Namba 2177 Jun 2 - 8, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol 4pes saplimen insait Wantok P13, 14, 15, 16 The Catholic Reporter Insait...

O’Neill:PRAIM Minista Peter O’Neill i Mista O’Neill, PNG husat i kamap 50 delegesen senis i kam stretim tok- ambesada i binhariap kam wantaim ol ol memba kantri. tru tokim ol lida bilong 79 Afrika, siaman bilong Namba 8 Bung tok long bihain taim bilong ACP delegesen bilong ol. Mista O’Neill i tokim ol dispela lida olsem Keribien na Pasifik (ACP) kantri bilong ol Het ov Stet na Gav- Grup taim Cotonou Agrimen i Ol dispela lida bilong ACP i planti bilong ol i kam long PNG long namba olsem PNG i gro long sotpela man bilong ACP Grup ov Stet, i pinis long yia 2020. bin kam long dispela bung long wan taim na sampela i no save gut long PNG taim tasol. autim dispela toktok taim em i Presiden bilong Zimbabwe, toktok long bihain taim bilong em i wanem kain kantri stret. Mista O’Neill i tokim ol lida tu mekim opisal opening toktok Dokta Robert Mugabe, arapela ACP bihain long yia 2020, birua “Mi save olsem planti bilong yupela i nu- olsem ikonomi bilong PNG i bilong dispela bikpela bung we fopela vais-presiden, 13 praim bilong klaimet senis, pasin bi- pela long PNG. Larim mi toktok liklik long wok long gro na gavman i ama- i kamap long Pot Mosbi long minista, wanpela deputi praim long ol manmeri long muv i go PNG. mas long dispela gutpela samt- Me 31 i go inap Jun 1. minista, wanpela spika bilong kam o imigresen, terorisim, na “Kantri bilong mipela i bin stap olsem wan- ing. Dispela ACP bung i lukim moa palamen , 14 minista na 16 sastenebel divelopmen bilong pela liklik ples. Tasol insait long sotpela taim tasol, mipela i kirapim ikonomi, senisim laip bilong manmeri na kamap olsem wanpela nu- Ol yangpela bi- pela kantri. long Goilala Kato- “Ikonomi bilong mipela i stap long lik Grup bilong St. egrikalsa. Mipela i save groim kopi, kopra, Peter Channel Ka- kakao, welpam, wantaim planti pis long sol- tolik Sios long wara na planti diwai i stap long bus. Erima, Nesenel “Mipela i kamapim main long kisim na Kepital Distrik i salim ol gol, kopa na nikel. bin go pas long “Mipela i joinim ol arapela kantri husat i bringim ofa i go save salim oil na ges. I no long taim, namba long alta long Kor- 200 kago bilong PNG LNG bai go long . pus Kristi Sande “Mipela i bin kirapim PNG LNG Projek wan- las wik taim sam- taim ExxonMobil long tupela yia i go pinis, na pela sumatin i bin dispela projek i kirapim planti wok bilong ol kisim Holi Komu- manmeri,”Mista O’Neill i tok. nio long namba Em i tok ikonomi bilong PNG i wok long gro wan taim. na planti ol nupela projek i wok long sapotim Ol i bringim ol dispela gro bilong ikonomi. gaden kaikai, “Taim mipela i laik kirapim namba tu LNG kumu na ol bilum long kantri wantaim Total SA bilong Frans, samting olsem ofa prais bilong oil na ges long intenesenel maket i go long God. i pundaun. Poto: Don Niles “Tasol gavman i wok long kontrolim mani gut na katim daun ol eria we gavman i save yusim mani. “Gavman i wok long kirapim sampela nu- pela rifom tu,”Mista O’Neill i tok. P2 Wantok Jun 2 - 8, 2016 nius Presiden Mugabe i tok ACP mas kamapim nupela tingting PRESIDEN Robert Mugabe bilong Equatorial Guinea long namba nental bodi bilong ol diveloping Risets na long kamapim ol nupela kantri Zambia long Afrika konti- wan toktok bilong wanem rot bai kantri wantaim visen bilong wei bilong wok ol gutpela divelop- nen i bin i makim maus bilong ol- ACP i kisim long nau na bihain taim strongim political aidentiti bilong men we bai stap longpela taim geta kantri bilong Afrika tok bilong ACP. Ol i bin tok olsem long ACP Grup. long bihain. amamas tru long Praim Minista ACP bai stap yet, em i mas senisim Presiden Mugabe i tok olsem Em i tok pait bilong rausim pasin Peter O’Neill olsem siaman bilong wei bilong lukluk na mekim samt- salens i stap olsem ol ACP Grup tarangu long graun i stap strong namba 8 Afrika, Karibien na Pasi- ing. kantri i inapim tru dispela as tingt- yet na singaut long helpim. Olsem fik (ACP) Samit o bikpela miting Em i tokim ol grup long lukluk ing ol no gat, na tu wanem kain na yumi olgeta i mas putim strong long Pot Mosbi long dispela wik. gen long ol bikpela tingting bilong gutpela samting i kamap pinis long bilong yumi long wokim sas- Olgeta 79 memba kantri bilong en kamapim nupela plen bilong dispela patnasip. tenebel divelopmen long helpim ol Afrika, Karibien na Pasifik i kamap em inap wok wantaim ol senis nau Em i tok long yia 2009 EU i pipel bilong yumi. long dispela samit stat long Mande i stap long wol bikos ol sistem bi- senisim ol statejik lukluk bilong en Em i tok ACP grup kantri nau i 30 na i pinis asde long Jun 1 insait long wol i wok long senis yet. na tanim pes i go moa long ol Isten mas wok strong long kamapim PRESIDEN Robert Mugabe long nupela Konvensen Senta long “Olsem na bikpela toktok bilong Yurop kantri i stap klostu long ol na inap mani long sanap strong bilong Waigani, Nesenel Kepital Distrik. long daunim pasin bilong terorisim Samit, “Senisim sanap bilong ACP tu long Mediterenien kantri. ol yet na stat long lusim susu bi- Presiden Mugabe em i gat 92 na bagarapim long ol pipel long ol- Grup long bungim ol Salens bilong Olsem na ACP grup i kamapim long EU isi isi olsem wanpela krismas na em i wanpela strong- geta memba kantri bilong ACP na Sastenebel Divelopmen’, olsem na Eminen Pesen Wok Grup long luk- mama bilong givim em. pela dikteta presiden husat i bin long bringim bel isi na gutpela sin- ol toktok bilong yumi tude i mas luk long wanem nupela rot bai ACP ACP memba i gat ol nesurel risos holim sia olsem Presiden bilong daun. bihainim dispela tingting. i kisim. Nupela ACP i mas putim ol- we yumi gat long stap strong long kantri Zimbabwe stat long yia “Mi laik tok tenkyu long yu Em i tok dispela yia em i 41 yia geta strong na tingting na risos bi- yumi yet. Yumi no ken sindaun 1980, taim politikal pati bilong em Praim Minista Peter O’Neill na ol bihain long ol i sainim wanpela long em long kamapim ol mak nating na lukim ol nesurel risos i ZANU-PF i bin winim ileksen long pipel bilong PNG long givim agrimen long George Town, St. bilong mekim wok we bai i no ken blong yumi i go long ol narapela ol waitman gavman, i kam inap bikpela welkam long mi na ol Vincent we ol kantri bilong Afrika, bihainim ol pasin we ol narapela ri- kantri na mekim ol kamap gut long nau. deligesen bilong mi long taim Karibien na Pasifik i bin givim ol yet jonal na intenesenel ogenaisesen i not na long wes. Aninit long em i gat wanpela stet mipela i kamap long naispela siti long wok wantiam Yuropien Yu- wok long bihainim nau. “Mipela daunim tru pasin bilong sekyuriti sevis we i bin kilim na bilong yupela, Pot Mosbi,” Presi- nien. Em i tok, dispela i lukim nu- “Mipela i bilip olsem putim teroris na tok strong long bel isi, bagarapim planti pipel husat i no den Mugabe. pela bebi ACP/EU patnasip i tingting long treid, invesmen, in- gutpela sindaun na sekyuriti bilong bihainim ol lo bilong en, tasol nau Mista Mugabe i tok long De- kamap long 1975 na i kamap dastrielaisesen, divelopmen kop- ol kantri i mas kamap.” Presiden long ACP miting em i tok strong tru semba 2012 long bung bilong olsem wanpela bikpela inta konti- resen, Saiens na Teknoloji na Mugabe i tok. Bikman bilong ACP apim nem bilong PNG Bung bai toktok long bihain taim bilong ACP WANPELA bikman bilong PNG long kamapim MOA long 50 delege- delegesen bilong ol. Long Me 30, Mista 2020, em ol samting Afrika, Keribien na Pasifik dispela bung. sen i kam long 79 Dispela bung em i Pato i bin go pas long we ol lida bai toktok (APC) Grup ov Stet i apim “ACP i luksave kantri bilong Afrika, Namba 8 Bung bilong kirapim ol nupela na stretim ol pepa in- nem bilong PNG. olsem PNG i winim Keribien na Pasifik ol Het ov Stet na Gav- polisi na pepa wok sait long dispela Asisten Seketeri Jeneral 40 yia, na long yia (ACP) i bin bung long man bilong 79 kantri i long kamapim Pot tripela de long Pot bilong ACP, Ambesada 2012 mipela i luk- Intenesenel Kon- stap insait long ACP. Mosbi Dikleresen. Mosbi,”Mista Pato i Leonard Ognimba, i tok save olsem ikonomi vensen Senta long Praim Minista Ol foren minista bi- tok. ACP i luksave olsem PNG i bilong PNG i wok Waigani, Pot Moabi Peter O’Neill na long ACP i bin wok- Mista Pato i tok kirapim ikonomi bilong long gro. long Me 30 i go inap Foren Afeas Minista bung wantaim long PNG i amamas long Jun 1. Ribink Pato i bin go kirapim dispela polisi go pas long dispela em stat long yia 2012, na “Mi amamas long bung we ol lida bilong dispela i kamapim kantri gavman bilong Presiden bilong pas long kamapim pepa we em bai stre- Zimbabwe, Dokta dispela bikpela bung tim ol samting bilong wan wan memba ya olsem wanpela midel Praim Minista kantri bilong ACP i Robert Mugabe, ara- long PNG. bihain taim bilong inkam kantri. O’Neill i mekim gut- ken toktok long stre- pela fopela vais-pres- Mista O’Neill i bin ACP. Taim PNG i kamap midel pela wok long ki- tim ol samting olsem iden, 13 praim kamap olsem siaman “Dispela bung em i klaimet senis, teror- inkam kantri, dispela i rapim ikonomi na minista, wanpela bilong dispela bung wanpela namba wan isim, maigresen, na soim olsem level bilong Ambesada Leonard Ognimba s e n i s i m deputi praim minista, na Mista Pato i bin bung long histri bi- arapela ol samting kantri i abrusim mak bi- kantri,”Mista Ogn- wanpela spika bilong kamap ko-siaman bi- long ACP Grup. Bihain long kamapim pis, long diveloping kantri na Dokta Patrick Gomes i imba i tok. palamen , 14 minista long ACP kaunsil ov taim bilong ACP Grup, sekyuriti na politikel muv i go antap. kam long dispela bung. Em i tok APC i luksave tu na 16 ambesada i bin ministas na kaunsil ov taim Cotonou Agri- stabiliti na kamapim kam wantaim ol foren minista. men i pinis long yia sastenebel divelop- Ambesada Ognimba i Dokta Gomes i pilim sik na olem PNG i bin holim gut men. mekim dispela toktok taim i hat long kam long dispela tru stret namba 15 Pasifik em i givim namba wan bung tasol em i salim tok Gems long Pot Mosbi las Nupela ACP mas lukluk long olpela na nupela samting toktok long opim namba 8 amamas i kam long PNG i yia. bung bilong ol lida bilong helpim ACP Seketeriat “Bihain long Pasifik AFRIKA, Keribien na men i pinis long yia tatsim laip bilong ol foren afeas minista ACP kantri long Pot Mosbi. long go pas long dispela Gemes, PNG i bin holim Pasifik (ACP) Grup ov 2020, nupela agrimen manmeri long ol tu, i tok ol nupela Mista Ognimba i bin bung,” Mista Ognimba i gut Pasifik Ailan Forum tu Stet i mas lukluk go ol bai kolim Port memba kantri bilong polisi ol lida i laik makim maus bilong Seke- tok. long Pot Mosbi. bek long Georgetown Moresby Declaration, ACP. kamapim long dispela teri Jeneral bilong ACP Em i tok ACP Seketeriat “Nau PNG i holim Agrimen bilong 1974 i mas lukluk long “Treid na invesmen, ACP bung, i mas luk- Grup ov Stet, Dokta i laik tok amamas long Namba 8 Bung bilong ol na tu lukluk i go het planti ol samting i bisnis long global luk long putim ol ACP Patrick Gomes, husat i sik Gavman bilong PNG i tok Het ov Stet na Het ov Gav- long ol salens i stap kamap long wol tude. ikonomi na laip bilong kantri long gutpela na i hat long kam long dis- orait long kamapim dis- man. Mi bilip strong olsem long dispela taim. Sir Straker i tok ACP ol manmeri bilong mak long kirapim pis, pela bikpela bung bilong pela bung long Pot Mosbi. PNG bai holim gut bikpela Deputi Praim Min- i mas lukluk long yumi i stap olgeta de sekyuriti na politikel ol lida bilong 79 kantri. “Mi laik tok tenkyu long APEC bung long yia ista bilong St Vincent olsem wanem wantaim ol dispela stabiliti long kamapim “Mi kisim tok amamas Praim Minista Peter 2018,”Mista Ognimba i na Grenadines, Sir telekom, fainensal samting,”Sir Straker i sastenebel divelop- bilong Seketeri Jeneral O’Neill na gavman bilong tok. Louis Straker, i tok maket, maigresen, na tok. men. taim Cotonou Agri- terorisim i wok long Sir Straker, husat i nius Jun 2 - 8, 2016 Wantok P3 PNG bai helpim yet EU helpim long hevi bilong saiklon Solomon Ailan – Polis Komisina Baki DISPELA yia i makim 13 yia bi- long Rijonal Asistens Misin i go long Solomon Ailan (RAMSI) bihain long Praim Minista bi- long Solomon Ailan, Sir Alen Kemakeza i bin singautim helpim bilong ol intenesenel helpim long rausim pait i kamap namel long ol as ples long yia 2000. Ol kantri bilong Pasifik Rijon aninit long Pasifik Ailan Foram i bin wanbel long sapotim na kamapim rijonal misin we Aus- tralia gavman na Nu Silan wan- taim ol memba bilong foram kantri i putim mani long Komisina bilong EU Neven Mimicai sainim fainensel agrimen bilong FJ$23 milien wantaim Praim Minista bilong Fiji Rear mekim wok. Admiral (Retd.) Josaia Voreqe Bainimarama long Tunde dispela wik insait long Konvensen Senta long Waigani. RAMSI i mekim bikpela wok Komisina Baki Poto: Yuropien Yunien long bringim wanbel namel YUROPIEN Yunien long helpim suga na pipel bilong Yurop. sen na Haijin (WASH) na long ol as ples lain husat i bin long helpim.” Komisina Baki i Komisina bilong Intene- egrikalsa sekta long kamap “Mipela i gat bikpela bel Rurel Ilektrifikesen infra- pait na bagarapim dispela tok. senel Kopresen na Divel- gut hariap tasol em i givim amamas long gutpela straksa na long sapotim ailan kantri. Bihain long 13 yia “Join Fos Koles bilong opmen, Neven Mimica i hop na bel gut long handet tingting Yuropien Yunien i nupela Konstraksen na na Misin bai pinisim wok long mipela long Igam Bareks em i bin sainim wanpela agri- na tausen pipel bilong Fiji gat long mipela long wei Kapentri trening kos long men pepa bilong givim husat i save stap long bilong yusim baset na kamap we bai yusim sam- yia 2017. stap redi tasol long ol Solomon mani mak bilong EUR10 strong bilong ol dispela menesmen bilong ol pablik pela mil wokman na ol lain Insait long presentesen bi- Ailan Polis long kisim trening,” milien (FJD 23 milien) long samting," Komisina Mim- mani. Yu luksave olsem long komyuniti. long Spesel Kodineta bilong Komisina Baki i tok. Fiji, wantaim Praim Min- ica i tok. namba wan wei bilong Tropikal Saiklon Winston RAMSI, Quintin Derlin long Mista Baki i tok gen olsem ista bilong Fiji Rear Admi- "Sapot bilong EU bai bringim helpim em long em i strongpela win tru we Grand Papua Hotel long las wik RPNGC bai helpim yet bikos ral (Retd.) Josaia Voreqe kam olsem dairek baset wok wantaim gavman. i bin kisim Fiji long Fraide we em I toktok long dispela wok bung aninit long Bainimarama, arere long sapot we Gavman bai inap Mipela hop olsem ol nara- Februeri, 2016 na i bin taim RAMSI bai pinis na lus lain RAMSI i bin bungim ol memba bikpela miting bilong EU- long yusim ol mani long pela patna tu bai luksave kilim i dai 44 pipel na long Solomon Ailans long bilong tupela kantri wantaim ACP long long Tunde dis- praioriti bilong ol yet long long wei yu mekim na ol tu kamapim bikpela bagarap 2017, Komisina RPNGC, Gari na strongim moa namel long ol pela wik long Pot Mosbi. kirapim gen ol sekta bilong bai bihainim.” Mista Baini- we i kostim milien kina Baki i tok maski RAMSI i wok kantri long Pasifik, tasol ol i Dispela agrimen em bi- ol. Gavman na divelopmen marama i tok. long stretim bek. long redi long pinisim wok long lainim planti samting i kam long EU long helpim Fiji patna i kamapim wanpela Komisina Mimica i tok Egrikalsa sekta tasol i wantaim ol hevi we i bin klia Pos Disasta Nid Ases- moa olsem EU i bin wok lukim hevi inap long mak Solomon Ailan, sapot bilong long ol soldia na polis opisa kisim ol pipel long taim bi- men (PDNA) na nau ol luk- long helpim long stretim bilong FJD$540 milien RPNGC bai stap stong yet long husat i bin go long dispela ek- long bikpela Saiklon Win- luk i go pas long mekim hevi we i bin kamap long long rekot bilong PDNA. Ol helpim Solomon Ailan aninit sesais. ston long stat bilong wok hariap bihainim dis- taim bilong Saiklon Win- krop sabsekta i lusim long baileteral rilesens . Solomon Ailan Het ov dispela yia, long kirapim pela plen." ston long Februeri 20 wan- FJD$216 milien long taim “Mipela i gat strongpela Misins, William Soaki, na ol bek sampela ol egrikalsa Mista Bainimarama i tok taim ol Suga Protokol bilong Tropikel Saiklon tingting long strongim wok narapela senia opisa bilong kes krop. tenkyu tru long Yuropien Program, we ol i givim ol Winston. Fiseris sekta i namel long Solomon Ailan na Royol PNG Konsebuleri na ol "EU i amamas long givim Yunien na i askim Komisina kaikai na kumu, prut, ol lusim samting olsem RPNGC long helpim long bikman na i bin kamap long helpim long Fiji long kain Mimica long salim tenkyu diwai sit bilong planim, na FJD$206 milien, suga ken i wanem kain we mipela inap dispela miting. taim bilong hevi. Dispela bilong olgeta pipel bilong long helpim wantaim ol lusim FJD$75 milien, na FJ$23 milen bai i no inap Fiji i go long Komisen na ol projek bilong Wara Senite- forestri na laipstok.

PASTAIM long pinis bilong dispela Bikman wantaim Ilektoral Opisa long Buin Distrik opis, olsem Vot i Pinis: Bai ileksen long mun, ol pipel long Saut Bogenvil in- Komisin, John Kalamoroh, i tok kos Ritewning Opisa long dispewla Saut Fraide, Julai 01, 2016 Saut Bogenvil i sait long Atonomas Rijon bilong Bo- bilong ranim dispela bnai ileksen em Bogenvil bai ileksen. Retenim Rit long o bipo : genvil (ARoB) bai save long Palamen K2.5 milien, na Fainens dipatmen i Program bilong Bia Ileksen i go Fraide, Julai 22, 2016 stat pinis Memba bilong ol. givim pinis dispela mani long las wik. olsem: Mista Kalmoro i tok taim bilong Dispela i bihain long bai ilesken i Mista Kalamoro i tok long las wik Givim aut Rit: nominesen em wanpela wik, o 7- …Nawae LLG kamap long sia bilong Saut Bogenvil Fonde, ol i bin givim aut rit pepa i Fonde, Me 26, 2016 pela tasol, taim em bai kisim 4-pela bai ileksen tu Open we i stap nating bihain long gat tok orait long dispela ileksen i Pasim Nominesen: wik long kempen. pastaim Memba, Stephen Pirika mas ran, bihain long Gavana Jenerel Fonde, June 02, 2016 Em i tok moa olsem poling bai bai kamap Kama i bin dai long stat bilong dis- i bin tok oraitim. Voting i Stat: kisim 7-pela de na kaunim bai kisim pela yia. Ol i makim John Itano, em Distrik Sarere, Jun 18 June, 2016 21 de. Wantok Jun 2 - 8, 2016 P4 nius Gutpela lidasip na gavanens bai helpim bisnis GUTPELA lidasip na Gutpela Gava- samting olsem, wanem daun. Em wanpela samting we ol nens bai mekim ol as ples bisnis kain we bilong yangpela bisnis manmeri bilong bilong PNG i gro insait long kantri. kamapim tingting bi- PNG i mas lukluk long lainim na Long wanpela bikpela kibung bi- long bisnis insait long mekim wankain. long Gutpela Lidasip na Gutpela ol komyuniti memba “Taim ol dispela risos i pinis em Gavanens we i kamap i no long- we bipo ol i no save bai yumi no gat wanpela samting i taim i go pinis, tupela bikpela wok bisnis. stap moa, olsem na mi laiki yusim tingting i bin kamap long rausim ol “Twenti faiv yia i go dispela foram olsem wanpela sans banis i save pasim rot bilong ol bis- pinis taim mi bin wan- long putim ol narapela royolti na nis long kirap insait long kantri yet. pela yangpela man, yu- ikwiti we mipela i save kisim, na Dispela kibung we Pasifik Lidasip pela i save tok, ‘bisnis putim i go bek long wok bilong na Gavanens Prisint i holim long na komesel wok em i egrikalsa na ol kain bisnis we inap PNG Institut bilong Pablik Edmin- wanpela pilai bilong ol long stap longpela taim.” Mista istresen long Pot Mosbi, i bin waitman’. Orait long Andagali i tok. bungim ol asples bisnis lida bilong mipela i mas Mista Mundine i toktok long Australia na PNG long lukluk i go senisim dispela kain wanem kain we ol asples kampani bek long wanem ol liklik na namel tingting, bikos sapos bilong Australia i bin gro antap sais (SME) bilong tupela kantri mipela i laik bringim long baksai bilong bilong risos bum inap lainim long wanpela narapela. mipela yet i kamaut long Australia na long Australia Ol panel i go pas long toktok bilong Prisint Lidasip Foram long PNGIPA Pot Mosbi Ol lain i sindaun long panel bi- long pasin tarangu, na Gavman Indijines Prokuamen long las mun. long go pas long toktok em, War- sapos mipela i laik Polisi we 3 pesen bilong ol gavman ren Mundine, Siaman bilong Praim olsem PNG we i wok long gro yet “Bai yumi mekim dispela samt- bringim lidasip i go in- kontrak i mas go long ol Aboriginel Minista Indijines Edvaisori Kaunsil, bikos ol bai helpim long daunim ing olsem wanem long helpim ol sait long ol komyuniti bilong bisnis i go inap long yia 2020 na ol Sir Nagora Bogan, Siaman bilong pasin tarangu o poveti. PNG Gav- pipel bilong yumi long senisim laip mipela, em bai tingting bilong i mas kisim moa sapot long gro, na PNG Indijines Bisnis Kaunsi, na man i gat mak bilong kamapim olsem ol sabsistens fama long ol yumi i mas senis nan au yumi mas kisim moa gavman kontrak long Gideon Karali, wanpela man i 500,000 SME long wok insait long ples, long kamap olsem ol bisnis tok olsem, ‘yumi ken mekim dis- mak bilong 1500 pesen insait long makim ol PNG Papagraun bisnis kantri inap long 2030. man na meri. Em tasol i bikpela pela’. las 6-pela mun. we i ran gut na Trans Wonderland Sir Bogan i tok dispela bung em i salens long yumi. Yumi gat inap Larry Andagali Menesing Pasifil Lidasip na Gavanens Pre- Limited. bikpela foram long PNG bai lukluk samting long mekim dispela tasol Dairekta bilong Trans Wonderland cict em i wanpela wok bung bilong Ol lain husat i kamap long harim long strongim gro bilong ol SME in- yumi no kirap na mekim long Limited i tok em i bin gutpela tru Gavman bilong PNG na Australia toktok em ol senia opisa bilong ol sait long sotpela taim tasol. kamap gut yet.” Sir Bogan i tok. long harim stori bilong ol asples long strongim etikal lidasip na bikpela gavman dipatmen, ejensi “Em i kirapim planti tingting na Mista Mundine i tok Australia na Australia pipel long we ol i bin strongpela gavanens wantaim na ol praivet sekta. toktok bilong dispela samting,” Sir PNG inap long lainim samting long wokim bisnis long taim ol risos in- pablik sekta long nesenel, provin- Ol SME i gutpela long kantri Bogan i tok. wanepal narapela long planti dastri bilong ol i bin wok long pun- sal na distrik level. EU Komisina i stap long ACP Samit

EU Komisina bilong Komisina bilong Intenesenel Kopresen na Divelop- men, Neven Mimica i toktok long taim bilong opim namba 8 ACP Samit long Pot Mosbi dispela wik. Poto: EU Kantri opis. YUROPIEN Yunien (EU) Komisina namba 8 ACP Samit, we ol deliget bilong Intenesenel Kopresen na Di- olsem Yuropien Yunien Ekstenel velopmen, Neven Mimica i bin Eksen Sevis, Yuropien Komisen makim ol EU long namba 8 ACP long Brussels na Embeseda bilong (Afrika, Karibien na Pasfik) Samit Yuropien Yunien Deligesen long ol- we i bin kamap dispela wik long geta Pasifik rijon. Pot Mosbi long Me 31 i go long Jun EU i gat longpela taim wok 1. patna wantaim ol memba bilong Komisina Mimica i tok long taim ACP grup , long taim ol i sainim bilong miting olsem em i amamas Cotonou Agrimen long yia 2000, tru long makim EU long dispela bilong em i stap inap 20 yia. Em i namba 8 Samit bilong ACP Het of rot we EU nau i gat long wok wan- Stet na Gavman. taim 79 ACP kantri na em i wan- "Dispela em i ples we yumi bai pela klia patnasip agrimen, we i toktok wantaim long wanem we sanap long tripela pos: divelop- yumi ken kam klostu moa long men koporesen, ikonomik na tred strongim patnasip bilong yumi bi- koporesen na politikel daimensen. hain long 2020.” Em i sut long bikpela tingting bi- Kamap bilong Komisina Mimica long daunim pasin tarangu o long namba 8 ACP Samit i soim poveti wantaim tingting bilong komitmen bilong EU long strongim pinisim olgeta, wantaim pasin bi- dispela patnasip moa long painim long sastenebel divelopmen na nupela we long go het wantaim long bringim ol ACP kantri long isi EU-ACP. isi go insait long ikonomi bilong Komisina Mimica i mekim sam- wol. pela toktok long ol ACP Het ov Stet Bihain long dispela samit, na Gavman Samit long opisal Komisina Neven bai raun long opening long Tunde 31 Me. sampela moa kantri long Pasifik Yuropien Komisina i go pas long rijon. wanpela EU Deligesen long dispela Jun 2 - 8, 2016 Wantok heltnius P5

“I kam long Pacific International Hospital ” PIHPh: Saveman 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com Nius Cath Labs: Listening to the rhythm of the beat

the stay in the hospital will increase.

Process of an Angiogram

An Angiogram utilizes a special dye and cam- era to take pictures of the blood flow in an ar- tery or a vein. This dye is passed through the catheter and after several x-rays, the dye will mark out the areas where the arteries are blocked on the x-ray.

Process of an Angioplasty An Angioplasty is an endovascular procedure used to open blocked sections of the artery. At one end of the catheter there is a balloon which is slowly inflated to squeeze out the fatty deposits on the artery wall, thereby al- lowing the blood to flow easily through the arteries. If required, a stent is inserted to strengthen the artery walls. After the surgery, you must eat and drink flu- The Cath Lab of PIH ids to flush out the dye from your body. Based on the type of surgery that you had undertaken A Cath lab is a laboratory that conducts tests and proce- you will be discharged. There are a few cases dures that assess how well the heart is functioning. During where a surgeon has to repair the hole where 1. Preparation the Cardiac Catheterization, a Catheter (a flexible tube in- the catheter was attached to the patient and the substance Prior to entering the Cath Lab, you will change into a serted through a narrow opening into a body cavity to re- used to fix the whole is absorbed in time. There are no after gown and a cannula will be inserted into your arm. The doc- move fluid) is inserted into a large blood vessel that leads effects of the Cardiac Cath and it is a safe practice which is tor will explain the procedure to you and you will have to to your heart and in the lab - procedures and tests include performed regularly. ablation (a procedure where the electrical activity in your sign the consent form and then lie on the x-ray table for thirty minutes. An ECG machine will be connected to you to heart is recorded), angiogram(a process where a series of PIH is Port Moresby’s largest private hospital offering measure your heart rhythm. In case you are required to be x-rays are created to find the blockage in the arteries), and more than 14 specialities under one roof, with specialists asleep during the procedure then a general anesthetic will implantation of pacemakers. Unlike operations that take and technologically advanced equipments being utilized to be administered to you. place in an operating theatre, you will be awake for the du- bring modern healthcare to PNG. PIH is the only hospital in ration of the procedure. to set up a fully functional tertiary care 2. Procedure unit especially for Cardiac Care. The doctors and cardiac sur- Depending on the procedure, the skin at your geons of PIH have conducted several successful open heart groin or collarbone or neck will be cleaned with a surgeries and angioplasties and helped many afflicted PN- special solution, then a local anesthetic will be ad- Gians. ministered and the Cannula will be inserted using a specific vein or an artery that leads to your If you have any further queries about Cath Lab or Angio- heart. The Cannula is guided with the help of the plasty, please feel free to email us at [email protected] or x-ray. simply walk in and ask to be shown around the new facility. 3. Post procedure Once the procedure is completed the catheter Disclaimer: The information available on this feature re- is removed. Based on the operation, you will be lated to images, graphics, text and other content is available asked to lie down for a short span of time. In case for educational purposes only. Seek the advice of your doc- you have an angioplasty, ablation or pacemaker tor in respect to questions on a medical condition or treat- implantation, you can be relieved from the hospi- ment and do not disregard the doctor’s professional advice tal on the same day. In case an angioplasty was after reading information in this feature. conducted for a heart attack, then the duration of P6 Wantok Jun 2 - 8, 2016 laipstail

Sista Elain Cochrain,namba wan het tisa bilong skul long 1966 i sindaun wan- taim Dr Celia Nembou, Presiden bilong Divine Word University. Em i bin wanpela Ol studen bipo, Misis Clementine Raka (namel) wantaim pikinini bilong studen bipo long Marianville. em (lephan) na wanpela wanskul bilong em.

Ol nupela jeneresen stu- den i pilai long Marianville skul ben. winim 50 yia na i strong yet Ol poto stori – Anna Solomon

PLANTI ol meri na tisa husat i bin skul na tisa long Marinaville Sekenderi skul long Bomana, NCD i bin kamap long skul long amamasim 50 yia bi- long dispela skul bilong ol meri. Ol selebresen bilong makim dispela bikpela de i bin stat long Fraide 27 i go inap Sande 29 Me. Ol dispela poto i soim sampela ol studen bipo wantaim ol nupela jeneresen studen bilong skul Memba bilong Mosbi Not Is, Labi Amaiu i bin i amamas long Sarere 28 Me. givim wanpela 15 sita bas i go long skul.

Miriam Vali Moihe i toktok wantaim tisa bilong em bipo. Sampela meri husat i bin skul bipo.

Sampela studen bipo i komposim wanpela song bilong amamasim dispela bikpela de. Jun 2 - 8, 2016 Wantok edukesen P7 TFF infrastraksa Lowa Sekenderi Riten mani bai gat EKTINGEkspresen Seketeri bilong teslong mun i Me redii pinis. ol tesn pepa long eksami- nupela rot Edukesen, Dokta Uke Kom- “Olgeta Provinsal nesen risal,” Ekting Seke- bra, i tokaut long las wik Edukesen Edvaisa, teri bilong Edukesen i tok. long wanpeal tras akaun long olsem 2016 Lowa Sek- Provinsal Eksaminesen Ekting Seketeri i tok moa bungim wantaim 20 pesen enderi (Gret 10) Riten Ek- Supevaisa, ol Senia olsem Eksaminesen Riviu edukesen infrastraksa mani spresen Ekseminesen o tes Sekenderi Skul Standet Tim we Minista bilong bilong Distrik Sevis Impru- bai kamap long Fonde 9 Opisa, ol Gaidens Edukesen bai makim aninit vmen Program (DSIP) aninit Jun, 2016. Opisa, Prinsipel bilong long lidasip bilong Dokta long Distrik Divelopmen Moa long 63,000 Gret 10 ol Sekenderi Skul, Het Musawe Sinebare, i klostu Atoriti (DDA). sumatin bai sindaun long Tisa bilong olgeta long pinisim dispela riviu Tasol em i tok dispela rot wokim eksam insait long Provinsal Hai Skul na nau bihain long ol i go long bai i no inap kamap hariap 263 Provinsal Hai Skul na Dokta Uke Kombra, Ekting Sekenderi Sklu i mas sampela ol provins. inap olgeta wok i kamap stret Sekenderi Skul insait long Edukesen Seketeri. was gut na tingting Dokta Kombra i tok wantaim Dipatmen bilong kantri. long sekyuriti bilong ol strongim olgeta Gret 10 Fainens na Treseri long provins. Ol Provinsal Supe- Dokta Kombra i tok pepa wantaim tokhait ek- sumatin long tingting na kamapim rot bilong lukautim vaisa (PES) bai givimaut ol olsem Riten Ekspresen Tes saminesen pepa long mekim gut long tes bilong ol dispela mani long ol distrik. dispela tes pepa pastaim Pepa bai go long olgeta pasim rot bilong bagarapim ol. . “Wantaim dispela patnasip, ol skul i ken makim wokim Minista Nick Kuman long wanpela klasrum o wan- pela haus tisa. Ol i ken yusim MINISTA bilong Edukesen, edukesen sekta infrastraks Nick Kuman i tok klia olsem mani we i stap long wanpela rot bilong putim mani bilong tras akuan long distrik long TFF Infrastraksa i go wantaim wokim wanpela gutpela dabol Dsitrik Divelopmen Atoriti klasrum o wanpela haus tisa edukesen infrastraksa i no bilong ol skul ol distrik i inap redi hariap long mekim makim. ol wok. Mista Kuman i tok olsem Di- Putim ol infrastraksa mani patmen bilong edukesen i bilong TFF wantaim DSIP wok long kamapim wanpeal edukesen infrastraksa mani straksa long wanpela bodi bai bai stap longpela taim tumas i stap long provinsal na distrik bikos ol rot bilong holim na level long bosim dispela mani yusim dispela kain mani i redi na olgeta samting bai i stap yet long go long ol distrik. ples klia na no gat hait pasin Kebinet i givim tok orait bai kamap long we bilong long dispela patnasip disisen yusim dispela mani. aninit long TFF polisi, long “Toktok bilong mi i go long Desemba 2015 yet, tasol i Dipatmen bilong Edukesen kami nap nau, ol i no mekim em long baim olgeta samting wanpela samting yet bikos ol we ol i mas baim i go inap rot bilong lukautim dispela long taim ol dispela rot bilong NESENEL Kepital Distrik Edukesen bod memba i wokim tok promis long las mun na bai ol i holim dispela opis inap long mani i no redi yet. yusim mani bai kamap na tripela yia. Mista Kuman i tok dispela mipela bai salim mani bilong Sam Lora olsem siaman, na ol memba em: Ennio Kuble, Joanne Chanei, Walipe Wingi, Timon Bune, Kini Puele, Charles Tipi, patnasip i mekim rot bilong infrastraksa i go long distrik Rotana Girana, Raymond, Boio Navuru, Laka Arere, Danny Kepui, Andrew Solomon, Rev, Oika Gabutu. I gat narapela 13 memba 30 pesen bilong TFF infra- long patna wantaim DSIP.” bilong senisim ol tu i bin wokim tok promis. Hia em sampela bilong ol i sanap long piksa. straksa mani long go insait Minista Kuman i tok. PNG NRI givim laibri buk long Sir Vincent Eri Faundesen PNG Nesenel Risets raitim biknem stori long donesen bilong long kamapim dijitel Institut i gat plen long Institut (PNG NRI) i buk bilong PNG, “The ol hat kopi bilong ol laibreri olgeta, planti kamapim wanpela givim sampela katen Crocodile”. Em i buk bilong Faunde- buk long NRI laibreri ples bilong lukautim Wantok niuspepa i laikim ol eijen laibri buk na sampela wanpela tisa, diplo- sen i kam long gut- bai stap long ol i ol save na long salim ikwipmen i go long mat, senia pablik pela taim stret bikos donetim long ol risets tok save i go. insait long Madang, Kimbe, Kun- Sir Serei Vincent Eri sevan na namba 5 Institut i wok long strongim literesi na Ol skul olsem Sir diawa, Wewak, Jiwaka, Tari, Faundesen long 18 Gavana Jeneral bi- muv long pepa long givimaut ol tok- Serei Eri Faundesen i Kiunga, Tabubil, Daru, Kerema, Me insait long NRI long kantri. laibreri i go long no tok bilong ol risets bi- save helpim Galp Manus, Kavieng na Alotau long laibreri long Pot Presentesen bilong gat pepa o dijitel hainim ol stretpela Provins na em i ken salim niuspepa bilong mipela. Mosbi. ol buk na ikwipmen laibreri. rot olsem Sir Serei V. kisim helpim long in- PNG NRI Ekting long PNG NRI Laibri i “Dispela em i Eri Faundesen.” tenet tu, antap long Dairekta, Dokta Os- bin kamap long ai bi- namba wan donesen Dokta Sanida i tok. ol buk ol i kisim. Mipela i laikim ol Eijen long borne Sanida i bin long ol sampela lain i go long Sir Serei Eri Dokta Sanida i Siaman bilong Sir distribiutim niuspepa long givim ol dispela buk bilong PNG Opis bi- Faundesen. Institut i tokaut tu olsem taim Sereei Vincent Eri na ikwipmen i go long Labreri na Akaiv, amamas long sapo- intenet i kamap moa Faundesen, Robert dispela ol ples antap hariap tru! long Sir Serei Vincent PNG NRI wokman na tim na promotim insait long kantri, Eri, em i pikinini man Eri Faundesen, meri na ol Komiti literesi long ol pasin bilong yusim in- bilong Sir Serei Eri. Sapos yu ting yu em rait man o meri long Robert Eri. memba bilong Sir praimeri na seden- tenet o dijital long Em i tok tenkyu long dispela wok, ringim Sekulesen Supavaisor Nem bilong faun- Serei Eri Faundesen. deri skul, olsem nau salim ol toktok i go i Ekting Dairekta na bilong mipela long Fon: 325 2500 o Mobail desen em ol i kolim PNG NRI Ekting em long Galp kam bai kamap Menesmen bilong namba: 7384 6688 o email i kam long: long tingim Sir Serei Dairekta, Dokta provins. Taim Institut bikpela samting, PNG NRI long sapot Vincent Eri, man i Sanida i tok askim bi- i wok long go het wantaim print midia. ol i givim. [email protected] P8 Wantok Jun 2 - 8, 2016 helt Madang Gavana amamas Baptis Yunien kamapim gen helt ke buk long SVD Pater BAPTIS Yunien bilong wok long ran gut long James G. Kilai raitim Papua Niuigini (PNG) helpim ol rurel helt nau i wok long wanpela wokman na meri long GAVANA bilong MadangJim Kas wantaim Nesenel Di- patmen ov Helt SeketeriPascoe Kase i givim bikpela projek we bai bungim PNG. luksave na tok amamas tru long Pater Jan Czuba SVD, ol lain i gat save long “Wantaim wok bilong long wok bilong em olsem bod siaman bilong Modilon helt long kamapim gen leit Dokta Smith, Baptis Baptis Yunien Jeneral Haus Sik long Madang na gutpela helpim em wanpela Helt Ke Yunien bilong PNG i PNG Projek bin bringim long Madang provins. Manuel o buk bilong ol wok long projek bilong Menesa, Joyce Gavana Kas i givim tok amamas bilong em long dis- pela Katolik pater long gutpela wok na stia em i givim Komyuniti Helt Woka bungim ol saveman na Melepia wantaim long bringim helpim i kam long Modilon Jeneral Haus (CHW). meri long helt long PNG olpela helt ke buk. Sik wantaim fri menesmen edvais bilong em long Baptis Yunien PNG long raitim buk gen sanapim nupela operesen tieta we ol i bin opim long Projek Menesa, Joyce wantaim patnasip bi- las wik TundeMe 24 Melepia i tok inap long long Nesenel Dipatmen Mista Kas i tokaut olsem sakrifais na taim Pater Jan i givim long kamapim wok bung namel long Cabrini 30 yia ol rurel helt wok- bilong Helt, Kristen Helt Haus Sik long , Australia wantaim Modilon man na meri i bin wok Sevis na Sios Patnasip.” Haus Sik long Madang em bikpela samting tru we no long yusim wanpela 800 Em i tok bai i gat ol gat arapela lain i bin kamapim pastaim. pes manuel gaidlain bi- konsaltesen long Pot Pater Jan yet em i wanpela pater bilong Sosaiti bi- long Dokta Clifford Mosbi, Rabaul, Madang long Divne Word (SVD) na em i stap longpela taim olsem presiden o bosman long Divine Word Yunivesiti Smith. na Maun Hagen wan- SVDna i kamapim planti nupela kain senis na Divel- “Dispela buk tasol em taim CHW Trening Skul opmen long DWU we i gutpela moa na winim ol ara- wanpela buk we ol i bin na CHW long ol fil long pela yunivesiti insait long kantri. save yusim olsem refer- putim tingting bilong ol Save na gutpela wok bilong Pater Jan i lukim DWU i ens buk bilong wokim ol long wanem samting ol gat ol kain kain nupela kos na tu bringim ol infra- straksa divelopmen long DWU. trening na long mekim i laik lukim insait long Seketeri bilong Helt, Mista Kase i givim tok amamas wok tasol namba tu hap namba tri taim long na tenkyu long Pater Jan tu bikos maski olsem dispela bilong em nau i abrusim raitim gen dispela buk. projek long wokim kamap nupela Modilon Haus Sik 20 yia pinis,” Mis “Bihain long dispela, opereting tieta em PNG gavman i givim K11 milien Melepia i tok. ol bai stat long wok long namba 3 edisen i go ten Helt Sevis bilong Helt Sev Australia long long kamapim, planti ol arapela wok long sait long pro- long han bilong olgeta PNG (CHS), Sios Pat- sapot bilong ol. jek menesmen em Pater Jan i givim fri. “Dispela buk i nidim buk gen bikos em bai Seketeri Kase i tok olsem sapos Pater Jan Czuba i no nupela rivisen long gat nupela toktok insait. wan wan CHW na nasip Program (CPP) Mis Melepia i tok bin stap long givim helpim long dispela opereting tieta givim olgeta CHW las Em bai gat 1000 pes in- sumatin long pinis bi- aninit long Australia 15,000 kopi bai kamaut projek, ating kos bilong en bai antap tru na ating em tok stia ol i nidim i stap sait long tupela volum, long yia 2018. Gavman DFAT, Baptis long prin long 2018 na ol bai givim kopi long bai no inap pinis hariap long taim stret. Narapela klostu long han bilong Mis Melepia i tok. Em i tok tenkyu long Yunien bilong PNG samting tu em gutpela wok na stia bilong Pater Jan yet Nesenel Dipatmen bi- (BUPNG), AusVoc wan wan Komyuniti i wokim bris name long Cabrini Haus Sik long Melbon, ol,” em i tok. Tingting bilong ol em Helt Wokman na wok- long Helt (NDoH), Kris- Edukesenel Pablising na Australia wantaim Modilon Haus Sik long Madang. Mis Melepia i tok ol i long putim kopi bilong meri. Word Publishing Company Limited P. O. Box 1982, Boroko, NCD, PNG. Tel: (675) 325 2500 Fax: (675) 325 2579 Email: [email protected]

NOTICE OF ANNUAL GENERAL BUSINESS MEETING

Notice is hereby given that the Annual General Business Meeting of Shareholders of Word Publishing Company Limited will be held at the company office at the DOVE TRAVEL Premises, Level 2, Section 24 Lot 25, Angau Drive (CNR LAHARA AVENUE), BOROKO, NCD, Papua New Guinea on Friday 17th June 2016, commencing at 9:00am.

ORDINARY BUSINESS Following is the current list of directors and when their terms end; Bishop Francesco Sarego, SVD term ends 2017 1. Financial Statements Rev Bernard Siai term ends 2016 alternate, Mr Uvenama Rova Fr Paul Liwun SVD term ends 2016 To receive and consider the Financial Statements; and the reports of the Rev Sommy Setu term ends 2018 Directors and Auditors for the period ended 31 December 2015. Mr Lawrence Stephens term ends 2017 Fr Denny Guka term ends 2018 alternate, Mr Amos Misirait 2. Directors Fr Janusz Skotniczny, SVD term ends 2018 Fr Joseph Maciolek, SVD term ends 2017 Election of Directors: 3. Appointment of Auditors Rev Bernard Siai retires by rotation in accordance with the Company’s Constitution and being eligible, offers himself for re-election. Kapi & Clarke Chartered Accounts, the auditors for the past year, being eligible; offer themselves for re-appointment as auditors of the Company. Fr Paul Liwun, SVD retires by rotation in accordance with the Company’s Constitution and being eligible, offers himself for re-election. 4. Any other business of which notice is given.

Dated this 2nd Day June 2016

By Order of the Board.

Publishers of: sios Jun 2 - 8, 2016 Wantok P11 Pater Rozario selebretim 25 yia long wok pris Veronica Hatutasi i raitim

LAS Sande i bin lukim ol perisina bilong Sen Martin de Porres Peris long Morata, Ne- senel Kapitel Distrik i gat wan- pela gutpela selebresen long HAMAS TAIM YU luksave na amamasim 25 yia TINGIM GOD? wok pris na misineri long peris pris bilong ol. Wanpela hermit, man i save fasting na prea, i stap Pater Rozario Menezes long wanpela hul bilong ston (cave) antap long SMM i bilong tasol em i wanpela bikpela maunten. Olgeta de em i prea kam wok long PNG, em i wan- olsem na em i tingting olsem em tasol i namba pela pater long kongrigesen bi- wan holi man tru na i laikim God tru. Em i long Montfort Misineri i bin praud/antap pasin tru long dispela pasin bilong selebretim silva jubili o 25 yia em. Em i ting em i holi tru na i winim olgeta man olsem wanpela pris. long dispela graun. Long wankain taim tu, las God inap long ridim wanem samting i stap long bel Sande insait long kalenda bi- na tingting bilong dispela man. God i kam insait long Katolik Sios long wol, i bin long wanpela bikpela win na bungim dispela pestode bilong Corpus Christi hermit man long keiv bilong em. o bodi na blut bilong Jisas, na Pater Rozario (namel) wantaim bikpela bilas long het wantaim ol 7-pela pater na ol namba wan ko- God i tokim em; “Gutpela hermit. Yu mas go daun Morata Peris i bin lukim sam- munio sumatin bilong peris. long wanpela bikpela wara (river) arere long ples pela pikinini i kisim Santu Ko- klostu long lek bilong dispela maunten. Dispela Ples nau i wok long kamap na ol perisina i bin bung long supiria o bikpela bilong em. wara i gat planti wara i ran. Olsem na ol fama i munio long namba wan taim. gut, pipel i ken wokabaut i go lotu na ol selebresen long Pater Rozario i bin tok Santu wokim gaden o rais fil arere long wara. Yu bai Wankain tu i bin kamap long ol na i kam, planti yangpela i go amamasim dispela de bilong Yukaris em i bikpela samting bungim wanpela man i wokim rais fil i stap. Em i narapela Katolik peris insait insait long ol yut program na i em. bikos em i Sakramen bilong wanpela stretpela man na olgeta taim em i save long NCD, PNG na long arapela senisim laip. Long stat bilong misa lotu salvesen na as na namel long onaim mi. Yu go stap wantaim em na lainim hap long wol. Olsem na peris i gat ol planti prosesio, ol i bin karim Pater Kristen laip. pasin bilong em.” Ol perisina bilong Morata grup bilong ol Hailans rijon in- Rozario i go insait long sios Long taim bilong bung kaikai Hermit man i go daun long maunten na kamap amamas long Pater Rozario sait long taim bilong liteji inap long alta eria. wantaim ol ges o ol lain we long ples bilong dispela man God i bin tokim em. long gutpela wok em i wokim olsem long misa prosesio long Pater Rozario i bin givim peris i bin askim ol long stap Hermit i stap wantaim dispela fama. Em i lukim insait long peris na ol komyu- kisim pater na lain bilong em i bikpela luksave na tok tenkyu insait long 25 yia selebresen olgeta moning, bipo em i statim wok bilong em, niti long Morata na ol ples i go insait long sios, Baibel pros- i go long Papa God long sin- na amamasim de wantaim fama i save daunim het bilong em. raunim dispela eria, na ol i esio, ofetori na pinis lotu na tu, gautim em long rilijes laip. Pater Rozario, i bin tok em i no Bipo long kaikai lans, em i save daunim het bilong soim dispela amamas wantaim long taim bilong wokim ol Em i bin luksave tu long bin gat wanpela save long em. Long nait, bipo go long slip, em i daunim het ol kalsa program, gutpela bilas kalsa singsing na danis ausait mama bilong en nau i dai pinis Morata na wanem kain ples bilong em gen na prea. Olgeta de dispela fama i long raunim haus lotu, gutpela taim lotu i bin pinis. tasol em i tingim toktok long em bai go wok long en, tasol wokim olsem. liteji na bikpela bung kaikai i I bin gat naispela misa sele- mama olsem,”Luksave na em i harim ol stori olsem em i Taim Hermit i lukim fama i wokim dispela eksen, bin kamap bihain long lotu. bresen we Pater Rozariio i bin amamas olsem mi givim yu no gutpela ples. em i stat long komplen. “Ha? I gat tripela taim Morata em i wanpela sabeb go pas long en na 7-pela nara- nau long han bilong sios.” Pater Rozario i tok tasol tasol long wanpela de, em i soim rispek long God o ples long Mosbi planti lain i pela pater i bin helpim em. Stat long dispela taim inap Pater Victor i bin givim em ol long prea. Bilong wanem God i tokim mi olsem save pretim bikos planti trabel Namel long ol, man i makim nau, Pater Rozario i amamas gutpela toktok long strongim dispela fama i winim mi? Wanem samting bai mi i save kamap long dispela hap. Apostolik Nunsio o mausman long mekim wok bilong em na olsem, em i kam na stap lainim long em? Tripela taim tasol?” Tasol insait long 5-pela yia bilong Pop long PNG, Seketeri Bikpela. wok long hap long yia 2011 i Na God i tokim Hermit man olsem: “Nau mi askim nau Pater Rozario i wok na Pater Nicholas, i bin stap, wan- Insait long misa, Pater kam inap nau. yu go raunim dispela ples/village long wanpela beis long hap, planti gutpela taim tu Jenerel Seketeri bilong Rozario i bin tokaut gen long “Mi lukim baksait rot i no de ful. Yu mas karim wanpela glas i pulap long senis i kamap. Konprens bilong ol Katolik tok promis bilong em long rili- gutpela, lukim peris graun na wara. Yu mas lukautim gut na no ken kapsaitim I gat ol yut, famili na ol ara- Bisop bilong PNG na Solomon jes laip, na dispela em ol lukim maunten, tasol mipela i en.” pela sosel na spirituel pro- Ailan, Pater Victor Roche SVD. promis long Poveti o pasin bi- wok long en na ples i kamap Hermit man i kisim wanpela glas na pulapim long gram, na ol Sister tu i save Ol rilijes, ol gutpela pren long no ken holim pas long ol gut. wara na wokabaut raunim ples long moning inap wokim ol program bilong olsem Jean Kekedo em Hai samting bilong graun, Selebesi “Tenkyu long yupela ol long apinun. helpim na skulim ol mama Komisina bilong PNG long UK (celebacy) o no ken marit perisina long sapot bilong yu- Taim san i go daun pinis, God i askim em: “Hamas long kamap ol gutpela lain in- bipo, ol Katolik profesenel, ol bikos pater i marit long wok bi- pela na bai yumi skruim wok taim yu tingim mi/God taim yu karim wara long sait long famili, sios, komyuniti India komyuniti, ol pren na long God na Obidiens (obedi- bung bilong yumi i go moa glas na raunim ples long moning inap long na kantri. wantok bilong Pater Rozario ence) harim tok bilong ol yet,” Pater Rozario i tok. apinun?” Man ya i tok: “Mi no bin tingim yu wanpela taim. Nogat tru! Olsem wanem mi bai tingim yu sapos yu givim mi wanpela glas i pulap tru wantaim Pater Rozario i gutpela wokman bilong Bikpela wara na wokabaut raunim ples? Mi putim tingting bel bilong mi i go long wara i stap insait Veronica Hatutasi i raitim long dispela, yumi mas tok bikpela luksave i go long Pater Bare, taim em i autim bikpela long glas olsem na wara i no kapsait.” tenkyu long en. Rozario long em i bungim ol amamas i go long Pater God i tok: “Nau mi save. Wara na glas i bin PATER Rozario Menezes SMM Pater Nicholas i bin tok dis- salens long kain ples olsem Rozario long gutpela wok em kontrolim tingting bilong yu olsem na i no gat i bin kisim planti gutpela tok- pela de em i wanpela bikpela Morata we planti pipel i save i mekim na tu, long 25 yia wanpela minit yu bin tingim mi. Tasol yu lainim tok long wok em i mekim pestode bilong Katolik Sios pret long en, na kam sindaun olsem wanpela rilijes na long dispela fama. Long taim em i bisi wokim olsem rilijes long Morata peris long wol we ol i amamas long na kamap peris pris. misineri, i bin tok “ol perisina wok long gaden, san i kukim em, binatang i na tu, long 25 yia bilong em selebretim. Em i tok ol pipel i kamap ol i lukim pater olsem wanpela bagarapim gaden bilong em, o sampela taim rais olsem wanpela pater. “Pestode, Corpus Christi, o gutpela witness long Bikpela trupela misineri bilong i no kamap gut, planti gras nogut i kamap long Seketeri bilong Nunsio na bodi na blut bilong Krais i bikos long Pater Rozario. Bikpela. rais fil….em i no putim tingting bilong em olgeta mausman bilong Pop long mekim yumi i lukluk bek na Em i skruim tok na mekim Bung kaikai i bin lukim ol long dispela samting tasol. Nogat. Em i save PNG, Pater Nicholas i bin tok tingim toktok we Jisas i bin klia tripela tok promis we ges na ol perisina i sindaun givim taim bilong em long tingim mi. Wari bilong dispela graun i no bagarapim tingting bilong em taim ol i selebretim 25 yia bi- mekim long ol aposel bilong Pater Rozario i bin mekim gen long kaikai wantaim na bi- long mi. Tasol yu, nogat. Wari bilong dispela long Pater Rozario olsem em olsem em bai stap wan- long taim bilong lotu, Poveti o hain, go insait long ol kalsa graun i mekim yu lus tingting long mi.” pater na misineri, em i taim tu taim ol, long Santu Yukaris, pasin bilong no ken holim pas singsing na danis we ol wan wan grup long peris i bin ______long tok tenkyu long en (Pater inap long graun i pinis. long ol samting bilong graun, putim kamap inap long san i Na yu? Olsem Hermit? Tingim long wok tasol na Rozario) long ministri na sevis Long wankain tasim, Jenerel Selibesi (Celibacy) o no ken marit bikos pater i marit long go daun. i no laik spendim liklik taim long tingim God husat bilong em long sios. Seketeri bilong Konprens bi- Ol pipel i bin bruk lusim i bin wokim yu na givim laip long yu? Em i tok em i luksave long long ol Katolik Bisop bilong wok bilong God na Obidiens (Obedience) harim tok bilong peris graun wantaim amamas Hamas taim yu wokim prea long wanpela de? Pater Rozario long tok yesa PNG na Solomon Ailan, Pater olsem selebresen na lotu i bin Long Sande o long Sarere (Sabat) yu save go lotu? long singaut bilong Bikpela na Victor Roche SVD, i bin tok ol supiria o bikpela. Siaman bilong Peris, Eno go gut. P12 Wantok Jun 2 - 8, 2016 komentri Lukautim gut envairomen KOMENTRI

Long dispela wiken bai ol kantri bilong yumi kamapim. Planti kros i stap rot insait long siti. long wol na PNG tu i makim Wol namel long ol yet. Long ol ples arere long nambis i Envairomen De. Em i bikpela de Hia long PNG,i gat planti gat hevi bilong ol plastik na ara- bilong skelim pasin bilong yumi toktok i save kamap long pela pipia bilong stua em solwara long lukautim bus, graun, wara pasin bilong katim daun ol i save karim i go sua. Ol plastik na ol enimal na ol ples we yumi diwai long bikbus na kukim bek na olpela umben i ken kilim ol wan wan i sindaun long en. Yumi bus oltaim long kliam ples. kain samting olsem ol trausel, ol manmeri i mekim gutpela wok Sampela saveman i tok dolfin na arapela enimal bilong long lukautim ol dispela samting bikpela bagarap inap kamap solwara. o nogat? long envairomen sapos Tude ol ples long PNG i save I gutpela tu long skelim wanem yumi no senis dispela kain yusim ol plastik bek na ol arapela kain ol bagarap yumi wan wan i pasin. I tru olsem pes bilong samting ol i baim long stua olsem save kamapim long envairomen bus i save senis long taim di- na bai i gat hevi i kamap yet. bilong yumi. velopmen i kamap. Wanpela rot bilong stopim ol Ol lain i stap long ples, ol kam- Ol pisin na wail abus bai bagarap long envairomen em pani i wok bisnis, ol lain i sindaun ranawe i go long narapela long skulim ol pipel long lukautim long ol taun na siti i mas skelim ol hap, na ol diwai na wara i ples. Stat long ol skul. yet. save bagarap na bai planti Lainim ol pikinini long soim Tude yumi wok long harim ol yia i lus bipo long ol i kamap rispek na no ken tromoi pipia toktok bilong klaimet senis, sol- gut gen. nabaut. Skulim ol long lukautim wara i bagarapim nambis na ol Long ol siti na taun long gut ol diwai, graun na ol wail eni- ailan, taim bilong ren na san i PNG i gat planti moa mal. Ating sapos yumi mekim senis na planti ol arapela samting. bagarap i stap ples klia. Long olsem bai yumi lukim sampela Yumi luksave olsem ol dispela taim taun i gro na ol kam- gutpela senis i kamap long en- senis na bagarap i kamap bikos pani i wokim moa haus, ol i vairomen bilong yumi. long pasim bilong yumi ol man- brukim maunten na kliaim Yumi ol manmeri i gat wok long meri. Pasin bilong yumi long resis ol bus na stretim graun. lukautim ol bus, graun, wara na long kisim mani i wok long Tasol planti taim graun i enimal i stap long ol. Long buk bi- senisim pes bilong graun na dis- no strong moa bikos i no gat long Jenesis yumi lukim ples klia pela i kamapim ol hevi yumi wok ol diwai na gras i stap long God yet i givim dispela wok long long bungim nau. holimpasim graun olsem na yumi. Ol liklik ailan kantri long Pasifik long taim bilong ren,bai Em i kamapim graun na wara na na planti ol ailan na nambis long wara i brukim graun long i putim ol enimal na ol diwai na PNG i wok long pilim bikpela hevi sait bilong maunten na arapela samting long ol. na sampela lain i lusim ples na karim i go long ol baret. Orait bihain em i kamapim man muv i go sindaun long narapela “ GO WILD FOR LIFE” Ol baret insait long siti i na i givim em wok bilong lukautim hap. no wok gut bikos ol kain olgeta dispela samting bilong Ol bikpela kantri i wok long Posta bilong Puma Energy PNG samting olsem plastik botol graun em yet i bin kamapim. sutim tok i go kam long ol bagarap na bek na ol arapela pipia i Mobeta yumi luksave long dis- i kamap long ol smok nogut ol fak- pasim rot bilong wara i ran. pela wok em i givim yumi na tori na arapela samting i wok long long mekim ples i hat na i ol i no wanbel long katim bek mak Long taim baret i pas bai no lukautim ol arapela samting husat pamim i go antap long skai. Ol i kamapim ol hevi long wol. Tasol bilong ol smok nogut ol i save gat rot bilong wara i ran na dis- i stap long graun wantaim yumi. tok ol dispela smok nogut i wok pela hevi i save givim taim long ol

Spesel de bilong ol pikinini long St Peter Chanel Erima

LONG Sande 29 Me em i Dispela lukluk raun pestode bilong Bodi na Blut bilong jeneral kaunsil bilong Krais long kalenda bi- i go long ol misin bi- long Katolik sios. Na samting long ol SVD long ol- olsem 70 pikinini bilong St geta hap bilong wol i Peter Chanel peris long save kamap bihain Erima, NCD i bin kisim holi ko- long olgeta 6-plea yia. munio long namba wan taim Pater Arindo i bin Email: [email protected] tru. givim gutpela skul Em i bin wanpela spesel de toktok long pasin bi- tu bikos, Pater Arlindo Dias long wokim bris SVD, Jeneral Kaunsil bilong namel long ol pipel Society of the Divine Word long strongim gutpela Missionaries (SVD) long Rom, sindaun na rausim i bin go pas long dispela misa pasin birua. Em i tok na em i bin givim holi komu- long taim em i raun nio long ol dispela lain insait long kantri, em pikinini. i amamas tru long Pater Arlindo i bin kam luk- lukim olsem PNG i luk raun long ol peris we ol kisim gutpela blesing lain SVD misineri i wok long long graun, ol bus na Editor Papua Niugini inap tripela wik kaikai na ol gutpela Veronica Hatutasi olgeta. Em i bin statim raun Pater Lukas, Pater Alindo Dias na Pater Freddy bipo long misa i stat. pipel. bilong em long Madang, i go Bihain long misa em long Is Sepik, Westen Hailans, taim long em i kamap long Mande 31st Me na go bek i bin bungim ol pipel Isten Hailans na Simbu pas- NCD. Em i lusim PNG long long Rom. na kaikai wantaim ol saplimen Jun 2 - 8, 2016 Wantok P13

Effective Communication Participants at the ‘communicating conservation practices’ workshop. is Key to Biodiversity Conservation IMPROVED AND EFFECTIVE COMMUNICATION be- tween stakeholders is key to achieving the gov- ernment’s National Biodiversity Strategic Action Plan targets. PNG joined the global community to recognize Biodiversity through a number of UN sanctioned conferences which resulted in the signing and rat- ification of the Convention on Biological Diversity (CBD). One of the commitment under CBD is for each country including PNG to develop and imple- ment the National Biodiversity Strategic Action Plan (NBSAP). PNG fulfilled this commitment in 2007 with the launching of the PNG NBSAP. Unfortunately, implementation of the PNG NBSAP has fallen short of meeting its targets. Although the Conservation Environment Protec- tion Authority (CEPA) is the lead Government agency for formulation and implementation of NBSAP, CEPA needs the collective efforts of all the stakeholders, other Government Agencies, Private Sector, Non-Government Organizations, Commu- nities and Donors to successfully implement the NBSAP. Lack of communication between stakeholders was identified as a contributing factor to the failure to achieve the NBSAP targets. To help improve communication between stakeholders, a three-day workshop on communicating conservation prac- tices in PNG was heldin March 2016 in Port Moresby. It brought participants from Government Agencies, Private Sectors, Donors, NGOs and local community representatives. Among other things, the workshop agreed to im- prove Communication between the stakeholders using a quarterly newsletter of which The Nature Conservancy, PNG Mama Graun Conservation Trust Fund and Sea Web will coordinate and pub- lish. Sponsored by ExxonMobil PNG Ltd, this was the first of a series of workshops that will eventuate over the coming months. Proceedings from these workshops will form the content of the newsletters that will be widely circulated amongst key stake- holders and interested readers. P14 Wantok Jun 2 - 8 , 2016 wol envaironment de Jun 2 - 8 , 2016 Wantok P15 entatenmen Jun 2 - 8, 2016 Wantok P17 Em nau! Ol pikinini i ken painim rot i go long ples wantaim Wantok lain... STORI BILONG TUMBUNA Stat hia Stat hia PATI BILONG OL PISIN

Yu pinis! Em ples bilong yu Wanpela maunten i stap nem bilong en Ambra. Long dispela maunten wanpela pisin i stap. Nem bilong dispela pisin em Ambra Mininga. Dispela pisin i laik wokim haus na em i go long bus na painim rop long wokim haus. Taim em i wokabaut yet long bus, bikpela ren i kamdaun na bagarapim pisin. Orait, nau bikpela pisin muruk i save kaikai prut bilong diwai, i kamap long liklik pisin. Muruk i ting, em i prut bilong wanpela diwai, na em i kaikaim PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII liklik pisin na daunim em pinis. Orait, muruk i go nau. Tasol liklik pisin i no indai, em i stap laip yet long bel bilong muruk. Long moningtaim muruk i pekpek, na liklik pisin i kamap laip gen. Orait, liklik pisin i wok long tanim tanim i stap, na san i hatim em na gras bilong em i kamap stret gen. Orait, liklik pisin i painim rop na gras bilong em i go long haus bilong em. Taim liklik pisin i wokim bikpela haus pinis, em i singautim olgeta pisin na DUTI KUMUL PARAMIM Ol wod lista: kapul. Liklik pisin i save wokim spia na banara na em i tok: ‘Mi wokim haus FAIVKONA LESBAGA PINAT pinis na mekim bikpela kaikai. Nau yupela olgeta bikpela pisin na kapul, yu- ARATAIM GAVMAN LUKAUTIM RAITHAN pela i kam long kaikai.’ Olgeta pisin o kumul na olgeta kapul na rat, olgeta i kam bung na kisim ANTAP GUTNEM MANGALIM SAKSAK kunai i kam long bikpela haus bilong liklik pisin. Long apinun nau, liklik pisin BAINAT HANWAS MIKSIM SUKRUIM i tok bikmaus i spik: ‘Mi liklik pisin i no gat nem bilong mi. Tasol yupela ol bikpela ol bikpela kumul na muruk o ol arapela pisin na kapul, yupela i wan- BELHAT KANDERE NGONG TAMBARANMAN tok bilong mi. Tasol yupela i no save long mi, long wanem, bikos papa i putim DAIMAN KISIM ONARIM WASMAMA mi long kunai. Na olsem wanem yupela i no save long mi? Em i tok olsem na tilim kaikai. Ol pisin bilong kunai i kisim save pinis, tasol ol kumul bilong bus na ol kapul ol i no save long dispela tok bokis, na mining bilong em i no klia long ol. Ol i pilim tasol liklik pisin i bin wokim bikpela haus hia na em i givim dispela tok. Ol i pilim olsem na kisim kaikai, na kaikai i stap. Tasol liklik pisin i tingting yet na mekim dispela tok long kilim bikpela muruk. Orait, liklik pisin i liptimapim spia bilong em na kilim dispela bikpela muruk. Nau ol i kirap nogut na larim kaikai i stap na ranawe larim olgeta samting bilong ol, ol i karim i kam wantaim na ranawe. Olsem na nau olgeta kumul na muruk o kapul i no stap long kunai. Nogat! Long wanem, ol i pret nogut tru na i go pinis

Ansa bilong Wod Pilai isu 2176 P18 Wantok Jun 2 - 8, 2016 abc

Melanesia i sore long Vanuatu i no ats festival i go gut inap hostim 2024 Pasifik Ats Festival

Sam Seke i raitim

OL arapela kantri long Melanesia i laikim Vanuatu i hostim 2024 Festival of Pasific Ats, tasol ol i no inap makim en. Dairekta bilong Kalsa Di- Ol densa bilong Solomon Ailans long Guam FOPA. visen long Solomon Ailan, Sam Seke i raitim long Solomon Ailan grup i kamap long Dennis Marita i tok dispela Guam, ol i bin bungim sampela hevi long sait em long wanem, Vanuatu OLGETA lain i stap nau long Pasifik Ats Festival bilong ranem festival, na moa yet long bi- em i no stap long Festival ov Ol asples pipelbilong Taiwan i danis long Pasifik Ats Festival long Hagatna long Guam i amamas tru long long program. Pasifik Ats long Guam, na long Guam. lukim ol perfomens we i gohet long festival. Tasol Mista Marita i tok dispela em i em i no putim wanpela bid. wanbel long Fiji i hostim. Long wankain taim, Mista Dennis Marita em hetmanbilong Solomon nomol samting i save kamap long ranim ol Vanuatu tasol i kantri long Solomon Ailan i bin hos- Marita i tok nambawan Ailans seksen long Guam i tokolgeta samting i kain iven olsem. Melanesian sab-rejon we i tim Pasifik Ats Festival long samting we i gat bikpela in- gohet gut tru nau bihain long sampela hevi i Em i tok nau, olgeta patisipen long festival i no bin hostim yet na Mista 2012, Guam i hostim makim tres tumas long en long Fes- kamap taim ol i bin kamap pastaim long Guam. amamas long ol program na ol arapela samting Marita i tok, long dispela Micronesia na long dispela tival ov Pasifik Ats long MIsta Marita i tok long tripela de bihain i sut long kalsa na at i kamap nau long festival. nau, ol Melanesian kantri i yia, bai Hawaii i makim ol Guam nau em ol performing laik long em i hostim festival. Polinesia long hostim 2020 ats olsem danis na singsing. Sivil sosaiti i mas go het long helpim Wes Em i tok Fiji tasol i kantri festival, na Fiji bai makim Namel long ol em i ol pen- long Melanesia i putim bid Melanesia gen long 2024. paip musik na danis, na Papua: Dokta Kabutaulaka long hostim 2024 Festival ov Sapos Vanuatu i laik hos- singsing bilong yangpela Caroline Tiriman i raitim long taim Indonesia i bin kisim nating Wes Pasifik Ats, na olgeta long tim bai em i mas wet i go meri bilong Solomon Ailans, Papua long 1960's. Melanesian sub-rijon we i inap long taim bilong Rosie Delmah na ol arapela OLsivil sosaiti lain long Pasifik rijon i mas go Indonesia i save tok olsem ol i bin kisim karamapim tu Australia, i Melanesia gen long 2038. kain pefomens olsem. het na toktok strong na sapotim ol wok WestPapua aninit long wanpela vo bilong egensim ol Humen Rait abius em Indonesia fro sois, tasol ol Wes Papua pipel i save tok UPNG Forum i tok gavman na UPNG i save mekim long ol pipel bilong Wes dispela toktok i no tru long wanem, Indone- edministresen i brukim lo Papua. sia i bin giaman na kisim vot tasol bi- Dispela em askim bilong Dokta Taracisius long1,000 pipel na i no olgeta. Sam Seke i raitim bai ol i rausim 5,000 sumatin i go aut long Tara Kabutaulaka, Asosiet Profesa r long Yu- Stat long dispela taim i kam inap nau, ol strit na i no givim tiket bilong ol long go long nivesitibilong Hawaii Senta bilong Pasifik Wes Papua pipel i wok long pait long lukau- STUDEN Forum bilong UPNG i tok Haia ples bilong ol - sapos ol i laik go. Ailan Stadis long Honolulu bihainim ol tim ol yet, tasol nau dispela pait bilong ol i Edukesen Minista na Yuniversiti Edministre- Em i tok ol sumatin tu i givim 48 aua long bikpela sapot planti pipel long wol i mekim wok long kisim bikpela sapot long planti sen in rong aninit long lo long pinisim se- gavman na yuniversiti edministresen long long givim long ol pipel bilong West Papua pipel long wol long wanem, stori bilong ol mesta na givim ol sumatin 48 aua long ol i givim tiket na travel alauwens bilong ol. long kisim fridom. nau i wok long kamap long sosel midia. lusim yuniversiti. Kipalan i tok ol sumatin i sanap strong long Toktok bilong Dokta Kabutaulaka i kamap Dispela i mekim Indonesia i wari na em i UPNG Forum Siaman, Christopher Kipalan dimand bilong ol long Praim Minista O'Neill i tripela wik bihain long miting bilongINtane- tok Wes Papua emi hap bilong Indonesia na i tok aninit long lo, ol otoriti i mas givim 7- lusim wok taim korapsen investigesen i gohet. senel Palamenterienbilong Wes Papua ol i nogat wanpela samting bai senis. pela de tok save pastaim long ol i givim 48 Em i tok ol asosiesen bilong ol na tu, bi- bin holim long London. Nau Dokta Kabutaulaka i tok em i save aua eviiksen oda. long ol dokta na sampela moa NGO i sapo- Planti ripot i save tok olsem moa long olsem em i bikpela wok, tasol ol sivil sosaiti Mista Kipalan i tok ol i rong pinis na hau tim ol diman bilong ol sumatin. 500,000 pipel bilong Wes Papua i dai pinis grup i mas go het na sapotim yet ol pipel bi- long hanbilong ol polis na militeri,stat yet long Wes Papua. Ol PNG U-20 meri i lus Ol Japan Anda-20 meri i skoaim 6 nil long hap taim na em i 10-nil long ful taim. 10-0 egensim Japan NBC Spots ripota, Paul Taumik Junia i bin Nesenel Kot i stopim UPNG long soka lukluk tu long dispela gem long Sir John Guise long rausim ol studen Stedium long Pot Mosbi long Sande na em i tok em i wanpela "wake-up call" long PNG. Sam Seke i raitim Caroline Tiriman i raitim egensim Praim Minista, tok long ol rot bilong bringim PNG bai pilaim USA gen long Mande long Peter O'Neill, bihainim ol dispela isu i go long ol wan dispela tri-nesen seris. PASTAIM long ol i hostim 2016 FIFA Anda-20 PAPUA New Guinea Nesenel wari bilong korapsen na ol i wan provins bilong ol. Ol 8 pela kantri long Oseania we i stap in- Women's Wol Kap long Novemba, ol PNG Kot i bin stopim Yunivesiti laikim em long lusim wok bi- Martin Bomuna em i Pres- sait long 2016 OFC Nesens Kap bai i stat pilai Anda-20 tim i lus 10-nil long Japan long Sande. bilong PNG long rausim long en. iden bilong Nu Ailan Studen tu long Pot Mosbi dispela wiken. klostu 5000 sumatin long tu- Long Mande moning, ol Asosiesen i tok ol sumatin i pela kempas bilong en long Presiden bilong ol Provinsal amamas long dispela kot di- Bogenvil bai holim referendum Waigani na Taurama. Studen Asosiesen i bin tok- sisen. Yunivesiti Kaunsil i bin long 15 Jun 2019 tokim ol sumatin olsem bai Sam Seke i raitim namel long 2020. ol i mas lusim yunivesiti long Presiden Momis i bin tokaut olsem ABG i Trinde las wik, tasol Studen OL pipel bilong Atonomas Rijon bilong Bo- nidim mani we ol i tok long en aninit long Pis Representetiv Kaunsil i bin genvil bai holim referendum o vot long Agrimen long karim aut dispela referendum. bringim dispela wari bilong namba 15 Jun 2019, sapos ol bai lusim Wanpela man husat i bin wok long bi- ol i go long kot na Nesenel Papua Niugini o nogat. hainim ol wok bilong referendum na ol Kot i bin makim olsem ol Miting bilong PNG nesenel gavman na awenes wok long en em i niusman bilong sumatin i mas stap bek long ABG we Praim Minista Peter O'Neill na Pres- New Dawn FM, Tom Kathoa. yunivesiti inap long dispela iden John Momis i go pas long en, i bin Tom i tok taim ol i makim wanpela de, em wik Trinde. makim. i givim konfidens long ol pipel bilong Bo- Ol sumatin long UPNG na Aninit long Bogenvil Pis Agrimen, ol i mas genvil olsem dispela referendum bai kamap ol narapela yunivesiti tu holim dispela referendum vot pastaim long trutru. long kantri i wok long protes Ol UPNG sumatin long kot haus long harim i wet disisen. bisnis Jun 2 - 8, 2016 Wantok P21 Kumul redi long Oil Search laik stretim toktok wantaim ICCC wokbung wantaim Oil INDIPENDEN Konsiuma na bisnis dil bai lukim Oil kantri,”Mista Ain i tok. Kompetisen Komisin (ICCC) i Search i abrusim lo bilong Oil Search i tok ol i laik laikim Oil Search na InterOil kamapim kompetisen. stretim toktok wantaim long luksave long lo bilong “ICCC i laik tok save long ICCC na larim dispela Search na Total SA kamapim kompetisen insait tupela gutpela kampani bi- bikpela bisnis trenseksen i long kantri. long PNG, InterOil na Oil bihainim lo bilong kantri na KUMUL Petrolium Holdings Komisina na Sif Eksekyutiv Search, olsem dispela tekova i kamap gut. Limited (KPHL) i amamas Wapu Sonk Opisa (CEO) bilong Paulius bilong InterOil bai no inap Wanpela mausman bilong long wokbung wantaim Oil Wain i tok dispela tekova kamapim kompetisen long Oil Search i tok ol i laik tok- Search na Total SA long ki- bilong InterOil we Oil Search petrolium sekta long PNG. tok gut wantaim ICCC na rapim nupela Papua LNG i tingting long kamapim i no “ICCC i laik tok save long stretim ol arapela samting Projek. bihainim ol lo bilong Oil Search long lukluk gut long larim dispela trensek- Menesing Dairekta bilong kamapim kompetisen long long ol lo bilong kamapim sen i kamap gut. KPHL, Wapu Sonk, i tok kantri. kompetisen. ICCC ekt i “Mipela i lukim dispela KPHL i redi tasol long wok- Oil Search i laik baim 100 laikim planti kompetisen i pinis. Oil Search i plen long bung wantaim tupela kam- pesen sea bilong InterOil mas kamap long olgeta toktok wantaim ol ICCC,”em pani long kirapim dispela long K7 bilien. Tasol dispela sekta bilong ikonomi bilong i tok. namba tu LNG Projek bilong kantri. Mitsa Sonk i mekim dis- KPHL i sainim tras did pela toktok long namba wan anual jeneral miting (AGM) KUMUL Petrolium Holdings bilong KPHL long Pot Mosbi Limited (KPHL) i sainim pinis las wik. wanpela agrimen ol i kolim Dispela AGM miting i bin Tras Did. lukim KPHL i autim ol oditet KPHL i sainim dispela fainensal stetmen bilong agrimen wantaim gavman em, na tu i lukim ol bod long larim KPHL i kamap memba na senia menesmen olsem wanpela kampani bi- tim i autim gutpela toktok long em yet. long gro bilong KPHL. PNG LNG Projek, we mipela “Gavman i makim KPHL Aninit long lo bilong Mista Sonk i tok tripela yia i namba tri meja seaholda long patna wantaim Total kamapim KPHL, Praim Min- tasol i go taim gavman i ki- na ol i namba tu meja sea- SA na Oil Searach. Miepal i ista bilong PNG bai kamap rapim Kumul Petrolium na holda. amamas olsem OiL Search i olsem Trasti Seaholda bi- Larry Andagali nau opresen bilong dispela “Dispela plen bilong Oil laik baim InterOil. long kampani. kampani i ran gut tru stret. Search long baim InterOil “Dispela bai helpim mipela Em bai makim ol pipel bi- pela Tras Did, KPHL bai bihain taim bilong KPHL em i “Oil Search em i wanpela em i gutpela plen. Mipela i long hariapim Papua LNG long PNG na kamap trasti kamap wanpela kampani bi- stap gut tru. PNG LNG Projek patna bilong mipela long amamas long lukim dispela. Projek,”Mista Sonk i tok. seaholda. Ol seaholda bi- long em yet. Em bai kamap i kamap gut na mipela i gat long KPHL em i manmeri bi- olsem wanpela NOC bilong 16.57 pesen seaholding. long dispela kantri. PNG,”Mista Andagali i tok. “Namba tri tren bilong Propeti sekyuriti ken kirapim liklik bisnis Deputi Siaman bilong Menesing Dairekta bilong LNG tu bai kamap na dispela KPHL, Larry Andagali, i tok KPHL, Wapu Sonk, i tok dis- bai strongim kampani. i gat BENK Saut Pasifik (BSP) Sif bihain long dispela Tras Did pela agrimen bai larim KPHL i gutpela samting i kamap na Eksekyutiv Opisa, Robin i sain, KPHL bai kamap operet long em yet, wankain mipela i amamas long ranim Fleming, i glasim olsem olsem wanpela Nesenel Oil olsem ol arapela kampani i dispela kampani olsem wan- namba bilong liklik bisnis bai Kampani (NOC) bilong PNG. operet. pela NOC bilong yumi,” gro. “Taim mipela i pinisim dis- “Mipela i bilip strong olsem Mista Sonk i tok. Mista Fleming i autim dis- pela toktok bihain long gav- Liklik bisnis i ken rausim tarangu pasin man i kamapim wanpela nupela lo ol i kolim Pesenel PRAIM Minista Peter sada bilong 79 kantri i kam Mista O’Neill i tokim ol lida. Propeti Sekyuriti Ekt. O’Neill i tok ol gavman long bung wantaim arapela ol Em i askim sapos ol ara- Dispela nupela lo bai Afrika-Keribien na Pasifik bikpela manmeri bilong ara- pela kantri insait long ACP tu lukim ol manmeri bai rejis- (ACP) kantri i ken rausim pela kantri na intanesenel i ken helpim ol manmeri bi- taim ol pesenel propeti o ol poveti o tarangu pasin ogenisesen. long ol long kirapim ol liklik samting bilong ol yet long sapos ol i putim moa mani i Mista O’Neill i bin kamap bisnis na statim SME. websait na ol i ken yusim go insait long kirapim ol lik- presiden na siaman bilong “Mi laik askim ol arapela dispela olsem sekyuriti long lik bisnis long wan wan dispela namba 8 samit long kantri tu long strongim kisim mani long statim ol lik- kantri bilong ol. Pot Mosbi. pasin bilong kirapim liklik lik bisnis. Mista O’Neill i tok pasin “SME em i wanpela samt- bisnis. SME o liklik bisnis i Tresera Patrick Pruaitch i bilong kirapim ol liklik bisnis ing we gavman bilong PNG i ken helpim ol manmeri long lonsim dispela nupela lo o SME em i wanpela rot we wok long kirapim long daunim poveti na stretim long Januari dispela yia. gavman long PNG i lukim helpim ol manmeri i gat gut- sindaun bilng ol,” Mista “BSP i harim dispela long olsem em i ken daunim level pela sindaun long ples,” O’Neill i tok. May 9 na mipela i luksave bilong poveti na kirapim olsem dispela rejistri em i ikonomi na kantri wantaim. wok gut. Dispela i mekim Robin Fleming Mista O’Neill, husat i bin mipela i luksave long ol sam- long onlain na intanet. Re- askim dinau mani long ara- kamap siaman bilong pela wok mipela i laik jistresin bilong ol pesenel pela ol bikpela benk long namba 8 bung bilong ol lida mekim stretim gen ol sekyu- samting we wanpela man o PNG na ausait long kantri. bilong ACP kantri, i bin riti samting bilong ol man- meri i laik yusim olsem Hayden Everett, husat i mekim dispela toktok long meri husat i laik kisim dinau sekyuriti i ken kamap hariap senia kantri speselis bilong Tunde dispela wik taim em i mani long benk,”Mista tru,”Mista Fleming i tok. ADB, i tok dispela nupela sis- toktok long dispela bikpela Fleming i tok. Asian Divelopmen Benk tem bilong rejistaim ol pe- bung. Wantaim dispela nupela (ADB) i tok dispela rejistri senel propeti bai helpim Dispela bung i bin kamap rejistri, rejistresin em i ken em i wanpela gutpela samt- planti manmeri long PNG na long Pot Mosbi na i bin kamap hariap tru long web- ing long kantri na em i ken Pasifik long gat sans long lukim ol hed ov stet, praim sait yet. helpim planti manmeri na kisim dinau mani na statim minista, deputi praim min- “Olgeta samting em i stap planti ol liklik bisnis long liklik bisnis. ista, foren minista na ambe- Praim Minista Peter O’Neill P22 Wantok Jun 2 - 8, 2016 ruralindastri 450,000 PNG bisnis bai kamap insait long 15 yia Minista bilong Tred na Komes na Indastri, namba bilong ol pipel i stap yet long olsem Richard Maru i tok olsem insait long 15 yia ol tarangu i no gat mani, maski PNG i gat ol taim, Papua Niugini bai gat 450,000 bisnis risos bilong mekim mani, 80 pesen bilong ol bilong em yet. pipel i no gat benk akaun, na i no gat planti Mista Maru i bin mekim dispela toktok sans long wok mani. long taim bilong autim Gumine distrik K2.6 Em i tok gavman i no inap long givim yumi milien mekpas bilong groim ikonomi bilong olgeta samting yumi mas gat long stap laip. distrik, long singaut bilong Memba bilong Em i givim namba wan tingting long helpim Gumine na Edukesen Minista, Nick Kuman edukesen na helt nating. Strongim ol liklik long las mun. bisnis em i we bilong ol pipel long painim ol Bikpela tingting bilong dispela mekpas bi- samting ol i nidim long laip. long groim ikonomi, em long strongim bisnis “Long dispela as yumi mas kamapim kes long distrik we bihain bai kamapim wanpela mani insait long ol komyuniti bilong yumi na fomol Smol Bisnis Enteprais (SME) sekta. long ol ples. Ol papa na mama i mas gat wei Wanpela kain projek olsem we ol i paini- bilong painim ol samting ol pikinini i nidim.” maut pinis olsem ol fam bilong planim na Minista i tok. Minista bilong Tred, Komes na Indastri, Richard Maru i bin stap long Gumine distrik bihainim salim ol raun anian long distrik. Em i givim salens long moa long 2000 singaut bilong Memba bilong Gumine, Nick Kuman. Mista Maru i tok PNG i gat wait pepa pinis pipel bilong Gumine long statim ol liklik bis- long bihainim, na O’Neill Gavman i bin kisim nis wantaim bikpela driman long kamap o tupela yia long kamapim SME Polisi wan- bisnis man na meri long bihain. K26 milien Madang taim wanpela bikpela risets long olgeta SME “Yumi mas bihainim Rita Kare bilong taun maket i redi long opim insait long kantri. Goroka long Isten Hailans. Em i save kukim Em i tok, gavman nau i wok long helpim ol kaikai na salim long maket arere long rot ol SME bikos long 40 yia bihain long indipen- tasol i go na nau em i gat bikpela restoren dens, ol Papua Niugini pipel yet i papa long wantaim helpim bilong ol fainensel lon o 10 pesen bisnis tasol long kantri, na bikpela dinau long benk,” Minista Maru i tok. Mekpas bilong groim ikonomi bilong Gumine GUMINE Distrik Divelopmen Atoriti i givim tok orait long givim aut K2.6 milien ikonomik divelopmen mek- pas bilong kirapim tingting bilong ol pipel bilong Gumine distrik long wokim bisnis. Ol mama lainim kaikai arere long rot long Rotary Pak klostu long Madang Risot bikos nupela Minista bilong Tred, taun maket i no op yet. Poto: James G. Kila Komes na Indastri, Richard James G. Kila i raitim kaikai na tu ol ausait maket Praim Minista, Peter O’Neill Maru i bin lonsim dispela i no gat gutpela helt standet. i bin tok orait long go opim mekpas bilong kirapim tingt- WOK i pinis nau long bikpela Sir Peter Barter i tok dis- nupela maket, tasol dispela ing bilong bisnis, long distrik Madang taun maket Projek pela nupela Madang taun toktok kros pait namel long we Minista bilong Tred, em gavman bilong Japan i maket em JICA i sapotim ol lain long Madang i pasim Komes na Indastri, Richard givim mani mak olsem K26 wantaim Nesenel Fiseris rot bilong em. Maru i bin tok aut long en milien long wokim, tasol em Atoriti (NFA), na ol lain long Ol komyuniti lida long long Gumine distrik, Simbu i no op yet na ol maket man- JICA na NFA menesing Madang long sait long As- provins long las mun. Minista Maru i givim Mekpas sek i go long Gumine DDA. Dispela mani bai stap in- meri i kisim taim tru. dairekta, John Kasu i no ama- trolabe Be tu i no amamas rurel ples long go insait long bikos ol pipel i no save long Ol pipel i bungim hevi nau mas long kain pasin ol lain bikos ol mama long eria bi- sait long Mi Benk, we i wan- pela hap bilong Nesenel fomol sekta olsem ranim ol we bilong baim bek dinau. bikos long tok pait i stap long Madang i mekim we i long ol em planti i save bisnis bilong ol yet. Yu mas “Sapos yu no bekim namel long Madang provin- lukim kain bikpela projek i no bringim fres gaden kaikai na Divelopmen Benk, we ol pipel olsem ol mama inap save long we bilong sevim dinau, yu bai kisim moa sal gavman na Madang taun op long sevim ol pipel. kumu long so salim na sevim mani na holim sevings dinau long groim bisnis eben lokal level gavman Em i tok kain pasin Madang ol pipel long Madang taun. long opim akaun na kisim ol liklik dinau mani long statim akaun, kisim ol dinau long biong yu. Yu no ken larim ol (MULLG) long husat bai go provinsal gavman na MULLG Olsem na taim bikpela taun benk, kamapim ol bisnis politik i pasim rot bilong yu pas long menesim ol lukau- i mekim long kros pait i go maket i no op, em i givim ol liklik bisnis long distrik. Maikro ikonomik mekpas plen na wokim bisnis long wokim bisnis. Bihainim lo tim ran bilong dispela nu- kam long husat bai bosim na hatpela taim tru long ol wanem hap yu stap,” Min- bilong Mi Benk na baim bek pela taun maket. lukautim maket i no gutpela bikos ol lusim ples longwe em i bilong kirapim tingting bilong ol pipel long strongim ista Maru i tok. ol dinau bilong yu long kisim Pastaim rijinol memba bi- tru long tingting bilong JICA long go maket long taun na Bihain long toktok bilong moa bikpela dinau long long Madang na bikpela na gavman bilong Japan. nidim wara na tu long go Smol o Liklik na Namel Sais Entaprais (SME) bisnis long em, Minista Maru i givim 45 mekim bisnis i go bikpela. turis bisnis promota, Sir Long las yia taim wok i bin kisim win long toilet na ol pasbuk bilong MiBenk i go Em i wanpela bik-pela salens Peter Barter las wik i autim stat long wokim nupela samting olsem. distrik. Minista Maru i bin tokaut long 45 wod kaunsila na em long ol bisnis divelopmen belhevi bilong em bikos ol maket, ol woklain i tok Wanpela komyuniti lida i toktok moa long ol i mas opisa long ol distrik long go rurel pipel husat i go long maket bai pinis long taim bilong ples Lalok long Astro- long dispela ikonomik mek- pas aninit long bikpela save long kisim dinau long aut na givim skul long ol maket long Madang taun i stret na bai op long mun labe Be LLG i tok pasin wokim ol maikro ikonomik pipel long we bilong baim wok long painim hat tru Mas 2016. Tasol em i abur- Madang provinsal gavman mama bilong ren we samt- ing olsem 2,000 pipel i bung wok bilong ol i go bikpela na bek ol dinau long bek na long go toilet, kisim wara sim taim pinis. na MULLG i wokim nau em ol i mas bekim. long mekim bisnis i go long wasim ol kumu na Sir Peter i tokaut olsem bikpela sem pasin tru. wantaim 44 wod kaunsila na tripela lokal level gavman Em i tokim ol pipel long ol i bikpela long distrik,” no ken lukim dispela K2.6 mi- em i tok. Nupela Madang taun maket wok em pinis tasol em no op yet. presiden long Boromil ples. Mista Maru i tok em i lien olsem mani bilong politik Memba bilong Gumine na tingting bilong gavman bi- we ol i ken kisim long dinau Edukesen Minista, Nick long Peter O’Neill long na givim nating, nating. Kuman i bin go pas long dis- strongim ol rurel komyuniti Em i tok, taim em i bin pela bung, na Memba bi- long kamapim strong stap olsem menesing long Karamui-Nomane ikonomi wantaim ol liklik na dairekta bilong Nesenel Di- Mogerima Wii na Simbu namel sais bisnis long ples. velopmen Benk em i save Gavama Noah Kool wantaim “Mipela bai sapotim ol in- lukim ol kain samting we ol ol narapela deliget bilong fomol sekta, ol pipel long politisen i save kamapim provins na distrik sapot tasol em i save pundaun sekta i bin stap tu. nrlnaspotnius Jun 2 - 8, 2016 Wantok P23 Maroons i win long asples bilong ol Blues NAMBA wan Stet ov Orijin resis bilong bringim skoa bilong ol i kam antap, 4-2, 2016 namel long Blues na Maroons we Ma- bikos kik bilong ol i no go insait. roons iwin, 6-4, long Olimpik Stediam long Klostu long pinis bilong namba wan hap . bilong resis, pilaia bilong ol Maroons, Dane Ol Maroons sapota long PNG i amamas, Gagai, i putim wanpela trai long sait lain. Kik tasol i gat tupela moa resis i stap long bilong ol i no go insait, tasol ol i stap pas gen makim wanem tim bai kamap wina. wantaim tupela poin, 6-4. Kwinslan i kisim tupela poin pas taim i gat Banis bilong tupela tim wantaim i strong wanpela asua i bin kamap na ol i givim long namba tu hap bilong resis na ol Ma- penelti egensim ol Nu Saut Wels. roons i win wantaim tupela poin. Ol Blues i kisim strong long asples bilong Gem namba tu bilong Stet ov Orijin bai ol na i bin bekim tupela poin wantaim wan- kamap long asples bilong ol Maroons long pela trai we pilaia bilong ol, Boyd Cordner, i long tripela wik i kam, Jun 22, long bin putim long 25 minit bilong resis. Blues i Lang Park.

Ol i ken skruim Olimpik resis bikos long Zika Vairus

Madrid i winim Sempions Lig fainel

Ples we Rio Olimpik bai kamap. Ol stori na poto i kam long ABC WANPELA open pas we 150 intenesenel kamap long ol ples we ol i no gat dispela dokta, saintis na risetsa i bin sainim i tok sik yet.” olsem Olimpik Gems ba i kamap long Rio de Zika i ken bagarapim ol bebi i bon long Janeiro em ol bai skruim bikos long wanpela en. Ol bebi i ken bon wantaim liklik het na sik ol i kolim 'Zika Vairus' long hap bilong kru. gem bai kamap. Klostu long 1, 300 bebi i bon long Brazil Leta i tok egensim olsem namba tu siti wantaim dispela sik taim Zika i go bikpela long Brazil we Zika i bin kamap em i no gut- long las yia. pela hap bilong ranim gem. Wol Helt Ogenasisesen (WHO) na top US Dispela pas em ol save man bilong sains pablik helt opisal i toktok long ol lan husat long Yunaitet Stet, Briten, Australia, bai go long Brazil long lukautim ol yet gut Real i amamas wantaim Sempions Lig tropi. , Norway, Philipines, Japan, Brazil, egensim ol moskito. Ol mama i gat bel i no REAL Madrid i daunim Atletico Madrid, 5- olsem mipela i bin laikim long en. Mipela i Saut Afrika na planti moa kantri i bin ken go long ol hap we Zika i stap long en 3, na i winim Sempions Lig fainel long Eu- strongim mipela yet inap long pinis bilong sainim, i tok olsem Zika Vairus i save olsem Rio de Janeiro. ropa Lig. resis na nau mipela i apim tropi,” fowad bi- bagarapim helt bilong ol man we sains i no “Olimpik na Paralimpik ol i makim long Dispela em i namba 11 Sempion Lig taitel long real Madrid, Gareth Bale, i tok. bin luksave bipo, na dispela em i bikpela kamap long Ogas 5 inap Septemba 18 bai bilong Real Madrid, bihain long wanpela “Ol penelti egensim Atletico em i sans bi- wari tru long helt bilong ol pipel insait long kamap long winta taim bilong Brazil taim strongpela resis i kamap long Sande moning long mipela na mipela i kisim skoa long ol- olgeta hap bilong wol. namba bilong strongpela moskito bai go we tupela tim wantaim i lukluk long winim geta penelti bikos tim bilong mipela em i “Long taim bilong gem, moa long 500, 000 daun,” WHO i tok. dispela gem. ekspiriens long kisim skoa long ol penelti,” manmeri long olgeta hap long kantri bai Open pas we ol dokta na risetsa long ol Dispela em i namba tri lus bilong Atletico Cristiano Ronaldo i tok. kam na ol dispela pipel bai bungim taim top yunivesiti long wol i sainim i soim wari long European Kap fainel we Real Madrid i “Dispela em i pinis bilong sisen we ol pipel nogut em i no gutpela pasin,” pas i tok. bilong ol olsem ol opisal i no lukautim ol daunim em long 2014 fainel resis. i no fit long daunim mipela. Nau mipela i ken “Em i no gutpela we dispela sik i ken pablik egensim birua we Zika i gat. “Olgeta boi bilong mipela i bin pilai gut malolo nau.” P24 Wantok Jun 2 - 8, 2016 ramunico

Kostal Mama Grup long Ramu Projek soim gutpela piksa

OL MAMA Grup insait long Kostal Paiplain ol mama sanap strong long wok bisnis. eria bilong Ramu NiCo Projek i soim gut- Em tok ol i wok nau long statim piggery, pela piksa long sait long wokbung, gutpela kakaruk na samap bisnis long strongim na menesmen na lukim PMV bisnis ol i ranim sapotim PMV bisnis bilong ol. i gro gut na kamapim winmani . Mista Wawah tok kampani na MRA mas Dispela PMV bisnis i kamap aninit long tok amamas long Kostal Paiplain Mama grup Wimen in Maining (WIM) smol grent skim na sapotim ol moa yet long wokim bisnis bi- em Mineral Resource Autoriti (MRA) i givim long ol gro go bikpela. mani helpim wantaim sapot blong Ramu Em i tok Ramu NiCo kampani Komunit NiCo long helpim na strongim ol mama grup Afeas - Egrikalsa tim bai sanap strong long insait long Ramu projek area. strongim na sapotim wok bilong ol mama Ramu NiCo Egrikalsa Supavaisa Allan grup insait long Kostal Paiplain inap ol winim Wawah tok olsem Kostal pipeline mama ol plen na gol bilong ol. grup i wok gut stret na lukautim PMV kar bi- Mista Wawah tok tenku tu long ol papa na long ol na wokim gut mani na wok long yangpela man long Kostal Paiplain eria long helpim ol manmeri insait long Kostal sapotim na strongim wok bilong ol mama Paiplain eria. grup i kam inap nau. Mista Wawah tok wanpela bilong ol sapot ol givim long komyuniti long profit bilong PMV bisnis em K500 helpim i go long ol mama grup long Erima Etpos divelopmen. Ol ekseketiv bilong ol mama “Ol lukim nid bilong kisim gutpela helt grup i kisim ki bilong PMV trak sevis na givim K500 long wokim kamap et- namba wan taim tru long MRA. post long Erima long Marika sab-zon,” “ Ol givim tu masin bilong samap i go long Alemo sios insait long Marika sub-zone, na halpim long trening bilong piggery prodak- sen na fainensal menesmen long Soroi aria Jeneral menesa bilong Wass wantaim helpim bilong Ramu NiCo Agrikalsa Matau, Danny Gabong i salensim tim,” Mista Wawah tok. ol mama grup long wok bisnis. Em tok planti samting ol wokim kam tru long mani ol kisim long PMV bisinis bilong ol wanpela moa em ol helpim long karimaut kakaruk prodaksen trening na opim ol benk seving akaun bilong 36 meri ol stap long trening long Erima ples. Mista Wawah tok planti long ol gutpela wok Kostal mama grup wokim long helpim na sapotim ol meri insait long eria bilong ol tru long PMV bisnis bilong ol. “Nau yet ol i gat mak mani olsem K53, 200 insait long akaun bilong ol long People’s Micro Bank sevings i kam long mani ol kisim long PMV bisnis bilong ol,” “Antap long dispela las miting bilong ol long mun Me ol pasim tok long yusim K6, 000 long sevings bilong ol long sapotim ol mama wok insait long komyuniti. Mista Wawah tok dispela K6, 000 em ol wok long yusim long sapotim helt, eduke- sen, yut, ol meri, bisnis, na ol arapla wok in- sait long komyuniti long strongim na mekim

Tripela trak we MRA i givim long Ramu NiCo mama grup.

135 KM Slurry Pipeline BSK Refinery

KBK Mining spotnius Jun 2 - 8, 2016 Wantok P25 Kaputin, Monagi Lerkin i bin go na Richard i setim long nupela nesenel rekot

TOP junia man etlit bilong “Long sait bilong mipela, bilong mipela long kisim Papua Niugini, Ephraim 400 mita hedel em i stron- Ephraim i go long wantaim Lerkin, i bin go long Canber- pela resis na mipela i kamap long Canberra bikos i gat rra, Australia long resis long wantaim sampela gutpela bikpela 400 mita hedel resis kwalifai pefomens bilong rekot long ol gem, tasol bai kamap long Sarere,” IAAF Wol Junia Sempionsip mipela i givim sans long Green i tok. bai kamap long Poland long Ephraim long givim olgeta Australia Olimpik i lukluk Julai 19 inap 24. sans bilong em long dispela long Leigh Benneth long ran. Lerkin em i gret 12 yia,” Gren i tok. Na tu, ol i lukluk long sumatin long Utu Sekenderi Lerkin i trening long ol- Gatkuath Chol, husat i save skul long Nu Ailan Provins i geta las krismas holide bi- stap aninit long Sudanese bin mekim gut long 400 mita long resis long dispela sisen etlit long Brisbane. hedel resis inap taim em i na em i klokim gutpela taim, Mowen Boino bai resis stat resis aninit long Etletik 54.03 seken long long dispela bung. Dispela Rellie Kaputin i soim prais em i bin winim long olgeta resis long Florida, Amerika. PNG long 2014 Nesenel long Febueri long Saut Aus- bai gutpela resis bilong OLGETA tripela etlit bilong PNG, Rellie Ka- we em i bin skruim wantaim 5 sentimita. Sempionsip long Kokopo. tralia Sempionsip we Ne- Lerkin na em bai resis gen putin, Adrine Monagi, na Peniel Richard, i Mong Tavol i setim wankain rekot olsem Lerkin i winim SP Sport senel Geming Kontrol Bod i long Townsville long wik i bin resis long ol wan wan resis bilong ol i Richard i setim long tripol jamp. Awod long dispela yia aninit putim mani long dispela kam, bipo long go long Lae kamapim nupela PNG Nesnel Rekot long Tim poro bilong Richard, Theo Piniau, i long Nesenel Pefomens program. long resis long PNG Nesenel NCAA Divisen Tu Nesenel Sempionsip long setim namba wan lep long 4*400 mita Awodlong Simberi Ailan Nau, Etletik Australia i Sempionsip. Bradenton Florida long las wiken. long rilei fainel na putim tim bilong em taim em i skul long utu Sek- salim pas i kam long em Nazmie Lee Marai i kamap Kaputin i putim namba tu rekot long tripol long strongpela posisen bihain long enderi. wantaim Nazmie Lee long wantaim sampela gutpela jamp wantaim 12.82 mita we em i bun abrusim namba wan wina. “Bikos long em i gat skul joinim ol long Osenia Rilei kala long ol lokel resis insait pastaim rekot bilong em yet, 12.78 mita. West Texas A&M tim bilong em i pinisim wok i stap na tu, ol i kisim tim long Townsville long dis- long Pot Mosbi long dispela Bipo long em i setim rekot long tripol namba tri wantaim 3 minit na 7.56 seken. planti taim liklik long stretim pela wiken we ol Australia i yia, we em i klokim namba jamp, Kaputin i setim nupela rekot long long Namba wan pefomens bilong Kaputin ol pepa bilong em long go traim long kwalifai ol man wan taim em 21.8 seken jamp wantaim 6.10 mita. aninit long tripela jamp i winim 14 poin bi- long narapela kantri i mekim 4*100 mita rilei tim long go long 200 mita resis. Monagi i brukim 25 krismas nesenel rekot long 36 poin na i pinisim namba foa ples na ol i no givim sans long go long Olimpik Gems. Em bai i gat sans long resis long heptahlon. Na long las de bilong resis, long olgeta resis na em i namba wan poin resis long ol narapela kantri Long kala bilong Australia wantaim Pasifik Sprint king, Richard i setim nupela mak long 15.35 mita we tim bilong em i winim. we em i bin winim awod long kamap luksave, ol i ken Banuve Tabacaucoro long long las yia. Na em i no go ran egensim ol intanesenel Townsville. insait long seleksen bilong tim na wanpela tim husat i Pasifik Sprint king long Fiji Monagi i kamapim Pasifik Gems tu,” Presiden go insait long Pasifik Ailan i save klokim ol taim we bilong Etletik PNG, Tony etlit bai bungim dispela klostu long Marai i klokim. nupela Heptathlon Rekot Green, i tok. mak. Banuve i bin klokim 10.34 Long 2015 Nesenel Sem- “Na long dispela, wantaim seken long 100 mita resis na pionsip, Lerkin i pinism Etletik Australia i putim 20.97 long 200 mita resis namba tu long 400 mita mani long go long tasol dispela em i klostu hedel resis. Townsville em i bikpela sans long taim bilong Marai. Ol 24 tim bai resis long 2016 Midia Pul MIDIA Pul snuka resis i kamap wantaim 24 long opisal posisen bilong Midia Pul Kom- tim bilong 2016 sisen we ol bai stat resis potisen (MPC) ekseketiv komiti bilong 2016 long Lamana Hotel long Jun 4. sisen. Siaman bilong resis, Tony Sipa, i tok, ol i “Mipela i gat longpela sisen i stap yet na givim taim long ol 24 tim husat i bin resis mipela i laikim olgeta tim bilong yumi i mas long 2015, tasol planti tim i laik resis na pilai gut inap long pinis bilong resis,” Sipa i namba bilong tim em ol bai skrim i go antap tok. long 28. Ol 24 tim bai resis long MPC sisen 2016 “Nau mipela i gat 7-pela tim i weit i stap em Auditor General, City Hall, Cool Grafix, Adrine Monagi, i sanap long hankais wantaim tim poro bilong em, i kisim prais long brukim na mi ting olsem mipela bai skruim ol tim i Crime Stoppers, Pebbles, DJAG, Edukesen 25 krismas nesenel rekot long heptahlon. go antap long 28, taim mipela bai toktok Midia, Freelancers, Vemps Midia, Telinet, ADRINE Monagi i kamapim liklik wantaim sotput rekot namba wan wantaim 40 wantaim Lamana Hotel long skruim wan- Spin Doctors, Poi Nangu, Pasific MMI, Pa- nupela Nesenel Rekot long wantaim 9.54 mita long poin moa long ol bipo pela moa pul tempel antap long 6-pela i stap trons, Parliament, Papuan Black, Halmar- las wiken aninit long hep- namba wan de bilong resis namba wan rekot em i bin pinis,” Sipa i tok. Post Courier, Kelone, Lakatoi, Lamana, Nic- tathlon resis bilong ol meri. taim em i tromoi mak long putim long en. “I luk olsem, mipela bai givim sans pas tosh, Miusmakers, Next of Kin na north East Monagi em i bipo sumatin 10 mita long olgeta sisen,” “Long namba tu de, Mon- long ol 24 tim husat i bin resis long las yia Mirror. bilong Lae Koronesen Kolis i Presiden bilong Etletik PNG, agi i rekotim 5.66 mita long bikos ol i soim amamas hariap tru taim Ol 7-pela tim istap risev em CRE, NIIB, Be- bin resis long NCAA Divisen Tony Green, i tok. long jamp na tu, em i bin mipela i bin statim resis.” mobile, Vitis, National Teachers Insurance, 2 Nesenel Sempionsip long “Tasol, tripela resis bilong winim 37.00 mita long tro- Sipa i givim tok lukaut olsem ol ekseketiv Six7five, na NBC. Bradenton, Florida na sko- em long 100 mita hedel i moi javelin bipo long pinisim bai lukluk gut long ol tim insait long namba Sipa i tok i nogat inap tempel long olgeta aim 5, 192 poin long pasim ai bin klokim 14.67 seken, namba wan rekot bilong em wan na namba tu wik bilong resis na sapos tim bai resis taim sisen i stat, tasol ol bai bilong bipo rekot, 5, 037 long hai jamp em i bin yet long 800 mita resis we ol tim i no rejista o baim yunifom bilong ol traim na putim spes bilong olgeta tim long poin we Iammo Launa i bin winim 1.64 mita na long em i bin klokim 2 minit na kwiktaim em ol bai rausim na kisim ol nu- pilai. putim na winim gol medal 200 mita resis em i bin 20.67 seken.” pela tim husat i stap long risev. Sipa i tok tenkyu long olgeta tim long ol i long 1989 Saut Pasifik Mini klokim 25.37 seken. Green i tok Monagi i gat Ol kepten bilong wan wan tim i bung soim amamas bilong ol long resis na em i Gems long Nuku'alofa. “Dispela em i strongpela bikpela taim long mekim gut namel long dispela wik we ol i skulim ol tim laikim ol long resis gut long sisen 2016. “Adrine i no pilim amamas mak na em i bin pinisim de long ol etletik resisa. P26 Wantok Jun 2 - 8, 2016 spotsnius Philemon Tame i raitim Wisil na ol poro RESIS namel long Solomon Ailan Fiji i daunim SI (SI) na Fiji aninit long 2016 OFC PNG etlit bai resis …PNG i no winlong Tripela-Nesens Nesens Kap i bin kamap long NAMBA wan rana, Toea Wisil, Tunde nait em Fiji i daunim ol SI anda-20 resis bilong ol meri bai resis egensim Melissa wantaim wan poin, 1-0. Breen long Townsville, Aus- Tupela tim wantaim i strongim Opisa (STLO) bilong anda-20 resis anda-20 tim,” Reu i tok. tralia, long dispela wiken. banis bilong tupela long namba bilong ol meri long Tripela -Nesen Tasol, long pilai i kamap namel Wisil i lukluk long go bek wan hap inap klostu long pinis bi- tonamen. long PNG na USA, ol meri USA i long resis kala bilong em na long resis. Tripela meri opisa i kamap daunim ol PNG, 10-1, long wol klas resis strong egensim Breen Tasol, taim 5-pela minit i stap yet sekyuriti bilong ol wan wan tim, futbal resis long Mande nait. bihain long Breen i klokim long bungim pinis bilong resis, wan- Japan, PNG na USA. USA i stap pas long namba wan 11.40 seken na Wisil i kamap pela pilaia bilong tim SI i kikim lek bi- Sif Inspekta bilong RPNG na senia hap wantaim 3-0 poin na long namba tu ples wantaim long birua pilaia bilong em klostu sekyuriti liaison bilong anda-20 namba tu hap, ol i skruim poin bi- 11.48 seken long 100 mita long golpos bilong ol SI. Referi i givim Tripela- Nesen resis bilong ol meri, long ol wantaim 7-pela gol. resis long Canberra, Australia penelti egensim ol SI na Fiji i kisim Sylvia Reu, i tok, meri opisa i givim 26 Japan i pinisim Tripela-Nesenes long las wik Sarere. wanpela poin long dispela penelti. puma spot bilum i go long tim PNG poroman resis wantaim olgeta Ol foapela PNG etlit ol i bin Meri tim bilong PNG anda-20 i long las wik Sarere long Bisini Oval win. Ol i daunim PNG, 10-0 na bi- resis wantaim long Canberra kisim ol spot bilum we Royal Papua bihain long trening bilong ol meri. hain ol i daunim USA, 5-0. em Mowen Boino, i bin Niugini Konstabuleri (RPNGC) meri “Mipela i givim ol puma spot USA i strong na win long wan- klokim 52.52 seken, tasol ol i i givim long ol. Ol RPNGC meri i bilum long ol meri PNG long soim pela resis egensim PNG na ol as- diskwalifaim dispela taim kamap olsem Sekyuriti Tim Liaison sapot bilong mipela long PNG ples i pinisim resis wantaim lus. bikos em i bin krungutim in- sait lain bilong em. Ol 5-pela PNG etlit husat i bin resis Ephraim Lerkin i bin klokim PNG anda-20 meri tim long Canberra long las wik Sarere. 54.23 seken long 400 mita hadel i mas lusim wol kap resis resis taim Nazmie Lee Marai i bin ing hat na mekim wok redi long go klokim 10.93 seken long 100 mita resis long Rio 2016 Olimpiks long PRESIDEN bilong Nesenel Kapitel “Mi no pilim amamas taim Japan “Mipela bai no inap long winim resis na winim 200 mita resis wan- Ogas na tu, em i skulim em yet Soka Asosiesen, Peter Lewete, i tok i daunim PNG wantaim 10 poin na wanpela samting taim mipela i go taim 22.26 seken. long toktok, ridim na raitim long Papua Niugini anda-20 meri tim i PNG i no bin kisim wanpela skoa. pas long resis na lus. Mipela i no Miriam Peni i klokim 12.69 tok inglis. mas lus tingting long pilai long ol Na tu, wankain samting i kamap gat inap ekspiriens yet long winim seken long 100 mita resis na 25.85 Aninit long menesa bilong em, wol kap resis. taim PNG i pilai egensim USA we ol arapela kantri na long dispela seken long 200 mita resis. Terry Johnston, em i kamap tisa Lewete, husat i bin namba tu PNG i no kisim wanpela poin na astingting, mipela i mas lus tingting Resis long Canberra i bin kamap long St. Hilda's skul long Goald presiden bilong Pot Mosbi Soka USA i kisim 10 poin,” Lewete i tok. long resis long Wol Kap.” long kol weda na nau, Wisil Peni, Coast. Asosiesen long yia 2009 inap 2010, “Dispela em i no gutpela sain na Lewete i tok moa olsem, em i Lerkin na Marai i redi long ol bai “Em hatpela rot tasol mi ama- i no wanbel long kala bilong ol PNG PNG i no ken resis gen long ol wol orait long PNG i ken resis wantaim resis gen long dispela wiken long mas long dispela. Mi ting olsem bi- anda-20 meri long Tripela-Nesen kap resis olsem FIFA bikos ol i no ol Pasifik Ailan kantri bikos em ol Not Kwinslan Sumatin Gems. hain mi pinis long etletik em mi ken poroman resis i bin kamap namel inap long resis egensim ol narapela wan solwara na tu bilong yusim ol Long wankain taim, Wisil i tren- kisim wanpela wok,” Wisil i tok. long Japan, PNG na USA. kantri na daunim ol. fesiliti long PNG wantaim ol. olspotpoto Jun 2 - 8, 2016 Wantok P27

Namba 5 resis bilong Pot Mosbi MAKIM GUT: Ol manmeri husat i lukim pilai na i stap arere long banis bilong pilai graun i was gut long bal i go insait long tupela golpos taim Sabeben Ragbi Lig pilaia bilong wanpela klap long Sabeben Lig kik. - Kone Tigers pilai graun

PINISIM TAKOL: Tupela pilaia i bungim wanpela birua bilong ol na i pinisim takol gut.

PLANIM EM LONG GRAUN: Ol mountain Bulls i apim wanpela birua pilaia bilong ol na i laik tromoi PASIM BAL HARIAP: Pilaia bilong Mountain Bulls i salim bal hariap taim birua maka i strong long em long graun na wanpela poro pilaia i laik sapotim em long baksait. rausim han bilong maka bilong Maunten Bulls. Ol PNG etlit i resis long Florida, USA Long Jamp resis long las wiken

Rellie Kaputin i resis long Long Jamp long NCAA de namba wan. Kaputin i resis long NCAA de namba tu long Long Jamp.

Adrine Monagi i resis long Long Jamp long Florida. Peniel Richard i resis long Long Jamp long Florida. Namba 2177 Jun 2 - 8, 2016

lukim stori MAROONS long pes 23... I WIN 6-4!