrÓ·È ï ìÛ˘¯·ÛÌfi˜ ÛÙfiÓ 14Ô ·å., ï ïÔÖÔ˜ àÔÙÂÏÂÖ Ù‹Ó ÔéÛ›· Ùɘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÛˆÙËÚ›· ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘. ^√ ìÛ˘¯·ÛÌfi˜, ó˜ ÙÚfiÔ˜ ˙ˆÉ˜, ηÏÏÈÂÚÁ‹ıËΠηْ âÍÔ¯‹Ó ÛÙfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜. ∫·ÙÔ¯˘ÚÒıËΠàfi Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ó˜ ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘, ¯¿ÚȘ ÛÙ‹Ó Î·Ù·Ï˘ÙÈ΋ Û˘Ì- ‚ÔÏ‹ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ¶·Ï·ÌÄ, âÎÚÔÛÒÔ˘ ÙáÓ êÁÈÔÚÂÈÙáÓ, öÁÈÓ ÎÙÉÌ· ÙáÓ ·ÙÚÈ·Ú¯áÓ, Ô‡ ÁÈ¿ ÌÈ¿ ëηÙÔÓÙ·ÂÙ›· (1347- 1439) ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó àfi Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜, ‰¤Î· (10) ÙfiÓ àÚÈıÌfi, η› ‰È·‰fiıËÎ η› ÛÙÔ‡˜ ôÏÏÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ ÙÔÜ ‚ÔÚÚÄ. ≠√Ϙ Ôî ÌÂÁ¿Ï˜ ÌÔÚʤ˜ ÙáÓ ÛÏ·‚ÈÎáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ÔåÎÂÈÔÔÈ‹ıËÎ·Ó Ù‹Ó ·Ú¿‰ÔÛË ÙáÓ ìÛ˘¯·ÛÙáÓ ó˜ Ù‹Ó ÂÌÙÔ˘Û›· Ùɘ Âé·ÁÁÂÏÈÎɘ η› ·ÙÂ- ÚÈÎɘ ‰È‰·Ûηϛ·˜. ^√ ìÛ˘¯·ÛÌfi˜ Á›ÓÂÙ·È ì ëÓÔÔÈfi˜ ‰‡Ó·ÌË Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ η› ì â›‰Ú·ÛË ÙÔÜ ò√ÚÔ˘˜ ÛÙfiÓ çÚıfi‰ÔÍÔ ÎfiÛÌÔ ÂrÓ·È âÓÙÔÓfiÙÂÚË. \∞ÔÙÂÏÂÖ âÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ âÎ·È‰Â‡Ûˆ˜ η› ëÛÙ›· ÌÂÙ·‰fi- Ûˆ˜ Ùɘ ‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ÎÏËÚÔÓÔÌ›·˜ Û¤ ¬Ï˜ Ù›˜ ÛÏ·‚ÈΤ˜ ‰È·Ï¤ÎÙÔ˘˜. ™Ù‹Ó âÔ¯‹ ·éÙ‹, ̤ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó ÚÔÛ¿ıÂÈ· Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ÚÔÛˆ- ÈÎfiÙËÙ˜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ Î‡ÚÔ˘˜ ¬ˆ˜ ï ¶·ÙÚȿگ˘ ±ÁÈÔ˜ ºÈÏfiıÂÔ˜ ∫fiÎÎÈÓÔ˜, Ôî êÁÈÔÚÂÖÙ˜ ¡ÈÎfi‰ËÌÔ˜ àfi Ùfi ¶Ú›Ï·Ô, ∫˘ÚÈ·Ófi˜ η› °ÚËÁfiÚÈÔ˜ ΔÛ¿ÌÏ·Î, Ôî ïÔÖÔÈ âÚÁ¿ÛıËÎ·Ó ÛÙ‹Ó ™ÂÚ‚›·, μÔ˘ÏÁ·- Ú›·, ƒˆÛÛ›· η› ƒÔ˘Ì·Ó›·. ª·ıËÙ¤˜ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÙÔÜ ™ÈÓ·˝ÙÔ˘ àfi Ù‹Ó μÔ˘ÏÁ·Ú›·, ‰È·ÔÙÈṲ̂ÓÔÈ àfi Ùfi ìÛ˘¯·ÛÙÈÎfi ÓÂÜÌ· ÙÔÜ ‰·ÛοÏÔ˘ ÙÔ˘˜, qÏı·Ó ÛÙfi ò√ÚÔ˜, Û˘Ó·Ó·ÛÙÚ¿ÊËÎ·Ó Ì¤ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÙÔÜ ¶·Ï·ÌÄ Î·› öÁÈÓ·Ó ÌÂÙ·Ï·Ì·‰Â˘Ù¤˜ Ùɘ ìÛ˘¯·ÛÙÈÎɘ ·Ú·‰fi-

–225– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À Ûˆ˜ ÛÙ‹Ó ¯ÒÚ· ÙÔ˘˜. \∞Ó¿ÌÂÛ· Û¤ ·éÙÔ‡˜ ï ¬ÛÈÔ˜ £ÂÔ‰fiÛÈÔ˜, çÚÁ·- ÓˆÙ‹˜ ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ ‚›Ô˘ ÛÙ‹Ó μÔ˘ÏÁ·Ú›·, η› ï ∂éı‡ÌÈÔ˜ àfi Ùfi Δ‡ÚÓÔ‚Ô, ï ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚÔ˜ Û˘ÁÁڷʤ·˜ ÛÙ‹Ó âÔ¯‹ ÙÔ˘ ÛÙ‹Ó ÛÏ·- ‚È΋ ÁÏáÛÛ·. ^√ ·ÙÚȿگ˘ ∫¿ÏÏÈÛÙÔ˜ öÁÚ·„ ÙfiÓ ‚›Ô ÙÔÜ ïÛ›Ô˘ £ÂÔ‰ÔÛ›Ô˘, âÓá ï ∂éı‡ÌÈÔ˜ Û¯ÂÙÈ˙fiÙ·Ó Ì¤ ÙfiÓ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë, ÏfiÁˆˇ Ùɘ ·Ú·ÌÔÓɘ ÙÔ˘ ÁÈ¿ Ï›ÁÔ ÛÙ‹Ó ÌÔÓ‹ ÙÔÜ ™ÙÔ˘‰›Ô˘. \∂›Û˘ ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ÙáÓ ÚÔ˘Ì·ÓÈÎáÓ ¯ˆÚáÓ âÚÁ¿ÛıËÎ·Ó Ì¤ Ù‹Ó Î·ıÔ‰‹ÁËÛË ÙáÓ êÁÈÔÚÂÈÙáÓ ìÛ˘¯·ÛÙáÓ ·ÙÚÈ·Ú¯áÓ ∫ˆÓÛÙ·Ó- ÙÈÓÔ˘fiψ˜ ‰È·ÚÂÂÖ˜ êÁÈÔÚÂÖÙ˜, âÓá ηıÔÏÈ΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙ‹Ó àÓ¿- Ù˘ÍË ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÎÔÜ ‚›Ô˘ ηٿ Ùfi êÁÈÔÚÂÈÙÈÎfi Ù˘ÈÎfi Âr¯Â ï êÁÈÔ- Ú›Ù˘ ¡ÈÎfi‰ËÌÔ˜, ìÁÔ‡ÌÂÓÔ˜ Ùɘ ªÔÓɘ ÃÈÏÈ·Ó‰·Ú›Ô˘, Ê›ÏÔ˜ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÙÔÜ ¶·Ï·ÌÄ. ™¤ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó àÔÛÙÔÏ‹ Âr¯Â Ù‹Ó ñÔÛÙ‹ÚÈÍË ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ ºÈÏÔı¤Ô˘. \∂Í ôÏÏÔ˘, ï êÁÈÔÚ›Ù˘ ±ÁÈÔ˜ \∞ÓÙÒÓÈÔ˜ âÎ ∫Ȥ‚Ô˘, ¥‰Ú˘ÛÂ Ù‹Ó §·‡Ú· ÙáÓ ÛËÏ·›ˆÓ, ì ïÔ›· ηْ àÚ¯‹Ó qÙ·Ó Ùfi ΤÓÙÚÔ âÈÎÔÈ- ÓˆÓ›·˜ Ùɘ ƒˆÛÛÈÎɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ̤ Ùfi ò√ÚÔ˜, âÓá ̤Á·˜ ÌÂÙ·- Ï·Ì·‰Â˘Ù‹˜ Ùɘ ‚˘˙·ÓÙÈÓɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜ ÛÙ‹Ó ƒˆÛÛ›· ÂrÓ·È ï ÚÔ- ·Ó·ÊÂÚı›˜ êÁÈÔÚ›Ù˘ ∫˘ÚÈ·Ófi˜, Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ êÁ›Ô˘ ºÈÏÔı¤Ô˘, ó˜ η› ï êÁÈÔÚ›Ù˘ ÌÔÓ·¯fi˜ ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜. ^∏ ÌÂÙ¿‰ÔÛË ÙÔÜ ÌËӇ̷ÙÔ˜ Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ›ÛÙˆ˜ η› ˙ˆÉ˜ àfi ÙÔ‡˜ êÁÈÔÚÂÖÙ˜ ‰¤Ó ö·˘Û ÔûÙ ÛÙÔ‡˜ ‰˘Û¯ÂÈ̤ÚÔ˘˜ ηÈÚÔ‡˜ Ùɘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜. ª¤Û· ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÊÏÔÁÂÚÔ› âıÓ·fiÛÙÔÏÔÈ, ¬ˆ˜ ï îÂÚÔÌ¿ÚÙ˘˜ \π¿Îˆ‚Ô˜, ï ±ÁÈÔ˜ ∫ÔÛÌĘ, ï ¶·¯ÒÌÈÔ˜ ƒÔ˘Û¿ÓÔ˜, η- Ù˯ÔÜÛ·Ó ÙfiÓ Ï·fi, ÙfiÓ ÚÔÛٿ٢·Ó àfi ëÙÂÚfi‰Ô͘ ÚÔ·Á¿Ó‰Â˜ η› ΋ڢÙÙ·Ó Ì¤ ‰‡Ó·ÌË Ù‹Ó àÓ¿ÛÙ·ÛË ÙÔÜ °¤ÓÔ˘˜. ò∞ÏÏÔÈ êÏÔ› ÌÔÓ·¯Ô› ÙfiÓ ·ÚËÁÔÚÔÜÛ·Ó Ì¤ ÙfiÓ êÁÈ·ÛÌfi ÙáÓ ı·˘Ì·ÙÔ˘ÚÁáÓ ÂåÎfi- ÓˆÓ Î·› ÙáÓ ÙÈÌ›ˆÓ ÏÂÈ„¿ÓˆÓ. ^∏ ¥‰Ú˘ÛË Ï‹ıÔ˘˜ ÌÂÙÔ¯›ˆÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ÛÙ›˜ ͤÓ˜ ¯áÚ˜ qÙ·Ó Î·ıÔÚÈÛÙÈ΋. √î Ï·Ô› ÙÔÜ ∞úÌÔ˘ η› ôÓˆ ÙÔÜ ¢Ô˘Ó¿‚ˆ˜ çÊ›- ÏÔ˘Ó Ù‹Ó ‰È·Ù‹ÚËÛË Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ Ù·˘ÙfiÙËÙÔ˜ η› Ù‹Ó àʇÓÈÛË ÙÔÜ âıÓÈÎÔÜ ÊÚÔÓ‹Ì·Ùfi˜ ÙÔ˘˜ Û¤ êÁÈÔÚÂÖÙ˜ ïÌÔÁÂÓÂÖ˜ ÙÔ˘˜ õ ≠∂ÏÏË- Ó˜. Δ¿ ÌÂÙfi¯È· öÁÈÓ·Ó Î¤ÓÙÚ· àÓ·˙ˆÔÁÔÓ‹Ûˆ˜ Ùɘ ›ÛÙˆ˜ η› ‰È·‰fiÛˆ˜ Ùɘ ·È‰Â›·˜, 剛ˆ˜ ÛÙfiÓ ÚÔ˘Ì·ÓÈÎfi Ï·fi, àfi ¬Ô˘ ö‚Á·È-

–226– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ Ó·Ó ‰È‰¿ÛηÏÔÈ, ÎÏËÚÈÎÔ›, Û‡Ì‚Ô˘ÏÔÈ ÙáÓ ìÁÂÌfiÓˆÓ Î·› ʈÙÈÛÙ¤˜. ∫‡ÚÈÔÈ âÌ„˘¯ˆÙ¤˜ ·éÙÔÜ ÙÔÜ Ú‡̷ÙÔ˜ qÙ·Ó ï ±ÁÈÔ˜ ¡‹ÊˆÓ, ·- ÙÚȿگ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, ï ïÔÖÔ˜ âÎÔÈÌ‹ıË ó˜ êÏÔܘ ôÁÓˆ- ÛÙÔ˜ ÌÔÓ·¯fi˜ ÛÙ‹Ó ªÔÓ‹ ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ η› ï ¬ÛÈÔ˜ £ÂÔÊ¿Ó˘, ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ªÔω·‚›·˜, Ô‡ àÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛÂ Ù‹Ó ªÔÓ‹ ¢Ô¯ÂÈ·Ú›Ô˘ η› âÎÔÈÌ‹ıË Û¤ ·éÙ‹Ó. ™Ù‹Ó ƒˆÛÛ›·, Ù‹Ó ú‰È· ÂÚ›Ô˘ âÔ¯‹, ÛËÌ·ÓÙÈ΋ âÈÚÚÔ‹ Âr¯Â ï ±ÁÈÔ˜ ¡ÂÖÏÔ˜ ™fiÚÛÎÈ (15Ô˜-16Ô˜ ·å.), êÁÈÔÚ›Ù˘ ÛÎËÙÈÒÙ˘, ï ïÔÖÔ˜ ÌÂÙ¤‰ˆÛ ÙfiÓ ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi η› Ùfi ìÛ˘¯·ÛÙÈÎfi ÓÂÜÌ· ÛÙ›˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ùɘ ƒˆÛÛ›·˜ ¤Ú· àfi ÙfiÓ μfiÏÁ·. °ÓÒÚÈ˙ ηϿ Ù‹Ó ëÏÏËÓÈ΋ ÁÏáÛÛ·. ^√ ±ÁÈÔ˜ ª¿ÍÈÌÔ˜ ï °Ú·ÈÎfi˜ (16Ô˜ ·å.), êÁÈÔÚ›Ù˘ μ·ÙÔ·È‰ÈÓfi˜, ÏÔÁ›·, àÛÎËÙÈ΋ η› Ì·ÚÙ˘ÚÈ΋ ÌÔÚÊ‹, ôÊËÛ ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ öÚÁÔ ÛÙ‹Ó ƒˆÛÛ›·, œÛÙ ӿ ıˆÚÂÖÙ·È ì ÌÂÁ·Ï˘Ù¤Ú· ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÚÔÛˆÈÎfi- Ù˘ Ùɘ ƒˆÛÛ›·˜. ò∞ÏÏÔÈ ÌÔÓ·¯Ô› êÁÈÔÚÂÖÙ˜ àÓÙ·ÔÎÚ›ıËÎ·Ó ÛÙ‹Ó ÚfiÛÎÏËÛË ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ ªfiÛ¯·˜ ¡›ÎˆÓÔ˜, ÁÈ¿ Ó¿ ÌÂٷʤÚÔ˘Ó Ù‹Ó ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ η› ÌÔÓ·¯È΋ ·Ú¿‰ÔÛË ÛÙ¿ ̤۷ ÙÔÜ 17Ô˘ ·å. Δ‹Ó êÁÈÔÚÂÈÙÈ΋ àÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›· ÛÙ¤ÊÂÈ ÛÙ‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô ·éÙ‹ ì ·- ÚÔ˘Û›· ÛÙ‹Ó ƒÔ˘Ì·Ó›· η› ƒˆÛÛ›· ÙÔÜ ÂÚÈÊ‹ÌÔ˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ êÁ›Ô˘ ¶·˚Û›Ô˘ μÂÏÈÙÛÎfiÊÛÎÈ. ^∏ ÓËÙÈ΋ ÙÔ˘ ˙ˆ‹, Ùfi öÚÁÔ ÙÔ˘ η› Ôî ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙáÓ ÓËÙÈÎáÓ ·Ù¤ÚˆÓ àfi Ù¿ ëÏÏËÓÈο ÛÙ¿ ÛÏ·- ‚ÔÓÈο η› âÓ›ÔÙ ÛÙ¿ ÚÔ˘Ì·ÓÈο ÂrÓ·È ÁÓˆÛÙ‹. ª¤ Ù‹Ó êÁ›· ÓË- ÙÈ΋ ‚ÈÔÙ‹ ÙÔ˘ η› Ù‹Ó ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘ àÓ·Á¤ÓÓËÛ ÙfiÓ ÌÔÓ·¯ÈÎfi ‚›Ô ÛÙ›˜ ·Ú·‰Ô˘Ó¿‚Ș ¯áÚ˜, ï ïÔÖÔ˜ àfi âÎÂÖ ÌÂÙ·‰fiıËΠÛÙ‹Ó ƒˆÛÛ›·. \∞Á·ÔÜÛÂ Ù‹Ó ëÏÏËÓÈ΋ ÁÏáÛÛ·, ÛÙ‹Ó ïÔ›· ì àÓ·ÊÔÚ¿ ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋. «^∏ ÁÏáÛÛ· ·éÙ‹ ì ëÏÏËÓÔÁÚ·ÈÎÈ΋ ñÂÚ¤¯ÂÈ àÛ˘ÁÎÚ›Ùˆ˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ÁψÛÛáÓ Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘ ‰È¿ Ùɘ ÛÔÊ›·˜, ÙÔÜ Î¿ÏÏÔ˘˜, ÙÔÜ ‚¿ıÔ˘˜, Ùɘ àÊıÔÓ›·˜ η› ÙÔÜ àÓÂÎÙÈÌ‹ÙÔ˘ ÏÔ‡- ÙÔ˘ ÙáÓ âÎÊÚ¿ÛˆÓØ Ùfi ‰¤ ‚¿ıÔ˜ Ù˘ àÎfiÌË Î·› ·éÙÔ› Ôî ÙÂÏ›ˆ˜ Â·È‰Â˘Ì¤ÓÔÈ ≠∂ÏÏËÓ˜ ÌÂÚÈÎᘠÌfiÓÔ ÌÔÚÔÜÓ Ó¿ ÏËÛÈ¿ÛÔ˘Ó» (∞. ∞. Δ·¯È¿Ô˜, ^√ ¶·˝ÛÈÔ˜ μÂÏÈÙÛÎfiÊÛÎÈ Î·› ì àÛÎËÙÈÎÔÊÈÏÔÏÔÁÈ΋ Û¯ÔÏ‹ ÙÔ˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1964, âÈÛÙÔÏ‹ Úfi˜ £ÂÔ‰fiÛÈÔÓ). ∂rÓ·È Ê·ÓÂÚfi ¬ÙÈ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ Û¤ ¬ÏË Ù‹Ó îÛÙÔÚÈ΋ ÙÔ˘ Ô-

–227– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À Ú›· ÂrÓ·È Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓÔ Ì¤ ÙfiÓ çÚıfi‰ÔÍÔ Ï·fi η› ÌÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙÔ‡˜ fi- ÓÔ˘˜ η› Ù¿ ·ı‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘, ¬Ô˘ η› ôÓ ñ¿Ú¯Ô˘Ó. ™Ù‹Ó Û‡Á¯ÚÔÓË âÔ¯‹, ôÓ Î·› Ôî àÓ¿ÁΘ ÂrÓ·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜, ì êÁÈÒ- Ó˘ÌÔ˜ ÔÏÈÙ›· Û˘Ó·ÓÙÄ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔÓ Î·› ì ÚÔÊËÙÈ΋ Ù˘ ʈӋ àÎÔ‡- ÂÙ·È Î·› Ì·ÚÙ˘ÚÂÖ Ù‹Ó Ê·Ó¤ÚˆÛË Ùɘ ·åˆÓ›Ô˘ ˙ˆÉ˜ η› Ùɘ âÏ›‰Ô˜. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ì âÓ‰˘Ó¿ÌˆÛË ÙáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ̤ Ùfi √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ, ì ‰È·ÎÚÈÙÈ΋ ‰È·ÎÔÓ›· ÙáÓ êÁÈÔÚÂÈÙáÓ ÛÙfiÓ ëÏÏËÓÈÎfi η› ¤Ú· ·éÙÔÜ ¯áÚÔ, ì ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÌÂÙÔ¯›ˆÓ âÓÙfi˜ η› âÎÙfi˜ ^∂ÏÏ¿‰Ô˜, ηıÒ˜ η› ì Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘˜ Û¤ îÂÚ·ÔÛÙÔÏÈΤ˜ ÚÔÛ¿- ıÂȘ àÓ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔÓ, âȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó âÎ Ó¤Ô˘ Ù‹Ó ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ àÎÙÈ- ÓÔ‚ÔÏ›· ÙÔ˘, ‚·ÛÈÎfi ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ùɘ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÙËÙfi˜ ÙÔ˘. ∂rÓ·È ÏÔÈfiÓ ÂûÏÔÁÔ ¬ÙÈ ù¯È ÌfiÓÔ ·Ï·È¿, àÏÏ¿ η› Û‹ÌÂÚ·, Ô‡ Ùfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó¿ âÎÊÚ¿˙ÂÈ ˙ˆÓÙ·Ó¿ Ùfi ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ÓÂÜÌ· Ùɘ ÌÈĘ, êÁ›·˜, ηıÔÏÈÎɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, η› ÙÚ¤ÊÂÈ Ì¤ ÙÔ‡˜ Â鯇- ÌÔ˘˜ ηÚÔ‡˜ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, ‰È·ÙËÚÂÖ Ù¿ âÁΈÌÈ·ÛÙÈο ÙÔ˘ çÓfiÌ·Ù· «ÔéÚ¿ÓÈÔ˜ fiÏȘ», «ÌÂıfiÚÈÔÓ ÎfiÛÌÔ˘ η› ÙáÓ ñÂÚÎÔÛÌ›ˆÓ», «ï Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘ âÍÂÈÏÂÁ̤ÓÔ˜ ¯áÚÔ˜», «âÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔÓ àÚÂÙɘ».

6. ™Àª¶∂ƒ∞™ª∞Δ∞ 1. ^√ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ η› Û˘Ó¿Ì· ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ËÁ¿˙ÂÈ Ê˘ÛÈÎᘠàfi ÙfiÓ çÚıfi‰ÔÍÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘. °È’ ·éÙfi Ùfi ÎÔÈÓÔÙÈÎfi η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ï‰Â‡Ô˘Ó ·Ú¿ÏÏËÏ·, ¯ˆÚ›˜ ì ÔåÎÔ˘ÌÂ- ÓÈÎfiÙËÙ· Ó¿ âÍ·ÚıÚÒÓÂÈ Ù›˜ ÎÔÈÓÔÙÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ ÙáÓ ÌÂÏáÓ ÙÔ˘. ≠√ˆ˜ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì Ôî ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ› ‰ÂÛÌÔ› ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È àfi Ù›˜ ôÌÂÛ˜, ۯ‰fiÓ Û˘ÁÁÂÓÈΤ˜, Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙáÓ ÌÂÏáÓ ëÓfi˜ Û˘ÓfiÏÔ˘. ™Ùfi ò√ÚÔ˜ ì ÎÔÈÓfiÙËÙ· ïÚ›˙ÂÙ·È àfi Ù‹Ó Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ· ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ó˜ ̤ÏË ÙÔÜ ·éÙÔÜ êÁÈÔÚÂÈÙÈÎÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜, àfi Ù‹Ó Ì¤ıÂÍË Ùɘ ñÂÚ¯È- ÏÈÂÙÔܘ ·Ú·‰fiÛˆ˜ ÙÔÜ ÙfiÔ˘ η›, ¿Óˆ à’ ¬Ï·, àfi Ù‹Ó ÎÔÈÓˆ- Ó›· Ì˘ÛÙËÚÈ·ÎᘠÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ η› ÙÔÜ ·¥Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. ^√ÌÔ›ˆ˜, ï ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ‰¤Ó ‚·- Û›˙ÂÙ·È, ¬ˆ˜ ï Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌfi˜, ÛÙ‹Ó à¿ÏÂÈ„Ë ÙáÓ ‰È·- ÊÔÚáÓ Î·› ÛÙ‹Ó Ù·˘ÙÔÔ›ËÛË ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ, àÏÏ¿ ÛÙ‹Ó Ù·˘Ùfi- ÙËÙ· Ùɘ àÓ·ÊÔÚĘ ÛÙfiÓ ΔÚÈ·‰ÈÎfi £Âfi, ÛÙ‹Ó Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔÜ ÛÎÔÔÜ

–228– √ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ η› ÙÔÜ ‚ÈÒÌ·ÙÔ˜. «¶¿ÓÙ˜» Á›ÓÔÓÙ·È «Âx˜» âÓ ÃÚÈÛÙˇá \πËÛÔÜ. Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ëÔ̤ӈ˜ ‰¤Ó Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔÈÎᘠÔåÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ ‰È·- ÛÙ¿ÛÂȘ, ‰¤Ó ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂÖ àÔÈ˘ η› ̤۷ ·ÁÎÔÛÌ›·˜ âÈ‚ÔÏɘ, àÏÏ¿ âÁÎÏ›ÂÈ Î·› Û˘Ûۈ̷ÙÒÓÂÈ Ôχ Ê˘ÛÈÎᘠ¬ÔÈÔÓ öÚ¯ÂÙ·È ÛÙÔ‡˜ ÎfiÏÔ˘˜ ÙÔ˘, à‰È·ÎÚ›Ùˆ˜ ÙáÓ ¬ÔÈˆÓ Î·Ù·‚ÔÏáÓ ÙÔ˘, âıÓÈÎáÓ, ÁψÛÛÈÎáÓ, ÎÔÈÓˆÓÈÎáÓ. 2. \∂›Û˘ ï ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ö¯ÂÈ Î·› Ì›· ôÏÏË å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ·. ¢È·ÎÚ›ÓÂÙ·È: ·) ÁÈ¿ Ù‹Ó Ô- Ï˘ÌÔÚÊ›· ÙÔ˘, Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÔÚʤ˜ àÛÎËÙÈÎɘ ˙ˆÉ˜, àfi Ùfi ÎÔÈÓfi‚ÈÔ Ì¤¯ÚÈ ÙfiÓ àÓ·¯ˆÚËÙÈÛÌfi, àÏÏ¿ η› ‰È¿ÊÔÚ· ¯·Ú›ÛÌ·Ù·- ‰È·ÎÔӛ˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ õ Ú·ÎÙÈΤ˜Ø ‚) ÁÈ¿ Ù‹Ó ÔÏ˘ÂıÓÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘, àÊÔÜ ÛÙfiÓ ò∞ıˆ ‚ÚÉÎ·Ó Ù‹Ó ı¤ÛË ÙÔ˘˜ Ì·˙› ̤ ÙÔ‡˜ ≠∂ÏÏËÓ˜, Ôî ™¤Ú‚ÔÈ, Ôî ƒáÛÛÔÈ, Ôî ƒÔ˘Ì¿ÓÔÈ, Ôî °ÂˆÚÁÈ·ÓÔ›, η› Û‹ÌÂÚ· Ôî ∂éÚˆ- ·ÖÔÈ, Ôî \∞ÌÂÚÈηÓÔ›, Û¤ Ì›· ÂåÏÈÎÚÈÓÉ à‰ÂÏÊÔÛ‡ÓË âÓ ÃÚÈÛÙˇáØ Î·› Á) ÁÈ¿ Ù‹Ó ÔÏ˘ÊˆÓ›· ÙÔ˘, Ù‹Ó ÁψÛÛÈ΋ η› ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋, ̤ Ù¿ ïÔÖ· âÌÏÔ˘Ù›˙ÂÙ·È ì êÁÈÔÚÂÈÙÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Î·› ÎÏËÚÔÓÔÌ›·. 3. Δ¿ ·Ú·¿Óˆ ÛÙÔȯÂÖ· ηıÈÛÙÔÜÓ ÙfiÓ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi η› ÔåÎÔ˘ÌÂ- ÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜, ÌÔÓ·‰ÈÎfi η› ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi. ªÔ- Ó·‰ÈÎfi, ÁÈ·Ù› àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ‹Ó ÔÏ˘ÂıÓÈ΋ ∂éÚˆ·˚΋ ≠∂ÓˆÛË, àÏÏ¿ η› Û¤ ¬ÏÔ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, ÌfiÓÔ ì ^∂ÏÏ¿‰· ö¯ÂÈ Ó¿ âȉ›ÍÂÈ Ù‹Ó ÌÔÓ·- ‰È΋ «âÓ âڋ̈»ˇ ˙ˆÓÙ·Ó‹ ÌÔÓ·ÛÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·, «Ì›· âÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ ‰‹ÌÔ˘», ì ïÔ›· ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔÈÂÖÙ·È ö͈ àfi Ùfi ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Á›ÁÓÂÛı·È, àÏÏ¿ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ñËÚÂÙÂÖ Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓ›· ̤ ≤Ó· ‰˘Ó·ÌÈÎfi ÙÚfiÔ, ̤ Ù‹Ó ‰‡Ó·ÌË Ùɘ ÚÔÛ¢¯É˜, ̤ Ì›· ïÏÔÎÏËÚˆÙÈ΋ àÓ¿Ù·ÛË Î·› ̤- ÚÈÌÓ· «ñ¤Ú Ùɘ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ˙ˆÉ˜ η› ÛˆÙËÚ›·˜». ¢È·¯ÚÔÓÈÎfi ÁÈ·Ù› ‰È·ÙËÚ‹ıËΠÛÙ‹Ó ‰È¿ÚÎÂÈ· ¬Ï˘ Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·. ^∏ ÎÔÈÓÔÔÏÈÙ›· ÙÔÜ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ñÔ‚ÔËıÔÜÛ η› ηÙÔ¯‡ÚˆÓ Ùfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· ·éÙfi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. ™Ù‹Ó âÔ¯‹ Ùɘ ^√ıˆÌ·ÓÈÎɘ ∞éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ Ôî çÚıfi‰ÔÍÔÈ ˙ÔÜÛ·Ó ëӈ̤ÓÔÈ, ·åÛı¿ÓÔÓ- Ù·Ó ¬ÙÈ àÓ‹ÎÔ˘Ó Û¤ ≤Ó· öıÓÔ˜ η› ·éÙfi ÁÈÓfiÙ·Ó Û‚·ÛÙfi η› âÓÙfi˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜. ™Ù‹Ó âÔ¯‹ Ì·˜ ·éÙfi ıˆÚÂÖÙ·È ·éÙÔÓfiËÙÔ. 4. ≠∂Ó· àÎfiÌË ÛÙÔȯÂÖÔ Ô‡ ÛÙËÚ›˙ÂÈ ÙfiÓ ÎÔÈÓÔÙÈÎfi η› ÔåÎÔ˘ÌÂ- ÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ ÂrÓ·È ì ·Ú¿‰ÔÛË. ^∏ ·Ú¿‰ÔÛË

–229– AƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À E§π™∞π√À ÂrÓ·È ì Ê˘ÛÈ΋ àÙÌfiÛÊ·ÈÚ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ η› Ùfi àÓ·ÏÏÔ›ˆÙÔÓ ÙÔÜ õıÔ˘˜ η› Ùɘ àÔÛÙÔÏɘ ÙÔ˘ ÂrÓ·È ì àÛÊ¿ÏÂÈ¿ ÙÔ˘. Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ ÂrÓ·È «·Ú·‰ÔÛÈ·ÎfiÓ» ù¯È àfi Ê·Ó·ÙÈ΋ ÚÔÛÎfiÏÏËÛË ÛÙfiÓ Ù‡Ô, àÏÏ¿ àfi ‚·ıÈ¿ Û˘Ó›‰ËÛË Ùɘ ñÂÚ¯ÈÏÈfi¯ÚÔÓ˘ âÌÂÈÚ›·˜ ÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ ÛÙ‹Ó ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔ˘˜ ̤ ÙfiÓ £Âfi, àfi Û‚·ÛÌfi ÛÙfi ÊÚfiÓËÌ· ÙáÓ ·Ù¤ÚˆÓ, àfi ÚÔÊËÙÈ΋ ‰ÈfiÚ·ÛË Ùɘ ·åˆÓÈfiÙËÙÔ˜. 5. \∞Ô̤ÓÂÈ Ùfi ÂûÏÔÁÔ âÚÒÙËÌ·. ^∏ âÈηÈÚfiÙËÙ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ò√ÚÔ˘˜ âÓÒÈÔÓ Ùɘ ÙÚ›Ù˘ ¯ÈÏÈÂÙ›·˜ ᘠâÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Û‹ÌÂÚ·; ≠∂Ó· àfi Ù¿ âÎÊÚ·ÛÙÈο ÙÔ˘ ÛÙÔȯÂÖ· ÂrÓ·È àÓ·ÌÊ›‚ÔÏ· ï ÎÔÈÓÔÙÈÎfi˜ η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ η› Ì¿ÏÈÛÙ·: – «Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜», ¬ˆ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ ì ^πÂÚ¿ ∫ÔÈÓfiÙ˘, «‰¤Ó àÓÙÈ- ÛÙÚ·Ù‡ÂÙ·È... ÛÙ‹Ó ÂéÚˆ·˚΋ 剤· ÔûÙ ÛÙ‹Ó ÔÚ›· Úfi˜ Ù‹Ó ÂéÚˆ- ·˚΋ ëÓÔÔ›ËÛË, àÏÏ’ àÓÙÈı¤Ùˆ˜ ‰›‰ÂÈ Ù‹Ó ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË ·éÙɘ Ùɘ ÚÔÔÙÈÎɘ. – Δfi ≠∞ÁÈÔÓ ò√ÚÔ˜ Û·‚ÂÈ Ù·ÂÈÓ¿, ‰Â›¯ÓÂÈ Ù‹Ó ‚·ıÈ¿ ëÓfiÙËÙ· η› Û¯¤ÛË ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ η› àÓÔ›ÁÂÈ ‰ÚfiÌÔÓ Úfi˜ Ùfi ıÂÖÔÓ, Ùfi ïÔÖÔÓ ÂrÓ·È ÎÔÈÓfi ÎÙÉÌ· ¬ÏˆÓ. – Δ¤ÏÔ˜ ï êÁÈÔÚÂÈÙÈÎfi˜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È Ì›· âÈ‚›ˆÛË ÙÔÜ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, àÏÏ¿ ̤۷ Û¤ ≤Ó·Ó ÙÚ·ÁÈο ‰È·ÈÚÂ̤ÓÔ ÎfiÛÌÔ Î·› Ó·Ú- ÎÔıÂÙË̤ÓÔ Ì¤ ÔÈΛϘ ηٷÛÙÚÂÙÈΤ˜ àÂÈϤ˜, ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ≤Ó·˜ Ì¿Ú- Ù˘Ú·˜ ÙáÓ ÔéÛȈ‰áÓ, àÔÚ¿ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔًوÓ, ñÔÛÙ·ÙÈÎáÓ ı¿ ϤÁ·ÌÂ, ηıÒ˜ η› Ì¿ÚÙ˘Ú·˜ ÙÔÜ ÏËÚÒÌ·ÙÔ˜ Ùɘ ˙ˆÉ˜ η› Ùɘ ÂåÚ‹Ó˘, ÛÙ¿ ïÔÖ· ¬ÏÔÈ ö¯Ô˘Ó ‰Èη›ˆÌ· Ó¿ ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó. ^√ ªÔÓ·¯fi˜ Û‡Ìʈӷ ̤ ÙfiÓ ïÚÈÛÌfi ÙÔÜ êÁ›Ô˘ £ÂÔ‰ÒÚÔ˘ ÙÔÜ ™ÙÔ˘‰›ÙÔ˘ ÂrÓ·È ï âÎÚfiÛˆfi˜ ÙÔ˘˜: «ªÔÓ·¯fi˜ âÛÙÈ ï Úfi˜ £ÂfiÓ ÌfiÓÔÓ ‚ϤˆÓ η› £ÂÔÜ ÌfiÓÔÓ âÊȤÌÂÓÔ˜ η› £Âˇá ÌfiÓÔÓ ÚÔÛΛÌÂÓÔ˜ η› £ÂfiÓ ÌfiÓÔÓ ıÂÚ·‡ÂÈÓ ÚÔ·ÈÚÔ‡ÌÂÓÔ˜, ÂåÚ‹ÓËÓ Ù ö¯ˆÓ Úfi˜ £ÂfiÓ Î·› ÂåÚ‹Ó˘ ÙÔÖ˜ ôÏÏÔȘ ·úÙÈÔ˜ ÁÈÓfiÌÂÓÔ˜» (£ÂÔ‰. ™ÙÔ˘‰›ÙÔ˘, ∫·Ù‹¯ËÛȘ ªÈÎÚ¿, 39, âΉ. «\√Úıfi‰ÔÍÔ˜ ∫˘„¤ÏË», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË).

–230– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞

¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À Oª√Δ. ∫∞£∏°∏Δ∏ Δ√À ∞ƒπ™Δ√Δ∂§∂π√À ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À

‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ Ô ÔÙÚËÚfi˜ ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ Î. ¢·Ì·ÛÎË- ¢ Ófi˜ ˘‹ÚÍ ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ·Ú¯ÈÂÚ›˜ Ô˘ ηْ ÂÍÔ¯‹Ó ‰Ú·ÛÙ‹- ÚÈ· ¤‰Ú·ÛÂ, Ì ‚¿ÛË ÙÔ ˘„ËÏÔ‡ ÂÈ¤‰Ô˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ·ÚÔ˜ ÙÔ˘ Î·È ÙËÓ ¿ÎÚˆ˜ ·Ó·Ù˘Á̤ÓË Û˘Ó›‰ËÛË Ù˘ ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ˆ˜ ·Ú- ¯ÈÂÚ¤· ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ıÚfiÓÔ˘, ÛÙÔÓ ÙÔ̤· ÙÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ÂÎÎÏË- ÛÈÒÓ Î·È ıÚËÛÎÂÈÒÓ, ÔÈ ÁÚ·Ì̤˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙÈÌË- ÙÈ΋ ÚÔ˜ ·˘ÙfiÓ ÚÔÛÊÔÚ¿, Ì ÙË ÛΤ„Ë fiÙÈ Ë ·Ó·‰ÚÔÌ‹ ÛÙȘ ··Ú¯¤˜ Ù˘ ‰È¿‰ÔÛ˘ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ÛÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÂıÓfiÙËÙ˜ Î·È Ë Î·Ï‹ ÁÓÒÛË ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ÙÔ˘˜ ÌÔÚ› Ó· Û˘Ì- ‚¿ÏÂÈ ÛÙÔ ˘¤ÚÔ¯Ô Î· Ì ¿ÚÈÛÙ· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÈÂÚ¿Ú¯Ë. ∞Ó Î·È ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ì ÌÈ· Ï‹ÚË Î·È ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓË ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ, ÂÓÙÔ‡ÙÔȘ ‰ÂÓ ı· ¤ÏÂÁ ηÓ›˜ fiÙÈ ‰ÂÓ ˘¿Ú- ¯Ô˘Ó ÔÈ ËÁ¤˜ ÂΛӘ Ô˘ ·Ú¤¯Ô˘Ó οÔÈ· ÈηÓÔÔÈËÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ· Û¯ÂÙÈ΋ Ì ٷ ÁÂÁÔÓfiÙ· ÁÈ· Ù· ÔÔ›· ı· Á›ÓÂÈ ÏfiÁÔ˜. π‰È·›ÙÂÚ· ÛË- Ì·ÓÙÈ΋ ËÁ‹ ÁÈ· Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ· ·˘Ù¿, ηٿ ÙÔÓ G. Bardy1, ·Ú·Ì¤- ÓÂÈ ¿ÓÙÔÙ ÙÔ ÃÚÔÓÈÎfi ÙÔ˘ Mari Ibn Sulayman. √È Amr ibn Mattaï Î·È Sliba ibn Yuhanna ¤Î·Ó·Ó ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ÃÚÔÓÈÎÔ‡ ÙÔ˘ Mari, Û ·ÚÎÂÙ¤˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ì ÂÚÈÏ‹„ÂȘ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ οÔÙÂ Î·È Ì ·ÍÈfiÏÔ- Á˜ ÚÔÛı‹Î˜. √È ·ÍÈfiÏÔÁ˜ ·˘Ù¤˜ ËÁ¤˜ ÂΉfiıËÎ·Ó Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿- ÛÙËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ H. Gismondi, Maris, Amri et Slibae de patriarchis nestorianorum commentaria, Rome 1896-1899. ÕÍÈÔ ÌÓ›·˜ Â›Ó·È Î·È ÙÔ ÃÚÔÓÈÎfi ÙÔ˘ Seert, ÙÔ ÔÔ›Ô ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ¡ÂÛÙÔ- ÚÈ·ÓÈÛÌÔ‡, Û˘ÓÙ·Á̤ÓÔ ÌÂÙ¿ ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1036, ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· Â›Ó·È Ï‹- Ú˜. ∞˘Ùfi ¤¯ÂÈ ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ› Î·È ÂΉÔı› ·fi ÙÔÓ Â›ÛÎÔÔ Addai Scher ÛÙËÓ Patrologia orientalis, ÙfiÌ. IV, Ê˘ÏÏ. 3Ø ÙfiÌ. V, Ê˘ÏÏ. 2Ø ÙfiÌ. VII, Ê˘ÏÏ. 2Ø ÙfiÌ. XIII, Ê˘ÏÏ. 4, Paris 1908-1919. ™ËÌ·ÓÙÈΤ˜

1. G. Bardy, «Les Œglises Perse et d’ Arménie au Ve siècle» ÛÙÔ A. Fliche et V. Martin, Histoire de l’Église ÙfiÌ. 4Ô˜, Paris 1937, ÛÂÏ. 321.

–231– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ÏËÚÔÊÔڛ˜ ·ÎfiÌË ·Ú˘fiÌ·ÛÙ ·fi ÙË ¡ÂÛÙÔÚÈ·Ó‹ ∫·ÓÔÓÈ΋ ™˘Ï- ÏÔÁ‹, Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù· ¶Ú·ÎÙÈο ÙˆÓ Û˘Ófi‰ˆÓ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ ÙˆÓ ÂÙÒÓ 420-790. ∞˘Ù‹ Ë Û˘ÏÏÔÁ‹ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËÎÂ Î·È ÂΉfiıËΠ·fi ÙÔÓ J. B. Chabot, Synodicon orientale, ÛÙÔ Notices et extraits des ma- nuscripts de la Bibliothèque nationale et d’autres bibliothèques, ÙfiÌ. XXXVII, Paris 1902. ™Ù· ÙÚ›· ‚·ÛÈο ·˘Ù¿ ¤ÚÁ· Ú¤ÂÈ Ó· ÚÔ- ÛÙÂı› ÙÔ ÃÚÔÓÈÎfi ÙÔ˘ Arbela, Ô˘ ›¯Â Û˘ÓÙ·¯ı› ÌÂÙ¿ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 5Ô˘ ·È. Œ¯ÂÈ ÂΉÔı› ·fi ÙÔÓ E. Schau, Die Chronik von Arbela, Ein Beitrag zur Kenntnis des ältesten Christentums im Orient, ÛÙÔ Abhandlungen der kgl. preuss. Akademie der Wissenschaften, Phil. hist. Klasse, 1915, vi. ΔÔ ¤ÚÁÔ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËΠÛÙ· §·ÙÈÓÈο ·fi ÙÔÓ P. Zoreli, Chronica ecclesiae Arbelensi, ÛÙÔ Orientalia christiana, ÙfiÌ. VIII, Ê˘ÏÏ. 4, Rome 1927. Œ¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ Î·È ¿ÏϘ ÂΉfiÛÂȘ ÙÔ˘ ¤Ú- ÁÔ˘. ΔÔ ¤ÚÁÔ ÃÚÔÓÈÎfi Ù˘ ∂‰¤ÛÛ˘ ¤¯ÂÈ ÂΉÔı› ·fi ÙÔÓ Hallier ÛÙÔ Texte und Untersuchungen, ÙfiÌ. IX, Ê˘ÏÏ. 1, Leipzig 1894 Î·È ·fi ÙÔÓ J. Guidi ÛÙÔ Corpus scriptorium ecclesiasticorum orientalium, Paris 1903, ÂÓÒ Δ· ¿ıË ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ ¤¯Ô˘Ó ÂΉÔı› ·fi ÙÔÓ S. E. Assemani, Acta ss. Martyrumorientalium et occidentalium, Rome, ̤ÚÔ˜ π, 1748 Î·È ·fi ÙÔÓ P. Bdjan, Acta sanctorum et martyrum, Paris Î·È Leipzig 1891 Î.Â. ¶ÔÏÏ¿ ΛÌÂÓ· ¤¯Ô˘Ó ÌÂÙ·- ÊÚ·ÛÙ› ÛÙ· ∂ÏÏËÓÈο Î·È ¤¯Ô˘Ó ÂΉÔı› ·fi ÙÔÓ H. Delehaye, Les versions grecques des actes des martyrs persans sous Sapor II ÛÙËÓ Pa- trologia orientalis, ÙfiÌ. ππ, Ê˘ÏÏ. 4, Paris 1905. ∂ÈϤÔÓ ‰È¿Û·Ú- Ù˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ·Ú¤¯Ô˘Ó ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜ ΢ڛˆ˜ ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ™ˆ- ÎÚ¿Ù˘, ™ˆ˙ÔÌÂÓfi˜, ∂˘¿ÁÚÈÔ˜, ∞ÌÌÈ·Ófi˜ Î·È £ÂÔÊ¿Ó˘. ∏ ‰Ú¿ÛË ÙˆÓ ·ÔÛÙfiψÓ, ÂÎÙfi˜ ΢ڛˆ˜ ÙÔ˘ ¶¤ÙÚÔ˘ Î·È ¶·‡- ÏÔ˘, πˆ¿ÓÓË Î·È ÙˆÓ ‰˘Ô π·ÎÒ‚ˆÓ, Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ‰È¿‰ÔÛË Î·È Â‰Ú·›ˆÛË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡, ‰ÂÓ ·Ú·‰›‰ÂÙ·È, fiˆ˜ Â›Ó·È Ê·ÓÂÚfi, ·fi ÙËÓ ∫·ÈÓ‹ ¢È·ı‹ÎË. ∏ ¤ÏÏÂÈ„Ë fï˜ ·˘Ù‹ ·Ó·ÏËÚÒıËΠ·fi ÔÚÈṲ̂Ó˜ ηٿ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ÏËÚÔÊÔڛ˜ Î·È ·fi Ù· ·fiÎÚ˘Ê·2

2. μ·ÛÈ΋ ¤Î‰ÔÛË ÙˆÓ ∞ÔÎÚ‡ÊˆÓ ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ Â›Ó·È ÂΛÓË ÙÔ˘ W. Wright, Apocryphal Acts of the Apostles, London 1871. ¶ÚfiÛÊ·ÙË ¤Î‰ÔÛË ∞fiÎÚ˘ÊˆÓ ¶Ú¿-

–232– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ Î˘Ú›ˆ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ·ÈÒÓˆÓ. ™‡Ìʈӷ Ì ·˘Ù¤˜ Ô ·fiÛÙÔÏÔ˜ £·‰‰·›Ô˜3 ΋ڢÍ ÙËÓ ›ÛÙË ÛÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ Ù˘

∂‰¤ÛÛ˘4. ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÌÂٷ͇ Ù˘ μ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÂÚÛÈÎÔ‡ ‚·ÛÈÏ›Ԣ ÂÎÙÂÈÓfiÙ·Ó ÙÔ ÌÈÎÚfi ·ÓÂ- Í¿ÚÙËÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÙˆÓ √ÛÚÔËÓÒÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ 3Ô ·È., Ì ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙËÓ Œ‰ÂÛÛ·, ÙÔ ÔÔ›Ô ÙÂÏÈο ηٷχıËΠ·fi ÙÔ ÂÚÛÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È ÂÓۈ̷ÙÒıËΠ۠·˘Ùfi. ™ÙÔ ÂÚÛÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ Ì ÙË ÛÙ¤„Ë ÙÔ˘ ∞ÚÙ·Í¿ÚË (∞ÚٷͤÚÍË ¢ã) ÙÔ 226 ˆ˜ ‚·ÛÈϤ· ÙˆÓ ‚·ÛÈϤˆÓ ÙˆÓ ∞ÚÈ·ÓÒÓ, ÙÔ˘ È‰Ú˘Ù‹ Ù˘ ‰˘- Ó·ÛÙ›·˜ ÙˆÓ ™·ÛÛ·ÓȉÒÓ, ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ Ë Ó¤· ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÙˆÓ ¶ÂÚ- ÛÒÓ, ‰È¿‰Ô¯Ô˜ fï˜ Ù˘ ·ÏÈ¿˜ Î·È ¤Ó‰Ô͢ ·Ú¿‰ÔÛ˘5. √È ÌÂÙ·Ú- Ú˘ıÌ›ÛÂȘ Ô˘ Â¤‚·ÏÂ Ô ∞ÚÙ·Í¿Ú˘ ˘‹ÚÍ·Ó ÔÏϤ˜ Î·È Î¿Ï˘„·Ó ·ÍÈfiÏÔÁÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ ˙ˆ‹˜ Î·È ‰Ú¿Û˘ ÙˆÓ ˘ËÎfiˆÓ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ÙÔ˘. ΔÔ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ¿Ú‰ËÓ ¿ÏÏ·ÍÂ, ÂÊfiÛÔÓ ·fi ÊÂÔ˘‰·ÏÈÎfi ÌÂ- Ù·ÙÚ¿ËΠ۠¿ÎÚˆ˜ Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÙÈÎfi, ·ÔÏ˘Ù·Ú¯ÈÎfi. π‰È·›ÙÂÚÔ ÂÓ- ‰È·Ê¤ÚÔÓ ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË Ì·˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÔˆÛ‰‹ÔÙ fi,ÙÈ Â›¯Â ·Ô- Ì›ÓÂÈ ÛÙÔÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi ÙÔ̤· ·ÏÏ¿ Î·È fi,ÙÈ ·ÔÊ·Û›ÛÙËÎÂ Î·È ‰ÚÔÌÔÏÔÁ‹ıËΠ·fi ÙÔÓ ∞ÚÙ·Í¿ÚË. ªÂ ÙËÓ ·Ó¿ÚÚËÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ıÚfiÓÔ ˆ˜ Â›ÛËÌË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ÂÈ‚Ï‹ıËÎÂ Ë ÂÚÛÈ΋ Î·È ‰fiıËΠÂÓÙÔÏ‹ Ó· Û˘ÁÎÂÓÙÚˆıÔ‡Ó Ù· ÛÎfiÚÈ· ΛÌÂÓ· ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙˆÓ

ÍÂˆÓ ¤¯Ô˘Ì ·fi ÙÔÓ πø. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√, ∞fiÎÚ˘Ê· ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ΛÌÂÓ·, μã ∞fiÎÚ˘Ê˜ ¶Ú¿ÍÂȘ, ∂ÈÛÙÔϤ˜, ∞Ôηχ„ÂȘ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2004, fiÔ˘ Î·È Û¯ÂÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·. 3. √ £·‰·›Ô˜ (ª·Ùı. 10.3 Î·È ª¿ÚÎ. 3.18) ʤÚÂÙ·È Û ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ÎÒ‰ÈΘ Ù˘ ∫·ÈÓ‹˜ ¢È·ı‹Î˘ Î·È Ì ÙÔ fiÓÔÌ· §Â‚‚·›Ô˜, Ô˘ Î·È ÙÔ ÚÒÙÔ Î·È ÙÔ ‰Â‡- ÙÂÚÔ fiÓÔÌ· ıˆÚÂ›Ù·È ˆ˜ ÙÔ Â›ıÂÙÔ ÙÔ˘ πÔ‡‰· –fi¯È Ê˘ÛÈο ÙÔ˘ πÛηÚÈÒÙË– ÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹ ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘, ∂‰Ò fï˜ Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ £·‰·›Ô ‹ ∞‰‰·›Ô, Ô˘ ·Ó‹Î ÛÙÔ˘˜ ‚‰ÔÌ‹ÓÙ· ‰˘Ô Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘ πËÛÔ‡, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ∂˘Û¤‚ÈÔ Î·È ÙÔ˘˜ ™‡ÚÔ˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜. ¶Ú‚Ï. ∞. °§∞μπ¡∞, √È ‰Ò‰Âη ·fiÛÙÔÏÔÈ, ∫·- ÙÂÚ›ÓË, ¯. ¯Ú., ÛÛ. 97 Î·È 125. 4. ΔÔ ·fiÎÚ˘ÊÔ Î›ÌÂÓÔ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi ¤¯ÂÈ Î·È ÙËÓ ÂÈÁÚ·- Ê‹ ∂‰ÂÛÛËÓ·› ¶Ú¿ÍÂȘ. 5. ¶Ú‚Ï. ¶ÔÏ. ∞£∞¡∞™π∞¢∏-Fowden, «∞fi ÙË ƒˆÌ·˚΋ ÛÙË μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘- ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· (324-642)», ÛÙÔ πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ŒıÓÔ˘˜ Ù˘ ∂ΉÔÙÈ΋˜ ∞ıË- ÓÒÓ, ÙfiÌ ∑ã, 43 Î.Â.

–233– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À

¶ÂÚÛÒÓ, Ù˘ ∞‚¤ÛÙ·, ÒÛÙ ӷ ··ÚÙÈÛı› ÂÓÈ·›Ô Â›ÛËÌÔ Î›ÌÂÓÔ6, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙËÓ ¤ÁÎÚÈÛË ÙˆÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎÒÓ ËÁÂÙÈÎÒÓ ÛÙÂϯÒÓ ÙÔ˘ ∑ˆÚÔ·ÛÙÚÈÛÌÔ‡7, ÙÔ ÔÔ›Ô Î·È ‰È·ÈÚ¤ıËΠ۠›ÎÔÛÈ ¤Ó· ‚È‚Ï›·. ™Â ·˘Ùfi ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·Ó fiÏË Ë ÛÔÊ›·, ÙËÓ ÔÔ›· ·fi ·˘Ùfi ·ÓÙÏÔ‡- Û·Ó ÚÔÛÙÚ¤¯ÔÓÙ·˜ ÈÂÚ›˜, ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ, ÁÈ·ÙÚÔ›, Ê˘ÛÈÔÏfiÁÔÈ, ÓÔÌÈÎÔ›. √ ∞ÚÙ·Í¿Ú˘ ·ÎfiÌË Î·Ù¤ÓÂÈÌ ٷ ÔÏÈÙÈο Î·È ıÚËÛ΢ÙÈο ·ÍÈÒ- Ì·Ù· ÛÙÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ ÙÔ˘ Î·È ¤‰ˆÛ ȉȷ›ÙÂÚË ‚·Ú‡ÙËÙ· ÛÙËÓ ·- Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛË Ù˘ ·fi ̤ÚÔ˘˜ fiÏˆÓ ·˘ÙÒÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘ ÙˆÓ ˘„ËÏÒÓ Î·ıËÎfiÓÙˆÓ ÙÔ˘˜. ΔÔ ÈÂÚ·ÙÂ›Ô ÙÔ˘ ∑ˆÚÔ·ÛÙÚÈÛÌÔ‡, ÔÈ ª¿ÁÔÈ, ·¤- ‚ËÛ·Ó È‰È·›ÙÂÚ· ‰Ú·ÛÙ‹ÚÈÔÈ ÛÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛË ÙˆÓ ·Ì¤ÙÚËÙˆÓ Ù˘ÈÎÒÓ Î·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ Î·ıËÎfiÓÙˆÓ ÙÔ˘˜, Ù· ÔÔ›· ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ ÏÔ‡ÛÈ· ·Ú¿‰ÔÛ‹ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È Î·Ù¿ ÙËÓ ·Ó¿ÌÈÍ‹ ÙÔ˘˜ Û fiϘ ÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÙË ÛÔÊ›·, ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ, ÙȘ ÚÔÊËÙÈΤ˜ Î·È Ì·ÓÙÈΤ˜ ÈηÓfiÙËÙ˜ Ô˘ fiÏÔÈ, ¿Ú¯ÔÓÙ˜ Î·È Ï·fi˜, ·Ó·ÁÓÒÚÈ˙·Ó ÛÙÔ ÚfiÛˆfi ÙÔ˘˜. √È ‚·ÛÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ∑ˆÚÔ·ÛÙÚÈ- ÛÌÔ‡, Ô ÌÔÓÔıÂ˚ÛÌfi˜, Ô ÚÔÊËÙÈÛÌfi˜ Î·È Ë ‰˘·Ú¯›·, Ì ÙÔÓÈÛÌfi Ù˘ ˘ÂÚ‚·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ı›Ԣ Î·È ·fi‰ÔÛ˘ Û ·˘Ùfi ËıÈÎÒÓ È‰ÈÔًوÓ, ‰ÂÓ ¿ÊËÓ·Ó ÔÏÏ¿ ÂÚÈıÒÚÈ· ÛÙË ‰È›ۉ˘ÛË Í¤ÓˆÓ È‰ÂÒÓ. √È ·Ú¯ÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÛÙÔÓ ÂίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ¶ÂÚÛÒÓ Á›ÓÔÓÙ·È Û˘Ó- ‰˘·Ṳ̂Ó˜ ΢ڛˆ˜ Ì ı·˘Ì·ÙÔ˘ÚÁÈΤ˜ ÂÓ¤ÚÁÂȘ, Ì ÙËÓ ·Ú¯È΋ ÚÔ- ۤϢÛË ÛÙËÓ ›ÛÙË Î¿ÔÈÔ˘ ¿Ú¯ÔÓÙ· Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ì ÙËÓ ÔÌ·- ‰È΋ ÙÔ˘ Ï‹ıÔ˘˜ ̇ËÛË ÛÙË Ó¤· ›ÛÙË. √È ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ∂˘Û¤‚ÈÔ˜8 Î·È ∂˘¿ÁÚÈÔ˜9 ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔÓ Î·ÙfiÈÓ ı·˘Ì·ÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ÂÎ- ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ ∂‰¤ÛÛ˘, Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ È‰È·›ÙÂÚÔ

6. ø˜ Â›ÛËÌÔ Î›ÌÂÓÔ Ù˘ ∞‚¤ÛÙ· ıˆڋıËΠ·ÚÁfiÙÂÚ·, Â› ™·ÒÚ μã, ÂΛÓÔ Ô˘ ÂÓ¤ÎÚÈÓ ۇÓÔ‰Ô˜ ˘fi ÙËÓ ÚÔ‰Ú›· ÙÔ˘ ÈÂÚ¤· ∞ÙÔ˘Ú¿Ù, ÁÈÔ˘ ÙÔ˘ ª·- ¯Ú·Û¿ÓÙ. μÏ. √È £ÚËÛΛ˜, ∂‰ÔÙÈ΋ ∞ıËÓÒÓ, ∞ı‹Ó· 1992, ÛÂÏ. 11. 7. °È· ÙÔÓ ∑ˆÚÔ·ÛÙÚÈÛÌfi ‚Ï. ÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘ G. Widengen, Die Religionen Irans, Stuttgart 1965. ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙÔÓ ÔÚıfi‰ÔÍÔ Î·ÓfiÓ· Ù˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ˘ ÙÔ˘ ∑ˆÚÔ- ·ÛÙÚÈÛÌÔ‡, ›¯·ÌÂ Î·È ·ÔÎÏ›ÛÂȘ ÙÔ˘, fiˆ˜ ÙÔÓ ∑ÂÚ‚·ÓÈÛÌfi, ª·Óȯ·˚ÛÌfi, ª·Û- ‰·ÎÈÛÌfi. 8. ∂À™∂μπ√À, ∂ÎÎÏ. πÛÙ. π, π°ã, PG 20, 120μ Î.Â. 9. ∂À∞°ƒπ√À, πÛÙÔÚ. ∂ÎÎÏ., IV, KZã, PG 86μ, 2745C Î.Â.

–234– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ ÂӉȷʤÚÔÓ, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÓÙÈÏËÊıԇ̠fiÛÔ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ˘‹ÚÍÂ Ô fiıÔ˜ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ó· ‰Â›ÍÔ˘Ó, ·ÎfiÌË Î·È Ì ·fiÎÚ˘- ʘ Ì˘ıÈΤ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜, ÙË Û‡ÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ ÙÔ˘˜ Ì ÂÓ¤Ú- ÁÂȘ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ πËÛÔ‡ Î·È ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘. √ ∂˘Û¤‚ÈÔ˜ ‰ÈËÁÂ›Ù·È ÙËÓ «ÈÛÙÔÚ›· ÂÚ› ÙÔ˘ ÙˆÓ ∂‰ÂÛÛËÓÒÓ ‰˘- Ó¿ÛÙÔ˘», ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔÓ ÙÔ¿Ú¯Ë ÕÁ‚·ÚÔ ‹ Õ‚Á·ÚÔ ‹ Õ΂·ÚÔ. √ ÕÁ‚·ÚÔ˜, ¤Ó·˜ ÙÔ¿Ú¯Ë˜ Ù˘ √ÛÚÔËÓ‹˜, ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË fiÙÈ ‚·Û›Ï¢ Û ۇÁ¯ÚÔÓË ÂÔ¯‹ Ì ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛË Î·È ÙÔÓ ÛÙ·˘ÚÈÎfi ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ πËÛÔ‡. ∞Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓ ÕÁ‚·ÚÔ Î¿ÓÂÈ Î·È Ô ∂˘¿ÁÚÈÔ˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·˜ ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, πÛÙÔÚ›· ∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋, Ù· «ÂÚ› Ù˘ ÂȘ Œ‰ÂÛÛ·Ó ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ ÃÔÛÚfiÔ˘». ∏ ÏËÚÔÊÔÚ›· ÙÔ˘ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È, fiˆ˜ Ô ›‰ÈÔ˜ ‰ËÏÒÓÂÈ, ·fi ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi ¶ÚÔÎfiÈÔ. ™‡Ìʈӷ Ì ·˘Ù‹ Ô ∂˘Û¤‚ÈÔ˜ ¶·ÌÊ›ÏÔ˘ ‚ڋΠÛÙ· ·Ú¯Â›· Ù˘ ∂‰¤ÛÛ˘ ‰‡Ô ÂÈÛÙÔϤ˜10 ÛÙË Û˘Úȷ΋ ÁÏÒÛÛ·, ÙȘ Ôԛ˜ ÌÂÙ¤ÊÚ·Û ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë Ì›· ›¯Â Û˘ÓÙ¿ÎÙË Ù˘ ÙÔÓ ÙÔ- ¿Ú¯Ë ÕÁ‚·ÚÔ Î·È ·Ô‰¤ÎÙË ÙÔÓ πËÛÔ‡, Ë ‰Â ¿ÏÏË Û˘ÓÙ¿ÎÙË ÙÔÓ πËÛÔ‡ Î·È ·Ô‰¤ÎÙË ÙÔÓ ÕÁ‚·ÚÔ. ∏ ·ÏÏËÏÔÁÚ·Ê›· ·˘Ù‹ ¤Ï·‚ ¯ÒÚ·, ¿ÓÙÔÙ ηٿ ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi ∂˘Û¤‚ÈÔ, ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÛÔ‚·Ú‹˜ ·Ûı¤- ÓÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÙÔ¿Ú¯Ë ÕÁ‚·ÚÔ˘. ∏ Ê‹ÌË ÙÔ˘ πËÛÔ‡ ˆ˜ ÛÔ˘‰·›Ô˘ ıÂ- Ú·Â˘Ù‹ ›¯Â ‰È·‰Ôı› ·ÓÙÔ‡, ÔfiÙÂ Î·È Ô ÕÁ‚·ÚÔ˜ ¤ÛÙÂÈÏ Ì ¿Ó- ıÚˆfi ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ πËÛÔ‡ ÂÈÛÙÔÏ‹, ÈÎÂÙ‡ÔÓÙ¿˜ ÙÔÓ Ó· ÌÂÙ·‚› ÛÙË ¯ÒÚ· ÙÔ˘ Î·È Ó· ÙÔÓ ıÂÚ·‡ÛÂÈ. √ πËÛÔ‡˜ ‰ÂÓ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ıËΠÛÙËÓ ÚfiÛÎÏËÛË ·˘Ù‹, ·ÏÏ¿ ·¿ÓÙËÛ ÛÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹, Ô˘ ·Ú¤- Ï·‚Â Ô ·ÂÛÙ·Ï̤ÓÔ˜ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ ÕÁ‚·ÚÔ˘. ∏ ÂÈÛÙÔÏ‹, fiˆ˜ ·Ú·‰›‰ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ∂˘Û¤‚ÈÔ, Â›Ó·È Û‡ÓÙÔÌË Î·È ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÂÍ‹˜: «ÕÁ‚·ÚÂ, ̷οÚÈÔ˜ ÂÈ ÈÛÙ‡۷˜ ÂÓ ÂÌÔ›, ÌË ÂˆÚ·ÎÒ˜ ÌÂ. °¤ÁÚ·- Ù Á·Ú ÂÚ› ÂÌÔ‡, ÙÔ˘˜ ˆڷÎfiÙ·˜ Ì ÌË ÈÛÙ‡ÛÂÈÓ ÌÔÈ, ›Ó· ÔÈ ÌË ÂˆÚ·ÎfiÙ˜, ·˘ÙÔ› ÈÛÙ‡ۈÛÈ Î·È ˙‹ÛˆÓÙ·È. ¶ÂÚ› ‰Â Ô˘ ¤ÁÚ·- „¿˜ ÌÔÈ ÂÏıÂ›Ó ÚÔ˜ ÛÂ, ‰¤ÔÓ ÂÛÙ› ¿ÓÙ· ‰È’ · ·ÂÛÙ¿ÏËÓ, ÂÓÙ·‡ı· ÏËÚÒÛ·È ÌÂ, Î·È ÌÂÙ¿ ÙÔ ÏËÚÒÛ·È, Ô‡Ùˆ˜ ·Ó·ÏËÊıÂ›Ó·È ÚÔ˜ ÙÔÓ

10. ΔÔ Î›ÌÂÓÔ ÙˆÓ „¢‰Â›ÁÚ·ÊˆÓ ÂÈÛÙÔÏÒÓ ·Ú·Ù›ıÂÙ·È ÛÙÔ ¤ÚÁÔ Ô˘ ÌÓË- ÌÔÓ‡۷Ì ÙÔ˘ ∂À™∂μπ√À, fi.., ÛÙ. 21μ (Ë ÚÒÙË) Î·È ÛÙ. 124∞ (Ë ‰Â‡ÙÂÚË).

–235– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ·ÔÛÙ›ϷÓÙ¿ ÌÂ. ∫·È ÂÂȉ¿Ó ·Ó·ÏËÊıÒ, ·ÔÛÙÂÏÒ ÛÔÈ ÙÈÓ¿ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÌÔ˘, ›Ó· È¿ÛËÙ·› ÛÔ˘ ÙÔ ¿ıÔ˜, Î·È ˙ˆ‹Ó ÛÔÈ Î·È ÙÔȘ Û˘Ó ÛÔÈ ·Ú¿Û¯ËÙ·È». ∂ÓÙ‡ˆÛË ÚÔÍÂÓ› ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ Î›ÌÂÓÔ Ù˘ ÂÈÛÙÔÏ‹˜ ›- Ó·È Û˘ÓÙ·Á̤ÓÔ Ì ÏfiÁÔ˘˜, Ô˘ ·Ú·‰›‰ÂÈ Ë ·Ú¿‰ÔÛË Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ÁÓ‹ÛÈˆÓ ËÁÒÓ, Ù˘ ∫·ÈÓ‹˜ ‰ËÏ·‰‹ ¢È·ı‹Î˘, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ¯ÚË- ÛÈÌÔÔ›ËÛ Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ô πËÛÔ‡˜ Û ¿ÏϘ fï˜ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ. º˘ÛÈο Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ˆ˜ ‰Â‰Ô̤ÓÔ fiÙÈ Ù›ÔÙ ÙÔ ÁÚ·Ùfi ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ì ˆ˜ ηٿÏÔÈÔ ÙÔ˘ πËÛÔ‡, ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ì¿ÏÈÛÙ· ÈÛÙ‡ÂÙ·È fiÙÈ ‰ÂÓ ‰È¤ıÂÙ ÙËÓ Î·Ù¿ ÎfiÛÌÔ ÌfiÚʈÛË11. ∏ ÂÚÈÏ·Ì‚·ÓfiÌÂÓË ÛÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹ ˘fiÛ¯ÂÛË, ϤÁÂÙ·È, ÂÎÏË- ÚÒıËΠÌÂÙ¿ ÙËÓ ·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ πËÛÔ‡. ™‡Ìʈӷ Ì ı›· ·Ú·Î›- ÓËÛË Ô £ˆÌ¿˜, Ô˘ Û˘ÁηٷÏÂÁfiÙ·Ó ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰Ò‰Âη Ì·ıË- ÙÒÓ ÙÔ˘ πËÛÔ‡, ‹Ïı ÛÙËÓ Œ‰ÂÛÛ· ˆ˜ «Î‹Ú˘Î·˜ Ù˘ ÂÚ› ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ‰È‰·Ûηϛ·˜». ∏ Û¯ÂÙÈ΋ Ì·ÚÙ˘Ú›· ‰fiıËΠ̤ۈ ÙˆÓ «ÁÚ·ÌÌ·ÙÔ- Ê˘Ï·Î›ˆÓ» Ù˘ ∂‰¤ÛÛ˘. √ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ∂˘Û¤‚ÈÔ˜ ÂÈ̤ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ Ì·Ú- Ù˘Ú›Â˜ ÁÈ· Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ· ·˘Ù¿ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Â›ÛËÌˆÓ ÂÁÁÚ¿ÊˆÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó ÛÙ· Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ÕÁ‚·ÚÔ Î·È Ô˘ ‹Ù·Ó, fiˆ˜ ›·ÌÂ, ÁÚ·Ì̤ӷ ÛÙË Û˘Úȷ΋ ÁÏÒÛÛ·. ∏ ‰È‹ÁËÛË Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ÂίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÙÔ˘ ÙÔ¿Ú¯Ë Î·È ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ô˘ ˘¿ÁÔÓÙ·Ó ÛÙË ‰ÈÔ›ÎËÛ‹ ÙÔ˘ ‰›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ∂˘Û¤- ‚ÈÔ12 Ì ÙȘ ÂÍ‹˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ. ªÂÙ¿ ÙËÓ ·Ó¿ÏË„Ë ÙÔ˘ πËÛÔ‡ Ì ÚÔÙÚÔ‹ ÙÔ˘ πÔ‡‰·-£ˆÌ¿ ‹Á ÛÙË ¯ÒÚ· ÙÔ˘ ÕÁ‚·ÚÔ˘ Ô £·‰- ‰·›Ô˜-∞‰‰·›Ô˜, ÔfiÙ ¤Êı·ÛÂ Ì‹Ó˘Ì· ÛÙÔÓ ÕÁ‚·ÚÔ Û¯ÂÙÈÎfi Ì ÙËÓ ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹ ÙÔ˘ πËÛÔ‡, Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÂÚÈÏ·Ì‚·ÓfiÌÂÓË ÛÙËÓ ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ πËÛÔ‡ ˘fiÛ¯ÂÛË, Î·È ÙËÓ ÂΛ ‰È·ÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÔÈΛ· οÔÈÔ˘ Δˆ‚›·. ∞ÎfiÌË ÁÈÓfiÙ·Ó ÛÙÔÓ ÕÁ‚·ÚÔ ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ Ô

11. ΔÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· ·˘Ùfi ÂÍ¿ÁÂÙ·È ·fi Ù· ΛÌÂÓ· Ù˘ ∫·ÈÓ‹˜ ¢È·ı‹Î˘, fiÔ˘ ÙÔÓ›˙ÂÙ·È fiÙÈ ÔÈ Û˘Ì·ÙÚÈÒÙ˜ ÙÔ˘ ¤ÓÈˆÛ·Ó ¤ÎÏËÍË ·ÎÔ‡ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ «˘Èfi ÙÔ˘ Ù¤- ÎÙÔÓÔ˜» Ó· ‰È‰¿ÛÎÂÈ Î·È ÂͤÊÚ·˙·Ó ÙËÓ ·ÔÚ›·, ϤÁÔÓÙ·˜ «fiıÂÓ ÙÔ‡Ùˆ Ë ÛÔ- Ê›· ·‡ÙË; (ª·Ùı., 13.54-55) Î·È «Ò˜ Ô‡ÙÔ˜ ÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ô›‰Â ÌË ÌÂÌ·ıËÎÒ˜;» (πˆ. 7.15). 12. ∂À™∂μπ√À, fi.., π, π°ã, PG 125B Î.Â.

–236– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ £·‰‰·›Ô˜ «ÂÓ ‰˘Ó¿ÌÂÈ £ÂÔ‡» ıÂÚ¿¢ «¿Û·Ó ÓfiÛÔÓ Î·È ¿Û·Ó Ì·- ϷΛ·Ó, ÒÛÙ ¿ÓÙ·˜ ı·˘Ì¿˙ÂÈÓ». ΔfiÙ ·ÓÙÈÏ‹ÊıËÎÂ Ô ÕÁ‚·ÚÔ˜ fiÙÈ Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ô £·‰‰·›Ô˜ ‹Ù·Ó ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ›¯Â ˘ÔÛ¯Âı› Ô πËÛÔ‡˜ fiÙÈ ı· ÙÔ˘ ¤ÛÙÂÏÓ ÁÈ· Ó· ÙÔÓ ıÂÚ·‡ÛÂÈ. ∫¿ÏÂÛÂ, ÏÔÈfiÓ, ÙÔÓ Δˆ‚›·, ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô, ·ÊÔ‡ ÂȂ‚·ÈÒıËÎ·Ó fiÛ· ›¯Â ÏËÚÔÊÔÚËı› ÁÈ· ÙÔÓ ·fiÛÙÔÏÔ, ÙÔ˘ ˙‹ÙËÛ ӷ Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ ÂÓÒÈfiÓ ÙÔ˘ ÙÔÓ ÊÈÏÔÍÂÓÔ‡ÌÂÓfi ÙÔ˘. √ £·‰‰·›Ô˜ ·Ì¤Ûˆ˜ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ıËÎÂ, ÁÈ·Ù› ·˘Ù‹ ‹Ù·Ó Ë Î‡ÚÈ· ÂÎ ÙˆÓ ¿ÓˆıÂÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘. √ ÕÁ‚·ÚÔ˜ ¤Ï·‚ ÙËÓ ÈÛÙÔÔ›ËÛË ·fi ÙÔÓ £·‰‰·›Ô fiÙÈ ‹Ù·Ó Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ πËÛÔ‡ Î·È ‡ÛÙÂÚ· ·fi ‰È¿- ÏÔÁÔ Ô˘ ‰È·Ì›ÊıËΠÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰‡Ô ·Ó‰ÚÒÓ, ÂÓÒÈÔÓ Î·È fiÏˆÓ ÙˆÓ ·Ú¯fiÓÙˆÓ ÙÔ˘ ÙfiÔ˘, Ô £·‰‰·›Ô˜ ¤¯ÔÓÙ·˜ ‰Â¯ı› ÙËÓ ÔÌÔÏÔÁ›· Ù˘ ›ÛÙ˘ ÙÔ˘ ÙÔ¿Ú¯Ë ¤ıÂÛ ٷ ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ Â¿Óˆ Û ·˘ÙfiÓ, ÂÈ- ηϤÛÙËΠÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ πËÛÔ‡ Î·È ÙÔÓ ıÂÚ¿¢ÛÂ. ∂·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó Î·È ¿ÏϘ ıÂÚ·›˜, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Î·È Ë ›·ÛË ÙÔ˘ Õ‚‰Ô˘, Ô˘ ¤·Û¯Â ·fi Ô‰¿ÁÚ·. √ ÕÁ‚·ÚÔ˜ ‰ÂÓ ÂÚÈÔÚ›ÛÙËΠÛÙÔÓ ı·˘Ì·ÛÌfi ÙˆÓ ıÂÚ·¢ÙÈÎÒÓ ¤ÚÁˆÓ ÙÔ˘ £·‰‰·›Ô˘, ·ÏÏ¿ ˙‹ÙËÛ ·fi ·˘ÙfiÓ Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ Ù· ηı¤Î·ÛÙ· ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ πËÛÔ‡, ÁÈ· ¯¿ÚË ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ı· ›¯Â ÂÎÛÙÚ·Ù‡ÛÂÈ Î·Ù¿ ÙˆÓ πÔ˘‰·›ˆÓ, ·Ó ‰ÂÓ ÂÌÔ‰È˙fiÙ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜. ŸÏ˜ ÔÈ ·Ú·¿Óˆ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Î·È ¿ÏϘ ·ÎfiÌË, Ô˘ ·Ú¤- ¯ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜, ·ÏÏ¿ Î·È ·fi Ù· ·fiÎÚ˘Ê·, ·ÛÊ·- ÏÒ˜ ‰È·Ê˘Ï¿ÛÛÔ˘Ó ¤Ó·Ó ˘Ú‹Ó· ÈÛÙÔÚÈÎfiÙËÙ·˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ ·Ó·Ì- ÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ Ù˘ ‡·Ú͢ Ôχ ÓˆÚ›˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ϤÔÓ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ÛÙȘ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ÂÈÎÚ¿ÙÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÂÚÛÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ÕÍÈÔ ·Ú·Ù‹ÚËÛ˘ Ù˘Á¯¿ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ¿ÓÙÔÙ ÂÈÎÂ- ÓÙÚÒÓÔÓÙ·È ÛÙ· ı·˘Ì·ÛÙ¿ ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô˘ ÚÔËÁÔ‡ÓÙ·È ÙÔ˘ ÂίÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ, fiˆ˜ Î·È ¿ÏÏˆÓ Ê˘ÏÒÓ Î·È Ï·ÒÓ, ·ÏÏ¿ ¿ÓÙÔÙ ¤ÂÙ·È Ë Ì‡ËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË Ó¤· ›ÛÙË ÌÂ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋, ηٿ οÔÈÔ ÙÚfiÔ, Û¯ÂÙÈ΋ ηً¯ËÛË. ∏ ‰È· ı·˘Ì·ÛÙÒÓ ¤ÚÁˆÓ ÚÔۤϢÛË ÛÙË Ó¤· ›ÛÙË ‰ÂÓ ‹Ù·Ó, Ê˘ÛÈο, Ô ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÙÚfiÔ˜ ÂίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡, ÌÈ· Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Û·- Ê›˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ Û‡Ìʈӷ Ì ÙȘ Ôԛ˜ Ë Ë̤ڷ Ù˘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙ‹˜ Ì ÙÔ Î‹Ú˘ÁÌ· ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ ¤ÊÂÚ ·ÛÊ·ÏÒ˜ Û ÔÏÏ¿ ¤ıÓË ÙËÓ

–237– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ›ÛÙË, Ì ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙȘ ·ÙÚ›‰Â˜ ÙÔ˘˜ ÙˆÓ ÚÔÛ΢ÓËÙÒÓ ÛÙ· πÂÚÔÛfiÏ˘Ì· ÁÈ· ÙȘ ÁÈÔÚÙ¤˜ ÙÔ˘ ¶¿Û¯·. ∞Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙË ·Ú·Ì¤- ÓÂÈ Ë ÏËÚÔÊÔÚ›· ÙˆÓ ¶Ú¿ÍÂˆÓ ∞ÔÛÙfiψÓ13 fiÙÈ Î·Ù¿ ÙËÓ Ë̤ڷ Ù˘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙ‹˜, fiÙ·Ó ÔÈ ·fiÛÙÔÏÔÈ ·‡ı˘Ó·Ó ÙÔ Î‹Ú˘ÁÌ¿ ÙÔ˘˜ ÚÔ˜ Ù· Ï‹ıË Ô˘ ›¯·Ó Û˘ÚÚ‡ÛÂÈ ÛÙ· πÂÚÔÛfiÏ˘Ì· ηٿ ÙȘ ÁÈÔÚ- Ù¤˜ ÙÔ˘ ¶¿Û¯·, ¬ÙÈ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ·Ó¿ÌÂÛ· Û ·˘Ù¿ ¶¿ÚıÔÈ Î·È ª‹- ‰ÔÈ. ∏ ÏËÚÔÊÔÚ›· ·˘Ù‹ ÙˆÓ ¶Ú¿ÍˆÓ, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, Î·È Ë ˘fiıÂÛË fiÙÈ Ôχ ÂÓˆÚ›˜ Ô ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ‰È·‰fiıËΠÛÙÔ˘˜ ¶¿ÚıÔ˘˜, ¤Ú¯ÂÙ·È Ó· ÂȂ‚·Èˆı› ·fi ÙÔÓ ∂˘Û¤‚ÈÔ14, Ô˘ ‰È·ÛÒ˙ÂÈ ·Ú¿‰ÔÛË Î·Ù¿ ÙÔÓ øÚÈÁ¤ÓË, ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· Ô £ˆÌ¿˜15 ‹Ù·Ó ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ΋ڢÍ ÙÔÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÛÙÔ˘˜ ¶¿ÚıÔ˘˜. ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙfi ‚‚·›ˆ˜ fiÙÈ ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÙˆÓ ¶¿ÚıˆÓ16, Ô˘ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙÔ πÚ¿Ó, ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙÂÏÈο ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÂÚÛÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ∏ ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ÂίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ȉȿ˙Ô˘Û·, Ï·Ì‚·ÓÔ̤ÓÔ˘ ˘fi„Ë fiÙÈ Ô ∑ˆÚÔ·ÛÙÚÈÛÌfi˜17, Ì ÙȘ ÔÈ- ΛϘ ÌÔÚʤ˜ ÙÔ˘, ‹Ù·Ó ‚·ıÈ¿ ÚÈ˙ˆÌ¤ÓÔ˜ ÛÙÔ˘˜ ˘ËÎfiÔ˘˜ Ù˘ ÌÂ- Á¿Ï˘ ·˘Ù‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, Û˘Ó‰˘·Ṳ̂ÓÔ˜ Ì ÙȘ ·Ú·‰fiÛÂȘ Î·È ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi ÙˆÓ ˘ËÎfiˆÓ Ù˘. √È ‚·ÛÈÏ›˜ ÙˆÓ ‚·ÛÈϤˆÓ Ô˘ ÙË ‰ÈÔÈÎÔ‡Û·Ó ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÛÂ Û˘Ó¯‹ ·ÁÒÓ· ηٿ ÙˆÓ μ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÚÔ·Û›˙ÔÓÙ·Ó ÙÔÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi Î·È ‰ÈÂΉÈÎÔ‡Û·Ó Î·È ÙÔÓ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ÚÔÛÙ¿ÙË ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ18 Ô˘ ˙Ô‡Û·Ó Û ÂÎÙfi˜ Ù˘ ÂÈ- ÎÚ¿ÙÂÈ¿˜ ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜. ∞Ó·ÌÂÓfiÌÂÓÔ, ÂÔ̤ӈ˜, ‹Ù·Ó Ó· Û˘ÌÂÚÈ-

13. ¶Ú¿Í. 2.9. 14. ∂À™∂μπ√À, fi.., πππ, ∞ã, PG 20, 213D-216A. 15. °È· ÙË ‰Ú¿ÛË Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ £ˆÌ¿ ‚Ï. ∞. °§∞μπ¡∞, fi.., ÛÂÏ. 93 Î.Â. 16. √È ¶¿ÚıÔÈ ‹Ù·Ó Û΢ıÈ΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜, ÓÔÌ·‰ÈÎfi˜ Ï·fi˜, Û˘ÁÁÂÓÈÎfi˜ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ, Ô˘ ÂÁηٷÛÙ¿ıËΠ·fi ÙËÓ ∫ÂÓÙÚÈ΋ ∞Û›· ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›·. ∂›¯·Ó ȉڇ- ÛÂÈ ‰ÈÎfi ÙÔ˘˜ ÎÚ¿ÙÔ˜ Ô˘ ηٷχıËΠ·fi ÙÔ˘˜ ¶¤ÚÛ˜ ÛÙ· 226 .Ã. 17. °È· ÙÔÓ ∑ˆÚÔ·ÛÙÚÈÛÌfi ‚Ï. M. Boyce, A History of Zoroastrism, ÙfiÌ. 1-2, Leiden, 1975-1982. 18. ∂ÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ ™·ÒÚ μã, ÙËÓ ÔÔ›· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô ∂˘Û¤‚ÈÔ˜, ∂Ș ÙÔÓ ‚›ÔÓ ÙÔ˘ Ì·Î·Ú›Ô˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ÙÔ˘ ‚·ÛÈϤˆ˜ IV, £ã, PG 20, 1157B Î.Â., ·ÔÙÂÏ› ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛ˘

–238– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ ÊÂÚıÔ‡Ó Â¯ıÚÈο ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ ˘ËÎfiˆÓ ÙÔ˘˜ Ô˘ ›¯·Ó ÚÔÛ¯ˆÚ‹ÛÂÈ ÛÙÔÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ıˆÚÔ‡Û·Ó Î·Ù·ÛÎfiÔ˘˜ ÙˆÓ μ˘- ˙·ÓÙÈÓÒÓ ÛÙË ¯ÒÚ· ÙÔ˘˜. ∏ ÁÂÓÈο ÂÊ·ÚÌÔ˙fiÌÂÓË fï˜ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙȘ fiÏÂȘ ÙˆÓ Â¯ıÚÒÓ ÙÔ˘˜ Ô˘ ηٷÎÙÔ‡Û·Ó, ‹Ù·Ó, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙȘ ÏÂËϷۛ˜ Î·È ÙË ÛÊ·Á‹ ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ ÙÔ˘˜, ÙÔ ˘ÔÏÂÈfiÌÂÓÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ó· ÌÂٷʤÚÂÙ·È Û ·ÔÌÂÌ·ÎÚ˘Ṳ̂ӷ ‰¿ÊË Ù˘ ÂÈÎÚ¿ÙÂÈ¿˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÂΛ Ó· ˘Ô¯ÚÂÒÓÂÙ·È Ó· ÂÁηٷ- ÛÙ·ı› Î·È Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ ÙȘ ˘ËÚÂۛ˜ ÙÔ˘. ΔÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi Û˘ÓÂ- Ù¤ÏÂÛ ÒÛÙ ̤ÚÔ˜ ÙˆÓ ˘ËÎfiˆÓ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Ó· ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË. Ÿˆ˜ ‹Ù·Ó fï˜ Ê˘ÛÈÎfi, ·˘ÙÔ› Î·È fiÛÔÈ ¿ÏÏÔÈ ÚÔÛÂÏ·ÔÓÙ·Ó ÛÙË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙·Ó ‰˘ÛÌÂÓ‹ ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË, ηٿ ηÓfiÓ·, ·fi ÏÂ˘Ú¿˜ Ù˘ ÔÏÈÙ›·˜. ∂›Ó·È ÂȂ‚·ÈˆÌ¤ÓÔ fiÙÈ Ô ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ Ôχ ÓˆÚ›˜ ›¯Â È· ÚÈ- ˙ÒÛÂÈ Î·È Û ÂÚÈÔ¯¤˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÂÎÙfi˜ Ù˘ μ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔ- ÎÚ·ÙÔÚ›·˜, fiˆ˜ ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›·19 Î·È ÛÙËÓ ∞ÚÌÂÓ›·. √È ÚÔÛ¿ıÂȘ Ô˘ ηٷ‚Ï‹ıËÎ·Ó ÁÈ· ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙˆÓ EÎÎÏËÛÈÒÓ ·˘ÙÒÓ ˘‹ÚÍ·Ó È‰È·›- ÙÂÚ· ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜, Û ÂÚÈfi‰Ô˘˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ηٿ ÙȘ Ôԛ˜ ÍÂÛÔ‡Û·Ó ¿ÁÚÈÔÈ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ ‰ÈˆÁÌÔ›. ŒÙÛÈ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÂÓÒ Ë μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· Û˘ÓÙ·Ú·ÛÛfiÙ·Ó ·fi ÙȘ ‰È·Ì¿¯Â˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ¡ÂÛÙÔÚÈ·ÓÈÛÌfi Î·È ÙÔÓ ªÔÓÔÊ˘ÛÈÙÈÛÌfi, Ë ¶ÂÚÛ›· ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Û ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô Î·Ù¿ ÙËÓ ÔÔ›· ÔÈ ÈÛÙÔ› Ù˘ ›¯·Ó ˘ÔÛÙ› ÊÔ‚ÂÚfi ‰ÈˆÁÌfi Î·È Â› 40 Î·È ϤÔÓ Ì¿ÏÈÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· (340-483) ÔfiÙÂ, Ê˘ÛÈο, ›¯·Ó ·Ô‰ÂηÙÈÛÙ›. ™Ù· 383 fï˜ Â‹ÏıÂ Ô ı¿Ó·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ardashir Î·È ÛÙÔÓ ıÚfiÓÔ ·Ó¤‚ËÎÂ Ô Ú›ÁÎÈ·˜ Sapor III (™·ÒÚ °ã, 383-388), ÔÔ›Ô˜ ¤‰ÂÈÍ ÊÈÏÂÈÚËÓÈΤ˜ ‰È·ı¤ÛÂȘ. ªÂ ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘ ÛÙÚ¿ÊËΠÚÔ˜ ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ Î·È ÂÈ˙‹ÙËÛ ۇӷ„Ë Û¯¤ÛˆÓ20 Ì ÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· £ÂÔ‰fiÛÈÔ ∞ã, ÛÙ¤ÏÓÔÓÙ·˜ ÚÂÛ‚Â˘Ù¤˜ ÙÔ˘ Ì ‰ÒÚ·, Ì·Ú-

ÙÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ÁÈ· Â›‰ÂÈÍË ·fi ÏÂ˘Ú¿˜ Ù˘ ÂÚÛÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ «·Á¿˘» Î·È «ÊÈÏ·ÓıÚˆ›·˜» ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜. 19. μÏ. Δ· Û¯ÂÙÈο ÛÙÔ J. Labourt, Le christianisme dans l’ empire perse sous la dynastie sassanide (224-632), Paris 1904. 20. ¶Ú‚Ï. ¶ÔÏ. ∞£∞¡∞™π∞¢∏-Fowden, fi.., ÛÂÏ. 83.

–239– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À Á·ÚÈÙ¿ÚÈ·, ÌÂٷ͈ٿ ˘Ê¿ÛÌ·Ù· Î·È ˙Ò· ÁÈ· ÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋ ¿Ì·Í· ÙÔ˘ ıÚÈ¿Ì‚Ô˘. ŸÙ·Ó ÛÙÔ ‚·Û›ÏÂÈÔ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ ·Ó‹Ïı ÛÙÔÓ ıÚfiÓÔ Ô Yazdegerd (πÛ‰ÈÁ¤Ú‰Ë˜), Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ∞Úο‰ÈÔ˜ ¤ÛÙÂÈÏ ÙÔÓ Â›ÛÎÔÔ Mar Abha (ª·ÚÔ‡Ù· ‹ ª·ÚÔ˘ı¿) Ù˘ ª·˚ÊÂÚο٠(ª·ÚÙ˘- ÚÔfiψ˜), Ù˘ ªÂÛÔÔÙ·Ì›·˜, ÁÈ· Ó· ÙÔÓ Û˘Á¯·Ú› ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘. ∏ ÂÈÚÚÔ‹ ÙÔ˘ ÂÈÛÎfiÔ˘ ÛÙ· ÂÍÂÏÈÛÛfiÌÂÓ· Ú¿ÁÌ·Ù· Ù˘ ÂΛ EÎÎÏË- Û›·˜ ˘‹ÚÍ ÌÂÁ¿ÏË. ∏ ÌfiÚʈۋ ÙÔ˘ –‹Ù·Ó Î·È ÊËÌÈṲ̂ÓÔ˜ ÁÈ·ÙÚfi˜– Î·È Ë ÛÔÊ›· ÙÔ˘ ·ÍÈÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿. √ ‰È¿‰Ô¯Ô˜ ÙÔ˘ Yazdegerd, Bahram IV Kermanshah, Û‡ÛÊÈÍ ·ÎfiÌË ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙÔ˘˜ ‰ÂÛÌÔ‡˜ Ì ÙË μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·, ÎÏ›ÓÔÓÙ·˜ Û˘Óı‹ÎË ÂÈÚ‹Ó˘ ‰¤Î· ÂÙÒÓ. Ÿˆ˜ ‹Ù·Ó Ê˘ÛÈÎfi Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ›¯Â ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢Ù› ·˘Ù‹ ÙËÓ Â˘ÓÔ˚΋ Û˘Á΢ڛ· Î·È Ó· ÚԂ› ÛÙËÓ ·Ó·- Û˘ÁÎÚfiÙËÛ‹ Ù˘. ∏ ÂÈÛÎÔÈ΋ ¤‰Ú· Ù˘ ™ÂϢΛ·˜, Ô˘ ›¯Â Ì›ÓÂÈ Â› 40 ¯ÚfiÓÈ· (348-388) ¯ˆÚ›˜ ÔÈÌÂÓ¿Ú¯Ë, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙËÓ ÂÍfiÓÙˆÛË ÙÚÈÒÓ ‰È·‰Ô¯Èο ÈÂÚ·Ú¯ÒÓ Ù˘, ·¤ÎÙËÛ Â›ÛÎÔÔ ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ Tomarsa, ÙÔÓ ÔÔ›Ô ‰È·‰¤¯ıËÎÂ Ô ÁËÚ·Èfi˜ Qayuma. √ Tomarsa ÂÈ- ‰fiıËΠ΢ڛˆ˜ ÛÙËÓ ·Ó¤ÁÂÚÛË ÙˆÓ Î·Ù·ÛÙÚ·ÌÌ¤ÓˆÓ Ó·ÒÓ Î·Ù¿ ÙÔ˘˜ ‰ÈˆÁÌÔ‡˜, ÂÓÒ Ô Qayuma ˘¤‚·Ï ÙËÓ ·Ú·›ÙËÛ‹ ÙÔ˘ ÁÈ· ¯¿ÚË ÙÔ˘ ‰È·‰fi¯Ô˘ ÙÔ˘, ÙÔ˘ πÛ·¿Î, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ó·‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛ ÙËÓ EÎÎÏËÛ›·, ¤¯Ô- ÓÙ·˜ ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ÙÔ˘ ∫·ıÔÏÈÎÔ‡. ™Â Û‡ÓÔ‰Ô Ô˘ Û˘ÁÎÏ‹ıËΠ̠ÙË ÊÚÔÓÙ›‰· ÙÔ˘ ª·ÚÔ‡Ù·21, ÙÔ˘ ÂÈÛÎfiÔ˘ Ù˘ ª·˚ÊÂÚο٠Ù˘ ªÂÛÔÔÙ·Ì›·˜, Ô Â›ÛÎÔÔ˜ ™ÂÏ¢- Λ·˜ Qayuma, fiˆ˜ ÛËÌÂÈÒÛ·ÌÂ, ·Ú·ÈÙ‹ıËΠ˘¤Ú ÙÔ˘ ‰È·‰fi¯Ô˘ ÙÔ˘ πÛ·¿Î. √ πÛ·¿Î ·Ú¯ÈÎÒ˜ Û˘Ó¿ÓÙËÛ ÛÔ‚·Ú¤˜ ‰˘ÛÎÔϛ˜, ÚÔ- ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰ÈÔÚÁ·ÓÒÛÂÈ ÙËÓ Ù·Ï·ÈˆÚË̤ÓË ·fi ÙÔ˘˜ ‰ÈˆÁÌÔ‡˜ ∂ÎÎÏËÛ›· Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜. ¶›ÛÙ„ fiÙÈ ÁÈ· Ó· ÙÔ ÂÙ‡¯ÂÈ ·˘Ùfi ‹Ù·Ó ··Ú·›ÙËÙË Ë Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ Ì ÙËÓ ÏÔÈ‹ ∂ÎÎÏËÛ›· Ù˘ ∞Ó·ÙÔ- Ï‹˜ Î·È Ù˘ ¢‡Û˘. ∂ӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜ ¤‰ÂÈ- Í·Ó ÔÈ Â›ÛÎÔÔÈ Ù˘ ∞ÓÙÈԯ›·˜ ¶ÔÚʇÚÈÔ˜, Ù˘ μÂÚÔ›·˜ ∞οÎÈÔ˜, Ù˘ Δ¤ÏÏ· ∂˘Û¤‚ÈÔ˜, Ù˘ ∞Ì›‰Ë˜ ∞οÎÈÔ˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ¤‰ˆÛ·Ó Ô‰ËÁ›Â˜ ÛÙÔÓ ª·ÚÔ‡Ù·, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÊÚÔÓÙ›ÛÂÈ Î·Ù·Ïϋψ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÓfi-

21. μÏ. J. Labourt, fi.., ÛÂÏ. 96.

–240– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ ÙËÙ· Ù˘ ›ÛÙ˘ Î·È ÙËÓ Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ Ù¿Í˘. ŒÙÛÈ Ô ª·ÚÔ‡Ù· ÂÌÊ·Ó›ÛÙËΠÂÓÒÈÔÓ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ ÁÈ· Ó· ˙ËÙ‹ÛÂÈ ÙË ‚Ô‹ıÂÈ¿ ÙÔ˘ ÛÙ· Ó¤· ÙÔ˘ Û¯¤‰È·. ¶·Ú·ÎÈÓË̤ÓÔ˜ Ô ‚·ÛÈÏÈ¿˜ ·fi ÙȘ ÂÈÛÙÔϤ˜ Ô˘ ¤Ï·‚ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÈÛÎfiÔ˘˜, ·ÔÊ¿ÛÈÛ ӷ ηϤÛÂÈ ÌÂÁ¿ÏË Û‡ÓÔ‰Ô ÛÙË ™ÂχÎÂÈ·, ÛÙËÓ ÔÔ›· Ó· Ï¿‚Ô˘Ó Ì¤ÚÔ˜ ÔÈ Â›- ÛÎÔÔÈ fiÏˆÓ ÙˆÓ Â·Ú¯ÈÒÓ. ∏ Û‡ÓÔ‰Ô˜ ¿Ú¯ÈÛ ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ Ù˘ ÙËÓ 1Ë ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ ÙÔ˘ 410. ™·Ú¿ÓÙ· ¶¤ÚÛ˜ Â›ÛÎÔÔÈ ¤Ï·‚·Ó ̤ÚÔ˜ ÛÙË Û‡ÓÔ‰Ô Ô˘ ‰È·ÙÂÏÔ‡Û ˘fi ÙËÓ ÚÔ‰ڛ· ÙÔ˘ πÛ·¿Î. ªÂÙ¿ ÙËÓ ·Ó¿ÁÓˆÛË ÙˆÓ ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ Î·È ÙˆÓ ∫·ÓfiÓˆÓ Ù˘ ¡Èη›·˜, ·ÔÊ¿- ÛÈÛ·Ó ÙËÓ ÂÈ·ڈÛË ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ·˘ÙÒÓ Ì ÙËÓ ˘ÔÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘˜. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù·ÎÙÔÔ›ËÛ·Ó Î¿ÔȘ Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ˘Ôı¤ÛÂȘ ÙÔ˘˜. ∞ÔÊ¿ÛÈÛ·Ó ÛÙËÓ Î¿ı fiÏË Ó· ˘Ê›ÛÙ·Ù·È ÌfiÓÔ ¤Ó·˜ Â›ÛÎÔÔ˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤ÚÂ ӷ ηٷÛÙ› Â›ÛÎÔÔ˜ Ì ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›· ÙÔ˘ ·fi ÙÚÂȘ ¿ÏÏÔ˘˜ ÂÈÛÎfiÔ˘˜, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ı· fiÚÈ˙Â Ô ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘, ·ÎfiÌË ÎÈ ·Ó ÔÈ ÂÈÛÎÔ¤˜ ·›¯·Ó Ôχ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ∞ÎfiÌË Î·Ù¤ÏËÍ·Ó ÛÙËÓ ·fiÊ·ÛË Ó· ÁÈÔÚÙ¿˙ÔÓÙ·È ÔÈ ÁÈÔÚÙ¤˜ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ·fi fiÏÔ˘˜ Î·È Ë ÓËÛÙ›· Ù˘ ΔÂÛÛ·Ú·ÎÔÛÙ‹˜ Ó· Û˘Ì›ÙÂÈ ·ÓÙÔ‡. ªÂٷ͇ ¿ÏψÓ, Ù¤ÏÔ˜, Ï‹ÊıËÎ·Ó Î·È ÛËÌ·ÓÙÈο ‰ÈÔÈÎËÙÈο ̤ÙÚ·, ÒÛÙ ӷ ÌËÓ ˘¿ÚÍÔ˘Ó ‰È·Ù·Ú·¯¤˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ Ù¿ÍË Ë ÔÔ›· ¤ÚÂ ӷ ÂÈÎÚ·- Ù› ÛÙËÓ EÎÎÏËÛ›·. ΔÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ Û˘Ófi‰Ô˘ ÂÈ΢ÚÒıËΠ·fi ÙÔÓ ‚·- ÛÈÏÈ¿, Ô ÔÔ›Ô˜ Ì¿ÏÈÛÙ·, Û·Ó ¿ÏÏÔ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜, ηٷÛÙ¿ıËÎÂ Ô ÚÔÛÙ¿Ù˘ Ù˘ EÎÎÏËÛ›·˜. ΔfiÙ ·ÔÊ·Û›ÛÙËÎÂ Ë ÂÎÏÔÁ‹ ÙˆÓ ÂÈ- ÛÎfiˆÓ Ó· ÂÁÎÚ›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿, ÂΛÓÔ˜ Ó· ÚÔÛٷهÂÈ ÙËÓ EÎÎÏËÛ›· ·fi ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ÙËÓ ÂÈ‚Ô˘Ï‡ÔÓÙ·È, ÂÓÒ ÔÈ ÈÂڿگ˜ Ó· ÚÔÛ‡¯ÔÓÙ·È ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ ÛÙÔÓ £Âfi. ªÂÙ¿ ÙË Û‡ÓÔ‰Ô Ù˘ ™ÂϢΛ·˜ (410) Î·È ÙȘ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ, fiÏ· ¤‰ÂÈ- ¯Ó·Ó fiÙÈ Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÂÈÙ¤ÏÔ˘˜ Û ÔÌ·Ï‹ ÂͤÏÈÍË Î·È ÚfiÔ‰Ô. √ πÛ·¿Î ›¯Â Âı¿ÓÂÈ ÛÙ· 410 Î·È ÙÔÓ ‰È·‰¤¯ıËÎÂ Ô ÌÔ- Ó·¯fi˜ Ahaï, Ô˘ ‹Ù·Ó Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ Mar-Abda, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤¯·ÈÚ Ù˘ ÂÎÙÈÌ‹Ûˆ˜ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿. ΔÔÓ Ahaï ‰È·‰¤¯ıËÎÂ Ô Yahballaha ÙÔ 414. ∏ ÂÎÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ¤ÁÈÓ Ì ÂÓÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ Yazdegerd, ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô ¤Ï·‚ ÙË ‰È·Ù·Á‹ Ó· ÌÂÙ·‚› ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ÚÔ-

–241– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÌÂÛÔÏ·‚‹ÛÂÈ ÁÈ· Û‡Ó·„Ë ÂÈÚËÓÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙˆÓ ‰‡Ô ¯ˆÚÒÓ. ™Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ ¤ÙÔ˘˜ 419 ÁÈ· ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÛÎÔfi ‹Úı ÛÙËÓ ¶ÂÚ- Û›· Ô Â›ÛÎÔÔ˜ ∞Ì›‰Ë˜ ∞οÎÈÔ˜, ÔfiÙ ‰fiıËÎÂ Ë Â˘Î·ÈÚ›· Û‡- ÁÎÏËÛ˘ Û˘Ófi‰Ô˘, ÛÙËÓ ÔÔ›· ¤Ï·‚·Ó ̤ÚÔ˜ 11 Â›ÛÎÔÔÈ ‹ ÌË- ÙÚÔÔϛ٘. ∞˘Ù‹ Ë Û‡ÓÔ‰Ô˜ ÂͤٷÛ ÏÂÙÔÌÂÚÒ˜ Ù· ı¤Ì·Ù· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜, fiˆ˜ Ù˘ ÂÈÎÚ¿ÙËÛ˘ ÂÈÚ‹Ó˘ Î·È ·Ô- Ê˘Á‹˜ ÙˆÓ ‰ÈÂÓ¤ÍÂˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÈÂÚ·Ú¯ÒÓ Î·ıÒ˜ Î·È ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ¢·ÁÁÂÏÈÛÌÔ‡. ™ËÌ·ÓÙÈ΋ ˘‹ÚÍÂ Ë ·fi- Ê·ÛË Ù˘ Û˘Ófi‰Ô˘ Ó· ·ԉ¯Ù›, ¤Ú· ·fi ÙÔ˘˜ ∫·ÓfiÓ˜ Ù˘ ¡È- η›·˜, ÂΛÓÔ˘˜ ÙˆÓ Û˘Ófi‰ˆÓ ∞Á·ڷ˜, ¡ÂÔηÈÛ·Ú›·˜, °¿ÁÁÚ·˜ Î·È §·Ô‰ÈΛ·˜22. ªÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ÂÈÛÎfiÔ˘ Ù˘ ™ÂϢΛ·˜ Yahballaha ÙÔ 420 Ë Á·Ï‹ÓË Ô˘ ›¯Â ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›· Ê¿ÓËΠӷ ‰È·- Ù·Ú¿ÛÛÂÙ·È. §¤ÁÂÙ·È fiÙÈ ·˘Ùfi ˘‹ÚÍÂ Û˘Ó¤ÂÈ· ÙÔ˘ ˘¤ÚÌÂÙÚÔ˘ ˙‹- ÏÔ˘ Ô˘ Â¤‰ÂÈÍ·Ó ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÎÏËÚÈÎÔ› Î·È ÌÔÓ·¯Ô›, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Ì ÂÓ¤Ú- ÁÂȤ˜ ÙÔ˘˜, fiˆ˜ ÙËÓ Î·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ ÈÂÚÒÓ ÙˆÓ ÂȉˆÏÔÏ·ÙÚÒÓ, ÚÔοÏÂÛ·Ó ÙÔ˘˜ ª¿ÁÔ˘˜ Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜. ∞˘ÙÔ› ÂËÚ¤·Û·Ó ÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿ Yazdegerd, Ô ÔÔ›Ô˜, ·Ú¿ ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË Â‡ÓÔÈ· Ô˘ ¤‰ÂÈÍ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÔ‡˜, ÙÒÚ· Â¤ÙÚ„Â, Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, ÙË ‰›ˆÍ‹ ÙÔ˘˜. ∫·Ù¿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ¤¯Ô˘ÌÂ Î·È ÔÚÈṲ̂ӷ Ì·ÚÙ‡ÚÈ·23, Ù· ÔÔ›· ÂÎÙÂϤÛÙËÎ·Ó Ì ȉȷ›ÙÂÚ· ‚›·ÈÔ Î·È ÛÎÏËÚfi ÙÚfiÔ24. ªÂٷ͇ ·˘- ÙÒÓ Á›ÓÂÙ·È ·Ó·ÊÔÚ¿ Û ÈÂÚ¤·, Ì ÙÔ fiÓÔÌ· Hasu, Ô˘ ›¯Â ηٷ- ÛÙÚ¤„ÂÈ ÈÂÚfi ÙˆÓ ÂȉˆÏÔÏ·ÙÚÒÓ25. ΔfiÙ ‰fiıËΠÂÓÙÔÏ‹ ÛÙÔÓ Â›ÛÎÔÔ

22. Synodicon orientale, ¤Î‰. Chabot, ÛÂÏ. 280 Î.Â. 23. °È· Ù· Ì·ÚÙ‡ÚÈ· ·˘Ù¿ οÓÂÈ ÏfiÁÔ Ô £ÂÔ‰ÒÚËÙÔ˜, πÛÙÔÚ›· ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋, V, §∏ã, PG 82, 1272∞ Î.Â. 24. √ £ÂÔ‰ÒÚËÙÔ˜, fi.., ÛÙ. 1272D Î.Â., ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο «Ù·˜ ‰Â ÙˆÓ ÙÈ̈ÚÈÒÓ È‰¤·˜ Î·È ÙˆÓ ÎÔÏ·ÛÙËÚ›ˆÓ Ù·˜ ÂÈÓÔ›·˜, ·˜ ÙÔȘ ¢Û‚¤ÛÈ ÚÔÛ‹ÓÂ- ÁηÓ, Ô˘ Ú¿‰ÈÔÓ ÊÚ¿Û·È» Î·È ‰›ÓÂÈ ·Ó·ÙÚȯȷÛÙÈ΋ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ Ì·ÚÙ˘Ú›ˆÓ. ∞ӷʤÚÂÈ ÔÓÔÌ·ÛÙ› ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ·fi ÙÔ˘˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜, ‰›ÓÔÓÙ·˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ ÙˆÓ ÊÚÈÎÙÒÓ Ì·ÚÙ˘Ú›ˆÓ ÙÔ˘˜, fiˆ˜ ÙÔÓ ∞‡‰·, ÙÔÓ √ỨۉË, ÙÔÓ ™Ô˘‹ÓË Î·È ÙÔÓ ‰È¿ÎÔÓÔ μÂÓÈ·Ì›Ó. 25. Δ· ÈÂÚ¿ ·˘Ù¿ ·ÔηÏÔ‡ÓÙ·Ó ¶˘Ú›·, ÁÈ·Ù› Û ·˘Ù¿ ˆ˜ ıÂfi Ï¿ÙÚ¢·Ó ÙÔ ˘Ú.

–242– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞

Abda (∞‡‰·˜), Ô ÔÔ›Ô˜, ηٿ ÙÔÓ £ÂÔ‰ÒÚËÙÔ26, ‹Ù·Ó «ÔÏÏÔ›˜ ÎÔ- ÛÌÔ‡ÌÂÓÔ˜ ·ÚÂÙ‹˜», Ó· ÚÔ‚Ô‡Ó ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ÛÙËÓ ·ÔηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‡. ∂ΛÓÔÈ ·ÚÓ‹ıËηÓ, Î·È ¤ÙÛÈ Â¤Û˘ÚÂ Ô Â›ÛÎÔÔ˜ ÙËÓ Î·- Ù·‰›ÎË Î·È ÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛ‹ ÙÔ˘, Î·È fi¯È ÌfiÓÔ, ÁÈ·Ù› ‰fiıËΠÂÚ·È- Ù¤Úˆ ‰È·Ù·Á‹ Ó· ηٷÛÙÚ·ÊÔ‡Ó ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ› Ó·Ô›. Δ· ÁÂÁÔÓfiÙ·, ‚‚·›ˆ˜, ·˘Ù¿ ›¯·Ó Û˘Ì‚Â› Û ÂÚ›Ô‰Ô ·ÓÒÌ·Ï˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο ηٿÛÙ·Û˘, fiÙ·Ó ÂÎÎÚÂÌÔ‡ÛÂ Ë ÂÎÏÔÁ‹ ∫·ıÔÏÈÎÔ‡ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜. ∏ ÂÎÏÔÁ‹ ·˘Ù‹ ¤ÁÈÓ Ì ÚÔÒıËÛË ÛÙÔÓ ıÚfiÓÔ ÙÔ˘ Ma‘na, ·Ú¿ ÙȘ ·Ú¯ÈΤ˜ ·ÓÙÈÚÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿, ·ÏÏ¿ Ì ÙËÓ ÈÛ¯˘Ú‹ ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË ÙÔ˘ ·Ú¯ËÁÔ‡ ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙÔ‡, Ô˘ ›¯Â ÁÈ· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi ¿ÚÂÈ ÌÂÁ¿ÏÔ ¯ÚËÌ·ÙÈÎfi ÔÛfi. ∏ ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘ ÂÍÔÚ›·˜ ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›‰· ÙÔ˘ Ma‘na ‰ÂÓ ¿ÚÁËÛ ‚¤‚·È· Ó· ¤ÚıÂÈ. √ ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ Yasdegerd, Bahram V (√˘·Ú·Ú¿Ó˘ ‹ μ·Ú·Ú¿Ó˘), Û˘Ó¤¯ÈÛ ÙȘ ‰ÈÒ- ÍÂȘ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ì ‚›·ÈÔ ÙÚfiÔ Î·È ÛÎÏËÚfiÙËÙ·. ¶ÔÏ˘¿ÚÈıÌ· ˘‹ÚÍ·Ó Ù· ı‡Ì·Ù· ÂÈÛÎfiˆÓ Î·È ÎÏËÚÈÎÒÓ. √ ‰ÈˆÁÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ÛÙÚ¿ÊËΠÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ·ÓÒÙÂÚˆÓ ˘·ÏÏ‹ÏˆÓ Ô˘ ›¯·Ó ÌÂÙ·ÛÙÚ·Ê› ÛÙÔÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi Î·È ÁfiÓˆÓ Â˘ÁÂÓÒÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ. √ÚÈṲ̂ÓÔÈ ÁÈ· Ó· ·ÔʇÁÔ˘Ó ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ··ÚÓ‹ıËÎ·Ó ÙËÓ ›ÛÙË ÙÔ˘˜, ÂÓÒ ¿Ï- ÏÔÈ ‹Ú·Ó ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÚÔ˜ ÙË «¢‡ÛË». √ fiÏÂÌÔ˜ Ô˘ ͤÛ·Û ÌÂ- ٷ͇ ÙˆÓ ‰˘Ô ÎÚ·ÙÒÓ, μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ Î·È ¶ÂÚÛÒÓ, ›¯Â ÙËÓ ·fiÏËÍ‹ ÙÔ˘ Ì ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË ÙÔ˘ 422 Î·È ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË ÙÔ˘ Bahram V Ó· ‰ÒÛÂÈ ÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· ÛÙÔ˘˜ ˘ËÎfiÔ˘˜ ÙÔ˘ Ó· Ï·ÙÚÂ‡Ô˘Ó ÙÔÓ £Âfi Ô˘ ›ÛÙ¢·Ó, ÂÓÒ ˘‹ÚÍ ··›ÙËÛË Ó· ·ÛÎÔ‡Ó Â›Û˘ ÂχıÂÚ· ÙË Ï·- ÙÚ›· ÙÔ˘˜ ÂΛÓÔÈ Ô˘ ‰È¤ÌÂÓ·Ó ÛÙËÓ ∫··‰ÔΛ· Î·È ·Ó‹Î·Ó ÛÙÔ ÂÚÛÈÎfi ıÚ‹ÛÎÂ˘Ì·27. ΔÔÓ ∫·ıÔÏÈÎfi Ma‘na, ‰È·‰¤¯ıËÎÂ Ô Farabokt, Ô ÔÔ›Ô˜ fï˜ ·ÓÙÈ- ηٷÛÙ¿ıËΠ·fi ÙÔÓ Dadiso (422). ∞˜ ÛËÌÂȈı› fiÙÈ ÔÈ ‰‡Ô ÚÔ- οÙÔ¯ÔÈ ÙÔ˘ Dadiso ‰ÂÓ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÛÙ· ‰›Ù˘¯· Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ, ›Ûˆ˜ ÁÈ·Ù› Ô ÙÚfiÔ˜ Ù˘ ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜ Î·È Ù˘

26. £ÂÔ‰ˆÚ‹ÙÔ˘, fi.., ÛÙ. 1272∞. 27. μÏ. P. Bedjan, Acta martyrum et sanctorum, Leipzig 1895, ÙfiÌ. IV, ÛÛ. 170- 181 Î·È J. Labourt, fi.., ÛÛ. 109-118.

–243– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ·Ófi‰Ô˘ ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ıÚfiÓÔ ÙÔ˘ ∫·ıÔÏÈÎÔ‡ ‰ÂÓ ¤ÁÈÓ ηٿ ÙÔ˘˜ ÂÓ‰ÂÈ- ÎÓ˘fiÌÂÓÔ˘˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜. ∏ ÂÎÏÔÁ‹, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, Î·È ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Dadiso ‰ÂÓ ¤ÁÈÓ ·Ô‰ÂÎÙ‹ ·Ú¯ÈÎÒ˜ ·fi fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÂÈÛÎfi- Ô˘˜. √ Dadiso ÂÓÔ¯ÏË̤ÓÔ˜ ·fi ÙȘ ‰fiÏȘ Ú¿ÍÂȘ ·ÓÙÈı¤ÙˆÓ ÚÔ˜ ·˘ÙfiÓ, ÂÁη٤ÏÂÈ„Â ÙÔÓ ıÚfiÓÔ Î·È ·ÔÛ‡ÚıËΠÛÙÔ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ Ù˘ ∞Ú·‚›·˜ Deir-Qabout. ∞˘Ùfi ‰˘Û·Ú¤ÛÙËÛ ÔÏÏÔ‡˜ ÂÈÛÎfiÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂÈı˘ÌÔ‡Û·Ó ÛÙËÓ Î·›ÚÈ· ηÌ‹ ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ ˙ËÙË- Ì¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜ Ó· ¤¯Ô˘Ó ÙË Û˘Ì·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ Ù˘ EÎÎÏË- Û›·˜ ÙÔ˘˜. ¶ÔÏÏÔ› ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒıËÎ·Ó Î·Ù¿ ÙÔ 424 ÛÙË Markabta Ù˘ Tayyayé, ÂÈÎ‡ÚˆÛ·Ó ÙËÓ ÂÎÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ∫·ıÔÏÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ Î·È ¤Ï·‚·Ó ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÔ‚·Ú¤˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘˜. ∞Ú¯ÈÎÒ˜ ηıfiÚÈÛ·Ó fiÙÈ ‰ÂÓ ı· ¤ÚÂ ӷ ¤¯ÂÈ Ô ∫·ıÔÏÈÎfi˜ ÙÔ˘˜ ÙËÓ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∞ÓÙÈfi¯ÂÈ· Î·È Ê˘ÛÈο fiÙÈ ÙÂÏÈο ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÔÚıfi Ó· ÎÚ›ÓÂÙ·È ·fi Ù· Ù¤ÎÓ· ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ £Âfi ÁÈ· ÙȘ ÂÓ¤ÚÁÂȤ˜ ÙÔ˘. ∏ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙȘ ¯·Ï·Ú¤˜ Û¯¤ÛÂȘ Ì ÙË ÏÔÈ‹ EÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ ¤‰ÂȯÓ ·Ú¿ ÙËÓ ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓË ‰È¿ıÂÛË ÁÈ· ·fi- ÎÙËÛË Ï‹ÚÔ˘˜ Î·È Û·ÊÔ‡˜ ·˘ÙÔÓÔÌ›·˜ Î·È ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜, ÚÔ·- ÓÙfi˜ ¤Ó·ÓÙÈ Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, Ë ÔÔ›· ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·ÓÂÎÙfi Ó· ·ÚÂÌ‚·›ÓÂÈ ÛÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ Ù˘ ¶ÂÚÛÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ŒÙÛÈ Ô ∫·- ıÔÏÈÎfi˜ ÙÔ˘˜ ı· ·ÔÎÙÔ‡Û ·ÚÔ˜ Î·È ·˘ÙÔÓÔÌ›·. ¶¿ÓÙˆ˜ Ù· ̤- ÙÚ· Ô˘ Ï‹ÊıËÎ·Ó ¤‰ÂÈ¯Ó·Ó Û·ÊÒ˜ fiÙÈ ÂÂÚ¯fiÙ·Ó Ë ·ÔÌfiÓˆÛË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ28. ∏ ™¯ÔÏ‹ Ù˘ ∂‰¤ÛÛ˘, Ô˘ ÈÛÙ‡ÂÙ·È fiÙÈ È‰Ú‡ıËΠ·fi ÙÔÓ ¿ÁÈÔ ∂ÊÚ·›Ì29, fiÙ·Ó Ë ¡›ÛÈ‚Ë Î·Ù·ÎÙ‹ıËΠ·fi ÙÔ˘˜ ¶¤ÚÛ˜ Î·È ÔÈ Î·ıËÁËÙ¤˜, Ô˘ ÂΛ ‰›‰·ÛηÓ, ˙‹ÙËÛ·Ó ¿Û˘ÏÔ Û ¯ÒÚÔ Ù˘ μ˘- ˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ (363), ¤·ÈÍ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙË ÌfiÚʈÛË Î·Ù·Ú¯‹Ó ·ÍÈfiÏÔÁˆÓ ÛÙÂϯÒÓ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ô˘ ηٿÁÔÓÙ·Ó

28. Synodicon orientale, ¤Î‰. Chabot, ÛÂÏ. 285 Î.Â. 29. ∏ ‰È·ı‹ÎË ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ ∂ÊÚ·›Ì ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËÎÂ Î·È ÂΉfiıËΠ·fi ÙÔÓ R. Duval ÛÙÔ Jurnal Asiatique, 9Ë ÛÂÈÚ¿,, ÙfiÌ. XVIII, 1901, 234-319. ΔȘ ·ÚÂÙ¤˜ Î·È Èη- ÓfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ∂ÊÚ·›Ì ÂÍ·›ÚÂÈ Ô ™ˆ˙ÔÌÂÓfi˜,, πÛÙÔÚ›· ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ πππ, π™Δã, PG 67, 1085C Î.Â.

–244– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ ·fi ÙË ™˘Ú›·. ∂Λ ÌÔÚÔ‡Û·Ó ÔÈ Ó¤ÔÈ, Ô˘ ›¯·Ó ¤ÊÂÛË ÁÈ· ÌfiÚ- ʈÛË, Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ÂÍ·›ÚÂÙ˜ ıÂÔÏÔÁÈΤ˜ Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÂÚÌË- Ó¢ÙÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ. ™Â ·˘Ù‹Ó ÚÔÛ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, Î·È ÔÈ Â˘ÁÂÓ›˜ Î·È ÊÈÏÔÌ·ı›˜ Ó¤ÔÈ ·fi ÙËÓ ¶ÂÚÛ›· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜. ∞Ó¿- ÌÂÛ· Û fiÏÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜, ÌÂÙ¿ ÙÔ 430, ‹Ù·Ó ÂΛÓÔÈ Ô˘ ·Ú·ÎÔÏÔ‡- ıËÛ·Ó Ù· Ì·ı‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÿ‚·, fiˆ˜ Ô ∞οÎÈÔ˜ ÙÔ˘ Beit Aramayé, Ô Ma‘na ÙÔ˘ Beit Ardashir, Ô πˆ¿ÓÓ˘ ÙÔ˘ Beit-Garmaï, Ô ÏÂÚfi˜ ¡·ÚÛ‹˜ Î·È ¤Ó·˜ Ô˘ ı· ·¤‚·ÈÓ ÌÂÁ¿ÏÔ fiÓÔÌ·, Ô μ·ÚÛÔ˘Ì¿˜ Ù˘ ¡ÈÛ›‚˘. ™ÙËÓ Œ‰ÂÛÛ· Û˘Ó¯›ÛÙËÎÂ Ë ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ Ù˘ ∞ÓÙÈԯ›·˜. √ ¢Èfi‰ˆÚÔ˜ Ù˘ Δ·ÚÛÔ‡ Î·È Ô £Âfi‰ˆÚÔ˜ ªÔ˘- „Ô˘ÂÛÙ›·˜, ÔÈ ÌÂÁ¿ÏÔÈ ·˘ÙÔ› ÂÚÌËÓÂ˘Ù¤˜, ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ÛÙ‡- ÏÔ˘˜ Ù˘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÙˆÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ. ™Ù· 457, Ì ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ÿ‚·, ‚›·ÈË Î›ÓËÛË ÙˆÓ ªÔÓÔÊ˘ÛÈÙÒÓ ·Ó¤ÙÚ„ ٷ Ú¿ÁÌ·Ù·. √ ™˘ÌÂÒÓ Ù˘ Beit-Arsam ‰›ÓÂÈ ÙËÓ ÏËÚÔÊÔÚ›·, ηٿ ÙÔÓ G. Bardy30, fiÙÈ ÂΉÈÒ¯ıËÎ·Ó ÔÈ ¶¤ÚÛ˜ ·fi ÙËÓ Œ‰ÂÛÛ· Ì ÙÔ˘˜ ÂÓ·ÔÌ›ӷÓÙ˜ ‰È‰·ÛοÏÔ˘˜ ÙÔ˘ Á¤ÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜. ¶ÔÏÏÔ› ·fi ·˘ÙÔ‡˜ η٤Ϸ‚·Ó ı¤ÛÂȘ ÂÈÛÎfiˆÓ, fiˆ˜ Ô μ·ÚÛÔ˘Ì¿˜ ÛÙË ¡ÈÛ›‚Ë, Ô ∞οÎÈÔ˜ ÛÙËÓ Beit-Aramayé, Ô Ma‘na ÛÙËÓ Beit-Adrashir. ªÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ Babowaï, Ô μ·ÚÛÔ˘Ì¿˜ ÂÈÛËÁ‹ıËΠÛÙÔÓ ‚·- ÛÈÏÈ¿ Péroz Ó· ¢ÓÔ‹ÛÂÈ Ì fiϘ ÙȘ ‰È·ı¤ÛÈ̘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÙÔ˘ ÙË ‰È¿- ‰ÔÛË ÙÔ˘ ¡ÂÛÙÔÚÈ·ÓÈÛÌÔ‡ Û fiÏË ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙÂÈ¿ ÙÔ˘. ∏ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ ·˘Ù‹ ı· ›¯Â ÛÔ‚·Úfi ·ÓÙ›ÎÙ˘Ô ÛÙËÓ ·ÓÙ›ÛÙ·ÛË fiÏÔ˘ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ ÙÔ˘ ηٿ ÙˆÓ μ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ, ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ì¿ÏÈÛÙ· Ô˘ Ô ∑‹ÓˆÓ·˜ ˘Ô- ¯Ú¤ˆÓ ÙÔ˘˜ ¿ÓÙ˜ Ó· ˘ÔÁÚ¿„Ô˘Ó ÙÔ ∂ÓˆÙÈÎfiÓ. ΔÔ ÃÚÔÓÈÎfiÓ ÙÔ˘ ªÈ¯·‹Ï ÙÔ˘ ™‡ÚÔ˘31, ‰›ÓÂÈ Û¯ÂÙÈΤ˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ. «∞Ó ‰ÂÓ ·ÎÔÏÔ˘ı‹- ÛÔ˘Ì ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹», ¤ÏÂÁÂ Ô ∫·ıÔÏÈÎfi˜ Ù˘ ™ÂϢΛ·˜, Babowaï, ÛÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿, «¤Ó· ‰fiÁÌ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ·fi ÂΛÓÔ ÙˆÓ ƒˆÌ·›ˆÓ, ÔÙ¤ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ˘‹ÎÔÔ› ÛÔ˘ ‰Â ı· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ÛÙÂÓÔ‡˜ Î·È ÂÈÏÈÎÚÈÓ›˜ ‰Â- ÛÌÔ‡˜ Ì·˙› ÛÔ˘. ¢ÒÛ ÌÔ˘ ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Î·È ÂÁÒ ı· ÌÂ- Ù·ÛÙÚ¤„ˆ fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏ›Ԣ ÛÔ˘ Û ¡ÂÛÙÔÚÈ·ÓÔ‡˜.

30. G. Bardy, ¤ÚÁ. ÌÓ., ÛÂÏ. 327. 31. μÏ. ÃÚÔÓÈÎfiÓ ÙÔ˘ ªÈ¯·‹Ï ÙÔ˘ ™‡ÚÔ˘, ¤Î‰. Chabot, ÛÂÏ. 427.

–245– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ∞˘Ùfi ı· ¤¯ÂÈ ˆ˜ Û˘Ó¤ÂÈ· Ó· ÌÈÛ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ Î·È ÂΛÓÔÈ Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ ı· ÙÔ˘˜ Ûȯ·ıÔ‡Ó». º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ô Péroz ›ÛÙËÎÂ Î·È Ô μ·ÚÛÔ˘Ì¿˜ ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ÛÙÚ·ÙÂ˘Ì¿ÙˆÓ ÂÚÈ‹Ïı fiϘ ÙȘ Â·Ú¯›Â˜ Î·È ÂȉfiıËΠÛÙËÓ ÚÔ·Á¿Ó‰· ÁÈ· ÙË ‰È¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ¡ÂÛÙÔÚÈ·ÓÈÛÌÔ‡. ∏ ÔÚÌ‹ Ù˘ ÂÍfiÚÌËÛ‹˜ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏË Ô˘ ‰Â ı· ÛÙ·Ì·ÙÔ‡Û ÙËÓ ÂÎÛÙÚ·Ù›· ÙÔ˘, ·Ó, Êı¿ÓÔÓÙ·˜ ÛÙ· Û‡ÓÔÚ· Ù˘ ∞ÚÌÂÓ›·˜, ‰ÂÓ ‰Â- ¯fiÙ·Ó ÛıÂÓ·Ú‹ ·ÓÙ›ÛÙ·ÛË. ¶ÂÚ› Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 5Ô˘ ·È. fï˜ ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›· Ê¿ÓËΠӷ ÂÓÈ- Û¯‡ÂÙ·È Î¿ˆ˜ Ô ªÔÓÔÊ˘ÛÈÙÈÛÌfi˜. √ ™˘ÌÂÒÓ Ù˘ Beit-Arsam, Ô- Ï›¯Ó˘ ÛÙ· ÂÚ›¯ˆÚ· Ù˘ ™ÂϢΛ·˜, ˘‹ÚÍÂ Ô ÂÌ„˘¯ˆÙ‹˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ΛÓËÛ˘. √ ™˘ÌÂÒÓ Î·ÙfiÚıˆÛ ӷ ¤¯ÂÈ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ ·˘ÙÔ- ÎÚ¿ÙÔÚ· ∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˘ ˘¤Ú ·˘ÙÔ‡ Î·È ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ ÙÔ˘. ™Ù· 497 ‰‡Ô Â›ÛÎÔÔÈ, ÔÈ Papa Ù˘ Beit- Lapat Î·È Yazdad Ù˘ Rewardashir, ÚÔÛ¯ÒÚËÛ·Ó ÛÙÔÓ ªÔÓÔÊ˘ÛÈÙÈÛÌfi. ∂Ó·ÓÙ›ÔÓ ÙÔ˘˜ ÍÂÛËÎÒıËÎ·Ó 39 Â›ÛÎÔÔÈ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ‰‹ÏˆÛ·Ó ÙËÓ ÛÙ·ıÂÚ‹ ÚÔۋψۋ ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ¡Â- ÛÙÔÚÈ·ÓÈÛÌfi. º˘ÛÈο ·˘Ùfi˜ Ô ·ÚÈıÌfi˜ ‰Â›¯ÓÂÈ ÔÈ· ηÙ‡ı˘ÓÛË ¤·ÈÚ- Ó·Ó Ù· ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο Ú¿ÁÌ·Ù· ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›·. √ ‚·ÛÈÏÈ¿˜ Qawad ¤‰ˆÛ ·ÚÔ˜ ÛÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ›ÛÙË ÙˆÓ ˘ËÎfiˆÓ ÙÔ˘, ÂÓÒ Û˘Ó¤Ï·‚ fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÂÈÛÎfiÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ËÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘˜ ÙˆÓ ÌÔÓÒÓ Ô˘ ·Ó‹- Î·Ó ÛÙÔÓ ªÔÓÔÊ˘ÛÈÙÈÌfi. √È ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ηٿ ÙÔ˘ ¡ÂÛÙÔÚÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ·ÓÙÈÛÙ¿ÛÂȘ ›¯·Ó È· ÂÍ·ÏÂÈÊı›. °È· Ù· ÔÏÏ¿ Î·È ÔÈΛϷ ˙ËÙ‹Ì·Ù·, Ô˘ ÚԤ΢„·Ó ÛÙËÓ ∂ÎÎÏË- Û›· Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜, ›¯Â ·ÔÊ·ÛÈÛÙ›, ÛÙË Û‡ÓÔ‰Ô ÙÔ˘ Beit-Adraï ÙÔ˘ 485, Ó· Û˘ÁÎÏËı› ÌÂÁ¿ÏË Û‡ÓÔ‰Ô˜ ÁÈ· ÙËÓ Â›Ï˘Û‹ ÙÔ˘˜. ∏ Û‡ÓÔ- ‰Ô˜ ·˘Ù‹ Ú·ÁÌ·ÙÈο Û˘ÁÎÏ‹ıËΠÛÙ· 486, ··ÚÙ›ÛıËΠfï˜ ÌfiÓÔ ·fi 12 ÂÈÛÎfiÔ˘˜, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙËÓ ·Ô¯‹ ÙÔ˘ μ·ÚÛÔ˘Ì¿ Î·È ÙˆÓ ÂÈÛÎfiˆÓ Ù˘ ÂÚÈʤÚÂÈ·˜ ÙÔ˘ Beit-Arbayé. ¶Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ Û˘Ófi‰Ô˘ ‹Ù·Ó Ô ∫·ıÔÏÈÎfi˜ ∞οÎÈÔ˜. ¶ÚÒÙÔ Ì¤ÏËÌ· Ù˘ Û˘Ófi‰Ô˘ ˘‹ÚÍÂ Ô Î·ıÔÚÈÛÌfi˜ Ù˘ ›ÛÙ˘ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ¶ÂÚÛ›·˜. ™ÙÔ Synodicon orientale32 ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È: «∏ ›ÛÙË Ì·˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÂÓ·ÓıÚÒËÛË

32. Synodicon orientale, ¤Î‰. Chabot, ÛÂÏ. 302 Î.Â.

–246– √π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ¿ÏÏË ·Ú¿ ÂΛÓË Ù˘ ·Ô‰Ô¯‹˜ ÙˆÓ ‰‡Ô ʇÛˆÓ, Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ Î·È Ù˘ ı›·˜. ∫·Ó›˜ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÌÈÁÓ‡ÂÈ Î·È Ó· Û˘Á¯¤ÂÈ ÙȘ ‰‡Ô ʇÛÂȘ...». Δ¤ÏÔ˜ ‰fiıËÎÂ Ë Î·- Ù¿ÏËÍË Ì ÙÔÓ ·Ó·ıÂÌ·ÙÈÛÌfi fiÛˆÓ ›ÛÙ¢·Ó ‹ ‰›‰·ÛÎ·Ó fiÙÈ ÙÔ ¿- ıÔ˜ ‹ Ë ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ Â›Ó·È Û˘ÌÊ˘‹˜ Ì ÙË ıÂfiÙËÙ· ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ Ì·˜ Î·È ‰Â ‰È·Ê‡Ï·ÛÛ·Ó ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘, ÙËÓ ›ÛÙË Û ¤Ó·Ó Ù¤ÏÂÈÔ £Âfi Î·È ¿ÓıÚˆÔ. ∞ÍÈfiÏÔÁË ·ÎfiÌË ‹Ù·Ó Ë ·fiÊ·ÛË Ù˘ Û˘- Ófi‰Ô˘ ÁÈ· ÙËÓ „‹ÊÈÛË ∫·ÓfiÓˆÓ. ªÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ Î˘Ú›ˆ˜ ηıÔÚ›ÛÙËÎÂ Ë ÌË ‰È·Î›ÓËÛË ÙˆÓ ÌÔÓ·¯ÒÓ ÛÙȘ fiÏÂȘ Î·È ÛÙÔ˘˜ ÏÔÈÔ‡˜ ηÙÔÈ- ÎË̤ÓÔ˘˜ ÙfiÔ˘˜, fiÔ˘ ˘‹Ú¯·Ó ÎÏËÚÈÎÔ›, ·ÏÏ¿ Ë ·Ú·ÌÔÓ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ· Î·È ÛÙȘ ÂÚ‹ÌÔ˘˜. ∂ÔÙ›· ÛÙÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ ¤ÚÂ ӷ ·ÛΛ Ô Â›ÛÎÔÔ˜. ΔÔ ı¤Ì· Ù˘ ·Á·Ì›·˜ Â›Û˘ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›- ÛÙËÎÂ. ∏ ·Á·Ì›· Â›Ó·È ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ÂÁηٷ‚ÈÔ‡Ó Û ÌÔÓ¤˜. √È ‰È¿ÎÔÓÔÈ ¤ÚÂ ӷ ¤¯Ô˘Ó ÙÔ ‰Èη›ˆÌ· Ó· ·ÓÙÚ¢ÙÔ‡Ó Î·È Ë ¯ÂÈ- ÚÔÙÔÓ›· ‰È·ÎfiÓˆÓ ¤ÚÂ ӷ Á›ÓÂÙ·È ·fi ÂÁÁ¿ÌÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Ì¿ÏÈ- ÛÙ· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ¤¯Ô˘Ó Î·È Ù¤ÎÓ·. ∏ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ‰Â‡ÙÂÚÔ˘ Á¿ÌÔ˘ ‰fiıËΠfi¯È ÌfiÓÔ ÛÙÔ˘˜ Ï·˚ÎÔ‡˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙÔ˘˜ ÎÏËÚÈÎÔ‡˜. ªÂ ‚¿ÛË Ù· ·ÓˆÙ¤Úˆ ·ÓÙÈÏ·Ì‚·ÓfiÌ·ÛÙ fiÙÈ Ë ‰È¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ¤ÁÈÓÂ Î·È ÂÎÙfi˜ Ù˘ μ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ Û¯ÂÙÈο ÂÓˆÚ›˜ Î·È Ì ·ÍÈfiÏÔÁ· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·. ¶·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›· ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÎÏ‹ÚÔ˘, ÂËÚ·Ṳ̂ÓÔ ›Ûˆ˜ Î·È ·fi ÙÔ ÈÂÚ·ÙÂ›Ô ÙˆÓ ª¿ÁˆÓ, ‰ÂÓ ÛÙ¿ıËΠÛÙÔ ·Ó¿ÏÔÁÔ ‡„Ô˜ ÙÔ˘ Ì ‚¿ÛË ÙË ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈ΋ ËıÈ΋, ÂÓÙÔ‡ÙÔȘ ·Ó·‰Â›¯ıËÎ·Ó ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÎÏËÚÈÎÒÓ ·ÍÈfi- ÏÔÁ˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ ηıÒ˜ Î·È Ï‹ıÔ˜ Ì·ÚÙ‡- ÚˆÓ. √È ·ÓËÏ›˜ fiÏÂÌÔÈ Ô˘ ÁÈ· Ì·ÎÚfi ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ›¯·Ó ‰ÈÂÍ·¯ı› ÌÂٷ͇ μ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ Î·È ¶ÂÚÛÒÓ, ÔÈ ‰ËÒÛÂȘ, ·È¯Ì·Ïˆ- ۛ˜, ·Ó‰Ú·Ô‰ÈÛÌÔ›, ÔÈ Î·Ù·ÛÙÚÔʤ˜ ÂÎ ıÂÌÂÏ›ˆÓ Ó·ÒÓ Î·È fiÏÂˆÓ Î·ıÒ˜ Î·È ÔÈ ‰ÔÁÌ·ÙÈΤ˜ ‰È·Ì¿¯Â˜, Ì·˙› Ì ÙÔ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÔÏÈ- ÙÈÛÙÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ Î·È ÙÔ ÁψÛÛÈÎfi ȉ›ˆÌ· ÙˆÓ Ï·ÒÓ, ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ fi¯È ·ÏÒ˜ ¯¿ÛÌ· ·ÏÏ¿ ÌfiÓÈÌË Â¯ıÚfiÙËÙ·, Ë ÔÔ›· ·Á›ˆÛ ·ÓÂ- ›ÙÚÂÙ˜ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ ÁÈ· ÙË Û˘Ó‡·ÚÍË Ï·ÒÓ, ‰ÔÁÌ¿ÙˆÓ Î·È ıÚË- ÛÎÂÈÒÓ. ™ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÔ¯‹ Ì ÙËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ΢ڛˆ˜ ÙÔ˘ √È- ÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ Î·È ÂÌÔÙÈÛÌ¤ÓˆÓ ·fi ÙȘ ¢·ÁÁÂÏÈΤ˜

–247– ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ·Ú¯¤˜ ÈÂÚ·Ú¯ÒÓ, ¤ÁÈÓ ·ÓÙÈÏËÙfi fiÙÈ Ô ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ‰ÚfiÌÔ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛË Ù˘ ηٷÏÏ·Á‹˜ Î·È Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ Ï·ÒÓ, ‰ÔÁÌ¿- ÙˆÓ Î·È ıÚËÛÎÂÈÒÓ ·Ô̤ÓÂÈ Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜. ∏ ÚÔÙÚÔ‹ Ù˘ °Ú·Ê‹˜ «¢Â‡Ù ‰È·Ï¯ıÒÌÂÓ» (∏Û. 1, 18) Â›Ó·È ÌÈ· ÂÏȉÔÊfiÚ· Ú·ÁÌ·ÙÈ- ÎfiÙËÙ·, Ô˘ ÚÔÛʤÚÂÙ·È ·fi ̤ÚÔ˘˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙËÓ ·ÓıÚˆ- fiÙËÙ· Ì ÁÓ‹ÛÈ· ·ÓıÚˆÈÛÙÈ΋ ‰È¿ıÂÛË.

–248– ERINNERUNGEN AN EINEN ALTEN FREUND UND BEDEUTENDEN BISCHOF

HANS GERNY BISCHOF DER CHRISTKATHOLISCHEN KIRCHE DER SCHWEIZ 1986 BIS 2001

enn ein alter Freund und gemeinsamer Mitstreiter wie Metropolit W Damaskinos siebzig wird, dann steigen alte Erinnerungen auf. Dazu stellten sich bei mir auch Wehmut darüber ein, dass eine gute gemeinsame Zeit bereits vergangen ist. Diese Wehmut wird durch die Tatsache besonders schwer erträglich, dass der Jubilar, im Januar 2001 von einer schweren Krankheit getroffen, zwei Jahre später seinen Bischofs- stuhl verlassen musste. Da wurde es mit unbarmherziger Härte deutlich: eine grosse Gestalt der Orthodoxie ist abgetreten. Aber wir hätten sie noch sehr gebraucht. Denn das starke Profil des Jubilars war von unglaublicher Vielseitigkeit: er ist ein scharfsinniger Theologe und Gelehrter, ein brillanter Diplomat, ein geduldiger Unterhändler, ein weitsichtiger Kirchenpolitiker, ein selbstbewusster Bischof von kirchenfürstlichem Zuschnitt, ein engagierter Kämpfer für die kirchliche Einheit, ein vitaler, lebensfreudiger Mensch und noch vieles andere.

KÄMPFER FÜR DIE EINHEIT Wie jeder starke Ökumeniker ist er in der eigenen Kirche nicht nur tief verwurzelt, sondern er bezieht auch seine Lebenskräfte aus ihr. Denn nur wer aus der Kraft der eigenen Kirche lebt und deshalb einen gefestigten eigenen kirchlichen Standpunkt hat, kann wirkliche Offenheit für andere entwickeln. Es ist eine häufige Erscheinung in der Ökumene, dass vor lauter “Toleranz” und ängstlichem Verstehenwollen die Gegensätze anbiedernd übertüncht statt mutig ausgetragen werden. Vielleicht liegt hier ein Grund für die gegenwärtige Schwäche des Ökumenischen Rates der Kirchen. Es fehlt die Kraft zur grundsätzlichen und vielleicht auch schmerzlichen theologischen Auseinandersetzung zwischen den Kirchen. Metropolit Damaskinos erlag dieser Versuchung nie. Im Gegenteil, er sah die Tiefe der Zerrissenheit der Kirchen sehr scharf, vielleicht manchmal

–249– HANS GERNY sogar überscharf. Die oft sehr kritische Sicht auf andere Kirchen hinderte ihn aber nicht daran, auch in der eigenen Kirche urteilssicher Schwächen zu orten. Im Gegenteil. Aber damit machte er sich natürlich nicht nur Freunde. Das ändert nichts an der Stichhaltigkeit seiner Sicht, dass nur ein verlässlicher Partner sein kann, wer die Stärken und Schwächen der eigenen Kirche wirklich kennt.

FÜR DAS GROSSE UND HEILIGE KONZIL Dieser sachliche Blick auf die eigene Kirche war sicher eine der Triebfedern für seinen unerhörten Einsatz für das panorthodoxe Konzil, als dessen Sekretär er (seit 1969) im Auftrag des Patriarchats von Konstantinopel wirkte. Er tat alles, um dieses Konzil Wirklichkeit werden zu lassen. Er erhoffte sich davon, dass sich gewisse Verhärtungen und Verkrustungen (die es natürlich in jeder Kirche gibt) lösen würden. Er hoffte darauf, dass auf dem Grossen und Heiligen Konzil dringende Reformen angedacht und vorangetrieben werden könnten. Unermüdlich reiste er zu allen orthodoxen Kirchen, um für das Konzil zu werben, Vertrauen aufzubauen und die nötigen Grundlagen zu schaffen. Er hoffte immer wieder und glaubte immer wieder dem Ziel nahe zu sein. Keine Enttäuschung und kein Rückschlag konnten ihn entmutigen. Immer wieder erzählte er voll Begeisterung von seiner Arbeit, von seiner Hoffnung auf eine neue Zukunft und auf neue Offenheit. Dann machten seine Krankheit, aber auch neu aufbrechende innerorthodoxe Spannungen diesen Hoffnungen ein Ende. Das Ende dieser Hoffnungen war ein sehr harter Schlag für ihn.

ZU NEUEN UFERN Wie er gerne zu neuen Ufern aufbrach, wird aufs schönste an der Kirche in Chambésy sichtbar. Die für das 1966 gegründete “Centre Orthodoxe” erbaute Kirche des Heiligen Paulus ist eine geglückte Verbindung von orthodoxer Bau- und Bildtradition mit zeitgemässer Architektur und Kunst. Die weite Helle des 1975 von S.H. Patriarch Dimitrios geweihten Gotteshauses verbindet sich mit geheimnisvoller Tiefe. Hier können Menschen von heute in die reiche Welt altüberlieferter Liturgie eintreten.

–250– ERINNERUNGEN AN EINEN ALTEN FREUND UND BEDEUTENDEN BISCHOF

Die spirituelle Anziehungskraft von Chambésy hat auch etwas mit diesem mutigen Bau zu tun. Wer eine Führung mit Metropolit Damaskinos durch “seine” Kirche erlebt hat spürt, wieviel emotionale Kraft und wieviel religiöse Tiefe für diesen wunderbaren Bau aufgewendet worden ist. Es ist deshalb nicht verwunderlich, dass die Kirche trotz aller Kritik aus altmodischen Kreisen eine unglaubliche geistliche Ausstrahlung hat. Dass sie auch zu einer wichtigen Sehenswürdigkeit in Genf geworden ist, kann man deshalb gut verstehen. Als ihm 1969 die Leitung des Centre Orthodoxe in Chambésy bei Genf übertragen wurde, begann er mit dem inneren und äusseren Ausbau zu einem grossen und einflussreichen Institut. Seiner spirituellen Tiefe, seiner intellektuellen Kraft und seiner Offenheit ist es zu verdanken, dass “Chambésy” zum Inbegriff für eine weltoffene, zeitgerechte Orthodoxie wurde. Der Kern des Zentrums ist, wie es sich für eine orthodoxe Institution gehört, das gottesdienstliche Leben. Dafür sorgte Metropolit Damaskinos. Weil er Chambésy in erster Linie zu einem spirituellen Zentrum machte, konnte es sich zu einem zentralen Ort orthodoxer Theologie und orthodoxen Lebens entwickeln. Deshalb wurde es auch möglich, erfolgreich für den Ausbau und die Vertiefung der nicht immer einfachen innerorthodoxen Beziehungen zu arbeiten. Die zahlreichen theologischen Konferenzen, die vielfältigen Vorbereitungs-veranstaltungen für das “Grosse und Heilige Konzil” und die panorthodoxen Konferenzen belegen auf beeindruckende Weise die Ausstrahlung und den Einfluss von Metropolit Damaskinos und “seines” Chambésy. Von dieser Arbeit und den zugehörigen Erfahrungen geprägt wurde ihm klar, dass eine vertiefte und anspruchsvolle theologische Forschung dringend gefördert werden muss, wenn die Orthodoxie den Weg in die Zukunft erfolgreich gehen will. Das 1996 gegründete “Institut d’Etudes Supérieures en Théologie Orthodoxe” war die konsequente Folgerung aus diesen Erfahrungen. Metropolit Damaskinos hat das Institut zu einer wichtigen und über die Grenzen der eigenen Kirche hinaus angesehenen akademischen Lehr- und Forschungsstätte in Theologie in der Schweiz gemacht.

–251– HANS GERNY

INTERKONFESSIONELL UND INTERRELIGIÖS Allerdings würde es nicht zur Offenheit und intellektuellen Kraft des Jubilars passen, wenn er sich ausschliesslich auf innerorthodoxe Arbeit beschränkt hätte. Seine Herkunft und seine theologischen Studien im multireligiösen Mittelmeerraum und seine Weiterbildung und sein Leben im multikonfessionellen Westeuropa haben ihn gelehrt, dass Leben in Selbstisolierung und Selbstgenügsamkeit zu geistlicher und intellektueller Verkümmerung führt. Der Dialog mit der intellektuellen Welt der östlichen und westlichen Kirchen, aber auch mit der Welt anderer Religionen ist für ihn von zentraler Bedeutung. Deshalb sind ihm nicht nur zwischenkir- chliche, sondern auch die interreligiösen Dialoge ein grosses Anliegen. Besonders schön drückt sich das in der Mitarbeit von Metropolit Dama- skinos an einem Band mit der gemeinsamen Ausgabe von Tora, Neuem Testament und Koran in der jeweiligen Originalsprache aus. Daran wird erkennbar, was auch in vielen anderen Bereichen seines Lebens deutlich wird: er kennt keine Berührungsängste mit anderen Überzeugungen. Deshalb war es nur logisch, ihn mit der Verantwortung für die bilateralen akademischen Konsultationen mit dem Judentum (1977) und dem Islam (1986) zu betrauen. Diese geistige und religiöse Offenheit lösten natürlich immer wieder Kritik konservativer Kreise an seiner Haltung aus. Aber das hat Metropolit Damaskinos nicht daran hindern können, das Centre Orthodoxe zu einem auf den Okzident geöffneten Fenster des Orients und eines auf den Orient geöffneten Fensters des Okzidents zu machen (so die Website des Centre Orthodoxe).

BILATERALE DIALOGE Metropolit Damaskinos hat vor vielen anderen erkannt, dass die innerkir- chlichen bilateralen Dialoge für die Zukunft der sichtbaren Einheit der Kirche von entscheidender Bedeutung sind. Sie haben sich als erfolgsverspre- chender erwiesen als multilaterale Gespräche. Aus dieser Erkenntnis heraus liegen ihm die Dialoge mit den Altorientalen und mit den Altkatholiken besonders am Herzen. Er ist der festen Überzeugung, dass diese beiden Kirchen durch engste theologische und geistliche Übereinstimmungen

–252– ERINNERUNGEN AN EINEN ALTEN FREUND UND BEDEUTENDEN BISCHOF mit der Orthodoxie verbunden sind und dass deshalb diese Kirchentrennun- gen unnötig sind und dringend überwunden werden müssen. Für ihn gehören diese Kirchen im Glauben zusammen. In diesen beiden gemischten Dialogkommissionen wurde ihm deshalb das Kopräsidium anvertraut.

DIALOG ZWISCHEN ORTHODOXEN UND ALTKATHOLIKEN Metropolit Damaskinos hat sich mit besonderer Liebe für den gemischten theologischen Dialog zwischen den Orthodoxen und Altkatholischen Kirchen eingesetzt. Dieser war von Patriarch Athenagoras von Konstantinopel einerseits und Erzbischof Andreas Rinkel (Utrecht) und Bischof Urs Küry (Bern) anderseits in den Sechzigerjahren des letzten Jahrhunderts angestossen worden. 1973 konnte die erste Sitzung der “Gemischten Orthodox- Altkatholischen Theologischen Kommission” stattfinden. Der eigentliche Dialog begann 1975 und konnte 1987 erfolgreich abgeschlossen werden. Metropolit Damaskinos ist bei den den Altkatholiken gegenüber manchmal sehr skeptischen orthodoxen Kirchenführern immer engagiert und resolut für die Altkatholischen Kirchen der Utrechter Union eingestan- den. Das ist nicht selbstverständlich, dass jemand sich für eine so kleine Kirche einsetzt. Aber Damaskinos verfügt über ein gutes politisches Gespür. Er weiss deshalb natürlich genau, dass die Altkatholischen Kirchen der Utrechter Union zwar eine sehr kleine Minderheit sind und deshalb über kein grosses Gewicht im Zusammenspiel der Kirchen verfügen. Bei all seinem klaren Gefühl für Machtverhältnisse und deren Auswirkungen standen für ihn aber theologische und kirchliche Gründe im Vordergrund. Er ist immer überzeugt geblieben, dass in der Arbeit für die sichtbare Einheit der Christenheit nicht die Grösse das entscheidende Merkmal sein kann, sondern allein die Nähe im gemeinsamen Glauben und die theologische Substanz. Hier lag wohl auch der Grund, dass er sich hart und kritisch über altkatholische Entwicklungen äussern konnte (was nicht immer ganz leicht zu verdauen war). Als der gemeinsame Dialog 1987 nach zwölfjähriger, intensiver und für beide Seiten nicht immer einfacher Arbeit zu Ende geführt worden war, wertete er das als grossen Erfolg für beide Kirchen. Denn es war immerhin der erste Dialog zwischen der

–253– HANS GERNY

Orthodoxie und einer westlichen Kirche, der seit der Kirchenspaltung von 1054 mit Erfolg abgeschlossen werden konnte! Wie viele andere Gespräche zwischen Ost und West waren im Lauf der Jahrhunderte gescheitert! Das Ergebnis war – um es auf einen einfachen Nenner zu bringen –, dass die Orthodoxen und Altkatholischen Kirchen sich im Glauben so nahe stehen, dass sie in einer Kirche vereint sein müssten. Es war ein grossartiges Resultat. Wir haben den Abschluss des Dialogs mit tiefer Genugtuung 1988 zusammen mit Patriarch Dimitrios im Phanar feierlich begangen.

DER PATRIARCH IN BERN Wenige Zeit später entstand die Idee, dass der Ökumenische Patriarch der Christkatholischen (= Altkatholischen) Kirche der Schweiz einen offiziellen Besuch abstatten könnte. Damit sollte dem Abschluss des Dialogs auch ein äusserlich sichtbares Gewicht verliehen werden. Sogleich begannen Damaskinos und ich gemeinsam mit dem Versuch, die Idee in die Tat umzusetzen. Der Metropolit liess nicht locker und setzte in Konstantinopel sein ganzes Gewicht ein, damit das Projekt Wirklichkeit werden konnte. Und es gelang: Im Dezember 1995 besuchte S.H. Patriarch Bartholomaios I. die Christkatholische Kirche der Schweiz. Der Tag begann mit einem Besuch beim Bundespräsidenten der Schweizerischen Eidgenossenschaft, Bundesrat Villiger. Dann fand ein Mittagessen im intimen Kreis am Amtssitz des Bischofs der Christkatholischen Kirche der Schweiz statt. Anschliessend wurden mit Vertretern beider Kirchen theologische Gespräche geführt. Dann feierten der Patriarch und der christkatholische Bischof gemeinsam eine feierliche Vesper in der bis auf den letzten Platz gefüllten christkatholischen Kirche St. Peter und Paul in Bern. Ein öffentlicher Empfang, an dem hohe Vertreter des Staates und anderer Kirchen teilnahmen, ermöglichte es den Gläubigen beider Kirchen mit dem Patriarchen in persönlichen Kontakt zu kommen. Ein festliches Nachtessen beschloss den grossen Tag. Dieser Besuch war natürlich alles andere als eine Selbstverständlichkeit. Das wird äusserlich nur schon daran sichtbar, dass der höchste orthodoxe

–254– ERINNERUNGEN AN EINEN ALTEN FREUND UND BEDEUTENDEN BISCHOF

Würdenträger unsere kleine Kirche besuchte und nicht die grossen Kirchen des Landes. Die Nähe der beiden Kirchen wurde damit äusserst wirkungsvoll betont. Dass es damals gelang, den Patriarchen zu bewegen, die Einladung anzunehmen – auch das war wesentlich Metropolit Damaskinos zu verdanken. Er machte damit einmal mehr seine grosse Wertschätzung der Utrechter Union gegenüber deutlich. Der Anlass war auch für ihn ein grosser Tag.

ERFOLGSGESCHICHTE MIT WERMUTSTROPFEN In diese Erfolgsgeschichte des theologischen Dialogs zwischen den Ortho- doxen und Altkatholischen Kirchen fällt allerdings ein Wermutstropfen: Der wissenschaftlich-theologische Erfolg konnte bis jetzt nicht in einen praktischen umgemünzt werden. Das hat in beiden Kirchen mehrere Gründe. Zum einen haben die Altkatholischen Kirchen in der Frage der Frauenordination Wege beschritten, die der Orthodoxie bis jetzt nicht zugänglich sind. Auch die Beziehungen der Utrechter Union zu anderen Kirchen (Anglikaner) haben sich als Problem erwiesen. Darüber hinaus haben sich nach 1989 in der Orthodoxie Probleme entwickelt, die es ihr sehr schwer machen, so einheitlich aufzutreten und zu entscheiden, wie das zu Beginn des Dialogs 1973 noch möglich war. Dazu kommt ein Problem, das beiden Seiten wohl zu wenig bewusst war. Die historischen und sprachlichen, vor allem aber die kulturellen Verschiedenheiten des Orients und des Okzidents haben zwar gegenseitiges Verständnis auf theologischer Ebene ermöglicht. Im praktischen Leben aber hat es sich als äusserst schwierig erwiesen, Formen des Zusammenlebens im kirchlichen Alltag zu entwickeln. Dass der theologische Dialog nicht schon jetzt in die Praxis umgesetzt werden konnte, das war für Metropolit Damaskinos und den Schreibenden eine herbe Enttäuschung. Wir haben gemeinsam viel Kraft und viel Liebe in die orthodox-altkatholischen Beziehungen investiert. Es bleibt uns die Hoffnung, dass bei Gott nichts unmöglich ist – auch nicht die Wiederherstellung der sichtbaren Einheit zwischen den Altkatholiken des Westens und den Orthodoxen des Ostens.

–255– HANS GERNY

DANK Es bleibt mir, der grossen Persönlichkeit und dem vertrauten Freund Metropolit Damaskinos aus tiefem Herzen zu danken. Er hat unglaublich viel für unsere Kirchen geleistet – wohl mehr als die meisten Menschen ermessen können. Ich wünsche ihm die Kraft und die Hoffnung, seinen couragierten und offenen Weg unbeirrt weiterzugehen. Vor allem aber wünsche ich ihm Mut und Zuversicht in seiner Krankheit. Is polli eta!

–256– WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE

DR DAGMAR HELLER OBERKIRCHENRÄTIN (MEMBER OF THE CHURCH ASSEMBLY) PROFESSOR AT THE EDUMENICAL INSTITUTE OF BOSSEY

Vorbemerkung: Die nachstehenden Gedanken sind entstanden aus einer evangelischen Perspektive und aus einer deutschen Perspektive. Sie werden hier einem Publikum zur Diskussion gestellt, das über diese beiden Perspektiven hinausgeht. Und sie werden hiermit dem Jubilar, S.E. Metropolit Damaskinos Papandreou gewidmet, mit dem ich viele interessante Diskussionen über diese und andere ökumenische Fragen geführt habe, für die ich tiefen Dank empfinde.

“Hat die Ökumene noch einen Sinn? Schon so lange arbeiten wir an der Einheit der Christen, aber die anderen Kirchen haben sich nicht geändert. Es bestehen nach wie vor schwerwiegende Unterschiede, die uns die Einheit unmöglich machen.’ So oder ähnlich habe ich es ab und zu in den Konfe- renzsälen des Ökumenischen Rates der Kirchen in Genf gehört. Und das Überraschende dabei: ich habe solche Äußerungen – in unterschiedlicher Form zwar, aber doch - von allen Beteiligten gehört. Die Orthodoxen sind enttäuscht darüber, dass die protestantischen Kirchen immer noch nicht zurückgekehrt sind zum Glauben der Christen in den ersten Jahrhunderten und dass die Katholiken das alte Prinzip, dass es nur einen einzigen Bischof an jedem Ort geben soll, nicht beachten. Die Protestanten sind enttäuscht darüber, dass die Katholiken immer noch nicht bereit sind, mit ihnen gemeinsam das Abendmahl zu halten. Und sie sind enttäuscht von den Orthodoxen, weil diese noch immer nicht erkannt haben, dass Kirchen auch ohne Handauflegung durch einen Bischof in der Nachfolge der Apostel stehen oder dass man die Bibel dahingehend verstehen kann, dass die Ordination von Frauen nicht entgegen dem Willen Jesu steht. Die Katholiken aber sind enttäuscht darüber, dass die Orthodoxen trotz einer offiziellen Aufhebung der gegenseitigen Verurteilungen immer noch keine Konsequenzen daraus ziehen und dass die Protestanten immer noch auf Abendmahlsgemeins-

–257– DAGMAR HELLER chaft drängen, obwohl das nach katholischer Auffassung erst dann möglich ist, wenn tatsächlich Einheit besteht. Enttäuschung auf allen Seiten ist einer der Gründe, weshalb man derzeit den Eindruck hat, dass die Ökumene stagniert. Enttäuschung hat aber auch eine positive Seite: Ent-Täuschung meint Befreiung von einer Täuschung. Dieser Täuschung und der Befreiung davon möchte ich hier nachgehen. Es ist also an der Zeit Fragen zu stellen wie: Was waren die Erwartungen und Ziele, mit denen die Ökumene angetreten ist? Sind sie vielleicht falsch abgesteckt worden? Wie können sie neu bestimmt werden? Welche Erwartungen sind realistisch?

I. EIN BLICK IN DIE GESCHICHTE DER ÖKUMENISCHEN BEWEGUNG: MIT WELCHEN ZIELEN IST SIE ANGETRETEN? Die Frage nach dem Ziel der ökumenischen Bewegung ist zunächst ganz einfach zu beantworten. “Ziel der ökumenischen Bewegung ist die Gemeinschaft aller, die an Christus glauben, die “Einheit der Christen’” – so hat es der bekannte Ökumeniker Harding Meyer formuliert1. Aber im Anschluss an so eine Feststellung stellen sich sofort zwei weitere Fragen: Wie soll diese Einheit aussehen? Und: Wie und auf welchem Wege kann sie erreicht werden?2 Wenn man diese Fragen versucht zu beantworten, stellen sich sehr schnell unterschiedliche Antworten heraus. Das Verständnis dessen, was die Einheit der Christen oder die Einheit der Kirchen ist oder sein soll, ist sehr unterschiedlich. Und dasselbe gilt für die Vorstellungen davon, auf welche Weise sie zu erreichen ist. Dies war von Beginn der ökumenischen Bewegung an so. Gewissermaßen symptomatisch dafür war die Tatsache, dass sich zu Beginn der modernen ökumenischen Bewegung verschiedene Ansätze in unterschiedlichen Bewegungen widerspiegelten. Aus der Friedens- und Versöhnungsarbeit vor und während des Ersten Weltkrieges heraus entstand die Bewegung für Praktisches Christentum. Es ging in ihr darum, eine Zusammenarbeit und Annäherung

1. Harding Meyer, Ökumenische Zielvorstellungen, Bensheimer Hefte 78, Göttingen 1996, S. 13. 2. Eine differenzierte Behandlung dieser Fragen findet sich in der angegebenen Publikation von Harding Meyer.

–258– WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE der Kirchen auf dem Gebiet der sozialethischen Fragen voranzutreiben. Dabei wurde der – in Zusammenfassung formulierte – Grundsatz vertreten: “Die Lehre trennt, aber der Dienst vereint.”3 Bereits auf der ersten Welt- konferenz für Praktisches Christentum 1925 in Stockholm wurde aber deutlich, dass die verschiedenen Positionen in den behandelten Fragen des Friedens oder sozialer und wirtschaftlicher Probleme sowie Fragen der Erziehung und der Moral durch die theologischen Vorgaben der verschiedenen Prägungen mit bestimmt wurden. Deshalb wurde schließlich deutlich, dass die Bewegung für Praktisches Christentum enger zusammengebracht werden musste mit der parallel entstandenen und parallel arbeitenden Bewegung für Glauben und Kirchenverfassung, die sich die Behandlung der theologischen Fragen, in denen die Kirchen getrennt sind, zur Aufgabe gemacht hatte. Es stand also von Anfang an die Frage im Raum: Ist die Einheit der Kirchen zu erreichen, indem die theologischen Unterschiede überwunden werden oder wird sie eher dadurch erreicht, dass die Kirchen in den praktischen Fragen gemeinsam arbeiten, ungeachtet ihrer unterschiedlichen theologischen Auffassungen? Wenn man genauer über diese beiden unterschiedlichen Wege zur Einheit nachdenkt, kann man nicht umhin, festzustellen, dass hier offensichtlich der zweite Schritt vor dem ersten gemacht wurde. Denn es holt einen die Frage ein: Wie soll denn die Einheit aussehen, um die es da geht? Diese Frage war natürlich in den Anfängen der ökumenischen Bewegung nicht ausgeblendet. Auf der zweiten Weltkonferenz für Glauben und Kirchenver- assung 1937 in Edinburgh wurden die verschiedenen, von der jeweiligen Ekklesiologie abhängigen Vorstellungen von der Einheit der Kirchen systematisiert. Dabei stellten sich drei Grundtypen von Einheitsvorstellungen heraus4: 1. “Kooperatives Handeln”(co-operative action): Gedacht wird hier an Föderationen oder Kirchenbünde zum Zweck gemeinsamen Han-

3. Diese Kurzformel wird dem Präsidenten des Deutschen Evangelischen Kirchenaus- schusses H. Kapler zugeschrieben. Vgl. Wolfgang Schweitzer, Art. Bewegung für Praktisches Christentum, in: Ökumenelexikon, Hg. Von Hanfried Krüger, Werner Löser und Walter Müller-Römheld, Frankfurt/M. 21987, Sp. 986. 4. Bericht von der Zweiten Weltkonferenz für Glauben und Kirchenverfassung August

–259– DAGMAR HELLER delns. Dabei bleiben die Kirchen eigenständige Organisationen mit je eigenen Interessen. 2. Interkommunion: Hier ist gedacht an die gegenseitige Anerkennung der Kirchen, die sich ausdrückt in gegenseitiger Kanzel- und Abendmahlsgemeinschaft. Dahinter steht die Auffassung, dass die verschie- denen Kirchen jeweils Teil der einen Kirche sind. Gleichzeitig bleiben sie aber je eigenständige Körperschaften. 3. “Korporative Vereinigung” (corporate union) oder “organische Einheit” (organic unity): Hier geht es um eine organisatorische Einheit oder Vereinigung. Weder in der Bewegung für Glauben und Kirchenverfassung5 noch später im Ökumenischen Rat der Kirchen wurde festgelegt, welches dieser Modelle das Ziel der Ökumene sein soll. Denn es war evident, dass die verschiedenen Vorstellungen von der Einheit eng mit der Auffassung der jeweiligen Lehrtradition über das, was Kirche bedeutet, verbunden war. Konkret gesprochen: Wer einer katholischen Auffassung von der Kirche als zentraler Organisation mit einem Papst an der Spitze zuneigt, wird sich die Einheit der Kirchen als eine Vereinigung der verschiedenen Kirchen in einer großen Organisation vorstellen. Wer aus einer kongregationalistisch organisierten Kirche kommt, wie es in Deutschland meist die Freikirchen sind, wird sich die Einheit der Kirchen eher so vorstellen, dass die einzelnen Gemeinden vor Ort die tragenden Einheiten sind, die jeweils selbständig ihre Angelegenheiten regeln. Einheit mit den anderen wird sich in einer gegenseitigen Anerkennung äußern sowie in gemeinsamem Handeln. Nach lutherischer Auffassung wiederum ist Kirche da vorhanden, wo das Evangelium verkündet und die Sakramente evangeliumsgemäß verwaltet werden. Einheit wird sich also in Kanzel- und Abendmahlsgemeinschaft ausdrücken, eine organisatorische Vereinigung

1937, abgedruckt (auf Englisch) in: Lukas Vischer (Hg.), A Documentary History of the Faith & Order Movement 1927-1963, St. Louis, Missouri 1963, S. 40-74, S. 61ff. 5. Allerdings ist dem bereits zitierten Bericht der Zweiten Weltkonferenz für Glauben und Kirchenverfassung in Edinburgh zu entnehmen, dass eine Mehrheit der Delegierten der Meinung war, dass ein gewisses Maß an organisatoscher Einheit (:some measure of organisational union”) für die Einheit unerlässlich sei, ohne jedoch genauer festzulegen, wie weit dabei zu gehen sei.

–260– WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE ist nicht notwendig. Im orthodoxen Verständnis von Kirche spielt die apostolische Sukzession der Bischöfe eine wichtige Rolle als Garantie für die Fortführung der Lehre der Apostel durch die Kirche. Einheit ist somit nur denkbar als Gemeinschaft von Kirchen, die von Bischöfen geleitet werden, die durch Handauflegung durch einen oder mehrere Bischöfe geweiht worden sind. Wenn von vorneherein eine dieser Vorstellungen als das Ziel des ÖRK festgelegt worden wäre, dann hätte er nie die Weite und Vielfalt erreicht, die er heute in seiner Mitgliedschaft aufweist. Man hat aber ganz bewusst bei der Gründung des ÖRK festgehalten, dass von den Mitgliedskirchen nicht verlangt wird, die anderen in vollem Sinne als Kirchen anzuerkennen. Es ist daher festzuhalten: Das Ziel der Ökumene trägt von Beginn an eine gewisse Vielfalt und damit auch eine gewisse Unklarheit und Unbestimmtheit in sich. Damit muss folglich eines der Ziele der Ökumene immer auch sein, ihr Ziel klarer vor Augen zu bekommen. Dies wurde im Laufe der weiteren Entwicklung immer wieder versucht. Grob umrissen kann man sagen, dass bis 1975 in den Diskussionen im Ökumenischen Rat der Kirchen das Modell der organischen Union im Vordergrund stand. Dabei war die Vorstellung, dass “die Einheit... sichtbar gemacht wird, indem alle an jedem Ort, die in Jesus Christus getauft sind und ihn als Herrn und Heiland bekennen, durch den Heiligen Geist in eine völlig verpflichtete Gemein- schaft geführt werden.”6 Man dachte an eine “konziliare Gemeinschaft”, in der derselbe apostolische Glaube bekannt wird und die anderen als Glie- der derselben Kirche anerkannt werden7. Dies wurde auf der Vollversammlung des Ökumenischen Rates der Kirchen in Nairobi 1975 noch präzisiert in der Richtung, dass es sich um eine “Art Tod” handelt, “der die denominationelle Identität ihrer Mitglieder bedroht, aber sie ist ein Sterben, um reicheres

6. Offizieller Dokumentarbericht über die Dritte Vollversammlung des ÖRK, hg. von W.A. Visser ’t Hooft, Stuttgart 1962. S. 111. 7. Bericht aus Nairobi 1975, Hg. von Hanfried Krüger/Walter Müller-Römheld, Frankfurt 1975, S. 26.

–261– DAGMAR HELLER

Leben zu empfangen.”8 Demgegenüber wurde von Seiten der konfessionellen Weltbünde, v.a. dem Lutherischen Weltbund der Begriff der “versöhnten Verschiedenheit” geprägt, in der jede Kirche ihre konfessionelle Prägung behält9. “Die Verschiedenheiten werden nicht ausgelöscht, sie werden auch nicht einfach konserviert und unverändert beibehalten. Sie verlieren vielmehr ihren trennenden Charakter und werden miteinander versöhnt.”10 Auch Formulierungen wie “Einheit in der Vielfalt”11 wurden ausprobiert. Und schließlich versuchte die Kommission für Glauben und Kirchenverfas- sung den neutestamentlichen Begriff “Koinonia” (vgl. z.B. 1. Kor.11,23- 25 oder 1. Kor.1,9 und an vielen anderen Stellen) wieder zu beleben12. In einer Erklärung der siebten Vollversammlung des ÖRK in Canberra stand diese Vorstellung im Vordergrund. Dabei werden zum ersten Mal auch Verschiedenheiten als zum Wesen von Gemeinschaft zugehörig beschrieben, wenn auch nicht unbegrenzt13. Damit ist zwar die Zielvorstellung der Einheit in ihrer Struktur nicht klarer geworden, aber bestehende Unterschiede treten in ihrer Berechtigung in den Blick. Der Begriff der Koinonia oder Gemeinschaft lässt zwar unterschiedliche Vorstellungen organisatorischer Art zu, in denen sich die Kirchen weiterhin unterscheiden, aber es ist durch diesen Begriff eine Übereinstimmung darin gefunden, dass es bei der Einheit der Kirchen nicht um eine Einheitlichkeit in Glaubensäußerungen, theologischen Lehrmeinungen und organisatorischen Fragen gehen kann.

8. A.a.O. S. 30. 9. Vgl. die Vollversammlung des LWB 1977 in Daressalam, Bericht hg. von H.-W. Heßler und G.Thomas, Frankfurt 1977. 10. A.a.O. S. 205. 11. Vgl. Oscar Cullmann, Einheit durch Vielfalt, Tübingen 1986. 12. Vgl. Die Einheit der Kirche als Koinonia: Gabe und Berufung, in: Im Zeichen des Heiligen Geistes. Bericht aus Canberra 91. Offizieller Bericht. Hg. von Walter Müller- Römheld, Frankfurt/M 1991, S. 173-176. 13. Vgl. “Die Einheit der Kirche als Koinonia: Gabe und Berufung” in: Im Zeichen des Heiligen Geistes. Bericht aus Canberra 91, Hg. von Walter Müller-Römheld, Frankfurt/M 1991, S. 175.

–262– WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE

II. EIN BLICK IN DIE GEGENWART DER ÖKUMENISCHEN BEWEGUNG: WAS SIND IHRE ZIELE HEUTE? Das große Ziel, nämlich dem Wunsch Jesu aus Joh. 17 zu entsprechen, steht noch und gilt auch noch heute. Aber das Verständnis dessen, was möglich ist, scheint sich zu verschieben. Obwohl man sich heute wesentlich deutlicher als zu Beginn der ökumenischen Bewegung einig darin ist, dass es in der Ökumene nicht um die Herstellung einer einheitlichen Kirchenstru- ktur oder gar um eine Vereinheitlichung der Lehre und der Glaubensäuße- rungen gehen kann, ist aber die positive Zielbestimmung schwieriger geworden. Zum einen haben viele der Kirchen des Südens, die inzwischen zahlenmäßig im ÖRK eine große Rolle spielen, wenig Interesse an den theologischen Auseinandersetzungen, die ihnen aus der Geschichte der Kirche des Nordens überkommen sind. Hier entstehen neue Kirchen mit einer ganz neuen Spiritualität, charismatisch und pfingstlerisch geprägt und unabhängig von den alten traditionellen Konfessionen, z.B. als African Instituted Churches oder als Postdenominational Churches in China. Zum anderen treten die orthodoxen Kirchen mit ihrer traditionsbetonten Theologie stärker in den Vordergrund. Das ist möglich geworden durch die neuen politischen Entwicklungen in Osteuropa. Deutlicher als von vielen bisher wahrgenommen wird sichtbar, dass es Unterschiede im theologischen Denken und damit im Glauben gibt, die nicht überwunden werden können durch Annäherung oder gar durch Kompromisse, weil sie an das Wahrheitsverständnis der einzelnen Traditionen rühren. Zusätzlich sind neue Fragen und Probleme für die Ökumene entstanden: Moralisch- ethische Fragen scheinen derzeit stärker in den Vordergrund zu treten, allen voran die Frage nach dem Umgang mit Homosexualität. Und in diesem Bereich verlaufen die Trennungslinien nicht mehr entlang der traditionellen Konfessionsgrenzen, sondern gehen quer durch die Kirchen. Gleichzeitig haben die verschiedenen Kirchen inzwischen zahlreiche bilaterale Beziehungen aufgebaut oder aber gar multilaterale Abkommen geschlossen, so dass die Ökumenische Bewegung äußerst vielfältig geworden ist: In Europa und Nordamerika gibt es Zusammenschlüsse von Lutheranern und Anglikanern, aber auch von verschiedenen Kirchen der reformatorischen

–263– DAGMAR HELLER

Tradition (z.B. die Gemeinschaft Evangelischer Kirchen in Europa, abgekürzt GEKE (ehemals Leuenberger Kirchengemeinschaft)). Nur zwischen den großen konfessionellen Kirchenfamilien, also Reformatorischen Kirchen, Katholischer Kirche und Orthodoxen Kirchen, ist man im Hinblick auf eine gemeinsame Abendmahlsfeier oder gar gegenseitige Anerkennung als Kirchen nicht weiter gekommen. In Deutschland ist erst kürzlich vom Vorsitzenden des Rates der EKD das Stichwort “Ökumene der Profile” geprägt worden. Dahinter steht zunächst die Einsicht, dass in einen sinnvollen Dialog nur eintreten kann, wer seine eigene Tradition kennt und in seiner Position sicher ist, also ein eigenes Profil hat. Es geht um die Darstellung der je eigenen und spezifischen Auffassungen den anderen Kirchen gegenüber. In dieser Vorstellung ist das ökumenische Ziel die gegenseitige Anerkennung der Kirchen in ihrer jeweiligen Eigenart. Damit ist das Modell der organischen Union deutlich abgelehnt. Es steht hier ein Modell im Vordergrund, in dem es letztlich um Abendmahls- und Kanzelgemeinschaft geht, also ein Einheitsmodell, wie es bisher in der GEKE verwirklicht ist, die sich als eine Gemeinschaft bekenntnisverschiedener Kirchen versteht. Gleichzeitig muss man sich allerdings Rechenschaft darüber ablegen, dass dieses Modell – wie alle anderen – abhängig ist von einer reformatorischen Ekklesiologie und sich orthodoxen und katholischen Einheitsvorstellungen entgegen setzt. Das bedeutet aber, dass dieses Modell von den beiden genannten Traditionen nicht übernommen werden kann, ohne dass diese etwas von ihrer Identität aufgeben. Realistischerweise ist dies kaum zu erwarten, solange keine der beteiligten Seiten ihre Identität aufgibt bzw. solange kein Weg gefunden wird, wie ohne Aufgabe der Identitäten aber gleichzeitiger Verwandlung in den Details eine gegenseitige Anerkennung möglich wird. So stellt sich weiterhin die Frage, wie die großen Kirchenfamilien in ihren Gesprächen über die Einheit der Kirchen weiter kommen können. Bestätigt wird diese Entwicklung, wenn man das Statement zur Ekklesiologie “Called to be the One Church” liest, das auf der neunten Vollversammlung des ÖRK im Februar 2006 in Porto Alegre verabschiedet wurde. Es fällt auf, dass hier dezidiert festgestellt wird: “Als das Volk Gottes, als der Leib

–264– WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE

Christi und als der Tempel des Heiligen Geistes ist die Kirche dazu berufen ihre Einheit in reicher Verschiedenheit zu manifestieren.”14 Zum ersten Mal wird in diesem Text in einem Statement einer Vollversammlung zur Einheit der Kirchen die legitime Verschiedenheit der Glaubensformulierungen und ekklesiologischen Ansätze hervorgehoben, während man gleichzeitig – und das ist eine Wiederholung früherer Erklärungen des ÖRK - als Ausdruck der Einheit das gemeinsame Bekenntnis des apostolischen Glaubens, ein gemeinsames sakramentales Leben, in das man durch die eine Taufe eintritt und das seinen Ausdruck findet in der gemeinsamen Feier der einen Eucharistie, und zu der eine gegenseitige Anerkennung der Ämter und ein gemeinsames Zeugnis vom Evangelium Christi gehören. Es stellt sich an dieser Stelle die Frage, ob der Zweig der Ökumene, der sich das praktische Tun als Weg zur Einheit auf die Fahnen geschrieben hat, einen besseren Weg gefunden hat. Wenn man diesen Bereich der Ökumene betrachtet, kann man wohl feststellen, dass auf diesem Gebiet die Zusammenarbeit der Kirchen an vielen Stellen besser funktioniert. Dennoch ist gleichzeitig zu konstatieren, dass viel Arbeit im praktischen Bereich immer noch konfessionell getrennt organisiert wird und z.T. nur getrennt durchgeführt werden kann, weil unterschiedliche Auffassungen über Ziele und Methoden der Arbeit bestehen. Ich erwähne nur die unterschiedliche Auffassung in ethischen Fragen wie der Familienplanung, die sich auch in der Entwicklungshilfe verschiedener Kirchen durch eine unterschiedliche Politik und Vorgehensweise bemerkbar macht. Auch in Menschenrechtsfragen, Fragen der Gewaltanwendung als letzter Ausweg in bestimmten Situationen usw. ziehen die verschiedenen christlichen Traditionen nicht immer an einem Strang. Es bleibt auch hier als Ziel der Ökumene, dass die Kirchen im Dialog darüber bleiben müssen, wie sie die christliche Botschaft gemeinsam verstehen und umsetzen. Fazit dieser Beobachtungen ist, dass die Zielvorstellungen von der Einheit insgesamt nicht deutlicher geworden sind. Es steht derzeit lediglich ein

14. Übers. D.H., im englischen Manuskript, das mir vorlag, ist der Begriff “oneness in rich diversity” fett gedruckt.

–265– DAGMAR HELLER

Modell stärker im Vordergrund, das mit dem Begriff “Einheit in der Vielfalt’ umschrieben werden kann. Es hat sich die Erkenntnis durchgesetzt, dass die Vielfalt der Kirchen nicht einfach eingeebnet werden kann. Realistischer- weise wird es keine als organisatorische Einheit konzipierte Kirche geben – das gab es auch in der ganzen Kirchengeschichte nie. Realistischerweise wird es auch keine Einheitlichkeit in den theologischen Auffassungen geben, denn dabei würden einige oder alle Kirchen ihre jeweilige Identität aufgeben. Der “Tod” der Konfessionen, von dem in früheren Dokumenten die Rede war15, hat sich als eine unrealistische Vorstellung erwiesen, da auch Konfessionen und Kirchen einen lebendigen Lebenswillen haben. Man muss daher wohl sagen, dass die Vorstellung, die noch 1975 bei der Vollversammlung des ÖRK in Nairobi vorherrschend war, eine solche “Täuschung’ war, von deren Notwendigkeit zur Ent-täuschung ich anfangs sprach. Gleichzeitig muss auch das Modell der “Einheit in Vielfalt’ nach seinen realistischen Möglichkeiten befragt werden. Insofern, als alle Traditionen eine gewisse Vielfalt zugestehen, scheint es eine Chance zu haben. Aber es müssen noch Wege gefunden werden, wie es gelingen kann, dass die Kirchen sich gegenseitig anerkennen können, ohne dabei zentrale Überzeugungen, die ihre Identität berühren aufgeben zu müssen.

III. EIN BLICK IN DIE ZUKUNFT: WAS KÖNNEN DIE ZIELE DER ÖKUMENISCHEN BEWEGUNG IN DER ZUKUNFT SEIN? Meine Ausgangsfrage war: Waren die Ziele der Ökumene falsch abgesteckt? Und: Wie sollten sie in Zukunft abgesteckt werden? Antwort: Das Ziel der Ökumene als die Einheit der Kirchen ist vorgegeben durch die Heilige Schrift und wird von den Kirchen im Glaubensbekenntnis bekannt, wenn sie die “eine Kirche” bekennen. Das Endziel der Ökumene war, ist und bleibt also das selbe: die Einheit der Christen und damit die Einheit der Kirchen. Dabei ist dieses Ziel nicht eines, das durch menschliches Handeln allein zu erreichen ist, sondern letztlich nur durch das Wirken des Heiligen

15. S. oben Anm. 8.

–266– WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE

Geistes erreicht werden kann16. Der Heilige Geist wird es aber auch nicht ohne die Kirchen und die Gläubigen durchführen. Die Frage ist daher vielmehr: Waren die Vorstellungen von diesem Ziel vielleicht falsch? Der Gang durch die Geschichte der Diskussionen im ÖRK hat gezeigt, dass manche Vorstellung unrealistisch war oder noch ist. Das Modell einer Einheitskirche ist bereits ausgeschieden. Auch das Modell der organischen Union an einem Ort hat sich als undurchführbar erwiesen. Wichtig scheint den meisten Kirchen zu sein, dass es eine gemeinsame Taufe und ein gemeinsames Abendmahl gibt. Und neu hat sich die Forderung nach einer gemeinsamen Stimme im Hinblick auf moralisch-ethische Fragestellungen entwickelt. In beiden Bereichen ist in naher Zukunft keine Einigung zwischen den traditionellen Kirchenfamilien zu erwarten. Wie kann es daher weitergehen? Wie können die nächsten Schritte auf dem Weg zum Ziel neu abgesteckt werden? Ausgehen möchte ich dabei von dem Begriff “Einheit in Verschiedenheit”, wie er auf der neunten Vollversammlung des ÖRK in Porto Alegre aufgenommen wurde. Der Begriff drückt zwar eine Balance zwischen Einheit und Verschiedenheit aus, lässt aber dennoch unterschiedliche Interpretationen zu. Die Einen werden das Wort “Einheit’ stärker betonen, die anderen werden den Ton auf “Verschiedenheit’ legen. Um nun ansatzweise eine Antwort auf die gestellte Frage zu finden, möchte ich zunächst zurückgreifen auf eine Feststellung von Edmund Schlink aus dem Jahre 1961: “Wir müssen also in der gegenwärtigen Situation... zwei Stadien des ökumenischen Gesprächs unterscheiden. Zuerst haben wir über die Grenzen derjenigen Kirche, in der wir zum Glauben an Jesus Christus kamen und uns auf Grund der Taufe und im Empfang des Leibes und Blutes Christi als Glieder der einen heiligen katholischen und apostolischen Kirche wissen, hinauszuschauen und mit dem Blick der Hoffnung und der Liebe nach den Zeichen und der Wirklichkeit

16. Vgl. z.B. Edmund Schlink, Der kommende Christus und die kirchlichen Traditionen. Beiträge zum Gespräch mit den getrennten Kirchen, in: E. Schlink, Schriften zu Ökumene und Bekenntnis, Bd.1, Hg. von K.Engelhardt u.a., Göttingen 2004, S. 22.

–267– DAGMAR HELLER eben derselben einen Kirche in den von uns getrennten Teilen der Christenheit zu suchen. Erst wenn die eine Kirche dort in Klarheit wieder erkannt ist, ist der Weg frei für den zweiten Schritt, nämlich für das Gespräch über die Einigung... Aufs ganze gesehen befindet sich die Christenheit heute in den Anfängen des ersten Stadiums des ökumenischen Gesprächs... Es genügt nicht, die fremden Traditionen mit der eigenen zu vergleichen und festzustellen, was in ihnen an Eigenem wiederzufinden ist. Vielmehr muss zurückgefragt werden nach der geschichtlichen apostolischen Grundlage, auf der der Heilige Geist die Kirche erbaut... Es muss versucht werden, die fremden Traditionen unter Berücksichtigung ihrer besonderen geschichtli- chen Bedingtheiten soweit als irgend möglich als Überlieferung und Entfaltung des apostolischen Christuszeugnisses und darüber hinaus der apostolischen Mahnungen und Anordnungen überhaupt zu verstehen. Dies schließt zugleich die Notwendigkeit ein, die eigene Tradition kritisch daraufhin zu befragen, inwieweit in ihr die apostolische Überlieferung bewahrt und entfaltet oder auch verdunkelt und entstellt worden ist.”17 Diese Überlegungen gelten in gewissem Sinne heute noch. Zwar wird man von evangelischer Seite her sagen können, dass man die anderen Kirchen im allgemeinen als Kirchen anerkennt und ihre historische Bedingtheit als Entfaltung des apostolischen Christuszeugnisses versteht, obwohl dies nicht in allen Fällen dezidiert in einem Dokument festgestellt wurde. Solange dies aber nicht auf allen Seiten der Fall ist – und dies ist bedauerlicherweise die Situation – kann man nicht davon sprechen, dass das Schlink’sche erste Stadium bereits durchlaufen sei. Aber wenn Schlinks Überlegung stimmt, dann kann sich auch die evangelische Seite nicht aus der Affäre ziehen und behaupten, einen Schritt weiter zu sein als die anderen. Denn: auch wenn in evangelischen Kirchen in Deutschland18

17. E.Schlink, Der kommende Christus und die kirchlichen Traditionen. Beiträge zum Gespräch zwischen den Kirchen, in: E. Schlink, Schriften zu Ökumene und Bekenntnis, Bd.1, Hg. von Klaus Engelhardt, Göttingen 2004, S. 10f. 18. Man muss sich jedoch klar machen, dass dies durchaus nicht für alle reformatorischen Kirchen in allen Ländern gilt!

–268– WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE meist alle getauften Christen zum Empfang des Abendmahls eingeladen werden, kann man darin nicht unbedingt eine ausdrückliche Anerkennung der anderen Kirchen im Sinne einer Anerkennung von deren Tradition als legitime Entfaltung des Evangeliums erkennen. Sondern die Einladung geschieht aufgrund der Auffassung, dass Jesus Christus der Einladende und damit derjenige ist, der letztlich entscheidet, wer eingeladen werden kann. Einem Pfarrer oder gar einem Lehramt einer Kirche steht es in dieser Aufaasung nicht zu, jemanden vom Abendmahl auszuschließen. Aber die eigentliche Kenntnis der anderen Tradition in ihrer geschichtlichen Bedingtheit bleibt den Spezialisten vorbehalten. Mit anderen Worten: es wird nicht gefragt, was von den anderen Kirchen zu lernen ist. Und damit wird ein wichtiges Ziel der ökumenischen Arbeit vergessen, das bei Schlink angedeutet wird. Von der Groupe des Dombes, einer evangelisch-katholischen Arbeitsgruppe in Frankreich wurde dieses Ziel folgendermaßen formuliert: “...ist doch das letzte Ziel des Ökumenischen Rats die Umkehr aller Mitgliedskirchen.”19 Und an anderer Stelle: “Die Umkehr steht nicht nur am Anfang der ökumenischen Bewegung, sie ist die Motivation, die sie in Spannung hält. Wenn sie nachlässt, stagniert auch diese oder geht sogar zurück.”20 Angesichts einer solchen Behauptung wird man fragen müssen, ob die heute festgestellte Lähmung der Ökumene ihren Grund womöglich darin findet, dass dieses Ziel aus dem Blick geraten ist? Könnte also in Zukunft die Grundhaltung der Umkehr und des gegensei- tigen Lernens in der Ökumene neu errungen werden in einer Art und Weise, in der “die konfessionellen Identitäten nicht aufgegeben, sondern verwandelt werden”21, weil Identität etwas Dynamisches und nicht Statisches ist (Zur evangelischen Identität gehört beispielsweise das “semper reformanda” deshalb hinzu.), dann müssten aber gleichzeitig auch konkrete Teilziele

19. Gruppe von Dombes, Für die Umkehr der Kirchen. Identität und Wandel im Vollzug der Kirchengemeinschaft, Frankfurt/M. 1994, S. 70. 20. Ebd. S. 71. 21. Ebd. S. 78.

–269– DAGMAR HELLER oder Etappenziele identifiziert werden, da ein großes Fernziel immer auch die Gefahr der Undeutlichkeit und Zweideutigkeit in sich trägt. Eines der nächsten Ziele wird es sein, die Frage anzugehen: Welche theologischen Unterschiede zwischen den Kirchen sind legitim und welche Unterschiede sind wirklich kirchentrennend. Ein weiteres Ziel wird sein: Formen zu finden, wie die Kirchen in sozialen Fragen, gesellschaftlichen Fra- gen etc. mit einer Stimme sprechen können – ungeachtet ihrer theologischen Differenzen. Und damit wird es auch in den nächsten Jahren und Jahrzehnten wie bisher in der Ökumene darum gehen, dass sich die Kirchen gegenseitig kennen lernen. Ökumene braucht Begegnung. Und Ökumene braucht Dialog. Schließlich wird es darum gehen, gemeinsam zu handeln, wo immer es möglich ist. Die Differenzen und Unterschiede müssen bewusst gemacht werden, nicht um sich gegenseitig abzugrenzen, sondern um das unters- chiedliche Weltverständnis, das dahinter steht, zu erkennen und zu verstehen. Dabei muss es dazu kommen zu lernen, mit dem Anders-Sein des anderen umzugehen und damit lernen, mit Differenzen zu leben. Es scheint, dass ich hier alte Ziele wiederhole. Ich bin überzeugt, dass die alten Ziele der Ökumene auch die Ziele der Zukunft sind. Sie müssen nur unter neuen Umständen anders betont, anders angepackt werden. Wichtig scheint mir immer mehr, nicht den Erwartungen und dem Druck der Öffentlichkeit nach sensationellen Erfolgen zu verfallen. Ökumene braucht Zeit und Ökumene braucht Liebe. Und nicht zu vergessen: Ökumene braucht das Gebet. Ziel muss heute sein, im Dialog zu bleiben und die Gemeinsamkeiten zu stärken, ohne die Eigenarten jeweils aufzugeben. Ziel muss sein, die Möglichkeiten gemeinsamen Tuns so weit wie möglich auszubauen und zu stärken.

–270– ÖKUMENE DES GEBETES

ÄBTISSIN MICHAELA HOHMANN OSB BENEDIKTINERINNENABTEI MARIA HEIMSUCHUNG STEINFELD

n der Osterzeit 1987 fand das VIII. Internationale Theologische Seminar I im Orthodoxen Zentrum des Oekumenischen Patriarchats in Cham- bésy/Genf statt. Zu dieser Zeit studierte ich, eine deutsche Benediktinerin, katholische Theologie an der Universität in Fribourg. Von dort aus wurde es möglich, an diesem Seminar teilzunehmen. Das Thema des Seminars ”Die Ikone in der Theologie und der Kunst” stand in Zusammenhang mit der Feier des 1200. Gedenkjahres des VII. Ökumenischen Konzils, welches sich besonders mit der Bilderfrage auseinandergesetzt hatte. Seine Eminenz Metropolit Damaskinos der Schweiz, der Direktor des Orthodoxen Zentrums, hob in seinem Einführungsvortrag die ökumenische Bedeutung des Konzils von 787 hervor. Er erinnerte zunächst daran, daß die Zielsetzung der alljährlichen Seminare des Orthodoxen Zentrums über die akademische Erörterung oder Gedenkfeier eines kirchengeschichtlichen Ereignisses hinausgehe, ”sie erstrecke sich vielmehr – so sagte er – auf die Erschließung der im betreffenden Geschehen erhaltenen Botschaft im Hinblick auf die aktuelle Problematik der Wieder- herstellung der zerbrochenen Einheit der Christenheit.” Der Metropolit wies daraufhin, ”daß, im Gegensatz zur herrschenden Meinung, die Ikone keineswegs ein exklusives Element der orthodoxen Tradition und Spiritualität sei. Wie die Geschichte beweise, habe die Zeit des Bilderstreites im Osten (782-843) ‘die tiefe Bindung der Kirche des Westens an die gemeinsame Tradition hinsichtlich der Ikone bewiesen’”. Diese Übereinstimmung in der Frage der Ikonen sollten die Christen östlicher und westlicher Tradition gemeinsam vertiefen und für die heutige Zeit fruchtbar machen, da die Ikone Gottes, die der Mensch ist, in Gefahr sei, zerstört zu werden1. Auf diesem Hintergrund erhielt eine persönliche Begegnung mit Metro-

1. Vgl. L’icone dans la théologie et l’art (Les études théologiques de Chambésy 9), Chambésy – Genève 1990, Einleitung 17f.

–271– ÄBTISSIN MICHAELA HOHMANN OSB polit Damaskinos, bei der er mir eine Marienikone schenkte, die seitdem ihren beständigen Platz in meiner Zelle hat, eine besondere Bedeutung. Nach diesem Seminar bin ich Metropolit Damaskinos nur noch zwei- mal von Angesicht zu Angesicht begegnet, bevor ich nach Beendigung des Studiums wieder in mein Kloster nach Deutschland zurückgekehrt bin. Aber es waren intensive, nachhaltige Begegnungen, in denen eine Beziehung entstanden ist, die in den fast zwanzig Jahren, die seitdem vergangen sind, ihren Ausdruck vor allem im Gebet gefunden hat. So lag es nahe, der Einladung, einen kleinen Beitrag für diese Festschrift zu schreiben, mit einigen Gedanken zum Thema ”Ökumene des Gebetes” zu folgen, zumal Metropolit Damaskinos sich der Bedeutung des schlicht gelebten monastischen Lebens für die Ökumene bewußt ist. Von seinem Ursprung her (in der einen Kirche im 3. / 4. Jahrhundert entstanden) ist das Mönchtum ein im 20. Jahrhundert neu entdeckter ökumenischer ”Ort”, der bis heute wesentlich geprägt ist vom Gedanken- gut der ungeteilten Kirche. Monastisches Leben hat sich von Anfang an verstanden als Leben aus der Taufe, als intensives Leben im Geheimnis des Glaubens, als Leben aus dem Geheimnis von Tod und Auferstehung Jesu Christi – in aller Einfachheit, aber in radikaler Entschiedenheit. Wer sich für das monastische Leben entscheidet, entschließt sich, seine Taufberufung zu vertiefen und diese radikal zu leben, wobei das letztlich eine Berufung zum Martyrium ist. Denn dem Eigenwillen abzusagen, Tag für Tag sein Kreuz auf sich zu nehmen (Lk 9,23) und zu lieben, wie Christus geliebt hat, mit allem, was das kosten kann, ist ein Martyrium. ”Die Kirche des ersten Jahrtausends ist aus dem Blut der Märtyrer entstanden”, hat Papst Johannes Paul II. in seinem Apostolischen Schreiben Tertio millennio adveniente geschrieben und verwies dabei auf das Wort des Tertullian: ”Sanguis martyrum – semen christianorum”, ”das Blut der Märtyrer ist der Same (neuer) Christen”2. Wird das Blut der Märtyrer des

2. Papst Johannes Paul II., Apostolisches Schreiben ”Tertio millennio adveniente” (10. Nov. 1994) 37, in: Verlautbarungen des Apostolischen Stuhls (VAS) 119.

–272– ÖKUMENE DES GEBETES neuen Jahrtausends zum Samen der christlichen Einheit werden? Die ungeteilte Kirche ist in den Heiligen, den Märtyrern, eine Realität, die es aber stets neu zu entdecken gilt, z.B. vermittels der vielen Blutzeugen, die in den letzten hundert Jahren in den Lagern und Gefängnissen unterschiedlicher ideologischer Herkunft ihr Leben für Christus hingaben. ”Der Ökumenismus der Heiligen, der Märtyrer, ist vielleicht am überzeugendsten. Die communio sanctorum, Gemeinschaft der Heiligen, spricht mit lauterer Stimme als die Urheber von Spaltungen”3. Wer auf dem Weg der Heiligkeit, auf dem Weg des Martyriums dem Himmel entgegengeht, wird erfahren, was Metropolit Platon von Kiew († 1891) bekannte: ”Die Scheidewände zwischen den Kirchen reichen nicht bis zu dem Himmel hinauf”4, denn die Heiligkeit übersteigt die konfessionellen Grenzen. Diese Zeugen Christi haben in ihrem Leben und Sterben die gleichen Akzente gesetzt, wie sie für das monastische Leben in Ost und West wesentlich sind: Vorrang von Anbetung, Lobpreis und Bekenntnis Gottes und ständige Bekehrung des Herzens. “Ohne innere Bekehrung”, sagt das Zweite Vatikanische Konzil, gebe es keinen ”Ökumenismus im wahren Sinne des Wortes”5, wobei zu dieser ”inneren Bekehrung” alle Gläubigen gerufen sind. Die Konzilsväter – und Papst Johannes Paul II. wiederholt dies in seiner Enzyklika Ut unum sint6 – weisen alle Christgläubigen daraufhin, ”daß sie die Einheit der Christen umso besser fördern, ja sogar ausüben, je mehr sie sich darum bemühen, ein reines Leben gemäß dem Evangelium zu führen. Je enger nämlich die Gemeinschaft ist, in der sie mit dem Vater, dem Wort und dem Geist geeint werden, desto inniger und leichter werden sie imstande sein, die gegenseitige Brüderlichkeit

3. Ebd. 37. 4. Zitiert bei: Thomas Sartory, Das unsichtbare Kloster der christlichen Einheit, in: Jakob Brummert (Hrsg.), Die Kirche ist immer jung. Ein Buch der Hoffnung, München 1960, 89-114, 101. 5. II. Vatikanisches Konzil, Dekret über den Ökumenismus ”Unitatis redintegratio” (UR) 7,1, zitiert nach: Die Dokumente des Zweiten Vatikanischen Konzils. Konstitutionen, Dekrete, Erklärungen. Lateinisch-deutsche Studienausgabe hrsg. von Peter Hünermann, Freiburg 2004. 6. Papst Johannes Paul II., Enzyklika ”Ut unum sint” (25. Mai 1995) 20.21, in: VAS 121.

–273– ÄBTISSIN MICHAELA HOHMANN OSB zu vermehren. Diese Bekehrung des Herzens und die Heiligkeit des Lebens sind zusammen mit den privaten und öffentlichen Bittgebeten für die Einheit der Christen als Seele der ganzen ökumenischen Bewegung zu erachten und können zu Recht geistlicher Ökumenismus genannt werden”7. Bekehrung des Herzens hat immer zu tun mit der leidenschaftlichen Suche des Willens Gottes und der Angleichung des eigenen Willens an den göttlichen. Dies geschieht vorrangig im Gebet, wenn sich der Mensch das fiat Mariens zu eigen macht und einschwingt in das Gebet Jesu: ”Vater, nicht mein, sondern dein Wille geschehe” (Lk 22,42). Da gibt sich der Mensch ganz und ohne Vorbehalt durch Christus im Heiligen Geist dem Vater hin. Das Gebet sammelt den Menschen und führt ihn zu innerer Einheit, ohne die es wahre Einheit unter Brüdern und Schwestern und auch die Einheit der Kirchen nicht geben kann. Solches Beten ersetzt die Gnade nicht, vielmehr erfleht es sie und bereitet den Menschen, sie zu em- pfangen, wann immer es Gott gefällt. Gott hat Geduld und ”ist langmütig, da er nicht will, daß jemand verlorengehe, sondern daß alle sich bekehren” (2 Petr 3,9). ”Er will, daß alle Menschen gerettet werden und zur Erkenntnis der Wahrheit gelangen” (1 Tim 2,4). Doch, so schreibt Isaak der Syrer: ”Wer die Wahrheit verkostet hat, der streitet nicht über sie. Scheint jemand in den Augen der Menschen vor Eifer für die Wahrheit zu brennen, dann hat er noch nicht gelernt, von welcher Art die Wahrheit wirklich ist. Hätte er dies gelernt, so würde er von seinem Fanatismus für die Wahrheit Abstand nehmen”8. Der Altvater Poimen, so ist in den Apophthegmata Patrum überliefert, lehnte den Kontakt mit Häretikern – im Unterschied zu anderen Altvätern – nicht ab. Als einmal einige zu ihm kamen, empfing er sie, schwieg aber gegenüber all dem, was sie vorbrachten, und sagte dann zu einem seiner Schüler, er solle ihnen den Tisch herrichten, ihnen zu essen geben und sie dann in Frieden entlassen9.

7. UR 7,3; 8,1 (siehe Anm.5). 8. Sebastian Brock, Die Weisheit Isaaks des Syrers. Eine Auswahl aus seinem Werk, Würzburg 2003, 26. 9. Weisung der Väter. Apophthegmata Patrum, Übersetzung Bonifaz Miller, Trier 3. Auflage 1986, 226 (Poimen 78).

–274– ÖKUMENE DES GEBETES

In dieser Zeit der Geduld Gottes sollen alle Uneinigkeit und alles Trennende uns nur anstacheln, immer entschiedener auf dem Weg der Heiligkeit voranzuschreiten und uns bedingungslos der Führung des Heiligen Geistes zu überlassen. Es sind die Heiligen, die in der Freiheit des Heiligen Geistes jede Grenze überschreiten, zuallererst die eigenen, da sie sich selbst überschreiten, sich selbst verleugnen, auf daß Christus wachse (vgl. Joh 3,30), in dem wir nicht mehr getrennt sind. ”Ihm, Christus, sollen die Mönche überhaupt nichts vorziehen”, schreibt Benedikt in seiner Regel im 6. Jahrhundert. Und er fügt hinzu: ”Er führe uns alle gemeinsam zum ewigen Leben!”10 Im Gebet wird dieser Wunsch, der zugleich Verheißung der Führung durch Christus und eines Lebens mit ihm ist, über die Klostergemeinschaft hinaus ausgeweitet auf alle Christen, auf alle Menschen und umfaßt so die ganze Oikoumene! Solche Weite des Herzens war und ist bei Metropolit Damaskinos in seinem Einsatz für die Ökumene zu erfahren.

10. Regula Benedicti 72.

–275–

ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME

THOMAS HOPKO DEAN EMERITUS ST. VLADIMIR’S ORTHODOX THEOLOGICAL SEMINARY CRESTWOOD

he church of Rome held a special place of honor among the earliest T Christian churches. It was first among the communities that recognized each other as catholic churches holding the orthodox faith concerning God’s Gospel in Jesus. According to St Ignatius, the bishop of Antioch who died a martyr’s death in Rome around the year 110, “the church which presides in the territories of the Romans” was “a church worthy of God, worthy of honor, worthy of felicitation, worthy of praise, worthy of success, worthy of sanctification, and presiding in love, maintaining the of Christ, bearer of the Father’s name”1. The Roman church held this place of honor and exercised a “presidency in love” among the first Christian churches for two reasons. It was founded on the teaching and blood of the foremost Christian apostles Peter and Paul. And it was the church of the capital city of the Roman empire that then constituted the “civilized world (oikoumene)”. According to St Irenaeus of Lyons, the first bishop of Rome was a certain Linus2. He was technically Rome’s first bishop since the apostles were not overseers of local churches3. Their unique and universal apostolic ministry,

1. Ignatius of Antioch, Opening greeting in his Epistle to the Romans. 2. Irenaeus of Lyons, Against Heresies, Book 3,3. “The blessed apostles (Peter and Paul), then, having founded and built up the church (of Rome), committed into the hands of Linus the office of the episcopate. (…) To him succeeded Anacletus, and after him, in the third place from the apostles, Clement was allotted the episcopate”. Irenaeus completes his list of Roman bishops with his contemporary Eleutherius “who holds the inheritance of the episcopate (in Rome) in the twelfth place from the apostles”. Some scholars claim that it is impossible firmly to determine the existence of one bishop in the city of Rome until the early 3rd century. They see a number of eucharistic communities co-existing in the city, each with its own “episcopal” leader, without a clear “primate” among them. 3. See Veselin Kesich, “Peter’s Primacy in New Testament and the Early Tradition”, The Primacy of Peter, Essays in Ecclesiology and the Early Church, John Meyendorff, ed.

–277– THOMAS HOPKO particularly that of the Twelve led by Peter, was to be foundation stones of God’s household as eyewitnesses and servants of the risen Lord, the Church’s cornerstone. (Eph. 2.20) Linus and the bishops of Rome who followed him, many of whom are canonized saints, were successors of the apostles together with all orthodox bishops in catholic churches. They were also, like all bishops with whom they held the Church’s one episcopate in solidum (an expression of St. Cyprian of Carthage), successors of Peter because they confessed Peter’s faith that Jesus is “the Christ, the Son of the living God”. (Mt 16.16)4 Like all catholic bishops holding the orthodox faith, the bishops of the Roman church received the Holy Spirit through the apostolic laying-on-of-hands (cheirotonia) to “bind and loose” human sins. (Mt 16.19, Jn 20.22-23) They did this by preaching God’s Gospel in Christ, teaching sound doctrine, conducting right worship, shepherding the faithful, caring for the poor and needy regardless of their belief or behavior, and generally safeguarding “what had been entrusted” to them: “the good deposit (bonum depositum, kale paratheke)” that dwelt in them “through the Holy Spirit”. (1Tim 6.30, 2Tim 1.14) They also supervised the baptisms of repenting believers into Christ in the name of the Father and the Son and the Holy Spirit. They sealed the newly-baptized with the gift of the Holy Spirit. They fed them the “bread of life” that is Jesus himself, God’s incarnate Word, through their preaching and teaching. And they nourished the faithful with Christ’s body and blood at the eucharistic meal that anticipates the marriage supper of Christ, the Lamb of God, in God’s coming kingdom at the end of the ages. The orthodox bishops in catholic churches also all had the duty to reunite those who strayed, and to reconcile believing sinners to Christ

(Crestwood, NY: St. Vladimir’s Seminary Press, 1992), p. 56. See also the insightful chapters on the Church and the episcopate, with commentary on the dogmas on the papacy defined at Vatican Council I, in Sergius Bulgakov, The Orthodox Church (In Russian, 1935. English translation published by St Vladimir’s Seminary Press, Crestwood, NY, 1988), pp 1-99. 4. See, on the interpretations of Matthew 16.13-23 and John 21.15-23 by Ignatius, Clement of Rome, Irenaeus, Origen, Tertullian, Cyprian of Carthage, et. al. see Kesich, op.cit., pp. 44-66.

–278– ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME through appropriate therapeutic penances. They were also obliged to defend the Christian faith against heretical teachers, most of whom were originally brother bishops. They rebuked and corrected erring and evil secular rulers. They made apologies for the Gospel to non-Christians. And they represented their churches in the societies in which they lived. In a word, all Christian bishops were ordained to preserve the unity, identity, integrity, solidarity, and continuity of Christ’s church and ministry on earth until the Lord’s coming. But the Roman bishops were to do so, as we have already noted, in a unique and special way, both for those within the faith and those outside it, because they were the overseers of the church founded by Christ’s preeminent apostles Peter and Paul that was located in the capital of the empire that was identified with the whole “civilized world”, in the city that symbolized the “end of the earth”. (Acts 1.8) Because of its unique place among the Christian churches, the church of Rome in the person of its bishop was soon tempted to assume powers, prerogatives and privileges among the churches beyond those belonging to its ministry to preside among them in love. The temptation to assume a special authoritative status among the churches beyond loving presidential leadership did not go unchallenged. We see attempts to control this tendency, for example, by such great bishops as St. Cyprian of Carthage in North Africa in the 3rd century, and St. Photios the Great of Constantinople in the 9th5, and perhaps most especially by Pope St. Gregory the Great of Rome itself who in the 6th century formulated his celebrated definition of a Christian bishop as “the servant of the servants of God (servus servorum Dei)” in his powerful polemic against the bishop of Constantinople, the New Rome, for adopting the title “ecumenical”6. But the temptation to

5. See the many references to Cyprian and Photios in the essays in J. Meyendorff, The Primacy of Peter. 6. St. Gregory condemned the adoption of the title “ecumenical” by Constantinople’s bishop saying that the “usurpation of this proud and foolish title” is a “contradiction to the grace that is poured out on all of us in common”. He calls it a “sin against the whole church” since “by reason of this execrable title of pride the Church is rent asunder, the hearts of the brethren are provoked to scandal”. Letter 18, To John, Bishop of Constantinople.

–279– THOMAS HOPKO usurp unwarranted hierarchal authority and administrative control over all the world’s Christians was too powerful to be resisted by the Roman bishops not only because of Rome’s legitimately unique status among the churches, but also because Rome was the only “apostolic see” in the Western half of the oikoumene. (In the East, on the other hand, practically every little church could justly claim to be an “apostolic see”.) The unique authority of the bishop of Rome over all other churches and their bishops was gradually developed and defended by applying certain interpretations of scriptural passages about Peter’s first place among the apostles to the Pope of Rome’s first place among the bishops7. This presumed authority of the bishop of Rome was also bolstered by references to allegedly historical documents that were later proven to be inventions designed for this purpose8. And it was shaped and developed by countless cultural and political events that produced the schism between the Roman church and the Eastern Orthodox churches, and later brought about the Protestant Reformation in the West, and so also the Roman reaction in the Counter- Reformation that made the papacy what it is today. Although the elaboration and development of what we have come to call the “imperial” papacy was not, as we have noted, without its opponents, even within the Roman church, the current understanding and practice of the so-called “Petrine ministry” reached its historical apex in the dogmatic decrees about the Pope’s position and power promulgated by Vatican Council I that were slightly modified, but not essentially changed, by Vatican Council II9.

See also Letter 19, To Deacon Sabinianus where Pope Gregory says that “to assent to this title is nothing other than to lose the faith”. See also Letter 20, To Mauricius Augustus. One cannot fail to notice that St. Gregory says nothing about special powers and privileges of his Roman church, nor of his office as Pope of Rome. One can only wonder what he would think of the modern “imperial” papacy, and the dogmas concerning the Pope of Rome defined at Vatican Councils I and II. Pope John Paul II, of course, applies the title “servant of the servants of God” to himself in Ut Unum Sint, 88,103. 7. See again, J. Meyendorff, The Primacy of Peter. 8. I have in mind here such forgeries as the Donatio Constantini and the Isidorian Decretals. 9. Vatican II’s teaching about episcopal collegiality is neither helpful nor accurate from a

–280– ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME

The Roman Church’s current official teachings about papal privilege and power that are unacceptable to the Eastern Orthodox churches are the dogma of the pope’s infallibility when speaking officially “from the chair of Peter (ex cathedra Petri)” on matters of faith and morals “from himself and not from the consensus of the church (ex sese et non ex consensu ecclesiae)”; the binding character of the pope’s infallible decrees on all (Catholic) Christians in the world; the pope’s direct episcopal jurisdiction over all (Catholic) Christians in the world; the pope’s authority to appoint, and so also to depose, the bishops of all (Catholic) Christian churches; and the affirmation that the legitimacy and authority of all (Catholic) Christian bishops in the world derive from their union with the Roman see and its bishop, the Supreme Pontiff, the unique Successor of Peter and Vicar of Christ on earth. The revolutionary advances in technology in the last century that coincided with such traumatic events as the world wars, the rise and fall of communism, the Jewish holocaust, the most severe and widespread persecution of Christians in history, and the inner decay of Christianity, especially Protestantism, under the various secularizing forces of Western society, strongly contributed to the Pope of Rome’s position as the leader of Christianity in the modern, and now post-modern, world. The papacy as we now know it is not simply the result (as Marshall McLuhan would have it) of the invention of the phonetic alphabet in the Graeco-Latin world shortly before Christ’s birth that shaped early Western Christianity, and the later invention of the printing press that produced the Protestant Reformation in the West, and so, also, the Counter-Reformation that solidified the “imperial” papacy that was theologically and politically created by such popes as Gregory VII in the 11th century (Dictatus Papae), traditional Orthodox point of view. The “college of bishops” does not govern the universal church together with the Pope of Rome, under his leadership and guidance. Each bishop governs his own church, and gives an account of his governance to his brother bishops within his own regional synod. There is no universal episcopal authority, with or without the Roman pope, over the universal church, just as no “college of apostles” governed the apostolic church under the leadership and authority of Peter.

–281– THOMAS HOPKO and Innocent III and Boniface VIII (Unam Sanctam) in the 13th10. It is also the direct result of the immediate impact of the modern technology and electronic media that served to bring the Roman popes of the last half century, especially the remarkably gifted and charismatic Pope John Paul II, out of their Vatican enclosures and directly and immediately into the daily lives of people all around the world. Like it or not, by God’s inscrutable providence, the emergence of contemporary electronic technology inevitably and inexorably led to the Pope of Rome becoming the universally acknow- ledged leader of Christianity in the world. And barring something wholly unforeseen, the Roman pope is sure to remain the world’s Christian leader as long as the planet earth - and its global electronic culture - endures. * * *

The question now stands before all Christians concerning what they should do about the Pope of Rome’s de facto leadership of Christianity in our present world. Pope John XXIII and Pope Paul VI were moved to raise this question as an essential part of their papal ministry. Pope John Paul II explicitly did so many times, and with particular strength and urgency in his “apostolic letter” commending Christian ecumenism, Ut Unum Sint. And Pope Benedict XVI has already repeated the question several times on significant occasions. I can hardly speak on behalf of the Eastern Orthodox churches about the exercise of the Roman papacy in our time. But I am encouraged to offer my opinions on the subject on the basis of the traditional Orthodox teaching testified to in the letter of the Eastern Orthodox Patriarchs in 1848 in response to Pope Pius IX’s epistle “to the Easterners”. This is the principle that for Orthodoxy “the protector of religion is the very body of

10. Those concerned with Christian unity would surely benefit from the insightful, delightful and provocative ideas about the influence of media on Christian unity and divisions in the recently published essays and interviews of Marshall McLuhan (1911-1980). McLuhan converted to Catholicism in 1937 and remained a faithful communicant of the church until his death. See Marshall McLuhan, The Medium and the Light, Reflections on Religion, Eric McLuhan and Jack Szklarek, Editors. (Toronto: Stoddart Publishing, 1999).

–282– ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME the Church, even the people themselves” who desire to preserve the Church’s faith and life free from unacceptable changes and novelties11. I am also encouraged by Pope John Paul’s request for forthright dialogue about the papacy in our time, and his admonition to all Christians not to be afraid; a request and admonition regularly repeated by Pope Benedict XVI. I will therefore proceed to list what I believe must happen if the Orthodox churches would consider recognizing the bishop of Rome as their world leader who exercises presidency among all the catholic churches of Christ holding the Orthodox faith concerning God’s Gospel in Jesus. First of all, the Orthodox would insist that the bishop of Rome hold the orthodox faith of the catholic church, and teach and defend true Christian doctrine. This means that the pope would have to do several specific things, chief among which, I would think, are the following. • He would have to confirm the original text of the Nicene-Constantino- politan Symbol of Faith and defend its use in all the churches, beginning with his own. At the very least (should some churches for pastoral reasons be permitted to keep the filioque in their creed), he would insist on an explanation that would clearly teach that the Holy Spirit “proceeds from the Son” only in relation to God’s saving dispensation in the world. He would make certain that no Christian be tempted to believe that the Holy Spirit essentially proceeds from the Father and the Son together, and certainly not “from both as from one (ab utroque sicut ab uno). • The pope would also teach that the Father and the Son and the Holy Spirit are three distinct persons or hypostases, and not simply “subsistent relations” within the one God who is identified with the one divine nature. He would insist that the one true God of Christian faith is not the Holy Trinity understood as a quasi-uni-personal subject who reveals himself as Father, Son and Spirit (which, for traditional Christianity, is unacceptable “modalism”). He would rather hold that the one God

11. Encyclical Epistle of the One, Holy, Catholic and Apostolic Church to the Faithful Everywhere. (South Canaan, Pennsylvania: The Orthodox Book Center, 1958) p. 25. See also the reply of the Great Church of Constantinople to the letter of Pope Leo XIII in 1895.

–283– THOMAS HOPKO is Jesus’ Father from whom the Holy Spirit proceeds who dwells in the Son, and in those who by faith and grace become sons of God through God’s only Son Jesus. • The pope would also insist that human beings can have real communion with God through God’s uncreated divine energies and actions toward creatures, from the Father through the Son in the Holy Spirit. • He would also officially say that the immaculate conception of Christ’s mother Mary from her parents, and Mary’s total glorification in the risen Christ “at the right hand of the Father”, have been improperly explained in the papal bulls that originally accompanied the Roman church’s “ex cathedra” dogmas on these two articles of faith. The pope would explain that Mary’s conception by her parents was pure and holy without a need for God extraordinarily to apply “the merits of Christ” to Joachim and Anna’s sexual act of conceiving their daughter in order to free her from “the stain of original sin”. And the pope would also have to make it clear that Mary really died, and was not assumed bodily into heaven before vanquishing death through her own death by faith in her Son Jesus. • The pope would also clearly state that though there may be a purification and cleansing from sin in the process of human dying, there is no state or condition of purgatory after death where sinners pay off the temporal punishment that they allegedly owe to God for their sins. The pope would also stop the practice of indulgences whereby, through certain pious activities, Christians can allegedly reduce the “days” of purgatorial suffering for themselves and others. • The pope would also make it clear that Christ’s crucifixion was not a payment of the debt of punishment that humans allegedly owe to God for their sins. He would rather teach that Christ’s self-offering to his Father was the saving, atoning and redeeming payment of the debt of perfect love, righteousness, obedience, gratitude and glory that humans owe to God that God must have from human beings for their salvation from sin and death.

–284– ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME • The pope would also assure all Christians that the bishop of Rome will never do or teach anything on his own authority, “from himself and not from the consensus of the church (ex sese et non ex consensu ecclesiae)”. He would promise to serve in his presidency solely as the spokesperson for all the bishops in apostolic succession who govern communities of believers who have elected them to serve, and whose validity and legitimacy as bishops depend solely on their fidelity to the Gospel in communion with their predecessors in the episcopal office, and with each other. • On undecided doctrinal and moral issues the Pope of Rome would use his presidential authority to insure that everyone –clergyman or layperson– would be encouraged to freely present his or her arguments concerning Christian teaching and practice as witnessed in the Church’s formal testimonies to Christian faith and life, i.e. the canonized scriptures, the traditional liturgies, the councils and canons, and the witness and writings of the canonized saints for the reasons that they are glorified. • The pope would also use his presidential authority to guarantee a spirit of freedom, openness, respect and love in and among all churches and Christians, and indeed all human beings, so that the Holy Spirit, Christ’s sole “vicar on earth”, may bring to remembrance what Christ has said, and guide people into all the truth. (Jn 14.25, 16.13) The pope would, in this way, truly be the Great Bridgebuilder (Pontifex Maximus).

In order for the Pope of Rome to exercise presidency among the churches and Christian leadership in the world, his church would also have to exemplify proper Christian worship. This, too, for Orthodox Christians, would mean some specific things. • The pope would have to insist that, except for extraordinary pastoral reasons, baptisms would be done by immersion in water in the name of the Father and the Son and the Holy Spirit. He would also insist that the newly-baptized be immediately chrismated with “the seal of the gift of the Holy Spirit” and brought into communion with Christ by participation in the Holy Eucharist. This includes infants who enter

–285– THOMAS HOPKO the Church’s sacramental life by virtue of the faith of the adults who care for them. The practice of a later episcopal laying-on-of hands confirming the faith of the baptized may be permitted in churches desiring to continue this practice for customary pietistic reasons. • Concerning participation in the Holy Eucharist, the pope would also insist that the faithful receive Holy Communion from the gifts, i.e. the bread and wine, actually offered at the eucharistic liturgy which they are celebrating. The faithful would not be given communion at eucharistic liturgies from “reserved gifts” which are kept exclusively for those unable to do the liturgy for good reasons, usually sickness or infirmity. • The pope would also insure that the faithful always participate in the consecrated wine, the blood of Christ, at Holy Communion. How this is practically done may differ in different churches, but it must be done, without exception. As for the bread, unleavened wafers may be used for pastoral reasons in the churches with this customary practice, but the pope would affirm leavened bread as normative for the Christian Eucharist. • The pope would insist on the celebration of the Holy Eucharist, with psalmody, scripture readings and exegetical sermons according to local ecclesial practices, as normative corporate worship for Christians on the Lord’s Day and on the Church’s liturgical feasts. He would forbid private eucharistic celebrations for particular intentions, and for particular pietistic, political or ideological purposes. He would support the celebration of Vespers, Compline, Matins and the Hours in the churches. He would restore the practice of having the priestly celebrant in the Latin liturgy face the altar together with the faithful during the prayers and eucharistic offerings. He would also consider enforcing the ancient ascetical and penitential practice of forbidding the celebration of the Holy Eucharist in Christian churches on weekdays of Great Lent.

And finally the Orthodox would hold that structural and administrative changes must occur if the Pope of Rome will be accepted and recognized

–286– ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME as the bishop who exercises presidency among the churches and serves as Christianity’s world leader. These changes would include the following. • The bishop of Rome would be chosen by the church of Rome. His election, because of his church’s unique position among the churches, and his position in the world, may have to be affirmed in some way by the patriarchs and the primates of autocephalous (i.e. self-governing) archbishoprics and metropolitanates throughout the world. But like the election of all Christian bishops, the pope’s selection and installation would be the canonical action of the community that he oversees, namely the Roman Church. A “college of cardinals” appointed by the pope and having nominal ministries in Rome would no longer exist. • The pope would not select and appoint bishops in any churches. He would, however, affirm them in their ministries, and may even do so in some formal manner, as every bishop is called to affirm his brothers with whom he holds the one episcopate in solidum. The pope would surely have the right and duty to question the choice of a candidate for the episcopacy, especially for a regional presidency, whom he considers unsuited or unworthy of the office. He may even have the opportunity to review candidates and offer his opinion before an election occurs, especially of a presiding bishop. But the pope would do this like any other bishop or primate of a regional church. He would have no right or power to interfere in the internal affairs of any church or diocese other than his own. • The pope would appoint commissions and departments composed of competent people from all the world’s churches in communion with Rome to assist him in his service as Christianity’s world leader and chief spokesperson. He would also organize regular gatherings of the primates of the world’s churches to support him in his global mission. The pope would have a commission dealing with Christian doctrine and theological thought in the world’s various churches, but no Roman office would exist with authority to take disciplinary action in doctrinal matters which, when required, would be handled by the local bishop. The

–287– THOMAS HOPKO churches’ bishops, and not a team of theologians in Rome appointed by the pope, acting on his authority and speaking in his name, would constitute the Church’s doctrinal magisterium. • Each bishop would oversee the members of his flock. He would be especially attentive to the intellectual, charismatic and activistic members of his church, and would exercise appropriate pastoral guidance, direction and discipline in their regard. The local bishop would forbid Holy Communion to a church member who denies Christian doctrines and/or practices that he and his brother bishops are called and consecrated to proclaim and defend. Should a bishop be charged with teaching false doctrines or engaging in immoral behavior, or allowing those in his pastoral care to do so, he would be judged by the synod of bishops to which he belongs, even should he be its president. If found guilty of wrongdoing, his own synod would discipline or depose him. If he wishes to appeal his case, he may turn to the bishop exercising presidency among the churches of his region. And, as a last resort, he may appeal to the bishop of Rome as the Church’s highest president. The pope would not have the power to make authoritative juridical decisions, but would exercise the ministry of intercession and reconciliation. The same right of appeal to regional presidencies, and ultimately to the pope of Rome, would, of course, be available to any church member charged with wrong teaching or doing. • The bishop of Rome would also cease being an official head of state. As Christianity’s global leader, however, it is well that he would live in a place with minimal risks of governmental and political interference in his ministry. The place where the pope would live, and where the global interchurch commissions and departments would also be located, would be governed by a layperson assigned by the Roman church. Heads of state would relate to the pope solely as a Christian bishop and spiritual leader. • As leader of the world’s Christians, the Pope of Rome would travel extensively. He would take full advantage of contemporary means of transportation and communication. He would master electronic media

–288– ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME to serve his ministry in proclaiming Christ’s Gospel, propagating Christian faith, promoting ethical behavior, protecting human rights, and securing justice and peace for all people. He would be the servant of unity among all human beings, and first of all his fellow Christians, not as a unique episcopus episcoporum12, but as the leading servus servorum Dei among Christian bishops. Enormous goodwill, energy and time would be necessary to refashion the papacy so that the Pope of Rome might be Christianity’s world leader as the bishop whose church “presides in love” among all the world’s catholic churches of orthodox faith. And, as recent popes have insisted, radical repentance would be also be required, beginning with the Roman church itself whose calling, as first among Christian churches, is to show the way to all others. The Orthodox churches would surely have to undergo many humbling changes in attitude, structure and behavior to be in sacramental communion with the Roman church and to recognize its presidency among the churches in the person of its pope should such changes occur. The Orthodox would certainly have to overcome their own inner struggles over ecclesiastical power and privilege. They would have to candidly admit their sinful contributions to Christian division and disunity, and to repent of them sincerely. They would also have to forego all desires or demands for other churches to repent publicly of their past errors and sins, being willing to allow God to consign everything of the past to oblivion for the sake of bringing about the reconci- liation and reunion of Christians at the present time. In a word, the Orthodox would have to sacrifice everything, excepting only the faith itself, for the sake of building a common future together with Christians who are willing and able to do so with them under the leadership of an Orthodox Pope of Rome. Like Roman Catholics and

12. The expression comes from the Seventh Council of Carthage under the leadership of its bishop and martyr Cyprian: “…for neither does any of us set himself up as a bishop of bishops (episcopus episcoporum)”. See the comments of Sergius Bulgakov, The Orthodox Church, p. 37 ff.

–289– THOMAS HOPKO

Protestants, they would have to be willing to die with Christ to themselves and their personal, cultural and ecclesiastical interests for the sake of being in full unity with all who desire to be saved by the crucified Lord in the One, Holy, Catholic and Apostolic Church which is the “church which is his body, the fullness of him who fills all in all” (Eph 1.23), the “household of God that is the church of the living God, the pillar and bulwark of the truth”. (1Tim 315) With the firm conviction that “with God all things are possible” we can dare to imagine a global unity of Christians in “the faith which was once for all delivered to the saints” (Ju 3) under the leadership of the bishop whose Roman church was originally the first to “preside in love” among all of Christ’s churches on earth.

–290– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™

¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ∫∞£∏°∏Δ◊˜ £∂√§√°ÿ∞˜ ∞.¶.£. ∞ã ·Ù¿ ÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ÙˆÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ ‰ÂηÂÙÈÒÓ ‰ÈÂÍ¿ÁÔÓÙ·È ıÂÔ- ∫ ÏÔÁÈÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÔÌÔ- ÏÔÁÈÒÓ. ™ÙÔ˘˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Ì¤ÚÔ˜ Î·È Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›·. ∏ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Ù˘ ÛÙËÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ΛÓËÛË ÎÚ›ıËΠ·Ó·- Áη›· ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÔÈÌ·ÓÙÈ΋˜ Ù˘ ̤ÚÈÌÓ·˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Ú·- οو ΢ڛˆ˜ ÏfiÁÔ˘˜1: ·. °È· Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛı› ·fi ÎÔÈÓÔ‡ Ì ÙȘ ¿ÏϘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ÔÌÔÏÔÁ›Â˜ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ·ıÂ˚ÛÙÈ΋ ÚÔ·Á¿Ó‰·. ‚. °È· Ó· ‰Ôı› Ë ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ Ì·ÚÙ˘Ú›· Ù˘ Î·È Ó· ÚÔ‚ÏËı› Ë ÔÚıfi‰ÔÍË ·ÁÈÔÓÂ˘Ì·ÙÈ΋, ·ÔÛÙÔÏÈ΋ Î·È ·ÙÂÚÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË. Á. °È· Ó· ·Ô‰˘Ó·ÌˆıÔ‡Ó ÔÈ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÚÔÛËÏ˘ÙÈÛÙÈΤ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙˆÓ ÂÙÂÚÔ‰fiÍˆÓ Û ‚¿ÚÔ˜ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È Ó· η- Ù·‚ÏËı› ÚÔÛ¿ıÂÈ·, ÒÛÙ ӷ ·ÔηٷÛÙ·ı› Ë ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ, ¯ˆÚ›˜ Ó· ·Ú·‚È¿˙ÔÓÙ·È Ù· ηÓÔÓÈο Î·È ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο fiÚÈ·. ‰. ¡· ‰Ôı› ·¿ÓÙËÛË ÛÙ· Û‡Á¯ÚÔÓ· ÎÔÈÓˆ- ÓÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·2, ›Ù Û ıˆÚËÙÈÎfi Â›‰Ô, ̠ΛÌÂÓ·, ı¤ÛÂȘ Î·È ‰È·ÎËÚ‡ÍÂȘ, ›Ù Û Ú·ÎÙÈÎfi Â›‰Ô, Ì ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ·Ó- ıÚˆÈÛÙÈ΋˜ ‚Ô‹ıÂÈ·˜ Û ‰È¿ÊÔÚ· ̤ÚË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘.

1. °È· ÙËÓ ÔÈÌ·ÓÙÈ΋ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ‰È·ÏfiÁˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙËÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ΛÓËÛË ‚Ï. ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ ¢∞ª∞™∫∏¡√À (ÙÒÚ· ∞Ó‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜), £ÂÔÏÔÁÈÎÔ› ¢È¿- ÏÔÁÔÈ, Ì›· ÔÚıfi‰ÔÍÔ˜ ÚÔÔÙÈ΋, ÂΉ. ∞‰ÂÏÊÒÓ ∫˘ÚȷΛ‰Ë, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1986, ÛÂÏ. 43 Î.Â. °È· ÙËÓ ÎÚ›ÛË Î·È ÙȘ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ù˘ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ ΛÓËÛ˘ ‚Ï. Ã∏™Δ√À °π∞¡¡∞ƒ∞, ∞Ï‹ıÂÈ· Î·È ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÂΉ. °ÚËÁfiÚË, ∞ı‹Ó· 1977, ÛÂÏ. 217 Î.Â. ∂ӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÌÂϤÙ˜ Î·È Î›ÌÂÓ· ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ Λ- ÓËÛË ‚Ï. ÛÙ· ÙÚ›· Ù‡¯Ë, Ô˘ ÂΉfiıËÎ·Ó ÛÙ· Ï·›ÛÈ· Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ OÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÒÓ ªÂÏÂÙÒÓ Î·È ÙÔ˘ π‰Ú‡Ì·ÙÔ˜ Pro Oriente, ÛÙË ÛÂÈÚ¿ «√È- ÎÔ˘Ì¤ÓË, ¢È¿ÏÔÁÔ˜ Î·È ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ›», ÂΉ. ¶·Ú·ÙËÚËÙ‹˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1998. 2. μÏ. ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜ ı¤ÛÂȘ Î·È ·fi„ÂȘ ÛÙÔ ·ÊȤڈ̷ ÁÈ· ÙËÓ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÔÈ- ÎÔÓÔÌ›· ÙÔ˘ ÂÚ. ∫·ı’ Ô‰fiÓ, Ù‡¯. 7-8, ÂΉ. ¶·Ú·ÙËÚËÙ‹˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1994.

–291– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ŒÙÛÈ Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ·Ó¤Ï·‚ ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ÂÈÎÔ- ÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ· ÙËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ÁÈ· ÙË ‰ÈÂÍ·ÁˆÁ‹ ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ‰È·ÏfiÁˆÓ, ÂÓÒ ·fi Ù· ̤۷ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1960 ‰ÈÂÍ¿ÁÂÈ Û ·ÁÎfiÛÌÈÔ Â›Â‰Ô Â›ÛËÌÔ˘˜ ‰ÈÌÂÚ›˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ Ì ÙȘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ÔÌÔÏÔÁ›Â˜ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ Î·È ¢‡Ûˆ˜. ™ÙÔ ¤ÚÁÔ ·˘Ùfi ÂÈ- ‰fiıËΠ̠ÙËÓ ÂÔ›ıËÛË fiÙÈ ‰›‰ÂÈ ÙË ‰˘Ó·ÌÈ΋ Ì·ÚÙ˘Ú›· Ù˘ ÔÚ- ıfi‰Ô͢ ›ÛÙ˘ Î·È ÁÓˆÛÙÔÔÈ› ÙÔ˘˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡˜ Ù˘ ıËÛ·˘ÚÔ‡˜ ÚÔ˜ fiÛÔ˘˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ¤Íˆ ·fi Ù· ηÓÔÓÈο fiÚÈ¿ Ù˘. Δ·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÂÏ›˙ÂÈ fiÙÈ Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘ÙfiÓ ÚÔÏÂÈ·›ÓÂÙ·È Ë Ô‰fi˜ Ô˘ Ô‰ËÁ› ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ. ™ËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙÔ˘˜ ‰ÈÔÚıÔ‰fiÍÔ˘˜, ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡˜ Î·È ‰È·- ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ ‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈÛÂ Ô ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ˜ ªËÙÚÔÔ- Ï›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘. √ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜, ˆ˜ ¢È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡ Ù˘ °ÂÓ‡˘, ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ¿ÓÙÔÙ ÛÙËÓ Î·Ú‰È¿ ÙÔ˘ ÚÔ- ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ‰È·ÏfiÁˆÓ Î·È ÂÎÚÔÛˆÔ‡Û ˘‡- ı˘Ó· ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›·. ¢È·ÎÚÈÓfiÙ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ·ÚÚËÛ›· Î·È ÙÔ ‰ÈÔÚ·ÙÈÎfi Ó‡̷, ¯ˆÚ›˜ Ó· ·Ê›ÛÙ·Ù·È ·fi ÙËÓ ‚¿ÛË Ù˘ ÔÚ- ıfi‰Ô͢ ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ ÙÔ ¤ÙÔ˜ 2000 Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ ÂÁ·ÎÏÈÔ Dominus Jesus ÙÔ˘ ∫·Ú‰ÈÓ·Ï›Ô˘ Ratzinger, ÛË- ÌÂÚÈÓÔ‡ ¶¿·, ÙÔ˘ ·ˇı˘Ó ÂÎÙÂÓ‹ ÂÈÛÙÔÏ‹, fiÔ˘ ı¤ÙÂÈ ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ‰È·Û¿ÊËÛ˘ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È ÙÔ˘˜ ƒˆÌ·ÈÔηıÔÏÈÎÔ‡˜. ™ÙËÚÈ˙fiÌÂÓÔ˜ ÛÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ÂÎÎÏË- ÛÈÔÏÔÁ›· ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Ì ¢ı‡ÙËÙ· ÁÈ· ¿ÏÏË ÌÈ· ÊÔÚ¿ fiÙÈ, ÙÔ Î‡- ÚÈÔ ÂÌfi‰ÈÔ ÁÈ· ÙËÓ ·ÔηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ì ÙÔ˘˜ ƒˆ- Ì·ÈÔηıÔÏÈÎÔ‡˜ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÚˆÙÂ›Ô ÙÔ˘ ¶¿· ƒÒÌ˘3.

μã ™ÙÔ˘˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó fiÏÔÈ Û¯Â‰fiÓ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·- ÓÔ› ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ Î·È ¢‡Ûˆ˜. ∏ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ ·ÎfiÌË

3. μÏ. ∂›Û΄Ș, 596, 31.5.2001, ÛÂÏ. 9 Î.Â.

–292– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™ ˆ˜ È‰Ú˘ÙÈÎfi ̤ÏÔ˜ ÛÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙÔ˘ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ÙˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ4 ÛÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÙÔ Î·Ù·ÛÙ·ÙÈÎfi ˆ˜ ÚÒÙÔ˜ ÛÙfi¯Ô˜ Ù›ıÂ- Ù·È, Ë ÎÏ‹ÛË «ÙáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Úfi˜ Ù‹Ó ïÚ·Ù‹ ëÓfiÙËÙ·, ̤۷ Û¤ ÌÈ¿ η› Ù‹Ó ·éÙ‹ ›ÛÙË Î·› Â鯷ÚÈÛÙȷ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ·, Ô‡ âÎÊÚ¿- ˙ÔÓÙ·È ÛÙ‹ Ï·ÙÚ›· η› Ù‹Ó ÎÔÈÓ‹ âÓ ÃÚÈÛÙˇá ˙ˆ‹, àÊ’ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ Ó¿ ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ó Úfi˜ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ·éÙ‹ ¥Ó· ï ÎfiÛÌÔ˜ ÈÛÙ‡ÛFË»5. Œ¯Ô˘Ó ÂÈϤÔÓ ÌÂÙÚËı› ÂÈÎÔÛÈÔÎÙÒ ÂÚ›Ô˘ ‰ÈÌÂÚ›˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ› ‰È¿- ÏÔÁÔÈ. ™Â ·˘ÙÔ‡˜ Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Ì¤ÚÔ˜ Ì Â›ÛË̘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ·ÔÛÙÔϤ˜, Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi Ù˘, ÔÈ ¶ÚÔ¯·ÏÎˉfi- ÓÈÔÈ, ÔÈ ƒˆÌ·ÈÔηıÔÏÈÎÔ›, ÔÈ ¶ÚÔÙÂÛÙ¿ÓÙ˜, ÔÈ ¶·Ï·ÈÔηıÔÏÈÎÔ›, ÔÈ ‰‡Ô Ì›˙ÔÓ˜ ¢È·Ì·ÚÙ˘ÚfiÌÂÓ˜ ÔÌÔÏÔÁ›Â˜ Î·È ÔÈ ÓÂÒÙÂÚ˜ ÚÔÙÂ- ÛÙ·ÓÙÈΤ˜ ÔÌÔÏÔÁ›Â˜, fiˆ˜ ªÂıÔ‰ÈÛÙ¤˜, μ·ÙÈÛÙ¤˜, √·‰Ô› ÙÔ˘ ÃÚÈ- ÛÙÔ‡, ¶ÂÓÙËÎÔÛÙÈ·ÓÔ› Î·È ¿ÏÏÔÈ6. ¢ÈÂÍ¿ÁÔÓÙ·È Â›Û˘ Î·È ÔÏÏÔ› ¿ÏÏÔÈ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ Û ÙÔÈÎfi, ÂÚÈÊÂÚÂÈ·Îfi ‹ ÂıÓÈÎfi Â›‰Ô. ∫·È οı ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ‰È·Ê¤ÚÂÈ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ· ·fi ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ Î·È ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ·fi Ù· ‰Èο ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο. ¶ÔÏÏÔ› ·ԂϤÔ˘Ó ÛÙËÓ ·ÏÏËÏÔÁÓˆÚÈÌ›· ÙˆÓ ‰È·ÏÂÁÔ̤ӈÓ. ÕÏÏÔÈ ÂÈ- ‰ÈÒÎÔ˘Ó ÙËÓ ·fi ÎÔÈÓÔ‡ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ‰È·ÊfiÚˆÓ ÙÔÈÎÒÓ ÔÈÌ·- ÓÙÈÎÒÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ, Ï.¯. ÙˆÓ ÌÂÈÎÙÒÓ Á¿ÌˆÓ. ∂ÓÒ ¿ÏÏÔÈ, Û‡Ì- ʈӷ Ì ÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ °ã ¶ÚÔÛ˘ÓÔ‰È΋˜ ¶·ÓÔÚıfi‰Ô͢ ¢È¿Û΄˘, ·ԂϤÔ˘Ó ÛÙËÓ ·ÔηٿÛÙ·ÛË «Ùɘ âÓ ÙFÉ çÚıFÉ ›ÛÙÂÈ Î·› ÙFÉ àÁ¿FË ëÓfiÙËÙÔ˜» ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ7.

4. °È· ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ÛÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Î·È ÙË ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¶™∂ ‚Ï. ¶ÚˆÙ. °. Δ™∂Δ™∏, √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈο ∞Ó¿ÏÂÎÙ·, ™˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙË ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ¶·- ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ÂΉ. Δ¤ÚÙÈÔ˜, ∫·ÙÂÚ›ÓË 1987, ÛÂÏ. 15 Î.Â.Ø ÙÔ˘ ȉ›Ô˘, ∏ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ÂΉ. Δ¤ÚÙÈÔ˜, ∫·ÙÂÚ›ÓË 1988, ÛÂÏ. 21 Î.Â.Ø ¡. ∞. ª∞- Δ™√À∫∞, √ ¶ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈÛÌfi˜, ÂΉ. ¶Ô˘ÚÓ·Ú¿, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1995, ÛÂÏ. 187 Î.Â. 5. ¶ÚˆÙ. °. Δ™∂Δ™∏, √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈο ∞Ó¿ÏÂÎÙ·, ™˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ¶·- ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ÛÛ. 173-174. 6. ¶ÚˆÙ. °∂øƒ°π√À Δ™∂Δ™∏, «√È ‰ÈÌÂÚ›˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ ÌÂٷ͇ ÂÙÂÚÔ- ‰fiÍˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ ÛÂ Û˘Ó¿ÊÂÈ· ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ‰ÈÌÂÚ›˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜», √ÚıÔ‰ÔÍ›·, ÂÚ›Ô‰Ô˜ μã, ¤ÙÔ˜ μã, (1995), Ù‡¯. μã, ÛÛ. 243-244. 7. ¶ÚˆÙ. °∂øƒ°π√À Δ™∂Δ™∏, «√È ‰ÈÌÂÚ›˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ....», fi..

–293– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ Δ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· fï˜ Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ÛÙÔÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ‰È¿- ÏÔÁÔ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ï›Á·8. ™˘¯Ó¿ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ‰˘ÛÎÔϛ˜ ۯ‰fiÓ ·Ó˘- ¤Ú‚ÏËÙ˜. ∫·È ‰ÂÓ Â›Ó·È Û¿ÓÈÔ ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ, Ó· Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÔ‡- ÓÙ·È Î·È Ó· ÈÛ¯˘ÚÔÔÈÔ‡ÓÙ·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ÔÈ ÔÌÔÏÔÁȷΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ™ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ·ÍÈÔÏÔÁËıÔ‡Ó ÔÈ ‰È¿ÊÔ- ÚÔÈ ‰ÈÌÂÚ›˜ Î·È ÔÏ˘ÌÂÚ›˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ, Û˘Ó¤Ú¯ÂÙ·È Î¿ı ÙÂ- ÙÚ·ÂÙ›· ¤Ó· ¿Ù˘Ô ÊfiÚÔ˘Ì ˘fi ÙËÓ ·ÈÁ›‰· ÙÔ˘ ¿Ù˘Ô˘ √Ì›ÏÔ˘ ÙˆÓ °Ú·ÌÌ·Ù¤ˆÓ ÙˆÓ ¶·ÁÎÔÛÌ›ˆÓ √ÌÔÏÔÁÈ·ÎÒÓ √ÚÁ·ÓÈÛÌÒÓ, Ì ÙË ÊÚÔÓÙ›‰· Î·È Û‡ÌÚ·ÍË Ù˘ °Ú·ÌÌ·Ù›·˜ Ù˘ ∂ÈÙÚÔ‹˜ «¶›ÛÙȘ η› Δ¿ÍȘ» ÙÔ˘ ¶.™.∂.9 ∏ ¤Ú¢ӷ ÙÔ˘ ¿Ù˘Ô˘ ·˘ÙÔ‡ ÔÚÁ¿ÓÔ˘ Â›Ó·È ¯Ú‹ÛÈÌË Î·È ÔÈ ‰È·ÈÛÙÒÛÂȘ ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜. μ·ÛÈÎfi ı¤Ì· Ù˘ ¤Ú¢- Ó·˜ Â›Ó·È Ó· ÂÍÂÙ¿ÛÂÈ, ηٿ fiÛÔ Ù· ΛÌÂÓ· Ô˘ ÂÎÔÓÔ‡ÓÙ·È Ì ÎÔÈÓ‹ Û˘Ìʈӛ· ÙˆÓ ‰È·ÏÂÁÔ̤ӈÓ, Á›ÓÔÓÙ·È ÂÓ Û˘Ó¯›· ·Ô‰ÂÎÙ¿ ·fi ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ÔÌÔÏÔÁ›Â˜. ∞fi ÙËÓ ÂͤٷÛË ·˘Ù‹ ÚԤ΢„ fiÙÈ, ÂÓÒ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÂÓfi˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È Î¿ÔÈ· Û˘Ìʈӛ· Û ‰È¿ÊÔÚ· ıÂÔÏÔÁÈο ı¤Ì·Ù·, ‰ÂÓ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È ÛÙË Û˘- Ó¤¯ÂÈ· ÚfiÔ‰Ô˜ ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÔÌÔÏÔÁÈÒÓ. ∫·È ·˘Ùfi Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ÏfiÁˆ Ù˘ ·Û˘Ó¤ÂÈ·˜, Ù˘ ·ÚÔı˘Ì›·˜, ‹ ÚÔÊ·ÓÒ˜ Î·È Ù˘ ‰˘ÛÎÔÏ›·˜ ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ ËÁÂÛÈÒÓ Ó· ·ԉ¯ıÔ‡Ó Î·È Ó· ÂÊ·ÚÌfiÛÔ˘Ó ÛÙËÓ Ú¿ÍË Ù· Û˘ÌʈÓËı¤ÓÙ·10. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈο ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ì ÙÔ ·ÎfiÏÔ˘ıÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·. ΔÔ 1975 ÔÈ ¶·Ï·ÈÔηıÔÏÈÎÔ› Û ÎÔÈÓfi ΛÌÂÓÔ Ì ÙÔ˘˜ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ Û˘ÌʈÓÔ‡Û·Ó fiÙÈ: «°Ú·Ê‹ η› ¶·Ú¿- ‰ÔÛȘ ‰¤Ó ÂrÓ·È ‰È¿ÊÔÚÔÈ âÎÊÔÚ·› Ùɘ £Â›·˜ \∞Ôηχ„ˆ˜, àÏÏ¿ ‰È¿ÊÔÚÔÈ ÙÚfiÔÈ âÎÊÔÚĘ ÌÈĘ η› Ùɘ ·éÙɘ àÔÛÙÔÏÈÎɘ ¶·Ú·- ‰fiÛˆ˜. √鉤 ÚÔ·ÙÂÈ ˙‹ÙËÌ· ñÂÚԯɘ Ùɘ ÌÈĘ ñ¤Ú Ù‹Ó ôÏÏËÓ... Ùɘ °Ú·Êɘ ηٷÓÔÔ˘Ì¤Ó˘ âÓ ÙFÉ ·Ú·‰fiÛÂÈ, Ùɘ ‰¤ ·Ú·‰fiÛˆ˜

8. °È· Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, ÙȘ ¢ı‡Ó˜ Î·È Ù· ·‰È¤ÍÔ‰· ÙÔ˘ Â›ÛËÌÔ˘ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Ì ÙÔ˘˜ ڈ̷ÈÔηıÔÏÈÎÔ‡˜ ‚Ï. ∞Ú¯ÈÂÈÛÎfiÔ˘ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·˜ ™ΔÀ§π∞- ¡√À, ¶ÂÚ› ÙËÓ Î·ÎÔ‰·ÈÌÔÓ›·Ó ÙÔ˘ Â›ÛËÌÔ˘ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡ ‰È·ÏfiÁÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·È ƒˆÌ·ÈÔηıÔÏÈÎÒÓ, ·Ó¿Ù˘ÔÓ ·fi ÙËÓ ∂ÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ∂ÂÙËÚ›‰· Ù˘ £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ∞.¶.£., ΔÌ‹Ì· £ÂÔÏÔÁ›·˜, ÙfiÌÔ˜ 13, 2003. 9. ¶ÚˆÙ. °. Δ™∂Δ™∏, fi.., √ÚıÔ‰ÔÍ›·, ÛÂÏ. 258. 10. ¶ÚˆÙ. °. Δ™∂Δ™∏, fi.., √ÚıÔ‰ÔÍ›·, ÛÂÏ. 259.

–294– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™ ‰È·ÙËÚÔ‡Û˘ Ùfi Ù àÓfiı¢ÙÔÓ ·éÙɘ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔÓ Ùɘ ë·˘Ùɘ àÏËı›·˜ ‰È¿ Ùɘ °Ú·Êɘ η› âÎ ÙáÓ âÓ ÙFÉ °Ú·ÊFÉ ÂÚȯÔ̤ӈӻ11. ŒÂÈÙ· ·fi ÌÈ· ‰ÂηÂÙ›· ÔÈ ¶·Ï·ÈÔηıÔÏÈÎÔ› ˘¤ÁÚ·Ê·Ó Ì ÙÔ˘˜ ∞ÁÁÏÈ- ηÓÔ‡˜ ÎÔÈÓ‹ ‰‹ÏˆÛË, fiÔ˘ ‰¤¯ÔÓÙ·Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ù· ·ÓÙ›ıÂÙ·, fiÙÈ ‰Ë- Ï·‰‹ «ñfi Ù‹Ó âÈÛÙ·Û›·Ó ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙ˘ ‰¤¯ÂÙ·È Ù‹Ó μ›‚ÏÔÓ ó˜ Ù‹Ó ÌÔÓ·‰ÈÎ‹Ó Î·› ·éıÂÓÙÈÎ‹Ó ‰È·- Ù‡ˆÛÈÓ Ùɘ ı›·˜ àÔηχ„ˆ˜»12. ∂›Ó·È ¢ÓfiËÙÔ Â›Û˘ fiÙÈ, fiÙ·Ó ÂÈÙ˘Á¯¿ÓÂÙ·È ÌÈ· Û˘Ìʈӛ· Ë ÔÔ›· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔ ‰ÔÁÌ·ÙÈÎfi ÌÈÓÈÌ·ÏÈÛÌfi, ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó η- Ù¿ÏÏËϘ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ Ù˘. ∞˘Ùfi Û˘Ì‚·›ÓÂÈ, ‰ÈfiÙÈ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÛÙËÓ ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·, ÙË ¯ÚÈÛÙÔÏÔÁ›· Î·È ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÔÏÔÁ›·, ·ÏÏ¿ Î·È Û ¿ÏÏ· ı¤Ì·Ù·. Δ¤ıËΠÏ.¯. ÙÔ ÂÚÒÙËÌ·, ηٿ fiÛÔ ÙÔ ¶.™.∂. ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÚÔÛÏ¿‚ÂÈ ÂÎÎÏË- ÛÈÔÏÔÁÈ΋ ıÂÌÂÏ›ˆÛË13. ∞fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ Ù˘ ËÁÂÛ›·˜ ÙÔ˘ ¶.™.∂. Î·È ÙˆÓ ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈÎÒÓ ÔÌÔÏÔÁÈÒÓ ÂȉÈÒÎÂÙ·È Ó· ‰Ôı› ÛÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ °ÂÓÈΤ˜ ™˘ÓÂχÛÂȘ ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈ΋ Î·È Û˘ÓÔ‰È΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË. ∫·È ‰›- ‰ÂÙ·È Ë ÂÓÙ‡ˆÛË, fiÙÈ ÛÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ˘¿Ú¯ÂÈ Î¿- ÔÈ·˜ ÌÔÚÊ‹˜ «ÂÎÎÏËÛ›·» ¯ˆÚ›˜ «ıÂÛÌÈ΋ ·˘ıÂÓÙ›·». °›ÓÂÙ·È Ïfi- ÁÔ˜ Â›Û˘ ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙË ¯ÚÈÛÙÔÏÔÁ›· «ÂÎ ÙˆÓ ¿Óˆ» Î·È ÁÈ· ¯ÚÈÛÙÔÏÔÁ›· «ÂÎ ÙˆÓ Î¿Ùˆ»14. Δ·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ·Ô‰›‰ÂÙ·È ÛÙÔÓ fiÚÔ ÙÔ˘ ∫·Ù·ÛÙ·ÙÈÎÔ‡ ÙÔ˘ ¶.™.∂. «ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ» ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔ- ÁÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ Î·È ˘¿Ú¯ÂÈ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Û‡Ó‰ÂÛ˘ Ì ÙËÓ Ì˘ÛÙË- Úȷ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·. ™Ù· ÛËÌ›· ·˘Ù¿ ‰ÂÓ Û˘ÌʈÓ› Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏË- Û›·. °È· ÙÔ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi ÙÔ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô ÂÂÛ‹Ì·Ó fiÙÈ Ô ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎfi˜ Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÈ·Îfi˜ fiÚÔ˜ «ÎÔÈÓˆÓ›·», Ú¤ÂÈ Ó· ÓÔÂ›Ù·È ˆ˜ «ÎÔÈÓfiÙËÙ·». ¢ÈfiÙÈ Ë «ÎÔÈÓˆÓ›·» Â›Ó·È ÂȉȈÎfiÌÂÓÔ Î·È ˙ËÙÔ‡ÌÂÓÔ Î·È fi¯È ‰Â‰Ô̤ÓÔ. ∫·È ·ÎfiÌË fiÙÈ: «¢È¿ Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍÔÓ

11. ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ ¢∞ª∞™∫∏¡√À (ÙÒÚ· ∞Ó‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜), fi.., ÛÂÏ. 244. 12. ¶ÚˆÙ. °. Δ™∂Δ™∏, fi.., ÛÂÏ. 263. 13. Konrad Raiser, ΔÔ Ì¤ÏÏÔÓ ÙÔ˘ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌÔ‡, ∞ÏÏ·Á‹ ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÛÙËÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ΛÓËÛË, ÌÂÙ¿ÊÚ. ∞Ó·ÛÙ·Û›· ªÈÙÛ¿ÓË-¶¤ÙÚÔ˘, ÂΉ. ¶·Ú·ÙËÚËÙ‹˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1995, ÛÂÏ. 212 Î.Â. 14. Konrad Raiser, fi.., ÛÂÏ. 120.

–295– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ \∂ÎÎÏËÛ›·Ó, ı¿ qÙÔ úÛˆ˜ ‰˘Ó·ÙfiÓ ¬ˆ˜ àÓ·ÁÓˆÚ›ÛFË ·≈ÙË Ùfi ¶.™.∂. ó˜ “âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfiÓ ÛáÌ·”, Ô鯛 ¬Ìˆ˜ η› ó˜ “âÎÎÏËÛÈ·ÎfiÓ” ÙÔÈ- ÔÜÙÔ, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Û˘ÌÊÒÓˆ˜ Úfi˜ Ù‹Ó ·éÛÙËÚ¿Ó âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎ‹Ó öÓÓÔÈ·Ó ÙáÓ ¬ÚˆÓ η› Úfi˜ Ù‹Ó ‰È‰·Ûηϛ·Ó ·éÙɘ ÂÚ› Ùɘ “ÌÈĘ, êÁ›·˜, ηıÔÏÈÎɘ η› àÔÛÙÔÏÈÎɘ âÎÎÏËÛ›·˜”»15. ™¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÔÏÔÁ›· ¤¯Ô˘Ó ÂΉÔı› ·ÚÎÂÙ¿ ΛÌÂÓ· Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ ∑ã °ÂÓÈ΋ ™˘Ó¤Ï¢ÛË ÙÔ˘ ¶.™.∂. Ù˘ ∫·Ì¤Ú·16. ¶¿ÓÙÔÙ ÙÔÓ›˙ÂÙ·È Ô ÂÓÔÔÈËÙÈÎfi˜ ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È Ë ‰È·Ú΋˜ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. Δ›ıÂÙ·È fï˜ ÙÔ ÂÚÒÙËÌ·: ª‹ˆ˜ Ë Â›ÎÏËÛË Î·È Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ·fi ̤ÚÔ˘˜ ΢ڛˆ˜ ÙˆÓ ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÒÓ ·ÔÙÂÏ› ¤ÎÊÚ·ÛË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ȉÂÔÏÔÁ›·˜ ¯ˆÚ›˜ ÂÌÂÈÚÈ΋ ‚¿ÛË; ∫·È ÂÈϤÔÓ ‰È·- Ù˘ÒÓÂÙ·È Ë ·ÔÚ›·: ∞ÊÔ‡ ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È Ô ÂÓÔÔÈËÙÈÎfi˜ ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔÙÂÛÙ¿ÓÙ˜, ‰ÂÓ ı· ¤ÚÂ ӷ Ê·ÓÔ‡Ó ÔÈ Î·ÚÔ› Ù˘ ηٷÏÏ·Á‹˜ ηٷگ‹Ó ÛÙÔ˘˜ ÎfiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜; ¶·ÚfiÏ· ·˘Ù¿, Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ Î·È ÙȘ ™˘ÓÂχÛÂȘ ÙÔ˘ ¶.™.∂. ΔÔÓ ºÂ‚ÚÔ˘¿ÚÈÔ ÙÔ˘ 2006 ·ÓÙÈ- ÚÔÛˆ›˜ ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ ¤Ï·‚·Ó ̤ÚÔ˜ ÛÙËÓ £ã °ÂÓÈ΋ ™˘Ó¤Ï¢ÛË Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÛÙÔ Porto Alegre, fiÔ˘ ·ÍÈÔÔÈ‹ıËΠÙÔ ‰ÈÂıÓ¤˜ ·˘Ùfi ‚‹Ì· ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË ÙˆÓ ÔÚ- ıÔ‰fiÍˆÓ ı¤ÛˆÓ. ∏ ·Ô‰Ô¯‹ Â›Û˘ Ù˘ ·Ú¯‹˜ Ù˘ Û˘Ó·ÈÓÂÙÈ΋˜ ÔÌÔʈӛ·˜ ÛÙË Ï‹„Ë ÙˆÓ ·ÔÊ¿ÛˆÓ, ·ÓÙ› Ù˘ ·Ú¯‹˜ Ù˘ ÏÂÈÔ- „ËÊ›·˜ Ô‡ ›Û¯˘Â ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, Î·È Ë ¤ÁÎÚÈÛË Û¯ÂÙÈÎÒÓ ÙÚÔÔ- ÏÔÁÈÒÓ ÛÙÔ ∫·Ù·ÛÙ·ÙÈÎfi ÙÔ˘ ¶.™.∂. ·ÔÙÈÌÔ‡ÓÙ·È ıÂÙÈο ÁÈ· ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÙˆÓ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ÛÙȘ ÂÓ ÏfiÁˆˇ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜17.

15. «™Î¤„ÂȘ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÂȘ ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„ÈÓ Î·È ÙÔ˘˜ ÔÚ·Ì·ÙÈÛÌÔ‡˜ ·˘ÙÔ‡ ÂÚ› ÙÔ ¶™∂ ÂȘ Ù·˜ ·Ú·ÌÔÓ¿˜ Ù˘ ÙÚ›Ù˘ ¯ÈÏÈÂ- Ù›·˜», √ÚıÔ‰ÔÍ›·, ÂÚ›Ô‰Ô˜ μã, ¤ÙÔ˜ ¢ã, Ù‡¯. μã (1997), ÛÂÏ. 203. 16. °È· ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙÔ ıÂÔÏÔÁÈÎfi ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ ∑ã °ÂÓÈ΋˜ ™˘ÓÂχۈ˜ ÙÔ˘ ¶™∂ ÛÙËÓ ∫·Ì¤ÚÚ·, ‚Ï. ∂Ïı¤, ¶Ó‡̷ ¿ÁÈÔÓ, ∞ӷη›ÓÈÛÔÓ ¿Û·Ó ÙËÓ ÎÙ›ÛÈÓ, ÂÈÌ. °.¡. §·ÈÌfiÔ˘ÏÔ˜, ÂΉ. Δ¤ÚÙÈÔ˜, ∫·ÙÂÚ›ÓË 1991. 17. μÏ. ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ¢ËÌËÙÚÈ¿‰Ô˜ Î·È ∞ÏÌ˘ÚÔ‡ π°¡∞Δπ√À, «ã∂ÎıÂÛȘ ÂÚ› Ù˘ £ã °ÂÓÈ΋˜ ™˘ÓÂχۈ˜ ÙÔ˘ ¶.™.∂.», ∂ÎÎÏËÛ›·, 83 (2006), Ù‡¯. 5, ÛÂÏ. 361 Î.Â.

–296– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™

°ã ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ Ë ‰¤ËÛË Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ô˘ ¤¯ÂÈ ÂÓÛˆ- Ì·Ùˆı› ÛÙ· ÂÈÚËÓÈο ÙˆÓ μ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ: «^À¤Ú Ùɘ ÂåÚ‹Ó˘ ÙÔÜ Û‡Ì·ÓÙÔ˜ ÎfiÛÌÔ˘, ÂéÛÙ·ı›·˜ ÙáÓ êÁ›ˆÓ ÙÔÜ £ÂÔÜ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Î·› Ùɘ ÙáÓ ¿ÓÙˆÓ ëÓÒÛˆ˜». ™ÙËÓ ÚÔÛ¢¯‹ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔ Û‡Ì·Ó ˆ˜ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ ·Á¿˘ ÙÔ˘ ΔÚÈ·‰ÈÎÔ‡ £ÂÔ‡. ã∏‰Ë ·fi ÙÔÓ Ù¤Ù·ÚÙÔ ·ÈÒÓ· Ì ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ·ÈÚ¤ÛÂˆÓ Ë ‰¤ËÛË ·˘Ù‹ ηıÈÂÚÒÓÂÙ·È Â›ÛËÌ· ÛÙË Ï·ÙÚ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∫·È ‰ÂÓ ¤¯·Û ÔÙ¤ ÙËÓ ÂÈ- ηÈÚfiÙËÙ¿ Ù˘, ‰ÈfiÙÈ ¤ÎÙÔÙÂ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· Ù·Ï·Ó›ÛıËΠ·fi ·ÈÚ¤ÛÂȘ Î·È Û¯›ÛÌ·Ù·. ¶·Ú¿ ÙȘ ÂÓÙ¿ÛÂȘ Î·È ÙȘ ‰‡ÛÎÔϘ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Û˘- ÁÎ˘Ú›Â˜ ÔÈ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ‰ÂÓ ·ÚΤÛıËÎ·Ó ÌfiÓÔ ÛÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ χ- ˘ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙȘ ‰È·ÈÚ¤ÛÂȘ, Ù· Û¯›ÛÌ·Ù· Î·È fi¯È Û¿ÓÈ· ÙÔÓ Ô͇ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi, ·ÏÏ¿ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÁÈ· Û˘ÓÂÓÓfiËÛË Î·È ÂÈ- ÎÔÈÓˆÓ›·. ∏ ÂÓ ÏfiÁˆ ‰¤ËÛË ·ÓÙÈη٤ÛÙËÛ ÂΛÓË Ù˘ ı›·˜ §ÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙˆÓ ∞ÔÛÙÔÏÈÎÒÓ ¢È·Ù·ÁÒÓ: «^À¤Ú Ùɘ ÂåÚ‹Ó˘ η› Ùɘ ÂéÛÙ·ı›·˜ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ η› ÙáÓ êÁ›ˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ‰ÂËıáÌÂÓØ ¬ˆ˜ ï ÙáÓ ¬ÏˆÓ £Âfi˜ à˝‰ÈÔÓ Î·› àÓ·Ê·›ÚÂÙÔÓ Ù‹Ó ë·˘ÙÔÜ ÂåÚ‹ÓËÓ ·- Ú¿Û¯ÔÈÙÔ, ¥Ó· âÓ ÏËÚÔÊÔÚ›÷· Ùɘ ηْ ÂéÛ¤‚ÂÈ·Ó àÚÂÙɘ ‰È·ÙÂÏÔÜÓÙ·˜ ìÌĘ Û˘ÓÙËÚ‹ÛFË». ∫·È ·ÎfiÌË: «^À¤Ú Ùɘ êÁ›·˜ ηıÔÏÈÎɘ η› àÔÛÙÔÏÈÎɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ùɘ àfi ÂÚ¿ÙˆÓ ≤ˆ˜ ÂÚ¿ÙˆÓ ‰ÂËıáÌÂÓØ ¬ˆ˜ ï ∫‡ÚÈÔ˜ ôÛÂÈÛÙÔÓ ·éÙ‹Ó Î·› àÎÏ˘‰ÒÓÈÛÙÔÓ ‰È·Ê˘Ï¿ÍFË Î·› ‰È·ÙËÚ‹ÛFË Ì¤¯ÚÈ Ùɘ Û˘ÓÙÂÏ›·˜ ÙÔÜ ·åáÓÔ˜ ÙÂıÂÌÂÏȈ̤ÓËÓ â› Ù‹Ó ¤ÙÚ·Ó18». ∏ ‰È·ÊÔÚ¿ Ù˘ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚ˘ ‰¤ËÛ˘ ÙˆÓ ∞ÔÛÙÔÏÈÎÒÓ ¢È·Ù·ÁÒÓ ·fi ÂΛÓË ÙˆÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ Â›Ó·È ÂÌÊ·Ó‹˜. ™ÙËÓ Â˘¯‹ Ù˘ ∞Ó·ÊÔÚ¿˜ Ù˘ ı›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔ˘ ª. μ·ÛÈ- Ï›Ԣ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·Ó¿ÏÔÁ˜ ‰Â‹ÛÂȘ Û ÙÚ›· ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÛËÌ›·: «ªÓ‹- ÛıËÙÈ, ∫‡ÚÈÂ, Ùɘ ^∞Á›·˜ ÛÔ˘ ηıÔÏÈÎɘ η› \∞ÔÛÙÔÏÈÎɘ \∂ÎÎÏË- Û›·˜, Ùɘ àfi ÂÚ¿ÙˆÓ ≤ˆ˜ ÂÚ¿ÙˆÓ Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘ η› ÂåÚ‹Ó¢ÛÔÓ ·éÙ‹Ó, ≥Ó ÂÚÈÔÈ‹Ûˆ Ùˇá ÙÈÌ›ˆˇ ·¥Ì·ÙÈ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÛÔ˘... ΔÔ‡˜ âÛÎÔÚ-

18. πø∞¡¡√À ª. º√À¡Δ√À§∏, §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ∞ÔÛÙÔÏÈÎÒÓ ‰È·Ù·ÁÒÓ, ∫›ÌÂÓ· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ 13, ÛÂÏ. 34.

–297– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ÈṲ̂ÓÔ˘˜ âÈÛ˘Ó¿Á·ÁÂØ ÙÔ‡˜ ÂÏ·ÓË̤ÓÔ˘˜ â·Ó¿Á·Á η› Û‡Ó·- „ÔÓ ÙFÉ ^∞Á›ˇ· ÛÔ˘ ηıÔÏÈÎFÉ Î·› \∞ÔÛÙÔÏÈÎFÉ \∂ÎÎÏËÛ›ˇ·... ¶·ÜÛÔÓ Ù¿ Û¯›ÛÌ·Ù· ÙáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓØ Û‚¤ÛÔÓ Ù¿ ÊÚ˘¿ÁÌ·Ù· ÙáÓ âıÓáÓØ Ù¿˜ ÙáÓ ·îÚ¤ÛÂˆÓ â·Ó·ÛÙ¿ÛÂȘ Ù·¯¤ˆ˜ Î·Ù¿Ï˘ÛÔÓ ÙÉF ‰˘Ó¿ÌÂÈ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ÛÔ˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜»19. Δ· ΛÌÂÓ· ·˘Ù¿, ¤ÛÙˆ Î·È ·Ó ÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó Û ¿ÏÏË ÂÔ¯‹ Î·È Î¿Ùˆ ·fi ÙËÓ ›ÂÛË Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ Û˘- Á΢ÚÈÒÓ, ˘ÂÓı˘Ì›˙Ô˘Ó ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ô˘ ›- Ó·È Ë ·›ÚÂÛË, Ë ‰È·›ÚÂÛË Î·È ÙÔ Û¯›ÛÌ·. π‰È·›ÙÂÚ· Ë Â˘¯‹ Ù˘ ·Ó·- ÊÔÚ¿˜ Ù˘ ı›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔ˘ ª. μ·ÛÈÏ›Ԣ ηÏÏÈÂÚÁ› ÙÔ ÊÚfiÓËÌ· fiÙÈ Ì ÙË Ã¿ÚË ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ·ÔÙÂÏ› ÙÔ Ó¢- Ì·ÙÈÎfi ΤÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, Ô˘ Û˘ÁÎÂÊ·Ï·ÈÒÓÂÈ ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ÈÛÙÔ- Ú›· Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜ ·fi ÙÔÓ ÚÒÙÔ ¿ÓıÚˆÔ Ò˜ ÙÔÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô Ô˘ ı· ÁÂÓÓËı› ·fi Á˘Ó·›Î·20. ŒÙÛÈ Ë ı›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÚÔÛÏ·Ì- ‚¿ÓÂÈ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È ·ÁÎfiÛÌÈÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∞fi ÙËÓ Ï·ÙÚ¢ÙÈ΋ ÂÌÂÈÚ›· ËÁ¿˙ÂÈ Î·È ÙÔ ÔÚıfi‰ÔÍÔ ÊÚfiÓËÌ·. ∏ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ ·ÈÛı¿ÓÂÙ·È fiÙÈ Â›Ó·È ÌÈ· ÔÌÔÏÔÁ›· ·Ó¿- ÌÂÛ· Û ÔÏϤ˜ ¿ÏϘ. °È’ ·˘Ùfi Î·È ‰Â ‰¤¯ÂÙ·È ÙȘ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÂÚ› ·ÔÚ¿ÙÔ˘ ȉ·ÓÈ΋˜ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ÙȘ ıˆڛ˜ Ù˘ ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È ÙˆÓ ÎÏ¿‰ˆÓ, Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈ΋ ÚԤϢÛË21. ∏ √Úıfi- ‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ıˆÚ› fiÙÈ Â›Ó·È Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiψÓ, ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Î·È ÙˆÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÒÓ ™˘Ófi‰ˆÓØ fiÙÈ Â›Ó·È Ë Ì›·, ·Á›·, ηıÔÏÈ΋ Î·È ·ÔÛÙÔÏÈ΋ ∂ÎÎÏËÛ›·, Ô˘ ‰È·Ê˘Ï¿ÛÛÂÈ ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ· Î·È ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ›ÛÙˆ˜. ∏ ·Ú·¿Óˆ ı¤ÛË Ê·›ÓÂÙ·È ·fiÏ˘ÙË Î·È Û˘ÓÙËÚËÙÈ΋. øÛÙfiÛÔ Ôχ ÓˆÚ›˜ ÔÈ ÔÚıfi‰ÔÍÔÈ ÛÙËÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ΛÓËÛË Î·È ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ ¶.™.∂. ‰‹ÏˆÓ·Ó Ì ۷ʋÓÂÈ· fiÙÈ: «∏ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌÈ· ÔÌÔÏÔÁ›·, Ì›· ·fi ÔÏϤ˜, Ì›·

19. πø∞¡¡√À ª. º√À¡Δ√À§∏, μ˘˙·ÓÙÈÓ·› £. §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·È μ·ÛÈÏ›Ԣ ÙÔ˘ ªÂÁ¿- ÏÔ˘ Î·È πˆ¿ÓÓÔ˘ ÙÔ˘ ÃÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘, ∫›ÌÂÓ· §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ 12, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1978, ÛÂÏ. 52 Î.Â. 20. μÏ. ∞Ú¯ÈÌ ™øºƒ√¡π√À (™∞Ã∞ƒøº), √„fiÌÂı· ÙÔÓ £ÂfiÓ Î·ıÒ˜ ÂÛÙÈ, ÂΉ. πÂÚ¿˜ ªÔÓ‹˜ ΔÈÌ›Ô˘ ¶ÚÔ‰ÚfiÌÔ˘, ŒÛÛÂÍ ∞ÁÁÏ›·˜ (2) 1993, ÛÂÏ. 150. 21. ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ ¢∞ª∞™∫∏¡√À (ÙÒÚ· ∞Ó‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜), fi.., ÛÂÏ. 115.

–298– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™ ·Ó¿ÌÂÛ· Û ÔÏϤ˜. °È· ÙÔ˘˜ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜, Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· Â›Ó·È Ë ∂ÎÎÏËÛ›·»22. √È ÔÚıfi‰ÔÍÔÈ, ·Ó Î·È Û˘ÌÌÂÙ›¯·Ó ÛÙÔ˘˜ Ô- Ï˘ÌÂÚ›˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜, ‰È·ÙËÚÔ‡Û·Ó ÙÔ ›‰ÈÔ ÊÚfiÓËÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô ÂͤÊÚ·˙·Ó Î·È Û ¿ÏϘ ¢ηÈڛ˜23. Œ¯ÂÈ ÂÈÛËÌ·Óı› Â›Û˘, fiÙÈ Ë Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙˆÓ ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ÛÙÔ˘˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ Î·È Ë ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ Ì¤ÛˆÓ, Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÂÎ- ÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ Î·È fi¯È Ù˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ·ÎÚ›‚ÂÈ·˜24. ΔÔ ·Ú·¿Óˆ ÍÂοı·ÚÔ ÔÚıfi‰ÔÍÔ ÊÚfiÓËÌ· ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÊÔÚ¤˜ Û¯Â- ÙÈÎÔÔÈ›ٷÈ, ›Ù ·fi οÔÈÔÓ ÂÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌfi ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ì ÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ Ù˘ ¢‡Û˘, ›Ù ·fi ÌÈ· ‰È¿ıÂÛË «ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ ·‚ÚfiÙËÙ·˜» ‹ «‰Èψ̷ÙÈ΋˜ Û˘Ì‚È‚·ÛÙÈ΋˜ ÓÔÔÙÚÔ›·˜», Ô˘ ·- Ú·ÙËÚÂ›Ù·È ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ Ï¢ڤ˜. √È ÚˆÙÂÚÁ¿Ù˜ ˆÛÙfiÛÔ ÙÔ˘ ÔÈ- ÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛ·Ó Î·È ÔÌÔÏfiÁËÛ·Ó ·fi ÙËÓ ·Ú¯‹ fiÙÈ Ô ‰ÚfiÌÔ˜ ·˘Ùfi˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÛÊ·Ï‹˜. ∂›Ó·È ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ W. A. Visser’t Hooft: «^√ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ï ïÔÖÔ˜ ÁÈ¿ Ïfi- ÁÔ˘˜ ÂéÁÂÓ›·˜ õ ηÈÚÔÛÎÔÈÛÌÔÜ àÔÎÚ‡ÙÂÈ Ù¿ Ú·ÁÌ·ÙÈο ÚÔ-

22. Konrad Raiser, fi.., ÛÂÏ. 28. 23. ™ÙÔ ª‹Ó˘Ì· ÙˆÓ ¶ÚÔηıËÌ¤ÓˆÓ ÙˆÓ ∞ÁÈˆÙ¿ÙˆÓ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ ÙÔ ª¿ÚÙÈÔ ÙÔ˘ 1992 ÛÙÔ º·Ó¿ÚÈ ÙÔÓ›˙ÂÙ·È: «ª¤ Ùfi ·éÙfi ÓÂÜÌ· âӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ‰È¿ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· η› ¬ÏˆÓ ¬ÛÔÈ ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó Âå˜ ÃÚÈÛÙfiÓ âÏ¿‚ÔÌÂÓ Ì¤ÚÔ˜ Âå˜ Ù‹Ó √åÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ∫›ÓËÛÈÓ ÙáÓ ìÌÂÚáÓ ìÌáÓ. ^∏ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ·éÙ‹ âÛÙËÚ›˙ÂÙÔ Âå˜ Ù‹Ó ÂÔ›ıËÛÈÓ ¬ÙÈ Ôî \OÚıfi‰ÔÍÔÈ çÊ›ÏÔÌÂÓ Ó¿ Û˘Ì‚¿ÏˆÌÂÓ Î·Ù¿ ‰‡Ó·ÌÈÓ Âå˜ Ù‹Ó àÔηٿÛÙ·ÛÈÓ Ùɘ ëÓfiÙËÙÔ˜, ·Ú¤¯ÔÓÙ˜ Ù‹Ó Ì·ÚÙ˘Ú›·Ó Ùɘ ÌÈĘ à‰È·ÈÚ¤ÙÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙáÓ \AÔÛÙfiψÓ, ÙáÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ η› ÙáÓ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎáÓ ™˘Ófi‰ˆÓ» (ÂÚ. ∫·ı’ Ô‰fiÓ, Ù‡¯Ô˜ 2, 1992, ÛÂÏ. 91). ∂›Û˘ ÛÙÔ Â›ÛËÌÔ Ù·Í›‰È ÛÙË °·Ï- Ï›· ÙÔ 1995 Ô √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¶·ÙÚȿگ˘ ÙfiÓÈ˙Â: «^∏ \OÚıfi‰ÔÍÔ˜ \∂ÎÎÏËÛ›· ‰È·- ÎÚ›ÓÂÙ·È ÙáÓ ÏÔÈáÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Î·Ù¿ Ùfi ¬ÙÈ ö¯ÂÈ ‰È·ÙËÚ‹ÛÂÈ àÓfiı¢ÙÔÓ Ù‹Ó ÚÒÙËÓ Î·› àÚ¯·ÈÔÙ¿ÙËÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹Ó ·Ú¿‰ÔÛÈÓ Î·› ‰È‰·- Ûηϛ·Ó, ö¯ÂÈ àÔʇÁÂÈ Ù¿˜ ηÈÓÔÙÔÌ›·˜ η› Ù¿˜ ÚÔÛˆÈο˜ ëÚÌËÓ›·˜ Ùɘ ^∞Á›·˜ °Ú·Êɘ η› ÙáÓ ‰ÔÁÌ¿ÙˆÓ Ùɘ ›ÛÙˆ˜ η› ‰ÈÔÈÎÂÖÙ·È Î·Ù¿ Ùfi àÚ¯·ÈÔ- ·Ú¿‰ÔÙÔÓ Û˘ÓÔ‰ÈÎfiÓ Û‡ÛÙËÌ· ñfi ÙáÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ âÈÛÎfiˆÓ, âÓ Û˘ÓÂÚÁ·Û›ˇ· ÌÂÙ¿ ÙáÓ ÈÛÙáÓ Î·› ̤ àÏÏÂ·ÏÏ‹ÏÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ ÙÔÈÎáÓ Î·› ÂéÚ˘Ù¤ÚˆÓ âÈ- ÛÎÔÈÎáÓ Û˘Ófi‰ˆÓ, zÓ ñÂÚÙ¿ÙË ì ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋, õÙÔÈ ·ÁÎfiÛÌÈÔ˜» (∂ÎÎÏËÛÈ·- ÛÙÈ΋ ∞Ï‹ıÂÈ·, Ê˘Ï. 404, 1-16.11.1995, ÛÂÏ. 1). 24. ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ ¢∞ª∞™∫∏¡√À (ÙÒÚ· ∞Ó‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜), fi.., ÛÛ. 48, 73.

–299– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ‚Ï‹Ì·Ù·, ˙ËÌÈÒÓÂÈ àÓÙ› Ó¿ èÊÂÏÂÖ. ò∂¯Ô˘Ì àÓ¿ÁÎË ëÓfi˜ ÔåÎÔ˘ÌÂ- ÓÈÛÌÔÜ ÛÙfi Ì¿ÍÈÌÔ˘Ì, ¬Ô˘ οı âÎÎÏËÛ›· ÎÔÌ›˙ÂÈ Ù›˜ ÂÔÈı‹ÛÂȘ Ù˘ Û¤ ¬ÏË Ù‹Ó ÏËÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜, ù¯È ‰¤ ëÓfi˜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌÔÜ ÛÙfi âÏ¿- ¯ÈÛÙÔ, ï ïÔÖÔ˜ ÌĘ àÊ‹ÓÂÈ ≤Ó· Ôχ åÛ¯Ófi ·ÚÔÓÔÌ·ÛÙ‹»25. ∫·È Ë π. ™‡ÓÔ‰Ô˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ Û ÂÁ·ÎÏÈfi Ù˘ (1971) ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ù· ÂÍ‹˜: «^∏ ^√Úıfi‰ÔÍÔ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·, ó˜ ÔsÛ· ì àÏËı‹˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ùɘ ìӈ̤Ó˘ ÌÈĘ, êÁ›·˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ çÊ›ÏÂÈ, ‰›‰Ô˘Û· Ù‹Ó Ì·ÚÙ˘Ú›·Ó ·éÙɘ Úfi˜ ¬ÏÔÓ ÙfiÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfiÓ Îfi- ÛÌÔÓ Ó¿ àÔÙÂϤÛË Ùfi ‚·ÛÈÎfiÓ ÛËÌÂÖÔÓ Û˘Ó·ÓÙ‹Ûˆ˜ ïÏÔÎÏ‹ÚÔ˘ ÙÔÜ ‰ÈFËÚË̤ÓÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÎfiÛÌÔ˘. ^√ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ‰ÈÂÍ¿ÁÂÙ·È ñfi Ùɘ ^πÂ- Ú·Ú¯›·˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ùɘ ^∂ÏÏ¿‰Ô˜, âÎÚÔÛˆÔ˘Ì¤Ó˘ ñfi Ùɘ ^πÂÚĘ ™˘Ófi‰Ô˘ η› ÙáÓ ñ¢ı‡ÓˆÓ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ âÓÂÚ- ÁÔ‡ÓÙˆÓ âΠ̤ÚÔ˘˜ ïÏÔÎÏ‹ÚÔ˘ ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜»26.

¢ã √ ∞. ¶·‡ÏÔ˜ ηٷÎÏ›ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ∞ã Úfi˜ ∫ÔÚÈÓı›Ô˘˜ ÂÈÛÙÔÏ‹ ÁÚ¿ÊÂÈ: «∂ú ÙȘ Ôé ÊÈÏÂÖ ÙfiÓ ∫‡ÚÈÔÓ \πËÛÔÜÓ ÃÚÈÛÙfiÓ, qÙˆ àÓ¿ıÂÌ·. Ì·Ú¿Ó àı¿. ^∏ ¯¿ÚȘ ÙÔÜ ∫˘Ú›Ô˘ \πËÛÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÌÂı’ ñÌáÓ»27. √È ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ÊÚ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘, Ô˘ ‰È·ÛÒ˙ÔÓÙ·È Î·È Û ¿Ï- Ϙ ÂÈÛÙÔϤ˜ Î·È ·›ÚÓÔ˘Ó ÙË ÌÔÚÊ‹ ÙÚÈ·‰È΋˜ ¢ÏÔÁ›·˜28, Â·Ó·- Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÛÙ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈο Ì·˜ ΛÌÂÓ·. ∏ ·Á¿Ë ÚÔ˜ ÙÔÓ ∫‡- ÚÈÔ ·ÔÙÂÏ› ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ÚÔ¸fiıÂÛË ÌÂÙÔ¯‹˜ ÛÙÔ ÛÒÌ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ŸÔÈÔ˜ ‰ÂÓ ·Á·¿ÂÈ ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ πËÛÔ‡ ÃÚÈÛÙfi ·˜ Á›ÓÂÈ ·Ó¿ıÂÌ·. √ ÏfiÁÔ˜ ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘, Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ›‰Ô˜ ηٿڷ˜29, Ê·›ÓÂÙ·È ÛÎÏË- Úfi˜, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ Â›Ó·È. ¢ÂÓ ÌÔÚ› οÔÈÔ˜ Ó· ·Á·¿ÂÈ ÏÂÎÙÈο ηÈ

25. ¶ÚˆÙ. °. Δ™∂Δ™∏, fi.., ÛÂÏ. 263. 26. ¶. Δƒ∂ª¶∂§∞, \∂› Ùɘ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎɘ ∫ÈÓ‹Ûˆ˜ η› ÙáÓ £ÂÔÏÔÁÈÎáÓ ¢È·- ÏfiÁˆÓ ìÌÈÂ›ÛËÌ· öÁÁÚ·Ê·, \∞ıÉÓ·È 1972, ÛÂÏ. 6, 8. 27. ∞ã ∫ÔÚ. 16, 21-22. 28. μã ∫ÔÚ. 13, 13. 29. Pierre Sandevoir, Ï. «·Ó¿ıÂÌ·», §ÂÍÈÎfi ‚È‚ÏÈ΋˜ ıÂÔÏÔÁ›·˜, ÌÂÙ. μ. ™ÙÔ- ÁÈ¿ÓÓÔ˜, ∞ı‹Ó· 1980, ÛÂÏ. 75.

–300– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™ ȉÂÔÏÔÁÈο, ·ÏÏ¿ ÂÌÂÈÚÈο. √ ¿ÓıÚˆÔ˜ ÌÔÚ› Ó· ·Á·‹ÛÂÈ ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ, ·ÏÏ¿ ÌÔÚ› Î·È Ó· ÙÔÓ ·ÚÓËı›. ∏ ·Á¿Ë fï˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÊËÚË̤ÓË ¤ÓÓÔÈ·, Ô˘ ÛÙÂÚÂ›Ù·È Ú·ÎÙÈÎÔ‡ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘. ∞Ó·˙Ë- ÙÂ›Ù·È Ì¤Û· ·fi ÌÈ· Â›ÔÓË ÔÚ›· Ô‰‡Ó˘, ıÏ›„ˆÓ, ·Á›‰ˆÓ ÙÔ˘ ÂÈÚ·ÛÌÔ‡ Î·È ›Ûˆ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Ô˘. °È’ ·˘Ùfi ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙËÓ ‰È·Ú΋ ‰Ô- ÎÈÌ·Û›· ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡, ÙËÓ ¿ÛÎËÛË, ÙË Ó‹„Ë Î·È ÙËÓ ÂÙÔÈÌfiÙËÙ·. «ª‹ àÁ·áÌÂÓ ÏfiÁˆˇ Ìˉ¤ ÙFÉ ÁÏÒÛÛFË, àÏÏ’ âÓ öÚÁˆˇ η› àÏË- ı›ˇ·»30, ‰È‰¿ÛÎÂÈ πˆ¿ÓÓ˘ Ô £ÂÔÏfiÁÔ˜. ∏ ·Á¿Ë ÚÔ˜ ÙÔ £Âfi ‰ÂÓ Â›Ó·È ·˘ÙfiÓÔÌË, ‰È¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ·Á¿Ë ÚÔ˜ ÙÔÓ ÏËÛ›ÔÓ31. ã∂Ó‰ÂÈÍË Ù˘ ·Á¿˘ ÚÔ˜ ÙÔ £Âfi Â›Ó·È Î·È Ë Ù‹ÚËÛË ÙˆÓ ı›ˆÓ ÂÓÙÔÏÒÓ32. ∏ Ù¤ÏÂÛË Ù˘ ı›·˜ ∂˘¯·ÚÈÛÙ›·˜ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÓÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, «ÙÔÜÙÔ ÔÈÂÖÙ Âå˜ Ù‹Ó âÌ‹Ó àÓ¿ÌÓËÛÈÓ»33. ™ÙË Û‡Ó·ÍË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì ÙËÓ Â˘‰ÔΛ· ÙÔ˘ ¶·Ú·ÎÏ‹ÙÔ˘, Ô˘ ÛÙ¤ÏÏÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ¶·Ù¤Ú· ‰È· ÙÔ˘ ÀÈÔ‡, ÔÈ ÈÛÙÔ› ·ÁÈ¿˙ÔÓÙ·È Î·È ·Êı·ÚÙ›- ˙ÔÓÙ·È. ∏ ı›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Á›ÓÂÙ·È Ô ¯ÒÚÔ˜ Û˘Ó·ÓÙ‹Ûˆ˜ ÙˆÓ ¿- ÓÙˆÓ. ∏ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ›ÛÙˆ˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È Ì ÙÔ Ò˜ ÙÔ Î¿ı ÙÈ ˙ˆÔÁÔÓÂ›Ù·È Î·È ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ ¿ÎÙÈÛÙË ÙÚÈ·‰È΋ ¯¿ÚË34. √È ÈÛÙÔ› ÚÔÁ‡ÔÓÙ·È ÙË ‚·ÛÈÏ›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡. ∞ӷηÈÓ›˙ÔÓÙ·È Î·È Î·ÚÔÊÔÚÔ‡Ó ÓÂ˘Ì·ÙÈο, fi¯È fï˜ ˆ˜ ÌÂÌÔӈ̤ӷ ¿ÙÔÌ·, ·ÏÏ¿ ˆ˜ ̤ÏË ÙÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ÛÒÌ·ÙÔ˜. √ ËÛ˘¯·ÛÙÈÎfi˜ Î·È ·ÛÎËÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ˙ˆ‹˜, Ô˘ ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜, ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÈÚ› ÙÔÓ ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎfi Ù˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ·ÏÏ¿ Ó· ÙÔÓ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ. ªÂ ΤÓÙÚÔ Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ˙ˆ‹˜ ÙËÓ ∂˘¯·ÚÈÛÙ›· ÔÈ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ‰ÂÓ

30. ∞ã πˆ¿Ó. 3, 18. 31. «∂ú ÙȘ ÂúFË ¬ÙÈ àÁ·á ÙfiÓ £ÂfiÓ, η› ÙfiÓ à‰ÂÏÊfiÓ ·éÙÔÜ ÌÈÛFÉ „‡ÛÙ˘ âÛÙ›Ó». (∞ã \πˆ¿Ó. 4, 20). 32. «^√ ö¯ˆÓ Ù¿˜ âÓÙÔÏ¿˜ ÌÔ˘ η› ÔÈáÓ ·éÙ¿˜ âÎÂÖÓfi˜ âÛÙÈÓ ï àÁ·áÓ ÌÂØ ï ‰¤ àÁ·áÓ Ì àÁ·Ëı‹ÛÂÙ·È ñfi ÙÔÜ ·ÙÚfi˜ ÌÔ˘, η› âÁÒ àÁ·‹Ûˆ ·éÙfiÓ Î·› âÌÊ·Ó›Ûˆ ·éÙˇá âÌ·˘ÙfiÓ» (\πˆ¿Ó. 14, 21). 33. §Ô˘Î., 22, 19. 34. ∞Ú¯ÈÌ. μ∞™π§∂π√À, ∂ÈÛÔ‰ÈÎfiÓ, ÕÁÈÔÓ ŸÚÔ˜ 21978, ÛÂÏ. 100.

–301– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ÂÓÒÓÔÓÙ·È ÁÈ· Ó· ·Ó·ÓÂÒÛÔ˘Ó ÙÔ Ì›ÛÔ˜ ÙÔ˘˜ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Î¿ÔÈˆÓ ¿Ï- ψÓ, ·ÏÏ¿ ÁÈ· Ó· ‰ËÏÒÛÔ˘Ó ÙËÓ ·Á¿Ë ÙÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ Î·È Ó· ÂÎÊÚ¿ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÚÔÛ¢¯‹ ÙÔ˘˜ «˘¤Ú ÙÔ˘ Û‡Ì·ÓÙÔ˜ ÎfiÛÌÔ˘». °È’ ·˘Ùfi ÛÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ¤¯Ô˘Ó ı¤ÛË Ù· «ÔÚ- ıfi‰ÔÍ· ÙfiÍ·», Ô˘ ˘ËÚÂÙÔ‡Ó ¿ÏÏÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜. ∏ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏË- Û›· Ì¿ÏÏÔÓ ÙÔ͇ÂÙ·È Î·È Ë ‰‡Ó·Ì‹ Ù˘ «ÂÓ ·ÛıÂÓ›· ÙÂÏÂÈÔ‡Ù·È»35. ™ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Ô ÚÔÛˆÈÎfi˜ ·ÁÒÓ·˜ Á›ÓÂÙ·È ÎÔÈÓfi˜ Î·È ÎÔÚ˘- ÊÒÓÂÙ·È Ì ÙË ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙË ı›· ∂˘¯·ÚÈÛÙ›·. ã∂ÙÛÈ ÂÍËÁÂ›Ù·È ÙÔ ·Ó¿ıÂÌ· ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘, Ô˘ fiˆ˜ Î·È ÛÙËÓ ¶ÚÔ˜ °·Ï¿Ù·˜ ÂÈ- ÛÙÔÏ‹36 ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÚÔÛˆÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·37. ∏ ·ÔÎÔ‹ ·fi ÙÔ ÛÒÌ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ¤Ú¯ÂÙ·È ˆ˜ ÂȂ‚·›ˆÛË Ù˘ ÂχıÂÚ˘ ÂÈÏÔÁ‹˜ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, Ô˘ ·ÔʤÚÂÈ Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÍËÚ·Û›· Î·È Ô ÓÂ˘Ì·- ÙÈÎfi˜ ı¿Ó·ÙÔ˜. ¢È·ÛÒ˙ÂÙ·È Ì ÙÔ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi Ë ÂÏ¢ıÂÚ›· Î·È ÙÔ ·˘ÙÂÍÔ‡ÛÈÔ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÈÓÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘. ∞ÓÙ›ıÂÙ· fiÔÈÔ˜ ÂÎÔ‡ÛÈ· ̤ÓÂÈ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, ˙ÂÈ Ì ÙËÓ ÂÛ¯·- ÙÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ‰ÔΛ· Î·È Î·ÏÏÈÂÚÁ› Ù· ¯·Ú›ÛÌ·Ù· ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡- Ì·ÙÔ˜ Ô˘ ¤Ï·‚ Ì ÙÔ ‚¿ÙÈÛÌ·. √È ÏfiÁÔÈ ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ Ô˘ ·Ó·- ʤÚÔÓÙ·È ÛÙË ¯¿ÚË ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÚËÙÔÚÈÎfi Û¯‹Ì·. ∂Ȃ‚·ÈÒÓÔ˘Ó ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ı›·˜ ¯¿ÚÈÙÔ˜ Î·È ÙËÓ Â˘‰ÔΛ· ÙÔ˘ ¶·Ú·ÎÏ‹ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·. ∞ÔηχÙÔ˘Ó ÙÔÓ ÂÓÔÔÈËÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜. ™˘Ì‚·›ÓÂÈ ˆÛÙfiÛÔ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ Ô- Ú›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ٷ ÚfiÛˆ· Î·È ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜

35. μÏ. μã ∫ÔÚ. 12, 9. 36. «\∞ÏÏ¿ η› â¿Ó ìÌÂÖ˜ õ ôÁÁÂÏÔ˜ âÍ ÔéÚ·ÓÔÜ Âé·ÁÁÂÏ›˙ËÙ·È ñÌÖÓ ·Ú’ n Âé·ÁÁÂÏÈÛ¿ÌÂı· ñÌÖÓ, àÓ¿ıÂÌ· âÛÙˆ. ó˜ ÚÔÂÈڋηÌÂÓ, η› ôÚÙÈ ¿ÏÈÓ Ï¤ÁˆØ Âú ÙȘ ñÌĘ Âé·ÁÁÂÏ›˙ÂÙ·È ·Ú’ n ·ÚÂÏ¿‚ÂÙÂ, àÓ¿ıÂÌ· öÛÙˆ». (°·Ï. 1, 8-9). 37. ∞Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ Ô ÈÂÚfi˜ ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ ÛÙËÓ ÔÈÌ·ÓÙÈ΋ Ù·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ Î·È ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ ÁÚ¿ÊÂÈ: «≠OıÂÓ Î·› âÓ ÙÔ‡Ùˆˇ ó˜ η› ÄÛÈÓ àÎÚ›‚ÂÈ·Ó ö¯Ô- ÓÙ˜, Ù¿˜ Ì¤Ó ·îÚ¤ÛÂȘ ‰È‹ÏÂÁ¯ÔÓ Î·› à¤‚·ÏÏÔÓ, Ôé‰ÂÓ› ‰¤ ÙáÓ ·îÚÂÙÈÎáÓ Ù·‡- ÙËÓ âÈÙÈÌ›·Ó ÚÔÛÉÁÔÓ. ΔÔÈÁ·ÚÔÜÓ ï \∞fiÛÙÔÏÔ˜ âÓ ‰˘Û› ÌfiÓÔȘ ÙfiÔȘ Ù‹Ó Êˆ- Ó‹Ó Ù·‡ÙËÓ âÍ àÓ¿Á΢ Ê·›ÓÂÙ·È ÂåÒÓ, Ôé¯ ïÚÈÛÙÈÎˇá ‰¤ ÚÔÛÒˇˆ Ù·‡ÙËÓ â‹Á·ÁÂÓ, âÓ Ì¤Ó ÙˇÉ Úfi˜ ∫ÔÚÈÓı›Ô˘˜ ÂåÒÓ, “∂ú ÙȘ Ôé ÊÈÏÂÖ ÙfiÓ ∫‡ÚÈÔÓ ìÌáÓ \πËÛÔÜÓ ÃÚÈÛÙfiÓ, âÛÙˆ àÓ¿ıÂÌ·”Ø Î·›, “∂ú ÙȘ ñÌĘ Âé·ÁÁÂÏ›˙ÂÙ·È ·Ú’ n ·- ÚÂÏ¿‚ÂÙÂ, àÓ¿ıÂÌ· öÛÙˆ”» (¶ÂÚ› ÙÔÜ Ì‹ ‰ÂÖÓ àÓ·ıÂÌ·Ù›˙ÂÈÓ, 3, PG 48, 948).

–302– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™ Û˘Óı‹Î˜, Ó· ÚÔÎÚ›ÓÔÓÙ·È ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÔÚʤ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ‚›Ô˘. ∏ ÈÂ- Ú·ÔÛÙÔÏ‹, ÙÔ Ì·ÚÙ‡ÚÈÔ, Ë ÌÔÓ·¯È΋ ˙ˆ‹ Ì ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÔÚʤ˜ Ù˘, Ë ·Ó¿ÏË„Ë ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÂÚÁÔ˘ Î·È Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÚÔÛÊÔÚ¿ ·Ô- ÙÂÏÔ‡Ó ÛÙÔ ‚¿ıÔ˜ ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ȉ›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Ô˘ Âί¤ÂÙ·È ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ‰È·ÔÙ›˙ÂÈ ÙȘ ηډȤ˜ ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ. ΔÔ ›‰ÈÔ ÓÂÚfi ·Ú‰Â‡ÂÈ ÙËÓ ÎÙ›ÛË, ·ÏÏ¿ οı ‰¤Ó‰ÚÔ ·Ú¿ÁÂÈ ‰È·ÊÔ- ÚÂÙÈÎÔ‡˜ ηÚÔ‡˜, ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘38.

∂ã ¢ÂÓ Â›Ó·È fï˜ ÌfiÓÔ Ô ¯ÒÚÔ˜ Ù˘ ı›·˜ ∂˘¯·ÚÈÛÙ›·˜, Ô˘ ÚÔ- ÛÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi Î·È ·ÁÎfiÛÌÈÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∞Ó¿ÏÔÁÔ ¯·Ú·- ÎÙ‹Ú· ¤¯ÂÈ Î·È Ë ·ÛÎËÙÈ΋ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ÌÔÓ·¯Ô‡39, ·ÏÏ¿ Î·È Î¿ı ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÔ‡. ¶·ÁÎfiÛÌȘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ¤¯Ô˘Ó Ù· ¿ıË Î·È ÔÈ ·ÚÂÙ¤˜ ÙÔ˘. ã√ˆ˜ Ë ·Ì·ÚÙ›· ÙÔ˘ ∞‰¿Ì ›¯Â ·Ó·ÓıÚÒÈÓ˜ ÂÈÙÒÛÂȘ, ¤ÙÛÈ Î·È Ù· ¿ıË Î·È ÔÈ ·Ì·Úٛ˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ù·Ï·Ó›˙Ô˘Ó ÙËÓ ·Ó- ıÚˆfiÙËÙ· Î·È ¤¯Ô˘Ó ÎÔÛÌÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ, ‰È‰¿ÛÎÂÈ Ô ∞Ú¯ÈÌ. ™ˆ- ÊÚfiÓÈÔ˜ ™·¯¿ÚˆÊ40. √ ∞‰¿Ì ·Ó·˙‹ÙËÛ ÙËÓ ·ÈÒÓÈ· ˙ˆ‹ Îfi‚ÔÓÙ·˜ ÙÔ ‰ÂÛÌfi Ì ÙÔÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁfi ÙÔ˘. √ ÃÚÈÛÙfi˜, ·Ó¤‚ËΠÛÙÔ °ÔÏÁÔı¿ Î·È ‰È¿ÏÂÍ ÙÔÓ Ô‰˘ÓËÚfiÙÂÚÔ ı¿Ó·ÙÔ, ÁÈ· Ó· ÂÍ·Ï›„ÂÈ ÙËÓ Î·Ù¿Ú· ·˘Ù‹. ¢ÂÓ ÛÙ·˘- ÚÒıËΠfï˜ ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÈÛÙÔ‡˜, ·ÏÏ¿ ÁÈ· fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒ- Ô˘˜, ·fi ÙÔÓ ∞‰¿Ì Ò˜ ÙÔÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô Ô˘ ı· ÁÂÓÓËı› ·fi Á˘- Ó·›Î·. √ ÂÚÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ ÂıÓÔÙ‹ÙˆÓ ·ÔÙÂÏ› ÌÂÁ¿ÏË ¤ÎÙˆÛË. ªÂ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi ·ÓÔ›ÁÂÈ Ô ‰ÚfiÌÔ˜ ÚÔ˜ ÙÔ Ì›ÛÔ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ¤ıÓË, ÚÔ˜ ÙËÓ ¤¯ıÚ· ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÔÌ¿‰ˆÓ. °È’ ·˘Ùfi ÁÚ¿ÊÂÈ Ô ∞Ú¯ÈÌ. ™ˆÊÚfiÓÈÔ˜: «¢¤Ó

38. μÏ. ∫∞§§π™Δ√À (¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘), ∫ÂÊ¿Ï·È· ÂÚ› ÚÔÛ¢¯‹˜, 15, ºÈÏÔηϛ·, ÙfiÌ. ¢ã, ÛÛ. 299-301. 39. μÏ. °. π. ª∞¡Δ∑∞ƒπ¢∏, «¶·ÁÎÔÛÌÈfiÙËÙ· Î·È ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi˜», ∂ÈÎÔÛÈÂÓÙ·- ÂÙËÚÈÎfiÓ, ∞ÊȤڈ̷ ÛÙÔÓ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¡Â·fiψ˜ Î·È ™Ù·˘ÚÔ˘fiψ˜ Î. ¢ÈÔ- Ó‡ÛÈÔ, ¡Â¿ÔÏË-£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1999, ÛÂÏ. 483 Î.Â. 40. ∞Ú¯ÈÌ. ™øºƒ√¡π√À, √ ¿ÁÈÔ˜ ™ÈÏÔ˘·Ófi˜ Ô ∞ıˆÓ›Ù˘, ŒÛÛÂÍ ∞ÁÁÏ›·˜ 1995, ÛÂÏ. 38Ø ÙÔ˘ ȉ›Ô˘, ¶ÂÚ› Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ˙ˆ‹˜, ŒÛÛÂÍ ∞ÁÁÏ›·˜ 1995, ÛÂÏ. 29.

–303– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ÁÓˆÚ›˙ˆ ÃÚÈÛÙfi ≠∂ÏÏËÓ·, ƒáÛÔ, ò∞ÁÁÏÔ, ò∞Ú·‚·... ï ÃÚÈÛÙfi˜ ÂrÓ·È ÁÈ¿ ̤ӷ Ùfi ÄÓ, Ùfi ñÂÚÎfiÛÌÈÔ ÂrÓ·È». ã√ÔÈÔ˜ ÌÈÌÂ›Ù·È ÙÔÓ ÃÚÈ- ÛÙfi, ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ¿Û¯ÂÈ ÁÈ· Ó· ıÂÚ·¢Ù› Î·È Ó· Ûˆı› ÔÏfiÎÏËÚË Ë ·ÓıÚˆfiÙËÙ·41. ∫·È Û ¿ÏÏÔ ÛËÌÂ›Ô ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ Î¿ı ̤ÏÔ˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ «çÊ›ÏÂÈ Ó¿ Êı¿ÛFË Âå˜ Ùfi ϋڈ̷ Ùɘ ïÌÔÈÒÛˆ˜ Úfi˜ ÙfiÓ ÃÚÈÛÙfiÓ, ̤¯ÚÈ Ùɘ Ù·˘ÙfiÙËÙÔ˜ ÌÂÙ’ ∞éÙÔÜ (ηْ âÓ¤ÚÁÂÈ·Ó ‚Â- ‚·›ˆ˜, Ô鯛 ηْ ÔéÛ›·Ó), ôÏψ˜ ‰¤Ó ı¿ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËıFÉ ì ëÓfiÙ˘ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ηı’ ïÌÔ›ˆÛÈÓ Ùɘ ëÓfiÙËÙÔ˜ Ùɘ ^∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰Ô˜»42. ∞ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÚÔÛˆÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Î·ıÔÏÈÎfi Î·È ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∞˘Ùfi Û˘Ì‚·›ÓÂÈ, fiÙ·Ó Ï·Ù˘Óı› Ë Û˘Ó›- ‰ËÛË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡, fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Ô˘ ¤ÊÂÚ ̤۷ ÙÔ˘ ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ43. √ ∞Ú¯ÈÌ. ™ˆÊÚfiÓÈÔ˜ ·Ô‰›‰ÂÈ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ- Τ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ˙ˆ‹˜, ÙËÓ ˘·ÎÔ‹, ÙË ÌÂÙ¿ÓÔÈ·, ÙËÓ ÚÔÛ¢¯‹, ÙËÓ ·Á¿Ë, ·ÏÏ¿ Î·È Û οı ·ÚÂÙ‹. ™ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ˙ˆ‹ Ë ˘·ÎÔ‹ ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÚÔÛÒˆÓ. ã√Ù·Ó Ì¿ıÔ˘Ì ӷ ˙ԇ̠̠¤Ó· ÚfiÛˆÔ, Ì·- ı·›ÓÔ˘Ì ӷ ˙ԇ̠̠ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ¿ÏÏ· Ô˘ ÙÔ˘ ÌÔÈ¿˙Ô˘Ó. ã∂ÙÛÈ ÛÙ·‰È·Î¿ ÂÈÛ¯ˆÚԇ̠۠‚·ı‡ fiÓÔ ÁÈ· fiÏË ÙËÓ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·. ∂¿Ó οÔÈÔ˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ʤÚÂÈ Ì¤Û· ÙÔ˘ ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ ·‰ÂÏÊfiÙËÙ·, Ò˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÁηÏÈ¿ÛÂÈ, fiˆ˜ Ô ÃÚÈÛÙfi˜, ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ·Ó- ıÚˆfiÙËÙ·˜ ̤۷ ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ Î·È ÙÔ ¯ÒÚÔ44; ∫·Ù¿ ·ÚfiÌÔÈÔ ÙÚfiÔ Ú¤ÂÈ Ó· Ì¿ıÔ˘Ì fiÙÈ Ë ÌÂÙ¿ÓÔÈ· ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ·ÙÔÌÈ΋ ˘fiıÂÛË, ·ÊÔ‡ ÛÙË ˙ˆ‹ Ì·˜ ·ÓÙ·Ó·ÎÏ¿Ù·È Ë Î·- Ù¿ÛÙ·ÛË fiÏ˘ Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜. «\∞Ú¯›˙Ô˘Ì ӿ ˙ÔÜÌ ً ˙ˆ‹ Ì·˜ ¬ˆ˜ Ù‹ ‚ϤÂÈ ï £Âfi˜, ̤ ÙÚfiÔ ÛÊ·ÈÚÈÎfi. ª¤ Ù‹ ÌÂÙ¿ÓÔÈ¿ Ì·˜, ‰¤ ˙ÔÜÌ ÌfiÓÔ Ùfi àÙÔÌÈÎfi Ì·˜ ‰Ú¿Ì·Ø ˙ÔÜÌ ̤۷ ÛÙfiÓ ú‰ÈÔ ÙfiÓ ë·˘Ùfi Ì·˜ Ù‹Ó ÙÚ·Áˆ‰›· ¬ÏÔ˘ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘»45.

41. ∞Ú¯ÈÌ. ™øºƒ√¡π√À, ¶ÂÚ› Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ˙ˆ‹˜, ÛÂÏ. 27 Î.Â. 42. ∞Ú¯ÈÌ ™øºƒ√¡π√À, √„fiÌÂı· ÙÔÓ £ÂfiÓ Î·ıÒ˜ ÂÛÙÈ, ÛÂÏ. 174. 43. ∞Ú¯ÈÌ. ™øºƒ√¡π√À, ¶ÂÚ› Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ˙ˆ‹˜, ÛÂÏ. 27. 44. ∞Ú¯ÈÌ. ™øºƒ√¡π√À, ¶ÂÚ› Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ˙ˆ‹˜, ÛÂÏ. 73. 45. ∞Ú¯ÈÌ. ™øºƒ√¡π√À, ¶ÂÚ› Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ˙ˆ‹˜, ÛÛ. 29-30. ∂›Ó·È Â›Û˘ ·ÍÈÔ-

–304– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™ ªÂ ÙËÓ ·ÛÎËÙÈ΋ ˙ˆ‹, Ô˘ ÂÏ·ÂÈ ÙË ¯¿ÚË ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷- ÙÔ˜, ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ÛÙ·‰È·Î¿ Ë ÂÎÂṲ̂ÓË ·ÓıÚÒÈÓË Ê‡ÛË Î·È ·›- ÚÔÓÙ·È ÔÈ Ê˘ÏÂÙÈΤ˜, ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜, ÂıÓÈΤ˜, ‹ ¿ÏϘ ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ. ∞Ôη- χÙÂÙ·È Ë ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ʇÛ˘. √ ¿ÁÈÔ˜ ª¿ÍÈÌÔ˜ Ô √ÌÔÏÔÁËÙ‹˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·˜ ÙȘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ Ù¤ÏÂÈ·˜ ·Á¿˘ Î·È Ù˘ ·ÛÎËÙÈ΋˜ ·¿ıÂÈ·˜ ÁÚ¿ÊÂÈ Ù· ÂÍ‹˜: «^√ Ù¤ÏÂÈÔ˜ âÓ àÁ¿FË Î·› Âå˜ ôÎÚÔÓ à·ı›·˜ âÏıÒÓ, ÔéÎ â›ÛÙ·Ù·È ‰È·ÊÔÚ¿Ó å‰›Ô˘ η› àÏÏÔ- ÙÚ›Ô˘, õ 剛·˜ η› àÏÏÔÙÚ›·˜, õ ÈÛÙÔÜ Î·› à›ÛÙÔ˘, õ ‰Ô‡ÏÔ˘ η› âÏ¢- ı¤ÚÔ˘, õ ¬Ïˆ˜ ôÚÛÂÓÔ˜ η› ıËÏ›·˜Ø àÏÏ’ àÓÒÙÂÚÔ˜ Ùɘ ÙáÓ ·ıáÓ Ù˘Ú·ÓÓ›‰Ô˜ ÁÂÓfiÌÂÓÔ˜, η› Âå˜ Ù‹Ó Ì›·Ó ʇÛÈÓ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ àÔ‚ÏÂ- fiÌÂÓÔ˜, ¿ÓÙ·˜ âÍ úÛÔ˘ ıˆÚÂÖ, η› Úfi˜ ¿ÓÙ·˜ úÛˆ˜ ‰È¿ÎÂÈÙ·È»46. ŸÙ·Ó ÏËÚˆı› Ë Î·Ú‰È¿ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ·fi ÙË Ã¿ÚË ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ÙÔÓ Î·Úfi Ô˘ ·˘Ùfi ÚÔÛÎÔÌ›˙ÂÈ, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ·Á¿Ë, ÙË ¯·Ú¿, ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË, ÙË Ì·ÎÚÔı˘Ì›·, ÙË ¯ÚËÛÙfiÙËÙ·, ÙËÓ ·Á·ıˆ- Û‡ÓË, ÙËÓ ›ÛÙË, ÙËÓ Ú·fiÙËÙ· Î·È ÙËÓ ÂÁÎÚ¿ÙÂÈ·47, ‰Â ¯ÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È ÂÓÙÔϤ˜ Î·È Î·ÓfiÓ˜. ™ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ηÙÔÈÎËÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ÛÒ˙ÂÙ·È fi¯È Ì˯·ÓÈÛÙÈο ‹ ‰˘- Ó·ÛÙÈο, ·ÏÏ¿ ÂχıÂÚ·. ∂ÓÂÚÁÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙËÓ ÚÔ·›ÚÂÛ‹ ÙÔ˘ Û˘- ÓÂÚÁ› ÛÙÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ı›·˜ ¯¿ÚÈÙÔ˜. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›·, fiÙ·Ó ‰Â ÌÂÙ·- ‚¿ÏÏÂÙ·È Û ÂÁÎfiÛÌÈÔ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi Ì˯·ÓÈÛÌfi Ì ‰‡ÛηÌÙË

ÌÓËÌfiÓ¢Ù˜ ÔÈ ÂÌÂÈڛ˜ ÙÔ˘ ·Á›Ô˘ ™ÈÏÔ˘·ÓÔ‡ ÙÔ˘ ∞ıˆÓ›ÙÔ˘. «\E› ‰Âο‰·˜ âÙáÓ è‰‡ÚÂÙÔ ï °¤ÚˆÓ ™ÈÏÔ˘·Ófi˜ (̤¯ÚÈ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ‰·ÎÚ‡ˆÓ), ¥Ó· ÁÓˆÚ›ÛFË ï Îfi- ÛÌÔ˜ ÙfiÓ £ÂfiÓ. ¢¤Ó àÌʤ‚·ÏÏÂÓ ¬ÙÈ, â¿Ó Ôî Ï·Ô› –âÛΤÙÂÙÔ ÙÔ‡˜ Ï·Ô‡˜, ʤ- ÚˆÓ ·éÙÔ‡˜ âÓ ÙFÉ ÂéÎÙÈÎFÉ ÂéÛÏ·Á¯Ó›ˇ· Ùɘ ηډ›·˜ ·éÙÔÜ– âÁÓÒÚÈ˙ÔÓ Ù‹Ó àÁ¿ËÓ Î·› Ù‹Ó Ù·›ӈÛÈÓ ÙÔÜ £ÂÔÜ, ı¿ âÁη٤ÏÂÈÔÓ ïÌÔ›ˆ˜ Úfi˜ ÙfiÓ \∞fi- ÛÙÔÏÔÓ ¶·ÜÏÔÓ ó˜ Û·‚·Ï· (‚Ï. ºÈÏ. 43, 7-8), ó˜ ·È‰›ˆÓ ·›ÁÓÈ·, Ù¿ ¿ıË ñfi ÙáÓ ïÔ›ˆÓ η٤¯ÔÓÙ·È, η› ı¿ â‰›ˆÎÔÓ ì̤ڷ˜ η› Ó˘ÎÙfi˜ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó ı›·Ó Ù·›ӈÛÈÓ Î·› ·éÙ‹Ó Ù‹Ó àÁ¿ËÓ ÌÂı’ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ Ùɘ „˘¯É˜ ·éÙáÓ. ∫·› â¿Ó âÁ›ÓÂÙÔ ÙÔÜÙÔ, ı¿ õÏÏ·ÛÛÔÓ Ùfi ÚfiÛˆÔÓ Ùɘ Áɘ η› Ù¿ Â- ڈ̤ӷ ¬ÏˆÓ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ, ¬ÏÔ˜ ‰¤ ï ÎfiÛÌÔ˜ ı¿ ÌÂÙÂÌÔÚÊÔÜÙÔ, ó˜ ï °¤- ÚˆÓ öÏÂÁÂÓ, (Âå˜ Ì›·Ó üÚ·Ó)» (∞Ú¯ÈÌ ™øºƒ√¡π√À (™∞Ã∞ƒøº), √ ¿ÁÈÔ˜ ™ÈÏÔ˘·- Ófi˜ Ô ∞ıˆÓ›Ù˘, ŒÛÛÂÍ ∞ÁÁÏ›·˜ 1995, ÛÛ. 276-277). 46. ª∞•πª√À √ª√§√°∏Δ√À, ∫ÂÊ¿Ï·È· ÂÚ› ·Á¿˘, ÂηÙÔÓÙ¿˜ μã, 30, PG 90, 993B. 47. °·Ï. 5, 22.

–305– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ÁÚ·ÊÂÈÔÎÚ·ÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË, ·ÔηχÙÂÈ ÚÔÊËÙÈο ÙÔ ı¤ÏËÌ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Î·È Á›ÓÂÙ·È ÙÔ ˙˘Ì¿ÚÈ ÁÈ· ÙËÓ ÌÂÙ·ÏÏ·Á‹, ÙËÓ ·ÚÌÔÓ›· Î·È ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ·ÛÎÔ‡- ÓÙ·È Û˘Ó¯Ҙ ÁÈ· Ó· ÂÁηٷÏ›„Ô˘Ó ÙËÓ È‰ÈÔÙ¤ÏÂÈ·, ÙÔÓ Î·ÈÚÔÛÎÔ- ÈÛÌfi Î·È ÙËÓ ÂÁÎÔÛÌÈÔÎÚ·ÙÈ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ·ÁˆÓ›˙Ô- ÓÙ·È ÁÈ· Ó· ÌËÓ ·Ê‹ÛÔ˘Ó Ó· ·Ì‚Ï˘Óı› Ë ÂÛ¯·ÙÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ‰ÔΛ·. ∏ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛË, ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· Á›ÓÂÙ·È Ôχ˜ ÏfiÁÔ˜ ÛÙȘ ̤- Ú˜ Ì·˜, ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù˘ ˘ÂÚËÊ¿ÓÂÈ·˜ Î·È Ù˘ ‡‚Úˆ˜, ÛÙËÓ ÊÈÏ·˘Ù›· Î·È ÙÔÓ ÂÁˆÎÂÓÙÚÈÛÌfi, ÛÙËÓ ÂÚÈÊÚfiÓËÛË ÙˆÓ ¿Ï- ÏˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Î·È ÙËÓ ÈÛÔÚÚÔ›· ÙÔ˘ ÙÚfiÌÔ˘. ∞ÓÙ›ıÂÙ· Ë ·ÁÎÔ- ÛÌÈfiÙËÙ· Ô˘ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È ÛÙÔ ·Ó·Î·ÈÓÈṲ̂ÓÔ ÚfiÛˆÔ Î·È Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÂ›Ù·È Ì ÙËÓ Ï¿Ù˘ÓÛË Î·È ·Ó¿‰ÂÈÍ‹ ÙÔ˘ Û ÙfiÔ «Û˘Á¯ˆÚ‹Ûˆ˜» ÔÏfiÎÏËÚÔ˘ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, Û ηıÔÏÈ΋ ˘fiÛÙ·ÛË48. ∏ ·ÁÎÔÛÌÈfiÙËÙ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙËÚ›˙Â- Ù·È ÛÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ· Î·È ÙËÓ ·Á¿Ë. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÌË Û˘ÌʈÓ› Î·È Ó· ÌË Û˘ÌÚ¿Ù- ÙÂÈ Ì ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ‰ÈÂıÓ›˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡˜ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÏÏ·Á‹ Î·È ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ∞ÎÔÏÔ˘ı› fï˜ Î·È ÙÔ ‰ÈÎfi Ù˘ ‰ÚfiÌÔ, Û˘- Ó¯›˙ÔÓÙ·˜ Î·È ÂÓÙ›ÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÚÔÛ¢¯‹ Î·È ÙËÓ ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ ¿ÛÎËÛË49. ΔÔ Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ı›·˜ ∂˘¯·ÚÈÛÙ›·˜ ÚÔÛʤÚÂÙ·È «ñ¤Ú Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤Ó˘», ·ÏÏ¿ Î·È ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙËÓ ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË. √ Ó¢- Ì·ÙÈÎfi˜ ·Ù¤Ú·˜ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁfi˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÈÛÙÔ›, Ô˘ ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÛÙË ı›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·, Ì·ı·›ÓÔ˘Ó Ó· ˙Ô˘Ó Û ‰‡Ô Â›‰·, ÙÔ ıÂ›Ô Î·È ÙÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ. «¢È·Ì¤ÓÔ˘Ó Ó‡̷ÙÈ âÓ ÙFÉ £Â›ˇ· ÛÊ·›Úˇ· η› Ù·˘- ÙÔ¯ÚfiÓˆ˜ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó Âå˜ Ù¿ ÙÚ·ÁÈο Âڈ̤ӷ Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤-

48. °. π. ª∞¡Δ∑∞ƒπ¢∏, ¶·ÁÎÔÛÌÈfiÙËÙ· Î·È ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi˜, fi.., ÛÂÏ. 496. 49. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Ë ·ÛÎËÙÈ΋ ÂÌÂÈÚ›· ÙÔ˘ °¤ÚÔÓÙÔ˜ ™ˆÊÚÔÓ›Ô˘: «™˘- Ó‹ıÈ˙ÔÓ âÓ Á¤ÓÂÈ Ó¿ ÚÔ‚¿Ïψ Ù¿˜ âÌÂÈÚ›·˜ ÌÔ˘ âÊ’ ¬Ï˘ Ùɘ àÓıÚˆfiÙËÙÔ˜, η› Û˘Ó¤·Û¯ÔÓ ÌÂı’ ¬ÏˆÓ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ Ô¥ÙÈÓ˜, ó˜ η› âÁÒ, öÌÂÓÔÓ âÓ Î·- Ù·ÛÙ¿ÛÂÈ ¯ˆÚÈÛÌÔÜ àfi ÙÔÜ £ÂÔÜ. ¢È¿ ÙÔÈÔ‡ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘ Ù¿ ·ı‹Ì·Ù· ¿ÓÙˆÓ âÁ›ÓÔÓÙÔ “ú‰È·”, η› âÓ ÙFÉ ·ÔÌÔÓÒÛÂÈ Ùɘ âÚ‹ÌÔ˘ õÚ¯ÂÙÔ âÓ›ÔÙ ÚÔÛ¢¯‹ ñ¤Ú ¬ÏÔ˘ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÌÂÙ¿ ÙÔÜ å‰›Ô˘ ÎÏ·˘ıÌÔÜ ó˜ η› ñ¤Ú âÌÔÜ ÙÔÜ å‰›Ô˘» (√„fi- ÌÂı· ÙÔÓ £ÂfiÓ Î·ıÒ˜ ÂÛÙÈ, ÛÂÏ. 405).

–306– Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™

Ó˘»50. √ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁfi˜ ÈÂÚ¤·˜ ‰ÂÓ Ì¤ÓÂÈ ÂÁÎψ‚ÈṲ̂ÓÔ˜ ÛÙ· fiÚÈ· ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ ·Ó·ÁÎÒÓ, ÏËÛÌÔÓÒÓÙ·˜ ÙË ÏÔÈ‹ ·ÓıÚˆfiÙËÙ· Ô˘ ‚·Û·Ó›˙ÂÙ·È ·fi ÙÔ Ì›ÛÔ˜, ÙËÓ ·‰ÈΛ· Î·È Î¿ı ›‰Ô˜ Â΂ȷÛÌÒÓ51. °È’ ·˘Ùfi Î·È Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÚÔÛ¢¯‹, Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË ÔÚıfi‰ÔÍË Ì·ÚÙ˘Ú›· ÚÔ˜ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÎfiÛÌÔ, ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÍ·- ÛıÂÓ‹ÛÂÈ, ·ÏÏ¿ Ó· ÂÓÙ·ı›. ΔÔÓ ¡Ô¤Ì‚ÚÈÔ ÙÔ˘ 1995 Ô √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¶·ÙÚȿگ˘ μ·ÚıÔÏÔ- Ì·›Ô˜ ·fi ÙÔ ‚‹Ì· Ù˘ Unesco ·ÊÔ‡ ÂÈÛ‹Ì·Ó fiÙÈ ÔÈ ÚˆÙÔ‚Ô˘- ϛ˜ ÙÔ˘ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ÁÈ· ÙËÓ Â›Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÈÎ›ÏˆÓ ÎÔÈÓˆ- ÓÈÎÒÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Â›Ó·È fi¯È ÌfiÓÔÓ ·Ô‰ÂÎÙ¤˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈΛ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ Û˘Ó›‰ËÛË ÙfiÓÈÛÂ: √ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁfi˜ ÈÂ- Ú¤·˜, «äڤ̈˜, àıÔÚ‡‚ˆ˜ η› Ú·ÁÌ·ÙÈÎᘠ‚ÈÔÖ Î·› îÂÚÔ˘ÚÁÂÖ ÌÂÙ¿ ¿ÓÙˆÓ ÙáÓ ^∞Á›ˆÓ, Ùfi Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔÓ Ùɘ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜, Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÙÔÜ Û‡Ì·ÓÙÔ˜ ÎfiÛÌÔ˘. ™˘ÓÂȉËÙÔÔÈÂÖ Ùfi ÌÂÁ·ÏÂÖÔÓ ÙÔÜ Ó¿ ÂrÓ·› ÙȘ àÏËıᘠôÓıÚˆÔ˜, ‰ËÏ·‰‹ Ù·ÂÈÓfi˜, ı˘ÛÈ·˙fiÌÂÓÔ˜, ‰È·ÛÙÂÏÏfiÌÂÓÔ˜, ηıÈÛÙ¿ÌÂÓÔ˜ ¯ÒÚ· ÙÔÜ à¯ˆÚ‹ÙÔ˘ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ àÁ¿˘ η› ÔÚ¢fiÌÂÓÔ˜ âÓ ëÙ¤Úˇ· ÌÔÚÊFÉ, âÓ ÙFÉ ÌÔÚÊFÉ ÙÔÜ ôÏÏÔ˘, ÙÔÜ à‰ÂÏÊÔÜ ·éÙÔÜ, ‰È¿ Ó¿ ‚ÔËı‹ÛˇË ·éÙfiÓ ‰È·ÎÚÈÙÈÎá˜... ¶fiÛËÓ ·- Ú¿ÎÏËÛÈÓ, ‰‡Ó·ÌÈÓ Î·› öÌÓ¢ÛÈÓ ‰‡Ó·Ù·È Ó¿ Ï¿‚FË ‰ˆÚÂ¿Ó ï ôÓıÚˆ- Ô˜ ‰È¿ Ùɘ ÚÔÛÂÁÁ›Ûˆ˜ ÌÂÙ¿ Û‚·ÛÌÔÜ ·ÓÙfi˜ ôÏÏÔ˘ àÓıÚÒ-

50. ∞Ú¯ÈÌ. ™øºƒ√¡π√À, √„fiÌÂı· ÙÔÓ £ÂfiÓ Î·ıÒ˜ ÂÛÙÈ, ÛÂÏ. 364. ∞Ó·ÊÂÚfiÌÂ- ÓÔ˜ ÛÙ· ·ÔÎ·Ï˘ÙÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÂÔ¯‹˜, Î·È ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÂÈ- Ú‹Ó˘ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ô °¤ÚÔÓÙ·˜ ™ˆÊÚfiÓÈÔ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ: «Δfi ÜÚ ÂrÓ·È õ‰Ë ≤ÙÔÈÌÔÓ, η› â‰fiıË Âå˜ ¯ÂÖÚ·˜ àÊÚfiÓˆÓ. ^∏ ÂåÚ‹ÓË âͤÏÈÂÓ àfi ÚÔÛÒÔ˘ Ùɘ ÔåÎÔ˘Ì¤- Ó˘. ^∏ ıÂÙÈ΋ ÏÂ˘Ú¿ ÙáÓ ÊÔ‚ÂÚáÓ ÙÔ‡ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ öÁÎÂÈÙ·È Âå˜ Ùfi ¬ÙÈ Ô鯛 ÌfiÓÔÓ Ôî ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ›, àÏÏ’ ÂåÛ¤ÙÈ Î·› Ôî Ì‹ ÈÛÙ‡ÔÓÙ˜ âÈÌfiÓˆ˜ ηÏÔÜÓÙ·È Ó¿ ‰È¢ڢÓıÔÜÓ ÓÔÂÚᘠη› Ó¿ ñÂÚˉ‹ÛÔ˘Ó Ù¿ ÛÙÂÓ¿ Ï·›ÛÈ· ÙáÓ âıÓÈÎÈÛÙÈÎáÓ Ù¿ÛÂˆÓ j ÔÏÈÙÈÛÙÈÎáÓ ·Ú·‰fiÛÂˆÓ Î·› Ó¿ ÛÙÔ¯¿˙ÔÓÙ·È â› ·Ó·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ‰È·ÛÙ¿ÛˆÓ. ™˘Ì‚·›ÓÂÈ Ó¿ ·Ú·ÙËÚáÌÂÓ, η› Ì¿ÏÈÛÙ· Û˘¯Ó¿ÎȘ, Ùfi âÓ·ÓÙ›ÔÓ Úfi˜ Ùfi ϯı¤Ó: Ù‹Ó Ù¿ÛÈÓ Úfi˜ àÓÂÍ·ÚÙËÛ›·Ó, ÂåÛ¤ÙÈ Î·› çÏÈÁ·Ú›ıÌˆÓ Î·› âÓÙÂÏᘠñ·Ó·Ù‡ÎÙˆÓ Ê˘ÏáÓ. \∞ÏÏ’ ·î àÓÙÈıÂÙÈη› ·≈Ù·È Ù¿ÛÂȘ, âÎ ‰È·Ì¤ÙÚÔ˘ àÓÙ›- ıÂÙÔÈ Úfi˜ Ù‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎ‹Ó àÓ¿ÁÎËÓ, ¿ÓÙÔÙÂ Û˘ÓÒ‰Â˘ÔÓ Ù‹Ó ·Ú¿‰ÔÍÔÓ îÛÙÔ- Ú›·Ó Ùɘ ÂÙˆÎ˘›·˜ àÓıÚˆfiÙËÙÔ˜» (fi.., ÛÂÏ. 366). 51. ∞Ú¯ÈÌ ™øºƒ√¡π√À, fi.., ÛÂÏ. 366.

–307– ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√Y μ∞™π§∂π√Y π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ Ô˘, ÔÏÈÙÈÛÌÔÜ õ ÎÙ›ÛÌ·ÙÔ˜. ¶fiÛÔÓ ‰˘Ó¿ÌÂı· Ó¿ ‚ÔËıËıáÌÂÓ àfi âΛÓÔ˘˜, ÙÔ‡˜ ïÔ›Ô˘˜ ö¯ÔÌÂÓ ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ó¿ ‚ÔËı‹ÛˆÌÂÓ. \∞ÓÙÈı¤- Ùˆ˜ fiÛÔÓ „¢‰‹˜, ıÔÚ˘‚҉˘ η› ÎÂÓfi˜ η› ‰È¿ ÙÔÜÙÔ à¿ÓıÚˆ- Ô˜ η› ·éÙfi¯ÚËÌ· àÓıÚˆÔÎÙfiÓÔ˜ ÂrÓ·È ï “ÔÏÈÙÈÛÌfi˜” Ùɘ ñÂ- ÚËÊ·Ó›·˜, Ùɘ ≈‚Úˆ˜ η› Ùɘ ÂÚÈÊÚÔÓ‹Ûˆ˜ ÙáÓ ÏÔÈáÓ»52. ∏ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÚÔÛ¢¯‹ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ «ñ¤Ú Ùɘ ÙáÓ ¿ÓÙˆÓ ëÓÒÛˆ˜» Î·È «Ùɘ ÂåÚ‹Ó˘ ÙÔÜ Û‡Ì·ÓÙÔ˜ ÎfiÛÌÔ˘» ‰ÂÓ Â›Ó·È Ô˘- ÙÔÈ΋. ∂ÎÊÚ¿˙ÂÈ Ì ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ÙÚfiÔ ÙËÓ Ô‰‡ÓË ÁÈ· ÙȘ ‰È·ÈÚ¤ÛÂȘ Î·È Ù· Û¯›ÛÌ·Ù· ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· Ù· Ì›ÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ Ï·Ô‡˜. ªÂ ¤ÌÔÓË ¿ÛÎËÛË ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· ÎÚ·ÙËı› ·Ì›ˆÙË Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÚÔÛ¢¯‹, ÙÔ ÔÚıfi‰ÔÍÔ ÊÚfiÓËÌ· Î·È Ë ·Ó¿ÏÔÁË Û˘- Ó›‰ËÛË ÁÈ· ÙË ÛˆÙËÚ›· fiÏ˘ Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜. √ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁfi˜ η- ÏÂ›Ù·È Ó· Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Ì¤Û· ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ ÙÔ ·ÔÏ˘ÙÚˆÙÈÎfi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, Ô˘ ‰È¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙËÓ °ÂıÛËÌ·Ó‹ Î·È ÙÔÓ °ÔÏÁÔı¿. ∏ ı›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·, «âÓ ÙFÉ ·åˆÓ›ˆˇ ·éÙɘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙÈ, ÂrÓ·È ı˘- Û›· ñ¤Ú ÙáÓ êÌ·ÚÙÈáÓ Ùɘ àÓıÚˆfiÙËÙÔ˜»53. ŸÙ·Ó ηÏÏÈÂÚÁÂ›Ù·È Ë ·Ú·¿Óˆ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÌ·ÓÙÈ΋ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ÙËÓ ÈÂÚˆÛ‡ÓË, Ë ‰È·ÎÔÓ›· ÙÔ˘ ÔÈ̤ӷ ‰ÂÓ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÌfiÓÔ ÛÙË ÛˆÙË- Ú›· Ù˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ˘ ȉ›Ô˘, ·ÏÏ¿ ÂÎÙ›- ÓÂÙ·È ÛÙÔ «Û‡Ì·ÓÙ· ÎfiÛÌÔ».

52. «√ÌÈÏ›· ÙÔ˘ √ÈÎ. ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ μ·ÚıÔÏÔÌ·›Ô˘ ÂÓÒÈÔÓ Ù˘ Unesco», ÂÚ. √ÚıÔ‰ÔÍ›·, μã (1995), Ù‡¯Ô˜ ¢ã, ÛÂÏ. 545. 53. ∞Ú¯ÈÌ. ™øºƒ√¡π√À, √„fiÌÂı· ÙÔÓ £ÂfiÓ Î·ıÒ˜ ÂÛÙÈ, ÛÂÏ. 370.

–308– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞;

∫ƒπΔπ∫H Δ√Y ∫∂πªŒ¡√À ∫∞I Eƒª∏¡∂ÀΔπ∫H ¶ƒ√™Œ°°π™∏ Δ√Y ƒøª. 16, 7

πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√À √ª√Δπª√™ ∫∞£∏°∏Δ∏™ Δ∏™ £∂√§√°π∫∏™ ™Ã√§∏™ Δ√À ∞ƒπ™Δ√Δ∂§∂π√À ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À £∂™™∞§√¡π∫∏™

ÔÏÏb˜ Á˘Ó·ÈÎÂÖ˜ ÌÔÚÊb˜ Ï·ÈÛÈÒÓÔ˘Ó Ùe îÂÚ·ÔÛÙÔÏÈÎe öÚÁÔ ¶ÙÔÜ \∞. ¶·‡ÏÔ˘ ó˜ Û˘ÓÂÚÁ¿Ùȉ˜ ÛÙd˜ ïÔÖ˜ ï \∞fiÛÙÔÏÔ˜ àÓ·ı¤ÙÂÈ ñ‡ı˘Ó˜ àÔÛÙÔÏb˜ j à¢ı‡ÓÂÈ ÚÔÙÚÔb˜ j àÔÛÙ¤ÏÏÂÈ ¯·ÈÚÂÙÈÛÌÔ‡˜. Δe ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÔ ·éÙe Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ÛÙe ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ (16Ô) Ùɘ ¶Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏɘ, ¬Ô˘ ÌÓËÌÔÓ‡ÔÓÙ·È 28 ·- Ú·ÏÉÙ˜ ¯·ÈÚÂÙÈÛÌáÓ âÎ ÙáÓ ïÔ›ˆÓ Ôî 8 ÂrÓ·È Á˘Ó·ÖΘ. \∞e ·éÙb˜ Ôî 7 Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ìb Ùe ΋ڢÁÌ· ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘, ¬ˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È àe Ùe Ú. «ÎÔÈá» Ìb Ùe ïÔÖÔ ï \∞. ¶·ÜÏÔ˜ Ùd˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ («≥ÙȘ ÔÏÏa âÎÔ›·ÛÂÓ Âå˜ ñÌĘ», «Ùa˜ ÎÔÈáÛ·˜ âÓ ∫˘Ú›ˆ»,ˇ «≥ÙȘ ÔÏÏa âÎÔ›·ÛÂÓ âÓ ∫˘Ú›ˆ»),ˇ ≤Ó· ÚÉÌ· Ôf Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ÁÂÓÈÎa ÛÙd˜ âÈÛÙÔ- Ϥ˜ ÙÔ˘ Ìb ÙÔf˜ ÎfiÔ˘˜ ηd Ùd˜ Ù·Ï·ÈˆÚ›Â˜ ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ1. \∂ÓÙ˘- ˆÛÈ¿˙ÂÈ àÎfiÌË ÛÙe ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ·éÙe ì ÚfiÙ·ÍË Ùɘ ¶Ú›Ûη˜ ÛÙe ˙ÂÜÁÔ˜ \∞·Ϸ ηd ¶Ú›Ûη˜ ηd ì öÓ·ÚÍË Ùɘ ëÓfiÙËÙ·˜ Ìb Ùc ÌÓ›· Ùɘ ‰È·ÎfiÓÔ˘ ºÔ›‚˘, ÚÔÊ·ÓᘠÎÔÌ›ÛÙÚÈ·˜ Ùɘ âÈÛÙÔÏɘ ÛÙc ƒÒÌË. \∞Û¯¤Ùˆ˜ ÙÔÜ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜ ëÓe˜ ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ àÚÈıÌÔÜ ÚÔÛÒˆÓ ÛÙa ïÔÖ· ï ¶·ÜÏÔ˜ ÛÙ¤ÏÓÂÈ ¯·ÈÚÂÙÈÛÌÔ‡˜, Ûb Ì›· fiÏË Ì¿ÏÈÛÙ· Ôf ‰bÓ ö¯ÂÈ àÎfiÌË âÈÛÎÂÊıÂÖ Î·d Ûb Ì›· âÎÎÏËÛ›· Ôf ‰bÓ ¥‰Ú˘Û ï ú‰ÈÔ˜ j οÔÈÔ˜ Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˘ ÙÔ˘, οÓÔ˘Ó âÓÙ‡ˆÛË Ôî ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌÔd Ìb ÙÔf˜ ïÔ›Ô˘˜ Û˘Óԉ‡ÂÈ ï \∞fiÛÙÔÏÔ˜ Ùa ÚfiÛˆ· ·éÙ¿. ^∏ âÚÁ·Û›· ·éÙc ıa âÈÎÂÓÙÚˆıÂÖ Û’ ≤Ó· ÚfiÛˆÔ, ÙcÓ \πÔ˘Ó›·, ÙÔÜ ÛÙ›¯. 16, 7: «àÛ¿Û·Ûı \∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔÓ Î·d \πÔ˘Ó›·Ó ÙÔf˜ Û˘ÁÁÂÓÂÖ˜ ÌÔ˘ ηd Û˘Ó- ·È¯Ì·ÏÒÙÔ˘˜ ÌÔ˘, Ô¥ÙÈÓ¤˜ ÂåÛÈÓ â›ÛËÌÔÈ âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ, ÔQ ηd Úe âÌÔÜ ÁÂÁfiÓ·ÛÈÓ âÓ ÃÚÈÛÙˇá». Δe Úfi‚ÏËÌ· Ôf ıa âÍÂÙ¿ÛÔ˘Ì àÊÔÚÄ (·) ÛÙe Á¤ÓÔ˜ ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜ \πÔ˘Ó›·, ÁÈa Ùe ïÔÖÔ Ôî ÎÚÈÙÈÎb˜ âΉfiÛÂȘ

1. ∞ã ∫ÔÚ. 4, 12Ø 15, 10Ø 16, 16Ø °·Ï. 4, 11Ø ºÈÏ. 2, 16Ø ∫ÔÏ. 1, 29Ø ∞ã £ÂÛ. 5, 12Ø ∞ã ΔÈÌ. 4, 10 Î.ô.

–309– πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√Y ÙÔÜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ùɘ ∫.¢. ηd ηْ àÎÔÏÔ˘ı›·Ó Ôî ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÛÙd˜ ÓÂfi- ÙÂÚ˜ ÁÏáÛÛ˜ ηd Ôî ñÔÌÓËÌ·ÙÈÛÙb˜ ‰È¯¿˙ÔÓÙ·È àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙc ÁÚ·Êc «\πÔ˘ÓÈĘ» (ó˜ àÚÛÂÓÈÎe ùÓÔÌ·) ηd «\πÔ˘Ó›·» (ó˜ ıËÏ˘Îfi) ηd (‚) ÛÙcÓ öÓÓÔÈ· ÙÔÜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌÔÜ «â›ÛËÌÔÈ âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ»: ™Ë- Ì·›ÓÂÈ: ‰È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔÈ àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙÔf˜ àÔÛÙfiÏÔ˘˜ (‰ËÏ. àfiÛÙÔÏÔÈ), j ¯·›ÚÔ˘Ó âÎÙÈÌ‹Ûˆ˜ àe ÙÔf˜ àÔÛÙfiÏÔ˘˜;

∞ã ™Ùd˜ âΉfiÛÂȘ ÙÔÜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ùɘ ∫.¢. àe Ùɘ ÚÒÙ˘ ÙÔ˘ \∂Ú¿ÛÌÔ˘ (1516) ̤¯ÚÈ Î·d Ùd˜ ÎÚÈÙÈÎb˜ âΉfiÛÂȘ ÙÔÜ Ù¤ÏÔ˘˜ ÙÔÜ 19Ô˘ ·åÒÓ·, àÎfiÌË Î·d ÛÙd˜ ÚáÙ˜ âΉfiÛÂȘ ÙÔÜ Eberhard Nestle ÛÙe ÚáÙÔ Ù¤- Ù·ÚÙÔ ÙÔÜ 20ÔÜ ·åÒÓ·, ‰ËÏ. âd 4 ·åáÓ˜, ΢ÚÈ·Ú¯ÂÖ ì ÁÚ·Êc «\πÔ˘- Ó›·». \∞e Ùd˜ âΉfiÛÂȘ ·éÙb˜ àӷʤÚÔ˘Ì Ùd˜ ÁÓˆÛÙfiÙÂÚ˜: ÙÔÜ \∂Ú¿- ÛÌÔ˘ (1516-35), ÙÔÜ Stephanus (1546-51), ÙáÓ Elzevir (1624-33), Bengel (1734), Wettstein (1751), Griesbach (1774-1805), Tischendorf (1841-68), Westcott-Hort (1881), E. Nestle (1898-1904), Souter (1910), von Soden (1913) Î.ô.2 \∞e Ùɘ 13˘ (1927) âΉfiÛˆ˜ ÙÔÜ Erwin Nestle (˘îÔÜ ÙÔÜ Eberhard) àÓÙÈηı›ÛÙ·Ù·È ì «\IÔ˘Ó›·» àe ÙeÓ «\πÔ˘- ÓÈÄÓ» (ôÚÛ.), ÁÚ·Êc ÙcÓ ïÔ›· ˘îÔıÂÙÔÜÓ Î·ÙfiÈÓ ¬Ï˜ Ôî ÌÂÙ·ÁÂÓ¤- ÛÙÂÚ˜ âΉfiÛÂȘ Nestle (1927 ëÍ.), Nestle-Aland (1952 ëÍ.), Bover (1943), The Greek New Testament ÙáÓ ^∂ÓˆÌ¤ÓˆÓ μÈ‚ÏÈÎáÓ \∂Ù·ÈÚÈáÓ (19661, 19682, 19753, 19934). ^øÛÙfiÛÔ ì ÁÚ·Êc «\πÔ˘Ó›·» âÈÎÚ·ÙÂÖ ÛÙcÓ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎc öΉÔÛË ÙÔÜ 1904 (ηd ÛÙcÓ àÓ·Ù‡ˆÛ‹ Ù˘ ÙÔÜ 1912), ÛÙcÓ öΉÔÛË ÙáÓ Z. Hodges-A. Farstad, The Greek New Testament according to the Majority text (1982) ηd Ûb ¬Ï˜ Ùd˜ ëÏÏËÓÈÎb˜ âΉfi- ÛÂȘ (\∞ÔÛÙÔÏÈÎɘ ¢È·ÎÔÓ›·˜, ∑ˆÉ˜, ™ˆÙÉÚÔ˜, ^∂ÏÏËÓÈÎɘ μÈ‚ÏÈÎɘ ^∂Ù·ÈÚ›·˜ Î.Ù.Ï.) Ôf àÓ··Ú¿ÁÔ˘Ó Ùe ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎe ΛÌÂÓÔ. Δe ·-

2. ¶Ï‹ÚË Î·Ù¿ÏÔÁÔ ÙáÓ âΉfiÛÂˆÓ Ìb ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›Â˜ ÌÔÚÂÖ Óa ‚ÚÂÖ ï âӉȷÊÂÚfi- ÌÂÓÔ˜ àÓ·ÁÓÒÛÙ˘ ÛÙe ÚfiÛÊ·ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔÜ E.J. Epp, Junia. The First Woman Apostle, 2005, ÛÛ. 62-63, Ùe ïÔÖÔ àÔÙÂÏÂÖ â¤ÎÙ·ÛË Ùɘ àÚ¯ÈÎɘ ÌÂϤÙ˘ ÙÔÜ Û˘ÁÁڷʤ· «Text-Critical, Exegetical, and Socio-Cultural Factors Affecting the Junia/Junias Variation in Romans 16, 7», ÛÙe Textual Criticism and Exegesis. Festschrift J.Delobel (ed. A. Denaux), 2002, ÛÛ. 227-291.

–310– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞; Ú¿‰ÔÍÔ ÙáÓ ÎÚÈÙÈÎáÓ âΉfiÛÂˆÓ Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙe ¬ÙÈ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ÁÈa Ùc ÁÚ·Êc Ôf âÈϤÁÔ˘Ó, ηıg˜ ÛËÌÂÈÒÓÔ˘Ó ÛÙeÓ ÎÚÈÙÈÎe Ì˯·ÓÈÛÌfi ÙÔ˘˜, ÛÙa àÚ¯·Ö· ÌÂÁ·ÏÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ™ÈÓ, ∞, μ*, C, D*, F, G, P, Ùa ïÔÖ· ¬Ìˆ˜ ‰bÓ ö¯Ô˘Ó ÙfiÓÔ˘˜ (!) ηd Û˘ÓÂᘠÙe ÎÂÊ·Ï·ÈÔ- ÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ π√À¡π∞¡ ÙáÓ âÓ ÏfiÁˆˇ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ ÌÔÚÂÖ Óa àÓ·ÁÓˆ- ÛıÂÖ ó˜ àÚÛÂÓÈÎe (\πÔ˘ÓÈÄÓ) àÏÏa ηd ó˜ ıËÏ˘Îe (\πÔ˘Ó›·Ó). \∞Ôʇ- ÁÔ˘Ì â‰á ÙcÓ ÏÂÙÔÌÂÚÉ ·Ú¿ıÂÛË ¬ÏˆÓ ÙáÓ âΉfiÛÂˆÓ Ùɘ ∫.¢. Ìb Ï‹ÚË ÛÙÔȯÂÖ· ÁÈa Óa Ìc ηٷÛÙ‹ÛÔ˘Ì ‰˘Û·Ó¿ÁÓˆÛÙË ÙcÓ ·- ÚÔÜÛ· âÚÁ·Û›·. ΔÔÜÙÔ ÌfiÓÔ ÛËÌÂÈÒÓÔ˘ÌÂ, ¬ÙÈ ÛÙcÓ 3Ë àÓ·Ù‡ˆÛË Ùɘ 4˘ âΉ. (1998) Ùɘ The Greek New Testament (ÛÙcÓ âΉÔÙÈÎc âÈ- ÙÚÔc Ùɘ ïÔ›·˜ ÌÂÙ¤¯ÂÈ Î·d ï Û˘ÁÁڷʤ·˜ ·éÙÔÜ ÙÔÜ ôÚıÚÔ˘ Ì·˙d Ìb ÙÔf˜ Barbara Aland, Kurt Aland, B. M. Metzger ηd C. Martini), ηıg˜ ηd ÛÙcÓ 5Ë ‰ÈÔÚıˆÌ¤ÓË âÂÙÂÈ·Îc öΉÔÛË Ùɘ Novum Testamentum Graece ÙáÓ Nestle-Aland, ÙÔÜ 1998 (ÁÈa Ùa 100 ¯ÚfiÓÈ· àe ÙcÓ 1Ë öΉ. ÙÔÜ E. Nestle) ˘îÔıÂÙÂÖÙ·È ì ÁÚ·Êc «\πÔ˘Ó›·Ó», âÓá ì ÁÚ·Êc ÙÔÜ àÚÛÂÓÈÎÔÜ «\πÔ˘ÓÈĘ» ‰bÓ àӷʤÚÂÙ·È ÔûÙ ÛÙeÓ ÎÚÈÙÈÎe Ì˯·ÓÈÛÌfi. °Èa ÙcÓ ˘îÔıÂÙÔ‡ÌÂÓË ÙÂÏÈÎa ÁÚ·Êc ÚÔÛ¿ÁÔÓÙ·È ó˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ Ùa ¯ÂÈÚfi- Á·Ê· μ2 D2 ævid 0150 33 81 104 256 263 365 424 436 459 1175 1241 1319 1573 1852 1881 1912 1962 2127 2200 Byz Lect Chrysostom (sine acc. ™ÈÓ, AB* CD* F G P). ^∏ ·ÚÔÜÛ· âÚÁ·Û›· ÛÙËÚ›˙ÂÈ Ùc ÁÚ·Êc ÙÔÜ ıËÏ˘ÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜ «\πÔ˘Ó›·» ÁÈa ÙÔf˜ ·Ú·Î¿Ùˆ ÏfiÁÔ˘˜: 1. √î ÎÚÈÙÈÎb˜ âΉfiÛÂȘ Ùɘ ∫.¢. àe Ùɘ 13˘ (1927) ÙÔÜ E. Nestle ηd ëÍɘ ˘îÔıÂÙÔÜÓ ÙcÓ ÁÚ·Êc «\πÔ˘ÓÈÄÓ», ·Ú·ı¤ÙÔÓÙ·˜ ÛÙeÓ ÎÚÈÙÈÎfi ÙÔ˘˜ Ì˯·ÓÈÛÌe ó˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ Ùɘ ÁÚ·Êɘ ·éÙɘ Ùa àÚ¯·Ö· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ôf àӷʤڷÌ ·Ú·¿Óˆ. ¶Ú¤ÂÈ ¬Ìˆ˜ Óa ÛËÌÂȈıÂÖ à̤ۈ˜ ¬ÙÈ Ùa ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ·éÙa ÂrÓ·È ÌÂÁ·ÏÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ηd ‰bÓ ö¯Ô˘Ó ÙfiÓÔ˘˜ (π√À¡π∞¡) ·Ú¤¯ÔÓÙ·˜ Ùc ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ‰ÈÏɘ àÓ·- ÁÓÒÛˆ˜ ÂúÙÂ ó˜ «\πÔ˘Ó›·Ó» ÂúÙÂ ó˜ «\πÔ˘ÓÈÄÓ». \∞e ÙeÓ 9ÔÓ ¬Ìˆ˜ ·åÒÓ· Ôf âÈÎÚ·ÙÔÜÓ Ùa ÌÈÎÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ìb ÙfiÓÔ˘˜ ïÌfiʈӷ Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È Ùe ıËÏ˘Îe Á¤ÓÔ˜ ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜, àÏÏa ηd Ôî ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔÈ ‰ÈÔÚıˆÙb˜ ÙáÓ ·Ú·¿Óˆ ÌÓËÌÔÓ¢ı¤ÓÙˆÓ ÎÂÊ·Ï·ÈÔ- ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ¯ÂÈÚÔÁڿʈÓ, Ûb ¬Û· ‚‚·›ˆ˜ ö¯Ô˘Ó âÈÛËÌ·ÓıÂÖ ÌÂ-

–311– πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√Y Ù·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔÈ ‰ÈÔÚıˆÙb˜ ηd ÙÔÓÈÛÌfi˜, ï ÙfiÓÔ˜ Ù›ıÂÙ·È ÛÙe ÎÂÊ·Ï·ÖÔ π, âÈÙÚ¤ÔÓÙ·˜ öÙÛÈ ÙcÓ àÓ¿ÁÓˆÛË ÙÔÜ ıËÏ˘ÎÔÜ \πÔ˘Ó›·. \∞ÏÏa ηd ì ·Ú·ÏÏ·Ác ïÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ «\πÔ˘Ï›·Ó» (ƒ46, 6, 606, 1718, 2685, ïÚÈṲ̂ӷ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ùɘ Vulgata, ^πÂÚÒÓ˘ÌÔ˜, ‚Ô¯·˚ÚÈ΋, ·åıÈÔ- ÈÎc ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË), ÚÔÊ·ÓᘠÚÔÂÚ¯fiÌÂÓË àe Ùe àÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ùÓÔÌ· ÛÙe ƒˆÌ. 16, 15, ‰Â›¯ÓÂÈ ¬ÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈa àÓÙÈηٿÛÙ·ÛË Á˘Ó·È- ΛԢ çÓfiÌ·ÙÔ˜ Ìb ôÏÏÔ Á˘Ó·ÈÎÂÖÔ. ªÂÙ·Íf ÙáÓ ÌÈÎÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ àӷʤÚÔ˘Ì Ùa 33 (9Ô˘ ·åÒÓ·), 1739 (10Ô˘ ·åÒÓ·), 1175 ηd 1962 (11Ô˘ ·åÒÓ·), 81 (ÙÔÜ öÙÔ˘˜ 1044), 256 (11/12Ô˘ ·åÒÓ·), 2127 (12Ô˘ ·åÒÓ·), Î.Ï.3 √é‰Âd˜ âÎ ÙáÓ âÚ¢ÓËÙáÓ ÙÔÜ ı¤Ì·ÙÔ˜ j ÙáÓ ñÔÌÓËÌ·ÙÈÛÙáÓ ÙÔÜ ÛÙ›¯Ô˘ ƒˆÌ. 16, 7 àӷʤÚÂÙ·È àÓ·Ï˘ÙÈÎa ÛÙa ‚˘˙·ÓÙÈÓa \∂ÎÏÔ- Á¿‰È· ·Úa ÌfiÓÔ Ìb Ùc ÁÂÓÈÎc öÓ‰ÂÈÍË Lect j Byz ÙáÓ ÎÚÈÙÈÎáÓ âΉfiÛˆÓ. ^øÛÙfiÛÔ, ì ÂÚÈÎÔc ƒˆÌ. 16, 1-16 àÓ·ÁÈÓÒÛÎÂÙ·È ÛÙc Ï·ÙÚ›· Ùɘ \√Úıfi‰Ô͢ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ηÙa ÙcÓ ¶·Ú·Û΢c Ùɘ Âã 낉ÔÌ¿‰·˜ Ùɘ ∞ã ¶ÂÚÈfi‰Ô˘ \∂ÈÛÙÔÏáÓ ÙÔÜ ¶·‡ÏÔ˘ ηd ηÙa ÙcÓ ÌÓ‹ÌË ÙáÓ ^∞Á›ˆÓ \∞Ó‰ÚÔÓ›ÎÔ˘ ηd \πÔ˘Ó›·˜ ÙcÓ 17Ë ª·˝Ô˘. \∂ϤÁ- Í·Ì ·éÙÔÚÔÛÒˆ˜ Ûb ÌÈÎÚÔÊdÏ̘ ≤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ àÚÈıÌe ¯ÂÈÚÔÁÚ¿- ÊˆÓ \∂ÎÏÔÁ·‰›ˆÓ (j ôÏψ˜ ÏÂÁÔÌ¤ÓˆÓ §ÂÍÈÔÓ·Ú›ˆÓ), ÛÙa ïÔÖ· ïÌfi- ʈӷ âÈÎÚ·ÙÂÖ ì ÁÚ·Êc «\πÔ˘Ó›·». \∞ӷʤÚÔ˘Ì Ùa ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚ· âÍ ·éÙáÓ Ìb Ùc ‰ÈÂıÓÉ ÛËÌÂÈÔ- ÁÚ·Ê›· ÙÔ˘˜: àe ÙeÓ 11ÔÓ ·åÒÓ· Ùa l591, l603, l883, l1178, àe ÙeÓ 12ÔÓ ·åÒÓ· Ùa l59, l147, l596, l809, l921, l1154, l1364, àe ÙeÓ 13ÔÓ ·åÒÓ· Ùa l680, l884, l938, l1441, l1590, àe ÙeÓ 14ÔÓ ·åÒÓ· Ùa l422, l1153, l1156, l1159, àe ÙeÓ 15ÔÓ ·åÒÓ· Ùe l593, àe ÙeÓ 16ÔÓ Ùe l592 Î.ô.

3. μÏ. ÏËÚ¤ÛÙÂÚÔ Î·Ù¿ÏÔÁÔ ÙáÓ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ ÛÙc ÌÂϤÙË ÙÔÜ P. Arzt, «Iunia oder Iunias? Zum textkritischen Hintergrund von Rom 16, 7», ÛÙe Liebe zum Wort. Festschrift für P.Ludger Bernard OSB, 1994, ÛÂÏ. 89 ëÍ., ï ïÔÖÔ˜ àÓÙÏÂÖ Ùd˜ ÏË- ÚÔÊÔڛ˜ ÙÔ˘ àe Ùe \πÓÛÙÈÙÔÜÙÔ öÚ¢ӷ˜ ÙÔÜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ùɘ ∫.¢. ÛÙe Münster Ùɘ °ÂÚÌ·Ó›·˜. ªÂÙa Ùe ı¿Ó·ÙÔ ÙÔÜ Kurt Aland (1994) ηd ÙcÓ ÚfiÛÊ·ÙË Û˘Ó- Ù·ÍÈÔ‰fiÙËÛË Ùɘ Û˘˙‡ÁÔ˘ ÙÔ˘ Barbara Aland, Ùe \πÓÛÙÈÙÔÜÙÔ ‰È¢ı‡ÓÂÙ·È àe ÙeÓ Î·ıËÁËÙc Holger Strutwolf.

–312– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞;

2. ^∏ àÚ¯·›· âÎÎÏËÛ›·, ¬ˆ˜ à˯ÂÖÙ·È ì ôÔ„‹ Ù˘ ÛÙd˜ ëÚÌË- ÓÂÖ˜ ÙáÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ ηd ÛÙe ^∂ÔÚÙÔÏfiÁÈÔ, ‰¤¯ÂÙ·È ÙcÓ \πÔ˘Ó›· ó˜ Á˘- Ó·ÈΛ· ÌÔÚÊc Û˘ÓÂÚÁ¿Ùȉ·˜ ÙÔÜ \∞. ¶·‡ÏÔ˘, Ûb ïÚÈṲ̂Ó˜ Ì¿ÏÈ- ÛÙ· ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ùc ıˆÚÂÖ Û‡˙˘ÁÔ ÙÔÜ \∞Ó‰ÚÔÓ›ÎÔ˘ (‚Ï. ™˘Ó·Í¿ÚÈ Ùɘ 17˘ ª·˝Ô˘). ∫‡ÚÈÔ˜ âÎÚfiÛˆÔ˜ Ùɘ ëÚÌËÓ›·˜ ·éÙɘ ÂrÓ·È ï ^π. ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜, ï ïÔÖÔ˜ ÛÙcÓ ëÚÌËÓ›· ÙÔ˘ Ùɘ ¶Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏɘ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ùa ëÍɘ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο: «∫·›ÙÔÈ Î·d Ùe àÔ- ÛÙfiÏÔ˘˜ ÂrÓ·È Ì¤Á·, Ùe ‰b ηd âÓ ÙÔ‡ÙÔȘ âÈÛ‹ÌÔ˘˜ ÂrÓ·È, âÓÓfiËÛÔÓ ìÏ›ÎÔÓ âÁÎÒÌÈÔÓ. \∂›ÛËÌÔÈ ‰b qÛ·Ó àe ÙáÓ öÚÁˆÓ, àe ÙáÓ Î·- ÙÔÚıˆÌ¿ÙˆÓ. μ·‚·›, fiÛË Ùɘ Á˘Ó·ÈÎe˜ Ù·‡Ù˘ ì ÊÈÏÔÛÔÊ›·, ó˜ ηd Ùɘ ÙáÓ àÔÛÙfiÏˆÓ àÍȈıÉÓ·È ÚÔÛËÁÔÚ›·˜»4. ™ÙcÓ ëÚÌËÓ›· ÙÔ˘˜ Ùɘ ¶Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏɘ ÙcÓ \πÔ˘Ó›· ó˜ Á˘Ó·Öη àÓ·- ʤÚÔ˘Ó â›Û˘ Ôî £ÂÔ‰ÒÚËÚÔ˜ ∫‡ÚÔ˘5, \πˆ¿ÓÓ˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜6, √åÎÔ˘- ̤ÓÈÔ˜7 ηd £ÂÔʇϷÎÙÔ˜8. ^√ ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÔ˜ ·Ú·ÙËÚÂÖ: «∫·d Ùe àÔ- ÛÙfiÏÔ˘˜ ‰b ÂrÓ·È, ̤Á·Ø ηd Ù·ÜÙ· Á˘Ó·Öη ÔsÛ·Ó ÙcÓ \πÔ˘Ó›·ÓØ Ùe ‰b âÈÛ‹ÌÔ˘˜, ÔÏÏˇá ÌÄÏÏÔÓ. \∂›ÛËÌÔÈ ‰b âÁ¤ÓÔÓÙÔ àe ÙáÓ öÚÁˆÓ». \∂›Û˘ Ùe «¶·Û¯¿ÏÈÔÓ ÃÚÔÓÈÎfiÓ»9 (ÙÔÜ 7Ô˘ ·åÒÓ·) ÛËÌÂÈÒÓÂÈ: «∂åÛd ‰b ηd ·î ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹Û·Û·È ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ ±ÁÈ·È Á˘Ó·ÖΘ ÌÂÙa ÙcÓ Âå˜ ÔéÚ·ÓÔf˜ àÓ¿ÏË„ÈÓ ÙÔÜ ∫˘Ú›Ô˘, ÂÚd zÓ âÈÛÙ¤ÏÏˆÓ ¶·ÜÏÔ˜ âÌÓËÌfiÓ¢ÛÂÓ, ºÔ›‚Ë, ΔÚ˘ÊáÛ·, ... \πÔ˘Ï›·, ∫Ï·˘‰›·, \πÔ˘Ó›·, ¶Ú›- ÛÎÈÏÏ·, ...§ˆd˜ Ì¿ÌË ΔÈÌÔı¤Ô˘ ÙÔÜ àÔÛÙfiÏÔ˘»10.

4. ^∂ÚÌËÓ›· Âå˜ ÙcÓ Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏ‹Ó, ïÌÈÏ. Ï·ã, PG 60, 669. 5. ^∂ÚÌËÓ›· Ùɘ Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏɘ, ÈÛÙã, PG 82, 219-220. 6. ∂å˜ ÙcÓ Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏ‹Ó, ÈÛÙã, PG 95, 565. 7. ¶·‡ÏÔ˘ âÈÛÙÔÏc Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜, Îã, PG 118, 629-32. 8. ¶Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏɘ âÍ‹ÁËÛȘ, ÈÛÙã, PG 124, 551-2. 9. ¶·Û¯¿ÏÈÔÓ ÃÚÔÓÈÎfiÓ, PG 92, 224. 10. \∂Í·›ÚÂÛË ÛÙcÓ àÚ¯·›· ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎc ÁÚ·ÌÌ·Ù›· àÔÙÂÏÂÖ Ùe àԉȉfiÌÂÓÔ ÛÙeÓ \∂ÈÊ¿ÓÈÔ ∫‡ÚÔ˘ öÚÁÔ ¶ÂÚd ÙáÓ √ã àÔÛÙfiÏˆÓ (öΉÔÛË ÙÔÜ T. Schermann, Prophetarum vitae fabulose [1907] ÛÙc ÛÂÈÚa Teubner Ùɘ §ÂÈ„›·˜, ÛÂÏ. 125), Ùe ïÔÖÔ àӷʤÚÂÈ, àÓÙd Ùɘ \πÔ˘Ó›·˜, ÙeÓ «\πÔ˘Ó›·Ó, Ôy ηd ·éÙÔÜ ï ¶·ÜÏÔ˜ ̤- ÌÓËÙ·È». ^øÛÙfiÛÔ ì Ì·ÚÙ˘Ú›· ·éÙc à‰˘Ó·Ù›˙ÂÈ àe Ùe ÁÂÁÔÓe˜ ¬ÙÈ Ï›ÁÔ ÚÔË- ÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ Ùe öÚÁÔ ·éÙe ÌÓËÌÔÓ‡ÂÈ ÙcÓ ¶Ú›Ûη (Û‡˙˘ÁÔ ÙÔÜ \∞·Ϸ), ó˜ àÚÛÂ- ÓÈÎe ¶Ú›Ûη˜ («¶Ú›Ûη˜ Ôy ηd ·éÙÔÜ ï ¶·ÜÏÔ˜ ̤ÌÓËÙ·È»).

–313– πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√Y ^√ \øÚÈÁ¤Ó˘ ÛÙc Ï·ÙÈÓÈÎc ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔÜ ^ÀÔÌÓ‹Ì·Ùfi˜ ÙÔ˘ ÛÙcÓ ¶Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ àe ÙeÓ ƒÔ˘Ê›ÓÔ (10.21) ‰˘e ÊÔÚb˜ àӷʤÚÂÈ ÙcÓ \πÔ˘Ó›· (Salutate Andronicum et Juniam ηd Andronicum et Juniam concaptivos esse testatur)11 ηd Ì›· ÊÔÚa ó˜ àÚÛÂÓÈÎfi12. ∫·- ٷٿÛÛÂÈ ‰b àÌÊÔÙ¤ÚÔ˘˜, ÙeÓ \∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ Î·d ÙeÓ (j ÙcÓ) \πÔ˘Ó›·, ÛÙÔf˜ 72 àÔÛÙfiÏÔ˘˜13. ^∏ ‰È·Î‡Ì·ÓÛË ÛÙe Á¤ÓÔ˜ ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜ çÊ›- ÏÂÙ·È ÛÙc Ï·ÙÈÓÈÎc àfi‰ÔÛË ÙÔÜ ƒÔ˘Ê›ÓÔ˘. \∞e ÙcÓ ÚfiÛÊ·ÙË ÎÚÈ- ÙÈÎc öΉÔÛË ÙÔÜ ^ÀÔÌÓ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔÜ \øÚÈÁ¤ÓË ÛÙcÓ ¶Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ Û˘Ó¿ÁÂÙ·È ¬ÙÈ Ùe Junias àÔÙÂÏÂÖ ·Ú·ÏÏ·Ác Ûb 2 àe 3 ¯ÂÈÚfi- ÁÚ·Ê· ÙÔÜ 12Ô˘ ·åÒÓ· Ôf àÓ‹ÎÔ˘Ó ÛÙcÓ ú‰È· ÔåÎÔÁ¤ÓÂÈ·, âÓá Ùa àÚ¯·ÈfiÙÂÚ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ì·ÚÙ˘ÚÔÜÓ Ùc ÁÚ·Êc Junia14. √î §·Ù›ÓÔÈ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔd Û˘ÁÁÚ·ÊÂÖ˜ àe ÙeÓ \∞Ì‚ÚfiÛÈÔ ÙÔÜ 4Ô˘ ·åÒÓ·, ̤¯ÚÈ ÙeÓ ¶¤ÙÚÔ §ÔÌ‚·Ú‰e ÙÔÜ 12Ô˘ ·åÒÓ· ·Ú·ı¤ÙÔ˘Ó Ùe ùÓÔÌ· ó˜ ıËÏ˘Îfi, ôÏÏÔÈ ÌbÓ àÎÔÏÔ˘ıÔÜÓÙ˜ Ùc ÁÚ·Êc Junia ηd ôÏÏÔÈ Julia, âÎ ÙáÓ ïÔ›ˆÓ ì ‰Â‡ÙÂÚË, ¬ˆ˜ Âú‰·ÌÂ, Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È Ûb ïÚÈṲ̂ӷ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ùɘ ∫.¢.15 3. Δa çÓfiÌ·Ù· \πÔ˘ÓÈĘ ηd \πÔ˘Ó›· àÔÙÂÏÔÜÓ ëÏÏËÓÈÎc ÌÂÙ·- ÁÚ·Êc Ï·ÙÈÓÈÎáÓ çÓÔÌ¿ÙˆÓ. √î Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ëÚÌËÓ¢Ùb˜ Ôî ‰Â¯fiÌÂÓÔÈ Ùc ÁÚ·Êc ÙÔÜ àÚÛÂÓÈÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜ ıˆÚÔÜÓ Ùe Junias Û‡ÓÙÌËÛË ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜ Junianus, Ùe ïÔÖÔ Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È ÛÙd˜ ËÁ¤˜, ù¯È ¬Ìˆ˜ ηd Ùe ıˆÚÔ‡ÌÂÓÔ ó˜ Û‡ÓÙÌËÛ‹ ÙÔ˘ Junias, Ùe ïÔÖÔ Ô鉷ÌÔÜ Ì·ÚÙ˘- ÚÂÖÙ·È, ¬ˆ˜ ôÏψÛÙ ÔûÙ ηd Ìb ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÌÔÚÊc \πÔ˘ÓÈĘ16. \∞ÓÙ›ıÂÙ· Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È Ùe ùÓÔÌ· ÛÙc ıËÏ˘Î‹ ÙÔ˘ ÌÔÚÊc ÂúÙ ÛÙa Ï·-

11. PG 14, 1280. 12. «...et non solum isti, sed et Andronicus, et Junias, et Herodion», PG 14, 1289. 13. PG 14, 1280. 14. H. Bammel, Der Romerbriefkommentar des Origenes: kritische Ausgabe der pberset- zung Rufins, 1990, 1997, 1998, ηd L. Belleville, «\πÔ˘Ó›·Ó... â›ÛËÌÔÈ âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ. A Re-examination of Romans 16.7 in Light of Primary Source Materials», New Testament Studies 51 (2005), ÛÂÏ. 236, ÛËÌ. 20. 15. μÏ. .¯. \∞Ì‚ÚfiÛÈÔ˜ PL 17, 179 (Julia), ^πÂÚÒÓ˘ÌÔ˜ PL 23, 896. 29, 744. 30, 715 (Junia). PL 26, 617, 18 (Julia), ¶ÚÈÌ¿ÛÈÔ˜ PL 68, 505 (Julia), ¶¤ÙÚÔ˜ \∞‚Â- Ï¿Ú‰Ô˜ PL 178, 973 (Julia), ¶¤ÙÚÔ˜ §ÔÌ‚·Ú‰e˜ PL 191, 1527 (Julia), PL 191, 1528 (Junia). 16. ^∏ ôÔ„Ë ¬ÙÈ Ùe Ï·ÙÈÓÈÎe Junias àÔÙÂÏÂÖ Û‡ÓÙÌËÛË ÙÔÜ Junianus âÎÚÔ-

–314– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞;

ÙÈÓÈÎa ΛÌÂÓ· ÂúÙ ÛÙa ëÏÏËÓÈο17. ^∏ ÚÔÙ›ÌËÛË àe âΉfiÙ˜ ÙÔÜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ùɘ ∫.¢. j àe ëÚÌËÓ¢Ùb˜ ÙÔÜ àÚÛÂÓÈÎÔÜ \πÔ˘ÓÈĘ Û¯ÂÙ›- ˙ÂÙ·È Ìb ÙcÓ ëÚÌËÓ›· ÙÔÜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌÔÜ «â›ÛËÌÔÈ âÓ ÙÔÖ˜ àÔ- ÛÙfiÏÔȘ», ¬ˆ˜ ıa ‰ÔÜÌ àÓ·Ï˘ÙÈÎfiÙÂÚ· ÛÙe μã ̤ÚÔ˜ ·éÙɘ Ùɘ âÚÁ·Û›·˜. ^∏ àÔ‰Ô¯c Ùɘ \πÔ˘Ó›·˜ ó˜ àÔÛÙfiÏÔ˘ (ÛÙcÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ôf Á›ÓÂÈ àÔ‰ÂÎÙc ì âΉԯc ÙÔÜ «âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ» Ìb ÙcÓ öÓÓÔÈ·: ÌÂÙ·Íf ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ) ‰bÓ Û˘ÌÔÚ‡ÂÙ·È Ìb Ùd˜ àÓÙÈÏ‹„ÂȘ ïÚÈ- ÛÌ¤ÓˆÓ ëÚÌËÓ¢ÙáÓ, Ôf ‰bÓ ÌÔÚÔÜÓ Óa ‰È·ÓÔËıÔÜÓ ÙcÓ ≈·ÚÍË Á˘- Ó·ÈΛ·˜ ÌÔÚÊɘ ÌÂÙ·Íf ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ. ^øÛÙfiÛÔ, Ú¤ÂÈ â‰á Óa ÛËÌÂÈÒÛÔ˘Ì ·ÚÂÓıÂÙÈÎa ¬ÙÈ ï ¬ÚÔ˜ àfi- ÛÙÔÏÔ˜ ÂrÓ·È ÂéÚ‡ÙÂÚÔ˜ ÙfiÛÔ ÛÙd˜ âÈÛÙÔÏb˜ ÙÔÜ ¶·‡ÏÔ˘ ¬ÛÔ Î·d ÛÙcÓ ÚÒÙË âÎÎÏËÛ›· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ηd ‰bÓ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÛÙcÓ ïÌ¿‰· ÙáÓ «‰Ò‰Âη». ò∂ÙÛÈ, ó˜ àfiÛÙÔÏÔÈ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È âÎÙe˜ ÙáÓ ‰Ò‰Âη Ôî μ·ÚÓ¿‚·˜, \∞ÔÏÏá˜, ™ÈÏÔ˘·Ófi˜, ΔÈÌfiıÂÔ˜, \∂·ÊÚfi‰ÈÙÔ˜ ηd Ê˘- ÛÈÎa Ìb ÙeÓ ¬ÚÔ ·éÙeÓ ·éÙÔ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ï ú‰ÈÔ˜ ï \∞fiÛÙÔÏÔ˜ ¶·ÜÏÔ˜18. \∂›Û˘ ÌÂÙ·Íf ÙáÓ ¯·ÚÈÛÌ·ÙÔ‡¯ˆÓ ï ¶·ÜÏÔ˜ àӷʤÚÂÈ ÚÒÙÔ˘˜ ÙÔf˜ àÔÛÙfiÏÔ˘˜, àÛÊ·ÏᘠÌb ÙcÓ ÂéÚ‡ÙÂÚË Î·d ù¯È ÙcÓ ÂÚÈÔÚÈÛÙÈÎc öÓÓÔÈ· ÙÔÜ ¬ÚÔ˘ (‚Ï. .¯. ƒˆÌ. 12, 28Ø \∂ÊÂÛ. 4, 11). ò∞ÏψÛÙ ÛÙe ∞ã ∫ÔÚ. 15, 3-7 Ôî ‰Ò‰Âη ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È Û·Êᘠàe ÙeÓ ÂéÚ‡ÙÂÚÔ Î‡ÎÏÔ ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ: «ÃÚÈÛÙfi˜... üÊıË ÙÔÖ˜ ‰Ò‰Âη... ÂrÙ· ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ ÄÛÈÓ»). \∞ÚÁfiÙÂÚ·, ηÙa ÙeÓ 2Ô ·åÒÓ·, ÛÙcÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎc ïÚÔÏÔÁ›· âÈÎÚ¿ÙËÛ ï ÂÚÈÔÚÈÛÌe˜ ÙÔÜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈ- ÛÌÔÜ ÙáÓ àÔÛÙfiÏˆÓ ÛÙÔf˜ ‰Ò‰Âη. \∂·ÓÂÚ¯fiÌÂÓÔÈ ÛÙa Ï·ÙÈÓÈÎa çÓfiÌ·Ù· \πÔ˘ÓÈĘ-\πÔ˘Ó›· ı¤ÏÔ˘Ì Óa ÛËÌÂÈÒÛÔ˘Ì ÙcÓ âÓÈÛ¯˘ÙÈÎc ÁÈa Ùc ı¤ÛË Ì·˜ ÊÈÏÔÏÔÁÈÎc ·Ú·Ù‹- ÚËÛË ¬ÙÈ ì Ï·ÙÈÓÈÎc ηٿÏËÍË ÙáÓ çÓÔÌ¿ÙˆÓ Ûb -ius àÔ‰›‰ÂÙ·È ÛÙa

ÛˆÂÖÙ·È àe Ùe §ÂÍÈÎfi ÙÔÜ W. Bauer, Wörterbuch zum N.T., 6Ë öΉ., ÛÙ. 751, ηd Ùc °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc ÙáÓ F.Blass-A. Bebrunner-F. Rehkopf, Grammatik des Neutestamentlichen Griechisch, 14Ë öΉ. 1976, 125.2, Ôî ïÔÖÔÈ ¬Ìˆ˜ ‰bÓ ÚÔÛ¿- ÁÔ˘Ó Î·Ì›· Ì·ÚÙ˘Ú›·. 17. J. Thorley, «Junia, A Woman Apostle», Novun Testamentum 38 (1996), ÛÂÏ. 18-29Ø P. Arzt, ¬.., ÛÂÏ. 84 ëÍ., L. Belleville, ¬..Ø ÛÂÏ. 234 ëÍ. 18. ƒˆÌ 1, 1Ø 11, 13Ø ∞ã ∫ÔÚ. 1, 1Ø μã ∫ÔÚ. 1, 1Ø °·Ï. 1, 1Ø \∂Ê. 1, 1Ø ∫ÔÏ. 1, 1Ø

–315– πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√Y

ëÏÏËÓÈÎa ó˜ -ÈÔ˜, ù¯È ¬Ìˆ˜ ó˜ -È·˜ ηd Û˘ÓÂᘠÙe Ï·ÙÈÓÈÎe Junius ÌÂÙ·ÁÚ·ÊfiÌÂÓÔ ÛÙa ëÏÏËÓÈÎa ‰›ÓÂÈ ÙeÓ Ù‡Ô \πÔ‡ÓÈÔ˜ ηd ù¯È Ùe ·Ó- ÙÂÏᘠàÌ¿ÚÙ˘ÚÔ \πÔ˘ÓÈĘ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ôé‰ÂÌ›· Ì·ÚÙ˘Ú›· ÚÔÛ¿ÁÂÙ·È àe ÙcÓ àÚ¯·›· j ÙcÓ ëÏÏËÓÈÛÙÈÎc ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ÁÈa ÙcÓ ≈·ÚÍË ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜ \πÔ˘ÓÈĘ j öÛÙˆ, ¬ˆ˜ ñÔı¤ÙÔ˘Ó ïÚÈṲ̂ÓÔÈ, \πÔ˘Ó›·˜19. 4. ^∏ ÁÚ·Êc Ûb àÚÛÂÓÈÎc ÌÔÚÊ‹, ηd ‰c ù¯È ó˜ «\πÔ˘ÓÈĘ» àÏÏa \πÔ˘Ï›·˜, ÁÈa ÚÒÙË ÊÔÚa Ì·ÚÙ˘ÚÂÖÙ·È Î·Ùa ÙeÓ 13ÔÓ ·åÒÓ· àe ÙeÓ ∞åÁ›‰ÈÔ ƒÒÌ˘ (1243-1316), ï ïÔÖÔ˜ âÎ ÙáÓ ‰˘e ·Ú·ÏÏ·ÁáÓ Ôf Âr¯Â âÓÒÈfiÓ ÙÔ˘ (Juniam ηd Juliam) ÚÔÙ›ÌËÛ Ùe Juliam Ôf Ùe ıÂÒÚËÛ àÚÛÂÓÈÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜. ∫·ıg˜ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ì B. Brooten, «öÙÛÈ ·Ú·ÙËÚÔÜÌ ¬ÙÈ àÎfiÌË Î·d Ùe Juliam Ôf Ôî Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ âÚ¢ÓËÙb˜ ıa Ùe âÎÏ¿Ì‚·Ó·Ó Û·Êᘠó˜ ıËÏ˘Îe ıˆڋıËΠàÚÛÂÓÈÎe Ûb Ì›· Û˘Ó¿ÊÂÈ· Ôf Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ÁÈa àÔÛÙfiÏÔ˘˜»20. ò∂ÎÙÔÙ ÚÔÙÈÌÄÙ·È àe ÙÔf˜ àÓÙÈÁÚ·ÊÂÖ˜ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ Ùe àÚÛÂÓÈÎfi. ¶ÔÏÏÔd âÎÙÈÌÔÜÓ ¬ÙÈ Î·d ì ÁÂÚÌ·ÓÈÎc ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔÜ §Ô˘ı‹ÚÔ˘ (1522) Ìb Ùc Û·ÊÉ ÚÔÙ›ÌËÛË ÙÔÜ àÚÛÂÓÈÎÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜ (âÓ¿ÚıÚˆ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· «grüsset... den Junias») âËÚ¤·Û Ùd˜ ÂéÚˆ·˚Îb˜ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ, Ôî ïÔÖ˜ ¬Ìˆ˜ àe ÙfiÙ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ‰bÓ ÂrÓ·È ïÌfiʈÓ˜ ó˜ Úe˜ Ùe Á¤ÓÔ˜ ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜, Ìb ÙcÓ ÚfiÛıÂÙË ·Ú·Ù‹ÚËÛË ¬ÙÈ Ûb οÔȘ àÓ·ıˆڋ- ÛÂȘ ÙÔ˘˜ àÓ·ÈÚÂÖÙ·È ì ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÁÚ·Ê‹, ÂúÙ àe Ùe àÚÛÂÓÈÎe ÛÙe ıËÏ˘Îe Á¤ÓÔ˜, ÂúÙ àÓÙÈÛÙÚfiʈ˜21. ∂rÓ·È ·Ú¿‰ÔÍË ì ÚÔÙ›ÌËÛË àe ÙeÓ §Ô‡ıËÚÔ Ùɘ ÁÚ·Êɘ ÙÔÜ àÚÛÂÓÈÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ ¬ÙÈ

19. R.S. Cerving, «A Note regarding the Name Junia(s) in Romans 16.7», New Testament Studies 40 (1994), ÛÛ. 464-70Ø E.J. Epp, ¬.., ÛÛ. 40-44Ø L. Belleville, ¬.., ÛÂÏ. 240. 20. B. Brooten, «Junia... Outstanding among the Apostles (Romans 16:7)», ÛÙe Women Priests: A Catholic Commentary on the Vatican Declaration (ed. by L.S-A. Swidler, 1977, ÛÛ. 141-142. 21. \∞Í›˙ÂÈ Óa ÛËÌÂȈıÂÖ ¬ÙÈ ÛÙcÓ ÚfiÛÊ·ÙË àÓ·ıÂÒÚËÛË Ùɘ New English Translation ηd Ùɘ English Standard Version Á›ÓÂÙ·È ‰ÂÎÙc ì ıËÏ˘Îc ÌÔÚÊc ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜, ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È ¬Ìˆ˜ ì ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË «of ¡ote among the apostles» Ûb «well-known to the apostles», œÛÙ ì \πÔ˘Ó›· Óa Ìc ÎÈÓ‰˘Ó‡ÂÈ Óa ıˆÚËıÂÖ àfi- ÛÙÔÏÔ˜! ^∏ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÂrÓ·È Ùɘ L. Belleville, ¬.., ÛÂÏ. 242.

–316– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞; ì ̤¯ÚÈ ÙfiÙ ÌÔÓ·‰ÈÎc öΉÔÛË Ùɘ ∫.¢., ·éÙc ÙÔÜ \∂Ú¿ÛÌÔ˘, ηıg˜ ηd Ùa ÁÓˆÛÙa ‚˘˙·ÓÙÈÓa ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ö¯Ô˘Ó Ùc ÁÚ·Êc ÙÔÜ ıËÏ˘- ÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜. ^√ÚÈṲ̂ÓÔÈ ëÚÌËÓ¢Ùb˜ ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó ¬ÙÈ ì âÈÎÚ¿ÙËÛË àe ÙeÓ 13ÔÓ ·åÒÓ· ηd ëÍɘ ÙÔÜ àÚÛÂÓÈÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜ –ηd ¿ÏÈ ù¯È ÁÂ- ÓÈÎᘠàÏÏa Ûb ïÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜– çÊ›ÏÂÙ·È Ûb ÎÔÈÓˆÓÈÎÔf˜ Ïfi- ÁÔ˘˜, ÛÙcÓ à‰˘Ó·Ì›· ïÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ëÚÌËÓ¢ÙáÓ Óa ‰Â¯ÙÔÜÓ Ùe ¯·Ú·- ÎÙËÚÈÛÌe ÌÈĘ Á˘Ó·›Î·˜ ó˜ àÔÛÙfiÏÔ˘. ∂rÓ·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎc ì ·Ú·Ù‹ÚËÛË ÙÔÜ B. Metzger Û¯ÂÙÈÎa Ìb ÙcÓ \∂ΉÔÙÈÎc \∂ÈÙÚÔc Ùɘ 4˘ öΉ. Ùɘ The Greek New Testament: «ªÂÚÈÎa ̤ÏË Ùɘ âÈ- ÙÚÔɘ ıˆÚÒÓÙ·˜ à›ı·ÓÔ Ùe ¬ÙÈ Ì›· Á˘Ó·›Î· ÂrÓ·È ‰˘Ó·Ùe Óa ¯·- Ú·ÎÙËÚÈÛÙÂÖ ó˜ “àfiÛÙÔÏÔ˜” ηÙÂÓfiËÛ·Ó Ùe ùÓÔÌ· ó˜ àÚÛÂÓÈÎfi»22. \∞ÓÙ›ıÂÙ· ïÚÈṲ̂ÓÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ëÚÌËÓ¢Ùb˜ ηd 剛ˆ˜ ëÚÌËÓ‡ÙÚȘ Ùɘ ∫.¢. ÚÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó Ìb οı ÙÚfiÔ Ùe Á˘Ó·ÈÎÂÖÔ Á¤ÓÔ˜ ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜, ı¤ÏÔÓÙ·˜ Óa ÛÙËÚ›ÍÔ˘Ó Ùc ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›· Á˘Ó·ÈÎáÓ Ûb ñ„ËÏa àÍÈÒÌ·Ù· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. ^∏ ·ÚÔÜÛ· âÚÁ·Û›· ‰bÓ Û˘ÌÔÚ‡ÂÙ·È ÔûÙ Ìb Ùc Ì›· ηÙ‡ı˘ÓÛË ÔûÙ Ìb ÙcÓ ôÏÏË, âӉȷʤÚÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈa ÙcÓ âÈÛ‹Ì·ÓÛË ÙáÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ âÎÂ›ÓˆÓ àe ÙcÓ îÛÙÔÚ›· Ùɘ \∂ÎÎÏË- Û›·˜ ηd àe Ùa ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ùɘ ∫.¢. Ôf ‰ÈηÈÒÓÔ˘Ó Ùc ÁÚ·Êc «\πÔ˘Ó›·». 5. √î àÚ¯·Ö˜ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ Ùɘ ∫.¢. (Ï·ÙÈÓÈΤ˜, Û˘ÚȷΤ˜, ÎÔÙÈ- Τ˜, Ôf ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È à¢ı›·˜ àe Ùe ëÏÏËÓÈÎe ÚˆÙfiÙ˘Ô) ·Ú¤- ¯Ô˘Ó Ùc ÁÚ·Êc ÙÔÜ çÓfiÌ·ÙÔ˜ Ûb ıËÏ˘Îe Á¤ÓÔ˜, ÂúÙ \πÔ˘Ó›· ÂúÙ (Ôî àÚ¯·Ö˜ Ï·ÙÈÓÈΤ˜) \πÔ˘Ï›·23. ™Ùa ÓÂfiÙÂÚ· ¬Ìˆ˜ ¯ÚfiÓÈ· ì ÂåÎfiÓ· ‰È·- ÊÔÚÔÔÈÂÖÙ·È iÓ Î·d ù¯È ïÌÔÈfiÌÔÚÊ·. º·›ÓÂÙ·È ¬ÙÈ ì ÁÂÚÌ·ÓÈÎc ÌÂ- Ù¿ÊÚ·ÛË ÙÔÜ §Ô˘ı‹ÚÔ˘ âËÚ¤·Û Ùd˜ ÓÂfiÙÂÚ˜ ÂéÚˆ·˚Îb˜ Ôf ö¯Ô˘Ó ó˜ âd Ùe ÏÂÖÛÙÔÓ Ùe ùÓÔÌ· Ûb àÚÛÂÓÈÎe Á¤ÓÔ˜. \∞ӷʤÚÔ˘Ì ηْ âÈÏÔÁc Ùd˜ ÁÓˆÛÙfiÙÂÚ˜: Revised Version (1881), Amercan Standard Version (1901), Revised Standard version (1946), New English Bible (1961), Good News Bible (1966), New International Version (1973), Contemporary English Version (1995), Bonnes ¡ouvelles aujourdhui

22. A Textual Commentary on the Greek New Testament, ‚ã öΉ., 1994, ÛÂÏ. 475. 23. μÏ. P. Arzt, ¬.., ÛÛ. 94-95.

–317– πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√Y

(1971), Traduction Oecuménique de la Bible (1975), Die Gute Nachricht (1976), Zürcher Bibel (1964), U. Wilkens-Das Neue Testament (1972) Î.ô. ^∏ Èı·Óc âÍ‹ÁËÛË ÂrÓ·È ¬ÙÈ, âÎÙe˜ Ùɘ ÌÂÙ·ÊÚ¿Ûˆ˜ ÙÔÜ §Ô˘- ı‹ÚÔ˘, ÛËÌ·ÓÙÈÎc â›‰Ú·ÛË Ú¤ÂÈ Óa ôÛÎËÛ·Ó â›Û˘ Ùe ÁÓˆÛÙe §ÂÍÈÎe ÙÔÜ Walter Bauer ηd ì °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ ∫.¢. ÙáÓ Blass- Debrunner-Rehkopf24. ^øÛÙfiÛÔ àe Ùe 1970 ηd ëÍɘ ·Ú·ÙËÚÂÖÙ·È Ûb ÔÏÏb˜ ÌÂÙ·- ÊÚ¿ÛÂȘ Ì›· ÚÔÙ›ÌËÛË Úe˜ Ùc ÁÚ·Êc ÙÔÜ ıËÏ˘ÎÔÜ Á¤ÓÔ˘˜. \∞Ó·- ʤÚÔ˘Ì ÁÈa ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÌÂÚÈΤ˜: New American Bible (1970), New King James Version (1979), New Century Version (1987), Revised English Bible (1989), New Revised Standard Version (1989), Oxford inclusive Version (1995), New Living Translation (1996)25, ηd Ê˘- ÛÈÎa âͷگɘ Ôî ëÏÏËÓÈÎb˜ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ Ôf àÎÔÏÔ˘ıÔÜÓ Ùe ¶·- ÙÚÈ·Ú¯ÈÎe ΛÌÂÓÔ: μ¿Ì‚·, μ¤ÏÏ·, ΔÚÂÌ¤Ï·, ∫ÔÏÈÙÛ¿Ú·, ηd ì ÌÂ- Ù¿ÊÚ·ÛË ÙáÓ ≤ÍÈ Î·ıËÁËÙáÓ Ùɘ ^∂ÏÏËÓÈÎɘ μÈ‚ÏÈÎɘ ^∂Ù·ÈÚ›·˜.

μã ªb ÔÈa öÓÓÔÈ· Ùe ˙ÂÜÁÔ˜ \∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ ηd \πÔ˘Ó›· ıˆÚÔÜÓÙ·È àe ÙeÓ \∞. ¶·ÜÏÔ «â›ÛËÌÔÈ âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ»; o∏Ù·Ó ‰È·ÎÂÎÚÈ̤- ÓÔÈ (ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ›) ÌÂÙ·Íf ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ, qÙ·Ó ‰ËÏ. àfiÛÙÔÏÔÈ, j ÙÔf˜ ıˆÚÔÜÛ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎÔf˜ Ôî àfiÛÙÔÏÔÈ; ∫·d ÚdÓ ‰ÔıÂÖ à¿ÓÙËÛË ÛÙe âÚÒÙËÌ· ·éÙe Ú¤ÂÈ Óa ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙÂÖ ì öÓÓÔÈ· ÙÔÜ âÓ + ‰ÔÙÈ΋. Δe âÚÒÙËÌ· ÂrÓ·È: Ùe âÓ Ìb ‰ÔÙÈÎc âÎÊÚ¿˙ÂÈ Û˘ÌÂÚ›ÏË„Ë ÙÔÜ ¯·- Ú·ÎÙËÚÈ˙Ô̤ÓÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ ÛÙe ÔéÛÈ·ÛÙÈÎe Ôf àÎÔÏÔ˘ıÂÖ (àÔÛÙfi- ÏÔȘ) j ‰ËÏÒÓÂÈ àÓ·ÊÔÚ¿, ‰ËÏ. ÁÓÒÌË ÙáÓ àÔÛÙfiÏˆÓ ÁÈa Ùa âÓ ÏfiÁˆˇ ÚfiÛˆ·; ™ÙcÓ ÚÒÙË ÂÚ›ÙˆÛË ì öÓÓÔÈ· Ùɘ ÊÚ¿Ûˆ˜ ÂrÓ·È ¬ÙÈ Ôî \∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ ηd \πÔ˘Ó›· qÙ·Ó ‰È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔÈ ÌÂÙ·Íf ÙáÓ àÔ- ÛÙfiψÓ, ‰ËÏ. qÙ·Ó àfiÛÙÔÏÔÈ Ôf ‰È·ÎÚ›ıËÎ·Ó ÁÈa ÙÔf˜ ÎfiÔ˘˜ ηd Ùe öÚÁÔ ÙÔ˘˜26, ÛÙc ‰Â‡ÙÂÚË ÂÚ›ÙˆÛË ì öÓÓÔÈ· Ùɘ ÊÚ¿Ûˆ˜ ÂrÓ·È

24. μÏ. ÛËÌ. 16. 25. ™˘ÓÔÏÈÎc ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÙáÓ àÁÁÏÈÎáÓ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂˆÓ ‚Ï. ÛÙeÓ Epp, ÛÛ. 65-68. 26. ^ÀbÚ Ùɘ àfi„ˆ˜ ·éÙɘ, ‚Ï. âÈÏÂÎÙÈÎa ÙÔf˜ ·Ú·Î¿Ùˆ Ìb ÚáÙÔ ¯ÚÔ-

–318– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞; ¬ÙÈ ö¯·ÈÚ·Ó âÎÙÈÌ‹Ûˆ˜ àe ÙÔf˜ àÔÛÙfiÏÔ˘˜, ¯ˆÚd˜ ·éÙe Óa ÛË- Ì·›ÓÂÈ ¬ÙÈ qÙ·Ó Î·d Ôî ú‰ÈÔÈ àfiÛÙÔÏÔÈ27. ¶·ÚfiÌÔȘ âÎÊÚ¿ÛÂȘ àe ÙcÓ àÚ¯·›· ëÏÏËÓÈÎc ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ηd àe Ùa ëÏÏËÓÈÛÙÈÎa ΛÌÂÓ· ÚÔÛ¿ÁÔÓÙ·È ÙfiÛÔ ñbÚ Ùɘ ÚÒÙ˘ àfi„ˆ˜ ¬ÛÔ Î·d ñbÚ Ùɘ ‰Â‡- ÙÂÚ˘. \∞ÊıÔÓÔÜÓ ¬Ìˆ˜ ηd ÂrÓ·È ÂÈÛÙÈÎfiÙÂÚ· Ùa ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ñbÚ Ùɘ ÚÒÙ˘, ù¯È ‚¤‚·È· ÏfiÁˆˇ ÙÔÜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˘ àÚÈıÌÔÜ ÙÔ˘˜, àÏÏa ÏfiÁˆˇ Ùɘ âÁÁ‡ÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜ Úe˜ Ùe ƒˆÌ. 16, 7. \∞ӷʤڈ ÌÂÚÈο: §Ô˘ÎÈ·ÓÔÜ, ¡ÂÎÚáÓ ¢È¿ÏÔÁÔÈ 438: «∫·d ôÏÏÔÈ ÌbÓ ÔÏÏÔd Û˘Áη- Ù¤‚·ÈÓÔÓ ìÌÖÓ, âÓ ·éÙÔÖ˜ ‰b â›ÛËÌÔÈ \πÛÌËÓfi‰ˆÚfi˜ Ù ï ÏÔ‡ÛÈÔ˜ ï ì̤ÙÂÚÔ˜ ηd \∞ÚÛ¿Î˘ ï ªË‰›·˜ ≈·Ú¯Ô˜...»Ø \πˆÛ‹Ô˘, \πÔ˘‰·˚Îe˜ ¶fiÏÂÌÔ˜ 2, 418 «Î·d Ú¤Û‚ÂȘ ÔR˜ ÌbÓ Úe˜ ºÏáÚÔÓ öÂÌÔÓ... ÔR˜ ‰b Úe˜ \∞ÁÚ›·Ó, âÓ Ôx˜ qÛ·Ó â›ÛËÌÔÈ ™·ÜÏfi˜ Ù ηd \∞ÓÙ›·˜ ηd ∫ÔÛÙfi‚·ÚÔ˜...». \∞ÏÏa ηd àe ÙcÓ ^∞Á›· °Ú·Ê‹, ‚Ï. \∂ÛıcÚ 8, 12: «Î·d ñÌÂÖ˜ ÔsÓ âÓ Ù·Ö˜ âˆÓ‡ÌÔȘ ñÌáÓ ëÔÚÙ·Ö˜ â›ÛËÌÔÓ ì̤- Ú·Ó ÌÂÙa ¿Û˘ Â鈯›·˜ ôÁÂÙÂ»Ø ªı. 2, 6: «Î·d Ûf μËıÏÂbÌ ... Ô鉷ÌᘠâÏ·¯›ÛÙË Âr âÓ ÙÔÖ˜ ìÁÂÌfiÛÈÓ \πÔ‡‰·»28 Î.ô. \∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, çÏÈÁÔÛÙa ÂrÓ·È Ùa ·Ú¿ÏÏËÏ· ÙÔÜ àÚ¯·›Ô˘ ηd ëÏÏË- ÓÈÛÙÈÎÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÁÈa Ùc ‚ã ôÔ„Ë Î·Ùa ÙcÓ ïÌÔÏÔÁ›· ÙáÓ å‰›ˆÓ ÙáÓ ñÔÛÙËÚÈÎÙáÓ Ùɘ àfi„ˆ˜ Burer ηd Wallace («paucity of data»), Ôî ïÔÖÔÈ ‰¤¯ÔÓÙ·È ¬ÙÈ, âaÓ ï ¶·ÜÏÔ˜ õıÂÏ Óa ÂÖ ¬ÙÈ Ôî

ÓÈÎa ÙeÓ J. B.Lightfoot, St. Paul’s Epistle to the Galatians, 1890, â·Ó¤Î‰. 1968, ÛÂÏ. 96Ø Epp, ¬.., ÛÂÏ. 69 ëÍ.Ø B. Brooten, ¬.., ÛÛ. 148-151Ø L. Belleville, ÛÂÏ. 242 ëÍ.Ø R. Bauckham, Gospel Women: Studies of the Named Women in the Gospels, 2002, ηd àe ÙÔf˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘˜ ñÔÌÓËÌ·ÙÈÛÙb˜ Ùɘ ¶Úe˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ ÙÔf˜ C. K.Barrett, A Commentary on the Epistle to the Romans, 1957, ÛÛ. 283-4Ø C. Cranfield, The Epistle to the Romans, ICC, 1979, 1994, II, ÛÂÏ. 789Ø J. Dunn, Romans, 1988, II, ÛÂÏ. 895. M.-J.Lagrange, Saint Paul. Epître aux Romains, 1950, ÛÂÏ. 366Ø J. A. Fitzmyer, Romans, The Anchor bible, 1993, ÛÂÏ. 739 Î.Ï. 27. Δɘ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ·éÙɘ àfi„ˆ˜ ·ÚÈÔÈ ñÔÛÙËÚÈÎÙb˜ ÂrÓ·È Ôî M. Burer- D.Wallace, «Was Junia really an Apostle? A Re-examination of Rom 16.7», New Testament Studies 47 (2001), ÛÛ. 76-91. 28. ¶ÏÉıÔ˜ ·Ú·ÏÏ‹ÏˆÓ àe ëÏÏËÓÈÛÙÈÎb˜ âÈÁڷʤ˜, àe àÚ¯·Ö· ëÏÏËÓÈÎa ηd ëÏÏËÓÈÛÙÈÎa ΛÌÂÓ· –‚Ï. ÛÙÔf˜ ñÔÛÙËÚÈÎÙb˜ Ùɘ àfi„ˆ˜ ·éÙɘ L. Belleville, ÛÂÏ. 243 ëÍ.Ø Epp, ÛÂÏ. 69 ëÍ.

–319– πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√Y \∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ ηd \πÔ˘Ó›· qÙ·Ó âͤ¯ÔÓÙ˜ ÌÂÙ·Íf ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ, ıa öÚÂ Óa ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÂÈ Ùe â›ıÂÙÔ Ìb ÁÂÓÈÎc ÏËı˘ÓÙÈÎÔÜ, ηÙa Ùe ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙáÓ: °ã ª·Î. 6, 1: «\∂Ï¿˙·ÚÔ˜ ‰¤ ÙȘ àÓcÚ â›- ÛËÌÔ˜ ÙáÓ àe Ùɘ ¯ÒÚ·˜ îÂÚ¤ˆÓ»Ø æ·ÏÌ. ™ÔÏ. 17, 30: ï ªÂÛÛ›·˜ «ÙeÓ ∫‡ÚÈÔÓ ‰ÔÍ¿ÛÂÈ âÓ âÈۋ̈ˇ ¿Û˘ Ùɘ Áɘ»Ø ƒ. √xy 2108: «ÙÔÖ˜ âÈÛËÌÔÙ¿ÙÔȘ ÙfiÔȘ ÙáÓ ÎˆÌáÓ»Ø P. Oxy 2705: «ÙÔÖ˜ âÈÛ‹ÌÔȘ ÙÔÜ ÓÔÌÔÜ ÙfiÔȘ». ™b ¬Ï· Ùa ·Ú¿ÏÏËÏ· Ôf ÚÔÛ¿ÁÔ˘Ó Ôî ‰˘e âÚ¢ÓËÙb˜ Ùe ÚfiÛˆÔ ÁÈa Ùe ïÔÖÔ Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ‰bÓ âÌÂÚȤ¯ÂÙ·È ÛÙe ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌe ÂúÙ ·éÙe˜ âÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Ìb ÁÂÓÈÎc ÏËı˘ÓÙÈÎÔÜ ÂúÙ Ìb âÓ + ‰ÔÙÈ΋. Δe åÛ¯˘ÚfiÙÂÚfi ÙÔ˘˜ ·Ú¿ÏÏËÏÔ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È àe ÙeÓ ∂éÚÈ›‰Ë (^πfiÏ˘ÙÔ˜ 103), ¬Ô˘ ï ÏfiÁÔ˜ ÂÚd Ùɘ ıÂĘ \∞ÊÚÔ- ‰›Ù˘ («Îà›ÛËÌÔ˜ âÓ ‚ÚÔÙÔÖ˜»), ¬Ô˘ Û·Êᘠì \∞ÊÚÔ‰›ÙË ‰bÓ ÂÚÈ- Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÌÂÙ·Íf ÙáÓ ‚ÚÔÙáÓ, àÏÏ’ ì öÓÓÔÈ· Ùɘ ÊÚ¿Ûˆ˜ ÂrÓ·È ¬ÙÈ Ôî ‚ÚÔÙÔd ÙcÓ ‰¤¯ÔÓÙ·È ó˜ öÓ‰ÔÍË Î·d ÛÔ˘‰·›· ı¿29. \∂Í›ÛÔ˘ ÌÔÈÚ·Ṳ̂Ó˜ ÌÂÙ·Íf ÙáÓ ‰˘e ‰˘Ó·ÙáÓ ëÚÌËÓÂÈáÓ ÂrÓ·È Î·d Ôî ÓÂfiÙÂÚ˜ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙÔÜ ƒˆÌ 16, 7, ÂúÙ Ôî ëÏÏËÓÈÎb˜ ÂúÙ Ôî ÍÂ- ÓfiÁψÛÛ˜. ΔcÓ ÚÒÙËÓ öÓÓÔÈ· (‰È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔÈ, âͤ¯ÔÓÙ˜ ÌÂÙ·Íf ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ) ˘îÔıÂÙÔÜÓ Ôî ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ: La Bible de Jerusalem, La Traduction Oecuménique de la Bible, King James Version, New International Version, New Revised Standart Version, New Century Version, Zürcher Bibel, –ÁÈa Óa Ì›ÓÔ˘Ì Ûb ÌÂÚÈÎb˜ ÌfiÓÔ, Ùd˜ Èe ÁÓˆÛÙ¤˜– ηd àe Ùd˜ ëÏÏËÓÈÎb˜ Ôî ÙÔÜ μ¿Ì‚·, μ¤ÏÏ·, ΔÚÂÌ¤Ï·, ηd ∫ÔÏÈÙÛ¿Ú·. Δc ‰Â‡ÙÂÚË ëÚÌËÓ›· ÚÔÙÈÌÔÜÓ Ôî ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ Contemporary English Version («highly respected by the apostles»), New English Translation («well known to the apostles»), Bonnes Nouvelles Aujourdhui (Ils sont très estimés parmis les apôtres), ηd àe Ùd˜ ëÏÏËÓÈÎb˜ j Ùɘ ^∂ÏÏËÓÈÎɘ μÈ‚ÏÈÎɘ ^∂Ù·ÈÚ›·˜ («^√ ·- ÎÏÔ˜ ÙáÓ àÔÛÙfiÏˆÓ ÙÔf˜ ö¯ÂÈ Ûb ÌÂÁ¿ÏË âÎÙ›ÌËÛË»).

* * *

29. §ÂÙÔÌÂÚÉ àÓ·›ÚÂÛË Î·d ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎc ëÚÌËÓ›· ÙáÓ ·Ú·ÙÈı¤ÌÂÓˆÓ àe ÙÔf˜ Burer ηd Wallace ·Ú·ÏϋψÓ, ‚Ï. ÛÙÔf˜ L. Belleville, ÛÂÏ. 242 ëÍ., ηd Epp, ÛÂÏ. 69 ëÍ.

–320– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞; °Èa Óa ηٷϋÍÔ˘Ì ÛÙcÓ Èe îηÓÔÔÈËÙÈÎc ηÙa ÙcÓ ôÔ„‹ Ì·˜ ëÚÌËÓ›· Ùɘ ÊÚ¿Ûˆ˜ Ú¤ÂÈ Óa Ï¿‚Ô˘Ì ñ’ ù„ÈÓ ¬ÙÈ ï ¬ÚÔ˜ àfi- ÛÙÔÏÔÈ, ¬ˆ˜ õ‰Ë ÛËÌÂÈÒÛ·ÌÂ, ÂrÓ·È ÂéÚ‡ÙÂÚÔ˜ ÛÙd˜ âÈÛÙÔÏb˜ ÙÔÜ \∞. ¶·‡ÏÔ˘ ηd ‰bÓ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔf˜ ‰Ò‰Âη. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎe ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ, ÌÂÙ·Íf ÙáÓ ôÏÏˆÓ ÂrÓ·È ¬ÙÈ Âr‰·Ó ÙeÓ àÓ·ÛÙË̤ÓÔ ∫‡ÚÈÔ (∞ã ∫ÔÚ. 9, 1Ø °·Ï. 1, 1Ø 15-17) ηd ¬ÙÈ «âÎÔ›·Û·Ó» ÁÈa ÙeÓ ÃÚÈÛÙfi – ≤Ó· ÚÉÌ· Ôf Ùe ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂÖ ï ¶·ÜÏÔ˜ ÁÈa Ùd˜ η- ÎÔ¿ıÂȘ ÙáÓ àÔÛÙfiÏˆÓ Î·d ÎËÚ‡ÎˆÓ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ Âé·ÁÁÂ- Ï›Ô˘. °Èa ÙÔf˜ \∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ Î·d \πÔ˘Ó›· ‰bÓ ö¯Ô˘Ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÏË- ÚÔÊÔڛ˜ ÛÙcÓ ∫.¢., ÛÙeÓ ëÚÌËÓ¢fiÌÂÓÔ ¬Ìˆ˜ ÛÙ›¯Ô ï ú‰ÈÔ˜ ï ¶·ÜÏÔ˜ ÙÔf˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ó˜ «Û˘ÁÁÂÓÂÖ˜» ÙÔ˘, ηÙa ÄÛ·Ó Èı·ÓfiÙËÙ· Ìb ÙcÓ öÓÓÔÈ· ÙáÓ Û˘Ì·ÙÚȈÙáÓ ÙÔ˘ (Ú‚Ï. ƒˆÌ. 9, 3Ø 16, 21), Ϥ- ÁÂÈ ¬ÙÈ ñÉÚÍ·Ó «Û˘Ó·È¯Ì¿ÏˆÙÔ›» ÙÔ˘, ¯ˆÚd˜ Óa ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ àÎÚÈ- ‚¤ÛÙÂÚ· iÓ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÛÙeÓ ú‰ÈÔ ÙfiÔ Î·d ¯ÚfiÓÔ Ê˘Ï·Î›Ûˆ˜ Ì·˙› ÙÔ˘ j öÙ˘¯·Ó ·ÚfiÌÔÈˆÓ Ù·Ï·ÈˆÚÈáÓ Î¿ÔÈ·˜ ôÏÏ˘ Ê˘Ï·Î›Ûˆ˜, ηd ¬ÙÈ ‰¤¯ÙËÎ·Ó ÙcÓ ›ÛÙË ÛÙeÓ ÃÚÈÛÙe ÚdÓ àe ÙeÓ ú‰ÈÔ, Ú¿ÁÌ· Ôf Ê·›ÓÂÙ·È Óa Ùe âÎÙÈÌÄ ¬Ïˆ˜ å‰È·ÈÙ¤Úˆ˜. ≠√Ï· ·éÙa ÌĘ ï‰ËÁÔÜÓ ÛÙcÓ ôÔ„Ë ¬ÙÈ Ùe «âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ» ÂrÓ·È «ÂÚÈÂÎÙÈÎfi» (inclusive) ηd ù¯È «àÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi» (exclusive) Û‡Ì- ʈӷ Ìb ÙcÓ ïÚÔÏÔÁ›· ÙáÓ Burer ηd Wallace – Ôî ïÔÖÔÈ ¬Ìˆ˜ àÓÙ›- ıÂÙ· Úe˜ ÙcÓ ôÔ„Ë Ùɘ ·ÚÔ‡Û·˜ âÚÁ·Û›·˜ ıˆÚÔÜÓ ¬ÙÈ Ôî \∞Ó‰Úfi- ÓÈÎÔ˜ ηd \πÔ˘Ó›· «àÔÎÏ›ÔÓÙ·È» àe ÙeÓ ïÚÈÛÌe ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ, âÊfiÛÔÓ Î·Ùa ÙÔf˜ ‰˘e ·éÙÔf˜ ëÚÌËÓ¢Ùb˜ ì öÓÓÔÈ· Ùɘ ÊÚ¿Ûˆ˜ ÂrÓ·È: ÂrÓ·È ÛÔ˘‰·ÖÔÈ ÛÙa Ì¿ÙÈ· (ÛÙcÓ âÎÙ›ÌËÛË) ÙáÓ àÔÛÙfiψÓ. \∂aÓ ï ÃÚÈÛÙe˜ Âr¯Â ÛÙcÓ Û˘Óԉ›· ÙÔ˘ Á˘Ó·ÖΘ ¬ˆ˜ Ôî «ª·- Ú›· ì ηÏÔ˘Ì¤ÓË ª·Á‰·ÏËÓc ηd \πˆ¿ÓÓ· Á˘Óc ÃÔ˘˙Ä âÈÙÚfiÔ˘ ^∏ÚÒ‰Ô˘ ηd ™Ô˘Û¿ÓÓ· ηd ≤ÙÂÚ·È ÔÏÏ·›» (§Ô˘Î. 8, 2-3), âaÓ âÌÊ·- Ó›ÛÙËΠÌÂÙa ÙcÓ \∞Ó¿ÛÙ·Û‹ ÙÔ˘ ÚáÙ· ÛÙcÓ ª·Ú›· Ùc ª·Á‰·- ÏËÓ‹ (\πˆ. 20, 16.18), âaÓ ï ¶·ÜÏÔ˜ àÓ¤ıÂÙ àÔÛÙÔÏb˜ Ûb Á˘Ó·ÖΘ ÛÙd˜ âÎÎÏËۛ˜ Ôf ¥‰Ú˘Â, ‰bÓ ÂrÓ·È Î·ıfiÏÔ˘ à›ı·ÓÔ Óa ıˆÚÂÖ ÙcÓ \πÔ˘Ó›· Ì·˙d Ìb ÙeÓ \∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ «âÈÛ‹ÌÔ˘˜ âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ» Ìb ÙcÓ öÓÓÔÈ· Ôf àÓ·هͷÌ ·Ú·¿Óˆ. ≠√ÏË ·éÙc ì ëÚÌËÓ¢ÙÈÎc ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙÔÜ ÛÙ›¯. ƒˆÌ. 16, 7 ï‰Ë-

–321– πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√Y ÁÂÖ ÛÙc ÛΤ„Ë ¬ÙÈ Ôî Á˘Ó·ÖΘ, ¬ˆ˜ ηÙa Ùa ÚáÙ· ‚‹Ì·Ù· Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, öÙÛÈ ÌÔÚÔÜÓ Î·d Û‹ÌÂÚ· Óa ‰È·‰Ú·Ì·Ù›- ÛÔ˘Ó ÛËÌ·›ÓÔÓÙ· ÚfiÏÔ ÛÙc ˙ˆc Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. \∞ÏÏ’ ·éÙe àÔÙÂ- ÏÂÖ ı¤Ì· ÌÈĘ ôÏÏ˘ âÚÁ·Û›·˜, ì ·ÚÔÜÛ· ö‰ˆÛ êÏᘠÙc ‚È‚ÏÈÎc ‚¿ÛË ÙÔÜ ı¤Ì·ÙÔ˜ Ìb ÙcÓ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎc ηd ÎÚÈÙÈÎc ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ëÓe˜ ÌfiÓÔ ÛÙ›¯Ô˘, ï ïÔÖÔ˜ ¬Ìˆ˜ à˯ÂÖ ¬ÏË Ùc ‚È‚ÏÈÎc ‰È‰·Ûηϛ·, ÁÈa Ì›· ıÂÙÈÎc àÍÈÔÏfiÁËÛË Ùɘ ı¤Ûˆ˜ Ùɘ Á˘Ó·›Î·˜ ÛÙcÓ \∂ÎÎÏËÛ›·.

JUNIAS OR JUNIA?

TEXT-CRITICAL AND EXEGETICAL APPROACH OF ROM. 16:7 SUMMARY Regarding the question of Pauls greetings at Rom. 16, 7 being addressed to a man named Junias or to a woman by the name of Junia, this study takes the view that the latter is correct. It bases its position on the following observations: 1. In the manuscript tradition of the New Testament, especially the miniscule manuscripts which are accentuated, we find the reading \πÔ˘- Ó›· (Junia). The particular contribution of this study consists in the examination of a large number of lectionaries, given that the excerpt from Rom. 16, 1-16 is a liturgical reading in the Orthodox Church. The lectionaries are unanimous in presenting the reading \πÔ˘Ó›·. Besides, from as early as the first printed editions of the NT by Erasmus (1516) through to the critical editions of the 19th century and even the first editions by Eberhard Nestle in the first quarter of the 20th century, the reading Junia is dominant. 2. In their interpretations, the Greek and Latin fathers of the Church adopted the feminine form of the name and lauded Junia as the first female apostle, understanding the term apostle as this is actually used in the NT, in the broader sense, not as being restricted to Jesus twelve disciples. 3. There is no evidence for the masculine name Junias in any contemporary source of the NT, in contrast to the feminine Junia, which is to be found in numerous Greek and Latin literary sources. 4. The first time the masculine reading of the name at Rom. 16,7 is

–322– π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞; encountered is in the 13th century, in Aegidius (Giles) of Rome and later in Luthers translation of the NT (16th century). It may be that these two sources influenced many later European translations. 5. The ancient Latin, Syriac and Coptic translations all testify to the feminine form of the name, as do many of the more recent ones, from 1970 onwards. The preference of certain exegetes and editors of the NT for the masculine name had to do with the interpretation of Pauls phrase at Rom. verse 16, 7: â›ÛËÌÔÈ âÓ ÙÔÖ˜ àÔÛÙfiÏÔȘ. The prevailing interpretation is outstanding among the apostles; hence it was thought that the appellation apostle was inappropriate for a woman. They therefore either took Iounias as masculine, or, if they accepted that the name was feminine, translated the controversial phrase as well known to the apostles. Finally, detailed study of the sources indicates that we should accept the feminine form of the name, Junia, as being correct. This preference is clear in the most recent reprints of the two most widely recognized critical editions today. In the 3rd reprint of the 4th edition (1998) of The Greek New Testament, as well as in the 1998, 5th, corrected Jubilee edition of the Novum Testamentum Graece by Nestle-Aland (on the occasion of the 100th anniversary of E. Nestles first edition), the reading \πÔ˘Ó›· is adopted, while the masculine \πÔ˘ÓÈĘ is not even mentioned in the critical apparatus.

–323–

√ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏™ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∫∞π √π ¶¡∂Àª∞Δπ∫∂™ ª√À ∫∞Δ∞μ√§∂™

¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ Ãøƒ∂¶π™∫Ÿ¶√À ΔƒπªÀ£√À¡Δ√˜ ¢π¢Õ∫Δøƒ Δ√À ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªÿ√À Δ√À FRIBOURG

Ó Î¿ÔÈÔ˜ ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÙfiÓ ÓÜÓ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË \∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜ ò∞ ¢·Ì·ÛÎËÓfi, àfi Ù‹Ó ÚÒÙË ÛÙÈÁÌ‹ ÂrÓ·È ÂÂÈṲ̂ÓÔ˜ ¬ÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ì›· âͤ¯Ô˘Û· ÔÏ˘Ù¿Ï·ÓÙË âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ÚÔÛˆ- ÈÎfiÙËÙ·, ôÓıÚˆÔ Ì¤ ÂéÚÂÖ˜ ïÚ›˙ÔÓÙ˜ η› ÏÔ‡ÛÈÔ˘˜ ïÚ·Ì·ÙÈÛÌÔ‡˜, Ô‡ ̤ ç͢‰¤ÚÎÂÈ· ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÓ·ÁÈÓÒÛÎÂÈ «Ù¿ ÛËÌÂÖ· ÙáÓ Î·ÈÚáÓ», ηٿ Ù‹Ó Âé·ÁÁÂÏÈ΋ Ú‹ÛË, η› Ó¿ ηıÔÚ›˙ÂÈ öÙÛÈ ÙÔ‡˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ η› Ù›˜ âÓ¤ÚÁÂȤ˜ ÙÔ˘, ö¯ÔÓÙ·˜ â›Û˘ Ù‹Ó åÛ¯˘Ú‹ Î·È àÌÂٷΛÓËÙË ‚Ô‡- ÏËÛË Ó¿ ʤÚÂÈ Âå˜ ¤Ú·˜ Ù‹Ó ·ÓÔÚıfi‰ÔÍË âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ àÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘. ∂rÓ·È, ¬Ìˆ˜, ¤Ú·Ó ÙÔ‡ÙˆÓ, àÓıÚÒÈÓÔ˜ ÛÙ›˜ ‰È·ÚÔÛˆÈΤ˜ ÙÔ˘ Û¯¤ÛÂȘ. ∫·› ÙÔÜÙÔ àÔÙÂÏÂÖ úÛˆ˜ Ùfi Ì˘ÛÙÈÎfi Ùɘ âÈÙ˘¯›·˜ Ùɘ ̤¯ÚÈ Úfi ÙÈÓÔ˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙ·Ù˘ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎɘ ÙÔ˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ η› ÚÔÛÊÔÚĘ, ÂúÙ ÂéÚ‡ÙÂÚ· ó˜ ^πÂÚ¿Ú¯Ë ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ £ÚfiÓÔ˘ ̤ Ù›˜ ÔÏϤ˜ ·ÓÔÚıfi‰Ô͘, ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ η› ‰È·ıÚËÛÎÂȷΤ˜ Âéı‡- Ó˜ Ô‡ ì ªËÙ¤Ú· \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ àÓ¤ıÂÛÂ, ÂúÙÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ó˜ ¶ÔÈÌÂÓ¿Ú¯Ë Ùɘ ^πÂÚĘ ªËÙÚÔfiψ˜ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜. ª¤Û· ÛÙfi ÏÔ‡ÛÈÔ Û˘ÁÁÚ·ÊÈÎfi öÚÁÔ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎË- ÓÔÜ àÓÙ·Ó·ÎÏÄÙ·È ì ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· η› Ôî àÓ·˙ËÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÁÈ¿ ¬Ï· Ù¿ àÓ·ÊÂÚı¤ÓÙ· ˙ËÙ‹Ì·Ù·. ^√ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ÂrÓ·È ‚·- ı‡˜ ÁÓÒÛÙ˘ Ùɘ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÎɘ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ. ≠∂ÓÂη ÙÔ‡ÙÔ˘, Ùfi Û˘ÁÁÚ·ÊÈÎfi ÙÔ˘ öÚÁÔ Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó¿ àÔÙÂÏÂÖ ËÁ‹ àÓ·- ÊÔÚĘ η› öÌÓ¢Û˘ ÁÈ¿ Ù¿ ı¤Ì·Ù· ̤ Ù¿ ïÔÖ· ï ú‰ÈÔ˜ àÛ¯ÔÏ‹ıËÎÂ, ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô‡ Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Ó¿ ÂñÚ›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙ‹Ó ìÌÂÚ‹ÛÈ· ‰È¿Ù·ÍË Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Î·› ¯Ú‹˙Ô˘Ó àÓÙÈÌÂÙˆ›Ûˆ˜ ̤ ÓÂÜÌ· àÁ¿˘ η› àÌÔÈ‚·›Ô˘ Û‚·ÛÌÔÜ, âÓÙfi˜ Ùɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜ η› ÙáÓ Î·ÓÔÓÈÎáÓ Ï·ÈÛ›ˆÓ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. ¶ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ‰¤¯ıËΠÎÚÈÙÈ΋ η›, ÂrÌ·È ‚¤‚·ÈÔ˜, ¬ÙÈ ·åÛı¿ÓıËÎÂ Ù‹Ó ÈÎÚ›· àfi Ù‹ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ –ú‰ÈÔ ÙáÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ àÓ‰ÚáÓ– àÏÏ¿ ì ‚·-

–325– ¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ ıÈ¿ ÙÔ˘ ›ÛÙË ÛÙ‹ ‰‡Ó·ÌË ÙÔÜ £ÂÔÜ ÙÔÜ ÚfiÛÊÂÚ ‰ÈÂÍfi‰Ô˘˜ η› χ- ÛÂȘ, âÓá ï ú‰ÈÔ˜ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÈÛÙfi˜ ÛÙ‹ ÊÈÏ›· ÔÏÏáÓ ¯ÚfiÓˆÓ, àÚÎÂÖ ï ôÏÏÔ˜ Ó¿ ÂrÓ·È ÂåÏÈÎÚÈÓ‹˜ à¤Ó·ÓÙ› ÙÔ˘. \∞fi ·éÙÔ‡˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜ Âû¯ÔÌ·È Ó¿ Âr¯Â Ù‹ ¯·Ú¿ Ùɘ ÊÈÏ›·˜ η› Ùɘ âÎÙÈÌ‹Ûˆ˜, ΢ڛˆ˜ ¬Ìˆ˜ Âû¯ÔÌ·È ì ‰‡Ó·ÌË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ó¿ ÂrÓ·È ì ·Ú¿ÎÏËÛ‹ ÙÔ˘. ^∏ η- Ù¿ıÂÛ‹ ÌÔ˘ ÁÈ¿ Ùfi ªËÙÚÔÔÏ›ÙË \∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfi ı¿ Ï¿- ‚ÂÈ Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ó˜ ÛÙÂÓfi˜ Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˘ ÙÔ˘ Û¤ Ì›· ÂÚ›Ô‰Ô ÛËÌ·ÓÙÈ΋, ηٿ Ù‹Ó ôÔ„‹ ÌÔ˘, ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·. £¿ ÂÚÈÔÚÈÛıá, ¬Ìˆ˜, ÛÙÔ‡˜ ÙÔÌÂÖ˜ âΛÓÔ˘˜ Ô‡ Âr¯· ôÌÂÛË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì·˙› ÙÔ˘.

√ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏˜ ¢∞ª∞™∫∏¡√˜ ø˜ ¶√πª∂¡∞ƒÃ∏˜ Δ∏˜ π∂ƒ∞˜ ª∏Δƒ√¶√§∂ø˜ ∂§μ∂Δπ∞™ \∞Ó˘Ô„›·ÛÙÔ˜ ÁÈ¿ Ùfi ÔȤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ı¿ Ï¿Ì‚·Ó·Ó Ôî ÓÂ˘Ì·ÙÈ- Τ˜ Û¯¤ÛÂȘ ÌÔ˘ ̤ ÙfiÓ ÙfiÙ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ΔÚ·ÓÔ˘fiψ˜ η› ÌÂ- Ù¤ÂÈÙ· ^∂Ï‚ÂÙ›·˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfi, Âr¯· Ï¿‚ÂÈ Ì¤ÚÔ˜, ó˜ ¢È¿ÎÔÓÔ˜, ÛÙ‹ ı›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ô‡ ÙÂÏÔÜÛ ÛÙfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈ- ÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, ÛÙfi ™·ÌÂ˙‡ Ùɘ °ÂÓ‡˘, Ùfi 1978, §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ô‡ ÌÂÙ·‰È‰fiÙ·Ó àfi Ù¿ ÙËÏÂÔÙÈο ‰›ÎÙ˘· Ùɘ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜. ≠√Ù·Ó ïÏÔÎÏËÚÒıËΠì àÔÛÙÔÏ‹ ÌÔ˘ η› ı¿ â¤ÛÙÚÂÊ· ÛÙ‹Ó ^∂ÏÏ¿‰· ÁÈ¿ àÔÂÚ¿ÙˆÛË ÙáÓ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ÌÔ˘ ÛÔ˘‰áÓ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ÙÔÜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ \∞ıËÓáÓ, ̤ ÚÒÙËÛ ٛ ÛÎÔ‡ˆ Ó¿ οӈ ÛÙfi ̤ÏÏÔÓ. ΔfiÓ ÏËÚÔÊfiÚËÛ· ¬ÙÈ ÚÔÂÙÔÈÌ·˙fiÌÔ˘Ó Ó¿ ¿ˆ ÛÙfi §ÔÓ‰ÖÓÔ ÁÈ¿ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÛÔ˘‰¤˜. ΔfiÙ ÌÔÜ ÚfiÙÂÈÓ ӿ ‰Â¯ıá ñÔ- ÙÚÔÊ›· ÁÈ¿ Ùfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ÙÔÜ Fribourg Ùɘ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜, ì ïÔ›· ·Ú·¯ˆÚÂÖÙÔ àfi ÙfiÓ \√ÚÁ·ÓÈÛÌfi Una Sancta. °È¿ ̤ӷ ì ÚfiÙ·ÛË àÔÙÂÏÔÜÛ öÎÏËÍË, âÂȉ‹ ̤ ÁÓÒÚÈ˙ ÁÈ¿ ÚÒÙË ÊÔÚ¿, ¬Ìˆ˜ öÎÚÈÓ· Ò˜ qÙ·Ó ÂéÏÔÁ›· £ÂÔÜ Î·› àÔ‰¤¯ıËη Ù‹Ó ÚfiÙ·Û‹ ÙÔ˘. Δfi ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎfi ÍÂÙ˘Ï›ÁÂÙ·È ÌÚÔÛÙ¿ ÌÔ˘ ηı’ ¬ÏË Ù‹ ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙáÓ ëfiÌÂÓˆÓ âÙáÓ, ÁÈ·Ù› Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ ÙfiÓ ôÓ‰Ú·, ï ïÔÖÔ˜ âӉȷÊÂ- ÚfiÙ·Ó ÁÈ¿ Ù‹ ÌfiÚʈÛË Î·› ÚÔÒıËÛË ÙáÓ Ó¤ˆÓ ̤۷ ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏË- Û›·, âÓÈÛ¯‡ÔÓÙ¿˜ ÙÔ˘˜, öÙÛÈ, œÛÙ ӿ àÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó Ù‹ ÌfiÚʈÛË Î·› Ù‹Ó âÌÂÈÚ›·, ̤ ÛÙfi¯Ô Ó¿ àÓÙ·ÔÎÚÈıÔÜÓ ÛÙ›˜ ·éÍË̤Ó˜ à·ÈÙ‹-

–326– √ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏™ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ÛÂȘ Ùɘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, ΢ڛˆ˜ ¬Ìˆ˜ ÛÙfi ÚfiÏÔ ÙfiÓ ïÔÖÔ Î·ÏÂÖÙ·È ì \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· Ó¿ ‰È·‰Ú·Ì·Ù›ÛÂÈ, ÚáÙÔÓ, ÛÙfi ‰È¿ÏÔÁfi Ù˘ ̤ Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓ›· η› Ù‹Ó âÎÏ‹ÚˆÛË Ùɘ Âé·ÁÁÂÏÈÎɘ àÔÛÙÔÏɘ Ù˘ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ÛÙ‹Ó àÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙáÓ ÔÈÎ›ÏˆÓ âÓ‰Ô- ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Î·›, ÙÚ›ÙÔÓ, ÛÙfi ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi η› ‰È·ıÚË- ÛÎÂÈ·Îfi ‰È¿ÏÔÁÔ. ™’ ·éÙfi, ôÏψÛÙÂ, Ùfi ÙÚ›Ù˘¯Ô àÓ¤Ù˘ÛÛÂ Ù‹Ó ¬ÏË ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ó˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘, ÙfiÙ ΔÚ·ÓÔ˘fiψ˜, àÚÁfi- ÙÂÚ· ‰¤ ó˜ ÚáÙÔ˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜ (1982), ¢È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ η› °Ú·ÌÌ·Ù‡˜ Ùɘ °Ú·ÌÌ·Ù›·˜ â› Ùɘ ÚÔ·Ú·ÛÎÂ˘É˜ Ùɘ ^∞Á›·˜ η› ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ. ^√ ú‰ÈÔ˜ ηıÔÚ›˙ÂÈ Ùfi Ï·›ÛÈÔ Ùɘ Ì·ÚÙ˘Ú›·˜ Ùɘ \√ÚıÔ- ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ó˜ ëÍɘ: «∂rÓ·È ÂéÚ‡ÙÂÚ· ÁÓˆÛÙfi ¬ÙÈ ï ‰˘ÙÈÎfi˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ àӷ̤ÓÂÈ Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ù‹ Ì·ÚÙ˘Ú›· Ùɘ \√ÚıÔ- ‰ÔÍ›·˜ ÛÙ¿ Û‡Á¯ÚÔÓ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, àÏÏ¿ η› Ùfi ¯Ú¤Ô˜ Ùɘ çÚıÔ- ‰fiÍÔ˘ ıÂÔÏÔÁ›·˜ ÂrÓ·È Ó¿ ÌÂÙ·ÎÂÓÒÛÂÈ Î·› Ó¿ ÚÔÛ·ÚÌfiÛÂÈ ÙfiÓ àÙ›ÌËÙÔ ıËÛ·˘Úfi Ùɘ Ì·ÎÚ·›ˆÓ˘ ·ÙÂÚÈÎɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜ ÛÙ‹ Û˘- ÁÎÏ›ÓÔ˘Û· Ó¤· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ ïÏfiÎÏËÚÔ˘ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÎfiÛÌÔ˘. ªfiÓÔ öÙÛÈ ì Ì·ÚÙ˘Ú›· Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ı¿ àÔ‰ÂȯıÉ ÚÔÛÊÔÚ¿ ÌÈĘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ η› ÂéÚ‡ÙÂÚ· àÔ‰ÂÎÙɘ ëÚÌËÓ›·˜ Ùɘ Û¯¤Ûˆ˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ Î·› ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ»1. ò∞Ó ÌÔÚÔÜÛ· Ó¿ àÍÈÔÏÔÁ‹Ûˆ Ù‹Ó ÔÚ›· ÌÔ˘ ̤۷ ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏË- Û›·, ı¿ àÓ¤ÊÂÚ· ÙÚÂÖ˜ ÛÙ·ıÌÔ‡˜ ÙáÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎáÓ ÌÔ˘ ηٷ‚ÔÏáÓ: Ù‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô Ùɘ âÁηٷ‚ÈÒÛÂÒ˜ ÌÔ˘ ÛÙ‹Ó ^πÂÚ¿ ªÔÓ‹ ÙÔÜ \∞Ô- ÛÙfiÏÔ˘ μ·ÚÓ¿‚· ÛÙ‹Ó Î·Ù¯fiÌÂÓË Û‹ÌÂÚ· ∫‡ÚÔ, Ù‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô ÙáÓ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ÌÔ˘ ÛÔ˘‰áÓ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ÙÔÜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘

1. E§μ∂Δπ∞™ ¢∞ª∞™∫∏¡√À, «^H Û‡Á¯ÚÔÓË àÔÛÙÔÏ‹ Ùɘ \OÚıÔ‰fiÍÔ˘ £ÂÔÏÔÁ›·˜» (^OÌÈÏ›· ηٿ Ù‹Ó ÙÂÏÂÙ‹ àÓ·ÁÔÚ‡Ûˆ˜ Û¤ â›ÙÈÌÔ ¢È‰¿ÎÙÔÚ· ÙÔÜ ΔÌ‹Ì·ÙÔ˜ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ £ÂÔÏÔÁÈÎɘ ™¯ÔÏɘ ÙÔÜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ \AıËÓáÓ Ùfi 1990), \OÚıÔ- ‰ÔÍ›· η› ÎfiÛÌÔ˜, âΉfiÛÂȘ Δ¤ÚÙÈÔ˜, ∫·ÙÂÚ›ÓË 1993, ÛÂÏ. 71. ªÂٷ͇ ôÏÏˆÓ ÎÂÈ- Ì¤ÓˆÓ ÙÔÜ ^EÏ‚ÂÙ›·˜ ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ, Ù¿ ïÔÖ· ηٷÈ¿ÓÔÓÙ·È Ì¤ Ùfi âÓ ÏfiÁˆˇ ˙‹- ÙËÌ·, âÈÛËÌ·›ÓÔ˘ÌÂ Ù‹Ó ïÌÈÏ›· ÙÔ˘ âÓÒÈÔÓ Ùɘ \Aη‰ËÌ›·˜ \AıËÓáÓ, «^H Û‡Á¯ÚÔÓË àÔÛÙÔÏ‹ Ùɘ ïÚıÔ‰ÔÍ›·˜», ηٿ Ù‹Ó ÙÂÏÂÙ‹ ñԉԯɘ ÙÔ˘ ó˜ \AÓÙÂ- ÈÛÙ¤ÏÏÔÓÙÔ˜ ª¤ÏÔ˘˜, Ùfi 1992, ¬.. ÛÛ. 117-137.

–327– ¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ \∞ıËÓáÓ Î·› Ù‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô Ùɘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÌÔ˘ ̤ Ùfi ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi. ^∏ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜ ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ Î·› Ùfi âӉȷ- ʤÚÔÓ ÙÔ˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚfiÔ‰Ô ÙáÓ ÛÔ˘‰áÓ ÌÔ˘ qÙ·Ó Û˘Ó¯‹˜ η› à‰È¿- ÙˆÙË. \∞fi Ùfi öÙÔ˜ 1978 ≤ˆ˜ Ùfi 1982 ÊÔÈÙÔÜÛ· ÛÙfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹- ÌÈÔ Ùɘ fiψ˜ ÙÔÜ Fribourg Ùɘ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜, ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ·Ú·‰fiÛÂȘ ∫·ıËÁËÙáÓ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁÈ΋ ™¯ÔÏ‹, ηıÒ˜ η› Ì·ı‹- Ì·Ù· ∫ÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁ›·˜. ò∞Ú¯ÈÛ·, Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜, η› Ù‹ Û˘ÁÁÚ·Ê‹ Ùɘ ¢È‰·ÎÙÔÚÈÎɘ ÌÔ˘ ¢È·ÙÚȂɘ, Ù‹Ó ïÔ›· ñ¤‚·Ï·, ηÙfiÈÓ ÚÔ- ÙÚÔɘ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ Î·› Û˘ÓÂÓÓÔ‹ÛÂÒ˜ ÙÔ˘ ̤ ÙfiÓ ÙfiÙ ∫·ıËÁËÙ‹ ÌÔ˘ η› ÓÜÓ ∫·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ μȤÓÓ˘ Christoph von Schönborn, ÛÙfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ·éÙfi. ∂鯷ÚÈÛٛ˜ çÊ›ψ η› ÛÙfiÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ âȂϤÔÓÙ· ∫·ıËÁËÙ‹ μÏ¿ÛÈÔ ºÂÈ‰Ä ÁÈ¿ Ù›˜ ÔχÙÈ̘ âÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ï‰ËÁ›Â˜ η› Û˘Ì‚Ô˘Ï¤˜ ÙÔ˘ ηٿ Ù‹ ‰È¿ÚÎÂÈ· Ùɘ âÂÍÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔÜ ñÏÈÎÔÜ Ùɘ ¢È‰·ÎÙÔÚÈÎɘ ÌÔ˘ ¢È·ÙÚȂɘ. ^∏ ïÏÔ- ÎÏ‹ÚˆÛË Ùɘ ÌÂϤÙ˘ çÊ›ÏÂÙ·È Î·Ù¿ ̤ÁÈÛÙÔ ÏfiÁÔ ÛÙ‹Ó ·ÙÚÈ΋ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ °¤ÚÔÓÙ¿ ÌÔ˘, ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ, ï ïÔÖÔ˜ ‰¤Ó öÎÚ˘„ ٿ Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· îηÓÔÔ›ËÛ‹˜ ÙÔ˘, ¬Ù·Ó Âr‰Â ïÏÔÎÏËÚˆ- ̤ÓË Ù‹ ÌÂϤÙË, Ù‹Ó ñÔÛÙ‹ÚÈÍË Î·› ‚‚·›ˆ˜ Ù‹Ó öΉÔÛ‹ Ù˘ àfi ÙfiÓ \∂ΉÔÙÈÎfi √rÎÔ Beaushesne2 ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ. °È¿ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔ‡˜ ÛÎÔÔ‡˜, οı ∫˘Úȷ΋ η› Ù›˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ ÙáÓ ëÔÚÙáÓ ÌÂÙ¤‚·ÈÓ· àfi Ùfi Fribourg ÛÙfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ. \∂› ÙÔÜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ àÓÔ›ÁÂÙ·È ≤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÙÔÜ âӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ ÁÈ¿ Ù‹ Ï·ÙÚ¢ÙÈ΋ öÎÊÚ·ÛË, ·Ú¿‰ÔÛË Î·› âÌÂÈÚ›· Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ̤۷ àfi Ù‹Ó ïÔ›· ì \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ö¯ÂÈ àÓÂÍ¿ÓÙÏËÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó¿ ÌÂÙ·‰ÒÛÂÈ Ùfi Ì‹Ó˘Ì· Ùɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜, Ùɘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ η› Ùɘ ıÂÔÏÔ- Á›·˜ Ù˘ ÛÙfi ¢˘ÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ, àÏÏ¿ η› ÙÔÜ ÙÚfiÔ˘ ̤ ÙfiÓ ïÔÖÔ Î·- ÏÂÖÙ·È Ó¿ ηχ„ÂÈ Ù›˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ àÓ¿ÁΘ ÙáÓ âÓ ¢È·ÛÔÚ÷Ä ‰È·- ‚ÈÔ‡ÓÙˆÓ \√ÚıÔ‰fi͈Ó. ¶ÈÛÙfi˜ ÁfiÓÔ˜ Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ η› ·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎɘ ٿ͈˜ η› ·Ú·‰fiÛˆ˜, ï ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ â¤ÌÂÓ ÛÙ‹Ó

2. Vasilios K·r·˘È·ÓÓÈs, Archimandrite, Maxime le Confesseur. Essence et énergie de Dieu, Edition Beaushesne, Série: Théologie Historique 93, Paris 1993.

–328– √ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏™ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ÈÛÙ‹ Ù‹ÚËÛË Ùɘ Ù˘ÈÎɘ ¢È·Ù¿Íˆ˜, ̤ ÙÚfiÔ ¬Ìˆ˜ Ô‡ Ó¿ àÓÙ·- ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙ¿ ÎÔÈÓˆÓÈο η› ÔÏÈÙÈÛÙÈο Ï·›ÛÈ· ÙáÓ âÎÂÖ ‰È·‚È- Ô‡ÓÙˆÓ \√ÚıÔ‰fi͈Ó. ^ÀÂÓı˘Ì›˙Ô˘Ì ¬ÙÈ ÛÙfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È ï ^πÂÚfi˜ ¡·fi˜ ÙÔÜ \∞ÔÛÙfi- ÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘, ¬Ô˘ ηχÙÔÓÙ·È Ôî âÓÔÚȷΤ˜ àÓ¿ÁΘ Ùɘ \∂ÓÔÚ›·˜ Ùɘ °ÂÓ‡˘. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÛÙfi ·Ï·Èfi ¶·ÚÂÎÎÏ‹ÛÈÔ ÙÔÜ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÛÙÂ- Á¿˙ÂÙ·È ì ƒÔ˘Ì·ÓÈ΋ \∂ÓÔÚ›· Ùɘ °ÂÓ‡˘, ÛÙ‹ ‰¤ ∫Ú‡ÙË Ùɘ ^∞Á›·˜ ∞åηÙÂÚ›Ó˘ ì °·ÏÏfiʈÓË Î·› \∞Ú·‚fiʈÓË \∂ÓÔڛ˜. ª¤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ ·éÙfi, ì \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ÛÙfiÓ ú‰ÈÔ ¯áÚÔ ö¯ÂÈ Ù‹ ‰˘Ó·- ÙfiÙËÙ· Ó¿ âÎÊÚ¿ÛÂÈ àÊ’ ëÓfi˜ Ì¤Ó Ù‹Ó ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ η› ÁψÛÛÈ΋ ÔÈÎÈÏ›·, àÊ’ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· Ùɘ ›ÛÙˆ˜ η› ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ ·Ú·‰fiÛÂÒ˜ Ù˘. ¶ÔÏϤ˜ ÂrÓ·È Ôî ÂÚÈÙÒÛÂȘ ηٿ Ù›˜ ïÔÖ˜ Ôî âÓÔڛ˜ ·éÙ¤˜ ö¯Ô˘Ó Ù‹ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ùɘ àfi ÎÔÈÓÔÜ âÎÊÚ¿Ûˆ˜ Ùɘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎɘ ·éÙɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜, öÓıÂÚÌÔ˜ ñÔÛÙËÚÈÎÙ‹˜ Ùɘ ïÔ›·˜ ÂrÓ·È ï ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜. ª¤Û· àfi Ù‹Ó ÔÈÎÈÏ›· η› Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· âÈı˘ÌÔÜÛÂ Ù‹Ó ñ¤Ú‚·ÛË ÙáÓ âıÓÈÎÈÛÙÈÎáÓ Ù¿ÛˆÓ, Ôî ïÔÖ˜ àÓ·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È, ó˜ Ì‹ ùÊÂÈÏÂ, ÛÙÔ‡˜ ÎfiÏÔ˘˜ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fi- ÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓÙ·˜ ÔÈΛϷ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· η› âÌÊ·Ó›- ˙ÔÓÙ·˜ Ù›˜ \√Úıfi‰Ô͘ \∂ÎÎÏËۛ˜ ‰ÈËÚË̤Ó˜ η› à‰‡Ó·Ì˜ Ó¿ ñÂÚ- ‚ÔÜÓ Ù›˜ âıÓÈÎÈÛÙÈΤ˜ âÍ¿ÚÛÂȘ η› âÓÙ¿ÛÂȘ. ª¤Û· ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· ÙÔÜ âӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·- ÛÎËÓÔÜ, ÁÈ¿ Ù‹Ó â͢ËÚ¤ÙËÛË ÙáÓ àÓ·ÁÎáÓ ÙÔÜ ÔÈÌÓ›Ô˘ Ùɘ ªË- ÙÚÔfiψ˜ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜, âÓÙ¿ÛÛÂÙ·È Î·› ì ñfi Ù‹Ó Î·ıÔ‰‹ÁËÛ‹ ÙÔ˘ ‰›ÁψÛÛË öΉÔÛË, ^∂ÏÏËÓÈ΋-°·ÏÏÈ΋, Ùɘ ı›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜, ̤ ‰È΋ Ì·˜ ÂåÛ·ÁˆÁ‹, Û¯fiÏÈ· η› ñÔÛËÌÂÈÒÛÂȘ3. ^∏ öΉÔÛË â͢Ë- ÚÂÙÂÖ ‰‡Ô ÛÙfi¯Ô˘˜: ÚáÙÔÓ, ‚ÔËıÂÖ ÙÔ‡˜ Ó¤Ô˘˜, Ôî ïÔÖÔÈ ‰¤Ó ö¯Ô˘Ó îηӋ ÁÓÒÛË Ùɘ ^∂ÏÏËÓÈÎɘ, ÛÙfi Ó¿ ηٷÓÔÔÜÓ Ù¿ ÙÂÏÔ‡ÌÂÓ· ηٿ Ù‹ ı›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·, õ η› Ù›˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ °·ÏÏfiʈÓ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ Ùɘ

3. ^H £Â›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔÜ âÓ êÁ›ÔȘ ¶·ÙÚfi˜ ìÌáÓ \Iˆ¿ÓÓÔ˘ ÙÔÜ ÃÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘, ¶Úfi- ÏÔÁÔ˜: ñfi ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ^EÏ‚ÂÙ›·˜ ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ, ∂åÛ·ÁˆÁ‹, ™¯fiÏÈ·: ñfi \AÚ¯È- Ì·Ó‰Ú›ÙÔ˘ μ·ÛÈÏ›Ԣ ∫·Ú·ÁÈ¿ÓÓË, ¶ÚˆÙÔÛ˘ÁΤÏÏÔ˘ ^I. ªËÙÚÔfiψ˜ ^EÏ‚ÂÙ›·˜. °·ÏÏÈÎfi ΛÌÂÓÔ: ¶ÚˆÙÔÚÂÛ‚˘Ù¤ÚÔ˘ Boris Bobrinskoy, âΉfiÛÂȘ: Δ¤ÚÙÈÔ˜, 1986.

–329– ¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ ¢È·ÛÔÚĘ η› ÁÈ¿ ηÙ˯ËÙÈÎÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜, ‰Â‡ÙÂÚÔÓ ‰¤, Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ηıÈÛÙÄ ÁÓˆÛÙfi Ùfi ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi ÏÔÜÙÔ, Ù‹Ó ·Ú¿‰ÔÛË Î·› Ù‹Ó âÌÂÈÚ›· Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙfi ¢˘ÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ. ∫·Ù¿ ÙfiÓ ú‰ÈÔ ÙÚfiÔ, ï ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜, çÚıÔÙÔÌÒÓ- Ù·˜ Ùfi ÏfiÁÔ Ùɘ àÏ‹ıÂÈ·˜, ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔÜÛ ÛÙÂÓᘠٿ ÎËÚ‡ÁÌ·Ù·, Ô‡ àÓ¤ıÂÛ ÛÙ‹ ÌÂÙÚÈfiÙËÙ¿ ÌÔ˘ ÛÙfiÓ ^πÂÚfi ™Ù·˘ÚÔËÁÈ·Îfi ¡·fi ÙÔÜ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘. ∂rÓ·È ÁÓˆÛÙfi ¬ÙÈ ì Û‡ÓıÂÛË ÙÔÜ âÎÎÏËÛÈ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ‰¤Ó qÙ·Ó ïÌÔÈÔÁÂÓ‹˜. \∂ÎÙfi˜ ÙáÓ ëÏÏË- ÓÔÊÒÓˆÓ ÈÛÙáÓ, âÎÎÏËÛÈ¿˙ÔÓÙ·Ó â›Û˘ ò∞Ú·‚˜ çÚıfi‰ÔÍÔÈ, ƒÔ˘- Ì¿ÓÔÈ, õ ôÏÏˆÓ Î·Ù·ÁˆÁáÓ, ΢ڛˆ˜ °·ÏÏfiʈÓÔÈ. °È¿ Ùfi ÏfiÁÔ ·éÙfi, à·›ÙËÛË Î·› âÈÌÔÓ‹ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ qÙ·Ó ì ÌÂ- Ù¿ÊÚ·ÛË ÙÔÜ ÎËÚ‡ÁÌ·ÙÔ˜ ÛÙ‹ °·ÏÏÈ΋. £¤Ïˆ Ó¿ ïÌÔÏÔÁ‹Ûˆ ¬ÙÈ ÁÈ¿ ̤ӷ ì ‰È·ÎÔÓ›· ÙÔÜ ÏfiÁÔ˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ àfi ÙfiÓ îÂÚfi ò∞Ì‚ˆÓ· ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ η› Ôî η›ÚȘ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ Ì¤ ‰›‰·Í·Ó ÔÏÏ¿, ÂúÙ ó˜ Úfi˜ Ù‹ ıÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ ÎË- Ú‡ÁÌ·ÙÔ˜, ÂúÙ ó˜ Úfi˜ Ù‹ Û‡Á¯ÚÔÓË ÌÔÚÊ‹ η› ÂÚȯfiÌÂÓfi ÙÔ˘, ÂúÙ ó˜ Úfi˜ Ù‹Ó ñ¤Ú‚·ÛË ÙáÓ ÛÙÂÓáÓ äıÈÎÔÏ·ÛÙÈÎáÓ Ï·ÈÛ›ˆÓ, Ô‡ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Û˘Ó·ÓÙ‹Û·Ì ÙfiÛÔ Ì¤Û· àfi Ù‹Ó Ú·ÎÙÈ΋ ÌÂ- ÚÈÎáÓ îÂÚÔÎËڇΈÓ, ¬ÛÔ Î·› ̤۷ Û¤ ÔÏÏ¿ Û¯ÂÙÈο âÁ¯ÂÈÚ›‰È·. ^∏ ÔÈÌ·ÓÙÈ΋ ÊÚÔÓÙ›‰· ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ âÂÎÙ¿- ıËÎÂ, ¬ˆ˜ qÙ·Ó Ê˘ÛÈÎfi, Û¤ ¬ÏË Ù‹Ó öÎÙ·ÛË Ùɘ ^πÂÚĘ ªËÙÚÔfi- ψ˜ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜. \∞fi Ùfi 1982, ¬Ù·Ó ï ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ âÍÂϤÁË Î·› âÁηٷÛÙ¿ıËΠó˜ ï ÚáÙÔ˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜, ÚÔ¤‚Ë Û¤ àÓ·‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙáÓ âÓÔÚÈáÓ Ùɘ ^πÂÚĘ ªËÙÚÔfiψ˜, ηٿ ÙÚfiÔ Ô‡ Ó¿ àÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙ›˜ àÓ¿ÁΘ ÙáÓ âÎÂÖ ‰È·‚ÈÔ‡Ó- ÙˆÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ ÈÛÙáÓ. ª¤ Û˘ÓÙÔÓÈṲ̂Ó˜ ÚÔÛˆÈΤ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ÎÙ›ÛıËΠï ÚáÙÔ˜ ^πÂÚfi˜ ¡·fi˜ ÛÙ‹ ∑˘Ú›¯Ë, âÎÂÖ Ô‡ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ì ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË àÚÈıÌËÙÈο ^∂ÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ùɘ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜. ™Ù‹Ó ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔÜ ò√ÏÙÂÓ-™ÂÓÁοÏÂÓ î‰Ú‡ıËΠâÓÔÚ›· η› âÁηٷÛÙ¿ıËΠñ‡ı˘ÓÔ˜ îÂÚ¤·˜. ™Ù‹ μ·ÛÈÏ›· çÚÁ·ÓÒıËÎ·Ó Ôî âÎÂÖ ‰È·‚ÈÔÜÓÙ˜ ≠∂ÏÏËÓ˜ η› Ù¤ıËÎ·Ó Ôî ‚¿ÛÂȘ ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓ¤ÁÂÚÛË ÙÔÜ ^πÂÚÔÜ ÙÔ˘˜ ¡·ÔÜ. ™˘¯Ó¿, îÂÚ¤·˜ ÙÂÏÔÜÛ ٛ˜ îÂÚ¤˜ \∞ÎÔÏÔ˘ı›Â˜ ÁÈ¿ ÙÔ‡˜ ≠∂ÏÏËÓ˜ Ùɘ fiψ˜ Ùɘ μ¤ÚÓ˘. \∂›Û˘, Û˘¯Ó¤˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜

–330– √ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏™ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ÙÂÏÔÜÓÙ·Ó Î·› ÁÈ¿ Ù‹Ó ^∂ÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ùɘ \πÙ·ÏfiʈÓ˘ ^∂Ï‚Â- Ù›·˜, ÛÙfi §Ô˘ÁοÓÔ. \∞ӷʤÚÔ˘ÌÂ, Ù¤ÏÔ˜, η› Ù‹Ó à‰È¿ÎÔË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ùɘ ^∂ÏÏËÓÔÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÓÔÚ›·˜ Ùɘ §Ô˙¿Ó˘. ª¤ Ù‹Ó àÓ·‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛË ·éÙ‹ ÙáÓ \∂ÓÔÚÈáÓ Î·Ï‡ÙÔÓÙ·Ó Ôî ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ àÓ¿ÁΘ ÙÔÜ ÔÈ- ÌÓ›Ô˘ Ùɘ ^πÂÚĘ ªËÙÚÔfiψ˜. ¶ÚÔÛˆÈο, ó˜ ¶ÚˆÙÔÛ‡ÁÎÂÏÏÔ˜, Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÔÜÛ·, ηÙfiÈÓ ÚÔÙÚÔɘ η› ñԉ›Íˆ˜ ÙÔÜ ªËÙÚÔ- ÔÏ›ÙË, Û˘¯Ó¤˜ âÈÛΤ„ÂȘ ÛÙ›˜ \∂ÓÔڛ˜ Ùɘ ªËÙÚÔfiψ˜ ÁÈ¿ àÓÙÈ- ÌÂÙÒÈÛË ÙáÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ. ª›· ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ qÙ·Ó Î·› ì öÓ·ÚÍË ¢È·ÏfiÁÔ˘ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ÛÙ‹Ó ^∂Ï‚ÂÙ›· ̤ Ù‹ ™˘ÓÔÌÔÛÔÓ‰›· ÙáÓ ¶ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈÎáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Ùɘ ¯ÒÚ·˜, ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÎÔÈÓáÓ ÔÈÌ·ÓÙÈÎáÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ÙáÓ ÈÛÙáÓ ÙáÓ ‰‡Ô \∂ÎÎÏËÛÈáÓ, ¬ˆ˜: ÌÈÎÙÔ› Á¿ÌÔÈ, ‚¿ÙÈÛË ÙáÓ ·È‰ÈáÓ ÙáÓ ÌÈÎÙáÓ ÔåÎÔÁÂÓÂÈáÓ, ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ·È‰Â›·, Î.Ï. ^√ ªËÙÚÔÔ- Ï›Ù˘, Ô‡ ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ï¿Ì‚·Ó ̤ÚÔ˜ ÛÙ›˜ Û˘Ó‰ڛ˜ ÚÔÛˆÈο η› ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔÜÛ ÛÙÂÓ¿ Ù‹Ó ÚfiÔ‰Ô ÙÔÜ ¢È·ÏfiÁÔ˘, ̤ ÂÚȤ‚·Ï ̤ Ù‹Ó âÌÈÛÙÔÛ‡ÓË ÙÔ˘ η› ÌÔÜ àÓ¤ıÂÛÂ Ù‹Ó ÚÔ‰ڛ· Ùɘ \∂È- ÙÚÔɘ. ^∏ âÂÍÂÚÁ·Û›· Ùɘ ÚÔÙ¿Ûˆ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó Ù¤ÏÂÛË ÙáÓ ÌÈÎÙáÓ Á¿ÌˆÓ, ÁÈ¿ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô‡ öÁÈÓ àfi Ù‹Ó \∂ÈÙÚÔ‹, Û˘Ó¯›˙ÂÈ Î·› Û‹ÌÂÚ· Ó¿ Ù˘Á¯¿ÓÂÈ ÂéÚ›·˜ àԉԯɘ η› ¯Ú‹Ûˆ˜ àÎfiÌ· η› àfi ôÏϘ \∂ÎÎÏËۛ˜ Ùɘ ¢È·ÛÔÚĘ ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË. ¶Ú¤ÂÈ Ó¿ ïÌÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ì ¬ÙÈ ì åÛ¯˘Ú‹ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· ÙÔÜ ªË- ÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ, Ùfi ÎÜÚÔ˜ ÙÔ˘ η› ì ÂéÚ‡ÙËÙ· àÓÙÈÌÂÙˆ›- Ûˆ˜ ÙáÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ â› ^∂Ï‚ÂÙÈÎÔÜ Î·› ÂéÚ‡ÙÂÚÔ˘ Â- ‰›Ô˘ öÁÈÓ·Ó ·åÙ›·, œÛÙ ì çÚıfi‰ÔÍË ·ÚÔ˘Û›· ÛÙ‹Ó ^∂Ï‚ÂÙ›· Ó¿ ÂrÓ·È ·åÛıËÙ‹ η› Û‚·ÛÙ‹. ∫·Úfi˜ ·éÙɘ Ùɘ àÓ·ÁÓˆÚ›Ûˆ˜ qÙ·Ó Î·› Û˘Ó- ¯›˙ÂÈ Ó¿ ÂrÓ·È, ì Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙfi ÙÔÈÎfi ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Ùɘ °ÂÓ‡˘, ¬Ô˘, âÎÙfi˜ ÙáÓ ÔÈÎ›ÏˆÓ ÔÈÌ·ÓÙÈÎáÓ Î·› ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Ô‡ Û˘˙ËÙÈÔÜÓÙ·È, ‰ÈÔÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·È Î·› ÔÈΛϘ âΉËÏÒÛÂȘ, ̤ Ù›˜ ïÔÖ˜ ηÏÏÈÂÚÁÂÖÙ·È ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ àÏÏËÏÂÁÁ‡Ë η› ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Ôî \∂ÎÎÏË- ۛ˜ Ùɘ fiψ˜ Ùɘ °ÂÓ‡˘. ∫·Ù¿ Ù‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô Ùɘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÌÔ˘ ̤ Ùfi ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi, η› ñfi Ù‹Ó å‰ÈfiÙËÙ· ÙÔÜ ¶ÚˆÙÔÛ˘ÁΤÏ-

–331– ¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ ÏÔ˘ Ùɘ ^πÂÚĘ ªËÙÚÔfiψ˜, âÎÚÔÛˆÔÜÛ· Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏË- Û›· ÛÙfi ÙÔÈÎfi ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Ùɘ °ÂÓ‡˘.

√ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏˜ ¢∞ª∞™∫∏¡√˜ ∫∞π √π ¶∞¡√ƒ£√¢√•∂˜, ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫∂˜ ∫∞π ¢π∞£ƒ∏™∫∂π∞∫∂˜ ™Ã∂™∂π˜ ·) °Ú·ÌÌ·Ù‡˜ â› Ùɘ °Ú·ÌÌ·Ù›·˜ ÚÔ·Ú·ÛÎÂ˘É˜ Ùɘ ^∞Á›·˜ η› ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ≠∂Ó· ôÏÏÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ùɘ ÔχÙÈÌ˘ ÚÔÛÊÔÚĘ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ qÙ·Ó ï àÁÒÓ·˜ ÙÔ˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓ¿Ù˘ÍË ÙáÓ ‰ÈÔÚıÔ‰fi- ÍˆÓ Û¯¤ÛˆÓ, ÙfiÛÔ Û¤ ıÂÛÌÈÎfi Ï·›ÛÈÔ ¬ÛÔ Î·› Û¤ â›Â‰Ô ‰È·ÚÔ- ÛˆÈÎáÓ Û¯¤ÛˆÓ. \∂ÎÂÖÓÔ, ÁÈ¿ Ùfi ïÔÖÔ ö¯ÂÈ ‰Èη›ˆÌ· Ó¿ ÛÂÌÓ‡- ÓÂÙ·È, qÙ·Ó ì Û˘Ó¯‹˜, ôÔÎÓË, àÏÏ¿ η› ηÚÔÊfiÚ· ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ œÛÙ Ùfi ·úÙËÌ· ÙáÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ Î·ÈÚáÓ Ó¿ ηٷÛÙÂÖ Ú·ÁÌ·ÙÈ- ÎfiÙËÙ·, ‰ËÏ·‰‹ Ùfi ¬ÏÔ öÚÁÔ ÙÔ˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· η› Ù‹ Û‡Á- ÎÏËÛË Ùɘ ^∞Á›·˜ η› ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ. °È¿ Ùfi ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi, ¤Ú· àfi àÓ·ÁηÈfiÙËÙ· η› îÛÙÔ- ÚÈÎfi ¯Ú¤Ô˜, ì Û‡ÁÎÏËÛË Ùɘ ^∞Á›·˜ η› ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ Ê·ÓÂ- ÚÒÓÂÈ Ù‹Ó àÍÈÔÈÛÙ›· ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ öÓ·ÓÙÈ ÙáÓ ôÏÏˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Î·› ^√ÌÔÏÔÁÈáÓ Î·› öÓ·ÓÙÈ ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ^√ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ›ÛÙ¢Û ے ·éÙ‹Ó Ù‹Ó àÓ·ÁηÈfiÙËÙ· η› àӿψÛ ÛÙ‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙfiÓ ë·˘Ùfi ÙÔ˘, ηٷ‚¿ÏÏÔ- ÓÙ·˜ ôÔÎÓ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÁÈ¿ Ù‹Ó âÈÙ˘¯›· ÙÔÜ ÛÙfi¯Ô˘ ·éÙÔÜ, ÙfiÓ ïÔÖÔ ıˆÚÔÜÛ ó˜ ÔéÛÈ·ÛÙÈÎfi ÁÈ¿ Ù‹Ó ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ Ì·ÚÙ˘Ú›· Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙ‹Ó ÙÚ›ÙË ÌÂÙ¿ ÃÚÈÛÙfiÓ ¯ÈÏÈÂÙ›·. ™¤ ÂåÛ‹- ÁËÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙfi ıÂÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ Ùɘ ÚÔÂÙÔÈÌ·˙fiÌÂÓ˘ ^∞Á›·˜ η› ªÂ- Á¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘, àӷʤÚÂÈ ÌÂٷ͇ ôÏψÓ: «^∏ \√ÚıÔ‰ÔÍ›· ‰‡Ó·Ù·È η› çÊ›ÏÂÈ Ó¿ Û˘Ì‚¿ÏË ıÂÙÈÎᘠÂå˜ Ù‹Ó àÔηٿÛÙ·ÛÈÓ Ùɘ çÚÁ·- ÓÈÎɘ Û¯¤Ûˆ˜ ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ‰ÈÂıÓÔܘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Úfi˜ Ù¿ ηْ âÍÔ- ¯‹Ó ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο å‰ÂÒ‰Ë Ù˘ ÂåÚ‹Ó˘, Ùɘ âÏ¢ıÂÚ›·˜, Ùɘ à‰ÂÏÊÔ- Û‡Ó˘, Ùɘ àÁ¿˘ η› Ùɘ ÎÔÈÓˆÓÈÎɘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ ÌÂٷ͇ ÙáÓ Ï·áÓ, ‰È·ÎËÚ‡ÙÙÔ˘Û· Ù‹Ó ÂÚ› àÓıÚÒÔ˘ η› ÎfiÛÌÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ- Î‹Ó ›ÛÙÈÓ Î·› ·Ú¿‰ÔÛÈÓ, ó˜ öÚ·Í ÙÔÜÙÔ Âå˜ Ù‹Ó Î·ı’ ¬ÏÔ˘ îÛÙÔÚÈÎ‹Ó ÔÚ›·Ó ·éÙɘ η› ó˜ â¤Ù˘¯Â Ó¿ àÓ·ÌÔÚÊÒÛË Ù‹Ó Ó¢-

–332– √ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏™ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™

Ì·ÙÈÎ‹Ó Î·› ÔÏÈÙÈÛÙÈÎ‹Ó Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘»4. ∂éÂÏÈÛÙÔÜÌ ¬ÙÈ ì ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·éÙ‹ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ ‰¤Ó ı¿ ·- Ú·Ì›ÓÂÈ ìÌÈÙÂÏ‹˜, ÁÈ·Ù› Ôî à·ÈÙ‹ÛÂȘ ÙáÓ Î·ÈÚáÓ ÂrÓ·È ϤÔÓ âÈ- Ù·ÎÙÈΤ˜, ¬ˆ˜ ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È Î·› àfi Ù¿ ÚfiÛÊ·Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ· Ùɘ ÙÚÔÌÔÎÚ·Ù›·˜, ÙáÓ ÔϤ̈Ó, ÙáÓ ïÔÈ·Û‰‹ÔÙ ÌÔÚÊɘ Û˘ÁÎÚÔ‡- ÛÂˆÓ Î·› Ùɘ ç͇ÓÛˆ˜ ÙáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ ıÚËÛÎÂÈáÓ Î·› ÔÏÈ- ÙÈÛÌáÓ. ^∏ ôÌÂÛË âÓ·Û¯fiÏËÛ‹ ÌÔ˘ ̤ Ù¿ ı¤Ì·Ù· Ùɘ ìÌÂÚËÛ›·˜ ‰È·Ù¿Íˆ˜ Ùɘ ^∞Á›·˜ η› ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ àÂÙ¤ÏÂÛ η› ÁÈ¿ ̤ӷ ÌÔÓ·‰È΋ ÂéηÈÚ›·, œÛÙ ӿ ÁÓˆÚ›Ûˆ, ‰›Ï· ÛÙfi ªËÙÚÔÔ- Ï›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi, ÙÔ‡˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ η› Ù›˜ ÚÔÔÙÈΤ˜ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ η› Ó¿ ÌÔÚá öÙÛÈ Ì¤ Ù‹ ÛÂÈÚ¿ ÌÔ˘ Ó¿ ‚ÔË- ı‹Ûˆ Ù‹ ‰È΋ ÌÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›· Ùɘ ∫‡ÚÔ˘ Û¤ ¬Ï· ·éÙ¿ Ù¿ ˙ËÙ‹- Ì·Ù· ¬Ù·Ó, Ùfi 1992, ï ª·Î·ÚÈÒÙ·ÙÔ˜ \∞Ú¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ ÃÚ˘ÛfiÛÙÔ- ÌÔ˜ ÌÔÜ àÓ¤ıÂÛÂ Ù‹Ó Âéı‡ÓË ÙÔÜ ΔÌ‹Ì·ÙÔ˜ ÙáÓ ¢ÈÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ ™¯¤ÛÂˆÓ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ∫‡ÚÔ˘. ∂rÓ·È Óˆ¿ ÛÙ‹ ÌÓ‹ÌË ¬ÏˆÓ Ì·˜, ó˜ Û˘ÓÂÚÁ·ÙáÓ ÙÔ˘, Ôî ÎfiÔÈ Î·› Ôî ı˘Û›Â˜ Ô‡ η٤‚·ÏÏÂ Û˘Ó¯á˜, õ η› Û¤ âÓÙ·ÙÈÎfi Ú˘ıÌfi, ïÛ¿ÎȘ ı¿ Û˘ÓÂηÏÂÖÙÔ Ì›· ¶·ÓÔÚıfi‰ÔÍË ™˘Ó¿ÓÙËÛË. ò∂¯ÔÓÙ·˜ ηٿ ÓÔÜÓ Ù›˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ Âé·ÈÛıËۛ˜, àӿψÓ ÙfiÓ ë·˘Ùfi ÙÔ˘, œÛÙ ӿ âÈ- ÛÎÂÊıÂÖ Ùfi Û‡ÓÔÏÔ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ, ̤ ÛÙfi¯Ô Ù‹Ó àÓ·Á- η›· ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›·, àÏÏ¿ η› ΢ڛˆ˜ ÁÈ¿ Ó¿ Ì‹ ÈÛÙ¢ıÂÖ ¬ÙÈ Î¿- ÔÈ· àfi Ù›˜ \∂ÎÎÏËۛ˜ âÙÔÔıÂÙÂÖÙÔ Û¤ ‰Â‡ÙÂÚË ÌÔ›Ú·. °È¿ ¬Ï˜ Ù›˜ \∂ÎÎÏËۛ˜ â‰›ÎӢ ÙfiÓ ú‰ÈÔ Û‚·ÛÌfi η› âÎÙ›ÌËÛË, ùÓÙ·˜ ÁÓ‹ÛÈÔ˜ âÎÊÚ·ÛÙ‹˜ Ùɘ àÔÛÙÔÏɘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ àfi Ùfi √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ. ^∏ Ì·ıËÙ›· ÌÔ˘ ‰›- Ï· ÛÙfi ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi ‰¤Ó ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÌfiÓÔ ÛÙ¿ Èfi ¿Óˆ ˙ËÙ‹Ì·Ù·. √î ïÚ›˙ÔÓÙ¤˜ ÙÔ˘ qÙ·Ó àÓÂÍ¿ÓÙÏËÙÔÈ Î·› ï ú‰ÈÔ˜ ÂrÓ·È ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· ̤ ÔÏÏÔ‡˜ ïÚ·Ì·ÙÈÛÌÔ‡˜, àÏÏ¿ η› àÓËÛ˘- ¯›Â˜, ÁÈ¿ Ùfi ·ÚfiÓ Î·› Ùfi ̤ÏÏÔÓ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. °È¿ Ùfi ÏfiÁÔ ·éÙfi ‰¤Ó ö·˘Û ӿ àÓ·˙ËÙÂÖ â› ηıËÌÂÚÈÓɘ ‚¿Ûˆ˜ ÙÚfi- Ô˘˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÙáÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ, àÊ’

4. \OÚıÔ‰ÔÍ›· η› ÎfiÛÌÔ˜, âΉfiÛÂȘ Δ¤ÚÙÈÔ˜, ∫·ÙÂÚ›ÓË 1993, ÛÛ. 290-291.

–333– ¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ ëÓfi˜ Ì¤Ó ÁÈ¿ Ó¿ ηٷ‰ÂȯıÂÖ ì ëÓfiÙËÙ· Ùɘ ÌÈĘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏË- Û›·˜, àÊ’ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ ÁÈ·Ù› ÂrÓ·È ÂÂÈṲ̂ÓÔ˜ ¬ÙÈ ì àfi ÎÔÈÓÔÜ Ì·Ú- Ù˘Ú›· ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ÂrÓ·È Èfi àÍÈfiÈÛÙË Î·› àÔÙÂ- ÏÂÛÌ·ÙÈ΋. £¿ àӷʤڈ ̤ ÔÏÏ‹ Û˘ÓÙÔÌ›· ÌÂÚÈΤ˜ àfi Ù›˜ ôÏϘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘, âÍ úÛÔ˘ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜.

‚) ¢È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ Δfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, ÛÙfi ™·ÌÂ˙‡ Ùɘ °ÂÓ‡˘, ¬Ô˘ ö˙ËÛ· η› Û˘ÓÂÚÁ¿ÛıËη ̤ Ùfi ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi ÁÈ¿ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ àfi ‰ÂηÙÚ›· öÙË, Âr¯Â ÌÂÙ·ÙÚ·ÂÖ Û¤ àÏËıÈÓfi âÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ η› ıÂÔÏÔÁÈÎɘ ÛΤ„ˆ˜. \∂› ÛÂÈÚ¿ âÙáÓ ‰ÈÔÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·Ó Û’ ·éÙfi âÙ‹ÛÈ· ÌÂÙ·Ù˘¯È·Î¿ ™ÂÌÈÓ¿- ÚÈ·, Ù¿ ïÔÖ· àÛ¯ÔÏÔÜÓÙ·Ó Ì¤ ÔÈΛϷ Û‡Á¯ÚÔÓ· ˙ËÙ‹Ì·Ù·, Ô‡ à·Û¯ÔÏÔÜÓ Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ÛÙ›˜ Û¯¤ÛÂȘ Ù˘ ̤ ÙfiÓ ôÏÏÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ, ̤ Ù›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ η› ̤ Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓ›· η› Ù‹Ó âÈÛÙ‹ÌË. ¶ÔÏÏÔ›, àfi âΛÓÔ˘˜ Ô‡ öÏ·‚·Ó ̤ÚÔ˜ ÛÙ›˜ âÚÁ·- ۛ˜, àÎfiÌË Î·› Û‹ÌÂÚ· ïÌÔÏÔÁÔÜÓ Ù‹Ó âÈÙ˘¯›· âΛÓÔ˘ ÙÔÜ ıÂÛÌÔÜ. √î âΉÔı¤ÓÙ˜ ÙfiÌÔÈ ÙáÓ Ú·ÎÙÈÎáÓ ÙáÓ ªÂÙ·Ù˘¯È·ÎáÓ ·éÙáÓ ™˘Ó‰ڛˆÓ àÔÙÂÏÔÜÓ â›Û˘ ÔéÛÈ·ÛÙÈ΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÁÈ¿ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛΤ„Ë Î·› ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi. ™Ù‹ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ‚¤‚·È·, ï ıÂ- ÛÌfi˜ ·éÙfi˜ öÏ·‚ ϤÔÓ ıÂÛÌÈ΋ ÌÔÚÊ‹ η› î‰Ú‡ıËΠÙfi ªÂÙ·- Ù˘¯È·Îfi \πÓÛÙÈÙÔÜÙÔ Ì¤ ïÌÔÏÔÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ àÍÈfiÏÔÁË ÚÔÛÊÔÚ¿ Úfi˜ Ù›˜ \√Úıfi‰Ô͘ \∂ÎÎÏËۛ˜, ≤ÓÂη Ùɘ âÈÌÔÚÊÒÛˆ˜ â›ÏÂÎÙˆÓ ÛÙÂ- ϯáÓ àfi Ù›˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ ηٿ ÙfiÔ˘˜ \√Úıfi‰Ô͘ \∂ÎÎÏËۛ˜. Δfi ÂÚÈÔ‰ÈÎfi \∂›Û΄Ș, Ô‡ âΉ›‰ÂÙ·È àfi Ùfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤- ÓÙÚÔ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, àÔÙÂÏÂÖ ÛËÌÂÖÔ àÓ·ÊÔÚĘ, ÙfiÛÔ ÁÈ¿ Ù‹Ó àÔÛÙÔÏ‹ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ¬ÛÔ Î·› ÁÈ¿ Ù›˜ ÔÈΛϘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘. \∂ÎÙfi˜ ÙáÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ ·éÙáÓ Î·ı’ ë·˘ÙáÓ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fi- ÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, Ú¤ÂÈ Ó¿ àӷʤÚÔ˘Ì η› Ù‹ ÊÈÏÔÍÂÓ›· ÔÏÏáÓ Û˘Ó- ·ÓÙ‹ÛÂˆÓ ÂúÙ ÙÔÜ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ÂúÙ ‰È- ÌÂÚáÓ ¢È·ÏfiÁˆÓ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. ª¤Û· ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ·

–334– √ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏™ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ·éÙáÓ ÙáÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ ·Ú‹Ï·Û·Ó àfi Ùfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜, ÌÂٷ͇ ÙáÓ ïÔ›ˆÓ ï ¶·Ó·ÁÈÒ- Ù·ÙÔ˜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¶·ÙÚȿگ˘ μ·ÚıÔÏÔÌ·ÖÔ˜, ï °¤ÚˆÓ ªËÙÚÔÔ- Ï›Ù˘ \∂ʤÛÔ˘ ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜, ï à›ÌÓËÛÙÔ˜ °¤ÚˆÓ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ÷ÏÎˉfiÓÔ˜ ªÂϛوÓ, ôÏÏÔÈ \∞Ú¯ÈÂÚÂÖ˜ η› ÎÏËÚÈÎÔ› ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂ- ÓÈÎÔÜ £ÚfiÓÔ˘, ηıÒ˜ η› àfi Ùfi Û‡ÓÔÏÔ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ, ΢ڛˆ˜ ηٿ Ù‹ Û‡ÁÎÏËÛË ÙáÓ ¶·ÓÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ™˘Ó·ÓÙ‹ÛˆÓ. ¶ÚÔ‚·›ÓÔÓÙ·˜ Û¤ àÔÏÔÁÈÛÌfi ̤ Ù‹ Û˘ÌÏ‹ÚˆÛË ÂúÎÔÛÈ âÙáÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔÈ‹Ûˆ˜ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, ï ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·- Ì·ÛÎËÓfi˜ àӷʤÚÂÈ ÌÂٷ͇ ôÏψÓ: «Δfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÂrÓ·È Ú¿ÁÌ·ÙÈ ≤Ó·˜ ÚÔˆıË̤ÓÔ˜ ıÂÛÌfi˜ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú- ¯Â›Ô˘, ï ïÔÖÔ˜ ·åÛıËÙÔÔÈÂÖ Ì¤ Ù›˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙË- Ù¤˜ ÙÔ˘ Ù‹Ó ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ àÔÛÙÔÏ‹ Ùɘ ªËÙÚfi˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ η› Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ÛÙ‹ ¢˘ÙÈ΋ ∂éÚÒË. ^∏ ‰˘Ó·ÌÈ΋ η› àÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›· ÙÔ˘ ËÁ¿˙ÂÈ Ì¤Ó àfi Ùfi ·ÓÔÚıfi‰ÔÍÔ ÎÜÚÔ˜ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ £ÚfiÓÔ˘, àÏÏ¿ àӷʤÚÂÙ·È Û’ ïÏfiÎÏËÚË Ù‹Ó \√ÚıÔ‰ÔÍ›· η› ηْ â¤ÎÙ·ÛË Û’ ïÏfiÎÏËÚÔ ÙfiÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ»5.

Á) ¢ÈÌÂÚÂÖ˜ ¢È¿ÏÔÁÔÈ Î·› √åÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ∫›ÓËÛË ^√ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ àÓ¤Ù˘Í âÓÂÚÁfi ÚfiÏÔ ÛÙÔ‡˜ ‰ÈÌÂ- ÚÂÖ˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ η› ÙáÓ ôÏÏˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ. o∏Ù·Ó ï çÚıfi‰ÔÍÔ˜ ™˘ÌÚfi‰ÚÔ˜ ÙáÓ £ÂÔÏÔ- ÁÈÎáÓ ¢È·ÏfiÁˆÓ, àÊ’ ëÓfi˜ Ì¤Ó Ì¤ Ù‹Ó ¶·Ï·ÈÔηıÔÏÈ΋ \∂ÎÎÏËÛ›·, àÊ’ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ ̤ Ù›˜ \∞Ú¯·Ö˜ \∞Ó·ÙÔÏÈΤ˜ \∂ÎÎÏËۛ˜. ª¤ Ù‹Ó åÛ¯˘Ú‹ ÙÔ˘ ı¤ÏËÛË ÁÈ¿ â›Ù¢ÍË Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ àÔÙÂÏÂÛÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔ‡˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜, η› Ôî ‰‡Ô ·éÙÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ, àÓÂÍ·ÚÙ‹- Ùˆ˜ ÙáÓ âÈÊ˘Ï¿ÍÂˆÓ Ô‡ ÌÔÚÂÖ Ó¿ ñ¿Ú¯Ô˘Ó, η٤ÏËÍ·Ó Û¤ Û˘Á- ÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ, ı¤ÙÔÓÙ·˜ Úfi ÙáÓ Âéı˘ÓáÓ ÙÔ˘˜ ¬Ï˜ Ù›˜ \√Úıfi- ‰Ô͘ \∂ÎÎÏËۛ˜, Ôî ïÔÖ˜ ηÏÔÜÓÙ·È Ó¿ ‰ÒÛÔ˘Ó ‰Â›ÁÌ·Ù· ÁÚ·Êɘ ÁÈ¿ Ù‹ ı¤ÏËÛ‹ ÙÔ˘˜ Ó¿ Û˘Ì‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙ‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ëÓfiÙËÙ·. ò∞ÏψÛ-

5. «Δfi \OÚıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, ™·ÌÂ˙‡-°ÂÓ‡˘. \AÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÌÈĘ ÂåÎÔÛ·ÂÙ›·˜ (1966-1986, ¬.. ÛÂÏ. 180.

–335– ¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ Ù η› ì °ã ¶·ÓÔÚıfi‰ÔÍË ¢È¿ÛÎÂ„Ë ÚÔ·Ú·ÛÎÂ˘É˜ Ùɘ ^∞Á›·˜ η› ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ ‰È·Ù‡ˆÛ ً ‚Ô‡ÏËÛË ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ÁÈ¿ Ù‹ ‰ÈÂÍ·ÁˆÁ‹ ÙáÓ ‰ÈÌÂÚáÓ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ‰È·ÏfiÁˆÓ ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓ·- ˙‹ÙËÛË Ùɘ ëÓfiÙËÙ·˜ ÙáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ, ηıÒ˜ η› Ù‹ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙ‹Ó √åÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ∫›ÓËÛË ÁÈ¿ Ù‹ Ì·Ú- Ù˘Ú›· Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ›ÛÙˆ˜, ·Ú·‰fiÛˆ˜ η› âÌÂÈÚ›·˜ ÌÂٷ͇ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Î·› ^√ÌÔÏÔÁÈáÓ. ™ËÌÂÈÒÓÔ˘ÌÂ, âÓÙfi˜ ·éÙáÓ ÙáÓ Ï·ÈÛ›ˆÓ Ùɘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ÙÔÜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·- ÛÎËÓÔÜ, η› Ù‹Ó ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ó˜ ̤ÏÔ˘˜ ÙÔÜ ÚÔ‰Ú›Ԣ Ùɘ ¢È·- ÛΤ„ˆ˜ ∂éÚˆ·˚ÎáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ. ¶·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔÜÛ ÛÙÂÓ¿ Ùfi öÚÁÔ ÙÔÜ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Î·› ¬Ô˘ öÎÚÈÓ ÛÎfiÈÌÔ Î·› àÓ·ÁηÖÔ öηÓ ٛ˜ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘ ·ÚÌ‚¿ÛÂȘ, ñÔÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ Ù‹Ó çÚıfi‰ÔÍË ›ÛÙË, ıÂÔÏÔÁ›·, ·Ú¿‰ÔÛË Î·› ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ·, ÂúÙ ̤ ‰ËÌÔÛȇÛÂȘ, ÂúÙ ̤ ‰ËÏÒÛÂȘ, ÂúÙ ̤ ïÔÈÔ‰‹ÔÙ ôÏÏÔ ÙÚfiÔ öÎÚÈÓ àÔ‰ÔÙÈÎfi. ò∞ÏψÛÙÂ, ·éÙfi àÔÙÂÏÂÖ ≤Ó·Ó àfi ÙÔ‡˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ η› ÛÎÔÔ‡˜ Ùɘ î‰Ú‡Ûˆ˜ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÛÙ‹ °ÂÓ‡Ë.

‰) ¢È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ› ¢È¿ÏÔÁÔÈ ^√ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜, âÈÚfiÛıÂÙ·, ÂrÓ·È Î·› ï âÌÓ¢ÛÙ‹˜ η› ÛÙ‹Ó Ú¿ÍË âÊ¿ÚÌÔÛ Ùfi ‰È¿ÏÔÁÔ ÌÂٷ͇ ıÚËÛÎÂÈáÓ Î·› ÔÏÈ- ÙÈÛÌáÓ. ∂r¯Â ñfi Ù‹Ó Âéı‡ÓË ÙÔ˘ ‰‡Ô ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ‡˜ ¢È·ÏfiÁÔ˘˜: âÎÂÖÓÔ Ì¤ Ùfi \πÛÏ¿Ì Î·› Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· η› âÎÂÖÓÔ Ì¤ ÙfiÓ \πÔ˘‰·˚ÛÌfi. ª¤ Ùfi ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈÎfi ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ÌÔÚÔÜÌ ӿ ÔÜÌ ¬ÙÈ ‰ÈÂÖ‰Â Ù‹Ó Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ η› Ù¿ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, Ô‡ ı¿ â‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÓÙÔ ÌÂٷ͇ ÙáÓ ÔÏÈÙÈÛÌáÓ, ÙáÓ Ï·áÓ Î·› ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ, η› öÎÚÈÓ ̤ Ù‹Ó ç͢‰¤ÚÎÂÈ¿ ÙÔ˘ ¬ÙÈ ì χÛË Î·› ì àÓÙÈ- ÌÂÙÒÈÛ‹ ÙÔ˘˜ Ú¤ÂÈ Ó¿ Á›ÓÂÈ Ì¤Ûˇˆ ÙÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘. ^√ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ·úÚÂÈ Ù›˜ ·ÚÂÍËÁ‹ÛÂȘ ÙÔÜ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, ıÂÚ·‡ÂÈ Ù›˜ ÌÓÉ̘ η› Ù›˜ ÏËÁ¤˜, Ô‡ ÚÔÎÏ‹ıËÎ·Ó àfi Ú¿ÍÂȘ ‚›·˜, ı¤ÙÂÈ Ù›˜ ‚¿ÛÂȘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔÜ ·ÚfiÓÙÔ˜ η› ÚÔÂÙÔÈÌ¿˙ÂÈ Ùfi ̤ÏÏÔÓ ÁÈ¿ Ùfi ηÏfi ¬ÏˆÓ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ, Ôî ïÔÖÔÈ, ¬ˆ˜ Û˘¯Ó¿ â·ÓÂÏ¿Ì‚·ÓÂ, ÂrÓ·È «ÂåÎfiÓ˜» £ÂÔÜ.

–336– BEI P. DAMASKINOS IM CENTRE ORTHODOXE ZU TAIZÉ (1967-1969)

ARCHIMANDRIT JÜRGEN KASSING, HAMBURG

itte der sechziger Jahre des vergangenen Jahrhunderts fand in M kirchlichen Kreisen die Nachricht Beachtung, das Oekumenische Patriarchat von Konstantinopel eröffne im burgundischen Taizé eine Dépendance. Die dort ansässige Brüder-Kommunität habe darum geworben und sei bereit, für die erforderliche Infrastruktur zu sorgen. Diese Gemeinschaft war dadurch bekannt geworden, dass sie sich für den “oekumenischen” Gedanken einsetzte. Der auf Erzbischof Nathan Söderblom von Uppsala zurückgehende Begriff “Oekumene” als Bezeich- nung für ein positives Verhältnis zwischen den Konfessionen hatte mit der Gründung des Weltrates der Kirchen eine Konkretisierung erfahren und war schliesslich zu einem Thema des II. Vatikanischen Konzils geworden. Zu diesem Konzil hatte die Kommunität Beobachter entsandt; mit den dort empfangenen Impulsen gelang es ihr, mehrere Schwesternschaften und den Franziskaner-Orden für die Bildung von Niederlassungen in der Nachbarschaft zu gewinnen. Eine orthodoxe Vertretung sollte nun die Palette bereichern. In der Überlieferung der Ostkirche hat “oekumenisch” als Epithet der frühen Konzilien und des Patriarchats von Konstantinopel eine andere Bedeutung als jetzt in dem neueren Sprachgebrauch des Westens. Der Unterzeichnete darf von sich sagen, dass er diesen Unterschied in der Begegnung mit anderen Konfessionen zeit seines Lebens geltend gemacht hat. Er sah aber genug Anreiz, an Ort und Stelle Erkundigungen einzuziehen. Im Mai 1966 begab er sich nach Taizé und fand zu seiner Genugtuung sofort Gelegenheit, den mit der Einrichtung des künftigen Zentrums Beauftragten kennenzulernen: Archimandrit Damaskinos Papandreou. In einem gern gewährten Gespräch gab er dem Besucher hinreichend Aufschluss über seine Pläne. Noch wohne er allein am Ort und bewohne nur Gästezimmer, doch rechne er mit weiteren Interessenten und mit einem eigenen Domizil. Am Tage darauf zelebrierte er die Liturgie in der

–337– ARCHIMANDRIT JÜRGEN KASSING

Kapelle, die die Brüderschaft für die Orthodoxen in schlichtem Stil hatte erbauen lassen. Hier sollten einmal die regelmässigen Tagzeiten-Gottes- dienste stattfinden. Vortrags-Verpflichtungen riefen P. Damaskinos nach auswärts. Schon während seiner Promotions-Zeit rechts des Rheines war er als Theologe bekannt geworden und nahm nun auch von hier aus weiterhin solche Aufgaben wahr. Ein kurzer Besuch Ende Januar 1967 konnte davon überzeugen, dass die orthodoxe Präsenz Fortschritte gemacht hatte. Zwei weitere Bewohner standen jetzt P. Damaskinos zur Seite: ein Amtsbruder aus Hellas und ein Helfer aus Lyon. Ein aus dem Besitz der Kommunität zur Nutzung überlassenes Häuschen war ihre “Lavra”. Um einen Aufenthaltsraum gruppierten sich mehrere ausserordentlich kleine Zimmerchen zur Unterbringung. Das regelmässige gottesdienstliche Leben hatte begonnen: Vesper, Matutin und sonntags die Liturgie. P. Damaskinos erwartete mit Ungeduld das Eintreffen seiner Bibliothek aus seinem früheren Studienort. Die theologische Arbeit musste weitergehen. Einige Besucher klopften an die Tür. Man empfing sie im Aufenthaltsraum, der auch als Speiseraum diente, und bot ihnen mindestens einen Kaffee an. Die Speisen bezog man aus der Gäste-Küche der Kommunität. Es herrschte eine freundliche und einvernehmliche Atmosphäre. Gerne wurde daher die Einladung von P. Damaskinos angenommen, auf längere Zeit hierher zu kommen. Nach Besprechung in seiner Lübecker Heimatgemeinde und vorläufiger Aufgabe seiner Berufstätigkeit übersiedelte der Unterzeich- nete im März 1967 in das Zentrum. Dessen Belegschaft war inzwischen durch einen aus Bulgarien stammenden Geistlichen verstärkt worden. P. Damaskinos als “Higoumène-Directeur” konnte zu Recht mit dem Erreichten zufrieden sein und auf eine gedeihliche Weiterentwicklung hoffen. Als sinnvoll erwies sich, dass die kirchliche Obrigkeit ihrem Zentrum für sein Wirken keine Vorgaben gemacht hatte. Allein aus seiner “simple présence” erwuchsen ihm die Aufgaben nach den Forderungen des Tages. Eine im Protestantismus so ungewöhnliche Erscheinung wie die Kommu-

–338– BEI P. DAMASKINOS IM CENTRE ORTHODOXE ZU TAIZÉ (1967-1969) nität von Taizé erweckte grosses Interesse und zog viele Besucher an. Die Zahl der ankommenden Reisebusse war nicht zu übersehen. Es blieb nicht aus, dass auch die Gemeinschaften der Franziskaner und der Orthodoxen von vielen aufgesucht wurden. Dem musste man sich gewachsen zeigen; es wurde in der Saison zur vornehmlichen Aufgabe. P. Damaskinos war hierin sehr erfahren. An seiner Seite beim Empfang von Gästen konnte man erleben, wie gut er im Gespräch den richtigen Ton traf und wie geschickt er zu formulieren wusste. Vor allem machte er deutlich, wie sorgfältig eine orthodoxe Präsenz an diesem Orte theologisch fundiert zu sein hatte. Die Besucher, die mehrheitlich aus dem Lande und zum Teil aus den Gebieten jenseits seiner Grenzen stammten, waren zur Begegnung mit anderen Konfessionen ganz eindeutig durch die Anstösse des Vatikanischen Konzils motiviert. Dazu passte es nun, dass P. Damaskinos die Herausgabe einer Arbeit zu diesem Konzil vorbereitete. Sie konnte im Laufe des Jahres fertig gestellt werden und erschien unter dem Titel “Orthodoxie und Vati- kanum II” als Sammelbändchen, zu dem bekannte griechische Theologen ihre Beiträge geliefert hatten. Das Jahr verlief nun weiter in der skizzierten Art. Für P. Damaskinos bedeutete es zahlreiche Reisen; als Repräsentant des Zentrums und als begehrter Referent nahm er an vielen Veranstaltungen teil und pflegte den Kontakt zu alten und neuen Freunden. Das Winter-Halbjahr liess wiederum etwas mehr Ruhe in Taizé einkehren. Allein die Kommunität war damit beschäftigt, eine Delegation zusammenzuste- llen, die sie zur Einrichtung einer Présence bei den Olympischen Winterspie- len nach Grenoble entsenden wollte. (Das Resultat ist nicht mehr erinnerlich.) Der im Frühjahr 1968 wieder einsetzende Rhythmus des Vorjahres wurde jäh gestört durch die heftigen Ereignisse des Monats Mai. Zwar kam es nicht wie in den Städten zu Unruhen auf dem Land, aber das Leben stand immer unter der Drohung einer zunehmenden Paralyse. General de Gaulle gewärtigte einen Staats-Streich. Es war erstaunlich, dass die Versorgung der Bevölkerung nicht zusammenbrach – das Land war hervorragend gegen Krisen gerüstet. Der Auto-Verkehr konnte aufrechterhalten werden;

–339– ARCHIMANDRIT JÜRGEN KASSING wegen der nahen Grenzen war man daher nicht ganz von der Welt ab- geschnitten. In diese beschwerliche Zeit fiel der Besuch S.H. des Oekumenischen Patriarchen Athenagoras I. in Genf. P. Damaskinos organisierte einen Auto-Konvoi, um seine Mitarbeiter und die Vertreter der anderen Brüder- und Schwesternschaften Seiner Heiligkeit in Chambésy vorstellen zu können. Es wurde für alle ein grosses Erlebnis. Und ganz ohne Zweifel bedeutete dieser Besuch in Genf für P. Damaskinos eine entscheidende Weichenstellung: seine Zukunft würde in Chambésy liegen. Für die Kommunität hingegen wurden die Mai-Ereignisse zum Anstoss einer Weichenstellung anderer Art. Nach der allmählichen Beendigung des fast drei Monate dauernden Ausstandes rief sie für die zweite Jahreshälfte zu Treffen auf unter der Losung “Taizé nach Mai ’68”. Das Echo darauf war lebhaft, die Zahl der teilnehmenden Besucher beachtlich. Darüber ge- rieten die währenddessen Europa erschütternden tragischen Geschehnisse in der Tschecho-Slowakei ganz in den Hintergrund. Der Erfolg dieser sich bis zum Ende der Saison hinziehenden Treffen ermutigte die Kommunität, solche auch für die kommenden Jahre mit entsprechend aktualisierter Thematik zu planen. Der bisher freie Besucher- Verkehr nach Pilgerart wurde abgelöst durch organisierte Begegnungen mit festen Programmen. Aus diesen sollten sich Versammlungen entwickeln, auf denen den Teilnehmern die Befugnis eingeräumt wurde, die Orientierungen der Kommunität mitzubestimmen. Im Winter-Halbjahr trat wieder Beruhigung ein. Die beiden anderen Geistlichen verliessen nacheinander das Zentrum, um neue Aufgaben zu übernehmen. Der Belegschaft zugesellt hatte sich einige Zeit zuvor ein Hospitant zu vorübergehendem Aufenthalt. Man verlebte mehrere besinnliche Wochen. Überraschend traf dann eine Nachricht ein, die die Geschicke des Centre orthodoxe gründlich verändern sollte: P. Damaskinos war zum Direktor des Centre orthodoxe du Patriarcat oecuménique in Chambésy ernannt worden und gleichzeitig zum Sekretär für die Vorbereitung des künftigen pan-orthodoxen Konzils.

–340– BEI P. DAMASKINOS IM CENTRE ORTHODOXE ZU TAIZÉ (1967-1969)

So rasch wie möglich musste er sich nach Genf begeben. Zu aller Bedauern musste er wegen der veränderten Umstände zweien der verbliebe- nen Mitarbeiter den Abschied geben. Den Unterzeichneten lud er ein, ihm nach Chambésy zu folgen und ihm in der Anfangszeit zur Hand zu gehen. Es traf sich günstig, dass ein ihm bekannter Amtskollege gerade zu einem “Stage” nach Taizé gekommen war; er würde in den bevorstehenden Wochen und Monaten im Hause einhüten. Die Ausgangslage in Chambésy erinnerte ein weinig an die Ausgangslage in Taizé. Aus dem Bekanntenkreis von P. Damaskinos hatte ein Hausmeister- Ehepaar gewonnen werden können, später auch eine Büro-Assistentin. Jedoch gab es eine grosszügige Infrastruktur. Und es wurden viele Pendelfahrten nach Taizé notwendig – offiziell war dort das Zentrum nicht aufgelöst. Eines Tages überraschte P. Damaskinos den Unterzeichneten mit der Mitteilung, er werde ihn im Phanar zur Ordination vorschlagen. Es rührte den so Geehrten tief. Im Juni des Jahres kam S.E. Metropolit Meliton von Chalkedon, der Aussenbeauftragte des Oekumenischen Patriarchats und Schirmherr von Chambésy, zu einem Besuch hierher. In der Kapelle des Hauses nahm er die Diakonen-, zwei Tage später in der grossen Kirche von Taizé in Gegenwart aller Brüder die Priester-Weihe vor. Zur Freude des Kandidaten konnte eine kleine Schar von Freunden des Centre orthodoxe der Zeremonie beiwohnen. Das Ereignis wurde wiederum zu einem Zeugnis jener Geschwisterlichkeit unter den Konfessionen, die Taizé immer ausgezeichnet hatte. In der Folge wuchs aber in Taizé ein neues Selbstverständnis heran - unter dem allein es in der Gegenwart bekannt ist. Die “Nachbarschaftlichkeit” der Konfessionen wurde abgelöst durch eine “Kombination” der Konfessionen, die der Existenz konfessioneller Vertretungen mit eigenen Strukturen die Grundlage entzog. Mit grossem Bedauern zogen sich die Schwesternschaften, die Franziskaner und die Orthodoxen zurück.

–341–

∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡

∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À ∞¡∞¶§. ∫∞£∏°∏Δ∏ Δ√À ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À ∞£∏¡ø¡

ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ \∞ÓÙÈԯ›·˜ ÛÙfi §›‚·ÓÔ ^√ George Khodre öÁÈÓ ÁÓˆÛÙfi˜ ÛÙfi ‰ÈÂıÓÉ ıÂÔÏÔÁÈÎfi ¯áÚÔ Î·Ù·ı¤ÙÔÓÙ·˜ ÌÈ¿ çÚıfi‰ÔÍË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙfi ‰›Ô Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚËÛÎÂÈáÓ. ∞éÙ‹ qÙ·Ó ì ÏÔÁÈ΋ Û˘Ó¤ÂÈ· ÙÔÜ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ˘ ÁÂ- ÁÔÓfiÙÔ˜ ¬ÙÈ àӤϷ‚Â Ù‹Ó âÍ·ÈÚÂÙÈ΋ ÁÈ¿ Ù¿ Ï·›ÛÈ· ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙË- Ù·˜ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·, ó˜ â›ÛÎÔÔ˜ μ‡- ‚ÏÔ˘ η› μÔÙÚ‡ˆÓ, Ó¿ àÚ¯›ÛÂÈ Î·› Ó¿ ÚˆÙÔÛٷًÛÂÈ ÛÙ‹Ó öÓ·ÚÍË ëÓfi˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ-ÈÛÏ·ÌÈÎÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ÛÙ‹ ª¤ÛË \∞Ó·ÙÔÏ‹ Ô‡ ‰ÈÂÍ¿- ÁÂÙ·È õ‰Ë Ù¤ÛÛÂÚȘ ‰ÂηÂٛ˜. \∂ÎÙfi˜ ¬Ìˆ˜ àfi ·éÙfi ï G. Khodre àÓ¤Ù˘Í ÌÈ¿ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›· ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· ÙÔÜ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ÙáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ, àfi ¬Ô˘ çÊ›ÏÂÈ Î·Ó›˜ Ó¿ ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ Ù‹Ó ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÙfiÓ π·ÓÔ˘¿ÚÈÔ ÙÔÜ 1971 ÛÙ‹Ó \∞ÓÙ›˜-\∞Ì¤Ì·, ¬Ô˘ ÛÙ‹ Û˘Ó¤Ï¢ÛË ÙÔÜ ÎÂÓÙÚÈÎÔÜ Û˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ÙÔÜ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ÙáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ Ì¤ ı¤Ì· «Dialogue with men of living faith and ideologies» àÓ¤Ù˘ÍÂ Ù‹Ó ÂåÛ‹ÁËÛ‹ ÙÔ˘: «^√ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ̤۷ Û¤ ≤Ó·Ó ÎfiÛÌÔ ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÙÈÎfi. ^∏ √åÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡- Ì·ÙÔ˜»1, ¬ÛÔ Î·› Ù‹Ó ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ àÚÎÂÙ¿ ¯ÚfiÓÈ· àÚÁfiÙÂÚ· ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· ÙÔÜ ú‰ÈÔ˘ çÚÁ·ÓÈÛÌÔÜ ÛÙfi ª¿ÚÈ Ùɘ \πÙ·Ï›·˜ (1990), ¬Ô˘ ÛÙ‹Ó ÂåÛ‹ÁËÛ‹ ÙÔ˘ àÓ¤Ù˘Í Ùfi ı¤Ì·: «ªÈ¿ çÚıfi‰ÔÍË ıÂÒÚËÛË ÙÔÜ ‰È·ıÚËÛ΢ÙÈÎÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘»2. ^∏ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ G. Khodre, ÌÈ¿ çÚıfi- ‰ÔÍË Ì¿ÏÈÛÙ· ·ÚÔ˘Û›·, qÙ·Ó à‰‡Ó·ÙÔ Ó¿ Ì›ÓÂÈ à·Ú·Ù‹ÚËÙË. ¶·- ÚfiÙÈ ‰¤ Ù¿ ÁÚ·Ù¿ ÙÔ˘ ÔûÙ ¿Ú· ÔÏÏ¿ ÂrÓ·È, ÔûÙ ÂûÎÔÏÔ Ó¿

1. G. Khodre, «Das Christentum in einer pluralistischen Welt – das Werk des Heiligen Geistes», dans: Dialog mit anderen Religionen. Material aus der ökumenischen Bewegung (Hrsg. H. J. Margull - St. J. Samartha), Frankfurt 1972, 131-141. 2. G. Khodre, «An Orthodoxe Perspective of Inter- Religious Dialogue», Current Dialogue 19 (1991) 25-27.

–343– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À ÂñÚÂıÔÜÓ, ÂrÓ·È ≤Ó·˜ àfi ÙÔ‡˜ âÏ¿¯ÈÛÙÔ˘˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘˜ çÚıfi‰ÔÍÔ˘˜ ıÂÔÏfiÁÔ˘˜ ÙfiÓ ïÔÖÔÓ ï ì̤ÙÂÚÔ˜, ÓÜÓ \∞Ú¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ \∞Ï‚·Ó›·˜, \∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ °È·ÓÓÔ˘ÏÄÙÔ˜3 ÌÓËÌÔÓ‡ÂÈ ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· Ùɘ ‰ÈÎɘ ÙÔ˘ àÓ·˙‹ÙËÛ˘ ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚËÛÎÂÈáÓ Î·› ηıÈÛÙÄ ÁÓˆÛÙfi Ùfi ıÂÔÏÔÁÈÎfi ÙÔ˘ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi ÛÙ‹Ó ^∂ÏÏ¿‰·. ^√ G. Khodre ÂrÓ·È àÓ·ÁηṲ̂ÓÔ˜ Ó¿ ˙‹ÛÂÈ Û¤ ÌÈ¿ ¯ÒÚ· ¬Ô˘ ì Û˘Ó‡·ÚÍË ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎáÓ âıÓÔÙ‹ÙˆÓ Î·› ıÚËÛÎÂ˘Ì¿ÙˆÓ ÂrÓ·È ÁÈ¿ ÔÏÏ¿ ¯ÚfiÓÈ· ÙÒÚ· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋. ^∏ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ âÏ¢ıÂÚ›· ‰¤Ó öÁÈÓ ¿Ó- ÙÔÙ Û‚·ÛÙ‹, ¬ˆ˜ Û˘Ó¤‚Ë Û˘¯Ó¿ ÛÙfi ·ÚÂÏıfiÓ àÎfiÌ· η› àfi ÙÔ‡˜ çÚıÔ‰fiÍÔ˘˜4. ^∏ ÂåÚËÓÈ΋ ÙÔ˘˜ Û˘Ó‡·ÚÍË ‰È·Ù·Ú¿¯ıËΠÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÛÙ‹Ó ÚfiÛÊ·ÙË îÛÙÔÚ›·. Δfi ‰Â‰Ô̤ÓÔ ·éÙfi ı¿ öÚÂ ӿ Âr¯Â ï‰ËÁ‹ÛÂÈ ÙfiÓ G. Khodre, ÂúÙ ÛÙfi Ó¿ ÙÔÓ›ÛÂÈ Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÌÔ- Ó·‰ÈÎfiÙËÙ· η› å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· ı¤ÙÔÓÙ·˜ Ùfi ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÛÙÔȯÂÖÔ Û¤ Ì›· ı¤ÛË ñÂÚԯɘ à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙfi ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi, ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·˜ Ù‹Ó ëÙÂÚfi- ÙËÙ· η› âÓÈÛ¯‡ÔÓÙ·˜ Ù‹Ó àÔͤӈÛË, ÂúÙ âȉÈÒÎÔÓÙ·˜ Ù‹Ó ÂåÚËÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË Î·› Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÌÂٷ͇ ÙáÓ ıÚËÛÎÂ˘Ì¿ÙˆÓ ÛÙfi Ó¿ àÓ·- ˙ËÙ‹ÛÂÈ ıÂÔÏÔÁÈο âÚ›ÛÌ·Ù· η› âȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ÁÈ¿ ÌÈ¿ ηٿ Ùfi ÌÄÏÏÔÓ õ wÙÙÔÓ ıÂÙÈ΋ àÍÈÔÏfiÁËÛË ÙÔÜ ªˆ·ÌÂı·ÓÈÛÌÔÜ5. ∂úÙ ً Ì›· ÛÙ¿ÛË àÎÔÏÔ˘ıÔÜÛ ï G. Khodre ÂúÙÂ Ù‹Ó ôÏÏË, Ùfi ‚¤‚·ÈÔ ÂrÓ·È

3. A¡∞™Δ∞™π√™ (\AÚ¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ ΔÈÚ¿ÓˆÓ Î·› ¿Û˘ \AÏ‚·Ó›·˜), ¶·ÁÎÔÛÌÈfi- ÙËÙ· η› \OÚıÔ‰ÔÍ›·, Athènes 2002, 47-48, ñÔÛ. 18. 4. G. Khodre, «La liberté religieuse», ÛÙfi La liberté religieuse au Moyen-Orient (ed. C. Bustros- M. Aoun), Würzburg 1996, 47-48: «Mais d’ores et déjà, je ne peux m’ empêcher de constanter la fossé qui sépare radicalement la sensibilité du Nouveau Testament et des Pères et la praxis politique de Byzance et de la période post-byzantine en Russie et dans les Balkans». 5. Δfi àÎÚÈ‚¤˜ àÓÙÈΛÌÂÓÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚËÛÎÂÈáÓ Ô‡ àÓ·Ù‡ÛÛÂÙ·È å‰È·›ÙÂÚ· ÛÙ›˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ‡ ÂåÎÔÛÙÔÜ ·åÒÓ· ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË Î·› Ù‹ μ. \AÌÂÚÈ΋ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ ÂûÛÙÔ¯· η› Û˘ÓÔÙÈο ï R. Gibellini, ^H £ÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ 20ÔÜ ·åÒÓ· (ÌÂÙ. ¶. ^YÊ·ÓÙ‹˜), \Aı‹Ó· 2002, 634: «Δfi àÎÚÈ‚¤˜ àÓÙÈΛ- ÌÂÓÔ ÌÈĘ ıÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ‰¤Ó ÂrÓ·È, Û˘ÓÂá˜, ì Èı·ÓfiÙËÙ· ÛˆÙËÚ›·˜ ÙáÓ ÌÂÌÔÓˆÌ¤ÓˆÓ ÚÔÛÒˆÓ Ô‡, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ àÛ¿˙ÔÓÙ·È Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË, ˙Ô‡Ó ≤Ó·Ó âÓÙÈÌÔ Î·› äıÈÎfi ‚›Ô, àÏÏ¿ Ùfi àÓıÚÒÈÓÔ ÓfiËÌ· η› ì ÛˆÛÙÈ΋ àÍ›· ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ Î·ı·˘Ù¤˜».

–344– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ¬ÙÈ ì ‰È΋ ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ‰¤ ı¿ ÌÔÚÔÜÛ ӿ ·Ú·Ì›ÓÂÈ à·Ú·Ù‹ÚËÙË Î·› àÛ¯ÔÏ›·ÛÙË. Δfi âӉȷʤÚÔÓ âÓ ÙÔ‡ÙÔȘ ÂrÓ·È ¬ÙÈ ì ÛΤ„Ë ÙÔ˘ ‰¤Ó ηıÔ‰ËÁÂÖÙ·È àfi Ù¤ÙÔȘ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜, ÔûÙ ηıÔ‰ËÁÂÖÙ·È àfi Ù¿ â͈ÙÂÚÈο Ú·ÁÌ·ÙÈο ‰Â‰Ô̤ӷ. \∞ÊÂÙËÚ›· ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÔÙÂÏÂÖ ·Ú¿ ÌfiÓÔ ì £ÂÔÏÔÁ›·. \∂ÎÂÖÓÔ Ô‡ ÙfiÓ âӉȷʤÚÂÈ ÂrÓ·È ì àÏ‹ıÂÈ·. ™˘ÓÂȉË- ÙÔÔÈÂÖ ¬ÙÈ ï ¬ÏÔ˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚËÛÎÂÈáÓ àÊÔÚÄ ÙfiÓ ˘ÚÉÓ· Ùɘ àÏ‹ıÂÈ·˜, Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· ηı’ ë·˘Ù‹. °È¿ Ùfi ÏfiÁÔ ·éÙfi ÙÔÓ›˙ÂÈ ¬ÙÈ Ùfi ¬ÏÔ Úfi‚ÏËÌ· ‰¤Ó àÊÔÚÄ ÌfiÓÔ Ù‹Ó ÂåÚË- ÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË, ‰ËÏ. ‰¤Ó ÂrÓ·È êÏÄ ≤Ó· ı¤Ì· ̤ ÌfiÓÔ Ú·ÎÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË, àÏÏ¿ àÊÔÚÄ Ù‹Ó ÔéÛ›· Ùɘ àÏ‹ıÂÈ·˜6. ™Ù‹Ó âÔ¯‹ Ùɘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛ˘ ≤Ó·˜ de facto-Synkretismus ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÔÎÏÂÈ- ÛıÂÖ ÌfiÓÔ Ì¤ ≤Ó·Ó ÔéÛÈ·ÛÙÈÎfi ÁÈ¿ Ùfi ı¤Ì· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi. Δfi ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÛÙÔȯÂÖÔ Ùɘ Û˘Ì‚ÔÏɘ ÙÔÜ G. Khodre ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚËÛÎÂÈáÓ ÂrÓ·È ï ÙÔÓÈÛÌfi˜ Ùɘ âÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ÙÔÜ ^∞Á. ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, àfi ¬Ô˘ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÔÎÏÂÈ- ÛıÂÖ ï ¯áÚÔ˜ ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ. ª¤ àÊÂÙËÚ›· η› ‚¿ÛË Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ï G. Khodre ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÈ Ù‹ ‰È΋ ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ‹, ï‰ËÁÂÖÙ·È ÛÙ‹ ıÂÙÈ΋ ηٷÓfiËÛË ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚË- ÛÎÂ˘Ì¿ÙˆÓ Î·› ÛÙ‹ ıÂÙÈ΋ àÍÈÔÏfiÁËÛ‹ ÙÔ˘˜. ^∏ âÈÛ‹Ì·ÓÛË ıÂ- ÙÈÎáÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÛÙ¿ ôÏÏ· ıÚËÛ·̷ٷ η› ÛÙÔ‡˜ ç·‰Ô‡˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ÙfiÓ ï‰ËÁÂÖ ÛÙ‹ ‰È·›ÛÙˆÛË ¬ÙÈ ì âÓÙ˘ˆÛȷ΋ η› Û‡ÌʈÓË Ì¤ Ùfi ∂é·ÁÁ¤ÏÈÔ ÔÈfiÙËÙ· ÔÏÏáÓ àÏÏÔıÚ‹ÛÎˆÓ ñÔ- ¯ÚÂÒÓÂÈ ÛÙ‹Ó ‰È·ÌfiÚʈÛË ÌÈĘ \∂ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜ η› ÌÈĘ ^πÂÚ·Ô- ÛÙÔÏÈÎɘ, ÛÙ›˜ ïÔÖ˜ Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· η٤¯ÂÈ ÚfiÏÔ ìÁÂÙÈÎfi. ^∏ ÁÓËÛÈfiÙËÙ· Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÔÏÏáÓ Ì‹ ‚·ÙÈÛÌ¤ÓˆÓ ÛÙfi ÃÚÈÛÙfi àÓıÚÒ- ˆÓ ı¤ÙÂÈ Ùfi ı¤Ì· ÁÈ¿ Ù‹Ó ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÛÙ‹ ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜. Δfi ¤Ú·ÛÌ· àfi Ù‹ ÃÚÈÛÙÔÏÔÁ›· ÛÙ‹Ó ¶ÓÂ˘Ì·ÙÔÏÔÁ›· ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ó˜ ·úÙËÌ· ÙÔÜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘ àfi Ù‹Ó ú‰È· Ù‹ ˙ˆ‹. ^∏ £ÂÔÏÔ-

6. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 131: «Diese Frage hat nicht nur für die christliche Mission, sondern auch für den Weltfrieden Bedeutung. Doch ist dies nicht nur eine praktische Frage. Hier geht es viel mehr um das Wesen der Wahrheit selbst».

–345– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À Á›· çÊ›ÏÂÈ Ó¿ àÓÙ·ÔÎÚÈıÂÖ ÛÙ‹ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Û¯¤ÛË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ àÔÎ¿Ï˘„˘ η› ˙ˆÉ˜, â¿Ó ı¤ÏÂÈ Ó¿ ö¯ÂÈ ÔéÛÈ·ÛÙÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ Î·› Ó¿ Ì‹Ó ÂrÓ·È ÎÂÓ‹ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘7.

1. Δ∞ ∂ª¶√¢π∞ ªπ∞™ √ƒ£∏™ ∞•π√§√°∏™∏˜ ¶ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ¿ ÌÈ¿ çÚı‹ àÔÙ›ÌËÛË ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂ˘Ì¿ÙˆÓ àfi Ù‹Ó ÏÂ˘Ú¿ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ÂrÓ·È ï ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÔ˜ Ó¿ ñÂÚ‚ÂÖ ‰‡Ô âÛˆÙÂÚÈΤ˜ à‰˘Ó·Ì›Â˜ Ô‡ ΢ÚÈ¿Ú¯ËÛ·Ó ÛÙ‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ £ÂÔ- ÏÔÁ›· ÁÈ¿ ÔÏÏÔ‡˜ ·åáÓ˜. ^√ G. Khodre οÓÂÈ ÏfiÁÔ ÁÈ¿ ÌÈ¿ àÔ- ÎÏÂÈÛÙÈ΋ \∂ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›· η› ÁÈ¿ ÌÈ¿ ÛÙÂÓ‹ õ àÔÛ·ÛÌ·ÙÈ΋ ıÂ- ÒÚËÛË Ùɘ îÛÙÔÚ›·˜ Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜. ∂rÓ·È ÚÔÊ·Ó¤˜ ¬ÙÈ Ù¿ ‰‡Ô ·éÙ¿ ÛÙÔȯÂÖ· Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ åÛÔ‰‡Ó·Ì·. Δfi ÚáÙÔ ï‰ËÁÂÖ ÛÙfi ‰Â‡ÙÂÚÔ Î·› Ùfi ‰Â‡ÙÂÚÔ ÛÙfi ÚáÙÔ. ^∏ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Û˘Óԉ‡ÂÙ·È àfi Â- ÚÈÛÛ‹ àÏ·˙ÔÓ›·. ΔfiÛÔ ì àÓ·ÙÔÏÈ΋ \∂ÎÎÏËÛ›· ¬ÛÔ Î·› ì ‰˘ÙÈ΋ \∂ÎÎÏËÛ›·, ıˆÚÔÜÓ Î·ıÂÌÈ¿ ÙfiÓ ë·˘Ùfi ÙÔ˘˜ ó˜ Ùfi ΤÓÙÚÔ Ùɘ àÓıÚÒÈÓ˘ îÛÙÔÚ›·˜ η› ó˜ ÙfiÓ àÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi ÊÔÚ¤· Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜. ^√ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi˜ Ùɘ ıÚËÛΛ·˜ ó˜ «àÈÛÙ›·˜» Û¤ àÓÙÈ·Ú·‚ÔÏ‹ ̤ Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ àÔÎ¿Ï˘„Ë Î·› ï âÎÎÏËÛÈÔÎÂÓÙÚÈÛÌfi˜ ÙÔÜ Hendrik Kraemer àÔÙÂÏÔÜÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·éÙɘ Ùɘ àÓÙ›Ï˄˘ ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚËÛÎÂÈáÓ. ò∂͈ àfi Ù¿ ¬ÚÈ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ñ¿ÚÍÂÈ ÔûÙ àÏËıÈÓ‹ ÁÓÒÛË, ÔûÙ ÂåÚ‹ÓË, ÔûÙ ۈÙËÚ›· (Exclusivismus). ≠√Ù·Ó ¬Ìˆ˜ ì àÏ‹ıÂÈ·, ì ÂåÚ‹ÓË Î·› ì ÛˆÙËÚ›· ïÚÈÔıÂÙÔÜÓÙ·È ÛÙ¿ ¬ÚÈ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÙfiÙ àÓ·ÁηÛÙÈο ï Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ ÂrÓ·È ï ÎfiÛÌÔ˜ Ùɘ Ï¿Ó˘, ÙÔÜ ÔϤÌÔ˘ η› Ùɘ àÒÏÂÈ·˜. ªÈ¿ Ù¤ÙÔÈ· àÔÙ›ÌËÛË ¬Ìˆ˜ ÙÔÜ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÎfiÛÌÔ˘, àÊ’ ëÓfi˜ Ì¤Ó Î·ıÈÛÙÄ àÓ·Áη›· η› âȂ‚ÏË̤ÓË Ù‹Ó ÂúÛÔ‰Ô ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó â›Ù¢ÍË Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜, àÊ’ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ ÓÔÌÈÌÔÔÈÂÖ Î¿ı îÂÚ·ÔÛÙÔ-

7. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 132: «Theologie muß ein ständiger wechselseitiger Austausch zwischen biblischer Offenbarung und Leben sein, wenn sie nicht inhaltslos werden will».

–346– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ÏÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ·, àÎfiÌ· η› ¬Ù·Ó ·éÙ‹ àÛÎÂÖÙ·È Ì¤ ‚›·È· ̤۷. ^√ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ̤ Ù¿ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ıÚËÛ·̷ٷ ÂrÓ·È Î·Ù¿ Û˘Ó¤- ÂÈ· à‰È·ÓfiËÙÔ˜, àÊÔÜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ö¯ÂÈ Î·Ó¤Ó· àÔχو˜ ÓfiËÌ· η› ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ·Ú¿ÁÂÈ Î·Ó¤Ó· àÔχو˜ àÔÙ¤ÏÂÛÌ·. √î Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ ÂrÓ·È ï ¯áÚÔ˜ ÙÔÜ „‡‰Ô˘˜, Ùɘ à¿Ù˘ η› ÙÔÜ ÛÎfiÙÔ˘˜. ∞éÙ‹ ÂrÓ·È ì £ÂÔÏÔÁ›· Ô‡ ÛÙËÚ›¯ÙËΠÛÙfi £ˆÌÄ ÙfiÓ \∞ÎÈÓ¿ÙË Î·› ÛÙfiÓ Bernhard de Clairveaux. ∂rÓ·È ì îÛÙÔÚÈ΋ \∂Î- ÎÏËÛÈÔÏÔÁ›· Ô‡ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠÌÂÙ¿ Ù›˜ ÛÙ·˘ÚÔÊÔڛ˜ ηٿ ÙÔÜ \πÛÏ¿Ì, ïfiÙ ì \∂ÎÎÏËÛ›· η٤ÛÙË Ùfi ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁÈÎfi ÌfiÚʈ̷ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÎÚ¿ÙÔ˘˜8. ªÈ¿ Ù¤ÙÔÈ· àÓÙ›ÏË„Ë ÁÈ¿ Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· η› Ùfi ÚfiÏÔ Ù˘ Ô‡ ÚÔÊ·ÓᘠàÛ¿˙ÔÓÙ·È Ôî ç·‰Ô› Ùɘ àÔÎÏÂÈÛÙÈÎɘ ıÂÒÚËÛ˘ ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚËÛÎÂÈáÓ (Exclusivimus), Û˘Óԉ‡ÂÈ ÌÈ¿ ÛˆÙËÚÈÔÏÔÁ›· Ô‡ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ àÔÎÏÂÈÛÙÈο Ù‹ ÛËÌ·Û›· ÌÈĘ ÛÂÈÚĘ àfi ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô‡ ÎÔÚ˘ÊÒÓÔÓÙ·È Ì¤ Ù‹Ó âÓ·ÓıÚÒËÛË ÙÔÜ §fiÁÔ˘. Δfi ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÔ ‰¤ ·éÙfi ÁÂÁÔÓfi˜ Û¤ ÌÈ¿ ÁÚ·ÌÌÈ΋ ıÂÒÚËÛË Ùɘ îÛÙÔ- Ú›·˜ Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÂrÓ·È ÙfiÛÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi, œÛÙ ·úÚÂÈ Ù‹ ÛË- Ì·Û›· ÙáÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ. ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÂÖ Ùfi Ù¤ÏÔ˜ ¬Ï˘ Ùɘ ¶·Ï·ÈĘ ¢È·ı‹Î˘ η› Ùfi Ù¤ÏÔ˜ ¬Ï˘ Ùɘ àÓıÚÒÈÓ˘ îÛÙÔÚ›·˜. ª¤ Ù‹Ó öÏ¢ÛË ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ì ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ùfi ¡á η› Ùfi ªˆ¸ÛÉ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ ϤÔÓ Ó¿ ö¯Ô˘Ó ÛËÌ·Û›·9. ^∏ ÚÔ- ÔÙÈ΋ Ùɘ Û˘Ó¯Ôܘ âΉ›ψÛ˘ ÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfiÓ Îfi- ÛÌÔ ‰¤Ó ñ¿Ú¯ÂÈ ÔûÙ ó˜ Èı·ÓfiÙËÙ·. ¶ËÁ‹ Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÂrÓ·È àÔÎÏÂÈÛÙÈο ï ÃÚÈÛÙfi˜ η› ì \∂ÎÎÏËÛ›· Ô‡ àÔÙÂÏÂÖ Ù‹ Û˘Ó¤- ¯ÂÈ¿ ΔÔ˘ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ≠√Ù·Ó ¬Ìˆ˜ ηٷÚÁÂÖÙ·È Î·› ·úÚÂÙ·È ì ÛË-

8. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 134: «wurde die Ekklesiologie zu einer historischen Ekklesiologie d. h., die Kirche hat die soziologische Gestalt christlicher Nationen angenommen». 9. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 135: Die Abfolge der Heilsereignisse ist sehr betont worden. Christus erscheint so als das Ende des Alten Bundes und das Ende der menschlichen Geschichte. Die eschatologische Dimension des Glaubens und Lebens der Kirche hat so die Tendenz zu verkümmern. Gott ist in der Tat innerhalb der Geschichte, aber man vergißt, daß das göttlicche Ereignis eine Entfaltung des Mysteriums ist».

–347– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À Ì·Û›· Ùɘ ‰È·ı‹Î˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ùfi ¡á η› Ùfi ªˆ¸ÛÉ, ·éÙfi ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ êÏÄ ¬ÙÈ ì îÛÙÔÚ›· Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ıˆÚÂÖÙ·È Ì¤Û· Û¤ ÌÈ¿ ÚÔÔÙÈ΋ àÛ˘Ó¤¯ÂÈ·˜, àÏÏ¿ ÛËÌ·›ÓÂÈ àÎfiÌ· ¬ÙÈ âÎ ÙáÓ Ú·ÁÌ¿- ÙˆÓ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ Á›ÓÂÈ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ¿ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ öÚÁÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ, Ô‡ àÛÊ·Ïᘠı¿ ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·Ó ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜. ™ÙfiÓ àÓÙ›Ô‰· ÙáÓ àfi„ÂˆÓ ·éÙáÓ ï G. Khodre ı¿ ÚÔÛ·ı‹- ÛÂÈ Ó¿ ı˘Ì›ÛÂÈ Î·› Ó¿ ηٷÛÙ‹ÛÂÈ Û˘ÓÂȉËÙfi àfi Ù‹Ó àÚ¯‹ ¬ÙÈ ï ÃÚÈÛÙfi˜ ‰¤Ó qÏı ÁÈ¿ Ó¿ ηٷÚÁ‹ÛÂÈ Ùfi ÓfiÌÔ, àÏÏ¿ ÁÈ¿ Ó¿ ÙfiÓ Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ Ùfi Û¯¤‰ÈÔ Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÁÈ¿ Ù‹ ÛˆÙËÚ›· ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÎÔÚ˘ÊÒÓÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó âÓ·ÓıÚÒËÛË ÙÔÜ §fi- ÁÔ˘ ÛÙfi ÚfiÛˆÔ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ·éÙfi ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÌfiÓÔ Û’ ·éÙfi Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜ η› Ùfi ïÙȉ‹ÔÙ ÚÔËÁÔ‡- ÌÂÓÔ ÛÙÂÚÂÖÙ·È ϤÔÓ ÛËÌ·Û›·˜ η› àÍ›·˜. «Our God is a hidden God», âÈÛËÌ·›ÓÂÈ ï G. Khodre. «It does not befit us to define objectively the intensity of the Divine Presence in the Aramaic Bible, for instance, but rather simply to seek in the traces of Christ who is eternal Logos, and whose manifestation before the Incarnation of outside the historical heritage of the Incarnation are possible»10.

2. ∏ ΔÀ¶√§√°π∫∏ £∂øƒ∏™∏ Δ√À ™øΔ∏ƒπø¢√À˜ ∂ƒ°√À ^∏ ‰È‰·Ûηϛ· ÁÈ¿ Ù›˜ Úfi ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ‰È·ıÉΘ ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ù‹Ó àÓıÚˆfiÙËÙ· çÊ›ÏÂÈ Ù‹Ó å‰È·›ÙÂÚË ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘ ÛÙfiÓ ∂åÚËÓ·ÖÔ11. ^√ G. Khodre àԉ¯fiÌÂÓÔ˜ Ù‹ ÛËÌ·Û›· Ùɘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ·éÙɘ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ‰ÂÖ Ùfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ öÚÁÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Ì¤Û· Û¤ ÌÈ¿ ÚÔÔÙÈ΋ àÛ˘Ó¤¯ÂÈ·˜. ^√ ‰È·ÏÔÁÈÛÌfi˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔÌ›·

10. G. Khodre, «The Church as the Privileged Witness of God» dans: Martyria/Mission. The Witness of the orthodox Churches Today (ed. I. Bria), Geneva 1980, 33. 11. PG 7, 889B-890A: «∫·› ‰È¿ ÙÔÜÙÔ Ù¤ÛÛÂÚȘ â‰fiıËÛ·Ó Î·ıÔÏÈη› ‰È·ıÉÎ·È ÙFÉ àÓıÚˆfiÙËÙÈØ Ì›· Ì¤Ó ÙÔÜ Î·Ù·ÎÏ˘ÛÌÔÜ ÙÔÜ ¡áÂ, â› ÙÔÜ ÙfiÍÔ˘Ø ‰Â˘Ù¤Ú· ‰¤ ÙÔÜ \A‚Ú·¿Ì, â› ÙÔÜ ÛËÌ›Ԣ Ùɘ ÂÚÈÙÔÌÉ˜Ø ÙÚ›ÙË ‰¤ ì ÓÔÌÔıÂÛ›· â› ÙÔÜ ªˆ¸Û¤ˆ˜Ø ÙÂÙ¿ÚÙË ‰¤ ì ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘, ‰È¿ ÙÔÜ ∫˘Ú›Ô˘ ìÌáÓ \IËÛÔÜ ÃÚÈ- ÛÙÔÜ». μÏ. B. Sesboüe, Hors de l’ Église pas de salut. Histoire d’ une formule et problémes d’ interprétation, Paris 2004, 40-42.

–348– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ âͤÏıÂÈ àfi Ù¿ Û˘Ó‹ıË ÙÔ˘ Ï·›ÛÈ·12. \√Ê›ÏÂÈ Ó¿ âÁηٷÏ›„ÂÈ Î¿ı ÌÔÚÊ‹ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ åÌÂ- ÚÈ·ÏÈÛÌÔÜ. \∞fi Ù‹Ó àÚ¯‹ ̤¯ÚÈ Ùfi Ù¤ÏÔ˜ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ̤ ÔÈΛϘ η› ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ Ú¿ÍÂȘ ï £Âfi˜ ï‰ËÁÂÖ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ Úfi˜ Ù‹ Ûˆ- ÙËÚ›·. ª¤ ·éÙfi Ùfi ‰Â‰Ô̤ÓÔ Ùfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ öÚÁÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ‰¤ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ ıˆÚËıÂÖ àfi ÌÈ¿ öÛ¯·ÙË ÛÙÂÓ‹ çÙÈ΋ Áˆ- Ó›·. ^∏ ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Ô‡ ï‰ËÁÂÖ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ ÛÙ‹ ÌÂÙÔ¯‹ Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ, ‰ËÏ. ÛÙ‹ ÛˆÙËÚ›·, ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ÂÚÈÔÚÈÛıÂÖ ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚÈ΋ ΔÔ˘ ·ÚÔ˘Û›· ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. «Von daher kommt unser Hinweis auf die Ewigkeit und auf das Handeln des Hei- ligen Geistes», âÈÛËÌ·›ÓÂÈ ï G. Khodre13. ≠√ÔÈÔ˜ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÈ Ù‹ Ûˆ- ÙËÚÈÒ‰Ë âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfi ÁÂÁÔÓfi˜ Ùɘ âÓ·ÓıÚÒËÛ˘ ÙÔÜ §fi- ÁÔ˘, ·éÙfi˜ ı¿ ÂÚÈfiÚÈ˙Â Ù‹Ó âÏ¢ıÂÚ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·› ı¿ ÚÔÛ¤ÎÚԢ ÛÙ‹Ó ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ‚Ô‡ÏËÛË ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ Ù‹ ÛˆÙËÚ›· ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘14 . \∞ÓÙ›ıÂÙ·, âÎÂÖÓÔ Ô‡ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ Á›ÓÂÈ ÁÈ¿ ÙfiÓ G. Khodre, ÂrÓ·È Ó¿ àÓ·ÁÓˆÚÈÛıÂÖ Ùfi ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ÂsÚÔ˜ Ùɘ ÛˆÙËÚÈÒ‰Ô˘˜ ‚Ô‡ÏËÛ˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È Ùfi âÚÁ·ÏÂÖÔ ÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ Ûˆ- ÙËÚ›·˜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ∂rÓ·È Ùfi ÛËÌÂÖÔ Ùɘ àÁ¿˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· ‰¤Ó ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È à¤Ó·ÓÙÈ àfi Ù‹Ó àÁ¿Ë ÙÔÜ £ÂÔÜ. ∂rÓ·È ÙÌÉÌ· Ù˘15. Δfi ëfiÌÂÓÔ ‚ÉÌ· ı¿ ÂrÓ·È Ó¿ àÓ·- ÁÓˆÚ›ÛÂÈ Î·Ó›˜ Ùfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ öÚÁÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙ›˜ ıÚËÛÎÂÖ˜. ™Ù‹ ÛΤ„Ë ÙÔÜ G. Khodre ö͈ àfi Ù‹Ó ÎÏ·ÛÛÈ΋ öÓÓÔÈ· η› ÛË- Ì·Û›· Ùɘ ÛˆÙËÚÈÒ‰Ô˘˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ Ô‡ àÊÔÚÄ ÙÔ‡˜ ÈÛÙÔ‡˜

12. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136: «Die Zeitgenös- sische Theologie sollte über den Gedanken einer Heilgeschichte hinausgehen, um die Bedeutung der oikonomia noch einmal neu herauszufinden». 13. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136. 14. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136: «Wir weisen auch auf die Freiheit Gottes hin, der nicht an irgendein Ereignis in seiner Vorsehung und in seinem erlösenden Handeln gebunden ist». 15. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136: «Die Kirche ist das Instrument des Mysteriums der Errettung der Völker. Sie ist das Zeichen der göttlichen Liebe zu allen Menschen. Sie steht der Welt nicht als getrennt von ihr gegenüber sondern als Teil von ihr».

–349– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ΢ÚÈ·Ú¯ÂÖ ÌÈ¿ ôÏÏË ÔåÎÔÓÔÌ›· ì ïÔ›· àÊÔÚÄ ïÏfi- ÎÏËÚË Ù‹Ó àÓıÚˆfiÙËÙ· η› ‰¤Ó ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚÈ΋ ÔÚ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÛÙ‹ ÁÉ16. \∞fi Ù‹ ÛÙÈÁÌ‹ Ùɘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ £Âfi˜ η› ôÓıÚˆ- Ô˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ¿ÓÙÔÙ ۤ ÌÈ¿ Û˘ÓÂ¯É Î·› ˙ˆÓÙ·Ó‹ Û¯¤ÛË, ì ïÔ›· ·Ú¿ Ù›˜ ÔÈΛϘ Ù˘ ‰È·Î˘Ì¿ÓÛÂȘ ÂrÓ·È Î·› ı¿ ÂrÓ·È àÎ·Ù¿Ï˘ÙË. √î ÚáÙÔÈ ‰È¿ÏÔÁÔÈ ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ ÛÙfiÓ ·Ú¿‰ÂÈÛÔ Û˘Ó¯›˙ÔÓ- Ù·È Ì¤ Ù‹ ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ùfi ¡áÂ. ^∏ ‰È·ı‹ÎË Ô‡ Û˘Ó¿ÙÂÈ àÚÁfiÙÂÚ· ï £Âfi˜ ̤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì ‰¤Ó ·úÚÂÈ Ù‹Ó åÛ¯‡ η› Ù‹ ÛËÌ·Û›· Ùɘ ¢È·ı‹Î˘ ̤ Ùfi ¡áÂ17. ª¤ ·éÙ‹ Ù‹ ‰È·ı‹ÎË ˙ÔÜÓ Ôî ôÓıÚˆÔÈ Ô‡ ‰¤Ó àÓ·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó Ùfi §fiÁÔ, ï ïÔÖÔ˜ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ Ù‹Ó àÓıÚÒ- ÈÓË Ê‡ÛË öÁÈÓ ôÓıÚˆÔ˜. ¶·ÚÔÌÔ›ˆ˜ ‰¤, ì ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Ì¤ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ ‰¤Ó ηًÚÁËÛ ً ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì, àÏÏ¿ àÓÙ›ıÂÙ· ‰È¿ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Î·Ù¤‰ÂÈÍ ً ÛˆÙËÚÈÒ‰Ë ÛËÌ·Û›· Ù˘. ^√ ÎfiÛÌÔ˜ ʤÚÂÈ Û¤ ÌÈ¿ à‰È¿ÎÔË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù‹ ÛÊÚ·ÁÖ‰· ÙÔÜ £ÂÔÜ18. ^∏ ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì ‰¤Ó àÊÔÚÄ ÌfiÓÔ ≤Ó· Ï·fi, àÏÏ¿ ö¯ÂÈ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÁÈ¿ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ Ï·Ô‡˜. ^∏ öÍÔ‰Ô˜ ÙÔÜ \∞‚Ú·¿Ì àfi Ù‹Ó ·ÙÚˇÒ· ÁÉ àÔÙÂÏÂÖ Ù‡Ô Ùɘ âÍfi‰Ô˘ ÙÔÜ Ï·ÔÜ ÙÔÜ \πÛÚ·‹Ï àfi Ù‹Ó ∞úÁ˘ÙÔ. ^∏ ‰È¿ÛˆÛË ÙáÓ \πÛÚ·ËÏÈÙáÓ ÛÙ‹Ó \∂Ú˘ıÚ¿ £¿Ï·ÛÛ· àÔÙÂÏÂÖ Ù‡Ô Î·› ۇ̂ÔÏÔ Ùɘ ÛˆÛÙÈÎɘ â¤Ì‚·Û˘ η› âÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜. ^∏ ‰È¿ÛˆÛË ÙáÓ \πÛÚ·ËÏÈÙáÓ àÔÙÂÏÂÖ Ù‹Ó ÚÔËÁËıÂÖÛ· ÛÎÈ¿ Ùɘ Ûˆ- ÛÙÈÎɘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜19. ^∏ âÈÏÔÁ‹ Ô‡ öÁÈÓ ÛÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì ‰¤Ó àÊÔÚÄ ÌfiÓÔ Î·› àÔÎÏÂÈÛÙÈο Ùfi Ï·fi ÙÔÜ \πÛÚ·‹Ï. ^√

16. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136:«Die ökonomie, das Heilswirken Gottes, ist nicht auf seine historische Entfaltung begrenzt, vielmehr läßt sie uns am Leben Gottes teilnehmen». 17. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 137: «Wir stehen hier von einem kosmischen Bund, der unabhängig von dem Bund mit Abraham weitergeht». 18. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136: «Der Kosmos trägt das Siegel Gottes, genau wie Jakob nach seinem Kampf mit den Engel». 19. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 137: «Das aus den Fluten während seiner Reise ins gelobte land gerettete Israel stellt die gerettete Mensch- heit dar. Als solches ist es das Bild der durch Christus gerettenen Kirche».

–350– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ Ï·fi˜ ÙÔÜ \πÛÚ·‹Ï ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÂÖ àÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈο ÁÈ¿ ¬ÏË Ù‹Ó àÓıÚˆ- fiÙËÙ·. ^∏ âÈÏÔÁ‹ ÙÔÜ ÂÚÈÔ˘Û›Ô˘ Ï·ÔÜ ö¯ÂÈ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ÛËÌ·Û›·, ÁÈ·Ù› ì ÛˆÙËÚÈ҉˘ Ú¿ÍË ÙÔÜ £ÂÔÜ àÊÔÚÄ ¬ÏË Ù‹Ó àÓıÚˆfiÙËÙ·20. Δfi \πÛÚ·‹Ï ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÂÖ ó˜ Ù‡Ô˜ àÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈÎfi˜ ¬Ï˘ Ùɘ àÓıÚˆfi- ÙËÙ·˜. ^∏ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛË Ùɘ ÛÎÈĘ ÙÔÜ Ù‡Ô˘ õ ÙÔÜ Û˘Ì‚fiÏÔ˘ Á›- ÓÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó âÓ·ÓıÚÒËÛË ÙÔÜ §fiÁÔ˘ Ô‡ àÔÙÂÏÂÖ Ù‹Ó àÔÎÔÚ‡- ʈÛË Î·› Ùfi ϋڈ̷ Ùɘ ÛˆÛÙÈÎɘ ·Ú¤Ì‚·Û˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ≠√ˆ˜ ì ÛˆÛÙÈ΋ ÌÂÛÈÙ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ö¯ÂÈ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ÛË- Ì·Û›· η› àÊÔÚÄ ïÏfiÎÏËÚÔ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, ηٿ ÙfiÓ ú‰ÈÔ ÙÚfiÔ ÔåÎÔ˘- ÌÂÓÈ΋ ÛˆÛÙÈ΋ ÛËÌ·Û›· ‰È·ı¤ÙÔ˘Ó Î·› Ôî àÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈÎÔÜ Ù‡Ô˘ ‰È·ıÉΘ Ùɘ ÌÂÛÈÙ›·˜ ·éÙɘ. ^√ £Âfi˜ ̤ Ù‹ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙáÓ ·ÚÂÌ- ‚¿ÛÂÒÓ ÙÔ˘ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÈÛÙfi˜ ÛÙfiÓ ú‰ÈÔ ÙÔ˘ ÙfiÓ ë·˘Ùfi21. ª¤ Ù›˜ ı¤ÛÂȘ ·éÙ¤˜, Ôî ïÔÖ˜ àÛÊ·Ïᘠ‰¤Ó ÂrÓ·È ÔåÎÂÖ˜ ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ çÚıfi‰Ô͢ ıÂÔÏÔÁ›·˜, ï G. Khodre âÈı˘ÌÂÖ Ó¿ ÙÔÓ›ÛÂÈ ‰‡Ô Ú¿- ÁÌ·Ù·. ^∏ âÓ·ÓıÚÒËÛË ÙÔÜ §fiÁÔ˘ àÔÙÂÏÂÖ ÙfiÓ àÓÙ›Ù˘Ô Ùɘ Ûˆ- ÛÙÈÎɘ ·Ú¤Ì‚·Û˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, Ù‡Ô Ùɘ ïÔ›·˜ àÔÙÂ- ÏÔÜÓ Ôî ÚÔËÁËıÂÖÛ˜ âÓ¤ÚÁÂȤ˜ ΔÔ˘. ≠√ˆ˜ àÎÚÈ‚á˜ ì ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì ‰¤Ó ·úÚÂÈ Ù‹ ‰È·ı‹ÎË Ì¤ Ùfi ¡áÂ, ·ÚÔÌÔ›ˆ˜ η› ì âÓ·ÓıÚÒËÛË ÙÔÜ §fiÁÔ˘ ‰¤Ó ·úÚÂÈ Ù‹ ÛˆÙËÚÈÒ‰Ë ÛËÌ·Û›· ÙáÓ ÚÔËÁËıÂÈÛáÓ ÛˆÛÙÈÎáÓ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂˆÓ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, àÏÏ¿ àÓÙ›ıÂÙ· Ù›˜ ʈٛ˙ÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Î·› ηıÈÛÙÄ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ‰È·Ê·ÓÉ Ù‹Ó ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘˜. ^√ £Âfi˜, ï ú‰ÈÔ˜ £Âfi˜, ÂrÓ·È ·ÚÒÓ ÛÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì, Ùfi ªˆ¸ÛÉ, Ùfi ¢·˘˝‰. ^√ £Âfi˜ Á›ÓÂÙ·È ôÓıÚˆÔ˜ ̤ Ùfi ÃÚÈÛÙfi. √î Û˘ÁÁÚ·ÊÂÖ˜ Ùɘ ¶·Ï·ÈĘ ¢È·ı‹Î˘, ¬ˆ˜ η› ï Âé·Á- ÁÂÏÈÛÙ‹˜ ª·Ùı·ÖÔ˜ ̤ Ù‹ ÁÂÓ·ÏÔÁ›· Ô‡ ηٷÁÚ¿ÊÂÈ, âӉȷʤÚÔÓ- Ù·È ÁÈ¿ Ù‹Ó ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙáÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ Ô‡ ôÌÂÛ· Û˘Ó- ‰¤ÔÓÙ·È Ì¤ Ù‹ ÌÂÛÛÈ·ÓÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ22.

20. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 137: «Israel ist sinnbildlich gerettet als der Typos und der Vertreter der Menschheit». 21. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 137: «Das einzig Kontinuierliche ist Gottes Treue sich selbst gegenüber». 22. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 137: «Die Autoren des Alten Testaments waren, wie Matthäus in seiner Genealogie hauptsächlich an den

–351– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À

™˘Ó¤ÂÈ· ·éÙÔÜ ÂrÓ·È ì ‰Â‡ÙÂÚË àÓÙ›ÏË„Ë Ô‡ âÎÊÚ¿˙ÂÈ ï G. Khodre η› àÊÔÚÄ Ù‹Ó ôÚÚËÎÙË Û¯¤ÛË àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ‹Ó ÚˆÙ·Ú¯È΋ ı›· ÔåÎÔÓÔÌ›· η› Ùfi ÃÚÈÛÙfi. ≠√Ϙ Ôî ÛˆÙËÚÈÒ‰ÂȘ Ú¿ÍÂȘ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ àÔÎÙÔÜÓ ÓfiËÌ·, ÛËÌ·Û›· η› åÛ¯‡ ̤ۈˇ ÙÔÜ Ù˘ÔÏÔÁÈÎÔÜ ÙÔ˘˜ Û˘Ó‰¤ÛÌÔ˘ ̤ Ùfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ ÁÂÁÔÓfi˜ Ùɘ âÓ·Ó- ıÚÒËÛ˘ ÙÔÜ §fiÁÔ˘, Ùfi ÃÚÈÛÙfi. ^∏ ÚˆÙ·Ú¯È΋ öÎÊÚ·ÛË Ùɘ £Â›·˜ √åÎÔÓÔÌ›·˜ ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È ¿ÓÙÔÙ ۤ Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ Û¯¤ÛË Ì¤ ·éÙfi Ô‡ Û˘ÓÈÛÙÄ ÁÈ¿ ÙfiÓ G. Khodre Ù‹Ó îÛÙÔÚ›· Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÛÙ‹Ó ÎÏ·Û- ÛÈ΋ Ù˘ öÓÓÔÈ·. ∞éÙfi ηıÈÛÙÄ Ùfi ÃÚÈÛÙfi ÙÂÏÈÎfi ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ùɘ ˙ˆÉ˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ23. ¢È¿ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ àÓ·ÁÈÓÒÛÎÂÙ·È àfi ÙfiÓ È- ÛÙfi ïÏfiÎÏËÚË ì μ›‚ÏÔ˜: «Once in Christ he will read the whole Bible, including the heritage from which he comes and the sacred writings of his people, through Christ»24. ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ ÂrÓ·È ï ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÎfi˜ η› ÁfiÓÈÌÔ˜ ëÚÌËÓÂ˘Ù‹˜ ÙáÓ ÚÔÊËÙÂÈáÓ. ∞éÙ‹ ì ¯ÚÈÛÙÔÏÔÁÈ΋ ëÚÌË- Ó›· η› ηٷÓfiËÛË ÙáÓ ÚÔÊËÙÂÈáÓ ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ àfi Ù‹Ó åÔ˘‰·˚΋ àÓ¿ÁÓˆÛË ÙÔÜ \∏Û·˝·25. ^∏ Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ ηٷÓfiËÛË ÙáÓ ÛˆÙËÚȈ‰áÓ Ú¿ÍÂˆÓ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÂñÚ›ÛÎÂÈ àÛÊ·ÏᘠöÚÂÈÛÌ·, ó˜ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ÌÂÁ·ÏÂÖÔ, ̤۷ ÛÙ‹Ó ∫·ÈÓ‹ ¢È·ı‹ÎË. ™Ù‹Ó ¶Úfi˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏ‹ ï \∞. ¶·ÜÏÔ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙfiÓ \∞‰¿Ì ó˜ Ù‡Ô ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Ô‡ âÚfiÎÂÈÙÔ Ó¿ öÏıÂÈ26, âÓá ÛÙ‹Ó ∞ã Úfi˜ ∫ÔÚÈÓı›Ô˘˜ âÈÛÙÔÏ‹ ì ˙ˆ‹ ÙáÓ \πÛÚ·ËÏÈÙáÓ àÔÙÂÏÂÖ Ù‡Ô Î·› ۇ̂ÔÏÔ Ùɘ ˙ˆÉ˜ ÙáÓ ÈÛÙáÓ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜27. ^√ G. Khodre ÚÔ¯ˆÚÂÖ àÎfiÌ· Èfi οو. \∂ÈÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ Ôî geistlich beteutsamen Fakten interessiert, die zu der erhofften oder geoffenbarten messianischen Wirklichkeit in Beziehung standen». 23. G. Khodre, The Church as the Privileged Witness of God…, 37: «Christ will thus become once again the final criterion of our life. In Him and for Him the Form of the world will be perceived». 24. G. Khodre, ¬. ·Ú., 33. 25. G. Khodre, The Church as the Privileged Witness of God…, 33: «Christ is the creative interpreter of the prophecies. And it is this Christic creative interpretation which explains the diffirence between the Christian and the Jewish reading of Isaiah». 26. Rom. 5, 14. 27. 1. Cor. 10. 1-12.

–352– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ≠∂ÏÏËÓ˜ ·Ù¤Ú˜, å‰È·›ÙÂÚ· ·éÙÔ› Ùɘ àÏÂÍ·Ó‰ÚÈÓɘ Û¯ÔÏɘ η› ï \πÔ˘ÛÙÖÓÔ˜ οÓÔ˘Ó ¯Ú‹ÛË Ùɘ Ù˘ÔÏÔÁÈÎɘ ëÚÌËÓ›·˜, Ù‹Ó âÂÎÙ›- ÓÔ˘Ó ‰¤ η› ö͈ àfi Ù‹Ó åÔ˘‰·˚΋ ·Ú¿‰ÔÛË. ^∏ ¶·Ï·È¿ ¢È·ı‹ÎË ‰¤Ó àÔÙÂÏÂÖ Ùfi ÌÔÓ·‰ÈÎfi Ù‡Ô ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ28. ^∏ ÛÔÊ›· Ùɘ ëÏÏË- ÓÈÎɘ ÛΤ„˘ àÔÙÂÏÂÖ Ù‡Ô Î·› ÛÎÈ¿ Ùɘ ÛÔÊ›·˜ ÙÔÜ §fiÁÔ˘ Ô‡ ı¿ Û·ÚΈıÂÖ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ·. ò∞ÏÏÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÂrÓ·È ì åÓ‰È΋ Ó¢- Ì·ÙÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿. ™¤ÚÌ·Ù· Ùɘ ÛÔÊ›·˜ ÙÔÜ §fiÁÔ˘ àÓ¢ڛÛÎÔ- ÓÙ·È Î·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ· η› ö͈ àfi Ù‹Ó åÔ˘‰·˚΋ ·Ú¿‰ÔÛË. \∂Óá ÏÔÈ- fiÓ ì ¶·Ï·È¿ ¢È·ı‹ÎË ‰¤Ó àÔÙÂÏÂÖ Ùfi ÌÔÓ·‰ÈÎfi Ù‡Ô Ùɘ ÛÔÊ›·˜ ÙÔÜ §fiÁÔ˘, Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÌÔÚÂÖ Ó¿ ¯ÚËÛÈ̇ÛÂÈ ó˜ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ·- Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÁÈ¿ Ù‹Ó Î·Ù·ÓfiËÛË ôÏÏˆÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎáÓ ÎÂÈ̤ӈÓ. ^∏ ¶·Ï·È¿ ¢È·ı‹ÎË «is rather the prototype of all other Holy Scriptures, which are in some sense the many forms of the Old Testament. We can only say, as the Fathers have affirmed, that God has also revealed himself in their Scriptures. Our God is a hidden God»29. Δfi ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÂrÓ·È ¬ÙÈ ï G. Khodre ‰¤ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂÖ ÌfiÓÔ Ù‹Ó Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ ëÚÌËÓ›· ÁÈ¿ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ΛÌÂÓ·, àÏÏ¿ Ù‹Ó âÊ·Ú- Ìfi˙ÂÈ ¯ˆÚ›˜ àÓ·ÛÙÔϤ˜ η› ÛÙ›˜ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ ıˆÚÔ‡- ÌÂÓ˜ ó˜ ëÓfiÙËÙ˜. ≠√Ϙ Ôî ıÚËÛÎÂÖ˜ η› Ôî î‰Ú˘Ù¤˜ ÙÔ˘˜, Ôî ‰È‰·- Ûηϛ˜ η› Ù¿ ΛÌÂÓ¿ ÙÔ˘˜ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ù˘ÔÏÔÁÈο ̤ Ùfi ÃÚÈÛÙfi. ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È Ì˘ÛÙËÚȈ‰á˜ ÎÂÎÚ˘Ì̤ÓÔ˜ ̤۷ ÛÙ¿ Λ- ÌÂÓ· ·éÙ¿. ¢¤Ó ö¯ÂÈ ÛËÌ·Û›· ôÓ Î¿ÔÈ· ıÚËÛΛ· ıˆÚÂÖ ÙfiÓ ë·˘Ùfi Ù˘ ó˜ àÛ˘Ì‚›‚·ÛÙË Ì¤ Ùfi ∂é·ÁÁ¤ÏÈÔ. ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ ÂrÓ·È ·ÓÙÔÜ ÎÂÎÚ˘Ì̤ÓÔ˜ ÛÙfi Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ Ùɘ Ù·ÂÈÓfiÙËÙ¿˜ ΔÔ˘. °È¿ ÙfiÓ G. Khodre οı ëÚÌËÓ›· Ô‡ Á›ÓÂÙ·È ÛÙ›˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ ÂrÓ·È ëÚÌËÓ›· ÚÔÛ·Ó·- ÙÔÏÈṲ̂ÓË ÛÙfi ÃÚÈÛÙfi30. ≠√Ù·Ó ì ¯¿ÚË âÈÛÎÈ¿˙ÂÈ ≤Ó· ‚Ú·¯Ì·ÓÈÛÙ‹

28. G. Khodre, The Church as the Privileged Witness of God…, 33: «We would say with the Alexandrian Fathers, who saw divine providence and angelic economy in the spiritual heritage of India and other religions, including Greek philosophy, that the Old Testament is not the unique Gospel-type». 29. G. Khodre, The Church as the Privileged Witness of God…, 33. 30. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 138: «Jede Interpretion von Religionen ist eine Interpretation auf Christus hin».

–353– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À õ ‚Ô˘‰‰ÈÛÙ‹ õ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌÄÓÔ Ì¤ Ù‹Ó àÓ¿ÁÓˆÛË ÙáÓ îÂÚáÓ ÙÔ˘˜ ÎÂÈ- ̤ӈÓ, ÛÙ‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· âÎÂÖÓÔ˜ Ô‡ ÌfiÓÔ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ó˜ ÊᘠÂrÓ·È ï ú‰ÈÔ˜ ï ÃÚÈÛÙfi˜31. ≠√Ù·Ó Î¿ÔÈÔ˜ ηٷ‰ÈÒÎÂÙ·È ÁÈ¿ οÙÈ Ùfi ïÔÖÔ ıˆÚÂÖ ‰›Î·ÈÔ Î·› àÏËı¤˜ η› Âı·›ÓÂÈ ó˜ Ì¿ÚÙ˘Ú·˜, ÙfiÙ Âı·›ÓÂÈ ÂñÚÈÛÎfiÌÂÓÔ˜ Û¤ ÎÔÈÓˆÓ›· ̤ Ùfi ÃÚÈÛÙfi. ≠√ÏÔÈ Ôî Ì˘ÛÙÈÎÈ- ÛÙ¤˜ ÙÔÜ \πÛÏ¿Ì Ô‡ ̤ Ù‹ ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ Ì·ÚÙ‡ÚËÛ·Ó ÌÈ¿ ·éÙÔÚÔÛ- ÊÂÚfiÌÂÓË àÁ¿Ë, ö˙ËÛ·Ó Ù‹Ó \πˆ¿ÓÓÂÈ· àÁ¿Ë ÛÙ‹ ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ¿ Ù˘. Δfi ‰¤Ó‰ÚÔ ÁÈÓÒÛÎÂÙ·È àfi ÙÔ‡˜ ηÚÔ‡˜ ÙÔ˘. √î Ï·Ô› ÙáÓ ôÏÏˆÓ âıÓáÓ Ô‡ ˙ÔÜÓ ÛÙ‹ ÛÎÈ¿ η› ÚÔۂϤÔ˘Ó ÛÙfi £Âfi, ‰¤¯ÔÓ- Ù·È Ù‹Ó ÂåÚ‹ÓË Ô‡ ÚÔÛʤÚÂÈ ï £Âfi˜ Û¤ âΛÓÔ˘˜ Ô‡ àÁ·Ä32. √î ı¤ÛÂȘ ·éÙ¤˜ ÙÔÜ G. Khodre ·Ú·¤ÌÔ˘Ó àÛÊ·ÏᘠÛÙ‹Ó âÌÂÚÈÂÎÙÈ΋ ıÂÒÚËÛË Ùɘ ηٷÓfiËÛ˘ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ âΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ33 (πnklusivismus). ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È âÓÙfi˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ. \∂Ó ÙÔ‡ÙÔȘ ï G. Khodre ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ Ù‹ ı¤ÛË ÙÔ˘ ÛÙ‹Ó ÂéÚ‡Ù·ÙË âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Î·› Ù›˜ ıÚËÛÎÂÖ˜. ^∏ ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ïÔ›· οÓÂÈ ÏfiÁÔ ï G. Khodre η› ̤۷ ÛÙ‹Ó ïÔ›· Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ì âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙ›˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È àfi Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬Ìˆ˜ ¬ÙÈ ì ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ‰È·- ÎÚ›ÓÂÙ·È àfi Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ‰¤Ó ö¯Ô˘Ó Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. \∞ÓÙ›ıÂÙ· Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÛÙÂÓ¿. ^∏ ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ηٷÓÔËıÂÖ ¯ˆÚ›˜ Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔ- Ì›· ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜34. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ Ùɘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙɘ, ¬Ô˘ η› â› Ù¿ öıÓË ì ‰ˆÚ¿ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜35, ‰›‰ÂÈ ÛÙfiÓ G. Khodre Ù‹

31. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 138: «Es ist allein Christus, der als Licht empfangen wird, wenn die Gnade bei einem Brahmanen, einem Buddisten oder einem Muslim über dem Lesen ihrer eigenen Schriften einkehrt». 32. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 138. §Ô˘Î. 2, 14. 33. R. Gibellini, La Teologia del xx secolo (ëÏÏ. ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË àfi ÙfiÓ ¶. ^YÊ·ÓÙ‹), \Aı¿Ó· 2002, 641 ë. 34. G. Khodre, «An Orthodox Perspective of Inter-Religious Dialogue», Current Dialog 19 (1991) 27: The economy of Christ is not understable without the economy of the Spirit. 35. Act. 10, 45.

–354– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó¿ âÈÛËÌ¿ÓÂÈ Ù›˜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ Ùɘ âÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Ô‡ âÂÎÙ›ÓÂÙ·È Î·› ö͈ àfi Ù¿ ¬ÚÈ· Ùɘ ïÚ·Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜36. Δfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ùɘ ¶ÂÓÙËÎÔÛÙɘ, ÁÈ¿ Ùfi ïÔÖÔ ï G. Khodre ıˆÚÂÖ ·éÙÔÓfiËÙ· ¬ÙÈ ·Ú¤¯ÂÈ Ì¤ ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛËÌ·Û›· ‚È‚ÏÈ΋ ηÙÔ¯‡ÚˆÛË37, ‰Â›¯ÓÂÈ ¬ÙÈ ÛÙ‹Ó öί˘ÛË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Úfi˜ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó η› Ôî âıÓÈÎÔ›. ∞éÙfi àÛÊ·Ïᘠ‰¤Ó àÔÎÏ›ÂÈ Ù‹Ó âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ η› ÛÙ›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜. ∞éÙfi ‚‚·›ˆ˜ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ ‚‚·ÈÒÓÂÙ·È àfi Ùfi Û‡Ó‰Â- ÛÌÔ Ùɘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ùɘ οı ıÚËÛΛ·˜ ̤ Ùfi ÃÚÈÛÙfi η› Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. \∞Ó·ÁfiÌÂÓÔ˜ ï G. Khodre ÛÙfiÓ ∂åÚËÓ·ÖÔ âÈ- ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ï §fiÁÔ˜ η› Ùfi ¶ÓÂÜÌ· âÓÂÚÁÔÜÓ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Î·› àÔ- ÙÂÏÔÜÓ «Ù¿ ‰‡Ô ¯¤ÚÈ· ÙÔÜ ¶·Ù¤Ú·»38. ∞éÙfi ‰¤ Ì·ÚÙ˘ÚÂÖ ÌfiÓÔ Ù‹Ó å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· ÙáÓ ÚÔÛÒˆÓ, àÏÏ¿ η› Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ ì âÂÓ¤Ú- ÁÂÈ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ‰¤Ó ÂrÓ·È ñÔÙÂÙ·Á̤ÓË ÛÙfiÓ Àîfi η› ‰¤Ó àÔÙÂÏÂÖ êÏÉ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔÜ §fiÁÔ˘. ¶·Ú·¤Ì- ÔÓÙ·˜ ÛÙfiÓ Vl. Lossky39, ï G. Khodre âÈÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ì ¶ÂÓÙËÎÔ- ÛÙ‹ ‰¤Ó ÂrÓ·È ì «Û˘Ó¤¯ÂÈ·» Ùɘ âÓÛ¿ÚΈÛ˘, àÏÏ¿ ÂrÓ·È «ihr Nachspiel, ihre Konsequenz… Die Schöpfung ist zum Empfang des Heiligen Geistes befähigt worden». ≠√Ï· ·éÙ¿ ı¤ÏÔ˘Ó Ó¿ ÙÔÓ›ÛÔ˘Ó Ù‹Ó âÏ¢ıÂÚ›· Ùɘ âÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ Úfi˜ ÙfiÓ Îfi- ÛÌÔ Û¤ Û¯¤ÛË Ì¤ ÙfiÓ Àîfi. ∞éÙfi ¬Ìˆ˜ ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ì ÛÙÂÓ‹ η› àÌÔÈ‚·›· Û¯¤ÛË àÓ¿- ÌÂÛ· ÛÙfiÓ Àîfi η› Ùfi ¶ÓÂÜÌ· ηٷÚÁÂÖÙ·È. ^∏ âÈÛ‹Ì·ÓÛË ÙÔÜ ∂åÚËÓ·›Ô˘, ÛÙfiÓ ïÔÖÔ ï G. Khodre ·Ú·¤ÌÂÈ40, ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋:

36. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt…, 138: «Aber Gottes Freiheit ist von der Art, daß er sich Propheten erwecken kann außerhalb der soziologi- schen Grenzen des Neuen Israel, genau wie er sie außerhalb der Grenzen des Alten Israel berufen hat». 37. Act. 2, 17 et 10, 45. 38. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 139: «Das Wort und der Geist werden von Irenäus die “beiden Hände des Vaters” gennant». 39. Vl. Lossky, Théologie mustique de l’ Église d’ Orient, Paris 1944, 156. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 139. 40. PG 7, 996C.

–355– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À

«ubi enim Ecclesia, ibi et Spiritus Dei; et ubi Spiritus Dei, illic Ecclesia et omnia gratia». ªÂٷ͇ §fiÁÔ˘ η› ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ñ¿Ú¯ÂÈ ì Û¯¤ÛË Ùɘ àÌÔÈ‚·›·˜ ‰È·ÎÔÓ›·˜41. ^√ §fiÁÔ˜ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù‹Ó àÓıÚÒÈÓË Û¿Úη àfi Ù‹ ª·Ú›· ‰È¿ ÙÔÜ ^∞Á. ¶Ó‡̷ÙÔ˜. ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ àÔ- ÛÙ¤ÏÏÂÈ Ùfi ≠∞Á. ¶ÓÂÜÌ· ó˜ ‰ÈÎfi ΔÔ˘ ¶ÓÂÜÌ· ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. °È¿ Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ¬Ìˆ˜ âÎÂÖÓÔ Ô‡ ö¯ÂÈ ÛËÌ·Û›· ÂrÓ·È ï ÙÔ- ÓÈÛÌfi˜ Ùɘ âÓ‰ÔÙÚÈ·‰ÈÎɘ ïÌÔÙÈÌ›·˜ ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜. Δfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· ó˜ å‰È·›ÙÂÚÔ Î·› ïÌfiÙÈÌÔ ÚfiÛˆÔ Ùɘ ^∞Á›·˜ ΔÚÈ¿‰Ô˜, âÓÂÚÁÂÖ Û‡Ì- ʈӷ ̤ Ù‹ ‰È΋ ÙÔ˘ ÔåÎÔÓÔÌ›·. °È¿ Ùfi ÏfiÁÔ ·éÙfi Ôî Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·- ÓÈΤ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ ÌÔÚÔÜÓ Ó¿ ıˆÚËıÔÜÓ ó˜ ¯áÚÔ˜ âÌÓ¢Ṳ̂ÓÔ˜ àfi Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·42. √î ıÚËÛÎÂÖ˜ âÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÛÙfi Û¯¤‰ÈÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·› âÎÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ó˜ «Û¯ÔÏÂÖ·» Ùɘ ı›·˜ ¯¿ÚÈÙÔ˜.

3. √ π∏™√À˜ Ãπ™Δ√˜ ∫∞π ∏ ∂∫∫§∏™π∞ ^∏ Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ ηٷÓfiËÛË ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ Ì¤ Ù‹Ó âÈÛ‹Ì·ÓÛË Ùɘ âχıÂÚ˘ âÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ‰›‰ÂÈ ÛÙfiÓ G. Khodre Ù‹ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó¿ àԉ¯ıÂÖ Ùfi âӉ¯fiÌÂÓÔ Ùɘ ıÂÙÈÎɘ ÙÔ˘˜ àÍÈÔ- ÏfiÁËÛ˘ ̤ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù‹Ó àÔÎ·Ï˘ÊıÂÖÛ· àÏ‹ıÂÈ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. ∞éÙfi ‚‚·›ˆ˜ ÁÈ¿ ÙfiÓ G. ∫hodre ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ñÔ‚È‚¿˙ÂÙ·È Î·› ñÔ- ÙÈÌÄÙ·È ì ÛËÌ·Û›· Ùɘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, àÏÏ¿ ¬ÙÈ ì ÙÂÏ¢- Ù·›· à·ÏÏ¿ÛÛÂÙ·È àfi ÌÈ¿ ÛÙÂÓ‹ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ àÓÙ›ÏË„Ë Ô‡ Ù‹Ó âÁÎÏ›ÂÈ Û¤ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ η› ÂÚÈÔÚÈṲ̂ӷ îÛÙÔÚÈο Ï·›ÛÈ·. ^√ ÃÚÈ- ÛÙfi˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ëÛÙÈ¿˙ÂÙ·È Û¤ ÛÙÂÓ¿ Ï·›ÛÈ· Ùɘ â›ÁÂÈ·˜ ˙ˆÉ˜ ΔÔ˘, ÔûÙ Ùfi öÚÁÔ Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÁÈ¿ Ù‹ ÛˆÙËÚ›· ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ Ó¿ ıˆÚÂÖÙ·È àÔÎÔÌ̤ÓÔ ÌfiÓÔ Û’ ·éÙfi. ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ ÂrÓ·È ï ÚÔ·ÈÒ- ÓÈÔ˜ §fiÁÔ˜ η› ì ÛˆÙËÚÈ҉˘ Úfi˜ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ âÓ¤ÚÁÂÈ¿ ΔÔ˘ ÂrÓ·È ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋. ^√ G. Khodre ‰¤ ıˆÚÂÖ ¬ÙÈ ñÔ‚È‚¿˙ÂÈ Î·› ñÔÙÈÌÄ Ì¤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ ·éÙfi Ù‹ ÃÚÈÛÙÔÏÔÁ›· ¯¿ÚÈÓ Ùɘ ¶ÓÂ˘Ì·ÙÔÏÔÁ›·˜, àÎfiÌ· η› ¬Ù·Ó âÈÛËÌ·›ÓÂÈ: «Das Heilshandeln Christi ist unverständlich

41. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 139: «Zwischen diesen beiden Heilsökonomien besteht eine Gegenseitkeit und ein gegenseitiger Dienst». 42. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 139.

–356– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ohne das Heilshandln des Geistes»43. £ÂˆÚÂÖ ¬ÙÈ Ù‹Ó Î·Ù·ÓÔÂÖ ÛÙ›˜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ Ù˘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ. ^∏ ÛˆÙËÚ›· ÙáÓ ç·‰áÓ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ, ÙáÓ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓáÓ, âÓÂÚÁÂÖÙ·È àfi Ùfi ÃÚÈÛÙfi η› àÛÊ·Ïᘠ·éÙfi ‰¤Ó ı¿ qÙ·Ó ‰˘Ó·Ùfi ¯ˆÚ›˜ Ùfi àÔÏ˘ÙÚˆÙÈÎfi öÚÁÔ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. ^∏ ÛˆÙËÚ›· ¬ÛˆÓ ‰¤Ó àÓ‹ÎÔ˘Ó Î·Ù¿ Ù‹ Û¿Úη ÛÙfi öıÓÔ˜ ÙÔÜ \πÛÚ·‹Ï, ¬ÛˆÓ ‰¤Ó àÓ‹ÎÔ˘Ó ÛÙfi Ó¤Ô \πÛÚ·‹Ï η› ÂñÚ›ÛÎÔÓÙ·È ö͈ àfi Ù¿ îÛÙÔ- ÚÈο Ï·›ÛÈ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÂrÓ·È ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· η› Û˘Ó¤ÂÈ· Ùɘ àÓ¿ÛÙ·Û˘ Ô‡ ÏËÚÔÖ Ù¿ ¿ÓÙ· ̤ Ù‹Ó ÏËÚfiÙËÙ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. ^∏ öÏ¢ÛË ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ÛÙ‹ ÁÉ, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ ¬ÙÈ «Ù¿ ¿ÓÙ· âÓ ·éÙˇá Û˘Ó¤ÛÙËλ44, ÁËÛÂ Ù‹Ó àÓıÚˆfiÙËÙ· ÛÙ‹Ó àÏËıÈÓ‹ Ù˘ ≈·ÚÍË, âÓ‹ÚÁËÛ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ àÓ·Ù¿ÛÂȘ η› àÓ¤‰ÂÈÍ àÁˆÁÔ‡˜ ÛˆÙËÚ›·˜ ̤- ¯ÚÈ Ù‹ ‰Â˘Ù¤Ú· öÓ‰ÔÍÔ ·ÚÔ˘Û›·45. °È¿ Ùfi G. Khodre η› Ù¿ ‰‡Ô Û˘Ì- ‚·›ÓÔ˘Ó Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ·. √ûÙ ì \∂ÎÎÏËÛ›· ¯¿ÓÂÈ Ùfi ÌÂÛÈÙÈÎfi ÁÈ¿ Ù‹ ÛˆÙËÚ›· ÚfiÏÔ, ÔûÙ ì âÏ¢ıÂÚ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ Ô‡ àÓ·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÚÔÊÉÙ˜ ö͈ àfi Ù¿ ¬ÚÈ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È. √î ÚÔÊÉÙ˜ ·éÙÔ› ö¯Ô˘Ó Ì˘ÛÙÈÎfi Û‡Ó‰ÂÛÌÔ Ì¤ ÙfiÓ \∞Ó·ÛÙ¿ÓÙ· ÃÚÈÛÙfi η› ‰¤Ó àÓÙÈ- ÛÙÚ·Ù‡ÔÓÙ·È Ù‹ ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ· ÙÔÜ àÔÏ˘ÙÚˆÙÈÎÔÜ ÙÔ˘ öÚÁÔ˘46. ^√ £Âfi˜ ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÓ·‰Â›ÍÂÈ Ùfi Ì¿ÚÙ˘Ú· η› ÚÔÊ‹ÙË, ÛÙfi ÚfiÛˆÔ ¬Ìˆ˜ ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ ‰¤ ı¿ ÌÔÚÂÖ Î¿ÔÈÔ˜ Ó¿ ηٷÓÔ‹ÛÂÈ Ù‹Ó ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ âÍ ·åÙ›·˜ Ùɘ êÌ·ÚÙ›·˜. \∞fi ·éÙfiÓ ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÓ·‰˘- ıÂÖ ‰‡Ó·ÌË Î·Ù¿ Ôχ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË àfi ·éÙ‹ Ô‡ ÌÔÚÂÖ Ó¿ àӷ̤- ÓÂÈ Î¿ÔÈÔ˜ àfi â͈‚È‚ÏÈο ÌËӇ̷ٷ. Δfi ϋڈ̷ ¬Ìˆ˜ Ùɘ ÚÔ- ÊËÙ›·˜ ı¿ àÔÎ·Ï˘ÊıÂÖ ÛÙfi Ù¤ÏÔ˜, ηٿ Ù‹Ó ì̤ڷ Ùɘ ‰Â˘Ù¤Ú·˜ ·ÚÔ˘Û›·˜: «Auf das Ende, auf den letzgültigen Sinn aller Dinge hin verwirklicht sich das Heilsgeschehen»47.

43. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 138. 44. ∫ÔÏ. 1, 17. 45. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 138. 46. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 138: «Aber diese Berufungen zu Prophetie uns Weisheit außerhalb des Heiligtums besitzen eine geheime Verbindung zur Kraft des Auferstandenen und widersprechen der Einmaligkeit des Heilgeschehens in Christus in keiner Weise». 47. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 138.

–357– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À

√î àÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÙÔÜ G. Khodre ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ ıÚË- ÛÎÂÈáÓ ‰¤Ó Û¯ÂÙÈÎÔÔÈÔÜÓ Ù‹Ó ı¤ÛË Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÙÔÜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· ·Ú¤¯ÂÈ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Ù‹ Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·Ù¿ ÙÚfiÔ ÚÔÓÔÌÈ·Îfi. ^√ ÃÚÈÛÙfi˜ ÌÂÙ¤‰ˆÛ ً ‰È΋ ΔÔ˘ ‰fiÍ· ÛÙÔ‡˜ àÔÛÙfiÏÔ˘˜48. ∞éÙfi ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ âÎÂÖÓÔÈ ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÛÙfi Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔÜ ÛÙ·˘ÚÔÜ Î·› Ùɘ àÓ·ÛÙ¿Ûˆ˜. Δfi Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ ·éÙfi ÙÔ‡˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ. ™˘Á- ÎÚÔÙÂÖ Ùfi îÂÚfi öıÓÔ˜, Ùfi ‚·Û›ÏÂÈÔ îÂÚ¿ÙÂ˘Ì·, ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ Ô‡ ÙÂÏÂÈÔÜ- Ù·È ÛÙ‹Ó ëÓfiÙËÙ· ̤ Ùfi £Âfi49. ∂rÓ·È ì ÂåÎfiÓ· ÙÔÜ ΔÚÈ·‰ÈÎÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ªÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙ¿ ıÂÖ· àÚ¯¤Ù˘·. \∞ÁÁ›˙ÂÈ Ì¤ Ù¿ ¯¤ÚÈ· ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Ùɘ ˙ˆÉ˜. ∂åÛ¿ÁÂÈ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÛÙ‹Ó ÎÔÈÓ‹ ˙ˆ‹ Ùɘ ΔÚÈ¿‰·˜. ^∏ ÛËÌ·Û›· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ‰¤ ÌÂÈÒÓÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó âӉ¯fiÌÂÓË âÂÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙ›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜, àÏÏ¿ Úˆ- Ù›ÛÙˆ˜ ηٷÓÔÂÖÙ·È ÛÙ‹ ÛˆÙËÚÈÒ‰Ë ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ Ù˘ ‰È¿ÛÙ·ÛË. ™Ù‹Ó ÚÔÔÙÈ΋ ÌÈĘ àÓÙ›ıÂÛ˘ ÌÂٷ͇ ÎfiÛÌÔ˘ η› \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ï G. Khodre ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ Ùfi ôÓÔÈÁÌ· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ Úfi˜ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È Ùfi âÚÁ·ÏÂÖÔ ÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÙáÓ âıÓáÓ, ÂrÓ·È Ùfi ÛËÌÂÖÔ Ùɘ ıÂ˚Îɘ àÁ¿˘ Úfi˜ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜ η› ¬ÏÔ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ¢¤Ó ÂrÓ·È àÔÎÔÌ̤ÓË àfi ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, ‰¤ ÛÙ¤ÎÂÙ·È à¤Ó·ÓÙ› ÙÔ˘, àÔÙÂÏÂÖ ÙÌÉÌ· ÙÔ˘. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È ì àÏËıÈÓ‹ àÓ·ÓÔ‹ ˙ˆÉ˜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ∂rÓ·È ì ˙ˆ‹ Ùɘ àÓıÚˆfiÙËÙ·˜. \∂¿Ó Û‡Ìʈӷ ̤ ÙfiÓ \øÚÈÁ¤ÓË ì \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È «ï ÎfiÛÌÔ˜ ÙÔÜ Îfi- ÛÌÔ˘» η› ï Àîfi˜ ÂrÓ·È «ï ÎfiÛÌÔ˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜», ÙfiÙ Á›ÓÂÙ·È ÁÈ¿ Ùfi G. Khodre Ê·ÓÂÚfi ¬ÙÈ àÔÙÂÏÂÖ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ñfi Ùfi ÊᘠÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘, ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ ÂrÓ·È ÛËÌÂÖÔ, Ó¿ ‰È·‚¿˙ÂÈ ¬Ï· Ù¿ ôÏÏ· ÛËÌÂÖ· Ô‡ Û¤ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ ï £Âfi˜ ö‰ˆÛ ÛÙ›˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ àÔηχÙÔÓÙ·˜ ÙfiÓ Û’ ·éÙ¤˜ ñÔÎÚ˘ÙfiÌÂÓÔ £Âfi, ÚÔۂϤÔÓÙ·˜ ÛÙ‹Ó ÙÂÏÈ΋ âΉ›ψÛË ÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ ηٿ Ù‹ ‰Â˘- Ù¤Ú· ·ÚÔ˘Û›·50. ^∏ Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛË ·éÙáÓ ÙáÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ï‰ËÁÂÖ

48. \Iˆ. 17, 22. 49. G. Khodre, The Church as the Privileged Witness of God..., 32: «This mystery sustains them and makes of them a holy nation, a kingdom of priests, a people perfected in the unity of God». 50. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136.

–358– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ Û¤ ÌÈ¿ Ó¤· ÂéÚ‡ÙÂÚË ıÂÒÚËÛË Ùɘ ÛˆÙËÚÈÒ‰Ô˘˜ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ àfi Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›·: «Die zeitgenössische Theologie sollte über den Gedanken einer Heilgeschichte hinausgehen, um die Bedeutung der oikonomia noch einmal neu herauszufinden»51. ^√ G. Khodre ö¯ÂÈ Û˘Ó›‰ËÛË ÙÔÜ ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÔÜ Î·› ‰È·ıÚË- Û΢ÙÈÎÔÜ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ ̤۷ ÛÙfi ïÔÖÔ ˙É. ª¤Û· Û¤ ·éÙfi Ùfi Â- ÚÈ‚¿ÏÏÔÓ àÓ·Ù‡ÛÛÂÈ Ù›˜ àfi„ÂȘ ÙÔ˘. ∞éÙfi Ùfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ı¿ Ú¤- ÂÈ Ó¿ Á›ÓÂÈ àÔ‰ÂÎÙfi η› Û‚·ÛÙfi. £¿ ÚÔ‚¿ÏÂÈ å‰È·›ÙÂÚ· Ùfi ‰Èη›ˆÌ· ÛÙ‹ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ âÏ¢ıÂÚ›·: «L’être personnel comme être de communion, qui continue dans l’être grâce à la communion, c’est-à-dire dans sa révélation à l’autre et l’accueil de la révélation de l’autre, fonde la liberté religieuse parce qu’il vient lui-même de la liberté»52. ¢¤ ıˆÚÂÖ ¬ÙÈ Ùfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ·éÙfi àÔÙÂÏÂÖ ≤Ó· ÌÂ- Ù·‚·ÙÈÎfi ÛÙ¿‰ÈÔ. ™‡Ìʈӷ ̤ Ù‹Ó Ì·ÚÙ˘Ú›· Ùɘ ^∞Á. °Ú·Êɘ ì \∂ÎÎÏËÛ›· àÔÙÂÏÂÖ ÌfiÓÔ Ù‹ ÌÈÎÚ‹ Ô›ÌÓË53. ∂rÓ·È Ùfi ÚÔ˙‡ÌÈ àÓ¿- ÌÂÛ· ÛÙfi ˙˘Ì¿ÚÈ, ‰¤Ó ÂrÓ·È ¬Ìˆ˜ ¬ÏÔ Ùfi ˙˘Ì¿ÚÈ. ∂rÓ·È Ùfi êÏ¿ÙÈ àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ›˜ ÙÚÔʤ˜, ‰¤Ó ÂrÓ·È ¬Ìˆ˜ ¬ÏË ì ÙÚÔÊ‹. ¶Ô˘ıÂÓ¿ ‰¤Ó ñ¿Ú¯ÂÈ ôÌÂÛË ‰È·‚‚·›ˆÛË ¬ÙÈ ¬ÏÔ˜ ï ÎfiÛÌÔ˜ ı¿ Á›ÓÂÈ ¯ÚÈÛÙÈ·- ÓÈÎfi˜. ^∏ ηٿÛÙ·ÛË ·éÙ‹ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ àÓ·¯ıÂÖ ÛÙ‹Ó ÚfiÓÔÈ· ÙÔÜ £ÂÔÜ. √鉤ÔÙ ı¿ Á›ÓÂÈ Î·Ù·ÓÔËÙfi˜ àfi ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ ï ÏfiÁÔ˜ Ô‡ ï £Âfi˜ âÈÙÚ¤ÂÈ Ù‹Ó ÔÏÏ·ÏfiÙËÙ· Ùɘ ıÚËÛ΢ÙÈÎɘ ›ÛÙ˘. ^√ G. Khodre ıˆÚÂÖ ¬ÙÈ ì ηٿÛÙ·ÛË ·éÙ‹ ı¿ Ú¤ÂÈ ëÚÌËÓ¢fi- ÌÂÓË Ó¿ àÔ‰ÔıÂÖ ÛÙ‹Ó à‰È¿ÎÔË Î·› Û˘ÓÂ¯É ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ54. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· ö¯ÂÈ ¿ÓÙÔÙ ÁÈ¿ ÙfiÓ G. Khodre, ̤۷ ÛÙfi Û‡Á- ¯ÚÔÓÔ ÔÏ˘ıÚËÛ΢ÙÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ, Ó¿ âÈÙÂϤÛÂÈ Ù‹ ÌÓËÌÔÓ¢ıÂÖÛ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ùɘ àÔÙ›ÌËÛ˘ ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ, Ù‹Ó ïÔ›· çÊ›ÏÂÈ Ì¤ ÈÛÙfiÙËÙ· ÛÙ‹Ó Ù·˘ÙfiÙËÙ¿ Ù˘ Ó¿ àÛ΋ÛÂÈ. \∂¿Ó ì \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È

51. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 136. 52. G. Khodre, La liberté religieuse…, 61. 53. §Ô˘Î. 12, 32. 54. G. Khodre, «An Orthodox Perspective of Inter-Religious Dialogue», Current Dialogue 19 (1991) 26: «It seams that it belong to a permanent oikonomia of God».

–359– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À Ùfi ÚÔ˙‡ÌÈ Î·› Ùfi êÏ¿ÙÈ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, àÔÙÂÏÂÖ ÙfiÙ ηıÉÎÔÓ Ù˘ ñfi Ùfi ÊᘠÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ ÙÔÜ ïÔ›Ô˘, ¬ˆ˜ õ‰Ë ÛËÌÂÈÒıËÎÂ, ÂrÓ·È ÛËÌÂÖÔ, Ó¿ àÓ·ÁÓÒÛÂÈ ¬Ï· Ù¿ ôÏÏ· ÛËÌÂÖ· Ù¿ ïÔÖ· ï £Âfi˜ Û¤ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ öıÂÛ ̤۷ ÛÙ›˜ ıÚËÛÎÂÖ˜, ÁÈ¿ Ó¿ àÓ·- ‰Â›ÍÂÈ àfi ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ÙfiÓ Û’ ·éÙ¤˜ ÎÂÎÚ˘Ì̤ÓÔ £Âfi ̤ ïÚ›˙ÔÓÙ· Ù‹Ó ÙÂÏÈ΋ η› Ï‹ÚË àÔÎ¿Ï˘„Ë ÙÔÜ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘. ^∏ \∂ÎÎÏËÛ›· çÊ›ÏÂÈ Ó¿ ÂåÛ¤ÏıÂÈ à·Ú·›ÙËÙ· Û¤ ÌÈ¿ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ‰È·- ‰Èηۛ· Ù‹Ó ïÔ›· çÊ›ÏÂÈ Ó¿ ‰ÈÂÍ·Á¿ÁÂÈ Ì¤ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù‹Ó Âé·ÁÁÂ- ÏÈ΋ àÏ‹ıÂÈ·. £¿ àÓȯÓ‡ÛÂÈ öÙÛÈ Ù‹Ó âÂÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙ›˜ ıÚË- ÛÎÂÖ˜ η› ı¿ ‚ÔËı‹ÛÂÈ ÛÙ‹Ó ÏËÚ¤ÛÙÂÚË Î·Ù·ÓfiËÛË Î·› àÓ¿‰ÂÈÍË ÙáÓ ıÂÙÈÎáÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ô‡ η٤¯Ô˘Ó.

4. ∏ ª∞ƒΔÀƒπ∞ ¢π∞ Δ√À §√°√À À¶√∫∞£π™Δ∞ Δ∏¡ π∂ƒ∞¶√™Δ√§∏ ∂rÓ·È àÛÊ·ÏᘠâÓÙ˘ˆÛȷ΋, ÁÈ¿ ≤Ó· çÚıfi‰ÔÍÔ ıÂÔÏfiÁÔ, ì ‚·ı‡- Ù·ÙË âÎÙ›ÌËÛË Ù‹Ó ïÔ›· ·éÙfi˜ âÎÊÚ¿˙ÂÈ, ÁÈ¿ Ù›˜ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜. √î ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ âÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÁÈ¿ ÙfiÓ G. Khodre ÛÙfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ Û¯¤‰ÈÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ. \∞ÔÙÂÏÔÜÓ Û¯ÔÏÂÖ· Ùɘ ¯¿ÚÈÙÔ˜. \∂ÂÓ- ÂÚÁÂÖ Û’ ·éÙ¤˜ Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·55. ^∏ â·Ê‹ ̤ ç·‰Ô‡˜ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ÛÙfi Ï·›ÛÈÔ Ùɘ ıÚËÛ΢ÙÈÎɘ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎɘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ àÔÙÂÏÂÖ âÌÏÔ˘ÙÈÛÌfi Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ âÌÂÈÚ›·˜56. ¢È¿ ÙÔÜ ÙÚfi- Ô˘ ·éÙÔÜ ÌÔÚÂÖ Î·Ó›˜ Ó¿ àÓ·˙ËÙ‹ÛÂÈ Ó¿ àÓ‡ÚÂÈ Î·› Ó¿ ÚÔ‚¿- ÏÂÈ Ù›˜ Û’ ·éÙ¤˜ ÂÚȯfiÌÂÓ˜ àÏ‹ıÂȘ Ô‡ ÂrÓ·È Î·ÚÔ› ÙáÓ ÎÂ- Ï¢ÛÌ¿ÙˆÓ ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜. ^∏ â·Ê‹ η› ï ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ̤ Ù›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È êÏ¿ âȂ‚ÏË̤ÓÔ˜ àfi Ù‹Ó àÓ·ÁηÈfiÙËÙ· Ùɘ ÂåÚËÓÈÎɘ Û˘Ó‡·Ú͢, àÏÏ¿ àÔÙÂÏÂÖ Î˘Ú›ˆ˜ àÓÙ·fiÎÚÈÛË ÛÙfi Τ- Ï¢ÛÌ· ÙÔÜ £ÂÔÜ Ó¿ àÓ·˙ËÙÔÜÓÙ·È Ù¿ ú¯ÓË ΔÔ˘, âÎÂÖ ¬Ô˘ ·éÙ¿

55. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 139: «Große Friedfertigkeit und Geduld zeichnen den Gläubingen aus, der weiß, daß die großen Religionen in Gottes Plan Schulen göttlicher Gnade sind». 56. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 140: «Es gibt eine universale religiöse Gemeinschaft, die unsere christlische Erfahrung bereichern kann, wenn wir von dem gebrauch machen, was sie uns anbietet».

–360– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡

ñ¿Ú¯Ô˘Ó η› ÌÔÚÔÜÓ Ó¿ àÓ¢ÚÂıÔÜÓ57. ∞éÙfi Û¤ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÂÚ›- ÙˆÛË ï‰ËÁÂÖ Ùfi G. Khodre ÛÙ‹ ‰È·Ù‡ˆÛË: «We cannot, therefore, speak of a dialogue with other religious but rather of a dialogue among religius men»58. ª¤Û· Û’ ·éÙ¿ Ù¿ Ï·›ÛÈ· ‰ÔÌÂÖÙ·È Ùfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ùɘ «Ì·Ú- Ù˘Ú›·˜» (Witness) Ù‹Ó ïÔ›· Ôî ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› çÊ›ÏÔ˘Ó Ó¿ ·Ú¿Û¯Ô˘Ó ÛÙÔ‡˜ ç·‰Ô‡˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ. ^∏ «Ì·ÚÙ˘Ú›·» ïÚÈÔıÂÙÂÖ Ù‹ ÛÙ¿ÛË Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ‡˜ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜. ∞éÙ‹ àÔ- ÎÏ›ÂÈ Î·Ù’ àÚ¯‹Ó ÌÈ¿ îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ Ô‡ àÔÛÎÔÂÖ ÛÙfi ‚›·ÈÔ âίÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌfi õ â͢ËÚÂÙÂÖ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜: «Nevertheless, it is evident that systematized violence, religious fanaticism or anarchical intergration, as well as racism have to be condemned by any prophetic witness. In the name of God and of the freedom of all men, all form of opression, all collective follies, have to be denounced»59. ^∏ \∂ÎÎÏË- Û›· ÂrÓ·È Ì¿ÚÙ˘Ú·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÁÈ¿ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒ- Ô˘˜ àÓÂÍ·Úًو˜ å‰ÂÔÏÔÁ›·˜ η› ÔÏÈÙÈÎáÓ ÂÔÈı‹ÛÂˆÓ «Every man is the object of the care for the Church»60. ^∏ àÏËıÈÓ‹ ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙfi Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ âÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Î·› çÊ›ÏÂÈ Ó¿ âÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Ì¤ ÌÈ¿ Û¯¤ÛË Û‚·ÛÌÔÜ, âÎÙ›ÌËÛ˘, àÓÂÎÙÈÎfiÙËÙ·˜ η› àÁ¿˘ à¤Ó- ·ÓÙÈ ÛÙÔ‡˜ ç·‰Ô‡˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ. \∂ÎÂÖÓÔ Ùfi ïÔÖÔ ‰¤ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ âȉ›ÍÔ˘Ó Ôî ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ› à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ‡˜ ç·‰Ô‡˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ÂrÓ·È ì ñÂÚÔ„›·, ì àÏ·˙ÔÓ›· η› Ùfi ·úÛıËÌ· ñÂÚԯɘ. ª¤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ ·éÙfi àÓÙ·ÔÎÚ›ÓÔÓÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙ¿ ·åÙ‹Ì·Ù· Ùɘ ıÚËÛ΢ÙÈÎɘ ÙÔ˘˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ η› ηıÈÛÙÔÜÓ ÂÚÈÛÛfiÙÂ- ÚÔ àÍÈfiÈÛÙË Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Ì·ÚÙ˘Ú›·. ^√ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi˜ ÛÎÔfi˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ›˜ ôÏϘ

57. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 141: «Es ist unsere einzige Auf-gabe, den Fußtapfen Christi zu folgen, wie sie schattenschaft in anderen Religionen wahrzunehmen sind». 58. G. Khodre, The Church as the Privileged witness of God…, 33. 59. G. Khodre, The Church as the Privileged witness of God…, 36. 60. G. Khodre, The Church as the Privileged witness of God…, 36.

–361– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À

£ÚËÛÎÂÖ˜ ÁÈ¿ ÙfiÓ G. Khodre ‰¤Ó ÂrÓ·È ì îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ àÏÏ¿ ì Ì·Ú- Ù˘Ú›· Ô‡ ·Ú¤¯ÂÙ·È Ì¤ Ùfi ‰È¿ÏÔÁÔ. ™Ùfi âÚÒÙËÌ· «Are religions conceivable from the Christian standpoint? Do they have a status within christian thought?», ì à¿ÓÙËÛË ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ÂrÓ·È ì ÎÏ·ÛÛÈ΋ àÔÚÚÈÙÈ΋: «The classical answer to this, question has been that all non-Christians religions are wrong or at least absolete…»61. ^∏ ñ¤Ú‚·ÛË ÙáÓ îÛÙÔÚÈÎáÓ ·Ú·ÓÔ‹ÛÂˆÓ àÔÙÂÏÂÖ ÌfiÓÔ ÂåÛ·- ÁˆÁ‹ ÛÙfi ÁfiÓÈÌÔ ‰È¿ÏÔÁÔ. ^∏ ‰È‰·Ûηϛ· ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ‰¤Ó ÂrÓ·È ÏÔÁÈΤ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ Ô‡ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ àÓ·Ï˘ıÔÜÓ. ∂rÓ·È ÌÈ¿ ÌÔÚÊ‹ ˙ˆÉ˜, ÂrÓ·È âÌÂÈÚ›· ˙ˆÉ˜. £¿ Ú¤ÂÈ àÓ·Áηַ Ó¿ àÓ·˙Ë- ÙËıÂÖ Ùfi ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ñfi‚·ıÚÔ Ô‡ ñÔÎÚ‡ÙÂÙ·È ÛÙ‹Ó àÏÏfiÙÚÈ· ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ˙ˆ‹62. ª¤ Ùfi ‰È¿ÏÔÁÔ Ôî ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ı¿ àӷηχ„Ô˘Ó Î·› ı¿ ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ‚·ı‡ÙÂÚ· Ù›˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ àÏ‹ıÂȘ Ô‡ ñÔ- ÎÚ‡ÙÔÓÙ·È ÛÙ›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜. £¿ àÊ˘Ó›ÛÔ˘Ó öÙÛÈ ÛÙÔ‡˜ ç·- ‰Ô‡˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ÙfiÓ ÎÔÈÌÒÌÂÓÔ ÛÙ‹ Ó‡¯Ù· Ùɘ ‰È‰·- Ûηϛ·˜ ÙÔ˘˜ ÃÚÈÛÙfi63. £¿ ηٷ‰Â›ÍÔ˘Ó ¬ÙÈ ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ àÏ‹ıÂÈ· ÂrÓ·È ï àÏËıÈÓfi˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Û˘Ó‰ÂÙÈÎfi˜ ÎÚ›ÎÔ˜. ^∏ àÏËıÈÓ‹ îÂÚ·- ÔÛÙÔÏ‹ ÂÚÈÊÚÔÓÂÖ Ù‹Ó îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹64. ª¤ ·éÙ¤˜ Ù›˜ âÏ·ÛÙÈΤ˜ àÓÙÈÏ‹„ÂȘ Á›ÓÂÙ·È ÚÔÊ·ÓᘠηٷÓÔËÙfi ¬ÙÈ Ù¿ ÂÚÈıÒÚÈ· η› Ùfi âӉ¯fiÌÂÓÔ ÙÔÜ âίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ÙáÓ ç·‰áÓ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ÂrÓ·È ¿Ú· Ôχ ÌÈÎÚ¿. ^√ G. Khodre ‰¤Ó àÔÎÏ›ÂÈ ¬Ìˆ˜ ÙÂÏ›ˆ˜ ·éÙfi Ùfi âӉ¯fiÌÂÓÔ. Δfi ıˆÚÂÖ ‰˘Ó·Ù‹ Û˘Ó- ¤ÂÈ· ëÓfi˜ ÂåÏÈÎÚÈÓÔܘ ‰È·ıÚËÛ΢ÙÈÎÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ η› ηÚfi âχıÂ- Ú˘ Û˘ÓÂȉËÙɘ âÈÏÔÁɘ.

61. G. Khodre, The Church as the Privileged witness of God…, 33. 62. G. Khodre, The Church as the Privileged witness of God…, 33: «… we should to grasp the spiritual reality which is contained in this life». 63. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 141: «Das ganze missionarische Handeln der Kirche wird darin bestehen, Christus zu wecken, der in der Nacht der Religionen schläft». 64. G. Khodre, Das Christentum in einer pluralistischen Welt..., 141: «Wahre Mission spottet der Mission».

–362– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡

5. ¢π∂ƒ∂À¡∏™∂π˜ - ∫ƒπΔπ∫∂˜ ¶∞ƒ∞Δ∏ƒ∏™∂π˜ ^∏ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔÜ G. Khodre ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙáÓ £ÚË- ÛÎÂÈáÓ ÂrÓ·È ÌÈ¿ àfi Ù›˜ âÏ¿¯ÈÛÙ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ó¿ ‰ÔıÂÖ ÌÈ¿ ÂÈ- ÛÙÈ΋ à¿ÓÙËÛË ÛÙ›˜ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ıÂÔÏÔÁÈΤ˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ Ô‡ ı¤ÙÔ˘Ó Ôî Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ àfi Ù‹ ÌÂÚÈ¿ Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ £ÂÔÏÔ- Á›·˜. ªfiÓË ì ‰È·›ÛÙˆÛË ·éÙ‹ ηıÈÛÙÄ Ù‹Ó ÙÔÏÌËÚ‹ ÚÔÛ¿ıÂÈ· âӉȷʤÚÔ˘Û· η› àÍȤ·ÈÓË. ^∏ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛΤ„Ë ÙÔÜ G. Khodre ö¯ÂÈ Û·ÊÉ àÊÂÙËÚ›·. \∞Ó·- ÙÔÏÈ΋ η› ¢˘ÙÈ΋ \∂ÎÎÏËÛ›·, àÓÂÍ¿ÚÙËÙ· àfi Ù›˜ ÔÈΛϘ Ê¿- ÛÂȘ Ùɘ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ îÛÙÔÚÈÎɘ ÔÚ›·˜, ıˆÚÔÜÓ ÁÈ¿ ·åáÓ˜ ÙÒÚ· Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ó˜ àÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi, ‚¤‚·ÈÔ Î·› àÛÊ·ÏÉ ÊÔÚ¤· Ùɘ ÛˆÙËÚ›·˜ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÔÓÙ·˜ η› ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·˜ àÓ·Áηַ ̤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ ·éÙfi –ηٿ Ù‹Ó ÎÚ›ÛË ÙÔ˘– Ù‹Ó ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ÛˆÙËÚÈÒ‰Ë ‚Ô‡ÏËÛË ÙÔÜ £ÂÔÜ. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬Ìˆ˜ ¬ÙÈ ï £Âfi˜ «¿ÓÙ·˜ àÓıÚÒÔ˘˜ ı¤ÏÂÈ ÛˆıÉÓ·È»65 Û¤ ηÌÈ¿ ÂÚ›ÙˆÛË ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ àÓÔ›ÁÂÈ ·éÙfiÌ·Ù· ï ‰ÚfiÌÔ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓ·ÁÓÒÚÈÛË Ùɘ ÛˆÛÙÈÎɘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ. ™¤ ¬,ÙÈ àÊÔÚÄ å‰È·›ÙÂÚ· Ù‹Ó çÚıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚÈ΋ Ù˘ ‰È·‰ÚÔÌ‹, ¬ˆ˜ ÚÔ·ÙÂÈ àfi Ù‹ Û¯ÂÙÈ΋ âÎÎÏËÛÈ·- ÛÙÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·ÙÔÏÔÁ›·, Ôî ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜, ΢ڛˆ˜ Ùfi \πÛÏ¿Ì Ì¤ Ùfi ïÔÖÔ ï çÚıfi‰ÔÍÔ˜ ÎfiÛÌÔ˜ ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚÈ΋ ÙÔ˘ ÔÚ›· qÏı ۤ â·Ê‹, Ô鉤ÔÙ àÓÂÁÓˆÚ›ÛıËÛ·Ó ó˜ ·Ú¿ÏÏËÏ· Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· Ô‡ ï‰ËÁÔÜÓ ÛÙ‹ ÛˆÙËÚ›·, àÓÂÍ¿ÚÙËÙ· àfi Ù‹ ıÂÙÈ΋ àÔÙ›ÌËÛË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤- ÓˆÓ Ï¢ÚáÓ Ùɘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ÙÔ˘˜66. ¶Ôχ çÚı¿ ï G. Khodre ÎÈÓÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· η› Ù‹Ó Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔ- Ì›·˜, Ùɘ ïÔ›·˜ àÔÎÔڇʈ̷ àÔÙÂÏÂÖ ì âÓ·ÓıÚÒËÛË ÙÔÜ §fi- ÁÔ˘. \√Úı¿ â›Û˘ ÙÔÓ›˙ÂÈ ¬ÙÈ ì ÎÔڇʈÛË ÙÔÜ ÛˆÙËÚÈÒ‰Ô˘˜ öÚÁÔ˘

65. 1 Tim. 2, 4. 66. A¡∞™Δ∞™π√™ (°È·ÓÓÔ˘Ï¿ÙÔ˜), ¶·ÁÎÔÛÌÈfiÙËÙ· η› \OÚıÔ‰ÔÍ›·..., 205: «\EÓá ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÛÙ¿ÛË ÂrÓ·È ·éÛÙËÚᘠÎÚÈÙÈ΋ à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ¿ ¿ÏÏ· ıÚËÛ·̷ٷ ó˜ Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· η› çÚÁ·ÓÈΤ˜ âÓfiÙËÙ˜, Ôî ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› çÊ›ÏÔ˘Ó Ó¿ ÛÙ·ıÔÜÓ Ì¤ ÔÏÏ‹ ηٷÓfiËÛË, Û‚·ÛÌfi η› àÁ¿Ë à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜ Ô‡ ˙ÔÜÓ ÛÙfi Îϛ̷ ÙáÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ Î·› å‰ÂÔÏÔÁÈáÓ».

–363– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ù‹Ó âÓ·ÓıÚÒËÛË ÙÔÜ §fiÁÔ˘ ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ Ùfi öÚÁÔ ·éÙfi ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È àÔÎÏÂÈÛÙÈο Û’ ·éÙfi Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜. Δ› ÌÔÚÂÖ ¬Ìˆ˜ Ó¿ ÛËÌ·›ÓÂÈ ·éÙfi ÁÈ¿ ÙfiÓ ÔÏÏ·Ïfi ÎfiÛÌÔ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ; ^√ G. Khodre àÓ·ÁfiÌÂÓÔ˜ ÛÙfiÓ ∂åÚËÓ·ÖÔ Î¿ÓÂÈ ÏfiÁÔ ÁÈ¿ Ù‹ ‰È·- ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ùfi ¡á η› Ù‹ ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì. Δfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ Î·› ì ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘˜ ÛËÌ·Û›· ‰¤Ó àÔÛ·ÊËÓ›˙ÔÓÙ·È Ì¤ àÎÚ›‚ÂÈ·. \∞ÌÊfiÙÂÚ˜ Ôî Ú¿ÍÂȘ ·éÙ¤˜ âÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÁÂÓÈο ÛÙfi ÛˆÛÙÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ. ^√ G. Khodre ÛÙfi öÚÁÔ ÙÔ˘ àÛ¯ÔÏÂÖÙ·È Û¯Â‰fiÓ àÔÎÏÂÈÛÙÈο ̤ Ù‹ ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì η› ‰¤Ó οÓÂÈ àÚÎÂÙfi ÏfiÁÔ ÁÈ¿ Ù‹ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛËÌ·- Û›· ·éÙɘ ̤ Ùfi ¡áÂ. \∂ÈÛËÌ·›ÓÂÈ ‰¤ Ù‹Ó Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ Û¯¤ÛË àÓ¿- ÌÂÛ· ÛÙ‹ ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì η› ·éÙɘ ÙÔÜ ÃÚÈ- ÛÙÔÜ Ì¤ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·˜ ÙfiÓ àÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈÎfi η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ùɘ ÚÒÙ˘. ^√ àÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈÎfi˜ η› ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ùɘ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÂrÓ·È ÚÔÊ·Óᘠà‰È·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ˜. Δfi àÍÈÔÛËÌ›ˆÙÔ Î·› Ùfi ÂÚ›ÂÚÁÔ ‚‚·›ˆ˜ ÂrÓ·È ¬ÙÈ ï G. Khodre âÓÙ¿Û- ÛÂÈ Ù‹ ÛˆÛÙÈ΋ ·éÙ‹ âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙfi Ï·›ÛÈÔ ÌÈĘ ôÏÏ˘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ Ô‡ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È àfi Ù‹Ó ÎÏ·ÛÛÈ΋ ÔåÎÔÓÔÌ›· Ô‡ àÔ- ÙÂÏÂÖ ì ÛˆÛÙÈ΋ ÌÂÛÈÙ›· ÙÔÜ \πËÛÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. ^√ G. Khodre ‰È·- ÎÚ›ÓÂÈ ëÔ̤ӈ˜ àÓ¿ÌÂÛ· Û¤ ‰‡Ô ÔåÎÔÓƠ̂˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ, Ù‹Ó ÚˆÙ·Ú¯È- ΋ η› ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚË ÔåÎÔÓÔÌ›· η› Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. \∞ÌÊfiÙÂÚ˜ ö¯Ô˘Ó ÛˆÛÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙÉÚ·, àÓ¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ ‰¤ ñ¿Ú¯ÂÈ ì Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ Û¯¤ÛË. ^∏ ÚÒÙË àÊÔÚÄ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜, ì ‰Â‡ÙÂÚË –·Ú¿ ÙfiÓ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi Ù˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·– àÛÎÂÖ Ù‹ ÛˆÛÙÈ΋ Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÌfiÓÔ ÛÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜ Ô‡ ïÌÔÏÔÁÔÜÓ ›ÛÙË ÛÙfiÓ \πËÛÔÜ ÃÚÈÛÙfi η› àÔÙÂÏÔÜÓ Ì¤ÏË Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ âÍ ôÏÏÔ˘ ·éÙfi ÂrÓ·È âÎÂÖÓÔ Ô‡ ÛÙ‹ ÛΤ„Ë ÙÔÜ G. Khodre âÈ‚¿ÏÏÂÈ Î·› ‰ÈηÈÔÏÔÁÂÖ Ù‹ ‰È¿ÎÚÈÛË. ^∏ ‰È¿ÎÚÈÛË ¬Ìˆ˜ ·éÙ‹ àÌÊÈÛ‚ËÙÂÖ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÙÔÜ Û¯Â‰›Ô˘ Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ Ù‹Ó ïÔ›· àÚ¯Èο Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ àÔ‰¤¯ÂÙ·È Î·› Ó¿ ñÂÚ·Û›˙ÂÙ·È ï ÂåÛËÁËÙ‹˜ Ù˘. ¶·ÚfiÏË ‰¤ Ù‹ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ Û¯¤ÛË ì ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì Ê·›ÓÂÙ·È ÙÂÏÈο Ó¿ ·Ú¤¯ÂÈ ·éÙÔÙÂÏÉ Ûˆ- ÛÙÈ΋ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Û¤ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜, οÙÈ Ô‡ àÔ‰˘Ó·-

–364– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ÌÒÓÂÈ Ù‹Ó àÍ›· η› Ù‹Ó ÌÔÓ·‰È΋ ÛËÌ·Û›· Ùɘ ÛˆÛÙÈÎɘ ÏÂÈÙÔ˘Ú- Á›·˜ η› ÌÂÛÈÙ›·˜ ÙÔÜ \πËÛÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. Δfi ˙‹ÙËÌ· ¯Ú‹˙ÂÈ àÛÊ·ÏᘠÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛ˘. Δfi ·Ú·¿Óˆ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· âÍ¿ÁÂÙ·È àfi Ù‹ ‰È·›ÛÙˆÛË ¬ÙÈ ÁÈ¿ ÙfiÓ G. Khodre ÛÙ‹ ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ \∞‚Ú·¿Ì ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó η› Ôî ‚Ú·- ¯Ì·ÓÈÛÙ¤˜ η› Ôî ‚Ô˘‰‰ÈÛÙ¤˜ η› Ôî ̈·ÌÂı·ÓÔ› η› ¬ÏÔÈ Ôî ôÓıÚˆ- ÔÈ. \∞ÊÔÜ ‰¤ Ôî ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ çÊ›ÏÔ˘Ó Ó¿ ηٷÓÔËıÔÜÓ Ì¤Û· ÛÙfi Û¯¤‰ÈÔ Ùɘ ÚfiÓÔÈ·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ Î·› àÔÙÂÏÔÜÓ Î·Úfi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, â¿Ó ·éÙfi Û˘Ì‚·›ÓÂÈ, ÙfiÙ àÔÙÂÏÔÜÓ à‰È·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ˘˜ àÁˆÁÔ‡˜ ÛˆÙËÚ›·˜. ∞éÙ‹Ó àÎÚÈ‚á˜ Ù‹Ó àÓÙ›- ÏË„Ë ö¯ÂÈ ó˜ àÊÂÙËÚ›· η› ì ı¤ÛË ÙÔÜ G. Khodre ¬ÙÈ ï ‰È¿ÏÔÁÔ˜ çÊ›ÏÂÈ Ó¿ àÓÙÈηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÔéÛÈ·ÛÙÈο Ù‹Ó îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹. ò∏ àÓÙ›- ÛÙÚÔÊ·, ì ñÔηٿÛÙ·ÛË Ùɘ îÂÚ·ÔÛÙÔÏɘ àfi Ùfi ‰È¿ÏÔÁÔ ‰ÈηÈÔ- ÏÔÁÂÖÙ·È àfi Ù‹Ó àÓÙ›ÏË„Ë Î·› ö¯ÂÈ ó˜ ÚÔ¸fiıÂÛË Ù‹Ó ÂÔ›ıËÛË ¬ÙÈ Î·› Ôî ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ ·Ú¤¯Ô˘Ó Ù‹ ÛˆÙËÚ›·. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ· ì îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ ‰¤Ó ÂrÓ·È àÓ·Áη›·. ™Ù¿ ΛÌÂÓ· ÙÔÜ G. Khodre ‰¤Ó ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÙ·È ¿ÓÙÔÙ ÍÂο- ı·Ú· Ùfi ÙÚÈ·‰ÈÎfi ÚfiÛˆÔ Ô‡ àÔÙÂÏÂÖ Ùfi ÊÔÚ¤· Ùɘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜, âÓá Û˘Ó‹ıˆ˜ ñÔ‰ËÏÒÓÂÙ·È ó˜ âÓÂÚÁÔÜÓ ÚfiÛˆÔ Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·. \∞ÛÊ·ÏᘠÛÙ‹Ó ÂÚ›ÙˆÛË Ùɘ ÎÏ·ÛÛÈÎɘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÊÔÚ¤·˜ ÂrÓ·È ï ηْ ÔéÛ›·Ó Û·ÚÎÔ‡ÌÂÓÔ˜ §fiÁÔ˜. ™Ù‹Ó ÂÚ›ÙˆÛË Ùɘ àÚ¯·›·˜ ëÏÏËÓÈÎɘ ÛÔÊ›·˜ âÓÂÚÁÔÜÓ ÚfiÛˆÔ ÂrÓ·È â›Û˘ ï §fiÁÔ˜. ™Ù‹Ó Â- Ú›ÙˆÛË Ùɘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ηÚfi˜ Ùɘ ïÔ›·˜ ÂrÓ·È ÁÈ¿ ÙfiÓ G. Khodre ï ÎÂÎÚ˘Ì̤ÓÔ˜ ÃÚÈÛÙfi˜ η› ì âÓ˘¿Ú¯Ô˘Û· àÏ‹- ıÂÈ· ÛÙ›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜, Ùfi âÓÂÚÁÔÜÓ ÙÚÈ·‰ÈÎfi ÚfiÛˆÔ ÂrÓ·È ·éÙÔ- ÓfiËÙ· Ùfi ≠∞Á. ¶ÓÂÜÌ·. ™Ù‹Ó ÂÚ›ÙˆÛË Ùɘ Û‡ÓԄ˘ Ùɘ ¢È·ı‹- ΢ ̤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì õ ̤ Ùfi ¡á ï G. Khodre ‰¤Ó ÚÔ‚ÏËÌ·Ù›˙ÂÙ·È ÛÙfi ÔÈfi àÎÚȂᘠÂrÓ·È Ùfi ÙÚÈ·‰ÈÎfi ÚfiÛˆÔ Ô‡ âÓÂÚÁÂÖ. ^∏ ·- Ú¿ÏÂÈ„Ë ·éÙ‹ âΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔÜ Û˘ÁÁڷʤ· Ó¿ ÚÔ‚ÂÖ ÛÙ‹ Û˘ÁÎÂÎÚÈ- ̤ÓË âÈÛ‹Ì·ÓÛË àÊ‹ÓÂÈ ÏÔÁÈÎfi ÂÚÈıÒÚÈÔ ÛÙ‹Ó ñfiıÂÛË ¬ÙÈ ÊÔÚ¤·˜ ÂrÓ·È ï ¶·Ù¤Ú·˜ õ Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·. ^∏ ñfiıÂÛË ¬Ìˆ˜ ·éÙ‹, â¿Ó àÔÙÂÏÂÖ ı¤ÛË ÙÔÜ Û˘ÁÁڷʤ·, ‰¤ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Î·› ‰¤ Û˘ÓÂÍÂÙ¿˙ÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÁÈ¿ Ù›˜

–365– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À ıÂÔÊ¿ÓÂȘ ÙÔÜ àÛ¿ÚÎÔ˘ §fiÁÔ˘ ηٿ Ù‹Ó ÂÚ›Ô‰Ô Ùɘ ¶·Ï·ÈĘ ¢È·- ı‹Î˘ Ô‡ àÔηχÙÔ˘Ó Ù‹Ó ^∞Á›· ΔÚÈ¿‰·, Ô‡ ıÂÌÂÏÈÒÓÔ˘Ó Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÙÔÜ ¬ÏÔ˘ ۯ‰›Ô˘ Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜67 ÁÈ¿ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ Î·› ηÙÔ¯˘ÚÒÓÔ˘Ó Ù‹Ó ôÚÚËÎÙË ëÓfiÙËÙ· ÌÂٷ͇ ¶·Ï·ÈĘ η› ∫·ÈÓɘ ¢È·ı‹Î˘. ^√ ôÁÁÂÏÔ˜ ÙÔÜ °È·¯‚¤, ï Ùɘ «ÌÂÁ¿Ï˘ ‚Ô˘Ïɘ ôÁÁÂ- ÏÔ˜»68 õ ï «ôÁÁÂÏÔ˜ Ùɘ ‰È·ı‹Î˘»69 ÂrÓ·È ï ôÛ·ÚÎÔ˜ §fiÁÔ˜. \∂¿Ó ì ñfiıÂÛË ·éÙ‹ Á›ÓÂÈ ‰ÂÎÙ‹, ÙfiÙ ÛÙfi öÚÁÔ ÙÔÜ G. Khodre âÌÊ·- Ó›˙ÂÙ·È ï Ì¤Ó ¶·Ù‹Ú Ó¿ Û˘Ó¿ÙÂÈ ÌÈ¿ ‰È·ı‹ÎË Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì ì ïÔ›· àÊÔÚÄ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜, ÛÙÔ‡˜ ïÔ›Ô˘˜ ÌÔÚÂÖ Ó¿ ·- Ú·Û¯ÂıÂÖ ì ÛˆÙËÚ›· (ÁÈ’ ·éÙfi ôÏψÛÙ ‰¤Ó ñ¿Ú¯ÂÈ ì àÓ¿ÁÎË ôÛÎËÛ˘ îÂÚ·ÔÛÙÔÏɘ Úfi˜ ·éÙÔ‡˜), ï §fiÁÔ˜ Ó¿ âÌÓ¤ÂÈ ÙÔ‡˜ àÚ¯·›- Ô˘˜ ≤ÏÏËÓ˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ η› Ó¿ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù‹Ó àÓıÚÒÈÓË Û¿Úη η› Ó¿ ÛÒ˙ÂÈ ¬ÛÔ˘˜ ÈÛÙ‡ÛÔ˘Ó Û’ ∞éÙfiÓ ‰È¿ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ùfi ‰¤ ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· ÌÂٷ͇ ÙáÓ ôÏÏˆÓ Ó¿ âÌÓ¤ÂÈ Ì¤ Ù‹ ¯¿ÚË ΔÔ˘ Ù›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ Ô‡ ÌÔÚÔÜÓ Ó¿ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó Ù‹ ÛˆÙËÚ›· ÛÙÔ‡˜ ç·‰Ô‡˜ ÙÔ˘˜. \∞ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ¬Ìˆ˜ àfi Ùfi ·Ú·¿Óˆ âÚÒÙËÌ· ÂrÓ·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ¬ÙÈ Ô˘ıÂÓ¿ ï G. Khodre ‰¤Ó οÓÂÈ Û·ÊÉ ÏfiÁÔ ÔûÙ âÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ù‹Ó Û˘Ó¢‰ÔΛ· ÙáÓ ÙÚÈáÓ ÚÔÛÒˆÓ ÛÙfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ Û¯¤‰ÈÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ Úfi˜ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ, οÙÈ Ô‡ ı¿ ηÙÔ¯‡ÚˆÓÂ Ù‹Ó ÎÔÈÓ‹ ‚Ô‡ÏËÛË Î·› Ù‹Ó ÎÔÈÓ‹ âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙáÓ ÙÚÈáÓ ÚÔÛÒˆÓ. ò√¯È ÌfiÓÔ ‰¤ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ·éÙfi, àÏÏ¿ ì ÂåÛ·ÁˆÁ‹ àfi ÙfiÓ G. Khodre Ùɘ âÈ- ΛӉ˘Ó˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó çÚıfi‰ÔÍË £ÂÔÏÔÁ›· âÎÊÚ¿Ûˆ˜ «√åÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜» Ô‡ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È àfi Ù‹Ó ÔåÎÔÓÔÌ›· ÙÔÜ ÀîÔÜ, η› ‰¤Ó ÂrÓ·È ñÔÙ·Á̤ÓË Û’ ·éÙ‹Ó õ, ì ôÏÏË ı›· ÔåÎÔÓÔÌ›· Ô‡ ‰È·ÎÚ›ÓÂ- Ù·È àfi Ù‹Ó ÎÏ·ÛÛÈ΋ ÔåÎÔÓÔÌ›·, Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ âÌÊ·Ó›˙Ô˘Ó ÙfiÓ Àîfi η› Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· Ó¿ ı¤ÏÔ˘Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈο Ú¿ÁÌ·Ù· õ Ó¿ âÓÂÚ- ÁÔÜÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο. ^∏ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙÔÜ ÙÚÈ·‰ÔÏÔÁÈÎÔÜ

67. °È¿ Ù›˜ ·ÙÂÚÈΤ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ Ô‡ ıÂÌÂÏÈÒÓÔ˘Ó Ù‹Ó âÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ·éÙ‹ ÚÔÛ- ¤ÁÁÈÛË, μÏ. \AÚ¯ÈÌ. I∂ƒ∂ªπ∞™ º√À¡Δ∞™, ^O ÚÔ¸¿Ú¯ˆÓ ÃÚÈÛÙfi˜, \AıÉÓ·È 2000, 194-227. ¡. ª∞Δ™√À∫∞™, ¢ÔÁÌ·ÙÈ΋ η› Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· μã, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1996, 69-73 (ñÔÛ. 30). 68. \HÛ. 9, 6. 69. ª·Ï·¯. 3, 1.

–366– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡

‰fiÁÌ·ÙÔ˜, ¬ˆ˜ ·éÙ‹ âȯÂÈÚÂÖÙ·È àfi ÙfiÓ G. Khodre, ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ηٷ‰ÂȯıÂÖ àÂÚ›ÊÚ·ÛÙ· ó˜ Û‡ÌʈÓË Ì¤ Ù›˜ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ Ùɘ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ η› ¯Ú‹˙ÂÈ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛ˘. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ ï G. Khodre οÓÂÈ ÏfiÁÔ ÁÈ¿ Ù‹Ó Ù˘ÔÏÔÁÈ΋ Û¯¤ÛË àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ‹ ‰È·ı‹ÎË ÙÔÜ \∞‚Ú·¿Ì η› Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ àÏ‹- ıÂÈ·, ¬ÙÈ ıˆÚÂÖ àÊ’ ëÓfi˜ Ù‹Ó ëÏÏËÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ó˜ Ù‡Ô Î·› ÛÎÈ¿ Ùɘ ÛÔÊ›·˜ ÙÔÜ §fiÁÔ˘, àÊ’ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ âÍ·ÚÙÄ Ù‹Ó åÛ¯‡ Ùɘ àÏ‹ıÂÈ·˜ ÙáÓ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ àfi Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ı¤- ÙÂÈ Ó¤· âÚˆÙ‹Ì·Ù· ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ η› Û¤ Ù›ÔÙ àÛÊ·Ïᘠ‰¤Ó ·úÚÂÈ Ù›˜ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ˜ âÓÛÙ¿ÛÂȘ. ∂rÓ·È ÚÔÊ·Ó¤˜ ¬ÙÈ ï G. Khodre ·Ú·‚Ϥ- ÂÈ Î·› ·Ú·ıˆÚÂÖ ÙfiÓ Î·Ù’ âÍÔ¯‹Ó ÚÔ·Ú·Û΢·ÛÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ùɘ ‰È·ı‹Î˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ ÙfiÓ \∞‚Ú·¿Ì ÛÙfi Û¯¤‰ÈÔ Ùɘ Ú·ÁÌ¿- ÙˆÛ˘ Ùɘ ı›·˜ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ η› Ôé‰fiψ˜ ÚÔ‚ÏËÌ·Ù›˙ÂÙ·È ÁÈ’ ·éÙfi. ^√ G. Khodre Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ àÔ‰›‰ÂÈ ÛÙ‹ ‰È·ı‹ÎË ·éÙ‹ ·éÙÔ‰‡- Ó·ÌË ÛˆÛÙÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ô‡ ÚÔÊ·ÓᘠàÔ‰˘Ó·ÌÒÓÂÈ Ù‹ ÌÔÓ·- ‰È΋ ÛËÌ·Û›· ÙÔÜ àÔÏ˘ÙÚˆÙÈÎÔÜ öÚÁÔ˘ ÙÔÜ \πËÛÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ÙÔÜ «ëÓfi˜ ÌÂÛ›ÙÔ˘ ÌÂٷ͇ £ÂÔÜ Î·› àÓıÚÒˆÓ»70. \∂¿Ó ì ëÏÏËÓÈ΋ ÊÈ- ÏÔÛÔÊ›· àÔÙÂÏÂÖ Ù‡Ô Î·› ÛÎÈ¿ ÙÔÜ §fiÁÔ˘ η› â¿Ó Ôî Ì‹ ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ àÔÙÂÏÔÜÓ Î·Úfi ÙÔÜ ^∞Á. ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ÙfiÙ ᘠ¬ÏË ì ëÏÏËÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ‰¤Ó àÔÙÂÏÂÖ ÛÎÈ¿ ÙÔÜ §fiÁÔ˘ η› ᘠ¬ÏË ì ‰È‰·Ûηϛ· Ùɘ ıÚËÛΛ·˜ ÛÙ‹Ó ïÔ›· ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È ÎÂÎÚ˘Ì̤- ÓÔ˜ ï ÃÚÈÛÙfi˜ η› ÙÌÉÌ· Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ àÏ‹ıÂÈ·˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È ¬ÏË àÏËı‹˜, àÊÔÜ àÔÙÂÏÂÖ Î·Úfi ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜; \∞¿ÓÙËÛË ÛÙ¿ âÚˆ- Ù‹Ì·Ù· ·éÙ¿ ‰¤Ó Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ ·Ú¤¯Ô˘Ó Ù¿ ôÌÂÛ· ΛÌÂÓ· ÙÔÜ G. Khodre. ^∏ Û˘Ó‡·ÚÍË àÏËı›·˜ η› Ï¿Ó˘ ÛÙ¿ âÎÙfi˜ ÙÔÜ ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ÊÈÏÔÛÔÊÈο η› ıÚËÛ΢ÙÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù·, ¬Ù·Ó ì àÏ‹- ıÂÈ· ıˆÚÂÖÙ·È ó˜ ηÚfi˜ Ùɘ ı›·˜ âÓ¤ÚÁÂÈ·˜, àÔÙÂÏÂÖ àÛÊ·Ïᘠ≤Ó· âÚÒÙËÌ· η› ¯Ú‹˙ÂÈ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛ˘ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ. Δ¿ àÓˆÙ¤Úˆ âÚˆÙ‹Ì·Ù· àÛÊ·Ïᘠ‰¤ ı¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ ï‰ËÁ‹ÛÔ˘Ó ÛÙfi âÛÊ·Ï̤ÓÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· ¬ÙÈ ÔûÙ ÛÙ‹Ó ëÏÏËÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ñ¿Ú- ¯Ô˘Ó Û¤ÚÌ·Ù· ÙÔÜ §fiÁÔ˘, ÔûÙ Ôî ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ ÂÚȤ¯Ô˘Ó àÏ‹-

70. ∞ã ΔÈÌ. 2, 5.

–367– ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À ıÂȘ. ^√ ÂÙˆÎÒ˜ η› Êı·Ú›˜ ‰È¿ Ùɘ êÌ·ÚÙ›·˜ ôÓıÚˆÔ˜ Ì‹ àÌ·˘ÚÒÛ·˜ âÍ ïÏÔÎÏ‹ÚÔ˘ Ùfi «Î·Ù’ ÂåÎfiÓ·» âÍ·ÎÔÏÔ˘ıÂÖ Ó¿ ÌÂÙ¤- ¯ÂÈ Ùɘ ÔéÛÈÔÔÈÔÜ, Ùɘ ˙ˆÔÔÈÔÜ Î·› Ùɘ ÛÔÊÔÔÈÔÜ âÓÂÚÁ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ. ^∏ ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙ‹ ÛÔÊÔÔÈfi âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ £ÂÔÜ ‰›‰ÂÈ ÛÙfiÓ ôÓıÚˆÔ Ù‹ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó¿ ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ, Ó¿ âÎÊÚ¿˙ÂÈ Î·› Ó¿ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ àÏ‹- ıÂȘ Ôî ïÔÖ˜ ¬Ìˆ˜ ÔûÙ àfi Ù‹Ó Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Ùɘ ÊıÔÚĘ ÙfiÓ à·Ï- Ï¿ÛÛÔ˘Ó ÔûÙ ً ÛˆÙËÚ›· àfi ÌfiÓ˜ ÙÔ˘˜ à·Ú·›ÙËÙ· ·Ú¤¯Ô˘Ó. ^∏ Ï‹Ú˘ àÔ‰Ô¯‹ η› ÔåΛˆÛË Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ àÏ‹ıÂÈ·˜, ì ÚfiÔ- ‰Ô˜ ÛÙ‹Ó ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙ›˜ ôÎÙÈÛÙ˜ âÓ¤ÚÁÂȘ ÙÔÜ £ÂÔÜ, ì ÌÂÙÔ¯‹ ÛÙ‹ ıÂÔÔÈfi âÓ¤ÚÁÂÈ· ÙÔÜ £ÂÔÜ, ·éÙ‹ ÌfiÓË à·ÏÏ¿ÛÛÂÈ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ àfi Ù‹ ÊıÔÚ¿ η› âÁÁ˘ÄÙ·È Ù‹ ÛˆÙËÚ›·. ¢È·ÊÔÚÂÙÈο Ùfi â› Áɘ Ûˆ- Ù‹ÚÈÔ öÚÁÔ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ‰¤ ı¿ Âr¯Â ÓfiËÌ· η› ì \∂ÎÎÏËÛ›· ı¿ ö·˘Â Ó¿ àÔÙÂÏÂÖ Ù‹ ÌfiÓË àÛÊ·ÏÉ ï‰fi ÛˆÙËÚ›·˜. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ ÛÙ›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜ Ô‡ ÁÈ¿ Ùfi G. Khodre âÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÛÙfi ÛˆÙËÚÈá‰Â˜ Û¯¤‰ÈÔ ÙÔÜ £ÂÔÜ âÓ˘¿Ú¯Ô˘Ó ú¯ÓË Ùɘ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ηıÈÛÙÄ àÓ·Áη›· Ù‹Ó â·Ê‹ η› Ù‹Ó ÚÔÛ- ¤ÁÁÈÛË Ì¤ ·éÙ¤˜, ì ïÔ›· ı¿ âÈʤÚÂÈ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ âÌÏÔ˘ÙÈÛÌfi Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ âÌÂÈÚ›·˜. ¶·ÚfiÙÈ ï G. Khodre ‰¤Ó Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ âÈ- ̤ÓÂÈ Ôχ ÛÙ‹Ó àÓÙ›ÏË„Ë ·éÙ‹ η› ‰¤Ó Ù‹Ó âÎÊÚ¿˙ÂÈ Î·Ù¿ ÙÚfiÔ Î·ÙËÁÔÚËÌ·ÙÈÎfi, âÓ ÙÔ‡ÙÔȘ ï âÌÏÔ˘ÙÈÛÌfi˜ Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ âÌÂÈ- Ú›·˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ïÔ›· οÓÂÈ ÏfiÁÔ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ êÏÄ Ó¿ ÂrÓ·È àÔÙ¤ÏÂ- ÛÌ· ëÓfi˜ ıÚËÛÎÂÈÔÏÔÁÈÎÔÜ âӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÙáÓ ÈÛÙáÓ Ô‡ ηχÙÂ- Ù·È àfi Ù‹Ó ÏËÚÔÊfiÚËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÁÈ¿ Ù‹ ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘˜, àÏÏ¿ ñÔÓÔÂÖ ¬ÙÈ Ì¤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ ·éÙfi ı¿ àÓȯÓ¢ıÔÜÓ àÏ‹ıÂȘ ö͈ àfi Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ âÌÂÈÚ›· η› Ùfi ϋڈ̷ Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ àÏ‹ıÂÈ·˜. ª¤ ‰Â‰Ô̤ÓÔ ¬ÙÈ ï G. Khodre ıˆÚÂÖ Ù›˜ àÏ‹ıÂȘ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚË- ÛÎÂÈáÓ ó˜ ηÚfi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜, ÂrÓ·È àÛÊ·ÏᘠÂéÙ‡¯ËÌ· Ùfi ¬ÙÈ ‰¤Ó àӷχÂÈ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ Ù‹ ÛΤ„Ë ÙÔ˘ ÛÙfi ÛËÌÂÖÔ ·éÙfi. ∂rÓ·È ¬Ìˆ˜ ÚÔÊ·Óá˜ à‰‡Ó·ÙÔ ÁÈ¿ Ùfi ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi Ó¿ àÓ·ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ≤Ó· Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ ÛÙ‹Ó àÏ‹ıÂÈ·. ∫·Ù·ÓÔÒÓÙ·˜ η› ۯ‰fiÓ Ù·˘Ù›˙ÔÓÙ·˜ Ù‹Ó îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ ̤ Ùfi ‚›·ÈÔ âίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi Ô‡ âÎÊÚ¿˙ÂÈ Ù‹Ó àÏ·˙ÔÓ›· η› Ù‹ ÛÙ¿ÛË ñÂÚԯɘ ÙáÓ ÃÚÛÙÈ·ÓáÓ öÓ·ÓÙÈ ÙáÓ ôÏÏˆÓ ıÚËÛÎÂ˘Ì¿ÙˆÓ Ù¿Û-

–368– ∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ÛÂÙ·È ñ¤Ú Ùɘ Ì·ÚÙ˘Ú›·˜ η› ÙÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ̤ Ù›˜ ôÏϘ ıÚËÛÎÂÖ˜, ï ïÔÖÔ˜ ñÔηıÈÛÙÄ Ù‹Ó îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹. ™Ùfi ÛËÌÂÖÔ ·éÙfi ï G. Khodre âÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Û˘ÓÂ‹˜ ̤ Ù›˜ ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘. ≠√Ù·Ó Î¿ÔÈÔ˜ ÌÔÚÂÖ Ó¿ ıˆÚÂÖ ¬ÙÈ Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ıÚËÛÎÂÖ˜ ÂÚȤ¯Ô˘Ó àÏ‹ıÂȘ Ô‡ àÔ- ÙÂÏÔÜÓ öÌÓ¢ÛË Î·› ηÚfi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ η› ÌÔÚÔÜÓ öÙÛÈ Ó¿ àÔÙÂϤÛÔ˘Ó àÁˆÁÔ‡˜ ÛˆÙËÚ›·˜, àÊÔÜ àÔÙÂÏÔÜÓ öÎÊÚ·ÛË Ùɘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÙÔÜ ¶Ó‡̷ÙÔ˜ η› Ùɘ ¬Ï˘ ÔåÎÔÓÔÌ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ, ÂrÓ·È ÏÔÁÈÎfi Ó¿ àÚÓÂÖÙ·È Ù‹Ó îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹. ¶ÚÔÛÎÚÔ‡ÂÈ ¬Ìˆ˜ öÙÛÈ ÛÙfi Û¯Â- ÙÈÎfi ΤÏ¢ÛÌ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ÛÙ‹ Û˘Ó›‰ËÛË Î·› Ù‹Ó àfi ·åÒÓˆÓ Ú¿ÍË Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ì ïÔ›· ¿ÓÙÔÙ ηÙÂÓfiËÛÂ Ù‹Ó îÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ ó˜ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ηıÉÎÔÓ Î·› ¯Ú¤Ô˜.

–369–

CHALLENGES FACING THE ECUMENICAL MOVEMENT IN THE 21ST CENTURY

REV. DR SAMUEL KOBIA GENERAL SECRETARY WORLD COUNCIL OF CHURCHES

t gives me a great pleasure to contribute to this festive volume honoring I Metropolitan Damaskinos Papandreou, an eminent hierarch of the Ecumenical Patriarchate, a well-known Orthodox theologian, a prolific writer, a man of dialogue and reconciliation, a creative thinker and, quite often, a person ahead of his time not hesitating to introduce and promote radically new ways and avenues of encounter, dialogue and cooperation. Certainly, in the circles of the World Council of Churches (WCC), Metropolitan Damaskinos would immediately be identified with Faith and Order. Indeed, he has served for a number of years as a “liaison officer”, especially at the time when the bi-lateral theological dialogues had just begun flourishing, creating a climate of renewed hopes for the ecumenical movement. It would be unjust, however, to lock Metropolitan Damaskinos in such a narrow frame. Just to give a few indicative and certainly not exhaustive examples of his precious contribution to the ecumenical movement in general and the work of the World Council of Churches in particular, I could mention the following: A few months ago, the Ninth Assembly of the WCC gave us the mandate to work for the common celebration of Easter. We know –and we are grateful– that Metropolitan Damaskinos had prepared, as a concrete response to an invitation launched by the Fifth Assembly of the WCC (Nairobi, 1975) and as part of his leadership role in the journey towards the Panorthodox Council, one of the best files on this matter, dealing with this complex issue from the scientific, pastoral, liturgical and ecumenical perspectives. The Ninth Assembly of the WCC confirmed the urgency of inter- religious dialogue in today’s world. We know –and we are grateful– that Metropolitan Damaskinos had already taken important initiatives in trying to create opportunities of dialogue between the Orthodox churches and, respectively, the Jewish and Muslim religious communities.

–371– REV. DR SAMUEL KOBIA

The Ninth Assembly of the WCC underlined the importance of ecumenical formation. We know –and we are grateful– that Metropolitan Damaskinos has created a Theological Institute at Chambésy, Geneva, offering to the younger Orthodox generation concrete opportunities for a real dialogical and creative encounter with contemporary Protestant and Roman Catholic theologies. The list could be continued. I am sure that many other contributors will highlight and praise the work of Metropolitan Damaskinos. Therefore, I will rather turn to some reflections on the challenges facing the ecumenical movement in the 21st century. More specifically, I wish to underscore here some aspects of change that are experienced as “challenges facing the ecumenical movement”, taking seriously the problems they pose for “business as usual” in church councils, yet at the same time seeking to explore possibilities that these challenges present for common witness to the gospel of Jesus Christ.

THE SHIFTING CENTER OF CHRISTIAN POPULATION In the April 2004 issue of the International Review of Mission, Dr. Todd Johnson and Mrs. Sun Young Chung published an article tracking Christianity’s statistical “center of gravity” from the apostolic age to the present day, with a projection of the continuing demographic shift through the year 2100. They chart the progress of the geographical center of Christian habitation on earth. In 33 A.D., the heart of the Christian community was in Jerusalem, and for the first millennium it remained in the Near East (which is to say, westernmost Asia). About the year 1000, the statistical population center of Christianity crossed the Bosphorus into southeastern Europe. During the ensuing nine hundred years, with population growth in Europe, the colonial adventures of European empires and the worldwide missionary endeavors of European and North American churches and mission boards, the “center” of Christianity arced across Europe, through Romania, Hungary, and southern France until, in 1900, it was located just north of Madrid in Spain. With the increasing independence of churches throughout the global

–372– CHALLENGES FACING THE ECUMENICAL MOVEMENT IN THE 21ST CENTURY south, a new age of Christian expansion occurred in the 20th century. Early in the century, Johnson and Chung’s center of gravity began to shift steadily southward, having reached the coast of western Africa by the 1960s and then taking a southeasterly course across Africa from 1970 into the 21st century. By the dawn of the 22nd century, in the year 21001, it is forecast that the geographical heart of the Christian churches will be located in northern Nigeria. David Barrett, in his World Christian Encyclopedia, lays out the current trend in numerical terms:

• In 1990, there were approximately two billion Christians in the world. Of these, more than 40 percent were in Europe and North America combined, and a little over 15 percent were in Africa.

• In 2025, there will be an estimated 2.6 billion Christians, with about 33 percent (one-third) in Europe and North America, and 25 percent (one-quarter) in Africa.

• If these trends hold up, Barrett says that by 2050 –just 45 years from now– there will be 3 billion Christians in the world, and more than half of them will live in Africa. The second largest group will be in Latin America and the Caribbean, the third largest in Asia, followed by Europe in fourth place and North America in fifth.

Demographic trends alone do not explain everything about Christianity in the 21st century; however, these statistics do suggest important factors that will challenge the ecumenical movement over the next few years. Literally and figuratively, the map of Christianity and the churches’ comparative influence is being radically redrawn. New configurations of the faith community will require a re-conceptualization of relationships.

1. Todd M. Johnson and Sun Young Chung, “Tracking Global Christianity’s Statistical Centre of Gravity, AD 33 - AD 2100”, IRM 93 (April 2004), p. 166-181.

–373– REV. DR SAMUEL KOBIA

MOVEMENTS AND INSTITUTIONS The statistics show us how maps charting populations must change to portray new realities. But over the past year or two, we in the ecumenical movement have spoken of a more figurative need for “mapping the Oikoumene”. By this, we mean that today’s constellation of ecumenical organizations is not immutable, and that we are called continually to re- examine our relationships, to ask if we may find ways of working together in more suitable patterns, more creative environments, more faithful ministries of service. In Geneva, it is our sincere intent always to remember that “the ecumenical movement” and “the WCC” are not interchangeable terms. There are moments in the life of any movement, if it survives long enough, when one or more aspects of its purpose must take on institutional form to achieve concrete ends in the world. Just so, the ecumenical movement of the 20th century responded to the call of the holy synod of the Church of Constantinople for a worldwide koinonia, or fellowship, of churches that could provide a Christian equivalent to the League of Nations, or to today’s United Nations. This appeal by Orthodox leaders in January 1919 eventually led to the founding of the WCC in 19482. Still, it must be remembered that the ecumenical movement has produced a number of institutions through the years, including not just the WCC but also assorted other councils of the church and the churches; confessional communions; federations of students, laity, women, educators, industrial workers, campesinos and the poor; regional ecumenical organizations; commissions and conferences; mission agencies; and so on. Each of these expressions of ecumenism arose to meet the needs of a particular moment, and many have adapted to address changing needs. Yet none of these institutions –not even the WCC– is eternal. “To everything there is a season, and a time for every purpose under heaven”. In these familiar words from the third chapter of Ecclesiastes,

2. W.A. Visser ’t Hooft, The Genesis and Formation of the World Council of Churches (Geneva: WCC Publications, 1982, p. 1-8.

–374– CHALLENGES FACING THE ECUMENICAL MOVEMENT IN THE 21ST CENTURY

Hebrew wisdom literature instructs us that we live in a world of continual transition, and encourages us to hone our discernment of life’s seasons, so that we may differentiate between the moment for planting and the time of harvest, the occasion for celebrating new birth and the season of parting. The ecumenical movement, so long as it remains true to its calling, bringing the whole gospel to the whole world on behalf of the whole church, will prosper through God’s grace. In this knowledge and conviction, we who labor in various ecumenical institutions are freed to exercise discernment as to whether our own agencies remain instruments relevant to the demands of this hour – or if God is calling us onward into other manifestations of Christian ministry. The exploration of this question, the analysis of existing relations among churches and ecumenical bodies, the felt need for new relationships and institutions – all is part of what we mean by “mapping the Oikoumene” while leaving ourselves open to a wide range of possible developments in the “reconfiguration of the ecumenical movement”.

RELATIONS AMONG THE CHURCHES, TRADITIONS AND REGIONS The churches are foundational to the conciliar expression of ecumenism. But most of the churches that have traditionally lent the lion’s share of institutional support to organizations like the WCC –in terms of promotion, personnel and finances– are based in Europe and North America, while the rapidly growing Christian churches of the South have been accustomed to putting their ecumenical focus on local and regional needs. The churches with broad ecumenical commitments of international scope –Orthodox, Catholic, Anglican, Lutheran, Reformed, Methodist, Disciples and the rest– find themselves engaged in a multitude of unfamiliar and here-to- fore uncultivated relationships with emerging Pentecostal and charismatic communities, including African initiated churches, so-called mega- churches and congregations influenced by conservative evangelical missionaries from the West. For their part, many Pentecostal, charismatic, evangelical and Catholic communities in the global South are experimenting with ways of relating to ecumenical entities with which they have few

–375– REV. DR SAMUEL KOBIA historical links, but with whom they are in agreement concerning the Christian social agenda. Manifestations of the ecumenical movement that have not been molded into the shapes most familiar within the WCC challenge us to consider the danger that a “council of churches” may become too clerical, too dependant on leaders ordained by member churches. To the extent that this occurs, the Council may lose the energy provided by active laity including students, youth and women’s fellowships. Interaction with less formal aspects of ecumenism prods us to re-examine issues of formation, representation and inclusion. Our deliberations on “reconfiguring the ecumenical movement” seek means of widening the fellowship that some of us enjoy in the WCC so that laity and youth as well as Roman Catholics, Pentecostals and evangelicals who have not played a part in the WCC may feel fully welcome and may participate more fully in forging the ecumenical future. This is complicated, for shifting membership in an existing council or the establishment of a new and broader global forum may be experienced as a threat to a given church’s well-established positions or accustomed sphere of influence. We pursue such matters with non-member churches, benefiting from a history of having dealt successfully with similar issues within the WCC. The World Council is fortunate in its recent experience of the Special Commission on Orthodox Participation in the WCC, for the debate it raised among our long-term member churches has given us occasion to address significant issues regarding the nature of membership in an ecumenical fellowship, channels of discussion, methods of decision-making, balancing of agendas, differences over theology and common commitment to prayer. We have heard the Special Commission’s report and are implementing its recommendations; even so, this “stepping-stone” to deeper fellowship and unity is an ongoing process. We see this process both as a highly important chapter in relations among WCC member churches and as a model for constructive dialogue with churches that are not members of the Council. Lessons have been learned as we have studied our internal dynamics that may be applied to other relationships and dialogues.

–376– CHALLENGES FACING THE ECUMENICAL MOVEMENT IN THE 21ST CENTURY

For one thing, we have learned the importance of hearing authentic voices speaking for traditions other than one’s own. And, as a corollary, we have learned the necessity of sticking to our task until all partners in dialogue hear clearly what the others have to say, and thus can proceed with shared understanding. Such learning has applications to the other areas where we face change. In May 2005, a WCC-sponsored Conference on World Mission and Evangelism (CWME) was held near Athens. At the conference itself and in preparatory events leading to the Athens CWME, the Roman Catholic and Pentecostal communities were better represented than at any previous such gathering. Catholic, charismatic and evangelical non-members of the WCC participate regularly in the work of the Council’s team on mission and evangelism, as they do in our work on Faith and Order. Next month, we will celebrate the fortieth anniversary of the Joint Working Group linking the WCC with the Vatican’s Pontifical Council for Promoting Christian Unity. In each of these areas, we are exploring Christian relationships both within and beyond the WCC and raising questions of how these relations may influence the ecumenical movement’s reconfiguration. In February 2006, the Ninth Assembly of the WCC took place in Porto Alegre, Brazil. This was the first of the WCC’s assemblies held in Latin America. The location put the WCC and its member churches into close proximity and inevitable working relationships with Catholic, Pentecostal and evangelical communities. The ecumenical conference of churches that hosted the assembly in Brazil had as its largest member the Roman Catholic Church, and the assembly met on the campus of the Pontifical Catholic University in Porto Alegre. As we become ever more familiar with our partners in that part of the world, opportunities for continuing dialogue and cooperation abound. In the context of the shifting balance of global Christianity, the ecumenical movement has come to realize that representatives of churches in the North must learn to listen more carefully to what theologians of the South are saying – just as southern Christians must reject the tendency to stereotype northern cultures, listening instead to the actual voices of people from

–377– REV. DR SAMUEL KOBIA churches in Europe and North America. Scholarship from the various regions must be given equal weight in our deliberations, even as we learn to take into account the fact that the “typical” 21st-century Christian putting her faith into practice lives neither in the New York suburbs nor in the international community of Geneva, but more likely in a Tanzanian village, a Brazilian favela or the slums of Jamaica. But wherever we find ourselves, one of the most significant challenges facing each of us is the imperative of learning to listen. As I have already said, this is essential to interchurch understanding – but it is equally crucial in the spheres of mission and evangelism, politics and international affairs, inter-religious relations. We ourselves need to become better listeners, and as churches we must teach those around us to listen with care. Listen to those with whom you disagree. Listen to members of other churches, and of other faiths, and of none. Create models of creative listening and clear communication within your own churches and ecumenical organizations, and at the flash-points in your communities. Communication across barriers, based on disciplined listening, is a key to peace-making in our times. We need truly to understand the weight of the burdens carried by others, and also to discover their capacity to care. Having listened, having understood, we shall be expected to respond to those whom we have heard in faith, hope and love.

THE GOSPEL IN AN AGE OF PLURALISM I have already touched on the urgency of inter-religious dialogue in today’s world. On a practical level, this is an undertaking that is best pursued ecumenically rather than on a church-by-church basis. But are the churches in sufficient agreement on matters of faith and practice to join in voicing a common “Christian” position on issues under discussion? The need for consensus on a wide range of issues –theological, cultural, pragmatic– is, in my opinion, one of the most convincing arguments in favor of multilateral dialogues among the churches. Bilateral dialogue between pairs of churches or confessions have their place, but they are insufficient in establishing a universal sense of Christian identity. To some extent, wider participation

–378– CHALLENGES FACING THE ECUMENICAL MOVEMENT IN THE 21ST CENTURY in councils or forums may complicate inter-Christian conversations on matters of Faith and Order or mission and evangelism, yet without the broadest possible representation the conclusions of any such gathering will remain open to pointed criticism. It is precisely on the question of how Christians relate to people of other faiths that we currently require a new round of multilateral theological engagement. As Christians, as churches, we should be inquiring together as to God’s purpose for us in a multi-cultural world characterized by a diversity of faiths. What is expected of us as churches in this day, and how does our Christian calling correspond to the tasks of proclamation, truth- telling, co-existence and overcoming violence? Whatever our need for internal dialogue on theological responses to pluralism, there remains the unavoidable necessity of engaging ecumenically in what some call “a broader ecumenism”, that of inter-religious dialogue, especially in clearing away misconceptions between Christians and Muslims and rediscovering our shared values. The WCC actively pursues such dialogue, initiating further occasions for interaction among world faiths whenever we are able, for the sake of mutual understanding and the defusing of tensions among peoples.

THE SPIRITUALITY OF ENGAGEMENT In meeting with a group of Danish students who were visiting Geneva shortly after I became general secretary of the WCC, I recognized that each of them was searching for a more profound meaning in life than they were being offered by their society. But almost all of them were engaging in this search outside the traditional channels defined by their churches or other faith traditions. For them, the old forms of religion ring hollow; they are looking for something of substance. What is it that so many churches –and the ecumenical movement to which they have been exposed– fail to provide? The term that usually comes into play in discussing this phenomenon is “spirituality” – a spirituality understood as existing “over against” organized religion. This yearning must be taken into account as we discuss the challenge facing ecumenism in the 21st century. I fear that the emphasis

–379– REV. DR SAMUEL KOBIA on “spirituality” in contemporary religious discourse provides one more enticement to battle-weary church leaders, and members, to retreat from social action and public controversy. If people are obsessed with the purely “spiritual”, runs the argument, then it might mean that our theology and our practice will turn inward once more. It seems to me that the issue of spirituality as we know it arises as a question of identity. Just as this question arises in matters of interchurch cooperation and interfaith dialogue, it also affects us both in personal and public life. Unlike the 20th century, which was dominated by the politics of ideology, the 21st century will most likely be dominated by the politics of identity. Who are we? What is the meaning of our lives and of our relationships to God and one another? How can we explore the “depth dimension” of human existence? Over the past two decades, it has become almost “politically correct” to speak of spirituality in positive terms, where use of the word religion may breed suspicion and contempt. So let me risk saying one or two politically incorrect things about “spirituality” as it is often described. The contemporary concept of “spirituality” too often embraces a vaguely psychological orientation toward the search for identity and meaning. It may present itself as an adjunct to the therapeutic, yet often in an uncritically self-affirming way. Indeed, especially in Western culture, “the self” can easily become the object of an ill-defined, egoistic spirituality. Joseph Campbell’s mantra, “Follow your bliss”, has been used as an excuse for selfishness – when it could as easily be interpreted as an invitation to discover the bliss of engaging creatively with the world. John Wesley, who like John R. Mott is one of my Methodist forebears, once observed that “The Bible knows nothing of solitary religion”. To the extent that present-day spirituality threatens to turn a new generation inward, to focus minds on the self, to exalt the solitary, ecumenical Christianity has a word to say. And an important part of our ecumenical calling today is to face the challenge of an ingrown spirituality and promote its alternative – a spirituality that rejoices in the continuity of things of the spirit with action for liberation, justice and peace. The discovery of

–380– CHALLENGES FACING THE ECUMENICAL MOVEMENT IN THE 21ST CENTURY identity, meaning and purpose must not be accepted as our ultimate goal. It is simply a spiritual starting point. In 1975, M.M. Thomas of India, then Moderator of the WCC’ central committee, spoke of the need for a “spirituality of combat” in confronting the principalities and powers of this life. What is needed today is a spirituality of engagement that takes hold of real-world as well as personal challenges, and will not let them go unresolved. Such a spirituality of engagement may begin in a profound encounter with the self, yet from the beginning we must be prepared to move beyond self into close community, and from there into action in the world God loves. In the solitude of self, we experience a yearning for companionship; in community, we find the desire and commitment to help build a more just and caring world. In our interaction with the world and its people, the Holy Spirit will affirm our identity as followers of Jesus Christ.

CONCLUSION The primary question for us today is how our churches are to respond to the challenges ahead. It helps to remember that what appear to be stumbling blocks may turn out to be stepping-stones. It helps even more to realize that churches do not face these challenges alone. The Triune God is with us, gathering and guiding us in company with the whole people of God. In facing the challenges of this century, I commend the prayer, which was the theme for the Ninth Assembly of the WCC: “God, in your grace, transform the world”. Although some of us spend a great deal of time contemplating the reconfiguration of existing institutions, or the founding of a more inclusive forum, the ecumenical movement is not ultimately about such instruments. It is fundamentally about faith in God, proclamation of new life in Christ, confidence in the Spirit to lead us into visible expressions of the unity we possess as God’s gift to the church. The ecumenical movement is a declaration, despite any challenge that may face us, of our sure and certain hope for God’s gracious transformation of this world.

–381–

¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞

°. ¶. §∞μμ∞ ∞∫∞¢∏ª∞´∫√À

È ÁÚ·Ì̤˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·fiÙÈÛË ÊfiÚÔ˘ ÙÈÌ‹˜ √ ÛÙÔÓ πÂÚ¿Ú¯Ë ¢·Ì·ÛÎËÓfi ¶··Ó‰Ú¤Ô˘ ÁÈ· ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔ ÎÚ›ÛÈÌÔ ı¤Ì· Ù˘ ™‡Á¯ÚÔÓ˘ √Úıfi‰Ô͢ ¡·Ô‰ÔÌ›·˜. √ ÁÚ¿ÊˆÓ Â›¯Â ÙËÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋ Ù‡¯Ë Ó· ÌÔÈÚ·Ûı› Ì·˙› ÙÔ˘ ÙÔÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ- ÛÌfi Á‡Úˆ ·fi ÙËÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ Ù¤¯ÓË Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ (Û’ ¤Ó· ¯ÒÚÔ-ÛÙ·˘ÚÔ‰ÚfiÌÈ ÙÔ˘ ηÈÚÔ‡ Ì·˜) ηٿ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ √Úıfi- ‰ÔÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡ (Chambésy) Ù˘ °ÂÓ‡˘, ¤Íˆ ·fi ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ¯ÒÚÔ Ù˘ ·- Ú·‰ÔÛȷ΋˜ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜, ̤۷ fï˜ ÛÙÔÓ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹- ÓˆÓ Ù˘ ¢È·ÛÔÚ¿˜. ŒÓ·Ó ÎfiÛÌÔ Ô˘ οو ·fi ÙË ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ηıÔ‰‹ÁËÛË ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ·ÏÒÓÂÙ·È ÛÙȘ ¤ÓÙ Ë›ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ Ï·Ó‹ÙË Ì·˜. ΔÔ √Úıfi‰ÔÍÔ ·˘Ùfi ∫¤ÓÙÚÔ, ÛËÌÂ›Ô Ú·Á- Ì·ÙÈ΋˜ ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÁÈ· Ù· ıÂÔÏÔÁÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÔÏÏ¿ ¿ÏÏ· ÎÚ›ÛÈÌ· ı¤Ì·Ù· Ù˘ ‰È·ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ Î·È ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ ‰Â‡ÙÂÚÔ˘ ÌÈÛÔ‡ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·, ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠˆ˜ ¯ÒÚÔ˜ ·Ú- ¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi˜ ˙ˆ‹˜ Î·È ‰Ú¿Û˘ ηٿ ÙȘ ‰ÂηÂٛ˜ 1960-1970 ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘ Î·È ÛÊÚ·Á›ÛıËΠ·fi ÙËÓ ËÁÂÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡, ıÂÔÏfiÁÔ˘, ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ·, ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ Î·È ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ˘ ÔÚıfi‰Ô͢ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ·˜ ‰ÈÂıÓÔ‡˜ ÚÔ‚ÔÏ‹˜. * * * ™Ù· ÛÙÂÓ¿ Ï·›ÛÈ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÌÈÎÚ‹˜ Û˘Ì‚ÔÏ‹˜, ı· ÂÚÈÔÚÈÛıÒ Û’ ¤Ó· Û‡ÓÙÔÌÔ ¯ÚÔÓÈÎfi Ù˘ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛ˘ ÙÔ˘ πÂÚÔ‡ ¡·Ô‡ ÙÔ˘ ∫¤- ÓÙÚÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜, ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1960 Î·È ÛÙËÓ ·Ú¯‹ Ù˘ ÂÔ̤Ó˘, ·ÂÙ¤ÏÂÛ ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÂÁÔÓfi˜. Ÿ¯È ‰ÈfiÙÈ ·ÓÂ- Á¤ÚıËΠ¤Ó·˜ ·ÎfiÌ· ÛÙȘ ÂηÙÔÓÙ¿‰Â˜ ‹ ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ Ó·fi˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹- ÓˆÓ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ·Ó¿ ÙȘ Ë›ÚÔ˘˜, fiÛÔ ‰ÈfiÙÈ Ô Ó·fi˜ ÙÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡ ¤ıÂÛ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ™‡Á¯ÚÔÓ˘ √Úıfi‰Ô-

–383– °. ¶. §∞μμ∞

EÈÎ. 1. ™˘ÁÎÚfiÙËÌ· ÁÂÓÈÎfi ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡

͢ ¡·Ô‰ÔÌ›·˜ Ì ÂÈÏÈÎÚ›ÓÂÈ· Î·È Û·Ê‹ÓÂÈ·, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ÂÓÂÚÁfi ·- ÚÔ˘Û›· Î·È Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·- Ì·ÛÎËÓÔ‡. √ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ Á·ÏÔ˘¯‹ıËÎÂ Î·È ·Ó‰ÚÒıËΠÛÙËÓ Â- Ú›Ô‰Ô fiÔ˘ ÛÙÔÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ıÚfiÓÔ ·ÎÙÈÓÔ‚ÔÏÔ‡Û Ì ÙËÓ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ Ô ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ¶·ÙÚȿگ˘ ∞ıËÓ·ÁfiÚ·˜ ∞ã (1886-1972), «Ô ÚÒ- ÙÔ˜ È‰Ú˘Ù‹˜ Î·È Ì¤ÁÈÛÙÔ˜ ¢ÂÚÁ¤Ù˘ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘...», Ô ÔÔ›Ô˜ Â¤- ÏÂÍ «Û·Ó ΤÓÙÚÔ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ Î·È ‰È·ÎÔÓ›·˜ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ Î·È ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÓıÚˆfiÙËÙ· ÙËÓ ∂Ï‚ÂÙ›·, Î·È È‰È·˙fi- ÓÙˆ˜ ÙËÓ °ÂÓ‡Ë, ΤÓÙÚÔ Î·È ÛÙ·˘ÚÔ‰ÚfiÌÈ ‰ÈÂıÓÒÓ ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ

–384– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ ‰È·ÛÙ·˘ÚÒÛˆӻ, fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÛÙËÓ «√ÌÈÏ›· Â› Ùˆ ÂÔÚÙ·ÛÌÒ Ù˘ ÌÓ‹Ì˘ ÙˆÓ Â˘ÂÚÁÂÙÒÓ ÙÔ˘ ÂÓ ™·ÌÂ˙‡ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘» Ô Â›Û˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ πÂڿگ˘, Ô Ã·ÏÎˉfiÓÔ˜ ªÂÏ›ÙˆÓ Ã·Ù˙‹˜. ΔÔ Ó¤Ô ·˘Ùfi ·fiÎÙËÌ· ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙË °ÂÓÂ‡Ë ˆ˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi Û‡ÓÔÏÔ (ÛÙÔ ÔÔ›Ô ‚¤‚·È· ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ› Ô πÂÚfi˜ ¡·fi˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶·‡ÏÔ˘), ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ˆ˜ «ÎÙËÚȷ΋ Î·È ¿ÏÏË ‰ÔÌÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹... ÔÚıfi‰ÔÍÔ Î·‡¯ËÌ· Î·È ÔÚıfi‰ÔÍË Ì·ÚÙ˘Ú›· Î·È ‰È·ÎÔÓ›· ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘», fiˆ˜ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜ πÂÚ¿Ú- ¯Ë˜ ÛÙÔ ›‰ÈÔ Î›ÌÂÓÔ1. * * * ∏ ÂÈÏÔÁ‹ Î·È Ë ·fiÊ·ÛË ÁÈ· ÙË ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ πÂÚÔ‡ ¡·Ô‡ ÛÙÔ ™·- ÌÂ˙‡ ¿ÚıËΠ‚¤‚·È· ·fi ÙÔÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ∞ıËÓ·- ÁfiÚ· Î·È ÙËÓ πÂÚ¿ ™‡ÓÔ‰Ô, Ì ÙË ıÂÚÌ‹ fï˜ Û˘Ì·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ πÂÚ·Ú¯ÒÓ ªÂϛوÓÔ˜ ÷Ù˙‹ Î·È ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘. Œ¯ÂÈ ¤ÙÛÈ ÂӉȷʤÚÔÓ Ó· ÛËÌÂȈıÔ‡Ó Â‰Ò ÌÂÚÈΤ˜ ·fi ÙȘ ηÙ¢ı˘ÓÙ‹ÚȘ ÛΤ„ÂȘ ÙˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ ·˘ÙÒÓ, ÚˆÙÔÔÚȷΤ˜ ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ·Ó¤- ÁÂÚÛ˘ ÙÔ˘ Ó·Ô‡ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙË Û¯¤ÛË ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ Î·È ¶·ÚfiÓÙÔ˜, ÔÈ Ôԛ˜ ˘‹ÚÍ·Ó Î·Ù·Ï˘ÙÈΤ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ· ˆ˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·. °È·Ù› Ú¤ÂÈ Ó· ÏËÊı› ˘’ fi„ÈÓ ÙÔ Îϛ̷ Ô˘ ÂÈÎÚ·ÙÔ‡Û ÙfiÙÂ Î·È ‰˘ÛÙ˘¯Ò˜ ÂÈÎÚ·Ù› ·ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙÔ ı¤Ì· Ù˘ √Úıfi‰Ô- ͢ ¡·Ô‰ÔÌ›·˜. ΔÔ Îϛ̷ ‰ËÏ. Ô˘ ı¤ÏÂÈ ÙËÓ ·ÛÊ˘ÎÙÈ΋ Î·È ·Ó¢- Ì¿ÙÈÛÙË ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÌÔÚÊÒÓ (fi¯È fï˜ ÚÔ‚ÏËÌ·- ÙÈÛÌÒÓ) ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ ÙfiÛ· ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ˆÊÂÏËı› Ë ÂÔ¯‹ Ì·˜ ˆ˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È fi¯È Ì›- ÌËÛË ‰Ô˘ÏÈ΋. ™¯ÂÙÈο Ì ·˘Ù‹Ó ÙË Û¯¤ÛË ÛÙË ‰È·‰Ô¯‹ ÙˆÓ ÁÂ- ÓÂÒÓ Â›Ó·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÂӉȷʤÚÔÓ ¤Ó· ΋ڢÁÌ·, Ô˘ ÂÎʈӋıËΠ·fi ÙÔÓ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË °¤ÚÔÓÙ· ÷ÏÎˉfiÓÔ˜ ªÂϛوӷ ÛÙÔ ªËÙÚÔÔÏÈ- ÙÈÎfi ¡·fi ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ, ÙËÓ ∫˘Úȷ΋ Ù˘ Δ˘ÚÈÓ‹˜, ÙËÓ 8Ë ª·ÚÙ›Ô˘ 1970, ̤۷ ‰ËÏ. ÛÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙ·ÁÌ·Ù·Ú- ¯ÒÓ, Ê·Ó·ÙÈÎÒÓ ˘ÂÚ·ÛÈÛÙÒÓ, Ì·˙› Ì ÂÏÏ·‰ÈÎÔ‡˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ-

1. μÏ. «Ã·ÏÎˉfiÓÈ·», ªÓ‹ÌË ªÂϛوÓÔ˜ ÷Ù˙‹ 1913-1989, ∞ı‹Ó·, 1999, ÛÂÏ. 196.

–385– °. ¶. §∞μμ∞ ÎÔ‡˜ ÙfiÙ ËÁ¤Ù˜, Ù˘ ·Á·ψÛ˘ ÛÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛË. ΔÔ Î‹Ú˘ÁÌ· ¤¯ÂÈ ˆ˜ Ù›ÙÏÔ «∫·ÙËÁÔÚÒ ÙËÓ ˘ÔÎÚÈÛ›·Ó» Î·È Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ ·- ڤϷÛË ÙÔ˘ ηÚÓ¿‚·ÏÔ˘ ηٿ ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·˘Ù‹ ∫˘Úȷ΋ Ù˘ ∞ÔÎÚÈ¿˜, Ô ·Ô›‰ÈÌÔ˜ °¤ÚˆÓ ÙÔÓ Û˘Û¯¤ÙÈÛ Ì ٷ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Ù˘ ˘ÔÎÚÈÛ›·˜, Ô˘ Ù·Ï·ÈˆÚÔ‡Ó ÙË ÎÔÈÓˆÓ›· Ì·˜. «∂›Ó·È ÙÚ·ÁÈ΋ ÌÔÚÊ‹ Ô ∫·ÚÓ¿‚·ÏÔ˜. ∑ËÙ› Ó· Ï˘ÙÚˆı› ·fi ÙËÓ ˘ÔÎÚÈÛ›·Ó ˘Ô- ÎÚÈÓfiÌÂÓÔ˜... ΔÔ ‚·ı‡Ù·ÙÔ ·›ÙËÌ¿ ÙÔ˘ Â›Ó·È Ó· ÌÂÙ·ÌÔÚʈı‹» Î·È ·ÎÚÈ‚Ò˜ ·˘Ù‹ Ë ·Ó·˙‹ÙËÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÁÈ· ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ·Ô- ÙÂÏ› «ÙÔ ÎÂÓÙÚÈÎfi ΋ڢÁÌ· Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜». ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· Ì·˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ›, ηٿ ÙÔÓ ªÂϛوӷ, Ó· Ì›ÓÂÈ ¤Íˆ ·fi Ù· Û‡Á¯ÚÔÓ· ÁÂÁÔÓfiÙ· Î·È ·ÏÏ·Á¤˜, «Ó· ÓÔËı‹ ˆ˜ ¿Û¯ÂÙË ÚÔ˜ ÙËÓ ˙ˆ‹, ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ηÈÚÔ‡˜, ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÁˆÓ›·Ó ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÒÚ·˜, ÚÔ˜ Ù· ÊϤÁÔ- ÓÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·... ·ÏÒ˜ ˆ˜ fiÏȘ Â¿Óˆ fiÚÔ˘˜ ÎÂÈ̤ÓË Î·È ıˆ- ÚÔ‡Û· Ù· ÂÚ› ·˘Ù‹Ó... ÀÔÎÚÈÓfiÌÂÓÔÈ ÙËÓ ¯ı˜ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÔÌÂÓ ·fi ÙËÓ Û‹ÌÂÚÔÓ Î·È Ë ·‡ÚÈÔÓ ¤Ú¯ÂÙ·È ¿Ó¢ ËÌÒÓ». ∫·È Û˘Ó¯›˙ÂÈ: «Ù· ÓÔÌÈ˙fiÌÂÓ· ¤Í·ÏÏ· ‰È’ ËÌ¿˜ ÙÔ˘˜ ·Ï·ÈÔ‡˜... Â›Ó·È Ë ÙÂÚ·ÛÙ›· ·fi- ÛÙ·ÛȘ Ô˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ÛÙË ‰È·‰Ô¯‹ ÙˆÓ ÁÂÓÂÒÓ, ‰ËÏ·‰‹ Ë ÁÂÓ¿, Ë ÔÔ›· ¤Ú¯ÂÙ·È ¤ÂÈÙ· ·fi ̤ӷ ¤¯ÂÈ ·fiÛÙ·ÛÈÓ ÙÚÈÒÓ ÁÂÓÂÒÓ. ¶Ò˜ ¤¯ÔÌÂÓ ÙËÓ ·Í›ˆÛÈÓ Ó· ÙËÓ Î·Ù·ÓÔ‹ÛˆÌÂÓ ËÌ›˜ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ Ó¤·Ó ÁÂÓ¿Ó, Ô˘ ¤Ú¯ÂÙ·È, Â¿Ó ‰ÂÓ Â›ÌÂı· ÂÎÎÏËÛ›· ÃÚÈÛÙÔ‡ Û˘Ó¯Ҙ ÂÓ·ÓıÚˆÈ˙Ô̤ÓË, Û˘Ó¯Ҙ ÌÂÙ·ÌÔÚÊÔ‡ÌÂÓË Î·È Û˘Ó¯Ҙ ÌÂÙ·ÌÔÚ- ÊÒÓÔ˘Û·;»2 √ÏÔÎÏËÚÒÓÔÓÙ·˜ ÙÔ Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈÎfi ·˘Ùfi ΋ڢÁÌ· ÁÈ· ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ÂΛӢ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Ô Ì·Î·ÚÈÛÙfi˜ °¤- ÚˆÓ Î·Ù¤ÏËÁÂ: «∂›Ó·È ϤÔÓ Ë ÒÚ· Ó· Ï˘ÙÚˆıÒÌÂÓ ÂÎ Ù˘ ·ÓÙÈ- ·ÙÂÚÈ΋˜ ȉ¤·˜, fiÙÈ Ë ÂÎÎÏËÛ›· ÌfiÓÔÓ Ì¤¯ÚÈ ÂÓfi˜ ˆÚÈṲ̂ÓÔ˘ ÛË- Ì›Ԣ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ‹ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÂÈ ÙËÓ ı›·Ó ∞ÔÎ¿Ï˘„ÈÓ. ¶Ú¤ÂÈ Â› ϤÔÓ ÙÔ˘ ·ÙÂÚÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ Ó· ·Ó·Ï¿‚ˆÌÂÓ ˆ˜ ∂ÎÎÏËÛ›·, ÙËÓ ı›·Ó ˘¢ı˘ÓfiÙËÙ· Î·È ÙfiÏÌËÓ Î·È ÁÂÓÓ·ÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Î·È Ó· ıÂÔÏÔÁ‹ÛˆÌÂÓ ÂÎ Ó¤Ô˘...»3.

2. μÏ. «Ã·ÏÎˉfiÓÈ·», ¬.., ÛÂÏ. 458. 3. μÏ. «Ã·ÏÎˉfiÓÈ·», ¬..., ÛÂÏ. 459. ΔÔ fiÏÔ Î‹Ú˘ÁÌ·, ‰ڷ˙fiÌÂÓÔ Â› ıÂÔÏÔ- ÁÈÎÒÓ ‚¿ÛˆÓ, ·ÔÙÂÏ› Î·È Û‹ÌÂÚ· ÂÍ·ÈÚÂÙÈο Â›Î·ÈÚÔ Î›ÌÂÓÔ ÁÈ· ÌÈ·Ó ·Ó·- ÓˆÙÈ΋ ΛÓËÛË ÛÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ÎÔÈÓˆÓ›·.

–386– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ √ ·Ó·ÓˆÙÈÎfi˜ ·˘Ùfi˜ ·¤Ú·˜ ‹Ù·Ó Ê˘ÛÈÎfi Ó· ÂÌÓ‡ÛÂÈ Î·È Ó· ·Ó·Ù·Ú¿ÍÂÈ ÔÏϤ˜ Û˘ÓÂȉ‹ÛÂȘ. ∏ ‰È·Î‹Ú˘ÍË ·˘Ù‹ Ù˘ ·Ó·Ó¤ˆÛ˘ Î·È Ù˘ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹˜ ÛÙ· Ó¤· ‰Â‰Ô̤ӷ ·ÊÔÚÔ‡Û Û fiϘ ÙȘ Ù˘- ¯¤˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Î·È Ù˘ ‰Ú¿Û˘ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, ÂÔ- ̤ӈ˜ Î·È Ù˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ Ó·Ô‰ÔÌ›·˜ Î·È Ù¤¯Ó˘, fiˆ˜ ›¯· ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ‰È·ÈÛÙÒÛˆ ηٿ ÙȘ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Ô˘ ›¯· Ï›ÁÔ ·ÚÁfi- ÙÂÚ· Î·È Ì ÙȘ ÙÚÂȘ ËÁÂÙÈΤ˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ £ÚfiÓÔ˘, Ô˘ ‹‰Ë ·Ó·Ê¤ÚıËηÓ. ∞˘Ùfi ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ‰Â›¯ÓÂÈ Î·È Ô ÚÔ- ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜, Ô˘ ›¯Â ·Ó·Ù˘¯ı› ÛÙÔ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô ÁÈ· ÙË ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ Ó·Ô‡ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡, ÚÈÓ ·Ó·ÙÂı› ÛÙÔÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ· Ë ÂÎfi- ÓËÛË Û¯Â‰›ˆÓ ÙÔ˘. ¢ÈfiÙÈ ÙËÓ ÚÒÙË ·Ó¿ıÂÛË ÁÈ· ÙËÓ ÂÎfiÓËÛË ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ ›¯Â ·Ó·Ï¿‚ÂÈ ÂÒÓ˘ÌÔ˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ, Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ÚÔÙ›ÓÂÈ ·ÓÙÈÁÚ·ÊÈ΋ χÛË ‚·ÛÈṲ̂ÓË Û ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi ·ÚÈ- ÛÙÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ ªÂÛÔ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÂÚÈfi‰Ô˘. ∏ ÚfiÙ·ÛË ·˘Ù‹ ‰ËÌÈ- Ô‡ÚÁËÛ ¤ÓÙÔÓÔ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi ÛÙÔ˘˜ ·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎÔ‡˜ ·ÎÏÔ˘˜ Ì ÙÂ- ÏÈ΋ ·fiÚÚÈ„‹ ÙÔ˘, fiˆ˜ ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È ·fi ÂÈÛÙÔÏ‹ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ· ÙÔ˘ ·ÂÈÌÓ‹ÛÙÔ˘ Î·È ÂÍ·›ÚÂÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· Î·È ·ÓıÚÒÔ˘ ∞ÚÈÛÙ›- ‰Ô˘ ¶·Û·‰·›Ô˘ (Istanbul, 24/05/1972), Ô ÔÔ›Ô˜ Û˘ÓÔ„›˙ÂÈ ˆ˜ ÂÍ‹˜ ÙȘ ÂÈÎÚ·ÙÔ‡Û˜ ÙfiÙ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈΤ˜ ·fi„ÂȘ ÛÙËÓ ¶fiÏË: «Ô Ó·fi˜ ÔˆÛ‰‹ÔÙ ı¿Ó·È Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜. ∫·ÌÌÈ¿ Ì›ÌËÛË ·ÏË¿˜ ÌÔÚÊ‹˜, ηÌ- ÌÈ¿ ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹, ηӤӷ ·ÛÙ›ÙÛÈÔ. ∞˘Ùfi Â›Ó·È ·˘ÙÔÓfiËÙÔ ÁÈ· οı ÔÚıÒ˜ ÛÎÂÙfiÌÂÓÔ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·, ·Ó Î·È ÙÔ ·˘ÙÔÓfiËÙÔ ·˘Ùfi Ú¿ÁÌ· ÔÈ ÔÚıfi‰ÔÍÔÈ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜ ‰ÂÓ ÙÔ Î·Ù·Ï·‚·›ÓÔ˘Ó Î·È ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Ì¤Û· Û’ ¤Ó· ÊÚÈÎÙfiÓ ÂÎÏÂÎÙÈÎÈÛÌfi ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÁχوÛ (ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÁÈ· ÙÔÓ π. ¡·fi ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡) Â˘Ù˘¯Ò˜ ÙÔ ¶·ÙÚȷگ›Ô, fi¯È Û˘ÓÂÈ- ‰ËÙ¿, ·ÏÏ¿ ηٿ Ù‡¯Ë, ‹ Ì¿ÏÏÔÓ Î·Ù¿ £Â›·Ó ∂¤Ì‚·ÛË, Ì ÙËÓ ÌË ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙˆÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ ÙÔ˘ ΢ڛԢ... (·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ∞ıËÓ·›Ô˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·)». ø˜ ÚÔ˜ ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô, ‰ËÏ. ÙËÓ ‡·ÚÍË Ù‡¯Ë˜ ÛÙËÓ ·ÔÊ˘Á‹ ·ÓÙÈÁÚ·ÊÈ΋˜ χÛˆ˜, ÓÔÌ›˙ˆ fiÙÈ Ô ·Â›ÌÓËÛÙÔ˜ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ˜ ‰È·„‡- ‰ÂÙ·È, ·Ó Ï¿‚Ô˘Ì ˘’ fi„ÈÓ ÙȘ ÂÎÊÚ·Ṳ̂Ó˜ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ·Ó·ÊÂÚı¤ÓÙˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ, ÙÔ˘ ∞ıËÓ·ÁfiÚÔ˘, ÙÔ˘ ªÂϛوÓÔ˜ Î·È ÙÔ˘ ¢·- Ì·ÛÎËÓÔ‡. ∫·Ù’ ·Ú¯‹Ó, Ô ∞ıËÓ·ÁfiÚ·˜ ˆ˜ ∞Ú¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ ∞ÌÂÚÈ΋˜

–387– °. ¶. §∞μμ∞

EÈÎ. 2. ∏ ™‡Ì‚·ÛË ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¤ÁÂÚÛË ÙÔ˘ π. ¡·Ô‡ ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘

–388– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ (ÚÔÙÔ‡ ·Ó¤ÏıÂÈ ÂȘ ÙÔÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÓ £ÚfiÓÔÓ) ›¯Â ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛı› Ì ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¡·Ô‰ÔÌ›·˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ›¯Â Û˘ÛÙ‹ÛÂÈ ÂÈÙÚÔ‹ ÌÂϤÙ˘ ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ Ì ÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Î·È ÙÔ˘ ηıËÁË- ÙÔ‡ ÙÔ˘ ∂.ª.¶., ¶. ªÈ¯ÂÏ‹, ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ú·ÎÙÈÎfi ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Î·È ıÂÛÌÈ΋ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙÔ˘ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜. ∞ÎfiÌ· Â›Ó·È ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÚÒÙË ·ÓÙÈÁÚ·ÊÈ΋ ÚfiÙ·ÛË ÙÔ˘ ∞ıËÓ·›Ô˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·, ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛ ‰Â‡ÙÂÚË ·Ó¿ıÂÛË Û ŒÏÏËÓ· ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·, Û˘ÓÂÚÁ·˙fi- ÌÂÓÔ Ì ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi ÁÚ·ÊÂ›Ô ÛÙËÓ ∂Ï‚ÂÙ›·, Ì ÂÎÊÚ·Ṳ̂ÓË ÙËÓ ÂÈı˘Ì›· ÙÔ˘ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÁÈ· Û‡Á¯ÚÔÓË Ï‡ÛË. ∫·È Ë ÚfiÙ·ÛË ·˘Ù‹, ÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓË Û ÌÔÓÙ¤ÚÓ· ÌÔÚÊÔÏÔÁ›· Î·È Û ۇÛÙËÌ· ÚÔ- ηٷÛ΢‹˜ Ì ÂÍ¿ÁˆÓ·, ‰ÂÓ ÈηÓÔÔ›ËÛÂ. ªÂÙ¿ ·fi ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÚÔË- ÁÔ‡ÌÂÓ˜ ÂÓ¤ÚÁÂȘ, Ô˘ ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÙË Û·Ê‹ ı¤ÛË ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ ·Ú¯È- ÙÂÎÙÔÓÈÎfi ˙ËÙÔ‡ÌÂÓÔ ·fi ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, ÙÔ ¢ÈÔÈÎËÙÈÎfi ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡, ·Ó¤ıÂÛ ÛÙÔÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ· ÙËÓ ÂÎfiÓËÛË Ù˘ ÙÚ›Ù˘ ηٿ ÛÂÈÚ¿Ó ÌÂϤÙ˘ ·ÓÂÁ¤ÚÛˆ˜ ÙÔ˘ π. ¡·Ô‡ ÙÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘. ªÂ ÙË Û¯ÂÙÈ΋ Vertrag zwischen Bauherr und Architekt (™‡Ì‚·ÛË ÌÂٷ͇ ȉÈÔÎÙ‹ÙÔ˘ Î·È ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·) Ù˘ 9˘ πÔ˘Ó›Ô˘ 1972, ·ÓÂÙ¤ıË ·fi ÙÔÓ ªËÙÚÔÔÏ›ÙËÓ ΔÚ·ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfiÓ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘ ÛÙÔÓ ¢Ú. °. §¿‚‚·Ó Î·È ÙÔ˘˜ G. Spiess+Wegmueller, ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜ ∑˘- Ú›¯Ë˜, Ë ÂÎfiÓËÛË ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ Î·È Ë ·Ó¤ÁÂÚÛË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ∞Ô- ÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡ °ÂÓ‡˘. ∏ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì ÙÔ ·Ú¯È- ÙÂÎÙÔÓÈÎfi ÁÚ·ÊÂ›Ô Spiess+Wegmueller Ù˘ ∑˘Ú›¯Ë˜ ‹Ù·Ó ˘Ô¯ÚˆÙÈ΋ ÁÈ· ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ¿‰ÂÈ·˜ ·fi ÙËÓ ÔÏÂÔ‰ÔÌÈ΋ ˘ËÚÂÛ›· Ù˘ ∂Ï‚Â- Ù›·˜ ÏfiÁˆ Ù˘ ͤÓ˘ ˘ËÎÔfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ÁÚ¿ÊÔÓÙÔ˜. * * * ∏ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ·fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘ ·Ó¿ıÂÛ˘ Ì ÙÔÓ ¢È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi ˘‹ÚÍ ÛÙÂÓ‹ Î·È Î·ÚÔÊfiÚ·. ™Â Û‡ÓÙÔÌÔ ¯ÚfiÓÔ Ù· Û¯¤‰È· ÂÎÔÓ‹ıËÎ·Ó Ì¤Û· Û ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ· ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁÈÎÔ‡ ˘ÚÂÙÔ‡ Î·È ¤ÓÙ·Û˘ ·ÓȯÓ‡ÔÓÙ·˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Î·È ‰˘- ÛÎÔϛ˜ ÌÈ·˜ ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ΋˜ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ ̤۷ ÛÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛË, ·ÏÏ¿ Ì ·Ó·ÊÔÚ¿ Û ·˘Ù‹Ó, ¯ˆÚ›˜ ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ Ù˘. ∏ Û˘-

–389– °. ¶. §∞μμ∞ ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ËÁ¤ÙË Î·È ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· η٤ÛÙË ÂÎ ÙˆÓ ˆÓ ԢΠ¿Ó¢, ηıÒ˜ ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ ¤ÚÂ ӷ ·ÓÙ·ÔÎÚÈı› Û Ӥ˜ ÛΤ„ÂȘ Î·È ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ. ∞fi ÙË ÏÂÎÙÈ΋ ‰È·Ù‡ˆÛË ÌÈ·˜ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ Ó·Ô‰ÔÌÈ΋˜ ȉ¤·˜ ¤ÚÂ ӷ ηٷϋÍÔ˘Ì ÛÙË Û¯Â‰È·- ÛÙÈ΋ ÌÂÙ¿ÊÚ·Û‹ Ù˘, ·ÊÔ‡ ÛÙËÓ Ô˘Û›· Ù˘ Ë ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Â›Ó·È Ë ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ·Ó·ÁÎÒÓ, ȉÂÒÓ Î·È ÂÈı˘ÌÈÒÓ, Ô˘ ‰È·Ù˘ÒÓÔÓÙ·È ÚÒÙ· ÏÂÎÙÈο Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·ÔÎÙÔ‡Ó ÌÔÚÊ‹ Ì ٷ Û¯¤‰È· Î·È ÙËÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛË ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ Û ÙÚÈۉȿÛÙ·ÙË ‰ÔÌ‹ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ. ∞˘Ù‹ Ë ‰È·‰Èηۛ· Â›Ó·È ¿ÁÈ· ÁÈ· οı ·˘ıÂÓÙÈÎfi ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔ- ÓÈÎfi ¤ÚÁÔ, ·Ó ‰Â ı¤ÏÂÈ Ó· Ì›ÓÂÈ ¿„˘¯Ô, Î·È ÙÔ ¯ÂÈÚfiÙÂÚÔ, ·ÚıÂÓÔ- ÁÂÓÂÙÈÎfi. ¶Ôχ ‰Â ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÁÈ· Ï·ÙÚ¢ÙÈο ÎÙ›ÛÌ·Ù·, fiÔ˘ Ë Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ-£ÂÔÏfiÁˆÓ οı ÂÔ¯‹˜ ÂÂÓÂÚÁ› ˆ˜ ı›· ¯¿ÚË Î·È ‚Ô‹ıÂÈ· ÁÈ· ÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤- ÎÙÔÓ· Î·È ÙÔÓ ·ÁÈÔÁÚ¿ÊÔ Ó· ȉÚÒÛÂÈ Î·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ ÌÈ· Û‡Á- ¯ÚÔÓË ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘. ªÂ ÙËÓ ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ô ‰ËÌÈÔ˘Ú- ÁÈÎfi˜ fiÓÔ˜ Î·È ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Â›Ó·È ¯ˆÚ›˜ ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË ÛÙÔ ı·ً ‹ ÛÙÔÓ ÈÛÙfi. ∂‰Ò ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÔÊ›ÏÂÙ·È Ë Û˘ÁΛÓËÛË Ô˘ ÂÌÓ¤Ô˘Ó ÔÈ μ˘˙·ÓÙÈÓ¤˜ Î·È ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ¤˜ ÂÎÎÏËۛ˜ –·ÚÈÛÙÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· ‹ ÌË ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜– ÂÓÒ ‚ÈÒÓÔ˘Ì ÌÈ· ·‰È·ÊÔÚ›· ÁÈ· Ù· ·ÓÔÌÔÈ- fiÙ˘· ·ÏÏ¿ ÔÁΈ‰¤ÛÙÂÚ· Û˘Ó‹ıˆ˜ Û‡Á¯ÚÔÓ· Ó·Ô‰ÔÌ‹Ì·Ù·. ¶·- ÏË¿, Ô Ì¿ÛÙÔÚ·˜ Î·È Ô Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˘ ›¯·Ó ˆ˜ ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÙȘ ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ ÙˆÓ «‰ÂÈÌ·Ì¤ÓˆÓ ·Ù¤ÚˆÓ» Ù˘ ™Δã √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ ™˘Ófi‰Ô˘, Û‹ÌÂÚ·, ‰˘ÛÙ˘¯Ò˜, Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó!4 ™ÙÔ ™·- ÌÂ˙‡ ÂȯÂÈÚ‹ıËΠ¤ÙÛÈ Ó· ·Ó·‚ÈÒÛÂÈ Ë ·Ï·È¿ ·˘Ù‹ ¶·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜, Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ì ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÛÊ˘ÁÌfi Ù˘ ˙ˆ‹˜, fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ÛÙÔ ÏfiÁÔ ÙÔ˘ ηٿ Ù· ÂÁη›ÓÈ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜: «...ÂοÛÙË ÈÛÙÔÚÈ΋ ÂÔ¯‹ ‰È·Ê¤ÚÂÈ ÙˆÓ ÚÔËÁÔ˘Ì¤ÓˆÓ, ‰Èfi Î·È Ë ÂÚÌËÓ›· Ù˘ ¶·Ú·‰fiÛˆ˜, Ù.¤. Ë ÂÓÛ¿ÚΈÛȘ Ù˘ ·ÏËı›·˜, ‰¤ÔÓ Ó· Ï·Ì‚¿ÓË ÂοÛÙÔÙ ÙÔ ¤Ó- ‰˘Ì· Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ÙËÓ Û¿Úη Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜...».

4. ¶Ú‚Ï. ∫. ∫∞§√∫Àƒ∏, ∏ ¡·Ô‰ÔÌ›· Î·È Ë ™‡Á¯ÚÔÓË Δ¤¯ÓË. ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ –∑ˆÁÚ·ÊÈ΋, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1978, ÛÂÏ. 228.

–390– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ Œ¯ÂÈ ÂӉȷʤÚÔÓ, ÂÔ̤ӈ˜, Ó· ·Ú·ÙÂı› Â‰Ò Ô ·Ó·Ï˘ÙÈÎfi˜ ÚÔ- ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜, Ô˘ Ì·˜ Ô‰‹ÁËÛ ÛÙËÓ ÙÂÏÈ΋ ‰È·Ù‡ˆÛË ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ, Ù· ÔÔ›· ˘Ô‚Ï‹ıËÎ·Ó ÙÔ ı¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ 1972 ÚÔ˜ ¤ÁÎÚÈÛË ÛÙÔÓ √ÈÎÔ˘- ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ∞ıËÓ·ÁfiÚ· Î·È ÙËÓ πÂÚ¿ ™‡ÓÔ‰Ô, Î·È ÂÁÎÚ›ıËÎ·Ó ÔÌfiʈӷ. ¢È·ÙËÚÒ ·ÎfiÌ· ¤ÓÙÔÓË ÙËÓ ÚÔÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ̷ηÚÈÛÙÔ‡ ¶·- ÙÚÈ¿Ú¯Ë, ηıÒ˜ ¤‚Á·ÈÓ· ·fi ÙÔ ÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘ Ì ٷ Û¯¤‰È· ˘fi Ì¿- Ï˘: «ªÂÙ¿ ÙÔ ™·ÌÂ˙‡ Ó· ¿˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È Ó· ·Û¯ÔÏËı›˜ Ì ÙË Ó·Ô‰ÔÌ›·», ÌÔ˘ ›Â Î·È Ì¤ ·ÙÙ·Í Ì ٷ ÌÂÁ¿Ï· ‰È·ÂÚ·ÛÙÈο ÙÔ˘ Ì¿ÙÈ·. ∞˘ıfiÚÌËÙ· ÙÔ˘ ·¿ÓÙËÛ·: «¶·Ó·ÁÈÒÙ·ÙÂ, ı· ·ÎÔÏÔ˘- ı‹Ûˆ ÙËÓ ÚÔÙÚÔ‹ Û·˜, ·ÌÊÈ‚¿Ïψ fï˜ ·Ó ÔÈ ÂÏÏ·‰ÈÎÔ› ÂÎÎÏË- ÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ËÁ¤Ù˜ ı· ÂÈÙÚ¤„Ô˘Ó ¤Ó· ·ÚfiÌÔÈÔ ·Ó·ÓˆÙÈÎfi Ó‡̷ ÛÙËÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ Ù¤¯ÓË». ¢˘ÛÙ˘¯Ò˜ Ô Êfi‚Ô˜ ÌÔ˘ Â·ÏËı‡ÙËÎÂ. ¶·Ú¿ ÙȘ Â·ÓÂÈÏËÌ̤Ó˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ó· ·Ó·ÙÚ·› Ô ÊÔ‚ÈÎfi˜ Û˘ÓÙËÚËÙÈ- ÛÌfi˜ Î·È Ë ·ÓÂ˘Ì¿ÙÈÛÙË ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹ ‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ÚÔÙ‡ˆÓ, Ë ∂ÏÏ·- ‰È΋ ∂ÎÎÏËÛ›·, ÙÚÈ¿ÓÙ· Î·È ϤÔÓ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿, ·ÁÓÔ› ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ Ù¤¯Ó˘. ∂ηÙÔÓÙ¿‰Â˜ Ó¤ÔÈ Î·È ÔÁÎÒ- ‰ÂȘ Ó·Ô› ¤¯Ô˘Ó ·ÓÂÁÂÚı› ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ¯ˆÚ›˜ Ó· ¤¯ÂÈ ÛËÌÂȈı› ηÏ- ÏÈÙ¯ÓÈ΋ ¤Í·ÚÛË, ‹ «ŒÎÊÚ·ÛË» ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ‹ ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈ΋, ̤۷ Û ٤ÙÔÈ· ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹, Ô˘ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ «‚Ô˘‚‹» Î·È ··- Ú·Ù‹ÚËÙË ˆ˜ Ì›ÌËÛË ÚÔÙ‡ˆÓ ÙÔ˘ ¶·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. * * * ∏ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÂÓfi˜ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓ‹Ì·ÙÔ˜ ¯ˆ- Ú›˜ ÙËÓ Â‡ÎÔÏË Ï‡ÛË Ù˘ ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹˜ ÂÓfi˜ ˘¿Ú¯ÔÓÙÔ˜ ÚÔËÁÔ‡ÌÂ- ÓÔ˘, ·Ó·Áο˙ÂÈ ÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· Ó· ÛÎÂÊı› Î·È Ó· ‚·Û·Ó›ÛÂÈ, ÂÔ- ̤ӈ˜, οı ۯ‰ȷÛÙÈ΋ ÚfiÙ·ÛË Ù˘ ÁÂÓÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹˜ Î·È ÙˆÓ ÏÂÙÔÌÂÚÂÈÒÓ Ù˘. ŒÙÛÈ ÛÙ· ÂfiÌÂÓ· ı· ·Ú·ÙÂı› ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÛΤ- „ÂˆÓ Î·È ı¤ÛˆÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô, ÛÂ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Ì ÙÔ˘˜ ·Ó·ÊÂÚı¤ÓÙ˜ ıÚË- Û΢ÙÈÎÔ‡˜ ËÁ¤Ù˜ ‹ Ì ÂÎÊÚ·Ṳ̂Ó˜ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘˜, ·ÂÙ¤ÏÂÛ ÙÔ ıˆÚËÙÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ ÁÈ· ÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· Ó· ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÂÈ ÛÙÔ Û¯Â- ‰È·ÛÌfi ÙÔ˘ π. ¡·Ô‡ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡. ¢›ÓÂÙ·È Â‰Ò ÙÔ Î›ÌÂÓÔ, Ô˘ ÙfiÙ ›¯Â ÙÂÏÈο ‰È·Ù˘ˆı› ˆ˜ ηÙ¢ı˘ÓÙ‹ÚÈÔ˜ ¿ÍÔÓ·˜ ÙˆÓ Û¯Â‰È·ÛÙÈ- ÎÒÓ ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂˆÓ Ì¤¯ÚÈ Ó· ÂÈÙ¢¯ı› Ë ÔÚÈÛÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘.

–391– °. ¶. §∞μμ∞

√ π∂ƒ√™ ¡∞√™ Δ√À ∞¶. ¶∞À§√À Δ√À √ƒ£√¢√•√À ∫∂¡Δƒ√À Δ√À √π∫√Àª∂¡π∫√À ¶∞Δƒπ∞ƒÃ∂π√À ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡√À¶√§∂ø™

ª√ƒº√§√°π∫∏ ∞¡∞§À™∏5 ∏ ÙÈÌËÙÈ΋ ÚfiÛÎÏËÛË Ó· ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ·ÓÂÁÂÈÚfiÌÂÓÔ ¡·fi ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘- fiψ˜ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡ °ÂÓ‡˘, ¤ÁÈÓ ·ÊÔÚÌ‹ Ó· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛıԇ̠¤ÓÙÔÓ· Î·È ÁÈ· Ôχ ¯ÚfiÓÔ Ì ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¡·Ô‰ÔÌ›·˜. ∫·Úfi˜ Ù˘ ÌÂϤÙ˘ ·˘Ù‹˜ Â›Ó·È ÙÔ ÎÙ›ÛÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô Ì ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ÙË Û˘Ó‰ÚÔÌ‹ ¢Û‚ÒÓ ÃÚÈÛÙ·ÓÒÓ Î·È ÙËÓ Â˘ÏÔÁ›· Ù˘ ªÂ- Á¿Ï˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ·›ÚÓÂÈ Û¿Úη Î·È ÔÛÙ¿ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡. √ ¡·fi˜ ·ÔÙÂÏ› ÙË Ì›· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ·ÓÂÁÂÈÚfiÌÂ- ÓÔ˘ Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, ÂÓÒ Ë ‰Â‡ÙÂÚË ÂÓfiÙËÙ·, ÔÚÁ·ÓÈο Âӈ̤ÓË Ì ÙËÓ ÚÒÙË, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ μÈ‚ÏÈÔı‹ÎË, ∞›ıÔ˘Û· ™˘Ó‰ÚÈ¿ÛˆÓ, °Ú·Ê›·, ∂ÛÙÈ·ÙfiÚÈÔ Î·È ÙÚÈ¿ÓÙ· ‰ˆÌ¿ÙÈ·-‰È·ÌÂÚ›- ÛÌ·Ù· ÁÈ· ÙÔ ÌfiÓÈÌÔ ÚÔÛˆÈÎfi Î·È ÙÔ˘˜ ÂÈÛΤÙ˜ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘. √ ¡·fi˜ ¤¯ÂÈ ¯ˆÚËÙÈÎfiÙËÙ· 350 ηıËÌ¤ÓˆÓ ‹ 700 ÔÚı›ˆÓ, ÂÚÈÏ·Ì- ‚¿ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ·Ó·Áη›Ô˘˜ ‚ÔËıËÙÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ Î·È ·ÎfiÌ· ÌÈ· ÎÚ‡ÙË Î¿Ùˆ ·fi ÙÔ πÂÚfi μ‹Ì·. √È ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ Â›Ó·È 33x19 Ì. ∏ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ‰ÒÛÔ˘Ì ÛÙË ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ¡·Ô‡ Ì›· Ó¤· ÌÔÚ- ÊÔÏÔÁÈ΋ ¤ÎÊÚ·ÛË, Ô˘ Ó· ÂÌÓ¤ÂÙ·È ·fi ÙË Ì·ÎÚ·›ˆÓË ¶·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÌÈÌÂ›Ù·È ‰Ô˘ÏÈο ÙȘ ÌÔÚʤ˜ Ù˘, Â›Ó·È ‚¤‚·È· ¤Ó· ‰‡ÛÎÔÏÔ ¤ÚÁÔ, Ô˘ ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎË ·Ó·Ï‡Ûˆ˜ Î·È ÛÙÔ- ¯·ÛÌÔ‡. √È ÁÚ·Ì̤˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó, ÂȉÈÒÎÔ˘Ó Ó· οÌÔ˘Ó ÙÔÓ ·Ó·ÁÓÒÛÙË ÎÔÈÓˆÓfi Ù˘ ÔÚ›·˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı‹Û·Ì ÛÙË Ï‡ÛË ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜.

5. ¶Ú‚Ï. °.¶. §∞μμ∞, «™‡Á¯ÚÔÓË √Úıfi‰ÔÍË ¡·Ô‰ÔÌ›· Î·È ¶·Ú¿‰ÔÛË», ∂È- ÛÙËÌÔÓÈ΋ ∂ÂÙËÚ›‰· £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 25 (1980), ÛÛ. 261-280. ∂›Û˘, °.¶. §∞μμ∞, «™˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ∞Ó·Ó¤ˆÛË ÛÙË ¡·Ô- ‰ÔÌ›· Î·È ∞ÁÈÔÁÚ·Ê›·», L’icône dans la théologie et l’art, Etudes Théologiques 9, Chambésy, 1990, pp. 293-307 Î·È G. Lavas, Zeitgenoessischer Orthodoxer Kirchenbau und Tradition, ÂÚ. “Una sancta” 2 (1984), ÛÛ. 140-145. μϤ Â›Û˘: °.∞. ¶ƒ√- ∫√¶π√À, √ ÎÔÛÌÔÏÔÁÈÎfi˜ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜ ÛÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ Ó·Ô‡, ‰Â‡ÙÂÚË ¤Î‰ÔÛË, ∞ı‹Ó·È, 1980, ÛÂÏ. 110 Î.ÂÍ.

–392– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞

∂π™∞°ø°π∫∂™ ™∫∂æ∂π˜ ∫∞π ¢π∞¶π™Δø™∂π™ ∏ Û‡Á¯ÚÔÓË Ó·Ô‰ÔÌ›· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Â›Ó·È Î·Ù¿ ÎÔÈÓ‹ ÔÌÔÏÔÁ›· ¤Ó· Úfi‚ÏËÌ·. ¶Úfi‚ÏËÌ· Ô˘ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È ¿ÌÂÛ· Ì ÙÔ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi Î·È ıÚËÛ΢ÙÈÎfi ÚÔ‚ÏËÌ·- ÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ηÈÚÔ‡ Ì·˜ Î·È Á›ÓÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ·ÈÛıËÙfi ÛÙȘ ·¢ı›·˜ ·Ó·ı¤ÛÂȘ ‹ ÛÙÔ˘˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡˜ ‰È·ÁˆÓÈÛÌÔ‡˜ Ô˘ ÚÔÎËÚ‡ÛÛÔ- ÓÙ·È Î¿ı ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¤ÁÂÚÛË Ó¤ˆÓ πÂÚÒÓ Ó·ÒÓ Î·È £ÚËÛ΢- ÙÈÎÒÓ ∫¤ÓÙÚˆÓ ÂÓÔÚÈ·ÎÔ‡ Î·È Â˘Ú‡ÙÂÚÔ˘ ÏËı˘ÛÌÈ·ÎÔ‡ Î·È ÎÔÈÓˆ- ÓÈÎÔ‡ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜. Δ· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÙˆÓ ·Ó·ı¤ÛÂˆÓ ‹ ÙˆÓ ‰È·ÁˆÓÈÛÌÒÓ ·˘ÙÒÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÌÂϤÙ˜ Î·È Û¯¤‰È· Ô˘ Û˘Ó‹ıˆ˜ ‰ÂÓ ÈηÓÔ- ÔÈÔ‡Ó, fi¯È ÙfiÛÔ ÛÙËÓ ÎÙÈÚÈÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘˜ χÛË Î·È ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ‰È¿ÚıÚˆÛ‹ fiÛÔ ÛÙË ÓÔÌÔÙ¤ÏÂÈ· Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹˜ ÙˆÓ Ó·˚- ÎÒÓ ÎÙÈÛÌ¿ÙˆÓ. Δ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó Ì›· ¤ÓÙÔÓË ÚÔÛÎfiÏÏËÛË Û ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ÌÔÚʤ˜ –·Ú¿ ÙËÓ ‡·ÚÍË Ó¤ˆÓ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈÎÒÓ ˘ÏÈÎÒÓ, Ó¤ˆÓ Ù¯ÓÈÎÒÓ Î·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡ ÎÔÈÓˆ- ÓÈÎÔ‡ Ï·ÈÛ›Ô˘– Î·È ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi Ì›· ÛÙ›ڷ Â·Ó¿ÏË„Ë Â͈ÙÂÚÈÎÒÓ ÌÔÚÊÔÏÔÁÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ (ÙÚÔ‡ÏÏÔ˘, ıfiψÓ, ÎÈÔÓfiÎÚ·- ÓˆÓ, Î.Ï.), ¯ˆÚ›˜ ·˘Ù¿ Ó· ‰¤ÓÔÓÙ·È Ì’ ¤Ó· Ó¤Ô Û‡Á¯ÚÔÓÔ ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁÈÎfi Ó‡̷. √ ÛÙ›ÚÔ˜ ·˘Ùfi˜ «ÈÛÙÔÚÈÛÌfi˜» ·fi ÙË ÌÈ· ÏÂ˘Ú¿ Î·È ¤Ó·˜ ‰È·ÌÂÙÚÈο ·ÓÙ›ıÂÙÔ˜ ÓˆÙÂÚÈÛÌfi˜ ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË –Ô ‰Â‡- ÙÂÚÔ˜ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ·ÈÛıËÙfi˜ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÏfiÁˆ ÙˆÓ ·˘ÛÙË- ÚÒÓ ‰È·Ù¿ÍÂˆÓ ÙÔ˘ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈÎÔ‡ ηÓÔÓÈÛÌÔ‡ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜– ·Ô- ÙÂÏÔ‡Ó ¤ÙÛÈ ÙÔ˘˜ ‰‡Ô ·ÎÚ·›Ô˘˜ fiÏÔ˘˜ Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜. ªÂ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi anno 1972 Ë √Úıfi‰ÔÍË ¡·Ô‰ÔÌ›· –Û ·ÓÙ›- ıÂÛË Ì ÙË ¡·Ô‰ÔÌ›· Ù˘ ∫·ıÔÏÈ΋˜ Î·È ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ– ¢ڛÛÎÂÙ·È Û ÓÂÎÚfi ÛËÌÂ›Ô fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÛÙË ÛÊ·›Ú· Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂ- ÎÙÔÓÈ΋˜ ÌÔÚÊÔÏÔÁ›·˜, Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ‰ËÏ. Ù¯ÓÔÙÚÔ›·˜ Ô˘ Ó· Â›Ó·È Î·Ù¿ÏÏËÏË Ó· ÂÎÊÚ¿ÛÂÈ ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ıÚËÛ΢ÙÈÎfi ·›ÛıËÌ· ÙÔ˘ ÔÚıfi‰ÔÍÔ˘ ÏËÚÒÌ·ÙÔ˜.

∏ ¶∞ƒÕ¢√™∏ ∫∞π Δ√ ¡√∏ª∞ Δ∏˜ ∞Ó ı¤Ï·Ì ӷ Û˘ÓÔ„›ÛÔ˘Ì ÙË ÁÂÓÈ΋ ı¤ÛË ÙˆÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙfiÓˆÓ, Ô˘ ÎÙ›˙Ô˘Ó Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÂÎÎÏËۛ˜ ÛÙÔÓ √Úıfi‰ÔÍÔ ¯ÒÚÔ, ı· ÌÔÚÔ‡Û·ÌÂ

–393– °. ¶. §∞μμ∞ Ó· ÙËÓ ‰È·Ù˘ÒÛÔ˘Ì Ì ٷ ·ÎfiÏÔ˘ı· ÏfiÁÈ·: «∑ԇ̠ے ¤Ó· ¯ÒÚÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ Â›Ó·È ÁÂÌ¿ÙÔ˜ ·fi ·ÚÈÛÙÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù·, ÌÈÎÚ¿ Î·È ÌÂÁ¿Ï·, Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ Î·È ÌÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·Ú·‰ÔÛȷ΋˜ Ì·˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔ- ÓÈ΋˜. ∞˘Ù¿ Â›Ó·È Ù· ÚfiÙ˘¿ Ì·˜ Î·È ÔÈ Ô‰ËÁÔ› Ì·˜. ¡·Ô‰ÔÌ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È Î·È ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ¿ÏÏÔ ·fi ÙÚÔ‡ÏÏÔÈ, η̿Ú˜, ËÌÈ- ıfiÏÈ·, ΛÔÓ˜ Î·È ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·ÁÈÔÁÚ·Ê›· Î·È ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·...». ∞˘Ù‹ Ë ‰È¿¯˘ÙË ı¤ÛË Î·È ÂÔ›ıËÛË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›, ·Ú’ fiÏË ÙËÓ Î·Ï‹ ÚfiıÂÛË fiÛˆÓ ÙËÓ ˘ÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ó, ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ·‰È¤ÍÔ‰Ô, Ô˘ Û˘- Ó›ÛÙ·Ù·È ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÛÙËÓ ·Ú·ÓfiËÛË ÙÔ˘ ÓÔ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ·Ú·‰fiÛˆ˜, Î·È ÙË Û‡Á¯˘ÛË ÌÂٷ͇ Ô˘Û›·˜ Î·È ÌÔÚÊ‹˜ ÙÔ˘ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎÔ‡ ¯Ò- ÚÔ˘. ™˘Ó¤ÂÈ· Â›Ó·È Ó· Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ë ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÌÔÚÊ‹ –·˘Ù‹ ηı’ ·˘Ù‹ ¤ÎÊÚ·ÛË Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÂÔ¯ÒÓ Î·È Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ- ΋˜ Î·È Ù¯ÓÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ ÙÔ˘˜– Ì ÙËÓ ÔÓÙÔÏÔÁÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Î·È ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ ÎÙ›ÛÌ·ÙÔ˜ Î·È Ó· ·Ú·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ¤ÙÛÈ ¤Ó· ÁÂÁÔÓfi˜ ·Ó·ÓÙ›ÚÚËÙÔ: ÙÔ Ó· ÌÂٷʤÚÔ˘Ì ̛· ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÌÔÚÊ‹ Û’ ¤Ó· ¿ÏÏÔ, ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÎÔÈÓˆÓÈÎfi, ÔÏÈÙÈÛÙÈÎfi Î·È Ù¯ÓÈÎfi Ï·›ÛÈÔ, ÙÔ È‰ÈÎfi Ì·˜, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁԇ̠ÌÈ· Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ë ÔÔ›· Ô‡Ù ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ‰ÈηÈÒÓÂÈ Ô‡Ù ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ. ¢ÈfiÙÈ Ë ÌÂÓ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÌÔÚÊ‹ ¯¿ÓÂÈ ÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ì¤Û· ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ, ÙÔ ‰Â Û‡Á¯ÚÔÓÔ Ï·›ÛÈÔ ·ÔÛÙÂÚÂ›Ù·È ·fi ÙË ‰˘Ó·Ùfi- ÙËÙ· Ó· ÂÎÊÚ·Ûı› ÂÛˆÙÂÚÈο, ÔÏÔÎÏËڈ̤ӷ Î·È ÌÂ Û˘Ó¤ÂÈ·. ∂›- Ó·È ¤ÙÛÈ Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ·ÚfiÌÔȘ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÛÙÔ Îϛ̷ ¿ÏÏˆÓ Ó¢- Ì·ÙÈÎÒÓ Î·È ıÚËÛ΢ÙÈÎÒÓ ÂÔ¯ÒÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È –Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘ Á›ÓÂÙ·È– Û‚·ÛÌfi˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ·ÏÏ¿ Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ È‰È΋ Ì·˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÔÎÓËÚ›· Î·È ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ¿Ì‚Ï˘ÓÛË Î·È, ÙÔ ¯ÂÈÚfiÙÂÚÔ, ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· ı·˘Ì¿ÛÈÔ «¿ÏÏÔıÈ» ÁÈ· Ó· ·Ó·‚¿ÏÏÔ˘Ì ÙÔÓ Ô˘ÛÈ·- ÛÙÈÎfi ‰È¿ÏÔÁÔ Ì ÙÔÓ Â·˘Ùfi Ì·˜ Î·È ÙË Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜. ªÂ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· «·Ú·‰ÔÛȷ΋˜» Ó·Ô‰ÔÌ›·˜ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜, Û˘Ì‚·›ÓÂÈ, ¤Ú· ·fi ÙËÓ Î·ı·Ú¿ ·ÓÂ›Î·ÈÚË Â·Ó¿ÏË„Ë Ù˘ ÂÛˆ- ÙÂÚÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Î·È ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·˜ ·Úˆ¯Ë̤ÓÔ˘ ÚÔÙ‡Ô˘, ÎÈ ¤Ó· ¿ÏÏÔ ÂӉȷʤÚÔÓ fiÛÔ Î·È ·ÓÙÈÊ·ÙÈÎfi: ÔÈ Ó·Ô› Ì·˜ ÎÙ›˙ÔÓÙ·È Î·È Â›- Ó·È ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔÈ Ó· Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó Ì ÎÙ›ÛÌ·Ù· ÂÓfi˜ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈÎÔ‡

–394– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ ÙÂÏ›ˆ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡ (·Ó¿ÌÂÛ· Û ÌÔÓÙ¤ÚÓ· ÎÙ›ÚÈ· Î·È ÔÏ˘Î·ÙÔÈ˘, Û ÌÈ· Ó¤· ‰ÔÌ‹ Ù˘ ΢ÎÏÔÊÔÚ›·˜ Î·È ÙÔ˘ Ú˘ı- ÌÔ‡ Ù˘ ˙ˆ‹˜), ¤ÙÛÈ Ô˘ Ó· ÌÔÈ¿˙Ô˘Ó Ì ¿ÙÔÓ·, ·ÓÔÌÔÈfiÙ˘· ·ÓÙ›- ÁÚ·Ê· ÂÈÙ˘¯ËÌ¤ÓˆÓ ÚÔÙ‡ˆÓ, Ô˘ Ô‡Ù ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Û˘ÁÎÈÓ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÛËÌÂÚÈÓfi ÂÈÛΤÙË ÙÔ˘˜, Ì· Ô‡ÙÂ Î·È Ó· Â͢ËÚÂÙ‹ÛÔ˘Ó, fiˆ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ùfi Ó· Â͢ËÚÂÙ‹ÛÔ˘Ó Ù· ¤ıÈÌ·, ÔÈ ‰ÚfiÌÔÈ, Ù· ÂÓ‰‡- Ì·Ù· Î·È Ù· ÙÚ·ÁÔ‡‰È· ÌÈ·˜ ¿ÏÏ˘ ÂÔ¯‹˜ –fiÛÔ ÂÙ˘¯Ë̤ӷ ÎÈ ·Ó ›ӷȖ ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ÙÔ‡ Û‹ÌÂÚ·.

¶∞ƒ∞¢√™∏ ∫∞π ™∏ª∂ƒπ¡∏ £∂™∏ ∫∞π ¢À¡∞Δ√Δ∏Δ∞ ∞ӷʤڷÌ ÌÂÚÈο ·fi Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Ù˘ ÛËÌÂÚÈ- Ó‹˜ ÔÚıfi‰Ô͢ Ó·Ô‰ÔÌ›·˜, ÁÈ· Ó· ‰ÒÛÔ˘Ì ÙÔ Îϛ̷ ÂÚ›Ô˘, ̤۷ ÛÙÔ ÔÔ›Ô Î·ÏÂ›Ù·È Ô ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ Ó· ÂÚÁ·Ûı›, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰Ë- ÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ ÌÈ· Ó¤· ÂÎÎÏËÛ›·. √ Ó·fi˜ ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡, Ó·fi˜ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ ÔÏÏ·Ï·ÛÈ·- Ṳ̂Ó˜ ÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ô˘ ÁÂÓÓÈ¤Ù·È ·fi ·˘- Ù¤˜. ™ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ Ì·˜ Ó· ‰ÒÛÔ˘Ì ÌÈ· χÛË, Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˘’ fi„ÈÓ fiÏ· Ù· ÛËÌ›· Ô˘ ı›Í·Ì ̤¯ÚÈ ÙÒÚ·, ·ÎÔÏÔ˘ı‹Û·Ì ÌÈ· ÚÔÛÂÎÙÈ΋ ÔÚ›·, ÌÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· «·Ú¿‰ÔÛË-·ÚfiÓ», fiÛÔ ÌÔÚÔ‡Û·Ì ¢ڇÙÂÚ· Î·È ‚·ı‡ÙÂÚ·. •ÂÎÈÓ¿Ì ·fi ÙË ı¤ÛË fiÙÈ Ô Ó·fi˜ ·˘Ùfi˜, ÊÔÚ¤·˜ ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È Ù˘ ÛËÌ·Û›·˜ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘- fiψ˜, ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· Û‚·Ûı› Î·È Ó· ÂÎÊÚ¿ÛÂÈ ÙË Ì·- ÎÚ·›ˆÓË ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û·Ó Ú¤- Û‚˘˜ Î·È ÚÔίˆÚË̤ÓË ·ÚÔ˘Û›· ̤۷ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ù˘ ÌË √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜, fiÔ˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È. ŒÙÛÈ ‹Ù·Ó Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ·ÎÚ·›Â˜ ı¤ÛÂȘ Î·È «ÌÔÓÙ¤ÚÓ˜» ‹ «ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈΤ˜» ÌÔÚÊÔÏÔÁÈΤ˜ χÛÂȘ ¤ÚÂ ӷ ·ÔÎÏÂÈÛıÔ‡Ó ·fi ÙËÓ ·Ú¯‹. Œ¯ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ˆ˜ Ô‰ËÁfi Ì·˜, ‚·Û·ÓÈÛı‹Î·Ì ÔÏ‡Ó Î·ÈÚfi ÁÈ· Ó· ‚Úԇ̠ÙË ÛˆÛÙ‹ ¤Î- ÊÚ·ÛË, ÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË Ô˘, ηٿ ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„‹ Ì·˜, ı· ·¤‰È‰Â ÙÔ «Ó‡̷» Î·È fi¯È ÙÔ «ÁÚ¿ÌÌ·» Ù˘ ˙›‰ˆÚ˘ ·˘Ù‹˜ ËÁ‹˜ ÁÈ· ÙË ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ˙ˆ‹ ÙÔ‡ Û‹ÌÂÚ· ÁÂÓÈο, fiÛÔ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ‡·ÚÍË

–395– °. ¶. §∞μμ∞ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ∫ˆÓ/fiψ˜ ÂȉÈÎfiÙÂÚ·. ΔË ‚Ô‹- ıÂÈ· ÁÈ· Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÔ˘Ì ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË, ˙ËÙ‹Û·ÌÂ Î·È ÙËÓ ‚Ú‹- ηÌ ÛÙÔ Ó‡̷ Î·È ÛÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ ηٿ ·ÚÈÔ ÏfiÁÔ, Î·È Î·ÙfiÈÓ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ Î·È ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¡·Ô‰ÔÌ›·˜. ¢›ÓÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙÔ ÚÔ- ‚¿‰ÈÛÌ· fi¯È ÛÙȘ ÌÔÚʤ˜ ·ÏÏ¿ ÛÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ, Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó Î¿ı ÊÔÚ¿ ÙȘ ÌÔÚʤ˜ ÙÔ˘ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ –·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ÂÔ¯‹ Î·È ÙÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘– ÓÔÌ›˙Ô˘Ì fiÙÈ ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ì ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, Ë ÔÔ›· ÂÚÌËÓ‡ÂÈ ÙËÓ ∞Ï‹ıÂÈ· Ì ÙËÓ ¤ÌÓ¢ÛË ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡- Ì·ÙÔ˜ οı ÊÔÚ¿ Ì ÙÔ ·Ó¿ÏÔÁÔ ¤Ó‰˘Ì· Ù˘ ÔÚÈṲ̂Ó˘ ÂÔ¯‹˜. ΔÔ ÂοÛÙÔÙ ·˘Ùfi ÈÛÙÔÚÈÎfi ¤Ó‰˘Ì· ·ÔÙÂÏ› Î·È ÙË ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ıÚËÛΛ·˜, ÁÈ·Ù› Ù˘ ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ù· ÂÎ- ÊÚ·ÛÙÈο ̤۷ Ù˘ οı ÂÔ¯‹˜, ÁÈ· Ó· ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ ÂÓÛ·ÚΈ- ı›۷ ∞Ï‹ıÂÈ· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÈ ÙËÓ Ô˘Û›· Ù˘. ¶·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰˘Ó·ÌÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ Ï·ÙÚ›·˜ ¤¯Ô˘Ì ¿ÊıÔÓ·. ∞ӷʤÚÔ˘Ì ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ÙËÓ Î·ÈÓÔÊ·Ó‹ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ·fiÊ·ÛË ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ó· ÂÚÌËÓ‡- Ô˘Ó ÙËÓ ∞Ï‹ıÂÈ· ÙÔ˘ ∂˘·ÁÁÂÏ›Ô˘ Ì ÙȘ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈ- ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ‹ ÙËÓ Â˘Ú‡ÙËÙ· ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ Ó· ‰Â¯ı› ÙÔÏÌËÚ¤˜ Î·È Ó¤Â˜ χÛÂȘ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ Ó·Ô‰ÔÌ›·, fiˆ˜ Ô Ó·fi˜ Ù˘ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜ ‹ ÙËÓ ˘ÛÙÂÚfiÙÂÚË ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË Ù˘ ÌÔÚÊ‹˜ ÙÔ˘ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙˆÓ ª·Î‰fiÓˆÓ, ÙˆÓ ∫ÔÌÓËÓÒÓ Î·È ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ. Δ· ·Ó·ÓÙ›ÚÚËÙ· ·˘Ù¿ ÁÂ- ÁÔÓfiÙ·, Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË fi¯È ˆ˜ ÛÙ·ÙÈ΋ ·ÏÏ¿ ˆ˜ ‰˘Ó·ÌÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Î·È ˆ˜ Ù·‡ÙÈÛË Ì ÙËÓ ›‰È· ÙË ˙ˆ‹ Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜, ÛÙ¿ıËÎ·Ó ÁÈ· Ì·˜ ÛËÌ·ÓÙÈο ÛÙËÚ›ÁÌ·Ù· ÛÙË ‰Ô˘ÏÂÈ¿ Ì·˜. ™ËÌ·ÓÙÈο ÁÈ·Ù› Ì·˜ ¤‰ÂÈÍ·Ó ÙÔ ÛˆÛÙfi Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ- ΋˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜, Ô˘ ‰¤¯ÂÙ·È Ì¤Ó ÙË ÛÙ·ıÂÚ‹ Î·È ·ÌÂÙ¿‚ÏËÙË Ô˘- Û›· Ù˘ ·Ú·‰fiÛˆ˜, ‰ÂÓ ÌÔÚ› fï˜ Ó· ‰ÂÛÌ¢ı› ·fi ÙȘ Âο- ÛÙÔÙ ÌÔÚʤ˜ Ù˘. ¢Â¯fiÌÂÓÔÈ ÙË ‚·ÛÈ΋ ·˘Ù‹ ·Ï‹ıÂÈ· Î·È ÂÚÌËÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ‰˘Ó·ÌÈο Î·È fi¯È ÛÙ·ÙÈο, ÓÔÌ›˙Ô˘Ì ˆ˜ ‰ËÌÈÔ˘Ú- Á‹Û·Ì ÙËÓ ÚÔ¸fiıÂÛË Ù˘ ÔÚı‹˜ ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ΋˜ χÛˆ˜ Ì ·ÓÙ›- ÛÙÔÈ¯Ô Û‚·ÛÌfi ÛÙËÓ Ô˘Û›· Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜.

–396– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ ∏ ‰ÔÌ‹ Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ë ÌÔÚÊ‹ Ù˘ £Â›·˜ §ÂÈÙÔ˘Ú- Á›·˜ ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ‰fiÁÌ·ÙÔ˜ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙË Ì¤Û· ÛÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜. ™˘Ó¤ÂÈ· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜ Â›Ó·È Ë ÚˆÙÔÁÂÓ‹˜ ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘, Ô˘ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÌÂÙ·‚ÏËı› Î·È Ó· ·ÏÏ¿ÍÂÈ ÔÚÁ¿ÓˆÛË. ŒÙÛÈ Ô Ó·fi˜ Ì·˜ ‰È·ÙËÚ› ÙÔ˘˜ ‚·ÛÈÎÔ‡˜ ¿ÍÔÓ˜, ÙÔÓ ÚÔ- Û·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi, ÙÔ Û¯‹Ì· ÙÔ˘ ÛÙ·˘ÚÔ‡, ÙÔÓ ÙÚÈ·‰ÈÎfi ¯ˆÚÈÛÌfi Û πÂÚfi μ‹Ì· (Ì ÚfiıÂÛË Î·È ‰È·ÎÔÓÈÎfi), Î·È Ù¤ÏÔ˜ Û ¡¿ÚıËη. ¢È·ÙË- ÚÒÓÙ·˜ ÙÔ ‚·ÛÈÎfi ·˘Ùfi Û¯‹Ì· ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ì ¤ÙÛÈ Î·È ÙÔ Û˘Ì‚ÔÏÈ- ÛÌfi Î·È ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfiÙËÙ· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ Ï·ÙÚ›·˜. •ÂÎÈÓÒÓÙ·˜ ·fi Ù· ‰Â‰Ô̤ӷ Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜ –Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ¯ÒÚˆÓ– ÚÔÛ·ı‹Û·Ì ӷ ÙÔÓ›ÛÔ˘ÌÂ Î·È Ó· ·Ó·‰Â›ÍÔ˘Ì ÙÔÓ ¤ÙÛÈ ‰È·Úıڈ̤ÓÔ ¯ÒÚÔ Ì ÎÚÈÙ‹ÚÈ· Ô˘ ·Ó·- ʤÚÔÓÙ·È ÛÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ·›ÛıËÌ·, Ù· Ó¤· ˘ÏÈο Î·È ÙȘ ÛËÌÂÚÈÓ¤˜ ÙÂ- ¯ÓÈΤ˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜. Δ· ÔÈÎÔ‰ÔÌÈο ˘ÏÈο –ÛȉËÚÔÌÂÙfiÓ, ηٿ ·- ÚÈÔ ÏfiÁÔ, ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛ‹ Ì·˜– Î·È Ë ÛËÌÂÚÈÓ‹ Ù¯ÓÈ΋ Ì¿˜ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ó Ó· ÂÎÊÚ¿ÛÔ˘Ì ¿ÓÂÙ· Ì ÙË Ó·Ô‰ÔÌ›· ÙË ‚·ı‡ÙÂÚË Ô˘Û›· ÙÔ˘ ηÈ- ÚÔ‡ Ì·˜, Ô˘ ˙ËÙ¿ Î·È ÛÙË ıÚËÛΛ· fi¯È ÙË ÌfiÓˆÛË Î·È ÙÔÓ Î·- Ù·ÎÂÚÌ·ÙÈÛÌfi ·ÏÏ¿ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ, ÙÔ ÔÌ·‰ÈÎfi Ó‡̷ Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÚÔÛ¢¯‹˜ Î·È ÛˆÙËÚ›·˜. ∞˘Ùfi ÙÔ ÔÌ·- ‰ÈÎfi Ó‡̷ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÔÈÌÓ›Ô˘ –·Ó¿Ú¯·ÈË ÂÈÙ·Á‹ Î·È ÛËÌÂÚÈÓ‹ ¤ÓÙÔÓË ÚÔ‹ Î·È ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙˆÓ ··ÓÙ·¯Ô‡ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ- ÎÒÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ÈÔ ÌÈÎÚ‹˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜– ‚Ú›ÛÎÂÈ ÙËÓ ¤ÎÊÚ·Û‹ ÙÔ˘ ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ΢ڛˆ˜ ¡·Ô‡, Ô ÔÔ›Ô˜, ÂÓÈ·›Ô˜ Î·È ÂχıÂÚÔ˜ ·fi οı ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÛÙ‹ÚÈÁÌ· ‹ ÙÔ›¯Ô, ÚÔÛʤÚÂÙ·È Û·Ó ÎÔÈÓ‹ ·ÁοÏË Î·È ÙfiÔ˜ ·Ó·Ù¿Ûˆ˜ ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÂÎ- ÎÏËÛÈ·˙Ô̤ӈÓ. ∏ Â›ψۋ ÙÔ˘, ¿ÓÂÙË Î·È Î·Ù¿ÏÏËÏ· ‰È·ÙÂ- Ù·Á̤ÓË, ‚ÔËı¿ ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÔÌ·‰ÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È Î·Ù¢ı‡- ÓÂÈ ÙÔ Ó‡̷ ·˘Ùfi ÚÔ˜ ¤Ó· ÛËÌÂ›Ô –ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙˆÓ «‰ÚˆÌ¤ÓˆÓ» Ù˘ £Â›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜– Î·È ¤ÙÛÈ Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο ÛÙÔ ‚·- ı‡ÙÂÚÔ ÛÙfi¯Ô Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜, ÙË ÌÂÙ¿ıÂÛË ÙÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·˙Ô̤ÓÔ˘ ·fi ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ· Û ÌÈ· ÛÊ·›Ú· ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È ıÚËÛ΢- ÙÈ΋˜ ÂÍ¿ÚÛˆ˜.

–397– °. ¶. §∞μμ∞

EÈÎ. 3·. ∫¿ÙÔ„Ë Î·È ‰È¿Ù·ÍË ÙˆÓ Î·ıÈÛÌ¿ÙˆÓ. 3‚. ΔÔÌ‹ ηٿ Ì‹ÎÔ˜ Ì ÙËÓ ·ÓÔ‰È΋ ÔÚ›· ÙÔ˘ ʈÙfi˜ ÚÔ˜ ÙËÓ øÚ·›· ¶‡ÏË

∏ ∂π™∞°ø°∏ Δ√À ºøΔ√™ °È· ÙËÓ Â›Ù¢ÍË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÛÙfi¯Ô˘ ÚÔÛÔ¯‹ ‰fiıËΠ–ÂÎÙfi˜ ·fi ÙËÓ Î·ı·ÚfiÙËÙ· Î·È ÙËÓ ÔÚÁ·ÓÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ¯ÒÚˆÓ ÙÔ˘ πÂÚÔ‡, ∫˘Ú›ˆ˜ ¡·Ô‡ Î·È ÙÔ˘ ¡¿ÚıËÎÔ˜– Î·È ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÙÔ Êˆ˜ ÂÈÛ¿ÁÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜. ΔÔ Êˆ˜ ·ÔÙÂÏ›, fiˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi, Ì·˙› Ì ÙË Ì¿˙· (‡ÏË) Î·È ÙÔ ¯ÒÚÔ Ô˘ ÂΛÓË ÂÚÈÎÏ›ÂÈ,

–398– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ Ù· ÙÚ›· ‚·ÛÈο Î·È ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë ÛÙÔȯ›· οı ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁ›·˜. π‰È·›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· ·›ÚÓÂÈ ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·˘Ùfi ÛÙ· Ï·ÙÚ¢- ÙÈο ÎÙ›ÛÌ·Ù·, fiÔ˘ Ë ·Ó¿‰ÂÈÍË ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ ̤ۈ ÙÔ˘ ʈÙfi˜ ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁ› ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙȘ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÂΛӘ, Ô˘ ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ó Ù· ÎÙ›ÛÌ·Ù· ·˘Ù¿ ·fi Ù· ÚÔÔÚÈṲ̂ӷ ÁÈ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ¯ˆÚ›˜ ˘ÂÚ‚·ÙÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi. ™ÙÔ ™·ÌÂ˙‡ ÚfiıÂÛË Â›Ó·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› ÌÈ· ÈÂÚ·Ú¯Ë̤ÓË –ÔÛÔÙÈο Î·È ÔÈÔÙÈο– ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ʈÙfi˜ ÛÙÔ ÂÛˆ- ÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ ¡·Ô‡, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ ‰ÒÛÂÈ ÛÙÔÓ ÂÈÛÂÚ¯fiÌÂÓÔ ÙÔ ·›ÛıËÌ·, ηıÒ˜ Ì·›ÓÂÈ ÛÙÔÓ ¡¿ÚıËη, fiÙÈ ÌÈ· ÙÔÌ‹ Á›ÓÂÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ¤Íˆ ¯ÒÚÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ Ô˘ ·ÓÔ›ÁÂÙ·È ÌÚÔÛÙ¿ ÙÔ˘ ‰Ú·ÛÎÂÏÒÓÙ·˜ ÙÔ Î·ÙÒÊÏÈÔ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜. ªÂȈ̤ÓÔ ÙÔ Êˆ˜ ÛÙÔÓ ¡¿ÚıËη Î·È ‰ÔṲ̂ÓÔ ·fi ÙËÓ ÔÚÔÊ‹ ·ÓÙ› ·fi Ù· Ï¿ÁÈ· ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÌÈ· ‰È·ÊÔ- ÚÔÔ›ËÛË ÛÙÔ ÙÌ‹Ì· ·˘Ùfi Ô˘ Á›ÓÂÙ·È ·Ó·Áη›·, ÁÈ· Ó· ÌÂÙ·Ë- ‰‹ÛÔ˘Ì ·fi ÙÔÓ ÁÂÓÈÎfi, ¯ˆÚ›˜ ÂȉÈ΋ ÔÈfiÙËÙ· Î·È ÛËÌ·Û›· Â͈- ÙÂÚÈÎfi ¯ÒÚÔ ÛÙÔÓ Î˘Ú›ˆ˜ ¡·fi Î·È ÙÔ πÂÚfi μ‹Ì·, ¯ÒÚÔ˘˜ ηْ ÂÍÔ¯‹Ó ÊÔÚÙÈṲ̂ÓÔ˘˜ Ì ˘ÂÚ‚·ÙÈÛÌfi Î·È ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ˘Ô‚ÏËÙÈÎfiÙËÙ·. ªÂ ÙËÓ ÔÚ›· ÚÔ˜ ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ ΢ڛˆ˜ ¡·Ô‡ ·˘Í¿ÓÂÙ·È Î·È Ë ÔÛfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÈÛÂÚ¯Ô̤ÓÔ˘ ʈÙfi˜ ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ Î·Ù·ÚÚ¿ÎÙ˘ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ ™ÔϤ·, fiÔ˘ Î·È Ô ÙfiÔ˜ Ô˘ Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ¯ÒÚ· Ù· «‰ÚÒ- ÌÂÓ·» Ù˘ £Â›·˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜, ‹ ÔÚıfiÙÂÚ·, ÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ÂΛÓÔ Ù˘ ‰Ú·- Ì·ÙÈ΋˜ ·ÂÈÎÔÓ›Ûˆ˜ ÙÔ˘ ÌÔÓ·‰ÈÎÔ‡ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜, ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ï·Ì‚¿- ÓÔ˘Ó Ì¤ÚÔ˜ ÂÓÂÚÁ¿ Î·È ÔÌ·‰Èο «ÎÏ‹ÚÔ˜» Î·È «Ï·fi˜». ∏ ηÌ‡ÏË ÙÔ˘ ʈÙfi˜ (Ú‚Ï. ÙËÓ Î·Ù¿ Ì‹ÎÔ˜ ÙÔÌ‹), Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÌÈ·Ó ·ÓÈ- Ô‡Û· ÔÚ›· ·fi ÙËÓ Â›ÛÔ‰Ô Ì¤¯ÚÈ ÙËÓ øÚ·›· ¶‡ÏË Î·Ù¢ı‡ÓÂÈ ¤ÙÛÈ ÙËÓ Î›ÓËÛË ÙÔ˘ ÈÛÙÔ‡ ¤ÓÙÔÓ· Î·È ˘Ô‚ÏËÙÈο Î·È Û˘ÓÙ›ÓÂÈ Ó· ÂÈ- Ù¢¯ı› Ì ηı·Ú¿ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο ̤۷ (ʈ˜, ΛÓËÛË, ÔÙÈΤ˜ Û¯¤- ÛÂȘ ÙˆÓ Î·›ÚÈˆÓ ÛËÌ›ˆÓ ÙÔ˘ Ï·ÙÚ¢ÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘) Ë ÔıÔ‡ÌÂÓË ¤Í·ÚÛË, ·Ó¿Ù·ÛË Î·È ÈηÓÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ ·ÈÛı‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ÂÈÛÂÚ¯Ô̤ÓÔ˘ Î·È ÌÂÙ¤¯ÔÓÙÔ˜ ÛÙ· «‰ÚÒÌÂÓ·» ÈÛÙÔ‡. ŒÙÛÈ Ì·˙› Ì ÙÔÓ §fiÁÔ, ÙË ªÔ˘ÛÈ΋ Î·È ÙËÓ ∞ÁÈÔÁÚ¿ÊËÛË ¤Ú¯ÂÙ·È Î·È Ë ∞Ú¯È- ÙÂÎÙÔÓÈ΋ Ó· Û˘Ì‚¿ÏÂÈ ÂÓÂÚÁ¿ Î·È Ì ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ·›- ÛıËÌ· ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ ÛÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË Ù˘ Ï·ÙÚ¢ÙÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ ÙÔ˘ ÔÚ- ıfi‰ÔÍÔ˘ ‰fiÁÌ·ÙÔ˜.

–399– °. ¶. §∞μμ∞ ∏ Û¯¤ÛË ÙÔ˘ πÂÚÔ‡ μ‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ∫˘Ú›ˆ˜ ¡·Ô‡ Ì ÙË ‰ËÌÈÔ˘Ú- Á›· ¯·ÌËÏÔ‡ Δ¤ÌÏÔ˘ Î·È ÙËÓ ÔÚÁ·ÓÈ΋ Û‡Ó‰ÂÛË ÙˆÓ ÌÂÚÒÓ ÙÔ˘˜, ÒÛÙ ӷ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ‰‡Ô ̤ÏË ÂÓfi˜ ÂÓÈ·›Ô˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔ‡ fiÏÔ˘, ¢ڛ- ÛÎÂÙ·È Û ·ÚÌÔÓ›· ÙfiÛÔ Ì ÙȘ Ï·ÙÚ¢ÙÈΤ˜ ·Ó¿ÁΘ fiÛÔ Î·È Ì ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¡·Ô‰ÔÌ›·˜. ΔÔ Êˆ˜, ¤ÓÙÔÓÔ Î·È Î˘- ÚÈ·Ú¯ÈÎfi ÛÙÔ ÛËÌÂ›Ô fiÔ˘ Ù· ‰‡Ô ·˘Ù¿ ̤ÏË ÂÓÒÓÔÓÙ·È, Á›ÓÂÙ·È ÙÔ Ì¤ÛÔ ÂÓٿ͈˜ fiÏˆÓ ÙˆÓ ·Ó·Áη›ˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜ (∞Á. ΔÚ·¤˙˘, ™ÔϤ·, ÕÌ‚ˆÓÔ˜, ı¤ÛÂˆÓ ÃÔÚÔ‡ Î·È ∂ÈÛÎÔÈÎÔ‡ £Úfi- ÓÔ˘), ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ ‰¤ÓÔÓÙ·È ·Ú·‰ÔÛȷο (Ú‚Ï. ÙË ‰È¿ÚıÚˆÛË ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ·˘ÙÒÓ ÛÙËÓ ∞Á›· ™ÔÊ›·), fiÛÔ Î·È Ó· ÈηÓÔÔÈÔ‡Ó ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÏËÚÒÌ·ÙÔ˜. ΔÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ·˘Ùfi ÛÙ¿ıËΠÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÁÈ· ÙË ‰È¿ÚıÚˆÛË ÙÔ˘ ÂÛˆ- ÙÂÚÈÎÔ‡ ÙÔ‡ Ó·Ô‡, ‰ÈfiÙÈ Ë ÂÓÂÚÁÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ù˘ £Â›·˜ ∂˘¯·ÚÈÛÙ›·˜ Î·È Ë ·ÌÂÛfiÙÂÚË ÁÂÓÈο Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÁÂÓÔ̤- ÓˆÓ Ì¤Û· ÛÙÔ πÂÚfi μ‹Ì· Î·È ¤Íˆ ÛÙÔÓ ∫˘Ú›ˆ˜ ¡·fi, ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÁÈ· ÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· ÂÈÙ·Á‹ Ô˘ ·ÔÚÚ¤ÂÈ ·fi ÙÔ Ó‡̷ Ù˘ ÛË- ÌÂÚÈÓ‹˜ ∏ÁÂÛ›·˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ó· ÂÓÙ›ÓÂÈ Î·È Ó· ·Ó·Ù‡ÍÂÈ, Û fiϘ ÙȘ Îϛ̷Θ Î·È fiÏ· Ù· Â›‰·, ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋ Û˘ÓÔÌÈÏ›· ÙˆÓ ÌÂÚÒÓ Î·È ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜. ŒÙÛÈ ÂÈ- ‰ÈÒ¯ıËÎÂ Ë ÔÙÈ΋ Û‡Ó‰ÂÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ¯ÒÚˆÓ ÙfiÛÔ Ì ÙËÓ ÂÓÈ·›· ‰È·- ‰Ô¯‹ ÙˆÓ Î·Ì˘ÏfiÁÚ·ÌÌˆÓ ÂÈÊ·ÓÂÈÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ÙÂÏÂÈÒÓÔ˘Ó ÛÙËÓ ·„›‰· ÙÔ˘ πÂÚÔ‡ – ÔÚ·Ù‹ ·fi fiÏÔ ÙÔ ÂÎÎÏËÛ›·ÛÌ· fiÛÔ Î·È ·fi ÙËÓ «¿ÓˆıÂÓ» ÂÓÔÔ›ËÛ‹ Ù˘ Ì ÙËÓ ÙÔÔı¤ÙËÛË Ù˘ ΢ڛ·˜ ËÁ‹˜ ÙÔ˘ ʈÙfi˜, ÂΛ fiÔ˘ ÎÔÚ˘ÊÒÓÂÙ·È Ë ˘Ô‚ÏËÙÈ΋ Â·Ó¿ÏË„Ë ÙÔ˘ £Â›Ô˘ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ì ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ·Ó·‚·ıÌfi. ™ÙËÓ ÎÔڇʈÛË ·˘Ù‹ ηٷÙ›ÓÔ˘Ó fiÏ· Ù· ˘fiÏÔÈ· ÂÛˆÙÂÚÈο ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ Ó·Ô‡. ΔÔ ‡ÊÔ˜ ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔ- ÓÈο ·fi ··Ï¤˜ fiÛÔ Î·È ·Ϥ˜ Ì· ÈÂÚ·Ú¯Ë̤Ó˜ ÁÚ·Ì̤˜ Î·È ·fi ·Ó·ÏÔÁ›Â˜, Ô˘ ‚ÔËıÔ‡Ó ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌÈ·˜ ıÂÚÌ‹˜ fiÛÔ Î·È Â›- ÛËÌ˘ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·˜. √È ÂÈÊ¿ÓÂȘ ı· ‰Â¯ıÔ‡Ó ÙÔ ··Ú·›ÙËÙÔ ÛÙÔÈ- ¯Â›Ô Ù˘ ·ÁÈÔÁÚ·Ê‹Ûˆ˜ ·ÏÏ¿ ¿ÏÈ Ì ÙËÓ ÚfiıÂÛË Ó· ·Ó·‰Âȯı› Ô ¯ÒÚÔ˜ Î·È fi¯È Ó· ηٷÊÔÚÙˆıÔ‡Ó ÔÈ ÂÈÊ¿ÓÂȘ ¯ˆÚ›˜ ·Ô¯ÚÒ- ÓÙ· ÏfiÁÔ È·. ™ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜ fiÔ˘ Ë Δ¤¯ÓË ¤¯ÂÈ ‰È·ÊÔÚÔÔÈËı›

–400– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, Ë «‰È‰·ÎÙÈ΋» ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË ÙÔ˘ μ˘- ˙·ÓÙ›Ô˘, ÚÔÔÚÈṲ̂ÓË Ó· ‰È·‰ÒÛÂÈ ÌÔÚÊÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙȘ ·Ï‹ıÂȘ ÙÔ˘ ∂˘·ÁÁÂÏ›Ô˘ ÛÙÔ Ï·Ù‡ÙÂÚÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÎÔÈÓfi, ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ È· ÙË ÛË- Ì·Û›· Ô˘ ›¯Â ÙfiÙÂ. √È ¯ÚˆÌ·ÙÈο ‚·Ú˘ÊÔÚو̤Ó˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ, fiÙ·Ó ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·Ú¿ ÌÈÌ‹ÛÂȘ ¯ˆÚ›˜ ¿ÌÂÛË Û¯¤ÛË Ì ÙÔ ÂÈ- ηÛÙÈÎfi ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ·›ÛıËÌ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜, ÎÔ˘Ú¿˙Ô˘Ó ÙÔÓ È- ÛÙfi Î·È ÙÔÓ ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÔ˘Ó. ™ÙÔ ™·ÌÂ˙‡, ·ÓÙ›ıÂÙ·, Ë ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ ·ÔÙÂÏ› Î·È ·˘Ù‹, Ì ÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ·ÏÏ¿ ÌÂÏÂÙË̤ÓË ·ÚÔ˘Û›· Ù˘, ÔÚÁ·ÓÈÎfi ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ fiÏÔ˘, ÒÛÙ ӷ ÌËÓ ·ÓÙÈÛÙÚ·Ù‡ÂÙ·È ÙËÓ ·ÚÌÔÓ›· ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ Î·È Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ·ÓÂÈı‡ÌËÙ· ΤÓÙÚ· ‚¿ÚÔ˘˜, Ô˘ ı· ÂÓÔ¯ÏÔ‡Ó ÙÔ ÛˆÛÙfi ‚›ˆÌ· Î·È ÙË Û˘ÓÂ‹ ·Ó¤ÏÈÍË Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘ Ó·Ô‡. ¶ÚÔ˜ ÙÔ ÛÎÔfi ·˘Ùfi ÌÂÏÂÙ‹Û·Ì ÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ Î·È ÙÔ ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈÎfi ̤ÚÔ˜ ·- Ú¿ÏÏËÏ· Î·È ·fi ÙËÓ ·Ú¯‹ Ì·˙› Ì ÙÔÓ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ ƒ¿ÏÏË ∫Ô„›‰Ë, ÒÛÙÂ Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ ÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· Î·È ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊ·.

√ Δƒ√⁄§§√˜ ø˜ ∞ƒÃπΔ∂∫Δ√¡π∫√ ™Δ√πÃ∂π√ ∂Ú¯fiÌ·ÛÙ ٤ÏÔ˜ ÛÙÔ ı¤Ì· ÙÔ˘ ÙÚÔ‡ÏÏÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ÛÙÔ Ó·fi ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·ÚÓÂ›Ù·È Ù· ·Ï·È¿ ÚfiÙ˘· Î·È Ó· ·ÎÔ- ÏÔ˘ı› ‰ÈÎfi ÙÔ˘ ‰ÚfiÌÔ. ∞ÓÙ› ÙÔ˘ Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ˘ ÙÚÔ‡ÏÏÔ˘ ÚÔÙÈÌ‹- Û·Ì ӷ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì ¤Ó· ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ÛÙÔÈ- ¯Â›Ô˘, Îfi‚ÔÓÙ·˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÛÙË Ì¤ÛË ÙÔÓ μ˘˙·ÓÙÈÓfi ıfiÏÔ Ì ÙË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ÙÔ˘ ÛËÌ·Û›·. ∂‰Ò Â›Ó·È ·Ó·Áη›· ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·Ó·‰ÚÔÌ‹ ÛÙË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ·Û›ÁÓˆÛÙÔ˘ ·˘ÙÔ‡ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘, Ô˘ Â›Ó·È Ôχ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ˜ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ Ó·Ô‰ÔÌ›·˜. √ ÙÚÔ‡ÏÏÔ˜ ‹ Ô ıfiÏÔ˜ ÛÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÔÚʤ˜ ÙÔ˘ (ËÌÈÛÊ·ÈÚÈÎfi˜, ΈÓÈÎfi˜ ‹ ˆÔÂȉ‹˜) ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Û˘Ì- ‚ÔÏÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô fi¯È ÌfiÓÔÓ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ·Ú¯ÈÙÂ- ÎÙÔÓÈ΋˜, ·ÏÏ¿ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·Ó¿Ú¯·ÈÔ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÔÏÈ- ÙÈÛÌÒÓ Î·È ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÌÂÓÔ Û ÈÂÚ¿ ÎÙ›ÚÈ·, Ù¿ÊÔ˘˜, ·ÎfiÌ· Î·È ·Ó¿ÎÙÔÚ·, fiÔ˘ Ô ËÁÂÌfiÓ·˜ Ù·˘ÙÈ˙fiÙ·Ó ‹ Û˘Ó- ‰ÂfiÙ·Ó Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ £Â›Ô˘. ∞˘Ù‹ Ë ÌÔÚÊ‹ ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙÔÓ Ô˘-

–401– °. ¶. §∞μμ∞

EÈÎ. 4. ª·Î¤ÙÙ· ÙÔ˘ π. ¡·Ô‡ ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡

Ú·Ófi, fiÔ˘ ‚¤‚·È· Ô˘Ú·Ófi˜ Â›Ó·È Ô ÙfiÔ˜ ÙÔ˘ £Â›Ô˘ ŸÓÙÔ˜ («¶¿ÙÂÚ ËÌÒÓ Ô ÂÓ ÙÔȘ Ô˘Ú·ÓÔ›˜»), ÙfiÛÔ ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ fiÛÔ Î·È ÈÛÙÒÓ ¿Ï- ÏˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ, ·ÎfiÌ· Î·È ·ÊÚÈηÓÈÎÒÓ Ê˘ÏÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ÈÛÙ‡- Ô˘Ó fiÙÈ «fiÔ˘ Ô Ô˘Ú·Ófi˜ ÂΛ Â›Ó·È Î·È Ô £Âfi˜». ™Â ÔÏϤ˜ ÂÚÈ- ÙÒÛÂȘ, Ë Ï¤ÍË «Ô˘Ú·Ófi˜» –fiˆ˜ ÛÙËÓ ¶·Ï·È¿ ¢È·ı‹ÎË (∞ã ª·ÎÎ. 2, 37) ‹ Ë «‚·ÛÈÏ›· ÙˆÓ Ô˘Ú·ÓÒÓ» ÛÙËÓ ∫·ÈÓ‹ (ª·Ùı. 3, 2 Î·È 3, 17)– ·ÓÙÈηıÈÛÙ¿ ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ ÚÔʤÚÂÙ·È. ∏ ÚÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ·˘Ù‹ ·Ú¿‰ÔÛË ÁÓÒÛˆ˜ Î·È ÂÌÂÈÚ›·˜, Ë ÔÔ›· ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ‚ڋΠÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ‰È·Ù‡ˆÛË, Ô‰‹ÁËÛÂ Î·È ÙË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÛÙË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ·ÎÏÔ˘ Î·È Ù˘ ÛÊ·›Ú·˜ ‹ ÙÔ˘ ËÌÈÛÊ·ÈÚ›Ô˘ ˆ˜ ÌÔÙ›‚Ô˘ Ì ·Ó¿ÏÔÁÔ Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi Â- ÚȯfiÌÂÓÔ. √ ∞Óı¤ÌÈÔ˜ Î·È Ô πÛ›‰ˆÚÔ˜, ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ Ù¯ÓÈÎÔ› Ù˘ ÂÔ- ¯‹˜ ÙÔ˘˜, ÌÂÙ¤ÊÂÚ·Ó ÛÙËÓ Ú¿ÍË ÙË ıˆÚËÙÈ΋ ·˘Ù‹ ÁÓÒÛË Ù˘ ΢- ÎÏÈ΋˜ ÎÈÓ‹Ûˆ˜ ÙˆÓ Ï·ÓËÙÒÓ, fiˆ˜ ‰È·Ù˘ÒÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ·, ÙÔÓ ÿ·Ú¯Ô, Î.¿. ¶¤Ù˘¯·Ó ¤ÙÛÈ Ó· ηٷÛ΢¿ÛÔ˘Ó, ÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓÔÈ ÛÙË Ì¤¯ÚÈ ÙfiÙ ÂÌÂÈÚÈ΋ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË, ÙÔÓ ÙÂÏÂÈfiÙÂÚÔ ËÌÈ- ÛÊ·ÈÚÈÎfi ÙÚÔ‡ÏÏÔ ÛÙËÓ ∞Á›· ™ÔÊ›· ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, ¤Ó·Ó Ù¤- ÏÂÈÔ Î‡ÎÏÔ ÙÔÔıÂÙË̤ÓÔ Û ¤Ó· ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ, Ù· ‰‡Ô Ù¤ÏÂÈ· ‹ «ı›·»

–402– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ ÁˆÌÂÙÚÈο ÛÒÌ·Ù· Ù˘ Ï·ÙˆÓÈ΋˜ ÛΤ„ˆ˜. √È ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ›, fï˜, Ù¯ÓÈÎÔ› ηÙfiÚıˆÛ·Ó οÙÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ÙÔ˘˜ ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ˘˜ ÔÌÔ- Ù¤¯ÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜, fiˆ˜ .¯. ·fi ÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· ÙÔ˘ ¶·Óı¤Ô˘ Ù˘ ƒÒ- Ì˘, Ô˘ Â›Ó·È Ô ¿ÏÏÔ˜ ÎÔÚ˘Ê·›Ô˜ ËÌÈÛÊ·ÈÚÈÎfi˜ ıfiÏÔ˜ Ù˘ ∞Ú¯·Èfi- ÙËÙÔ˜: ÚfiÛıÂÛ·Ó Ù· ·Ú¿ı˘Ú· ÛÙË ‚¿ÛË ÙÔ˘, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ÙÔ ÊÒ˜ Ó· ÏËÌÌ˘Ú›˙ÂÈ ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Î·È Ó· ÂÍ·¸ÏÒÓÂÈ ÙË Ì¿˙·, ÂÎÊÚ¿˙ÔÓÙ·˜ Ì ·˘Ùfi ÙËÓ ÙfiÙ ‚ÈÔıˆڛ· Î·È ÙËÓ ÎÔÛÌÔÏÔÁ›· Ù˘ ÂÔ¯‹˜.

√ «Δƒ√⁄§§√˜» ™Δ√ ¡∞Ÿ Δ√À ∞¶√™ΔŸ§√À ¶∞⁄§√À ™Δ√ ™∞ª¶∂∑⁄ ∏ ıˆڛ· Ù˘ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ˘ ªÂÛ·›ˆÓ· ÁÈ· ÙËÓ ÙÂÏÂÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ÁˆÌÂÙÚÈÎÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÙÂÏÂÈfi- ÙËÙ·˜ ÛÂ Ô˘Ú¿ÓÈ· ÛÒÌ·Ù· Î·È ÙËÓ Î˘ÎÏÈ΋ ΛÓËÛ‹ ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ÈÛ¯‡ÂÈ ‚¤‚·È· Û‹ÌÂÚ· ˆ˜ ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ·Ú’ fiÏË ÙËÓ ÎÔÌ„fiÙËÙ· Î·È ÙËÓ Î·Ï·ÈÛıËÛ›· Ù˘. ∏ ÌÂÙ¿‚·ÛË ·fi ÙÔ ÁˆÎÂÓÙÚÈÎfi ÛÙÔ ËÏÈÔÎÂÓÙÚÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Ì ÙË «¡¤· ∞ÛÙÚÔÓÔÌ›·» ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫¤ÏÂÚ (1609) Î·È ÔÈ ¤Ú¢Ó˜ ÙÔ˘ ∫Ô¤ÚÓÈÎÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¡Â‡ÙˆÓ· ·Ó¤ÙÚ„·Ó ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· Î·È ÛÙË ı¤ÛË ÙÔ Î‡ÎÏÔ˘ Î·È Ù˘ ΢ÎÏÈ΋˜ ÎÈÓ‹Ûˆ˜ Ì‹Î·Ó Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë Î·È ÔÈ ÂÏÏÂÈÙÈΤ˜ ÙÚԯȤ˜ ÙˆÓ Ï·ÓËÙÒÓ, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ۋÌÂÚ· Ë Â·Ó¿- ÏË„Ë ÙÔ˘ ·ÎÏÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ËÌÈÛÊ·ÈÚ›Ô˘ Ó· ·ÔÙÂÏ› ·Ó·¯ÚÔÓÈÛÌfi ˆ˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi ÌÔÙ›‚Ô Î·È Û‡Ì‚ÔÏÔ. ∞ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜, ÏÔÈfiÓ, ÙÔ ·ÏË- ıÈÓfi ÓfiËÌ· Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ¶·Ú·‰fiÛˆ˜, fiˆ˜ ·˘Ùfi Ú·ÁÌ·ÙÒ- ıËΠÛÙË ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ΋ χÛË Ù˘ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜, fiÔ˘ ÌÂٷʤÚıËÎÂ Ë ÙfiÙ ÁÓˆÛÙ‹ ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÚÔÛ·ı‹Û·Ì ӷ Ì›ÓÔ˘ÌÂ Û˘- ÓÂ›˜ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ›‰È·˜ ÂÈÎfiÓ·˜. ∞Ó Ô Î‡ÎÏÔ˜ Î·È Ë Î›ÓËÛË Â›Ó·È ϤÔÓ ÂÏÏ›„ÂȘ, Ù›ÔÙ ‰ÂÓ ÂÌÔ- ‰›˙ÂÈ Ó· ÚÔÛ·ÚÌfiÛÔ˘Ì ÙÔ ›‰ÈÔ Û‡Ì‚ÔÏÔ ÛÙË ÛˆÛÙ‹ ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘. ŒÙÛÈ, ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡ ηٷϋͷÌ ӷ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì ¤Ó· ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ÙÔ˘ ÙÚÔ‡ÏÏÔ˘ – fi¯È ϤÔÓ ˆ˜ ËÌÈ·- ÎÏÈÔ. ΔÔ‡ÙÔ ËÁ¿˙ÂÈ ·fi ÙËÓ ÚfiıÂÛË Ó· ÂÈÛ·Á¿ÁÔ˘Ì ÙÔ Êˆ˜ ηٿ Ì›· ÔÚÈṲ̂ÓË Î·Ù‡ı˘ÓÛË ˆ˜ ÏËÌÌ˘Ú›‰·, fiˆ˜ ·Ó·Ù‡¯ıËΠ·Ú·¿Óˆ, ÒÛÙ ӷ ÙÔÓÈÛı› Ë ·Ó¿Ù·ÛË ÙÔ˘ ÈÛÙÔ‡ ηٿ ÙËÓ Î›- ÓËÛ‹ ÙÔ˘ ·fi ÙËÓ Â›ÛÔ‰Ô ÚÔ˜ ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ ¡·Ô‡.

–403– °. ¶. §∞μμ∞

EÈÎ. 5. ∂ÛˆÙÂÚÈÎfi˜ ¯ÒÚÔ˜ ÙÔ˘ ¡·Ô‡

ªÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÚfiıÂÛË, ‰‡ÛÎÔÏ· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÈÌË ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, Â›Ó·È Û‹ÌÂÚ· ·fi Ù¯ÓÈ΋˜ ÏÂ˘Ú¿˜ ‡ÎÔÏË Î·È ‰˘Ó·Ù‹, Î·È Î·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ· ÂÈÙÚÂÙ‹, ·ÊÔ‡ Ô ¡·fi˜ ·˘Ùfi˜ Â›Ó·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· ÛËÌÂ- ÚÈÓfi. £· ÌÔÚÔ‡ÛÂ, fï˜, Ó· ıˆÚËı› Ë Ï‡ÛË ·˘Ù‹ Î·È ˆ˜ ‚·ı‡- ÙÂÚË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜ Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ˆ˜ ‰È·- ÛÙÔÏ‹ ÚÔ˜ ÙÔ ÌÂ۷ȈÓÈÎfi Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi. ∏ ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÛÙË ÌÂ۷ȈÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô ‹Ù·Ó Ë ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ ÙfiÙ ıˆڛ·˜ (fi¯È Ù˘ «Ô˘Û›·˜») ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ÛÙ·ÙÈ΋˜ Î·È ÎÏÂÈÛÙ‹˜. ∏ ÂÈÎfiÓ· ·˘Ù‹ «¤Û·Û», ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ıËΠÎÈ ¿ÏÏ·Í ÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ Ì ÙËÓ ÚfiÔ‰Ô Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÛÙÔÓ Î·ÈÚfi Ì·˜. ∏ ‰È·ÊÔ- ÚÔÔ›ËÛË ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Û¯¤ÛË Ì ÙËÓ Ô˘Û›· Ù˘ Ï·ÙÚ›·˜ Î·È ÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·˜ Ù˘ ∞Á›·˜ °Ú·Ê‹˜, ·ÊÔ‡ Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ıˆڛ· ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ‰›ÓÂÈ ‚·ı‡ÙÂÚÔ ÓfiËÌ· Î·È ÚÔÛʤÚÂÈ Â˘Ú‡ÙÂÚË ÔÙÈ΋ ÁˆÓ›· ÛÙȘ ÂÂÚ·Ṳ̂Ó˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ó· ı·ıÔ‡Ó ÙË ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ›·. ª·˙›, ÏÔÈfiÓ, Ì ÙËÓ ÚfiıÂÛË Ó· χÛÔ˘Ì ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÙÔ˘ ʈ- ÙÈÛÌÔ‡ Û ۯ¤ÛË Ì ÙËÓ Î›ÓËÛË ÙÔ˘ ÂÈÛÂÚ¯Ô̤ÓÔ˘ ̤۷ ÛÙÔ ¡·fi (ÎÏÈ̷ΈÙfi˜ ·Ó·‚·ıÌfi˜, ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ʈÙÈÛÌÔ‡ Î·È Û‡Á¯ÚÔÓË Î›- ÓËÛË ÚÔ˜ Ù· ¿Óˆ ÙÔ˘ ‚ϤÌÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ÎÈÓÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ·fi ÙËÓ Â›ÛÔ‰Ô

–404– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ ÚÔ˜ ÙÔÓ ™ÔϤ·), Ì·˜ ‚·Û¿ÓÈÛÂ Î·È ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÙÔ˘ ηı·ÚÔ‡ Û˘Ì- ‚ÔÏÈÛÌÔ‡, ÙÔ˘ ÙfiÛÔ ÁÓˆÛÙÔ‡ ÛÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ¡·Ô‰ÔÌ›· ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ- ÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ÙÔ˘ ÙÚÔ‡ÏÏÔ˘. ∏ ‰È·ÌfiÚʈۋ ÙÔ˘, ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛ‹ Ì·˜, Û ÂÏÏÂÈ„ÔÂȉ‹ «‚Ô‡Ù·» –Ô˘ ·Ú¯›˙ÂÈ ¿Óˆ ·fi ÙËÓ øÚ·›· ¶‡ÏË, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÎÏ›ÓÂÈ Û·Ó ÔÚ›˙ÔÓÙ·˜, ·ÏÏ¿ Û˘Ó¯›˙ÂÈ ÓÔËÙ¿ ÙËÓ Î›ÓËÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔ ¿ÂÈÚÔ– ‰Â›¯ÓÂÈ ÌÂÓ ÙË ÛÙ·ıÂÚ‹ ·ÓıÚÒÈÓË Û˘Óı‹ÎË Î·È ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·, Ô˘ ¿ÓÙÔÙ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ¤Ó· ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜, ¤Ó· ÔÙÈÎfi ÛËÌÂ›Ô ·Ú¯‹˜, ‰È·ÙËÚ› fï˜ ÙËÓ «·ÓÔÈÎÙ‹» ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Ù˘ ∞Á›·˜ °Ú·Ê‹˜ Î·È Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÁÓÒ- Ûˆ˜ Ì ÙË ÓÔËÙ‹ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÛÙËÓ ·ÂÚ·ÓÙÔÛ‡ÓË ÙÔ˘ ™‡Ì·ÓÙÔ˜.

Δ√ ∂•øΔ∂ƒπ∫Ÿ Δ√À ¡∞√⁄ ∏ ‰È·ÌfiÚʈÛË Î·È ÙˆÓ Â͈ÙÂÚÈÎÒÓ ÂÈÊ·ÓÂÈÒÓ ·ÎÔÏÔ˘ı›, fiˆ˜ Î·È ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi, ÙËÓ ›‰È· ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ΋ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Î·È ÏÈÙfiÙËÙ·. ªÂ ηı·Ú¤˜, ¢ı‡ÁÚ·Ì̘ Î·È Î·Ì‡Ï˜ ÁÚ·Ì̤˜ ÂȉÈÒÎÂÙ·È Ó· ‰Ô- ı› ÛÙÔ ÎÙ›ÛÌ· Ë ËÚÂÌ›· Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ë ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ΛÓËÛË. À·- ÎÔ‡ÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢·ÛÙÈ΋ Î·È ÌÔÚÊÔÏ·ÛÙÈ΋ ÓÔÌÔÙ¤ÏÂÈ· ÙÔ˘ ÌÂÙfiÓ, ÔÈ Â͈ÙÂÚÈΤ˜ ÂÈÊ¿ÓÂȘ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È Ì ·‚›·ÛÙË ÌÂÙ¿- ‚·ÛË ·fi ¢ı‡ÁÚ·ÌÌ· Û ηÌ‡Ï· Â›‰·. ªÂ ÏÈÁÔÛÙ¤˜ ··Ï¤˜ ÁÚ·Ì̤˜ ¯ˆÚ›˙ÔÓÙ·È Û ¿ÓÈÛ˜ ÔÚÈ˙fiÓÙȘ ˙ÒÓ˜ Î·È ÏÔ˘Ù›˙ÔÓÙ·È Ì ÙË Ú˘ıÌÈ΋ ÂÓ·ÏÏ·Á‹ ÙˆÓ ˘‰ÚÔÚÚÔÒÓ, Ô˘ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·È Û ÏÈÙ¿ Ï·ÛÙÈο ÛÙÔȯ›·. ∏ ·‰Ú‹ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Î·È Ë ‰È·ÌfiÚʈÛË ÔÏfi- ÎÏËÚ˘ Ù˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÂÈÊ¿ÓÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÌÂÙfiÓ Ì ˘ÎÓ¤˜ ηٷÎfi- Ú˘Ê˜ «Ú·‚‰ÒÛÂȘ»-·Î̤˜ ‰›ÓÔ˘Ó ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ Û˘Ó¯‹ ΛÓËÛË ÙÔ˘ ʈÙfi˜, ÂÓÒ ‰ÂÓ ÂËÚ¿˙ÂÙ·È Î·ıfiÏÔ˘ Ë ‹ÚÂÌË ÔÚÈ˙ÔÓÙÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘. √È ‰‡Ô ·ÚȘ ›ÛÔ‰ÔÈ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ¡¿ÚıËη Î·È ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙË Û·Ê‹ ΛÓËÛË, Ì ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ Î·Ì‡ÏˆÓ ÂÈÊ·ÓÂÈÒÓ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜, Î·È ·fi ÙÔ Î·Ù·ÎfiÚ˘ÊÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ηÌ·Ó·ÚÈÔ‡. «ΔÚÔ‡ÏÏÔ˜», ÛÙ¤ÁË Î·È Î·Ì·Ó·ÚÈfi ʤÚÔ˘Ó ¯¿ÏÎÈÓË Â¤Ó‰˘ÛË Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ÌÈ· ·Ó·Áη›· fiÛÔ Î·È ÂÈı˘ÌËÙ‹ ¯ÚˆÌ·ÙÈ΋ ‰È·- ÊÔÚÔÔ›ËÛË Ì ÙËÓ ÁÎÚ›˙· ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ÙÔ˘ ÌÂÙfiÓ. ÃÚÒÌ·Ù·, ·Ú¯È-

–405– °. ¶. §∞μμ∞

∂ÈÎ. 6. ΔÔ ∞›ıÚÈÔ ˆ˜ Û˘ÓÂÎÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ •ÂÓÒÓ· (·ÚÈÛÙÂÚ¿), Ù˘ μÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ (ΤÓÙÚÔ) Î·È ÙÔ˘ π. ¡·Ô‡ Ì ÙÔ ∫ˆ‰ˆÓÔÛÙ¿ÛÈÔ (‰ÂÍÈ¿)

ÙÂÎÙÔÓÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜ Î·È ÛÙÔȯ›· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ۯ¤ÛË ‹ÚÂÌ˘ ¤ÓÙ·- Û˘, ¯ˆÚ›˜ ÙÔÓÈṲ̂Ó˜ ·ÓÙÈı¤ÛÂȘ ∏ Âȉ›ˆÍË Ù˘ Ï·ÛÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡ Ì ηı·Ú¿ ‰ÔÌÈο ‹ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο Î·È fi¯È ‰È·ÎÔ- ÛÌËÙÈο ÛÙÔȯ›·, Ì·˙› Ì ÙËÓ ·Ó·ÊÔÚ¿ Û ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ μ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ Î·È ªÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ Ó·Ô‰ÔÌ›·˜ (¿ÓÙÔÙ ˆ˜ ·Ó¿- Ï·ÛË Î·È Ó¤· ¤ÎÊÚ·ÛË Î·È fi¯È ˆ˜ Ì›ÌËÛË), ¤ÁÈÓ Ì ÙËÓ ÚfiıÂÛË Ó· Û˘Ó‰Âı› Ô Ó¤Ô˜ ·˘Ùfi˜ ¡·fi˜ ÙfiÛÔ Ì ÙÔ ¡·Ô‰ÔÌÈÎfi √Úıfi‰ÔÍÔ ·- ÚÂÏıfiÓ fiÛÔ Î·È Ì ÙËÓ Î·ıfiÏÔ˘ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÙÔ ‡ÊÔ˜. ∏ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ·ÈıÚ›Ô˘, Ô˘ ÂÓÒÓÂÈ ÔÚÁ·ÓÈο ÙÔ ¡·fi Ì ÙË ‚È‚ÏÈÔı‹ÎË Î·È ÙËÓ ·›ıÔ˘Û· Û˘Ó‰ÚÈ¿ÛˆÓ, ¤Ú· ·fi ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÙÔ˘ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ·, Â›Ó·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È ÌÈ· ¤ÓÙÔÓË ÌÓ‹ÌË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ó·Ô‰ÔÌÈÎÔ‡ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜.

–406– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞

∏ ∞°π√°ƒ∞º∏™∏ Δ√À ¡∞√À ¶·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙÔ ·Ú·¿Óˆ ηÙ¢ı˘ÓÙ‹ÚÈÔ Ùfi٠ΛÌÂÓÔ ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÒÓ Û¯Â‰›ˆÓ Î·È ÛÂ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì ÙÔÓ ¢È- ¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ¢·Ì·ÛÎËÓfi, Ë ÚÔÛÔ¯‹ Ì·˜ ÂÛÙÚ¿ÊË ÚÔ˜ ÙËÓ ·Ó‡ÚÂÛË ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘-·ÁÈÔÁÚ¿ÊÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ Ì·˙› Ì ÙÔÓ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· ı· Û˘ÓÂÚÁ·˙fiÙ·Ó ·fi ÙËÓ ·Ú¯‹ ÁÈ· ÙËÓ Â›Ù¢ÍË ÂÓfi˜ ÎÔÈÓÔ‡ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ Î·È ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ·ÔÙÂϤÛÌ·ÙÔ˜, ÒÛÙ ӷ ·ÔÊ¢¯ıÔ‡Ó ÔÈ Û˘Ó‹ıÂȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜, Ô ·ÁÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ó· ÚÔÛ·ı› ‰ËÏ·‰‹ ÂÎ ÙˆÓ ˘ÛÙ¤ÚˆÓ Ó· ·Ó·Ù‡ÍÂÈ ÙȘ Û˘Óı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Û ‰Â‰Ô̤- Ó˜ ÂÈÊ¿ÓÂȘ ÙÔ˘ Ó·Ô‡. ªÂÙ¿ ·fi Û¯ÂÙÈΤ˜ ¤Ú¢Ó˜ Î·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ- ̤Ó˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÂÁÎÚ›ÙˆÓ ∞ıËÓ·›ˆÓ ˙ˆÁڿʈÓ-·ÁÈÔÁڿʈÓ, ÙÔ ¶·- ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô ·Ó¤ıÂÛ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÛÙÔ Ì·ıËÙ‹ ÙÔ˘ ºÒÙË ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘, ·ÏÏ¿ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÎfi ηÏÏÈÙ¤¯ÓË ƒ¿ÏÏË ∫Ô„›‰Ë, Ô ÔÔ›Ô˜ Û˘ÌÊÒÓËÛ ӷ ·ÁÓÔ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÙÚ¤¯Ô˘Û· ÛÙ˘ÏÈÛÙÈ΋ ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÚÔÙ‡ˆÓ ·fi ÙÔ ¶·- ÚÂÏıfiÓ Î·È Ó· ‰ÔÎÈÌ¿ÛÂÈ ÙÔ ‰‡ÛÎÔÏÔ ‰ÚfiÌÔ ÌÈ·˜ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ·Ó·˙‹- ÙËÛ˘ √Úıfi‰Ô͢ ·ÁÈÔÁÚ·Ê›·˜, Ë ÔÔ›· Ó· ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∫È Â‰Ò Ë ÂÚÁ·Û›· ˘‹ÚÍ Â›ÔÓË Î·È ·Ó·˙ËÙË- ÙÈ΋, ‰ÈfiÙÈ Ë Û‡Á¯ÚÔÓË Ú·ÎÙÈ΋ οı ¿ÏÏÔ ·Ú¿ ‚ÔËıÔ‡Û ˆ˜ Ó¢- Ì·ÙÈ΋ ·Ó·˙‹ÙËÛË Î·È ¤ÌÓ¢ÛË. ∞Ó Ô ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘ ˘‹ÚÍ ÌÈ· ÛıÂÓ·Ú‹ ·ÚÔ˘Û›· ÁÈ· Ó· ÂÈÛÙÚ¤- „Ô˘Ì ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ, ÒÛÙ ӷ Í·Ó·‚Úԇ̠ÙÔ Ì›ÙÔ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Ì·˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜, Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋, Ô˘ ¤¯ÂÈ Î·- Ù·ÎχÛÂÈ ÙȘ ÂηÙÔÓÙ¿‰Â˜ ÙˆÓ Ó¤ˆÓ √Úıfi‰ÔÍˆÓ Ó·ÒÓ, ‰Â Û˘Ó¯›˙ÂÈ ÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈο ·ÏÏ¿ ¤¯ÂÈ «·ÁÎ˘Ïˆı›» ·fi ÙË ÌÔÚ- ÊÔÏÔÁ›· Ù˘ Î·È fi¯È ÙÔ Ó‡̷ Ù˘. √ ƒ¿ÏÏ˘ ∫Ô„›‰Ë˜ ÚÔÛ¿ıËÛÂ, ÂÔ̤ӈ˜, Ì ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡ Î·È Ì ʈÙÈṲ̂ÓÔ˘˜ ıÂÔÏfiÁÔ˘˜, fiˆ˜ Ô ∞ÚÈÛÙ›‰Ë˜ ¶·ÓfiÙ˘, Ó· ·Ó·Ù‡ÍÂÈ ÙÔ ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ì ӤԢ˜ ¿ÍÔÓ˜ Î·È Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÌÔÚʤ˜ Î·È ÌÔÙ›‚·. ∫¿ı ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· Î·È ÚˆÙfiÙ˘Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÌÔÚ› ‚¤‚·È· Ó· ÚÔηÏ› ‰˘ÛÎÔϛ˜ Î·È ·ÓÙȉڿÛÂȘ, ›Ù ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ›Ù ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ÚfiÙ·ÛË Â›- Ó·È ·˘Ù‹. ™ÙËÚÈ˙fiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ ÀfiÌÓËÌ¿ ÙÔ˘, Ô˘ Â›Û˘ ˘¤‚·Ï ˆ˜ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜ ÙÔ˘, ı· ÚÔÛ·ı‹Ûˆ ÛÙ· ÂfiÌÂÓ· Ó· ÂÚÈ-

–407– °. ¶. §∞μμ∞ ÁÚ¿„ˆ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙˆÓ Î˘ÚÈÔÙ¤ÚˆÓ ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ π. ¡·Ô‡ ÙÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡.

√ «Δƒ√⁄§§√˜» ∫∞π ∏ ∞°π√°ƒ∞º∏™∏ Δ√À §fiÁˆ Ù˘ ȉÈfiÙ˘˘ ÌÔÚÊ‹˜ Ô˘ ‹Ú ÙÔ ·Ú·‰ÔÛÈ·Îfi ·˘Ùfi ÛÙÔÈ- ¯Â›Ô ÙÔ˘ Ó·Ô‡ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ‰Â¯ı› ÙËÓ Î·ıÈÂڈ̤ÓË ·- Ï·ÈfiÙÂÚ· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈ΋ ‰È¿Ù·ÍË Û Â¿ÏÏËÏÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ Ì ·- Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÚÔÊËÙÒÓ, ÙˆÓ ·ÁÁ¤ÏˆÓ Î·È ÙÔ˘ ¶·ÓÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘. ŒÙÛÈ ÌÂÙ¿ ·fi ÔÏϤ˜ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Î·È ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂȘ ¿Ú- ıËΠÎÔÈÓ‹ ·fiÊ·ÛË Ó· ÌÂÏÂÙËı› ÛÙË ÌÂÁ¿ÏË, ʈÙÂÈÓ‹ Î·È Î˘- ÚÈ·Ú¯È΋ ·˘Ù‹ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· Ë ∞Ó¿ÏË„Ë, Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÚˆÙfiÙ˘Ë ‹ ·˘ı·›ÚÂÙË È‰¤· ·ÏÏ¿ Û˘Ó·ÓÙ¿Ù·È Û ÔÏÏÔ‡˜ Ó·Ô‡˜ ÙËÓ ÚÒÙË μ˘- ˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, Ì ÛÎÔfi Ó· ÂÍ·Úı› Ë ÚˆÙ·Ú¯È΋ Ù˘ ÛËÌ·Û›·. ∞fi Ù· ÔÏÏ¿ Û¯ÂÙÈο ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·Ó·Ê¤Úˆ ÙËÓ ·Ó¿ÏÔÁË ·- Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÙÚÔ‡ÏÏÔ˘ Ù˘ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ∏ ÌÂ- ϤÙË Ù˘ Û˘Óı¤Ûˆ˜ Ì ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ·Ó¿ÌÂÛ· Û ·Á- Á¤ÏÔ˘˜ ÂÚȤ¯ÂÈ Î·È ÙË ÛΤ„Ë Ù˘ ·ÂÈÎÔÓ›Ûˆ˜ ÙÔ˘ «¶·ÓÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜», Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ·Ú·‰ÔÛȷο ‰Â‰Ô̤ӷ, Î·È ¤ÙÛÈ Ë ∞Ó¿ÏË„Ë ÂÍ·›- ÚÂÙ·È ˆ˜ Ë ˘„ËÏfiÙÂÚË Î·È ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfiÙÂÚË ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ √Úıfi- ‰Ô͢ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·Ê›·˜. ∏ fiÏË Û‡ÓıÂÛË ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ·ÚÌÔÓÈΤ˜ ¯·Ú¿ÍÂȘ, ‰ËÏ·‰‹ ·Ó·- ÁˆÁ‹ Û ·ÚÈ·Ú¯· Î·È ·Ú¯¤Ù˘· Û¯‹Ì·Ù· Ì ÎÂÓÙÚÈÎfi ¿ÍÔÓ· ÙÔÓ Î·Ù¿ Ì‹ÎÔ˜ ΢ڛ·Ú¯Ô ¿ÍÔÓ· ÙÔ˘ Ó·Ô‡. ŒÙÛÈ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ «ÙÚÔ‡Ï- ÏÔ˘» Î·È Â¿Óˆ ÛÙÔÓ Î‡ÚÈÔ ·˘ÙfiÓ ¿ÍÔÓ· ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È Ë ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ̤۷ Û ‡ÚÈÓÔ Î‡ÎÏÔ ˆ˜ ¶·ÓÙÔÎÚ¿ÙˆÚ Ô˘ ÙÔÓ Ï·È- ÛÈÒÓÔ˘Ó ¿ÁÁÂÏÔÈ. Δ· Û¯‹Ì·Ù· Ô˘ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ·ÁÁ¤ÏÔ˘˜ Î·È ÙÔ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ̤ÁÂıfi˜ ÙÔ˘˜, ÂȉÈÒÎÔ˘Ó Ó· ÂÓÒÛÔ˘Ó Ù· ‰‡Ô ÙÌ‹Ì·Ù· Ù˘ Û˘Óı¤Ûˆ˜ (¿Óˆ Î·È Î¿Ùˆ) Î·È Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó Â›Û˘ ÙÔ ÂÈı˘ÌËÙfi ‚¿ıÔ˜ Ì ̤۷ ÓÂ˘Ì·ÙÈο Î·È fi¯È Ó·ÙÔ˘Ú·ÏÈÛÙÈο. ™ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ fiÏ˘ Û‡ÓıÂÛ˘ ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠÂ¿Óˆ Û ˘Ú·ÌÈ- ‰ÔÂȉ¤˜ Û¯‹Ì· Ë ¶·Ó·Á›· ÎÚ·ÙÒÓÙ·˜ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· Ù˘ Ù· ÂÎÎÏË- ÛÈ·ÛÙÈο Ê˘Ù¿: ‚·ÛÈÏÈÎfi, ΢·Ú›ÛÛÈ, ‰ÂÓÙÚÔÏ›‚·ÓÔ, ÂÏÈ¿, ‰¿ÊÓË, ÎÈÛÛfi, Î.¿. ™ÙÔ ‚¿ıÚÔ Û ۯ‹Ì· ˘Ú·Ì›‰·˜ ÂÈÎÔÓ›˙ÂÙ·È Ì Ó‡̷

–408– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞

EÈÎ. 7. ∏ ∞Ó¿ÏË„Ë ÛÙÔÓ «ΔÚÔ‡ÏÏÔ»

·Ó·ÁˆÁ‹˜ Î·È ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Ô Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ÎfiÛÌÔ˜, Û˘Áί˘Ì¤ÓÔ˜ Î·È ¿Û¯ˆÓ («ÂÓ Ùˆ ÎfiÛ̈ ıÏ›„ÈÓ ¤¯ÂÙ»), ˆ˜ ‡ÚÁÔ˜ Ù˘ μ·‚¤Ï Û¯Â- ‰fiÓ, Ì ¤ÓÙÔÓ˜ ·ÓÙÈı¤ÛÂȘ ÙfiÓÔ˘ Î·È ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜ Î·È Ì ÂÈηÛÙÈο ۇ̂ÔÏ· Â¿Óˆ ÙÔ˘ ‡ÁψÙÙ· Î·È ·Ó·ÓıÚÒÈÓ·: ÙÔ Ô˘Ï› Î·È ÙÔ Ê›‰È (Ë ¿ÏË ÙÔ˘ ηÏÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ηÎÔ‡). Δ· ÎÏÂÈÛÙ¿ Î·È Ù· ÎÂÓ¿ ·Ú¿ı˘Ú· ÌÈÏ¿Ó ÁÈ· ÙËÓ ÂÚËÌÈ¿ Î·È ÙË ÌÔÓ·ÍÈ¿ ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ fiψÓ. ΔÔ Êˆ˜ Î·È ÙÔ ÛÎÔÙ¿‰È, ÁÂÈÙÔÓÈο Î·È ·ÏÏËÏÔÛ˘ÁÎÚÔ˘fi- ÌÂÓ· ·‰È¿ÎÔ· Ì ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Î·È ÙË Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ¤ÓÓÔÈ·, ·Ó·- ʤÚÔÓÙ·È ÛÙÔ Â˘·ÁÁÂÏÈÎfi ¯ˆÚ›Ô: «ÂÁÒ ÂÈÌ› ÙÔ Êˆ˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘», ÂÓÒ ÙÔ ÛÎfiÙÔ˜ Û˘Ì‚ÔÏ›˙ÂÈ ÙËÓ ¿ÁÓÔÈ·, ÙËÓ ¿ÚÓËÛË Î·È ÙËÓ ·Ì·Ú- Ù›·. Δ· ÛÎfiÚÈ· fiÛÙڷη ı˘Ì›˙Ô˘Ó ÙÔ Â˘·ÁÁÂÏÈÎfi: «¤¯ÔÌÂÓ ÙÔÓ ıË- Û·˘ÚfiÓ ÙÔ‡ÙÔÓ ÂÓ ÔÛÙڷΛÓÔȘ Û·ÂÛÈÓ» (μã ∫ÔÚ. 4, 6-15) Î·È ˘Ô- ÓÔÔ‡Ó Ì ·Ó·ÁˆÁ‹ ÙÔ Êı·ÚÙfi Î·È Â˘ÙÂϤ˜ ·ÓıÚÒÈÓÔ ÛÒÌ·, Ô˘ ÂÚÈÎÏ›ÂÈ ÙÔÓ ÔχÙÈÌÔ ª·ÚÁ·Ú›ÙË. ™ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ˘Ú·Ì›‰·˜ ·- ÚÈÛÙ¿ÓÂÙ·È ‡ÏË ÎÏÂÈÛÙ‹, Ô˘ Û˘Ì‚ÔÏ›˙ÂÈ ÙÔ ¿‰˘ÙÔ, ÙÔ ‰‡ÛÎÔÏ· ÚÔÛÈÙfi Û fiÏÔ˘˜, ÙË ‰˘ÛÂÚÌ‹Ó¢ÙË Î·È ·ÚÔÛ¤Ï·ÛÙË ÛÙÔ Á‹ÈÓÔ ÔÊı·ÏÌfi Ì˘ÛÙÈ΋ ı¤·ÛË ÙÔ˘ «‡ÂÚıÂÓ Ì˘ÛÙËÚ›Ô˘». ∏ ∞Ó¿ÏË„Ë ·Ó‚¿˙ÂÈ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ÛÙÔÓ Ô˘Ú·Ófi. °È’ ·˘Ùfi ÔÈ Î˘-

–409– °. ¶. §∞μμ∞ Ú›·Ú¯Â˜ ¯·Ú¿ÍÂȘ ÛÙËÓ fiÏË Û‡ÓıÂÛË, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë Á¤ÓÂÛË ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ οو ÂÈÊ¿ÓÂÈ·˜, ·Ó¿ÁÔÓÙ·È Î·ı’ ‡„Ô˜ Î·È ÛÙ· Ï¿- ÁÈ· Î·È Î·Ù¿ ÙËÓ ›‰È· ¤ÓÓÔÈ· ÔÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·È Ù· Û¯‹Ì·Ù· ‰ÂÍÈ¿ Î·È ·ÚÈÛÙÂÚ¿ Ù˘ ÎÂÓÙÚÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹˜ Ù˘ ¶·Ó·Á›·˜. ƒ˘ıÌÈο ÚÔÂÎÙ›ÓÂ- Ù·È Ë ˘Ú·Ì›‰· Ù˘ ‚¿Û˘ ÛÙ· Ï¿ÁÈ· Ì ·ÚfiÌÔÈ· Û¯‹Ì·Ù·, Ô˘ ÌÈÎÚ·›ÓÔ˘Ó ‰È·‰Ô¯Èο Ì ÙË ÓÔËÙÈ΋ Î·È ÙË Ó·ÙÔ˘Ú·ÏÈÛÙÈ΋ ÚÔÔÙÈ΋ (fiˆ˜ Î·È ÔÈ ¿ÁÁÂÏÔÈ) Î·È Î·Ù·Ï‹ÁÔ˘Ó ÛÙÔ ‡„Ô˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· Î·È ÙÔÓ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔ˘Ó. ŒÙÛÈ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÙ·È, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ·ÏÏËÏÔ·Ú¿- ıÂÛË ÙˆÓ ˘Ú·Ì›‰ˆÓ ·˘ÙÒÓ, ¤Ó· ·ÛÙÂÚÔÂȉ¤˜ Û¯‹Ì· Ì ÙÔ Ï¢Îfi Ô˘- Ú·Ófi, ÒÛÙÂ, Ì ΤÓÙÚÔ ÙÔÓ ¶·ÓÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·, Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂ›Ù·È ÈÛ¯˘Ú‹ ÎÂÓÙÚÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Û˘Óı¤Ûˆ˜, Ô˘ Û˘Ì›ÙÂÈ Ì ÙÔ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙÔ ıÂÔÏÔÁÈÎfi Î·È ÙÔ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi ΤÓÙÚÔ ÙÔ˘ Ó·Ô‡. ø˜ ÚÔ˜ Ù· Â› ̤ÚÔ˘˜ ÛÙÔȯ›· Ù˘ Û‡ÓıÂÛ˘, ÌÔÚԇ̠ӷ ‰È·- ÎÚ›ÓÔ˘Ì ÙËÓ ÈÂÚ·Ú¯È΋ ηٿٷÍË: ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ Ì ÙȘ Ê˘ÏÂÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Î·È Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Û‡Á¯ÚÔÓ· ÚÔ‡¯· ÛÙÔ Î·ÙÒÙÂÚÔ ÛËÌ›Ô. ∫·ÙfiÈÓ ÈÔ ¿Óˆ ·ÚÈÛÙ¿ÓÔÓÙ·È ÔÈ «·ÓÒ- Ó˘ÌÔÈ Ì¿ÚÙ˘Ú˜», Û Ԣ‰¤ÙÂÚÔ ¯ÒÚÔ Ì¤Û· Û ·ÁοıÈ· Ì ۷ʤ˜ ÙÔ Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ÓfiËÌ· Î·È Û ·Ú¿ı˘Ú· Ê˘Ï·ÎÒÓ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ. ¶ÈÔ ¿Óˆ ÔÈ ∞fiÛÙÔÏÔÈ Ó· ΢ÙÙ¿Ó Ì ‰¤Ô˜ ÂΛ fiÔ˘ ηٿ ÙÔÓ ¢·˘›‰ «·Ó¤‚Ë Ô ıÂfi˜ ÂÓ ·Ï·Ï·ÁÌÒ» ÙÔÔıÂÙË̤ÓÔÈ ·Ó¿ ¤ÍÈ ‰ÂÍÈ¿ Î·È ·ÚÈ- ÛÙÂÚ¿. ªÂٷ͇ ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ Î·È ÙÔ˘ ¶·ÓÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜ ·ÚÈÛÙ¿- ÓÔÓÙ·È ÔÈ ÕÁÁÂÏÔÈ ˆ˜ ÛÌ‹ÓË Ô˘ÏÈÒÓ, Ô˘ ÂÙÔ‡Ó ÚÔ˜ ÙËÓ ¶·Ó·- Á›· Î·È Û˘Ì‚ÔÏ›˙ÔÓÙ·È Ì Ô˘ÏÈ¿ ˆ˜ Ô˘Ú¿ÓÈ· Ó‡̷ٷ. ΔÔ Û‡Ì‚ÔÏÔ ·˘Ùfi Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È Û ‰È¿ÊÔÚ· ÛËÌ›· ÙÔ˘ ¡·Ô‡, ÁÈ· Ó· ÙÔÓÈ- Ûı› Ë ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘. Ÿˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È, ÔÈ Î˘Ú›·Ú¯Â˜ ÂÈÎfiÓ˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Î·È Ù˘ ¶·- Ó·Á›·˜ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ÛÙËÓ ·Ú¯¤Ù˘Ë ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘˜ Î·È Â›Ó·È ·Ì¤Ûˆ˜ ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈ̘ Î·È Î·Ù·ÓÔËÙ¤˜ ˆ˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈ΋˜ ·- Ú¿‰ÔÛ˘ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. ŒÙÛÈ ÛÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ ·˘Ù‹ Û‡ÓıÂÛË Ù˘ ∞Ó·- Ï‹„ˆ˜ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ·Ú¯¤Ù˘˜ ÌÔÚʤ˜ Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·È Ì ÛÙÔȯ›· Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ˙ˆ‹˜ Î·È ÂÌÂÈÚ›·˜, Ì ÛÙfi¯Ô Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› Ë Û˘Ó¤- ¯ÂÈ· ̤۷ ·fi ÙÔ Û˘ÁÎÂÚ·ÛÌfi Ù˘ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ Î·È ÙÔ˘ ¶·ÚfiÓÙÔ˜.

–410– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞

EÈÎ. 8. ∏ ·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÛÙËÓ «ÎfiÁ¯Ë» ÙÔ˘ πÂÚÔ‡

∏ «∫√°Ã∏» Δ√À π∂ƒ√À μ∏ª∞Δ√˜ ™ÙËÓ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ·˘Ù‹ ·ÔÊ·Û›ÛıËΠӷ ·Ú·ÛÙ·ı› Ô ÃÚÈÛÙfi˜ ˆ˜ ª¤Á·˜ ∞Ú¯ÈÂÚ‡˜ Î·È fi¯È Ë «¶Ï·Ù˘Ù¤Ú·», Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ıÂ- ˆÚËı› ˆ˜ Â·Ó¿ÏË„Ë, ·ÊÔ‡ Ë ¶·Ó·Á›· ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠÛÙË Û‡ÓıÂÛË ÙÔ˘ «ÙÚÔ‡ÏÏÔ˘». ∏ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ·˘Ù‹ ·fi ¿Ô„Ë ÊˆÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÌÂ- Á¤ıÔ˘˜ ¤Ú¯ÂÙ·È Û ‰Â‡ÙÂÚË ÌÔ›Ú· Û˘ÁÎÚÈÓfiÌÂÓË Ì ÂΛÓË Ù˘ ∞Ó·-

–411– °. ¶. §∞μμ∞ Ï‹„ˆ˜. ∏ ı¤ÛË Ù˘ fï˜ ÛÙÔ πÂÚfi Ù‹˜ ‰›ÓÂÈ ÚˆÙ·Ú¯È΋ ÛËÌ·- Û›·, ÒÛÙÂ Ë ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ˆ˜ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ∞Ú¯ÈÂÚ¤ˆ˜ Ó· ‚Ú›- ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ Î·Ù¿ÏÏËÏË ı¤ÛË. ¶·ÚÈÛÙ¿ÓÂÙ·È Ó· οıÂÙ·È Û ʈÙÈṲ̂ÓÔ˘˜ Ì ÈÛ¯˘Ú¤˜ ·ÓÙÈı¤ÛÂȘ ‚Ú¿¯Ô˘˜ Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙Ô˘Ó ¿ÏÈ ÁÈ· ÏfiÁÔ˘˜ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ì ÙËÓ ÚÔË- ÁÔ‡ÌÂÓË Û‡ÓıÂÛË, ˘Ú·Ì›‰·, ÌÈ· ÌÔÚÊ‹ ÚˆÙ·Ú¯È΋ Î·È ·Ú¯¤Ù˘Ë Û˘Ì‚ÔÏÈο. ÕÁÁÂÏÔÈ, Ê˘Ù¿, ÙËÓ¿, ÂÚÂÙ¿ Î·È ¿ÏÏ· Ê˘ÛÈο ÛÙÔÈ- ¯Â›· ·ÔÛÎÔÔ‡Ó Ó· Û˘ÌÊÈÏÈÒÛÔ˘Ó ÙËÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈ΋ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë, Ë ÔÔ›· ‰›ÓÂÈ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛËÌ·Û›· Î·È ÛÙ· Ù·ÂÈÓfiÙÂÚ· Ú¿ÁÌ·Ù· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ŒÙÛÈ Ô ı·ً˜ Î·È ÈÛÙfi˜ Û˘Ó‰¤ÂÈ ÙÔÓ ÃÚÈ- ÛÙfi Ì ÙÔÓ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ· ÎfiÛÌÔÓ (=ÙÔ ÛÙfiÏÈÛÌ·, ÙÔ ‰È¿ÎÔÛÌÔ), Î·È ‰È¢ÎÔχÓÂÙ·È Ó· ηٷÓÔ‹ÛÂÈ ¤ÙÛÈ ÙË ‰ÈÙÙ‹ ˘fiÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ù˘ EÓ·ÓıÚˆ‹Ûˆ˜. √ ÃÚÈÛÙfi˜ ·ÚÈÛÙ¿ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ¿ÍÔÓ· Ù˘ Û˘Óı¤Ûˆ˜ ¢ÏÔÁÒÓÙ·˜ Ì ٷ ¯¤ÚÈ· ·ÓÔÈÎÙ¿, ÂÓÒ ‰ÂÍÈ¿ Î·È ·ÚÈÛÙÂÚ¿ ÂÈÎÔÓ›˙ÔÓÙ·È Ô˘Ú·Ófi˜, Û‡ÓÓÂÊ· Î·È ÛÌ‹ÓË Ô˘ÏÈÒÓ, Ô˘ ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÙȘ ·ÁÁÂÏÈΤ˜ ‰˘- Ó¿ÌÂȘ, fiˆ˜ ›‰·ÌÂ Î·È ÛÙËÓ ∞Ó¿ÏË„Ë. ™ÙËÓ ÎÔÚ˘Ê‹ ÙÔ˘ ‚Ú¿¯Ô˘ ¤Ó· ÛÙ·˘ÚfiÛ¯ËÌÔ ‰¤Ó‰ÚÔ Û˘Ó‰¤ÂÈ ÙË ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘ °ÔÏÁÔı¿ Ì ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ÎfiÛÌÔ.

∏ √ƒ√º∏ Δ√À π∂ƒ√À μ∏ª∞Δ√˜ ∂‰Ò ˘‹ÚÍÂ Ë È‰¤· Ó· ¯·Ú·¯ı› ·ÎÏÔ˜ Ì ΤÓÙÚÔ ÙËÓ ∞Á›· ΔÚ¿- Â˙· Î·È Ì ‰È¿ÌÂÙÚÔ 5 ̤ÙÚ· Î·È Ì ÙÔ ÕÁÈÔÓ ¶Ó‡̷ ÂÚÈ‚·Ï- ÏfiÌÂÓÔ ·fi ‡ÚÈÓÔ ÛÙÂÊ¿ÓÈ ˆ˜ ·ÚÈ· ÌÔÚÊ‹. ∞ÎÙ›Ó˜ ı· ÍÂÎÈÓÔ‡Ó ÔÏfiÁ˘Ú· Ô˘ ı· ÂÚȤ¯Ô˘Ó Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÙÔ˘ ¶·ÓÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜, fiˆ˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÛÙÔ ¶ÂÚ› £ÂˆÓ˘Ì›·˜ ΛÌÂÓÔ ÙÔ˘ ∞Á. ¢ÈÔÓ˘Û›Ô˘ ÙÔ˘ ∞ÚÂÔ·Á›ÙÔ˘.

∏ √ƒ√º∏ Δ√À ∫Àƒπø˜ ¡∞√À ∂‰Ò ÚÔÙ¿ıËÎ·Ó ·Ú¯Èο ‰‡Ô χÛÂȘ: 1) ∏ ÚÒÙË ÂÚÈ›¯Â ·ÁÁ¤ÏÔ˘˜ Û ‰‡Ô ·ÎÏÔ˘˜ Á‡Úˆ ·fi ¤Ó· ΤÓÙÚÔ Û ÌÔÚÊ‹ «˘ÚÔÛÙÚÔ‚›ÏÔ˘» Ì ÙÔÓ ·ÎÔ›ÌËÙÔ ÔÊı·ÏÌfi ÛÙË Ì¤ÛË ‹ ÙÔÓ ËÏÈÔ (ÙÔ Êˆ˜), Ô˘ Ô‰ËÁ› Û ¢ÓfiËÙ˜ ¢·ÁÁÂÏÈΤ˜ Û˘-

–412– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ Ó·ÚÙ‹ÛÂȘ (.¯. «ÂÁÒ ÂÈÌ› ÙÔ Êˆ˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘»), ÁÈ· Ó· ı˘Ì›˙ÂÈ ·Ú- ¯¤Ù˘· Û¯‹Ì·Ù· ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ·ÓÙÈÏ‹„ˆ˜. ∏ fiÏË Û‡ÓıÂÛË ¯·- Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÛÙ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÏfiÁˆ Ù˘ Û˘ÌÌÂÙÚ›·˜. 2) ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙË ÛÙ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÚÒÙ˘, ‰Ò, Ô ·ÁÈÔ- ÁÚ¿ÊÔ˜ ÚfiÙÂÈÓ ÙËÓ ·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ™‡Ì·ÓÙÔ˜ Û ÌÈ· ‰˘Ó·ÌÈ΋, ·Û‡ÌÌÂÙÚË ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ì Ï·Ó‹Ù˜, ·ÛÙ¤ÚÈ· Î·È ·ÎÙ›Ó˜ Î·È ·Ó¿- ÌÂÛ· ÙÔ˘˜ ·ÁÁ¤ÏÔ˘˜ Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ı¤ÛÂȘ Î·È ÌÂÁ¤ıË. ΔÔ ÓÔËÙfi ÙÔ˘ ΤÓÙÚÔ ÌÔÚ› Ó· ÂÎÏËÊı› ˆ˜ Ë ·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ «¶·ÙÚfi˜» Î·È ¢Ë- ÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ ÙÔ˘ ™‡Ì·ÓÙÔ˜. Ÿˆ˜ Á›ÓÂÙ·È Ê·ÓÂÚfi Ì ÙȘ ÙÚÂȘ ÌÂÁ¿Ï˜ Û˘Óı¤ÛÂȘ: ·) ÛÙËÓ ÔÚÔÊ‹ ÙÔ˘ ∫˘Ú›ˆ˜ ¡·Ô‡ Ô ¶·Ù‹Ú, ‚) ÛÙÔÓ «ÙÚÔ‡ÏÏÔ» Ë ∞Ó¿ÏË„Ë= Ô ÀÈfi˜, Î·È Á) ÛÙËÓ ÔÚÔÊ‹ ÙÔ˘ πÂÚÔ‡ μ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ ÕÁÈÔÓ ¶Ó‡̷, Ô ·ÁÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ÙÔÔıÂÙÔ‡Û ÛÙȘ ˘„ËÏfiÙÂÚ˜ ÂÈÊ¿ÓÂȘ ÙËÓ ∞Á›· ΔÚÈ¿‰·, Â¿Óˆ ÛÙÔÓ Î‡ÚÈÔ Î·Ù¿ Ì‹ÎÔ˜ ¿ÍÔÓ· ÙÔ˘ ¡·Ô‡.

¶∞ƒ∞™ΔÕ™∂π˜ ∂∫∞ΔŒƒø£∂¡ Δ∏˜ ∞°ÿ∞˜ Δƒ∞¶Œ∑∏˜ ∂‰Ò ¤¯Ô˘Ó ÚÔÙ·ı› ÛÙËÓ ·ÚÈÛÙÂÚ‹ ÏÂ˘Ú¿ Ë ·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÚÔ- ÛʇÁˆÓ, ı¤Ì· ÌÂ Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi Î·È Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÓfiËÌ·, Î·È ‰ÂÍÈ¿ Ë °Â- ÓÂ‡Ë ˆ˜ ·ÁÁÂÏÔʇϷÎÙÔ˜ fiÏË, ¤Ó· ‰Â›ÁÌ· ÊÈÏÔÊÚÔÛ‡Ó˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÊÈÏÔÍÂÓÔ‡ÓÙ· ÙfiÔ.

¶§Õ°π√π Δ√ÿÃ√π Δ√À ¡∞√⁄ ∫∞π ¡Õƒ£∏∫∞˜ ™ÙȘ Ï¢ڤ˜ –‚fiÚÂÈ· Î·È ÓfiÙÈ·– ÙÔ˘ ΢ڛˆ˜ ¡·Ô‡ ÙÔÔıÂÙ‹ıËÎ·Ó ÛÎËÓ¤˜ ·fi ÙÔ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏÈÎfi ¤ÚÁÔ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ÛÙÔ ¡¿Ú- ıËη, οو ·fi ÙÔ Îˆ‰ˆÓÔÛÙ¿ÛÈÔ, Ë ·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÔÚ¿Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘ Ì ÙË ÁÓˆÛÙ‹ ÚÔÙÚÔ‹: «¢È·‚¿˜ ÂȘ ª·Î‰ÔÓ›·Ó ‚Ô‹ıËÛÔÓ Ë̛ӻ. ΔÔ fiÏÔ ·ÁÈÔÁÚ·ÊÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÙÔ˘ ¡·Ô‡ ‰È·Óı›˙ÂÙ·È Ì Â·- Ó·Ï·Ì‚·ÓfiÌÂÓ· ÂÈηÛÙÈο ÛÙÔȯ›· Î·È Û‡Ì‚ÔÏ·, fiˆ˜ ÙËÓ¿, Û ÛÌ‹ÓË ‹ ÌÂÌÔӈ̤ӷ ÂÚÂÙ¿, fiÛÙڷη, ‚Ú¿¯ÔÈ, ·ÁοıÈ·, ‰¤ÓÙÚ·, ·Ú¿ı˘Ú· Ê˘Ï·ÎÒÓ, ¤ÓÙÔÓÔ ËÏÈ·Îfi ÊÒ˜, ÊÏfiÁ˜ ʈÙÈ¿˜, Û‡Á¯ÚÔÓ· ÎÔÛÌÈο ·ÓÙÈΛÌÂÓ· (·˘ÙÔΛÓËÙ·, ·ÂÚÔÏ¿Ó·, fiÏ·, Î.¿.), Ì ÙËÓ ÚfiıÂÛË Ó· ˘¿ÚÍÂÈ ÁÂÓÈ΋ ÌÔÚÊÔÏÔÁÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· ·fi ÙË ÌÈ· ÌÂ-

–413– °. ¶. §∞μμ∞

EÈÎ. 9. ∏ ·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘ ÛÙÔ ¡¿ÚıËη.

–414– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ ÚÈ¿ Î·È Ó· ÂÈÙ·ı›, Ì ÙËÓ Â·Ó¿ÏË„Ë, Ë ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘˜ ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ·ÊÔ‡ Ù· ۇ̂ÔÏ· ·˘Ù¿ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌfiÓÔ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο, ·ÏÏ¿ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È Û‡Á¯ÚÔÓ· ۇ̂ÔÏ· ÂÎÊÚ¿Ûˆ˜ Ó¢- Ì·ÙÈÎÒÓ ÂÓÓÔÈÒÓ. * * * √ ¡·fi˜ ÙÔ˘ ∞. ¶·‡ÏÔ˘ ÔÏÔÎÏËÚÒıËΠۯÂÙÈο Û‡ÓÙÔÌ· Î·È ‰fi- ıËΠ۠ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Û ‰‡Ô ÂÚ›Ô˘ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË ÙˆÓ ÔÈ- ÎÔ‰ÔÌÈÎÒÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ. ∂›Ó·È ·Ï‹ıÂÈ· fiÙÈ Î·Ù¿ ÙËÓ ÂÚ¿ÙˆÛË ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÚÔοÏÂÛ ÌÂÚÈÎÔ‡˜ ÎÚ·‰·ÛÌÔ‡˜, ÔÊÂÈ- ÏfiÌÂÓÔ˘˜ ÛÙË ‰˘ÛÎÔÏ›· ÌÂÚÈÎÒÓ ‚·ÛÈÎÒÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Ó· ·ԉ¯ıÔ‡Ó ÙË «ÓÂfiÙÚÔË» ÌÔÚÊÔÏÔÁ›· ÙÔ˘. £˘Ì¿Ì·È ÙËÓ ÎÚ›ÛË Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠ̤۷ ÛÙȘ ‰È·ÎÔ¤˜ ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÔ˘Á¤ÓÓˆÓ ÙÔ˘ 1973, fiÙ·Ó Ô ·Â›ÌÓËÛÙÔ˜ °ÈÒÚÁ˘ §·ÈÌfi˜, Ô ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙ˘ ÙÔ˘, ·Ó·˙ËÙÒÓÙ·˜ «‚˘˙·ÓÙÈÓ¿» ·Ú¿ı˘Ú· ÛÙËÓ ·ÓÂÁÂÈÚfiÌÂÓË ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹, Ì οÏÂÛ ¿ÚÔÓ ¿ÚÔÓ Ó· ÙÔ˘ ÂÍËÁ‹Ûˆ ÙËÓ ·Ô˘Û›· ÙÔ˘˜! ∏ ·- ÚÂÌ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ¢È¢ı˘ÓÙÔ‡ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ˘‹ÚÍÂ Î·È Â‰Ò Î·Ù·Ï˘ÙÈ΋ Î·È ÛˆÙ‹ÚÈ· ÁÈ· ÙË ‰È¿ÛˆÛË ¯ˆÚ›˜ Û˘Ì‚È‚·ÛÌÔ‡˜ Ù˘ ÚÔÙÂÈÓfi- ÌÂÓ˘ ·Ó·ÓˆÙÈ΋˜ ÌÔÚÊÔÏÔÁ›·˜, Ë ÔÔ›· ÙÂÏÈο ‰ÂÓ ˘¤ÛÙË ·‚·- ڛ˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜. ∏ ˘Ô‰Ô¯‹ Ô˘ ›¯Â Ô Ó¤Ô˜ Ó·fi˜ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ˜, ·fi ÂÏÏËÓÈÎfi Î·È Í¤ÓÔ T‡Ô Î·È ·fi ÂÒÓ˘ÌÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ Î·È ŒÏÏËÓ˜ ˘‹ÚÍ ıÂ- ÙÈ΋ Î·È ıˆڋıËΠˆ˜ Ì›· Ó¤· ÛÙÚÔÊ‹, ·Ó·ÓˆÙÈ΋, Ù˘ √Úıfi‰Ô- ͢ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ Ù¤¯Ó˘. ™Â fiÏ· Ù· ‰ËÌÔÛȇ̷ٷ Ô˘ ›‰·Ó ÙÔ Êˆ˜ ÌÂÙ¿ Ù· Â›ÛËÌ· ÂÁη›ÓÈ·, Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ˆ˜ Ô ÛÔÊfi˜ ̤ÓÙÔÚ·˜ ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ÂÈÙ¢¯ı› Ë ÈÛÔÚÚÔ›· ·Ó¿- ÌÂÛ· ÛÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ÷ڷ- ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Û¯ÂÙÈο Â›Ó·È ÙÔ ¯ÚÔÓÔÁÚ¿ÊËÌ· Ì ٛÙÏÔ «¶·Ú¿‰ÔÛË Î·È ∑ˆ‹» ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˘, ÎÔÚ˘Ê·›Ô˘ ¯ÚÔÓÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ÛÙËÓ ÂÊËÌÂÚ›‰· ΔÔ μ‹Ì· (13.11.1975), fiÔ˘ ÌÂٷ͇ ¿Ï- ÏˆÓ ÂÁΈÌÈ·ÛÙÈÎÒÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ: «∞Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·˜ Î·È ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ÂÚ- Á¿ÛıËÎ·Ó Ì ¿ıÔ˜. ∏ Â·ÁÚ‡ÓËÛË ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ π‰Ú‡Ì·ÙÔ˜ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ΔÚ·ÓÔ˘fiψ˜ Î. ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡ Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ ӷ ÎÚ·ÙË-

–415– °. ¶. §∞μμ∞

EÈÎ. 10. √ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ Î·È Ô ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ °. ¶. §¿‚‚·˜ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡

ı› Ë ¯Ú˘Û‹ ÙÔÌ‹ Û’ fiÏÔ ÙÔ ¤ÚÁÔ. ŒÙÛÈ Ë √ÚıÔ‰ÔÍ›· ¤¯ÂÈ Û‹ÌÂÚ· Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ Û ¯ÒÚÔ ∂˘Úˆ·˚Îfi ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘, Ô˘ ÂÓÒ Â›Ó·È ÚÔ¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·Ú·‰fiÛˆ˜, ˙ÂÛÙ·›ÓÂÈ Î·È ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ¿ÓıÚˆÔ...». * * * ∞˘Ùfi ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ «˙¤ÛÙ·Ì·» ÙÔ˘ ÛËÌÂÚÈÓÔ‡ ·ÓıÚÒÔ˘ ÛÙȘ Û‡Á- ¯ÚÔÓ˜ ÂÎÎÏËۛ˜ Â›Ó·È ÙÔ ˙ËÙÔ‡ÌÂÓÔ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜, Ô˘ ÙÔ ÚÔ- ÛʤÚÔ˘Ó ÔÈ Ó·Ô› ÙÔ˘ ¶·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ˆ˜ ·˘ıÂÓÙÈÎÔ› ÂÎÊÚ·ÛÙ¤˜ Ù˘ ÂÔ- ¯‹˜ ÙÔ˘˜. ∫¿ı ·˘ıÂÓÙÈ΋ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ·ÎÙÈÓÔ‚ÔÏ› ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ, ÂÓÒ ÙÔ ·ÓÙ›ÁÚ·ÊÔ ‹ ¤ÛÙˆ ÙÔ ·Ú¿ÁˆÁÔ ¤ÚÁÔ6 ·fi ·˘ıÂÓÙÈÎfi ηÏÏÈÙ¤-

6. ∏ Û¯ÂÙÈ΋ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ Î·È Û˘˙‹ÙËÛË ¤¯ÂÈ ‹‰Ë ·Ú¯›ÛÂÈ ·fi ÙÔÓ ÚÔËÁÔ‡- ÌÂÓÔ ·ÈÒÓ· Û ¿ÏϘ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ¯ÒÚ˜, fiÔ˘ ÎÈ ÂΛ ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ πÛÙÔÚÈ- ÛÌÔ‡ ˘‹ÚÍ ¤ÓÙÔÓÔ. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Â›Ó·È Ë ‰È·Ù‡ˆÛË ÙÔ˘ Chr. Werner ÛÙÔ Das Ende des Kirchenbaues (Zürich, 1971, ÛÂÏ. 245) fiÙÈ Ë Ó·Ô‰ÔÌ›· ÙÔ˘ πÛÙÔÚÈÛÌÔ‡

–416– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞

EÈÎ. 11. °ÂÓÈ΋ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ π. ¡·Ô‡ ·fi ¡¢ Î·È ÙÔ˘ fiÏÔ˘ ÎÙÈÚ›Ô˘

¯ÓËÌ· ÛÙÂÚÂ›Ù·È ÙËÓ ·ÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›·. ∏ ÂÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘ ™·ÌÂ˙‡ ·Ô- ÙÂÏ› ÌÈ· Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ì ÛÙfi¯Ô Ó· ÂͤÏıÔ˘Ì ·fi ÙÔ Ù¤ÏÌ· Ù˘ √Úıfi- ‰Ô͢ Ó·Ô‰ÔÌÈ΋˜ «·Ù¯ӛ·˜». ¢Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÌÔÚ› Ó· Ï˘ı› Ì ÙË ÛÙÂÓ‹ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ıÂÔÏfiÁˆÓ, ·Ú¯ÈÙÂÎÙfiÓˆÓ Î·È ˙ˆ- ÁڿʈÓ, ¤ÛÙˆ Î·È Ì ·‰˘Ó·Ì›Â˜ ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ‹ Î·È Ì ϿıË ·ÎfiÌ·. ΔÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ÔÛÔÛÙfi Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ √Úıfi‰Ô͢ Ù¤¯Ó˘ Â›Ó·È ÙÔ ÚÔ˚fiÓ Ù˘ ÌÔÓ·ÍÈ¿˜ Î·È Ù˘ ¢ÎÔÏ›·˜. ∞Ó ÌÔÚÔ‡Û ӷ ¯˘ı› Ô ·Ó·- Áη›Ô˜ ȉÚÒÙ·˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋˜ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜ ·fi ÙÔ˘˜ ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜ Ì·˙›

·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ ÙÔ ‚·ÛÈÎfi ÂÚÒÙËÌ· «·Ó ı· Ú¤ÂÈ Ó· ‚‚·Èˆı› ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘», Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ ‰ÂÓ Â›Ó·È Î·È ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È Ë ·¿ÓÙËÛË ÛÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ Î·È ÚÔÛÌÔÓ¤˜ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∞fi ÙË ÊÙˆ¯‹ Û ·Úfi- ÌÔÈ· ı¤Ì·Ù· ÂÏÏËÓÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·, ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È Â‰Ò ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∫. ∫∞§√- ∫Àƒ∏, ∏ ¡·Ô‰ÔÌ›· Î·È Ë ™‡Á¯ÚÔÓË Δ¤¯ÓË – ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋, ∑ˆÁÚ·ÊÈ΋, £ÂÛ- Û·ÏÔÓ›ÎË, 1978, fiÔ˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÔÚı¤˜ Î·È Î·›ÚȘ ‰È·ÈÛÙÒÛÂȘ, Ì ·Ú¿ıÂÛË ÔÏÏÒÓ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ Ó·ÒÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi.

–417– °. ¶. §∞μμ∞ Ì ÙÔÓ ÂÍ›ÛÔ˘ ÔχÙÈÌÔ Ìfi¯ıÔ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘ Î·È ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡ ·fi ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ ËÁÂÙÒÓ7, Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ı· ÌÔ- ÚÔ‡Û·Ó Ó· ‚ÂÏÙȈıÔ‡Ó. πÂڿگ˜, fiˆ˜ Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÙÔÓ Î·ıÔ‰ËÁËÙÈÎfi ÚfiÏÔ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, fiˆ˜ ÙÔ‡ÙÔ ‰È·- Ù˘ÒÓÂÙ·È ÛÙ· ¶Ú·ÎÙÈο Ù˘ ∑ã √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ ™˘Ófi‰Ô˘, fiÔ˘ Ô Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˘, fiˆ˜ ‹‰Ë ÛËÌÂÈÒıËÎÂ, ‰ÂÓ ÂÈÓÔ› ηٿ ÙÔ ‰ÔÎÔ‡Ó, ·ÏÏ¿ fi,ÙÈ ·˘ıÂÓÙÈÎfi Û˘ÏÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ì ÙË Ê·ÓÙ·Û›· ÙÔ˘ Ú¤ÂÈ Ó· ¢ڛÛÎÂÙ·È ÛÂ Û˘Ìʈӛ· Ì ÙËÓ «·Ú¿‰ÔÛÈÓ ÙˆÓ ‰ÂÈÌ·Ì¤ÓˆÓ ∞Á›ˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ». ∫·È ·˘Ù‹ Ë Û˘Ìʈӛ· ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙË Û˘ÓÂÚ- Á·Û›·, ÛÙÂÓ‹ Î·È ÂÛˆÙÂÚÈ΋ Ì ÙÔÓ £ÂÔÏfiÁÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ Û οı ¯ÚÔ- ÓÈ΋ ÛÙÈÁÌ‹ ÌÔÚ› Ó· ‰È·ÛÙ›ÏÂÈ ÙËÓ √ÓÙÔÏÔÁ›· ·fi ÙË ªÔÚÊÔ- ÏÔÁ›· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ Ù¤¯Ó˘, ıÂÔÏÔÁÒÓÙ·˜ Û ÌË ‰ÔÁÌ·ÙÈο ı¤Ì·Ù· Û‡Ìʈӷ Ì ÙȘ ·Ó¿ÁΘ Î·È ÙȘ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘.

7. ∏ ÎÚ›ÛË Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ √Úıfi‰Ô͢ Ù¤¯Ó˘ ¤¯ÂÈ Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈËı› ¢ڇÙÂÚ·. ¶¤Ú· ·fi ÙȘ ÛÔÚ·‰ÈΤ˜ ‰ËÌÔÛȇÛÂȘ Û ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ Î·È ÂÚÈÔ‰Èο, ¤¯Ô˘Ó ÔÚ- Á·Óˆı› ‰‡Ô ¶·ÓÂÏÏ‹ÓÈ· ™˘Ó¤‰ÚÈ· ·fi ÙÔ ∂ÈÌÂÏËÙ‹ÚÈÔ ∂ÈηÛÙÈÎÒÓ Δ¯ÓÒÓ ∂ÏÏ¿‰Ô˜. ΔÔ ÚÒÙÔ ÙÔ 1993 Î·È ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÙÔ 2000, Ì ÙÔ ›‰ÈÔ ıÂÌ·ÙÈÎfi Â- ÚȯfiÌÂÓÔ Î·È Ù›ÙÏÔ: «∏ √Úıfi‰ÔÍË ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ Ù¤¯ÓË ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Û‹ÌÂÚ·, ¶·Ú¿‰ÔÛË-∂ͤÏÈÍË». ∫·È ÛÙ· ‰‡Ô (ÙÔ ÚÒÙÔ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Î·È ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÛÙËÓ ¶¿ÙÌÔ, ÙfiÔÈ Î·È ÔÈ ‰‡Ô Ì ·ÁȈÙÈÎfi ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi) ÙÔÓ›ÛıËΠÙÔ ·‰È¤ÍÔ‰Ô Ù˘ ̤¯ÚÈ ÙÒÚ· ÔÚ›·˜ Î·È Ë ·Ó¿ÁÎË ·Ó·ÛÙÚÔÊ‹˜ ·fi ÙËÓ ·Ó˘- fiÊÔÚË ϤÔÓ Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ÛÙÂÈÚfiÙËÙ· Î·È ·Ú·ÎÌ‹. π‰È·›ÙÂÚË ·›ÛıËÛË ÚÔ- οÏÂÛ·Ó ÔÈ Û¯ÂÙÈÎÔ› ¯·ÈÚÂÙÈÛÌÔ› ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ Î. μ·ÚıÔÏÔÌ·›Ô˘ Î·È ÙÔ˘ ∞Ú¯ÈÂÈÛÎfiÔ˘ ∞ıËÓÒÓ Î. ÃÚÈÛÙÔ‰Ô‡ÏÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Û˘Ó¤‰ÚÔ˘˜.

–418– LE PAPE BENOîT XVI, LE MÉTROPOLITE DAMASKINOS ET L’ORTHODOXIE

ARCHONTE AKTUARIOS ME ALBERT LAHAM LAWYER

1. Après l’élection du Cardinal Joseph Ratzinger comme souverain pontife de l’Eglise Catholique, de nombreux orthodoxes se sont demandés quelle direction le nouveau pape donnerait au dialogue, nouvellement renoué, entre les Eglises Catholique et Orthodoxe. En tant que Préfet de la Congrégation pour la doctrine de la foi le Cardinal était considéré dans plusieurs milieux œcuméniques comme un théologien rigoureux mais conservateur, notam- ment après la publication par ladite Congrégation de la Déclaration «Dominus Iesus» et la «Nota» au sujet des Eglises sœurs. On connaît moins qu’au cours d’une longue et féconde amitié de plus de quarante ans avec Monseigneur Damaskinos, le Cardinal Ratzinger avait acquis une profonde connaissance de l’Eglise Orthodoxe et de sa tradition spirituelle, ce qui l’avait amené à jeter, avec son ami, un nouveau regard sur les possibilités de rapprochement entre les deux Eglises. Le futur pape l’a révélé lui-même dans l’allocution qu’il a prononcée au cours de la soirée que ma regretté mère (que Monseigneur Damaskinos aimait appeler «notre mère») a donné dans un grand hôtel de Genève à l’occasion du soixantième anniversaire et des vingt cinq ans d’épiscopat de notre métropolite, soirée à laquelle elle lui avait demandé d’inviter ses nombreux amis. J’aimerais citer ici l’intégralité de cette allocution du Cardinal Ratzinger. S’adressant au métropolite Damaskinos il a dit: «Vous me permettez dans cette heure une parole très personnelle. Quand je suis venu ici, j’ai retourné dans ma mémoire des souvenirs des années très heureuses et très belles de Bonn où j’étais un jeune professeur. C’était pour moi un événement inoubliable quand vous êtes venu dans mes cours de théologie; c’était un tournant dans ma vie. Grâce à Dieu, la formation théologique à Munich était profondément pénétrée par l’esprit œcuménique des grands maîtres comme Michael Schmaus et d’autres étaient des hommes qui portaient dans leurs cœurs réellement le désir de l’unité des Chrétiens, le désir de l’unité de l’Eglise et ils nous ont enseigné de penser la théologie dans cette optique du désir d’être unis, de lire la Bible, les

–419– ALBERT LAHAM

Pères de l’Eglise avec les yeux de ce désir de l’unité. Il y avait une grand lacune dans cette formation quand même cet esprit d’œcuménisme était presque exclusivement intentionné vers nos amis, nos frères protestants. L’Eglise Ortho- doxe était presque absente. On ne la connaissait pas, elle était très lointaine, elle était pour nous une réalité clairement très vague dans notre vie. Et cette situation a changé dés le moment de votre arrivée dans mes cours de théologie. Maintenant l’orthodoxie n’était plus une chose absente, seulement historique; c’était une réalité vivante dans une personne qui m’est devenue tout de suite amie. Officiellement, j’étais le professeur, le maître et vous l’étudiant; mais en réalité je suis allé dans votre école et dans cette amitié qui s’est formée dans ces ans j’ai finalement appris cette réalité cette grande réalité de l’Eglise Orthodoxe. J’ai compris cette vitalité profonde, la fidélité radicale au Seigneur et cette présence des Pères qui est vécue dans l’Eglise Orthodoxe. Et ce n’était pas seulement un enrichissement, c’était une nouvelle découverte de la réalité de l’Eglise du Seigneur dans cette Eglise orthodoxe qui est tellement prochaine à nous. Et donc, pour cet enseignement réel je suis reconnaissant, pour la vie, parce que je n’ai pas seulement commencé à lire des livres sur l’Eglise Orthodoxe; j’ai appris à voir l’Eglise Orthodoxe avec le cœur. Et c’est seulement avec le cœur qu’on peut bien voir. Ce que vous avez fait pour moi depuis une trentaine d’année, vous le faites maintenant pour les Eglises en Occident. Vous êtes la personne qui nous aide à trouver l’unité même dans la séparation, de connaître que nous sommes des frères, que nous sommes réellement unis dans le même Seigneur et dans le même amour pour le Seigneur et pour les hommes. Je peux peut être dire ici encore que, comme évêque de l’Eglise Catholique, je porte chaque jour cette croix qui est un don de vous, qui était la croix de votre père et ainsi vous êtes je dirais physiquement présent chaque jour avec moi. Et avec cette croix, je suis uni physiquement et spirituellement avec l’Eglise Orthodoxe». Le Cardinal terminait son allocution en faisant le vœu que «cette fécon- dicité de notre amitié encore au futur nous unisse et nous aide à travailler de toute nos forces pour l’unité de l’Eglise».

2. La publication de la Déclaration «Dominis Iesus» a été l’occasion pour

–420– LE PAPE BENOîT XVI, LE MÉTROPOLITE DAMASKINOS ET L’ORTHODOXIE

Monseigneur Damaskinos d’adresser une longe lettre à son ami, le 30 octobre 2000, où il pose le problème de la clarification des relations entre les Eglises Catholique et Orthodoxe. Cette lettre, publiée dans la revue catholique «Communio» et dans «Episkepsis»1 présente un intérêt particulier en ce qu’elle rappelle le cheminement de la pensée commune du futur pape et du métropolite, et leur approche du problème du rétablissement de l’unité entre les deux Eglises. Je cite: «Nous avions tous deux découvert ce que signifiait notre appartenance respective à l’Église catholique romaine et l’Eglise orthodoxe, deux Églises qui s’étaient redécouvertes en tant que sœurs. Aussi nous étions-nous préparés de l’intérieur au grand événement de 1965: l’effacement de la mémoire de nos Églises des anathèmes. C’est ainsi qu’est née en nous la passion pour le rétablissement de la pleine unité entre nos Églises. Nous expérimentâmes le fait de partager la même foi apostolique et nous pûmes suivre la nouvelle ère de nos relations, du Dialogue de l’amour jusqu’au Dialogue théologique officiel… C’est ensemble que nous avons appris comment il convient de faire de la théologie en tenant compte des traditions particulières de l’Occident. Nous avons compris que la vérité révélée avait été reçue, vécue et comprise de manière différente en Orient et en Occident et que les différentes théologies pouvaient être compatibles à l’intérieur d’une même foi, et qui plus est, que cette diversité pouvait être un signe clair de la transcendance du Mystère et du caractère apophatique prééminent, qui doit accepter son expression humaine, et pouvait donner le champ libre à un pluralisme des théologies au sein de la même foi traditionnelle. Et finalement que l’on ne devrait pas tendre a priori, à identifier la foi et ses expressions à des théologies particulières. Nous sommes arrivés à la même conclusion, à savoir que l’Est et l’Ouest ne pourraient se rencontrer et se retrouver qu’en faisant mémoire de leur parenté originelle et de leur passé commun. Il faudrait qu’en premier lieu on se rende compte que l’Est et l’Ouest, malgré toutes leurs particularités, appartiennent organiquement à un même christianisme. A` ce point nous

1. Échange de lettres entre le métropolite Damaskinos de Suisse et le cardinal Joseph Rat- zinger sur l’état actuel du dialogue œcuménique, dans Episkepsis 596 (31.5.2001) 8-23.

–421– ALBERT LAHAM sommes tombés d’accord pour dire que nos différences doivent être comprises comme des développements divers légitimes de l’unique et même foi apostolique en Orient et en Occident et non comme des séparations dans la tradition de la foi elle-même. Nous nous sommes aussi posé la question autrement, à savoir non seulement «Avons-nous le droit de communier ensemble?» mais encore «Avons-nous le droit de nous refuser mutuellement la communion?» A ce stade de sa lettre, Monseigneur Damaskinos rappelle à son correspondant leur approche commune du problème de la juridiction universelle du pape. Il écrit: «Nous avons compris en outre que l’obstacle majeur au rétablissement de la pleine communion était le primat de juridiction du pape. La plus grande difficulté semble bien être en effet la question de la structure de l’Église: d’une part, pour Rome, parce que celle-ci considère le primat de la «sedes romana» comme constitutif de l’unité de l’Église, d’autre part pour l’Orient, parce qu’il considère précisément cette prétention comme un changement apporté à la structure épiscopale de l’Église. Nous nous sommes demandés comment nous pouvions progresser et nous nous sommes autorisés à formuler quelques perspectives comme par exemple: si Rome accepte la communion avec l’Orient sans conditions préalables – naturellement en bonne intelligence avec l’ensemble de l’orthodoxie – cela signifie une reconnaissance expresse de la légitimité de la structure épiscopale orientale. Ce qui signifie également la reconnaissance de ce que l’Orient ne doit pas être astreint à la structure du primat, développée en Occident. En revanche l’Orient pourrait bien entendu reconnaître que l’Occident, malgré la doctrine du primat, n’a pas quitté en principe la structure épiscopale de l’Église ancienne, même si elle a adopté un facteur supplémentaire, principe qui, du point de vue de l’Orient, n’a pas à être reconnu. La reconnaissance de la permanence de la structure apostolique de l’Église ancienne, également en l’Occident, pourrait être facilitée d’une part par les efforts déployés par le Concile de Vatican II pour un clair rétablissement de la structure épiscopale, d’autre part par le fait que le pape, s’il venait à communier avec l’Orient, renoncerait de lui-même de facto à la prétention à la primauté (jurisdictio in omnes ecclesias) telle qu’elle fut formulée en 1870.

–422– LE PAPE BENOîT XVI, LE MÉTROPOLITE DAMASKINOS ET L’ORTHODOXIE

C’est dire que nous n’avons jamais abandonné l’espoir que même les polarisations sur la question du primat juridictionnel pouvaient être surmontées, de manière à ce que le rétablissement tant souhaité de la pleine unité puisse se réaliser. A` ce sujet vous avez, en qualité de Préfet de la Congrégation pour la doctrine de la foi – qui a pour mission d’être «la protectrice de l’orthodoxie» et le «défenseur de la foi» – une importante contribution à apporter. Puissiez- vous être imprégné de vos propres réflexions, écrites en 1976, dans lesquelles vous évoquiez un texte d’Ignace d’Antioche que le Patriarche Athénagoras Ier citait lors de la visite du Pape Paul VI au Phanar: «Contre toute attente humaine se trouve parmi nous l’évêque de Rome, le premier en honneur d’entre nous, ’celui qui préside dans la charité’» (Rm, prol., PG 5, 801). Le Patriarche ne quitte pas le sol de l’Église orientale et ne reconnaît pas un primat de juridiction occidental. Mais il indique nettement ce que l’Orient pense de l’ordre des évêques égaux en droits et en rang dans l’Église et, à l’heure actuelle, il vaudrait certainement la peine de se demander si cette profession de foi archaïque, qui ne sait rien d’un “primat de juridiction” mais qui reconnaît la position première en ce qui concerne l’“honneur” et la “charité”, ne pourrait pas être considérée comme une conception de la position de Rome au sein de l’Église, tout à fait satisfaisante en ce qui concerne les concepts essentiels. Le “saint courage” exige l’“audace” en même temps que la “prudence” (J. Ratzinger: L’Église, l’œcuménisme et la politique, 1987, 98-99)». 3. Ayant évoqué ces réflexions et perspectives qui «ont marqué ma vie d’évêque et de théologien», Monseigneur Damaskinos pose alors «la question de savoir s’il existe une continuité entre le professeur Ratzinger et le Préfet de la Congrégation pour la doctrine de la foi. Quel rapport existe-t-il entre les propos que je viens d’évoquer et les propos… de Joseph Cardinal Ratzinger» dans la Déclaration «Dominis Iesus» et la «Nota» de ladite Congrégation. Il n’entre pas dans le cadre de mon article de reproduire ici, ou même de résumer, les remarques de Monseigneur Damaskinos au sujet de ces deux documents. Je voudrais simplement citer la réponse du Cardinal à la question qui lui pose son correspondant: «La manière dont vous avez évoqué notre itinéraire théologique commun

–423– ALBERT LAHAM m’a beaucoup touché. Sur ce chemin nous avons pris conscience de façon toujours plus dramatique de la brûlante nécessité de parvenir à l’unité entre l’Est et l’Ouest et c’est sur ce chemin également qu’ont surgi des lumières théologiques nous montrant la direction qu’il convenait de prendre pour atteindre ce but important, avec l’aide de Dieu. Rien de cela n’est renié ; au contraire, le fait que l’Église orthodoxe et l’Église catholique s’appartiennent mutuellement et qu’aucune question de doctrine semblant nous séparer ne saurait être insoluble, m’est apparu encore plus clairement. C’est dans ce contexte que vous posez la question de savoir s’il existe une continuité entre le Professeur Ratzinger et le Préfet de la Congrégation pour la doctrine de la foi... Je voudrais dire à ce sujet que le professeur et le préfet sont une seule et même personne, mais que les deux concepts désignent des fonctions qui correspondent à des tâches distinctes. Dans ce sens on peut parler de différence mais non de contradiction. Le professeur (que je suis d’ailleurs toujours) se préoccupe de la connaissance et transmet dans ses livres et ses leçons, ce qu’il croit avoir découvert et qu’il soumet aussi bien à la critique des théologiens qu’au jugement de l’Église… Le préfet en revanche, n’a pas à faire état de ses conceptions personnelles. Il doit au contraire les laisser totalement de côté pour faire place au message commun de l’Église. Le Cardinal rappelle alors que la «Congrégation» est une instance collégiale et que ses textes mûrissent au travers de nombreux contacts avec l’épiscopat et avec les divers services de la Curie romaine.

4. Abordant la question de «l’obstacle majeur» au rétablissement complet de l’unité, le primat de juridiction du pape, le futur pape écrit: «Je distinguerai, dans la problématique de la «iurisdictio in omnes ecclesias», certes fort épineuse que nous ne pourrons évidemment pas résoudre dans le cadre de notre échange épistolaire, deux aspects. L’un d’entre eux est, ce me semble, un problème de langage. Le concept d’une juridiction universelle (pour l’Église tout entière), et qui plus est le langage juridique du deuxième millénaire lui-même, est pour l’Est un concept étranger, perçu avec inquiétude. Je crois qu’il est juste et également possible de ramener les concepts essentiels et surtout dérangeants à leurs fondements dans la théologie des Pères de l’Église...

–424– LE PAPE BENOîT XVI, LE MÉTROPOLITE DAMASKINOS ET L’ORTHODOXIE

Vous faites référence à la mémorable allocution du patriarche Athénagoras Ier lors de la visite de Paul VI au Phanar, au cours de laquelle le patriarche a eu recours en s’adressant au pape, aux titres datant du temps des Pères, de «premier en honneur d’entre nous» et de «celui qui préside dans la charité». Je pense que c’est de là que l’on peut définir correctement la «juridiction universelle»: l’ «honneur» du premier n’est pas à comprendre dans le sens de l’honneur protocolaire du monde séculier, mais bien de l’honneur dans l’Église qui est service, soumission au Christ… Si l’Église coïncide au plus profond avec l’eucharistie, alors le primat de l’agapè comporte une responsabilité pour l’unité à l’intérieur de l’Église,…j’ai récemment tenté d’interpréter le service du pape comme service de l’obéissance, d’en faire le garant de l’obéissance…qui doit appeler constamment l’Eglise à la dimension de l’obéissance et pour ce faire, être lui-même le premier en obéissance. Dans un temps où les tentations séculières de la théologie fleurissent dans tous les domaines, il me semble que cette responsabilité commune pour l’obéissance de l’Église à la Tradition ait une grande signification». Le futur pape se réfère alors «à la différence entre la théorie et la pratique» de la primauté romaine «ou, mieux, à l’amplitude effective du dogme»: «Dans ce contexte, R. Schieffer, président des Monumenta Germaniae historica, écrit: ’qu’au passage du premier au deuxième millénaire de l’histoire de l’Église un saut qualitatif s’est produit non pas tellement dans la théorie du primat mais dans la manière de s’y relier’». Il conclut ses remarques à ce sujet en écrivant: «Je crois que la problématique de l’autocéphalie indique justement la nécessité d’un organe de l’unité qui doit bien sûr maintenir l’équilibre avec la responsabilité propre des églises locales: l’Église ne peut ni ne doit être une monarchie du pape mais elle possède ses fondements dans la communion des évêques qui comprend un service pour l’unité entre eux, un service donc qui ne supprime pas la responsabilité des évêques mais qui lui est adjoint». Il me semble que cette approche du primat comme une service de l’unité dans le cadre de l’autocéphalie des Eglises locales et de la reconnaissance de la communion des évêques comme fondement de l’unité de l’Eglise, mérite d’être exploré à la lumière des données concrètes de l’histoire, en

–425– ALBERT LAHAM vue de la recherche des réponses qui rendront possible l’unité entre l’Eglise Catholique et l’Eglise orthodoxe.

5. Le futur pape répond, ensuite, aux remarques de Monseigneur Damaskinos à propos des documents de la Congrégation dont il était le préfet et en clarifie le texte. Je retiendrai dans cet article, uniquement ce qu’il dit à propos des Eglises orthodoxe et catholique comme «Eglises sœurs». Il rappelle qu’un délégué orthodoxe à la Conférence à Baltimore «a refusé catégoriquement de considérer l’Église catholique comme Église sœur de l’Église orthodoxe et, à partir de là, il se demande s’il ne serait pas possible aux Églises orthodoxes de reconnaître pour Église sœur non pas l’Église catholique en tant que telle mais bien les Églises catholiques (particulières) en tant qu’Églises sœurs des Églises orthodoxes. Voilà, dit le Cardinal, une tentative de solution terminologique qui devrait être prise en considération par les deux parties et qui pourrait peut- être indiquer une issue pour éviter le dualisme dans la compréhension de l’Église et trouver tout de même une terminologie adéquate pour exprimer la fraternité commune à toutes les Églises orthodoxes et catholiques». Le Cardinal Ratzinger conclut ainsi sa lettre à Monseigneur Damaskinos: «Cher frère et ami, nous souffrons tous les deux de ne pas pouvoir célébrer l’eucharistie ensemble et c’est précisément cela qui nous unit. Le fait que dans cette souffrance commune et dans la joie cachée de l’espérance d’une unité plus profonde qu’elle contient vous me soyez resté toujours proche est le fruit de l’amitié de nombreuses décennies, ce dont je voudrais vous remercier aujourd’hui de manière explicite. J’espère que vous verrez aussi dans ces lignes – malgré les lacunes qui demeurent – que la passion qui nous a animés il y a plus de quarante ans est demeurée vivante en moi». Puissent cette «passion de l’unité» entre l’Eglise Catholique et l’Eglise orthodoxe qui a longtemps animé les deux amis, Sa Sainteté le pape Benoît XVI et Son Eminence le métropolite Damaskinos, et la connaissance que le nouveau pape a «par le cœur» de l’Orthodoxie, porter ses fruits par la direction qu’il est en position de donner au dialogue théologique en tant que «premier en obéissance» à la sainte et commune Tradition.

–426– DR. DAMASKINOS PAPANDRÉOU – UNE VISITE EXCEPTIONNELLE AU CANADA

DR SYLVIE LATREILLE PROFESSOR AT THE ROMAN-CATHOLIC UNIVERSITY, QUEBEC

’an 2000 marque l’année du Centenaire de l’installation du Collège L dominicain de philosophie et de théologie à Ottawa, capitale fédérale du Canada. Illustre institution d’enseignement universitaire, héritière de la longue et riche tradition des Dominicains, le Collège assure une présence originale au nom de la mission: celle du travail de l’intelligence au service de la foi. Ce charisme du fondateur de la communauté, Saint-Dominique, rayonne depuis presque 800 ans. Le Collège, de par sa mission, participe à l’œuvre dominicaine internationale grâce au courage et à l’audace des frères dominicains. L’année du Jubilé est une année de célébrations, d’action de grâce, de reconnaissance et de projets. Dans cette perspective, de nombreuses activités sont prévues pour souligner ce bel anniversaire. Les professeurs contribuent au volet académique de l’événement. Sous la direction du Père Michel Gourgues, o.p., un comité de professeurs organise un Colloque scientifique sur le thème du temps, pour le mois d’août 2000. L’idée d’un Colloque conjoint avec l’Académie Internationale des Sciences Religieuses germe dans l’esprit du Père Michel. Cette initiative des Dominicains semble possible grâce au dialogue établi depuis plus de deux ans, entre le Secrétaire général du Conseil académique de l’Académie, le Père Jean-Marie Van Cangh, o.p. et le Comité organisateur. La décision unanime des membres de l’AISR d’être partenaire d’un tel projet et de tenir leur séance annuelle au Canada est une première dans l’histoire de l’Académie. L’enthousiasme exprimé lors de leur dernière Assemblée générale, tenue à Oxford en 1999, encourage le Comité organisa- teur à poursuivre la préparation de cette rencontre scientifique internationale. Des liens se tissent entre les deux institutions académiques en vue de la réalisation de ce magnifique projet. C’est ainsi que l’on apprend l’élection du nouveau Président de l’AISR: Dr. Damaskinos Papandréou, Métropolite de Suisse, du Centre Orthodoxe du Patriarcat “cuménique, à Chambésy.

–427– SYLVIE LATREILLE

Ce Colloque représente donc un événement innovateur et audacieux. Pendant une semaine, des théologiens et des théologiennes de plusieurs pays, de différentes confessions de foi, de grandes instances internationales, se réunissent au Collège, pour réfléchir sur le thème suivant: Temps, temps marqué, temps neuf. L’ouverture du deuxième millénaire et les fêtes du Centenaire du Collège offrent l’opportunité d’aborder cette réflexion à partir de 3 champs d’expertises: la théologie, la philosophie et la théologie pratique. C’est dans ce contexte de célébration, à la fois scientifique et ecclésial, que Dr. Damaskinos Papandréou séjourne au Canada, du 28 août au 2 septembre 2000. A` titre de Président de l’Académie Internationale des Sciences Religieuses, il est invité à présider le Colloque scientifique de l’Académie et à prononcer la Conférence d’ouverture. Lors de son séjour dans mon pays, plusieurs occasions m’ont permis de rencontrer et de découvrir un homme exceptionnel. C’est un honneur pour moi de partager quelques souvenirs de sa visite chez-nous. Avec beaucoup de simplicité, je vais vous entretenir de mes rencontres avec Dr Damaskinos Papandréou. Sous forme de récit, je fais mémoire de ces moments privilégiés.

LE 28 AOûT 2000 En compagnie de collègues, j’arrive au Collège en fin d’après-midi. En quittant Montréal pour Ottawa, nous venons passer la semaine dans la capitale nationale pour le Colloque. Plus tard que prévu, nous entrons dans le Couvent des Dominicains. Le Père Jean-Marie Roger Tillard, o.p. est assis dans l’entrée; il attend des visiteurs de Suisse. Il veut les accueillir lui-même malgré son état de santé qui laisse à désirer. Il attend Dr. Damaskinos Papandréou, accompagné de d’autres professeurs ainsi que de madame Georgia Vachicouras. Une certaine fébrilité règne dans les lieux. La venue de ses amis du Centre Orthodoxe du Patriarcat ” cuménique réjouit le Père Tillard. Depuis plusieurs années, il est professeur invité à Chambésy et des amitiés sincères s’y sont développées. Le Père Tillard est de belle humeur; le Centenaire du Collège représente une occasion spéciale dans l’histoire de la Communauté des frères. Voici venu le temps des réjouissances et de la reconnaissance.

–428– DR. DAMASKINOS PAPANDRÉOU – UNE VISITE EXCEPTIONNELLE AU CANADA

Une première activité est au programme pour la soirée. Dr. Goulven Madec, de l’Institut d’études augustiennes, à Paris, va prononcer une Conférence publique, intitulée Le chant et le temps. Méditation avec Augustin, philosophe, théologien et pasteur. C’est une belle manière d’introduire l’approche et la thématique du Colloque.

LE 29 AOûT 2000 Ottawa se réveille sous un soleil éblouissant. La ville est assaillie par une chaleur accablante et plutôt rare, en cette fin du mois d’août. Ce matin, le Colloque s’ouvre officiellement. Comme je fais partie du Comité organisateur de l’événement, j’arrive de bonne heure au Collège. De plus, j’ai à présider la première activité: une Table ronde interdisciplinaire. Ce n’est pas le temps d’arriver en retard! Dans la salle de conférence, tout est prêt. Mes collègues du Comité s’installent à mes côtés quelques minutes avant que la séance commence. Je vois entrer une personne qui m’est inconnue dans la salle. Il s’agit d’un homme, haut de taille avec une démarche imposante. D’un pas lent, il se dirige vers la place qui lui est destinée. Sa prestance attire mon attention. Un collègue me prévient que le Président de l’Académie Internationale des Sciences Religieuses est des nôtres. Je comprends que la personne devant moi est le Dr. Damaskinos Papandréou. Je viens de croiser son regard en m’avançant vers l’estrade. Sous un air sérieux, je vois l’esquisse d’un sourire à peine voilé. J’entrevois notre collègue, le père Tillard, saluer l’illustre personnage d’un signe de la tête. La session est ouverte. La matinée se déroule allégrement. Les membres de la Table ronde présentent l’approche globale du thème, sa pertinence et sa porté. Le Colloque est bel et bien mise en route. Je suis particulièrement satisfaite de cette première intervention. Et déjà, l’élan donné tout au long ce premier rendez-vous de travail augure bien pour la suite du déroulement du Colloque.

Au déjeuner, Dr. Damaskinos Papandréou vient vers moi pour se présenter et pour me féliciter. Sa simplicité à engager la conversation facilite

–429– SYLVIE LATREILLE notre échange. Je découvre un théologien de grand renom, préoccupé par les questions d’œcuménisme, de dialogue interreligieux et d’ecclésiologie. Je comprends mieux la salutation du Père Tillard à l’égard du président de l’Académie. J’ai l’intuition que les deux hommes partagent les mêmes causes, les mêmes connivences, les mêmes luttes et peut-être les mêmes rêves. Tous deux sont membres de l’AISR et leur appartenance à cette Académie est un révélateur de ce qu’ils sont comme théologiens: leurs aspirations et leurs convictions sont au service de leurs Églises respectives dans une dynamique de dialogue interconfessionnel et interreligieux. Ce moment passé en compagnie de Dr. Damaskinos me donne l’impres- sion d’avoir rencontré un être sensible et d’une grande attention aux personnes. Il s’exprime aisément dans ma langue maternelle. Il porte le souci de trouver les mots justes pour entrer en dialogue avec une québécoise dont l’accent peut surprendre à l’occasion! Cet échange sur le lancement du Colloque, sur sa pertinence et son originalité me réjouit beaucoup. La journée se poursuit dans une alternance de conférences en ateliers. Elle se termine au son d’un concert de clavecin, offert par Dom André Laberge, o.s.b., de l’Abbaye de Saint-Benoît-du-Lac, de la province de Québec. Cet artiste comble son assistance par son talent de grand musicien. La soirée remporte beaucoup de succès. Sous un ciel étoilé, en compagnie de mes collègues, nous partageons nos impressions et nos découvertes sur l’ensemble de cette première journée du Colloque. Déjà, nous avons hâte au lendemain.

LE 30 AOûT 2000 Ce matin, la ville d’Ottawa se réveille, enveloppée d’une canicule oppres- sante. Le soleil voile la capitale d’une mince brume. La circulation automobile est lente. En arrivant au Collège, je m’arrête pour admirer son architecture. On dirait un château du Moyen-ge avec ses pierres et des frontons. Même si il est tôt, beaucoup de monde! Un rassemblement se forme dans l’atrium. La séance va débuter dans quelques minutes. J’aperçois Dr. Damaskinos descendre l’escalier. A` mon tour, je me dirige vers lui pour l’accueillir gentiment. Je suis inquiète en raison de la chaleur qui risque d’indisposer

–430– DR. DAMASKINOS PAPANDRÉOU – UNE VISITE EXCEPTIONNELLE AU CANADA nos invités. J’oublie en quelque sorte qu’il fait plus chaud en Grèce qu’au Canada! Éclats de rire devant mon inquiétude injustifiée. Derrière l’homme sérieux, je découvre le rire d’un enfant. Je suis touchée par ma découverte. Je viens de saisir une lueur de joie dans cette spontanéité. Nous entrons dans la salle de conférence, reprenant nos places respectives. Le rythme des Conférences s’enchaîne aisément et la matinée passe vite. C’est après le déjeuner que je vais pouvoir échanger plus longuement avec Dr. Damaskinos. Lors de notre conversation, nous abordons des sujets d’ordre théologique. L’articulation de sa pensée m’indique la longue expérience de recherche de ce grand intellectuel. C’est alors qu’il me présente en toute humilité l’objet de ses rêves à Chambésy, l’ensemble de ses publications, ses implications dans différents organismes humanitaires, les causes dans lesquelles il s’engage et ses innombrables déplacements. J’ai devant moi, un prophète. Peut-être ne le sait-il pas! Quelle grâce de Dieu d’être ici à écouter cet homme, qui avec tellement de simplicité, s’exprime avec conviction et amour pour son Église et pour sa tradition de foi! Cela peut étonner sauf qu’au Canada, les relations humaines s’établissent facilement. Notre culture, notre histoire et notre environnement permettent cette complicité même entre étrangers. Il n’y a rien d’étonnant chez-nous à ce que ce genre de conversation ait lieu. Je ne peux que m’émerveiller devant autant d’audace, de courage et d’humilité. J’ai devant moi, un homme qui a consacré sa vie tout entière à l’édification du Royaume de Dieu dans la Cité. Capable de confier à une étrangère, ses joies, ses fragilités, ses appréhensions, ses questions, il dispose de ses rêves en exprimant sa confiance en l’Esprit-Saint. Un homme de foi profonde, vivante et vivifiante se donne à connaître et à aimer d’une infinie tendresse. Celle de Dieu. J’accueille avec respect et pudeur ce dévoilement d’un être exceptionnel. Seule, dans le silence, je médite sur les paroles échangées. A` la suite de cette rencontre, mon cœur est joyeux et rempli d’espérance. Le témoignage du Dr. Damaskinos m’invite à la persévérance dans mon propre engagement comme professeur chez les Dominicains. Je puise dans cet échange la force de poursuivre ma route comme théologienne catholique. Je retourne au Colloque dans ce bel état d’esprit.

–431– SYLVIE LATREILLE

Ce soir, c’est la Conférence publique du Père Tillard. Quelle soirée! Il y a tellement de monde que l’assemblée est invitée à se déplacer vers l’église Saint-Jean-Baptiste, l’église conventuelle des Dominicains. D’entrée de jeu, le Père Tillard commence par rendre hommage à son ami, le Président de l’Académie. Assis au premier banc, face au Père Tillard, Dr. Damaskinos reçoit avec bienveillance les propos du Dominicain malade et amaigri. Aujourd’hui, nous savons que ce fut la dernière Conférence publique de Tillard. En effet, il est décédé au mois de novembre 2000, le soir même de la clôture des fêtes du Centenaire du Collège. Par ailleurs, je me rappelle qu’en cette soirée du 30 août, il était aussi enflammé qu’à l’habitude. Sa communication était un cri du cœur qui résonnait sur les murs de la petite église. Il abordait des questions cruciales: la tradition, l’Église, l’oecuménisme, la foi chrétienne, le dialogue interreligieux et la christologie. Ce soir-là, devant son ami orthodoxe, le Père Tillard laissait à la communauté scientifique et ecclésiale une partie de son héritage. Ce grand Dominicain venait de tirer sa révérence avec fougue et conviction. En cette fin de journée, le ciel est tapissé d’étoiles. Une légère brise souffle discrètement sur la ville endormie. Le bilan de cette deuxième journée s’avère très positif. Rendre grâce à Dieu pour les rencontres inattendues m’amène au recueillement.

LE 31 AOûT 2000 Décidément, la température d’un été tardif s’abat littéralement sur Ottawa qui a peine à respirer! Notons au passage que cette température n’affecte pas vraiment l’atmosphère du Colloque. Elle surprend. Ce matin, notre collègue le Père Michel Gourgues, o.p. prononce sa première communication au sein de l’Académie Internationale des Sciences Religieuses. La communauté professorale est honorée que le Père Gourgues, Président et Régent du Collège, soit le premier canadien à devenir membre de l’illustre Académie. Nombreux sommes-nous pour entendre sa conférence! C’est le Secrétaire de l’AISR, le Père Jean-Marie Van Cangh, o.p., de Louvain qui préside la séance. Dr. Damaskinos est présent: il porte une attention soutenue tout en prenant des notes au passage. Je me souviens

–432– DR. DAMASKINOS PAPANDRÉOU – UNE VISITE EXCEPTIONNELLE AU CANADA de l’avoir observé pendant quelques minutes. Lunettes de lecture sur le bout du nez, plume à la main, son port de tête dénote une attitude de réflexion. Les applaudissements fusent à la fin de la présentation de notre collègue. Il ne faut pas s’en étonner! “la qualité de l’intervention du Père Gourgues, ajoutons l’enthousiasme canadien et québécois. Cela surprend toujours les visiteurs! Vivre dans un pays, vaste et immense aux hivers froids et y vivre des relations humaines empreintes de proximité et d’accueil chaleureux. En fin d’après-midi, une synthèse des deux premiers volets du Colloque revient au Père Claude Geffré, o.p. de l‘AISR et de l’Institut catholique de Paris. Dans une lecture éclairée, le Père Geffré présente une évaluation du Colloque et il identifie les avenues ouvertes pour le prolongement de la réflexion sur cette thématique du temps. L’écoute de l’assemblée des propos de ce grand théologien pointe vers la pertinence de son interprétation et de celle des pistes proposées. Une belle célébration œcuménique dans l’église conventuelle des Dominicains est prévue pour clôturer cette autre journée de travail intellectuel. Je quitte la salle de conférence vitement en raison de ma participation active à la liturgie. L’église est dans la pénombre. Une certaine fraîcheur accompagne le silence des lieux. A` ma grande surprise, j’aperçois Dr. Damaskinos se promener doucement avec un air méditatif. Il semble seul. Je regarde autour de moi. J’aime cette église. Le dimanche, la communauté paroissiale vient célébrer avec celle des frères. J’invite le professeur Papandréou à prendre place dans le chœur pendant que l’assemblée arrive à pas feutrés. La célébration, préparée par d’autres collègues, aborde le thème du Colloque dans une autre perspective: Au cœur du temps, célébrons le Temps des naissances, le Temps des croissances, le Temps des épreuves, le Temps des louanges et de l’action de grâce. Je ressens une profonde émotion devant tous ces hommes et ces femmes de foi, qui ensemble, unissent leurs prières en une communion des cœurs. De confessions différentes, de cultures différentes, d’âges différents, de conditions différentes, les voix des unes et celles des autres montent en un chant de louanges vers le Dieu Unique, Celui des tous les ancêtres de la foi chrétienne, marquée par le temps. Dans

–433– SYLVIE LATREILLE cette assemblée, il n’y a plus de grands théologiens, se retrouvent rassemblés des enfants de Dieu, qui d’un seul cœur et d’une seule âme, proclament leur foi. La célébration se termine dans le silence. Les gens sortent discrètement pour se diriger vers le jardin intérieur du Couvent où de courtes allocutions seront prononcées par de distingués invités. Alors, suivra un repas festif pour couronner cette magnifique journée. Les rayons du soleil baignent le jardin d’une douce luminosité. Des sons de fête, de joie et de retrouvailles envahissent l’espace. Dr. Damaskinos s’avance vers moi, le sourire aux lèvres. Il se dit enchanté du Colloque et de la manière dont le Collège assume son rôle d’hôte de l’événement. Sa délicatesse me fait oublier la fatigue accumulée depuis le début de tous ces préparatifs. Derrière moi, j’entends le Père Tillard interpeller son ami de Chambésy; il l’invite à se rejoindre aux autres membres de l’Académie pour une photo souvenir. Je me retourne vers cette digne assemblée et quelle joie de voir ces grands théologiens, rigolant comme des gamins! La récréation est de courte durée puisque la cérémonie plus protocolaire va débuter dans quelques instants. A` son tour, Dr. Damaskinos Papandréou, à titre de Président de l’Académie prononce un court discours à notre audience. En s’inspirant d’un proverbe de son pays natal, il exprime toute sa reconnaissance aux Dominicains et aux membres du Collège pour la tenue de ce Colloque conjoint. Sa voix fragile comme l’aile d’un oiseau effleure nos oreilles. Je vois briller des larmes dans ses yeux. Un silence profond accueille son message. Autour de moi, personne ne bouge. Le temps est suspendu! A` la fin de son discours, les applaudissements jaillissent de toutes parts. Que de commentaires entendus à propos de la dignité de cet homme! La présence de Dr. Damaskinos à Ottawa ne passe pas inaperçue. Au-delà de la réputation du célèbre Président de l’Académie, la découverte d’un homme empreint d’une si belle humanité confirme avec force que l’essentiel est invisible aux yeux. Cette phrase de sagesse, tirée de l’œuvre Le Petit Prince de l’écrivain Antoine de Saint-Exupéry, marque la visite de ce grand théologien orthodoxe dans mon pays. Ainsi, la soirée s’annonce clémente et joyeuse autour d’un repas festif,

–434– DR. DAMASKINOS PAPANDRÉOU – UNE VISITE EXCEPTIONNELLE AU CANADA préparé par les frères. Toutes les personnes présentes au Colloque se retrouvent dans la salle à manger du Couvent. L’atmosphère de fête est au rendez-vous. Un vin d’honneur est servi. Salutations et échanges de bons vœux fusent de toutes parts. La fraternité, la joie et le partage sont à l’honneur. Il me semble qu’en cette fin de soirée, les étoiles brillent avec plus d’éclats. La tête levée vers le ciel, j’admire ces petites lumières infatigables témoins de la Présence de la Grandeur de Dieu.

LE 1IER SEPTEMBRE 2000 Décidément, le soleil aura été des nôtres toute la semaine. C’est aujourd’hui que débute la séance annuelle du Colloque de l’Académie Internationale des Sciences Religieuses avec la Conférence d’ouverture prononcée par Dr. Damaskinos Papandréou. Le temps et l’eschatologie dans une perspective orthodoxe. Je ne suis pas présente lors de cette présentation. Je suis sur le chemin du retour vers Montréal. D’autres obligations m’y attendent. La rentrée académique de la communauté étudiante m’amène à quitter Ottawa, tôt le matin. Quelques-uns de mes collègues demeurent dans la capitale pour la suite du Colloque. Ils en reviendront très satisfaits. La Conférence de Dr. Damaskinos s’est très bien déroulée. La contribution de ses recherches et de ses travaux ne cesse d’enrichir la communauté scientifique internationale. Cet après-midi, une visite au Musée canadien des civilisations est prévue pour les membres de l’Académie. Par la suite, j’ai appris que la visite des salles du Musée consacrées aux Autochtones a suscité beaucoup de réactions et de réflexions de leur part. La visite de ce musée est incontournable lorsque des visiteurs viennent au Canada. Comme la route est assez longue entre Ottawa et Montréal, j’ai le temps de revoir les images de la semaine déferlées dans ma mémoire. Lors de mes conversations avec Dr. Damaskinos, j’ai découvert un être exceptionnel. Suis-je vraiment surprise? J’aurais pu exécuter des recherches sur ce grand théologien orthodoxe et découvrir un autre aspect de l’homme, de par son œuvre, ses écrits, ses enseignements, ses champs d’expertises, ses publications, ses engagements ecclésiaux, pastoraux, sociaux. Et j’en

–435– SYLVIE LATREILLE passe! Or, ce n’est pas de cette manière que j’ai connu Dr. Damaskinos Papandréou. Une chance! Peut-être aurais-je été si impressionnée que jamais je n’aurais osé faire route avec lui !

AUJOURD’HUI… EN 2006 Revisiter ces journées m’amène à prendre conscience du temps qui passe! Déjà six ans depuis mes premières rencontres avec Dr. Damaskinos Papandréou! Dans la présentation de mon récit des rencontres avec un homme exceptionnel, je raconte des anecdotes qui peuvent paraître banales. C’est seulement à première vue. Faire mémoire de ces événements de l’année 2000 dans une approche narrative est aussi expérience du temps marqué. Et, les années subséquentes au Colloque de l’an 2000 ont particulièrement marqué l’histoire personnelle de Dr. Damaskinos Papandréou. Un constat: ni la maladie, ni les épreuves, ni les fragilités et les limites imposées à sa condition humaine ont réussi à toucher à la dignité de cet homme exceptionnel que j’ai rencontré à Ottawa. Dans cette tout autre manière de vivre, je reconnais d’abord l’humilité d’un grand seigneur, toujours au service de la théologie, de son Église et de la Cité. Je refuse de tomber dans des pièges de fausses nostalgies causés par la commémoration du temps passé. Je préfère habiter le temps présent parce qu’il est le Temps de Dieu, là même où un temps neuf ne cesse d’être recréé sous le souffle de son Esprit. Qu’adviendra-t-il du temps neuf? En ce soixante-dixième anniversaire de naissance de Dr. Damaskinos Papandréou, je désire lui exprimer mes meilleurs voeux de Joie, de Paix et d’Amour. Sa présence inspirante ouvre tous les moments possibles d’un Kairos, au-delà des frontières et même du temps.

–436– ORTHODOXY AND INTER-RELIGIOUS DIALOGUE

GEORGE MARTZELOS PROFESSOR OF THE THEOLOGICAL FACULTY OF THE ARISTOTLE’S UNIVERSITY IN THESSALONIKI - GREECE

he great problems, persecutions and dangers that hieromissionaries T and the faithful of the various Christian denominations have been facing for centuries from fanatical followers of traditional religions mainly in Asian and African countries, but also the increase of religious and particularly of Islamic fanaticism over the last decades, which constitutes a serious threat to world peace, led both the WCC and the Roman Catholic and Orthodox Churches to realise the necessity of inter-religious dialogue as the most appropriate means for facing the various social problems derived from the meeting or the coexistence of heterogeneous religious groups within the framework of both the modern state and the world community. Of course, inter-religious dialogue as a means for overcoming the difficulties entailed by the co-existence of Christians with people of other religions was not unknown to the practice or the history of the Church, and of Orthodoxy in particular. From its first steps the Church engaged in dialogues with Judaism and Hellenism, despite the fact that the writings of Christian authors, through which these dialogues were conducted, were largely of an apologetic or refutational character1. Moreover, particularly from the time when Arabs and subsequently Ottomans conquered areas of the Byzantine Empire inhabited by Christian populations and made the co-existence of Christians with Muslims inevitable, the dialogue of Orthodoxy with Islam was to the Orthodox Church an ineluctable necessity. Great Fathers and Theologians of the Orthodox Church, such as John the

1. See, for instance, the works of the philosopher and martyr Justin “Dialogue with the Jew Tryphon”, PG 6, 471A-800D, “Discourse to the Greeks”, PG 6, 229A-240A and “Exhortation to the Greeks”, PG 6, 241A-312A, as well as with the works of Athenagoras I “Plea for the Christians”, PG 6, 889A-972C, and of Tatian Address to the Greeks, PG 6, 804A-888B.

–437– GEORGE MARTZELOS

Damascan, Gregory Palamas, Joseph Vryennios, and also emperors of Byzantium, such as Manuel II Palaeologos, endeavoured to engage in a considerable dialogue with Islam because of the related challenges they faced2. Similar, though limited, efforts for inter-religious dialogue can also be identified in the mediaeval West, mainly in the meeting of Christianity with Islam on the Iberian Peninsula. However, from the mid-20th century onwards, the need for inter- religious dialogue became more acutely felt than ever. The close interdepende- nce among different social groups, nations and civilizations, an interdepende- nce that has been one of the main features of our time, contributed to this sense. Although this interdependence particularly affects the economy and the political and social life in the form of globalization, it has nevertheless created a new reality, in which the risk of religious conflicts, especially when these are fuelled by fanaticism and intolerance, can become fatal for world peace. The tragic events of September 11, 2001, which was called “the day that changed the world”, but also what followed thereafter, demonstrated and confirmed in the most eloquent manner the necessity of dialogue and cooperation between the different religious leaders, so that religion should not be turned into an instrument in the service of nationalist aspirations and political aims at the expense of mankind and eventually of religion itself. As has already been very aptly indicated in the Berne Declaration (1994), “war in the name of religion is war against religion”. * * *

Within the framework of this problematics that decisively marked our time, from the mid-20th century onwards, both WCC and the Roman Catholic and Orthodox Churches laid particular emphasis on the convocation of bilateral or multilateral inter-religious conferences, and indeed at frequent intervals. Although some efforts for understanding the notion of salvation

2. See G. D. Ziakas, “The Ecumenical Patriarchate and the Dialogue with Islam” [in Greek], in Studies in Religion (Living in Harmony with Men), Vanias Publications, Thessaloniki 2004, pp. 240ff.

–438– ORTHODOXY AND INTER-RELIGIOUS DIALOGUE in other religions had already been made from the beginning of the 20th century, in order to set the relevant missionary methodology to be followed by the Churches, the necessity of inter-religious dialogue within the framework of WCC could not be accepted as yet. Things began to change mainly because of the new spirit that prevailed in the Roman Catholic Church after the Second Vatican Council3. Realising the need for inter-religious cooperation in order to face modern missionary and social problems, this Council set up the Secretariat for non-Christians (1964), on the one hand, which was subsequently renamed the “Pontifical Council for Interreligious Dialogue” (1988) and, on the other hand, issued the Declaration Nostra Aetate on the Relation of the Church to non-Christian Religions, proclaimed by Pope Paul VI on October 28, 19654, by which it exhorted the Roman Catholic faithful, “through dialogue and collaboration with the followers of other religions, carried out with prudence and love and in witness to the Christian faith and life, [to] recognise, preserve and promote the good things, spiritual and moral, as well as the socio-cultural values found among these men”5. Indeed, to this purpose, it organised Inter-Religious Assemblies itself, three in Assisi (1986, 1994 and 2002) and one in Rome (Vatican, October 25- 28, 1999) with representatives from across almost the whole religious spectrum6. Under the pressure of this new spirit within the Roman Catholic Church, WCC carried out a series of inter-religious meetings and conferences, mainly between Christians and Muslims, and in 1971 set up the Section for Dialogue with other religions and ideologies, thus expressing the

3. See G. N. Lemopoulos, “The World Council of Churches and Inter-Religious Dialogue” [in Greek], in Kath’odon, issue no. 3 (1992), p. 44. 4. See Wayne Teasdale, “Inter-religious Dialogue since Vatican II. The monastic contem- plative dimension”, in Spirituality Today, vol. 43, no. 2 (summer 1991), p. 123. 5. Nostra Aetate, 2. 6. See G. D. Martzelos, “The Inter-Religious Assembly in Rome (Vatican, October 25-28, 1999)”, in Orthodoxe Theologie zwischen Ost und West. Festschrift für Prof. Theodor Nikolaou, Verlag Otto Lembeck, Frakfurt am Main 2002, pp. 587 ff.

–439– GEORGE MARTZELOS sensibility of many Churches, particularly of those of the Third World, regarding the issue of the relations with other religions7. Although the aim of inter-religious dialogue, as set in the fundamental principles of WCC, consisted mainly in the establishment of religious freedom and in the presentation of Christian witness within the framework of the multi-religious and multi-cultural societies, in which the Christian Churches of the Third World largely live and develop, the Orthodox had at first serious reservations and criticisms against such inter-religious initiatives and the new aims of WCC. However, one should not fail to stress the fact that, from as early as the First Pan-Orthodox Conference of Rhodes (1961), that is before the inter-religious interests of the Second Vatican Council were manifested, the Orthodox Church included both the issue of “Orthodoxy and other religions” and the matter of a “Contribution of local Orthodox Churches to the prevalence of the Christian ideals of peace, freedom, brotherhood and love between peoples” in the agenda of the Holy and Great Synod that was to be convened8. The First Pre-Synodal Pan-Orthodox Conference (Chambézy, 1976) constituted a landmark in the realisation of the necessity of inter-)religious dialogue on a Pan-Orthodox level. This Conference saw the unanimous expression of the desire of local Orthodox Churches to contribute to “aid inter-religious understanding and cooperation, and through it the liquidation of every kind of fanaticism, and thus the fellowship of peoples and the dominance of the ideas of freedom and peace in the world for the service of contemporary man, independently of race or religion...”9. This desire of the Orthodox Churches was expressed anew and more systematically in the relevant Declaration of the Third Pre-Synodal Pan-Orthodox Conference (Chambézy, 1986), which, indeed, after long elaboration, was unanimously accepted and as such was submitted to the Holy and Great

7. See also G. N. Lemopoulos, op. cit., p. 45. 8. See ibid. pp. 46ff. 9. Synodica, Periodical Edition of the Secretariat for the Preparation of the Holy and Great Synod of the Orthodox Church, vol. 2, Geneva 1978, p. 201.

–440– ORTHODOXY AND INTER-RELIGIOUS DIALOGUE

Synod as the expression of the official position of the Orthodox Church on this matter10. The spirit of such Pan-Orthodox Declarations is not founded on secular ecclesiastic-political purposes, but emanates from the essence of the Christian message and, particularly, from the theology of the Orthodox Church. The perception of God as love indiscriminately poured into the entire world, the respect for the freedom of the human person as a creature after the image of God and the duty of Christians to love everyone according to the model of Christ and to be interested in the prevalence of peace in the world constitute fundamental principles of the Orthodox tradition, which thoroughly pervade the aforementioned Pan- Orthodox decisions on the promotion of inter-religious dialogue. In this spirit, therefore, of the decisions made on a Pan-Orthodox scale, the Ecumenical Patriarchate, in cooperation with the relevant political and religious authorities, played a leading part in the organisation of bilateral academic conferences with Judaism and Islam, on the one hand, and, on the one hand, of inter-religious congresses and meetings between leaders and between representatives of the three monotheistic religions, Judaism, Christianity and Islam. The bilateral academic conferences with Judaism and Islam began thanks to the initiatives of the Director of the Orthodox Centre of the Ecumenical Patriarchate in Chambézy (Geneva) His Eminence Damaskinos, Metropolitan of Andrianoupolis and, at the time, of Switzerland. So far five bilateral academic Conferences with Judaism (1977-2003)11 and ten with Islam (1986-2002)12 have taken place. As regards the International Inter-Religious Congresses and Meetings, in the organisation of which the Ecumenical Patriarchate played a leading role, two such Congresses in Constantinople (1994 and 2005) took place

10. See Episkepsis (in Greek) 369 (1986), p. 19. See also I. Bria - P. Vassileiadis, Orthodox Christian Witness. Church-Society-Ecumene 1 [in Greek], Tertius Publications, Katerini 1989, p. 164. 11. See www.centreorthodoxe.org/index.php?lang=fr&smenu=smenu8&nav=dialogues8. 12. See www.centreorthodoxe.org/index.php?lang=fr&smenu=smenu8&nav=dialogues9.

–441– GEORGE MARTZELOS and led to the documents known as “Declarations of Bosphorus” and another three in Brussels (2001), in Thessaloniki (2003) and in Amaroussion, Athens (2004) that led to similar Declarations13. The result of all these Declarations is expressed in the following position and appeal of the Amaroussion Declaration: “We repudiate all forms of nationalist, racist, religious, social and other discrimination, by means of which morbid religious intolerance and fanaticism is harboured, together with the proclivity of seeking to find justification for bellicose conflicts and organized terrorism, to the obvious immense detriment of the peaceful coexistence of all human beings and all people. Therefore, we launch an appeal to the spiritual leaders of all religions to undertake the necessary work and to cooperate in achieving the defusing of these perilous confusions, in order thereby to achieve the truly credible furtherance of God’s will that peace, social justice and respect for fundamental human rights will prevail”14. * * *

The inter-religious dialogue of Orthodoxy with Judaism and Islam brings out the depth of sincere inter-religious collaboration by which participants will be able not only to overcome the painful experiences and tensions of the past but jointly to tackle the modern social problems that constitute a menace to man and the world. There are of course certain clergymen and theologians, mainly within Greek Orthodoxy, who are opposed to such inter-religious initiatives for fear of syncretism or of a gradual alteration of the Orthodox spirit due to the participation of the Orthodox in these inter-religious meetings. Nevertheless, we must emphasise the fact that such fears are totally unfounded, because all Orthodox Churches that participate in these

13. The most important of them see in the site of the Ecumenical Patriarcate: www.ec- patr.gr/docdisplay.php?lang=en&cat=22. 14. See Inter-religious Conference of Athens, “Religion, Peace and the Olympic ideal” (Amaroussion, Athens, August 10-11, 2004), Declaration of Amaroussion: www.ec- patr.gr/docdisplay.php?lang=en&id=304&tla=en.

–442– ORTHODOXY AND INTER-RELIGIOUS DIALOGUE meetings show great sensitivity to the preservation of the Orthodox faith from the danger of syncretism. It is telling that, whereas by the Declaration of the Third Pre-Synodal Pan-Orthodox Conference (1986), Orthodox Churches are invited to contribute to inter-religious understanding and collaboration for the elimination of fanaticism and the reconciliation of peoples and the prevalence of peace and freedom in the world, it is explicitly stressed that “this collaboration excludes both syncretism and attempts at the imposition of any faith upon others”15. Besides, during the 7th General Assembly of WCC in Canberra (1991), when an attempt was made at combining Christian teachings on the Holy Spirit with animistic and pantheistic perceptions mainly of the peoples of Northeastern Asia16, the Orthodox expressed their intense opposition to any syncretistic compromise at the expense of Christian faith17. Even so, on the other hand, it would be inconceivable for Orthodoxy to become “encaged” in itself, thus abnegating its responsibility for solutions, as far as possible, to the problems that pose a threat to mankind. This would amount to its forsaking its mission in the world. Yet certainly, one of the problems that threaten mankind and cannot leave Orthodoxy indifferent or insensitive is the establishment of peace in a world which is exposed both to the increasing religious fanaticism of our times and to the explosive magnitude of social injustice in all its forms at the expense of the poor and the weak. The constant and unfailing interest of Orthodoxy

15. See Episkepsis (in Greek) 369 (1986), p. 19. 16. On this matter, see G. D. Martzelos, Orthodox doctrine and theological problematics. Studies on dogmatic theology, A’ [in Greek], Pournaras Publications, Thessaloniki 1993, pp. 133ff. and G. Martzelos, “Theologischer Animismus und orthodoxe Pneumatologie”, in “Poreuthentes...”. Volume in honour of Anastassios (Ghiannoulatos), Archbishop of , Armos Publications, Athens 1997, pp. 127ff. 17. See «“Orthodox Churches and WCC”: Report of the Inter-Orthodox Conference of Orthodox and Orthodox Non-Chalcedonian Churches-members of WCC» [in Greek], in G. N. Lemopoulos, The 7th General Assembly of the World Council of Churches (Canberra, February 1991): Account - Documents - Assessments [in Greek], Tertius Publications, Katerini 1992, pp. 100ff.

–443– GEORGE MARTZELOS in resolving this fundamental problem and tackling the causes behind it is, as was emphasized in an inspired manner as early as the Third Pre- Synodal Pan-Orthodox Conference (1986), inextricably intertwined with the nature and the mission of the Orthodox Church18. Orthodoxy cannot possibly deny its nature or its mission in the world in the name of any dangers that threaten It.

18. See Episkepsis (in Greek) 369 (1986), pp. 25ff.

–444– ∂¶π™∏ª√™ À¶√¢√Ã∏ Δ√À ∞¡Δ∂¶π™Δ∂§§√¡Δ√™ ª∂§√À™ TH™ ∞∫∞¢∏ªπ∞™ ∞£∏¡ø¡ ™∂μ. ª∏Δƒ. ∂§μ∂Δπ∞™ ∫. ¢∞ª∞™∫∏¡√À ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À*

Ã∞πƒ∂Δπ™ª√™ Δ√À ¶ƒ√∂¢ƒ√À ∫. ªπÃ∞∏§ ™∞∫∂§§∞ƒπ√À ¯ˆ ÙËÓ ÙÈÌ‹ Ó· ÎËڇ͈ ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË Ù˘ ¤ÎÙ·ÎÙ˘ Û˘Ó‰ڛ·˜ ㌠Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ÁÈ· ÙËÓ Â›ÛËÌË ˘Ô‰Ô¯‹ ÙÔÓ Ó¤Ô˘ ·ÓÙÂÈ- ÛÙ¤ÏÏÔÓÙÔ˜ ̤ÏÔ˘˜ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ Ì·˜ ™Â‚·ÛÌȈٿÙÔ˘ ªËÙÚÔÔ- Ï›ÙË ∂Ï‚ÂÙ›·˜ ∫˘Ú›Ô˘ ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘. O ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ ÂÍÂϤÁË ·ÓÙÂÈÛÙ¤Ï- ÏÔÓ Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ Ì·˜ ÂÍ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÙÔ˘ Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡, ÂÂȉ‹ Ë ∞η‰ËÌ›· ÂÍÂÙ›ÌËÛ ÙÔ Â›Â‰Ô ÙÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ Î·È ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ- ÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘, ÙÔ ÔÔ›Ô Î·È ‰ÈÂıÓÒ˜ ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È. ¢È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˜ £ÂÔÏfiÁÔ˜, ÈηÓfi˜ AÚ¯ÈÂÚ‡˜, Ô ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ˜ ‰È·ÎÔÓ› Â›Û˘ ·fi ˘„ËÏ‹ ı¤ÛË ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Ì ¿ÏϘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ÔÌÔÏÔÁ›Â˜. ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÂ, EΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ Û·˜ ·¢ı‡Óˆ Î·È ÂÈۋ̈˜ ÙȘ η- χÙÂÚ˜ ¢¯¤˜ fiÏˆÓ Ì·˜ Ì·˙› Ì ÙË ‚‚·ÈfiÙËÙ¿ Ì·˜ fiÙÈ ı· Û˘ÓÂ- ¯›ÛÂÙ ̷ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ· ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋, ÔÈÌ·ÓÙÔÚÈ΋ Î·È ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ ÊÈÏ¿‰ÂÏÊË ‰Ú¿ÛË Û·˜. ™·˜ ÂÚÈ‚¿Ïψ Ì ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ‰È¿ÛËÌÔ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜. ∫·Ù’ ÂÓÙÔÏ‹ Ù˘ ™˘ÁÎÏ‹ÙÔ˘ Ô Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ˜ ·ÚÈÔ˜ ∂˘¿ÁÁÂÏÔ˜ ªÔ˘ÙÛfiÔ˘ÏÔ˜ ı· ÚÔÛʈӋÛÂÈ ÙÔÓ ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ∂Ï‚ÂÙ›·˜.

¶ƒ√™ºø¡∏™∏ Δ√À ∞∫∞¢∏ª∞´∫√À ∫. ∂À∞°°∂§√À ª√ÀΔ™√¶√À§√À ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÂ, Afi ÔÏÏÔ‡ ¯ÚfiÓÔ˘ ËÎÔ‡ÂÙÔ, ÂΠ̤ÚÔ˘˜ Û˘Ó·‰¤ÏÊˆÓ ÂÓ ÙË ∞η‰Ë- Ì›· ∞ıËÓÒÓ ÚÔ‚·ÏÏfiÌÂÓÔÓ, ÙÔ ÛÓÌ‚ÔÏÈÎfiÓ fiÛÔÓ Î·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfiÓ

* Afi ÙÔÓ ÙfiÌÔ ¶Ú·ÎÙÈÎÒÓ Ù˘ Aη‰ËÌ›·˜ AıËÓÒÓ, ÙfiÌÔ˜ 67Ô˜, Ù‡¯Ô˜ 2ÔÓ, EÓ Aı‹Ó·È 1992.

–445– AKA¢HMA´KOY ∂À∞°°∂§√À ª√ÀΔ™√¶√À§√À ·›ÙËÌ· Ôˆ˜ ÂȘ ÙËÓ ∞η‰ËÌ›·Ó «ÂÈÛ¤ÏıÂÈ ¤Ó·, Ú¿ÛÔ». ΔÔ «Ú¿ÛÔ» ·˘Ùfi Â›Ó·È ÙÔ È‰ÈÎfiÓ ™·˜, Î·È Ì ÙËÓ ÛËÌÂÚÈÓ‹Ó ™·˜ ˘Ô‰Ô¯‹Ó ÙÔ ·Ï·ÈfiÓ ·˘Ùfi ·›ÙËÌ· ‰ÈηÈÔ‡Ù·È Ï‹Úˆ˜. øÛÙfiÛÔÓ, ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÂ, Ë ∞η‰ËÌ›· ¯·›ÚÂÈ fi¯È ÌfiÓÔÓ ‰È¿ ÙÔ ÈÂÚfiÓ ™·˜ Û¯‹Ì·, ·ÏÏ¿ Î·È ‰ÈfiÙÈ ·¤ÎÙËÛÂÓ ¤Ó· Ó¤ÔÓ ·ÓÙÂÈÛÙ¤Ï- ÏÔÓ Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ ȉÈ΋˜ ™·˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Î·È ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ÂÌ- ‚ÂÏ›·˜. ∂Ș ÙÔ ÚfiÛˆfiÓ ™·˜ ÙÈÌ¿Ù·È Î·È ÙÔ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÓ ¶·- ÙÚȷگ›ÔÓ, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ Â›Ûı ÛËÌ·›ÓÔÓ Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ ¯ÔÚ›·˜ ÙˆÓ πÂÚ·Ú¯ÒÓ ·˘ÙÔ‡, Î·È fiÙÈ Û˘Ó¯›˙ÂÙ ÙËÓ ÌÂÁ¿ÏËÓ ·Ú¿‰ÔÛÈÓ Ù˘ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ÂΛÓÔ˘ ÂȘ ÙËÓ EÈÛÙ‹ÌËÓ, ÂȘ ÙËÓ OÚıÔ‰ÔÍ›·Ó Î·È ÂȘ ÙÔ °¤ÓÔ˜. ◊‰Ë, ÂÈÙÚ¤„·Ù¤ ÌÔ˘ Ó’ ·Ó·ÊÂÚıÒ ·Ó·Ï˘ÙÈÎÒÙÂÚÔÓ ÂȘ ÙËÓ ÚÔ˜ fiÏ·˜ ·˘Ù¿˜ ·Í›·˜ ÚÔÛˆÈÎ‹Ó ™·˜ ÚÔÛÊÔÚ¿Ó. ∂›Ûı Ù˘¯ÈÔ‡¯Ô˜ Ù˘ £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ Ù˘ ÿÏ΢. ∞È ÂÓ °ÂÚÌ·Ó›· ÛÔ˘‰·› ™·˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛıËÛ·Ó ˘fi ȉȷÈÙ¤Ú·˜ ÌÂÚ›ÌÓ˘ ‰È¿ ÙËÓ ÌÂϤÙËÓ ÙˆÓ ÎÏ¿‰ˆÓ Ù˘ °ÂÓÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ πÛÙÔ- Ú›·˜ Î·È Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜ Ù˘ ıÚËÛΛ·˜. ∂ȉÈ·ıËÙ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ‰ÈÂ- Í·Á·ÁÒÓ ¤Ú¢ӷ˜ Î·È ÂÎÔÓ‹Û·˜ ÂȉÈÎ‹Ó ÌÂϤÙËÓ ÂÚ› ÙˆÓ ∞ÚÌÂ- Ó›ˆÓ, ‰È¿ Ù˘ ÔÔ›·˜ Î·È ·ÓËÁÔÚ‡ıËÙ ‰È‰¿ÎÙˆÚ Ù˘ £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∞ıËÓÒÓ. 1. ∂›Ûı ÁÓˆÛÙfi˜, fi¯È ÌfiÓÔÓ ‰È¿ ÙÔ ÏÔ‡ÛÈÔÓ Û˘ÁÁÚ·ÊÈÎfiÓ ™·˜ ¤Ú- ÁÔÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ‰È¿ ÙËÓ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎ‹Ó ·ÚÔ˘Û›·Ó ™·˜ ÂȘ ÙËÓ ¢. ∂˘ÚÒËÓ Î·È ÂȘ ÙÔÓ Î·ı’ fiÏÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfiÓ ÎfiÛÌÔÓ. H ÓÂ˘Ì·- ÙÈ΋ ™·˜ ·˘Ù‹ ·ÚÔ˘Û›· Û˘Ó‰¤ÂÙ·È ÚÔ˜ Â˘Ú‡Ù·ÙÔÓ Î‡ÎÏÔÓ Â˘ı˘ÓÒÓ Î·› ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ ÚÔ˜ Ù·˜ ÔÔ›·˜ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÛı ÌÂÙ¿ ı·˘Ì·ÛÙ‹˜ ÂÈÙ˘¯›·˜. ∂›Ûı ¶ÚÔ˚ÛÙ¿ÌÂÓÔ˜ ÙÔ˘ ÂÓ ™·ÌÂ˙‡ °ÂÓ‡˘ ·ÁÎÔÛÌ›ˆ˜ ϤÔÓ ·ÓÂÁÓˆÚÈṲ̂ÓÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, ¶ÚÔ˚ÛÙ¿ÌÂÓÔ˜ Ù˘ °Ú·Ì- Ì·Ù›·˜ Â› Ù˘ ÚÔ·Ú·Û΢‹˜ Ù˘ ∞Á›·˜ Î·È ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÚÒÙÔ˜ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ Ù˘ ÓÂÔÛ˘ÛÙ¿ÙÔ˘ π. ªË- ÙÚÔfiψ˜ ∂Ï‚ÂÙ›·˜, ¶Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ¢È·ÛΤ„ˆ˜ ∂˘Úˆ·˚ÎÒÓ ∂ÎÎÏË- ÛÈÒÓ, ¶Úfi‰ÚÔ˜ ÙˆÓ ‰ÈÌÂÚÒÓ £ÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ¢È·ÏfiÁˆÓ ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ¶·- Ï·ÈÔηıÔÏÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ¶ÚÔ¯·ÏÎˉÔÓ›ˆÓ ∞Ú¯·›ˆÓ ∞Ó·ÙÔÏÈÎÒÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, Î.Ï. ∫·Ù¿ ÙËÓ ÚÔ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÂÚ›Ô˘ ·ÚÔ˘Û›·ÛÈÓ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Î·È ÙˆÓ ÂΉÔÙÈÎÒÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, ˆ˜

–446– ∂¶π™∏ª√™ À¶√¢√Ã∏ Δ√À ∞¡Δ∂¶π™Δ∂§§√¡Δ√™ ª∂§√À™ ™∂μ. ª∏Δƒ. ∂§μ∂Δπ∞™ Î·È Ù˘ ÚÔÛˆÈ΋˜ ™·˜ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ÂȘ ·˘Ù¿˜, ›¯Â ÙÔÓÈÛı‹ ηٿ ÙÚfi- ÔÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfiÓ ˘fi ÙÔ˘ ·ÂÈÌÓ‹ÛÙÔ˘ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ‡ πˆ¿ÓÓÔ˘ ∫·Ú- Ì›ÚË, fiÙÈ «Ù·‡Ù· Î·È ¿ÏÏ· fiÌÔÈ· ‰ÈηÈÔ‡ÌÂı· Ó· ·Ó·Ì¤ÓˆÌÂÓ ·fi ÙÔÓ ¿ÍÈÔÓ ¶ÚÔ˚ÛÙ¿ÌÂÓÔÓ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ªËÙÚÔÔÏÈÙÒÓ ΔÚ·ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfiÓ, ÁÓˆÛÙfiÓ Î·È ˆ˜ Û˘ÁÁڷʤ· Î·È ¿ÏÏˆÓ ·ÍÈfiÏÔÁˆÓ ıÂÔ- ÏÔÁÈÎÒÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ Î·È ¿ÚıÚˆÓ ÂȘ ÔÏÏ¿ ÍÂÓfiÁψÛÛ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ÂÚÈÔ‰Èο, fiÛÙȘ Â›Ó·È ¿ÍÈÔ˜ ıÂÚÌÒÓ Û˘Á¯·ÚËÙËÚ›ˆÓ ‰È¿ Ù¿ ̤¯ÚÈ ÙÔ‡‰Â ÌÂÁ¿Ï· ÂÈÙ‡ÁÌ·Ù¿ ÙÔ˘ ÂȘ Ù ٷ˜ Û˘ÁÁÚ·ÊÈο˜ Î·È ¤Î‰ÔÙÈο˜ Î·È ¿ÏÏ·˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ˘fi ÙËÓ ‰È¢ı˘ÓÛ›Ó ÙÔ˘ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎÔ‡ ∫¤- ÓÙÚÔ˘ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÂȘ ÂΛӷ˜ Ù˘ ÚÔ·Ú·Û΢‹˜ Ù˘ ∞Á›·˜ Î·È ªÂ- Á¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜». ∏ ∞η‰ËÌ›· ∞ıËÓÒÓ Â‚Ú¿‚¢Û (1984) ÙËÓ ÂÓÙ˘ˆÛÈ·Î‹Ó ¤ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋Ó, ·Î·‰ËÌ·˚Î‹Ó Î·È ÂΉÔÙÈ- Î‹Ó ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, ·Ó·ÁÓˆÚ›Û·Û· fiÙÈ «‰È¿ ÙÔ˘ ηı’ fiÏÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ Â·Í›ˆ˜ Û˘ÓÙÂÏ› ÂȘ ÙËÓ ÂÓ ÙË ÚÔ˜ ∂ÛÂÚ›·Ó ÚÔ‚ÔÏ‹Ó Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ Ì·ÚÙ˘Ú›·˜ Î·È ÂȘ ÙËÓ ÚÔ·ÁˆÁ‹Ó ÙÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ˘¤Ú Ù˘ ÙˆÓ ¿ÓÙˆÓ ÂÓÒÛˆ˜». 2. ∏ Â› Ì›·Ó ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙ›·Ó ÂÚ›Ô˘ Û˘Ó¯‹˜ Î·È Û˘ÓÂ‹˜ ÂÎ- ÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋, ıÂÔÏÔÁÈ΋ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ™·˜ Ì·ÚÙ˘Ú›· ÚÔ¤‚·Ï ÙËÓ Î·ıÔÏÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈ- ÛÌÔ‡ ÂȘ ÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfiÓ ÎfiÛÌÔÓ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÙÔ √Úıfi‰ÔÍÔÓ ∫¤ÓÙÚÔÓ Â› ÙˆÓ ËÌÂÚÒÓ ™·˜ ·Ó‰›¯ıË ÂȘ ÚfiÛÊÔÚÔÓ Î·È ·ÓÔÈÎÙ‹Ó Á¤Ê˘Ú·Ó fi¯È ÌfiÓÔÓ ÔÏ˘ÌÂÚÔ‡˜ Î·È ÔÏ˘ÙÚfiÔ˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ··ÛÒÓ Û¯Â‰fiÓ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ Î·È √ÌÔÏÔÁÈÒÓ ‰È¿ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎÒÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘ÏÈÒÓ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ‡ ‰È·- ÏfiÁÔ˘, ˆ˜ ÔÈ ‰È¿ÏÔÁÔÈ ÌÂÙ¿ ÙÔ˘ πÔ˘‰·˚ÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ πÛÏ¿Ì ‰È¿ ÙËÓ ÚÔÒıËÛÈÓ Ù˘ π‰¤·˜ Ù˘ ÂÈÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ Î·È Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ›·˜ ÙˆÓ ıÚËÛÎÂÈÒÓ ÚÔ˜ ˘¤Ú‚·ÛÈÓ ÙˆÓ Ê·ÈÓÔÌ¤ÓˆÓ ÌÈÛ·ÏÏÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È Ê·Ó·ÙÈÛÌÔ‡ ÂȘ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔÓ ÎfiÛÌÔÓ. ·. ø˜ ¶ÚÔ˚ÛÙ¿ÌÂÓÔ˜ ÙÔ˘ ÂÓ ™·ÌÂ˙‡ °ÂÓ‡˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹Û·Ù ٷ˜ ÔÚÁ·ÓˆÙÈο˜, Ù·˜ ÎÙËÚȷο˜ Î·È Ù·˜ ıÂÛÌÈ- ο˜ ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ ‰È¿ ÙËÓ Ú¿ÁÌ·ÙÈ ˘¤ÚÔ¯ÔÓ ·Ó¿Ù˘ÍÈÓ ÙˆÓ ‰ÈÔÚıÔ- ‰fi͈Ó, ÙˆÓ ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ Î·È Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÁÂÓÈÎÒ-

–447– AKA¢HMA´KOY ∂À∞°°∂§√À ª√ÀΔ™√¶√À§√À ÙÂÚÔÓ. H ·ÚÙ›· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÂÎ¿Ï˘„ÂÓ, ˘fi ÙÔÓ ÂÌÓ¢Ṳ̂ÓÔÓ Î·È ˘‡ı˘ÓÔÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ·ÙÈÛÌfiÓ ™·˜, Â˘Ú˘Ù¿Ù·˜ ÂÚÈÔ¯¿˜ ÙˆÓ Û˘Á¯ÚfiÓˆÓ ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂˆÓ Î·È ÙˆÓ ·Ó·ÁÎÒÓ Ù˘ √ÚıÔ- ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ΔÔ‡ÙÔ ÂÂÙ‡¯ıË ·Ê’ ÂÓfi˜ ÌÂÓ ‰È¿ Ù˘ ˘¢ı‡- ÓÔ˘ ÏËÚÔÊÔÚ‹Ûˆ˜ Î·È Ù˘ Û˘Ó¯ԇ˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙˆÓ Î·Ù¿ Ùfi- Ô˘˜ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ·Ê’ ¤ÙÂÚÔ˘ ‰Â ‰È¿ Ù˘ ÚÔ‚ÔÏ‹˜ Ù˘ ÎÔÈÓ‹˜ Ì·ÚÙ˘Ú›·˜ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ÂȘ ÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfiÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfiÓ Îfi- ÛÌÔÓ. ∏ ¤Î‰ÔÛȘ ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ∂›Û΄Ș ÂȘ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎ‹Ó Î·È ÂȘ ÙËÓ Á·ÏÏÈÎ‹Ó ÁÏÒÛÛ·Ó Û˘ÓÂÏËÚÒıË ‰È¿ ÙˆÓ ÔÈΛÏÏˆÓ ÚÔ- ÛˆÈÎÒÓ ‹ Û˘ÏÏÔÁÈÎÒÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ÂΉfiÛÂˆÓ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, ȉ›· ‰Â ‰È¿ Ù˘ ÂΉfiÛˆ˜ Ù˘ ‚Ú·‚¢ı›Û˘ ˘fi Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ∞ıËÓÒÓ ÛÂÈÚ¿˜ «£ÂÔÏÔÁÈη› ªÂÏ¤Ù·È ÙÔ˘ ™·ÌÂ˙‡». ∞È «£ÂÔÏÔÁÈη› ªÂ- ϤٷȻ ·˘Ù·› ηχÙÔ˘Ó Ù·˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο˜ ÂÈÛËÁ‹ÛÂȘ ‰È·ÎÂÎÚÈ- Ì¤ÓˆÓ ÚÔÛˆÈÎÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ‡, ÙÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÎfiÛÌÔ˘ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Î·È ·ÏÏÔ‰·ÒÓ ÂȘ Ù· ÂÙ‹ÛÈ·, ÌÂÙ·Ù˘¯È·ÎÔ‡ ÂÈ¤‰Ô˘, ¢ÈÂıÓ‹ £ÂÔÏÔÁÈο ™ÂÌÈÓ¿ÚÈ· ÙÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, ÂȘ Ù· ÔÔ›· ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó Â›ÏÂÎÙÔÈ £ÂÔÏfiÁÔÈ, ÎÏË- ÚÈÎÔ› ‹ Ï·˚ÎÔ›, ÂÍ ··ÛÒÓ ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÂÍ ¿ÏÏˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ. ‚. ø˜ ¶ÚÔ˚ÛÙ¿ÌÂÓÔ˜ Ù˘ °Ú·ÌÌ·Ù›·˜ Â› Ù˘ ÚÔ·Ú·Û΢‹˜ Ù˘ ∞Á›·˜ Î·È ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ·ÛΛÙÂ, Â› ÂÈÎÔÛ·ÂÙ›·Ó Î·È ϤÔÓ, Ù· ·ÓÔÚıÔ‰fi͈˜ ηıˆÚÈṲ̂ӷ ηı‹ÎÔ- ÓÙ· Ù˘ ηٿ ı¤Ì·Ù· Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ûˆ˜ ÙˆÓ Ê·Î¤ÏÏˆÓ ÙˆÓ Û˘Ì‚Ô- ÏÒÓ ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, Ù˘ ÎÚÈÙÈ΋˜ ·ÍÈÔ- ÏÔÁ‹Ûˆ˜ ÙˆÓ ˘’ ·˘ÙÒÓ ÚÔÙÂÈÓÔÌ¤ÓˆÓ ı¤ÛÂˆÓ Â› ÙÔ˘ ηı’ ¤Î·ÛÙÔÓ ı¤Ì·ÙÔ˜, Ù˘ ÌÂÙ¿ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÚÔÙ¿ÛÂˆÓ ÂÈÛËÁ‹Ûˆ˜ ÂȘ Ù·˜ ¢ÈÔÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ ¶ÚÔ·Ú·Û΢·ÛÙÈο˜ ∂ÈÙÚÔ¿˜ Î·È ÂȘ Ù·˜ ¶ÚÔÛ˘- ÓÔ‰Èο˜ ¶·ÓÔÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ ¢È·ÛΤ„ÂȘ, Â› ¿ÓÙˆÓ ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ËÌÂÚËÛ›·˜ ‰È·Ù¿Íˆ˜ ·˘ÙÒÓ, ·ÛΛ٠‰Â Ù· ηı‹ÎÔÓÙ· °Ú·ÌÌ·- Ù¤ˆ˜ ÂȘ ·˘Ù¿˜ ‰È· ÙËÓ Ù‹ÚËÛÈÓ, ÙËÓ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛÈÓ Î·È ÙËÓ ‰ËÌÔÛ›- ¢ÛÈÓ ÙˆÓ Ú·ÎÙÈÎÒÓ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ÂȘ Ù·˜ ÙÚÂȘ ÂÈÛ‹ÌÔ˘˜ ÁÏÒÛ- Û·˜ ÙˆÓ ¶·ÓÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ¢È·ÛΤ„ÂˆÓ (ÂÏÏËÓÈ΋Ó, ÚˆÛÈ΋Ó, Á·ÏÏÈ΋Ó) Î·È ÙËÓ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ·ÍÈÔÏfiÁËÛÈÓ Î·È ÚÔ‚ÔÏ‹Ó ÙÔ˘ fiÏÔ˘ ÚÔ·Ú·-

–448– ∂¶π™∏ª√™ À¶√¢√Ã∏ Δ√À ∞¡Δ∂¶π™Δ∂§§√¡Δ√™ ª∂§√À™ ™∂μ. ª∏Δƒ. ∂§μ∂Δπ∞™ Û΢·ÛÙÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ Ù˘ ™˘Ófi‰Ô˘. ∂Ș ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹Ó Ù·‡ÙËÓ ·Ó·- ʤÚÂÙ·È Ë ¤Î‰ÔÛȘ ÙÔ˘ ÂȉÈÎÔ‡ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ™˘ÓÔ‰Èο, ̤ۈ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ‰ËÌÔÛȇÔÓÙ·È ¿ÓÙ· Ù· Û¯ÂÙÈο ÚÔ˜ ÙËÓ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›·Ó Ù˘ ∞Á›·˜ Î·È ªÂÁ¿Ï˘ ™˘Ófi‰Ô˘, ÂȉÈÎÒÙÂÚÔÓ ‰Â Ù· Ú·ÎÙÈο Î·È ·È ·Ô- Ê¿ÛÂȘ ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËıÂÈÛÒÓ ¢ÈÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ¶ÚÔ·Ú·Û΢·ÛÙÈ- ÎÒÓ ∂ÈÙÚÔÒÓ (1971, 1986, 1990) Î·È ÙˆÓ ¶ÚÔÛ˘ÓÔ‰ÈÎÒÓ ¶·- ÓÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ¢È·ÛΤ„ÂˆÓ (1976, 1982, 1986). ∏ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÂȘ ÙËÓ ¢‡ÛÈÓ Î·È Ë ·ÍÈÔÏfiÁËÛȘ Ù˘ ÚÔÛ˘ÓÔ‰È΋˜ Ù·‡Ù˘ ‰È·‰È- ηۛ·˜ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ηχÙÂÈ Ì¤Á· ̤ÚÔ˜ Ù˘ Û˘Á- ÁÚ·ÊÈ΋˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙfi˜ ™·˜, ¯¿ÚȘ ÂȘ ÙËÓ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛÈÓ Ù˘ ÂÎÙÂ- ÓÔ‡˜ Ú·ÁÌ·Ù›·˜ ¶ÚÔ˜ ÙËÓ ∞Á›·Ó Î·È ªÂÁ¿ÏËÓ ™‡ÓÔ‰ÔÓ. ¶ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·È ¶ÚÔÔÙÈη› (∞ı‹Ó·È 1990, ÛÂÏ. 256), ˆ˜ Î·È ÛÂÈÚ¿˜ ·˘ÙÔÙÂ- ÏÒÓ ÌÂÏÂÙÒÓ Î·È, ¿ÚıÚˆÓ ÂȘ Ù· ϤÔÓ ¤ÁÎÚÈÙ· ıÂÔÏÔÁÈο ÂÚÈÔ- ‰Èο Ù˘ ¢˘ÙÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘. Á. ø˜ ÂÎÚfiÛˆÔ˜ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÂȘ ÙËÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹Ó Î›ÓËÛÈÓ ‰È· ÙËÓ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛÈÓ ÙˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ Î·È ÙËÓ ÚÔÒıËÛÈÓ Ù˘ ȉ¤·˜ Ù˘ ÂÓfiÙËÙÔ˜ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÂˆÌ›- ÛıËÙÂ, ‰È’ ÔÌÔÊÒÓÔ˘ ·ÔÊ¿Ûˆ˜ ÙˆÓ ÂÎÚÔÛÒˆÓ ·ÛÒÓ ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ÙËÓ ÚÔ‰ڛ·Ó ÙˆÓ £ÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ¢È·- ÏfiÁˆÓ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÙfiÛÔÓ ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔηıÔÏÈÎÒÓ, fiÛÔÓ Î·È ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ¶ÚÔ¯·ÏÎˉÔÓ›ˆÓ ∞Ú¯·›ˆÓ ∞Ó·ÙÔÏÈÎÒÓ ∂ÎÎÏË- ÛÈÒÓ. ∞Ó‰›¯ıËÙ ¿ÚÈÛÙÔ˜ ¯ÂÈÚÈÛÙ‹˜ Ù˘ ¢·›ÛıËÙÔ˘ ¢ı‡Ó˘ ÙÔ˘ £ÂÔ- ÏÔÁÈÎÔ‡ ¢È·ÏfiÁÔ˘ ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔηıÔÏÈÎÒÓ, ÂȘ ÙÔÓ ÔÔ›ÔÓ Ô πˆ- ¿ÓÓ˘ ∫·ÚÌ›Ú˘ ‹ÛÎËÛÂÓ Â› Ì›·Ó ‰ÂηÂÓÙ·ÂÙ›·Ó ηı‹ÎÔÓÙ· √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ °Ú·ÌÌ·Ù¤ˆ˜. ∏ ÂȉÈ΋ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ηٿÚÙÈÛ›˜ ™·˜ Î·È Ë ˘„ËÏ‹ Û˘Ó›‰ËÛȘ ¢ı‡Ó˘ ‰È· ÙÔ ˘Ê’ ÀÌÒÓ ·Ó·ÏËÊı¤Ó ¤ÚÁÔÓ Î·Ù¤- ÛÙËÛ·Ó ÂÍfi¯ˆ˜ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈο˜ Ù·˜ Û˘Ó‰ڛ·˜ Ù˘ ÔÏÔÌÂÏ›·˜ ÙˆÓ ªÂÈÎÙÒÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ∂ÈÙÚÔÒÓ ÙˆÓ ‰‡Ô ÙÔ‡ÙˆÓ ¢È·ÏfiÁˆÓ. ∂›Ó·È ¯·- Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfiÓ fi¯È ÌfiÓÔÓ ÔÈ ‰‡Ô Ô‡ÙÔÈ ¢È¿ÏÔÁÔÈ ÂÎ ÙÔ˘ fiÏÔ˘ ·ÎÏÔ˘ ÙˆÓ £ÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ¢È·ÏfiÁˆÓ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ˘ ÏÔÈ- Ô‡ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ˆÏÔÎÏ‹ÚˆÛ·Ó ‹‰Ë ÙÔ ¤ÚÁÔÓ ·˘ÙÒÓ, ÙÔ ÔÔ›ÔÓ Î·È ÂÁ¤ÓÂÙÔ ‰ÂÎÙfiÓ ÌÂÙ¿ ÌÂÁ¿Ï˘ ÈηÓÔÔÈ‹Ûˆ˜ ˘fi Ù˘ ÔÚıÔ‰fiÍÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ Û˘ÓÂȉ‹Ûˆ˜. ∫·Úfi˜ Ù˘ ÏÔ˘Û›·˜ ÂÌÂÈÚ›·˜ ÂÎ Ù˘

–449– AKA¢HMA´KOY ∂À∞°°∂§√À ª√ÀΔ™√¶√À§√À Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ™·˜ ÂȘ ÙÔ˘˜ ‰ÈÌÂÚ›˜ £ÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ¢È·ÏfiÁÔ˘˜ ˘‹ÚÍ ÙÔ Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÛÔ˘‰·›ÔÓ ¤ÚÁÔÓ ™·˜ £ÂÔÏÔÁÈÎÔ› ¢È¿ÏÔÁÔÈ. ª›· ÔÚıfi‰ÔÍÔ˜ ÚÔÔÙÈ΋ (£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, 1986, ÛÂÏ. 355), ˆ˜ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·ÚÈı- Ìfi˜ ÂȉÈÎÒÓ ÌÂÏÂÙÒÓ Î·È ¿ÚıÚˆÓ Ô˘ ‰ËÌÔÛȇıËÛ·Ó ÂȘ ¤ÁÎÚÈÙ· Â- ÚÈÔ‰Èο Ù˘ ¢. ∂˘ÚÒ˘, Î·È Ô˘ ·Ó¤‰ÂÈÍ·Ó ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍÔÓ ·Ú¿‰ÔÛÈÓ Î·È ÂÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·Ó ÂÓ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÚÔÔÙÈ΋ ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ÏÔÈÒÓ ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ. ‰. ø˜ £ÂÔÏfiÁÔ˜ Î·È ·Î·‰ËÌ·˚Îfi˜ ‰È‰¿ÛηÏÔ˜ ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ ÙËÓ ÔÚ- ıfi‰ÔÍÔÓ ıÂÔÏÔÁ›·Ó ·fi Ù˘ ¤‰Ú·˜ fi¯È ÌfiÓÔÓ Ù˘ ÂÓ §Ô˘Î¤ÚÓË Ù˘ ∂Ï‚Â- Ù›·˜ ڈ̷ÈÔηıÔÏÈ΋˜ £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜, Ù˘ ÔÔ›·˜ Ù˘Á¯¿ÓÂÙ η- ıËÁËÙ‹˜ ·fi ÙÔ˘ ¤ÙÔ˘˜ 1974, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÏÏÒÓ ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ‹ ÂÙÂÚÔ‰fiÍˆÓ £ÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ™¯ÔÏÒÓ ·Ó¿ ÙËÓ ¢‡ÛÈÓ, ÂȘ Ù·˜ ÔÔ›·˜ ÚÔÛηÏ›Ûı ‰È· ÛÂÈÚ¿˜ ‰È·Ï¤ÍÂˆÓ ‹ Î·È ˆ˜ ÂÈÛΤÙ˘ ηıËÁËÙ‹˜, ˆ˜ Ï.¯. ÙˆÓ £ÂÔ- ÏÔÁÈÎÒÓ ™¯ÔÏÒÓ Ù˘ °ÂÚÌ·Ó›·˜ (μfiÓÓ˘, ÷˚‰ÂÏ‚¤ÚÁ˘, ªÔÓ¿¯Ô˘, ª¿ÈÓÙ˜, °Î·›ÙÈÓÁÎÂÓ, μ‡ÚÙÛÌÔ˘ÚÁÎ, ºÚ¿ÈÌÔ˘ÚÁÎ, ∂ÚÏ¿ÁÎÂÓ Î·È ª‡ÓÛÙÂÚ), Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜ (μ·ÛÈÏ›·˜, ∑˘Ú›¯Ë˜, °ÂÓ‡˘, ºÚÈÌÔ‡ÚÁÎ), Ù˘ °·ÏÏ›·˜ (§˘ÒÓ), Ù˘ πÙ·Ï›·˜ (¡Â·fiψ˜, ª¿ÚÈ, ¶·Ï¤ÚÌÔ), Ù˘ πÛ·Ó›·˜ (ª·‰Ú›Ù˘, ™·Ï·Ì¿ÓÁη˜), ÙˆÓ ∏ÓˆÌ¤ÓˆÓ ¶ÔÏÈÙÂÈÒÓ, Ù˘ ∞˘ÛÙÚ›·˜ (μȤÓÓ˘, °ÎÚ·Ù˜, ÿÓÓÛÌÚÔ˘Î) Î·È ¿ÏψÓ. ¶·Ú·Ïϋψ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·Î‹Ó ™·˜ ‰È‰·Ûηϛ·Ó ¤¯ÂÙ ·ÍÈÔÔÈ‹ÛÂÈ ÂȘ ‡„È- ÛÙÔÓ ‚·ıÌfiÓ ÙËÓ Û˘ÁÁÚ·ÊÈÎ‹Ó ™·˜ ÈηÓfiÙËÙ· ‰È· Ù˘ ‰ËÌÔÛȇۈ˜ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ¿ÚıÚˆÓ ÂȘ Ï‹ıÔ˜ ÂÁÎÚ›ÙˆÓ ÂÚÈÔ‰ÈÎÒÓ Ù˘ ¢. ∂˘ÚÒ˘, ˆ˜ ÙÔ‡ÙÔ ‰È·ÈÛÙÔ‡Ù·È ÂÎ ÙˆÓ 200 ÂÚ›Ô˘ Ù›ÙÏˆÓ ÙÔ˘ ηٷÏfiÁÔ˘ ÙˆÓ ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤ÓˆÓ ÌÂÏÂÙÒÓ ™·˜. 3. ∂›Ó·È Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÓ, fiÙÈ Ô ¶Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ÙˆÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ ƒËÓ·Ó›·˜-μÂÛÙÊ·Ï›·˜ ηıËÁËÙ‹˜ W. Schneemelcher Â¤ÏÂÍÂÓ Â›ÎÔÛÈ ÌÂϤٷ˜ ÂÎ ÙÔ˘ ¢ڇÙÂÚÔ˘ Û˘ÁÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ™·˜ ¤ÚÁÔ˘ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Ù·˜ ÂΉÒÛË ˘fi ÙËÓ ÂÔÙ›·Ó ·˘ÙÔ‡, Î·È ˘fi ÙÔÓ ÁÂÓÈÎfiÓ Ù›ÙÏÔÓ Orthodoxie und Oekumene. Gesammelte Aufsätze von Damaskinos Papandreou (1986, ÛÂÏ. 226) ˆ˜ Û˘Ì‚ÔÏ‹Ó Ù˘ √ÚıÔ- ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È Ù˘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÂȘ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ- ÎfiÓ ‰È¿ÏÔÁÔÓ. π‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ Ë Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ™·˜ ÂȘ ÙËÓ ÎÚÈÙÈÎ‹Ó ¤Î‰Ô- ÛÈÓ ÙˆÓ ¶Ú·ÎÙÈÎÒÓ Ù˘ ∑' √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ ™˘Ófi‰Ô˘ (787), Â› ÙË

–450– ∂¶π™∏ª√™ À¶√¢√Ã∏ Δ√À ∞¡Δ∂¶π™Δ∂§§√¡Δ√™ ª∂§√À™ ™∂μ. ª∏Δƒ. ∂§μ∂Δπ∞™ ‚¿ÛÂÈ Ù˘ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘ ·Ú·‰fiÛˆ˜ Î·È ÂÓ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÌÂÙ’ ÂÈϤ- ÎÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Î·È °ÂÚÌ·ÓÒÓ Î·ıËÁËÙÒÓ, ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ Â˘Ú‡- ÙËÙ· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÂӉȷÊÂÚfiÓÙˆÓ ™·˜, ÂÓÒ Ë ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ™·˜ ÚÔ˜ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛÈÓ Ù˘ ȉ¤·˜ ÙˆÓ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÒÓ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·- ÎÒÓ ¢È·ÏfiÁˆÓ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ πÔ˘‰·˚ÛÌfiÓ Î·È ÚÔ˜ ÙÔ πÛÏ¿Ì ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ÙËÓ Â˘Ú‡ÙËÙ· ÙˆÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ ™·˜ ÔÚÈ˙fiÓÙˆÓ. ø˜ ηıÈÂڈ̤ÓË ϤÔÓ ÚÔÛˆÈÎfiÙ˘ ÂȘ ÙÔÓ ÔÚıfi‰ÔÍÔÓ Î·È ÂȘ ÙÔÓ ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfiÓ ÎfiÛÌÔÓ ¤¯ÂÙ ÂÎÏÂÁ‹ ̤ÏÔ˜, ·fi ÙÔÓ 1974, Ù˘ ¢ÈÂ- ıÓÔ‡˜ ∞η‰ËÌ›·˜ £ÚËÛ΢ÙÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ (Académie Internationale des Sciences Religieuses), ̤ÏÔ˜ Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ∂˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ¶ÔÏÈÙÈ- ÛÌÔ‡ (Société Européenne de Culture), Â›ÙÈÌÔÓ Ì¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ π‰Ú‡Ì·- ÙÔ˜ Pro Oriente ‰È¿ Ù‹Ó ÂÓfiÙËÙ· ÙÒÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ, ·ÓÙÈ-Úfi‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ‰ÈÂıÓÔ‡˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ π‰Ú‡Ì·ÙÔ˜ Fondation Latsis Internationale Î·È ¿ÏÏˆÓ ·ÚÔÌÔ›Ô˘ ·ÚÔ˘˜ √ÚÁ·ÓÈÛÌÒÓ. ∏ ıÂÔÏÔÁÈ΋ Î·È Ë ÁÂ- ÓÈΈ٤ڷ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ™·˜ ÚÔÛÊÔÚ¿ ¤¯Ô˘Ó ·Ó·ÁÓˆÚÈÛı‹ ˘fi ÔÏÏÒÓ ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·È ÂÙÂÚÔ‰fiÍˆÓ £ÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ™¯ÔÏÒÓ, ˘fi ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·ÓÂÎËÚ‡¯ıËÙ Â›ÙÈÌÔ˜ ¢È‰¿ÎÙˆÚ, ˆ˜ ÙˆÓ OÚıÔ‰fiÍˆÓ £ÂÔ- ÏÔÁÈÎÒÓ ™¯ÔÏÒÓ μÔ˘ÎÔ˘ÚÂÛÙ›Ô˘ (1981), μÂÏÈÁÚ·‰›Ô˘ (1982), £ÂÛ- Û·ÏÔӛ΢ (1985), ¶Ú¤Ûˆ‚ (1987) Î·È ∞ıËÓÒÓ (1990), ˘fi Ù˘ Úˆ- Ì·ÈÔηıÔÏÈ΋˜ £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ Ù˘ μfiÓÓ˘ (1986) Î·È ˘fi Ù˘ ·Ï·ÈÔηıÔÏÈ΋˜ £ÂÔÏÔÁÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ Ù˘ μ¤ÚÓ˘ (1987). E¯ÂÙÂ, ÂÍ ¿ÏÏÔ˘, ÙÈÌËı‹, ‰È¿ ÙËÓ ÚÔÛÊÔÚ¿Ó ™·˜ ÂȘ Ù·˜ ‰ÈÔÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ Î·È ÂȘ Ù·˜ ‰ÈÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο˜ Û¯¤ÛÂȘ, ‰È’ ÂÍ·ÈÚÂÙÈÎÒÓ ‰È·ÎÚ›ÛÂˆÓ Î·È ·- Ú·Û‹ÌˆÓ ˘fi ÙˆÓ ¶·ÙÚȷگ›ˆÓ ∞ÏÂÍ·Ó‰Ú›·˜, ∞ÓÙÈԯ›·˜, πÂÚÔ- ÛÔχ̈Ó, ƒˆÛÛ›·˜, Î·È μÔ˘ÏÁ·Ú›·˜, ˆ˜ Î·È ˘fi ÙˆÓ √ÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ ¶Ôψӛ·˜ Î·È ΔÛ¯ÔÛÏÔ‚·Î›·˜. ¶ÂÚÈÔÚ›˙ÔÌ·È ÂȘ ÙÔ Ó· ·Ú·ı¤Ûˆ ÙÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ ÙÔ˘ ÂÎÚÔÛÒÔ˘ Ù˘ ™˘Ófi‰Ô˘ ÙÔ˘ ¶·- ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ƒˆÛ›·˜ ™Â‚. ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ∫Ȥ‚Ô˘ Î·È ∂Í¿Ú¯Ô˘ √˘- ÎÚ·Ó›·˜ Î. ºÈÏ·Ú¤ÙÔ˘ ηٿ ÙËÓ ÚÔ˜ ÀÌ¿˜ Â›‰ÔÛÈÓ ÙÔ˘ ·ÓˆÙ¿ÙÔ˘ ·Ú·Û‹ÌÔ˘ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ™ÂÚÁ›Ô˘ ƒ·ÓÙÔÓ¤˙: «∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ËÌÒÓ, ™Â- ‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÂ, ÂÎÙÈÌ¿ ȉȷÈÙ¤Úˆ˜ ÙËÓ Û˘Ì‚ÔÏ‹Ó Û·˜ ÂȘ ÙËÓ ˘fiıÂ- ÛÈÓ Ù˘ ‰ڷÈÒÛˆ˜ ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙˆÓ OÚıÔ‰fiÍˆÓ ∂ÎÎÏË- ÛÈÒÓ Î·È Ù˘ ÚÔˆı‹Ûˆ˜ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÚÔ˜ Ù·˜ ¿ÏÏ·˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο˜

–451– AKA¢HMA´KOY ∂À∞°°∂§√À ª√ÀΔ™√¶√À§√À ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∞Ó·ÁÓˆÚ›˙ÔÌÂÓ Â›Û˘ ÙÔ ¤ÚÁÔÓ Û·˜ ‰È¿ ÙËÓ ÚÔ·Ú·- Û΢‹Ó ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ¶·ÓÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ¢È·ÛΤ„ˆÓ...». √ ¶Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ÙˆÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ ƒËÓ·Ó›·˜-μÂÛÙÊ·- Ï›·˜ ηıËÁËÙ‹˜ W. Schneemelcher ÂȘ ÙÔÓ ÚfiÏÔÁÔÓ Ù˘ ÂΉfiÛˆ˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ «Orthodoxie und Oekumene» ÛËÌÂÈÒÓÂÈ fiÙÈ «Ù· (20) ¿Ú- ıÚ· ÙÔ˘ ¶ÚÔ˚Ûٷ̤ÓÔ˘ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡, Ù· ÔÔ›· Û˘ÓÂϤÁËÛ·Ó ÂȘ ÙÔÓ ·ÚfiÓÙ· ÙfiÌÔÓ Î·È Î·Ï‡ÙÔ˘Ó Ù· ¤ÙË 1976-1986, ‰›‰Ô˘Ó Ì›·Ó ÚfiÛ‚·ÛÈÓ ÂȘ ÙÔÓ ıÂÔÏÔÁÈÎfiÓ ÙÔ˘ ÛÙÔ¯·- ÛÌfiÓ. ∞Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fiÛÔÓ ‚·ı¤ˆ˜ ÚÈ˙Ô‡Ù·È Ô ÛÙÔ¯·ÛÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ÂȘ ÙËÓ ·ÙÂÚÈÎ‹Ó ·Ú¿‰ÔÛÈÓ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ, Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ fï˜ Î·È fiÛÔÓ Ô Û˘ÁÁڷʇ˜ ·˘ÙÒÓ ¤¯ÂÈ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó’ ·ÓÙÈÌÂÙˆ- ›˙Ë Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ù· ÔÔ›· ı¤ÙÂÈ Ë ÛËÌÂÚÈÓ‹ ¤ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋-ıÂÔ- ÏÔÁÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙ˘ Î·È Ó· ··ÓÙ¿ ÂȘ ·˘Ù¿ ˆ˜ ÔÚıfi‰ÔÍÔ˜ ıÂÔ- ÏfiÁÔ˜». ∂Ș ÙÔÓ ·˘ÙfiÓ ÙfiÌÔÓ Ô Â›ÛÎÔÔ˜ Herman Kunst, ÂÎÚfiÛˆÔ˜ Ù˘ ∂˘·ÁÁÂÏÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÂȘ ÙËÓ ∫˘‚¤ÚÓËÛÈÓ Ù˘ °ÂÚÌ·Ó›·˜, ÂÓÂΈ̛·Û ÙËÓ ıÂÔÏÔÁÈÎ‹Ó ÔÔÛÊÔÚ¿Ó ™·˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔÓ √È- ÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÓ ‰È¿ÏÔÁÔÓ ·Ú·ÙËÚ‹Û·˜ fiÙÈ «ÌÂÁ¿Ï˘ ·Í›·˜ ‰È¿ ÙÔÓ fiÏÔÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÓ ‰È¿ÏÔÁÔÓ Â›Ó·È È‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ·È Û˘Ì‚ÔÏ·› ÙÔ˘ ªËÙÚÔÔ- Ï›ÙÔ˘ ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡ ÂȘ ÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·˜. ∏ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ‰È·Ï¤ÍÂˆÓ ·˘ÙÔ‡ Â›Ó·È Ì›· ¯ÂÈÚ Ï‹Ú˘ Î·È Ëψ̤ÓË ÚÔ˜ Ù·˜ ·‰ÂÏÊ¿˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. £· ·‰Ú¿ÍˆÌÂÓ ÙËÓ ¯Â›Ú· ·˘Ù‹Ó ÂÓ Â˘ÁÓˆÌÔÛ‡ÓË...». ¢È¿ ÙËÓ ÂȘ ÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfiÓ ÎfiÛÌÔÓ ·ÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›·Ó ÙÔ˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, Ô ¶¿·˜ πˆ¿ÓÓ˘-¶·‡ÏÔ˜ μã ηٿ ÙËÓ ÂȘ ÙÔ ∫¤ÓÙÚÔÓ Â›ÛËÌÔÓ Â›Û΄ÈÓ ·˘ÙÔ‡ (1984), ·ÓÂÁÓÒÚÈÛÂÓ fiÙÈ ÙÔ ∫¤- ÓÙÚÔÓ «‰È·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ‰È¿ ÙˆÓ ÔÈÎ›ÏˆÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔًوÓØ ·˘ÙÔ‡ Ì›·Ó ·‰ÂÏÊÈÎ‹Ó ‰È·ÎÔÓ›·Ó ÚÔ˜ ¿Û·˜ Ù·˜ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ‰È¢ÎÔχÓÂÈ ÙËÓ Î·ÏÏÈÙ¤Ú·Ó ÁÓˆÚÈÌ›·Ó ÌÂٷ͇ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ Î·È ¢‡- Ûˆ˜. ∏ ·ÌÔÈ‚·›· ·‡ÙË ÁÓˆÚÈÌ›· ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎËÓ Ì›˙ÔÓÔ˜ ÂÌ‚·- ı‡ÓÛˆ˜ Î·È Î·ı¿ÚÛˆ˜ ·fi ¿Û˘ ÚÔÏ‹„ˆ˜ Ë ·Ó‰·ÊÈ΋˜ ÎÚ›- Ûˆ˜, ‰È¿ Ó· ‰˘ÓËı‹ Ë ·Ï‹ıÂÈ· Ó· ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ËÌ¿˜...». √ ·Â›ÌÓËÛÙÔ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ΔÛ¿ÙÛÔ˜, ηٿ ÙËÓ Â›Û΄ÈÓ ·˘ÙÔ‡ ÂȘ ÙÔ √Úıfi‰Ô- ÍÔÓ ∫¤ÓÙÚÔÓ ÙÔ fiÔÈÔÓ Ï·ÌÚÒ˜ ‰È¢ı‡ÓÂÙÂ, ›¯Â ÙÔÓ›ÛÂÈ ÙËÓ ÛËÌ·- ÓÙÈÎ‹Ó ·˘ÙÔ‡ ·ÔÛÙÔÏ‹Ó ÂȘ ÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfiÓ ÎfiÛÌÔÓ: «¶ÈÛÙ‡ˆ fiÙÈ ÙÔ‡ÙÔ

–452– ∂¶π™∏ª√™ À¶√¢√Ã∏ Δ√À ∞¡Δ∂¶π™Δ∂§§√¡Δ√™ ª∂§√À™ ™∂μ. ª∏Δƒ. ∂§μ∂Δπ∞™ ÙÔ ÿ‰Ú˘Ì·, fiˆ˜ ¤¯ÂÈ Á›ÓÂÈ, fiˆ˜ ›ӷÈ, «·ÚÔ˘Û›·», ·ÔÙÂÏ› Ì›·Ó ÌÂÁ¿ÏËÓ Î·Ù¿Ê·ÛÈÓ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜, Ì›·Ó ÌÂÁ¿ÏËÓ ‰‡Ó·ÌÈÓ, Ù‹Ó ÔÔ›·Ó, ›Ûˆ˜, οو ÂȘ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ‰ÂÓ ¤¯ÔÌÂÓ Ï‹Úˆ˜ ηٷÓÔ‹- ÛÂÈ. ∂ÁÒ ÙËÓ Î·Ù·ÓÔÒ Î·È, ˆ˜ ¤ÓÂÛÙÈÓ Ë ‰‡Ó·ÌȘ, ı· ÚÔÛ·ı‹Ûˆ Ó· ÙËÓ Î·Ù·ÓÔ‹ÛÔ˘Ó Î·È ¿ÏÏÔÈ...». Àfi ÙÔ Ó‡̷ ÙˆÓ ·ÓˆÙ¤Úˆ Û˘ÓÙfiÌˆÓ ‰È·ÏÔÁÈÛÌÒÓ ÂÚ› ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ™·˜, ˆ˜ Î·È ÙˆÓ ÂÎÏÂÎÙÈÎÒÓ ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÂˆÓ Ù˘ Û˘ÁÁÚ·ÊÈ΋˜ ™·˜ ‰Ú·ÛÙË- ÚÈfiÙËÙÔ˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ÁÂÓÈΈ٤ڷ˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ·ÚÔ˘Û›·˜ ™·˜ Î·È ÙˆÓ ˘Ê’ ÀÌÒÓ Û˘ÓÙÔÓÈ˙ÔÌ¤ÓˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÂÎÊÚ¿ÛÂˆÓ ÙÔ˘ √ÚıÔ- ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘, Ì¿ÏÈÛÙ· ‰Â ÂÓ Ï‹ÚÂÈ ‚‚·ÈfiÙËÙÈ fiÙÈ ‰È¿ Ù˘ ÂÈÛfi- ‰Ô˘ ™·˜ ÂȘ ÙËÓ ∞η‰ËÌ›·Ó ∞ıËÓÒÓ ˘ËÚÂÙÔ‡ÓÙ·È Û·ÊÒ˜ Î·È Ì ÔÈÔÙÈÎ‹Ó ÂÓÙ¤ÏÂÈ·Ó ÔÈ ÛÎÔÔ› ·˘Ù‹˜, ™·˜ ηψÛÔÚ›˙ˆ, Ì ÙËÓ ÛÂÈ- Ú¿Ó ÌÔ˘, ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÂ, ¢¯fiÌÂÓÔ˜ ·fi ηډ›·˜ fiˆ˜ Â› Ì·ÎÚ¿ ¤ÙË Û˘Ó¯›ÛÂÙ ÙËÓ ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌËÓ, ÚÔ˜ ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·Ó, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔ˜ ·˘Ù‹Ó Ù·‡ÙËÓ ÙËÓ ∞η‰ËÌ›·Ó ∞ıËÓÒÓ ÚÔÛÊÔÚ¿Ó ™·˜, ÂÊÂÍ‹˜ Î·È ·Ô Ù˘ Ó¤·˜ ™·˜ ı¤Ûˆ˜, ÙËÓ ÔÔ›·Ó ·ÍÈÒٷٷ ¤¯ÂÙ ηٷϿ‚ÂÈ Î·È ÙËÓ ÔÔ›·Ó ÙfiÛÔÓ ÙÈÌ¿ÙÂ. ΔÔÈ·‡Ù· Î·È ÙÔÛ·‡Ù· ÂÚ- Á·˙fiÌÂÓÔ˜, ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÂ, ¤ÚÚˆÛıÂ.

–453–

¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∞. ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À: √ π∂ƒÕƒÃ∏˜, √ ∏°ŒΔ∏˜*

¢ƒ. ∫ø™Δ∞ ªÀ°¢∞§∏ AƒÃπΔ∂∫Δ√¡∞ – ™Àªμ√À§√À ¢.™.√.

‚·ÛÌÈÒٷ٠ÌËÙÚÔÔϛٷ Î·È Î·ıËÁËÙ¿, Î. ¢·Ì·ÛÎËÓ¤ ¶·- ™ ·Ó‰Ú¤Ô˘, ÁÓˆÚ›˙ÂÙ fiÙÈ ÔÔÈÔÛ‰‹ÔÙ ıÂÏ‹ÛÂÈ Ó· ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ Û·˜, ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÌÚÔÛÙ¿ Û ¤Ó· ˘¤ÚÔÁÎÔ Ï‹ıÔ˜ ÏËÚÔÊÔ- ÚÈÒÓ, Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜, ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜, ÔÏÈÙÈÛÌÈΤ˜, Û˘Á- ÁÚ·ÊÈΤ˜, ÂΉÔÙÈΤ˜ Î·È ·Î·‰ËÌ·˚Τ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜, ÔÈ Ôԛ˜ η- χÙÔ˘Ó ÌÈ· ÔÚ›· 40 ÂÚ›Ô˘ ÂÙÒÓ, ÌÚÔÛÙ¿ Û ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ÔÈÌ·ÓÙÈÎfi ¤ÚÁÔ, Û ¤Ó· Ï‹ıÔ˜ Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂˆÓ Î·È Â·ÊÒÓ, Û ¤Ó·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ·ÚÈıÌfi ·ÁÎÔÛÌ›ˆÓ ‰È·ÎÚ›ÛÂˆÓ Ô˘ Û·˜ ·ÂÓÂÌ‹ıËÛ·Ó, ÁÂÓÈο ÌÚÔÛÙ¿ Û ¤Ó· ˘ÏÈÎfi ÙÔ ÔÔ›Ô ·‰˘Ó·Ù› ‡ÎÔÏ· Ó· ηÙË- ÁÔÚÈÔÔÈ‹ÛÂÈ Î·È Ó· ‰·Ì¿ÛÂÈ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ∫˘Ú›Â˜ Î·È Î‡ÚÈÔÈ ‚Ô˘ÏÂ˘Ù¤˜ Î·È ÏÔÈÔ› ÚÔÛÎÂÎÏË- ̤ÓÔÈ, ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÌÈ· ÔχÏ¢ÚË ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ‰È·ÎÔÓ›·, ÌÈ· ‰È·ÎÔÓ›· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÊÔÚو̤ÓË Ì ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ ÔÏÏ·ÏÒÓ Î·È ÂÙÂ- ÚfiÎÂÓÙÚˆÓ Â˘ı˘ÓÒÓ, «ÔÏ˘Û¯È‰‹, ·Ô‰ÔÙÈ΋, ‰fiÎÈÌÔ˜ Î·È ·ÁÏ·fiηÚ- Ô˜ ÂÓ ¿ÛÈÓ» fiˆ˜ ¿ÏψÛÙ ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ Î·È Ô √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ¶·- ÙÚȿگ˘ Î.Î. μ·ÚıÔÏÔÌ·›Ô˜. ¢ÂÓ ÚÔÙ›ıÂÌ·È ÏÔÈfiÓ Û‹ÌÂÚ· Ó· Û·˜ ÎÔ˘Ú¿Ûˆ, Ô‡Ù ӷ ··ÚÈı- Ì‹Ûˆ Î·È Ó· Û¯ÔÏÈ¿Ûˆ ÙÔ˘˜ ˘ÂډȷÎfiÛÈÔ˘˜ Ù›ÙÏÔ˘˜ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ, ÙˆÓ ÌÂÏÂÙÒÓ, ¿ÚıÚˆÓ, ‰È·Ï¤ÍÂˆÓ Î·È ÂΉfiÛÂÒÓ ÙÔ˘, ‰ÂÓ ÚÔÙ›ıÂÌ·È Â›Û˘ Ó· ··ÚÈıÌ‹Ûˆ Ù· ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ· Ô˘ ÙÔÓ ·Ó·ÁfiÚÂ˘Û·Ó Â›ÙÈÌÔ ‰È‰¿- ÎÙÔÚ· Î·È ÙÔ˘˜ ÊÔÚ›˜ Ô˘ ÙÔÓ Ù›ÌËÛ·Ó. øÓ Ô˘Î ¤ÛÙÈ ·ÚÈıÌfi˜. Δ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ˆ˜ Ì›· ·ÍÈfiÈÛÙË ËÁ‹ fi¯È ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛË ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ Ù¿ÛÂˆÓ ÛÙȘ ‰ÈÔÚıfi‰Ô͘ ‹ ÛÙȘ

* √ÌÈÏ›· Ë ÔÔ›· ÂÎʈӋıËΠηٿ ÙËÓ ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ 12˘ °ÂÓÈ΋˜ ™˘Ó¤Ï¢- Û˘ Ù˘ ¢È·ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋˜ ™˘Ó¤Ï¢Û˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ë ÔÔ›· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹- ıËΠÛÙÔ √Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙÔ ™·ÌÂ˙‡, 23-26 πÔ˘Ó›Ô˘ 2005.

–455– ¢ƒ. ∫ø™Δ∞ ªÀ°¢∞§∏ ‰ÈÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·˙‹ÙËÛË ÙˆÓ ÔÚıfi- ‰ÔÍˆÓ ı¤ÛÂˆÓ ÛÙ· Û‡Á¯ÚÔÓ· ÈÂÛÙÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿˙ÔÓÙ·È ·Ì¤Ûˆ˜ ÛÙȘ ·ÚȘ ‰˘ÙÈΤ˜ ÁÏÒÛÛ˜ ‹ ·Ú·¤ÌÔÓÙ·È Û fiϘ ÙȘ Û¯ÂÙÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜ ÙˆÓ ‰˘ÙÈÎÒÓ ıÂÔÏfiÁˆÓ. £· ·Ó·Ê¤Úˆ ÌfiÓÔ fiÙÈ, Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘ ˘‹ÚÍÂ Ô ÚÒ- ÙÔ˜ Â›ÛÎÔÔ˜ Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ Û¯›ÛÌ· ÙˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ Î·È ¢‡Û˘ ÔÌ›ÏËÛ ÙÔÓ πÔ‡ÓÈÔ ÙÔ˘ 1981 ÛÙËÓ μ·ÛÈÏÈ΋ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶¤ÙÚÔ˘ ÛÙËÓ ƒÒÌË. ∫·È ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ Ó· ·Ó·ÊÂÚıÒ ÛÙ· fiÛ· ÂÍ ÔÓfi- Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ƒˆÛ›·˜ Ô ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∫Ȥ‚Ô˘ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜ › ·ÔÓ¤ÌÔÓÙ¿˜ ÙÔ˘ ÙÔ ·Ú¿ÛËÌÔ ÙÔ˘ ∞Á. ™ÂÚÁ›Ô˘ ∞ã ٿ͈˜, fiÙÈ ‰ËÏ·‰‹ Ë ƒˆÛÈÎc ÂÎÎÏËÛ›· ÂÎÙÈÌ¿ ȉȷ›ÙÂÚ· ÙËÓ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ˘fiıÂÛË Ù˘ ‰ڷ›ˆÛ˘ ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙˆÓ ÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ÂÎ- ÎÏËÛÈÒÓ Î·È Ù˘ ÚÔÒıËÛ˘ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ì ÙȘ ¿ÏϘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ- Τ˜ ÂÎÎÏËۛ˜. √‡Ù ÚÔÙ›ıÂÌ·È Ó· ·Ó·Ê¤Úˆ Ù· fiÛ· ¤ÁÚ·„·Ó Î·È Â›·Ó ÁÈ· ·˘- ÙfiÓ, ÁÈ· ÙÔ ÔχÙÈÌÔ Î·È ÔχÏ¢ÚÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, ÂÈÊ·Ó›˜ ÚÔÛˆÈ- ÎfiÙËÙ˜ Ù˘ ıÚËÛΛ·˜, Ù˘ ıÂÔÏÔÁ›·˜, Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, Ù˘ Ù¤¯Ó˘, Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜. √ ÚÔ˘Ì¿ÓÔ˜ ηıËÁËÙ‹˜ Dumitru Staniloae ‰ÈÂıÓÒ˜ ·Ó·ÁÓˆÚÈ- Ṳ̂ÓÔ˜ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎfi˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜, ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ˆ˜ ıÂÔ- ÏfiÁÔ ÙÔ˘ ηÈÚÔ‡ Ì·˜, ıÂÔÏfiÁÔ Ù˘ ÔÚıÔ‰fiÍÔ˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ÙÔ˘ Û‹ÌÂ- ÚÔÓ, ÌÂÚÈÌÓÒÓ Ó· ‰ÒÛÂÈ ·¿ÓÙËÛÈÓ ÂȘ Ù· ÊϤÁÔÓÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜ Î·È Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡Ó˘. ∞Ó¤Ù˘ÍÂ, ÙÔ- Ó›˙ÂÈ, ÙËÓ ÙfiÛÔÓ ÏÔ‡ÛÈ· Û ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘, ˆ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ Ô ÔÔ›Ô˜ ˙ÂÈ ÂȘ ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ¿ÓÙÔÙ ÌÂÙ·‚·ÏÏfiÌÂÓ˘ ÂÈηÈÚfiÙËÙ·˜. ¢È· ÙÔ‡ÙÔ Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙÔ ¿ÓÔÈÁÌ· ÂÓfi˜ Ó¤Ô˘ ‰ÚfiÌÔ˘ ÚÔ˜ ÙËÓ ›ÛÙË, Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜. ¢ÂÓ ÚÔÙ›ıÂÌ·È Ù¤ÏÔ˜ Ó· ÛÙ·ıÒ ¤ÛÙˆ Î·È Û‡ÓÙÔÌ· ÛÙȘ ‰Ú·- ÛÙËÚÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘ ̤۷ ÛÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ¯ÒÚ· Ô˘ ˙ÂÈ Î·È Û‹ÌÂÚ· Ì·˜ ÊÈÏÔÍÂÓ›, ÙËÓ ∂Ï‚ÂÙ›·. √ Ú‡Ù·Ó˘ ÙÔ˘ ÙÔÈÎÔ‡ ·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ù˘ °ÂÓ‡˘ ¢Ú Thorens ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙÔ ∫¤ÓÙÚÔ ˆ˜ «..,¯ÒÚÔ ÛÙÔÓ ÔÔ›ÔÓ Ë ∞Ó·ÙÔÏ‹ Î·È Ë ¢‡ÛË ‰‡Ó·ÓÙ·È Ó· ‰ÈÂÍ¿ÁÔ˘Ó ‰È¿ÏÔÁÔ Î·È Ó· ·Ó·-

–456– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∞. ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À – √ π∂ƒAƒÃ∏™, √ ∏°ŒΔ∏™ ˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó Ù· ÛËÌ›· ÂÓfiÙËÙ·˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ...» Î·È ÙÔÓ Â˘¯·ÚÈÛÙ› ÁÈ· ÙÔ˘˜ ‰ÂÛÌÔ‡˜, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Û‡ÓË„Â Ì·˙› ÙÔ˘˜ Î·È Ì ÙËÓ ıÂÔÏÔÁÈ΋ Û¯ÔÏ‹ Ù˘ °ÂÓ‡˘. ∂ÎÙÈÌÒ ˆ˜ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Û‚·ÛÌȈٿÙÔ˘ ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È Ó· ÙÔ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Ô ÔÏÈÙÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ ÌÈ· Î·È ·˘Ùfi Î·È Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù¿ ÙÔ˘ ¤¯ÂÈ ¿ÌÂÛ˜ ·ÓÙ·Ó·ÎÏ¿ÛÂȘ ÛÙ· ·ÁÎfiÛÌÈ· ÔÏÈÙÈο Ú¿Á- Ì·Ù·, ·ÏÏ¿ Â› ϤÔÓ Ì¤Û· ·fi ·˘Ùfi, ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ÂÍ·Á¿ÁÂÈ ¿ÌÂÛ· Î·È ·ÛÊ·Ï‹ Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘ Î·È ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ Â› ÙË ‚¿ÛÂÈ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ‰ÈÂÍ¿ÁÔÓÙ·È ÔÈ ‰È¿ÏÔÁÔÈ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û ÙfiÛÔ ‰‡ÛÎÔÏ· Î·È ‰·È‰·ÏÒ‰Ë ıÂÔÏÔÁÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ı¤Ì·Ù·, fiÔ˘ Ë ··Ú¤ÁÎÏËÙË ÂÌÌÔÓ‹ Î·È ÚÔۋψÛË ÛÙÔ Ô˘ÛÈ҉˜, Â›Ó·È ÎÂÊ·- Ï·ÈÒ‰Ô˘˜ ÛËÌ·Û›·˜. ∂› ϤÔÓ Ë ÁÓˆÚÈÌ›· Ì ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, ·Ú¤¯ÂÈ Û ۷˜ ÙÔ˘˜ Ô- ÏÈÙÈÎÔ‡˜ Ù˘ ÂÓÂÚÁÔ‡ ÔÏÈÙÈ΋˜ ‰Ú¿Û˘, Ù· ·Ó·Áη›· ÛÙÔȯ›· ÚÔ- ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÁÓˆÚ›ÛÙÂ Î·È Ó· ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÂÙ ¤Ó· ̤ÚÔ˜ Ù˘ ‰Ú·ÛÙË- ÚÈfiÙËÙ·˜ Î·È ÙˆÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘ÏÈÒÓ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ô˘ Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó ÛÙËÓ ·ÏÏËÏÔηٷÓfiËÛË ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Î·È ÛÙËÓ Î·- Ù·ÏÏ·Á‹ Î·È ÙËÓ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÙÔ ÂÓÙ¿ÍÂÙÂ, Ó· ÙÔ ÂÓۈ̷ÙÒÛÂÙ ̤۷ ÛÙËÓ Û˘ÓÔÏÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ô˘ Ë ·ÓıÚˆfiÙËÙ· ηٷ‚¿ÏÏÂÈ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÂÈχÛÂÈ Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù¿ Ù˘. ∫ÔÚÌfi ÙÔ˘ ÔÏ˘Û¯È‰Ô‡˜ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘ ·Ô- ÙÂÏÔ‡Ó ÔÈ ‰ÈÔÚıfi‰ÔÍÔÈ, ÔÈ ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ› Î·È ÔÈ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ› ‰È¿- ÏÔÁÔÈ ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÚÔͤÓËÛÂ, ÔÚÁ¿ÓˆÛÂ, ‰ÈÂÍ‹Á·ÁÂ Î·È ÊÔÚ¤˜ Â- Ú·›ˆÛ ̿ÏÈÛÙ· Ì ÂÈÙ˘¯›·, ÛÙ· Ï·›ÛÈ· ÙˆÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘ÏÈÒÓ Î·È ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, ¤¯ÔÓÙ·˜ ˆ˜ ÔÚÌË- Ù‹ÚÈÔ ÙÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ ™·ÌÂ˙‡, ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙËÓ ÔÔ›· ı· ÚÔ- Û·ı‹Ûˆ Ó· ··ÚÈıÌ‹Ûˆ Î·È Ó· ÂÚÈÁÚ¿„ˆ. ΔÔ 1969 Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ÔÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ∞ıËÓ·ÁfiÚ· ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ Î·È ÚÔ˚ÛÙ¿ÌÂÓÔ˜ Ù˘ °Ú·ÌÌ·Ù›·˜ Â› Ù˘ ÚÔ·Ú·Û΢‹˜ Ù˘ ∞Á›·˜ Î·È ªÂÁ¿Ï˘ ™˘- Ófi‰Ô˘ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ¤ÚÁÔ ÙËÓ ÚÔÂ- ÙÔÈÌ·Û›· Î·È ÙÔÓ Û˘ÓÙÔÓÈÛÌfi ÙˆÓ ¢ÈÔÚıfi‰ÔÍˆÓ ∂ÈÙÚÔÒÓ Î·È ÙˆÓ ¶·ÓÔÚıfi‰ÔÍˆÓ ¢È·ÛΤ„ˆÓ.

–457– ¢ƒ. ∫ø™Δ∞ ªÀ°¢∞§∏ ∂‰Ò Û˘Ó‹Ïı·Ó Î·È ÂÚÁ¿ÛıËÎ·Ó fiϘ ÔÈ ‰ÈÔÚıfi‰Ô͘ ¶ÚÔ·Ú·- Û΢·ÛÙÈΤ˜ ∂ÈÙÚÔ¤˜ (1971, ’86, ’90, ’93) Î·È fiϘ ÔÈ ÚÔÛ˘ÓÔ‰È- Τ˜ ¶·ÓÔÚıfi‰Ô͘ ‰È·ÛΤ„ÂȘ (1976, ’82, ’86). ∂›Ó·È ¢ÓfiËÙÔ fiÙÈ ¤Ó·˜ ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ˜ ‰È·‰ÈηÛÙÈÎfi˜ Î·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi˜ fiÁÎÔ˜ ˘‡ı˘Ó˘ ıÂÔÏÔÁÈ΋˜ ÂÚÁ·Û›·˜, ÁÈ· ÙËÓ ÙÂÏÂÈfiÙÂÚË ‰˘Ó·Ù‹ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ, ‰ÈÂÎÂÚ·ÈÒÓÂÙ·È Î·È Î·Ù·Ó¤- ÌÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ÚÔ˚ÛÙ¿ÌÂÓÔ Ù˘ °Ú·ÌÌ·Ù›·˜. ŒÙÛÈ ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÔÏϤ˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ ÔÚÁ·ÓÒÛˆ˜ ıÂÌ·ÙÈÎÒÓ Û˘Ó‰ڛˆÓ Î·È Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ûˆ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÂÈÙÚÔÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ˆÚ›- Ì·ÛË ÙˆÓ ÚÔ˜ Û˘˙‹ÙËÛË ıÂÌ¿ÙˆÓ. √È «ÂÈÛËÁ‹ÛÂȘ» ÙÔ˘ Û‚·ÛÌȈٿÙÔ˘ Û ·˘Ù¤˜ ÙȘ Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂȘ ÁÈ· οı ı¤Ì· Ù˘ ËÌÂÚËÛ›·˜ ‰È·Ù¿Íˆ˜, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ú¿ÁÌ·ÙÈ ·˘- ÙÔÙÂÏ›˜ Î·È Û˘ÁÎÚÔÙË̤Ó˜ ıÂÔÏÔÁÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜, ÔÈ Ôԛ˜ ‰ËÌÔÛȇ- ıËÎ·Ó Î·Ù¿ ηÓfiÓ· Û ¤ÁÎÚÈÙ· ‰ÈÂıÓ‹ ıÂÔÏÔÁÈο ÂÚÈÔ‰Èο. √ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ı¤ÛË ·˘Ù‹ Û ‰ÂÈÓfi ¯ÂÈÚÈ- ÛÙ‹ ÙˆÓ ‰ÈÔÚıfi‰ÔÍˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ηٿ ÙÚfiÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ‰ÔÌ› ÙËÓ ·Ó·Áη›· ·ÏÏËÏÔ˘¯›· ÌÂٷ͇ Ù˘ ıÂÔÏÔÁÈ΋˜ ÂÈÛËÁ‹Ûˆ˜ Î·È Ù˘ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ·ÙÈ΋˜ ÚÔÙ¿Ûˆ˜, ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·Ó·Áη›· ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ Ô˘ÛÈÒ‰Ô˘˜ Î·È ÙÔ˘ ÂÔ˘ÛÈÒ‰Ô˘˜, ÚÔÛ‰›‰ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÌÈ· Ú·ÎÙÈ΋ ÚÔÔÙÈ΋ ÛÙËÓ Û‡Á¯ÚÔÓË ·ÔÛÙÔÏ‹ Ù˘ ÔÚıÔ‰fiÍÔ˘ ıÂÔÏÔ- Á›·˜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ fiˆ˜ Ô ›‰ÈÔ˜ Û˘ÓËı›˙ÂÈ Ó· ϤÂÈ «›Ó· ÌË ÙÔ ıˆÚË- ÙÈÎfiÓ ·ÎÔÈÓÒÓËÙÔÓ Î·È ÙÔ Ú·ÎÙÈÎfiÓ ·ÊÈÏfiÛÔÊÔÓ». Δ· ΛÌÂÓ· Ù· ÔÔ›· ÂÈÛËÁ‹ıËÎÂ Î·È „ËÊ›ÛıËÎ·Ó Â›Ó·È ÌÔÓ·‰Èο Î·È ·Ú·Î·Ù·ı‹ÎË ÁÈ· ÙȘ ÂÚ¯fiÌÂÓ˜ ÁÂÓ¤˜. ∂‰Ò ÛÙËÓ °ã ¶ÚÔÛ˘ÓÔ‰È΋ ¶·ÓÔÚıfi‰ÔÍË ¢È¿ÛÎÂ„Ë ÙÔ 1986, ÛÙËÓ ÂÈÛËÁËÙÈ΋ ÙÔ˘ ·ÚÔ˘Û›·ÛË Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ «...Û˘Ì- ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ ÔÚıfi‰ÔÍˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ ÂȘ ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙËÛÈÓ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ È‰Âˆ‰ÒÓ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜, Ù˘ ·‰ÂÏ- ÊÔÛ‡Ó˘ Î·È Ù˘ ·Á¿˘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ï·ÒÓ Î·È ¿ÚÛÈÓ ÙˆÓ Ê˘ÏÂÙÈ- ÎÒÓ ‰È·ÎÚ›Ûˆӻ, Î·È ÔÌÈÏ› ÁÈ· «ÙËÓ È‰ÈfiÙ˘Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ÔÚıÔ- ‰ÔÍ›·˜ ÂȘ ÙËÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ï·ÒÓ ·ÏÏËÏÂÁÁ‡Ë Î·È Î·ÏÏȤÚÁÂÈ·, Ù˘ ÚÔ˜ ·ÏÏ‹ÏÔ˘˜ ·‰ÂÏÊÔÛ‡Ó˘...». ΔÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÔÏfiÎÏËÚÔ˘ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, Î·È fi¯È ÌfiÓÔ,

–458– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∞. ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À – √ π∂ƒAƒÃ∏™, √ ∏°ŒΔ∏™ ÁÈ· ÙȘ ÚÔÛ˘ÓÔ‰ÈΤ˜ ‰È·‰Èηۛ˜ Î·È ÙÔ ÂÈÙÂÏÔ‡ÌÂÓÔ Û ·˘Ù¤˜ Ô˘- ÛÈ·ÛÙÈÎfi ¤ÚÁÔ Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜. ¶¿Óˆ ÛÙÔ˘˜ ÒÌÔ˘˜ ÙÔ˘ Ó·ÚÔ‡ ÙfiÙ ÌËÙÚÔÔÏ›ÙË ΔÚ·ÓÔ˘fiψ˜ ÛÙ‹ÚÈÍÂ Ë ÔÚıÔ‰ÔÍ›· ÙËÓ Î·Ï‹ Ì·ÚÙ˘Ú›· ÚÔ˜ fiÏÔÓ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ÙËÓ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË ÙˆÓ ·ÌÂÙ·ÎÈÓ‹ÙˆÓ ı¤ÛÂˆÓ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, ÙËÓ ÂÓË̤ڈÛË ÙˆÓ ÂÙÂÚÔ‰fiÍˆÓ ÂÎÎÏË- ÛÈÒÓ ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ‰È¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÓÂÊÒÓ Ô˘ ›¯·Ó Û˘ÛÛˆÚ¢Ù› ÛÙȘ ‰ÈÔÚıfi‰Ô͘ Û¯¤ÛÂȘ. √È ÔÚıfi‰Ô͘ ÂÎÎÏËۛ˜ ÔÌfiʈӷ ÙÔÓ ÂͤÏÂÍ·Ó Úfi‰ÚÔ ÙˆÓ ‰È- ÌÂÚÒÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ‰È·ÏfiÁˆÓ Ù˘ √ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì ÙËÓ ¶·- Ï·ÈÔηıÔÏÈ΋ ∂ÎÎÏËÛ›· ·fi ÙÔ 1980 Î·È Ì ÙȘ ¶ÚÔ¯·ÏÎȉÒÓȘ ∞Ú¯·›Â˜ ∞Ó·ÙÔÏÈΤ˜ ∂ÎÎÏËۛ˜. √ ıÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Ì ÙËÓ ¶·Ï·ÈÔηıÔÏÈ΋ ∂ÎÎÏËÛ›·, ÂÂ- Ú·ÙÒıË ÂÈÙ˘¯Ò˜ ÌÂÙ¿ ·fi ÔÎÙÒ Û˘Ó‰È·ÛΤ„ÂȘ Î·È ¤Ó· Ï‹ıÔ˜ Û˘Ó‰ÚÈ¿ÛÂˆÓ ˘ÔÂÈÙÚÔÒÓ Î·È ÔÌ¿‰ˆÓ ÂÚÁ·Û›·˜, Ì ÙËÓ ÔÌfiʈÓË ·Ô‰Ô¯‹ fiÏˆÓ ÙˆÓ Û˘ÓÙ·¯ı¤ÓÙˆÓ ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÌÂÙ¿ ·fi Ì›· Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ Î·È ˘‡ı˘ÓË ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ‰È·‰Èηۛ· Ì ÎÚÈÙ‹- ÚÈÔ ¿ÓÙÔÙ ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ·ÙÂÚÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙˆÓ ÚÒ- ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ. √ ıÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì ÙȘ ªË ÷Ï- ÎˉfiÓȘ ∂ÎÎÏËۛ˜ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, Ô˘ ·ÚÈıÌÔ‡Ó ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘˜ ÂÚ›Ô˘ 60 ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÃÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ, ÛËÌ›ˆÛ ÌÔÓ·‰È΋ ÂÈÙ˘¯›·. ⁄ÛÙÂÚ· ·fi Ì›· ÂÚ›Ô‰Ô 1.500 Î·È ϤÔÓ ÂÙÒÓ ·ÌÔÈ‚·›ˆÓ η¯˘Ô- „ÈÒÓ Î·È ‰ÔÁÌ·ÙÈÎÒÓ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÂˆÓ ÌÂÙ¿ ÙË Û‡ÓÔ‰Ô Ù˘ ÷ÏÎË- ‰fiÓ·˜ (451), ÔÈ ‰‡Ô ·˘Ù¤˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ, ·Ú¿ ÙËÓ ˘¿Ú- ¯Ô˘Û· ‰È·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÔÚÔÏÔÁ›· Î·È ÙË ‰È·ÌÂÙÚÈο ·ÓÙ›ıÂÙË ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘˜ ¤Ó·ÓÙÈ ÙÔ˘ fiÚÔ˘ Ù˘ ÷ÏÎˉfiÓ·˜, ¤ÊÙ·Û·Ó Ì ÙÔ ıÂÔÏÔÁÈÎfi ‰È¿ÏÔÁÔ ÛÙÔ ·ÚfiÛÌÂÓÔ Î·È ÂÎÏËÎÙÈÎfi ÛËÌÂ›Ô fi¯È ÌfiÓÔ Ó· ‰È·ÈÛÙÒÛÔ˘Ó ÙË ‰ÔÁÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ÂÁÁ‡ÙËÙ·, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ˘ÔÁÚ¿„Ô˘Ó ÎÔÈÓ¿ ‰ÔÁÌ·ÙÈο ΛÌÂÓ·, Ì ٷ ÔÔ›· ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÂÙ·È Ë ÎÔÈÓ‹ ‰ÔÁÌ·ÙÈ΋ ›ÛÙË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘˜ ·Ó¿ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜. ªÂÙ¿ ÙÔÓ ÂÈÙ˘¯‹ ·˘ÙfiÓ ‰È¿ÏÔÁÔ, ·Ó·Ì¤ÓÂÙ·È Ë ¿ÚÛË ÙˆÓ ·Ó·- ıÂÌ¿ÙˆÓ ÛÙËÓ ÔÔ›· ı· ‰È·Ù˘ÒÓÂÙ·È ·fi οı ÏÂ˘Ú¿ fiÙÈ Ë ¿ÏÏË

–459– ¢ƒ. ∫ø™Δ∞ ªÀ°¢∞§∏ Â›Ó·È Û fiÏ· ÔÚıfi‰ÔÍË Î·È Ë ÔÔ›· ı· ÛËÌ¿ÓÂÈ ÂÔ̤ӈ˜ ÙËÓ Ï‹ÚË Â·Ó¤ÓˆÛË Î·È ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ‰‡Ô Ï¢ÚÒÓ. ΔÔ 1980 Ô ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ÂÎϤÁÂÙ·È ˆ˜ ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔ¤‰ÚÔ˘˜ Ù˘ ‰È·ÛΤ„ˆ˜ ÙˆÓ ∂˘Úˆ·˚ÎÒÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, Ô˘ ·ÔÙÂ- Ï› ÙÔÓ ¯ÒÚÔ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘. ∏ ∂˘ÚÒË ˘‹ÚÍ ¿ÏψÛÙ ÙÔ ÔÚÌËÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡. √ ¯ÒÚÔ˜ Ô˘ ÙÔÓ ·Ó¤‰ÂÈÍÂ Î·È ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ·ÊȤڈÛ ÔÏÏ¿. ∏ Â˘Úˆ- ·˚΋ ÚÔÔÙÈ΋ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ¿ÓÙ· ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙˆÓ ÂӉȷÊÂÚfiÓÙˆÓ ÙÔ˘. ªÈÏ¿ Î·È ÁÚ¿ÊÂÈ ÁÈ· ÙËÓ «...·ÔηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ÏËÚfi- ÙËÙ·˜ Î·È ÈÛÔÚÚÔ›·˜ ÙˆÓ ıÂÌÂÏȈ‰ÒÓ ·Ú¯ÒÓ ÔÈ Ôԛ˜ Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó ÙËÓ ∂˘ÚÒË. √ÔÈ·‰‹ÔÙ ·Ó·ÙÚÔ‹ Ù˘ ÈÛÔÚÚÔ›·˜ ‹ Ù˘ ÏËÚfiÙË- ÙÔ˜ ·˘ÙÒÓ ‰È· Ù˘ ÂÎÏÂÎÙÈ΋˜ ÂÈÏÔÁ‹˜ ‰¤ÛÌ˘ ÌfiÓÔÓ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ·Ú- ¯ÒÓ ÚÔ˜ ‰È·ÌfiÚʈÛÈÓ ·˘ÙÔÙÂÏÔ‡˜ ıˆÚËÙÈÎÔ‡, ȉÂÔÏÔÁÈÎÔ‡ ‹ ÎÔÈÓˆ- ÓÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, Û˘ÓÂ¿ÁÂÙ·È ·Ó·ÔʇÎÙˆ˜ ÙËÓ ·Ú·ÌfiÚʈÛÈÓ ‹ Î·È ÙËÓ ·ÔÛ‡ÓıÂÛÈÓ ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜, ‰ÈfiÙÈ ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ηı’ ·˘Ùfi Â›Ó·È ÎÏÂÈÛÙfi˜ ·ÎÏÔ˜ Î·È ·ÔÎÏ›ÂÈ fi,ÙÈ ‰ÂÓ ÂÚȤ¯ÂÈ...» ¶fiÛÔ, ·Ï‹ıÂÈ·, ı˘Ì›˙Ô˘Ó ÔÈ ·fi„ÂȘ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‰È·ÎËÚ˘ÎÙÈΤ˜ ı¤- ÛÂȘ Ù˘ ¢È·ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋˜ ™˘Ó¤Ï¢Û˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. ŒÓ·˜ ¿ÏÏÔ˜ ¯ÒÚÔ˜ ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜, ηٷÛ΢·ÛÙ‹˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ ÁÂÊ˘ÚÒÓ fiˆ˜ ·ÔÎÏ‹ıËÎÂ, ·ÊÈÂÚÒÓÂÈ ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘, Â›Ó·È Î·È ÔÈ ‰È¿ÏÔÁÔÈ Ì ÙÔ πÛÏ¿Ì Î·È ÙÔÓ πÔ˘‰·˚ÛÌfi. °È· ÙÔÓ ¢·Ì·ÛÎËÓfi «...Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ Ì ÙȘ ¿Ï- Ϙ ıÚËÛΛ˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ·ÔÚÚ¤ÂÈ ·fi ÙËÓ ·ÁÎÔÛÌÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ Ï˘- ÙÚˆÙÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Î·È Î·Ù·ÓÔÂ›Ù·È ˆ˜ ÌÈ· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ Ù˘¯‹ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ÁÈ· ÙËÓ Û¯¤ÛË Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ...» ¶Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ¤ÓÙ ·Î·‰ËÌ·˚Τ˜ Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂȘ ÔÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È ÈÔ˘‰·˚ÛÌÔ‡, ηÚfi˜ Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ Î·È Ù˘ «¢ÈÂıÓÔ‡˜ πÔ˘‰·˚΋˜ ∂ÈÙÚÔ‹˜ Â› ÙˆÓ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÒÓ ‰È·- ÛΤ„ˆӻ. √ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘ ı· ÙÔÓ›ÛÂÈ fiÙÈ «...ÔÈ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ› ‰È¿- ÏÔÁÔÈ ·ÔÛÎÔÔ‡Ó ÛÙËÓ ¿ÚÛË Ù˘ ÂÈΛӉ˘Ó˘ Û˘Á¯‡Ûˆ˜ ÌÂٷ͇ Ù˘

–460– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∞. ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À – √ π∂ƒAƒÃ∏™, √ ∏°ŒΔ∏™ ıÚËÛΛ·˜ Î·È ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ ‹ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÛÎÔÈÌÔًوÓ. ∂›Ó·È ÎÔÈÓ‹ Û˘Ó›‰ËÛË ÙˆÓ ıÚËÛÎÂÈÒÓ fiÙÈ Ô‡Ù ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÌfiÚÂÛ·Ó Ô‡Ù ۋ- ÌÂÚ· ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ÚÔηϤÛÔ˘Ó ÔÈ ›‰È˜ ÌfiÓ˜ ÙÔ˘˜ ¤Ó·Ó fiÏÂÌÔ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ï·ÒÓ, ·Ó Î·È Ô ıÚËÛ΢ÙÈÎfi˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ˆ˜ Ô Î·ıÔÚÈÛÙÈÎfi˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÚÌËÓ›· ÙˆÓ ÂÓÙ¿ÛÂˆÓ ‹ Ù˘ ‰È¿ÚÎÂÈ·˜ ÙˆÓ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛˆÓ, η›ÙÔÈ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfiÓ fiÙÈ ÔÈ ıÚËÛΛ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ- Ô‡ÓÙ·È ÁÈ· ÙËÓ Â͢ËÚ¤ÙËÛË ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‹ ¿ÏÏˆÓ ÛÎÔÈÌÔًوÓ...» ∞ÓÙ›ÛÙÔȯ· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· 11 ·Î·‰ËÌ·˚Τ˜ Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂȘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Î·È ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ Ô˘ ÍÂΛÓËÛ·Ó Â‰Ò ÙÔ 1986 Ì ÙËÓ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ Î·È Ù˘ «μ·ÛÈÏÈ΋˜ ∞η- ‰ËÌ›·˜ Ù˘ πÔÚ‰·Ó›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ¤Ú¢ӷ ÙÔ˘ ÈÛÏ·ÌÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡» Ì ÙËÓ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ‡ ÙfiÙ ‰È·‰fi¯Ô˘ Ú›ÁÎÈ· ÷ۿÓ. °È· ÙÔ ÂÁ¯Â›ÚËÌ· ·˘Ùfi Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ‰ËÏÒÓÂÈ ÙÔ 1996 ˆ˜ «...Ô ·Î·‰ËÌ·˚Îfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Î·È ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ Â›Ó·È ¤Ó· Ôχ ÙÔÏÌËÚfi fiÚ·Ì· Û ÌÈ· ÂÔ¯‹, Ë ÔÔ›· ‰ÂÓ ı¤ÏÁÂÙ·È ·fi ÙËÓ ‰˘Ó·- ÌÈ΋ ÙÔ˘ ÂÈÏÈÎÚÈÓÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Î·È ‰ÂÓ ·Ê‹ÓÂÈ ÂÚÈıÒÚÈ· ÛÙËÓ ÂÏ›‰· ÙˆÓ ÔÚ·Ì·ÙÈÛÙÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ˘¤Ú‚·ÛË ÙˆÓ ÂÊÈ·ÏÙÈÎÒÓ ÂÌÂÈÚÈÒÓ ·fi ÙȘ ÂıÓÈÎÈÛÙÈΤ˜, ÙȘ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ Î·È ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜. ΔÔ fiÚ·Ì· ÙÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ Ì·˜ ÁÂÓÓ‹ıËΠ̤۷ ·fi ÙËÓ Î·¯‡ÔÙË ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÚÔÛÏ‹„ÂˆÓ Î·È Û˘Ó¯›˙Â- Ù·È Ì¤Û· ·fi ÙȘ ÙÚ·ÁÈΤ˜ ·ÓÙÈÊ¿ÛÂȘ Ù˘ Ó¤·˜ Ù¿Í˘ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ÛÙËÓ ‰ÈÂıÓ‹ ÛÎËÓ‹...» √ Ú›ÁÎÈ·˜ Ã·Û¿Ó Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ‰ËÌfiÛȘ ‰ËÏÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÂÎÊÚ¿- ˙ÂÈ ÙËÓ ÂÎÙ›ÌËÛ‹ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ Û‚·ÛÌÈfiÙ·ÙÔ «...ÁÈ· fiϘ ÙȘ ÚÔ- Û¿ıÂȘ Ô˘ ÚÔÛˆÈο ¤¯ÂÙ ηٷ‚¿ÏÂÈ ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ Ú·ÁÌ·ÙÈ- ÎfiÙËÙ· fi,ÙÈ ¤¯ÂÈ ÂÈÙ¢¯ı› ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·. °È· ÙÔÓ ÚfiÏÔ Û·˜ ÛÙËÓ ÚÔ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ·ÁÒÓ· ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÚ‹Ó¢ÛË ÛÙËÓ ∫ÚÔ·Ù›· Î·È ÙËÓ μÔÛ- Ó›·-∂Ú˙ÂÁÔ‚›ÓË. √È ÚÔÛ¿ıÂȤ˜ Û·˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÔÊ·ÛÈÛÙÈÎfi ·Ú¿- ÁÔÓÙ· ÛÙËÓ ·Ú·Î›ÓËÛË ÙˆÓ ÂӉȷÊÂÚÔÌ¤ÓˆÓ ÌÂÚÒÓ Ó· ηı›ÛÔ˘Ó ÛÙÔ ÙÚ·¤˙È ÙˆÓ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÛÂˆÓ ÁÈ· Ó· ÂÈÙ¢¯ı› ÌÈ· ÂÚÈÂÎÙÈ΋ Û˘Ìʈӛ·...» ∂›Ó·È ÛÙÂÚ‹ ÏÔÈfiÓ Ë ÂÔ›ıËÛ‹ ÌÔ˘ fiÙÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Û‚·- ÛÌȈٷÙÔ˘ Î·È ÔÈ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ Ô˘ ·˘Ùfi˜ ¤Ï·‚Â Î·È ·Ó¤-

–461– ¢ƒ. ∫ø™Δ∞ ªÀ°¢∞§∏ Ù˘ÍÂ, ÂÓÒ ÚÔ‰‹Ïˆ˜ Â›Ó·È ÂÓÙ·Á̤ÓÔ Ì¤Û· ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙˆÓ ‰Ú·- ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ Ù˘ M›·˜ ∞Á›·˜ ∫·ıÔÏÈ΋˜ Î·È ∞ÔÛÙÔÏÈ΋˜ ∂ÎÎÏË- Û›·˜, ÂÓ ÙÔ‡ÙÔȘ ˘ÂÚ‚·›ÓÂÈ Û·ÊÒ˜ ÙÔÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi Î·È ıÚËÛ΢- ÙÈÎfi ¯ÒÚÔ, Î·È ·¢ı‡ÓÂÙ·È ÚÔ˜ ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÎfiÛÌÔ, ÚÔ˜ ¿ÓÙ· ¿ÓıÚˆÔ Î·Ï‹˜ ıÂÏ‹Ûˆ˜, Ô˘ ÚÔÛÂÁÁ›˙ÂÈ Î·È Î·Ù·ÓÔ› Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ Î·È ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË ·ÍÈÔÔ›ËÛ˘ οı ‰˘- Ó·ÙfiÙËÙ·˜ χÛ˘ ÙÔ˘˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ¤Ó·Ó ÚËÍÈΤÏ¢ıÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ËÁ¤ÙË Ô˘ ¿ÓÙ· Ì ÂÌÌÔÓ‹ ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ ÔÈ Ôԛ˜ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈο Ê·›- ÓÂÙ·È ˆ˜ ˘ÂÚ‚·›ÓÔ˘Ó ÙȘ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ù˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ¯ÚÔÓÈ΋˜ ÛÙÈÁÌ‹˜ Î·È ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó Û ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi ÙÔ Ú›ÛÎÔ Ù˘ ·ÔÙ˘¯›·˜. ¶Ôf ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Ô ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ Î·È ·fi Ô‡ ·ÓÙÏ› ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ·Ó·ÛÙ¿ÛÈÌË ‚‚·ÈfiÙËÙ·, Û fiÛ˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ ·Ó¤Ï·‚Â; ª· ÚÔÊ·ÓÒ˜ ·fi ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ ÙÔ˘ ‚‚·ÈfiÙËÙ·, fiÙÈ ÙÔ Ï·›- ÛÈÔ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Ô˘ Ô £Âfi˜ ·Ú¯ÒÚËÛ ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ, ηıÔÚ›˙ÂÈ Î·È ÙÔ Ï·›ÛÈÔ Â˘ı‡Ó˘ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ £Âfi, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔ˜ ÙËÓ ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË. ªÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ηÓ›˜ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Î·È ÚÔÛÂÁÁ›˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ‰Ú·- ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ Û‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ˘, ·ÈÛı¿ÓÂÙ·È ÙËÓ ˙ˆÔÁfiÓÔ ·‡Ú· Ù˘ ı›·˜ ¯¿Ú˘, Û·Ó ÂÏ·ÊÚfi ·ÂÚ¿ÎÈ Ó· ¯·˚‰Â‡ÂÈ Î·È Ó· ‰ÚÔÛ›˙ÂÈ fiÏË ÙËÓ ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË, ·ÏÏ¿ ·ÈÛı¿ÓÂÙ·È ·Ú¿ÏÏËÏ· Î·È ¤ÓÙÔÓË ÙËÓ ·ÚÔ˘- Û›· Ù˘ ı›·˜ ÚfiÓÔÈ·˜, Ó· ·ÚÂÌ‚·›ÓÂÈ Ì¤Û· ·fi ÙËÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈfi- ÙËÙ· Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜, ̤۷ ·fi ÙËÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¢·Ì·ÛÎË- ÓÔ‡ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÔηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÙÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ, ·ÏÏ¿ ÚˆÙ›ÛÙˆ˜ ÙÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô Ë ·ÌÂÙÚÔ¤ÂÈ¿ Ì·˜ Î·È Ë Î·Î‹ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂχıÂÚ˘ ‚Ô‡ÏËÛ˘ Ô˘ Ì·˜ ‰fiıËÎÂ, ÚÔÛ¤‚·ÏÂ Î·È ÙÚ·˘Ì¿ÙÈÛ ̤۷ ÛÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ. ¶ÚÔÛÂÁÁ›˙ÔÓÙ·˜ Ô ÌÂÏÂÙËÙ‹˜ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Û‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ˘, ÂÎÙÈÌÒ ˆ˜ ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ·˘Ùfi, ˆ˜ Ô ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·- ÛÎËÓfi˜ ¤¯ÂÈ ÌÈ· ηı·Ú‹ Î·È Û˘ÓÂȉËÙ‹ ı¤ÛË ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ· ÈÛÙÔÚÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô˘ ÂÈ‚¿Ú˘Ó·Ó, ‰È·Ù¿Ú·Í·Ó ‹ ‰È¤ÚÚËÍ·Ó ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. Δ· ÚÔÛÂÁÁ›˙ÂÈ, Ù· ÂÚÌËÓ‡ÂÈ Î·È Ù· ηٷÓÔ› ˆ˜ ¤ÚÁ· ·ÓıÚÒˆÓ,

–462– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∞. ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À – √ π∂ƒAƒÃ∏™, √ ∏°ŒΔ∏™ ˆ˜ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ Û˘Á΢ÚÈÒÓ, ›Ûˆ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜ Û‡ÚıËÎ·Ó ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Î·È ÔÈ ›‰È˜ ÔÈ ÂÎÎÏËۛ˜. ∂Ì›˜, Û‹ÌÂÚ·, Ô˘ ‚ÚÈÛÎfiÌ·ÛÙ ÌÚÔÛÙ¿ Û ıÂÙÈÎfiÙÂÚ˜ Û˘- ÁÎ˘Ú›Â˜, ›̷ÛÙ ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔÈ Ó· ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ì ÙÔ ·ÚfiÓ Î·È Ó· Û¯Â- ‰È¿ÛÔ˘Ì ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ, ‚·ÛÈ˙fiÌÂÓÔÈ ÛÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ÔÚ›· Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ÙˆÓ 10 ÚÒÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ Î·È ÛÙËÓ ·ÙÂÚÈ΋ Ì·˜ ·Ú¿‰ÔÛË. ∫·È ‰ÂÓ ¯ˆÚ¿ÂÈ Î·Ì›· ¤ÎÙˆÛË Û ·˘Ùfi. ∞˘Ùfi Ô˘ Ì·˜ ·ÚÂ- ‰fiıË ˆ˜ ·ÔÎ·Ï˘Êı›˜ £Âfi˜ Â›Ó·È ÙÔ ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙÔ. Δ· ¿ÏÏ· Â›Ó·È ¤ÚÁ· ·ÓıÚÒˆÓ Ô˘ ·ÏÏ¿˙Ô˘Ó, Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ·ÏÏ¿˙Ô˘Ó ÚÔ˜ ÙÔ Î·- χÙÂÚÔ. ∂ÌÚfi˜ Ó· Ù· ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ì fiÏ·. ∂ÌÚfi˜ Ó· ‚Úԇ̠ÙȘ χ- ÛÂȘ Ô˘ ··ÈÙÔ‡ÓÙ·È. ªÂ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÂÔ›ıËÛË Ô˘ ÂÈÁÚ·ÌÌ·ÙÈο ÂÁÒ ÂͤÊÚ·Û·, Ô ÛÂ- ‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ˜ ˘ÂÚ‚·›ÓÂÈ ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi ·Ú·Ï‹ÚËÌ· ÙÔ˘ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘, ·ÌÊÈÛ‚ËÙ› ÙÂÏÈο ÙËÓ ÓÔÌÈÌfiÙËÙ· οı ‰È·Û·ÛÙÈÎÔ‡ ÁÂÁÔ- ÓfiÙÔ˜, Ù· ·ÌÊÈÛ‚ËÙ› ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘˜, ·ÊÔ‡ ‰È·Ù¿Ú·Í·Ó ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡, ÚÔ¯ˆÚÒÓÙ·˜ ÛÙËÓ ·Ó·˙‹ÙËÛË Ó¤ˆÓ ‰È·Ù˘ÒÛÂˆÓ Ô˘ ·ÚÎÂÙ¤˜ ÊÔÚ¤˜ ÍÂÓ›˙Ô˘Ó Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ·ÓÙÈı¤ÛÂȘ Û fiÛÔ˘˜ ¤¯Ô˘Ó Û˘ÓËı›ÛÂÈ Ó· ÔÚÈÔıÂÙÔ‡Ó ÙËÓ ›ÛÙË, Ì ‚¿ÛË ÙȘ ‰È·Ù˘ÒÛÂȘ ÙÔ˘ ·- ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, fiˆ˜ Ô ›‰ÈÔ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ §fiÁÔ˜ ¢È·ÏfiÁÔ˘. ªÂ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi ʤÚÓÂÈ ÛÙ· Ê˘ÛÈο ÙÔ˘˜ fiÚÈ·, ÛÙ· ÏÔÁÈο ÙÔ˘˜ Ï·›- ÛÈ·, ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô˘ ¯¿Ú·Í·Ó Î·È Ô˘ ÙÚ·˘Ì¿ÙÈÛ·Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·, Î·È Ô˘ ‰ÈÔÁÎÒıËÎ·Ó ·fi ÙȘ ÂÂÚ¯fiÌÂÓ˜ ÁÂÓ¤˜ ηٿ ÙÚfiÔ Ô˘ Ó· ÛÙÂ- ÓÂ‡Ô˘Ó ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙËÓ Î·ÓÔÓÈ΋ Ù¿ÍË Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜. ΔËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ‰ÂÓ ÙËÓ ÊÔ‚¿Ù·È, ÙËÓ ·Ó·Áο˙ÂÈ Ó· ˘Ô¯ˆÚ‹ÛÂÈ, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÔηٷÛÙ·ı› ÙÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi ÂÚÈ- ‚¿ÏÏÔÓ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ Ù˘ ·‰È·›ÚÂÙ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÂÎÎÏËÛ›·˜. ∫·È ÚÔ¯ˆÚ› ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÈÛËÌ·›ÓÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏË- Û›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Û‹ÌÂÚ· Ó· ÚÔÊ·ÛÈÛÙ› ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜ ÁÈ· Ó· ·Ó·‰Â›ÍÂÈ ÙËÓ ÔÌÔÏÔÁȷ΋ Ù˘ ÂÓ‰ÔÛÙÚ¤ÊÂÈ·, ÂÓÒ ¤¯ÂÈ ‰È·ÎËÚ‡ÍÂÈ Û˘- ÓÔ‰Èο fiÙÈ ı¤ÏÂÈ Ó· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂÈ ·fi ÎÔÈÓÔ‡ Ì ÙȘ ¿ÏϘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ- Τ˜ ÔÌÔÏÔÁ›Â˜ ÙË ¯·Ì¤ÓË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· Ì ÛÙfi¯Ô ÙËÓ Î·Ù¿- ÏËÍË «ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ›ÛÙˆ˜». ∂ÓfiÙËÙ· ÛÙ· Ô˘ÛÈÒ‰Ë. ¶ÚÔۋψÛË ÛÙÔ Ô˘ÛÈ҉˜. ∞˘Ùfi Ô˘ ›ӷÈ

–463– ¢ƒ. ∫ø™Δ∞ ªÀ°¢∞§∏ Ë ‚¿ÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ∏ ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Ô˘ Û˘ÁÎÚÔÙ› Ù· ¿ÓÙ· ¯ˆÚ›˜ Ó· ÁÓˆÚ›˙ÂÈ fiÚÈÔ. ∏ ›ÛÙË Ì·˜ Û ∞˘ÙfiÓ Ô˘ Û˘Ó‰¤ÂÈ fiÏÔ˘˜ Î·È fiÏ· ÌÂٷ͇ Ì·˜. ∞˘Ùfi Ô˘ Ô ›‰ÈÔ˜ ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ «ÂÓfiÙËÙ· ̤۷ ÛÙËÓ ÓfiÌÈÌË ÔÈÎÈÏ›·». Δ· Û‡ÓÔÚ· Î·È ÔÈ ‰È·¯ˆÚÈÛÌÔ› ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ˆ˜ ¢ηÈڛ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·fi ÎÔÈÓÔ‡ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛË Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ ¤Ú· ·fi οı ۇÓÔÚÔ. ∞ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È fiÙÈ Ë ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Â›Ó·È ÔÚÁ·ÓÈο Û˘Ó‰Â- ̤ÓË Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜. πÛÙÔÚÈÎÔ› ÏfiÁÔÈ Ô‰‹ÁËÛ·Ó ÙȘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÛÙÔ Ó· ‰È·Û·ÛÙÔ‡Ó, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ‰È·- ÈÛÙÒÛÔ˘Ó ÌÂÙ¿ ·fi ‰Âη¤ÓÙ ·ÈÒÓ˜ ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ ›ÛÙ˘. ∫ÔÓÙ¿ ÛÙÔÓ ¢ÂÛfiÙË ÁÓÒÚÈÛ·Ó ÙÔ Î·ı·Úfi ÚfiÛˆÔ Ù˘ √ÚıÔ‰Ô- Í›·˜ Î·È Ì·ı‹ÙÂ˘Û·Ó ÛÙÔÓ ÏfiÁÔ Ù˘, ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ ‰ÈÂıÓÔ‡˜ ·ÚÔ˘˜. ™Â ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ ÁÈÔÚÙ‹ Ô˘ ¤ÁÈÓ ÚÈÓ ÂÓÓÈ¿ ¯ÚfiÓÈ· ÁÈ· ÙËÓ Û˘- ÌÏ‹ÚˆÛË ÂÍ‹ÓÙ· ¯ÚfiÓˆÓ ·fi ÙËÓ Á¤ÓÓËÛË ÙÔ˘ ¢·Ì·ÛÎËÓÔ‡ ¶·- ·Ó‰Ú¤Ô˘ Â‰Ò ÛÙËÓ °ÂÓ‡Ë, ÚÔÛ‹Ïı Û ·˘Ù‹Ó ·fi ÙËÓ ƒÒÌË ÁÈ· Ó· ÙÔÓ ÙÈÌ‹ÛÂÈ Î·È Ô ·ÏÈfi˜ ÙÔ˘ Ê›ÏÔ˜ ÙÔ˘ ηډÈÓ¿ÏÈÔ˜ ÙfiÙ ∑fi˙ÂÊ ƒ¿ÓÙÛÈÓÎÂÚ, Úfi‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶ÔÓÙÈÊÈÎÔ‡ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ÁÈ· ÙËÓ ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ¶›ÛÙˆ˜ Ù˘ ƒˆÌ·ÈÔηıÔÏÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ¶ÚÔÛʈÓÒÓÙ·˜ ÙÔÓ ÙÈÌÒÌÂÓÔ ÈÂÚ¿Ú¯Ë Ô Î·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜, ÛËÌÂÚÈÓfi˜ ¶¿·˜ ƒÒÌ˘, Î·È ·ÊÔ‡ ÙÔÓ Â˘¯·Ú›ÛÙËÛ ÁÈ· Ù· fiÛ· οÓÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ, ˆ˜ ‰È¿ÎÔÓÔ˜ ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘, ˆ˜ ‰È·ÚÂ‹˜ ÂÎ- ÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi˜ ¿Ó‰Ú·˜, ˆ˜ Ê›ÏÔ˜, ÚÔ¯ÒÚËÛ ϤÁÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ì ÙËÓ ÁÓˆÚÈÌ›· ÙÔ˘˜, «...Ë √ÚıÔ‰ÔÍ›· ¤·„ ӷ Â›Ó·È ÌÈ· ·Ô˘Û›·, οÙÈ ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi, Î·È ¤ÁÈÓ ˙ÒÛ· Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ·ÚÔ‡Û· Û ¤Ó· Û˘ÁÎÂ- ÎÚÈ̤ÓÔ ÚfiÛˆÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô ¤ÁÈÓ ·Ì¤Ûˆ˜ Ê›ÏÔ˜ ÌÔ˘. ™Ù· Ï·›ÛÈ· Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Ì·˜», ‰ËÏÒÓÂÈ, «¤Ì·ı· ÙÂÏÈο ÙËÓ ÌÂÁ¿ÏË ·˘Ù‹ Ú·Á- Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· Ô˘ Â›Ó·È Ë ÔÚıfi‰ÔÍÔ˜ ÂÎÎÏËÛ›·, ÙfiÛÔ ÎÔÓÙÈÓ‹ Û ̷˜. °È· ÙÔ Ì¿ıËÌ· ·˘Ùfi ı· Û·˜ Â›Ì·È ‰È· ‚›Ô˘ ¢ÁÓÒ̈Ó, ÁÈ·Ù› ·fi ÙfiÙ ¿Ú¯ÈÛ· Ó· ‰È·‚¿˙ˆ ÁÈ· ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ÂÎÎÏËÛ›· Î·È ¤Ì·ı· Ó· ‚Ϥˆ Ì ÙËÓ Î·Ú‰›· ÌÔ˘, ÁÈ·Ù› ÌfiÓÔ Ì ÙËÓ Î·Ú‰›· ÌÔÚ›˜ Ó· ·ÓÙÈÏËÊı›˜ οÙÈ Î·Ï¿. ∞˘Ùfi Ô˘ ο̷Ù ÁÈ· ̤ӷ ÚÈÓ ·fi ÙÚÈ¿- ÓÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ Î¿ÌÓÂÙ ÙÒÚ· ÁÈ· fiϘ ÙȘ ÂÎÎÏËۛ˜ ÛÙË ¢‡ÛË: ›-

–464– ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∞. ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À – √ π∂ƒAƒÃ∏™, √ ∏°ŒΔ∏™ Ûı ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ô˘ Ì·˜ ‚ÔËı› Ó· ‡ڈÌ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ·ÎfiÌË Î·È Ì¤Û· ÛÙÔÓ ¯ˆÚÈÛÌfi, Ó· ·ÓÙÈÏËÊıԇ̠fiÙÈ Â›ÌÂı· ·‰ÂÏÊÔ›, fiÙÈ Â›ÌÂı· Ú·ÁÌ·ÙÈο Âӈ̤ÓÔÈ Ì¤Û· ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ ∫‡ÚÈÔ...» √ ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜, ÂÚÈÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ·Ó¿ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÛÙȘ ·Ì¤ÙÚËÙ˜ ·ÔÛÙÔϤ˜ ÙÔ˘, ˙ÒÓÙ·˜ ÌÈ· ˙ˆ‹ ¤Ú· ·fi ·ÓıÚÒÈÓ· fiÚÈ·, ·fi ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈΤ˜ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜, ˘‹ÚÍ ¿ÓÙÔÙÂ Ô ÁÓ‹- ÛÈÔ˜ ·fiÛÙÔÏÔ˜ Ù˘ ·ÔÎ·Ï˘Êı›Û˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ·Ï‹ıÂÈ·˜, ÙÔ˘ ·ÔÎ·Ï˘Êı¤ÓÙÔ˜ §fiÁÔ˘, Î·È ·Ú¿ÏÏËÏ· Ô ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ‰¿ÛηÏÔ˜ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜, fiˆ˜ ·˘Ù‹ ·Ú·‰fiıËΠ۠ÂÌ¿˜ ·fi ÙÔ˘˜ ·Ù¤Ú˜ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜, ··ÏÏ·Á̤Ó˘ ·fi Ù· ‚·Ú›‰È· ÂΛӷ Ô˘ Ù˘ Â¤‚·Ï·Ó ̤۷ ÛÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜ ‰‡ÛÎÔϘ Î·È ÔÏ˘Ô›ÎÈϘ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜. Δ· ÙÂÏÂ˘Ù·›· Ï›Á· ¯ÚfiÓÈ· ·ÈÛı¿ÓıËÎÂ, fiˆ˜ ¿ÏψÛÙ ÙÔ˘ ·Í›- ˙ÂÈ, ÙËÓ ı›· ¯¿ÚË Ó· ÙÔÓ Î˘ÎÏÒÓÂÈ, Ó· ÙÔÓ ÚÔÛٷهÂÈ Î·È Ó· ÙÔ˘ ·Ú¤¯ÂÈ ÌÈ· ¿ÏÏË ‰ˆÚ¿. ∞˘Ù‹Ó ÙÔ‡ Ó· ‰È·ı¤ÛÂÈ ÙÔÓ ·Ó·Áη›Ô Î·È ··ÈÙÔ‡ÌÂÓÔ ¯ÚfiÓÔ, ÒÛÙ ӷ ·ÔÙÈÌ‹ÛÂÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ Ô˘ Ë ¯¿ÚË ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÙÔ‡ ¤‰ˆÛ ÙËÓ Â˘- ηÈÚ›· Ó· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÂÈ Î·È Ó· Â·Ó·ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ ÙËÓ ‰ÈÎÈ¿ ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈ΋ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ·, ÙËÓ Û˘Ó¤¯ÈÛË Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ÙÔ˘, ·fi Ó¤Ô˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ¢ı‡Ó˘, ÂÈÛÂÚ¯fiÌÂÓÔ˜ ÛÙËÓ fiÁ‰ÔË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋ ‰ÂηÂÙ›· Ù˘ ÔχÙÈÌ˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘.

–465–

MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? DAS BILD VOM MENSCHEN BEI DEN GRIECHISCHEN KIRCHENVÄTERN*

£∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§Õ√À OªŸΔπª√À K∞£∏°∏Δ√⁄ ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªÿ√À ª√¡ÕÃ√À Δ∞∫Δπ∫√⁄ MŒ§√À˜ Δ∏˜ ∂Àƒø¶∞´∫◊˜ ∞∫∞¢∏ªÿ∞˜ ∂¶π™Δ∏ªfl¡ ∫∞π Δ∂áfl¡

s ist bekannt, dass sich die christliche Botschaft in ihren Anfängen E der griechischen Sprache und Kultur bedient hat. Nicht nur die Schriften des neuen Testaments, sondern die gesamte christliche Literatur bis Ende des 2. Jh.s ist fast ausschließlich auf Griechisch verfasst worden. Den geistesgeschichtlichen Rahmen dieser ersten und unüberholbaren Inkulturation des Christentums lieferte der Hellenismus, jener große kulturelle Strom, der mit Alexander dem Großen im 4. Jh. v. Chr. begonnen hatte und auf die Kultur der Menschheit bis heute vielfältig nachwirkt. Diese Nachwirkung verdankt der Hellenismus nicht zuletzt seiner Begegnung

*Das Fragezeichen in der Formulierung des Themas stammt nicht von mir, sondern von den Organisatoren der Ringvorlesung “Theologische Anthropologie: Christliche Interpretation der Condition Humaine” der Albert-Ludwigs-Universität Freiburg i. Br., im Rahmen derer der vorliegende Text am I. Juni 2006 vorgetragen wurde. Ich habe diese Frage aber gerne in die Thematik dieser Abhandlung aufgenommen, weil sie meiner Ansicht nach weitgehend bejaht werden kann. An der Ringvorlesung haben auch Karl Kardinal Lehmann, Eberhard Jüngel u. a. teilgenommen. Bei der Abfassung des Textes wurden u. a. auch einige meiner früheren einschlägigen Publikationen zugrunde gelegt: Th. Nikolaou, Die Willensfreiheit bei Klemens von Alexandrien, ºÈÏÔÛÔÊ›· 7 (1977) 384-403. Ders., ^H âÏ¢ıÂÚ›· Ùɘ ‚Ô˘Ï‹Ûˆ˜ ηd Ùa ¿ıË Ùɘ „˘¯É˜ ηÙa ∫Ï‹ÌÂÓÙ· ÙeÓ \∞ÏÂÍ·Ó‰Ú¤·, (Diss.), Thessaloniki 1981. Ders., Der Mensch als politisches Lebewesen bei Basilios dem Großen, Vigiliae Christianae 35 (1981) 24-31. Ders., ^H âÏ¢ıÂÚ›· Ùɘ ‚Ô˘Ï‹Ûˆ˜ ηd ì âÓ ÃÚÈÛÙˇá ÛˆÙËÚ›ˇ·, £ÂÔÏÔÁ›· 59 (1988) 490-506. Ders., God’s Creation and Human Responsibility, in: Justice, Peace and the Integrity of Creation. Insights from Orthodoxy, Geneva: WCC Publications 1990, S. 100-110. Ders., Der Hellenismus in seiner Bedeutung für das Christentum und den Europa-Gedanken, Orthodoxes Forum 10 (1996) 77-92. Ders., √î àÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈa ÙcÓ âÏ¢ıÂÚ›· Ùɘ ‚Ô˘Ï‹Ûˆ˜ ηd Ùa ¿ıË Ùɘ „˘¯É˜ ÛÙcÓ ëÏÏËÓÈÎc ÊÈÏÔÛÔÊ›·, \EÈ- ÛÙËÌÔÓÈÎc ¶·ÚÔ˘Û›· ^∂ÛÙ›·˜ £ÂÔÏfiÁˆÓ ÿÏ΢ 4 (1997) 431-484.

–467– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À und passenden Synthese mit dem Christentum. Nach den Worten des Apostels Paulus kam die Botschaft des Evangeliums, als “die Fülle der Zeit kam” (Gal 4, 4). Damit ist nicht nur die heilsgeschichtliche, sondern auch die rein geschichtliche und vor allem die geistesgeschichtliche Fülle gemeint. Dass aus der Sicht von Paulus darunter in erster Linie die heilsgeschichtliche Fülle zu verstehen ist, bedarf wohl nicht der Erläuterung. Aber auch die rein historische Fülle ist für jeden offenkundig, der ein wenig mit der Geschichte vertraut ist. Denn das Imperium Romanum, das die damals bekannte Welt vereinte, gab den sozial-politischen Rahmen ab, innerhalb dessen Bewegungsfreiheit herrschte und somit philosophische Ideen und religiöse Ansichten und Strömungen leichter verbreitet werden konnten. Die geistesgeschichtliche Fülle lieferte aber der Hellenismus. Ohne den Hellenismus wäre die christliche Botschaft mit der Gefahr konfrontiert, als eine der vielen jüdischen Sekten in Palästina unterzugehen und in Vergessenheit zu geraten. Die christliche Botschaft fand in dem damals verbreiteten Koine-Griechisch und den Kategorien der griechischen Philosophie den passenden Schlüssel, mit Hilfe dessen sie sich aus der engen Atmosphäre von Judäa befreien und ihre Universalität behaupten konnte. In der geistesgeschichtlich unausweichlichen und gegenseitig nützlichen Begegnung des Hellenismus mit dem Christentum wurde jenes Fundament gelegt, das zum einen als griechisch-römisch-christliche Kultur bekannt ist. Gerade auf der Grundlage dieses dreifachen Pfeilers (christliche Botschaft, griechische Sprache und Kultur und römisches Staats- und Rechtsdenken) wurden Ideen und Werte begriffen, artikuliert und realisiert, die den Menschen zum Menschen machen. Zum anderen erfolgte auf diesem Fundament die Festlegung des christlichen Glaubens, welcher seitdem die Kirche Christi nicht nur in West-, sondern auch in Osteuropa, ja in der ganzen Welt trägt und eint. Insbesondere eint dieses Fundament die im Entstehen begriffene Europäische Union. Der christliche Glaube, so wie dieser in den ökumenischen Konzilen der einen ungeteilten alten Kirche festgehalten wurde, bedeutet weder Hellenisierung und Verfälschung des christlichen Dogmas, wie einige Forscher spätestens seit dem 19. Jh. feststellen zu müssen meinten, noch

–468– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? eine bloß äußere Übernahme griechischer Begrifflichkeit. Diese beiden entge- gengesetzten Meinungen sind eine Verkürzung der geistesgeschichtlichen Vollzüge. Die übernommenen Begriffe wurden des Öfteren umgewandelt und inhaltlich den biblischen Vorgaben angepasst. Dies bedeutet, dass sie oft eine z. T. neue Bedeutung erhalten haben. Dies möchte ich in diesem Vortrag am Beispiel folgender vier Gesichts- punkte veranschaulichen: A. Mikrokosmos bzw. die Stellung des Menschen im Kosmos, B. Der Mensch als psychosomatisches Wesen, C. Die Erschaffung des Menschen von Gott “nach seinem Hilde” und “Gott-ähnlich” (ηْ ÂåÎfiÓ· ηd ηı’ ïÌÔ›ˆÛÈÓ) und D. Der Mensch als verantwortliche Person A. Mikrokosmos bzw. die Stellung des Menschen im Kosmos Eine der brennenden Fragen der philosophischen Anthropologie des 20. Jh.s war die Frage nach der Stellung des Menschen im Kosmos. Verschiedene Denker konstatierten eine Sonderstellung des Menschen in der Welt und entdeckten sie in unterschiedlichen Richtungen: z. B. Max Scheler in der geistigen Weltoffenheit, Helmuth Plessner in der Exzentrizität und Arnold Gehlen im Handeln des Menschen. Auf diese hoch aktuelle anthropologische Frage haben sich auch mehrere Kirchenväter eingelassen. Dies ist nicht überraschend, da derselben Frage bereits in der Heiligen Schrift nachgegangen worden war. Dort wurde dem Menschen eine besondere, ja eine erhabene Stellung innerhalb der Schöpfung bescheinigt. Auf dieser Grundlage und in Anlehnung an die griechische Philosophie definierten mehrere Kirchenväter die Sonderstellung des Menschen in der Schöpfung als Mikrokosmos (ÌÈÎÚe˜+ÎfiÛÌÔ˜). Bevor ich aber auf die Bedeutung und das Verständnis dieses Begriffs eingehe, möchte ich hier einige biblische Gegebenheiten einblenden, welche die Sonderstellung des Menschen im Kosmos ansprechen und für die Kirchenväter den Anlass für ihre Auffassung gaben: Nach der Deutung der christlichen Offenbarung (Altes und Neues Testament) durch die griechischen Kirchenväter wird der Mensch nicht für sich allein verstanden, sondern in seiner Beziehung zu Gott bzw. in der Beziehung Gottes zum Menschen. Vom Menschen kann man demnach nicht sprechen, ohne Gott in dieses Sprechen einzubeziehen. Denn die

–469– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À christliche Offenbarung ist nichts Anderes als das Heilshandeln Gottes am Menschen bzw. mit dem Menschen, d. h. in Bezug auf den Menschen. Aus dieser Perspektive betrachtet beschreibt die Theologie nicht Gott an und für sich (zumal er jenseits jeder menschlichen Kategorie ist), sondern in seinem anthropozentrischen Handeln. Deshalb kann man von einer anthropozentrischen Theologie sprechen. In der Einbeziehung Gottes in die Anthropologie gemäß der Offenbarung besteht der grundlegende Unterschied der Anthropologie der Kirchenväter im Gegensatz zu den Versuchen moderner Anthropologie, die sich gewöhnlich als theoretische Deutung der Ergebnisse der Naturwissenschaften verstehen. Die gesamte Wirklichkeit besteht nach patristischer Auffassung im Schema: Schöpfer -Schöpfung. Schöpfer und Schöpfung sind zwar voneina- nder völlig verschieden, aber nichts desto trotz nicht voneinander zu tren- nen. Denn es ist der Schöpfer, d. h. der dreieinige Gott, der durch sein Wort und sein Wirken (seine Energien) die Schöpfung entstehen lässt. Diese Energien sind das Wirken aller drei Personen, ohne dass das Entstandene dreifach ist. Athanasios der Große1 hat dies treffend in dem Satz formuliert: “Der Vater schafft alles durch den Logos, im Heiligen Geist”. Die Schöpfung ist also das geschaffene Werk Gottes; sie enthält die unsichtbare Welt der geistigen Mächte und die sichtbare Welt der lebendigen und nicht lebendigen Natur. Jede christlich-anthropologische Betrachtung bewegt sich notwen- digerweise in diesem Schema: Schöpfer - Schöpfung. Dem Leser der Heiligen Schrift wird dies sofort klar. Vor allem wird ihm die Sonderstellung des Menschen innerhalb der sichtbaren Schöpfung deutlich. Diese Sonderstellung hat die patristische Anthropologie durch die bekannte Bezeichnung des Menschen als der Krone der Schöpfung hervorgehoben. Diese Bezeichnung, die allen Konfessionen gemeinsam ist, lässt sich anhand verschiedener Stellen der Heiligen Schrift begründen. Die wichtigsten dieser Stellen, auf die ich in diesem Zusammenhang nicht eingehen kann, sind: a. Gen 1, 26-29 (erster Schöpfungsbericht, Priesterschrift).

1. Epist. ad Serapionem 1, 28: μÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ^∂ÏÏ‹ÓˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ ηd \∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ ™˘Á- ÁڷʤˆÓ, Athen 1955 ff. (BEP) 33, 116 (PG 26, 596 A).

–470– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS?

b. Gen. 2, 7. 15. 18-24 (zweiter Schöpfungsbericht, jahwistische Schrift). c. Psalm 8, 5-9. An diesen Stellen wird die Sonderstellung des Menschen durch mehrere Einzelheiten unterstrichen: z. B. dass der Mensch das letzte göttliche Werk war; dass Gott die Erschaffung des Menschen nicht bloß durch sein Wort, durch einen Schöpfungsbefehl, sondern durch Gesinnung, Entschließung und Tat bewirkte; dass die Erschaffung des Menschen nach dem Bild Gottes geschah; dass der Mensch dazu geschaffen wurde, “Gott-ähnlich” zu werden; dass er von Gott gesegnet wurde; dass die von Gott dem Menschen im Kosmos zugewiesene Stellung die Herrschaft über das Werk Gottes war etc. Alle diese und weitere Einzelheiten sind nicht wörtlich zu nehmen. Die Kirchenväter betonen deshalb ihre anthropomorphe Ausdrucksweise. So offenbart nach Theodoret von Kyros2 der Ausdruck. Gott schuf den Menschen” “die größere Vorsehung (Fürsorge, Ì›˙ÔÓ· ‰È¿ıÂÛÈÓ) Gottes für dieses Geschöpf und nach Johannes Chrysostomos3 bedeutet dieser Ausdruck dasselbe wie auch “es werde (ÁÂÓËı‹Ùˆ)”. Auch, wenn die Heilige Schrift von den Händen Gottes spricht, so sind damit nicht körperliche Teile gemeint, sondern seine (d. h. Gottes) schöpferische Kraft4. Angesichts der aktuellen Diskussion über den Kreationismus, die aus den Vereinigten Staaten nach Europa herüberschwappt, scheint mir die Meinung von Theodoret wegweisend, dass selbst die Erschaffung komplexer Daseinsformen, wie z. B. der Seele, gemäß dem Gesetz erfolgte, “welches (Gott) in die Natur eingelegt hat”5. Dieser theologische Grundsatz, dass Gott im Zusammenhang mit der Schöpfung Gesetze in die Natur eingelegt hat, steht der naturwissenschaftlichen Erkenntnis über die Evolution nicht im Wege. Im Gegenteil, er lässt Entwicklung zu. Was demnach in der Heiligen Schrift ausgesagt wird, ist weder eine mythologische Kosmogonie noch ein wissenschaftlicher Bericht über die Entstehung des Menschen.

2. Haer. fabul. Compendium 5, 9: PG 83, 477 C. 3. In Genes. 13,2: PG 53, 107, 4. Theodoret, Haer. fabul. Compendium 5, 9: PG 83, 477 B. 5. Graecarum affect. curatio 5: PG 83, 941 BC.

–471– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À

Im Vordergrund steht vielmehr die theologische Wahrheit, dass das Geschaffene mit der schöpferischen Kraft und Liebe Gottes zusammenhängt und dass in diesen Berichten der Beginn der Beziehung Gottes zum Menschen festgehalten wird. Der Mensch war der erste Teil der Schöpfung, der durch die theologische Wirklichkeit seiner Erschaffung nach dem Bilde Gottes mit Gott in Beziehung trat. Er war die erste Gattung biologischen Lebens - offensichtlich die höchste -, die auf Erden in einem fortgeschrittenen Stadium der Entwicklung geistiges Leben erlangte und aus der gesamten Schöpfung von Gott angenommen wurde. Das Aufrechterhalten dieser Gemeinschaft des Menschen mit Gott ist das Gebot Gottes, das sich an jeden Menschen aller Zeiten richtet. Die in diesen Berichten begonnene Beziehung umfasst deshalb die gesamte Heilsgeschichte. Sie durchzieht das Alte Testament und führt zu Jesus Christus und seiner Heilsbotschaft. Aus diesen kurz angedeuteten Gegebenheiten der Bibel resultiert nach den Kirchenvätern ein optimistisches Bild von der Stellung des Menschen im Kosmos. Der Mensch hat im Kosmos nicht bloß ein ihm von Gott angewiesenes Zuhause, sondern auch alles, was ihm behilflich sein kann, sein Ziel zu verwirklichen, d. h. mit Gott in Gemeinschaft zu treten und zu leben. Die Herrschaft des Menschen über die Natur hat ihr Analogon in der Herrschaft Gottes über den Menschen. Wie die Beziehung der Abhängigkeit des Menschen von Gott nicht eine Beziehung der Knechtschaft und der Furcht des Menschen ist, sondern von der Menschenliebe Gottes (ÊÈÏ·ÓıÚˆ›·) durchdrungen ist, so hat auch die Herrschaft des Menschen über die ihm untergebene Natur eine harmonische Beziehung (der Liebe) zu sein. Der Kosmos ist der Rahmen, in dem der Mensch Gott begegnet und mit ihm in Gemeinschaft tritt. Nach Rom l, 20 ist die Schöpfung eine Offenbarung Gottes an alle Menschen; die Schönheit und Harmonie und Zweckmäßigkeit der Natur führen den Menschen vom Sichtbaren zur Schau des Unsichtbaren. Durch die Sinnenschau (·åÛıËÙc ˙ˆ‹. ™ˆÌ·- ÙÈÎc ıˆڛ·), schreibt Johannes Damaskenos6, steigt der Mensch zu der

6. De imag.3, 12PG94, 1336 B: «‰Èa ۈ̷ÙÈÎɘ ıˆڛ·˜ âÚ¯fiÌÂı· âd ÙcÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎcÓ ıˆڛ·Ó».

–472– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? geistigen Schau (ÓÂ˘Ì·ÙÈÎc ıˆڛ·) empor. Indem der Mensch dagegen die Harmonie der Natur selbst und seine harmonische Beziehung zur Natur zerstört, erschwert er auch seine Beziehung zu Gott. Die Natur ist daher kein Instrument, sondern zu beachtender Bestandteil menschlichen Lebens. Gerade diese doppelte Beziehung des Menschen zu Gott und zur Natur haben mehrere griechische Kirchenväter mit dem Begriff Mikrokosmos zum Ausdruck gebracht. Gegenstand ihrer einschlägigen Reflexionen ist die Einheit und Harmonie des Weltalls, konkreter gesagt die Einheit und Harmonie des geistigen und stofflichen Seins. Eine Widerspiegelung der Einheit und Harmonie des Kosmos bildet der Mensch. Der Mensch ist somit eine kleine Welteinheit. Er ist der Mikrokosmos, die Welt im Kleinen, im Vergleich zu dem Makrokosmos (Ì·ÎÚe˜ bzw. ̤Á·˜ ÎfiÛÌÔ˜), der Welt im Großen. Wie verstehen die Kirchenväter dies im Einzelnen? Hier drei zusammenfassende Bemerkungen bzw. Feststellungen: 1. Die Kirchenväter machten sowohl Offenbarungsgehalte der Heiligen Schrift als auch Kenntnisse ihrer Zeit zur Grundlage ihrer Theologie. Der Heiligen Schrift, speziell Gen 2, 7, entnahmen sie, dass “Jahwe Gott den Menschen aus Staub von dem Erdboden bildete und in seine Nase einen Lebenshauch blies; so wurde der Mensch ein lebendiges Wesen”. Daraus folgerten sie, dass der Mensch einerseits Geschöpf Gottes ist und andererseits Geist und Stoff in sich vereinigt, d. h. er ist ein “ıÂÖÔÓ ÎÚÄÌ·” (eine göttliche Mischung)7. Terminologisch hieß dies in der griechischen Philosophie der Mensch sei ein Mikrokosmos. Bereits in der Mittleren Stoa und zwar bei Poseidonios (135-50 v. Chr.) begegnet uns diese Bezeichnung. Die Stoiker gehen hierbei von der Vorstellung aus, dass die Welt ein Gebilde aus Göttern und Menschen und Dingen ist. Der Mensch steht in diesem Gebilde “als Mikrokosmos an der Grenze zweier Welten und bildet das Band zwischen den höheren und den niederen Daseinsformen. Seine animalische Natur hat er mit dem Tiere gemein; seinem wahren Wesen nach gehört er dagegen

7. Klemens, Paedagogus 2, 2: BEP 7, 139 (PG 8, 412 A).

–473– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À auf die Seite der Gottheit”8. Anhand des biblischen Belegs und mit Hilfe dieser stoischen Vorstellung hat Klemens von Alexandrien9 als erster innerhalb der christlichen Literatur den Menschen Mikrokosmos ([Û]ÌÈÎÚeÓ ÎfiÛÌÔÓ) genannt. Ihm folgten Methodios von Olymp10, Gregor der Theologe11, Johan- nes Damaskenos12 und andere Kirchenväter. Mit dem Menschen als Mikro- kosmos befasste sich besonders eingehend Maximos der Bekenner13. 2. Der Mensch als Mikrokosmos stellt also nach den Kirchenvätern das Band der sichtbaren und unsichtbaren Welt dar. Aber dies ist nicht im neupia- tonischen Sinne zu verstehen, als stünde der Mensch im Emanationsprozess (≤Ó, ÓÔܘ, „˘¯c-≈ÏË) zwischen der geistigen und der materiellen Welt. Eine solche Deutung widerspricht der Ansicht der Kirchenväter vom persönlichen Gott als dem Schöpfer. Zwischen Gott und der Schöpfung gibt es keine Emanationsstufen bzw. vermittelnden Kräfte, wie dies die Kräfte bei Philon von Alexandrien oder die Äonen im Gnostizismus oder auch der böse Demiurg von Markion und den Manichäern sind. Dieselbe Ansicht der Kirchenväter vom persönlichen Schöpfergott spricht auch gegen den Pantheismus, der dem Begriff Mikrokosmos in der stoischen Philosophie zugrunde liegt. Nach Klemens von Alexandrien14 ist es ebenfalls

8. M Pohlenz, Die Stoa. Geschichte einer geistigen Bewegung, Bd. I, Göttingen 41970, S. 228. 9. Protrepticus 1,1: BEP 7, 19 (PG 8, 60 A). 10. De resurrectione 2, 10, 2: BEP 18, 160. 11. Hom. 28, 22: BEP 59, 231 (PG 36, 57 A). Hom. 38,11: BEP 60, 68 (PG 36, 324 A). 12. De fide orthodoxa 1, 26: PG 94, 921 A (Vgl. weitere Stellen beim kritischen Apparat von Kolter II, 79); auch G. W. H, Lampe, A Patristic Greek Lexicon, Oxford 61982, s. v. ÂåÎgÓ III, 8, 5. 13. Im siebten Kapitel seiner Mystagogie, das den Titel trägt: “Wie die Welt ein Mensch genannt wird und auf welche Weise auch der Mensch eine Welt heißt”, fällt besonders seine Ansicht von der Vollkommenheit gegenseitiger Durchdringung des Sinnlichen und Geistigen im Menschen auf. Die vollkommene gegenseitige Durchdringung dieser beiden Elemente im Menschen ist das “Spiegelbild” und zugleich der “Wahrheitsbeweis” der gegenseitigen Durchdringung von Geist und Stoff im Weltall. Vgl. auch bei K U. v. Balthasar, Kosmische Liturgie. Das Weltbild Maximos des Bekenners, Einsiedeln21961, S. 348 f und 169-175. 14. Protrepticus 1, 1: BEP 7, 19 (PG 8, 60 A): «... ï ÙÔÜ ıÂÔÜ ÏfiÁÔ˜... ηd ÙeÓ ÛÌÈÎÚeÓ Îfi- ÛÌÔÓ, ÙeÓ ôÓıÚˆÔ, „˘¯‹Ó Ù ηd ÛáÌ· ·éÙÔÜ, êÁ›ˆˇ Ó‡̷ÙÈ êÚÌÔÛ¿ÌÂÓÔ˜...».

–474– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? der persönliche Schöpfergott bzw. der Logos Gottes, der durch den Heiligen Geist Leib und Seele verbunden und damit den Menschen zum Mikrokosmos gemacht hat. 3. Der Mensch als Mikrokosmos wird bei den Kirchenvätern als ein harmonisches psychosomatisches Ganzes, als das einzige psychosomatische Wesen angesprochen, in dem “sich nach dem freien schöpferischen Willen Gottes eine vollständige und eigenartige Kombination von Geist und Materie vollzog”15. In diesem Sinne ist die Bezeichnung des Menschen als Mikrokosmos viel mehr als bloß die Antwort auf die Frage nach der Stellung des Menschen im Kosmos. Sie sagt gleichzeitig aus, dass der Mensch von seiner Erschaffung her nicht nur die materielle, sichtbare und die geistige, unsichtbare Welt in sich harmonisch vereinigt, sondern auch, dass er zur harmonischen Gemeinschaft und Einheit mit sich selbst, mit der Natur, speziell mit den Mitmenschen, und mit Gott bestimmt ist. Insbesondere ist der Mensch auf seine Gemeinschaft mit Gott angewiesen und dazu bestimmt. Aus dieser Perspektive drückt der Begriff Mikrokosmos bei den Kirchenvätern zum Teil das aus, was Max Scheler und im Anschluss an ihn einige deutschsprachige Theologen (Emil Brunner, Helmuth Thielicke, Karl Rahner etc.) “Weltoffenheit” und “Gott-Suchen”16 nennen.

15. μ. Anagnostopoulos, Das Zeugnis der Väter vom Menschen, in: Kirchliches Außenamt (Hg.) Das Bild vom Menschen in Orthodoxie und Protestantismus (Beiheft z. Ökum. Rundschau 26), S. 24. Vgl. im selben Beiheft auch den Beitrag von Damaskinos Papandreou, Das orthodoxe Verständnis des Menschen in der neuzeitlichen Theologie, S. 43-63. 16. Bei dieser Bezeichnung wird hauptsächlich das Verständnis von M. Scheler zugrunde gelegt. Und dies aus dem verständlichen Grund, dass Scheler die “Weltoffenheit” des Menschen letzten Endes als “Gott-Suchen” verstand. Weltoffenheit bedeutet - wie auch das Wort zeigt -, dass der Mensch, anders als das Tier, immer offen für neue Dinge und Erfahrungen ist. Er sucht immer wieder neue Möglichkeiten der Lebensverwirklichung, ohne dabei jedoch je zum Ziele zu kommen. Ein innerer Drang treibt ihn über jede erreichte Stufe hinaus. Jede Antwort enthält neue Fragen, und selbst wenn der Mensch alles Wissbare in der Welt wüsste, alle Möglichkeiten des Lebens ausgeschöpft hätte, würde sein Suchen doch nie zu Ende kommen; denn der Mensch ist nicht nur offen gegenüber der Welt, sondern auch über die Welt hinaus. Diese Offenheit über die Welt hinaus kann nicht einfach richtungslos sein, kann nicht ins Leere gehen, sondern setzt ein “Gegenüber” voraus, auf das der Mensch angewiesen ist, Gott.

–475– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À

μ. DER MENSCH ALS PSYCHOSOMATISCHES WESEN In diesem Abschnitt möchte ich hauptsächlich zwei Missverständnisse ausräumen. Das erste betrifft die soeben erläuterte Bezeichnung des Menschen als Mikrokosmos. Diese wird sowohl von nicht orthodoxen Theologen, wie z. B. Emil Brunner17, als auch von orthodoxen gelegentlich missverstanden. Panagiotis Nellas18 hält sie z. B. für “unzureichend”, “weil”, wie er schreibt, “die Materie durch den Menschen sicherlich Gestalt annimmt und Mensch wird, aber nicht gerettet wird”. Aus meiner Sicht ist diese Begründung von Nellas ungenügend. Vor allem ist sie zu undifferenziert. Es gibt zwar Ausführungen von Kirchenvätern, die unter Einfluss philosophisch-dualistischer oder auch asketischer Ansichten von der Materie und speziell vom menschlichen Leib abwertend sprechen. Vor allem geschieht dies in asketischen Schriften, deren Verachtung für die Materie bzw. den menschlichen Leib allgemein bekannt und als zeitbedingte Deutung zu verstehen ist. Aber es ist gerade nicht patristische Lehre zu behaupten, dass die Materie, insbesondere der menschliche Leib - worum es in diesem Zusammenhang eigens geht - nicht gerettet wird. Im Gegenteil gibt es eine Reihe von überdeutlichen Aussagen, aufgrund derer nach den Kirchenvätern der menschliche Leib gerettet wird. Irenäos von Lyon19 bekämpft z. B. die Meinung des Gnostikers Valentin, dass Christus bei der Menschwerdung nichts Materielles angenommen hat und dies mit dem Satz begründet: denn die Materie wird nicht gerettet. Die Zurückweisung dieser doketischen Ansicht Valentins, dass also der Leib Christi nur ein Scheinleib gewesen sei, geschieht zu Recht, denn gerade die Menschwerdung des Logos Gottes ist nichts anderes als Bejahung und Rettung des vollen Menschen, einschließlich seines Leibes. Für eine positive Bewertung der Materie, insbesondere des menschlichen Leibes, sprechen viele weitere patristische Argumente, von denen hier nur

17. Der Mensch im Widerspruch. Die christliche Lehre vom wahren und vom wirklichen Menschen, Berlin 1937, S. 427 ff. 18. P. Nellas, «^H £ÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ Î·Ù’ ÂåÎfiÓ·», ∫ÏËÚÔÓÔÌ›· 2 (1970) 302. 19. Contra haereses 1,6, 1: μ∂ƒ 5, 105 (PG 7, 505 A).

–476– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? beispielhaft und stichwortartig die Rede sein kann: Erstens gehört auch die Materie zur Schöpfung Gottes; der christliche Gott benutzt nicht eine präexistente Materie, wie beispielsweise der platonische Demiurg, sondern er ist ihr Schöpfer. Zweitens wird der Leib des Menschen als “Tempel (Ó·fi˜) des Heiligen Geistes” verstanden” (1 Kor 6, 19). Drittens glauben die Christen an die Auferstehung auch des Leibes. Hierbei ist es sekundär, in welcher Form und wie man sich diesen auferstandenen Leib vorstellen könnte - was sicherlich ein Geheimnis bleibt. Der Apostel Paulus versucht uns dieses Geheimnis mit dem Begriff des “pneumatischen Leibes” zu vermitteln (1 Kor 15, 44). Auf dieser Grundlage wendet sich jedenfalls das fünfte Ökumenische Konzil (Konstantinopel 553) gegen den Origenismus und spricht das Anathem gegen jene aus, die sagen, dass es im Eschaton eine völlige Aufhebung der Leiber und nichts Materielles, sondern nur den nackten Verstand geben wird20. Das zweite Missverständnis berührt die Frage, ob die Kirchenväter von einer Dichotomie oder einer Trichotomie des Menschen sprechen. Es gibt zwar Belege bei Kirchenvätern und christliche Schriftstellern21, welche eine Dreiteilung des Menschen vermuten lassen (Geist [Logos], Seele und Leib). Aber insgesamt und im Vergleich mit jenen Stellen, die eine Dichotomie (Leib und Seele) nahe legen, sind sie zahlenmäßig weniger und unbedeutender. Man kann daher sagen, dass die Kirchenväter die Zweiteilung des Menschen lehren. Das Thema an sich dürfte jedenfalls im Zusammenhang mit den christologischen Streitigkeiten um die eine bzw. zwei Naturen Christi und

20. So der von diesem Konzil übernommene 11. Anathematismus des Konzils in Konstanti- nopel von 543; A. Hahn (Hg.), Bibliothek der Symbole und Glaubensregeln der alten Kirche, Breslau 31962, S. 229: «∂ú ÙȘ ϤÁÂÈ, ¬ÙÈ ì ̤ÏÏÔ˘Û· ÎÚ›ÛȘ àÓ·›ÚÂÛÈÓ ·ÓÙÂÏÉ ÙáÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ, ηd ¬ÙÈ... Ôé‰bÓ âÓ Ùˇá ̤ÏÏÔÓÙÈ ÙáÓ Ùɘ ≈Ï˘ ñ¿ÚÍÂÈ, àÏÏa Á˘ÌÓe˜ ï ÓÔܘ àÓ¿ıÂÌ· öÛÙˆ». Vgl. auch z. B. Methodios von Olymp, De resurrectione 1,11: PG 18, 280 C: «√éÎ ôÚ· àfiÏÏ˘Ù·È Ùe ÛáÌ·». 21. Vgl. z. B. H. Petzold, Abriß einer orthodoxen Anthropologie..., in: B. Zenkowsky - II Pelzold, Das Bild des Menschen im Lichte der orthodoxen Anthropologie (Orth. Beiträge 4), Marburg 1969, S. 50-76 u. 113-134: wo der Versuch, die Trichotomie als die orthodoxe Lehre darzustellen, sehr schwach ausfällt.

–477– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À die Entscheidung darüber im dritten und den folgenden ökumenischen Konzilen als eindeutig abgeschlossen betrachtet werden. Indem Apollina- rios von Laodizäa22 (+ 390) die platonische Trichotomie seiner Lehre über die Inkarnation des Logos zugrunde legte, lehrte er bekanntlich, dass der menschgewordene Logos Gottes nur menschliche Seele und Leib annahm und dass der göttliche Logos den menschlichen ersetzte. Bei der Widerlegung dieser Lehre kamen die Kirchenväter zu der klaren Feststellung, dass wir Christus als wahren Gott und “wahren Menschen aus vernunftbegabter Seele und Leib” bekennen (âÎ „˘¯É˜ ÏÔÁÈÎɘ ηd ÛÒÌ·ÙÔ˜)23. Aus diesem im Grunde christologischen Dogma ergibt sich mittelbar die Zusam- mensetzung des Menschen aus Leib und (logischer, vernunftbegabter) Seele, wobei das Logische in der Seele keinen selbständigen Teil als vielmehr ihre besondere und erhabene Potenz ausmacht. Der Logos gilt als “das Reinste der Seele (Ùɘ „˘¯É˜ Ùe ηı·ÚÒÙ·ÙÔÓ)”24. Aber im Grunde sind die Kirchenväter nicht daran interessiert, die Zwei- oder Dreiteilung des Menschen zu konstatieren, als vielmehr den Menschen als eine psychosomatische Einheit darzustellen. Hierbei handelt

22. Apollinarios hat für die Trichotomie des Menschen auch auf neutestamentliehe Zeug- nisse hingewiesen, besonders auf 1 Thes 5, 23, wo von ÛáÌ·, „˘¯c und ÓÂÜÌ· die Rede ist. Einzelne Kirchenväter, aber auch moderne Exegeten, sind geteilter Meinung darüber, ob an dieser Stelle Dichotomie oder Trichotomie gelehrt wird. Mit Klemens von Alexandrien angefangen sehen allerdings die meisten Kirchenväter und christliche Autoren im Begriff Ó‡̷ den Heiligen Geist und seine Charismen. Vgl. mehr dazu Th. Nikolaou, ^H âÏ¢- ıÂÚ›· Ùɘ ‚Ô˘Ï‹Ûˆ˜ ηd Ùa ¿ıË Ùɘ „˘¯É˜ ηÙa ∫Ï‹ÌÂÓÙ· ÙeÓ \∞ÏÂÍ·Ó‰Ú¤·, (Diss.), Thessaloniki 1981, S. 33-34. 23. So die Entscheidung des dritten ökumenischen Konzils: π. Karmiris, Dogmatica et symbolica Monumenta..., Bd. 1, S. 154-155. Vgl. auch Symbolum Athanasianum 30; viertes ökum. Konzil (451) und fünftes ökum. Konzil (553), Kan. 4. Siehe auch Kanon 10 der Synode, die in den Jahren 869-870 unter dem Patriarchen Ignatios stattfand und im Westen seit dem 11. Jh. als achtes ökumenisches Konzil bekannt ist: DH 657, S. 303: «Δɘ ·Ï·ÈĘ Ù ηd ηÈÓɘ ‰È·ı‹Î˘ Ì›·Ó „˘¯cÓ ÏÔÁÈÎ‹Ó Ù ηd ÓÔÂÚaÓ ‰È‰·ÛÎÔ‡Û˘ ö¯ÂÈÓ ÙeÓ ôÓıÚˆ- ÔÓ, ηd ¿ÓÙˆÓ ÙáÓ ıÂËÁfiÚˆÓ ·Ù¤ÚˆÓ ηd ‰È‰·ÛÎ¿ÏˆÓ Ùɘ âÎÎÏËÛ›·˜ ÙcÓ ·éÙcÓ ‰fi- Í·Ó Î·ÙÂÌ‰ԇÓÙˆÓ». 24. Johannes Damaskenos, De fide orthodoxa 50: (PG 94, 1005 B).

–478– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? es sich um eine Einheit, die hierarchisch geordnet ist. Der Logos, oder der “führende Geist” (ìÁÂÌÔÓÈÎeÓ ÓÂÜÌ·) –so der von den Kirchenvätern bevorzugte stoische Terminus– hat die Aufgabe, die Herrschaft über den “untergeordneten Geist” (ñÔΛÌÂÓÔÓ ÓÂÜÌ·, über die Triebe und Affekte) zu behalten und auf diese Weise die Einheit des Menschen mit sich selbst und mit den Mitmenschen, aber vor allem die Gemeinschaft mit Gott zu verwirklichen. Diese letztere Aufgabe, den Menschen zu Gott hinzufuhren, hat der menschliche Logos bereits vor der Ankunft des göttlichen Logos zu erfüllen gehabt und, insofern er diese Aufgabe erfüllt hat, hat er die Menschen auf Christus hin erzogen. Deshalb werden die Menschen, die vor Christus, nicht nur “nach dem Gesetz”, sondern auch “nach dem Logos” gelebt haben, als “Christen vor Christus”25 angesehen. Gerade in dieser Würdigung der Vernunft (des Logos) im Menschen durch die griechischen Kirchenväter dürfte man ein unaufgebbares Fundament nicht nur der europäischen, sondern der menschlichen Kultur schlechthin erblicken. Ihren Ursprung hat diese positive Einschätzung der Vernunft sowohl bei den Philosophen der Antike als auch im biblischen Bericht von der Erschaffung des Menschen “nach dem Bilde” und “Gott-ähnlich”, zu dessen Betrachtung ich anschließend übergehe.

C. DIE ERSCHAFFUNG DES MENSCHEN VON GOTT “NACH SEINEM BILDE” UND “GOTT-ÄHNLICH” (ηْ ÂåÎfiÓ· ηd ηı’ ïÌÔ›ˆÛÈÓ) Wie bereits erwähnt, lehnt Emil Brunner26 den Begriff “Mikrokosmos” ab.

25. Vgl Justin der Märtyrer, Apologia I, 46,3-4: BEP 3, 186 (PG 6, 397 C). Vgl. auch ebd. 2, 13,2-4: B∂P 3, 207 (PG 6, 465 BC). Klemens von Alexandrien, Paedagogus 1, 9: μEP 7, 121 (PG 8, 356 B): «âd ÙÔf˜ àÓıÚÒÔ˘˜ ηٷ‚¤‚ËÎÂÓ (ì ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË)... Ùˇá ÏfiÁˆˇ ηd Ùˇá Ófï,ˇ Âå˜ ÌÂÙ¿ÓÔÈ·Ó ÙcÓ àÓıÚˆfiÙËÙ· ‚È·˙fiÌÂÓË ÛˆÙ‹ÚÔÓ». Stromata 1, 10: BEP 7, 254 (PG 8, 744 B): «ì ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË ÁÔÜÓ Ôé ¯ˆÚd˜ ÏfiÁÔ˘ Û˘Ó›ÛٷٷȻ. 6, 6: BEP 8, 195 (PG 9, 269 B): «çÚıᘠ‰b ‚‚ȈÎfiÙ˜ Ôî Úe ÓfiÌÔ˘ Âå˜ ¶ÈÛÙeÓ âÏÔÁ›ÛıËÛ·Ó Î·d ‰›Î·ÈÔÈ ÂrÓ·È âÎÚ›- ıËÛ·Ó». Johannes Chrysostomos, In epist. ad Eph. hom. 10,1: PG 62, 75: “... ¶¿ÏÈÓ Î·d Ôî Úe Ùɘ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÂéËÚÂÛÙËÎfiÙ˜ íÓ ÛáÌ¿ ÂåÛÈ». 26. Der Mensch im Widerspruch. Die christliche Lehre vom wahren und vom wirklichen Menschen, Berlin 1937, S. 428.

–479– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À

Hierbei verweist er interessanterweise auf Gregor von Nyssa27 und meint zunächst in Übereinstimmung mit ihm, dass es keinen Grund gibt, den Menschen als Mikrokosmos zu feiern, “denn diese Eigenschaft teilt er mit ‘jeder Maus’”. Brunner übersieht aber in diesem Zusammenhang, dass Gregor von Nyssa unter dem Begriff nicht bloß ein Wesen meint, “in dessen Aufbau alle Seinsstufen der Welt erkennbar sind” und auch nicht, “daß jeweils die höhere Seinsstufe die untere in sich begreift, aber in ihr nicht enthalten ist”. Vielmehr bejaht und verwendet Gregor diesen Begriff, weil er in der christlichen Literatur umgedeutet wurde und einen weitgehend biblischen Inhalt erhalten hat. Gregor schreibt nämlich: “Was ist das Große daran, wenn der Mensch als Inbegriff und Gleichnis des Kosmos verstanden wird? (Wenn er als Gleichnis verstanden wird) des Himmels, der vergeht, der Erde, die sich verändert, all dessen, was darin enthalten ist und was durch die Vergänglichkeit des Umfassenden (des Ganzen) mit vergeht? Aber worin besteht die menschliche Größe (sc. als Welt im Kleinen) gemäß dem kirchlichen Wort? Nicht in seinem Ähnlichsein mit der geschaffenen Welt, sondern im Geworden-Sein nach dem Bild der Natur des Schöpfers”. Demnach ist nicht die geschaffene Welt die besondere Eigenschaft des Menschen, die er in der Tat mit jeder Maus teilt, sondern seine Erschaffung nach dem Bilde Gottes und “Gott-ähnlich”. Im selben Kontext spricht Gregor von Nyssa28 auch einen weiteren sehr wichtigen anthropologischen Aspekt an. Seine Bemerkungen bilden ein beachtenswertes Spezifikum der Anthropologie der griechischen Kirchenväter. Es handelt sich konkret um das Verständnis des Ausdrucks der Genesis (1, 26) über die Erschaffung des Menschen “nach” dem Bilde Gottes und Gott ähnlich. Das Interesse hierbei konzentriert sich auf die Präposition ηٿ (:nach”) in dem Ausdruck (ηْ ÂåÎfiÓ·). Diese Präposition bedeutet, dass der Mensch nicht das Bild Gottes ist, sondern “nach” dem Bild Gottes,

27. De hominis opificio 16, 1-2: BEP 65A, 46 (PG 44, 180 A): «\AÏÏ’ âÓ Ù›ÓÈ Î·Ùa ÙeÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎeÓ ÏfiÁÔÓ ÓÔÌÈÛıÉÓ·È Ùe àÓıÚÒÈÓÔÓ Ì¤ÁÂıÔ˜; ÔéÎ âÓ ÙFÉ Úe˜ ÙeÓ ÎÙÈÛÙeÓ Îfi- ÛÌÔÓ ïÌÔÈfiÙËÙÈ, àÏÏ’ âÓ Ùˇá ηْ ÂåÎfiÓ· ÁÂÓ¤Ûı·È Ùɘ ÙÔÜ ÎÙ›Û·ÓÙÔ˜ ʇÛˆ˜». 28. De hominis opificio 16, 2: BEP 65 A, 46 (PG 44, 180 A).

–480– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? das heißt nach dem ewigen Logos geschaffen wurde, denn dieser ist das einzige natürliche und wahre Bild Gottes. Der Mensch ist demnach das geschaffene Bild des natürlichen Bildes Gottes. Er ist das Bild des Bildes. Wie jedes Bild seine Existenzberechtigung im Urbild hat, auf dieses stets hinweist und nur von daher verstanden wird, so ist der Mensch von Anfang an mit Christus eng verbunden. Als Bild Christi, des wahren Bildes Gottes, trägt somit der Mensch von Anfang an die Dynamik seiner Orientierung auf Christus hin in sich. Hier stellt sich die Frage nach dem genaueren Inhalt und dem näheren Verständnis des Menschen als Geschöpf “nach dem Bilde” Gottes. Bei den Kirchenvätern haben wir verschiedene Deutungsversuche dessen, worin die menschliche Gottebenbildlichkeit besteht (im Menschen als dem Mikrokosmos, in der Vernunft des Menschen, in der gesamten Natur des Menschen, im Freisein des Menschen von jeder Notwendigkeit [= ·éÙÂ- ÍÔ‡ÛÈÔÓ], in der Herrschaft des Menschen über die Schöpfung, in der Unsterblichkeit des Menschen, der Weisheit des Menschen, der Zeugung von weiteren Menschen usw.) Unter all diesen Erklärungen29 werden die Vernunft und Freiheit des Menschen immer wieder hervorgehoben. Darin erblicken aber die Kirchenväter keine ontologische Frage. Es geht ihnen nicht darum, ob im Menschen ein göttliches Element vorhanden ist, so etwas wie Gott im Menschen - dies ist sicherlich aufgrund pantheistischer Implikationen und der grundsätzlichen Differenz zwischen Schöpfer und Geschöpf zu verneinen - es geht vielmehr um den christologischen Bezug des Menschen als Bild des Logos. Dieser Bezug ist die enge Verwandtschaft des Menschen zu Gott. Er ist die Eigenschaft und Voraussetzung im Menschen für die Erkenntnis Gottes, die Ausübung des Guten und seine Gemeinschaft mit Gott. Diese ebenbild liehe Ausrichtung und Potenz im Menschen ist das, was nach Nikos Nissiotis “das ursprüngliche Band zwischen Gott und Mensch begründet”30. Es ist das, was den Menschen als den besonderen,

29. Für Erklärungen in der westlichen Theologie vgl. Leo Scheffczyk (Hg.), Der Mensch als Bild Gottes, (Wege der Forschung Bd. 124), Darmstadt 1969. 30. ¡. Nissiotis, Die Theologie der Ostkirche im ökumenischen Dialog, Stuttgart 1968, S. 40.

–481– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À zur Verantwortung berufenen Mittelpunkt der Schöpfung und ihrer Herrlichkeit auszeichnet. Das “Nach-dem-Bilde-Gottes” ist, einer Homilie zufolge, die Basileios dem Großen zugeschrieben wird, “Prinzip und Wurzel des Guten, das ich in meiner Natur von Anfang an bei der Erschaffung mit hineingelegt bekommen habe; aber das Gott-Ähnlich-Werden (ηı’ ïÌÔ›- ˆÛÈÓ) wird mir als letztes eigen durch meine Werke und Bemühungen um das Gute und durch meine gesamte tugendhafte Lebensführung”31. Das Gott-Ähnlich-Werden ist demnach das entfaltete und verwirklichte “Nach- dem-Bilde-Gottes”. Es ist letzten Endes die Bestimmung des Menschen, die als solche nicht vorhanden, sondern entfaltungsbedürftig war. Diese grundsätzliche Unterscheidung der griechischen Kirchenväter zwischen dem “nach dem Bilde” (Imago) und dem “Gott-Ähnlich-Werden” (Similitudo), die sich aus der Bibel ergibt, ist in der westlichen Theologie durch Augustin und die scholastische Theologie gründlich missverstanden worden. Hier ging man von der so genannten justitia originalis als einer besonderen göttlichen Gabe, der Gabe der übernatürlichen Gottesgemeinschaft aus. Der Mensch wurde demnach vor dem Fall als ein beinahe vollkommenes Wesen verstanden32. So hat die scholastische Theologie zwischen Tmago und Similitudo in dem Sinne unterschieden, dass die Imago unverlierbar, die Similitudo aber verlierbar ist. Luther und die Reformatoren haben sich dagegen, indem sie Imago und Similitudo gleichsetzten, gezwungen gesehen, auch vom Verlust der Imago zu sprechen. Zu dieser Ansicht kam die Reformation aufgrund der augustinschen Betrachtung des Menschen nach dem Fall als “verdammte Masse” (:massa damnata”)33 und insbesondere aufgrund der

31. [Basileios der Große], De hominis struetura 1, 20: PG 30, 32 C. 32. Bgl. A Theodorou, ¶ÂÚd ıÂÒÛˆ˜ ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘ ‰È‰·Ûηϛ· ÙáÓ ^∂ÏÏ‹ÓˆÓ ·- Ù¤ÚˆÓ Ì¤¯ÚȘ \πˆ¿ÓÓÔ˘ ÙÔÜ ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ, Athen 1956, S. 40 ff. Diesen Unterschied zwischen Irenäos und Augustin bzw, den Reformatoren bezüglich der Vollkommenheit der Erstgeschaffenen gesteht auch Brunner (Der Mensch im Widerspruch. Die christliche Lehre vom wahren und vom wirklichen Menschen, Berlin 1937, S. 524): “Da Irenäus den ersten Menschen nicht, wie später Augustin und nach ihm die Reformatoren (vgl. etwa De civitate dei, Xll, 23; XIII,19-21 und Luthers Genesiskommentar, WA. 42,46 f.)...” 33. Augustin, Sermo 26,12: PL 38/1, 201. De civ. Dei 21,12: CSEL 40/II, 541,12.

–482– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? angeblichen Erkenntnis von Luther, dass wir in Gen 1, 26 einen Parallelismus Membrorum haben, d. h., dass die Ausdrücke “nach dem Bilde” Gottes und “Gott-ähnlich” ein und dasselbe bedeuten (íÓ ‰Èa ‰˘Ô›Ó). Darum seien durch den Fall beides, Imago und Similitudo, verloren gegangen. Aber die Antwort auf die Frage, was die Erstgeschaffenen nach den Kirchenvätern durch die Ursünde konkret verloren haben, leitet sich davon ab, was ihnen vorher von Gott geschenkt worden war. Basileios der Große spricht von zwei Gruppen göttlicher Gaben: a) die bereits von Gott geleisteten Gaben (Erschaffung des Mensehen durch Gott nach seinem Bilde, noetische und ethische Kräfte, Herrschaft über die Natur, Harmonie mit Gott, der Umwelt und sich selbst etc.) und b) die noch größeren Gaben, welche aufgrund der Verheißung danach dazugekommen wären (Unsterblichkeit, Lohn der Gerechtigkeit, ewige Gemeinschaft mit Gott etc.)34. Auf die Frage nun, was die Erstgeschaffenen und damit die Menschen schlechthin durch den Fall konkret verfehlt und verloren haben, antworten die Kirchenväter, dass dies nicht nur die verheißenen Gaben waren, sondern dass auch die vorhandenen natürlichen Kräfte und Gaben Gottes in Mitleidenschaft gezogen wurden. Sie wurden verdunkelt und geschwächt. Durch den Ungehorsam hat der Mensch “die Schönheit des Bildes abscheulich gemacht”; er orientierte sich deshalb nicht mehr nach “dem Bild des Himmlischen”, sondern nach dem Bild, “das ihn seither zu Boden zieht”, d. h. zum Bösen, zur Sünde35. Diese besteht darin, dass der Mensch seine Bestimmung verfehlte (êÌ·ÚÙ¿Óˆ = Sündigen, wörtlich das Ziel verfehlen, nicht treffen) und sich somit von Gott entfernte. Nach dem Ungehorsam folgte “Verlust von Gütern, Entfremdung von Gott, Verwirrung von Satzungen, Umsturz von sämtlichem Guten im Leben”36. Die Harmonie des Menschen mit

34. Basileios der Große, Hom. in illud, Attende tibi ipsi 6: BEP 54, 34-35 (PG 31, 212 A - 213 A). 35. Basileios der Große, Hom. in psalinum 48, 8: BEP 52, 122-123 (PG 29, 449 B-452 C): «àÔ‚·ÏgÓ ÙcÓ ÂåÎfiÓ· ÙÔÜ âÔ˘Ú·Ó›Ô˘, àӤϷ‚ ÙcÓ ÂåÎfiÓ· ÙÔÜ ¯Ô˚ÎÔÜ». 36. Basileios der Große, Hom. 11. De invidia 6: BEP 54, 115 (PG 31, 385 BC): «... àÁ·ıáÓ öÎÙˆÛȘ, £ÂÔÜ àÏÏÔÙÚ›ˆÛȘ, ıÂÛÌáÓ Û‡Á¯˘ÛȘ ηd àÓ·ÙÚÔc ¿ÓÙˆÓ ïÌÔÜ ÙáÓ Î·Ùa ÙeÓ ‚›ÔÓ Î·ÏáÓ».

–483– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À

Gott, seiner Umwelt und sich selbst wich der Disharmonie, der Feindschaft, dem Egoismus, der Ausbeutung. Aber “trotz der Wunden (Wundmale) seiner Übertretungen”, ist der Mensch, so die charakteristischen Worte eines Hymnus der orthodoxen Kirche, “Bild der unaussprechlichen Herrlichkeit” Gottes37. Seine bildliche, d. h. dynamische Orientierung auf Christus und das Heil hin bleibt bestehen, auch wenn die Menschen nach dem Fall empirisch das wahrnehmen, was nicht das Ursprüngliche und Natürliche, sondern das Widernatürliche ist. Zusammengefasst ergibt sich daraus, dass die Theologie der drei großen Kirchen in Bezug auf das Verständnis von Imago und Similitudo folgende Ansichten vertreten: a. Die orthodoxe Theologie spricht in Entsprechung zu der Auffassung der griechischen Kirchenväter davon, dass der Mensch durch die “Ursünde” nicht nur die Similitudo nicht entfaltet bzw. nicht erreicht, sondern auch die Imago geschwächt und verdunkelt hat. b. Die römisch-katholische Theologie verknüpft mit der “Erbsünde” den Verlust der Similitudo, wobei die Imago erhalten blieb. c. Die Vertreter der aus der Reformation hervorgegangenen Kirchen behaupten aufgrund der Gleichsetzung von Imago und Similitudo in der Regel den Verlust beider (vereinzelt wird auch von einem “Rest” der Imago gesprochen).

D. DER MENSCH ALS VERANTWORTLICHE PERSON Es wurde bereits herausgestellt, dass der Mensch im Kosmos nicht bloß ein ihm von Gott angewiesenes Zuhause, sondern auch alles hat, um seine Bestimmung, d. h. seine Gemeinschaft mit Gott zu verwirklichen. Er ist berufen, auf den Logos Gottes, sein Urbild, hin zu arbeiten. Dies gilt nicht nur für den alten Menschen (·Ï·Èe˜ ôÓıÚˆÔ˜), sondern auch und insbesondere für den in Christus erlösten, den neuen Menschen (ηÈÓe˜ ôÓıÚˆÔ˜). Die gesamte Geschichte des Menschen ist aus patristischer Sicht

37. Aus dem Gottesdienst für die Entschlafenen: ªÈÎÚeÓ ∂é¯ÔÏfiÁÈÔÓ, Athen 1962, S. 203: «∂åÎgÓ ÂåÌd Ùɘ àÚÚ‹ÙÔ˘ ‰fi͢ ÛÔ˘, Âå ηd ÛÙ›ÁÌ·Ù· ʤڈ Ù·ÈÛÌ¿ÙˆÓ ».

–484– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? eine Art “Christus-Werdung” (¯ÚÈÛÙÔÔ›ËÛȘ), eine auf Christus bezogene und hinorientierte Heilsgeschichte. Es geht schlicht und einfach um die göttliche Gabe des Heils und ihre Aneignung durch den Menschen. Den Höhepunkt dieser Heilsgeschichte stellt darum die Tatsache dar, dass der Logos Gottes Mensch geworden ist, um dem Menschen das Heil zu schenken. Die Menschwerdung des Logos (âÓ·ÓıÚÒËÛȘ ÙÔÜ §fiÁÔ˘) bedeutet darum für die griechischen Kirchenväter “Vergöttlichung des Menschen” (ı¤ˆÛȘ bzw. £ÂÔÔ›ËÛȘ ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘). Der Mensch gewordene Logos hat den Weg dazu geebnet. Der Begriff der “Vergöttlichung” bedeutet Erlangung des Heils in Christus. Der durch die Menschwerdung gerettete Mensch kann nun Gott werden nicht “der Natur nach”, sondern “der Gnade nach”. Der erlöste Mensch wird Gott teilhaftig, d. h. er vereinigt sich nicht mit dem Wesen Gottes, sondern mit seinen Energien. Christus hat die Ebenbildlichkeit des Menschen nicht neu geschaffen; er hat sie vielmehr erneuert und konkreter, geschichtlich fassbar in Bezug zu seiner Person gesetzt. Er hat deshalb den Menschen aufgerufen, ihm zu folgen und seine Gebote zu halten. Gleichzeitig hat er dies dem Menschen freigestellt: “Wer mir folgen will...” (Mt 16, 24). Es ist also bemerkenswert, dass in Zusammenhang mit der Annahme des Heils durch den Menschen nicht etwa die Allmacht, sondern allein die Güte und Liebe Gottes am Werk ist. Die Anwendung seiner Allmacht bzw. einer irgendwie gearteter Vorherbestimmung würde Zwang bedeuten. Aber “Gott zwingt... seine Wohltaten nicht auf”38. Dieser Grundsatz ermöglicht es den Kirchenvätern auch, z. B. die Frage der Gnostiker zu beantworten, warum der vollkommene Gott Adam nicht vollkommen geschaffen hat, oder warum der Mensch die Gebote übertritt, falls er vollkommen geschaffen worden wäre. Klemens von Alexandrien sagt hierzu: “Er (d. h. Adam und damit der Mensch schlechthin) ist nicht vollkommen geschaffen worden..., (weil) er (d. h. Gott) will, dass wir uns von uns aus retten”39.

38. Klemens von Alexandrien, Stromata 7, 7: BEP 7, 264 (PG 9, 460 A): «√ûÎÔ˘Ó ï £Âe˜ àÓ¿ÁÎFË àÁ·ıÔÔÈÂÖ». 39. Stromata 6, 12: BEP 8, 214 (PG 9, 317 B).

–485– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À

Durch den Lebenshauch (âÌʇÛËÌ· £ÂÔÜ) übertrug Gott dem Menschen Freiheit und Verantwortung. Er rüstete ihn zum tugendhaften und gottgefälligen Leben aus40 und machte ihn auf diese Weise zur “Person” (ÚfiÛˆÔÓ). Der Begriff Person, der bekanntlich eine zentrale Rolle bei den trinitarisch- christologischen Diskussionen der Kirchenväter spielte, wird in seiner Kernbedeutung auch auf den Menschen übertragen. So kennzeichnet der für die Kirchenväter charakteristische Begriff Person das, was einen jeden konkreten Menschen “durch die eigenen Handlungen und Eigenschaften von den gleichartigen Wesen sehr deutlich unterscheidet und abgrenzt”41. Die integrale, persönlich verantwortliche Handlungsweise ist das Besondere des Menschen und das, was ihn als Person von seinen Mitmenschen unterscheidet; besser gesagt es ist das, was den Menschen zum Menschen macht. Für die Kirchenväter gipfelt diese Handlungsweise in der Liebe, im Lieben und geliebt werden. Indem der Mensch seine Mitmenschen liebt und von diesen geliebt wird, existiert er. In Anlehnung an Aristoteles definiert deshalb auch Basileios der Große den Menschen als “politisches Lebewesen” (ÔÏÈÙÈÎeÓ ˙áÔÓ) und erblickt die Verwirklichung dieser Eigenschaft in der Gemeinschaft der Christen und speziell in der Nächstenliebe42. Für die integrale, persönlich verantwortliche Handlungsweise des Menschen verwenden die Kirchenväter den stoischen Begriff Autexousion (·éÙÂÍÔ‡ÛÈÔÓ bzw ·éÙÂÍÔ˘ÛÈfiÙ˘ = eigenmächtige Freiheit, Freiheitlichkeit, Willensfreiheit). Diese Willensfreiheit und Verantwortung ist mit der bereits erwähnten führenden Potenz im Menschen, dem Hegemonikon bzw. dem Verstand des Menschen eng verbunden Darum wird das Autexousion als “der Verstand” definiert, “der sich natürlich bewegt oder als eine eigenmä- chtige vernünftige Bewegung der Seele”43. “Natürliche” Bewegung des

40. Stromata 6, 12: BEP 8, 214 (PG 9, 317 BC): “Úfi˜... Ùe àÓ·‰¤Í·Ûı·È ÙcÓ àÚÂÙcÓ âÈÙ‹‰ÂÈÔ˜”. 41. Johannes Damaskenos, Dialektica 43: PG 94, 613 AB: «¶ÚfiÛˆÔÓ âÛÙÈÓ, ¬ÂÚ ‰Èa ÙáÓ ÔåΛˆÓ âÓÂÚÁËÌ¿ÙˆÓ Ù ηd å‰ÈˆÌ¿ÙˆÓ àÚ›‰ËÏÔÓ Î·d ÂÚȈÚÈṲ̂ÓËÓ ÙáÓ ïÌÔÊ˘áÓ ·éÙÔÜ ·Ú¤¯ÂÙ·È ìÌÖÓ ÙcÓ âÌÊ¿ÓÂÈ·». 42. Vgl. Th. Nikolaou. Askese, Mönchtutn und Mystik in der Orthodoxen Kirche, (VIOTh 3), St. Ottilien 1995, S. 30. 43. Klemens von Alexandrien, De providentia (Fragment 40) bei Maximos der Bekenner,

–486– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS?

Verstandes bedeutet Orientierung auf das ihm von Anfang an vorgegebene Ziel. Insofern der Verstand sich auf sein natürliches Ziel hinbewegt, bewahrt und entfaltet er seine Freiheit. Die entgegengesetzte Bewegung führt dagegen zu seiner Unfreiheit und Versklavung. Diese von der Stoa beeinflusste Sicht des Autexousion des Menschen ist bereits im Neuen Testament, besonders beim Apostel Paulus vertreten. Denn auch dort führt nur das Befolgen der Gebote des Herrn zur Freiheit und zum Heil. Trotzdem sind die Kirchenväter insgesamt sehr bemüht, das Autexousion zwar in terminologischer Anlehnung an die antiken Philosophen, aber in einem christlichen Kontext neu zu bestimmen und zur Geltung zu bringen. Dies wird u. a. in folgenden drei Punkten deutlich: 1. Das Autexousion ist für die Kirchenväter nicht eine theoretische Angelegenheit, sondern es ist für dieses Leben bestimmt. Diese Seite des Problems erläutern die Kirchenväter auch in Anlehnung an das 10. Buch der platonischen Politeia (617 E 4-7: Lebensweise - Wahl - präexistente Seele). Für sie drücken die Worte Platons “die Schuld trägt derjenige, der gewählt hat; Gott ist unschuldig” (: ·åÙ›· âÏÔ̤ÓÔ˘: £Âe˜ àÓ·›ÙÈÔ˜,”) das Autexousion des Menschen aus. Allerdings mit einer Erweiterung und Umdeutung des platonischen Ausdrucks: Platon lehrte an dieser Stelle die absolute Willens- und Wahlfreiheit der gewünschten Lebensführung im Jenseits, und zwar in Verbindung mit der Seelenwanderung, wobei die Wahlmöglichkeit nur ein Mal im Voraus für jedes Leben bestand. In all diesen drei Punkten lehren die Kirchenväter etwas Anderes: a. Die Willensfreiheit ist nicht fürs Jenseits, sondern für die Existenz des Menschen hier auf Erden bestimmt, b. Der Mensch bzw. seine Seele erhält nach dem Ableben nicht weitere Wahlmöglichkeiten eines Lebens (wie in der Seelenwanderung), sondern lebt nur einmal, c. Er hat in diesem einen Leben - im Gegensatz zur einen Wahl im Jenseits - die ständige Wahl seines Tuns und Lassens. 2. Das Autexousion ist deshalb die Quelle der konkreten Lebensführung und Lebensweise.

Ex quaestionibus a Theodoro...,: PG 91, 276 C: «·éÙÂÍÔ˘ÛÈfiÙ˘ âÛÙd ÓÔܘ ηÙa ʇÛÈÓ ÎÈ- ÓÔ‡ÌÂÓÔ˜ j ÓÔÂÚa Ùɘ „˘¯É˜ ΛÓËÛȘ ·éÙÔÎÚ·Ù‹˜».

–487– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À

Das Leben in einer bestimmten Weise zu fuhren bedeutet aber zweierlei. Erstens, dass man frei ist, zwischen zwei entgegensetzten Möglichkeiten, z. B. zwischen gut und böse, oder mehreren Möglichkeiten wählen zu können. Hierfür verwenden die Kirchenväter am häufigsten den aristotelischen Terminus Tipoctipsau; (Prohairesis = Vorziehen, wählen). Hatte aber Aristoteles diese Wahlmöglichkeit nur auf das beschränkt, was als gut erkannt wurde, auf die Tugend, so beziehen die Kirchenväter die Prohairesis auch auf das Böse bzw44. die Sünde45. Zweitens, setzt die konkrete Lebensweise nicht nur das Wollen, sondern auch das Können voraus. Aus dieser Perspektive lassen sich die Handlungen sowie die Unterlassungen des Menschen aus patristischer Sicht in folgende drei Kombinationen des Wollens und des Könnens einordnen: a. Es gibt Dinge, die der Mensch weder kann noch will; er kann z. B. nicht fliegen und dieser seiner körperlich-natürlichen Unfähigkeit folgt konsequenterweise auch das Nicht-Wollen; b. Es gibt Dinge wiederum, die der Mensch definitiv nicht tun bzw. nicht erreichen kann, auch wenn er will: er kann z. B. nicht ewiger Sohn Gottes bzw. Gott von Natur aus (ʇÛÂÈ ıÂfi˜) werden; und c. Es gibt schließlich andere Dinge, die der Mensch kann, aber oft nicht will; er kann z. B. schwimmen oder er kann ı¤ÛÂÈ (durch Annahme, Satzung) Kind Gottes werden. 3. Das Autexousion bezieht sich besonders auf das Heil bzw. Unheil des Menschen, Deshalb wird das Hauptgewicht bei den soeben genannten drei Kombinationen des Könnens und Wollens auf die dritte gelegt: Das Können und Nicht-Wollen. Dies erklärt sich nicht nur aus der ausgesprochen ethischen Ausrichtung des patristischen Denkens, sondern auch daraus,

44. Klemens von Alexandrien, Stromata 1,17; BEP 7, 268 (PG 8, 800 A): «ÙáÓ êÌ·ÚÙË- Ì¿ÙˆÓ ÚÔ·›ÚÂÛȘ ηd ïÚÌc ηٿگÂÈ» Vgl. Basileios der Große, Quod deus non est auctor malorum 7: BEP 54, 95 (PG 31, 345 B). Johannes Chrysostomos, In Gen. 19, 1: PG 53, 158. 32, 5: PG 53, 300. Vgl. auch Johannes Damaskenos, De fide orthodoxa 38: (PG 94, 953 BC): «ÚÔ·›ÚÂÛȘ ÁaÚ âÛÙÈ ‰‡Ô ÚÔÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Ùe ·îÚÂÖÛı·È ηd âÎϤÁÂÛı·È ÙÔÜÙÔ Úe ÙÔÜ ëÙ¤ÚÔ˘... ·éÙÂÍÔ˘Û›ˆ˜ ÚÔ·ÈÚÂÖÙ·È (sc. ï ôÓıÚˆÔ˜)». 45. Vgl. z. B. Klemens von Alexandrien, Stromata2, 17: BEP1, 335-336 (PG 8, 1016 AB).

–488– MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? dass letzten Endes durch das Tun und Lassen des Menschen sein Heil bestimmt wird. In diesem Kontext ist es verständlich, dass die Kirchenväter den Willen im Menschen zu erwecken und zu stärken suchen. Sie möchten, dass der Mensch die Verwirklichung der Gebote des Herrn in Bezug auf Ethos, Glaube und Erkenntnis anstrebt. Entsprechend setzen sie Wollen und Können gleich bzw. betonen sehr stark das Wollen dem Können gegenüber: Wolle... und Du wirst können” (ı¤ÏÂ... ηd ‰‡ÓËÛË)46, heißt darum das Schlagwort. Die griechischen Kirchenväter vertreten also mit Nachdruck die Freiheitlichkeit des Menschen. Sie vertreten somit ein optimistisches Men- schenbild. Bei einigen lateinischen Kirchenvätern zeichnen sich dagegen ziemlich früh gewisse Ansätze einer pessimistischen Auffassung vom Menschen ab. Diese Auffassung konkretisierte sich in der Überbewertung des Bösen im Menschen nach dem Fall Adams, die bereits bei Tertullian vorkommt. Es ist jedoch nicht Tertullian, sondern Augustin, der - bei aller Hochschätzung seines tiefsinnigen theologischen Denkens - die Kluft zu der östlichen, aber gewissermaßen auch zur vorangegangenen lateinischen Theologie der Sünde bzw. der Freiheit des Menschen schuf. Seine Auseinandersetzung mit Pelagius im Hinblick auf dieses Thema hat sicher zu der Radikalität seiner deterministischen Äußerungen beigetragen; aber auch die Eroberung Roms durch Alarich im Jahre 410, welche die Abfassung seines Hauptwerkes (De civitate Dei) veranlasste, beeinflusste seine anthropologischen Betrachtungen. Im scholastischen Mittelalter war man bemüht, die augustinschen Übertreibungen abzuschwächen, während die Reformation47 sich für den radikalen Determinismus aussprach.

47. Schon im Jahre 1525 gab Martin Luther in Wittenberg seine Schrift De servo arbitrio heraus; ihm folgte auch Calvin. 46. Klemens von Alexandrien, Stromata 2, 17: BEP 7, 336 (PG 8, 1016 B). Vgl auch Johannes Chrysostomos, In Matt. 49, 4: PG 58, 500: «àÚÎÂÖ ıÂÏÉÛ·È, ηd Ùe ÄÓ õÓ˘ÛÙ·È». Ad pop. Antioch. 8T 3: PG 49, 101. Vgl. weitere Stellen bei Th. Nikotaou, Der Neid bei Johannes Chrysostomus unter Berücksichtigung der griechischen Philosophie, Bonn 1969, S. 27, Anm. 15. Siehe auch Ammonios AI, Fragm. in Jon. 12, 40: PG 85, 1477 c: «âÓ ôÏÏÔȘ ‰‡- Ó·ÌÈÓ ÙcÓ ÚÔ·›ÚÂÛÈÓ ÓÔÔÜÌ».

–489– £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§A√À

Vielleicht liegt in dieser Entwicklung die Ursache, dass der Mensch sowohl im römischen Katholizismus als auch im Protestantismus in der Folge gewissermaßen entmündigt wurde: Im römischen Katholizismus gipfelte diese Entmündigung im für das Heil des Menschen “unbedingt notwendigen” Gehorsam dem Papst gegenüber (so die Bulle “Unam Sanctam” von Papst Bonifaz VIII., 1302). In der Reformation wurde der Mensch entmündigt, indem Determinismus und Vornerbestimmung weitestgehend Gültigkeit erlangten. Aus dieser Entwicklung resultierte schließlich die Aufklärung, die zwar notwendig war, aber ihrerseits wiederum durch die Überbetonung der Ratio, durch die strikte Trennung zwischen Glauben und Vernunft und durch die Forderung nach Emanzipation des Menschen vor allem von jeder kirchlichen Autorität ein nicht minder einseitiges Menschenbild lieferte. Die griechischen Kirchenväter nehmen diesen Entwicklungen gege- nüber eine unvoreingenommene und klare Stellung ein, die vielleicht im heutigen Zusammenrücken der Völker Europas für das Verständnis des Menschen hilfreich sein könnte. Sie lehnen nämlich jede Art von Determinismus strikt ab, aber genauso entschieden weisen sie sowohl den Pelagianismus48 als auch den Semipelagianismus zurück. Sie treten vielmehr für die bewährte biblische Richtung ein: Dass nämlich das Heil in Christus eine Gabe Gottes ist, die angenommen oder zurückgewiesen werden kann. Hierfür steht der bekannte Begriff der Synergie (Û˘ÓÂÚÁ›·)49, der den Vorrang der Gnade bejaht, aber gleichzeitig das Mitwirken des Menschen würdigt. Durch das Mitwirken, “den guten Wettkampf”, leistet der Mensch seinen Beitrag und hofft darauf, dass der menschenliebende “Herr, der gerechte Richter, an jenem Tag” ihm “den Kranz der Gerechtigkeit” geben wird (1 Tim 4, 7).

48. Pelagius war ebenfalls seiner Abstammung nach westlicher Theologe, der auch im Westen gewirkt hat. 49. Vgl. ausfuhrlicher dazu: /. Kalogirou, ∞î ÂÚd Û˘ÓÂÚÁ›· âÓ ÙFÉ ‰ÈηÈÒÛÂÈ ÙÔÜ àÓıÚÒ- Ô˘ ‰È‰·Ûηϛ·È âÍ âfi„ˆ˜ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ηd ·î ÂÚd ·éÙcÓ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ ÙáÓ ëÙÂ- ÚÔ‰fi͈Ó, Thessaloniki 1953; vgl. bes. S. 9-44.

–490– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞

¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y μ√À§∂ÀΔ∏ AÃ∞´∞™

ÛËÌ·ÓÙÈ΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔÜ ÚˆÌ·ÈÔηıÔÏÈÎÔÜ J. B. Metz η› ÙÔÜ ^∏ J. Moltmann ÛÙfiÓ ÂéÚˆ·˚Îfi ıÂÔÏÔÁÈÎfi ¯áÚÔ Î·Ù¿ Ùfi ‰Â‡- ÙÂÚÔ ≥ÌÈÛ˘ ÙÔÜ ÂÚ·Ṳ̂ÓÔ˘ ·åáÓ· Ô‡ ëÛÙÈ¿˙ÂÙ·È ÛÙ‹Ó àÓ¿‰ÂÈÍË Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ ‰È¿ÛÙ·Û˘ Ùɘ ›ÛÙ˘, àÊ’ ëÓfi˜ Ì¤Ó ‰È¿ÓÔÈÍ ӤԢ˜ ïÚ›˙ÔÓ- Ù˜ η› Ӥ˜ ÚÔÔÙÈΤ˜ ÛÙfiÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·Îfi ÙÚfiÔ ÛΤ„˘, àÊ’ ëÙ¤- ÚÔ˘ ¬Ìˆ˜ Á¤ÓÓËÛ ÔÈΛÏÔ˘˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ ı¤ÙÔÓÙ·˜ âÚˆÙ‹Ì·Ù· ÚÈ˙Èο Ô‡ àÊÔÚÔÜÓ Ùfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ, Ù‹Ó Ù·˘ÙfiÙËÙ· η› Ù‹Ó ÔéÛ›· ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÌËӇ̷ÙÔ˜. \∂Óá ·éÙ¿ Û˘Ó¤‚·ÈÓ·Ó ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË, Ù‹Ó ú‰È· ¯ÚÔÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô, àfi Ù‹ ‰ÂηÂÙ›· ÙÔÜ ëÍ‹ÓÙ· η› ΢ڛˆ˜ ÙÔÜ ë‚‰ÔÌ‹ÓÙ·, ôÚ¯ÈÛ ӿ àÓ·Ù‡ÛÛÂÙ·È ÌÈ¿ àÓ¿ÏÔÁË –ù¯È Ù·˘Ùfi- ÛËÌË– ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛΤ„Ë ÛÙfi ¯áÚÔ Ùɘ ÎÂÓÙÚÈÎɘ η› ÓfiÙÈ·˜ \∞ÌÂ- ÚÈÎɘ Ô‡ öÏ·‚ Ùfi ùÓÔÌ· η› ÂrÓ·È ÁÓˆÛÙ‹ ó˜ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂ- Ï¢ı¤ÚˆÛ˘. Δfi ùÓÔÌ· ÛÙ‹Ó ıÂÔÏÔÁÈ΋ ·éÙ‹ Ù¿ÛË ‰fiıËΠàfi Ùfi ùÓÔÌ· ÙÔÜ ïÌÒÓ˘ÌÔ˘ η› ÂÚÈÒÓ˘ÌÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙÔÜ ÂÚÔ˘·ÓÔÜ ıÂÔÏfi- ÁÔ˘ η› ÎÏËÚÈÎÔÜ Gustavo Gutiérrez, ï ïÔÖÔ˜ ıˆÚÂÖÙ·È ï ·Ù¤Ú·˜ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘1. ^∏ âÍ·ıÏȈÙÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË Ùɘ ÌÂÁ¿Ï˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜ ÙáÓ Î·- ÙÔ›ÎˆÓ Ùɘ Ï·ÙÈÓÈÎɘ \∞ÌÂÚÈÎɘ, ì ‰˘Ó·ÌÈ΋ âÌÊ¿ÓÈÛË ÙáÓ ÂÚÈ- ıˆÚÈÔÔÈËÌ¤ÓˆÓ ÊÙˆ¯áÓ ÛÙfi îÛÙÔÚÈÎfi ÚÔÛ΋ÓÈÔ, ì ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ï·˚ÎáÓ ÎÈÓËÌ¿ÙˆÓ Ì¤ Ù‹Ó âÓÂÚÁfi Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈËÌ¤ÓˆÓ ÈÛÙáÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓáÓ Î·› àÛÊ·Ïᘠï àÓ·ÓˆÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙáÓ àÔÊ¿- ÛÂˆÓ Ùɘ μã μ·ÙÈηÓɘ ™˘Ófi‰Ô˘ (1962-1965) ö·ÈÍ·Ó àÔÊ·ÛÈÛÙÈ- Îfi ÚfiÏÔ ÛÙ‹ Á¤ÓÂÛË ëÓfi˜ Ó¤Ô˘ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ÙÚfiÔ˘ ÛΤ„˘2.

1. G. Gutiérrez, Teolog›a de la liberacifin. Perspectivas, Lima 1971 (Salamanco 1994). °È¿ ÌÈ¿ çÏÔÎÏËڈ̤ÓË ·ÚÔ˘Û›·ÛË Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÙÔÜ G. Guttiérrez, μÏ. J. B. Libânio, Gustavo Gutiérez, Madrid 2006. 2. J. Sobrino, El Vaticano II y la Iglesia latinoamericana, ÛÙfi Û˘ÏÏÔÁÈÎfi öÚÁÔ C. Floristãan – J.J. Tamayo (âΉ.), El Vaticano II, veinte anos~ después, Madrid 1985, 105-134.

–491– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y \∞ÊÂÙËÚ›· ÛÙ‹Ó àÓ¿‰˘ÛË Ùɘ Ó¤·˜ £ÂÔÏÔÁ›·˜ àÂÙ¤ÏÂÛ Ùfi ÁÂ- ÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ ì ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÂéÚˆ·˚΋ £ÂÔÏÔÁ›· qÙ·Ó Ôχ Ï›ÁÔ ¯Ú‹- ÛÈÌË ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙáÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Ùɘ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈ- ηÓÈÎɘ ä›ÚÔ˘. ª›· ÌÈÌËÙÈ΋ ‰ÈËÓÂ΋˜ ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ ·Ï·ÈĘ \∏›ÚÔ˘ ÛÙ‹ Ó¤·, ̤ Ù‹ ‰È΋ Ù˘ å‰ÈÔÌÔÚÊ›·, âÎÚ›ıË ¬ÙÈ ‰¤Ó àÔÙÂÏÔÜÛÂ Ù‹Ó âӉ‰ÂÈÁ̤ÓË Ï‡ÛË. ò∂ÁÈÓ ϤÔÓ ·åÛıËÙ‹ ì àÓ¿ÁÎË Ì¤ ‰Â‰Ô̤Ó˜ Ù›˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÔÏÈÙÈÛÙÈΤ˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ Ó¿ Á›ÓÂÈ Ì›· àÓ·Ï˘ÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ùɘ ÎÔÈÓˆÓÈÎɘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙË- Ù·˜ ̤ ÌÈ¿ Ó¤· ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·. μÈÒÓÔÓÙ·˜ Ù‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ùɘ âÍ¿ÚÙËÛ˘ η› Ùɘ ηٷ›ÂÛ˘ Ôî Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÔ› ıÂÔÏfiÁÔÈ ÚÔ- ‚ÏËÌ·Ù›˙ÔÓÙ·È ÛÙ‹Ó àÔÙ›ÌËÛË Ùɘ ÚÔÛÊÔÚĘ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ÛÙfi ‰Â‰Ô̤ÓÔ ÂÚ›Á˘ÚÔ. \∞Ó·˙ËÙÔÜÓ Ó¤· ÁÏáÛÛ· âÎÊÔÚĘ ÙÔÜ ıÂÔ- ÏÔÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘, ÈÛÙÔÜ ÛÙfi Ì‹Ó˘Ì· âÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘ Ô‡ ı¿ Û˘ÓÙÔÓ›˙ÂÙ·È Ì¤ ÙÔ‡˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ àÁáÓ˜ ÙáÓ ÈÛÙáÓ. ™Ù¿ Ï·›- ÛÈ· ëÓfi˜ Ó¤Ô˘ âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎÔÜ ÌÔÚÊÒÌ·ÙÔ˜, ÙáÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ Ùɘ μ¿Û˘3, ıÂÔÏfiÁÔÈ, ÎÏËÚÈÎÔ› –ÌÂٷ͇ ÙáÓ ïÔ›ˆÓ η› â›ÛÎÔÔÈ– Á›ÓÔÓÙ·È Ôî ·Ú·ÁˆÁÔ› η› Ôî ÊÔÚÂÖ˜ ÌÈĘ Ó¤·˜ ëÚ- ÌËÓ¢ÙÈÎɘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ Î·› ÙáÓ ËÁáÓ ÙÔ˘. ^∏ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ \∂ÎÎÏËÛ›· ˙ÒÓÙ·˜ àÏÏËϤÁÁ˘· ̤ Ùfi Ï·ÙÈÓÔ- ·ÌÂÚÈηÓÈÎfi Ï·fi ‰È¤Ú¯ÂÙ·È ÌÈ¿ ‚·ıÂÈ¿ ÎÚ›ÛË, âÓá Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ıˆ- ÚÂÖ ¬ÙÈ ÙÒÚ· ϤÔÓ Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÂÖ Ù‹Ó ·éıÂÓÙÈ΋ Ù˘ ‰È¿ÛÙ·ÛË, âÓá ï ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ Âr¯Â ‰È·‰ÔıÂÖ ÛÙ‹ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ õÂÈÚÔ ÙÂÙÚ·- ÎfiÛÈ· ¯ÚfiÓÈ· η› ϤÔÓ ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜. ∫ÔÈÓ¤˜ ‰È·ÎËÚ‡ÍÂȘ, ÔÈÌ·ÓÙÈΤ˜ âÈÛÙÔϤ˜ η› ÁÚ·Ù¤˜ ‰ËÏÒÛÂȘ Û˘ÓÈÛÙÔÜÓ Ù‹ Ó¤· ηٷÁÚ·Ê‹ Ùɘ ıÂÔÏÔÁÈÎɘ ÛΤ„˘. \∂ÎÂÖ Î¿ÓÂÈ ÁÈ¿ ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Ù‹Ó âÌÊ¿ÓÈÛ‹ Ù˘ ì Ó¤· ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Ô‡ ı¿ Û˘ÛÙËÌ·- ÙÔÔÈËıÂÖ àÚÁfiÙÂÚ· ÛÙ¿ öÚÁ· ÙáÓ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓáÓ ıÂÔÏfiÁˆÓ. \∞ÊÂ- ÙËÚ›· Ù˘ ÂrÓ·È ì ÎÚÈÙÈ΋ ıÂÒÚËÛË Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ η› ÎÔÈÓˆÓÈÎɘ Ú·- ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Ô‡ âÈÙÚ¤ÂÈ Ù‹Ó àÓ¿Ï˘ÛË Ùɘ âÍ¿ÚÙËÛ˘ η› Ùɘ ηٷ›ÂÛ˘ Ì·˙› ̤ ÙÔ‡˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ Ô‡ Ù‹Ó ·Ú¿ÁÔ˘Ó Î·› Ù‹

3. °È¿ Ù¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙáÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ Ùɘ ‚¿Û˘. μÏ. R. Winling, La théologie contemporaine (1945-1980), Paris 1980, 284-285.

–492– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞ Û˘ÓÙËÚÔÜÓ. £ÂˆÚÂÖÙ·È ¬ÙÈ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·È Ôî Ӥ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÁÈ¿ Ù‹ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ëÓfi˜ Ó¤Ô˘ àÓıÚÒÔ˘ Û¤ ÌÈ¿ Ó¤· ÎÔÈÓˆÓ›·. ^∏ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ηٿٷÍË Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ‰¤Ó ÂrÓ·È ÌÈ¿ ‰‡ÛÎÔÏË ñfiıÂÛË. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ àÓ‹- ÎÂÈ àÓ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ÛÙ‹Ó ÔåÎÔÁ¤ÓÂÈ· ÙáÓ ÔÏÈÙÈÎáÓ ıÂÔÏÔÁÈáÓ, àÔ- ÙÂÏÂÖ Ì¿ÏÈÛÙ· Ù‹Ó ϤÔÓ ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈ΋ öÎÊÚ·Û‹ Ù˘4. \∞ÛÊ·Ïᘠ‰¤Ó ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ïÌÔÈfiÙËÙ· ̤ Ù‹ ıÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ Carl Smith5, ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ ì £ÂÔÏÔÁ›· àÔÛÎÔÔÜÛ ӿ ÓÔÌÈÌÔÔÈ‹ÛÂÈ ·éÙ·Ú¯ÈΤ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ‰Ô̤˜. μÚ›ÛÎÂÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÎÔÓÙ¿ Û’ ·éÙ¤˜ ÙáÓ J. B. Metz, J. Moltmann η› D. Sölle. ^∏ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛΤ„Ë ÙáÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ ‰¤Ó àÔÙÂÏÂÖ ‚‚·›ˆ˜ ıÂÔÏÔÁÈ΋ àÓ·ÁˆÁ‹ η› âÎÊÔÚ¿ ÌÈĘ Û˘ÁÎÂ- ÎÚÈ̤Ó˘ ÔÏÈÙÈÎɘ å‰ÂÔÏÔÁ›·˜ η› Ú·ÎÙÈÎɘ, ÔûÙÂ Û˘Óı¤ÙÂÈ ÌÈ¿ âÈ- ̤ÚÔ˘˜ â·ÁˆÁÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ ̤ ·ÚÈÔ àÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·6. \∞Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ¬Ìˆ˜ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ùɘ ›ÛÙ˘. ^∏ ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· ÎÈÓÂÖÙ·È Û¤ ≤Ó·Ó ëÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ïÚ›˙ÔÓÙ· Ô‡ ö¯ÂÈ ó˜ àÊÂÙËÚ›· Ù‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ àÓıÚÒÈÓË ‰È¿ÛÙ·ÛË. ^∏ ÔÏÈÙÈ΋ ‰¤Ó ÂrÓ·È Ì›· âÈϤÔÓ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ùɘ ¬Ï˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜, àÏÏ¿ ÂrÓ·È ì ú‰È· ì Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ªÈ¿ Ù¤ÙÔÈ· ıÂÔÏÔÁÈ΋ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ùɘ àÓıÚÒÈÓ˘ ˙ˆÉ˜, àÓȯÓ‡ÂÈ ÙÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔ- ÓÙ˜ Ô‡ Ù‹Ó ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙Ô˘Ó Î·› àÓ·˙ËÙÄ Ù›˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ àÏÏ·Áɘ Ùɘ ñ¿Ú¯Ô˘Û·˜ ÔÏÈÙÈÎɘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜. ª¤ àÊÂÙËÚ›· Ù‹Ó Ú·-

4. J. J. Tamayo, Presente y Futuro de la Teolog›a de la liberacifin, Madrid 1994, 49. 5. °È¿ Ù›˜ àfi„ÂȘ ÙÔÜ ÁÂÚÌ·ÓÔÜ ÔÏÈÙÂÈÔÏfiÁÔ˘ ‚Ï. Ù¿ àÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈο ÙÔ˘ öÚÁ·: Der begriff des Politischen, Berlin 1979. Verfassungslehre, Berlin 1983. ΔÔÜ å‰›Ô˘, Verfassungsrechtliche Aufsätze, Berlin 1985. 6. ¶Ú‚Ï. Ù¿ ϤÔÓ àÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈο ¤ÚÁ·: J. Moltmann, Politische Theologie. Politische Ethik, Mainz 1984. ΔÔÜ å‰›Ô˘, Theologie der Hoffnung. Untersuchungen zur Begründung und zu den Konsequenzen einer christlichen Eschatologie Gütersloh 1997Ø J. B. Metz, Zur Theologie der Welt, Mainz-München 1968. TÔÜ å‰›Ô˘, Glaube in Geschichte und Gesellschaft, Mainz 1977. ΔÔÜ å‰›Ô˘, Jenseits bürgerlicher Religion, Mainz 1980Ø D. Sölle, Politische Theologie. Auseinandersetzung mit Rudolf Bultmann, Stuttgart 1982.

–493– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÚÔÛ·ıÂÖ Ó¿ àÔÎÚ˘ÙÔÁÚ·Ê‹ÛÂÈ Î·› Ó¿ ëÚÌËÓ‡ÛÂÈ Ùfi ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi Ì‹Ó˘Ì·, àӷηχÙÔÓÙ·˜ Û’ ·éÙfi Ù‹Ó àÓ·fiÊ¢ÎÙ· âÌÂ- ÚȯÔ̤ÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ‰È¿ÛÙ·ÛË. ^∏ ÔÏÈÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· àÓ·˙ËÙÒÓÙ·˜ Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· àÓ·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Û’ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó Ú·ÎÙÈ΋ âÓÂÚÁËÙÈ΋ Ù˘ ‰È¿- ÛÙ·ÛË Î·› ‰¤Ó ÎÈÓÂÖÙ·È ÌfiÓÔ Û¤ â›Â‰Ô ıˆÚËÙÈÎfi. ™‡Ìʈӷ ̤ Ùfi J. B. Metz ï Ú·ÎÙÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó¿ ÂrÓ·È ·ÚÒÓ ÛÙ‹ ‰È·Ù‡ˆÛË ÙÔÜ ÎÚÈÙÈÎÔÜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘, ñÂÚÙÔÓ›˙ÔÓÙ·˜ Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Âéı‡ÓË7. Δfi ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ â·Ï‹ı¢Û˘ οı ıÂÔÏÔÁÈÎɘ ÚfiÙ·Û˘ ÂrÓ·È ì Ú¿ÍË. ™‡Ìʈӷ ̤ Ù‹ D. Sölle Ôî ıÂÔÏÔÁÈΤ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ö¯Ô˘Ó ÙfiÛË àÏ‹ıÂÈ·, ¬ÛÔ ·Ú¿ÁÔ˘Ó ÛÙ‹Ó Ú¿ÍË Ù‹Ó àÏÏ·Á‹ Ùɘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜8. ^√ ˘Ú‹Ó·˜, ÏÔÈfiÓ, Ùɘ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎɘ Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙ‹Ó ôÌÂÛË Î·› ôÚÚËÎÙË Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ ıˆڛ·˜ η› Ú¿Í˘, ÌÂٷ͇ Âé·ÁÁÂÏÈÎÔÜ ÌËӇ̷ÙÔ˜ η› ÎÔÈÓˆÓÈÎɘ Ú·ÎÙÈÎɘ, ÌÂٷ͇ âÛ¯·ÙÔ- ÏÔÁÈÎɘ âÏ›‰·˜ η› ÎÔÈÓˆÓÈÎɘ ÎÚÈÙÈÎɘ. ^√ ïÚ›˙ÔÓÙ·˜ Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÂrÓ·È Û·ÊᘠÚÔÛ·Ó·ÙÔ- ÏÈṲ̂ÓÔ˜. ^∏ ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· ‰¤Ó ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÛÙfi Ó¿ âÍ¿ÁÂÈ àfi Ùfi Ì‹Ó˘Ì· ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘ ïÚÈṲ̂ӷ Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· õ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ- ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ âÊ·ÚÌÔÁ¤˜ Ô‡ ‰¤Ó ñ¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙfi ú‰ÈÔ Ùfi Ì‹Ó˘Ì· ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘. ∞éÙfi Ô‡ οÓÂÈ ÂrÓ·È Ó¿ ηٷ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Ù‹Ó ÎÚÈÙÈ΋, ÎÔÈ- ÓˆÓÈ΋, àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ η› àÛÊ·ÏÉ ÔÏÈÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË ÙáÓ âÛ¯·- ÙÔÏÔÁÈÎáÓ ñÔÛ¯¤ÛÂˆÓ Î·› Ùɘ â·ÁÁÂÏÏfiÌÂÓ˘ ÛˆÙËÚ›·˜. ^∏ Ô- ÏÈÙÈ΋ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ Ùɘ ÂéÚˆ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ˘îÔıÂÙÂÖÙ·È ÛÙfi Û‡ÓÔÏfi Ù˘ àfi ÙÔ‡˜ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÔ‡˜ ıÂÔÏfiÁÔ˘˜ Ô‡ ıˆÚÔÜÓ Ù‹Ó ÔÏÈ- ÙÈ΋ ó˜ ÙfiÓ ïÏÈÛÙÈÎfi ïÚ›˙ÔÓÙ· η› ÙfiÓ Î·Ù’ âÍÔ¯‹Ó ¯áÚÔ Ùɘ îÛÙÔ- ÚÈÎɘ àÓıÚÒÈÓ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ η› ·éÙÔÚ·ÁÌ¿ÙˆÛ˘9. ™·Ê¤ÛÙÂÚÔ˜ ÂrÓ·È ï ïÚ›˙ÔÓÙ·˜ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘. ^∏ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· âÎÊÚ¿˙ÂÈ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ùɘ ›- ÛÙ˘ η› ÙÔÓ›˙ÂÈ Ù‹Ó ôÌÂÛË Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ £ÂÔÏÔÁ›·˜ η› ÔÏÈÙÈÎɘ. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· ÂrÓ·È ÔÏÈÙÈ΋ η› Ù‹ ¯ÂÈÚfiÙÂÚË ÔÏÈÙÈ΋ οÓÂÈ ì £ÂÔ-

7. J. B. Metz, Zur Theologie der Welt…, 143. 8. D. Sölle, ¬. ·Ú., 83. 9. G. Gutiérréz, ¬. ·Ú., 87.

–494– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞

ÏÔÁ›· ¬Ù·Ó ‰¤Ó ÙÔÓ Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÂÖ10. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ âÎÊÚ¿˙ÂÈ âχıÂÚ· Ù‹ Û¯¤ÛË Ù˘ ̤ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ Û¤ ‰‡Ô â›‰·: ·) ^∏ ÔÏÈÙÈ΋ Ú¿ÍË ÓÔËÌ·ÙÔ‰ÔÙÂÖ Î·› ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ Ùfi Âr‰Ô˜ Ùɘ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎɘ η› àÔÙÂÏÂÖ Ì¤ÚÔ˜ Ùɘ ¬Ï˘ ‰È·‰Èηۛ·˜ ÙÔÜ ıÂÔÏÔ- ÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘. ‚) ^∏ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË ‰¤Ó ÂrÓ·È Ô鉤ÙÂÚË à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ›˜ ‰È¿- ÊÔÚ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ âÈÏÔÁ¤˜. ^∏ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ Ù˘ âÈϤÁÂÈ Ù‹Ó àÂ- Ï¢ı¤ÚˆÛË ÙáÓ Î·Ù·ÈÂÛÌ¤ÓˆÓ Î·› ·éÙfi Ê˘ÛÈο âËÚ¿˙ÂÈ Î·› ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ Ù‹Ó ú‰È· Ù‹Ó ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ Ù˘. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ Û˘ÁÁÂÓ‡ÂÈ àÏÏ¿ ‰¤Ó Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì¤ ôÏϘ £ÂÔÏÔÁ›Â˜. Δfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ àÓ‹ÎÂÈ ÛÙ‹Ó ÔåÎÔÁ¤ÓÂÈ· ÙáÓ ÔÏÈÙÈÎáÓ ıÂÔÏÔÁÈáÓ ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ, ¬ˆ˜ õ‰Ë ö¯ÂÈ âÈÛËÌ·ÓıÂÖ, ¬ÙÈ ÌÂٷʤÚÂÈ ÌÈÌËÙÈο Ù‹Ó àÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ë ÂéÚˆ·˚΋ ÛΤ„Ë ÛÙfi ‰ÈÎfi Ù˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ¯áÚÔ. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤Úˆ- Û˘ ‰¤Ó ÂrÓ·È ì Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ ÌÔÚÊ‹ Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜. \∞ÊÂÙËÚ›· Ù˘ ‰¤Ó ÂrÓ·È ÁÂÓÈο ì ÔÏÈÙÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, àÏÏ¿ ì ηٿÛÙ·ÛË Ùɘ âÍ¿ÚÙËÛ˘ ÛÙ‹Ó ïÔ›· ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È ì Ï·ÙÈÓÈ΋ \∞ÌÂÚÈ΋. ^∏ âÍ¿ÚÙËÛË ıˆÚÂÖÙ·È ‰Â‰Ô̤ÓË Î·› àÓ·˙ËÙÔÜÓÙ·È Ôî ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô‡ Ù‹Ó ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙Ô˘Ó. ∞éÙfi Ô‡ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Î·› ÌÂٷ͇ ôÏÏˆÓ ‰È·ÊÔ- ÚÔÔÈÂÖ ÛËÌ·ÓÙÈο Ù‹Ó Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ àfi Ù‹Ó ÂéÚˆ·˚΋ ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· ÂrÓ·È ¬ÙÈ ì ÚÒÙË âÌ‚¿ÏÏÂÈ Ù›˜ ηÙËÁÔڛ˜ Ùɘ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈÎɘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎɘ ñÔ‰ÔÌɘ ÛÙ›˜ ú‰È˜ Ù›˜ ηÙËÁÔڛ˜ ÙÔÜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘. ò∂ÓÓÔȘ ¬ˆ˜ ÌÔÓÔ- ÒÏÈÔ, åÌÂÚÈ·ÏÈÛÌfi˜, ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ, ¿ÏË ÙáÓ Ù¿ÍˆÓ, àÓ¿Ù˘ÍË, âÍ¿ÚÙËÛË, ‰ÈÂıÓ¤˜ âÌfiÚÈÔ, Î.Ï. Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó Ùfi ñÏÈÎfi Ùɘ Ó¤·˜ ıÂÔÏÔ- ÁÈÎɘ ÛΤ„˘. ^∏ ÂéÚˆ·˚΋ ÔÏÈÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· η› ì Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ ÂrÓ·È Ê˘ÛÈÎfi Ó¿ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰Â- ‰Ô̤ÓÔ˘ ¬ÙÈ àÓ·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È Û¤ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ· η› âȉÈÒ- ÎÔ˘Ó Ó¿ à·ÓÙ‹ÛÔ˘Ó Û¤ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ11.

10. J. Segundo, Liberacifin e la teolog›a, Buenos Aires 1975, 88. 11. μÏ. Û¯ÂÙÈο E. Dussel, «Theologien der “Peripherie” und des “Zentrums”. Begegnung oder Konfrontation?», Concilium 20 (1984) 77-85.

–495– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y Δ¿ ‰Â‰Ô̤ӷ η› ì àÊÂÙËÚ›· ÂrÓ·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈο. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ö¯ÂÈ Ù¿ å‰È·›ÙÂÚ· ‰Èο Ù˘ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο η› ó˜ ‰È΋ Ù˘ àÊÂÙËÚ›· Ù‹ ÛÙ·ıÂÚ‹ ‚Ô‡ÏËÛË Ó¿ à·ÓÙ‹ÛÂÈ ÛÙ›˜ ÎÔÈ- ÓˆÓÈÎÔÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜, ÔÏÈÙÈÛÙÈΤ˜ η› ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ Ùɘ Ï·ÙÈÓÈÎɘ \∞ÌÂÚÈÎɘ. ^√ ÔéÚÔ˘ÁÔ˘·Ófi˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜ J. Segundo12 ÚÔ- ‚¿ÏÏÂÈ Ù‹Ó Ù·˘ÙfiÙËÙ¿ Ù˘. ^∏ ‰È΋ Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÛÙfi Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂ- ÚÈηÓÈÎfi ¯áÚÔ, ÛÙ‹Ó Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Ùɘ àÏÏÔÙÚ›ˆÛ˘, ÂrÓ·È Ó¿ ‰È·ÏÔ- ÁÈÛıÂÖ ıÂÔÏÔÁÈο àfi Ù‹ ‰È΋ Ù˘ àÊÂÙËÚ›·. ∂rÓ·È ·éÙÔÓfiËÙÔ Ò˜ ÌÈ¿ àÓıÚÒÈÓË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ̤ Ù¿ ‰Èο Ù˘ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ÛÙÂÚÂÖÙ·È ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘, ‰ËÏ. ÌÈĘ ÌÂÙ¿ÊÚ·Û˘ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÌËӇ̷ÙÔ˜ ÛÙ‹ ‰È΋ Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ^√ J. Segundo âÈÛËÌ·›ÓÂÈ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ¬ÙÈ ì Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· ‰¤Ó âÍ·ÓÙÏÂÖÙ·È ÛÙ‹Ó âÊ·ÚÌÔÁ‹ Ùɘ ÂéÚˆ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÛÙ‹ Ï·ÙÈÓÈ΋ \∞ÌÂÚÈ΋ ̤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ Ô‡ ≤Ó· ñÔηٿÛÙËÌ· ÂÚÈÔÚ›˙Â- Ù·È Ó¿ àÛ¯ÔÏÂÖÙ·È Ì¤ ÌÈ¿ ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›· Èfi âÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓË à’ ¬,ÙÈ ≤Ó· ÎÂÓÙÚÈÎfi ηٿÛÙËÌ·. ¢¤ ı¿ ÂrÓ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ¯Ú‹ÛÈÌË ì £ÂÔ- ÏÔÁ›· ÛÙ‹ Ï·ÙÈÓÈ΋ \∞ÌÂÚÈ΋ ̤ Ùfi Ó¿ àÊ‹ÛÂÈ ÛÙÔ‡˜ ÂéÚˆ·›Ô˘˜ ıÂÔÏfiÁÔ˘˜ Ù‹ ÌÂϤÙË ÁÈ¿ Ù‹ ¯¿ÚË õ Ù‹Ó ΔÚÈ·‰ÈÎfiÙËÙ· ÙÔÜ £ÂÔÜ13. ∫·› âÓá ì ôÔ„Ë ·éÙ‹ ÙÔÜ J. L. Segundo ÙÔÓ›˙ÂÈ Ùfi Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎfi η› ηıÔÏÈÎfi ¯·Ú·ÎÙÉÚ· Ùɘ Ó¤·˜ £ÂÔÏÔÁ›·˜, ï âÎ μÚ·˙ÈÏ›·˜ H. Assmann14 âÈ̤ÓÂÈ ÛÙ‹Ó å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ùɘ àÊÂÙËÚ›·˜ Ù˘: \∂¿Ó ì ηٿÛÙ·ÛË Ùɘ âÍ¿ÚÙËÛ˘ η› Ùɘ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÙáÓ ‰‡Ô ÙÚ›ÙˆÓ Ùɘ àÓıÚˆfiÙËÙ·˜ ̤ Ù¿ ÙÚÈ¿ÓÙ· ëηÙÔÌ̇ÚÈ· ·éÙáÓ Ô‡ Âı·›ÓÔ˘Ó

12. μÏ. J. Segundo, De la sociedad a la teolog›a. Buenos Aires 1970, 11-12. Nuestro intento aqui es reflexionar en la condicifin de alienacifin propia de la teologia en el continente latinoamericano. Porque es evidente que une realidad con caracteristicas propias no debe carecer de teolog›a, es decir, de una traduccifin del mensaje cristiano a la propia realidad. 13. J. Segundo, De la sociedad a la teolog›a… 15: La teolog›a latinoamericana, como la europea, no la serãa por “aplicar a América latina la teolog›a hecha en europa a la manÂra con que una sucursal se limite a tratar una cierta termãatica mãas concreta que la casa central”. 14. μÏ. ∏. Assmann, Teolog›a desde la praxis de la liberacifin, Salamanca 1973.

–496– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞ âÙËÛ›ˆ˜ àfi Ù‹Ó ÂÖÓ· η› ñÔÛÈÙ›˙ÔÓÙ·È ‰¤Ó Á›ÓÂÈ ì àÊÂÙËÚ›· Ùɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Û‹ÌÂÚ·, àÎfiÌ· η› ÛÙ›˜ ÏÔ‡ÛȘ η› ΢- Ú›·Ú¯Â˜ ¯áÚ˜, ì £ÂÔÏÔÁ›· ‰¤ ı¿ ÌÔÚ¤ÛÂÈ Ó¿ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ Î·› Ó¿ âÎı¤ÛÂÈ ÂÈÛÙÈο Ùfi ‚·ÛÈÎfi Ù˘ ÂÚȯfiÌÂÓÔ. Δ¿ ı¤Ì·Ù¿ Ù˘ ‰¤ ı¿ ÂrÓ·È ÔéÛÈ·ÛÙÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·. £¿ ÂÚÓÔÜÓ ‰›Ï· àfi ÙfiÓ Ú·- ÁÌ·ÙÈÎfi ôÓıÚˆÔ. ∂rÓ·È à·Ú·›ÙËÙÔ Ó¿ ‰È·ÛˆıÂÖ ì £ÂÔÏÔÁ›· àfi Ù›˜ ·åıÂÚÔ‚¿ÌÔÓ˜ Ù‹ÛÂȘ Ù˘. °È·Ù›, Ú¿ÁÌ·ÙÈ, à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ¿ ÚÔ- ‚Ï‹Ì·Ù· ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÔÏÏ¿ ΛÌÂÓ· Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ‰È·ÂÚÓÔÜÓ Ù‹Ó ÔéÛ›· ·éÙáÓ ÙáÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ. Δ¿ ‰Â‰Ô̤ӷ ÁÈ¿ Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÂrÓ·È Û·ÊÉ Î·› Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ. ™¤ àÓÙ›ıÂÛË Ì¤ Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ ÚÒÙÔ˘ Îfi- ÛÌÔ˘ Ô‡ àÓ·Ù‡ÛÛÂÙ·È ÛÙfi ıÂÔÏÔÁÈÎfi ¯áÚÔ ÙÔÜ ÚÒÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ¬Ô˘ ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È ì ÔåÎÔÓÔÌÈ΋ ÂéÌ¿ÚÂÈ·, ì ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÁÓÒÛË, ì âÎÎÏË- ÛÈ·ÛÙÈ΋ âÍÔ˘Û›·, ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÁÂÓÓÈ¤Ù·È ÛÙ¿ ÛÙÂÓ¿ ÌÔÓÔ¿ÙÈ· Ùɘ ÔåÎÔÓÔÌÈÎɘ àÓ¤¯ÂÈ·˜, Ùɘ ÁÓˆÛÙÈÎɘ öÓ‰ÂÈ·˜ η› Ùɘ âÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎɘ à‰˘Ó·Ì›·˜, ‰ËÏ. ÛÙ‹Ó ÂÚÈʤÚÂÈ· ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘, ÛÙ›˜ ÊÙˆ¯ÔÁÂÈÙÔÓȤ˜ Ùɘ fiÏ˘. \∂‰á çÊ›ÏÂÈ ÙfiÓ ÚÔÊËÙÈÎfi, ÙfiÓ âÈÎÚÈÙÈÎfi àÏÏ¿ η› Ùfi Û¯ÂÙÈÎfi Ù˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∞éÙfi ‚‚·›ˆ˜ ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ àÔÚÚ›ÙÂÈ Ù‹Ó ¬ÏË ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ùɘ ·Ú·‰ÔÛÈ·Îɘ ÂéÚˆ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ó¿ ÛÙÂÚÂÒ- ÛÂÈ Î·› Ó¿ ηÙÔ¯˘ÚÒÛÂÈ Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË Î·› âÏ›‰·. \∂ÎÂÖÓÔ ¬Ìˆ˜ ÛÙfi ïÔÖÔ àÔÛÎÔÂÖ ì Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· ÂrÓ·È Ó¿ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ Î·› Ó¿ ‰ÈηÈÒÛÂÈ Ù‹Ó ›ÛÙË ÛÙfi £Âfi ÙáÓ Ùˆ¯áÓ Î·› Ù‹Ó âÏ›‰· Û¤ ÌÈ¿ ÚÔÔÙÈ΋ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ ÁÈ¿ Ù›˜ ÌÂÁ¿Ï˜ ÏÂÈÔ- „Ëʛ˜ ÙáÓ âÍ·ıÏÈˆÌ¤ÓˆÓ ÊÙˆ¯áÓ15. ^√ àÓÙ›ÎÙ˘fi˜ Ù˘ ñÉÚÍ ÌÂÁ¿ÏÔ˜. ™¤ οÔÈÔ˘˜ öÁÈÓ ·åÛıËÙfi˜ àÂÈÏËÙÈο. ∂rÓ·È ì ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Ô‡ ÌÈ¿ £ÂÔÏÔÁ›· Ô‡ ÚÔ¤Ú¯Â-

15. μÏ. ∏. Assmann, Teolog›a desde la praxis de la liberacifin…, 40: Hubo un tiempo, en efecto, en que la iglesia respondia a los problemas que se le planteaban spelando importurbablemente a sus reservas doctrinates y vitales. Hoy, in gravedad y la amplitud del problema que Ilamanos de liberacifin es tal, que la fe christiana y la iglesia son puestas radicalmente en cuestifin.

–497– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y

Ù·È àfi ÙfiÓ ÙÚ›ÙÔ ÎfiÛÌÔ àÔÎÙÄ –΢ڛˆ˜ Ù‹ ‰ÂηÂÙ›· ÙÔÜ 1980– ÛËÌ·Û›· ÁÈ¿ Ù‹ ıÂÔÏÔÁÈ΋ η› âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ˙ˆ‹ Ùɘ ∂éÚÒ˘. \∞Ó·ÓˆÙÈÎÔ› âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ·ÎÏÔÈ Ùɘ ·Ï·ÈĘ ä›ÚÔ˘ âÌÓ¤ÔÓ- Ù·È Î·› àÓ·˙ˆÔÁÔÓÔÜÓÙ·È àfi Ùfi Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈÎfi àÂÏ¢ıÂÚˆ- ÙÈÎfi Ì‹Ó˘Ì·. ^√ Ó¤Ô˜ ÙÚfiÔ˜ ıÂÔÏÔÁÈÎɘ ÛΤ„˘ ÂåÛ¤Ú¯ÂÙ·È ÛÙ›˜ ·úıÔ˘Û˜ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ÛÂÌÈÓ·Ú›ˆÓ η› ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·ÎáÓ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ Û¯ÔÏáÓ ÌÂٷʤÚÔÓÙ·˜ ÙfiÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘, âÓá âÒÓ˘ÌÔÈ ÂéÚˆ- ·ÖÔÈ ıÂÔÏfiÁÔÈ Î·ÏÔÜÓÙ·È Ó¿ ¿ÚÔ˘Ó ı¤ÛË ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙ‹ Ó¤· Úfi- ÎÏËÛË. ^∏ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· à·Û¯ÔÏÂÖ ÂéÚ‡Ù·ÙÔ˘˜ ÎÔÈ- ÓˆÓÈÎÔ‡˜ ÂéÚˆ·˚ÎÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜, à‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ̤¯ÚÈ ÙÒÚ· ÛÙfi Û¯ÂÙÈÎfi ıÂÔÏÔÁÈÎfi ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi. ¶ÂÚÈÔ‰Èο, âÊËÌÂÚ›‰Â˜ η› ̤۷ Ì·˙ÈÎɘ âÓË̤ڈÛ˘ àÛ¯ÔÏÔÜÓÙ·È Ì¤ ı¤Ì·Ù· Ùɘ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈη- ÓÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ η› ÙáÓ âÎÚÔÛÒˆÓ Ù˘. Δ¿ çÓfiÌ·Ù· ÙÔÜ Leonardo Boff, ÙÔÜ à‰ÂÏÊÔÜ ÙÔ˘ Clfidovis Boff, ÙÔÜ Ignacio Ellacuria, ÙÔÜ Jon Sobrino η› ÙÔÜ Gustavo Guttiérrez Á›ÓÔÓÙ·È ÁÓˆÛÙ¿ Û¤ ÂéÚ‡ÙÂÚ˜ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ïÌ¿‰Â˜ ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË Ì¤ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ οı ÊÔÚ¿ àÓÙÈ- ‰Ú¿ÛÂȘ. £¿ qÙ·Ó ñÂÚ‚ÔÏ‹ Ó¿ ıˆڋÛÔ˘Ì ¬ÙÈ ì àfi ÙfiÓ ÙfiÙ ηÚ- ‰ÈÓ¿ÏÈÔ Joseph Ratzinger Û˘ÓÙ·¯ıÂÖÛ· Instrüktion über einige aspekte der Theologie der Befreiung àfi Ùfi μ·ÙÈηÓfi (1984) ̤ ÙfiÓ ·éÛÙËÚ¿ ηٷ‰ÈηÛÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙÉÚ·, àÂÙ¤ÏÂÛ ً ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ‰È·Ê‹ÌÈÛË ÁÈ¿ Ù‹ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›·. ^∏ ΢ÚÈÒÙÂÚË ·åÙ›· ‰È¿¯˘Û˘ Ùɘ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈÎɘ ıÂÔÏÔÁÈÎɘ ÛΤ„˘ àÔÙÂÏÂÖ àÛÊ·ÏᘠÙfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ âÎÊÚ¿˙ÂÈ ıÂÔÏÔÁÈο Ó¤Ô ÙÚfiÔ Î·Ù·ÓfiËÛ˘ ÙÔÜ ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ ó˜ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎɘ ‰‡Ó·Ì˘. ^√ àÓÙ›ÎÙ˘fi˜ Ù˘ ÛÙ‹Ó ÂéÚˆ·˚΋ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ‰È·ÓfiËÛË ñÉÚÍ ôÌÂÛÔ˜. ¢¤Ó ÂrÓ·È Ù˘¯·ÖÔ ¬ÙÈ Ùfi ÙÂܯԘ 10 ÙÔÜ öÙÔ˘˜ 1974 ÙÔÜ Â- ÚÈÔ‰ÈÎÔÜ Concilium ÂrÓ·È ¬ÏÔ àÊÈÂڈ̤ÓÔ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂ- Ï¢ı¤ÚˆÛ˘16, âÓÒ ÂrÓ·È ÌÂٷ͇ ÙáÓ ôÏÏˆÓ âӉȷʤÚÔ˘Û· ì ÁÓÒÌË

16. ¶ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÌÂٷ͇ ôÏψÓ, ôÚıÚ· ÙáÓ G. Gutiérrez-Merino (Bereiungbewegungen und Theologie), J. C. Scannone (Ist die Theologie der Befreiung evangeliumsgemäß oder ideologisch?), J.S. Galilea (Die Befreiung als Begegnung zwischen Politik und Kontemplation), E. Dussel (Herrschaft-Befreiung), G. Gutiérrez (Befreiungspraxis,

–498– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞

ÙÔÜ Á¿ÏÏÔ˘ ıÂÔÏfiÁÔ˘ Cl. Geffré17. ∞éÙfi Ô‡ ηٿ Ù‹ ÁÓÒÌË ÙÔ˘ ÂrÓ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ âÓÙ˘ˆÛÈ·Îfi, ÂrÓ·È ¬ÙÈ Ôî Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÔ› ıÂÔÏfi- ÁÔÈ àÔÚÚ›ÙÔ˘Ó Ì¤ ÂÚÈÛÛ‹ ·éÛÙËÚfiÙËÙ· Ù›˜ ‰È¿ÊÔÚ˜ «ÚÔԉ¢ÙÈ- Τ˜» ıÂÔÏÔÁ›Â˜ ÙÔÜ ‰˘ÙÈÎÔÜ ÎfiÛÌÔ˘, ÂúÙ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ù›˜ «ıÂÔÏÔ- Á›Â˜ Ùɘ âÎÎÔÛÌ›Î¢Û˘» ÂúÙ ÁÈ¿ Ù‹Ó «ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›·». ^∏ àÏ‹ıÂÈ· ÂrÓ·È Î¿ˆ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋. ^∏ ηÙËÁÔÚËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ùɘ ·Ú·¿Óˆ ÁÓÒÌ˘ àÛÊ·Ïᘠ‰¤Ó àÔ‰›‰ÂÈ Ù¿ Ú¿ÁÌ·Ù· ÛÙ‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ‰È¿ÛÙ·ÛË. ∂rÓ·È àÓ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ Ôî ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚÔÈ Î·› ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÁÓˆÛÙÔ› ıÂÔÏfiÁÔÈ Ùɘ àÂÏ¢ı¤- ÚˆÛ˘ öÎ·Ó·Ó Ù›˜ ıÂÔÏÔÁÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË Î·› àÛÊ·ÏᘠâÎÂÖ ‰È·ÌfiÚÊˆÛ·Ó ÙfiÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ÙÔ˘˜ âÍÔÏÈÛÌfi ÁÈ¿ Ó¿ ‰È·Ù˘Ò- ÛÔ˘Ó Ù‹ Ó¤· ıÂÔÏÔÁÈ΋ ÛΤ„Ë. ∫·Ó¤Ó·˜ àfi ·éÙÔ‡˜ ‰¤Ó àÚÓÂÖÙ·È Ù‹Ó â›‰Ú·ÛË Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÛÙ‹ Á¤ÓÓËÛË Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘. \∂ÎÙfi˜ ¬Ìˆ˜ àfi ·éÙfi Ôî Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÔ› ıÂÔ- ÏfiÁÔÈ ‰¤Ó àÚÓÔÜÓÙ·È Ù›˜ ηٷÎÙ‹ÛÂȘ Ùɘ ÔÏÈÙÈÎɘ η› Ùɘ ÂéÚˆ- ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·: Δ‹Ó ÚfiÔ‰Ô ÛÙ‹Ó ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ öÚ¢ӷ, Ù‹Ó àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË àfi ‰ÔÁÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ η› Ù‹Ó àÊËÚË̤ÓË ıÂÔÏÔÁÈ΋ öÎÊÚ·ÛË, Ù‹Ó àÓ¿‰ÂÈÍË Ùɘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÏÈÙÈÎɘ ‰È¿ÛÙ·Û˘ Ùɘ ›- ÛÙ˘, Ù‹Ó ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÁÈ¿ Ùfi ÍÂ¤Ú·ÛÌ· ÌÈĘ àÙÔÌÈÎɘ ›ÛÙ˘. ∞éÙfi ¬Ìˆ˜ ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ Ôî Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÔ› ıÂÔÏfiÁÔÈ ÛÙ·- Ì·ÙÔÜÓ Ì¤¯ÚȘ â‰á. \∂ÎÂÖÓÔ Ô‡ ‰Â›¯ÓÂÈ Ù‹Ó å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ùɘ £ÂÔ- ÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ‰¤Ó ÂrÓ·È ì ôÁÓÔÈ· õ ï ıÂÔÏÔÁÈÎfi˜ àÚ¯·˚- ÛÌfi˜, àÏÏ¿ ì îηÓfiÙËÙ¿ Ù˘ ÁÈ¿ ≤Ó·n ïÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ ‰È¿ÏÔÁÔ, ηıÔÏÈÎfi, ̤ àÊÂÙËÚ›· Ù‹Ó ËÁ‹ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ·éÙɘ Ô‡ ÂrÓ·È ì âÌÂÈÚ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙ‹ ˙ˆ‹ ÙÔÜ ÊÙˆ¯ÔÜ Î·› ì çÚÁ·ÓÈ΋ Û˘ÛÙËÌ·ÙÔ- Ô›ËÛË Î·› öÎÊÚ·ÛË ëÓfi˜ Ó¤Ô˘ ÙÚfiÔ˘ ıÂÔÏÔÁÈÎɘ ÛΤ„˘ ÛÙfi ¯áÚÔ

Theologie und Verkündigung), L. Boff (Rettung in Jesus Christus und Befreiungs- prozeß) J. Comblin, (Freiheit und Befreiungstheologische Begriffe), J. L. Segundo, (Die Option zwischen Kapitalismus und Sozialismus als theologische crux), R. Munoz~ (Zwei typische Erfahrungen der in der Befreiungsbewegung engagierten lateinamerikani- schen Christengemeinden), José Miguez Bonino (Die Volksfrömmigkeit in Lateina- merika). 17. μÏ. Cl. Geffré, Der Schock einer prophetischen Theologie, Concilium 10 (1974) 382.

–499– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y

ÙáÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ Ì·˜ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ Ùɘ ‚¿Û˘18. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ· ÂrÓ·È Ï·Óı·Ṳ̂ÓÔ˜ ï åÛ¯˘ÚÈÛÌfi˜ ¬ÙÈ Ôî Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÔ› ıÂÔÏfiÁÔÈ àÔÚÚ›ÙÔ˘Ó ÙÂÏ›ˆ˜ Ù‹Ó ÂéÚˆ·˚΋ £ÂÔÏÔÁ›·. \∂ÎÂÖÓÔ Ô‡ οÓÔ˘Ó ÂrÓ·È Ó¿ ÎÚ·ÙÔÜÓ àÔÛÙ¿ÛÂȘ, Ó¿ ˘îÔıÂÙÔÜÓ ÌÈ¿ ÎÚÈÙÈ΋ ıÂÒÚËÛË Ùɘ ÂéÚˆ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ η› ÛÙ‹ ‰Â‰Ô̤ÓË ÛÙÈÁÌ‹ Ó¿ âȉÂÈÎÓ‡Ô˘Ó Ù¿ ÛËÌÂÖ· ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛ˘. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È, ¬ˆ˜ ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ ï Gutiérrez19, ÁÈ¿ ÌÈ¿ ÙÔÌ‹ ÔÏÈÙÈ΋, ‰Â‰Ô̤Ó˘ Ùɘ Ù·ÍÈÎɘ ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛ˘ ÌÂ- ٷ͇ ÙáÓ àÓÙÈÛÙÔ›¯ˆÓ Û˘ÓÔÌÈÏËÙáÓ Ù˘ η› ÁÈ¿ ÌÈ¿ ÙÔÌ‹ âÈÛÙË- ÌÔÏÔÁÈ΋ ̤ ÙÔ‡˜ ·Ï·ÈÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜ ÁÓÒÛ˘ Ô‡ ‰¤Ó ıˆÚÔÜÓÙ·È îηÓÔ› Ó¿ ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó Ù¿ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙÔÜ ÙÚ›ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ^À¿Ú- ¯ÂÈ àÛÊ·Ïᘠ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ó˜ Úfi˜ ÙfiÓ ÙÚfiÔ Ì¤ ÙfiÓ ïÔÖÔ ì η- ıÂÌ›· àÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ Ù‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ^√ Jon Sobrino âÈÛË- Ì·›ÓÂÈ20 ¬ÙÈ ì ÂéÚˆ·˚΋ ÛΤ„Ë Û˘ÏÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙfi ıˆÚËÙÈÎfi ‰È·ÏÔÁÈÛÌfi Ù˘, ÛÙfiÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù˘, ÛÙ‹ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ù˘, ÛÙË ıÂÔÏÔÁÈ΋ Ù˘ ÛΤ„Ë Î·› ÚÔÛ·ıÂÖ Ó¿ Û˘ÌÊÈÏÈÒÛÂÈ Ù‹Ó âÍ·ıÏ›ˆÛË ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· ¿ÓÙÔÙ ÙÔÜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ‰È·ÏÔÁÈÛÌÔÜ Î·› ù¯È Ó¿ àÂÏ¢ıÂÚÒÛÂÈ Ù‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· àfi Ù‹Ó âÍ·ıÏ›ˆÛË.

18. μÏ. P. Richard, La teolog›a de la liberacifin en las pr ãacticas, sociales y ecclesiasticas liberadoras, ÛÙfi Misifin Abierta 4 (1984) 35: Todo este desarrollo teolfigico académico y profesional es indispensable. Nunca la Teologia de la Liberacifin ha pretendido negar o deslegitimar este tipo de teor›a teolfigica. Por el contrario la Teolog›a de la Liberacifin siempre utiliza los datos y resultados de esta teolog›a. Nuestros libros estãan llenos de notas al pie de pãaginas o de notas bibliogrãaficas que dan testimonio de nuestro esp›rito teolfigicoamplio y universal. 19. G. Gutiérrez, La teologia de la liberacifin…, 268: La nueva teologia politica representa, no obstante, un fecundo esfuerzo por pensar la fe teniendo en cuenta su dimensifin pol›tica, es decir, tomando conciencia de los problemas mãas globales y mãas agudos que vive el hombre de hoy. Significa también un replanteamiento original de la funcifin de la Iglesia en el mundo actual… Pero el proyecto de la nueva teolog›a politica deve evitar la trampa de una “inocencia” ante los condicionamientos de la sociedad capitalista avanzada y de un estrecho marco eclesiãastico si quiere llegar all› donde se juega hoy el destino de la sociedad y de la Iglesia. 20. BÏ. J. Sobrino, El conocimiento teolfigico en la teolog›a europea, Encuentro Latinoamericano de teolog›a, Liberation y cautivero, Mexico 1975, 177-207. ΔÔÜ å‰›Ô˘, Teolog›a de la liberacifin y teologia europea progresista, Mision Abierta 4 (1984) 11-26.

–500– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞ \∂Óá ì ÂéÚˆ·˚΋ £ÂÔÏÔÁ›· Û˘Ó‰¤ÂÈ Î·› Û˘Û¯ÂÙ›˙ÂÈ Ù‹Ó ·Ú·ÁˆÁ‹ ÙÔÜ ÏfiÁÔ˘ Ù˘ ̤ Ù›˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ ÙÔÜ ÚÒÙÔ˘ ‰È·ÊˆÙÈÛÌÔÜ Ô‡ âÈ- ˙ËÙÄ Ù‹Ó àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ÙÔÜ ÏfiÁÔ˘ àfi Ùfi ‰ÔÁÌ·ÙÈÛÌfi η› Ù‹Ó ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÎˉÂÌÔÓ›·, ì ıÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÚÔÛ·ıÂÖ Ó¿ à·ÓÙ‹ÛÂÈ ÛÙfiÓ çÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ‰È·ÊˆÙÈÛÌfi21 ÙÔÜ Karl Marx. ^∏ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ùɘ ÁÓÒÛ˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌÂÓÔÔÈÂÖÙ·È ÛÙ‹ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ Ùɘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜. ^∏ ÁÓÒÛË ‰¤Ó ö¯ÂÈ êÏÄ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙÉÚ·, ÔûÙ Ô鉤ÙÂÚÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, àÏÏ¿ ¿ÓÙÔÙ ≤Ó· Ú·ÎÙÈÎfi η› äıÈÎfi ¯·Ú·ÎÙÉÚ·. ^∏ àÊÂÙËÚ›· ÂrÓ·È àÛÊ·Ïᘠ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋. ≠∂Ó· ôÏÏÔ ÛËÌÂÖÔ ‰È·- ÊÔÚÔÔ›ËÛ˘ àӷʤÚÂÙ·È ÛÙÔ‡˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜, Ù›˜ ‰È·ÊÔ- ÚÂÙÈΤ˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ η› ÛÙ›˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ âÚˆÙ‹ÛÂȘ Ô‡ ηÏÂÖÙ·È Ó¿ à·ÓÙ‹ÛÂÈ ì ηıÂÌ›· àfi Ù›˜ £ÂÔÏÔÁ›Â˜. ™Ùfi ı¤Ì· ·éÙfi âÌ‚·ı‡ÓÂÈ ï G. Gutiérrez22 Ô‡ ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ ¬ÙÈ ï Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜ ÛÙfiÓ ïÔÖÔ à¢ı‡- ÓÂÙ·È ì ÂéÚˆ·˚΋ £ÂÔÏÔÁ›· ÂrÓ·È ï ôıÂÔ˜ õ ï ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹˜, Ùfi ÌÔÓ- Ù¤ÚÓÔ ÓÂÜÌ· Ùɘ ÊÈÏÂχıÂÚ˘ å‰ÂÔÏÔÁ›·˜, ·éÙfi Ô‡ âÎÊÚ¿˙ÂÈ ì àÛÙÈ΋ Ù¿ÍË. ^∏ ÎÚÈÙÈ΋ Ô‡ Á›ÓÂÙ·È ÛÙfi ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È àfi ÌÈ¿ ôıÂË õ âÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤ÓË ÂÚÈÚÚ¤Ô˘Û· àÙÌfiÛÊ·ÈÚ·. ^À¿Ú¯ÂÈ öÓÙ·ÛË ÌÂ- ٷ͇ ıÂ˚ÛÌÔÜ-àıÂ˚ÛÌÔÜ, ›ÛÙ˘-àÈÛÙ›·˜23. ^√ G. Gutiérrez âÈÛËÌ·›ÓÂÈ

21. J. Sobrino, Teolog›a de la liberacifin…, ¬. ·Ú., 14: La TL ha tratado de responder en directo al segundo gran reto de la Ilustracifin, qunque de hecho, haya intergrado buena parte de la respuesta al primer retfi. En cuando a los contenidos, elabora la absoluta necesidad de liberacifin de la realidad oprimida, de liberacifin de pueblos que mueren lentamente e que son crucificados, de liberacifin a todos los niveles en que la persona y los pueblos son oprimidos, pero que comenza y pasa por lo mãas primigenio de la vida. En cuanto al quehacer teolfigico, sabe de la legitima autonom›a de la razfin “responsable” ante la realidad, como analizaremos mãas adelante. En cuanto al destinatario, se dirige formalmente al hombre y a los pueblos-sean o no creyentes, aunque la mayoria lo son- en cuanto no hombres y no pueblos. A ellos se quiere liberar en primer terminoØ y, en cuanto el destinatario creyente, se dirige a quienes desean colaborar desde la fe a la liberacifin y a potenciar también su fe que puede pasar por crisis-desde l a liberacifin. 22. μÏ. G. Gutiérrez, La fuerza historica de los pobres, Salamanca 1982, 224-225. 23. G. Gutiérrez, La verdad os har¿ libres, Lima 1986, 144.

–501– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y ¬ÙÈ Ùfi Ó¿ ÛΤÊÙÂÙ·È Î·Ó›˜ ıÂÔÏÔÁÈο η› Ì¿ÏÈÛÙ· ÎÚÈÙÈο ÚÔÛ·- ıÒÓÙ·˜ Ó¿ à·ÓÙ‹ÛÂÈ ÛÙ›˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ ¯ˆ- Ú›˜ Ó¿ Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÂÖ ¬ÙÈ ·éÙfi Û˘Ófi‰Â˘Û η› ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛ ≤Ó· Ó¤Ô Îfi- ÛÌÔ ÂÚÈÊÚfiÓËÛ˘ η› à‰ÈΛ·˜, ·éÙfi àÔÙÂÏÂÖ àÛÙÔ¯›·. ^√ ú‰ÈÔ˜ ï Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ôÓıÚˆÔ˜ Ô‡ àÔÚÚ›ÙÂÈ Ù‹Ó ›ÛÙË, η› ÛÙfiÓ ïÔÖÔ ÚÔÛ- ·ıÂÖ Ó¿ à·ÓÙ‹ÛÂÈ ì £ÂÔÏÔÁ›·, ÂrÓ·È ï ú‰ÈÔ˜ Ô‡ àÓ‹ÎÂÈ Û¤ ÎÔÈÓˆÓÈ- Τ˜ ïÌ¿‰Â˜, Û¤ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡˜, Û¤ ¯áÚ˜ Ô‡ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÓ Ó¤Â˜ ÌÔÚʤ˜ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜. μ‚·›ˆ˜ ì ηٷ›ÂÛË ÂrÓ·È àÛÊ·ÏᘠʷÈÓfiÌÂÓÔ ‰È·¯ÚÔ- ÓÈÎfi η› ‰¤Ó âÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÁÈ¿ ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙ‹Ó âÔ¯‹ Ì·˜, ‰Â›¯ÓÂÈ ¬Ìˆ˜ η› Û’ ·éÙ‹Ó Ùfi ÛÎÏËÚfi Ù˘ ÚfiÛˆÔ24. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ̤ÌÊÂÙ·È Ù‹Ó ÂéÚˆ·˚΋ £Â- ÔÏÔÁ›· ÁÈ¿ Ù‹Ó öÏÏÂÈ„Ë àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎɘ Ú¿Í˘ Ô‡ Ú·ÁÌ·ÙÒ- ÓÂÈ ‚·ıÌÈ·Ö· Ù‹ ‚·ÛÈÏ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ. ¶·ÚfiÙÈ ì ‚·ÛÈÏ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ àÔÙÂÏÂÖ Î·ı’ ë·˘Ù‹ Ì‹ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÈÌË ÔéÙÔ›·, Ùfi ‚¤‚·ÈÔ ÂrÓ·È ¬ÙÈ ï ïÚ›˙ÔÓÙ¿˜ Ù˘ ÚÔηÏÂÖ Ó¤Â˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ˜, Ú·ÎÙÈΤ˜, ÛÙ¿- ÛÂȘ, ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi àÍÈ·Îfi Û‡ÛÙËÌ·25. ^√ ïÚ›˙ÔÓÙ·˜ Ùɘ ÂéÚˆ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÎÏÂÈÛÙfi˜. ^∏ ÂéÚˆ·˚΋ £ÂÔÏÔÁ›· ÂñÚ›ÛÎÂÙ·È Û‡Ìʈӷ ̤ ÙfiÓ L. Boff26 Û¤ η- Ù¿ÛÙ·ÛË ·å¯Ì·ÏˆÛ›·˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ÌÈ¿ £ÂÔÏÔÁ›· Ô‡ Û˘ÓÈÛÙÄ Û‡ÛÙËÌ· å‰ÂáÓ, ÙfiÛÔ àÊËÚË̤ӈÓ, œÛÙ ӿ Ì‹ ηÙÔÓÔÌ¿˙ÂÈ Û˘Á- ÎÂÎÚÈ̤ӷ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ ηٷ›ÂÛ˘. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ â·Ó¿ÛÙ·- Û˘ âӉȷʤÚÂÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÁÈ¿ Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ â·Ó¿ÛÙ·Û˘ ·Ú¿ ÁÈ¿ Ù‹Ó â·Ó¿ÛÙ·ÛË, âÓá ì ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· âӉȷʤÚÂÙ·È ÁÈ¿ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· ·Ú¿ ÁÈ¿ Ù‹Ó £ÂÔÏÔÁ›·. ™Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ âÎÂÖÓÔ Ô‡ àÏËıÈÓ¿ âӉȷʤÚÂÈ ‰¤Ó ÂrÓ·È ì £ÂÔ- ÏÔÁ›·, àÏÏ¿ ì îÛÙÔÚÈ΋ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ÙáÓ Ï·áÓ ÙÔÜ ΔÚ›ÙÔ˘ ∫fi-

24. G. Gutiérrez, ¬. ·Ú., 39. 25. J. Sobrino, Teolog›a de la liberacifin y teolog›a europea…, 16: El Reino de Dios, se, ha, pues, comprendido como principio utfipico. En cuanto utfipico no es nunca adecuamente realizableØ pero en cuanto principio, principia realidades, prãacticas, actitudes y valores histfiricos. 26. μÏ. L. Boff, Teolog›a del cautiverio y de la liberacifin, Madrid 1978, 94.

–502– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞

ÛÌÔ˘27. \∂ÎÂÖÓÔ Ô‡ âӉȷʤÚÂÈ ÙÂÏÈο ÂrÓ·È ì Ú¿ÍË. \∂‰á ηْ âÍÔ- ¯‹Ó ëÛÙÈ¿˙ÂÙ·È Ùfi âӉȷʤÚÔÓ ÙÔÜ ıÂÔÏfiÁÔ˘. ^∏ ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙ‹Ó ÂéÚˆ·˚΋ ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· ÂrÓ·È ‰ÈÙÙ‹. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ àÛÎÂÖ ÎÚÈÙÈ΋ ÙfiÛÔ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ âÏ›‰·˜ (Theologie der Hoffnung) ÙÔÜ J. Moltmann, ¬ÛÔ Î·› ÛÙ‹Ó ÔÏÈÙÈ΋ £ÂÔÏÔÁ›· (politische Theologie) ÙÔÜ J. B. Metz. ^√ àÚÁÂÓÙÈÓfi˜ E. Dussel28 ̤ÌÊÂÙ·È ÙfiÓ Moltmann ÁÈ¿ Ù‹ ‰˘Û- ÎÔÏ›· Ó¿ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ ≤Ó· Û¯¤‰ÈÔ ÔÏÈÙÈÎɘ, ÔåÎÔÓÔÌÈÎɘ, ÔÏÈÙÈÛÙÈÎɘ η› Ê˘ÏÂÙÈÎɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ Èfi ¤Ú· àfi Ùfi åÛ¯ÜÔÓ Û‡ÛÙËÌ· η› Èfi Ú›Ó àfi Ù‹Ó ÚÔÔÙÈ΋ Ùɘ Ï‹ÚˆÛ˘ Ùɘ âÛ¯·ÙÔÏÔÁÈÎɘ âÏ›- ‰·˜. ^√ E. Dussesl àÔÊ·›ÓÂÙ·È ¬ÙÈ ì £ÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ Moltmann àÔ- ÙÂÏÂÖ Ùfi ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ≤Ó· äıÈÎfi ΛÓËÙÚÔ Î·› ù¯È ≤Ó· àÓ·ÙÚÂÙÈÎfi ÙÔÜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ΛÓËÌ·. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÚÔۂϤÂÈ ÛÙ‹Ó àÏÏ·Á‹ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘. ∫ÚÈÙÈ΋ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁ›· ÙÔÜ Moltmann ôÛÎËÛ η› ï âÎ μÚ·˙È- Ï›·˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜ Ruben Alves29, Û‡Ìʈӷ ̤ ÙfiÓ ïÔÖÔ Ùfi ̤ÏÏÔÓ ÛÙfi ïÔÖÔ àӷʤÚÂÙ·È ï Moltmann ÂrÓ·È õ‰Ë ÚÔηıÔÚÈṲ̂ÓÔ, ÂrÓ·È ≤Ó· àÓÙÈΛÌÂÓÔ Î·› ù¯È ≤Ó·˜ ïÚ›˙ÔÓÙ·˜30. Δfi ̤ÏÏÔÓ Ô‡ âÈÛ‡‰ÂÙ·È ÛÙfi ·ÚfiÓ ‰¤Ó ö¯ÂÈ Ù‹ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó¿ àÚÓËıÂÖ Ùfi ·ÚfiÓ ÁÈ¿ Ó¿ Ùfi àÌÊÈÛ‚ËÙ‹ÛÂÈ ÛÙ¿ Û˘ÛÙ·ÙÈο ÙÔ˘ ÛÙÔȯÂÖ·. \∂‰á àÎÚȂᘠÂñÚ›-

27. μÏ. L. Boff, Teolog›a desde el cautiverio, Bogotãa 1975, 35: Hemos dicho repetidas veces mãas arriba que la teolog›a de la liberacifin constituye una manera global y distinta de hacer teolog›a desde la praxis de la fe hacia una praxis mãas eficaz y transformadora. Su método no es otra cosa que la elucidacifin, explicacifin y desdoblamiento de la misma teolog›a de liberacifin. Hay una opcifin de fondo, esto/lo que verdaderamente interessa no esta teolog›a de la liberacifin, sino la liberacifin histfirica de nuestros pueblos. Para era liberacifin debe servir la teologia de la liberacifin. 28. μÏ. ∂. Dussell, Herrschaft-Befreiung. Ein verundertet theologischer Diskurs, Concilium 10 (1974) 404. 29. R. Alves, Cristianismo: Opio o liberacifin? Salamanca 1973, 95-114. 30. μÏ. R. Alves, Cristianismo: Opio o liberacifin?... 113Ø No obstante, Moltmann ve el futuro como algo ya determinado. Es cierto que no est ãa acabado totavia, pero si que estãa ya determinado. Es éste el futuro que atrae al hombre mediante el eros el futuro es un objeto y no un horizonte.

–503– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y ÛÎÂÙ·È ï ˘Ú‹Ó·˜ η› ì ÔéÛ›· Ùɘ ‰È·ÊÔÚĘ. ™Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ âÏ›‰·˜ ï Alves ‰È·‚ϤÂÈ ÌÈ¿ Ù¿ÛË Úfi˜ Ùfi ¢ÔÎËÙÈÛÌfi, àÊÔÜ ‰¤Ó ÂrÓ·È ì âÓÛ¿ÚΈÛË ì Û˘ÓÂȉËÙ‹ ÔÚ›· ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘ ̤۷ ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚ›·, ì ÌËÙ¤Ú· ÙÔÜ Ì¤ÏÏÔÓÙÔ˜, àÏÏ¿ ÂrÓ·È Ùfi ñÂÚ‚·ÙÈÎfi ̤Ï- ÏÔÓ ·éÙfi Ô‡ οÓÂÈ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ ÁÓÒÛÙË Ùɘ âÓÛ¿ÚΈÛ˘31. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ö¯ÂÈ ‰ÈÔÌÔÏÔÁÈ·Îfi η› ÔåÎÔ˘- ÌÂÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ^∏ ‚·ÛÈ΋ öÓÛÙ·ÛË Ô‡ ‰È·Ù˘ÒÓÂÙ·È Î·Ù¿ ÙÔÜ J. B. Metz ÙÔÓ›˙ÂÈ ¬ÙÈ ì ÚÔÊËÙÈ΋ ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È Û¤ âıÓÈÎfi â›‰Ô, àÁÓÔÂÖ Ù‹ ‰ÈÂıÓÉ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· η› Ù‹Ó à‰ÈΛ· Ô‡ ÚÔ- ηÏÂÖ ï ÚáÙÔ˜ ÎfiÛÌÔ˜ ÛÙfiÓ ñfiÏÔÈÔ ÎfiÛÌÔ. ^∏ ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔÜ J. B. Metz Á›ÓÂÙ·È ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· ëÓfi˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÜ Û˘ÛÙ‹- Ì·ÙÔ˜. ¢¤Ó àÌÊÈÛ‚ËÙÂÖ Ùfi ú‰ÈÔ Ùfi Û‡ÛÙËÌ· η› Ù›˜ Ú›˙˜ ÙÔ˘. √î ·Ú·¿Óˆ âÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ η٤‰ÂÈÍ·Ó âÈÙ·ÎÙÈ΋ Ù‹Ó àÓ¿ÁÎË Ùɘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘. ¶·ÚfiϘ ·éÙ¤˜ Ù›˜ ÔéÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÌÂٷ͇ £ÂÔ- ÏÔÁ›·˜, Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ η› ÚÔԉ¢ÙÈÎɘ ÂéÚˆ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ηÌÈ¿ àfi Ù›˜ ‰‡Ô ‰¤Ó ÎÏ›ÓÂÙ·È ÛÙfiÓ ë·˘Ùfi Ù˘. ™Ù‹Ó ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ≤ÓˆÛË ÙáÓ ıÂÔÏfiÁˆÓ ÙÔÜ ÙÚ›ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ì ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÁÈ¿ Û‡ÛÊÈÍË ÙÔÜ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ΤÓÙÚÔ˘-ÂÚÈʤÚÂÈ·˜ ÂrÓ·È Ê·ÓÂÚ‹. ^√ E. Dussel32 âÈÛË- Ì·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ÛÙÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜ Ùɘ ÂÚÈʤÚÂÈ·˜ öÁÈÓ·Ó öΉËϘ Ôî ‰È·ÊÔ- Ú¤˜ ÌÂٷ͇ \∞ÊÚÈÎɘ, \∞Û›·˜ η› §·ÙÈÓÈÎɘ \∞ÌÂÚÈÎɘ, η› â›Û˘ ÌÂ- ٷ͇ ·éÙáÓ ÙÔÜ Î¤ÓÙÚÔ˘ η› Ùɘ ÂÚÈʤÚÂÈ·˜. \∂›Û˘ àӷηχÊıËÎ·Ó Ôî Á¤Ê˘Ú˜ ‰˘Ó·ÙáÓ Ï‡ÛÂˆÓ ÁÈ¿ Ó¿ ηٷÓÔ‹ÛÂÈ ï ≤Ó·˜ Ù‹ ı¤ÛË ÙÔÜ ôÏÏÔ˘, η› ̤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ ·éÙfi Ó¿ àÔÎÙËıÔÜÓ Ì¤ıÔ‰ÔÈ Î·› ηÙËÁÔ- ڛ˜ îηӤ˜ Ó¿ ‰È·ÌÔÚÊÒÛÔ˘Ó ÌÈ¿ ·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ‚ÂÏËÓÂÎÔܘ £ÂÔÏÔÁ›·

31. μÏ. R. Alves, ¬. ·Ú. 114. 32. μÏ. E. Dussel, Theologien der “Peripherie” und des “Zentrus”, Concilium 20 (1984) 83Ø In den Gesprächen der Peripherie sind die Unterschiede zwischen Afrika, Asien und Lateinamerica und die zwischen Zentrum und Periphrie hervogetreten. Abgezeichnet haben sich auch die Brücken, die zu Lösungen führen könnten, um zuerst einmal die Position des anderen zu verstehen und dann Methoden und Begriffe (ein Paradigma) zu finden, die für eine kunftige weltumspannende Theologie offen sein könnten, eine analogische Totalität, die im 21. Jahrhundert aus den bejahten und entwickelten Partikulariläten (darunter als partikuläre Kräfte Europa und Vereinigten Staaten) aufzubauen sein wird.

–504– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞ ÛÙfiÓ ÂåÎÔÛÙfi ·åáÓ·. ª¤ Ù‹Ó ¿ÚÔ‰Ô ÙÔÜ ¯ÚfiÓÔ˘ Ôî Û¯¤ÛÂȘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ η› ÂéÚˆ·˚Îɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ‰¤Ó ·Ú¤ÌÂÈÓ·Ó ÁÈ¿ ¿ÓÙ· ÛÙfi àÚ¯ÈÎfi „˘¯Úfi ÛËÌÂÖÔ. ^∏ öÏÏÂÈ„Ë âÌÈÛÙÔÛ‡Ó˘ η› ì àÚ¯È΋ àÌÔÈ‚·›· η¯˘Ô„›· ÍÂÂÚ¿ÛÙËηÓ. \∂Ó Ì¤Ûˆˇ ÙáÓ ‰È·ÊÔÚáÓ ñ¿Ú- ¯ÂÈ ï ÎÔÈÓfi˜ àÁáÓ·˜ ηٿ ÙfiÓ J. Moltmann33, ÁÈ¿ Ù‹ ˙ˆ‹ η› Ù‹Ó ÂåÚ‹ÓË âÓ¿ÓÙÈ· ÛÙfiÓ fiÏÂÌÔ Î·› ÛÙfi ı¿Ó·ÙÔ, ÁÈ¿ Ù‹Ó àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË âÓ¿ÓÙÈ· ÛÙ‹Ó Î·Ù·›ÂÛË. ^√ J. B. Metz âÈÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ÁÈ’ ·éÙfiÓ ÂrÓ·È ‰Â‰Ô̤ÓÔ ¬ÙÈ ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ‰¤Ó ÂrÓ·È êÏÄ ÌÈ¿ àÚÈ- ÛÙÂÚ‹ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ıˆڛ· ̤ ÌÈ¿ ÔÈÌ·ÓÙÈ΋ âÊ·ÚÌÔÁ‹. ∂rÓ·È £ÂÔÏÔ- Á›·34. ∂rÓ·È ≤Ó·˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˜ ÙÚfiÔ˜ ÛΤ„˘ ̤ ÌÈ¿ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· ·Ú·ÁˆÁɘ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘. ∫ÚÈÙÈ΋ ¬Ìˆ˜ àÛ΋ıËÎ η› àfi Ù‹Ó ÏÂ˘Ú¿ Ùɘ ∂éÚÒ˘ Úfi˜ Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘. ™ËÌ·ÓÙÈ΋ ó˜ Úfi˜ Ù‹Ó ÂéÚˆ- ·˚΋ àÓÙ›‰Ú·ÛË à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÂrÓ·È ì ÌÓËÌÔÓ¢ıÂÖÛ· Instruktion über einige aspekte der Theologie der Befreiung (1984) Ô‡ ̤ÌÊÂÙ·È ÌÂٷ͇ ôÏÏˆÓ Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ¬ÙÈ Î·Ù·Ê‡ÁÂÈ Û¤ ÌÈ¿ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ çÚıÔÏÔÁÈÛÙÈ΋, Û¤ ηٷ¯ÚËÛÙÈ΋ η› Ì‹ ÎÚÈÙÈ΋ ¯Ú‹ÛË Ùɘ Ì·ÚÍÈÛÙÈÎɘ å‰ÂÔÏÔÁ›·˜ ηٿ ÙÚfiÔ Î·Ù·ÛÙÚÔÊÈÎfi ÁÈ¿ Ù‹Ó ›ÛÙË, Û¤ àÔÎÏÂÈÛÙÈο ÔÏÈ- ÙÈ΋ àÓ¿ÁÓˆÛË ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÌËӇ̷ÙÔ˜. £ÂˆÚÂÖ ¬ÙÈ ì ÎÔÈÓˆ- Ó›· ÂrÓ·È ıÂÌÂÏȈ̤ÓË ¿Óˆ ÛÙ‹ ‚›·. ^∏ ¿ÏË ÙáÓ Ù¿ÍÂˆÓ àÔ- ÙÂÏÂÖ ÓfiÌÔ åÛ¯‡ÔÓÙ· âÍ àÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘. ^√‰ËÁÂÖ ÛÙfiÓ ÔÏÈÙÈÎfi àÌÔÚ·ÏÈÛÌfi. \∞·ÈÙÂÖ ÙfiÓ àÊ·ÓÈÛÌfi ëÓfi˜ Ù·ÍÈÎÔÜ â¯ıÚÔÜ. ™¯ÂÙÈÎÔÔÈÂÖ Ù›˜ ·åÒÓȘ àÏ‹ıÂȘ Ùɘ ›ÛÙ˘. ¶ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ Ù‹Ó Î·Ù·ÓfiËÛË Ùɘ ñÂÚ‚·ÙÈÎɘ ‰È·ÛÙ¿Ûˆ˜ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÌËӇ̷ÙÔ˜, âÓá àÂÚÁ¿˙ÂÙ·È Ù‹Ó àÔ- Ì›ˆÛ‹ ÙÔ˘ Û¤ ÌÈ¿ ÎÔÛÌÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË35. ^∏ ÛÙ¿ÛË ÙÔÜ ÙfiÙ ηډÈ- Ó·Ï›Ô˘ Joseph Ratzinger ñÉÚÍ ηÙËÁÔÚËÌ·ÙÈο àÚÓËÙÈ΋.

33. μÏ. J. Moltmann, Friendenstheologie. Befreiungstheologie. Analysen, Berichte, Mediationen, München 1988, 13. 34. μÏ. J. B. Metz, Teologia europea y teolog›a de la liberacifin, ÛÙfi Û˘ÏÏÔÁÈÎfi öÚÁÔ Campio social y pensamiento cristiano en América Latina, Madrid 1993, 263. 35. μÏ. ∫Ôngregation für die Glaubenslehre Theologie der Befreiung…, 13 (VI, 10): Unkritische Anleihen bei der marxistischen Ideologie und der Rückgriff auf die

–505– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y ^∏ ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ‰¤Ó ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÛÙfi μ·ÙÈηÓfi. \∞ÚÓËÙÈÎfi˜ à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙ‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤- ÚˆÛ˘ qÙ·Ó, ηٿ ÙÚfiÔ àfiÏ˘ÙÔ Î·Ù·Ú¯‹Ó, ï ÁÂÚÌ·Ófi˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜ J. Moltmann. ≠√ˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È àfi ÌÈ¿ àÓÔÈÎÙ‹ âÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘36 ÛÙfiÓ àÚÁÂÓÙÈÓfi ıÂÔÏfiÁÔ Miguez Bonino, ï J. Moltmann àÓÙȉÚÔÜÛ ̤ ‰ÚÈ̇ÙËÙ· ÛÙ‹Ó ÎÚÈÙÈ΋ Ô‡ àÛÎÔÜÛÂ ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤Úˆ- Û˘ ÛÙ‹ ‰È΋ ÙÔ˘ £ÂÔÏÔÁ›·. ∫·ÙËÁfiÚËÛ àÂÚ›ÊÚ·ÛÙ· Ù‹ £ÂÔÏÔ- Á›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÁÈ¿ ıÂÔÏÔÁÈÎfi â·Ú¯ÈˆÙÈÛÌfi η› ÁÈ¿ Ù‹ ¯Ú‹ÛË ÙÔÜ Ì·ÚÍÈÛÌÔÜ. ™Ù¿ öÚÁ· ÙáÓ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓáÓ ıÂÔÏfiÁˆÓ ö‚ÏÂÂ Ù‹Ó â·Ó·ÏËÙÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙÔÜ ª·ÚÍÈÛÌÔÜ Ô‡ ‰È‰¿ÛÎÂÙ·È ÛÙ¿ ÛÂÌÈÓ¿ÚÈ· ó˜ ÎÔÛÌÔıˆڛ· Ô‡ ˘îÔıÂÙÂÖÙ·È. ^∏ ‰È·‰Èηۛ· àÂ- Ï¢ı¤ÚˆÛ˘ Ô‡ âÎı¤ÙÂÈ ï G. Gutiérrez ÛÙfi ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ TeologÌa de la liberaciÛn ‰¤Ó qÙ·Ó Ù›ÔÙ ôÏÏÔ ·Ú¿ ì ú‰È· ì ÂéÚˆ·˚΋ îÛÙÔ- Ú›· ÁÈ¿ Ù‹Ó âÏ¢ıÂÚ›·. ¶·ÚfiÙÈ ÔÏÏÔ› ÂéÚˆ·ÖÔÈ ıÂÔÏfiÁÔÈ ôÚ¯ÈÛ·Ó Ì¤ Ù‹Ó ¿ÚÔ‰Ô ÙÔÜ ¯ÚfiÓÔ˘ Ó¿ ·åÛı¿ÓÔÓÙ·È Ù‹Ó å‰ÂÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘˜ Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ· ̤ Ù‹ £ÂÔ- ÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘, ·éÙfi ‰¤ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ ‰¤Ó âÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ó Û’ ·éÙ‹ à‰‡Ó·Ù· ÛËÌÂÖ·37. ^∏ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ Û˘Á- ÎÚÔÙÂÖ ÙfiÓ ÂÚ› £ÂÔÜ ÏfiÁÔ Ù˘ âÈηÏÔ‡ÌÂÓË Ù‹Ó àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ Ú¿ÍË ÙáÓ ÈÛÙáÓ. ^∏ ÁÓÒÛË ÙÔÜ £ÂÔÜ ‰¤Ó â¤Ú¯ÂÙ·È Ì¤ Û‡ÓıÂÙ˜ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ àԉ›ÍÂȘ õ àÊËÚË̤ÓÔ˘˜ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌÔ‡˜, àÏÏ¿ ̤۷ ÛÙ‹Ó àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ Ú¿ÍË. ≠√ˆ˜ âÈÛËÌ·›ÓÂÈ ï J. Sobrino38, ÁÓˆ- Ú›˙ÂÈ Î·Ó›˜ Ùfi £Âfi âÏ¢ıÂÚˆÙ‹ ÛÙ‹Ó Ú¿ÍË Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘, ÙfiÓ àÁ·ıfi η› âÏ‹ÌÔÓ· £Âfi ÛÙ‹Ó Ú¿ÍË Ùɘ àÁ·ıfiÙËÙÔ˜, ÙfiÓ ÎÂ-

Thesen einer vom Rationalismus geprägten biblischen Hermeneutik sind die Wurzeln dieser neuen Deutung, die daran ist, das zu verderben, was das grossherzige Engagement für die Armen an Echtem besass. 36. J. Moltmann, La teolog›a de la liberacifin. Carta abierta a José Miguez Bonino. Iglesia Viva 60 (1975) 559-570. 37. μÏ. J. J. Sanchez ã , teolog›a politica y teolog›a de la liberacifin. Un discurso critico liberador sobre Dios, ÛÙfi El Dios de la teolog›a de la liberacifin. Salamanca 1986, 118-120. 38. μÏ. J. Sobrino, Dios de vida, urgencia de solidaridad, ÛÙfi Misifin Abierta 5-6 (1985) 146-147.

–506– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞ ÎÚ˘Ì̤ÓÔ Î·› âÛÙ·˘ÚˆÌ¤ÓÔ £Âfi ̤ Ùfi Ó¿ ñÔ̤ÓÂÈ Ù‹Ó Î·Ù·‰›ˆÍË Î·› Ùfi Ì·ÚÙ‡ÚÈÔ, Ùfi £Âfi Ô‡ ‰›ÓÂÈ ÓfiËÌ· ÛÙ‹Ó ÔéÙÔ›· ÁÈ¿ Ù‹Ó âÎÏ‹ÚˆÛË Ùɘ âÏ›‰·˜. ª¤ ÙfiÓ ÙÚfiÔ ¬Ìˆ˜ ·éÙfi ‰¤ ‰›‰ÂÙ·È à¿Ó- ÙËÛË ÛÙ‹Ó ôıÂË ôÚÓËÛË, ÛÙ‹Ó ÎÚÈÙÈ΋ η› ÙfiÓ ÂÚ› £ÂÔÜ ÏfiÁÔ ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. √î Û¯ÂÙÈΤ˜ àÓ·ÊÔÚ¤˜ Ô‡ Á›ÓÔÓÙ·È ÛÙ¿ öÚÁ· ÙáÓ Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓáÓ ıÂÔÏfiÁˆÓ ÂrÓ·È ÛÔÚ·‰ÈΤ˜. Δ¿ ı¤Ì·Ù· ·éÙ¿ ı¿ ÌÔÚÔÜÛ·Ó Ó¿ Û˘˙ËÙËıÔÜÓ Ì¤Û· àfi ≤Ó·Ó ÎÚÈÙÈÎfi ‰È¿ÏÔÁÔ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ η› ÙÔÜ çÚıÔÜ ÏfiÁÔ˘. ™Ù‹ £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ àÌÊÈÛ‚ËÙ‹ıËΠì ıÂÔÏÔÁÈ΋ Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·. ¶ÔÏÏÔ› ÂéÚˆ·ÖÔÈ ıÂÔÏfiÁÔÈ âÊÈÛÙÔÜÓ Ù‹Ó ÚÔÛÔ¯‹ ÛÙ‹Ó âÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ÂÓ›· Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘. ™‡Ì- ʈӷ ̤ ÙfiÓ ∞. Fierro ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÛÙfi â›Â‰Ô Ùɘ êÏɘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎɘ Û˘Ó›‰ËÛ˘. \∂ÎÂÖ àÓ¢ڛÛÎÂÈ ÙfiÓ êÏÔ˘ÛÙ¢ÙÈÎfi Ù˘ ÊÔÚ¤·. ™¿ÓȘ ÊÔÚ¤˜ ÊÙ¿ÓÂÈ Ùfi ‚·ıÌfi ÌÈĘ ·éÛÙËÚ¿ ıÂÔÏÔÁÈÎɘ ÛΤ„˘39. √î Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈηÓÔ› ıÂÔÏfiÁÔÈ ÚÔ- ‚¿ÏÏÔ˘Ó Î·› âȯÂÈÚÔÜÓ Ó¿ ıÂÌÂÏÈÒÛÔ˘Ó Ùfi ÏfiÁÔ ÙÔ˘˜ ‚È‚ÏÈο ηٿ ÙÚfiÔ àÊÂÏÉ Î·› ÚÔÎÏËÙÈÎfi, Ô‡ ‰¤Ó âÚ›‰ÂÙ·È Û¤ ÌÈ¿ âÈÛÙËÌÔ- ÓÈ΋ ëÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË. ò∂ÙÛÈ ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤Úˆ- Û˘ ÛÙÂÚÂÖÙ·È Ùɘ à·Ú·ÈÙ‹ÙÔ˘ ÎÚÈÙÈÎɘ îηÓfiÙËÙ·˜ ÌÈĘ £ÂÔÏÔ- Á›·˜ ̤ Ù‹Ó ·éÛÙËÚ‹ Ù˘ öÓÓÔÈ·40. ^√ A. Fierro ÂrÓ·È ÙÂÏ›ˆ˜ àÚÓËÙÈÎfi˜ à¤Ó·ÓÙÈ ÛÙfi G. Gutiérrez Ô‡ ıˆÚÂÖ Ù‹Ó àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË Ù·˘Ùfi- ¯ÚÔÓ· ó˜ ‰ˆÚ¿ ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·› ó˜ Û˘ÓÂȉËÙfi àÓıÚÒÈÓÔ â›Ù¢ÁÌ·41.

39. A. Fierro, El Evangelio beligerane. Introduccifin cr›tica a las teolog›as politicas, Estella (Navarra) 1975, 382. 40. ^O ∞. Fierro ıˆÚÂÖ Ùfi ‚È‚Ï›Ô ÙÔÜ G. Gutiérrez, teolog›a de la liberacifin, ó˜ ñÔ‰ÂÈÁÌ·ÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÚËÙÔÚÈÎɘ ıÂÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÚ·ÙÂ˘Ì¤Ó˘ ÔÏÈÙÈο Û¤ Û˘Á- ÎÂÎÚÈ̤ÓË Î·Ù‡ı˘ÓÛË. μÏ. A. Fierro, El Evangelio..., 377-378: La ausencia de sentido cr›tico Ilega a inutilizar, en tanto que teolog›a, la obra por lo dem ãas encomiable de algunos tefilogos. Gustavo Gutiérrez parece el caso mãas notable. 41. μÏ. A. Fierro, ¬. ·Ú., 380: Pues bien, Gustavo Gutiérrez ( y ahi luce la falta de sentido critico) no parece experimentar dificultad alguna en combinar las dos tesis. La resulta perfectamente sencillo decir que el éxodo de los israelitas estuvo “marcado por el doble sello de la imperiosa volun-tad divina y de la participacifin consentida y

–507– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y

≠∂Ó·˜ Ù¤ÙÔÈÔ˜ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi˜ ÂrÓ·È Î·Ù¿ ÙfiÓ A. Fierro àÓÙÈÊ·ÙÈÎfi˜. √éÛÈ·ÛÙÈο àÓ¿ÁÂÙ·È ÛÙ‹ ÁÓˆÛÙ‹ Û¯ÂÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁÈ΋ ‰È·Ì¿¯Ë ÌÂ- ٷ͇ ڈ̷ÈÔηıÔÏÈÎáÓ Î·› ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙáÓ42. ^∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÚÔÔÙÈ΋ Ùɘ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È Û·Ê‹˜. √î ÂéÚˆ·ÖÔÈ ıÂÔÏfiÁÔÈ ‰¤Ó ηٷÓÔÔÜÓ Ì¤ Û·Ê‹ÓÂÈ· Ù›˜ ÎÔÈ- ÓˆÓÈΤ˜ η› ÔÏÈÙÈΤ˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤Úˆ- Û˘. ò∂ÙÛÈ ‰¤Ó ÂrÓ·È ÁÓˆÛÙfi, â¿Ó, ÁÈ¿ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ àÔ‰¤¯ÂÙ·È Ù‹Ó (ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋) ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ó˜ Û‡ÛÙËÌ· ‰È·Î˘‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜ õ ÚÔÙÈÌÄ Î¿ÔÈ· ÌÔÚÊ‹ â·Ó·ÛÙ·ÙÈÎɘ «Ï·˚Îɘ» ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÛÙfiÓ ïÚ›˙ÔÓÙ· ÙÔÜ Ù¤ˆ˜ ñ¿ÚÍ·ÓÙÔ˜ ÛÔÛÈ·ÏÈ- ÛÌÔÜ, ÚÄÁÌ· Ô‡ –ıˆÚËÙÈο ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ– ÛËÌ·›ÓÂÈ Ù‹Ó ôÌÂÛË ÎÈÓËÙÔÔ›ËÛË ÙÔÜ Ï·ÔÜ, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ÂrÓ·È ÁÓˆÛÙfi Ùfi ÛËÌÂÖÔ Î·Ù¿ÏË- ͢. √î ÚÔÔÙÈΤ˜ Ô‡ ‰È·ÓÔ›ÁÂÈ ‰¤Ó ÂrÓ·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ à·ÏÏ·- Á̤Ó˜ àfi Ù‹ ıÔÏfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜. ¶Úfi‚ÏËÌ· àÔÙÂÏÂÖ â›Û˘ ì Û¯¤ÛË Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂ- Ï¢ı¤ÚˆÛ˘ ̤ Ù¿ Ï·˚ο ÎÈÓ‹Ì·Ù·. ¢ËÌÈÔ˘ÚÁÂÖÙ·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ì âÓÙ‡ˆÛË ¬ÙÈ Ù¿ ÓÔÌÈÌÔÔÈÂÖ Î·› ÙÔ‡˜ ‰›ÓÂÈ Ùfi àÓ·ÁηÖÔ ÎÜÚÔ˜, ¯ˆ- Ú›˜ Ó¿ ÎÚ·Ù¿ÂÈ Ù‹Ó à·Ú·›ÙËÙË ÎÚÈÙÈ΋ àfiÛÙ·ÛË. ∫·Ù¿ ÙfiÓ ú‰ÈÔ ÙÚfiÔ ì £ÂÔÏÔÁ›· Ùɘ àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ Ôχ Ï›ÁÔ ‰È·ÏÔÁ›˙ÂÙ·È ÁÈ¿ Ù‹ ‚›·. ∑ËÙÂÖÙ·È ì âÂÍÂÚÁ·Û›· ÙÔÜ ı¤Ì·ÙÔ˜ ÛÙfi ú‰ÈÔ ‚¿ıÔ˜ η› ÛÙfi ú‰ÈÔ Ï¿ÙÔ˜ ̤ Ù¿ ïÔÖ· Á›ÓÔÓÙ·È àÓÙÈΛÌÂÓÔ âÂÍÂÚÁ·Û›·˜ ôÏÏ· ÛÔ‚·Ú¿ ı¤Ì·Ù·. ¶ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ˙ËÙÂÖÙ·È àfi ÙÔ‡˜ Ï·ÙÈÓÔ·- ÌÂÚÈηÓÔ‡˜ ıÂÔÏfiÁÔ˘˜ Ó¿ ÍÂηı·Ú›ÛÔ˘Ó, â¿Ó ÂrÓ·È ñ¤Ú Ùɘ ‚›·˜ õ ù¯È. ¶ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ùfi Úfi‚ÏËÌ· Ùɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ùɘ àÂÏ¢ı¤Úˆ- Û˘ Û˘ÌÔÛÔÜÙ·È ÛÙfi â¿Ó ì ¯Ú‹ÛË ‚›·˜ ÂrÓ·È ‰ÈηÈÔÏÔÁË̤ÓË õ ù¯È. ∞éÙfi úÛˆ˜ àÔÙÂÏÂÖ Ù‹Ó ·Á›‰· ÙáÓ ™·‰Ô˘Îη›ˆÓ ÛÙfi ÃÚÈÛÙfi. \∂¿Ó à·ÓÙËıÂÖ ¬ÙÈ ì ¯Ú‹ÛË ‚›·˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È à·Ú·›ÙËÙË Ôî Ï·ÙÈÓÔ·ÌÂÚÈ-

consciente de los hombres” o que “la salvacifin Cinicia-tiva total y gratuite De Dios" es el resorte ›ntimo y la plenitad dol morimiento del autogeneracifin del hombre, sin plantearse cuestifin alguna sobre lo que puede significar ahi la “participacifin” del hombre en el proyecto de Dios o el “resorte” divino en la autoliberacifin humana. 42. μÏ. A. Fierro, ¬. ·Ú., 380-381.

–508– ¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞ ηÓÔ› ıÂÔÏfiÁÔÈ ı¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÔÜÓ ó˜ àÊÂÏÂÖ˜ ÂåÚËÓÈÛÙ¤˜. \∂¿Ó ì à¿ÓÙËÛË ÂrÓ·È ıÂÙÈ΋, ı¿ ηÙËÁÔÚËıÔÜÓ ¬ÙÈ ÂÚÈÊÚÔÓÔÜÓ Ùfi Âé·Á- ÁÂÏÈÎfi 剷ÓÈÎfi Ùɘ ÂåÚ‹Ó˘. Δfi öÙÔ˜ 1985 âΉ›‰ÂÙ·È ÛÙ‹ μÚ·˙ÈÏ›· Ùfi ÌÈÎÚfi fiÓËÌ· ÙáÓ à‰ÂÏÊáÓ Leonardo η› Clfidovis Boff, Como fazer teologia da libertaçao43. Δfi öÚÁÔ ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÈ·Ù› âÎı¤ÙÂÈ Ì¤ êÏfiÙËÙ· ÙfiÓ ÙÚfiÔ ·- Ú·ÁˆÁɘ ÙÔÜ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎÔÜ ıÂÔÏÔÁÈÎÔÜ ÏfiÁÔ˘. \∂ÎÂÖ ÂÚÈÁÚ¿- ÊÂÙ·È Ì¤ Û·Ê‹ÓÂÈ· ì ̤ıÔ‰Ô˜ Ùɘ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎɘ £ÂÔÏÔÁ›·˜. \∞ÊÂ- ÙËÚ›· ÂrÓ·È ì àÓ¿Ï˘ÛË Ùɘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-ÔÈÎÔÓÔÌÈÎɘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ η› ëÚÌËÓ‡ÔÓÙ·È Ôî ‰Ô̤˜ ηٷ›ÂÛ˘ η› âÍ¿ÚÙËÛ˘. \∞fi Ù‹ Û˘Ó- ÂȉËÙÔÔÈÔ‡ÌÂÓË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ï‰ËÁÂÖÙ·È Î·Ó›˜ ÛÙfi ‰Â‡ÙÂÚÔ ÛÙ¿- ‰ÈÔ Ùɘ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎɘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ Ùɘ μ›‚ÏÔ˘. ^∏ àÓ·Ï˘ıÂÖÛ· Ú·- ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ηıÔÚÄÙ·È ñfi Ùfi ÊᘠÙÔÜ §fiÁÔ˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·› ì ÚÔÔÙÈ΋ ·éÙ‹ ÌÂÙ·ÊÚ¿˙ÂÙ·È Û¤ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ·åÙ‹Ì·Ù· η› ïÚ¿- Ì·Ù·, Ù¿ ïÔÖ· çÊ›ÏÔ˘Ó Ó¿ Á›ÓÔ˘Ó Ú¿ÍË Û¤ ÌÈ¿ ÙÚ›ÙË Ê¿ÛË. Δfi ÌÈÎÚfi ·éÙfi fiÓËÌ· ÙáÓ L.-Cl. Boff ‰¤Ó ÂrÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÌfiÓÔ ÁÈ¿ Ù‹Ó öÎıÂÛË Ùɘ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎɘ ÌÂıfi‰Ô˘. ∂rÓ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÈ·Ù› ÚÔۂϤÂÈ ÛÙfi Ù¤ÏÔ˜, ÛÙ‹Ó Ú·ÁÌ¿ÙˆÛË ÙÔÜ çÓ›ÚÔ˘. √î à‰ÂÏÊÔ› Boff ÛÎÈ·ÁÚ·ÊÔÜÓ â‰á ÙfiÓ ÙÜÔ ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘ Ô‡ Ì¿¯ÂÙ·È ÁÈ¿ Ù‹Ó àÂÏ¢ı¤ÚˆÛË Î·› Ù‹Ó Ú·ÁÌ¿ÙˆÛË Ùɘ ÔéÙÔ›·˜44. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ÙfiÓ àÏÏËϤÁÁ˘Ô ôÓıÚˆÔ. ∂rÓ·È ï ηÏfi˜ ™·Ì·- Ú›Ù˘ Ô‡ Û·‚ÂÈ ÛÙfiÓ ÂṲ̂ÓÔ ôÓıÚˆÔ ÁÈ¿ Ó¿ ÙfiÓ àÓÔÚıÒÛÂÈ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ÙfiÓ ÚÔÊËÙÈÎfi ôÓıÚˆÔ. ªÂÙ¿ àfi ÌÈ¿ àÓÙÈÎÂÈÌÂ- ÓÈ΋ ıÂÒÚËÛË Ùɘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙÔÏÌÄ Ó¿ ηٷÁÁ›ÏÂÈ ÙÔ‡˜ η- Ù·ÈÂÛÙÈÎÔ‡˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜. \∞ÔηχÙÂÈ Ù¿ Û˘ÌʤÚÔÓÙ· Ô‡ ñÔÎÚ‡- ÙÔÓÙ·È ›Ûˆ àfi Ù›˜ ‰Ô̤˜ âÍÔ˘Û›·˜ Ô‡ âÈ‚¿ÏÏÂÈ ì ΢ڛ·Ú¯Ë Ù¿ÍË. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ùfi ÛÙÚ·ÙÂ˘Ì¤ÓÔ ôÓıÚˆÔ. ^∏ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ Ú¿ÍË ÂrÓ·È ï ηÚfi˜ Ùɘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ·Ó·Ï˘ÙÈÎɘ η› Ùɘ ëÚÌËÓ¢ÙÈÎɘ ·- ڤ̂·Û˘ ̤ ÛÙfi¯Ô Ù‹Ó àÓ·ÙÚÔ‹ ÙÔÜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÜ Î·ıÂÛÙáÙÔ˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ÙfiÓ âχıÂÚÔ ôÓıÚˆÔ. \∞Ó·˙ËÙÄ Ù‹Ó àÂÏ¢ı¤ÚˆÛ‹

43. L.-Cl. Boff, Como hacer teolog›a de la liberacifin, Madrid 1986 (åÛ·Ó. ÌÂÙ.) 44. L.–Cl. Boff, ¬. ·Ú., 188-121.

–509– ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y ÙÔ˘ àfi Ù¿ Û¯‹Ì·Ù· η› Ù›˜ ‰Ô̤˜ ÙÔÜ ÎÚ·ÙÔÜÓÙÔ˜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜. \∂χıÂÚÔ˜ ï ú‰ÈÔ˜ ó˜ ÚfiÛˆÔ ÂrÓ·È ‰È·ı¤ÛÈÌÔ˜ ÁÈ¿ Ùfi Û‡ÓÔÏÔ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ Ùɘ ÚÔÛ¢¯É˜. ^∏ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ Ú¿ÍË ‰¤ ÛÙÂÚÂÖ Ù‹Ó âÛˆÙÂÚÈ΋ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ àÓ·˙‹ÙËÛË Î·› Ù‹ ¯·Ú¿ Ùɘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ̤ ÙfiÓ ôÏÏÔ Ì¤ Ùfi Û‡Ó‰ÂÛÌÔ Ùɘ àÁ¿˘. ∂rÓ·È ï ÔéÙÔÈÎfi˜ ôÓıÚˆÔ˜. ^∏ àÂÏ¢ıÂÚˆÙÈ΋ Ú¿ÍË ˙É Ì¤ Ùfi ¬Ú·Ì· Ùɘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÌÈĘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ¬Ô˘ ‰¤ ı¿ ñ¿Ú¯ÂÈ Î·Ó- ÂÓfi˜ Âú‰Ô˘˜ âÍ¿ÚÙËÛË Ì¤Û· Û¤ ÌÈ¿ àÓ·‰ËÌÈÔ˘ÚÁË̤ÓË ÎÔÈÓˆÓ›·. ¢ÈηÈÔÜÙ·È Î·Ó›˜ Ó¿ à·ÁÔÚ‡ÛÂÈ Ù¿ ùÓÂÈÚ· η› Ù‹Ó ÚÔÛ‰ÔΛ· Ùɘ ÔéÙÔ›·˜;

–510– √ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™: ∂¡∞˜ «ƒ∏•π∫∂§∂À£√˜ ª∞π∫∏¡∞˜»

¢ƒ√˜ ∞£∞¡∞™π√À ¶∞¶∞ ª∏Δƒ√¶√§πΔ√À ∏§π√À¶√§∂ø˜ ∫∞π £∂πƒø¡

rÓ·È å‰È·›ÙÂÚ· Û˘ÁÎÈÓËÙÈÎfi ÁÈ¿ ÙfiÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ· Ó¿ ¯·Ú¿ÍÂÈ Î¿ÔȘ ∂ ÁÚ·Ì̤˜ ÛÙfiÓ «ΔÈÌËÙÈÎfi ΔfiÌÔ Ùɘ ^∂‚‰ÔÌËÎÔÓÙ·ÂÙËÚ›‰Ô˜» ÙÔÜ à‰ÂÏÊÔÜ êÁ›Ô˘ Ú. ^∂Ï‚ÂÙ›·˜ η› ÓÜÓ \∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘. ΔÔÜ àÓıÚÒÔ˘ ·éÙÔÜ Ì¤ ÙfiÓ ïÔÖÔÓ Û˘Ó‰¤ıË àfi Ù¿ ÊÔÈÙËÙÈο ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈ· ÛÙ‹Ó ÂÚ›˘ÛÙÔ ^πÂÚ¿ £ÂÔÏÔÁÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ÿÏ- ΢. \∞fi ÙfiÙÂ, Ô‡ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó àÔÊÔ›ÙËÛË ÙÔ˘, Ì·˙› ̤ ÙfiÓ â›Û˘ Ï›·Ó àÁ·ËÙfi à‰ÂÏÊfi ±ÁÈÔ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜ ^πÂÚÂÌ›·, âÛÙ¿ÏË àfi Ù‹Ó ªË- Ù¤Ú· Ì·˜ \∂ÎÎÏËÛ›· ÁÈ¿ ÌÂÙ·Ù˘¯È·Î¤˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙ‹Ó ^∂ÛÂÚ›·. ΔfiÓ ôÓıÚˆÔ ·éÙfi ̤ ÙfiÓ ïÔÖÔÓ Î·› ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ̤¯ÚÈ Ùɘ Û‹ÌÂÚ· Û˘Ó‰¤ıË ÛÙÂÓ¿. ò∂ÛÙˆ ÎÈ\ ôÓ Î·Ù¿ ηÈÚÔ‡˜ ö˙ËÛ·Ó Ì·˙‡ ÈÎÚ¤˜ âÌÂÈڛ˜. ò∂ÛÙˆ ÎÈ\ ôÓ ì ÌÔ›Ú· ηı‹ÏˆÛ ÙfiÓ à‰ÂÏÊfi àfi âÙáÓ ÛÙfi ÎÚ‚¿ÙÈ ÙÔÜ fiÓÔ˘. ò∂ÛÙˆ ÎÈ\ ôÓ ÙfiÓ «Í¤¯·Û·Ó» Û‹ÌÂÚ·, ó˜ Û˘Ó‹- ıˆ˜, ÔÏÏÔ› Ê›ÏÔÈ Î·› Ê˘ÛÈο â¯ıÚÔ›, öÛÙˆ ÎÈ\ ôÓ õÈ ÔÏÏ¿ ÈÎÚ¿ ÔÙ‹ÚÈ· η› àfi ÙfiÓ àÔ‰ÂηÙÈÛÌfi Ùɘ ÔåÎÔÁÂÓ›·˜ ÙÔ˘. ò∂ÛÙˆ, öÛÙˆ... ò∂ÙÛÈ ï ôÏÏÔÙ «àÂÈΛÓËÙÔ˜» ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ Û‹ÌÂÚ· ۯ‰fiÓ «àΛÓËÙÔ˜» η› àÓ·ÌÈÌÓ‹ÛÎÂÙ·È, ¬ˆ˜ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ÛÙ›˜ ÂÚÈ- ÙÒÛÂȘ ·éÙ¤˜, Ù›˜ âÈÙ˘¯›Â˜ ÙÔÜ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, âÓá ıÂÄÙ·È Ù¿ ηٿ Ù¿ ÙÂÏÂ˘Ù·Ö· öÙË ÙÂÎÙ·ÈÓfiÌÂÓ·. ™Ùfi Û‡ÓÙÔÌÔ ·éÙfi ÛËÌ›ˆÌ·, ï ÁÚ¿ÊˆÓ âÈı˘ÌÂÖ Ó¿ àӷχÛÂÈ Î¿ˆ˜ Ì›· å‰È¿˙Ô˘Û· Ù˘¯‹ ÙÔÜ ¢ÂÛfiÙË, öÛÙˆ η› ÂÚÈÛÙ·Ûȷ΋ ì ïÔ›· ö¯ÂÈ Ì›ÓÂÈ Û¯Â‰fiÓ à·Ú·Ù‹ÚËÙË. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÙÚfiÔÓ ÙÈÓ¿ «ÚËÍÈΤÏ¢ıË» Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙ‹Ó ·åÛıËÙÈ΋ ‰È·ÌfiÚ- ʈÛË Î˘Ú›ˆ˜ ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎÔÜ Î·› ™Ù·˘ÚÔËÁÈ·ÎÔÜ ^πÂÚÔÜ ¡·ÔÜ ÙÔÜ ^∞Á. ¶·‡ÏÔ˘ ÙÔÜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·- ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÛÙ‹Ó °ÂÓ‡Ë1. 줂·È· Ù¿ ÛÙÔȯÂÖ· Ô‡ ñ¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙ‹Ó °ÂÓÂ‡Ë Î·› Ùfi º·Ó¿ÚÈ

1. °. ¶. §∞μμ∞, ^O ^πÂÚfi˜ ¡·fi˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ – \∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔ-

–511– ¢ƒ√™ ∞£∞¡∞™π√À ¶∞¶∞ ‰¤Ó ÂrÓ·È ÔÏÏ¿ η› ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ Û¤ ÌÂÚÈο ·ÙÚÈ·Ú¯Èο η› Ì‹ ÁÚ¿ÌÌ·Ù· η› Û¯¤‰È· àÚ¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο. ∫·› ¬ÙÈ ì Ù˘¯‹ ·éÙ‹ öÌÂÈÓ àÎÔ˘Û›ˆ˜ õ ëÎÔ˘Û›ˆ˜ «à·Ú·Ù‹- ÚËÙË», ÙÔÜÙÔ Ê·›ÓÂÙ·È Ê˘ÛÈÎfi ¬Ù·Ó Ï¿‚ÂÈ Î·Ó›˜ ñ\ ù„ÈÓ: ·) ¬ÙÈ ôÏϘ àÛÊ·Ïá˜, ó˜ â› Ùfi ÏÂÖÛÙÔÓ, ÂrÓ·È Ôî âÈÏÔÁ¤˜ η› ÚÔÙÂ- Ú·ÈfiÙËÙ˜ η› ÛÙ‹Ó \√Úıfi‰ÔÍÔ \∂ÎÎÏËÛ›· η› ù¯È Ù¿ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ùɘ Ù¤¯Ó˘, η› ‚) ¬ÙÈ ôÏϘ ÂrÓ·È Ôî â› ÙÔÈÔ‡ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ àfi- „ÂȘ ÙáÓ Û˘ÓÙËÚËÙÈÎáÓ. ^ø˜ âÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ ı¿ ’Ù·Ó ÔéÙÔ›· Ó¿ àӷ̤ÓÂÈ ï ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ â·›- ÓÔ˘˜ ÁÈ¿ Ùfi ÙÔÏÌËÚfi ·éÙfi âÁ¯Â›ÚËÌ·, âÓá ì àÚÓËÙÈ΋ ÎÚÈÙÈ΋ ı¿ ’Ù·Ó Èfi àÓ·ÌÂÓfiÌÂÓË, ÙÔéÏ¿¯ÈÛÙÔÓ àfi å‰ÈÎɘ Ì·˜ Ï¢ÚĘ2. ¶¿ÓÙˆ˜ ì ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ÙÔÜ ^πÂÚ¿Ú¯Ô˘, àÔÎÙÄ àÎfiÌË ÌÂÁ·Ï‡- ÙÂÚË ÛËÌ·Û›·, ¬Ù·Ó ηÓ›˜ àÓ·ÏÔÁÈÛıÂÖ, ¬ÙÈ ï ÙfiÙ ±ÁÈÔ˜ ΔÚ·ÓÔ˘- fiψ˜ qÙ·Ó Î·› ÂrÓ·È ÎÏËÚÈÎfi˜ η› Ì¿ÏÈÛÙ· ñ„ËÏfi‚·ıÌÔ˜, àÚ¯ÈÂ- ÚÂÖ˜ ‰¤ ̤ ·ÚfiÌÔȘ 剤˜, ‰˘ÛÙ˘¯á˜ Û·Ó›˙Ô˘Ó ÁÂÓÈÎᘠÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· Ì·˜ η› ù¯È ÌfiÓÔÓ. ΔÒÚ· ÁÈ·Ù›, Ôî ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ îÂڈ̤ÓÔÈ Î·› Ï·˚ÎÔ› ÚÔÙÈÌÔÜÓ Ù‹Ó Ú˘ıÌÔÏÔÁÈ΋ ηÙ‡ı˘ÓÛË Ùɘ ·Ú·‰ÔÛÈ·Îɘ Ó·Ô‰ÔÌ›·˜, ÙÔÜÙÔ ÂrÓ·È ôÏÏË ñfiıÂÛË. ∫·› â‰á ı¿ ÌÔÚÔÜÛ ηÓ›˜ Ó¿ àӷʤÚÂÈ Ù‹Ó ÂéÎÔÏ›· Ùɘ χ- Ûˆ˜ ·éÙɘ, Ù‹Ó ÚÔÛ¿ıÂÈ· «ÚÔÊ˘Ï¿Íˆ˜» ÙáÓ ÎÏËÚÈÎáÓ àfi Ù‹Ó Èı·Ó‹Ó àÓÙ›‰Ú·ÛË Î¿ÔÈˆÓ ıÂÌÂÏÈÔÎÚ·ÙáÓ, Ôî ïÔÖÔÈ ı¿ âÚ¤ıÈ- ˙·Ó η› Ù›˜ Ì¿˙˜, η› ÙÔ‡˜ ïÔ›Ô˘˜ ö¯Ô˘Ó ηıÉÎÔÓ Ó¿ ‰È··È‰·- ÁˆÁÔÜÓ, ÏfiÁÔ˘˜ ·È‰Â›·˜, Û˘Ó·ÏÏ·Áɘ ÔåÎÔÓÔÌÈÎÔ‡˜, Î.ô. \∂Í ôÏÏÔ˘ ÛÙfi ÛËÌÂÖÔ ·éÙfi ı¿ ÌÔÚÔÜÛ·Ó àfi Ùfi ôÌÂÛfi Ì·˜ ·- ÚÂÏıfiÓ Ó¿ ÌÓËÌÔÓ¢ıÔÜÓ ó˜ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ù¿ âÓÙ˘ˆÛȷο Û¯¤‰È·, Ù¿ ïÔÖ· ëÙԛ̷Û ï Û˘Ó-·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ ÙÔÜ Ó·ÔÜ ÙÔÜ ^∞Á. ¶·‡ÏÔ˘, ηıËÁ.

ÓÈ΋ «ò∂ÎÊÚ·ÛË», \√Úıfi‰ÔÍÔÓ ∫¤ÓÙÚÔÓ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ™·ÌÂ˙‡ °ÂÓ‡˘ 35 ÃÚfiÓÈ· ÚÔÛÊÔÚĘ ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· η› Ù‹Ó £ÂÔÏÔÁ›·, \∞ıÉÓ·È 2003, ÛÛ. 181-233. 2. ¶Ú‚Ï. Ù‹ Û˘Ó¤ÓÙ¢ÍË ÙÔÜ ƒ. ∫Ô„›‰Ë ÛÙ‹Ó ∫·ıËÌÂÚÈÓ‹ 25.12 (1977). ∫. ^∞ÁÈÔÚ›ÙË, «√åÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌfi˜ Ùɘ Ù¤¯Ó˘», \√Úıfi‰ÔÍÔ˜ Δ‡Ô˜, àÚ. 841, 9.6.29 (1989)4.

–512– √ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™: ∂¡∞™ «ƒ∏•π∫∂§∂À£√™ ª∞π∫∏¡∞™» ÙÔÜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ \∞ıËÓáÓ Î·› \∞η‰ËÌ·˚Îfi˜ °. ¶. §¿‚‚·˜, ÁÈ¿ Ùfi Ó·fi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ \∞Ó‰Ú¤Ô˘ ÙÔÜ Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ì·ÙÔ˜ «Mediterranean Cosmos» ÛÙfi àÁÚfiÎÙËÌ· ª·Û›˜ Ùɘ ¶˘Ï·›·˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ η› Ù¿ ïÔÖ· ¬Ìˆ˜, ‰˘ÛÙ˘¯á˜, âÎ ÔÈÎ›ÏˆÓ ÏfiÁˆÓ ‰¤Ó Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËηÓ3, âÊ·Ú- ÌÔÛı›Û˘ η› â‰á Ùɘ Â·ÙË̤Ó˘ ï‰ÔÜ. \∂› ÙÔÜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ àÍ›˙ÂÈ Ó¿ ÛËÌÂȈıÂÖ Ùfi ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎfi, Ô‡ àÊË- Á‹ıËΠÚfi âÙáÓ ÛÙfiÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ· ï ÙfiÙ ӤԘ °. ¶. §¿‚‚·˜ η› ö¯ÂÈ ó˜ ëÍɘ: «ª›·Ó Úˆ˝·Ó, ¬Ù âÍ‹Ù·˙ÂÓ ÌÂÙ¿ ÙÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ \∞ıËÓ·- ÁfiÚÔ˘ Ù¿ Û¯¤‰È· ÙÔÜ Ó·ÔÜ ÙÔÜ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘, ï ¶·ÙÚȿگ˘ ÙÔÜ ’Â: ΔÒÚ· ı¿ ÄÙ ÛÙ‹Ó ^∂ÏÏ¿‰· η› ı¿ ¯Ù›ÛÂÙ ӷԇ˜! \∂ÎÂÖÓÔ˜ ¬Ìˆ˜ ÙÔÜ à‹ÓÙËÛÂ: ò√¯È, ¶·Ó·ÁÈÒÙ·ÙÂ. ¢¤Ó ı¿ ̤ àÊ‹ÛÔ˘Ó. ò∂ÙÛÈ Î·› öÁÈÓÂ. ¢ÈfiÙÈ ÙÔéÏ¿¯ÈÛÙÔÓ ÙfiÙ ÔûÙ Ôî ÚÔÛ¿ıÂȘ ̤ ÙfiÓ ∫Ô˙¿- Ó˘ ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ Î·› ÙfiÓ ¢È‰˘ÌÔÙ›¯Ô˘ \∞Á·ı¿ÁÁÂÏÔ ÚÔ¯ÒÚËÛ·Ó». \∞fi Ù‹Ó ôÏÏË ÏÂ˘Ú¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ ñÔÁÚ·ÌÌÈÛıÂÖ Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜, ¬ÙÈ ï \∞Ú¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ \∞ÌÂÚÈÎɘ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜, ÙÔÜ ÏfiÁÔ˘ ùÓÙÔ˜ ÂÚ› ÙáÓ Ó¤ˆÓ ۯ‰›ˆÓ ÙÔÜ Î·Ù¿ Ù‹Ó 11.9.2001 Û˘ÁηٷÛÙڷʤÓÙÔ˜ Ó·˝ÛÎÔ˘ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¡ÈÎÔÏ¿Ô˘ Ùɘ ¡¤·˜ ^ÀfiÚ΢, àÓ¤Ï˘ÛÂÓ, ¬ÙÈ ·éÙ¿ Ú¤ÂÈ Ó¿ âÓ·ÚÌÔÓÈÛıÔÜÓ Úfi˜ Ù¿ Ó¤· ÎÙ›ÚÈ· ÙÔÜ ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ \∂ÌÔÚ›Ô˘, Ù¿ ïÔÖ· ÚfiÎÂÈÙ·È Ó¿ àÓÂÁÂÚıÔÜÓ4. 줂·È· ÁÈ¿ Ó¿ ηٷÓÔ‹ÛÔ˘ÌÂ Ù‹Ó Ù˘¯‹ ·éÙ‹ ÙÔÜ ^πÂÚ¿Ú¯Ô˘, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ı¤ÏÔ˘Ì ӿ ñÔÛÙËÚ›ÍÔ˘Ì ¬ÙÈ Âr¯Â å‰È·›ÙÂÚË ÚfiÛ‚·ÛË ÛÙ‹Ó Ù¤¯ÓË, Ú¤ÂÈ Ó¿ ÛÙÚ·ÊÔÜÌÂÓ, öÛÙˆ η› ‰È\ çÏ›ÁÔÓ, ÛÙ‹Ó ÚÔ- ÛˆÈÎfiÙËÙ· η› Ùfi öÚÁÔÓ ÙÔ˘.

3. ¡. ª. ¶∞™Ã∞§π¢√À, «^√ ¶ÚáÙÔ˜ Hi-Tech Ó·fi˜ ÛÙ‹Ó ^∂ÏÏ¿‰·», μÉÌ· Magazino, àÚ. 188, 16.5. (2004), ÛÛ. 49-54. ≠∂Ó· ôÏÏÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ ÙÔÜ °.¶. §¿‚‚·, Ùfi ïÔÖÔÓ ‰˘ÛÙ˘¯á˜, η› âÍ ôÏÏˆÓ å‰›ˆ˜ ÔÏÈÙÈÎáÓ Û˘ÓıËÎáÓ Ïfi- ÁˆÓ ‰¤Ó ñÏÔÔÈ‹ıËΠÂrÓ·È Ùfi Ó¤ÔÓ ÎÙ›ÚÈÔÓ ÙÔÜ «Î·ı›ÛÌ·ÙÔ˜ Ùɘ ¶·Ó·Á›·˜» ÌÂ- ٷ͇ ^πÂÚÔÛÔχ̈Ó-μËıϤÌ. G.P. Lavas, «The Kathisma of the Holy Virgin: A. Major New Shrine», ¢ÂÏÙ›ÔÓ ∂éÚˆ·˚ÎÔÜ ∫¤ÓÙÚÔ˘ μ˘˙·ÓÙÈÓáÓ Î·› ªÂÙ·‚˘˙·Ó- ÙÈÓáÓ ªÓËÌ›ˆÓ 2 (2001), 60-103. ΔÔÜ ∞éÙÔÜ, «“Δfi οıÈÛÌ· Ùɘ ¶·Ó·Á›·˜” ï ¶Úfi‰ÚÔÌÔ˜ ÙÔÜ “ΔÂ̤ÓÔ˘˜ ÙÔÜ μÚ¿¯Ô˘” Âå˜ ^πÂÚÔÛfiÏ˘Ì·;», ¶Ú·ÎÙÈο Ùɘ \∞η- ‰ËÌ›·˜ \∞ıËÓáÓ 77 (2002), ÛÛ. 143-174. 4. «¶‡ÚÁÔ˜» Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ï ≠∞Á. ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ï \∞Ú¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ \∞ÌÂÚÈÎɘ ¢Ë- Ì‹ÙÚÈÔ˜ âÍËÁÂÖ Ù¿ Û¯¤‰È· ÁÈ¿ Ùfi Ó¤Ô Ó·fi, \∂χıÂÚÔ˜ Δ‡Ô˜ 63, 18.5 (2004).

–513– ¢ƒ√™ ∞£∞¡∞™π√À ¶∞¶∞ ^√ ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ñÉÚÍ –η› ÙÔÜÙÔ ‰¤Ó ÂrÓ·È ñÂÚ‚ÔÏ‹– Ì›· àfi Ù›˜ ù¯È Û˘Ó‹ıÂȘ η› ʈÙÂÈÓ¤˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ Ùɘ ÁÂÓÈĘ Ì·˜, ̤ ¬Ï˜ Ù›˜ ıÂÙÈΤ˜ ÙÔ˘ Ï¢ڤ˜, àÏÏ¿ η› Ù›˜ à‰˘Ó·Ì›Â˜ – ÔÈfi˜ ôÏψÛÙ ‰¤Ó ö¯ÂÈ; o∏Ù·Ó Ì›· ÛËÌ·›ÓÔ˘Û· âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ η› àÓıÚÒÈÓË Ê˘ÛÈÔ- Áӈ̛· Ô‡ ÍÂÚfi‚·ÏÂ, ı¿ ’ÏÂÁ ηÓ›˜, ó˜ ≤Ó·˜ «Star», ÛÙfiÓ ÙÔ- ̤· Ùɘ ıÂÔÏÔÁ›·˜ η› ‰‹ Ùɘ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎɘ ÙÔÈ·‡Ù˘ η› Ùɘ ÎÔÈ- ÓˆÓ›·˜ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·. \∞ÍÈfiÏÔÁË qÙ·Ó ì ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ̤ Ù‹Ó ÚÔÒ- ıËÛË, ÙFÉ âÁÎÚ›ÛÂÈ ‚¤‚·È· ÙÔÜ £ÚfiÓÔ˘, ÙáÓ ‰ÈÔÚıÔ‰fi͈Ó, ‰È·¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÎáÓ Î·› ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎáÓ Û¯¤ÛˆÓ, Ù›˜ ïÔÖ˜ ëÙԛ̷˙ ̤ ·ÏÌfi ö¯ˆÓ ïÚÌËÙ‹ÚÈÔÓ Ùfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ, η› àÚÁfiÙÂÚ· η› Ùfi ·Ú\ ·éÙˇá ªÂÙ·Ù˘¯È·Îfi \πÓÛÙÈÙÔÜÙÔ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Ô‡ ÂÚȤ‚·Ï ̤ ÛÙÔÚÁ‹Ó. ^√ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘ ó˜ ôÓıÚˆÔ˜ ‰È·ÎÚÈÓfiÙ·Ó ÁÈ¿ Ù‹Ó «Ôχ¯ÚˆÌË» å‰ÈÔÛ˘ÁÎÚ·Û›· η› Ù‹Ó àÚÈÛÙÔÎÚ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿. ∂r¯Â ≤Ó·Ó ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈÎfi «à¤Ú·». o∏Ù·Ó ≤Ó·˜ ôÚ¯ÔÓÙ·˜ Ùɘ ÊÈÏÔÍÂ- Ó›·˜ η› ÂéÊ˘‹˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔÔÏÈÙÈÎfi˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜. \∞ÓÔȯÙfi˜ ¿Ó- ÙÔÙ ÛÙfi ‰È¿ÏÔÁÔ Î·› Ùfi «ôÎÔ˘ÛÌ·» ÙÔÜ ôÏÏÔ˘, àÚ¯¤˜ Ù›˜ ïÔÖ˜ âÓÛÙÂÚÓ›˙ÂÙ·È ¿ÓÙÔÙ ï √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ £ÚfiÓÔ˜, ·È‰› ÙÔÜ ïÔ›Ô˘ qÙ·Ó5. ∂rÓ·È ‰¤ ÁÓˆÛÙfi, ¬ÙÈ ÔÏÏ¿ àfi Ù¿ àÓˆÙ¤Úˆ, ù¯È Û¿ÓÈ·, «àÎÚÈ- ‚ÔÏËÚÒÓÔÓÙ·È»! ^∏ «‚Ô˘Ó›ÛÈ·» ¬ˆ˜ Âr οÔÙÂ, ÚÔ¤ÏÂ˘Û›˜ ÙÔ˘ –ηٷÁfiÙ·Ó àfi Ùfi \∞ÁÚ›ÓÈÔ Ùɘ ∂éÚ˘Ù·Ó›·˜– Âr¯Â ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË –âÓ àÓÙÈı¤ÛÂÈ Úfi˜ ôÏÏÔ˘˜– àÚÎÔ‡ÓÙˆ˜ ÛÌÈÏ¢ıÂÖ Î·› ÛÙÈÏ‚ˆıÂÖ, Ô≈Ùˆ˜ œÛÙ ì âÌÊ¿ÓÈÛ›˜ ÙÔ˘, ÛÙ‹Ó ïÔ›· ‰¤ÛÔ˙·Ó Ù¿ ÌÂÁ¿Ï· η› ηıËψÙÈο ÙÔ˘ Ì¿ÙÈ·, Ó¿ àÔ‚ÂÖ ·éÙfi ÙÔÜÙÔ Èfi ëÏ΢ÛÙÈ΋.

5. \√Úıfi‰ÔÍÔÓ ∫¤ÓÙÚÔÓ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, òEÚÁ. ÌÓËÌ. 138, ÛÛ. 156-157, ∫. ª˘Á‰¿ÏË, ΔÈÌËÙÈ΋ àÓ·ÊÔÚ¿ ÛÙfiÓ ™Â‚·ÛÌÈÒÙ·ÙÔ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË Î. ¢·Ì·ÛÎËÓfi ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, ¢È·ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋ ™˘Ó¤Ï¢ÛË \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜. 12Ë °Â- ÓÈ΋ ™˘Ó¤Ï¢ÛË. \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, °ÂÓ‡Ë, 23- 26 \IÔ˘Ó›Ô˘ 2005, «^√ ÃÚÈ·ÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙ›˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ Ùɘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ âԯɘ». ∂åÛËÁ‹ÛÂȘ, à.Ù. η› ¯., 81-86.

–514– √ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™: ∂¡∞™ «ƒ∏•π∫∂§∂À£√™ ª∞π∫∏¡∞™» ò∂ÙÛÈ Ê·›ÓÂÙ·È Ò˜ ï ¯·ÚÈÙÔÏÔÁÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ àfi ÙfiÓ ÎÔÈÓfi Ì·˜ η› àÓÂ·Ó¿ÏËÙÔ °¤ÚÔÓÙ· ÷ÏÎˉfiÓÔ˜ ªÂϛوӷ, ó˜ «º·Ú·Ò», Ô‡ ‹Á·˙ ÙfiÛÔÓ àfi Ù‹ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛·, Ùfi ·Ú¿ÛÙËÌ·, ¬ÛÔÓ Î·› àfi ÙÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜ ÙÔ˘, ‰¤Ó qÙ·Ó ôÛÙÔ¯Ë. ªÔÚÊÔÏÔÁÈο ô˜ ıˆÚËıÂÖ ó˜ ÔÈËÙÈ΋, öÛÙˆ η› ÙÔÏÌËÚ‹, ì ·- Ú·‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÌÂٷ͇ ôÏψÓ, η› ̤ Ù¿ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· àÁ¿ÏÌ·Ù· ÙÔÜ Û˘ÌϤÁÌ·ÙÔ˜ ÙÔÜ Abu Simbel ÛÙ‹Ó ∞úÁ˘ÙÔ! ^√ ^πÂڿگ˘ qÙ·Ó ÚÔÛÂÎÙÈÎfi˜ η› ‰È·ÎÚÈÙÈÎfi˜ –Û˘¯Ó¿ ̤ ≤Ó· ·úÛıËÌ· âΠʇÛˆ˜ η¯˘Ô„›·˜–, Ùfi ïÔÖÔ âÓÈÛ¯‡ıËÎ η› àfi Ù›˜ âÌÂÈڛ˜ ÙÔ˘, ÏÈÁfiÏÔÁÔ˜ àÏÏ¿ ÔéÛÈ҉˘ η› âÓ›ÔÙ ÙÔÏÌËÚfi˜ η› ÚËÍÈΤÏ¢ıÔ˜ ÛÙ›˜ 剤˜ η› àÔÊ¿ÛÂȘ ÙÔ˘. ª¤Û· ÏÔÈfiÓ Û\ ·éÙfi Ùfi Ï·›ÛÈÔ Ú¤ÂÈ Ó¿ ëÚÌËÓ¢ıÂÖ, η› ÙFÉ âÁÎÚ›ÛÂÈ ‚¤‚·È· Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ù‹Ó Û¯ÂÙÈ΋ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· η› Ù›˜ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ ̤ ÙÔ‡˜ ÙfiÙ ^∏Á‹ÙÔÚ˜ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, àگɘ ÁÂÓÔ̤Ó˘ àfi Ùfi ÌÂÁ¿ÏÔ Î·› ïÚ·Ì·ÙÈÛÙ‹ àÔ›‰ÈÌÔ √åÎÔ˘- ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë \∞ıËÓ·ÁfiÚ· ∞ã, ÙfiÓ °¤ÚÔÓÙ· ÷ÏÎˉfiÓÔ˜ ªÂÏ›- ÙˆÓ· η› ÙfiÓ ∞éÛÙÚ›·˜ ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ, ì Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÛÙ‹Ó àÓÔÈÎÔ- ‰fiÌËÛË ÙÔÜ ÌÂÁ·ÏÂ‹‚ÔÏÔ˘ ^πÂÚÔÜ ¡·ÔÜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶·‡ÏÔ˘6. ΔÔÜ Ó·ÔÜ ·éÙÔÜ Ì¤Û· ÛÙfiÓ ïÔÖÔ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈο ÁÂÁÔ- ÓfiÙ· Ùɘ ÓÂfiÙÂÚ˘ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎɘ îÛÙÔÚ›·˜ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·- ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, η› Ùɘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·. 줂·È· Ôî ñ¿Ú¯Ô˘Û˜ ‰˘ÛÎÔϛ˜ qÙ·Ó àÚÎÂÙ¤˜. ò∂ÙÛÈ âÎÙfi˜ àfi Ù›˜ ÔåÎÔÓÔÌÈΤ˜, àËÙÂÖÙÔ ì öÁÎÚÈÛË ÙáÓ Û¯Â‰›ˆÓ àfi Ùfi °Ú·ÊÂÖÔ ¢ËÌÔÛ›ˆÓ ò∂ÚÁˆÓ ÙÔÜ ∫·ÓÙÔÓ›Ô˘ Ùɘ °ÂÓ‡˘, Ùfi ïÔÖÔÓ, ¬ˆ˜ η›

6. \∞Ú¯›˙ÂÈ ÚÔÛ¯ᘠì àÓ¤ÁÂÚÛȘ Ó·ÔÜ ÙÔÜ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ÙÔÜ âÓ °ÂÓ‡FË \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, \∂›Û΄Ș àÚ. 25, 2 (1971) 3-4. °Ú¿ÌÌ· ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘ \∞ıËÓ·ÁfiÚÔ˘ Úfi˜ ÙfiÓ ΔÚ·ÓÔ˘fi- ψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfi ñfi ìÌÂÚÔÌ. 3.5.1972. °. ¶. §¿‚‚·, ^√ ^πÂÚfi˜ ¡·fi˜ ÙÔÜ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ 31.5.1972 (º¿ÎÂÏÏÔ˜ «^πÂÚfi˜ ¡·fi˜ ^∞Á›Ô˘ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡- ÏÔ˘», \∞Ú¯ÂÖÔÓ \∞Ú¯ÈÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘). °. ¶. §¿‚‚·, ™˘Ó¤¯ÂÈ· η› àÓ·Ó¤ˆÛË ÛÙ‹ Ó·Ô‰ÔÌ›· η› êÁÈÔÁÚ·Ê›·, Centre Orthodoxe du Patriachat Oecumenique, L’icone dans la theologie et l’art (Les Ètudes ThÈologiques de ChambÈsy 9), ™·ÌÂ˙‡-°ÂÓÂ‡Ë 1990, 299. ΔÔÜ ∞éÙÔÜ, ^√ ^πÂÚfi˜ ¡·fi˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘, 183-184, 187.

–515– ¢ƒ√™ ∞£∞¡∞™π√À ¶∞¶∞ Ôî ôÏϘ êÚÌfi‰È˜ ñËÚÂۛ˜ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ÁÈ¿ Ù›˜ ·éÛÙËÚ¤˜ Úԉȷ- Áڷʤ˜ ÙÔ˘. ªÂÙ¿ ñÉÚ¯·Ó Ôî âÓÛÙ¿ÛÂȘ ÙáÓ ÁÂÈÙfiÓˆÓ Ô‡ àÓÂʤ- ÚÔÓÙÔ «àÊ\ ëÓfi˜ Ì¤Ó Âå˜ Ù‹Ó ÓÔÌÈÎᘠàÓÂ›ÙÚÂÙÔÓ öÎÙ·ÛÈÓ ÙáÓ ÎÙÈ- ÛÌ¿ÙˆÓ, ηÙ\ àÓ·ÏÔÁ›·Ó Úfi˜ Ù‹Ó ÚÔÛÊÂÚÔ̤ÓËÓ âÈÊ¿ÓÂÈ·Ó ÙÔÜ ÔåÎÔ¤‰Ô˘, àÊ\ ëÙ¤ÚÔ˘ ‰¤ Âå˜ Ù‹Ó âÎ ÙáÓ Û¯Â‰›ˆÓ àÔ˘Û›·Ó ÓÔɘ àÚ¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎɘ ‰È·ÛÊ·ÏÈ˙Ô‡Û˘ Ù‹Ó ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹Ó ÙáÓ àÓÂÁÂÚıËÛÔ- Ì¤ÓˆÓ ÎÙÈÚ›ˆÓ Úfi˜ Ù¿ å‰È·›ÙÂÚ· ÙÔÈο ‰Â‰Ô̤ӷ Ùɘ ÂÚÈԯɘ»7. ≠√ˆ˜ ‰¤ âÏËÚÔÊfiÚËÛÂÓ Î·› ï ±ÁÈÔ˜ §·Ì„¿ÎÔ˘ ª·Î¿ÚÈÔ˜ ÙfiÓ ÁÚ¿ÊÔÓÙ·, Âr¯·Ó ÚÔÙ·ıÂÖ Úfi˜ ÎÚ›ÛÈÓ Î·› ôÏÏ· Û¯¤‰È·, ¬ˆ˜ Ù¿ ÙÔÜ àÚ¯ÈÙ¤ÎÙÔÓÔ˜ °. μÂÓÙÔ‡Ú·, Ù¿ ïÔÖ· ¬Ìˆ˜ ‰¤Ó öÁÈÓ·Ó ‰ÂÎÙ¿, âÓá ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ Âr¯Â Á›ÓÂÈ àfi ̤ÚÔ˘˜ Ùɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÚÔÙÚÔ‹ ÂñÚ¤Ûˆ˜ ^∂Ï‚ÂÙÔÜ àÚ¯ÈÙ¤ÎÙÔÓÔ˜, ï ïÔÖÔ˜ ı¿ Û˘ÓÂÚÁ¿˙ÂÙÔ ÌÂÙ¿ ÙÔÜ ∫·ıËÁËÙÔÜ àÚ¯ÈÙ¤ÎÙÔÓÔ˜ ∞. ¶·Û·‰·›Ô˘ âÎ Ùɘ ¶fiψ˜ â› ÙFÉ ‚¿- ÛÂÈ ÙáÓ ÚÔۯ‰ȷÎáÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, Ù¿ ïÔÖ· ı¿ ëÙԛ̷˙ÂÓ ·éÙfi˜. Δ‹Ó ú‰È· ‰¤ Âé·ÈÛıËÛ›· η› Ùfi ·éÙfi ÓÂÜÌ· â¤‰ÂÈÍÂÓ ï ÙfiÙ ΔÚ·ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ η› ÁÈ¿ Ù‹Ó âÛˆÙÂÚÈ΋ ‰È·ÎfiÛÌËÛË ÙÔÜ ¡·ÔÜ àfi ÙfiÓ ‰È·ÚÂÉ êÁÈÔÁÚ¿ÊÔ Î·› «·éÙÔÓÔÌËı¤ÓÙ·» Û‡Ó Ùˇá ¯ÚfiÓˆˇ Ì·ıËÙ‹ ÙÔÜ º. ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘, ƒ. ∫Ô„›‰Ë, ï ïÔÖÔ˜ Û¤ Ì›· Û˘Ó- ¤ÓÙ¢͋ ÙÔ˘ õ‰Ë Ùfi 1977 â› Ùɘ àÓ·ı¤Ûˆ˜ Âå˜ ·éÙfiÓ ÙÔÜ öÚÁÔ˘, àӷʤÚÂÈ Ù¿ ëÍɘ âÓÙ˘ˆÛȷο: «ªÔÜ Âr·Ó ¬ÙÈ ˙ËÙÔÜÓ ≤Ó· ôÓıÚˆÔ, Ô‡ ı¿ ˙ˆÁÚ·Ê›ÛÂÈ Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ̤ Ù‹Ó ú‰È· àÓÙ›ÏË„Ë Ô‡ Âr¯Â ÎÙÈÛıÂÖ Î·› ù¯È ·Ú·‰Ô- Ûȷο ̤ Û˘ÓËıÈṲ̂Ó˜ àÓÙÈÁڷʤ˜ Ùɘ ÏÂÁÔ̤Ó˘ “‚˘˙·ÓÙÈÓɘ” êÁÈÔ- ÁÚ·ÊÈÎɘ. ò∂ÚÂ ӿ ‚ÚÔÜÌ οÙÈ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈÔ. ªÚÔÛÙ¿ ÛÙ‹ ‰˘Û- ÎÔÏ›· ÙÔÜ âÁ¯ÂÈÚ‹Ì·ÙÔ˜ ÊÔ‚‹ıËη Ï›ÁÔ ÛÙ‹Ó àÚ¯‹. »∂r· ¬Ìˆ˜ ¬ÙÈ ı¿ ‰ÔÎÈÌ¿Ûˆ η› ÛÙfi οو οو ηÓ›˜ ‰¤Ó Ì·ı·›ÓÂÈ ÎÔχÌÈ ôÓ ‰¤Ó ÌÂÖ ÛÙ‹Ó ı¿Ï·ÛÛ·. ò∂ÚÂ ӿ ÌÂÏÂÙ‹Ûˆ ÛÙfi Û‡ÓÔÏÔ Ù‹ ‰Ô˘ÏÂÈ¿ Û¤ ̷ΤÙÙ˜, ¯ˆÚÈÛÙ¤˜ ÁÈ¿ οı ÙÌÉÌ· η› Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Ó¿ οӈ ÌÈ¿, ô˜ Ù‹Ó çÓÔÌ¿ÛÔ˘Ì ÂåÛËÁËÙÈ΋ öÎıÂÛË õ

7. ò∂ÎıÂÛË Ùɘ â› ÙáÓ ¶·ÓÔÚıÔ‰fiÍˆÓ ∑ËÙËÌ¿ÙˆÓ \∂ÈÙÚÔɘ Úfi˜ ÙfiÓ √åÎÔ˘- ÌÂÓÈÎfiÓ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯ËÓ \∞ıËÓ·ÁfiÚ·Ó ñfi ìÌÂÚÔÌ. 18.3.1963. ò∂ÎıÂÛȘ ÙÔÜ ΔÚ·- ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓÔÜ Úfi˜ ÙfiÓ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfiÓ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯ËÓ \∞ıËÓ·ÁfiÚ·Ó ñfi ìÌÂÚÔÌ. 29.4.1972 (º¿ÎÂÏÏÔ˜ \∞Ú¯Â›Ô˘ \∞Ú¯ÈÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜).

–516– √ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™: ∂¡∞™ «ƒ∏•π∫∂§∂À£√™ ª∞π∫∏¡∞™» ëÚÌËÓ›· ·éÙÔÜ Ô‡ ı¿ ˙ˆÁÚ¿ÊÈ˙·, ÁÈ¿ Ó¿ ÌÔÚÔÜÓ Î·› Ôî Ì‹ Âå‰È- ÎÔ› êÚÌfi‰ÈÔÈ Ó¿ Ùfi ηٷϿ‚Ô˘Ó. »^√ ‚·ÛÈÎfi˜ ¬ÚÔ˜ Ô‡ ÌÔÜ âÙ¤ıË àfi ̤ÚÔ˘˜ ÙÔÜ ∫¤ÓÙÚÔ˘, qÙ·Ó Ó¿ Ì‹Ó àÁÓÔËıÂÖ ÙÂÏ›ˆ˜ ì ·Ú¿‰ÔÛË, àÏÏ¿ Ó¿ Á›ÓÂÈ ≤Ó·˜ Û˘ÁÎÂ- Ú·ÛÌfi˜ Ùɘ ·Ú·‰fiÛˆ˜ ̤ Ù¿ ÛËÌÂÚÈÓ¿ ‰Â‰Ô̤ӷ, ÚÄÁÌ· Ô‡ ÎÈ âÁÒ àÎÚȂᘠõıÂÏ· Ó¿ οӈ... »∫È\ âÁÒ, ‰˘ÛÙ˘¯á˜ öηӷ Ù¿ ú‰È· Ú¿ÁÌ·Ù· â› ¯ÚfiÓÈ· η› úÛˆ˜, Ì›· ÌÈÎÚ‹ ‰ÈηÈÔÏÔÁ›· ÁÈ¿ ̤ӷ ÂrÓ·È Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ ‰¤Ó Âr¯· ôÏÏÔ ÙÚfiÔ ÁÈ¿ Ó¿ ˙‹Ûˆ, àÊÔÜ ÁÈ¿ Ó¿ ˙ˆÁڷʛۈ Ì›· âÎÎÏËÛ›· öÚÂ ӿ ñÔÙ·¯ıá ÛÙ›˜ à·ÈÙ‹ÛÂȘ Ùɘ â›ÛËÌ˘ ^∂ÏÏ·‰ÈÎɘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ô‡ ÂrÓ·È “àÓÙÈÁÚ¿ÊÂÙ àÓÙÈÁÚ¿ÊÂÙ” η› Ù›ÔÙ ôÏÏÔ. »ò∂‚ÏÂ· ¬ÙÈ öÚÂ ӿ àÔʇÁˆ ÙfiÓ ÊÔÚÌ·ÏÈÛÌfi ÙáÓ ÓÂÔ‚˘- ˙·ÓÙÈÓáÓ. ò∏ıÂÏ ÙfiÏÌË Ùfi ÚÄÁÌ· η› õÍÂÚ· Ù›˜ Û˘Ó¤ÂȘ ·éÙÔÜ Ô‡ àÓ·Ï¿Ì‚·Ó·»8. √î ú‰È˜ àfi„ÂȘ ΢ÚÈ¿Ú¯ËÛ·Ó Î·› ηٿ Ù‹Ó Û˘Ó¤¯ÈÛË Ùɘ ÂåÎÔ- ÓÔÁÚ¿ÊËÛ˘ àfi Ùfi °. ªËÙڿη ÌÂÙ¿ àfi 20 ïÏfiÎÏËÚ· ¯ÚfiÓÈ· àÊÔÜ Ùfi öÚÁÔ ÙÔÜ ƒ. ∫Ô„›‰Ë, àfi ÔÈΛÏÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜, ‰¤Ó Âr¯ÂÓ Ì¤- ¯ÚÈ ÙÔÜ 1979 ïÏÔÎÏËÚˆıÂÖ9. ò∂ÙÛÈ ¯Ù›ÛıËÎ η› ‰È·ÎÔÛÌ‹ıËΠï Ó·fi˜ ÙÔÜ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ÙáÓ \∂ıÓáÓ ¶·‡ÏÔ˘, ïÔÖÔ˜ àÔÙÂÏÂÖ Û‹ÌÂÚ· ÙfiÛÔ Ì¤ Ù‹Ó ÚˆÙÔÔÚȷ΋ àÚ¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÙÔ˘ ÌÔÚÊÔÏÔÁ›· ¬ÛÔ Î·› Ù‹Ó ÂåÎÔÓÔÁÚ·Ê›· ≤Ó· àfi Ù¿ àÍÈÔı¤·Ù· ÌÓËÌÂÖ· Ùɘ fiψ˜ Ùɘ °ÂÓ‡˘. ≠∂Ó·˜ Ó·fi˜, ï ïÔÖÔ˜

8. ƒ. ∫Ô„›‰Ë, Û˘Ó¤ÓÙ¢ÍË ÛÙ‹Ó ∫·ıËÌÂÚÈÓ‹. ¶Ú‚Ï. ÙÔÜ ∞éÙÔÜ, «^ÀfiÌÓËÌ· ëÚÌËÓ¢ÙÈÎfiÓ ‰È¿ Ù‹Ó êÁÈÔÁÚ¿ÊËÛÈÓ ÙÔÜ ^πÂÚÔÜ ¡·ÔÜ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ \√ÚıÔ- ‰fiÍÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ âÓ Chambesy °ÂÓ‡˘», \∞ıÉÓ·È 1975 (ÃÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Î›ÌÂÓÔ). ∞. ¶·Ä, ^∏ÏÈÔ˘fiψ˜ η› £Â›ÚˆÓ, «¶ÂÚ› Ù‹Ó ¢È·ÎfiÛÌËÛË ÙÔÜ ^πÂÚÔÜ ¡·ÔÜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶·‡ÏÔ˘», \√Úıfi‰ÔÍÔ ∫¤ÓÙÚÔ ÙÔÜ √åÎÔ˘- ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, ò∂ÚÁ. ÌÓËÌ., 233-336. 9. \π. ªËÙڿη, ^ÀfiÌÓËÌ· Úfi˜ ÙfiÓ ªËÙÚÔÔÏ›ÙËÓ Î.Î. ¢·Ì·ÛÎËÓfiÓ ≠∞ÁÈÔÓ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜, ÙÔÜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Â›Ô˘ âÓ ™·ÌÂ˙‡ Ùɘ °ÂÓ‡˘. ªÂϤÙË ÔåÎÔÓÔÌÔÙ¯ÓÈ΋ η› ¯ÚÔÓԉȿÁÚ·ÌÌ· ‰È¿ Ù‹Ó êÁÈÔÁÚ¿ÊËÛÈÓ ÙÔÜ ^πÂÚÔÜ ¡·ÔÜ \∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ ™·ÌÂ˙‡, \∞ı‹Ó· 12.10.1998. ΔÔÜ ∞éÙÔÜ, \∂ÈÛÙÔÏ‹ Úfi˜ ÙfiÓ ^∂Ï‚ÂÙ›·˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfi, \∞ı‹Ó· 15.10.1998. ^∞ÁÈÔÁÚ¿ÊËÛË ^πÂÚÔÜ ¡·ÔÜ \∞Ô- ÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘. ¶ÚÔÛÊÔÚ¿ ΢ڛԢ \π. ªËÙڿη (12.10.2001). °. ΔÛ¤ÙÛË, \∂È-

–517– ¢ƒ√™ ∞£∞¡∞™π√À ¶∞¶∞ ÛÙ‹Ó Î·Ú‰È¿ Ùɘ ∂éÚÒ˘ ‰›‰ÂÈ Ùfi ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi Ì‹Ó˘Ì· ÙÔÜ «‰È·- ÎÚÈÙÈÎÔÜ ‰˘Ó·ÌÈÛÌÔÜ» Ùɘ ‚˘˙·ÓÙÈÓɘ Ù¤¯Ó˘ η› ÙÔÜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔÜ Ó‡̷ÙÔ˜ Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. °È\ ·éÙfi η› ÛÙÔ‡˜ «ñÂÚÔÚıÔ‰fiÍÔ˘˜» Ê›ÏÔ˘˜ Ì·˜ ÎÏËÚÈÎÔ‡˜ η› Ï·˚ÎÔ‡˜, Ô‡ «ÛηӉ·Ï›˙ÔÓÙ·È» (!) àfi Ùfi Ó·fi ·éÙfi ñÔ‚¿ÏÏÔ˘Ì ٿ âÚˆÙ‹Ì·Ù·: ·. ¢È·ı¤ÙÂÈ ì \∂ÎÎÏËÛ›· ÔÏÏÔ‡˜ Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘˜ àÓ¿ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔÓ ^πÂÚÔ‡˜ ¡·Ô‡˜, Ôî ïÔÖÔÈ ıˆÚÔÜÓÙ·È ÌÓËÌÂÖ· àÍÈÔı¤·Ù·, ¬ˆ˜ ï Ùɘ °ÂÓ‡˘; ‚. ¶á˜ ÚÔÛ‡¯ÔÓÙ·È Ôî ÈÛÙÔ› Ùɘ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÛÙÔ‡˜ ÔÏÏÔ‡˜ ÌÔÓÙ¤ÚÓÔ˘˜ Ó·Ô‡˜ Ùɘ ^πÂÚĘ \∞Ú¯ÈÂÈÛÎÔɘ \∞ÌÂÚÈÎɘ, ÌÂ- ÚÈÎÔ› ÙáÓ ïÔ›ˆÓ, ¬ˆ˜ ï Ó·fi˜ ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏÈÛÌÔÜ Ùɘ £ÂÔÙfiÎÔ˘ ÛÙfi Milwaukee ÙÔÜ Wisconsin ¯Ù›ÛÙËΠÙfi 1956 ̤ Û¯¤‰È· ëÓfi˜ Ì¿ÏÈÛÙ· Ì‹ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ‰È·ÚÂÔܘ àÌÂÚÈηÓÔÜ àÚ¯ÈÙ¤ÎÙÔÓÔ˜, ÙÔÜ Frank Lloyd Wright10; Á. ¶á˜ ÚÔÛ‡¯ÔÓÙ·È Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ ÛÙ‹ ¢˘ÙÈ΋ ∂éÚÒË âÓÙfi˜ ÙáÓ ‰·ÓÂÈÛı¤ÓÙˆÓ õ âÎÌÈÛıˆı¤ÓÙˆÓ Úfi˜ ·éÙÔ‡˜ ƒˆÌ·ÈÔηıÔÏÈÎáÓ Î·› ¶ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈÎáÓ Ó·áÓ, Ôî ïÔÖÔÈ ÂrÓ·È ÔÈÎ›ÏˆÓ ‰˘ÙÈÎÔÂ˘Úˆ- ·˚ÎáÓ Ú˘ıÌáÓ; òEÙÛÈ ÂûÏÔÁ· ‰ÈÂÚˆÙÄÙ·È ì ¡. ª. ¶·Û¯·Ï›‰Ô˘: «¶ÔÈfi˜ âÓ Ù¤- ÏÂÈ ı¿ ÌĘ ›ÛÂÈ ¬ÙÈ ì ÚÔÛ¢¯‹ Ì·˜ ÂåÛ·ÎÔ‡ÂÙ·È ÌfiÓÔ ôÓ àÓ¿- „Ô˘Ì ≤Ó· ÎÂÚ› Û¤ ÌÈ¿ âÎÎÏËÛ›· ̤ ‚˘˙·ÓÙÈÓ¤˜ ÂåÎfiÓ˜ η› êÁÈÔ- Áڷʛ˜ ÙÔÜ 17Ô˘ ·åÒÓ·. \∂ÌÂÖ˜ ôÏψÛÙ ÌÂÁ·ÏÒÛ·Ì ̷ı·›ÓÔÓÙ·˜ ¬ÙÈ ï £Âfi˜ ÂrÓ·È ·ÓÙÔÜ. °È·Ù› Ó¿ Ì‹Ó ÂrÓ·È ÏÔÈfiÓ ·ÚÒÓ Î·› Û¤ ≤Ó·Ó Ó·fi ÌÔÓÙ¤ÚÓÔ Î·› Ï›ÁÔ Èfi ÚˆÙÔÔÚÈ·Îfi ÁÈ¿ Ù¿ ^∂ÏÏËÓÈο, Û˘ÓÙËÚÈÙÈο Ì·˜ ÁÔÜÛÙ·;»11

ÛÙÔÏ‹ Úfi˜ ÙfiÓ \π. ªËÙڿη, °ÂÓÂ‡Ë 21.10.2001 (¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· η› Û¤ computer ΛÌÂÓ·) (\∞Ú¯ÂÖÔÓ ÙÔÜ ÁÚ¿ÊÔÓÙÔ˜). 10. ¶Ú‚Ï. ∫. ∫·ÏÔ·ÚË, ^∏ Ó·Ô‰ÔÌ›· η› ì Û‡Á¯ÚÔÓË Ù¤¯ÓË. \∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋- ∑ˆÁÚ·ÊÈ΋, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1978, 108-109. ∞. ¶·Û·‰·›Ô˘, Δfi Úfi‚ÏËÌ· Ùɘ Û‡Á- ¯ÚÔÓ˘ ëÏÏËÓÔÚıfi‰Ô͢ Ó·Ô‰ÔÌ›·˜, \∞Ó·ÊÔÚ¿ Âå˜ ÌÓ‹ÌËÓ ªËÙÚÔÔÏ›ÙÔ˘ ™¿Ú- ‰ÂˆÓ ª·Í›ÌÔ˘ 1914-1986, °ÂÓÂ‡Ë 1989, IV, 161-175. 11. ¡.ª. ¶·Û¯·Ï›‰Ô˘, ò∂ÚÁ. ÌÓËÌ. 54.

–518– Oƒ£√¢√•π∞ ∫∞π ∂¡øª∂¡∏ ∂Àƒø¶∏

™Δ∂§π√À ¶∞¶∞£∂ª∂§∏ B√À§∂ÀΔ∏, °∂¡π∫√À °ƒ∞ªª∞Δ∂∞ ¢.™.O.

Ó ÔÈ Î¿ı ÏÔÁ‹˜ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ËÁÂۛ˜ ÂÈı˘ÌÔ‡Ó fiÓÙˆ˜ ÙËÓ ¤ÓˆÛË ∞ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘ ÔÊ›ÏÔ˘Ó Ó· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó ÙË Û˘ÓÂÎÙÈ΋ Ù˘ Ô˘- Û›·. ∫·È ·˘Ù‹ Â›Ó·È Ô ÔÏÈÙÈÛÌfi˜. ŸÌˆ˜ Ô ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ηٿ ÙÔÓ Ã¿Ú‚Â˚ ∫ÔÍ ‰ÂÓ ¤¯·Û ÙË ‰‡Ó·ÌË Ó· ÁÈÔÚÙ¿˙ÂÈ. √È Â˘Úˆ·›ÔÈ Èı‡ÓÔÓÙ˜ ÂÈÚ·Ì·Ù›ÛıËÎ·Ó Â› Ì·ÎÚfiÓ Ó· ÔÈÎÔ‰Ô- Ì‹ÛÔ˘Ó ıÂÛÌÔ‡˜ ÎfiÓÙÚ· ÛÙËÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË. Δ· ÂÈÚ¿Ì·Ù· ·˘Ù¿ ·¤Ù˘¯·Ó ·Ù·Áˆ‰Ò˜. Ÿˆ˜ ‡ÛÙÔ¯· ·Ó·Ï‡ÂÈ Ô ªËÙÚÔÔ- Ï›Ù˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜, Ë ·˘ÙÔÓfiÌËÛË ÙÔ˘ Â˘Úˆ·›Ô˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ÙÔ˘ ÚÈ˙ÒÓ, ˆ˜ ¿ÚÓËÛË Ù˘ ›ÛÙˆ˜ Û˘Ì·Ú¤Û˘ÚÂ Î·È Ù· ‰‡Ô ¿ÏÏ· ‰ÔÌÈο ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, ÙÔ ÔÏÈÙÂÈ·ÎfiÓ (ƒÒÌË) Î·È ÙÔ ·ÓıÚˆÈÛÙÈÎfi ȉÂ҉˜ Ù˘ ÚÔfi‰Ô˘ ÂÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· (∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜) (¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, √ÚıÔ‰ÔÍ›· Î·È ∏ӈ̤ÓË ∂˘ÚÒË, Δ¤ÚÙÈÔ˜, ∫·ÙÂÚ›ÓË 1989, ÛÂÏ. 21). £· Û˘Ì- ʈӋÛÔ˘Ì Ì ÙÔÓ ‹‰Ë ¶¿· μÂÓ¤‰ÈÎÙÔ ÃVI, J. Ratzinger (·Ú¿ ¢·Ì·ÛÎËÓÒ, ¬.., ÛÂÏ. 19) fiÙÈ Ë ÎÚ›ÛË ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË Î·È ÙË ÓÂfiÙÂÚË Â˘Úˆ·˚΋ ‰È·ÓfiËÛË ˘‹ÚÍ ÎÚ›ÛË ‰ÔÌÈ΋ Ù˘ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜ ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÂÏÈο ·Ì- ÊÈÛ‚‹ÙËÛË Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘. ∏ ∂˘ÚÒË Û‹ÌÂÚ· ÂıÓÔÎÚ·ÙÈο Â›Ó·È Î·Ù·ÎÂÚÌ·ÙÈṲ̂ÓË. ¶ÔÏÈ- ÙÈο ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Ù˘ ÙÌ‹Ì· Û˘ÁÎÚÔÙ› ÙËÓ E.E. ¶ÔÏÈÙÈÛÙÈο Û ›ÛÌ· Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈˆÓ ·ÚÓËÙÈÎÒÓ ‰ÈÂÚÁ·ÛÈÒÓ Ô˘ ¿ÊËÛ·Ó ˙ˆÓÙ·Ó¿ Ù· ÛËÌ¿‰È· ÌÈ·˜ ˘·ÚÎÙÈ΋˜ ‰È·¿Ï˘ Ë E.E. Î·È Ë ÂÎÙfi˜ ŒÓˆÛ˘ ∂˘ÚÒË Û˘Ó·ÔÙÂÏÔ‡Ó ¤Ó· Û‡ÓÔÏÔ Ì ÎÔÈÓ‹ ÈÛÙÔÚÈ΋ Û˘Ó›‰ËÛË Î·È Ì ÎÔÈÓfi Û˘ÌʤÚÔÓ, ¤ÛÙˆ Î·È ·Ó fiÏÔÈ ‰ÂÓ ÙÔ ·Ó·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó. ™ÙȘ 15/7/1924 ÛÙËÓ Revue Universelle ‰ËÌÔÛȇÙËΠ¤Ó· ÂÍfi¯ˆ˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‰ÔΛÌÈÔ ÙÔ˘ Paul Valéry Ì ٛÙÏÔ «Mais qui donc est européen?» Ô˘ ÂÚfiÎÂÈÙÔ ·ÚÁfiÙÂÚ· Ó· ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙ‹ÛÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ (‚Ï. ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÛÙÔÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ÙfiÌÔ: EϤÓË ∞Ú‚ÂÚ¤Ï-Maurice Aymard, √È ∂˘Úˆ·›ÔÈ ∞ã, ÛÂÏ. 16). MÂÙ·ÔÏÂÌÈο ÔÈ È‰¤Â˜ ÙÔ˘ ‰Ô-

–519– ™Δ∂§π√À ¶∞¶∞£∂ª∂§∏ ÎÈÌ›Ô˘ ·˘ÙÔ‡ ÛÙ¿ıËÎ·Ó ·ÊÂÙËÚȷΤ˜ ÁÈ· ÙȘ ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜ Ô˘ ÍÂΛÓË- Û·Ó ÔÈ ·Ù¤Ú˜ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘ ∑·Ó ªÔÓ¤ Î·È ƒÔÌ¤Ú ™Ô˘Ì¿Ó. ∞˘Ùfi ÙÔ ÍÂΛÓËÌ· Ô‰‹ÁËÛ ÛÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ÌfiÚʈ̷ Ù˘ ∂.∂. ΔÚ›· Â›Ó·È Î·Ù¿ μ·ÏÂÚ‡ Ù· ‰ÔÌÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜: ·) ∏ Â›‰Ú·ÛË Ù˘ ƒÒÌ˘. ¢Ú·ÛÙÈ΋ ηÈÓÔÙÔÌ›· Ù˘ Ë ·ÔÓÔÌ‹ ÙÔ‡ civis romanus Û ·ÓıÚÒÔ˘˜ fiÏˆÓ ÙˆÓ Ê˘ÏÒÓ Î·È fiÏˆÓ ÙˆÓ ÁψÛÛÒÓ, Ì·˙› Ì ٷ ¢ÂÚÁÂÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ·ÓÂÍÈıÚËÛΛ·˜ Î·È Ù˘ ÛˆÛÙ‹˜ ‰ÈÔ›ÎË- Û˘. ‚) ∏ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË, Ë ÔÔ›· ¿ÏÏ·Í ÙÔ ‚¿ıÔ˜ Ù˘ Û˘Ó›‰Ë- Û˘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, Ë̤ڈÛ ÙËÓ „˘¯‹ ÙÔ˘˜ Î·È Â˘·ÁÁÂÏ›ÛÙËΠÙËÓ Î·ÈÓÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. Á) Δ¤ÏÔ˜ Ë ÎÏ·ÛÛÈ΋ ÂÏÏËÓÈ΋ ÛΤ„Ë Ë ÔÔ›· ‰fiÌËÛ ÙËÓ ÂÈı·Ú¯›· ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ¤‰ˆÛ ÙÔ ÂÍ·›ÚÂÙÔ ·- Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ù˘ ÙÂÏÂÈfiÙËÙ·˜ Û fiÏ· Ù· ‰›·. ∞˘ÙÔ› ÔÈ ÙÚÂȘ fiÚÔÈ ÔÚ›˙Ô˘Ó ÙÔÓ ·ÏËıÈÓfi ∂˘Úˆ·›Ô. «¶·ÓÙÔ‡ fiÔ˘ Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÙÔ˘ ∫·›Û·Ú·, ÙÔ˘ °¿˚Ô˘, ÙÔ˘ ΔÚ·˚·ÓÔ‡ Î·È ÙÔ˘ μÈÚ- ÁÈÏ›Ô˘, ·ÓÙÔ‡ fiÔ˘ Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÙÔ˘ ªˆ¸Û‹ Î·È ÙÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘, ·ÓÙÔ‡ fiÔ˘ Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ÙÔ˘ ∂˘ÎÏ›‰Ë ¤¯Ô˘Ó Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È ÛËÌ·Û›· Î·È Î‡ÚÔ˜, ÂΛ ˘¿Ú¯ÂÈ ∂˘ÚÒË», ‰È·ÁÈÁÓÒÛÎÂÈ Ô μ·ÏÂÚ‡ (¬.., 22). ∂›Ó·È ·Û›ÁÓˆÛÙË Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙȘ ÙÚÂȘ ÚˆÙ‡ԢÛ˜ ÚԤϢ- Û˘-ÛÙ‹ÚÈ͢ ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡: πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì, ∞ı‹Ó·, ƒÒÌË. ∂‰Ò fï˜ Ô Regis Debray (∏ ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜, 160 Î.ë.Ø Á·ÏÏ. Cours de ªediologie Generale) ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ë ¢‡ÛË ¤¯ÂÈ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÚˆÙ‡ԢÛ˜, ‰ËÏ·‰‹ ÙȘ ÙÚÂȘ Û˘Ó ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ. 줂·È· «‰ÂÓ ı¤ÏÂÈ Ó· ı˘Ì¿Ù·È ·Ú¿ ÌfiÓÔ ÙȘ ÙÚÂȘ ÚÒÙ˜». Ÿˆ˜ ÂÍËÁ› Ô Debray, οı ̛· ¤¯ÂÈ ÙÔ ‰ÈÎfi Ù˘ «Û‹Ì·». ∏ πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì ÙÔÓ ÌÔÓÔıÂ˚ÛÌfi, Ë ∞ı‹Ó· ÙÔÓ Ô˘Ì·ÓÈÛÌfi, Ë ƒÒÌË ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ‰Èη›Ô˘. ŸÌˆ˜ ÙÔ Û‹Ì· ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ «Â›Ó·È οÙÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Î·È Î·Ï‡- ÙÂÚÔ ÁÈ·Ù› Â›Ó·È Ë Û‡ÓıÂÛË ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ». ™ÙÔ μ˘- ˙¿ÓÙÈÔ ÌÂÏÂÙ‹ıËÎ·Ó ÔÈ Û¯¤ÛÂȘ ƒÒÌ˘ Î·È πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì ÛÙË ÁÏÒÛÛ· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜. √ Á¿ÏÏÔ˜ ‰È·ÓÔËÙ‹˜ ·ÔÊ·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ·˘Ùfi «Î·Ó¤Ó·˜ ۯ‰fiÓ ‰ÂÓ ÙÔ ÚÔÛ¤¯ÂÈ» Î·È Î·Ù·Ï‹ÁÂÈ fiÙÈ «·˘Ùfi Ô˘ ¤¯ÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÏËÛÌÔÓËı› ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ì·˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ù›ÔÙ· ÏÈÁfiÙÂÚÔ ·fi ÙÔ ÎÂÓÙÚÈÎfi ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ Ì·˜».

–520– Oƒ£√¢√•π∞ ∫∞π ∂¡øª∂¡∏ ∂Àƒø¶∏

√È ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ÙÔ˘ Regis Debray ı¤ÙÔ˘Ó Ù·˜ ¯Â›Ú·˜ ÂȘ ÙÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜ ÙˆÓ ‹ÏˆÓ. ∏ ·ÔÎÔ‹ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ ·fi ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹ (1054 Ì.Ã.) ¯¿Ú·Í ·ÛÊ·ÏÒ˜ ·ÔÎÏ›ÓÔ˘Û˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ ‰È·‰ÚÔ̤˜. ™ÙË ¢‡ÛË ÂÈ΢ÚÈ¿Ú¯ËÛÂ Ô ÔÚıÔÏÔÁÈÎfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Ì ÌÈ·Ó ¿Î·ÌÙË ‰È- ηÈ˚΋ Ù¿ÍË. °ÂÚÌ·ÓÈÎfi˜ ȉ·ÏÈÛÌfi˜, ÈÂÙÈÛÌfi˜, ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌfi˜, ·Ô- ‰fiÌËÛË ÂÁÂÏÈ·ÓÈÛÌÔ‡, Û¯ÔÏ‹ Ù˘ Δ˘‚›ÁÁ˘, ÓÂÔÚÔÌ·ÓÙÈÛÌfi˜, Û˘Ì- ‚ÔÏÈÛÌfi˜ Î.Ï. Â›Ó·È ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ ÙÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘ Ô˘ Ô ¡ÙÔÛÙÔÁȤÊÛ΢ ÔÓfiÌ·Û «·ÁˆÓ›· Ù˘ ∂˘ÚÒ˘». √ . °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÏˆÚfiÊÛ΢ ‚·Ú‡ ·ÚÔ˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ £ÂÔÏÔ- Á›·˜ ÛÙÔÓ 20fi ·ÈÒÓ· (£¤Ì·Ù· ∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ πÛÙÔÚ›·˜, ÛÂÏ. 213 Î.ë.). £˘Ì›˙ÂÈ ÙËÓ ·¯›ÏÏÂÈ· Ù¤ÚÓ· ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÙËÓ ÙÚ·Áˆ‰›· ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ΢ڛˆ˜ ·ÓıÚÒÔ˘: «√È Û‡Á¯ÚÔÓÔ› Ì·˜ ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚ·Ó Ó· ı˘ÌÔ‡ÓÙ·È ÙËÓ Î·Ù·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘˜ Î·È ÂÔ̤ӈ˜ Â›Ó·È ·Ó›Î·ÓÔÈ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó Ì¤Û· ÙÔ˘˜ ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÙÔ˘˜, Ô˘ ÙÔ ¤¯Ô˘Ó ·ÔÚÚ›„ÂÈ». ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ì ÙË ÌÓ‹ÌË ˘¿Ú¯Ô˘ÌÂ, Ì ·˘Ù‹Ó Û˘ÓÂÈ- ‰ËÙÔÔÈԇ̠ÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· Î·È fiϘ ÙȘ ·Í›Â˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Ì·˜. ∞˘Ù¤˜ ÙȘ ·Í›Â˜ Ô˘ ÂÍ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó ÙÔ ıÂ̤ÏÈÔ ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚- ÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ∂ӈ̤Ó˘ ∂˘ÚÒ˘. ∏ ∂˘ÚÒË, ·Ó ÚfiÎÂÈÙ·È ·ÏËıÈÓ¿ Ó· ÂÓˆı›, Ô‡ÙÂ Ë ·ÁÔÚ¿ Ô‡ÙÂ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ‰‡Ó·ÓÙ·È Ó· ÙËÓ ÂÓÒÛÔ˘Ó Ì ÚÔÔÙÈ΋ ¯ÚfiÓÔ˘. ∏ ÂÓÔ- ÔÈËÙÈ΋ Ù˘ ‰‡Ó·ÌË Â›Ó·È Ô ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Ù˘, Ù· ÎÔÈÓ¿ Î·È ‰ÈÈÛÙÔ- ÚÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ¿˜ Ù˘. ∏ ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÔÏÈÙÈÛÙÈο ÌÂ۷ȈÓÈ΋ (¡. ª·ÙÛԇη˜, ™‡Ó·ÍË 34, ÛÂÏ. 27 Î.ë.). ∞ÚÁÔÔÚË̤ӷ ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ·Ó ÙË ÊˆÙÂÈÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÏ- ÏËÓÈÎÔ‡ ªÂÛ·›ˆÓ· = μ˘˙·ÓÙ›Ô˘. ΔÒÚ· ··ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·È Î·È ·fi Ì·- ÎÚÔ¯ÚfiÓȘ ÚÔηٷϋ„ÂȘ Ô˘ ÁÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ›- ¯·Ó Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ Û ÛÙÚ‚ÏÒÛÂȘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÙÔ˘ ¢˘ÙÈÎÔ‡ ªÂÛ·›ˆÓ· (‚Ï. ÙÔ Û˘ÓÔÙÈÎfi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ David Nicholas, ∏ ÂͤÏÈÍË ÙÔ˘ ªÂÛ·È- ˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ 312-1500). ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Ë ‰È·›ÛÙˆÛË ÙÔ˘ Û˘Á- Áڷʤ· (¬.., 19): «πÛÔÚÚÔÒÓÙ·˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ Î·Ù¿ÎÙËÛË ÙÔ˘ ˘ÏÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È ÛÙËÓ ÂÓ·Ù¤ÓÈÛË ÙÔ˘ ·ÈˆÓ›Ô˘ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÙÔ˘ ªÂ- Û·›ˆÓ· ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó ÙË ‚¿ÛË ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ fiˆ˜ ÙÔÓ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ۋÌÂÚ·». ∏ ∂˘ÚÒË fï˜ ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡ ÎÔÈÙ¿˙Ô-

–521– ™Δ∂§π√À ¶∞¶∞£∂ª∂§∏ ÓÙ·˜ ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ «ÂÎ ÙÔ˘ Ì·ÎÚfiıÂÓ» Ì ÙȘ ·Ú·ÌÔÚʈÙÈΤ˜ ‰Èfi- ÙÚ˜ Ù˘ ¢ã ™Ù·˘ÚÔÊÔÚ›·˜ ÙÔ ·¤ÚÚÈ„Â ÂȉÂÈÎÙÈο. ¶‹Á Ì ·Â- ÚÔÁ¤Ê˘Ú· ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ∂ÏÏ¿‰· ˘ÔÙÈÌÒÓÙ·˜ fiÙÈ ÔÈ ÔÏÈÙÈÛÌÔ› ‰ÂÓ Â›Ó·È ÛÙ·ÙÈÎÔ› Î·È ·ÔÛÙˆ̤ÓÔÈ, ˙Ô‡Ó, ÂÍÂÏ›ÛÛÔÓÙ·È Î·È ·Ó·Ù‡Û- ÛÔÓÙ·È Ì ÙÔ˘˜ ηÓfiÓ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜. ΔÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ÚÔۤϷ‚Â, ·ÊÔÌÔ›ˆÛ ÁfiÓÈÌ· Î·È ÚÔ‹Á·Á ÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÛΤ„Ë. ∫Ú˘ÛÙ¿ÏÏÈÓÔ˜ Ô . ºÏˆÚfiÊÛ΢ (¬..) ·ÔÊ·›ÓÂÙ·È: «∏ ·ÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛË ·fi ÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ∂ÏÏËÓÈÛÌfi ‰ÂÓ Â›Ó·È Î·ıfi- ÏÔ˘ ÚfiÔ‰Ô˜, ·ÏÏ¿ ÔÈÛıÔ‰ÚfiÌËÛË, ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙÔ ·‰È¤ÍÔ‰Ô Î·È ÙȘ ·‰˘Ó·Ì›Â˜ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ÂΛÓÔ˘ Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯Â ÌÂÙ·ÌÔÚ- ʈı› Î·È ·fi ÙÔÓ ÔÔ›ÔÓ ‰ÂÓ ˘‹Ú¯Â ηÌÈ¿ ‰È¤ÍÔ‰Ô˜ ·Ú¿ ÌfiÓÔ Ì¤Ûˆ Ù˘ ·ÙÂÚÈ΋˜ ÔÏÔÎÏËÚÒÛˆ˜». ™ÙË Û˘Ó¿ÓÙËÛË ¢‡Û˘ Î·È ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ (Ë ÂÈΛÌÂÓË ¤ÓÙ·ÍË ÛÙËÓ E.E. Ù˘ μÔ˘ÏÁ·Ú›·˜ Î·È ƒÔ˘- Ì·Ó›·˜, ¯ˆÚÒÓ Ì ÔÚıfi‰ÔÍË ·Ú¿‰ÔÛË ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ÙËÓ ∫‡ÚÔ ÂÓÈÛ¯‡ÂÈ ÙÔÓ «Û˘Û¯ÂÙÈÛÌfi») Ë √ÚıÔ‰ÔÍ›· ÎÔÌ›˙ÂÈ ÂΛ ÙÚ›· ‚·ÛÈο ·Á·ı¿ (¡. ª·ÙÛԇη˜, ¬.., ÛÂÏ. 28): ·) ΔËÓ ¿ÛÎËÛË ˆ˜ ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜ Î·È ·È‰Â˘ÙÈ΋ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ÔÈΛˆÛË Î·È ·˘- Ù¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Ì ٷ ·Ôχو˜ ·Ó·Áη›· Î·È Ì ·›ÛıËÛË ÙÔ˘ ̤ÙÚÔ˘. ‚) ΔËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡ Î·È ˘ÏÈÎÔ‡. §¤ÂÈ Ô ∂χ- Ù˘: «∞Ó ‰ÂÓ ÛÙËÚ›ÍÂȘ ÙÔ ¤Ó· ÛÔ˘ fi‰È ¤Íˆ ·fi ÙË °Ë ÔÙ¤ ÛÔ˘ ‰ÂÓ ı· ÌÔÚ¤ÛÂȘ Ó· ÛÙ·ı›˜ Â¿Óˆ Ù˘». Á) ΔËÓ ·ÓıÚˆÔÏÔÁ›· Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ˆ˜ ÊÔÚ¤· ÙÚfiÔ˘ Î·È fi¯È Ù‡Ô˘ ˙ˆ‹˜ Ô˘ ÂΉË- ÏÒÓÂÙ·È Ì ‚›ˆÛË Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ÙÔ ‰Ú·ÛÙÈÎfiÙÂÚÔ ·ÓÙ›- ‰ÔÙÔ Î·Ù¿ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÈÛÌÔ‡. ™ÙË Û˘Ó¿ÓÙËÛË ¢‡Û˘-∞Ó·ÙÔÏ‹˜, Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ÂÈ Ô ºÏˆÚfiÊÛ΢, Ë √Úıfi‰ÔÍË ÛΤ„Ë Ú¤ÂÈ Ó· ηٷϷ‚·›ÓÂÈ ÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÂÈÚ·ÛÌÔ‡˜ Ù˘ ¢‡Û˘ «Î·Ù·ı¤ÙÔÓÙ·˜ «Ì·ÚÙ˘Ú›· Î·È ·Ï‹ıÂÈ·». ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ: ÚÈÓ Î·Ï¤ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ÂÙÂÚÔ‰fiÍÔ˘˜ Â› Ù·˜ ËÁ¿˜ Ù˘ ·ÙÂÚÈ΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘, Ó· ÂÌ‚·ÙÈÛı› ÚÒÙ· Ë ›‰È· ··ÏÏ¿ÛÛÔ- ÓÙ·˜ ·˘Ù‹Ó ·fi ÙȘ „ÈÌ˘ıÈÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÂΉ˘ÙÈÎÈÛÌÔ‡ Ù˘. ∞˘Ù¤˜ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ÔÙ¤ Á¤Ê˘Ú· ‰È·Û‡Ó‰ÂÛ‹˜ Ù˘ Ì ÙË ¢‡ÛË. √ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ÂÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ·ÊÔÌÔ›ˆÛ ÔÚÁ·ÓÈο Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈο Î·È ·Ó·Á¤ÓÓËÛ ÙȘ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ ·Í›Â˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡.

–522– Oƒ£√¢√•π∞ ∫∞π ∂¡øª∂¡∏ ∂Àƒø¶∏ ∂‰Ò ÂÓÙÔ›˙ÂÙ·È Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ Û‡Ó‰ÂÛË ÙÔÜ ·Ú¯·›Ô˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ Ì ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ √ÚıÔ‰ÔÍ›·, ‰ËÏ·‰‹ ÔÈ ··ÓÙ‹ÛÂȘ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ∞ÔÎ¿Ï˘„˘ ÛÙ· ˘·ÚÎÙÈο ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÎÏ·ÛÈ- ÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ fiˆ˜ ÙȘ ‰È·ÌfiÚÊˆÛ·Ó ÔÈ ∞ÔÏÔÁËÙ¤˜ Î·È ‡ÛÙÂÚ· Ô ª¤Á·˜ ∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜ Î·È ÔÈ ∫··‰fiΘ ¶·Ù¤Ú˜ (ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¶ÂÚÁ¿ÌÔ˘ πˆ¿ÓÓ˘ ∑Ë˙ÈԇϷ˜, ∂˘ı‡ÓË, πÔ‡ÏÈÔ˜ 1985Ø Ú‚Ï. Î·È ÙÔ ‰È·˘Á¤˜ ‰ÔΛÌÈÔ §›ÓÔ˘ ªÂÓ¿ÎË, «¢˘ÙÈÎÔÂ˘Úˆ·˚Îfi Ó‡̷ Î·È ÂÏÏËÓÈ΋ √ÚıÔ‰ÔÍ›·», ™‡Ó·ÍË 34, ÛÂÏ. 31 Î.Â.). ™ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ‚Ú›- ÛÎÂÈ Î·Ó›˜ ÙËÓ ÚÔ ÙÔ˘ ™¯›ÛÌ·ÙÔ˜ Âӈ̤ÓË ∂ÎÎÏËÛ›· fiÔ˘ ÔÈ ÌÂ- Á¿ÏÔÈ ¶·Ù¤Ú˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ‰ÈÂÙ‡ˆÛ·Ó ÙÔ Ì˘ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ ÃÚÈ- ÛÙÔ‡ Î·È Ù˘ ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛ˘ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ∏ ·ÏÏËÏÔÂÚȯÒÚËÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ȉÂÔÏÔÁ›·˜ Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Â›Ó·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ô˘ ÙÂÏÈο ηıÔÚ›˙ÂÈ ÙËÓ ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ̤۷ ÛÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜. √ ·Ù‹Ú °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÏˆÚfiÊÛ΢ (ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ Î·È ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, 12 Î.Â.) ıˆÚ› ÙËÓ ÚˆÙ·Ú¯È΋ ·ÈÙ›· Ù˘ ÎÚ›Û˘ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ ·˘Ùfi Ô˘ ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ «ÔÈÛıÔ¯ÒÚËÛË ·’ ÙÔÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi». ∑ԇ̠۠ʿÛË ·ÈÛÙ›·˜, ·‚‚·ÈfiÙËÙ·˜, Û‡Á¯˘Û˘ Î·È ·ÂÏÈÛ›·˜. ∫·È Ôχ ÎÔÊÙ¿ ÍÂη- ı·Ú›˙ÂÈ fiÙÈ «ÔÈ ÔÏÈÙÈÛÌÔ› ‰È·Ï‡ÔÓÙ·È fiÙ·Ó ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÂÏ·Ù‹ÚÈ· Ô˘ Ó· ÂÌÓ¤Ô˘Ó Î·È ÂÔÈı‹ÛÂȘ Ô˘ Ó· ‰ÂÛfi˙Ô˘Ó». ™ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ ÔÈ ·ÁÔÚ¤˜ Î·È Ô ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi˜ ¤¯Ô˘Ó ÂÎÙÔ›ÛÂÈ fiϘ ÙȘ ·Í›Â˜ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ‚›Ô˘. ŸÌˆ˜ ÔÈ ·ÁÔÚ¤˜ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ú·Á¿ÁÔ˘Ó ·ÏÏËÏÂÁÁ‡Ë Î·È ÌfiÓÈÌË ÂÏ›‰·, ÂÓÒ Ô ¿Ó¢ ÔÚ›ˆÓ Î·È fiÚˆÓ ·ÓÙ·- ÁˆÓÈÛÌfi˜ ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÈ ÙȘ ÎÔÈӈӛ˜ Û ˙Ô‡ÁÎÏ·. ∏ ∂˘ÚÒË, Ë «·Ï·È¿» Î·È Ë «Ó¤·» ÙÔ˘ Î. ƒ¿ÌÛÊÂÏÓÙ Î·È Ë ÂÎÙfi˜ Â˘ÚˆÂÓˆÛÈ·ÎÒÓ Û˘ÓfiÚˆÓ, ·˘Ù‹ Ù˘ ƒˆÛ›·˜ Î·È ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÙÔ˘ ¢ڇÙÂÚÔ˘ ÔÚıfi‰ÔÍÔ˘ ¯ÒÚÔ˘, Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂÈ Î·È Ó· ·Ó·Î·Ï‡„ÂÈ ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Û˘ÓÔ¯‹˜ Î·È ÙȘ ·ÛÙ›Ú¢Ù˜ ÏËÓ ·ÁÓÔË̤Ó˜ ‰È·¯ÚÔÓÈ- Τ˜ ËÁ¤˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ÂÓ¤ÚÁÂÈ¿˜ Ù˘. ™ÙÔÓ ·ÁÎÔÛÌÈÔÎÚ·ÙÔ‡ÌÂÓÔ Ï·Ó‹ÙË Ë Ó¤· Ù¿ÍË Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ·¯ı¿ÓÂÙ·È ÙÔÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ·- Ú¿ÁÔÓÙ·, ‰ËÏ·‰‹ ÙȘ ÎÔÈÓ¤˜ ·Ó·ÓıÚÒÈÓ˜ ·Í›Â˜ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡. ªÈ· ·˘ÚÈ·Ó‹ Â˘Úˆ·˚΋ ÎÔÈÓˆÓ›· ÔÏÈÙÒÓ Ú¤ÂÈ Ó· „¿ÍÂÈ ÎÈ- ÓËÙ‹ÚȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÁÈ· Ó· ıÂÌÂÏȈı› «Â› ÙËÓ ¤ÙÚ·Ó» ÁÈ· Ó· ¿ÂÈ

–523– ™Δ∂§π√À ¶∞¶∞£∂ª∂§∏

ÌÚÔÛÙ¿. √È Â˘Úˆ·˚Τ˜ elites ·fi ÙÔ˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÂÍ‹˜ Âȯ›ÚËÛ·Ó Ó· ÔÚÁ·ÓÒÛÔ˘Ó ÎÔÈӈӛ˜ ÂÚ‹ÌËÓ Î·È Û˘¯Ó¿ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ù˘ ›ÛÙˆ˜, ÂÈηÏÔ‡ÌÂÓ˜ Ù· ·Ì·ÚÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ- ΋˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡Ó˘. ŸÏÔÈ ·˘ÙÔ› Î·È fiÔÈÔÈ ¿ÏÏÔÈ ÏËÛÌÔÓÔ‡Ó Î·È ·- ڷοÌÙÔ˘Ó, ÛÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ √ÏȂȤ ∫ÏÂÌ¿Ó, ÙËÓ ÔÌÔÚÊÈ¿ Ô˘ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È Ù· ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ˘¿ÚÍÂˆÓ Ô˘ ÛÒıËÎ·Ó ·fi ÙËÓ ·ÂÏÈÛ›·, ÙËÓ ·fiÁÓˆÛË Î·È ÙÔ Ìˉ¤Ó ¯¿ÚË ÛÙËÓ ·‰È¿ÎÔË ÚÔÛ¢¯‹ Ù˘ Î·È ÙËÓ ·‰È¿ÏÂÈÙË Ù¤- ÏÂÛË ÙˆÓ Ì˘ÛÙËÚ›ˆÓ Ù˘ (√ÏȂȤ ∫ÏÂÌ¿Ó, √È Î·ÈÚÔ› Ô˘ ηÏÔ‡Ó ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, ÛÂÏ. 13 Î.Â.). Ÿˆ˜ ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È Â‡ÁψÙÙ· ·fi Ù· ™˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· Ù˘ √Ì¿- ‰·˜ ¶ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌÔ‡, ¿Ïψ˜ √Ì¿‰·˜ Prodi, «Ë ‰ËÌfiÛÈ· ˙ˆ‹ ¯ˆ- Ú›˜ ıÚËÛΛ˜ Â›Ó·È ·‰È·ÓfiËÙË» ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ. ∞˘Ùfi ˆ˜ ‰È¿ÁÓˆÛË Î·È ˆ˜ ·›ÙËÌ·. √ √Úıfi‰ÔÍÔ˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, Ô˘ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ÂÓ¤Ó¢ÛÂ Î·È ˙ˆÔÁÔ- Ó› ·‰È·Ï›Ùˆ˜ Ì ÙË ÓËÙÈ΋ ÚÔÛ¢¯‹ ÙˆÓ ªÔÓ·¯ÒÓ Î·È ªÔ- Ó·˙Ô˘ÛÒÓ ÙˆÓ ·Ó¿ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÌÔÓ·ÛÙËÚÈÒÓ Ù˘, Â›Ó·È ÌÈ· ÈÛ¯˘Ú‹ ÒıËÛË, Î·È ÂÓ Ù·˘ÙÒ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Â·Ó·Î·ıÔÚÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ- ÎÒÓ ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌÒÓ ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ Á›ÁÓÂÛı·È. ™ÙÔ˘˜ ÎfiÏÔ˘˜ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ˙ÂÈ Î·È ·Ó·ÓÂÒÓÂÙ·È Ë ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ºÈÏÔηϛ·˜. ∏ ¢‡ÛË ‰ÂÓ ˘‹ÚÍ ·Ì¤ÙÔ¯Ô˜ Û’ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‚Ȉ̷ÙÈΤ˜ ÂÌÂÈڛ˜. √ ¿ÁÈÔ˜ ∫·ÛÛÈ·Ófi˜ Ù˘ ª·ÛÛ·Ï›·˜ ÌÂÙ¤‰ˆÛ ÛÙÔ˘˜ §·Ù›ÓÔ˘˜ ÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙˆÓ °ÂÚfiÓÙˆÓ Ù˘ ∂Ú‹ÌÔ˘, ÂÓÒ Ô ∂˘¿ÁÚÈÔ˜ Ô ¶ÔÓÙÈÎfi˜ ‰È·‚¿ÛÙËΠÂΛ Ôχ. √ ‰˘ÙÈÎfi˜ πˆ¿ÓÓ˘ ÙÔ˘ ™Ù·˘ÚÔ‡ Î·È ÔÈ ∞Ó·- ÙÔÏÈÎÔ› ª¿ÍÈÌÔ˜ Ô √ÌÔÏÔÁËÙ‹˜ Î·È Ô ÂÎ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ °ÚËÁfiÚÈÔ˜ Ô ¶·Ï·Ì¿˜ «·ÈÛı¿ÓÔÓÙ·È» ÙÔÓ £Âfi ¤Ú· ·fi ÙÔ ·ÈÛıËÙfi Î·È ÙÔ ÓÔËÙfi. ™ÙÔÓ 20fi ·È. Ë ¢‡ÛË «·Ó·Î¿Ï˘„» ÙËÓ √ÚıÔ‰ÔÍ›· ÂÍ ·ÊÔÚÌ‹˜ ‰‡Ô ‰Ú·Ì¿ÙˆÓ, Ù˘ ÛÔ‚ÈÂÙÈ΋˜ Â·Ó¿ÛÙ·Û˘ (1917) Î·È Ù˘ ªÈÎÚ·ÛÈ·- ÙÈ΋˜ ∫·Ù·ÛÙÚÔÊ‹˜ (1922). ™Ï¿‚ÔÈ Î·È ŒÏÏËÓ˜ ÚfiÛÊ˘Á˜ η٤- ÎÏ˘Û·Ó ÙË ¢‡ÛË, ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó ÂÓÔڛ˜, ·Ó¤‰ÂÈÍ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡˜ ÛÙÔ- ¯·ÛÙ¤˜ Î·È ÈÂÚ·ÙÈο ·Ó·ÛÙ‹Ì·Ù·, ‰È¤‰ˆÛ·Ó ÙËÓ Ù¤¯ÓË Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÂÈÎfiÓ·˜ (. ¶Ï·Î›‰·˜ Desseill, ºÈÏÔηϛ·, ÛÂÏ. 11 Î.Â.).

–524– Oƒ£√¢√•π∞ ∫∞π ∂¡øª∂¡∏ ∂Àƒø¶∏ ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ÂÎ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ‡ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ‰Ú· ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÚÔηÏ› ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Î·È ÙËÓ Î·Ï› Ó· ÎÈÓËı› ÁÈ· ÙÔ Î·Ïfi ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË Î·È ÙË ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË Û’ ·˘ÙfiÓ. ªÂ- Ù·ÛÙÔȯÂÈÒÓÂÈ ÙÔ ·Ú¯¤Ù˘Ô Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· Â›Ó·È fiÓÙˆ˜ Ë Î·Ú‰È¿ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ¤ÛÙˆ Î·È ·Ó Ô ÎfiÛÌÔ˜ ·ÁÓÔ› ÙËÓ Î·Ú‰È¿ ÙÔ˘. ∂›Ó·È Ì‹Ó˘Ì· ÂÏ›‰·˜ Î·È ˙ˆ‹˜. «ÿÓ· ˙ˆ‹Ó ¤¯ˆÛÈ Î·È ÂÚÈÛÛfiÓ ¤¯ˆÛÈ» ÔÈ fiÔ˘ Á˘ ¿ÓıÚˆÔÈ. «∏ √ÚıÔ‰ÔÍ›·», ηٿ ÙÔÓ ÂÈÊ·Ó‹ ÈÂÚ¿Ú¯Ë ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤- ÓÔ˜ ·˘Ùfi˜ Ô ÙfiÌÔ˜, «‰ÈÂÙ‹ÚËÛ Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ì¤Û· ·fi ÙÔ ·˘ÛÙËÚfi ·- Ú·‰ÔÛÈ·Îfi Ù˘ Ó‡̷ ¿ÌÂÛÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ‰ÂÛÌÔ‡˜ Ù˘ ÚÔ˜ ÙÔ ÚˆÙÔ- ÁÂÓ¤˜ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙˆÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ fiˆ˜ ·˘Ùfi ·ÔÙ˘ÒıËΠÛÙËÓ ·ÙÂÚÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÛÙËÓ Ó¢- Ì·ÙÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ Ï·ÒÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÔ˘˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜» (¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, §fiÁÔ˜ ¢È·ÏfiÁÔ˘, ÛÂÏ. 33). √ ª·ÏÚÒ ¤„·¯Ó ÙÔÓ ÚÔÊ‹ÙË Ô˘ ı· ‚ÚÔÓÙÔÊÒÓ·˙ «Ìˉ¤Ó ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ». ∂, Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ·˘Ùfi οÓÂÈ ·Î·Ù··‡ÛÙˆ˜ ËÌ¤Ú·Ó Î·È Ó‡ÎÙ·. ∞ÁÁ¤ÏÏÂÈ ÙËÓ ∞Ó¿ÛÙ·ÛË, ÙËÓ Î·Ù·Ó›ÎËÛË ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘.

«¶Ô‡ ÛÔ˘ ı¿Ó·Ù ÙÔ Î¤ÓÙÚÔÓ, Ô‡ ÛÔ˘ ı¿Ó·Ù ÙÔ Ó›ÎÔ˜;» (ÀÌÓÔÏÔÁ›· Ù˘ ∞Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜)

–525–

°À¡∞π∫∞ ∫∞π ∂∫∫§∏™π∞ ™Àªμ√§∏ ™Δ√¡ √π∫√Àª∂¡π∫√ ¢π∞§√°√ ø˜ ¶ƒ√˜ Δ√ ∑∏Δ∏ª∞ Δ∏˜ Ã∂πƒ√Δ√¡π∞˜ Δø¡ °À¡∞π∫ø¡

∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞ K∞£∏°∏Δƒπ∞ – ¢π¢∞∫Δ√ƒ√™ £∂√§√°π∞˜ Δ∏˜ ¶∞§∞π√∫∞£√§π∫∏˜ £∂√§√°π∫∏˜ ™Ã√§∏˜ Δ√À ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À Δ∏˜ μ∂ƒ¡∏˜

ı¤ÛË Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, Ë ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ Á˘Ó·È- ∏ Λ·˜ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ̤ۈ ÂÓfi˜ Â›ÛËÌÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ·ÍÈÒ- Ì·ÙÔ˜-ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜ ÙˆÓ Á˘Ó·È- ÎÒÓ ÛÙÔ ÈÂÚ·ÙÈÎfi Î·È ÂÈÛÎÔÈÎfi ·Í›ˆÌ· ·ÔÙÂÏ› Â‰Ò Î·È ·ÚÎÂÙ¿ ¯ÚfiÓÈ· ¤Ó· Â›Î·ÈÚÔ ı¤Ì· Ô˘ ··Û¯fiÏËÛ ΢ڛˆ˜ ÙȘ ÂÎÎÏËۛ˜ Ù˘ ¢‡Û˘, ÂÓ Ì¤ÚÂÈ fï˜ Î·È ÙËÓ Î·ı’ ËÌ¿˜ ∞Ó·ÙÔÏ‹. π‰È·›ÙÂÚ· ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ, ·ÎfiÌ· ÎÈ ·Ó ‰ÂÓ ··- Û¯ÔÏ› ˆ˜ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ˙‹ÙËÌ· ÙÔ ÛÒÌ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ·ÔÎÙ¿ ȉȿ- ˙Ô˘Û· ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ· ÛÙ· Ï·›ÛÈ· ÙÔ˘ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ·Ó Á›- ÓÂÈ ·ÈÙ›· ‹ ·ÊÔÚÌ‹ Ó· ‰È·ÎÔ› Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Î·È Ó· ‰È·Ù·Ú·¯ıÔ‡Ó ÔÈ ·ÚÌÔÓÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ. ∫¿ÙÈ Ù¤ÙÔÈÔ ı· ‹Ù·Ó ‰È- ηÈÔÏÔÁË̤ÓÔ, ·Ó ÔÈ ∂ÎÎÏËۛ˜ Ô˘ ‰È¿ÎÂÈÓÙ·È ıÂÙÈο ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ ˙‹ÙËÌ· ·˘Ùfi Î·È ÚÔ¯ÒÚËÛ·Ó ÛÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Ù˘ ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó Ì ·˘Ù‹ ÙÔ˘˜ ÙËÓ Ú¿ÍË Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ٷ ‰fiÁÌ·Ù·, ÙËÓ ›ÛÙË Î·È ÙËÓ Ô˘Û›· ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡. ∞Ó fï˜ Ë ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›· ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ‰ÂÓ ·Ó¿ÁÂÙ·È Û ‰ÔÁÌ·ÙÈÎfi ˙‹ÙËÌ· Î·È ‰ÂÓ ¤Ú¯ÂÙ·È Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙËÓ ·˘ÙÔÛ˘ÓÂȉËÛ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ˆ˜ ÛÒÌ· ÃÚÈÛÙÔ‡, ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı› ˆ˜ ¤Ó· ı¤Ì· Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Î·È ÛÙËÓ È‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ù˘ οı ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Î·È Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛÙ› Ì Û‚·ÛÌfi ‹ ·ÓÔ¯‹ ·Ó fi¯È Ì ·Ô‰Ô¯‹, ¯ˆÚ›˜ Ó· ·ÚÂÌÔ‰›ÛÂÈ ÙËÓ ÔÌ·Ï‹ ÔÚ›· ÙÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ. ∞ÔÊ·ÛÈÛÙÈÎfi ‚‹Ì· ÁÈ· ÙËÓ Â›Ï˘ÛË ÙÔ˘ ˙ËÙ‹Ì·ÙÔ˜ ·ÔÙÂÏ› Ë ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙȘ ËÁ¤˜. ∏ ÌÂϤÙË Î·È ÂÚÌËÓ›· ηÈÓÔ- ‰È·ıËÎÈÎÒÓ, ·ÙÂÚÈÎÒÓ Î·È ¿ÏÏˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Î·È Ë ÂÌ- ‚¿ı˘ÓÛË Û’ ·˘Ù¿ ̤ے ·fi ÙÔ Ó‡̷ Ù˘ ·Ú¿‰ÔÛ˘ Î·È ˘fi ÙÔ Êˆ˜ Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÌÔÚ› Ó·

–527– ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞ ‰ÒÛÂÈ ··ÓÙ‹ÛÂȘ, Ó· ‰È¢ıÂÙ‹ÛÂÈ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·È Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ Û ۈÛÙ¤˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ Î·È Î·ÚÔÊfiÚ˜ Ú˘ıÌ›ÛÂȘ. ™‡Ìʈӷ Ì ٷ ∂˘·ÁÁ¤ÏÈ· Ô πËÛÔ‡˜ –Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔ˘˜ ∂‚Ú·›Ô˘˜ Ú·‚›ÓÔ˘˜ Ô˘ ‰Â ‰¤¯ÔÓÙ·Ó Á˘Ó·›Î˜– ÂÚÈÛÙÔȯÈ˙fiÙ·Ó Î·È ·fi Ì·ı‹ÙÚȘ, ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ÙˆÓ ¢Ò‰Âη ηıÒ˜ Î·È ÙÔÓ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ Î‡ÎÏÔ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ. √È Ì·ı‹ÙÚȘ ÙÔ˘ πËÛÔ‡ Ù· ÔÓfi- Ì·Ù· οÔÈˆÓ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ¿ (§Î. 8, 2): – ¢¤¯ÔÓÙ·Ó ÙÔ ¯·ÚÌfiÛ˘ÓÔ Ì‹Ó˘Ì· ÙÔ˘ ∂˘·ÁÁÂÏ›Ô˘ ·ÎÚÈ‚Ò˜ fiˆ˜ ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ Î·È ¯ˆÚ›˜ ‰È¿ÎÚÈÛË. – ™Ù‹ÚÈÍ·Ó ÔÈÎÔÓÔÌÈο Ì ٷ ÚÔÛˆÈο ÙÔ˘˜ ˘¿Ú¯ÔÓÙ· ÙËÓ ÔÌ¿‰· Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›ÛÙËΠÁ‡Úˆ ·fi ÙÔÓ πËÛÔ‡ (§Î. 8, 3). – ∂›Ó·È ÂΛӘ Ô˘ ·Ú¤ÌÂÈÓ·Ó ÈÛÙ¿ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ ¢È‰¿ÛηÏfi ÙÔ˘˜ ηٿ ÙȘ ‰Ú·Ì·ÙÈΤ˜ ÒÚ˜ ÙÔ˘ Ì·ÚÙ˘Ú›Ô˘ ΔÔ˘ (ªÙı. 27, 55- 56Ø ªÎ. 15, 40-41Ø §Î. 23, 49Ø πˆ. 19, 25). – £ÂˆÚÔ‡Ó ÙËÓ Ù·Ê‹ ΔÔ˘ ·fi Ì·ÎÚÈ¿ (ªÙı. 27, 61Ø ªÎ. 15, 47Ø §Î. 23, 55). – ø˜ ª˘ÚÔÊfiÚ˜ Á›ÓÔÓÙ·È ÔÈ ÚÒÙ˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ ÙÔ˘ ÎÂÓÔ‡ ÌÓ‹- Ì·ÙÔ˜ Î·È Ù˘ ∞Ó¿ÛÙ·Û˘. – §·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÙË ¯·ÚÌfiÛ˘ÓË Â›‰ËÛË Â›Ù Ì ·ÁÁÂÏÔÊ¿ÓÈ· (ªÙı. 28, 2-7Ø ªÎ. 16, 5-7Ø §Î. 24, 5-8) ›Ù Ì ıÂÔÊ¿ÓÈ· (ªÙı. 28, 9-10Ø ªÎ. 16, 9Ø πˆ. 20, 14-17). – ∞ÔÛÙ¤ÏÏÔÓÙ·È, ˘·ÎÔ‡ÔÓÙ·˜ ÛÙË ıÂ˚΋ ÂÓÙÔÏ‹, Ó· ¢·ÁÁÂÏ›- ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Î·È Î·Ù·ı¤ÙÔ˘Ó ÙË Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘˜ ˆ˜ ·˘- ÙfiÙ˜ Î·È ·˘Ù‹ÎÔÔÈ Ì¿ÚÙ˘Ú˜, ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÔÓÙ·˜ ÙÔ ¯·ÚÌfiÛ˘ÓÔ Ì‹Ó˘Ì· Ù˘ ∞Ó¿ÛÙ·Û˘. √È Á˘Ó·›Î˜ ·˘Ù¤˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È Û ·Ó·ÛÙ¿ÛÈÌÔ ‡ÌÓÔ ˆ˜ «Á˘- Ó·›Î˜ ¢·ÁÁÂÏ›ÛÙÚÈ·È» ÂÓÒ Ë Ì·ı‹ÙÚÈ· Î·È Â˘·ÁÁÂÏ›ÛÙÚÈ· ª·Ú›· Ë ª·Á‰·ÏËÓ‹ ÙÈÌ¿Ù·È ˆ˜ ÈÛ·fiÛÙÔÏÔ˜ ·fi ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›·. ΔÔ K·Ù¿ πˆ¿ÓÓËÓ ∂˘·ÁÁ¤ÏÈÔ Ì·˜ ·Ú·ı¤ÙÂÈ ‰‡Ô ÂÚÈÛÙ·ÙÈο fiÔ˘ Ô ÃÚÈÛÙfi˜ ·˘ÙÔ·ÔηχÙÂÙ·È ˆ˜ ªÂÛÛ›·˜ Û ‰‡Ô Á˘Ó·›Î˜, ÛÙË ª¿Úı· Î·È ÙË ™·Ì·Ú›ÙÈÛÛ·. ™‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ÎÂÊ. 11. ÙÔ˘ K·Ù¿ πˆ¿ÓÓËÓ ∂˘·ÁÁÂÏ›Ô˘ fiÙ·Ó Ô ÃÚÈÛÙfi˜ Êı¿ÓÂÈ ÛÙË μËı·Ó›·, Ù¤ÛÛÂÚȘ Ë̤Ú˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘

–528– °À¡∞π∫∞ ∫∞π ∂∫∫§∏™π∞ §·˙¿ÚÔ˘, Ë ª¿Úı· ËÁ·›ÓÂÈ Ó· ÙÔÓ ÚÔ¸·ÓÙ‹ÛÂÈ. ™ÙÔ ‰È¿ÏÔÁÔ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı› Ô πËÛÔ‡˜ ·ÔηχÙÂÈ ÛÙË ª¿Úı· ÙË ÌÂÛÛÈ·ÓÈ΋ ΔÔ˘ ȉÈfiÙËÙ· Ì ٷ ÏfiÁÈ·: «ÂÁÒ ÂÈÌ› Ë ·Ó¿ÛÙ·ÛȘ Î·È Ë ˙ˆ‹, ÈÛÙ‡- ÂȘ ÙÔ‡ÙÔ;» (πˆ. 11, 25-26). ∏ ıÂÙÈ΋ ·¿ÓÙËÛË Ù˘ ª¿Úı·˜, «Ó·È ·ÚÈÂ, ÂÁÒ Â›ÛÙ¢η fiÙÈ Û˘ ÂÈ Ô ÃÚÈÛÙfi˜ Ô ˘Èfi˜ ÙÔ˘ ıÂÔ‡ Ô ÂȘ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔÓ ÂÚ¯fiÌÂÓÔ˜» (πˆ. 11, 27) Û˘Óı¤ÙÂÈ ÌÈ· ÔÌÔÏÔÁ›· ›ÛÙˆ˜ ‰˘Ó·Ù‹ Î·È ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋, ÂÎÊÚ·ÛÙÈ΋ Î·È ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈ΋ ÁÈ· ÙÔ K·Ù¿ πˆ¿ÓÓËÓ ∂˘·ÁÁ¤ÏÈÔ, ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ë Ì ÙËÓ ÔÌÔÏÔÁ›· ›ÛÙˆ˜ ÙÔ˘ ¶¤ÙÚÔ˘ (ªÙı. 16, 16), ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Î·È ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈ΋ ÁÈ· ÙÔ K·Ù¿ ª·Ùı·›ÔÓ ∂˘·ÁÁ¤ÏÈÔ1. ™ÙÔ ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎfi Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔ 4Ô ÎÂÊ. ÙÔ˘ K·Ù¿ πˆ¿ÓÓËÓ ∂˘·ÁÁÂÏ›Ô˘ Ô ÃÚÈÛÙfi˜ Û˘Ó‰È·Ï¤ÁÂÙ·È Ì ̛· Á˘Ó·›Î· ÌË πÔ˘‰·›·, ÙË ™·Ì·Ú›ÙÈÛÛ·, ÙË ‰È‰¿ÛÎÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Ï·ÙÚ›· (πˆ. 4, 20- 24), Ù˘ ·ÔηχÙÂÈ ÔÈÔ˜ ›ӷÈ, «ÂÁÒ ÂÈÌ› [Ô ªÂÛÛ›·˜], Ô Ï·ÏÒÓ ÛÔÈ» (πˆ. 4, 26), ÙË ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÈ Û ÚÒÈÌË ÈÂÚ·fiÛÙÔÏÔ, ·ÊÔ‡ Ë Á˘- Ó·›Î· –Ì ‰È΋ Ù˘ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·– ËÁ·›ÓÂÈ Î·È Ê¤ÚÓÂÈ ÙÔ˘˜ Û˘Á¯ˆ- ÚÈ·ÓÔ‡˜ Ù˘ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ ÃÚÈÛÙfi ÁÈ· Ó· ·ÎÔ‡ÛÔ˘Ó ÙÔ Î‹Ú˘ÁÌ¿ ΔÔ˘ (πˆ. 4, 28-30) Î·È Û˘ÓÙÂÏ› ÛÙË ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË ÌÈ·˜ Á˘Ó·›Î·˜ ·ÌÊÈ‚fiÏÔ˘ ËıÈ΋˜ ÛÙË ÁÓˆÛÙ‹ ∞Á›· ºˆÙÂÈÓ‹ Ù˘ ÔÚıfi‰Ô͢ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘. ™ÙȘ ¶Ú¿ÍÂȘ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ Î·È Û ∂ÈÛÙÔϤ˜ ÙÔ˘ ·ÔÛÙfiÏÔ˘ ¶·‡- ÏÔ˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ‰È¿ÊÔÚ· ÔÓfiÌ·Ù· Á˘Ó·ÈÎÒÓ Ì ÂÓÂÚÁfi Î·È ÛÔ˘- ‰·›· ‰Ú¿ÛË ÙfiÛÔ ÛÙË ‰È¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ∂˘·ÁÁÂÏ›Ô˘ fiÛÔ Î·È ÛÙË ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈ΋ ‰È·ÎÔÓ›·. ∏ ºÔ›‚Ë, ‰È¿ÎÔÓÔ˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙˆÓ ∫ÂÁ¯ÚÂÒÓ (ƒˆÌ. 16, 1) Û˘ÓÈÛÙ¿Ù·È ·fi ÙÔÓ ¶·‡ÏÔ ÛÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ ƒÒÌ˘ ˆ˜ «ÚÔ- ÛÙ¿Ù˘ ÔÏÏÒÓ Î·È ÂÌÔ‡ ·˘ÙÔ‡» (ƒˆÌ. 16, 2). ªÈ· ¿ÏÏË ÛÔ˘- ‰·›· Á˘Ó·›Î·, Ë ¶Ú›Ûη ‹ ¶Ú›ÛÎÈÏÏ·, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È, ¿ÓÙ· ÔÓÔÌ·- ÛÙÈο ‰›Ï· ÛÙÔ Û‡˙˘Áfi Ù˘ ∞·Ϸ, Û˘Ó‹ıˆ˜ ‰Â ÚÈÓ ·fi ·˘ÙfiÓ (¶Ú. 18, 18Ø 26Ø ƒˆÌ. 16, 3Ø μã ΔÈÌ. 4, 19), ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ˘Ô‰Ë- ÏÒÓÂÈ ÙÔÓ ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚÔ ÚfiÏÔ Ù˘. ŒÙÛÈ Ë ¶Ú›Ûη Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Úˆ-

1. ΔÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ¯ˆÚ›Ô ÛÙÔ πˆ. 6, 69 ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÙË ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ªÙı. 16, 16 Î·È πˆ. 11, 27.

–529– ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞ ÙÔÛÙ·Ù› fiÙ·Ó Ì·˙› Ì ÙÔ Û‡˙˘Áfi Ù˘ ηıÔ‰ËÁ› Î·È ‰È‰¿ÛÎÂÈ ÙÔÓ ∞ÔÏÏÒ (∞ã ∫ÔÚ. 18, 26) ÂÓÒ ÙÔ fiÓÔÌ¿ Ù˘ ÚÔÙ¿ÛÛÂÙ·È ÙÔ˘ Û˘- ˙‡ÁÔ˘ Ù˘ Î·È fiÙ·Ó Ô ¶·‡ÏÔ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Î·È ÙÔ˘˜ ‰‡Ô «Û˘ÓÂÚ- ÁÔ‡˜ ÌÔ˘ ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ» (ƒˆÌ. 16, 3)2. ™ÙÔ ¯ˆÚ›Ô ƒˆÌ. 16, 7 Ô ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ Î·È Ë Û‡ÓÙÚÔÊfi˜ ÙÔ˘ πÔ˘- Ó›· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È «Â›ÛËÌÔÈ ÂÓ ÙÔȘ ·ÔÛÙfiÏÔȘ». ∂›Ó·È ÙÔ ÌÔ- Ó·‰ÈÎfi ¯ˆÚ›Ô Ù˘ ∫.¢. fiÔ˘ ÌÈ· Á˘Ó·›Î· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ ·fi- ÛÙÔÏÔ˜ (ÙÈÌ¿Ù·È ·fi ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Ì·˜ ÛÙȘ 17 ª·˝Ô˘). ∞Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ ¯ˆÚ›Ô Ô πˆ¿ÓÓ˘ Ô ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ Û¯ÔÏÈ¿˙ÂÈ: «§ÂfiÓÙˆÓ Á·Ú ıÂÚ- ÌfiÙÂÚ·È ·È ÙfiÙ Á˘Ó·›Î˜ ‹Û·Ó, ‰È·ÓÂÌfiÌÂÓ·È ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ·ÔÛÙfi- ÏÔ˘˜... ‚·‚·›, fiÛË Ù˘ Á˘Ó·ÈÎfi˜ Ù·‡Ù˘ Ë ÊÈÏÔÛÔÊ›· ˆ˜ Î·È Ù˘ ÙˆÓ ·ÔÛÙfiÏˆÓ ·ÍȈı‹Ó·È ÚÔÛËÁÔÚ›·˜»3. ™ÙËÓ ¶ÚÔ˜ ºÈÏÈËÛ›Ô˘˜ ÂÈÛÙÔÏ‹ ‰‡Ô Á˘Ó·›Î˜, Ë ∂˘Ô‰›· Î·È Ë ™˘ÓÙ‡¯Ë, ·Ú·Î·ÏÔ‡ÓÙ·È «ÙÔ ·˘Ùfi ÊÚÔÓÂ›Ó ÂÓ Î˘Ú›ˆ» (ºÈÏ. 4, 2) Î·È ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ˆ˜ Û˘Ó·ıÏ‹ÙÚȘ ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘, ÙÔ˘ ∫Ï‹ÌË Î·È ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ Û˘ÓÂÚÁ·ÙÒÓ «ÂÓ Ùˆ ¢·ÁÁÂÏ›ˆ» (ºÈÏ. 4, 3). ∂›Ó·È ÚÔ- Ê·Ó¤˜ fiÙÈ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ‰‡Ô Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ Á˘Ó·›Î˜ Ô˘ ÚÔ˝ÛÙ·- ÓÙ·È Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ºÈÏ›ˆÓ. √ πˆ¿ÓÓ˘ Ô ÃÚ˘- ÛfiÛÙÔÌÔ˜ ÂÚÌËÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙÔ ¯ˆÚ›Ô ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ ¿Ô„Ë fiÙÈ Ë ∂˘Ô‰›· Î·È Ë ™˘ÓÙ‡¯Ë ËÁÔ‡ÓÙ·È Ù˘ ÂΛ ∂ÎÎÏËÛ›·˜: «¢ÔÎÔ‡ÛÈ ‰Â ÌÔÈ ·‡- Ù·È ·È Á˘Ó·›Î˜ ÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔÓ Â›Ó·È Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ù˘ ÂΛ»4.

2. ™¯ÔÏÈ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ ¯ˆÚ›Ô, Ô πˆ¿ÓÓ˘ Ô ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ: «∫·È ԢΠ·ÈÛ¯‡ÓÂÙ·È (Ô ¶·‡ÏÔ˜) Á˘Ó·›Î· Û˘ÏÏÂÈÙÔ˘ÚÁfiÓ Î·ÏÒÓ, ÙÔ Û·Ԙ Ù˘ ÂÎÏÔÁ‹˜ , ·ÏÏ¿ Î·È ÂÁηÏψ›˙ÂÙ·È ÙÔ‡Ùˆ». ¶ÚÔ˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜, √ÌÈÏ›· ÃÃÃ, M. de Montfaucon, Joannis Chrysostomi, opera omnia quae exstant, Ù. 9, ÛÛ. 815- 818 Migne, PG 60, 664 ÂÍ. ∞Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ ƒˆÌ. 16,6 «ª·ÚÈ¿Ì, ‹ÙȘ ÔÏÏ¿ ÂÎÔ›·ÛÂÓ ÂȘ ËÌ¿˜» Ô ÃÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ ¿Ô„Ë fiÙÈ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·Ó¤˜ Á˘- Ó·›Î˜ ‰ÂÓ ·Ó·‰Â›¯ÙËÎ·Ó ÌfiÓÔ ÛÙË ÓËÛÙ›· Î·È ÙËÓ ·ÚÂÙ‹» «·ÏÏ¿ Î·È ÂȘ ÂÙ¤- ÚÔ˘˜ ·ÔÛÙfiÏˆÓ Î·È Â˘·ÁÁÂÏÈÛÙÒÓ ·Ó·‰ÂÍ¿ÌÂÓ·È ‰ÚfiÌÔ˘˜...» √ÌÈÏ›· ÃÃÃπ, Montfaucon, ÛÂÏ. 882, Migne PG 60, 668 ÂÍ. 3. πø. ÃÀ™√™Δ√ª√À, ¶ÚÔ˜ ƒˆÌ·ÈÔ˘˜, √ÌÈÏ›· ÃÃÃπ, Montfaucon 9, ÛÂÏ. 823, Migne PG 60, 670. 4. πø. ÃÀ™√™Δ√ª√À, ¶ÚÔ˜ ºÈÏÈËÛ›Ô˘˜, √ÌÈÏ›· Ãπππ, Montfaucon 11, ÛÂÏ. 545, Migne PG 62, 279.

–530– °À¡∞π∫∞ ∫∞π ∂∫∫§∏™π∞ π‰È·›ÙÂÚË ÂÓÙ‡ˆÛË ÚÔηÏ› Ô ‚›Ô˜ Î·È Ë ‰Ú¿ÛË Ù˘ ÈÛ·ÔÛÙfi- ÏÔ˘ Î·È ÚˆÙÔÌ¿ÚÙ˘ÚÔ˜ £¤ÎÏ·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ·ÊËÁÂ›Ù·È ¤Ó· ·fi- ÎÚ˘ÊÔ ¤ÚÁÔ, ÔÈ «¶Ú¿ÍÂȘ ¶·‡ÏÔ˘ (Î·È £¤ÎÏ˘)»5. ∏ £¤ÎÏ· ÚÔ- ÛÂÏ·ÂÙ·È ÛÙÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi Î·È Á›ÓÂÙ·È Ì·ı‹ÙÚÈ· ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ fiÙ·Ó ÂΛÓÔ˜ ÂÈÛΤÙÂÙ·È ÙÔ πÎfiÓÈÔ. ¢ÈÒÎÂÙ·È fï˜, ·ÔʇÁÂÈ Ì ı·˘- Ì·ÛÙfi ÙÚfiÔ Ì·ÚÙ˘ÚÈÎfi ı¿Ó·ÙÔ ÛÙËÓ ˘Ú¿ Î·È Î·Ù·Ê‡ÁÂÈ ÛÙËÓ ∞ÓÙÈfi¯ÂÈ·. ∂Λ ‰ÈÒÎÂÙ·È Â›Û˘ Î·È Ô‰ËÁÂ›Ù·È Î·È ¿ÏÈ ÛÙÔ Ì·Ú- Ù‡ÚÈÔ, ·˘Ù‹ ÙË ÊÔÚ¿ Û ıËÚÈÔÌ·¯›·. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ‚›Ô˘ Ù˘ ·Á›·˜ £¤ÎÏ·˜ Â›Ó·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÂÂȉ‹ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ‚·- ÙÈṲ̂ÓË, ÂÓ fi„ÂÈ ÙÔ˘ Ì·ÚÙ˘Ú›Ô˘ Ù˘ ·˘ÙÔ‚·ÊÙ›˙ÂÙ·È. ∂ÓÒ Ù· ¿ÁÚÈ· ˙Ò· ÂÈÛ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÛÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ, Ë £¤ÎÏ· ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛ ÙËÓ ÚÔÛ¢¯‹ Ù˘ ÚÔ˜ ÙÔ £Âfi «ÂÛÙÚ¿ÊË Î·È Â›‰Â fiÚ˘ÁÌ· ̤Á· Ï‹Ú˜ ‡‰·ÙÔ˜ Î·È Â›ÂÓØ ¡˘Ó ηÈÚfi˜ ÏÔ‡Û·Ûı·› ÌÂ. ∫·È ¤‚·ÏÂÓ Â·˘Ù‹Ó ÏÂÁÔ˘Û·Ø ∂Ó Ùˆ ÔÓfiÌ·ÙÈ πËÛÔ‡ ÃÚÈÛÙÔ‡ ˘ÛÙ¤Ú· Ë̤ڷ ‚·Ù›˙ÔÌ·È... ∏ ÌÂÓ Ô˘Ó ¤‚·ÏÂÓ Â·˘Ù‹Ó ÂȘ ÙÔ ‡‰ˆÚ ÂÓ Ùˆ ÔÓfiÌ·ÙÈ πËÛÔ‡ ÃÚÈÛÙÔ‡...»6. ∞ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ë Â›Ó·È Î·È Ë ·Ê‹ÁËÛË ÙÔ˘ ™˘Ó·Í·Ú›Ô˘ Ù˘ ·Á›·˜ £¤- ÎÏ·˜: «...μϤÂÈ ¤Ó· Ï¿ÎÎÔÓ ÁÂÌ¿ÙÔÓ ·fi ÓÂÚfiÓ Î·È ÂÂȉ‹ ÚÔ ÔÏ- ÏÔ‡ ÂÂı‡ÌÂÈ Ó· ‚·ÙÈÛı‹, ‰È· ÙÔ‡ÙÔ ÂÌ‚·›ÓÂÈ Ì¤Û· ÂȘ ÙÔ ÓÂÚfiÓ...»7. ∏ ·Á›· £¤ÎÏ· ÙÈÌ¿Ù·È ·fi ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Ì·˜ ÛÙȘ 24 ™ÂÙÂÌ- ‚Ú›Ô˘ ˆ˜ ÚˆÙÔÌ¿ÚÙ˘˜ Î·È ÈÛ·fiÛÙÔÏÔ˜. ™Â ‰‡Ô ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÙÔ˘ 12Ô˘ Î·È ÙÔ˘ 14Ô˘ ·È. ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ «·fiÛÙÔÏÔ˜»8. √È ÚÔ- ÊÔÚÈΤ˜ ÂÚ› £¤ÎÏ·˜ ·Ú·‰fiÛÂȘ Î·È Ë ·Ê‹ÁËÛË ÙˆÓ «¶Ú¿ÍÂˆÓ ¶·‡ÏÔ˘ (Î·È £¤ÎÏ˘)» ¤¯Ô˘Ó ÂÓۈ̷وı› ÛÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ·Ú¿- ‰ÔÛË Î·È Î·Ù·ÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÛÙ· ™˘Ó·Í¿ÚÈ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜. ÕÍÈÔ˜ ȉȷ›ÙÂÚ˘ ÚÔÛÔ¯‹˜ Î·È ÌÓ›·˜ Â›Ó·È Ô ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi˜ «∞fiÛÙÔÏÔÈ ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiψӻ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ô πfiÏ˘ÙÔ˜ ƒÒ-

5. L. Vouaux, Les Actes de Paul et ses Lettres Apocryphes, Paris 1913. 6. L. Vouaux, ÛÛ. 210-212. 7. ∞Á›Ô˘ ¡ÈÎfi‰ËÌÔ˘ ÙÔ˘ ∞ÁÈÔÚ›ÙÔ˘, ™˘Ó·Í·ÚÈÛÙ‹˜ ÙˆÓ ‰Ò‰Âη ÌËÓÒÓ, Ù. π (™Â- ٤̂ÚÈÔ˜-√ÎÙÒ‚ÚÈÔ˜), £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 5 1985, ÛÂÏ. 195. 8. G. Oxford, Bodleiana, 180, 12. ·È. Î·È ª. Vaticana, 1190, 14 ·È. ‚Ï. Vouaux, ÛÂÏ. 12 ÂÍ.

–531– ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞ Ì˘ ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙȘ Á˘Ó·›Î˜, Ì·ı‹ÙÚȘ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, ÙȘ ÚÒ- Ù˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ Ù˘ ∞Ó¿ÛÙ·Û˘, ηıÒ˜ Î·È Ë Ù˘ÔÏÔÁ›· Ô˘ ÂÈÛ¿ÁÂÈ:

∂‡·, ª˘ÚÔÊfiÚ˜, ™˘Ó·ÁˆÁ‹ °˘Ó·›Î˜ Ù˘ ∞Ó¿ÛÙ·Û˘, ∂ÎÎÏËÛ›·

™ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ∂ÚÌËÓ›· ÛÙÔ ÕÛÌ· ∞ÛÌ¿ÙˆÓ9 Ô πfiÏ˘ÙÔ˜ ƒÒÌ˘ Û¯ÔÏÈ¿˙ÂÈ Ì ÙÚfiÔ ·ÏÏËÁÔÚÈÎfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô Ù˘ ¶.¢. ÕÛÌ· ∞ÛÌ¿- ÙˆÓ. ΔÔ ¯ˆÚ›Ô ∞∞ 3, 1-5 ÂÚÌËÓ‡ÂÙ·È ·ÏÏËÁÔÚÈο Ì ‚¿ÛË Ù· ¯ˆÚ›· ªÙ. 28, 9-10, fiÔ˘ Ô ÃÚÈÛÙfi˜ Û˘Ó·ÓÙ¿ ÙȘ ª˘ÚÔÊfiÚ˜, Î·È ÙÔ πˆ. 20, 14-17, fiÔ˘ Ô ÃÚÈÛÙfi˜ Ê·ÓÂÚÒÓÂÙ·È ÛÙË ª·Ú›· ÙË ª·- Á‰·ÏËÓ‹ Î·È Û˘ÓÔÌÈÏ› Ì·˙› Ù˘. ∏ Û˘Ó¿ÓÙËÛË ÙÔ˘ ∞Ó·ÛÙË̤ÓÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Ì ÙȘ Ì·ı‹ÙÚȤ˜ ΔÔ˘ Â›Ó·È Ë ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ı· ÛËÌ¿ÓÂÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ™˘Ó·ÁˆÁ‹˜ Î·È ÙËÓ ·ÊÂÙËÚ›· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∏ ˘¤Ú‚·ÛË ·˘Ù‹ Î·È Ë ÌÂÙ¿‚·ÛË ·fi ÙË ™˘Ó·ÁˆÁ‹ ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, ·fi ÙËÓ ·Ï·È¿ ∂‡· ÛÙË Ó¤· ∂‡·, Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÂ›Ù·È Ì¤Ûˆ ÙÔ˘ ‰¤Ó‰ÚÔ˘ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Ô˘ Â›Ó·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ÃÚÈÛÙfi˜. ™˘ÓÙÂÏ›- Ù·È ‰Â ηٿ ÙËÓ ÒÚ· ÂΛÓË Ô˘ Ô ∫‡ÚÈÔ˜ Û˘Ó·ÓÙ¿ ÙȘ Ì·ı‹ÙÚȤ˜ ΔÔ˘, ÙȘ ·ÔÛÙ¤ÏÏÂÈ Ó· ·Ó·ÁÁ›ÏÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙË ¯·ÚÌfiÛ˘ÓË ·ÁÁÂÏ›· ÎÈ ÂΛӘ ÂÈı·Ú¯ÒÓÙ·˜ ÛÙË ı›· ÂÓÙÔÏ‹ ÙÚ¤¯Ô˘Ó Ó· ‰È·- ÎËÚ‡ÍÔ˘Ó ÙËÓ ∞Ó¿ÛÙ·ÛË. ŒÙÛÈ ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ Ô˘ ı· ÎËÚ‡ÍÔ˘Ó ·ÚÁfi- ÙÂÚ· ÙÔ ¯·ÚÌfiÛ˘ÓÔ Ì‹Ó˘Ì· Ù˘ ∞Ó¿ÛÙ·Û˘, «‰È‰¿ÛÎÔÓÙ·È» ·˘Ùfi ÙÔ ¯·ÚÌfiÛ˘ÓÔ Ì‹Ó˘Ì· ÚÒÙ· ·fi ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Ì·ı‹ÙÚȘ – ª˘- ÚÔÊfiÚ˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Ì ÂÓÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ∞Ó·ÛÙ¿ÓÙÔ˜. √È Á˘Ó·›Î˜ – Ì·ı‹ÙÚȘ Á›ÓÔÓÙ·È Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi «∞fiÛÙÔÏÔÈ ÙˆÓ ∞ÔÛÙfi- ψӻ, «∞fiÛÙÔÏÔÈ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ∞ÔÛÙfiÏÔ˘˜», «∞fiÛÙÔÏÔÈ ÃÚÈÛÙÔ‡» Î·È Û˘Ì‚ÔÏ›˙Ô˘Ó ÙË Ó¤· ∂‡·10. ∞˘Ùfi˜ Ô Ù‡Ô˜ Ù˘ Ó¤·˜ ∂‡·˜ ÔÓÔ-

9. ‚Ï. N. Bonwetsch (45g.), Hippolyts Kommentar zum Hohenlied auf Grund von N. Marrs Ausgabe des grusinischen Textes, Leipzig 1902, TU 23, 1, 2, a b c, Leipzig 1902, ∫ÂÊ. XXV. 10. ∞Ó·Ï˘ÙÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ‚Ï. Constantina Peppa, Die Töcher der Kirche Christi und die frohe Botschaft des Sohnes Gottes, Kateriri 1998, ÛÛ. 114-124.

–532– °À¡∞π∫∞ ∫∞π ∂∫∫§∏™π∞ Ì¿˙ÂÙ·È ∞fiÛÙÔÏÔ˜ ÁÈ·Ù› Ì ÙËÓ ˘·ÎÔ‹ ÛÙÔ ı¤ÏËÌ· ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ Ô˘ ÙËÓ ·ÔÛÙ¤ÏÏÂÈ Ó· ‰È·ÎËÚ‡ÍÂÈ ÙËÓ ∞Ó¿ÛÙ·ÛË, ‰ÈÔÚıÒÓÂÈ ÙËÓ ·Ó˘·ÎÔ‹ Ù˘ ·Ï·È¿˜ ∂‡·˜. ∏ Ó¤· ∂‡· ‰ÂÓ ÎËÚ‡ÙÙÂÈ ÙËÓ Ï¿ÓË, ·ÏÏ¿ ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·, ‰Â ʤÚÓÂÈ ÙÔ ı¿Ó·ÙÔ, ·ÏÏ¿ ÙË ˙ˆ‹. ø˜ Ù‡Ô˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ë Ó¤· ∂‡· ·›ÚÓÂÈ Ó¤· ÌÔÚÊ‹ Î·È Á›ÓÂÙ·È Î·ÈÓÔ‡- ÚÈ· ·fi ÙÔÓ ∫‡ÚÈÔ. °›ÓÂÙ·È ‚ÔËıfi˜ ÙÔ˘ ∞‰¿Ì Î·È Ô‰ËÁ› ÛÙË Ûˆ- ÙËÚ›·, ÁÈ·Ù› ¤Ú¯ÂÙ·È Ó· ‰È‰¿ÍÂÈ Î·È Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ ÙË ¯·ÚÌfiÛ˘ÓË ·Ï‹ıÂÈ· Ù˘ ∞Ó¿ÛÙ·Û˘, ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ Ù˘ §‡ÙÚˆÛ˘. ∞fi Ù· ·Ú·¿Óˆ ‰È·ÈÛÙÒÓÔÓÙ·È Ù· ÂÍ‹˜: – √ πËÛÔ‡˜ ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙȘ ÔÌ¿‰Â˜ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘, ÂÚÈ- ÛÙÔȯÈ˙fiÙ·Ó Î·È ·fi Á˘Ó·›Î˜ Ì·ı‹ÙÚȘ, ÛÙȘ Ôԛ˜ ¤‰ÂȯÓ ÙÔÓ ›‰ÈÔ Û‚·ÛÌfi fiˆ˜ Î·È ÛÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘ Î·È Û˘ÌÂÚÈÊÂÚfiÙ·Ó Û’ ·˘Ù¤˜ fiˆ˜ Î·È Û’ ÂΛÓÔ˘˜. ∏ ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ Ì·ı‹ÙÚȘ Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ Á˘Ó·›Î˜ ‹Ù·Ó ·Û˘Ó‹ıÈÛÙË ÁÈ· Ù· ıÚËÛ΢ÙÈο ‹ıË Î·È ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û˘Ó‹ıÂȘ Ù˘ ÈÔ˘‰·˚- ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. – √ ∞Ó·ÛÙ¿˜ ∫‡ÚÈÔ˜ Â¤ÏÂÍ ÙȘ ÈÛÙ¤˜ ÙÔ˘ Ì·ı‹ÙÚȘ ÁÈ· Ó· Á›ÓÔ˘Ó ÔÈ ÚÒÙ˜ ·Ô‰¤ÎÙ˜ ÙÔ˘ ·Ó·ÛÙ¿ÛÈÌÔ˘ ÌËӇ̷ÙÔ˜ Î·È ÙȘ ·¤ÛÙÂÈÏ ӷ ÙÔ ‰È·ÎËÚ‡ÍÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜. √È Ì·ı‹ÙÚȘ ˘¿- ÎÔ˘Û·Ó ÛÙËÓ ÂÓÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÎÈ ¤ÁÈÓ·Ó ¤ÙÛÈ «∞fiÛÙÔÏÔÈ ÃÚÈÛÙÔ‡» Î·È «∞fiÛÙÔÏÔÈ ÙˆÓ ∞ÔÛÙfiψӻ. ΔÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi Ú¤ÂÈ Ó· ÏËÊı› ÛÔ‚·Ú¿ ˘’ fi„ÈÓ ÁÈ· ÙËÓ ÔÚı‹ ÂÚÌËÓ›· Î·È Î·Ù·ÓfiËÛË Î¿ÔÈˆÓ ¯ˆÚ›ˆÓ (fiˆ˜ .¯. ∞ã ∫ÔÚ. 14, 34-36) Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ı¤ÙÔ˘Ó fiÚÔ˘˜ Î·È ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜ ÛÙË Á˘Ó·ÈΛ· ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·. ŸÙ·Ó Ô ∫‡ÚÈÔ˜ ÂÈ- ϤÁÂÈ Ó· ÂÌÊ·ÓÈÛı› ÚÒÙ· ÛÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Ì·ı‹ÙÚȘ, ‰ÂÓ ‰›ÓÂÈ ÂÓÙÔÏ‹ ÛÈÁ‹˜ Î·È ·‰Ú¿ÓÂÈ·˜. ∞ÓÙ›ıÂÙ· Ë ·ÔÛÙÔÏ‹ Ô˘ ÙÔ˘˜ ·Ó·ı¤ÙÂÈ Â›Ó·È Ó· ÌÈÏ‹ÛÔ˘Ó, Ó· ¿ÓÂ Î·È Ó· ‰È·ÎËÚ‡ÍÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ·˘Ùfi Ô˘ ›‰·Ó Î·È ¿ÎÔ˘Û·Ó. ™ÙÔ ÍÂΛÓËÌ· Ù˘ Ó¤·˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, Â›Ó·È ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Ì·ı‹ÙÚȘ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ ÂΛӘ Ô˘ ÌÈÏ¿Ó ÂÓÒ ÔÈ ¿Ó‰Ú˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÂΛÓÔÈ Ô˘ ·ÎÔ‡ÓÂ Î·È ÏËÚÔÊÔÚÔ‡- ÓÙ·È ÚÒÙ· ·fi ·˘Ù¤˜ ÁÈ· ÙÔ ¯·ÚÌfiÛ˘ÓÔ ·Ó·ÛÙ¿ÛÈÌÔ Ì‹Ó˘Ì· Ô˘ ·ÚÁfiÙÂÚ· ı· ‰È·ÎËÚ˘¯ı› Û’ ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË. – ™ÙÔ ƒˆÌ. 16, 7 Ô ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ Î·È Ë πÔ˘Ó›· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ˆ˜

–533– ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞ «Â›ÛËÌÔÈ ÂÓ ÙÔȘ ·ÔÛÙfiÏÔȘ». √ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi˜ ÌÈ·˜ Á˘Ó·›Î·˜, Ù˘ πÔ˘Ó›·˜, ˆ˜ ‰È·ÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ·ÔÛÙfiÏÔ˘ ‰Â Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÍÂÓ›˙ÂÈ ‹ Ó· ÚÔ- ηÏ› ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÛÙËÓ ÚÒÈÌË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Î·È ÙËÓ ·ÙÂÚÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·- Ù›·. ΔÔ ›‰ÈÔ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Î·È Ì ÙÔÓ ·˘ÙÔ‚·ÙÈÛÌfi Ù˘ ∞Á›·˜ £¤ÎÏ·˜. – ™Â ‰È¿ÊÔÚ· ÛËÌ›· Ù˘ ∫.¢. Á›ÓÂÙ·È ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙȘ ‰Ú·ÛÙË- ÚÈfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ. ™Â ÌÈ· ÂÔ¯‹ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ·ÎfiÌ· ‰È·ÌÔÚʈı› ıÂÛÌÔıÂÙË̤ӷ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο ·ÍÈÒÌ·Ù·-ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ·˘Ù¤˜ ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È Ó· Û˘ÓÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È Î·È Ó· Û˘Ó·ıÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙÔ˘˜ ·ÔÛÙfiÏÔ˘˜ ÁÈ· ÙË ‰È¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ∂˘·Á- ÁÂÏ›Ô˘, Ó· ÚÔ˝ÛÙ·ÓÙ·È ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, Ó· ηÙË¯Ô‡Ó Î·È Ó· Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÔÈÎÈÏÔÙÚfiˆ˜ ÛÙËÓ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, οÓÔÓÙ·˜ Ú¿ÍË ÛÙËÓ ÚˆÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔ «Ô˘Î ¤ÓÈ ¿ÚÛÂÓ Î·È ı‹Ï˘Ø ¿ÓÙ˜ Á·Ú ˘Ì›˜ ÂȘ ÂÛÙ¤ ÂÓ ÃÚÈÛÙÒ πËÛÔ‡» (°·Ï. 3, 28). ŸÙ·Ó ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ë ÛÙ·ıÂÚÔÔ›ËÛË Î·È ıÂÛÌÔı¤ÙËÛË ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ ·ÍȈ̿وÓ-ÏÂÈÙÔ˘ÚÁËÌ¿ÙˆÓ, Ë Á˘Ó·ÈΛ· Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ÙȘ Ù¿ÍÂȘ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ‰È·ÎfiÓˆÓ Î·È ÙˆÓ ¯ËÚÒÓ. ™ÙË Û˘Úȷ΋ ¢È‰·Ûηϛ· (Ô ∂ÈÊ¿ÓÂÈÔ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ «¢È·Ù¿ÍÂȘ ÙˆÓ ·ÔÛÙfiψӻ), ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ 3Ô˘ ·È. Ô˘ ÂÚȤ¯ÂÈ ÂÎ- ÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ‰È·Ù¿ÍÂȘ Î·È Î·ÓfiÓ˜11, Á›ÓÂÙ·È Ë ÚÒÙË ÂÌÊ¿ÓÈÛË Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ˆ˜ ÊÔÚ¤· ÂÓfi˜ Â›ÛËÌÔ˘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ·ÍÈÒÌ·ÙÔ˜- ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹Ì·ÙÔ˜, ·˘Ùfi Ù˘ ‰È·ÎfiÓÔ˘. ∏ Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ·ÓÙÈÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ πÁÓ¿ÙÈÔ˘ ∞ÓÙÈԯ›·˜12 ∂›ÛÎÔÔ˜ - £Âfi˜ ¶ÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔÈ - ∞fiÛÙÔÏÔÈ Ô ‰È¿ÎÔÓÔ˜ - πËÛÔ‡˜ ÃÚÈÛÙfi˜ Î·È ÙÔ˘ ¶ÔχηÚÔ˘ ™Ì‡ÚÓ˘ ¯‹Ú˜ - ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔ £ÂÔ‡

11. BÏ. A. Altaner/A. Stuiber, Patrologie, Freiburg in Br. 81978Ø J. Quasten, Patrology II, Utrecht–Antwerp 41975. 12. BÏ. J. Fischer, Die Apostolischen Väter, Schriften des Urchristentums, Darmstadt 91986.

–534– °À¡∞π∫∞ ∫∞π ∂∫∫§∏™π∞

ÂÌÏÔ˘Ù›˙ÂÙ·È ÛÙË ¢È‰·Ûηϛ· Ì ÙËÓ ·ÓÙÈÛÙÔȯ›·13 Ë ‰È¿ÎÔÓÔ˜ - ÕÁÈÔ ¶Ó‡̷ ∫‡ÚÈÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ‰È·ÎfiÓÔ˘ ÛÙË Û˘ÚÈ·Ó‹ ¢È‰·Ûηϛ· Â›Ó·È Ó· ‚ÔËı¿ ÙÔÓ ∂›ÛÎÔÔ Î·Ù¿ ÙË μ¿ÙÈÛË Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È Ó· ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙËÓ Î·Ù‹¯ËÛË ÙˆÓ ÓÂÔ‚·ÙÈṲ̂ӈÓ14. ∏ Ù¿ÍË ÙˆÓ ¯ËÚÒÓ Ô˘ ÛÙË ¢È- ‰·Ûηϛ· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÌÂÙ¿ ÙÔ˘˜ ÎÏËÚÈÎÔ‡˜ Î·È ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ Ï·˚ÎÔ‡˜, ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÚÈ· ÊÚÔÓÙ›‰· ÙËÓ ÚÔÛ¢¯‹ ÁÈ· ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ¤ÚÁ· ·Á¿˘ Î·È ÁÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·15. ™ÙÔ˘˜ ∫·ÓfiÓ˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ÙˆÓ ·Á›ˆÓ ·ÔÛÙfiÏˆÓ ¤ÚÁÔ ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ 4Ô˘ ·È. ÁÓˆÛÙfi Î·È ˆ˜ ∞ÔÛÙÔÏÈΤ˜ ¢È·Ù¿ÍÂȘ ·Ó·- ʤÚÂÙ·È Ì·˙› Ì ÙÔ˘˜ ∂ÈÛÎfiÔ˘˜, ÙÔ˘˜ ¶ÚÂÛ‚˘Ù¤ÚÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ¢È·ÎfiÓÔ˘˜ Ë Ù¿ÍË ÙˆÓ ¯ËÚÒÓ, Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ ¤ÚÁÔ ÙËÓ ÚÔÛ¢¯‹, ÙËÓ ÚÔÊËÙ›· («Î·È ÚÔ˜ Ù·˜ ·Ôηχ„ÂȘ ÂÚ› Ô˘ ·Ó ‰¤Ë») Î·È ÙË ÊÚÔÓÙ›‰· ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Ô˘ ·ÛıÂÓÔ‡Ó16. ΔÔ Â›ÛËÌÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ·Í›ˆÌ·-ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ ‰È·ÎfiÓÔ˘ Û˘Ó·ÓÙ¿ÌÂ Î·È ¿ÏÈ ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ 4Ô˘ ·È. Ô˘ ʤÚÂÈ ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ¢È·- Ù·Á·› ÙˆÓ ·Á›ˆÓ ·ÔÛÙfiψÓ17. ∫·È Â‰Ò ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ÙËÓ Ù˘ÔÏÔÁ›·: ∂›ÛÎÔÔ˜ - £Âfi˜ Ô ‰È¿ÎÔÓÔ˜ - ÃÚÈÛÙfi˜ Ë ‰È¿ÎÔÓÔ˜ - ÕÁÈÔ ¶Ó‡̷ ¶ÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔÈ - ∞fiÛÙÔÏÔÈ ¯‹Ú˜ - ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔ £ÂÔ‡

13. BÏ. A. Vööbus, The Didaskalia Apostolorum in Syriac, Louvain 1979, ÛÂÏ. 100 (Didaskalia IX). 14. Didaskalia XVI, Vööbus ÛÂÏ. 156. 15. Didaskalia XV, Vööbus ÛÂÏ. 144. 16. ∫ÂÊ. 21, ‚Ï. ∞. Harnack, Die Lehre der zwölf Apostel nebst Untersuchungen zur ältesten Geschichte der Kirchenverfassung und des Kircheurechts TU 2, 1 -2, Leipzig 1884, ÛÂÏ. 235. 17. BÏ. M. Metzger, Les Constitutions Apostolique, Ù. 1, Paris 1985, ÛÛ. 13-94

–535– ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞

™‡Ìʈӷ Ì ÙÔ Ù˘ÈÎfi Ô˘ ·Ú·Ù›ıÂÙ·È ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô VIII ÙˆÓ ¢È·- Ù·ÁÒÓ Î·È Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ηıÔÚ›˙ÂÈ Ô ·fiÛÙÔÏÔ˜ μ·ÚıÔÏÔÌ·›Ô˜, Ô ∂›ÛÎÔÔ˜, ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÚÂÛ‚˘ÙÂÚ›Ô˘, ÙˆÓ ‰È·ÎfiÓˆÓ Î·È ÙˆÓ ‰È·ÎÔÓÈÛÛÒÓ, ÂÈı¤ÙÂÈ Ù· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ ÛÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ Ù˘ ÚÔ¯ÂÈÚÈ˙fiÌÂ- Ó˘ ÛÙË ‰È·ÎÔÓ›· Á˘Ó·›Î·˜, ÂÎʈÓ› ÙËÓ Î·ıÈÂڈ̤ÓË Â˘¯‹ Î·È ·- ڷηÏ› ÁÈ· ÙËÓ ¤Ï¢ÛË Î·È ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜18. Ÿˆ˜ Î·È ÛÙË ¢È‰·Ûηϛ· ¤ÙÛÈ Î·È ÛÙȘ ¢È·Ù·Á¤˜ Ë ‰È¿ÎÔÓÔ˜ ‚ÔËı¿ ÙÔÓ ∂›ÛÎÔÔ Î·Ù¿ ÙË μ¿ÙÈÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ¤¯ÂÈ ˘fi ÙËÓ Â›‚Ï„‹ Ù˘ Î·È ÙË ÊÚÔÓÙ›‰· Ù˘ ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Ù˘ ÂÎÎÏË- ÛÈ·ÛÙÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. ∏ Ù¿ÍË ÙˆÓ ¯ËÚÒÓ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÚÈÔ Ì¤ÏËÌ¿ Ù˘ ÙËÓ ÚÔÛ¢¯‹. ™ÙÔ ·fiÎÚ˘ÊÔ ¤ÚÁÔ ¢È·ı‹ÎË ÙÔ˘ ∫˘Ú›Ô˘ ËÌÒÓ πËÛÔ‡ ÃÚÈÛÙÔ‡, ÁÚ·Ì̤ÓÔ ÙÔÓ 5Ô ·È.19, ÔÈ ¯‹Ú˜ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¤¯Ô˘Ó ¤Ó· Â›ÛËÌÔ Î·È ·Ó·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ·Í›ˆÌ·, ÂÓÒ Ô ÚfiÏÔ˜ ÙˆÓ ‰È·ÎÔÓÈÛ- ÛÒÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜. ∞ÍÈÔÚfiÛÂÎÙË Â›Ó·È Ë ı¤ÛË Ô˘ η٤¯Ô˘Ó ÔÈ ¯‹Ú˜ ηٿ ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘ ∞Á›·˜ ∞Ó·ÊÔÚ¿˜ ÛÙÔ ÈÂÚfi ı˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔ. √ ∂›ÛÎÔÔ˜ ÛÙ¤ÎÂÙ·È ÛÙË Ì¤ÛË, ›Ûˆ ÙÔ˘ Î·È ·fi ÙȘ ‰‡Ô Ï¢ڤ˜ ÔÈ ÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔÈ, ›Ûˆ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÂÛ‚˘Ù¤ÚÔ˘˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ‰ÂÍÈ¿ ÔÈ ‰È¿ÎÔÓÔÈ Î·È ›Ûˆ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔ˘˜ Ù˘ ·ÚÈÛÙÂÚ‹˜ ÏÂ˘Ú¿˜ ÔÈ ¯‹Ú˜20. √È ¯‹Ú˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÙË ¢È·ı‹ÎË, ‰È·ÎÔÓÔ‡Ó ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ·˜ Î·È ‚ÔËıÒÓÙ·˜ ÛÙË μ¿- ÙÈÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ, ηÙ˯ÒÓÙ·˜ Ù˜ Î·È ÊÚÔÓÙ›˙ÔÓÙ·˜ ÁÈ· ÙȘ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ·Ó¿ÁΘ. ∏ ÚÔÛ¢¯‹ Î·È Ù· ¤ÚÁ· ·Á¿˘ ›- Ó·È Â›Û˘ ·Ó·fiÛ·ÛÙÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ ÙÔ˘˜. π‰È·›ÙÂÚÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÚÔÍÂÓ› ÙÔ ıÂÛÌÔıÂÙË̤ÓÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ·Í›ˆÌ·-ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰È·ÎfiÓÔ˘ ηıÒ˜ Î·È ÙÔ Ù˘ÈÎfi ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜21 Ù˘, fiˆ˜ ·˘Ùfi ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ·Ï·ÈfiÙÂÚË ‚˘-

18. VIII, 20 M. Metzger, z. III, ÛÛ. 220-223. 19. BÏ. I.E. Rahmani, Testamentum domini nostri Jesu Christi, Hildesheim 1968. 20. BÏ. Rahmani, ÛÛ. 35–37. 21. °È· ÙÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ Ô˘ Û˘ÓËÁÔÚÔ‡Ó ˘¤Ú Ù˘ ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜ (Î·È fi¯È ·Ï‹˜ ¯ÂÈ- ÚÔıÂÛ›·˜) ‚Ï. ∂. £∂√¢øƒ√À, ∏ «ÃÂÈÚÔÙÔÓ›·» ‹ «ÃÂÈÚÔıÂÛ›·» ÙˆÓ ¢È·ÎÔÓÈÛ- ÛÒÓ, ∞ı‹Ó· 1954Ø Constantina Peppa, ‚Ï. ·Ú·¿Óˆ, ÛÛ. 249-271Ø C. Vagaggini,

–536– °À¡∞π∫∞ ∫∞π ∂∫∫§∏™π∞ ˙·ÓÙÈÓ‹ ·Ú¿‰ÔÛË. ΔÔ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈÎfi ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›·˜ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ‰È·- ÎfiÓÔ˘ Ì¿˜ ·Ú·ı¤ÙÂÈ ·Ó·Ï˘ÙÈο Ô ÎÒ‰Èη˜ Barberini (B) ÙÔ˘ 8Ô˘ ‹ ·Ú¯¤˜ ÙÔ‡ 9Ô˘ ·È. ηıÒ˜ Î·È ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔÈ ÎÒ‰ÈΘ. – ∏ ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›· Ù˘ ‰È·ÎfiÓÔ˘ ÙÂÏÂ›Ù·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ £. §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∞Á›· ∞Ó·ÊÔÚ¿22 ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙËÓ ∞Á›· ΔÚ¿Â˙· – √ ∂›ÛÎÔÔ˜ ÂÈı¤ÙÂÈ Ù· ¯¤ÚÈ· ÛÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ Ù˘ ¯ÂÈÚÔÙÔÓÔ˘- ̤Ó˘ Î·È ÂÎʈÓ› ÙȘ ‰‡Ô ηıÔÚÈṲ̂Ó˜ ÁÈ· ÙË ¯ÂÈÚÔÙÔÓ›· Ù˘ Á˘- Ó·›Î·˜ ‰È·ÎfiÓÔ˘ ÚÔÛ¢¯¤˜. – ∫·ÙfiÈÓ ÂÈı¤ÙÂÈ Á‡Úˆ ·fi ÙÔÓ ÙÚ¿¯ËÏfi Ù˘ ÙÔ ‰È·ÎÔÓÈÎfi ÔÚ¿ÚÈÔ. – Δ˘ ÌÂÙ·‰›‰ÂÈ ÙË £Â›· ∫ÔÈÓˆÓ›·, Î·È – Δ˘ ÚÔÛʤÚÂÈ ÙÔ πÂÚfi ¢ÈÛÎÔfiÙËÚÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô Ë ÓÂÔ¯ÂÈÚÔÙÔÓË- ̤ÓË ·›ÚÓÂÈ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· Ù˘ Î·È ÙÔ ÙÔÔıÂÙ› Í·Ó¿, ÌfiÓË Ù˘, ¿Óˆ ÛÙËÓ ∞Á›· ΔÚ¿Â˙·. ΔÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë ‰È¿ÎÔÓÔ˜ ‰ÂÓ ÌÂÙ·‰›‰ÂÈ ÙËÓ £. ∫ÔÈÓˆÓ›· ÛÙÔ˘˜ ÈÛÙÔ‡˜, Ê·ÓÂÚÒÓÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÈÂÚ·ÙÈο ηı‹ÎÔÓÙ·. ΔÔ fiÙÈ fï˜ ‰¤¯ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ∂›ÛÎÔÔ ÙÔ πÂÚfi ¶ÔÙ‹ÚÈÔ, ÙÔ ·›ÚÓÂÈ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· Ù˘ Î·È ÙÔ ÙÔÔıÂÙ› Ë ›‰È· ÛÙËÓ ∞Á›· ΔÚ¿Â˙·, ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÔÎÏÂÈṲ̂ÓË ·fi ÙÔ πÂÚfi £˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔ. ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÛÙË Û˘Ì- ‚ÔÏÈ΋ ·˘Ù‹ ΛÓËÛË ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È ÌÈ· ÂÛˆÙÂÚÈ΋ Î·È È‰È¿˙Ô˘Û· Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ‰È·ÎfiÓÔ˘, ÙÔ˘ πÂÚÔ‡ £˘ÛÈ·ÛÙËÚ›Ô˘ Î·È ÙÔ˘ ª˘ÛÙËÚ›Ô˘ Ù˘ £Â›·˜ ∂˘¯·ÚÈÛÙ›·˜.

∏ ÛÙ·‰È·Î‹ ÂͤÏÈÍË, ‰È·ÌfiÚʈÛË Î·È ıÂÛÌÔı¤ÙËÛË ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·- ÛÙÈÎÒÓ ‰È·ÎÔÓËÌ¿ÙˆÓ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁËÌ¿ÙˆÓ Û ηıÔÚÈṲ̂ӷ ÂÎÎÏË- ÛÈ·ÛÙÈο ·ÍÈÒÌ·Ù·, fiˆ˜ ·˘Ù¿ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·È Ì¤Û’ ·fi ÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ‚·ıÌÔ‡˜ Ù˘ πÂÚˆÛ‡Ó˘, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ÌÈ· Ó¤· ηٿÛÙ·ÛË ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, Ô˘ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÈ ÙËÓ ÂÓÂÚÁfi Á˘Ó·ÈΛ· ‰Ú¿ÛË. ∏ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔ›ËÛË Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ πÂÚ·ÔÛÙÔ-

L’ ordinazione delle diaconesse nella tradizione greca e bizantina, Orientalia Christiana Periodica, Roma 1974, c. 145–189. 22. ªÔÚ› fï˜ Ó· ÙÂÏÂÛı› Î·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ¶ÚÔËÁÈ·Ṳ̂Ó˘.

–537– ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞ Ï‹˜ Î·È Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ·Ô‰˘Ó·ÌÒÓÂÙ·È Î·È ¯¿ÓÂÈ ÙÔ ‰˘Ó·ÌÈÛÌfi Ô˘ ·ÚÔ˘Û›·˙ ÛÙȘ ÚÒÙ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙË- Ù˜. ∞ÏÏ¿ ·˘Ù‹ Ë ·Ô‰˘Ó¿ÌˆÛË ÙÔ˘ ÂÓÂÚÁÔ‡ ÚfiÏÔ˘ Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ‰Â Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Û˘Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Î·È Ó· Û˘Ó¿‰ÂÈ Ì ÙÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ‰fiÁÌ·, ÙËÓ ÔÚı‹ ›ÛÙË Î·È ÙËÓ Ô˘Û›· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡. °È· ÙË ‰È·ÌfiÚ- ʈÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ Ó¤·˜ ηٿÛÙ·Û˘ ¢ı‡ÓÔÓÙ·È ¿ÏÏÔÈ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜23. ŸÌˆ˜, ¤ÛÙˆ Î·È Ì ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜, Ô Á˘Ó·ÈΛԘ ‰˘Ó·ÌÈÛÌfi˜ ‚Ú›ÛÎÂÈ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÎÊÚ·ÛÙ› ̤ے ·fi ÙȘ Ù¿ÍÂȘ ÙˆÓ ¯ËÚÒÓ Î·È ÙÔ È‰È¿˙ÔÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ·Í›ˆÌ·-ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ ‰È·ÎfiÓÔ˘. ¶·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Î·È Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˘’ fi„ÈÓ ÙËÓ ÔÚ›· Ù˘ Á˘- Ó·ÈΛ·˜ ·ÚÔ˘Û›·˜ Î·È ‰Ú¿Û˘ ·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡ Ò˜ Û‹- ÌÂÚ· Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ÌÔÚ› Ó· ı¤ÛÂÈ ÛÙȘ ÛˆÛÙ¤˜ ÙÔ˘ ‚¿ÛÂȘ ÙÔ ˙‹ÙËÌ· °˘Ó·›Î· Î·È ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È Ó· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂÈ (Ì ·ÊÂÙËÚ›· ÙÔ Û‚·ÛÌfi ÙfiÛÔ Ù˘ ‰È΋˜ Ù˘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ·˜ fiÛÔ Î·È Ù˘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ¿Ï- ψÓ, ÂÊfiÛÔÓ ·˘Ù‹ Ë È‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· ‰ÂÓ ·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ¢fiÁÌ·) Ù· ÔÚı¿ Ï·›ÛÈ· ¿Óˆ ÛÙ· ÔÔ›· ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ·˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Û˘˙‹ÙËÛ˘ ¯ˆÚ›˜ Ó· ‚Ï¿„ÂÈ ÙËÓ ·ÚÌÔÓÈ΋ Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ∂ÎÎÏË- ÛÈÒÓ Î·È Ó· ·ÚÂÌÔ‰›ÛÂÈ ÙÔÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ‰È¿ÏÔÁÔ.

23. ∏ ·Ó·˙‹ÙËÛË ÙˆÓ ÏfiÁˆÓ Î·È ÙˆÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ Ô˘ Ô‰‹ÁËÛ·Ó ÛÙËÓ ·Ô- ‰˘Ó¿ÌˆÛË Ù˘ ÂÓÂÚÁÔ‡ ‰Ú¿Û˘ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÛÙÔÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ¯ÒÚÔ ÌÔ- Ú› Ó· Á›ÓÂÈ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÌÈ·˜ Ó¤·˜ ¤Ú¢ӷ˜ Î·È ÌÂϤÙ˘.

–538– ∏ ™∏ª∞™ÿ∞ Δ√À ¶∞°∫Ÿ™ªπ√À ™À¡∂¢ƒÿ√À «∂∫∫§∏™ÿ∞ ∫∞π ∫√π¡ø¡ÿ∞» (°∂¡∂⁄∏ 1966) ∫∞π ∏ ª∂£√¢√§√°ÿ∞ Δ√À – ªπ∞ √ƒ£Ÿ¢√•∏ ∫ƒπΔπ∫◊ £∂flƒ∏™∏

πø∞¡¡∏ ™. ¶∂Δƒ√À ∫∞£. ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À £∂™™∞§√¡π∫∏™

ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ∞‰ÚÈ·ÓÔ˘fiψ˜ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ ¶··Ó‰Ú¤Ô˘, √ ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÁÓˆÚ›˙ˆ Â‰Ò Î·È ÙÚÈ¿ÓÙ· ¤ÓÙ ¯ÚfiÓÈ·, Â›Ó·È ¿Ó- ıÚˆÔ˜ ·ÓÔÈÎÙfi˜ ÛÙÔ ‰È¿ÏÔÁÔ Ì fiÏÔ˘˜ Î·È ÁÈ· fiÏ· Ù· ÊϤÁÔÓÙ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ··Û¯ÔÏÔ‡Ó ÙȘ ∂ÎÎÏËۛ˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜. ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙfi˜ ÁÈ· ÙȘ ÚÔÛ¿ıÂȤ˜ ÙÔ˘ Ì ÛÙfi¯Ô ÙËÓ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙˆÓ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ÛÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›·. ¶¿ÓÙÔÙ ÎÔÈÓˆÓÈο ¢·›ÛıËÙÔ˜, ¤¯ÂÈ ·Û¯ÔÏË- ı› Ì ‰È¿ÊÔÚ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙÔ˘ Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, Ì ‚·ÛÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ‰ÈÎ·ÈˆÌ¿ÙˆÓ Î·È Ì ÙËÓ Î·Ù·Í›ˆÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ∞ÎfiÌË, ÂӉȷʤÚÂÙ·È ¤ÓÙÔÓ· ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ·fi ̤ÚÔ˘˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÎÒÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÎÔÈÓˆÓ›·. ø˜ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ ‰Â›ÁÌ· ıÂÚÌÒÓ Â˘¯·ÚÈÛÙÈÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ·Á¿Ë Ì ÙËÓ ÔÔ›· Ì ÂÚȤ‚·ÏÏ ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ ÌÔ˘ ÛÙËÓ ∂Ï‚ÂÙ›· Î·È ÙËÓ ·Á·ÛÙ‹ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì·˜ ÙÔ˘ ·ÊÈÂÚÒÓˆ ÙÔ Î›- ÌÂÓÔ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı›. ΔÔ Î›ÌÂÓÔ ·˘Ùfi ‰È·‚¿ÛÙËΠˆ˜ ÂÈÛ‹ÁËÛË ÛÙËÓ ·ÓËÁ˘ÚÈ΋ ÂΉ‹ÏˆÛË Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÛÙȘ 4 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 2006 ÛÙËÓ ∫ÂÓÙÚÈ΋ ∂ÈÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ¶.™.∂. Ì ·ÊÔÚÌ‹ Ù· Û·Ú¿ÓÙ· ¯ÚfiÓÈ· ·fi ÙÔ ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ «∂ÎÎÏËÛ›· Î·È ∫ÔÈÓˆÓ›·» Ô˘ ¤ÁÈÓ ÛÙË °ÂÓÂ‡Ë ÙÔ 1966. * * *

ΔÔ ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ «∂ÎÎÏËÛ›· Î·È ∫ÔÈÓˆÓ›·» (°ÂÓÂ‡Ë 1966), Â›Ó·È Î·Ù¿ ÙË ÁÓÒÌË ÌÔ˘ ¤Ó· ¿Ú· Ôχ ÛÔ˘‰·›Ô ™˘Ó¤‰ÚÈÔ. ÿÛˆ˜ Â›Ó·È Î·È ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÛÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘. £· ÂÍËÁ‹Ûˆ ·Ú·Î¿Ùˆ ·Ó·Ï‡Ô- ÓÙ·˜ ÙȘ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ™˘Ó‰ڛԢ ·˘ÙÔ‡ ÁÈ· ÔÈÔ ÏfiÁÔ

–539– πø∞¡¡∏ ™. ¶∂Δƒ√À Â›Ó·È ÙfiÛÔ ÛÔ˘‰·›Ô Î·È ÌÔÓ·‰ÈÎfi. ∏ ȉ¤· ‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ ÙÔ˘ ™˘ÓÂ- ‰Ú›Ô˘ ·˘ÙÔ‡ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙȘ ÈÔ ÛÔ˘‰·›Â˜ ËÁÂÙÈΤ˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ Ù˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ ∫›ÓËÛ˘, fiˆ˜ Â›Ó·È ÔÈ W. A. Visser’t Hooft, P. Abrecht, G. Blake, M. M. Thomas. ø˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÙˆÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ·ÎÔÏÔ˘ı› ηٷگ‹Ó ‚·ÛÈΤ˜ ·ÓÙÈ- Ï‹„ÂȘ Ô˘ ÂÎÊÚ¿ÛÙËÎ·Ó ÛÙËÓ ∞ã °ÂÓÈ΋ ™˘Ó¤Ï¢ÛË ÙÔ˘ ¶.™.∂. ÛÙÔ ÕÌÛÙÂÚÓÙ·Ì (1948). ∏ ÚˆÙÔÙ˘›· fï˜ ÙÔ˘ ™˘Ó‰ڛԢ ·˘ÙÔ‡ ›- Ó·È fiÙÈ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ˜ ‹Ù·Ó Ï·˚ÎÔ› Î·È ÂÈ- ‰ÈÎÔ› ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜. ŒÙÛÈ, ΢ÚÈ¿Ú¯ËÛ ¤Ó·˜ ÁfiÓÈÌÔ˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜ Á‡Úˆ ·fi ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· «ÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· οÓÔ˘Ì ˆ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ÛÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Ë ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Û ۯ¤ÛË Ì ٷ ÚÔ- ‚Ï‹Ì·Ù¿ Ù˘». ∞˘Ùfi Â›Ó·È ¤Ó· Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔȯ›Ô, ÁÈ·Ù› Ô ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ ˆ˜ ̤ÏË Ù˘ ÎÔÈ- ÓˆÓ›·˜ Î·È ˆ˜ Ôϛ٘ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÂıÓÒÓ, ·ÊÔ‡ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi ‚‰Ô- Ì‹ÓÙ· ¤ıÓË, fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ ÙÂÏÈÎfi Ì‹Ó˘Ì¿ ÙÔ˘. ΔÔ ‚·ÛÈÎfi fï˜ ·˘Ùfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ™˘Ó‰ڛԢ ·Ú·ÌÂÏ‹ıËΠÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, Î·È Î˘ÚÈ¿Ú¯ËÛ ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÙˆÓ ıÂ- ÛÌÈÎÒÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ. £ÂˆÚÒ fiÙÈ Ë ·ÏÏ·Á‹ ·˘Ù‹ Ù˘ ÁÚ·ÌÌ‹˜ χ- Û˘ ‹Ù·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi Ï¿ıÔ˜. Δ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜, Ù˘ ÊÙÒ¯ÂÈ·˜, Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Î·È ¿ÏÏ· ·- ÚfiÌÔÈ· Â›Ó·È ÎÔÈÓˆÓÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, Î·È ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Ú¤ÂÈ Ó· ÛÙÚ·Ê› ηÓ›˜ ÁÈ· Ó· Ù· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ. ∞˘Ù‹ Â›Ó·È ÌÈ· ·ÚÈ· ÌÂ- ıÔ‰ÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÚÔ- ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ. ∂›Ó·È ÌÈ· ¤ÍÔ‰Ô˜ ·fi ÙÔ ÛÙÂÓfi ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ÂÚÈ- ‚¿ÏÏÔÓ ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ˆ˜ ̤ÏË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜, Î·È ÔÈ ∂ÎÎÏËۛ˜ ˆ˜ Û˘ÏÏÔÁÈο ÛÒ- Ì·Ù· Ô˘ ‰ÚÔ˘Ó Ì¤Û· ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·, ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Û˘Ì‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ. ΔÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ·˘Ùfi Â›Ó·È ÚÔÛ·ÚÌÔṲ̂ÓÔ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, ‰ÂÓ ·ÎÔ- ÏÔ˘ı› fï˜ ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·, ·ÏÏ¿ ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÎÚÈÙÈο ·¤Ó·ÓÙÈ Û ·˘Ù‹Ó. ŸÓÙˆ˜ Â›Ó·È ÌÈ· ÂÔ¯‹ Ô˘ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Ú·- Á‰·›· Ë Ù¯ÓÔÏÔÁ›· Î·È Ë ÔÈÎÔÓÔÌ›·, Ô ÎfiÛÌÔ˜ ÚÔÛ·ı› Ó· ·Ô- Ì·ÎÚ˘Óı› ·fi Ù· ‰ÂÈÓ¿ Ô˘ ¿ÊËÛÂ Ô ¢Â‡ÙÂÚÔ˜ ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ˜ ¶fi-

–540– ∏ ™∏ª∞™ÿ∞ Δ√À ¶∞°∫Ÿ™ªπ√À ™À¡∂¢ƒÿ√À «∂∫∫§∏™ÿ∞ ∫∞π ∫√π¡ø¡ÿ∞» ÏÂÌÔ˜, ·ÏÏ¿ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÔÏÏÔ› Â›Ó·È ÂΛÓÔÈ Ô˘ ˙ËÙÔ‡Ó Ó· ·ÏÏ¿- ÍÂÈ Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË. ∞Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ¤ÓÙÔÓË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÎÚÈ- ÙÈ΋ Î·È Î·Ù·ÁÁ¤ÏÏÔÓÙ·È ÔÈ ¿‰ÈΘ ‰Ô̤˜ Î·È Û¯¤ÛÂȘ Û ÙÔÈÎfi Î·È ·ÁÎfiÛÌÈÔ Â›‰Ô. ™Â ·˘Ù‹Ó ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÙÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ, Î·È Ê·›ÓÂÙ·È ·fi fiÛ· ·Ó·Ù‡¯ıËÎ·Ó Û ·˘Ùfi fiÙÈ ÔÈ Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ˜ ›¯·Ó Â›ÁÓˆÛË Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·˘Ù¿ Ô˘ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ ÛÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁÈ΋ ÔÌÈÏ›· ÙÔ˘ Ô ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈÎfi˜ Vissert’ Hooft. °ÓˆÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë Î·ı·Ú¿ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ‰ÂÓ Á›ÓÂÙ·È Î·Ù·ÓÔËÙ‹ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÎÔÈÓˆ- Ó›· ‹ ·ÎfiÌË Î·È ÌÔÚ› ·fi ·ÚÎÂÙÔ‡˜ Ó· ÌËÓ Â›Ó·È ‰ÂÎÙ‹. ∂›Ó·È ··Ú·›ÙËÙÔ fï˜ ÔÈ ı¤ÛÂȘ Ô˘ ı· ÂÎÊÚ·ÛÙÔ‡Ó Ó· ¤¯Ô˘Ó ¢Ú›· ·‹- ¯ËÛË. °È’ ·˘Ùfi Î·È ÚÔÙ›ÓÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÂχıÂÚÔ˘ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ- ÛÌÔ‡ Î·È ÙË ‰È·Ù‡ˆÛË ÙˆÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ı¤ÛÂˆÓ Ì ÁÏÒÛÛ· ηٷ- ÓÔËÙ‹ ·fi ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¿ÓıÚˆÔ. ΔÔ Úfi‚ÏËÌ· ·˘Ùfi ›¯Â ··Û¯ÔÏ‹ÛÂÈ ÙËÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ∫›ÓËÛË ‹‰Ë ·fi ÙÔ ªÂÛÔfiÏÂÌÔ, ÙfiÙ Ô˘ Ô J. H. Oldham ›¯Â ÚÔÙ›ÓÂÈ ÙË ıˆڛ· ÙˆÓ ÌÂÛ·›ˆÓ ·ÍȈ̿وÓ. ªÂ ‚¿ÛË ·˘Ù‹Ó ¤ÚÂ ӷ ‚ÚÂı› ÙÚfiÔ˜, ÔÈ ·Ú¯¤˜ Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·fi ÙË ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË Ó· ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚ËıÔ‡Ó Ì ¿ÏϘ ¤ÓÓÔȘ, ÁÈ· Ó· ‚ÚÂı› Ë ·ÓÙÈÛÙÔȯ›· ÙÔ˘˜ Ì ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ Û˘Ó¿- ÊÂÈ·. Ÿ,ÙÈ ‰ÂÓ Î·Ù·ÓÔÂ›Ù·È Î·È ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ùfi Ó· Û˘Û¯ÂÙÈÛı› Ì ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ¤¯ÂÈ Î·ÌÈ¿ ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË. ∞˘Ùfi ÂȉÈο ÏËÛÌÔÓÂ›Ù·È ϤÔÓ ·fi ÙȘ ÂÎÎÏËۛ˜ Ô˘ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÂÈ- ̤ÓÔ˘Ó Ó· ÌÈÏÔ‡Ó Ì ÌÈ· ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ·Î·Ù·ÓfiËÙË ·fi ÙÔ˘˜ ÔÏÏÔ‡˜. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÔÔ›ËÛË Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ÂÓÒ ÙÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Â›Ó·È Ó· ÌÔÚ¤ÛÂÈ Î·Ó›˜ Ó· ÂËÚ¿ÛÂÈ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·. √ ÂËÚ·ÛÌfi˜ fï˜ ·˘Ùfi˜ ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ Ì ÌÈ· ÁÏÒÛÛ· Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯ› ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ηٷÓfiËÛË. ∞˜ ‰Ô‡Ì fï˜ ÈÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÔÚÈṲ̂ӷ ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı‹ıËΠÛÙÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Ù· ‚·ÛÈο ÛËÌ›· ÙÔ˘ ÙÂÏÈÎÔ‡ ÌËӇ̷Ùfi˜ ÙÔ˘. ∂ÊfiÛÔÓ ·˘ÙÔ› Ô˘ Û˘Ì- ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÏÒ˜ ·ÓÙÈÚfiÛˆÔÈ ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ, ·ÏÏ¿ ÔÈ ÈÔ ÔÏÏÔ› Ï·˚ÎÔ›, ÂÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ‚ÈÒÓÔ˘Ó ÙËÓ Ú·Á- Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ˆ˜ Ï·Ô‡ ÙÔ˘ £ÂÔ‡. ΔÔ Î‡ÚÈÔ ˙‹ÙËÌ·

–541– πø∞¡¡∏ ™. ¶∂Δƒ√À Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È Â›Ó·È Ë ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Ì¤Û· ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. ™ÙËÓ ÎÏ‹ÛË ·˘Ù‹ Ú¤ÂÈ Ó· ·ÓÙ·ÔÎÚÈıÔ‡Ó Ì ÛÔ‚·Ú‹ ÛÔ˘‰‹ ÙˆÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Î·È Ì ‰˘Ó·ÌÈ΋ ‰Ú¿ÛË. Δ· ÎÔÈÓˆÓÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· ··ÈÙÔ‡Ó ‰Ú¿ÛË Î·È Ë ‰Ú¿ÛË ·˘Ù‹ ¤¯ÂÈ ÔÏÈÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ì ÙËÓ Â˘Ú›· ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜. ΔÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ‰ÂÓ ÊÔ‚¿Ù·È Ó· ÌÈÏ‹ÛÂÈ ÁÈ· ÔÏÈÙÈ΋, fiˆ˜ Û˘Ó¤‚Ë ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ·, Ô˘ ÔÏÏÔ› Â¤ÎÚÈÓ·Ó ÙÔ ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ÁÈ· ÔÏÈÙÈÎÔÔ›ËÛË. ¢ÂÓ ı¤ÏËÛ·Ó fï˜ Ó· ‰Ô˘Ó fiÙÈ ÔÈ ›‰ÈÔÈ ·ÛÎÔ‡Ó ÔÏÈÙÈ΋. ∏ ‰È·ÊÔÚ¿ Â›Ó·È fiÙÈ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ·˘Ù‹ ·ÊÔÚ¿ ÛÙ· ıÂÛÌÈο ÂӉȷʤÚÔÓÙ·, ÂÓÒ ÙÔ ÛˆÛÙfi Â›Ó·È Ó· ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Î·- Ó›˜ Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Ì ¢Ú›· ¤ÓÓÔÈ·. ¶Ò˜ fï˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰È·Ï¯ıÔ‡Ó ¿ÓıÚˆÔÈ Ô˘ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜; Œ¯Ô˘Ó οÔÈ· ÎÔÈÓ‹ ‚¿ÛË; ™‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ Â›Ó·È Ë ÎÔÈÓ‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ›ÛÙË ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ·ÔÚÚ¤ÂÈ Ë Â˘ı‡ÓË ÁÈ· ÙËÓ ÂÚÁ·Û›· Î·È ÙË ‰Ú¿ÛË Ì¤Û· ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·. ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi ·ÎÔÏÔ˘ıÂ›Ù·È Ë ‚·ÛÈ΋ ·Ú¯‹ Ô˘ ÂÈ- ÛËÌ¿ÓıËΠ‹‰Ë ·fi ÙËÓ ∂ÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘ ÚÔ˜ ÙȘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈΤ˜ ∂ÎÎÏËۛ˜ (1920). ™‡Ìʈӷ Ì ·˘Ù‹Ó ÔÈ ∂ÎÎÏËۛ˜ ηÏÔ‡ÓÙ·Ó Ó· ‰Ô˘Ó Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ·fi ÎÔÈÓÔ‡ ·Ú·ÌÂÚ›˙ÔÓÙ·˜ ÙȘ ‰ÔÁÌ·ÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÙÔ˘˜. ∞˘Ùfi ÂÎÊÚ¿- ÛÙËΠ·ÚÁfiÙÂÚ· Ì ÙÔ ÁÓˆÛÙfi «ÙÔ ‰fiÁÌ· ¯ˆÚ›˙ÂÈ, Ë Ú¿ÍË ÂÓÒ- ÓÂÈ». ∂‰Ò Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› fiÙÈ Ë ‚·ÛÈ΋ ·˘Ù‹ ·Ú¯‹ ‰ÂÓ ·ÎÔ‡- ÛÙËΠÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ∫›ÓËÛË, ·ÏÏ¿ ‹Ù·Ó Û‡ÓıËÌ· ‹‰Ë ·fi ÙÔ 18Ô ·ÈÒÓ· Ì ÛÙfi¯Ô Ó· ÍÂÂÚ·ÛÙÔ‡Ó ÔÈ ıÚË- Û΢ÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Î·È Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛÙÔ‡Ó Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο ÚÔ‚Ï‹- Ì·Ù·, Ô˘ Â›Ó·È ÎÔÈÓ¿ ÁÈ· fiÏÔ˘˜, Ì ÙËÓ Â‡ÚÂÛË ‚·ÛÈÎÒÓ, Ì ÔÈ- ÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ·Ô‰Ô¯‹, ·Ú¯ÒÓ Î·È ·ÍÈÒÓ. ¶·ÚfiÏ· ·˘Ù¿ Ë ‚¿ÛË ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ·ÚΛ, ÁÈ·Ù› ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒ- ÈÛË ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ‰È¿ÊÔÚ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ. √È ÚÔÙ¿ÛÂȘ ·˘Ù¤˜ Â›Ó·È Û·Ê¤˜ fiÙÈ ÂËÚ¿˙ÔÓÙ·È ·fi ¿ÏϘ ÎÔÈÓˆ- ÓÈΤ˜, ÔÏÈÙÈΤ˜ Î·È È‰ÂÔÏÔÁÈΤ˜ ÙÔÔıÂÙ‹ÛÂȘ Ô˘ Â›Ó·È ÔÏϤ˜ ÊÔ- Ú¤˜ ·ÓÙÈÙÈı¤ÌÂÓ˜. ¢˘ÛÙ˘¯Ò˜ Ë ›ÛÙË ·fi ÌfiÓË Ù˘ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ ÛÙËÓ Â‡ÚÂÛË ÙˆÓ Î·Ù¿ÏÏËÏˆÓ Ï‡ÛˆÓ. ΔÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ÚÔ- Ù›ÓÂÈ ˆ˜ ‰È¤ÍÔ‰Ô ÙÔ ‰È¿ÏÔÁÔ, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ·Ê‹ÓÂÈ

–542– ∏ ™∏ª∞™ÿ∞ Δ√À ¶∞°∫Ÿ™ªπ√À ™À¡∂¢ƒÿ√À «∂∫∫§∏™ÿ∞ ∫∞π ∫√π¡ø¡ÿ∞» ·ÓÔÈÎÙfi ÙÔ ‰›Ô Ù˘ ÛΤ„˘. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ¤‚ÏÂ·Ó ÙÔÓ Âχ- ıÂÚÔ ÛÙÔ¯·ÛÌfi, ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÏÔÁÈ΋˜, ÙÔÓ ÂχıÂÚÔ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi ˆ˜ ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ. ™Â ·˘Ùfi ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÚÔÛÙÂı›, Û‡Ìʈӷ Ì fiÛ· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ۋÌÂÚ· ·fi ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÂÈÛً̘, fiÙÈ ÙË ‚¿ÛË ÁÈ· ÙÔ ‰È¿ÏÔÁÔ ·˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· ·ÔÙÂϤÛÂÈ Ë ÂÌÂÈÚÈ΋ ηٷÁÚ·Ê‹ Î·È ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Î·È Ô ÂÓÙÔÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ·ÈÙ›ˆÓ ÙÔ˘˜. ∫·- Ó¤Ó·˜ ‰ÂÓ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ ÙȘ χÛÂȘ ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ, ·ÏÏ¿ ·˘Ù‹ Ë ‰Ô˘ÏÂÈ¿ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È Ë ‚¿ÛË ÁÈ· ÙÔÓ ·Ú·¤Ú· ‰È¿ÏÔÁÔ. ∏ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Ï·˚ÎÒÓ Î·È ÂȉÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ Â›¯Â ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁ‹ÛÂÈ ÛÙÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ÌÈ· Ôχ ηϋ ¢ηÈÚ›· ÁÈ· ‰È¿ÏÔÁÔ. ΔÔ ª‹Ó˘Ì· ÙÔ˘ ™˘Ó‰ڛԢ ÚÔ¯ˆÚ› ‰›ÓÔÓÙ·˜ ÌÈ· ·ÎfiÌË ÛËÌ·- ÓÙÈ΋ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¯‹ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ËıÈ΋˜. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· Ú¤- ÂÈ Ó· ‰Â¯ı› ÁÈ· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ·˘ÙÔ‡ ˆ˜ Â›Ó·È ·Ó¿ÁÎË Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó·˜ ÛÙ·ıÂÚfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ÎÔÈÓˆ- ÓÈΤ˜ ÂÈÛً̘ Î·È ÙË ıÂÔÏÔÁ›·. √È ÚÒÙ˜ ÂÚ¢ÓÔ‡Ó Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·È ·fi ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÂΛÓÔÈ Ô˘ ·Û¯Ô- ÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ÛÙËÓ Ú¿ÍË, fiÔ˘ Ê˘ÛÈο Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ·˘Ùfi. ∏ ‰È¿ÛÙ·ÛË fï˜ ·˘Ù‹ Û ÔÏϤ˜ ÂÚÈ- ÙÒÛÂȘ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Á›ÓÂÈ ‰ÂÎÙ‹, ÂÓÒ Â›Ó·È ‚·ÛÈ΋ ÚÔ¸fiıÂÛË. °È· ÙË ÁÓÒÛË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ηÓ›˜ Ù· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ÂÚ- Á·Ï›· Ô˘ ‰È·ı¤ÙÂÈ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘. ¶·ÚfiÙÈ ÙÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ·Ó·Ê¤ÚÂ- Ù·È ÛÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË, Ú¤ÂÈ Î¿ÔÙ ӷ Á›ÓÂÈ Î·Ù·ÓÔËÙfi fiÙÈ Ë ·- Ú¿‰ÔÛË ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·˜ ÌÈ· ¿ÏÏË ÎÔÈÓˆÓ›·, ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ Ú·Á‰·›· ÌÂÙ·‚·ÏÏfiÌÂÓ˘ Û‡Á- ¯ÚÔÓ˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∞ÎfiÌË, Â›Ó·È ‰Â‰Ô̤ÓÔ fiÙÈ Î·Ó¤Ó·˜ ‰ÂÓ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ ÙȘ χÛÂȘ ÙÔ˘˜, ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·˘- ıÂÓٛ˜ Ô˘ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜. ∂Í¿ÏÏÔ˘, Ë ∂ÎÎÏË- Û›· fiˆ˜ ηٷÓÔÂ›Ù·È Â‰Ò Â›Ó·È ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ, Î·È fi¯È ·ÏÒ˜ ÔÈ ıÂÛÌÈΤ˜ ÂÎÎÏËۛ˜. ªÈ· ·ÎfiÌË ‚·ÛÈ΋ ·Ú¯‹ ‰È·Ù˘ÒÓÂÙ·È ÛÙÔ ª‹Ó˘Ì· ÙÔ˘ ™˘ÓÂ- ‰Ú›Ô˘. ø˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› Ú¤ÂÈ Ó· ›̷ÛÙ ٷÁ̤ÓÔÈ ˘¤Ú Ù˘ ·ÏÏ·- Á‹˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∞ÏÏ·Á‹ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ‰ÔÌÒÓ, ÙˆÓ

–543– πø∞¡¡∏ ™. ¶∂Δƒ√À ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÈÂÚ·Ú¯‹ÛÂȘ, ··ÏÏ·Á‹ ·fi ÛÙÂÚÂ- fiÙ˘·, ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ù˘ ·Í›·˜ οı ·ÓıÚÒÔ˘, ›Ù ¿Ó‰Ú·˜ Â›Ó·È Â›Ù Á˘Ó·›Î·, ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ‰Ô̤˜, Î.Ï. ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÍÂÂÚÓ¿ ÙÔ Û˘ÓÙËÚËÙÈÛÌfi ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ Ô˘ ‰ÂÓ ı¤ÏÔ˘Ó Ó· ‰Â- ¯ıÔ‡Ó ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ÌÔÓÙ¤ÚÓ˜ ηٷÎÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÙË ÌÔ- ÓÙ¤ÚÓ· ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙˆÓ ‰Ë- ÌÔÎÚ·ÙÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ ÛÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘˜. √ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÛÙ·ÙÈÎfi˜ ·ÏÏ¿ ÙÔÓ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔ˘Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ì ÙË ‰Ú¿ÛË ÙÔ˘˜. ∞˘ÙÔ› Â›Ó·È ˘‡ı˘ÓÔÈ ÁÈ· Ó· ÙÔÓ ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ó Î·È Ó· ÙÔÓ Î¿ÓÔ˘Ó ÈÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ, ÈÔ ‰›Î·ÈÔ. ŸÏÔÈ Â›Ó·È ˘‡ı˘ÓÔÈ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·Û‹ ÙÔ˘. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Â›Ó·È Î·È Âχ- ıÂÚÔÈ. √ ÂχıÂÚÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ ¤¯ÂÈ Â˘ı‡ÓË ÁÈ· ÙȘ Ú¿ÍÂȘ ÙÔ˘, ÂÓÒ ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı› ˘ԉ›ÍÂȘ ÔÈÌ·ÓÙÈΤ˜ Î·È ÈÂÚ·Ú¯ÈΤ˜ ‰ÂÓ Â›- Ó·È ˘‡ı˘ÓÔ˜. °È’ ·˘Ùfi Ë ·Ô‰Ô¯‹ Ù˘ ·ÓÙ›Ï˄˘ ÁÈ· ·ÏÏ·Á‹ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÂÚȤ¯ÂÈ ÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· Î·È ÙËÓ Â˘ı‡ÓË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, Û·- ÊÒ˜ ÌÔÓÙ¤ÚÓ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ô˘ Â›Ó·È ·ÓÙ›ıÂÙ˜ ÚÔ˜ ÙȘ ·Ú·‰ÔÛÈ·- Τ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÙȘ Ú·ÎÙÈΤ˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÔÚÈṲ̂Ó˜ ıÂÛÌÈΤ˜ ÂÎ- ÎÏËۛ˜ ıˆÚÒÓÙ·˜ fiÙÈ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó Ù· ¿ÓÙ· Î·È fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· ‰È‰¿ÛÎÔ˘Ó Î·È Ó· ηıÔ‰ËÁÔ‡Ó. ∂ÈÚfiÛıÂÙ·, ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È fiÙÈ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ‹ ÔÈ ÂÎÎÏËۛ˜ ‰ÂÓ Î·Ï‡ÙÔ˘Ó ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ·ÏÏÔ‡ Â›Ó·È ÌÂÈÔ„Ëʛ˜ ‹ ¤¯Ô˘Ó ÔÏÏ¿ ÌË ÂÓÂÚÁ¿ ̤ÏË. ΔÔ ‰Â‰Ô̤ÓÔ ·˘Ùfi Â›Ó·È Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi. ™Â Û¯¤ÛË Ì ٷ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙÔ Ó· ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ·fi ÙËÓ ˘¿Ú¯Ô˘Û· ηٿÛÙ·ÛË. ¢ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÛΤÙÂÙ·È Ì ‚¿ÛË ÌÈ· ÚÔÔÙÈ΋ Ó· Á›ÓÔ˘Ó fiÏÔÈ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ∂ÎÎÏË- Û›· Î·È ÙfiÙ ӷ ‰ÂÈ Ò˜ ı· ·ÏÏ¿ÍÂÈ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. Δ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ÂÚÈ̤ÓÔ˘Ó. ∂Í¿ÏÏÔ˘, ÁÈ· Ó· ·Û¯Ô- ÏËı› ηÓ›˜ Ì ·˘Ù¿ Ú¤ÂÈ Ó· ‰›ÓÂÈ ÙfiÛË ·Í›· ÛÙËÓ ˘ÏÈ΋ ‰È¿- ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ fiÛË ‰›ÓÂÈ Î·È ÛÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋. ∏ ÌÔÓÔÌÂÚ‹˜ ÛÙÚÔÊ‹ ÛÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ¿ÏÏ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, Ô˘ Â‰Ò ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ùfi Ó· ·Ó·Ù˘¯ıÔ‡Ó. ΔÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi fï˜ ›- Ó·È fiÙÈ ÛÙËÓ ·ÚÔ‡Û· ηٿÛÙ·ÛË Ô˘ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ Î·Ï‡ÙÂÈ ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, ÛÙËÓ ÔÔ›· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È Ù· ÚÔ‚Ï‹-

–544– ∏ ™∏ª∞™ÿ∞ Δ√À ¶∞°∫Ÿ™ªπ√À ™À¡∂¢ƒÿ√À «∂∫∫§∏™ÿ∞ ∫∞π ∫√π¡ø¡ÿ∞» Ì·Ù·, Ú¤ÂÈ Ó· Û˘ÓÂÚÁ¿˙ÂÙ·È Ì fiÏÔ˘˜ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ·Ó‹ÎÔ˘Ó Â›Ù Û ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ›Ù Û ÎÔÛÌÈΤ˜ ÎÈÓ‹ÛÂȘ Î·È ¤¯Ô˘Ó ÙȘ ›‰È˜ ·Áˆ- ӛ˜. ∏ fiÏË ·˘Ù‹ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ·Ú¤¯ÂÈ Ó¤· ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ‰Ò- ÛÔ˘Ó ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ÙË Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘˜. ∫·È Ë Ì·ÚÙ˘Ú›· ÛËÌ·›ÓÂÈ ‰È·- ÎÔÓ›· Ô˘ ·¢ı‡ÓÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜. ∏ ˙ˆ‹ Ù˘ ‰È·ÎÔÓ›·˜ Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋˜ ·ÔÛÙÔÏ‹˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∏ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÚÔÙÚÔ‹ Ô˘ ·¢ı‡ÓÂÙ·È ÛÙȘ ∂ÎÎÏËۛ˜ Â›Ó·È Ó· οÓÔ˘Ó ÌÂÙ¿ÓÔÈ·. ΔÈ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÌÂÙ¿ÓÔÈ·; ∂›Ó·È Ë ¤Ú¢ӷ Î·È ÁÓÒÛË ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ÚfiÏÔ˘, ÙˆÓ Ú¿ÍÂˆÓ Î·È Ë ·ÏÏ·Á‹ Ù˘ Û¯ÂÙÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜. ¢ÂÓ ÌÔÚ› fï˜ Ó· οÓÂÈ Î·Ó›˜ ÌÂÙ¿ÓÔÈ· fiÙ·Ó ·Ô- ÏÔÁ›ٷÈ, Û˘Ó¯Ҙ Î·È ‚ϤÂÈ ·ÓÙÔ‡ «Â¯ıÚÔ‡˜». ∞˘Ùfi˜ Ô˘ ·Ô- ÏÔÁÂ›Ù·È ıˆÚ› fiÙÈ fiÏ· ·˘Ù¿ Ô˘ οÓÂÈ Â›Ó·È ÛˆÛÙ¿ Î·È ·ÏÒ˜ ÔÈ ¿ÏÏÔÈ ‰ÂÓ ÙÔ ‚ϤÔ˘Ó. ∂‰Ò Â›Ó·È ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Ï¿ıÔ˜. ¶Ú¤ÂÈ Î·Ó›˜ Ó· Ì¿ıÂÈ Ó· ·ÎÔ‡ÂÈ Ò˜ ÙÔÓ ‚ϤÔ˘Ó ÔÈ ¿ÏÏÔÈ, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÂÍÂ- Ù¿˙ÂÈ ÔȘ ÚÔÂÎÙ¿ÛÂȘ ¤¯Ô˘Ó Ú·ÁÌ·ÙÈο ÔÈ Ú¿ÍÂȘ ÙÔ˘. ™Â Û¯¤ÛË Ì ÙÔ È‰È·›ÙÂÚÔ ı¤Ì· Ì·˜, ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯ÂÈ Î·Ó›˜ ˘fi„Ë ÙÔ˘ ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Ó· ÌËÓ Ï¿ıÂÈ ÌÈ· ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‚ÔÏÈ΋ ÁÈ· ÙÔÓ ›‰ÈÔ. ªÈ· ÂÈÎfiÓ· Ô˘ ·Ó·˙ËÙ› ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, ÙfiÙ Ô˘ ÔÈ ıÂ- ÛÌÈΤ˜ ÂÎÎÏËۛ˜ ›¯·Ó ËÁÂÙÈ΋ ı¤ÛË. ¢È·ÎÔÓ›· ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ËÁÂÙÈ΋ ı¤ÛË Û ·˘Ù‹Ó Â›Ó·È ·ÓÙ›ıÂÙ· Ú¿ÁÌ·Ù·. ∂Í¿ÏÏÔ˘, fiÙ·Ó ÌÈÏ¿ ηÓ›˜ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ¢ı‡ÓË ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ, fiÏ· ·˘Ù¿ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó η̛· ı¤ÛË. ∞ÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ıÂÛÌÈÎÔ‡˜ ÂÈÚ·- ÛÌÔ‡˜. ΔÔ ÂÚÒÙËÌ· ÙÈ Â˘ı‡ÓË ¤¯Ô˘Ó ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ̤۷ ÛÙËÓ ÎÔÈ- ÓˆÓ›· Î·È ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ì¿˜ ‚Á¿˙ÂÈ ·fi ÙÔ ·‰È¤ÍÔ‰Ô. ™ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ¿‚Ô˘Ï· ÚfiÛˆ·, ÁÈ· Ù· ÔÔ›· ÔÈ ÂÎÎÏË- ÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ıÂÛÌÔ› ·ÔÊ·Û›˙Ô˘Ó, ·ÏÏ¿ ÁÈ· ‰ÚÒÓÙ· ˘ÔΛÌÂÓ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ô˘ ÛÙÔ¯¿˙ÔÓÙ·È Î·È ·ÔÊ·Û›˙Ô˘Ó Ó· ‰Ú¿ÛÔ˘Ó ·Ó¿ÏÔÁ·. ∞˜ Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ì fï˜ Ï›ÁÔ ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË Î¿ÓÔÓÙ·˜ ÌÈ· Û‡ÁÎÚÈÛË Ì ÙȘ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ Î·È ÙË ÛÙ¿ÛË ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÂÎ- ÎÏËÛÈÒÓ, ȉ›ˆ˜ ÙˆÓ √ÚıÔ‰fi͈Ó. £¤ÙÔÓÙ·˜ ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÁÈ· ÙË ÌÂ- Ù¿ÓÔÈ· ı· Ú¤ÂÈ Ó· ··ÓÙ‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ¯ˆÚ›˜ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›· fiÙÈ ÌÂÙ¿- ÓÔÈ· ÛËÌ·›ÓÂÈ ·˘ÙÔÎÚÈÙÈ΋, ÙËÓ ÔÔ›· ÔÈ ÂÎÎÏËۛ˜ ·ÔʇÁÔ˘Ó Ó·

–545– πø∞¡¡∏ ™. ¶∂Δƒ√À οÓÔ˘Ó. °È·Ù› fï˜ ‰ÂÓ ı¤ÏÔ˘Ó Ó· οÓÔ˘Ó ·˘ÙÔÎÚÈÙÈ΋; ª‹ˆ˜ ·˘Ù‹ ı· ·Ó·ÙÚ¤„ÂÈ ÙȘ ‚‚·ÈfiÙËÙ˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó; ª‹ˆ˜ ı· ‰Â›ÍÂÈ fiÙÈ ÏË- ÛÌfiÓËÛ·Ó fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È Û˘ÏÏÔÁÈο ÛÒÌ·Ù· Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ÔÏÏÔ‡˜ Î·È fi¯È ıÂÛÌÈο Ô˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó ˆ˜ ÎÏÂÈÛÙ¤˜ ÔÌ¿- ‰Â˜; ∂¤ÙÚ„·Ó Ó· ·Ó·Ù˘¯ı› ÂχıÂÚÔ˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ̤۷ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ÂΉËψıÔ‡Ó ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ; √ÚÁ¿Óˆ- Û·Ó ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ÙËÓ Â˘ı‡ÓË ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Ó· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÙÔ‡Ó Á‡Úˆ ·fi ÙÔ ÂÚÒÙËÌ·, ÙÈ Â›‰Ô˘˜ ÎÔÈÓˆÓ›· ı¤ÏÔ˘Ó; ∏ ·Ó·˙‹ÙËÛË ÈÔ ‰›Î·ÈˆÓ Û¯¤ÛˆÓ, Ë ·ÓÙÈ- ÌÂÙÒÈÛË Ù˘ ÊÙÒ¯ÂÈ·˜, ÙÔ ÍÂ¤Ú·ÛÌ· ÙÔ˘ Ú·ÙÛÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÛÂ- ÍÈÛÌÔ‡ ‰ÂÓ ··ÈÙÔ‡Ó ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÙËÓ ·Ô‰Ô¯‹ ıÚËÛ΢ÙÈÎÒÓ ·ÓÙÈ- Ï‹„ˆÓ. ∞ÏÒ˜ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È ÂΛÓÔÈ Ô˘ ÚÒÙÔÈ ÂȉÈÒÎÔ˘Ó ÙËÓ ˘¤Ú‚·ÛË ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ·˘ÙÒÓ. Δ· ÚÔ‚Ï‹- Ì·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ì¤ÛÔ ÈÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹˜. ∞·ÈÙÔ‡Ó ÙËÓ ˘¢ı˘ÓfiÙËÙ¿ Ì·˜ Î·È ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ ÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÎÒÓ ‰ÔÌÒÓ Î·È Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ‰Ú¿ÛÂȘ. ∂Í¿ÏÏÔ˘, ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ÚÔ- ‚Ï‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ Â›Ó·È Û Ô͇ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ̤۷ Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÎÎÏË- ۛ˜ ·Ú¿ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·. À¿Ú¯Ô˘Ó ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ Ë ÎÔÈÓˆÓ›· Ù· ÍÂÂÚÓ¿ Î·È ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÎÎÏËۛ˜ ÂÈ̤ÓÔ˘Ó Ó· ‰È·ÙËÚÔ‡Ó Û¯¤ÛÂȘ ÈÂ- Ú·Ú¯ÈΤ˜ Ô˘ ‰ÂÓ Ù·ÈÚÈ¿˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜. ¶¿ÓÙˆ˜ Ë Û˘Ó¤¯ÂÈ· ¤‰ÂÈÍ fiÙÈ ÙÔ Ì‹Ó˘Ì· ÙÔ˘ ™˘Ó‰ڛԢ ·˘ÙÔ‡ Î·È Ë ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ‰ÂÓ Î·Ù·ÓÔ‹ıËÎ·Ó Î·È ‰ÂÓ Û˘˙ËÙ‹ıËηÓ, ȉÈ- ·›ÙÂÚ· ·fi ÙȘ √Úıfi‰Ô͘ ÂÎÎÏËۛ˜. ∏ ··›ÙËÛË fiÙÈ ÙÔ ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ Â›Ó·È ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ, ¤¯ÂÈ ÂÚÈÔÚ›ÛÂÈ ÛÙÔ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÌÈ·˜ ¢ڇÙÂÚ˘ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ Î·È ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋˜. £ÂˆÚËÙÈο ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙȘ ∂ÎÎÏËۛ˜ ˆ˜ Û˘ÏÏÔÁÈο ÛÒÌ·Ù·, ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ Ú¿ÍË ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È ÛÙË ‰È·Ê‡Ï·ÍË Ù˘ ËÁÂÙÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜. ∏ ¤ÓÛÙ·ÛË fiÙÈ ÙÔ ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ·ÛΛ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È Ú¤ÂÈ ·˘Ù‹ Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙ›, Ô‰‹ÁËÛ ÛÙËÓ ÂÛˆ- ÛÙÚ¤ÊÂÈ·. ∏ ηٷÏËÎÙÈ΋ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ·ÓÔ›ÁÌ·ÙÔ˜ ÛÙËÓ ÎÔÈ- ÓˆÓ›· ·ÓÙÈÛÙÚ¿ÊËΠÁÈ· Ó· ıˆÚËı› fiÙÈ Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Â›Ó·È ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ Ù·‡ÙÈÛË Ù˘ ∂ÎÎÏË- Û›·˜ Ì ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ‰ÂÓ ÈÛ¯‡ÂÈ. π‰›ˆ˜ fï˜ ÔÏϤ˜

–546– ∏ ™∏ª∞™ÿ∞ Δ√À ¶∞°∫Ÿ™ªπ√À ™À¡∂¢ƒÿ√À «∂∫∫§∏™ÿ∞ ∫∞π ∫√π¡ø¡ÿ∞» ·fi ÙȘ √Úıfi‰Ô͘ ÂÎÎÏËۛ˜ ı¤ÏÔ˘Ó ÙËÓ ÂÍ¿ÚÙËÛË ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ·fi ÙȘ ›‰È˜ Î·È ÂΛӘ Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó ˆ˜ ÎÚ·ÙÈΤ˜ ˘ËÚÂۛ˜. ¶Ò˜ ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Ì ÙȘ ÂÈÛً̘ Ô˘ Û˘Ó¤ÛÙËÛ ÙÔ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ÙÔ˘ 1966, fiÙ·Ó ÙÔ 2006 ·ÎÔ‡ÁÔÓÙ·È ÏfiÁÈ· ·fi ÂÎ- ÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ËÁ¤ÙË ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ù˘ ÏÔÁÈ΋˜, ıˆÚÒÓÙ·˜ ÙËÓ ˆ˜ ÌÔÚÊ‹ ÂȉˆÏÔÏ·ÙÚ›·˜; ŸÙ·Ó ı¤ÏÔ˘Ó ÔÈ ∂ÎÎÏËۛ˜ Ó· ·ÔÊ·Û›˙Ô˘Ó Î·Ù·Ú- Ù›˙ÔÓÙ·˜ ΛÌÂÓ· Î·È ÎÒ‰ÈΘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜, Ò˜ ÌÔÚ› Ó· ·Ó·Ù˘¯ı› Û˘Ó›‰ËÛË ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¢ı‡Ó˘; ŸÙ·Ó ηٷÓÔÔ‡Ó fiÙÈ ÔÈ ÂÎÎÏËۛ˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· οÓÔ˘Ó ÌfiÓÔÓ fi,ÙÈ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· οÓÔ˘Ó ÔÈ ÎÏËÚÈÎÔ›, ÙfiÙÂ Ê˘ÛÈο ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÂÚÈıÒÚÈÔ ÁÈ· Ê·- ÓÙ·Û›·, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÎfiÙËÙ·, ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·. ŸÙ·Ó ÙÔ 2006 Á›ÓÂÙ·È ¤Î- ÎÏËÛË ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ÊÙÒ¯ÂÈ·˜ ÛÙËÓ 9Ë °.™. Î·È ÔÈ ÂÎÎÏËۛ˜ ·‰È·ÊÔÚÔ‡Ó ‹ ‰ÂÓ ÂÍÂÙ¿˙Ô˘Ó ·Ì¤Ûˆ˜ ÙÈ Î¿ÓÔ˘Ó ÔÈ ›‰È˜ ÁÈ’ ·˘Ùfi, Ò˜ ÌÔÚ› Ó· ÌÈÏ‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÁÈ· ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ÎÔÈ- ÓˆÓ›·˜; ¢ÂÓ ı· ‹ıÂÏ· Ó· ÙÂÏÂÈÒÛˆ Ì ÎÚÈÙÈ΋. £· ÚÔÙÈÌ‹Ûˆ Ó· ÂÎ- ı¤Ûˆ ÌÂÚÈο ÛËÌ›· ıÂÙÈ΋˜ ‰Ú¿Û˘: • √È ÂÎÎÏËۛ˜ Ú¤ÂÈ Ó· ·Ú·‰Â¯ıÔ‡Ó fiÙÈ ˙Ô˘Ó Î·È ‰ÚÔ˘Ó ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Ó· ÙËÓ ÂÚÈÁÚ¿„Ô˘Ó fiˆ˜ Ú·ÁÌ·ÙÈο ›ӷÈ. • ¡· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó ÙÚfiÔ˘˜ Ó· ·Ê‹ÛÔ˘Ó ¯ÒÚÔ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÎÒÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘ÏÈÒÓ ·fi Ù· ̤ÏË ÙÔ˘˜. • ¡· ·Ê‹ÛÔ˘Ó ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÙË Û‡Ó‰ÂÛ‹ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ ¤ıÓÔ˜ Î·È ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂıÓÈ΋˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÁÈ· Ó· ÛÒÛÂÈ ¤ıÓË Î·È Ê˘Ï¤˜, ·ÏÏ¿ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ô˘ Â›Ó·È Âχ- ıÂÚ· ÚfiÛˆ·. • ªÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ÙÔÔıÂÙËı› ÛÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ̤ۈ ‰È·ÎËڇ͈Ó, ·ÏÏ¿ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ú¤ÂÈ Ó· ο- ÓÂÈ Î·È fi,ÙÈ ÌÔÚ› ÁÈ· Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ η- ıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·˜. ™ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ ·˘Ù‹ ÚÔÛʤÚÂÈ Û fiÏÔ˘˜ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ·Ó¿ÁÎË ·fi ÙȘ ˘ËÚÂۛ˜ ÙÔ˘ ÌË Ï·Ì‚¿- ÓÔÓÙ·˜ ˘fi„Ë ÙÔ˘ ÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ¤ÓÙ·ÍË.

–547– πø∞¡¡∏ ™. ¶∂Δƒ√À • ¢ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÌÈÏ¿ ηÓ›˜ ÁÈ· ÙË ÊÙÒ¯ÂÈ· Î·È Ó· ·‰È·ÊÔÚ› ÁÈ· ÙÔÓ ÏÔ‡ÙÔ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÎ- ÎÏËۛ˜. • ∞ÔÙÂÏ› Ï·Óı·Ṳ̂ÓË ÔÏÈÙÈ΋ Ó· ÚÔηÏÔ‡ÓÙ·È Êfi‚ÔÈ ÂΛ Ô˘ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó. ∏ ÚfiÎÏËÛË Êfi‚Ô˘ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙÔÓ ÂıÓÈÎÈÛÌfi Î·È ÙÔÓ Ú·ÙÛÈÛÌfi Î·È fi¯È ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÂÎ- ÎÏËۛ˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÙÚ¤ÊÔ˘Ó ÙÔÓ Ú·ÙÛÈÛÌfi Î·È ÙÔÓ ÂıÓÈÎÈÛÌfi Ì ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ÙÚfiÔ. • ∂›Ó·È ··Ú·›ÙËÙÔ Ó· ÍÂÂÚ·ÛÙÔ‡Ó ÔÈ ËÁÂÌÔÓÈΤ˜ ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È Û¯¤ÛÂȘ Î·È ÔÈ ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ ̤۷ ÛÙȘ ÂÎÎÏËۛ˜. ¢ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÌÈÏ¿ ηÓ›˜ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Ó· Û˘ÓÙËÚ› Ô ›‰ÈÔ˜ ÚÔ‚Ï‹- Ì·Ù· Ô˘ Ë ÎÔÈÓˆÓ›· ‰ÂÓ Ù· ¤¯ÂÈ ‹ Ù· ÌÂÈÒÓÂÈ, fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ı¤ÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ÁÂÓÈο ÙˆÓ Ï·˚ÎÒÓ. • ŸÙ·Ó ÌÈÏ¿ ηÓ›˜ ÁÈ· ÙÔ Û‚·ÛÌfi ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘, ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÙÈο ‹ ıÚËÛ΢ÙÈο ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡, Ú¤ÂÈ Ó· ÊÚÔÓÙ›ÛÂÈ Ó· Û˘˙ËÙ‹ÛÂÈ ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Ì ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ Ì ÂÈÚËÓÈÎfi ÙÚfiÔ Ì¤Û· ·fi ÙÔÈο ™˘Ì‚Ô‡ÏÈ·. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ ∂ÎÎÏË- ÛÈÒÓ fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· ȉڇÛÔ˘Ó ÂıÓÈο ™˘Ì‚Ô‡ÏÈ· ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ, ÂΛ Ê˘ÛÈο Ô˘ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó, fiˆ˜ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ΔÂÏÂÈÒÓÔÓÙ·˜, Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿Óˆ fiÙÈ ÙÔ ÈÔ ÛÔ˘‰·›Ô Â›Ó·È fiÙÈ ··ÈÙÂ›Ù·È Û˘Ó¤ÂÈ·, ÛÔ‚·ÚfiÙËÙ· Î·È ·ÓÙÈÛÙÔȯ›· ÏfiÁˆÓ Î·È Ú¿- ͈Ó. √ ÃÚÈÛÙfi˜ ̷ηڛ˙ÂÈ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ‰È‰¿ÛÎÔ˘Ó Ì ٷ ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜.

–548– ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆЦерковь и политика

ЦЕРКОВЬ И ПОЛИТИКА

СЕРГЕЙ А. ПОПОВ ͈ͻͰͲͳͯͰ͸ͽͅͰͱͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵͹ʹ̸ͼͼͪͷͫͶͰͳ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ ͈ͻͰͯͼͰͯͪͽͰͶ· ̓͹ͷͳͽͰͽ̻ͪ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹ʹ̽;ͷΆ͍ͰͯͰͻͪͶ·͸͹ͭ͹͊͹ͫͻͪ͸ͳΊ͉͹ͼͼͳʹͼ͵͹ʹ ͍ͰͯͰͻͪ΁ͳͳͺ͹ͯͰͶͪͷ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸Ά΀͹ͫ΅Ͱͯͳ͸Ͱ͸ͳʹͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳʹ ΂ͶͰ͸̻Ͱ͸ͰͻͪͶ·͸͹ͭ͹͊͹ͬͰͽͪͺͪͻͽͳͳj̾ͯͳ͸ͪΊ͉͹ͼͼͳΊv ͉͹ͼͼͳΊ

ͼͼͶͰͯ͹ͬͪ͸ͳͰͻ͹Ͷͳ΁Ͱͻ͵ͬͳͬͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵͹ʹͱͳͲ͸ͳ͹ͫ΄ͰͼͽͬͪΊͬ ́ͶΊͰͽͼΊ͹ͯ͸͹ʹͳͲͳ͸ͽͰͭͻͪͶ·͸Ά΀ͽͰͷͯͶΊͪ͸ͪͶͳͲͪͺͻ͹ͳͼ΀͹ͯΊ΄ͳ΀ ͼ͹΁ͳͪͶ·͸Ά΀ͳͲͷͰ͸Ͱ͸ͳʹ ͪͽͪ͵ͱͰͳͭͻͪͰͽͬͪͱ͸;Ήͻ͹Ͷ·ͬͺ͹͸ͳͷͪ͸ͳͳ ͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͭ͹ͻͪͲͬͳͽͳΊ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹ʹͼͻͰͯΆͬͫ;ͯ;΄Ͱͷ́Ͳ;΂Ͱ͸ͳͰ ͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹΁Ͱͻ͵͹ͬ͸Ά΀͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳʹͳͷͰͰͽͽͪ͵ͱͰͬΆͼ͹͵͹Ͱͺͻͳ ͵Ͷͪͯ͸͹ͰͲ͸ͪ΂Ͱ͸ͳͰͳͼͺ͹ͼ͹ͫͼͽͬ;ͰͽͬΆͻͪͫ͹ͽ͵Ͱͫ͹ͶͰͰͬͲͬͰ΃Ͱ͸͸Ά΀ ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͻͰ΃Ͱ͸ͳʹ ͬͽ͹ͷ΂ͳͼͶͰͺͻͳͺ͹ͼͽͻ͹Ͱ͸ͳͳ͸͹ͬ͹ʹͰͯͳ͸͹ʹ ̾ͬͻ͹ͺΆ͆ͰͺͻͰͽͰ͸ͯ;Ί͸ͪͺ͹Ͷ͸Άʹ͹΀ͬͪͽͼͽ͹Ͷ·ͼͶ͹ͱ͸͹ʹͳͷ͸͹ͭ͹ ͭͻͪ͸͸͹ʹͺͻ͹ͫͶͰͷΆ ͹ͼͽͪ͸͹ͬͶΉͼ·͸ͪ͸Ͱ͵͹ͽ͹ͻΆ΀ͰͰͪͼͺͰ͵ͽͪ΀ ͈͹ͯͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹΁Ͱͻ͵͹ͬ͸Άͷͳ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳΊͷͳͬͻͰͶͳͭͳ͹ͬͰͯ ΂Ͱͼ͵͹ʹ͸ͪ;͵Ͱͺ͹͸ͳͷͪͰͽͼΊͼͳͼͽͰͷͪͳͼͽ͹ͻͳ΂Ͱͼ͵ͳͬ͹Ͳ͸ͳ͵ͪΉ΄ͳ΀ͳ ͻͪͲͬͳͬͪΉ΄ͳ΀ͼΊ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳʹͷͰͱͯ;ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άͷͳ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸Ͱ͸ͳΊͷͳ ͳͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬ͹ͷ͵ͪ͵ͼͳͼͽͰͷ͹ʹ;΂ͻͰͱͯͰ͸ͳʹ ͹ͫͶͪͯͪΉ΄ͳ΀ͬͶͪͼͽ·Ή͸ͪ ͹ͺͻͰͯͰͶͰ͸͸͹ʹͽͰͻͻͳͽ͹ͻͳͳ͈ͻͳͬͼͰͷͷ͸͹ͭ͹͹ͫͻͪͲͳͳͺ͹ͯ΀͹ͯ͹ͬͳ͹΁Ͱ ͸͹͵ͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹ͭ͹ͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹΁Ͱͻ͵͹ͬ͸͹ͭ͹;ͼͽͻ͹ʹͼͽͬͪͬͼͽͻͪ͸ͪ΀ ̾ͬͻ͹ͺΆͼ;΄Ͱͼͽͬ;Ͱͽ΁ͰͶΆʹͻΊͯ͹ͫ΄ͳ΀ͽͰ͸ͯͰ͸΁ͳʹ ΀ͪͻͪ͵ͽͰͻͳͲ;Ή΄ͳ΀ ͻͪͲͬͳͽͳͰͼͳͽ;ͪ΁ͳͳͬ΁ͰͶ͹ͷ ͆Ͱͼͷ͹ͽͻΊ͸ͪ΃ͳͻ͹͵;ΉͺͪͶͳͽͻ;Ϳ͹ͻͷͺͻͪͬ͹ͬΆ΀͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳʹ͹ͽ ͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵͸;ͽ͹ͼͬͰͽͼ͵͹ʹͳͻͪͬ͸͹;ͯͪͶͰ͸͸͹ʹͯ͹ͷ͹ͯͰͶͳͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹ʹ ͻͰͶͳͭͳͳͼ͹ͺͻͰͯͰͶͰ͸͸Άͷͬ͵͹͸ͼͽͳͽ;΁ͳͳͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͪͼ͹͹ͽͬͰͽͼͽͬ; Ή΄ͳͷͼͽͪͽ;ͼ͹ͷ͹ͼ͸͹ͬ͸ΆͷͳͿ͹ͻͷͪͷͳͬͲͪͳͷ͹ͯͰʹͼͽͬͳΊͬͶͪͼͽͳͳͻͰ Ͷͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳʹͬͼͽͻͪ͸ͪ΀ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸͹ͭ͹ͪͻͰͪͶͪΊͬͶΊΉͽͼΊ ͼ͹ͯͰʹͼͽͬͳͰͬͬ͹ͼͼͽͪ͸͹ͬͶͰ͸ͳͳ΀ͻͪͷ͹ͬ ͬ͹Ͳͬͻͪ΄Ͱ͸ͳͰ΁Ͱͻ͵͹ͬ͸͹ͭ͹ͳͷ; ΄Ͱͼͽͬͪ ͺͻͰͯ͹ͼͽͪͬͶͰ͸ͳͰͻͪͲͶͳ΂͸Ά΀Ͷ·ͭ͹ͽ Ͳͪ͵ͶΉ΂Ͱ͸ͳͰͯ͹ͭ͹ͬ͹ͻ͹ͬ ͹ͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂ͰͼͽͬͰ ͻͰͪͫͳͶͳͽͪ΁ͳΊͱͰͻͽͬͻͰͺͻͰͼͼͳʹ ;ͼͽͪ͸͹ͬͶͰ͸ͳͰ ͹ͽͯͰͶ·͸Ά΀ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͺͻͪͲͯ͸ͳ͵͹ͬ͸Ͱͻͪͫ͹΂ͳͷͳͯ͸Ίͷͳͳͽͯ

-549- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬСергей А.Попов ͈ͻͳΈͽ͹ͷͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆͰ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳͳͷ͹ͭ;ͽͫͻͪͽ·͸ͪͼͰͫΊ͹ͺͻͰͯͰ ͶͰ͸͸ΆͰ͹ͫΊͲͪͽͰͶ·ͼͽͬͪͺͰͻͰͯͬͶͪͼͽ·Ή ͪΈͽ͹ͺͻͳͬ͹ͯͳͽ͵͸Ͱ͹ͫ΀͹ͯͳͷ͹ ͼͽͳͯ͹ͺ͹Ͷ͸ͳͽͰͶ·͸͹ʹͼ͹΁ͳͪͶͳͲͪ΁ͳͳͼͬ͹ͰʹͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽͳͳͫ͹Ͷ·΃Ͱʹ ͹ͻͳͰ͸ͽͪ΁ͳͳ͸Ͱ͸ͪͷͳͼͼͳ͹͸Ͱͻͼ͵;ΉͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽ· ͪ͸ͪ͵;Ͷ·ͽ;ͻ͸ΆͰͳ ͹ͫͻͪͲ͹ͬͪͽͰͶ·͸ΆͰͺͻ͹ͭͻͪͷͷΆ ͺͪͽͻͳ͹ͽͳ΂Ͱͼ͵͹Ͱͬ͹ͼͺͳͽͪ͸ͳͰͷ͹Ͷ͹ͯͰͱͳ  ͬ͸ͰͼͰ͸ͳͰͯ;΀͹ͬ͸͹ʹͼ͹ͼͽͪͬͶΊΉ΄ͰʹͬͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽ·ͬͶͪͼͽͳͳͽͯ ̓͹ͭͯͪͻͰ΂·ͳͯͰͽ͹ͷ͹ͻͪͶ·͸͹͸ͻͪͬͼͽͬͰ͸͸͹ͷ͵ͶͳͷͪͽͰͬ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ  ͼ͹΀ͻͪ͸Ͱ͸ͳͳͰͭ͹;ͼͽ͹Ͱͬ ͳͼͽ͹ͻͳ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹͸ͪͼͶͰͯͳΊ ͽͻͪͯͳ΁ͳʹ ͽ͹ͭͻͪ ͸ͳ΁Άͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹΁Ͱͻ͵͹ͬ͸͹ͭ͹ͬͲͪͳͷ͹ͯͰʹͼͽͬͳΊͻͰͭ;Ͷͳͻ;ΉͽͼΊ ͳ͹ͫ΄Ͱͼͽͬ͹ͷ ͳͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬ͹ͷͳ͸ͽͰͻͰͼΆͯ;΀͹ͬ͸͹ʹͫͰͲ͹ͺͪͼ͸͹ͼͽͳ ͼ͹΁ͳ;ͷͪͬΆͼͽ;ͺͪΉͽ͵ͪ͵Ϳͪ͵ͽ͹ͻ͸͹ͻͷ͹ͽͬ͹ͻ΂Ͱͼͽ̺ͬͪͽ͹ͱͰͬͻͰͷΊ  ͷ͸͹ͭͳͰͼ͹΁ͳͪͶ·͸ΆͰͳͲͷͰ͸Ͱ͸ͳΊ ͳͷͰΉ΄ͳͰͺͻͳ͸΁ͳͺͳͪͶ·͸͹ͰͲ͸ͪ΂Ͱ ͸ͳͰͯͶΊͯͪͶ·͸Ͱʹ΃Ͱͭ͹ͻͪͲͬͳͽͳΊͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹ʹͳ͸ͽͰͭͻͪ΁ͳͳ͸Ͱ͸ͪ΀͹ͯΊͽ ͼͬ͹Ͱͭ͹͹ͽͻͪͱͰ͸ͳΊͬͲͪ͵͹͸͹ͯͪͽͰͶ·͸͹ʹͼͿͰͻͰ ̓ͪ͵͹ͽͷͰ΂ͪͰͽͷͳͽͻ͹ͺ͹Ͷͳͽ̸ͯͻͳͪ͸;ͺ͹Ͷ·ͼ͵ͳʹ̽ͪͷͪͼ͵ͳ͸͹ͼͬ ͼͬ͹Ͱʹͼͽͪͽ·Ͱj͉͹Ͷ·͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊͬ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸Ͱ͸͸͹ʹ̾ͬͻ͹ͺͰv jͺͶ͹ ͯ͹ͽͬ͹ͻ͸͹ͼͽ·Ͱͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹ʹ΁ͳͬͳͶͳͲͪ΁ͳͳͭͪͻͪ͸ͽͳͻ͹ͬͪͶͪ͸Ͱͽ͹Ͷ·͵͹ ͯͳ͸ͪͷͳ΂͸Άʹ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸ΆʹͻͰͪͶͳͲͷ ͸͹ͽͪ͵ͱͰͰͭ͹Έ͵;ͷͰ͸ͳ΂Ͱͼ͵ͳʹ ΀ͪͻͪ͵ͽͰͻv͋ͰͷͼͪͷΆͷͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸ΆʹͷΆͼͶͳͽͰͶ·ͳͫ͹ͭ͹ͼͶ͹ͬͿͪ͵ͽͳ ΂Ͱͼ͵ͳͼͽͪͬͳͽͲ͸ͪ͵ͽ͹ͱͯͰͼͽͬͪ;͸ͳͬͰͻͼͪͶͳͲͷͪͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹ʹ͵;Ͷ·ͽ;ͻΆ ͳͰͰ΀ͻͳͼͽͳͪ͸ͼ͵͹ͭ͹Έ͵;ͷͰ͸ͳ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹΀ͪͻͪ͵ͽͰͻͪ ͖ͽ;ͳͯͰΉͬͻͪͫ͹ͽͰj͖͵;ͷͰ͸ͳͲͷͳͺ͹Ͷͳͽͳ͵ͪv͵ͻͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ͹ͼͷΆͼ ͶͳͬͪͰͽ͵ͪͽ͹Ͷͳ΂Ͱͼ͵ͳʹ͵ͪͻͯͳ͸ͪͶ̽ͱ͹ͲͰͿ͉ͪͽ΁ͳ͸ͭͰͻ ͸Ά͸Ͱ͈ͪͺͪ ̹Ͱ͸Ͱͯͳ͵ͽ97* j΀ͪͻͪ͵ͽͰͻ͸͹ʹ΂Ͱͻͽ͹ʹ̾ͬͻ͹ͺΆΊͬͶΊͰͽͼΊͬ͸ͰͯͻͰ͸͸͹Ͱ ͎ͻͳͼͽͳͪ͸ͼͽͬ͹ͷͻͪͲͯͰͶͰ͸ͳͰͬͰͻΆͳͲͪ͵͹͸ͪ ͵͹ͽ͹ͻ͹ͰͳͲ͸ͪ΂ͪͶ·͸͹ ͼ͹ͯͰͻͱͳͽ͸Ͱ͹ͫ΀͹ͯͳͷ͹ͼͽ·Ͷ͹ͭͳ͵ͳͺͻͪͬͪͳͰͭ͹ͪͬͽ͹͸͹ͷͳΉͺͰͻͰͯ ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆͷͳͲͷͰͻͰ͸ͳͰͷͻͰͪͶ·͸͹ͼͽͳ ͪͽͪ͵ͱͰͯͬ͹ʹͼͽͬͰ͸͸͹ͼͽ· ̻͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬͪͳ͏Ͱͻ͵ͬͳv͖ͽͪͳͯͰΊͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵ͳͬͪͰͽͬ͸;ͽͻͰ͸͸ͳʹͼͷΆͼͶ ͯ;΀͹ͬ͸͹ͭ͹͵ͻͳͲͳͼͪͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹ʹ̾ͬͻ͹ͺΆ ͹ͽͻͳ͸;ͬ΃Ͱʹͼͬ͹ͳ΀ͻͳͼͽͳ ͪ͸ͼ͵ͳͰ͵͹ͻ͸ͳ ̺ͺ͹ͼͶͰͯ͸ͳͰͭ͹ͯΆͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ͪΊͼͳͽ;ͪ΁ͳΊͬ̾ͬͻ͹ͺͰ͹ͺͻͰͯͰͶΊͰͽͼΊ ͭͶͪͬ͸Άͷ͹ͫͻͪͲ͹ͷͼͶͰͯ;Ή΄ͳͷͳͽͰ͸ͯͰ͸΁ͳΊͷͳ ̺͹ͺͰͻͬΆ΀ ͹ͽͯͰͶ·͸Άͷͳͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͷͳͯͰΊͽͰͶΊͷͳͺͻͰͯͺͻͳ

-550- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆЦерковь и политика ͸ͳͷͪͰͽͼΊͺ͹ͺΆͽ͵ͪ͹ͭͻͪ͸ͳ΂ͳͽ·;΂ͪͼͽͳͰ͵͹͸ͿͰͼͼͳʹͬ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹ʹ ͱͳͲ͸ͳ ͳͼ͵ͶΉ΂ͳͽ·ͬͼΊ͵͹Ͱ;ͺ͹ͷͳ͸ͪ͸ͳͰ͹ͻ͹ͶͳͻͰͶͳͭͳͳͬͳͼͽ͹ͻͳͳͳ ͵;Ͷ·ͽ;ͻͰ͸͹ͬ͹ʹ̾ͬͻ͹ͺΆ ͬ΂ͪͼͽ͸͹ͼͽͳ ͺͻͳͺͻͳ͸Ίͽͳͳ̾ͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹ʹ ̓͹͸ͼͽͳͽ;΁ͳͳ  ̺͹ͬͽ͹ͻΆ΀ ͺͻ͹ͳͼ΀͹ͯͳͽ͸Ͱ͵͹ͽ͹ͻΆʹͬͼͺͶͰͼ͵ͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽͳ͸͹ͬ͹͹ͫ ͻͪͲ͹ͬͪ͸͸Ά΀ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳʹ ͹͵͵;Ͷ·ͽͳͲͷͪ ͵ͬͪͲͳͻͰͶͳͭͳͳ ͺ͹ͯͪ͸͸Άͷ͸ͰͲͪͬͳͼͳͷΆ΀ͳͼͼͶͰͯ͹ͬͪͽͰͶͰʹͲͪͺ͹ͼͶͰͯ͸ͳͰͺΊͽ·ͶͰͽͬ ͼͽͻͪ͸ͪ΀̾ͬͻ͹ͺΆͺ͹ΊͬͳͶ͹ͼ·ͯ͹͸͹ͬΆ΀ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͽͰ΂Ͱ͸ͳʹ͸Ͱ ͹ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹΀ͪͻͪ͵ͽͰͻͪ  ̺ͽͻͰͽ·ͳ΀ ͺͻ͹ͳͼ΀͹ͯͳͽ;ͼͳͶͰ͸ͳͰͿ;͸ͯͪͷͰ͸ͽͪͶͳͼͽͼ͵ͳ΀ͳͯͰʹͬ ͽͻͪͯͳ΁ͳ͹͸͸͹ͳͼͶͪͷͼ͵͹ʹͼͻͰͯͰ ͹ͼ͹ͫͰ͸͸͹ͼͻͰͯͳͷ͹Ͷ͹ͯͰͱͳͳͲͷͪͶ͹ ͹ͫͰͼͺͰ΂Ͱ͸͸Ά΀͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸Ά΀ͼͶ͹Ͱͬ͹ͺͻͰͯͰͶͰ͸͸͹ͭ͹Έͽ͸ͳ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹ͼ͹ ͼͽͪͬͪ ͬ͹Ͷ͸Ͱ͸ͳΊͬ͹͍ͻͪ͸΁ͳͳ ͽͰͻͻ͹ͻͳͼͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͰͪͽͪ͵ͳ̸ͬ͸ͭͶͳͳ  ̺΂ͰͽͬͰͻͽΆ΀ ͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆͰ͵͹͸ͿͶͳ͵ͽΆ͸͹ͼΊͽͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵͸;ͽ͹ ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳʹ΀ͪͻͪ͵ͽͰͻͳΊͬͶΊΉͽͼΊͼͬ͹Ͱ͹ͫͻͪͲ͸͹ʹjͯΆͷ͹ͬ͹ʹͲͪͬͰ ͼ͹ʹvͯͶΊͻͰ΃Ͱ͸ͳΊ͵͹͸͵ͻͰͽ͸Ά΀Ͳͪͯͪ΂ ͵ͪ͵ͫΆͶ͹ͬͼͳͽ;ͪ΁ͳͳͼj͵ͪͻͳ ͵ͪͽ;ͻ͸Άͷͼ͵ͪ͸ͯͪͶ͹ͷv  ̺ͪͱ͸͹ͽͪ͵ͱͰ͹ͽͷͰͽͳͽ· ΂ͽ͹ͺͻ͹΁Ͱͼͼͯ;΀͹ͬ͸͹ʹͼͪͷ͹ͳͯͰ͸ͽͳͿͳ ͵ͪ΁ͳͳͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀͸ͪͻ͹ͯ͹ͬͬͺ͹ͼͶͰͯ͸ͳͰ͸Ͱͼ͵͹Ͷ·͵͹ͯͰͼΊͽͳͶͰͽͳʹ ͹ͼ͹ͫͰ͸͸͹ͲͪͷͰͽͰ͸͸Ͱͽ͹Ͷ·͵͹ͬͽͰ΀ͼͽͻͪ͸ͪ΀ ͭͯͰͺ͹ͷͰͼͽ͸ΆͰͺͻͪͬ͹ ͼͶͪͬ͸ΆͰ΁Ͱͻ͵ͬͳͺ͹ͯͯͰͻͱͳͬͪͶͳͼ͹Ϳͳ΁ͳͪͶ·͸ΆͷͳͬͶͪͼͽΊͷͳ͸͹ͻ ͷͪͶ·͸ΆͰ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳΊͳͷ͹ͭͶͳͯ͹ͼͽͪͽ͹΂͸͹ͼͬ͹ͫ͹ͯ͸͹ͳͼͺ͹Ͷ·Ͳ͹ͬͪͽ· ͼͬ͹ͳͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͼͽͳ Ͳͪ͸ͳͷͪͽ·ͼΊͺͻ͹ͼͬͰͽͳͽͰͶ·ͼ͵͹ʹͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽ·Ή ͳͽͪ͵ͯͪͶͰͰ ͵ͪ͵ ͸ͪͺͻͳͷͰͻ ̹ͬ͹Ͷͭͪͻͳͳ ͗ͭ͹ͼͶͪͬͳͳ ͉;ͷΆ͸ͳͳ ͸͹ͳ ͉ͬ͹ͼͼͳͳ ͅ͹Ͷͯͪͬͳͳ ͸ͪ͌͵ͻͪͳ͸Ͱ ͭͯͰ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳͰͬͶͪͼͽͳ͵ͻͰͶͳͭͳͳ ͬͰͭ͹ͯΆͫΆͶ͹ͫ͹ͶͰͰͱͰͼͽ͵ͳͷ  ͋ͪ͵ͳͷ͹ͫͻͪͲ͹ͷ ͷ͹ͱ͸͹ͭ͹ͬ͹ͻͳͽ·͹ͽ͹ͷ ΂ͽ͹ͼ;΄Ͱͼͽͬ;Ͱͽ΁ͰͶΆʹ ͺͶͪͼͽͺͻ͹ͫͶͰͷ ͺ͹ͻͪͲͶͳ΂͸Άͷͺͻͳ΂ͳ͸ͪͷ ͹ͺͪͼͰ͸ͳΊ͹ͫͬͳ͸Ͱ͸ͳʹͬ͸Ͱ ͽ͹ͶͰͻͪ͸ͽ͸͹ͼͽͳ ͺͻ͹ͽͳͬ͹ͯͰʹͼͽͬͳͰ͹ͺͻͰͯͰͶͰ͸͸Ά΀ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͼͳͶ ͸Ͱ ͻͰͭ;Ͷͳͻ;ͰͷΆ΀Ͳͪ͵͹͸͹ͯͪͽͰͶ·͸͹ͬ͹ͫ΄ͰͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵ͳ΀ͳ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Ά΀ ͻͪͷ͵ͪ΀ͳͽͻͰͫ;Ή΄ͳ΀ͬ͵ͶΉ΂Ͱ͸ͳΊͷͰ΀ͪ͸ͳͲͷ͹ͬͭͻͪͱͯͪ͸ͼ͵͹ʹͼͪͷ͹ͻͰ ͭ;ͶΊ΁ͳͳͳ ͺͻͰͱͯͰͬͼͰͭ͹ ͬͼͿͰͻͰͷͰͱ΁Ͱͻ͵͹ͬ͸͹ͭ͹ͬͲͪͳͷ͹ͯͰʹͼͽͬͳΊ ͆ͪͼͰͭ͹ͯ͸Ί΃͸ͳʹͯͰ͸·ͬͷͰͱ΁Ͱͻ͵͹ͬ͸Ά΀͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳΊ΀΂Ͱͽ͵͹ͺͻ͹

-551- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬСергей А.Попов ΊͬͶΊΉͽͼΊͯͬͰ͹ͼ͸͹ͬ͸ΆͰ ͫͪͲ͹ͬΆͰͽͰ͸ͯͰ͸΁ͳͳ Ϳͪ͵ͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͯͬͰͷ͹ͯͰͶͳ ͷ͹ͯͰͻ͸ͳͲͪ΁ͳͳͬ͹ͷ͸͹ͭ͹ͷ͹ͺͻͰͯͰͶΊΉ΄ͳͰ΀ͪͻͪ͵ͽͰͻͻͪͲͬͳͽͳΊͬͼͰʹ ͼͳͼͽͰͷΆͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ʹͱͳͲ͸ͳͼ͹΁ͳ;ͷͪ ͈ͰͻͬͪΊ ͵͹ͽ͹ͻͪΊͺͻ͹ΊͬͶΊͰͽͼΊ͸ͪͬͼͰ΀;ͻ͹ͬ͸Ί΀ ͬͽ͹ͷ΂ͳͼͶͰͳ͸ͪ ͬͶͪͼͽ͸Ά΀ ͳ͵͹ͽ͹ͻͪΊ͹ͽ΂ͪͼͽͳͳͯ΋ͽͳͲͳͯͰ͹Ͷ͹ͭͳͳ͸͹ͬ͹ʹͼͰ͵;ͶΊͻ͸͹ʹ ̾ͬͻ͹ͺΆ ͳͼ΀͹ͯͳͽͳͲ;ͼͽͪ͸͹ͬ͵ͳ ΂ͽ͹ͯ͹Ͷͱ͸͹ͺͻ͹ͳͼ΀͹ͯͳͽ·ͻͰͶͳͭͳ ͹Ͳ͸͹Ͱ͸ͳͬͰͶͳͻ͹ͬͪ͸ͳͰ ΂ͽ͹ͳͼͺ͹ͬͰͯͪ͸ͳͰͬͰͻΆͰͼͽ·ͭͶ;ͫ͹͵͹Ͷͳ΂͸͹Ͱ ͯͰͶ͹ ͺ͹Έͽ͹ͷ;ͷͰͼͽ͹ͻͰͶͳͭͳͳmͬ΁Ͱͻ͵͹ͬ͸͹ʹ͹ͭͻͪͯͰ ͪͯͶΊ͹ͫ΄Ͱͼͽͬͪ ͺ͹ͶͰͲ͸ͰͰ͸Ͱ͵ͳʹͼͳ͸ͽͰͽͳ΂Ͱͼ͵ͳʹͺͻ͹ͯ;͵ͽͽ͹ͽͪͶ·͸͹ʹͺ͹Ͷͳͽ͵͹ͻͻͰ͵ͽ ͸͹ͼͽͳͳͭͶ͹ͫͪͶ·͸͹ʹͳ͸Ϳ͹ͻͷͪ΁ͳ͹͸͸͹ʹͻͰͬ͹ͶΉ΁ͳͳmͽ͹ͶͰͻͪ͸ͽͳͼͽͼ͵ͪΊ ͵ͬͪͲͳͻͰͶͳͭͳΊ ́Ͱͼͽ·ͬͽ͹ͻͪΊͽͰ͸ͯͰ͸΁ͳΊ ͵͹ͽ͹ͻͪΊΊͬͶΊͰͽͼΊ͹ͫͻͪͽ͸͹ʹͼͽ͹ͻ͹͸͹ʹ ͷͰͯͪͶͳ ;Ͷ·ͽͻͪ͵͹͸ͼͰͻͬͪͽͳͬ͸͹ʹͻͰͪ͵΁ͳͰʹ͸ͪͬΆͲ͹ͬΆͭͶ͹ͫͪͶͳͲͪ΁ͳͳ  ͬΆͻͪͱͪΉ΄ͪΊͼΊͬ͸ͪͻ͹΂ͳͽ͹ͷͬΆͺΊ΂ͳͬͪ͸ͳͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀͹ͼ͹ͫͰ͸ ͸͹ͼͽͰʹ ͯͳ͵ͽͪͽ͹ͷͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ʹͳͯͰ͸ͽͳ΂͸͹ͼͽͳ͸ͪͯͯͻ;ͭͳͷͳ͆Ͱͽ ͸ͳ΂Ͱͭ͹ͺͶ͹΀͹ͭ͹ͬͽ͹ͷ ͵͹ͭͯͪͶΉͯͳ͹ͫͻͪ΄ͪΉͽͼΊ͵͵͹ͻ͸Ίͷͼͬ͹ͰʹͬͰͻΆ  ͸͹ ͵ͼ͹ͱͪͶͰ͸ͳΉ ͲͪͿ;͸ͯͪͷͰ͸ͽͪͶͳͲͷ͹ͷͼͶͰͯ͹ͷͳͯ;ͽ͵ͼͰ͸͹Ϳ͹ͫͳΊͳ ΃͹ͬͳ͸ͳͲͷ ͈ͻͰ͹ͯ͹ͶͰ͸ͳͰ͸Ͱͭͪͽͳͬ͸Ά΀ͺ͹ͼͶͰͯͼͽͬͳʹͼ;΄Ͱͼͽͬ;Ή΄ͳ΀ͽͰ͸ͯͰ͸΁ͳʹ ͼͽͪ͸͹ͬͳͽͼΊͬͪͱ͸͹ʹͲͪͯͪ΂ͰʹͯͶΊͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ʹͺ͹Ͷͳͽͳ͵ͳͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬ ͸͹ͬ͹ʹ̾ͬͻ͹ͺΆ ͭͯͰ͹ͯ͸ͳͷͳͲͬͪͱ͸Ͱʹ΃ͳ΀ͷͰ΀ͪ͸ͳͲͷ͹ͬ͸ͳͬͰͶͳͻ͹ͬͪ ͸ͳΊ͹ͽͻͳ΁ͪͽͰͶ·͸Ά΀ΈͿͿͰ͵ͽ͹ͬͼͶ;ͱͳͽͻͪͲͬͳͽͳͰͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹ ͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬͪ ͊Ͱͻ·ͰͲ͸Άʹͬ͵ͶͪͯͬͻͪͲͬͳͽͳͰͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹ͯͳͪͶ͹ͭͪͬ͸͹ͼΊͽ ͷ͸͹ͭ͹ͼͽ͹ͻ͹͸͸ͳͰͳͯͬ;ͼͽ͹ͻ͹͸͸ͳͰͬͼͽͻͰ΂ͳͳ͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳͳ̺ͻͪͷ͵ͪ΀ ͸ͪͼͽ͹Ί΄Ͱʹͼͽͪͽ·ͳ΀͹ͽͰͶͫΆ͹ͼ͹ͫ͹͹ͽͷͰͽͳͽ·ͽ͹Ͷ·͵͹͹ͯ͸͹͸ͪͳͫ͹ͶͰͰ ͲͪͷͰͽ͸͹Ͱͼ͹ͫΆͽͳͰͺͻ͹΃Ͱͯ΃ͳʹͬͳΉ͸Ͱͭ͹ͯͪͬͺͻͰͯͯͬͰͻͳͳͼͪͷ ͷͳͽͪjͫ͹Ͷ·΃͹ʹͬ͹ͼ·ͷͰͻ͵ͳvͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸ΆʹͿ͹ͻ;ͷ̺ͼͰͷͳͻ͸Άʹ ͼͪͷͷͳͽͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͶͳͯͰͻ͹ͬ ͬͻͪͷ͵ͪ΀͵͹ͽ͹ͻ͹ͭ͹ͫΆͶͳ͹ͫͼ;ͱͯͰ͸Ά ͪ͵ͽ;ͪͶ·͸ΆͰͺͻ͹ͫͶͰͷΆͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸͹ͭ͹ͼ͹͹ͫ΄Ͱͼͽͬͪ ̺ͼͪͷͷͳͽͰͺͻͳ͸ΊͶͳ;΂ͪͼͽͳͰͺͻͰͯͼͽͪͬͳͽͰͶͳ͵ͻ;ͺ͸Ͱʹ΃ͳ΀΀ͻͳ ͼͽͳͪ͸ͼ͵ͳ΀΁Ͱͻ͵ͬͰʹ ͳͼͶͪͷͼ͵ͳ΀ ͳ;ͯͰʹͼ͵ͳʹͳͫ;ͯͯͳʹͼ͵ͳ΀͹ͫ΄ͳ͸ ͼ͹ͬͼͰͭ͹ͷͳͻͪ ͺ͹ͼͶͰͯ͹ͬͪͽͰͶͳͼͳ͵΀ͳͲͷͪ ͳ͸ͯ;ͳͲͷͪ ͼͳ͸ͽ͹ͳͲͷͪͳ

-552- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆЦерковь и политика ͯͻ;ͭͳ΀ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀;΂Ͱ͸ͳʹ̺ͺͻͳͬͰͽͼͽͬͳͳ;΂ͪͼͽ͸ͳ͵ͪͷͿ͹ͻ;ͷͪ ͈ͻͰͲͳͯͰ͸ͽ͉͹ͼͼͳʹͼ͵͹ʹ͍ͰͯͰͻͪ΁ͳͳ̺̺͈;ͽͳ͸ͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵͸;ͶjͅΆ ΀͹ͻ͹΃͹Ͳ͸ͪͰͷ ͼ͵͹Ͷ·ͷ͹΄͸͹ʹ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸ΊΉ΄ͰʹͼͳͶ͹ʹͷ͹ͱͰͽͫΆͽ· ͻͰͶͳͭͳΊ ͸͹͸ͰͷͰ͸ͰͰ΀͹ͻ͹΃͹ͬͳͯͳͷ ͵΂Ͱͷ;ͬͰͯͰͽͼͪͷ͹Ͳͬͪ͸ͪΊͺͻ͹ ͺ͹ͬͰͯ͸ͳ΂Ͱͼ͵ͪΊͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽ·͹ͽͯͰͶ·͸Ά΀Έ͵ͼͽͻͰͷͳͼͽͼ͵ͳ΀ͶͳͯͰͻ͹ͬ  ͳͯͰ͹Ͷ͹ͭ͹ͬ ΁ͳ͸ͳ΂͸͹ͳͼͺ͹Ͷ·Ͳ;Ή΄ͳ΀΂;ͬͼͽͬͪͬͰͻ;Ή΄ͳ΀ͅΆͬͳͯͳͷ  ͵ͪ͵ͽ͹͸͵ͪͭͻͪ͸· Ͳͪ͵͹ͽ͹ͻ͹ʹͷ͹ͱͰͽͫΆͽ·ͻͪͲͬΊͲͪ͸ͪͬ͹ʹ͸ͪͳ͸ͪͼͳͶͳͰ  ͷ͹ͱͰͽͺͻ͹Ͷͳͽ·ͼΊ͵ͻ͹ͬ· ͳ͹ͫΊͲͪ͸Άͺͻ͹ͽͳͬ͹ͺ͹ͼͽͪͬͳͽ·Έͽ͹ͷ;ͼͪͷΆʹ ΃ͳͻ͹͵ͳʹͷͰͱ͵͹͸ͿͰͼͼͳ͹͸ͪͶ·͸ΆʹͯͳͪͶ͹ͭv ͖ͽͪͳͯͰΊ̺Ͷͪͯͳͷͳͻ̺ͪͶͪͯͳͷͳͻ͹ͬͳ΂ͪ͸ͪ΃Ͷͪͼͬ͹Ͱ͹ͽͻͪͱͰ͸ͳͰͬ ͺ͹ͼͶͪ͸ͳͳͼͪͷͷͳͽͪ ͬ͵͹ͽ͹ͻ͹ͷͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵ͳͬͪͰͽͼΊj̽ͳͪͶ͹ͭͳͺͪͻͽ͸Ͱͻ ͼͽͬ͹΁ͳͬͳͶͳͲͪ΁ͳʹ͸Ͱͯ͹Ͷͱ͸ΆͫΆͽ·ͺͻ͹ͼͽ͹Ͷ͹Ͳ;͸ͭͪͷͳ͆ͪͷ͸;ͱ͸͹ ͺ͹ͼͽͻ͹ͳͽ·ͽͪ͵͹ʹͷͳͻ͹ͺ͹ͻΊͯ͹͵ ͵͹ͽ͹ͻΆʹͼ͹΂ͰͽͪͶͫΆͯͰͷ͹͵ͻͪͽͳΉ m͵ͪ͵ͼͺ͹ͼ͹ͫͼ͹ͭͶͪͼ͹ͬͪ͸ͳΊͻͪͲͶͳ΂͸Ά΀ͳ͸ͽͰͻͰͼ͹ͬͳ͵ͪ͵;΂ͪͼͽͳͰ ͶΉͯͰʹͬͺͻͳ͸ΊͽͳͳͻͰ΃Ͱ͸ͳʹ͸ͪ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸͹ͷͳͭͶ͹ͫͪͶ·͸͹ͷ;ͻ͹ͬ͸Ͱ mͼ;ͬͪͱͰ͸ͳͰͷ͵͸ͻͪͬͼͽͬͰ͸͸͹ͷ;΂;ͬͼͽͬ; ͹ͫͻͪͲ;ͱͳͲ͸ͳ ͻͪͲͶͳ΂͸Άͷ ͺͻͪͬ͹ͬΆͷͳͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͷͼͳͼͽͰͷͪͷ ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸ΆͷͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άͷ ͽͻͪͯͳ΁ͳΊͷͶΉͯͰʹv ̀͸ͪ΂ͳͽͰͶ·͸Άʹ͹ͺΆͽͬͻͰͪͶͳͲͪ΁ͳͳͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹ͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱ ͼͽͬͪͺͻͰͯͶͪͭͪͰͽͅͰͱͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵ͪΊ̸ͼͼͪͷͫͶͰΊ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ ͯ͹ͼͽͪ ͽ͹΂͸͹ͪͬͽ͹ͻͳͽͰͽ͸ͪΊͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸ͪΊ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳΊ ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸ΊΉ΄ͪΊ ͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͪͻͳͰͬͳͲͼͽͻͪ͸ͷͳͻͪ͆ͪ΃ͪ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳΊͬ͸;ͽͻͰ͸͸Ͱ ͯͳͪͶ͹ͭͳ΂͸ͪm͹͸ͪ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸ΊͰͽͺͻͰͯͼͽͪͬͳͽͰͶͰʹͬͼͰ΀ͺ͹ͷͰͼͽ͸Ά΀ ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀΁Ͱͻ͵ͬͰʹ ͇ͯ͸ͳͷͳͲ͸ͪͺͻͪͬͶͰ͸ͳʹ͸ͪ΃ͰʹͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽͳͺ͹;͵ͻͰͺͶͰ͸ͳΉ ͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸͹ͭ͹ͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂ͰͼͽͬͪΊͬͶΊΉͽͼΊͯͶͳͽͰͶ·͸ΆͰͺͪͻͽ͸Ͱͻ ͼ͵ͳͰ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳΊͼ͈ͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵ͳͷ͊͹ΉͲ͹ͷ͇ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳͳ́ͼͶͪͷͼ͵ͪΊ ̓͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳΊ͈ͻ͹΂͸ͪΊ͹ͼ͸͹ͬͪͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬͪ͸ͪ΃ͳ΀͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳʹ ͫΆͶͪͲͪͶ͹ͱͰ͸ͪͬ͹ͬͻͰͷΊͬͳͲͳͽͪͯͰͶͰͭͪ΁ͳͳ͈͇͊́̓ͬ΃ͽͪͫ͵ͬͪͻͽͳ ͻ;̸̸͈ͬͅͿͳ͸ͪ΀ͳͳ΀;΂ͪͼͽͳͰͬͅͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸͹ʹͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵͹ʹ ͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳͳj͆ͪ΁ͳͳ ͻͰͶͳͭͳͳ ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳͰͳ͸͹ͬΆͰͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵ͳͰ ͻͰͪͶͳͳvͬͪͺͻͰͶͰͭ͹̸ͯͪͬͭͿͳ͸Ά ̻ͻͰ΁ͳΊ͖ͽ͹͹Ͳ͸ͪͷͰ͸͹ͬͪͶ͹ ͼ͹ͫ͹ʹͯ͹ͫͻ;Ήͬ͹ͶΉͳͼͽͻͰͷͶͰ͸ͳͰ͸ͪ΃ͳ΀͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳʹ͵ͯͳͪͶ͹ͭ;

-553- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬСергей А.Попов ̺ͼ͹ͬͷͰͼͽ͸͹ͷͲͪΊͬͶͰ͸ͳͳ͸ͪ΃ͳ΀͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳʹͭ͹ͬ͹ͻͳͽͼΊj͈ͻͪ ͬ͹ͼͶͪͬ͸ΆͰ͸ͪͻ͹ͯΆͬͼͰͭͯͪͳͼͽ͹ͻͳ΂Ͱͼ͵ͳͫΆͶͳͳ͹ͼͽͪΉͽͼΊͯ͹ͫͻΆͷͳ ͼ͹ͼͰͯΊͷͳͷ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸͆ͪͺͻ͹ͽΊͱͰ͸ͳͳͬͰ͵͹ͬ͸ͪ΃ͳ͵;Ͷ·ͽ;ͻΆ͹ͫ͹ ͭͪ΄ͪͶͳͯͻ;ͭͯͻ;ͭͪ ͼͽͪ͸͹ͬͳͶͳͼ·ͳͼͽ͹΂͸ͳ͵͹ͷͯͶΊͽͬ͹ͻ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹ͬͯ͹΀ ͸͹ͬͰ͸ͳΊ ͺͻͳͬ͸͹ͼͳͶͳ͸͹ͬΆͰͯ͹ͼͽͳͱͰ͸ͳΊͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹ʹͳ͸ͪ;΂͸͹ʹ ͷΆͼͶͳ͆Ͱͽͳ͸Ͱͷ͹ͱͰͽͫΆͽ·ͺͻͳ΂ͳ͸ͯͶΊ͵ͼͰ͸͹Ϳ͹ͫͳͳͳ͸Ͱͯ͹ͬͰͻͳΊ ͷͰͱͯ;͸ͪ΃ͳͷͳ͸ͪͻ͹ͯͪͷͳ ͱͰͶͪΉ΄ͳͷͳͷͳͻͪ ͺͻ͹΁ͬͰͽͪ͸ͳΊͳͫͶͪ ͭ͹ͺ͹Ͷ;΂ͳΊv ͖ͽ͹ͽ͹ͺΆͽ΀ͻͳͼͽͳͪ͸ͼ͵͹ͷ;ͼ;Ͷ·ͷͪ͸ͼ͵͹ͭ͹ͯͳͪͶ͹ͭͪͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵ͳ΀ ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳʹmͺͻͳͷͰͻͽ͹ͭ͹ ͵ͪ͵ͷ͹ͱ͸͹ͬΆͼͽͻͪͳͬͪͽ·͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳΊ ͸ͪͬͼͰ΀;ͻ͹ͬ͸Ί΀ ͬ͹ͬͼͰ΀ͺͶ͹ͼ͵͹ͼͽΊ΀ͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹ͭ͹ͫΆͽͳΊ ͼ͹ͲͯͪͬͪΊ ;ͼͶ͹ͬͳΊͯͶΊͼͽͪͫͳͶ·͸͹ͼͽͳͳ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸͸͹ʹͭͪͻͷ͹͸ͳͳ ̀ͪͺͰͻͳ͹ͯͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽͳ̸͈ͅͼͺ͹ͭ͹ͯΆͫΆͶͳͺͻ͹ͬͰ ͯͰ͸Ά΂ͰͽΆͻ͸ͪͯ΁ͪͽ·ͰͱͰͭ͹ͯ͸Ά΀͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳʹ͇ͬͻͷͳͶͳͳ ̸Ϳͳ͸ͪ΀  ͅ͹ͼ͵ͬͰ ͊͹Ϳͳͳ ͊ͪͶ͹͸ͳ͵ͪ΀ ̺ͪͻ΃ͪͬͰ ͊ͪ͸͵ͽ͈ͰͽͰͻͫ;ͻͭͰ ́Ͱͻ;ͼͪ ͶͳͷͰ ̿Ͱ͸ͰͬͰ ͸ͪ͹ͼͽͻ͹ͬͰ͈ͪͽͷ͹ͼ ̓ͳͰͬͰͳ̺Ͱ͸Ͱ΁ͳͳ ͵͹ͽ͹ͻΆͰͼͽͪ ͶͳͲͪͷͰͽ͸Άͷͼ͹ͫΆͽͳͰͷͬͱͳͲ͸ͳͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸͹ͭ͹ͼ͹͹ͫ΄ͰͼͽͬͪΈͽͳ΀ ͼͽͻͪ͸̺ͻͪͫ͹ͽͰ͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳʹͺͻͳ͸ͳͷͪͶͳ;΂ͪͼͽͳͰͭͶͪͬΆͳͳͰͻͪͻ΀ͳ ͺ͹ͷͰͼͽ͸Ά΀ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀΁Ͱͻ͵ͬͰʹ ͻ;͵͹ͬ͹ͯͳͽͰͶͳͬΆͼ΃ͳ΀ͭ͹ͼ;ͯͪͻ ͼͽͬͰ͸͸Ά΀ͳ͸ͼͽͳͽ;ͽ͹ͬͬͶͪͼͽͳ̀ͪ͵͹ͻ͹ͽ͵ͳʹͺͰͻͳ͹̸͈ͯͯͅ͹ͫͳͶͪͼ· ͺͻͳͲ͸ͪ͸ͳΊͬͽͪ͵ͳ΀ͪͬͽ͹ͻͳͽͰͽ͸Ά΀ͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸Ά΀͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳΊ΀ ͵ͪ͵͇͇͆ ͈ͪͻͶͪͷͰ͸ͽͼ͵ͪΊ̸ͼͼͪͷͫͶͰΊ͊͹ͬͰͽͪ̾ͬͻ͹ͺΆ ͈ͪͻͶͪͷͰ͸ͽ ͼ͵ͪΊ̸ͼͼͪͷͫͶͰΊ͇̹͊̾ͳͯͻ;ͭͳ΀̀ͪͷͰͽ͸͹;͵ͻͰͺͳͶ͹ͼ·Ͱ΋ͬͶͳΊ͸ͳͰͬ ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Ά΀ͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽͪ΀ͼͽͻͪ͸;΂ͪͼͽ͸ͳ΁ͯͬͳͱͰ͸ͳΊ ͬ͵͹ͽ͹ͻ͹Ͱ ͸ͪͼͰͭ͹ͯ͸Ί΃͸ͳʹͯͰ͸·ͬ΀͹ͯͳͽͫ͹ͶͰͰͯͬͪͯ΁ͪͽͳͭ͹ͼ;ͯͪͻͼͽͬ͸Ͱͽ͹Ͷ·͵͹ ̾ͬͻ͹ͺΆ ͸͹ͳͯͻ;ͭͳ΀ͻͰͭͳ͹͸͹ͬͷͳͻͪ ͈ͻ͹ͬͰͯͰ͸ͳͰͬͭ͹ͯ;͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳͳ̸͈̺ͬͪͅͻ΃ͪͬͰͺ͹ͺͻͳ ͭͶͪ΃Ͱ͸ͳΉ͊Ͱʹͷ͈ͪ͹Ͷ·΃ͳ ͬͼͽͻͪ͸ͰͼͺͻͰ͹ͫͶͪͯͪΉ΄ͳͷ͵ͪͽ͹Ͷͳ΂Ͱͼ͵ͳͷ ͸ͪͼͰͶͰ͸ͳͰͷ ͸Ͱͽ͹Ͷ·͵͹ͺ͹ͬΆͼͳͶ͹ͳ͸ͽͰͻͰͼ͵̸͈ͅͼ͹ͼͽ͹ͻ͹͸Άͷ͸͹ͭͳ΀ Ͱͬͻ͹ͺͰʹͼ͵ͳ΀ͳͷͳͻ͹ͬΆ΀ͼͽͻ;͵ͽ;ͻ ͸͹ͳͼͽͪͶ͹ͬͪͱ͸Άͷͷ͹ͷͰ͸ͽ͹ͷͬ ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳͳ̺ͪͽͳ͵ͪ͸ͪ͵ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΉͬ΁ͰͶ͹ͷ̺͹ͷ͸͹ͭ͹ͷͺ͹ͼͶͰΈͽ͹ ͭ͹͸Ͱͼ͵͹Ͷ·͵͹ͳͲͷͰ͸ͳͶͪͼ·jͬ͹ͼͽ͹΂͸ͪΊͺ͹Ͷͳͽͳ͵ͪvͼͬΊͽ͹ͭ͹ͺͻͰͼͽ͹Ͷͪ  ͪͺͪͺ͉ͪͳͷͼ͵ͳʹ́͹ͪ͸͸͈ͪͬͰͶ**ͪ͵ͽͳͬͳͲͳͻ͹ͬͪͶͼͬ͹ͳ͵͹͸ͽͪ͵ͽΆͼ

-554- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆЦерковь и политика ͺͻͰͯͼͽ͹ΊͽͰͶΊͷͳͺ͹ͷͰͼͽ͸Ά΀ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀΁Ͱͻ͵ͬͰʹͳ͹ͼ;΄ͰͼͽͬͳͶ ͬͳͲͳͽΆ͉ͬ;ͷΆ͸ͳΉͳ̻ͻ;ͲͳΉ ̺Άͼ͹͵͹ʹ͹΁Ͱ͸͵ͳͯͰΊͽͰͶ·͸͹ͼͽ·̸͈ͅ;ͯ͹ͼͽ͹ͳͶͪͼ·͹ͽͷ͸͹ͭͳ΀ͭͶͪͬ ͺ͹ͷͰͼͽ͸Ά΀ͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀΁Ͱͻ͵ͬͰʹ͍ͪ͵ͽ͹ͷ͹ͼ͹ͫ͹ͭ͹ͺͻͳͲ͸ͪ͸ͳΊ ̸͈ͅͼͽͪͶ͹ͽ͹ ΂ͽ͹́Ͱͻ;ͼͪͶͳͷͼ͵ͪΊͺͪͽͻͳͪͻ΀ͳΊͺͻͳͭͶͪͼͳͶͪͺͻ͹ͬͰͼͽͳ ͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳΉͯͬͳͱͰ͸ͳΊͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀ͯͰͺ;ͽͪͽ͹ͬͬΉͫͳͶͰʹ͸Άʹͭ͹ͯ ͶͰͽͳΊ͉͹ͱͯͰͼͽ͎ͬͪͻͳͼͽ͹ͬͪͬ́Ͱͻ;ͼͪͶͳͷͰ ̺΀͹ͯͰ͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳʹ̸͈ͅͺͻͰͯͼͽͪͬͳͽͰͶͳͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀΁Ͱͻ͵ ͬͰʹͳ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Ά΀ͺͪͻͶͪͷͰ͸ͽ͹ͬͬ͹ͼͽ͹΂͸͹΀ͻͳͼͽͳͪ͸ͼ͵ͳ΀ͼͽͻͪ͸ ͸Ͱ͹ͯ͸͹͵ͻͪͽ͸͹ͬΆͼ͵ͪͲΆͬͪͶͳͻͰ͵͹ͷͰ͸ͯͪ΁ͳͳ͊͹ͬͰͽ;̹ͰͲ͹ͺͪͼ͸͹ͼͽͳ ͇͇͆͵ͼ͵͹ͻͰʹ΃Ͱͷ;ͼ͸ΊͽͳΉͼͪ͸͵΁ͳʹͺͻ͹ͽͳͬ́ͻͪ͵ͪ ͺͻͳ͸ͳͷͪͶͳͼ· ͻͰͲ͹ͶΉ΁ͳͳͺ͹ͼͳͽ;ͪ΁ͳͳ͸ͪ̓ͳͺͻͰ ͬ́Ͱͻ;ͼͪͶͳͷͰ ̓͹ͼ͹ͬ͹ ͈ͪͶͰͼͽͳ͸ ͼ͵͹ʹ̸ͬͽ͹͸͹ͷͳͳ ͎ͻͳͼͽͳͪ͸ͼͽͬ͹ΊͬͶΊͰͽͼΊ͸Ͱ͹ͽ΂;ͱͯͪͰͷΆͷͯ;΀͹ͬ͸Άͷ͸ͪͼͶͰͯͳͰͷ ̾ͬͻ͹ͺΆ ͹͸͹ͼͽͪͶ͹͵ͶΉ΂ͰͬΆͷͼͰͷͳ͹ͽͳ΂Ͱͼ͵ͳͷ͵͹ͯ͹ͷͻͪͲ͸Ά΀Έͺ͹΀  ͼͬ͹Ͱͭ͹ͻ͹ͯͪͷͰͱͬͻͰͷͰ͸͸͹ʹͼͬΊͲ·Ήͺ͹͵͹ͶͰ͸ͳʹ ͸ͪͻ͹ͯ͹ͬ ͽͻͪͯͳ΁ͳʹ  ͵;Ͷ·ͽ;ͻ̓ͼ͹ͱͪͶͰ͸ͳΉͬ99ͬͰ͵ͰΈͽ͹ͽͺ͹ͽͰ͸΁ͳͪͶͯ;΀͹ͬ͸͹ʹͼͳͶΆͫΆͶ ͸Ͱ͹ͺͻͪͬͯͪ͸͸͹ͲͪͫΆͽͳͶͳ͹ͽ͹ͯͬͳ͸;ͽ͸ͪͬͽ͹ͻ͹ʹͺͶͪ͸ ΂ͽ͹ͺͻͳͬͰͶ͹͵ ͳͲͬͰͼͽ͸͹ͷ;͵ͻͳͲͳͼ;ͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵͹ʹͼͳͼͽͰͷΆ ͺ͹ΊͬͶͰ͸ͳΉ ͸ͪͷͳͻ͹ͬ͹ʹͪͻͰ͸Ͱͽ͹ͽͪͶͳͽͪͻ͸Ά΀ͻͰͱͳͷ͹ͬ ͬ͹Ͳͻ͹ͱͯͰ͸ͳΉ;ͻ͹ͯͶͳͬΆ΀ Ϳ͹ͻͷͫ͹ͭ͹ͫ͹ͻ΂Ͱͼͽͬͪͳ͸ͪͼͪͱͯͰ͸ͳΊ͹͵͵;Ͷ·ͽ͸͹ͭ͹ͷͳͻ͹ͬ͹ͲͲͻͰ͸ͳΊ ͅΆͱͳͬͰͷͬͫΆͼͽͻ͹ͷͰ͸ΊΉ΄ͰͷͼΊͷͳͻͰ ͭͯͰͬͼͰ͹ͽ΂ͰͽͶͳͬͰͰͺͻ͹ ΊͬͶΊΉͽͼͰͫΊͽͰ͸ͯͰ͸΁ͳͳͭͶ͹ͫͪͶͳͲͪ΁ͳͳ ͵;Ͷ·ͽ;ͻ͸͹ͭ͹͸ͳͬͰͶͳͻ͹ͬͪ͸ͳΊ  ͻͪͲͷΆͬͪ͸ͳΊͽͻͪͯͳ΁ͳ͹͸͸Ά΀ͳ͸ͼͽͳͽ;ͽ͹ͬͼͰͷ·ͳͳͫͻͪ͵̺ͪΆͼͽͻͪͳ ͬͪͰͽͼΊͳͪ͵ͽͳͬ͸͹ͻͰͪͶͳͲ;ͰͽͼΊͷ͹ͯͰͶ·͸͹ͬ͹ͭ͹ͷͳͻ͹ͬ͹ͭ͹;ͼͽͻ͹ʹͼͽͬͪ  ͭͯͰͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άͷ΁Ͱ͸͸͹ͼͽΊͷͺͻͰͯͶͪͭͪͰͽͼΊͻ͹Ͷ·ͼͬ͹Ͱ͹ͫͻͪͲ͸Ά΀ͺͰͻͰ ͱͳͽ͵͹ͬͺͻ͹΃Ͷ͹ͭ͹ ͼ;ͼͪͶ·͸Ά΀͵ͪͻͽͳ͸͹͵jͺ͹ͯͼͽͪͻͳ͸;v ̹;ͯͰͽͶͳͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹Ͱͷͳͻ͹;ͼͽͻ͹ʹͼͽͬ͹ͺͻͪͬ͹ͬΆͷͳͼͺͻͪͬͰͯͶͳ ͬΆͷ ̓ͪ͵;ͼͽͻͪ͸ͳͽ·͹ͺͪͼ͸͹ͼͽ·ͯ͹ͷͳ͸ͳͻ͹ͬͪ͸ͳΊjͺͻͪͬͪͼͳͶ·͸͹ͭ͹v  ̓ͪ͵ͼ͹΀ͻͪ͸ͳͽ·ͯͶΊͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸Ά΀͸ͪͻ͹ͯ͹ͬͬ͹Ͳͷ͹ͱ͸͹ͼͽ·ͯͰͶͪͽ·ͼͬ͹ʹ ͼ͹ͫͼͽͬͰ͸͸Άʹ ͸ͰͲͪͬͳͼͳͷΆʹͷͳͻ͹ͬ͹ͲͲͻͰ͸΂Ͱͼ͵ͳʹͬΆͫ͹ͻ  ̾ͬͻ͹ͺͪͼͽ͹ͳͽ͸ͪͺ͹ͻ͹ͭͰ͸͹ͬΆ΀ͼͰͻ·ͰͲ͸Ά΀ͳͲͷͰ͸Ͱ͸ͳʹͳͽͻͪ͸ͼͿ͹ͻ ͷͪ΁ͳʹ ͹ͫ΅Ͱͯͳ͸ͳͽͰͶ·͸Ά΀ͺͻ͹΁Ͱͼͼ͹ͬͳͼ͹΁ͳͪͶ·͸Ά΀ͯͳ͸ͪͷͳ͵͖ͽ͹͵ͪ͵

-555- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬСергей А.Попов ͸ͳ͵͹ͭͯͪ;ͼͳͶͳͬͪͰͽͻ͹Ͷ·ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ͳ͸ͼͽͳͽ;ͽ͹ͬ ͹ͼ͹ͫͰ͸͸͹ͬͯͰͶͰ ͼ͹΀ͻͪ͸Ͱ͸ͳΊͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹ʹͼͽͪͫͳͶ·͸͹ͼͽͳͳ͸ͻͪͬͼͽͬͰ͸͸͹ͭ͹Ͳͯ͹ͻ͹ͬ·Ί ̺ͼͰ͸ͽΊͫͻͰͭ͹ͯͪͺͻͳ;΂ͪͼͽͳͳ̓͹ͷͳͼͼͪͻͪ͊͹ͬͰͽͪ̾ͬͻ͹ͺΆͺ͹ ͺͻͪͬͪͷ΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͪ ͺͻͰͯͼͽͪͬͳͽͰͶͰʹ̸͈͊̾ͳ͇̹͉͊̾ͬ͹ͼͼͳͳͬ͆ͳͱ͸Ͱͷ ͆͹ͬͭ͹ͻ͹ͯͰͺͻ͹΃ͶͪͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸ͪΊ͵͹͸ͿͰͻͰ͸΁ͳΊj̽ͳͪͶ͹ͭ͵;Ͷ·ͽ;ͻͳ ͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹Ͱͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬ͹ ͈͹ͬ͹Ͷͱͼ͵ͳʹͿ͹ͻ;ͷ v ͸ͪ͵͹ͽ͹ͻ͹ʹ ͫΆͶͺͻͳ͸Ίͽͳͽ͹ͭ͹ͬΆʹͯ͹͵;ͷͰ͸ͽ ͺ͹Ͷ;΂ͳͬ΃ͳʹ͸ͪͲͬͪ͸ͳͰj͈͹ͬ͹Ͷͱ ͼ͵ͪΊͯͰ͵Ͷͪͻͪ΁ͳΊv ̺ͯ͹͵;ͷͰ͸ͽͰ͹ͼ͹ͫ͹ͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵ͳͬͪͰͽͼΊj̺ΆͲΆͬͪͰͽͭͶ;ͫ͹͵͹Ͱͼ͹ͱͪ ͶͰ͸ͳͰ͵ͪ͵͸Ͱ΂;ͽ͵͹ͼͽ·͹ͯ͸ͳ΀͵ͭͶ͹ͫͪͶ·͸ΆͷͺͻͰͯͼͽͪͬͶͰ͸ͳΊͷͳ͵;Ͷ· ͽ;ͻ͸Άͷͽͻͪͯͳ΁ͳΊͷͯͻ;ͭͳ΀ ͽͪ͵ͳͶΉͫΆͰͺ͹ͺΆͽ͵ͳͺ;ͽͰͷ͸ͪͼͳͶͳΊ ͳ;ͭͻ͹ͲͲͪΊͬͳͽ·͹ͼͬ͹Ͱʹͺ͹Ͳͳ΁ͳͳ͇ͯ͸ͳͷͳͲͺ;ͽͰʹͻͰͪͭͳͻ͹ͬͪ͸ͳΊ ͸ͪΈͽͳͬΆͲ͹ͬΆΊͬͶΊͰͽͼΊͻͪͲͬͳͽͳͰΈͿͿͰ͵ͽͳͬ͸͹ͭ͹ͷͰͱ͵;Ͷ·ͽ;ͻ͸͹ͭ͹ ͳͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹ͼ͹ͽͻ;ͯ͸ͳ΂Ͱͼͽͬͪ͸ͪͷͰͼͽ͸͹ͷ ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸͹ͷ ͳͷͰͱͯ;͸ͪͻ͹ͯ͸͹ͷ;ͻ͹ͬ͸Ί΀͏ͰͶ·Ήͺ͹ͯ͹ͫ͸͹ͭ͹ͯͳͪͶ͹ͭͪ ͵͹ͽ͹ͻΆʹ ΊͬͶΊͰͽͼΊͬͪͱ͸Άͷͺͻͳ͹ͻͳͽͰͽ͹ͷ͵ͪ͵ͯͶΊ͊͹ͬͰͽͪ̾ͬͻ͹ͺΆ ͽͪ͵ͳͯͶΊ ͸ͪ΁ͳ͹͸ͪͶ·͸Ά΀ͺͻͪͬͳͽͰͶ·ͼͽͬ ΊͬͶΊͰͽͼΊ͸Ͱͺͻ͹ͼͽ͹͹ͫͷͰ͸ͷ͸Ͱ͸ͳΊͷͳ  ͸͹ͯ͹ͼͽͳͱͰ͸ͳͰͼ͹΁ͳͪͶ·͸͹ʹͭͪͻͷ͹͸ͳͳͬ;ͼͶ͹ͬͳΊ΀ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵͹ͭ͹ ͻͪͲ͸͹͹ͫͻͪͲͳΊm͸ͪ͹ͼ͸͹ͬͰ͹ͫ΄ͰͺͻͳͲ͸ͪ͸͸Ά΀ͺͻͪͬ΂ͰͶ͹ͬͰ͵ͪmͳ ͵ͪ͵ ͼͶͰͯͼͽͬͳͰ ;ͼͶ͹ͬͳͰͫͰͲ͹ͺͪͼ͸͹ͼͽͳͬ̾ͬͻ͹ͺͰͳͬ͹ͬͼͰͷͷͳͻͰv ̺ͳͽ͹ͭ͹ͬ͹ͷͯ͹͵;ͷͰ͸ͽͰͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵͸;ͽͪͺͻͳͬͰͻͱͰ͸͸͹ͼͽ·;͸ͳͬͰͻͼͪͶ· ͸Άͷ΁Ͱ͸͸͹ͼͽΊͷͳͺͻͳ͸΁ͳͺͪͷ ͵͹ͽ͹ͻΆͰͼ͹ͼͽͪͬͶΊΉͽ͹ͫ΄ͰͰ͸ͪͼͶͰͯͳͰ Ͱͬͻ͹ͺͰʹͼ͵ͳ΀͸ͪͻ͹ͯ͹ͬͳΊͬͶΊΉͽͼΊͳͼͽͳ͸͸Άͷͳͼͽ͹΂͸ͳ͵͹ͷͶͳ΂͸͹ʹͳ ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵͹ʹͼͬ͹ͫ͹ͯΆ ͭͻͪͱͯͪ͸ͼ͵͹ʹ͹ͽͬͰͽͼͽͬͰ͸͸͹ͼͽͳ ͹ͫ΄ͰͼͽͬͰ͸ ͸͹ʹΈͽͳ͵ͳͳͬͰͻ΀͹ͬͰ͸ͼͽͬͪͲͪ͵͹͸ͪ ͺͻͳ͸΁ͳͺͪͷ ͵͹ͽ͹ͻΆͰͼ͹ͼͽͪͬͶΊΉͽ ͹ͼ͸͹ͬ;ͶΉͫ͹ʹͺ͹ͯͶͳ͸͸͹ʹͯͰͷ͹͵ͻͪͽͳͳ̹ΆͶ͹ͺ͹ͯ΂Ͱͻ͵͸;ͽ͹ ΂ͽ͹Έͽͳ ΁Ͱ͸͸͹ͼͽͳͳͺͻͳ͸΁ͳͺΆ͸Ͱͯ͹Ͷͱ͸Άͬͼͽ;ͺͪͽ·ͬͺͻ͹ͽͳͬ͹ͻͰ΂ͳͰͼ͵;Ͷ· ͽ;ͻ͸ΆͷͳͳͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Άͷͳͽͻͪͯͳ΁ͳΊͷͳ͸ͪ΃Ͱͭ͹͵͹͸ͽͳ͸Ͱ͸ͽͪͳ͸Ͱ ͷ͹ͭ;ͽͫΆͽ·͹ͫͰͼ΁Ͱ͸Ͱ͸ΆͳͶͳͺͻͳ͸ͳͱͰ͸Ά ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹ͰͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹Ͱ͹ͫ΄Ͱͼͽͬ͹ͬͼͽ;ͺͳͶ͹ͬ͸͹ͬ͹ͰͽΆͼΊ ΂ͰͶͰͽͳͰͼͫͪͭͪͱ͹ͷͽͻͪͭͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͺ͹ͼͶͰͯͼͽͬͳʹͯͬ;΀ͷͳͻ͹ͬΆ΀ͬ͹ʹ͸  ͽ͹ͽͪͶͳͽͪͻ͸Ά΀ͻͰͱͳͷ͹ͬͳͺͻ͹ͽͳͬ͹ͼͽ͹Ί͸ͳΊͬͼͿͰͻͪ΀Έ͵͹͸͹ͷͳ͵ͳ  ͺ͹Ͷͳͽͳ͵ͳ ͵;Ͷ·ͽ;ͻΆ͆͹ͬΆͰͿ͹ͻͷΆͼͬͰͽͼ͵͹ʹͳͯͰ͸ͽͳ΂͸͹ͼͽͳ 

-556- ͊͹ͬͻͰͷͰ͸͸ΆʹͷͳͻͳͻͰͶͳͭͳΊͪ͸ͪͶͳͲͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬΆЦерковь и политика ͺͻͰͯͶ͹ͱͰ͸͸Ά΀ͳͯͰʹ͸Άͷͳ͸ͪͼͶͰͯ͸ͳ͵ͪͷͳΊ͵͹ͫͳ͸΁Ͱͬ͸Ͱͼͷ͹ͭͶͳ ͺͻͳͱͳͽ·ͼΊͬͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵͹ͷͺͻ͹ͼͽͻͪ͸ͼͽͬͰͼͽͻͰͷΊ΄ͰʹͼΊ͵ͳ͸ͽͰ ͭͻͪ΁ͳͳ̾ͬͻ͹ͺͰ̺Έͽͳ΀;ͼͶ͹ͬͳΊ΀ͺ͹ͬΆ΃ͪͰͽͼΊͻ͹Ͷ·ͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸Ά΀ ͳ͸ͼͽͳͽ;ͽ͹ͬ ͳ ͺͻͰͱͯͰͬͼͰͭ͹ ͯ;΀͹ͬ͸͹ʹͽͻͪͯͳ΁ͳͳ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ  ͼͺ͹ͼ͹ͫ͸͹ʹͯͪͽ·ͶΉͯΊͷ;ͽͻͪ΂Ͱ͸͸ΆͰͼͷΆͼͶΆͳ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳͰ͵̹͹ͭ;ͳ ͷͳͻ; ͵ͪ͵ͽͬ͹ͻͰ͸ͳΉ̾ͭ͹ ́ ͸Ͱͼ͹ͷ͸Ͱ͸͸͹ Ͳ͸ͪ΂ͳͽͰͶ·͸;Ήͻ͹Ͷ·ͬͺͻ͹΁ͰͼͼͰͬ͹Ͳͬͻͪ΄Ͱ͸ͳΊ͵ ΀ͻͳͼͽͳͪ͸ͼ͵ͳͷͳͼͽ͹͵ͪͷͷ͹ͱͰͽ͹͵ͪͲͪͽ·ͽͬ͹ͻ΂Ͱͼ͵͹Ͱ͸ͪͼͶͰͯͳͰͬΆͯͪΉ ΄Ͱͭ͹ͼΊͺͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸͹ͭ͹ͯͰΊͽͰͶΊͷͳͽͻ͹ͺ͹Ͷͳͽ̸ͪͯͻͳͪ͸;ͺ͹Ͷ·ͼ͵͹ͭ͹̽ͪ ͷͪͼ͵ͳ͸͹ͼͪ ΄Ͱͯͻ͹ͯͪͻ;Ή΄Ͱͭ͹ͬͼͬ͹ͳ΀ͽͻ;ͯͪ΀ͱͳͲ͸Ͱ͸͸;Ήͷ;ͯͻ͹ͼͽ· ͳͺͪͼͽΆͻͼ͵͹Ͱ;ͽͰ΃Ͱ͸ͳͰ ͅͳͽͻ͹ͺ͹Ͷͳͽ̸ͯͻͳͪ͸;ͺ͹Ͷ·ͼ͵ͳʹ̽ͪͷͪͼ͵ͳ͸͹ͼΊͬͶΊͰͽͼΊ͹ͯ͸ͳͷ ͳͲͭͶͪͬ͸Ά΀ͺͻ͹ͬ͹ͯ͸ͳ͵͹ͬͳ;΂ͪͼͽ͸ͳ͵͹ͬͷͰͱ͵͹͸ͿͰͼͼͳ͹͸ͪͶ·͸͹ͭ͹ͳ ͷͰͱͻͰͶͳͭͳ͹Ͳ͸͹ͭ͹ͯͳͪͶ͹ͭͪ ͳ͸ͳ΁ͳͳͻ;Ͱͷ͹ͭ͹̓͹͸ͼͽͪ͸ͽͳ͸͹ͺ͹Ͷ·ͼ͵͹ʹ ͏Ͱͻ͵͹ͬ·Ή͇͸ͺͻͳ͸ͳͷͪͶͪ͵ͽͳͬ͸͹Ͱ;΂ͪͼͽͳͰͬ͹ͻͭͪ͸ͳͲͪ΁ͳͳΈ͵;ͷͰ͸ͳ ΂Ͱͼ͵ͳ΀Ϳ͹ͻ;ͷ͹ͬͼ;΂ͪͼͽͳͰͷͯ͹΀ͪͶ͵ͳͯ͹͸ͼ͵ͳ΀͏Ͱͻ͵ͬͰʹ ͺͻͰͯͼͽͪͬͳͽͰ ͶͰʹͳͼͶͪͷͪͳͳ;ͯͪͳͲͷͪ ΊͬͶΊͰͽͼΊͪͬͽ͹ͻ͹ͷͫ͹Ͷ·΃͹ͭ͹΂ͳͼͶͪ͸ͪ;΂͸͹ ͫ͹ͭ͹ͼͶ͹ͬͼ͵ͳ΀ͻͪͫ͹ͽ ͺ͹ͼͬΊ΄Ͱ͸͸Ά΀ͺͻ͹ͫͶͰͷͪͷΈ͵;ͷͰ͸ͳͲͷ̺ͪͼͬ͹Ͱͷ ͽͻ;ͯͰj͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳͰͳͷͳͻv͹͸ͻͪͼͼͷͪͽͻͳͬͪͰͽͫ;ͯ;΄ͰͰͰͬͻ͹ͺͰʹͼ͵͹ͭ͹ Ͱͯͳ͸ͼͽͬͪͳͻ͹Ͷͳͬ͸Ͱͷ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ ͑ͳͻ͹ͽͪͬͲͭͶΊͯ͹ͬ ͬΆͼ͹͵ͳʹ͹ͫͻͪͲ͹ͬͪͽͰͶ·͸Άʹ;ͻ͹ͬͰ͸·ͳ;ͯͳͬͳ ͽͰͶ·͸ͪΊͯ;΀͹ͬ͸ͪΊ΂;ͽ͵͹ͼͽ·ͼͯͰͶͪͶͳͷͳͽͻ͹ͺ͹Ͷͳͽͪ̽ͪͷͪͼ͵ͳ͸͹ͼͪ ͹ͯ͸͹ʹͳͲͼͪͷΆ΀ͲͪͷͰͽ͸Ά΀Ϳͳͭ;ͻͬͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹ͷ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬ͸͹ͷ ͫ͹ͭ͹ͼͶ͹ͬͳͳ̺ͼͬ͹ͳ΀ͷ͸͹ͭ͹΂ͳͼͶͰ͸͸Ά΀ͽͻ;ͯͪ΀͹͸͵ͻͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ͹ͼͷΆͼ ͶͳͬͪͰͽͷͳͼͼͳ͹͸Ͱͻͼͽͬ͹ͬͼ͹ͬͻͰͷͰ͸͸͹ͷͷͳͻͰ ͪ͸ͪͶͳͲͳͻ;Ͱͽ͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳΊ ͷͰͱͯ;͵͹͸ͿͰͼͼͳΊͷͳ ͹ͺͻͰͯͰͶΊͽͽ͹΂͵ͳͼ͹ͺͻͳ͵͹ͼ͸͹ͬͰ͸ͳΊͳͬ͹Ͳͷ͹ͱ ͸͹ͭ͹ͯͳͪͶ͹ͭͪ ͬΆͼͽͻͪͳͬͪͰͽͭͶ;ͫ͹͵ͳͰͶ͹ͭͳ΂Ͱͼ͵ͳͰͽͰ͹ͻͳͳͺͰͻͼͺͰ͵ͽͳͬ ͬͼͰͶͰ͸ͼ͵͹ͭ͹͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ ̺ͽͻ;ͯͪ΀ͬͳͯ͸͹ͭ͹ͳͰͻͪͻ΀ͪ͸ͪ΀͹ͯͳͽͼͬ͹Ͱ͹ͽͻͪͱͰ͸ͳͰͼͶ͹ͱ͸Άʹ ͺͻ͹΁Ͱͼͼͽͻͪ͸ͼͿ͹ͻͷͪ΁ͳͳ͵;Ͷ·ͽ;ͻ͸ͪͻ͹ͯ͹̺ͬ͹ͼͽ͹΂͸͹ʹ̾ͬͻ͹ͺΆ ͹ͼ͹ ͫͰ͸͸͹ͺ͹ͼͶͰͺͪͯͰ͸ͳΊͪͽͰͳͼͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ͻͰͱͳͷ͹ͬ̓ͻͳͲͳͼͯ;΀͹ͬ͸͹ͼͽͳͳ ;ͽͬͰͻͱͯͰ͸ͳͰͳͯͰ͹Ͷ͹ͭͳͳͬͰ΄ͳͲͷͪͬ̀ͪͺͪͯ͸͹ʹ̾ͬͻ͹ͺͰͺ͹ͯͽͪͶ͵ͳͬͪͰͽ ;ͬͪͱͪͰͷ͹ͭ͹ͫ͹ͭ͹ͼͶ͹ͬͪ͸ͪͯͰͽͪͶ·͸Άʹͪ͸ͪͶͳͲͼͶ͹ͱ͸Ά΀ͺ͹Ͷͳͽͳ΂Ͱͼ͵ͳ΀ 

-557- ̺ͪͶͰͻͳʹ̸ͶͰ͵ͼͰͰͬСергей А.Попов ͼ͹΁ͳͪͶ·͸Ά΀ ͵;Ͷ·ͽ;ͻ͸Ά΀ͺͻ͹΁Ͱͼͼ͹ͬ ͹ͼͷΆͼͶͰ͸ͳͰͻ͹Ͷͳ͈ͻͪͬ͹ͼͶͪͬͳΊ ͬ͸͹ͬΆ΀ͻͰͪͶͳΊ΀ ̽;΀͹ͬ͸Άʹ͹ͺΆͽͷͳͽͻ͹ͺ͹Ͷͳͽͪ̽ͪͷͪͼ͵ͳ͸͹ͼͪ Ͱͭ͹ͽͬ͹ͻ΂Ͱͼ͵͹Ͱ͸ͪ ͼͶͰͯͳͰͺ͹Ͳͬ͹ͶΊΉͽ͸ͪͷͭͶ;ͫͱͰͳΊͼ͸ͰͰͺͻͰͯͼͽͪͬͳͽ·ͺͻ͹ͫͶͰͷΆͭ͹ͼ; ͯͪͻͼͽͬͰ͸͸͹΁Ͱͻ͵͹ͬ͸Ά΀͹ͽ͸͹΃Ͱ͸ͳʹͬ͸͹ͬ͹ʹ̾ͬͻ͹ͺͰ

-558- DAS EVANGELIUM IST KONKRET. KIRCHEN IN DEN ZERREIßPROBEN GLOBALER SPANNUNGEN

REV. PROF. DR. KONRAD RAISER FORMER GENERAL SECRETARY OF THE WORLD COUNCIL OF CHURCHES IN GENEVA

as Evangelium ist konkret! Diesen Satz habe ich vor über vierzig D Jahren zum ersten Mal gehört von Ernst Lange, der in Jahren von 1969-71einer meiner Kollegen im Ökumenischen Rat in Genf war. Der Satz hat sich mir tief eingeprägt und ich habe ihn selber seither oft in Predigten oder Vorträgen wiederholt. Er drückt eine Überzeugung aus, die die ökumenische Bewegung seit ihren Anfängen begleitet hat. Die erste große ökumenische Konferenz im vergangenen Jahrhundert, d.h. die Konferenz für praktisches Christentum in Stockholm 1925 sagte in ihrer Botschaft: “Auf seinen Ruf hin: “Folge mir nach!’ haben wir unter seinem Kreuz die Pflicht erkannt, sein Evangelium auf allen Gebieten des menschlichen Lebens zu der entscheidenden Macht zu machen – im industriellen, sozialen, politischen und internationalen Leben.” Das ist eine der entscheidenden Antrie- bskräfte für die ökumenische Bewegung in den vielen Auseinandersetzungen geblieben, die den ökumenischen Weg der Kirchen seither begleitet haben. Das Evangelium ist nicht eine allgemeine Wahrheit, die gleichsam über den konkreten Lebensumständen schwebt. Es ist auch nicht eine Botschaft, die nur auf das persönliche Seelenheil ausgerichtet ist. Das Evangelium ist ein Ruf, der von einer konkreten Person ausgeht und in ihrem Leben Gestalt gewonnen hat. Jesus selbst ist die konkrete Gestalt des Evangeliums. Und sein Ruf ist zuerst, und immer wieder, ein Ruf in die Nachfolge, ein Ruf zur Umkehr und ein Ruf der Befreiung. Daran hat uns in noch immer gültiger Weise der theologische Grundla- gentext der Ökumenischen Versammlung im konziliaren Prozess in Dresden im April 1989 erinnert. Lassen Sie mich aus der Einleitung dieses Textes ein paar Sätze zitieren: “Die biblische Umkehrbotschaft, wie wir sie vor allem aus dem Munde Jesu hören, ist ein Schlüsselwort für die Bewältigung

–559– KONRAD RAISER der … globalen und lokalen Situation… Jesus Christus lädt zur Umkehr ein und ist selbst Gottes Einladung zur Umkehr. Seine Botschaft fasst sich in einem Satz zusammen: “Die Zeit ist erfüllt, das Reich Gottes ist nahe. Kehrt um, und glaubt an das Evangelium!’(Mk 1,15). Umkehr gründet also in der Freudenbotschaft (Evangelium), dass uns die Herrschaft Gottes nahe kommt. Der entgegenkommende Gott schließt uns die Zukunft auf, in die hinein wir Vertrauen wagend umkehren sollen. Als Glaubende wissen wir zwar um die Vergänglichkeit der Schöpfung und um das Ende der Geschichte. Aber damit sind wir nicht auf eine Katastrophe, sondern auf Gottes Zukunft ausgerichtet, in der auch für diese Welt eine Zukunft unter Gottes Weisung offen ist. Daher ist unser Handeln nicht auf einen Weg mit tödlichen Folgen festgelegt.”(Abs.7). Der Grundlagentext von Dresden versucht im Geist der Botschaft von Stockholm, diesen Umkehrruf als Ruf in die Zukunft konkret auszulegen für “alle Gebiete des menschlichen Lebens”, d.h. für die persönliche Lebensweise, für das Leben der Kirche und auch für die Strukturen von industrieller Produktion, internationaler Wirtschaft und politischer Friedenssicherung und für unser Verhältnis zur geschaffenen Welt im Ganzen. Das Evangelium ist ein Ruf zur Umkehr in den Schalom Gottes, eine Botschaft des Friedens, der Gerechtigkeit und des Lebens. Und so kommt der Grundlagentext dann zu seinen drei vorrangigen Optionen: der Option für die Armen, der Option für die Gewaltfreiheit, und der Option für den Schutz und die Förderung des Lebens. Damit weist der Grundlagentext die Richtung für den Auftrag der Kirchen in den Zerreißproben globaler Spannungen. Ich werde im Folgenden diesem, in Dresden vorgezeichneten Dreischritt folgen.

I. Das Evangelium als Ruf zur Umkehr angesichts der nahe gekommenen Gottesherrschaft ist konkret die Botschaft von Gottes Zuwendung zu den Armen. In seiner Antrittspredigt in Nazareth nimmt Jesus die prophetische Verheißung auf mit den Worten: “Der Geist des Herrn ist auf mir, weil er mich gesalbt hat, zu verkündigen das Evangelium den Armen…”(Lk 4,18),

–560– DAS EVANGELIUM IST KONKRET und auf die Frage der Johannesjünger, ob er der erwartete Messias sei, antwortet Jesus: “Geht hin und sagt Johannes wieder, was ihr hört und seht: Blinde sehen, Lahme gehen, Aussätzige werden rein und Taube hören, Tote stehen auf, und den Armen wir das Evangelium gepredigt.”(Mt. 11,5). Bei Lukas heißt die erste Seligpreisung: “Selig seid ihr Armen, denn das Reich Gottes ist euer.”(Lk 6, 20). Darüber, dass es im Evangelium der Gerechtigkeit konkret um Gerechtigkeit für die Armen geht, kann nach dem Zeugnis des Neuen Testaments kein Zweifel sein. Aber auch Jesus hat bereits realistisch gesehen, dass diese Botschaft ärgerlich sein kann für diejenigen, die auf der anderen Seite des Wohlstandsge- fälles leben. So fügte er schon seiner Antwort an die Johannesjünger hinzu: “Und selig ist, wer sich nicht an mir ärgert” (Mt 11, 6). Der reiche Jüngling konnte dem Ruf Jesu in die Nachfolge nicht folgen, denn er hatte viele Güter. Und so haben sich auch die christlichen Kirchen mit dieser Botschaft des Evangeliums schwer getan. Im Mittelalter verurteilte die Kirche die Armutsbewegung der Waldenser als häretisch, weil sie öffentlich davon sprachen, dass Jesus in Armut gelebt habe und mit den Armen solidarisch gewesen sei. Die darin enthaltene Kritik an der Lebensform der Kirche und besonders des Papstes, der sich in seiner Machtausübung als Stellvertreter Christi auf Erden verstand, war unerträglich. In der ökumenischen Bewegung ist in den letzten 30 Jahren die Herausforderung durch die zur Armut verurteilte große Mehrheit der Weltbevölkerung immer stärker in den Mittelpunkt der Auseinaderset- zungen getreten. Zunächst meinte man zuversichtlich, dass sich das Wohlfahrtsmodell, durch das in den westlichen Ländern die strukturelle Armut überwunden schien, im Zuge von gezielten technischen und materiellen Hilfen zur Entwicklung auch auf die aus der Kolonialherrschaft befreiten Länder übertragen ließe. Aber schon bald zeigte sich, dass eine vorwiegend auf wirtschaftliches Wachstum ausgerichtete Politik die Lebenssituation der Armen nicht wesentlich verbesserte. Der Entwicklungskon- flikt zwischen Nord und Süd wurde immer deutlicher zu einem Konflikt zwischen Arm und Reich, auch unter den Kirchen. Als in den späten 70er Jahren der Ökumenische Rat, als Folge einer selbstkritischen Einschätzung

–561– KONRAD RAISER der früheren Bemühungen der kirchlichen Beteiligung an der sogen. Entwicklungshilfe, begann neu darüber nachzudenken, was angesichts der sich ausweitenden Schere zwischen Arm und Reich der Auftrag der Kirche sei, kam es zu heftigen Auseinandersetzungen. Vor allem in den Kirchen in Europa wurde die These von der “Kirche in Solidarität mit den Armen” als eine einseitige Auslegung des kirchlichen Auftrages zurückgewiesen. Inzwischen hat sich die Situation weltweiter Ungerechtigkeit dramatisch verschärft und zugespitzt. Zwar hat die Millenniumserklärung der Vereinten Nationen aus dem Jahr 2000 in ihren Entwicklungszielen an die erste Stelle die Selbstverpflichtung gestellt, extreme Armut und Hunger bis zum Jahr 2015 zu halbieren. Mehr als ein Viertel der Weltbevölkerung lebt heute unterhalb der Armutsgrenze, und als extreme Armut wird dabei ein Leben auf der Basis von 1 US$ pro Tag verstanden. Dennoch ist die Schere zwischen Arm und Reich, trotz aller Entwicklungsanstrengungen ständig weiter auseinander gegangen. Insbesondere die Länder in Schwarzafrika südlich der Sahara sind heute ärmer als sie es zum Zeitpunkt des Endes der Kolonialherrschaft waren; und sie zahlen gegenwärtig mehr an die reichen Länder des Nordens als Zinsen und zur Tilgung ihrer Schulden, als sie an Zuschüssen zur Entwicklung erhalten. Sie befinden sich in einem Teufelskreis, der durch die Aids-Pandemie noch verschärft wird. Im September des vergangenen Jahres hat eine UN-Gipfelkonferenz die bisherigen Schritte zur Umsetzung der Millenniums-Entwicklungsziele ausgewertet. Obwohl das Schlussdokument des Gipfels im Bereich Entwicklung die Verpflichtung auf die Millenniumsziele sowie die Ziele der Vollbeschäftigung und der menschenwürdigen Arbeit erneut bekräftigt hat, wurden keine weiteren Zusagen für Hilfe, Schuldenerlass oder Handel gemacht. Dieses Versäumnis verweist auf die fehlende Einsicht der Regierenden, dass in diesem Bereich dringend gehandelt werden muss. Leider gibt es auch nach diesem Gipfel kaum Anzeichen dafür, dass die Halbierung der extremen Armut bis zum Jahr 2015 gelingen wird. Dass es zu diesem Zustand gekommen ist, hat viele Ursachen, aber am wenigsten können die Armen selbst dafür verantwortlich gemacht werden. Denn Armut heißt unter den Bedingungen der Globalisierung, ausgeschlossen

–562– DAS EVANGELIUM IST KONKRET zu sein von jeder Beteiligung am sozialen und wirtschaftlichen Leben und damit von der Möglichkeit, die eigene Situation zu verbessern. Die wirtschaftliche und finanzielle Globalisierung, die auf Öffnung und Deregulierung der Märkte setzt, folgt einer Logik, die letztlich auf die Vermehrung des Reichtums ausgerichtet ist. Wir erleben die Auswirkungen dieser Grundhaltung inzwischen auch in Europa, wo die Ertragsinteressen der Wirtschaftsunternehmen im globalen Wettbewerb zum entscheidenden Maßstab politischer Entscheidungen geworden sind. Es scheint, dass wir weltweit Gefangene eines Systems sind, aus dem es keinen Ausweg zu geben scheint. Und so verkünden denn auch die Verfechter der Globalisierung, dass es zu dieser Politik keine Alternative gebe. Schon lange vor den Initiativen der Globalisierungskritiker in der Zivilgesellschaft mit ihrer Losung: “Eine andere Welt ist möglich’, hat sich die ökumenische Diskussion mit dieser Herausforderung auseinandergesetzt. In den Jahren nach der Vollversammlung des ÖRK in Harare (1998) bildete sich eine Koalition zwischen dem ÖRK, dem LWB und den RWB gebildet, um konkret über Alternativen zur Globalisierung nachzudenken. In den großen kontinentalen Regionen kam es zu Konsultationen mit Vertretern der Mitgliedskirchen und ökumenischen Organisationen, bei denen Erfahrungen im Umgang mit den Folgen der Globalisierung zusammenge- tragen wurden und Perspektiven für gemeinsames ökumenisches Handeln formuliert wurden. Die Ergebnisse dieses Konsultationsprozesses wurden zunächst bei zwei Vollversammlungen in Winnipeg 2003 (LWB) und in Accra 2004 (RWB) beraten und sind schließlich in Gestalt eines Hintergrunddokuments unter dem Titel: “Wirtschaft(en) im Dienst des Lebens. Alternative Globalisierung im Dienst von Menschen und Erde” (der engl. Titel wird als AGAPE abgekürzt) in die Vollversammlung des ÖRK in Porto Alegre (2006) eingebracht worden. Vor allem an der Erklärung, die nach kontroverser Diskussion von der Vollversammlung des Reformierten Weltbundes in Accra beschlossen wurde, hat sich erneut die Auseinandersetzung entzündet, besonders bei Kirchen in Europa. Konkret geht es um die Frage, ob das globale Wirtschafts- und Finanzsystem und die dahinter stehende neo-liberale Ideologie als

–563– KONRAD RAISER eine Herausforderung an das Bekenntnis der Kirche, also an ihr Kirchesein verstanden werden und daher, ähnlich der Aussagen der Barmer Theologischen Erklärung, “verworfen” werden müsse. In der Erklärung von Accra heißt es: “Darum sagen wir Nein (im engl. Text steht hier “we reject’) zur gegen- wärtigen Weltwirtschaftsordnung, wie sie uns vom globalen, neoliberalen Kapitalismus aufgezwungen wird. Nein aber auch zu allen anderen Wirtschaftssystemen – einschließlich der Modelle absoluter Planwirtschaft–, die Gottes Bund verachten, indem sie die Notleidenden, die Schwächeren und die Schöpfung in ihrer Ganzheit der Fülle des Lebens berauben.” Für die große Mehrheit der Christen und Kirchen des globalen Südens geht es dabei buchstäblich, und d.h. sehr konkret, um Fragen von Leben und Tod und nicht länger um die Frage nach der richtigen oder falschen Wirtschaftspolitik. Die europäischen Kirchen andererseits sehen in dieser radikalen Infragestellung des gegenwärtigen Systems auf Grund von Glaubensüberzeugungen eine Verkennung ihrer gesellschaftlichen Situation. Die Konferenz der Europäischen Kirchen hat dazu 2005 ein Positionspapier unter dem Titel “Europäische Kirchen leben ihren Glauben im Kontext der Globalisierung” veröffentlicht. Aber auch sie können und wollen der Frage nach konkreten Alternativen zur Globalisierung nicht ausweichen und werden ihren Geschwistern im globalen Süden Rechenschaft geben müssen, was sie getan haben, bzw. nicht getan haben, um die ungerechten Strukturen, die immer mehr Armut hervorbringen, zu ändern. Das Hintergrunddokument für die ÖRK-Vollversammlung in Porto Alegre nimmt die Kritik am Paradigma des gegenwärtigen Wirtschaftssystems, die auch in der Abschlusserklärung der Vollversammlung des LWB in Winnipeg 2003 formuliert wird, auf und stellt dem das Modell der Ökonomie Gottes entgegen, einer Ökonomie, die sich in der Liebe (agape), in Solidarität und im Teilen verwirklicht. Es heißt dort –unter Bezugnahme auf das Thema der Vollversammlung “In deiner Gnade, Gott, verwandle die Welt’: “Gottes Haushalt des Lebens liefert die wichtigsten Merkmale einer Wirtschaft im Dienst des Lebens: • Die Ökonomie Gottes (oikonomia tou theou) lässt alle auf Dauer und in Fülle an den Gnadengaben Gottes teilhaben;

–564– DAS EVANGELIUM IST KONKRET

• Ein Wirtschaften aus der Gnade Gottes verlangt, dass wir mit der Fülle des Lebens gerecht, teilhabend und nachhaltig umgehen; • Die Ökonomie Gottes ist eine Wirtschaft des Lebens, welche das Teilen, die weltweite Solidarität, die Menschenwürde sowie die Liebe und die Sorge für die Integrität der Schöpfung fördert; • Die Ökonomie Gottes ist eine Wirtschaft für die gesamte oikoumene – die gesamte Erdengemeinschaft; • Gottes Gerechtigkeit und ihre vorrangige Option für die Armen sind die Merkmale der Ökonomie Gottes.”

Das Dokument entwickelt dann auf dem Hintergrund dieser alternativen Vision eine detaillierte Kritik der neoliberalen Ideologie und formuliert konkrete Forderungen für ein System gerechten Handels und für eine gerechte Ordnung der internationalen Finanzgeschäfte. In einem abschließenden Kapitel weist das Dokument auf bereits sichtbare, gelebte Alternativen hin und erklärt: “Wir sind aufgerufen, für Veränderungen einzutreten und damit das Leben zu wählen, auf dass wir und unsere Nachkommen leben können (Dtn. 30). Dies tun wir, geleitet vom Heiligen Geist, im treuen Glauben an Gott den Schöpfer des Lebens, der in Jesus Christus gekommen ist, damit alle ein Leben in Fülle haben.” Auf der Basis dieses Hintergrunddokumentes war ein offizielles Arbeitsdokument ausgearbeitet worden, das der Vollversammlung des ÖRK in Porto Alegre in Gestalt einer Gebetslitanei und eines “Aufrufs zur Liebe und zum Handeln” verbunden mit acht Selbstverpflichtungen vorlag. Auch wenn sich daran erneut die Kritik vor allem von europäischen Delegierten entzündete, konnten doch die meisten der Delegierten ohne große Vorbehalte den Aussagen des “Agape-Aufrufes” zustimmen, der im Rahmen der Plenarsitzung verlesen wurde. In der Einleitung wird die Überzeugung ausgesprochen, “dass eine Welt ohne Armut nicht nur möglich ist, sondern in Übereinstimmung steht mit Gottes Gnade für die Welt. Diese Überzeugung gründet auf der reichen Tradition ökumenischer Sozialethik und –praxis, in deren Mittelpunkt Gottes Option für die Armen als eine Gebot unseres Glaubens steht…Wir fühlen uns aufgerufen, die

–565– KONRAD RAISER wirtschaftliche Globalisierung im Auge zu behalten und umzugestalten, und appellieren daher an uns als Kirchen, gemeinsam mit den Menschen anderer Glaubensgemeinschaften und Bewegungen aktiv zu werden.” Es folgt die Gebetslitanei, die den Gebetsruf des Vollversammlungsthemas aufnimmt und überleitet in den Aufruf selbst mit seinen acht Selbstverpflich- tungen zu den wichtigsten Aktionsfeldern. Der Aufruf lädt dazu ein, “gemeinsam für die Umgestaltung wirtschaftlicher Gerechtigkeit einzutreten und uns auch weiterhin in Reflexion und Analyse mit den Herausforderungen der wirtschaftlichen Globalisierung und dem Zusammenhang zwischen Reichtum und Armut auseinanderzusetzen.” Der Aufruf schließt mit einem Eingeständnis, das nicht zuletzt bei den Kritikern in Europa bedacht werden sollte: “Wir sind uns bewusst, dass der Prozess der Umgestaltung von uns als Kirchen verlangt, das wir den Opfern der neoliberalen Globalisierung gegenüber Rechenschaft ablegen. Ihre Stimmen und Erfahrungen sind ausschlaggebend dafür, wie wir dieses Projekt im Einklang mit dem Evangelium prüfen und beurteilen. Das bedeutet, dass wir als Kirchen aus verschiedenen Regionen einander Rechenschaft ablegen und dass sich diejenigen unter uns, die den Machtzentren näher sind, in erster Linie ihren Brüdern und Schwestern verpflichtet fühlen, die täglich unter den negativen Auswirkungen der weltweiten wirtschaftlichen Ungerechtigkeit leiden.”

II. Die Globalisierung ist nicht nur im Umfeld der Wirtschaft und des Finanzsystem zu einer Herausforderung für die Kirchen geworden. Die globalisierte Welt, in der die Logik des unbegrenzten Wettbewerbs herrscht, ist zugleich eine Welt voller Konflikte und steigender Sorge um Frieden und Sicherheit. Damit wird das kirchliche Friedenszeugnis, das im Zentrum des Konziliaren Prozesses stand, auf die Probe gestellt. Bereits vor 57 Jahren hatte die 1.Vollversammlung des ÖRK in Amsterdam erklärt: “Krieg soll nach Gottes Willen nicht sein.” Schon einmal, 20 Jahre früher, hatte eine ökumenische Konferenz den Krieg im Sinne einer Institution zur Beilegung internationaler Konflikte als unvereinbar mit

–566– DAS EVANGELIUM IST KONKRET dem Geist des Evangeliums Christi und mit dem Weg seiner Kirche verworfen und jede Beteiligung von Christen an militärischen Konflikten abgelehnt, denen nicht ein Schlichtungsversuch vor dem internationalen Gerichtshof vorausgegangen war. In der Zeit der Blockkonfrontation und der gegenseitigen Abschre- ckung mit atomaren Waffen während des Kalten Krieges war die ökumenische Diskussion weitgehend gelähmt und beschränkte sich auf wiederholte Appelle zur Abrüstung. Die Eindeutigkeit der Aussage von Amsterdam war schon damals umstritten und erschien im Zeichen der atomaren Bedrohung als Ausdruck von bloßem Wunschdenken, dem ein nüchterner Realismus entgegen gesetzt werden musste. Erst zu Beginn der 80er Jahre, d.h. in der Zeit der Friedensbewegung und der Nachrüstungsdebatte in Europa erklärte die Vollversammlung des ÖRK in Vancouver (1983), unter Aufnahme von Formulierungen einer Abrüstungskonsultation: “Wir glauben, dass die Zeit gekommen ist, klar und eindeutig zu erklären, dass sowohl die Herstellung und Stationierung als auch der Einsatz von Atomwaffen ein Verbrechen gegen die Menschheit darstellen und dass ein solches Vorgehen aus ethischer und theologischer Sicht verurteilt werden muss.” Die gleiche Vollversammlung erinnerte freilich auch daran, dass wahrer Frieden eine Frucht der Gerechtigkeit ist, und dass die meisten gewaltsamen Konflikte ihre Ursache in krasser Ungerechtigkeit haben. Daher sagte sie: “Die Kirchen sind heute aufgerufen, ihren Glauben neu zu bekennen und Buße zutun für ihr Schweigen angesichts von Ungerechtigkeit und Bedrohung des Friedens. Für die Jünger Christi gibt es keine Alternative zur biblischen Vision vom Frieden, der Gerechtigkeit für alle einschließt, zur Vision der Ganzheit und der Einheit des ganzen Volkes Gottes. Dies ist das Gebot der Stunde.” Seither hat sich die friedensethische Herausforderung für die Kirchen verändert und verschärft. Der konziliare Prozess für Gerechtigkeit, Frieden und die Bewahrung der Schöpfung verstärkte die in der Frühzeit formulierte Überzeugung, dass es auf die Überwindung der Institution des Krieges ankomme und formulierte ein Bekenntnis zur Gewaltfreiheit als Weg zur

–567– KONRAD RAISER

Lösung von Konflikten auf der Basis der Rechtsordnung. Kurz darauf wurde dieser Konsens im ersten Golfkrieg auf eine harte Probe gestellt durch Stimmen aus den Kirchen der Länder, die zusammen mit den USA am Golf interveniert hatten und die das Vorgehen als Verteidigung von Recht und Gerechtigkeit legitimierten. Sie beriefen sich dabei auf die traditionelle Lehre vom “gerechten Krieg”, deren Gültigkeit für Kriege mit Massenvernichtungsmitteln schon in Amsterdam in Frage gestellt wurde. Und letztlich wird jeder moderne Krieg mit Massenvernichtungswaffen geführt, deren Hauptopfer die Zivilbevölkerung ist. Nun hat sich die Situation noch weiter zugespitzt. Einerseits haben wir es immer mehr mit internen Konflikten zu tun, bei denen sich nicht länger reguläre militärische Verbände gegenüberstehen und auf die daher die klassischen Regeln des Kriegsvölkerrechts kaum anzuwenden sind. Hinzu kommt die wachsende, reale Bedrohung durch den internationalen Terrorismus, oft in Verbindung mit militanten religiösen oder nationalistischen Motivationen. Auf der anderen Seite erleben wir in der Politik der gegenwärtigen US-amerikanischen Regierung eine unverholene Rückkehr zur klassischen Kriegslogik; militärische Intervention, sogar präventives Eingreifen aus nationalem Interesse wird, entgegen der Normen des Völkerrechts, als politisch legitim propagiert und darüber hinaus religiös gerechtfertigt. Das Dilemma der Kirchen, die sich auf eine vorrangige Option für die Gewaltfreiheit als konkrete Konsequenz des Evangeliums des Friedens verständigt hatten, kam deutlich zum Ausdruck in den Diskussionen über Sanktionen, als vermeintlich gewaltfreien Mitteln, um Konfliktparteien zum Einlenken und zur politischen Bearbeitung des jeweiligen Konflikts zu bewegen, sowie zur Frage “humanitärer Intervention”. Die Erfahrungen mit Sanktionen zeigen, dass diese – gewollt oder ungewollt – eine Form struktureller Gewaltausübung darstellen können und sehr häufig die ohnedies Not leidende Zivilbevölkerung stärker treffen, als die für die Konflikte Verantwortlichen. Und militärische Interventionen aus humanitären Gründen haben in den seltensten Fällen zur Stabilisierung und Beendigung des Konflikts geführt, bzw. der bedrohten Bevölkerung Schutz geboten.

–568– DAS EVANGELIUM IST KONKRET

Inzwischen hat die Vollversammlung des ÖRK in Porto Alegre als Ergebnis einer über mehrere Jahre geführten Diskussion über den Schutz bedrohter Bevölkerungen in Situationen bewaffneter Gewalt eine Erklärung angenommen, mit der es gelungen ist, die kontroverse Diskussion über die ethischen Probleme “humanitärer Intervention” zu einem überzeugenden, vorläufigen Abschluss zu bringen. Dies war möglich durch die Aufnahme des neuen Konzepts der “Schutzpflicht”, wodurch die klassische Vorstellung staatlicher Souveränität modifiziert bzw. präzisiert wird und die Prävention gegenüber dem Einsatz von Gewalt absoluten Vorrang erhält. Offenkundig stehen wir hier an einem Punkt, wo die herkömmlichen Kriterien, an denen die Kirchen ihr Verhalten angesichts globaler Spannungen und Konflikte ausgerichtet haben, unzulänglich geworden sind und hinterfragt werden müssen. Die ökumenische “Dekade zur Überwindung von Gewalt. Kirchen auf der Suche nach Frieden und Versöhnung” (2001- 2010) hat das Ziel, den Raum zu eröffnen, wo die Kirchen neu über ihr Zeugnis für das Evangelium des Friedens nachdenken und seine konkreten Konsequenzen für ihr Handeln bestimmen können. Die Kirchen in Israel und Palästina treten mit großem Nachdruck für gewaltfreie Strategien zur Überwindung des tiefen Konflikts zwischen Israel und den Palästinensern ein, der auf die ganze Region ausstrahlt. Im Februar des Jahres 2003 haben europäische und amerikanische Kirchenvertreter in Berlin in einer Erklärung vor Beginn der amerikanischen Intervention in Irak diese Anwendung militärischer Gewalt als illegal, moralisch illegitim und politisch unklug verworfen. Immer mehr Kirchen und ökumenische Organisationen beteiligen sich an den internationalen Kampagnen gegen Landminen und gegen die Verbreitung von Kleinwaffen. Auf Initiative der historischen Friedenskirchen ist vor allem in den USA und in Südafrika eine lebhafte Diskussion über Gewalt im Justizvollzug in Gang gekommen mit dem Plädoyer, das an Bestrafung orientierte Verständnis von Gerechtigkeit zu ergänzen oder weiter zu entwickeln in Richtung auf Reintegration von straffällig gewordenen Menschen in die Gemeinschaft. In Ländern vor allem in Lateinamerika, wo es in den 60er und 70er Jahren zu massiven Menschenrechtsverletzungen gekommen ist, wird heute intensiv über das

–569– KONRAD RAISER

Problem der Straflosigkeit gegenüber den Verantwortlichen nachgedacht. Selbst wo eine Amnestie mit dem Ziel der nationalen Versöhnung gewährt worden ist, kann die Straflosigkeit zur nachträglichen Duldung oder gar Legitimierung der Gewalt dienen. Lange Zeit ist die vorrangige Option für die Gewaltfreiheit als eine zu respektierende ethische Gesinnung angesehen worden, die aber nicht politikfähig sei. “Mit der Bergpredigt könne man nicht regieren’, so wird dann gesagt. In der noch nicht erlösten Welt, in der es ein tief verwurzeltes Gewaltpotential gibt, sei es ein Gebot christlicher Verantwortung, zur Bewahrung von Recht und Ordnung die Mittel von Gewaltanwendung bereit zu halten und notfalls auch einzusetzen. Die Lehre vom “gerechten Krieg” wird dabei auf analoge Gewaltsituationen angewandt, auch wenn ihre klassischen Kriterien immer weniger den heutigen Bedingungen entsprechen. So beginnt ein neues Nachdenken darüber, ob die Option für Gewaltfreiheit nicht in der Tat Ausdruck einer neuen, ethisch begründeten, politischen Vernunft ist, der wir zum Durchbruch verhelfen müssen. So bildet sich allmählich in den Kirchen eine andere ethische Position heraus, die nicht so sehr von der immer präsenten Bedrohung durch Gewalt und ihrer Eindämmung ausgeht, sondern nach den Bedingungen für einen gerechten Frieden fragt. Die katholische Bischofskonferenz in Deutschland hat dazu im Jahr 2000 eine Denkschrift veröffentlicht, die entscheidende, neue Akzente setzt und unmittelbar an die neue ökumenische Diskussion anschließt. Inzwischen hat auch die Vollversammlung des ÖRK in Porto Alegre beschlossen, während der zweiten Hälfte der ökumenischen Dekade zur Überwindung von Gewalt einen umfassenden Konsultationsprozess in Gang zu setzten mit dem Ziel, eine ökumenische Erklärung zum Thema des “gerechten Friedens” zu erarbeiten, die bei einer internationalen, ökumenischen Friedenskonvokation zum Abschluss der Dekade verkündigt werden könnte. Gerechtigkeit und Solidarität sind die Leitprinzipien auf der Suche nach einem gerechten Frieden; d.h. dass die Achtung der Würde des Menschen und die Förderung des Gemeinwohls immer an vorderster Stelle stehen müssen. Statt auf das Eintreten von Gewaltsituationen zu warten und erst

–570– DAS EVANGELIUM IST KONKRET dann zu reagieren, müssten die Kirchen sich für den Vorrang von Gewaltprävention einsetzen, d.h. mit der Bearbeitung von Konflikten beginnen, bevor sie in Gewalt umschlagen. Da die Kirchen unter allen öffentlichen Institutionen den alltäglichen Lebensverhältnissen der Menschen und den dort auftretenden Spannungen am nächsten sind, haben sie einen Vorsprung gegenüber anderen Trägern öffentlicher Autorität im Blick auf präventives Eingreifen. Die verschiedenen Formen christlicher Friedensdienste haben an dieser Stelle Pionierarbeit geleistet und verdienen eine stärkere Unterstützung und institutionelle Absicherung durch die Kirchen. Ein neueres Beispiel hierfür ist das ökumenische Begleitprogramm für Israel und Palästina. In jedem Fall können die Kirchen die verantwortlichen Stellen warnen, bevor es zu offener Gewalt kommt. Das setzt freilich voraus, dass die Kirchen – und auch andere Religionsgemeinschaften – sich dagegen wehren, für die politischen Interessen der einen oder der anderen Seite missbraucht zu werden. Hier liegt eine entscheidende Aufgabe für den inter-religiösen Dialog. Gewaltprävention beginnt lange vor dem offenen Konflikt. Die Achtung der Menschenwürde und die aktive Förderung des Gemeinwohls sind die Grundelemente einer Praxis der Gewaltverhinderung und der Gestaltung eines gerechten Friedens. Die Denkschrift der katholischen Bischöfe nennt die Menschenrechte die Mindestgarantie der Menschenwürde. Nun haben wir freilich erlebt, dass ein kompromissloses Bestehen auf dem eigenen Recht zum Ursprung von gewalttätigen Konflikten werden kann; das gilt z.B. für das Recht auf Selbstbestimmung oder das Recht auf Eigentum. Es ist die Aufgabe der Rechtsordnung, solche Konflikte in einer für alle Seiten verträglichen Weise zu lösen. Daher gehört die Arbeit am Aufbau und der Ausgestaltung einer Rechtsordnung, sowohl auf der nationalen wie auf der internationalen Ebene, zur aktiven Suche nach einem gerechten Frieden. Daneben werden neue Formen der Mediation und der Schlichtung, wie z.B. der Täter-Opfer-Ausgleich wichtig, die eine Lösung anstreben, bei nicht eine Seite Recht bekommt und die andere Seite ins Unrecht gesetzt wird, sondern durch die eine neue Basis der Kooperation hergestellt wird, die beiden Seiten dient.

–571– KONRAD RAISER

Viele der neuen internen Konflikte haben ihre Ursache in struktureller Ungerechtigkeit auf Grund von Machtmissbrauch und Ausbeutung. Daher gehört es zu dem von den Kirchen geforderten Friedenszeugnis, sich aktiv für politische und wirtschaftliche Gerechtigkeit einzusetzen. Demokratisie- rung der Machstrukturen und eine auf die Förderung des Gemeinwohls ausgerichtete Wirtschaftsordnung sind wirksamere Mittel zur Bewahrung des gesellschaftlichen Friedens, als der Einsatz von Gewalt. Noch ein letzter Aspekt muss erwähnt werden. Immer häufiger entscheidet die Art der Nacharbeit nach Beendigung eines gewaltsam ausgetragenen Konfliktes darüber, ob es gelingt, die Gewalt zu überwinden. Wenn die traumatischen Erfahrungen in einem Krieg oder einem Gewaltkonflikt nicht bearbeitet werden, wenn es nicht zum Aufbau von neuem Vertrauen, zu Schuldanerkennung, Vergebung und letztlich Versöhnung kommt, dann werden die Konfliktursachen verdrängt und werden zu potentiellen Auslösern für neue Konflikte. Die Erfahrungen in Nordirland, aber auch in Südafrika, in Ruanda und in vielen lateinamerikanischen Ländern zeigen wie wichtig die Arbeit in den so genannten Wahrheits- und Versöh- nungskommissionen für den Aufbau einer gerechten Friedensordnung sind. Die Versöhnung der Erinnerungen, wie sie nach 1985 in den Bemühungen um “Versöhnung mit den Völkern der Sowjetunion” oder schon 1965 durch die Ostdenkschrift der Evangelischen Kirche in Deutschland im Blick auf die Aussöhnung mit Polen angestrebt worden ist, bleibt ein zentrales Element in der Suche der Kirchen nach Frieden und Versöhnung.

III. Während langer Zeit ist die ökologische Herausforderung und die Aufgabe der Bewahrung der Schöpfung als ein Anliegen der Länder und Kirchen betrachtet worden, die nicht unmittelbar von extremer Armut und kriegerischen Auseinandersetzungen bedroht waren. Auch das Leitthema der ersten Europäischen Ökumenischen Versammlung in Basel lautete zuerst: “Frieden in Gerechtigkeit’ und erst nachträglich wurde hinzugefügt: “für die ganze Schöpfung’. Inzwischen hat sich, nicht zuletzt als Folge des Erdgipfels in Rio de Janeiro 1992 und der dort verabschiedeten “Agenda

–572– DAS EVANGELIUM IST KONKRET

21’, die Einsicht durchgesetzt, dass die Umweltbedrohung eine globale Herausforderung darstellt, deren Auswirkungen in allen Teilen der Welt spürbar sind und der nur global begegnet werden kann. Umweltzerstörung ist zu einem der Hauptfaktoren für die zunehmende Verarmung in den Ländern des Südens geworden. Immer mehr Menschen werden zu Flüchtlingen oder Migranten, weil sie in ihrer Heimat keine Lebensgrundlage mehr haben. Die Abholzung der Wälder mit der Folge von Erosion der Böden und nachfolgenden Flutkatastrophen, wie kürzlich in den Philippinen, der Mangel an sauberem Wasser und schließlich die Folgen des Klimawandels, vor allem für die Inselstaaten aber auch für die von tropischen Stürmen heimgesuchten Regionen sind Anzeichen für eine grundlegende Unordnung im Verhältnis unserer technisch-industriellen, auf unbegrenztes Wachstum ausgerichteten Lebensweise zur natürlichen Mitwelt. Im Rahmen des konziliaren Prozesses und seiner Nacharbeit haben sich die Kirchen in der ökumenischen Gemeinschaft vor allem auf die Fragen des Klimawandels konzentriert und sich kritisch auseinandergesetzt mit dem Verbrauch fossiler Energien als dem Hauptfaktor für die Freisetzung von Kohlendioxyd und damit für die Erwärmung der Erdatmosphäre. Es gibt nach meiner Kenntnis keine vergleichbar intensive ökumenische Begleitung eines internationalen Verhandlungsprozesses wie bezüglich der Klimakonvention, dem so genannten Kyoto-Protokoll. Dass die Konvention nun nach der Unterzeichnung durch Russland in Kraft treten kann ist ein kleiner Erfolg auch für die unablässige kirchlich-ökumenische Lobbyarbeit. Diese Bemühungen werden und müssen weitergehen, denn allen Beteiligten ist klar, dass die Konvention erst der Anfang einer Umsteuerung ist, die zu sehr viel weiterreichenderen Veränderungen unserer Produktionsformen, unserer Formen von Mobilität und anderer Lebensgewohnheiten führen muss, wenn wieder ein erträgliches und nachhaltiges Gleichgewicht erreicht werden soll. Die unlösbare Verknüpfung der Aufgabe der Schöpfungsbewahrung mit unserer Art des Wirtschaftens ist inzwischen auch an anderen Stellen deutlich geworden und fordert die Kirchen zum aktiven Zeugnis heraus. Dazu gehört die akute Bedrohung der Artenvielfalt und die kommerzielle

–573– KONRAD RAISER

Nutzung von Pflanzenarten, die in entlegenen Regionen beheimatet sind und die von den dort lebenden Menschen als Heilpflanzen genutzt werden oder die schädlingsresistent, bzw. an besonders extreme klimatische Bedingungen angepasst sind. Die großen, internationalen pharmazeutischen und agroindustriellen Unternehmen haben begonnen, solche Arten unter Patentschutz stellen zu lassen, um sie für kommerzielle Zwecke nutzen zu können. Damit werden sie der traditionellen Nutzung durch die einheimische Bevölkerung entzogen und ihre natürliche Verbreitung wird unterbrochen. So wichtig die Nutzung des traditionellen Wissens von indigenen Völkern zur Entwicklung von Medikamenten und zur biologischen Schädlingsbekäm- pfung wie auch zur Entwicklung von Saatgut für extreme Klimabedingungen ist, so sehr vertieft die Enteignung dieses Wissens für kommerzielle Zwecke durch internationale Unternehmen die Strukturen der Ungerechtigkeit und behindert die eigenständige Entwicklung der betroffenen Länder. Das gleiche gilt für die Abholzung von Tropenwäldern für die Luxusbedürfnisse in den industrialisierten Ländern, mit den bekannten dramatischen ökologischen Folgen und der fortschreitenden Vernichtung der Artenvielfalt. Der eingangs zitierte Grundlagentext der ökumenischen Versammlung in Dresden von 1989 vertrat eine vorrangige Option für den Schutz und die Förderung des Lebens. Er entfaltete diese Option im Blick auf den Vorrang des ökologischen Erhaltungsinteresses vor dem ökonomischen Wachstums- und technischen Machbarkeitsinteresse. Er warnte freilich auch vor einer ökologischen Romantik, die von einer Totalalternative zur Industriegesellschaft träumt und setzte vor allem auf die Veränderung von Wertvorstellungen und Lebensweisen. Es ging dem Text darum, die Einsicht zu wecken, “dass für die Lebensqualität gelingende menschliche Beziehungen Vorrang vor Besitzsteigerung haben, Kommunikation vor Konsum geht, eine wohnliche Umwelt lebenswichtiger ist als die Befriedigung vieler künstlich erzeugter umweltbelastender Bedürfnisse”. Gerade an dieser Stelle erleben wir jedoch heute eine zunehmende Diskrepanz zwischen der wachsenden Einsicht, dass eine Änderung unserer Wertvorstellungen und unserer Lebensweise in der Tat notwendig sind, nicht zuletzt um der Erhaltung der Lebensgrundlagen für die nachkommenden Generationen

–574– DAS EVANGELIUM IST KONKRET willen, und dem gleichzeitig wachsenden Druck, den privaten Konsum und Verbrauch zu steigern um die Wirtschaft anzukurbeln, denn nach dieser Logik ist Wirtschaftswachstum die Voraussetzung für die Überwindung von Arbeitslosigkeit und für die Sicherung der Sozialsysteme. Wir müssen daher, um der Bewahrung der Schöpfung willen, weiter über die notwendigen Veränderungen nicht nur unserer Lebensweise sondern der Wertsetzungen, auf denen unser Wirtschaftssystem beruht, nachdenken. Die Feststellungen der Vollversammlung des ÖRK in Canberra 1991 sind nach wie vor gültig: “Was wir …vor allem brauchen, ist ein neuer Wertbegriff, der nicht auf Geld- und Tauschwert, sondern auf Überlebensfähigkeit und Gebrauchswert beruht. Wir haben den Fehler gemacht, nicht zwischen Wachstum und Entwicklung zu unterscheiden. …Wachstum um des Wachstums willen –also eine unbegrenzte Erweiterung des Vorhandenen – ist die Strategie der Krebszelle. …Das kann nur zu Zerstörung und Tod führen….Wenn der Mensch die Erde in der Weise entwickelt, die dem Wachstum des menschlichen Köpers entspricht, dann ist das Gleichgewicht zwischen allen Bestandteilen des Systems gewahrt.” Was hier als Maßstab für eine lebensdienliche Entwicklung, gegenüber der Wucherung des unbegrenzten Wachstums, angedeutet wird, ist inzwischen selbst zum Konfliktpunkt geworden im Blick auf die vorrangige Option für den Schutz und die Förderung des Lebens. Die rasanten Fortschritte der wissenschaftlichen Forschung im Bereich der Genetik haben die Biotechnologie zu einer Form industrieller Produktion gemacht, die direkt in die Prozesse der Entstehung und Entwicklung von Leben eingreift und sie im Interesse der wirtschaftlichen Nutzung verändert. Das gilt für die gentechnologische Veränderung von Nutzpflanzen oder Heilpflanzen, aber es gilt inzwischen auch für die gentechnologische Manipulation und Veränderung des menschlichen Erbgutes. Die ethische Diskussion in den Kirchen und in der weiteren Gesellschaft steht noch am Anfang. Sie war und ist besonders kontrovers im Blick auf den Gebrauch von Embryonen, die als Ergebnis einer In-Vitro-Befruchtung entstanden sind, um daraus embryonale Stammzellen zu erhalten. Hier wird beginnendes menschliches Leben wie eine Ware behandelt, deren Wert sich bemisst im

–575– KONRAD RAISER

Vergleich zum Wert, der dem Schutz anderen menschlichen Lebens durch neue Formen der Therapie zugemessen wird. Ein anderes Beispiel für die neue Herausforderung der Kirchen in ihrem Engagement für den Schutz und die Förderung des Lebens sind die Versuche, menschliches Leben, bzw. bestimmte menschliche, genetische Informationen patentieren zu lassen. Dem müssen die christlichen Kirchen im Geist des Evangeliums des Lebens widersprechen. Denn alles Leben gehört Gott. Die Patentierung menschlichen Lebens steht im Widerspruch zu dieser Überzeugung. Wir müssen also neu nachdenken über unser Verständnis von Leben, nicht nur der Menschen, sondern auch von Tieren und Pflanzen; unser Glaube an Gott als den Schöpfer des Lebens muss zu der Konsequenz führen, dass die Förderung und Bewahrung von Leben und des Gewebes von Beziehungen zwischen den verschiedenen Formen des Lebens Vorrang haben muss vor dem Interesse der Wertsteigerung wirtschaftlicher Investitionen. Wir müssen dringend eine lebensdienliche und lebensfördernde Kultur entwickeln, die sich ausrichtet an der verheißenen Fülle des Lebens im Reich Gottes. Das Hintergrunddokument für die ÖRK-Vollversammlung in Porto Alegre über “Alternative Globalisierung im Dienst an Menschen und Erde” fordert daher ein neues Nachdenken über “ökologische Gerechtigkeit”. “In den letzten Jahrzehnten stand die soziale Gerechtigkeit im Mittelpunkt der ökumenischen Ethik. Doch die Auswirkungen des Neoliberalismus auf die Natur machen es dringend notwendig, zu einer gerechten Wechselwirkung zwischen Menschheit und Schöpfung aufzurufen. Viele Umwelt- und Frauenbewegungen haben die Forderung nach ökologischer Gerechtigkeit in den Mittelpunkt gestellt und daran erinnert, dass Ökonomie und Ökologie zwei zusammenhängende und untrennbare Aspekte von Gottes Haushalt des Lebens (oikos) sind. Deshalb müssen die Kirchen darüber nachdenken, wie Gott handelt, um Gerechtigkeit in der Schöpfung und der menschlichen Gemeinschaft zu schützen und zu fördern.” * * *

Wir begannen mit dem Satz: Das Evangelium ist konkret! Je konkreter die

–576– DAS EVANGELIUM IST KONKRET

Kirchen das Evangelium auslegen und dem Ruf Jesu zur Umkehr in den Schalom, d.h. in das Ganzsein des Lebens in heilen Beziehungen folgen, um so stärker werden wir mit den Zerreißproben globaler Spannungen konfrontiert werden. Es werden immer wieder Menschen auftreten, die sagen, das sei nicht Sache der Kirchen, da sie keine Kenntnis der komplexen Sachverhalte in Wirtschaft, Politik und Wissenschaft hätten. Andere werden darüber klagen, dass die Kirchen zu politisch geworden seien; sie sollten sich stattdessen um die spirituellen Nöte der Menschen kümmern. Es sollte deutlich geworden sein, dass beide Haltungen Versuche sind, dem konkreten Ruf des Evangeliums auszuweichen. In allen drei Bereichen, der Gerechtigkeit für die Armen, der gewaltfreien Friedenssicherung und der Bewahrung der Schöpfung geht es um elementare Lebensfragen und hier sind die Kirchen in ihrem Auftrag gefordert. Sie rühren an das geistliche Zentrum des Kircheseins von Kirche und daher können und dürfen die Kirchen dem konkreten Ruf des Evangeliums nicht ausweichen. Sie werden, wie ihr Herr und Meister, bei Vielen Ärgernis erregen mit dieser Botschaft, auch in den eigenen Reihen. Aber, da sie um Gottes Verheißung wissen, können und dürfen die Kirchen die Gestalt der Welt nicht dem angeblich alternativlosen Globalisierungsprozess überlassen. Die Kirchen, die sich in Porto Alegre unter dem Thema “In deiner Gnade, Gott, verwandle die Welt’ versammelt haben, müssen sie bereit sein, sich auch selber verwandeln zu lassen im Dienst des Lebens. Berlin, Juni 2005

–577–

«VOICI VENU LE TEMPS DU DIALOGUE INTER-RELIGIEUX»

GRAND RABBIN RENÉ-SAMUEL SIRAT SECRÉTAIRE DE LA FONDATION, DIRECTEUR DE LA CHAIRE UNESCO: CONNAISSANCE RÉCIPROQUE DES RELIGIONS DU LIVRE

à mon éminent ami, le Métropolite Damaskinos Papandreou Président-Fondateur de la Fondation pour la Recherche et le Dialogue Interreligieux et Interculturels’ près des siècles d’éloignement réciproque, on a assisté au cours des A cinquante dernières années, à un développement considérable du dialogue inter-religieux entre les communautés chrétiennes d’une part, entre les Chrétiens et les Juifs d’autre part, et enfin, entre Chrétiens, Juifs et Musulmans. Le Moyen-Age espagnol, avant de sombrer dans l’horreur de l’Inquisition et de la haine que les rois très catholiques ont portée aux Maures et aux Juifs, a connu le temps de l’Age d’Or, c’est-à-dire l’époque où les religions monothéistes vivaient plus ou moins en fraternité et en harmonie. Bien sûr, il ne faut pas garder en mémoire une image irénique d’une situation où parfois la violence éclatait. Il suffit de rappeler par exemple la tragique élégie composée par Abraham ibn Ezra (1089-1104) qui évoque la destruction du Judaïsme espagnol et de toutes les communautés juives d’Afrique du Nord par les rois almohades (2eme moitié du 12eme siècle). Mais dans l’ensemble, les communautés religieuses ont vécu dans une période relativement calme au cours de laquelle les savants et les philosophes musulmans ont permis aux autres communautés de connaître la philosophie grecque qui avait été traduite par leurs soins en arabe et la philosophie musulmane -et juive- traduites en latin à l’intention des communautés de l’Europe chrétienne. Si les relations entre Chrétiens et Musulmans ont souvent été très tendues, il faut attendre Pierre le Vénérable, Evêque de Cluny, pour que le Maître de la pensée chrétienne de son temps ose affirmer qu’il voulait aller vers les Sarrasins, non pas avec les armes meurtrières mais avec celles

–579– RENÉ-SAMUEL SIRAT de l’amour. En revanche, les relations avec les Juifs étaient souvent empreintes de haine: le même Pierre le Vénérable n’était guère tendre -c’est une litote- vis-à-vis des communautés juives qui vivaient tout près de son abbaye... Essayons toutefois de remonter le temps et de tracer à grands traits le regard porté par le Judaïsme sur le Christianisme à l’époque de sa naissance. Un beau texte talmudique relate les relations dépourvues de passion qui existaient entre les plus grands Docteurs de la Loi talmudique et les disciples de Jésus le Nazaréen. Rabbi Eliezer ben Horkenos [il fut le Maître incontesté de la génération des Docteurs de la Loi contemporains de Rabbi Akiba (fin du 1er siècle)] rappela ce souvenir: «Une fois, je me promenais dans le marché supérieur de Sipporis et je fus interpellé par l’un des disciples de Jésus le Nazaréen du nom de Jacob, originaire de Kfar Sekhania, qui me demanda de commenter le verset du Deutéronome (XXIII, 19): Tu n’apporteras pas la salaire de la prostituée ou le vomi du chien dans la Maison du Seigneur ton Dieu. Peut-on, avec ce salaire, construire des latrines pour le Grand Prêtre [près du Sanctuaire]?» Je ne pus répondre à la question. Il reprit: «Voici l’enseignement que j’ai reçu de Jésus le Nazaréen, II a affirmé que ce qui vient du salaire de la prostituée retournera au salaire de la prostituée (Michée I, 7). C’est pourquoi ce salaire qui vient d’une source impure doit retourner à un lieu impur». Rabbi Eliezer ajouta: «Je fus séduit par cet enseignement»...1 Si un tel dialogue pouvait avoir lieu publiquement dans le marché supérieur de Sipporis, c’est que les relations entre Docteurs de la Loi et disciples de Jésus étaient, si ce n’est amicales (nous ne pouvons bien sûr l’affirmer), en tout cas sans animosité apparente. En généralisant, on pourrait dire que durant toute la période qui va de la naissance du Christianisme à la décennie précédant la destruction du Temple de Jérusalem (70), les Judéo-Chrétiens étaient considérés par les Juifs comme des Juifs à part entière, sectateurs de Jésus qu’ils avaient suivi

1. Talmud de Babylone, traité de l’Idolâtrie 16B-17A; ce texte se présente comme un lointain souvenir (du temps où la discussion entre pharisiens et nazaréens était facile). Au moment du récit, la chrétienté est désignée par minut (hérésie).

–580– «VOICI VENU LE TEMPS DU DIALOGUE INTER-RELIGIEUX» en tant que Roi-Messie (c’est-à-dire susceptible de restaurer l’indépendance de la Judée et le respect des valeurs du Judaïsme), sans pour autant formuler le même jugement que ces derniers quant à leur conception du rôle du Maître de Nazareth. Une telle affirmation ne saurait étonner ceux qui se réfèrent aux générations suivantes et en particulier à celle de Rabbi Akiba mort martyr en 135 -lequel était le Maître incontesté de la génération pharisienne- qui avait suivi Bar Kochba et l’avait reconnu comme Messie des Juifs. Bar Kochba avait même battu monnaie -nous en avons encore le témoignage- datant du début de l’indépendance de Jérusalem. Hélas ! on sait ce qu’il advint des partisans de Bar Kochba: ils ont été décimés par les Romains au moment du siège puis de la destruction sanglante de Betar au début du second siècle. A l’époque proche de la destruction du Temple, lorsque les idées de Saul de Tarse se sont répandues: il n’y a plus ni homme ni femme, il n’y a plus ni Juif, ni grec... et le respect des règles religieuses délibérément aboli, la rupture entre Judaïsme et Christianisme est devenue totale et définitive. Il a toujours existé entre Juifs et Chrétiens une profonde asymétrie: les Juifs continuent leur vie spirituelle et pratiquent leur religion sans référe- nce aucune, ni positive ni négative, à Jésus le Nazaréen. En revanche, les Chrétiens qui se veulent une branche greffée sur l’olivier franc que représente le Judaïsme, se réfèrent constamment -et aujourd’hui plus que jamais- aux racines juives de la religion de Jésus. Malheureusement, la théologie de substitution: le Verus Israël, prenant la place de l’ancien Israël, l’image du Dieu d’amour celle du Dieu de rigueur et de justice implacable, a créé un fossé qui a été à la base de l’anti-judaïsme, lequel a conduit, peu ou prou, aux horreurs vécues par le peuple juif au milieu du 20eme siècle. Une grande transformation des esprits a commencé avec le Concile Vatican II (1962) et plus particulièrement avec la publication de la déclaration Nostra Aetate. L’action admirable du Pape Jean XXIII, le pèlerinage du Pape Paul VI (qui a laissé un souvenir mitigé en Israël), la première visite d’un souverain pontife -Jean-Paul II- à la synagogue de Rome en 1986, et le second pèlerinage -triomphal celui-là- de Jean-Paul II, avec le magnifique discours prononcé à Yad Vashem, plein de noblesse et particulièrement

–581– RENÉ-SAMUEL SIRAT

émouvant, ainsi qu’avec la déclaration de repentance au Mur Occidental où, tel un vieux pèlerin juif, il a tenu à enfouir sa prière entre les interstices du rocher2 ont totalement modifié le paysage et posé les fondements d’une relation apaisée entre Chrétiens et Juifs. Quant au Pape Benoît XVI, dès sa première rencontre avec le Judaïsme, au cours de la première année de son pontificat, il a tenu à se situer clairement dans le sillage des Papes qui ont montré le chemin depuis Vatican II. Je viens de rappeler le voyage de Paul VI à Jérusalem, premier voyage d’un Pape dans la Ville sainte sur lequel on a beaucoup insisté. Cependant, Paul VI n’était pas seul: Sa Sainteté Athenagoras, Patriarche de Constantinople, était également présent à Jérusalem. La rencontre des deux Pontifes dans cette ville a profondément marqué les esprits. A ce moment-là, j’étais doctorant à l’Université hébraïque de Jérusalem et je rêvais à l’impact qu’aurait pu avoir un échange inter-religieux si le Pape Paul VI et le Patriarche Athenagoras avaient invité le Grand Rabbin d’Israël, le Rav Itshaq Nissim dont j’étais un disciple très proche, ainsi que le Mufti de Jérusalem. Peut-être que la guerre des Six jours, puis celle de Kippour, puis celle du Liban n’auraient pas eu lieu... Peut-être... Seul Dieu le sait. Du côté du Judaïsme, un long et profond travail de réflexion se met lentement et difficilement en place. Il s’agit en particulier de surmonter les souvenirs cuisants laissés par de nombreux siècles de persécutions dramatiques. Depuis 1947 -date de la conférence de Seleesberg- le nombre de participants au dialogue judéo-chrétien croît d’année en année. A présent, ces rencontres inter-religieuses sont devenues à la mode et les dirigeants de la communauté juive ont le devoir de s’inquiéter face à la participation à ces rencontres de Juifs qui parlent au nom du Judaïsme, alors qu’ils devraient tout d’abord se former de manière approfondie dans leur propre foi avant de s’autoriser à parler au nom de la religion dont ils sont issus. On peut toutefois espérer que le 21éme siècle sera le siècle de l’affermissement du dialogue entre Juifs et Chrétiens et verra la réalisation

2. Cantique des Cantiques II, 9.

–582– «VOICI VENU LE TEMPS DU DIALOGUE INTER-RELIGIEUX» prochaine de la prophétie de Sophonie: Je donnerai à toutes les nations de la terre, dit le Seigneur, une langue épurée afin d’évoquer ensemble le Nom du Seigneur et Le servir épaule contre épaule...3 ou, pour reprendre une autre métaphore, adorer Dieu d’un cœur à l’unisson. Je pense que le dialogue inter-religieux est en marche. Au cours du mois de mars 2006, il m’a été donné de rencontrer le Pape Benoît XVI à l’issue d’une grande conférence qui s’est déroulée au Vatican sur «Les universités européennes: leur légitimité culturelle et leur rôle dans la construction de l’Europe». En avril 2006, j’ai été invité à un colloque par l’Université islamique du Qatar. J’ai eu l’honneur de prononcer la conférence inaugurale sur le thème: «Le rôle des religions dans l’édification de l’Homme». Au mois de mai 2006, j’ai eu l’occasion de participer à une magnifique cérémonie à Florence, au cours de laquelle Sa Sainteté le Patriarche Bartholomée Ier a reçu le prix Galileo. Pour moi qui n’exerce plus aucune fonction à la tête du Judaïsme, je mesure le grand honneur qui m’est prodigué et le grand succès que connaît le rapprochement inter-religieux et la grande espérance qu’il fait jaillir dans notre cœur. Je crois de mon devoir de réfléchir maintenant au regard du Judaïsme sur les deux religions qui en dérivent. Le Christianisme comme l’Islam ont une vocation essentiellement prosélyte. Le Chrétien se doit d’annoncer à tous les êtres humains que Jésus est mort pour les péchés de l’humanité. Le Musulman a la conviction que, face au Dar el-Islam, la communauté des croyants, se dresse le Dar el harb, la maison de perdition et qu’il est nécessaire de convertir à la foi de Mahomet les païens et ceux qui ne croient pas en un Dieu unique. Le Judaïsme, lui, ne prône en aucune manière la nécessité d’une conversion à la religion de Moïse pour avoir droit au salut. Dieu, dans Sa souveraine bonté, a créé les êtres humains qui composent l’humanité comme une fratrie où chaque frère est différent de l’autre, tout en ayant la vocation de vivre avec lui en harmonie, et avec le sentiment bien ancré dans son cœur de l’amour du prochain. Il suffit de respecter

3. Sophonie III, 9.

–583– RENÉ-SAMUEL SIRAT sept lois, appelées dans la tradition juive les lois noahides, parce qu’elles remontent au Patriarche Noé, père de l’ensemble de l’humanité depuis l’époque du Déluge, et qui constituent des lois de morale naturelle. Maïmonide, l’Aigle de la Synagogue, les a parfaitement formulées dans son Code4: Six lois ont été imposées à Adam. Elles concernent: – l’interdiction de l’idolâtrie; – l’interdiction du blasphème; – l’interdiction de l’assassinat; – l’interdiction du vol et de la tromperie; – les relations sexuelles interdites; – l’obligation d’établir des tribunaux afin que les lois de la cité soient respectées. A ces lois s’est ajoutée, à partir de l’époque de Noé, c ’est-à~dire de l’autorisation donnée à l’homme de devenir carnivore, l’interdiction de faire souffrir un animal vivant. Face à l’Islam, il n’a jamais existé de contentieux semblable à l’affirmation chrétienne du Verus Israël. Dès sa fondation, l’Islam s’est voulu une religion qui reconnaît ses origines dans les religions qui l’ont précédé: le Judaïsme et le Christianisme, mais n’en procède pas directement et n’en constitue pas uniquement l’aboutissement. Au niveau de la foi en un Dieu unique, Maïmonide avait déjà posé comme principe qu’il n’est point de monothéisme plus pur que celui des Musulmans, alors qu’il faudra attendre le Maître de Perpignan, Rabbi Menahem, surnommé le Meiri5, pour considérer que la foi des Chrétiens dans le mystère de la Trinité ne leur enlevait pas leur caractère de monothéistes. En revanche, un Juif qui

4. Traité des Rois, chap. IX, ¨ 1. 5. Menahemben Salomon, Perpignan (1249-1316). Commentateur du Talmud, il participa à la polémique contre Maïmonide. Exégète faisant autorité, il formula la règle que les Gentils, qui associent à Dieu le Fils et le Saint-Esprit, ne sont pas pour autant en dehors de la définition monothéiste de Dieu. 11 exerça un magistère incontesté sur les docteurs de la Loi de Provence, de Catalogne, d’Espagne... Cette règle est maintenant admise par tous les courants du judaïsme.

–584– «VOICI VENU LE TEMPS DU DIALOGUE INTER-RELIGIEUX» adhérerait au dogme de la Trinité, se mettrait définitivement en dehors du Judaïsme authentique. L’une des pierres d’achoppement entre Musulmans et Juifs est bien évidemment la personnalité du Prophète Mahomet. Cette question a été l’objet de controverses nombreuses, le judaïsme affirmant que la prophétie a disparu avec les derniers prophètes de la Bible hébraïque: Aggée, Zacharie et Malachie. En revanche, il convient de citer ici une position qui sort de l’ordinaire et qui est due à l’un des grands philosophes juifs médiévaux, contemporain un peu plus âgé que Maïmonide. Il s’agit de Rabbi Netanael al Fayyumi, auteur du Boustan al-Uqul. L’original en langue arabe a été édité de nos jours par le très célèbre Rabbin Yoseph Kapakh avec une remarquable traduction en hébreu. Nous disposons d’ailleurs d’un témoignage de Maïmonide, dans l’Epître au Yémen, qui indique l’extrême respect que l’Aigle de la Synagogue avait pour notre auteur: ...A Son Eminence, Sa sainteté, mon Maître Rabbi Jacob (...) et Rabbi Netanael le Maître aux connaissances si étendues et Prince du pays de Yémen... Voici l’enseignement de Rabbi Netanael: Sache mon frère [lecteur] qu ’il n ’est pas impossible que le Saint-Béni Soit-Il, qu’Il soit exalté, envoie dans le monde qui est le Sien tel envoyé qu’Il aura choisi dans un temps qu’Il aura seul déterminé car la plénitude du monde de la sainteté est éternelle sans solution de continuité... Le Saint-Béni Soit-Il, qu’il soit exalté, a envoyé aux autres nations des prophètes avec le don de la Torah comme l’ont dit les rabbins, que la paix soit sur eux: «Les nations du monde ont connu sept prophètes avant la Révélation du Sinaï: Laban, Jethro, Bileam, Job, Eliphaz, Bildad et Tsofar». Rien ne saurait empêcher Dieu d’envoyer aux autres nations tel Envoyé qui viendra après le don de la Torah afin que le monde ne reste pas dépourvu de foi. Les prophètes d Israël nous ont déjà enseigné que le Seigneur sera révéré de l’orient au ponant comme cela est indiqué dans la prophétie de Malachie (I, 11). (...) Il n’en demeure pas moins que le Saint-Béni Soit-Il, qu’il soit exalté, nous a choisis et nous a désignés parmi les nations, non pas en vertu de nos mérites antérieurs, mais en raison de Sa grâce accordée aux Patriarches

–585– RENÉ-SAMUEL SIRAT

Abraham, Isaac et Jacob, comme il est dit: «Ce n ’est pas parce que vous êtes les plus nombreux parmi les peuples que le Seigneur vous a accordé Son amour infini et qu’Il vous a choisis car vous êtes les moins nombreux de tous les peuples, mais parce que le Seigneur vous aime et qu’Il est fidèle à l’alliance qu’Il a contractée avec vos patriarches» (Deutéronome VII, 7). Rabbi Netanael al Fayyumi explique donc que de même que dans les textes bibliques anciens Dieu a suscité des prophètes pour les Gentils -le plus célèbre d’entre eux étant Bileam- de même nous ne saurions être interpellés par l’envoi par Dieu aux Musulmans d’un prophète en la personne de Mahomet. D’ailleurs, le message de ce dernier reprend des points fondamentaux de la pensée biblique, en particulier le monothéisme, la charité, le devoir vis-à-vis d’autrui, la prière adressée uniquement au Créateur, la foi dans les prophètes antérieurs de l’histoire biblique. En résumé, pour Netanael al Fayyumi, la mission de Mahomet peut être considérée par le judaïsme comme une mission prophétique authentique ayant pour conséquence la diffusion du monothéisme biblique à travers l’humanité. Il est juste cependant de reconnaître que ce regard juif sur l’Islam n’a pas été admis par tous malgré le respect dont était entouré Netanael al Fayyumi. Evoquons à présent les cinq piliers de l’Islam et leur application: -la charité, el zacat: il serait très intéressant de comparer les conceptions juive et musulmane de la notion de tsedaqa et de zacat qui sont très proches. Qu’il me suffise de souligner que le devoir de charité est avant tout considéré par les Juifs et les Musulmans comme un acte de justice et non pas comme un acte qui irait au-delà de la justice. L’homme qui ne pratiquerait pas la tsedaqazacat, contreviendrait aux principes fondamentaux de sa religion. Rappelons sur ce point l’injonction de la Bible: N’opprimez pas l’étranger ni ne le molestez car vous fûtes étrangers dans le pays d’Egypte. De même n’opprimez ni la veuve, ni l’orphelin. Si vous désobéissez et que l’opprimé crie vers Moi, J’entendrai certainement sa plainte, Je dirigerai Mon courroux contre vous; vous mourrez de mort violente, vos femmes seront veuves et vos enfants orphelins... Si tu as pris pour gage le vêtement de ton prochain, rends-le lui au coucher du soleil car il s’agit de son unique vêtement. Avec

–586– «VOICI VENU LE TEMPS DU DIALOGUE INTER-RELIGIEUX» quoi se couvrirait-il? S’il gémit vers Moi, Je l’entendrai car Je suis miséricordieux6. – Le jeûne: une mise en parallèle des formulations concernant le Ramadan et celles du Yom Kippour serait très instructive. Certes, le premier dure un mois alors que le second ne dure qu’un jour, mais il existe bien des points de convergence. – Le pèlerinage: on sait l’importance du pèlerinage à la Mecque pour tout bon Musulman. De son côté, la Bible insiste sur l’obligation de se rendre en pèlerinage à Jérusalem trois fois par an... – L’affirmation de l’unicité de Dieu: elle rappelle la prière bi-quotidienne du Juif: Ecoute Israël, l Eternel notre Dieu, l Eternel est Un...7 – Les cinq prières de l’Islam reprennent les prières que le Juif adresse à son Créateur: trois prières quotidiennes à l’office public et les prières d’action de grâces récitées après les principaux repas (à l’époque, le matin et le soir). Après ce bref panorama des regards juifs sur le Christianisme et sur l’Islam, je voudrais formuler à la fois un regret et une espérance. Le regret est celui de la distance qui existe entre les principes fondamentaux de la foi et leur application dans les faits. Nous, juifs, en avons subi les tristes conséquences durant les siècles passés. Il est juste de reconnaître toutefois que les distorsions entre foi et pratique dont nous fûmes les victimes furent plus graves en pays chrétien qu’en pays musulman. D’un autre côté, le demi-siècle qui vient de s’écouler n’a pas connu un seul jour de paix entre Israël et Ismaël. C’est pourquoi, du côté juif non plus, la possibilité n’a pas été donnée d’appliquer les principes fondamentaux que la Bible formule sur les droits de l’étranger. Je relève toutefois une expression admirable du regretté Premier Ministre Rabin, disant que ce qui l’avait motivé pour préparer et signer les Accords d’Oslo, c’est l’application du principe fondamental que le peuple juif n ’a pas le droit moral de dominer un autre peuple. Lorsque la paix sera restaurée, Israël sera mis, lui aussi, au défi d’harmoniser les principes fondamentaux que la Bible a

6. Exode, XXII, 20 et sqq. 7. Deutéronome VI, 4.

–587– RENÉ-SAMUEL SIRAT révélés et de les mettre en pratique quotidiennement. C’est à cette aune que l’on considérera le caractère éthique de l’Etat d’Israël. Dès la création de l’Etat, l’interdiction de l’application de la peine de mort, même pour les terroristes ayant commis les crimes les plus barbares (sauf pour Eichmann...) en est un signe manifeste. L’espérance est de voir se développer dans l’Islam comme dans le Judaïsme des philosophes de l’envergure d’Averroès (mort en 1198) et de Maïmonide (mort en 1204). Dans son Commentaire sur la République de Platon, Averroès demande: Les femmes possèdent-elles une nature similaire à celle de chacune des classes de citoyens “et en particulier celles des gardiens de l’Etat- ou bien les natures féminines sont-elles différentes des natures masculines? Si le premier postulat est vrai, alors les femmes sont essentiellement au même degré que les hommes par rapport aux activités civiques dans les mêmes classes (de citoyens) et on trouvera parmi elles des soldats, des philosophes, des chefs d’Etat ou autres. Sinon, les femmes seront capables seulement des activités que la population mâle entière est incapable d’assurer dans l’Etat comme l’éducation, la procréation. Nous disons que la nature des femmes et celle des hommes sont d’une même espèce et que cette nature d’une même espèce se tournera donc vers une même activité dans l Etat. Il est évident que les femmes auront les mêmes activités que les hommes, si ce n’est qu’elles sont plus faibles... Puisque certaines femmes se distinguent par leurs dispositions naturelles bonnes et louables, il n’est pas impossible que se trouvent parmi elles des philosophes et des hommes d Etat8. Je pense que dans le débat qui s’est ouvert en Occident sur le statut de la femme et la notion: «unité, parité, complémentarité», la philosophie musulmane médiévale était très en avance sur les positions les plus pointues de la philosophie et de la théologie contemporaines.

8. Averroès, Commentaire sur la République de Platon, éd. et trad. Anglaise de E.I. J. Rosenthal, Cambridge UP, 1956, p. 53-54 du texte hébreu, p. 163-165 de la traduction anglaise.

–588– «VOICI VENU LE TEMPS DU DIALOGUE INTER-RELIGIEUX»

Sans vouloir manquer de respect à la mémoire de Maïmonide, on ne peut que regretter que, contrairement à Averroès qui tenait en haute estime l’enseignement de Platon, Maïmonide ait été un aristotélicien convaincu, ce qui explique son attitude vis-à-vis de la femme. En revanche, j’appelle de mes vœux l’apparition à notre époque d’un philosophe et théologien, certes disciple de Maïmonide et qui aurait le courage qu’a montré l’Aigle de la Synagogue lorsqu’il lui a paru indispensable de prendre fermement position contre toute forme d’anthropomorphisme en usage de son temps, de superstitions ou de dévotion frelatée. Je pense en particulier à l’attitude que le judaïsme devrait prôner vis-à-vis de la femme ou encore vis-à-vis d’une conception épurée du judaïsme. Je vois en effet venir avec une grande inquiétude le temps où de pseudo-rabbins, ou plutôt des gourous, s’arrogent indûment le titre de Maître et prônent l’usage d’amulettes, de fil rouge attaché au poignet, d’imposition des mains ou autres grigris du même acabit, et enfin de pèlerinages tous azimuts... Cette mode pernicieuse est déjà présente dans bien des communautés juives, y compris hélas ! la mienne. Enfin, je souhaite que ce maître à penser qui est tant nécessaire puisse favoriser et amplifier le dialogue inter-religieux. Mgr Damaskinos a eu une vision prophétique en créant la Fondation pour la Recherche et le Dialogue Inter-religieux et Inter-culturels et en invitant des personnalités éminentes à faire partie du Conseil. Je veux citer en particulier le Prince Hassan bin Talal, Prince héritier de Jordanie et Commandeur des Croyants, le Cardinal Joseph Ratzinger, aujourd’hui Benoît XVI, M. Jamal Daniel, le Professeur Olivier Fatio, Professeur à la Faculté de théologie protestante de Genève, le Métropolite Hrisostomos Konstantinidis, du Saint Synode du Patriarcat _cuménique. La maladie de notre Président-Fondateur a retardé le projet de mettre en place une formation de docteurs en théologie dans les différentes religions. Les candidats, outre des études générales allant jusqu’au Doctorat inclus, bénéficieront d’une formation religieuse spécifique très poussée. Ces futurs cadres spirituels permettront d’approfondir les rapprochements qui peuvent exister entre les différentes confessions issues d’Abraham. Il convient

–589– RENÉ-SAMUEL SIRAT

également de bien connaître les divergences qui existent afin d’éviter toute tentation de syncrétisme. L’entrée en fonction des premières promotions formées dans le cadre de l’accord inter-universitaire entre la Fondation pour la Recherche et le Dialogue Inter-religieux et Inter-culturels et l’Université de Genève permettra de donner un contenu spirituel, religieux et philosophique au dialogue inter-religieux.

–590– DIALOGUE OF RELIGIONS AND CULTURES FOR THE SAKE OF PEACE SOME COMMENTS FROM AN ORTHODOX CHRISTIAN PERSPECTIVE

CONSTANTINE SCOUTERIS K∞£. £∂√§√°π∫∏™ ™Ã√§∏™ ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À A£∏¡ø¡

(a) Today, there is a common awareness that the human person is living through a period of history which is like no other. In our contemporary, united world rapid social change is accompanied by scientific achievements, which challenge our staying power. This violent invasion of the present is what we call “modernity”, in the framework of which we often feel that we have not got the strength to keep up with our own achievements. The deification of technology and the new propositions that this involves seem to make life easier. Nevertheless, problems often accumulate and cast a shadow over the existence of the human person and that of society. It is true that during the second half of the twentieth century, with the progressive meeting and the continually increasing closeness of peoples, cultures and religions, with the impressive progress in the field of communications and transport, telecommunications and, more recently, electronic intercommunication, the world has found itself confronted by a new reality which has tested its traditional values, constructs and habits. Today, more than in any other age in history, the world is moving within the sphere of multi-cultural and multi-religious society. Traditional societies are being drawn towards new realities and are facing a new existential phenomenon which is characterised by pluralism. It is evident that traditional societies have lost their exclusivity and are being called by the tide of history to adjust and adapt to the new world picture. The challenge they face is to make their positive and creative merits stand out in the contemporary universe and to share in the merits and positive elements of other cultures. This stance certainly has its difficulties and impinges upon the conservative mind-set, which is often attached to the various cultural attitudes and religious convictions. (b) It is apparent, even to someone lacking in expertise, that the current

–591– CONSTANTINE SCOUTERIS situation in the world, especially after terrorist attacks of September 11 2001, obliges us to discuss the issue of possible co-operation between peoples in our modern world. The question is, can there be any hope for co-existence and co-operation between peoples of different backgrounds and for the convergence of cultures or are we unavoidably being led to a clash of cultures, religions and peoples? Can today’s world overcome the problems and make use of cultural and religious distinctiveness, so that it can build a history of peace, understanding, co-operation and- why not? - brotherhood between peoples? In order to answer the question we must turn to history and see, through analysis of events of the past, whether the legendary clash of civilizations and religions has a historical basis or if it is a product of contemporary politico-economic circumstances. An impartial and open-minded study of the history of Christianity, and especially of Eastern Christianity, leads us effortlessly to the conclusion that the Christian Church, as the united body and constituted communion of local Churches, has gone through history affirming human cultural activity. Despite isolated cases of introversion, Christianity in general has always been positive about human achievements and has recognised the divine gift of creativity to all the various cultures. The fact that a human person, made in the image of God, has the unique opportunity and possibility to produce works and create culture and civilization is a basic element of Christian anthropology. It is on this basis that we can understand what it means to be really human. Thus, human culture, in whatever form, has a sanctity about it, which ultimately denotes man’s divine origin. From the close study of early Christianity we can discern the obvious and firm disposition of the Church to enter into dialogue with the world. In Orthodox Patristic Theology the world was not considered to be the image of some transcendent reality, as in Neo-Platonism. Rather, it was viewed as the creation of God that was “very good”, which denotes the presence of God in the world. Thus, whatever good thing the world has to show for itself it is a divine gift, which the Church has no difficulty in taking up and adopting. This view was expounded in an absolute manner

–592– DIALOGUE OF RELIGIONS AND CULTURES FOR THE SAKE OF PEACE as early as the second century of Christianity by Justin the Martyr and Philosopher, who said that “all those things which are held good by all people belong to us Christians”. This attitude of recognising the other and the mentality of utilising the good points that each and every cultural tradition held, was preserved in the cosmopolitan atmosphere of Alexandria and Antioch in the first Christian centuries. In this multi-cultural and multi-religious environment, in the framework of Roman social reality, the meeting of Christianity and Hellenism was cultivated still more deeply, and the Jewish religious inheritance was studied in depth and understood as the forerunner of the Christian faith. This task was first undertaken by the Apostle Paul, a Jew, a Roman citizen and at the same time conversant in Greek thought. In the first Christian centuries, alongside the understandable doubts, which were in any case limited in extent, there was a broad conviction in the Christian mind that the contribution of Greek philosophy was definitive in the exposition and the establishment of Christian teaching. It is important for our conversation to stress that the Christian East received the world with its cultural elements, which it often assimilated and transformed. This view has its theological foundations in the belief that Christ, the Son of God, with his Incarnation, received the whole of human nature. All people, throughout the whole world are united with Jesus Christ, Who with His Incarnation became perfect Man. On this basis, the Cappadocian, St. Gregory of Nyssa, in the fourth century, affirmed that “the whole of human nature is the body of Christ”. Thus, it seems that in the Christian thought of the East there was, even from the first centuries, an openness to the world, to whatever good was represented by the world and brought by it. This was strengthened by the fact that the Christian Churches of the East, throughout the whole long period of their existence, lived within a multi-cultural and multi-faith environment. Certainly it is well known that within the history of Christianity there were also cases of isolationism and introversion, though this is more in Western Christianity, where religious and cultural homogeneity progressively prevailed. It is well known that from the time of the Middle

–593– CONSTANTINE SCOUTERIS

Ages, both in the Roman Catholic world as in the Protestant world later, a form of theological thinking was cultivated, an ecclesial way of behaviour was fashioned, which was exclusively based on Western European cultural values. From the study of the history of Eastern Christianity it emerges that, despite the existential opposition to other religions, there was on the part of the Orthodox Church an attitude of engaging in dialogue in order to confront problems and issues of relationships in a practical manner. It is well known that from the seventh century onwards the Eastern Church lived together with Islam in particular. This symbiosis produced dialogue. Antagonism was not always absent from the dialogue, which nevertheless often reached great heights. Thus, the way in which the great theologian of the East, Gregory Palamas, in the 14th century, conducted a dialogue with Islam is impressive. He was particularly admired by his Muslim counterparts. There was no agreement on the substance of theological questions, yet the positive, pleasant climate of the dialogue was outlined by the reaction of Palamas’ fellow participants in dialogue. One of them observed that, “it was as though we agreed with each other”, while after the dialogue the Muslim representatives said goodbye to Palamas with great respect and deference. (c) On the cultural level, it is well known that the Christianity of the East can exhibit a broad and profound respect for universal achievement. Ecumenicity as an awareness and way of existence has been the self-evident and firm orientation of Orthodoxy. On this basis we can understand why Orthodox dioceses and communities exist in all the environments of the culture of “modernity” without feeling isolated or that they represent a culture of a different order and epoch. The accommodation of the Orthodox way with diverse cultural conditions is apparent if one sees the way in which the Eastern Church’s missionary work is carried out. Certainly, a characteristic example would be that of Saints Cyril and Methodios among the Slavic peoples, but also the work that is being carried out today on the continent of Africa, and in Asian countries. The Gospel message is not hemmed in by European cultural

–594– DIALOGUE OF RELIGIONS AND CULTURES FOR THE SAKE OF PEACE stereotypes, but an attempt is being made to offer it with descriptions and in a manner that recognises the worth and importance of the culture and achievements of the different peoples it is being offered to. Orthodoxy, by conviction, expresses respect for the cultural achievements and recognises the freedom of the religious preference, thus taking a positive stance towards the freedom and the culture of the peoples that it comes into contact with. It is self-evident that the missionary work of the Eastern Church, together with respect for the cultural and religious situation of the various peoples, has systematically avoided proselytism, the violation of the human personality and the exploitation of the weaknesses or poverty of the people. Respect for the human person and for human dignity is an essential and basic Christian value. Reference to religious practice and the cross-reference with historical data are important if they become opportunities to confront contemporary challenges with sincerity and in a way that will express respect for the human person, for freedom, particular gifts, cultural inheritance, religious particularity and well-intentioned hopes and aspirations. The reality is that we live in a new picture of the world. The meeting of peoples of different religious beliefs and cultures is a fact that does not change, and which can work for the good of all humankind. Upon this inescapable basis of ecumenicity, which all peoples experience and whose results are enjoyed by all human persons, we have an obligation (particularly those of us who deal with people’s religions) to give our very best towards improving the lives of these particular people and establishing communities which will be governed by understanding, love, co-operation and compassion for fellow humans. (d) More than any other age, ours has a need for dialogue and demands responsible co-operation. Certainly, there are differences between persons, peoples and religions, yet it is without doubt that there are also common points, in which a community of respect and common effort can be edified, so that people and the world can live in harmony with each other. The life of the world and of persons is not as obvious today as it was in past times. The life of human persons and of the world is today actually a conquest

–595– CONSTANTINE SCOUTERIS that comes as a result of common effort. Dialogue between civilizations and the meeting and co-operation of religions, insofar as this is possible, of course, are the only ways to limit and perhaps, one day to eradicate the inhuman phenomena of violence, terrorism, intolerance, xenophobia, fanaticism and egotism. Co-operation in today’s multi-cultural and multi-religious situation can take different forms and yield a variety of results. Certainly, the first and most essential of these will be respect for the other, their origin, race and culture, their religious and social convictions, their gender and their work. However, beyond this general basis, which is defined by individual human rights, there are other problems and issues that demand a serious common effort and the good-will of people, especially religious people. I will attempt in what follows to mention briefly three of today’s problems that urgently demand common study, co-operation of persons of good will and the common effort of religions. The first problem is related to the world, to the material creation, so to speak; the second refers more particularly to the human person; and the third relates to contemporary human society. (1) It is well known that the problem of the environment, the ecological problem, as it is called, is one of the more acute problems that today’s world faces. Destruction of the natural environment, the result of our insatiable greed, ineluctably leads to the destruction of the human person, of our physical and spiritual health. The greenhouse effect, a result of the disruption of the balance of nature, has had repercussions on the climate. In the entire world every year thousands of our fellow human beings lose their lives from the unbearable heat, which was unheard of in many parts of the world before. In other regions floods destroy crops and cause the deaths of unsuspecting people. Specialists in environmental matters describe the future of our planet in very gloomy terms. The problem cannot be confronted with legislation in some parts and good wishes in others. There is a great need for co- operation not only between specialists, but also between leaders and those responsible for religions, so that a spirit of self-restraint and respect for material creation is cultivated. Ascetism, which nearly all religions embrace,

–596– DIALOGUE OF RELIGIONS AND CULTURES FOR THE SAKE OF PEACE could lead to a revision of our stance towards the natural environment. A good example of this co-operation is the well-known work for the integrity and protection of creation done by His Holiness the Ecumenical Patriarch Bartholomew I. (2) The second problem comes from the exceptional progress in the field of Biotechnology. Today, we humans person finds ourselves confronted by amazing scientific achievements, which are improving health and deciphering the mysteries of life. Research in the field of biotechnology certainly has its own beneficial harvest. However, at the same time there are scientific revelations that are troubling. Uncritical interventions into the inner sanctum of genetic mysteries have made us man arrogant, and this arrogance has brought us to a dangerous kind of self-sufficiency. The progress in genetics and particularly its audacious application can deprive human persons of their authenticity and sanctity and turn them into mere biological machines, which will serve the needs of a pleasure-seeking society. Here religions have the responsibility of working together to preserve the sanctity of the human person. They have the responsibility of giving, through dialogue and co-operation, whatever each one has to offer in order to preserve the integrity of the gift of life. Religions can function as a reminder that the human person is not confined solely to its biological limits. (3) The third and last point, with which I will finish my present paper, relates to the vital issue for the existence of man and of peoples, the issue of peace. Peaceful coexistence between people constitutes the corner stone of the establishment of society and culture. Violence and war pile many more problems onto society than those they seem to solve. Here the co- operation of spiritual people and the contribution of culture and of religions could be decisive, so that the causes of disputes between people could be laid aside, or at the very least, reduced. Certainly, destitute circumstances and social injustice, hunger and oppression test the virtue of peace and lead to the violent disputes and to terrorism. Intellectual and spiritual people, religious and political leaders have a duty today, more than ever before, first of all to be aware and then to work together, so that the

–597– CONSTANTINE SCOUTERIS principles which religious and global cultures profess in our globalised age are preserved: the principles of respect for human rights, for peace, for justice, for brotherhood and for love. Peace and love are divine gifts and every well-intentioned person of goodwill has the moral duty to become a responsible apostle of God in our multi-cultural and multi-religious world and, through their life and works, to promote peace and love.

–598– THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES

REV DR GEORGE TSETSIS GRAND PROTOPRESBYTER OF THE ECUMENICAL PATRIARCHATE

ntil the beginnings of the 19th century, Orthodox populations U living in the traditional “Orthodox lands” of the East Mediterranean, of the Balkanic peninsula and of the central and eastern parts of Europe, had little opportunity to encounter peoples belonging to other Christian traditions, and to have social, or even commercial relations with them. With few notable exceptions, Orthodox living in their ancestral lands from time immemorial, had knowledge of other Christians generally through apologetic books and writings, or from anti-heretic homilies of their pastors. The “heterodox” was a creature to be avoided at all costs! Even in cities and lands of a cosmopolitan character and inter-faith synthesis, such as Constantinople, Smyrna, Alexandria, Damascus, Beirut or Jerusalem, Orthodox believers, although they were neighbours to Latins, Copts, Armenians, Chaldeans or Syro-Jacobites, as well as to Jews and Moslems, deliberately lived in isolation, within their own “Orthodox fortress”, in an endeavour to preserve their ethnic, cultural and religious identity. The real encounter of the Orthodox with peoples of other Christian traditions and cultures happened when masses of Orthodox populations left their home-lands in order to escape political oppression, slavery and misery, and find better living conditions in prosperous host countries. First, in the Americas, (particularly in the USA), in the 19th century, and later on, in the mid-1950’s, in Australia and Europe, (mainly in Germany, Great Britain, France, , Belgium). In this new multi-ethnic, multi-cultural, multi-confessional setting of the host countries, Orthodox from Greece, Russia, Serbia, Romania, Bulgaria, or from Asia Minor and the whole of the Middle East, had the opportunity to meet the “other”: the Roman Catholic Irish and Italian, the Swedish and German Lutheran, the Dutch and Swiss Protestant, the Episcopalian of English origin. The natural outcome of this coexistence in these “melting pot” societies, was the progressive breaking down of

–599– GEORGE TSETSIS

“wall’s of separation” and the gradual establishment of contact between peoples from different ethnic and religious horizons; a “getting together” with a wide spectrum of social and ecumenical implications. One of them was, the contraction of mixed marriages, this most important and challenging pastoral problem, that the Churches around the world are facing today in their daily ministry. For the Orthodox Church, however, mixed marriages are not a problem affecting only Orthodox communities living in the multi-ethnic, multi- religious societies of the “West”. With the gradual enlargement nowadays of the towards the Balkans, with the consequent abolision of national borders, and the mixing of European peoples, the Orthodox believers of Greece and today, of Romania and Bulgaria tomorrow, of Ukraine and Serbia in the foreseeable future, who were accustomed to live so far in their own Orthodox “stronghold”, will encounter the “alien”, the foreigner. Not necessarily the ephemeral, passing by tourist, but the “European citizen” who will emigrate to a traditionally Orthodox country for scientific, commercial or affective reasons. In this perspective, traditional Orthodox lands will inevitably lose their “compact” homogeneous Orthodox character, and will gradually develop a multi-ethnic and multi-confessional social environment, with non-negligible cultural and relational consequences. This new reality will quite naturally generate new social relationships, which will inevitably end up with inter-Christian, mixed marriages, as happened in the USA early 20th century, or in Australia, Germany, France, Switzerland four or five decades ago. This new situation will compel Mother Churches living and witnessing in the historic Orthodox lands of the East not to consider mixed marriages as a problem affecting only the so-called Diaspora area. This phenomenon sooner or later will become an unavoidable problem in traditional Orthodox Countries like Greece, Cyprus, Romania, Bulgaria, Serbia, or Russia. It is worth mentioning at this point that mixed marriages have been a common phenomenon in Egypt or in Syria and Lebanon for many decades now. This being the case, there is an urgent need, I believe, to examine this issue on a Pan-orthodox level. Not only in its canonical perspective however,

–600– THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES as is the case with the present agenda of the planned Pan-Orthodox Synod, but also, and mainly, in its pastoral dimension and in the light of the developments in today’s society. Because, whether we like it or not, even if a mixed marriage starts as a private affair of a loving couple, it inevitably implicates the Church. * * *

It is known that although the early Church discouraged exogamy for religious reasons, it nevertheless tolerated marriages between a Christian and a pagan. In doing so, the Church followed St Paul’s maxim that “the unbelieving husband is made holy through his wife, and the unbelieving wife is made holy through her husband” (1 Cor. 7;14). Early Christian literature gives evidence that marriages between a Christian and a non- Christian were not rare, though they were problematic. Only when Christianity became the official religion of the Roman Empire, was the celebration of such marriages forbidden by the Church. From that moment, endogamy, namely marriage between two Christians, became the normal practice of the undivided Church during the first millennium. And following the Great Schism in 1054, marriage between two Orthodox, become the praxis of the Orthodox Church, until very recently. With the adoption of Christianity as state religion of the Roman, and later of the Eastern Roman or Byzantine Empire, the Church formulated Canons condemning mixed marriages. Thus, the Council of Laodicea (343), with its 10th Canon, forbade members of the Church to marry their children to heretics. While its 31st Canon specified that “it is not lawful to make marriages with all sorts of heretics, nor to give our sons and daughters to them; but rather to take of them, if they promise to become Christians”. We see that during that time, conversion to Christianity was a precondition for the celebration of the marriage. From its side, the Council of Carthage (394), with its 29th Canon, stipulated that the children of clergy should not be allowed to marry women who are heretics or pagans. The canonical directives of the above two local Councils were reaffirmed later by Ecumenical Councils. Thus, the 4th Ecumenical Council of

–601– GEORGE TSETSIS

Chalcedon (451), with its 14th Canon, prohibited marriages “with a heretic, or a Jew, or a pagan, unless the person marrying the Orthodox shall promise to come over to the Orthodox faith”. And it is worth noting that this Canon confirms the above mentioned 31st Canon of Laodicea, namely that conversion to Christianity is a prerequisite for the celebration of a marriage. The fullest and most explicit directive of the Church over this issue, however, is the 72nd Canon of the Quinisext Ecumenical Council in Trullo (692). This particular Canon not only spoke about impediments of mixed marriages, but it also prescribed the sanctions to be applied against those who would transgress the rules of the Church. This Canon reads as follows:

“An Orthodox man is not permitted to marry a heretical woman, nor an Orthodox woman to wed a heretical man. And if anything of this sort should appear to have been done by anyone at all, the marriage is to be considered null, and the unlawful wedlock is to be dissolved. For it behooves not to mingle together the things that ought not to be mingled, nor it is right that the wolf be joined with the sheep, nor the lot of sinners with the portion of Christ («ÌÂÚ›‰È ÃÚÈÛÙÔÜ», namely the Church). But if anyone shall transgress what we have decreed, let him be excommunicated”.

This rigid canonical measure continued in the post-Byzantine period, and until the beginnings of the 19th century. Thus, a decree of Patriarch Dositheos of Jerusalem in 1706, ruled that “from now on, any woman marrying an Armenian, should not be allowed to enter the Church, and should be deprived of Holy Communion, as well as of proper Orthodox burial”1. One century later, in 1806, the Ethno-martyr Ecumenical Patriarch Gregory V, with an encyclical letter, instructed diocesan Bishops “not to issue marriage licences to those Orthodox intending to marry a heterodox or a heretic”2. In spite Patriarch Gregory V of this rather rigorous stand of the Church

1. K. Delikanis, Patriarchal Documents, vol.3, Constantinople, 1905, p.684. (in Greek) 2. M. Gedeon, Canonical Instructions, vol. 2, Constantinople, 1889, p. 111. (in Greek)

–602– THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES in relation to mixed marriages, however, we ascertain a tendency to tolerate such marriages. For example, as early as 1782, during the pontificate of Ecumenical Patriarch Gabriel IV, the Church allowed by “economy” Orthodox migrants in India to marry Armenian and Papist (sic) women and virgins, because of the total absence of homogenous (ïÌÔÁÂÓ‹Ó) women in this country, on condition that both the marriage and the baptism of future children would be performed by an Orthodox priest3. It is quite interesting to note that this measure was taken in order to prevent the “perdition” of these men, in case they consorted with prostitutes and other disrespectful women. With time we see that the strict application of the Canons regarding mixed marriages is no longer observed and that the Church appears more relaxed and tolerant in such cases, having a tendency to apply “oikonomia”. This new tendency is even validated by a decree issued by the Ecumenical Patriarchate in 1887. With this decree the Patriarchate granted to Diocesan Bishops the freedom to judge with discernment and pastoral wisdom the emerging cases, and bless such marriages in a “non-scandalizing manner”4. By this last term meaning that such marriages ought to be celebrated in a way that would not hurt the religious feelings of the wider community. * * *

It goes without saying that the leniency observed during the second half of the 19th century over this issue, paved the way for the de facto abolishment of the centuries old rules forbidding the celebration of marriages between Orthodox and heterodox. And no doubt this new ecclesiastical praxis was

3. M. Gedeon, Canonical Instructions, vol. 1, Constantinople, 1889, p. 265 (in Greek). One could assume that before the rather common practice of sending to America brides («Ó‡Ê˜») from the home country, early 20th century, such a directive could also be valid for those Orthodox settling in the USA, the more so as the emigrants in their overwhelming majority were single men, with no chance, at least at the beginning, of finding in the “New World” spouses of the same ethnic and religious background. 4. M.G. Theotokas, The Legislation of the Ecumenical Patriarchate, Constantinople, 1897. p. 358 (in Greek).

–603– GEORGE TSETSIS dictated by the new social conditions prevailing in modern society, and mainly by the frequent association, and even osmosis, of Orthodox believers with non-Orthodox neighbours or professional partners. The inclusion of the subject of mixed marriages in the agenda of the forthcoming Holy and Great Council of the Orthodox Church, almost four decades ago, precisely reflected this new “ecumenical” reality, and demostrated the willingness of the Local Orthodox Churches to find viable solutions to this burning and crucial pastoral problem. A first exhaustive discussion on this subject took place in 1971, in the framework of the Inter-Orthodox Preparatory Commission of the Holy and Great Council of the Orthodox Church, during which the delegates of the Autocephalous and Autonomous Orthodox Churches attending the meeting expressed their views as far as the solution of the problem is concerned. Quite revealing was the position taken by the Church of Poland, a Church living in minority situation in a very conservative Roman-Catholic environment, but obliged, nevertheless, to coexist in social and political harmony with the overwhelming majority of the Catholic citizens of their homeland. The view of this Church was that in the light of present day ecumenical evolution and improved local inter-ecclesial relations, the Orthodox Church ought to accept mixed marriages with all those baptized in the name of the Holy Trinity5. Equally conciliatory was the position of the representatives of the Moscow Patriarchate. “The Church of Russia”, they said, “recognizes that the marriage of a Christian Orthodox with a heterodox Christian could be celebrated, provided the non-Orthodox side recognizes the significance of the blessings bestowed by the Orthodox Church”. It is interesting to note that within the same context, the Church of Russia went a step forward by making a rather daring proposal with regard to marriages of Orthodox with non-Christians and even atheists. “The present day conditions under which the Church exists on earth”, they remarked, “compel us to return to the ecclesiastical praxis of the first three centuries, concerning mixed

5. Towards the Great Council, No. 1, Chambésy-Geneva, 1971, p. 45 (in Greek).

–604– THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES marriages, during which the Church, following St Paul (1Cor. 7;12-14,16), accepted such weddings”. The Church of Poland was also of the opinion that the Great Council ought to debate whether the Orthodox Church could bless a marriage if one of the spouses is atheist6. Curiously enough, the same position was also taken by the rather conservative Church of Greece. Its delegates believed that in cases of the marriage of an Orthodox with a member of another religion, the Church could consider applying “oikonomia”. They added, nevertheless, that mixed marriages should be blessed only in exceptional circumstances7. It is interesting to note that few years later, and within the framework of a Conference held at the Holy Cross Orthodox School of Theology (Brookline), Professor Dimitrios Constantelos adopted a similar position with regard to inter-faith marriages, pleading for the return to the ancient practice of the first Christian centuries. “As the Church stands now”, he said, “no solemnization of a marriage between a Greek Orthodox and a non-Christian is possible. It is my opinion that the Church should act and allow the blessing of such a marriage, provided the Orthodox member wants it and the non-Christian has no objection to such a blessing. The practice of the early Church, which believed that the unbeliever is sanctified through his/her union with the believer, should come back in to practice”8. The recommendation of the Inter-Orthodox Preparatory Committee was that the First Pan-Orthodox Pre-Conciliar Conference ought to tackle this issue with due attention, taking into account the living conditions of the Local Orthodox Churches in each place, and to consider giving them relative freedom in seeking solutions to the issue of mixed marriages, according the circumstances and the pastoral needs of particular cases9. The wish expressed by this Preparatory Committee was finally fulfilled

6. Idem, p. 46 7. Idem. 8. See in Anton Vrame, (ed.), Inter Marriage-Orthodox Perspectives, Holy Cross Orthodox Press, 1997, p. 70 9. Towards the Great Council, p. 46.

–605– GEORGE TSETSIS eleven years later by the Second Pan-Orthodox Pre-Conciliar Conference, held at Chambésy in September 1982. After a long debate, and subject to approval by the Great Council, this Conference took some courageous decisions, deviating from the centuries-old canonical praxis of the Church and proving at the same time that the Orthodox Church is not a fossilized remnant of the past, but a living organism capable of innovating, inspired and guided by the Holy Spirit. And in doing so, this Pre-Conciliar Conference acted indeed in conformity with earlier practices of the Church. The related decisions of this Pre-Conciliar Conference are as follows:

“I. The marriage of Orthodox with the heterodox is forbidden according the canonical akribeia (accuracy). It could be blessed nevertheless by consent and philanthropy, and with the explicit condition that the children to be born from this marriage should be baptized and elevated in the Orthodox Church. The local Orthodox Autocephalous Churches could decide about the use of Oikonomia, according the cases and the prevailing special pastoral needs10. II. The marriage of Orthodox with non-Christians and non-believers is strictly forbidden according the canonical akribeia. In cases, however, of such (civil presumably) marriages, the local Orthodox Autocephalous Churches, can decide about the use of pastoral oikonomia towards the orthodox spouse, according to his/her pastoral needs”.

Today, mixed marriages between Orthodox and non-Orthodox are allowed, with the following conditions: 1) The wedding should be blessed by an Orthodox priest. 2) Children born to the couple should be baptized and brought up in the Orthodox Church. 3) In cases of conflict, the spouses should address themselves to Orthodox ecclesiastical courts. * * *

10. See Episkepsis, no. 279, 15 September 1982, p.12.

–606– THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES

There is no need to mention that mixed marriages are the end result of the division of the Churches. This is why nowadays, Churches cooperating in the framework of the wider Ecumenical Movement in order to restore Christian unity, try to jointly assess the difficulties of such marriages, and struggle together to find mutually-acceptable pastoral solutions to this rapidly growing phenomenon. Anglicans and Protestants of different denominations generally recognize all marriages, civil and ecclesiastical, as valid marriages, provided they have been freely contracted by persons capable of marriage. The Roman Catholic Church for its part also recognizes as valid marriages of its believers with other Christians. However those Catholic believers who intend to marry a non-Catholic, and in case the marriage is going to be blessed by a non-Catholic clergyman, should obtain a dispensation from their ecclesiastical authority, in order to ensure the validity of their marriage. If the marriage, however, is contracted with an Orthodox and blessed by an Orthodox priest, the procedure from the Catholic side is different. The Roman “Decree on Catholic-Orthodox Marriages”, issued in 1967 two year after the Second Vatican Council (1962-1965), affirmed that for a marriage between a Catholic and an Orthodox, the permission of the Bishop, as well as the double registration, were necessary only for “legitimacy”, as the presence of a priest of either Church, was sufficient for the validity of the sacrament. This measure was taken after the recognition by this Council of the validity of Orthodox priestly orders and of the sacramental character and validity of Orthodox marriage. The Orthodox Church does not formally pass judgment on the validity of marriages performed outside her body among non-Orthodox. It is interesting to note, however, that if two Protestants or two Roman Catholics, previously married in their Churches, are converted to Orthodoxy, they are not re-married in their new Church. In this way the Orthodox tacitly recognize Roman Catholic or Protestant weddings. Nevertheless, for a mixed marriage between an Orthodox and a believer of another Church to be valid, it should certainly be celebrated in the Orthodox Church by an Orthodox priest and according the traditional Orthodox rite.

–607– GEORGE TSETSIS

In this connection it is interesting to note that the two historic Greek Orthodox Patriarchates of Alexandria and Antioch that live in close vicinity with Copts and Syriacs, obliged by the social conditions prevailing in this part of the world, (Christian minority in a Moslem environment), and for purely pastoral reasons, signed bilateral agreements with their Oriental sister Churches, regulating mixed marriages. Thus, in 1991 the Greek Orthodox Patriarchate of Antioch and the Syro-Jacobite Patriarchate of Antioch agreed that a mixed marriage will be celebrated, after Episcopal permission, in the Church/Parish of the bridegroom, while the best men and witnesses can be chosen from the Church of the wife. The agreement signed in 2001 by the Greek Orthodox Patriarchate of Alexandria and the Coptic Patriarchate is much more elaborate and, indeed, daring. The major points of this agreement are the following: 1- Marriages between Orthodox and Copts should not be performed simultaneously or in con-celebration. Both Patriarchates agree to accept the sacramental nature of the mixed marriage that is blessed in either Church. 2- Those to be married should present a certificate from their own Church, stating that they are free to marry. 3- Both Patriarchates shall agree to perform all their sacraments to the new mixed family11. 4- The Church that blesses the marriage, shall also be responsible for the pastoral care and other problems of the new couple. * * *

After having briefly presented the historical evolution of the phenomenon of mixed marriages, I wish to develop below some considerations regarding the pastoral aspects of this acute problem. In all marriages, the primary concern of the Church is to uphold the

11. From an ecclesiological view-point this decision is quite interesting, for in fact it implies a de facto unity between the two Churches!

–608– THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES strength and stability of the marital union and the family life that flows from it. It goes without saying that the perfect union of a man and a woman, and the full sharing of life that constitutes the married state, are more easily assured when both partners belong to the same faith community. But, mixed marriages are today a common phenomenon. And in view of their proliferation, the Church cannot but include in its pastoral solicitude couples preparing to enter, or already having entered such marriages, and show solicitude in assuring the harmonious development of this “mixed” family. The abiding responsibility of those in charge of a pastoral ministry, (Bishops, Priests, Spiritual Fathers), is to provide special instruction and support to this couple, taking into consideration the concrete spiritual needs of each partner. Generally speaking in today’s society we have three distinct categories of mixed marriages, each of them having their own characteristics, and necessitating therefore a proper pastoral approach. 1) There are mixed marriages of people coming from different church and denominational backgrounds. People who are religiously indifferent, but who opt for a Church marriage, in order to please their practicing parents and relatives, or because a solemn marriage in the Church is “à la mode” or because it is dictated by the socio-cultural environment in which they live. In other words, marriage is looked upon as social obligation and not Sacrament. In such cases this new family needs, above all, “evangelization”. 2) There are marriages (and not only between Orthodox and heterodox), in which one member of the family is a practicing and believing member of his/her Church, consciously participating in her sacramental life, while the other member is religiously indifferent, if not an atheist. In such cases the pastoral responsibility of the Bishop, of the priest is to initiate this indifferent member into the life of the Church that blessed the marriage, and made him/her “one flesh” with the other member of the family. 3) Finally, there are mixed marriages where both spouses happen to be devoted and practicing Christians, who for family or reasons desire to remain faithful to the Church in which they have been baptized and raised. It is this particular category of conscious Christians, who do not consider

–609– GEORGE TSETSIS marriage merely as a social obligation but as a Sacred Mystery they mean to experience that offers the Church enormous and challenging pastoral perspectives. Simply because the Church by accepting, even by “oikonomia”, the heterodox member of the family in her bosom through the Sacrament of marriage, it considers him/her as “flesh of her flesh”. Let us not forget the magnificent prayer of the wedding liturgy, in which the celebrant after having prayed that God “the Priest of mystical and pure marriage and Ordainer of the law of the marriage of the body” unite the couple “into one flesh”, categorically rules that “those whom God had joined together let no man put asunder”, (Ô≈˜ ï £Âfi˜ Û˘Ó¤˙¢ÍÂÓ, ôÓıÚˆÔ˜ Ì‹ ¯ˆ- ÚÈ˙¤Ùˆ). In these particular cases the pastoral duty of the priest is not simply to periodically visit this “mixed” family in a social relationship framework, or to assure the Orthodox education of the children of this home, but to confer on this “ecumenical” family those spiritual necessities that will enable it to become a “house church” (ηْ ÔrÎÔÓ âÎÎÏËÛ›·), in spite of the existing theological and ecclesiological complications. It goes without saying that the particularities of this type of inter-church marriage raise the rather delicate question of the participation of the heterodox spouse in the sacramental life of the Church of adoption, particularly in the Sacrament of Holy Eucharist. It is known that different Churches and Christian Communities have differing perceptions, attitudes and rules concerning Eucharistic Communion, (or “Eucharistic sharing” and “Eucharistic hospitality”, as many Protestant Denominations prefer to define “inter-communion”). Anglicans, Lutherans, Presbyterians, as well as other Churches of Protestant background, apply inter-communion, considering that the Table of the Lord is open to everyone, and therefore invite members of other Christian traditions to “share” communion with them. The Roman Catholic Church does not authorize the Catholic member of a family to receive communion in the Church community of his/her spouse, in cases where there is no recognition from the Catholic side of the validity of the orders and the sacraments of that Church. This implies that Catholic believers married to an Orthodox are allowed to take

–610– THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES

Communion in the Church of their spouse, as after Vatican II the marriage performed in an Orthodox Church is considered valid and canonical by Roman Catholics. The interesting aspect of this situation is that the Orthodox Church does not so far accept the heterodox member of the family in the Sacrament of Holy Eucharist, nor does it allow the Orthodox member to take Communion in the Church of his/her spouse. And here we face a major pastoral problem, as many orthodox believers living in the so-called Diaspora area, have difficulties understanding the reasons of exclusion of the heterodox member of the family from Holy Eucharist, -this Sacrament of unity par excellence-, considering that with such a disciplinary measure, the Church contradicts itself. For in fact it “disunites” and separates those that it united “in one flesh”, during the celebration of another of its Sacraments, namely the Wedding Service. This pertinent and vexed question of Orthodox believers around the world should not be left unanswered by the Church. It is imperative therefore that the planned Holy and Great Synod, besides dealing from the canonical perspective with the question of the “impediments of marriage” («ÎˆÏ‡Ì·Ù· Á¿ÌÔ˘»), as its agenda foresees, should also deal, as a matter of priority, with the multi-dimensional liturgical, pastoral and ecumenical aspects of mixed marriages. The more so as the prophetic ministry of Bishops and Priests is supposed to touch the soul and mind of human beings who are under their pastoral care and responsibility.

–611–

∫ƒ∞Δπ∫∏ ∂•√À™π∞ ∫∞π π™§∞ªπ∫∏ ∞ºÀ¶¡π™∏

μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ OMOT. K∞£. £∂√§√°π∫∏™ ™Ã√§∏™ ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À A£∏¡ø¡

1. Ã∏™Δπ∫∏ ∂ƒª∏¡∂π∞ Δ√À ƒ√§√À Δ∏˜ £ƒ∏™∫∂π∞™ £ÚËÛΛ· ˘‹ÚÍ Û fiϘ ÙȘ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ¤Ó·˜ ∏ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÁÈ· ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË Î·È ÙË ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ, ¿ÏÏÔÙ Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Î·È ¿ÏÏÔÙ Û ÌÈ- ÎÚfiÙÂÚ· ‚·ıÌfi. ∏ ȉȷ›ÙÂÚË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Û¯¤ÛË, Ë ÔÔ›· ·Ó·Ù‡Û- ÛÂÙ·È ÌÂٷ͇ Ù˘ £ÚËÛΛ·˜ Î·È ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘, ·ÈÛıËÙÔÔÈÂ›Ù·È Û·Ê¤ÛÙÂÚ· ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ Ì¤Û· ·fi ÙȘ ‰Ë- ÌÔÎÚ·ÙÈΤ˜ Ù˘ ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ, ·Ó¿ÏÔÁ· ‚‚·›ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ ÂȉÈÎÒÙÂÚÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ù˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ οı £ÚËÛΛ·˜ ÁÈ· ÙÔÓ £Âfi, ÙÔÓ ¿Ó- ıÚˆÔ Î·È ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. √È ıˆÚËÙÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ ÌÈ·˜ £ÚËÛΛ·˜ ·ÛÎÔ‡Ó Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ì›· ·ÌÂÛÒÙÂÚË ÂÈÚÚÔ‹ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘ Î·È ¤¯Ô˘Ó Âȉ›ÍÂÈ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÔÚ›· ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ Ì›· ÂÓÙ˘- ˆÛȷ΋ ·ÓÙÔ¯‹ fi¯È ÌfiÓÔ ÛÂ Â˘Ù˘¯Â›˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È Û ¯·- ÏÂÔ‡˜ ηÈÚÔ‡˜ ÛÎÏËÚÒÓ ‰ÈÒ͈Ó. ∏ ‰È·›ÛÙˆÛË ·˘Ù‹ ‰ÂÓ Âȉ¤¯ÂÙ·È ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË ÁÈ· ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi ·ÚÂÏıfiÓ Î·È ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È Ì ¯·Ú·ÎÙËÚÈ- ÛÙÈÎfi ÙÚfiÔ ÛÙÔ˘˜ ÓÂÒÙÂÚÔ˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ ∂›Ó·È Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÎÔÈÓ‹ Ë ‰È·›- ÛÙˆÛË fiÙÈ Ô ˘‡ı˘ÓÔ˜ ÔÏÈÙÈÎfi˜ ‹ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi˜ ËÁ¤Ù˘, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙȘ ÔÔÈÂÛ‰‹ÔÙ ÚÔÛˆÈΤ˜ ‹ ȉÂÔÏÔÁÈΤ˜ ÙÔ˘ ÂÔÈı‹ÛÂȘ, ÔÊ›- ÏÂÈ fi¯È ÌfiÓÔ Ó· ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· Û‚·Ûı‹ ÙËÓ È‰È·›ÙÂÚË Â˘- ·ÈÛıËÛ›· ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂχıÂÚË ¤ÎÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ·ÈÛı‹Ì·ÙÔ˜, ȉȷ›ÙÂÚ· Û ̛· Û‡Á¯ÚÔÓË ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·. ÕÏψ- ÛÙÂ, ·˘Ùfi ˘·ÁÔÚ‡ÂÙ·È ·fi ÙËÓ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ¢È·Î‹Ú˘ÍË ÁÈ· Ù· ·Ó- ıÚÒÈÓ· ‰ÈηÈÒÌ·Ù·, ·˘Ùfi ηÙÔ¯˘ÚÒÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë ·Ú¯‹ Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Û fiÏ· Ù· ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈο Û˘ÓÙ¿ÁÌ·Ù· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ Î·È ·˘Ùfi ÂÈÙ¿ÛÛÂÈ Ô ÔÏÈÙÈÎfi˜ Ú·ÏÈÛÌfi˜ Û ̛· ¢ÓÔÌÔ‡ÌÂÓË Û‡Á¯ÚÔÓË ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·. ∂Ó ÙÔ‡ÙÔȘ, ÔÈ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÚÔÏ‹„ÂȘ ·ÈÒÓˆÓ Î·È Ô ÂӉȿıÂÙÔ˜ ıÚË- ÛÎÂÈ·Îfi˜ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi˜ Û fiϘ ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ £ÚËÛΛ˜ ‰È¢ÎfiÏ˘-

–613– μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ Ó·Ó ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ Â͢ËÚ¤ÙËÛË Î·È ¿Û¯ÂÙˆÓ ÚÔ˜ ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÂıÓÈÎÒÓ, ÔÏÈÙÈÎÒÓ, ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ‹ ¿ÏÏˆÓ ÛÎÔÈÌÔًوÓ. √È ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜ ·˘Ù¤˜ ÂÈ‚¿Ú˘Ó·Ó, Û ÌÂ- Á·Ï‡ÙÂÚÔ ‹ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‚·ıÌfi, fiϘ ÙȘ £ÚËÛΛ˜ Ì ÂÈΛӉ˘Ó˜ Û˘Á¯‡ÛÂȘ, ·‚¿ÛÈ̘ ÚÔÏ‹„ÂȘ ‹ Î·È Ô͇ٷÙ˜ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÂȘ, ÔÈ Ôԛ˜ ˘¤ı·Ï„·Ó ÔÈΛϷ ÓÔÛËÚ¿ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ Ê·- Ó·ÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÌÈÛ·ÏÏÔ‰ÔÍ›·˜. ŒÙÛÈ, Ë £ÚËÛΛ·, η›ÙÔÈ Â›Ó·È ·fi ÙË Ê‡ÛË Ù˘ Î·È ·fi ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ·ÔÛÙÔÏ‹ Ù˘ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ¤Ó·˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÂÈÚ‹Ó˘, ·Ó¤¯ıËΠ‹ Î·È ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ ÔÚÈ- Ṳ̂Ó˜ ÊÔÚ¤˜ ·ÎfiÌË Î·È ·ÈÌ·ÙËÚ¤˜ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ï·ÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ÙÚ·˘Ì¿ÙÈÛ·Ó fi¯È ÌfiÓÔ ÙȘ ‰È·ıÚËÛÎÂȷΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÂÈÚËÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË ÙˆÓ Ï·ÒÓ. Àfi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹, Ù· Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈο ÁÂÁÔÓfiÙ·, Ù· ÔÔ›· Û˘- Ófi‰Â˘Û·Ó ÙËÓ ÚfiÛÊ·ÙË Î·Ù¿ÚÚ¢ÛË ÙˆÓ ÔÏÔÎÏËÚˆÙÈÎÒÓ Î·ıÂ- ÛÙÒÙˆÓ ÙÔ˘ ˘·ÚÎÙÔ‡ ÛÔÛÈ·ÏÈÛÌÔ‡, ÂȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·ÓÙÔ¯‹ ÙfiÛÔ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ fiÛÔ Î·È Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ·˘- ÙÔÛ˘ÓÂȉËÛ›·˜ ÙˆÓ Ï·ÒÓ. μ‚·›ˆ˜, Â›Ó·È ÔÚı‹ Ë ‰È·›ÛÙˆÛË fiÙÈ Ë £ÚËÛΛ·, Ë ÔÔÈ·‰‹ÔÙ £ÚËÛΛ·, Ô‡Ù fiÏÂÌÔ ÌÔÚ› Ó· οÓË ·fi ÌfiÓË Ù˘, ·ÏÏ’ Ô‡ÙÂ Î·È ÂÈÚ‹ÓË, η›ÙÔÈ Ë £ÚËÛΛ· ÌÔÚ› Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı‹ ·fi Û¯ÂÙÈÎÔ‡˜ ‹ Î·È ¿Û¯ÂÙÔ˘˜ ÚÔ˜ ·˘Ù‹Ó ·Ú¿- ÁÔÓÙ˜ (ÂıÓÈÎÈÛÌfi˜, ÎÚ·ÙÈÛÌfi˜, ȉÂÔÏÔÁ›·, Î.Ï.) ÁÈ· Ó· ‰È·ÌÔÚ- ÊÒÛË Û ̛· ÎÔÈÓˆÓ›· ÙfiÛÔ ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, fiÛÔ Î·È ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘. øÛÙfiÛÔ, Ù· ÁÓˆÛÙ¿ ‰ÈÂıÓÈÛÙÈο ÔÚ¿Ì·Ù· ‹ Î·È ÔÈ ·ıÂ˚ÛÙÈÎÔ› ·ÚÔ͢ÛÌÔ› Ù˘ ÓÂÒÙÂÚ˘ ΢ڛ·Ú¯Ë˜ ÎÚ·ÙÈ΋˜ ȉÂÔÏÔÁ›·˜ fi¯È ÌfiÓÔ ‰ÂÓ ÙȘ ·Ô‰˘Ó¿ÌˆÛ·Ó, fiˆ˜ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÂÈ- ‰›ˆÎ·Ó, ·ÏÏ’ ·ÓÙÈı¤Ùˆ˜ ÂÚ¤ıÈÛ·Ó ·ÎfiÌË Î·È ÙȘ ϤÔÓ ·ÎÚ·›Â˜ ‹ Î·È ÓÔÛËÚ¤˜ ÙÔ˘˜ ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ ÛÙË ˙ˆ‹ ÙˆÓ Ï·ÒÓ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, Û‹ÌÂÚ· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıԇ̠¤ÎÏËÎÙÔÈ Ì›· ‚›·ÈË ‹ Î·È ÂÈΛӉ˘ÓË ¤ÎÚËÍË ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÌÈÛ·ÏÏÔ‰ÔÍ›·˜ Û ÙÔÈ΋ Î·È Û ·ÁÎfiÛÌÈ· Îϛ̷η, Ë ÔÔ›· fi¯È ÌfiÓÔ ÙÚ¤ÊÂÙ·È ·fi ÙȘ ·ÓÂÚÌ¿- ÙÈÛÙ˜ ÂıÓÈÎÈÛÙÈΤ˜ Ê·ÓÙ·ÛÈÒÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ·ÓÙÈ- ·Ú¤¯ÂÈ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Û ·˘Ù¤˜ ¤Ó·Ó ·ÏÏÔÚfiÛ·ÏÏÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Ê·- Ó·ÙÈÛÌfi Ì ·Úfi‚ÏÂÙ˜ Û˘Ó¤ÂȘ ÁÈ· ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ. ∞ÓÂÍ¿ÚÙËÙ·

–614– ∫ƒ∞Δπ∫∏ ∂•√À™π∞ ∫∞π π™§∞ªπ∫∏ ∞ºÀ¶¡π™∏ ÏÔÈfiÓ ·fi ÙȘ ÔÔÈÂÛ‰‹ÔÙ ¯ÚËÛÙÈΤ˜ ‹ Û¯ËÌ·ÙÈΤ˜ ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ οı ÂÔ¯‹˜ ÙˆÓ ÓÂˆÙ¤ÚˆÓ ¯Úfi- ÓˆÓ, Â›Ó·È ‚¤‚·ÈÔÓ fiÙÈ Ù· ÂÈÛËÌ·ÈÓfiÌÂÓ· Û οı ̛· ·fi ·˘Ù¤˜ ÛÙÔȯ›· ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ÙȘ ÚÔÊ·Ó›˜ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘˜. ŒÙÛÈ, ·Ó Ô π£' ·ÈÒÓ·˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛıËΠÚ¿ÁÌ·ÙÈ ·fi ¤Ó·Ó ¤ÓÙÔÓÔ ·ÓÙ·ÁˆÓÈ- ÛÌfi ÙˆÓ ÂıÓÒÓ Î·È Ô ∫' ·ÈÒÓ·˜ ·fi ¤Ó·Ó ¤ÓÙÔÓÔ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi ÙˆÓ È‰ÂÔÏÔÁÈÒÓ, ÙfiÙÂ Ô ∫∞' ·ÈÒÓ·˜ ÎÈÓ‰˘Ó‡ÂÈ Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛı‹ ·fi ¤Ó·Ó ¤ÓÙÔÓÔ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi ÙˆÓ ıÚËÛÎÂÈÒÓ, Ô ÔÔ›Ô˜, ·Ó ‰ÂÓ Âϯı‹ ‹ ·Ó·¯·ÈÙÈÛı‹ ¤ÁηÈÚ·, ı· ÚÔηϤÛË Ì›· ‚·ı‡Ù·ÙË ÎÚ›ÛË ÛÙËÓ ÂÈÚËÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎÒÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ. ∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ fiϘ ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÙÔÈΤ˜, ÂÚÈÊÂÚÂȷΤ˜ ‹ Î·È Â˘Ú‡ÙÂÚ˜ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ Û ·ÁÎfiÛÌÈ· Îϛ̷η ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ¤ÓÙÔÓ· Ù· ÓÔÛËÚ¿ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Ù˘ ÌÈÛ·ÏÏÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ıÚËÛ΢- ÙÈÎÔ‡ Ê·Ó·ÙÈÛÌÔ‡, Ù· ÔÔ›· ÂΉËÏÒÓÔÓÙ·È Ì ‚È·ÈfiÙÂÚÔ ÙÚfiÔ ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ΢ڛˆ˜ ÎfiÛÌÔ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ˘fi ÙË ÌÔÚÊ‹ ÂÓfi˜ «ÈÂ- ÚÔ‡ ÔϤÌÔ˘». ª›· ÓËÊ¿ÏÈ· fï˜ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙˆÓ ÓÔÛËÚÒÓ ·˘- ÙÒÓ Ê·ÈÓÔÌ¤ÓˆÓ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·Ú·ıˆڋÛË ·Ê’ ÂÓfi˜ ÌÂÓ ÙËÓ ¤ÓÙÔÓË ÂÛˆÛÙÚ¤ÊÂÈ· Ù˘ ÏÂÁfiÌÂÓ˘ ÈÛÏ·ÌÈ΋˜ ·Ê˘Ó›Ûˆ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÈ- ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘ ÛÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ‹ Î·È ÛÙË ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ›· οıÂ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˘ Û ÎÚ·ÙÈ΋ ÔÓÙfiÙËÙ· ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ ‰Â ÙË ‚›·ÈË ·fiÚÚÈ„Ë ÙˆÓ ‰˘ÙÈÎÒÓ ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ÚÔÙ‡ˆÓ ÔÚÁ·ÓÒÛˆ˜ ‹ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ ÎÚ·ÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ΢ڛˆ˜ ÎfiÛÌÔ, Ù· ÔÔ›· ıˆÚÔ‡ÓÙ·È Í¤Ó· ‹ Î·È ·ÓÙ›ıÂÙ· ÚÔ˜ ÙȘ Û¯ÂÙÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘. ™˘ÓÂÒ˜, ÔÈ ÂÛˆÙÂÚÈΤ˜ ÔÏÈÙÈÎÔ-ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ˙˘ÌÒÛÂȘ, ÔÈ Ôԛ˜ ·ÔÚÚ¤Ô˘Ó Î·È ·fi Ì›· ÂӉȿıÂÙË ·ÓÙÈ·ÏfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ- ÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ΢ڛˆ˜ ÎfiÛÌÔ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜, Á›ÓÔ- ÓÙ·È Î·È ı· Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ó Ó· Á›ÓÔÓÙ·È ÂÓÔ¯ÏËÙÈÎfiÙÂÚ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÌÔ- ÛÔÛ‹Ì·ÓÙÔ˘˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ ۯ‰ȷÛÌÔ‡˜ Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈ‹Ûˆ˜ ÙˆÓ ÏÔ‡ÛÈˆÓ Î˘Ú›ˆ˜ ÎÚ·ÙÒÓ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜. √È ÂÛˆÙÂÚÈΤ˜ ·˘Ù¤˜ ıÚË- Û΢ÙÈΤ˜ ˙˘ÌÒÛÂȘ ÛÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ Á›ÓÔÓÙ·È Û‹ÌÂÚ· ·ÈÛıËÙfiÙÂÚ˜ ‹ Î·È ·ÂÈÏËÙÈÎfiÙÂÚ˜ fi¯È ÌfiÓÔ ÁÈ·Ù› Ë ÚÔ- ÔÙÈ΋ Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈ‹Ûˆ˜ ÂÌÂÚȤ¯ÂÈ ÛÙÔÓ ÊÈÏfi‰ÔÍÔ Û¯Â‰È·ÛÌfi

–615– μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ Ù˘ Î·È ÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ·Ù› Ô ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·- ÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ ·fi 250 ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ∫' ·ÈÒÓ· ¤¯ÂÈ ϤÔÓ ÂÎÙÈÓ·¯ı‹ ÛÙ· 1.200 ÂηÙÔÌ̇ÚÈ·, Ì ̛· ·ÈÛıËÙ‹ Ì¿ÏÈÛÙ· ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ Î·È ÛÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ.

2. ™À°ÃÀ™∏ §∂πΔ√Àƒ°πø¡ ª∂Δ∞•À Δ∏˜ ¶√§πΔπ∫∏™ ∫∞π Δ∏˜ £ƒ∏™∫∂ÀΔπ∫∏˜ ∂•√À™π∞˜ ∂›Ó·È ÎÔÈÓ‹ Ë ‰È·›ÛÙˆÛË fiÙÈ Ë ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÂͤÏÈÍË ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂ- ÚÈ΋ ·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛË ÌÂٷ͇ Ù˘ ÎÔÛÌÈ΋˜ Î·È Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ ı· Ô‰ËÁ‹ÛË ÙÂÏÈÎÒ˜ Û ̛· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ ÂÓ›Û¯˘ÛË Ù˘ ÛÙÚÔÊ‹˜ ÙˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ ÚÔ˜ ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘, ÔÈ Ôԛ˜ ı· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÔ˘Ó Ì ‚¿ÛË ÙȘ ·Ú- ¯¤˜ ·˘Ù¤˜, Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‹ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‚·ıÌfi, fi¯È ÌfiÓÔ ÙËÓ ÂÛˆ- ÙÂÚÈ΋ ÙÔ˘˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ‰ÈÂıÓÒÓ ÙÔ˘˜ Û¯¤ÛˆÓ. øÛÙfiÛÔ, ÔÈ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘ ‰ÂÓ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó Î·È Û˘ÓÂ- Ò˜ ‰ÂÓ ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó Ì›· ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ·˘ÙÔÓÔÌË̤ÓË ·fi ÙË ıÚË- Û΢ÙÈ΋ ËÁÂÛ›· Ù˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÎÚ·ÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›·, Ë ÔÔ›· ıˆÚÂ›Ù·È Ì›· Â·¯ı‹˜ Î·È Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ··- Ú¿‰ÂÎÙË Û˘Ó¤ÂÈ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ù˘ ·ÔÈÎÈÔÎÚ·Ù›·˜, ÁÈ’ ·˘Ùfi ηÈ, ·Ú¿ ÙËÓ ¿ÎÚÈÙË ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, Ë ·˘ÙÔÓÔÌË̤ÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· ı· ·Ó·ÁηÛı‹ ·fi Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· Ó· Û˘ÌÚ¿ÍË ÙÂÏÈÎÒ˜ Ì ÙË ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›·. ™˘ÓÂÒ˜, Ë ÂÈΤÓÙÚˆÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ Û ̛· ÌÔÓÔÛ‹Ì·ÓÙË ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË Ù˘ ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤Ó˘ ÎÚ·ÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÛÙ· ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈο ÎÚ¿ÙË, Ë ÔÔ›· Á›ÓÂÙ·È Û˘Ó‹- ıˆ˜ Ì ¿ÎÔÌ„Ô ‹ Î·È ÂÈfiÏ·ÈÔ ÙÚfiÔ, ‰ÂÓ ‚Ú›ÛÎÂÈ Û ·˘Ù¿ Ù· ÂÈ- ı˘ÌËÙ¿ ‹ ·Ó·Áη›· ÎÔÈÓˆÓÈο ÂÚ›ÛÌ·Ù·, ÂÓÒ Ì¿ÏÏÔÓ ÂÚÂı›˙ÂÈ ÙË ıÚË- Û΢ÙÈ΋ ÌÈÛ·ÏÏÔ‰ÔÍ›· ÙˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ, ÙËÓ ÔÔ›· ÛÙÚ¤ÊÂÈ ·ÎfiÌË Î·È ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ù˘ ÓÔÌÈÌfiÙËÙ·˜ ·ÎfiÌË Î·È Ù˘ ‰È΋˜ ÙÔ˘˜ ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤Ó˘ ÎÚ·ÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ë ÛÙÚÔÊ‹ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ ÚÔ˜ Ì›· ÏËÚ¤ÛÙÂÚË Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ Û‡ÓıÂÙÔ˘ ‹ Î·È ÔχÏÔÎÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘ ÙÔ˘ πÛÏ¿Ì Â›Ó·È ·Ó·Áη›·, ·Ê’ ÂÓfi˜ ÌÂÓ ÁÈ·Ù› ı· ηıÈÛÙÔ‡Û ·ÍÈÔÈÛÙfiÙÂÚË ÙËÓ

–616– ∫ƒ∞Δπ∫∏ ∂•√À™π∞ ∫∞π π™§∞ªπ∫∏ ∞ºÀ¶¡π™∏ ÔÏÈÙÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘, ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ ‰Â ÁÈ·Ù› ı· ÂÓ›Û¯˘Â ÙÔÓ ÊÈÏÂÈÚË- ÓÈÎfi ÚfiÏÔ Ù˘ £ÚËÛΛ·˜ Î·È ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. ∏ ΢ÚÈÒÙÂÚË ·ÈÙ›· Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ‰˘ÛÎÔÏ›·˜ ·ÌÔÈ‚·›·˜ ηٷ- ÓÔ‹Ûˆ˜ ‹ Î·È ÂÔÈÎÔ‰ÔÌËÙÈ΋˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ËÁÂÛÈÒÓ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ Î·È ÙÔ˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡ Îfi- ÛÌÔ˘ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, ηٿ ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ Ì·˜ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÎÚ›ÛË, Ë- Á¿˙ÂÈ ·Ê’ ÂÓfi˜ ÌÂÓ ·fi ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÔÈ ‰‡Ô ·˘ÙÔ› ÎfiÛÌÔÈ ‰ÂÓ Â‚›ˆ- Û·Ó ÔÙ¤ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÙËÓ ÂÌÂÈÚ›· ÌÈ·˜ Û˘Ì‚·ÙÈ΋˜ ¤ÛÙˆ ÂÈÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜, fiˆ˜ Ï.¯. ÔÈ √Úıfi‰ÔÍÔÈ Ï·Ô› Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, ·Ê’ ÂÙ¤- ÚÔ˘ ‰Â ·fi ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë ÓÂÒÙÂÚË ·ÓÙÈıÂ˚ÛÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ∫Ú·ÙÈÛÌÔ‡, fiˆ˜ ·˘Ù‹ ÌÔÚÊÔÔÈ‹ıËΠˆ˜ ·Ó·- ·ÏÏÔÙÚ›ˆÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ ÓÂÒÙÂÚÔ˘ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎÔ‡ ÔÏÈ- Ù‡̷ÙÔ˜ ÌÂÙ¿ ÙË °·ÏÏÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË (1789) Û ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. ŒÙÛÈ, Ë ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤ÓË ‹ Î·È ·ÓÙÈıÂ˚ÛÙÈ΋ ÎÚ·- ÙÈ΋ ·˘Ù‹ ÂÍÔ˘Û›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ηٷÓÔËı‹ Î·È Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛË ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ì ÙÔ ›‰ÈÔ Û¯‹Ì· ‹ Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì ÙÔ ›‰ÈÔ Ó‡̷ ÛÙÔ˘˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡˜ Ï·Ô‡˜. ∏ ‰˘Û¯¤ÚÂÈ· fï˜ ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Î·È ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÚÌËÓ‡Â- Ù·È ·fi ÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜, fiˆ˜ Û˘Ó‹ıˆ˜ Á›ÓÂÙ·È, ˆ˜ Ì›· Û˘ÓÂȉËÙ‹ ¿ÚÓËÛË ‹ Î·È ·fiÚÚÈ„Ë ·fi ÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ ıÂÌÂÏȈ‰ÒÓ ·Ú¯ÒÓ Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ¢ËÌÔÎÚ·Ù›·˜. ¶Ú¿Á- Ì·ÙÈ, Ì›· Ù¤ÙÔÈ· ÂÚÌËÓ›· ı· ‹Ù·Ó ¿‰ÈÎË ÁÈ· ÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi Îfi- ÛÌÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÙȘ ›‰È˜ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ‹ Ù· ›‰È· ÎÚÈÙ‹ÚÈ· ̤۷ ·fi ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿, fiˆ˜ ¤¯Ô˘Ó ·˘Ù¿ ̤۷ ·fi ÙË ‰È΋ ÙÔ˘˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ› Ï·Ô›, ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ Û ̛· ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤ÓË Î·È ÔˆÛ‰‹ÔÙÂ Û˘Ì‚·ÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. ∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ, ÙfiÛÔ Ë ‰˘Û¯¤ÚÂÈ· ÙÔ˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ fiÛÔ Î·È Ë Â˘¯¤ÚÂÈ· ÙÔ˘ ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË ÓÂÒÙÂÚË ÔÏÈÙÈ΋ ıÂ- ˆÚ›· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È, Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‹ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‚·ıÌfi, ·fi ÙË ‰È·- ÊÔÚÂÙÈ΋ ηٷÓfiËÛË ‹ ÂÚÌËÓ›· Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ‹ Î·È Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜, ΢ڛˆ˜ ‰Â ηْ ·Ó·ÊÔÚ¿Ó ÚÔ˜ ÙË ıÚËÛ΢- ÙÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Û ¤Ó· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÎÚ¿ÙÔ˜. ™Ù· Ï·›ÛÈ·

–617– μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ ·˘Ù¿ ηٷÓÔÂ›Ù·È fi¯È ÌfiÓÔ Ë ·ÚÔı˘Ì›· ÙˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÒÓ Ï·ÒÓ Ó· ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÔ˘Ó Ù· ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È Ë ÚÔı˘Ì›· ÙÔ˘˜ Ó· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÔ˘Ó ÙȘ Ù¿ÛÂȘ ÂÈÛÙÚÔÊ‹˜ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘ ÁÈ· ÙË ıÚËÛ΢ÙÈ΋ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ∫·È ÔÈ ‰‡Ô ·˘Ù¤˜ Ù¿ÛÂȘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ô˘ÛÈ·- ÛÙÈο ÛÙÔȯ›· ÂÎÊÚ¿Ûˆ˜ Ù˘ ÏÂÁÔ̤Ó˘ ÈÛÏ·ÌÈ΋˜ ·Ê˘Ó›Ûˆ˜ Î·È ÚÔηÏÔ‡Ó ·Ó·Èı‡ÌËÙ˜ Û˘Á¯‡ÛÂȘ ÛÙËÓ fiÏË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ‰ÈÂıÓÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÙˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ fiϘ ÔÈ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÂÈ- Û·ÁˆÁ‹˜ ÌÈ·˜ Û˘Ì‚·ÙÈ΋˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ ‰È·ÎÚ›Ûˆ˜ ÌÂٷ͇ Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ Î·È Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ËÁÂÛ›·˜, fiˆ˜ Ï.¯. ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˘ ÙÔ˘ ÔıˆÌ·ÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, ‰ÂÓ ÌfiÚÂÛ·Ó Ó· ηıÈÂ- ÚÒÛÔ˘Ó ·Ê’ ÂÓfi˜ ÌÂÓ ÙËÓ Ï‹ÚË ·˘ÙÔÓfiÌËÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘- Û›·˜ ·fi ÙÔÓ ıÂ›Ô ÓfiÌÔ (sariah), ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ ‰Â ÙËÓ Ï‹ÚË ·Ô- Û‡Ó‰ÂÛË Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ·fi ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ ÊÔÚ¤· Ù˘. ŒÙÛÈ, Ô‡ÙÂ Ë ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈ΋ Ô‡ÙÂ Ë Û˘ÏÏÔÁÈ΋ ¿ÛÎËÛË Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ‹ Ï·˚ÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Ù˘ ÓÂÒÙÂÚ˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ıˆڛ·˜ Â›Ó·È ·fiÏ˘Ù· Û˘Ì‚·Ù¤˜ ÚÔ˜ ÙȘ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÂÓÒ Î·Ù·ÛÙ·ÙÈ΋ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ Â›Ó·È Ë Û·Ê‹˜ ‰È¿ÎÚÈÛË Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ·fi ÙËÓ Ô- ÏÈÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›·, fiˆ˜ Â›Û˘ Î·È ÙˆÓ ÊÔÚ¤ˆÓ ÙÔ˘˜ («·fi‰ÔÙ ٷ ÙÔ˘ ∫·›Û·ÚÔ˜ Ùˆ ∫·›Û·ÚÈ Î·È Ù· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Ùˆ £ÂÒ»), ·ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ηٷÛÙ·ÙÈ΋ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ πÛÏ¿Ì Â›Ó·È Ë ÂÓfiÙËÙ· ‹ Î·È Ë ·ÏÏËÏÔÂ- ÚȯÒÚËÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÂÍÔ˘ÛÈÒÓ, fiˆ˜ Î·È ÙÔ˘ ÊÔÚ¤· ÙÔ˘˜, Û οı ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋ ÎÚ·ÙÈ΋ ÔÓÙfiÙËÙ· (Ô ¯·Ï›Ê˘ Â›Ó·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Ô ıÚËÛ΢ÙÈÎfi˜ Î·È Ô ÔÏÈÙÈÎfi˜ ËÁ¤Ù˘ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ ÙÔ˘). Àfi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹, Û ̛· ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÎÚ›ÛÈÌË ÂÚ›Ô‰Ô, Ë ÔÔ›· ΢ÚÈ·Ú¯Â›Ù·È ·fi ÙÔ ÌÔÓÔÛ‹Ì·ÓÙÔ fiÚ·Ì· Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈ‹Ûˆ˜, fiˆ˜ ·˘Ùfi ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È ·fi ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ΢ڛˆ˜ ÎfiÛÌÔ˘ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜, Ô ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ È‰È·›ÙÂÚ˜ ‰˘ÛÎÔϛ˜ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹˜ ÛÙË Ó¤· Ú·ÁÌ·- ÙÈÎfiÙËÙ·. ŒÙÛÈ, Ô ÚfiÏÔ˜ Ù˘ £ÚËÛΛ·˜ ·ÔÎÙ¿ ϤÔÓ Ì›· ȉȷ›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· fi¯È ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙËÓ ÎÚ›ÛÈÌË ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÙÔ˘ ÌÔ˘-

–618– ∫ƒ∞Δπ∫∏ ∂•√À™π∞ ∫∞π π™§∞ªπ∫∏ ∞ºÀ¶¡π™∏ ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÌÂٷ͇ ıÂÔÎÚ·Ù›·˜ Î·È ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÔÈÎÔ‰ÔÌËÙÈ΋ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ÛÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÔÈÎÔ˘- ÌÂÓÈÎfi ‰È¿ÏÔÁÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÚ‹ÓË, ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË Î·È Ù· ·ÓıÚÒÈÓ· ‰ÈηÈÒÌ·Ù· ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Î·È ÙˆÓ Ï·ÒÓ. μ‚·›ˆ˜, Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ ÙÔ˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡ Îfi- ÛÌÔ˘ ‰ÂÓ ·ÔÎÏ›ÂÈ Ì›· Û˘Ì‚·ÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ·ÚÌÔÓÈ΋˜ Û˘˙˘Á›·˜ ÌÂ- ٷ͇ Ù˘ ıÂÔÎÚ·ÙÈ΋˜ ηٷÓÔ‹Ûˆ˜ Ù˘ ʇÛˆ˜ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘- Û›·˜ Î·È Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋˜ ÂÎÊÚ¿Ûˆ˜ ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ Û ¤Ó·Ó ÎfiÛÌÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ó¤¯ÂÙ·È ‹ Î·È ÂÓı·ÚÚ‡ÓÂÈ ÙËÓ ÔÏ˘ÔÏÈÙÈ- ÛÌÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ™˘ÓÂÒ˜, ÔÈ ÌÔÓÔÌÂÚ›˜ Î·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ‰˘Ó·ÛÙÈΤ˜ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ Î˘Ú›ˆ˜ ÎÚ·ÙÒÓ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ ÛÙȘ ÂÛˆÙÂÚÈΤ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ‹ ¿ÏϘ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÂȘ ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ Ù¿ÛÂˆÓ ÙÔ˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, ÔÈ Ôԛ˜ ·ÔÚÚ¤Ô˘Ó ·fi Ì›· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ηٷÓfiËÛË ‹ ÂÚ- ÌËÓ›· ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘ ÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Ì ÙÔÓ £Âfi Î·È Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, Â›Ó·È fi¯È ÌfiÓÔÓ ıˆÚËÙÈο ·ÓÙÈÛÙfiÚËÙ˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ú·ÎÙÈο ·ÓÂÚÌ¿ÙÈÛÙ˜. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÔÈ ·ÚÂfiÌÂÓ˜ Û˘Ó¤- ÂȘ ÙˆÓ ÂÈfiÏ·ÈˆÓ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂˆÓ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·- ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ Ô‡Ù ÙËÓ ÂÈÚËÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÔÈÎÔ‰ÔÌÔ‡Ó Ô‡Ù ٷ ÔÏÈÙÈο, ÔÈÎÔÓÔÌÈο ‹ ¿ÏÏ· Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ˘ËÚÂÙÔ‡Ó, ·Ó ·ÍÈÔ- ÏÔÁËıÔ‡Ó ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈο Î·È Û ̛· ‡ÏÔÁË ÚÔÔÙÈ΋ ¯ÚfiÓÔ˘. ∞ÓÙÈ- ı¤Ùˆ˜, ÂÂȉ‹ ·Ó·ÚÚÈ›˙Ô˘Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ÓÔÛËÚ¤˜ ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÌÈÛ·ÏÏÔ‰ÔÍ›·˜ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙÔ˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜, ÙÚÔ- ÊÔ‰ÔÙÔ‡Ó ÙȘ ÙÔÈΤ˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜ Ì ¤Ó·Ó ·ÓÂͤÏÂÁÎÙÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Ê·Ó·ÙÈÛÌfi, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ê’ ÂÓfi˜ ÌÂÓ ÚÔηÏ› ÙÔÈΤ˜ ‹ ÂÚÈÊÂÚÂȷΤ˜ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ‹ ¿ÏϘ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ, ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘ ‰Â Û˘Ú- ÚÈÎÓÒÓÂÈ ‹ ÂÍ·ÓÂÌ›˙ÂÈ ÙȘ ÚÔÔÙÈΤ˜ ÌÈ·˜ Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ·˜ ‹ ÂÔÈÎÔ‰Ô- ÌËÙÈ΋˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰‡Ô ÎfiÛ̈Ó.

3. ∏ √¢√™ Δ√À ¢π∞£ƒ∏™∫∂π∞∫√À ¢π∞§√°√À ∏ ÂÈÏÈÎÚÈÓ‹˜ ÏÔÈfiÓ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË ÂÓfi˜ ÈÛfiÙÈÌÔ˘ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ‡ ‰È·- ÏfiÁÔ˘ ÌÂٷ͇ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ Î·È ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ Â›Ó·È ϤÔÓ ÂÈÙ·ÎÙÈ- ÎfiÙÂÚË ·fi οı ¿ÏÏË ÊÔÚ¿, ·ÊÔ‡ Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Â›Ó·È ‚¤‚·ÈÔ fiÙÈ ı·

–619– μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ ·ÓÙÈÛÙ·ıÌ›ÛË ÛÙË ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙËÓ ¿ÎÚÈÙË ‹ Î·È ·ÓÂÚ- Ì¿ÙÈÛÙË ÌÔÓÔ̤ÚÂÈ· Ù˘ ‰ÈÂıÓÔ‡˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜. ÕÏψÛÙÂ, ›- Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ Ô ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ ÂÚÌËÓ‡ÂÈ ÁÂ- ÓÈÎÒÙÂÚ· ÙÔÓ ÚfiÏÔ Ù˘ £ÚËÛΛ·˜ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÎÔÈÓˆÓ›· fi¯È ÌfiÓÔ Ì ٷ ·Ú·ÌÔÚʈÙÈο οÙÔÙÚ· Ù˘ ÓÂÒÙÂÚ˘ ·ÓÙÈıÂ˚ÛÙÈ΋˜ ȉÂÔ- ÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ∫Ú·ÙÈÛÌÔ‡, ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙËÓ ·Ï·- ˙ÔÓÈ΋ ·Í›ˆÛË Ó· ÙËÓ ÂÈ‚¿ÏÂÈ Ì ·˘Ù·Ú¯Èο ‹ Î·È ‚›·È· ̤۷ ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. ∏ Û‡Á¯˘ÛË fï˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÈÎ›ÏˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‹ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ÛÎÔÈÌÔÙ‹ÙˆÓ Î·È ÙÔ˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡ ‹ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÚfiÏÔ˘ Ù˘ £ÚËÛΛ·˜ Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó‹˜ Î·È ·ÓÙÈÊ·ÙÈ΋. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÂÓÒ Ë ÏÔÁÈ΋ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‹ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ Â›Ó·È Â˘ÓfiËÙÔ ‹ Î·È Â˘ÏÔÁÔÊ·Ó¤˜ ΛÓËÙÚÔ ÛÙȘ ‰ÈÂıÓ›˜ Û¯¤ÛÂȘ, Ë ·Ú- ÓËÙÈ΋ ÎÚ·ÙÈ΋ ÚÔηٿÏË„Ë ÁÈ· ÙÔÓ ÚfiÏÔ Ù˘ £ÚËÛΛ·˜ ÛÙË ˙ˆ‹ ÙˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ Ï·ÒÓ ·Ó·ÙÚ¤ÂÈ ÙȘ ÂÛˆÙÂÚÈΤ˜ Ù˘ ÈÛÔÚÚÔ›Â˜ Î·È Î·ıÈÛÙ¿ ÙËÓ ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤ÓË ÎÚ·ÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· ·ÔÎÚÔ˘ÛÙÈ΋ ÛÙË ÌÔ˘- ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ Û˘Ó›‰ËÛË, Ì ·ÚÓËÙÈΤ˜ ‚‚·›ˆ˜ Û˘Ó¤ÂȘ ÙfiÛÔ ÛÙ· ÔÏÈÙÈο fiÛÔ Î·È ÛÙ· ÔÈÎÔÓÔÌÈο Û˘ÌʤÚÔÓÙ·. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ô ÂÈÏÈÎÚÈÓ‹˜ Î·È ÈÛfiÙÈÌÔ˜ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·Îfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ıÂÚ·‡ÂÈ fi¯È ÌfiÓÔ ÙȘ ÙÚ·˘Ì·ÙÈΤ˜ ÂÌÂÈڛ˜ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ·ÚÂÏ- ıfiÓÙÔ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÙȘ ÔÏÏ·Ϥ˜ Û˘Á¯‡ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜, ‰ÈfiÙÈ ·Ó·- ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÙȘ ıÂÙÈΤ˜ ÚÔÔÙÈΤ˜ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ˘Â- Ú¿ÛÈÛË ÙˆÓ ıÂÌÂÏȈ‰ÒÓ ·Ú¯ÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙËÓ ÚÔÛÙ·Û›· Ù˘ ÈÂÚfiÙËÙ·˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, Ô ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·Îfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Â›Ó·È ÙfiÛÔ ÂÈÙ·ÎÙÈÎfiÙÂÚÔ˜ fiÛÔ ÂÚÈÛ- ÛfiÙÂÚÔ ÏËı‡ÓÔÓÙ·È ÔÈ ¯ÚËÛÙÈΤ˜ ‹ ηٷ¯ÚËÛÙÈΤ˜ Û˘Á¯‡ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ÂÚÌËÓ›· ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘ Ù˘ £ÚËÛΛ·˜ ÛÙË Ó¤· Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ÕÏψÛÙÂ, ¤¯ÂÈ ‹‰Ë ‰È·ÈÛÙˆı‹ fiÙÈ fiϘ ÔÈ £ÚËÛΛ˜, fiÙ·Ó ‰ÂÓ Ȥ˙ÔÓÙ·È ·fi ÂıÓÈÎÈÛÙÈΤ˜, ÔÏÈÙÈΤ˜, ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ‹ ¿ÏϘ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜ ÚÔ˜ Ì›· ÌÈÛ·ÏÏfi‰ÔÍË ÂÛˆÛÙÚ¤ÊÂÈ·, ‰È·ı¤ÙÔ˘Ó Ì¤Û· ·fi ÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘˜ fiϘ ÙȘ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÁÈ· Ó· Û˘ÌʈӋ- ÛÔ˘Ó ÛÙËÓ ÚÔÛÙ·Û›· Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘, Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜, Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ Î·È ÙˆÓ ıÂÌÂÏȈ‰ÒÓ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ‰ÈηȈ- Ì¿ÙˆÓ ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Î·È ÙˆÓ Ï·ÒÓ.

–620– ∫ƒ∞Δπ∫∏ ∂•√À™π∞ ∫∞π π™§∞ªπ∫∏ ∞ºÀ¶¡π™∏ ∏ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ·ÙÈ΋ ·˘Ù‹ ‰È·›ÛÙˆÛË, Ë ÔÔ›· ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ Î·È ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË Â˘ı‡ÓË Ù˘ £ÚËÛΛ·˜, ¤¯ÂÈ ‰È·ÎËÚ˘¯ı‹ Ì ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋ ÚÔı˘Ì›· Î·È Â˘Ú‡ÙËÙ· Ó‡̷ÙÔ˜ ·fi fiϘ ۯ‰fiÓ ÙȘ £ÚËÛΛ˜, ȉÈ- ·›ÙÂÚ· ‰Â ·fi ÙȘ ÙÚÂȘ ÌÔÓÔıÂ˚ÛÙÈΤ˜ £ÚËÛΛ˜ (πÔ˘‰·˚ÛÌfi˜, ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜, πÛÏ¿Ì). ∂›Ó·È ¿ÏψÛÙ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ ·ÚÔÛ‰ÈfiÚÈÛÙÔ È‰ÂÔÏfiÁËÌ· Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈ‹Ûˆ˜ ˘Ô¯ÚÂÒÓÂÈ fiϘ ÙȘ £ÚËÛΛ˜ Ó· ÚÔÛÂÁÁ›ÛÔ˘Ó Ì ¤Ó· ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ϤÔÓ Ó‡̷ ÙËÓ È‰¤· Ù˘ ÂÈ- ÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ Î·È Ù˘ ÂÈÏÈÎÚÈÓÔ‡˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ŒÙÛÈ, ÔÈ ÚfiÛÊ·ÙÔÈ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÌÔÓÔıÂ˚ÛÙÈÎÒÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ÂÈΤÓÙÚˆÛ·Ó ÌÂ Û˘ÁÎÏ›ÓÔ˘Û· ΛÓËÛË ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÂÓfi˜ ‚·ÛÈÎÔ‡ ÎÒ‰Èη ·Ú¯ÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ÚÔÒıËÛË Ó‡̷ÙÔ˜ ÂÈÏÈÎÚÈÓÔ‡˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÎÔÈÓˆÓ›·. ∂›Ó·È ÎÔÈÓ‹ Ë Û˘Ó›‰ËÛË fiÙÈ Ë Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÈÛÙÔ- ÚÈÎÒÓ ÚÔÙ‡ˆÓ ÂÈÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÌÔ- ÓÔıÂ˚ÛÙÈÎÒÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ, ›Ù Û ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ‹ Î·È Û ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·- ÓÈο ÎÚ·ÙÈο Ï·›ÛÈ·, ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ϤÔÓ ÙȘ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÚÔÔÙÈΤ˜ ÁÈ· ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÂÓfi˜ ‚·- ÛÈÎÔ‡ ÎÒ‰Èη ·Ú¯ÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙËÓ Â˘Ú‡ÙÂÚË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˘Ô- ÛÙ‹ÚÈÍË ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ·˘ÙÒÓ. ÕÏψÛÙÂ, ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ ·¤‰ÂÈÍ·Ó fiÙÈ Ë ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ·ÔÌÔÓˆÙÈ΋ ÂÛˆÛÙÚ¤ÊÂÈ· ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ÙÚ¤ÊÂÙ·È ÙfiÛÔ ·fi ÙȘ ÛÎfiÈ̘ ·ÚÂÚÌËÓ›˜ Ù˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ‹ ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÂÎÊÚ¿ÛÂˆÓ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ fiÛÔ Î·È ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·ıÔÏÔÁ›· Ù˘ ·ÔÌÔÓˆÙÈ΋˜ ÂÛˆÛÙÚ¤- ÊÂÈ·˜ ÛÙËÓ ÂÚÌËÓ›· ÙˆÓ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÒÓ ÙÔ˘˜ Û¯¤ÛˆÓ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÛÙÔ˘˜ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ‡˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˘˜ ·ÔʇÁÔÓÙ·È ÔÈ ¯ÚËÛÙÈΤ˜ ‹ Î·È Î·Ù·¯ÚËÛÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Ù˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ‹ ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÂÎ- ÊÚ¿ÛÂˆÓ ÙˆÓ ‰È·ÏÂÁÔÌ¤ÓˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ, ÂÓÒ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ·Ó·Î·ı·›- ÚÔÓÙ·È ÔÈ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÙÔ˘˜ Û¯¤ÛÂȘ ·fi ÙȘ ·Ï·È¤˜ ÚÔÏ‹„ÂȘ ‹ Î·È ÙȘ ÌÔÓÔÌÂÚ›˜ ÂÚÌËÓ›˜ ÙˆÓ ÙÚ·˘Ì·ÙÈÎÒÓ ÂÌÂÈÚÈÒÓ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfi- ÓÙÔ˜ (ÛÙ·˘ÚÔÊÔڛ˜, ·ÔÈÎÈÔÎÚ·Ù›·, ÈÂÚfi˜ fiÏÂÌÔ˜, Î.Ï.). Àfi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹, Ë ·ÌÊ›Ï¢ÚË ıÂÙÈ΋ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÈÛÙÔ-

–621– μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ ÚÈÎÒÓ ÚÔÙ‡ˆÓ ÂÈÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÌÔ- ÓÔıÂ˚ÛÙÈÎÒÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ÛÙËÓ ›‰È· ÂÚÈÔ¯‹ ‹ Î·È ÛÙËÓ ›‰È· ÎÚ·ÙÈ΋ ÔÓÙfiÙËÙ·, fiˆ˜ Ï.¯. ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Î·È ÛÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ·˘ÙÔÎÚ·- ÙÔÚ›·, ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ ÙË ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·›ÛÙˆÛË, fiÙÈ ‰ËÏ·‰‹ ÔÈ ÙÚÂȘ £ÚËÛΛ˜ ηı’ ·˘Ù¤˜ ‰È·ı¤ÙÔ˘Ó ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Ú¿‰ÔÛË Â˘Ú‡Ù·Ù˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ fi¯È ÌfiÓÔ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ·ÓÔ¯‹˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÂÔÈÎÔ‰ÔÌËÙÈ΋˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÚËÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË ÙˆÓ È- ÛÙÒÓ ÙÔ˘˜. Δ· ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿ Â›Ó·È Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈο fi¯È ÌfiÓÔ ÂÂȉ‹ οÔÙÂ Û˘Ó¤‚ËÛ·Ó ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÂÂȉ‹ ˘‹ÚÍ·Ó Ì›· ·˘ıÂÓÙÈ΋ ÂÚÌËÓ›· ÙˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ıÚËÛÎÂÈ·ÎÒÓ ÙÔ˘˜ ·Ú·‰fi- ÛÂˆÓ ÁÈ· Ó· ˘ËÚÂÙ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜. ŒÙÛÈ, Ù· ‰È·¯ÚÔÓÈο ÚfiÙ˘· ÂÈÚËÓÈ΋˜ Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó ϤÔÓ ˆ˜ ·Ú·‰ÂÎÙ¿ ‹ Î·È ‰ÂÛÌ¢ÙÈο ÚfiÙ˘· Î·È ÁÈ· ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ‰È·ıÚËÛÎÂȷΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ. ™˘ÓÂÒ˜, ·ÊÔ‡ Ë Û‡Á¯ÚÔÓË Û˘Ó·Ó¿ÌÈÍË Ï·ÒÓ, ıÚËÛÎÂÈÒÓ Î·È Ô- ÏÈÙÈÛÌÒÓ ‰ÂÓ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÌfiÓÔ Û ̛· ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ‹ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·- ÓÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, fiˆ˜ Û˘Ó¤‚·ÈÓ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, ·ÏÏ’ ÂÎÙ›ÓÂÙ·È Û ÔÏfiÎÏËÚÔ Û¯Â‰fiÓ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ ÔÏ- Ï·Ï·ÛÈ¿˙ÂÈ Î·È ÙȘ ¢ı‡Ó˜ Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ËÁÂÛ›·˜ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÌÔÓÔıÂ˚ÛÙÈÎÒÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙ· ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ÎÚ¿ÙË Ù˘ ¢‡Ûˆ˜ ‹ Î·È Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÙÔÈ΋ Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË Ì ıÚËÛ΢ÙÈÎfi ¯ÚÒÌ· ÚÔηÏ› ·Ï˘ÛȉˆÙ¤˜ ·ÓÙȉڿÛÂȘ Û ¢ڇÙÂÚË ‹ Î·È Û ·ÁÎfiÛÌÈ· Îϛ̷η. ∂›Ó·È Ï.¯. Ôχ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈΤ˜ ÔÈ ·ÁÎfiÛÌȘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ Û˘- ÓÂÂÈÒÓ ÙÔ˘ ÂÁÎÏËÌ·ÙÈÎÔ‡ ÙÚÔÌÔÎÚ·ÙÈÎÔ‡ ÎÙ˘‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙÔ˘˜ ¢È- ‰‡ÌÔ˘˜ ¶‡ÚÁÔ˘˜ Ù˘ ¡. ÀfiÚ΢ (11 ™ÂÙ. 2001), ÙÔ ÔÔ›Ô ÔÚÈṲ̂- ÓÔÈ ·Ó·Ï˘Ù¤˜ ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÔ˘Ó ˆ˜ Ì›· ··Ú¯‹ Û˘ÁÎÚÔ‡Ûˆ˜ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ‹ Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ. ∞Ó fï˜ Ì›· Ù¤ÙÔÈ· ÂÚÌËÓ›· ÁÈÓfi- Ù·Ó ‰ÂÎÙ‹ ¤ÛÙˆ Î·È ˆ˜ ˘fiıÂÛË, ÙfiÙ ÔÈ Û˘Ó¤ÂȘ ı· ‹Û·Ó Ú¿Á- Ì·ÙÈ Î·Ù·ÛÙÚÂÙÈΤ˜ fi¯È ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙËÓ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÂÈÚ‹ÓË, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙȘ ›‰È˜ ÙȘ £ÚËÛΛ˜, ÔÈ Ôԛ˜ ı· Ï‹ÚˆÓ·Ó ÙÔ ‚·Ú‡ Ù›- ÌËÌ· ¯ˆÚ›˜ Ó· ¢ı‡ÓÔÓÙ·È ÁÈ· ÙȘ ÂÁÎÏËÌ·ÙÈΤ˜ Ú¿ÍÂȘ.

–622– ∫ƒ∞Δπ∫∏ ∂•√À™π∞ ∫∞π π™§∞ªπ∫∏ ∞ºÀ¶¡π™∏

4. ∫ø¢π∫∞˜ μ∞™π∫ø¡ ∞ƒÃø¡ ¢π∞£ƒ∏™∫∂π∞∫∏˜ ™À¡∂ƒ°∞™π∞˜ ∂›Ó·È ÏÔÈfiÓ ÚÔÊ·Ó¤˜ ·fi Ù· ·ÓˆÙ¤Úˆ fiÙÈ Û‹ÌÂÚ·, ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi οı ¿ÏÏË ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ, Â›Ó·È ·Ó·Áη›Ô˜ Ô ‰È·ıÚËÛÎÂÈ- ·Îfi˜ ‰È¿ÏÔÁÔ˜, ÒÛÙ ӷ ·ÎÙÈÓÔ‚ÔÏ‹ Ë ÂÈÚ‹ÓË ÙÔ˘ Ô˘Ú·ÓÔ‡ ÛÙÔÓ Îfi- ÛÌÔ Ì ÙËÓ Úfiı˘ÌË Û˘Ì‚ÔÏ‹ fiÏˆÓ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ¤¯Ô˘Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÌÓ‡ÛÔ˘Ó ÛÙȘ ÎÔÈӈӛ˜ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ ÙÔ˘˜ ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ¢ı‡ÓË ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÚËÓÈ΋ Û˘Ó‡·ÚÍË ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ∏ ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘˜ ÙÔ ·ÍÈÒÓÂÈ, Ë ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘˜ ÙÔ ‚‚·ÈÒÓÂÈ Î·È ÔÈ È- ÛÙÔ› ÙÔ˘˜ ÙÔ ¤¯Ô˘Ó ·fiÏ˘ÙË ·Ó¿ÁÎË Û ̛· ÎÚ›ÛÈÌË ÂÔ¯‹ ÔÏ- Ï·ÏÒÓ Û˘Á¯‡ÛˆÓ. ∞Ó ÔÈ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ËÁÂۛ˜ ·ÚıÔ‡Ó ÛÙÔ ‡„Ô˜ ÙˆÓ Û˘Á¯ÚfiÓˆÓ ÂÚÈÛÙ¿ÛˆÓ, ÙfiÙ fi¯È ÌfiÓÔ ı· ÂÌÔ‰›ÛÔ˘Ó ÙË ¯ÚË- ÛÈÌÔÔ›ËÛË ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ÁÈ· ͤÓ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘˜ ÛÎÔ- ÈÌfiÙËÙ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ı· ÚÔˆı‹ÛÔ˘Ó Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÁÈ· ÌÈ· ÂÔÈÎÔ‰ÔÌËÙÈ΋ ‰È·ıÚËÛÎÂȷ΋ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·. ™˘ÓÂÒ˜, Ë Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÚÔÙ‡ˆÓ ÂÈ- ÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ ΢ڛˆ˜ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÌÔÓÔıÂ˚ÛÙÈÎÒÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ·Ô‰Ô¯‹ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ·Ú- ¯ÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ Ú˘Ù¿ÓÂ˘Û·Ó Î·Ù¿ ÙȘ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ Ù˘ ÂÈÚËÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ Î·È ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·ÍÈÒÛÔ˘Ó Ì›· ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ ÈÛ¯‡. ª›· Ù¤ÙÔÈ· ÚÔÔÙÈ΋, Ë ÔÔ›· ÌÔÚ› Ó· ·Ó·Ù˘¯ı‹ ̤۷ ·fi ÙÔÓ ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·Îfi ‰È¿ÏÔÁÔ, Â›Ó·È ϤÔÓ ‚¤‚·ÈÔÓ fiÙÈ ı· ˘ÔÛÙËÚȯı‹ fi¯È ÌfiÓÔ ·fi ÙÔ˘˜ ¢ÈÂıÓ›˜ √ÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡˜, ·ÏÏ¿ Î·È ·fi ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ËÁÂÛ›· fiÏˆÓ ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. √ÚÈṲ̂- Ó˜ ·fi ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ·˘Ù¤˜ ·Ú¯¤˜ Â›Ó·È ÔÈ ·ÎfiÏÔ˘ı˜: – ¶ÚÒÙÔÓ, Ô ÂÈÏÈÎÚÈÓ‹˜ Î·È Û˘ÓÂ‹˜ Û‚·ÛÌfi˜ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ̤۷ ·fi ÙËÓ È‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ·Ú·‰fiÛˆ˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ÂÍÔ˘‰ÂÙÂÚÒÓÂÈ ÓÔÛËÚ¿ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ‡ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡ ‹ ıÚË- Û΢ÙÈ΋˜ ÌÈÛ·ÏÏÔ‰ÔÍ›·˜. ™Â‚·ÛÌfi˜ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ Û‚·ÛÌfi Î·È Ù˘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎÒÓ ÙÔ˘ ÂÔÈı‹ÛˆÓ, ȉȷ›- ÙÂÚ· fiÙ·Ó Â›Ó·È ÌÂÈÔÓÔÙÈ΋ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Û ¤Ó· ÂÙÂÚfi- ıÚËÛÎÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ. – ¢Â‡ÙÂÚÔÓ, Ë ‰È·ÌfiÚʈÛË ·fi ÙËÓ ÎÚ·ÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· ÂÓfi˜ ÈÛfiÚ- ÚÔÔ˘ Î·È ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎÔ‡ £ÂÛÌÈÎÔ‡ Ï·ÈÛ›Ô˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÂÏ¢ıÂ-

–623– μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ Ú›·˜, Û˘ÌÊÒÓˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ ÁÚ¿ÌÌ· Î·È ÚÔ˜ ÙÔ Ó‡̷ ÙˆÓ ¢È·ÎË- Ú‡ÍÂˆÓ ÙˆÓ ¢ÈÂıÓÒÓ √ÚÁ·ÓÈÛÌÒÓ ÁÈ· Ù· ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë ·ÓıÚÒÈÓ· ‰È- ηÈÒÌ·Ù·, ÒÛÙÂ Ë ÔÈÎÈÏ›· ÙˆÓ ıÚËÛÎÂÈ·ÎÒÓ ·Ú·‰fiÛÂˆÓ Ó· Â›Ó·È ·Ú¿ÁˆÓ ÚÔfi‰Ô˘ Î·È fi¯È ·ÈÙ›· Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂˆÓ Û ̛· ÔÏ˘ÔÏÈÙÈ- ÛÌÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·, fiˆ˜ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ë ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔ˘ ∫∞' ·ÈÒÓ·. – ΔÚ›ÙÔÓ, Ë ÚÔ‚ÔÏ‹ Û fiϘ ÙȘ ıÚËÛÎÂȷΤ˜ ·Ú·‰fiÛÂȘ, ¤ÚÁˆ Î·È ÏfiÁˆ, ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ Ù˘ ÂÈÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ Î·È Ù˘ ÂÈÏÈ- ÎÚÈÓÔ‡˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ‰˘Ó·Ù‹ ÌfiÓÔ Ì ̛· ˘‡ı˘ÓË Î·È ‰ÈÔÚ·ÙÈ΋ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· Ù˘ ËÁÂÛ›·˜ fiÏˆÓ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ, ·ÊÔ‡ ÔÈ ıÚËÛÎÂȷΤ˜ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ ˙ËÌÈÒÓÔ˘Ó ÙÂÏÈÎÒ˜ ÙËÓ ›‰È· ÙË £ÚË- ÛΛ· Î·È ÙÔÓ ·ÍÈfiÈÛÙÔ ÏfiÁÔ Ù˘ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·. – Δ¤Ù·ÚÙÔÓ, Ë ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË ·fi ÙËÓ ÎÚ·ÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· ̤۷ ·fi ÙÔ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÌÈ·˜ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜ «·È‰Â›·˜ Ù˘ ÂÈÚË- ÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜» ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ fiÏˆÓ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ·ÓÙ› Ù˘ ·Ï·ÈfiÙÂÚ˘ Ù¿Ûˆ˜ ıÚËÛÎÂÈ·ÎÔ‡ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡ Î·È Û˘ÁÎÚÔ˘ÛÈ·- ÎÒÓ Û¯¤ÛˆÓ, ÒÛÙ ӷ Â›Ó·È Û·Ê¤ÛÙÂÚÔ˜ Ô Û˘ÓÙÔÓÈÛÌfi˜ Ù˘ Ó¤·˜ ÁÂ- Ó¿˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÁˆÓ›· Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ËÁÂÛ›·˜ Î·È Ó· ÌËÓ Â˘‰ÔÎÈÌÔ‡Ó ·Ú·ÛÈÙÈο Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ Ê·Ó·ÙÈÛÌÔ‡ ‹ ÌÈ- Û·ÏÏÔ‰ÔÍ›·˜. – ¶¤ÌÙÔÓ, Ë ·ÍÈÔÔ›ËÛË Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ËÁÂÛ›·˜ fiÏˆÓ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ Î·È ÙˆÓ ª.ª.∂. ÁÈ· ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘ ÛËÌ·Û›·˜ Ù˘ ÂÈÚËÓÈ΋˜ Û˘Ó˘¿Ú͈˜ ÙˆÓ ÈÛÙÒÓ fiÏˆÓ ÙˆÓ £ÚËÛÎÂÈÒÓ ÁÈ· ÙȘ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ÂÏ¢ıÂڛ˜ Î·È Ù· ·ÙÔÌÈο ÙÔ˘˜ ‰ÈηÈÒÌ·Ù· fi¯È ÌfiÓÔ Û ÙÔÈÎfi Ï·›ÛÈÔ, ·ÏÏ¿ Î·È Û ·ÁÎfiÛÌÈ· ÚÔÔÙÈ΋, ·ÊÔ‡ Ë ÚÔÔÙÈ΋ Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈ‹Ûˆ˜, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙËÓ ÔÔÈ·- ‰‹ÔÙ ıÂÙÈ΋ ‹ ·ÚÓËÙÈ΋ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ‹ Ù˘, Â›Ó·È ϤÔÓ Ì›· Ó¤· Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ.

–624– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM FAITHFUL TO THE ORTHODOX TRADITION AND COMMITMENT TOWARDS THE FUTURE

GARY VACHICOURAS TH.D. INSTITUTE OF POSTGRADUATE STUDIES IN ORTHODOX THEOLOGY AT THE ORTHODOX CENTRE OF THE ECUMENICAL PATRIARCHATE

n his capacity as Director of the Orthodox Centre of the Ecumenical I Patriarchate (Chambésy/Geneva) and Secretary of the Preparation of the Holy and Great Council of the Orthodox Church, Metropolitan Damaskinos has met and engaged in the noble art of dialogue with many religious and political leaders and personalities of our age in the light of his commitment to the mission of Orthodoxy in the world. The human dimension of his relations with both leaders and faithful was never lost. He persevered on the path of dialogue with reference to the life of the faithful and more generally to peaceful coexistence between peoples. This quest for peace in the world was pursued on an international level, with the blessing of the Ecumenical Patriarchate, by initiating a series of interreligious academic meetings /consultations with both Judaism and Islam. Metropolitan Damaskinos’ inspiring vision of interreligious dialogue was indeed prophetic as we are now witnessing an explosion of initiatives in this area in all sectors of society, on a local, regional and international level. The scope of this tribute to Metropolitan Damaskinos for his pioneering contribution to interreligious dialogue shall be restricted more or less to the academic meetings/consultations including the distinguished persons with whom he collaborated in establishing the Foundation for Interreligious and Intercultural Research and Dialogue (Geneva).

NECESSITY OF MODERN INTERRELIGIOUS DIALOGUE Metropolitan Damaskinos’ commitment to the necessity of modern interre- ligious dialogue has been due, first, to the fact that the Ecumenical Patriarchate has been in continuous dialogue with both Judaism and Islam (since its

–625– GARY VACHICOURAS appearance), and second, to his postgraduate studies in the comparative history of religions, which he owes to his great mentors Gustav Mesching and Friedrich Heiler. In fact, according to his introductory address at the First Muslim-Christian Academic Consultation (Chambésy, 1988), the study of religious phenomena left permanent and indelible traces on his personal research in this area and so he was greatly moved by this launching of a series of interreligious dialogues. This major undertaking challenged Metropolitan Damaskinos to consult the related bibliography and to publish articles on a wide range of topics, many of which were translated into other languages. The decisions of the Pre-Conciliar Pan-Orthodox Conferences continue to provide the underpinning for Metropolitan Damaskinos’ vision of interreligious dialogue, which he often refers to in his speeches, conferences and publications. In the preparation process for the Holy and Great Council, the First Pre-Conciliar Pan-Orthodox Conference (1976) declared the will of the Orthodox Church to collaborate in a spirit of mutual understanding with the other religions to wipe out fanaticism and establish peaceful coexistence between the peoples. The 1976 proposal was renewed and developed more systematically in the extensive and truly important Declaration of the Third Pre-Conciliar Pan-Orthodox Conference (Chambésy 1986) on the “The contribution of the local Orthodox Churches to the realization of peace, justice, freedom, fraternity and love between nations, and the removal of racial and other discriminations”. This Declaration invited the local Orthodox Churches “to contribute to interreligious collaboration, and thereby, to nations and to the triumph of the goods of freedom and peace in the world for the well being of contemporary man, independently of race and religion. It is understood of course that this collaboration excludes all syncretism, as well as any attempt on the part of any religion to impose itself on the others”.

PERSPECTIVES AND CRITERIA FOR INTERRELIGIOUS DIALOGUE1 Having identified the challenges facing the Orthodox Church and religion

1. See article by Papandreou, Metropolitan Damaskinos, “Le Dialogue de l’Eglise Orthodoxe

–626– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM in general, Metropolitan Damaskinos summarized his view of the world: “All of us know that the national, political and ideological ferment of recent times has relegated the role of religion to a subordinate position when it comes to dealing with the spiritual and social problems of modern man. All of us know that religious discourse has been marginalized in Education in order to bring about the ‘autonomous man’ posited by the secularized society of our era. Nevertheless, we all know as well that this man is the man of faith, our own man who has grown tired of being crushed under the pressures of religious confrontations, and who seeks in his experience of religion the lost paradise of his sober spiritual dialogue with God, in order that he may regard his fellow human and the world with a clearer vision”.2 Metropolitan Damaskinos, receptive of the messages of our times, often made reference to the great theoretician and philosopher of religions, Rudolph Otto, and his celebrated work, Das Heilige, written more than eighty years ago, who described with prophetic intuition the following fearful vision: “A gigantic confrontation is preparing itself… It will be the most solemn moment in the history of humanity when it will no longer be political systems or economic groups or social interests that rise up against each other, but the religions of humanity, and when … the struggle finally acquires an elevated style, in which at last spirit meets with spirit, ideal with ideal, experience of life with experience of life, in which everyone must say without concealment whatever he has that is most profound, that is genuine, and whether he has anything”3. Metropolitan Damaskinos sensed that this was in the process of taking place and therefore called us to the task of taking the historical opportunity to convey the most authentic and genuine message of our respective religious traditions. As a religious leader, Metropolitan Damaskinos reminded us that the avec le Judaïsme et l’Islam. Expériences de conflit, de réconciliation et de coexistence”, in ∂ÀÃ∞ƒπ™Δ∏ƒπ∞-EUCHARISTERIA. Festischrift für Damaskinos Papandreou Metropolit der Schweiz, Ekdotike Athenon, Griechenland, 1996, 343-355. 2. Closing Address, Fourth Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism, Jerusalem, 1998. 3. “Truth and Tolerance in Orthodoxy”, in Immanuel, Vol. 26-27, 1994, 236.

–627– GARY VACHICOURAS role of religion “should be concerned with the various needs of the life of the faithful on this earth, but should never dissociate these needs from the spiritual content its teaching on the balanced relationship of man with God and with the world”4. In his theological thought: “God and man are the two immovable poles, so to speak, both for the divine plan, as much as for the spiritual history of mankind. This dialectic excludes, on the one hand, any banning of God to an idle metaphysical inaccessibility, and on the other hand, any autonomous ideological annihilation of God after the prototypes of the anthropocentric indifferentism and the positivist atheism of our times. It is clear, however, that any one of these extremes not only distorts the relation of man with God or with the world, but also decisively alters the authentic content of the common religious faith concerning the unity and the brotherhood of the human race according to the rationality of the divine act of creation”5. His concern for unity and brotherhood would be inconceivable without his belief and faith in the Christian doctrine of the ontological unity of the human race. This is the very essence of the universal salutary work of Christ. The fundamental theological teaching on the ontological unity of the human race remains the theological foundation of the decisions of the Third Pre-Conciliar Pan-Orthodox Conference (Chambésy 1986): “In the incarnation of the Word of God and the deification of man, creation finds both origin and fulfilment. ‘Christ, remodelling the old man’6 ‘so doing deified man as a whole, which is the premise of the fulfilment of our hope’7. In this regard, Saint Gregory the Theologian remarks that ‘for us humanity is one, namely the entire human race’8. This teaching of Christianity on the sanctity of humanity is the everlasting source of all Christian endeavours

4. Closing Address, Fourth Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism, Jerusalem, 1998. 5. Closing Address at the Third Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism, in Emmanuel Vol. 26-27, 1994, 194. 6. Hipp., Haer., 10,34. PG 16,3454 . 7. Eus., d.e. 4,14. PG 22,289. 8. Greg. Naz., or. 31,15. PG 36,149.

–628– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM to safeguard the value and dignity of the human person”. In view of this essential aspect of Christian teaching, the faithful are also invited to engage in interreligious dialogue. In this endeavour, Metropolitan Damaskinos systematically clearly declared the purpose and nature of the discussions that theologians of both religions should engage in. “They should assess their own faith while being ready to list and, if necessary, to reformulate their thinking”. Understanding could not be brought about by silencing or glossing over contradictions. If basic differences were brought to light, they should become the object of lively discussion, without polemical self-assertion or recrimination. Tolerance should lead to a meaningful discussion; but, as Goethe said, tolerance should be a passing thing and must change to recognition. Merely to tolerate was to offend. Of course the special mission of Christianity in going beyond formal tolerance and aiming for religious peace is determined by the magnitude of its historical responsibilities9. Metropolitan Damaskinos often quoted Gregory of Nyssa who said that “the way is not impossible; the impossible itself can become the way towards the common Father”10. “In this regard, the interreligious consultations were not only timely but also significant” since they began to be held shortly before the “period of many nationalist, religious and spiritual confusions that were caused both by the rapid collapse of the atheist totalitarian regimes of existing socialism, but also by the ‘new world order’ which is being put forward on a global level, with primarily economic criteria and with the obvious questioning of spiritual values”.11

ORTHODOXY AND JUDAISM The dialogue between Christianity and Judaism is indeed the longest-term

9. For a further analysis see his article on “Truth and Tolerance in Orthodoxy”, Immanuel 26/27 1994, 225-239. 10. Proceedings of the Christian Orthodox / Jewish Encounter, Lucerne, Switzerland, Greek Orthodox Theological Review Volume XXIV, Number 4, 268-269. 11. Opening Address, Fourth Academic Meeting, Jerusalem, 1998.

–629– GARY VACHICOURAS inter-religious dialogue in the world history of faith and the spirit12. With respect to modern interreligious dialogue, Metropolitan Damaskinos had the privilege of knowing and jointly collaborating with the late Dr. Gerhard M. Riegner, General Secretary and subsequently Honorary President of the World Jewish Congress. In Dr. Riegner’s autobiography Never to despair13, charting his central role in Jewish life, which included his early warning to the Allies in 1942 of the Nazi “final solution” program, he dedicates a whole section to the leading role and essential contribution of Metropolitan Damaskinos in Jewish-Christian relations. This encounter originated in Zurich in 1976 as a result of a lecture given by Metropolitan Damaskinos before the Swiss Society for the Christian-Jewish cooperation on the theme: “The Claim for Absolutism of both Christianity and Judaism, and the necessity for Dialogue between Them”, which had a positive reaction on both the Jewish and Orthodox Christian side. In addressing Metropolitan Damaskinos as “neighbour” at the end of the Fourth Academic Meeting (Jerusalem, 1998) Dr. Riegner paid tribute to him, for his very fine conclusion and “for the spirit in which he conducts this whole dialogue with the enthusiasm and the belief in the possibilities of a positive result and a positive rapprochement of our two religions in concrete situations in a very difficult and critical time”. They had known each other for more than a quarter of a century during which they had been trying together to organize and to establish a real living experience between the two communities. The contribution of Metropolitan Damaskinos was indeed a determining factor not only in making progress in the mutual relationship between Jews and Orthodox, but also in contributing the constructive service of the Orthodox Church to peace in the world. For according, to Dr. Riegner “If he were not there I do not know what really would have happened

12. Ibid. 13. See Riegner, Docteur Gerhart M., “Les relations avec les chrétiens orthodoxes”, in Ne jamais désespérer. Soixante années au service du peuple juif et des droits de l’homme, Cerf, Paris 1998, 507-511.

–630– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM between our communities. I am deeply grateful to him and to the persistence and the vision with which he guided us and I was very grateful to cooperate with him for this long time”. Dr. Riegner also referred to Metropolitan Damaskinos “as the soul of this meeting and he has, with his great courage, his great vision, led us to the moment where we are today”14. The Academic Meetings were indeed the fruit of a long and creative collaboration with the distinguished representatives of the International Jewish Committee on Interreligious Consultations (ICJIC), the honourable Dr. Riegner and Mr. Jean Halpérin, who acted on behalf of the World Jewish Congress and of other, recognized Jewish Organizations. The exceptional qualities, gifts of communication and open-mindedness of Dr. Riegner were greatly appreciated by Metropolitan Damaskinos which enabled them to organize together and chair four Jewish-Orthodox Meetings15: the first of its kind to be held, in a broad representative international framework, in Lucerne (Switzerland) on the theme “The Notion of Law in Judaism and Christianity”16 in 1977; a second in Bucharest in 1979 on the “Role of Tradition in both Religions”; a third in Athens on “Continuity and Renewal” in 199317; and the fourth was hosted at Ma’aleh HaChamisha (near Jerusalem, Israel) in 1998 on the critical issue of the “Encounter of Christian Orthodoxy and Judaism with Modernity”18.

14. Jerusalem, 1998. 15. For a historical survey and analysis of the interreligious dialogue between Orthodoxy and Judaism, see “Le dialogue de l’Eglise orthodoxe avec la Tradition juive” in Contacts 216 (octobre-décembre 2006) 516-527. (in French) 16. For proceedings see Greek Orthodox Theological Review, Volume XXIV, 4, 1979, 265- 327. 17. Proceedings of the Third Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism, March 21-24, 1993, (Athens, Greece). “Continuity and Renewal” in Immanuel, Vol. 26-27, 1994. The volume includes a History and Bibliography of Dialogue between Orthodox Christian and Jews, 197-249. 18. The proceedings are unpublished.

–631– GARY VACHICOURAS

CHRISTIANITY AND ISLAM The series of Muslim-Christian Consultations, which also included representatives of other Christian Churches and ecumenical organisations, was jointly organized by the Orthodox Centre of the Ecumenical Patriarchate and The Royal Academy for Islamic Civilization Research (Aal al-Bayt Foundation, Amman, Jordan)19 under the supreme chairmanship of His Royal Highness the then Crown Prince El Hassan bin Talal of the Hashemite Kingdom of Jordan and its President His Excellency Professor D. Nassir El-Din El-Assad. A pluralist, believing in consensus and respect for others, Prince El Hassan bin Talal, a direct descendant of the Prophet Muhammad, believes in societies in which all peoples can live, work and function in freedom and with dignity. This common belief and vision shared by Metropolitan Damaskinos has been the moving force behind their interest and involvement in interfaith and humanitarian issues, with particular stress on the analogy and commonality between the monotheistic religions. This common desire led to the successful organization of nine consulta- tions20 in all, despite the tragic crises in the Gulf, Balkans and other regions which fostered phenomena of religious intolerance and fanaticism.: I “Authority and Religion” (Chambésy, 17-19 November 1986); II 1) “Model of Historical Co-Existence between Muslims and Christians and its Future Prospects” 2) “Common Humanitarian Ideals for Muslims and Christians” (Symposium) (Amman, 21-23 November 1987); III “Peace and Justice” (Chambésy, 12-15 December 1988); IV “Religious Pluralism” (Istanbul, 10-14 September 1989); V “Youth and the Values of Moderation” (Amman, 26-28 July 1993); VI “Education for Understanding and Co-operation” (Athens, 8-10 September 1994); VII “The Educational System in Islam and Christianity” (Amman, 3-5 June 1996); VIII “Perspectives of Co- operation and Participation between Muslims and Christians on the Eve of the New Century” (Istanbul, 3-5 June 1997); and IX “Muslims and

19. It is now called The Aal al-Bayt Institute for Islamic Thought. 20. The proceedings of the nine consultations are unpublished.

–632– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM

Christians in Modern Society: Images of the Other and the Meaning of Co-citizenship” (Amman, 10-12 November 1998)21. Metropolitan Damaskinos’ opening address in Amman (1996) was described as a “brilliant presentation” by Prince Hassan with reference to his following statement: “The philosophy of Education and its consistent application through the curricula of the educational system are indeed treated with especial sensitivity both in the Christian and in the Muslim world. However, this sensitivity is not always divested of the onerous charges of the historical juxtaposition between the faithful of both Faiths”. “These onerous charges place a responsibility on our shoulders”, according to Prince Hassan in his reply, “in terms of social anthropology to study in our respective houses, the variety of anguish that we as believers, when we associate with or represent, feel”. Furthermore Prince Hassan had great affinity with the following seven points that Metropolitan Damaskinos had made on that same occasion and therefore proposed to formulate a necessary framework for sincere cooperation between the two religions - which would also be applicable with Judaism - and would be an introduction to a sharing in the development of a value system. First, that our religions are not willing to disturb the divine heavenly peace to serve the deplorable military hysteria of the Earth’s leaders. Second, that our religions are not willing to overlook their teaching about the unity of the human race in order to serve the recent ideologies of fragmentation and social conflicts. Third, that our religions are not willing to replace the call put forward in their teachings for peace and justice in the world with the demand in more recent ideology for “a war of all against all”. Fourth, that our religions are willing, through inter-faith dialogue, to

21. Two papers were presented on each topic: one from a Muslim point of view and another from a Christian point of view and each paper had two discussants, a discussant of the writer’s faith and another discussant.

–633– GARY VACHICOURAS heal the wounds of the historic past in order jointly to serve the weak and suffering people of our time in a more consistent and responsible way. Fifth, that our religions are willing to contribute jointly to publicising the principles of mutual respect and sincere understanding in educational curricula and textbooks, so that the unhealthy phenomena of blind fanaticism and religious intolerance may gradually be eliminated. Sixth, that our religions are willing to cooperate through modern ecumenical dialogue to defend peace, social justice and human rights in relations between individuals and peoples, irrespective of any religious, national, racial, social or other differences. Seventh, that our religions are willing to support their people’s governments and international organisations in order to achieve fuller awareness of these fundamental principles and the peaceful co-existence between the peoples. The above points were a natural consequence of “a dialogue of believers in the faiths”, which according to Prince Hassan, is “a dialogue with a human content, with a human face, with a human responsibility for the here and now and to the tomorrow which we can influence through positive action and through our shared fear and love of God”22. This human dimension of the relations between Metropolitan Damaskinos and Prince Hassan and their common commitment towards the future marked indelibly the academic consultations. It was not by coincidence that the Greek translation of the study entitled Christianity in the by Prince Hassan, under the supervision of and prefaced by Metropolitan Damaskinos, and the Metropolitan’s study entitled Word of Dialogue (Logos Dialogou) published by the notable Kastaniotis Publishing House, were officially presented in Athens (February 9, 1999), under the auspices of the Alternate Minister of Foreign Affairs, Mr. , in recognition of the work and efforts. The Ecumenical Patriarch Bartholomew I bestowed his wishes and blessings

22. Opening Address, Seventh Academic Muslim-Christian Consultation, Amman, 1996.

–634– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM in a letter addressed to both authors for their significant contribution to peaceful dialogue between the adherents of the creeds under consideration, and to rapprochement between peoples.

CORRELATION OF RELIGION AND POLITICS Due to the academic nature of the consultations, speakers and participants included leading specialists and recognized intellectuals, religious and political figures, academicians, researchers and youth in the concerned areas. Metropolitan Damaskinos always guaranteed the presence of highly respected and competent representatives in the area of common interests with Judaism and Islam. This combination made it possible to retain some balance between the theoretical principles and practical proposals on specific questions that affected the faithful of both religions in a given State, region or on an international level. The Consultations were always organized with great wisdom. Speakers analyzed the different approaches of both religions on the topics in order to indicate an accepted framework for sincere collaboration not only to purge the prejudices of the historical past, but also to confront more decisively the oppressive problems common to all people in our times. Besides the high quality of papers presented by each side, there has always been a long tradition that, on the occasion of the inaugural sessions, messages be read from The Ecumenical Patriarchs Demetrios I and Bartholomew I23 as well as by Patriarchs Justin of Romania (Bucharest, 1979) and Diodoros I of Jerusalem (Jerusalem, 1998) who conveyed their blessings and wishes for the success of the consultations. Other religious hierarchs who gave papers included Metropolitan George Khodre of Mount Lebanon (Patriarchate of Antioch) on “Co-Citizenship in Modern Society” at the Eighth Muslim-Christian Consultation (Amman,

23. There was a special occasion, as well, during which the Ecumenical Patriarch Bartholomew I was present at both opening and closing sessions due to venue of the Seventh Academic Muslim-Christian Consultation in Istanbul (1997).

–635– GARY VACHICOURAS

1998) and Joseph Cardinal Ratzinger, Prefect of the Congregation for the Doctrine of the Faith (now His Holiness Pope Benedict XVI) at the Third Academic Muslim-Christian Consultation (Chambésy/Geneva, 1988) on “Contemporary Crisis of Peace and Justice and the Task of Religion”. Hierarchs from many other Orthodox Churches also participated. The Greek Government has always supported the Orthodox Church’s continuing dialogue with both Judaism and Islam. It would, for example, have been difficult to hold the Third Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism in Athens (1993), without the obliging and warm-hearted support of Her Excellency Mrs. Virginia Tsouderou, Deputy Minister of Foreign Affairs of Greece, who also addressed the participants. Other highly prominent Greek political figures and leaders who likewise fully supported the Muslim-Christian Consultations and addressed its participants were the following: Chambésy, 1988 - Mr. Karolos Papoulias, Minister of Foreign Affairs of Greece, representing Mr. , and then President of the European Economic Community, known for initiatives in favour of world peace and specifically those addressed to the peoples of the Middle East; Amman, 1993 - Professor Dr. Athanasios Kanellopoulos, Former Minister of Justice of Greece, who gave an excellent paper on “The Values of Moderation in Christianity” at the Fourth Academic Consultation between Islam and Christianity; Athens, 1994 - Mr. Karolos Papoulias, as Minister for Foreign Affairs of Greece, in stressing that “Education is indeed the major institutional function of the peoples’ historical memory, despite the fact that more often than not people use Education to direct their historical memory towards serving transient expediencies or utopian visions of the future”, Mr George Papandreou, Minister of National Education and Religious Affairs, underlining the importance of interreligious dialogue “to formulate common codes of communication and respect, maintaining at the same time very important particularities and differences, both amongst ourselves and individually, but also amongst our peoples”. and Mr. , Minister of Press of Greece; Amman, 1996 - Mr. George Papandreou,

–636– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM

Alternate Minister of Foreign Affairs of Greece, represented by Mr. Sypros Pnevmatikos, Counsellor to the Minister24. Metropolitan Damaskinos’ recognition of the importance of international dialogue with political representatives in order to engage them in such a confidence building exercise has made an essential contribution to furthering relations between religion and states. His views of the correlation between religion and politics were set out clearly at the opening address of the Fifth Academic Muslim-Christian Consultation (Amman, 1993). He said that they “are inevitable in the history of peoples, but the limits of their relation are defined to a greater or lesser degree in Islam and Christianity. In both religions, the religious message cannot be dissipated into circumstantial or groundless political objectives. The political theology of both religions cannot and should not be exhausted in an unambiguous theology of the politics of the contemporary state. Religious values enlighten the field of political deontology but cannot and should not be absorbed by it, because otherwise we succumb to the odious temptation of Mediaeval Wars of Religion which with their blind fanaticism will accelerate the course of humanity towards complete catastrophe”. He also firmly believes that the “State can no longer do everything by itself”25. In view of the challenges of the contemporary situation, he was prompted to quote, at the Third Academic Consultation between Orthodoxy and Judaism (Athens, 1993), the Minister of Education and Religious Affairs of Greece, Mr. G. Souflias, who sets out their common concerns with great clarity on the important role of Education: “In contemporary societies,

24. The Fourth Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism (Jerusalem, 1998) also provided the occasion for Metropolitan Damaskinos together with Jewish and Orthodox representatives, to be received by His Excellency the President of Israel, Mr. Ezer Weizman, to inform him of the prospects of their dialogue. At the Eighth Muslim-Christian Consultation (1997), the Former Minister of Education and Former Ambassador of Lebanon to the United Nations participated. 25. Opening address at the Fifth Muslim-Christian Consultation, Chambésy/Geneva, 1988. Communiqué, Fourth Academic Consultation between Orthodoxy and Judaism, Jerusalem, 1998.

–637– GARY VACHICOURAS wherever competition and rivalry are inevitable presuppositions of survival, in the context of the recent socio-political developments that have brought the peoples much closer than they were in the past, we all need to take stand up for what unites us and to respect with understanding what separates us. This can be achieved through a dynamic and constructive Education, such that opens horizons in the thought of man without, however, holding him captive to designs and prejudices of the past. Only when we come to subordinate our individual interest to the general one, when we are able to consider the problem of others as our problem, when the powerful feel that they have a duty - and self-interest I would say - to help sincerely in a symmetrical development of peoples and countries, which are today confronted with insuperable problems arising from failures in their social organization, economy and Education, only then we shall be able to rest assured that another holocaust of whatever form will not reoccur again in the world. Because next to the holocaust of human lives, there is the holocaust of ideas and of spirit, the holocaust of values, of the environment, of quality of life etc”. In light of the political will to implement concrete proposals for the necessary solutions to modern practical issues, the academic meetings often adopted certain principles in their communiqués that often were those of Metropolitan Damaskinos. For example, “First, the full and unconditional constitutional and legislative guarantee of full freedom of conscience and the other religious freedoms for all subjects of Judaic, Christian and Muslim states, and Second, the legislative protection of equality before the law and all the internationally recognized social rights of religious others in the constantly expanding pluralist composition of the society in virtually all modern states… These proposals will help governments to assume their statutory responsibility to protect human rights more effectively, and help local societies to respect the inviolable rights of persons of other religions”26.

26. This publication was carefully and successfully realized in Greece by Polygrama Creative Services S.A., represented by Mr. Pavlos Vakalis, and coordinated by Dr. Gary Vachicouras,

–638– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM

In view of the growing awareness of the urgent need of interreligious dialogue for contemporary humankind by the wider public, international agencies and governments, a concrete example of common action by religions in favour of Peace on an international level is the Geneva Spiritual Appeal, of which Metropolitan Damaskinos was a co-signatory: “Representing religious communities and civil society we appeal to the leaders of this world, whatever their field of influence, to strictly adhere to the following three principles; • A refusal to invoke a religious or spiritual power to justify violence of any kind; • A refusal to invoke a religious or spiritual source to justify discrimination and exclusion; • A refusal to exploit or dominate others by means of strength, intellectual capacity or spiritual persuasion, wealth or social status”.

FOUNDATION FOR INTERRELIGIOUS AND INTERCULTURAL RESEARCH AND DIALOGUE The natural continuation and consequence of Metropolitan Damaskinos’ essential contribution to several decades of interreligious dialogue with both Judaism and Islam and his personal relations with leading figures in the Christian, Jewish and Islamic world, in particular with Chief Rabbi René-Samuel Sirat and Prince El Hassan bin Talal of Jordan, as well as with Mr Jamal Daniel, an Orthodox Christian of Syrian origin, was the Foundation for Interreligious and Intercultural Research and Dialogue with scholarly and humanistic purposes created in 1999. The Foundation’s aim is to promote understanding, tolerance and friendship among the three monotheistic religions since there never before has there been a climate so susceptible to the spread of extremist ideas that betray the sources of the three Abrahamic traditions and their heritage of tolerance and mutual respect. The Foundation has just achieved the publication of a boxed set of the the Foundation’s Executive Director, with great sensitivity to the vision of interfaith dialogue as lived until now.

–639– GARY VACHICOURAS

Three Holy Sources in their original languages in a limited edition of 5,000 sets, prefaced by Metropolitan Damaskinos. This Preface, a brochure and a numbered certificate (in Hebrew, Greek, Arabic, Latin, French, English, Spanish, Russian and German) accompanies each handmade box. After careful thought and study, the design of the boxed set was agreed by all Board Members, taking into consideration the chronological order of the Holy Sources27 and the reading of both Hebrew and Arabic. In the meantime the Foundation’s Board of Trustees28 had expressed its immense spiritual joy in celebrating the election of their co-Founder and former Board of Trustees Member Joseph Cardinal Ratzinger to the Pontificate as Pope Benedict XVI, who is committed to their common vision. In this spirit, the Board of Trustees, at a private audience with His Holiness on February 1st, 2007, had the privilege to present him with a boxed set of the three Holy Sources: Sources of Wisdom and Shared Values, The Holy Books Offered as a Set for Peace, Faithfulness to the Roots and Commitment towards the Future - characterizing the noble work of the Foundation29.

27. This publication was carefully and successfully realized in Greece by Polygrama Creative Services S.A., represented by Mr. Pavlos Vakalis, and coordinated by Dr. Gary Vachicouras, the Foundation’s Executive Director, with great sensitivity to the vision of interfaith dialogue as lived until now. 28. The Foundation’s Board now comprises: His Eminence Emmanuel Adamakis Metropolitan of France, Director of the Liaison Office of the Orthodox Church to the European Union, and Director of the Office of Interreligious and Intercultural Relations of the Ecumenical Patriarchate (Trustee); Sayyed Jawad Al-Khoei, Al-Khoei Foundation (Trustee); Mr. Jamal Daniel, President of The Levant Foundation (Founder, Second Vice-Chairman & Treasurer); His Excellency Archbishop Michael L. Fitzgerald, Apostolic Nuncio in Egypt (Trustee); Maître Michel Halpérin, Lawyer, Member of the Grand Conseil de la République et Canton de Genève (Geneva Parliament) and its President in 2006 (Trustee); His Eminence Professor Damaskinos Papandreou, now Metropolitan of Adrianople (Founder & Chairman); Chief Rabbi René-Samuel Sirat, Former Chief Rabbi of France; (Founder & Secretary); His Royal Highness Prince El Hassan Bin Talal of Jordan (Founder & First Vice-Chairman); and Dr. Gary Vachicouras (Executive Director). 29. Communiqué, Rome, February 1st, 2007.

–640– TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM

CONCLUSIONS Metropolitan Damaskinos has indeed remained in the forefront of courageous dialogue in our times and reminds us of our responsibility to seek the best means of understanding and reconciliation. The completion of the academic consultations certainly does not suggest the exhaustion of the agenda, or of the contents of their discussions on every topic, or finally to the fruits of our rich discussions envisaging the purification of the historical memory. The completion of the Metropolitan’s work in each consultation refers more to the new spirit and the new prospects of the academic dialogue, which despite the circumstantial difficulties, continues on a broader representative basis and with a clearer realism. Metropolitan Damaskinos is indeed a pioneering leader in the ecumenical work of promoting tolerance and goodwill among all those who worship God and who seek the blessing of peace on earth30. He endows events with real meaning and therefore is indeed conveying a great message for the present and the future. The recipients of this message are on both sides of the interfaith dialogue and elsewhere! For every human being is called to serve in a similar manner by engaging in the dialogue of love with the hope of changing the world. As a message for our times, this tribute to Metropolitan Damaskinos’ dedication to the Orthodox tradition and commitment to the future of dialogue with Judaism and Islam will conclude with the Metropolitan’s own words: “Certainly, the complete avoidance of friction in the course of our theological discussions, although very desirable, is not always possible. What is possible, however, is the constructive articulation of theological opinions in a spirit of mutual understanding and high sense of responsibility, so that the agony of contemporary man may not be exhausted within an abstract or unrelated theological argumentation. The spiritual struggle of

30. Metropolitan Emmanuel of France, Director of the Liaison of the Orthodox Church to the European Union, has been entrusted since 2001 to continue the organization of the interreligious academic consultations of the Ecumenical Patriarchate jointly collaborating with the Jewish and Islamic representatives.

–641– GARY VACHICOURAS contemporary man for his relationship with God and the world is strained from his spiritual confusion, which is provoked by contemporary social changes on a global scale. Both religions [the Orthodox Church with Judaism on the one hand and with Islam on the other] are expected to overcome any interior isolation and/or their competitive aggression in order to offer to contemporary man the necessary spiritual support as he faces the eddy of the nihilistic provocations. Our academic Meeting could and should bear witness to the necessity and the spirit of such a message for the contemporary man who is encapsulated within so many cul-de- sacs. Hope never puts one to shame!” 31

31. Opening Address, Third Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism, Athens, 1993.

–642– THE IMPORTANCE AND NECESSITY OF AN ORTHODOX-PENTECOSTAL DIALOGUE A POSITIVE MESSAGE FROM ATHENS

PETROS VASSILIADIS K∞£. £∂√§√°π∫∏™ ™Ã√§∏™ ¶∞¡∂¶π™Δ∏ªπ√À £∂™™∞§√¡π∫∏™

is Eminence Metropolitan Damaskinos Papandreou has not only H successfully served as an active bishop of the Greek Orthodox diaspora (in Switzerland) under the jurisdiction of the Ecumenical Patriarchate, but was also a pioneer in the ecumenical dialogue in almost all its various facets: inter-Orthodox – in his capacity as the Secretary at certain preliminary stages of the forthcoming Great and Holy Synod of the Orthodox Churches; bilateral– as the co-Chairman of the official (and in some respects successfully terminated) dialogue between the Eastern and the Oriental Orthodox Churches; and inter-faith– as the initiator and the leading figure of various Orthodox-Jewish and Orthodox-Muslim dialogues of the Ecumenical Patriarchate1. His service to our Orthodox Church in this delicate field of Orthodox witness in today’s world has encouraged many of us who are struggling to convey the profound meaning of Orthodoxy in various Christian, religious and secular contexts and traditions. As a small and humble antidoron to his great service to contemporary Orthodoxy, for which he also experienced some bitterness and disappointments, I decided to dedicate to his Festschrift some first thoughts and reflections on the importance and necessity of an Orthodox-Pentecostal dialogue. It is true that Orthodoxy and Pectecostalism form two quite opposite Christian traditions; but only when one looks at their practice, spirituality and everyday life, especially their mission praxis. If, however, one looks at

1. Cf. Metropolitan of Switzerland Damaskinos, “The Ecumenical Patriarchate and the Inter-Orthodox Initiatives”, Phanar. 400 Years, Ecumenical Patriarchate’s edition, Constantinople 2001, pp. 471-496 (in Greek; also idem, Zur Vorbereitung des Panorthodoxes Konzils, Düsseldorf 1997); Gr. Ziakas, “The Ecumenical Patriarchate and the Dialogue with Islam”, Phanar, pp. 575-725 (in Greek) etc.

–643– PETROS VASSILIADIS the theological production that is being published by Pentecostals in various ecumenical books and journals, one gets a completely different picture; the similarities, even in theological terminology, are tremendous. Within the ecumenical movement the Orthodox have always been the main proponents of Pneumatology, an issue that is brought dynamically also into the the foreground by Pentecostals. Therefore, I firmly believe that the time has come for a more profound encounter and an honest theological dialogue between these two streams of Christianity. In addition to various unofficial meetings and theological exchanges between Orthodox and Evangelicals of a Pentecostal type within the multilateral dialogue2, an important encounter took place at the last World Mission Conference, organised by the Commission on World Mission and Evangelism (CWME) of the World Council of Churches (WCC) in Athens (Ayios Andreas, May 9-16 2005). In the history of World Mission Conferences, this conference was unique in many respects. The very theme of the Conference again raised the crucial question: How is mission conceived in today’s multicultural setting? The two central themes “healing” and “reconciliation” point to a fruitful direction. Although globalization has brought different countries into closer contact, at the same time the clashes of cultures, religions and economic interests are brought to the foreground. Moreover, the events of September 11th and the subsequent “war on terror” have divided the world even more deeply. The economic policies have widened the gap between poor and rich regions, countries, and “worlds”. The global network of communications has had obvious positive aspects, but it also has left whole people has had displaced and excluded. At the same time, living in the age of “post-modernity”, we are experiencing the resurgence of religion, unfortunately not in the form a healthy and

2. Cf. Huibert van Beek-Georges Lemopoulos (ed.), Proclaiming Christ Today. Orthodox- Evangelical Consultation Alexandria, 10-15 July 1995, WCC and Syndesmos, Geneva 1995; and Huibert van Beek-Georges Lemopoulos (ed.), Turn to God. Orthodox Evangelical Consultation Hamburg, 30 March-4 April, 1998,WCC Geneva 1998.

–644– THE IMPORTANCE AND NECESSITY OF AN ORTHODOX-PENTECOSTAL DIALOGUE progressive world Christian mission would expect, but mostly in a rather conservative form. With the dangerous rise of all kinds of “New Age” phenomena, which display a thirst on the part of “modern” (mostly Western) world for spiritual experience, and with the revival and “resurgence” of the old-fashioned, aggressive methods of proselytistic activities (especially in Eastern Europe), what the world mission movement needs today is an understanding of mission as a reconciling task. And here the contribution –and the self-critical assessment– of both the Orthodox and the Pentecostals is essential. What, however, made this conference unique was the fact that it was held at the invitation of the Church of Greece and hosted by all the other local Churches. The decision of the Church of Greece to invite and host such an ecumenical Conference, the first ever to be held in an Orthodox setting, reveals a practical openness of that Church towards the ecumenical movement, and the WCC in particular, in the midst of problems of communication between the Orthodox Churches and the WCC. The well- known objections concerning a number of issues (from the decision-making proceedures and the forms of common prayer to ecclesiology) have recently led the WCC to review its policy with regard to the Orthodox, and to accept the recommendations of a “Special Commission on the Orthodox Presence in the WCC”3 to start a new era on the WCC-Orthodox relations. The Church of Greece, though one of the founders of the WCC, has for the last fourty years or so in effect limited its participation to the bare minimum. The present Archbishop of Athens and all Greece His Beatitude Christodoulos realized –if one interprets his thoughts from carefully phrased statements in almost all his synodical addresses, as well as his inaugural speech– that this practice was not fruitful at all for the Church.

3. For a detailed presentation and assessment from an Orthodox perspective of the significance of the Special Commission see Anastasia Vassiliadou, The Participation of the Orthodox in the WCC in the Light of the Recommendations of the Special Commission (M.Th. dissertation submitted in the Department of Theology of the Aristotle University of Thessaloniki, immediately after the 2005 Athens World Mission Conference, in Greek).

–645– PETROS VASSILIADIS

Rather it gave room to the most conservative, anti-ecumenical, and in some cases even fanatical segments within the Church of Greece, which in the long term would undermind her witness. His desire to lead his Church to change this unhealthy situation was clearly signaled three years ago in his openning address to an international symposium in Thessaloniki (1-3 June, 2003)4. With this in mind, and having been assigned the task of representing the Church of Greece in the Commission on World Mission Conference of WCC for the period between its 1998 Harare and 2006 Porto Alegre General Assemblies, I recommended (through the normal synodical proceedures) the invitation and hosting of the 2005 World Mission Conference, as a tangible sign of this new direction of our Church. And following a formal decision by the Holy Synod to host this important event, I put all my energy, together with a number of dedicated Church personell into the organization of this XIV World Mission Conference, counting the 1910 Edinburgh historic meeting as first. In many respects this event was a great success, despite the fact that on the local level a unique opportunity was lost by the Church of Greece to use the 2005 World Mission Conference (the agenda of which, as the Archbishop himself admitted, was set “with Orthodox sensitivities in mind”, a statement quoted many times in the “Listeners’ Reports5) to successfully lead her people to an ecumenical awareness and give a strong signal that Orthodoxy has a witnessing role to play in the wider community of Christians all over the world6. On a global level, that mission conference

4. The Proceedings of this symposium, with the Archbishop’s inaugural speech first, were published by the Apostoliki Diakonia, with the blessing of the Holy Synod, under the title “Orthodox Theology and Ecumenical Dialogue” (edited by the undersigned), Athens 2005. 5. See below. 6. Fearing the expected Old-Calendarist reactions and the tiny but vocal conservative minority within its flock, which on the very day of the closing “sending-out” section at the Areopagus, the very site where almost two thousand years ago St. Paul delivered his speech, organized an Anti-Conference, the Church of Greece at the last moment decided to give a low profile to its initiative.

–646– THE IMPORTANCE AND NECESSITY OF AN ORTHODOX-PENTECOSTAL DIALOGUE has been positively valued, among other minor things, as an important step towards an Orthodox-Pentecostal dialogue. After all, one of the purposes of the 2005 World Mission Conference, was to underline that all Christians are called in Christ to become reconciling and healing communities. A concrete manifestation of such a calling was therefore to create safe spaces for a fruitful dialogue between various theological traditions. One of the highlights of that event, as we shall see below, was these preliminary steps in regard to a serious theological dialogue between two traditions that at a first glance seem to occupy the extreme ends of the Christian spectrum: Orthodoxy and Pentecostalism. And that was a positive message from Athens. * * *

At a synaxis (the Greek - and to a certain degree Orthodox - name given to the conventional workshops in the world mission conference) under the title “Reconciliation and Mission. Orthodox and Pentecostal Perspectives” I was asked to introduce the subject from the Orthodox perspective. What follows is taken from that introductory statement of mine. The pneumatological dimension of our Christian identity is being slowly but steadily developed in ecumenical theology and in contemporary theology of mission. And to this end, the 2005 Mission Conference has contributed a great deal. Pneumatological emphasis is evident in both preparatory working documents: “Mission as ministry of reconciliation” and “Healing and Mission”7. In the ecumenical dialogue, of course, the consolidation of the trinitarian theology as a useful tool in almost all ecclesiological, sociological, moral etc., and above all missiological, reflections was further proof. The Trinitarian revolution in contemporary Christian theology, is strongly felt across denominational boundaries –from post-Vatican II Catholicism to Evangelicalism– and is in fact due to the rediscovery of the

7. Both these preparatory documents are now available in “You Are the Light of the World (Matthew 5:14). Statements on Mission by the World Council of Churches, 1980-2005, WCC Publications, Geneva 2005, pp. 90-126 and 127-162 respectively.

–647– PETROS VASSILIADIS theology of the Holy Spirit of the undivided Christian Church. And this rediscovery, at least in my view, has resulted in the abandonment of the old medieval (but also later) mission paradigm, which was founded on a Christocentric universalism, in some cases developed into a Christomonistic expansionism and an aggresive imperialism8. The second parameter is an increasing awareness of the liturgical dimension of our Christian self-understanding. In Athens the conference itself was organized with a liturgical flow in all its activities, something quite unusual in previous missionary events, let alone the slogan which was shaped in a prayerful manner, i.e. as an invocation of the Holy Spirit to heal and reconcile; in other words as a radical judgment to let the Holy Spirit to take the initiative in mission, not us (historical churches, missionaries, mission agencies etc.). The importance of liturgy is being underlined in post-modernity9 as a significant element of the Christian witness – perhaps not as central yet as the proclamation of the word, but certainly as a constitutive element. The exclusive emphasis of the old mission paradigm on the rational comprehension of truth, and as a result of it on the verbal proclamation of the Christian message, has given way to a more holistic understanding of mission in post-modernity10. In addition, a new holistic understanding of healing, even of a miraculous healing, widely (and for some successfully or effectively) practiced by Pentecostals, challenges –and of course is challenged by– an overwhelming rational attidude of modernism,

8. More on this in my “Beyond Christian Universalism: The Church’s Witness in a Multicultural Society”, in Yearbook of the Theological School of Thessaloniki, n.s. Department of Theology, Vol. 9 (1999), pp. 309-320. 9. Cf. my quite recently published books “Lex orandi – Liturgical Theology and Liturgical Renewal”, Idiomela 5: Indiktos, Athens 2005; and “Post-modernity and the Church. The Challenge of Orthodoxy”, Akritas, Athens 2002 (both in Greek). 10. Both these two dimensions are closely linked with the eschatological understanding of the Holy Spirit and the eschatological understanding of the Church. Eschatology constitutes the central and primary aspect of the Church. Hence the priority of the Kingdom of God in all ecclesiological considerations. Everything belongs to the Kingdom. The Church in her institutional expression does not administer all reality; she only prepares the way to the Kingdom, in the sense that she is an image if it.

–648– THE IMPORTANCE AND NECESSITY OF AN ORTHODOX-PENTECOSTAL DIALOGUE to which the majority of western Christianity was forced to surrender, or at least accommodate itself11. The rapid growth of the Pentecostal movement, with its emphasis on physical healing through the power of the Holy Spirit, will certainly challenge all secularized attitudes of Christianity. The rediscovery of excorcism, together with a renewed interest in demonology, will certainly be encountered with the Orthodox conception of healing (ú·ÛȘ) –beyond physical curing (ıÂÚ·›·)– and the openness of the Orthodox Churches to transcendent and awe-inpiring realities. So far so good. In order, however, to move forward, beyond the issues that unite Orthodoxy and Pentecostalism, it is necessary to establish a sound theological basis. We need to examine whether we insist on a universal proselytizing mission, or on a witness to the world of the Church’s eschatological experience. This was, in fact, made possible by the theology of the Holy Spirit. And this development was the result of the fundamental assumption of the Trinitarian theology, “that God in God’s own self is a life of communion and that God’s involvement in history aims at drawing humanity and creation in general into this communion with God’s very life”12. After all, one cannot overlook the fact that the Holy Spirit, in the Bible (but also in the early Patristic tradition13) is first and foremost eschatologically –(Acts 2:17ff) and communion– (2 Cor 13:13) oriented. Nor can one ignore the fact that from the time of the New Testament onwards two types of Pneumatology have been developed: one “historical” and one “eschatological”. The first type, the “historical”, is more familiar in the West to the present day, and understands the Holy Spirit as fully dependent on Christ, as being the agent of Christ to fulfill the task of mission. One clear result of this type of Pneumatology from the past history of the Church is the famous filioque controversy, but also the aggressive and expansionist attitude of

11. Peter Berger, a well-known sociologist, has described the attitude of the Church toward the modernist revolution in terms of two opposite positions: accomodation and resistance (P. Berger, “The Sacred Canopy. Elements of a Sociological Theory of Religion”, Doubleday, New York 1967, pp. 156ff.; also pp. 106ff). 12. I. Bria (ed.), “Go Forth in Peace”, WCC Publications: Geneva 1986, p. 3. 13. This is quite evident in the Orthodox hymns of the Feast of Pentecost.

–649– PETROS VASSILIADIS

Christian witness in more recent mission activities. The second type of Pneumatology has been more consistently developed in the East and understands the Holy Spirit as the source of Christ. It also understands the Church in terms more of coming together (i.e as the eschatological synaxis of the people of God in his Kingdom) than of going forth for mission14. Taking this second type of Pneumatology seriously into consideration, and building upon the eschatological understanding of the Church15, one necessarity concludes that the mission of the Church deals with the problem of ethics, i.e. the problem of overcoming the evil in the world, not primarily as a moral and social issue, but mainly –and for some even exclusively– as an ecclesial one. The moral and social responsibility of Christians, i.e. their mission in today’s pluralistic world, is the logical consequence of their ecclesial (i.e. eschatological) self-consciousness. This meens that mission is the outcome, not the primary of Christian theology. That is why for Orthodoxy what constitutes the essence of the Church is not her mission but the Eucharist, the Divine Liturgy;16 the mission is the meta-liturgy, the Liturgy after the Liturgy. The preparatory documents clearly underline

14. J. Zizioulas, “Implications ecclésiologiques de deux types de pneumatologie”, Communio Sanctorum. Mélanges offerts à Jean Jacques von Almen, Labor et Fides, Geneva 1982, pp. 141-154. 15. In the Orthodox Church even the episcopocentric structure of the Church is seen as an essential part of the eschatological vision of the Church. The bishop e.g. as the presiding primus inter pares in love over the eucharistic community, has very seldom been understood as a vicar or representative, or ambassador of Christ, but as an image of Christ. So with the rest of the ministries of the Church: they are not parallel to, or given by, but identical with those of, Christ (J. Zizioulas, “The Mystery of the Church in Orthodox Tradition”, One in Christ 24 (1988), pp. 294-303) 16. The imporance of Liturgy has been recently reaffirmed by cultural anthropologists as a constitutive element of all religious systems, and certainly of Christianity. The Eucharist, heart and center of Christian Liturgy, in its authentic perception is widely now accepted, especially within the ecumenical dialogues (multilateral and bilateral) as a proleptic manifestation of the Kingdom of God, as symbol and image of an alternative reality, which was conceived before all creation by God the Father in his mystical plan (the mysterion in the Biblical sense), was inaugurated by our Lord, and is permanently sustained by the Holy Spirit.

–650– THE IMPORTANCE AND NECESSITY OF AN ORTHODOX-PENTECOSTAL DIALOGUE reconciliation as the primary condition of the Eucharist, which thus automatically becomes a primary of mission17. The above two types of Pneumatology, together with the two ecclesiological and missiological perspectives which came out of them, survived to the present ecumenical era. In order to be consistent with the idea of “Common Christian Witness”, and more importantly faithful to the tradition of the undivided Church, today’s world mission needs to proceed to a theological synthesis of the above two types of Pneumatology, of ecclesiology, and above all of missionary theology. And this is something to which a serious Orthodox-Pentecostal theological dialogue can contribute a lot. Of course, Pneumatology cannot be relegated to an isolated doctrine. Pneumatology was always, and should always be, closely connected Christology, to such an extent to that one can now talk about a Christology pneumatologically conditioned and vice-versa. This comparatively new methodology in mission theology was strongly proposed mainly (but certainly not exclusively) by the Orthodox, who are experiencing a renaissance in missionary activity, but also –and consequently– in their attitude to mission. And in contemporary mission theology both these dimensions could not have found a stronger affirmation and a better application than in the slogan of the Athens World Mission Conference “COME HOLY SPIRIT, HEAL AND RECONCILE”. * * *

The above preliminary and very sketchy reflection was followed by similar views and concerns from the Pentecostal side, but mainly by enthusiastic interventions from renowned mission theologians who attended the synaxis. The necessity of an honest theological dialogue, which has of course to be preceeded by a loving encounter between Orthodoxy and Pentecostalism, is clearly attested in the “Listeners’ Reports” of the Athens 2005 World Mission Conference.

17. “Mission as Ministry of Reconciliation”, “You Are the Light of the World, WCC Publications, Geneva 2005, ¨ 30 p. 114.

–651– PETROS VASSILIADIS

After the adoption by the Executive Committee of the WCC of the recommendations of the “Special Commission on the Orthodox Presence in the WCC”, it was decided by the CWME to take seriously –and implement for the first time– the idea of consensus, which in turn resulted in abandoning the old practice of adopting official documents. The only document adopted by the Conference was a short “Letter from Athens to the Christian Churches, Networks and Communities”18. The “Listeners’ Reports”19, therefore, express the spirit of the conference and are the only reliable source to discover the general feelings, the atmosphere and the main concerns of the participants. Coming from a wide regional and denominational basis, these reports express, in one sense, the expectations of all those engaged in mission and the ecumenical dialogue, thus providing a platform for the future of mission and ecumenism. 8 out of 11 listeners –carefully selected “theologians and students of mission from all over the world and from various spiritual backgrounds to participate in the Athens conference with the intention to discern important trends”–20 have underlined the importance of the Orthodox- Pentecostal encounter in the conference (five of them directly and another three indirectly), which was, of course, made manifest in more than one way. Following the alphabetical order of these reports in the first IRM issue after the 2005 World Mission Conference we can glean the following remarks: Allan Anderson stated that “one of highlights of the conference…was the quite astonishing and well-attended dialogue between Pentecostals and Orthodox representatives in the final session”21, and concluded that “the rapprochement (of the Pentecostals) with Orthodox theologians

18. First published in IRM 94 (2005), pp. 322-325. 19. The entire July 2005 issue of the above IRM, No 374, was devoted to these reports under the general title “Athens 2005-Listeners’ Reports”, pp. 352-439. 20. From Jacques Matthey’s “Editorial” of the IRM 94 (2005), 319-321, p. 320. 21. Allan Anderson, “The Holy Spirit, Healing and Reconciliation: Pentecostal/Charismatic issues at Athens 2005”, IRM 94 (2005), p. 337.

–652– THE IMPORTANCE AND NECESSITY OF AN ORTHODOX-PENTECOSTAL DIALOGUE achieved in this dialogue was indeed noteworthy”22. J. Kwabena Asamoab- Gyadu was surprised by the fact that “the number of people who signed up to attend sessions dealing with Pentecostal issues was more than most”23. Dieter Becker discribed the encounter between the Pentecostals and the Orthodox as the first important issue24, and later in his report stated the following: “A notable feature of Athens conference was that it did not only look at Pentecostal experiences of healing in general but also tried to engage in discussion of the understanding of sin and health, demons and evil powers as the source of illness, and of mission as struggle against powers”25. Agnes in her “Reflector’s Report” “should highlight one or two more interesting and challenging aspects”26, including the Orthodox pneumatology, Michael Kinnamon wrote about “unusual encounters”, referring to a synaxis with Orthodox and Pentecostals27, whereas Valdir Raul Steuernagel noted that the conference “set to signal the strong willingness of the WCC to keep the Orthodox within the fellowship… and tried to integrate Evangelicals and Pentecostals”28. Finally, from an exclusively Orthodox perspective, Fr. Vasile Mihoc expressed his concern about the divergence between Orthodoxy (“being more or less ‘holistic’”) and Pentecostalism, whereas Anastasia Vassiliadou, representing also the youth, stated her feeling as follows: “Another very important highlight of the conference was the encounter between Orthodox and Pentecostals. Although this issue was discussed at only one synaxis –and very late in the conference, and for this reason it was not visible

22. Ibid. 23. J. Kwabena Asamoab-Gyadu, “Listening with African Ears. Reflections on the 2005 World Mission Conference in Athens”, IRM 94 (2005), p. 343. 24. Dieter Becker,“Listener’s Report ” IRM 94 (2005), p. 355. 25. Ibid., p. 362. 26. Anges Charles, “Reflector’s Report”, IRM 94 (2005), p. 367. 27. Michael Kinnamon, “Report on the World Mission Conference Athens 2005”, IRM 94 (2005), p. 388 28. Valdir Raul Steuernagel, “Reflections on the Athens Conference”, IRM 94 (2005), p. 428f.

–653– PETROS VASSILIADIS enough to all– the preliminary theological debate between two quite distanced traditions left very important promises for the future. Obviously the combination of Christology and pneumatology in the official theme and the theological outlook and orientation of the entire conference has greatly facilitated this very encouraging development”29. All these comments, coupled with the final assessment of the organizing body (CWME)30, which almost unanimously found the synaxis that initiated the Orthodox-Pentecostal dialogue as the real highlight of the 2005 Athens Mission Conference, need to be taken further by the respective Christian traditions. And if the “institutional” bodies –if one can use such a term for the charismatic Pentecostals– are not ready to embark to this journey, the theologians from both traditions need to take the theological discussion further31. One should never forget what the late Fr. George Florovsky, almost 60 years ago at the inaugural Assembly of WCC in Amsterdam, boldly stated: “It is not enough to be moved towards ecumenical reconciliation by some sort of strategy, be it missionary, evangelistic, social or other, unless the Christian conscience has already become aware of the greater challenge, by the Divine challenge itself. We must seek unity or reunion not because it might make us more efficient or better equipped...but because unity is the Divine imperative, the Divine purpose and design, because it belongs to the very essence of Christianity”32.

29. Anastasia Vassiliadou, “Discerning the Spirit of Athens”, IRM 94 (2005), p. 439. 30. The Commission on World Mission and Evangelism (CWME) met for the last time after the Athens Conference to assess among other things the Conference itself (Athens, May 16-18, 2005). 31. The (unofficial) Wesleyan-Orthodox theological dialogue, which has so far organized four meetings (cf. the preceedings of the first in S.T.Kimbrough, Jr [ed.], Orthodox and Wesleyan Spirituality, SVS Press, New York 2002), and earlier the (unofficial again) Eastern and Oriental Orthodox theological dialogue, have set a successful example. 32. W.A.Vissert Hooft (ed.), La Première Assemblée du Conseil Oecumenique des Eglises. Rapport officiel, Neuchâtel - Paris, 1948. Also in G. Florovsky, “The Doctrine of the Church and the Ecumenical Movement”, The Ecumenical Review, 2 (1950), 152-161.

–654– NACHHALTIGKEIT

REV. DR LUKAS VISCHER PROFESSOR EM. FOR ECUMENICAL THEOLOGY AT THE UNIVERSITY OF BERNE

icht zufällig wähle ich für diese Freundesgabe an Metropolit N Damaskinos das Thema der Nachhaltigkeit. In der ökumenischen Bewegung ist in den letzten Jahren das Bewusstsein dafür gewachsen, dass der Umgang des Menschen mit der Gabe von Gottes Schöpfung zutiefst gestört ist. Lange Zeit übersah man die Gefahren, die damit verbunden sind. Mit grosser Dankbarkeit denke ich heute an all die, die ihre Stimme erhoben und die Kirchen zur Umkehr aufriefen. Den orthodoxen Kirchen gebührt in diesem Chor der Zeugen ein besonderer Platz. Im Kampf für die Zukunftsfähigkeit der menschlicher Gesellschaft war und ist das Ökumenische Patriarchat ein verlässlicher Verbündeter, und im Institut von Chambésy stiess das Anliegen zu allen Zeiten auf Verständnis, mehr noch: auf aktive Unterstützung. Über alle Unterschiede hinweg, die Ost und West voneinander trennen, schafft dieses gemeinsame Engagement Bande der Freundschaft und Gemeinschaft. Denn wie sollten wir einander im Kampf um das von Gott gegebene Leben nicht nahe wissen?

1. ZUM BEGRIFF Mit Nachhaltigkeit oder gelegentlich auch Zukunftsfähigkeit wird der englische Begriff sustainability übersetzt. Was ist damit gemeint? Der Begriff ist seit einigen Jahren in aller Leute Mund und hat dementsprechend seine scharfen Konturen verloren. Umso wichtiger ist es, die Frage nach seiner eigentlichen Bedeutung aufzuwerfen. Was ist gemeint, wenn wir auf dem Hintergrund des christlichen Glaubens von Nachhaltigkeit sprechen? In der ökumenischen Bewegung ist der Begriff schon seit langem im Umgang, längst bevor er durch den sog. Brundtland-Bericht “Unsere gemeinsame Zukunft’ (1986) und später die Konferenz der Vereinten Nationen über Umwelt und Entwicklung in Rio de Janeiro (UNCED, 1992) populär wurde. Bereits vor mehr als dreissig Jahren wurde auf einer ökumenischen Konferenz im Anschluss an den Bericht des Club of Rome

–655– LUKAS VISCHER

“Grenzen des Wachstums’ eine ausgedehnte Diskussion darüber geführt (Bukarest 1974). Die erste Umschreibung, die damals formuliert wurde, sei hier in Erinnerung gerufen:

“Während einer kurzen Zeit in der jüngsten Geschichte pflegten einige Gesellschaften den Traum eines unbegrenzten Wachstums und setzten darauf, die Armut in der Welt überwinden zu können, nicht dadurch dass der Reichtum geteilt, sondern so gesteigert wird, dass allen Genüge getan werden kann. Jetzt erleben wir eine ernüchternde Rückkehr zur Realität. Wir beginnen einzusehen, dass die Zukunft uns einen sparsamen Umgang mit den Ressourcen und die Reduktion des wirtschaftlichen Wachstums auferlegt. Wir erwarten nicht mehr, dass die gesamte Menschheit je so leben kann wie heute die grössten Verschwender leben und wir glauben auch nicht mehr, dass der Überschuss der reichsten Länder die Wohlfahrt aller nach sich ziehen wird. Vielleicht liegt eine göttliche Ironie in dem Umstand, dass die technischen Errungenschaften, die einst der Vision immer grössren Reichtums Glaubwürdigkeit zu verleihen schienen, jetzt – durch den zunehmenden Verbrauch der Ressourcen, das Bevölkerungswa- chstum und die Verschmutzung des Planeten – dem Traum einer sorgenfreien und materiell gesicherten Zukunft ein Ende setzen. Unser Ziel muss eine widerstandsfähige und nachhaltige Gesellschaft sein, in der jedes Individuum dessen gewiss sein kann, dass seine Lebensqualität erhalten und verbessert werden kann.1

In der ökumenischen Diskussion wurde von Anfang grosses Gewicht darauf gelegt, dass “Nachhaltigkeit’ und “Gerechtigkeit’ nicht gegeneinander ausgespielt wurden. Die Vollversammlung des Ökumenischen Rates der Kirchen in Nairobi (1975) erklärte darum ausdrücklich, dass die Gesellschaft, für die die Kirchen sich heute einzusetzen haben, “gerecht’, “partizipatorisch’ und “nachhaltig’ zugleich sein müsse. Dieser doppelte Akzent muss auch heute massgebend bleiben. Einerseits müssen die Kirchen die Grenzen in Erinnerung rufen, die menschlicher Expansion in Gottes Schöpfung gezogen

1. Study Encounter 69,vol X, 4, 1974, p. 2.

–656– NACHHALTIGKEIT sind, andererseits dürfen sie keinen Zweifel darüber lassen, dass diese Grenzen nicht zum Anlass werden dürfen, die Forderung nach Gerechtigkeit gewissermassen in Klammern zu setzen. Nachhaltigkeit und Gerechtigkeit sind zwei Seiten derselben Medaille. a) Zunächst ist zu sagen, dass die Masse menschlicher Expansion in vielen Bereichen bereits erreicht sind und die Überschreitung in zahlreichen weiteren Bereichen vorauszusehen ist. Gewiss, Wissenschaft und Technik mögen uns noch manche Überraschungen bringen. Der Raum des Menschen kann sich in unerwarteter Weise ausdehnen. Die Möglichkeit hebt aber die Notwendigkeit nicht auf, dass die heutige Gesellschaft mit den Grenzen zu rechnen hat, die ihr gezogen sind. Sie ist mit der schwierigen Aufgabe konfrontiert, Masse zu bestimmen und einzuhalten, die nicht überschritten werden dürfen. Herman Daly sprach auf einer Tagung im Ökumenischen Institut Bossey von der Notwendigkeit einer “ökologischen Plimsoll-Linie’. Samuel Plimsoll (1824- 1898) schlug 1871 vor, an allen Frachtschiffen einen Strich anzubringen, der anzeigt, bis zu welchem Gewicht das Schiff geladen werden dürfe. Der Vorschlag wurde zuerst erbittert bekämpft, setzte sich aber schliesslich durch. Die “Plimsoll-line’ kann als Bild dienen: Himmel, Erde Luft und Meer dürfen nicht übermässig belastet werden2. Ihre Regenerationsfähigkeit darf nicht so strapaziert werden, dass sie künftigen Generationen ihre Dienste versagen. Einige Beispiele mögen dies illustrieren. Angesichts der drohenden Klimaveränderungen muss der Ausstoss von Treibhausgasen reduziert werden. Pro Kopf der Erdbevölkerung dürfen nicht mehr als 1,8 Tonnen CO2 in die Atmosphäre gelangen. Der Verbrennung fossiler Stoffe und damit den heutigen Formen der Mobilität sind darum von vornherein Grenzen gesetzt. Angesichts der zunehmenden Vergiftung des Bodens stellt sich heraus, dass der Viehbestand auf diesem Planeten überdimensioniert ist. Der heutige Fleischkonsum lässt sich nicht aufrechterhalten. Angesichts

2. Visser’t Hooft Memorial Consultation, Sustainable Growth – a Contradiction in Terms, Geneva 1993, S. 23 und 36.

–657– LUKAS VISCHER der Gefahren für die Gesundheit müssen Grenzwerte für manche Schadstoffe, die in der Luft abgelagert werden, festgelegt werden. Angesichts des Raubbaus in den Meeren muss der Fischfang drastisch eingeschränkt werden. In immer mehr Bereichen des Lebens erweist sich die Bestimmung derartiger Grenzen als unumgänglich. Die Herausforderung ist darum so gross, weil die Menschheit nicht mit einzelnen Grenzen, sondern mit ihrer gesamten Summe konfrontiert ist. Sie kann nicht ohne weiteres aus einem Bereich der Ausbeutung in einen andern ausweichen, sondern muss sich dem Gesamteffekt auf unser heutiges Leben stellen. Es kommt hinzu, dass uns die objektiven Masse letztlich nicht bekannt sind. Die Masse wirklicher Nachhaltigkeit können nicht ein für alle Mal festgelegt werden. Weil unsere Erkenntnis unvollständig ist, muss vieles offen bleiben. Nachhaltigkeit wurde mit Recht als ein “moving target’ (bewegliches Ziel) bezeichnet. Als vor dreissig Jahren zum ersten Mal von Nachhaltigkeit die Rede war, war die Gefährdung der klimatischen Bedingungen auf unserem Planeten noch nicht ins Bewusstsein getreten. In einer frühen Definition des Ökumenischen Rates der Kirchen konnte es noch – verhältnismässig harmlos – heissen: “Eine nachhaltige Gesellschaft muss sich auf ein Mass menschlicher Aktivitäten konzentrieren, das nicht in Frage gestellt wird durch die nie endenden, unvorhersehbaren und häufigen natürlichen Verränderungen des globalen Klimas3.” Darüber dass der Schaden genau umgekehrt verursacht werden könnte, wurde damals noch nicht reflektiert. Inzwischen steht uns dass Risiko des Klimawandels mit aller Deutlichkeit vor Augen. Zwingt uns aber die Erinnerung an jene frühe Zeit nicht zur Vorsicht? Wäre es nicht eine Arroganz gegenüber dem Schöpfer, die Grenzen, die wir erkannt zu haben glauben, voll auszunutzen. Der Ökumenische Rat der Kirchen sah gewiss richtig, als er damals ausdrücklich erklärte, dass die Nutzung der Ressourcen “merklich unter’ den erkannten Grenzen liegen müsse. “Eine Gesellschaft ist nicht nachhaltig,

3. Bukarest 1974, siehe oben Anmerkung 1.

–658– NACHHALTIGKEIT wenn die Nachfrage nach Nahrung nicht merklich unter dem Angebot liegt, das die globale Gesellschaft zu leisten vermag, und wenn der Ausstoss an Schadstoffen nicht merklich unter der Menge liegt, die die Oeko-Systeme zu absorbieren vermögen. b) Was heisst das für die Forderung nach Gerechtigkeit? Die Folgerung ist zwingend: ein höheres Mass an Solidarität ist erforderlich. Die Erwartung, dass Gerechtigkeit durch ökonomisches Wachstum erreicht werden kann, war wohl nie wirklich realistisch. Sie kann aber angesichts der ökologischen Krise auf alle Fälle nicht mehr aufrechterhalten werden. Die Menschheit muss sich zu einer gerechten Ordnung innerhalb der Grenzen, die ihr auferlegt sind, durchfinden. Die ökologische Kreise ist ein neuer Test für die Bereitschaft zu weltweiter Gerechtigkeit. Die ökologische Krise verschärft das Gefälle zwischen reicheren und ärmeren Nationen. Sie lässt das hässliche Gesicht der Ausbeutung noch hässlicher werden. Denn die übermässige Ausbeutung der Ressourcen durch die Industrienationen führt nicht nur dazu, dass die ökonomisch schwächeren Nationen zum Reichtum der reicheren Nationen beitragen, sondern dass sie darüber hinaus zu den ersten Opfern der ökologischen Zerstörung werden. Armut und Umweltzerstörung sind untrennbar miteinander verbunden. Echte Nachhaltigkeit kann darum nicht auf Kosten der ökonomisch schwächeren Nationen verwirklicht werden. Eine nachhaltige Gesellschaft zeichnet sich durch Solidarität aus. Dieses Gebot der Gerechtigkeit gilt auch für künftige Generationen. Wenn von der Verantwortung für künftige Generationen die Rede ist, richtet sich der Blick oft ausschliesslich auf die eigenen Nachkommen – unsere Kinder und Kindeskinder. Die Verantwortung gilt aber für die künftigen Generationen in allen Teilen der Welt. Was kann getan werden, damit die – noch immer rasant zunehmende – Weltbevölkerung überlebensfähig bleibt und auch tatsächlich überlebt? Nehmen wir es hin, dass sich die Lebens-und Überlebenschancen dieser Generationen immer weiter verringern? Oder halten wir an einer gemeinsamen Verantwortung für die Zukunft fest? c) Und schliesslich gehört zur Nachhaltigkeit die Dimension des Friedens.

–659– LUKAS VISCHER

Wenn aufgrund statistischer Berechnungen Voraussagen über die nächsten Jahrzehnte gemacht werden, wird in der Regel von einer “normalen’ Entwicklung ausgegangen. Kriegerische Auseinandersetzungen werden nicht einberechnet. Konflikte sind aber in hohem Masse wahrscheinlich, und jeder Konflikt bringt unausweichlich auch Folgen für die Umwelt mit sich. Konfliktvermeidung ist auch unter ökologischen Gesichtspunkten eine Priorität. Zugleich muss damit gerechnet werden, dass die schwindenden Ressourcen Anlass zu Konflikten geben werden. Wir haben im vergangenen Jahrzehnt Vorboten solcher Konflikte erlebt – die Auseinandersetzung zwischen Kanada und Spanien über Fischereirechte, Streit um Öl-und Gaslieferungen, Ansprüche auf den Zugang zu Wasser usw. Je knapper die Ressourcen werden, desto mehr Bereitschaft zu Verständigung und Konsensus ist erforderlich. Wenn wir Nachhaltigkeit auf diese Weise beschreiben, ist sofort klar, dass das Ziel einzig durch eine radikale Neuorientierung der Gesellschaft erreicht werden kann. Es geht um mehr als nur Korrekturen des gegenwärtigen Kurses. Wenn die zulässigen Masse respektiert werden sollen, können die Ansprüche, die die industrialisierte Welt heute an die Natur stellt, nicht aufrechterhalten werden. Nachhaltigkeit und wirtschaftliches Wachstum sind ein Widerspruch in sich selbst, und auch Nachhaltigkeit und Entwicklung lassen sich nicht ohne weiteres zu dem einen Begriff “nachhaltige Entwicklung’ verbinden. Der Begriff macht nur Sinn, wenn Entwicklung nicht quantitativ, sondern qualitativ verstanden wird, mit andern Worten: wenn es sich um eine Entwicklung handelt, die gleichzeitig die Ansprüche der Natur minimisiert und die Qualität der Solidarität erhöht. Die Kirchen haben die Aufgabe, die Herausforderung in ihrem gesamten Ausmass in Erinnerung zu rufen. Wenn sie die Zeichen der Zeit im Gehorsam gegenüber Gottes Geist lesen will, darf sie sich auf keine Abstriche einlassen, die sie akzeptabler machen.

2. EIN ANDERES VERHÄLTNIS ZUR SCHÖPFUNG Nachhaltigkeit wirft für die Kirchen tiefgreifende theologische Fragen auf. Wie ist es möglich gewesen, dass die Kirchen das grosse Zerstörungswerk,

–660– NACHHALTIGKEIT das in den letzten Jahrhunderten und vor allem in den letzten Jahrzehnten angerichtet wurde, nicht früher erkannt haben? Warum meldeten sich in den westlichen Kirchen zunächst nur wenige Warner wie Leonhard Ragaz, Albert Schweitzer oder Fritz Blanke zu Wort? Inzwischen hat sich in zahlreichen Kirchen ein neues Bewusstsein durchgesetzt. Warum aber so spät? Und warum gibt es nach wie vor Kirchen, die die ökologische Krise kaum zu berühren scheint? Es hängt vermutlich mit einem Verständnis des Verhältnisses von Gott, Mensch und Schöpfung zusammen, das in weiten Kreisen der Christenheit Verbreitung gefunden hat. Christliche Theologie hat sich im Laufe der letzten Jahrhunderte zunehmend ein Verständnis der Rolle des Menschen in der Schöpfung zu eigen gemacht, das nahezu unausweichlich zerstörerische Folgen mit sich bringt. Sie geht davon aus, dass Gott in seinem Heilswerk, wenn auch nicht ausschliesslich, so doch vornehmlich den Menschen im Auge hat. Gott hat die Welt um des Menschen willen geschaffen und wird sie um des Menschen willen zur Vollendjung bringen. So sehr von manchen christlichen Denkern zu allen Zeiten die Verantwortung des Menschen für die Schöpfung betont wurde, konnte sich doch die Meinung herausbilden, dass sie dem Menschen zu Füssen gelegt sei. Am unverblümtesten wurde diese These vom Zweiten Vatikanischen Konzil vertreten: “Es ist fast einmütige Auffassung der Gläubigen und der Nichtgläubigen, dass alles auf Erden auf den Menschen als seinen Mittel-und Höhepunkt hinzuordnen ist.”4 Der Mensch wird hier ausschliesslich als Gegenüber zur Schöpfung und nicht als ihr Teil gesehen. Die Schöpfung ist gewissermassen die Bühne, auf der sich das Drama der menschlichen Geschichte bis zu ihrer Vollendung vollzieht. Noch immer geistert in theologischen Äusserungen der Kirchen eine einseitige Interpretation von Gottes Auftrag in der ersten Schöpfungsgeschichte: “Seid fruchtbar und mehret euch, füllt die Erde und macht sie euch untertan (Genesis 1,28).” Noch immer kann es heissen, dass Gott hier den Menschen berufe, sein grosses Projekt in der Schöpfung auszuführen und zur Vollendung zu bringen. Indem er sich “die Welt untertan macht”, wird er zum

4. Pastorale Konstitution Gaudium et spes, ¨ 12.

–661– LUKAS VISCHER

Mitschöpfer. Er trägt durch die schöpferischen Kräfte, die er empfangen hat, dazu bei, dass die Anlagen, die in der Schöpfung verborgen sind, zur Entfaltung kommen können. Insbesondere wird dieser Satz nach wie vor zur Begründung der menschlichen Arbeit herangezogen. Obwohl der Text nichts davon sagt, wird angenommen, dass er sinngemäss zu ergänzen sei: “machet sie euch durch eure Arbeit untertan.” Aber ist das in Wirklichkeit gemeint? Der zweite Schöpfungsbericht redet anders. Dort heisst es, dass Gott den Menschen in den Garten Eden gesetzt habe, um ihn “zu bebauen und zu bewahren”. Die Meinung ist, dass Gott dem Menschen den Lebensraum gewährt, den er für sein Überleben benötigt. Er soll sich in dieser Welt – unter allen andern Geschöpfen, die ihm beigesellt sind – einrichten. Er soll sich seinen Lebensunterhalt beschaffen. Es besteht kein Grund anzunehmen, dass im ersten Schöpfungsbericht etwas anderes gemeint sein sollte. Auch hier ist die Absucht zu zeigen, dass Gott den Menschen in die Schöpfung hineinstellt und ihm den Auftrag gibt, sch in der Gemeinschaft mit den Mitgeschöpfen einzurichten. Es wird später nirgends in der Bibel von der Verwirklichung des angeblich von Gott gewollten menschlichen Projektes gesprochen. Die Geschichte des Menschen, von der wir in der Bibel erfahren, ist vielmehr die Geschichte des ständig neuen Abfalls von Gott, eine Geschichte, die Gott in seiner Gnade immer wieder auffängt und der Vollendung im Reiche Gottes näher bringt. Gewiss, der Mensch hat unter allen Geschöpfen eine hervorragende Stellung. Im Unterschied zu ihnen ist er in der Lage, auf Gottes Stimme zu hören und darauf zu antworten. “Gott, heisst es, segnete die Tiere”; nach der Erschaffung des Menschen heisst es aber: “und Gott segnete sie und sprach zu ihnen.” Der Mensch trägt eine Verantwortung, die keinem anderen Geschöpf gegeben ist. Er kann sie zu Gottes Ehre brauchen; er kann sie aber auch verspielen und hat sie in der Tat auch verspielt. Eine Spannung ist zwischen ihm und dem Rest der Schöpfung entstanden. Die Erde ist “um seinetwillen verflucht worden (Genesis 3)”. Sie steht ihm nicht mehr problemlos zur Verfügung, sondern leistet ihm Widerstand. Der Gedanke, dass der Mensch die Schöpfung vollende, lässt sich aufgrund des biblischen Zeugnisses nicht belegen. Gott sah, dass seine Schöpfung

–662– NACHHALTIGKEIT

“gut’ sei. Es heisst nirgends, dass es seine Aufgabe sei, sie “besser’ zu machen. Der Mensch ist berufen, Gott zu preisen. Er erfüllt seine hervorgehobene Stellung in der Schöpfung dadurch, dass er sich Gott zuwendet und seinem Namen die Ehre gibt. Er ist zum Partner der übrigen Geschöpfe bestimmt. Er soll sie nicht zu Objekten erniedrigen, sondern in der Gemeinschaft mit ihnen leben. Die erste Schöpfungsgeschichte zeigt, wie Gott von Schöpfungstag zu Schöpfungstag bestimmten Geschöpfen ihren Lebensraum zuteilt. Wie oft wird fraglos angenommen, dass die Tiere am fünften, der Mensch aber, die Krone der Schöpfung, am sechsten Tag erschaffen wurden. In Wirklichkeit sind sie am selben sechsten Tag erschaffen – demselben Lebensraum zugeteilt. Diese Sicht des Menschen in der Schöpfung hebt natürlich seine besondere Verantwortung nicht auf. Im Gegenteil, sie weist darauf hin, dass sie darin besteht, die Gemeinschaft der Geschöpfe nicht nur nicht zu zerstören, sondern zu erhalten. Gerade weil dem Menschen eine hervorgehobene Stellung zukommt, ist seine Verantwortung für die Gemeinschaft der Geschöpfe umso grösser Von besonderer Bedeutung ist in diesem Zusammenhang das biblische Sabbatgebot. Es enthält den Schlüssel zum Verständnis der Rolle des Menschen in der Schöpfung. Im Gegensatz zu der isolierten Aussage im ersten Schöpfungsbericht, aus der der angebliche Auftrag an den Menschen abgeleitet wird, kommt dem Sabbatgebot im Alten Testament zentrale Bedeutung zu. Dreizehn Mal wird es allein in den geschichtlichen Büchern wiederholt, und es kann kein Zweifel sein, dass dieses Gebot das Leben des jüdischen Volkes wie kaum ein anderes geprägt hat. “Sechs Tage sollst du arbeiten und all dein Werk tun; aber der siebente Tag ist ein Ruhetag, dem Herrn, deinem Gott geweiht. Da sollst du keine Arbeit tun, weder du noch dein Sohn, noch deine Tochter, noch dein Sklave, noch deine Sklavin, noch dein Vieh, noch der Fremdling, der in deinen Toren wohnt. Denn in sechs Tagen hat der Herr Himmel und Erde gemacht und das Meer und alles, was in ihnen ist, und er ruhte am siebenten Tage; darum segnete der Herr den Sabbattag und heiligte ihn (Exodus 20, 9-11).”

–663– LUKAS VISCHER

Das Gebot stellt eine direkte Beziehung zwischen Gottes Schöpfungswerk und dem Rhythmus des menschlichen Lebens her. So wie Gott am siebenten Tag ruhte und seine Schöpfung betrachtete, soll auch der Mensch ruhen und Gottes Werk preisen. Der menschlichen Aktivität sind von vornherein Grenzen gezogen. Sie dient dazu, des Menschen tägliches Brot zu beschaffen. Der Mensch hat letztlich ein betrachtendes, nicht ein schaffendes Verhältnis zur Schöpfung. Jesus hat an der legalistischen Einhaltung des Sabbatgebots Kritik geübt. Die tiefste Intention des Sabbats ist durch sein Kommen erfüllt. Gottes Sabbat ist angebrochen. Durch seine Gegenwart wird jeder Tag zum Sabbat. Das grosse Fest darf nicht durch bis ins einzelne ausgefeilte Gebote in Frage gestellt werden. Das heisst aber nicht, dass der Sabbat jetzt seine Bedeutung eingebüsst hätte. Eher das Gegenteil trifft zu: Indem Jesus das Gebot der Liebe radikalisiert, bringt er seine tiefste Bedeutung neu zur Geltung. Die erste Gemeinde wusste, was sie tat, als sie den gemeinsamen Gottesdienst am ersten tag der Woche, also am Tag der Auferstehung zu feiern begann. Sie stellte damit die gesamte Tradition des Sabbats in die Perspektive des neuen Lebens, das durch die Auferstehung ans Licht gebracht worden war. Wird aber in dieser Perspektive der Respekt vor Gottes Schöpfung nicht noch dringlicher? Ist nicht die Auferstehung Christi das Angeld auf die Erneuerung von Gottes Schöpfung? Wird nicht mit jedem Gottesdienst, vor allem jedem eucharistischen Gottesdienst, der Horizont des neuen Himmels und der neuen Erde sichtbar?

3. WAS HEISST NACHHALTIGKEIT IM LEBEN DES CHRISTEN? Was heisst das nun für das christliche Leben? Angesichts der zunehmenden Zerstörung, die auf unserem Planeten angerichtet wird, kann es sicher nicht genügen, Analysen zu erstellen, theologische Fehlurteile zu benennen und warnende Erklärungen abzugeben. Die entscheidende Frage ist, inwieweit sich das Bewusstsein der ökologischen Krise in einer veränderten Lebensweise niederzuschlagen beginnt. Das Verständnis der Rolle des Menschen in der Schöpfung ist ja nicht nur eine Angelegenheit der Theorie,

–664– NACHHALTIGKEIT sondern hat weitreichende Folgen für das Verhalten des Menschen. Es hat oft genug zur Begründung von bestimmten Verhaltensweisen gedient. Die Verantwortung für die Bewahrung der Schöpfung muss darum notwendigerweise in einem entsprechenden Lebensstil Ausdruck finden. Dazu drei Bemerkungen: a) Wenn die erste Bestimmung des Menschen der Lobpreis Gottes ist, muss dafür auch Zeit eingesetzt werden. Der Lobpreis hat Vorrang vor dem menschlichen Tätigsein. Die christliche Kirche hat darüber während Jahrhunderten keinen Zweifel aufkommen lassen. Anbetung kommt vor der menschlichen Arbeit. Die vita meditativa ist der vita activa überlegen und ihr vorgeordnet. Erfüllung liegt in der Begegnung mit Gott. Sie lässt sich letztlich nicht durch die Verwirklichung eines “Lebensprojekts’ erreichen. Die Reformatoren sprachen mit Nachdruck davon, dass der Mensch durch Gnade und nicht durch Werke gerechtfertigt werde. Das christliche Leben wurde dementsprechend als Akt der Dankbarkeit für Gottes Akt der Befreiung verstanden. Ist aber diese Dimension der Dankbarkeit nicht ständig gefährdet? Wird sie nicht ständig von andern, angeblich wichtigeren Prioritäten aufgesogen? Werden Zeiten der Stille und des Gebets nicht ständig von den Anforderungen des Alltags überflutet? b) Die zweite Bestimmung ist der Dienst an der Gemeinschaft. Jesus rückt das doppelte Gebot der Liebe zu Gott und dem Nächsten in den Mittelpunkt seiner Botschaft. Der Mensch findet seine Erfüllung darin, dass er sich in den Dienst des Nächsten stellt. So einfach und auf dem Grund der Schrift unbestreitbar diese Aussage ist, so schwierig ist es, sie umzusetzen. Die Werte, die sich aufgrund des Gebotes der Nächstenliebe ergeben, stehen nicht nur im Widerspruch zur Eigenliebe, die den Menschen zu allen Zeiten gekennzeichnet hat, sondern stossen sich an den Werten, die das gesellschaftliche und insbesondere das wirtschaftliche Leben beherrschen. Die christlichen Werte der Solidarität, des Teilens und der Fürsorge für die Schwachen werden gewiss im Prinzip hochgeschätzt, kommen aber in Wirklichkeit im besten Fall als Korrektiv zum Zuge. Der wirtschaftlichen Aktivität liegt erklärtermassen die Motivation des Selbstinteresses zugrunde. Um für die Geamtökonomie relevant zu sein,

–665– LUKAS VISCHER müssen Arbeit und Produktion Gewinn bringen. Solidarität, Teilen und Fürsorge haben in diesem Prozess prinzipiell keinen Platz. Wie wird aber die Gesellschaft die Krisen, von denen sie erschüttert wird, überleben können, wenn nicht genügend Kräfte vorhanden sind, die aus dem Dienst an der Gemeinschaft die absolute Priorität ihres Lebens machen? Der Lebensstil der Nachhaltigkeit muss sich durch eine neue Verteilung der verfügbaren Zeit auszeichnen. Er muss der Sogwirkung des auf Produktion und Konsum ausgerichteten Lebens widerstehen und Raum freihalten für die Bedürfnisse der Nächsten, wer immer sie seien. c) Die Voraussetzung für diese Neuorientierung des Lebens ist schliesslich die Reduktion der Ansprüche auf die Ressourcen der Erde. Nur wer frei ist von der Verfallenheit an materielle Güter, kann für andere wirklich offen sein. Nur in der Zurückhaltung gegenüber der Schöpfung kann ihre Schönheit wirklich wahrgenommen werden. Die heutige aggressive Aus- beutung des Planeten richtet nicht nur Zerstörung an, sondern verunmöglicht letzten Endes die gesunde Beziehung sowohl zur Schöpfung als Ganzer als auch zu unseren Mitmenschen. Jesus war sich darüber offensichtlich im Klaren. Wo immer er Menschen begegnet, richtet sich seine Aufmerksamkeit in erster Linie auf die Fesseln, durch die sie an sich selbst gekettet sind. Wo immer er in die Nachfolge ruft, muss sich ein Prozess der Loslösung vollziehen. Jesus warnt vor allem vor den Gefahren des Reichtums. Er sieht die Schranken, die den Reichen von denen trennt, die auf menschliche Zuwendung angewiesen sind. Er warnt vor der Sorge um den nächsten Tag und lehrt seine Jünger, um nicht mehr als das “tägliche Brot’ zu bitten. Das Leben in der Nachfolge ist ein Leben in der unmittelbaren Gemeinschaft mit Gott und miteinander. Weil Christen der Gemeinschaft die Priorität einräumen, suchen sie die Freiheit von materiellen Gütern. Sie wissen, was “genug’ ist. Basilius der Grosse sprach vom christlichen Leben als einem Leben in der Genügsamkeit (kat’autarkeian). Der Ruf zu einem asketischen Leben war in der Kirche bis tief in die Neuzeit selbstverständlicher Teil des christlichen Lebens. Auch die Reformatoren unterschieden sich in dieser Hinsicht nicht von der Tradition. Sie übten zwar scharfe Kritik an der Vorstellung, dass sich das Heil durch

–666– NACHHALTIGKEIT asketische Übungen verdienen lasse. Sie verwarfen den Gedanken eines besondere geistlichen Standes, der Gott wohlgefälliger wäre als Christen, die in der Welt leben. Sie waren sich aber einig darüber, dass die eigenen Bedürfnisse des Nächstenliebe untergeordnet bleiben müssen.. Die Schranken des einfachen Leben wurden erst in späterer Zeit durchbrochen. Die Grenzen, an die die heutige Gesellschaft stösst, führt uns die Relevanz dieser asketischen Tradition des Christentums neu vor Augen. Es gehört m.E. zu den dringlichen geistlichen Aufgaben, sie für unsere Zeit zu erneuern. Es geht letztlich nicht allein darum, auf die Herausforderung der Nachhaltigkeit zu antworten, sondern auf die Radikalität des Evangeliums zu hören. 18. Mai 2006

–667–

OUVKE,TI PRO,SW; EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG

URS VON ARX PROF. DR. THEOL. DR. H.C. GEBOREN

METROPOLIT DAMASKINOS IN FREUNDS CHAFTLICHER VEREHRUNG UND DANKBARKEIT GEWIDMET 1. Ältere Altkatholiken, die eine Ahnung vom ökumenischen Anliegen ihrer Kirche haben, wie es sich seit den frühen 1870er Jahren herauskristallisiert hat, verbinden mit dem Namen und der Person von Metropolit Damaskinos unwillkürlich den theologischen Dialog, den die Gesamtorthodoxie und die Utrechter Union der altkatholischen Kirchen vor gut 20 Jahren auf Kommissionsebene beendet haben. Damaskinos (Papandreou) hat nach den Metropoliten Iakovos (Tzanavaris) und Irineos (Galanakis)im Jahr 1980 das Co-Präsidium der Gemischten Orthodox-Altkatholischen Theologischen Kommission übernommen1 und bis zum Abschluss der Kommissionsarbeit innegehabt. Zudem hat er mit der Hilfe des Sekretariats des von ihm geleiteten Orthodoxen Zentrums des Ökumenischen Patriar- chats in Chambésy/Genf (das übrigens drei Kommissionssitzungen beher- bergt hat) dafür gesorgt, dass die vollständige Dokumentation der letzten vier der insgesamt sieben Vollversammlungen jeweils in einer für die Weiterarbeit hilfreichen Weise vorlag2. Und schliesslich hat er gegen Ende

1. Ähnlich wie Metropolit Iakovos (Bonn) vor der ersten Zusammenkunft der Gemischten Kommission in Morschach SZ im Herbst 1974 entschlafen war (1971), war auch der erste altkatholische Co-Präsident, Bischof Prof. Dr. Urs Küry (Bern), zuvor von seinem Amt zurückgetreten (1972); die Internationale Altkatholische Bischofskonferenz (IBK) bestimmte dann seinen Nachfolger Léon Gauthier zum Co-Präsidenten. 2. Er hat zudem noch vor dem Abschluss des Dialogs – im Blick auf die 3. Vorkonziliare Panorthodoxe Konferenz im Spätherbst 1986 in Chambésy GE– einen Band mit den damals vorliegenden Texten der von der Gesamtorthodoxie geführten theologischen Dialoge (auf griechisch) veröffentlicht: Theologikai Dialogoi. Mia Orthodoxos Prooptike (Dialogos 1), Thessaloniki 1986. Später erschien, in Ausführung eines beim Abschluss des Dialogs geäusserten

–669– URS VON ARX der Kommissionsarbeit und darüber hinaus immer wieder die potentielle Bedeutung des Dialogs, sollte er zum Ziel der gegenseitigen Erkenntnis und Anerkennung von Einheit und Gemeinschaft im Glauben führen, herausgestellt, andererseits aber auch auf die aus orthodoxer Perspektive bestehenden Probleme und noch offenen Fragen hingewiesen hat3. Ich fasse im Folgenden die wichtigsten Punkte zusammen. Der fundamentale Ausgangspunkt war für Metropolit Damaskinos die im theologischen Dialog herausgestellte gemeinsame biblisch-patristische Basis des Glaubens der beiden Gesprächspartner, wie sie aus den 26 Konsenstexten hervorging, die 1975-1987 auf den sieben Vollversammlungen der Gemischten Kommission erarbeitet wurden. Jeder Text schliesst nämlich mit der Klausel: “Der obige Text über... gibt nach Auffassung der Gemischten Orthodox-Altkatholischen Theologischen Kommission die Lehre der Orthodoxen und der Altkatholischen Kirche wieder.” Dabei war das Ziel des Dialogs nicht “die erschöpfende Niederschrift einer Art gemeinsamen “Glaubensbekenntnisses‘ zu jedem Thema”, sondern nur “die erschöpfende

Wunsches (vgl. Una Sancta 42, 1987, 338), auf altkatholischer Seite eine (mit einer theologi- schen Einführung von Herwig Aldenhoven versehene) Textsammlung: URS VON ARX (Hg.), Koinonia auf altkirchlicher Basis. Deutsche Gesamtausgabe der gemeinsamen Texte des orthodox-altkatholischen Dialogs 1975-1987 mit französischer und englischer Übersetzung, Beiheft zu Internationale Kirchliche Zeitung (= IKZ) 79 (1989), 229 S. Die Texte liegen zudem in deutsch-, englisch- und italienischsprachigen Sammelbänden ökumenischer Dialoge auf Weltebene vor. Vgl. auch noch Orthodoxes Forum 4 (1990) 238-291. 3. Vgl. vor allem METROPOLIT DAMASKINOS, Ansprache des orthodoxen Ko-Präsidenten, in: Una Sancta 42 (1987) 334-339 [leicht gekürzte Fassung der Schlussansprache vom 18. Oktober 1987 in Kavala; ein noch kürzerer Auszug erschien auch in: IKZ 78 (1988) 44- 47]; DERS., Der orthodox-altkatholische Dialog, in: IKZ 78 (1988) 79-89 [Vorlesung, gehalten am 4. Februar 1988, im Zusammenhang mit der Verleihung der Ehrendoktorwürde durch die Universität Bern am 5. Dezember 1987]; DERS., Theologischer Konsens und kirchliche Gemeinschaft. Die Einheit zwischen der Orthodoxen und der Altkatholischen Kirche, in: IKZ 79 (1989) 44-52 [Referat auf der 27. Internationalen Altkatholischen Theologenkonferenz in Innsbruck, September 1988]; DERS., Die Bedeutung der Utrechter Union aus orthodoxer Sicht, in: Orthodoxes Forum 4 (1990) 139-149 [Festansprache auf der Hundertjahrfeier der Utrechter Union am 22. September 1989 in Utrecht]. In den auf diese Texte bezogenen Anmerkungen nenne ich nur das kursivierte Stichwort mit Seitenzahl.

–670– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG

Untersuchung und Ausarbeitung der überlieferten theologischen Gegensätze..., damit aufgrund der gemeinsamen kirchlichen Tradition der ersten Jahrhunderte die Übereinstimmung im gemeinsamen Glauben festgestellt... wird»4. Freilich erwecken die sieben unterschiedlich umfangreichen Textgruppen “Gotteslehre”, “Christologie”, “Ekklesiologie”, “Soteriologie”, “Sakramentenlehre” und “Eschatologie” doch den Eindruck eines knappen Kompendiums der Glaubenslehre; aber das Hauptgewicht ruht auf der Ekklesiologie bzw. den Vollzügen des Lebens der Kirche. Das legt auch der abschliessende, nun auch in die Zukunft weisende und daher wichtigste Text “Kirchengemeinschaft: Voraussetzungen und Folgen” nahe. Denn um die erhoffte kirchliche Gemeinschaft ist ja der Dialog überhaupt in der Breite aufgenommen worden, und zwar in Fortsetzung, Klärung und Vertiefung der bisherigen, bis in die frühen 1870er Jahre zurückreichenden Gespräche5. Angesichts des visionären Ziels, die Entfremdung der Kirche in Ost und West auf der Grundlage der gemeinsamen Berufung auf die Alte Kirche zu überwinden und zu heilen, konnte der Metropolit auch vom Modellcharakter des altkatholisch-orthodoxen Dialogs für die anderen bilateralen Dialoge, welche die Orthodoxie mit den anderen (westlichen) Kirchen führt, sprechen und gleichzeitig auf die damit verbundene Verantwortung hinweisen:

“Gott, unseren Kirchen und der ganzen christlichen Welt gegenüber haben

4. Ansprache [vgl. Anm. 3], 335. Vgl. dazu die für alle von der Orthodoxie geführten Dialoge geltende Vorgabe, wie sie 1986 im Text “Die Beziehungen der Orthodoxen Kirche zur gesamten christlichen Welt” formuliert wurde: “Die in den Dialogen befolgte Methode will einerseits für alle aus der Vergangenheit ererbten oder erst vor kurzem entstandenen theologischen Divergenzen eine Lösung bieten und andererseits nach den gemeinsamen Elementen des christlichen Glaubens suchen.” Vgl. Die Beschlüsse der III. Vorkonziliaren Panorthodoxen Konferenz, Una Sancta 42 (1987) 8; vgl. auch Orthodoxes Forum 5 (1991) 334. 5. Vgl. dazu von altkatholischer Seite etwa WERNER KÜPPERS, Stand und Perspektiven des altkatholisch-orthodoxen Dialogs, in: IKZ 62 (1972) 87-114; URS VON ARX, Kurze Einführung in die Geschichte des orthodox-altkatholischen Dialogs, in: Koinonia [wie oben Anm. 2], 11-26.

–671– URS VON ARX wir eine Verantwortung übernommen, die ungeheuer gross ist,. Würde uns gelingen, die Gemeinschaft zwischen unseren Kirchen auf der Grundlage der theologischen Arbeit zu verwirklichen, könnte unser Vorgehen eine paradigmatische Bedeutung für die Einheitsbemühungen aller Kirchen bekommen. Gelingt es uns aber nicht, den theologischen Konsens in die kirchliche Wirklichkeit umzusetzen, wage ich es nicht, die begründete Resignation, die unser Versagen hervorrufen würde, hier auszumalen...”6

2. Sind nun diese “überlieferten theologischen Gegensätze” durch die 26 Konsenstexte hinreichend überwunden, sind die Differenzen geklärt worden in dem Sinn, dass sie Kirchengemeinschaft nicht behindern? Grundsätzlich gilt:

“Jedenfalls haben wir gemeinsam die Frage beantwortet, dass unsere Unterschiede im Sinne von verschiedenen legitimen Traditionen des Ostens und des Westens zu verstehen sind und nicht als Trennungen in der einen Tradition des Glaubens selbst. Wir haben uns in unserer ursprünglichen Verwandtschaft, in unserer gemeinsamen Vergangenheit wiedergefunden. Wir sind dessen bewusst geworden, dass der Osten und der Westen trotz all ihrer Besonderheiten organisch zur einen Christenheit gehören.”7

6. Konsens, 52. Vgl. im weiteren METROPOLIT DAMASKINOS, Ansprache bei der Eröffnung der letzten Vollversammlung am 13.10.1987, vgl. Protokoll der 7. Vollversammlung der Gemischten Theologischen Kommission für den orthodox-altkatholischen Dialog, Kavala, 12.-19. Oktober 1987, Typoskript, 66. Siehe auch seine erste Begrüssungsansprache als Co-Präsident der Gemischten Kommission 1981 in Sagorsk (heute wieder Sergiev Posad): “Zum Schluss möchte ich die Wirklichkeit unseres Dialogs betonen, welche darin besteht, dass es im Fall seines gewünschten und erhofften Erfolgs erwiesen ist, dass die Wiederherstellung der vollen Einheit zwischen zwei Kirchen möglich ist, welche in verschiedenen Traditionen und historischen Linien stehen [phoreon diaphoron paradoseon kai historiku parelthontos], so dass auf diese Art ein Vorbild für die Heilung der Trennung zwischen Ost und West entsteht.» Vgl. Protokoll der 4. Vollversammlung der Gemischten Theologischen Kommission für den orthodox-altkatholischen Dialog, Sagorsk-Moskau, 15.-22. September 1981, Typoskript, 8. Ähnlich äusserte er sich auch 1983, vgl. Protokoll der 5. Vollversammlung der Gemischten Theologischen Kommission für den orthodox- altkatholischen Dialog, Chambésy-Genf, den 3.-10. Oktober 1983, Typoskript, 42. 7. Dialog [vgl. Anm. 3], 87.

–672– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG

2.1 Allerdings mischten sich in die positiven Betrachtungen des Metropoliten auch immer wieder Anfragen an die konkrete Verwirklichung dessen, was als gemeinsame altkirchliche Grundlage von der Gemischten Kommission festgestellt und formuliert wurde. Eine Anfrage war schon seit Jahrzehnten mehr oder weniger deutlich im Raum: die sog. Interkommunion zwischen Altkatholiken und Anglikanern. In den Äusserungen des Metropoliten tau- cht dieser Punkt erstmals in der Eröffnungsansprache zur 5. Vollversammlung 1983 auf, und zwar im Rahmen einer kurzen Reflexion über den Interdepen- denz von Dialogen, die eine Kirche mit anderen führt8. Auf diese Problematik und ihren Ort im Dialog von 1975-1987 gehe ich später eigens ein.

2.2 Eine Verschärfung solcher Anfragen brachte dann die 1985 zwischen der Altkatholischen Kirche Deutschlands (AKD) und der Evangelischen Kirche Deutschlands (EKD) getroffene “Vereinbarung über eine gegenseitige Einladung zur Teilnahme an der Feier der Eucharistie”, die nach dem Ablauf einer Sperrfrist anfangs Juni 1985 einer weiteren Öffentlichkeit bekannt gegeben wurde. Sie hat die beiden letzten Vollversammlungen von 1985 und 1987 überschattet und bildete immer wieder ein Anlass besorgter Kommentare des Metropoliten. In diesem Fall stimmten ihm auch die (nicht-deutschen) altkatholischen Kommissionsmitglieder zu. Die IBK sah sich nicht in der Lage, die Vereinbarung (nachträglich)9 zu billigen. Die Kontroverse um die AKD-EKD-Vereinbarung führte übrigens zur bisher grössten internen Krise der Utrechter Union, eine Krise, die überdies noch durch die wenig später einsetzende und kontroverse Diskus-

8. Protokoll der 5. Vollversammlung [wie Anm. 6], Typoskript, 40. 9. Gemäss einer seit der Konstituierung der Utrechter Union im Jahre 1889 [vgl. Anm. 22] geltenden Regelung gehen die altkatholischen Bischöfe anderen Kirchen gegenüber keine Verpflichtungen ein, ohne dass diese vorher im Kreis der Bischöfe beraten und von ihnen allen gebilligt worden ist. Da die IBK erst nachträglich zur Vereinbarung Stellung nehmen konnte, geriet sie in eine ekklesiologisch unmögliche Situation, da sie zur Durchsetzung ihrer Nichtbilligung der Vereinbarung über keine Jurisdiktion gegenüber einer Ortskirche verfügt.

–673– URS VON ARX sion über die Frauenordination und über das gemeinsame Vorgehen in dieser Sache genährt wurde.

2.3 Einen Niederschlag dieser Probleme manifestierte sich in der Stellungnah- me zum Dialog mit den Altkatholiken, den die 3. Vorkonziliare Panorthodoxe Konferenz vom 28. Oktober – 6. November 1986 in Chambésy GE zum Oberthema “Die Beziehungen der Orthodoxen Kirche zur gesamten christlichen Welt” formulierte – hinter der man auch die Hand des Sekretärs für die Vorbereitung des Heiligen und Grossen Konzils erkennen kann. Einerseits wird Genugtuung über den bisherigen Verlauf des theologischen Dialogs zum Ausdruck gebracht. Andererseits heisst es:

“Unsere Konferenz ist der Meinung, dass für eine umfassendere Auswertung der Dialogergebnisse zwei wesentliche Aspekte nicht ausser Acht gelassen werden dürfen: (a) die Aufrechterhaltung der alten Interkommunionspraxis der Alt- Katholischen Kirche mit der Anglikanischen Kirche sowie die neueren Tendenzen zu einer ähnlichen Praxis mit der Evangelischen Kirche in Deutschland. Diese Tendenzen schwächen die Bedeutung der gemeinsam unterzeichneten ekklesiologischen Texte ab; (b) die Schwierigkeiten, die die Alt-Katholische Kirche hat, die Theologie der gemeinsam unterzeichneten Lehrtexte voll in ihr Leben einzuführen und in die Praxis umzusetzen. Diese zwei Fragen müssen von den zuständigen Stellen der Orthodoxen Kirche auf mögliche ekklesiale und ekklesiologische Konsequenzen geprüft werden, damit die ekklesiologischen Bedingungen für die Wiederherstellung der vollen kirchlichen Gemeinschaft mit den Alt-Katholiken so bald wie möglich festgelegt werden können...”10

Hinsichtlich des ersten Punktes muss die “Interkommunion” der Utrechter Union mit den Anglikanern (zu der ich mich, wie gesagt, später noch

10. Die Beschlüsse der III. Vorkonziliaren Panorthoxen Konferenz, in: Una Sancta 42 (1987) 4-28, hier 10; vgl. auch Orthodoxes Forum 5 (1991) 329-356, hier 335f.

–674– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG

äussern werde) unterschieden werden von der Eucharistievereinbarung zwischen den deutschen Altkatholiken und der EKD. Hier geht es theologisch u.a. um die Frage des Zusammenhangs zwischen eucharistischer und kirchlicher Gemeinschaft.

2.3.1 Die Internationale Altkatholische Bischofskonferenz (IBK) hat 1992 in einer Erklärung “Eucharistiegemeinschaft und kirchliche Einheit” festgehalten: “In der Eucharistie macht uns Christus immer wieder zu einem Leib, seiner Kirche. Eucharistische Gemeinschaft ist also grundsätzlich kirchliche Gemeinschaft und schafft sie immer wieder neu.”11 Damit distanziert sie sich von einer ökumenischen Strategie, die für eine schrittweise Annäherung bisher getrennter Kirchen plädiert und die gemeinsame Eucharistie (englisch etwa eucharistic sharing) schon dann vorsieht, wenn ein gewisses, vorläufiges Mass an Konsens in der Glaubenslehre erreicht ist. Anders gesagt: Die IBK sieht den Ort der gemeinsam gefeierten Eucharistie im Kontext einer gestuften “Vervollkommnung” der nie völlig verlorenen Kirchengemeinschaft nicht in den Anfangsphasen dieses Modells. Diese Erklärung der IBK ist im Zusammenhang mit der “Nichtbilligung” der besagten Vereinbarung zu sehen. Nun scheint diese aber auch ihre Valenz irgendwie verloren zu haben12, da sich die auf deutscher altkatholischer Seite erwarteten Entwicklungen in der EKD nicht erfüllt haben. Insofern könnte dieses Problem heute entschärft sein, und ich gehe im Folgenden nicht mehr darauf ein13.

11. IKZ 84 (1994) 62f. Im Protokoll der IBK findet sich zudem die Bemerkung: “Zum eucharistischen Glauben der Kirchen der Utrechter Union siehe Utrechter Erklärung von 1889; Stellungnahmen der Altkatholischen Kirchen zu BEM; Gemeinsamer altkatholisch- orthodoxer Dialogtext über die Eucharistie.” 12. Vgl. IKZ 95 (2005) 62-65; KNA-ÖKI 23, 7.6.2005, 15-19. 13. Eine andere Frage als eine offizielle zwischenkirchliche Vereinbarung über eucharistische Gemeinschaft (auf welcher gemeinsamen Glaubensgrundlage auch immer) ist die Frage der Kommunion von einzelnen Getauften, die nicht zur altkatholischen Kirche gehören, in einer altkatholischen Eucharistiefeier. Sie ist zwar nicht (bleibende und sichtbare) “Communio” im strikten Sinn, aber sie könnte gerade in der konfessionell völlig durchmischten,

–675– URS VON ARX

2.3.2 Hinsichtlich des zweiten Punktes hat die 27. Internationale Altkatholische Theologenkonferenz, die sich im September 1988 in Innsbruck über die 26 orthodox-altkatholischen Konsenstexte informieren liess, die altkatholischen Bischöfe ersucht, sich beim Metropoliten Damaskinos zu erkunden, an was für (weitere?) Schwierigkeiten denn hier gedacht sei14. Ob die Anfrage je erfolgte und ob eine Antwort eintraf, entzieht sich meiner Kenntnis. Wird, was hier im Blick ist, etwa aus Andeutungen des Metropoliten über Differenzen einigermassen greifbar, die nicht schon in der Vorberei- tungsphase des Dialogs durch Klarstellungen der IBK aus dem Weg geräumt wurden15, sondern die weiter bestehen? In seiner Schlussansprache in Kavala 1998 sagte er:

“So wurde in Fragen differenzierter kirchlicher Praxis wegen der unterschiedlichen Bewertung ihrer theologischen Grundlage, wie z.B. in der Frage der Beziehung der Sakramente der Taufe, der Firmung und der Eucharistie oder in der Frage der Voraussetzungen der Teilnahme an der Eucharistie usw., die Übereinstimmung der Kommission über das theologische Prinzip niedergeschrieben und die unterschiedliche Praxis als anpassungsbedürftig an den authentischen Inhalt des theologischen Prinzips der gemeinsamen patristischen Tradition festgehalten.”16

In einem anderen Kontext führt der Metropolit ein längeres Zitat aus dem abschliessenden Konsenstext “Kirchengemeinschaft: Voraussetzungen und Folgen” an: zudem aber auch zunehmend unkirchlichen Gesellschaft, in der die Altkatholiken wie auch andere Christen leben, nicht auf eine verantwortliche Weise a priori verboten werden. Hier liegt – im vorausgesetzten Kontext ernsthafter und verbindlicher ökumenischer Bemühungen – so etwas wie eine ekklesiale Grauzone vor, aus der sich weder allgemeine Regeln ableiten noch allgemeine Verbote plausibel machen lassen. 14. Erklärung der 27. Internationalen Altkatholischen Theologenkonferenz, in: IKZ 79 (1989) 78f. 15. Entscheidend waren hier u.a. der sog. “Glaubensbrief” und die “Erklärung zur Filioque- Frage “ der IBK; vgl. IKZ 61 (1971) 65-70. 16. Ansprache [vgl. Anm. 3], 336.

–676– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG

“Folge und Ausdruck der gemeinsam erkannten Glaubensgemeinschaft ist die volle, liturgisch-kanonische Gemeinschaft der Kirchen, die Verwirklichung der organischen Einheit in dem einen Leib Christi. Die liturgischen und die kanonischen Folgen, die sich aus der kirchlichen Gemeinschaft ergeben, werden von der Kirche auf Grund der Überlieferung der ungeteilten Kirche geklärt und geregelt. Diese Gemeinschaft bedeutet keine Uniformität in der liturgischen Ordnung und in den kirchlichen Gebräuchen, sondern kommt darin zum Ausdruck, dass die beteiligten Kirchen die je geschichtlich gewordene legitime Entfaltung des einen Glaubens der alten und ungeteilten Kirche bewahren. Diese Gemeinschaft bedingt auch nicht die Unterwerfung der einen Kirche mit ihrer Tradition unter die andere, denn dies würde der Wirklichkeit der Gemeinschaft gerade widersprechen. Die in der vollen Gemeinschaft vereinigten Kirchen erfüllen ihre Aufgaben in der Welt nicht isoliert voneinander, sondern grundsätzlich gemeinsam.” Und er fährt fort:

“Im Kontext dieser Struktur einer pluriformen Gemeinschaft muss in der Orthodoxen Kirche über unterschiedliche Entwicklungen in der Altkatholis- chen Kirche nachgedacht werden, wie z.B. der Zusammenhang der Initiationsriten, die Ehe der Bischöfe und der Priester nach der Weihe, das ungesäuerte eucharistische Brot usw.”17

Hier gehört also die Frage der inneren Strukturierung der sakramentalen Initiation in die Kirche nicht zu den Punkten, die vorgängig der Aufnahme der kirchlichen Gemeinschaft geregelt werden müssen18.

17. Konsens [vgl. Anm. 3], 50f. 18. In diesem Zusammenhang mag erwähnt werden, dass hinsichtlich der inneren Struktur der sakramentalen Initiation die Christkatholische Kirche der Schweiz – auf Grund einer Diskussion, die schon im Gang war, bevor sich die Gemischte Kommission (im Text V/3 “Die Firmung”) dazu äusserte – eine liturgische Reform beschloss, wonach Wassertaufe sowie Handauflegung und (die einzige) Chrisamsalbung auch für Kinder in ein und demselben Gottesdienst vollzogen werden. Die sakramentale Initiation für Erwachsene sieht das ohnehin (einschliesslich Kommunionempfang) vor.

–677– URS VON ARX

Es bleibt also weiterhin unklar, ob es sich bei den in (b) erwähnten “Schwierigkeiten” um etwas handelt, das über die in (a) genannten Punkte hinausgeht oder nicht.

2.4 Was aber doch einigermassen deutlich wird ist dies: “Die unmittelbare und erforderliche Notwendigkeit der Anpassung der kirchlichen Praxis an die in den gemeinsamen Texten erzielten theologischen Übereinstimmungen..., damit es keine Inkongruenz zwischen der Theologie der gemeinsamen Texte und den theologischen Voraussetzungen einer eventuell gegensätzlichen kirchlichen Praxis gibt”19, ist anscheinend, soweit erkennbar, nur an die altkatholische Seite adressiert. Das geht auch aus dem etwas ernüchtert klingenden Schlussabschnitt seiner schon mehrfach erwähnten Rede in Kavala 1987 hervor:

“Die Vollendung des Werkes der Gemischten Theologischen Kommission hat theologische Voraussetzungen bereitgestellt für die Erleichterung des gemeinsamen Weges zur Wiederherstellung der kirchlichen Gemeinschaft. Doch haben die Diskussionen bei der Behandlung des betreffenden Themas gezeigt, dass jede einseitige Abweichung oder unkonsequente Anwendung der Theologie der gemeinsamen Texte in der Praxis das theologische Werk aufhebt, welches mit so viel Mühe und Anstrengung von der Gemischten Kommission geleistet wurde. Wir verstehen die pastoralen und einige andere Schwierigkeiten der Alt-Katholischen Kirche, aber es wäre schwierig anzunehmen, dass sich die pastorale Praxis richtig entfalten könnte ohne ihre konsequente Rückführung auf die grundlegenden Prinzipien unseres Glaubens, welche wir in den gemeinsamen Texten unseres Dialogs niedergelegt und unterschrieben haben auf der Grundlage des Kriteriums der Vätertradition der alten Kirche.”20

19. Ansprache [vgl. Anm. 3], 338. Es handelt sich um einen von sieben Punkten, die nach Auffassung des Metropoliten in den getrennten Schlussberichten der zwei Ko-Präsidenten an ihre kirchlichen Auftraggeber ausdrücklich thematisiert werden sollten. Vgl. auch Konsens [vgl. Anm. 3], 49. 20. Ebd. Den letzten Abschnitt hat Metropolit Damaskinos in seinem Berner Vortrag

–678– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG

3.1 Jedenfalls ist die kirchliche Gemeinschaft zwischen Altkatholiken und Anglikanern das Hauptproblem, das in den Äusserungen des Metropoliten wiederholt und zunehmend fokussiert erscheint. So fragte er in seinem Referat auf der 27. Internationalen Altkatholischen Theologenkonferenz 1988 in Innsbruck: “An die altkatholische Schwesterkirche gewandt, möchte ich die Frage richten: Führen die gemeinsamen Überlegungen und unterschriebenen Vereinbarungen über die Voraussetzungen und Folgen der Kirchengemeinschaft nicht zu einer Überprüfung der Interkommunion, angefangen mit der Anglikanischen Kirche, zumal in Anbetracht der letzten Entwicklungen?”21 In seinem Festvortrag zur Hundertjahrfeier der Utrechter Union in Utrecht bringt er diese Frage nicht nur auf dem Hintergrund der 26 Konsen- stexte aufs Tapet, sondern auch der geltenden “Utrechter Vereinbarung”, also eines inneraltkatholischen Grunddokumentes, das zur sog. Utrechter Konvention gehört22. Er liefert dabei eine bemerkenswerte ekklesiologische Interpretation eines Textes, der in dieser Weise noch nie analysiert worden

im Februar 1988 aufgenommen und so weitergeführt: “Es gibt Schwierigkeiten, die sich für die Rezeption der nun vorliegenden bilateralen (orthodox-altkatholischen) Dialogergebnisse dadurch ergeben, dass sie mit den anderen ökumenischen Vereinbarungen der altkatholischen Kirche in Spannung stehen. Sollte es dennoch zur orthodox- altkatholischen Kirchengemeinschaft kommen, käme diesem Ereignis paradigmatische Bedeutung zu.” Vgl. Dialog [vgl. Anm. 3], 87. 21. Konsens [vgl. Anm. 3], 51. Der Hinweis auf die “letzten Entwicklungen” bezieht sich auf die Eucharistievereinbarung in Deutschland. 22. Die “Utrechter Konvention” von 1889 umfasst drei Dokumente: a) die “Utrechter Erklärung”, die eine Art Grundsatzerklärung der damals amtierenden Bischöfe und ihrer Kirchen ist und immer wieder abgedruckt worden ist; b) die “Utrechter Vereinbarung”, die 1952 und 1974 modifiziert wurde; c) das “Utrechter Reglement”, eine Geschäftsordnung für die Sitzungen der IBK, die ebenfalls zweimal überarbeitet wurde. Die zwei letztgenannten Texte sind seit 2000 ersetzt durch das “Statut der in der Utrechter Union vereinigten altkatholischen Bischöfe”, die eine ekklesiologisch relevante Präambel enthält; vgl. URS VON ARX / MAJA Weyermann (Hg.), Statut der Internationalen Altkatholischen Bischofskonferenz (IBK). Offizielle Ausgabe in fünf Sprachen, Beiheft zu IKZ 91 (2001). Die nie geänderte “Utrechter Erklärung” ist dem Band als Anhang beigegeben.

–679– URS VON ARX war und eigentlich auch von altkatholischer Seite in seiner ekklesiologischen Bedeutung unterschätzt worden ist. Er erkennt darin “eine durchgebildete und klare Ekklesiologie”, für die drei Punkte charakteristisch seien:

“a) die jeder Ortskirche eigene Selbstbestimmung des sakramentalen und spirituellen Lebens; b) das synodale Überschreiten der örtlichen Selbstbestimmung, wenn man sich gewichtigen Problemen zu stellen hat; c) die Relativierung der Autonomie jeder Ortskirche durch die Verantwortung der ganzen Körperschaft der altkatholischen Bischöfe, um die Authentizität der Weihe neuer Bischöfe zu verbürgen.”

Und er fährt fort:

“Dieser Punkte zeigen auch die gänzliche innere Einheit und konsequente Übereinstimmung der “Vereinbarung‘ mit dem anderen, wichtigeren Text von 1889, nämlich der “Utrechter Erklärung‘, deren acht Punkte die grundlegenden theologischen und ekklesiologischen Prinzipen der Gemeinschaft der altkatholischen Kirchen umschreiben.”23 Von daher sieht er die schon vor der Konstituierung der (deutschsprachigen) altkatholischen Kirchen einsetzende Annäherung von Orthodoxie und Altkatholizismus als etwas Selbstverständliches, was auch die folgenden offiziellen Gespräche bestätigten. Freilich habe das anglikanisch-altkatholische Interkommunionabkommen von 1931 die orthodoxe Seite vorsichtig gemacht. Der Duktus des weiteren Textes lässt erkennen, dass der Metropolit diese Interkommunion sowohl mit den von ihm analysierten altkatholischen ekklesiologischen Prinzipien als auch mit den eben gemeinsam erarbeiteten Dialogtexten – zumal dem über “Kirchengemeinschaft: Voraussetzungen und Folgen” – zumindest in Spannung stehend betrachtet. Dementsprechend regt er eine diesbezügliche Überprüfung an:

23. Vgl. Bedeutung [vgl. Anm. 3], 140.

–680– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG “Im Blick auf die anglikanisch-altkatholische Interkommunion müssten sich meines Erachtens die Altkatholiken folgende Fragen stellen: a) Die Interkommunion scheint insofern problematisch zu sein, als ihre Voraussetzungen unklar sind, wie sich bei ihrer Vorbereitung und ihrem Abschluss gezeigt hat. Viele Probleme hinsichtlich unterschiedlicher Lehre und Praxis der beiden Kirchen wurden mehr überspielt als wirklich ins Auge gefasst oder gar gelöst. Müsste nicht die altkatholische Kirche dies zumindest offiziell feststellen” b) Sollte die Interkommunion mit den Anglikanern nicht neu und ernsthaft untersucht werden sowohl im Geist der Utrechter Erklärung und des Willens zur altkatholischen Identität als auch im Wissen darum, dass eine Kirchengemeinschaft einerseits ohne Not nicht gebrochen werden darf, andererseits aber der Wille zur Aufrechterhaltung nicht zu einer Verdrängung der gegebenen Probleme führen darf?”24

3.2 Die IBK hat im Jahre 1993 eine Erklärung über “Die Beziehungen der Utrechter Union zu anderen Kirchen” veröffentlicht. Darin umschreibt sie zunächst kurz das ekklesiologische Selbstverständnis der altkatholischen Kirche. Dann stellt sie fest, dass diese in den orthodoxen Kirchen dieselbe altkirchliche Grundlage wie bei sich selbst erkennt und daher die Wiedervereinigung mit ihr seit jeher als ein zentrales Anliegen betrachtet. Im Anschluss daran kommt sie in einem längeren Abschnitt auf die Gemeinschaft mit den Anglikanern zu sprechen, in dem sie auch kritisch gewisse Beschlüsse anglikanischer Kirchen über die Beziehungen zu anderen Kirchen hinweist, für welche die altkatholischen Bischöfe aber keine Verantwortung tragen könnten; sie spricht die Schwierigkeiten wegen der Frage der Frauenordination an und fragt abschliessend, ob die bestehenden Unterschiede wirklich eine Trennung nötig machen. “Das letztere hat die IBK faktisch verneint, indem sie die Gemeinschaft trotz allen Schwierigkeiten aufrechterhielt. Sie wird in dieser Haltung durch –

24. Vgl. Bedeutung [vgl. Anm. 3], 148. Diese bei der “Geburtstagsfeier” der Utrechter Union in Anwesenheit auch vieler Anglikaner gemachte Anregung hat für grossen Unmut gesorgt und ist vielerorts als orthodoxes Ultimatum (miss)verstanden worden.

–681– URS VON ARX allerdings unterschiedliche – Erfahrungen der seit 1931 bestehenden Gemeinschaft bestärkt.”25 In einem eingeschränkten Sinn ist das eine Antwort auf die Erwartungen, die Metropolit Damaskinos in Utrecht äusserte – eingeschränkt deshalb, weil die von ihm angedeuteten Fragen im Text der IBK weder historisch noch theologisch im Detail diskutiert werden. Aber die Erklärung weist auf einen Aspekt hin, der bei allen kritischen Überlegungen zur Entstehung der Bonner Vereinbarung 1931 einfach nicht ausser Acht gelassen werden kann: die jahrzehntelange Erfahrung kirchlicher Gemeinschaft auf der Ebene der Bischöfe, von Theologen auf Konferenzen, zunehmend auch von Gläubigen in den Gemeinden. Das ist in das Gedächtnis zumindest der west- und mitteleuropäischen altkatholischen Kirchen im Rahmen ihres soziokulturellen und gesamtökumenischen Umfeldes, in dem sie nun mal leben, derart eingegangen, dass es eben auch berechtigten kritischen Rückfragen, wo solche laut werden, standhält. Auch das ist eine ekklesiale Realität.

3.3 Zu den Erfahrungen gehört freilich auch noch etwa, das in der jüngeren Vergangenheit weit herum in Vergessenheit geraten ist. Die Zeiten, wo es die intensivsten Gespräche zwischen Repräsentanten der altkatholischen

25. Vgl. IKZ 83 (1993) 250- 254. Im weiteren ist auch von den Beziehungen zu anderen Kirchen sowie vom Ökumenischen Rat der Kirche, zumal der von der Kommission für Glauben und Kirchenverfassung geleisteten Arbeit, die Rede. Eine ähnliche (und ähnlich kritisierbare) Haltung bekundete die IBK 2003 auch im Blick auf die fortgeführte Teilnahme altkatholischer Bischöfe an Weihen von anglikanischen Bischöfen, bei denen auch nichtanglikanische Bischöfe (z.B. der sog. Porvoo-Kirchen) an der Handauflegung beteiligt sind: dies impliziere keine kirchliche Gemeinschaft mit letzteren; vgl. IKZ 94 (2004) 140f. Die Polish National Catholic Church in Nordamerika hat als Mitgliedskirche der Utrechter Union ihrerseits 1978 die “Interkommunion” mit der amerikanischen Episkopalkirche und der anglikanischen Kirche in Kanada wegen der von diesen Kirchen vorgenommenen Weihen von Frauen zum Priesteramt aufgehoben. Sie stand demnach in dieser Frage bis zu ihrem Ausscheiden aus der Utrechter Union im November 2003 in einem Gegensatz zur Haltung der IBK – was eine gewisse institutionelle Problematik der letzteren manifestiert.

–682– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG und anglikanischen Kirchen gab, nämlich die frühen 1870er Jahre und die Jahre um 1930, waren gerade auch durch parallele Gespräche mit orthodoxen Theologen gekennzeichnet; gelegentlich kam es zu explizit trilateralen Vernetzungen. Man denke nur an die von Ignaz von Döllinger geleiteten Bonner Unionskonferenzen 1874/75, auf denen primär Orthodoxe und Anglikaner die Adressaten der altkatholischen ökumenischen Intentionen einer sog. Union auf altkirchlicher Grundlage waren und in deren Vorfeld zwei mit dem Einverständnis ihrer Kirchenleitungen operierende kirchliche Vereine tätig waren: – die Anglo-Continental Society auf anglikanischer Seite und die St. Petersburger Sektion des Obsvvcestvo ljubitelej duchovnago prosvesvvcenija (Gesellschaft der Freunde geistlicher Aufklärung), die 1872 speziell im Blick auf die Altkatholiken gegründet worden war26. Denn vornehmlich Orthodoxe und Anglikaner waren es, die positiv auf die kirchlich-theologische Programmatik des Altkatholikenkongresses von München 1871 antworteten, und Vertreter der beiden genannten Vereine waren es, die sich zusammen mit Altkatholiken ein Jahr später in Köln auf die Grundprinzipien der Unionsarbeit einigten. Oder man denke an die faktisch trilateralen Begegnungen und Absichtserklärungen im Umfeld der Lambeth Konferenz 1930, die im folgenden Jahr zu drei je bilateralen theologischen Konferenzen in Bonn (Juli 1931 – altkatholisch-anglikanisch), London (Oktober 1931 – anglikanisch- orthodox) und wieder Bonn (Oktober 1931 – orthodox-altkatholisch) führten, wobei indes allein diejenige, deren Ergebnis als altkatholisch- anglikanische “Bonner Vereinbarung” vom Juli 1931 in die Geschichte einging, erfolgreich war. Das entsprach zumindest nicht altkatholischen Hoffnungen (und Illusionen?)27.

26. In Athen wirkte kurze Zeit auch eine griechische Gesellschaft im selben Sinn: Kurz nach der zweiten Bonner Unionskonferenz gründete Prof. Nikolaos M. Damalas im Oktober 1875 die “Bruderschaft der Christus Liebenden” (adelphotes ton philochriston), deren Zielsetzungen denjenigen der russischen “Freunde” sehr ähnlich war; vgl. 21st Year Report of the Anglo-Continental Society, London (Rivingtons) 1876, 53f. 27. Diese teilweise parallel bilateral verlaufenden, teilweise gar trilateralen Bemühungen

–683– URS VON ARX

3.4 Der Text der “Bonner Vereinbarung” lautet so:

“1. Jede Kirchengemeinschaft anerkennt die Katholizität und Selbständigkeit der andern und hält ihre eigene aufrecht. 2. Jede Kirchengemeinschaft stimmt der Zulassung von Mitgliedern der andern zur Teilnahme an den Sakramenten zu. 3. Interkommunion verlangt von keiner Kirchengemeinschaft die Übernahme aller Lehrmeinungen, sakramentalen Frömmigkeit oder liturgischen Praxis, die der andern eigentümlich ist, sondern schliesst in sich, dass jede glaubt, die andere halte alles Wesentliche des christlichen Glaubens fest.”28

Diese Vereinbarung kann in ihren Wortlaut so verstanden werden, dass es um eine volle kirchliche Gemeinschaft von Kirchen geht, die sich gegenseitig als die Eine, heilige, katholische und apostolische Kirche, von der das Glaubenssymbol von Nizäa-Konstantinopel spricht, erkennen und anerkennen; so wurde sie jedenfalls seit den 1960er Jahren sowohl von anglikanischer als auch von altkatholischer Seite mehrheitlich interpretiert, wobei hier die (schon genannte) nunmehr dreissigjährige Erfahrung einer Praxis von zwischenkirchlicher Gemeinschaft eine wichtige Rolle spielte. Die Vereinbarung kann aber auch als etwas weniger weit Gehendes und ekklesiologisch Unklares verstanden werden. Diesen Eindruck gewinnt man bisweilen, wenn man das Protokoll der Sitzung liest oder auch die späteren Diskussionen in der IBK und den Convocations von Canterbury der Altkatholiken gegenüber Orthodoxen und Anglikanern, die allerdings auch Zeiten von Stagnation und Entfremdung kannten, sind im Detail nachgewiesen in einer noch unveröffentlichten Arbeit des Autors über die Vorgeschichte der Bonner Vereinbarung von 1931. Vgl. vorläufig sowohl URS VON ARX, Vertane Chancen. Der Dialog zwischen der Altkatholischen und der Orthodoxen Kirche, in: Bischof Evmenios von Lefka u.a. (Hg.), Die orthodoxe Kirche. Eine Standortbestimmung an der Jahrtausendwende. FS. Anastasios Kallis, Frankfurt (Lembeck) 1999, 199-222, als auch HARALD REIN, Kirchengemeinschaft. Die anglikanisch-altkatholisch-orthodoxen Beziehungen von 1870 bis 1990 und ihre ökumenische Relevanz, 2 Bände, Bern (Peter Lang) 1993/94. 28. Vgl. IKZ 21 (1931) 161.

–684– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG und York. Auf jeden Fall gibt es keine gemeinsame Feststellung, was “alles zum Wesentlichen des christlichen Glaubens” gehört noch wird umschrieben, was “Katholizität” ist. Insofern unterscheidet sich die Bonner Vereinbarung markant vom orthodox-altkatholischen Dialog 1975-1987. Dass die Altkatholiken – verglichen mit den Übereinstimmungen, die im Oktober 1931 in Bonn verzeichnet wurden – sich gegenüber den Anglikanern faktisch auf ein Minimalerfordernis dogmatischer Übereinstim- mung festlegten (wie es etwa das Lambeth Quadrilateral umschreibt), war schon Metropolit Germanos (Strenopulos), dem langjährigen Freund des Altkatholizismus und häufigen Teilnehmer an den Altkatholikenkongresse aufgefallen29. Die diesbezügliche Kritik blieb jedoch den Altkatholiken bis 1966 so gut wie unbekannt30. Sie verliessen sich auf Germanos’ Äusserungen auf dem 14. Internationalen Altkatholikenkongress 1938 in Zürich, wonach “nur äussere Gründe noch nicht zur vollen Interkommunion zwischen unseren beiden Kirchen geführt haben, die in allem Wesentlichen so sehr übereinstimmen.”31

3.5 So war es nur natürlich, dass die altkatholisch-anglikanische Sakramen- tsgemeinschaft als “das wohl kritischste Thema des Dialogs”32 eigens erörtert werden sollte, und zwar im Kontext der Ekklesiologie. Zunächst figurierte hier “Das Problem der “Interkommunion‘” als letztes Kapitel (III/9)33 Es

29. METROPOLITU THYATEIRON GERMANU, Mysteriake koinonia metaxy Palaiokatholikon kai Anglikanon, in: Orthodoxia 7 (1932) 82-88. 117-121. Vgl. auch DERS., Towards Reunion, in: The Christian East 13 (1932), 8-29, hier 24-29. 30. Vgl. IOANNU KARMIRE, Orthodoxia kai Palaiokatholikismos I, Athen 1966, 5-27. 42-79. 80-97; IKZ 57 (1967) 65-119. 31. METROPOLIT GERMANOS, Die orthodoxe Kirche und die Einigungsbestrebungen, in: IKZ 28 (1938) 204-217, hier 205. 32. Vgl. WERNER KÜPPERS, Der orthodox-altkatholische Dialog nimmt Gestalt an, IKZ 63 (1973) 182-188, hier 187. Vgl. auch PETER AMIET, Zur altkatholischen Ekklesiologie, in: IKZ 58 (1968) 242-250. 33. Vgl. a) den Bericht der Interorthodoxen Kommission für den Dialog mit den Altkatholiken, Chambésy 1970, in: IOANNU KARMIRE, Orthodoxia kai Palaiokatholikismos III, Athen 1970, 11.123; IKZ 61 (1971) 71-74; b) den Bericht derselben Kommission, Bonn 1971, in:

–685– URS VON ARX wurde aber im Verlauf des Dialogs fallen gelassen, und in einem gewissen Sinn ist der mehrmals erwähnte 26. Konsenstext “Kirchengemeinschaft: Voraussetzungen und Folgen” ein Ersatz. Aber eben nur bedingt, denn die spirituelle Wirklichkeit der altkatholischen – anglikanischen kirchlichen Gemeinschaft, wie sie von den Gläubigen erfahren wird, lässt sich so nicht wahrnehmen und darum auch nicht wegwünschen. Diese müsste mit dem gesamtökumenischen Umfeld der Entstehungszeit – das durch die Aufbrüche nach dem Ersten Weltkrieg geprägt war, wozu auch die Enzyklika des Ökumenischen Patriarchats 1920 beigetragen hat – und ihrer Vor- und Nachgeschichte ebenso wie in ihrer durchaus “frag-würdigen” ekklesiologischen Dimension sorgfältig und kritisch bedacht werden, und zwar gemeinsam orthodox-altkatholisch, wenn nicht gar unter Einschluss der anglikanischen Seite.

4. Aber nun mag der Einwand laut werden, mit der in einigen altkatholischen Kirchen vollzogenen Einführung der Ordination von Frauen zum priesterlichen Dienst sei sowieso der ganze Dialog überholt und wertlos geworden. Der Raum verbietet es mir, darauf näher einzugehen. Ich kann nur auf die mit dem Segen des Ökumenischen Patriarchen und des Erzbischofs von Utrecht und unter dem Patronat von Metropolit Damaskinos und Bischof Hans Gerny (Bern) 1996 durchgeführte Konsultation hinweisen, die zu einer Nuancierung der Frage nach der Legitimität der Weihe von Frauen kam: Es sprechen keine “zwingenden dogmatisch-theologischen Gründe” dagegen, aber “im Hinblick auf die Wahrung der Gemeinschaft in der jeweiligen Kirche und auf die angestrebte Einheit der Kirchen” seien “auch sogenannte nicht-theologische Faktoren, die das pastorale Handeln der Kirche je an ihrem Ort mitbestimmen”, von Bedeutung34. Selbstverständlich ist das

IOANNU KARMIRE, Orthodoxia kai Palaiokatholikismos IV, Athen 1972, 9f.; IKZ 62 (1972) 83-86; c) IOANNU KARMIRE, Orthodoxia kai Palaiokatholikismos V, Athen 1973, 45-51; IKZ 63 (1973) 188-192.; d) IKZ 66 (1976) 15-20; IOANNU KARMIRE, Orthodoxia kai Palaiokatholikismos VIII, Athen 1975, 9-11. 34. Vgl. URS VON ARX/ANASTASIOS KALLIS (Hg.), Bild Christi und Geschlecht. “Gemeinsame

–686– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG keine offizielle kirchliche Position, aber die Konsultation hat sich bemüht, Tradition (als die trinitarisch-soteriologische Vorgabe des Weges, den die Kirche Gottes auf dem Weg durch die Zeiten zu gehen hat) nicht einfach mit dem, was bisher war, zu identifizieren35. Sie muss auch mit Fragen und Einsichten der zeitgenössischen Kultur in einen offenen Dialog gebracht werden, um die Wahrheit des Glaubens in einem die Botschaft des Evangeliums fördernden Licht besser und tiefer zu erkennen – das steht in der Frage doch auf dem Spiel. Oder anderes gesagt: In einer Zeit, wo den Gläubigen (um sie geht es, nicht um eine “ungläubige Welt”!) die Androzentrik der traditionellen religiösen Sprache und kirchlichen Praxis immer mehr bewusst wird, ist zu überlegen, welche Konsequenzen sich aus dem fundamentalen soteriologischen Dogma ergeben, dass in Christus die Mann und Frau gemeinsame Natur angenommen ist und so Männer und Frauen gleichermassen gerettet und in die neue Schöpfung der Gemeinschaft mit dem dreieinen Gott integriert sind. Die blosse Berufung auf das Alte – im altkatholischen Kontext etwa mit Hilfe des sog. Kanons des hl. Vinzenz von Lérins – kann es sich auch zu leicht machen36.

Überlegungen” und Referate der Orthodox-Altkatholischen Konsultation der Stellung der Frau in der Kirche und zur Frauenordination als ökumenischem Problem, 25. Februar – 1. März 1996 in Levadia (Griechenland) und 10. – 15. Dezember 1996 in Konstancin (Polen), in: IKZ 88 (1998) 67-348 (auch als Sonderdruck); vgl. auch die englische Übersetzung “Gender and the Image of Christ”, tr. Duncan Reid, in: Anglican Theological Review 84 (3/2002) 489- 755. Ein orthodoxer Autor, der auf die Konsultation eingegangen ist, ist MIRCEA BASARAB, Die soziokulturelle Dimension und ihre Bedeutung für das Verständnis der Frauenproblematik in der Orthodoxen Kirche, in: Konstantin Nikolakopoulos u.a. (Hg.), Orthodoxe Theologie zwischen Ost und West. FS Theodor Nikolaou, Frankfurt a.M. (Lembeck) 2002, 93-113. 35. Vgl. den Titel des Aufsatzes von HERVE LEGRAND, Traditio perpetuo servata? La non-ordination des femmes: tradition ou simple fait historique?, in: Rituels. Mélanges offerts au Père Gy, Paris (Cerf) 1990, 393-416. 36. Vgl. etwa Cyprian von Karthago, der gegenüber der in der Antike weit verbreiteten und auch gegen die Christen gerichteten Hochschätzung des “Alten” (wie es auch im oft zitierten Wort des römischen Bischofs Stephan zum Ausdruck kommt “nihil innouetur... nisi quod traditum est” – zitiert bei Cyprian, ep. 74,1) die Vernünftigkeit kirchlicher Praxis beachtet wissen will: “Non est autem de consuetudine praescribendum, sed ratione uincendum” (ep. 71,3).

–687– URS VON ARX

5.1 Die Gemischte Kommission hat ihre Arbeit beendet, aber der Dialog als solcher ist ja noch nicht formell abgeschlossen, insofern noch nicht ausgeführt ist, dass jeder Co-Präsident einen Abschlussbericht an die entsprechende kirchliche Instanz (scil. das Ökumenische Patriarchat zuhanden der Häupter der orthodoxen Kirchen bzw. der Erzbischof von Utrecht zuhanden der IBK und der altkatholischen Ortskirchen) schreibt, die dann die beteiligten Kirchen informiert, damit ein weiterer Prozess der Rezeption oder Nichtrezeption in Gang gesetzt wird37. Auf altkatholischer Seite hat in den 1990er Jahren in den verschiedenen Ortskirchen ein Prozess der Rezeption insofern eingesetzt, als die verantwortlichen synodalen oder andere Instanzen sich zum Dialog geäussert haben38, aber seitdem ist es um den Dialog und auch die altkatholisch-orthodoxen Beziehungen im Vergleich zu früher unheimlich still geworden39.

37. Ansprache [vgl. Anm. 3], 337f. Vgl. den Beschluss der 3. Vorkonziliaren Panorthodoxen Konferenz von 1986 in Chambésy GE zum Thema “Die Beziehungen der orthodoxen Kirche zur gesamten christlichen Welt”: “9. Der offizielle Abschluss jedes einzelnen theologischen Dialogs ist zugleich auch das Ende der Arbeiten der zuständigen gemischten theologischen Kommission. Der Vorsitzende der interorthodoxen Kommission erstattet hierauf dem Ökumenischen Patriarchen Bericht. Dieser verkündet dann mit der Zustimmung der Oberhäupter der orthodoxen Lokalkirchen den Abschluss des Dialogs. Kein Dialog wird als beendet betrachtet, solange nicht sein Abschluss durch einen solchen panorthodoxen Beschluss bekannt gegeben worden ist.” – Una Sancta 42 (1987) 8f.; Orthodoxes Forum 5 (1991) 334. 38. Vgl. das unveröffentlichte Typoskript: Altkatholische Stellungnahmen zu den Gemeinsamen Texten der Gemischten Orthodox-Altkatholischen Theologischen Kommission 1975-1987. Eine Dokumentation im Auftrag der IBK zusammengestellt und herausgegeben von URS VON ARX, Bern, Juli 2000, 41 S.; ferner DERS., Der orthodox-altkatholische Dialog. Anmerkungen zu einer schwierigen Rezeption, IKZ 87 (1997) 184-224. 39. Im Juli 1996 fand im Rahmen einer christkatholischen Pilgerreise in Moskau ein theologisches Seminar aus Anlass der 1892 bzw. 1894 eingesetzten St. Petersburger bzw. der Rotterdamer Kommission, welche vor dem Ersten Weltkrieg den ersten kirchenamtlichen bilateralen Dialog geführt hatten, statt; vgl. IKZ 87 (1997) 129-183. Die Altkatholische Kirche in den Niederlanden setzte im November 2000 eine Kommission für die Kontakte mit den östlichen Kirchen ein, die im Februar 2003 in Amersfoort einen Studientag organisierte zur Frage, wie auf lokaler Ebene Altkatholiken und Orthodoxe den gemeinsamen

–688– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG

Zwar hat eine Delegation der IBK unter der Leitung des Erzbischofs von Utrecht im September 2003 das Ökumenische Patriarchat besucht und seine diesbezügliche Sorge ausgedrückt. In der Folge ist auch eine gemischte Arbeitsgruppe von je drei Personen gebildet worden, die zu Recht die Frage der Kirchengemeinschaft der Altkatholiken mit den Anglikanern und die Frauenordination vertieft und umfassend studieren

Glauben bezeugen könnten; vgl. ANGELA BERLIS, Zur Rezeption der orthodox – altkatholischen Dialogtexte, in: IKZ 94 (2004) 135-139. Die Literatur zu den orthodox-altkatholischen Beziehungen im Zusammenhang mit dem Dialog von 1975-1987 ist verzeichnet in URS VON ARX, Einführung [wie Anm. 5]; 25f.; Nachträge finden sich in: DERS., Dialog [wie Anm. 38], 199-201; DERS., Chancen [wie Anm. 27], 215. Weitere (mir z.T. erst nachträglich bekannt gewordene) Titel sind: a) altkatholische: BORYS PRZEDPE¸SKI; Dialog Starokatolicko-Prawos∏awny w latach 1871-1987, Diss. theol. ChAT, Warszawa 2000, 327 S.; b) orthodoxe: PIERRE ERNY, Vieux Catholicisme et Orthodoxie. Études et Essais, Paris (Centre Orthodoxe d’Éditions et de Diffusion) o.J. [1993], 68 S. [Typoskript]; BARBARA HALLENSLEBEN u.a. (Hg.), Grundprinzipien der Beziehung der Russischen Orthodoxen Kirche zu Andersgläubigen. Dokument der Bischofssynode der Russischen Orthodoxen Kirche, Moskau, 13.-16. August 2000 (Repères œcuméniques – Ökumenische Wegzeichen 1), Fribourg, 2003, 37; “Conclusions” of the Inter-Orthodox Theological Conference on “Ecumenism: Origins – Expectations – Disentchantment” in Thessaloniki, September 2004, S. 9 der am 2.8.2006 gelesenen pdf- Datei [http://uncutmountain.com/uncut/docs/Conclusions:of:the:Conference:on:Ecumenism.pdf – es handelt sich um eine ökumenefeindlich orientierte Kritik an den offiziellen Positionen der orthodoxen Kirchen]; GRIGORIOS M. LIANTAS, Diorthodoxos diakonia tu Oikumeniku Patriarcheiu kai tes Ekklesias tes Hellados kai he symbole ton dyo Ekklesion stus dimereis theologikus dialogus me te Romaiokatholike Ekklesia kai ten Ekklesia ton Palaiokatholikon, Thessaloniki (Kornelia Sphakianake) 2005; ANASTASIOS KALLIS, Erfolgreicher Dialog ohne Folgen. Zur Rezeptionsproblematik im Hinblick auf die altkatholisch-orthodoxe Gemeinschaft, in: IKZ 96 (2006) 1-8; c) andere: THOMAS BREMER u.a. (Hg.), Orthodoxie im Dialog. Bilaterale Dialoge der orthodoxen und der orientalisch orthodoxes Kirchen 1945-1997. Eine Dokumentensammlung (Sophia 32), Trier (Paulinus) 1999, 187-190; OLIVER SCHUEGRAF, Ist der Freund meines Freundes auch mein Freund? Strukturelle Probleme ökumenischer “Dreiecksverhältnisse”, in: Ökumenische Rundschau 48 (1999) 347-360; DERS., Der einen Kirche Gestalt geben. Ekklesiologie in den Dokumenten der bilateralen Konsensökumene (Jerusalemer Theologisches Forum 3), Münster (Aschendorff) 2001, bes. 144-152.

–689– URS VON ARX soll, aber viel scheint nach dem bisherigen Verlauf dabei nicht heraus- zukommen..40

5.2 Gravierender ist, dass für die mittlere und jüngere Generation von altkatholischen Theologen und Laien weit herum das Bewusstsein schwindet, dass mit dem auf Kommissionsebene erfolgreich abgeschlossenen, aber sozusagen in den Kühlschrank (oder gar in das Grab?) gelegten Dialog nach wie vor eine unerledigte Aufgabe besteht – eine Aufgabe, die in historischer Perspektive zum Antrittsgesetz der altkatholischen Bewegung gehört und die sie zusammen mit orthodoxen (und anglikanischen) Kirchen immer wieder in Angriff genommen hat: auf dem Boden der alten Kirche dem Willen Christi zu dienen, der für die Einheit und Gemeinschaft der Kirche gebetet hat. Das ist eigentlich umso unverständlicher, als gegenüber früheren Jahrzehnten die orthodoxe Präsenz in den Ländern, wo es altkatholische Kirchen gibt, stark zugenommen hat. An vielen Orten gibt es sowohl orthodoxe wie altkatholische Parochien. Aber es gibt kaum konsistente Begegnungen, aus denen auch persönliche Freundschaften zwischen Altkatholiken und Orthodoxen entstehen könnten. Müssten nicht dennoch hier Initiativen entstehen, welche das, was zu den Ergebnisse des Dialogs geführt hat, nämlich die Erfahrung und Praxis einer jahrelangen Gemeinschaft, gerade auf der Ebene von Gemeinden, die “in multikonfessionellen Regionen” statt in homogenen konfessionellen Gebieten leben, zu entdecken versuchen?41 Das steht in einem auffälligen Kontrast zu vertieften Beziehungen mit Anglikanern, die ja ebenso alt sind wie die mit den Orthodoxen, hinter denen aber offensichtlich so etwas wie ein fester (gemeinsamer) Wille und ein tragendes Vertrauen steht, trotz allfälliger Unterschiede in der kirchlichen Praxis da und dort ein gemeinsames katholisches Zeugnis für das Evangelium in Europa zu wagen. Die altkatholische Kirche, die sich seit den Tagen des Münchner Kongresses von 1871 immer wieder in ihrem theologisch-

40. Vgl. IKZ 93 (2003) 266; 41. Vgl. KALLIS, Dialog [wie Anm. 39], 5f.

–690– EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG kirchlichen Anliegen stark, wenn auch nicht ausschliesslich auf die ortho- doxe und die anglikanische Seite hin orientiert hat, scheint nunmehr nur noch mit letzterer in regelmässigen (unterschiedlich situierten) Kontakten zu stehen. Man kann das übrigens auch an den Internationalen Altkatholiken- kongressen sehen, die – anders als in früheren Zeiten – kaum noch von orthodoxen Repräsentanten besucht werden – wiederum im auffälligen Unterschied zu anglikanischen Gästen, wie gerade der jüngste Kongress in Freiburg i.Br. schmerzlich gezeigt hat. Was noch aus früheren Zeiten in die Gegenwart hineinreicht, das sind die orthodoxen Studierenden, die – in der Regel mit Hilfe christkatholischer Stipendien – nach wie vor am Departement für Christkatholische Theologie der Universität Bern kürzere oder längere Zeit verbringen42.

6. Ouvke,ti pro,sw; So frage ich in freier Anlehnung an zwei Zeilen aus Pindars Nemeischen Oden (4,21f.): Haben wir denn in den orthodox- altkatholischen Beziehungen sozusagen die Säulen des Herakles erreicht, ist darüber hinaus nichts mehr zu wagen oder zu erwarten? Ein “erfolgreicher Dialog ohne Folgen”43 – ist das nicht letztlich ein skandalon für den Auftrag und die Botschaft, die der Kirche Gottes mit den Gaben des Hl. Geistes anvertraut sind? Metropolit Damaskinos hat mit warmem Engagement als Ko-Präsident des orthodox-altkatholischen (und des auf Kommissionsebene ebenso erfolgreichen orthodox-altorientalischen) Dialogs gewirkt. Er hat als Sekretär für die Vorbereitung des Heiligen und Grossen Konzils ein – aus der Retrospektive betrachtet – schier unglaubliches Mass an umsichtiger

42. Ungefähr ein Viertel aller Studierenden, die sich seit 1874 bis jetzt immatrikuliert haben, sind orthodox. 43. So der Titel des in Anm. 39 genannten Aufsatzes von A. Kallis. Es mutet überdies paradox an, dass der auf Kommissionsebene beendete orthodox-altkatholische Dialog in der Fülle der Dialoge, welche die gesamte Orthodoxie oder einzelne orthodoxe Lokalkirchen mit anderen weiterhin führen, geradezu verschwunden ist; vgl. etwa BREMER u.a. (Hg.), Orthodoxie [wie Anm. 39]; Orthodoxes Forum 15 (2001) 305-307 (Register).

–691– URS VON ARX

Arbeit und ökumenischer Präsenz an den Tag gelegt. Sollte das nicht ein Vermächtnis sein für kommende Zeiten, wenn die aus den globalen Ungleichzeitigkeiten der jeweiligen Modernisierungsprozesse stammenden Ängste und die Bedürfnisse, sich auf letztlich tribale Identitäten zurückzuziehen und für deren Verteidigung seltsame Allianzen einzugehen, in den (zu Recht) der Tradition verpflichteten Kirchen wieder abgeklungen sind, wenn der Blick wieder frei wird für die allen Menschen geltende Philanthropie Gottes, die in ihren jeweiligen ekklesialen Inkulturationen sowohl zu erkennen wie auch zu gestalten ist? In diesem Sinn verstehe ich sein zugleich selbstkritisches und vorwärtsweisendes Wort aus der an der Universität Bern gehaltenen Vorlesung als eine an unsere Kirchen gerichtete bleibende Mahnung:

“Uns fehlt... höchstens das Vermögen, eine pharisäerhafte Überbetonung der Identität und der damit verbundenen Ausschliesslichkeitsansprüche der Wahrheit zu überwinden. Uns allen fehlt vielleicht das Vermögen, unseren Fanatismus zu überwinden, damit wir, befreit von unseren Leidenschaften und erfüllt von der Liebe Christi, ausserhalb unserer eigenen, ausschliessenden kanonischen Grenzen unsere Brüder wiedererkennen können. Wir müssen alle Polarisierungen überwinden.”44

44. Dialog [vgl. Anm. 3], 89.

–692– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT

P. DR. GERHARD VOSS OSB REKTOR DES ÖKUMENISCHEN INSTITUTS DER ABTEI NIEDERALTAICH

er im ökumenischen Dialog die eigene theologische und geistliche W Tradition auch im Lichte der anderen christlichen Traditionen sieht, erfährt solche Begegnungen als Bereicherung. In den 35 Jahren, in denen ich Schriftleiter der ökumenischen Zeitung UNA SANCTA war, konnte ich diese Erfahrung immer wieder machen. Als engagierter Mitherausgeber dieser Zeitschrift und oft auch darüber hinaus waren Sie, Eminenz, verehrter lieber Metropolit Damaskinos, mir immer ein wichtiger Vermittler genuiner orthodoxer Tradition, waren Sie im Dialog aber immer auch ein Hörender. Ein zentrales Thema des christlichen Weges ist die Botschaft vom heilbringenden Kreuz unseres Herrn Jesus Christus. Was besagt diese Botschaft? Gerade hier mag uns ein gemeinsames Hören auf die Heilige Schrift und die Tradition der Frühen Kirche zu einem tieferen Verständnis führen.

1. ZUM ANTHROPOZENTRISCHEN VERSTÄNDNIS VON ERLÖSUNG UND HEIL IN DER WESTLICHEN THEOLOGIE Die abendländische Theologie und Frömmigkeit war für Jahrhunderte maßgeblich von der Satisfaktionslehre des Anselm von Canterbury geprägt. D.h., dass der Kreuzestod Jesu als eine Satisfaktion, eine Sühneleistung, verstanden wird, durch die der Sohn Gottes die Menschheit wieder mit Gott versöhnte. Die theologischen Differenzierungen dieser Lehre und auch ihre Intention wurden zumeist übersehen. Dazu schreibt Joseph Ratzinger, der jetzige Papst Benedikt XVI., in seiner 1968 erstmals erschienenen Einführung in das Christentum: “Das christliche Allgemeinbewusstsein ist … weithin von einer reichlich vergröberten Vorstellung der Sühnetheologie Anselms von Canterbury bestimmt … Von manchen Andachtstexten her drängt sich dem Bewusstsein dann geradezu die Vorstellung auf, der christliche Glaube an das Kreuz stelle sich einen Gott vor, dessen unnachsichtige

–693– GERHARD VOSS OSB

Gerechtigkeit ein Menschenopfer, das Opfer seines eigenen Sohnes verlangt habe. Und man wendet sich mit Schrecken von einer Gerechtigkeit ab, deren finsterer Zorn die Botschaft von der Liebe unglaubwürdig macht.”1 Viele empfinden es gewiss so, und es ist gut, dass von kompetenter Seite so deutlich gesagt wird, dass wir es hier mit einer Entstellung der christlichen Botschaft zu tun haben. Die abendländische Frömmigkeit reagierte im allgemeinen differenzierter auf das Kreuzesgeschehen auf Golgota. In vielen deutschen Kirchenliedern – besonders reformatorischen Ursprungs, aber auch in katholischen Gottesdiensten – werden zur Passionszeit mit großer Innigkeit der Leidensweg Jesu Christi und sein Kreuz betrachtend besungen, und dabei wird festgestellt, all das habe Jesus auf sich genommen, um aufgrund seiner Liebe und Gnade – und jetzt meist sehr individuell auf die Person des Sängers bezogen – “für mich” die Schuld zu bezahlen, die ich durch “meine” Missetaten und Sünden auf “mich” geladen habe. Das Sühneleiden Christi hat für “mich” dann eine doppelte Konsequenz. Erstens: Befreiung von der Furcht vor dem Zorngericht Gottes und Trost im Leben und Sterben. Und zweitens die Frage: Du, mein Heiland und Erlöser, hast für mich Schmach, Leid und Tod auf dich genommen; wie kann ich nun so leben, dass ich deiner Liebe die rechte Antwort gebe und deinem Beispiel folge? “O Haupt voll Blut und Wunden”, singt Paul Gerhardt, “ich hab es selbst verschuldet, was du getragen hast. Schau her, hier steh ich Armer, der Zorn verdienet hat. … Es dient zu meinen Freuden und tut mir herzlich wohl, wenn ich in deinem Leiden, mein Heil, mich finden soll. Ach möcht ich, o mein Leben, an deinem Kreuze hier mein Leben von mir geben, wie wohl geschähe mir!”2 Und Johann Heermann in seinem Lied “Herzliebster Jesu”: “Ich, mein Herr Jesu, habe dies verschuldet, was du erduldet …Wie wunderbarlich ist doch diese Strafe! Der gute Hirte leidet für die Schafe, die Schuld bezahlt der Herre, der Gerechte, für seine Knechte. … wie kann ich dir denn deine Liebestaten im Werk erstatten? Ich werde dir zu Ehren

1. Joseph Ratzinger, Einführung in das Christentum, München 101969, 231. 2. Evangelisches Gesangbuch, Nr. 85, 4 und 7.

–694– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT alles wagen, kein Kreuz nicht achten, keine Schmach und Plagen ….”3 Ähnlich ist gewöhnlich der Tenor der katholischen Passionsandachten. Diese persönliche Betroffenheit gehört zum christlichen Glauben seit dem Neuen Testament. Doch gehört dazu auch, wie es in den Kreuzwegandachten immer wieder gesagt wird: “Durch dein Kreuz hast du die Welt erlöst – Redemisti mundum”. Hier ist nicht von “mir” die Rede, sondern von der Welt. Das Kreuz Christi ist der Lösepreis für den Loskauf, für die Erlösung der Welt. Am Karfreitag heißt es in der römischen Feier der Kreuzverehrung: “Ecce lignum crucis, in quo salus mundi pependit – Seht das Holz des Kreuzes, an dem das Heil der Welt gehangen.” Gerade in altkirchlichen Hymnen finden sich viele Beispiele für ein kosmisches Verständnis der Erlösung. Terra, pontus, astra, mundus … Erde, Meer, Gestirn, das Weltall werde rein im Strom des Blutes des am Kreuz geopferten Lammes, singen wir im Stunden- gebet der Kirche bis heute mit dem frühkirchlichen Dichter Venantius Fortunatus. Die Frühe Kirche hatte offenbar ein anderes – wie mir scheint: befreienderes – Verständnis von der erlösenden Bedeutung des Kreuzes. Bevor ich auf dieses kosmische Heilsverständnis eingehe, möchte ich jedoch nicht unerwähnt lassen, dass es auch im anthropozentrischen Heilsverständnis mehr Möglichkeiten gibt als die Satisfaktionslehre des Anselm. Zur Offenbarung der Liebe Gottes wird das Kreuz Christi sehr viel deutlicher, wenn der Blick sich auf die Solidarität Gottes mit den Menschen richtet, in der der Sohn Gottes am Kreuz den leidenden Menschen bis in ihren Tod hinein nachgeht. Der evangelische Theologe Jürgen Moltmann berichtet, dass das (in Mk 15,34/Mt 27,46 überlieferte) Wort Jesu am Kreuz: “Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?” (Ps 22,2) ihn “in der Verlassenheit eines Kriegsgefangenenlagers 1945 zum Christen gemacht” habe: “Wo immer ich ein Kruzifix sehe, höre ich diesen Schrei nach Gott, und ich spüre, daß Christus Gottes Nähe in die Abgründe der Gottverlassenheit gebracht hat, und bekenne: “Auch in der Hölle bist du da‘ (Psalm 139,8).”4

3. A.a.O., Nr. 81, 3. 4. 8 und 9. 4. Jürgen Moltmann, Das Kreuz als Symbol. Christus oder Konstantin?, in: Publik-Forum 24. Jg., Nr. 17 (8.9.1995), 28f.

–695– GERHARD VOSS OSB

Der Schrei der Verlassenheit Jesu am Kreuz hat Moltmann auch zu der Frage geführt, inwieweit der Tod Jesu Gott selbst berührte5. Im Alten Testament erweist sich Gott ja als ein Gott, der am Schicksal seines Volkes leidenschaftlich Anteil nimmt. Die Leidenschaftlichkeit dieses Gottes ist Ausdruck einer Liebe, die sich gerade auch darin erweist, dass Gott seinen Geschöpfen ihm gegenüber Freiheit lässt – auch die Freiheit, sich von ihm abzukehren und sich dadurch ins Unglück zu stürzen. Doch selbst bis in diese Verlorenheit geht Gott den Menschen nach, um sie zur Rückkehr zu bewegen. Gott leidet an seinem Volk, er leidet aber auch mit seinem Volk. Am Kreuz ging der Sohn Gottes durch seinen Tod in der Konsequenz seiner Menschwerdung bis ins “Herz der Erde”. Das wird in einem Wort Jesu im Matthäusevangelium (12,40) mit dem Seeungeheuer verglichen, in dem der Prophet Jona drei Tage und drei Nächte verbringen musste. Es ist das Geheimnis, das wir mehr schweigend als feiernd am Karsamstag begehen. Der Psalm des Jona (Jona 2,3-10) im Bauch des Seeungeheuers macht deutlich: Das “Herz der Erde” ist das Grab der Erde, die Unterwelt, das “Reich des Todes”, in das Jesus – ad inferna, ad inferos – hinabgestiegen ist, wie es im Apostolischen Glaubensbekenntnis heißt. Erst dadurch gewinnt die Auferstehung ihre wirkliche Tiefendimension. Jona betete im Bauch des Seeungeheuers: “Aus der Tiefe der Unterwelt schrie ich um Hilfe …. Du hast mich in die Tiefe geworfen, in das Herz der Meere; mich umschlossen die Fluten. … Du holtest mich lebendig aus dem Grab herauf, Herr, mein Gott.” In der Unterwelt, im Herzen, im Grab der Erde fasst der Auferstehende – wie es die ostkirchliche Osterikone zeigt – Adam, den Prototyp der Menschheit, bei der Hand, um ihn wieder zum Leben zu führen. Die Solidarität des Sohnes Gottes mit den Verlorenen hat kosmische Ausmaße. Im Abendland ist eine gewisse Vorgabe im Verständnis des Kreuzes, dass es hier – vor allem seit der Reformation – eine starke Konzentration auf Paulus gibt, auf seine Predigt des gekreuzigten Christus, der den Juden ein Ärgernis und den Griechen eine Torheit ist (1 Kor 1,23). Die Botschaft von der Rechtfertigung des Sünders bei Paulus ist die Mitte der reformatorischen

5. Jürgen Moltmann, Der gekreuzigte Gott, München 1972; 72002.

–696– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT

Kreuzestheologie. Neuzeitliche abendländische Kreuzesdarstellungen zeigen gewöhnlich vor allem das schmerzhafte Leiden des Gekreuzigten. Nach frühkirchlicher und bis heute nach orthodoxer Vorstellung ist eine Kreuzesdarstellung jedoch nur dann eine Darstellung des heilbringenden Kreuzes Christi, wenn sie auch die mit dem Kreuz Christi gegebene, im Kreuzestod Jesu sich bewährende Hoffnung zeigt, die Überwindung des Todes, die offenbar geworden ist im vertrauensvollen Hinübergang Jesu zu Gott, seinem Vater, (vgl. Joh 13,1). Durch diesen Hinübergang ist auch uns der Weg ins neue Leben, ins neue Paradies eröffnet. Das Kreuz wird darum in der frühkirchlichen Tradition der katholischen Kirche auch besungen als der Baum des Lebens im Gegenüber zum Baum im Paradies, der den Menschen den Tod brachte. In der Präfation zum Fest der Kreuzerhöhung heißt es: “Denn du hast das Heil der Welt auf das Holz des Kreuzes gegründet. Vom Baum des Paradieses kam der Tod, vom Baum des Kreuzes erstand das Leben.” Im Lukasevangelium lauten die letzten Worte Jesu ja nicht wie bei Matthäus und Markus: “Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?”, sondern: “Vater, in deine Hände lege ich meinen Geist” (Lk 23,46) und davor: “Amen, ich sage dir: heute noch wirst du mit mir im Paradies sein” (Lk 23,43). In all diesen Deutungen des Kreuzestodes Jesu wird das Kreuz als das Zeichen des konkreten Leidensweges Jesu gesehen. Das Kreuz ist – auch was seine Gestalt angeht – von der damals üblichen Weise der Hinrichtung her geschichtlich vorgegeben. In der Gestalt des Kreuzes als solcher wird keine Symbolik gesehen. Das ist ja auch der Fall, wenn Jesus sagt, dass in seiner Nachfolge jede ihr und jeder sein Kreuz zu tragen habe (Mt 16,24 parr). Die Bibel vermittelt aber auch die Einsicht, dass die Despoten dieser Erde, die so viel Leid verursachen, nicht isoliert zu sehen sind, dass sie vielmehr wie Schachfiguren sind im bösen Spiel dämonischer Mächte und Gewalten, dass sie gefangen sind “unter der Herrschaft jenes Geistes, der im Bereich der Lüfte regiert und jetzt noch in den Ungehorsamen wirksam ist”, wie es im Epheserbrief (2,2) heißt – jenes Geistes, der die Atmosphäre dieser Welt bestimmt. Gerade darum ist uns trotz allen gegenteiligen Augenscheins in dem Kampf, den wir nicht “gegen Fleisch und Blut” (Eph

–697– GERHARD VOSS OSB

6,12) zu führen haben, der Sieg gewiss, weil der Sohn Gottes am Kreuz diese Mächte ein für alle Mal überwunden hat. Der Blick auf das Kreuz ist darum auch sinnvoll als eine Bitte, dass wir als Frucht des Kreuzes Christi jetzt schon die Befreiung und Erlösung von den zerstörerischen Mächten erfahren mögen. Das Neue Testament sieht jedenfalls im Kreuzesgeschehen auch die Erlösung der Welt von den Mächten begründet und bedient sich, um das zu veranschaulichen, zumindest in einigen neutestamentlichen Schriften der damaligen kosmologischen Vorstellungen.

2. NEUTESTAMENTLICHE ANSÄTZE EINER KOSMISCHEN KREUZESTHEOLOGIE Konkret handelt es sich besonders um die Deutung des Kreuzes Jesu Christi im Kolosser- und im Epheserbrief. Zu bedenken sind auch die kosmischen Bezüge der in den synoptischen Evangelien genannten Begleitumstände der Kreuzigung, denen man nicht gerecht wird, wenn man sie lediglich als literarische Ausschmückung wertet. Kosmisch wird der Kreuzestod Jesu auch im Johannesevangelium und im Hebräerbrief gedeutet.

2.1 KOLOSSER- UND EPHESERBRIEF Im Kolosserbrief wird zweimal das Kreuz genannt. Die erste Stelle ist Kol 1,20 innerhalb des hymnischen Textes Kol 1,15-20. Der Hymnus lautet: 15 Er ist das (Ur-)Bild (ÂåÎgÓ) des unsichtbaren Gottes, der Erstgeborene der ganzen Schöpfung. 16 Denn in ihm wurde alles erschaffen im Himmel und auf Erden, das Sichtbare und das Unsichtbare, Throne und Herrschaften, Mächte und Gewalten; alles ist durch ihn und auf ihn hin geschaffen. 17 Er ist vor aller Schöpfung, in ihm hat alles Bestand. 18 Er ist das Haupt des Leibes, der Leib aber ist die Kirche. Er ist der Ursprung, der Erstgeborene der Toten; so hat er in allem den Vorrang. 19 Denn Gott wollte mit seiner ganzen Fülle in ihm wohnen, 20 um durch ihn alles zu versöhnen.

–698– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT

Alles im Himmel und auf Erden wollte er zu Christus führen, der Frieden gestiftet hat am Kreuz durch sein Blut.

Es besteht heute weitgehend Konsens darüber, dass wir in diesem biblischen Hymnus einige Einfügungen des Autors des Kolosserbriefes in einen ihm vorgegebenen hymnischen Text haben. Ich habe sie kursiv gesetzt. Generell sagt der Hymnus, dass Gott mit seiner ganzen Fülle in seinem Sohn, Christus, dem Auferstandenen, wohnt. Durch den Auferstande- nen wollte Gott das All im Leib Christi versöhnen. In Kolossae machte sich aber eine synkretistische “Philosophie” breit. Gegen sie Stellung zu beziehen, war der Anlass für die Abfassung des Kolosserbriefes. Nach dieser Philosophie ist die Welt, der Kosmos, auch in Christus keineswegs stabil, gesichert und heilvoll geschaffen. Sie ist vielmehr von bedrohlichen geistigen Mächten und Gewalten beherrscht. Eine besondere Rolle spielten in dieser Philosophie die Elementarmächte (ÛÙÔȯÂÖ·; zu ihnen gehören auch die Astralmächte). In ihren unaufhörlichen Kreislauf, in ihre oft chaotischen Umschwünge sind die Seelen der Menschen eingebunden. Eine Befreiung aus ihrer Macht und ein Aufstieg in den himmlischen Bereich sind nach dieser Philosophie nur möglich durch Askese, durch die Einhaltung bestimmter Gebote und eine kultische Verehrung dieser Mächte (vgl. Kol 2,8-10; 16-23). Solche Forderungen aber stehen im Widerspruch zum apostolischen Glauben an Jesus Christus als den alleinigen Retter. Der Autor des Kolosserbriefes präzisiert seine Position durch einige markante Einfügungen in den Hymnus: In Vers 15: Christus als ÂåÎgÓ ist für uns (Ur-)Bild, insofern er das (Eben-)Bild des unsichtbaren Gottes ist. Der Autor des Kolosserbriefes hat hier Christus deutlicher mit Gott verbunden. In Vers 16: Ihm unterstehen darum auch – so wird eigens betont – die “Throne und Herrschaften, Mächte und Gewalten”. In Vers 18: Sein Leib aber ist – geschichtlich gesehen – die Kirche, die freilich angelegt ist auf ihre Vollendung im ganzen Kosmos, aber noch nicht mit dem Kosmos identisch ist. In Vers 20: Der blutige Kreuzestod Christi ist geschichtlich die Grundlage der kosmischen Versöhnung. Von der Auferstehung her gesehen, ist das Kreuz also der Erweis der

–699– GERHARD VOSS OSB in Christus anwesenden Herrlichkeit Gottes, so dass alle Elementarmächte, alle “Throne und Herrschaften, Mächte und Gewalten” ihm unterstehen. Das findet im Kolosserbrief (Kol 2,14f.) nochmals einen triumphalen Ausdruck: “Gott hat den Schuldschein, der gegen uns sprach, durchgestrichen und seine Forderungen, die uns anklagten, aufgehoben. Er hat ihn dadurch getilgt, dass er ihn an das Kreuz angenagelt hat.” Gemeint ist wohl, dass Gott unseren Schuldschein zusammen mit Christus ans Kreuz angenagelt hat und dadurch unterstrichen hat, was vorher in Vers 13 gesagt ist, dass Gott uns auch “mit Christus zusammen lebendig gemacht und uns alle Sünden vergeben” hat. Weiter dann Vers 15: “Die Fürsten und Gewalten hat (Gott) entwaffnet und öffentlich zur Schau gestellt, indem er sie in Christus im Triumphzug aufführte.” In Anlehnung an die profanen Bilder vom Triumphzug wird die triumphale Herrschaft Gottes in Christus zum Ausdruck gebracht. Dann spielt in der Deutung des Kreuzes Christi bei den Kirchenvätern eine Stelle des Epheserbriefes eine große Rolle, nämlich die Aussage (in Eph 3,18), dass es der Verwurzelung in der alle Erkenntnis übersteigenden Liebe Christi entspricht, sie in ihrer “Länge und Breite und Höhe und Tiefe” zu ermessen. Die “Länge, Breite, Höhe und Tiefe” ist hier ganz offensichtlich eine kosmische Formel. Welche Vorstellungen der Autor des Epheserbriefes mit dieser Formel von der “Länge und Breite und Höhe und Tiefe” verband, ist nicht auszumachen. Drei Deutungen bieten sich an, spielen jedenfalls in der Wirkungsgeschichte eine Rolle: 1. das neue Jerusalem, bei dem (nach Offb 21,16) Länge und Breite und Höhe gleich sind, 2. das Universum; sind doch im Römerbrief (Röm 8,38f.) “Höhe” und “Tiefe” ebenfalls kosmisch, ja als astrale Räume zu verstehen; und 3. bietet sich an, mit der Länge, Breite, Höhe und Tiefe der Liebe Christi die Gestalt des Kreuzes Christi zu verbinden. Für ein Bedenken der Länge und Breite und Höhe und Tiefe der Gestalt des Kreuzes Christi findet sich in der Frühen Kirche ein eindrucksvolles Beispiel in den apokryphen Andreas-Akten (aus der zweiten Hälfte des 2. Jahrhunderts). Der Apostel Andreas sagt hier angesichts seines Kreuzes, an dem er das Martyrium erleiden soll und in dem er das Kreuz Christi,

–700– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT seines Meisters, sieht, dem er nachfolgt: “Ich kenne dein Geheimnis, du Kreuz, warum du errichtet bist. Denn du bist errichtet in der Welt, das Unstete fest zu machen. Und du reichst bis in den Himmel, um das wahre Sein des Menschen anzuzeigen. Du bist ausgebreitet zur Rechten und zur Linken, die furchtbare und feindliche Macht zur Umkehr zu bringen und die Welt in Eins zu versammeln. Du bist in die Erde festgefügt, damit du das, was in die Erde reicht und in der Tiefe ist, mit dem Himmel verbindest. O Kreuz, du Heilswerkzeug des Höchsten. O Kreuz, du Trophäe des Sieges Christi über die Feinde. O Kreuz, (als “Lebensbaum’) in die Erde gepflanzt und Frucht bringend im Himmel. O Wort vom Kreuz, wirksame Mitte des Alls (ÚÄÁÌ· àÓ¿ÌÂÛÙÔÓ ¬ÏˆÓ). Heil dir, du Kreuz, das du den Umschwung (ÂÚÈʤÚÂÈÔÓ – revolutio) des Kosmos zügelst. Heil dir, du Gestalt des Zusammenseins, die du dem Ungestalteten Gestalt gibst.”6 Eine Verknüpfung des Kreuzes Christi sowohl mit dem Tempel von Jerusalem wie mit dem ganzen Kosmos findet sich mehrfach bereits im Neuen Testament, zumal – wie wir noch sehen werden – bei solchen Autoren, die nach dem Jahre 70 unter dem Eindruck der Zerstörung des Tempels von Jerusalem standen. Für die jüdischen Zeitgenossen war diese Zerstörung religiös eine ungeheure Katastrophe, galt der Tempel doch als Ort der Gegenwart Gottes. Und diese war die Garantie für das Weiterbestehen der Welt. Ohne die Gegenwart Gottes hat die Welt keinen Bestand. Die christliche Apologetik setzte vielfältig gerade hier ein7.

2.2 DAS JOHANNESEVANGELIUM Im Johannesevangelium (Joh 2,19) wird das Verhältnis der Kirche zum alttestamentlichen Tempel mit dem Wort Jesu angesprochen: “Macht diesen Tempel nieder, in drei Tagen werde ich ihn auferstehen lassen.” Jesus habe vom Tempel seines Leibes gesprochen, heißt es. Die Juden aber dachten an das Tempelgebäude: 46 Jahre sei an ihm gebaut worden.

6. Martyrium Andreae prius, 14 = Acta Apostolorum Apocrypha II/1, 54f. 7. Hierzu siehe Stefan Heid, Kreuz Jerusalem Kosmos. Aspekte frühchristlicher Staurologie, Münster 2001.

–701– GERHARD VOSS OSB

Augustinus8 beruft sich auf eine alte Überlieferung, wenn er 46 als die Summe von 1 und 4 und 1 und 40 deutet. Die Buchstaben sind im Hebräischen und Griechischen zugleich Zeichen für Zahlen: Alpha, der erste griechische Buchstabe, ist 1; Delta, der vierte Buchstabe, ist 4; Alpha wieder 1, und My ist 40. 1 + 4 + 1 + 40 wird im Griechischen geschrieben: A + ¢ + A + M. 46 ist also (im Griechischen) der Zahlenwert von Adam. 46 heißt Adam. Die vier Buchstaben dieses Namens sind zugleich die Anfangsbuchstaben der vier Himmelsrichtungen: Anatole (Osten), Dysis (Westen), Arktos (Norden) und Mesembria (Süden). Das heißt, dass der Tempel erbaut wurde als der Nabel der Welt, als Mitte und Symbol des ganzen Kosmos, des Makrokosmos in seiner ganzen Ausdehnung in alle Himmelsrichtungen und – in Entsprechung dazu – des Mikrokosmos Mensch in seiner Urgestalt des Adam, des “Irdischen”, wie Adam wörtlich heißt, da er von der “adamah”, d.h. von der “Erde”, genommen ist. Auch der Mensch hat seinen Bestand dadurch, dass es den Tempel gibt. Der irdische Tempel, der als Tempel Haus Gottes war, Zelt Gottes auf dieser Erde und unter den Menschen, er wurde von denen zerstört, die Jesus töteten. Am Kreuz erhöht, tritt Jesus an die Stelle des irdischen Tempels. Sein Leib ist aufgrund seiner Auferstehung der wahre Tempel, der Fixpunkt des Heils.

2.3 DAS LUKASEVANGELIUM In den synoptischen Evangelien (Mt 27,51; Mk 15,38; Lk 23,45) findet sich die Ablösung des alttestamentlichen Tempels durch den Leib des Auferstandenen als den neuen Tempel durch den Hinweis angedeutet, dass beim Tode Jesu der Vorhang vor dem Allerheiligsten des Tempels von oben bis unten entzwei riss. Der jüdische Historiker Flavius Josephus schreibt in seiner Geschichte des jüdischen Krieges in der Schilderung der Zerstörung des Tempels, dieser Vorhang sei so gestaltet gewesen, dass er “gleichsam ein Abbild des Alls” war9. Die vier verschiedenen Fäden, die in diesem kostbaren babylonischen Gewebe miteinander verwoben waren, symbolisierten die

8. In Joannis Evangelium, X, 12. 9. Der Jüdische Krieg V, 212-214.

–702– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT vier Elemente Feuer, Erde, Luft und Wasser, und: “Auf das Gewebe war das ganze sichtbare Himmelsgewölbe aufgestickt, mit Ausnahme der Bilder des Tierkreises.” Dieser Vorhang zerriss, d.h. die hier angezeigte Veranke- rung des Kosmos im Tempel fand mit dem Kreuzestod Jesu ihr Ende. Das Lukasevangelium (Lk 23,43) zeigt, dass seitdem jedoch das Paradies wieder offen steht – jedenfalls für den Verbrecher, der Jesus gleich wird im Tod. “Heute noch wirst du mit mir im Paradies sein”, sagt ihm Jesus. In Verbindung damit ist beachtenswert, dass Lukas den Stammbaum Jesu bis auf Adam zurückführt und diesen als Sohn Gottes erscheinen lässt (Lk 3,38): Jesus, der wahre Sohn Gottes, als der neue Adam. Pointierter als die anderen Evangelien nennt das Lukasevangelium den Ort der Kreuzigung “Schädel” (nicht “Schädelstätte”). Möglicherweise ist das schon ein sehr früher Hinweis auf die in der Auferstehungskirche in Jerusalem architektonisch umgesetzte Überlieferung, dass das Kreuz Christi, des Neuen Adam, als der Schlüssel zum Paradies auf dem Grab des ersten Adam errichtet wurde.

2.4 DER HEBRÄERBRIEF Vor allem der Hebräerbrief geht näher auf den zerstörten Tempel ein: Er war ein “irdisches Heiligtum” (±ÁÈÔÓ ÎÔÛÌÈÎfiÓ), der Inbegriff des Kosmos (Hebr 9,1). Dann (Hebr 9,2ff.) werden von den Gerätschaften des Tempels “der Leuchter, der Tisch und die heiligen Brote” und dann der Rauchopfe- raltar genannt. Von ihnen schreibt Flavius Josephus10: “Die sieben Lampen, die vom Leuchter abgezweigt waren, zeigten die Planeten, die auf dem Tisch liegenden zwölf Brote den Tierkreis und das Jahr an. Der Räucheraltar sollte durch die dreizehn Arten von Räucherwerk, die ihn ganz bedeckten…, deutlich machen, alles ist von Gott und für Gott.” Nun ist Christus – sagt der Hebräerbrief – als der Hohepriester durch sein blutiges Opfer in das wahre Heiligtum, in den Himmel selbst, eingetreten – er, der durch sein machtvolles Wort “das All trägt” (Hebr 1,3). Sein Fleisch ist der neue Vorhang, durch den wir in das Heiligtum gelangen (Hebr 10,20). Stefan

10. A.a.O., V, 217f.

–703– GERHARD VOSS OSB

Heid schreibt11: “Damit ist das Schicksal von Kreuz, Tempel und Kosmos auf neue Weise miteinander verquickt: Die Zerstörung des Tempels, der für den ganzen Kosmos steht, scheint dem Verfasser die obsolete Lage der Welt drastisch bewusst zu machen. Entscheidend ist nunmehr die Hoffnung auf den Herrn der Welt am Kreuz. Das Kreuz eröffnet den Zugang zum Allerheiligsten des überkosmischen, himmlischen Tempels.”

3. DIE KOSMISCHE BEDEUTUNG DES KREUZES CHRISTI IN DER FRÜHEN KIRCHE Am Anfang der kosmischen Kreuzestheologie der Kirchenväter steht der Philosoph Justin († um 165). Er greift in seiner “Ersten Apologie”12 einen im antiken naturphilosophischen Denken allgemein bekannten Text aus Platons Timaios (36 B/C) über das kosmische X auf. Der griechische Buchstaben X entspricht dem lateinischen CH. Im Weltbild der griechisch- hellenistischen Naturphilosophie ist der Himmelsäquator – im rechten Winkel zur Erdachse – der Kreis, an dem der stetig sich gleichbleibend um die Erde kreisende Fixsternhimmel festgemacht ist – den Alten ein Bild des Ewigen. Mit dem Himmelsäquator ist, ihn in einem Winkel von 23,5Æ schneidend, mit ihm also ein X – ein kosmisches Kreuz – bildend, die Ekliptik mit ihren zwölf Tierkreiszeichen verbunden. Die Ekliptik mit ihrer Unterteilung in die zwölf Tierkreiszeichen ist der Weg der Sonne im Wandel der Jahreszeiten. Entlang der Ekliptik verläuft auch der Weg der übrigen Wandelsterne. Die Ekliptik symbolisiert den Wandel der Zeiten. Himmelsäquator und Ekliptik sind mit ihren beiden Schnittpunkten zur Frühlings- und zur Herbst-Tagundnachtgleiche sozusagen das Gerüst des Kosmos – des Ewigen im Wandel der Zeiten. Mit ihnen gab nach Meinung Platons der Logos dem All die Gestalt des griechischen Buchstabens X. In der Gestalt dieses kosmischen Kreuzes gibt es eine göttliche Kraft, die den Kosmos zusammenhält. An diese Vorstellung vom kosmischen X als der Gestalt des göttlichen Logos, des Sohnes Gottes in der Welt, als der Gestalt der Weltseele, konnte Justin

11. A.a.O., 39. 12. Apologia I, 60: PG 6, 327-440, hier 417-420.

–704– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT anknüpfen. Er bemerkt dann aber kritisch, dass Platon in der kreuzweisen Gestalt der Weltseele das “Geheimnis des Kreuzes” nicht wirklich erkannt habe: das Geheimnis des dem Kosmos Halt und Bestand gebenden Kreuzes, das sich auf Golgota manifestiert hat. Die Stelle, an der Himmelsäquator und Ekliptik sich zur Frühlings- Tagundnachtgleiche kreuzen, ist der Beginn des Tierkreiszeichens WIDDER. Wenn die Sonne in dieses Zeichen getreten ist, wird das christliche Paschafest gefeiert – im ersten Frühlingsmonat. Mit diesem ersten Frühlingsmonat ist nicht ein bestimmter Monat des jüdischen oder des römischen Kalenders gemeint, nicht mehr entsprechend den Vorschriften des Buches Exodus (Ex 12,6ff.) der jüdische Frühlingsmonat Nisan, in dem gemäß dem jüdischen Mondkalender in der Nacht nach dem 14. des Monats immer Vollmond ist. Der “erste Monat”, in dem wir Christen Ostern feiern, ist der erste Abschnitt des jährlichen Laufes der Sonne nach der Frühlings- Tagundnachtgleiche, jener Abschnitt im Tierkreis, der astralmythisch WIDDER heißt. In kirchlichen Texten wird das niemals gesagt. Aber beispielsweise Joseph Ratzinger (Papst Benedikt XVI.) sieht das auch so13. Ansonsten ist das heute kaum bewusst, obwohl es immer für unverzichtbar gehalten wurde, das Paschafest in diesem ersten Frühlingsmonat zu feiern – am Sonntag nach dem Vollmond dieses ersten Monats, am Sonntag nach dem ersten Frühlingsvollmond14. Christlich beginnt der “erste Monat” mit der Frühlings-Tagundnachtgleiche. Als Tag der Frühlings-Tagundnachtgleiche gilt der 21. März. Am 21. März könnte auch Vollmond sein. Das erste mögliche Datum für einen Sonntag nach dem ersten Frühlingsvollmond als Tag der österlichen Auferstehungsfeier ist darum der 22. März. Als

13. Joseph Kardinal Ratzinger, Der Geist der Liturgie, Freiburg i.Br. 42000, 86f. 14. Die Intention der Beschlüsse des 1. Konzils von Nikaia zum Osterfestdatum, aber auch die Gründe für ihre von dieser Intention abweichende Rezeption in der (ost)kirchlichen Tradition zu untersuchen, war das Ziel eines Kongresses vom 28.6. bis 3.7.1977 im Orthodoxen Zentrum in Chambésy (vgl. SYNODICA VIII, Chambésy/Genf 1994, 107- 118. 183-185). Die II. Panorthodoxe Präkonziliare Konferenz von 1982 sah sich aus pastoralen Gründen nicht in der Lage, die Vorschläge des Kongresses zu übernehmen.

–705– GERHARD VOSS OSB

Ende des ersten Monats gilt der 25. April. Dieser 25. April, dieses von den alexandrinischen Astrologen festgelegte letztmögliche Osterdatum, ist eigentlich schon zu spät. Papst Leo I. hat im 5. Jahrhundert sehr entschieden gegen seiner Meinung nach mit diesem Datum zu spät angesetzte Osterdaten protestiert15. Sie lägen nicht mehr im ersten Monat. Wenigstens Karfreitag, der Tag der Feier des Kreuzestodes Jesu, müsse aber noch wirklich in die Zeit des ersten Monats fallen; denn, so schreibt Papst Leo zur Begründung, Christus sei als unser Pascha, als unser Osterlamm geopfert worden (vgl. 1 Kor 5,7). Warum hat Papst Leo so großen Wert auf die kosmisch richtige Einhaltung des ersten Monats gelegt? Die einzige plausible Erklärung ist die, dass er eine Beziehung zwischen dem Paschalamm und dem Tierkreiszeichen WIDDER sah. Man könnte auch so formulieren: Das am Kreuz geopferte Paschalamm – geopfert im Zeichen WIDDER als seinem kosmischen Spiegel – ist an der Schnittstelle von Zeit und Ewigkeit der Ausgangspunkt für das kosmische X, das die Welt in der Gottesherrschaft erhält: das Lamm, das geschlachtet wurde in der Zeit; die apokalyptische Schau sieht es jedoch in Gottes Plan schon vor aller Zeit. Joseph Ratzinger schreibt: “Das Sternbild am Himmel schien im voraus und für alle Zeiten von dem “Lamm Gottes’ zu sprechen, das die Sünde der Welt hinwegnimmt (Joh 1,29), von dem, der alle Opfer der Unschuldigen in sich zusammenfasst und ihnen Sinn gibt. Die geheimnisvolle Erzählung von dem Widder, der sich im Gestrüpp verfangen hatte und an die Stelle Isaaks als das von Gott selbst bestimmte Opfer trat – sie wird nun als Vor-Geschichte Christi verstanden, die Baumgabel, in der es hing, als Abbild des Tierkreiszeichens des Widders und dieses wiederum als das himmlische Vor-Bild des gekreuzigten Christus.”16 Der hier von Joseph Ratzinger erwähnte Widder ist im Buch Genesis (Gen 22,13) das dem Abraham von Gott geschickte Opfertier, das Abraham dann an Stelle seines Sohnes Isaak als Opfer darbringt. Hier sah man bestätigt, dass das Kreuz Christi immer schon

15. Papst Leo I., 121. Brief (an Kaiser Marcian): PL 54, 1057. 16. A.a.O., 87.

–706– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT im Kosmos wirksam gegenwärtig ist. Schon in Abel wurde Christus getötet, sagt im 2. Jahrhundert Bischof Meliton von Sardes17. Im 1. Petrusbrief (1 Petr 1,19f.) heißt es, dass wir losgekauft wurden “mit dem kostbaren Blut Christi, des Lammes ohne Fehl und Makel, schon vor der Erschaffung der Welt ausersehen und euretwegen am Ende der Zeiten erschienen”. Dennoch hat in der Geschichte der Offenbarung mit dem geschichtlichen Kreuz auf Golgota ein neuer Äon begonnen. Der Dichter, Theologe und Bischof Venantius Fortunatus sagt Ende des 6. Jahrhunderts in seinem großen Osterhymnus18, dass Christus als Gott nun “wandelt über den Sternen”. Er hat die Tiefe im Zeichen des Kreuzes besiegt. Auf der ostkirchlichen Osterikone bilden die Balken oder auch Pforten der Hölle, auf denen der Auferstandene steht, ein X. “Der Kosmos spricht uns vom Kreuz und das Kreuz enträtselt uns den Kosmos”, schreibt Ratzinger, und weiter: “Geschichte und Kosmos gehören zusammen. Wenn wir die Augen auftun, lesen wir die Botschaft Christi in der Sprache des Alls.” Schon Origenes hatte in den astralen Gegebenheiten “himmlische Buchstaben” gesehen, und Augustinus hielt es für sinnvoll, sie zu beachten “ad informationes mysticas”, für die Mystagogie, als Einführung in die Geheimnisse des Glaubens und ihre Sinnbilder. Das kosmische Kreuz ist das seit der Erschaffung der Welt in Gottes Heilsplan vorgesehene Gerüst, das – aufgrund der Überwindung aller Unheilsmächte durch das Kreuz und die Auferstehung Christi – dem ganzen Kosmos in allen Bedrohungen Bestand gibt. Dieser Kosmos ist nicht nur räumlich zu verstehen, als mundus, als der Weltenraum, in dem Christus die zerstörerischen Mächte überwindet. Der Kosmos muss auch, ja sogar primär, zeitlich verstanden werden – als Äon, als saeculum, als Geschlechterfolge, als Geschichte im Wandel der Zeiten mit ihrem jeweils herrschenden “Zeitgeist”. Hier ist der Ort für die Heilsökonomie, von der der Epheserbrief (Eph 1,10) spricht, der Ort für den göttlichen Plan, in Christus die Fülle

17. Osterpredigt, Nr. 69, in: Josef Plank, Vom Passa, Die älteste christliche Osterpredigt, Freiburg 1963, 76. 18. Miscellanea III, 9: PL 88, 130-133, hier 131f.

–707– GERHARD VOSS OSB heraufzuführen. Die kosmische Signatur dieser Ökonomie ist das X, das ja auch der Anfangsbuchstabe von XPI™TO™ ist. Nach dem Verständnis der Kirchenväter hat das für den Heilsplan Gottes so bedeutsame Kreuz schon in der vorchristlichen Heilsordnung Spuren hinterlassen. Justin schreibt: “Betrachtet alles, was in der Welt ist, ob es ohne diese Gestalt gehandhabt werden oder Zusammenhalt haben kann. Das Meer kann nicht durchschritten werden, wenn nicht diese Trophäe, die hier Segel (velum) heißt, auf dem Schiff unversehrt bleibt. … Die menschliche Gestalt unterscheidet sich in nichts anderem von der der unvernünftigen Tiere als dadurch, dass sie aufrecht ist und die Hände ausbreiten kann.... Auch eure (gemeint sind die römischen) Symbole zeigen die Macht dieser Gestalt: Die vexilla und die Trophäen, die bei euch überall vorweg getragen werden.”19 Vexillum (der Singular) ist eine Verkleinerungsform von velum = Tuch. Es ist ein Fachausdruck in der Sprache des Militärs und der Seefahrt – vergleichbar dem deutschen “Fähnlein”. Die Vorstellung einer Kreuzgestalt verband sich mit dem vexillum dadurch, dass dieses an einer Stange hing, die ihrerseits quer an einem Masten befestigt war. Diese Gestalt hatten die Standarten der römischen Heere, deren Fahnentücher als vexilla bezeichnet wurden. Vexillum hieß aber auch das Bramsegel oben am Mastbaum der Schiffe. In beiden Fällen ist das vexillum Zeichen der Siegesgewissheit im Kampf gegen widrige Mächte. Die ganze Religion der römischen Heere sei eigentlich eine Verehrung von Zeichen, deren innere Gestalt das Kreuz ist, schreibt Tertullian. Die Tücher der vexilla seien lediglich eine Bekleidung für Kreuze20. Das kosmische Walten des göttlichen Logos vollzieht sich im Zeichen des Kreuzes. In der antiken Naturphilosophie ist es das kosmische X, das die Bändigung der Elementarmächte symbolisiert. In der mehr volkstümlichen Kosmologie der Antike, wie sie sich im schon zitierten Text aus den Andreasakten zeigt, erscheint das Kreuz mit seinen Armen als die Weltsäule, die die Umschwünge der astralen Mächte zügelt und dadurch das Chaos

19. Apologia I, 55, a.a.O., 412. 20. Apologeticum 16: PL 1, 424.

–708– DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT zum Kosmos wandelt. Schon damals konnten die kosmischen Bilder wechseln. Entscheidend ist die Botschaft des Glaubens, die mit ihnen zum Ausdruck gebracht werden soll. Immer schon ist das Kreuz Christi im Kosmos heilwirkend gegenwärtig. Dennoch hat in der Geschichte der Offenbarung mit dem geschichtlichen Kreuz auf Golgota ein neuer Äon begonnen, die Zeit der Kirche. Ratzinger schreibt: “So musste von selber das Kreuz, das (Christi) Zeichen ist im Himmel und auf Erden, zur eigentlichen Segensgebärde der Christen werden. Wir zeichnen das Kreuz über uns selbst und treten so in die Segensmacht Jesu Christi hinein; wir zeichnen es über Menschen, denen wir Segen wünschen. Wir zeichnen es auch über Dinge, die uns im Leben begleiten und die wir gleichsam aus der Hand Jesu Christi neu empfangen wollen. Durch das Kreuz können wir füreinander zu Segnenden werden.”21 Das deutsche Wort “segnen” kommt etymologisch von signare, bezeichnen; “segnen” bedeutete als Lehnwort von Anfang an: mit dem Kreuz signieren, besiegeln. Die hier skizzierte Kreuzestheologie frühkirchlicher Theologen mag im naturwissenschaftlich orientierten Weltbild der Neuzeit wenig plausibel erscheinen. Sie bedarf heute einer neuen Übersetzung. Bildlich verstanden ist sie jedenfalls eine Alternative zu der im Abendland geläufigen Interpretation des Kreuzestodes Christi als eines Opfers der Sühne und Genugtuung. Zu fragen ist immer, welche Erfahrungen hinter den verschiedenen Bildern stehen. Heutige Esoterik hat – wie mir scheint – manche Ähnlichkeiten mit der kolossischen “Philosophie”: Vorstellungen von einer Durchdringung des ganzen Kosmos durch einen göttlichen Logos oder einen Weltgeist, Vorstellungen von einer kommenden besseren Welt. Für deren Durchsetzung spielt das geschichtliche Kreuz Christi keine Rolle – in der Esoterik ebenso wenig wie in der gnostischen Philosophie von Kolossae; wohl aber spielt hier eine Rolle die rechte Beachtung von Speise und Trank, von Neumonden, von Visionen und die Verehrung von Engeln (vgl. Kol 2,16ff.). Diese esoterischen Vorstellungen üben auf viele heutige Menschen eine große Faszination aus. Gleichzeitig sind uns heute die Erfahrung der Brüchigkeit

21. A.a.O., 158.

–709– GERHARD VOSS OSB der Welt und die Angst vor ihrem Zusammenbruch unter die Haut gegangen. Der Glaube an die leibliche Auferstehung des Mensch gewordenen Sohnes Gottes gibt uns die Hoffnung, ja die Gewissheit, dass die ganze Schöpfung, wie Paulus sagt (Röm 8,21), von der Verlorenheit befreit werden wird und teilhaben wird an der Herrlichkeit des Lebens der Kinder Gottes. Das kosmische Kreuz, wie immer es verstanden wird, dessen Halt jedenfalls im Kreuz Christi gründet, bringt das eindrücklich zum Ausdruck. Dazu abschließend nochmals Joseph Ratzinger: “Daß von diesen kosmischen Bildern her den Christen die weltumspannende Bedeutung Christi auf unerhörte Weise sichtbar war und damit auch die Größe der im Glauben geschilderten Hoffnung verstehbar wurde – das leuchtet ein. Es scheint mir klar, daß auch wir diesen kosmischen Blick zurückgewinnen müssen, wenn wir das Christentum wieder in seiner ganzen Weite verstehen und leben wollen.”22

22. Ebda., 87.

–710– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏

™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ∞’ ∞¡Δπ¶ƒ√∂¢ƒ√À Δ∏˜ μ√À§∏™ Δø¡ ∂§§∏¡ø¡

∞) ∏ ∂∫∫§∏™π∞ ø˜ μ∞™π∫√ «Δ∂πÃ√˜ ∞ªÀ¡∞˜» ∞¶∂¡∞¡Δπ ™Δ∏ «¡∂∞ Δ∞•∏» ›Ó·È ·Ï‹ıÂÈ·, ˆ˜ ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈË̤ÓÔ Û‡ÛÙËÌ·, Ì ∂ ÙËÓ ÂχıÂÚË ‰È·Î›ÓËÛË ÙÔ˘ ·ÓÂͤÏÂÁÎÙÔ˘ ˘ÂÚÂıÓÈÎÔ‡ ÎÂÊ·- Ï·›Ô˘ Î·È ÙËÓ Ù¯ÓÔÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË, ·Ô‰˘Ó·ÌÒÓÂÈ Î·È ˘Ô‚·ıÌ›˙ÂÈ ‰Ú·Ì·ÙÈο ÙÔ˘˜ ∂ıÓÈÎÔ‡˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ıÂÛÌÔ‡˜ Î·È Û˘¯Ó¿ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ¤ÏÏÂÈÌÌ· ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜. °È·Ù› ÔÏϤ˜ ÛÔ‚·- Ú¤˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ÛÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÂÚ‹ÌËÓ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Î·È ÙˆÓ ·ÓÙÈÚÔÛÒˆÓ ÙÔ˘ Î·È Ì·ÎÚÈ¿ ·fi Ù· ÎÔÈÓÔ‚Ô‡ÏÈ· Î·È Ù’ ¿ÏÏ· ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈο ∂ıÓÈο (‹ Î·È ÂÚÈÊÂÚÂȷο) Û˘ÏÏÔÁÈο fiÚÁ·Ó·. μÚÈ- ÛÎfiÌ·ÛÙ ÏÔÈfiÓ ÌÚÔÛÙ¿ Û ̛· Ï‹ÚË ·Ó·ÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ̤¯ÚÈ Û‹- ÌÂÚ· ÈÛ¯‡ÔÓÙÔ˜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜. ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· Î·È Ë ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· ‰˘ÛÎÔχÔÓÙ·È Û‹ÌÂÚ· Ó’ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó ÙËÓ Û‡Á¯ÚÔÓË Ù¯ÓÔÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË Î·È Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·’ ·˘Ù‹ (fiˆ˜ .¯. ÙËÓ Ù¯ÓÔÏÔÁÈ΋ ·ÓÂÚÁ›·, ÙȘ ÎÔÈ- ÓˆÓÈΤ˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ˜, Î.Ï.). ∏ ϤÍË «‰ËÌÔÎÚ·Ù›·» Û˘ÓÂÒ˜ ÛÙËÓ ·- ÁÎÔÛÌÈÔÔÈË̤ÓË ÂÔ¯‹ Ì·˜ (Ì fiϘ ÙȘ ·Ú¿ÁˆÁ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Ù˘) ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fi,ÙÈ Û‹Ì·ÈÓ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ. Δ· ¯ÚËÌ·ÙÈÛÙ‹ÚÈ·, Ù· ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ·, Ù· «Ï˘ÓÙ‹ÚÈ·», Ù· ·ÁÎfiÛÌÈ· ΤÓÙÚ· ÂÍÔ˘Û›·˜ (Ì ÙÔ˘˜ ÈÂÚÔ΋ڢΤ˜ ÙÔ˘˜, ÙÔ˘˜ Ì¿Ó·Ù˙ÂÚ˜ Î·È ÙÔ˘˜ «‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜» ÙÔ˘˜) Î.Ï., ¤¯Ô˘Ó ۯ‰ȿÛÂÈ Î·È ÂÈ‚¿ÏÂÈ Ó¤Â˜ ÚԉȷÁڷʤ˜ Î·È Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈÔ˘˜ ηÓfiÓ˜ Ô˘ ÂÊ·ÚÌfi˙ÔÓÙ·È ··Ú¤ÁÎÏÈÙ· Û’ ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔ Ï·ÓËÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·. ∏ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛË ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜ ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ Ó¤Ô ‰ÈÂıÓ‹ «Î·Ù·ÛÙ·ÙÈÎfi ¯¿ÚÙË» ÂÈ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÙˆÓ ÈÛ¯˘ÚÒÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ Î¤- ÓÙÚˆÓ Û’ ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ˘Ê‹ÏÈÔ. ∂›Ó·È Ë Ó¤· ÌÔÚÊ‹ «ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌÔ‡». ∞ÔÙÂÏ› ¤Ó· ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ Â›‰Ô˜ «·ÔÈÎÈÔÎÚ·Ù›·˜», Ë ÔÔ›· fï˜ Ï‹Ù- ÙÂÈ fi¯È ÌfiÓÔ ÙȘ ·‰‡Ó·Ù˜ ¯ÒÚ˜ ÙÔ˘ ÙÚ›ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ fiÏˆÓ ·ÓÂÍ·ÈÚ¤Ùˆ˜ ÙˆÓ ¯ˆÚÒÓ ÙÔ˘ ‚ÔÚÚ¿. πÛÙÔÚÈο, Ë ·-

–711– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ÁÎfiÛÌÈ· «ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÙÈ΋» ΢ÚÈ·Ú¯›· ·ÛÎÔ‡ÓÙ·Ó ·fi ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔڛ˜, Ì ÈÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙË ƒˆÌ·˚΋ (·Ï·ÈfiÙÂÚ· ‹Ù·Ó Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ ΢ÚÈ·Ú¯›·, ÂÓÒ ·ÚÁfiÙÂÚ· ÂΛÓË Ù˘ πÛ·Ó›·˜, Ù˘ μÚÂÙ·Ó›·˜, Ù˘ ∞ÌÂÚÈ΋˜). ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È Ì¤¯ÚÈ ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ·ÁÎfiÛÌÈÔ fiÏÂÌÔ Ù· ÌÂÁ¿Ï· ÔÈÎÔÓÔÌÈο Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ·ÛÎÔ‡Û·Ó ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Î·È ÙËÓ ÂÈ΢ÚÈ·Ú¯›· ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ì ÙË ‰È·‰Èηۛ· Î·È ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ÙÔ˘ «ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌÔ‡» Î·È Ù˘ «·ÔÈ- ÎÈÔÎÚ·Ù›·˜». √ ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ ·ÁÎfiÛÌÈÔ˜ fiÏÂÌÔ˜ ÛËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛ ÙË Ï‹ÍË ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ ÂÍÔ˘Û›·˜. ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠfï˜ ¤Ó· Ó¤Ô Â›‰Ô˜ «ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌÔ‡», Ô˘ ‰È·¯ÒÚÈ˙ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Û ‰‡Ô ÛÙÚ·- Ùfi‰·: ÛÙÔ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÙÈÎfi ÌÏÔÎ, Ì ÙËÓ ÂÈ΢ÚÈ·Ú¯›· Ù˘ ™Ô‚ÈÂ- ÙÈ΋˜ ŒÓˆÛ˘ Î·È ÙÔÓ Î·Ù·Ï˘ÙÈÎfi ¤ÏÂÁ¯Ô ÛÙ· ÎÚ¿ÙË Ù˘ ÂÈÚÚÔ‹˜ Ù˘, Î·È ÛÙÔ ‰˘ÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ, fiÔ˘ Ë ÂÈÚÚÔ‹ ÙˆÓ ∏.¶.∞. ˘‹ÚÍ ·fi- Ï˘ÙË. √ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈÎfi˜ ·˘Ùfi˜ «ÓÂÔ-ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌfi˜» ·Û΋ıËΠ̠‰È·ÊÔÚÂÙÈο ̤۷: ÛÙÔ ÌÂÓ ·Ó·ÙÔÏÈÎfi ÛÙÚ·ÙfiÂ‰Ô Ì ÙË ‰‡Ó·ÌË ÙˆÓ fiÏˆÓ Î·È Ì ÙË ÛÙ¤ÚËÛË ·fi ÙÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙÔ˘˜, ÂÓÒ ÛÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ Â›¯Â ÙË ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡ ÂϤÁ¯Ô˘. ŒÙÛÈ ÏÔÈfiÓ ·ÓÙ› ÁÈ· ÙÔÓ «ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌfi» Ô˘ ÂÁηıÈÛÙÔ‡ÛÂ Î·È ÛÙ‹ÚÈ˙ ΢‚ÂÚÓ‹ÛÂȘ, ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ‹Ú ¤Ó·˜ ¿ÏÏÔ˜, ÂȯÔÚËÁÔ‡ÌÂ- ÓÔ˜ ·fi ÙÔÓ È‰ÈˆÙÈÎfi ÙÔ̤·, Ì ÔÚ·Ù‹ ¤ÎÊ·ÓÛ‹ ÙÔ˘ ÙȘ ÔÏ˘ÂıÓÈ- Τ˜ ÂÙ·Èڛ˜. ¶ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ¿ÓÙˆ˜ Î·È Â‰Ò ÔÈ ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ ·- ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·Ô‡Û˜. °È·Ù› Û’ ·ÚÎÂÙ¤˜ ¯ÒÚ˜ Ù˘ ˘ÊËÏ›Ô˘, ‰˘ÙÈ΋˜ ÂÈÚÚÔ‹˜, Ô «ÓÂÔ-ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌfi˜» ·Û΋ıËÎÂ Î·È Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ fiψÓ, ›Ù Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ Ú·ÍÈÎÔËÌ¿ÙˆÓ, ‰È- ÎÙ·ÙÔÚÈÒÓ, Î.Ï., ›ÙÂ Î·È Ì ËÈfiÙÂÚ˜ Ô‰Ô‡˜ ÂÈ‚ÔÏ‹˜ (.¯. Ì ·fi- Ï˘Ù· ÂÏÂÁ¯fiÌÂÓ˜ ΢‚ÂÚÓ‹ÛÂȘ). ŒÓ·˜ ·ÌÂÚÈηÓfi˜ ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˜, Ô Δ˙ÔÓ ¡ÙÈÔ‡È, Ô˘ ıˆÚÂ›Ù·È ·fi ÌÂÚÈÎÔ‡˜ ˆ˜ Ô ·ÙÚȿگ˘ Ù˘ ·ÌÂÚÈηÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ˆ˜ Ë ÂÍÔ˘Û›· Û‹ÌÂÚ· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÂΛ- ÓˆÓ Ô˘ ÂϤÁ¯Ô˘Ó Ù· ̤۷ ·Ú·ÁˆÁ‹˜, ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜, ÂÓË̤ڈÛ˘, ÌÂÙ·ÊÔÚ¿˜ Î·È ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜... Î·È ˆ˜ Ë ÔÏÈÙÈ΋ Â›Ó·È Ë ÛÎÈ¿ Ô˘ Ú›¯ÓÔ˘Ó ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ, ÎÈ fiÛÔ ·˘Ùfi ı· ›- Ó·È ¤ÙÛÈ, Ë fiÔÈ· ÂÍ·Ûı¤ÓÈÛË Ù˘ ÛÎÈ¿˜ ‰ÂÓ ı’ ·ÏÏ¿˙ÂÈ Ù›ÔÙ· ·fi

–712– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ÙËÓ Ô˘Û›· ÙÔ˘ Ú¿ÁÌ·ÙÔ˜. √È ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈÎÔ› fï˜ ·˘ÙÔ› ·ÎÏÔÈ –Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ ÛÙfi¯Ô ÙÔ È‰ÈˆÙÈÎfi ΤډԘ– Â͢ËÚÂÙÔ‡ÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ¢¤ÏÈÎÙ· ηıÂÛÙÒÙ· Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ ›- Ó·È ·Ó·Áη›· Ë ·Ô‰fiÌËÛË Î·È Ô ÂÚÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ∂›Ó·È Ô ·ÎÚÔÁˆÓÈ·›Ô˜ Ï›ıÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÂÓfi˜ ¢ÓÔ˚ÎÔ‡ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔ- ÓÙÔ˜ ÁÈ· ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ Î·È ÁÈ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ΤډË. ¶·- Ú¿ÏÏËÏ· fï˜ ÚÔˆıÂ›Ù·È Î·È ÌÈ· ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ÈÛÔ¤‰ˆÛË –‚·- ÊÙ›ÛÙËΠ«ÔÏ˘-ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfiÙËÙ·»– Ô˘ ÎÈ ·˘Ù‹ ‚¤‚·È· ¢ÓÔ› ÙÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ Ù˘ «¡¤·˜ Δ¿Í˘». ΔÔ ÂÚ›ÂÚÁÔ fï˜ Â›Ó·È ˆ˜ ÔÚÈṲ̂- ÓÔÈ –Ô˘ ·˘ÙÔ·ÔηÏÔ‡ÓÙ·È «ÚÔԉ¢ÙÈÎÔ›» Î·È «ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈÛÙ¤˜»– Ì¿¯ÔÓÙ·È Ì ¿ıÔ˜ ˘¤Ú ·˘Ù‹˜ Ù˘ «Ó¤·˜» ηٿÛÙ·Û˘ Î·È ·˘- ÙÒÓ ÙˆÓ «Ó¤ˆÓ» ·ÓÙÈÏ‹„ˆÓ... ∏ ·ÓÂͤÏÂÁÎÙË ÏÔÈfiÓ ‰Ú¿ÛË Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ÙˆÓ ÌÂ- Á¿ÏˆÓ ÔÏ˘ÂıÓÈÎÒÓ ÎÔÏÔÛÛÒÓ Ì ÙËÓ ‰‹ıÂÓ ÔÏ˘-ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜, ·ÔÙÂÏ› Ì›· ‰ÈÂıÓ‹ ·ÂÈÏ‹, Ë ÔÔ›· ÌfiÓÔÓ Ì ‰ÈÂıÓ›˜ ÔÏÈ- ÙÈÎÔ‡˜ ıÂÛÌÔ‡˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛı›. ∫·È Ó·È ÌÂÓ Ûˆ- ÛÙ¿ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ô ∫Ï›ÓÙÔÓ ˆ˜, ‰›¯ˆ˜ Ì›· ‰ÈÂıÓ‹ ·ÛÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·, ‰›¯ˆ˜ Û˘ÓÂÚÁ·ÙÈ΋ ¢ı‡ÓË, Ë ·ÁÎfiÛÌÈ· ·ÁÔÚ¿ ı· Ì·˜ ηٷÛÙÚ¤- „ÂÈ, fï˜ ÛÙËÓ Ú¿ÍË ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÈ ÌÈ· ¿ÏÏË, ÂÓÙÂÏÒ˜ ·ÓÙ›ıÂÙË Ô- ÏÈÙÈ΋: ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Ù˘ «¡¤·˜ Δ¿Í˘». ∞ÏÏ¿ Î·È Ô ªÚÂ˙›ÓÛÎÈ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ˆ˜ Ô ÎfiÛÌÔ˜ ηٷÎÂÚÌ·Ù›˙ÂÙ·È Î·ıËÌÂÚÈÓ¿ fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ, ÔÏÈÙÈÛÌÔ›, Ê˘Ï¤˜ Î·È ¤ıÓË ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÂ Û˘Ó¯›˜ Û˘- ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ Î·È Ô ÎfiÛÌÔ˜ ‰ÂÓ Û˘ÁÎÏ›ÓÂÈ, ·ÏÏ¿ ıÚ˘ÌÌ·Ù›˙ÂÙ·È («¶·- ÁÎfiÛÌÈ· ÛηÎȤڷ»). 줂·È· ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ ÈÛÔ‰ˆÙÈ΋ ÔÚÌ‹ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ «·ÔÈ- ÎÈÔÎÚ·Ù›·˜», ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛ˘ Î·È Ù˘ «¡¤·˜ Δ¿Í˘», ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·ÚÎÂÙ¤˜ ·ÓÙÈÛÙ¿ÛÂȘ. √È ÈÔ ÛÔ‚·Ú¤˜ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È Û‹ÌÂÚ· ·fi ÙËÓ ¤Î‰ËÏË ÛÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÚÔ˜ Ì›· ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË. ¢ÂÓ Â›Ó·È Ì¿ÏÈÛÙ· ηıfiÏÔ˘ Ù˘¯·›Ô ˆ˜ ÔÈ ÌÔÓ·‰ÈΤ˜ ۯ‰fiÓ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ Ô˘ ηٷ‰Èο˙Ô˘Ó ·ÂÚ›ÊÚ·ÛÙ· Û‹ÌÂÚ· ÙÔÓ ¯ˆÚ›˜ fiÚÈ· ηÈÙ·ÏÈÛÌfi Â›Ó·È Ô ¶¿·˜ Î·È Ô ∞Ú¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ ÃÚÈ- ÛÙfi‰Ô˘ÏÔ˜. √ ÚÔηı‹ÌÂÓÔ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÚÔ¯ˆÚ¿ÂÈ ·ÎfiÌ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ, Î·È È‰ÂÔÏÔÁÈÎÔÔÈ› ÙÔÓ ·ÁÒÓ· ÙÔ˘

–713– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ηٿ Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛ˘, ÂÓÈÛ¯‡ÔÓÙ·˜ Ù· ÂıÓÈο Ì·˜ ÂÚ›ÛÌ·Ù· Î·È ÙȘ ∂ÏÏËÓÈΤ˜ ·Ú·‰fiÛÂȘ... ŒÙÛÈ ÏÔÈfiÓ ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÔÏfiÎÏËÚË Ë ∂˘ÚÒË ‚˘ı›˙ÂÙ·È Û’ ¤Ó· ·‡ıÌÂÓÔ Î·È ·¿ÓıÚˆÔ Ù¤ÏÌ· ÂÓfi˜ ÛÎÏËÚÔ‡ Î·È ¿Î·Ú‰Ô˘ ˘ÂÚÊÈÏÂÏ¢ıÂÚÈÛÌÔ‡, ÔÈ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ –ÂÓÂÚÁÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙȘ ·Ú¯¤˜ Ì›·˜ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ȉÂÔÏÔÁ›·˜, ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ- ÛÌÔ‡– ·Ú¤¯Ô˘Ó ÂÏ›‰· Î·È Êˆ˜ ÛÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ÛÎÔÙÂÈÓfi ÙÔ‡ÓÂÏ ÙÔ˘ «·ÁÎfiÛÌÈÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡», ÛÙÔ ÔÔ›Ô ˙Ô‡ÌÂ. «μϤˆ ıÂÙÈο ÙËÓ ÎÔÈ- ÓˆÓÈ΋ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË fiˆ˜ ‰È·ÌÔÚÊÒıËλ, ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÂÈ Ô ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜ ›Ûˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· Ì·˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÁÓˆÛÙfi˜ Ì·Ú- ÍÈÛÙ‹˜, ã∂ÚÈÎ ÃÔÌÛÌ¿Ô˘Ì (Eriv Hobsbawm) ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ™ÙÔ˘˜ ÔÚ›˙ÔÓÙ˜ ÙÔ˘ 21Ô˘ ·ÈÒÓ·. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ÂÔ¯‹, Ô˘ Ë «·ÚÈÛÙÂÚ¿» ¤¯ÂÈ ÌÂÙ·- ‚ÏËı› Û ‰‡Ó·ÌË Û˘ÓÙ‹ÚËÛ˘ Î·È Ô˘ Ë «‰ÂÍÈ¿» ¤¯ÂÈ ¯¿ÛÂÈ ÙÔÓ «ÌÔ‡ÛÔ˘Ï·» Î·È ÙÔÓ ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi Ù˘, ÔÈÔ˜ ·Ï‹ıÂÈ· ÏËÓ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ·Óı›ÛÙ·Ù·È ÛÙË «¡¤· Δ¿ÍË» Î·È ÛÙÔ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈË- ̤ÓÔ ‰ÈÂıÓ¤˜ Û‡ÛÙËÌ·; ∏ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛË ¿ÓÙˆ˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó’ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È Ì ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi Î·È Ì ¤ÓÙÔÓÔ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi. ∫˘Ú›ˆ˜ fï˜ Ú¤ÂÈ –ÂÂȉ‹ ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ·ÁÎfiÛÌÈÔ Û‡ÛÙËÌ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ó·ÛÙÚ¤„ÈÌÔ ÁÈ· ÙȘ ÚÔÛ¯›˜ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ‰ÂηÂٛ˜– Ó’ ·Ú¯›ÛÂÈ Ë ÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÙˆÓ ·Ó·Áη›ˆÓ «ÙÂȯÒÓ ¿Ì˘Ó·˜» ÙˆÓ Ï·ÒÓ Î·È ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ ÙÔ˘˜. ∏ ·ÓÙ›ÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ Ù¿ÍË Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ·ÔÙÂ- Ï› ÙÔ ÚÒÙÔ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi ‚‹Ì· ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ˘ ÙˆÓ ·ÚÂÓÂÚÁÂÈÒÓ Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛ˘. √È Ôϛ٘ Ú¤ÂÈ Ó· ÔÏÈÛıÔ‡Ó Ì ı¿ÚÚÔ˜ Î·È ÙfiÏÌË Î·È Ó· ˘ÂÚ·ÛÈÛıÔ‡Ó Ù· ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ‰ÈηÈÒÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜, ÒÛÙ ӷ Û˘Ì‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙËÓ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÌÈ·˜ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ¶Ò˜; ∞ÔÚÚ›ÙÔÓÙ·˜ Ì ·ÁÒÓ˜ Î·È ÚÔÛ¿ıÂȘ οı ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· Î·È ˘ÔÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ ÌÂÙÚÈ·ÛÌfi ÙÔ˘ ·ÓÙ·- ÁˆÓÈÛÌÔ‡, ÙËÓ ·ÔηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ۯ‰ȷÛÌÔ‡, ÙËÓ ·Ô‰˘Ó¿ÌˆÛË Ù˘ ÎÂÚ‰ÔÛÎÔ›·˜, ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛË Ù˘ ∂˘ÚÒ˘ ˆ˜ ÌÔ¯ÏÔ‡ ÂÓfi˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÚÔÙ¿ÁÌ·ÙÔ˜. ∫˘Ú›ˆ˜ fï˜ Ú¤ÂÈ fiÏÔÈ ÔÈ Ôϛ٘ Ó· ·Ï¤„Ô˘Ó ÁÈ· ÙÔ˘˜ ‰ÈÎÔ‡˜ Ì·˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡˜. °È· ÙȘ ·Ú·‰fiÛÂȘ

–714– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ Ì·˜. °È· fiÏ· ‰ËÏ·‰‹ Ù· ÛÙÔȯ›· ÂΛӷ, Ô˘ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó ·˘Ù¿ Ù· «Ù›¯Ë ¿Ì˘Ó·˜», ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ ·ÁÎÔÛÌÈÔ- Ô›ËÛË. ∫·È Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· Ì·˜, Ë ÁÏÒÛÛ· Ì·˜ Î·È ÔÈ ·- Ú·‰fiÛÂȘ Ì·˜, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÁÂÚ¿ ıÂ̤ÏÈ· ÁÈ· Ó· ¯ÙÈÛıÔ‡Ó ÔÈ ·Ì˘ÓÙÈΤ˜ Ù¿ÊÚÔÈ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË Ù˘ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛ˘. ∫ÔÓÙÔÏÔÁ›˜. ÃÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È Ï‡ÛÂȘ Ô˘ ı· ÚÔÛٷ٤„Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ·Ó˘- ÂÚ¿ÛÈÛÙÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ Î·È ÙȘ ¢·›ÛıËÙ˜ ÎÔÈӈӛ˜ Ì·˜. ∫·È Ë ∂ÎÎÏË- Û›· ·Ú¤¯ÂÈ ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ· Ù¤ÙÔȘ ‰ÈÂÍfi‰Ô˘˜.

μ) ∏ ∂§§∏¡√Ãπ™Δπ∞¡π∫∏ ¶∞ƒ∞¢√™∏ ∫∞π √ ™À°Ãƒ√¡√˜ ¡∂√-°ƒ∞π∫À§§π™ª√˜ ∂›Ó·È ·Ï‹ıÂÈ· ˆ˜ Ë ¯ÒÚ· Ì·˜ ‚Ú¤ıËΠ۠ÙÔ‡ÙÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Û ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚ· Ó¢ڷÏÁÈ΋ ¯ˆÚÔÙ·ÍÈο ı¤ÛË, ·ÊÔ‡ ÎÂ›Ù·È ÛÙËÓ Â- Ú›ÌÂÙÚÔ fiÔ˘ Û˘Ó·ÓÙÈfiÓÙ·È Î·È Û˘ÁÎÚÔ‡ÔÓÙ·È ‰‡Ô ÂÓÙÂÏÒ˜ ‰È·ÊÔÚÂ- ÙÈÎÔ› ÔÏÈÙÈÛÌÔ›: Ô ·Ó·ÙÔÏÈÎfi˜ Î·È Ô ‰˘ÙÈÎfi˜. ¶ÚÈÓ ·fi ÂÓ¿ÌÈÛ˘ Â- Ú›Ô˘ ·ÈÒÓ·, Ô ª¿ÚÎÔ˜ ƒÂÓȤÚ˘ –ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ ΔÚ¿Â˙·˜– ·Ó·ÚˆÙÈfiÙ·Ó ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ΔÈ Â›Ó·È Ë ∂ÏÏ¿˜; ∞Ó·ÙÔÏ‹ ‹ ¢‡ÛË; Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÙÔÓ ÁÓˆÛÙfi ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ- ÛÌfi ÁÈ· ÙÔ ÔÈ· Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È Ë ∂ıÓÈ΋ Ì·˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·. ΔÔ fiÏÔ Úfi‚ÏËÌ· ÂÛÙÈ¿˙ÂÙ·È ·fi ·ÏÈ¿ ÛÙÔ ÂÚÒÙËÌ·, ·Ó ˘¿Ú- ¯ÂÈ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÛÙËÓ ∂ıÓÈ΋ Ì·˜ Û˘Ó›‰ËÛË Î·È ‰È·‰ÚÔÌ‹ ‹ Ì‹ˆ˜ ·˘Ù‹ ‰È·ÎfiËΠηٿ ÙË μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô – ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô Ô˘ ÔÏ- ÏÔ› ÙËÓ ıˆÚÔ‡Û·Ó Í¤ÓË ÚÔ˜ ÙÔÓ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi Î·È ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ¿ ÙÔ˘. ΔËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·˘Ù‹ ı¤ÛË ÙËÓ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ ΢ڛˆ˜ –Î·È Âȯ›ÚËÛ ӷ ÙË ıÂÌÂÏÈÒÛÂÈ Û οÔÈÔ ‚·ıÌfi– Ô ÕÁÁÏÔ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ °›‚‚ˆ- Ó·˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ‰ÂÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó Î·È ·fi ȉȷ›ÙÂÚ· ÊÈÏÈο ·È- Ûı‹Ì·Ù· ÚÔ˜ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ΔËÓ ›‰È· ·˘Ù‹ ¿Ô„Ë ·Û¿ÛıËÎ·Ó ‰˘- ÛÙ˘¯Ò˜ Î·È ·ÚÎÂÙÔ› ŒÏÏËÓ˜ º·Ó·ÚÈÒÙ˜ Î·È ‰È·ÊˆÙÈÛÙ¤˜, fiˆ˜ Ô π·Îˆ‚¿Î˘ ¡ÂÚÔ˘Ïfi˜, Ô ™‡ÚÔ˜ μ·Ï¤Ù·˜, Î.¿., ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÚÔÊ·- ÓÒ˜ ‹Ù·Ó ÂËÚ·Ṳ̂ÓÔÈ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ·fi ÙË °È‚‚ˆÓÈ΋ ÛΤ„Ë. À‹ÚÍ·Ó fï˜ Î·È ¿ÏÏÔÈ ÂÈÊ·Ó›˜ ŒÏÏËÓ˜, Ô˘ fiÓÙ·˜ ÛÙ·ıÂÚ¿ ÚÔۉ‰Â̤ÓÔÈ ÚÔ˜ ÙÔ ‰˘ÙÈÎfiÛÙÚÔÊÔ Î›ÓËÌ· ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡ (fiˆ˜ Ô ™Ù¤Ê·ÓÔ˜ ∫Ô˘Ì·ÓÔ‡‰Ë˜, Ô ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ™·Ú›ÔÏÔ˜ Ô ·Ù¤Ú·˜, Ô ¶·‡-

–715– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ÏÔ˜ ∫·ÏÏÈÁ¿˜, Î.¿.), ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ·Ó, ›Ù ˆ˜ Ô ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜ Û ο- ÔÈ· ÛÙÈÁÌ‹ ¤·„ ӷ Ê·›ÓÂÙ·È Ì¤Û· ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ›Ù ˆ˜ ÛÙ· ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ¯ÚfiÓÈ· ˙Ô‡Û ¤Ó· ¤ıÓÔ˜ ÂÏÏËÓÈÎfi, Ô˘ ‰È·ÛÙ¤Ï- ÏÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘. ∏ ¿Ô„Ë ·˘Ù‹ ‰ËÏ·‰‹ ‰È·- ÊÔÚÔÔÈ› ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. À‹ÚÍ fï˜ Î·È Ë ¿ÏÏË ¿Ô„Ë Ô˘ ÂÈÎÚ¿ÙËÛ ·fi ÙfiÙÂ Î·È Ô˘ ıˆÚÂ›Ù·È Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ˆ˜ Ë ÎÚ·ÙÔ‡Û·. ∂›Ó·È Ë ¿Ô„Ë Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜, ÙÔ ÔÔ›Ô ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠ·fi ÙË Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÚÂ˘Ì¿ÙˆÓ – ÙÔ˘ ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡ οو ·fi Ù· ÔÔ›· ÛÌÈχÙËÎÂ Ë ∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Ì·˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ· Î·È ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ıËÎÂ Ô ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Ì·˜ Ô ÔÔ›Ô˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÙËΠ∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi˜. ∫‡ÚÈÔ˜ ıÂÌÂ- ÏȈً˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ı¤Û˘ ˘‹ÚÍÂ Ô ÂıÓÈÎfi˜ Ì·˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ∫ˆÓÛÙ·- ÓÙ›ÓÔ˜ ¶··ÚÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜, fiˆ˜ Â›Û˘ Î·È ¿ÏÏÔÈ ÂÈÊ·Ó›˜ ŒÏÏË- Ó˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› Î·È ¿ÓıÚˆÔÈ ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜. √ º·Ó·ÚÈÒÙ˘ ∞ϤͷӉÚÔ˜ ™Ô‡ÙÛÔ˜ ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ·ÚfiÏÔ Ô˘ ˘‹ÚÍ ¢È·ÊˆÙÈÛÙ‹˜ Î·È Ô·‰fi˜ ÙÔ˘ μÔÏÙ·›ÚÔ˘, ‰ËÌÔÛȇÂÈ Û’ ¤Ó· ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Ù· ÂÍ‹˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ Î·È ÙËÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜: «ΔËÓ ·fi Û˘ÛÙ¿Ûˆ˜ ̤¯ÚÈ Î·Ù·Ï‡Ûˆ˜ Ù˘ ÂÏ- ÏËÓÈ΋˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ÌÂÁ¿ÏËÓ ÂÚ›Ô‰ÔÓ ·Ó¤ÊÂÚ· ‰ÈÂÍÔ‰ÈÎÒÙÂÚÔÓ ›Ûˆ˜ ÙÔ˘ ‰¤ÔÓÙÔ˜ ÂȘ ÙÔ ÚÔΛÌÂÓÔÓ ÔÈËÌ¿ÙÈÔÓ, ÂÂȉ‹ fiÏÔÈ Û‹ÌÂ- ÚÔÓ ÔÈ ÏfiÁÈÔÈ ÙÔ˘ ÂÚ› Ù·˜ ∞ı‹Ó·˜ Û˘ÛÙÚÂÊÔ̤ÓÔ˘ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔÓ ËÌÒÓ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Â͢ÌÓÔ‡ÛÈ ÌfiÓÔÓ Ó›Î·˜ ηٿ ¶ÂÚÛÒÓ Î·È ∞η‰ËÌ›·˜ ¶Ï·- ÙÒÓˆÓ, ·ÁÓÔÔ‡ÓÙ˜ ‹ ÏËÛÌÔÓÔ‡ÓÙ˜ ÙËÓ ÌÂÙ·ÁÂÓÂÛÙ¤Ú·Ó ‰fiÍ·Ó ÙÔ˘ ÂÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiÏÂÈ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ‡۷ÓÙÔ˜ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜». ™Ù· ̤۷ ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· ¤Ó·˜ ¿ÏÏÔ˜ ÛÔ˘‰·›Ô˜ ŒÏÏËÓ·˜ Ïfi- ÁÈÔ˜, Ô ™‡ÚÔ˜ ∑·Ì¤ÏÈÔ˜, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔÓ fiÚÔ «∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ- Îfi˜». ΔËÓ ›‰È· ÂÔ¯‹ (1853) Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˜ (·ÏÏ¿ Î·È Ô ™‡ÚÔ˜ ∑·Ì¤ÏÈÔ˜) ÂÓÈÛ¯‡Ô˘Ó ÙËÓ Û˘Ó›‰ËÛË Ù˘ ∂ÏÏË- ÓÈ΋˜ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ·˜, Ë ÔÔ›· ı· ÈÛ¯˘ÚÔÔÈËı› ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ∫ÚÈÌ·˚Îfi fi- ÏÂÌÔ. ∞Ó¿ÏÔÁ˜ ı¤ÛÂȘ ı· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÔ˘Ó Î·È Ô ∞Ó‰Ú¤·˜ ƒËÁfiÔ˘- ÏÔ˜, Ì ÙȘ ÂÈı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ηٿ ÙÔ˘ «ÍÂÓÈÛÌÔ‡», Ô ∞ÓÙÒÓÈÔ˜ º·ÙÛ¤·˜, fiÙ·Ó ÁÚ¿ÊÂÈ fiÙÈ «ÌÈÌÔ‡ÌÂı· ÙÔ˘˜ ∂˘Úˆ·›Ô˘˜ ÈıËÎÈÎÒ˜», Ô ¶.

–716– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ÷ÏÈÎÈfiÔ˘ÏÔ˜, Ô˘ ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ ‚·Ú‚¿ÚÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ‰˘ÙÈÎÔ‡˜ «ËÁÂÌÔÓ›- ÛÎÔ˘˜», Î·È ¿ÏÏÔÈ. Δ· ¯ÚfiÓÈ· ·˘Ù¿ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ΢Úȷگ› ¤Ó· Û‡ÓıËÌ·: «∏ ∞Ó·- ÙÔÏ‹ ‰È· Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜», Ô˘ ÂÚÌËÓ‡ÂÙ·È «ˆ˜ Ô ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜ ›- Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ‰˘Ó·Ùfi˜ Î·È ·ÚÎÂÙ¿ ÏfiÁÈÔ˜ ÒÛÙ ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ÚÔÛÊÔÚ¿ Ù˘ ¢‡Û˘ Ó· ÌÔÚ› Ó· ʈٛÛÂÈ ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹». ΔËÓ ›‰È· ÂÔ¯‹ (1851) Ô ™Î·ÚϤÙÔ˜ μ˘˙¿ÓÙÈÔ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ «Ë ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÂÔ¯‹˜ ·ÔÙÂÏ› ̤ÚÔ˜ ·Ó·fiÛ·ÛÙÔÓ Î·È Ô˘ÛȈ‰¤ÛÙ·ÙÔÓ Ù˘ η- ıfiÏÔ˘ ÂıÓÈ΋˜ ËÌÒÓ ÈÛÙÔÚ›·˜». ∏ ȉ¤· fï˜ Ù˘ ·‰È¿ÏÂÈÙ˘ ÂıÓÈ΋˜ Ì·˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜, Ô˘ ·fi ·˘Ù‹Ó ÂÎ‹Á·ÛÂ Î·È Ë «ªÂÁ¿ÏË π‰¤·» ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ Ì·˜, Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Â›ÛËÌ· ÍÂΛÓËÛ ·fi ÙÔÓ πˆ¿ÓÓË ∫ˆÏ¤ÙÙË, Ô ÔÔ›Ô˜ ÙËÓ ¯ÚË- ÛÈÌÔÔ›ËÛ Û ÌÈ· ÔÌÈÏ›· ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∂ıÓÔÛ˘Ó¤Ï¢ÛË. ªÂ ·ÚÔ˜ Î·È Ì ÂÈıÒ Ô ∫ˆÏ¤ÙÙ˘ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ ˆ˜ Ë ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË ¤ÁÈÓ ·fi fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜, Ì ÛÎÔfi Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ Î·È ÂÓÈ·›Ô ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È ˆ˜ ¤Ó·˜ Ù¤ÙÔÈÔ˜ ÛÎÔfi˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÂÈÙ¢- ¯ı› Ì ÙË ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ·˘ÙÔ¯ıfiÓˆÓ Î·È ÂÙÂÚÔ¯ıfiÓˆÓ. ∏ ·Áfi- Ú¢ÛË ÂΛÓË ÙÔ˘ ∫ˆÏ¤ÙÙË ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó ·fi ¤Ó·Ó ¤ÓÙÔÓÔ fiıÔ ÁÈ· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ÂÓÈ·›Ô˘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ê˘Ï‹˜ Î·È ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰È·›ÛÙˆÛË ÙÔ˘ ÂÓÈ·›Ô˘ ·˘ÙÔ‡. ∏ ı¤ÛË ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ∫ˆ- ϤÙÙË Ú›˙ˆÛÂ Î·È ‰È·‰fiıËΠ·Ì¤Ûˆ˜, ÒÛÙ ӷ οÓÂÈ ÙÔÓ ∞ϤͷӉÚÔ ™Ô‡ÙÛÔ Ó· ÔÌÈÏ› ÁÈ· «ÙËÓ ÌÂÁ¿ÏËÓ È‰¤·Ó Ù˘ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜», Î·È ÙÔ˘ ·‰ÂÏÊÔ‡ ÙÔ˘ ¶·Ó·ÁÈÒÙË Ó· ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Ì ÛÂ- ‚·ÛÌfi ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜. ΔËÓ Î·ıȤڈÛË ÙÔ˘ fiÚÔ˘ ·˘- ÙÔ‡ ÙË Û˘Ó·ÓÙÔ‡ÌÂ Û˘¯Ó¿ Î·È Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·ÁfiÚ¢ÛË ÙÔ˘ ∫ˆÏ¤ÙÙË. ∂›ÛËÌ· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ÂÍ¿ÏÏÔ˘ Î·È ÛÙÔÓ ÙfiÌÔ ÙÔ˘ √ÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ú·¯ˆÚ› ÙÔ 1850 ÙË ‰ÈÔÈÎËÙÈ΋ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜. ∫˘Ú›ˆ˜ fï˜ ηıÈÂÚÒÓÂÙ·È Ì ÙËÓ ÊˆÓ‹ Î·È ÙËÓ ¤ÓÓ· ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ Ì·˜ ÈÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ ÛÙÔ ÁÓˆÛÙfi ÌÓË- ÌÂÈ҉˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ. Δ· ‚·ÛÈο ̤۷ Î·È Ù· fiÚÁ·Ó· ηıȤڈÛ˘ Ù˘ Û˘Ó¤¯ÂÈ·˜ Î·È Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ˘‹ÚÍ·Ó Ë ÎÔÈÓ‹

–717– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ∂ÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ë ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ Ì·˜ ıÚËÛΛ·, Ô˘ ‹Ù·Ó ¿ÓÙÔÙ ·ÚÔ‡Û· ÛÙȘ ‰‡ÛÎÔϘ ÛÙÈÁ̤˜ ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜. √È ‰‡Ô ·˘ÙÔ› ·Ú¿ÌÂÙÚÔÈ ˘‹ÚÍ·Ó Ù· ·ÚÈ· ıÂ̤ÏÈ· Î·È ÔÈ ÎÈ‚ˆÙÔ›, ̤۷ ·fi Ù· ÔÔ›· ‰È·ÙËÚ‹ıËÎÂ Ô ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Ì·˜ Î·È ‰È·Ê˘Ï¿¯ıËÎÂ Ë ÂÓfiÙËÙ· Î·È Ë ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ Ê˘Ï‹˜ Ì·˜. √Ê›ÏÔ˘Ì Â›Û˘ Ó· ÛËÌÂÈÒÛÔ˘ÌÂ Â‰Ò ˆ˜ ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ –fiÔ˘ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Ë «ªÂÁ¿ÏË π‰¤·» Î·È ÂÌ‰ÒÓÂÙ·È ÛÙË Û˘Ó›‰ËÛË ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ Ï·Ô‡ Ë Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È fiÔ˘ ÛÊ˘ÚËÏ·ÙÂ›Ù·È Ë ÂıÓÈ΋ Ì·˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·– ÙÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Û˘Ó·›ÛıËÌ· ÂÈÎÚ·Ù› ·fiÏ˘Ù· ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi Ï·fi Î·È ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÛÙ¿ÛË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∂›Ó·È ¯·- Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ì¿ÏÈÛÙ· ÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ˆ˜ ÙÔ 1863 Ô °Ô‡‰·˜ ‰È·- Ù˘ÒÓÂÈ ÙËÓ ·fi„Ë Ó’ ·Ó·Ï¿‚Ô˘Ó ÔÈ ÈÂÚ›˜ Â›ÛËÌ· ·ÎfiÌ· Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ‰ËÌԉȉ¿ÛηÏÔ˘. ΔÔ ›‰ÈÔ ÂÚ›Ô˘ ÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔ 1865 Ô ¡. π. ™·Ú›ÔÏÔ˜, ÂÓÒ ÙÔ 1871 Î·È Ô ¢. ª·˘ÚÔÎÔÚ‰¿ÙÔ˜ ÚÔÙ›ÓÂÈ Â›Û˘ Ô ÈÂÚ¤·˜ –ȉ›ˆ˜ ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿– Ó· Â›Ó·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Î·È ‰ËÌԉȉ¿Ûη- ÏÔ˜. ™ËÌÂÈÒÓÔ˘Ì ÂÈϤÔÓ, ˆ˜ ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ‰Â‡- ÙÂÚÔ˘ ‰ËÏ·‰‹ Ë̛ۈ˜ Ù˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· ¤ÁÈÓ·Ó ÎÈ ·ÚÎÂÙ¤˜ ÚÔÛ¿- ıÂȘ ÒÛÙ ӷ Î˘Úˆı› ÓÔÌÔıÂÙÈο ·˘Ù‹ Ë Ù·‡ÙÈÛË ÈÂÚ¤· Î·È ‰ËÌԉȉ¿ÛηÏÔ˘. ™Ù·‰È·Î¿ ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ˘Ô¯ˆÚ› Î·È Ë ·- ÏÈ¿ ‰˘ÛÈÛÙ›· ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ, Ë ÔÔ›· ‚¤‚·È· ı· ·ÙÔÓ‹- ÛÂÈ Î·ı’ ÔÏÔÎÏËÚ›· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË Ù˘ ÌÂÁ¿Ï˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ¤ıÓÔ˘˜ (1860-1876) ·fi ÙÔÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ ¶··ÚÚËÁfi- Ô˘ÏÔ. ™ÙÔ ÌÓËÌÂÈ҉˜ ·˘Ùfi ¤ÚÁÔ Â‰Ú·ÈÒÓÂÙ·È ÙÂÏÈο ÙÔ ÙÚÈÛ˘fi- ÛÙ·ÙÔ Û¯‹Ì· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜: ‰ËÏ·‰‹ ·Ú¯·›Ô˜ ∂ÏÏËÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜, μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÔ¯‹ (ÌÂ۷ȈÓÈÎfi˜ ÎfiÛÌÔ˜) Î·È ÓÂfiÙÂÚÔ˜. ªÂ ÙȘ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ˘ Û˘ÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ¤ÎÙÔÙ ÔÏ- ÏÔ›. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ô ™Î·ÚÏ¿ÙÔ˜ μ˘- ˙¿ÓÙÈÔ˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ÁÚ¿ÊÂÈ fiÙÈ Ë ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÈÛÙÔÚ›· ·ÔÙÂÏ› ·Ó·fi- Û·ÛÙÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜, Î·È Ô ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÔÌÒÓ Ù˘ ȉ¤·˜ ·˘Ù‹˜ ™. ∑·Ì¤ÏÈÔ˜. √ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ ·˘Ùfi˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ı· ˘ÔÛÙËÚ›- ÍÂÈ, ˆ˜ Ë ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· «ÍÂÓfiÊÚˆÓ ‚·ÛÈχÂÈ Â› ¯›ÏÈ· ÂηÙfiÓ ÙÂÛ- Û·Ú¿ÎÔÓÙ· ÙÚ›· ¤ÙË, ·ÏÏ¿ Ï‹ÁÂÈ ·ÓÙ¿·ÛÈÓ ÂÏÏËÓÈ΋». √ ∑·-

–718– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ Ì¤ÏÈÔ˜ ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ÛÙÔ ›‰ÈÔ Î›ÌÂÓÔ ı· οÓÂÈ ÌÓ›· ÙÔ˘ fiÚÔ˘ «∂ÏÏË- ÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi˜». Δ· ÂÚÈÔ‰Èο Î·È Ô T‡Ô˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÂÈÎÚÔÙÔ‡Ó Ì ÂÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌfi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÁÚ·ÌÌ‹ Ô˘ ¯·Ú¿ÎÙËΠ΢ڛˆ˜ ·fi ÙÔÓ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ. ∏ ¶·Ó‰ÒÚ· –ÙÔ ÈÔ ¤Á΢ÚÔ ›Ûˆ˜ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Ù˘ ÂÔ¯‹˜– ÙÈÌ¿ ÙÔÓ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ Î·È ÙȘ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÙÔ˘ ·fi- „ÂȘ, Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙË ‰È·¯ÚÔÓÈ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡. ΔÔ ›‰ÈÔ Î¿ÓÔ˘Ó Î·È ÔÈ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, fiˆ˜ .¯. Ô AÈÒÓ·˜, Ô˘ ÂÈÛ‹Ì·ÈÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο, ˆ˜ «Ô Ù¤ˆ˜ ÈÛÙÔ- ÚÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ˆÚ·›Ô ‰›‰ÂÈ Ú¿ÈÛÌ· ̤۷ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘, ÂȘ ÙËÓ “Û˘Ì- ÌÔÚ›·Ó ÂΛÓËÓ”, Ô˘ ÂÎÌ˘ÎÙËÚ›˙ÂÈ “fiÏÔÓ ·ÓÂÍ·Úًو˜ ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈ- ÎfiÓ ÎÏ‹ÚÔÓ”. ∏ “Û˘ÌÌÔÚ›·” Î·È Ë “Ê·ÙÚ›·”, fiˆ˜ ›·Ì fiÙÈ ÔÓÔÌ¿˙ÂÙ·È ·ÎfiÌË: ∫Ô˘Ì·ÓÔ‡‰Ë˜, ¿ÓÙˆ˜, ¶··ÛÏÈÒÙ˘, £. ª·- ÓÔ‡Û˘ Î·È ¿ÏÏÔÈ». √ ∫ÚÈÌ·˚Îfi˜ fiÏÂÌÔ˜ ı· Û˘ÓÂÓÒÛÂÈ ÙÔ˘˜ ŒÏÏË- Ó˜ Î·È ı· ÂÓÈÛ¯‡ÛÂÈ ÙË ÌÓ‹ÌË ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘. ∂Í¿ÏÏÔ˘ ÂÈÊ·Ó›˜ ŒÏÏËÓ˜ fiˆ˜ Ô ¡ÂfiÊ˘ÙÔ˜ μ¿Ì‚·˜ ‹ Ô ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘ ™Ô‡ÙÛÔ˜ –Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ó È‰È·›ÙÂÚË ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË ÛÙËÓ Û˘ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÂÈÔ„ËÊ›· Ù˘ ÎÔÈÓ‹˜ ÁÓÒÌ˘– Ì ‡ÚÈÓ· ¿ÚıÚ· ÙÔ˘˜ ı· ÂÓÒÛÔ˘Ó Û ¤Ó· Û‡ÓıËÌ· ÙËÓ ›ÛÙË Î·È ÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·. ¶·Ú·ÙËÚԇ̠¿ÓÙˆ˜, ˆ˜ ÛÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ –Ù˘ ‰È·ÌfiÚʈ- Û˘ ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ ‰fiÁÌ·ÙÔ˜ Ù˘ ∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ Ù·˘Ùfi- ÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ Ì·˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡– ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÌÈ· Û·Ê‹˜ ·ÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛË ·fi ÙË ¢‡ÛË, Ë ÔÔ›· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ¤Í·ÚÛË ÙÔ˘ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËΠÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·‰È¿ÊÔÚË Î·È Û˘- ¯Ó¿ ¯ıÚÈ΋ (ÊÈÏÔÙÔ˘ÚÎÈÛÌfi˜, ·Ó·ÙÔÏÈÎfi ˙‹ÙËÌ·) Û ۯ¤ÛË Ì ٷ ÂÏÏËÓÈο ÂӉȷʤÚÔÓÙ·. ∞¤Ó·ÓÙÈ Û’ ·˘Ù‹ ÙË ‰˘ÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË, Ô ∂ÏÏË- ÓÈÛÌfi˜ ÎÚ·Ù‹ıËÎÂ Î·È ÛÙ¿ıËΠfiÚıÈÔ˜ ÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓÔ˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÔÚ- ıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛ‹ ÙÔ˘. ∞˘Ù‹ ¿ÏψÛÙ ˘‹ÚÍ ¿ÓÙÔÙÂ Ë ËÁ‹ ¿ÓÙÏËÛ˘ „˘¯ÈÎÒÓ Î·È ËıÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌˆÓ, ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË fiÏˆÓ ÙˆÓ ‰‡ÛÎÔÏˆÓ Î·È ·ÓÙ›ÍÔˆÓ ÛÙÈÁÌÒÓ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÙÔ˘ ‰È·- ‰ÚÔÌ‹˜. ∏ ¶·Ú¿‰ÔÛË ÏÔÈfiÓ ·˘Ù‹ –Ô˘ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠ·fi ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ·ÍÈÒÓ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ Ì·˜ (fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, Ë √Úıfi- ‰ÔÍË ıÚËÛΛ·, Ù· ‹ıË Î·È ¤ıÈÌ·, Ë ∂ıÓÈ΋ Ì·˜ ÈÛÙÔÚ›·, Ù· ÌÓË-

–719– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ Ì›·, ÔÈ ÌӋ̘ Î·È ÔÈ ıÚ‡ÏÔÈ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ì·˜, Î.Ï.)– ·ÔÙ¤ÏÂÛ ·Ó¤- ηıÂÓ ÙË Ú·¯ÔÎÔηÏÈ¿ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Ì·˜. ™ÙË Û˘Ó›‰ËÛË ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ Û‡ÌÙˆÛË Ù˘ πÂÚ‹˜ ¶·- Ú¿‰ÔÛ˘ Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ì ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ¶·Ú¿‰ÔÛË. «√ μ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ Â›Ó·È Ô ·Ù¤Ú·˜ Ì·˜, ÂÓÒ Ô ·Ú¯·›Ô˜ ŒÏÏËÓ·˜ Ô ·Ô‡˜ Ì·˜», Ϥ- ÁÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ô ºÒÙ˘ ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ΔÔ μ˘- ˙¿ÓÙÈÔ ÎÈ Ë ∂ÏÏ¿‰·. ∏ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ›ÛÙ˘ ‰ËÏ·‰‹ Î·È ÂΛÓË Ù˘ Ê˘Ï‹˜ Û˘Ì›ÙÔ˘Ó Î·Ù¿ ÙÔÓ ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ Ì¿ÏÈÛÙ· Â›Ó·È Â- Ú‹Ê·ÓÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ÙÔ˘ ʇÙÚ·. ∏ Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈ΋ ÏÔÈfiÓ ·- ÚÔ˘Û›· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ Û˘Ó¤‚·ÏÂ Î·Ù·Ï˘ÙÈο ÛÙËÓ ‰È·- ÌfiÚʈÛË ÙË ∂ıÓÈ΋˜ Ì·˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘ Î·È ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡ Ì·˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡. ¶Ú¤ÂÈ Ó· ÛËÌÂÈÒÛÔ˘Ì ¿ÓÙˆ˜ ‰Ò, ˆ˜ Ë √Úıfi- ‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛË ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ï¿ ÌÈ· ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú· Î·È ¤Ó·˜ Â͈ÙÂÚÈÎfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜. ∞ÔÙÂÏ› ÌÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ˙ˆ‹, Ô˘ ˘Ú‹Ó·˜ Ù˘ Â›Ó·È Ë ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Ì ÙÔÓ £Âfi (£¤ˆÛË). °È’ ·˘Ùfi Î·È ÔÈ ·ÈÚ¤- ÛÂȘ ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ÛÙË Û˘Ó›‰ËÛË ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜ Ê¿ÚÌ·ÎÔ ÓÔıÂ˘Ì¤ÓÔ Î·È ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·Ó Ì ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ¿ıÔ˜ Î·È ·ÁˆÓ›·: ÁÈ·Ù› ¤ÎÏÂÈ- Ó·Ó ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÚÔ˜ ÙË ı¤ˆÛË, οÓÔÓÙ·˜ ·‰‡Ó·ÙË ÙË ÛˆÙËÚ›·. ∞fi- ÏËÍË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ··ÍȈÙÈ΋˜ ÛÙ¿Û˘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ·ÈÚ¤ÛÂȘ ‹Ù·Ó ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÙÔ Î¿„ÈÌÔ ÙˆÓ ·ÈÚÂÙÈÎÒÓ ‚È‚Ï›ˆÓ ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ, ·ÏÏ¿ fi¯È Î·È ÙˆÓ ·ÈÚÂÙÈÎÒÓ. °È·Ù› Ë ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË ‰ÂÓ ÁÓÒÚÈÛ ÔÙ¤ «πÂÚ¿ ∂ͤٷÛË». ™‡Ìʈӷ Ì ÙË √Úıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛË ·˘ıÂÓٛ˜ ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ‰ÂÓ ıˆÚÔ‡ÓÙ·È Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ‹ Ô ¶·ÙÚȿگ˘, ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÔÈ ÌÂÁ¿ÏÔÈ °¤ÚÔÓÙ˜, ÔÈ ¶ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ› ‰ËÏ·‰‹ ¶·Ù¤Ú˜. °È’ ·˘Ùfi Î·È ÔÈ ‚·ÛÈÏ›˜ Î·È ÔÈ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ˜ Û˘Ó·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·Ó ÙÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ Î·È ÙÔ˘˜ ¶ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡˜ ¶·Ù¤Ú˜ ÛÙËÓ ¿ÛÎËÛË Î·È ÛÙËÓ Â˘Û¤‚ÂÈ·. μϤ- Ô˘Ì ÏÔÈfiÓ ·˘ÙÔ‡˜ Û˘¯Ó¿ Ó· ıÂÔÏÔÁÔ‡Ó ÛÙȘ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈΤ˜ ™˘Ófi- ‰Ô˘˜ Î·È Ó· ˘ÌÓÔÁÚ·ÊÔ‡Ó. Δ· «∂ˆıÈÓ¿», ‰ËÏ·‰‹ Ù· ‰ÔÍ·ÛÙÈο, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô˘ „¿ÏÏÔ˘Ì ÛÙËÓ ·ÎÔÏÔ˘ı›· ÙˆÓ ∫˘ÚÈ·ÎÒÓ, ›- Ó·È ÁÚ·Ì̤ӷ ·fi ÙÔÓ §¤ÔÓÙ· ÙÔ ™ÔÊfi, Ù· ‰Â ·Ó·ÛÙ¿ÛÈÌ· ÂÍ·- ÔÛÙÂÈÏ¿ÚÈ· Â›Ó·È ÔÈ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ˘ÈÔ‡ ÙÔ˘, μ·ÛÈϤˆ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘. √ ‡ÌÓÔ˜ «√ ÌÔÓÔÁÂÓ‹˜ ÀÈfi˜ Î·È §fiÁÔ˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‡...» Â›Ó·È ¤ÚÁÔ ÙÔ˘

–720– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ∞˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡. ¶ÔÏÏÔ› ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ˜ ·ÓÙ‹ÏÏ·Í·Ó ÙÔÓ ıÚfiÓÔ Ì ÙÔ ªÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ. ™ÙÔ ·ÁÈÔÏfiÁÈÔ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ˘‹Ú¯·Ó ¿Óˆ ·fi 20 ‚·ÛÈÏ›˜ Î·È ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ˜ ¿ÁÈÔÈ. ∏ √Úıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛ‹ Ì·˜, ¿ÏψÛÙÂ, ÛÙ‹ÚÈÍ ÙÔÓ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi Î·È Î·Ù¿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, ÂÓÒ ‚Ô‹ıËÛ ·ÔÊ·ÛÈ- ÛÙÈο ÛÙËÓ ·ÔÙ›Ó·ÍË ÙÔ˘ ‚¿Ú‚·ÚÔ˘ ˙˘ÁÔ‡. ™˘¯Ó¿, ‚¤‚·È·, ˘¤- ÛÙË ‰È¿ÊÔÚ˜ ÓÔı‡ÛÂȘ Î·È Í¤Ó˜ ÂÈÚÚÔ¤˜. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿ fï˜ ‰ÂÓ Î·Ù·Ï‡ıËΠ«Î·È ‰ÂÓ Î·Ù·Ï‡ıËΠÁÈ·Ù› Â›Ó·È Û˘Ó˘Ê·Ṳ̂ÓË Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÌÔ›Ú· ÙÔ˘ ÙfiÔ˘ Î·È ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ì·˜ Î·È ˙˘ÌˆÌ¤ÓË Ì ÙÔ˘˜ ·ÁÒÓ˜ ÙÔ˘». ∏ ÂÏÏËÓÈ΋ ÏÔÈfiÓ ¶·Ú¿‰ÔÛË, fiˆ˜ Î·È ·Ú·¿Óˆ ·Ó·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ, ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ‰‡Ô fiÏÔ˘˜: ÛÙËÓ √ÚıÔ‰ÔÍ›· Î·È ÛÙË ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË. ∏ √ÚıÔ‰ÔÍ›· ·fi ÙË ÌÈ· ÏÂ˘Ú¿ ·ÔÙÂÏ› ÙË ‚·ıÈ¿ ›ÛÙË ÙˆÓ ÚÔ- ÁfiÓˆÓ Ì·˜ ÛÙÔ √Úıfi‰ÔÍÔ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ‰fiÁÌ·, Ô˘ ÌÂٷʤÚıËΠ·Ùfi- ÊÈ· Î·È ·Ófiı¢ÙË Î·È Û’ ÂÌ¿˜ ÙÔ˘˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜. ∂›Ó·È Ë ›- ÛÙË Ô˘ ˙˘ÌÒıËΠÛÙË ‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ Î·È ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠ–΢ڛˆ˜ ·fi ÙÔ˘˜ ¶·Ù¤Ú˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜– ÛÙÔ ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ıÚË- Û΢ÙÈÎfi Î·È ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi Ú‡̷ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜. μ·ÛÈο ÂÚÁ·ÛÙ‹- ÚÈ· Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ –·ÏÏ¿ Î·È ·ÎÏfiÓËÙÔÈ ıÂÌ·ÙÔʇϷ- Θ ÙˆÓ ÈÂÚÒÓ ·Ú·Î·Ù·ıËÎÒÓ Ù˘– ˘‹ÚÍÂ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· Ì·˜ ηıÒ˜ Î·È Ù· ÂÏÏËÓÈο ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·. ΔÔ ÕÁÈÔ ŸÚÔ˜, Ù· ªÂÙ¤ˆÚ·, Ë ¶¿- ÙÌÔ˜ Î·È Ù· ¿ÏÏ· οÛÙÚ· Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜, ˘‹ÚÍ·Ó ¿ÓÙÔÙ ̤۷ ÛÙË ‰È·‰ÚÔÌ‹ Ù˘ ÔÓÂ̤Ó˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ì·˜ ÔÈ Ê‡Ï·Î˜ ¿ÁÁÂÏÔÈ Î·È ÔÈ Û˘ÓÙËÚËÙ¤˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¶·Ú¿‰ÔÛ‹˜ Ì·˜, Î·È Û˘Ó¤‚·Ï·Ó ·Ô- Ê·ÛÈÛÙÈο ÛÙË ‰È·Ê‡Ï·ÍË Î·È ÛÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË ·ÙfiÊÈ·˜ Ù˘ Ôχ- ÙÈÌ˘ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜ Ì·˜ (ÛÙËÓ Ù¤¯ÓË, ÛÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋, ÛÙË ˙ˆ- ÁÚ·ÊÈ΋, ÛÙ· ÁÚ¿ÌÌ·Ù·, ÛÙË ÊÈÏÔÛÔÊ›·, Î.Ï.). ∏ ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿ «Â›Ó·È Ë ÔÓÂ̤ÓË ∂ÏÏ¿‰·. ∏ ·Ú¯·›· ∂ÏÏ¿‰· ÌÔÚ› Ó· ’Ù·Ó ‰ÔÍ·Ṳ̂ÓË ÎÈ ·ÓÙÚÂȈ̤ÓË, ·ÏÏ¿ Ë Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ·, Ë ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋, Â›Ó·È ÈÔ ‚·ıÈ¿, ÂÂȉ‹ Ô fiÓÔ˜ Â›Ó·È ¤Ó· Ú¿ÁÌ· ÈÔ ‚·ı‡ ÎÈ ·fi ÙË ‰fiÍ· ÎÈ ·fi ÙË ¯·Ú¿ ÎÈ ·fi οı ÙÈ», ÁÚ¿ÊÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ô ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ¶ÔÓÂ- ̤ÓË ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË. ∫·È ÚÔÛı¤ÙÂÈ Ô ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘, Û’ ¿ÏÏÔ ÛËÌÂ›Ô ÙÔ˘

–721– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙÔ˘, ˆ˜ «Ë ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË ‚Á‹Î ·fi ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ‹ ÁÈ· Ó· ԇ̠ηχÙÂÚ· ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ ÛÙ¿ıËÎÂ Ë ›‰È· Ë ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË. ∞ÎfiÌ· Î·È ÙÔÓ Î·ÈÚfi ÙÔ˘ ºˆÎ¿ Ê·ÓÂÚÒÓÔÓÙ·È Î·ı·Ú¿ Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ù˘, Î·È ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔÏfi- ÁˆÓ, Ô˘ „˘¯ÔÌ·¯¿ ÙÔ ‚·Û›ÏÂÈÔ, ·ÓÙÚÂÈÒÓÂÙ·È Ë ‚·Û·ÓÈṲ̂ÓË ƒˆ- ÌÈÔÛ‡ÓË. ∏ ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ∂ÏÏ¿‰·. ªÂÁ¿ÏˆÛ ̤۷ ÛÙËÓ ·ÁˆÓ›· Ë ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ∂ÏÏ¿‰·, ÁÈ·Ù› Ô fiÓÔ˜ Â›Ó·È Ë Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ· ÛÊÚ·Á›‰· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡». ™ËÌÂÈÒÓÔ˘ÌÂ Â‰Ò ˆ˜ Ô fiÚÔ˜ ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË –Î·È Î·Ù¿ ÙÔÓ ∫fiÓÙÔÁÏÔ˘, Î·È Û‹ÌÂÚ· Ì ÙË ÁÓÒÌË ÎÈ ¿ÏÏˆÓ Û˘ÁÁڷʤˆÓ– ·ÔÙÂÏ› ÂȉÈÎfiÙÂÚË Ù˘¯‹ Ù˘ ¢ڇÙÂÚ˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡, Ô ÔÔ›Ô˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÈÛÙÔÚÈο ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ∂ÏÏ¿‰·˜, Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ì ÙËÓ ¤Ó‰ÔÍË ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ ªÂÁ. ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘ Î·È ÙˆÓ ∂ÏÏËÓÈÛÙÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ, ÚÔ¯ˆÚ› Î·È Î·Ï‡ÙÂÈ ÙÔ˘˜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜, ÁÈ· Ó· ÊÙ¿ÛÂÈ Ì¤¯ÚÈ ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜. ∫·ı’ fiÏËÓ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Î˘Ú›·Ú¯· ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ÙfiÙ ÎfiÛÌÔ˘ ˘‹ÚÍÂ Ô ∂ÏÏËÓÔ¯ÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÎfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Î·È Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, ηıÒ˜ Î·È Ë ÂÏÏË- ÓÈ΋ ·È‰Â›·, Ë ÔÔ›· ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó ÛÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Î·È ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Î·È ÛÙÔ˘˜ ¶·Ù¤Ú˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ÁÚ·- Ù¿ ˆ˜ ÁÓˆÛÙfi ‹Ù·Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·. ∫¿ı ÂΉ‹ÏˆÛË ÏÔÈ- fiÓ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ›¯Â ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÛÊÚ·Á›‰·. ∏ ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË Û˘ÓÂ- Ò˜ ˘‹ÚÍÂ Ô Ó¤Ô˜ Î·È ÛÊÚÈÁËÏfi˜ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜, Ô˘ ηٿ ÙÔÓ μ·Î·ÏfiÔ˘ÏÔ (πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ¡¤Ô˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡) ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÈÛÙÔ- ÚÈο ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÚÒÙË ÕψÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜ ·fi ÙÔ˘˜ ºÚ¿ÁÎÔ˘˜ ÙÔ 1204 Î·È ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ¤ÓÙÔÓË ÂıÓÈ΋ ÂÏ- ÏËÓÈ΋ Û˘Ó›‰ËÛË, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ˙˘ÌˆÌ¤ÓË Ì ÙÔ √Úıfi‰ÔÍÔ ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈÎfi Ó‡̷, Î·È ÛÊÚ·Á›˙ÂÈ ÙȘ ΢ڛ·Ú¯Â˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÙˆÓ ÙfiÙ ∂ÏÏËÓÈÎÒÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÒÓ Î·È ‰ÂÛÔÙ¿ÙˆÓ (∏›ÚÔ˘, ¡Èη›·˜, ΔÚ·- Â˙Ô‡ÓÙÔ˜). √ÚıÔ‰ÔÍ›· Î·È ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË ÏÔÈfiÓ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙȘ ‰‡Ô ÎÂʷϤ˜ ÙÔ˘ ‰ÈÎÂÊ¿ÏÔ˘ ·ÂÙÔ‡, Ô˘ ˘‹ÚÍ ÙÔ ÂıÓÈÎfi ۇ̂ÔÏÔ ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔ- ÏfiÁˆÓ, Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎÂ Î·È ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÕψÛË ·fi ÙËÓ ∂ÎÎÏË- Û›·. £· ÌÔÚÔ‡Û ̿ÏÈÛÙ· Ó· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ Î·Ó›˜, ˆ˜ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ÕψÛË Ë √ÚıÔ‰ÔÍ›· ÛÙËÚ›¯ÙËΠÛÙÔ ∂ÏÏËÓÈÎfi °¤ÓÔ˜. ªÂ ÙËÓ

–722– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ÙÒÛË fï˜ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ÔÈ fiÚÔÈ ·ÓÙÈÛÙÚ¿ÊËηÓ: Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ËÏ·‰‹ ¤ÁÈÓÂ Ë ÛΤË ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜ Î·È ÔÈ ÈÂڿگ˜ Î·È ÔÈ ÎÏËÚÈÎÔ› Ù˘ η٤ÛÙËÛ·Ó, fi¯È ÌfiÓÔÓ ÔÈ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ›, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÂıÓÈÎÔ› ÙÔ˘˜ ËÁ‹ÙÔÚ˜. ™Â οı ÂÚ›ÙˆÛË ¿ÓÙˆ˜ Ë ¶·Ú¿‰ÔÛË ˘‹ÚÍÂ Ô ·Áˆ- Áfi˜ ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ·fi ÁÂÓÈ¿ Û ÁÂÓÈ¿ ÌÂٷʤÚÂÈ ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡ Î·È ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÙËÓ ÂıÓÈ΋ Ì·˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·. °È’ ·˘Ùfi Û˘ÓÂÒ˜ Î·È ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÙË ‰È·Ê˘Ï¿ÍÔ˘ÌÂ Î·È Ó· ÙËÓ ÚÔÛٷ٤„Ô˘Ì Ì fiϘ Ì·˜ ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ. ∞˘Ù‹ ÏÔÈfiÓ Ë ¶·Ú¿‰ÔÛ‹ Ì·˜, Ô˘ ÛÙ‹ÚÈÍ ÙÔ ¤ıÓÔ˜ Ì·˜ Û’ fiϘ ÙȘ ‰‡ÛÎÔϘ ÛÙÈÁ̤˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÙÔ˘ ÔÚ›·˜, ·ÂÈÏÂ›Ù·È Û‹ÌÂÚ· Ó· ÈÛÔ‰ˆı› ·fi ÙË «¡¤· Δ¿ÍË», Ì ٷ ‰È¿ÊÔÚ· ÚÔÛˆ›· Ù˘, fiˆ˜ Â›Ó·È ÔÈ ¿Û˘ ʇÛˆ˜ ÂÈÛ·ÁfiÌÂÓÔÈ «ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈÛÌÔ›» Î·È «ÚÔ- ԉ¢ÙÈÛÌÔ›», Ô˘ ¿ÏψÛÙ ÂÚÈÛÊ›ÁÁÔ˘Ó ı·Ó¿ÛÈÌ· ÙËÓ ˘fiÛÙ·ÛË fiÏˆÓ ÙˆÓ Ï·ÒÓ Ù˘ ˘ÊËÏ›Ô˘. ™ÙÔÓ ÛËÌÂÚÈÓfi ÏÔÈfiÓ ÎfiÛÌÔ Ì ÙË Ú·Á‰·›· ·Ó¿Ù˘ÍË ÂÓfi˜ ÙÂ- ¯ÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, Ì ÙËÓ ·ÓÙÔ‰˘Ó·Ì›· ÂÓfi˜ ˘ÏÈÎÔ‡ ¢‰·ÈÌÔÓÈÛÌÔ‡ Î·È Ì ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙËÛË ÔÏÏÒÓ ÍÂÓfiÊÂÚÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, Û˘¯Ó¿ ÎÏÔÓÈ˙fiÌ·ÛÙÂ Î·È Û‡‰Ô˘Ì ·ÁˆÓȈ‰Ò˜ Ó· ηٷÚÁ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛ‹ Ì·˜ Î·È ÙȘ ·Í›Â˜ Ù˘ Ê˘Ï‹˜ Ì·˜, Ô˘ Â›Ó·È ÛÊ˘ÚË- Ï·ÙË̤Ó˜ ÛÙÔ Î·Ì›ÓÈ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ì·˜. ™ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜ Ï·Û¿ÚÔ˘Ì ÔÚÈṲ̂Ó˜ ‰‹ıÂÓ «Û‡Á¯ÚÔÓ˜» Î·È «ÚÔԉ¢ÙÈΤ˜» ȉ¤Â˜ Î·È ÔÚÈṲ̂ӷ ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· Ù¿¯· Û˘ÛÙ‹Ì·Ù·. ∫Ï·ÛÛÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô˘ ·ÓÙÈη- ÙÔÙÚ›˙ÂÈ Â‰Ò ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÓÔÔÙÚÔ›·, ·ÔÙÂÏ› Ë Î·Ù¿ÚÁËÛË Ù˘ ·Ó·ÁÚ·Ê‹˜ ÙÔ˘ ıÚËÛ·̷ÙÔ˜ ·fi ÙȘ ·ÛÙ˘ÓÔÌÈΤ˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ˜ ‹ Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ –Ô˘ ÓÔÌ›˙Ô˘Ó fiÙÈ ¤ÙÛÈ ı· ˘Ô‚·ıÌ›ÛÔ˘Ó Î·È ı· ÂÚÈÔÚ›ÛÔ˘Ó ÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜– Ó· ÙËÓ ‰È·¯ˆÚ›- ÛÔ˘Ó ÓÔÌÈο ·fi ÙËÓ ¶ÔÏÈÙ›·. ∂›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ fï˜ ¿Ú·ÁÂ, ÔÈ Û˘- ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ ·˘ÙÔ› Ó’ ·ÁÓÔÔ‡Ó Û ٤ÙÔÈÔ ‚·ıÌfi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡, Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ‰‡Ô fiÏÔ˘˜: ÛÙË ƒˆÌÈÔÛ‡ÓË Î·È ÛÙËÓ √ÚıÔ‰ÔÍ›·; ◊ Ì‹ˆ˜ Ë È‰ÂÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘˜ Ù‡ÊψÛË Î·È Ô ·ÓÙÈ- √Úıfi‰ÔÍÔ˜ Ê·Ó·ÙÈÛÌfi˜ ·Á΢ÏÒÓÂÈ ÙË ÛΤ„Ë ÙÔ˘˜ Û ٤ÙÔÈÔ ‚·ıÌfi, ÒÛÙ ӷ ÌËÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·; À¿Ú¯ÂÈ fï˜ ÎÈ ¤Ó·˜ ¿ÏÏÔ˜ ÏfiÁÔ˜ Ô˘ ·ÈÙÈÔÏÔÁ› ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ·

–723– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ ·˘ÙÒÓ Ù˘ «ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜» Î·È Ô- ÏÈÙÈ΋˜ Ì·˜ ˙ˆ‹˜: Ë ‰˘ÙÈÎÔÊÚÔÛ‡ÓË Î·È Ô ÊÚ·ÁÎÔÏ‚·ÓÙÈÓÈÛÌfi˜ ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô ‰È·Î·Ù¤¯ÔÓÙ·È Î·È Ô˘ ÔÏÏÔ› ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙Ô˘Ó Û‹ÌÂÚ· ÌÈ· Ó¤· ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ ÓÂÔ-ÁÚ·È΢ÏÏÈÛÌÔ‡. ™˘¯Ó¿ ·Ú·ÙËÚԇ̠ˆ˜ ˆ˜ ¤Ó· ·fi Ù· ‚·ÛÈο ÂÊ·ÏÙ‹ÚÈ· ÂÎΛÓËÛ˘ Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÔÏÔ- Á›·˜ ÙÔ˘˜ ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ·È Î·È Ë ·Ó¿ÁÎË ‰‹ıÂÓ Ù˘ «ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹˜» Ì·˜ ÛÙËÓ ∂ӈ̤ÓË ∂˘ÚÒË. ∏ ¤ÓÙ·Í‹ Ì·˜ fï˜ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË ··ÏÏÔÙÚÈÒÓÂÈ ¿Ú·Á ÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛ‹ Ì·˜, ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ›ÛÙË Ì·˜ Î·È ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ Ì·˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·; ∞ÛÊ·ÏÒ˜ fi¯È. ∏ ∂˘ÚÒË ‰ÂÓ ··ÈÙ› Ù¤ÙÔȘ ı˘Û›Â˜ ·fi Ù· ̤ÏË Ù˘. ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÚÔÛٷهÂÈ ÙȘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘˜. √ ÏfiÁÔ˜ Î·È Ë ·ÈÙ›· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ÓÔÔÙÚÔ›·˜ Î·È ÏÔ- ÁÈ΋˜ Â›Ó·È ÈÔ ‚·ı‡˜ Î·È ¤¯ÂÈ ÙȘ Ú›˙˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ Î·È ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·. °È·Ù› «∞Ó·ÙÔÏ‹ Î·È ¢‡ÛË ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÏÒ˜ ‰‡Ô ÁˆÁÚ·- ÊÈΤ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰È·ÓÔËÙÈÎÔ› Î·È ·ÊËÚË̤ÓÔÈ fiÚÔÈ, ·ÏÏ¿ ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚË ÛÙ¿ÛË ˙ˆ‹˜ ·¤Ó·ÓÙÈ Û fiÏ· Ù· ı¤Ì·Ù·, Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Û¯¤ÛË Ì ÙÔÓ £Âfi, ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È ÙËÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·». ™ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ Â- ÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ˜ ÂÔ¯¤˜ «Ô fiÚÔ˜ “¢‡ÛË” Î·È “¢˘ÙÈÎfi˜ ¿ÓıÚˆÔ˜” ÛËÌ·›ÓÂÈ ÌÈ· ·ÊÂÙËÚȷ΋ ·ÓıÚÒÈÓË ÛÙ¿ÛË ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·». ∞fi ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ ·ÎfiÌ· ¯ÚfiÓÔ˘˜ ˘‹Ú¯Â ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ŒÏÏËÓ·, ÙÔ˘ ∂‚Ú·›Ô˘ Î·È ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ·ÓıÚÒÔ˘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È ÛÙ· ·ÓÙÈΛÌÂÓ·. «√ ŒÏÏËÓ·˜ ¿ÓÙÔÙ ·Ó·˙ËÙÔ‡Û ӷ ‚ÚÂÈ ÙÔ ÏfiÁÔ ˘¿Ú͈˜ ÙˆÓ fiÓÙˆÓ. ΔÔÓ ··Û¯ÔÏÔ‡Û ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÔÓÙÔÏÔÁÎfi Úfi‚ÏËÌ· οı Ú¿ÁÌ·- ÙÔ˜. √ ∂‚Ú·›Ô˜ ÚÔÛ·ıÔ‡Û ӷ ‰ÂÈ ÔÈÔ˜ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ٷ fiÓÙ·, ÁÈ’ ·˘Ùfi ¿ÓÙÔÙ η٤ÏËÁ ÛÙÔÓ ¢ËÌÈÔ˘ÚÁfi £Âfi. ΔÔ Úfi‚ÏËÌ· Ô˘ ÙÔÓ ÂӉȤÊÂÚ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ‹Ù·Ó ÙÔ ıÂÔÏÔÁÈÎfi. √ ‰˘ÙÈÎfi˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÙËÓ ¯Ú‹ÛË Î¿ı ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘, οı Ú¿ÁÌ·ÙÔ˜. √ ÏfiÁÔ˜ ÙÔ‡ Â›Ó·È Î¿ı ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÛÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘, Â›Ó·È ÛÙË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘». √ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi˜ ¿ÏψÛÙ ÙÚfiÔ˜ ˙ˆ‹˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ÔÚıÔ‰fiÍÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È Ë È‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ù˘ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ ÙÔ˘ η- ıÂÓfi˜ Ê·›ÓÂÙ·È Î·È ·fi Ù· ÂÍ‹˜ ÛËÌ›·:

–724– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ¶ÚÒÙÔÓ. ∫¤ÓÙÚÔ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ ‹Ù·Ó ·Ó¤Î·ıÂÓ ÙÔ ¯ˆ- ÚÈfi, Ë ÎˆÌfiÔÏË, ÙÔ ÓËÛ›. À‹ÚÍ ‰ËÏ·‰‹ ·ÏËıÈÓ‹ ·ÔΤÓÙÚˆÛË Ô˘ ‰È¤Ûˆ˙ ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›· ·ÓıÚˆÈÛÌÔ‡. ∏ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Û˘Ó·ÓÙ¿Ù·È ÛÙËÓ ·Ú¯·›· ∂ÏÏ¿‰·, ÛÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, ·ÏÏ¿ Î·È Î·Ù¿ ÙËÓ ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙË ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜. ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÛÙË ¢‡ÛË Î¤ÓÙÚÔ ‹Ù·Ó Ë ·ÛÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Ë ‚ÈÔÌ˯·ÓÔÔÈË̤ÓË ÔÏÈÙ›·. ∞ÓÙ› ÏÔÈfiÓ ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡, Ù˘ ΈÌÔfiψ˜, Ù˘ ÌÈÎÚ‹˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ Ì ȉÈ- ·›ÙÂÚË ÔÚÁ¿ÓˆÛË Î·È ÂÍÔ˘Û›·, ÂÈÎÚ·Ù› ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ë ·ÚfiÛˆË ÔÏÈÙ›·. ¢Â‡ÙÂÚÔÓ. ™’ fiÏË ÙË ‰È·¯ÚÔÓÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜ Ì·˜, ΤÓÙÚÔ Ù˘ οı ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÛÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ∞Ó·ÙÔÏ‹ ˘‹ÚÍÂ Ë ∂ÎÎÏËÛ›·, Ë ∂ÓÔÚ›·, ÙÔ ªÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ, Ô πÂÚfi˜ ¡·fi˜. √ ŒÏÏËÓ·˜ ÏÔÈfiÓ, Ô ƒˆÌÈfi˜, ·fi ÙËÓ ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘ Á¤ÓÓËÛ‹˜ ÙÔ˘ (Ì ÙÔ ‚¿ÙÈÛÌ·) ̤¯ÚÈ ÙÔ ı¿- Ó·Ùfi ÙÔ˘ ˙ÂÈ Î·È ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Ì¤Û· ÛÙ· ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο Ï·›ÛÈ·. ∏ ∂ÎÎÏËÛ›· ‰ËÏ·‰‹ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ‚›Ô˘ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÙÔ˘˜ ‰È·‰ÚÔÌ‹. «ΔÔ Î¤ÓÙÚÔ Î¿ı ¯ˆÚÈÔ‡, Ô Ó·fi˜. ŸÏË Ë ÂÓÔÚ›·, fiÏÔ ÙÔ ¯ˆÚÈfi ÌÈ· ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, ÌÈ· ∂ÎÎÏËÛ›·. °ÈÔÚÙ¤˜ Î·È ·ÓËÁ‡ÚÈ· ÔÈ ÁÈÔÚÙ¤˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∫·È ÙËÓ Ë̤ڷ ÙˆÓ ÂÔÚÙÒÓ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÔÈ ·ÚÁ›Â˜, ÔÈ ÁÈÔÚÙ¤˜ Î·È Ù· ÙÚ·ÁÔ‡‰È·». ∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ Ë «ªÂÁ¿ÏË ∂ÎÎÏËÛ›· ÌfiÚÂÛÂ, ÌÔÏÔÓfiÙÈ ÂÈ‚›ˆÓ Û ·ÏÏfiıÚËÛÎË Î·È ·ÔÏ˘Ù·Ú¯È΋ ¯ÒÚ·, Ó· Û˘ÛÙ‹ÛÂÈ ¤Ó· ÂÏÏËÓÔ- ÎÂÓÙÚÈÎfi ÎÚ·ÙÈÎfi ÌfiÚʈ̷ ̤۷ ÛÙÔÓ ÎÔÚÌfi Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ·˘- ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, Ó· ÂÈÛ·Á¿ÁÂÈ –¤ÛÙˆ Î·È Û ÚÔ‰ÚÔÌÈ΋ ÌÔÚÊ‹– ÙËÓ ·Ú¯‹ Ù˘ Ï·˚΋˜ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÛÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔ˘ ÔÈÌÓ›Ô˘ Ù˘, Ó· ÙÔ Û˘ÓÙËÚ‹ÛÂÈ, ·Ó·Ù‡ÍÂÈ Î·È ÂÙÔÈÌ¿ÛÂÈ ÁÈ· ÙË ÌÂÁ¿ÏË ÂΛÓË ÒÚ· Ù˘ ∞Ó¿ÛÙ·Û˘, Ô˘ ÔÈ̤Ó˜ Î·È ÔÈÌÂÓfiÌÂÓÔÈ ÔÓÂÈÚ‡ÔÓÙ·Ó Ó· ÏÂÈ- ÙÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó Î·È Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁËıÔ‡Ó ÛÙËÓ ∞ÁÈ·-™ÔÊÈ¿». ∏ ¢ËÌÔÎÚ·- Ù›· –Ô˘ ÚÔ‰Ú‡ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË Î·È Û˘Ó‰ÚÈ¿˙ÂÈ ÛÙËÓ ·›ıÔ˘Û· Ù˘ πÂÚ¿˜ ªËÙÚÔfiψ˜– «·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ı¤Ì·Ù· Ô˘ ··- Û¯ÔÏÔ‡Û·Ó ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ·, Ì ٷ ÊÈÏ·ÓıÚˆÈο ȉڇ̷ٷ, Ì ÙË ·Ó¤ÁÂÚÛË Ó·ÒÓ, Ì ÙÔÓ Á¿ÌÔ Î·È Ù· ‰È·˙‡ÁÈ·, ηıÒ˜ ›¯Â Î·È ‰È- ηÛÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›·». ∏ Ï·ÙÚ¢ÙÈ΋ ÏÔÈfiÓ Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ ˙ˆ‹ ˘‹Ú-

–725– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ Í·Ó ·Ó¤Î·ıÂÓ ÛÙÂÓ¿ Û˘Ó‰Â‰Â̤Ó˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ∏ ÎÔÈÓˆÓ›· ‰È¤Ú¯Â- Ù·È Ì¤Û· ·fi ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È Ë ∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ˙ˆ‹ ‰È·ÔÙ›˙ÂÈ ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹. ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÛÙË ¢‡ÛË Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜ ¤ÁÈÓ ÙÔ ÂÚÁÔ- ÛÙ¿ÛÈÔ Î·È Ë ‰È·ÓfiËÛË. ∏ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹ ıÂÔÔÈ›ٷÈ, ‰ËÏ·‰‹ ·˘- ÙÔÓÔÌ›ٷÈ, ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·. ∏ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÎÔÈ- ÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹, Ë „˘¯·ÁˆÁ›·, Ô ¯ÔÚfi˜, ÙÔ ÙÚ·ÁÔ‡‰È, Ë ·È‰Â›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ, fiÏ· ·Ô‰ÂÛ̇ÙËÎ·Ó ·fi ÙËÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ ˙ˆ‹. ΔÔ ÙÚ›ÙÔ ‚·ÛÈÎfi ÛËÌÂ›Ô ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛ˘ ÙÔ˘ √Úıfi‰ÔÍÔ˘ ·fi ÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfi ¿ÓıÚˆÔ ˘‹ÚÍÂ Ô ÙÚfiÔ˜ Û˘ÁÎÚfiÙËÛ˘ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙˆÓ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÎÒÓ ÙÔ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔًوÓ. ™ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹ ΢Úȷگ› Ô Û˘ÓÂÚÁ·ÙÈÛÌfi˜ Î·È ÔÈ Û˘ÓÙ¯ӛ˜, ÛÙȘ Ôԛ˜ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ¤Ó·˜ ÁÓ‹ÛÈÔ˜ ·ÓıÚˆÈÛÌfi˜. ™ÙË ¢‡ÛË ·ÓÙ›ıÂÙ· ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Ó Ù· Û˘Ó‰Èοٷ Ù· ÔÔ›· ·Ó·Ù‡Û- ÛÔÓÙ·È Ì¤Û· Û’ ¤Ó· Îϛ̷ ÔÏÒÛˆ˜ Î·È ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ Ù˘ ÊÚ·ÁÎÈ΋˜ ηٷÎÙËÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ Î·È Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ÙˆÓ Î·Ù·- ÎÙËı¤ÓÙˆÓ ƒˆÌËÒÓ Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ‰ÈηÈÒÌ·Ù· Î·È ÂÏ¢ıÂÚ›·. ΔȘ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ÙȘ Û˘Ó·ÓÙԇ̠۠fiÏË ÙË ‰È·¯ÚÔÓÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ¶·Ú¿‰ÔÛ‹˜ Ì·˜ Î·È ¤¯Ô˘Ó ÙȘ Ú›˙˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ, ÂÓÒ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ ‰ÈÔÚÁ·ÓÒıËÎ·Ó Û Ӥ· ‰Â‰Ô̤ӷ. ™Ë- ÌÂÈÒÓÔ˘ÌÂ, ˆ˜ ÔÈ ÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜ ‰È·Ó¤ÔÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ ÂÎÎÏË- ÛÈ·ÛÙÈ΋ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ· Ù˘ ÊÈÏÔı½·˜ Î·È Ù˘ ÊÈÏ·ÓıÚˆ›·˜ Î·È ‰ÂÓ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ÌfiÓÔÓ Ì ÙËÓ ‰È·Î›ÓËÛË ÂÌÔÚÂ˘Ì¿ÙˆÓ. ∂›¯·Ó Â›Û˘ Û¯¤ÛË Î·È Ì fiÏ· Ù· ıÚËÛ΢ÙÈο Î·È ÎÔÈÓˆÓÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ÂÔ¯‹˜. √È Û˘ÓÙ¯ӛ˜ ‰ËÏ·‰‹ –Ô˘ ‰ÂÓ ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó ÌfiÓÔ ÛÙÔÓ ÔÈ- ÎÔÓÔÌÈÎfi ÙÔ̤·, ·ÏÏ¿ Ô˘ ¿ÁÁÈ˙·Ó ÔÏfiÎÏËÚË ÙË ˙ˆ‹ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹- ÓˆÓ– ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·Ó ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ·‰ÂÏÊfiÙËÙ·˜ Î·È ÛÙ· ‰È‰¿ÁÌ·Ù· ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡, ÙfiÓˆÓ·Ó ÙȘ ËıÈΤ˜ Ï¢ڤ˜ Î·È ÂÍ¢- Á¤ÓÈ˙·Ó Ù· ‹ıË ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ ÙÔ˘˜. ∞ÓÙ›ıÂÙ· Ô ‰˘ÙÈÎfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÔÈ- ÎÔ‰ÔÌ‹ıËΠ̤۷ ÛÙÔ Îϛ̷ Ù˘ ¿Ï˘ ÙˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ Î·È Â›Ó·È Î·Ú- fi˜ Î·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ Û‡ÁÎÚÔ˘Û˘ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ÊÂÔ˘‰·Ú¯ÈÛÌÔ‡ Ì ÙËÓ Ù·ÍÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Î·È ÊÈÏÔÛÔÊ›· Î·È ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÂÓ·- ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ Ù·ÍÈÎÒÓ ‰È·ÎÚ›ÛˆÓ.

–726– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ™˘ÌÂÚ·ÛÌ·ÙÈο «Ë ∞Ó·ÙÔÏ‹ Î·È Ë ¢‡ÛË Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚË ÛÙ¿ÛË Î·È ÙÚfiÔ˜ ˙ˆ‹˜ ¿Óˆ ÛÙ· ‰È¿ÊÔÚ· ÁÂÁÔÓfiÙ·, ÎÔÈÓˆÓÈο, ÚÔÛˆ- Èο Î·È ıÚËÛ΢ÙÈο. °ÂÓÈο ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹ ΢Úȷگ› Ô ÚÔÛˆÈ- Îfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Û fiϘ ÙȘ ÂΉËÏÒÛÂȘ, ÂÓÒ ÛÙË ¢‡ÛË, Ô ·ÙÔÌÈ- ÛÌfi˜ Î·È Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›·». ∞ÏÏ¿ Î·È Ë √Úıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛË ‰È·Ê¤ÚÂÈ Û ÔÏÏ¿ ÛËÌ›· Ù˘ ‰˘ÙÈ΋˜. ¶ÚÒÙ·-ÚÒÙ· ÁÈ·Ù› ·˘Ù‹ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔ ÓÔ˘, ÂÓÒ Ë ¢˘ÙÈ΋ ÛÙÔ ÏfiÁÔ. «√ ÓÔ˘˜ Â›Ó·È Ë ıˆÚËÙÈ΋ ÂÓ¤ÚÁÂÈ· Ù˘ „˘¯‹˜ Î·È Ô ÏfiÁÔ˜ Ë Ú·ÎÙÈ΋. √ ÓÔ˘˜, ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ, Â›Ó·È ÙÔ ËÁÂ- ÌÔÓÈÎfi Ù˘ „˘¯‹˜ Î·È Â›Ó·È ·˘Ùfi˜ Ô˘ ·ÔÎÙ¿ ÙËÓ ÂÌÂÈÚ›· ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ‰¤¯ÂÙ·È ÙËÓ ·ÔÎ¿Ï˘„Ë. ª¤Û· ÛÙÔ ÓÔ˘ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ·ÔÎÙ¿ ÁÓÒÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‡. √ ÏfiÁÔ˜ ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ ÙÔ ÓÔ˘». ™ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ¶·- Ú¿‰ÔÛË ÏÔÈfiÓ ‰›‰ÂÙ·È ÚÔÙÂÚ·ÈfiÙËÙ· ÛÙÔÓ ÊˆÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ÓÔ˘, ÂÓÒ ÛÙË ‰˘ÙÈ΋ –ÛÙËÓ ÔÔ›· Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ô ÓÔ˘˜ Ì ÙÔÓ ÏfiÁÔ– ÚÔÙÂÚ·È- fiÙËÙ· ¤¯ÂÈ Ô ÏfiÁÔ˜, Ë ÏÔÁÈ΋. ∞˘Ùfi Â›Ó·È Î·È ÙÔ ‰Ú¿Ì· Ù˘ ÛË- ÌÂÚÈÓ‹˜ ‰˘ÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜: Ë Ù·‡ÙÈÛË ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ˘ ÓÔ˘ Ì ÙÔÓ ÏfiÁÔ, Ô˘ ηٷϋÁÂÈ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ ÙËÓ ·Ì·ÚÙ›· fi¯È ˆ˜ ÛÎÔÙ·‰ÈÛÌfi ÙÔ˘ ÓÔ˘, ·ÏÏ¿ ˆ˜ ·Ú¿‚·ÛË ÂÓÙÔÏ‹˜... ªÈ· ¿ÏÏË ‰È·ÊÔÚ¿ –Û˘Ó¤ÂÈ· Î·È Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ÚÒÙ˘– Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ ·fi ÙËÓ ¢˘ÙÈ΋ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ù˘ ÁÓÒÛ˘. ™ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛË Î¿ÓÔ˘Ì ۷ʋ ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ Ù˘ ÛÔÊ›·˜ ηٿ £ÂfiÓ, Ë ÔÔ›· ·ÔÎÙ¿Ù·È Ì ÙËÓ Î¿ı·ÚÛË, ÙÔ Êˆ- ÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ÓÔ˘ Î·È ÙË ı¤ˆÛË, Î·È Ù˘ ÛÔÊ›·˜ ηٿ ÎfiÛÌÔÓ (ÎÔ- ÛÌÈ΋), Ë ÔÔ›· ·ÔÎÙ¿Ù·È ·fi ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÏÔÁÈ΋˜. «™ÙËÓ ÔÚıÔ‰ÔÍ›· Ë ÁÓÒÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Ù·˘Ù›ÛÙËΠ̠ÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ÙË ı¤· ÙÔ˘ £ÂÔ‡. °È· Ó· ÊÙ¿ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÛÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Ú¤- ÂÈ Ó’ ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚË Ì¤ıÔ‰Ô, Ô˘ Â›Ó·È Ë Î¿ı·ÚÛË Ù˘ ηډȿ˜ Î·È Ô ÊˆÙÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÓÔ˘. ∞˘Ù‹ Ë Ì¤ıÔ‰Ô˜ Ô‰ËÁ› ÛÙËÓ ÁÓÒÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‡. √˘ÛÈ·ÛÙÈο Ë Ì¤ıÔ‰Ô˜ ·˘Ù‹ Â›Ó·È Ë ‚›ˆÛË Ù˘ ÈÂÚ¿˜ ËÛ˘- ¯›·˜». ™ÙË ¢‡ÛË ·ÓÙ›ıÂÙ· ηÏÏÈÂÚÁ‹ıËΠ¤Ó·˜ ¿ÏÏÔ˜ ÙÚfiÔ˜, Ô ÙÚfiÔ˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ¯·ÛÌÔ‡. «∏ ÁÓÒÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‡, ηٿ ÙËÓ Û¯ÔÏ·ÛÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›·, Â›Ó·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ‰È·ÓÔËÙÈÎÒÓ ÁÓÒÛÂˆÓ Î·È Ë Î·Ï-

–727– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ÏȤÚÁÂÈ· ÙˆÓ ÏÔÁÈÎÒÓ... °È’ ·˘Ùfi Ë Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË ÌÂٷ͇ ›ÛÙˆ˜ Î·È ÂÈÛÙ‹Ì˘ ¤ÁÈÓ ÛÙÔ ‰˘ÙÈÎfi ¯ÒÚÔ, ·fi ÙËÓ ÊÚ·ÁÎÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›·, Ô˘ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û ӷ οÓÂÈ ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁÓˆÛÙÈÎÒÓ Î¤- ÓÙÚˆÓ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ™ÙËÓ √ÚıÔ‰ÔÍ›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ ÌÈ· Ù¤- ÙÔÈ· Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË, ÁÈ·Ù› ¿ÏÏË Â›Ó·È Ë ÔÚ›· ÙÔ˘ ÓÔ˘, Î·È ¿ÏÏË Ë Î›ÓËÛË ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘». ∏ ÙÚ›ÙË ‰È·ÊÔÚ¿ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ ·fi ÙË ¢˘ÙÈ΋ ÂÈ- ÎÂÓÙÚÒÓÂÙ·È ÛÙÔ ÈÛfiÚÚÔÔ Ì›ÁÌ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ Î·È Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘. ™ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛË ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· ·ÍÈÔı·‡Ì·ÛÙË ÈÛÔÚÚÔ›· ÛÙÔ Ì›ÁÌ· ·˘Ùfi. ŒÙÛÈ ÒÛÙÂ, Ô‡Ù ӷ η- Ù·ÚÁÂ›Ù·È Ë ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, ÛÙÔ fiÓÔÌ· Ù˘ ÚÔÛˆÈ΋˜ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜, Ô‡Ù ·ÓÙ›ıÂÙ· Ó· ηٷχÂÙ·È Ë ÂÏ¢ıÂÚ›· ÙÔ˘ ÚÔÛÒ- Ô˘ ÛÙÔ fiÓÔÌ· Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ™ÙË ¢‡ÛË ·ÓÙ›ıÂÙ· ‰ÂÓ Î·ÙÔÚıÒıËÎÂ Ë ÂÍÈÛÔÚÚfiËÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ·˘ÙÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ: Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ Î·È Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. °È’ ·˘Ùfi ¿ÏψÛÙÂ, Î·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ô‰ËÁ‹ıËΠÛÙËÓ ·Ó·Ú¯›·, ÔÛ¿ÎȘ ˘Â- Ú›Û¯˘Â ˘ÂÚ‚ÔÏÈο Ë ·ÙÔÌÈ΋ ÂÏ¢ıÂÚ›·, ÂÓÒ ¿ÏϘ ÊÔÚ¤˜ η٤- ÏËÁ·Ó ÛÙË ‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›· Ô˘ Â›Ó·È Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ‚ÈÒÛÔ˘Ó ÙËÓ ÂÓfi- ÙËÙ· ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘. ø˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ‰È·ÊÔÚ¿ ÌÂٷ͇ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ¶·Ú¿‰ÔÛ˘ ·fi ÙË ¢˘ÙÈ΋ ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ì ÙË ÛÙ¿ÛË ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ ÎÙ›ÛË. ™ÙËÓ √ÚıÔ‰ÔÍ›· Ë ÎÙ›ÛË (Ì ÁÈÒÙ·) ıˆÚÂ›Ù·È ‰ÒÚÔ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ‰ÂÓ ÙÔ˘ ·Ó‹ÎÂÈ. °È·Ù› Ô £Âfi˜ Â›Ó·È Ô ‰Ë- ÌÈÔ˘ÚÁfi˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È Ô ·fiÏ˘ÙÔ˜ ·ÚÈfi˜ ÙÔ˘. √ ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È ·Ï¿ Ô ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙ‹˜ ÙÔ˘. ªÂ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÏÔÁÈ΋ ÔÈ ¶·Ù¤Ú˜ ¿ÛÎË- Û·Ó ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙÔÓ ÏÔ‡ÙÔ Î·È Ì›ÏËÛ·Ó ˘¤Ú Ù˘ ÂÏÂËÌÔÛ‡Ó˘ Î·È Ù˘ ÊÈÏ·ÓıÚˆ›·˜. ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÛÙË ¢‡ÛË ÂÈÎÚ¿ÙËÛÂ Ë ÊÂÔ˘‰·Ú¯È΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙˆÓ ÊÚ¿ÁÎˆÓ Î·È Ë ∫·Ï‚ÈÓÈ΋ ÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘ ηÈÙ·ÏÈ- ÛÌÔ‡, Ô˘ ıˆÚÔ‡Û ÙËÓ ÎÙ‹ÛË (Ì ‹Ù·), ÎÙ‹Ì· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÂÔ̤ӈ˜ Â¤ÙÚÂ Â’ ·˘Ù‹˜ οı ·Ú¤Ì‚·ÛË. ∏ ·ÓÙ›ÏË„Ë ·˘Ù‹ Ô‰‹ÁËÛ ÛÙÔÓ ˘ÏÈÛÌfi Î·È ÛÙÔÓ Ì·ÙÂÚÈ·ÏÈÛÌfi Ô˘ ÂȉˆÏÔÔÈ› ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î·È ÓÔÌÈÌÔÔÈ› Ù· ÌÂÁ¿Ï· ÎÔÈÓˆÓÈο ¯¿ÛÌ·Ù·. ∞Ó ı· ÂÈ- ı˘ÌÔ‡Û·Ì ӷ ·Ó·ÎÂÊ·Ï·ÈÒÛÔ˘Ì ÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ÌÂ

–728– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ÙË ¢˘ÙÈ΋ ¶·Ú¿‰ÔÛË ı· ϤÁ·Ì fiÙÈ Ë √Úıfi‰ÔÍË ¶·Ú¿‰ÔÛË ÛÙË- Ú›˙ÂÙ·È Î·Ù’ ÂÍÔ¯‹Ó ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ËÛ˘¯·ÛÌÔ‡, fiˆ˜ ·˘Ù¤˜ ‰È·- Ù˘ÒıËÎ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ÙÔÓ °ÚËÁfiÚÈÔ ¶·Ï·Ì¿, ÂÓÒ Ë ¢˘ÙÈ΋ ıÂÔ- ÏÔÁ›· Î·È ·Ú¿‰ÔÛË Â›Ó·È Î·Ù¿ ‚¿ÛË ÛÙÔ¯·ÛÙÈ΋. ∞Ó·ÊÂÚı‹Î·Ì Ì fiÛË ‰˘Ó·Ù‹ Û˘ÓÙÔÌ›· ÛÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ¢‡Û˘ Î·È ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ –Ô˘ fiˆ˜ ·Ó·هͷÌ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜, ·ÏÏ¿ ΢- Ú›ˆ˜ ÛÙ¿ÛÂȘ ˙ˆ‹˜, Ô˘ ‰È·ÌÔÚÊÒıËÎ·Ó Î¿Ùˆ ·fi ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·- Ú·‰fiÛÂȘ– ÂȯÂÈÚÒÓÙ·˜ Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÔ˘Ì ÙȘ ˘ÂÚ‚ÔÏÈο «‰˘ÙÈÎÔ- ÊÈÏ›˜» ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ «ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈÛÙÈÎÒÓ» –ÏËÓ fï˜ ·ÓÈÛÙfiÚËÙˆÓ– ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ Ù˘ ‰ËÌfiÛÈ·˜ ˙ˆ‹˜ Ì·˜, Ô˘ ·ÔÛÙÚÔ- ÊÈο ·ÔÚÚ›ÙÔ˘Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·, ÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛË, ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Î·È ÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ›ÛÙË Ì·˜ ÛÙÔ fiÓÔÌ· οÔÈÔ˘ ·ÊËÚË̤ÓÔ˘ «ÚÔÔ- ‰Â˘ÙÈÎÔ‡» ‰fiÁÌ·ÙÔ˜. ∏ Ì·Ó›· ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ÂΉ˘ÙÈÎÈÛÌÔ‡ ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· ÛÔ‚·ÚfiÙ·ÙÔ Û‡Ìو̷ Ù˘ ·ıÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ÓÂÒÙÂÚÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡, ·ÊÔ‡ ·˘Ù‹ ·ÔÙ˘ÒÓÂÈ ·Ó¿ÁÏ˘Ê· ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚ· ‰Ô˘ÏÈ΋ ÛÙÚÔÊ‹ ÚÔ˜ ÙË ¢‡ÛË. ∏ ·ıÔÏÔÁ›· Ì¿ÏÈÛÙ· ·˘Ù‹ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ÓÂÔÂÏÏ‹ÓˆÓ Î·ı›ÛÙ·Ù·È ·ÎfiÌ· ÈÔ ‚·ÚÈ¿˜ ÌÔÚÊ‹˜, ·Ó ·Ó·ÏÔÁÈÛÙ› ηÓ›˜ ˆ˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ŒÏÏËÓ˜ Ô˘ Ô‡Ù ÛÔ‡‰·Û·Ó ÛÙÔ ‰˘ÙÈÎfi ¯ÒÚÔ, Ô‡Ù ‰¤- ¯ÔÓÙ·È ÙËÓ Û¯ÔÏ·ÛÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· Ù˘ ¢‡Û˘, Ô‡Ù ˘ÈÔıÂÙÔ‡Ó ÙÔ ‰˘- ÙÈÎfi ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜ Î·È Ô‡Ù ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó Û ‚¿ıÔ˜ ÙÔÓ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi Î·È ÙË ‰˘ÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›·. ∫·È fï˜, ·˘ÙÔ› ÔÈ ÓÂÔ¤ÏÏËÓ˜ ˘ÔÙ¿ÛÛÔÓÙ·È Ì’ ¤Ó·Ó ÂÚ›ÂÚÁÔ ÙÚfiÔ ÛÙÔ ‰˘ÙÈÎfi Ó‡̷, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ¿ÏψÛÙ ı¤- ÏÔ˘Ó Ó· ÂÓÙ¿ÍÔ˘Ó –Û˘¯Ó¿ ̤¯ÚÈ ·ÊÔÌÔÈÒÛˆ˜– ÙÔÓ ∂ÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ ÔÏÈÙÈÛÌfi Î·È ÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛ‹ Ì·˜. ªÂ ‚¿ÛË ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· «ÏÔÁÈ΋» ··Ï›ÊıËΠÙÔ ıÚ‹ÛÎÂ˘Ì· ·fi ÙȘ Ù·˘ÙfiÙËÙ˜ Î·È ÂȯÂÈÚÂ›Ù·È Ì¿ÏÈÛÙ· ‰ÂÈÏ¿-‰ÂÈÏ¿ Î·È Ô ¯ˆÚÈÛÌfi˜ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ·fi ÙÔ ∫Ú¿- ÙÔ˜. ∞˘Ùfi ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ, fï˜, ·‰›Îˆ˜ ı· ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙·Ì ˆ˜ ¤Ó·Ó fi„ÈÌÔ ÊÚ·ÁÎÔÏ‚·ÓÙÈÓÈÛÌfi; ∂Ì›˜ ˆÛÙfiÛÔ ÈÛÙ‡ԢÌ ˆ˜ Û‹ÌÂÚ· –ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ «¡¤·˜ Δ¿Í˘» Î·È ÙˆÓ ÔÏ˘-ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ– Â›Ó·È ·Ó¿ÁÎË Ó· ‰È·Ê˘Ï¿ÍÔ˘Ì ÙËÓ ¶·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÙÔÓ ∂ÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ì·˜. ∞ÏÏÈÒ˜ ı· ·ÏÏÔÙÚȈıÔ‡ÌÂ Î·È ı· Á›ÓÔ˘Ì ¤Ó·˜ Ï·fi˜-ÔÏÙfi˜, ¯ˆÚ›˜ ÛÔÓ‰˘ÏÈ΋ ÛÙ‹ÏË Î·È ·Í›Â˜, fiÔ˘ Ë ¯ÒÚ· Ì·˜ ı’ ·ÔÙÂÏ› ·Ï¿ ÙÔ ı¤ÚÂÙÚÔ

–729– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ÙˆÓ Í¤ÓˆÓ. √ ŒÏÏËÓ·˜ fï˜ –ÈÛÙ‡ԢÌ– ˆ˜ ¤¯ÂÈ Ì¤Û· ÙÔ˘ ·Ó·- Ù˘Á̤ÓÔ ÙÔ ·›ÛıËÌ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Î·È ÙÂÏÈο ‰ÂÓ ı· ·Ú·Û˘Ú- ı› Û’ ¤Ó·Ó ˘ÂÚ‚ÔÏÈÎfi ‰˘ÙÈÎÈÛÌfi. °È·Ù› ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È Î·ı·Ú¿ ˆ˜ Ë ·ÂÌfiÏËÛË Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘ ı· Û˘ÓÂ·¯ı› ·Ó·fi‰Ú·- ÛÙ· Î·È ÙËÓ ˘ԉԇψۋ ÙÔ˘ Û ͤӷ Û˘ÌʤÚÔÓÙ·.

°) √π ™Ã∂™∂π˜ ∂∫∫§∏™π∞˜-∫ƒ∞Δ√À˜ ™Δ∏ ™∏ª∂ƒπ¡∏ ∂¶√Ã∏ Δ· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· –΢ڛˆ˜ ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1990– ÔÈ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ȉ¤Â˜, Ô ‰È¿ÏÔÁÔ˜ Î·È Ë ÂÓ‰ÔÛÎfiËÛË ¿Óˆ Û ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ÌÈ· ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋ ¤Í·ÚÛË. ∏ ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ıÚËÛΛ·˜ ·Ó·‚ÈÒÓÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈο Î·È ·ÔÙÂÏ› ϤÔÓ ¤Ó· ·fi Ù· ÎÂÓÙÚÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÛÙË ‰ËÌfiÛÈ· ˙ˆ‹ ÙˆÓ Ï·ÒÓ fiÏˆÓ ÙˆÓ ÎÚ·ÙÒÓ. ΔÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Û˘Ó·›ÛıËÌ· ÏÔÈfiÓ Â·ÓÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ‰˘Ó·ÌÈο ÛÙË ˙ˆ‹ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ÛÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ Î·È ·ÔÙÂÏ› ÎÂÓÙÚÈÎfi ı¤Ì· ÛÙË ÛΤ„Ë, ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÛÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi ÙÔ˘˜. ∏ ÂÎÙ›Ó·ÍË ÙÔ˘ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙ· ‡„Ë ÙÔ˘ ÂӉȷ- ʤÚÔÓÙÔ˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ¿Ú¯ÈÛ ӷ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ¤Ó· ›‰Ô˜ «Û˘ÓÙ¯ÓÈÒÓ» ÛÙÔ˘˜ Ô·‰Ô‡˜ Ù˘ Ï‹ÚÔ˘˜ ÂÎÎÔÛÌ›Î¢Û˘ Î·È ÙÔ˘ Ï·˚ÎÔ‡ ÎÚ¿- ÙÔ˘˜ Ì’ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÔÈ ∂ÎÎÏËۛ˜ Û’ ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË Ó· ‰¤¯ÔÓÙ·È Û˘ÓÙÔÓÈṲ̂Ó˜ ÂÈı¤ÛÂȘ Î·È Ó· ÂȯÂÈÚÂ›Ù·È Ó’ ·ÔÎÔ› Ë Ï·˚΋ ÙÔ˘˜ ·‹¯ËÛË. μ·ÛÈÎfi˜ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ‹˜ Ù˘ ·ÏÌ·ÙÒ‰Ô˘˜ ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙÔ˘ ıÚËÛ΢- ÙÈÎÔ‡ Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·ÙÔ˜ Î·È Ù˘ ·Ó·‚·ı̛ۈ˜ ÙÔ˘ ÚfiÏÔ˘ ÙˆÓ ∂ÎÎÏË- ÛÈÒÓ Û‹ÌÂÚ· Â›Ó·È Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı›۷ ÂÔ›ıËÛË ÛÙÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ ÂÚ› ·Ú·ÎÌ‹˜ ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ·ÍÈÒÓ. √ ÛËÌÂÚÈÓfi˜ ÏÔÈfiÓ ¿ÓıÚˆÔ˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙ· ÔÈΛϷ ÓÂ˘Ì·ÙÈο, ·ÏÏ¿ Î·È ˘ÏÈο, ·‰È¤- ÍÔ‰· Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ, ¤¯ÂÈ ÛÙÚ·Ê› ÚÔ˜ ÙÔ £Âfi Î·È ÙËÓ ∂ÎÎÏË- Û›·, ÙËÓ ÔÔ›· ıˆÚ› ‚·ÛÈÎfi ÛÙ‹ÚÈÁÌ· ÛÙÔ ‰‡ÛÎÔÏÔ Î·È Î·ıËÌÂ- ÚÈÓfi ·ÁÒÓ· Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘. ŒÙÛÈ ÏÔÈfiÓ, ÔÏϤ˜ ËıÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ Î·È ·Í›Â˜, ÔÈ Ôԛ˜ ›¯·Ó ÍÂıˆÚÈ¿ÛÂÈ ÛÙȘ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ ’60, ’70 Î·È ’80 Â·Ó¤Ú¯ÔÓÙ·È ÙÒÚ· ıÚÈ·Ì‚Â˘ÙÈο ÛÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ ‰È¿ÏÔÁÔ Î·È Â·- ÓÂÈÛ¿ÁÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ÔÏÈÙÈÎfi Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ‚›Ô. ∂›Ó·È ÁÂÁÔÓfi˜ ‚¤‚·È·, ˆ˜ ÙȘ ÚÒÙ˜ ‰ÂηÂٛ˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ μã

–730– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ·ÁÎfiÛÌÈÔ fiÏÂÌÔ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Â›¯·Ó ÛÙÚ·Ê› Û’ ¤Ó· «·ÙÔÌÈÎfi ·È- ¯Ó›‰È» Î·È Ù· ΢ڛ·Ú¯· ÎÔÈÓˆÓÈο ÚfiÙ˘· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·Ó ÛÙË ‚¿ÛË ˆ˜ ‰ÂÓ ˘‹Ú¯·Ó ·fiÏ˘Ù˜ ·Í›Â˜ Î·È ËıÈΤ˜ ·Ú¯¤˜. ™˘Ó¤ÂÈ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·ÓÙ›Ï˄˘ ‹Ù·Ó Ó· ‰È·‚ÚˆıÔ‡Ó ‚·ÛÈÎÔ› ηÓfiÓ˜ Û˘ÌÂ- ÚÈÊÔÚ¿˜ Î·È ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ó· Û˘ÌÂÚÈʤÚÔÓÙ·È Ì ÛÎÏËÚfiÙËÙ· Î·È ·ÓÙÈÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ·. ŒÙÛÈ ÏÔÈfiÓ, ¤ÓÓÔȘ fiˆ˜ «·ÏÏËÏÂÁÁ‡Ë», «ÊÈ- Ï·ÏÏËÏ›·», «·ÓıÚÒÈÓË Û˘Ì·Ú¿ÛÙ·ÛË» Î.Ï. η٤ÛÙËÛ·Ó «·Á·ı¿ ÂÓ ·ÓÂ·ÚΛ·». ΔÔ ¤‰·ÊÔ˜ Û˘ÓÂÒ˜ ‹Ù·Ó ÚfiÛÊÔÚÔ ÁÈ· Ó· ‰ËÌÈ- Ô˘ÚÁËı› ÌÈ· «‰È¿¯˘ÙË ›ӷ ÁÈ· ‰ËÌfiÛÈÔ ‚›Ô Ì ¢ڇÙÂÚÔ ÓfiËÌ·». ÕÚ¯ÈÛ ÏÔÈfiÓ Ó· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Ú‡̷, ÙÔ ÔÔ›Ô Â͛ۈÓ ÙË ıÚËÛΛ· Ì ÙËÓ ËıÈ΋ Î·È ÙȘ ·Í›Â˜, ηıÒ˜ Î·È Ì ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿. ΔÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ·˘Ùfi Ú‡̷ ‰ËÌÈ- Ô‡ÚÁËÛ ÌÈ· ÛÙÂÚ‹ ÂÔ›ıËÛË ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ˆ˜ Ë ıÚËÛΛ· ·Ô- ÙÂÏÔ‡Û ¤Ó·Ó ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfi ÊÚ·ÁÌfi ÛÙËÓ ·Ú·ÎÌ‹ Î·È ÛÙÔÓ Î·- Ù‹ÊÔÚÔ Ô˘ Ô‰ËÁÔ‡ÓÙ·Ó ÔÈ ·ÓÂÙ˘Á̤Ó˜ ÎÔÈӈӛ˜. ∏ ·Ó¿ÁÎË ÏÔÈfiÓ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÁÈ· ¤Ó·Ó ÎfiÛÌÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ, ËıÈÎfi- ÙÂÚÔ Î·È ·ÛʷϤÛÙÂÚÔ, ÙÔÓ ÒıËÛ ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ·ÛÊ¿ÏÂÈ· Ù˘ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ›ÛÙ˘ Î·È Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. ∏ ÛÙÚÔÊ‹ fï˜ ÚÔ˜ ÙË ıÚËÛΛ· Â›Ó·È ÂÌÊ·Ó‹˜ Î·È ÛÙÔÓ Îfi- ÛÌÔ ÙˆÓ ÂȯÂÈÚ‹ÛˆÓ, fiÔ˘ Ô ·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ÔÌ¿‰ˆÓ ÛÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÂÚÁ·Û›·˜ Û˘Ó¯Ҙ ·˘Í¿ÓÂÈ. ÀÔÛÙËÚ›¯ıËΠ̿ÏÈÛÙ· ˆ˜ ·˘Ù¤˜ ÔÈ ÔÌ¿‰Â˜ ·Ú›¯·Ó ¤Ó· οÔÈÔ ·ÓÙ›‰ÔÙÔ ÛÙËÓ «˘ÂÚ‚Ô- ÏÈ΋ ÊÈÏÔ‰ÔÍ›·, ÙÔÓ ‰ÔÏÔÊÔÓÈÎfi ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi Î·È ÙËÓ ·ÏËÛÙ›·», Ô˘ ÂÈÎÚ·Ù› ÛÙȘ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ. ∏ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ· Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÚÔÛ‰›‰ÂÙ·È ÛÙË ıÚËÛΛ· ·fi ÌÂ- Á¿Ï˜ ÔÌ¿‰Â˜ ıÚËÛ΢fiÌÂÓˆÓ –·ÏÏ¿ Î·È Ù· ¤ÓÙÔÓ· ıÚËÛ΢ÙÈο ·È- Ûı‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡– ÙËÓ Î·Ù¤ÛÙËÛ·Ó ‚·ÛÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜. ΔÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ù˘ ÂÈÛÙÚÔÊ‹˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ÛÙË ıÚËÛΛ· ·Ú·- ÙËÚÂ›Ù·È ·ÎfiÌ· Î·È ÛÙȘ ηÏÔ‡ÌÂÓ˜ «Ï·˚Τ˜» ¯ÒÚ˜, fiÔ˘ Ë ıÚË- ÛΛ· ‹Ù·Ó ¯ˆÚÈṲ̂ÓË ·fi ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜. ™ÙȘ ∏.¶.∞., ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· –fiÔ˘ Ô Ï‹Ú˘ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ·fi ÙËÓ ÂÎÎÏËÛ›· ›¯Â ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Ï‹Úˆ˜–, Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ÙÒÚ· ·ÏÏ¿˙Ô˘Ó Î·È Ë ·ÓÙÈ- ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÏËÌÌ˘Ú›‰· ÙˆÓ ‰ÂηÙÈÒÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÔ 1990 –Ô˘ ¤ıÂÙÂ

–731– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ‡˜ ÛÙË ıÚËÛΛ· ·fi ÙÔÓ ¢ËÌfiÛÈÔ μ›Ô– ·Ú- ¯›˙ÂÈ Ó· «·Ó·ÎÚÔ‡ÂÈ Ú‡ÌÓ·». ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ˆ˜ ·fi ÙÔ 1996 –Â› ÂÔ¯‹˜ ∫Ï›ÓÙÔÓ Î·È Û˘Ó¯›ÛÙËÎÂ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· Â› ªÔ˘˜– Ë Î˘‚¤ÚÓËÛË ı· ÌÔÚ› ϤÔÓ Ó· ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ÙȘ ÊÈÏ·ÓıÚˆÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ıÚËÛ΢ÙÈ- ÎÒÓ ÔÚÁ·ÓÒÛˆÓ, ÂÓÒ ÙÔ 1995 Ë ∫˘‚¤ÚÓËÛË ∫Ï›ÓÙÔÓ Âͤ‰ˆÛ η- Ù¢ı˘ÓÙ‹ÚȘ ÂÓÙÔϤ˜, Ô˘ ··ÁfiÚ¢·Ó ÛÙÔ˘˜ Û¯ÔÏÈÎÔ‡˜ ·ÍȈ̷- ÙÔ‡¯Ô˘˜ Ó· ·ÔÙÚ¤Ô˘Ó ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Ó· ÚÔÛ‡¯ÔÓÙ·È ‹ Ó· Û˘˙ËÙÔ‡Ó ÁÈ· ÙË ıÚËÛΛ· ÛÙÔ Û¯ÔÏ›Ô. ΔÔ ™‡ÓÙ·ÁÌ· –ÙfiÓÈ˙ ÙfiÙÂ Ô ∫Ï›- ÓÙÔÓ– «‰ÂÓ ··ÈÙ› ·fi Ù· ·È‰È¿ Ó’ ·Ê‹ÓÔ˘Ó ÙË ıÚËÛΛ· ÙÔ˘˜ ¤Íˆ ·fi ÙËÓ fiÚÙ· ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ÎÙÈÚ›Ô˘». ªÂÙ¿ ÏÔÈfiÓ ·fi ÙÚÂȘ ·ÈÒÓ˜ ··ÍÈÒÛˆ˜ ÙÔ˘ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡ ·Ú¿ÁÔÓÙ·, ·Ú·ÙËÚԇ̠۠·ÁÎfiÛÌÈÔ ÔÚ›˙ÔÓÙ· Ë ıÚËÛΛ· Ó· Í·Ó·ÎÂÚ‰›˙ÂÈ ÙË Ï·˚΋ ÚÔÙ›- ÌËÛË, ·ÎfiÌ· Î·È ÛÙÔ˘˜ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. πÛÙÔÚÈο Ë ·Ó·¯·›ÙÈÛË Ù˘ ÂÈÚÚÔ‹˜ Ù˘ ıÚËÛΛ·˜ ÛÙËÓ ÔÏÈ- ÙÈ΋ ¿Ú¯ÈÛ ÙÔÓ 17Ô ·ÈÒÓ· Ì ÙË ™˘Óı‹ÎË Ù˘ μÂÛÙÊ·Ï›·˜ (1648). ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ·˘Ù‹ ηٿ Ù˘ ıÚËÛΛ·˜ Û˘Ó¯›ÛÙËΠÙÔÓ ÂfiÌÂÓÔ ·È- ÒÓ· οو ·fi ÙËÓ ÂÈÚÚÔ‹ ÙˆÓ ‰È·ÎËÚ‡ÍÂˆÓ ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡, Ô ÔÔ›Ô˜ ÂÍ‹Ú ÙË «ÏÔÁÈ΋» ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ ›ÛÙË. ΔÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· Ì ÙË Ú·Á‰·›· Ù¯ÓÔÏÔÁÈ΋ ÚfiÔ‰Ô Î·È ÙËÓ Â΂ÈÔÌ˯¿ÓÈÛË ÚÔˆı‹ıËΠÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ë È‰¤· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ıÚËÛΛ·. ∫¿Ùˆ Ì¿ÏÈÛÙ· ·fi ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ÙfiÙ „˘¯·Ó·Ï˘ÙÈÎÒÓ ıˆÚÈÒÓ –Ô˘ ÂÌÊ·Ó›ÛÙËÎ·Ó ÂΛÓÔ ÙÔÓ ·ÈÒÓ·– ˘ÔÛÙËÚ›¯ıËΠˆ˜ ÔÈ ıÚË- Û΢ÙÈΤ˜ ÂÔÈı‹ÛÂȘ ‰ÂÓ Âȉ¤¯ÔÓÙ·È ·ԉ›ÍÂȘ Î·È Û˘ÓÂÒ˜ «Â›- Ó·È ·Û‡Ì‚·Ù˜» Ì οı ÙÈ Ô˘ ¤¯Ô˘Ì ·Ó·Î·Ï‡„ÂÈ ÁÈ· ÙËÓ Ú·Á- Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ◊Ù·Ó, ÂÓ Û˘ÓÙÔÌ›·, «·˘Ù·¿Ù˜». ∫·Ù¿ ÙÔÓ 20fi ·ÈÒÓ·, Ù¤ÏÔ˜, Ë ˘ÔÓfiÌ¢ÛË Ù˘ ıÚËÛΛ·˜ ÚÔ- ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi ‰‡Ô ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ: ÚÒÙ·-ÚÒÙ· ·fi ÙÔ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈ- ÛÙÈÎfi ÛÙÚ·ÙfiÂ‰Ô ÙÔ ÔÔ›Ô ˘ÔÛÙ‹ÚÈ˙ –Û‡Ìʈӷ Ì ÙȘ ıˆڛ˜ ÙˆÓ «·Ù¤ÚˆÓ» Ù˘ ȉÂÔÏÔÁ›·˜ ·˘Ù‹˜: ª·ÚÍ, §¤ÓÈÓ, §Ô‡ÍÂÌÔ˘ÚÁÎ, Î.Ï.– ˆ˜ Ë ıÚËÛΛ· ·ÔÙÂÏ› ÙÔ «fiÈÔ» ÙÔ˘ Ï·Ô‡. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· fï˜ Ë Âȯ›ÚËÛË ·Ô‰‹ÌËÛ˘ Ù˘ ıÚËÛΛ·˜ ›¯Â ˆ˜ ËÁ‹ Î·È ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ «ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈÛÙÈΤ˜» Î·È «ÓˆÙÂÚÈΤ˜» ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ, ÔÈ

–732– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ Ôԛ˜ ÂȯÂÈÚÔ‡Û·Ó Ó· Û˘Ó·ÁˆÓÈÛÙÔ‡Ó Û «ÚÔԉ¢ÙÈÛÌfi» Ù· ·ÚÈ- ÛÙÂÚ¿ Ú‡̷ٷ ÂΛӢ Ù˘ ÂÔ¯‹˜. ∫¿Ùˆ ÏÔÈfiÓ ·fi ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ‰È̤وË Â›ıÂÛË, ‹Ù·Ó ÂfiÌÂÓÔ Ë ıÚËÛΛ· Ó· ·Ú·¯ˆÚ‹ÛÂÈ ÙË ı¤ÛË Ù˘ ÛÙËÓ È‰ÂÔÏÔÁ›· Î·È ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È Ô ¢ËÌfiÛÈÔ˜ ‚›Ô˜ Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ÙËÓ Ù·‡ÙÈÛ‹ ÙÔ˘ Ì ÙȘ Ì›˙ÔÓ˜ ÎÔÛÌÈ- Τ˜ ȉÂÔÏÔÁ›Â˜ (ºÈÏÂÏ¢ıÂÚÈÛÌfi˜, ∫ÔÌÌÔ˘ÓÈÛÌfi˜, ∫ÔÚÔÚ·ÙÈÛÌfi˜, ¢Ë- ÌÔÎÚ·Ù›·, Î.Ï.). ΔÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô fï˜ ٤ٷÚÙÔ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ· Ë ÔÚ›· ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÎÎÔƯ̂΢ÛË ·Ó·ÛÙÚ¿ÊËÎÂ. ÕÚ¯ÈÛ ÏÔÈfiÓ Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ·- ÁÎÔÛÌ›ˆ˜ Ë ·Ó·‚›ˆÛË Ù˘ ıÚËÛΛ·˜, Ô˘ ÂΉËÏÒıËΠۯ‰fiÓ Û οı ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, Ì ÌÈÎÚfiÙÂÚË ›Ûˆ˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Ù˘ ∂˘- ÚÒ˘. ΔÔ ÂÚ›ÂÚÁÔ ¿ÓÙˆ˜ Â›Ó·È ˆ˜ ÔÈ ÈÔ ıÚËÛ΢fiÌÂÓÔÈ ¿ÓıÚˆ- ÔÈ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÔÈ ËÏÈÎȈ̤ÓÔÈ, ·ÏÏ¿ ÔÈ Ó¤ÔÈ, Î·È fi¯È ÔÈ ÊÙˆ¯Ô›, ·ÏÏ¿ ÔÈ ·ÓÔ‰Èο ÎÈÓÔ‡ÌÂÓÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈο, ÔÈ Î·ÏÒ˜ ÂÎ·È‰Â˘Ì¤ÓÔÈ ÂÚÁ·˙fi- ÌÂÓÔÈ ÙÔ˘ ÁÚ·Ê›Ԣ Î·È ÔÈ Â·ÁÁÂÏ̷ٛ˜. Δ· ¢˘ÙÈο ÏÔÈfiÓ «ÎÔ- ÛÌÈο» ÚfiÙ˘· ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ·ÌÊÈÛ‚ËÙÔ‡ÓÙ·È. ŒÙÛÈ Ô 21Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ ÍÂΛÓËÛ ˆ˜ Ì›· ÂÔ¯‹ Ù˘ ıÚËÛΛ·˜. ∏ ·˘ÍË̤ÓË Ì¿ÏÈÛÙ· ÛÔ˘- ‰·ÈfiÙËÙ· Ù˘ ıÚËÛΛ·˜ Â·˘Í¿ÓÂÙ·È, ·fi ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË ÙˆÓ Ï·ÒÓ ÁÈ· ÙÔÓ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜. °È·Ù› ˆ˜ ÁÓˆÛÙfi Ë ıÚË- ÛΛ· ıˆÚ›ÙÔ ·Ó¤Î·ıÂÓ ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ Ï·ÒÓ, ÂÓÒ Û˘Ì‚¿‰ÈÛ ے ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ¢‡Û˘ Ì ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ÂıÓÔÙÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ Ï·ÒÓ. ™ÙËÓ ∂˘ÚÒË Ì¿ÏÈÛÙ· «Ô ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ‰È·ÌfiÚʈÛ ÙÔ˘˜ ∂ıÓÈ- ÎÔ‡˜ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜» Î·È Û˘Ó¤‚·Ï ÛÙË ÛÊ˘ÚËÏ¿ÙËÛË Ù˘ Ù·˘Ùfi- ÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ˘ ÂıÓÔÙÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ∂˘Úˆ·˚ÎÒÓ Ï·ÒÓ. ΔÔÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ηÈÚfi ·Ú·ÙËÚÔ‡ÌÂ Î·È ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ ¤Ó·Ó ÂÓÙÂÈ- ÓfiÌÂÓÔ Î·È ÎÏÈÌ·ÎÔ‡ÌÂÓÔ fiÏÂÌÔ Î·Ù¿ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜. √È ÂÈ- ı¤ÛÂȘ ·˘Ù¤˜ ¤¯Ô˘Ó ‰‡Ô ÚÔÂχÛÂȘ: Ì›· ·fi ·ÚÈÛÙÂÚ¿, Û‡Ìʈӷ ¿ÏψÛÙÂ Î·È Ì ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ·ÚÈÛÙÂÚÔ‡ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·, Î·È Ì›· ·fi ÙËÓ «ÓÂÔÊÈÏÂχıÂÚË ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈÛÙÈ΋» ÏÂ˘Ú¿ ÌÈ·˜ ÌÂÚ›‰·˜ Ù˘ ÚÒËÓ ÛÔÛȷωËÌÔÎÚ·Ù›·˜ Ì ٷ ÔÈΛϷ ÚÔ- Ûˆ›·. ∏ ÏÂ˘Ú¿ ·˘Ù‹, Ù·˘ÙÈ˙fiÌÂÓË ·fiÏ˘Ù· Ì ÙËÓ «ÓÂÔÊÈÏÂ- χıÂÚË ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛË», ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙË ıÚËÛΛ· Î·È ÙËÓ ∂ÎÎÏË-

–733– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ Û›· ˆ˜ ·Úˆ¯Ë̤ÓÔ˘˜ Î·È ÔÈÛıÔ‰ÚÔÌÈÎÔ‡˜ ‰‹ıÂÓ ıÂÛÌÔ‡˜. Δ· «ÂÎ- Û˘Á¯ÚÔÓÈÛÙÈο» ·˘Ù¿ ÎÈÓ‹Ì·Ù· ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó· Û˘Áηχ„Ô˘Ó ÙËÓ ÛÎÏËÚ‹ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÂÈ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ·. ŒÙÛÈ ÏÔÈfiÓ, ÊÔÚÒÓÙ·˜ ÙË Ì¿Ûη ÙÔ˘ ηÏÔ‡ «ÊÈ- ÏÂÏ¢ıÂÚÈÛÌÔ‡» Î·È ÙÔ˘ ˘ÂÚ·ÛÈÛÙ‹ ÙˆÓ ·ÓıÚÒÈÓˆÓ ‰ÈηȈ̿- ÙˆÓ, ÂÈÙ›ıÂÓÙ·È Î·Ù¿ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ¿˜ ÙËÓ ˆ˜ ·Ó·- ¯ÚÔÓÈÛÙÈÎfi ıÂÛÌfi. ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ηٷÛ΢¿˙Ô˘Ó ¤Ó· «¿ÏÏÔıÈ» ÁÈ· ÙÔ Ï·fi –·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘˜– ÒÛÙ ӷ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·ÈÙÈÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÙÔ˘˜, Ô˘ ¢ı˘ÁÚ·ÌÌ›˙ÔÓÙ·È Ì ٷ ·- ÁÎfiÛÌÈ· ÔÈÎÔÓÔÌÈο Û˘ÌʤÚÔÓÙ·. ™ÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ Ô ËıÈÎfi˜ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi˜ Ì·˜ ¯¿ÚÙ˘ ˘‹ÚÍ ·Ó¤Î·ıÂÓ £ÚËÛ΢ÙÈÎfi˜ Î·È ∂ÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi˜. °È·Ù› Ë √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ˘‹ÚÍ ¿ÓÙÔÙÂ Ë ∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘ Ï·Ô‡, ÙÔ˘ ÊÙˆ¯Ô‡ Î·È ÙÔ˘ ·‰ÈÎË̤ÓÔ˘. °È’ ·˘Ùfi ¿ÏψÛÙÂ Î·È ˆ˜ ÎÂÓÙÚÈÎfi Ù˘ ‰fiÁÌ· Ë √ÚıÔ‰ÔÍ›· ›¯Â ¿ÓÙÔÙ ÙË ÊÈÏ¢ÛÏ·¯Ó›·, ÙË ÊÈÏ·ÓıÚˆ›· Î·È ÙËÓ ·Á¿Ë ÚÔ˜ ÙȘ ·ÛıÂÓ¤ÛÙÂÚ˜ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÔÌ¿‰Â˜. ÕÏÏ· ‰fiÁÌ·Ù· (¶ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈÛÌfi˜) Î·È ¿ÏϘ ıÚËÛΛ˜ (πÔ˘‰·˚ÛÌfi˜) ÌÔÚ› Ó· Û˘Ó- ‰¤ÔÓÙ·Ó Ì ÙËÓ ËıÈ΋ ÙÔ˘ ∫·ÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ (ª·Í μ¤ÌÂÚ-Û¯¤ÛË ¶ÚÔ- ÙÂÛÙ·ÓÙÈÛÌÔ‡ Î·È ∫·ÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡). ∏ ‰È΋ Ì·˜ ∂ÎÎÏËÛ›· fï˜ ˘‹ÚÍ ¿ÓÙÔÙ «Ï·˚΋» Î·È ·ÓÙÈηÙfiÙÚÈ˙ ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÛÒÌ· ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘ ∫Ú¿ÙÔ˘˜ Ì·˜. °È’ ·˘Ùfi Î·È ¿- ÓÙÔÙ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ·Ó·fiÛ·ÛÙÔ Î·È Ù·˘ÙÈṲ̂ÓÔ ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ì ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ÙÔ §·fi Ù˘. ∞˘Ù‹ ÙË Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈ΋ fiÛ̈ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÚÂ˘Ì¿ÙˆÓ (Ù˘ √ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡), Ù· ÔÔ›· ‰È·ÛÒıËÎ·Ó ¯¿ÚË ÛÙÔ˘˜ ÎÔÈÓÔ‡˜ ·ÁÒÓ˜ §·Ô‡ Î·È ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ηӤӷ˜ ‰˘ÙÈÎfiÛÙÚÔÊÔ˜ «¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜» ‰ÂÓ Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÙË ‰È·¯ˆÚ›ÛÂÈ. °È·Ù› Î·È Ô ‰È- Îfi˜ Ì·˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, Ô ∂ÏÏËÓÔÚıfi‰ÔÍÔ˜, Á·Ï‚·Ó›ÛÙËΠ̤۷ ÛÙÔ ‰ÈÎfi ÙÔ˘ «¢È·ÊˆÙÈÛÌfi» Î·È Ì¤Û· ·fi ÌÈ· ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰È·‰ÚÔÌ‹ 20 Î·È ϤÔÓ ·ÈÒÓˆÓ, Ë ÔÔ›· ÛÊÚ·Á›˙ÂÙ·È ·fi ·ÁÒÓ˜, ı˘Û›Â˜ Î·È ·›Ì·. πÛÙÔÚÈο Ë È‰¤· ¯ˆÚÈÛÌÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Î·È ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ·Ó¿ÁÂÙ·È ÛÙÔÓ 16Ô ·ÈÒÓ· Ì ÙËÓ ¶ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈ΋ ªÂÙ·ÚÚ‡ıÌÈÛË. ªÂ ÙËÓ ªÂ- Ù·ÚÚ‡ıÌÈÛË, Ë ¶ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈ΋ ıÂÔÏÔÁ›· ·ÔÛÙ·ıÂÚÔÔ›ËÛ ÙËÓ Ô-

–734– ∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ÏÈÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· ·fi Ù· ·Ú·‰ÔÛȷο ÛÙÔȯ›· Ù˘ ∂ÏÏËÓÔڈ̷˚΋˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜. ª¤Û· ÏÔÈfiÓ Û’ ÂΛÓÔ ÙÔ ÓÂԉȷÌÔÚʈ- ̤ÓÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÛΤ„Ë ·ÍÈÔ- Ô›ËÛ ÙȘ ÚˆÁ̤˜ Ù˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘. ŒÙÛÈ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó’ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÔÈ ıˆڛ˜ ÙÔ˘ ∞ÁÁÏÈÎÔ‡ ‰Â˚ÛÌÔ‡, ÙÔ˘ ÂÌÂÈÚÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ °·ÏÏÈÎÔ‡ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ °ÂÚÌ·ÓÈÎÔ‡ ȉ·ÏÈÛÌÔ‡. √È ıÂ- ˆÚ›Â˜ ·˘Ù¤˜ ÛÙËÓ ˘ÂÚ‚ÔÏÈ΋ ÙÔ˘˜ ¤ÎÊÚ·ÛË ÔÚ·Ì·Ù›ÛÙËÎ·Ó ¤Ó· ÎÚ¿ÙÔ˜ ¯ˆÚ›˜ ıÚËÛΛ·, Ì›· ÎÔÈÓˆÓ›· ¯ˆÚ›˜ ıÂfi Î·È ¤Ó·Ó ÔÏ›ÙË ¯ˆÚ›˜ ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ›ÛÙË. ∏ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ ·˘Ù‹ ÔÏÔÎÏËÚÒıËΠ·ÚÁfi- ÙÂÚ· ÌÂÙ¿ ·fi ¤Ó·Ó Î·È ϤÔÓ ·ÈÒÓ·, Ì ÙËÓ ·ıÂ˚ÛÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ª·ÚÍÈÛÌÔ‡-§ÂÓÈÓÈÛÌÔ‡. ª¤Û· ÏÔÈfiÓ ·fi ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰È·‰ÚÔÌ‹, Ë ÔÏÈÙÈ΋ ıÂ- ˆÚ›· ÙˆÓ ÓÂˆÙ¤ÚˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ Î·Ù¤ÏËÍ ӷ ·ÔÚÚ›„ÂÈ ÙËÓ ·Ú·‰Ô- Ûȷ΋ ÏÔÁÈ΋ ÁÈ· ‰‡Ô ·Ú¿ÏÏËϘ Î·È ÈÛfiÙÈ̘ –·ÏÏ¿ Ì ‰È·ÎÚÈ- ÙÔ‡˜ ÚfiÏÔ˘˜– ÂÍÔ˘Û›Â˜: ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÙËÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋. ∏ √Úıfi‰ÔÍË fï˜ ∂ÎÎÏËÛ›· ÂÌ̤ÓÂÈ ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙˆÓ ‰‡Ô ·- Ú¿ÏÏËÏˆÓ ÂÍÔ˘ÛÈÒÓ, Ô˘ ÙȘ Û˘Ó‰¤ÂÈ Ë ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜, fiˆ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È Ì ۷ʋÓÂÈ· Î·È ·fi ÙÔÓ ÌÂÁ¿ÏÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi Ì·˜ ∫ˆÓ- ÛÙ·ÓÙ›ÓÔ ¶··ÚÚËÁfiÔ˘ÏÔ. ∏ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜ Ì·˜ ÛÙËÚ›¯ÙËΠ·Ó¤Î·ıÂÓ ÛÙÔ˘˜ ‰‡Ô ‚·ÛÈÎÔ‡˜ Ù˘ ¿ÍÔÓ˜: ÛÙËÓ √ÚıÔ‰ÔÍ›·, Ì ÎÈ‚ˆÙfi ÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›·, Î·È ÛÙÔÓ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi, fiˆ˜ ·˘Ùfi˜ ÂÌÊ·Ó›ÛÙËÎÂ Î·È ÂÎÊÚ¿ÛÙËΠ‰È· ̤ÛÔ˘ ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ: Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ‰ËÏ·‰‹ ÂÓfi˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÈ- ÎÔ‡ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡ Ú‡̷ÙÔ˜. ™˘ÓÂÒ˜, Ë Ù·‡ÙÈÛË Ù˘ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜ Ì ÙÔ ∂ÏÏËÓÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ ‰ÂÓ ·ÔÚÚ¤ÂÈ Î·Ù·Ú¯¿˜ ·fi ÓÔÌÈÎÔ‡˜ ηÓfiÓ˜, ·ÏÏ¿ ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙËÓ fiÛ̈ÛË Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ Î·È ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ Û˘Ó›‰ËÛ˘ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ì·˜, Ô˘ ˙˘ÌÒıËÎÂ Î·È ‰È·ÌÔÚ- ÊÒıËΠے ÂÓÈ·›Ô ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi Î·È ÂıÓÈÎfi Û‡ÓÔÏÔ Ì¤Û· ÛÙË ‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘. ∏ √Úıfi‰ÔÍË ∂ÎÎÏËÛ›· ÏÔÈfiÓ ¤¯ÂÈ ¤Ó· ‰ÈÙÙfi ηı‹ÎÔÓ Î·È ÂÈ- ÙÂÏ› ¤Ó· ‰ÈÏfi ÛÎÔfi: ÚÒÙ·-ÚÒÙ· ¤Ó· ηı·Ú¿ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi, ÈÂÚfi Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ¤ÚÁÔ Î·È Î·Ù¿ ‰Â‡ÙÂÚÔ ¤Ó·Ó ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ÚfiÏÔ, Ô˘ Â›Ó·È Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓÔ˜ Ì ÙÔÓ ∂ÏÏËÓÈÛÌfi Î·È ÙÔÓ ÂıÓÈÛÌfi Ì·˜. °È’ ·˘Ùfi

–735– ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ¿ÏψÛÙÂ Î·È ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ‰È·¯ˆÚÈÛÙ› ·fi ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ‰È- Û˘fiÛÙ·ÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘: ˆ˜ √Úıfi‰Ô͢ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì ıÚËÛ΢ÙÈο η- ı‹ÎÔÓÙ· Î·È ·Ú¿ÏÏËÏ· ˆ˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜-°¤ÓÔ˘˜. ∏ ȉ¤· ÙÔ˘ «¯ˆÚÈÛÌÔ‡» ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ¶ÔÏÈÙ›·˜ Â›Ó·È Î·ı·Ú¿ ∂˘Úˆ·˚΋ Î·È ‰ÂÓ Û˘Ì‚·‰›˙ÂÈ Ì ÙÔ˘˜ ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌÔ‡˜ ÙÔ˘ ‰È- ÎÔ‡ Ì·˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÙˆÓ ∂ÏÏËÓÈÎÒÓ Ì·˜ ·Ú·‰fiÛˆÓ, fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Î·È Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÚˆÙÔ- ÚÂÛ‚‡ÙÂÚÔ˜ °ÂÒÚÁÈÔ˜ ªÂÙ·ÏÏËÓfi˜ ÛÙÔ fiÓËÌ¿ ÙÔ˘ ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È ¶ÔÏÈÙ›· ÛÙËÓ √Úıfi‰ÔÍË ·Ú¿‰ÔÛË. £· Ú¤ÂÈ ¿ÓÙˆ˜ Ó· ˘Ô- ÁÚ·ÌÌ›ÛÔ˘ÌÂ, ˆ˜ ·ÎfiÌË Î·È ÛÙË ¢‡ÛË ÔÈ Û¯¤ÛÂȘ ¶ÔÏÈÙ›·˜ Î·È ∂ÎÎÏËÛ›·˜ ‰ÂÓ ÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·È ··Ú·Èًو˜ ˘¤Ú ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ‰‡Ô ÌÂÁ¿ÏˆÓ ·˘ÙÒÓ ıÂÛÌÒÓ. ™Ù· ™˘ÓÙ¿ÁÌ·Ù· Ì¿ÏÈÛÙ· Ù˘ °ÂÚ- Ì·Ó›·˜, Ù˘ ∂Ï‚ÂÙ›·˜, Ù˘ ªÂÁ. μÚÂÙ·Ó›·˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ÎÔÛÌÈ- ΋˜ °·ÏÏ›·˜, ˘¿Ú¯ÂÈ Ë Â›ÎÏËÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‡. √ fiÚÎÔ˜ ÛÙË ÃÚÈ- ÛÙÈ·ÓÈ΋ ıÚËÛΛ· ÚԂϤÂÙ·È ıÂÛÌÔıÂÙË̤ӷ Û ÔÏϤ˜ ‰˘ÙÈΤ˜ ¯ÒÚ˜, fiˆ˜ Ë √ÏÏ·Ó‰›·, Ë ¡ÔÚ‚ËÁ›·, Ë πÚÏ·Ó‰›·, Ë °ÂÚÌ·Ó›·, Ë ∞˘ÛÙÚ›· Î·È ÙÔ §È¯ÙÂÓÛÙ¿ÈÓ. ª¤Û· Û ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÏÔÁÈ΋ ÎÈÓ‹ıËÎÂ Î·È Ô ŒÏÏËÓ·˜ ™˘ÓÙ·Á- Ì·ÙÈÎfi˜ ÓÔÌÔı¤Ù˘ ηٿ ÙËÓ ·Ó·ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ ™˘ÓÙ¿ÁÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ 1975. ªÂ ÙËÓ Û˘ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÔÈfiÓ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ ÙfiÙ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ Ù˘ ¯ÒÚ·˜, ÔÚÈÔı¤ÙËÛ Ì ۷ʋÓÂÈ· ÙÔ˘˜ ‰È·ÎÚÈÙÔ‡˜ Úfi- ÏÔ˘˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ¶ÔÏÈÙ›·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·, ÒÛÙ ÂÊÂ- Í‹˜ Ó· ıˆÚÂ›Ù·È Â͈Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ οı ȉ¤· ÁÈ· ¯ˆÚÈÛÌfi ∂ÎÎÏË- Û›·˜ Î·È ¶ÔÏÈÙ›·˜. ™ˆÛÙ¿ Û˘ÓÂÒ˜ ·Ú·ÙËÚÔ‡Û ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÎÔÚ˘Ê·›Ô˘˜ Û˘ÓÙ·ÁÌ·ÙÔÏfiÁÔ˘˜, Ô ·Â›ÌÓËÛÙÔ˜ ∞ÚÈÛÙfi‚Ô˘ÏÔ˜ ª¿ÓÂ- Û˘, Û Áӈ̿ÙÂ˘Û‹ ÙÔ˘ (Ô˘ ‰ËÌÔÛȇıËΠÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ∂ÎÎÏË- Û›· ÙÔÓ √ÎÙÒ‚ÚÈÔ ÙÔ˘ 1975), ˆ˜ Ì ÙȘ ‰È·Ù¿ÍÂȘ ÙÔ˘ ™˘ÓÙ¿Á- Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ 1975 (¿ÚıÚ· 3 Î·È 13) ηıÈÂÚÒıËΠηٿ ÙÚfiÔ Û˘Ó·ÈÓÂÙÈÎfi ¤Ó·˜ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi˜ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi˜ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ¶ÔÏÈÙ›·˜ Î·È ÚÔÛ- ‰ÈÔÚ›ÛÙËΠÂ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ¶Ô- ÏÈÙ›·˜, ηıÒ˜ Î·È Ù· ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ fiÚÈ·. ΔÔ Ó¤Ô ·˘Ùfi Ó‡̷ ÙÔ˘ ™˘ÓÙ·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ÓÔÌÔı¤ÙË ·ÔÙ˘ÒıËΠÛÙÔÓ Î·Ù·ÛÙ·ÙÈÎfi ¯¿ÚÙË Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜ (ÓfiÌÔ˜ 590/1977).

–736– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING

GRIGORIOS D. ZIAKAS EMERITUS PROFESSOR, ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI

his article about the world of ideas of Jalâladdîn Rûmî (1207-1273 T AD.), a poet of love, is dedicated symbolically in honour of a Bishop, who promotes the dialogues of love for the deeper understanding of human being and peaceful co-existence of mankind. Metropolitan Damaskenos Papandreou is one of the most active bishops of the Ecumenical Patriarchate of Constantinople. The progress development and most outstanding organization of the inter-religious dialogue of friendship that Ecumenical Patriarchate is conducting in our days with the world religions, especially with Judaism and Islam, it is in a great point his own work. It is a great honour for me that I met the Bishop and academic Damaskenos and collaborate with him in manifold dialogues that he, as Metropolitan of Switzerland and Director of the Orthodox Center of the Ecumenical Patriarchate in Chambésy-Geneva, conducted.

A. Islamic mysticism is one of the most important movements and aspects of the intellect which was born within Islam and which received its formation therein. The religious literature of Islam contains remarkable works of speech and thought which have entered the common spiritual treasury of humanity. The admirable beauty and depth of thought of the great mystics of Islam have given spiritual nourishment to many generations of the Muslim world, and have amazed and fascinated Western orientalists. This study examines the life, literary work and teaching of the most famous of Islam’s mystic poets, the remarkable Jalâladdîn Rûmî , founder of the Maulawiyya order of «Dancing Dervishes» (better known as «Whirling Dervishes») in Konya (Iconium) of Minor Asia. Jalâladdîn Rûmî is popularly known as Maulânâ, in Turkish Mevlâna («our teacher») and is undoubtedly the most distinguished poet of Islam. He lived in the thirteenth century

–737– GRIGORIOS D. ZIAKAS of the Christian era, but his work is imbued with the experiences of all the Muslim mystic movements before him. Muhammad Jalâladdîn Rûmî, was born in Balkh of Khorasan, a northeastern Persian city, now Afghanistan. He became known as Rûmî after settling in Rûm, part of Eastern Roman (Byzantine) Empire, where, from 11th to 14th centuries, it was established the Seljuk Sultanate of Konya, the ancient Iconium. The date of his birth is defined as coinciding with 604 AH. (1207 AD.). The poet’s father, Bahâ’addîn Walad, was an outstanding teacher of religious law (‘ulamâ’) in Balkh, Khorasan, who together with his family left the city during the poet’s early years. The reason for this departure is given variously in the sources. But even if it is true that he came into ideological conflict with the King of Khwarizm, ‘Alâ’addîn Muhammad, and Fakhraddîn Râzî, the important philosopher and representative of scholastic Muslim theology, the dates do not allow us to consider this as the reason for the departure. The true reason ought to be sought in the danger of the Mongols who were threatening the city of his birth. As things are it is thus possible to settle the confusion that exists in the dates given by the different sources. Thus the date of the departure ought to be placed about 616 (1219/20) and not 609 (1212/13) as other sources would have us understand. In continuation through a critical study and a comparison of the sources an attempt is made to identify, as far as is possible, the different places through which the travelers passed as well as the relative dates of their stay since there exists some confusion in the sources as to this. In Konya Jalâladdîn Rûmî , who was under the influence of important personalities of Islamic mysticism and especially that of the wandering dervish Shamsaddîn Tabrîzî who belonged to the order of «drunken» (ecstatic) dervishes, adopted a form of mystical ecstasy and discovered the unknown world of mystical experience. He taught the deeper meaning and way of mystical love, and the great love that he had towards his beloved dervish and the effect of his violent disappearance which filled the poet with grief, awoke that poetic talent

–738– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING which until then had nested within him, and made him one of the greatest poets of the Islamic world.

B. The spiritual condition of the poet was expressed in moving verses which he dedicated to Shamsaddîn and which constituted the great poetic collection of Dîvân-i Kabîr, «Divan the Great», which belongs to the most enthusiastic types of Muslim lyric poetry. In later life the poet wrote a great mystical poetic work to educate his followers which was called the «Mathnawî», otherwise «Mathnawî-i, Ma‘nawî» that is the «spiritual Mathnawî». In this great mystico-didactic poem he expressed the ideas of the Sûfîworld of ideas, which were colored by neo-Platonic as well as other Eastern understandings. This work was held in high esteem and became, after the Koran, the most honored book not only among the dervishes but in the Muslim world as well. By the great fifteenth-century poet Jâmî of Herat the Mathnawî has been called “the Qur’ân of Persian tongue”. In general the influence of Rûmî is strong in all spiritual sectors of Muslim culture, and especially in Iranian and Ottoman. That which he offered to Islamic mysticism cannot be over- estimated. He summed up in a poetic form which could easily be understood all that had earlier been expounded by the great Sûfîteachers. He expressed in pleasant poetry the mystic experiences and different cosmoideology of the great personalities of Sûfîsm of earlier times. The great poetic collection of Mathnawî covers almost all the Sûfî theories. The anecdotes and brief tales which are scattered throughout his poetic speeches are attractively presented and abound in wisdom and cheerful disposition. His lyric poetry is distinguished for its high inspiration, the depth of its religious experiences and its great love towards God. The language used is extremely metaphorical and allegorical and bears witness to the influence of the Alexandrian typology in Islam. The union of romanticism and mysticism was early realised in the Sûfî movement. The language of human love was used freely to describe the

–739– GRIGORIOS D. ZIAKAS relations between mysticism and the Divine Beloved. Among the most popular subjects was the history of Joseph and Potiphar’s wife and the love stories of Majnûn and Layla. The lyric poetry of Jalâladdîn Rûmî bears the seal of the forms of Classical Persian poetry which was shaped under the influence of Muslim religion. The symbolism used by the poet had already been established in the tradition of Persian mystic poetry. The mystic wine and the Divine Beloved are two subjects known in this poetry from much earlier. By means of these symbols the eternal union of man with God, of the lover with the Beloved, is defined. The poet was always involved with the vision of union with God. Lyric inspiration and a rich imagination led him to collect innumerable images both from the natural and from the animal kingdom. These he used as symbols and shadow-images of the soul which longs greatly, and from this love is in pain, for the land beyond, for the blessed hour of union with God. The souls are compared to birds which long to fly to the heights and unite with the eternal bird, that is the Universal Soul. The symbol of the language of the birds had already been developed by ‘Attâr, while Rûmî insisted more on the symbol of the nightingale and of the falcon. The Persian poets especially developed the symbolism of the unhappy love of the nightingale for the rose. The nightingale is the soul and the rose is the beautiful world or the beautiful people, on whom the light of the divine beauty shines, making them exceptionally lovely-like roses. Thus, the union of the soul with the world is compared to the love of the nightingale for the rose. Certainly the rose depicts the external divine beauty which is scattered on the world. However, true beauty is found in the archetype of the form, that is in truth for its own sake. This inner beauty can be known by the soul of the loving mystic. This allusion in the «beautiful poetry of the love of the nightingale for the rose» reminds us of the Platonic teaching about «pure existence» and «non-existence». The union of the soul with the image of divine beauty resembles the unhappy love of the nightingale for the rose, the «non-existence» which remains unfulfilled since it is directed towards the unreal. The mystic is lifted up by means of the divine

–740– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING beauty that is revealed in nature to the eternal Beauty in order to find a response to his love. The poet especially likes to use the image of the falcon that is imprisoned in a cage by an old woman (earth), and which from then on longs passionately to return to the shoulders of its master. Souls are also compared to a reed cut from where it has been since time immemorial to become a plaintive flute and a symbol of the «gnostic» man who longs to return and forces himself in that direction. The mysticism of Rûmî found its most refined expression in poetry, music, songs and the dance which symbolise on the one hand the grief of «gnostic» men at their alienation from God, and on the other the harmony of the universe which constitutes the melody of the mysteries of God. The harmony of nature and the eternal motion of the stars hold Rûmî especially in awe. The adept lovers dance around the Friend in the same way. In the motions and the inspiration of the dance the poet discovers an impressive symbolism between the heavenly spheres and planets and the waters of the earth, its rivers, wheels, mills and grinding-stones. Living in true harmony with the Creator he sees all nature as moving in a certain happy circular dance. In order to gain metaphysical knowledge the poet introduces a type of love and «intoxication» of the mind which makes up the philosophy of the irrational. The language of love and of wine is common among the Persian sûfîs, but Rûmî is distinguished for the inventiveness of his allegories, allusions and imagery through which he enriches the general foundation of the metaphors of the sûfîs. It is true that his poetry is not distinguished for the perfection of its poetic style and its fine and complete workmanship, as occurs for example in the works of Sa‘di and Hâfiz. However, the poet does not seek to popularize his verse and thus is not interested in this aspect. His poetry, even though exhibiting technical perfection, is chiefly poetry that springs up spontaneously and which is fresh and creative. He does not aim at human enjoyment and aesthetics but seeks to create inner religious experiences and lead man to the truth.

–741– GRIGORIOS D. ZIAKAS

The poet is influenced in his poetry by the ideas of the great figures and poets of Sûfîsm, such as al-Ghazzâlî, Sanâ’î, ‘Attaâ, Ibn al-‘Arabî, and others, but he also knew and experienced the meaning of the mystical love of all Sûfî mystics before him. Through this love he arrives at the ideal of the full- extinction of the ‘ego’ in the ego of the Beloved (God). This mystical ideal, which had already been developed by al-Ghazzâlî, was described by Rûmî in the language of emotion and the heart and led him to insurmountable heights.

C. The religious poetry of Jalâladdîn Rûmî embraces all aspects of the mystical life and experiences of the Sûfîs, and in addition it is human, intimate and personal. The feeling of love which identifies lover’s ego with the divine Beloved, led the poet to express the idea of the Union of the Being and the feeling of the unity of existence, according to which absolutely no difference exists between the Creator and the created. As a result, the highest purpose is the immersion of the smallest drop (of the created) in the sea of the divinity. The Being, according to Rûmî, is One. The external world of the senses does not exist on its own account; it is nothing other than the real manifestation of the only truth, that is of the divine essence (dhât). The Arabic term for this particular teaching is usually denoted by the words «wahdânîyat al- wujûd» (unity of the Being or Existence) and which had already been expressed before Rûmî, chiefly by Ibn al-‘Arabî. The chief parts of the mystical teaching of Rûmî can be described as follows: The Supreme Truth of all is pure and infinite Essence (al-dhât, al-wujûd al-mutlaq). This is the only Existence, the true Being as the absolute metaphysical union (wahdat) and supreme source of all existence. This truth ought to be considered from two aspects - (i) as Existence-pure, simple and without attributes, as the absolute divine Essence beyond all relations and limitations; and (ii) as Existence endowed with attributes, as the world that is composed of the beautiful attributes of the Essence, which becomes manifest through them.

–742– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING

The Divine Essence is completely unknown on its own account. God makes His nature known by beautiful (husni) names, qualifications and attributes, which are revealed in the world. The divine attributes on their own are similar and inseparable, identified with the Essence. In the categories of human knowledge these attributes are presented as different and varied since the divine attributes draw on the possibility of their manifestation from the correlations and contrasts between them. The differentiation of the attributes through their contrasts makes up the apparent world, and thus the unknown God is manifest as a true and infinite Existence, as true and infinite Beauty manifested in the world, and as true and infinite Goodness. The opposing notions of «non-existence», ugliness and evil serve as forms for the manifestation of the notions of Truth. However, in the sphere of Truth these attributes do not exist. All that is external are categories of the Essence and as such are finally identified with It. Thus in the sphere of Reality good and evil do not exist. God is found beyond both the notions of good and evil. Hell and Paradise do not exist in the Beyond. Hell is this present life, the result of the Fall and the estrangement of every being from the Being Itself. The return to the Being Itself, and personal communion with It, is an ineffable happiness. According to this, the poet characterises the Divine Essence as «Existence» and «non-Existence», «Being» and «non-Being», and accepts that it is able to exist absolutely and on its own or only nominally as the mystic bird, the Phoenix (‘anqâ’). With this meaning, God is «non-Being» (‘adam) and the denial of plurality (that is, of the world). Rûmî often uses a scheme of curious axiological changes in which one thing is understood through its opposite. Thus «non-Existence», that is the world, is a necessary presupposition for the manifestation of Absolute Being. «Non-Being» is the «true Being», and «Being» is the true «non-Being». Black is the proof of white, evil of virtue, impiety of piety, etc.. Finally the poet considers the Divine Essence as incomprehensible darkness (al-‘amâ’). Since, in all respects, this is something Unknown, the mystic ought to throw himself into this Unknown in order to achieve

–743– GRIGORIOS D. ZIAKAS redemption. But Rûmî’s experience of these throwing into the Unknown is an action of love, an experience of the loving soul.

D. Which are Rûmî’s ideas about creation? The development of the Being from Absolute Unity to the Pluralism of the world is achieved after a manifestation and specialisation during which the Pure Being is separated into degrees of plurality. Thus a series of degrees and aspects of the Spirit is created in a descent of the Absolute. This progression of the divine is called tajallî, the brilliancy or manifestation. Consequently the poet understands creation as an eternal Theophany, a continuous brilliancy (tajallî), and a continuous revelation of the «hidden treasury of the divine beauty». The poet is here influenced by earlier Sûfîsme especially by the ideas of al-Hallâj. Especially evident as well is his neo- Platonic manner of thought. The manifestation is realised through the Universal Word (Logos) or the Intelligence (Nous) of the Universe which descends to the level of the visible world and unites the two aspects of God, created and uncreated, eternal and temporal, infinite and finite. Here there exist Christian and Gnostic influences worked out, however, according to the prototype of Sûfîs thought. The world really is the object of the content of divine knowledge. Accordingly, creation did not occur in time. It is an eternal theophany, a continuous brilliancy (tajallî), a binding of light, a continuous progress of the self-revelation and disappearance of the beautiful attributes of the divine beauty. This seeming existence is the knowledge of the One about its own existence. The forms of the world, which are continuously changing and being renewed, exist as a permanent essences (a’yân-i thâbitah) in the infinite (’azal) Knowledge of God. All that is revealed and that is going to be revealed will exist as a plan of the divine Knowledge, the entirety of the manifestation of the divine attributes will make up the universe. Thus the world is the brilliancy or splendor of the Essence which becomes material, the changing garment of God.

–744– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING

The world is ruled by eternal movement and the change of all things. Thus the world is nothing other than «a moment», a flash of the divine light which reveals the One as many and the many as One. The universe has only a relative existence. The present form of the world ought to be considered as a continuous manifestation and concealment of the divine attributes by themselves. This manifestation is eternal, without a beginning and without an end. The world moves and changes continuously and its forms come and go without it being possible to understand whether there is a moment of stoppage, even if to the imperfect eye it seems stable and immobile. Consequently the world is nothing other than a continuous flashing of the attributes of the divine Essence. The relation between God and the world can be expressed by the image of a flame which is revolved by hand and which describes a circle of light. It is not possible to distinguish the beginning or the end of these revolutions. God is the flame, and the circle which the flame describes is the world. God is the Essence and the world the accidentals which assume God’s attributes. Thus the world is a mirror reflecting the divine attributes of God. Nevertheless, although the world is eternal in the Knowledge of God, it is not co-eternal with Him since it is a manifestation of the One, «created» afterwards. Through these views Rûmî expresses the basic theory concerning atoms which, taken from Greek and Indian thought, had been adopted by Muslim philosophers. Different Muslim intellectuals had adopted this theory before Rûmî, as for example the sects of Mu‘tazîla and Ash‘arîya, but the poet expresses it more clearly than the others and always with the vision of the union of the lover’s soul with God, the Beloved One. These understandings of Rûmî here come to light for the first time and enrich our knowledge of the world of ideas of the Sûfîs. In accordance with the above, the things of the world are considered as a «figurative thought» and «creations of the imagination» with the meaning that they constitute a type of the divine Knowledge and find their truth in the Knowledge of God. The construction of creation is based on the struggle of the elements of the world which are in opposition. According to the poet, this struggle

–745– GRIGORIOS D. ZIAKAS is beneficial and manifests the wisdom of the divine Providence which through this struggle creates the presuppositions of the life of the world. The poet is animated by optimism, seeing the harmony of God in the world, seeing that which is in opposition as harmonised through the divine love. The divine love is poured out on the whole world, placing in each part of it the essential quality of love and attraction, by which these are governed and moved to co-operate so that the one completes the other. Through the feeling of love towards God everything tends to return to Him, stripping themselves of their own existence.

E. Rûmî’s teaching about man, deserves attention. The Islamic monism of the Being finds its full expression in the Sûfîc teaching about the Perfect Man (al-Insân al-Kâmil). This problem of Islamic «gnosis» is associated with the general research that is today carried out by the so - called Religionsgeschichtliche Schule. It refers to the origin and development of the teaching concerning the Primal Man or Redeemer. Rûmî’s teaching expressed here fills the existing void in this research, and there are only a few analogous studies about other Muslim mystics. According to Rûmî, the full content of the divine Knowledge is objectified in the world, and receives its excellency and pre - eminently in Man. Since God is nowhere else fully revealed except in the «Perfect Man», the poet considers Man as the microcosm containing within himself the macrocosm. The divine Nous which governs and gives life to the world as the indwelling Logos is fully revealed to Man. This supreme type of the «Perfect Man» is the pre-existing Truth of Muhammad (al – haqîqat al-Muhammadîya). The Light of God which has existed from before all time becomes the first created truth in the Light of Muhammad (Nûr Muhammadî) and shines in the long line of the Prophets which begins with Adam and ends in the historical Muhammad from whom it goes to the hierarchy of saints (awliyâ’) of Islamic mysticism, that is to the spiritual successors of Muhammad. Prophet or saint, the Perfect Man is conscious of his union with God. He is the authentic image and manifestation of all the qualities and attributes

–746– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING of God and as such is the final cause of creation. Through him, God knows Himself fully. These understandings of Rûmî had already been developed by the writers of Muslim «gnosis» who, receiving the Greek teaching about the Logos and especially the first Intelligence of the Neo-Platonics, applied this to the person of Muhammad who was, moreover, elevated to the inaccessible sphere, with the result that he lost his historicity. The «Truth of Muhammad» (al-Haqîqat al-Muhammadîya) was considered as a creative, soul-giving, animating and rational Principle of the Universe, the first active Intelligence, and was identified with the Logos. This teaching was also founded on the notion that had existed since the third century A.H./tenth century AD. of Islamic «gnosis» about the «Light of Muhammad» (Nûr Muhammadî). The Light of Muhammad is the «Truth of truths» and is manifested in the Perfect Man. Muhammad as the Logos (Word) contains all the logoi (words) and prophets. Every prophet is a logos and all the Logoi are understood in the Idea of Muhammad. These understandings also bear witness to the influence on Islamic piety of the Christian teaching about the Logos of God, but which was fashioned on the parallel teachings of heretical Christianity and which bears the tone of the teachings of Arianism about the Word of God. These opinions are also mingled with Near-Eastern Gnostic, Manichaean, Astrological and Neo-plaplatonic descriptions. Thus was fashioned the Muslim teaching about the Perfect Man. The poet accepted that the One Light of the Logos is revealed in the prophets and the saints. The pre-existing Light of God becomes the first created truth (Arian view) in the pre-existing Light of Muhammad (Nûr Muhammadî) and in continuation radiates in the long line of Prophets which begins with Adam and ends in the historical Muhammad. This prophetology is parallel to Manichaean and Gnostic descriptions. The pre-existing Truth of Muhammad subsequently finds its full manifestation in the Perfect Man who is adorned with all the divine attributes and who is considered as an image of the divine on earth. He is the cause of creation and is the representative of God, since through him God is

–747– GRIGORIOS D. ZIAKAS made manifest. Just as we have need of God, so God has need of us to be able to manifest His Essence to Himself. Man is a mirror in which God reflects Himself. Therefore he unites within himself the form of God and the form of the Universe. In a certain ode, Rûmî describes how the Light of the divine Beauty shines in tens of thousands of forms of the Universe and how the One Essence, remaining always the same and covering itself from age to age with the person of the prophets and the saints, bears witness to itself in humanity. The Perfect Man also forms the archetype of the Universe and the means of revelation of the One Light. Therefore the Perfect Man is considered as an axis (Qutb, the spiritual teacher) around which the spheres of existence revolve. God expresses His unity in plurality by means of the saints. In accordance with this, the poet accepts that the Perfect Man, standing before all the individualisation of the Essence, is at one and the same time the microcosm and the macrocosm. He is the Soul or Spirit of the Universe, and combines within himself eternity and temporality, infinity and the finite, that which is uncreated and that which is created. In these conceptions we can see many Gnostic descriptions. Through the Perfect Man, the common man can arrive at God. Thus we see that the Absolute is not able to rest on division and separation. Individual beings ought to unite and return to the Absolute Unity.

F. The last step of the journey of the lover’s soul to the absolute is the blessed hour of union with God. It is the clear mystic experience of the poet. This the Christian theologian ought to study with care. Here, with a fine poetic language, is emphasised that the feeling within man, that his origin is divine, forces him to accomplish his return to the One-ness of the Being (God). Rûmî, in expressing these mystic notions, has in mind the experiences of all the earlier great personalities of Sûfîsm uses their technical vocabulary. He accepts that the illumination (tajallî)

–748– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING of the Perfect Man achieves the return to the Truth of All Things and the Absolute Union by the reverse ascending progress of grades of perfection. The Soul, living the mythical portion of its own origin, makes this origin its centre and goal. Through its love towards the divine, music and the dance (samâ’) the mystic arrives at ecstasy, is lifted up from the world and is informed of the mysteries of his true origin. Then he acquires the conscience of the divine Essence which is hidden within him, and tends towards God. The road to God goes through passing away (fanâ‘) and the extinction of the characteristics of the ego itself. The power for this supreme sacrifice is given by the love of God. Thus the religious life is considered as a journey by the pilgrim along the road (tarîqa) of Truth (Haqîqa). The mystic continues the progress of ascent step by step passing through a series of «stations» (maqâmât) and «states» (ahwâl) until he arrives at the highest step, the goal of unification. After this, the basic aspiration of the mystic is the return to the original unity of the Being. This is achieved through self- denial and the effacing of the identities of the ego itself. The technical term denoting the notion of the mystical «passing away» is the term fanâ’, which signifies the mystical self-erasure, the extinction of personal conscience. In this term is found the existential element in the notion that the person is considered as one and that by the inherent struggle in man between the opposing elements he, man, tends to annihilate them and thus conquer death. Thus the mystic surpasses the negative notion of fanâ’ and arrives at baqâ’, life in God and continuous «existence» in Him. The progress from «passing away» to continuous «existence» in God in which is complete bliss is the ideal of the mystic. At first fanâ’ bears a moral character and signifies the denial of egoism. A type of mystical «passing away» had already been expressed, and this was represented by the phrase «passing away before you pass away» (mûtû qabla an tamûtû). On the basis of these understandings the poet proclaimed that the possibility of beginning the journey towards God entails in the beginning the mortification of fleshly desires, that is «die before death». According to the poet, divine illumination comes through fanâ’ and

–749– GRIGORIOS D. ZIAKAS thus a super-logical knowledge is achieved. This is founded not on the principles of human logic but is based as an inner testimony on living faith, intuition and contemplation. The mystical resurrection which comes in continuation is «a resurrection before the Resurrection». A further stage of perfection is the attainment of the unitive state (jam‘) or divinisation (theosis). When the mystic arrives at this state he is able to confess his divinisation. The Arabic term for this confession is denoted through the phrase ana al-Haqq, that is «I am the Truth (God)». This confession of Hallâj, which many understand as a blasphemy, is moderated by Rûmî who accepts that the expression «I am God» is not a blasphemy but another language and another idiom of mystic experience, and is an overflowing of a soul in ecstasy experiencing the absolute unity of the Being. The poet accepts the «dissolution in Reality» (fanâ’ fî ’l-Haqq) as a completion of the unity. This bliss of unity with God is a state which is made known to the innermost parts of the heart of the mystic. The communion of unity is a communion of love which brings inexpressible bliss. It cannot be described, but it is an emotion that shakes the heart. By this procedure of progress and perfection the mystic is finally removed from the characteristics of the ego itself and arrives at the bliss of the divine ego. Thus he achieves eternal life and dwells everlastingly in God (baqâ’). But the question arises: Does the personality survive after death? It is difficult to express what exactly remains after this vanishing. Rûmî however does not accept the bold consequences of the theories of other Muslim mystics who hold that the human identities are absorbed by the divine to the extent that nothing remains of the former. He describes the state of union with God as «immortality upon immortality» or «existence in non- Existence» (‘adam’) or “positive nothingness”. He declares that the body, and according to a conventional reckoning man himself, exists as truly as does the flame of a candle before the light of the sun or as the red -hot iron in the fire. From the psychological point of view however he is absorbed in the intensity of the divine illumination. In this way we are able to ascertain how, even though Indian thought

–750– THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING served in the formulation of the notion of the «mystical passing away» in Muslim mysticism, the personality of man is not completely annihilated or lost in the impersonal idea of the All (as is the personality of a Yogi through Nirvâna) but exists and lives continuously (baqâ’) in God in a certain inexpressible way. It is evident that the Christian faith contributed considerably to the formulation of this positive understanding. We ought however to note that in Islam it is God and not man who is the measure of all things. Therefore the description of union with God tends to annihilate the personality. The end of the mystic’s journey, according to Rûmî, is the bliss of the divine presence. It is the moment in which all will fully have returned to God and will enjoy the bliss of His presence. Rûmî as a true poet describes this inexpressible state through the use of numerous splendid images drawn from nature and human life. Thus we are able to ascertain that the mystical experience of Rûmî runs parallel to the monistic system of Ibn al-‘Arabî but differs from it in the manner of its presentation. Rûmî, as a genuine mystic and original poet and perhaps the greatest mystical poet of Islam, does not set forth a cold logical system but expresses warm emotions and experiences which inflame the heart. This was the pure mystical experience of the great Sûfîs, such as al-Hallâj, Ibn al-Fârid, and others, as opposed to the system of the great intellectual Ibn al-‘Arabî in which the frigid Nous reigned. While in his system religious warmth was reduced to the minimum, with Rûmî it rules the living element of the heart.

–751–

¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡∞

EI™A°ø°IKO ™HMEIøMA ...... 7 INTRODUCTORY NOTE ...... 9 ¶PO§O°O™ ...... 11

ª∂ƒ√™ ¶ƒøΔ√¡ XAIPETI™MOI

¶POE¢POY ¢HMOKPATIA™ ∫. KAPO§OY ¶A¶OY§IA ...... 17 ¶∞¶∞ ƒøª∏™ BENE¢IKTOÀ I™Tã ...... 18 √π∫√Àª∂¡π∫√À ¶∞Δƒπ∞ƒÃ∏ BAP£O§OMAIOÀ ...... 19 ¶∞Δƒπ∞ƒÃ∏ A§E•AN¢PEIA™ £∂√¢øƒ√À μã ...... 25 ¶∞Δƒπ∞ƒÃ∏ A¡Δπ√Ã∂π∞™ I°NATIOY ¢ã ...... 29 ¶∞Δƒπ∞ƒÃ∏ I∂ƒ√™√§Àªø¡ £∂√ºπ§√À °ã ...... 33 ¶∞Δƒπ∞ƒÃ∏ M√™Ã∞™ ∫∞π ¶∞™ø¡ Δø¡ ƒø™πø¡ ∞§∂•π√À μã ...... 35 ∞ƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À ∫À¶ƒ√À ∫.∫. ÃÀ™√™Δ√ª√À ...... 37 M∏Δƒ√¶√§πΔ√À B∞ƒ™√μπ∞™ ∫∞π ¶∞™∏™ ¶√§ø¡π∞™ SAWA ...... 39 ∞ƒÃπª∞¡¢ƒπΔ√À Tπƒ∞¡ø¡, ¢Àƒƒ∞Ãπ√À ∫∞π ¶∞™∏™ A§μ∞¡π∞™ A¡∞™Δ∞™π√À . . . . 41 ¶∞Δƒπ∞ƒÃ∏ Aƒª∂¡π∞™ KAREKIN II ...... 43 M∏Δƒ√¶√§πΔ√À E§μ∂Δπ∞™ I∂ƒ∂ªπ∞ ...... 45 EL HASSAN BIN TALAL ...... 47

ª∂ƒ√™ ¢∂ÀΔ∂ƒ√¡

¢π√¡À™π√™ √ ∂∫ º√Àƒ¡∞ Δø¡ ∞°ƒ∞ºø¡ ∫∞π ª∂Δ∞μÀ∑∞¡Δπ¡∏ ∞°π√°ƒ∞ºπ∞ ª∞∫. ∞ƒÃπ∂¶π™∫√¶√À ∞£∏¡ø¡ ∫∞π ¶∞™∏˜ ∂§§∞¢√˜ ∫.∫. Ãπ™Δ√¢√À§√À ...... 51

∂•√À™ÿ∞ ∫∞π ¢π∞∫√¡ÿ∞ ™Δ∏ ∑ø◊ ∫∞π Δπ˜ ¢√ªŒ˜ Δ∏˜ ∂∫∫§∏™ÿ∞˜ ™∂μ. ª∏Δƒ√¶√§ÿΔ√À ¢∏ª∏ΔƒπÕ¢√˜ ∫. π°¡∞Δÿ√À ...... 67

PROPOS CRITIQUES SUR LA DIMENSION POLITIQUE DE L’EGLISE ROMAINE NIKITAS ALIPRANTIS ...... 81 COBPEMEHHЫЙ MИP И PEЛИГИR : AНAЛИЗ И ПEРCПEKТИBЫ ПРOФECCOP BAЛEРИЙ AЛEKCEEВ ...... 91

–753– ¶EPIEXOMENA

FORTY YEARS OF FRIENDSHIP AND TRUST WITH TAIZÉ BROTHER ALOIS ...... 101

Tƒπ∞ ∫∂πª∂¡∞ °π∞ ªπ∞ ∞¶∞¡Δ∏™∏ h∏ ™∫∂æ∂π™ ¶∞¡ø ™Δ√ ¢π∞§√°√ Δ∏™ Oƒ£√¢√•π∞™ ª∂ Δ√¡ ∂•ø ∫√™ª√ A™Δ∂ƒπ√À Aƒ°Àƒπ√À ...... 109

À¶∂ƒμ∞™∏ Δ∏™ ∫ƒπ™∏™ Δø¡ ™Ã∂™∂ø¡ ™Δ√ Ãøƒ√ Δ∏™ √π∫√°∂¡∂π∞™ À¶√ Δ√ ºø™ Δø¡ ¢π¢∞Ãø¡ Δ√À ∞°π√À ∫√™ª∞ Δ√À ∞πΔø§√À Ã∏™Δ√À μ∞™π§√¶√À§√À ...... 139

DER BISCHOF ALS LEHRER AKADEMISCH WISSENSCHAFTLICHES WIRKEN VON METROPOLIT DAMASKINOS MARIA BRUN ...... 151

∏ ∫√π¡ø¡π∫∏ ºÀ™∏ ∫∞π Δ√ £∂√§√°π∫√ ¡√∏ª∞ Δ∏™ ∂ƒ°∞™π∞™ μ∞™π§∂π√À Δ. °π√À§Δ™∏ ...... 159

THE PRACTICAL DIALOGUE BETWEEN THE EASTERN ORTHODOX CHURCHES AND THE ORIENTAL ORTHODOX CHURCHES CHRISTINE CHAILLOT ...... 179

VERS UNE PÉDAGOGIE DES COMPÉTENCES DANS L’ENSEIGNEMENT RELIGIEUX ORTHODOXE CHRISTOPHE D'ALOISIO ...... 189

√ ∫√π¡√Δπ∫√™ ∫∞π √π∫√Àª∂¡π∫√™ Ã∞ƒ∞∫Δ∏ƒ∞™ Δ√À ∞°π√À √ƒ√À™ AƒÃπª. E§π™∞π√À ...... 201

√π ∞¶∞ƒÃ∂™ Δ√À Ãπ™Δπ∞¡π™ª√À ™Δ∏¡ ¶∂ƒ™π∞ ¡. °ƒ. ∑∞Ã∞ƒ√¶√À§√À ...... 231

ERINNERUNGEN AN EINEN ALTEN FREUND UND BEDEUTENDEN BISCHOF HANS GERNY ...... 249

WOZU ÖKUMENE? GEDANKEN ZUR ZIELBESTIMMUNG DER ÖKUMENE DAGMAR HELLER ...... 257

ÖKUMENE DES GEBETES ÄBTISSIN MICHAELA HOHMANN OSB ...... 271

ROMAN PRESIDENCY AND CHRISTIAN UNITY IN OUR TIME THOMAS HOPKO ...... 277

–754– ¶EPIEXOMENA

Δ√ ºƒ√¡∏ª∞ Δø¡ √ƒ£√¢√•ø¡ ™Δ√À™ ¢π∞Ãπ™Δπ∞¡π∫√À™ ¢π∞§√°√À™ ¶ƒøΔ√¶ƒ∂™μÀΔ∂ƒ√À μ∞™π§∂π√À π. ∫∞§§π∞∫ª∞¡∏ ...... 291

π√À¡π∞™ h∏ π√À¡π∞; ∫ƒπΔπ∫H Δ√Y ∫∂πªŒ¡√À ∫∞I Eƒª∏¡∂ÀΔπ∫H ¶ƒ√™Œ°°π™∏ Δ√Y ƒøª. 16, 7 πø∞¡¡∏ ¢. ∫∞ƒ∞μπ¢√¶√À§√À ...... 309

√ ª∏Δƒ√¶√§πΔ∏™ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∫∞π √π ¶¡∂Àª∞Δπ∫∂™ ª√À ∫∞Δ∞μ√§∂™ μ∞™π§∂π√À ∫∞ƒ∞°π∞¡¡∏ ...... 325

BEI P. DAMASKINOS IM CENTRE ORTHODOXE ZU TAIZÉ (1967-1969) ARCHIMANDRIT JÜRGEN KASSING ...... 337

∏ ™Àªμ√§∏ Δ√À GEORGE KHODRE ™Δ∏ £∂√§√°π∞ Δø¡ £ƒ∏™∫∂πø¡ ∞ƒÃπª. ∫Àƒπ§§√À ∫∞Δ∂ƒ∂§√À ...... 343

CHALLENGES FACING THE ECUMENICAL MOVEMENT IN THE 21ST CENTURY REV. DR SAMUEL KOBIA ...... 371

¢∞ª∞™∫∏¡√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ∫∞π ™À°Ãƒ√¡∏ √ƒ£√¢√•∏ ¡∞√¢√ªπ∞ °. ¶. §∞μμ∞ ...... 383

LE PAPE BENOîT XVI, LE MÉTROPOLITE DAMASKINOS ET L’ORTHODOXIE ALBERT LAHAM ...... 419

DR. DAMASKINOS PAPANDRÉOU – UNE VISITE EXCEPTIONNELLE AU CANADA SYLVIE LATREILLE ...... 427

ORTHODOXY AND INTER-RELIGIOUS DIALOGUE GEORGE MARTZELOS ...... 437

∂¶π™∏ª√™ À¶√¢√Ã∏ Δ√À ∞¡Δ∂¶π™Δ∂§§√¡Δ√™ ª∂§√À™ Δ∏™ ∞∫∞¢∏ªπ∞™ ∞£∏¡ø¡ ™∂μ. ª∏Δƒ. ∂§μ∂Δπ∞™ ∫. ¢∞ª∞™∫∏¡√À ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À ªπÃ∞∏§ ™∞∫∂§§∞ƒπ√À/∂À∞°°∂§√À ª√ÀΔ™√¶√À§√À ...... 445

¢∞ª∞™∫∏¡√™ ∞. ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À: √ π∂ƒÕƒÃ∏˜, √ ∏°ŒΔ∏˜ ∫ø™Δ∞ ªÀ°¢∞§∏ ...... 455

–755– ¶EPIEXOMENA

MAßGEBENDES FUNDAMENT EUROPAS? DAS BILD VOM MENSCHEN BEI DEN GRIECHISCHEN KIRCHENVÄTERN £∂√¢. ™Δ. ¡π∫√§Õ√À ...... 467

¶√§πΔπ∫∏ £∂√§√°π∞: ¶ƒ∞°ª∞Δπ∫√Δ∏Δ∞ ∫∞π √ÀΔ√¶π∞ ¡π∫. ¡π∫√§√¶√À§√Y ...... 491

√ ∞¢ƒπ∞¡√À¶√§∂ø™ ¢∞ª∞™∫∏¡√™: ∂¡∞˜ «ƒ∏•π∫∂§∂À£√˜ ª∞π∫∏¡∞˜» ∞£∞¡∞™π√À ¶∞¶∞ ...... 511

Oƒ£√¢√•π∞ ∫∞π ∂¡øª∂¡∏ ∂Àƒø¶∏ ™Δ∂§π√À ¶∞¶∞£∂ª∂§∏ ...... 519

°À¡∞π∫∞ ∫∞π ∂∫∫§∏™π∞ – ™Àªμ√§∏ ™Δ√¡ √π∫√Àª∂¡π∫√ ¢π∞§√°√ ø˜ ¶ƒ√˜ Δ√ ∑∏Δ∏ª∞ Δ∏˜ Ã∂πƒ√Δ√¡π∞˜ Δø¡ °À¡∞π∫ø¡ ∫ø¡™Δ∞¡Δπ¡∞™ ¶∂¶¶∞ ...... 527

∏ ™∏ª∞™ÿ∞ Δ√À ¶∞°∫Ÿ™ªπ√À ™À¡∂¢ƒÿ√À «∂∫∫§∏™ÿ∞ ∫∞π ∫√π¡ø¡ÿ∞» (°∂¡∂⁄∏ 1966) ∫∞π ∏ ª∂£√¢√§√°ÿ∞ Δ√À – ªπ∞ √ƒ£Ÿ¢√•∏ ∫ƒπΔπ∫◊ £∂flƒ∏™∏ πø∞¡¡∏ ™. ¶∂Δƒ√À ...... 539 ЦEРKOBЬ И ПOЛИТИKА CEРГEЙ A. ПOПOB ...... 549

DAS EVANGELIUM IST KONKRET KIRCHEN IN DEN ZERREIßPROBEN GLOBALER SPANNUNGEN KONRAD RAISER ...... 559

«VOICI VENU LE TEMPS DU DIALOGUE INTER-RELIGIEUX» GRAND RABBIN RENÉ-SAMUEL SIRAT ...... 579

DIALOGUE OF RELIGIONS AND CULTURES FOR THE SAKE OF PEACE SOME COMMENTS FROM AN ORTHODOX CHRISTIAN PERSPECTIVE CONSTANTINE SCOUTERIS ...... 591

THE PASTORAL DIMENSION OF MIXED MARRIAGES REV DR GEORGE TSETSIS ...... 599

∫ƒ∞Δπ∫∏ ∂•√À™π∞ ∫∞π π™§∞ªπ∫∏ ∞ºÀ¶¡π™∏ μ§∞™π√À πø. º∂π¢∞ ...... 613

–756– ¶EPIEXOMENA

TO THE DIALOGUE OF THE ORTHODOX CHURCH WITH JUDAISM AND ISLAM GARY VACHICOURAS ...... 625

THE IMPORTANCE AND NECESSITY OF AN ORTHODOX-PENTECOSTAL DIALOGUE PETROS VASSILIADIS ...... 643

NACHHALTIGKEIT REV. DR LUKAS VISCHER ...... 655

OUVKE,TI PRO,SW; EIN TRAURIG-BESORGTER BLICK AUF DEN ORTHODOX-ALTKATHOLISCHEN DIALOG URS VON ARX ...... 669

DAS KREUZ CHRISTI – ZEICHEN DES HEILS FÜR DIE WELT P. DR. GERHARD VOSS OSB ...... 693

∂∫∫§∏™π∞ – √π∫√Àª∂¡∏ – ¶√§πΔπ∫∏ ™øΔ∏ƒ∏ Ã∞Δ∑∏°∞∫∏ ...... 711

THE MYSTIC POET MAULN JALLADDIN RUMI AND HIS TEACHING GRIGORIOS D. ZIAKAS ...... 737

–757–

√ Δ√ª√™ EKK§H™IA-OI KOYMENH-¶O§ITIKH ¯· ÚÈÛÙËÚÈ· ™TON MHTPO¶O §ITË A¢PIANOY¶O§Eø™ ¢AMA™KHNO ™Δ√πÃ∂π√ £∂Δ∏£∏∫∂ & ™∂§π¢√¶√π ∏£∏∫∂ ™Δ√ ΔÀ¶√°ƒ∞ºπ ∫√ ∂ƒ°∞™Δ∏ƒπ Δ∏™ π¡¢π ∫Δ√À ΔÀ¶ø£∏∫∂ ÛTOY™ AºOY™ B°ONTZA KAI μπ μ§π√¢∂Δ∏£∏∫∂ A¶O Δ√N ™AKH BA™I§O¶OY§O Δ√¡ ª∞´√ Δ√À 2007 ÁÈ· ÏÔÁ· ÚÈ·ÛÌÔ TH™ ¢IAKOINO BOY§EYTIKH™ ™YNE §EY™H™ OP£O¢O•IA™

\∞ÓÙ›Ù˘· ∞' \∂ΉfiÛˆ˜: 1.000