Mahmud Kaşğarinin çəkdiyi və «Divanü Iüğat-it-türk»ə
əlavə etdiyi dünya xəritəsinin oı oh
əlifbası ib verilən variantı.
Bu xəritədə Balasağun şəhəri mərkəz olaraq qəbul edilmişdir.
Dənizbr yaşıl, çaylar mavi, dağlar qırmızı, şəhərbr sarı, səhralar sarı-qırmızı rənglə göstərilmişdir. (^ü/r/c/ü/^İM t (Ş^ıAai»rc ^^ivcMtil 2 ä ^ a t-it- ( ^ ä /r A
(^İM ’/ciya W l& ^M ^/t/cait/nM t Ə -cu W ıtex4 ^/ü/c6»/c (S^& m aya/ari (^^^/tin (^^^»»r/ayca/n ^ ilr/U i ^ n a ^^aİMt Q //(i/n/n9lf/a/r 'W/aca^^dt/r/ Türkologiyanın və Türklüyün şah əsəri «DİVANÜ LÜĞAT-İT-TÜRK» AtaHoldinqin sponsorluğu ilə nəşr edilmişdir. Sonsuz təşəkkürlər! Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYAST FOLKLOR İNSTİTUTU MAHMUD KAŞĞARİ «DİVANÜ LÜĞAT-İT-TÜRK» Ö J İ İ X J j j J ^ J j j J DÖRD CİLDDƏ j j:ü l 'U ä j j I V CİLD (İNDEKS) (j Ij V ö Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: Ramiz ƏSKƏR y 0 1 f - Azərbnycan Respublikası Prozidentinin işlər IdarəEİ PREZİDENT KİTABXANASI BaJcı - •'■Ozan” - 2006 Mahnmd Kafğari D[vanü lüğat-it-türk Azərbaycan Milli Eimlər Akademlyası Folklor İnstitutu Elmi Şurasmın qərarı ilə nəşr olunur Elmi redaktor; Azərbaycan Milli Elmlər S U N U Ş Akademiyasının müxbir üzvü, Türk Dil Qurumunun fəxri üzvü, əməkdarelm xadimi, Azi/, A/.erbaycan'iı Kardc^lcrim! filologiya elmləri doktoru, professor Tofiq HACIYEV U/un bcklcyiş vc hasrcttcn soııra Türklüğün ve Türkoloji’nin şah- e.seri Divanü Lugat-it-Türk'c ka\uştuıuız. A/crbaycan’m Fahri Vatandaşı Rəyçi: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbirüzvü, olarak bu nıuhtcşcm cscrin basıimasında vc böylece Sizlere ulaşmasında filologiya elmləri doktoru, professor Nizami C Ə FƏ R O V benim cie katkılanm olduğu için çok lıahtiyarım. Dcgcrli (lostum, kardcşim Dr. Ramiz Asker uzunca yıllar çahşaral^ Məsləhətçilər: professor Hüseyn İSMAYILOV professor Məmmədəli QIPÇAQ bu eseri çc\ irmişlir. IJiiyük bir hizmet yapmıştır. Kcndisini kutiuyorum. professor Əzizxan TANRIVERDİ Divanü Lugat-it-I’ürk yaklaşık bin scnc bundan önceki Türklüğün Mahmud Kaşğari. «Divanü lüğat-it-türk». Dörd cilddə. IV cild ansiklopedisi. aynasıdır. Ünlü bilgin Kaşgarh Mahmut bu kitabında o döne- (indeks), Bakı, “Ozan”, 2006, 752 səh. min Türkçesini, 7 ürk Kültürünü, lulebiyatını, Tarihini, Coğrafyasını, Etno- grafisini, sosyal ilişkilcrini, dini inançlarmı, ünvan vc makamlarmı, atasöz- Dahi türk dilçisi və ensiklopedisti Mafımud Kaşğarinin «Divanü lüğat-it-türk» əsəri dünya dilçilik elminin ən qədim və ən möhtəşəm nümunələrindən biridir. Türk leri ve deyimlcrini, elsane vc mitlerini, şiir ve ağıtlannı, giyim ve kuşammı, dünyasının və türkologiya elminin ən parlaq, ən əhəmiyyətli əsəri olan «Divanü lüğat-it-türk» yalnız türk dili və ədəbiyyatının deyil, eləcə də türk tarixinin, türk yemek ve silahlannı, bitey vc dircğini... aynntılı biçimde işlemiştir. En mədəniyyətinin, türk mənəviyyatının və psixologiyasının tədqiqi üçün misilsiz mənbə, bitməz-tükənməz qaynaqdır. Bu şah əsər haqlı olaraq min il bundan əvvəlki önemlsi, Kaşgarlı Mahmut Türkçenin ilk gramerini yazmış, dünya dilcilik türk dünyasmm ensiklopediyası, türklüyün aynası, Mahmud Kaşğari isə türkçülüyün ilmi tarihinde ilk kcz karşılaştırmalı |mukaycscli| yöntcınin temelini atmış banisi sayılır. Kitab dilçiiər, ədəbiyyatçılar, tarixçilər, etnoqraflar və digər elm sahələrinin ve bıııuı A\rupa Aydınlanma |Maaril'cilik| çağmm ünlü dilcilerinden asır- mütəxəssisləri, habelə ali məktəblərin filologiya fakültələrinin tələbələri və şanlı türk keçmişi ilə maraqlananlar üçün nəzərdə tutulur. larca öncc başarnıışlır. Va/ar, kitabmda aşağı yukarı doku/ bin Türkçe keli- Kitabla bağlı arzu və iradlarınızı bu ünvana göndərə bilərsiniz: menin anlammı açıklamış, onları l'iil, isim. sılal, /amir jcve/likj olarak [email protected] sınırianclırnııştır. IS B N 9952-426-00-x İşte bunlarclan dolayı Divanü l.ugal-il-l'ürk cvrensel Türk Kültürü- Ə -2006 nün ana kaynağı, cn lcmel eserlcrinden biri olarak çcşitli ülkelerde basıl- Oıı - 047-06 mıştır. Türkiye 'rürkçc'sinin yanı sıra Ö/bck. Liygur. Ka/ak TürkçeTerine. © Ramiz Əskər, tərcümə, 2006 Almanca'ya. İngili/cc'yc. Farsça'ya, hatta Çincc'yc çcvnlmiştir. Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk Sevgili okuıiar! Kaşgaıiı Mahmut bu eseıie gelecek kuşaklara da gerekli mesajlar göndermiş, Türkçe’yi, Türk Kültürü’nü sevmeyi, geliştirmeyi ve yüceltmeyi öğütlemiştir. Bu husus çok önemUdir. Bu bağlamda tercümenin ünlü Devlet ve Siyaset adamı, Türk Dili- IV CİLDƏ ÖNSÖZ nin ve Medeniyetinin havarisi, çağdaş Azerbaycan Devleti’nin miman, «Divanü Iüğat-it-türk»ün tərcüməsi indeks cildi (IV cild) ilə başa rahmetU Cumhurbaşkanı, miUi Uder, dostum ve kardeşim Haydar AUyev’in çatır. Bu cilddə əvvəlki üç cilddə getmiş bütün sözbr latm əUfbası sıra- unutulmaz ve parlak hatırasma ithaf ediUşi pek yerinde bir harekettir ve beni sına görə düzülmüşdür. Bu zaman sözün lüğətin özündə baş söz, yaxud fevkalade memnun etmiştir. Saym Cumhurbaşkanı İlham AUyev’in de aynı adicə söz olub-olmaması nəzərə aUnmamaş və onlann hamısı baş söz çizgide yürüyeceğine inanıyorum. KaşgarU Mahmut, daha bin sene önce (maddə) kimi alfabetik ardıcıllıqla sıralanmışdır. İsimlər, sifətlər, saylar Türklerde varisUk ve devamUUğı şu atasözünde ifade etmiştir: “Ata oğlu və əvəzlikbr adlıq halda, fe'lbr məsdər formasmda qara şriftb verilmiş, ataç toğar.” Dinlerken her zaman zevk duyduğum kıvrak ve güzel Azerice- daha sonra hər sözün altmdakı cərgədə hal və mənsubiyyət şəkilçibri, de bunun karşıUğı şöyledir; “ Oğul atasma çeker, ot, kökü üstünde biter.” cəmlik və digər kateqoriyalar, fe'Ibrdə şühudi keçmiş, müzare, əmr, in- Bu vesileyle, Dr. Ramiz Asker’e takdir ve teşekkürlerimi iletiyorum. kar və sair formalan göstərilmişdir. Ayrıca, eserin biUmsel editörü, ünlü bilim adamı, Azerbaycan M illi Bilimler Lüğətin asan, anlaşıqlı və funksional olması naminə bəzi şərti Akademisi Muhabir Üyesi, Türk Dil Kurumu Şeref Üyesi Prof. Dr. Tofik işarəbr qəbul edilmişdir. Məsəbn, baş sözə əlavə olunan şəkilçibr, ha- Haciyev’i, reyci, Azerbaycan M illi BiUmler Akademisi Muhabir Üyesi Prof. beb sözbr yeni sətirdə verilmiş, bu zaman baş sözün hər dəfə təkrar- Dr. Nizami Caferov’u, eserin basımı için Bilim Konseyi kararmı çıkarmış, lanmaması üçün o, tilda (~) işarəsi ib, -mak/-nuk şəkilçisi tire (-), fe'Un Türk Dünyasmda kendi alanmda biricik kurum olan Folklor Enstitüsü ve əmr forması iso nida (!) işarəsi iiə əvəzbnmişdir. Bəzi köməkçi fe'Ibrdən Enstitü’nün Başkanı Prof. Dr. Hüseyin İsmailov’u ve sevgili Azerbaycan’lı (kıl-, ho!-. i'!-) sonra qoyulan lirc (-) də məsdor bildirir, lakin həmin fe'l- kardeşlerimi içtenlikle kutluyorum. brdən sonra zaman şokilçisi gəldikdə tire (-) kökb şəkilçini ayırmağa xidmət cdir. Saygılanmla Bütün sözbrin qarşısmda onlann hansı cild(br)də, hansı səhi- fə(br)də və sətir(lər)də keçdiyi tam olaraq göstərilmiş, bu zaman cild- (lər) roma rəqəmi ilə, səhifə(br) və sətir(br) ərəb rəqəmbri ib aralarma Süleyman DEMİREL tire (-) qoyularaq verilmişdir. T.C. 9. Cumhurbaşkanı Ankara, Ocak 2006 Mahmud Kaşğari Divanü liivat-it-türk IV cilddə forma vo mənaca yaxın sözbr Bax: qcydi ilo. bo/on \ə bu bo_\lar arasmda iltifacia ə^aslanııclı. 'fəbii ki. bəzən bu dövlətlər Düzjll.\ bəzən də Bax və Lİiizəlt: qeydi ilə qarşılaşdu'ilır. Bəsim Alalay qcyri-türk xalqları da ö/. tərkibində bniəşdirərək böyük imperiyalar şək- D iızəll: qeydi ilə verilən sözləri yeganə doğru variant kimi qəbul etməyi lində formalaşırdı. tövsiyə etmişdir. Əmir Nəcibin apardığı statislikaya gıirə, «Divan»da 232 söz an- Mahmud Kaşğari bəzən öz lüğətində ayrı-ayn sözlərin qarşısmda caq oğuzlara. 44 söz çigillərə. 42 söz arğulara, 17 söz kənçəklərə, 15 söz onlann hansı boya məxsus olduğunu da göstərmişdir. Orta türk dövrü qıpçaqlara, 10 söz uyğurhu'a. 8 sö/ bulğarlara, 7 söz karluqlara, 6 söz üzrə görkəmli mütəxəssis, mərhum professor Əmir Nəcibin hesablama- barsğanhlara (digər boylara isə 1-dən 5-dək söz) aid edilmişdir. larma görə, «Divan»da 484 belə qeyd vardır’, bu da orta hesabla hər 20 43 qcyddə isə bir sözün iki boya birdən aid olduğu göstərilmişdir. sözdən biri deməkdir. Qarşısmda heç bir qeyd ohnayan sözlərin bütün 25 söz oğ/ulara və qıpçaqlara, 3 söz yəməklərə və yabakulara, 2 söz ar- türklər tərətlndən işlədildiyini, heç ohnasa anlaşıldığmı qəbul etsək, o ğulara və oğuzlara, 2 söz kənçəklərə və xotənlərə, 2 söz arğulara və yağ- zaman türklər arasmda təxminən 95 faizlik ümumi bir leksikamn, ləhcə- m alara. (digər 9+9 boya isə bir ortaq söz) məxsusdur. lər arasmda isə vur-tut 5 faizHk bir fərqin mövcud olduğu ortaya çıxar. 12 sözün qarşısında üç boyun, 2 sö/ün qarşısmda dörd boyun, 1 Doğrusu, bu rəqəm o qədər kiçikdir ki, adam ona inanmaq istəmir, Di- sözün qarşısında bcş boyun, 1 sözün qarşısmda yeddi boyun adı çəkilir. gər lərəfdən, bu fərqin yahıız leksika sahəsində deyil, qismən fonetika və Bundan başqa, 11 qcydin altısında «oğuzlardan başqa», birində «oğuz- morfologiya (xüsusən şəkilçilər), habelə orfoepiya sahəsində var oldu- lardan, qıpçaqlardan, suvarlardan başqa», birində «oğuz və qıpçaqlar- ğunu düşünmək lazmıdır. O zaman fərq xeyH artar və məqbul bir sə- dan başqa», ikisində «qcyri-müsəlmanlarda», birində isə «bir türk boyu- viyyəyə çatar. Bunun əksini iddia edən belə bir tezisi də nəzərdən qa- nun dilində və ya bir ləhcədə» qcydi vardır. çH'mamaq lazmıdu' ki, əshndə o dövrdə dil sahəsində tam ayrılma və Bu statistik məlumatlara, habclə qcydlərdə oğuzlann admın daha diffcrcnsiallaşma getmədiyi, bu proses təzəcə başladığı və türki adlanan çox çəkilməsinə görə Əmir Nəcib bclə bir məntiqi nəticəyə gəhnişdir ki, ümumi ünsiyyət dili mövcud olduğu üçün türk xalq kütlələri dil baxı- Malmnıd Kaşğari digər boylara nəzərən oğuzların arasında daha çox ol- mmdan bir-birindən çox da uzaq (ən azmdan indiki qədər) olmamah muşdur". Bu yalnı/ s()zlərdəki qcydlərlə dcyil, tarixən də belədir, çünki idilər. Ümumi türk kimliyi içində başlıca fərq ikinci, alt kimlik olan boy Qərbi Qaraxanilər dövlətində də təqib edilən Mahmud Kaşğari tez-tez adı (tuxsı, yağma, çigil, arğu, oğuz, qıpçaq, karluq və s.), bəzən də dini oğuzlarm nəzarəli altındakı əraziyə kcçməli olmuşdur. Üstəlik, oğuzlar ctiqad (müsəlman - qeyri-müsəlman) idi. Mətta siyasi türk kimliyinin də yayıldıqları ərazinin gcnişliyi və əhalinin sayı ctibarilə yağmalara. tux- rolu həlledici dcyildi, çünki türk xanədanlan tərəfmdən qurulan döv- sılara, çigillərə. uyğurlara və digər boylara nisbətən daha böyük xalq, Intlər müxtəlif türk boylarmm ortaq siyasi təşəkkülü kimi meydana çıxu' siyasi qüdrətinə görə isə daha qüvvətlı, daha nüfuzlu toplum idi. ' ') M iıp lla.T/Knn. Iiccjic.ıoBaımM ııo ııcıopnn iKipKCKiıx Hİİ.ikoh X I- X IV hb. M.. 198^), c. ,V)-37. lUı rnqonılorin konıpütcr vasilosil.'i xİİslisİ. d.ıqiti sayııııa cluivacı vaı, Hi/ hı.ı nu")\/u\a ycnitlrın c|ayi(,lacağıc|. ■)Miıp ila.ı>Kiııı. h.'imin osor. s. 37-40. 10 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk İndeks cildində də bəzi sözbrin hansı dib və ya bhcəyə aid oldU' imkan daxilində vcro bildiyimi/ bıı qcydlor mütəxəssislər tərəfindən ğu barədə qeyd vardır. Bəsim Atalay əksər sözlərin qarşısında mötərizə gəbcəkdə apanlacaq chui araşdırmalarda kara gəbcəkdir. Çünki bəzən içində onlann hansı yazıh abidələrdə, lüğət və elmi əsərlərdə, habeb verilən kiçicik bir qcyd. yaxud cü/i bir ip ucu və ya mənbə bu və ya hansı türk dil və dialektlərində işbnmiş olduğunu da göstərmiş, lakin bu digər problemin həllində mühünı rol oynayu'. Bundan bizim tərcümənin zaman mənbəni cild və səhifə olaraq dəqiq qeyd etmədiyindən biz həmin çox şey qazanacağma ümid edirik. qismbri buraxmağı məqsədəuyğun saydıq, əvəzində onun istifadə etdiyi Burada tərcümələrb bağlı bəzi məsələbri də qısaca olaraq qeyd əsərbrin ümumi siyahısmı verdik. Əgər həmin qismləri olduğu kimi etmək etmək isəyirik. Elm abmində qəbul edilmiş fikrə görə, Bəsim saxlasaydıq (ki, mənbə naqisliyi üzündən, yəni cild və səhifəbrin gös- Atalaym nəşri «Divanü lüğat-it-türk»ün ən mükəmməl tərcüməsi sayılır. tərilməməsi səbəbib bunun xeyri azdır), onda Bəsim Atalay nəşrindən Buna görə də ondan sonra meydana çıxan bütün tərcümələr bu nəşri sonra keçən təxminən 60 il ərzində çıxan və təbii olaraq onun istifadə baza və etalon kimi götürür, bu və ya digər dərəcədə ona bənzəyir. etmədiyi mənbəbri də oraya daxil etməli idik. Məncə, gələcəkdə bu sa- Üm um i qənaətə görə. Salih Mütəllibovun özbəkcə nəşri əsasən Bəsim hədə müvafiq paralelbr və araşdırılmalar onsuz da aparılacaq. Ataiaym türkcə nəşrinin təsiri altmdadır, uyğurca nəşrdə həm Salih Oxucularm xatu'layacağı üzrə, biz «Divanü Iüğat-it-türk»ün baş- Mütəllibovun tərcüməsinin, həm də Bəsim Atalay nəşrinin təsiri, çincə qa dilbrdə çıxmış tərcüməbrindən də istifadə etmiş, hər dəfə qeyddən və nəşrdə isə uyğurca tərcümənin təsiri aydmca sezilir. Hüseyn Düzgünün ya iqtibasdan sonra müvafiq nəşrin cildini və səhifəsini də göstərmişik. farsca tərcüməsi tamamib Bəsim Atalaym nəşinə əsaslanır. Seçkin Ərdi Məsəbn, təkcə III cilddə təqribən 92 min işarə, 1300 sətir və ya 3,5 çap ilə Sərap Tuğba Yurtscvərin nəşrinə gəlincə, bu tərcümə öz formasma və vərəqi həcmindəki bu qeydbr («Divanü Iüğat-it-türk»ün I-II-III və IV orijinallığma görə bütün nəşrbrdən köklü surətdə fərqbnir. cildbrində verdiyimiz 965 qeydin ümumi həcmi 3.122 sətir, yaxud 217 Biz də öz tərcüməmizi Bəsim Atalaym nəşri əsasmda gerçəkləş- minə yaxm işarə və ya 8,5 çap vərəqi təşkil edir; bunlarm və cildbrə yaz- dirmişik və bir baxıma bütün tərcümələrin təsiri altmda qalmışıq. Mətn- dığnnız önsözbrin, şərhbrin və qısa qrammatik oçerkin ümumi həcmi altı haşiyələrdəki qeydbrdən, iqtibas və göndorməbrdən anlaşıldığma təqribən 280 səhifə və ya 17,5 çap vərəqidir) bir qayda olaraq bu və ya görə, «I)ivanü lüğat-it-türk»ün basma nüsxəsi və faksimilesi bütün tər- digər sözün imlası, oxunuşu, mənası və tərcüməsi ib bağh olaraq müşa- cüməçibrin əlində olmuşdur. Xoşboxtlikdən, bizim sərəncammıızda ki- hidə cdilən bəzi ciddi və prinsipial fərqbri diqqətə çarpdırmaq məqsədi tabm faksimilcsi və Kilisli nəşrinin surəti ilə yanaşı bizdən əvvəl həyata daşıyu'. Təbii ki, müxtəlif nəşrbrdəki hər kiçik, cüzi və əhəmiyyətsiz kcçirilmiş digər nəşrlər və tərcümələr də var idi (hər cilddə onlarm üz- fərqi mətnaltı haşiyədə göstərmək, müvafiq izahat vermək, fikir bildir- qabığını və bir səhifəsinin surətini vcrmişik). Bu da ən son tərcümə ol- mək texniki baxmıdan qeyri-mümkündür, üstəlik, uizim əsas qayəmiz maq etibarilə bizə bəzi üstünlüklər qazandumışdır. Buradan əsla belə də deyildir, çünki biz «Divanü lüğat-it-türk»ün elmi-tənqidi mətnini bir nəticə çıxmamalıdır ki, guya bizim tərcümomizdə səhvlər yoxdur. deyil, məh/ onun tərcüməsini hazuiayınq. Hər halda biz inanınq ki. Sadəcə olaraq hər tərcümə irəliyo doğru bir addımdır. Bundan sonrakı 12 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-(ürk tərcüməbr isə bu baxımdan daha əlverişli vəziyyətdə olacaq, ən azı əv- vəlki xəta və yanlışlıqlan təkrar etməyəcəklər. Doğru demişbr ki, hər səhv özlüyündə bir nəticədir və kimsə xətadan sığortalanmamışdn'. Bu ağu- və üzücü işin sonuna çatarkən onu xüsusi qeyd etmək istəyirəm ki, bu cilddə sözbr və onlann törəmələri ib birlikdə təxminən Bəsim Atalaym istifadə etdiyi ƏSƏRLƏR: 25 min lüğəvi vahidin cildbr, səhifəbr və sətirbr üzrə yeri göstərihnişdir. Onu da xüsusi vurğulamaq istəyirəm ki, indeksin tərcüməsi və tərtibi A.D.I). Ana Dıldcıı IX'iicnıclcr (Maınil Zübcyr-İshak Refet) . \n.iinl. Aııalytischcr İndcx zli dcn lunl'crstcn Stücken der T.T.T. (Bang- ayrdıqda hər bir cildin tərcüməsindən daha çətin və yorucu idi. Xüsusi \ .Ciabain) proqram olmadığmdan ayn-ayrı cildbr üzrə sözbri tək-tək axtarıb tap- ,1 vh. Ayhet-ül-1 lakayik (Nceip Asını) maq, onlan əvvəlcə kağıza köçürmək, sonra indeks cildində kompüterə Cai. Uygur Sö/lüğü (I’rol'.Dr. Ahmet C'arcroğlu) yazmaq olduqca çoxlu vaxt və enerji təbb edirdi. Xaricdə indeks cildi (İııuı.-i. C'huastuanil'l (\. l,e C'oq) Dı-dc. Kitah-i Detic Korkut ala lisan-i taifc-i Oğuzan bir qayda olaraq III cildin nəşrindən iki-üç il sonra çap edilir. Bu vaxt J)ı r . '/)./). / fürkiycdc Halk Ağ/ından .Sö/ Dcrlcme Dergisi (T.D.K. yayını) ərzində həm indeks rahatca tərtib edilir, həm də mütəxəssisbrdən və /:'. !'. )' fiski 7'ürk Ya/ıtlan (Hüseyin Namık Orkun) diqqətli oxuculardan gəbn təklif və iradlar nəzər ahnır. Təəssüf ki, biz /ioıı. I loutsma Cilossar sponsor tapmışkən bütün cildbri eyni vaxtda çap etmək məcburiyyəti ib /’(/. Kilab ei-İdrak lil-lisan-il-I:trak (F.hıı Hayyan) qarşılaşdığımızdan və zəmanəyə etibar etmədiyimizdən bir neçə il göz- A'./l Kutadgu Bilij; ,\/(///. rürkischc Manichaika aııs C'lıolsclıo l-III (v. Lc Coq) byə bilmirik. Bu üzdən bəzi xətalarımız olmamış deyil. Qədirbibn oxu- .\iı'i/ı. İhn-i Mühenna Lugati cularm bu yanhşlanmızı anlayışla qarşılayacağma ümid edərək yalnız /’. ( / . ( Dictionare rure Orientale (Pavct de C'orlcille) alın yazısında səhv olmadığı barədə məşhur kəlamı bir daha xatuiatmaq /’ı A. Yakut Su/lüğü (Lt. I’ckarski) istəyirəm. /'./'. roıınq l’ao-1914-lki Kardcş liikaycsinin IJygurcası (Paul Pelliot) A'(//>. Kısas-ı Kabgu/i /v’c/z/ \'crsuclı cincs Wörlcrhüches dcr 'l'ürk-l)ialcktc (RadlolO Tanrı türkü qorusun! ////'. / arama Dcrgisi (7'.D.K. yaymı) /; /. l ürkıschc rurl'an rc.xtc I-Vl (Bang v.Ciabain - Rachmeti) Ramiz ƏSKƏR. ('. L'igurica I-IV''(Müllcr-\-.(iabain) 21 dckabr2005-ci il, Bakı ( ',v//. l iigııi'ischc Sprachdenknıalcr ( Racnori'-Maloll) I 'cr. Al(ay-/'\ladağ Sö/Iüğü (Vcrbilski) Ydz. Orhon Ya/ıtlan (Thomscn. Kadloffvb.) 14 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 15 I, 146-3; 146-4. II,231-18. ~ka I. 143-15. ~ığ 1,490-18. A ~hk I, 174-17. Aç=çağınş, nida. I. 110-2; 110-3. A=çaşqınlıq bildirən bir ədat. Aç-=açmaq, araınaq. fəth etmək. ~ kıl-=təəccübləndirmək, heyrətə salmaq. 1,217-4. ~kıl-dı I, 113-12. ~dı 1,217-3. Aba=ayı (qıpçaqca). ~ar 1,217-4. I, 151-9. I I I , 24-8. 206-23, 219-19. Aba=ata (Tibet dilində). ~ıp II, 199-16. I, 151-10. -tım ız 111,220-18. Aba=ana (oğuzca). Bax: apa (karluq türkmənlərinin dilində), ana. Aç-=qarnı acıqmaq. I, 151-8. 1,223-16. Aba başı=dağda yetişən və dağlıların yediyi xiyara bənzər tikanlı bir ~tı 1,223-16. ot; yer mürvəri, cannabis sativa. ~ar 1,223-16. I, 151-113. ~ıp 1,308-1. Abaçı=xortdan (uşaqları qorxutmaq üçün deyilir); kabus. Açı=yaşlı qadın, xanım nənə (barsğanca). Bax\ eçi. I, 192-25. I, 151-22. Abakı=göz dəyməsin deyə bostanlara və bağlara qoyulan müqəvva, Açı-=turşumaq; yara və bədənin acışması. oyuq. I II , 236-11. I, 193-6. ~dı 111,236-10. Abalı=bir şey nadir görülən və nadir tapılan zaman söylənən söz. ~r 111,236-11. I, 193-15. Açığ=naz-neınət içində keçən yaşayış. Abanq=«əgər» ınənasında bir şərt ədatı. I, 132-18. I, 191-4; 398-5; 433-22. ~hğ I, 203-6, 203-8. II,217-25. ~h ğər 1,203-6,203-8. Abı-=gizləmək, örtmək. ~hğ tut-=yaxşı qidalaria bəsləmək. III,235-12. I, 132-19. ~dı 111,235-10. Açığ= xanın bəxşişi. ~r 111,235-12. I, 132-16. Abıd-=giziəmək, saxlamaq.i?('/A'; abıt-. Açığ=acı. acı olan hər şey; turş. ~dı 1,257-23. I, 132-20, 305-19. Abıt-=gizlətmək, saxlamaq, örlınək. Bax\ abıd-. II, 111-18. 294-17,303-1,303-4. 1, 250-23; 257-25. I II , 250-9. ~tı 1, 250-21; 257-25. ~hk=acıhq. ~ur 1. 250-23; 257-27. I, 205-14 ~ğan=daima gizləyən, saxlayan. ~hğ=turş, içinə qoyulan şeyi turşudan. I, 208-27. I, 203-10. Aç=ac, qarnı tox olmayan. ~hğ küp=içinə qoyulanı, içindəkini (urşudan küp. Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 17 L 203-10. Açlış-=açılmaq. Açığsa-=ürDyi tuvş şey isləmək. I, 275-28. [. 322-18. ~dı 1,275-26,275-27. ~dı 1.322-16. ~ur 1,275-28. ~r 1,322-17. Açsa-=açmaq isləmək. Açığsı-=lurşıımaq. acılaşmaq. I, 303-3. ~dı I. 307-5. ~dı 1,303-1, Açık=böyük qardaş. ~ r 1 ,303-3. I, 134-7. Açtur-=açdırmaq. ~ım 1,134-8. I, 260-3. Açık-=acmaq. ~dı 1,260-1. I, 239-2. ~ur 1,260-3, ~dı I, 70-23. Açuk= açıq. ~ lı 1,239-1. I, 134-4. ~ar 1,239-2. ~luk=açıqlıq. Açıl-=açılmaq. Ba.x: açlın-. 1, 205-15, 205-16. I,241-13. yüz~luğı=gülərüzlülük. ~dı I, 241-10, 241-11, 241-12, 288-21. I, 205-15. II, 148-7. kapuğ~luğı=qapı arası. ~ur 1,241-13. I, 205-16. ~mas 11.108-12. ~luğ=qoçaq. xoş xasiyyəlli. Açm-=qəniməl və yem vermək; acımaq; açılmaq, açınnış kimi görün- 1,203-18. mək. Açur-=acdırmaq, ac qoyınaq. I, 245-24. I, 296-22. ~dı 1,245-19,245-21,245-22. ~dı 1,296-21. ~ur 1,245-24. ~ur 1,296-22. Açış-=açmaqda yardımlaşmaq və yanşmaq. ~ğan 1,210-19. I, 231-3. ~up 111,65-22. Adaklık=üzüm çardaqlarına ayaq düzəldibn ağac. ~dı 1,231-1. ~ur 1,231-3. I, 205-6. Açış-=acılaşmaq, lurşumaq. Adaş=adaş, dost, yoldaş, yar-yoldaş, tay-tuş, I, 231-21. 1, 131-9. Azerbaycan Rospublikası Prezidentinin (şler Idsrasi ~dı I, 231-21; 231 (haşiyə). ~lık=dostluq, yoldaşlıq, sədaqət. Açıt-=turşulmaq, acılmaq. I, 205-5. PREZİDENT KİTABXANASI 1,251-17. Adın=başqa, dışında. Ba.x: adhın, edin. ~ lı 1,251-13,251-14,251-15. 111, 18-20. Adğuk=kim olduğu bilinməyən sığıntı adam, pənahəndə. Bax: ağduk, ~ur 1.251-17. ~ğan 1,209-1,209-2. adhuk, aduk. Açhn-=açılmaq. Ba.x: açıl -. I, 163-13. I. 288-22. Aduk=tanınmayan, bilinməyən. Ba.x: ağduk, adhuk, adğuk. ~dı 1.288-20, 1,134-49. ~ur 1. 288-22. Adh=ipək parça va ona bənzər şeybrdən hazırlanmış sənət əsəri. 18 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 19 ~ur I. 330-9. 1. 146-7. Adhığ=ayıq. Adh=yaxşıhq və uğuıiuluq əlaməti. 1. 133-3. I, 146-10. əsrük~=ayıq sorxoş. ~bol-=uğur gətirmək. 1,^ 133-3. I, 146-10. Adhığ=ayı. Ba.w ayığ. ~bol-ur I, 146-10. 1, 132-21. 132-22, 345-2. Adhak=ayaq. ~lığ=avısı çox olan. I, 134-11,203-20. ’ I, 203-12. II, 155-14, 159-16, 159-19, 159-haşiyə. ~mərdəgi=ayı balası. ~ı I, 130-4, 231-21, 297-1, 297-3, 352-4, 360-1, 367-4. '^I, 464-9. II, 167-22, 167-25, 175-26,217-12, 248-10. Adhıkla-=heyrətlənmək. Ba.w adhukla-. III,255-12. ~dı I I I . 298-2. ~ığ 111,109-4,371-4. Adhıl-=ayılmaq. ~ım 111,364-21. 1. 241-19. ~m 1,218-2. ~dı 1.241-18. II, 40-2, 44-14, 164-16, 202-4, 206-6, 342-13. ~ u r 1.241-19. I I I , 253-16, 261-22, 274-26, 296-21, 375-8. Adhın=başqa. digər, ayrı (çigilcə). Ba.w adın, edin, adhruk, ayruk. ~mda II, 139-23. I. 143-24. 162-16, 162-17, 213-12. ~mqa I I I , 267-5. I I I , 152-21. ~ka 1,495-1. ~ ka 1,119-7. ~tm II, 222-5. ~nınq 111,210-19. ~hğ=ayaqh I, 203-20. Adhır-=seçib ayırmaq. Ba.\ və düzrJİf. ödhür-. Adhakla-=ayağa vurmaq. ~dı 1, 200-3. I, 323-26. ~dım 111,215-23. ~dı 1 ,323-24. Adhış-=ayırmaq. ~r 1 ,323-25. I. 231-23. Adhaklan-=ayaqlanmaq, ayaq sahibi olmaq. ~dı 1.231-21. I, 315-16. ~ u r 1.231-23. ~dı 1,315-14. Adhız=yüksək. yüksək ycr, hər şeyin yüksəyi. Ba.\ və düzəlt: edhiz. ~ur 1,315-15,315-17. Adhm a= buraxılan, sərbəst. Adhaş=dost, yoldaş. I. 187-12. I, 209-22. ~yılkı=yük vurulmayan yaşlı hcyvan. Adhğır=ayğır. Bax\ ayğır. I, 187-12. I, 68-8, 159-22, 237-10, 272-4, 273-10. Adhna-=dəyişmək, pozulmaq. II, 127-8, 137-21, 172-5. 1,311-4. ögürlüg~=madyanı, qısrağı olan ayğır. ~dı 1,311-3. I, 207-3. ~r 1,311-4. Adhğırak=qulaqları ağ, bədəninin hər yanı qara crkək geyik. təkə. Adhnağu=yad, yabançı. I, 200-13." ~ka III. 65-21. Adhğırlan-=ayğırlaşmaq, ayğır tapmaq. ~m 111.65-22. I. 330-10. Adhrı=buğda təmi/Jəmək üçün alət. yaba. dəynək; yanı açıq. ~dı I, 330-7. 20 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk______21 I, 184-23, 184-24. I. 224-21, II, 50-7, 318-14. ~dı I, 224-20, 224-22, 224-23, ~butİLiğ=əyriayaq adam. I I I . 179-10, 208-23. 288-13, 1, 184-25. ~ ar 1.224-21, Adhrık=aynq otu (türkcə), cynodon dactylon. B ax : ayrık (oğuzca). ~duk 11,78-12,78-14, I, 162-14. ~ k ıl 11,66-5,71-6, Adhnl-=ay n Im aq. ~ ku 11,83-17.83-20, I, 281-26. - k u çı II, 70-24. 70-25, ~dı 1,281-24. ~kalır II, 82-18, ~ ur 1,281-25. ~ açı 11,83-21, Adhrım=yəhərin altına iki yandan qoyulan keçə. Ağan ər=lıntın, ganzək adam, I, 169-5. I, 144-20, Adhnş=aynlış, haçalanan yolun başı. Ağartğu=buğdadan hazırlanan içki, buğda pivəsi, I, 160-20. 111, 379-28, II, 186-16. Ağduk=pozuq. bilinınəyən, Bax: adhuk, aduk. adğuk, Adhnş=bir-birindən aynlmaq. I, 163-13, I, 271-12. ~kişi=sığıntı adam, ~dı 1,271-11. 1, 163-13, ~ur 1,271-12. Ağı=ipək quınaş (qızıl və ya gümüşlə işlənmiş sırınalı, yaldızlı parça). Adhruk=başqa, ayn (oğuzca). B ax : adhın, ayruk (oğuzca). I, 154-1, I, 162-15. II, 172-6, Adhuk=tanınmayan, bilinməyən. Bax : ağduk, aduk. ~cı=ipək parçalan mühafızo edən adam; xəzinədar, 1, 134-12. 1,154-1,193-1, Adhukla-=tanınmamaq, qərib görünmək. B ax : adhıkla-. Ağıl=qoyun yatağı, qoyun küzü; qoyun qığı (oğuzca), I, 324-3, I, 141-19. ~dı 1,324-1. ~d a 1,134-23. ~ r 1 ,324-2. Ağım=bir hərəkətb çıxılacaq yer. Adhut=ovuc. Bax : avut. I, 143-3. I, 123-11. Ağır= ağır. Adhutla-=ovuclamaq. 1, 126-2, 126-5, 126-8. I, 319-10. I II , 65-21,233-6. ~dı 1,319-10, ~hğ=ağırlaşmış. ~r 1,319-12. 1, 1 19-7, Afılğu=bir dəniz ağact. ~lığ kişi=ağırlanan, əzizlənən adam, I I I , 148-22. I, 119-8, 126-2, 202-21, Aftabe=vedrə (oğuzca). ~lığ ər=ağırlanan, əzizlənon adam, 1,425-17. 1,202-21, Ağ=iki ayaq arasmdakı boşluq. ~lık=ikram, ağniama. I, 147-13. 1, 175-9. ~dın I, 147-14, Ağırla-=ağniamaq, əzizləmək, ehtiram etmək, ehsan etmək, Ağ-=çıxmaq, yüksəlmək, aşmaq; dəyişmək, başqalaşmaq, pozulmaq, I, 320-9, meyl etmək, dönmək. ! 111,301-5,301-6, Divanü lüğat-it-türk 22 Mahmud Kaşğari I. 179-17, ~dı I, 320-6, 320-7. II. 343-1, I I I , 302-28. Ağlat'=sovmaq. u/aqlaşdırrnaq. boşallmaq, ~ r 1 ,320-9. I. 295-3, Ağırlal-^'ikram olunmaq. ~tı 1.295-1, ~dı 111,301-13. II. 342-22, Ağırlan-=ağırlanmaq, əziz sayılmaq, ikram edilmək; bahalı saymaq. ~ur 1,295-3, B ax : ağırlal-. Ağna'=asnamaq; kəkəbmək, dili tululmaq, I, 314-9. 1.311-21, ~dı 1,314-4. ~dı 1,311-19,311-20,311-21, I I I , 301-13. ~r 1,311-21, ~ ur 1,314-9. Ağnat-=ağnatmaq, dili buruşdurmaq, dili ağırlaşdırmaq. Ağış=yüksəliş, çıxış (çıxmaq mənasmda). 1, 296-8, I, 131-15. ~ tı I, 296-4. 296-6. 296-7, Ağış=çıxmaqda, yüksəlməkdə yanşmaq, qovmaqda yarışmaq. ~ur 1,296-8, I, 234-21. Ağrı-=aö;nmaq, ~dı I, 234-19, 234-22, 234-23, 235-1. 1, 301-5. ~ur 1,234-21. ~dı 1,301-3. Ağıt-=çıxarmaq, yüksəltmək. ~r 1,301-5, I, 254-19. ~mas 1,301-7, ~tı 1,254-16,254-18. III. 166-23, ~ur 1 ,254-19. ~sa 1,301-7, ~ğan 1 ,210-4. III, 166-22. Ağız=ağız. Ağrığ=ağrı, I, 117-6, 127-21, 127-22, 127-23. 1, 301-3, I I I , 298-4. Ağırkan'=ağnsından şikayəl ctmək, ~ı I, 240-24, 242-25. 1,329-11, II, 36-5, 199-16. ~dı 1,329-10, ~ın I, 186-23. ~ur 1,329-11, II, 52-25. Ağrın-=ağrımaq, ağn duymaq, I II , 118-18,232-22. 1,285-11, ~da 111,112-16,239-13. ~dı 1,285-10, -ınqa II, 188-26. ~Lir 1,285-11, ~ka 1,384-11. Ağrış-=aönşmaq, sızlaşmaq, Ağızla-=ağzına vurmaq, ağız açmaq (arxm ağzım açmaq). 1,272-16, I, 321-23. ~tılar 1, 272-14, ~dı 1,321-20,321-21. ~ur 1,272-16, ~ r 1,321-23. Ağrıt-=agntmaq, Ağla-=yalnız olmaq, boş olmaq. 1,291-27, ~yu 111,240-15, ~tı 1,291-26, Ağlak=tənha, hücra, yaşanmayan yer, boş. ~ur 1,291-27, I, 179-17, 455-14. Ağru-=ağn-laşmaq, ~yer=boş yer 24 Mahmud Kaşğan Divanü lüğat-it-türk 23 I, 300-23, 301-2. ~dı 111. 12S-6. ~dı 1,300-23,301-1. Axsa-=axsamaq. topallamaq. ~r 1 ,301-2. 1. 303-8. Ağruğ sünqügi=onurğa sütununun ilk fəqərəsi. ~dı I, 303-7. I, 162-7. ~ r I, 303-8. Ağruk=köhnə-kürüş, pılı-pırtı, ağırlıq, yük. Axsak=axsaq, topal. I, 163-16. 1, 179-12. I I I , 65-21. ~buxsak=topal və çolaqlar. Ağruklan-=bir işi və ya yükü ağır saymaq. I, 453-6. I, 330-24. Axsat-=axsatmaq. ~dı 1 ,330-22. I, 292-17. ~ur 1 ,330-24. ~ tı 1,292-16. Ağsa-=çıxmaq, yüksəlmək, ağmaq istəmək. ~ur 1,292-17. I, 330-21. Axsum=sərxoş olub dava salan. ~dı 1 ,330-20. I, 176-25. ~r 1,330-21. Axsunq=sərxoş olub dava salan. Ağtar-=devirmək, yenmək, məğlub etmək. Bax\ axtar. I, 176-24. Ağtarıl-=yerə vurulmaq, sarsılmaq, məğlub olmaq. Bax. ağtıl-. ~ər I, 176-24. ~dı 1,281-11. Axşam=axşam. Ağtıl-=yerə vurulmaq, sarsılmaq. I, 169-4. I, 281-12. Axtar-=axtarmaq. Bax: ağtar-. ~dı 1,281-10. I, 260-25. ~ur 1,281-11. ~dı 1,260-18,260-20,260-24. Ağu=ağı, zəhər. ~ u r I, 260-25. I, 153-17. ~u 1,489-23, I I I , 298-4. Ajm uk= ağ zəy. Ba.x: ıjmaklan -. Ağuj=ağız südü. Bax\ ağuz. I, 163-4. I, 127-18. ~taz=başı zoylə suvanmış kimi keçəl. ~Iuğ=ağız südü olan adam. 1, 163-5. I, 203-1. Ajun=dünya, aləm (çigilcə). Ağuk=ağılanmaq. I, 144-10. I, 239-17. II, 232-22, 278-23, 297-5, 320-27. ~ tı 1,239-15. III, 43-3, 261-13, 272-2, 327-17, 328-2. ~ar 1,239-17. ~uğ III, 52-9. Ağula-=ağılamaq, zəhərləmək. bu~=bu dünya. I, 328-2. I, 144-10. ~dı 1,328-1. ol~=o dünya, axirət, ~ r 1 ,328-2. I, 144-11, Ağurşak=ağırşaq. Ak=ağ, bəyaz (oğuzca), Bax: ürünq, 1,205-1. I, 147-19. Ağuz=ilk süd. Büx'. ağuj. 111,40-28. Ahla-=ah çəkmək. ~sakal=saçı-saqqalı ağarmış. qocalmış. ağsaqqal (oğuzca). 26 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk I, 147-21. ~at=boz rəngli at (türkcə). 1. l% -5 . I, 147-20. Akış-=axışmaq. Ak-=axmaq. axıb getmək. ~dı 1. 222-12. 235-H.235-15. I, 220-10. Akıt-=axıtmaq. göndərmək (əsuər). ~dı I, 220-8, 220-9. 1.255-10. I I I , 159-11. ~tı I, 254-22, 254-23. 255-9. ~ tı I, 160-8. ~ur 1,255-10. I I, 47-4. ~ğan 1.210-7.210-8. I I I , 11-18, 134-13, 346-13. Aklış-=axışmaq. -tım ız 1,353-9. 1, 277-15. ~ ar 1 ,220-10. ~dı 1,277-13. I I, 67-18,232-21. ~ur 1.277-14. III,4 1 -2 . Akru=yavaş. Ba.x: akrun. ~ ıp II, 152-15. I, 175-1. I I I , 286-15. ~~yavaş-yavaş. ~sa I, 378-16. I.^ 175-1. ~a tur-=axıb durmaq. Akrun=yavaş. Ba\: akru. III. 314-4. ~a tur-ur I, 141-8. Aktur-=axıtmaq, axdırmaq. Akı=əliaçıq, cömərd, səxavətli. I, 263-3. 1,154-8. ~dı 1,263-1. ~ yağak^əla cəviz, qoz. ~ur I, 263-2, 263-6. 1, 154-9. III, 23-21. ~ Iık I I I , 169-6. Akur= axur. Akıla-=cömərd saymaq, səxavətli hesab etmək. I, 57-18. I, 328-9. ~ı 1,468-13. ~dı 1 ,328-8. AI= hiylə. ~ r 1, 328-9. I, 132-22, 148-1, Akım=bir dəfədə axacaq qədər. ~m I. 148-1. I, 143-4. II, 114-21, Akm=sel, axıntı. III, 358-1 I. I, 160-8, 210-8. Al= xan üçün bayraq, dövlət adamlannın allarına yəhər örtüsü tikilən 111,41-2,61-3, 346-13. turuncLi rəngli ipək quıuaş. ~ı 1,378-16. I, 147-26, 147-28. munduz~=qəfi] gəbn sel. Al=al rəng, I, 145-1,447-15. 1,424-3. ~mundızı I, 160-8. 111, 161-21, Akınçı=axınçı, gecə düşmənə basqın edən əsgər. AI-=almaq, I, 190-22. I, 220-24, Akmdı=axıntı. ~dı 1,120-8,220-21,343-6, I, 196-5. II, 138-1 I, 147-7, ~suw=axan su. III, 161-4, 28 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 29 -dım I, 126-18, 340-21, 375-26. 'd ı I, 229-16. 229-17. 229-19. -dımu 1,115-20. ^ur 1,229-20. ~tı II, 138-11. Alart-=bərəltmək, yan baxmaq ~ ır I, 220-24. III, 369-24. 111,213-22, 322-3, 322-4. ~tı I II , 369-23. ~ınq I I I , 322-12. ~ur III, 369-24. ~ğıl I, 124-14,410-15,432-11. Alavan=timsah. I I I , 155-12. I, 195-20. ~ıp I, 175-10, 204-14, 273-11,417-15. Alçak=təvazökar, xoşqılıq. II, 41-23, 51-5, 51-6, 225-15, 290-26. I. 164-14. I I I , 13-17. Alda-=aldatmaq. ~m a I, 226-5. I, 300-16, ~mas I, 163-2. ~dı 1,300-15. ~ğu= alacaq. ~ r 1,300-16. -ğumuz I, 351-24. ~p 1,458-20. Ala=təbsm əm ək mənasma gələn bir söz. Alduz-=əlindən almaq, aldırtmaq, soymaq. Ba.x: al-dı. I, 155-10. ~dı II, 120-27. ~~=yavaş-yavaş Alığ=pis, fəna (oğuzca və qıpçaqca). I, 155-10. I, 385-10. ~gil I, 155-12. Alığsa-=aimaq istəmək. Ala=ala, alaca, ala rəngli, üzünə alaca düşmüş adam. ~dı 1,306-22. I, 148-6, 155-5. Alık=quş dimdiyi (oğuzca). ~at=alaca rəngli, ala qır at. I, 136-14. I, 148-7. Alık-=alçalmaq; dilxor olmaq; pisləşmok; azmaq. Bax: adk ~sı I, 155-7. 1,239-21. Ala=insanın içində olan gizli şeylər. ~dı 1,239-18,239-19,239-27. ~sı I, 155-6. ~ar 1,239-21. ~sın I, 420-20. Alım=alacaq, borc. Ala bol—söz dinləməmək, qarşı çıxmaq; düşmənə uymaq. I, 143-19, ~bol-dı I, 148-8. II,196-22,221-19. Alaçu=alaçıq, çadır. III, 261-8. I, 192-24. “1 11,290-11. Alaçulan-=alaçıq sahibi olmaq. -ın I, 220-21, 248-21. ~dı I I I , 196-22. II, 109-12, 127-13, 176-18, 189-16. Alanq = düz və açıq yer. Bax: anqıl. III, 235-18. I, 191-17. 'nı III, 180-15. ~yazı=düz ova. ~çı=a!ıcı, alacaqlı, borc sahibi. I, 191-17. I, 143-20. Alanqır=tarla siçanı, gələni. ~lığ=alıcı, alacağı olan adam. 1,214-16^ I, 204-4. Alar-=qamaşmaq, qızarmaq, ala olmaq, alacalaşmaq. AIımğa=xaqanın məktublarını türkcə yazan sirr katibi. 1, 229-20. 1, 199-16. 30 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 31 Alımsın-=ahr kimi görünmək. I. 287-7. ~dı 1,70-7. Alm=alm; cəbhə; dağın ön tərəfı. ~dı 1. 287-4. 287-6. ~ur 1. 287-7. I, 145-10, 145-11. Alkış=alqış, öygü. II, 114-21. 1. ^61-20, 161-21, 161-22. ~hğ ər=geniş və yüksək almh adam. Alkış-=bir-birini məhv etmək. bunda vanşmaq. I, 204-5. 1,274-13. Alın-=almmaq, alacağmı təkbaşma almaq. ~ lı 1.274-11. I, 248-23. ~ u r 1.274-13. ~dı 1,248-21. Alma=alma (oğuzca). Bax\ almıla. II, 176-19. 1.İ87-22. ~ur 1,248-22. Almıla=alma. Buw alma (oğuzca). Ahş-=borclunu borcu üzündən sorğuya çəkmək. I. 187-22. 194-12. I, 132-4. II, 303-4. ~beriş=bir haqqı alma, bir haqqı vermə. kımız- =turş alma. I, 132-4, 132-5. I, 370-15. Alış=su ağzı, suyun hovuzdan və ya holuqdan axdığı ağızlar. Alp=igid, qəhroman, bahadır. 1,132-2. I, 115-10, 115-11. Ahş-=alacaq almaqda yardım etmək. II, 331-9. I, 132-25, 237-5. I II , 292-18. ~dı 1,237-3. ~ ı 1.232-25,365-12. ~ur 1,237-5. ~m I II , 352-4. ~ğan=alış (-veriş) edən. ~ la r I, 184-5, 232-18, 233-1. 274-22, 275-22. 1.491-22. II, 228-23. ~ğanlar=ahş (-veriş) edənbr. I II , 63-25, 341-14. 1.491-23. AIpağut=təkbaşm a düşmənə saldıran əlokeçmoz igid. Alk-=pozmaq, məhv etmək, yeyib bitirmək, batırmaq. 1, 199-21. I I I , 363-13. ~ın I, 200-3. ~dı I II , 382-24. 111, 365-10. ~tı 111,184-6,363-12. AIsa-=almaq istəmok. ~ar 111,363-13. I. 304-17. Alka-=alqışlamaq, öymək, tərifləmək, dua etmək. Bax\ karğa-arka-. ~dı 1,304-16. ~dı 1, 308-14. ~ r 1,304-17. Alkal-=alqışlanmaq, öyülmək. AIsık-=almmaq. soyulmaq. I, 283-24. I. 278-20. ~dı I, 283-23. ~tı I, 278-20. ~ur 1,283-24. ~ar 1,278-19.278-28. Alkaş-=alqışlamaq, alqışda yardım etmək. Altm=aşağı, alt. I. 274-16. I, 170-19. ~dı 1,274-14. Altun=qızıl. ~ur 1.274-16,274-23. I, 125-8, 139-9, 180-3, 203-13. 218-1, 366-18, 378-15, 397- Alkm-=məhv olmaq, yox olmaq, bilib-tükənmək. 19, 481-7. 32 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 33 II, 51-17, 172-6. 203-12,214-15. Amrul-=qaynayan qazan; nəfəsi kəsihnək; yatışdınlmaq; dincəlmək. Bax : əmrül-, amurt-, amul. I I I , 143-1,235-22. 1, 283-haşiyə. ~da 1,234-22. ~dı 1,283-haşiyə. ~dan II, 194-8. Amşuy=sarı əriyin bir növü. ~ Tarım=böyük xanımlara verilən unqun, ləqəb. I, 175-22. 1, 395-2. Amuç=qənimətdən verilən ərməğan. Bax: armağan (oğuzca), yarma- Altmlaş-=qızıh girov qoyaraq bəhsə girmək. kan. ~u II, 141-22. I, 195-28. Altur-=aldırmaq. Amul=sakit, rahat, astagəl, yumşaq təbiətli adam. 1, 264-2. I, 142-8, 142-16. ~dum 1,264-1, I I I , 138-13. ~ur mən I, 264-2. Amurt-=sakitləşdirmək, səngitmək. Bax: amrul-, əmrül-. Aluç=soyumuş, soyudulmuş nəsnə; şaftalı^. ~tı 111,370-1. I, 181-11. ~sun I I I , 370-10. Aluçm=yeyilən zoğlu bir bitki. Amuş=irad və qmaq üzündən dilxor olmaq. I, 194-5. I, 238-20. Aluk=keçəl, daz (oğuzca). Bax : aluk. ~dı 1,238-18. I, 136-5. ~ur 1 ,238-20. Aluk=qaba, sərt'’ (oğuzca). Bax\ aluk. Ana=ana. Bax: aba, apa (karluq türkmənlərinin diHndə). I, 136-5. I, 156-16. Alwır-^=atılmaq, sıçramaq. Bax\ əlwir. III , 201-10. Amaç=öküz, kotan və sair cütçülük abtləri. ~sı 1,275-21. I, 125-17. I II , 24-8, 36-10, 201-11,250-9. Amaç=hədəf, nişangah. ~sın 1,221-10,304-23. 1, 125-16. -smqa II, 127-4, 189-3. ~m 1,345-17. -nqınq 1,484-11. ~ığ 11,316-13. ~m ka III, 202-19. ~ka 111,116-13,153-9. ~kı 111,203-5. ~lık=nişan yeri. Anaç=kiçik ikən böyük anlayış göstərən qız, anacıq. I, 2Ü6-2. I, 125-20. Amaçla-=nişan ahnaq, nişanlamaq. Bax\ əməçlə. Anala-=ana demək, ana saymaq. I, 319-haşiyə. I, 328-17. ~dı I, 319-haşiyə. ~dı 1,328-15. ~r 1,319-haşiyə. ~ r 1,328-16. Amrak=rahat, sakit. Ança= o qədər, elə, eləcə. I, 164-18. 1, 132-22, 153-5, 345-2. ~könqü!=sakit, dinc könül. 111, 139-15,219-6. 1. 164-19. And=and. I, 116-12,447-24. Anda=orda, onda, ondan sonra (türkcə). ’ «Şaftalı» monası burada Bosim Atalayın haşiyosino göro vcrildi. Bu mənii da haşiyəyə görədir. I, 171-2, 171-4, 188-5, 188-15, 351-23. " B li imla haşiyəyə görədir. 34 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 35 II, 127-13. ~dı 1.266-1. I I I , 146-17, 212-8, 214-10, 225-24, 235-23. ~ ur I, 266-5. Andağ=beb, eb, o qədər. Anqar= ona. I, 112-6, 178-12,217-17, 246-13, 337-12. I, 109-26, 121-12, 136-26. 137-12. 146-1, 153-15, 157-1, II, 271-5. 157 -7, 175-9, 186-22, 186-23, 188-21, 224-25, 228-8, 247- I I I , 155-26, 182-16, 232-24, 249-11. 13, 249-7, 250-14, 252-10, 256-3, 257-16, 263-25, 265-18, Andan=ondan sonra (oğuzca). 265-19, 270-17, 273-24, 275-10, 292-6, 294-23, 295-8, 296- I, 170-15, 171-1, 185-1, 188-3, 188-6, 264-1. I, 296-18, 296-26, 297-6, 299-6, 301-12, 302-13, 310-14, I I I , 365-10. 310-26, 312-14, 318-1, 333-7, 347-17, 367-28, 405-24, 432- 12,450-5,473-18. Andğar-=and içdirmək. Bax: anğar-. I, 329-18. I I, 52-24, 52-25, 78-23, 109-22, 109-25, 119-22, 144-1, 148- I I I , 365-23. 20, 149-27, 152-5, 154-14, 155-1, 162-9, 166-7, 168-26, 171 -7, 194-1, 196-4, 196-6, 198-9, 201-12, 201-17, 201-22, 201- ~dı 1,266-2. 25, 202-22, 203-22, 205-19, 205-25, 209-2, 219-14, 225-25, I I I , 365-22. 229-18, 230-1, 240-12, 242-16, 249-11, 269-16, 289-11, 289 ~dum I, 329-16. -12, 294-11, 295-1, 296-17, 297-23, 298-17, 299-3, 301-3, ~ur 1 ,329-17. 301-8. 307-23, 313-6, 316-16, 317-11, 322-22, 325-17, 325- I I I , 365-23. -19, 325-21, 326-18, 330-7, 330-17, 331-15, 333-17, 335-9, ~u rm ən 1,329-17. 337-15, 339-4. Andm=ondan. I I I , 38-4, 61-19, 62-1, 62-5, 67-11, 69-17, 70-7, 70-19, 71-7, I, 130-17, 306-22, 330-10, 338-20, 381-24, 395-25. 74-19, 79-13, 81-6, 81-19, 106-17, 106-19, 106-21, 106-23, II,40-17, 245-20, 259-3, 328-8. 107-1, 107-4, 107-8, 107-17, 107-19, 107-24, 108-6, 111-14, I I I , 248-5, 375-12. 111-21, 112-4, 112-14, 113-15, 115-14, 139-15, 182-9, 182- A.ndm=bax\ ay-dın. 20, 183-1, 183-5, 184-3, 184-14, 187-15, 187-24, 200-24, Andığ=ələk, xəlbir qasnağı. 207-13, 219-6, 233-16, 235-13, 236-8, 237-9, 238-1, 258-8, I, 178-14. 271-1, 271-17, 276-9, 278-14, 279-4, 283-6, 293-16, 314-4, Andık-=and içmək. 314-6, 326-25, 365-9, 369-11, 369-16, 369-23, 371-25, 372- I, 279-11. 1, 372-4, 375-27, 383-19, 384-12. ~tı 1,278-21. Anqdı-=yaxalamaq üçün hiylə etmək, duzaq qurmaq, ətrafmı sarmaq. ~ar 1,279-10. I, 328-24. Anq=bir quş adı. ~dı 1,328-21,328-23. I, 114-6. ~ r I, 328-24. Anq=yanaq. Anqduz=andız, bu otun kökü ib atm qarm ağnsı müalicə edilir. I, 114-5. I, 175-26, 175-28. Anq=yox, deyil (oğuzca). Anqıl=büsbütün, tamaınib. I, 114-7. I, 157-24. Anqa=ona. Anqıla-=eşşək anqırması. I, 359-4. 1, 328-29. III , 107-14. ~dı I, 328-28. Anğa=dəyərsiz, qiymətsiz. ~ r 1 ,328-29. I, 186-3. Anqıt=qızıl quş, flaminqo. Anğar-=and içirmək. I, 156-21. I 266-5. 36 Mahmud Kaşğari Anqıt-=şaşırtmaq. Bax və düzəlt: ənqit-. Divanü lüğat-it-türk 37 ~tı 11,271-4. -12. 298-20. 298-22. 29S-26. 299-6. 299-17. 300-7. 300-22, Anqız=taxıl biçildikdən sonra torpaqda qalan kökü. 301-23. 301-28, 302-1. 302-4. 302-8. 302-9, 302-19, 305-9^ I, 157-21. 306-1, 306-4, 306-7. 306-24. 307-7. 324-8, 339-11, 344-7, ’ Anqla-=anlamaq (oğuzca). 345-17, 345-20, 351-4, 352-1, 354-14. 364-5, 365-^, 366-1, I, 312-22. 366-20, 369-14, 371-15, 372-18, 376-1, 377-22, 380-9,381-4 ~dı 1,312-20. Amn=onun. onunla, ondan. ~r 1,312-22. I. 161-18. 209-24, 309-13. Anqut=içilən şeylərdə işlənən qıf, ağızlıq. II. 157-2. 160-13. 172-5. 182-6, 185-27, 186-18,213-21, 1,156-23. 232-25. 293-12. Anı=onu, ona. I I I . 179-3, 225-25. I,76-5,112-5, 113-19, 127-10,222-4,223-1,223-18,227- Am nq=onun. 22, 228-6, 228-19, 240-3, 251-11, 254-18, 255-11, 255-16, I, 76-1, 120-25. 134-14. 152-4, 185-6. 198-27,217-6,224- 257-25, 259-16. 264-20, 264-26, 265-8, 266-1, 266-17, 291- 12. 224-23, 228-4. 229-1. 229-17. 230-22, 232-15, 239-27, 5, 291-9, 291-12, 291-26, 292-16, 292-18, 293-5, 294-8, 295 243-5. 243-23. 244-3. 246-3, 251-15, 252-18, 254-9, 255-18, -11, 295-14, 295-16, 295-27, 296-21, 298-25, 302-9, 302-15, 259-14, 261-19. 261-21. 263-15, 266-6. 266-22, 268-3, 269- 303 -12, 307-15, 308-11, 309-23, 310-23, 319-13, 321-14, 24, 269-27, 271-4. 272-20. 272-22, 274-7, 278-2, 278-5, 321-17, 323-24, 324-1, 324-7, 324-10, 325-20, 326-23, 328- 278-27, 278-28, 279-2. 282-2. 288-4. 294-10, 296-6, 297-1, 10, 328-13, 328-15, 328-23, 329-16, 345-20, 356-18, 359-3, 297-3, 301-3, 308-9, 308-27, 313-9, 314-1, 317-7, 317-8, 362 -4, 374-23, 377-18, 394-7, 405 -23, 416-4, 445-7, 454- 321-2, 328-3, 332-9, 338-4, 338-18. 340-3, 343-5, 349-22, 14, 467 -26, 494-10. 351-17, 352-4, 356-15, 359-4, 360-1, 374-2, 378-5, 378-16, I I, 39-7, 46-7, 46-15, 50-17, 53-14, 55-15, 63-1, 78-15, 109 385-25, 396-1, 410-23, 410-24, 419 -3, 419-16, 436-17, 449- -18, 111-4, 111-20, 112-1, 112-9, 114-6, 117-3, 119-6, 120- 8, 452-11,455-12, 48.3-6, 487-18. 18, 120-20, 140-20, 179-25, 187-19, 188-11, 189-7, 189-9, II, 40-6, 42-1, 45-4, 51-4, 63-19, 6.3-25, 64-11, 64-24, 65-6, 192-11, 193-20, 194-12, 194-18, 194-23, 195-23, 196-1, 198 72-7, 76-12, 84-1 I, 109-12, 111-24, 112-12, 112-14, 127-1, -4, 200-3, 200-17, 201-10, 202-13, 202-15, 203-1, 204-3, 129-4, 142-1, 144-18, 145-23, 146-9, 146-11, 154-9, 162-8, 205-3, 205-13, 205-22, 208-22, 209-14, 210-23, 251-3, 253- 166-9, 174-16, 180-5, 181-10, 181-11, 188-26, 189-22, 192- 7, 254-23, 255-15, 255-20, 255-26, 260-3, 261-6, 261-25, 19, 194-6, 195-1, 195-12, 202-4. 202-7,202-9, 205-9,205- 283-19, 289-4, 289-21, 292-18, 292-19, 292-22, 294-22, 294 15, 206-1, 225-13. 229-27, 230-3. 23.3-1, 2.34-7, 236-19, 237 -26, 298-7, 298-26, 300-16, 301-6, 301-26, 302-9, 304-17, -16, 237-19, 237-25. 245-18, 248-5, 248-10, 252-19, 257-10, 306-6, 306-19, 312-9, 313-21, 314-16, 315-18, 316-18, 321- 257-21, 260-5, 27.VI2. 27.5-10. 275-11. 28.3-11, 290-11, 294 12, 321-23, 32125, 322-1, 322-26, 323-21, 324-12, 326-4, -14, 295-3, 295-6. 298-15, 299-6. 300-22, 304-11, 306-17. 326-16, 326-25, 329-12, 329-17, 329-20, 329-23, 330-9, 331 I I I , 21-4, 35-23, 35-24. 51-19, 64-11. 69-1, 69-3, 70-13, 108 -26, 332-1, 333-20, 334-1, 334-15, 335-26, 336-4, 337-4, -18. 108-21, 109-1. 109-17. 113-18. 129-4, 133-5, 144-3, 337-22, 338-4, 339-22, 341-19, 342-8, 342-20. 161-4, 161-7, 183-16. 188-1. 199-21,201-12, 206-13,206- I I I , 59-8, 61-11, 63-12, 107-21, 108-1, 110-8, 110-21, 116- 1.5, 235-18. 240-5, 242-2. 245-11. 248-1. 250-6, 253-16, 2, 132-14, 142-4, 145-12, 147-3, 178-5, 180-13, 187-9, 191- 258-27, 261-3, 261-22, 262-5, 275-12, 281-11, 281-12, 295- 22, 224-10, 230-12, 235-10, 247-27. 249-1, 249-10, 250-22, 18, 338-10, .348-8, 352-4, 365-10, 367-22, 369-25, 371-17, 250-26, 250-27. 251-18. 257-19, 258-3, 259-3, 261-1, 262- 371-20, 375-8, 378-20. 16. 262-20. 264-16, 264-23, 265-3, 265-13, 265-15, 268-5, Anu-=hazu'laşmaq. 268-11. 269-18, 275-6, 284-21, 288-4, 289-7, 290-7, 290-9, 111, 238-24. 291-10. 291-15, 291-21, 291-26. 292-10, 292-13, 298-3. 298 ~dı 111,238-22. ~ r III. 238-24. Divanü lüğat-it-türk 39 38 Mahmud Kaşğari ~ar 1.223-19. Anuk=hazır. Ar-dı yuv-dı. I, 136-15, 136-16. 111,61-11. ~luk=hazırlıq, hazırlaşma. Ara=ara, arasmda. I, 206-3. I, 152-11,268-20, 333-5,486-19, 499-3. Anukla-=hazır olmaq. II,45-6. I, 324-21. III, 60-3. ~dı 1 ,324-20, Arala-=aralamaq; barışdırmaq. ~ r 1,324-21. 1, 327-5. Anumı=cüzam xəstəliyi, elefantiasis. ~dı 1,327-1,327-2. I, 193-17. ~ r 1,327-5. Anun-=hazırlaşmaq. Aran=axur, at tövləsi. I, 250-13. 1, 144-7. ~dı 1 ,250-10. ~hğ=axurlu, axuru olan. ~ ur 1 ,250-12. 1,204-10. ~ğıl I, 175-10. A r böri=goreşən, kaftar. ~m a I I I , 160-15. I, 146-14, 146-22. Anut-=hazırlamaq. Arçı=hevbo. I, 256-23. 1,183-10,269-20. ~ tı 1,256-21. ~sın 1,284-10. ~ur 1,256-23. Ardhutal=hamam otu. Bax: ordu tal, urdu tal. ~sa 1,257-1. I, 200-20. ~ğan=daim hazırlıqh, hazırlayan. Arğağ=tilov, qarmaq, balıq ovunda işlənən ucu əyri dəmir. 1,210-15. I, 197-9. Ap=inkar ədatı. Arğar-=yonmaq. Bax: arğur. I, 109-11. 1,265-12. ~ bu, ~ ol=nə bu, nə o. ~dı 1,265-11. 1,109-11. ~ur 1,265-12,265-21. Ap=xırman döymək üçün qoşulan öküzbrin ortasmda olan öküz (ar- Arğu=iki çay arası, uçurum. ğuca). I, 185-24. I, 109-16 Arğuç=insanm aidandıgı nosnələr. Apa=ana (karluq türkmənlərinin dilində). Bax\ aba. I, 159-14. I, 151-8. ~ajun=yalan, fani dünya. Aplan=gəmiricilərdən bir heyvan. 1, 159-14. I, 179-25. Arğula-=arasını yarmaq, kcçmək. Ar-=yorulmaq, taqətdən düşmək. I, 333-6. ~dı 1,410-22. ~dı 1, 333-4, 333-5. ~m adı 1,204-15. ~ur 1,333-6. ~mas 1,203-27. Arğun=siçan cinsindən yanm arşm uzunluğunda bir heyvan. Ar-=aldatmaq. 1, 179-26. 1,223-19. Arğur-=yormaq. Bax: arğar-. ~dı 1,223-18. ~up 1,467-25. I I I , 61-11. 40 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 41 Arğurt—yordurmaq. Bax: arğurtur-. Arıklan— arx çokmnk; suyun ycrdə ö/ııno vol açması. ~tı 1 ,268-4. 1.315-22. Arğurtur-=yordurmaq. Bax: arğurt-. ~dı 1,315-19. ~dı 1 ,268-6. ~ur 1,315-21. A rı= arı. Anla-=aralamaq. Bax: arala-. I, 152-12. ~dı 1 ,327-4. II, 316-22. Arm-=yuyunmaq, tomizlənmək, yaxşılaşmaq. I I I , 156-7, 253-12. I, 246-24. ~nı 11,316-20. ~dı 1,246-21,246-23. ~yağı=bal (suvar, qıpçaq və oğuzlar dışında başqa türklərdə). ~ur 1 ,246-24, I, 152-14. Annçu= günah, suç. Bax: erinçü. I I I , 156-7. 1, 190-19. An-=təmizləmək, təmiz olmaq. Bax : ant-. Anş=əriş. I I I , 236-13. I, 131-13. ~dı 1 ,69-20. ~arkağ=əriş-arğac. I I I , 236-12. 1, 131-13. ~ r 111,236-13. Anş-=aldatmaq. Arığ=təmiz. B ax : arnğ. I, 232-12. I, 65-11, 133-10, 135-12, 166-2, 352-1, 378-15. ~dı 1,232-11. ~lık 1,205-10. ~ur 1,232-12. Arığ^xeyli, çox; yaman. Ant-=təmizləmək. Bax: arı-. I, 268-17, 274-22, 277-22. I, 252-2. II, 316-6. ~tı 1,252-1, I I I , 42-23. ~ur 1,252-2. Arığ=çadır örtüyü (barsğanca). ~ğan I, 209-5, 209-6. I, 133-9. ~ğu II, 310-18, 310-21, 310-27,311-3, 311-6. Arığla-=axtalamaq; bir şeyin içindən yaxşısını seçmək. ~ası 11,311-9,311-10. I, 323-8. Ant-=axlalamaq; uşağı sünnət etmok; kişiləşmək. Bax: ərət-, ərədh-. ~dı I, 323-4, 323-6. ~tı I, 252-3, 252-4. ~ r 1 ,323-8. Arıtış-=təmizlənməkdə yardnn ctmək. Ank=arx, çay, kanal, ~dı 11.311-15. I, 377-5, 384-1. Arju=çaqqal. Bax: ar20i. I I 39-1,76-26, 158-6, 330-5. I, 185-19. I I I , 268-27. ~layu=çaqqal kimi. ~da I, 134-23. I, 185-20. ~nı I, 321-20. I I I , 348-haşiyə. ~tm 11,319-9. Ark=pislik. I I I , 178-15. 1, 116-13. ~hğ=arxlı, çaylı. təmür ~ı=dəmir zibili. I, 203-22. I, 116-14. Arık=anq, zəif, cılız (oğuzca, qıpçaqca). Arka=arxa, kürək, köməkçi. I, 135-6. I, 186-7, 186-8. 42 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 43 ~sın 1, 195-2. ~sız I, 186-9. 1. 171-10. Arka-=yoxlamaq, aramaq (oğuzca), lənətləmək. Arkuklan-=dikbaş!ılıq ctmok. I, 308-20. I, 331-28. ~dı 1,331-27. ~dı 1,308-9,308-11,308-13. ~ur 1,331-28. ~ r 1 ,308-19. Arkun=vəhşi ayğırla ev madyanından olan at. karğa- ~-=lənətləmək. 1,417-15. karğa-dı ~-dı=lənətbdi. Arkun=gələn il, o biri il. Bax: arkın. I, 308-11. 1, 170-8. Arkaçak=pipetka, axıtmac. ~ izi=gəbn il, o biri il. I, 200-18. I, 170-8. Arkağ=arğac. Armağan=qohumlara veribn bəlek (oğuzca). Bax: yarmakan, amuç. I, 178-5. I, 195-26. arış ~=əriş-arğac. Armut=armud. I, 131-13 I, 159-9. Arkalan-=arxalanmaq, kömək etmək. II,280-11. I, 118-7. Armutlan=armudlanmaq. ~dı 1,118-4,118-6. I, 329-23. ~ur 1,118-7. ~dı 1,329-21. Arkar=buynuzundan bıçaq düzəldilən dişi dağ keçisi. ~ur 1,329-22. 1,417-15. Arpa= arpa. Arkaş-=yük yükləməkdə yardım etmək, arxa çıxmaq. 1, 182-26. I, 274-10. II,147-1,307-3. ~tı I, 274-7, 274-8. ~nı 1,352-17. ~ur 1,274-10. ~sız I, 182-27. ~ıp 1 ,394-4. Arpağan=arpaya bənzor, başağı oian, doni olmayan bitki. Arkın=gələcək il, o biri il. Bax: arkun. 1, 195-24. I, 153-24. Arpala-=arpa vermok. ~izi=gəbcək il. 1,332-17. I, 153-24. ~dı 1,332-16. Arkış=karvan, elçi, xəbərçi, məktub. ~r 1,332-17. I, 161-13, 161-14, 161-17. Arpalan-=arpa sahibi olmaq. ~ı I, 161-18. I, 317-23. Arkış=əfsun, cadu. Bax: arwaş, arwış. ~dı 1,317-21. 1,282-21. ~ur 1,317-23. Arkuçı=vasitəçi, evlilik zamanı qohumlar arasında gedib-gəbn adam, Amğ=tortəmiz. Bax: arığ. I, 197-19. 1, 199-1. Arkuk=iki divar və ya dirək arasına çarpaz şəkildə qoyulan ağac. Arsal=qumrai, qonur. Bax: arsıl, arsık, al. I, 171-11. I, 168-5. Arkuk=zidd; tərs. ~saç=qızılı, qumral saç. I, 171-10. I, 168-5. ■~kişi=tərs, inadkar adam. Arsalık=həm erkəkliyi, həm dişiiiyi olan bir heyvan (oğuzca). Divanü lüğat-it-türk 45 44 Mahmud Kaşğari ~dı 1.269-4. I 212-24. ~ur 1,269-6. Arsık-=aldanmaq. ~ıp II. 225-13. I, 278-16. Artat-=pərt etmək; pozmaq. xarab etmək. ~dı 1,70-27. I, 293-4. ~tı 1,278-15. II. 339-21. ~ar 1,278-16. ~tı 1,293-3. Arsık=şabalıdı rəngli qumral qoyun. ~ur 1.293-4. I, 174-4. Artığ=qadm önlüyü. fartuk. Arsıl=/'?ö.v; arsık. I, 162-2. Arslan=aslan. Artığ=yükün bir tayı. I, 143-10, 148-1, 208-9, 326-15, 406-24. I. 162-3. II,41-25, 167-25, 284-15, 303-17. Artıl-=yükləmək, minmək, aşınlmaq. I I I , 13-5, 83-6, 243-23, 257-6, 358-12, 362-15, 362-16, 362- I, 279-26. 18. ~dı 1,279-21,279-24. ~dan 1,269-16. ~ur 1.279-26. -layu I, 184-4, 198-6. II, 320-28. --burslan I I I , 362-15, 362-16. Artın-=yüklətmok. Arsu=dəyərsiz şey (oğuzca). I, 284-12. I, 185-23. ~dı 1,284-10. Art=dağ beli, sıldınm, yoxuş, təpə. ~ur 1.284-12. I, 116-4, 116-6, 303-17. Artış-=bir şeyi heyvanm üstünə yükləməkdə köməkləşmək. II, 54-3, 192-1. I, 269-22. I I I , 12-6, 35-8, 131-23, 190-17, 242-13. ~dı 1,269-20. ~tm 1,282-6. ~ur 1,269-22. ~saç=arxa (ənsə) saçı. Artla-=şillə vurmaq. I, 116-4. III, 380-10. Art-=artmaq. ~dı III, 380-9. I I I , 367-15. ~r 111,380-10. ~tı 111,367-12,367-13. Artuç=ardıc, juniperus. ~ar 111,267-14. I, 159-10. Arta-=pozulmaq, xarab olmaq. ~ı 1,410-24. I, 299-16. ~lan 1,420-4. ~dı 1,299-15. Artuçlan-=ardıçlanmaq. II,45-15. I, 329-26. ~dım 1,299-27. ~dı 1, 329-24, ~r 1,299-16. ~ur I, 329-25. ~mas 111,312-9. Artuk=çox, ziyadə. Artak=pozuImuş, xarab olmuş. I, 162-24, 163-2. I, 179-13. II, 159-18. II,63-21. Artuklan-=həddini keçmək. Artaş-=bir-birini pərt etmək. I, 330-16. I, 269-7. 46 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 47 ~dı 1,330-14. I. 308-7. ~ur 1,330-15. Arwaş-=birlikdə əfsun duası oxumaq. Artur-=artırmaq. I, 274-6. I, 261-2. ~dı I, 274-4. ~dı 1,260-26,261-1. ~ r 1,274-6. ~ur 1,261-2. Arwış=əfsun. Bax: arwaş, arkış. ~u 1,261-8. 1, 283-haşiyə. Artut=hədiyyə, bəylərə veribn at və digər hədiyyə. Arzu=çaqqal. Bax: arju. I, 171-8. ~layu=çaqqal kimi. Arubat=hind xurması. III, 348-17. 348-haşiyə. I, 194-21. As=sincab, hərməlin. Aruk=yorğun. 1, 147-9. I, 135-3 As=cariyələrə verilən ad. II, 54-10. 1, 147-9. ~luk=yorğunluq. As-=asmaq. I, 205-22. 1, 224-17. I I, 307-2. ~dı 1,224-15. Arukla-=dincəlmək, yatmaq. ~ar 1,224-17. I, 324-5. Asığ=fayda, qazanc, kar. ~dı 1 ,324-4. I, 133-15, 473-19. ~r I, 324-5. ~mda 111,20-14. Arumdhun=boya. ~lığ=faydalı, qazanclı. I, 194-6. 1,203-19. Aruş-=əriiTiək. Asıl-=asılmaq. I, 232-14. 1, 243-18. ~dı 1,232-13. ~dı 1,243-17. ~ur 1,232-15. ~ur 1,243-18. Arut=quru. Bax: urut. Asıl-=uzalmaq, uzanmaq. Bax: esil-, əsil-. I, 123-12. 1, 243-16. II, 157-1. ~dı 1,243-14. ~ot=bir il əvvəldən qalan ot. ~ur 1,243-16. I, 123-12. Asın-=bir şcyi çəkmək, gərmək, dartmaq, dartınmaq. I I, 157-1. ~dı 1, 247-9. Arwa-=əfsunlamaq. Asış-=asışmaq, bunda yarışmaq. I, 308-8. I, 234-10. ~dı 1 ,308-7. ~dı 1,243-9. ~r 1,308-8. ~ur 1,234-10. Arwal-=əfsunlanmaq. Ashn-=bir şcyin digərinə taxılması. Bax: əslin-. I, 283-22. I, 291-haşiyə. ~dı 1,283-21. ~dı 1,291-haşiyə. ~ur 1 ,283-22. Asnqar-=işdən uzaqlaşmaq, işdən soyumaq. Arwaş=tilsim, əfsun, cadu. Bax: arwış, arkış. I, 312-2. 48 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 49- ~dı 1,312-1. ~ın 1.328-1.489-20, ~ ar 1,312-2. 11. 110-16. 202-7. Asra=alt, aşağı. ~ka 1,267-1. I, 184-28. 111,60-17.244-17.377-22. Asn=qaplan; zolaqlı. ~laka=aşlara, yeməkbro. I, 185-3, 185-4. II, 73-9. ~yışığ=iki rəngli ip. Aş-=nəyi isə aşıb keçmək. I, 185-3. I, 224-19. Asruş-=aqsınşmaq. ~tı 1,224-18, I, 272-8. ~dı 111,242-13,242-15. ~dı 1,272-7. ~ ar 1,224-19. ~ur 1 ,272-8. I I I , 242-16. Ast=küçə (çigilcə). Aşa-=yemək. aş yemək (böyüklərin ziyafətində). I, 116-10. I I I , 237-6. Astın=aşağı, alt. Bax\ altın. ~dı 111,237-3,242-14,242-15. I, 170-17. ~ r 111,237-6. Astur-=asdırmaq, edam etdirmək. Aşaç=qazan, tava. I, 262-8. ~ta III, 330-15, 330-haşiyə. ~dı I, 262-4, 262-6. Aşak=aşağı, dağ dibi (oğuzca). ~ur 1 ,262-8. I, 135-21. Asur-=asqırmaq. Aşakla-=aşağılamaq, təhqir etmək. I, 228-22. I, 324-16. ~dı 1,228-21. ~dı 1,324-10. ~ur 1,228-22. ~ r 1,324-16. ~ğan 1,210-21. ~sa 1,324-12. Asurt-=asqırtmaq. Aşat-=yemək yedirtmək. ~ğu=asqırdan. I, 253-5. I II , 379-27. ~ lı 1,253-1. Asurtğuk=anlayışlı, ağıllı. ~ u r 1,253-5. I I I , 380-1. Aşbar=saman. kəpək, ot kimi şeylərin qarışığınd, Aş=kənət, sıxma. 1, 174-21. I, 147-11. 11, 333-2. Aş=yemək, aş. Aşğın-=aşınmaq. I, 147-10. 1. 287-3, II, 109-22, 146-15, 154-7, 168-14, 176-11,301-3,301-5. ~dı 1,287-1, 111,34-14, 39-2, 64-23, 118-12, 139-15, 181-11, 182-13,234 ~ur I, 287-2, -13. 237-3, 242-14, 248-14, 319-23, 331-7, 338-17, 373-17. Aşıç=qa/,an, Ba.x: əşiç. ~dın 11,46-21. 1, 125-8, 219-5, 264-4, 238-12, 330-4. ~ı I, 375-6. 488-20, 491-9. ~ığ 1,119-6,156-11,165-12. ~bukaç=qazan-tava, qab-qacaq, tas-ləyən. II, 242-24, 274-13, 294-3. 1, 369-4, 409-11. I II , 124-26. 181-4, 345-15. Aşla-=qab təmir etmək. 50 Mahmud Kaşğari Diranü liiğat-it-türk 51 I, 310-8. ~ar 1.239-14. ~dı 1,310-7. Aşukla-=aşıq siiııuix üııə \ unnaq. ~r 1,310-8. I. 324-9. Aşlal-=qabm təmir olunması. ~dı 1. 324-7. r, 316-27. ~r I. 324-9. ~dı 1,316-26. Aşul-=örlülmək. örlünmək. Bcıx: əşül-. ~ur 1,316-27. 1. 243-22. Aşlat-=qab təmir etdirmək. ~dı 1,243-21. I, 294-26. ~ur I. 243-22. ~tı 1,294-25. Aşun-=kcçmək. a.şmaq. Bax: aşnu. ~ur 1,294-26. 1. 247-20. Aşlık=aşxana, mətbəx; buğda. Bax : tarığ. ~dı 1.247-19. I, 174-18. ~ur 1. 247-20. II,213-21. Aşut-=örttürmək. Bax: eşüt-. Aşnu=öncə, əvvəl. Bax: aşun. I. 253-9. I, 188-3. ~ lı 1. 253-6. Aşrul-=aşırılmaq. -tuııı I. 253-16. ~ur I, 253-9. 1, 282-8. A t= ad. ünvan. ləqəb. ~dı 1,282-6. I. 146-1. ~ur 1,282-7. III. 235-13. Aşsa-=aşmaq istəmək, yemək istəmək. 1, 303-19. ~! 111.72-21,319-5.332-14. ~lığ=adlı, ünvanlı, ulusun. boyun böyüyü. ~dı I, 303-17. I. 146-2. ~r I, 303-19. A t= al. Aşsat-=yemək arzulamaq. 1, 292-20. I,26-13.26-17,58-13, 109-18, 118-15, 121-16, 122-26, 126 -10. 135-19. 138-15, 147-13. 147-20, 148-7, 164-15, 167-11, ~tı 1,292-18. 175-28. 182-27. 203-15. 228-26, 234-6. 247-9, 248-18, 250- ~ur 1,292-20. 25. 265-4. 279-21. 287-18. 300-17. 302-3, 303-7, 304-16, Aştal oğul=sonbeşik. 307-24. 309-3. 309-5. 311-19. 318 -14. 320-4, 338-3, 339- I, 168-6. 18. 340 -20. 342-23. 347-10. 348-24. 349-10, 352-17, 367- Aşu=qırmızı torpaq, aşı torpağı. 14. 368-18. 369-27. 390-2. 394-12, 404 -22, 414-27, 420-15, 1, 153-26. 421 -9. 422-1 1. 424-3. 424-6. 428-24. 437-21, 447-16, 449- Aşu-=qoşmaq, aşmaq. 17. 457-14. 458-12. 464-25. 464-26. 465-18. 471-19, 483- ~mas 1, 182-27. 22. 488-12, 495 -3. Aşuk=aşıq, topuq, topuq aşığı. II, 36-25. 38-11. 39-3. 56-4. 56-14. 63-7. 70-20, 71-10, 110- I, 135-22. 4, 117-7, 118-22, 137-21. 148-23. 156-22, 161-1, 164-12, Aşuk=dəbilqə. Bax: yaşuk. 167-14. 167-25. 169-25. 170-6. 174-4. 174-14, 178-17, 186- I, 136-1. I, 199-1. 200-1. 206-6. 206-8. 207-4. 208-1, 209-8, 211-12. Aşuk-=həsrət duymaq. 211-19, 211-26. 213-5. 231-10. 241-6, 244-4, 246-7, 247-23, I,239-14. 251-16, 252-24. 253-10, 255-14. 255-19. 255-25, 260-11, ~tı 1.239-11. II, 181-1. 52 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 53 272-17, 293-15. 305-7, 308-24, 309-20, 310-8, 310-14, 311- 17, 326-1, 333-22, 343-8. II. 189-7. III, 17-6. 18-3, 18-7, 22-21,45-11,46-9, 48-18,49-18,49- I II, 39-9. 63-L 374-20, 25. 50-19, 50-20, 53-16, 69-1, 76-27, 112-7, 122-19, 131-6, ~kamçısı=alın aləti. 133-1, 133-16, 134-1, 135-11, 140-16, 144-1, 146-17, 150- 1. 414-27. 15, 150-18. 153-6, 159-25, 163-23, 170-25, 172-3, 178-1, salğa~ = bədöy at. 190-1, 193-18, 204-15, 207-3, 211-3, 218-21, 232-1, 234-21, 1,420-15. 240-3, 244-7, 249-3, 250-1, 254-19, 255-9, 264-25, 268-1, tüm kara~=lam qara, zilqara at. 270-4, 271-11, 275-16, 295-1, 297-13, 298-18, 300-10, 301- I, 348-23. 6, 301-13, 301-15, 302-27, 303-6, 306-16, 315-14, 335-2, tüm toruğ~=düm doru at. 348-24. 339-6, 364-3, 372-1,377-11. İ At-=atmaq. ~bırkığı=at fınxırtısı. I, 222-3. I,449-17 I I I . 382-12. ~ı I, 224-12, 382-17. 'tl I,221-25.222-1 222-2. II, 144-16, 307-14. II, 120-9, 2 2 7 - li 231-4, 299-16, 314-14. I I I , 201-19. III, 310-20, 320-23. ~ığ I, 272-22, 323-13, 327-17, 432-26, 458-19. ~ar I, 222-3. II, 48-15, 110-7, 191-1, 251-1, 263-7, 309-1, 310-3, 313-24, III. 324-7. 324-8. 326-9,331-4, 341-20. ~a III. 310-9. I I I , 48-19, 122-21, 187-18, 191-21, 232-20, 247-4, 296-16, ~ıp 1, 237-8. 299-28, 302-20, 371-13, 380-16. III, 116-3. ~ım 1,219-24. ~sa I, 176-15, 213-13. I I I , 215-24. 111, 116-1. ~ım ız I, 341-20. -ğalır II. 48-1. ~nnm II, 190-15. ~ma I, 186-22. ~m I, 41-3, 109-18, 209-12, 245-21, 265-11, 266-15, 268-3, 269 II. 52-24. -4, 332-16, 371-23, 467-25, 488-26. Ata= ata. II, 254-21,326-9,327-14. I, 151-18, 151-19, 182-16, 250-25,484-4. I I I , 173-9, 179-23, 242-19, 250-24, 258-13, 258-15, 264-26, II, 115-10. 265-18, 293-6, 296-19, 299-27, 307-4. III, 79-16, 201-9, 331-16. ~mq I I I , 199-17. -ka I, 31 l-IO, ~ka 1,126-18,186-15,368-18. kı=atacan. II, 333-12. 1. 193-7, ~laka 1,466-1. 111. 203-4, ~m 1,314-7,345-16. -mka III, 202-18, 202-21, II, 33-16. -ma 1, 292-24. ~la 1,322-19. ''indan 1, 436-20, ~tan 1,158-1. -mnı 11,207-7, ~tın 1,142-17,217-7,227-22. -sı 11,303-4, 11,41-14,41-24, 42-12, 114-6, 160-11. 111,201-10,201-15, 250-9, ~Iar 11,217-12,221-1. -sm 111,79-16,263-6. ~hğ I, 146-2, 161-25. -smqa II. 146-4, 191-19. 54 Mahnıud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 55 ~yı I II . 201-12. 1. 245-10. 245-12. Ata-=ad vermək. bqəb vermək. ~dı 1. 245- 1, 106-4. ~p 11.67-16. Av=əınri saya salmamaq. Awla-=loplannıaq. üşüşnı.ık. Bnw aw-. I, 114-1. 1. 310-16. Avut=ovuc. B ax : adhut. ~dı 1,310-14. I, 149-6. ~r 1,310-15. Aw=ov (oğuzca). Awlal-=ovlanmaq. Bax: awlan-. I, 147-16. 1, 317-4. ~ka I, 147-16. ~dı 1.317-3. ~çı=ovçu. ~ur 1,317-4. I, 132-22, 328-21, 345-2, 420-26. Awlan-=ovlanmaq. Bax : awlal-. Aw-=toplaşmaq, üşüşmək, ətrafını sarmaq, ovlamaq. I. 319-3. I, 224-26. ~dı 1.319-1. ~dı 1,224-25,328-6. ~ur 1.319-2. ~ ar 1 ,224-26. Awlaş=toplanınaq. yığılmaq. I I I , 348-17. I. 277-2. ~ ıp II, 160-10. ~dı 1.277-1. Awa= acım aq bildirən bir söz. ~ Lir 1.277-2. I, 154-3. Awlaş-=cvini ortaya qoyub qumar oynamaq. Bax: əwləş-. I, 154-4. I, 277-haşiyə. ~dı 1,277-haşiyo. Awala-=qanşıqlıq çıxanda toplaşmaq. B a x : aw-, awla-. ~ur 1.277-haşiyə. I, 328-7. Awlat-=ovlalmaq. ~dı I, 328-3, 328-4. 1, 295-7. ~ r 1 ,328-7. Awıçğa=qocalmış adam. ~dı I, 295-6. ~ur I, 295-7. I, 199-8. ~u 1,293-16. Aw ılku= qırm ızı meyvəsinin suyu tutm aca q atılan, göz ağrısı dərmanı Awran=domirçi kürosino bon/or çörok rınnı. düzəldilən və paltar boyanan bir ağac. Bax- afılğu I, 170-20. I, 470-2. Awnndı=qn'inU, lökünlü. Awın-=ovunmaq, alışmaq. I. 201-8. I, 247-24. Awujğun-=dori aşılanan palıd qo/ası. ~dı 1,189-20,247-23. 1, 211-3. ~ur 1,247-24. Awurta=dayo. süd anası. ~ahm 1,293-17. 'll. 166-2. Awınç=ovunma, ahşma. Awus=mum. bal mumu (bulğarca). Ba.v: law. I, 189-20. 1. 130-8. I II , 384-10. Awya=hcyva. Awınçu=ovunulan, ahşılan; cariyə (məcazi) I, 174-21. 1,190-20,190-21. II. .303-1. Awla-=ovlamaq. Awzurı=buğda voarpa unundan bişililon çörok. I, 310-16. " l. 201-1. ~dı 1.310-13. Ay=ilin on ikido biri; ay. qəmor. ~ r 1,310-15. 58 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-liirk 59 I, 148-6. 148-15, 148-20, 148-31,290-10, 298-17,311-1, -iııl 1. 377-26. 379-8, 483-22. 111.3II- : I. II, 34-23, 165-16. -daçı 1. 359-4. I I I , 35-25. Aya=o\ uc içi. ava. tolun~=ciyın on dördü. ’l. 150-25. I, 148-15,400-4. Aya-=loqob vcrmək; qorumaq. oğlak~=Novruzdan sonra gəbn bahar dövrü. 1. 299-7. I, 356-6. ~dı 1. 299-4. 299-6. uluğ oğlak~=oğlak aydan sonra gələn dövr. ~r 1. 299-7. I, 356-7. Ayağ=ayama, taxma ad. loqob. uluğ ~=yay ortası. 1. 299-6. I, 356-8. 111. 169-1. ~əwi=halə, ay evi. ~a 111. 169-7. I, 379-8. Ayak=çanaq. kasa. piyalo. qodoh. Ba.w çanak. Ay=əmri, buyruğu tanımamağı bildirən bir söz. I. 150-1, ' I, 114-1. II. 188-21. 247-16. 328-23, Ay=xitağ ədatı. III. 146-9. 267-8. 321-26. 345-12, I, 142-15, 251-7, 289-20. ~nmq 111.22-6. Ay=turuncu rəngdə ipək qumaş. ~lığ 111.50-23, I, 113-24. ~ç-r 111,267-8, Ay=bəylərin xidmətçisi, köbsi; onlarnı adları yazılan dəftər. Ayak=ayaq, Ihı.w adhak, azak. ~m ıı I I, 204-5. 1.1,50-3. ~dm 111,72-21. Ayala-=ol ayalarmı bir-birino vurmaq. çopik çalmaq. ~bitigi=əsgərin adı və azuqəsi yazılan dəftər. III. 289-16. I, 113-22. ~dı 111.289-14. Ay-=söyləmək. ~r 111.289-16, I, 225-5. Ayas=ayaz; köloloro vcrilon adlardan, ! I, 251-8. 1. 182-10. 182-1 I, ! I I I , 158-9. -kök^açıq hava, ~dı I, 225-4. 1. 182-10. ~dım I, 1 11-3, 112-2, 157-1, 171-1, 178-12,337-21,371-24,461- A ya yərsgü=varasa (çigilco). 16,473-19. İli. 373-n, I I I , 74-19, 202-21, 207-28, 316-1, 319-21, 325-16. Aybanq or=kcçol adam (çigilco), ~dum I, 157-7. I. 177-4, ~dınq I, 350-3. Aydmq=avdın. ay işığı, ~madınq III, 231-10. I. 177-5.^ ~ur 1,125-8,125-9,472-8. Ayğır=ayqır, II, 134-21. 111. I3I-3. ~urm ən 111,200-6. Ayığ=ayı (oğuzca. qıpçaqca. yağmaca). ~ıp I, 379-7. Y 149-20. II, 67-17. Ayığ=no yaxşı, no pis, miyano. ~mış I, 153-5, 1. 149-22. 149-23. 60 Mahmud Kaş^ari Divanü lüğat-it-türk 61 Ayık=vəd, vədə, söz vermə. Az=az. çox olmaxan. I, 150-4. I, 147-5. II, 67-17. ~rak=daha az. ~ı I, 150-4. 111. 314-6. Ayıl-=söybmək. Az-=azmaq, yoldan çıxmaq. I, 297-7. I. 224-11, ~dı 1,297-6. ~dı 1.224-10. ~ur 1 ,297-7. ~ar 1. 224-11. Ayıt-=söybmək (oğuzca), soruşmaq. ~mas I, 155-16. 1,257- 18. Azak=ayaq (bulğar, suvar, yəmək, qıpçaq ləhcəsində). Bax\ adhak, ~tı 1,257-15. ayak. ~tım (oğuzca) I, 257-17. I, 106-15. ~ur 1,257-18. Azak=haradan və kimin atdığı məlum olmayan ox. Bax\ azuk. ~ğan III, 52-5. II,48-1. Ayluk-ayluk=eb-eb (oğuzca). Azğan=quşburnu, itburnu. 1,431-8, I, 174-7. Azı-=sızmaq; guruUudan kar olmaq, Ayran=ayran ifl, 236-23, I, 180-14. ~dı 111,236-19,236-22, Aynk=ayrıq otu (oğuzca). Bax\ adhnk. ~ r 111,236-23, I, 174-5. Azığ=azı diş. Aynş-=aynlmaq. Bax\ adhnş. 1, 133-14, I, 298-6. ~lığ=az:ı dişi çıxmış. ~dı 1 ,298-4. 1,203-15. ~ur 1,298-6. Azığla-=azı dişi ib dişiəmək Ayru=başqa. 1, 323-17. I, 184-19, 184-20. ~dı 1. 323-13. 323-1 Ayruk=başqa, ayn (oğuzca). Bax\ adhruk, adhın. ~r 1, 323-17. I, 174-4. ~dım 1, 323-15. Aytığ=xitab, hal-əhval soruşmaq. Azıl-=azıhnaq, azdırıhnaq. I, 174-2. I. 243-8, Aytıl-=soruşmaq, söybmək. ~dı I, 243-7, 1, 298-8. ~ur 1, 203-8, ~dı 1,298-7. Azma=xayası yanhnış qoç. ~ur 1,298-8. I, 187-15, Aytın-=soruşmağı öz üzərinə almaq. Azıt-=yoldan çıxarmaq, azdı I. 298-10. 1,252-11. ~dı 1,298-9. ~tı 1,252-10, ~ur 1,298-10. 11,237-6, Aytış-=xəlir soruşmaq. Bax: aytığ. ~ur 1,252-11. I, 174-1. ~ğan 1, 209-8, 209-9, Az=yerdə və dəridə uzununa cızıq. Bax\ iz, əzik Azlan-=az saymaq. 1, 147-7. 62 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 63 1, 318-20. ~dı 1.318-18. ~ur 1,318-20. Azu=iki şcvdən birini istəməyi göstərir; yaxud, və ya. ^ I, 153-1, 153-2, 153-3. Azuk=azuqə. B I, 135-11. ~ı I, 135-12. ~luk 1,205-23. Ba-=bağlamaq; hörmok. ~luğ I, 203-25, 203-27. 111,232-21. Azuk=azmış. ~dı I II , 232-20. I, 135-8. ~dım III, 212-14. 234-21, 234-22. ~ok I, 135-8. ~ r 111,232-21. Azuk munk=qaçan, yoldan çıxan, azan. Baçak=xristianlarm orucu. pasxa. I, 135-9. 1.410-1. Azuklan-=azuqo sahibi olmaq. Baçığ=and. peyman. Bax\ bıçığ, bıçğas. I, 315-24. I. 374-17. ~dı I, 315-23. ~kıl-=əhd-pcyman etmək. ~ur 1, 315-24. ~kıl-dı 1,374-18. Badar=hay-küy. I, 357-5. ~kıl-=səsb çarpmaq, itələmək. ~kıl-dı 1,357-5. Badar-badar=tıppa-tıpla (gctmək). I, 366-11. Badıç=asma çardaq. Ba.w badhıç. ~lığ yığaç=çardaq düzəldiləcək ağac. ^ 1,479-26. Badhıç=asma çardağı. Ba.w badıç. I. 316-13. Badhram = bayram ; şənlik və əyləncə günü. Bax'. bədhrəm, bəyrəm (oğu/ca). I II . 172-6. Bağ=bağ. düvün. ip. örkən. çatı və sair. İIİ 153-19. ~ı 1.406-21. I II . 153-19. ~ın 11,49-5. Bağ=bağ. üzüm asması. III , 153-18. ~ka 111,202-15. Bağda-=güləşdə badalaq vurmaq. I II , 253-18. Divanü lüğat-it-türk 65 64 Mahmud Kaşğari Bağış=təqərə. buğum. ~dı III. 253-16. I. 37İ-4. ~ r 111,253-18. Bağışla-=bağışlamaq. Bağdat-=güloşdə sarmaya salmaq. 111. 295-3. II, 315-17. ~dı 111,295-1,302-27, ~tı 11.315-15. ~ r I I I , 295-3. ~ur 11.315-17. Bağışlal-=bağışlanmaq. Bağır=bağır, qara ciyor. ~dı 111,301-13. I, 366-14. Bağışlan-=bağışlanmaq. ~ı 1,366-16. ~dı 111,301-15. ~ım 1,299-28. Bağla-=bağlamaq. ~hğ 1,474-8. I I I , 264-2. bedhük~lığ=kimsəyə boyun əyməyən, ciyəri böyük olan şəxs. ~dı 111,264-1. I, 366-15. ~r I I I , 264-2. ya ~ı=yaym ortası. ~yu 111,276-9. I, 366-16. Bağlan-=bağlanmaq. Ba.w boğlan- Bağırçak=eşşək yəhəri. II, 240-26. I, 479-9. ~dı II, 240-22, 240-24. Bağırdak=qadın önlüyü, lifçik. ~ur II, 240-25. 1.479-15. Bağlat-=bağlatmaq. Bağırla-=bağrma vurmaq; yayın əl tutma yerini düzəltmək. II, 325-24. I I I , 292-3. ~tım 11,325-19,325-21. ~dı I I I . 291-26. -u rm ən 11,325-24. ~r I II , 292-3. Bağna=nərdivan. Bağırla-=yaym əl tutma yerini, dəstəyini düzəltmək. 1,427-17. I II , 292-3. Bağram kum=qumluq ərazi. ~dı 111,292-1. I,466-21. ~r I II , 292-3. Bağrık-=bağrı kürəyinə yapışmaq. Bağırlak=bağu'tlak quşu, pteroeles. II, 231-haşiyə. I, 480-2. ~tı 11,231-18. Bağırlan-=laxtalanmaq, qatılaşmaq. ~ ar II, 231-haşiyə. II, 262-10. Bak-=baxmaq. ~dı II, 262-8. II, 44-13. ~ur 11,262-10. ~dı 11,44-12. Bağırsa-=ürəyi bağır, qara ciyər kababı istəmok. ~ tı 11,59-11,289-11. I II , 292-28. III , 266-4. ~dı 111,292-27. ~ ar 1,165-11,420-26. ~ur 111,292-28. II,44-13. Bağırsak=morhomətli, müşfiq, rəhmdil. III,27-17, 1.479-12. ~armən 111. 188-20. ~kişi 1.479-12. ~ıp I II , 249-20. Bağırsuk=bağırsaq. ~k)l 1, 186-23, r, 479-14. 66 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 67 II, 52-25. ~lığ tağ=misli dağ, I I I , 378-20. ^ 1.474-19, ~sa 1 ,350-14. Bakır-=bağırmaq (oğuzca), II, 166-9,289-12. ^ III, 182^12. ~mas II, 249-26. ~dı I II , 182-11, ~ığ=baxma, baxış. ~ ar III, 182-12. I, 375-12. Bakırsokum=Mərrix. ~ığı 1 ,375-12. 1, 366-24, 396-19. ~atur-m -I, 141-10. 111,41-19. Baka=qurbağa. Bakış=baxış, baxışmaq. I I I , 131-3,214-1. I, 371-6. münqüz ~=tısbağa. Bakış-=baxışmaq, I I I , 214-2. II, 132-22. Bakaçuk=«baka»mn kiçiltməsi. ~dı 11. 132-20. I I I , 214-3. ~ tı 1,222-12. Bakan=halqa, toqqa. Bax: kilidə. - tıla r 1,232-26,365-13. 1, 397-18. ~ u r II, 132-22. ~lığ kadhışı=toqqalı qayış. ~ğan 1,492-5. I, 477-14. Bakıt-=baxdırmaq. altun ~=qızıl halqa, qızıl toqqa. II,300-19. I,397-19. ~ ti 11,300-16. Bakanak=qoşa dırnaqların arası, qoşa dırnaqlardan hər biri. Bax: ~ u r 11,300-18. bakayak. Baklan kuzı=əmlik quzu, kök quzu. I I I , 172-20. I, 434-27, Bakanuk=dırnaqlann ortasındakı ət. Bax: bakayuk. Baku=təpə. yüksək yer, yoxuş. Bax: bakku. I I I , 173-1. III, 208-23, 214-14. Bakayak=AöA-; bakanak. Bakur-=baxdırmaq. I II , 172-haşiyə, 173-haşiyə. II, 117-12. Bakayuk=6ax: bakanuk. ~dı II, 117-Iİ. I II , 172-haşiyə, 173-haşiyə. ~ur II, 117-12. Bakıl-=baxılmaq. B al= b al (suvar, qıpçaq və oğuzca), Bax: arı yağı (türkcə), II, 155-13. II. 335-7. 335-9, ~dı 11,155-12. I I I . 113-21, 156-7, 156-11, ~ur II, 155-13. 'ig II. 264-5, Bakın-=bir şeyin sonuna baxmaq və ibrət götürmək, düşünmək. I II , 297-9, ! II, 164-15, Bal-=bağlamaq, Bax: ban-. ~ur II, 164-15, II, 53-23. ~ğıl II, 164-14, ~d ı 11,53-22. Bakır=Çin pulu, ~ ır II, 53-23. I, 366-23, Bala=quş və heyvan balası. Bakır=mis, II,270-18. I. 366-17. I II , 82-22, 218-1. Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 69 ~sı 111,218-2. Balık=balıq. Bala=şəyird, yardımçı, köməkçi. I, 141-10, 380-16. 111,218-9. II, 223-21, 235-3, 236-13, 331-15. Balala-=quşun bala çıxarması. ~lığ=balığı olan, balıqlı. ~dı 111,82-24. Balçık=palçıq (oğuzca). 1,476-14. 1, 282-18. Balıksa-=ürəyi bahq istəmək. Baldır=dərhal görübn iş. I II , 294-8. ~tanğ=yazlıq əkin. ~dı 111,294-7. 1, 445-20. ~ r I II , 294-8. ~kuzı=dölbaşı quzu. Balk=çamur (arğuca). Bax\ balık. 1, 445-23. I, 380-21. Baldır=ögey. Balu-balu=ninni, layla. -oğul 1,445-18. 111,218-7. ~kız 1,445-19. Ban-=bağlanmaq. Bax\ bal-. Baldır=dağın burnu. II, 53-23. I, 445-16. ~dı 11,53-22. tağ ~ı 1,445-16. ~ ır II, 53-23. Baldız=arvadın kiçik bacısı. Bandal=ağacdan çıxanlan yumru parça, uşaqlar bunu gecə yandırıb I, 446-19. közünü bir-birinə atırlar. 111, 15-20. I, 465-1. Baldu=balta. ot~=bunun başqa bir adı, çovkan oyununda oynanır. 1,415-9. I, 465-3. ~ka 111, 365-2. Banq=bağırma. Balığ=yaralı. I I I , 309-17. 1, 240-4, 405-17, 405-23. Banzı=bağ sovulduqdan sonra asmalarada qalan üzüm (kənçəkcə). ~ la r 1 ,277-24. 1,418-12. Balık=çamur (oğuzca və arğuca). Bax\ balk (arğuca). Bar=var, mövcud. 1,282-18, 380-20. I, 118-3, 120-18, 150-4, 351-24, 366-17, 375-19, 376-28, Balık=qala, şəhər (islamdan öncə, türkcə, uyğurca). 422-42. I, 380-24. 111,22-7, 149-22, 149-23. Balık-=yaralanmaq. ~ ığ 11,54-19. II, 145-11. ~m u= varm ı? ~tı 11, 145-10. I, 423-26, 424-2, 450-2. ~ar 11,145-11. II, 149-22. Balıkçın=balıqcıq quşu. ~hğ=varh, zəngin. I, 487-9. I I I , 377-5. Bahklan-=balıqlanmaq; çamurlanmaq (arğuca); bir yerdə qala tikmək Bar= böyük. (uyğurca). 111, 149-25. II, 262-22. ~yigdə=iri iydə, zizypha rubra. ~dı 11,262-19. 111, 149-25. ~ur II, 262-22. Bar-=peyda olmaq, vermək. B a x və düzdv. ber-. 70 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 71 ~ ır I I I , 309-23. II, 66-2. Bar-=varmaq, getmək. III,30-16,202-4. I, 75-10, 75-11. ~ğu I, 107-5. II, 36-5, 57-18, 61-12, 62-14, 80-4, 80-8. 111,202-10. I I I , 156-11,203-8,203-16, 384-6. ~ğuçı 11,70-16. ! 111,211-25. -ğuluk I, 74-5. ~dı I, 68-12,69-24, 73-15. 75-10, 75-11, 114-10, 120-7, 150-9, I I 75-3. 306-20, 349-19, 385-8, 397-5, 428-10, 436-17, 466-19. ~ğum II, 84-9. II, 36-3, 57-16, 80-8. ~ğunq II, 84-6. ~dım (türkcə). -ğusı 11,84-11. I, 349-19, 152-6, 349-18,445-7. ~ağan=çox varan, gedən. II, 68-11,68-14, 69-20, 79-1. I, 73-21, 107-16. I I I , 143-15. ~an 11,81-3. ~dam (oğuzca). ~ası I, 107-6. I I I , 143-18. -asım II, 84-12. ~dum (arğuca). ~asmq II, 84-8. I, 105-18, 105-19. ~ığ=gediş I, 75-15, 75-22, 75-24, 374-19. I I I , 143-20. -ıgı II, 76-12, 76-13. -dım ız 1,341-18. -ığım I, 75-14. -dınq 1,142-15,391-26. -ığlı I, 74-12. II, 68-4, 68-6, 68-12, 68-16, 69-19. II, 75-24, 75-25. I I I , 231-10. -ığsak I, 73-26. -dınqız II, 68-19, 68-21. II, 74-7, 75-9, 75-10. ~duk II, 79-3, 79-5, 79-23. 'inq II, 67-4, 68-7, 80-13. - d ukı II, 64-24, 65-4. -mqlar 11,66-27,67-1,80-10. I I I , 276-8. ~ıp 1,219-22,398-5. -d açı 1,73-16. I II , 348-14. II, 58-23, 69-10, 69-22, 70-3. -ışhğ 1,373-23. ~ ır 1 ,75-10,362-5. -makka I, 316-7. II, 36-4, 57-18, 62-14, 80-8. -mış 1,112-10. I I I , 152-21. II, 77-2, 77-6. 77-15, 77-22, 77-23. - ırm ə n I, 419-8. I I I , 314-5. II, 81-9. -sa 111,41-12,200-3. ~ır musan I, 153-4. -sasən I, 191-5,401-7. ~ğah 1 ,72-9. 111.200-4,219-14. I I I , 322-14. "sun II, 204-4. ~ğah kaldı I, 72-9. -u II, 162-9. -ğahrm ən 11,82-14. -uban ((Hizəlt: yaruban). ~ğan II, 72-22. I, 360-7. ~ğay II, 82-3. ~uçı 11,71-24. ~ğay mən III, 221-7. banğ~dı I, 75-22,374-19. ~ğıl I, 111-26, 116-23, 335-24, 350-16. ~m a 11,63-18. 72 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 73 I I I , 200-1. ~dı II. 258-4. -m adı 11,79-19,80-1. ~ur II, 258-6. -madım II, 79-8. Barın-=ınenstuasiya olmaq. -m aduk 11,79-11,79-24. II, 163-22. -madukı II, 64-24. ~dı II, 163-20. -manqlar II, 80-18. ~ur II, 163-22. -m asun 11,80-21. Barm-=gedirmiş kimi cörünmək. ~mas 11,81-17,81-18. II, 163-25. ~mas mən II, 81-25. ~dı II, 163-23. -maslar II, 81-23. ~ur II, 163-24. ~mas mız II, 81-25. Banş-=gediş-gəliş. Barak=çox tüklü köpək. II, 125-17. I, 397-16. ~dı II, 125-16. ~lığ=köpəyi olan adam. ~ur II, 125-17. I, 475-21. Bark=mülk (əw-bark şəklində işbnir). Barça=bütün, hamısı. ~ın 111,293-13. I, 237-12, 253-17, 274-1, 398-8, 414-6, 414-11. Barkın kişi=yolundan heç vəhcb dönməyən yolçu. II, 220-19, 223-8, 303-16. I, 432-5. I I I , 284-5. Bars=pars. Bax: pars. Barçm=ipək qumaş. Bars=türkbrin 12 aymdan biri. Bax: pars. I, 207-23, 364-26, 485-1,486-4. Bars=bit-birənin dişbməsi nəticəsində bədəndə yaranan qabartı. I I I , 24-4, 32-7, 145-19, 156-12, 295-13, 297-3, 342-16. I, 356-13. ~ka I I I , 32-7. ~bol-=qabarmaq. yolak~=zol-zol parça. ~bol-dı 1,356-15. I I I , 24-4. Barsa-=getmək istəmək. Barğan=mərsin ağacı meyvəsi. ~dı 1,306-17. I, 430-3. Bart=parç (oğuzca); şərab və maye ölçüsü. Bax: yart. Banğ=qoxmuş şey (tək işbnmir). Bax\ bınğ. I, 351-10, 351-11. I, 374-20. Bart-burt tut-=qəfıl hər yandan yaxalamaq. Bax: yart-yurt. sasığ~=qoxmuş şey. — tut-tı 1,351-12. I, 374-21. Bartur-=vardırmaq, göndərmək. II, 185-21. Barığsa-=varmaq, getmək arzusu. I I I , 293-27. ~dı 1,69-24. ~dı 1 ,306-14. II, 185-19. I I I , 293-25. I II , 366-20. ~ur II, 185-20. ~r I II , 293-27. Bas-=basmaq, üstünə çökmək, yıxmaq və qamarlamaq. Barık=uzaqdan görünən qaraltı. B a x və düzəlf. yırak. I, 445-6. II, 39-16. Barıl-=varılmaq, gedilmək. ~dı II, 39-7, 39-9, 39-1 1, 39-13, 39-15. ~dı II, 154-22, 161-16. ~t! 1,489-23. Barımsın-=gedirmiş kimi görünmək. II, 110-19. II, 258-6. ~tım ız 1,427-5. 74 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 75 ~ar 11,39-16. II. 113-15. Basa=sonra. ~dı 11,113-12. 111, 212 - 8 . ~ur 11,113-15. Basan^dəfndon sonra yeyilən ehsan. Basut=yardım, arxa, kömək. I, 397-10. I, 361-10, 361-n. yıığ~= eyni mənada. Baş=baş. I, 397-10. I II , 152-19, 207-2, 211-2, 343-1. Basar-dağ sarmaşığı. ~ı I, 130-4, 138-21, 151-13, 163-25, 169-8, 183-16, 213-14, I, 366-13. 230-2, 241-4,301-3, 301-6, ,301-7, 313-9, 362-2, 330-17, ~lığ tağ^sarmaşıqlı dağ. 347-19, 385-20, 398-7. 426-15, 1, 474-7. II, 118-2. 191-9, 192-1,278-22, 303-18. Basığ=gec9 basqm ediləcəyi və düşmənin qəfil yaxalanacağı yer. I II , 134-5, 139-24, 166-22, 217-15, 256-24, 321-25, 330-15. I, 374-22. ~ ıe 1, 222-16, 280-haşiyə. ~mda 1 ,374-23. 111,58-25. Basık-=düşmən tərəfındən basılmaq. Bax . bassık. ~ım 1,427-8, II, 142-17. ~ın 1, 184-5,290-26. ~tı II, 142-16. 11, 51-5, 171-14, 172-18, 314-4, 339-7. ~ar II, 142-17. I II. 17-9, 62-21, 248-1, 307-18, 338-10, 341-14, 343-6, 343- Basm-=zoif saymaq; zülm etmək. 12 . II, 164-6. ~ında 1,431-22. ~dı II, 164-5. II, 139-23. ~ur II, 164-6. ~ınqa 11,236-19,237-19. ~çak ər=xoıianan adam. ~ka 1,165-12,324-12. I. 479-2. ~ra I, 165-haşiyə. Basış-=basmaqda kömək etmək, II, 134-5, 158-19, 202-13,289-21. II, 130-23. ~sız 1,357-16. ~dı II, 130-18. II, 277-17, ~ur II, 130-23. ~hğ 111,214-21. Basruk=basqı. -la^r 1,395-24. I,453-17. ~lağ=başıboş buraxılmış, ~ı 1,453-18. 1,499-19, Bassık-=basılmaq, basqına uğramaq. Bax\ basık. ~Iağ yılkı=başıboş heyvan, II, 232-14. I, 499-20, ~dı 11,232-11. Baş= yara, ~ar 11,232-13. I, 239-19, Bastur-=basdırmaq, basdırılmaq. II, 108-16, 242-18. 288-19. 290-13, 307-26, II, 185-26. III,53-4, 62-11, 152-20. ~dı II, 185-22. ~ı 1,239-27. ~ur II, 185-26. III, 152-21. Basu=dəmir toxmaq (bir dildə). ~ığ II, 109-10. III,212-10. ~m 1,299-28. Basur-=basdırmaq. I II , 77-23, 270-11, 352-2. 78 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 79 1,464-19. III. 172-6. Batrak=ucuna ipok parça bağlanmış nizə, rnızraq. Bayu-=varlanmaq. I, 452-26. 111.251-17. Batruş=bulanıq, qatı şorba və s. ~dı 111,251-16. 1.448-14. ~r 111,251-17. ~suw=bulanıq su, ~p III, 352-3. 1.448-14. Bayut-=varlandırmaq. Batruş-=bir-birini batırmaq. II,313-20. 11,212-23. ~tı 11,313-19. ~dı 11,212-21. ~ur 11,313-20. ~ur 11,212-23. Baz=yad, qərib. Bax: yat. Batsığ=qərb. III,150-12,159-1. I, 450-20. Bazğan=mərsin ağacmın meyvəsi. Bax: barğan. ~kün 1,450-20. 1,68-11. Batur~=saxlamaq, gizbmək. B9=qoyun məbməsini bildirir. II, 109-21. III, 199-7. ~dı 11,109-16. B9çəl=xədim insan, axta at və sair heyvanlar. ~ur II, 109-20. I. 392-3. ~ğan 1,189-10. Bəçkəm=əlamət, bəlgə; savaşda nizə ucuna taxılan parça və ya vəhşi Batur-=batırmaq, bağlatmaq. öküz quyruğu. Bax: pərçəm. II, 109-21. I, 465-19. ~dı II, 109-18. BəçkəmJən-=pərçəm taxmaq. ~ur II, 109-20. II, 273-24. Bay=zəngin, vaıiı. ~dı 11,273-21. 1, 357-9. ~ ür 11,273-23. I I I , 224-10. Bəçküm=ev divanı, kürsü. Baya=az öncə. 1,466-11. I, 112-1, 112-haşiyə. Bedü-=böy ümək. ~ ok=bayaq, az öncə. I I I , 241-4. I, 112-1. ~di III. 241-3. Baybayuk=kəpənək quşu. ~ r 111,241-4. 111, 175-15. Bedük=böyük. Bax: bedhük. Bayık= doğru söz (oğuzca). III, 165-12. 111, 164-5. Bedüklə-=böyük saymaq. Baym=tünd qırmız, gəlinçiçəyi rəngi. Bax: yipin. III, 298-15. III, 26-haşiyə. ~di 111,298-14. Baynak=gübrə, peyin (oğuzca). ~ r 111,298-15. I II , 171-20. Bədh-=gözün zəif görməsi. Bayrak=bayrak. Bax: batrak. 111,37^16. II,214-6, 214-haşiyə. ~ti 111,377-15. I I I , 179-10. ~ər 111,377-16. Bayram=bayram. Bax: bədhrəm, badhram. bəyrəm. Bədhər burxan=heykəl. Diızəlt: bədhəz burxan. 80 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk U 1, 428-20. ~sig I I I , 136-2. Bədhəz burxan=heykəl. ~lər I, 133-23, 232-19, 235-1, 309-14, 467-25. I, 428-20. II, 128-9, 130-24, 132-23, 224-6. 237-6. Bədhizlig əw=süslü, bəzəkli ev. I I I , 72-1. I, 483-17. ~lik=bəylik I, 367-28. Bədhrəm=bayram, sevinc, əybncə günü. Bax : badhram, bəyrəm. Bəg=ər. Bax: bəg. I, 293-17. ~dən I I I , 139-20. I I I , 172-6. Bəgəç=bəyciyəz (kiçiltmə-əzizləmə). ~yer=könül açan yer. I, 364-12. I, 466-13. Bəglə-=bəy saymaq, bəy adı vermək. Bedhük=böyük. Bax: bedük. I I I , 264-17. I, 157-10. ~di 111,264-16. Bedüt-=böyütmək. ~r 111,264-17. II, 295-11. Bəglən-=qadmm ər sahibi olması. ~ ti 11,295-10. II, 241-16. ~ür 11,295-11. ~di 11,241-15. Bəg=bəy, ər, evli kişi. ~ür 11,241-16. I,71-24, 72-1, 109-26, 122-1, 122-7, 126-14, 127-10, 146-1, Bək=möhkəm, sağlam, bərk. Bax : bərk. 147-16, 148-8, 190-7, 220-23, 229-9, 245-19, 250-13, 254- I, 346-3, 357-14. 22. 277-3, 291-12, 301-12, 310-13, 317-24, 321-14, 322-13, I I I , 18-21. 323-20, 324-4, 337-1, 364-14, 368-1, 377-16, 379-21, 419- ~tur=yerində bərk dur, dayan. 16, 423-1,453-18,493-22. ~tur- 1,444-haşiyə. II, 37-13, 38-5, 39-9, 39-11, 39-19, 47-1, 63-1, 111-24, 165- Bəkəç=təkinlərin ləqəbi. 17, 202-4, 207-21, 225-1, 240-12, 242-16, 249-11, 293-12, I, 364-11. 304-17,307-15, 325-25,335-17. Bəkiş-=möhkəmləşmək. B a x : bərkiş-. I I I , 21-16, 59-19, 63-12, 81-3, 82-1, 142-19, 177-15, 234- II, 134-9. 15, 249-15, 250-26, 262-20, 269-3, 297-16, 300-7, 364-7, ~di II, 134-8. 370-1, 384-22. ~ür II, 134-9. ~də I, 138-9. Bəkit-=möhkəmlətmək. B a x : bəküt-. ~dən 1,450-9. II, 301-14. ~din 11,118-10. ~ti II, 301-12. 111,298-1. ~ür II, 301-14. ~i 1,153-13,166-5,276-14. Bəklə-=gözləmək. ir i, 43-3. I I I , 264-15. ~im 1 ,320-23. ~di 111,264-10. ~in II, 237-6. ~ r 111,264-15. 111,286-14,310-11. Bəklə-=saxlamaq, mühafizə etmək; həbs etmək, qapatmaq. Bax: bərk- ~gə I, 161-21, 266-17, 273-19, 283-23. lə-. II,48-27,49-11, 134-16, 148-20, 162-4, 169-27, 172-21, I I I , 264-15, 381-22. 175-1, 183-4, 185-22, 188-4, 201-19, 289-9, 314-16, 323-21. ~di 111,264-12,381-22. I II , 140-3, 287-14, 324-25, 344-7. ~ r 111,264-15,381-22. ~ni 11.39-11. ~yü 1,481-6. 82 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 83 Bəklən-=möhkəmlənmək, bərkimək. 111,248-12. II, 241-14. ~di 111,248-10. ~di II, 241-8. ~ r 111,248-12. ~ür 11,241-14. Bəküş-=möhkəmbnmək. Düzəlt: bəkiş-. Bəklən-=qapanmaq, qapatılmaq (oğuzca). ~ür II, 134-9. II, 241-14. B9küt-=möhkəmbtmək. B a x və düzəlt: bəkit-. ~di 11,241-10. Bel= bel. ~ür 11,241-14. I I I , 139-14, 139-15. Bəklən-=saxlanmaq, gizbdilmək, gözlədilmək. ~ində I I I , 139-14. II, 241-14. ~kıl-=bir adama istədiyindən çox yemək vermək (çigilcə). ~di 11,241-12. ~kıl-dı I I I , 139-15, 139-17. ~ür II, 241-14. Belə-=bəbmək; boyamaq. Bəkləş-=saziş bağlamaq, əhdləşmək. I I I , 249-2. 11.213-7. ~di 111,248-25,249-1. ~di 11,213-1. ~ r I I I , 249-2. ~ür 11,213-7. Bələ-=qoyun mələməsi. Bəkləş-=bərkitmək, bərkitməkdə kömək etmək. I I I , 246-17. 11.213-7. ~di I I I , 199-7, 248-16. ~di II, 213-3. ~ r 111,248-18. Bəlek=ərməğan, hədiyyə. ~ür 11,213-7. Bəkləş-=gözləməkdə kömək etmək. I, 386-20, 406-9. Beləklə-=hədiyyə vermək. II, 213-7. I I I , 298-17. ~di 11,213-5. ~di 111,298-16. ~ür 11,213-7. ~ r 111,298-17. Bəklət-=bağlamaq, həbs etdirmək (oğuzca). Bələl-=bir şeyə batmaq, bulanmaq, batmaq, bəbnmək, boyanmaq. II, 326-3. I I I , 189-21. ~ ti II, 325-25. ~di I I I , 189-18, 189-20, 190-1. ~ür II, 326-3. ~ ü r I I I , 189-21. Bəklət-=gözətdirmək, qarovulunu çəkmək, baxmaq. Bəlgü=əlamət, nişan, bəlgə. II, 326-3. 1,422-14. ~tim II, 326-1. ~si 1,422-14. ~ür mən II, 326-3. ~lüg=bəlli, məlum; məşhur. Bəkməs=bəkməz (oğuzca). Bax\ pəkməs. I,499-1,499-3. I, 448-9. II, 63-19. Bəkni=arpa, buğda, darı içkisi; boza. I I I , 160-6. 1,427-16. ~süz I, 362-5. I I I , 60-8. Bəlgür-=meydana çıxmaq. Bəkrəş-=möhkəmlənmək. Bax: bəkriş-. II, 187-3. ~ür I I I , 254-haşiyə. ~di II, 186-6. Bəkriş-=möhkəmbnmək. B ax : bəkrəş-. ~ər 1 ,387-27. ~ür 111,254-21. II, 186-8, 186-16, 187-3. Bəkü-=bərkişmək. 84 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 85 Bəlik=yara yoxlayan ınil. I, 386-23. ~inq I I I , 313-1. Bəlik=fitil. ~ip II, 327-3. I, 386-22. I I I , 46-21,293-14. ~ni 11,312-4. ~gil I, 109-22, 161-22, 301-20. ~lik kəbəz=fıtillik pambıq. ~miş I, 165-12. 1,485-11. 111,210-17. Bəliklə-=hədiyyə etmək. B a x və düzəlf. bəleklə-. ~üp 1,253-14. ~di 1,326-1. ~sə I, 337-7. BəIinq=xaos, ürküntü, qorxu, vahimə. I I I , 322-3. 111,321-16. ~məs I I I , 147-21, 316-24. ~çi=çox qorxaq, çox ürkək. ~məskə I I I , 136-11. I I I , 321-18. Bərgə=qamçı, qırmanc. Bax: bərkə. Bəlinqlə-=diksinmək, ürkmək. I I I , 285-4. I I I , 354-26. Bərgü=borc. ~di I I I , 354-23. I, 422-11. ~ r I I I , 354-26. ~si 1,422-12. Berigsə-=vermək istəmək. Bən=mən (oğuzca, qıpçaqca, suvarca). Bax\ mən (digər türkbrdə). I I I , 294-14. I, 105-19, 149-18. Bənək=mis pul. ~di 111,294-12. I, 387-2. ~ r 111,294-14. Beril-=verilmək. Bənək=dənə, həb, həbbə (arğulann və başqa boylarm dilində). I, 387-1. II, 155-2. Ber-=vermək; gəlmək. ~di II, 155-1. ~ ü r II, 155-2. ! 1,191-11,260-7. Berim=borc. ! 111,136-11,214-8. I II , 177-14. I, 406-23. II, 196-22, 221-19. ~di I, 109-26, 146-1, 161-21, 261-9, 337-18, 361-11, 364-3. ~ni 111,261-8. I II, 139-15, 164-7, 177-13, 315-14. ~çi=borclu. ~dim I, 179-24, 186-15, 188-1, 188-22 II, 118-1. I, 406-24. ~lig=borclu, verimli. I II, 133-22, 202-18, 202-19, 207-14, 322-11, 383-21. -dinq 1,476-28. ~lig-din I, 276-16. I II , 209-6. Beriş-=verişmək, vermək. ~dük II, 78-23. II, 125-26. ~ür II, 249-8. ~di II, 125-24. III, 177-14. ~ür II, 125-26. ~ ir {düzəlf. bar-ır) III, 309-23 Bərk=bərk, möhkəm, qorunmuş. - ü rb r 1,447-24. I, 357-13. ~gəbr 1,279-2. I I I , 18-25, 381-24. 111,21-4. Bərkə=dəynək, qamçı. Bax: bərgə. -igli II, 76-4. I, 422-8. Bərkələn-=qanla dolmaq, qamçı kimi olmaq. 86 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 87 I I I , 194-3. 1, 181-5, 380-27. ~di I I I , 194-1, 194-4. I II , 133-4. ~ ü r I I I , 194-2. Beşik=beşik. Bərkit-=bərkitmək, möhkəmbtmək. I, 273-24, 283-10, 292-6, 302-5, 406-6. II, 324-16. ~tin III, 73-6. ~ ti II, 324-14. ~lig urağut=beşikli, uşaqh qadm. ~ ü r II, 324-16. I, 484-27. Bərklə-=saxlamaq, həbs etmək. Bax: bəklə-. Beşinç=beşinci. I I I , 381-22. I, 189-10. ~ d i 111,381-18,381-20. I I I , 384-2. ~ r I I I , 381-22. Bərtü=üstə geyibn xirqə, xalat, fartuk. Bax : partu. Bərklət-=q orutdurmaq. Bəyrəm=bayram, sevinc, şadlıq günü (oğuzca). Bax: badhram, ~ ti I I I , 366-16. bədhrəm. Bert=ağanm köbdən hər il aldığı vergi. B a x : birt. I, 466-16. I,351-15. 111, 172-5. Bərt-=yara-bərəyə bulaşdırmaq. Bez=bez; ətlə dəri arasmdakı pərdə. I I I , 367-24. III, 131-13. ~ ti I I I , 367-22. Bez-=titrəmək. ~ər I I I , 367-24. II, 37-28. Bərtin-=əlin yorulması. ~di 1,386-11. II, 239-25. II, 37-26. ~di II, 239-23. ~ər II, 37-27. ~ ü r II, 239-25. Bəzə-=bəzəmək,naxış vurmaq. Bərtiş-=dalaşıb bir-birini yaralamaq. III,244-11. II,212-14. ~di 111,244-10. - d ilə r 11,212-11. ~ r 111,244-11. ~ ü r II, 212-14. Bəzək=bəzək, naxış. Bərtlən-=xirqə geymək, xirqə sahibi olmaq. I, 386-10, 410-10. I I I , 193-5. II, 129-17. ~di I I I , 193-4. Bəzəl-=bəzənmək. ~ ü r I I I , 193-5. II, 155-4. Bərtülən-=xirqə sahibi olmaq, geymək. ~di II, 155-3. ~ ü r II, 155-4. I I I , 193-haşiyə. ~di I I I , 193-haşiyə. Bəzən-=süslənmək, bəzənmək. ~ ü r I I I , 193-haşiyə. II, 164-4. Bərü=bəri, tərəfinə. ~di II, 164-1, 164-3. ~ür II, 164-4. I, 110-3. Bəzəş-=bəzəməkdə kömək və yarış. I I, 74-14, 258-10. I I I , 231-12. II, 129-19. Bəsbəl=bir tel ip, bir yumaq ip. ~di II, 129-17. ~ür II, 129-19. I, 464-16. Beş=beş. Bəzət-=bəzətmək, naxışlatmaq. 88 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 89 ! I I, 308-18. II, 147-19. II, 298-23. ~dı 1 ,65-24. ~ ti I I, 298-22. II, 147-18. ~ ü r II, 298-23. ~ur II, 147-19. ~gən=daim bəzədən. ~ıp II, 336-20. I I, 309-2. Bıçılğan=əldə, ayaqdakı çatlar. Bax: bıçıl. ~igsək 11,309-13. I, 492-12. Bəzgək=titrəmə, isitmə. Bax\ bəzig. Bıçım=kəsim, dilim. II, 298-27. I, 394-13. Bezig=tətrəmə. Bax: bəzgək. Bıçm-=özü üçün kəsmək, doğramaq. I, 386-11. II, 163-9. Bezinç=ipək və yun yumağı. ~dı II, 163-6. I I I , 323-16. ~ur II, 163-8. Bəzinç=qızılı rəngdə budağı və yarpağı olan, dağda bitən dərman bit- Bıçış=böyüklərin toy, ziyafət və dəvətinə gedənlərə verilən ipək hədiy- kisi. yə. I, 371-1. I I I , 323-17. Bıçış-=kəsməkdə və biçməkdə kömək və rəqabət. Bəzit-=titrəmək. II, 124-2. I I, 298-28. ~ ti II, 298-26. ~dı II, 123-25. ~ur 11,124-1. ~ ü r II, 298-28. Bıçma-=biçmə, kəsmə. Bıç-=kəsmək, biçmək. I, 424-25. II, 34-12. ~yorınçğa=biçilmiş yonca ~dı I, 63-22, 66-8. I, 424-25. II, 34-10. Bıçuk=kəsik, yarımçıq, bir şeyin yarısı. ~ tı I, 349-6. I, 379-13, 379-14. ~tım ız I, 427-8. Bıdhık= bıyıq, bığ. ~ a r 1,307-18. I, 379-15. II, 34-12. Bığnğ=çuval, dağarcıq və tuluq dolanda yaranan girinti və çıxıntı. ~ası I, 64-17, 64-haşiyə. Bax : bığnl, buğrıl. II, 85-1. I, 499-22. ~ğu 1,63-22. Bığrıl=həmin mənada. Bax: buğrıl, bığrığ. II, 84-20. Bıkm=böyür, baş-böyür. ~ğuç=maqqaç. I, 397-20. I, 442-3. Bıldır=bildir, keçən il. ~mas 1,421-23. I, 466-1. Bıçğas=xalqlar arasında müqavilə, saziş. B ax : baçığ, bıçığ. Bınğ=qoxmuş. Bax: barığ. I, 447-23. sasığ~=sası, qoxmuş. Bıçğıl=əldəki, ayaqdakı çat. Bax: bıçılğan. I, 374-20. ~yer=yarıq yer. Bırkığ=atm, eşşəyin anqırtısı, fmxırtısı. I, 65-23. 1,449-16. Bıçığ= and, sözləşmə, saziş. Bax: baçığ. at ~ı=at fmxırtısı. Bıçıl-=kəsilmək, biçilmək. 90 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 91 I,449-17. ~inq 111,322-13. Bırkır-=donquldanmaq, mızıldanmaq. ~inqə 111,313-4. II, 186-2. ~sə 1,132-22, 345-2, 393-19, 393-20. 420-25. ~dı II, 186-1. III , 26-5, 26-6. ~ a r II, 186-2. ~məs I, 185-12. Bıruk=təşrifatçı, seremonmeyster, qofmeyster, hacib, pərdədar. III, 241-9. I, 380-1. ~mədük I II , 159-22. Bi=madyan, qısraq (oğuzlardan başqa digər türkbrin dilində). Bildüz-=bildirmək, öyrətmək (oğuzca). I I I , 80-15, 199-12. 11,212-7. Bi=böv (oğuzca). Bax\ böy, bög. ~di II, 212-6. I I I , 199-13. ~ür 11,212-7. Bibli=darülfülfül, qarabibər. Sanskritcə: bippala. Bax\ batmul, butmul Bilə=birhkdə, ilə, bərabər. I, 424-18. I, 117-20, 148-20, 164-1,222-11,274-11,278-5,282-21, Biçək^bıçaq. 361 -17, 389-21, 414-11, 424-17, 427-5, 456-11. I, 386-1,386-2,459-3. II, 35-18, 50-7, 54-16, 114-9, 127-6, 152-17, 189-9, 221-13, II, 189-9, 206-19, 234-20, 234-23, 259-1, 260-23, 267-18, 221-19, 222-3, 225-14, 327-6. 290-1,302-6, 307-23,313-8. I I I , 18-19, 22-13, 27-2, 64-20, 68-14, 112-1, 164-12, 341- I I I , 24-12, 82-7, 134-3, 166-13, 237-21, 248-21, 251-1, 269- I I , 341-13, 380-21. 7, 305-12, 379-19. Bilə-=bülövləmək. ~ in I I I , 364-5. ! II, 259-6. Biçəklə-=bıçaqlamaq, bıçaqla vurmaq. ! I I I , 249-20. I I I , 298-14. I I I , 248-24. ~di I I I , 298-12. ~di 11,313-8. ~ r I I I , 298-14. I II , 248-21,248-23. Biçəklən-=bıçaq sahibi olmaq. ~ r I I I , 248-24. I I, 262-24. Bibgü=bülöv. ~di II, 262-23. I, 438-9. ~ür II, 262-24. Bibk=bibk. Biçin=meymun. I,386-19,491-14. ~yılı=türkbrin on iki ilindən biri. II,221-23. I, 407-3. ~i 1,340-2. Bil-=bilmək. ~im II, 168-23. II, 49-20. ~lig=güclü, qüvvəli. ! 111,210-17. I, 386-19. ~di 1,63-4,485-19. Bibmsin-=bilirmiş kimi görünmək. ~di 11,49-19. ~di II, 259-5, 260-23. ~ ir I, 132-23, 254-12, 345-2, 420-20. Bibt-=itiiətmək. II, 49-20. II, 302-6. ~ ü r(arğ u ca) 11,49-21. ~ti II, 302-6. • ~ip I, 320-24, 445-7. ~ür II, 302-8. III,219-5. Bibzük=bilərzik. ~miş I II , 159-22. 1,491-14. 92 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 93 II, 117-3. -sızlig 1 432-11. Bibzüklən-=bilərzik taxmaq. Biligsə-=ağıllı olmağı istəmək. I I I , 196-14. III , 294-12. ~di I I I , 196-12. ~di 111,294-10. ~ür I I I , 196-13. ~r 111,294-12. Bilgə=bilgə, aqil, müdrik, hakim, alim. Bilimsin-=bilirmiş kimi görünmək. I, 422-17, 422-18, 422-19, 422-22, 423-5. ~di II, 263-24, 263-25. I I I , 46-11, 46-21, 59-13, 142-4, 155-12, 203-12, 215-16, 272 Bilin-=öz işini bilmək. -1, 321-5, 328-23, 378-19. II, 165-12. ~lər 1,386-25,416-4. ~di 11,165-11. ~bgə 1,251-5. ~ür II, 165-12. I I I , 158-9, 158-haşiyə. Bilin-=aşkara çıxmaq, faş olmaq, etiraf etmək. ~bəg=alim, ağıllı və hakim bəy. II, 165-12. I, 423-1. ~di II, 165-13. bügü~=ağıllı kişi. ~ür II, 165-12. I, 423-5. ~ip II, 232-22. külüg~=ünlü bilgin. Bilinçək=oğruda tapılan əşyayi-dəlil. I I I , 203-12. I, 485-17,485-19. Bilgədh-=ağıllanmaq. Bax. bilgət-. ~nənq=oğurluq mal. ~ti II, 324-25, 325-9. I, 485-17. Bilgələn- ==ağıllanmaq. Biliş=tanış, biliş, bilici, bilən. I I I , 194-10. I, 63-3, 371-7. ~di I I I , 194-9. Biliş-=tanışmaq, bilişmək. ~ür I I I , 194-10. II, 136-11. Bilgət-=ağıllanmaq. Bax\ bilgədh-. ~di II, 136-10. II, 324-24. I I I , 68-12. ~ti II, 324-24. ~ür II, 136-11. ~ür II, 324-26. ~tim I I I , 184-3. Bilgimsin-=özünü bilgin göstərmək. Bilsik-=bilinmək. ~di I I I , 324-27. II, 232-27. Bilig=bilik, hikmət, bilgi. ~ti 1,71-6. I, 270-6, 285-16, 292-3, 386-24, 422-14. II, 232-25. II, 49-19, 325-8. ~ər II, 232-26. III,312-9,332-21. Biltür-=öyrətmək, bildirmək. ~i 111,341-12. II, 189-12. ~im II, 168-5. ~di 11,189-11. ~in II, 123-13, 162-8. ~ür II, 189-12. ~ni 11,244-14. Bir= bir. I, 66-6, 121-12, 123-11, 142-27, 143-1, 143-3, 143-4, 143-6, 111,215-21. 143-7, 169-15, 234-22, 235-1, 236-1, 236-18, 238-7, 243-17, ~lig 1,485-10. 260-26, 269-12, 270-13, 274-23, 274-24, 276-1, 276-4, 277- ~ligin II, 123-haşiyə. 9, 289-22, 301-6, 307-22, 311-16, 317-24, 335-20, 337-23, ~siz 1,179-19,386-18. 94 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 95 338-5, 338-6, 343-1, 351-24, 357-1, 364-26, 373-1, 375-26, 196-22, 211-14, 213-1, 213-8, 214-13, 214-18. 215-16, 216- 383-21, 386-15, 386-16, 387-23, 387-24, 389-17, 391-14, 19, 216-23, 218-14, 218-23, 218-26. 220-1, 220-13, 221-4, 394-6, 394-13, 395-9, 395-12, 395-14, 396-11, 396-16, 396- 222-14, 222-20, 225-1, 225-4, 226-24, 227-14, 227-17, 229- 20, 422-11, 423-22, 423-24, 435-3, 495-17. 21, 229-27, 230-3, 230-14, 230-15,231-4, 231-8, 231-10, II. 33-25, 52-17, 64-24, 65-1, 65-6, 65-9, 122-13, 124-13, 257-10, 257-21, 268-5, 332-9, 341-12. 125-1, 125-11, 125-14, 125-16, 125-24, 132-17, 132-20, 157 I I I , 35-2, 69-1, 69-3, 69-6, 113-18, 148-20, 157-14, 183-16, -20, 158-14, 197-6, 197-12,212-11,212-21,217-1.217-5, 284-2, 288-11, 295-18, 342-8, 346-1, 347-4. 217-9, 220-12, 221-13, 224-11, 228-7, 236-1, 245-1, 279-10, Birt=kölənin hər il ağaya verdiyi vergi. Bax : bert. 338-14. I, 351-16. III, 12-11, 12-15, 16-21,47-10,47-14,47-16,70-4,71-1 71 Birtəm=uzun müddət. -5,71-10, 72-1, 112-7, 114-1, 116-19, 130-14, 166-22, 183- I, 466-19. 22, 199-14, 207-28, 216-11, 230-21, 261-5, 330-15, 345-23, Bistə=taciri evində saxlayan, qoyunlarmı satan, tacir gedəndə hər 20 .345-26, 349-22,350-1,350-11. qoyuna bir qoyun alan şəxs (çigil, yağma, tuxsı dillərində). ~gə 1, 238-7, 243-17, 276-4, 495-17. I I I , 68-14. II, 125-1 i, 125-16, 125-24, 132-20, 157-20, 158-14, 197-6, Bit=bit. 197-12, 217-9, 236-1, 245-1, 338-14. I, 336-18, 356-13,418-14, 424-5. I I I , 69-23, 71-10, 72-1, 112-7, 116-19, 183-22, 345-23, 345- I I I , 263-16. 26, 349-22, 350-1. tarığ ~i=taxıl biti. ~din II, 124-13. I, 336-19. ~ig II, 125-1, 125-14, 136-12, 212-21, 220-12. Biti=səmavi kitablarm hər biri. 111,261-5. I I I , 207-11. ~igə 1,236-18. Biti-=yazmaq. ~in ~in=bir-bir. ~di II, 313-3. I I I , 313-21. Bitig=yazma, yazı. Bax\ bitik. ~inq II, 228-7. Bitigü=türk qələmdanı, divit, davat. ~ninq 11,217-5. I I I , 170-17. Birinç=birinci. Bitik=kitab, məktub, yazı; kağız. I I I , 323-13. I, 210-9, 236-3, 248-2, 255-1, 266-11, 270-13, 322-4, 385- Biriə=ib, bərabər. 24,385-25, 447-23. I, 122-7, 131-7, 219-24, 228-1, 230-14, 230-16, 230-19 230 II, 36-21,48-24, 63-2, 112-3, 121-12, 126-12, 141-7, 145-14, -22, 231-4, 231-6, 232-1, 232-15, 232-18, 232-19, 233-21, 151-22, 154-25, 157-11, 161-18, 162-24, 177-20, 294-1,308 233-26, 234-6, 234-19, 234-22,235-1, 236-3, 237-6, 238-7, -19, 308-23, 310-19, 310-13, 310-22, 313-3, 313-6, 319-11. 238-12, 238-15, 238-25, 262-19, 269-16, 269-24 269-27 I I I , 59-5, 62-24, 107-4, 237-5, 273-9, 307-11, 374-9. 270-13, 271-5, 272-4, 272-20, 273-21, 274-7, 274-14, 276- ~gə II, 169-19. 19, 277-3, 278-2, 307-22, 345-13, 371-22, 374-18, 412-6, ~i 1,385-25. 412-7, 419-16, 424-15, 459-20, 491-20, 492-5, 492-22 493- ~in II, 167-4. 3. ~lər 111,114-21. II, 33-16, 52-17, 113-12, 121-1, 121-6, 122-9, 123-25, 124- ~lig 1,484-17. 15, 124-18, 126-1, 126-8, 127-8, 127-11, 127-20, 128-14, ~ lik 1,484-16. 129-4, 129-7, 129-13, 130-4, 131-17, 135-1, 135-4, 136-1, ay ~i=əsgərin admm və azuqəsinin qeydiyyat dəftəri. 136-10, 136-12, 136-25, 137-5, 139-4, 140-21, 140-22, 141- I, 113-22. 11, 141-14, 141-18, 142-1, 143-7, 147-1, 175-23, 191-13, Bitik(g)=əfsun, sehr, cadu (oğuzca). 96 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 97 I, 385-27, ~gə I, 73-23, 74-9, 484-25. ~ i I I I , 162-15. I I, 84-2,84-4,133-6. Bitil-=yazılmaq. ~inq 1,119-16,351-23. I I I , 145-15. I I I , 321-14. ~di I I I , 145-14, 161-20, 177- ~ni 1,157-8,442-14. ~ür I I I , 145-15, II,271-4. ~gən 1,493-15. Bizi=çörəyin üstündəki yanıq. Bitin-=təkbaşma, köməksiz yazmaq. I I I , 212-2. II, 163-2. Bod=boy. B ax : bodh. ~di II, 162-24. ~ ı 1,410-23. ~ür II, 163-2. Boduğ=rəng, boya. B a x : bodhuğ. Bitiş-=yazmaqda yardım və rəqabət. ~ı 1 ,225-19. II, 121-14. Bodh^boy, qamət. B ax : bod. ~di II, 121-12. I I I , 130-6. ~ür II, 121-14. ~ı 111,206-17. Bitiş-=iqrar etmək. Düzəlt: bütiş-. ~luğ I I I , 130-6, 143-3, 156-20. I I, 121-17. Bodh=toy quşu, dovdaq. Bax : todh, toy. ~ tib r II, 121-15. I I I , 130-8. ~ ü rb r II, 121-17. Bodh=müşkb raməkdən hazırlanan muncuq. Bitit-=yazdırmaq. I I I , 130-9. ] 11,308-19. ~monçuk=qadmlarm taxdığı muncuq. II, 294-2. I I I , 130-9. ~ti II, 294-1. Bodhu-=boyamaq. ~ür II, 294-2. I I I , 141-21. -dəçi II, 308-25. ~dı I I I , 141-16. ~təçi II, 308-25. ~ r I I I , 141-20. ~gü II, 330-14, 330-23. Bodhu-=yapışdırmaq, mıxlamaq. ~küçi II, 308-23. I I I , 141-21. ~miş II, 310-8,310-9. ~dı I I I , 141-18, 141-19. Bitb-=bitbmək. ~ r I I I , 141-20. I I I , 263-17, Bodhuğ=boya, həna. Bax : boduğ. ~di I I I , 263-16. 11,40-1,298-9. ~r I I I , 263-17. Boğ=boğça. Bitrik=fıstıq (arğuca). Bax: buturğak. II, 156-10, 156-haşiyə, 325-21. I, 461-2. I I I , 134-15. Bitrik=dilçək. Boğ'=boğmaq. 1,461-2. 11.42-21. Biz=biz. Bax : miz. ~ dı II, 42-20. I, 340-12, 341-16, 341-17. I I I , 352-4. II, 78-9, 78-14, 78-19,81-25. ~ a r I, 151-1. I I I , 321-13. 11.42-21. Boğar-=ağaca kərtik vurmaq. 98 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 99 I I 115-5. Boğra-=ağacda kərtik açmaq. ~dı IL 115-4. 111,254-5. ~ur 11.115-5. ~dı 11,115-6. Boğaz=boğaz. Ba.\: boğuz. I I I . 254-3. I, 369-21. ~ r I II , 254-4. ~da II. 245-7. Boğralan-=buğralaşmaq, buğra olmaq. Boğım=buğum. Ba.\: boğum. boğun. I I I , 193-11. I, 394-14. ~dı I I I , 193-9. Boğla-=boğçalatmaq. ~ur 111,193-10. I I I , 264-4. Boğruş-=ağac yonmaqda yardımlaşma və yanşma. ~dı I I I , 264-3. 11,212-17. ~ r I I I , 264-4. ~dı 11,212-15. Boğlan-=boğçalanmaq. ~u r 11,212-17. II, 241-5. Boğsuk=kölələrin boynuna keçirilən dəmir kündə. Bax: boxsuk. ~dı 11,241-3. I, 453-4. ~ur 11,241-5. Boğtur-=boğdurmaq, boğdurtmaq. Boğlun-=boğulmaq. II, 185-28. II, 241-7. ~dı II, 185-27. ~dı II, 241-6. ~ur II, 185-28. ~ur 11,241-7. Boğul-=boğulmaq. II, 155-11. Boğmak=köynək düyməsi. I, 454-4. ~dı II, 155-10. ~ u r 11,155-11. Boğmak=gərdanlıq (gəlin üçün). Boğum=buğum. Bax: boğım, boğun. I,454-5.^ I, 397-12. Boğmakla-=düyməbmək. Ba.x: boğmaklal-, boğmaklan-. Boğun=boğum. Bax: boğım, boğum. Boğmaklal-=düymə!ənmək. I, 397-12. ~dı 111,305-21. Boğun-=boğulmaq. Boğmaklan-=düyməbnmək. II, 164-13. II, 270-15. ~dı II, 164-12. I I I , 305-23. ~ur II, 164-13. ~dı 11,270-13. Boğundı=yalnız heyvanların sidikliyi. ~ur II, 270-14. I, 439-26. 111, 305-23. Boğurda saç=qıvnm saç. Boğnaklan-=buludun parça-parça olması. I,469-15. 11, 210 -12. ~dı 11,270-10. Boğuş-=bir-birini boğmaq. II, 131-11. ~ur 11,210-11, ~dı II, 131-9. Boğra=hər heyvanın erkəyi; buğa, buğra. ~ur II, 131-10. I, 236-23, 236-25, 417-4, 434-18. Boğ(u)z=boğaz. Ba.x: boğaz. II, 282-21, 320-8. II, 51-6. III , 210-9. ~da II, 154-7. ~lar 11,228-20. 100 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 101 ~ ı 11,285-14. 111,244-17. -ğınça 1, 130-4. ~ın II, 299-6. ~ğu 1,195-11. Boxsuk=6ö.\‘. boğsak. ~ıp 1,326-2. I,453-3. ~m ış 1,156-11. Boxsuklan-=əli boynuna bağlanmaq. ~sa I, 75-14, 75-15, 126-24, 130-4, 131-21, 133-22, 135-12, ~ u r 11,268-21. 143-15, 148-27, 155-16, 155-17, 156-23, 167-12, 175-28, Boxtay=paltar boğçası. 311-1, 339-22, 352-1, 372-14, 400-18,407-23,408-2, 432- I I I , 255-6. 12, 438-17,454-13,472-8. Boxtuy=bax: boxtay. 11, 221- 11. 111, 255-6. I I I , 27-2, 224-9, 235-22, 322-4, 323-20, 361-22. Bok=nəcis (oğuzca). ~sa sən I, 133-22. I I I , 136-19. ~sun I, 126-20. Boka=buğa. I I I , 169-7. I I, 114-24. ~up 1, 111-4, 121-3, 124-15, 156-10,235-17,240-10,249-18, III,214-6. 261-11, 279-1, 284-5, 327-18, 477-1. Bokadh-=buğa olmaq. Bax : bokat-. II, 122-20. ~ tı 11,300-21. I II, 21-3, 68-12, 156-12, 200-25, 217-16, 235-23, 276-8. Bokat-=/?öx: bokadh-. ~m a 1,285-22. II, 300-21. I II , 130-12. ~ tı II, 300-20. ~m as I, 341-3, 343-15, 357-16, 390-17, 399-2, 400-19, 426 -10, 437-14, 456-10, 456-11, 468-17, 483-22, 490-8. ~u r 11,300-21. II, 166-9, 221-11,277-17, 289-12. Bokla-=bok etmək (oğuzca). I II , 23-4, 23-5, 25-20, 25-21, 59-12, 59-13, 144-8, 147-17, I I I , 264-9. 150-18, 186-2, 224-10, 361-23. ~dı I I I , 264-8. ~ r I I I , 264-9. -madhıp III, 130-12. BoI-=olmaq. -m ağu 111,231-13. Boluş-=sözb mənəvi yardım. ~dı I, 110-17,111-9, 122-7, 122-11, 126-7, 137-28, 148-8, 195- 1,371-9. 10, 335-8, 338-9, 338-10, 345-13, 356-15, 364-24, 423-14, ~kıl-dı 1,371-9. 437-19, 437-21, 438-24, 448-24, 450-11 Boluş=qazanc, gəlir. 11, 84-2, 84-4, 152-8, 280-18, 283-14, 284-2. I, 371-8. I I I , 12-4, 38-15, 80-15, 132-9, 132-11, 136-15, 138-22, 142- Boluş-=bir-birindən yana çıxmaq. 14, 149-6, 155-19, 159-9, 166-6, 207-9, 20715, 212-2, 335- II, 136-18. 21, 363-6. -dunq 111,231-13. ~dı 11,136-15. -daçı 1,499-3. ~ u r II, 136-17. Bor= şərab. ~ur I, 116-6, 127-12, 146-10, 153-15, 159-17, 194-14,208-6, I II , 13011. 284-22, 284-23, 339-23. Borğuy=gərənay, üflənərək çalınan, nəfəsli alət, boru. II, 190-6. I I I , 226-9. I I I , 13-8, 131-3,313-21,313-22. Bon=oxun ucuna keçirilən boru. ~ğah 1,246-10. 111,209-16. ~ğıl 1, 133-23. ~sı 111,209-17. J02 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 103 Borık=rəftar. Düzəlf. yo n k . ~ğan 1.488-14. 1, 379-haşiyə. Botu=potux/bolux, köşək. Boş=sərbəst, hürr, buraxıhnış. 1, 180-6. I I I , 132-16, 132-17, 13218, 132-20, 133-1, 133-2. ~m 11 325-14. ~yılkı=/?ö.\'; başlağ yılk ı. Botuk=potux/botux, köşok. I, 343-7. 111, 207-18. ol işlər~=o qadın boşanmış. Boy=boy, ulus, qövm, qəbilə (oğuzca). I, 343-9. I,274-11. 275-14. Boş kıl-=buraxmaq, azad etmək. II, 217-9. 270-16. ~kıl-dı 1,343-12. I I I , 144-16, 144-18. Boşan-=boşamaq (arğuca), boşanmaq. ~da 1,118-3,124-15. II, 164-8. ~m 11,307-15. ~dı II, 164-7, 164-9, 164-10. Boy=yeyilən bir ot, poy otu (oğuzca). ~ur I I, 164-8. 111. 144-13. Boşat-=boşaltmaq, açmaq, açılmaq, buraxmaq (arğuca). Boymaş-=dolaşmaq, açılmamaq (ip ), II, 299-28. 111, 188-10. ~dı 11.231-15. ~ tı II, 299-19, 299-21, 299-23, 299-25. ~ur II, 299-27. 111, 188-8. Boşğun-=boş qalmaq, boş olmaq. ~ur III, 188-9. BoymuI=boynunda ağı olan heyvan. I I, 240-7. ~dı II, 240-4. III, 172-3. Boyna-=təşəxxüs, dikbaşlılıq. ~ur II, 240-6. ~yu 1,265-20. BoşIağIan-=əsəbibşmək, öyüd dinbməmək. ~mağıl 111,-326-24. II, 268-20. ~dı II, 268-18. Boynak=dağ boynu, bələn, aşırnn. III. 171-21. ~ur II, 268-20. Boynak=ilana ağı verən kərtənkəb. ~sa 11,268-21. II1.İ71-22. Boşu-=boşamaq, boşalmaq, boşanmaq; izin vermək; ishal olmaq, açıl- Boynat-=dikbaşlılıq etdirmok. maq. II,337-12. I I I , 245-27. ~tı 11,337-10. ~dı I I I , 245-18, 245-20, 245-21, 245-23, 245-25 ~ur 11.337-11. ~ r I I I , 245-27. Boym=boyun. tutacaq yer, dəstək. ~ğu=buraxma zamanı. III, 166-11, 166-12. 1,473-19. ~nı 111, 166-12, 166-13. Boşuğ—xanın elçiyə hüzurdan mürəxxəs olma izni verməsi Boyun=boyun. Ba.v. boyın. I, 374-26, 375-6. II. 110-22, 225-4. ~aşı=icazə yeməyi. III, 189-1, 233-16, 286-16. I, 375-6. ~ı 11,236-6,237-25,239-1. Boşun-=boşalmaq, sərbəst olmaq. III, 166-12, 166-13, 368-23. ~dı II, 240-7. ~ın 1, 185-13, 255-16. 374-2, 491-6. Boşut-=buraxmaq, ishal yaratmaq. II 33-18, 110-18, 112-12. 180-5, 192-19, 22.5-15, 293-12, ~tum 1 ,253-14. 104 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 105 300-22. ~r 111,292-17. 111,217-15, 261-3, 368-23. Bök=bik (cikin tərsi, aşıq oyununda). Boyunduruk=boyunduruq. III, 137-13, 137-14. I I I , 175-20. Bök-=əyibrək yerə qapanmaq; bezmək, bıqmaq; gözü doymaq. Bax: Boyunla-=boynuna vurmaq. bük-. ~dı I I I , 148-4. Böküt-=doyurmaq, bıqdırmaq. Bax : büküt. Boz=boz rəng. Bölük=bölük; sürü. I I, 40-22. I, 386-15, 386-16. I I I , 131-6, 131-8. Bölük-=heyvanlan bölüklərə ayırmaq. Boz-=pozmaq, yıxmaq. II, 144-6. II, 38-2. ~ti II, 144-5. ~dı 11,38-1. ~ər II, 144-5. ~ ar I I, 38-2. Bönq=yekə, azman, heyvərə, yoğun. Bozla-=bağırmaq, səs vermək. I I I , 309-13. I I I , 263-19. ~et-ti 111,309-16. ~dı 111,263-18. Böri=qurd, canavar. ~ r I, 180-6. I, 111-5, 146-14, 146-22, 168-18, 193-4, 237-12, 348-7, I I I , 263-19. 352-12, 423-18. Bozlat-=böyürtmək. II, 127-16. II, 325-16. I I I , 208-21, 209-13, 238-8, 238-12. ~ tı II, 325-14. ~mü 1,423-18. ~ur 11,325-15. ~ninq 1,431-22. Bozuk=pozuq, qınq-tökük. Bör-ləyü=qurd kimi. I, 380-5. I, 237-19. Bozul-=pozulmaq, xarab olmaq, yıxılmaq. Börk=papaq, küllah, börk. II, 155-7. I, 357-15, 357-16, 470-24, 473-9, 475-8. ~dı II, 155-5, 155-9. II, 125-7, 277-17. ~ur II, 155-7. I I I , 171-18, 193-6, 295-25, 306-18, 314-18. Bozuş-=pozmaqda yardım və rəqabət. ~in II, 295-19. II, 129-22. kuturma ~=arxada və öndə qanadı olan papaq. ~dı II, 129-20. I, 470-24. ~ur II, 129-22. sukarlaç ~=şiş papaq. Bög=bir hörümçək növü. B ax : böy, bi. I, 473-9. I I I , 137-15. kıdhığlığ~=kənarlı küllah. Bögrül=böyrü ağ olan heyvan. I, 475-8. I, 464-26. Börkçi=papaqçı, küllahçı. ~at 1,464-26. ~gə 1,75-18. Bögür=böyrək. II,64-12, 72-8. I, 464-26. Börünq=suyun yerdə açdığı yarıq. Bögürlə-=böyrünə vurmaq; cinahdan vurmaq (hərbdə) I I I , 320-25. I I I , 292-17. Böy=bir hörümçək növü. Bax: bög. ~di 111,292-13,292-15. I II , 137-25, Mahmud Kaşğari 106 Divanü lüğat-it-türk 107 Böz=bez. III, 199-9. I, 71-12, 122-17, 177-10, 207-6, 383-21, 462-9. -sı III, 199-9. II, 153-15, 300-24, 328-14. Buç-buç=quşun ötməsi; cik-cik. III,51-11,67-1, 111-21, 131-9, 191-26, 247-17,266-22. II, 285-13. -n i I I I , 263-9. Buçğak=bucaq, zaviyə. ~üg 11.322-19,342-18. I, 453-1. I I I , 306-21. Buçğak=heyvan dərisindən çarıq tikilən uclar. Bu=bu, 1, 453-2. I, 109-11, 119-16, 122-17, 126-16, 133-17, 140-3, 142-2, Buçğak=yer qütrü, ekvator. 144-10, 158-2, 185-6, 189-26, 193 -4, 197-16, 209-3, 209- I, 452-28. 10, 209 -12, 209-15, 210-4, 210-8, 210 -9, 210-11, 210-13, ~ı 1,452-28. 210-15, 210-17, 210-19, 210-21, 210-23, 211-6, 211-8, 211- Buçğaklan-=bucaqlara ayrılmaq. 10, 211-13, 211-16, 211-18, 211-23, 211-25, 212-5, 212-7, II, 270-3. 212-9, 212-11, 212-13, 212-15, 235-25, 238-21, 240-27, 244 ~dı 11,270-1. -6, 249 -3, 269-1, 269-8, 272-14, 275-13, 279-14, 281-8, 286 ~ur II, 270-3. -12, 287 -24, 290-11, 295-11, 298-12, 311-5, 314-7, 314-21, Buçı=qopuz, ud növü. 316-6, 318-8, 330-22, 332-1, 335-7, 338-13, 338-14, 338-25, I I I , 169-21, 208-9. 340-20, 342-23, 350-16, 367-14, 375-26, 376-10, 378-5, 391 Budğay=buğda. Bax : buğday. -10, 392-1, 404-22, 450-1, 451-21, 484-25, 486-6, 487-26, I I I , 225-15. 488-3, 488-8, 488-10, 488-12, 488-14, 488-17, 488-20, 488- Budun=xalq, ulus, boy, qövm. Bax\ budhun, buyun. 22, 488-24, 488-26, 489-1, 489-6, 489-10, 489-13, 490-13, I, 132-13, 209-24, 269-12, 275-16, 276-9, 359-4, 397-1, 490-15, 490-18, 490-21, 490-24, 4 9 M , 491-3, 491-6, 491-9, 430-5,431-10. 491-14, 491-16, 491-20, 492-17, 492-22, 492-24, 492-26, II,219-10, 223-1,229-3,249-26. 493-1, 493 -3, 493-6, 493-9, 493-15, 493-20, 493-22, 494-1, I I I , 346-14, 363-27. 494-20, 495 -1, 495-3, 495-5, 495-8, 495-10, 495-13, 495- -başğanı I, 430-5. 15, 495-17, 495-20, 495-22, 495-24, 495-26, 496-6, 496-8, ~luğ bukunluğ=elli-obah, arxah. 496-12, 496-13, 496-18, 496-19, 496-23, 496-24. I, 477-12. II, 40-19, 43-15, 48-2, 83-10, 83-12, 83-14, 83-15, 83-17, 83 Budursm=bildirçin. -21, 112-17, 142-21, 144-1, 152-5, 190-25, 193-1, 194-23, I, 487-14. 205-3, 215-4, 215-10, 215-13, 248-18, 251-1, 263-17, 264-1, Budh-=buymaq, soyuqdan donub ölmək. 269-12, 269-18, 269-21, 274-7, 274-13, 282-6, 304-9, 306- I II , 377-18. 11, 321-9, 326-4, 326-7, 331-4,. ~tı 111,377-17. I I I , 22-6.34-28, 38-9, 38-11, 38-20, 52-22, 52-25, 53-4, 53- ~ar 111,377-18. 6, 53-20, 53-24, 53-26, 129-4, 135-27, 136-2, 136-3, 137-18, Budhun=/?<:/.v: budun, buyun. 138-2, 146-17, 168-11, 168-19, 193-15, 199-11, 199-21,204 I,379-1,453-18,493-17. -7, 204-8, 204-16, 204-21, 206-15, 207-15, 219-13, 238-25, II, 138-27. 151-19, 223-8. 248-14, 281-17, 281-18, 281-19, 281-20, 281-22, 313-25, I II , 12-4, 47-8, 66-18, 71-5, 74-4, 149-15, 180-24. 315-14, 319-22, 323-8, 346-4. ~ka 1,119-9. ~nı 1,436-20. ~uğ 111,82-1. ~lar 1,493-17. Budhuş-=açılmaq (iki yana). II. 81-23. II, 124-28. Bu=buğ, buxar. ~dı II, 124-26. 109 108 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~ur II, 124-27. ~dı 111,255-9. Budhut— soyuqda dondurınaq. B ax : yudhut. Bukuk=çiçək tumurcuğu. II, 296-6, 296-haşiyə. 11,280-21. Bukuk=boğazın iki yanmda dəri ilə ət arasmda peyda olan ət vəziləri. ~tı II, 296-4, 296-haşiyə. II, 281-9. ~ur II, 296-5, 296, haşiyə. Buğa=Hindistandan gəbn bir dərman. ~luğ ər=boğazında ur olan adam. I, 476-11. III,212-24,212-25. Bukuklan-=tumurcuqlanmaq. Buğday=buğda. Ba.x: budğay. ~dı 11,280-21. II, 309-6, 341-20,238-1. I I I , 225-10, 225-11. ~ıp 1,429-9. II, 280-29. Buğrıl=tuluq kimi şeybrin büküntüsü. Bax : bığnl, bığnğ. Bukul-=bükülmək, toplanmaq. I, 464-21. II, 155-16. Buxsa-=qəbul etməmək, zorla etmək. ~dı II, 155-14. I I I , 258-10. ~ur II, 155-16. ~dı I I I , 258-8. Bukun-=bükmək, qıvırmaq. ~ r I I I , 258-10. II, 164-18. Buxsat-=dikbaşlıhq etmək. ~dı II, 164-16. I I, 321-16. ~ur II, 164-17. ~tı II, 321-14. Bukur-=endirmək. ~ur 11,321-15. II, 117-10. Buxsı=bir yemək növü. ~dı 11,117-7. 1,418-20. ~ur 11,117-9. Buxsum=boza, darı içkisi. Bukursı=kotan dəmiri. I, 466-24. I II , 227-12. Bujın=çöpləmə adlanan zəhərli bir ot. Bul-=bulmaq, tapmaq. I, 397-8. II, 49-18. Buk-=içi boş şeyin düşərkən çıxardığı səs. ~dı 1,110-14,366-6,392-22. II,44-15. 11.49-17. ~dı 11,44-14. ~dım 1,436-21. ~ar 11,44-15. ~dum 1,451-21. Bukaç=su qabı, parç kimi şeylər. ~ur I, 182-21, 257-1, 257-2, 323-22, 405-25. I, 364-9, 409-11. 11.49-18. ~əşiç=qazan, tava. III , 19-9. I, 364-9. ~ar mən III, 81-18. Bukağu=oğrularm qollarma vurulan qandal. ~mış I I I , 314-3. I, 437-23. ~up I, 385-9, 484-5. Bukak=quş qursağı. II,55-14. II, 280-20. I I I , 77-14, 378-19. Bukra--heyvanın sıçraması. Bax: bukn-. ~sın II, 307-4. III,255-11. ~maduk I, 416-3. ~r 111,255-11. ~mas II, 48-20. Bukn-=/^a.Y: bukra. 110 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat- i t - t ü r k ______^ Bula-=bişirmək. 11, 240-15. III , 248-20. ~dı 11,240-8,240-9. ~dı I I I 248-19. ~ur 11,240-15. ~ r I I I , 248-20. Bulğan-^hirsLınmək, qəzəblənmək. Buladh-=tavanın buğunda bişirmək. 11.240-15. ~tı II, 302-3. ~dı 11,240-12. Bulak at=boyu qısa, beli enli at. ~ur 11,240-15, 1,381-3. Bulğan-=qanşmaq. Bulan^qıpçaq çölündə ovlanan böyük bir vəhşi heyvan. 11.240-15. I,411-11. ~dı 11,240-14. Bulat-=qazanm buğunda bişirmək. ~ur 11,240-15. II, 302-5. III , 26-16. ~tı 11,302-1. ~sa 111,26-16, ~ ur II, 302-5. Bulğaş=xaos, Bax\ bulğak, Bulduk-=bulmaq, tapmaq. 1,448-16. II, 231-21: Bulğayuk=bulanıq. Bax\ bul-ğak. ~tı 11,231-20. I I I , 175-6, ~ ar 11,231-21. Bulğuna=yuğuna bənzər ağac, dəvələr yeyir, Bax\ malğuna, Buldum=içinə üzüm qoyulan qab. I, 472-1, I, 472-6. Bulıt=bulud, Buldur-buldur=bıldır-bıldır. I, 194-14, 195-12, 224-3, 224-22, 235-16, 254-20, 284-19, I, 445-26. 284-21, 284-22, 289-13, 289-21, 361-13, 261-16, 362-2. ~~et-=bıldır-bıldır etmək. II, 229-4, 270-10, 300-13, ~~et-ti 1,445-27. I II , 50-12, 149-16, 257-8, 268-17, 282-14, 346-12. BulduZ'=tapdırmaq. ~ı 1,378-14. II, 212-5. ~ığ 1,361-16. ~dı 11,212-4. ~lar 11,228-18. ~ur 11,212-5. Buhtlan-=buludlanmaq. Bulğa-=bulandırmaq, qusdurmaq. II. 262-7. III, 262-8. ~dı II, 262-6. ~dı I II , 261-26, 262-1, 262-5, 263-6, 263-7., 283-9. ~ur 11,262-7. ~r I I I , 262-8. Bulna-=əsir, dustaq etmək. Bulğa-=can sıxmaq, danxdırmaq. III, 270-10. ~dı-təlgə-di III, 263-7. ~dı 111,32-6,270-9. Bulğak=düşmən gələndə yaranan xaos. Bux\ bulğaş. ~r 1,130-15. 1, 454-9. 111.270-10. Bulğak=bulanıq. bulğayuk. ~p 1,130-18. 111,283-10. Bulnat-=əsir etmək. Bulğama=yağsız və dadsız bulamac. 11,332-2. 1,471-21. ~ lı 11,332-1. Bulğan-=bu 1 a nm a q. ~ur II. 332-2. Buluğ=ndyə; fəda; qurban. Ba.x və clüzəlt\ yoluğ. Divanü lüğat-it-türk 112 Mahmud Kaşğari 113 I, 398-8. ~ u r 11.212-10. Bulun=əsir, dustaq. Burbat-=qarışdırmaq, gecikdirmək. Ba\: yubat- I, 257-5, 326-2, 397-24, 398-7. II, 315-11. II, 170-18. ~ tı 11,315-9. I I I , 78-9. ~ u r 11,315-11. ~uğ 11,299-25. Burçak=burçaq, noxud. 111, 62-14, 109-9. 1.453-11. Bulun-=bulunmaq, tapılmaq. Burçak=tər dənəbri, puçur-puçur tər. II, 165-10. 1.453-12. ~dı II, 165-9. Burçaklan-=burçaqlanmaq, dənə-dənə axmaq ~ u r II, 165-10. I I. 270-6. I I I , 324-7. ~dı 1,453-13. -aban II, 172-6. 11, 270-4. Bulunq=künc, bucaq, zaviyə. ~ u r 11, 270-6. I I I , 321-19. Burduz=bağ-bostan (öztürkcə deyil). Buluş-=buluşmaq, tapışmaq, görüşmək. 1.446-18. II, 136-14. Burxan=büt, budda. ~dı II, 136-12. 1, 428-20. ~ur II, 136-14. ~ k a I I I , 77-12. Bulut=bulud. Bax : bulıt. Bədhəz= heykəl, büt. Bax: bədhəz burxan. I I I , 40-27, 185-1. I, 428-20. ~ığ I I I , 206-22. Burış-=dərido və paltardakı qırış, buruşuqluq. Bur-=xoş ətri gəlmək, buğlanmaq, buğu yüksəlmək. I, 371-3. II, 36-11. Burkı=turş sifət, qaş-qabaq. I I I , 177-12. I,421-18. ~dı II, 36-8, 36-10. Burkıt-=qaş-qabaq tökmək. I I I , 177-9, 177-10. II, 324-2. ~ ar 11,36-11. ~ tı 11,324-1. I I I , 177-12. ~ u r II, 324-2. Burba-=işi uzatmaq, üstünə düşməmək. Bax: buyba-, yuba-. Burkuğ=dori vo dəri kimi şeylorin bürüşmosi. Bax: bunş- I I I , 252-11. I,449-18. ~dı I I I , 252-10. Burkur-=bürüşmok, büzüşmok. ~r 111,252-11. II, 186-5. Burbağ-=işi uzatmaq. Bax: yurbağ-. ~dı II. 186-3. I, 449-15. ~ u r 11. 186-4. Burbal-=qarışmaq. Bax: yuban-, yubal-. Burslan=əslində «bobir» adlanan heyvan; kişi adı. II, 233-2. III,362-14,362-15, 362-16, 362-17. ~dı 11,233-1. Burt=kabus, qarabasma. ~ur II, 233-2. I, 351-13. Burbaş-=qarışmaq. II, 21-5, 39-7. 11,212-10. köti~=eyni mənada. ~dı II, 212-9. 1, 351-13. Divanü lüğat-it-türk 114 Mahmud Kaşğari 115 I I I , 243-3. Burta=qızıl qınntıiarı. ~ tı II, 166-23. I. 413-21. ~dum 11,40-19. Burtala-=qızıl pərək və ya qızıl qırmtıları yapışdırmaq. Bax: türtələ-. ~maz mən II, 40-20. 111, 306-haşiyə. -masar II, 40-22. ~dı III. 306-lıaşiyə. ~ğan (sıxmtılı, qayğılı). B ax : buşak (oğuzlar və onlara uyanlarda). ~r III. 306 haşiyə. I, 208-24, Burtalan-=qızıl qırmtıları ilə bəzəmək. Buşak=sıxmtılı, qayğılı (oğuzca və onlara uyanların dilində), Bax : buş- I II . 193-8. ğan, puşak, ~dı I II . 193-6. I, 380-13, ~ur I II , 193-7. Buşğut=şəyird. Burun=burun; önə doğru çıxan yer. I,441-10, I, 397-2, 397-3. Buşğutlan-=şəyird sahibi olmaq, Bax: tuşğutlan-, 111,251-3. II, 267-8, ~ı 1,376-28,410-25,491-16,496-7. ~ d ı II, 267-7, II, II9 - I, 311-24. ~ u r II, 267-8, ~m 11,304-11,311-25,312-1, Buşuğ=can sıxıntısı, Bax: puşuğ, ~ka 111,116-25. I, 375-15, kıwal ~=düzgün burun, Buşulğan=əli işə yatan, Bax: yuşul-, 1,410-16. III , 53-6, Burun=əvvəl, öncə, Buşur-=can sıxınaq. I, 397-5, II, 113-23. Burunduk=cilov, buruna keçirilən cilov, buruntax, ~ d ı 11,113-22. I, 479-1, ~ u r 11,113-23. II, 45-1, But= bud, Burunq=ox atımı məsafə, I I I , 129-6, I I I , 320-23, ~ ı 1,287-11, Burunla-=burnuna vurmaq. ~luğ I, 184-25, 111,299-19, adhn ~luğ=baldırı açıq, ~dı 111,299-17. I, 184-25, ~ r 111,299-18. But=dəyərli və iri fıruzə, Buruş-=buruşmaq. I II , 129-7, 129-9, II, 125-23. But=böyük bir adamm ərməğanmı gətirən adama vcrilən bəxşiş, ~dı II, 125-22. I II , 129-10, ~ur II, 125-23. Butak=budaq, Bax: butık, Burut-=buğlandırmaq, qoxutmaq. I, 118-3, 212-13, 220-19, 279-3, 304-6. II, 296-16. II,262-15, ~tı 11,296-12,296-14. Butakla-=budamaq, Bax : butı-, butıkla-. ~ur 11,296-15. III,296-9. Buş-=canı sıxılmaq. usanmaq, bezmək (taru- sözü ilə birgə işlənir). ~dı III, 296-7, Ba.\: puş-. ~ r 111,296-8, II, 40-20. Butaklan-=budaqlanmaq, qol-budaq atmaq, tumurcuqlanmaq. ~dı 1,375-15. 116 Mahmud Kaşğari II, 262-15. Divanü lüğat-it-türk 117 ~dı 11,262-11,262-13. I,235-14, 360-1,420-25. ~ u r 11,262-15. II, 329-1. Butan-=budanmaq. I II , 131-10. II, 163-5. ~dan 111,131-11. ~ dı II, 163-3. ~dm II, 222-1. ~ u r II, 163-5. ~dun 111,267-13. Butar=həsir toxumaqda işlənən ip. ~ lu k 1,453-15. I, 366-9. Buzağu=buzov. Butı-=budamaq. 1, 130-4, 437-13,437-14,499-3. ~ d ı I I I , 296-9. I I I , 82-21. Butık=budaq. Ba.x: butak. ~tılı=siçan kimi kiçik bir heyvan. 1,378-26. 1,437-18. I I I , 53-24, 58-20, 77-3, 107-17. Buzağula-=buzovlamaq, buzov doğmaq. Butık=kiçik parç, bodıç (kaşğarca); səhəng, sürahi. ~ d ı 111,82-19. 1, 378-27. Büdik=tullanıb-düşmə; rəqs. Bax: bühdik. Butık=atm ayaq dərisindən düzəldibn tuluq. I,410-9. I, 379-1. Büdhi-=oynamaq, rəqs etmək. Butıkla-=budamaq. Bax: butı-, butakla-. 111, 241-7. Butla-=buduna vurmaq, budunu dişbmək (it). ~ d ı 111,241-6. I I I , 263-15. ~ r 111,241-7. ~dı 111,263-14. Büd hik= o yun, rəqs. ~ r 111,263-15. 111.241-9. Butlu=dəvənin burnuna keçiribn ovsar; dəvə burnundakı yumşaq yer. Büdhüş-=oyunda və rəqsdə yarışmaq. I, 424-14. II, 124-25. ~ k a 11,45-1. ~ d i II, 124-24. Butmul=qarabibərə bənzər bir bitki. Bax : bibli, batmul. ~ ü r II, 124-25. Buturğak=pıtrax, fıstıq şəklində çəngəlli bir bitki. Bax : bitrik. Büdhüt-=oynatmaq. I, 479-17. II,296-8. Buyba-=işi üzüstə buraxmaq. Bax : burba-. ~ ti 11,296-7. I I I , 277-14. ~ ü r 11,296-8. ~ dı 111,277-13. Büg-=dayandırmaq, hərəkətinə manc olmaq, qapannıaq, sodd çəkil- ~ r 111,277-14. mok; toplamaq, bükülmək. Bax: bük-. Buyruk=əmr, buyruq, fərman. Bax : bıruk. Bügdə=xəncər (türkcə). Bax: büktə (oğuzca). I, 380-3. 1, 105-25,415-8. Buyun=boy, qövm, ulus. Bax: budun, budhun. ~nq 111,249-20. I I I , 166-14. Bügdələ-=xəncərbmək. Bax: bükdəb-. Buyur-=buyurmaq, əmr etmək (oğuzca). III,307-8. I I I , 182-10. ~dı 111,307-7. ~dı I I I , 182-9. ~ r III, 307-8. ~ur I I I , 182-10. Büglün-=toplanmaq, yığılmaq. Buz=buz. 11.241-21. ~di 11,241-19,241-20. Divanü lüğat-it-türk 19 118 Mahmud Kaşğari I, 397-21. ~ü r 11,241-21. B ü k lin - =b ü k ü 1 m 0 k, q 1 v n 1 m a q. Bügri (bukrı)=əyri-üyri. II. 241-18. 1,417-5. ~di 11.241-17. Bügü=ağıllı, aqil. Bax : bükü. ~ür 11,241-18. I, 423-5. Büksək=qadınnı köksü ib hoynu arasnıda gərdanlıq taxılan yer. 111,215-5,215-6, 272-1. 1.461-7. ~ni 111,215-22. Büksək=köksün yuxarı təron, köksdən yuxan olan qism. -bilgə 111,215-6. I,4 6 ^ 9 . Bügül-=yığmaq, önünü kəsərək yığmaq, toplamaq. Büksüklən-=qızda momə yaranması. II, 156-5. 11 273-11. ~ di II, 156-3. ~dı 11, 273-9. ~ ü r I I, 156-4. ~ür 11,273-10. Bügüş-=su yığmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. Büksül-=çatlamaq. yanlmaq. I I, 134-15. II, 233-5. ~ di II, 134-13. ~di II. 233-3. ~ ü r I I, 134-15. ~ür II, 233-5. Bük=kolluq, sıx kolluq, ağaclıq. Büktə=xəncor (oğuzca). Bax\ bügdə (türkcə). I, 346-4. I, 105-25. Bük=künc, bucaq. BüktəI=orta boylu (insan). I, 346-5. 1, 464-24. Bük=tumurcuq. Büktəl=yaslı arxalı (at haqda). ~ündən I, 271-19. I, 464-25. Bük-=əyilərək yerə qapanmaq, sinmək, gizlənmək. B a x və düzəlf. bök- Büktir=dağdakı uçurum və sərt ycıiər, dağın enişli-çıxışlı yeri. I I, 46-24. ^ 1,444-21,445-5. ~di 11,46-19. Bükü=bilgin. alim, hakim. ~ər II, 46-24. III,215-5, 215-6, 272-1. Bük-=yeməkdən bıqmaq; doymaq, gözü doymaq. B a x və düzəlf. bök-. ~ni 111,215-22. I I, 46-24. -bilgə 111,215-6. ~ di 11,46-21,46-23. Bükül-=bükülmok, kəsilmək. ~ər II, 46-24. II, 155-18. Bük-=dayandırmaq; hərəkətinə mane olmaq; sədd çəkilmək; topla- ~di 1,429-9. maq; bükmək, toplanmaq, bükülmək. B a x və düzəlf. büg-. II, 155-17. I I, 47-2. ~ür II, 155-18. ~di 11,46-25,47-1. Büküm ətük=qadın ayaqqabısı (oğuzca). Ba\: mükim, mükin (türkcə). ~ər II, 47-2. 1. 394-16. ~məs I, 164-10. Bükün=kor bağırsaq, appendiks Bükdələ-=xəncərləmək. B a x və düzəlt: bügdələ-. 1, 397-22. Bükə=əjdəha, böyük ilan. Bükün=qönçə. III,214-20,214-21,217-16. ~dən 1,271-19. Bükən=qarpız, hind qovunu. Büküş-=bükməkdə yardım etmək- I, 397-23. Bükin=gücsüz, qüvvəsiz, impotent. 120 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 121 II. 134-12. I. 247-4, 485-16. ~di II, 134-10. II. 170-24. ~ ü r 11,134-11. Bürüş-=yuvarlaq şey tikməkdə yardım etmək. Büküt-=doyurmaq, bıqdırmaq. Bax : böküt. II, 125-21. II, 301-21. ~di 11,125-18. ~ti 11,301-15,301-18. ~ür 11,125-21. ~ ü r 11,301-21. Büskəç=çörək. Bax: püşkəl. Bül=vaxt ötdükcə turşuyan hər hansı şey. I, 442-7. I, 347-12, 347-14, 347-16. Büstəli=qara çuğundur deyilən səbzə. Bax: püstüli. ~at=səkil at. 1,472-14. I, 347-10. Büşinçək=üzüm salxmıı (kənçəkcə). uğar~=qaşqa at. I, 483-9. I, 347-11. Büt-=səsi qısılmaq. səsi tutulmaq, səsi batmaq. ~tarığ=çox qalmaqdan dadı pozulan taxıl. II,290-15. I, 347-12. ~ ti II, 290-9. Bün=şorba (oğazca və onlara uyanlarm dilincə). B ax : mün (türkcə). ~ər 1,261-11. I, 105-19. II, 290-15. Bür-=büzmək. Büt-=borcu və ya alacağı gerçəkləşmək. II, 36-17. II, 209-15. ~di 11,36-15. ~ti 11,209-11. ~ər 11,36-17. II, 209-15. Bürgə=birə. Büt-=yaranm bitişməsi; sona çatmaq, yox olmaq. I, 422-9. 11.290-15. ~ti 11,290-13. ~kişi=birə kimi bir yerdə durmayan, zəvzək adam. I, 422-10. II, 290-15. Bürgələn-=adamm əsəbdən taxtabiti kimi sıçraması. ~miş (hax: yet-miş). I I I , 194-8. I, 280-haşiyə. ~di I I I , 194-6. Büt-=bir şeyə inanmaq, iqrar etmək. ~ür I I I , 194-7. II, 290-15. ~ti 11,290-14. Bürmə=tuman, torba kimi şeybrin ağı. II, 125-18. 11.290-15. Bürük=püskül, qotaz. ~məs III, 164-13. I, 386-8. Büt-=bitmək, noşvü nüma tapmaq, yaradılmaq; doğmaq (qıpçaqca). Bürül-=büzüşmək, buruşmaq, bükülmək. II. 290-19. II, 154-27. ~ti 11,290-17. ~di II, 154-25. ~ər 11,290-19. ~ür II, 154-17. Bütə=«çox» mənasmda bir söz; qısa zaman (oğuzlardan başqa hamı- Bürün-=bürünmək. nm dilində). II, 163-13. III,207-13, 207-14, 207-15. ~di II, 163-10. Bütkü=eskriment, əə (uşaqlara deyilir). ~ür II, 163-12. 1,424-1. Bürünçük=bürüncək, qadm baş örtüsü. Bütrüş-=mühakimə olunmaq və şahid gətirmək. 199 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 123 II, 112-20. ~di 11,112-18. ~ ü r 11,112-20. Bütsə-=yaxşılaşmağa üz tutınaq. I I I , 258-7. ~di I I I , 258-6. C 6 ~ r 111,258-7. Bütügə=badımcan. I, 438-8. Cılday/çılday=atların köksünə çıxan bir xəstəlik. Bax : çildək. Bütün=doğru-dürüst, səhih; bütün. 111,225-17. I, 396-27. Cigi/çigi=sağlam, möhkəm (tikişdə). Bax: yigi, yi. çm~kişi=əmin, doğru-dürüst adam. 111,216-14. I, 396-27. Cinçü/çinçü=inci (oğuzca, qıpçaqca). Bax: yinçü. Bütünlə-=əslini, gerçəyini axtarmaq. I, 105-11. I I I , 299-16. I II , 33-24, 216-19. ~di I I I , 299-14. Cuğdu/çuğdu=dəvənin uzanmış tükü (oğuzca və qıpçaqca). Bax: ~ r I I I , 299-16. yuğdu. Bütür-=sağaltmaq; alacağmı sübut etmək. B a x : pütür-. I, 105-12. I I, 109-15. ~di I I, 109-12. ~ ü r I I, 109-15. B'v/. «I)ivan»da c ilo başlayan sözlərin oimadığı qonaotindoyik. İndcks cildindəki bu 4 sö/ü də su f liəsim Atalaym indeks düzümünü pozmamaq xatirinə həm c, həm də ç ilə vcririk. I-II-III cildlərin mətnində həmiu sözləri ç ilə vcrmişik. Divanü lüğat-it-türk 125 124 Mahmud Kaşğari 111, 292-5. ~dı I IL 292-4. ~ r 111,292-5. Çağırlan-=şirə vr ya şərab sahibi olmaq. 11, 364-16. Ç ~dı 11,364-15. ~ur 11,364-16. Çağlan-=pörtmək, yarı bişmək. Ça=bənzətmə ədatı. Ba.x: çə. II, 246-4. I I I , 199-19, 199-20, 199-21. ~dı II, 246-3. Çabak=çapaq balığı. Düzəlv. çapak. ~ur II, 246-4. I, 382-12, 382-haşiyə. Çağmur=şalğam. B ax : çamğur. Çabak ər=soysuz, mayası pozuq, bədzat. I, 67-6, 446-7. I, 382-13. Çağrı=şahin. Çaçır=çadır. B ax : çaşır (oğuzca), çatır. I,411-21,417-12,417-15. 1,404-16. II,327-3. Çadhan=çayan, əqrəb. I II , 292-19. 1,407-16. Çağruk=sərtləşən, bərkiyən. ~ lar 111,318-13. I, 456-18. Çaflı=şahin. ~yer 1,456-18. I, 424-22. Çaha=çaxmaq (kənçəkcə). Çağ-çuğ=gurultu, qağ-quğ. I, 60-2. I I I , 135-13. Çaxsa-=çağul-çuğul etmək. Çağı=gurultu, səs-küy (arğuca). Bax\ çoğı, çoğu (digər türklərin dilin- I II , 259-22. də). ~dı I II , 259-20. 111,213-1. ~r I II , 259-22. Çağığ=qamçı. Çaxşak=dağ təpələrindəki daşhq yer. II, 218-19. 1.456-6, 456-10. Çağıla-=bağırmaq, çağırmaq. Bax: çoğıla-. Çaxşak=qurudulmuş, qaysı, üzüm kimi şeylər (karluqca). ~dı I I I , 286-5. 1.456-14. Çağıla-=çağlamaq. Bax: jağıla-, şağıla-. Çaxşu=«fıliz hərc» adlanan bir ot, lycium. Şirəsindən göz xəstəliyi ~dı I I I , 286-6. üçün dərman düzəldilir (bu söz öztürkcə deyil). Çağır=çaxır, şərab, şirə. 1,419-10. I, 368-14. Çak=səs bildirən bir söz. II, 322-10. I, 345-20. I I I , 333-9. ~et-=səs çıxarmaq. ~lığ=çaxır sahibi. ~et-mədi I, 345-21. 1,474-12. Ç ak= bir şeyin özünü bildirən söz. Çağır=şirat. I, 345-7. I, 368-13. Çak-=çaxdırmaq, çatdırmaq, eşitdirmək, xəbər vermək (oğuzca). Çağır=dar yol, cığır. Bax: çığır. II,45-9. I, 368-haşiyə. ~dı 11,45-4. Çağırla-=şirə düzəltmək, şirə içmək. 126 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 127 ~ ar II, 45-9. Çak-=fıtnəkaıiıq etmək, ara vurmaq, bir-birinə salışdırmaq. Çakrak=daz, keçəl. II, 45-9. I,456-11. ~dı II, 45-6. Çakrat-=gözü çaxniaşmaq. ~ ar II, 45-9. II, 320-6. Çak-=(qov, çaxmaq daşı) çaxmaq, yandırmaq. ~tı II, 320-3. II, 45-9. ~ur II, 320-5. ~dı II, 45-8. Çaknş-=çağrışmaq (oğuzca). ~ ar 11,45-9. II, 217-11. ~sa II, 50-20. ~ tı 11,217-9. ~ıp III, 30-7. ~ur 11,217-11. Çaktur-=(qov. çaxmaq daşı) çaxdırmaq. Çak-=aşağı enmək (quş barədə). B a x : çuk, düzəlt: çok-. ~ ar 111,46-20. II. 193-16. ~dı II. 193-13. Çak-çuk=odun, cəviz kimi şeybrin qırılması zamanı çıxan səs. ~ur II. 193-16. I, 345-18. Çaktur-=iki adamı qızışdırıb bir-birinə vurmaq. ~~et-=belə bir səs çıxarmaq. II, 193-16. — et-ti I, 345-19. Çakıl-=çaxılmaq (çaxmaq daşı). ~dı II, 193-15. ~ur II, 193-16. II, 156-16. Çal=çal, alaca, qır. ~dı II, 156-12, 156-15. I II , 156-22. ~ u r II, 156-16. Çal-=yerə çalmaq; vurmaq; nıəğlub etmək. Çakıl-=(qulağa) çatdırılmaq, eşitdirilmək, xəbər verilmək II, 51-13. II, 156-16. ~dı 11,51-13. ~dı II, 156-15, 156-23. ~ur II, 156-16. ~ur 11,50-17. Çal-=sözü qulağa çatdırmaq, xəbər vermək. Çakın-=özü üçün çaxmaq, çaxırmış kimi görünmək. II, 51-13. II, 169-18. ~dı 11,50-18. ~dı II, 169-16. ~ur 11,51-13. ~ur II, 169-18. ~sa II, 50-20. Çakır=göy gözlü, çakır gözlü. Çal-=çırpmaq. I, 368-17. II, 51-13. ~ı 1,368-18. ~dı II, 50-23. Çakış-=çaxmaqda yarışmaq və yardımlaşmaq ~Lir 11,51-13. II, 133-19. Çalanq=gəvəz3, çal-çənə. ~dı II, 133-17. III, 321-25. ~ur II, 133-19. ~başı=çal-çonə. gəvəzə, bağırıb-çağıran adam. Çaklan-=çalxanmaq, çalxalanmaq. III, .321-25. ~ur 1,487-18. Çalanq=yanmış kimi qara, ot bitməyən, şoran yer. Çakmak=çaxmaq (daşı). III, 321-27. I, 456-20. Çaldır-çaldır=səs ifadə edən bir söz. II, 45-8, 133-17, 156-12, 169-19, 193-13 1, 446-4. I I I , 30-7. — et-ti I, 446-5. 128 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 129 Çaldra-=çağul-çuğul etmək, səs vermək; xışıldamaq. Çalpanq=duru çamur. ' ' l l l ’ 383-12. I I I , 333-8. ~dı I I I , 383-9. Çalpaş-=çarpışmaq, mübarizə aparmaq; sərtbşmək; bir şeyin pisbş- ~ r 111,383-12. məsi. Çalğay=quş qanadının ucları. 11,216-15. I I I , 226-12. ~ d ı 11,216-12. Çalığ=itik axtarma; bəylərin mühüm bir işi olanda gəlməbri üçün ~ u r 11,216-14. kəndlərə, obalara göndərdiyi xəbər. Çalpuşlan-=yapışqan olmaq, yapışqana bulaşmaq. I, 376-21, 376-22. I I , 268-11. Çalm-=arıqlamaq, zəifləmək. ~dı I I , 268-9. II, 170-3. ~ur 11,268-11. ~dı II, 169-23. Çaltur-=yerə çaldırmaq, yerə vurdurmaq. ~ur II, 170-3. I I , 194-17. Çalın-=qulağına söz çatmaq, eşitdirilmək. ~dı I I , 194-12. II, 170-3. ~ur I I , 194-17. ~dı II, 169-26. Çaltur-=axtartmaq, axtarılmasmı əmr etmək. ~ur II, 170-3. I I , 194-17. Çalın-=özünü yerə çalmaq; özünü yerə vururmuş kimi göstərmək. ~dı I I , 194-14. II, 170-3. ~ur I I , 194-17. ~dı II, 170-1. Çaltur-=eşitdirmək üçün çağırılmaq (oğuzca). ~ur II, 170-3. II, 194-17. Çalış=sarma, badalaq (gübşdə). ~dı II, 194-16. I, 327-14. ~ur II, 194-17. Çalış-=bir şeyin çatı, yarığı, arası açılmaq. Çamğuk=qiybətçi, dedi-qoduçu. II, 137-4. I, 457-3. ~dı II, 137-1. Çamğur=şalğam. B ax : çağmur. ~ur II, 137-4. I, 446-8. Çalış-=güləşmək. Çamı=gurultu, bağırtı (çoğı sözü ib birgə işbnir). II, 137-4. I I I , 220-1,220-2. ~dı II, 137-5. Çamrak=çoluq-çocuq. Bax'. çar-çarmak. ~ur II, 137-4. 1,456-17. Çalk-çulk=itəbmənin, süpürbşmənin çıxardığı səs. Çanaç=qorxaq, ağciyər. I, 357-5. 1,464-21. ~~kıl-dı 1,357-5. Ça(n)açlık=qorxaqlıq, ağciyərlik. Bax'. çənəçlik. Çalkan=yaranın bir yerdən başqa yerə yayılması. I, 480-1, 480-haşiyə. 1,432-18. Çanaçla-=birini zəif saymaq; anqlığa nisbət etmək. Çalma=təzək, gərmə, quru təzək. 111,291-17. 1,426-16. ~dı 111,291-15. Çalpak= kir, pas. ~r 111,291-17. I, 456-24. Çanak=qab-qacaq (oğuzca); çanax; duzqabı; ağacdan oyulınuş qab. ~ış=qarışıq iş. Bax\ ayak. I, 456-24. 130 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 131 1, 150-2, 383-7,383-8. I,441-17. I I I , 34-21, 118-5. Çapıl-=incə palçıqla suvamaq. Çançarğa=sərçə quşu. II, 145-25. 111,227-16. ~dı II, 145-23. Çançu=oxlov. ~ u r 11, 145-25. I,414-21. Çapıl-=boynu vurulmaq (uyğurca). Çandış-=bir-birini pərt etmək; bir-birindən qaçınmaq, çəkinmək. II, 145-25. II,216-18. ~ dı 11,146-1. ~dı 11,216-16. ~ur II, 145-25. ~ur 11,216-18. Çapın-=qamçılamaq, çapmaq (atmı) Çanğıla-=pis şeylər deyib bağırmaq. II, 169-15. 111,351-3. ~dı II, 169-12. ~ u r II, 169-14. ~ d ı I I I , 350-22. ~ r 111,351-2. Çapm-=üzmək, suda üzmək. II. 169-15. -dınq 111,351-1. ~dı II. 169-13. Çanka=bir tələ növü. ~ur II, 169-14. I, 422-4. Çapıt-=hücum etmək. Çantur-=caydırmaq, vaz keçirmək. Bcıx: çındıtur-. II, 293-14. II, 194-25. ~tı 11,293-10. ~dı II, 194-23. ~ur 11,293-13. ~ u r II, 194-25. ~ğan=daim hücum edən. Çap-=üzmək, suda üzmək. II, 487-26. II, 33-21. Çapıt-=boynunu vurdurmaq (uyğurca). ~ dı 11.33-15. II, 293-14. ~ a r 11,33-21. ~tı 11,293-12. Çap-=vurmaq, qamçılamaq. ~ur 11,293-13. 11.33-21. ~ğan ər=cəllad. ~dı 11,33-16. I,488-1. ~ ar 11,33-21. Çapsa-=üzmək istəmək. Çap-=boynunu vurmaq (uyğurca). III,258-12. 11.33-21. ~dı 111,258-1 1. ~dı II, 33-18. ~ r 111,258-12. ~ ar 11,33-21. Çaptur-=suda üzdürmək. Çap-=yaxşı çamurla, gilb evi suvamaq. II, 192-22. II, 33-21. ~dı 11,192-17. ~dı II, 33-20. ~ur II, 192-22. ~ar 11,33-21. Çaptur-=boyun vurdurmaq (uyğurca). Çap-çap=səs bildirən bir söz; qamçının səsi; dodağın marçıldaması. II, 192-22. I, 335-12. ~dı II, 192-19. — ye-=şappur-şuppur yemək. ~ur II, 192-22. ~~ye-di 1,335-13. Çaptur-=çamurla suvatdırmaq. Çapğut=çaput, şiltə. Mahmud Kaşğari 132 Divanü lüğat-it-türk 133 I I, 192-22. II, 263-21. ~ dı 11,192-21. ~ d ı II, 263-19. ~ u r II, 192-22. ~u r II, 263-20. Çar-çar=sağnaq yağış zamanı çıxan səs; axan mayenin çıxardığı səs. Çarun=çinar ağacı (yağmaca). Bax: çünük, şünük. Ba.x: şar-şar. 1.412-12. I, 339-7. Çaşır=çadır (oğuzca). Bax: çaçır, çatır. Çar-çarmak=çoluq-çocuq (ayn-ayn işlənmir). Bax : çarmak. 1.404-16. I. 456-16. Çat=quyu (oğuzca). I I I , 150-10. I I I , 148-22. Çar-çur=ıvu'-zıvır, nə gəldi, həftbicar. Çat-=quzunu qoyuna qatmaq (oğuzca). I, 338-26. II, 290-22. ~ye-=əlinə keçəni yemək. ~ tı II, 290-20. ~ye-di 1,338-26. ~ a r 11,290-21. Çarla-=ağlamaq, bağırmaq. B a x : çoğla-. Çat-çat=bir şeyin düşərkən çıxardığı səs. 111,266-16. I, 336-20. ~dı 111,266-14,266-15,266-17. ~~ur-dı I, 336-21. ~ r 111,266-16. Çatıla-=şaqqıldamaq. Çarlaş-=ağlaşmaq, bağırışmaq. III, 285-6. II,218-13. ~dı III, 285-4. ~dı 11,218-11,218-12. ~ r 111,285-6. ~ u r 11,218-13. Çatır=çadır. Bax: çaşır (oğuzca), çaçır. Çarlat-=ağlatmaq. 1.404-16. I I , 328-3. Çatpa=kəndxudanın çay və çeşmə sulannın yollarını qazmağa getmə- ~d ı 11,328-1. yən şəxslərdən aldığı vergi (çigilcə). ~ u r I I , 328-3. 1.413-17. Çars-çars=səs ifadə edən bir söz. Çatuk=Çindən gətiribn bir balıq buynuzu. I, 356-18. 111,207-19. — ur-dı I, 356-18. Çaw=şan, şöhrət; səs. Çart=bir parça, bir qədər. ~mq 1,119-8. I, 351-23. II,250-1. Çart-çurt=hər şeyin ufağı, qırmtısı-töküntüsü. Çawa=dəliqanlılara veribn adlardan. I, 351-22. III , 213-7. Çaruk=çanq. Çawar=od qalamağa yarayan nəsnə, çalı-çırpı. I, 382-16, 382-17. I, 68-3,409-17,409-18. ~luğ 1,475-23. ~çuwar=eyni mənada. ~ lu k 1,480-8. ~hğ yer 1,474-16. Çarukla-=türk çarığı geyinmək; çaruk boyuna nisbət etmək. Çawığ=qamçı, qamçı ucu. I I I , 296-23. I, 376-3. ~dı 111,296-21. II,234-12. ~ r I I I , 296-22. Çawık-=ün sahibi olmaq, məşhurlaşmaq. Çaruklan-=çarıqlanmaq, çanq sahibi olmaq. II, 143-17. ~tı 11,143-16. 134 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 135 ~ ar II, 143-17. ~di 11,49-5. Çawju=budağı, meyvəsi qırmızı bir ağacdır. Qadmlarm barmağı qu'- ~ər II, 49-7. mızılıqda buna bənzədilir. Çək-çük=mahn ən dəyərsizi. I,418-16. I, 346-10. Çawlan-=şöhrətlənmək, ün sahibi olmaq. Çəkək=çiçək xəstəliyı (çigilcə). II, 246-6. I, 388-22. ~dı I I, 246-5. Çəkik=nöqtə. Bax: çikik. I I I , 192-19. II,282-11. ~u r II, 246-6. Çəkik=kiçik uşaq çükü. Bax: çübək. Çawlı=od qalamağa yarayan meyvə qabıqları (kənçəkcə). 11,282-12. I I I , 379-20. Çəkik=sərçəyə bənzər alaca bir quş, qara qayalıqlarda olur. Çawuş=çavuş/çovuş; savaşda səfləri düzəldən, dinc dövrdə əsgəri heç 11,282-13. kimsəyə zülm etməyə qoymayan adam. Çəkil-=kitab nöqtələmək. I, 372-10. II, 157-12. Çaydam=incə keçə. Bax : çiydəm. ~di 11,157-11. I I I , 172-12. ~ür II, 157-12. Çə=bənzətmə ədatı. B ax : ça. Çəkin-=özü üçün kitab nöqtələmək. I I I , 199-19, 199-20, 199-21. II, 169-21. Çəçək=çiçək. ~dı II, 169-19. I, 179-1, 230-4, 240-24, 271-18, 388-21, 429-8. ~ür 11,169-21. II, 148-6, 278-24, 280-21, 280-28. Çəkin-=boğça bağlamağı öz üzərinə almaq, öz-özünə bağlamaq. ~ lik 1,484-1. II, 169-23. Çəçəklən-=çiçəkbnmək. ~di II, 169-22. II, 263-24. ~ür II, 169-23. ~di II, 263-22. Çəkiş-=nöqtə qoymaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ ü r II, 263-23. II, 135-19. Çəçgə=culfa darağı. ~di 11,135-17. I, 423-25. ~ür II, 135-19. Çəfşənq=qoyun qırxılan alət, qırxıhq (çigilcə). Çəkləş-=püşk atmaq, mərc gəlmək. I I I , 333-10. 11,218-16. Çək=cizgili, qumaş kimi bir parça. ~di 11,218-14. I I I , 156-1. ~ür 11,218-15. Çək-=kitab nöqtələmək. Çəkrək kapa=kölələrin geydiyi cibsiz yun kaftan. II, 48-26. I,461-27. ~di II, 48-24. Çəktür-=nöqlələtmək. ~ər II, 48-26. II, 194-5. Çək-=atdan qan almaq. ~di II, 194-1. II, 48-26. ~ür 11,194-5. ~di II, 48-24. Çəktür-=qan aldırmaq. ~ər II, 48-26. II, 194-5. Çək-=çəkmək, çəkib bağlamaq, bərkitmək. B ax və düzəlt: çık-. ~di 11. 194-3. II. 49-7. ~ür 11, 194-5. 136 Mahmud Ka^ğari Divanü lüğat-it-türk 137 Çəkük^çəkic (oğuzca). Çər=vaxt (oğuzca). II, 282-10. I, 388-13. Çəkün=adadovşanı balası. -hkdə 1,388-13. 1,400-14. Çərgəş-=cərgə-cərgə, səf-səf düzülmək, sıra halında düzülmək. Bax və Çəkürgə=çəyirtkə (oğuzca). düzəlt: çərkəş-. 1,470-11. II,218-10. Çəlinq=çini; Çindən gəlmə. ~ti 11,217-19. ~ayak=Çin kasası. ~ür 1,433-25. I I I , 321-26. II, 218-10. Çəlpək=göz iltihabı, irin. ~ip II, 297-7. I, 462-4. Çərig=qoşun, səf, cərgə; ordu. Çəlpəklən-=gözün yumulması. I, 159-23, 183-1, 186-9, 338-16, 389-1, 433-15, 492-17. II,273-8. II, 128-1, 133-5, 218-2. ~di I I, 273-7. III,292-18. ~ ü r II, 273-8. ~də 1,389-2. Çənəçlik=/?öx: çanaçlık. Çərik=hər şeyin qarşısı, hər şeyin vaxtı, zamanı (oğuzca). I, 480-1, 480-haşiyə. I, 389-4. Çənq=zəng. Çərkəş-=səf halma gəlmək, sıralanmaq, düzülmək. Ba.w çərgəş-. I I I , 311-5. Çərlən-=bədənin ağırlaşması; ağrımaq, xəstələnmək (xaqaniyyə ləhcə- Çənqəl ər=şərxata, şər adam. sində). II, 286-4. II, 245-19. Çənqli-mənqli=bir uşaq oyunu, yelləncək. ~di 1,338-11. I I I , 328-7. II, 245-16, 245-18. Çənqlik=sarmaşıq otu. ~ür 11,245-19. I I I , 331-22. Çərlət-=pis təsir etmək, xarab etmək. Çənqşü=kiçik xirqə. II, 328-7. I I I , 327-12. ~ti II, 328-4. Çəpiş=altı aylıq keçi balası, çəpiş. ~ür II, 328-7. I, 372-9. Çərlət-=ağntmaq, ağırhq vermək, ağırlaşdırmaq. Çəpişlən-=çəpiş olmaq, çəpiş halına gəlmək. II. 328-7. I I, 263-18. ~ti 11,328-6. ~di 11,263-16. ~ür II, 328-7. ~ür 11,263-18. Çərməl-=bir şeyin ucunu qıvırmaq, bükmək. Çər=bədənin ağırlığını bildirən bir söz (xaqaniyyə dilində). 11,234-13. I, 388-11. ~di 11,234-12. közi ~lig=gecə görüb gündüz görməyən, buludlu havada görüb ~ür 11,234-13. açıq havada görməyən adam. Çərməş-=bükməkdə yardım və yarış etmək. 1,462-1. 11,218-22. Çər=savaşda qarşı-qarşıya duran səflər. ~di 11,218-19. 1.388-14. ~ür 11,218-22. ~lik=qarşı. Çərmət-=bir şeyi fitil kimi bükmək. ~lik-də 1, 388-14. 138 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 139 II, 231-13. ~di 11,116-17. ~ ti 11,231-9. ~ər 11,116-21. ~ür 11,231-13. ~gən 1,494-20. Çərt-=əlindən buraxmaq. Çıbık=çubuq, yaş budaq. I I I , 368-15. I, 382-14. ~ti 111,368-1 1. 11.33-16. ~ər 111,368-15. Çıbıkla-=təzə çubuqla vurmaq. Çərt-=bir şeyin ucunu qırmaq, cərtmək. 111, 296-20. 111,368-15. ~dı 111,296-19,302-20. ~ ti I I I , 368-3. ~r 111,296-20. ~ər 111,368-15. Çıbırt-=çırpışdırmaq, təzə çubuqla döymək. Çərtil-=yox olmaq, ölmək; uzaqlaşmaq, əldən çıxmaq. I II , 370-26. II, 233-15. ~tı I I I , 370-24. ~di II, 233-14. ~ur 111,370-25. ~ür 11,233-15. Çıçalak=sərçə barmaq, çəlçələ, çimçilək I I I , 43-13. 1, 468-20. Çəş=firuzə. Çıçamuk=üzük taxılan barmaq, adsız barmaq. I, 343-20, 343-25. 1,468-21. II. 114-9, 203-12. Çıf=xurma və üzüm kimi şeylərin qazanda qaynaması zamam ( Çəşkəl-=gil qab-qacaq, çanaq-çömçə (kənçəkcə). səs. 1,465-11. 1, 345-6. Çet-=çatmaq, yetişmək. Çıfıla-=çığıl-çığıl səs vermək; şirə qaynayarkən çıxan səs. ~ti II, 305-14. I II , 287-3. Çətgən=qantarğa. ~dı 111,287-1. I, 434-11. ~r 111,287-3. Çətük=pişik (oğuzca). Bax: muş (çigilcə). Çıfşanq=turşu, turşumuş. Bax : çifşənq. I. 388-20, 388-haşiyə. I II , 333-9. III, 134-14. Çığ=köçərilərin sələ qamışı (çığ otu) ilə düzəltdirdikləri örtü. küvük~=erkək pişik. I II , 135-20. I, 388-haşiyə. Çığ=bir türk arşını, ərəb arşmmm üçdə ikisi qədərdir; köçənlər Çəwrül-=çevrilmək. la bez ölçürlər. II, 234-11. III, 135-23. ~di II, 234-9. Çığ-=dürmək, lülə halma salmaq, bağlamaq. ~ür 11,234-11. 11,43-9. Çəwrüş-=çev ri şmək. ~dı 11,43-7. 11,216-26. ~ar 11,43-8. ~di 11,216-23. Çığan=kasıb, yoxsul (arğuca). ~ür II, 216-26. 1, 105-15. Çəwşənq=gözü sulu, daim ağlayan adam. Çığay=kasıb, yoxsul. Bax: çığan (arğuca). I I I , 333-12. 1, 105-15, 282-19, 357-9. Çəwür-=çevirmək; hər şeyi sol əlin baş barmağı üzərində çevirmək. 111, 224-6, 224-9. 11, 116-21. ~ka 1,105-15. 140 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 141 Çığıl-tığıl =səs bildirən bir söz. Çıxşansı=naxışlı bir Çin ipoyi. Ba.w çmaxsı. çıxansı. 1, 392-14. I,469-16. ~~kıl-dı 1,392-14. Çık=onu incidən və qorxudan adama qarşı çıxa bilməyən şəxsin söylə- Çığılwar okı^kiçik bir ox növü. diyi bir qorxutma sözü. 1,473-14, 473-18. III, 137-1. Çığır=cığır, dar yol. Çik-=bağı sıxılmaq. Bax\ çək-. I, 368-16. Çıj=minilmək və ya yüklənmək istənən yağırh heyvanın qocunması. Çığırla-=cığır açmaq; qarda ayağı ib yol açmaq. Bax\ çijtür. I I I , 292-9. II, 38-14. ~dı I I I , 292-7. ~dı 11,38-11. ~ r I I I , 292-9. ~ar 11,38-14. Çığırlan-=cığırlar peyda olmaq. Çık-=çıxmaq. Bax\ taşık. II, 264-18. II, 46-6. ~dı 11,264-17. ~dı 11,46-1. ~ur 11,264-18. ~tı 1,147-16,239-1. Çığla-=türk arşını ib ölçmək. III, 146-24. I I I , 266-23. -tım ız I, 353-10. ~dı I I I , 266-22. ~ar 1,324-12,416-21. ~ r I I I , 266-23. II,46-1. Çığlan-=ö Içülmək. III,23-11, 129-21, 160-16. ~dı I I I , 191-26. ~ıp 1,420-3. Çığlat-=uzunluğu ölçdürmək. ~sun 1 ,367-14. I I, 328-16. Çık-=nəmlənmək. ~ tı II, 328-14. III , 180-3. ~ur II, 328-16. ~dı 111,180-1. Çığrı=təkər; dəyirman, çarx, dolab kimi hər şeyin təkəri; hər növ vər- ~ar III, 180-3. dənə; dairə; fələk. Çıkan=bacı oğlu, qardaş oğlu, bibi oğlu, xaia oğlu. 1.417-22,417-24. I,400-13. I I, 234-9, 243-9, 254-9, 297-6. Çıkar-=çıxarmaq. ~nı 11,116-20. II, 117-15. kök~sı=çərxi-fələk, göy dairəsi. ~dım 11,117-13. 1.417-22. ~ur 11,117-15. Çığrıt-=tapdatmaq, tapdadaraq bərkitmək; (insanı) işdə bişirmək. Çıkıl-=çıxılmaq. II, 319-26. II, 157-10. ~tı 11,319-21,319-23,319-25. ~dı 11, 157-9. ~ur II, 319-26. ~ur 11,157-10. Çığru-=kövrək şeyin sərtləşməsi. Çıkış=mənfəəl, gəlir. III,255-19. I, 372-12. ~dı 111,255-16. Çıkış-=çıxmaqda rəqabət və yardım etmək. ~r 111,255-19. II, 133-22. Çıxansı=naxışh bir Çin ipəyi. Bax\ çınaxsı, çıxşansı. ~dı II, 133-20. 1,469-16. ~ur 11, 133-22. 142 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 143 Çıkra-=qıcırdamaq. II. 302-16. I I I , 256-4. ~tı 11,302-14. ~dı I I I . 256-1. ~ur 11,302-16. ~ r I I I , 256-4. Çılat-=atı tərlətmək. Çıkra-=cınldamaq. II, 302-16. I I I , 256-4. ~tı 11,302-15. ~dı I I I , 256-2. ~ur 11,302-16. ~ r I I I . 256-4. Çılda-=çıldır-çıldır etmək. Bax : çılra-. Çıkraş-=çox qıcırdaınaq. I II , 156-10. II, 217-18. ~dı III, 156-8. ~ tı 11,217-16. ~r 111,156-10. ~ u r 11,217-18. Çılra-=çıldır-çıldır etmək. Bax'. çılda-. Çıkrat-=qıcırdatmaq. III, 256-haşiyə. II, 320-10. ~dı III, 256-haşiyə. ~ tı II, 320-7. ~r I II , 256-haşiyə. ~ Lir I I , 320-10. Çılrat-=səsləndirmək, çığıl-çığıl etdirmək. Çıknş-=çıxarmaqda rəqabət və yarış etmək; bir şeyi (meydana) çıxar- II. 319-18. maq. ~dı 11,319-15. 11,217-8. ~ur 11,319-18. ~dı 11,217-5. Çımğuklan-=qeybətçi, dedi-qoduçu olmaq. ~ u r 11,217-8. II,271-18. Çıktur-=çıxartmaq. ~dı 11,271-16. II, 193-24. ~ur 11,271-18. ~dı II, 193-20. Çın=doğru, gerçək, səhih. ~ u r II, 193-24. I, 350-2. Çıktur-=islatmaq. III, 142-24. II, 193-24. ~la 1,151-1. ~dı II, 193-22. bütün~ kişi=əmin, doğru-dürüst adam. ~ u r II, 193-24. I, 396-27. Çılan-=yaş bir şeydən islanmaq. Çınaxsı=naxışlı bir Çin ipəyi. Bax\ çıxansı, çıxşansı. II, 170-5. 1,469-16. ~dı I I, 170-4. Çından=səndəl ağacı. ~ u r II, 170-5. I, 428-23. Çılan-=atın tərbməsi. II, 148-8. II, 170-5. Çından at=gül rəngli. qula rəngli at. ~dı II, 170-6. ^1,428-24. ~ u r 11,170-5. Çındutur-=caydırmaq, vaz keçirtmək. Bax: çantur-. Çılaş-=islatmaqda, su çibməkdə yardım etmək. ~dı II, 194-24. II, 137-10. Çınğar-=araşdırmaq, təhqiq etmək. ~dı II, 137-7. II, 194-28. ~ u r II, 137-10. ~dı II, 194-26. Çılat-=islatdırmaq, su çiləmək. ~ur II, 194-27. 144 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 145 Çınq=zənc və byon kimi şeybrin verdiyi səs. Bax: çing. ~tı 11,302-16. I I I . 311-7. Çıylat-=at tərlətdirmək. Ba.x: çılat-. ~et-ti III, 311-9, ~tı 11,302-16. Çmqıl-çmqıl=bir şeyin çingil-çingil səs çıxarması. Çıwı=cinlərdən bir bölük. I I I , 317-21. 111,213-10. ~~et-tı 111,317-21. Çi=torpaqda yaş, nəm. Çmqra-=zəng, zınqırov çalmaq. I I I , 199-23. I I I , 349-9. Çibək karğuy}=dəlicə doğan; qırğı; atmacaya bənzər bir quş. ~dı I I I , 349-8. Çibək karkuy} qırğı. ~ r I I I , 349-9. Çibək kırğuy} qırğı, tetra ovçusu. Çmqrak=gur və qüsursuz səs. Çibək kırkuy} qırğı, bildirçin ovçusu. I I I , 331-14. I, 388-19. Çmqrat-=zmgıidatmaq, zınqrov çalmaq. I I I , 226-13. II, 338-3. Çifşənq=turş, turşumuş. Bax : çıfşanq. ~ tı 11,338-1. I I I , 333-9. ~ u r II, 338-8. Çigil-=düyünü sıxmaq, ip düyünləmək. Bax: çikliş-, çiktür-. Çmık-=gerçəkləşmək. II, 157-15. I I, 143-19. ~di II, 157-13. ~tı II, 143-18. ~ür II, 157-14. ~ a r I I, 143-19. Çigillə-=çigilbrdən saymaq, çigillərə nisbət qılmaq. Çmla-=təhqiq etmək, gerçəkliyini araşdırmaq. ~di 111,302-1. I I I , 266-27. Çigillən-=çigil qılığma girmək. ~dı I I I , 266-26. ~di II, 266-8. ~ r I I I , 266-27. Çigir-çigir=çörəkdə daş qırmtısı olanda dişin çıxardığı xırçıltı. Çmlat-=təhqiq etdirmək; gerçəkbşdirmək. I, 368-22. II, 328-19. Çigit=pambıq çiyidi, çəkirdək. ~ tı 11,328-17. I, 363-6. ~ u r 11,328-19. Çignə=mala, tapan, əkinçilərin «sürgü» dedikbri abt. Bax: çiknə. Çıp=hər incə və yumşaq budaq. I, 427-23. I, 335-17. ^n'=dəmir çivi, zireh çivibrinin ucu. Çıpıkan=innab; bədənə çıxan qırmızılıq. Ba.x'. çıpkan. III , 132-2, 132-3. I, 439-5, 439-6, 439-haşiyə. Çijtür-=heyvanm yükdən belini çökərtməsi. Bax: çıj-. Çıpkan=innab, zizyphus vulgaris; bədənə çıxan qırmızılıq. Bax: çıpı- II, 193-4. kan. J ' 11,193-1. I, 439-5, 439-5, 439-haşiyə. II, 193-4. Çır=paltar cırarkən çıxan səs. Çi^' ' ■ ' ,.n ziddi (aşıq oyunu). I, 338-17. I, 346-14. Çırğuy=ox təmrəninin şişkin olan yeri. “ aşıq oynunda aşığm cik durması. I I I , 226-10. '1 1,346-15. Çırğuy=paltarda qurşağın keçəcəyi iki tərəfli körpücük; qədək. Ç. i ik-bök. Bax : bök. I I I . 226-1 L I II , 137-14. Çıylat-=islatdırmaq. Bax: çılat-. Çi oğlağı çağırmaq və otarmaq üçün işbnən söz. Bax: çilik-çilik. 146 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 147 I, 346-12. ■di III. 294-13, Çikik=nöqtə. Bax\ çəkik. ■r III, 294-14. I I, 282-11. ÇİIgü at=a! rəngli at. Çikin=ibirişim, güləbatm, zərbafta, bafta. 1,424-3. 1.412-14,412-15. Çilik- çilik= oğhığı çaeınnaq ı Çikin=üzüm bağlarmda bitən başaqlı bir ot. l, 389-6r 1.412-13. Ç im -^bir şc;yin vaş olduğunu Çikliş-=düyünün sıxılması. Bax: çigil-, çiktür-. I, M9-1. 11,218-18. yığ Ət:=çim çiy ət. ~di 11,218-17. I, 349-2. ~ü r 11,218-18. öl ton =yamyaş paltar. Çiknə=əkinçilərin «sürgü» dedikbri alət. Bax'. çignə. I, 349-2. III,270-17. Çim=-aynq otu. Çiknə=sıx tikişb tikmək; ipək üstündə naxış işbmək; yerə sürgü çək- 1, 349-4, 349-6. mək. Çinq-= büsb ütün. I I I , 270-16. 111, 311-11. ~ di 1,412-15. tolu=:ağzınacan dolu. I I I , 270-14, 270-17. 111. 311-12. ~ r I I I , 270-16. Çinq-cingilti. cingilti bildirən səs. Bax: çmq. Çikrə-=bir şeydəki yad cismi qıcırdatmaq? ~el-cingildəmək. I I I , 256-7. ~ct-ti III. 311-9. ~ d i I I I , 256-5. Çiniştürük=fındığa bənzər bir ağac meyvəsi, qırmızısı-ağı olur, yazda ~ r I I I , 256-7. yetişir, yeyilir. Çiktən=yəhər örtüsü. 1, 500-13. I,4128-11. Çiniştürüksə-=canı çiniştürük istmək. Çiktür-=sıxışdırmaq, düyünü sıxmaq, sıxışdırmaq. Bax\ çigil-, çikliş-. ~di I, 305-25. II, 193-12. Ç ir^ yağ . ~di I I, 193-10. 1, 338-5, 338-6. ~ ü r II, 193-12. Çirinq=ləyən kimi şeylərin çıxardığı səs. Bax: çmq. Çil (çıI)=çoxluq bildirən bir ədat. 111, 311-7. I I I , 56-15,56-18. Çirt=səs ifadə cdən bir söz. Çil=qançır, berə, yara-berə. I, 351-25. I, 348-13. ~sııdh--tı=dişlər arasından «çırt» deyə tüpünnək. I I I , 140-7. I. 351-25. Çil=çirkinlik, çil (oğuzca). Çiş-çiş=qadın uşağı siyitmək üçün deyir; at barədə də işlənir. I I I , 140-6. I 344-9. Çildək=atm döşündə çıxan bir çiban. Bax\ çılday. Çişə—çişəmək, çiş etmək (uşaqlarda). I, 462-5. 111,246-16. Çilə=atm yaş gübrəsi. ~di 111,246-15. 111,218-17. ~r 111,246-16. Çilə-=islatmaq. Çişət-=çiş ctdirmək. I I I , 294-14. II, 300-10. 148 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 149 ~ ti II, 300-9. ~ r 111,286-14. ~ ü r I I, 300-10. Çoğla-=fılin bağırması. Bax: çarla-. Çit=qamışdan və ya tikandan düzəldilmiş divar, çardaq. Çoğla-=bağlamaq, boğçalamaq. I, 336-22. I II , 266-21. Çit=alaca naxışlı Çin ipəyi. ~dı 111,266-19. I I I , 129-15. ~ r I II , 266-20. Çiwgin=yağlı, doyurucu, bəsləyici. Bax\ kəwgin. Çoğlan-=odun şölələnməsi, günəş şüalarmm yerə düşməsi. I,434-13,434-14. II, 245-25. ~aş 1,434-13. ~ d ı II, 245-23. ~ot 1,434-14. ~ u r II, 245-25. Çiwgünlən-=bədənə yaramaq. Çoğlan-=toplanmaq, axışmaq, bir yerə yığılmaq. I I , 247-15. II, 246-2. ~ d i 11,247-13. ~ d ı II, 245-26. ~ ü r 11,247-15. ~ u r II, 246-2. Çiydən=döşəyə doldurulan və ya yapmcı, plaş düzəldilən incə keçə. Çoğlan-=bağlanmaq, heybələnmək. Bax'. çaydam. ~dı I II , 191-25. I I I , 172-12. Çoğlat-=boğçalatmaq, sardırtmaq. Çobulmak=almanm yarısı; alma qaxı (ıtlık ləhcəsində). II, 328-13. I, 480-6. ~ tı 11,328-11. Çoçuk=donuz balası, çoşqa; hər şeyin kiçiyi. ~ u r II, 328-12. I, 282-15. Çoğul-=bağlanmaq, boğçalanmaq. Çodhın=tunc və süzülmüş mis. II, 156-11. I, 407-6. ~ dı II, 156-10. ~əşiç=mis qazan. ~ u r 11,156-11. I, 407-6. Çok=pis, alçaq (oğuzca). Çoğ=əşya qoyulan heybə, boğça. I I I , 136-23. I I I , 135-15. Çok-=süzülüb enmək, qonmaq. Bax: çak-, çuk-. Çoğ=günəş şüaları. II, 45-12. I I I , 135-16. ~dı 11,45-11. ~ı I I I , 135-16. ~ a r 11,45-12. Çoğ=alov şöləsi. Çokmaklan-=çörək kimi (çörək şəklində yumru) qıvrılmaq. I I I , 135-18. II,271-15. Çoğ-=sarmaq, möhkəm bağlamaq. ~dı 11,271-13. ~dı 1,253-17. ~ u r 11,271-14. Çoğı=savaş. Çokra-=bulaqda suyun, qazanda bir şeyin qaynaması. ~da 1,115-11. III,255-23,255-26. Çoğı=gurultu, bağırtı. Bax\ çağı (arğuca), çuğu. ~dı I I I , 255-20, 255-24. 111,213-1. ~ r I I I , 255-22, 255-25. ~çam ı 111,220-1,220-2. ~ma yul=fışqıran bulaq. Çoğıla-=bağırmaq, çağırmaq. Bax'. çağıla-. I, 471-22. 111,286-14. I I I , 12-13. ~dı 111,286-13. Çokraş-=çoxalmaq və dalğalanmaq. 150 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-iMürk 151 11,217-4. 'd l 11. 49-4. ~dı 11,216-27,217-1. -tı i l ~ur 11,217-4. ~or IL49-4. Çokrat-=qaynatmaq. Çök-çök=dəvoni xıxlatmaq üçün işlənən söz. II, 320-2. 1,346-11. ~ tı 11,319-27. Çöktür-=çökdürmok, metallurgiyada mədəni əridib çökdürmək, ayır- ~ u r II, 320-2. m a c i. Çoktur-=saldırmaq; üstünə yerimək, cummaq. li. 194-11. II, 193-19. ~ di li. 194-8. ~dı II, 193-17. ~ ü r 11,194-11. ~ u r II, 193-19. Çöküi'=çökdürmək, xıxlatmaq. Çolak=çolaq. n , 194-11. I, 383-1. ~di II, 194-6. Çomak=əsa, çomaq. ~ ü r 11,194-11. I, 383-3. Çöküt=qısa. Çomak=qeyri-müslimbr tərəfındən müsəlmanlara verilən ad; müsəl- I. 363-4. man. ~lük 1,482-19. I, 383-4. Çöm-=dalmaq, çimmək. II, 33-18. ~di 1,399-18. ~əri=müsəlman. ~gən=hər zaman dalan. I, 383-5. I, 399-19. Çor=avdət yeri bitişik qadın, vadina. Çömçə=çömçə (oğuzca), kəfkir. I I I , 130-17. I,414-19. Çor=sarmaşıq bitkisi (oğuzca). Çönqək=çömçə; qutu (çigilcə). I I I , 130-18. II, 286-6. Çöp=tutmac parçası. ÇowIı=tutmac süzgəci, aşsüzən (kənçəkcə). I I I , 379-21. I, 335-20. Çöp=şərabın tortası, hər şeyin çöküntüsü; çöp, çör-çöp. Çögən=topu çəkmək üçün işlədilən ucu əyri bir dəyənək; çovkan. I, 335-15. I, 236-9, 263-20, 278-2, 400-15. III, 128-21. Çöjül-=gərilmək. Bax və düzəlf. çüjül-. ~i 111, 128-22, 128-23, 128-24, 128-25. I I, 156-9. ~di II, 156-6. ~ni II, 329-9. ~ür II, 156-9. ~çəp kişilər=dəyərsiz adamlar. Çök-=diz çökmək. 1,335-16. ~dı II, 49-4. Çöpik=meyvə yeyildikdən sonra qalan puça. Bax\ şöpik. ~ tı II, 48-27. I, .390-5. ~ər II, 49-4. Çörək=çörək. Çök-=xıxlamaq. I, 389-5. ~dı II, 49-4. Çörəklə-=çörək yapmaq. ~tı 11,49-1. III, 298-25. ~ər II, 49-4. ~di III, 298-24. Çök-=dibə çökmək. ~r III. 298-25. 152 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 153 Çubart-=soyub çılpaq buraxmaq. Bax: çubartusı-. I I I , 226-23. I I I , 370-22. Çum-=adamın suya cumması. ~ tı I I I , 370-20. II, 53-9. ~ u r I I I , 370-22. ~dı II, 53-8. Çubartusı-=çalıb soymaq, çılpaq qoymaq. B ax : çubart-. ~ ar II, 53-9. ~ d ı I I I , 370-22. Çumah=qarışqa. Çuf^a=qılavuz, başbuğ (oğuzca və qıpçaqca). I, 438-23. I, 420-9. Çumğuk=ayağı və başı qırmızı, qanadmda ağ tük olan qarğa, ala qar- ~sız 1,420-10. ğa. Bax: çumuk (oğuzca). Çufğa=qasidin, çaparın mindiyi at. I, 456-25. I, 420-7. Çımuh bol-=bürküdən gözü qaralmaq. Çuğı=gurultu. B a x və düzəlt: çoğı. ~bol-dı I, 438-24. I I I , 135-14. Çumruş-=dalmaqda rəqabət və yardımlaşma. Çuğlan=karluq böyüklərinin adlarmdan. II, 216-22. I, 435-1. ~dı 11,216-19. Çuğurdan=uçurum, yarğan. ~ur II, 216-22. I, 487-11. Çumtur-=çimdirmək. Çuh-çuh=atı muşqurmaq və azarlamaq üçün çıxarılan səs. II, 194-19. I I I , 127-9. ~dı II, 194-18. Çuk-=süzülüb qonmaq (quş). Bax : çak-, düzəlt: çok-. ~ur II, 194-19. Çukuban=qəlib düzəldilən çamur; tigel sobası üçün qəlib. Bax : huku- Çumuk=ala qarğa (oğuzca). Bax : çumğuk. ban. I, 107-14, 456-26. I I I , 228-4. Çumur-=suya daldırıb batırmaq. Çukmın=su buğunda bişirilən bir çörək növü. II, 119-8. I, 453-4. ~dı 11,119-6. Çulbuş=paltara və ələ yapışan meyvə şirəsi. ~ur II, 19-7. I, 448-21. Çumuş-=suya dalmaqda yarışmaq. Çuhk=çüllüt. II, 139-6. I, 383-2. ~dı II, 139-4. Çulıman=su yığılması (kənçəkcə). ~ur II, 139-6. I, 439-8. ~ahm 1,432-27. ~ış=içindən çıxılmayan cəncəl iş (kənçəkcə). Çumuşhk=həla, ayaqyolu, tualet. I, 439-8. I, 480-7. Çulk=büsbütün. Çun-=yaxanmaq, yuyunmaq (oğuzca və qıpçaqca). Bax: yun- (türkcə). I, 357-4. ~dum 11,305-16. ~əsgürük (~əsrük)=zil-sərxoş, lül-qəmbər. Çunq=iri doğranmış. I, 357-4. III,311-6. Çulkuy=bir tərəfə əyilmiş. Çupan=kəndxudanın köməkçisi, gizir. I I I , 226-21. I, 400-12. ~ətük=topuğu çarpıq ayaqqabı. Çupra=köhnə paltar. I I I , 226-21. 1,417-11. ~əlig=çolaq, əli şikəst. Çuram=digərlərindən uzağa atılan ox. 154 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 155 1,411-4. II. 263-15. ~okı=bu cür atılan ox. ~di 11,263-14. 1, 411-6. ~ür 11,263-15. Çur-çur=heyvanı sağarkən çıxan səs. Bax\ çür-çür. Çüj-=çəkərək uzatm,aq. I, 467-13. II, 38-17. təwi əmgi ■'~=eyni şey dəvə üçün. ~di 11,38-15. 1,467-13. ~ər 11,38-17. Çurnı=türk həkimbrinin düzəltdikləri sürtkü dərmanı. Çüjtür-=gərdirmək, çəkdirmək. I, 427-22. II, 193-8. Çutur=bədxasiyyət. ~di II, 193-5. I, 368-12. ~ür II, 193-7. Çuvaç=çadır. Çüjül-=gərilmək, saqqız kimi uzadılmaq. Bax: çöjül-. I, 242-4. Çükdi=qulağın altında qafa baltası, ənsə sümüyü deyibn yer. II, 37-5,201-17. I,415-11. I I I , 59-23. Çükrəkbn-=yun paltar sahibi olmaq, geymək. Çuwı=xotən törəsinə görə xaqandan iki dərəcə aşağı şəxsə verilən ün- II, 237-6. van. ~di II, 237-4. 111,213-8. ~ür II, 237-6. Çuwla-=pörtmək, yaxşı bişməmək. Çülük-=pozulmaq, pərişan olmaq. I I I , 266-25. II, 144-9. ~dı I I I , 266-24. ~ti II, 144-8, 144-17. ~ r I I I , 266-25. ~ər II, 144-9. Çuwşa-=qaynamaq, köpükbnmək; mədəsi yanmaq, turşumaq Çüm-=ördəyin suya dərin dalması. I I I , 260-5. 11,53-11. ~dı 111,260-1,260-3. ~di 11,53-10. ~ r I I I , 26-5. ~ər 11,53-11. Çuwşat-=turşutmaq. Çümərük kişi=gözü sulanan, pis görən adam. II, 322-15. I, 469-4. ~tı II, 322-10, 322-12. Çümgən=çəmənlik, ayrıq otu, panicum dactylon. ~ur II, 322-14. I, 434-12. Çuz=yaldızlı, qırmızı rəngli bir Çin qumaşı. Çümtür-=suya daha dərinə daldırmaq. I, 340-14. II, 194-22. Çü (çu)=əmrdə (müsbət və ya mənfi) təkid ədatı. B a x ' şu şü ~di II, 194-20. I I I , 199-24. ~ür II, 194-22. Çübək=uşaq çükü. Bax\ çəkik. Çümür-=suya dərin daldırmaq. 1,388-18. II, 119-10. Çübür=keçi qılı. ~di 11,119-9. I, 368-10. ~ür 11,119-10. ~çəbür=abur-cubur, malın pisi və dəyərsizi Çümüş-=suya daha dərin dalmaqda yarışmaq. I, 368-10. II, 139-8. Çübürlən-=keçinin qıllanması. Bax\ çüpürlən-. ~di II, 139-7. ~ür II, 139-8. 156 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 157 Çünük=çinar ağacı. B ax : çamn (yağmaca), şünük. I, 389-7. Çüpürlən-=keçinin qıllanması. B a x və düzəlt: çübürlən-. I I, 263-15. ~ d i I I, 263-14. D ~ ü r 11,263-15. Çür=mənfəət. I, 338-20. Dağ ol=deyil (arğuca). Bax : təgül (oğuzca). Çür-çür=süd sağarkən qabda çıxan səs. B a x : çur-çur. I, 392-11. I, 338-22. I I I , 154-6, 154-7. Çürkü=çiş (uşaqlar üçün). Dağ=atlara və digər heyvanlara vurulan dağ, dağlama. I, 423-26. I I I , 154-1. Çürlə-=mənfəət əldə etmək. Dağ=yox, deyil (arğuca). B ax : dhağ (arğuca), təgül (oğuzca). ~ d i 1 ,338-20. I I I , 154-5. Çürlən-=faydalanmaq. Dakı=dəxi, və, ilə (oğuzca). Bax : takı (digər türklərin dilində). I I , 245-22. I, 466-2. ~ d i I I , 245-20. II, 206-17. ~ ü r I I , 245-22. Danqal=saman qılçığı. Çürlət-=aşırtmaq. I I I , 331-25. I I , 328-10. Danq=danq deyə səs vermə. ~di I I , 328-8. 111.311-13. ~ ü r I I, 328-10. -dunq et-ti=danq-dunq deyə səs vermək. Bax : tanq-tunq et- Çüşək=ot, çayır (soğdca). 111.311-13. I, 389-8. Daş (dəş)=iştirak, yaxmlıq bildirən bir əlavə. Çüvüt=boya. B a x : çüwüt. I, 404-23, 405-2, 405-9. I I I , 161-20, 162-3. Dava=yulğun ağacının meyvəsi. kızıl~=qızılı boya, zincifrə, sülügən. I I I , 221-21. I I I , 161-20. Dava=yun süməyi. al~=al boya. I I I , 222-1. I I I , 161-21. Dədə=ata (oğuzca). kök~=göy boya, lacivərd. I II , 209-10. I I I , 161-22. Dəvəy=dəvə (oğuzca və onlara uyanların dilincə). Bax: təwəy. yaşıl~=yaşıl boya. 1, 105-22. I I I , 162-1. Didək=gəlin gedərkən yadlara görünməmək üçün örtülən örtü. sanğ~=sarı boya. I, 406-7. I I I , 162-2. Didim=gəlinə gərdək gecəsi geydirilən tac. Çüwüt=boya. B ax : çüvüt. I, 496-13. I I I , 162-2. D ik= dik. I, 346-19. ~tur-dı 1,346-19. Dük=bir qədər, bir neçə. 158 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 159 I, 346-17. I I I , 318-15. ~minq=minbrlə, bir neçə min. I, 346-17. I I I , 318-15. ~ur-dı=yumruğu ib yavaşca vurdu I, 346-16. Dülək=ağzı qınq saxsı və kuzə. I, 389-9. Dünüşgə=sülüklü çuğundur adlanan səbzə (kənçəkcə). Edin=başqa, xaricində. Bax : adhm, düzəh: adm. I, 470-19. I II , 18-20. Dhağ=yox, deyil (arğuca). Bax: dağ. Edh=ipək parça kimi şeylər. Bax: adh. I I I , 154-5. 1, 146-9. Edhgər-=yaxşı görmək; qulaq asmaq, dinbmək; düzəldilmək, təmir edilmək. 1, 266-25. ~di 1,266-19,266-21,266-24. -mədi 1,266-22. ~ür 1.266-25. Edhgü=iyi, yaxşı, yey. I. 109-8, 133-22, 146-9, 149-23, 175-11, 262-22, 336-4, 387 -17. 422-22, 426-1, 447-10, 495-15, 496-8. II. 172-11. III. 44-21, 155-13, 160-16, 204-19, 324-14, 332-14, 375-4. ~ni 1,228-10. -lügün I, 186-23,212-3. II, 52-25, 123-15, 123-17. -lügüg 1,416-21. -lügni II, 139-23. ~yawlak=yaxşı-pis 1,426-1. Edhiz=yüksok, yüksək yer. I, 127-16, 127-17, 181-13. ~lik 1,207-4. ~tağ=keçid verməyən dağ. İ, 204-17. Edhizbn-=əngol və maneə saymaq, yüksək saymaq. 1, 314-25. ^ Xaqaniyyo türkcosində c səsi vardır. Burada bizim c ib vcrdiyinıiz sözlərin böyük ək- səriyyəti basma və yazma nüsxədə ə/i ilə yazılmışdu', ancaq tarixi orloepiyaya görə on- lar c ilo tələlTüz olunmuşdur. Məsələn,, yəni cyi, yaxşı, iyi sözünü götürək. Bu- nun ə ilə tələlTüzü mümkün deyil. lü lh g ii sözünün sonrakı variantı olan yey sözü də bunu göstərir. /:.şnı,)k. c.'j,ık!c:}Ş’rik sözləri də belədir. Biz keçnhjk, keçürnh}k tipli fellərdə hər iki varinatı verdik. Bu məsəiodə bir az da çağdaş tələffüzü nəzərə aldıq. Bilgi üçün. 160 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 161 ~di 1,314-23. -din II, 46-3. ~ür 1,314-24. 111. 129-20. Edhlə-=əhd etmək; əhəmiyyət vermək; ağlma gətirmək; təsir etmək; ~m I,261-9. məhsul halma salmaq. II, 38-5. I, 309-28. I I I , 220-18. ~ di 1 ,309-27. ~nı II, 55-15. ~ r 1 ,309-28. El=at barədə işlənən bir isim. ~sə I I I , 155-13. I, 122-4. -m ədhip I, 150-28. ~başı=ata baxan mehtər, seyiz; vilayətin başçısı. Edhləl-=keyfiyyəti artınlmaq, yaxşılaşdınlmaq, islah olunmaq; araşdı- I, 122-5. rılm aq. El=açıqhq, boşluq. I, 316-25. I, 122-2. ~di 1 ,316-27. ~ i 1, 122-2. ~ür 1 ,316-25. El=pis, dəyərsiz. Edhlən-=bir dilək tutmaq, istifadə etmək. I, 122-10. I, 285-8. ~kuş=qartala bənzər, alacah bir quş. ~di 1 ,285-5. I, 122-10. ~ ü r 1 ,285-8. El=iki bəy arasmda barışıq. Edhlən-=evlənmək. B a x və düzəlt: əwbn-. I, 122-7. ~ip III, 80-2, 80-haşiyə. ~bol-=süIh olmaq, barışıq olmaq. Edhləş-=hörmət əlaməti olaraq bir-birini əzizbmək. ~bol-dı I, 122-7. I, 276-3. En= çuxur, eniş. ~di 1,276-1. I, 122-16. ~ ü r 1 ,276-2. I II , 12-6. Edhlət-=yaxşılaşdırmaq, islah etdirmək. ~yer=çuxur yer. I, 294-19. I, 122-16. ~ti 1,294-17. ~yox=eniş-yoxuş. ~ür 1,294-19. I, 122-16. Edhlig=faydalamlan, faydalı. En=en, bir şeyin eni. I, 166-15. 1, 122-17. Edhnət-=dəyişmək, başqa bir hala keçmək. ~i I, 122-17. I, 295-21. Enə-=enləmək, qulağma əlamət vurmaq. ~ ti 1,295-19. III, 239-3. ~ür 1,295-21. ~di 111,239-1. Ekindi=o biri, digəri. Bax\ ikindi. ~r III, 239-2. ~din 111,114-1. Enüç=gözə enən pərdə. ~gə 111,71-1. 1, 126-1. ~ni 111,71-15. Enüçlə-=gözə enən pərdəyə dərman qoymaq. El=el, vilayət. 1, 320-3. I, 122-1. ~di 1,320-1. II,39-9,51-28,240-14. ~ r 1,320-3. I I I , 26-16, 131-16,210-2. Enüçlən-=gözə pərdə enmək. 162 Mahmııd Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 163 I, 314-3. 111,235-22. ~ d i 1,314-1. Ertə= ertə. ~ ü r 1 ,314-3. I, 183-9. Ep=mübaliğə və təkid ədatı. Ertələ-=erkən başlamaq. Bax : ırtala-. I, 109-7, 109-8. I, 332-23. Er==deşik açmaq üçün işbnən ab t, burğu, burğac. ~ d i 1 ,332-20. I, 118-17. ~ r 1,332-23. Er= yer. Bax : yer. Esil-=uzanmaq, uzadılmaq. Bax : asıl-, əsil-. I, 118-18. I, 243-16 və haşiyə. Er=evin güneyə baxan günəşli tərəfı. B ax : ir. ~ d i I, 243-14 və haşiyə. I, 452-16. ~ür I, 243-16 və haşiyə. Er-=irkilmək, yalnızlıq duymaq, çimçəşmək; divar yarmaq. Eş=eş, arkadaş, dost, yar-yoldaş. I, 223-2. I, 120-19, 447-9. ~ d i I, 223-25, 224-2. ~ in 1,121-1. ~ər 1 ,224-2. ~ lig I, 120-19. Eriklik=heyvanm höyürə gəlməsi, qızması. Eş-=eşmək; daşmaq; yorğa qaçmaq (at haqqmda). I, 207-20. 1,219-6. Eril-=deşik açmaq; gedilmək; əskilmək, nazilmək (ay). ~di 1,219-1,219-4,219-5. I, 298-15. ~ər 1,219-6. ~ d i 1,298-14,298-16,298-17. Eşək=eşşək. Bax: eşgək, eşyək. ~ ü r 1,298-15. ~kə 11,246-21. Erin=dodaq. Bax: irin. Eşgək=eşşək. Bax: eşyək, eşək. I, 144-8. I, 172-9, 174-19. ~ i I, 138-20. Eşgəklən-=eşşək sahibi olmaq. Erinç=yaxşı, naz-nemət içində yaşamaq. Bax; erinj. I, 332-6. I, 189-18. ~di 1 ,332-4. I I I , 384-9. ~ ü r 1 ,332-6. Erinçü=günah. Bax: annçu. Eşik=eşik, astana. I, 190-haşiyə. 1,207-21. Erinj=nemət, bolluq. Bax: erinç. ~ lik 1,207-21. I, 189-18. ~ lik yığaç 1,207-21. I I I , 384-10. Eşil-=eşilmək; uzanmaq; axmaq (qum barədə). Erkək/ərkək=hər heyvanm erkəyi. I, 243-24. I, 172-14. ~di 1,243-23. , I I , 132-6. ~ ü r 1,243-24. I I I , 13-6, 174-25. ~gən 1,212-9,212-11. ~takağu=xoruz. Eşiş-=torpaq eşməkdə kömək. I, 172-14. 1,234-18. Erkən=erkən. ~di 1,234-16. I, 332-20. ~ü r 1,234-18. ~in 1 ,389-22. Eşit-=eşitmək. Bax: işit-. Erlə=yurdluq, yurd tutulan yer. Bax: irlə. ~ ip 1,284-4. Divanü lüğat-it-türk 165 164 Mahmud Kaşğari II,52-11,52-13. ~sə 1 ,254-14. III,136-6, 136-22, 137-9,309-16,310-21,311-7,311-9,311 Eşit-=eşdirmək, araşdırmaq. B ax : üşət-. -13, 311-14, 311-22, 312-1, 312-3, 317-21, 321-7. I, 254-10. ~ər 1,223-9. ~di 1 ,254-8. ~m ədi I, 345-10. ~ ü r 1 ,254-10. Etil-=düzəlmək, edilmək. Eşittür-=eşitdirmək. B ax : eştür-. ~ d i 1, 126-14. ~di 1 ,262-24. ~gə-mət I, 433-23. Eştür-=eşitdirmək. 11,217-26. I, 262-25. ~gən 1,212-3. ~di 1 ,262-22. ~gən-sayılğan 1,211-15. ~ ü r 1 ,262-24. Etilgən=atlarda olan bir xəstəlik. Eştür-=eşdirmək. 1, 212- 1. I, 262-28. Etin-=hazırlanmaq, edinmək. ~di 1 ,262-26. I, 148-19. ~ür 1 ,262-28. Etiş-=barışdırmaq, bərabər etmək. Eşkin=uzun yol. ~ d ib r I, 143-20. I, 170-23, 170-24. Ettür-=bükdürmək. B a x və düzəlt: iytür-. ~toprak=eşilən, üyünən torpaq. I, 296-20. I, 170-23. ~di I, 296-18. ~çi=çapa-çapa gedən poçt atlısı. ~ür I, 296-20. I, 170-25. Lİr-=təmir etdirmək, düzəltı Eştil-=eşidilmək. I, 259-28. I, 281-9. ~di I, 259-24, 259-26. ~di 1,281-8. ~ür I, 259-27. ~ ü r 1,281-9. =təbsmək. Eşük=böyükbrin məzarı üstünə sərilən ipək parça (bu parça daha son- I, 220-7. ra parçalanaraq kasıblara paylanır). III, 179-22. I, 140-8. ~di 1,219-16. Eşük=bürgü, örtü, üsttən geyilən, bürünülən hər nəsnə. III, 179-22. I, 140-7. ~dim 1,219-22,219-24. ~lüg 1 ,207-24. ~ər I, 220-7. ~lük barçm I, 207-23. III, 179-22. Eşül-=örtülmək, örtünmək. B ax : aşul-. ~sə III, 30-7. Eşüt-=örtdürmək. Bax : aşur-. ~məsər II, 40-22. Eşyək=eşşək. Bax : eşgək, eşək. Ewək=təcili, təbsən, təbskən. I, 172-9, 174-19. I, 181-18. 111,61-10, 287-21. II, 42-9/ Et-=etmək (köməkçi fe'l), eləmək, eybmək, (oğuzca) qılmaq. ~ər 1,181-18. I, 223-10. ~ lik 1,207-27. ! 111,137-1,203-21. Ewət=təbsmə. ~ti I, 223-3, 223-5, 339-1, 339-10, 345-11, 345-19, 352-13, III, 30-6. 367-4, 367-6, 445-27, 446-4, 467-15. 166 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 167 Ewil-=tələsmək. I, 298-21. ~di 1 ,298-20. ~ ü r 1,298-21. ~ewilgən-tewilgən. 1,211-13,211-14. ə Ewiş-=vurnuxmaq, tələsmək. I, 235-11. Ə-=olm aq. ~ d i 1 ,235-10. ~məs 11,55-14. ~ ü r 1,235-11. -məssən 1, 473-19. Ewsə-=tələsmək istəmək. Əbək=əppək (uşaq dilində). I, 304-2. I, 136-21. ~di 1,304-1. Əç-əç=atlan qeyrətə gətirmək və sıxışdırmaq üçün çıxarılan səs. Bax: ~ r I, 304-2. həç-həç. Eylə=eb, öylə (oğuzca). II, 278-7. I, 174-11. Əçə= böyük bacı. Bax: əkə, əzə. I I I , 182-9. 1, 151-20. Eymən-=utanmaq, çəkinmək, eymənmək. Əçkü=kcçi. Bax: keçi (oğuzca). I, 298-13. I, 186-17. ~ di 1,298-11. II, 42-15, 143-14, 263-14. ~ ü r 1,298-13. Ədər-=aramaq. Bax: ədhər-. ~m ə 111, 18-22. Ədh (adh-)=isimbrdən fe'l düzəldən sonluq. ədh-ti (adh-tı). 11, 325-4, 325-6, 325-haşiyə. Ədhər=yəhər. II,230-1,252-14, 279-10,315-21. III, 269-24. ~Iig=yəhorli, yəhəri olan. 1, 206-25. ~Hk=üstünə yəhər qoyulan ağac. I, 206-24. Ədhər-=aramaq, təqib ctmək, qovmaq. Bax: ədər-. -gəli 1,437-27. ~gən 1,211-10. Ədhərlə-=yəhərləmək. I, 320-5. ~di 1,320-4. ~ r 1,320-5. Ədhir=ayırmaq, seçmək. Bax: adhır-, ödhür-. 1,228-16. 168 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 169 ~di 1,228-10. ~ər 1,229-14. ~məs 1,228-12. -əlim 11,41-23,160-10. ~ ü r 1,228-15. ~gən 1,211-23. Əf=ev. Bax\ əw. Əgirsə-=əgir dərmanı istəmək. ~gə 111,203-8,203-9,246-1,279-8. I, 322-15. ~kə I I I , 200-3. ~ d i 1,322-9. Əg-=əymək. ~ r 1,322-14. I, 220-20. Əgirsə-=ip əyirmək istənıək. ~ d i 1 ,220-19. I, 322-15. ~ər 1 ,220-20. ~ d i 1,322-11. ~məs I, 164-9. ~ r 1,322-14. Əgət=gərdək gecəsi gəlin üçün göndəribn xidmətçi qadm. Əgirsə-=mühasirə etmək. I, 124-22. I, 322-15. ~lig=cariyə, kəniz sahibi olan gəlin. ~ d i 1,322-13. I, 206-7. ~ r 1,322-14. ~lik karabaş=gərdək gecəsi gəlinlə birlikdə gönərilən xidmətçi qa- Əgirt-=mühasirəyə aldırmaq. dm; sağdıc. III , 369-22. I, 206-5. ~ ti 111,369-21. Əgətlə-=cariyə, kəniz göndərmək. ~ ü r I I I , 369-22. I, 319-19. Əgirt-=əyi r t/d i r/mək. ~di I, 319-17. I I I , 369-22. ~ r I, 319-19. ~ ti 111,369-19. Əgətlən-=cariyə, kəniz sahibi olmaq. ~ ü r I II , 369-22. I, 313-22. Əgiş=mədən əriyəndə çıxan zibil. ~di 1,313-19. I, 181-16. ~ ü r 1,313-21. Əgiş-=çovkan əyməkdə yarışmaq və yardımlaşmaq. Əgil-=əyilmək. 1,236-11. I, 244-14. ~di 1,236-9. ~di 1 ,244-13. ~ ü r 1,236-11. ~ ü r 1 ,244-14. Əgit=nəzər dəyməməsi üçün uşaqlarm üzünə sürtülən bir dərman. Bu ~məs 1 ,244-16. dərman zəfərana bəzi şeylər qatılaraq hazırlanır. ~gən 1,212-13. I, 124-8. Əgin=əyin, kürək. Əgləş-=bir-birinə uyub durmaq; bir şeyi ayaqla tapdamaqda yardım- I, 145-4. laşmaq. Bax: ikləş-. ~də I, 171-14. 1,277-21. Əgin=eni bir qarış yarnn, uzunu dörd arşm olan bez ~di 1,277-17. I, 145-6. - d ib r 1,277-17. Əgir=qarm ağrısı dərmanı, acorus calamus. ~ ü r 1,277-21. I, 126-23, 126-24. Əgmə=evin kəməri. Əgir-=sövq etmək, döndərmək; əyirmək; çevirmək; mühasirə etmək. I, 187-19. I, 229-14. Əgri= əyri. ~di I, 229-9, 229-10, 229-11, 229-13. I, 185-11. 171 ]7 0 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~sin I, 185-13. Əkdü=qılınc qmı kimi şeyləri oymaq üv'ün işədilən ucu əyri bıçaq. Əgrik=əyirtdiribn ip. I, 183-22. I, 167-23. Əkə=böyük bacı; ərin və ya arvadm özündən böyük bacısı. Ba.\: əzə Əgril-=mühasirə edilmək. (osuzca), əçə. I, 283-8. I, 154-10. ~dı 1,283-7. 111,15-19,15-21. ~ür 1 ,283-8. Əkəç=ağılh kiçik qız, özünü böyük kimi aparan qızcığaz. Əgril-=ipin əyiriiməsi. 1, 125-13. I, 283-8. Əkək=ortaya düşmüş, ortalığa düşmüş. ~di 1 ,283-9. I, 145-18. ~ür 1 ,283-8. ~işIər=ortaya düşmüş qadın, fahişə. Əgrim=girdab, suyun toplanıb dönərək axdığı yer. I, 145-18. ~lik=qadınm arsızhğı, üzlülüyü, həyasızhğı. I, 169-17. Əgrimlən-=suyun göllərdə qaynayıb toplanması. I, 207-27. I, 311-19. Əkəkb-=əkək qadmı söymək. ~di 1,311-17. 1,325-16. ~ür 1,311-19. ~di 1,325-14. Əgrin-=özü üçün əyirmək, özünü əyirirmiş kimi göstərmək. ~ r 1,325-16. I, 286-6. Əkəb-=abla demək. ~di 1 ,286-4. I, 328-11. ~ür 1 ,286-6. ~di 1,328-10. Əgriş-=bir yeri mühasirəyə almaqda yardım göstərmək, yarışmaq. ~r 1,328-11. Əkəmə=bir çalğı növü. və ikəmə. I, 273-23. Bax düzəlt: ~ ti 1,273-19,273-20. III, 170-20. ~ür 1,273-23. Əkil-=əkilmək. Əgsə-=əymək istəmək. I, 244-12. I, 304-8. ~di 1,244-10. ~dim I, 304-6. ~ür 1,244-12. ~ r mən I, 304-7. Əkim=bir əkiınlik yer. Əgtür-=əydi rmək. I, 143-6. I, 263-22. Əkin=əkin əkilən yer (oğuzca). ~di 1,263-20. 1, 145-5. ~ür 1,263-22. Əkin-=əkmək, özü üçün əkmək. I, 248-9. Əgürgən=dənəbri olan bir bitki, karluqlar bunu yeyirlər ~di 1,248-8. 1, 211-21. Ək-=bir şey əkmək. ~ür 1,248-9. I, 220-15. ~di tarığ=əkibn toxum. ~di 1,220-13. I, 196-6. Əkiş-=əkməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ti 1,133-11. ~ür 1,220-15. I, 236-8. Əkdi=heyvan kəsilən yer, sallaqxana. ~di 1,236-6. I, 183-24. ~ür 1,236-8. 172 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 173 Əkit-=əkdirmək. I, 255-8. Əlgət-=ələtmək, ələtdirmək. ~ ti 1,255-6. I, 294-9. ~ ü r 1 ,255-7. ~ti 1,294-8. Əklə-=tapdamaq, basmaq. B ax : ərklə-. ~ür 1,294-9. ~di 111,380-13. Əlig=əl. Əksü-=əskilmək, azalmaq. I, 114-15, 140-13, 191-10, 438-17. I, 304-12. II, 158-11, 239-23, 268-9, 288-24, 288-26, 329-5. ~di 1,304-11. I I I , 62-1, 140-14, 145-5, 226-23. ~məs I, 340-18. ~dən 1,286-15. ~ r 1 ,304-12. -dəki 111,274-18. Əksük=əskik. ~din 11,114-4,117-3,235-3. I, 167-26. ~gə II, 149-9. ~yarmak=əskik pul. I I I , 62-3, 187-21. I, 167-16. ~ i 1,243-25. Əkşig=turş. II, 157-24, 175-26, 240-4. I, 167-25. I I I , 53-6, 73-18. Əktür-=əkdirmək. ~im 11,134-8,316-6. I, 263-19. ~in I, 148-27,248-1,278-5,311-1,408-2. ~di 1 ,263-18. II, 168-3. ~ ü r 1,263-19. I I I , 367-22. Əldiri=oğlaq dərisi. B ax : əlri. ~inq 1,117-20. I, 185-17. ~indəki 1,217-22. ~ni I I I , 267-haşiyə. Əldrük=uzərhk otu və toxumu, peganum harmala (U ç və barsğanca) Bax\ yüzərlik, ilmk. onq~=sağ əl. I I I , 20-7. I, 114-15, 140-13, 140-14. Əlgə-=ələmək. sağ~=sağ əl (oğuzca). I, 308-24. I, 140-13. ~di 1 ,308-23. sol~=sol əl. ~ r 1 ,308-24. I, 140-14. Əlgəl-=ələnmək. ~lig=əlli, əli olan. I, 284-9. I, 348-4. ~di 1 ,284-8. şəl-şül ~lig=əli işə yatmayan. ~ ü r 1 ,284-9. I, 348-4. Əlgən-=özü üçün ələmək. ~lik=əlcək. I, 287-23. I, 208-3. ~di 1,287-22. Əlig/əllig=əlli (50). ~ür 1,287-23. 1, 177-10, 199-3. Əlgəş ələməkdə yardımlaşmaq və yanşmaq Əliklə-=ələ salmaq. Bax: əlük. 1,275-12. I, 325-21. ~di 1 ,275-10. ~di 1, 325-20, 325-28. ~ür 1,275-12. ~ r 1,325-21. Əlkin=qonaq, yolçu, səyyah (oğuzca və qıpçaqca). Bax: yelkin. 174 Mahmud Kaş^ari Divanü lüğat-it-tiirk 175 I, 105-9, 165-12. 1. 308-26. II, 244-1. ■'di I, 308-25. I I I , 77-24. ■'r 1, 308-26. Əlri=oğlaq dərisi. Bax\ əldiri. ■ 'V Ü r I, 368-2. I, 185-17. Əmgək=zəhmət, moşəqqət. Əlşə-=:aclıqdan gözü qaralmaq (çigilcə). Bax'. ölşə-. I. 171-13, 171-14, 171-22, 249-18. ƏIşət-=aclıqdan gözünü qaraltmaq. Bax\ ölşət-. II. 283-10. I, 293-haşiyə. III. 322-13. Əlük=ələ salma. Bax\ əliklə-. ~ in II, 232-22. I, 181-19. ~tin 11,147-9,154-17,236-25. Əlwir-=sıçramaq, atılmaq. B a x və düzəlf. alwır-. -sizin 1,416-20. I, 266-8. Əmgəklən-=zəhmətli saymaq. ~ d i 1 ,266-6. I, 331-3. ~ər 1 ,266-8. ~di 1.331-1. Əm=qadmm tənasül abti (oğuzca və qıpçaqca). ~ ü r 1,331-3. I, 112-12. Əmgən-=zəhmət çəkmək. Əm =dərm an. I, 288-2. I, 112-11, ~di I, 287-24, 287-25, 287-27. II, 341-21. ~ ü r 1,288-2. I I I , 157-5. Əmgəş-=bir-biri üzündən zəhmət çəkmək. ~səm=dərman, dava-dərman. 1,275-15. I, 405-24. ~ ti 1,275-13. ~çi=əczaçı. ~ ü r 1,275-15. I, 112-11. Əmgət-=yordurmaq, zəhmət çəkdirmək. I I I . 236-8. 1,294-11. Əm-=əmmək. ~ ti 1,294-10. I, 221-12. ~ür 1,294-11. ~di 1,221-10. Əmik=məmə. ~ər 1,221-11. I, 140-19. Əmdi=indi. Bax\ imdi (oğuzlarda). II, 84-21. I, 111-3, 142-17, 183-25, 184-6, 371-24, 382-1,477-2. ~lig işlər=əmzikli qadın. n , 138-10, 218-2, 261-25. I, 208-4. 111,310-12,322-12. təwi~i=dəvə məməsi. Əməçlə-=nışan almaq. B a x və düzəlt. amaçla- 1,467-13. I, 319-25. ~dəş=süd qardaşı. ~di 1,319-23. I, 405-5. I, 319-24. Əmiklə-=məməsinə vurmaq. Əmət=əvət, bəh (oğuzca). Bax\ əvət (oğuzca), əwət (yağma, tuxsı və I, 326-13. qıpçaqca), yəmət (digər türklərin dilində) ~di 1,326-11. I, 124-5. ~ r 1,326-13. I I I , 16-16. Əmik=ihq, soyuduqdan sonra isinib istiliyi artmayan. Əmgə-=əmək çəkmək, zəhmət çəkmək. 176 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 177 I, 140-20, 140-21 I, 274-2. ~gün=ilıq gün. ~ ti 1,274-1. I, 140-20. ~ ü r 1,274-2. Ə m ir^ q ıro v, şeh, sis (oğuzca). Bax\ imir (oğuzca), inqir. Əmrit-=qaşmma və gicişmə üzündən qıdıqlanmaq. I, 127-6. I, 292-13. Əmirçgə=ximirçək, qığırdaq. ~ti 1,292-9,292-10. I I I , 380-2. ~ür 1,292-13. Əmit-=əyilmək, meyl etmək. Əmrül-=qaynayan qazanm dinməsi, sakitləşməsi. Bax və düzəlf. I, 256-4. amrul- ~ti 1,256-1,256-3,256-12. I, 283-17. I I, 303-17, 313-14. ~di 1,283-12,283-15. ~ ü r 1 ,256-4. ~ür 1,283-17. Əmlə-=dərmanlamaq, sağaltmaq (samla- ilə birlikdə işlənir). Əmsə-=əmmək istəmək. I, 310-25. I, 304-25. ~ d i I I I , 77-23, 268-5, 268-7. ~di 1 ,304-23. ~dim 1,310-23. ~r 1 ,304-24. - rm ə n 1,310-25. Əmşən (amşan)=quzu dərisi, kürk tikilən dəri. ~yü I I I , 266-3. I, 170-26. ~ g il 1,282-1. Əmür-=əmizdirmək. Bax\ əmüz- Əmləl-=dərmanlanmaq. ~di III, 244-haşiyə. I, 317-15. Əmüz-=əmizdirmək. Bax\ əmür-. ~di I, 317-14. I, 230-13. ~ ü r 1,317-15. ~di 1,230-11. ƏmJən-=özünə dərman etmək. ~ür 1,230-13. I, 290-22. Əndək=səth, bir nəsnənin üst yanı; dam (oğuzca). ~di 1,290-21. I, 168-2. ~ ü r 1 ,290-22. Əndik=çaşqm, şaşqın. Əmləş-=dərman etmək. I, 168-7, 168-8, 168-16. I, 277-26. ~ər=gic adam. - d ilə r 1 ,277-24. I, 168-7. - ü rlə r 1,277-26. Ənq-=çaşmaq. Əmlət-=dərmanlatmaq. 1,225-15. I, 256-4. ~di 1,225-14. ~ti 1,256-1,256-3,256-12. ~ər 1,225-15. ~tim 1 ,256-4. Ənqək=ağzın iki yanmda azı dişlərin çıxdığı yer; ovurd. ~ ü r 1,256-4. I, 191-23. Əmri-=qaşımaq. Ənqək=qadmlarm baş örtülərini bağladıqlan ip. I, 302-12. I, 192-1. ~di 1,302-11. Ənqit-=çaşdırmaq. Bax : anqıt-. ~ r 1,302-12. ~ti 11,271-4. Əmriş-=qoturluqdan və s. qaşmmaq. Ənqlik=ənlik, ənlik-kirşan. I, 176-6. 178 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 179 Ənqm əgü=i m t a h a n. -23. 452-23, 454-1. 455-5. 457-3. 459-13. 463-21. 464-24, ~dhə 1,285-23. 465-16. 467-1. 469-24, 471 -11. 474 -6. 474-8. 474-12, 474- Ənqrəş-=canı sıxılmaq; inbmək; mızmızlanmaq (uşaq haqda). 14, 474 -15. 474-22, 474-23, 475-1. 475-15. 475-19, 475-23, 1, 312-5. 476-4, 476-6, 476-9, 476 -11. 476-12. 476-18. 476- 21, 477- ~ ti 1,312-3. 15, 477-17, 477-20, 477-21, 478-5. 478-8. 478-25, 479-2, ~ ü r 1,312-4. 481-16, 483 -15, 484-17, 484-20, 484-21. 484-24, 485 -2, 111,41-2. 485-13, 486-14, 488-1, 488-6, 488-8, 488-10. 488-17, 488- Ənqtür-=işində heyrətə salmaq. 22, 488 -24, 488-26, 489-13, 490-13, 490-15, 490-18, 490- I, 312-13. 21, 491-1, 491-3, 49I-6, 491-20, 492-7, 492-17, 492-22, 492 ~di 1,312-11. -24, 492-26. 493-9, 493-15, 494-1, 494-20, 495-1, 495-5, ~ü r 1,312-13. 495-8, 495-13, 495-15, 495-26, 496-8, 496-12. 496-13, 496- Ənük=ənik, it, aslan, qurd kimi heyvanlann balası. 18,496-19. I, 140-22. II. 33-15. 33-20. 34-6, 34-10, 34-19. 34-24, 36-12, 37-11, 39 ~lüg=balası olan. -1, 39-13, 39-17, 41-6, 41-15. 42-12, 48-8, 50-1, 50-7, 50- I, 208-9. 14, 52-8, 52-15, 54-8, 54-16, 56-8, 56-12, 56-14, 60-25, 63- kiritlik~i=kilidin dişbri. 22. 71-9. 72-22, 72-23, 73-20. 74-20. 77-22, 1 11-12, 115-15, I, 140-23. 116-17, 117-19. 118-16, 118-25, 119-1, 119-3, 120-19, 136- Ənükb-=ənikləmək. 1, 142-19, 142-23, 144-8, 145-6, 145-11, 145-19, 146-7, 147 I, 326-16. .4, 147-6, 147-22, 148-17, 149-1, 151-5. 151-14, 153-14, ~di 1,326-15,326-16. 155 -9, 155-10, 156-10, 157-24, 158-4, 158-8, 158-23, 159- I I I , 83-6. 1, 159-6, 159-16, 161-11, 162-20, 162-24, 163-6, 165-11, ~ r 1 ,326-16. 165-13, 165-19, 166-12, 166-15, 166-20, 166-23, 167-4, 167 Əpmək=əppək, çörək (yağma, tuxsı, oğuz və qıpçaq bhcəbrində). -7. 167-16, 167-22,168-12, 169-12, 169-19, 170-1, 170-10, I, 164-21. 170-15, 170-22, 170-27, 171-10, 171-14, 171-19, 171-20, Ər=ər, adam, kişi. 172-1, 173-4, 173-7, 174-8, 174-12, 175-26, 176-1, 180-21, I, 70-27, 71-5, 71-6, 73-16, 73-17, 107-17, 109-18, 110-11, 180-22, 181-3, 182-17, 185-17, 188-23, 191-6, 191-9, 192- 110-14, 112-7, 112-20, 122-11, 125-1, 126-24, 133-6, 134- 14, 192-17, 198-7, 199-6,205-1,206-19, 206-21,207-1, 17, 135-3, 136-5, 138-16, 142-28, 144-20, 147-21, 161-25, 207-10, 209-10, 209-17, 211 -8, 221 -23, 231-18,231 -22, 167-12, 168-7, 170-13, 176-24, 177-4, 181-18, 183-6, 186- 232-1, 232-11, 235-9, 236-6, 236-25, 240-4, 240-16, 240-24, 3, 186-9, 186-10, 202-21, 203-1, 203-2, 203-4, 203-6, 203-8, 242-13, 242-21, 242-24, 242-27, 243-1, 243-20, 243-23, 246 203-25, 204-2, 204-4, 204-5, 204-6, 207-1, 208-27, 209-10. -9, 246-13, 247-1, 247-7, 247-9. 247-14, 248-21, 249-4, 249- 209-12, 210-11, 210-13, 210-15, 210-17, 210-21, 210 -23, 16, 249-19. 250-9, 250-17, 250-20, 251-27. 252-16, 253-7, 211-6, 211-8, 211-13, 211-16, 211-18, 211-25, 212-7, 213- 253-9, 253-19, 254-7, 258-13, 261-14, 262-25. 263-19, 264- 24, 214-3, 214-17, 217-7, 221-3, 238-18, 245-22, 245-23, 8, 264-13, 264-19, 264-25, 265-1, 265-10. 265-18, 266-2, 246-23, 258-3, 261-1, 262-4, 264-8, 272 -7, 276-8, 279-27, 267-7, 267-11, 268-4, 268-18, 270-7, 270-23, 271-19, 272-1, 285-18, 289-12, 290-14, 304-3, 304-18, 305-14, 305-20, 305 272-4, 272-7, 272-14, 273-1, 273-15, 273-21, 274-1, 274-16, -21, 305-24, 306-5, 310-21, 311-14, 311-21, 312-1, 313-20, 277-22, 279-7, 279-10, 284-6, 285-19. 286-4. 289-18, 290-1, 315-3, 315-5, 316-6, 318-21, 319-4, 319-18, 319-20, 320-10, 290-9, 290-20, 291-9, 291-22, 295-12. 295-14, 297-16, 298- 322-9, 322-20, 326-11, 330-11, 330-14, 330-25, 331-1, 331- 1, 300-11, 304-24, 307-19, 313-3, 314-4, 314-13,317-1,317 8, 331-27, 332-4, 338-9, 339-21, 345-8, 345-13, 345-27, 346 -14, 319-25, 320-3, 322-10, 331-9. 335-1, 340-4, 343-12. -1, 352-10, 364-16, 382-13, 383-26, 390-4, 395-9, 399-18, I I I , 18-5, 24-15, 27-12, 29-13, 37-21. 38-8, 42-17, 43-13, 43 399-19. 399-25, 399-26, 421-4, 422-7, 439-17, 448-10, 451- -18, 46-7, 49-27, 50-4, 50-6, 50-13, 50-22, 51-17, 51-21, 52- 180 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 181 23, 52-25, 53-1, 53-6, 53-26, 58-13, 59-15, 59-17, 61-13, 62- ~i 1,282-2,417-19. 14, 62-16, 62-18, 63-16,78-4, 106-11, 110-1, 115-16, 117-3, ~ni 1,374-1. 119-1, 119-10, 119-17, 120-2, 120-4, 122-24, 124-6, 128-5, ~sizin 1,368-2. 129-4, 135-26, 136-2, 136-23, 137-4, 137-20, 164-6, 166-16, kurç~=dayanıqlı igid adam. Bax\ kurç kişi. 174-10, 177-7, 177-18, 178-9, 178-13, 179-1, 179-22, 180- I, 352-25. I I , 181-4, 183-13, 184-19, 184-25, 188-6, 189-13, 189-18, Ər-=olmaq; var olmaq. 190-5, 190-19, 192-2, 192-8, 192-18, 193-4, 193-21, 194-4, I,217-18. 194-9, 194-16, 194-21, 195-13, 196-22, 196-24, 199-11,206 ~ d i I, 74-5, 74-9, 153-12, 217-17, 424-15, 489-20. -17, 211-11, 213-20, 213-21, 221-14, 237-15, 237-17, 237- II, 74-14, 75-3, 75-4, 75-10, 110-16, 179-16, 179-20, 183-5, 19, 242-13, 243-21, 247-5, 250-13, 254-6, 254-8, 254-11, 183-7, 183-12, 183-14,183-16, 255-14, 255-15, 255-19, 255 254-19, 262-6, 265-11, 272-23, 272-25, 280-23, 282-9, 282- -21, 255-25, 292-14, 292-18, 310-2, 310-4, 340-9, 340-13, 10, 282-12, 283-24, 315-24, 317-25, 319-5, 323-6, 327-10, 340-15, 340-16. 331-3, 332-5, 332-11, 334-7, 335-26, 342-8, 343-4, 343-12, ~dim 1,171-4,257-5,398-6. 343-15, 343-18, 347-7, 348-17, 349-18, 349-25, 351-12, 351 I I I , 208-20. -15, 362-6, 365-17, 367-19, 377-5, 377-25, 380-1. ~dinq 1,142-16,415-20. ~dən I, 163-2. III , 208-5. ~din I I , 320-27. ~ür 1,217-18. I I I , 185-5. I II , 332-20. ~gə I, 167-1. ~sə I, 142-18, 368-2, 447-9, 447-10. 11, 234-23. III , 40-16, 45-13, 165-12, 293-15. I I I , 47-4, 313-16. ~kən=ikən mənasmda ədat. ~i 1,383-5,455-11. I, 170-2. I I, 144-16. II, 249-8, 295-12,319-11. I I I , 332-21. ~məs 1,181-5,378-7,497-17. ~ig I, 195-2, 246-13, 387-19, 422-22, 489-8. II, 83-10, 83-12, 83-17. I I, 40-2, 73-11, 164-5, 200-12, 200-19, 202-1. III , 165-12, 281-22. I I I , 181-6, 263-12, 265-7, 285-22, 290-6, 370-20, 371-1, 378 Ərdəm=ərdəm, tərbiyə, fəzilət, hünər. Bax\ ərdhəm. -19,381-11. I, 124-14, 153-13, 166-3, 166-5, 169-7, 169-8, 285-22. ~in 1,245-20,326-1,427-8. II, 37-21, 127-27, 244-16, 244-20, 327-6. II, 271-3. III, 43-2, 139-24, 145-24, 272-3, 378-18. -inq 111,267-16. -sizdən II, 233-16. ~ni 1,139-15,312-11. ~siz III, 202-2. I I, 42-10,338-10. -sizin 1,285-23. I I I , 247-21. Ərdini=iri inci, mirvari. Bax: ərttini. ~ninq 1 ,217-9. I, 199-20. ~sig I I I , 136-4. Ərdhəm=ərdəm. Bax: ərdəm. ~ lik I, 167-8. II, 37-21. Ərən=ər sözünün qaydadanxaric cəm şəkli. ~ini 1,422-23. I, 144-1, 142-5, 150-9, 204-17, 232-25, 236-12, 237-19, Ərədh-=ərləşmək, kişi olmaq, sünnət etmək; axtalamaq. Bax: ərət-, 253-19, 268-17, 352-25, 365-12, 385-8, 491-6. ant-. I I, 45-15, 118-2, 131-6, 226-9. I I I , 128-18, 155-12, 217-14, 328-1, 341-13, 352-13. 182 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 18.'^ 1,252-7. 1. 116-lH. ~ti 1,252-5. Ərkəç=erkoc, lokə. ~ür 1,252-7. I, 159-16, 159-17. Ərən tüz=Tərəzi bürcü, Müştəri ulduzu. Ərkəklən/erkəklən-=dalğalanmaq; kişi olmaq; ürpərınək. Bax\ irkək- I, 143-25. lən-. 111,41-17. 1, 332-12. Ərət-=xayanı çıxarmaq, axtalamaq; uşağı sünnət etmək, kişilər cər- ~di 1,332-7,332-9,332-11. gəsinə qoşmaq. Bax\ ərədh-, arıt-. ~ür 1,332-12. ~ ti 1 ,252-5. Ərki=şübhə vo sorğu biidirən bir söz. Ərgür-=əritmək. I, 187-3. I, 266-27. Ərklə-=tapdamaq, basmaq. Bax\ əkb-. ~di 1 ,266-26. 111, 380-15. II, 209-17. ~di 111,380-13. ~ ür 1 ,266-27. ~ r 111.380-14. Ərgür-=çatnıaq, vaxtmda yetişmək. Ərküz suw=qarqara. I, 267-4. I, 160-1. ~di 1,267-1. ~ ı 1,160-7. ~ür 1 ,267-4. Ərlən-=ər sahibi ohnaq. Əri-=ərimək. Bax\ ərü-. l, 289-13. ~ r 111,319-5. ~di 1,289-1 1. Ərik= yağ kim i əriyən hər şey. ~ ü r 1,289-13. I, 138-5. Ərbş-=ər olmaqda yarışmaq. Ərik=yüyrək. I, 276-8. I, 138-14, 138-20, 159-10, 159-11. ~di 1,276-7. ~yılkı=yorğa heyvan. ~ür 1,276-8. I, 138-14. Ərməgü=tənbəl, əringən. ~at=yüyrək at. I, 194-13. I, 138-15. ~gə 1, 194-14. ~ər=bacarıqlı, ürəkli adam. Ərməgür-=tənbəlləşmək. I, 138-16. 111, 304-15. Ərin-=ərinmək, üşənmək. ~di 111,304-15. I, 247-10. ~ü r 111,304-15. ~di 1 ,247-9. Ərnək=barmaq. Bax\ ərnqək. ~ür 1,247-10. I, 167-9. Ərinç=ola ki, bəlkə. Ərnqək=barmaq. Bax\ ərnək. 1,189-15. I, 167-9. I I I , 63-22, 231-13, 276-10, 384-7. III, 137-7,380-21. Ərüt-=əritmək. -ləri 1,282-20. I, 252-9. Ərnqən=ərgən, subay. ~ti 1 ,252-8. I, 177-9. ~ür 1,252-9. ~gə 1,177-10. Ərk=səltənət, sözü və əmri keçərlilik, qüdrət, iqtidar, güc. Ərnqəyü=altı barmaqlı adam. 184 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 185 I, 192-16. I, 137-20. Ərnqəyü=çox qısa boylu, cırtdan, liliput. II, 278-13. I, 192-17. ~Iük=əriklik, ərik bağı. Ərrə=eşşək cütləşəndə söylənən söz. I, 207-19. I, 113-4, 113-6. tülüg~=şaftalı. Ərsək=ortaya düşmüş azğm qadm, fahişə. I, 137-22. I, 166-27. sanğ~=qaysı, zərdalı. I I, 74-21. I, 137-23. -işlər I, 166-27. kara~=ərik. Ərsəklən-=azğm qadmm kişi istəməsi. I, 137-24. I, 331-13. Ərüklə-=aşılamaq. ~di 1,331-11. I, 324-26. ~ ü r 1,331-13. ~ di 1 ,324-25. Ərsin-=kişiləşmək. ~ r 1 ,324-26. I, 286-11. Ərüklən-=əriklənmək, meyvə ver ~ di 1 ,286-10. 1,316-5. ~ ü r 1,286-11. ~di 1,316-4. Ərt-=keçmək. I I I , 303-20. 111,367-21. ~ ü r 1,316-5. ~ ti I I I , 367-18, 367-19. Ərüksə-=canı ərik istəmək. ~ər 111,367-21. I, 322-24. Ərtik=işlək yol. ~di 1,322-22. I, 166-17. ~ r 1 ,322-23. Ərtiş-=ötüb keçməkdə yarışmaq. Ərüş-=ərimək. Bax\ aruş-. I, 269-19. I, 232-14. ~ ti 1,269-16. ~di 1,232-13. ~ ü r 1,269-19. ~ür 1,232-14. Ərttini özük=bədəni inci kimi qadm. Ərüt-=əritmək. I, 197-21. 1,252-9. Ərtür-=vaz keçmək, bağışlamaq, keçirmək. ~ti 1,252-8. I, 261-23. ~ür 1,252-9. ~di 1,261-19,261-21. Əs=fənalıq, pislik, ayıb şey. ~ür 1 ,261-23. ~sin 1,253-19. Ərü-=ərimək. Bax: əri-. Əs=yırtıcı heyvanların ovu, payı. I I I , 236-15. I, 110-18. ~di 11,209-16. I II , 46-20. I I I , 236-14. ~kə 11,45-16. ~ r 111,236-15. Əs-=əsmək; sovurmaq, uzatmaq. Ərük=dəri aşılanan nəsnə. ~di 1,218-14,218-15. I, 138-12. Əsbəri=küldə bişirilən bir çörək. Ərük=ərik, şaftalı, qaysı kimi meyvələrin ümumi adı. I, 197-24. Əsən=sağ-salim, salamat. 186 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 187 I, 144-13. 1,267-7. ~də L 144-15. ~di 1,267-5. Əsənb-=salamlamaq. ~ür 1,267-7. 1,292-15. Əskü=ələk. xəlbir. ~di 1,292-14. . I, 187-6. ~r 1,292-15. Əslin-=bir şeyi bir şeyə taxmaq. Bax və düzəlt: aslm-. Əsgürük=sərxoş. Bcıx\ əsrük. I, 290-9. I, 357-4. ~di 1,290-8. Əsil-=əskilmək. ~ür 1,290-9. I, 298-19. Əsnə-=əsnəmək. ~di 1,298-18. 1,311-15. ~ür 1 ,298-19. ~di 1,311-14. Əsin=əsinti, kübk. ~r 1,311-15. I, 295-25. ~yü 11,229-1. I I, 229-1. III, 149-13. I I I , 149-13. Əsnət-=əsdirmək; əsnətmək. Əsin-=bir şeyi çəkmək, gərmək, uzatmaq. B ax : asm-. I, 295-28. Əsirgə-=acımaq, təəssüf etmək. ~ti I, 295-25, 295-27. I, 325-10. ~ür 1,295-28. ~di I, 325-8. Əsri=qaplan; qaplan rəngi. B ax : asrı. ~ r I, 325-10. ~yışığ=alaca, iki rəngli ip. Əsirgən-=acımaq. 1,185-13. I, 313-15. Əsrilə-=naxışlamaq, süsləmək. Bax: əsri. ~di 1,313-13. I, 332-25. ~ür 1,313-15. ~di 1,332-23. Əsiş ipi çəkmək, dartmaq və bunda yanşmaq, rəqabət etmək ~r 1,332-25. 1,234-13. Əsrük=sərxoş. ~di 1,234-11. I, 133-3. ~ür 1,234-13. II, 284-9. Əsit-=uzatmaq. III,256-21. I, 234-13. ~lər 11,221-7. ~ ti 1,234-11. Əssiz=yazıq, heyf, vay. Bax: əsiz. _ ~ür 1,234-13. I, 198-7. Əsiz=yazıq, heyf. Bax : əssiz. II, 199-18. 111,51-19. Əstür-=uzatdırmaq, çəkdirmək; gərdirmək; ələtdirmək. Əsiz=pis, fəna, arsız. Bax\ ısız, ıssız, isiz. 1,262-12. ~ligig I I I , 160-15. ~di 1,262-9,262-10. ~ligin I I I , 370-10. ~ür 1,262-12. Əski=əski, qədim; köhnə. Əsürt-=sərxoş etmək. I, 187-7. III,369-15. Əskir-=əskimək, köhnəlmək. ~ti 111,369-14. ~ür 111,369-15. 189 188 Mahmud Kasğari Divanü lüğat-it-türk Əşiç=qazan, tava. B a x : aşaç, aşıç. I I I . 118-3. I, I, 125-8, 219-5, 264-4, 238-12, 330-4, 364-9, 407-6,409- H i 1,228-12. II,488-20, 491-9. ~tə 1 ,338-25. I I, 41-haşiyə, 41-4, 41-9, 109-6, 113-26, 191-17, 211-1,252 ~hk=ət asılan çəngəl. -7,319-27,337-17. . I, 165-4. ~tə 1 ,338-24. ~lik koy=ətlik qoyun. ~gə I I I , 234-3. I, 165-2. ~ni 11,296-12,338-8. ~hk kişi=şişman adam. I I I , 144-28, 185-23, 199-9, 255-20, 354-20. I, 165-3. ~bukaç=qazan-tava, qab-qacaq, tas-ləyən. ~lig kişi=ət sahibi olan adam. 1,369-4,409-11. I, 165-4. Əşiçlən-=qazan sahibi olmaq. ~hg yer=yumşaq yer. I, 313-25. I, 109-20. ~di 1,313-23. iç~=ciyərə bitişik incə ət. ~ ü r 1,313-24. I, 110-10. Əşkürti=naxışh Çin ipəyi. ~lər 11,224-1. I, 200-24. ~çi=qəssab II, Əşü-=örtmək; hörmək. kartal~-=parçalanmış ət. I I I , 237-11. I, 465-14. ~ di 1 ,65-14. ~yin=bədən. I I I , 237-9. 1,451-10. Ətəç=uşaqlann cəviz-cəviz oynadıqlan çuxur. Bax: ətiç. ~ r I I I , 237-11. Ət=ət. I, 125-4. ~lik=oyun üçün çuxur açılmış yer. I, 109-20, 110-10, 111-4, 220-25, 224-15, 228-13, 234-9, I, 206-23. 262-6, 264-4, 305-12, 349-2, 396-11, 423-22, 435-3, 451-10, Ətək=ətək. 463-15, 465-14, 467-7, 474-20. I, 136-22. I I , 34-10, 113-24, 131-17, 146-17, 150-19, 153-12, 163-6, ~lik=ətəklik parça. 174-22, 175-17, 219-17,224-11,228-5,233-25,242-10, I, 207-6. 244-25, 246-3, 248-14, 248-15, 251-19, 253-16, 277-22, ~lig=ətəkh, ətəyi olan. 278-14,289-7,317-11,326-11,330-17. I, 207-8. I I I , 22-24, 28-14, 79-7, 118-3, 119-4, 132-20, 140-9, 146- Ətəklən-=ətəklənmək. 19, 159-14, 216-11, 244-12, 253-4, 254-8, 254-21, 259-12, 1,315-26. 265-5, 266-24, 277-27, 278-12, 278-27, 279-3, 279-7, 279- ~ di 1,315-25. 18, 280-2, 280-8, 280-13, 280-17, 280-23, 281-4, 281-11, ~ ü r 1,315-26. 283-19, 287-11, 295-16, 310-27, 311-6, 312 Ətət-=sıxmtıya düçar olmaq. I, 251-12. 1,159-17,243-3,256-15. ~ ti 1,251-11. I I I , 15-23, 239-16, 272-2. ;m I, 274-1. ~ü r 1,251-12. Ətiç=uşaqların cəviz-cəviz oynadıqları çuxur. Bax: ətəç. I I I , 241-1. I, 125-4. ~ig II,43-19. Ətik=ayaqqabı. Bax: ətük. ~n i 1,399-14,399-15. 190 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 191 III, 257-23. Ətməkbn'=v'örək sahibi olmaq, Ətik— uşağın tonbullaşması, ətlənməsi, böyüməsi. 1. 331-3. I, 240-11. ~di 1,331-1, ~ti 1,240-10. ~ür 1,331-2. ~ər 1,240-11. Ətrək=rəngi qızıla çalan adam (oğuzca). Ətiz=iki dərə arasmda sədd. Bax: atız. I, 165-7. I, 127-8. Ətsə-=könlü ət istəmək, ətə tamahlanmaq, tamsmmaq. Ətizb-=arx açmaq; sədd düzəltmək; torpağı hissəbrə bölmək. Bax: I. 302-18. atızla-. ~di 1,302-17. I, 321-13. ~ r 1,302-18. ~di 1,321-11. Ətsət-=könlünə ət salmaq. ~ür 1,321-13. I, 292-15. Ətizlən-=hissələrə ayrılmaq (tarla haqqmda). B a x : atızlan-. ~ ti 1,292-14. I, 314-20. ~ür 1,292-15. ~di 1,314-18. Ətük=ayaqqabı. Bax: ətik. ~ür 1,314-20. I, 136-23, 259-26, 394-16. Ətlə-=ət eləmək. II, 70-1. I, 309-2. I II , 109-4, 226-21, 368-9, 371-4. ~di 1,309-1. ~in III, 368-7. ~ r 1 ,309-2. ~ni 11,306-11. Ətləl-=ət edilmək. ~çi 11,70-1,70-5. I, 316-22. büküm~=qadm ayaqqabısı. ~di 1.316-21. I, 394-16. ~ür 1,316-22. ~lük sağn=ayaqqabı tikmək üçün ayrılan tumac. Ətlən-=ətbnmək, kökəlmək. I, 270-9. I, 288-14. Ətükbn-=ayaqqabı sahibi olmaq. ~di 1 ,288-12. I, 316-3. ~ür 1,288-14. ~di 1,316-1. Ətbt-=kəsdirib ət halma salmaq. III, 303-19. I, 249-14. ~ür 1,316-3. ~di 1,249-13. Əv=ev (oğuzca). Bax: əw, əf. ~ür 1,249-14. 1, 106-3, 340-23,400-8. Ətmək=çörək. ~in 1,254-9. I, 131-17, 219-11, 235-3, 247-25, 254-5, 293-1, 343-1, 391- -kızı 1,340-23. 15,463-16. Əvət=bəli (oğuzca). Bax: əwət, yəmət. II, 55-1, 56-8, 128-17, 140-7, 238-9. I, 124-5. I I I , 212-2, 260-25, 272-18, 272-20, 307-1, 369-16. Əvin=dənə, həbbə. Bax: əwin. ~tə I I I , 256-5. I, 149-14. ~gə 1,219-8. Əw=ev. Bax: əf, əv. I I I , 368-16. I, 111 -21, 162-1, 183-7, 203-17, 204-1,315-12,318-25, 377 ~ig II, 208-6, 208-9. -8, 452-14, 475-3. 475-10, 476-17, 477-16, 481-4. ~çi I I, 69-26, 70-5. II. 38-1, 119-14, 129-20, 132-3, 150-6, 155-3, 155-5,234- 192 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 193 25, 308-18. Əwdi-=toplanmaq. I I I , 50-24, 115-4, 133-6, 150-4, 243-1, 321-14, 362-7. I, 300-14. ~də 11,133-14,146-7,304-4. ~di 1,300-12. I I I , 238-12. ~ r 1 ,300-14. ~dən 11,117-13. Əwdil-=ələ keçirilmək; toplanmaq. ~din 11,46-1, 112-1, 133-20, 142-23, 157-9, 193-20, 300-16. I, 281-14. ~gə I, 73-21, 73-26, 74-5, 74-12, 107-16, 112-10, 167-1, 221-16, ~ di 1,281-13. 239-11, 255-23, 264-26, 266-11, 266-15, 284-23, 306-14, ~ ü r 1,281-14. 418-6, 489-3. Əwdin-=toplamaq, toplamağı öz üstünə almaq, özü üçün toplamaq. 11, 34-14, 36-3, 37-24, 46-7, 47-13, 47-15, 72-22, 74-7, 74- I, 285-3. 15, 78-20, 82-3, 82-19, 84-1, 150-10, 153-21,154-22,159- ~di 1,285-1. 12, 163-7, 174-26, 176-10, 181-1, 185-19, 205-22, 239-9, II, 253-13. 242-1,258-4, 259-18, 259-23. ~ür 1,285-3. I I I , 110-8, 293-25, 294-18, 345-17. Əwət=bəli (qıpçaq, yağma, tuxsı dillərində). Bax : əmət, əvət, yəmət. ~i 1,244-1,338-14,379-8. I, 124-3, 124-4. I I, 145-23. Əwin=dənə. Bax\ əvin. ~im I I I , 133-10. I, 149-14. ~in 1,308-9,353-11,428-5. Əwlən-=halələnmək; özünə ev etmək. I I 33-20, 49-10, 191-13, 192-21, 296-17, 298-22, 309-2, 309 I, 290-13. -13, 314-8, 318-23, 319-4, 336-11. ~di 1,290-10,290-11. I I I , 62-8, 64-12, 109-1, 110-13, 244-10, 276-25, 292-23, ~üp 1,289-20. 293-13, 340-23, 343-18. ~ür 1,290-12. -ində I I, 203-10, 241-10, 330-9. Əwlən-=evlənmək. B ax : ədhlən-. I I I , 269-5. ~ip 111,80-1. -indən 111,367-19. Əwləş-=evini ortaya qoyub qumar oynamaq. -inqə 1,488-17. I, 277-8. I I I , 108-18, 180-18, 250-13. ~di 1,277-3. ~n i I, 150-10, 286-12, 290-11, 285-41. ~ür 1,277-8. I I, 274-7. Əwləş-=topIanmaq, yığılmaq. Bax : awlaş-. -lərin 1 ,269-13. I, 277-8. ~lig I I , 190-5. ~di 1,277-3. ~Iig-ni I, 168-8. ~ür 1,277-8. ~lük=qadın, evin sahibəsi, xanımı. Əwriş-=uğraşmaq, çabalamaq, bir işin üstünə düşmək; bir şeyi çevir- I, 284-22. məkdə, qaytarmaqda kömək etmək. ~kurşağı=yundan toxunur, bel qurşağma bənzər bir nəsnə olub I, 272-26. çadırm ətrafma sanlır. ~ti I, 272-20, 272-22, 272-24. I, 452-14. ~ür 1,272-26. -bark 1,356-27. Əwrül-=getdiyi istiqamətdən geri qaytanlmaq. Əw-=bir şeyin ətrafma üşüşmək. I, 282-5. 1,219-15. ~di 1,283-3. ~di 1,219-13. ~ür 1,283-4. ~ər 1,219-15. Əwsə-=evini özləmək, həsrət duymaq. 195 194 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk I, 303-24. Əzə=böyük bacı (oğuzca). Bax\ əkə, əcə. ~di 1 ,303-23. I, 154-10. ~ r 1 ,303-24. Əzik=əzik, cızıq, dırnaq yarası, qançır. Əwsət-=evini özlətmək, istətmək. I, 139-7. I, 292-23. Əzit-=uzununa yarmaq, cırmaq. Bax\ az, iz. ~ ti 1,292-21. 1,252-14. ~ ü r 1 ,292-23. ~ ti 1,252-12. Əwsin-=evi mənimsəmək, öz evi saymaq. ~ ü r 1,252-14. I, 286-14. Əztür-=yardırmaq. ~di 1 ,286-12. I, 261-27. ~ ü r 1 ,286-13. ~ ti 1,261-24. ~ ü r 1 ,261-27. Əwşük=bir adamda sonra peyda olan hal. I, 167-17. Əwşük=evin mərtəyi, dirəyi*. I, 167-17. Əwür-=9virmək-çevirmək, altmı üstünə gətirmək, təwür sözü ilə birgə işlənir. 1,229-9. ~di I, 229-5, 229-7. ~ər 1 ,229-9. ~gən-təwürgən=çətin işləri bacaran. I, 494-3. Əwüs=sovurmaq. ~di 1 ,65-5. ~gü 1 ,65-4. Əwzə-=qovmaq. I, 302-14. ~di 1 ,302-13. ~ r 1 ,302-14. Əyəgü=hər şeyin yanı; qabırğa. I, 193-22. I I I , 171-3. ~si I I I , 367-13. ~yer=dağm ortası. I, 193-23. Əz-=qazmaq; sıyırmaq. 1,218-9. ~ d i 1 ,218-8. ~ər 1 ,218-9. 81 cilddə verilməsi unudulan bu məna Bəsim Atalay tərəfindən indeks cildində əlavə edilmişdir. 196 Mahmud Kasğari Divanü lüğat-it-türk 197 Furxan=büt. Bax : burxan. G I, 353-11. ~əwi=bütxana. -əw in 1,353-11. Gə=zərf ədatı. I I I , 203-6. Gərü=doğru, tərəf, sarı. I I I , 235-23. Gəşür=yerkökü (oğuzca). Bax\ sanğ turma, gəzər (farsca), gizri (arğu- ca). I, 425-10. Ginə=əzizləmə-kiçiltmə ədatı. Bax və düzəlf. kiyə. III, 313-2. Gizri=yerkökü (arğuca). Bax\ gəzər, gəşür, sanğ turma. I, 425-13. Ğü=fe'llərin əmr şəkli üzərinə əlvə edilərək zaman, yer və alət ismi bil- dirən ədat. III, 202-8. 198 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 199 H X Hana=ana (xotəncə və kənçəkcə). B a x : ana. Xakan=Əfrasiyaba verilən ünvan, titul. 1 ,106-26. I I I , 157-11. Hata=ata (xotəncə və kənçəkcə). B a x : ata. Xafsı=hoqqa, mürəkkəb qabı. 1 ,106-26. 1,419-2. Höç-həç=atları qeyrətə gətirmək və sıxışd\rmaq üçün çıxanlan səs. Xan=xan, türklərin ən böyük başbuğu; Əfrasiyab oğullarına verilən Bax : əç-əç. onqon, ünvan, titul. I, 337-13. I, 132-16, 287-26-299-6. II, 278-7. II, 37-3, 37-5, 201-17, 201-19, 269-21, 283-19. Hoç-hoç=keçiləri otararkən, sürərkən çıxarılan səs. I I I , 59-23, 135-3, 135-4, 144-27, 157-11, 245-23, 319-15. II, 278-5. ~dın 1,447-25. Hukuban=pəstah, qəlib düzəldilən çamur. B a x : çukuban. •~ka 1,148-8,245-17. I I I , 228-4. II, 33-9. -nınq 1,421-22. ~ ı 111,288-10. Xanda=harada (oğuzca və qıpçaqca). Bax: kanda. I I I , 208-5. Xasm=uşaqları kökəltmək üçün Hindistandan gətirilən bir dəva. I, 427-24. Xayu=hansı, hanı (oğuzca və qıpçaqca). Bax: kayu. I II , 207-1,318-15. Xəmir=əmir, bəy (oğuzca). I, 20-5. Xız=qız (ojuzca və qıpçaqca). Bax: kız. ~ım I II , 208-4. Xudh=özü, özbri (farsca). I, 173-1, 173-15. Xulmq=əlvan Çin ipəyi. 111,322-1. Xımıaru=yadigar olaraq veribn mal; ölən böyük bir adamm malmdan xaqan üçün aynlan hissə; uzaq səfərə gedən adamın qohumlarına qoyduğu mal. 1,437-1,437-4. Xumaru=miras. I, 436-20. I I I , 378-18. 200 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 201 Xumanılan-=miras almaq; dostunun və ya başqasmm malmdan özünə azuqə əldə etmək. ~dı I I I , 196-23. Xun=qaba, faydasız. I I I , 143-1. -xara ışla-=qaba, faydasız iş işləmək. -xara ışla-ma. I I I , 143-3. Xurənd=yeyərlər (fars). Içğm=itirilmək, yox edilmək; əldən getmək; səndələmək. I, 173-2. I, 286-25. inan xud ~=özləri özləri özlərini dolandırarlar. ~dı 1,286-15,286-23. I, 173-1. ~m a 1,437-28. Xüçünək=qaranquş da deyilən xallı, xoş ətirli kiçik qovun. ~ur 1,286-17,286-25. I, 469-6. Idh-=salmaq; göndərmək; sərbəst buraxmaq. I II , 377-14. ~ tı 111,377-11,377-13. ~ur I II , 377-14. ~ıp I,417-16. II, 327-4. III,217-14. ~ğıl I I I , 169-18. ~u I, 171-22, 253-17. ton~tı=paltar göndərmək; donatmaq. Bax: tonat-. Idhıl-=buraxılmaq, azad olunmaq, boşanmaq. I, 241-22. ~dı 1,241-20. ~ur 1,241-22. Idhınçu saç=kişinin sonradan buraxılan saçı. I, 190-16. Idhmçu yılkı=yük vurulmayan heyvan. I, 190-18. Idhış-=bir-birinə hədiyyə vermək və bu işdə yarışmaq. I, 232-10. ~dı 1,232-7. ~ur 1,232-10. Idhsa-=göndərmək istəmək. I, 303-11. ~dı 1,303-9. ~r 1,303-11. Idhu=sərbəsilik; zəhmət. I, 171-22, 253-17. Idhuk=qutlu və mübarək olan; qurbanlıq olaraq saxlanan, yunu qır- xılmayan, südü sağılmayan, yük vurulmayan heyvan. 202 Mahmud Kjaşğari Divanü lüğat-it-türk 203 I, 134-18. ~tağ=keçid verməyən sıra dağlar. Ihş-=enməkdə yanşmaq. I, 134-21. I, 238-14. Iğla-=ağlamaq. Bax\ yığla-. ~dı 1,238-12. I, 310-12. ~ur 1,238-14. ~dı 1,310-11. Ihş-=bir-birinə ilişmək, savaşmaq; asmaqda yardım etmək, yarışmaq. ~ r 1 ,310-12. B a x və düzəlv. iliş-. Iğlaş-=ağlaşmaq. Bax\ yığlaş-. I, 237-7, 238-17. I, 276-24. ~dı 1,237-6,237-8,237-10. ~ tı 1 ,276-22. ~ u r \, 1^1-1,21^-11: ~ u r 1 ,276-24. Dsa-=enmək istəmək. Bax\ insə-. Ijmaklan-=bir yerdə zəyin artması; dazlığın çoxalması. Bax\ ajmuk- I, 304-22. 1,330-21. ~dı 1 ,304-20. ~dı I, 330-17, 330-19. ~ r 1 ,304-22. ~ u r 1 ,330-21. Imğa=xəzinədar, vergi yığan. Ik=soyuq su içdikdən sonra çörək yedikdə sinədən çıxan hıçqırıq I, 186-2. 1,112-4,112-5. Inal=anası xatun, atası başqa təbəqədən olan bütün gənclərə verilən ~tut-tı 1,112-5. ünvan. Ikılaç=yüyrək at, küheylan. I, 182-4. I, 195-2. Inan-=inanmaq, güvənmək. ~ım I, 195-10. I, 250-15. Il-=enmək. Bax\ in-. ~dım 1,250-14. I, 221-8. ~ur 1,250-15. ! I I I , 66-19. ~m a I I I , 160-20. ~dı 1 ,221-3. Inanç=güvənilən, inanılan. 111,209-11. 1,190-7. ~ u r 1 ,221-6. I I I , 384-14. ~m a 1 ,226-5. ~bəg I, 190-7. Ildur-=endirmək. Inqan=dişi dəvə, maya. I, 264-22. I, 180-5, 180-6. ~dı 1 ,264-20. Inqra-=dəvənin inləməsi. ~ur 1 ,264-22. ~sa I, 180-6. Ilığ=ihq (oğuzca və qıpçaqca). Bax\ yıhk. Inqran-=inləmək. I, 134-3. I, 312-8. ~dı 1 ,312-6. Ilımğa=xaqanm məktublarını türk yazısı ilə yazan şəxs. Bax\ ahmğa. I, 199-haşiyə. ~ u r 1,312-8. Inqraş-=i nləşmək. Ihn-=ihşmək, tutmaq, uğramaq, taxılmaq. B a x və düzəlf ihn- 1,249-11. ~u I I I , 346-12. ~dı 1,249-10,249-17. Inqrat-=inlotmək. ~ur 1,249-11. H. 337-23. I I I , 312-16. ~ tı II, 337-22. ~m a 11,283-16. ~ur II, 337-23. Imş-=enmək. Divanü lüğat-it-türk 205 204 Mahmud Kaşğari 1, 332-22. -dı I, 332-20. I, 235-27. ~ r 1 ,332-22. ~dı 1 ,235-25. Isın-=isinmək. ~ur 1,235-27. 1,247-16. Ir=ırlama. Bax\ yır. ~dı 1,247-15. I I I , 11-21. ~dım 1,247-13. Ir=utanma bildirən bir söz. B ax : ir, ırra, rra. ~ur 1 ,247-16. I, 110-haşiyə. Isır-=tutmaq (it), vurmaq, çalmaq (ilan). ~bol-dı I, 110-haşiyə. I, 228-28. Ira=utanma. Bax: ırra, ır, ir. ~dı I, 228-25. I, 113-8. ~ur I, 228-28. Irğa-=sallanmaq, yırğalanmaq. ~mas I, 228-26. I, 308-6. ~ğan ~dı 1 ,308-4. 1, 211-1. Isırt-=tutdurmaq, vurdurmaq. I I I , 283-22. I I I . 369-18. ~ r 1 ,308-6. ~tı I I I , 369-16. ~mış 111,281-4. ~ur 111,369-18. Irğağ=buzu buzluğa çəkmək üçün işlənən çəngəl. Isış-=isinmək. B a x və düzəlt: isiş-. I, 197-11. I, 234-15. Irğal-=sallamaq, yırğalamaq. ~dı 1,234-14. I, 283-20. ~ur 1,234-15. ~dı 1,283-18. Isız=ərköyün uşaq; utanmaz, arsız, pis. Bax: isiz, ıssız, əsiz. ~ u r 1 ,283-20. I, 181-15 və haşiyə. Irğan-=yırğalanmaq. II, 143-10. I, 286-27. Islan-=hislənmək, hisə batmaq. Bax: işlən-. ~dı 1,286-26. Isnk=uşaqlan pərilərə və gözdəyməyə qarşı əfsunlayanda söylənən söz ~ u r 1 ,286-27. I, 163-7, 163-9. Irğaş-=yırğalamaqda yardım etmək. Isnl-=tutulmaq (it), çalınmaq (ilan). ~dı I I I , 284-2. I, 282-5. Irğat-=yırğalatmaq. ~dı 1,282-4. I, 293-9. ~ur 1,282-5. ~ tı 1,293-7. Isnm kişi=bədheybət adam. ~ ur 1,293-9. I, 169-12. ~u 1,293-15. Isnn-=hirslənib sonra özünü ələ almaq, büzüşmək, sakit təbiətli ada- ^^^~kahinlik, fala baxma, ürəkdən keçəni oxuma mın qəzəblənməsi belədir. Bu, tam bişmədən soyuq su qatılan və 1,116-17. sinirsək olan şeylər barədə də işlədilir. Irkla-=kahinlik etmək, fala baxmaq I, 285-13. I I I , 380-12. ~dı 1,285-8. ~dı 111,380-11. ~ur 1,285-13. ~ r I I I , 380-12. Isnş-=tutulmaq. Irra=utanma. Bax: ıra, ır, ir. 1,113-8. Irtala-=erkən, tez başlamaq. Bax və düz^lt: ertəb-. 206 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 207 I, 272-5. 450-1. ~ tı 1 ,272-4. II, 112-17, 166-23, 167-16, 205-3, 242-21, 304-9, 319-25. ~ur 1,272-5. I I I , 206-15. Isru-=tutmaq. ~tan 11,151-5,267-11. -m asa I, 216-25. Issız kişi=üzsüz, qanmaz adam. Bax\ ısız, isiz, əsiz. ~tm II, 151-14, 166-15, 167-7, 190-25, 243-23. I I I , 74-1,76-15, 343-4. I, 198-24. ~lar 1,494-11.' Iş=iş. ~ larka 11,72-23. I, 114-14, 126-16, 133-17, 134 -5, 135-16, 189-1,202-23, ~laka II, 73-8. 203-19, 239-3, 241-12, 258-9, 279 -20, 279-27, 294-haşiyə, ~hğ 1,467-1,484-2. 378-5, 390-25,448-12,456-24, 457-15,473-25, 494-1. ~ çı 1,455-26. I I , 52-7, 63-19, 125-11, 137-24, 151-3, 151-26, 164-14, 189- tawrak~çı=qıvraq, çalışqan işçi. I I , 202-22, 212-6, 223-19, 231-14,234-4, 244-23, 260-24, I, 455-26. 277-22,316-16, 325-17. Işğun=farsca «aşxun» adlanan bitki. I I I , 20-14, 32-4, 34-4, 34-26, 38-3,42-16,49-24, 72-7, 73- I, 68-8, 170-21. 10, 143-1, 147-19, 188-8, 189-16, 248-13, 252-20, 256-11, Işla-=işləmək. Bax: işlə-. 263-20, 342-23, 363-4, 383-22. ~m a I I I , 143-2. ~da 1,275-13. Işlar=qadın. Bax: işilər, işlər. 11, 268-18. II, 186-3. ~dm I I , 40-19, 238-20, 250-17. It=it, köpək. ~ ı I, 337-8, 407-23, 407-24,497-17. I, 42-10, 42-21, 211-1,211-10, 217-20, 228-25, 316-9, 326- I I , 144-8, 144-17, 225-13, 232-25,233-1. 14, 348-6, 355-7, 368-18, 370-10, 376-28, 487-26. I I I , 110-1, 147-19. I I, 37-17, 39-15, 109-25, 118-26, 227-22, 288-21, 293-10, ~ığ * 1,197-16,209-10,210-15,211-14,235-25,238-21,252-16, 293-17, 298-24. 269-8, 299-13, 299-19, 330-22, 332-1, 495-1. I I I , 27-17, 67-9, 69-15, 218-2, 238-12, 243-12, 263-12, 285- I I , 144-1, 192-6, 194-26, 215-10, 215-13,295-8, 301-12, 24, 307-14, 350-22, 351-6. 306-4, 326-7. ~ığ 1,210-4,267-8. I I I , 79-4, 183-11, 206-23, 219-13, 238-25,252-10, 264-21, II, 36-27. 266-26, 277-13, 329-25, 346-4, 349-25, 382-1. I I I , 265-10, 269-22,355-13. ~ım I, 126-14, 212-3, 223-3, 259-24. ~ım II, 51-3. I I I , 276-11. ~ım m II, 190-14. ~m I, 120-25, 220-11, 261-21, 262-15, 320-10, 325-28. ~m 1,210-11. I I, 165-11, 301-22, 315-9, 319-6, 324-3, 328-17. II, 298-20. I I I , 52-23, 219-5, 230-10, 347-14, 378-10. ~ k a 1,176-15,368-19. ~ınq I, 120-18. I I I , 370-11. ~ k a I, 229-14, 235-6, 244-1, 247-9, 272-14, 279-14, 292-1, 298- ~ lak a 1,466-3. 20, 332-20, 422-23. ~hğ=itli, köpəkli. I I, 129-13, 139-12, 140-13, 170-27, 177-15,194-23,215-5, I, 162-1. 240-16, 247-14, 248-18, 317-18, 321-9, 326-4, 337-10. ~yıh=türkbrin on iki ilindən biri. I I I , 30-6, 53-1, 53-6, 78-18, 190-5, 193-15,283-24, 347-7, I, 355-7. 349-11,354-1. Itla-=it abırı vermək, söymək. ~ ta I, 236-18, 241-1, 249-9, 287-24, 298-12, 372-12, 390-10, 208 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 209 I, 309-24. ~dı 1,309-23. ~r 1 ,309-24. Iwık=qırda, daşlı yerlərdə yaşayan geyik, ahu, antilop. I, 136-4. Iwnk=ibrik. 1 ,163-18, 163-25. III, 138-16. Iym-=hıqqanmaq, özünü gücə salmaq. İç=iç. I, 279-17. I, 110-8, 110-9, 110-10. ~dı I, 279-16. -ində II,217-1. ~ur I, 279-17. ~tin I, 155-6, 265-19. ~ün 1,280-13. ~kur I, 110-8. ~söz I, 110-9. ~ət 1, 110- 10. İç-=içmək; sormaq; soğmaq. 1.217-16. ~di 1.217-14. ~ti I, 121-13. ~tim I, 109-24. ~ər 1.217-16. ~əlim I, 198-7. II, 35-20. ^ıp I, 198-14. ~gəy mən I, 472-9. İçəgü=qabırğa sümüklərinin daxilindəki orqanlar; içalat. 1,193-11. İçgər-=içəri qoymaq; içəri çəkmək. I, 266-16. ~di 1,266-15. ~ ür 1,266-16. İçgər-=suçlannı söyləmək; çuğullamaq; qovmaq. 1,266-16. ~di 1,266-17. ~ür 1,266-16. İçi=yaşca böyük qardaş; ərin yaşca böyük qardaşı, böyük qaym. I, 151-24. III,15-18. İçik-=savaşda öz xoşu ilə təslim olmaq. 1,240-14. ~ti 1,240-12. 210 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 211 II, 144-16. I, 303-6. ~ür 1,240-14. ~di 1 ,303-4. lçil-=içilmək. ~ r 1 ,303-5. I, 241-15. lçtonlan-=alt paltan, iç donu geymək. Bax'. iştonlan-. ~di 1,241-14. ~dı 1,331-21. ~ür 1,241-15. lçtür-=içirtmək. İçin=ara, iç mənasında bir söz. I, 260-6. I, 143-20. ~di 1,260-4. lçiş-=içişmək, içməkdə yardımlaşmaq və yanşmaq. II, 187-17. I, 231-8. ~ür 1,260-5. ~di 1,231-6. lçük=samur kimi heyvanlann dərisindən tikilən kürk. ~ür 1,231-8. I, 137-3. İçkin ər=düşmənlərdən olub könüllü bu tərəfə keçən adam; sığmtı. lçüklə-=paltarma samur kimi heyvanlarm dərisindən astar tikdirmək. I, 170-13. I, 324-24. lçkü=içki, içilən şey. ~di 1 ,324-22. I, 186-18. ~ r 1 ,324-24. lçlə-=astar salmaq. lçür-=içirmək. I, 309-26. I, 228-9. ~di 1 ,309-25. ~di 1,228-8. ~ r 1 ,309-26. ~düm I, 121-2. lçlən-=içi olmaq, iç tutmaq, iç bağlamaq. ~ ü r 1,228-9. I, 289-2. ~məskə I, 260-17. ~di 1 ,288-26. ~gən 1,211-8. ~ür 1,289-1. ldiş=qədəh, piyalə, tas, bardaq, qazan kimi hər növ qab (yağma, tuxsı, lçlik=yəhər keçəsi, içlik. yəmək, oğuz, arğu ləhcələrində). Bax'. idhiş. I, 165-20, 167-12. I, 131-12. lçmək=quzu dərisindən tikilmiş kürk. ldhi=sahib; tanrı. I, 165-21. I, 152-9, 343-15. lçməklən-=quzu kürkü geymək və ona sahib olmaq. ~m 1,337-7. I, 331-10. ~m ni 11,244-13. ~di 1 ,331-8. ~m iz I, 152-9. ~ür 1,331-10. ~si 1,408-2. lçrə=-da/-də, içində, içərisində. ldhiş=qədəh, qab; mal-mülk. Bax\ idiş. I, 264-4, 371-21,392-14. I I I , 138-16,218-13. II, 118-1,250-13. ~in III, 61-4. III,220-15,233-8,298-4,383-13. ldhrik=qatı, sərt nəsnə. Bax'. irik. lçrüş-=içirməkdə yardım və yarış. I, 165-22. I, 271-10. lg=iy. Bax'. yig, ik, düzəlt: yik. ~di 1,271-8. I, 121-18, 150-20. ~ür 1,271-10. lg=xəstəlik. lçsə-=içmək istəmək. I, 121-20, 430-10. 212 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 213 I II , 33-7. ~din 111,256-14. I, 310-22. “di 1,310-21. ~lər I II , 254-20. talgan~=ürəkkeçmə xəstəliyi, epilepsiya -dim I, 381-24. ~ r 1,310-22. 1,430-10. İgləl-=xəstələnmək. -lig^xəstə. I, 317-13. I,301-1. ~di 1,317-11. II, 333-7. ~ ü r 1,317-12. ~çil=xəstə İglən-=bir az xəstəbnmək; ağnsı tutmaq. I I I , 56-20. I, 290-20. lgə-=qıcırdatmaq; itibmək. ~di 1,290-19. I I I , 237-24. ~ür 1,290-20. ~di 111,237-21,237-23. İgbş-=xəstəbşmək. ~ r I I I , 237-24. I, 277-23. İgə-=inad etmək, qarşı çıxmaq. ~ di 1,277-22. I I I , 238-2. ~ ü r 1,277-23. ~di 111,238-1. İgbt-=xəstəbndirmək. ~ r I I I , 238-2. 1.295-12. İgən-=boğaz olmaq (at). ~ ti 1,295-11. I, 248-21. ~ür 1,295-12. ~di 1 ,248-22. İk= iy. Bax\ ig, yig, yik. ~ür 1 ,248-20. I I I , 146-23. İgən-=hannlaşmaq; çəkinmək. İkdil-=tərbiyə edilmək; bəsbnmək; yetişdirilmək. I, 248-21. I, 281-17. ~di 1,248-20. ~di 1,281-15. ~ ü r 1 ,248-20. ~ür 1,281-16. İgəş-=arxa olmaq, güvənmək. İkdiş=anabir. I, 236-20. III , 330-22. -d ilər 1,236-18. İkdük=süd və qatıqdan hazırlanan yemək. ~ür 1 ,236-20. I, 167-22. İgəş-=yiyələməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. İkəm ə= bir saz növü. Bax: əkəmə. I, 236-22. I, 193-22. ~di 1,236-21. I II , 171-5. ~ür 1,236-21. İki= iki. Bax: ikki. İgəş-= çarpışmaq; boğuşmaq. I, 122-8, 130-1, 188-16, 271-11,272-4, 272-11,288-24. I, 236-22. II,251-11,282-21. ~di 1,236-23. III, 46-7, 46-8, 112-7, 330-15, 346-23. ~ür I, 236-22, 236-25. -gu 11,66-18. İgiş=harmlaşan, inadlaşan heyvan, at. •'b 111,23-21. I, 181-17. İkidh-=tərbiyə etmək; yetişdirmək; bəsbmək. Bax: ikit-. İglə-=xəstə olmaq. 214 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 215 I, 255-13. İkləş-=tapdamaqda yardmı etmək; bir-birinə uymaq. Bax: əgləş-. ~ti 1,255-12. İklət-=tapdatmaq. ~ür 1,255-13. 1,295-10. İkinç=ikinci. ~ti 1,295-8. I, 189-4, 189-22. ~ür 1,295-9. I I I , 384-11. İktü=əlhibşmiş el heyvam. İkindi=ikinci, o biri, bəzisi. I, 174-25. I, 196-8, 235-1, 236-1, 275-16. İktüb-=ot vermək, bəsləmək. II,221-13. I, 333-3. ~ din I I, 122-13. . ~di 1,333-1. ~ni 1,276-1. ~ r 1 ,333-3. I I, 132-17. İl-=ilişmək. ~ninq 1,269-13. I, (ilmək) 221-8. 11,212-11. ~di 1,221-1. ~gə 11,224-11. ~ ə r(ilə r) 1,221-6. ~nənq I, 296-8. İl-=aşağı enmək. İkindi=ikindi (namazı). I, (ılmak) 221-9. I, 196-9. ~di 1,221-3. İkirçkün=tərəddüd. ~ur (ilur) I, 221-6. I I I , 363-4, 363-6. İləl=bəylərə və xanlara cavab verilərkən: bəli (xaqaniyyə bhcəsində). İkit=yalan (oğuzca). I, 145-21. I, 124-23. İbn-=ayıblamaq, qınamaq. ~söz I, 124-23. I, 249-9. İkit-=tərbiyə etmək, yetişdirmək, bəsləmək. Bax\ ikidh. ~di 1,249-7. I, 255-13. ~ür 1,249-9. ~ti 1,255-11. İbnç=fıkrinin yanlışlığı bəlli olan bir adamın fıkir bildirməsini qına- ~ür 1,255-13. ma. İkki=iki, ikisi, ikisindən hər biri. Bax\ iki. I, 190-1. I I I , 384-17. I, 236-12, 236-23, 236-25, 237 -6, 237-10, 272-7, 274-11, İbnç=məlamət. 327-1, 333-5, 408-2. I, 249-8. II, 45-6, 128-9, 131-1, 131-12, 134-5, 137-11,206-21,217- 19. İbr-=gözə ilişmək. ~di 1,229-21,230-2. I I I , 342-8. II, 278-22. İk k İ2=ekiz. İbrsük=şalvar bağı. I, 198-28. I, 207-15. ~oğlan=ekiz uşaq. İbrt-=itələmək (qarşılıqlı). I, 198-28. I II , 369-27. İklə-=tapdamaq, basmaq. Bax\ yiklə-, əgləş-. ~ti I II , 369-25, 369-26. I, 310-20. ~di 1,310-19. ~ür I I I , 369-27. İbt-=götürmək, çatdırmaq. I I I , 276-24. ~ r 1,310-20. 216 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 217 I, 225-25. İmləş-=işarəloşmok. ~ti I, 225-23. I. 278-5. ~ür 1,225-24. ~di 1,278-5. ~ip 11,261-22. ~ür I, 278-7. İli kapuğ=bir təhər bağlanmış, açarsız açıla bilən qapı. İmlət-=işarə etdirmək. I, 156-1. 1, 295-18. İlik=ilik (oğuzca). B ax : yilik (digər türkbrin dilində). ~tim 1,295-16. I, 140-17. -ürm ən I, 295-18. İlin-=tutulmaq, yaxalanmaq; əsir olmaq; tələyə düşmək. Bax\ ılm-. İmrəm=soydaşlarm toplantısı, yığmağı. I, 249-haşiyə. 1, 169-18. ~di I, 250-4, 250-6. İmtili=məsbhətsiz, qəfıl görübn iş. ~ür 1,249-haşiyə. I, 197-16. 111,312-16. ~kıl-dı I, 197-16. ~mə 11,283-16. İn=çuxur. Bax: en. İliş-=bir-birinə ilişmək; çarpışmaq; asmaqda yardımlaşmaq və yarış- I, 122-16. maq. Bax'. ılış-. İn=hin, yuva. Bax: yin. İlk=ilk, hər şeyin əvvəli. I, 122-19. 1,116-22. İn=qoyun qığı. Bax; yin. İlrük=üzərlik toxumu, peganum harmala (Uç ləhcəsində). Bax : əldrük. 1,122-21. I, 167-19. İn-=enmək. Bax: ıl-. İltür-=ilişdirmək, asdırmaq. İnan=onlar (farsca). I, 264-16. I, 173-1. ~di 1 ,264-14. İnç=rahat, asudə, ürəyi sakit. ~ür 1,264-16. I, 142-16. İm=parol, qəbul edilmiş şərti söz. I I I , 376-17. 1,112-14,112-19. ~m ü 111,376-18. İmdi=indi (oğuzca). B ax : əmdi. İnçik-=bayılmaq, titrəmək. I, 183-26. I, 179-13. İmir=aydmlıqla qaranlığm bir-birinə qarışması (oğuzca). Bax : əmir ~ti 1,179-11. (oğuzca), inqir. ~ər I. 179-13. I, 127-6, 127-haşiyə. İnəgü=qulunca bənzər bir xəstəlik. İmlə-=işarə vermək, him-cim etmək. Bax: yimlə-. I, 193-14. I, 311-28. İnqək=dişi tısbağa. ~di 111,77-21,277-3. I, 172-17. ~dim 1 ,310-26. İnqək=dişi tısbağa (oğuzca). ~məs 1,311-1. I, 172-16. ~ r mən I, 311-27. I I I , 130-3. ~yü I I I , 266-4. ~küçi=küncüt toxumu, küncüt yağı (çigilco). İm bl- =göz vurm aqla və s. işarə vermək. I II . 130-3. 1,317-17. İnqən=dişi dəvə, maya. ~di 1,317-16. I, 180-haşiyə. ~ür 1 ,317-17. İnqəs kişi=nabəbd kimi sağa-sola baxan adam. 218 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 219 I, 157-22. İrk-=toplanmaq. yığışmaq. İnqir=şər qovuşan vaxt. Bax\ imir (oğuzca), əmir. I I I , 364-2. I, 157-19. ~ti 111,364-1. İnqliç=kababla yeyilən sarımsağa bənzər dağ otu. ~ər I I I , 364-2. I, 176-5. İrkəklən-=dalğalanmaq; kişi olmaq; ürpərmək. Bax\ ərkəkbn- İni=yaşca kiçik qardaş, arvadm kiçik qaynı. İrkəş-=toplaşmaq. Bax\ irkiş-. I, 156-17. ~ür 1 ,200-5. I I I , 15-18. İrkil-=toplanmaq, çoxalmaq. İnil-=enmək. 1,284-3.. ~di II, 154-23. ~ d i 1,284-1. İnsə-=enmək istəmək. Bax\ ılsa-. ~ür 1,284-3; I, 304-28. İrkin=yığılan, toplanan şey. ~di 1 ,304-26. ~yağmur=günbrcə yağan yağış. ~ r 1 ,304-28. I, 170-7. İprük=südlə qatıqdan hazırlanan dərman. ~suw=yığılan su. I, 164-19. I, 170-3, 170-5. İr=yerin güney, günəşli yanı. B a x və düzəlf. er. ~köl=karluq böyükbrinin ünvanı. I, 452-15. I, 170-5. İr= utanm a bildirən bir söz. Bax\ ır, ırra, ıra. İrkin-=topIamaq, yığmaq, özü üçün mal yığmaq. 1.110-14. I, 187-17. ~ bol-=utanmaq. ~di I, 187-15. ~bol-dı=utandı. ~ür I, 187-17. 1.110-14. İrkiş-=yığmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. Bax\ irkəş-. İrdə =aramaq, axtarmaq. I, 257-9. ~dim 111,215-21. ~ ti 1,257-7. İrik=sərt, qatr nəsnə. Bax\ idhrik (arğuca). ~ür 1,257-9. I, 165-22. İrb=yurdluq, yurd tutulan yer. Bax\ erb. İrik=daz və qoturun başı. I I I , 235-22. I, 139-5. İr(i)n=dodaq, ağız. Bax\ erin. İrik=yıpranmış, köhnə hər şey. ~i 111,70-13. I, 138-3, 138-4. İrpə-=bıçqılamaq, kəsmək, biçmək (taxtanı). ~otunq=odun qırıqları. I, 299-14. I, 138-4. ~di 1,299-11. İril-=titrəmək. Bax\ arıl-. ~ r 1,299-14. I, 243-2. İrpə-=pozmaq (işi). ~di 1,243-1. I, 299-14, ~ür 1,243-2. ~di 1,299-13. İrinq=irin. ~ r 1,299-14. I, 191-14. İrpəl-=mişarla kəsmək, biçmək. I I I , 59-16. I, 279-18. İrk=dörd yaşına girən qoyun. ~di 1,279-17. I, 116-21. ~ür 1,279-18. Divanü lüğat-it-türk 221 220 Mahmud Kaşğari İsig=isti. İrpəl-=pozmaq. I, 140-6. 1,279-18. I II , 347-19. ~di 1,279-19. ~lik 1,207-16. ~ür 1,279-18. ~lig=sevgi. eşq, məhəbbət. İrpət-=biçdirmək, kəsdirmək. 1,207-17. 1.291-2. -ligi 1,207-17. ~ti 1,291-1 İsig yer=uzanıb gcdən bozqır. ~ür 1,291-2. I, 240-5. İrtə-=arxasma düşmək; istəmək. Bax: istə-. İsiglə-=çox istidə getmək. I, 299-20. I, 325-4. ~di 1,299-19,299-21. ~di 1 ,325-3. ~dim 1,300-1. ~ r 1 ,325-4. ~ r 1 ,299-20. İsiglən-=bir şeyi çox isti saymaq. ~lim 111,310-10. 1,316-8. İrtəl-=aranmaq, axtarılmaq, araşdırılmaq, istənmək. ~di 1,316-6. I, 280-7. ~ür 1,316-8. ~di 1,280-6,280-15. İsin-=isinmək; sevmək. Bax'. ısm-. ~ür 1 ,280-7. I, 247-7. İrtəş=araşdu'ma, istəmə; əslini öyrənmə, mübahisə. ~di I, 247-5, 247-6. I, 161-10. ~dim 1,247-13. II, 221-11. ~ür 1,247-7. I I I , 361-23. İsirgən-=istidən üzü qızarmaq. ~kop-dı I, 161-11. 1.313-12. İrtəş-=araşdırmaq. ~di 1,313-9. I, 269-3. ~ür 1,313-12. - tib r 1,269-1. İsiş-=isinmək. Bax : ısış-. ~ür 1 ,269-3. İsit-=isitməyə, qızdırmaya tutulmaq; isitmək, qızdırmaq. İrtət-=istətmək. I, 253-3. 1.291-6. ~ti 1,252-27,253-1. ~ti 1 ,291-5. ~ür 1,253-3. ~ür 1,291-6. İsiz=pis, fəna, şər. Bax: ısız, ıssız, əsiz. İrük=divar və divara bənzər şeylərdəki çat, oyuq. -ligin 11,123-15,123-17. I, 138-6, 138-7. ~lik=şər, pislik. İrwi=Hindistandan gələn bir dərman. I, 207-5. I, 186-6. İsizlən-=sevimsizləşmək, tərbiyəsizləşmək. İrwi=incə, uzun. 1.314-28. ~kulak=incə qulaq. ~ti 1,314-26. I, 186-5. ~ür 1,314-28. İsi-=isinmək, qızmaq. İskə-=didınək. I I I , 237-2. ~di 111,236-28,237-1. ~r I I I , 237-2. 222 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 223 I, 308-22. I, 243-26. ~di 1,308-21. ~ di 1,243-25. ~ r 1,308-22. ~ ü r 1,243-26. İskən-=(qıl, tük, ot) qoparmaq, didmək, yolmaq. İşibr-=qadm. Bax\ işlər, ışlar. 1,287-21. I, 177-22. ~ ti 1,287-18. İşit-=eşitmək. Bax'. eşit-. ~ür 1,287-20. ~ ti 1,422-22. İsrə=aşağı; sonra. ~ ü r 1 ,379-7. 1,185-1. İşküm=sarayda xan üçün qurulan ayaqsız süfrə. İstə-=istəmək; arxasma düşmək; axtarmaq. Bax\ itrə-. I, 169-13. I, 299-22. İşlə-=işləmək. Bax\ ışla-. ~di 1,299-21,300-1. 1.276-21. ~ r 1,299-21. ~ d i 1,276-19. İstək=istək, arzu; araşdırma. ~ r I, 176-20. I, 179-21. İşləl-=işlənmək. ~kop-tı I, 179-21. I, 317-2. İstəl-=istənmək, axtarılmaq. ~di 1,317-1. I, 281-7. ~ ü r 1,317-2. ~di 1,281-6. İşlən-=hislənmək; sislə örtülmək; tüstülənmək. B ax və düzəlv. ıslan-. ~ ür 1 ,281-7. Özünü iş görən kimi göstərmək. Bax\ ışla-. İstət-=istətmək, axtarılıb tapılması üçün dalmca adam göndərmək. I, 320-27. 1,291-11. ~di 1 ,320-25. ~tim 1,291-9. ~ ü r 1 ,320-27. ~ ü r 1,291-11. II, 109-3. İş=his, qəndil tüstüsü. İşlən-=özünü iş görən kimi göstərmək. Bax\ ışla-. I, 111-19. I, 320-27. ~bol-dı=hisə batdı. ~di 1 ,320-23. 1,111-20. ~ ü r 1 ,320-27. İş=iş. Bax\ ış. İşlər=qadm. Bax\ işilər, ışlar. I, 294-23, 294-haşiyə, 317-1. I, 145-18, 166-27, 177-24, 180-13, 208-4,211-23, 331-11, ~inqni 111,65-21. 343-9, 462-7. -inqə 1,286-7. III, 24-21,58-11,372-22. ~gə 11,306-21. İşləş-=iş görməkdə yarışmaq və yardımlaşmaq. ~kə I, 189-25. 1.276-21. ~ i II, 181-3, 181-haşiyə. ~di 1,276-19. İşən-=güvənmək, inanmaq. ~ ü r 1,276-20. I, 247-20. İşlət-=işlətmək. ~di 1,247-18. 1, 294-24. ~ür 1,247-19. ~ ti 1,294-23. İşil-=əli işə yatmaq. Bax : yişil-, yuşul-, yuşıl-, yüşil-, yüşül-. ~ ü r 1,294-23. ~ü 1,293-14. İştonlan-=alt paltarı, iç donu geymək. Bax\ içtonlan-. 224 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 225 İt-=itmək. İz=yerdə və dəridə uzununa olan cızıq, iz. Bax\ az, əzik. I, 223-2. I, 147-7. ~ti 1,223-1. İzdənq=balıq ovunda istifadə olunan bir tor növü. ~ər 1,223-2. I, 176-20. İtəgü=dəyinnan daşına bağlı ağac. Unun narm olması üçün bu ağac İzi=o biri il, gələcək ildən sonrakı il. vasitəsib daş aşağı endirilir, qaba olması üçün yuxarı qaldırılır. I, 153-14. I, 193-8. arkun~=gələcək il, o biri il. İtil-=itilmək; dəf edilmək. I, 153-24. I, 241-9. İzlik=qoyun dərisindən tikilən türk çarığı. ~di 1,241-6. I, 167-10, 167-12. II, 161-21. ~ür 1,241-8. İtil-=böyümək; iməkləmək; sürünmək. I, 241-9. ~di 1,241-8. ~ür 1,241-8. İtin-=itilmək, sürünmək. ~di I, 196-4. ~di nənq I, 196-4. ~çü nənq I, 190-14. İtiş=itişmə; bir-birini itələmək, iki adam arasmda süpürləşmə. I, 131-6. İtiş-=itişmək; bir şeyi müdafiədə yardımlaşmaq və yanşmaq. I, 230-23. ~di 1 ,230-22. ~ür 1,230-23. İtlin-=itilmək. I, 288-16. ~di 1,288-15. ~ür 1,288-16. İtliş-=itələşmək. I, 275-25. ~di 1,275-24. ~ür 1 ,275-25. İtsə-=itələmək istəmək. I, 302-26. ~di 1,302-24. ~r 1,302-25. İytür-=bükdürmək. Ba.\: ettür-. I, 259-27. ~di 1,259-24. ~ür 1,259-27. 226 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 227 K Jağıla-=çağlamaq. Bax\ çağıla-, şağıla- Ka=qab, maye qoyulan qab; zərf. Bax\ kaça, kakaça. ~dı 111,286-7,286-15. I, 405-8. I I I , 202-12. Ka=qahn ahəngli sözbrdə “ da” mənasmda zərf ədatı. 111,202-14. Ka=ərəb dilindəki “ ila və izafət lamı” mənasma gəbn ədat (arğuca). I I I , 202-17. Ka-=etmək, qılmaq. Düzəlf. kıl- ~m a 111,217-17. Ka-=yığmaq, sandığa qoymaq (yağmaca). Bax: kala-. I I I , 234-6. ~dı I I I , 234-3, 243-5. ~ r I I I , 234-6. Kabak=qabaq, balqabaq. 1,383-15. ~hk=balqabaq tarlası. I, 480-17. Kabar-=qabarmaq. II, 108-17. ~dı II, 108-16. ~ur II, 108-17. Kabart-=qabartmaq, şişirtmək, mübaliğə etmək. I I I , 371-6. ~ tı 111,371-4,371-7. ~u r I I I , 371-6. ~ğan=sivilcə. III , 271-8. Kabırçak=tabut, ölü tabutu. I, 479-5. Kaç=neçə. I, 337-18, 461-15,461-16. Kaç-=qaçmaq. II, 34-20. ~dı 1,387-11. II, 34-19. 228 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 229 ~ tı 1,62-18. 11. 124-14. II, 59-16, 120-17, 180-1. ~dı II, 124-13. I I I , 200-24. ~ur II, 124-14. -tım ız 1,458-20. Kaçıt-=qaçırtmaq. ~ a r 1,130-18,242-7,499-14. II,294-17. II, 34-20. ~ tı 11,294-16. III,41-12,174-22. ~ u r 11,294-17. ~m ış 1,272-22. Kaç-kaç=cin vurmasma qarşı üzərlik otu yandıranda deyilən söz. ~ığ 1,387-11. I I I , 162-12. -ığ ay I I I , 115-16. Kaçrumsın-=qaçırırmış kimi görünmək. ~sa 11,137-7,320-28. ~dı 11,260-3,261-2. ~ğın=qaçan adam. Kaçruş-=bir-birini qaçırmaq. I, 71-5. II, 224-28. -m adm q I, 146-19. ~dı II, 224-26. Kaça= qab. Bax\ ka, kakaça. ~ u r II, 224-27. I I I , 223-12. Kaçtur-=qaçırtmaq. Kaçaç=Çin ipəyi. II, 200-20. II,280-16. ~dı II, 200-19. Kaçaç=kir. Bax : kakaç. ~ u r II, 200-20. II, 280-18. Kaçur=neçə dəfə. Bax : kaçar. Kaçala-=qaba qoymaq. I I I , 233-7. I I I , 285-13. Kaçur-=qaçırmaq. ~dı 111,285-12,285-14. II, 111-21. ~ r 111,285-13. ~dı 11,120-18,180-2,230-19. Kaçan=haçan, nə vaxt, nə zaman. ~dum 11,111-21. I,401-5,401-7, 454-13. ~duğ II, 182-6 (arğuca). II, 13-15,84-6, 84-8. ~urmən II, 111-21. I I I , 200-4. ~ğan=daim qaçıran. Kaçar=neçə dəfə. Bax : kaçur. I, 489-21, 491-3-haşiyə. Kaçıl-=qaçılmaq. Kaçurt-=qaçırtmaq. II, 157-17. I I I , 371-16. ~dı II, 157-16. ~ tı 111,371-15. ~ur II, 157-17. ~ur 111,371-16. Kaçm-=qaçırmış kimi görünmək. Kaçut=savaşda igidlərin bir-biri ib döyüşməsi. II, 173-13. I, 363-17. ~dı II, 173-12. Kaçut=qısa nizə, qısa mizraq. ~ur II, 173-13. I, 62-17. Kaçış=xalq arasmda qovğa. Kadaş=qardaş, qohum, əqrəba. I, 372-23, 372-24. I, 151-1,405-7, 405-9. Kaçış-=qaçışmaq. II 132-9 III, 146-11, 159-18, 330-20. 230 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 231 ~ın 111,61-13. I, 336-26, 458-8. -ınqa I I I , 108-10, 230-24. kat~=yan, yamac. ~ka II, 132-9. I, 458-9. ~hk 1,480-17. Kadnn-=özünü xasiyyəti pisləşirmiş kimi göstərmək. Kadğu=qayğı. Bax : kadhğu. ~dı II, 264-20. I I I , 266-6. Kadruklan-=dağm girinti, çıxıntı və sıldınmlarının çox olması. ~ka 111,276-10. II, 271-27. Kadıl-=seyrək tikilmək. Bax : kadhu-=seyrək tikmək; kadhığ=qoşa ~dı II, 271-25. tikiş. ~ u r 11,271-25. II, 157-19. Kadh=qar fırtması, insan öldürən boran. ~dı II, 157-18. I I I , 149-5. ~ u r II, 157-19. ~ ka II, 229-2. Kadır=güc, qüvvə; sıldırım, sərtlik. I I I , 149-14. I, 369-8, 369-9, 369-10, 369-11. Kadh-=borandan ölmək. II, 73-10. I I I , 378-9. ~xan=xaqanların ən sərti, ən güclüsü; Xaqaniyyə ulusunun xa- ~ tı I I I , 378-8. qanları. ~ ar I I I , 378-9. I, 369-11. Kadhağ=kanal, arx, çay. ~kış=qaraqış, zəmhərir. II, 201-25. I, 369-10. Kadhaş=qardaş kimi yaxm olan qohum, əqrəba. Bax: kadaş. ~yer=sıldırım. I, 372-26. I, 369-9. I I I , 27-17. Kadır-=geri qaytarmaq, rədd etmək. ~ la n 111,288-12. ~ dı 1,200-4. Kadhğu=qayğı. B ax : kadğu. ~m a 1,484-4. I, 168-23, 420-17, 467-26. Kadış-=seyrək tikmək, tikişdə yardımlaşmaq və yarışmaq. I I I , 324-7. II, 125-6. Kadhğulan-=qayğılanmaq. ~dı II, 125-4. I I I , 193-17. ~ u r II, 125-6. ~dı I I I , 193-15. Kadıt-=geri dönmək, çəkilmək, qayıtmaq. ~ur I I I , 193-17. II, 295-17. Kadhğur-=qayğıya düşmək. Bax: kayğur-. ~ tı II, 295-12. II, 204-13. ~ ar 11,295-17. I I I , 188-7. Kadıt-=soyuqdan ölmək, donub ölmək. ~dı I I I , 188-6. II, 295-17. ~dum II, 203-22. ~tı II, 295-14. ~ ar 11,204-13 ~ ar 11,295-17. I I I , 188-7. Kadıt-=seryək tikdirmək. ~ a II, 204-4. II, 295-17. Kadhığ=qoşa tikiş. ~tı 11,295-16. I, 376-26. ~ur 11,295-17. Kadhık=ağacdan yonulmuş nəsnə (arğuca). Kadrak=dağ qatları, qıvrımları, yan, yamac. I, 383-22. 232 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 233 Kadhın=qayın, quda, dün(g)ür, qohum. Bax\ kaym (oğuzca), kazın. Kadhızlan-=q a bı q 1 a n m a q. I, 106-10,499-7. 11, 264-24. II, 138-8. ~dı 11,264-23. I I I , 231-1. ~ur 11,264-24. ~kadhnağun=qaym və qaynatalar, qaym-maym kimi bir deyim. Kadhnağun=kadhm ilə birgə işlənir, qayın-mayın kimi bir deyimdir I, 499-7. I, 499-7. Kadhınq=qayn ağacı. Bax: kaymq. Kadhran-=əsəbi!əşmək, hirslənmək. I, 106-9, 363-14. II, 249-13. I II , 152-13, 320-18, 320-19. ~dı 11,249-11. Kadhır-=bükdürmək, boyun əydirmək; burdurmaq. rədd etmək. ~ u r 11,249-13. II, 112-16. Kadhnl-=bükülmək, əyilmək. ~dı 11,112-12. II, 237-28. ~dım 1,374-2. ~ d ı II, 237-25. ~ ar 11,112-15. ~ u r II, 237-28. ~ğan 1,491-7. Kadhnş-=bükməkdə yarışmaq; bir-birinin sözünü rədd etmək. II, 110-18. ~dı II, 225-4, 225-7. Kadhır-=rədd etmək. ~ ıp 11,225-15. II, 112-16. Kadhu-=seyrək tikmək. ~dı 11,112-12. I I I , 241-23. ~ ar 11,112-15. ~dı 111,241-22. Kadhırğak=qabar. . ~ r 111,241-23. I, 479-25. Kafçıt-=hirsiəndirmək, qəzəbləndirmək. Bax\ kawçı-. Kadhırlan-=özünü xasiyyəti pisləşirmiş kimi göstərmək. II, 316-24. II, 264-22. ~ur 11,316-18,316-20. ~dı II, 264-19. ~sa 11,316-24. ~ur 11,264-21. Kafğar=zəfəran rəngində bir ipək parça. Kadhırt-=bükdürmək. I I I , 377-4. I I I , 371-19. Kaftan=qaftan, paltar, qapama. ~tı 111,371-17. I, 428-12. ~ur I I I , 371-19. III , 36-27, 118-6, 260-14. Kadhış=qayış. ~ığ 111,268-19. I, 372-27. Kağıl=üzüm asmaları bağlanan yaş söyüd budağı. I II , 17-15, 287-4. I, 406-19, 406-21. Kadhışla-=qayış düzəltmək. Kağ-kuğ=qağ-quğ, qa-qu. Bax\ kak-kuk. I I I , 295-12. I I I , 136-6. ~dı I I I , 295-10. ~~et-ti III, 136-6. ~r 111,295-11. Kağrul-=qovrulmaq. Bax\ kawrul-, kağur-, kuğur-, kuwur-. Kadhıt-=inad etmək, dikbaşlılıq etmək, heç kimə boyun əyməmək. II, 238-4. Bax\ kadıt-. ~dı 11,238-1. ~ğan 1,488-6. ~ur 11,238-3. Kadhız=ağac qabığı. Kağruş-=qovurmaq. I, 370-11. 234 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 235 II, 226-4. ~ar I. 165-12. ~tı 11,226-1. II,289-22. ~ur II, 226-4. ~kıl 11,336-19. Kağun=qovun. ~a tur-ur I, 141-9. I, 66-6, 153-2, 225-6, 255-23, 296-23, 297-24, 394-13, 408- Kakaç=kir, pas; bulaşıq. Bax: kaçaç. I,408-2. I, 364-23. II,285-17. II,280-18. I I I , 116-16, 185-16. ~bol-dı I, 364-24. ~uğ I I I , 148-6, 374-24. Kakaça=qab-qacaq. B ax : ka, kaça. ~luğ 1,477-21. I I I , 202-13,223-12. ~luk 1,481-13,482-7. Kakı-=birinə hirsbnmək, darılmaq. Bax: kaku- (arğuca). Kağunlan-=qovun sahibi olmaq. I I I , 248-6. I I I , 197-8. ~dı I I I , 248-5. ~dı I I I , 197-7. ~ r I I I , 248-6. ~ur I I I , 197-8. ~yur (arğuca) III, 248-7. Kağunsa-=könlü qovun istəmək. Kakığ=baxmayaraq, acığına, ziddinə. ~dı 1 ,305-25. I, 378-4. Kağur-=qovurmaq. Bax\ kuwur-, kuğur-, kağrul-, kawrul-, -ında 1,378-5. II,117-6. Kakıl-=itələnib yıxılmaq. ~dı 11,117-3 II, 158-20. ~ ur 11,117-6. ~dı II, 158-19. Kağut=qovud. B ax : kavut, talkan. ~ur II, 158-20. I,404-10. ~ğan 1,431-10,496-18. I I I , 162-6. Kakıl-sokul-=itələnib yıxılmaq. Kah-kah=iti çağırmaq üçün işlənən nida. ~dı-~dı II, 158-21. I I I , 127-10. ~ğan-~ğan I, 431-10, 496-18. Kak—qax, ərik, qaysı kimi meyvələrin qurusu Kakış-=bir-birinə qəzəblənmək. başma vurmağa cəhd etmək. II, 278-14. II, 134-7. I I I , 155-22. ~dı II, 134-3. ~ ı 11,278-13. ~ur II, 134-7. Kak=qurudulmuş nəsnə. Kakış-=bir-birinin başma vurmağa cəhd etmək. II, 278-14. II, 134-7. Kak=göl, qurumuş göl; su yığıntısı. ~dı II, 134-5. II, 278-16. ~ur II, 134-7. I II , 155-23. Kakıt-=qəzəbləndirmək; canını sıxmaq, üz çevirmək.. ~ lar 1,230-1. II, 301-7. II, 278-21. ~dı II, 301-6. Kak-=yüngülcə vurmaq; başa qalxmaq. ~ur 11,301-7. II, 289-22. ~ğan 1,488-24. ~tı 11,289-21. Kak-kuk=qazın çıxardığı səs. Bax: kağ-kuğ. I I I , 137-9. Kakkuk=yarma; qurudulmuş meyvə; qaxac edilmiş ət. Bax: kakuk. 236 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 237 I I I , 137-11. -dı 1,72-8.72-9,163-17,377-16. Kaklan-=qurudulmaq; qaxac edilmək. II,51-22,51-24. II, 251-22. I I I , 346-14. ~dı 11,251-19. ~dım I I I , 266-5, 276-10, ~ u r 11,251-22. ~ır I, 136-12, 373-14,407-24. Kaklan-=su toplanması. II, 52-4. II, 251-22. I I I , 49-11, 319-5, 332-14. ~dı 11,251-21. ~ıp I, 261-10, 368-1. ~ u r 11,251-22. 111,240-15. Kaklat-=qurutdurmaq, qaxac etdirmək. ~mış 111,210-19. II, 330-19. ~madı 111,328-1. ~ tı 11,330-17. ~dı mu I, 115-19. ~ur II, 330-18. ~mas 1,118-10,171-14. Kakraş-=hər hansı bir şeyin (su, şiş və urun) çəkilməsi, azalması. II, 52-2. I I, 226-7. I I I , 33-19,210-2. ~dı II, 226-5. ~sun 11,250-1. ~ u r II, 226-7. ~sa I, 315-17. Kakrat-=davul çalaraq zərərverici quşları və heyanları qaçırtmaq. Kala-=yığmaq, sandığa qoymaq. II, 320-14. ~dı I I I , 234-7. ~ tı 11,320-11. Kal aç=qalm və gözləyin mənasındadır, xalac oymağının adının bura- ~ u r II, 320-14. dan götürüldüyü söylənir. ~ğu=qaçırm aq üçün çalman şey. I I I , 360-13. II, 320-11. Kalat-=qaplamaq; qıhf keçirtmək; sandığa qoydurmaq. Kaksı-=qaxac olmaq. II, 302-21. I I I , 259-13. ~tı II, 302-18. ~dı I I I , 259-12. ~ur 11,302-21. ~ r I I I , 259-13. Kalbuz=loxma, tikə, udum. Kaktur-=başına qaxdırmaq. I, 447-2. II, 202-14. Kalbuzla-=udmaq, loxmalamaq. ~dı 11,202-13. I I I , 305-17. ~ur 11,202-14. ~dı 1,447-2. Kakuk=yarma; qaxac ət və ya meyvə qaxı. Bax\ kakkuk. I I I , 305-15. I I I , 137-11. ~ r 111,305-17. Kakurğan=yağla yoğrulan çörək xəmiri; fırında və ya təndirdə bişirilir. Kaldra=xışıldatmaq. 1,491-12. I I I , 383-7. Kal=yaşlı qadın. ~dı I I I , 383-6. I, 406-20. ~r I I I , 383-7. Kal-=qalmaq, geri qalmaq, oyunda qalmaq, uduzmaq, buraxmaq. Kaldruğa=xılıştı edən hər nəsnəyə verilən sifət. II, 52-4. I II , 380-3. ! I I I , 156-12. Kah=əgər, necə, artıq, nə qədər, isə mənalarında bir ədat. I, 148-19, 156-10, 251-8, 301-19, 420-25. II, 237-7. 238 Mahmud Kaşğari Divanii lüğat-it-türk 239 I I I , 30-7, 142-3, 158-10, 219-3, 219-13, 219-14, 249^21, 261 I I I , 328-15. -14. Kalnquk=başda yaranan kəpək. Bax: kalmquk. Kalı-=sıçramaq. 111,331-18. 111,250-1. Kalnqula-=suyun üzünə çıxmaq, başmı sudan yuxanda tutmaq. Bax: ~dı 111,250-1. kalmqula-. ~ r 111,250-1. ~dı 111,328-16. Kalık=hava, göy, səma, kosmos. Kalnu-=qalınlaşmaq. Bax : kal-, nadh-, kalnat-. I, 384-21. I I I , 271-8. I I I , 46-20. ~dı 111,271-7. Kalıma=günəşlik, çardaq. ~ r 111,271-8. I I I , 170-19. Kaltuk=vəhşi sığır buynuzu. Kalm=çox, izdihamlı, qələbəlik; sürü. I,460-12. I, 374-4, 401-25, 468-16. Kaltur-=keçmək, ötmək, arxada qoymaq. I I I , 206-22. II,202-18. Kalmq=kalım, başlıq, mehr olaraq qadına verilən cehiz. ~d ı 11,202-15. I I I , 322-2, 322-11. ~ u r 11,202-17. Kalmquk=başdakı kəpək. Bax: kalnquk. Kalwa=məşq oxu; üzərində təmrən yerinə yuvarlaq bir taxta parçası 111,331-18. olan ox. Kalmqula-=suyun üstünə çıxmaq, başmı sudan yuxarıda tutmaq. I, 421-16. B ax : kalnqula-. Kam=qam, şaman, kahin. I I I , 355-20. I, 308-7. ~dı I I I , 355-16. I I I , 157-6, 380-11. ~ r I I I , 355-19. ~ la r 1 ,274-3. Kalış-=sıçramaq; iki adamm xalqı tərk etməkdə yarışması. Kam-=çox döymək, az qala ölənə qədər döymək. II, 137-22. II, 53-15. ~dı II, 137-21. ~d ı II, 53-14. ~ur II, 137-22. ~ u r 11,53-15. Kalıt-=sıçratmaq, (atmı) şahə qaldırmaq.. Kama-=qamaşmaq. ~ğan 1,488-26. I I I , 250-5. Kalkan=qalxan. B ax : kalkanq. ~ d ı I I I , 250-4, 250-6. I, 432-20, 432-27. ~ r 1,350-14. II, 336-20. II, 303-4, 350-10. I I I , 76-11,209-22,334-3. I I I , 250-5. Kalkanq=qalxan. Bax : kalkan. Kamaş-=qamaşmaq. I I I , 334-3. II, 139-11. Kalnadh-=qalmlaşmaq, çoxalmaq. Bax: kalnat-, kalnu-. ~d ı II, 139-9. ~tı II, 332-4. ~ tı II, 138-10. Kalnat-=qahnlaşmaq. Bax: kalnadh-, kalnu-. ~ u r II, 139-9. II, 332-5. Kamat-=qamaşdırmaq. ~ tı II, 332-3. II, 302-27. ~ur II, 332-5. ~ tı 11,302-26,303-1. Kalnqu=suyun üzündə durma, su üzünə çıxma. ~ u r II, 302-27. 240 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 241 ~ğan 1,489-1. Kamışlan-=qamışlıq oimaq; qamış bitmək. Kamçı=qamçı. II, 265-7. 1.414-25. ~dı II, 265-6. ~kılıç=içində qılmc olan qamçı. ~ u r II, 265-7. 1.414-25. Kamtur-=bayıltmaq. Kamçı=at, dəvə və buğanın tənasül aləti. II, 203-3. I, 414-26. ~dı 11,203-1. ~sı 1,414-27. ~ u r II, 203-3. Kamçığu=barmağa çıxan dolama. Kamuğ=bütün, hamı, hamısı. I, 471-14. I, 117-17, 166-2, 230-1, 235-14, 238-21, 239-7, 273-1, 274- Kamçıla-=qamçılamaq, qamçı ib vurmaq. 3, 276-9, 277-17, 301-7, 378-7. I I I , 307-6. I I, 45-15, 67-1, 124-10, 128-17, 134-3, 138-27, 152-16, 213- ~dı I I I , 307-4. 12, 213-20, 214-4, 214-6, 215-4, 215-10, 218-17, 219-5, 221 ~ r I I I , 307-5. -1, 221-7, 221-23, 222-18, 223-1, 223-12, 224-1, 224-8, 226- Kamdu=dörd arşın uzununda, bir qarış enində bez parçasıdır; üzərinə 5, 226-9, 227-22, 228-18, 245-26, 271-4, 278-21, 332-12. uyğur xanınm möhürü vurulur, alış-verişdə pul yerinə işlənir. I I I , 13-15, 63-25, 70-22, 80-17, 113-5, 114-25, 115-1, 138- 1.415-15. 10, 166-22, 188-8, 189-4, 259-17, 343-4. Kamğak=evbrin açıq yerinə hörübn qamış kimi uzun bir ot; səmər ~ka I I I , 248-4. otu. Kamul-=söykənmək. I, 460-16. 11, 158-25. Kamğı=əyri-üyrü. ~ d ı II, 158-24. I, 421-14. ~u r II, 158-25. ~yüzlüg=çirkin üzlü. Kan=qan. I, 421-15. I, 154-18, 300-2. Kamğır-=az qala əyilmək; əyilmək üzrə olmaq. II,142-7,163-14,185-15,262-8. II, 205-11. I I I , 64-20, 67-15, 157-13. ~dı II, 205-9. ~ ı 1,239-28. ~ ar 11,205-11. II, 199-15. Kamıç=çömçə, qaşıq. I I I , 53-4. I, 125-9, 365-24. ~ığ II, 196-10. II, 111-15. I I I , 157-13. Kamıçak=qurbağa balası, çömçəquyruq. ~ığa III, 249-haşiyə. I, 468-26. ~ınq 1,477-2. Kamıçla-=çö mçəl əmək. ~ın 111,310-10. I I I , 291-25. ~ ka I II , 190-1. ~dı 111,291-23. ~lığ 1,138-21. ~ r 111,291-25. I I I , 44-3. Kanuş=qamış, qamışhq. Kan-=doyunca su və başqa şey içmək. I, 373-7, 430-20. I II , 180-21,242-22. 111,187-24,310-25. ~dı 1,378-17. ~ka 111,339-1. I II , 180-20. ~hğ 1,474-27. ~ ar 111,180-21,222-21. 242 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 243 Kana-=qanamaq, qan gəlmək; qan almaq. B ax : kam-. ~et-ti 111,312-3. I I I , 242-22. Kanqdaş=eyni atadan olan. Bax: kanqsık. ~dı 11,311-24,312-2. I I I , 330-20, 330-22. I I I , 242-19, 242-20. Kanqh=araba (yük üçün). ~ r 111,242-21. I I I , 328-10. ~ğu=qan alan abt, neştər, lanset. Kanqrak=damaq. I, 438-7. I I I , 311-15. Kanak=sürüşmək (arğuca və bulğarca). Bax : kayak, kıyak. Kanqrak^zəng*^. I, 385-1. I I I , 311-15 Kanat=qanad. Kanqsık=ögey. B ax : kanqdaş. I, 363-22. I I I , 331-16, 331-17. ~m I, 109-18. Kam=hara, haraya. I I, 33-23, 195-4. I I I , 221-12. Kanat-=qanatmaq. Kam-=qanamaq. Bax : kana-. II, 304-12. I I I , 251-6. ~tı 11,304-11. ~dı 111,251-5. ~ur II, 304-12. ~ r 111,251-6. ~ğan 1,489-6. Kamğ=sevinc. Bax : kanık. Kanatlan-=minik sahibi olmaq. 1,318-9, 378-17. II, 264-11. Kamk=sevinmiş. B ax : kamğ. ~dı II, 264-8. ~ı I, 120-9. ~ur 11,264-11. Kamt-=şövqə gətirmək, coşduran. Kanatlan-=uçmaq; qanadlanmaq; qanadı çıxmaq. ~ğan=daim şövqə gətirən. II, 264-11. I, 489-8. ~dı 11,264-10. Kantur-=doyunca içirtmək. Bax: kandur-. ~ur 11,264-11. II, 203-8. Kança=haraya. ~dı II, 203-6. I, 362-5. ~ur II, 203-7. III,41-12. Kanu=hansı, hansı şey (arğuca). Bax: kayu (digər türklərin dilində). Kançık=qancıq, qadma söyəndə də belə deyilir. I, 105-16. I, 462-22, 462-23. I I I , 221-10. Kançuk=haraya, necə. Kap=qab; tuluq, çuval, dağarcıq; zərf; ana bətnindəki zərf. I, 242-7. I, 242-24. Kanda=harada. B a x : kayda, kayuda, xanda. II, 152-9, 180-6, 183-22, 224-23, 233-3. 1,415-19. I I I , 148-11, 148-12, 148-16. 111,169-24,208-5. ~ı II, 148-7, 152-16. Kandır=dəri soyulduqdan sonra ətin üstündə qalan incə zər. ~tın II, 200-5. 1,446-11. ~ka 1,296-26. Kandur-=suya və ya başqa mayeyə qandırmaq, doyunca içirtmək. 11,43-17, 44-16, 116-5, 188-1. ~dı II, 203-8. Kanq=qazm çıxardığı səs. «Kanqrak» sözü «Divan»da (D LT -III, s.338) ancaq «damaq» kimi verilmişdir. Bəsim Atalay matnailı haşiyədə həm da «zəng» mənasına gəidiyini yazmışdır.Biz III cilddə 111,312-3. düz mötərizə içində «zəng» sözünü əlavə etdik, burada isə ayrı maddə kimi göstərdik. 244 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 245 ~lığ oğul=köynəkdə doğulan uşaq, uğurlu olur. ~dı II, 146-7. I I I , 148-18. ~ur II. 146-10. Kap=qohum (istiarə yolu ilə). Kapıl-=oğurIanmaq. qapılmaq. I I I , 148-20. I I, 146-10. Kap-=qapmaq; oğurlamaq; toxunmaq, çarpmaq, uçurmaq; hücum və ~dı II, 146-9, dəf etmək. ~ u r II, 146-9. II, 34-3. Kapın-=yağma edirmiş kimi görünmək. ~dı 11,34-1,34-4. II, 173-5. ~ tı II, 140-20. ~ dı II, 173-4. I I I , 74-22. ~ u r II, 173-5. ~ ar II, 34-3. Kapın-=xəstəliyə qapılmaq, xəstəliyə yaxalanmaq. I I I , 36-11. II, 173-5. ~ğuçı II, 70-20. ~ dı II, 173-6. ~up II, 122-22. ~ u r II, 173-5. ~sa I I I , 365-10. Kapış=qapma; qapıb alma; yağma etmə; oğurlama. Kapa= qaba və yüksək olan hər nəsnə. I, 372-21. I I I , 207-5. Kapış-=qapışmaq. Bax: kapuş-. Kapak=göz qapağı. II, 121-5. I, 383-14. ~dı II, 121-3. Kapak=bəkarət. ~ur II, 121-5. I, 383-16. Kaplan-=qab sahibi olmaq. ~ ı 1 ,383-16. ~dı I I I , 192-8. ~hğ kız=bakirə qız. Bax\ kapağlığ. Kapsa-=qapmaq istəmək; qablamaq; ətrafını sarmaq. I, 475-18. I I I , 258-26. Kapakla-=bəkarəti pozmaq. ~dı 1,209-21,451-7. I I I , 297-2. I I I , 258-24, 258-27. ~dı 111,297-1. ~ r I I I , 258-25. ~ r I I I , 297-2. Kaptur-=qapdırmaq, oğurlatmaq. Kapçak=su qollarının bir-birinə birləşdiyi yer 11,200-16. I, 458-7. ~dı 11,200-15. Kapğa=böyük qapı, qala qapısı. ~ur 11,200-16. I, 420-16. Kapuğ=qapı. Kapğak=qapaq, sadağın, oxdanın qapağı. I, 122-2, 156-1, 157-24,205-16,217-3,231-1,260-1,288- I, 458-6. 20, 303-1, 348-20, 462-11, 482-16. Kapğaklan-=qapaqlanmaq. I I, 40-2, 54-2, 137-1, 158-11,213-3, 301-1. II, 271-24. I I I , 49-20, 58-7, 72-4, 76-13, 106-17, 164-19, 243-9, 247-9, ~dı 11,271-22. 256-2, 291-13, 301-21, 304-2, 326-8. ~ur 11,271-24. ~m 111,219-19,264-12. Kapığlığ=6öx və düzəlt: kapaklığ. ~da 1,493-1. I, 475-18. ~ka 1,486-6. Kapıl-=qapanmaq; həbs edilmək. II, 158-11. II, 146-10. ~ lar 1,275-26. 246 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 247 ~luğ 1,475-3. I, 344-21. ~sədhrək=barmaqlıqlı qapı. 111.210-13. I, 462-11. ~orun=sin, məzar, qəbr. Kapul-=sıxışmaq. 111.210-14,210-28. ~ğan 1,493-1. -orunka III, 210-20. Kapuş-=qapışmaq. Bax\ kapış-. ~ot=Hindistandan gəbn zəhərli bir ot; baldırğan, acontium. ~dı II, 140-21. 111.211-3. K ar= qar. ~yağ=neft. I, 57-19, 340-18. 111.211-4. II, 129-10, 142-14, 158-3, 204-16, 213-20, 219-14, 298-17, ~ər-=qaralmaq. B ax : karar-. 330-3. ~ər-di II, 179-20. I I I , 150-11,282-17. Karabaş=gərdək gecəsi gəlinlə birlikdə göndərilən xidmətçi qadm, sağ- ~ d a 1,387-17. dıc; kölə və cariyələrə verilən adlardan, «qara baş» mənasındadır. ~ığ 111,244-8,286-1. I, 206-5. ~m 111,41-1,377-19. 111. 2 1 1 -1. Kar-=bir şeyi bir şeylə qarışdırmaq, qatmaq; boğazda su qalması; daş- Karaçı=qapıları dolaşan dilənçi, qaraçı. maq. I, 436-13. I I I , 178-18. Karağu=«zaç» adlanan qara boya. ~ d ı I, 425-25, 425-27. I, 437-8. II, 208-20. Karağu=kor. I I I , 178-13, 178-15. I, 437-9. ~ a r I I I , 178-18. Karağum=axşam uşaqların oynadıqları bir oyun. Kara=qara, qaranlıq. I I I , 228-6. I , 137-24, 179-16, 344-15, 348-23, 361-13, 383-23. Karak=göz bəbəyi, didə, gözün rəngi və yeri, göz. II, 179-20. I,383-23. I I I , 35-12, 36-23, 75-11, 179-11, 210-20,210-28, 313-2, II, 142-15. 352-4. I I I , 32-16. ~munq=qara bəla. kara~=gözün qarası. I I I , 35-12. I, 38-23. ~ətmək=qara çörək. ürünq~=gözün ağı. 111, 2 11-6. I, 383-24. ~kuş=Müştəri ulduzu. B a x ’. karakuş, yulduz, ərəntüz. ot ~=gözün görən yeri, göz bəbəyi. I, 344-15, 344-19, 344-21. I, 383-24. 111.41-16,210-11. ~sız=gözsüz. ~kuş yulduz=Müştəri ulduzu. Bax : karakuş. I, 476-2. 111, 210- 12. ~lığ=gözlü; qorxmaz, cəsur. ~kuş=Mizan ulduzu. 1,476-1. 111.41-17. Karakla-=yol kəsib mal almaq (yağma ləhcəsində). ~kuş=qaraquş, dovşancıl. I I I , 297-7. I, 344-15. ~dı I I I , 297-6. 111, 210- 10. ~ r I II , 297-7. ~kuş=dəvə dabanınm ucları (oğuzca). Karakan=dağda bitən bir ağac növü. 248 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 249 I, 439-7. I I I , 262-16. Kara-kura=ard-arda söybnən iki söz. ~ r 111,262-17. 111, 2 11-10. Karğak=qarğış, bnət, nifrin. Bax: karğış. Karala-=qaralamaq, pisbmək. II, 283-25. 111,285-19. ~m qa 11,283-15. ~dı 111,285-18,285-24,290-1. ~tarmakı=bir bitki növü. ~ r 111,285-19. I, 455-2. Karamuk^qaramuq. Karğal-=bnətbnmək. I, 468-25. II,238-19. Karanqğu=qaranhq. Bax : karanqku. ~dı 11,238-18. I I I , 335-20. ~ u r II, 238-19. Karanqku=qaranlıq. B ax : karanqğu. Karğan-=özünə bnət etmək. I I I , 335-20. 11,249-18. ~da 111,263-1. ~dı 11,249-16. Karar-=qaralmaq. Bax : kara ər- ~ u r II, 249-18. II, 112-27. Karğaş=bir-birinə bnət etmək. ~dı 11,112-25. II, 226-17. ~ur 11,112-27. ~dı II, 226-15. Karar-=çirkbnmək. B ax : kara ər- ~ u r 11,226-16. II, 112-27. Karğat-=bnətbtmək. ~dı 11,112-26. II, 323-16. ~ur 11,112-27. ~ tı II, 323-14. Karart-=qaraltmaq. ~ u r 11,323-15. I I I , 371-22. Karğılaç=qaranquş; Bax : karlığaç. ~ tı I I I , 371-20. 1,497-21,499-12. ~ur 111,371-21. I I I , 174-23. Karça-=qatılaşmaq. Karğış=bnət, bəddua, nifrin. Bax: karğak. I I I , 253-8. I, 449-8. ~dı I I I , 253-6. ~ ı 1,449-8. ~ r I I I , 253-7. ~kişi=bnətbnmiş adam. Karç-kurç=xatur-xutur, xart-xurt kimi səs. 1,449-11. I, 352-22. Karğu=dağda olan və düşmənin gəlişini xəbər vermək üçün üzərində ~ye-di I, 352-23. od qalanan minarəvari tikili. Bax: karğuy. Kardu=qarqara vaxtı su üstündə üzən fmdıq boyda buzlar. I,421-5. 1,415-22. Karğuy=atmaca quşu, qırğı. Bax: kırğuy, karkuy, kırkuy. ~m 1,416-1. I I I , 226-14. Karğa=qarğa. ~çibək=atmacaya bənzər bir quş. I, 287-11, 420-19, 420-20, 420-25. I I I , 226-14. II, 52-17. Karğuy=dağ zirvəsində tikilmiş qülb. Bax: karğu. Karğa-=bnət etmək, bəddua etmək, bnətbmək. Bax : kırğa-, kızğa-. I II , 226-15. I I I , 262-17. Karı=yaşh, qoca, ixtiyar. ~dı 1,308-11,308-15. II, 56-12. 250 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 251 I I I , 135-27, 211-11,211-13, 365-2. II, 283-11. ~sın 1,420-20. III,262-13. Karı=qanş, ölçü; bez ölçən arşın. Bax\ kanş. “ in II, 306-17. I, 177-11. -ka III,210-18. 111,211-15. -lığ I, 477-15,478-5. Karı-=qocalmaq, yaşlanmaq. - at- 1,401-20. I I I . 243-22. Karınca=qarışqa (oğuzca). Bax: karınçak. ~dı 111,243-21. I, 479-8. ~ r I I I , 243-22. I I I , 325-6. ~mas 1,203-8. Karınçak=qarışqa. ~sa I I I , 243-23. I, 479-8. Kank-= qardan göz qamaşmaq. Kanndaş=qardaş. I I, 142-13. I, 405-2. ~ tı II, 142-12. Kannla-=qarnına vurmaq. ~ ar I I, 142-13. ~dı I I I , 302-8. Karı-kun=dayça qısraqdan geri qalanda bu sözb çağrılır. Bax\ kırrıh- Kanş=qarış. kırnh, kunh-kurıh. Düzəlf. kurı-kun. I, 373-1. III , 211-20. II, 342-19. Karıl-=qarışmaq. Bax\ katıl-. Karış=yun parça. I I, 157-23. I I I , 32-7. ~dı II, 157-20. ~ka III, 32-7. ~ u r II, 157-23. Karış-=qarışmaq, qamaşmaq, qarşı çıxmaq, vuruşmaq, qarşılanmaq. Karıla-=yaşlı saymaq, qocalığa nisbət etmək. II, 128-13. I I I , 285-23. ~ tı 11,127-16,127-20,128-11. ~dı I I I , 285-22, 290-7. ~tım 1,371-22. ~ r I I I , 285-23. -tılar II, 128-9. Karıla-=qarışlamaq, arşınlamaq, ölçmək. ~ur II, 128-12. I I I , 285-23. ~ıp I I I , 18-20. ~dı 1 ,327-16. ~mas II, 126-5. I I I , 285-20, 290-2. Karışla-=qarışlamaq. ~ u r I I I , 285-23. I I I , 295-15. Karıla-=qarlamaq. ~dı 111,295-13. I I I , 286-2. ~r 111,295-14. ~dı 111,286-1. Karıt=söyüş, küfr (türkınəncə). ~ r I I I , 286-2. I, 363-19. Karımsın-=boğulur kimi olmaq. Karıt-=qocaltmaq. ~dı II, 259-20. II, 298-8. Karın=qarm. ~ tı 11,298-7. I, 106-16, 106-17, 222-24, 266-9, 339-10, 401-20, 405-2, ~ur 11,298-8. 407-15,488-14. ~mışka II, 298-9. II,211-14,211-21,322-12. Kanzan=çox qocalmış adam. III,230-14, 260-3,377-19, I, 439-3. 253 252 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk Karkağ=çöl, suyu və bitkisi olmayan qır. ~ur II, 227-20. I, 452-22. Karmaş-=yağma işində yanşmaq və yardımlaşmaq. Kar-kur=qar-qur etmək. II, 227-19. — et-ti=qar-qur etdi. ~dı 11,227-17. I, 339-10. ~ur 11,227-19. Karkuy=atmaca quşu. Bax\ kırkuy, karkuy, kırğuy. Karnağu ər=yekə qarınlı adam, xaşal. Bax. karnak. 111,226-12. 1,471-11. ~çibək=atmacaya bənzər bir quş. Karnak ər=yekə qarmlı adam, xaşal. Bax\ karnağu. 111,226-13. 1.459-13. Karla-=qarlamaq. davə və ya qoyun tükündən tikilən paltar. I I I , 268-18. 1,356-21. ~dı 111,268-17,282-14. Kars-kars=əlləri bir-birinə vurmaqla çıxanlan səs. ~ r 111,267-18. — aya yap-tı I, 356-22. .. ~p 1 ,451-9. Karsak=dərisindən gözəl kürk çıxan bır heyvan; bozqır tulkusu. Karlan-=qarlanmaq, qar yağmaq. 1.459-8. I I I , 190-18. Karşa-=qanşlamaq, ölçmək. ~dı I I I , 190-17. I II , 260-13. ~ur I I I , 190-18. ~dı 111,260-11. Karlat-=qar yağdırmaq. ~r 111,260-13. I I, 330-4. Karşağ=paltann bir qanş qədər olan parçası. ~ tı I I, 330-3. I, 452-10. ~ur I I, 330-4. ~ı 1,452-11. Karhğaç=qaranquş. Bax\ karlığaç. Karşat-ölçdürmək, qanşlatmaq. I, 497-22. II, 322-21. Karlukla-=karluq boyundan saymaq, onlara nisbət etmək. ~ tı II, 322-19. I I I , 306-5. ~ur II, 322-20. ~dı I I I , 306-4. Karşı=xaqan sarayı. ~ r I I I , 306-5. 1.419-12. Karluklan-=karluq qılığma girmək. I I I , 324-8. I I, 272-6. ~ka 1,287-26. ~dı II, 272-4. Karşı=qarşı, zidd. Bax\ karşu. ~ur II, 272-6. 1.419-13. Karma=yağma, qamaıiama. ~sı 1,419-13. I, 426-23. Karşı=iki bəy arasmda münaqişə. Karmala-=yağma etmək, qamarlamaq. 1.419-15,419-16. I I I , 307-25. Karşu=qarşı. Bax\ karşı. ~dı 1 ,426-23. I I I , 249-21. I I I , 307-23. Karşut=zidd. ~r I I I , 307-25. 1,441-18. Karmalaş-=yağmalamaqda yarışmaq və yardımlaşmaq. Bax\ karmaş-. Kart= yara. I I, 227-21. I, 352-9. ~dı I I, 227-20. ~ı II, 237-16. 255 254 Mahmud Kaşğari Divanü lü^at-it-türk ~ın 11,248-21. I II , 263-3. ~ınq II, 248-23. ~dı 111,263-1. K a rt ər==bədxasiyyət adam. ~ r I I I , 263-3. 1,352-10. Karwan-=aramaq, axtarmaq. Kart-kurt=səs bildirən bir söz. 11,250-16. I, 352-13. ~dı 11,250-13. ~~et-ti 1,352-13. Karta-=dırmalamaq; sağaltmaq, qaşımaq. Bax : kartan-. Karwaş-=axtarmaqda yardımlaşmaq; qaranlıqda əlb bır şey axtaı- ~dı 1,280-14. maq. II, 254-1. I I, 227-7. ~dım 1 ,299-28. ~ d ı II, 227-4. Kartal ət=parçalanmış ət. ~u r I I, 227-7. I, 465-14. Karwat-=əl yordamı ib axtarmaq. Kartal koy=ağIı-qaralı, alaca qoyun. II, 323-27. I, 465-15. ~ tı II, 323-24. Kartal-=azmaq; yaranın başı qoparılmaq. ~ur II, 323-27. II, 237-18. Karu=qarşı, doğru mənasında bir söz. Bax: kərü. ~dı 11,237-16. II,117-26. , , u ~ ur 11,237-17. Kas=qabıq, hər ağacın qabığı; sərtlık. Bax: kaz, kasuk. Kartan-=sağaltmaq. B ax : karta-. I, 384-5. II, 248-24. ~mqa 1,363-14. ~dı 11,248-21. III,320-19,152-13. ~ur II, 248-24. Kası=ağacdan düzəldibn heyvan ağılı, küzü. Kartla-=yaranı yaxşılaşdırmaq; bədrəftar saymaq. Bax : kırtla-. 111,212-13. I I I , 381-14. Kasığ=ağzın içi, sağ və sol yanı, ovurd. ~ dı 111,381-13. I, 377-15. ~ r 111,381-14. I I I , 301-24. Kartur-=doyunca içirtmək. Kasığla-=ovurda, ağıza vurmaq. I I, 201-14. I I I , 296-6. ~dı 11, 201-10. ~dı I I I , 296-4. ~ur 11,201-14. ~ r I II , 296-5. Kartur-=qarışdırmaq, bir şeyi bir şeyə qatmaq (oğuzca). Kasırku=qasırğa. II, 201-14. I, 470-8. ~dı 11, 201-12. Kasna-=dişi bir-birinə dəymək, titrəmək. Bax: kıstaş-. ~ ur 11,201-14. 111,271-6. Karva-=axtararkən bir şeyə toxunmaq. Bax: karwa-. ~dı 111,271-4. ~dı I I I , 263-3. ~ r 111,271-6. Karvı=incə yay kimi. ~yu II, 229-3. III,224-19. I II , 149-15. ~kaşlığ kişi=yay kimi incə qaşlı adam. Kasnat-=titrətınək. Bax: kıstaş-. I I I , 224-20. II, 331-28. Karwa-=axtararkən bir şeyə toxunmaq. Bax : karva. ~tı 11,331-26. 256 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 257 ~ur II, 331-28. ~hk münqüz=qaşıq düzəltmək üçün hazırlanan, bu işə yarayan Kasuk=ağac qabığı. Bax: kaz, kas. buynuz. I, 384-5. I, 481-1. Kasuk=at dərisindən düzəldibn tuluq. Kaşıkla-=qaşıqlamaq. Bax : kaşukla-. I, 384-3. I I I , 297-10. ~luğ ər=kmıız tuluğu olan adam. ~ d ı I I I , 297-9. I, 476-4. ~ r I I I , 297-10. Kaş=qaş; ləkəsiz, bəyaz və ya qara daş, daş-qaş, nefrit Kaşın-=qaşınmaq. I, 343-26. I, 292-9. I I I , 153-8. Kaşıt-=qaşıtmaq. Kaş=hər hansı bir şeyin qıyısı, sahili, kənarı. I I , 300-12. I I I , 153-16. ~ tı 11,300-11. ~ ı I I I , 153-16. ~ u r I I , 300-12. Kaş=gözün üstündəki qaş. ~ğan 1 ,488-22. 1,419-18. Kaşla-=bənd, sədd düzəltmək; birinin qaşına vurmaq. I I I , 153-7. I I I , 269-2. ~ ı 1,495-26. ~dı 111,268-27,269-1. ~ ın 11,316-1. ~ r I I I , 269-2. ~lığ I I I , 224-20. Kaşuk=qaşıq. B a x : kaşık. Kaşak=qındıra otu. I, 484-8,484-11. I, 384-7. 111,303-4. ~ı 11,316-7. ~luğ 1 ,476-10. Kaşan-=heyvanın, atın siyiməsi. Kaşukla-=qaşıqlamaq. B ax : kaşıkla-. II, 174-5. I I I , 297-10. ~dı II, 174-4. ~dı I I I , 297-9, 303-4. ~ u r II, 174-5. ~ r 111,297-10. Kaşanq=qula söyübn bir söyüş, alçaq mənasındadır Kaşuklan-=qaşıq sahibi olmaq. I I I , 320-21. II, 265-19. Kaşğa=alnında ağlıq olan heyvan. ~dı 11,265-18. ~ at=qaşqa at, üzü ağ, gözlərinin ətrafı qara at, rübəndli at ~ur 11,265-19. 1.421-9. Kat= qat. ~ koy-başı ağ, başqa yerbri qara qoyun. I, 336-25. 1.421-7. I I I , 31-8. Kaşğalak=qaşqaldaq. ~ ı 1 ,336-25. 1,498-17. Kat=nəzd, yan; hüzur. ~ı 1,498-22. 1,337-1. Kaşı-=qaşımaq. ~m I, 133-23. I I I , 246-20. ~ında 1 ,337-2. ~dı 111,246-19. I I I , 225-11. ~ r I I I , 246-20, 246-22. ~kadrak=yan-yamac. Kaşık=qaşıq. Bax: kaşuk. I, 458-9. 258 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 259 Kat-ıneyvə, hər bir ağacın meyvəsi (yəmək, qıpçaq, tatar, çomul və Katık=qatılan. bir şeyə əlavə edilən. lcay ləhcələrində). I, 383-20. I II , 148-23, 149-3. Katıl-=qarışdırılmaq; qadmla kişinin cütləşməsi. ~ı I II , 148-23, 148-24. II, 147-5. Kat-=qatmaq, qanşdu'maq, sıxmtıya düşmək, yoruhnaq. ~dı II, 147-1, 147-4. II, 291-16. ~ ur II, 147-5. ~tı 1,425-25. ~karıl-=qatılmaq, qarışmaq. 11.291-12, 291-15. ~karıl-dı II, 157-22. ~ ar 1,249-20,432-12,454-14. ~ğan-karılğan I, 492-22. 11.291-16. Katm-=sərtləşmək. ~tı-kar-dı 1,425-25. ~dınq 1,477-1. Kata=dəfə, kərə. Katın-=bir şeyi başqa şeyə qatırmış kimi görünmək. I, 337-21,476-28. II. 173-9. I I I , 207-28. ~dı II, 173-7. Katar-=geri qaytarmaq, istiqamətindən döndərmək ~ u r II, 173-8. II, 110-11. Katır=qatır. ~dı 11,110-7,110-9. I, 369-7. I I I , 187-20. III,271-12. ~ur 11, 110-10. ~lığ=qatırı olan adam. ~ğan 11,110-18. I, 474-6. Katğı=qatı, sərt, möhkəm. Bax: katkı. Katırt-=qaytartmaq, rədd etməyi əmr etmək. I, 433-5. I I I , 371-14. Katğur-=gülərək özündən getmək, uğunmaq. ~ tı 111,371-13. II, 303-18. ~ur I I I , 371-14. ~dı 11,303-16. Katış-=qatmaqda yardıınlaşmaq və yarışmaq. ~ar 11,303-17. II, 122-12. Katığ=sərt, qüvvətli, möhkəm, qatı. ~dı II, 122-9. I, 376-25. ~ur II, 122-12. II, 323-6, 334-25. Katkı=qatı. Bax\ katğı. I I I , 45-2, 260-17, 323-20. I, 492-5. ~lığ=soysuz. ~kişi=kimsəyə boyun əyməyən adam. I, 475-19. I, 492-5. ~lık=fəlakət. Katkı(a)ç=çayana bənzər bir həşərat (arğuca). 111,219-3. 1,444-12. Kutığlan-=çabalamaq, əlləşmək, uğraşmaq. Katlan-=meyvələnmək (qıpçaq, yəmək, oğuz ləhcələrində), tikanlı I I, 265-11. ağaclann meyvələnməsi (digər türklərin dilində). ~dı 11,265-10. I I I , 190-14. ~ur 11,265-11. ~dı I I I , 190-12. ~sa 11,265-12. ~ur I I I , 190-13. I I I , 159-6. Katlış=su qollarmın qovşağmda olan su yığmtısı. Katık=qatıq, yoğurd. 1,449-1. I, 383-18. Katlış-=su qollarının qovuşması. 260 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 261 ~tı 1, 449-2. Katut= nəyə isə bulaşdırılm ış nəsnə. Katma yuğa=yağda bişən ufalanmış çörək. II, 280-10. I, 426-21. ~ok=təmrəni zəhərə bulaşdırılmış ox. Katnat-=təkrar etdirmək. 11,280-10. II, 331-25. Katut=qax; bir şeyin yarısı (barsğanca). ~tı 11,331-13. II, 280-11. ~ur II, 331-25. ~ ı 11,280-11. Katrun-=bir hərəkəti dayandırmaq, kəsmək. Katut=ayaqqabıçı kirişi. II, 249-10. II, 280-13. ~dı II, 249-4. Kavuk=kəpək, dan kəpəyi. Bax: kawık. ~ur II, 249-10. I I I , 163-6. Katrun-=bir şeydən çəkinmək, son anda vaz keçmək. Kavuk=məsanə, sidik kisəsi. Bax: kawuk. II, 249-10. I I I , 163-5. ~dı II, 249-7. Kavut=qovud. Bax : kağut. ~ur II, 249-10. I I I , 162-6. Kattur-=bükdürmək, qatlatmaq. Kavuz=şərabdakı xılt, çöküntü. II, 201-9. I I I , 162-17. ~dı II, 201-4. Kaw=qov (çaxmaq qovu). ~ur II, 201-8. I I I , 155-18. Kattur-=btr şeyi başqa şeyə qatdırmaq, qarışdırtmaq. Kawçı-=üstünə düşmək, hücum etmək. Bax: kafçıt-. II, 201-9. I I I , 153-15. ~dı II, 201-6. ~ d ı I I I , 253-12. ~ur II, 201-8. ~ r I I I , 253-15. Katun=qadm, xatun, Əfrasiyab qızlarmdan olanlarm adı. Kawdun-=acımaq, şəfqət göstərmək. Bax: kawdm-. I, 194-16, 377-24. II, 249-3. I II , 225-9, ~dı 11,249-1. oğlağu~=əsabti olan qadm. ~ u r II, 249-3. I, 194-16. Kawdm-=acımaq, şəfqət göstərmək. Bax : kawdun-. Katunlan-=xammlanmaq, xanun olmaq, xan arvadı olmaq Kawık=kəpək, darı kəpəyi. Bax: kavık. I I I , 197-6. I, 262-10, 384-20. ~dı I I I , 197-4. I I I , 163-6. ~ ur I I I , 197-6. Kaw-kuw=tikişin büzülməsi, çəkilməsi, paltarın tikiiərkən qarışıb bü- Katur-=qatılaşdırmaq, sərtləşdirmək. züşməsi. II, 111-6. I II , 136-5, 155-19. ~dı 11, 11 1 -1. ~-~bol-dı III, 136-5. ~ur 11, 111 -6. Kawra-=sıxmaq. Bax: kawur. Katur-=bişirmək, mətinləşdirmək, olğunlaşdırmaq II, 117-6. 11, 11 1 -6. ~dı 11,117-3. ~dı 11,111-4. ~ ar 11,117-5. ~ur 11, 11 1 -6. Kawrul-=qovrulmaq. Bax: kağml-, kağur-, kuğur-, kuwur-. Katur-=sevinmək, öyünmək, gülmək. II, 238-4. ~ğan 1,490-13. ~ d ı 11,238-1. 262 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 26?, ~ur II, 238-3. ~kör-=Lizaqdan görmək. Bax: kıya kör-. Kawruş-=qovurmaqda yardım etmək. B a x : kağruş. ~kör-üp III, 208-23. II, 226-5. Kayaçuk=xoş ətirli bir dağ otu, (ehtimal ki. zəfərandır). ~dı 11,226-1. I I I , 173-4. ~ur II, 226-5. Kayak=qaymaq. Bax: kıyak, kanak. Kawşı^incə, çatıq. I I I , 164-20, 164-23. 1,419-18. Kayda=harada. Bax: kanda, kayuda, xanda. Kawşut=iki xanm təhlükəsizlik naminə görüşərək barışmaları. 1,415-20. I, 441-21. I I I , 169-23. II, 132-11. Kayğık=qayıq. Bax : kayğuk. Kawuk=sidik kisəsi. Bax: kavuk. I I I , 171-23. I, 384-19. ~ın I, 164-10. I I I , 163-5. Kayğuk=qayıq. Bax: kayğık. Kawur-=sıxmaq. B a x və düzəlt: kawra-. 1, 235-17. II, 117-6. Kayğur=qayğılanmaq (dh hərfmi y edənlərin dilində). Bax: kadhğur-. ~dı 11,117-3. I I I , 188-7. ~ ar 11,117-5. ~dı I I I , 188-6. ~ğan 1,491-14. ~ar 11,204-15. Kawurmaç=qovurğa, qovrulmuş buğda. B a x : koğurmaç, kowurmaç. I I I , 188-7. I,437-11. Kayığ yer=yoIdan kənar yer. Kawuş-=qovuşmaq, yaxmlaşmaq; nigah etmək. I I I , 164-3. II, 132-16. Kaym=qaym, qohum-qardaş (oğuzca və onlara uyanlann dilində). ~dı II, 132-6, 132-9. Bax: kadhın, kazın. ~tum I I I , 184-4. I, 106-11. ~ur II, 132-15. Kaym-=qaynamaq. Bax : kayna-. ~mas II, 132-13. I I I , 185-24. I I I , 153-22. ~dı I I I , 185-23. Kay meyl etmək, sürüşmək, caymaq, acımaq, iltifat etmək. Bax: kış- ~ur H I, 185-24. 111,231-22. Kaymq=qayın ağacı (oğuzca və onlara uyanlarm diiində). Bax: kad- ~dı 111,230-24,231-21. hınq. ~ar 111,231-22. I, 106-9. ~mış 1,401-14. Kayır=qum (oğuzca); qaba torpaqlı yer (digər türklorin dilində). I I I , 231-1. I, 212-11. ~m aduk I, 401-15. I II , 163-19. I I I , 230-28. ~nı 1,219-1. ~m adınq 111,231-11. ~hg I I I , 174-9. ~m anqız 11,67-17. Kayış-=bir-birinə yazığı gəlmək, acımaq. Bax: kay-, kış-. Kaya= qaya. I I I , 183-24. I, 141-9. ~dı I I I , 183-22. I I I , 15-14, 25-18, 25-20. ~tım I I I , 184-5, yalım~=sıldırım dağın ətəyi. ~ur I I I , 183-24. I I I , 25-18,25-20. Kayna-=qaynamaq; qarşı çıxmaq; qəbul etməmək; sözünü rədd etmək. 264 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 265 Bax: kayın-. I, 166-24, 288-24, 468-16. I I I , 271-3. II, 190-17. ~dı 111,271-1. I I I , 150-20, 332-6. ~r 1,219-5,283-12,390-17. ~ığ II, 338-25. I I I , 186-1,271-3. I I I , 292-19. ~p 1,432-28. ~ğa 1,287-11. ~yu 1,265-18. ~ka II, 193-17. Kaynat-=qaynatmaq. ~layu I, 163-25. II, 337-18. Kaz=hər ağacm qabığı. Bax : kas, kasuk. ~tı II, 337-17. I I I , 152-12. ~ur II, 337-18. Kaz-=qazmaq, yeri eşmək. Kaynş-=bükməkdə yarışmaq. II, 39-4. I I I , 189-3. ~dı II, 39-1, 39-3. ~tı I I I , 189-1. ~ar II, 39-4. ~ur I I I , 189-3. ~mış II, 76-26. Kaytar-=qaytarmaq, döndərmək (oğuzca). B a x : katar-. Kazğan=sel sularmm yardığı yer. I I I , 187-19. I, 68-12, 431-1,431-9. ~dı I I I , 187-18. -yer 1,431-1. ~ur I I I , 187-19. Kazanqku=qarma-qarışıq, dolaşıq ip. ~ğan I, 489-22, 490-24. I I I , 335-21. Kaytart-=hücum etdirtmək. Kazğan-=qazanmaq. ~sun 111,370-11. II, 249-20. Kaytış-=bir-birinin ardmca getmək. ~dı 11,249-19. I I I , 189-11. ~ur II, 249-20. ~ tı I I I , 189-10. Kazğanç=qazanc. ~ur 111,189-11. I I I , 334-14. Kaytur-=yardım etdirmək. Kazı=kök adamm qarnındakı grinti-çıxmtı; atm iç yağı. I I I , 187-17. 111,212-3. ~dı I I I , 187-15. ~sı 111,212-5. ~ur I I I , 187-17. Kazı-=qazımaq, eşmək, deşmək, qazmaq. Kayu—hansı, hanı, necə (digər türklərin dilində). B a x : kanu (arğuca), I I I , 244-16. xayu (oğuzca). ~dı 111,244-14. I, 105-16. ~ r 111,244-16. I I I , 208-1. Kazıl-=qazılmaq. ~da=harada. B ax : kayda, kanda, xanda. II, 158-7. 1,415-21. ~dı II, 158-6. I I I , 169-24. ~ur II, 158-7. Kayuklan-^qaymaqlanmaq. Bax: kayak, kıyak, kanak Kazın=qayın, quda, qohum (qıpçaqca). Bax: kadhm, kaym (oğuzca). I I I , 191-10. I, 401-10. ~dı I I I , 191-9, 191-18. Kazm-=qazılmaq, qazırmış kimi görünmək. ~ur I I I , 191-10. II, 173-23. Kaz=qaz. ~dı II, 173-21. 266 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 267 -ur II, 173-23. ~ə I, 148-20. ~dı toprak I, 439-23. ~əHm 11,35-19. Kazış-=qazmaqda yanşmaq və yardımlaşmaq. ~miş 1,280-15. II, 130-11. ~üp 1,280-16. ~dı 11,130-8. ~mə I I I , 35-12. ~ur 11.130-10. -mədinq I, 146-20. Kazlm-=qazılmaq, çuxur açılmaq. Keç-=gecikmək. II,251-6. I I I , 177-8. ~dı 11,251-5. ~tı I I I , 177-7. ~ur 11,251-6. ~timiz I I I , 179-13. Kazınquk=qazıq. Bax : kazunquk. ~ər I I I , 177-8. III,331-11. Keçə=keçə (oğuzca). təmür~=Qütb ulduzu, Dəmir qazıq. I I I , 208-13. I II , 331-12. Keçə=qarpız, xiyar kimi şeylərin daşındığı sələ, səbət. Kaztur-=qazdırmaq. I I I , 209-4. 11,201-27. Keçə=gecə. ~dı II, 201-25. 111.208-15, 208-20. ~ ur 11,201-27. Keçi=keçi (oğuzca). Bax: əçkü. Kazuk=qazılmış. 111.208-14. ~ank=qazılmış arx. Keçik=körpü, keçid. Bax: keçiş. I, 384-1. I, 390-16. təmür--^Qütb ulduzu, Dəmir ~siz 1,390-17. I I I , 42-19. I I I , 186-2. Kazunquk—qazıq. Bax : kaznquk. Keçil-=keçilmək. I I I , 331-haşiyə. II, 158-27. I, 363-26. ~dı II, 158-16. Keç-gec, gec vaxt. ~ür II, 158-27. 1,315-17. Keçil-=gecikdirilmək. I II , 130-4. I I I , 189-17. Keç-=keçmək; ölmək. ~dı I I I , 189-16. II, 35-2. ! ~ür I I I , 189-17. III, 130-5, 369-4. Keçiş=keçid, çayın, dərənin keçidi. Bax: keçik. ~ti I, 147-14. I, 373-8. II, 34-23,34-24, 35-1. ~ni I, 373-8. I I I , 12-15. Keçiş-=keçməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. ~tim I, 441-12. II, 124-13. I II , 17-2. ~ti 11,124-11. -tim iz 111,220-16. ~ür II, 124-12. -tinq I, 157-9. Keçit-=kecirtmək. ~ər I, 118-9. II, 295-2. II, 35-2. ~ti 11,295-1. III, 77-24, 261-13. ~ür II, 295-2. 268 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 269 Keçit-=gecikdirmək. ~ür 11,111-25. II, 295-9. Keçür-=gecikdirmək. ~ ti II, 295-8 I I I , 183-12. ~ ür II, 295-9. ~di 111,183-11. Keçrümsin-=özünü keçirmiş kimi göstərmək. ~ür I I I , 183-12. ~di II, 260-5. Keçürsə-=keçirmək istəmək. Keçrüş-=günahmdan keçmək, bağışlamaq. ~dim I I I , 233-5. II, 228-11. Keçürt-=keçirm ək. ~di II, 228-7. I I I , 272-6. ~ür 11,228-10. ~di H I, 272-4. Keçrüş-=keçirməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ür I I I , 272-6. II, 228-11. Kedük=dəbilqənin altma geyilən tükdən toxunmuş təsək. ~di II, 228-9. I, 390-25. ~ür II, 228-10. Kedük=yağmurluq, plaş. Bax\ kedhük. ~sək II, 255-20. I, 390-23. Keçsə-=keçmək istəmək. ~lük kidhiz=plaş tikmək üçün ayrılmış keçə. ~di 1,255-21. I, 484-18. Keçsət-=keçmək ümidində bulundurmaq. ~lüg=plaş sahibi. II, 321-22. I, 484-19. ~ ti II, 321-20. Kedh-=geymək. Bax : ket-. ~ür II, 321-22. II, 291-21. Keçtür-=keçirtmək. I I I , 378-28. 11,205-14. ~ ti 1 ,62-20. ~di 11,205-13. I I, 291-20. ~ür 11,205-14. I I I , 378-27. Keçün-=keçirmiş kimi görünmək. ~ər I, 393-19, 393-20. II, 174-13. II, 291-21. ~di II, 174-12. I I I , 378-28. ~ ü r II, 174-13. -ibən I I I , 156-12. Keçür-=evirib-çevirmək, bacarmaq. ~gü 1,424-8. ~düm I, 120-25. Kedhil-=geyilmək. ~gən=həmişə bacaran. II, 159-5. I, 494-1,494-11. ~di II, 159-4. ~gən=daim bağışlayan. ~ür II, 159-5. I, 493-22. Kedhindi ton=çox geilən paltar. Keçür-=günahmı bağışlamaq. I, 439-16. II, 111-26. Kedhir-=heyvanm dərisini üzmək; basdırma etmək, qaxac ~di 11,111-24. II, 112-24. ~ür II, 111-25. ~di 11,112-23. Keçür-=keçirmək, adlatmaq. ~ər 11,112-24. II, 111-26. Kedhril-=(ət) qurudulmaq, qaxac və ya basdırma edilmək. ~di 11, 11 1-22. II, 239-8. 270 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 271 ~di II, 239-7. I, 447-24, ~ür 11,239-8. Keyik=geyik; vəhşi heyvan; əslində vəhşi olan və əti yeyiiən heyvanlar- Kedhriş=(əti) soyub qurutmaqda yardım etmək. dan ceyran, maral, dağ keçisi kimi heyvanlar, ov heyvanı, ov. II, 228-17. I, 75-14, 210-4, 250-7, 264-14, 293-16, 317-3, 417-16. ~di 11,228-15. II, 38-3, 121-21, 146-13, 165-19, 171-23, 288-21. ~ür 11,228-16. H I, 165-20, 165-22, 317-19, 370-11. Kedhrül-=geyilmək. ~gə 1 ,267-8. II, 239-6. ~ni 1,211-10,325-11,328-21. ~di II, 239-5. II,39-15,44-5,298-24. ~ür II, 239-6. I I I , 59-10, 241-18, 307-14. Kedhrüş-=bir-birinin paltarmı geydirmək, bir-birini geyindirmək. ~ninq I I I , 152-21. II, 228-14. ~tən 1, 222-22. ~di 11,228-12. ~kə III, 67-9. ~ür 11,228-14. Keyik=meymunsifət (insanlar haqqında). Kedhük=yapmçı, plaş; paltar, geyəcək. Bax\ kedük. I I I , 165-19. I, 390-22. Keylig=meymun. III,40-16. III , 171-26, 172-2. ~lüg 111,238-18. ~kişi=nabələd kimi iki tərəfınə baxaraq yürüyən adam. Kedhür-=geydirmək. I I I , 172-2. II, 112-22. Keyük=yapınçı kimi şeylər (dh hərfıni y edənlərin dilində). ~di 11, 112-20. I I I , 166-1. ~ür 11, 112-22. Kəbəli=pərvanə. Kedhürsə-=geydirmək istəmək. I, 438-26. I I I , 293-3. Kəbəz=pambıq. Bax : kəpəz. ~di 111,293-1. Kəbi-=bəzi yerləri qurumaq. Bax\ kəpi-. ~r I I I , 293-3. I I I , 239-10. Kedhüt=camaşır, geyəcək; gəlinin və bəyin qohumalara hədiyyə etdik- ~di I I I , 239-8. ləri paltar, xələt. ~ r 111,239-10. I, 62-19, 364-1, 364-3. Kəbit-=qurutmaq. Bax\ kəpit-. Kenqüt-=genişlətmək. II,293-26. II, 314-9. ~di II, 293-24. ~ti 11,314-8. ~ ü r II, 293-25. ~ür 11,314-9. Kəbit=dükan, mağaza, meyxana. Bax\ kəpit. Ket-=geymək. Bax\ kedh-. Kəd=bir şeydə mübaliğə və təkid ədatı. Bax\ kədh, kəy. ~ti 11,291-20. I, 338-1. ^ Ketər-=aradan qaldırmaq. Kədkir-=heyanın inad etməsi, yük vurmağa qoymaması. I I I , 162-18. II, 207-22. Ketiş-=ayrılmaq, ayrışmaq. ~di II, 207-20. II, 122-14. ~ər 11,207-21. ~di II, 122-13, 122-23. K ədrim ət=dərisi üzülmüş ət. ~ür II, 122-14. I, 467-7. Key=qayət, çox, sağlam. Bax\ ked, kedh. Kədh=mübaliğə və təkid ədatı. B aw kəd, key. 272 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 273 I, 338-1,338-3. Kəl-=gəlmək. Kədhlə-=çabalamaq. I, 75-12. 111,269-13. II, 52-16. ~di 111,269-11. ! 11,60-24,123-15. ~r 111,269-13. I I I , 203-2, 311-19. Kəfənq=taxıl ərmağanı. Bax : kəfşənq. ~ d i I, 69-25, 75-11, 145-3, 161-18, 184-26, 189-15, 192-26, I I I , 333-haşiyə. 388-12, 391-8, 433-16, 436-16,450-9. Kəfgək=pəltək, kəkəmə adam. II, 52-15, 64-15, 79-6, 79-22, 80-5, 81-8. II, 284-20. I I I , 30-19, 34-3, 37-17, 130-4, 138-2, 148-2, 168-11, 200- Kəfrə-=zəifləmək. Bax\ küfrə. 22, 203-16, 206-11, 217-5, 217-28. ~di I, 166-2. ~dim I, 121-1, 152-4, 183-25, 188-3, 346-6, 349-21, 407-5. Kəfşənq=xırman sovulduqdan sonra gələn adama verilən taxıl hədiy- I I I , 212-8. yəsi. Bax : kəfənq. ~düm III, (arğuca) I I I , 333-13. ~dim iz 1,341-19. Kəgir-=gəyirmək. ~dinq 1,126-13,401-5. II, 118-17. II, 68-4. ~di 11,118-16. I I I , 204-10. ~ər 11,118-17. -dilər 1,414-7. Kək=kin, xmc, öc, intiqam, qisas; sıxmtı, möhnət, zəhmət. Bax: kəkə- ~dük II, 78-19, 79-23. mək, kəkmən. -dügi II, 65-6. I, 463-22. ~dügüm I, 111-13. II, 279-6, 279-7. -dəçi 1 ,73-17. ~in 1 ,268-18. -əgən I, 73-23. ~lig II, 279-6. ~əsi II, 84-4. Kəkmən=bərkdə-boşda bişmiş adam. B a x : kək, kəkmək. ~gəy II, 82-4. I, 463-24. ~gil I I I , 138-13. Kəkmək ər=təcrübəli adam. Bax: kək, kəkmən. ~gəlimət I, 2005, 340-4. I, 463-21. ~gü II, 84-2. Kəklik=kəklik. ~gülük I, 74-9. I, 463-20. ~güsüz I, 179-4. Kəkrə=dəvələrin yediyi acı bir ot. ~güçi II, 73-24. I,418-11. ~ibən 11,213-23. Kəktəş-=kin bəsləmək. ~ig 1,75-15. II, 227-26. ~igi 1,75-14,75-18. ~di II, 227-25. II, 64-12, 64-15, 72-89, 76-13, 186-8. ~ür II, 227-26. I I I , 160-6. Kəkük=səksək quşu, onun sümüyündən əfsun və tilsim üçün istifadə ~igli 1 ,74-13. olunur. II, 76-3. 11,282-14. ~igsək 1,74-1. Kəküş=şişi almaq üçün sürtülən dərman; aksırğan otu, saponaria və II, 74-14. ya veratrum album. ~ip 1,184-3,451-7. I, 405-16. II, 133-6, 303-16. 275 274 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk Kələr=kələr, kərtənkələ fəsiləsinin ümumi adı. I II , 66-17, 179-12. 188-20. ~ ir I, 75-11, 156-6, 254-15, 336-9, 336-12. I, 369-20. Kəlgin=böyük çaylarda və dənizdə qabarma, mədd. II,60-25,62-17. I, 434-23. III, 154-21. Kəlgir-=az qala gəlmək, gəlmək istəmək. - irm ü 1,187-3. ~ir mü sən I, 153-4. I I, 207-15. -irən II, 81-6. ~di II, 207-14. ~ər 11,207-15. ~ür 1,170-2. 111,41-12. Kəligsə-=gəlmək istəmək. Bax: kəlsə-. ~miş II, 77-4, 77-5, 77-22, 77-23, 79-15. I I I , 294-23. ~sə I, 148-19, 152-21, 156-6. ~di 111,294-21. II, 204-2,217-25, 307-1. ~dim I I I , 259-9. I I I , 249-21. ~ r I I I , 294-22. ~sün II, 80-20. Kəlimsin-=gəlirmiş kimi görünmək. II, 258-12. ~mə II, 123-16. -mədi 11,79-20,80-1. ~di 11,258-10. ~ür 11,258-12. -mədim II, 79-9. Kəlin=gəlin. ~mədük II, 79-11,79-15. I, 402-haşiyə, 403-3. -mədügi II. 65-6. I I I , 19-9. ~məs 11,52-17. ~məsün II, 80-22. ~də 111,227-18. Kəliş=gəliş. -məgi 111,61-20,70-10,81-3. I, 373-27. ~məginçə III, 35-12. ~barış=gəliş-gediş. Kəldür-=gətirmək. Bax'. kəltür- (oğuzca). I, 373-27. ~! 1,139-15,350-21. ~lig-barış-lığ ew=qonaq otağı. II, 206-9. I, 373-28. I I I , 147-5. Kəliş-=gəl-get yaranmaq. ~di 1 ,69-25. II, 138-23. II, 206-8. ~di II, 138-20. ~ür I, 161-14. ~ür II, 138-22. II, 206-9. Kəliş-banş=bir-birinə gediş-gəliş. -mişçə I, 284-22. ~di-~dı II, 138-21. Kələçü=söz (oğuzca). Kəlnqiz=sel. 1,436-14. ~ləyü=sel kimi. Kələgü=tarla siçanına bənzər bir gəmirici. I, 353-9. 1,438-21. Kəlsə-=gəlmək istəmək. Ba.x: kəligsə-. Kələp=türk yaylalarmda bitən bir ot, heyvanı tez kökəldir. I I I , 259-11. I, 361-9. ~dim I I I , 259-10. Kələplən-=kələp otu olan yer. -rm ən 111,259-11. II, 265-21. Kəltür-=gətirtmək (oğuzca). Ba.x: kəldür-. ~di II, 265-20. II, 206-10. ~ər 11,265-21. 276 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 277 ~di II, 206-8. I, 350-11. ~ür 11,206-10. Kənç=gənc, uşaq; hər heyvanın kiçiyi. Kəm=xəstəlik. I, 221-10, 304-23. I, 349-10. I I I , 178-7, 276-21. II, 341-22. ~ in II, 300-9. Kəmdük sünqük=əti sıyrılmış, əti yeyilmiş, gəmirilmiş sümük. I I I , 248-25. 1,463-25. ~kə II, 297-26. Kəmək=naxışlı bir parçadır, bundan bürgü hazırlanır, qıpçaqlar ya- Kənç liyü= xanlarm düyünbrində və bayramlarda yağma edilmək pmçı düzəldirbr. üçün düzəldilən otuz arşın uzunluğunda, minarə kimi bir süfrə. I, 431-21. I I I , 276-22. Kəmi==gəmi (oğuzca, qıpçaqca). Bax: kimi (digər türklərin dilində). Kənçəklən-=kənçək qılığma girmək, kənçəkbşmək. I I I , 220-7. I I, 273-17. . ~ni 1,229-12. ~ d i 11,273-15. Kəm(i)ş-=hücum etmək; atmaq, qovub çıxarmaq. ~ ü r 11,273-17. II, 139-21. Kənd=şəhər; qala. Bax: kən, kənt. ~di II, 139-20. 1,350-11,353-1,352-22. ~ür II, 139-21. I I I , 139-10, 152-1, 376-19. ~ip 1 ,327-17. ~də 1,72-1. -əlim 1,432-26. ~ b r 1 ,353-10. Kəmlə-=xəstə olmaq. Bax: kəmlən-. Kəndü=öz, özü; nəfs. I II , 270-6. 1,416-12. ~di I I I , 270-4. I I I , 32-15. ~ r I I I , 270-6. Kəndük=torpaqdan düzəldibn küp boyda böyük qab. Kəmlən-=xəstəbnmək. Bax: kəmlə-. I, 464-4. II, 252-26. ~kə II, 153-20. ~di 1 ,349-10. Kənqə-=danışmaq, məsbhət etmək, tədbir etmək. II, 252-24. I I I , 343-26. I II , 270-5. ~di I I I , 343-24. ~ ür II, 252-26. ~ r I I I , 343-26. Kəmlət-=zərər vermək, xəstə etmək. Kəngəs=dayaz, xəfif, az, asan. II, 331-6. I I I , 317-3. ~ ti II, 331-4. Kənqəş=danışıq, məsləhət, məşvərət, tədbir. ~ür II, 331-6. I I I , 317-7. Kəmrüş-=gəmirişmək, gəmirməkdə yarışmaq. ~lig 1,270-6. II, 229-14. I I I , 312-9. -d i 11,229-12. ~siz 1,270-7. ~ür 11,229-14. Kənqəş-=qarşıiıqh məsbhətbşmək, tədbir almaq. Kəmür-=gəmirmək. I I I , 342-12. II, 119-17. ~di 111,341-11,342-11. ~di 11,119-16. ~ ü r I I I , 342-12. ~ür 11,119-17. Kənqirsi-=dibi yanmaq, qoxu, iy çıxmaq. Kən=Şərq ölkəbrində hər şəhərə veribn addır. Bax: kənd. I I I , 354-22. Divanü lüğat-it-türk 278 Mahmud Kaşğari 279 ~di I I I , 354-20. II, 37-18. ~di 11,37-17. ~ r I I I , 354-22. Kənpə^bir ot adı (kənçəkcə). ~ər 11,37-17. 1,413-19. Kərəgü=çadır, qışlıq ev. Kənt=şəhər. Bax: kən, kənd. I, 438-12,438-14. I I I , 139-10, 152-1,376-19. Kərəgülən-=çadıra girmək, çadır sahibi olmaq. Kənzi=^qırmızı, yaşıl, sarı rəngləri olan bir Çin parçası. ~ d ı I I I , 196-25. 1,418-19. Kərək=gərək, olmalı, yaraşır, lazım, ehtiyac, gərəkli. Kəpək=unda və saçda olan kəpək. I, 390-27. I, 390-11,390-13. I I I , 206-16, 322-4. II, 302-14, 333-13. ~m ü 1 ,390-27. I I I , 106-13, 111-18, 163-6. ~lig 1,484-25. ~lig 1,484-12. Kərəklə-=yoxluğu dolayısı ilə axtarmaq, araşdırmaq. ~ lik 1,484-12. I I I , 298-27. ~yinçü=kiçik inci. ~di I I I , 298-26. I, 390-11. ~ r I I I , 298-27. Kəpəz=pambıq. Bax : kəbəz. Kərəm=daxma (Aşağı və Yuxarı Çin dillərində). 1,315-10, 323-9, 485-11. I, 396-23. ~lig=pambıq sahibi. Kərəy=saç təraş edilən ülgüc (oğuzca). Bax: yüligü. I I I , 171-2. I, 483-15. Kərgə-=yaraşmaq. ~lik=pambıq tarlası, pambıq bitən yer. I, 483-14. ~ yür 1 ,367-28. Kərgük=qoyunun qat-qatı [qarnı, mədəsi] içində olan bir şey. Kəpi-=bəzi yerləri qurumaq. Bax: kəbi-. II, 284-11. 111,239-10. Kərik=geniş. ~di I I I , 239-8. ~ r 111,239-10. I, 157-9. Kəril-=gərilmək, gərinmək, əsnəmək. Kəpit=dükan, mağaza; meyxana. B a x və düzəlt: kəbit. II, 159-9. I, 363-26. ~di 11,159-6,159-7. Kəpit-=qurutmaq. Bax: kəpit-. ~ür 11,159-9. II, 293-26. ~gən 1,495-10,495-13. ~ ti II, 293-24. Kərim=divarlara gərilən toxuculuq məmulatlan (xalça kimi). ~ ü r II, 293-25. I, 396-25. Kər-=gərmək, çəkib uzatmaq. ~i 1,396-26. II, 37-18. Kəriş=üstünə çıxılması mümkün olan təpə. ~di 11,37-11. I, 373-12. ~ər II, 37-17. Kəriş=atın beli. ~ip I I I , 40-28. I, 373-13. Kər-=bağlamaq, qapatmaq. Kəriş=savaşda duruş gətirmə. II, 37-18. I, 373-17. ~di 11,37-13. Kəriş=qovğa, çəkişmə. ~ər 11,37-17. I, 373-20. Kər-=hürmək. 280 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 281 Kəriş=uğraşmaq, qovğa etmək, çəkişmək. Kərtük=ağacda açılan kərtik. Bax: kərtik. II, 129-6. I, 462-23. ~di II, 129-4. ~kəmrük=kəsik-kəsik. -tinq 1,373-20. I, 462-23. ~ür II, 129-6. Kərtür-=sərdirmək. Kəriş-=gərməkdə yarışmaq və yardımlaşmaq. II, 205-18. II, 129-3. ~ ti 11,205-15. ~di 11,129-1. ~ ü r 11,205-18. ~ür II, 129-3. Kərtür-=gərdirmək. Kərit-=havlatmaq, hürdürmək. II, 205-18. II, 198-21. ~ ti 11,205-17. ~ti II, 198-20. ~ü r 11,205-18. ~ür II, 198-21. Kərü=geri, ...isə. Bax: karu. Kərjü=tüfəngb atılan yuvarlaq dənələr. I, 249-18, 394-6. I I I , 379-16. II, 117-26. Kərki=kərki, dülgər kəsəri. Kəs=parça. Bax: kəsək. I, 424-12. I, 343-1. Kərpiç=kərpic. Kəs=abdəst aldıqdan sonra bununla təmizlənilir. I, 444-16. I, 343-3. I I I , 129-2. Kəs-=kəsmək. pışığ~=bişmiş kərpic, kirəmit. II, 40-10. I, 444-16. ~di 1,62-11,64-3,65-12. Kərşəgü at=kürək sümüyünün altında yağırı olan at. II, 40-9. I, 471-19. ~tim iz I, 427-7. Kərt-=kərtmək; kərtmək=köbni yola gətirmək üçün söybnir. ~ər 11,40-10. I I I , 368-26. ~əsi 1 ,64-18. ~ ti I I I , 368-21, 368-23. ~gü 1,64-2. ~ər I I I , 368-25. Kəsək=kəsik, parça. B ax : kəs. Kərtik=çörək ağacmda açılan kərtik, cizgi. Bax\ kərtük. I, 391-14. I, 462-25. Kəsgük=xa!ta, itin boynuna keçirilən halqa, tasma. Kərtil-=kərtilmək, xorlanmaq (insanlar haqqında). II,284-12. II, 239-4. Kəsil-=kəsilmək. ~di 11,239-1. II, 159-15. ~ür II, 239-4. ~di 1,349-22. Kərtil-=kərtilmək (ağac). II, 159-14 II, 239-4. ~ ür II, 159-15. ~di II, 238-25. ~gən 1,495-20. ~ ür II, 239-4. Kəsin-=kəsilmək. Kərtiş-=kərtməkdə yarışmaq və yardımlaşmaq. II, 175-19. II, 228-3. ~di II, 175-17. ~di 11,228-1. ~ür II, 175-18. ~ür II, 228-3. Kəsiş-=kəsməkdə yarışmaq və yardımlaşmaq. 282 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 283 II, I3I-5. Kətmən=kətmən, torpağı becərmək üçün işlənən alət. -d i II, 131-3. ~ür II. 131-5. I,435-13. KəsIə-=losəklə. daş-kəsəkb qovmaq. Kətü=çolaq (qıpçaqca). I II , 208-8. I I I , 269-23. ~di I II , 269-22. Kətüt=turşsifət, buruşuq üzlü. ~ r I II , 269-23. II, 280-14. Kəslin-=kəsilmək. Kəw-=gəvələmək, gövşəmək. II,44-11. II, 252-13. ~di 11,252-12. ~di II, 44-8, 44-9. ~ ü r 11,252-13. ~dim 1,219-23. Kəslinçü=sarı kərtənkələ. ~ər 11,44-11. III,261-14. III , 227-23. Kəwçi=uyğur ellərinə qədər Kaşğariyədə işlənən on ritllik taxıl Kəsliş-=kəsilib ayrılmaq. II, 229-26. 1,415-1. ~di II, 229-24. Kəwəg=burundakı qığırdaq. ~ür II, 229-26. I, 391-16. Kəsmə=enli ox təmrəni. Kəwəl at=soylu, yüyrək at, küheylan, köhlən. I, 394-12. I, 426-27. II, 156-22. Kəsmə=kəkil, zülf, pərçəm, birçək. KəwəI=boşalmaq, zəifləmək. Bax: kəwil-. I, 426-28. -lərin 1,427-7. -dimət 1,391-6. Kəwgin aş=doyurmayan aş. Bax: çiwgin. Kəsmələn-=saçlanmaq, zülflənmək. I, 343-20, 434-22. III, 195-2. ~di I I I , 195-1. Kəwil=boşalmaq, zəifləmək. Bax: kəwəl. ~ür I II , 195-2. II, 160-4. ~di II, 160-3. Kəstəm—gecələr dəvətsiz gələn adamlara verilən içki ziyafəti I, 467-8. ~ür II, 160-4. Kəstər=saxsı (U ç ləhcəsində). -sün II, 160-13. Kəwli=çay ağzı (kənçəkcə). I, 446-13. I I I , 379-23. Kəstür-=kəsdirmək. Kəwrə-=zəinəmək, boşalmaq. Bax: köwrə-, kəfrə-. II, 205-27. ~di II, 205-25. 111,257-5. ~ür II, 205-27. ~di I I I , 42-23. Kəsürgü=dağarcıq, qab. ~r I I I , 257-5. Kəwrək=kövrək, yumşaq (bitki). I, 470-17. I,463-10. I II , 49-9. Kəwrət-=gövşətmək. ~dən 111,49-11. II, 320-20. Kətən=zəhmət, möhnət, sıxıntı, qayğı. ~ti 11,320-18. 1,402-1. ~ür 11,320-19. Kətki at=beli dar, yanlan geniş at. Kəwrik=gürgən, vələs ağacı. I, 424-6. I, 463-8. Divanü lüğat-it-türk 285 284 Mahmud Kaşğari Kəz=Çin ipəyinin bir növü. Kəwşə-=gövüş gətirmək, gövşəmək. I, 341-9. I I I , 260-24. Kəz-=gəzmək, dolaşmaq. ~di I II , 260-22. II, 39-6. ~r I I I , 260-23. ~di II, 39-5. Kəwşək=kövrək, yumşaq. ~ər II, 39-6. I, 463-15,463-16. Kəzgər-=gəzlənmək, gəzə gətirmək. ~ətmək=bir çörək növü, II, 207-11. I, 463-16. ~di II, 207-10. III , 260-25. ~ür 11,207-11. Kəwşən-=gövüş gətirmək. ~ip 111,116-1. II,251-25. Kəzik=növbə, işdə növbə. ~di 11,251-24. I, 391-8 ~ r 11,251-25. ~inq 1,391-8. ~gən 11,255-11. Kəzik=isitmə, qızdırma. Kəwşəş-=bir-birini görərək gövüş gətirmək. I, 391-6. II, 332-21. sarığ~=sarılıq xəstəliyi. ~di II, 332-19. I, 391-6. ~ür 11,332-21. Kəzik=cəsarət. Kəwşət-=gövşətmək, gövüş gətirmək. I, 391-10. II, 223-7. Kəziş-=gəzməkdə, dolaşmaqda yarışmaq. ~ti II, 223-9. II, 130-14. ~ür II, 223-9. ~di II, 130-12. Kəwşət-=sərt şeyi yumşaltmaq. ~ür II, 130-13. II, 223-7. Kəzit-=gəzdirmək. ~ti II, 223-6. II, 299-14. ~ür II, 223-9. ~ti 11,299-13. Kəwtür-=azaltmaq, zəiflətmək. ~ür 11,299-14. II, 206-3. Kəzlə-=gəzləmək, gəzini düzəlmək, təmizləmək. ~di 11,206-1. I I I , 269-17. ~ür II, 206-2. ~di 111,269-14,269-16,282-10. Kəwürgən=dağ soğanı. Bax\ küwürgən. ~ r 111,269-17. Küwürgən=dağ soğanı. Bax: kəwürgən, kümürkən (oğuzca). Kəzlən-=yuxan atılmaq. I, 497-2. II, 252-8. Kəz=gəz. ~di II, 252-6. I, 341-6. ~ür II, 252-8. III,282-10. Kəzlən-=dibi tutulmaq, dibi ərp bağlamaq. ok ~i=oxun arxa tərəfi. II, 252-8. I, 341-6. ~di II, 252-7. Kəz=süd və un kimi şeylərin qazan dibinə yapışıb qalan hissələri; ərp. ~ür II, 252-8. I, 341-8. Kəzləş-=ox gəzləməkdə yarışmaq və yardımlaşmaq. aşıç ~i=qazan dibi. II, 229-20. I, 341-8. Mahmud Kaşğari 286 Divanü lüğat-it-türk 287 ~di 11.229-18. Kıfçakla-=qıpçaq boyundan saymaq, qıpçaqlara nisbət etmək. ~ür II, 229-20. I I I , 306-9. Kəzbt-=ox gəzbtmək, yuxarı ox atmaq. ~dı I I I , 306-7. ^II, 330-24. ~ r I II , 306-8. ~ti II, 330-23. Kıfçaklan-=qıpçaq qılığma girmək. ~ür II, 330-24. ~d ı II, 275-2. Kəzlik=kiçik qadm bıçağı. Qadmlar üst paltarlarına taxırlar. Kıftu=qayçı, qırxıhq (çigilcə). I, 363-3. I,413-26. Kı=nida, «ey» yerində işlənir. Kıftula-=qırxmaq, qırpmaq. 111,203-1. I I I , 306-23. Kı=qohumluq bildirən sözlərə əlavə edilərək kiçiltmə-əzizləmə bildirir. ~dı 111,306-21. I I I . 203-3. ~ r I I I , 306-23. Kıçı=xardal. Kığ=torpağı qabartmaq üçün istifadə olunan gübrə. III , 223-16. I I I , 136-8. Kıçıla-=qıdıqlamaq. Kığlat-=təzəklə, qığla, peyinlə, təslə gübrələmək. I I I , 285-17. II, 330-16. ~dı 111,285-15. ~tı 11,330-13,330-15. ~ r 111,285-17. ~u r II, 330-16. Kıçur-=qmamaq, ayıblamaq; başqasmm kədərinə sevinmək. Kıkı=gurultu. Bax\ urı-kıkı. I I I , 183-3. I I I , 214-19. ~dı 111,183-1. Kık(ı)r-=yüksək səslə çağırmaq, bağırnıaq, hayqırmaq. ~ar I I I , 183-4. II, 117-20. Kıdış=bir şeyin kənarmı, haşiyəsini tikməkdə yardnn etmək. ~dı 11,117-19. II, 125-10. ~ahm I, 198-14. ~dı II, 125-7. ~ ar 11,117-20. ~ur II, 125-10. ~ıp 1,432-26. Kıdıt-=kənar tikdirmək, qıyılatmaq. II, 117-25. II, 295-20. Kıkrış-=çağrışmaq, bağırışmaq. ~tı 11,295-19. 11,226-11. ~ür II, 295-20. ~dı II, 226-9. Kıdhığ=qıyı, yan, kənar, haşiyə. ~ur 11,226-10. I, 377-5. Kıl=qıl, tük. ~ı I, 377-5, 377-6. I, 348-12. ~hğ 1,375-8. ~kuş=ördəyə bənzər bir quş. Kıdhığla-=qıyı tikmək, qıyılamaq. I. 348-13. III,295-27. ~kudhruk=qılquyruq, qırqovul. ~dı I II , 295-25. I, 348-14, ~r III, 295-27. Kıl-=qılmaq, etmək. Kıdhığlan-=qıyılanmaq, kənarlanmaq. ! 1,117-20,357-20,111-12. II,265-9. II, 52-14. ~dı 11,265-8. ~ur 11,265-9. 288 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 289 ~dı I, 113-12, 197-16, 223-7, 337-15, 337-16, 343-12, 352-5, Kılın— özünü bir cür aparmaq; naz etmək (qadınlarda); işbnmək. 357-5, 371-9, 374-18, 367-19, 392-15. II, 174-11. II, 52-7, 52-8, 52-12. ~ d ı II, 174-8. I I I , 128-27, 130-22, 139-15, 139-17, 158-20, 206-13,212- ~ u r 11,174-11. I I , 220-1, 221-3, 329-25, 372-19, 384-12. ~ ıp 1,484-5. -dım 1 ,378-5. ~ u 1 ,393-19. -dınq I, 142-18. I I I , 26-5. III,219-13. ~m a II, 174-9. ~ur 1,450-17. Kılmç=iş, əməl; əxlaq, xasiyyət, pis xasiyyət; nazlanma (qadmlarda). II, 52-14. II, 174-8. I I I , 23-22. I I I , 324-14, 324-15. - u rla r 1,447-23. Kılınçlan-=nazlanmaq. ~ğıl 1,174-11. ~m a I I I , 324-16. ~ğu 1,473-19. Kılış-=bir işi görməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ğan 1,457-15. I I, 137-26. ~ığı II, 63-19. ~dı I I, 137-24. ~ıp I, 274-23, 293-17, 398-7. ~ur II, 137-26. -m ağu I, 142-18. Kılk=rəftar, xasiyyət. Bax : kılık. ~mış 1,262-15,286-7. I, 384-26. -m ışm qa I, 249-19. Kıtlık=saçdakı kəpək, qonaq. ~sa I I I , 224-10. I, 460-18. ~m a 1,205-26. Kıltur-=etdirmək. I I I , 203-20. II, 202-23. Kıldruk=taxıl başaqlarmdakı qılçıq. ~dı II, 202-22. I I I , 362-5. ~ u r I I, 202-23. Kılıç^qılınc. Kıınız=qımız. I, 337-14, 350-10, 365-1, 365-2, 365-15, 414-25. I, 370-13. II, 143-5, 153-17, 168-8, 208-4, 247-3, 277-22, 300-25, 327- II,41-6. 26, 336-19. I I I , 190-22. I I I , 140-21, 166-12, 247-14, 253-19, 267-1, 322-4, 376-9. Kımız alnula=turş qımız. ~tm 111,67-5,72-19. I, 370-15. Kılıçla-=qılanclamaq, qılancla vurmaq. Kımızlan-=qımız sahibi olmaq. I I I , 291-22. II, 265-3. ~dı 111,291-21,302-19. ~dı 11,265-1. ~ r I II , 291-22. ~u r II, 265-3. Kılıçlan-=qılmc sahibi olmaq. Kın=qın, bıçaq və ya qılmc qmı; qılıf. 11,264-14. I, 350-10. ~dı 11,264-13. I I I , 143-26. ~ ur 11,264-14. ~dm II, 247-3. Kılık=xasiyyət, rəftar. Bax: kılk. ~ka 1,232-28,365-2,365-15,396-2. I, 384-25. ~ı 1,350-10. ~ı II, 233-23. Kına-=işkəncə etmək, cəzalandırmaq; bir şeyə qın düzəltmək. 290 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 291 I II , 251-2. 111,253-11. ~dı 111,250-26,250-27,251-1. ~dı I I I , 253-9. ~r 111,251-2. ~ r 111,253-11. Kınat-=işkəncə etdirmək, cəzalandırmaq. Kırçal-=dəymək, dəyib sıyırmaq. II, 304-18. 11,237-21. ~ tı 11,304-17. ~dı 11,237-19. ~ur 11,304-18. ~ u r 11,237-21. Kınqır=qızmış, hiddətli. Kırçat-=sıyırtmaq, yaralamaq, hədəfı dəlib keçmək. I, 222-12, 232-26, 365-13. II, 316-15. Kınqır=çaş, çəp, qıyğacı baxış. Bax: kınqru. ~ tı 11,316-1,316-13. I I I , 315-24, 315-25. ~ u r 11,316-14. Kınqrak=ət və xəmir kəsilən böyük bıçaq, behbud. Kırğa-=birindən üz çevirmək, birini özündən uzaqlaşdırmaq. Bax: I I I , 331-9. karğa-, kızğa-. Kınqru=yan, kəc, qıyğacı. Bax\ kınqır. I I I , 262-haşiyə. I I I , 27-17. ~dı 11,283-19. Kınış-=həv9slə işə girişmək. I I I , 262-haşiyə. II, 140-15. ~ r I I I , 262-haşiyə. ~dı II, 140-13. Kırğağ=xanm, bəyin öz adamma qəzəblənməsi və onu azaıiaması. ~ur II, 140-15. 11.283-18. Kınla-=qm düzəltmək. Kırğağ=paltarm yanı, kənarı. I I I , 269-8. 11.283-17. ~dı I I I , 269-7. Kırğaş-=bir-birinin tərəfıni tutmaq ~r I I I , 269-8. II, 266-20. Kır=qır; alçaq dağ; açıq yer. ~dı 11,266-18. I, 339-20. ~ur II, 266-19. ~ka 111,41-1. Kırğat-=qovulmaq. ~ lar I, 157-10. II, 223-23. Kır=su bəndi, gərməc. ~tı 11,223-21. I, 339-19. ~ur II, 223-23. Kır=qır rəngi. Kırğıl=saçma dən, qır düşmüş orta yaşlı adam. I,339-18. I,465-16. Kır-=qırmaq; qazmaq, bir şeyi kökündən çıxarmaq. Kırğuy=atmaca quşu. Box: karğuy, karkuy, kırkuy. II, 37-8. II, 126-4. ~dı II, 37-7. I II , 226-13. ~ar II, 37-8. ~çibək-=atmacaya bənzər bir quş. ~a 11,51-14. I II , 226-14. I I I , 348-16. Kırıl-=qabığı soyulmaq; malı alınmaq, yoxsullaşdınlmaq. Kırağu=qırov. II, 158-2. I, 437-12. ~dı II, 158-1, 158-3, 158-4. Kırbas ər=başında saç olmayan adam. ~ur 11,158-2. I, 448-10. Kırm-=soyurmuş və qazırmış kimi görünmək. Kırça-=hədəfın kənanna toxunmaq, sıyırıb keçmək. II, 173-20. 292 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 293 ~dı II, 173-18. Kırlat-=qıyı, kənar, haşiyə tikdirmək, bir şeyin kənarmı düzəltmək. ~u r II, 173-20. II, 330-6. Kırındı=hər şeyin qırıntısı. ~ tı II, 330-5. I, 439-19. ~ u r II, 330-6. Kırış-=qazımaqda və ya sıyırmaqda, kürüməkdə s ardunlaşmaq və Kırma=yuvarlaq şey. yarışm aq. I, 426-25. II, 128-25. ~topık=yuvarlaq top. ~dı II, 128-23. I, 426-25. ~u r II, 128-25. Kımak=cariyə, kəniz (yabaku, kay, çomul, basmıl, oğuz, yəmək və Kırk=qırx (40). qıpçaq bhcəbrində). I, 357-8, 357-9. 1,459-14. II, 318-14. K ırt= qısa. Kırk-=qırxmaq. ~ o t 1,352-15. I I I , 365-16. ~saç 1,352-15. ~dı I I I , 365-15. ~kişi=bədxasiyyət, xəsis adam. ~ a r I I I , 365-16. I, 352-16. Kırkıl-=qırxılmaq. Kırtış=üz rəngi, çöhrə, sifət. II, 238-24. I, 449-4, 449-7. ~dı II, 238-22. ~hğ 1,449-5. ~ u r II, 238-24. yer ~ı=yer üzü, yer qabığı. Kırkın=cariyə, kəniz. I, 449-6. . II, 138-9. Kırtışla-=qazımaq. kız~=cariyəbr, kənizbr. I I I , 305-21. I, 340-22. ~ dı I I I , 305-18. Kırkış-=qırxmaqda kömək etmək. ~ r 111,305-21. II, 227-13. Kırtışlan-=gözəlbşmək, gözəlliyi artmaq. ~dı 11,227-11. II,268-14. ~ u r 11,227-13. ~dı 11,268-12. Kırkuy=atmaca quşu. Bax\ karkuy, karğuy, kırğuy. ~ u r 11,268-13. III,226-13. Kırtla-=pis xasiyyətli hesab etmək; yaranı yaxşılaşdırmaq. Bax\ karta- ~çibək-=atmacaya bənzər bir quş. kartla-. I I I , 226-14. I I I , 381-14. Kırklum=dolusu bir kib (40 litr) olan, səbmçilərin işbtdikbri ölçü. ~dı 111,381-11,381-13. I I I , 362-22. ~ r 111,381-14. Kırla-=qazmaq, yerdə çuxurlar açmaq. Kırtur-=qazıtmaq, sıyırtmaq. I I I , 368-26. 11,201-24. ~dı I I I , 368-22, 368-25. ~dı 11, 201-22. ~ r I I I , 368-26. ~ u r 11,201-24. Kırlan-=qırlaşmaq, yerdə çat və xəndəkbr meydana gəlmək. Kıruk=şikəst, qırıq. II, 250-27. I, 383-27. ~dı II, 250-25. ~ər=çolaq. ~ u r II, 250-26. I, 383-27. 294 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 295 ~adhak=topal. ~dı 11,251-7. I, 383-28. ~ur 11,251-11. K ır yağı=gizli düşmən. Kısmak=üzənginin iki yanında olan qayış, ilgəkli ip, kmənd. I, 339-17. I,459-27. Kıs-=qısaltmaq, daha da qısa etmək, qısaraq oğurlamaq, qısdırmaq. II, 225-25. II, 40-5. Kısrak=qısraq, madyan. ~dı II, 40-2. I, 2428-22, 251-8, 273-10, 369-18, 459-18, 459-20. 471-10, ~ ar II, 40-5, 40-6. 477-23. Kısğa=qısa. II, 127-8. II, 40-12. I I I , 83-2, 271-9, 282-22, 282-25. Kısğaç=qısqac, kəlbətin. Kısraklan-=qısraq sahibi olmaq. I, 444-13. 11,272-3. Kısğan-=qısqanmaq; xəsislik etmək, qızırğalanmaq. Bax : kısırkan-. ~dı 11,272-1. II, 250-12. ~ur II, 272-2. ~dı II, 250-9. Kısruş-=qısmaqda yardım etmək. ~ u r I I, 250-12. II, 225-27. Kısığ=qısı, qısma, həbs, sıxmtı. ~dı II, 225-25. I, 377-16. ~ur II, 225-28. ~m da 1 ,377-16. Kıstaş-=titrəşmək, sızlaşmaq. Bax: kasna-, kasnat-. Kısığla-=itəbmək, ovurduna vurmaq. Bax : kasığla-. II, 227-24. I I I , 296-6. ~dı II, 227-22. ~dı I I I , 296-4. ~ur II, 227-24. ~ r I I I , 296-5. Kıstur-=qısdırmaq, cəza və işkəncə vermək, qadağalar qoymaq. Kısıl-=qısılmaq, arada qalmaq. II, 202-12. II, 158-13. ~dı II, 202-4-. ~dı 11,158-11. ~ur 11, 202-12. ~u r II, 158-13. Kısur-=yeməyin azalmasmı əmr etmək. Kısm-=qısmaq, xəsislik etmək; sidiyi tutulmaq. II, 202-12. II, 174-3. ~dı II, 202-7. ~ d ı II, 174-1. ~ur 11, 202-12. ~ u r II, 174-3. Kısur-=qısaltmaq, gödəltmək. Kısır=qısır, doğmayan qadm və ya heyvan; qısraq. II, 202-12. I, 369-17. ~dı 11,202-9. I I I , 80-15. ~ u r 11, 202-12. ~ bol-= (qısraq üçün) qısır qalmaq. Bax : yoza-. Kış=qış. ~ bol-dı III, 80-15. I, 72-2, 344-24, 369-10. Kısırkan-=qızırğanmaq, yedirtməmək. Bax : kısğan-. II, 52-17, 127-26. II, 261-16. III,254-18. ~dı 11,261-14. ~ın 11,213-20. ~u r 11,261-16. I II , 159-6. Kıslın-=qısılmaq, arada sıxışmaq. ~ka 1,418-19. II, 251-11. -laka 11,73-10. 296 Mahmud Kasüari Divanü lüğat-it-türk 297 ~lık=qışlıq, qış üçün hazırlanmaış şey. I I I , 34-20. I, 460-3. Kıya kör-=yan baxmaq, qıyğacı baxmaq. Ba.w kaya kör-. ~lağ=qışlaq, qışlanacaq yer. ~~məs 1, 372-24. I, 63-16, 452-16. Kıyık=cayma, caymaq; əyrilik, əyri olan; sözdə durmama. -lağda III, 80-8. I, 138-10. Kış-=meyl etmək, sürüşmək. Bax\ kay-. I I I , 165-4, 165-5, 165-6. I I I , 179-3. Kıyıl-=enmək, keçınək; sözdən qaçmaq; ağacı çəpinə kəsmək. ~dı I I I , 179-1. I I I , 185-15. ~ ar I I I , 179-3. ~dı I I I , 185-10, 185-11, 185-12, 185-14. Kışla-=qışlamaq. ~ur I I I , 185-15. I I I , 269-6. Kıyım=düşmənin gəlməsi üzündən xalqın yaşadığı dəhşət və panika. ~dı I I I , 269-5. I I I , 166-5, 166-6. ~ r I I I , 269-6. Kıyış-=çəpinə ağac kəsməkdə yardımlaşmaq və yanşmaq. Kışlağlan-=qışlaq əldə etmək, qışlamaq. I I I , 184-18. II, 269-20. ~dı I I I , 184-16. ~dı 11,269-18. ~ur I I I , 184-18. ~ ur II, 269-20. Kıyma=qıyılmış. Kışlat-=qışlatmaq; bir şeyi alıb saxlamaq. I I I , 170-3. II, 330-11. ~ürgə=xəmiri sərçə dili kimi əyri kəsilən əriştə. ~ tı II, 330-9. I I I , 170-3. ~ur II, 330-10. Kıymaç=tiftikdən tikilən bəyaz çigil papağı. Kışlat-=bir şeyi öz öhdəsinə almaq, gizləmək, saxlamaq. I I I , 171-18. II, 330-11. Kıytur-=çəpinə kəsdirmək. ~tı 11,330-12. I I I , 187-26. ~ur 11,330-10. ~dı I I I , 187-24. Kıw=dövlət, qut, bəxt. Bax\ kuw. ~ur I I I , 187-26. I, 345-6. Kız=bahah, nadir tapılan nəsnə. Kıwal=düzgün. I, 340-20, 340-21. 1.410-16,410-25. I I I , 322-4. ~burun=düz burun. Kız=qız, qız uşağı; cariyə, kəniz. Bax\ xız. 1.410-16. I, 182-17, 273-21, 313-19, 330-1, 340-22, 340-23, 340-24, Kıwçaklan-=qıpçaq qılığma girmək. Bax\ kıfçaklan- 383-16, 410-22, 433-16, 445-19, 475-18. II, 272-9. II, 125-24, 138-1, 268-12, 272-10, 278-9, 324-20. ~dı II, 272-7. I I I , 129-9, 142-18, 195-1, 241-6, 242-1, 262-9, 270-14, 289- ~ur II, 272-9. 14, 322-3, 329-11, 356-3. Kıy-=sözdən dönmək; qıymaq, çəpinə doğramaq ~ı I I I , 250-9. I I I , 232-5. ~ığ 11,39-13,52-8. ~dı I II , 232-3, 232-4. 111,245-1,297-1,354-5,385-8. ~ar I II , 232-5. ~ım 1,340-23. Kıya=kiçiltmə ədatı. Bax\ kiyə, ginə I II , 208-4. I II , 167-5. ~ın 1,306-2,319-17. Kıyak=ət suyunun yağı, kərə yağı, qaymaq. Bax\ kayak, kanak. II, 195-1. 298 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 299 ~ka II, 298-4. I, 114-5, 130-16, 367-14, 393-19. 406-12. ~lar 11,226-12. II, 156-23. 179-16. kapağlağ (kapığlığ) ~=bakirə qız. III , 26-5, 179-10. 208-21, 286-16, 316-10. 1,475-18. Kızıl-=etdiyi pis əməli bir daha etməmok üçün cəzalanmaq. ~kırkun=cariyə, kəniz. II, 158-10. əv~ı=ev qızı. ~dı II, 158-8. I, 340-23. ~ur II. 158-10. yinçkə~=yetişkin cariyə. Kızıl ər-=qızarmaq. Bax: kızar-. I, 340-24. ~ər-di=qızardı. ~kişi=xəsis adam (arğuca). I I, 179-16. I, 341-3. Kız kuş=çox alçaqdan uçan, əlvan tüklü, qanadını açanda rəngdən- Kıza-=qız pozmaq. rəngə düşən bir quş, su quzğunu. I I I , 245-2. I, 344-22. ~dı 111,245-1. Kızlamuk=qızamıq. su çiçəyi, qızılca, sivilcək. ~ r I I I , 245-2. I,498-16. Kızar-=qızarmaq. Kızlan-=bahalı hesab etmək. II, 113-4. II,251-4. ~dı 11,113-3. ~dı 11,251-1. ~ur 11,113-4. I I I , 191-21, 192-10. Kızart-=qızartmaq. ~ur 11,251-4. I I I , 371-24. Kızlan-=qızlığa götürmək; qız sahibi olmaq. ~ tı I I I , 371-23. n , 251-4. ~ur I I I , 371-24. ~dı 11,251-3. Kızğa-=qəzəblənib döymək (qulu). B a x və düzəlf. kırğa- I I I , 191-22. I I I , 262-22. ~ur 11,251-4. ~dı I I I , 262-20. Kızlaş-=bəhsə bir qız (cariyə) qoymaq. ~ r 111,262-21. II, 227-16. Kızğul at=rəngi boz ib qır arasmda olan at ~u 11,227-14. I,465-18. ~ur 11,227-16. Kızğur-=işkəncə vermək, cəzalandırmaq Kızu-=bahalaşmaq, qiyməti yüksəlmək. II, 205-6. I II , 244-24. ~dı II, 205-3. ~dı I I I , 244-23. ~ur II, 205-6. ~ r 111,244-24. Kızğut=başqalarına ibrət üçün veribn cəza, işkəncə Kibə=az zaman, qısa zaman (oğuzca). Bax\ bütə. I,441-19. 111,207-9, 207-16. Kızğutlan suçunun cəzasını görüb rüsvay olmaq və pis işdən çəkin- ~bol-dı=az zaman keçdi. mək. I II , 207-9. II,267-14. Kibi= kim i. ~dı 11,267-1 1. I, 300-haşiyə, 466-4. ~ur 11,267-14. I I I , 27-17. Kızıl=qızıl, qızılı rəng, qırmızı. Kiçi-=gicişmək, qaşmmaq. III , 241-2. 300 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 301 ~di I I I , 241-1. ~di II. 290-1. ~ r I I I , 241-2. ~ər II, 290-2. Kiçik=kiçik, kiçiklik. Bax: kiçük. Kikçür-=bir-birinə sürtmək, itibmək. I, 266-19. II, 206-23. II, 126-1, 126-4. ~di 11,206-19. I I I , 171-13. ~ür II, 206-23. ~də II, 265-13. Kikçür-=iki adamı bir-birinə sahşdırmaq. 111,80-1. II, 206-23. Kiçiklə-=1kiçik saymaq. ~di 11,206-21. I I I , 299-7. ~ür II, 206-23. ~di I I I , 299-6. Kikrül-=soxulmaq. ~r I I I , 199-7. II, 239-11. Kiçin-=fahişə olmaq; gicişmək, qa: ~di II, 239-9. II, 174-23. ~ür 11,239-11. ~di II, 174-19, 174-22. Kilidə=gərdanlıq (oğuzca). Bax: bakan (digər türklorin dilində). ~ür II, 174-23. 1,425-17. ~m ə II, 174-20. Kim = kim . Kiçit-=qaşıtmaq. I, 184-6, 240-2, 246-13, 339-22, 349-13, 349-15, 359-15, . , 420-46. II, 295-7. 374 4 ~ti II, 295-6. II, 144-18,271-5, 279-17. ~ür II, 295-7. I I I , 116-2, 131-17, 144-18. Kiçük=kiçik. B a x və düzəlt: kiçik. ~gə 1,483-7. I, 156-23. ~inq 1,367-27,432-12. Kid= arxa, son, sonra. Bax: kidh. I I I , 27-2, 224-9, 235-22. ~in I, 265-8. ~ni 111,261-14. -inqə II, 164-14. Kimi=gəmi (oğuzlardan başqalarmm dilində). Bax'. kəmi (oğuzca və - in k i 111,21-14. qıpçaqca). Kidh=arxa, son, sonra. Bax\ kid. 111,220-9, 220-15. ~in II, 51-22. Kimişkə=Kaşğarda istehsal olunan naxışh bir keçə. I, 470-20. Kidhiz=keçə, türkmənlərin çadır örtübri və köç zamanı bürüncəkləri. Kimsən=papaqlan süsbmək üçün işbnən qızıl qn-mtıları. I,484-18. II, 127-4, 298-4. I, 429-26. Kimünçə=ağcaqanad. Bax : kümiçə. I I I , 243-13,289-19. ~ni 1 ,332-23. 111,312-1. ~lik yünq=keçə düzəltmək üçün hazırlanan yun. Kinq=gen, geniş. I, 483-18. I II , 312-9. ~lig=keçə sahibi olan. Kinqit-=genişbtmək. I, 483-19. I II , 343-20. Kidhizgək=təzəliyi gedib keçəbşmiş qovun. ~ ti 111,343-18. II, 285-haşiyə. ~ür I II , 343-20. Kinqü-=genişbmək. Kik-=bülövləmək, bir şeyi bir şeyin üzərinə sürtmək. II, 290-3. 111, 344-3. 302 303 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~di 111,344-1. ~di 111,294-18. ~r 111,344-2, ~ r 111,294-19. Kinqrün-=gcnişbmək; bir müddət nemət içində yaşamaq Kirik-=kirlətmək. I I I 347-13. I I, 143-21. ~di 111,347-11. ~ti I I, 143-20. ~ür III, 347-12. ~ər II, 143-21. Kinqür-=genişbtmək. Kiril-=girilmək. III, 340-25. I I, 159-13. ~di III, 340-23. ~di II, 159-12. ~ür III, 340-24. ~ür II, 159-13. Kip=qəlib; pəstah, bənzər (oğuzca). Kirimsin-=girirmiş kimi görünmək. III, 129-2, 129-4. ~di I I, 259-23. ~i (hax: kibi) I, Kirin-=girmək, girirmiş kimi görünmək. I II, 61-4, 129-2, 129-4. II, 174-27. K ir= kir. ~di II, 174-24, 174-26. ~din II, 220-5. ~ür II, -27. ~dən II, 233-27. Kiriş=kiriş, yay kirişi, yay. Kir-=girmək. I, 244-16. II, 37-25. II, 117-26. ! 111,202-16. I I I , 205-8. ~di 1,434-18,469-3. Kiriş=bir adamm əmlakdan olan gəliri. II, 37-24. I, 373-19. III, 203-9, 203-11. Kiriş-=girişmək, girişməkdə yarışmaq. ~dim 1,152-11,418-6. I I, 129-16. ~dük II, 78-20. ~di II, 129-13. ~ür II, 37-25. ~ür II, 129-15. ~gil II, 66-9. Kirit=kilid, qıfıl. ~güci 11,71-11. I, 364-5. ~gij 11,84-1. I I I , 301-22. ~güsüz III, 13-18. ~lig=kilidli, qıfıllı. ~gəlir II, 82-20. I, 140-23, 325-5,482-16. ~miş-çə I, 284-23. ~lig kapuğ=kilidli qapı. ~sə 1,446-23. 1,482-16. II,46-3. Kiritlə-=kilidləmək. III, 129-10, 213-22. 111,291-14. ~sün 1,467-14. ~di 111,291-13,304-2. ~üp 111,63-10. ~r 111,291-14. -igsək 11,74-15. Kiritlən-=kilidlənmək. Kirdəş=bir həyətdə bərabər yaşayan qonşu. I I I , 301-21. 1,449-14. Kirkin=buğanm, buğranm qızğm zamanı. Kirigsə-=ginnək istəmək. 1,434-17. I II, 294-20. ~i 1,434-18. İ04 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 30^ Kirlən—kirbnmək; yumulmaq. Bax\ kirik-. II, 205-24. II, 252-4. ~di II, 205-22. ~di II, 252-3. ~ür II, 205-24. ~ür II. 252-4. Kirü=geri, arxa. Kirbn-=yumulmaq. Bax: kirik-. I I I , 63-10. II, 252-4. Kis=qadm, arvad. ~di II, 252-5. I, 343-5, 343-6. ~ür II, 252-4. ~ i 1 ,343-5. Kirpi=kirpi. ~si 1,345-13. 1,413-16. Kiş=sadaq, oxdan (oğuz və qıpçaqlardan başqasmm dilində). okluğ ~=oxlu kirpi, böyük kirpi. I, 392-14, 435-10, 473-18, 480-21. 1,413-16. II, 271-22. Kirpik=kirpik. I I I , 134-10. I, 462-22. ~tə 1,446-4. Kirpibn-=qəzəbdən kirpi kimi büzülmək; qaşqabaq tökmək. II, 319-15. I I I , 193-3. I I I , 256-8. ~di I I I , 193-1. ~kuruğluk=sadaq, gədəbc. ~ür I I I , 193-3. 1,480-21. Kirşən=kirşan. ~kurman=ox və yay qoyulan qab. I, 429-28. I, 435-10. II, 334-8. Kiş=sam ur. Kirşənlən-=kirşanlanmaq. I I I , 130-9. II, 274-6. Kişə-=bağlamaq, cidarlamaq. ~di II, 274-4. I I I , 247-6. ~ür II, 274-5. ~di I I I , 247-4, 247-5. Kirtginsə-=iqrar, təsdiq etmək istəmək. ~ r I I I , 247-6. ~di 1,306-9. Kişən=köstək, cidar. Kirtgün-=inanmaq, gerçəkbşmək. II, 42-12. I II , 366-7. Kişi=adam, insan, kimsə, şəxs, xalq; arvad, qadm. ~di I I I , 366-4. I, 73-22, 74-1, 110-11, 118-9, 118-20, 119-16, 119-17, 119- ~ür I II , 366-7. 23, 122-9, 126-2, 131-19, 142-7, 152-11, 155-6, 157-22, Kirtin-=inanmaq. Bax\ kirtgün-. 162-17,163-13, 165-3, 165-4, 168-6, 169-12, 171-10, 181- ~di 1,414-4. 14, 182 -3, 185-19, 186-22, 196 -7, 198 -24, 202-19, 202-27, Kirtü=and, yəmin, qəsəm; gerçəklik, doğruluq. 203-18, 207-11, 209-5, 209-8, 219-8,219-13, 224-25, 229- 1,413-27,414-1,414-2. 19, 276-4, 279-1, 279-8, 310-14, 317-16, 327-1, 328-3, 333 - Kirtüç kişi=paxıl, bədxasiyyət adam. 5, 341-3, 345-7, 352-16, 363-4, 368-12, 369-23, 378-7, 386- I, 444-18. 16, 387-22, 388-4, 396-27, 404-19, 416-13, 418-1, 420-20, Kirtülə-=təsdiqləmək. 422-5, 422-10, 426-10, 432-4, 432-5, 444-18, 449-5, 449-11, I I I , 306-25. 452-9, 457-1, 459-7, 460-28, 461-10, 469-4, 474-1, 475-21, ~di I I I , 306-24. 477-13, 479-12, 485-8, 485-10, 486-18, 489-10, 491-3, 491- ~r I II , 306-25. 20, 492-5, 492-22, 496-23. Kirtür-=girdirmək. II, 45-6, 52-24, 77-22, 117-11, 132-6, 132-13, 133-14, 134- 306 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 307 I, 134-21. 136-1, 142-16, 143-7, 153-21, 171-1, 213-12, 217 I, 370-18. -1, 219-5, 224-14, 271-16, 279-6, 280-14, 291-6, 307-21. Kiyə=kiçiltmə ədatı. Ba.x: ginə, kıya. I I I , 18-12. 21-3, 21-21, 22-13, 28-11, 28-13, 37-7, 39-4, 42- I I I , 167-9, 169-10, 313-1, 313-3. 5, 44-10, 44-18, 46-21, 50-1, 52-4, 52-10, 52-12, 52-17, 53- Kiyim-kiyim=tənbəllik; nə işbyən kimi işbmək, nə də işi buraxmaq 8, 54-6, 66-6, 71-14, 114-14, 130-6, 132-16. 140-15, 142-4, halı. 142-20, 142-24, 142-27, 143-4, 153-22, 164-17, 165-5, 165- I I I , 166-8. 19, 172-2, 193-1, 204-19, 204-21, 212-23, 221-10, 224-20, Kiz=qutu, mücrü, müşk mücrüsü, taxt, kürsü, qab, heybə kimi şeybr. 239-16, 258-24, 284-5, 309-13, 321-18, 329-12, 336-23, 353 I, 341-13. -18, 362-16. I I I , 282-12. ~dən 1,208-27. -dəki I, 341-14. II, 200-3. Kizlə-=gizbmək. I I I , 159-22, 235-10. I I I , 269-21. ~də 11,51-17. ~di 111,269-20,282-12. ~din 1,257-25. ~ r 111,269-21. ~g I, 133-23. ~p II, 186-15. ~gə I, 336-9, 336-12, 487-26, 491-haşiyə. 111,68-15. II. 132-13,293-10. ~yü I, 163-27. I I I , 134-5, 153-22, 253-12. Kizlən-=gizbnirmiş kimi görünmək. ~ni I, 209-14, 210-9, 210-19, 295-1, 491-haşiyə. I I, 252-11. II, 296-4, 318-19. ~di II, 252-9. I I I , 110-5,234-15. ~ür 11,252-11. ~ninq 1,117-17. Kizbnçü=gizli. ~ b r 1,335-16,411-7. I I I , 227-20. II, 332-12. Kizbş-=bir-birindən gizbnmək. I I I , 52-19. I I, 229-14. Kişirgək ər=evində başqasını görəndə canı sıxılan, evi başnıa dar edən ~di 11,229-12. adam. ~ür II, 229-12. II, 285-19. Kizbt-=gizbtmək. Kişnə-=kişnəmək. II, 331-3. I I I , 271-13. ~ti 11,331-1. ~di 111,257-7,271-11,271-12. ~ür 11,331-3. ~r 111,271-13. Koç=qoç (oğuzca). Bax : koçnqar. Kit-=getmək, çəkilmək. I, 337-20. II, 291-23. II, 196-16. ~ti 11,291-22. Koç-=qucaqlamaq. ~ər 11,291-23. II, 34-22. ~sə 111,49-11. ~dı 11,34-21. Kitər-=aradan qaldırmaq. ~ar II, 34-22. I I I , 183-10. Koçnqar=qoç. Ba.x: koç. ~di I I I , 183-8. I, 337-20. ~ür I II , 183-10. II, 131-1. Kiwiz=yayğı, xalı, kilim kimi şeybr. Ba.x: kidiz. I I I , 330-15. 308 Mahrmd Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 309 Koçtur-=qucaqlatmaq, qucdurmaq. I, 460-4. 11,201-3. Koğşaş-=birlikdə süstləşmək. ~d) 11, 201-1. II, 332-14. ~ur 11, 201-2. ~dı 11,332-12. Koçuş^qucaqlaşma, qucuşma. ~ur II, 332-14. I, 372-26. Koğşat-=qüvvəsini azaltmaq. Koçuş-=qucaqlaşmaq. II, 323-2. II, 124-17. ~ tı II, 322-26. ~dı II, 124-15. ~ur II, 323-2. ~ur II, 124-16. Koğurmaç=qovurğa. Bax: kawurmaç, kowurmaç. ~up I I I , 184-4. I, 473-10. Kodı=aşağı, aşağıya, arxasmca. B a x və düzəlt: kudhı. Koğur-=qovurmaq. Bax: kuwur-, kowur-, kağur-, kawul-, kuğur-. I I I , 46-20, 61-4, 66-19. II, 116-12. Koduş-=bir--birinə güvənmək. ~dı 11,116-9. II, 125-12. ~ur 11,116-11. ~di 11,125-11. Koğuş=oxları pardaxlamaq üçün huş ağacmdan düzəbn abt. ~ u r II, 125-13. I, 373-5. Kodh-=qoymaq, buraxmaq; tərk edilmək. Bax\ kot-, koy-. Koğuş=holuq, su holuğu, dəyirman holuğu; nov, navalça. II, 191-19. I, 373-3, 373-4. III,378-11. Koğuş=aşıIanmış və ya aşılanmamış dəri; qayış. Bax: koğış. ~tı II, 191-17. I, 373-2. I I I , 378-10. I I I , 144-6,275-20,282-15. ~ur II, 191-19. ~ka II, 214-19,218-24. I I I , 378-11. Koğuşlan-=su fışqırmaq. ~ur mən III, 378-17. II, 265-5. ~ğıl 11,162-11. ~dı II, 265-4. ir i, 169-6. ~ur II, 265-5. ~sa 11,55-15. Koxşaş-=birlikdə gövşəşmək. Bax: koğşat-. ~m adı 11,261-22. II, 332-14. Koğ=gözə və ya yeməyə düşən çör-çöp. ~dı II, 332-12. I I I , 136-5. ~ur II, 332-14. Koğış=dəri. Bax\ koğuş. Kok-=pis qoxmaq, qoxusu yüksəlmək, (suyun) durğunlaşması; xəstəli- ~nı 11,336-1. yin şiddətini azaltması, şişin çəkilməsi. Koğşa-=qatı şeyin yumşalması. II, 289-26. I I I , 260-18. I I I , 180-10. ~dı 111,260-17. ~ tı II, 289-23. ~ r 111,260-18. ~dı II, 289-26. Koğşa-=huş ağacınm budağı ilə cilalamaq, pardaxlamaq. Bax: kowşa-. I I I , 180-4, 180-7, 180-9. I II , 260-21. ~ ar II, 289-26. ~dı 111,260-19, I I I , 180-10. ~ r I I I , 260-20. Kokıt-=qoxutmaq. Koğşak=gövşək, çürük, süst. II, 301-9. 311 310 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~tı 11,301-8. ~ur II. 205-8. ~ur 11,301-9. Koltık=qoltuq. Kokrat-=azaltmaq. I,460-14. II, 320-17. Koltukla-=qoltuq!amaq, qoltuğuna almaq, qoltuğuna vurmaq. ~tı 11,320-15. I I I , 306-12. ~ur 11,320-17. ~dı 111,306-10. ~ r 111,306-12. Kol= qol. I I I , 140-17, 161-2, Koltur-=istəmək. ~ın 111,161-4,261-20. II, 202-21. Kol=qılınc və ya bıçaqda olan yol formalı oyma. ~dı 11.202-19. I I I , 140-21. ~ur II, 202-20. ~ ı I I I , 140-21. KoIun-=rica etmək, istəmək. Kol=dağın təpəsindən enən və dərənin ortasmdan yüksəkdə olan yer. II, 174-7. I I I , 140-18. ~dı 1,71-19. ~ı I I I , 140-19. II, 174-6. Kol-=xahiş etmək, istəmək. ~ur II, 174-7. II, 52-6. Koluş-=bir-birindən istəmək. ~dı II, 52-5. ~dı II, 138-1. ~ur II, 52-6. ~tı II, 138-9. ~sa 1,264-10. Kom=dəvə palanı. ~sam 1 ,398-5. I I I , 141-22. ~daçı=dilənçi. ~ı I I I , 141-24. ~daçı-ka 1,414-10. Komı-=həsrət çəkmək, özləmək. Kol aç=qulac. Bax\ kulaç. I I I , 250-16. I, 364-26. ~dı 111,250-13. Kolan=qulan, çöl eşşəyi. ~ r 111,250-16. I, 420-10. Komın-=coşmaq. I I I , 131-2. ~dı 11,312-8. Kolan=yəhəri ata bağlayan özəl qayış. Komıt-=coşdurmaq, həyəcana gətirmək. Bax\ komut-. I, 401-27. II, 303-9. -kolan əti=kolan qayışmm keçdiyi yer. ~tı I, 137-10. I, 401-27. II, 303-8. Koldaş=dost, arkadaş. ~ur II, 303-9. I,449-12. ~ğan 1,489-3. I I I , 18-19. Komut-=coşdurmaq. Bax'. komıt-. Koldaşlan-=dost olmaq, dost saymaq. ~tı 1,256-10. Komşuy=qan içərək şişmiş gənə. II,268-17. ~dı 11,268-15. III,226-7. ~ u r 11,268-17. Komuk=at gübrəsi. B a x və düzəh: kumuk. I, 384-28. Kolğır=istəmək. Komukla-=pisləmək, təsləmək; komuk boyuna nisbət etmək. Bax və II, 205-8. ~dı II, 205-7. clüzəlf. kumukla-. 312 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 313 I II , 297-15. 111,315-22. ~dı 111,297-13,297-14. Konqur-=sökmək; qanırmaq. ~ r 111,297-15. I I I , 340-22. Kon=qoyun (arğuca). Ba.\: koy. ~dı 111,340-19. I, 105-14. ~ur I I I , 34-22. I I I , 143-24. Konquz=yel buraxan böcək. ~uğ 1 ,327-26. I I I , 316-7. I I I , 143-24, Konşı=qonşu (oğuzca). Bax : koşm. Kon-=qonmaq, bir yerə qonmaq. I, 427-27. I I I , 180-26. Konuk=qonaq; ruh. ~dı I I I , 189-22, 180-24. I, 119-7, 150-9,385-8. ~ ar 1 ,336-8. ~ı 1,120-1,120-8,344-24. I I I , 180-26. ~nı 1,491-1. ~mas 11,318-14. ~uğ II, 304-4. Konak=qaba darı. Bax: koyak. ~luğ 1,476-17. I, 385-19, 385-20, ~luk 1,301-22,481-14. I I I , 303-6. Konukla-=qonaq etmək; ev sahibinin Konakla-=darı yemək. gecələmək (oğuzlardan başqaların ~dı I I I , 303-6. I I I , 297-18. Konat=bir-birinə yanaşan, toplanan adamlar dəstəsi. ~dı 111,297-16,298-3,303-7. I, 363-23. ~ r 111,297-17. ~ım 1 ,363-24. Konuklaş-=bir-birinə qonaq olmaq. Konat-=qondurmaq, oturtmaq. II, 257-15. II, 304-16. ~dı 11,257-13. ~ tı II, 304-13. ~ur 11,257-14. ~ur II, 304-16. Konum=yurd, yurd yeri, qonulan yer. Kondur-=qondurmaq, üzərinə qoymaq. I, 175-8, II,203-15. II, 133-4, 304-13. ~dı 11,203-10,203-12. Kop=çox; təkid və mübaliğə ədatı. ~ur 11,203-15. I, 336-3. Konqra-=səsi qalmlaşmaq; bir şeyin qonur, şabalıdı rəngdə olması. Kop=sevinc, fərəh. I I I , 349-17. I I I , 128-7, 128-27. ~dı I I I , 349-16, ~kıl-dı III, 128-27. ~r I I I , 349-17. Kop-=qopmaq, gəlmək, başiamaq, çıxmaq, baş qaldırmaq. Konqrağu=zəng, zmqırov, qumrov. II, 34-9. II,334-28,338-1. 'tl III , 135-13. I I I , 349-8. -dı I, 161-11, 179-21. Konqrağu=qulağın altındakı sümük. II, 34-9. I I I , 335-1. I I I , 135-14. Konqur=boğuq səs. -a I,271-21. I I I , 315-21. -ar II, 34-9. Konqur=şabalıdı, qonur rəng. I I I , 318-13. 314 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 315 ~sa I, 152-20, 166-24. 11, 173-14. I II , 142-3. ~ur 11,173-15. ~up 1,198-15,289-20. Korış-=qorumaqda yardım etmək. Kopruş-=bir şcyi yerindən qoparmaqda kömək etmək. II, 128-22. II, 224-20. ~t! II, 128-20. ~dı 11,224-17. ~ur 11,128-21. ~ur II, 224-20. Kork-=qorxmaq. Kopsa-=çıxmaq istəmək. I I I , 365-1. I I I , 259-2. ~dı I I I , 364-24. ~dı 111,259-1. ~ ar 111,365-1. ~ r III, 259-2. ~mış 11,318-13. Kopur-=yerindən qoparmaq, qaldırmaq. I I I , 134-5. II, 109-1. ~up 11,303-18. ~dı II, 108-21. ~up 11,303-18. ~ur II, 109-1. ~m a I I I , 365-9. ~sa II, 109-3. ~mas I I I , 365-3. ~ğan 1,490-15,490-16. Korkıt-=qorxutmaq. Bax : korkut-. Kopurt-=yerindən qoparmaq. II, 324-13. I I I , 371-3. ~ tı II, 324-12. ~ tı 111,371-1. ~ur II, 324-13. ~ur I I I , 371-3. Korkluk=qorxaq. Kopuş-=qalxışmaq, qalxmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. I I I , 362-6. II, 121-8. Korkul-=qorxulmaq. ~dı II, 121-6. 11,238-21. ~ ur II, 121-8. ~dı II, 238-20. Kor= ziyan. ~ur 11,238-21. I II , 130-22. Korkun-=qorxu duymaq, qorxusuj Kor=qatıq mayası, çalası. I I, 250-19. I I I , 130-23. ~dı 11,250-17. ~luk=içində qımız saxlanan kiçik parç. Bax: kurluk. ~ur 11,250-18. Korday=qu quşu cinsindən bir quş, qutan. Korkunç=q o r x u nc. 111,225-21,225-24. II, 342-21. ~ım ı II, 190-17. I I I , 166-6. Kon-=qorumaq. Korkuş-=bir-birindən qorxmaq. I I I , 244-4. 11,227-10. -dı I I I , 244-3. -dılar II, 227-8. ~r I I I , 244-4. ~ur II, 227-9. Korığ=qoruq, kiçik meşə. Bax: koruğçı. Korkut-=qorxutmaq. Bax: korkıt-. I, 377-13, 377-14. ~lı II, 342-20. II, 128-20. Korlan-=acımaq, acı duymaq; ziyaı Korın-=xəsislik etmək. Bax: korun. Bax: kurlan-. II, 173-15. II, 250-22. 316 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 317 ~dı 11,250-20,250-24. II, 251-18. III , 190-19, 190-22. ~dı 11,251-16. ~ur II, 250-22. ~ur 11,251-17. I II , 190-24. Koşlun-=heyvanı bir yerdə qoşmaq. Koru^dəmir tikanı deyilən kolun «putrak/pıtrak» adlı meyvəsi (qıp- II, 251-15. çaqca). Bax: yapuşğak. ~dı 11,251-11. I II , 211-23. ~ur 11,251-15. Koruğçı=qoruqçu, bir qoruğu qoruyan. Bax : kcnğ. Koşnı=qonşu. B ax : konşı (oğuzca). I I I , 227-9. ~sm 111,209-13. Korum=qaya; mal (məcazi). Koşığ=şeir, qəzəl, qəsidə. I, 396-21. I, 377-25. I II , 61-4. Koşul-=birbşmək, qatılmaq, qoşulmaq. ~ la r 111,115-1. II, 158-16. ~luğ 1,476-20. ~dı II, 158-14. Korun-=xəsislik etmək. Bax: korm-. ~ur I I, 158-16. 11, 173-15. ~ğan I, 493-3, 493-4. ~dı II, 173-14. Koşul-=(şeir, mahnı) qoşulmaq. ~ur II, 173-15. II, 158-16. Kosık=fmdıq. Bax: kosuk. ~dı I I, 158-17. I, 384-6. ~ur II, 158-16. I I I , 303-2. Kot-=buraxmaq, qoymaq. Bax: kodh-. ~hğ 1,476-6. ~tı 11,291-17. Kosıkla-=fmdıqlanmaq. Kotrul-=boşaldılmaq. ~dı I II , 303-3. I I, 237-24. Kosuk=fmdıq. Bax: kosık. ~dı II, 237-22. I I I , 303-2. ~ur II, 237-24. Koş=cüt, qoşa, hər hansı bir şeyin cütü (arğuca). Bax: koşa. Kotruş-=boşaltmaqda yardım etmək. I, 365-2. II, 224-25. I I I , 134-2, 134-3, 134-5. ~dı II, 224-23. Koş at=xaqanm yanmdakı yedək, ehtiyat at. ~ur 11,224-25. I II , 134-1. Kotur-=boşaltınaq. Koş-=qoymaq, qatmaq, qanşdırmaq. II, 108-20. II, 42-19. ~dı 11, 108-19. ~dı 11,42-15. ~ur 11, 108-20. ~ar 11,42-19. -ınuş 11, 183-22. Koş-=düzmək, qoşmaq (şeir, mahnı). Kova=vedrə (oğuzca). 11,42-19. 1, 203-23. ~dı 11,42-18. 111, 222-3. ~ar 11,42-19. Kova=türk yüyənində atın burnuna do Koşa=qoşa, cüt. Bax: koş. 111, 222-4. III, 36-11,60-13. Kovı=içi boş və çürük nəsnə, qovuq. Ba 318 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk .119 111.213-18,213-19. Kowuş-=qovmağa çalışmaq. Kovı=lalesiz, uğursuz . II, 132-19, 111.213-20,213-21, ~dılar II, 132-17. Kovuç-cin vurmasının təsiri. Bax: kovıız (oğuzca). ~ur II, 132-19. III, 162-10. Koy=qoyun. Bax : kon (arğuca). Kovuç-kovuç=cin vurmaya qarşı üzərlik və öd ağacı yandıraraq I, 105-14, 165-2, 224-4, 294-3, 333-1, 386-16, 388-12, 389- ciniərə «qaç-qaç» mənasmda deyilən sözlər. 17, 389-21, 392-5, 409-20, 421 -7, 458-11, 464-23, 465-15. I II , 162-11. I I, 43-10, 53-22, 70-25, 144-4, 164-7, 171-17, 196-4, 197-3, K ovuk= içi boş olan hər şey, qovuq. Bax : kovı, kowık, kowı. 239-4, 240-18, 241-1, 302-11, 317-7. I II . 163-4. I I I , 13-4, 80-11, 131-8, 134-5, 145-3, 145-4, 150-16, 156- Kovuz=cin vurmasmm təsiri (oğuzca). Bax: kovuç. 22, 157-11, 157-19, 165-10, 183-6, 185-3, 195-6, 195-25, I I I , 162-14. 199-7, 230-18, 232-26, 234-22, 239-1, 248-17, 249-8, 256- Kow-=qovmaq; sürmək. 19, 315-22, 349-16, 363-25, 365-15, 379-3, 379-4. II, 44-7. ~da 1,340-18. ~dı II, 44-5. ~dan 11,43-12. ~ ar II, 44-7. ~ığ 1,309-1. K ow ı= içi boş və çürük nəsnə. Bax: kovı, kovuk, kovmk. ~m I, 245-23, 257-10. 111.213-18. I I, 335-23. Kowı=uğursuz (arğuca). I I I , 251-10. 111.213-20. ~ka 11,42-15. Kowşa-=huş ağacmm budağı ib cilalamaq. B ax : koğsa-. ~uğ 1 ,324-27. III,260-21. I I, 112-23. ~dı I I I , 260-19. I I I , 169-27, 186-22, 230-18, 232-26. ~r I I I , 260-20. ~umı II, 122-23. Kowşal-=pardaxlanmaq, cilalamaq. ~un II, 171-17. II, 238-17. I I I , 350-14. ~dı 11,238-15. sokar~=buynuzsuz qoyun. ~ur 11,238-17. 1, 409-20. Kowşaş-=cilalamaqda yardım etmək. ~yıh=qoyun ili, türklərin on iki ilindən biri. II, 332-18. I, 355-4. ~dı 11,332-16. I I I , 145-4. ~ur 11,332-18. Koy=paltarm qoynu; qucaq. Bax: koyun. Kowşat-=pardaxlatmaq, cilalatmaq. I I I , 145-5. II, 323-5. ~ka I I I , 145-5. ~dı II, 323-3. Koy=dərənin dibi. B ax və düzəlt: kuy. ~ur II, 323-4. I I I , 145-7. Kowuk=qovuq, içi boş olan hər şey. Bax: kovık, kovı, kowı. Koy-=qoymaq, buraxmaq; tökmək, çalxamaq. Bax: kodh-, kot-. I, 384-18. I I I , 231-25. I I I , 163-4. ~dı 111,168-20,231-23. Kowur-=qovurınaq. Bax: kağur-, koğur-, kuğur-, kawrul-, kuvmr-. ~ar 111,231-25. ~dı 11,116-11. ~manqız 11,67-16. Kowunnaç=qovurğa. Bax: kawurmaç, koğurmaç. Koyak=dan növü. Bax : konak. 3?() Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 321 III, 164-23, 303-6. Koyu= qatı, qalm, sıx. Koyar-iıcyvanlara və kölələrə söyübn bir kəlmə, «selikli» deməkdir. I I I , 318-haşiyə. III, 168-18. Koyma=yağlı bir çörək növü. Bax: kuyma. ~ı III, 168-19. I I I , 170-5. Koyğaş=qoynuna girmək. Koyma=hər hansı mədəndən əridilərək tökmə yolu ilə hazırlanan hə- ~up 1,278-27. vəng, çəkic kimi alətlər. Ba.x: kuyma. Koyka^dori, kürk. I I I , 170-8, 170-10. I II , 169-27. Kozan-=süsləmək, bəzəmək; «bəzən» fe'H ilə birlikdə işlənir. Koykala-=dərinin tükünü təmizləmək, yolmaq. II, 173-25. ~dı I I I , 169-28. ~dı II, 173-24. KoyIuş-=tökmək. ~ur II, 173-25. I I I , 189-7. bəzən-di-~dı II, 173-24. ~dı I I I , 189-4, 189-5. Köç=saat, an, müddət. ~ur I II , 189-6. 1,377-23. , KoyIuş-=qatılaşmaq. Köç= köç. I II , 189-9. I, 377-22. ~dı I I I , 189-8. Köç-=köçmək. ~ur 111,189-9. II, 35-4. Koytur-=tökdürmək, qoydurmaq. ~ ti II, 35-3. I I I , 187-23. ~ər II, 35-4. ~dı I II , 187-21, 187-22. -əlim II, 35-18. ~ur I II , 187-23. Köçrüm=təlaş, vurnuxma; kənd camaatımn şəhərə axışması. Koyuğ=qatı (mayelərdə). 1, 467-5. I II , 163-24, 163-25. Köçük=sağrı; bir heyvana minən iki adamdan arxadakı. ~luk I II , 174-13. I, 390-20. Koyul-=maye qoymaq. Köçüklə-=sağrıya vurmaq. I II , 185-9. I I I , 299-5. ~dı I II , 185-7. ~di I I I , 299-3. ~ur I II , 185-9. ~ r I I I , 299-4. Koyun=qoyun, qucaq. Bax: koy. Köçür-=köçürmək (köç mənasmda). III, 24-8. II, 112-10. ~qa II, 329-5. ~di II, 112-1. III, 167-6. ~ür 11,112-10. ~da II, 323-24. Köçür-=köçürmək, yazmaq, üzünü köçürmək. Koyun-=özünə su qoymaq, tökmək. 11, 112-10. I II , 186-6. ~di II, 112-3. ~dı I II , 186-5. ~ür 11,112-10. ~ur III, 186-6. Köçür-=başqa yerə aparmaq, nəql etmək. Koyuş-=qoymaqda yardım etmək. II, 112-10. I II, 184-15. ~di II, 112-8. ~dı III, 184-14. ~ür 11,112-10. ~ur III, 184-15. ~gən 1,494-10. 322 Mahmud Ka^ğari Divanü lüğat-it-türk 323 ~m ə oçak I, 470-26. ~ r I I I , 269-27. ~mə oyun 1,471-1. Kögb-=oxumaq, təğənni etmək. Köçüt= at. 111, 270^-3. I, 363-28 ~di II, 254-3. I I, 112-6. I I I , 270-1. Ködüş-=gözbmək. bir-birini gözbmək, güdmək. B a w küdüş- ~ r I I I , 270-2. II, 125-15. Kögbn-=üzdə çil yaranması. ~ d i II, 125-14. II, 252-22. ~ ü r II, 125-15. ~di 11,252-19. Ködh-=gözləmək, görmək. I I I , 137-21. ~ d i I I, 120-23. ~ür II, 252-22. ~ ü r 111,27-16. Kögbn-=ınahnı oxumaq; səsin zili-bəmi. Bax: kögb-. Ködhəç=bardaq, parç (arğuca). B a x : közəç, közüç. II, 252-22. I, 366-1. ~di 11,252-21. Ködhəz-=saxlamaq, gizlətmək, qorumaq, gözlətmək. Bax: közət- köz I I I , 137-21. at-. ~ür II, 252-22. I I, 120-8. Kögüz=köks, sinə. Bax: köküs. ! I I I , 44-20. I, 370-16. ~ d i II, 120-4, 120-6. Kök=göy, hava, səma. ~ ü r II, 120-8. I, 182-10, 195-12,241-11,280-1,417-22. I I I , 243-24. II, 54-1, 113-16, 185-10, 252-1,262-6, 284-2. Kög-şeirin vəzni, əruzu, ölçüsü; təğənnidə zil-bəm I I I , 31-8, 132-9, 257-11. I I I , 137-18, 137-20. ~gə 11,116-1. ~ b r I I I , 138-10. I I I , 139-3, 377-27. Kog=bır şəhərdə ılboyu dildə-ağızda gəzən gülməli olay, məsxərə. ~üg 11,300-13. I I I , 138-1, 138-2. Kök=göy rəngi, göy rəng, lacivərd. Kög=sərbəst, başıboş heyvan. I, 342-8, 342-12, 342-13, 349-12, 367-8, 367-İ4, 492-13. I I I , 138-4. I I I , 139-18. Kög qoç və b^aşqa h^vanlarm qışa yaxm dişibrin üstünə aşması. köm~=gömgöy (oğuzca). I, 342-8, 342-13, 349-12. ~ı I I I , 138-22. köp~=gömgöy (digər türkbrin dilindo). Kog=guzgudə yaranan pas; korroziya, qadmlarm üzünə düşən çillik. I,342-8,342-12. 111,138-24,138-25. Kök=şəhərin dörd vanmı saran yaşıl bölgə. Kögən-ılgəkh çıdar; südü sağılan heyvanm ayağıqa vurulur I I I , 139-10. I,412-20. ~i I II , 139-10. Kögər-=göyərnıək; göy rəngini almaq Kök=yəhər bağı. II,118-19. II, 279-9. ~ di 11,118-18. ~ı 11,279-10. ~ ü r 11,118-18. Kök=kök, əsil (oğuzca və qıpçaqca). Kögb-=heyvanm yaşıl, təzə ot yeməsi 11,279-17. I I I , 269-27. ~ünq 11,279-17. ~dı I I I , 269-26. Kökdət-=yəhər taxtalarını bərkitmək, bağlamaq. Bax: kökbt-. 324 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~di 11,315-23. Kökəgün=göy milçək. ~yü 1.362-2. I, 236-25. Kökrəş-=gurlamaq; kükrəmək; kişnəmək. II, 282-21. II, 229-11. Köldə-=yəhər bağını bağlamaq. ~di 11,228-18,228-20,228-24, I I I , 269-25. ~ür 11,229-11. ~di I I I , 269-24. Kökşin=göyümsov, göyümtül. ~ r I I I , 269-25. 1,430-1. Köklən-=möhkəm bağlanmaq. Köktəş-=ilişmək; yəhər balğamaqda yardun etmək; qohumluqla bağ- 11,252-18. lanmaq (bulğarca). Bax: kökləş-. ~di 11,252-14. ~di II, 229-28. ~ ür 11,252-18. Kök tupulğan=bir quş adı. Bax və düzəlt: kök tubulğan. I,492-13. Köklən-=köklü, əsalətli, varh olmaq. II, 252-18. Kökürçün=göyərçin. ~di II, 252-16. I I I , 363-8. ~ür II, 252-18. Kökürçgünləş-=göyərçini ortaya qoyub bəhs etmək. ~ü 11,231-8. Kökləş-=ilişmək, yapışmaq. Kök(ü)s= köks, sinə. Bax: kögüz. II, 230-5. ~ i 1,268-20. ~di II, 229-27. Kökyuk=kəndxudalara və türkmən rəislərinə verilən ad. ~ ür II, 230-4. I I I , 139-13. Kökləş-=yəhər taxtalarmı bağlamaqda yardım etmək. Köl=göl, hovuz, su yığmtısı. II, 230-5. II, 114-13,262-19. ~di 11,230-1. I I I , 140-22, 140-23. ~ür II, 230-4. ~ig I, 166-24. Kökləş-=qohum olmaq, qohum kimi bağlanmaq (bulğarca). Bax: -ninq 11,114-23. köktəş-. ~üm I I I , 142-3. II, 230-5. Köl=dəniz. ~di II, 230-3. III, 141-12. ~ ür II, 230-4. Kölər-=göl hahna gəlmək, gölbnmək, toplanmaq, yığılmaq. Köklət-=yəhər taxtalarmı bağlatmaq. Bax: kökdəd-. II, 118-21. II, 315-23. ~di 1,230-1. ~di 11,315-21. II, 118-20. ~ür 11,315-23. ~ ü r 11,118-21. Kökrə-=kükrəmək. Köbr-=yerə yıxıhb ağnamaq, qarm şişkinliyi kimi şeybr üzündən ycrə I II , 257-15. yıxıhb ağnamaq. Bax və diızəlt: kübr-. ~di I I I , 257-6, 257-7, 257-8. ~gən=daim ağnayan. ~dim I, 184-4. I, 495-3. ~ginqə 111,257-11. Köligə=sıx kölgə, qatı kölgə. Bax: kölik. ~ r 111,257-14. 1,^38-22. ~lim I, 198-16. I II , 170-18. 11,41-25, 160-12. Kölik=kölgə. Bax: köligə. ~sə II, 167-25. 326 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 327 1,406-18. -go 111.367-25. ~lik 1,485-15. ~üg 111. 295-10. 307-9. Kölük=arxa, yük yükbnən heyvan. Kön-=düzəlmok. doğruimaq, yola golmək; iqrarctmok; yıila çıxmaq I, 391-19. (arğuca). yamnaq. ~lüg 1,485-13. II, 56-6. Kölünq=quşların yığıldığı su; gölcük. ~di II. 55-2-, 55-22, 55-24, 56-1. 56-4. I, 141-11. 'ə r II, 56-6. 111, 322-22. Köndgər-=doğrullmaq, düzoRmək, yolu başa salmaq, iqrar cldirmok. Köm-=göınmək. Bax: köndgür-, köngər-. II, 53-19. I I I , 366-3. ~di 1,62-25. ~dı II, 209-20. II, 53-18, 53-20. I I I , 365-24, 365-26, 366-1. ~ər 11, 53-19. ~ür 111, 366-3. Kömçi=xəzinə, dəfinə, gömü. B ax : kömüç. Köndgür-=doğrultmaq. Bax: köndgər-. 1.415-4. ~di II, 209-20. Tawğaç ~si=ad qövmündən qalma xəzinə. Köndgürt-=doğrultmaq, dikdirmək. 1.415-4. ~ti 111,366-17. Köməç=küldə bişirilən çörək. Könək=ibrik, qumquma, su tuluğu. I, 62-23, 366-5. 1,391-23. Kömtür-=gömdürmək. Köngər-=doğrultmaq, tuşlamaq; göndərmək. II, 206-26. I, 207-18. ~di 11,207-16. ~ di 11,206-24. ~ ür II, 206-26. ~ür 11,207-17. Kömüç=gömü, dəfmə. Bax: kömçi. Köngər-=doğru yolu, hidayət yolunu göstərmək; qılavuzlamaq. Bax: I, 366-6. köndgər-, köndgür-. II,207-18. Kömüldürük=at kökslüyü. B ax və düzəlf. kümüldürük. ~di 11,207-19. I, 500-haşiyə. ~ür 11,207-17. Kömün-=gömülmək, gömürmüş kimi görünmək. Köngər-=doğruyu söylətmək, iqrar etdinnək. Bax: köndgər-, köndgür- II, 176-3. II, 207-18. ~di II, 176-1. ~di 11,207-21. ~ ür 11, 176-2. ~ür 11,207-17. ~di nənq 1, 440-5. Könqlək=köynok. Kömür=kömür. I I I , 305-21. ~hk 1 ,483-3. Könqləklən-=köynək geymok, köynok sahibi olmaq. ~lüg 1,483-4. I I I , 356-17. Kömüş-=gömməkdə yanşmaq. ~di 111,356-15. I I, 139-19. ~ür 111,356-17. ~di 11,139-17. Könqül=könül, qəlb, ürək; anlayış. ~ür II, 139-19. I, 164-18, 207-17, 241-12, 254-14. Kön=gön, at dərisi və ya gönü, aşılanmamış xam dəri. II, 240-9. I I I , 144-1. ~ i I I I , 144-3, 144-5. 328 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk } 2>-) I I I , 142-14, 232-13,266-5. Köprüg=körpü. ~dən I I I , 317-27. 1 462-18. ~gə II,43-15. Köpsün=şiltə, mindor. I I I , 338-21. 1. 429-25. ~i II, 199-5. Köpük(g)=köpük. I I I , 117-12. I. 390-14. ~in I,251-15. ~i I II , 141-13. II,212-12, 327-23. Köpül-=tikdirmək, köbotmək. Ba.\ və üüzjlt: kübit-. I I I , 262-5. Köpüş-=qaba tikməkdə və kö-bəməkdə yardmılaşmaq və yarışmaq. ~lüg I, 133-7. Bax və düzəlf. kübüş-. I I I , 317-25. Köpür-=köpürmək. ~ni II, 244-15. II, 193-9. ~üm 1 ,256-3. ~di II, 193-6, 193-7. I I, 149-27, 191-23. ~ür II, 193-8. I I I , 363-5. Köpürt-=köpürtmək. ~ünq 111,317-28. I II , 371-12. ~dəş 1,405-11. ~ti I I I , 371-10. Könqüllən-=könüllənmək; arzu etmək. ~ür I II , 371-12. I I I , 354-4. Kör-=görmək, baxmaq. Bax\ közün- (arğuca). ~ di 111,354-1. j I, 375-12,452-11. ~ ü r I I I , 354-4. II, 37-20. Köni=düz; doğru; əmin. I I I , 66-18, 281-11,281-12,317-8. I I I , 152-21,221-13, 221-14. ~di I, 195-11, 306-20, 402-2, 438-14. Könik=dostlarmdan geri qalacaq qədər zəifləmək. II, 37-19, 279-7. ~ ti II, 180-26. I I I , 240-14, 266-3. Könit-=doğrultmaq. ~dim I, 445-6. II, 304-20. ~düm I, 170-2. ~ ti II, 304-19. I I I , 208-21, 208-22, 310-2. ~ ü r II, 304-20. ~dügünq II, 65-9. Köp=çox, bütün, hamısı; gur. ~ər II, 39-20. I, 336-6, 336-7, 336-8. ~ür I, 131-2,476-2. 11,316-7. ~əyin I II , 137-1. ~köp nənq=çoxlu şey. ~məgin I I I , 245-11. I, 336-6. ~məginçə III, 368-9. ~köp saç=gur və sıx saç. ~miş I I I , 133-11, I, 336-7. ~sə 1,254-15,395-3,498-21. Köpçük=yəhərin ön və arxa yastıqları (oğuzca). I I I , 142-4. I, 462-21. ~ü I, 204-15. Köpit-=tikdirmək, köbətmək. Bax və düzəlf. kübit-. ~üp I, 150-9, 150-10, 219-25, 301-22, 498-22. II, 293-28. 11,45-16, 46-19, 118-2. ~di II, 293-27. I I I , 30-6, 46-20, 60- i, 128-7, 208-23, 231-11, 288-13. 324-8 “ür II, 293-28. 330 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~mə 11,37-21. 111. 259-S. I II . 145-24. -di 1. 306-18. -nıos I, 372-24. 'dim I, 306-15. -nıədügünq II, 65-9. 111. 2.59-3. -mədhip 1,416-21. - rm ən 111,259-8. 111,27-16. Körtür-=gördürmok. Körk=gözə!lik. II,205-21. I, 360-5. ~di 11.205-19. II, 325-5. ~ür II. 205-20. -ınqə I I I , 160-13. Körügsə-=görmək istəmək. Bax: körsə-. -lüg 1,336-9, 336-11,360-5,449-5. I II , 294-17. 111,44-19. -di I. 306-18. Körkə=ağacdan düzəldilmiş boşqab (kənçəkcə). 111. 294-15. I, 424-13. -dim 1, 306-15. Körkədh-=gözəlləşmək. Bax\ kökrət-. III . 259-4. ~ ti II, 324-22. ~r 111,294-17. Körkət-=gözəlləşdirmək. Bax: körkədh-. Körük=körük, zərgor və ya dəmirçi körüyü. II, 324-22. I,491-1. ~ ti II, 324-20. Körüklə-=körükləmək. ~ ü r II, 324-22. I II , 299-2. Körküt-=göstərmək. ~di 111,299-1,304-2, II, 324-19. ~r I II , 299-2. ~ ti 11,324-17. Körül-=görülmək. ~ür II, 324-18. II, 159-11. Körpə=körpə; mövsümü keçəndən sonra çıxan şey; döl vaxtmdan son- ~di I. 179-3. ra doğulan heyvan. II, 159-10. 1.413-11.413-15. ~ür II, 159-12. ~ot=yeni çıxan ot. Körün-=görünmək; qovuşmaq. 1.413-11. II, 175-5. ~yemiş=təzə meyvə. -di II. 175-1, 175-3. 1.413-11. -ür I, 143-15. ~oğul=yazda doğulan uşaq. II, 175-5. 1.413-13. I II , 134-5. Körpələ-=körpə ot yemək. ~gil I II. 44-19. I I I , 306-17. Körünç=görüləcək şey; bir şeyi scyr edən xalq. ~di 111,306-16. III, 323-15. ~ı- 111,306-17. ~kə 1,219-13. Körpələn-=yenidən çıxmaq, yenidən bitmək Körüş=baxışma. I II , 192-26. I. 373-18. ~di III, 192-25. Körüş-=gözlə baxmaq. ~ür III, 192-26. II. 129-9. Körsə-=göslərmək, görmək istəmək. ~di 11,129-7. Divanü lüğat-it-türk 333 332 Mahmud Kaşğari 11, 300-14. ~ür II. 129-9. ~ti 11.300-13. Körüş-=güləşmək. Ba.\ və düzjlt: kürəş-. ~ür 11,300-14. ~ ti 11,128-1. Köşin-=kölgolonmok, kölgoyə çokilmok; ö/.ünü gizlomok. Ba\: köşün-. Kösə-=arzu etmək. " l l , 175-22. I II , 245-13. ~di 11.175-20. ~di 111,245-11. ~ür II. 175-22. ~ r 111,245-13. Köşün-=üstdoki monada. Bax: köşin-. Kösəkçi=yeməyə iştahh. Köşüt-=örtmok. I, 208-6. II. 300-14. Kösəş-=istəmək, öyünmək. ~ti 11.300-13. II, 131-8. ~ür 11,300-14. ~ d i II, 131-6. Köt=anus. ~ ü r II, 131-8. I. 337-11. Kösgük=bədnəzə qarşı üzüm bağlarma və bostanlara dikibn nəzərlik. ~ü kızlak=quş; ağacdolən. I I, 284-13, 284-16. 1,459-16. Kösrük tuşağ=atm ön ayaqlarma vurulan cidar. ~lük 1,462-19. I, 463-6. ~iç I, 365-25. Kösül-=uzatmaq, uzadılmaq. Köti burt=kabus, qarabasma. II, 159-17. I, 351-13. ~di II, 159-16. Kötki=təpə, dağhq yer, torpaq yığmı, təpocik. ~ü r II, 159-17. I, 424-7. ~sə II, 159-18, Kötlə-=fənahq etmək. Kösür-=heyvamn qabaq ayaqlarmı cidarlamaq. I I I , 269-10. II, 113-21. ~di I I I , 269-9. ~di II, 113-20. ~r 111,269-10. ~ ü r 11,113-21. Kötlət-=qulampərəstliyə yol vermək. Kösürgə=köstəbək, tarla siçanmm bir növü. Bax : küsürgə. II, 330-23. I, 470-18. ~ti 11,330-21. Kösürgən=köstəbəyin bir növü. B a x və düzəlt: kösürkən. ~ür II, 330-22. I, 494-23. Kötrüm=üzərində oturulan yer, dükan, soki. Kösürkən=köstəbəyin bir növü. Bax: kösürgən. I, 467-4. Köşi-=qapatmaq, örtmək. Kötrüş-=qaldn-ıb götürmokdo yardım etmok. I II , 247-3. II, 228-6. ~di 111,247-1. ~di II, 228-4. ~ r I I I , 247-3. ~ür 11,228-6. Köşik=örtü, pərdə; kölgə. Kötü=dam. 1,406-17. I. 297-9. ~hk 1,485-4. III,208-7. Köşigə=zəif kölgə. ~din I, 304-26. I, 438-20. Kötür-=götürmok. I I I , 170-21. ! 11,66-13. Köşit-=örtmək. 334 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ^3.^ II, 111-14. ~don 11.232-15. -di II. 111-12. III. 76-23. 317-26. ~ür II, 111-13. ~din 11.235-16. II, 111-15. ~so ~szo 111.12-17, II, 181-10. 'ÜCİ -kiyo III. 313-3. -afl II, 66-14. ~i 1. 211-18, 229-1. 229-17. 237-22. 314-1. 380-17. 462-1. ~con=hər zaman götürən. 495-27. I, 493-20. II, 142-12, 154-9, 190-6, 245-18. 248-5. 273-12, 275-10, ~eü=onunla bir şey götürməyə yarayan abt. 275-11. 1,470-16. I I I . 35-23, 53-26. 132-11. 315-25, 353-4, 377-15. Kötürsə-=götürmək istəmək. ~in 1.365-13. ~di 1,306-5. II, 189-22, 320-3, 328-4. Köwəz=ərköyün. Ba.x: küfəz, küwəz. III, 78-16. 109-17, 369-23. I, 339-23. ~indo 111,152-21. ~lik 1,484-1,484-5. ~inqo 1.279-2. Köwrə-=kövrəlmək. B a x : kəwrə-. I II , 369-25. ~di I I I , 257-3. ~ləyü 1. 163-26. Köy-=yanmaq, yaxmaq. ~ro II, 277-8. I I I , 232-7. ~üg 1,320-1. ~di I I I , 232-6. II, 186-17, 302-26. ~ r I I I , 232-7. ~üm 1,120-7,263-9,317-8. ~üp II, 199-15. II, 67-18. ~sə I I I , 375-4. III,23-21, 159-11,240-14. ~məs 1,117-7.438-17. ~ümə 1,229-1. I I I , 48-13. I I I , 247-23. Köydə=qızıl və gümüş əritmək üçün soba. ~ün 1,222-12,232-26. I I I , 169-25. -ünqə 111,21-4. Köytür-=yaxmaq. yandırmaq. Ba.x: köyür-. ~lor 111,115-7. I I I , 183-15. taşırkan ~lüg=dombagöz. ~di I I I , 183-13. 1,493-13. ~ ü r I I I , 183-14. ~lük, ha.x: közüldürük. Köyük=yanmış, yanıq. I, 500-12. I I I , 166-2. ~i çorlig=gcco görüb gündüz görmoyon adam. Köyür yanmaq, yaxdırmaq. Ba.x: köytür-. ^ I,‘'462-1. I I I , 183-haşiyə. Köz=köz, odun közü. ~di II, 157-1. I, 384-17. I I I , 183-haşiyə. Köz at=izöz0tınək, gözəlilmok. Ba\: ködhəz-, közət-. ~ür 111, 183-haşiyə. ~tı ^ 11,120-8,299-16. Köz=göz. Közə-=odu qurdalamaq, çcvirmok, qanşdırmaq. I, 127-23,130-9, 130-15,280-21,350-14, 452-16,489-1. I II , 245-4. II, 175-11, 252-5, 273-7. ~di 111,245-3. I I I , 43-17. 43-20, 63-5, 71-22, 250-4. 313-3. ~r 111,245-4. 336 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 337 Közəç=parç, bardaq. Bax\ ködhəç (arğuca), közüç. - lü k titik 1,482-23. I, 365-27. ~ lü g 1,482-25. Közəgü=maşa. Közüldürük= at quyruğundan toxunan bez. Bax'. közlük. 1,438-17. I, 500-10. Közəş-=odun altını üstünə çevirməkdə, qanşdırmaqda yardımlaşmaq Közün-=görülmək (arğuca). və yarışmaq. II, 175-15. II. 130-17. ~ d i 11,175-6,175-11. ~ti II, 130-15. ~ ü r II, 175-15. ~ür II. 130-17. Közünç=bir şey seyr edən xalq. Bax\ körünç. Közət-=gözləmək, gözlənmək, münt; I I I , 323-15. II, 299-18. Közünqü= ayna, güzgü. Bax\ köznqü. ~ ti II, 299-15. I I I , 328-17. ~ür II, 299-18. ~gə I I I , 138-25. ~miş II, 183-21, 310-8,310-9. Kuba at=qumral at, rəngi qonur al ilə sarı arasmda olan at. ~küçi II, 308-24. I I I , 207-3. ~dəçi II, 308-26. KubsaI-=qopuz çalmmaq. Bax və düzəlt\ kupsal-. ~təçi II, 308-26. Kuburğa=bayquş. ~gən II, 309-1. I, 465-25. ~iglik II, 309-21. Kubuz=qopuz, ud. Bax\ kobuz. ~igli II, 310-3. I, 69-13. ~gü II, 310-15. II, 238-5. ~lig I, 482-17. I I I , 169-21,258-1. Közətiş-=gözləməkdə yardımlaşmaq ~luğ kişi 1,474-21. ~di II, 311-17. buçı~=inləyən qopuzlardan biri. Közgər-=gördürmək, görüşdürmək. I I I , 169-21. II, 207-9. Kubzal-=qopuz çahnmaq. Bax və düzəlt\ kupzal-. ~di II, 207-7. II, 238-6. ~ ü r II, 207-9. ~dı II, 238-5. Közlə-=gözə vurmaq. ~ u r 11,238-6. 111,269-19. Kubzaş-=qopuz çahnaq, qopuz çalmaqda yarışmaq. Bax və düzəlt\ ~di I II , 269-18. kupzaş-. ~ r 111,269-19. II,226-14. Közləş-=görmək işində yarış etmək. ~ tı 11,226-12. II, 229-23. ~ u r 11,226-13. ~ti II, 229-21. Kuçak=qucaq. Bax\ kuçam. ~ür II, 229-23. I, 383-21. Közmən-közdə bişirilən çörək. Kuçakla-=qucaqlamaq. 1,435-14. III,297-5. II, 53-20. ~dı 111,297-3. Köznqü=güzgü. Bax\ közünqü. ~ r I II , 297-4. I II , 328-17. Kuçam=qucaq. Bax\ kuçak. Közüç-qab-qacaq. Bax\ közəç. 1, 396-20. 338 Mahmud Ka^ğari Divanü lüğat-it-türk .^39 Kuçğundı^soğan (çigilcə). ~luğ 1,475-10. I, 472-22. ~təgrəsi 1,417-9. Kudğu=qara milçək, milçək. Bax\ kudhğu. Kudhurçuk=bəbək, kukla. I, 420-18. I, 479-6. Kudruçak=quyruq sümüyü, büzdüm. Kudhurğak=kaftanın iki ətəyindən biri. Bax: kudurğak. I I I , 175-11. I, 479-24. Kudruk=^uyruq. Bax\ kudhruk. Kudhurğun=quşqun, yəhərin quşqunu. I,458-10, 458-17, 459-1,459-6. I, 491-19. ~ ı 1,459-6. Kudhuz=dul qadın. I I I , 163-1, 318-16. I,370-12. ~ t a ' I, 459-3. Kudhuzlan-=dul qadınla evlənmək (arğuca). Kuduçak=quyruq sümüyü. Bax : kudruçak. II, 264-27. Kuduğ=quyu. B a x : kudhuğ, kuyuğ. ~dı II, 264-25. ~da I I I , 257-16. ~ur II, 264-26. ~ ka I I I , 213-22. Kuğu=qu quşu. Kudur-=qudurmaq, üstünə düşmək, əlləşmək. Bax : kutur-. I I I , 225-24. II, 112-19. Kuğur-=qovurmaq. Bax: kuwur-, kağur-, kawrul-. Dü=əlt: koğır- ~ d ı 1, 200-2. II, 238-4. II, 112-17. ~dı 11,238-1. ~ u r 11,112-18. ~ u r II, 238-3. Kudhğu=milçək. Bax : kudğu. Kukun=qığılcım. I I I , 318-14. I, 401-24. Kudhğulan-=milçəklənmək, özündən milçək qovmaq ~luğ 1,477-22. I I I , 193-20. Kul=qul, köb. ~dı I I I , 193-18. I, 343-12, 348-6. ~ u r I I I , 193-19. II, 33-7, 225-16, 239-1, 273-4, 289-9, 290-14. Kudhı=quyu, çuxur; aşağı,aşağıya. B ax : kodı. I I I , 77-11, 78-7, 244-5, 364-24, 366-4, 385-10. I, 163-27,217-7, 221-18,238-12. ~ı 1,460-8. II,51-3,51-5, 232-21. ~ın I, 75-23, 76-6, 218-6, 303-9, 321-22, 386-13, 387-7. I I I , 209-11. II, 33-13, 39-17, 171-10, 192-17, 298-15, 323-11. Kudhruk=quyruq. Bax : kudruk. I I I , 109-15, 247-5, 247-11, 355-1, 368-23. I, 348-14, 488-3. ~m ı I, 107-17. II, 293-15, 293-17. -ınqa 1, 337-7. I I I , 134-9, 163-1. - sığ o r 1,452-23. ~ ı I I I , 239-4. I I I , 135-27. Kudhuğ=quyu. Bax: kuduğ, kuyuğ. Kula=qula rəngi, qula. zəfəran rəngində olan. I,376-27,461-23. 111,218-21. I I, 173-21. Kulabuz=qılavuz. Bax: kılavuz. I I I , 164-2, 383-12. 1,468-15. ~da 1 ,376-28. ~sız 1,468-17. ~ k a I, 445-26, 446-23. Kulaç=qulaç. Bax: kol aç. I I I , 213-22. 1, 364-26. 340 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 341 Kulaçla-=qulaclamaq. Kulunla-=madyanın doğması, qulunlamaq. Ba\: kulna-. 111,291-20. ~dı 111,83-3. ~dı 111,291-18. Kum=qum (çigilcə). ~ r 111,291-20. 1,262-26, 446-23,466-21. Kulak=qulaq. Bax\ kulxak, kulkak. ~da 1,297-1, I, 384-22. -lcir II, 220-9. II, 178-17. Kum = dalğa, su dalğası. I I I , 34-2, 236-22. I I I , 141-25. ~ ı I I I , 355-27. ~ ı I I I . 142-3. ~ın 1,252-12,252-18,261-24. Kum-=dalğalanmaq. I I, 333-22. ^ 11,53-17. ~ınqa II, 169-26. ~ dı II, 53-16. ~ım 111,311-9,351-10, ~ ar 11,53-16. ~ka I, 384-12. Kum a ur-=bir-birinə qüvvətb vurmaq. I I, 45-4, 50-18, 156-15, 322-16. ~ur-ur 111,330-22. I I I , 360-6. Kumğan=kuzə, ibirik, güyüm, gülab şüşəsi (türkbrin dilində). ~hğ 1 ,476-16. 1,432-3,425-19. ~tm I I, 173-1. ~ığ 11,334-12. Kulak ton=qolları qısa paltar. Kumlak=qıpçaq çöllərində yetişən, yarpağı lobya yarpağma bənzəyən I, 384-24. sarmaşıq kimi bir ot. Kulakla-=qulağa vurmaq. I, 460-18. I I I , 297-12. Kumtur-=dalğalandırmaq. ~dı 111,297-11. II, 203-5. ~ r 111,297-12. ~ d ı II, 203-4. Kulan=çöl eşşəyi. ~ u r II, 203-5. 1,412-17. Kum uk= at təsi. Bax: kormk. Kulavuz=qılavuz. B ax : kulabuz. I, 384-28. Kulxak=qulaq. Bax : kulak, kulkak. Kumukla-=təsbmək; kumuk boyuna I, 384-22. 111, 297-15. Kulkak=qulaq. Bax : kulak, kulxak. ~dı 111,297-13. I, 384-22. ~ r 111,297-15. Kulna-=qulunlamaq, qısrağm day doğurması. Bax : kulunla-. Kumuş-=işo hovəslə başlamaq. I I I , 271-10. II, 139-16. ~dı 111,83-2,271-9,282-22. ~dı 11,139-12. ~ r 111,271-10. ~ u r II, 139-15. ~çı kısrak=boğaz madyan. Kumuş-=dalğalanmaq. 1,471-10. 11, 139-16. Kulun=day, dayça. ~dı 11, 139-14. I, 257-1,401-26. ~ur 11,139-15. II, 122-22. Kun-=soymaq, oğurlamaq. I I I , 83-1. 11, 55-10. ~luğ 1 ,477-23. ~dı 11,55-9. 342 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 343 ~ar 11,55-10. I, 339-13. Kunçuy=xatundan bir dərəcə aşağı qadın, bikə, şahzadə. ~ ı I, 185-20. 111,225-8. ~ ım 1,339-13. katun- 111,225-9. Kur=quru (oğuzca). Bax: kuruğ. Kundı-=parlatğıcla bir şeyi parlatmaq. f ll, 131-1, 131-3. I I I , 253-20. Kur-=qurmaq, gərmək, toplamaq; himayə etmək. ~dı 111,253-19. II, 37-6, 37-10. ~r I I I , 253-20. I I I , 282-4. Kundığu=vəl,xırman vəli. ~ d ı II, 37-3, 37-5, 37-9. 1,471-13. I I I , 282-3. Kunduz^qunduz, su köpəyi. ~dum II, 117-26. I, 447-4. ~d uk II, 78-7, 78-8, 78-9. ~kayrı=qunduz xayasmdan düzəldilən dərman. ~ a r II, 37-6, 37-10. I, 447-5. I I I , 282-4. Kunq ət=əzəb. ~ar mən II, 81-11. I I I , 312-5. ~aran II, 81-11 (oğuzca). Kunuş-=soymaqda bir-birinə yardım etmək və yarışmaq; bir-birini soy ~ a I I I , 208-22. maq və oğurluq etmək. ~ası II, 83-14. II, 140-12. ~ğay II, 82-2, 82-haşiyə. ~dı II, 140-10. ~ğahr 11,82-17. ~ur II, 140-12. ~ğu II, 83-10. Kupsal-=qopuz çalmaq. Bax: kupzal-, kubsal-. -ğuçı 11,70-18. ~dı II, 238-7. ~m ış 1,244-16. Kupza-=qopuz çalmaq. II, 76-25. I I I , 258-3. I I I , 205-8. ~dı 1,69-12. Kuram=mərtəbə, mərhəb, bir şeyin sırası. I I I , 258-1. 1,411-7. ~r I I I , 258-2. - k iş ib r 1,411-9. Kupzal-=qopuz çalmması. Bax: kupsal-, kubzal-. Kurbaka=q u r bağa. Kupzaş-=qopuz çalmaqda yarışmaq. Bax : kubzaş-. I II , 131-3. Kupzat-=qopuz çaldırmaq. Kurç=qatı; içi dolu nəsnə; polad. II, 321-13. 111,260-23. ~tı 11,321-12. ~təmür=polad. ~ur 11,321-13. I, 352-24. Kur=qurşaq, kəmər. ~ərən=möhkom və igid adamlar. I,339-15. I, 352-25. II, 254-3, 322-22. Kurdaş-=eyni mövqeyə, eyni sıraya oturiTiaq. ~ın 11,249-14. II,225-3. I I I , 77-6, 273-15. ~ d ı 11,225-1. iç~=iç qurşağı. . ~ r 11,225-3. I, 110-8. Kurğa-=qurumaq. Kur=mərtəbə, məqam. I II , 262-19. 344 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 34 ~dı 111,262-18,282-1. 11, 113-1. ~r 111,262-19. ~dı 11,113-2. Kurğadh-=quraqlıq (hava). Bax : kurğat-. ~ur 11,113-1. ~tı II, 323-20. Kunş-=qurmaqda yardımlaşmaq və varışmaq. Bax: kuruş-. Kurğak=quraq. ~tı II, 127-27. I I I , 66-18. Kunt-=qurutmaq. B ax : kurut-. Kurğat-=quraqlıq, qıthq olması. Bax : kurğadh-. II,298-14. II, 323-19. ~tı 11,298-12. ~tı 11,323-17. ~ur 11,298-13. ~ur II, 323-19. ~ğan 1,488-10. Kurğır-=qurumaq. Kur-kur et-=quruldamaq. II, 204-20. ~~et-ti 1,467-15. ~dı 11,204-18. Kurla-=qurşaq bağlamaq. ~ar II, 204-20. III,268-21. Kurğır-=zəvzəklik etmək. ~dı 111,268-19. II, 205-2. ~r I II , 268-20. ~dı 11,205-1. Kurlan-=acı duymaq; ziyan görmək; qatılaşmaq; mayalanmaq; turşu- ~ar II, 205-2. maq. Bax və düzdt: korlan-. Kurğu=zəvzək, qərarsız, səbatsız. II, 250-22. I, 421-4. I II , 190-24. Kurğulan-=çılğınlıq etmək. ~dı II, 250-20, 250-23, 250-24. I I I , 193-23. I I I , 190-19, 190-22. ~dı 111,193-21. ~ur II, 250-22. ~ur I I I , 193-22. I I I , 190-24. Kun-=qurumaq. B ax : kuru-, kuzı-. Kurluk=içində qımız saxianan kiçik güyüm. Bax: korluk. I I I , 244-2, 244-22. 1,459-11. ~dı I, 63-13, 69-20. Kurman=yay qabı (oğuzca və qıpçaqca). I I I , 144-3,244-2, 244-17.. 1,435-11,435-12. ~ P II, 199-15. 111,23-10. ~r I I I , 244-2, 244-22. Kurrıh-kurnh=dayça madyandan gcri qalanda bu sözlə çağnlır. Bax: ~ğu 1,437-10. kun-kurı, karı-kurı, kurıh-kurıh. Kurıh-kurıh=dayça madyandan geri qalanda bu sözlə çağrılır. B ax : I, 60-7. kurı-kurı, karı-kurı, kurnh-kurnh. Kurşa-=qurşanmaq, qurşaq baglamaq. 111, 2 11-22. 111,260-16. Kurı-kun=dayça madyandan geri qalanda bu sözlə çağrılır. Bax : kan- ~dı II, 254-4. kurı, kurıh-kunh, kurrıh-kurrıh. 111, 260-14. 111, 2 11-20. ~r 111,260-16. Kurın-=qurulanmaq. Bax: kurun-. Kurşağ=qurşaq qurşanma. II, 173-17. 1.452-12. ~dı II, 173-16. Kurşağ=yundan toxunur, bel qurşağına bənzəyir, çadıra sanlır. ~ur II, 173-17. 1.452-13. Kunr-=qurumağa üz tutmaq. Bax: kurur-. ~ı 1,452-23. 347 346 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk Kurşan-=qurşanmaq, qurşaq bağlamaq. Bax\ kurşa-. 1,480-21. 11,249-15. kiş~=cyni mənada. ~dı 11,249-14. 1,480-21. ~ur 11,249-15. Kuruğjın=qurğuşun. Bax: kuşun (oğu Kurşat-=qurşaq bağlatmaq. . 1,487-12. 11, 222-24. 11, 290-6. ~tım II, 222-22. Kuruğla-=quru olaraq istifadə etmək. ~ur mən II, 222-25. 111,296-3. Kurt=soxulcan cinsindən qurdlar; yırtıcı heyvanlardan biri olan qurd ~dı 111,296-1. (oğuzca). ~ r 111,296-2. I, 352-11. Kuruğlan-=quru hesab etmək. I I I , 13-15. 11,265-16. Kurtan-=bitdən qaşınmaq; qoyunlarda gənə axtarmaq. ~dı 11,265-15. II, 248-27. ~ur 11,265-17. ~dı II, 248-25. Kuruğsak=qursaq, mədə. ~ur II, 248-27. I, 479-16. Kurtğa=qoca qarı. I I I , 294-5. I I I , 241-9. Kuruğsı-=qurumağa üz tutmaq. Kurtla-=qurd çıxarmaq. 111, 294-haşiyə. ~dı I I I , 382-22. ~dı I I I , 294-haşiyə. Kurtul-=qurtulmaq; doğmaq. Bax : kutul-, kut bul-. ~r I I I , 294-haşiyə. II, 236-26. Kuruk=quru. Bax: kuruğ. ~ur II, 236-26, 237-8. II, 157-27. Kurtur-=qurdurmaq; toplatmaq, yığmaq. “ dı I, 242-4. 11, 201-21. II, 157-24, 157-26. ~dı 11,201-15,201-17,201-19. -ur II, 157-27. ~ur 11, 201-2 1. -ğan I, 492-24. Kunı-=qurumaq. Bax: kurı,kuzı-. Kurun=qurum, his. ~p 11,215-1. I,401-23. Kuruğ=quru, nəm olmayan; boş. Bax: kur, kuruk. ~luğ 1,477-16. I, 377-8, ~çı=tüstüdən, hisdən kirbnmiş kcço. I I I , 76-4. II, 227-10. ~luk=quruluq. Kurun-=qurunmaq. Bax : kunn-. I, 480-19, 481-26. 11, 173-17. ~əw=içində heç kim olmayan ev. ~tı 11,173-16. I, 377-8. ~ur II, 173-17. Kuruğluğ=sadaq, oxluq. Bax: kuruğluk. Kurur-=qurumağa üz tutmaq. Bax: kurır-. I, 478-20. II, 113-2. Kuruğluğ ya=qurulu, qurulmuş yay. ~tı 11,113-1. I, 478-20. ~ur 11,113-2. Kuruğluk=sadaq, oxluq. Bax: kuruğluğ. Kuruş-=bir şeyi qurmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. 348 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk II, 128-16. ~ığ 1.319-23. ~tı II 128-14. ~nı 1,286-15. ~u r II, 128-16. II. 338-22. Kuruş-=hər tərəfı qurumaq. ~ka I. 111-4. II, 128-19. ~uğ 1,210-17. ~dı II, 128-17. II, 193-17. ~ur II, 128-19. ~ lar 1,466-4. Kurut=qurut, yağsız qatıqdan düzəldilən qurut, quru yoğurt. II, 214-4. I, 363-21. I I I , 188-13. II, 43-12, 43-haşiyə, 115-19. ıl~=atmaca quşu, qırğı. ~luğ 1,474-1. 1, 344-18. Kurut-=qurutmaq. Bax : kunt-. ürünq~=ağ şahin. ~tı 1 ,69-19. I. 344-14. Kurutsa-=könlü qurut istəmək. kara~=dovşancıl, berkut, bürküt. • 111,292-26. 1, 344-15. ~dı I I I , 292-25. yun~=tovuz quşu. ~ r I I I , 292-26. I. 344-17. Kurvı çuvaç=xana məxsus yuvarlaq çadır. I II , 147-6. I, 242-4. təwi~=dəvəquşu. Kus-=qusmaq; boyası solmaq; bezikmək. I. 344-16. II, 39-22. kara~=dəvə ayaqlarmın ucu (oğuzca). ~dı 11,39-21,40-1. I, 344-21. ~ ar I I, 39-22. kız~=tükbrinin rəngi əlvan, açılanda rongdən rəngə girən quş. -m çığ 111,218-2. I, 344-22. Kusğaç=kiçik, qara bir heyvan, insam dişləyir (oğuzca). kusğaç-=sərçə. I, 444-14. 1,444-15. Kusığ=qusma, qusmaq. Kuşğun=heyvanların yediyi təzə qamış. I, 377-18. 1.431-27. Kuşğun=turş bir ot növü. Bax\ uşğun. Kustur-=qusdurmaq; soldurmaq. 1.432-1. II, 202-2. ~dı 11, 202-1. Kuşla-=quş oviamaq. ~ur II, 202-2. I II . 269-4. Kuş=quş. ~dı 1.71-25. I II , 269-3. I, 71-25, 109-18, 122-10, 217-5, 227-21, 271-1, 306-6, 336- ~ r I II , 269-4, 8, 334-14, 334-15, 334-16, 334-17, 334-18, 334-20, 334-21. Kuşlağ=quşlaq; quş bazan; quş yığnağı, burada ov cdilir. 334-22, 459-1. I,452-21. II, 33-23, 34-8, 36-18, 40-22, 45-11, 46-13, 67-19, 117-16. Kuşlağlan-=quş ovlağı yaratmaq. 187-4, 195-4, 203-10, 209-23, 224-17, 241-22, 264-11, 312- II, 269-24. 19, 318-13, 330-7. ~dı 11,269-21. I I I , 62-18, 82-1, 147-6, 180-22, 188-22, 289-17, 311-16, 312 ~ur II, 269-23. -16, 338-7, 345-9, 350-6. Kuşlat-=quş tutdurmaq, quş ovlatmaq. 350 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ^51 II, 330-8. Kutrar-=qurtarmaq. Bax: kutğar-. -tı I I, 330-7. ~dı 11, 210-6. ■'ur II, 330-8. ~ur 11,210-9. -u II, 327-3. Kutruş-=oynamaq və sevinmək. Kuşluk=quşluq vaxtı (oğuzca). II, 224-22. I, 460-2. ~dı 11,224-21. Kuşun=qurğuşun (oğuzca). Bax : kuruğjın. ~ur II, 224-22. 1,487-12. Kutul-=qurtulmaq; doğmaq. Bax: kurtul-, kut bul-. Kut=qut, uğur, dövbt, bəxt, tale, səadət. II, 147-10. I, 156-6, 321-2, 323-22, 337-3, 337-7, 422-14, 484-5. ~dı 11,147-9,147-11. II, 147-15, 233-16. ~ur I I. 147-10. ~ ı I, 217-6, 246-3. ~ğan 1 ,492-26. ~ka I, 150-9, 385-9. Kutur-=həddini aşmaq, qudurmaq, azmaq. Bax: kudur-. ~uğ 1,300-1,337-3. II, 111-11. ~umm I I, 190-16. ~dı 11,111-7,111-9. ~luğ=qutlu 1,411-17,452-8. ~ur 11, 111-1 1 . ~luğ-ka III, 60-13. ~ma 1,484-5. ~luğ tegin I, 411-17. Kuturma börk=iki qulağı olan papaq. ~suz I, 446-22, 446-23. I, 470-24. KutaI-=xoşbəxt olmaq. Bax: kut al-. Kutuz=vəhşi öküz, yak. I I, 147-8. I, 370-9. ~dı II, 147-6. ~luğ 1 ,474-22. ~ur I I, 147-7. Kutuz ıt=quduz it. Kut al-=məsud olmaq. Bax: kutal-. I, 370-10. ~al-dı II, 147-7. Kuw=qut, səadət. Bax : kıw. Kutan-=qutlu olmaq, ulu nəsibli olmaq. ~ığ 1,337-1. I I, 173-11. Kuwır-=qıvırmaq. Bax : kağur-, koğur-, kuğur-, kawrul-, düzəlt: ~dı II, 173-10. kowur- ~ u r I I, 173-12. ~dı II, 116-9, 116-haşiyə. Kutat-=qutlu olmaq, bəxtli, taleli, olmaq. Bax : kutal-. Kuy=dərə; dib, tənha yer. I I, 294-10. I I I , 145-7. ~ tı II, 294-8. ~ı 111,63-24,116-4. ~u r 11,294-10. Kuy-=hürkmək. Kut bul-=bəxt bulmaq. Bax: kutal-. I I I , 232-2. ~bul-dı II, 147-15. ~dı 111,232-1. Kutğar-=qurtarmaq. Bax : kurtar-. ~ar I I I , 232-2. II, 203-21. Kuyaş=günəş; bürkü; günaşin şiddətlə yandırması. ~dı 11,203-19,211-7. I,209-14, 209-21. ~ u r 11,203-21. II, 322-26. Kutkı=təvazökar, sakit təbiətli, həlim. I I I , 168-26. ~ər 1 ,422-7. türk~ödi=günorta. ~hkın II, 162-10. I, 359-21. 332 Mahmud Kaşğari Divatıü lüğat-it-türk Kuyma=yağlı çörək, fətir. ~dı 111,239-11. I II , 170-5. ~ r 111,239-12. Kuyma=hər hansı metaldan çəkiclə döymə yolu ib deyil, tökmə yolu Kübik=xirqə; iki qat bezin arasına pambıq qoyaraq tikmək; sınqh; ib hazırlanmış həvəng, çəkic kimi abtlər. Düzə/t: koyma. seyrək tikiş, qaba tikiş. Bax: küpik. I I I , 170-8. I,406-16. Kuyuğ=quyu. Bax: kudhuğ, kuduğ. Kübit-=tikdirmək, köbətmək. Bax: kübi-, köpit-. I I I , 164-2. II, 293-28. Kuyut-=hürkmək. ~ ti II, 293-27. II, 313-25. ~ür II, 293-28. ~ tı II, 313-24. Kübül-=tikilmək, köbənmək. Bax: köpül-. ~ur 11,313-25. II, 146-12. Kuz=günəş görməyən, gölgə yer. quzey. ~di 11,146-11. I, 340-15. ~ür II, 146-12. I I I , 132-8. Kübüş-=qaba tikməkdə yardım və yarış etmək. Bax: köpüş-. ~da 1,340-18. II, 121-11. Kuzğır-=qarm sağnaq halda səpəbnməsi, quşbaşı yağması (qıpçaqca). ~di II, 121-9. II, 204-17. ~ür 11, 121-11. ~dı 11,204-16. Küç=güc, qüvvə; zülm. ~ ar II, 204-17. I,411-22. Kuzğun=quzğun. II,46-3. 1,431-21. III, 129-20. I I I , 225-25. ~ i 1,219-33,382-17. ~unq 1,431-22. II, 160-3. Kuzı=quzu. I II , 257-3. I, 252-3, 323-4, 434-27, 445-23, 493-3. ~in 1,148-1,365-15,396-2. II, 302-1. II, 206-1, 320-18, 320-26. I I I , 112-22,212-7, 248-19, 381-1. III , 261-14, 358-12. ~ka II, 290-20. ~ün 1,232-28. Kuzı-=qurumaq; yeməyə iştahı gəlmək. Bax: kurı, kuru-. II, 284-16. Kuzut-=boğazını qurutmaq; yeməyə tamsmdırmaq. Bax: kurut-. I I I , 224-10. II,299-10. -tegin 1,411-22. ~ tı II, 299-6. ~lüu 1,485-8. ~ ur 11,299-10. III , 129-24, 161-18. Kü=ün, ad-san. Küç=küncüt (çigilcə). I I I , 203-12. 111,130-1. ~lüg 111,203-12. ingək~i=küncüt toxumu. Kübə yarık=bədəni bütünlükb örtən zireh. III, 130-3. I I I , 22-9, 207-8. Küçə-=zülm etmək; zorlamaq. Kübən=dəvə və yük heyvanının belinə qoyulan çul (oğuzca). 111,240-7. I, 402-5. ~di 111,240-5,240-23. Kübi-=sıx tikişb tikmək. ~ r 111,240-7. I II , 239-12. ~yür 111,240-12. 354 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 355 -əmçi I I I , 129-23. Küdhük=iş-güc. Ba.w küdük. Küçəl-=zülm cdilmək; malı zorla əlindən almmaq. 1,484-21. 11, 159-3. ışhğ~lüg 1.484-21. ~di 11, 159-1. Küfəç= qanlarğa, gəm. Bax: küvüç. ~ür II, 159-3. ~lig 111,238-18. Küçən-=gücü-qüvvəsi qalmamaq; ağırlaşmaq; çox yükbnmiş olmaq. Küfəz=lovğa, təkəbbürlü adam. Bax: köwəz, küwəz. 11, 174-18. 1, 409-22. ~di 11, 174-14. Küfrə-=boşalmaq, zəifləmək. Bax və düzəlt: kəfrə-. ~ür 11, 174-17. ~di 1, 166-2. Küçən-=zülm edilmək; zülmə uğramaq. Küfyən-=üstünə düşməmək (bir ləhcədə). Bax: küfən-. II, 174-18. ~di I I I , 190-8. ~di II, 174-16. Küjik=pərçəm, birçək, saç, zülf (arğuca). ~ür II, 174-17. 1, 391-13. Küçəş-=yağmada yardım və yarış etmək. Kükü=bibi. Bax: küküy. II, 124-23. Küküy=bibi. Bax: kükü. ~di 11, 124-21. 111,217-27. ~ü r II, 124-23. ~üm 111,217-28. Küçət-=yağma etdirmək. K ül= kül. II, 295-5. 1, 348-16. ~di II, 295-3. ~ə I, 186-22. ~ür II, 295-5. 11, 52-24. Küçlən-=qüvvətlənmək, güclənmək. ~inə 111,221-16. II, 251-28. Kül-=gülmək. ~di 11,251-27. ! 11, 73-21. ~ür 11,251-28. 11,52-21. Küdən=toy yeməyi; toy, düyün. ~di 11,52-20, 60-25,81-8. I, 402-4. ~ər 11, 52-21,60-27. Küdük=iş-güc, alış-veriş (tək işlənmir, ış ilə birgə işlənir). Bax: küd- ~ə I, 186-23. hük. 11, 52-25. ış~=iş-güc. ~ərən 11, 81-7. I, 390-25. ~gən 11, 73-20. Küdüş-=gözləmək, bir-birini güdmək. B a x və düzəlt: ködüş-. ~güçi 11, 71-9, 71-11. 11, 125-15. ~sə 11, 186-22. ~di 11, 125-14. III, 44-18. ~ür II, 125-15. ~üp II, 203-16. Küdh-=durmaq, gözləmək, güdmək (oğuzca). Bax: küt-. Küldrə-=gürül-gürül etınək. Bax: k I I I , 379-4. 111, 383-15. ~ ti 111,379-1,379-3. ~di 111, 383-12. ~ər I I I , 379-4. ~r I II , 383-15. ~gil 1 ,337-23. Külər-=yerdə ağnamaq; qarın şişki Küdhəgü=gəlinin əri, kürəkən. II, 118-24. I I I , 19-9, 164-7. ~di 11, 118-22. 356 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ,vS7 ~ür 11.118-24. -ınəs 11,118-26. Kültür-=at bağlayıb cidarlamaq. ~gən 1,495-3. 11, 206-5. Külf=səs-küy, gurultu. ~di 11,206-6. I, 356-25. -ür 11,206-5. Külgü=gülüş, gülmə. Külüg=süni nəsnə. ~süz I, 160-10. I, 391-18. Külgü=itlic. Bax'. kültgü. Külümsin-=gülümsəmək, gülürmüş kimi görünmək. 1,424-10, 424-11. l l , 258-15. Küli=çəkirdəyi ilə birlikdə qurudulan şaftalı, ərik, zərdah və s. meyvə. ~di 1 ,70-9. 111,219-16. 11,258-13,259-9. Küli-=gömmək. ~ür 11,258-15. I I I , 250-3. Külün-=əl-ayağı yorulub zəifləmək. ~di I I I , 250-2. II, 175-28. ~ r I I I , 250-3. ~di II, 175-26. Küliş-=gülüşmək. ~ür 11, 175-28. I I, 138-28. Külünç=gülünc. ~di II, 138-27. I II , 324-18. ~ür II, 138-28. Külüş-=gülüşmək. Küliş— gömməkdə yardım etmək, dəfn işində yardımlaşmaq. II, 138-28. I I, 138-26. . ~di II, 138-27. ~di II, 138-24. ~ür II, 138-28. ~ür I I, 138-25. Külüt=xalq arasmda gülünc olan şey. Külit-=gömdürmək. I, 364-8. I I, 302-23. Küıniçə=ağcaqanad. Bax : kimünçə. ~ ti II, 302-22. 1,436-15. ~ür II, 302-23. Kümüldürük=at döşlüyü. Bax: kömüldürük. Külrə-=gurlamaq. Bax : küldrə-. 1, 500-15. I I I , 257-18. Kümürgən=dağ soğanı. Bax və düzəlt: kümürkən. ~di 111,257-16. Kümürkən=dağ soğanı (oğuzca). Bax: küwürkən, kəv^rkən. ~ r 111,257-17. Kümüş=gümüş; axça; qadm adı. Külsir-=gülümsəmək, gülür kimi görünmək. I, 218-1, 373-24, 374-3, 374-13. II, 207-3. 11, 172-6, 194-8. ~di 11,207-1. I I I , 235-22. ~ər II, 207-3. ~tegin 1,411-16. ~gən II, 255-8. Kün=gün, günəş, gündüz. Kültgü=iflic olma. I, 137-28, 140-6, 140-20, 148-20. 164-1, 183-8, 280- I, 424-11. 311-8, 343-28, 350-6, 450-19, 450-20, 489-1. Kültür-=güldürmək. II, 34-23, 38-22,42-22, 127-20, 149-26, 165-15. 179- II, 206-5. 25, 235-21, 290-5, 297-8, 298-12, .^ 2 6 . ~di II, 206-4. I I I , 52-8, 162-2, 164-18, 166-8, 185-10, 240-13. 323- ~ür II, 206-5. 24, 375-4, 376-6. -də 1,138-9,247-16. 358 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk -V) II, 162-9. 111. 221-15. ~gə 1,218-1,350-14. Küp=küp. II, 175-20, 205-15. 1, 203-10, 209-1. I I I , 72-13, 76-20. III , 129-1. ~i II, 300-2. ~gə 111,236-19,287-1,369-19. 111,293-16, 328-2. ~m 1,252-20. ~üg 111,247-1. Küpə=sırğa. ~ünq 1,419-13. 111,207-7. ~üm I I I , 233-8. Küpik=xirqə, sınqlı; seyrək, qaba tikiş. Bax və düzəlt: kübik. -batsığ I, 450-20. 1,406-16. -toğsuğ I, 450-19. Kür=igid, sarsılmaz, mətin, ürəkli. ~lük 1 ,464-7. 1,339-21,339-22. ~lük yem I, 464-7. ~mət=çox qüvvətli. Kün yıpar=müşk göbəyi. I, 340-3. I, 350-18. Kürə-=qaçmaq. Künçək=yaxa, paltar yaxası (oğuzca). Bax : künçük. III, 244-6. I, 463-28. ~di III, 244-5. Künçük=yaxa, paltar yaxası. B ax : künçək (oğuzca). ~r 111,244-6. I, 463-27. Kürəş-=güləşmək. Bax: körüş-. Künçüklən-=yaxa tikilmək. ~mə 1,459-20. I I, 273-20. Kürəş-=kürüməkdə yardımlaşmaq və yanşmaq. ~di 11,273-18. II, 129-12. ~ür 11,273-19. ~di II, 129-10. Kündi=alçaq, pis (oğuzca); sözün ardı yada düşməyəndə yardımçı ara ~ür II, 129-12. sözü kimi işbnir. Kürət-=qaçırtmaq. 1,416-13. II, 289-16. Kündüz=gündüz; gün işığı, gün. ~ ti 11,289-15. I, 447-7. ~ür 11,289-16. I I I , 79-26. Kürət-=kürətmok, kürütmək. ~i 111,261-13. II, 289-18. Künq=cariyə, kəniz. ~ti 11,289-17. I I, 117-3,248-25. ~ür 11,289-18. I I I , 312-6. Kürgək=kürək. ~gə 111,369-19. II,284-19. ~in II, 198-7. Küri-=cşmək, yeri qazmaq, kürümək; hannlıq, kürlük ctmək. Künqrən-=harmlaşaraq öz-özünə söylənmək III, 244-9. I I I , 347-10. ~di 111,244-7,244-8. ~di I I I , 347-7. ~ r 111,244-9. ~ür 111,347-10. ~məs 111,238-8. Künqüz=xarabalıqlarda olan küllük; gübrə Kürilə-=kabab etmək. Bax: kürplə-. 111,316-8. I II , 381-3. Küni=günü. ~di 111,381-1. 360 Mahmud Ka^ğari Divanü lüğat-it-türk______~r 111,381-3. K ü t tür-=K ü d d ü r nı 0 k. Kürin=kürün. içində qovun, qarpız, xiyar daşınan küfə, səb. 111, l(S3-7. 1, 402-7. ~di III, 183-5. Kürküm=zəfəran (farsca: karkum, sanskritcə; kunkuma). ~ür 111,183-7. I,467-19. Küvüç=kiçik cilov, çilbir. Ba\: küfəç. Kürbn-=gurlamaq. I I I . 162-13. II, 252-2. ~yügün=kiçik cilov, çilbir. ~di 11,252-1. I I I , 162-13. ~ür II, 252-2. Küvük=erkək pişik. Bax: küwük. Kürpb-=kabab etmək. I I I , 163-8. I I I , 381-haşiyə. ~muş=erkok pişik. ~di I I I , 381-haşiyə. I I I , 163-8. ~r I I I , 381-haşiyə. Küvük=saman (oğuzca). Kürs-=ətə-qana dolmaq. I II , 163-9. I I I , 364-14. Küvüz=yayğı, yun döşək və palaz kimi şeybr. Bax: kiwiz. ~di I I I , 364-9. I II, 162-19. ~ər I I I , 364-14. Küwən-=öyünmok. Kürsə-=ələ-qana dolmaq; xəmirin qıcqırıb daşması. II, 175-24. I I I , 364-18. ~di II, 175-23. ~di I I I , 364-9. ~ür II, 175-24. ~r 111,364-17. Küwəz=məğrur. Bax: köwəz, küfəz. Kürşək=yemək (darı suda qaynadılır, üzərinə yağ tökülüb yeyilir). I, 285-22. I, 463-1. II, 162-11. Kürt=qaym ağacı, bundan yay, qamçı, dəynək kimi şeybr düzəldilir. Küwij=söyüd kimi içi çürüyən hor ağac; dadı qaçan hər şcy. I, 352-20. I, 370-19. Kürt-kürt ye-=bir şeyi xart-xurt yemək. ~turma=dadı qaçan turp. — ye-di I, 352-17. 1,370-21. Küs-=küsmək (oğuzca). Küwlük=çamurdan fındıq böyüklüyündo düzəldibn yumrulaı, bunlar II,40-18. qurumazdan ovvəl və sonra öz-özünə atılıb-düşür. ~di 11,40-17. 1.463-18. ~ər 11,40-18. Küwrə=heyvan skclcti. Küsri=qabırğa sümükbri; köksün yanları. 1,418-9. 1,418-8. Küwrüg=davul, nagara. Küsürgə=tarla siçanı növündən bir heyvan. Bax: kösürgə. I, 463-9. I, 470-18. Küwşək=yumşaq, gövrək. Bax: kəwşək. Küşər-=dolmaq, ağzmacan dolmaq. 1.463-15,463-17. II, 114-14. ~ət 1,463-15. ~di 11,114-13,114-23. ~ətmək I, 463-17. ~ür 1,141-11. Küwük=erkək pişik (çigilcə). 11,114-14. ~muş=erkək pişik. Küt-=güdmək. Bax\ küdh-. I, 391-17. -ərsən 11,261-24. Küwürgən=dağ soğanı. Bax: kəwürkən, kümürkən (oğuzca). 362 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 363 I, 494-25. Küyə=güvə. 111, 167-8. Küyələ-=güvə silkəbmək, təmizləmək, güvədən qurtarmaq. 111,289-21. ~di 111,289-19. ~r 111,289-21. L Küyfən-=üstünə düşməmək. Bax : küfyən-. I I I , 190-7. ~di I I I , 190-5. La=işin gerçəkləşməsini və bitməsini göstərən, fe'llərin sonuna əlavə ~ür I I I , 190-6. edilən bir ədat (oğuzca). Küz=payız. I I I , 203-14, 203-16. I, 341-11. Laçın=laçın, şahin; igid adam. I I, 186-7. L 407-17. I I I , 160-6. Laçin=laçın, şahin; igid adam. Bax və düzəlf. laçın. Küzə-=payızı keçirmək. 1,407-17. I I I , 245-8. Lağun=parç kimi içi oyulmuş bir şeydir, onunla ayran, süd və sair ~di I I I , 245-7. içilir. ~ r I I I , 245-8. I, 408-5. Küzər-=payızm girməsi. Latu=ədviyyatlı bir əriştə şorbası, qar və ya buzda soyudulub yeyilir. I I, 113-11. Bax'. litü. ~di 11,113-10. Law=möhür mumu. Bax\ awus (bulğarca). ~ür 11,113-11. I I I , 155-21. Küzgər-=payıza doğru getmək. Lıkın (likin)=«ilə» mənasına gələn bir ədat. II, 207-13. II, 123-12, 123-23. ~di 11,207-12. Limgən=sarı ərik. ~ür 11,207-13. 1, 434-26 Küzkünək=bir quşdur, hava udmaqla yaşayır Liş=selik (çigilcə). I, 499-6. I I I , 134-12, 134-13. Kuzküm=dozanqurduna bənzər bir həşəratdır, gecələr vızıldayaraq ~ak-=seliyi axmaq. uçur; atəş böcəyi. ~ak-tı 1, 160-8. I,472-15. 111, 134-13. Küzük=toxucu^alətbrindəndir, onunla üst əriş alt ərişdən ayrılır. Litü=əriştə şorbası. Bax\ latu, 111, 223-haşiyə. Küzük-=payızlaşmaq. Liyü=quruduqda quru palçıq halına düşon inco qumlu çamur. II, 144-4. 111, 223-20. ~ti II, 144-3. Loxtay=üstü sarı xallı qırmızı bir (,’in ipəyi. ~ər II, 144-4. 111, 225-7. Kuzun=sıçanlann bir növüdür, onunla sərçə, tarla siçanı, köstəbək Lüçnüt=iməclik; dənli bilkiləri təmi/loməkdə kondlilərin bir-birinə ovlanır. kömək ctməsi (kənçəkcə), I, 402-9. 1,441-24. Divanü lüğat-it-türk 365 364 Mahmud Kaşğari I,417-1. Mandur-=qurşatmaq; balırmaq. II,208-8. ~dı 11,208-4,208-6. ~ur II, 208-8. M Mö«^a=mənə. I, 70-8,75-14, 111-2, 132-16. 137-11. 150-4. 184-26. 189- 20, 225-4, 227-10, 231-1, 232-7, 233-9. 233-11. 233-18. Ma=əmr şəklinin sonuna gələn inkar ədatı. 234-1, 234-9, 234-11, 234-16, 235-3, 236-6, 236-9. 236-15. I I I , 203-20. 236-21, 237-3, 247-18, 247-23, 249-17. 253-4, 253-9, 255-3, M a= «al, aha» mənasma gələn bir söz. Bax : mah, məh. 257-15, 260-4. 262-13, 262-22. 263-15. 264-14, 265-20. 269 111, 204-1. -20, 270-10, 270-19, 270-21, 271-1. 271-8, 272-1. 272-17. Mah=«al, aha» mənasmda bir şey verildiyi zaman söylənən söz. Bax; 272-24, 275-7. 285-4, 287-8, 292-3, 294-20. 295-6, 296-15, ma, məh. 297-21, 297-24, 303-9, 326-18, 335-7. 361-11, 371-9. 398-8, I I I , 127-11. 422-11. Malğuna=yulğuna bənzər bir bitki. Bax\ bulğuna. II, 41-12, 44-12, 51-14, 51-17, 55-1, 59-18, 76-3. 76-4, 77- I, 472-2. 4, 82-haşiyə,82-4, 112-20, 115-11. 117-11. 118-10. 119-20, Mama=xırmanda ortada dayanan öküz, digər öküzlər onun ətrafmda 120-4, 121-9, 121-12, 121-21. 121-26, 122-6. 124-6, 125-4, dönür. Bax'. op (arğuca). 125-7, 125-18, 126-12, 126-16, 126-22, 128-11, 128-20, 128 I I I , 220-23. -23, 129-1, 129-10, 129-17, 129-20, 130-1, 130-8, 130-12, Mamu=gərdək gecəsi gəlinb göndəribn qadm (əsil türkcə deyil). 130-15, 130-18, 131-3. 132-3. 133-17. 133-23, 133-26, 134- 111, 221-1. 10, 134-13, 135-7, 135-haşiyə,135-10. 135-13. 135-17. 136- Man yaşhğ koy=dörd yaşmı keçən qoyun (yalnız qoyunlar barədə). 6, 136-15, 136-22, 137-7, 137-24. 138-20, 138-24. 139-17. I I I , 157-19. 141-6, 141-7, 141-17, 142-21, 167-1, 172-11, 189-11. 189- Man-=qurşanmaq; batırmaq. 16, 195-4, 195-20, 197-9, 198-11, 201-15. 206-8. 207-7, 207 II, 56-11. -14, 208-1, 208-4, 208-6, 211-12, 212-6, 212-15, 213-3, 213- ~dı II, 56-7, 56-8. 5, 214-9, 214-15, 215-20, 218-19, 219-17, 220-15, 221-17. ~ar 11,56-11. 222-10, 223-16, 223-21, 224-17, 224-23, 226-1, 227-4, 227- Mançu=sənətkara verilən muzd. 11, 228-1, 228-4, 228-15, 230-11, 230-13, 247-18, 249-7, 1,415-6. 259-9, 261-11, 288-24, 304-1, 306-12, 306-23, 311-15, Mançuk=heybə, toba kimi at yəhərinə taxılan şey. 311-16, 318-1, 324-17, 331-1, 338-20. I, 460-27. I I I . 66-3, 67-23, 69-20, 69-26. 77-1. 77-14, 77-21. 111-1, Mançuklan-=paltarı yəhər heybəsino qoymaq. Bax\ munçuklan-. 119-8. 124-20. 169-6, 169-7, 169-9. 177-13, 182-13. 183-18, II,272-16. 184-16, 185-20. 187-12, 193-12, 195-11. 212-11, 232-24, ~dı II, 272-14, 272-haşiyə. 233-18. 250-17, 266-4, 267-1 I, 271-19, 274-6. 277-1. 287- ~ur 11,272-16. I I , 293-1, 294-12, 294-21, 295-1. 298-16. 301-6. 302-27, Mandar=ağaclara sarman sarmaşıq, bitki. 313-1. 315-14. 341-12. .142-1 I. 343-24, 353-10. 377-1 I, I,446-16. 385-6. Mandarlan=sarmaşıqlanmaq, sanlmaq. Manqığ=addnn. II, 268-8. I II . 317-8. ~dı II, 268-6. ~ı 111,317-8. ~ur II, 268-7. Manqır-=a/, qala batırmaq, batıran kimi olmaq. Mandu=bir sirkə növü. 366 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 367 II, 208-11. M əh= «al, aha» mənasında bir söz. Bax: ma, mah. ~dı II. 208-9. I I I , 127-11. ~ a r 11,208-11. Məkkəh=Çindən gətiribn mürəkkəb, türk yazısı bununla va/.ıhr. Manqra-=bağırmaq, böyürtmək. Ba.x: münqrə-. I I I , 367-4. I I I , 349-19. Məldək=keçəbşən, şalaqlaşan nəsnə. ~ dı 111,349-18. 1,464-12. ~ r 111,349-19. Məjək=it pisliyi. Manqraş-=bağırışmaq. Bax: münqrəş-. I, 391-24. ~ u r 111,346-150 it ~i=eyni mənada. Manqrat-=bağırtmaq. Bax: münqrət-. I, 391-24. Maml-=batırılmaq. Mən=mən. Bax : bən. II, 160-22. I, 74-12, 74-13, 105-18, 113-19, 125-9, 152-4, 152-5. 171-1, ~d ı II, 160-21. 179-23, 188-1, 188-3, 188-21,218-21,228-19,247-13, 249- ~ u r II, 160-22. 5, 250-7, 250-14, 257-5, 257-16, 264-1, 291-9, 295-14, 295- M araz= qaranlıq gecə. 16, 295-22, 296-1, 302-15, 304-6, 306-15. 307-15, 310 -23, I, 409-23. 310-26, 311-5, 323-15, 329-16, 349-19. 350-19, 359-15, Maraz=muzdla işbyən muzdur (arğuca və yağmaca). 378-5, 419-8, 419-9, 450-5, 451-21. I, 409-24. I I , 34-13, 34-21, 40-19, 46-7, 75-24, 78-8, 78-17, 78-23, 78- xıyar~=muzdla işbyən adam (arğuca və yağmaca). 24, 81-3, 81-6, 81-7, 81-8, 81-9, 81-10, 81-11,81-18, 82-14, I, 409-25. 82-15, 82-16, 109-22, 111-20, 112-9, 114-6, 117-13, 119-22, Mat=eb, ona görə, o qədər. 162-2, 171-26, 189-3, 191-19, 192-11, 203-22, 254-23, 322- I, 337-12. 22, 325-17, 326-1, 326-4, 329-29. andağ ~=o elədir. I I I , 133-21, 188-20, 200-6, 207-13, 212-8, 221-7, 260-3, 260 I, 337-12. -9, 266-13, 279-13, 279-14, 305-8, 317-1, 370-11, 384-19. Mayak=heyvan gübrəsi (ən çox dəvə barədə). ~də 1,416-6,499-15. I I I , 165-8. II, 213-22. ~ ı I I I , 165-9, 165-12. I I I , 174-23, 251-20, 325-7. Mayğuk=kosa adam; top dırnaqh heyvanlardan tükü qısa olanı. ~dən 1,114-10,221-13,450-11. I I I , 171-24. ~din I, 70-7, 71-19, 124-14, 244-23, 245-14, 247-21, 250-21, Mayıl=yetişmiş, dəymiş; meyvəbrin çürüməyə yaxm halı. 257-19, 297-13, 377-16. I I I , 166-3. I I, 52-5, 109-16, 172-5, 173-12, 202-19, 205-17, 243-6, 248- Mayıl-=gövşəmək. 7, 269-1. I I I , 185-19. I I I , 107-4, 133-21, 188-20, 200-6, 207-13,212-8,221-7.259 ~ d ı I I I , 185-16. -3, 259-9, 256-3, 278-13, 278-14. ~ u r I I I , 185-19. ~i I, 126-4, 184-6, 216-23, 219-15, 224-27, 229-5. 229-14, 51 - Mayış-=tapşırılan işi görməkdən çəkinmək; tənbəllikdən yerə yapışıb 18, 252-25, 254-1, 257-6, 263-23, 265-1, 265-6, 265-21, 291 qalm aq. Bax : yamaş-. -14, 292-1, 292-14, 292-22, 292-24, 298-1, 300-10. 304-9. I I I , 184-20. 313-7, 318-4, 320-7, 322-1, 323-19, 323-20. 328-8, 488-24, ~ d ı I I I , 184-19. 489-3^498-21. ~ u r 111,184-20. II, 34-21,37-19, 43-21, 46-19, 62-20,66-17, 67-16. 70-21, Mə=oğlaq və ya quzunun məbməsini bildirən səs. 108-21, 111-22, 113-22, 114-1, 120-6, 120-23, 140-4, 165- I I I , 204-5. 17, 166-4, 178-21, 183-13, 185-19, 189-19, 190-3, 190-25, 368 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 191 -4 ,198-9, 201 -1. 203-6. 203-19. 206-4, 211-6, 254-13, Mənqdəş-=lük volmaq. Ba.\: minqdəş-. 254-14. 299-13. 299-15. 301-15, 301-19. 303-8, 304-6, 304- IIK .^46-26, 9. 305-5. 305-14, 306-15, 313-19, 321-9, 321-17, 321-20, ~di 111. .^46-23. 328-26, 338-17, 342-5. ~ür 111. .346-26. I I I , 107-4, 133-21, 188-20, 200-6. 207-13, 212-8, 221-7, 259 Mənqgü=əb.^di. sonsuz. daimi; obədilik. sonsuzluq. daimilik. -3, 259-9, 265-13, 278-13, 278-14, 304-8, 316-1, 369-1 1, 1, I 18-10, 383-19. 111. 63-9. 327-16. 328-1. ~in 111,254-19. ~ajun=sonsuz dünva. axirəl. ~inq I, 75-14, 112-8, 126-14, 131-7, 137-13, 147-14, 211-4, 212- 111.327-17. 3, 223-3, 229-21, 230-14. 230-16, 230-19, 231-4, 231-6, Mənqilə-=bcyin ycmək; bcyni üçün qoyun kəsmək; yanmda nəfis yc- 233-21, 234-6, 234-19, 23422, 236-3, 238-12, 238-15, 238- məklər saxlamaq. B a\: münqilə-, minqi-. 25, 251-7, 259-24, 269- 6, 271-5, 274-14, 276-19, 288-18, ~di 111,351-15.352-3. 292-9, 302-11, 339-13, 340-23, 36.3-24, 374-17, 378-17, Mənq(i)z=bəniz. bət-boniz. üz. çöhrə. sifət. sir-sifət. 381-22, I, 130-16. I I, 50-18, 63-24, 64-26, 84-9, 84-11, 121-1, 121-3, 121-6, 111, 316-10. 122-9, 122-23, 123-25, 124-15, 124-18, 126-8, 127-11, 128- ~i 1,134-14,467-27. 14, 129-7, 129-13, 130-4, 131-17, 134-18, 135-1, 135-4, 136 ~lig 111.316-10. -10, 136-25, 137-5, 139-4, 140-21, 140-22, 141-11, 141-13, Mənqizlən-=bənizlənmək. gözəlləşmək. bənizinə rəng gəlmək. 141-19, 143-7, 175-23, 190-16, 195-9, 204-5, 211-14, 213-1, 111.353-20. 213-8, 214-13,214-18, 216-19, 216-23, 218-14, 218-23, 218 ~di 111,353-18. -26, 220-1, 220-13, 221-14, 222-5, 222-14, 222-20, 225-4, ~ür 111,353-20. 226-24, 227-14, 227-17, 229-21, 230-14, 230-15, 231-4, 231 Mənqlən-=özünə dən toplamaq. -8, 231-10, 235-22, 268-15, 322-16, 333-25. ~ür 11,28.5-14. I I I , 35-1, 36-1, 68-13, 69-6, 74-22, 112-1, 148-20, 158-9, Mənqlət-=ycm!əmək. 184-6, 187-21, 199-21. 232-13, 247-23, 284-12, 311-18, 322 II,338-27. -13, 341-11, 346-1, 347-4, 377-19. ~ti 11,338-25. ~ə 1,111-16. ~ür 11.338-27. Məndiri=gəlinlə bəyin başına pul saçmaq üçün gecə toplanılan yer (çi- Mənqzə-=bonzəmək. gilcə). III, 349-24. I, 472-12. ~di I II . .349-22. Mənq=ycın, dən, dənə, həbbə, quş ycıni. ~r III. .349-24. II,46-13. Mənqzət-=bənzəl mək. I I I , 312-15, 312-16. II. 338-16. ~gə 1,420-26. ~ti 11.338-14. Mənq=üzdəki xal. ~ür 11.338-16. 111, 312-19. Mərdək(g)=ayı balası; donuzçoşqası (b.ozi lürklərin dilində). ~lig=xallı. 1. 464-9. I I I , 313-2. ~i 1.464-11. Mənqdə-=yolmaq, didmək. Bax\ minqdət-. Məşiç üzüm=qara üzüm, qara şanı. 111, 349-7. I. 366-8. ~di 111,348-8,348-16. M ı (mi)=fc llərdə sual ədatı (bəzi oğuzlarm dilində). Ba.x: mu (mü). ~ r I II , 349-7. III.204-13. Mahmud Kaşğari 370 Divanü lüğat-it-türk 371 Mınqar^bulaq, su gözü (oğuzca). l. 153-4,423-18. III. 255-24. 111,204-7. Mmğuy^kağız yapışdınlan bir xəmir növü. Muğuzğak=bal ansma bənzəyən bir milçək (areuca). ^111.226-19. I,481-18. Min=mon. Ba.\: mən, bən. Mun=xəstəlik, eyib. ~i 1,130-15,137-10. III, 144-7. M indatu; hax: mindətü. ~suz III, 144-8. 1.471-9. M un kişi=ürəyi dölək, könlü açıq adam'o. Mindətü^ipək paltar. III, 144-7. I, 471-haşiyə. Mun-=axmaqlamaq, xərifləmək, gicləmək. Minq=min (sayda). II, 56-13. 111,21-3,313-21,318-5. ~dı 11,56-12. tümən~=bir milyon. ~ar 11,56-13. I,400-10. Munçuklan-=paltarı yəhər heybəsinə qoymaq və heybəni yəhərin arxa- Minqdət-=diddirmək. Bax: mənqdə-, mənqdəş-. sına asmaq. Bax və düzəlt: mançuklan-. II, 337-26. 11,272-13. ~ti II, 337-24. ~dı II. 272-10. ~ür II, 337-25. ~ur 11,272-12. Minqəş=birlikdə minmək. Bax: münqəş-. Munda=bunda, burada. I II, 347-6. I, 142-16, 213-12, 261 -10, 359-6, 416-16. 416-20. ~di I II , 347-4. II, 74-9, 74-11, 75-4, 75-9, 75-24. 78-17. ~ür III, 347-6. III, 53-8, 146-13,294-1. Minqi=beyin. Bax: mənqilə-, münqilə-. ~ naru I, 359-6. ~sin 11,294-14. Mundağ=belə. Miz=biz. Bax: biz. I, 111-12, 133-17,213-11. I, 341-16. III, 154-20. Monçuk=muncuq, sus üçün boyuna taxılan dəyərli daşlar. Mundm=buradan. I, 460-24. II, 75-10. II, 149-3. Munduz=axmaq, sarsaq, gic. I II , 130-9. I, 447-8, 447-9, 447-15, 447-16. Monçuk=atın boynuna taxılan dəyərli daş, aslan dırnağı, dua-biti, ta- ~akm=qəfil gələn sel. lisman kimi şey. 1, 145-1,447-15. I,460-25. akın ~ı I, 160-8. Monçuklan-=muncuqlanmaq. -yonğa a(=yorğa yerişli at. II, 272-13. 1,447-16. ~dı 11,272-10. Munq=sıxınlı, iztirab, möhnət. ~ur 11,272-12. III, 35-12, 313-15, 313-16, Mönq-=ayaqlannı cütləşdirib təpik atmaq; şıllaq, soncuq atnıaq. ~m 1,420-25. III, 339-7. ~ım 111,313-4. ~di III, 339-6. ~ər III, 339-7. "'Bıı maddəci.-) g.ntiı ilən misa! ü>-müiı i ~!uğ III. 331-3. I I I , 175-22, 175-23. kara~=qara bnla. Muyav-=miyoldamaq, III. 35-12. ~ u II, 42-24, Munq=orgonlik v;ığında (16-17 va;;;) v'ixan cliş. Bux'. munq tağ. M ü k = b ü k ü k , III. 313-12. 313-13.' I, 347-8, Munqadh-=böhran kcçirmok. ~tur-dı=rüku edərmiş kimi əyildi, ~mas 11,118-25. I, 347-8. Munğan=gəvo/ə, boşboğa/. val-çono. Mükim=qadın ayaqqabısı, Bax\ mükin (lürkcə), büküm (oğuzca), I. 432-4. 460-2S. I, 394-17, Munqar=buna. bunda. Mükin=qadın ayaqqabısı. Ba.x: mükim (türkcə), büküm (oğuzca), I, 359-5. I, 394-17, 111, 316-1. 325-16. Mün=şorba (türkcə), Bax\ bün (oğuzca). Munqkar-=böhrana salmaq, sıxmtıya salmaq. I, 105-19, 110-15, 142-27, 227-10, 244-25, 252-27, 270-10, I II, 345-22, 350-21, ~dı 111,345-20. I I I , 130-20, 236-24. ~ur 111,345-21. ~üg I I I , 291-23. Munquk-=qayğılanmaq, böhrana düşınok. Mün-=minmək. 111,342-21. II, 56-15. ~tı III, 342-20. ~ d i I I, 56-14. ~ur 111,342-21. III,48-19, 173-9. Munq tağ=adam 16-17 yaşına çatdıqda çıxan orgonlik dişi. ~ ər 11,56-15. 111, 313-12, 313-13. ~ü p 1,417-15. Mum (munu)=bu, bunu monasında ədatdır, «kanu»ya cavabdır. I I I , 60-3, 370-9, I. 184-20, Mündərü=ipəklə süslənmiş gəlin otağı, 111, 322-12, 323-17. I, 499-24, Murç=qarabibor. Mündür-=mindirmək. I, 352-27. I I, 208-3, II, 197-15. ~ d i 11,208-1. Muş=pişik (çigilco). Bax'. çətük(oğuzca). ~ ü r II, 208-3. I, 391-17,430-12, Münə-=əyriliyini düzəltmək birşeyin uclarmı kosmək. II,42-24, 134-21, III,251-9. III, 134-14. ~ di 111,251-7. küwük~=crkok pişik, ~ r 111,251-9. I, 391-17. Münəl-=ucları və artıqları kosmək. küvük~=crkok pişik. II, 160-25, 1, 388-haşiyo. ~di II, 160-24. I II. 163-8. ~ ü r II, 160-25. Muyan=səvab, xcyir vo xeyrat, chsan. Münqəş-=birlikdo minmok. Bax\ minqəş-. III , 169-16, 175-25. ~di I I I , 347-haşiyə. ~Iık=yollarda tikilon xeyrat, ehsan bulağı, Münqilə-=nemət tapmaq, Bax\ mənqilə-, minqi-. III , 169-16. ~di I I I , 352-haşiyə, ~çılık=vasitəçilik, barışdırıcılıq. Münqrə-=böyürmək, Ba.wmmqra-. 374 Mahmud Kaşğari Divam lüğat-it-türk 111. 349-21. -dı 111.349-20. -r 111.349-21. Münqrəş-^bövürüşmək. sos-küy salmaq. Bax: manqraş-. -ür 11,114-24. -ü III. 346-13. Münqrot-=bcn ürtmok. bağu'lmaq. Bax: manqrat-. N 11.338-13. -dı 11. 338-6. 338-8, 338-10. ~ür 11,338-12. Münqüz=bııynu/.. Namıja=arvadm bacısmm əri; bacanaq (çigilcə). I, 111-15,481-1. I, 437-5. II, 315-12. Naru=bir tərəf, bir yan, bir yana; hara, haraya. III, 316-18, 316-24. I, 245-9, 359-6. -i III, 147-17. II, 162-11,204-4. Münqüz-münqüz=buynuz-buynuz adlı uşaq oyunu, həmin oyunda III,211-25. söylonon söz. Nə=nə; necə; sual mənasmda nə. 111, 316-14, 316-17. I, 118-3, 120-18, 126-13, 140-3, 142-2, 146-4, 152-18. 157- Münqüzgək^oldə yaranan qabar. 8, 184-20, 189-25, 366-23, 404-22. 111,335-16. II, 282-7. Münqüzbn-=buynuzu çıxmaq. I I I , 137-18, 199-17, 204-17, 205-5, 221-3, 313-25, 316-18, III, 353-23. 317-28. ~di 111,353-21. ~əlük=necə. Bax : nəlük, nələk, nəlik. ~ iir 111,353-23. I, 157-8. Münlə-=şorba içmok. ~gü=nə mənasmda ədat. Bax: nü. 111,270-8. I I I , 204-23. ~di 111,270-7. ~kərək=nə gərək. Bax: nərək. ~r 111,270-8. I, 184-20, 392-2. Münül-=minilmok. Nə=ərəblərdəki «mə» təəccüb ədatı yerində bir ədat. 11, 161-2. III , 204-18. -di II, 161-1. ~mə=bilməm mənasmda bir söz; nə mənasmda təkid, şiddot odatı. -ür 11, 161-2. 111,204-19. 204-20. Necə (neçə)=nə qədər, neçə. I, 122-17, 132-22, 354-2, 386-2, 447-9. III, 157-11, 209-6. ~mə=nə qodər. 111,40-16. Nəçük=nədən, nə üçün, niyə. I, 146-19, 391-26. Nək=timsah. III, 156-3. ~yılı=timsah ili. 376 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 377 1. 355-1. I I , 69-23, 79-13, 80-6. 83-9. 108-10. 113-24. 114-1, 114-29, III. 156-6. İ56-7. 118-21, 119-13. 119-15. 123-18. 124-23. 163-24. 165-6. 166 ~yıIan=ojdaha. -2, 204-21, 209-20. 218-12. 221-13, 236-12. 238-22. 239-6, III. 156-4. 240-1, 241-24, 245-9. 253-6. 253-21. 255-4. 260-17. 260-23, Nəbk=no üçün. Ba.\: nəlük, nəlik. nə əlük. 271-7, 273-23. 274-11. 274-13, 281-21. 287-7. 287-14, 287-’ I. 373-20, 476-27. 17, 295-4, 310-1, 310-23, 31 1-13, 312-7, 313-25, 317-15, Nəlik=niyə. Bax: nəlük. nəbk, nə əlük. 320-5, 323-13, 325-19, 331-5, 341-5, 345-26, 349-22, 350-1, III. 332-21. 350-19, 366-16, 367-12, 369-25, 372-20. 375-12, 384-11, Nəlük=niyə. Bax: nələk, nə əlük, nəlik. ~i 1, 162-7. I. 391-28. I II , 332-20, 368-11. III. 184-3,231-10, ~in 1,309-27,481-6. Nənq=nəsnə, ney, ınal. II, 142-1, 343-12. I, 63-12, 63-23, 64-2, 64-18, 65-11, 65-24, 105-16, 109-8, I I I , 52-25,264-10. 121-22, 123-11, 126-8. 127-9, 131-20, 133-40, 134-12, 135- ~inq 111,314-3,314-5. 23,136-15, 138-3, 138-5, 138-6, 139-5, 140-6, 147-3, 147-5, ~gə 1,311-16,343-14,416-3. 149-23, 162-17, 166-13, 166-15, 179-13, 185-6, 190-13, 190 ~ni I, 62-6, 217-22, 222-2, 228-17, 266-24, 306-25, 307-9, 310- -14, 190-20, 193-2, 196-4, 196-8, 199-1,201-6,201-8,203- 4, 324-20, 325-8, 435-7, 447-2. 20, 211-16, 212-15. 214-18, 221-13, 229 -21,234-14, 237-6, II. 33-11. m -1 . 113-18, 173-18, 197-6, 197-12,212-4,293- 238-7, 238-9, 241-6, 243-12, 243-17, 244-4, 248-26, 249-1, 20, 294-17, 316-27, 323-6, 324-14, 326-13, 334-25. 338-14. 275-19, 275-24. 276-12, 277-9, 280-6, 281-6, 281-13, 281- I I I , 27-16, 192-10, 269-20, 273-12, 285-1. 285-12. 285-18, 27, 284-16, 287-4. 287-15, 288-23, 289-3, 289-5, 290-8, 287-19, 289-1, 296-1, 300-5, 302-24, 305-15, 307-23. 345- 294-15, 297-44. 298-18, 299-15, 300-21, 300-23, 304-11, 23, 356-6, 367-16, 371-23, 374-4, 380-18, 382-10. 307-22, 310-17, 311-7, 31116, 311-26, 314-10, 314-21, 315- ~lor 11,45-15. 14, 316-24, 332-26, 336-4, 336-6, 338-3, 338-20, 340-20, Nərək=niyo. Bax: nə kərək. 346-3, 349-7, 357-13, 369-8, 369-26, 383-9, 384-18, 390-3, I, 392-1. 391-18,396-20, 404-20, 421-18, 426-15, 430-1, 437-10, 439 Nətək=neco. -14, 439-15, 439-26, 440-2, 440-5, 449-19, 452-8, 460-4, I, 76-1, 379-21, 391-25. 461 -15, 463-10, 463-12. 464-12, 469-17. 469-18, 470-21, II, 63-24, 63-25, 63-26, 72-7. 475- 4, 476- 16, 480-11, 480-15, 481 -27, 482-17, 484-5, 493- I II , 22-12. 22-14, 131-16. I,495-10, 495-17,499-1. ~son 1,391-25. II, 52-5, 84-17, 85-1, 111-18, 113-1, 113-3, 113-5, 118-18, Nıjdağ=bölüv daşı. 124-4, 124-26, 125-22, 134-8, 136-25. 139-17. 139-20, 145- 1, 452-25. 21, 151-11, 157-20, 158-1, 158-14, 159-10, 159-14, 161-15. Nom=millot, şoriol, yasa, qayda (çinco). 170-4, 173-10, 174-6, 175-6, 183-21, 199-4, 202-19, 205-19. I II . 142-10, 142-12. 206-24, 214-11, 216-3, 223-4, 227-4, 229-24, 231-20, 233- ~ı 111,142-11. 14, 233-21, 234-3, 234-14, 236-1, 241-8, 241-12, 241-17. Nü=no monasında bir odat. Bax: nəgü. 242-8, 244-6, 245-1, 245-20, 248-1, 251-7, 251 -11, 252-12. III, 204-22. 259-3, 265-8, 270-1, 291-15, 291-17, 305-4, 310-22, 310-23. 311-6. 311-10. 312-11, 323-24. 324-17, 328-8, 332-3, 332- 25, 340-27, 341-3, 343-11. I I I , 15-9, 16-8, 16-11,21 -20, 22-4, 22-17, 24-22, 29-6, 33- 12, 34-25, 37-16, 38-18, 39-7, 52-25, 56-7, 66-1, 67-20, 69- 37S Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 379 I. 315-13. ~dı 1.315-12. ~ur 1,315-13. Odhğar-=düşünərək axırda başa düşmək. o I, 265-10. ~dı 1,265-8. ~ur 1,265-10. Oba=oba (oğuzca). Odhğuç=odun alovu, şöləsi. I, 151-16. I, 159-13. Obra-=yıpramaq. Bax və düzəlf. opra-. Odhluk=qol sümüyünün qalm yeri, bazu. I, 300-20. I, 162-21. ~dı 1,300-19. Odhun-=sönmək. Bax və düzəlt: udhun-. ~ r 1,300-20. Oğla=gənc, igid. Obrak=yıpranmış, köhnəlmiş. B ax və düzr^lf. oprak. I, 187-10. 1, 178-15. Oğlağu=bo!luq içində böyüyən. I I I , 23-11,40-16, I, 194-15. Obraş-=yıpranmağa başlamaq. B ax və düzəlf. opraş-. ~katun=əsabtli, nəcabətli qadm. Obrat-=yıpratmaq. B ax və düzəh-. oprat-. I, 194-16. Obu=ənlik-kirşan, üstübec. Oğlak=oğlaq, çəpiş. I, 151-17. I, 134-23, 179-18, 179-19, 455-12. Obuz=qatı olan. II,263-16, 290-20, 290-25. I, 127-7. I I I , 113-6, 147-17. ~luğ=sıidırım. Bax'. opuzluğ. ~ığ II, 50-3. I, 202-25. ~ay=ilk bahar. oy~=basıq, düz yer. I, 356-6. I, 127-7. uluğ ~ ay=i!k bahar sonu. ~luğ yer=sıldırım yer. I, 356-7. I, 202-25. Oğlan=oğlan, oğul, uşaq, uşaqlar. oy~luğ yer=sıldırım yer. Bax\ oy opuz-luğ yer. I, 125-18, 135-24, 142-3, 142-5, 152-27, 179-19, 198-28, I, 202-26. 240-10, 241-8, 252-4, 252-12, 276-22, 294-1, 310-11, 312-3, Oçak=ocaq. 375-26, 386-28. 1, 134-6. II, 47-6, 47-8, 53-8, 111-7, 124-24, 146-20, 173-6, 217-14, ~lığ=ocaqlı. 218-11, 219-20, 224-21, 245-4. 269-5, 290-17, 296-14. 316- I, 203-17. 20, 324-24, 325-9, 333-9, 335-4, 343-16. ~lık=ocaqlıq. I I I , 74-9, 112-19, 117-15, 133-11. 147-16. 189-20. 194-18, I, 205-17. 195-9, 241-3, 246-15, 252-14. 255-14, 266-14. 276-4. 294-9, 307-18, 309-17, 349-14, 353-24. ~lık yer=ocaq!ıq yer, ocaq olınağa yararlı yer, ocaq yeri. 1,205-17. ~ığ I, 375-26. ~lık titik=ocaq düzəllmayə yarayan çamur. II, 34-4, 295-10, 328-1, 330-21. I, 205-18. III,240-23,269-9. Oçaklan-=ocaqlanmaq. ~sığ=uşaq kiıni, oğlan kimi, uşaq xasiyynlli. III, 135-27, 240-23, 269-9. 380 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 381 I, 295-5. ~dı 1,282-9. ~lı 1, 295-4. ~ur 1,282-10. ~ur 1. 295-5. Oğramsm-=uğrayırmış kimi görünmək. Oğra-=uğramaq. ~dı 111,284-10. I, 301-14. Oğraş-=uğraşmaq. 1 111,277-27.277-28. I, 272-13. ~dl I, 301-12. ~dı 1,272-11. III, 283-24. ~ur I, 272-13 ~dım I, 184-3. Oğrat-=göndərmək, uğraşdırmaq. ~r I, 301-14. I, 292-2. I I I , 322-14. ~tı 1,292-1. ~ğay ınən 111,278-14. ~ur 1,292-2. -ğuçı (oğuzlardan başqa, türkcə) 111,279-19. Oğn=gizli, oğrun. -daçı (oğuzlarm dilində) III, 279-22. I, 381-23. ~ğan I I I , 279-23. 11,237-5. ~ğlı I II , 280-9. Oğn=oğru, xırsız. ~ğsık 111,280-19. I, 165-11, 185-6, 320-15,466-3. ~İ>1 I II , 278-2. II, 55-9, 55-22. ~nq 111,279-8. 111,71-11,81-6, 370-20. -nqlar 111,279-12. ~m 1,264-17. ~p 1,213-13. II, 185-22, 188-4, 207-21, 325-25. 111,249-21. I I I , 365-26. ~ban I, 301-haşiyə. -layu 1,165-11. ~sa I I I , 116-3. ~hkın 11,217-5. ~sun III, 278-3. Oğrıla-=oğurlamaq, çalmaq. ~ma 111,278-6. I, 332-28. ~mas I I I , 279-1. ~dı I, 332-26. ~masun I I I , 278-8, 279-4. ~r 1,332-28. Oğrağ=niyyət, qəsd; uğraına. Oğruğ=sümüyün əlavə ycrləri; bcl sümüyünün boyuna birloşdiyi ycr I, 178-11. pcysər; dağ yamacı və dağın sona çatdığı ycr; dərənin dönəmoci. ~ı 111,63-24, 281-12. Ba.w oğrağ, owruğ. ~ım I I I , 32-15. I. 162-9. Oğrağ=dağ yamacı, dərənin dönəməci. Ba.x və düz,->h: oğruğ. tağ ~ı=dağın dönəməci. ~ı I, 162-9. I, 162-9. I II , 63-22. Oğrul-=sümüyün yarılıb ayrılması. Oğraklan- =oğraq qılığına girmək. 1, 282-12, I, 330-27. ~dı 1,282-11. ~dı I, 330-25. ~ur 1,282-12,282-20. II, 275-3. Oğruş-=sümüyü ayınb yarmaqda kömək etmək. ~ur I, 330-26. 1, 272-19. Oğral-=uğraranılmaq. ~U 1,272-17. 3H2 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 383 ~ur 1.272-19, Oğur=uğur, dövlət. Oğuk=çəkmə (ayaqqabı). I, 126-16. I, 136-3. -ında 1,126-16. Oğul=oğul, uşaq. övlad. Oğur=xeyir və bərəkət (oğuzca). I. 124-14. 125-2, 142-1. 142-15, 168-6, 182-17, 182-21, I, 126-20. 250-28. 281-15. 286-10. 288-12. 311-10, 336-3,413-14. ~bol-sun=yol uğurlu olsun. 445-18.489-3.491-16. 496-6. I, 126-20. II. 42-23. 115-7, 146-4, 165-17. Oğur=vaxt, zaman. Bax: uğur. I I I . 73-6, 136-3. 142-16. 148-18. 204-16. 325-4. 331-17. I, 126-13. ~ı 1.118-10,261-24. II, 83-10, 83-14, 83-21, 83-24, 310-14, 310-15, 310-26, 310- II,42-24, 115-10, 118-25, 118-26. 27, 311-9, 341-4, 341-6, 341-8. I II , 36-11, 144-9, 159-9, 201-17, 250-9, 332-13. I I I , 281-18,281-22. ~ın 1,319-15. ~ ı 111,54-14. II, 195-16, 296-9, 317-18, 317-23, 319-25. ~m 11,269-12. I I I , 58-18, 181-8, 296-10, 297-11, 299-3, 370-24. ~da I, 126-13. -ınqa 1,230-11. ~luğ ış=vaxtında və məqamında görülən iş. II, 241-25,249-1. I, 202-23. -ınmq II, 303-4. yatğaşık ~ı=yatmaq zamanı. ~ka 1,136-12,373-13. I I I , 54-14. III,79-16. Oğur-=sümüyü ayırıb yarmaq. ~mı 1,151-1,294-20. I, 229-4. ~um 1,112-9,292-21,432-11 ~dı 1,229-3. I I I , 221-12, 378-17. ~ur 1,229-4. ~unnı 11,337-10. Oğurla-=vaxtmda etmək. ~undm III, 115-9. I, 320-11. ~nı 11,296-7,321-14. ~dı 1,320-9. ~ lar 1, 142-4. ~ur 1,320-10. körpə ~=yazda doğulan uşaq. Oğurla-=oğurluq ctmək. 1,413-13. I. 320-11. Oğulçuk=ana bətni, ana rəhmi. ~dı 1,320-12. 1, 204-26. ~ur 1,320-10. Oğulmuk=üstünə ınərtək atılmaq üçün uzadılmış düz dirək. Oğurlan-=bir şeyin vaxtmın çatması, yaxınlaşması. I, 205-2. 1, 314-14. Oğur=qarşılıq, əvəz, bədəl. ~dı 1,314-10. 1, 126-18. ~ur 1,314-14. ~luk=qaşılıq olan, əvəz olan. Oğurlan-=uğurlanmaq; uğuıiu olmaq. I, 175-11. 1, 314-14. Oğur=bir işdə imkan və fürsət. ~dı 1,314-12. 1, 126-16. ~ur 1,314-14. ~luğ bol-=vaxtmda və tam məqammda olmaq. Oğurlan-=bağışIanamn əvəzini, pulunu vermək. ~luğ bol-dı 1, 314-14. I, 126-17. ~dı 1,314-13. 385 384 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk I, 178-3. ~Lir 1.314-14. ~ı I, 178-3. Oğuş=q o h Li m - nq ro ba. Oxşağu=oyuncaq; qadın (məcazi olaraq). I, 131-16. I, 194-17. II, 117-25. 133-4. Oxşat-=oxşatmaq, bənzətmək. ~ka 1,175-8. ~İLiğ=aiIo sahibi. I, 292-26. ~tı 1,29-24. I, 203-2. Oğuşlan-=ailə. qohum-qardaş sahibi olmaq. ~ur 1,292-26. Ok=ox. I, 315-7. I,71-10, 111-23, 135-8,213-12,213-13,219-34, 221-25, ~dı 1,315-5. 222-22, 230-16, 240-22, 245-12, 259-18, 263-1, 274-25, ~ur 1,315-7. Oğuzla-=oğuz saymaq, oğuzlardan saymaq, ogüzlara nisbət etmək. 302-19, 341-6, 392-14, 446-4, 494-20. I I, 116-17, 153-8, 207-10, 207-16, 209-18, 216-23, 227-14, 1, 322-2. 229-18, 231-4, 238-15, 252-6, 280-10, 316-6, 316-13, 323-3, ~dı 1,322-1. 330-24, 336-9. I I I , 301-28. I I I , 71-10, 123-23, 207-5, 253-9, 256-8, 282-10, 300-16, 338 ~ r 1, 322-3. Oğuzlan-=oğuzlaşmaq, oğuz qılığma girmək, özünü oğuziardan say- -8, 340-9. ~ı I, 111-21,411-6,473-14,473-18,494-12. maq. I, 315-2. ~ın 1,296-9. II,314-6,319-15, 332-16. ~dı 1,315-1. I I I , 116-1,241-18,269-14, 343-15. II, 266-7. ~ka 111,109-20,117-22. ~ ur 1,315-2. Oxsın-=pcşman olmaq. Bax: oxsun-. ~m 11,48-1. I I I , 260-19. I. 286-9. ~dı 1,286-7. ~çı II, 209-20. ~luk=oxdan, ox qabı, sadaq. ~ur 1,286-9. I, 164-13. Oxsun-=peşman olmaq. Ba\: oxsın-. ~yılan=insanm üstünə atılan ilan. ~ur I II , 323-20. I, 111-23. Oxşa-=(al) yaldı (yəmək, yabaku və köçərilərin çoxunun dilində). I I I , 33-4. I, 307-27. ~luğ kirpi=böyük kirpi. ~dı I, 307-24. 1,413-16. ~ r 1, 307-26. Ok=üləşmək (böhnək) üçün paylara və torpaq parçalarına atılan ox; Oxşa-=oxşamaq, zarafatiaşiTiaq, oynaşmaq; oxşamaq (yəmək, yabaku püşk atmaq; ınirasa düşən pay. və köçərilərin çoxunun dilində). I, 121-12. I, 307-27. Ok=evin, tavanın mili. ~dı 1, 307-22. 1 111 21 ~dım 1,307-15. , - . əw ~ı=tavana qoyulan kərən, mil, ox. ~ r I, 307-26. 1, 111-21. II, 282-2. Ok=hal-vəziyyət ədatı. ~nçığ=oxşamağa dəyər. I, 112-1, 112-2. III,218-3. -baya ok=bayaq. Oxşağ=oxşar, bənzər, oxşayan, bənzəyən. 386 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 387 I. 112-1. Okraş-=yem zamanı birlikdə kişnəmək, -əmdi ok=cb indicə. 1, 273-3. 1, 112-2. ~tı 1,273-1, ya z ~ 111,22-26. ~ur 1,273-2,273-11. Ok=fe'llərdə şiddəl və takid ədatı. Bax: ök. Okta-=ox atmaq. I, 111-26, 139-17. I, 75-15. 111,22-26. ~ğah 11, 128-2. Oka=zamin, kəfıl ohnaq. ~yaztur-=ox atmaqda yanıltmaq. I, 113-19. ~yaztur-dı III, 107-21. ~al-=zamin olmaq. Oktam=ox atımı, oxluq, bir ox atımı məsafə. ~al-dmı I, 113-19-20. 1, 169-15. Okı-=oxumaq, çağırmaq. Oktaş-=ox atışmaq, mərc üçün ox atırıaq. 111.237-16. I, 269-26. ~dı 111,237-15,237-15. ~tı 1,269-24. ~ r 11,319-11. ~ur 1,269-26. 10.237-16. Oktat-=ox atdırmaq. Okıl-=çağnlmaq. Bax : okın-. 1,291-13. I, 244-9. ~tı 1,291-12. ~dı 1,244-8. ~ur 1,291-13. ~ur 1,244-9. Okuş-=çağırışmaq. Bax: okış-. Okın-=oxunmaq, oxuyurmuş kimi görünmək. B ax : okıl- ~ tılar 1,232-25. 1, 248-6. ~tı II, 133-4. ~dı I, 248-3, 248-4. OI=o; -dır, -dir, -dur, -dir (xəbər şəkilçisi). ~ur 1,248-6. I, 72-9, 73-21, 73-22, 73-26, 74-1, 74-5, 76-6, 107-16, 107- Okış-=oxuşmaq; oxumaqda yardım və yanş; çağırışmaq. Bax : okuş-. 17, 107-18, 109-11, 110-16, 112-7, 112-8, 112-9, 112-10, 1, 236-5. 113-12, 130-18, 131-7, 139-15, 140-3, 144-10, 170-2, 185-1, - tıla r 1,236-1. 185-6, 187-3, 193-4, 208-27, 209-1, 209-3, 209-5, 209-8, ~dı 1.236-3. 209-10, 209-12, 209-14, 210-4, 210-7, 201-9, 210-11, 210- ~ur 1,236-5. 13, 210-15, 210-17, 210-19, 210-21, 210-23, 211-6, 211-8, Okıt-=oxutmaq. 211-10, 211-13, 211-18, 211-23, 211-25, 212-4, 212-5, 212- I, 255-5. 7, 212-9, 212-11, 212-13, 212-15, 217-17, 218-6, 222-2, ~tı 1,255-3. 223-18, 224-27, 227-24, 229-14, 233-9, 234-22, 236-3, 236- ~ur 1,255-4. 9, 236-15, 242-7, 242-24, 244-25, 248-1, 248-4, 248-10, ~ğan 1,210-9,210-10. 249-20, 251-20, 251-21, 251-22, 252-18, 253-4, 254-1, 254- Okıtsa-=çağırtmaq istəmək. 3, 254-5, 254-8, 254-18, 254-23, 255-3, 255-6, 255-9, 255- I, 322-6. I I , 255-14, 255-16, 255-18, 255-21, 255-23, 255-26, 257-5, ~dı 1 ,322-4. 260-24. 262-10, 262-15, 264-26, 265-1, 265-4, 266-I I , 266- ~ r 1 ,322-5. 17, 266-19, 266-22, 266-24, 266-26, 269-16, 269-20, 269- Okra-=yem zamanı kişnəmək, fınxırmaq. 24, 269-27, 270-10, 270-17, 270-19, 270-21, 274-7, 274-14, I, 302-4. 277-3, 278-1, 278-5, 278-7, 287-8, 287-15, 289-3, 290-11, ~dı 1 ,302-3. 292-16, 292-18, 292-24, 293-5, 293-7, 294-23, 294-25, 296- ~ r 1 ,302-4. 4, 296-6, 9, 296-18, 296-21, 296-26, 297-13, 298-11, 302-8, 388 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 3S‘) 302-13, 303-14, 303 -17, 303-20, 306-2, 306-6, 306 -8, 306- 169-9, 169-22. 171-7, 172-1 1. 172-15. 172-23. 173-14. 173- 14, 306-22, 308-11, 313-13, 316-6, 318-1, 318-4, 318-6, 18, 173-21, 174-16, 175-1, 176-10, 178-9. 183-6. 183-12. 319-15, 319-17, 321-17, 321-20, 321-22, 322-1, 322-4, 322- 183-13, 183-18, 185-27, 188-6, 188-9, 188-13, 188-21. 189- 7, 322-9, 324-1, 324-7, 324-10, 324-17, 324-20. 324-22, 13, 189-16, 189-19, 190-3, 190-25, 191-1. 191-4, 191-13. 324-25, 324-27, 325-5, 325 -8, 325-11, 325-17, 325-20, 327- 192-6, 192-19, 192-21, 193-5, 193-10, 193-13, 193-20, 193- 1, 332-1, 332-23, 332-26, 333-4, 333-7, 333-10, 338-26, 22, 194-3, 194-6, 194-8, 194-12, 194-14, 194-18. 194-26. 345-16, 345-20, 357-20, 363-24, 366-6, 371-9, 373-8, 374- 195-1, 195-4, 195-9, 195-12, 195-16, 195-20, 195-23, 196-1, 17, 374-23, 377-16, 386-11, 386-13, 387-6, 387-9, 387-10, 196-4, 196-6, 196-8, 196-10, 196-13, 196-16, 196-19,196- 388-12, 392-11, 396-21, 414-1, 414-2, 416-13, 416-16, 419- 22, 197-3, 197-9, 197-12, 197-15, 197-18, 198-1, 198-4, 198 4, 419-13, 419-15, 419-16, 420-25, 457-15, 466-19, 484-25, -9, 198-11, 198-16, 200-1, 200-3, 200-5, 200-15, 200-17, 486-6, 486-13, 487-26, 488-3, 488-8, 488-10, 488-12, 488- 200-19, 201-1, 201-4, 201-6, 201-10, 201-12, 201-15, 201- 14, 488-17, 488-20, 488-22, 488-24, 488-26, 489-1, 489-6, 22, 201-25, 202-9, 202-13, 202-15, 202-19, 202-22, 203-1, 489-8, 489-10, 489-13, 490-13, 490-15, 490-18, 490-21, 203-6, 203-10, 203-12, 205-3, 205-7, 205-13, 205-15, 205- 490-24, 491-1, 491-3, 491-6, 491-9, 491-14, 491-16, 491-20, 17, 205-19, 205-22, 205-25, 206-6, 206-8, 206-21, 206-24, 491-23, 492-5, 492-7, 492-17, 492-22, 492-24, 492-26, 493- 207-7, 207-14, 207-16, 207-19, 208-1, 208-4, 208-6, 208-9, I, 493-3, 493-6, 493-10, 493-15, 493-17, 493-20, 493-22, 211-14, 211-19, 211-20, 211-26, 212-6, 212-15, 213-1. 213- 494-1, 494-20, 495-1, 495-3, 495-5, 495-8, 495-10, 495-13, 3, 213-5, 213-8, 213-20, 214-9, 214-15, 214-18, 215-20. 216 495-15, 495-17, 495-20, 495-22, 495-24, 495-26, 496-6, -23, 218-14, 218-19, 218-23, 218-26, 219-14. 219-17, 220-1, 496-8, 496-12, 496-13, 496-18, 496-20, 496-23, 496-24. 220-15, 220-23, 221-4, 221-17, 222-3, 222-5, 222-10, 222- II, 33-9, 33-11 33-13, 33-16, 33-23, 34-21, 36-16, 36-18, 36- 14, 222-20, 223-16, 223-19, 223-21, 224-17, 224-23. 225-1, 21, 36-23, 36-25, 38-1, 38-6, 38-8, 38-19, 3^-5, 40-9, 42-15, 225-4, 225-7, 225-25, 226-1, 226-24, 227-4, 227-11, 227-14, 42-18, 42-20, 43-7, 43-10, 43-12, 43-19, 43-21, 44-14, 44- 227-17, 228-1, 228-4, 228-15, 229-18, 229-21, 229-27, 230- 16, 45-4, 45-6, 45-8, 46-17, 46-19, 46-21, 46-23, 46-25, 47- 1, 230-3, 230-11, 230-15, 231-8, 231-10, 235-1, 242-5, 242- 13, 48-24, 48-25, 48-27, 49-8, 49-10, 49-11, 50-3, 50-17, 50- 10, 243-3, 243-6, 243-11, 243-14, 245-20, 247-18, 248-7, 18, 51-14, 51-17, 51-24, 53-14, 53-18, 54-16. 60-13, 62-6, 248-15, 248-18, 249-7, 250-13, 251-1, 251-3, 252-9, 253-16, 62-9, 62-19, 63-5, 72-22, 72-23, 74-7, 74-11, 74-14, 74-15, 254-21, 255-15, 255-19, 255-20, 255-25, 255-26, 256-1. 258 74-16, 74-20, 74-21, 75-3, 75-4, 75-25, 76-4, 77-4, 77-15, -7, 258-10, 259-4, 259-23, 259-25, 261-6, 261-11, 264-1, 80-4, 82-2, 82-17, 83-1, 84-1, 84-4, 108-19, 109-16, 109-18, 264-5, 265-15, 268-15, 269-1, 269-12, 269-16. 269-18, 274- 111-1, 112-1, 112-3, 112-6, 112-17, 112-20, 112-23, 113-20, 7, 274-13, 274-23, 288-24, 289-4. 289-7, 291-4, 291-6, 291- 113-22, 113-24, 113-26, 114-1, 114-4, 114-9, 115-4, 115-11. 12,291-17, 292-15, 292-18, 292-19, 292-20, 292-21, 292- 115-19, 115-21, 116-5, 116-9, 116-13, 116-20, 117-7, 118- 22, 292-23, 293-20, 293-27, 294-11. 294-14. 294-17. 294-19 13, 119-6, 119-14, 119-16, 119-20, 120-1, 120-18, 120-26, 294-22, 294-24, 294-26, 295-1, 295-3, 295-8, 295-10, 295 - 121-1, 121-3, 121-6, 121-9, 121-12, 121-21, 121-26, 122-6, 16, 295-19, 296-4, 296-7, 297-23, 298-4. 298-15. 298-17. 124-15, 124-18, 125-7, 125-18, 126-8. 126-12, 126-16, 127- 298-22, 299-3, 299-6, 299-13, 299-15. 299-19. 299-21. 299- 11, 127-13, 128-14, 128-20, 128-23, 129-1, 129-4, 129-7. 23, 299-25, 300-4, 300-6, 300-16, 300-22, 300-24. 300-25. 129-10, 129-13, 129-17, 129-20, 130-1, 130-4, 130-8, 130- 301-1, 301-3, 301-6, 301-8, 301-12, 301-19, 301-22, 302-1, 12, 130-15, 130-18, 131-3, 131-17, 132-3, 132-20, 133-17, 302-6, 302-9, 302-11, 302-14, 302-17, 302-18, 302-22. 302- 133-23, 133-26, 134-10, 134-13, 135-4, 135-7, 135-10, 135- 24, 304-1, 304-4, 304-6, 304-9, 304-11, 304-13. 305-1. 13, 135-17, 136-6, 136-10, 136-15, 136-22, 136-25, 137-24. 305-5, 305-7, 306-4, 306-6, 306-10, 306-13. 306-15. 306-17, 138-20, 139-4, 139-20, 140-21, 140-22, 141-6, 1417, 141- 306-19. 306-23, 307-23, 309-2, 309-4, 309-6, 309-12, 309- 11, 141-13, 161-15, 161-16, 162-4, 163-17, 164-5, 165-6. 13, 309-20, 309-21, 311-15, 311-16, 313-24, 314-16, 315-9, 166-2, 166-4, 166-7, 167-1, 167-9, 167-11, 167-18, 168-1. 315-12, 315-15, 315-18, 315-21, 315-24, 316-1, 316-16, 316 Divanü lüğat-it-türk 3^1 390 Mahmud Kaşğari -18, M6-25, 316-27, 317-3, 317-11, 317-21, 317-23, 318-1, 242-18, 242-22, 243-14. 243-16. 243-19. 244-7. 244-9. 244- 318-19, 318-23, 319-1, 319-4, 319-6, 319-9, 319-11, 319-15, 13, 244-18, 245-8, 245-10, 245-12. 245-14. 246-1. 246-3. 319-21, 319-27, 320-7, 320-11, 320-15, 320-18, 321-9, 321- 246-5, 246-7, 246-11, 246-14. 247-1. 247-3, 247-13. 247-19. 12, 321-14. 321-17, 321-20, 321-23, 322-4, 322-7, 322-16, 248-4, 248-9, 248-11, 248-23, 248-27. 249-1, 249-5. 249-23. 322-19, 323-3, 323-6, 323-9, 323-11, 323-14, 323-21, 323- 249-25, 250-1, 250-10, 251-17, 251-20, 251-22. 251-17. 251 24, 324-1, 324-3, 324-5, 324-9, 324-12, 324-14, 324-17, 325 -20, 251-22,251-24, 252-1, 252-7, 252-10, 252-18. 254-1. -14, 326-9, 326-11, 326-13, 326-16, 326-18, 326-21, 326-22, 254-9, 254-16, 254-19, 255-3, 258-19, 258-21, 258-23. 259- 326-25, 327-14, 327-20, 327-23, 327-26, 328-8, 328-11, 328 1, 259-3, 259-8, 259-11, 259-13, 259-15, 259-27, 260-1, 261 -14, 328-17, 328-20, 328-23, 328-26, 329-5, 329-9, 329-12, -6, 261-11, 261-14, 262-1, 262-3, 262-20, 262-22, 262-26, 329-17, 329-23, 330-5, 330-7, 330-9, 330-14, 330-16, 330- 263-1, 263-5, 263-11, 264-1, 264-6, 264-9, 264-21, 265-1, 18, 330-21, 330-24, 331-1, 331-7, 331-15, 331-17, 331-20, 265-3, 265-10, 265-12, 265-16, 265-18, 265-21, 265-23, 265 331-23, 332-1, 332-9, 332-16, 333-12, 333-17, 333-20, 333- -26, 266-3, 266-5, 266-10, 266-15, 266-18, 266-21, 267-19, 25, 334-1, 334-3, 334-5, 334-12, 334-15, 334-20, 334-24, 267-22, 267-26, 268-4, 268-11, 268-22, 269-5, 269-11, 269- 334-25, 335-1, 335-7, 335-9, 335-11, 335-23, 336-1, 336-4, 19, 269-22, 270-7, 270-14, 270-18, 270-20, 270-22. 270-24, 336-7, 336-9, 336-11, 337-4, 337-10, 337-13, 337-15, 337- 271-11, 272-17, 272-19, 273-18, 274-1, 274-3, 274-5, 274-9, 17, 337-24, 338-1, 338-4, 338-6, 338-8, 338-10, 338-14, 338 274-12, 274-15, 274-18, 275-3, 275-6, 275-9, 275-26. 276-6, -17, 338-20, 338-22, 338-24, 339-7, 339-11, 340-5, 340-8, 276-10, 276-12, 277-1, 277-22, 277-25, 278-1, 278-13. 278- 340-9, 340-12, 340-13, 340-15, 340-21, 340-22, 341-12, 342 15, 280-1, 280-3, 280-4, 281-2, 281-3, 281-8, 281-9, 281-10, -5, 342-8, 342-18, 342-22. 281-13, 281-14, 281-17, 281-19, 281-23, 281-25, 282-1, 284 III, 11-19, 38-8, 38-11, 38-20, 52-4, 52-6, 52-8, 52-12, 52- -6, 285-2, 285-9, 285-11, 285-21, 285-24, 286-7, 286-9, 286- 15, 52-17, 52-19, 52-23, 52-25, 53-1, 53-4, 53-6, 53-8, 53- 12, 286-15, 286-18, 286-20, 286-22, 288-11, 288-14, 288- 10, 53-20, 53-24, 53-26, 59-5, 59-6, 59-8, 59-10, 60-1, 60- 24, 289-4, 290-1, 290-4, 291-6, 291-7, 291-9, 292-10, 292- 8, 60-17, 60-19, 62-1, 62-8, 62-24, 66-1, 66-3, 67-1, 67-11, 13, 292-15, 292-18, 292-21, 292-23, 292-26, 293-1, 293-4, 67-15, 67-23, 69-1, 69-3, 69-6, 69-20, 69-26, 70-7, 70-19, 293-10, 293-13, 293-15, 293-23, 294-1, 294-25, 295-1, 295- 71-7, 76-13, 76-17, 76-20, 76-23, 77-1, 77-3, 78-16, 78-19, 12, 295-15, 295-18, 295-21, 296-1, 296-7. 296-10, 296-13, 296-16, 296-18, 296-22, 296-25, 297-4, 297-7, 297-10, 297- 78-25, 79-13, 81-6, 81-9, 82-5, 106-17, 106-19, 106-21, 106- 13, 297-16, 297-19, 297-21, 298-3, 298-6, 298-9, 298-I I , 23,107-14, 107-17, 107-19, 107-21, 107-24, 108-1, 108-6, 299-12, 299-14, 299-16, 299-20, 299-22, 299-24, 299-26, 108-10, 108-13, 108-16, 108-18, 108-21, 109-1, 109-9, 109- 300-1, 300-3, 300-18, 300-22, 303-8, 303-19, 303-20, 303- 11, 109-14, 109-17, 109-20, 110-5, 110-8, 110-21, 111-1, 27, 304-7, 305-1, 305-8, 306-9, 306-12, 306-15, 306-18, 307 111-11, 111-14, 111-21, 112-1, 112-14,113-15, 113-18, 114 -1, 307-4, 307-7, 307-10, 307-18, 307-21, 307-24, 308-4, -1, İ15-4, 117-16, 117-19, 119-8, 128-27, 137-18, 139-15, 308-7, 308-9, 308-11, 308-18, 308-20, 308-23, 314-25, 325- 140-3, 145-12, 147-13, 147-21, 148-6, 148-20, 154-5, 155- 5, 330-25, 339-10, 341-13, 343-11, 344-24, 345-7, 346-9, 26, 166-8, 177-13, 178-3, 178-5, 180-13, 180-15, 180-20, 346-12, 346-17, 346-20, 346-23, 347-1, 348-4, 348-11. 348- 181-6, 182-9, 182-13, 182-16, 183-1, 183-5, 183-8, 183-11, 19, 349-4,349-8, 350-8. 351-11, 351-14, 352-4, 353-17. 355 183-16, 183-18, 184-14, 184-16, 185-20, 186-5, 187-9, 187- -5, 355-11, 355-14, 355-17, 356-1, 365-5, 366-15, 366-22. 12, 187-15, 187-18, 187-21, 187-24, 188-1, 191-22, 192-10, 366-24, 367-1, 367-21, 368-16, 368-22, 369-1, 369-3. 369-4, 193-12, 193-15, 195-11, 199-21,200-3,203-8,203-9,203- 369-7, 369-11, 369-13, 369-16, 369-18. 369-21. 369-23. 370 11, 203-16, 204-13, 206-13, 212-11, 212-23, 214-10, 232-7, -16, 370-19, 370-23, 370-25, 371-1, 371-24, 372-1, 372-7, 232-14, 232-16, 232-23, 232-25, 233-1, 234-1, 234-4, 234-6, 372-10, 372-15, 372-17, 372-20, 372-22, 373-1. 373-4. 375- 234-8, 234-10, 234-16, 234-18, 236- 10, 236-13, 236-15, 4, 375-7, 375-9, 375-12, 375-14, 375-22, 375-24, 376-1, 376 236-18, 237-3, 237-6, 238-7, 238-9, 238-14, 238-21, 239-1, -19, 376-22, 376-27, 377-1, 378-11, 378-22, 379-10, 380-1, 239-3, 239-5, 239-6, 239-25, 240-1, 240-11, 241-5, 242-16, 392 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 393 381-9, 381-13, 381-16, 381-21, 382-1, 382-4, 382-11, 382- I, 136-6. 15, 382-18, 383-1, 383-3, 385-5, 385-12, 386-6, 386-8. 01uk=kiçik qayıq. ~ar I, 143-20, 235-25, 238-4, 238-21, 240-21, 272-14, 491-23. I, 136-10. II,78-20,81-23, 121-15, 121-18, 121-23, 124-13, 124-21, On=on (10). 125-1, 125-11, 125-14, 129-23, 131-9, 131-12, 131-21, 131- I, 122-13, 137-27, 260-26, 429-20,429-23,471-1. 24, 133-20, 136-4, 136-12, 136-19, 137-11, 138-1, 139-12, Onaş-=uymaq, razılaşmaq, qəbul etmək. Bax və dü:əlt\ unaş-. 140-1, 140-4. 140-7, 140-10,212-11,212-18,212-21,215-4, I, 238-24. 215-10, 215-13, 215-16, 216-9, 219-3, 220-12, 221-13, 221- ~dılar 1,238-21. 19, 224-3, 224-11, 224-26, 226-15, 226-18, 226-21, 227-8, ~urlar 1,238-13. 229-12, 229-15,257-13,257-24. Onq=asan. Bax\ onqay. I I I , 68-1,68-5, ,70-1,70-3, 71-1,71-10, 112-7, 112-11, 113 I, 114-14. -21,183-22, 188-11, 189-3, 189-10. Onq=sağ, solun ziddi (çigilcə). -arda III, 137-7. I, 114-15. 01danq=padoş. B ax və düzəlt: uldanq. ~əlig=sağ əl. I, 176-14, 176-15. I, 114-15. 01dnun=yatalaq, kötürüm, oturum. Onq-=solmaq. Bax\ onquk. I I I , 359-17. I, 255-20. OIduk=nalsız, yalm ayaq. B a x və düzəlv. ulduk. ~dı 1,255-19. I, 164-15. ~ar 1,255-20. 01dur-=oturmaq. Bax\ oltur-. Onqay=asan. Bax\ onq. ~up 111,220-15. I, 114-14. 01ğun=olğun. Onqıklan-=saçlı olmaq, parik taxmaq. Bax\ önqiklən-. I I I , 164-23. I, 329-6. 01ğut-=oturtmaq. Bax\ oLxut-. ~dı 1 ,329-4. ~ tı 1,291-16. ~ur 1 ,329-6. 01xut-=oturtmaq. Bax\ olğut-. Onquk-=solmaq, rəngi atmaq; xəstəlikdən və s. saralmaq; təzoliyini və 1,291-15. təravətini itirmək. Bax\ onq-. ~tı 1,291-14. 1.258-7. ~ur 1,291-15. I I I , 343-19. 01ma=qab, qab-qacaq, kuzə, səhəng. Bax\ ulma. ~tı 1,225-21,258-3,258-5. I, 187-23, 187-haşiyə. I I I , 34-14, .342-16. ~dın II, 237-22. ~ar 1,258-7. ~dhm I I I , 178-haşiyə. I II , 342-18. 01tur-=oturmaq. Bax\ oldur-. Onqul-=yaxşılaşmaq, düzəlmək, yaxşı olmaq. I, 264-8. 1.258-10. ! 11,49-13. I I I . 343-24. ~dı 1 ,264-8. ~dı I I I , 343-22, 343-23. 111,217-8. ~tı 1,258-8. ~dılar 1,411-9. ~ur 1,258-10. ~ur 1,264-9. I II , 343-24. ~u 1,261-10. Onu=onu. 01uk=holuq, yalaq. 111,223-17. 394 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk m Onunç=onuncu. ~dı 1,223-22. I, 189-12, 190-5, 111.45-12. 111,385-3,386-1. ~ar 1,223-23. Op=xn-man döymək üçün qoşulan öküzbrin ortasmdakı öküz (arğuca). Ordu=xaqanın oturduğu şəhor; paytaxt. Bax : mama. I, 183-11. I, 109-16. ~başı=xaqanların döşəyiciçi, lərraşı, yayğıçısı. Op-=höpürdədərək içmək. Bax\ öp-. I, 183-16. I, 223-15. Ordu=siçan, köstəbək kimi gəmiricilərin yuvası. ~dı 1,223-14. I, 183-18. ~ ar 1,223-15. Ordulan-=paytaxt sahibi olmaq. Bax\ ordhulan-. Op-op=eşşəyin ayağı sürüşəndə söylənən söz. I, 317-26. I, 109-14. ~dı 1,317-24. Opra-=yıpranmaq. Bax\ obra-. ~ur 1,317-26. I, 300-20. Ordu tal=hamam otu (iki ləhcənin - türkcə və türkməncə- birində). ~dı 1,300-19. Bax\ ardhutal, urdu tal. ~r 1 ,300-20. I, 183-20. Oprak=yıpranmış, köhnəlmiş, süzülmüş. Bax: obrak. Ordhulan-=yurd sahibi olmaq, yurd tutmaq, yerləşmək. Bax: ordulan- I, 178-15. ~ıp II, 290-25. I I I , 23-11,40-16. Orğak=oraq. Opraş-=yıpraşmaq, yıpraşmağa başlamaq. Bax\ obraş-. I, 179-14. I, 270-3. II, 300-6. ~tı 1,270-1. 111.45-22, 247-13. ~ur 1 ,270-2. Orılaş-=bağırışmaq, çağınşmaq. Bax\ orlaş-, urıla-urla. Düznlt\ urılaş-. Oprat-=yıpratmaq. Bax\ obrat-. ~dı 1,276-11. 1,291-22. Orlaş-=bağırışmaq, çağırışmaq. Bax\ orılaş-, unla-,urla-.D»r.7//; urlaş-. ~tı 1,291-20. I, 276-11. ~ur 1,291-22. ~dı 1,276-9. Opn=çuxur, çökək; dərə. ~ur 1,276-11. I, 184-16. Orna-=yerləşmək, yer tutmaq; günəşin batması. I I I , 140-19. 1,311-9. Opruş içməkdə, höpürdətməkdə yarış və yardım etmək. Bax\ öprüş-. ~dı 1,311-8. I, 270-12. ~dım 1,311-5. ~dı 1,270-10. ~r 1,311-9. ~ur 1,270-12. Ornat-=yerinə qoymaq. Opuz=sərt. qatı olan. 1, 295-24. ~luğ—sıldırım. B a x və düzəlt\ obuz-luğ; oy obuz-luğ yer. ~tım 1,295-22. Or at=rəngi al ilə doru arasında olan at ~ur mən I, 295-23. 1,118-15. Orpat-=ürpətmək, saçını dağıtmaq. Ba.w ürpər-, ürpəş-, ürpək-. Or-=kaftanm qoltuq altı. I, 290-27. I, 118-16. ~tı 1,290-26. Or-=kəsmək, biçmək, vurmaq ~ur 1,290-27. I, 223-24. Ortak=ortaq. 397 396 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk I, 163-1, 163-2. OsuğIa-"=hiylə ilə kilid açmaq (kənçəkcə). Ba.\: üsüglə-. osuğ. I I I . 68-12. Osur-=yel buraxmaq. ~hk-ın II, 122-21. I, 228-24. Ortu=orta. Bu.w otra, otru, utru. ~dı 1,228-23. I, 183-5, 183-6, 183-7, 183-8. ~ur 1 ,228-24. ~ər=orta yaşlı adam. ~ğan 1,210-23. I, 183-6. Ot=ot, heyvan yemlərinin ümumi adı. ~sı I, 183-7. I, 64-11, 65-6, 109-21, 109-22, 123-12, 143-1, 221-15, 223- 22, 264-24, 287-18, 352-15, 413-11, 434-14, 456-10, kün ~sı=günorta. I, 183-8. II, 137-7, 157-1, 290-16, 331-4, 332-19. Ortula-=ortalamaq, ortasma varmaq. III,12-1, 23-4, 48-12, 65-27, 130-18, 192-25, 254-23, 261- I, 332-19. 22, 305-1. ~dı 1 ,332-18. ~ ı I, 134-23. ~ r 1 ,332-19. I I I , 325-7, 376-25. Oru=şalğam, buğda kimi şeybri saxlamaq üçün qazılan quyu. ~ığ I I I , 245-3. I, 152-15. ~uğ 11,317-7. Orul-=biçilmək. ~m 11,114-22. ~dı I, 241-26, 242-6. ~un 1 ,242-6. Orum=xorum, tutam, kəsim. ~luğ I, 161-26. I, 143-1. ~luk I, 162-12. çiwgin~=heyvanları kökəldən ot. bi ~ ot=bir xorum ot, bir oraq zərbəsilə biçilən qədər ot. 1,434-14. I, 143-1. Orun=yer, məqam, mövqe, məkan. kəwgin~=qüvvəsiz, şirəsiz ot. I, 434-22. 111,210-28. ~dm 11,200-17. Ot=dava-dərınan. I, 109-24, 209-3,488-14, 489-6. ~mdm 111,372-1. II, 109-10, 142-21, 152-5, 189-22, 306-17, 328-4. ~umdm II, 108-21. III,212-11,237-8,380-27. ~ka 11,210-20. Orunç=rüşvət. Bax və düzəlf. urunç. ~ı I I I , 144-26. I I I , 385-7. Ot=ağı, zəhər. I, 109-26. Orunçak=əmanət. ~m I, 121-2. I, 204-8,204-14. Ot yəm=qarabibər, kimyon kimi toxum və ədviyyat. Osruk=bağırsaq yeli, qəfıl yel. III, 13-1. I, 163-11. Ot=od, atəş. Osruş-=yel buraxmaqda yarışmaq. I, 117-6, 217-8, 217-19, 233-9, 242-22, 246-1, 251-22. 268- 1,272-10. 20, 344-24, 383-24, 399-2, 465-3, 477-22, 488-20, 491-9. dı 1,272-9. II, 113-26, 130-15, 156-23, 165-22, 165-26, 189-13, 245-23. ~m- 1,272-10. 288-26, 294-6, 296-12, 334-3, 338-8. Osuğ=bir nəsnənin bir nəsnəyə dəyişdirilməsi, əvəzlənməsi. I I I , 63-14, 108-18,246-3. I, 133-16. ~ ı I, 133-17. Bəsim Atalaya görə, «üsüglədi» sözü «osuğladı» kinıi oxunmalıdır. 398 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 399 ~ı 1,487-18. I, 184-26. II, 165-26. II, 54-20. ~m 1,494-9. III, 156-11, 366-9. ~UĞ I. 227-24, 227-25. Otruğ=ada. III.109-7,300-1. 1, 161-24. ~ta II, 289-23. Otrulan'2-=üz-üzə gəlmək. Ba.x: utrulan-. ~ka 1.247-15. Otrun-=qarşı çıxmaq istəmək. Ba.x: utrun-. ~karak=gözün görən yeri, bəbəyi, didəsi. Otruş-=qarşı çıxmaq, qarşılaşmaq. Ba.x: utruş-. I, 383-24. Otul-=əkinin alağım almaq. Düzəlt: utul-. Ota-=isinmək. odun yandırmaq (yağmaca və yəməkcə). 1, 241-3. I I I . 237-9. ~dı 1,241-1. ~dı I I I , 237-6. ~ur 1,241-3. ~r I I I , 237-9. Ottuz=otuz; üç dəfə (yağma elində Kənqütdə). Ota-=dərman düzəltmək (oğuzca). 1, 198-4, 198-7, 198-8, 198-15. I I I , 237-9. Otuz=otuz (30). ~dı 111,237-8. 1, 198-4. ~ r I I I , 237-9. Otunq=odun. ~çı=həkim, aptekar, nüsxəbənd. I, 64-18, 135-25, 138-4, 299-17, 439-25. I, 109-25, 320-1. II, 56-1,240-22, 325-19. Otağ=çadır. I I I , 153-19, 182-23, 183-13, 232-9, 234-4, 234-8, 237-6, ~ka 111,200-12. 265-1, 307-10. Orğar-=otarmaq. ~luk=odunluq. 1, 265-5. 1,214-24. ~dı 1 .265-4. Owruğ=sümüyün çıxmtı yerbri; onurğanm boyunla birbşdiyi yer; da- ~ur 1 .265-5. ğm yamacı və bitdiyi yer. Bax: oğruğ. Otğun=yəhərin solunda halqası keçiribrək dilə bağlanan enli bir qayış. Owun-=ovuşdurmaq. Ba.x: uwun-. I, 169-20. Oy=yerdəki çala, çuxur. OtIa-=otlamaq. I, 122-25. 1, 309-4. ~obuz=basıq, düz yer. ~dı 1 ,309-3. I, 127-7. ~ r 1,309-4. ~obuz-luğ ycr=sıldınm. dərəsi-ləpəsi olan düz ycr. ~p 1,309-13. C 202-26. Otlan-=odlanmaq; qəzəblənmək, qeyzbnmək. Oy at=yağız at. I, 318-17. I, 122-26. ~dı 1,318-14. Oy-=oymaq; yerbşdirınək; sıxışdırmaq. ~ur 1,318-16. I, 225-7, 225-9. Otra=orta, ortada, arada. Bax: otru, ortu, utru. ~dı 1,225-6,225-8. I, 236-25, 327-2. ~ar I, 225-7, 225-9. II, 122-2. Oyma=çəkmə tikibcək türkmən keçəsi. Otran=paltar, libas (yağmaca). 1, 170-12. Bosim Atalayın fikrincə. bu və bLindan soıırakı üç söz «ııtrıılan-». «utrun-». «utruş-». Otru=qarşı, ön; ara, orta, ortasmda. Ba.x: utru, otra, ortu. «utui-» kimi o.xunmaiıdn'. 408 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 409 ~di 1,238-9. 1,319-22. ~ür 1,238-11. ~di 1,319-20. Ölit-=islanmaq. ~ r 1,319-21. I, 255-22. Ömgən=şah damann iki yamndakı damar. II, 312-14. I, 180-4. ~ti 1,255-21. Örnzük=yəhərin arxa və ön tərəfləri, ucu. II, 312-13. 1, 167-21. ~ür 1 ,255-22. Ön-=bitmək (bitki), yetişmək; nəşvü nüma tapmaq, çıxmaq (diş). Ölsə-=ölmək istəmək. 1.221-17. I, 304-19. ~di I, 221-15. ~di 1 ,304-18. I I I , 314-14. ~r 1 ,304-19. ~ər 1,221-17. Ölşə-=acmdan gözü qaralmaq, bayılmaq (çigilcə). Bax\ əlşə-. II,213-21. I, 308-3. ~üp 1,420-4. ~di 1,308-1. ~miş 11,316-7. ~r 1 ,308-2. ~məs II, 48-20. Ölşət-=acmdan gözünü qaraltmaq. B ax : əlşət-. Ön-=yönəlmək, getmək (uyğurca). I, 293-6. 1.221-17. ~ti 1 ,234-4. ~di I, 221-16, ~ür 1 ,293-6. ~ər 1,221-17. Ölüg=ölü. Öndür-=bitki bitirmək, yetişdirmək. I, 65-19, 140-15, 451-17. I, 264-28. II, 138-24, 151-17, 152-17, 161-22, 192-9, 312-20. ~di 1,264-24. I I I , 367-22. ~ür 1,264-18. ~gə 111,277-1. Öndür-=yönəltmək (uyğurca). ~ni II, 53-18, 302-22. 1,264-18. Ölügsə-=ölmək istəmək. ~di 1,264-26. I, 322-26. ~ür 1,264-28. ~di i ; 322-25. Önq =ön, öncə, öndən (oğuzca). ~ r 1 ,322-26. I, 114-10, Ölüm=ölüm. ~dün=öncə, öndən. I, 121-2, 143-13,489-23. I, 176-8, 176-9. II, 110-19. ~dünki=öncəki. I I I , 289-11,299-3. III,21-13. ~din II, 157-16. Önq=rəng, bir şeyin rəngi. Ölüt-=bir-birini öldürmə. I, 114-12. I, 124-24. ~lüg 1,114-12. ~çi=qatil. Öng-=dəlmək. B a x və düzəlf. ünq-. I, 124-24. I, 225-18. ~ər=ölüvay, gücdən düşmüş adam. ~di 1,225-16. I, 125-1. ~ər 1,225-18. Ölütlə-=çarpışmaq, bir-birini az qala öldürmək. Öngəyük=bir şeyə, bir şəxsə məxsus olan, ayrılmış; özəl. 410 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 41! I, 214-18. I I I , 341-26. Önqi=başqa. Bax: önqik, önqin. Öpkələ-=ciyərinə vurmaq; qəzəblənmək. I, 192-4, 192-9. I, 333-9. Önqik=keçi tükündən düzəldilmiş parik, qadmlar taxır. Ba.x: önqi. ~di 1 ,333-7. I, 192-2, 192-3. ~r 1 ,333-8. -yürgəyək. Düzəlt: yörgəyək. ~p 111,200-12. I, 192-2. Öpkilə-=qəzəblənmək; qəzəblənib üz çevirmək. Bax: öpkələ-. Önqiklən-=saçlı olmaq; parik qoymaq. Bax: onqıklan-. I, 333-12. I, 329-6. ~di I, 333-10. ~di 1 ,329-4. ~r 1,333-11. ~ür 1, 329-6. Öp-öp=bir adam özünü çox öyüb dediyini isbat edə bilməyəndə onun Önqin=başqa, başqası. Bax: önqi. haqqmda deyilir; «hop-hop, bir dayan görək» mənasmdadır. I, 158-1, 192-10. 1,117-4. Önqlən-=rəngbnmək, qızarmaq (üzüm); xəstəlikdən sonra rəngi üstü- Öprül-=içilmək. nə gəlmək. I, 281-2. I, 312-10. ~di 1,281-1. ~di 1,312-8. ~ür 1,281-2. ~ür 1,312-10. Öprüş-=birlikdə içmək; höpürdətmək; içməkdə yardımlaşmaq və ya- Önqük=yastıqlarm uclarma əlavə edilən qotazlar, püsküllər. rışmaq. B ax : opruş-. I, 192-5. I, 270-12, 270-haşiyə. Öp-=öpmək. ~di I, 270-10, 270-haşiyə. 1,217-2. ~ ü r I, 270-12, 270-haşiyə. ~di 1,216-23. Öpsə-=öpmək istəmək. ~ər 1 ,217-2. I, 302-16. ~miş 1,216-18. ~di 1 ,306-2. Öp-=içmək. Bax : op-. ~dim I, 302-15. 1,217-2. - rm ə n 1,302-16. ~di 1,217-1. Öptür-=öpdürmək. ~ti I I I , 130-20. I, 227-12. ~ər I, 217-2. ~di 1,227-10. Öpkə=ağ ciyər, ciyər. ~ür 1,227-11. I, 186-11. Öpül-=içilmək. I I, 165-27. I, 240-21. I I I , 342-1. ~di 1,240-19. Öpkə=öfkə, qəzəb. Bax: öftə. ~ ü r 1,240-21. I, 186-12. Öpüm=udum, qurtum, içim. ~m I, 184-3. 1, 142-7. ~n I, 212-7. Öpün-=içirmiş kimi görünmək. ~si 1,217-9. I, 244-26. ~sin 1,228-4, 271-4. ~di 1,244-25. I I I , 371-1. ~ür 1 ,244-26. -sində 1,242-19. Öpür-=içirmək. t ] 2 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 413 I, 227-12. ~ür 1 ,330-3. ~di 1,227-10. Öri-=içdən çürümək. Bax\ üri-. ~ür 1.227-11. I I I , 237-18. ~gən 1,211-6. ~di 111,129-9,237-16. Öpürt-=içirtmək. ~ r 111,237-18. I I I , 370-13. Örk=cilov, yüyən; at tövləsi. ~tüm 111,370-11. 1,116-19. -ürmən III, 370-13. Örkb-=möhkəm bağlamaq. Öpüş=öpüş, iki adam arasmda. I I I , 381-17. I, 130-26. ~di I I I , 381-16. Öpüş-=öpüşmək. ~ r 111,381-18. I, 230-15. Örkü=hürgüc. ~di 1 ,230-14. I, 187-5. ~ür 1,230-15. Örküç=hörük, hörülmüş saç. B a x və düzəlt: Ör=kaftanm qoltuq altlan. I, 159-20. 1,118-16. Örküç=dalğa. Ör-=çıxmaq, görünmək, qopmaq, yüksəlmək (bulud). Bax\ örlən-. I, 159-19. I, 224-9. Örküç=sacayağı. ~di I, 224-3, 224-4, 289-14. 1,159-21. I I I , 347-12. Örküçlən-=dalğalanmaq. ~ər 1 ,224-9. I, 329-28. ~üp I, 195-12. ~di 1,159-19,329-27. Ör-=hörmək. ~ür 1 ,329-28. I, 223-22. Örküçlən-=sacayağılanmaq. ~di 1,223-21. I, 330-6. ~ər 1 ,223-22. ~di 1 ,330-4. ~m əsaç I, 62-13, 187-14. ~ür 1 ,330-5. Örçük=hörülmüş saç (oğuzca). Bax\ örgüç. Örlən-=çıxmaq, yüksəlmək, Bax\ ör-. I, 166-21. I, 289-14. Ördək=ördək. ~di 1,289-13. 1, 166-23, 166-24. ~ür 1,289-14. 11, 53-10. ~üp 1,289-21. 111,23-22,340-1. Örpəş-=bir-birinə qabarmaq, xoruzlanmaq. Örən=hər şeyin pisi (oğuzca). pək, düzəlt: ürpəş-. I, 144-3. Ört=yanıcı, yanğan, yanan nəsnə. Örgən=örkən, urğan (oğuzca). I, 116-9. I, 169-24. Ört-=örtmək. Örgüç=saç hörgüsü, hörük, hörülmüş saç. Bax'. örçük, örküç. I I I , 368-17. I, 166-21. ~ti 111,368-16. Örgüçlən-=hörük sahibi olmaq. ~ər 111,368-17. I, 330-3. Örtə-=yaxmaq, yandırmaq. ~di 1,330-1. 1,299-18. 414 Mahmud Kaşğan Divanü lüğat-it-türk 415 ~di 1,299-17. 11,239-17. ~ r 1,299-18. ~ür 1,280-2. ~lim 111.311-11. Örtün-=örtünmək. Örtəl-=yaxılmaq, yandırılmaq. I, 284-15. I, 280-5. ~di 1,284-13. ~di 1,280-4. ~ür 1,284-15. ~ür 1 ,280-5. Örtüş-=örtmək, örtməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. Örtən-=yanmaq, tutuşmaq. 1,269-10. I, 284-17. ~di 1,269-8. ~di 1,284-16. ~ ür 1,269-10. ~ür 1,284-17. Örü tart-=bir-birinə yardım etmək. Örtən-=qızarmaq (bulud, üfüq). ~ ar 111,331-22. I, 284-17. Örük=hörülmüş olan hər nəsnə. ~di 1,284-18,284-19. I, 137-25. ~ ü r 1,284-17. Örük=bir yerdə bir müddət qalmaq. II, 157-2. I, 137-27. ~sə 1 ,284-22. ~kal-dı 1, 137-28. Örtəş-=bir-birinin nəyini isə yandırmaq; hücuın etmək. Örüb-=ayaqda kəsmək, boğazlamaq. I, 269-15. I, 327-26. ~di 1,269-12. ~di 1 ,327-26. ~ür 1,269-15. ~ r 1 ,327-27. ~ ip II. 225-14. Örümçək=hörümçək. Örtət-=yandırtmaq, yandırtdırmaq, od vurdurmaq.. I, 207-14. I, 291-8. Örünq=gəncbrin dırnaqları üstünə çıxan ağhq, qalanquç. Bax və chi- ~ti 1,291-7. zəl: ürünq. ~ür 1 ,291-8. I, 191-8. Örtgün=xırman; samanı aynlmış xırman. Bax: örtkün. tırnak~ü I, 191-9. I I I , 359-9. Örünq=falçıya, sehrbaza verilən əl muzdu. ~də I I I , 262-23. I, 191-10. Örtkün=xırman, sovrulmuş xırman, xırman zamanı. Bax'. örtgün. ~i 1,191-11 I, 497-17. Örüş-=görünmək, yüksəlmək. I I I , 359-9. ~di 1,235-16. ~də 1,400-18. Örüş-=hörməkdə yardımlaşmaq və yanşmaq. II , 221- 11. 1,233-13. 111, 262-23. ~di 1,233-11. Örtmən=dam, örtmə; səth. ~ür 1,233-13. I I I , 359-8. Östik-=özləmək, həsrət duymaq, istəmək. Bax: öztik-. Örtük=bir şeyin örtüsü; örtük, yəhər örtüsü. 1,279-15. I, 166-18. ~ti 1,279-14. Örtül-=örtülmək, qapah qalmaq; qanşmaq. ~ər 1,279-15. I, 280-2. Öşər-=acmdan gözü qaralmaq. ~di 1,279-27,280-1. 1, 229-2. 417 416 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~di 1,229-1. ~di 1,270-15. ~ür 1 ,229-2. Ötki=əvəz, bədəl, qarşılıq (çigilcə). ~ip I I I , 65-22. 1. 186-15. ~gən 1,211-18. Ötkün-=hekayə söyləmək; nəql etmək; xaqana ərizə vermək, ərz Öt=acıhq; öd, öd kisəsi. etmək. Bax: ötün. I, 117-10. ~di 1,214-11,245-18. Öt=dəlik, çuxur. Ba.x: öd (oğuzlar və onlara uyanlann dilində). Ötkünç=hekayə. Bax: ötükünç. I, 117-9. 1,214-11. I I, 145-18. Ötbş-=yağına zamanı əşyanın dəlik-deşik olması. ~tin 1,302-21. 1.275-20. ~kə 11,248-10. ~di 1,275-19. ~in I I I , 244-23. ~ür 1,275-20. ~lüg 111,33-19. Ötləş-=savaşmaq, çarpışmaq, uğraşmaq. Öt-=ötmək (quş); buraxmaq. I, 275-23. ~ər 1,499-16. ~di 1.275-22. I I, 285-13. ~ür I, 275-23. I I I , 174-24, 188-22, 225-24, 226-1. Ötlük=öyüd. B ax : övüt, ögüt. ~məs I I I , 333-6. I, 165-17. ~gən 1 ,459-7. Ötmək=çörək, yeyəcək. Öt-=bir şeyi dəlib keçmək; içinə girmək; boşaltmaq. II, 272-20. I, 222-26. I I I , 58-11. ~ti I, 222-22, 222-24. ~ni 11,265-15. II, 297-18. Ötnü=ödünc, borc. Bax: ötünç (oğuzca). ~ər I, 222-25, 420-3. 1,188-1. Ötə-=ödəmək. Ötrüm=qarmı açan dərman. I I I , 236-19. I, 169-1. ~di 111,236-18. süt~=mərciməyə bənzər qarın açan dərman. ~r 111,236-19,236-23. I, 169-1. Ötəl-=çalışmaq, yorulmaq. Ötrüş-=göndərmək; hər hansı bir şeydə yardımlaşmaq və yarışmaq. I, 240-28. Bax: ötgürüş-. ~di 1 ,240-27. Ötsə-=ötmək istəmək; dəlib keçmək istəmək. ~ür 1 ,240-28. I, 302-23. Ötgün-=təqlid etmək, yamsılamaq, bunda yarışınaq. ~di 1,302-21. ~di 1 ,287-8. ~ r 1, 302-22. ~sə 1,287-11. Öttür-=ötlürmək. Bax: ötür-. Ötgür-=ötürtmək; göndərmək; bir şeyi bir şeyin içindən o üzə keçir- 1, 259-23. mək. ~di 1,259-21. ~ür 1,259-23. I, 266-14. Ötüg=qusma. ~di 1,266-9,266-11. 1,136-26. ~ür 1,266-13. Ötgürüş-=bir şeyi bir şeyə keçirməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq; Ötük=hekayə; xaqana çatdırılan dilək, ərz, ərizə. I, 136-24. ’ məktublaşmaq. Bax: ötrüş-. 418 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 419 ~İÜ2 kişi=ərizəçi, xaqandan dibyi olan adam. ~ər 1,219-13. I,207-11. Öyəz=bir ağcaqanad növü (oğuzca). ~çi=xaqanın yanmdakı şəfaətçi. I, 149-19. II, 166-4. Öylə=günorta (oğuzca). Bax\ özlə. Ötükünç=hekayə. B ax : ötkünç. I, 174-12. 1,214-11. Öz=öz, özü; nəfs; can, ruh; könül. Ötün-=ərz etmək, nəql etmək. Bax\ ötkün-. I, 118-21. I, 245-20. II, 167-4, 171-1, 176-25, 177-3, 177-4, 248-23. ~di 1,245-17. I I I , 13-7, ~ür 1 ,245-20. ~ i 1,253-20,481-6. Ötünç=ödünc, borc (oğuzca). Bax\ ötnü. II, 176-22, 243-1,245-16. I, 188-21. I I I , 35-24, 63-24, 116-4, 246-18. I I I , 384-19. ~in I, 208-27, 246-25, 248-13, 250-21, 320-23, 327-15. Ötür-=xatırlatmaq. II, 170-1,249-16. 1,296-17. I I I , 52-12. ~di 1,296-15. ~indin 11,306-13. ~ür 1,296-17. ~gə I I I , 155-13. Ötürj-=dəlmək. ~nünq III, 44-3. I, 227-20. ~üm 1,120-8,317-7,487-17. II,66-14. I I I , 138-12. ~di^ 1,227-19. ~üm ni 111,215-23. ~ ü r' 1,227-20. ~ün 111,21-4. ~gil 11,66-15. ~ünq I I I , 65-22. Ötür-=ötdürmək, çalmaq, ifa etmək. Bax\ öttür-. -inqə I, 248-1, 248-10, 279-1, 285-1, 287-15, 319-1. 1,227-15. II, 167-11, 168-1, 169-9, 169-16, 170-12, 171-4, 173-21, ~di 1,227-13. 175-17, 176-22, 240-24, 242-5, 242-10, 243-3, 246-9, 248- ~ür 1,227-14. 15, 251-16, 304-13. Ötüş=bir uşaq oyunu; bu oyunda udma, ütmə. Bax\ ütüş. I I I , 77-9, 117-16. I, 131-2. ~ünqni I, 132-18. Ötüş-ötüş=bu oyunda «yanmdakmı itəb» mənasmdıı söybnən söz. ~konıkı=ruh, can. I, 131-4. I, 120-1. Ötüş=göndərmək. ~üm konıkı. 1,270-15. I, 120-8. ~dı 1,270-13. ~kişi=doğma, yaxın adam. ~ür 1,270-15. I, 119-16, 119-17. Övüt=öyüd, nəsihət. Bax\ ögüt, ötlük. ~lük=xüsusi; xüsusi, özəl at. I, 165-17. 111,378-16. Öw=ev. Bax\ əw, üv, üw. Öz=ürək və qarm içindəki nəsnə. I, 147-17. I, 119-18. Öw-=ufalamaq. Bax\ uw, uv. ~üm=qarnım. 1,219-13. I, 119-18. ~di 1.219-11. Öz=yağ. 420 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 421 I, 1 18-19. ~lüg 1,118-19. Öz=iki dağ arasındakı dərə. Bax\ özi, ödh. I, 119-15. tağ~i 1,119-15. Öz=ağac özəyi. 1.119-20 ~i 1,119-20. Öz=kar. B a x və clüzəlf. üz. I, 118-20. ~kişi=kar adam. Pamuk=pambıq (oğuzca). 1,118-20. I. 381-8. Özək=bclin daxili yamnda olan damar. I I I . 303-23. I, 139-21, 139-haşiyə. Pars=yırtıcı bir heyvan; türklərin on iki ilindən biri. Bax; bars. Özəkb-=şah damarını kəsmək; şah.damarma vurmaq. I, 354-2. I. 325-2. Partu=üstə geyilən xirqə, xalat, fartuk. Bax\ bərtü, bərtlən-, bərtülən-. ~di I, 324-27. 1.413-20. ~ r 1,325-1. Pat=cibrə, xılt, çöküntü. Özəl-=özləmək, həsrət duymaq. 1, 336-14. ~di I I I , 138-12. Pat=hərəkətdə çabuqluğu bildirir. Özi=iki dağ arasmdakı yol, keçid (çigilcə). Bax\ öz, ödh. I, 336-15. I, 153-23. ~kəl=tez gəl. Özlə=günorta (qıpçaqca). Bax\ öylə (oğuzca). I, 336-15. I, 174-12. Pat= bir şey düşəndə çıxan səsi bildirir. Özlə-=küldə bişirmək, közləmə etmək. I. 336-16. I, 310-3. ~tüş-ti 1,336-16. ~di 1,310-1. Patla-=kraxmallamaq. Bax\ batla-. ~r 1,310-3. I I I , 264-11. Öztik-=özləmək, istəmək. Bax : östik-. ~dı I I I , 264-9. ~ti 1 ,279-16. ~r 111,264-10. Özük=qadmlara verilən ləqəb. Pəkməs=bəkməz, doşab (oğuzca). Bax\ bəkməs. I, 139-8, 139-9, 139-10. 1,432-12. altun ~=qızıl kimi təmiz ruhlu qadm Pərçəm=əlamət, bəlgə (oğuzca). Bax\ bəkçəm. I, 139-9. I, 466-5. ərtini ~=bədəni inci kimi təmiz olan qadm Pış-=bişmək; kamala yetmək; yetişməsi üçün qımızı çalxamaq. 1,139-10. II, 41-7. Özük=oyularaq hovuz düzəldilən hər yer ~dı II.41-4, 41-5, 41-6. I, 139-19. III,284-18. ~suw—böyük dərələrdən ayrılan hər çay, hər qol ~maz 11,41-71-1 I, 139-20. Bu fclin mLizarcsi orijinalda «pışar» əvəzinə «pışmaz» şoklindndir. Bütün noşrbrdə (.lo () cür vcrilmişdir. Divanü lüğat-it-türk 423 422 Mahmud Kaşğari II, 39-20. ~mas 111,331-16. ~dı II, 39-19. ~ıp 1,220-25. -tım ız I, 427-6. II, 146-17. ~ar II, 39-20. Pışığ=bişmiş. B ax : pışık (yağmaca). Pusar-=sis yaranması, sislənmək. I, 375-8, 375-11. II, 113-17. II, 149-18. ~dı II, 113-16. I I I , 28-14. ~ur I I, 113-17. ~aş 1 ,375-8. Pusuğ=pusu, pusqu. Bax: püsüg. ~kərpiç I, 375-10. ~süçik=qaynadılmış şərab. I, 374-25. ~m I, 405-22. I, 375-11. ~luğ I, 475-17. ~ət 111,28-14. ~luğ yağı I, 475-17. Pışığla-=bişirmək. Pusuk-=pusquya girmək. I I I , 296-17. II, 142-20. ~dı I I I , 296-16. ~tı ~ r I I I , 296-17. I I, 142-19. ~ar I I, 142-20. Pışık=bişmiş (yağmaca). Bax: pışığ. Pusuş-=bir- I, 380-14. -birinə pusqu qurmaq. I I I , 28-15. II, 130-26. ~dı I I, 130-24. ~ət 1 ,380-14. ~ur Pışnl-=bişirilmək. II, 130-25. ~ur I I I , 34-20. Puş-=sıxılmaq, danxmaq. B a x və ~dı Pışur-=bişirmək. I, 375-15. Puşak=sıxmtılı, kədərli (oğuzca). Bax : buşğan, düzəlt: buşak. II, 113-25. ~dı 11,113-24. Puşuğ=can sıxmtısı. B a x və düzəlt: buşuğ. ~ur 11,113-25. I, 375-15. Pürçək=birçək, kəkil; pərçəm; atm yah. Pis=pis; dağarcıq və tuluq kimi şeylərin dibinə çökən çöküntü. I,461-1. I, 341-21. Pürçəklən-=kəkili, yah çıxmaq. Pistik=əyrilmək üçün hazırlanan, didilmiş pambıq süməyi; əlçim (çigil- cə). II, 272-19. ~di 11,272-17. I, 461-4. ~ür 11,272-19. Pistik=fıtil (arğuca). Pürkür-=buludlanmaq; bürünmək; püskürmək; fışqırmaq. I, 461-6. II, 185-14. Porsmuk=porsuq. Bax: porsuk (oğuzca). ~di 11,185-10,185-12,185-15. I I I , 363-1. ~ər II, 185-14. Porsuk=prosuq (oğuzca). Bax: porsmuk. Pürlən-=tumurcuqlanmaq. I I I , 363-2. II, 240-3. Pow-=bayat çörəyin üstündə yaranan yaşıliıq. ~di 11,240-1. I I I , 136-17. ~ür II, 240-3. Pus=sis, duman. Püs-=pusqu qurmaq; çox döymək. Bax: pus-. ~bol-dı I I I , 132-9, 132-11. II, 39-18. Pus-=pusmaq, nusquya girmək, pusqu qurmaq. Bax: püs-. 424 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 425 ~di 1,386-13. II 39-17. 11,39-18. Püstüli=qara çuğundur adlanan, yeyilən bir ot. B a x : büstəli. 1. 440-28. Püsüg=pusu, pusqu. Ba.x: pusuğ. R I, 374-25, 386-13.. Püşkəl=yuxa, lavaş kimi incə çörək (xaqaniyyə ləhcəsində). Bax: büs- kəç. Rapçat—iməcilik; bəyin xalqdan minik heyvanlarmı alaraq yük daşıtması. I, 464-20. I, 441-15. Pütür-=sağaltmaq; sağlam hala gətirmək; alacağmı təsdiq etmək. Bax Rak=şiddət, artıqhq bildirən bir ədat. və düzəlt: bütür-. I, 57-22. II, 109-15. ~di II, 109-10, 109-12 ~ür II, 109-15. 426 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 427 II, 34-15. -madmq I, 146-21. Saçğak kişi=malmı saçan, müsrif, bədxərc adam. I, 457-8. Saçğır-=az qala saçdırmaq. Bax: saçğur-. II, 198-24. ~dı II, 198-23. Sa=şərt bildirən bir ədat. ~ ar II, 198-24. I I I , 200-3. Saçğur-=az qala saçdırmaq. Bax: saçğır-. Sa=«sən» mənasına gələn bir söz. Saçıl-=saçılmaq. I I I , 200-6. II, 147-21. Sa-=saymaq. Bax: sak-, san-, sana-. ~dı I I, 147-20, 148-5. I I I , 233-4. ~ u r II, 147-21. ~dı 1 ,306-24. ~üp II, 289-23. I I I , 233-3. Saçın-=saçmağı özünə iş etmək. ~dım 111,233-11. I I, 170-14. ~ r I I I , 233-4. ~dı I I, 170-12. Saban=kotan; cüt və cütcülük alətbri; cütcülük. ~ ar II, 170-13. I,400-16, 400-17. ~dı nənq I, 439-14. ~da 1,400-18. Saçıt-=saçdırmaq, dağıtmaq, saçmağı əmr etmək. II, 221-10. II, 294-13. I I I , 362-22. ~ tı 11,294-11,294-15. Sabanla-=kotanla sürmək. B a x : sapanla-. ~ur II, 294-12. I I I , 300-23. Saçlan-=saçlanmaq. ~dı I I I , 300-22. II, 247-2. ~r I I I , 300-23. ~dı 11,247-1. Saç^saç, zülf. ~u r II, 247-2. I, 62-13, 65-5, 116-4, 137-25, 168-5, 187-14, 190-16, 223- Saçlaş-=saçlaşmaq, bir-birinin saçını yolmaq. 20, 227-16, 336-7, 337-13, 352-15, 401-3, 469-15. II, 222-4. II, 151-12, 282-16. ~dı II, 222-3. I I I , 47-12, 76-9, 78-6, 81-27, 199-14, 335-1. ~ u r II, 222-4. ~ı 1 ,361-24. Saçra-=sıçramaq. ~ın II, 166-17, 307-13, 337-24. ~p II, 157-2. 111,243-1,349-9, 349-16. Saçrat-=istəınədən sıçratmaq. Bax: saçrıt-. ~lığ 1,451-23. II, 318-17. Saç=sac, tava. ~tı 11,318-1. I I I , 149-4. ~ u r 11,318-17. Saç-=saçmaq. Saçratğu=bir növ quş tələsi. Bax: saçrıtğu. II, 34-16. II, 318-7. ~dı 11,34-14. ~dm 11,318-13. ~tım 11,34-13. Saçrıt-=istəmədən sıçratmaq. Bax: saçrat-. ~ar 1,300-2. II, 318-17. 42‘) 428 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~tı 11.318-1. ~kıl 11,71-7. ~ur 11,318-17. ~kuçı II. 70-25, 70-26. Saçrıtğu=bir növ quş təbsi. Ba.w saçratğu. ~kay H, 82-3. Saçtaş-=bir-birinin saçuıı yolmaq. Sağdıç=sağdış, dost. 11. 219-4. I, 444-5. -dı 11,219-3. I I I , 325-8. ~ur 11,219-4. Sağıl-=sağılmaq. S açtur-=sa çd 1 r m a q. II, 149-23. II, 195-22. ~dı II, 149-22. ~dı II. 195-20. ~ur II, 149-23. ~ur 11,195-21. Sağım=sağım. Saçu=paltar və yayhq saçağı. I, 396-16. I I I , 208-11. bir ~ süt=bir sağım süd. Saçuk nənq=saçıq, saçılmış şey. I, 396-16. I, 383-9. Sağm=sağmal. Saçula-=saçaqlamaq, saçaq düzəltmək. ~lığ=sağmal mal sahibi. I I I , 286-11. I,477-17. ~dı I I I , 286-9. Sağın-=özünü sağırmış kimi göstərmək. ~r 111,286-11. II, 171-18. Safdıçlan-=səbət sahibi olmaq. ~dı II, 171-17. II,268-5. ~ur 11,171-18. ~dı I I, 268-4. Sağın-=sanmaq, zənn etmək; sözlə yardım etmək. ~ur II, 268-5. II, 172-14. Sağ=sağ, sağhq, əsənlik. ~dı 11,172-11. I,153-15. ~ur II, 172-14. I I I , 154-13. Sağır=içinə şərab qoyulan, həvəngə bənzər bir qab. Sağ=sağ; dadh, gözəl (oğuzca); təmiz, xalis; isti. I,404-18. I I I , 154-15, 154-19. Sağış-=sağmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. ~yağ=sadə yağ, kərə yağı. II, 131-14. 111, 154-18. ~dı 11,131-12. Sağ=ağıl, zirəklik, anlayış, fəhm, zəka. ~ur II, 131-14. I I I , 154-10, 154-11. Sağız=saqqız. B ax : sakız. Sağ=yun atmaq, yun qabartmaq, çırpmaq üçün işlənən çubuqlar. I, 396-28. I I I , 154-17. ~Iığ=saqqızlı, saqqızı olan. Sağ əlig=sağ əl (oğuzca). I, 474-23. I I I , 154-16. ~hg=çamuru yapışqan. Sağ-=sağmaq. I, 474-23. II,43-11. ~yer=yapışqan torpaq. ~dı 11,43-10,62-9,78-11. I, 474-24. III,287-16,299-4, Sağızğan=sağsağan. ~ar 1, 189-22. 1,491-18. II, 43-11. Sağlığ=sayıh olan hər şey. 430 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 431 1,452-5. ~sa 11,116-2. Sağlık=dişi qoyun, sağılan qoyun; sağnıal heyvan. Saxt=yəhərə, kəmər toqqasma işbnən qızıl, gümüş işləmə, inkrustasiya I,458-2. (oğuzca). Bax'. üstəm. III, II3-4. I, 169-11. ~ka II, 50-3. Sak=işdə huşyar, ayıq, zirək olan. Sağlıklan-=sağmal sahibi olmaq. ~ər 1 ,345-27. II, 271-21. ~hk 1,458-4. ~dı 11,271-19. Sak-sak=növbətsinin, gözətçinin ayıq olması üçün söybnən söz. ~ur 11,271-20. I, 345-24. Sağnağu=qurumuş balqabaq. Sak-=saymaq. Bax\ sa-, san-, sana-. I, 471-12. ~ar 1,150-9,385-9. Sağrak=sürahi, kasa, qab. Saka=dağ yamacı. I, 457-23. 111,214-12. ~ka 1,457-24. Sakak=çənə. Sağn=dəri, hər şeyin dərisi. I, 307-18. I, 417-26. II, 282-2. ~m 111,306-18. Sakal=saqqal. ~sı 1,418-1. I, 147-21,268-19, 307-18, 390-8. yer ~sı=yer üzü. II, 282-2. 1,417-27. I I I , 216-8. ətüklük~=məst üçün ayrılan tumac. şütük~=kosa. I, 207-9. I, 390-8. Sağrıla-=qaba dərini sərtləşdirmək. Sakalduruk=papağm başda durması, yerə düşməməsi üçün çənənin al- I I I , 308-10. tmdan keçirilib bağlanan ipək qaytan. ~dı I I I , 308-9. I, 500-16. ~ r 111,308-10. Sakalduruklan-=qaytan bağlamaq. Sağtur-=sağdırmaq. ~dı I I I , 196-20. I I, 197-5. Sakı-=xəyal kimi görünmək. ~dı II, 197-3. I I I , 248-26. ~ur II, 197-4. ~dı I I I , 248-23, 248-24. Sağu=ölçək, ölçü. ~r I I I , 248-25. III,213-4. Sakığ=ilğım, sərab. Sağula-=ölçü ilə ölçmək. I, 239-7. I I I , 287-28. I I I , 248-24. ~dı I I I , 287-26. Sakın-=saqınmaq; sanmaq, düşünmək. ~ r I I I , 287-27. II, 172-17. Sağur-=su içmək; su içirmək; suyu çəkdirmək, qurutmaq; suyunu sü- ! 111,61-3. züb şor hahna salmaq (karluqca); tüpürmək (barsğanca). Bax: ~dı II, 172-15. sudh- (digər türklərin dilində). ~ur II, 172-17. II, 115-23. ~m a II, 181-24. ~dı II, 115-15, 115-17, 115-19, 115-21. III,315-5. ~ur 11,115-23. ~manq 1,416-1. 432 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 433 -nıasa 1,278-11. Salı=suvaq aləti, mala. Sakınç=saqınacaq şey; sıxıntı; qayğı. 111,218-18. I, 137-1 f. 163-27, 198-17. Salımlaş-=çarpışmaq, bir-birinə hücum etmək. I I I , 294-16. II, 257-12. Sakır'^=paltara bulaşan meyvə şirəsi, bəkməz kimi şeybr. Bax: sakız. ~dı 11,257-10. I, 370-1. ~ur 11,257-12. Sakırkan= böyük siçan, gəmə. Bcıx'. sıkırkan. Salın-=sallanmaq. 1,493-14. II, 173-3. Sakırku=gənə. ~dı II, 173-1. I, 470-7. ~ur II, 173-3. . Sakış=sayma. Bax\ sa-, sak-. Salındı-=atılan; çıxarılan; kişinin ənsədəki saçı. Bax: sulundı. I I I , 233-12. I, 439-25, 439-26,440-2. Sakız=saqqız; paltara bulaşan meyvə suyu və bəkməz kimi şeylər. Bax\ ~otunq=seIin gətirib sahilə atdığı odun. sakır, sağız. I, 439-25. I, 370-1. Sahnğula-=yuxarıdan aşağı tökülmək, axmaq; daşlamaq. Bax: salnqu. ~hğ=saqqızlı, nə isə yapışqan şey yapışmış olan. I I I , 356-15. I, 474-25. ~dı 111,356-10,356-13. Saklan-=saxlanmaq, çəkinmək. ~ r I I I , 356-14. II, 248-9. Salış-=sallaşmaq; bir-birini güləşdə sallamaq, silkələmək; işarətləşmək. ~dı II, 248-7. II, 137-14. ~ur 11,248-8. ~dı 11,137-11. Saklaş-=bir-birindən saxlanmaq, eizlənmək. ~ u r II, 137-14. II, 223-3. Salnqu=sapand. Bax: salmğu. ~dı 11,223-1. I I I , 329-12. ~ur II. 223-2. Saltur-=saldırmaq (oğuzca); çıxarıb atmaq, sallatmaq, sallatdırmaq. Sal=sal, kiçik qavıq. II, 198-14. I I I , İ 56-23. ~dı 11,198-9,198-11. Sal=qablardakı zeh, çini lakı. ~ur II, 198-14. 111, 157-1. Saman=saman (çigilcə). Sal-=salmaq, atmaq; bir şeyə işarə vermək; götürmək; göndərmək; I,412-16. toplu hala gətirmək, toplamaq. II, 307-3. II, 51-21. ~hğ=saman sahibi olan. ~dı 11,51-14.51-17,51-19. I, 477-20. ~ar 11,51-20. Samda=ayağa geyilən səndəl, başmaq (çigilcə). Salçı=aşpaz, mətbəxdə olan adam. 1,415-13. I I I , 380-18. Samduy=ihq yemək. ~biçək=aşpaz bıçağı. I I I , 225-19. 111, 380-19^ Samla-=əlac etmək, sağaltmaq, (əmlə- sözü ilə bərabər işlənir). Bax: Salğa at=dəlisov at, bədöy at. səm, əm-səm. 1,420-15. I I I , 269-7. ~dı I I I , 269-5. ~ r I I I , 269-7. Bu söz yazma nüsxədə «sakır». basına iiüsxodn «sakız» şəklindədir. 435 434 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk Samsıt-=incitmək. I,400-18. II. 322-3. II,221-11. ~lı II. 322-1. I I I , 362-21, 362-haşiyə. ~ur II, 322-2. Sandmş-=qovğa etmək. saçmalamaq, səfehləmək. Bax: sanruş-. Samursak=sanmsaq. Bax\ sarmusak. II, 221-11. I, 498-14. Sandrı=səfehiəmək. Bax: sanrı-. Samurtluğ ış=içindən çıxılmayacaq cəncəl iş. ~dı I I I , 257-22. I. 473-25. Sandrış=çəkişmə. mübahisə. Bax: sandırış, sandruş. San=say, sayma. I I I , 362-21. I I I . 157-11. Sandruş=çəkişmə. Bax: sandırış, sandrış. ~ı 111,157-11. I I I , 362-21, 362-22. San-=saymaq, sayılmaq; sanmaq. Bax: sa-, sak-, sana-. Sanduvaç=bülbül. II, 54-18. 1,499-9, 499-16. ~dı 11,54-16. I I I , 174-24, 278-17. ~ur 11,54-18. Sanq=quş sıh. ~mas I, 136-17. I I L 312-16. I I, 54-19. ~ı 111.312-16. Sana-=saymaq. Bax : sa-, san-, sak-. Sanqa=sənə. III,252-12. I, 171-24, 391-10, 392-21, 419-8. ~dı 111,252-10. II, 75-24, 114-1, 204-2. ~r 111,252-12. I I I , 156-11, 250-21, 260-9, 280-1, 281-9, 281-14, 281-19, Sanaç=dağarcıq. 285-10, 323-11, 379-17. I, 364-22. Sanğan=dadı turş təhər olan. ~kəsürgü=qırmızı dağarcıq. 111, 326-19. I, 364-22. Sanğar-=bir şeydən saymaq, bir şeyə nisbət etmək. Sanç-=sancmaq, dürtmək, soxmaq; yenmək, ınəğiub ctmok. II, 200-4. I I I , 365-7. ~dı II, 200-3. ~dı I I I , 365-5, 365-5. ~ur II, 200-4. ~ar I I I , 365-7. Sanqla-=quşun sıi buraxması. Sançık-=sancıimaq, yenilmək, vurulmaq. I I I , 351-7. II, 232-10. ~dı 111,351-6. ~tı 11,232-8. ~ r 111,351-7. ~ar 11,232-10. Sanqlat-=quşun quyruğunu yoidurmaq. Sançıl-=sancıimaq, sapianmaq; yeniimək (ordu, əsgər barədo). II, 338-24. 11,234-24. ~dı II, 338-22. ~dı II, 234-20, 234-22, 234-23. ~ur II, 338-23. ~ur II, 234-24. Sanrı-=səfehləmək. Bax: sandrı-. Sançış-=bir-birinə xəncər, bıçaq sapiamaq; vuruşmaq. III , 257-23. II, 224-5. ~dı 111,257-21. ~dı II, 224-3, 224-6. ~r I I I , 257-23. Sannş-=səfchiəmək. Bax: sanruş-, sandırış-. ~ur II, 224-5. Sanruş-=səfehiəmək. Bax: sanrış-, sandınş-. Sandırış=qovğa, çəkişmə. Bax\ sandrış, sandruş. 436 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 437 Sap=doslək, sap, qılınc və ya bıçaq sapı. III, 147-17. ~tı II, 327-26. ~ın I, 386-2. ~ur II, 327-28. ~lık=saplıq, sap olmaya yarayan şey. Saptur-=hördürmək; yamatmaq. I,457-5,457-6. II, 195-7. Sap=bir sözə veriləcək cavabda sıra, cavab; dəyirmanda, suvarmada ~dı II, 195-4, 195-6. növbə. ~ur II, 195-7. I I I , 147-21, 148-2. Sar-=bir şeyi süzmək və ayırmaq; olğun hala gətirmək. Ba.x: sarmal-, Sap-=saplamaq; bir şeyi sarmaq; əskik bir şeyi başqası ilə tamamla- sarmaş-, sarmat-, sərmət-. maq. -m am ış I I I , 164-24. II, 33-27. Sar-=qızmaq, qəzəblənmək, sərtləşmək, sərt söz demək. Ba.x: sür-, sər-. ~dı II, 33-22, 33-23, 33-25. Sarağuç=qadın yaşnıağı. ~ar II, 33-26. I, 468-12. Sapanla-=kotanla sürmək. B a x və düzəlv. sabanla-. Sarağuçlan-=baş örtüsü örtmək. I I I , 300-23. I I I , 196-11. ~dı I I I , 300-22. ~dı I I I , 196-9. ~ r I I I , 300-23. ~ur 111,196-11. Sapı-=sallamaq, hərəkət etdirmək. Saran=xəsis. I I I , 240-5. ~ka II, 249-27. ~dı I I I , 240-4. ~hk 1,481-3. ~ r I I I , 240-5. -hkın 1,481-7. Sapığ=çadırın ətəyi. Saranla-=xəsis saymaq, xəsislərə nisbət etmək. I, 376-4. ~dı I I I , 303-4. Sapıl-=saplanmaq; birisi gedərkən yanma qoşulmaq. Sarğan=şoran yerdə bitən bir ot. II, 146-6. 1,430-18,430-19,-20. ~dı II, 146-2, 146-4. ~yer=sarğanm bitdiyi yer. ~ur II, 146-6. I, 430-19. Sapın-=saplamağı öhdəsinə götürmək; saplayırmış kimi görünmək. ~kamış=qamışı qurudan təpə. II, 170-9. I, 430-20. ~dı 11,170-7. Sarğar-=saralmaq. ~ur II, 170-9. II, 199-5. Sapıt-=sallamaq, hərəkət etdirmək. ~dı 11, 199-4. II,293-19. ~ur I, 137-13. ~tı 11,293-15,293-17. II, 199-5. ~ur 11,293-19. ~ıp 1,467-27. ~ğan 1,488-3. Sarıçğa=çəyirtgə. Bax: sırıçğa. Sapla-=sap düzəltmək. I, 496-22. I I I , 268-3. ~ər=tənbəl və uyuşuq adam. ~dı 111,268-1. I, 496-24. ~r I I I , 268-3. Sarığ=sarı, sarı rəng; auripiqment.. 1, 137-23, 324-15, 376-13, 376-14, 376-15, 376-16, 376-18, Saplat-=saplatmaq, sap taxdırmaq. II, 327-28. 394-4. I I I , 162-2,212-25. Divanü lüğal-H-türk 439 438 Mahmud Kaşğari ~dı I I 126-22. sap~=sapsan. ~ur II, 126-25. I, 342-15, 376-13. Sant-=santmaq. Bux'. sarut-. ~ Ii =saniıq xəstəliyi olan. 2 li. 297-24. 1,475-15. ~t! II, 297-23. ~kəzik=sarılıq xəstəliyi. ~ur II, 297-24. 1, 391-6. Sark-=axar şeyin sızıb damlaması; uyuşmaq. ~suw=qannda yığılan sarı su. I I I , 365-.23. I. 376-16. ~di 111,365-21. ~surue=sarı-marı, hər hansı sarı rəng. ~ar I I I , 365-23. ^ 1,376-18. Sarkaç=qaramuq; kasnı; yabam hindibaya bənzər bir ot. ~turma=yerkökü. I, 443-27. I, 425-16. I I I , 225-11. ~hk=sanhq. Sarkaçlan-=qaramuq otu bitmək. Bax: surkuçlan-. I,480-12. Sarkamk=heyvanlarda «qırx bayır» adlanan işkəmbə. Bax: sarkayık. Sarığla-=sarı etmək, saraltmaq. I I I , 175-6. I I I , 296-24. Sarkayık=həmin işkəmbə. Bax: sarkamk. ~dı I I I , 296-22. I I I , 175-6. ~r I I I , 296-24. Sarkım=soyuq günlərdə qar kimi yağan şeh. Sarıl-=qırmaq, darılmaq (arıl- ilə birlikdə işlənir). Bax : sar-, sür-, sər-. 1, 467-3. II, 148-22. Sarkm dı suw=iri su damlası. ~dı-anldı-dı II, 148-20. I,472-21. ~ur II, 148-22. Sarkış-=çox damlamaq. Sarıl-=sarılmaq. II, 222-1. II, 149-8. ~dı II, 222-2. ~dı II, 149-7. ~ur 11,222-1. ~ur II, 149-8. Sarkıt-=damlatmaq. Sarım=ibrik kimi şeybrin ağzına qoyulan ipək parça, süzgəc. II, 324-11. I, 396-14. ~tı 11, 324-9. Sarın-=bir şeyə sarmmaq, sarılmaq, örtünmək. ~ur 11,324-11. II, 170-25. Sarkur-=damlatmaq. ~dı II, 170-22, 170-24. II, 200-8. ~ur II, 170-25. ~dı 11,200-5. Sarın-=bir şeyə sarılmaq, girişmək, dördəlli yapışmaq. ~ur 11,200-8. II, 170-28. Sarla-=sarmaq. ~dı II, 170-27. I I I , 268-7. ~ur II, 170-28. ~dı 111,268-4,268-5. Sarınğula-=buz kimi şeybrin üstündən sürüşmək. Bax: səringülə-. ~r 111,268-7. I I I , 356-9. Sarlan-=sarınmaq, sanlmaq. ~dı I I I , 356-7. II, 247-13 ~r I I I , 356-9. ~dı 11,247-7,247-9,247-11. Sarış-=sarmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ur 11,247-13 II, 126-25. 440 Mahmud Kaı^ğari Divanü lüğat-it-türk 441 Sarlaş-=sarmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. 1,465-13. 11,222-13. Sarsığ=qatı və sərt olan hər şey. ~dı 11,222-10. I, 451-24. ~ur 11,222-13. ~söz=sərt söz. Sarlat-=sardırmaq. I, 451-24. II, 228-22. Sarsıt-=sərt və qaba rəftar etdirmək. ~tı 11,228-20. II, 297-24. ~ur II, 228-22. ~dı II, 297-23. Sarmaçuk=bir əriştə növü. ~ u r II, 297-24. 1.498-11. Sart=tacir, satıcı. Sarmal-=çıxaırlmaq, süzülmək. Bax'. sarmaş-, sarmat-, sərmət-. I, 135-12. II, 236-21. I I I , 20-14. ~dı 11,236-13,236-16. ~nmq 1,352-1. ~ur 11,236-21. Sartla-=tacir saymaq. Sarmal-=sanlmaq, dolanmaq. I I I , 382-5. II, 236-21. ~dı I I I , 382-4. ~dı 11,236-19. ~ r I I I , 382-5. ~ur 11,236-21. Sart-surt=zart-zurt, fart-furt kimi səs bildirən söz. Sarmaş=sarmaş, bir şeyin bir şeyə sarmaşması. I, 352-4. I, 448-22. ~kıl-dı 1,352-5. ~bol-=xalqın bir-birinə qarışması. Saru-=sarmaq. ~bol-dı 1,448-24. I I I , 244-20. Sarmaş-=sarmaqda, sarımaqda kömək etmək. ~dı I I I , 244-18. I I, 223-18. Sarut-=sardırmaq. Bax: sant-. ~dı 11,223-16. II, 297-24. ~ur 11,223-18. ~ tı II, 297-23. Sarmaş-=qarışmaq, süzülmək. B a x : sarmal-, sarmaş-, sərmət-. ~ur II, 297-24. II, 223-25. Sası-=sasımaq, qoxmaq. ~dı 11,223-19,223-21,223-23 IH , 246-10. ~ur II, 223-25. ~dı I I I , 246-9. Sarmat-=sardırmaq. ~ r I I I , 246-10. II, 331-22. Sasığ=qoxmuş, (banğ sözü ilə birlikdə işlənir). ~tı 11,331-20. 1, 374-21. ~ur II, 331-22. -barığ 1,374-21. Sarmat-=bir şeyi sudan ayırmaq, süzmək. Bax\ sarmal-, sarmaş-, sər- Sasık=saxsı (U ç ləhcəsində, sərhəd və sərhəd arxası xalqın dilində). mət-. 1, 383-12. Sarmusak=sarımsaq. Bax\ samursak. Saş=ürkək. 1.498-13. I I I , 153-6. Sarmç=sərnic; dəvə dərisindən düzəldilmiş su tuluğu; ağacdan oyulan Saştur-=sayışmaq; kəsişmək. Bax: sayıştur-. qab. II, 197-2. 1,444-3, 444-haşiyə. ~dı 11, 196-22. Sarsal=samsar; samura bənzər bir heyvan. ~ur II, 197-2. 442 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 443 Saşur-=arasını ayırmaq. 111, 294-24. II, 114-12. ~dı 111,294-6.294-13. ~dı 11,114-9. ~ r 111,294-24. ~ur 11,114-11. Satıl-=satılmaq. Sat-=satmaq. II, 146-23. 11,291-5. ~dı II. 146-22. ~tı 1,492-5. ~ur II, 146-23. II, 204-5. 291-4. Satın-=satırmış kimi görünmək. ~ ar 11,291-5. II, 170-n. ~ğuçı (bülün türkbrdə) II, 292-6. ~dı II, 170-10. ~taçı (türkmənbrdə) II, 292-9. ~ur 11,170-11. ~ğan 11,292-10. Satır=bic, vəbdüzzina mənasında bir söyüş. ~ığsak (oğuzlarda) II, 292-19. I,404-17. -ğuluk (bütün türklərdə) II, 292-15. Satış-=satmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq; qarşıhqh alver etmək. ~ığh II, 292-23. II, 122-8. Sata=mərcan. ~dı II, 122-6. I I I , 207-25. in , 68-13. Satğa-=tapdamaq; iki yolun kəsişməsi; uğramaq; qarşılaşdırmaq; ~ur II, İ22-8. ödoşmək. ~ğan-ahşğan=daima alıb-satan. I I I , 262-10. I, 491-22. ~dı I I I . 262-3, 262-5, 262-8. Satlan-=cəsarət göstərmək, cürət etmək, atıhnaq (çigilcə). ~r I I I , 262-9. II,248-19. ~sa 111,262-14. ~dı 11,248-18. Satğal-=tapdanmaq; borcu barterb ödəmək. ~ur II, 248-19. II. 236-10. Satma=daxma; bağ gözətçisinin gecəbr qaldığı ağac üstündəki çardaq. ~dı II, 236-6, 236-9. I,426-18. ~ur 11,236-10. Satsa-=satmaq istəmok. Satğaş-=rast gəlmək, qovuşmaq; sataşmaq, hücum etmək; sayışmaq, I I I , 259-14. ödoşmok (oğuzca). ~dı 111,259-13. II, 221-21. ~r 111,259-14. ~dı 11,221-17,221-19. Sattur-=satdırmaq. ~ur 11,221-21. II, 195-11. Satığ=satma, satış. ~dı II. 195-9. 1,480-11. ~ur 11.195-11. ~hk 1,480-11. Satula-=laydasız söz söybmək, govozohk etmok. Satığla-=satmaq. Bax\ satığlaş-. I I I , 286-8. ^ I II , 296-20. ~dı 111,286-7. ~dı 111,296-18. ~r 111,286-8. ~r 111,296-19. ~yu I I I , 188-21. Satığlaş-=satmaq. Ba.v. satığla-. Satur-=saydırmaq. ~dı I I I , 296-20. I I I , 182-22. Satığsa-=satmaq istəmək. Divanü lüğat-it-türk 445 444 Mahmud Kaşğari ~dı 111.257-11,257-14. 'd ı I I I , 182-20. ~r 111,257-13. 'u r 111,182-21. Sawn-=azalmaq, seyrəkləşmək. Bax: sawra-, səwrə-. Saw=söz, xəbər; məktub; risalə; atalar sözü, zərb-məsəl; qıssə, hekayə, ~yur I I I , 255-20. tarixi rəvayət. Sawruk-=sovulmaq; çalxanmaq (axan su). II, 48-2. I I, 232-18. I I I , 180-11, 180-12. ~ tı 11,232-15. ~ı 1,314-3,406-20,457-24. ~ar 11,186-18,232-17. ~ım ı {cJi/zəlf: -ımnı) III, 158-9. ~up 11,232-21. ~ımm 1,251-8. Sawrul-=sovrulmaq, saçılmaq. ~m 1,161-14,495-15,496-8. 11,235-18. ~ığ I I I , 155-13. ~dı 11,235-11,235-15,235-16. ~da I I I , 154-20. ~ur II, 235-17, 235-22. ~ların I I I , 155-12. Sawruş-=sovurmaqda yardım etmək. -larmı 1,484-4. 11,220-18. ~çı=peyğəmbər; (oğuzca) qohumlar arasmdakı elçi. ~dı 11,220-15. I I I , 380-14. ~ur 11,220-18. Saw=şan, şöhrət. Sawul-=getmək, sovulmaq; bir yana əyilmək, batmaq. Bax: sawıl-. ~ığ 111,44-21. I I, 150-2. Sawaş-=savaşmaq, çarpışmaq (oğuzca). ~dı I I, 149-26, 149-27, 179-8. I I, 131-23. ~ur II, 150-2. ~dı I I, 131-21. ~m a I I I , 74-19. ~ur I I, 131-22. Sawur-=sovurmaq, saçmaq. Sawdıç=səbət, sələ. B a x : safdıçlan-. II, 117-2. I, 224-7. ~dı 1 ,349-16. SawıI-=sovulmaq; günəşin batması. B a x : sawul-. II, 116-22. ~mış I I, 183-25. ~ ar 11,117-1. ~sun I, 168-19. Sawurt-=sovurtmaq. Sawla-=atalar sözü söyləmək, söyləmək. I I I , 272-27. III,268-23. ~tı I I I , 272-25. ~dı 111,268-21,268-22. ~ur I I I , 272-27. ~r I I I , 268-23. Say=qara daşlıq yer. Sawlan-=atalar sözü söyləmək. I I I , 158-13. ~dı 111,192-18. Say yarık=bədənə geyilən zireh. Sawlaş-=bir-birinə söz, sav söyləmək; nişan vermək; bir şey barədə da- I I I , 158-14. nışmaq. Sayğır-=yerin qara daşlı olması. I I, 222-24. I I I , 188-5. ~dı I I, 222-20. ~dı I I I , 188-4. ~ur II, 222-24. ~ar I I I , 188-5. Sawra-=sovulmaq; azalmaq, seyrəkləşmək; boşalmaq; sağalmaq. Bax: Sayık-=yerin qara daşlı olması. sawrı-, səwrə-. I I I , 184-28. III,257-13. Mahmud Kaşğari 446 Divanü lüğat-it-türk 447 ~ lı I I I 184-27, Səçiş—saçmaqda yardım etmok vo yarışınaq. ~ar I I I , 184-28. II. 124-8. Sayılğan-etilgən=bir çox işlərə girib-çıxan. ~ti II. 124-6. I, 211-26. ~ür II, 124-8. Sayış=ödonək. təxsisat. Bax\ seyş. Sedhrə-=incəlmək, scyrolmok; paltaruı yıpranrnası. I I I , 133-21, 133-22. I I I , 255-2. Sayıştur-=sayışmaq; kəsişmək. Bax'. saştur-. ~di 111,254-27,255-1. II, 196-haşiyə. ~r I I I , 255-2. Saypa-=israf etmək. ~miş I I I , 164-23. I I I , 278-16. Sedhrək(g)=seyrək. ~dı 111,278-15. I, 462-9, 462-11. ~ r 111,278-16. ~ı 1, 385-20. Saypat-=israf etdirmək. ~böz=seyrək bez. II, 337-14. I, 462-9, ~tı II, 337-13. ~kapuğ=barmaq!ıqİ! qapı, ~ur 11,337-14. " 1,462-11. Sayra-=cəh-cəh vurmaq, ötmək; sarsaqlamaq. Sedhrəş-=seyrəkləşmok. I I I , 278-20. II, 219-12. ~dı 111,278-17,278-18. ~di 11,219-8,219-10. ~r I I I , 278-20. ~ür 11,219-12. ~p 1,454-14. Səfmç^sevinc, məmnun olma. Bax: səwinç. I I I , 225-25. ~siz 111,327-15, Sayram suw=topuqdan yuxan çıxmayan dayaz su. Səgirt-=səyirtmək, qoşdurmaq. Bax və düz,^!f. səkirt-. I I I , 172-15. ~ti 11,271-2. Sayramlan-=suyun azalması, çəkilməsi, dayazlaşması. ~sün 111,371-9. III, 197-3. Səgrə-=soyirtmək. Bax: səkri-, (lüz,ıll\ səkrə-. ~dı I I I , 197-1. ~lim I, 198-15. ~ur 111, 197-3. Səgriş-=soyrişmok, qoşuşmaq; soyirtmokdo yardım etmok vo yarışmaq. Sayraş-=sayıqlayırmış kimi damşmaq; ötüşmək. Bax və üüzəlf. səkriş-. I I I , 188-14. ~di 11,230-15. ~dı 111,188-11,188-13. ~ür 1,256-13. - d ıla r 111,188-11. Səkirt-=soyritmok, qoşdurmaq, Bax\ səgirt-. ~ur 111, 188-14. I I I , 373-3. ~ıp I I I , 188-21. ~di II, 271-2. Sayrat-=çox söylətmək. III, 373-1. II, 337-16. ~ür 111,373-2. ~tı 11,337-15. ~sün III. 371-9. ~ur 11.337-16. Səkit-=sokdirmək. Sazınçı taşı=əhəng daşı, gips, gəc. II, 301-27. I I I , 326-5. ~ti 11,301-26. Səçə=sərçə (oğuzca). ~ür 11,301-27. 111,208-10. Səkiz=səkkiz (8). Bax\ səkkiz. 448 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 449 1, 429-23. II, 319-20. Səkiz on=səksən (80). Bux\ səksün. ~ti 11,319-19. I. 429-23. ~ür 11,319-20. Səkkiz=səkkiz (8). Bax\ səkiz. Səmürgük=bülbülə bənzər bir quş (balasağun bhcəsində). I, 370-3. II, 285-13. Səkrə-=soyirtmək. Bax\ səkri-, səgrə-. Səmüz=kök. Bax\ səmiz. ~lim I, 198-15. I, 370-4. Səkri-=səyirtmək. Bax\ səkrə-, səgrə-. Sən=sən (oğuzlarda böyüklər üçün «siz» əvəzinə işbnir). I II , 257-18. I, 116-12, 133-22, 142-17, 144-13, 153-4, 184-20, 191-5, ~di 111,257-16. 350 -4, 350-7, 359-15, 370-6, 391-25, 401-7, 473-19. ~ r 111,257-18. II, 182-6, 213-33, 329-15, 329-16. ~yü 1 ,362-3. I I I , 30-16, 132-6, 132-7, 143-9, 169-23, 175-22, 200-4, 200- Səkriş-=səyrişmək, qoşuşmaq; bunda yardmı etmək və yarışmaq. Bax\ 7, 219-13, 219-14, 239-26, 305-8, 312-18, 379-19. səgriş-. ~də 111,149-22,154-11,319-13. ~di 11,230-15. ~dən 1,499-14. ~ür 1,256-13. I I I , 174-22. Səkrit-=sıçratmaq, atlatmaq. ~i 1,251-8,306-15. II, 319-13. II, 197-9. ~ti 11,319-9-11. ~inq I, 143-18, 152-5, 171-21, 391-8, 450-2. ~ür II, 319-13. II, 63-25, 65-8, 84-6, 84-8. Səksün=səksən (80). Bax\ səkiz on. I I I , 148-2, 204-16,210-17. I, 429-23. ~siz I I I , 188-12. Səkü=dükan, səki. Sənqəç=fmdıq boyda şirin bir alma. B a x və düzəlt\ sənkəç. III,217-7. 111,331-11. Səm=dərman (əm sözü ilə birgə işbnir). Bax\ samla-. Sənqək=su içilən parç; ağacdan oyulmuş su qabı (oğuzca). I I I , 157-5. I I I , 319-5. əm~=dava-dərman. Səngil=sifətdə çıxan ziyil; üzdə olan çiyid xəstəliyi. I, 405-24. 1,465-12. I I I , 157-5. Sənqir=dağ çıxmtısı, dağ burnu; hər hansı bir divarm ucu, sonu. Səmiz=kök. Bax\ səmüz. I II , 316-19. ~lik=köklük. ~inqə 111,314-16. I, 483-25. Sənqrəgü at=əngi xəstəliyinə tululan, burnundan irin axan at. Səmri kökəlmək, yağlanmaq, piylənmək III , 336-2. I I I , 257-20. Sənqrəgü=burnu daim fırtıqlı uşağa söyüş kimi işbnir. ~di II, 343-8,343-9. I I I , 336-2. I I I , 257-19. Sənkəç=fındıq boyda bir alma, ağı və qırmızısı olur. Bax\ sənqəç. ~ r I I I , 257-20. 1,444-10. Səmriş-=kökəlmək. Sənb-=«sən» deyə çağırmaq; həqir görmək, təhqir etmək II, 221-3. 111,269-13. ~di 11,221-1. ~di 111,269-11. ~ür 11,221-3. ~ r 111,269-13. Səmrit-=kökəltmək. Sənbt-=«sən» deyə çağırtdırmaq, xitab etdirmək, təhqir etdirmək. 450 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 451 II, 329-19. Səsin-=niyyətlənmək; hazırlaşmaq; bağmdan açılmaq (at barədə). Bax: ~ti 11,329-12,329-17. səş-, səşil-, səşlin-, səşü-, səşük. ~ür 11. 329-19. Səş-=çözmək, açmaq. Bax: şəş-. Səp=cchiz. gəlin cehizi. II, 42-14. ^l, 335-25. ~di 11,42-12. Səptür-=cchiz qoşmaq. cehiz vermək, cehizlə ər evinə yola salmaq. ~ər 11,42-14. 11, 195-3. Səşil-=çözülmək, açılmaq, aynlmaq. ~di II, 195-1. II, 149-16. ~ür II, 195-3. ~di I I, 149-14. Sər-=səbr etmək. I I I , 113-3. II, 36-24, 62-25. ~ür II, 149-16. ~di II, 36-23, 62-23. ~gən I, 495-22, 496-24. ~ər II, 36-24, 62-25. Səşlin-=çözülmək, bağmdan açılmaq, Sər-=qəzəblənmək, sərt və kobud söz söyləmək. Bax : sür-, sar-. II, 247-25. I II , 178-6. ~di II, 247-23. ~di I I I , 178-5. ~ür II, 247-24. ~ər I II , 178-6. Səştür-=açdırmaq, çözdürmək. Bax: ı Sərgək=sərxoşun səkkiz yazması. II, 196-21. II, 284-8. ~di I I, 196-19. Sərgəkb-=səkkiz yazmaq, səndirləmək. ~ür II, 196-20. ~di II, 284-9. Səşü-=az qala çözülmək, açılmaq. Səril-=səndələmək (iril- sözü ilə birgə işlənir). I I I , 247-18. II, 148-18. ~di I I I , 247-17. ~di 1,243-1. ~r I I I , 247-18. II, 148-17. Səşük=açılmış, çözülmüş. ~ür II, 148-18. I, 390-2. Sərin-=səbr etmək. Səw-=sevmək. II, 181-19. II, 43-22. ~gil II, 181-21. ~di 11,43-21. III,219-4. ~ər II, 43-22. Sərinqülə-=buz üstündə sürüşmək. Bax: sarmğula-. ~ər sən I I I , 315-3. III, 356-9. ~məs II, 43-23. ~di I II , 356-7. I I I , 171-8. ~r I II , 356-9. Səwin-=sevinmək. Bax: səwün-. Sərk=saxsı və saxsı qırıqlan. ~di 1 ,62-26. I, 359-23. ~ür 11,265-13. Sərkər=quldur, yol kəsən (karluqca). I I I , 80-1, 159-6. 1,446-10. ~əlim I, 164-1, 198-17. Sərmət-=bir şeyi sudan ayn'maq, süzmək. Bax: sarmal-, sarmaş-, ~üp I, 309-15. sarmat-. ~mə ürT81-24. Sərü=taxça, rəf. ~mənq 1,416-3. 111,210-7. Səwinç=sevinc. Bax: səflnç. Mahmud Kaşğari 452 Divanü lüğat-it-türk 433 I, 62-26. I I I , 234-4, 234-6. 111, 324-20, 325-7. ~ r 111,234-7. Səwiş-=sevişmək. ~m a 1,459-3. II, 131-25. Sıbızğu=tütək; ney. Bax'. sıbuzğu. ~di II, 131-24. I, 259-21,469-20. ~ür II, 131-25. Sıbuzğu=tütək, ney. Bax\ sıbızğu. Səwrə-=seyrəlməlc. Bax\ sawra-, sawn-. I, 227-13. ~di I, 166-3. Sıç-=sıçmaq. Səwrit-=əşyanı boşaltmaq; işi bitirmək; işdən vaz keçirtm ək. II, 34-18. II, 319-8. ~dı 11,34-17. ~ li 11,319-4,319-6. ~tım ız I, 353-12. ~ür 11,319-8,320-27. ~ar II, 34-18. Səwtür-=sevdirmək. ~ğak 1,457-10. II, 197-11. Sıçğan=siçan. ~di II, 197-9. I, 143-10, 354-21, 354-23, 406 -24, 430- ~ür 11,197-11. II, 261-23. Səwük=sevgili, əziz, sevibn. I I I , 244-23, 247-21, 258-11, 359-12. I, 157-7, 390-3. ~yılı=türklərin on iki ilindən biri. ~lük II, 186-5. I, 454-23. ~süz II, 249-26. Sıçıt-=sıçırtmaq. Səwün-=sevinmək. B ax : səwin-. II, 294-23. II, 172-2. ~ tı II, 294-22. ~di II, 172-1. ~ ur II, 294-23. ~ür II, 172-2. Sıçtur-=sıçırtmaq. -məgil II, 172-5. II, 195-24. Seyş=ödənək, təxsisat. ~dı II, 195-23. I I I , 133-haşiyə. ~ ur II, 195-24. Sezik=seziş, sezmə. Sıdırğak=qoşa dırnaqlı heyvanlarm dırnaqlan. 1,406-15. 1, 479-22. II, 171-7. Sıdrım=sırım, şüvül, sınq (oğuzca). Bax\ sıdhrım. Sezik-=sezmək. 1,467-1. II, 144-2. -ışlığ ər=işi bitirən adam. ~tim II, 144-1. 1,467-1. ~ ə rm ə n ll, 144-2. Sıdnş-=sıyırmaqda, qar kürüməkdə yardım etmək. Sezin-=sezinmək, sanmaq. 11,219-16. II, 171-9. ~dı 11,219-14. ~di II, 171-7. ~ur 11,219-16. ~ür II, 171-8. Sıdhığ=kaflanm köksə qədər olan iki ətəyindən biri. ~mənq I, 416-2. I, 376-6. Sı-=qırmaq; pozmaq; yenmək, qələbə çalmaq. Sıdhığ=diş ətləri arasındakı boşluq. Bax\ sığzağ. I I I , 234-7. I, 376-9. ~dı 1,383-16. ~dm 1,376-10. Divanü lüğat-it-türk 4.X5 454 Mahmud Kaşğari I I I , 293-12. Sıdhır— sıyırmaq. ~dı 111,293-10. ~ğan 1,490-21. ~r 111,293-11. Sıdhnl-=sıyrılıb qaçmaq; sürüşmək. Sığıt=ağlaşma. Bax : sıxıt. II, 235-8. I, 363-12. ~dı 11,235-3-6-9. Sığra=iki dağ arasındakı gcniş dərə. ~ur 11,235-7. I, 418-3. Sıdhnm=sıynm, sırım. Bax\ sıdnm (oğuzca). Sığruş-=sıxışdırmaq. I, 490-22. I I, 220-13. Sıdhnş-=sıyırmaqda, qar kürüməkdə yardım etmək. Bax\ sıdnş-. ~dı 11,220-12, II, 219-haşiyə. ~ur 11,220-13. ~dı 11,219-haşiyə. Sığta-=ağlamaq. Bax: sıxta-. ~u r 11,219-haşiyə. I I I , 253-15. Sığ-=sığmaq; təsir etmək, toxunmaq, qoymaq. ~dı 111,253-14,310-17. II, 43-18. ~r 111,253-15. ~dı 1,232-28,365-15,396-2. Sığtaş-=ağlaşmaq. Bax: sıxtaş-. 11, 43-15,43-17. ~dı 11,219-7. ~ ar 11,43-18. Sığtat-=ağlatmaq. Bax: sığdat-. sıxtat-. ~m as 1 ,365-2. ! II, 339-22. Sığan saç=sığanmış, sığallanmış, sığal, qıvrım olmayan saç. Sığtur-=sığdırmaq. I,401-3. II, 197-8. Sığdat-=ağlatmaq. Bax: sıxtat-, sığtat-. ~dı II, 197-6. ~ tı 11,315-19. ~ur II, 197-7. Sığın-=sığınmaq. Sığun=yaban sığırı, dağ keçisi, təkə. II, 171-28. 1.407-10. ~dı 11, 171-23, 171-26. Sığun otı=kökü insana bənzəyən, iqtidan olmayan adaınlann ycdikbri ~dım II, 177-28. bir ot, erkəyi kişiyə, dişisi qadına verilir; jcnşen (?). ~ u r II, 171-27. 1.407-11. ~urm ən 11, 171-26. Sığur-=sığdırmaq. Sığır=xanların xalqla birlikdə çıxdığı sürək ovu. II, 116-8. I, 396-1. ~dı 11,116-5. Sığır=sığır. ~ur 11,116-7. 1, 396-6. Sığza-=çöpb diş qurdalamaq; ayaqqabıda tikiş arasına parça qoyub I, 396-6. tikmok; iki şcyin arasına bir şcyi sıxışdırıb qoymaq. suw ~ı=camış. I I I , 258-25. 1, 393-6. ~dı 111,258-21,258-23. ~lığ=sığırlı, sığır sahibi. ~r 111,258-25. 1, 474-14. Sığzağ=dişlorin arasındakı boşluq. Bax: sıdhığ. Sığırçık=sığırçın. Bax\ sığırçuk. I, 452-4. 1, 479-4. tış~ı=diş boşluğu. Sığırçuk=sığırçm. Bax: sığırçık. I, 452-4. 1,482-10. Sığzal-=bir şeyi bir şeyin içinə sığdırmaq, ycrləşdinnək, sıxışdınnaq. Sığırla-=sığir hesab etmək. 456 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 457 II, 236-5. ~dı 11,133-26,134-1. ~dı 11,236-1. ~ur II, 133-28. ~Lir 11,236-5. Sıklış-=sıxışmaq, sıxılmaq. Sığzığ=məst və çəkmə kimi şeylərdə iki tikiş arasına qoyulan tumac. II, 223-11. 1,452-1. ~dı II, 223-8. Sığzığ=iki şeyi birbşdirən bağ, kəmənd. ~ur 11,223-11. I, 452-3. Sıkman=üzüm sıxma zamanı. Sıxıt=ağlama. B ax : sığıt. I, 435-9. Sıxta-=ağlamaq. Bax: sığta-. Sıknş-=birlikdə fit, fiştırıq çalmaq. Sıxtaş-=ağlaşmaq. Bax: sığtaş-. II, 220-22. II, 219-6. ~dı 11,220-19. ~dı 11,219-5. ~ ur II, 220-22. ~ u r II, 219-6. Sıktur-=sıxdırmaq, sıxılmaq. Sıxtat-=ağlatmaq. Bax: sığdat-, sığtat-. II, 197-19. II, 315-20. ~dı II, 197-18. ~ tı 11,315-18. ~ u r II, 197-19. ~ u r 11,315-20. Sımsımrak=bir yemək növü (çigil ləhcəsində). Sık=az (oğuzca). I I I , 141-18. I I I , 137-7. Sın=boy-buxun. Sık-=sıxmaq. I I I , 143-3. II,46-18. ~lığ=boy-buxunlu. ~dı 11,46-17. I I I , 143-4. ~ ar 11,46-18. Sın=məzar, sin. Sıka-=əl ib sığamaq. I I I , 143-7. I I I , 249-4. ~ ka I I I , 63-10. ~dı 111,249-1. Sın-=qırılmaq, pozmaq, incimək. ~ r I I I , 249-4. II, 55-7. Sıkıl-=sıxılmaq. ~dı II, 55-4, 55-6. II, 150-15. I I I , 318-17. ~dı II, 150-13. ~ ar II, 55-7. ~ur II, 150-15. ~ur 1,287-11. Sıkır-=fıt çalmaq. II, 55-7. II, 117-18. Sına-=smamaq. ~dı 11,117-16,117-17. I I I , 251-23. ~ur 11,117-18. ~dı 111,251-22. Sıkırkan=böyük siçan, gəmə, siçovul. ~ r 111,251-23. I, 493-haşiyə. ~masa 11,278-11. II,261-23. Sınal-=sınanmaq. Sıkış=itişmə, itəbşmə, çarpışma. II, 151-4. I, 372-17. ~dı 11,151-3. Sıkış-=sıxışmaq, sıxışmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ur 11,151-4. II, 133-28. Smat-=sınatmaq, təcrübə etdirmək. 458 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 459 II, 304-10. ~sır et-ti I, 439-1. ~tı II, 304-9. Sın-=sırımaq, sıx tikişb tikmək; siyimək. ~ur II, 304-10. I I I , 244-17. Sınçğan=tikanlı bir bitki, lycium europeum. ~dı 111,244-12,244-13. I I I , 148-24. ~ r 111,244-16. Smdu=qayçı. Sınçğa=şüşə, sırça. 1,415-14. I,469-21. Smqar=bir şeyin tərəfı, yam. Sınçğa=çəyirtkə. Bax: sarıçğa. I I I , 326-14. Sınl-=bulaşmaq, yapışmaq. ~dm 111,326-14. I I, 149-11. Smqarla-=tək, zəif və köməksiz görüb qisas almaq. ~dı II, 149-9. I I I , 355-16. ~ur 11,149-11. ~dı I I I , 355-14. Sınş-=sırıtmaqda, sıx tikməkdə yardım etmək. ~r I I I , 355-16. II, 127-7. Smqarsuk=atm tərkinə minən adamm oturduğu yer. ~dı I I, 127-4. I I I , 336-14. ~ur II, 127-7. SmqıIa-=soyuqdan zarımaq; donacaq qədər soyumaq. Bax : sinqilə-. Sınt-=sıx tikdirmək, sırıtmaq. I I I , 252-11. II, 298-6. ~dı 111,252-6,252-8,252-10. ~ tı I I, 298-4. ~ r 111,252-11. ~ur II, 298-6. Smquk=smıq, qırılmış (oğuzlardan başqalarm dilində). Bax : sınuk. Sırla-=zeh vurmaq, zehbmək. I I I , 318-15. I I I , 268-10. Smuk=smıq, qırılmış (oğuzca). Bax : sınquk. ~dı I I I , 268-8. I I I , 318-16. ~ r I I I , 268-10. Sıp=iki yaşma girmiş day, sıpa. Sırlan-=işə hazırlaşmaq; zehbnmək, şirbnmək. I, 251-haşiyə, 468-13. II, 247-17. ~ı 1,251-haşiyə. ~dı 11,247-14,247-16. I I I , 158-10, 158-haşiyə. ~ u r II, 247-17. ~akurı=sıpa axuru, sıpanın torbası. Bax: sıpakur. Sırlat-=zehbtmək, şirbtmək. 1,468-13. II, 328-25. ~akur=heyvan torbası. Bax : sıp akurı. ~dı II, 328-23. Sıp=heyvan torbası. ~ur II, 328-25. I, 468-13. Sırmak=eşşək palanmdakı yəhəraltı, tərlik. Sır=Çin kasasma zeh, şir vurmaq üçün hazırlanan məcun, məhlul; I, 457-28. sülügən, mina. Sırt=qıl, tük, qalın qıl, qahn tük. I, 439-4. I, 352-7. ~lığ=naxışlı, zehli. Sırt=bayır, yoxuş, kiçik dərə (oğuzca). I, 439-5. I, 352-8. ~lığ ayak=naxışh, zehli kasa. Sırtığ=sözün hamısmı deyil, bir qismini anlamaq. 1.439-5. 1,451-10, 451-21. Sır=cırcıramanın, qəbm kimi şeylərin çıxardığı səs, cızıltı, hışırtı. Sırtla-=quyruğu ipb bükmək; kiçik bir dərədən yuxarı çıxmaq (oğuz- 1.439-1. ca). 460 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 461 I I I , 282-10. ~dı 11.38-21,38-22,38-23. ~dı I I I , 282-6, 282-8. I I I , 178-21, 178-23. ~r I II , 282-9. ~ ar II, 38-24. Sıruk=sırıq, şüvül, çadır dirəyi. I I I . 178-25. I, 383-11. Sızğur-=sızdırmaq, əritmək; anqlatmaq, zəiflətmək. ~luk 1,480-13. II, 199-8. Sış=şiş, tutmaç şişi. ~dı II, 199-6, 199-9. I, 344-11, 344-12. ~ur I I, 199-7. I I I , 133-19. ~ğahr I I, 199-17. ~ka 11,4319. Sızıt-=sızdırmaq. Sış=şişmiş olan hər nəsnə, yumru. Bcıx: siş, sışıl-. I I, 299-5. m , 133-20. ~tı I I, 299-3. Sışıl-=qabına sığmayacaq qədər su ib şişmək. Bax\ sış-. ~ur II, 299-5. II, 149-21. ~m a 1,376-11. ~dı II, 149-18. Sızla-=sızlamaq, ağrımaq. ~ur II, 149-21. I I I , 268-17. Sıtğa-=sığamaq, sığallamaq, ~ dı 111,268-13,268-14,268-16. I I I , 262-21. ~ r 111,268-17. ~dı I I I , 262-20. Sızlağ=buz və ya soyuq sudan dişin sızlayaraq göynəməsi. ~r 111,262-21. I, 451-26. ~p 1 ,340-2. Sızlat-=sızlatmaq, soyuqdan sızıldamaq, göynəmək. Sıtğal-=sığanmaq, sığallanmaq. II, 329-4. 11,236-12. ~tı 11,329-1. ~dı 11,236-11. ~ur I I, 329-4. ~ur 11,236-12. Sı (si)=sonu sükunlu sözlərdə izafət ədatı. Sıtğan-=sığanmaq. I I I , 201-4. 11,246-15. Sibək=dəyirman daşının üzərində döndüyü dəmir. ~dı 11,246-13. I, 289-10. ~ur 11,246-15. Sibək=sübək, siyiməsi üçün uşağın beşiyinə qoyulan qamış. Sıtğaş-=sığamaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. I, 289-12. II, 221-26. Sibiz kişi=laübali, dalğm adam. ~dı 11,221-23. 1,404-19. ~ur II, 221-26. Sidük=sidik. Bax : sidhük. Sıtur-=kəsdirmək; qıydırmaq; qırdırmaq. I, 389-14, I I I , 182-25. Sidh-=işəmək, siyimək. ~dı I I I , 182-23. II, 291-11. ~ur I I I , 182-25. I I I , 379-7. Sıyu-=yenmək; pozmaq; yarmaq. ~ti 11,291-10. ~mas I, 183-1, 186-9. I I I , 379-6. Sız-=sızmaq, ərimək; günəşin ucu görünmək; arıqlamaq, zəifləmək. ~ər 11,291-11. II, 38-24. I I I , 379-7. I I I , 178-25. Sidhig=kaftamn iki yanından, sağ və sol tərəfındən biri. Bax: sıdhığ. Mahmud Kaşğari 462 Divanü lüğat-it~türk 463 I, 389-15. Silk-=silkmək, silkəbmok. Sidhit-=işətmək, siyitmək. I II . 366-18. II, 296-11. ~ti 111,366-17. ~ li II, 296-9. ~ər 111,366-18. ~ür 11,296-11. Silkin-=silkinmək. Sidhtür-=siyitmək. Ba.x: sittür-. II, 246-23. ~di II, 195-17. ~di 11,246-16,246-18,246-19. Sidhük=sidik. B ax : sidük. ~ür II, 246-23. III,284-15. ~sə 11,246-21. Sigil=ziyil. Sin=sən (kənçəkcə). I, 393-14. I I I , 143-9. Sigrig=dağda atlamaqla keçibn yer. B a x və düzəlt: sikrig. Sinçü=lavaşdan bir az qalm çörək. 1.462-16. I, 414-22. 5..=kişinin tənasül abti. Sinq=cingilti. vızıltı səsi. I, 346-20. 111,312-22. ~i 1 ,247-7. ~et-ti 111,312-22,313-1. 5..-=cinsi əlaqədə olmaq. Sinq-=sinmək, həzm etmək; işbmək; gizbnmək; sahibindən icazəsiz bir II,49-16. yerə girib sinmək, gizbnmək. ~ ti 1 ,399-25. I I I , 339-22, 340-5. 11,49-15. ~di I I I , 339-17, 339-19, 339-21, 341-1. ~ər 11,49-16. ~ər I I I , 339-22, 340-4. ~kən 1 ,399-26. Sinqdür-=sindirmək; həzm etdirmək; saxlamaq, gizbmək. Bax: sinqir-, 5..11-=qadmm cinsi əlaqədə olması. sinqür-. II, 151-2. I I I , 346-19. ~di II, 151-1. ~di 111,346-15,346-17. ~ür II, 151-2. ~ür 111,346-19. 5..1t-=qadmı cinsi əlaqəyə sövq etmək. Sinqək=milçək; ağcaqanad (şəhərlibrə görə); qara milçək (köçərilərə II, 301-25. görə). - ti I I, 301-24. II,42-9, 333-17. ~ür II, 301-25. I I I , 111-14, 319-14. Sikrig=dağda atlamaqla keçibn yer. B ax : sigrig. Sinqi=həzm olan, içə sinən. 1.462-16. I I I , 320-23. Siktür-=sikdirmək. Sinqil=ərin özündən kiçik bacısı. II, 198-8. I, 446-20. ~di II, 198-7. III , 15-19. ~ür II, 198-8. Sinqib-=soyuqdan zingildəmək; donacaq qədər soyumaq. Bax: Sil=hər yeməkdən diksinən vasvası, sofu adam. smqıla- I I I , 140-15. Sinqilbn-=özünə baldız etmək. Sil=az yem yeyən heyvan. III , 355-7. I I I , 140-16. ~di I II , 355-5. Silig=təmiz, incə, yaraşıqlı; tuti dilli. ~ür 111,355-7. I, 390-4. Sinqir= sinir. Mahmud Kaşğari 464 Divanü lüğat-it-türk 465 I II , 315-20. ~di I I I , 194-18. ~i 1,492-24. ~ür I I I , 194-19. Sinqir-=sindirmək; hopdurmaq. B a x : sinqdür-, sinqür-. Siş=şişmiş hər nəsnə; yumru. Bax və düzəlt: sış. I I I , 341-18. Sit-=siyimək. B ax : sidh-. ~di 111,341-16. ~ti 11,291-9. ~ ir 111,341-18. Sittür-=çiş tutmaq, siyitmək. Bax: sidhtür-. Sinqirlə-=sinir sarmaq. II, 195-18. 111,355-19. ~di I I, 195-16. ~di 111,355-17. ~ür II, 195-18. ~r I I I , 355-19. Siz=siz; yaşlı və möhtərəm adamlara «sənv yerinə deyilən söz (çigilcə). Sinqirlən-=sinirlənmək, siniri çoxalmaq, sinir sarmaq. I, 350-7, 350-8, 370-6. I I I , 354-17. II, 329-15, 329-21. ~di 111,354-13,354-15. I I I , 132-5. ~ür I I I , 354-16. ~də 1 ,405-25. Sinqür-=udmaq; həzm etmək. B ax : sinqdür-, sinqir-. ~gə 1,74-13. I I I , 341-15. ~inq I, 377-26. ~di 111,341-13. Sizlə-=«siz» deyə müraciət etmək; hörmətini saxlamaq. ~ər I I I , 341-15. ~di I I I , 269-14. Sinqüt=əvəzinə bir şey verilməyən və geri göndərilməyən hədiyyə. Bax: Sizlət-=«siz» deyə xitab etdirmək. sünqüt. I I, 329-22. I I I , 316-13, 316-14. ~tim II, 329-20. Sipüt=qarabibər; yeməyə vurulan bir ot (Kaşğar ləhcəsində), ~ürmən I I, 329-21. I, 363-7. Soğ-=əldə etmək. Bax: soğur-, soğrat-, suğrat-. Sirkə=sirkə. II,43-14. I,231-17, 251-13,252-20, 424-4. ~dı 11,43-12. II, 322-12. ~ar 11,43-14. I I I , 130-12, 237-10, 259-21. Soğan=soğan. B ax : soğun. ~gə 11,56-8,160-21. I, 407-8. ~ni 11,291-12. Soğan yılan=tu!uq kimi bir ilan. Sirkə=sirkə, bit yumurtası. I, 407-9. 1,424-5. Soğı-=soyumaq. Sirkələ-=bir şeyə sirkə vurmaq. I I I , 248-8. I I I , 308-21. ~dı I I I , 248-7. ~di I I I , 308-20. ~r I I I , 248-8. ~r 111,308-21. Soğlı-=bir şey aramaq üçün əlini qoynuna soxmaq. Bax: soğlıt-soğrat-, Sirkələ-=başdan sirkə təmizləmək. suğrat-. I I I , 308-21. I I I , 268-20. ~di 111,308-18. ~dı 111,268-18. ~r 111,308-21. ~r I I I , 268-20. Sirkələn-=sirkələnmək; başda sirkə yaranmaq Soğlıt-=bir şey aramaq üçün əlini qoynuna soxdurmaq. Bax: soğlı-, I I I , 194-20. soğrat-, suğrat-. II, 329-8. 466 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 467 ~tı II, 329-5. Soğut=bumbar (bağırsaq) dolması, bumbar yeməvı. Bax: soktu. ~uı- II, 329-7. I, 363-10. Soğraş-=sormaq. əmmək, içinə çəkmək. Soğut=turş süddən hazırlanan pendir (karluq ləhcəsində). II, 220-11. I, 363-9. ~dı II, 220-9. Sok=acgöz; alçaq. Bax: suk. ~Lir 11.220-11. I II , 137-4. Soğrat-=aratmaq, axtartmaq; aradaraq bir şeyi görmək. Ba.x: suğrat-, ~ər=acgöz, alçaq adam. soğ-, soğlı-. soğlıt-, soğur-. I I I , 137-4. II, 318-25. ~ərngək=şəhadət barmağı (yeməyə birinci uzandığı və həris ~tı 11,318-23. olduğu üçün bu ad verilmişdir). ~ur 11,318-25. I I I , 137-5. Soğuk=soyuq. ~luk=acgözlülük. ~luk 1,480-15. I, 458-5. SoğukIan-=soyuq hesab etmək. Sok-=soxmaq; dəlmək; döyərək incitmək; toplamaq (oğuzca). Bax: II, 264-4. suk-. ~dı 11,264-1. II, 46-16. ~ur II, 264-3. ! I I I , 145-5. Soğul-=suyun torpağa hopması, çəkilməsi; südün və suyun azalması. ~dı 11,46-11,46-13,46-15. II, 149-25. ~dum II, 46-7. ~dı II, 149-24, 161-25. ~ ar 1,420-25. ~ur II, 149-25. II,46-16. ~mış II, 183-25. Sokar=buynuzsuz heyvan; saçsız adam. ~ğan 1,493-6. I, 409-18. Soğun=soğan. Bax: soğan. ~koy=buynuzsuz qoyun. I, 407-8. I, 409-20. ~lığ=soğanh. Sokım=şam qozası şəklində kəsilən, içi oyulan və üç tərəfdon dəlinərək I,477-19. oxun üzərinə qoyulan ağac parçası. Soğun-=üşümək; sidikdən və sair təmizbnmək. I, 396-17. II, 171-22. Bakır~=Mərrix ulduzu. ~dı II, 171-19, 171-20. I, 396-19. ~ur II, 171-2İÖ III,41-19. Soğur=ada dovşanı. Bax: suğur. Sokku=həvəng. dibək. Bax: soku. I, 368-24, 368-haşiyə. I II , 214-13. II, 232-3. Soklun-=soxulmaq. ~luğ=ada dovşanı çox olan. II, 248-13. I,474-13. ~dı 11,248-10. Soğur-=əldə etmək. Bax: soğ-, soğrat-, suğrat-. ~ur 11,248-13. ~dı 11,43-12. SokIuş-=bir-birinin yanma soxulmaq, qısılmaq, yeriəşmək. Soğuş-=soyuqlaşmaq, soyumağa üz tutmaq. II, 223-7. II, 131-16. ~dı II, 223-4. ~dı II, 131-15. ~ur II, 223-7. ~ur 11.131-16. Sokru=izinsiz, gizli(n)cə, oğrun. Divanü lüğat-it-türk 469 468 Mahmud Kaşğari ~unda 111,312-21. I, 418-6. Sonqda-=arxasından qovmaq. Soktu=kolbasa; ət və ədviyyat doldurulan, bişirildikdən sonra yeyilən I I I , 349-7. baeırsaq (bumbar) dolması. B a x : soğut. ~dı 111,349-4,349-14. I,413-24. ~ r I I I , 349-7. Soktur-=soxdurmaq; bir şeyi bir şeyin içinə yerbşdirmək. Sonqkur=sunqur, sonqar; şahin növündən bir quş. II, 197-14. I I I , 331-12. ~ dı II, 197-12. ~ka I I, 126-4. ~ u r II, 197-14. Sonqra-=tənbəllikdən işi qəbul etməmək. Soktur-=bir nəsnəni (yarma, bibər, duz) döyərək narm hala salmaq. I I I , 350-13. II, 197-17. ~dı 111,350-11. ~ dı II, 197-15. ~ r 111,350-13. ~ u r II, 197-16. Sonquk=son, hər şeyin sonu. Soku=dibək, həvəng. Bax; sokku, suku. 111,116-25. III,214-13. Sor-=əmmək, sormaq. Sokul-=bir şeyin içinə soxulmaq. I I I , 178-11. II, 150-12. ~dı I, 66-21. ~dı II, 150-10. II,84-21. ~ u r II, 150-12. I I I , 178-7. Sokul-=bir şeyi (yarmanı, bibəri, duzu) döyərək xırdalamaq. ~ ar 111,178-11. II, 150-9. ~ğu=həcəmət aləti, neştər, sorğu, qan alman alət, şüşə, lanset. ~ d ı II, 150-8. I, 66-19, 420-14. ~ u r II, 150-9. II, 84-21. kakıl-ğan~-ğan=daima hammm itələyib yıxdığı adam. Sor-=soruşmaq, sormaq, aramaq (oğuzca). I, 493-10,496-18. I I I , 178-11. Sokuş-=döyərək xırdalamaq işində köməkləşmək və yanşmaq. ~dı I I I , 178-9, 178-10. II, 133-25. ~ur 111,178-11. ~ dı II, 133-20. Sorış-=üzü turşumaq, qaşqabaq etmək. ~ u r II, 133-25. I I, 127-3. Sol=sol. ~dı II, 127-1. I, 140-14. ~ur II, 127-2. I I I , 140-14. Sorıt-=qaşqabaq tökmək. Solamuk=solaxay, solaq. II, 298-3. I, 468-23. ~tı II, 298-1. Soluş-=solmaq; təravətini itirmək. ~ ur II, 298-2. II, 137-20. Sorıt-=əm( iz )d i r mək. ~dı II, 137-17. II, 298-3. ~ ur II, 137-19. ~ tı II, 297-26. Son=külçə; içi mədən dolu olan bir şey. ~ur II, 298-2. I II , 143-1. Sortur-=soraqlamaq, sorub-soruşdurmaq. Sonq=bir adamın oğul-uşağı, törəməsi; hər şeyin sonu; sonra. II, 196-12. 111,312-17,312-18,312-20. ~d a I I I , 312-18. Divanü lüğat-it-türk 471 470 Mahmud Kaşğari Sög-=söymək. Bax: sök-. ~dı II, 196-8. I I I , 180-14. ~Lir II, 196-12. ~di I I I , 180-13. Sortur-=sordurmaq, əmdirmək. ~ti 1 ,76-5. II, 196-12. ~ər I I I , 180-14. ~dı II, 196-10. Söktür-=sökdürmək. ~ur II, 196-12. I I, 198-3. Soruğ=sorma, sormaq, itən şey, aranan şey. ~di 11,198-1. I, 376-19. ~ür I I, 198-3. I I, 196-8. Sögtür-=söydürmək. ~çı=itən şeyi arayan, axtaran. II, 198-6. I I I , 227-8. ~di II, 198-4. Soruk-=itən şey arandıqdan sonra xəbəri almmaq, sorağı çıxmaq. ~ür II, 198-6. II, 142-11. Sögük=söyüş, küfr. ~ lı II, 142-10. I, 76-5, 76-7. ~ ar 11,142-11. Sögüş=söymə, söyüşmə. Soruş-=suyu və ya təri soyumaq. I, 372-18. II, 126-27. Sögüş=kababa yararlı oğlaq və ya quzu (oğuzca). ~dı II, 126-26. I, 372-19. ~ u r II, 126-27. Sögüş-=söyüşmək. Sowuşğan=soxulcan üzündən sarılıq xəstəliyi. I I, 136-5. 1,492-10. ~di II, 122-21, 136-4. Soy-=soymaq, dərini üzmək. ~ür II, 136-5. III,230-21. ~üp II, 122-2. ~dı 111,230-19. Sögüt: söyüd. Bax: söküt. ~ ar 111,230-21. I, 363-13, 363-14. ~mas I I I , 230-23. I I I , 140-11, 165-20, 321-19. Soysuk-=soyğuna uğramaq. Bax : soyuk-. ~gə I, 338-8. ~dı 1 ,70-27. ~lük=söyüdlük, söyüd bitən yer. Soyuk-=malı soyulmaq. Bax : soysuk. I, 482-20. I I I , 184-26. ~lüg=söyüd sahibi olan, söyüdlü. ~ tı I I I , 184-25. I,482-21. ~ ar I I I , 184-26. keyik~=yabanı söyüd. SoyuI-=açılmaq, dağılmaq, soyulmaq. I I I . 165-20. I I I , 185-6. Sögütlən-=söyüdlük olmaq. ~dı I I I , 185-1, 185-3, 185-5. II, 263-27. ~ur I I I , 185-6. ~dı II, 263-25. Soyuş-=bir şeyi SQymqda yardım etmək. ~ur II^g^-26.. I I I , 183-21. Sök-=sökmək, yarmaq, yırtmaq; diz çökmək. ~dı I I I , 183-18. 11.49-14. ~ur 111,183-21. ~ti 1 ,435-7. Söbi=uzun və sivri nəsnə. Bax və düzəlt: subı. 11.49-8,49-10,49-11. 111,207-1,207-2. 472 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 473 ~ər 11,49-14. ~di II, 150-19. ~ə=diz üstə çökmə. ~ür II, 150-20. ~ətur-dı 111,217-14. Sökün-= diz çökmək, diz çökürmüş kimi cörünmək. ~ə oltur-=diz çökərək oturmaq. II, 172-25. ~əoltur- 11,49-12. ~di II, 172-21. ~əoltur-dı 111,217-8. ~ür II, 172-24. Sök-=söymək. B ax və düzəlf. sög-. Sökün-= sökmək, sökürmüş kimi görünmək. Sökəl=xəstə (oğuzca). Bax\ sükəl. II, 172-25. II, 38-23, 63-20. ~di II, 172-23. III , 257-14, 343-22. ~ür II, 172-24. ~gə I II , 261-8. Söküş— sökməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. Söklün-=kabab etmək; özü üçün kabab çəkmək. II, 136-9. II, 248-17. ~di II, 136-6. ~di 11,248-14,253-16. ~ür II, 136-9. ~ür 11,248-16. Söküt=söyüd. B a x və clüzəlf. sögüt. Söklünçü=kabab. Sömür-=sümürmək. II, 301-8. II, 119-13. I I I , 227-17. ~di II, 119-11. Sökmən=igidbrə veribn ləqəb. ~ür II, 119-12. I, 435-6. ~gən I, 495-5. Sökmənbn-=özünü igid saymaq. Sömrüş-==sümürüşmək və bunda yarışmaq. ! II, 274-22. 11,221-7. II, 274-18. ~di II, 221-5. ~di 11,274-16. ~ür II, 221-7. ~ür 11,274-18. Söwb-=söybmək. Bax\ söwbn-ür. Sökti=kəpək (barsğanca). ~yür III, 255-haqiyə. 1,413-23. Söwbn-=■pıçıldamaq. Bax\ söwb-yür. Sögtür-=söydürmək. ~ür I I I , 255-18. II, 198-6. Söz= söz. ~di II, 198-4. I, 110-9, 124-23, 155-17, 182-1,210-13,235-4, 244-6, 257- ~ür II, 198-6. 15, 257-17, 262-22, 263-16, 268-1, 281-8, 296-15, 297-6, Söktür-=sökdürmək. 298-7, 298-9, 336-9, 336-12, 384-12, 451-24, 461-16, 489- II, 198-3. 10. ~di II, 198-1. 11,38-10, 43-15, 118-10, 119-20, 119-22, İ40-I, 143-18, ~ür II, 198-3. 154-14, 156-15, 169-26, 225-7, 304-1, 306-13, 313-14, 322- Sökül-=sökülmək, pozulmaq. 16, 331-1, 338-20. II, 150-18. I I I , 24-19, 31-19, 39-5, 52-4, 142-23, 160-16, 164-5, 178-9, ~di II, 150-16. 185-14, 187-12, 202-21,251-17, 268-11, 272-19, 284-6, 312 ~ür II, 150-18. -20, 339-21, 347-1,351 -4, 351-11. Sökül-=qızartmaq; kabab etmək. ~dən 1,451-21. II, 150-20. ~gə II, 170-15, 170-18. 474 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 475 ~ i 11,279-10. II, 328-27. III, ~ ti II, 328-26. ~ ic 11,335-1. ~ür II, 328-27. ~in I, 257-8, 266-22, 422-22. Su-=itaət etmək; bükülmək üçün sümək göndərmək. II, 109-16, 247-18, 331-23, 112-14, 144-18. I I I , 234-3. I I I , 232-6. ~dı 111,233-20,234-1. -ində III, 59-6. ~ r I I I , 234-3. ~inqə 1.278-28. Subı=uzun, sivri nəsnə. Bax: söbi. ~ni 1,302-13,376-10. 111,207-1,207-2. ~üg I, 266-19, 267-17, 269-1, 304-3, 312-20. Subı-=uzanmaq, incəlmək, sivri olmaq. II, 44-8, 45-4, 50-18, 337-15, 339-4, I I I , 240-7. I I I , 25-20, 65-11, 112-11, 132-4, 290-4, 300-14, 372-7, 376- ~dı I I I , 240-6. 19. ~ r I I I , 240-7. ~üm I, 160-10. Subıla-=sivriltmək, enli şeyin yanlarını daraltmaq. ~üm ni I, 324-18. 111,286-3. ~ün 1 ,496-23. ~dı 111,286-1. I I I , 164-12. ~ r I I I , 286-2. ~kəli=sözə. Subıt-=sivriltmək. I I I , 147-21. II, 293-23. ~kiyə=sözcük, sözciyəz.. ~ tı II, 293-20. I I I , 314-1. ~ur II, 293-22. ~iç-=sirr, ürəkdəki gizli şey. Suburğan=buddist qəbristanlığı. Bax: subuzğan. I, 110-9. I, 490-haşiyə. Sözənqri=gic-gic, axmaq-axmaq danışan, latayır. Subuzğan=qəbristanlıq. Bax: suburğan. I I I , 337-23. I, 490-6 Sözlə-=söybmək, danışmaq. ~da 1,490-8. I I I , 268-12. Suç=suç, günah; bir şeyin sapması. ~di 1 ,400-7. ~kıl-=sapmaq, kəsməmək. I I I , 268-11. ~kıl-dı 1,337-15. ~ r 1 ,350-2. ~kıl-=işi öhdəsinə almaqdan çəkinmək. I I I , 268-12. ~kıl-dı 1,337-16. -m ədük I I I , 200-12. Suçğur-=sıçramaq. Sözlən-=söybmək, sözü açıqlamaq. II, 199-3. I I, 247-20. ~dı 11,199-1. ~di 11,247-18. ~ar II, 199-2. ~ür II, 247-20. Suçı-=sıçramaq (bukra-, bukrı- ib birlikdə işbnir). Sözləş-=söybşmək, danışmaq. III, 241-4. 11,222-16. ~dı 111,241-3. ~di 11,222-14. ~bukn-dı 111,256-10. ~ür 11,222-16. ~r 111,241-4. ~ü 111,114-14. Suçıt-=sıçratmaq. Sözbt-=söybtmək. 11,294-25. 476 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 477 ~dı II, 294-24. ~dı 111,261-6,261-8. ~ u r 11,294-25. Suçlun-=sıyrılmaq; bir şeyin yerindən çəkilib çıxanlması. ~ r 111,261-10. Suğdıç=qışda dostlar arasında növbə ilə veriln ziyafət. II, 247-6. I,444-6. ~dı II, 247-3. Suğrat-=axtartmaq, axtararaq bir şeyi görmək. Bax: soğ-, soğlı-, ~ u r II, 247-5. soğlıt-soğur-. Düzəlt: soğrat-. Suçluş-=bir şeyi dartıb çıxarmaqda köməkbşmək və yarışmaq. II, 318-25. II, 222-9. ~ tı 11,318-23. ~ d ı II, 222-5. ~ur II, 318-25. ~ u r II, 222-8. Suğur=ada dovşanı. B a x və düzəlt: soğur. Suçul-=çiçək açılması; çıxmaq; soyunmaq, çıxarmaq (paltar). I, 368-24. I I, 147-24. Suk=acgöz; alçaq. Bax və düzəlt: sok. ~dı I I, 147-22, 148-6. I I I , 137-4, 137-5. ~ u r II, 147-24. ~ər I I I , 137-4. Suçuş-==sıçramaq, qalxmaq. ~ərnqəkIII. 137-5. I I, 124-12. Suk yalnqus ər=tək-tənha, dostsuz, kimsəsiz adam. ~dı II, 124-10. I, 364-1. ~ u r I I, 124-12. Suk-=dəlmək. Bax və düzəlt: sok. Sudh-=tüpürmək (barsğancadan başqa ləhcələrdə). Bax : sağur- (bars- ~ar 1 ,420-25. ğan bhcəsində), sut-. Sukak=sığın, geyik, maral, ağ maral. I I, 291-8. I, 256-11. I I I , 378-26. I I, 282-5. ~tl II, 115-23, 284-14, 284-16, 291-7. ~lığ=maralı çox olan. I I I , 378-25. 1,476-13. ~ar I I, 291-8. Sukarlaç börk=şiş papaq. I I I , 378-26. I, 473-9. 'sa I I I , 378-26. Sukı-=barmaqla qıdıqlamaq. çirt- — dişləri arasından «çırt» deyə tüpürmək. I I I , 248-28. çirtsudh-tı 1,351-25. ~dı I I I , 248-27. Sudhtur-=tüpürmək. Bax: suttur. ~ r I I I , 248-28. II, 195-14. Sukın-=yuyunmaq (Uç ləhcəsində). ~dı II, 195-13. II, 172-20. ~ ur II, 195-14. ~dı II, 172-18. Sudhuk=tüpürcək. ~ ur II, 172-19. 1,383-10. Sulak=dalaq (qıpçaqca). Bax: talak. ' III, 112-16, 284-15,284-16. 1,410-4. Suf=su. Bax : suw. Suluk=sarıq, çalma, əmmamə. Bax: suwluk. I I I , 373-4. III,244-18. Suf=yun sapdan əilə hörülən qurşaq Sulmdı=kişibrin boyuna sarı uzatdığı saç. Bux: salındı. I I I , 136-9. Suma=isladılıb sonra qurudularaq üyüdülən, bulamac və çörək kimi Sufsa pıçıldamaq, oxuyub üfləmək. B a x : sufşa-, şuwşaş-, şuwşat-. şeylər bişiribn buğda; eyni şəkildə hazırlanıb şərbət xəmirində iş- 111,261-10. lənən arpa. Mahmud Kaşğari 478 Divanü lüğat-it-türk 479 I I I , 220-4. — öp-=şarul-şurul içmək. Sumlı-=türkcədən başqa bir dildə damşmaq. ~~öp-ti III, 130-20. I I I , 269-10. Sura-=işlətmək, istifadə, tətbiq etmək. ~dı I I I . 269-8. ! 1,422-23. ~r 111,269-10. Surçıt-=sürüşdürmək. Bax: sürç-, sürçit-. Sumlım=^türkcə bilməyən adam. II, 315-26. 1.467-17, 467-18. ~tı II, 315-24. II, 329-25, 330-1. ~ur II, 315-26. ~tat=türkcə bilməyən fars. Surkaç=lök ağacı yapışqanı. Bax: surkuç. 1.467-17. 1.444-1. Sumlış-=başqa dildə danışmaq. Bax : sumluş-. Surkuç=/?ö.\-: surkaç. 11,223-15. 1.444-1. ~dı 11,223-12. Surkuçla-=lök yapışqanı ib nəyinsə sapmı bərkitmək. ~r 11,223-14. I I I , 306-14. Sumlıt-=başqa dildə danışdırmaq. ~dı I I I , 306-12. I I, 330-2. ~ r I I I , 306-14. ~dı II, 329-23. Surkuçlan-=yapışqanla bərkitmək, surğuc sahibi olmaq. ~ur II, 330-2. II, 267-20. Sun kişi=yumşaq təbiətli, ürəyi geniş adam. ~dı 11,267-18,267-21. I I I , 142-27. ~ur II, 267-20. Sun-=təqdim etmək. Surkuçlan-=yerdə yabanı hindibaya bənzər bir ot bitməsi; qaramuq II, 55-3. otu bitməsi. Bax: sarkaçlan-. ~dı 11,55-1. . II, 268-3. ~ar II, 55-2. ~dı 11,268-1. Sundılaç=at quşu, çayır quşu. ~ur II, 268-3. 1,497-17,499-14. Surpla-=püşk ptmaq. Bax: sürilə-. I I I , 174-22. I I I . 381-haşiyə. Sundırı=dəniz. B a x : sundun. ~dı I I I , 381-haşiyə. I, 472-7. ~r I I I , 381-haşiyə. ~da 1,472-8. Suruş=buğda sütülü. Sunı=evin dirəkbri, sütunları. 1, 372-15. I I I , 221-9. Suruşla-=başaq ütmək; sütül etmək. Sunu=çörək otu, küncüt toxumu, nigella sativa 111, 296-9. I I I , 223-18. ~dı 111,296-7. Sunuş-=bir-birinə təqdim etmək. ~ r 111,296-8. II, 140-9. Susğak=susaq. parç (kalukiarın, qıpçaqlann və bütün köçəribrin ~dı II, 140-7. dilin-də). ~ur II, 140-9. 1,457-17. Sunzı=birə cinsindən bir həşərat (bit olmalıdır) Susık=vedrə (bir bhcədə). 1,418-14. 1, 383-13. Sur-sur=dodaq marçıltısı. Sut-=tüpürmək. Bax: sudh-. I I I , 130-20. ~tı 11,291-6. Divanü lüğat-it-türk 481 480 Mahmud Kaşğari II, 53-10, 109-18, 119-6, 139-4, 174-24, 177-17, 194-18, Suttur-=tüpürtmək. Ba.x: sudhtur-. 201-10, 203-6, 208-19, 208-23, 212-22, 259-19, 290-6, 313- ~dı II. 195-12. 21. Suvık=sıyıq, cıvıq, sulu; duruldularaq maye halma salınan hər şey; ağac və quyruq kimi şeybrin uzun və çılpaq hah (qıpçaqca). Bax: I I I , 135-7, 178-13, 187-9, 243-16, 257-16. ~nı 1,440-17. suvuk. II, 302-24. I I I . 168-22. ~kudhruk=qatır quyruğu kimi tüksüz və uzun quyruq. ~uğ 1,496-13. II, 203-4, 220-9, 320-15. III, 163-1. I I I , 262-26, 288-24, 308-20, 348-19. Suw=su. Bax: suf. ~ la r 1 ,235-8. I, 66-12, 70-3, 105-10, 134-3, 139-20, 143-4, 159-19, 160-1, II,222-18,226-5. 170-3, 196-5, 217-14. 220-8, 223-14, 228-8, 229-12, 239-7, I I I , 70-22, 160-14, 189-4, 343-4. 241-14. 254-23, 260-4, 260-7, 263-4, 271-8, 281-3, 303-4, ~sığırı=camış. 315-19, 329-27, 331-17, 332-7, 369-6, 373-9, 376-16, 376- I, 369-6. 28, 389-25, 395-9, 432-7, 434-5, 439-22, 440-4, 440-20, 448 ~tirkeşi=qolIardan axan suyun toplandığı yer. -14, 448-19, 449-2, 472-9, 472-21, 493-6. I, 448-20. I I, 34-24, 36-10, 38-19, 41-10, 47-4, 47-6, 47-8, 51-19, 53- ~kadışı=qovşaqda sularm bir-birinə qarışması. 6, 53-16, 115-15, 115-17, 118-20, 120-1, 120-19, 120-22, ~katlış-tı I, 449-2. 124-18, 134-13, 139-1, 139-14, 139-23, 149-24, 153-25, 156 Suwal-=suvarılmaq, su verilmək, sulanmaq. -3, 158-26, 161-23, 170-12, 171-14, 174-12, 179-23, 180-10, I I, 150-5. 181-11, 183-25, 185-12, 187-17, 188-6, 188-26, 192-3, 196- ~ d ı II, 150-3, 179-5. 13, 198-23, 209-24, 210-27, 221-4, 222-1, 230-22, 230-24, ~ u r II, 150-5. 235-11, 237-22, 240-8, 241-19, 245-7, 245-12, 247-21, 251- I I I , 225-11. 21, 262-13, 265-4, 267-9, 270-20, 294-11, 295-1, 318-1, Suwal-=suvanmaq. 324-9, 327-20.' II, 150-7. I I I , 21-10, 53-20, 61-3, 82-3, 111-6, 117-10, 131-11, 136- ~dı II, 150-6. 11, 168-20, 172-15, 175-5, 177-10, 178-15, 180-7, 184-14, ~ u r II, 150-7. 186-5, 187-21, 197-1, 232-1, 248-7, 248-19, 266-24, 284-9, Suwar-=suvarmaq. 287-6, 324-2, 339-13, 339-19, 352-8, 357-12, 365-19, 369-9. ! 1 ,477-2. ~da 1,380-7,387-27,399-18. Suwaş-=suvamaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. II, 33-15, 49-2, 53-8, 169-13, 192-17, 216-19, 227-4, 305-15 II, 132-5. I I I , 59-15, 64-7, 78-25, 108-1, 111-11, 232-14, 259-11, 329- ~dı 11,132-3. 16. ~ u r II, 132-5. ~dan 11,111-22,179-25. Suwğar-=suvarmaq, su vermək. Bax: suwrar-. ~dm II, 183-13, 205-13, 255-20, 321-20. ! 11,66-17,66-18,254-14. I I I , 180-20. II, 200-2. ~ı I, 141-8, 161-6, 200-16, 235-15, 289-23, 340-1, 420-3. ~dı 11,200-1,210-6. I I I , 32-2, 38-16. ~ur II, 200-2. ~ığ 11,46-25,307-19. ~ğıl II, 66-20. ~m I, 146-20, 209-23. ~ğuçı (oğuzlardan başqa) II, 70-21, 255-1. II, 35-19, 35-20, 114-23. ~daçı (ancaq oğuzlarda) II, 255-2. I I I , 74-21,220-16, 287-16. -ğuluk 11,255-14. ~ka 1,399-19,498-22. 482 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 48.^ -ığsak 11,255-19. ~dı 11,210-7. - ığ lı II, 255-25. ~ur 11,210-9. Suwğanmsm-=suvarırmış kimi görünmək. Suwsa-=susamaq. ~dı 11,211-26,260-11. I I I , 259-20. Suwğarış=suvarmaqda yardım etmək. ~dı 1 ,306-27. ~dı 11,211-12. I I I , 259-18. Suwğart-=suvartdırmaq. ~ r I I I , 259-20. ~ tı 11,254-21. Suwsat-=susatmaq. Suwğarm-=suvarırmış kimi görünmək. II, 321-26. ~ dı 11,211-19. ~tı I I, 321-25. Suwığlan-=sulu hesab etmək. ~ur II, 321-26. II, 264-7. Suwsı-=sulanmaq, sulu olmaq. ~ d ı II, 264-5. I I I , 259-23. ~ u r II, 264-7. ~dı I, 307-4. Suwış-=sıvıqlaşmaq, cıvıqlaşmaq. I I I , 259-21. II, 132-2. ~ r I I I , 259-23. ~dı II, 131-26. Suwsuş-=buğdanm qüvvəsi getdikdən sonra alınan son suyu; üstünə su ~ u r II, 132-1. qatılan ayran. Suwla-=sulanmaq; su içmək; su qoymaq. B a x : suwul-. I, 448-26. I I I , 269-4. Suwul-=sulanmaq. Bax: suwla-. ~ d ı 111,269-1,269-3. ~m a 111,74-21. ~ r I I I , 269-4. Suyağu=xoruzun ayağmdakı mahmız. Suwlağ=heyvan suvarılacaq yer, yalaq, musluq. I I I , 170-16. I, 452-6. Suyran=minarə kimi hündür olan hər şey (oğuzca). Suwlan-=sulanmaq, sulu olmaq. I, 429-1. II, 248-4. Sü=əsgər, qoşun, ordu. ~dı 11,248-1,248-5. I, 137-27, 284-1, 337-22, 401-25, 434-6, 462-15, ~ u r II, 248-4. I I, 35-3, 47-4, 55-6, 217-19, 234-22, 241-20, 245-26. Suwlanq=qolu-budağı olmayan ağac. I I I , 72-11, 186-15,200-22, 264-22. ~ yığaç I I I , 334-15. ~gə 1,493-15. Suwlanq=qıvrım olmayan düz saç. II, 271-5. ~saç 111,334-15.335-1. I I I , 72-9, 200-12. Suwlat-=sulatmaq, suvartmaq. ~ni I I I , 239-6, 299-2. II, 329-11. ~si 1,242-6,359-17,374-4. ~tı II, 329-9. ~sin I, 200-4, 398-6, 489-22. ~ ur 11,329-11. II,47-1,201-19, 303-15. Suwluk—sarıq, çalma, yaylıq və bunun kimi şeylər. Bax: suluk. I I I , 59-19, 107-1, 177-15, 243-2, 274-5. I, 247-3. Səlçük sübaşı=Səicuq xanlarmın babası olan zat. 1,470-13. II, 126-22, 222-10, 247-7, 297-23, 328-20. I I I , 268-4. Süçi-=şirinbşmək və gözəlbşmək. ~ın II, 170-22. I I I , 241-2. Suwrar-=sulatmaq, suvartmaq. B a x : suwğar-. 484 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 485 ~ d i 111,241-1. Sügrüg=qadının ayıb yeri. ~ r 111,241-2. 1,462-17. Süçik=şirin; içəcək; şərab. B ax : süçük. Sükəl=xəstə (oğuzca). Bax və diizəlt: sökəl. I, 211-8, 254-3, 307-4, 375-11, 406-14. Sükən=eşşək yükünün bir tərəfmdə olan səbət, səb kimi şeybr. I I I , 163-25, 346-15, 370-14. I, 401-7. ~dən I I I , 162-18. Süknə-=ziyib əlac etmək, sağaltmaq. ~ n i 1,209-1. I I I , 271-21. süm~=şipşirin şey (oğuzca). ~dı 111,271-1:9. I, 349-7. ~r 111,271-20., kızıl~=şərab (yağma, tuxsı, çigil ləhcəbrində), qırmızı şərab (digər ~gü=ətb dırnaq arasına çıxan çiban. türkb rd ə). I, 471-18. I, 406-14. Süksük=dağdağan ağacı, kaloxylon ammodendron. Süçin-=dadını almaq; dəymək, yetişmək. Bax\ süçün-. I, 467-16. I I, 170-17. Sükül=ziyil. ~ d i II, 170-15. I I I , 271-19. ~ ü r II, 170-17. Sül=ətdə və ağacda olan yaşlıq və təzəlik. ~sə I I, 170-18. -inqə 1,363-14. Süçir-=şirinbşmək. I I I , 140-9, 140-11,321-19. II, 111-19. ~lüg=çiy, bişməmiş. ~ d i 11,111-18. I I I , 140-9. ~ər 11,111-19. Süb-=düşmənə qarşı qoşun çıxarmaq, savaşmaq. Süçiş-=şirinbşmək. B ax : süçüş-. I I I , 250-17. II, 124-5. ~dı 111,250-15,250-16. ~ ti II, 124-4. ~ r I I I , 250-17. ~ ü r II, 124-5. Sünqü=süngü, nizə, qarğı, mizraq. Süçit-=şirinbşmək, yaxşılaşmaq. I, 357-2,476-7. 11,294-21. II, 262-16. ~ti 11,294-17,294-19. I I I , 297-13. ~ ü r 11,294-21. ~n 1,432-27. Süçük=şərab. Bax : süçik. Sünqük(g)=sümük. II, 202-1. I, 229-3, 272-17, 282-11, 381-10, 463-26. Süçün-=dadını almaq, yetişmək. Bax : süçin-. II, 119-16, 229-12. II, 170-17. I I I , 51-25, 320-4. ~di II, 170-15. ~i 111,268-16,320-5. ~ür II, 170-17. Sünqüklən-=sümükbnmək, böyümək. ~sə II, 170-18. I I I , 354-26. Süçüş-=şirinbşmək. Bax: süçiş-. ~dı I I I , 354-24. II, 124-5. ~ür III, 354-26. ~ ti II, 124-4. Sünqülə-=süngübmək, süngü ib vurmaq. ~ür II, 124-5. I I I , 352-5. Süglin=qırqovul, sülün. B a x : süwlin. ~dı 111,352-4,353-1. 1,453-2. ~r I I I , 352-5. Divanü lüğat-it-türk 487 486 Mahmud Kaşğari ~ ti II, 315-haşiyə. Sünqüş=savaşda hücum etmə, süngüləmə. B a x : sünqüş. ~ür II, 315-haşiyə. I I I , 318-5. Sürçük=gecə məclisi, müsamirə. Bax: sürçək (oğuzca). Sünqüş-=süngübşmək, savaşmaq. 1,462-12. I I I , 343-10. Sürilə-=püşk atmaq. Bax: surpla-. ~dı I I I , 343-8. 111,381-22. ~ ü r 111,343-10. ~di 111,381-21. Sünqüt^əvəzində bir şey verilməyən və geri göndərilməyən hədiyyə. ~ r 111,381-22. B a x : sinqüt. Sürk=soyuqdan donma. I I I , 316-haşiyə. I, 360-1. Süprük=süpürülmək (bir adama qəzəblənildiyi zaman söyüş olaraq iş- Sürkilə-=qovmaq, sürmək. Bax: sürkülə-. lənir). Sürkülə-=qovmaq, sümək. Bax: sürkilə-. II, 234-26. I I I , 308-17. Süprül-=süpürülmək. ~di I I I , 308-14. II, 235-2. ~ r 111,308-17. ~ d i II, 234-25. Sürsə-=sürmək istəmək. ~ ü r I I, 235-2. 111,259-17. Süpründi=süprüntü, zibil. ~di 111,259-15. I, 472-20. ~ r 111,259-16. Süpür-=süpürmək. Sürt-=sürtmək. I I, 119-15. I I I , 369-20. ~ d i 11,119-14. ~ ti I I I , 369-16, 369-18. ~ ü r 11,119-15. ~ər I I I , 369-19. ~gü 1,470-15. Sürtük=əzilən, sürtüşdürülən hər şey. Sür-=sürmək, qovmaq, sürgün etmək; davam etmək. I, 462-7. II, 36-28. ~işlər=sürtük qadm. ~ d i I I, 36-25, 36-27, 63-7, 122-23, 190-16. I, 462-7. ~ər II, 36-28. Sürtül-=sürtülmək; döyülmək; sürülmək. I I I , 206-22. II,234-19. -güçi 11,71-12. ~di 11,234-14,234-17. Sür-=qəzəblənmək, acıqlanmıq. B a x : sar-, sər-. ~ür 11,234-18. I I, 63-2. Sürtün-=sürtünmək. ~ d i 11,63-1. II, 246-12. ~ər II, 63-2. ~di II, 246-7, 246-9. Sürç-=sürüşmək. Bax: surçıt-. ~ür 11,246-12. I I I , 365-4. Sürtür-=sürtlürmək. ~ d i I I I , 365-3. II, 196-7. ~ər I I I , 365-4. ~di II, 196-6. Sürçək=gecə məclisi; müsamirə (oğuzca). Bax : sürçük. ~ür II, 196-7. I, 462-12. Sürtür-=sürdürmək. Sürçit-=sürüşdürmək. B a x : surçıt-. II, 196-3. II, 315-haşiyə. 488 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 489 ~di II, 196-4. ~di II, 196-16. ~ür II, 196-3. ~ür II, 196-17. Sürtür-=sürgün etdirmək. Süsün-=başmı vururmuş kimi görünmək. II, 196-3. II, 171-16. ~di II, 196-1. ~di I I, 171-14. ~ür II, 196-3. ~ür II, 171-16. Sürtüş-=birlikdə sürmək. Süsüş-=kəlbbşmək. 11,219-1. II, 131-2. ~di II, 218-23, 218-24, 218-26, 218-27. ~di I I, 131-1. ~ür 11,219-1. ~ür II, 131-2. Sürüg=sürü. Süt=süd. I, 389-17, 389-21. I, 169-1, 211-7, 230-11, 231-6, 240-19, 260-7, 396-16, 439- Sürül-=sürülmək; əzilmək. 13. II, 149-6. II, 62-9, 66-5, 71-7, 78-11, 82-3, 109-7, 131-12, 149-22, 161 ~di II, 148-23, 149-1, 149-3. -23, 179-8, 297-26. ~ür II, 149-6. I I I , 136-11, 178-7, 191-9. ~gən I, 495-9, 496-20. ~gə II, 42-9. Sürün-=özünü qaşımaq; döyübrək əzilmək. ~i 1,455-13. II, 171-2. ~in 1 ,389-22. ~di II, 171-1. ~tən I I I , 164-24. ~ ür II, 171-2. ~üg 1 ,495-5. Süründi ər^hər yerdən sürübn adam. II, 119-11. I, 439-17. ~ b r 111,113-5,189-8. Sürüş-=ayğırm qısrağı sürükbməsi; itişmək; borc sahibi ilə ödəşmək. Süt ötrüm=südbyən otu; mərciməyə bənzər ishal verən bir ot. II, 127-15. I, 169-1. ~di 11,127-8,127-11,127-13. Sütgər-=süd kimi sulu, duru etmək. ~ür II, 127-14. II, 200-11. Süs-=cummaq, kəlb, buynuz vurmaq. ~di II, 200-9. II, 189-17. ~ür 11,200-11. ~di II, 189-16. Süwlin=sülün, qırqovul. Bax\ süglin. ~ür II, 189-17. I, 435-2. ~gən(~əgən) 111,317-23. I I I , 18-22. Süsgir-=cummaq istəmək. Bax\ süsgür-. Süwri=sivri. II, 200-14. I,418-4. ~di II, 200-12. Süwrit-=sivriltmək. ~ər 11,200-14. II, 319-3. Süsgür-=cummaq istəmək. Bax\ süsgir-. ~di 11,319-1. II, 200-14. ~ür 11,319-3. ~di II, 200-12. Süz-=süzmək. ~ər 11,200-14. II, 38-20. Süstür-=kəlbbşdirmək. ~di II, 38-19. II, 196-18. ~ti 1,440-17,440-18. 490 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 491 ~or II, 38-20. Süzgün=rəngi qara, tikanlı bir dağ ağacı. I,434-16. Süzlün-=süzülmək. I I, 247-22. ~di 11,247-21. ~ ü r I I, 247-22. Süzlüş-=süzülmək. I I , 222-19. Şa=alaca bir quş. ~ di 11,222-18. 111,202-1. ~ ü r 11,222-19. ərdəmsiz~=faydasız quş. Süzmə=şor adlanan yağsız pendir; ayran süzməsi. I I I , 202-2. I, 426-20. Şağıla-=çağlamaq. Süztür-=süzdürmək. 111,287-8. I I, 196-14. ~dı I I I , 287-7. ~ d i I I , 196-13. ~ r I I I , 287-8. ~ ü r I I , 196-14. Şalaşu=bir Çin toxuculuq məhsulu. Süzük=süzük, süzülmüş. I, 437-6. I, 289-25. Şamuşa=yeyibn bir ot. ~suw I, 389-25. I, 437-7. Süzük=yaqut. Şap-şap=vurarkən çıxan səs; ağız marçıltısı. I, 390-1 I I I , 148-4, 148-5. Süzül-=süzülmək. Şar-şar=gur yağışda çıxan səs, hər hansı mayenin çıxardığı səs. I I , 149-13. I, 339-7. ~di I I , 149-12, 161-23. Şat=cürət, cəsarət. ~ ü r I I, 149-13. I, 336-23. Süzün-=süzürmüş kimi görünmək. ~ ı 1 ,336-23. I I , 171-6. Şaw=Uçda bitən və paltar təmizbnən bir ot. ~di I I, 171-4. I I I , 155-16. ~ ü r II, 171-6. Şəbənq=dəmirdən düzəldilmiş əsa. Bax: şəbinq. ~di suw I, 439-22, 440-21. 111,310-14. Şəbinq=dəmir əsa. Ba.x: şəbənq. 111, 321-15. Şəbük=tez. I, 203-8. Şəkirtük=fıstıq. 1,483-13. Şəl-şül=mənasız, liciınsiz. I, 348-4. ~-~əliglig=əli işə yatmayan. I, 348-4. Şənbuy=başqa bir dəvətdən sonra gecə gedilən içki ziyafəti (kənçək- cə). 493 492 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk I I I , 225-4. ~tur=sus! (türklərdə). Şəp=tələsməyi bildirən bir ədat. I, 347-7. I, 336-1. Şünqlə-=arğu diyarında bitən və kökü yeyilən bir ot. I I I , 329-13. ~kəl=tez eəl. I, 336-2. Şünük=çinar ağacı. Bax\ çarın (yağmaca), çünük. Şəş-=açmaq. Bax\ səş-. I, 390-10. II,42-14. Şüt=soy, əsil-nəcabət (xotəncə). ~di 11,42-12. I I I , 129-17. ~ər 11,42-14. Şütük=sığır buynuzundan düzəldilən davat. Şəştür-=çözdürmək; açdırmaq. I, 390-7. II, 196-20. ~saqqal=kosa saqqal. ~di II, 196-19. I, 390-8. ~ür II, 196-20. Şi=Çin xaqanlarmm salamlandığı bir söz. I I I , 202-6. Şm=taxt; həsir (çigilcə). I I I , 143-23. Şış=şiş, tutm ac yeyilən şiş. Bax\ sış. II, 278-11. ~ku II, 153-12, 187-27. Şöpik=meyvə yeyildikdən sonra atılan çör-çöp. Bax\ çöpik. I, 390-5. Şu=əmr və inkarm sonuna gəbrək təkid bildirən «çu» əvəzinə işlənən bir söz. Bax\ şü. I I I , 202-4. Şuğlu=tülkü üzümü, solanum nigrum. I, 424-24. Şutı=qırxayaq, hörümçək, əqrəb, çayan kimi bir həşərat. I I I , 207-26. Şuwşaş=gizli söz pıçıldam aq. Bax\ sufsa-, sufşa-. II, 332-11. ~dı II, 332-9. ~ur II, 332-10. Şuwşat-=pıçıldatmaq. Bax\ sufsa-, sufşa-. II, 322-18. ~tı 11,322-16. ~ur 11,322-18. Şü=əmr və inkarm sonuna gələrək təkid bildirən «çü» əvəzinə işlənən bir söz. Bax\ şu. I II , 202-4. Şük=susdurma ədatı. 1, 347-6. 494 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 495 Tada=on addımdan görünən yer parçası. B a w tata. I I I , 209-9. Tadğun=Fərat və ona bənzər çay. I, 430-18. Tadu=insanm təbi və təbiəti. IH , 209-8. Tadun'^=bir yaşmdakı buzov. Bax\ tadhun. Taba^yan, tərəf, istiqamət; -a/ə, -ya/yə, doğru, sarı, yanına; ərəbcə I I I , 168-9. «ila» və «rəğmən» mənasma gələn ədat və sözdür. Tadhun=tosun, iki yaşmda olan dana. Bax\ tadun. I, 157-8, 256-12, 420-26, 436-18. I, 398-20. II, 133-5, 303-17. Tafarçı=hammal, yük daşıyan. I I I , 27-17, 206-11, 250-20. I I I , 150-18. ~sı 111,206-13. Tafrak=çabuq, təcili; qıvraq, çalısqan. Bax\ tawrak. T abala-=qmamaq. I, 455-26. I I I , 285-23. Tağ=dağ. ~dı 111,285-21,289-12. I, 119-15, 127-17, 134-21, 153 -13, 161-26, 162-9, 203-12, ~r I I I , 285-22. 204-3, 210-7, 224-18, 329-24, 340-15, 397-3, 445-16, 453- Taban=daban; dəvə dabanı. 18, 474-7, 474-13, 474-19, 476-13, 476-20, 477-19. 1,398-18. I I, 83-17, 83-21, 113-12, 132-13, 175-3, 265-20, 271-25, ~hğ 1,477-10. 274-10, 283-14. Tabanla-=dabanı ilə vurmaq. I I I , 25-3, 46-12, 132-8, 153-22, 205-8, 314-12, 314-14, 314- I I I , 300-21. 16, 356-24. ~dı I I I , 300-20. ~da II, 337-4. ~r 111,300-21. 111,278-21. Tabaru=.. .-a/ə, -ya/yə doğru mənasmda ədat. ~dan 1,221-3,221-18. 1,436-16. ~dm 1,238-12, 238-25, 264-20, 304-20. I I I , 66-16, 379-20. II, 154-23. Tabız-=tapmaca söyləmək və soruşmaq. Bax : tabuz-, tapuz-. I I I , 189-4. ~dı II, 180-14. ~ığ 1,164-9,420-3. Tablağ=razıhq. B a x və düzəlf. taplağ. II, 290-25. I,450-1. I I I , 116-3. ~mq 1,450-2. ~ka 1,210-4, 224-20, 234-19, 254-18, 288-9, 303-20. Tabuz-=tapmaca söyiəmək və ya soruşmaq. Bax\ tabız-, tapuz-. II, 66-5, 70-24, 71-6, 78-12, 82-18, 132-13, 240-18, 336-4. II, 119-21. I I I , 153-22. ~dı 11,119-20. ~nı 1,314-23,318-6. ~dum 1,450-4. ~lar 1,213-14,230-2,235-15. ~ur 11,119-21. II, 278-22, 299-19. ~ğu nənq=tapmaca. ~tarmak=dağ-təpə. 1,469-17. 1,411-11. ~ğuk=tapmaca. I, 479-19. Bəsim Atalayın qeydinə görə, «tadun» və «ladluın» bir sözün iki variantıdır, ancaq II, 180-13. ərəbcə onlara «bir yaşında» və «iki yaşında olan dana» mənaları verilmişdir. 496 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 497 Tağar=daear, dağarcıq, çuval; içinə buğda və s. şeylər yığılan nəsnə. ~m 111,109-11. I,68-1,279-24,409-13. erkək~=xoruz. II,299-19. I, 172-14, 437-25. ~ka II, 168-12. tışı~=toyuq. Tağay=dayı. I, 437-25. I I I , 224-5. ~yılı=türkbrin on iki ilindən biri. Tağık-=dağa çıxmaq; dağa qaçmaq; yozlaşmaq. I, 355-6, 438-3. II, 143-15. Takı=dəxi (türkbrin dilində). B ax : dakı (oğuzca). ~tı 1,240-2. I, 141-11, 301-20, 410-25, 445 -7, 455-14, 473-19. II, 143-14. II, 138-9, 144-17, 190-17, 206-17, 261-23, 320-28, 336-20. ~ ar II, 143-15. I I I , 184-4,214-7,214-10, 255-21, 329-11, 347-15. Tağıl-=korlaşmaq, ovxardan düşmək (bıçaq kimi şeylər). Bax: tığ-. Takıl-=taxılmaq, düzülmək. II, 153-11. I I, 153-13. ~dı II, 153-8. ~dı II, 153-12. ~ur 11,153-11. ~ur II, 153-13. Tağla-=dağlamaq. Takır-takır=səs bildirən bir söz. B ax : tıkır-tıkır. I I I , 266-19. I, 367-4. ~dı I I I , 266-18. Taktur-=taxdırmaq, düzdürmək. ~r I I I , 266-19. I I, 187-28. T ağlat-=dağlatmaq. ~dı I I, 187-27. I I, 327-15. ~ur II, 187-28. ~tı 11,327-14. Takuk=xoruz; toyuq (türkməncə=oğuzca). Bax: takağu. ~ur II, 327-15. II,281-23. Tağna yawa=kasnı ağacının püsəsidir, yoğurdla qarışdırılıb bulamaca I I I , 20-23. qatılır və ona rəng verir. ~yalığı=xoruz pipiyi. 1,427-18. I I I , 20-23. Tağuzmak ər=ətli-canh adam. B ax : takuzmak. ~luğ=toyuqlu, toyuğu olan (oğuzca). 1,481-16. I, 476-12. Tahçek=Çin ipəyinin bir növü. Takuzmak ər=ətli-canh adam. B a x : tağuzmak. I, 461-11. I, 481-16. Tah-tah=buraxılan şahini geri çağırmaq üçün işbnən nida. Tal=budaq. I, 60-6. I,183-20,410-23. I I I , 127-7. II, 143-10. Taxtu=əyrilməmiş xam ipək. Bax: tahçek. I I I , 156-19. I,413-22. ~bodh-luğ=təndürüst, boy-buxunlu adam; ən çox incə və uzun Tak-=laxmaq. cariyə haqqında işlənir. II, 45-3. I I I , 156-20. ~dı 11,45-1. Talağu=tez təsir edən zəhər, ağı; daxili ağn. ~ar II, 45-3. I, 438-4. Takağu=toyuq. B ax : takuk. Talak=dalaq. Bax: sulak (qıpçaqca). 1,410-2. I, 172-4, 259-12, 355-6, 437-25, 437-28, 438-3. I I I , 18-21. 498 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 499 Talas=al yanşında. lop və çovkan oyununda cizılmış sahə və gərilmiş Talkı-=ayıb savılmaq. ip. Ba.\: lasal. ~mas I l ’ 298-10. I. 370-24. Talkığ=dağlarm üz-üzə dayandığı yer. Talbm=çırpınmaq (quş). Bcı.x: talbış-, talpır-. Düzəlt: talpm-. 1.450-21. II.241-24. Talkığ=işi üzüstə qoyma. -dı 11,241-22, 1.451-1. ~ur 11,241-23. Talkıl-=itələnib yıxılmaq. dəf edilmək, sovulmaq. Talğağ=insanı öldürəcək dərəcədə şiddətli boran. tufan. II, 234-6. II. 283-14. ~dı 11,234-3,234-4,234-5. Talğan ig=ürəkkeçmə xəstəliyi. ~ u r II. 234-6. I.430-10. Talkış-=dürtməkdə və bükməkdə yardım etmək. Talğır-=qopmaq (qar boranı). B a x : talğur-. II. 216-2. II, 192-haşiyə. ~dı 11,215-20. ~dı II, 192-haşıyə. ~ u r 11,216-2. ~ ar II, 192-haşiyə. Talkıt-=işi gccikdirmək; yükü əymək; yüklə ip arasma ağac parçası qo- Talğuç=hcyvanm belindəki yükü bərkitmək üçün işlənən ağac. yaraq yükü düzəltmək üçün bükdürmək. Bax: tılkat-. 1,443-1. II. 324-8. Talğuk=baltanm sapmı bərkitmək üçün vurulan çivi. ~tı II. 324-3. 324-5. I,456-3. ~ u r II, 324-7. TaIğur-=qopmaq (qar boranı). B a x : talğır-. Talku= əyilm iş, bükülmüş nəsnə. II, 192-2. I. 422-2. -dı 11,192-1. ~yışığ=bükülırıüş ip. ~ur II, 192-2. I, 422-3. Talğur-=mədəsi bulanmaq. mədəsi qanşmaq. Talpın-=çırpmmaq, qanad çalmaq. Bax: talbın-. II, 191-24. II, 241-24. ~dı II. 191-23. ~dı 11.241-22. ~ur II, 191-24. ~ u r 11,241-23. Tahğ=dad, ləzzət. Talpır-=qanad çalmaq, çırpınmaq. I, 406-4. II, 187-7. Tatığ=dad, ləzzət. ~dı II, 187-4, 187-5. I, 406-5. ~ a r II, 187-7. Talk- (talka-)=zərər vcrmək. Talpış-=qanad çalmaq; dalğalanmaq. ~ a r (~ r ) 1,483-7. 11,241-8. TaIka=qora bağlamaq. B ax : tarka. ~dı 11,214-4,214-6. 1,421-20 ~ u r 11,214-8. Taltur-=bayıldana qədər döymək. Talkalan-=qora bağlamaq, salxınım qora olması. II. 188-12. I II , 193-25. ~dı I I I , 193-24. ~dı 11,188-11. ~ur I II , 193-25. ~ u r 11, 188-12. Talu=scçmə, scçkin. scçilmiş. Talkan=qovud, qovrularaq döyülmüş arpa. I I I , 218-12. 1,432-8,432-12. Talula-=seçmək. ~ka II, 122-9, 173-7, 201-6, 201-12. 500 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 501 I I I , 288-20. Tamduk=gur alov, tonqal. Bax: tamdu. ~dı 111,288-19. I,415-10. ~ r 111,288-20. Tamdur-=damlatmaq. Bax: tamtur-. Talwır=kəklik. II, 188-28. II, 187-5. ~dı II, 188-26. Tam=dam; divar; qala. ~ ur I I, 188-28. I, 121-21, 208-2, 224-1, 227-19, 265-1, 298-14, 356-25, Tamdur-=yandırmaq. Bax: tamtur-. 396-26. I I, 189-15. II, 50-1, 66-13, 136-19, 168-17, 188-13, 191-6, 222-19, 243- ~dı II, 189-13. 17, 313-14, 334-20. ~ u r I I, 189-15. I I I , 35-2, 53-10, 58-13, 70-19, 106-19, 275-9. Tamğa=dənizə, gölə və ya dərəyə axan suyun bir qolu; deita; körfəz. ~ığ I, 325-17. I, 419-23. I I I , 81-9, 142-3. -suw ı 1 ,420-3. ~dın 11,43-15,235-9. Tamğa=gəmilərin lövbər saldıqları liman. ~ka II, 167-9, 168-6, 171-14, 234-20. I, 419-24. I I I , 119-17. Tamğa=damğa, möhür, xaqanm və ya başqasının damğası, möhürü. ükəklig~=üzərində bürcləri olan qala. 1,419-22. I, 208-2. ~lığ=bir adamlıq süfrə; kiçik ibrik; üstündə xaqanın möhürü olan ~ulı=divar təməli. əşya. Bax: tamğalık. I, 121-21. 1,498-1,498-5, 498-6. Tam-=dammaq, damlamaq. ~hk=kiçik ibrik; bir adamhq süfrə; xaqandan başqasınm istifadə I I, 53-7. etməməsi üçün damğalanmış. Bax: tamğalığ. ~dı I I, 53-6, 120-22. 1,497-25, 498-1,498-7. ~ar 1,130-17,378-5. Tamğak=boğaz, damaq (türklərdə). Bax: tamak (oğuz, qıpçaq və on- II, 53-7. lara uyanlarda). I I I , 131-11. I, 454-24. ~ a 111,314-21. Tamğakla-=boğaza vurmaq. ~a-~a=dama-dama, damlaya-damlaya. I I I , 307-3. I I I , 314-21. ~dı 111,307-1. Tamak=boğaz (oğazca, qıpçaqca və onlara uyanların dilində). Bax: ~ r I I I , 307-2. tamğak (türklərin dilində). Tamğala-=xaqanın möhürünü basmaq, damğasını vurmaq. I, 107-15. I I I , 308-13. Tamar=damar (oğuzca). Bax'. tamur, tamır. ~dı 111,308-11. I, 367-18. ~ r 111,308-13. 111,194-1. Tamğır-=az qala damlamaq, damcıldamaq. Bax: tamğur-. Tamçır-=damlamaq; səpilmək. Bax\ tamçur-. II, 192-5. Tamçur-=səpələmək. Bax\ tamçır-. ~dı II, 192-3. II, 189-2. ~ur II, 192-3. ~dı II, 189-1. Tamğur-=az qala damlamaq. Bax: tamğır. ~ur II, 189-2. I I, 192-5. Tamdu=gur alov, tonqal. Bax'. tamduk. ~dı II, 192-3. 1,415-10. ~ur I I, 192-3. Divanü lüğat-it-türk 502 Mahmud Kaşğari 503 Taımn-=(süddən) yağ çıxarmaq; təqdir etmək. Tan-sabah, axşam əsən sərin məltəm, əsinti. II, 169-11. III, 157-7. Tan-=inkar etmək. danmaq. ~dı II, 169-9. III, 180-17. ~ur II, 169-10. ~dı III, 180-15. Tamındı suw=su damlası. ~ar III, 180-17. I, 440-4. Tamır=damar, sinir. Bax: tamar (oğuzca), tamur. Tança-=pozulmaq, çürümək, xarab olmaq. Bax: tançğa-, tınça-, tmçı-, tançı-, tunçı-. ~hğ 1,474-20. ~dı 111,273-11. Tamış-=damlamaq. II, 139-3. Tançğa-=pozulnıaq, çürümək, xarab olmaq. Bax: tança-, tmça-, tmçı- tançı-, tunçı-. ~dı II, 139-1. ~dı 111,273-12. ~ur II, 139-2. Taımt-=damlatmaq. Tançı-=pozulmaq, xarab olmaq, çürümək. Bax: tança-, tançğa-, tmça- tmçı-, tunçı-. II, 302-25. ~dı III, 273-3. ~tı II, 302-24. Tançış-=xarab olub qoxmaq. ~ur II, 302-25. II, 224-2. Tamtur-=damlatdırm aq, damızdırmaq. ~dı 11,224-1. II, 188-28. ~ur II, 224-2. ~dı II, 188-26. Tançu=loxma, tikə. Bax: tunçu. ~ur II, 188-28. III, 341-13. Tamtur-=yandırmaq. Bax\ tamdur-. ~nı II, 44-9. II, 189-15. Tançula-=ağızda çeynəmək. ~dı II, 189-13. III, 308-3. ~ur II, 189-15. ~dı 111,308-1. Tamu=cəhənnəm. ~r III, 308-2. III,219-18,219-19. Tamu=hələ; cümbnin mənasım vurğulamaq üçün işlənən ədat. Tanq=şaşacaq, şaşılacaq, heyrət ediləcək nəsnə, danılacaq, əcaib şey. I, 131-2. 1,416-20. III, 311-1, 311-2. Tamula-=sıxışdırmaq, sıxmaq, bərkitmək, bənd vurmaq. Tanq=dan, dan üzü, sübh çağı, obaşdan. III, 288-26. I, 222-1. ~dı III, 288-24. ~r III, 288-25. 111.311-4,311-9,311-20. ~da 1,284-22. Tamur=damar. Bax\ tamar (oğuzca), tamır. ~at-=dan yeri ağannaq. I, 367-18. ~at-tı 1,222-1. Tamur-=burnu qanamaq, qan damlamaq. 111.311-20. ~dı 11,119-1. Tanq=qədim dövrlərdən qahna tikili. ~ğan=daim qanayan, damlayan. Bax\ yamurğan. III, 312-haşiyə. I,491-16, 496-7, 496-haşiyə. Tanq=ələk (arğuca). Tamuz-=damızdırmaq, damlatmaq. 111,310-28. II, 120-3. Tanq-=bir şeylə sanmaq. ~dı 11,120-1,180-10. III, 339-12. ~ur II, 120-3. 504 Mahmud Kaşğari Divanü läğat-it-türk 505 ~dı 111,339-10. ~dı II, 140-4. ~ar III, 339-12. ~ur II, 140-5. Tanqıl-=(ipb) sarımaq. Tantur-=inkar etdirmək. III, 344-3. II, 189-18. ~dı 111,344-1. ~dı II, 189-16. ~ur III, 344-3. ~ur II, 189-18. Tanqın-=bir sarğı ilə sarımaq; bu işi təkbaşına görmək. Tanu-=məsləhət etmək, tövsiyə et-mək; işarə etmək; söyləmək, əmr et- III, 344-8. mək; Bax\ tamş-. ~dı III, 344-6. III, 251-19. ~ur III, 344-8. ~dı II, 140-3. Tanqız-=şişmək. III, 251-17. III, 342-4. ~r 111,251-19. ~dı 111,341-26,342-1. Tanuk=şahid, tanıq. ~ar III, 342-4. I, 382-11. Tanqla-=danlamaq; heyrət etmək. II, 61-24. III, 350-26. III, 164-12. ~dı III, 350-25. ~luk 1,480-9. ~r III, 350-26. Tanul-=söz söylənmək; işarət edilmək. Tanqlaş-=şaşmaq, təəccüb etmək, heyrət etmək. II, 154-16. III, 347-6. ~dı II, 154-14. ~dı III, 347-4. ~ur II, 154-15. ~ur 1,394-7. Tanuş-=məsləhtləşmək, işarələşmək. Bax\ tanu-. III, 347-6. II, 140-3. ~u III, 347-14. ~dı II, 140-1. Tanqlat-=danlatmaq, şaşırtmaq. ~ur II, 140-3. II, 338-19. Tanut-=başqasına söz eşitdirməyi tövsiyə və əmr etmək. ~tı II, 338-17. II, 304-3. ~ur II, 338-18. ~tı 11,304-1. Tanqsuk=şaşılacaq, əcaib; nəfs. ~ur II, 304-2. III, 332-5, 332-7. Tap=kafı, yetər, yetərli. Tanq-tunq et-=«danq-dunq» deyə səs vermək. I, 335-7. ~~et-ti III, 312-14. ~bol-dı I, 335-8. Tanquk=xaqanlara səfər zamam hədiyyə olaraq verilən yemək və ipək Tap=yaralama və döymə izi. kimi şeylər. III, 147-13. 111.318-10. Tap-=tapınmaq, tapmaq, xidmət etmək, sezmək. Tanquk=çovkan oyununda topu gərilən ipdən keçirənə verilən ipək II, 33-12. parça, nəmər. ~dı 11,33-7,33-9,33-11. 111.318-12. ~ar 1,420-21. Tanquk=savaşda nizələrin və bayraqların ucuna taxılan ipək qumaş. II, 33-12. 111.318-13. III,210-18. Tamş-=bir-birinə olan borclarmı danmaq, inkar etmək. ~uğsak=xidmət edən, xidmət etməyi sevən. II, 140-6. 506 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 507 II, 182-17, 182-22. Taplaş-=razı olmaq, uzlaşmaq. III, 327-15. 11,215-haşiyə. ~un (~unq əvəzinə). ~dı II, 215-haşiyə. III, 327-24. ~ur II, 215-haşiyə. Tapçan=əl çatmayan üzüm salxnnlarmı dərmək üçün üstünə çıxılan Taplat-=razı etmək. üç ayaqlı süfrə kimi nəsnə. Bax: tapçanq. II, 326-6. I,428-14. ~tım II, 326-4. Tapçanq=həmin məna (kənçəkcə). Ba.x: tapçan. -urmən II, 326-5. III, 334-6. Tapluk=yer yarıqlan. Tapçur-=tapşn-maq; çatdırmaq; təhvil vermək, təslim etmək. I,454-19. II, 189-6. Tapraş-=sıçraşmaq (yalnız dəvələr barədə). ~dum II, 189-3, 189-4. II, 224-9. ~ur II, 189-6. ~dı II, 224-8. Tapı=bir şeyə razı olma. ~ur II, 224-9. III, 206-15. Taprı-=sıçramaq (yalnız dəvələr barədə). ~sı III, 206-16. III, 254-26. Tapı=nə uzun, nə qısa, orta. ~dı III, 254-25. III, 206-17. ~r III, 254-26. Tapın-=tapınmaq, ibadət, xidmət etmək. Tapşur-=tapşırmaq, təhvil və təslim etmək. Bax: tapçur-. ! 11,181-16. II, 189-6. II, 162-5. ~dum II, 189-3. ~dı II, 162-4, 177-27, 178-12, 178-13, 182-3, 182-21. ~ur II, 189-6. ~dım II, 162-3, 178-1, 182-1. Tap-tap=tez-tez. ~ur II, 162-5. III, 147-13. ~ğıl II, 162-10. Tapuğ=ibadət, tapma, sitayiş; xidmət. ~dmq II, 182-2. I,375-16,37-17. ~duğ(arguca) 11,182-5. II, 182-24. ~sa 1,182-21. III, 58-25. -ğuçı (türklərdə) 11,182-10. ~ı 1,375-17. ~daçı (oğuzlarda) II, 182-12. ~m III, 236-23. ~ğan II, 182-13. ~luğ=daim xidməti olan; əməkdar. -ğuluk II, 183-7. 1,475-1. ~ığh II, 183-12. ~çı=xidmətçi. Tapış=iki adamm işlərini bir-birinə tapşırması; vəkalət. I, 377-26. I, 371-11. Tapul-=tapılmaq (itən şey). Tapla-=qəbul etmək, razı olmaq. II, 145-22. III. 265-20. ~dı II, 145-21. ~dı 111,265-18. ~ur II, 145-22. ~r 111,265-19. Tapuz-=tapınaca soruşmaq və söyləmək. Ba.x: tabız-, düzəlt: tabuz-. Taplağ=razılıq. Bcı.x: tablağ. taplağ. ~dum 1,450-4. 1,450-1. Tapzuğ=tapmaca. Bax: tabuzğu, tabuzğuk, tapzuğuk. ~mq 1,450-2. I, 450-3. Divanü lüğat-it-türk 509 508 Mahmud Kaşğari Tanrku=otlan bir-birinə qarışmamış olan yer; otu az yer. Tapzuğuk=xalqın bir-birini tapmaca tapmaqda smaması. Bax\ tapzuğ, ~yer 1,469-26. tabuzğu, tabuzğuk. Tanğ=əkin; bitki; arpa, buğda; dənə, toxum, taxıl (türklərdə), darı I, 450-4. (oğuzlarda). Bax: aşhk (oğuzca). Tar=dar. I, 69-17, 196-6, 209-6, 218-15, 220-13, 236-6, 236-15, 241- III, 149-26, 242-9. I, 241-26, 244-10, 248-8, 252-1, 255-6, 255-9, 263-18, 288- Tar=(çayda işlənən) sal (yabaku və tatar ləhcələrində). 26, 315-8, 322-7, 336-19, 445-20, 477-1, 485-6, 488-8. III, 150-1. II, 69-28, 70-1, 111-9, 116-9, 135-13, 149-18, 150-3, 151-9, Tar=yağ tortası, kəf. 166-20, 179-5, 213-21, 220-15, 226-1, 235-15, 240-20, 242- III, 150-5. I, 258-7, 261-22, 300-1, 309-5, 309-12, 309-20, 310-1, 310- Tar-=dağıtmaq, yaymaq, paylamaq, ayırmaq. Bax: tara-. 17, 310-18, 310-21, 310-27, 311-6, 311-9, 311-10, 311-15. III, 177-17. III, 60-19, 68-1, 108-6, 236-15, 244-7, 296-7, 372-25. ~dı III, 177-15. ~çı=cütçü, əkinçi. Bax: tanğ-daçı. ~ar III, 177-17. II, 70-1,70-5,71-19. ~ıp 1,398-6. III, 227-7. Tara-=daramaq, dağıdılmaq. Bax'. tar-. ~lığ yer=əkin olan yer; anbar. III, 243-4. 1,475-13. ~dı 1,65-5. ~lığ=anbar. III, 243-1,243-2, 243-10. I, 475-13,478-19, ~r III, 243-4, 243-10. ~lığ əw=buğdah ev. Taral-=daranmaq. 1.478-19. II, 151-13. ~hk=anbar. ~dı II, 151-12. I, 480-5. ~ur II, 151-13. ~lağ=toxum əkiləcək yer, tarla, əkənək, əkərgə. Tarasla-=bir şeyi qüvvə ilə dağıtmaq. 1.478-12. III, 293-22. ~biti=taxıla düşən həşərat. ~dı 111,293-18,293-19. I, 336-19. ~r 111,293-21. bül~=illərdən bəri qalmış və dadı qaçmış taxıl; yağış və nəmdən Tarğak=daraq. xarab olmuş taxıl. I, 65-4, 454-23. I, 347-12. Tarğıl=alaca (atdan başqa hər heyvan barədə). Tanğlan-=əkin sahibi olmaq. I, 465-5. ~dı II, 266-2. -yılkı 1,465-5. Tank-=daralmaq. Tarxan=islamiyyətdən əvvəl verilən bir ünvan, bəy deməkdir (arğuca). II, 142-6. 1,428-21. ~tı II, 142-5. Tarka=qoruq. Bax\ talka. ~ar II, 142-6. I,421-20. Tanl-=(bir şey başqasmm içinə) dağılmaq; yayılmaq; ayırmaq. Tarı-=əkin əkmək. II, 151-10. III, 244-9. ~dı 1,65-27. ~dı III, 244-8. II, 151-11. ~r III, 244-9. III, 13-17. ~daçı=əkinçi. Bax: tanğçı. ~ar II, 151-10. II,71-20. Mahmud Kaşğari 510 Divanü lüğat-it-türk 511 -mağay 11,218-1. II, 331-8. Tanl-=əkilmək. ~tı 11,331-7. II, 151-10. ~m- II, 331-8, ~dı 11,151-9. Tarmaz=xiyar. Bax: turmuz. ~ur 11,151-10. I, 446-21. Tanm=göllərə, qumsallara axan çay qollan. Tarmut=dağlann təpələri, dərələri. I, 395-4. I, 441-11. Tanmla-=bir adadan digərinə atlamaqla çayı keçmək. Tarmutlan-=qollara aynlmaq (su). III,300-13.^ II, 267-10. ~dı 111,300-11. ~d ı II, 267-9. ~r 111,300-13. ~ur 11,267-10. Tarımsm-=əkin əkirmiş kimi görünmək. Tart-=dartmaq; cəzb etmək; çəkmək, uzatmaq; gərmək; gətirmək; al- II, 258-9. maq, çıxarmaq. ~dı II, 258-7. III, 369-6. ~ur II. 258-9. ~ tı 111,369-1-3-4-7. Tarın-=təkbaşma əkin əkmək. ~ar III, 369-6. II, 166-22. ~m a III, 369-9. ~dı II, 166-20. Tartar=qumruya bənzər bir quş. ~ur II, 166-22. I, 467-12. Tant-=əkinçilik etmək. Tartığ=yük ipi; müvazinət sarğısı. ~ğan 1,488-8. I, 450-7. ~ğu 11,310-17. Tartığ=bir işə görə xaqanın adamları çağırması. -ığsak 11,309-12. I, 450-8. -ığhk II, 309-20. ~çı=dəvətçi. ~ığh 11,310-1. I, 450-9. Tarmak=yırtıcı heyvanların pəncəsi, caynağı. Tartıl-=dartılmaq; gərilmək və çəkilmək. 1,455-1. II, 233-11. karğak~ı=bir bitki növü. ~dı 11,233-8,239-17. I, 455-2. ~ur 11,233-11. T arma-=cı rmaq lamaq. Tartm=qida, yeyəcək; başqa bir yerdən gətirilən qida məhsulları. ! II, 142-3. I, 428-9. ~dı II, 142-2. III, 169-4. Tarmaklan-=pəncə, caynaq sahibi olmaq; qollara ayrılmaq (su). Bax: Tartm-=özləmək; acımaq, yazığı gəlmək; götürürmüş kimi görünmək, tarmutlan-. dartıb aparmaq. II, 270-22. II, 242-3. ~dı 11,270-16,270-18,270-20. ~dı 11,241-25,242-1. ~ur 11,270-21. ~ur II, 242-3. Tarmaş-=cırmaqlaşmaq; birlikdə qaşınmaq. dırmalanmaq. Tartış-=dartışmaq, dartmaqda kömək etmək; gərməkdə kömək etmək; 11,216-11. bir-birini cəzb etmə, çəkmə işində köməkləşmək; sızlamaq. ~dı 11,216-9. 11,214-17. ~ur 11,216-10. ~dı 11,214-9-11-13-15. Tarmat-=dırmalatmaq. ~ur 1,268-19. 512 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 513 II,214-17. ~1 III, 326-5. III, 239-13. ~ığ I, 216-25, 260-18, 302-24, 490-15. Taru-=daralmaq. III, 183-8. III, 244-4. ~ka II, 153-8. ~dı 111,244-1,244-3. III, 369-8. ~r III, 244-4. Taş-=dış, qürbət; geniş açıqlıq; yazı. Tarun-=canı sıxılmaq, usanmaq, sıxılmaq. II, 111-4. II, 166-24. III, 153-5. ~dı II, 166-23. ~tm 1,428-10. ~ur II, 166-24. ~ra=dışarı. Tarus=evin damı, çatısı. I, 420-3. I, 370-23. ~taş ton=üst paltar. ~ka II, 134-18. III, 153-4. Tarusla-=evə dam düzəltmək. Taş-=daşmaq. III, 293-24. II,41-11. ~dı III, 293-23. ~dı 11,41-9. ~r III, 293-24. ~ar 11,41-11. T arut-=darlaşdırmaq. Taşak=xaya. II, 296-19. I, 382-8. ~tı 11,296-17. ~ı 1,430-12. ~ur 11,296-19. ~ın III, 247-22. Tas=hər nəsnənin pisi, bayağısı (oğuzca). ~hğ 1,476-9. I, 342-23. Taşğur-=daşmaq üzrə olmaq. Tasal=çovkan oyununda cızılmış sərhəd. Bax: talas. II, 191-18. I, 392-8. ~dı 11,191-17,211-1. Tasğa-=şilbləmək. ~ur II, 191-18. III, 262-2. Taşğur-=qovuşdurmaq. ~dı 111,262-1. II, 191-21. ~r III, 262-2. ~dum II, 191-19. Tasğaş-=şilləşmək, bunda yardımlaşmaq və yarışmaq. Bax: yasğaş-. ~urmən II, 191-21. II, 226-23. Taşık-=dışarı çıxmaq (yağma, tuxsı, qıpçaq, yabaku və türkməncə). ~dı 11,226-21. Bax: tışık-, çık-. ~ur II, 226-22. II, 143-2. Tasğat-=şilləbtmək. ~tı II, 142-23. II, 323-12. ~ar II, 143-2. ~tı 11,323-11. Taşır-=daşırmaq. ~ur II, 323-12. ~kan közlüg=dombagöz. Taş=daş, qaya. I ,493-13. I, 191-15. Taşıt-=daşıtmaq, daşırmaq. II, 36-16, 43-4, 50-23, 156-14,196-6, 237-19. II, 300-3. III, 58-25, 153-3, 257-5, 258-16, 260-20, 324-3, 376-8, 384- ~tı 11,300-1. 8, 384-12. ~ur II, 300-3. 514 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 515 ~ğan 1,488-17,488-20. II, 242-26. Taşla-=daşlamaq; qürbətə getmək. ~dı II, 242-24. III, 266-12. ~ur II, 242-26. ~dı 111,266-10,266-11. Tatı-=dad vermək. ~r 111,266-12. III, 240-15. Taşlat-=daşlatmaq; qürbətə göndərmək. ~dı 111,240-13. II, 326-24. ~r III, 240-14. ~tı 11,326-21,326-22. Tatığ=dad, ləzzət. ~ur II, 326-24. I, 305-19,406-4. ~u II, 327-5. ~ ı III, 34-14. Taşu-=daşımaq; çıxarıb atmaq, qovmaq. ~lığ=dadlı. III, 247-2. I, 475-4. ~dı 111,247-1. ~talığ=dadlı, ləzzətli. ~r III, 247-2. I, 406-5. ~p I, 165-12. Tatığlan-=dadlanmaq, ləzizləşmək. Taşuğ=daşınan mal, əşya. II, 263-3. I, 409-26. ~dı 11,263-1. T aşur-=daşırmaq. ~ur II, 263-3. II, 113-28. Tatığsa-=ürəyi dadlı, şirin şey istəmək. ~dı 11,113-26. III, 294-5. ~ur 11,113-28. ~dı 1,305-21. ~ğan 1,491-9. III, 294-4. Taşut-=daşıtmaq. ~r III, 294-5. ~tum 1,253-18. Tatık-=tatlaşmaq, farslaşmaq. Tat=tat; yabançı; qeryi-müslim; uyğur (tuxsı və yağma ləhcələrində); ~tı II, 143-3. fars, əcəm; farsca danışan (son məna bütün türklərdə). ~sa II, 277-22. I, 111-2, 443-20, 467-17. Tatık-=paslanmaq. Bax və düzəlt: tutuk-. II, 33-18, 233-12. ~sa II, 277-22. ~ığ II, 277-8. Tatıl-=dadılmaq, dadma baxılmaq. ~sız 1 ,357-15. II, 146-16. 11,277-17. ~dı II, 146-15. ~m II, 290-26. ~ur II, 146-16. ~laka=tatlara. Tatm-=dadırmış kimi görünmək. I, 466-2. ~dı 11,176-11. ~tawğaç=uyğur və çinli; fars və türk. Tatmdı süt=boI süd. I,443-12, 443-20. 1,493-13. II, 277-11. Tatır yer=susuz və ağacsız yer. Tat=qılmc və ona bənzər şeylərin üstünə çökən pas. Bax və düzəlf. tut. I, 367-2. II, 277-20. ~lığ yer=torpağı düz və sərt olan yer, bozqır. Tata=on addımdan görünə biləcək yer parçası. 1,474-14. III, 209-9. Tatırğa=tirşə adlanan aşılanmış ağ dəri. Tatğan-=dad almaq, dadlı, şirin saymaq. 1,469-28. 516 Mahmud Kaşğari Tatıt-=dadılmaq, dadına təsir etmək, dad vermək. Divanü lüğat-it-türk 517 II, 294-5. I, 367-21,409-15. ~tı II, 294-3. II, 45-16, 55-9, 70-22, 74-15, 76-4, 78-23, 120-26, 122-6, ~ur II, 294-5. 124-21, 131-16, 140-10, 140-20, 146-22, 150-10, 172-6, 173 Tatla-=fars və iranlı saymaq. -4, 191-13, 200-15, 227-17, 229-15, 239-9, 291-4, 291-28. III, 265-24. III, 61-3, 68-13, 69-3, 178-3, 191-24, 202-19, 210-19, 219- ~dı III, 265-23. 19, 245-23, 275-6, 283-12, 333-20. ~r III, 265-24. ~ı 1,288-4,316-19. Tatlaş-=farsca və ya uyğurca danışmaq. II, 159-1. II,215-19. ~ığ 1,291-23. ~dı 11,215-16. II, 116-3, 195-9. ~ur 11,215-18. ~m I, 71 -19, 238-4, 278-19, 294-11,308-27. Tatlığ=dadlı. II, 174-1, 174-16, 176-1, 250-9, 252-9, 261-14, 292-23, 295- I, 195-6,499-16. 3, 301-12, 337-13. III, 174-24, 188-22. III,81-17, 241-5, 259-27. Tatruş-=bir-birinə daddırmaq. ~mqa 1,313-14. II, 224-13. II, 173-14, 250-20. ~dı 11,224-11. III, 190-19. ~ur II, 224-13. -mqnı I, 146-21. T atur-=daddırmaq. ~ka II, 46-23. II, 109-24. ~sızın 1,368-1. III, 182-15. ~sak=malsevər. ~dı III, 182-13. II, 74-20. ~dum II, 109-22. ~lığ=mallı, mal sahibi. ~ur III, 182-14. I, 474-15. ~urmən II, 109-23. ~luk=mal qoyulan yer; xəzinə. ~ğan 1,489-13,489-20. 1,480-3. II, 110-16. Tawğaç edhi=ərəblərin ad qövmünün əsərləri dedikləri böyük və Tavar=mal, davar (oğuzca və onlara uyanların dilində). Bax: tawar. qədim tikililərə verilən ad. I, 272-1, 272-24, 275-7, 367-22. I, 443-15. III, 295-12, 365-1. Tawğaçla-=maçinli saymaq. ~ığ III, 298-6. III, 306-10. ~m 1,294-17,295-4,323-1. ~dı III, 306-9. III, 278-15, 364-12, 382-18, 383-24. ~r III, 306-10. ~mqnı ((iäza//.-tawar-ınqnı) I, 146-21. Tawğaçlan-=maçinli qıhğına girmək. Tavuş=duyğu və qımıltı. Bax: tawuş, tawış. II, 267-17. III, 163-21. ~dı 11,267-15. Taw-=qənaət etməmək. ~ur 11,267-16. ~dı 1,492-3. Tawğaç yudası=susam çiçəyinin yarpağına bənzər yarpağı olan, dər- Tawar=mal, mülk, əşya; rüşvət. Bax: tavar (oğuz və onlara uyanlarm man kimi işlənən bir ağac. dilində). I, 443-24. Tawılğuç=təbərxun, innab deyilən meyvə; qızıl ağac; tərxun adlanan göyərti; qızıl söyüd. Bax: tawılku. Divanü lüğat-it-türk 518 Mahmud Kaşğari 519 I, 469-14. ~dı 11,341-12. Tawılku=təbərxun. Bax: tawılğuç. Tawuş=duyğu və qımıltı. Bax: tavuş, tawış. 1,470-1. 1,371-15. Tawış=duyğu və qımıltı. Bax: tavuş, tawuş. Tawuşla-=qımıldanmaq, duyğu və hərəkət biruzə vermək. III, 163-21. III, 296-6. Tawışğan=dovşan. ~dı III, 296-4. 1,487-22. ~r III, 296-6. ~yılı=türkbrin on iki ilindən biri. Tay=day, dayça. I, 487-22. I, 250-27, 251-8. Tawışğanlaş-=ortaya dovşan qoyub bəhsə girmək, mərc gəlmək. III, 158-6, 158-10. ~u 11,231-10. ~ımı 111,68-15. Tawra-Fdavranmaq; böyümək; qüvvətlənmək. Tay-=sürüşmək. III, 256-6. III, 230-10. ~dı 111,43-1,256-4. ~dı III, 230-8. ~r 111,256-5. ~ar III, 230-10. Tawrak=tez, təcili; qıvraq, çalışqan; çabuqluq. Bax: tafrak, tofrak. ~mas III, 164-12. I, 210-haşiyə, 455-26, 493-6. Taya-=dayaq qoymaq; dayaq vermək. 111,46-21,66-17. III, 252-19. ~ın 1,455-24. ~dı 111,252-18. III, 241-14. ~r 111,252-19. Tawran=şalvar bağı və ya kotan qolu düzəltmək üçün hörülmüş ip. Tayağu=daş və təzək parçası. I ,428-25. III, 170-14. T awran-=davr anmaq. Tayak=dayaq, dayanğac, əsa. II, 242-15. 1,414-11. ~dı 11,242-13. III, 164-7, 164-12. ~ur II, 242-14. Tayaklan-=dayaq, əsa sahibi olmaq. Tawrat-=tələsdirmək; davrandırmaq; ip əyirtmək. III, 191-5. 11,317-15. ~dı III, 191-4. ~dı II, 317-14, 317-16. ~ur III, 191-5. ~ur II, 317-15. Tayan-=dayanmaq. ~ası II, 341-7. III, 185-22. -ğuçı (digər türklərin dilində) II, 339-23. ~dı 111,185-20,330-19. ~taçı (oğuzların dihndə) II, 339-24. ~ur III, 185-22. ~ğan II, 340-1, ~ma III, 160-14. -ığsak (bəzi oğuzlarm dilində) II, 340-4. Tayanqu=mabeynçi, hacib, seremonmeyster. ~ığh 11,340-21. III, 130-17. -ığhk II, 340-8. Tayğan=tazı, ov iti. -ığsı (başqa oğuzlarm dilində) II, 340-15. I,417-16. ~ğu II, 341-2, 341-5, 341-6. II, 43-23, 327-4. ~mış II, 340-26, 340-28. III, 171-7, 171-8. ~ma II, 339-19. Tayığ=sürüşkən. Tawratış-=çabuqluqda və yürüməkdə yarışmaq. III, 163-22. 520 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 521 Tayış-=sürüşməkdə yarışmaq. ~ar II, 191-10. III, 183-17. Tazla-=birinə keçəl demək, keçəl saymaq. ~dı III, 183-16. III, 266-4. ~ur III, 183-17. ~dı III, 266-3. Tayıt-=sürüşdürmək. Bax: taytur-. ~r III, 266-4. II, 313-22. Te-=demək, söyləmək. Bax: ti-. ~tı 11,313-21. III, 233-2. ~ur 11,313-22. ~dı 111,233-1. Taylanq ər=incə, kübar, boy-buxunlu, rəngi parlaq, paltarı təmiz ~r I, 142-2,152-8, 185-13. adam, ən çox gənclər haqqında işlənir. II, 282-7. III, 335-7. III, 233-2. -yigit III, 335-9. -rsən 111,204-17,204-22,205-5. Taytur-=sürüşdürmək. Bax: tayıt-. ~miş 1,401-14,401-15. III, 187-11. III, 231-1,231-2. ~dı III, 187-9. ~yü III, 219-4. ~ur 111,187-11. ~sə 1,117-6. Tayuk ər=incə, kübar gənc. Bax: taylanq. ~mə 1,228-27. III, 164-6. ~məs I, 146-4. Tayuklan-=kübar laşmaq. Tegin=əsli «kölə» deməkdir, sonra xaqan oğullarına ünvan olaraq ve- III, 191-8. rilmişdir. Bax: tigin. ~dı III, 191-6, 192-2. I„362-25. ~ur III, 191-8. III, 33-2. Taz=keçəl, daz; buynuzsuz; bitkisiz; şoran. Tegit=tegin sözünün cəmi. I, 75-18, 163-5, 330-17. I, 362-25. II, 64-12, 72-8. Tergi=süfrə. Bax: tergü. III, 150-14. I, 423-8. ajmuk ~=başı zəylə suvanmışcasına daz. II, 73-9. I, 163-5. ~gə 1,423-9. ~at=alacalı at. Tergəş-=arxa-arxaya gələrək yığılmaq. Bax: tirkeş. III, 150-15. 11,215-9. ~koy=buynuzsuz qoyun. ~ti 11,215-7. III, 150-16. ~ür 11,215-9. ~yer=ğitkisi az olan, keçəl yer. Tergək=boğça. III, 150-17. II, 49-5. Tazar-=keçəlləşmək, dazlaşmaq. Terig=dərmə, yığma, dəriş; dərmək. Bax: tirig. II,113-7. ~i 11,64-11. ~dı 11,113-5. ~də 1 ,389-2. ~ur 11,113-6. Tergü=süfrə; süfrədəki müxtəlif yeməkbr; sıra. Bax: tergi. Tazğar-=keçəlləşmək, dazlaşmaq. Bax: tazğır. I, 423-7. ~dı II, 191-9. Teril-=dərilmək, toplanmaq, yığılmaq. Tazğır=keçəlləşmək, dazlaşmaq. Bax: tazğar. II, 151-21. II, 191-10. ~di II, 151-19, 151-20. 522 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 523 III, 13-16. I, 345-2. ~ür II, 151-21. Təfçit-=sıx, çal-keşir, çarpaz tikmək. Bax: təwçi. ~gən 1,493-17,495-17. II, 316-26. Terin-=özü üçün dərmək. ~ti II, 316-25. II, 167-13. ~ür 11,316-26. ~di 11,167-11. Təg-=dəymək; toxunmaq; çatmaq, varmaq; yaxalamaq; düşmək; hü- ~ür II, 167-13. cum etmək. Teriş-=toplanmaq; toplaşmaqda və dərməkdə köməkləşmək və yarış- II, 47-14. maq. ~di 1,121-12,494-12. II, 126-19. II, 47-13. ~di II, 126-16. III, 47-5, 159-7. ~ti I, 169-18. ~dim II, 123-14. ~ür II, 126-19. ~dimiz I, 458-19. Temək=dərnək; işbrin danışılması üçün toplanan yer. ~ir I, 336-11, 368-18, 408-2,423-9,457-24. I, 461-19. II, 13-17, 47-14. Teşik=qannqulu, acgöz, qarnı doyduğu halda gözü doymayan. Bax: III, 45-14,314-16,314-17. təşüklə-. ~ü 1,219-24. I, 388-3. ~ip II, 153-8. Teşil-=deşilmək, yanlmaq. -mədi 11,48-2. II, 152-26. ~məs I, 167-1, 368-19, 376-28. ~di II, 152-9, 152-16. II,47-15. ~ür II, 152-26. Təgdəg=səbəb. Bax: tıldağ. Teşük=xayası yarıq; deşik, yarıq, qnja. I, 387-26. Təgdi=ziyarətçi. Bax: təki. Teşüklə-=acgöz saymaq. Bax: teşik. III,217-5. III, 299-23. Təgil-=çaş gözlü olmaq, tək gözlü olmaq. ~di III, 299-22. II, 154-10. ~r III, 299-23. ~di II, 154-9. Tetür-=söyləmək, dedirtmək. ~ür II, 154-10. III, 182-17. Təgin=qədər, -dək. ~di III, 182-16. I,357-9. ~ür III, 182-17. Təgin-=bir böyük adamm yanına gəlmək və oradan getmək (çigilcə). Tewi=dəvə, Bax: təwəy. II, 165-5. I, 389-haşiyə. ~di II, 165-1, 165-2. Təbiz=şoran yer; həsəd aparan. ~ür II, 165-5. I, 369-23. Təginq=samur. ~lər 11,216-27. III, 322-15. ~lik (g)=həsəd, paxıllıq. Təgir=dəyər, qiymət. I, 483-6. I, 359-5. -ligi 1,483-6. ~indən II, 117-7. Təbzəş-=həsəd etmək. Bax və düzəlt: təpzəş-. Təgir-=yaxınlaşdırmaq. Təf=al, hiylə. Bax: təw. ~üp II, 168-26. Divanü lüğat-it-türk 525 524 Mahmud Kaşğari II, 118-10. Təginnə=çörək, dəyirman daşı, pul kimi dəyirmi olan hər şey. III, 140-3. 1,470-21. ~ür 11,118-12. təs~=dəsdəyirmi, yupyumru (oğuzca). ~gən I, 395-1, 395-2. I, 341-24. Təjik=tacik, fars. Təgirmək=dəvə beiinə iki tərəfli aşınlan və içinə minilən səbət və ya sə- I, 387-25. bətə bənzər nəsnə. Bax: ügürmək (oğuzca). Təjiklə-=fars saymaq, farsa nisbət etmək. I, 483-10. III, 299-21. Təginnən=dəyirman, dəyirman daşı. ~di III, 299-20. I, 373-4. ~r 111,299-21. II, 153-5. Tək=tək, yalnızca, sadəcə, bir şey istəməyərək, kimi (bənzətmə ədatı). III, 247-8, 310-22. I, 346-6, 346-9, 360-1, 360-24, 370-13, 476-2. ~də 111,258-11. III, 155-26,317-28. Təgiş=dəyişmə. ~tur-=susmaq. I, 372-5. I, 346-9. Təgiş-=mühakimə olmaq; bir şeyə dəymək; dürüm dürüşmək. Təkə=təkə. Buynuzundan yay düzəldilən erkək maral. II, 134-20. III, 113-3,216-7. ~di II, 134-16, 134-18. ~sakal=təkəsaqqal, kosa. ~ür II, 134-19. III, 216-8. ~məs 11,47-15,134-21. Təki=ziyarətçi. Bax: təgdi. Təgmə=hər; hər bir; dürlü-dürlü. III, 217-5. I, 211-16, 277-13, 317-11, 426-9, 427-6, 429-8, 495-8. Təkiş=hər şeyin sonu. II, 174-8, 280-28. I, 372-7. III, 30-6. Təknə=təknə. Təgrə=ətraf, çevrə, dairə. I, 427-21. I, 328-3,417-9, 420-4. Təkşüt=əvəz, bədəl. II,41-23, 67-19, 160-10. I, 441-13. III, 259-24, 349-15, 366-9. Təküz=atm alnmdakı ağlıq. Bax və düzəlt: tüküz. ~si 1,417-9. ~lig 1,483-21. Təgrək (g)=hər hansı bir şeyin halqası, dairəsi. ~i 1,483-23. 1,461-23. Təl-=dəlmək; sürüyə qatmaq. ~i 1,461-23. II, 50-6. Təgü=qədər, -dək. ~di II, 50-1, 50-3. III, 221-16. ~ir II, 50-6. Təgül=deyil (oğuzca). Bax: dağ ol (arğuca). Təlgə-=sıxmaq, can sıxmaq (bulğa- ilə birlikdə işlənir). I, 342-24, 392-11. III, 264-8. II, 75-10,83-14,83-16, 83-22, ~di III, 264-6, 264-7. III, 154-7. ~r III, 264-8. Təgür-=dəydirmək, toxundurmaq, çatdırmaq. Təlgən-=hirslənmək, qəzəblənmək (bulğan- ilə birlikdə işlənir). I,251-7,377-25. II, 243-16. II, 118-12. ~di 11,243-14. III, 158-9. ~ür 11,243-16. 'di 1,347-17. 526 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 527 Təlik=dəlik. Təmrəgü=sızanaq, sivilcə, suluq. I, 388-14. I, 471-17. Təlim=çox, lap çox, xeyli; daim, daima. Təmür=dəmir. I, 117-20, 141-10, 171-22, 189 -23,210-21,211-8,211-23, . I, 116-13, 236-21, 352-24, 367 -8,492-19. 219-8, 219-23,246-11, 272-20, 284-1, 287-24, 395-16, 395- II,40-12,49-2. 24, 421-22,454-14, 488-8, 488-10,488-12, 488-17, 488-26, III, 238-1,332-12. 493-10, 494-1,494-20, 495-13. kurç~=polad. II, 62-23, 192-14, 242-21, 259-9, 306-15, 326-7. I, 352-24. III, 25-20, 52-4,159-7, 188-11, 268-22, 278-18, 286-7, 311- ~lüg=dəmir sahibi. 10, 352-1. I, 483-1. Təlin-=dəlinmək. ~lük=dəmir əridilən və süzülən yer. 11, 168-18. I, 483-1. ~di II, 168-17, 168-25. ~çi=dəmirçi. ~ür II, 168-18. III, 248-4. Təliş-=dəlməkdə kömək etmək, yanşmaq. ~kaznquk (-kazunquk)= Qütb ulduzu, Dəmir kazık. II, 136-21. 111,41-18. ~di II, 136-19. ~kazuk=Qütb ulduzu, Dəmir kazık. ~ür II, 136-21. III, 332-12. Təlmir-=sağa-sola devikmək (bir şey istəmək üçün). Təmürgən=ox təmrəni (oğuzca). Bax və düzəlf. təmürkən. II, 192-16. Təmürkən=ox təmrəni (oğuzca). Bax\ təmürgən. ~di II, 192-14. I, 494-27. ~ər II, 192-16. Tən=tən, bədən, vücud. T əltür-=dəldirmək. ~in 11,300-11. II, 188-20. Tənə=dənə, susam, mışmış kimi şeylər (Uç və arğu ləhcələrində). ~di II, 188-13. I I I , 44-4, 44-5, 44-6. ~ür II, 188-20. Tənq=imkan, fürsət, məqam. Təlü=dəli, çılğm (oğuzca), axmaq. Bax\ təlwə. III, 310-21. III, 156-12, 156-18,218-11. ~i II, 133-3. Təlwə=dəli. Bax'. təlü. ~sizdə 111,310-22. I, 421-15. Tənq=göl, bataqlıq. Təm=cəftə. ~də 1,498-21. I, 348-20. Tənq=tay, tay-tuş, yaşıd. Təmən=böyük iynə, çuvaldız. Bax: tümən. III, 310-19. 1.400-6. ~tuş=tay-tuş. III, 37-12. III, 310-19. ~yinqnə=çuvaldız. Tənq-=havaya yüksəlmək, gözdən itmək. 1.400-6. III, 339-9. ~yignə=çuvaldız. ~di III, 339-7, 339-8. III, 37-12. ~ər III, 339-9. Təmin=dəmin, bayaq. Tənqək=hava. I, 407-4, 407-5. III, 319-4. Təmlə-=cəftələmək. Bax\ təm. 528 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 529 Tənqəlküç=döləngəc quşu (oğuzca). Bax\ tənqəlgün (digər türklərin I, 126-4, 150-28, 223-3,254-20,254-22,264-24, 295-25, dilində). 320-7, 321-1, 323-19, 375-17,449-8,460-8. III, 337-4. II, 113-12, 178-21,187-8, 192-9,197-9, 203-19, 210-20, Tənqəlgün=döləngəc quşu (oğuzlardan başqa digər türklərin dilində). 211-6, 283-15, 296-20, 297-5, 306-8, 307-11, 312-21, 313- Bax: tənqəlküç (oğuzca). 19, 330-3, 336-13. III, 337-5. III, 52-6, 108-3, 142-11, 236-23,250-11, 251-27, 263-16, Tənqər-=iki şeyi bir-birinə müvazibşdirmək, tən etmək. 303-28, 317-24, 327-15, 367-22, 378-13. III, 346-25. ~dən 1 ,250-7. ~di III, 346-23. III, 365-24. ~ür III, 346-25. ~g 1,458-18. Tənqəş-=müvaziləşmək, iki şey bir-birinə tən olmaq. ~gə I, 190-3, 205-27, 306-8,414-4. III, 342-21. II, 33-7,162-2, 171-26,177-27,177-28,178-12, 181-16, ~di III, 342-5, 342-12. 181-17, 183-6, 183-12, 290-14. ~ür 111,342-21. III, 77-11, 325-23, 327-24, 367-4, 385-19, 386-10. Tənqil=ön ayaqlan cizgili. ~gərü=tanrıya doğru, tannya yönələrək. Bax: tənqrikeri. III, 318-19. III, 236-23. Tənqirgən=tanrıya tapman bilgin (müsəlman olmayan türkbrin dilin- ~gən=tanrıya tapınan bilgin; bilgin kimsə (müsəlman olmayan də). Bax: tənqrigən. türklərin dilində). Bax: tənqirgən. III, 328-6. III, 328-6. Tənqit-=havaya doğru yüksəlmək. Bax: tinqüt-. ~keri=tanrıya doğru, tanrıya yönələrək. Bax: tənqri gərü. III, 344-17. 111,236-23 ~ti III, 344-15. Tənqri=göy, səma (müsəlman olmayan türklərin dilində). ~ür 111,344-17. 111,328-3. Tənqiz=dəniz. Tənqri=böyük bir dağ; böyük bir ağac kimi gözə ulu görünən hər şey II, 67-18. (müsəlman olmayanlarm dilində). III, 141-13,317-4, 322-1. III, 328-5. ~ni I, 164-9. Tənqtür=əlindəkini havaya doğru buraxmaq, yüksəltmək. Tənqlə-=iki şeyi bir-birinə tən etmək. III, 346-11. III, 351-3. ~di 111,351-1. ~di III, 346-9. ~ür 111,346-11. ~r III, 351-2. Tənqüç=sacayağı kimi yarım arşın yüksəklikdə olan hər şey. ~mədhip 1,421-22. III, 331-10. Tənqlən-=işi düşünmək, çarə düşünmək. Tənqür-=havaya doğru yüksəlib qeyb olmaq. III, 348-15. III, 341-12. ~di III, 348-14. ~di III, 341-9. ~ür 111,348-15. ~ər 111,341-12. Tənqləş-=iki şeyi bir-birinə tənləşdirmək, bərabərləşdirmək. Tənri=yata bilməməkdən, yuxusuzluqdan başı hərlənmək. III, 346-28. III, 258-2. ~di III, 346-26. ~di III, 257-24. ~ür III, 346-27. ~r III, 258-2. Tənqri=tanrı. Təp-=təpmək; döymək, vurmaq. 1,497-18. 530 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 531 II, 33-14. -təçi (oğuzlarda) II, 339-25. ~di I, 76-6, 387-7. ~gən II, 340-2. II, 33-13. -igsək (oğuzlarda) 11,340-5,340-13. ~ti II, 59-15. -iglik II, 340-9. ~ər II, 33-14. -igsi (oğuzlarda) II, 340-16. ~məs 1,228-27. -igli II, 340-22. Təpik=təpik. ~gü (türklərdə) II, 341-3, 341-4. I, 76-6, 76-7, 387-6, 387-7. ~əsi (oğuzlarda) II, 341-8. Təpil-=təpilmək. ~miş II, 340-27. II, 145-17. ~mə II, 339-19. ~di II, 145-16. Təprətiş-=tərpətməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ür II, 145-17. ~di II, 341-10. Təpin-=təpmək, bir şeyi ayaqla qımıldatmaq. Təpsə-=həsəd aparmaq; günüləmək; yola verməmək. Bax\ təpzə-. II, 162-23. III, 259-4. ~di II, 162-20. ~di 1 ,451-8. ~ür II, 162-22. III, 259-3. Təpiş-=təpişmək. ~r III, 259-4. II, 121-2. Təpsət-=həsəd etdirmək. Bax: təpzət-. ~di II, 121-1, 140-22. II, 321-19. ~ür II, 121-2. ~ti II, 321-17. Təpləş-=bir işə razı olmaq, uzlaşmaq. ~ür II, 321-18. II,215-12. Təpük=əridilən qurğuşunun üstünə keçi tükü və ya başqa bir şey saı ı ~di 11,215-10. lır, uşaqlar bunu təpərək oynayırlar,- ~ür 11,215-12. I,387-3. Təprə=tərpənmək, qımıldanmaq Təpzə-=həsəd aparmaq, günüləmək; yola verməmək. Bax: təpsə-. III, 254-22. III, 259-4. ~di 111,254-21. ~di 1 ,69-10. ~r III, 254-22. III, 259-3. Təprən-=tərpənmək. ~r III, 259-4. II, 242-9. Təpzəş-=həsəd etmək. Bax: təbzəş-. ~di II, 242-8. II, 215-6. ~ür II, 242-9. ~dilər 11,215-4. Təprəş-=oynamaq, tərpəşmək, qaynaşmaq. ~ür II, 215-6. 11.213-14. Təpzət-=həsəd etdirmək. Bax: təpsət-. ~di 11,213-12. II, 321-19. ~ür 1 ,152-21. ~ti II, 321-17. 11.213-14. ~ür II, 321-18. Təprət-=tərpətmək, qımıldatmaq, sıçratmaq (ancaq dəvə barədə). Tər=tər. II, 316-28. I, 338-9,453-13. ~ti II, 316-27. II, 270-4, 275-14. ~ür II, 316-28. III, 150-7. ~güçi (türklərdə) 11, 339-23. 532 Mahmud Kaşğari Divanü läğat-it-türk 533 ~ig II, 126-26. ~di II, 295-25. ~in II, 322-7. Tərinçək=iki hissədən tikilən qadın çarşafı (oğuzca). ~kə III, 189-18. I,485-21. ~ni 1,231-18. Tərinq=əngin, geniş, dərin su (oğuzca); dərin və çox olan hər şey; ge- ~lik=tərin hopması üçün yəhərin və ya palanın altına qoyulan niş vadi, dərə, yol; ağılh, dərin bilikli adam. keçə. III, 322-1,322-2, 322-4, 322-5. 1,461-13. Tərinqüklən-=dərinləşmək, çoxalmaq (su). ~bol-=tərbmək; utanmaq; xəcalət çəkmək. III, 357-14. ~bol-dı 1,338-9. ~di III, 357-12. ~at-=təri bədəndən dışarı atmaq. Bax: tərit-, təri öt-, təri öt-ti. ~ür III, 357-14. ~at-tı 11,297-20. Tərit-=tərləmək. Bax: təri öt-, tər at-. Tər=əmək haqqı, işləyənə verilən pul, muzd. II, 297-22. III, 150-7. ~ti 11,297-16. ~gə 111,203-11. ~ər II, 297-22. ~çi=muzdla çalışan muzdur. Tərk=tez, çabuq. Bax: tərkin. I,414-17. 1 .433-13, 357-9. III, 150-8, 150-9. ~kəl-=tez gəlmək. Tər/ter-=dərmək, toplamaq, yığmaq. ~kəl 1 ,357-9. II, 63-6. ~kıl 1 ,357-10. III, 178-4. Tərkən=hökmdar, məlik; xaqanhlarm vahyə mürəciəti; «itaət edilən» ~di II, 63-5. deməkdir. III, 178-3. I, 377-24, 433-10. ~dim 11,117-25. ~dük II, 78-24. ~im 1,433-22. II,217-25,218-3. ~ər II, 63-6. Tərkin=toplu olan, toplanmış, yığılmış hər şey. III, 178-4. -gəlir 11,83-1. 1.434-5. ~gəy II, 82-5. ~im 1 ,433-24. 11,218-1. ~gil II, 66-9. Tərkin=tez, çabuq. Bax: tərk. -güçi 11,71-10,71-11. I, 433-13. -igsək 11,74-15. Təri=dəri. Tərklə-=tələsmək, əcələ etmək, III, 383-2. I,218-8, 324-25. ~di III, 383-1. II, 126-26, 169-7, 297-18, 334-24. ~r III, 383-2. III, 210-6. Tərlə-=tərləmək; qaşovlamaq; silmək. ~gə 11, 233-11. 111,266-1. III, 341-16. ~di III, 265-25, 265-26. ~si III, 185-3. ~r III, 265-27. ~sin III, 230-22. Tərlən-=tərləmək. ~öt-=tərin dəridən keçməsi, çıxması. Bax : tərit-, tər at-, tər at-tı. II, 244-5. ~öt-ti \l, 291-11. ~di II, 244-4, 253-10. Tərimsin-=dərirmiş kimi görünmək. ~ür II, 244-5. Divanü lüğat-it-türk 535 534 Mahmud Kaşğari II, 43-20. Tərlət-=tərlətmək. ~di 1 ,399-14. II, 326-10. II,*43-19. ~ti II, 326-9. ~ər II, 43-20. ~ür II, 326-10. ~gən 1,399-15. Təmqək=su sızıntısı; su toplanması; qaynaq. Bax\ təmqük. Təwçi-=seyrək tikmək, təpçimək. 11,316-7. III, 254-3. Təmqük=qaynaq, mənbə. Bax: təmqək. ~di 111,254-1. II, 35-20. ~r 111,254-1. Tərs=çətin olan hər nəsnə. Təwə=dəvə. Bax: təvə, təvəy, təwəy, təwi. I, 356-17. — ur-=hər yandan, hər yamna vurmaq. ~sin II, 194-6, 323-9. Təwəy=dəvə. Bax: dəvə, dəvəy (oğuzca). — ur-dı 1,356-19. Tərsin-=tərsləmək; qəzəblənmək; yaranm qapandıqdan sonra azması. I, 105-22. II, 118-13,206-16,215-7,224-8,254-6,255-11, 332-19. II, 242-20. III, 49-16, 60-3,122-12,141-24,165-12,182-11,193-9, 261 ~di II, 242-16, 242-18. ~ür II, 242-19. - 22. Təs=mübaliğə ədatı. ~sin II, 317-3. I, 343-23. ~gə III, 65-16, 281-3. ~təgirmə=dəsdəyirmi. Təwi=dəvə (türklərdə). Bax: təwəy. I, 341-24. I, 185-12, 344-16, 386-6, 389-21, 467-13,477-10. Təşrüm=əyrilmiş ip yumağı (arğuca). Bax\ tüşrüm. II, 49-1,111-15, 246-19,246-20,251-24. I, 466-27. III, 254-25. Tətik=ağılh, zirək. Bax: təytik. ~sin II, 194-6. III,36-11. Təwin-=kədərlənmək; utanmaq; sıxılmaq. Tətrü=hər şeyin tərsinə dönüşü. II, 168-5. I, 417-6. ~di II, 168-3. Tətrül-=çevirmək; tərs olmaq; pis olmaq, pisbşmək. ~ür II, 168-5. II, 233-24. Təwiş-=şişə ət çəkməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. Bax: tüwiş-. ~di 11,233-19,233-21,233-23. II, 131-20. ~ür II, 233-24. ~di II, 131'-17. Təvə=dəvə (oğuzca). Bax: tiwi (türkcə). ~ür II, 131-20. Təwlüglən=özünü hiyləgər saymaq, hiyləgər olmaq. Bax: təwlüklən-. III, 143-15. Təvəy=dəvə. II, 273-3. III, 300-20. ~di 11,273-1. ~gə III, 383-22. ~ür II, 273-3. Təwlüklən-=özünü hiyləgər saymaq, hiyləgər olmaq. Bax və düzəlt: Təw=al, hiylə, aldatma. Bax: təf. ~Iüg=alçı, aldadıcı. Bax: tewlük. təwlüklən-. II, 273-3. 1,461-26. III, 36-10. ~di 11,273-1. ~ür II, 273-3. ~lük=alçı, hiyləgər, aldadıcı. Bax: təwlüg. Təwsi=məcməyi; süfrə. 111,36-10. 1,418-26. Təw-=əti şişə taxmaq, düzmək. 536 Mahmud Kaşğari Di'vanü lüğat-it-türk 537 III, 50-24. ~di II, 38-3. Təwşə-=qanşmaq, dolaşmaq (ip). ~ər II, 38-4. III, 260-19. Təzək=təzək, at təsi. ~di 111,260-17. I, 387-16. ~r III, 260-19. Təzəklə-=təsləmək. Təwşəl-=ufalanmaq (üşəl- ilə birgə işlənir); qanşmaq. Bax'. təwşül-. III, 299-19. II, 238-11. ~di III, 299-18. ~di II, 238-9. ~r 111,299-19. ~ür 11,238-11. Təzgək ər=işdən qaçan, çəkinən adam. Bax: təzik. Təwşət-=qarışdırmaq; dolaşdırmaq (ipi); bir-birini möhkəm yormaq. II, 284-6. II, 322-6. Təzgi=düşmənin gəlməsi üzündən xalq arasmda yaranan ürküntü, ~ti II, 322-4, 322-7. panika, xaos. Bax: təzik. ~ür II, 322-6. 1.423-14. Təwşin-=çalışmaq, çırpınmaq. Bax'. təwşün-. ~bol-dı=vahimə düşdü. II, 242-23. 1.423-14. ~di 11,242-21. Təzgin-=dönmək, təvaf etmək, dolanmaq, fırlanmaq. ~ür II, 242-22. II, 243-13. Təwşül-=qanşmaq. Bax'. təwşəl-. ~di 11,243-9,243-11,254-9. II, 238-14. ~ür II, 243-13, 297-6, 303-18. ~di 11,238-12. Təzginç=dağ dönəməci. Bax: yörgənç. ~ür II, 238-14. III, 335-16. Təwşün-=çalışnıaq, çırpmmaq. Bax'. təwşin-. ~yol=qıvnm yol. II, 242-23. III, 335-17. ~di 11,242-21. Təzik=ürküntü, panika. Bax: təzgi. ~ür II, 242-22. I, 387-21, 387-22. Təwür-=çevirmək (əwür- ilə birgə işlənir). ~kişi=işdən qaçan adam. Bax: təzgək. II, 116-16. I, 387-22. ~di 11,116-13,116-14,116-15. Təzin-=qaçırmış kimi görünmək. ~ər 11,116-16. II, 167-19. əwür-di—di=evirdi-çevirdi, alt-üst etdi. ~di II, 167-18. II,116014. ~ür II, 167-19. əwürgən-~gən=hər zaman evirən-çevirən. Təziş-=bir-birindən qaçmaq. I ,494-3. II, 129-24. Təytik=ağıllı, zəki. Bax'. tətik. ~di II, 129-23. III, 36-11. ~ür II, 129-24. Təyitil-=ağıllanmaq. Bax'. titildi. Təzit-=qaçımaq. II, 146-21, 146-haşiyə. II, 298-25. ~di II, 146-20, 146-haşiyə. ~ti II, 298-24. ~ür II, 146-20, 146-haşiyə. ~ür II, 298-25. Təz-=təzmək, baş alıb getmək, qaçmaq. Tıdış=maneə, əngəl. II, 38-4. 1,405-15. Tıdh-=geri qoymaq, ləğv etmək. Bax: tıt-, üy-. 538 Mahmud Kaşğari Divanü lü ğ a t - it- tü r k ______539 II, 289-6. III, 255-7. III, 378-24. ~dı III, 255-6. ~tı II, 289-5. ~r III, 255-7. III, 230-14, 378-22. Tığrak=yılmaz, qorxmaz, igid bahadır. ~ar II, 289-6. I,455-5,455-1- III, 378-24. II,219-22. Tıdhığ-=bir şeyi bğv etmək, qadağan etmək, yasaqlamaq. Tığrak=elçi; xəbərçi; poçtalyon. I, 375-21. ~ı III, 63-23. ~lığ nənq=yanına yaxınlaşılması qadağan edilmiş nəsnə. Tığraklan-=igidlik göstərmək, igidləşmək. I ,475-6. II, 270-25. Tıdhıl-=qaçınmaq, çəkinmək; mane olmaq. ~dı 11,270-23. II, 151-8. ~ur II, 270-24. ~dı II, 151-5. ~ıp II, 271-2. ~ur II, 151-8. Tığraş-=gürbüzləşmək, bahadırlaşmaq. Tıdhın=vaxt bildirən bir söz. II, 219-23. III, 168-11. ~dı II, 219-20. Tıdhın-=qaçınmaq; əsirgənmək; qadağan edilmək, yasaqlanmaq ~ur II, 219-22. II, 166-16. Tığrat-=sıxışdırmaq, bacarıqlı, tığraq etmək. ~dı 1,439-15. II, 317-19. II, 166-15. ~tı II, 317-18. ~ür II, 166-16. ~ur II, 317-19. ~dı nənq=əsirgənən, yasaq edilən şey. Tık-=tıxmaq, doldurmaq. I,439-15. ~dı II, 44-16. Tıdhış-=mane olmaqda yarışmaq. ~ma üzüm=gilələri sıx, bir-birinə girən üzüm. II, 125-3. 11,44-19. ~dı II, 125-1. Tıkü-=tıxılmaq, sıxışmaq. ~ur II, 125-2. II, 153-24. Tıdhhn-=qaçmmaq; söz söylərkən duruxmaq. ~dı II, 153-20,153-21 II, 243-26. ~ur II, 153-23. ~dı II, 243-23. Tıkıla-=«tık» deyə səs vermək. Bax: tikilə-, tiki*. ~ur II, 242-25. III, 288-10. Tığ=al ilə doru arasmda at rəngi, qonur at. ~dı III, 288-7. III,135-11. ~r III, 288-10. Tığ-=əymək; dəymək; korlaşmaq. Bax\ tağıl-, tig-. Tıkın-=təpərək tıxmaq, doldurmaq; çox yemək. II, 43-6. II, 168-16. ~dı I, 326-2, 326-haşiyə. ~dı II, 168-12,168-14. II, 43-4,118-2. ~ur II, 168-16. III,217-17. Tıkış-=tıxılmaq, sıxışmaq. ~ar II, 43-6. II, 133-16. Tığda-=sərt, qatı olmaq. Bax: yawra-, düzəlt: tığra-. ~dı II, 133-14. ~dı 111,255-12. ~ur II, 133-15. Tığra-=qatı, sərt olmaq. Bax: yawra-, tığda-. Tıkıt-=tıxdırmaq, sıxışdırmaq. 540 Mahmud Kaşğari Divanti lüğat-it-türk 541 II, 301-5. I, 349-22. ~tı II, 301-3. ~ı 1,349-22. ~ur II, 301-5. II, 144-15, 278-23, 278-haşiyə. Tıktıır-=tıxdırmaq, basdırmaq. Tm=avara, işsiz-gücsüz; tənbəl, hann. II, 188-3. III, 142-20. ~dı II, 188-1. Tın-=dinləmək, nəfəs almaq; dinmək, sonu gəlmək. ~ur II, 188-3. II; 54-11. Tıl=dil; söz; lüğət. ~dı II, 54-7, 54-8, 54-10, 189-20. I, 169-8, 347-17, 347-19, 384-1. ~ar 1,499-15. III, 22-11, 139-25, 140-3. II, 54-11. ~da III, 160-16. III, 158-10, 174-23. ~ı III, 140-1. ~ur I, 250-28, 251-4. ~ın 1,423-9. ~sın II, 307-2. II, 48-10. ~=sus (türklərdə). ~ınqm III, 44-20. II, 54-13. ~hğ III, 139-19. ~ma=susma (oğuzlarda; digər türklərdə; tın). oğuz~ı I, 347-23. II, 54-12, 54-14. yabaku ~ı I, 347-23. Tmça-=pozulmaq, çürümək. Bax. tança-, tançğa-, tançı-, tınçı-, tunçı-. buzağu ~ı=kiçik bir siçan növü. ~dı 111,273-11. 1,437-18. Tınçı-=pozulmaq, xarab olmaq. Bax\ tança-, tançğa-, tançı-, tınça-, ~təgür-=dil uzatmaq, söz toxundurmaq; dillə incitmək. tunçı-. ~təgür-di I, 347-17. III, 254-6. Tıl=düşməndən tutulan dil, casus. ~dı III, 254-5,273-3. I, 348-1. ~r III, 254-6. III, 140-5. Tındur-=rahat etdirmək, rahatlamaq, dincəltmək. ~tut-=düşməndən dil yaxalamaq. II, 189-21. ~tut-dı III, 140-5. ~dı II, 189-19. ~tut-tım 1,348-1. ~ar II, 189-21. Tılak=qadınm ayıb yeri (çigilcə). Tınqla-=dinləmək. Bax\ tinqlə-. I, 410-3. III, 351-5. Tıldağ=bəhanə. Bax\ təgdəg. ~dı 111,351-4. I,450-17. ~r III, 351-5. Tılık-=danışmaq, xəbər vermək; dilə düşmək. Tınqıla-=ağır bir şeyin yerə düşərək səs verməsi. Bax\ tinqib-. II, 143-13. III, 351-20. ~tı II, 143-7, 143-10. ~dı 111,351-19. ~ar II, 143-13. ~r III, 351-20. Tılkat-=işi gecikdirmək; yüklə ip arasma ağac qoyaraq bükmək. Bax\ Tınqlaş-=dinləməkdə yarışmaq. talkıt-. III, 347-3. II, 324-8. ~dı 111,347-1. ~tı II, 324-3, 324-5. ~ur III, 347-3. ~ur II, 324-7. Tmqlat-=dinlətmək. Tın=ruh, nəfəs, soluq. Bax\ tımğ. 11,338-21. 542 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 543 ~tı II, 338-20. Tışık-=dışan çıxmaq (yağma, tuxsı, qıpçaq, yabakı və türkməncə). ~ur 11,338-21. Bax'. taşık-. Tınığ=nəfəs alma, soluq alma. Bax'. tm. Tışlat-=dişlətmək ~ı 11,63-21. II, 327-13. Tınıl-=dinlənilmək. ~tı II, 326-25, II, 154-24. ~ur II, 327-13. ~dı II, 154-17. ~u . 11,327-4. ~ur II, 154-24. Tıt=dağda bitən şam fıstığı, pinus darix. Tınnal-=dırmalanmaq, eırmaqlanmaq. III, 129-14. II, 234-8. Tıt-=geri qoymaq; bğv etmək. Bax\ tıdh-, tıy-. ~dı II, 234-7. ~tı II, 289-4, 289-7. ~ur 11,234-8. Tıt-=didmək. Tmnaş-=qaşınmaq. Bax\ tarmaş-. II, 289-15. 11,216-11. ~tı II, 289-7. ~dı II, 216-9. ~ar 11,289-15. ~ur II, 216-10. Tıtıl-=didilmək. Tımqak=dırnaq. II, 146-19. 1 ,191-1. ~dı II, 146-17. III, 332-8. ~ur II, 146-19. ~h 1,228-13. Tıtış-=didməkdə yardım etmək; yırtılmaq. Bax\ titiş-. Tırt=təkrarlanaraq çart deyə səs vermə. II, 122-1. I, 351-17. ~dı II, 121-26. Tış=diş. ~ur II, 122-1. I, 452-4. Tıtlan-=şam ağacı sahibi olmaq. II, 139-9,217-16. ~dı III, 192-6. m , 29-18, 133-14,133-16, 205-18, 249-23, 257-1, 258-21. Tıy-=ləğv etmək, qadağan etmək. Bax\ tıdh-, tıt-. ~ı II, 127-16, 303-4. III, 230-14. III,69-15,251-6,251-9,268-13. ~dı 111,230-13. ~ığ 11,303-1,329-1. ~ar 111,230-14. ~ım II, 138-10. Ti-=demək. Bax\ te-. ~m 11,48-11,320-7,320-8. ~bən 111,217-17. 111,238-23. Tiğ-=əymək. Tış=kotan dəmiri. ~di 111,217-17. III, 133-15. Tigin=əslində «kölə» demək ikən sonra xaqan oğullarına veribn bqəb. Tış=alnmdakı ağlığı göz səviyyəsinə qədər gələn, qulaqlara çatmayan Bax və dü2əlt\ tegin. və burnuna enməyən at. kümüş^=rəngi gümüş kimi saf kölə. III, 133-16. 1.411-16. Tışı=dişi, hər heyvanm dişisi; qadm. Bax\ tişi. alp~=igid kölə. I, 395-11, 398-20, 437-25, 499-17. 1.411-17. III, 13-16. kutluğ ~=uğurlu kölə. ~ka 11,132-6. 1.411-17. Tigrət-=səs çıxararaq yerimək. Bax və düzəlt\ tikrət-. 544 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 545 II, 317-24. Tikim=parça, tikə. Bax: tikü, tikkü. ~ti 11,317-21,317-23. I, 395-14. ~ür 11,317-24. Tikir-tikir=al nalmm çıxardığı səs. Bax: takır-takır. Tik-=ağac əkmək. I, 367-6. II, 48-18. Tikiş-=ağac əkməkdə, paltar tikməkdə yardım etmək. ~ti 11,48-17. II, 135-9. ~ür 11,48-18. ~ti II, 135-7. Tik-=dəlmək, dürtmək, soxmaq; əkmək, dikmək; bir şeyi dik hala gə- ~di II, 141-6. tirmək; tikiş tikmək. ~ür II, 135-9. II, 48-19. Tikkən=tikan. Bax: tikən. ! III, 29-19. I, 399-10, 399-26. ~di 1,309-25,325-17,412-15. Tikkü=parça, tikə, loxma. Bax: tikü. II, 48-14, 48-15,48-17. III,216-11. ~ti 111,216-15. Tiklin-=ağac və s. dikilmək, əkilmək. ~ər II, 48-18. II, 145-15. ~ip 1,242-5. ~di II, 145-14. III, 319-16. ~ür II, 145-15. ~məginçə=dikilmədikcə. Tikliş-=ağac və s. dikilmək, əkilmək. II, 48-20. II, 216-8. ~iklig=tikilmiş paltar. Bax və düzəlt: tik-iglig. ~di II, 216-7. I, 485-5. ~ür II, 216-8. ~mə nənq=tikilmiş nəsnə. Tikrə-=səs vermək; yetişmək. 1,426-15. III,256-15. Tikə-=tikməyə gücü yetmək. ~di 111,256-12,256-14. -əməs 1,177-11. ~r 111,256-15. Tikən=tikan. Bax\ tikkən. Tikrəş-=səs vermək; böyüyüb inkişaf etmək. I, 221-1, 249-10. 11,217-15. II, 222-6. ~di 11,217-12,217-14. III, 45-8. ~ür 11,217-15. ~ig II, 277-8. Tikrət-=səs çıxarmaq, xışıltı çıxararaq yerimək. Bax: tigrət-. yandak~i=gəvən tikanı. Tiktür-=dikiş tikdirmək. III, 45-8. II, 188-10. Tiki=gecələr eşidilən səs. Bax: tiküə-, tıkıla-. ~di II, 188-9. 111,216-23,217-2. ~ür II, 188-10. Tikil-=tikilmək, dikilmək, dikinə qoymaq. Tikü=parça, loxma. Bax: tikkü, tikim. II, 154-13. III,216-11. ~di 11,154-11. ~sindən III, 44-2. ~ür II, 154-13. Tiküç=çörəyin üstünə naxış vurmaq üçün işlədilən nəsnə, quş lələyi. Tikilə-=səs salmaq, xışıltı çıxarmaq. Bax: tiki, tıkıla-. I, 364-19. III, 288-18. Tikülə-=loxma-loxma yemək; rüşvət vermək. Iliı ~di 111,288-17. III, 288-16. ~r 111,288-18. 546 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 547 ~di 111,288-11,288-14. Tili=ox təmrəni üzərinə sarman sırım. ~r III, 288-16. 111,218-16. Til-=uzununa yarmaq və ya kəsmək. Tilim=dilim. Bax: tilgə. II, 50-16. I, 396-11. ~di II, 50-14. Tilimsin-=dilimləyirmiş kimi görünmək. ~ər II, 50-15. ~di 11,260-21. Tildür-=yardırmaq. Bax: tiltür-. Tilin-=uzununa yarmaq, kəsmək. II, 189-10. II, 169-8. ~di II, 189-9. ~di II, 169-7. ~ür II, 189-10. ~ür II, 169-8. Tilə-=dibmək, istəmək; gözləmək; aramaq. Tiliş-=diləməkdə yarışmaq və yardımlaşrriaq. ! I, 124-14, 285-22. II, 136-24. II, 37-21, 139-23, 260-16. ~di II, 136-22. III, 44-21, 144-21. ~ür II, 136-24. III, 250-12. Tilki=tülkü. Bax: tilkü. ~di 111,250-10,250-11. II, 327-5. ~r 1,111-5, Tilkü=tülkü. Bax: tilki. III, 250-12. I, 423-16. ~rmən 111,81-16. II,43-23. ~rlər I, 447-25. III, 13-7, 171-8, 230-22. ~məsə I, 184-20. Tilkülən-=tülkülənmək, yaltaqlanmaq. ~məs III, 79-16. III, 194-17. ~məginçə 11,48-20. ~di III, 194-16. Tilək=dilək. ~ür III, 194-17. I,410-12. Tiltür-=uzununa yarmaq. Bax: tildür-. ~ni 111,81-18. II, 188-25. ~im II, 168-24. ~di II, 188-23. Tiləmsin-=diləyirmiş kimi görünmək. ~ür II, 188-25. ~di 11,259-3,260-15. Tim=şərab dolu tuluq; şərab satan. Tilən-=diləmək; aranmaq. III, 141-14, 141-15. ~ip 1,405-24. ~çi=şərab satan, meyxanaçı. ~gil 111,44-21. III, 141-14. Tiləş-=diləməkdə yanşmaq. Tin=cilov. II, 136-27. I, 350-1. ~di II, 136-25. III, 14222. ~ür II, 136-27. ~tizgin=cilov, yüyən. Tilət-=dilətmək, istətmək. I, 350-1. II, 302-10. Tinq=dik. ~ti II, 302-9. 111,312-4. ~ür II, 302-10. ~tur-=dik durmaq. Tilgə=dilim, uzununa kəsilən hər şey. Bax: tilim. ~tur-dı 111,312-4. I, 423-22, 423-24. Tinqilə-=ağır bir şeyin yerə düşərək səs verməsi. Bax: tmqıla- 548 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 549 III, 351-21. III, 13-15, ~di III, 351-19. ~ür II, 151-18. ~r III, 351-20. ~məs III, 63-10. Tinqlə-=dinləmək. Bax: tınqla-. ~gən 1,495-15,496-8. I, 160-10. Tirinq=qulağm cingildəməsinə bənzər səsi bildirən söz. Tirə-=dirəmək, dayaq və ya dirək qoymaq. III, 322-7, 322-9. III, 244-11. ~et-=cingildəmək. ~di III, 244-9. ~et-ti III 322-7. ~r 111,244-11. ~ettür=dmqıldatmaq. Tirəgü=dirək, bir şeyə dayaq olan və dirənən hər nəsnə. ~ettür-di III, 322-9. I, 438-10. Tirkəş=yığışma; izdiham üzündən yeriməkdə yaranan çətinlik. Tirək=dirək; qovaq. 1.448-19. 1,410-11. suw ~i=dərələrin suyunun toplaşdığı yer. ~lik=dirəklik ağac yetişən yer; qovaqlıq. 1.448-20. I, 484-23. Tirkəş-=toplanmaq, yığılmaq, toplaşmaq, yığışmaq. Bax: tirgəş- ~lig=dirək sahibi. ~ür 1,204-17. I, 484-24. III, 63-25. Tirən-=dirənmək, dayanmaq. Tirsgək=dirsək. II, 167-10. III, 367-28. ~di II, 167-7, 167-9. Tirsgək=it dirsəyi; göz qapaqlarına çıxan dirsək, arpacıq. ~ür II, 167-10. III, 367-27. ~gil 111,219-6. Tişə-=dişəmək, dişini itiləmək. Tirəş-=dirəşmək; çəkinmək; dirəmək; sıxmtıdan yeriyə bilməmək. III, 247-14. II, 126-10, 126-21. ~di III, 247-8, 247-13. ~di II, 126-8, 126-20. ~r III, 247-14. ~ür II, 126-10, 126-21. Tişək=şişək, iki yaşmı doldurmuş, üç yaşına girmiş qoyun. ~mə 1,412-7. I, 388-7. Tirgür-=diriltmək. Tişəl-=dişənmək, i-tilənmək. II, 192-10. II, 153-7. ~di 11,192-9,210-20,312-21. ~di II, 153-3,153-5. III, 367-22. ~ür II, 153-6. ~ür II, 192-10. Tişət-=dişətmək. Tirig=diri, canh, yaşayan. II, 300-8. I, 65-18, 131-21, ~ti II, 300-6. III, 294-15. ~ür II, 300-7. ~lə=diri ikən, həyatda ikən. Tişi=dişi, hər heyvanm dişisi; qadın. Bax və düzəlt: tışı. III, 240-16. I, 395-11, 398-20, 437-25, 499-17. Tirik=dərmə; dərnək, dəriş. Bax və düzəlt: terig. Tişlə-=dişləmək. Tiril-=dirilmək, yaşamaq. III, 266-17. II, 151-18. ~di 111,266-16. ~di 1,65-18. ~r 111,266-17. II, 151-17, 161-22,210-17,312-21. Tişlən-=dişlənmək; dişənmək, itilənmək. Mahmud Kaşğari 550 ,Divanü lüğat-it-türk 551 II, 245-6. Tiyül=itən şey. Bax və düz^lt: yitük. ~di II, 245-4, 245-5. II, 142-10. ~ür II, 245-6. Tiz=yüksək yer. Tit-=yaranın açılması. II, 327-18. ~ti 1 ,387-8. III, 131-22, 131-23, 131-25, 132-1. Tit-=dirənmək, qarşı çıxmaq; dik baxmaq. Tiz=diz. II, 289-14. III, 131-21. ~ti II, 289-9. Tiz-=düzmək. ~ər II, 289-14. II, 38-10. ~rü bak-=dik baxmaq, kəskin baxmaq. ~di II, 38-8, 38-9, 57-22. ~rübak-dı 11,289-11. ~ər II, 38-10. ~rübak-sa 11,289-12. Tizgik=sıra, cərgə, səf. ~rübak-ıp 111,250-20. I, 256-13, 256-haşiyə. Titig=ağrıma, acışma (yara). Tizgin=cilov, yüyən. I, 387-8. I, 350-1,420-4. Titik=çamur, palçıq. Tizig (tizik)=sıra, səf. 1.205-18,387-14,482-23. I, 256-haşiyə. III, 269-3. Tizil-=düzülmək. oçakIık~=ocaq düzəltmək üçün palçıq, çamur. II, 152-4. 1.205-18. ~di 1,271-18,343-27. Titin-=dayanmaq, dirənmək, dik baxmaq. II, 152-1. II, 166-11. III, 138-11. ~di II, 166-7. ~ür II, 152-4. -ür 11,166-11. Tizildürük=məst, ayaqqabı kimi şeylərin ucuna tikilən pul. ~ü bak-=dik, kəskin baxmaq. I, 500-9. ~ü bak-sa II, 166-9. Tizim=düzüm; boyunbağı. Titir=dişi dəvə. I, 395-12. I, 367-3. Tizin-=düzülmə. • III, 264-18. II, 167-21. Titiş-=didməkdə yardımlaşmaq və yanşmaq; yırtılmaq. Bax\ tıtış-. ~di II, 167-20. II, 122-1. ~ür 11,167-21. ~di II, 121-26. Tiziş-=düzməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ür II, 122-1. II, 130-7. Titiz=dadı həlilə kimi olan. ~di II, 130-4. I, 369-26. ~ür II, 130-7. ~lik 1,483-8. Tizlə-=dizlə əzmək. Titrəş-=titrəşmək. III, 266-9. II, 224-16. ~di III, 266-7. ~di II, 224-14. ~r III, 266-9. ~ür 11,224-16. Tizlət-=dizlətmək, dizlə əzdirmək, dizinin altma aldırmaq. Tiwi=dəvə (oğuz, qıpçaq və suvarlardan başqalarınm dilində). II, 326-15. III, 143-14. 552 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 553 ~ti II, 326-13. ~dı II, 261-6. ~ür II, 326-14. Todhğuruş-=doyurmaqda yarışmaq. Tİ2Ün-=(lüzülmək. ~dı 11,211-15. II, 244-28. Todhur-=doyurmaq. Bax\ todhur-. ~di II, 244-27. II, 112-11. ~ür II, 244-28. ~dum 11,112-9. Tizmə=şalvar, torba və sair bağı. ~urmən II, 112-11. 1,426-6. ~ma III, 65-22. To=bulamac kimi bişirilən bir un. ~ğan I, 490-18. III, 199-18. Tofrak=tez, cəld, çabuq. Bax və düzəlt. tawrak. Todun-=doymuş kimi görünmək. I, 210-haşiyə. II, 166-14. Toğ=atm ayağı ilə qazdığı çuxurdan çıxan toz; toz. ~dı II, 166-12. III, 134-16. ~ur II, 166-14. Toğ-=doğmaq; meydana çıxmaq; görünmək; yüksəlmək. Todh=toy quşu, dovdaq (çigilcə). Bax\ toy, bodh. II, 43-3. m , 145-2. III, 179-5. Todh-=doymaq. Bax\ toy-. ~dı I, 160-9, 321-2, 344-20, 350-13, 423-18,445- III, 278-20. II, 42-22,42-23. ~tı I, 106-16 III, 179-4, 179-11,233-12, 294-16. 11,312-21. ~ar II, 43-3, 329-2, III, 230-16, 278-19. III, 179-5. ~ar III, 278-20. ~arda III, 188-19. ~ur III, 278-20. ~mış II, 152-18. Todhğur-=doyurmaq; bıqdırmaq. 111,258-11. II, 190-4. ~sa I, 134-23. ~dı 1,291-18. ~up III, 329-1. II, 190-3. kün~suğ=şərq, günçıxan. III, 367-20, 367-21. I, 450-19. ~dum 11,112-10. Toğa=xəstəlik; daxili ağn. ~ur II, 190-4. III, 212-26. ~sa II, 190-6. Toğra-=doğramaq. ~ğan 1,490-19. \ III, 278-27, 278-28. II, 255-18. III, 255-10. ~ğuçı (digər türklərdə) II, 255-2. ~dı III, 255-8. ~daçı (oğuzlarda) II, 255-3. ~dım I, 184-5. -ğuluk 11,255-15. ~r III, 255-9. ~uğlı II, 255-26. ~ğıl III, 279-1. ~mış 11,256-1. ~ğsak III, 281-2. ~madı II, 190-14. ~ğlı III, 281-8. Todhğurt-=doyurtmaq. ~ğsık III, 281-13, 281-17. ~tum II, 254-23. ~ğı III, 282-11. Todhğurumsm-=doyururmuş kimi görünmək. Bax: todhğurun-. ~ğu III, 282-17, 282-18, 282-19, 282-20, 282-22. 554 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 555 ~ğay mən III, 279-13. Toğnl=ət və ədviyyatla doldurulmuş bağırsaq; bumbar dolması (kən- -ğuçı (digər türkbrdə) III, 280-18. çəkcə). ~daçı (oğuzlarda) III, 280-21. I,465-10. ~ğan III, 280-23. Toğru-=doğrulmaq; yönəlmək. ~mağlı 111,282-1. II, 115-14. ~nq III, 280-7. ~dı 11,115-11. ~nqlar 111,280-12. ~r 11,115-14. ~mış III, 282-4. Toğruş-=yeriməkdə yarışmaq. ~sun III, 279-3. II, 220-4. ~ma III, 279-5. ~dı 11,220-1. ~mas 111,280-1. ~ur II, 220-4. ~masun III, 279-7, 280-4. Toğtur-=doğdurmaq. ~madaçı 111,281-24. II, 187-25. Toğrak=qovaq ağacı. ~dı II, 187-8. I, 455-4. ~ur II, 187-25. Toğral-=doğranmaq. Toğur-=doğurmaq, doğmaq. II, 233-26. II, 115-9. ~dı II, 233-25. ~dı 11,115-7. ~ur II, 233-26. ~ur 11,115-9. Toğral-=parçalanmaq; yanqlar peyda olmaq. Toğurttur-=doğurtmaq. Bax\ toğtur-. II, 234-2. ,~dı II, 187-9. ~dı II, 233-27. Tok=tox, ac olmayan. ~ur II, 234-2. I, 146-4, 345-7, 388-9. Toğran-=doğrayırmış kimi görünmək. III, 242-10. II, 242-12. ~luk=toxluq, tox olmaq. ~dı 11,242-10. 1, 455-28. ~ur 11,242-12. Tok=saçsız insan. Toğraş-=doğramaqda yardım etmək; parçalanmaq, yarılmaq I, 345-8. 11,219-19. ~ər=başmda saçı olmayan; türklər kimi saç buraxmayan adam. ~dı 11,219-17. I, 345-8. ~ur 11,219-18. ~luk=saçsızlıq, insanın daz olması. Toğraş-=parçalanmaq, yanlmaq. 1,456-1. II, 220-8. Tok=buynuzsuz heyvan. ~dı II, 220-5. I, 345-10. ~ur II, 220-8. ~yılkı=buynuzsuz heyvan. Toğrat-=doğratmaq. I, 345-10. II,317-13. ~luk=heyvanın buynuzsuz olması. ~tı 11,317-11. I, 456-2. ~ur 11,317-13. Tokı-=döymək (oğuzca; digər türklərdə ur-tokı- birləşməsi şəklində- dir); dəmir döymək; vurmaq; çırpmaq; toxumaq, toxunmaq; gö- Toğrıl-yırtıcı bir quş, min qaz öldürüb birini yeyir; kişi adı da olur. I, 465-8. türmək, batırmaq. III, 331-13, III, 248-22. 556 Mahmud Ka^itari Divanü lüğat-it-türk 557 ~dı 1,63-6,71-12. Tokul-=döyüImək (oğuzca); toxulmaq; adam döydürmək. Bax: tokıl-. III, 248-9, 248-11, 248-12, 248-14, 248-17, 248-19,248-21. II, 153-19. ~r III, 248-22. ~dı 1,71-12. Tokıl-=döyülmək (oğuzca); toxunmaq. Bax: tokul-. II, 153-14, 153-15, 153-17. II, 153-19. ~ur II, 153-18. ~dı 1 ,71-12. Tokula-=toqqa düzəltmək. II, 153-14, 153-15, 153-17. III, 288-6. ~ur II, 153-18. ~dı III, 288-4. Tokımak=toxmaq; camaşır toxmağı. ~r III, 288-6. III, 173-3. Tokum=kəsibcək heyvan; kəsilən heyvanın dərisi. Bax: tuğum. Tokın-=döyülmək (oğuzca); çarpmaq; döyülərək sərtləşdirilmək; to- I, 395-13,459-2. xunmaq. II, 168-10. II, 168-9. Tokun-=heyvan kəsmək. ~dı II, 168-6, 168-7, 168-8. II, 168-11. III, 20-9. ~dı II, 168-10. ~ur 11,168-9. ~ur 11,168-11. Tokış=savaş, cəng. Bax: tokuş. Tokurka=ibrik və bənzər şeylərin lüləsi. Bax: tütək. I, 371-21. I, 470-5. ~-ka (düzəlt: -ğa) III, 169-8. Tokuş=savaş. Bax: tokış. Tokış-=çarpışmaq, müharibə etmək, savaşmaq. Bax: tokuş- II, 118-1. II, 132-25. Tokuş-=vuruşmaq, savaşmaq. Bax: tokış-. ~tı II, 132-23, 133-3. II, 132-25. ~tılar 1 ,365-14. ~tı 1,222-11. ~ur II, 132-25. II, 132-23. ~ıp III, 179-13. ~tılar 1 ,232-27. Tokıt-=vurdurmaq, döydürmək; toxutmaq. ~ur II, 132-25. II, 300-27. ~ğan 1 ,492-7. ~tı II, 300-22, 300-24, 300-25, 301-1. Tokuş-=yayıImaq, bulaşmaq. Bax: yukuş-. ~ur II, 300-26. III, 70-18. Toklı=toxlu, altı aylıq quzu. ~dı 111,70-16. 1,424-21. ~ur 111,70-18. Toksun=doxsan (90). Bax: tokuz on. Tokuz=doqquz (9). I, 429-20. III, 135-1. Tok-tok et-=daşm daşa vurulmasmdan çıxan bir səs kimi səs çıxar- Tokuz on=doxsan (90). Bax: toksun. maq. I, 429-20. ~~et-ti 1,345-11. Tol-=girmək, dolmaq. Tok-tok bol-=yola getməmək, arada mübahisə, münaqişə olması. ! 1,424-19. ~~boI-dı 1,345-13. Tolarsuk=ayaq dabanı. Toku=toqqa, kəmər toqqası. I, 479-10. III,214-11. Tolğa-=taxmaq, dolamaq; ağrısı tutmaq; mədəsi bulanmaq. Tokuç=çörək. III, 263-15. I, 364-16. Divanü lüğat-it-türk 559 558 Mahmud Kaşğari Tomruş-=ağacı yumru, sini kimi kəsməkdə yardımlaşmaq və yarış- ~dı 111,263-9,263-11,263-13. maq. ~r 11,283-11. II, 220-25. III, 263-15. ~dı II, 220-23. Tolğağ=qadın sırğası. ~ur II, 220-25. II, 283-9. Tomşuk=quş dimdiyi. Tolğağ=qulunc və daxili ağn. I, 456-4. 11,283-10. Tomur-=ağacı sini şəklində yumru kəsmək. Bax: yemür-, yamur-. Tolğan-=dolanmaq; ürəyi bulanıb öyümək, qusmaq. II, 119-5. II, 243-5. III, 67-5. ~dı 11,242-27,243-1,243-3. ~dı 11,119-3. ~ur II, 243-4. III, 67-3. Tolğaş-=dolaşmaq; dolamaqda və bükməkdə yarışmaq; burulmaq. ~ur 11,119-4. II, 227-3. III, 67-4. ~dı II, 226-25. Ton=don, paltar, libas, əlbisə. ~ur II, 227-2. I, 69-18, 111-19, 114-12, 121-10, 136-8, 178-15, 187-7, 207 Tolı=göydən yağan dolu. -8, 221-1, 231-18, 255-21, 267-5, 300-19, 315-25, 336-25, I, 195-13, 362-3. 349 -2, 364-23, 348-24, 439-16, 474-25, 485-5. III,218-15. II, 34-1,48-14, 112-20, 112-26, 121-9, 122-2, 125-4, 126- Toltur-=doldurmaq. 26, 135-7, 141-6, 143-20, 145-7, 145-19, 150-6, 157-18, 159 II, 188-22. -4, 160-24, 178-9, 179-14, 179-18, 180-24, 188-4, 198-1, ~dı II, 188-21. 219-8, 220-5, 228-12, 233-27, 239-5, 241-3, 252-3, 273-18, ~ur II, 188-22. 280-18, 304-7. Tolu=dolu, boş olmayan. III, 38-11, 47-6, 48-1, 50-3, 64-18, 71-7, 72-13, 75-16, 82-5, I, 163-26. 115-19, 116-22, 117-5, 136-15, 139-8, 142-13, 153-4, 155- III,218-13,312-11,312-12. 19, 180-1, 185-5, 234-16, 239-16, 240-8, 240-11, 245-1, 255 Tolum=silah. -1, 265-3, 291-1, 294-1, 313-9, 379-27, 381-3, 384-6. I, 256-21,257-1,257-2. ~da 111,72-16. II, 56-7. ~dın II, 324-9. ~un I, 232-27, 365-14. ~ı 11,146-9,146-11,236-19. ~luğ=silahlı. III, 79-16. I, 476-21,477-1. ~m I, 291-20, 299-4, 338-18, 351-17, 496-12. Tolumlan-=silahlanmaq. II, 51-14, 145-19, 147-22, 172-23, 193-22, 202-9, 205-15, II, 263-13. 246-16, 272-14, 291-20, 293-27, 316-25, 328-11. ~dı 11,263-11. III, 76-20, 78-13, 78-25, 111-11, 117-19, 188-1, 296-22, 353 ~ur II, 163-12. -17,372-20,375-22. Tolun=aym on dördü, dolun. -ınqa 111,108-21. I, 148-15, 148-27,311-1,400-4. ~ka 1,249-10. III, 35-25. II, 185-12. ~ay=dolunay, aym on dördü. III, 75-11. 1,148-15,400-4. ~uğ 1,119-5,309-25,324-22. Tommm yığaç=ağac kötüyü; üstündə dəri, gön kəsilən kötük. II, 50-23, 293-24, 295-16, 298-12, 302-18, 305-1, 306-10. I, 466-25. 560 Mahmud Kayğari Divanü lüğat-it-türk 561 III, 232-14, 234-10, 237-3, 242-16, 242-22, 252-7,254-1, ~yılı=türklərin on iki ilindən biri. 266-11,265-18,267-19. I, 355-18. ~lar 1,270-1. 111,317-6. III, 199-15. ~mərdəgi=donuz balası, çoşqa. ~luk=paltarlıq parça və s. 1,464-11. ~luk-ın II, 40-6. Top=bir yemək növü (buğda suda qaynadılır, arpa xəmiri ilə yoğrulur, Tonat-=geydirmək, donatmaq. Bax\ ton ıdh-. keçəyə sarmıb isti yerdə saxlanır, yetişdikdən sonra yeyilir). II, 304-7. I, 335-9. ~tı II, 304-6. Top=top; topık sözünün qısaldılmışı. ~ur 11,304-7. I, 335-17. Tonq=içi boş olmayan. III, 128-20. III, 311-23,311-25. Topık=topuq; top; çovkanla vurulan top, topac. Bax: top. ~kamış=qmdıra otu. I, 238-16, 335-17, 381-19, 426-26. 111,311-25. II, 121-3, 140-21. Tonq=soyuqdan donmuş; don. III, 60-22, 70-4, 74-12, 108-13, 120-12, 120-13, 128-20, 275 III, 311-27. -3. Tonq-=donmaq. ~nı II, 50-7. III, 339-16. Topık=topuq sümüyündən bişirilən yemək; kəllə-paça, xaş. ~dı III, 339-13, 339-15. I, 381-10. ~ar III, 339-16. ~sünqük=xaş. Tonqa=bəbir, qaplan cinsindən bir heyvan; kişi adı. I, 381-10. III, 320-12, 320-15. Topra-=qurumaq. Tonqala-=igidlərin və qüvvətli adamlarm gördüyü işi görmək. III, 254-24. III, 352-14. ~dı III, 254-23. ~dı III, 352-12. ~r III, 254-24. ~r III, 352-14. Toprak=torpaq. Tonq-tonq et-=bir şeyin sərt bir zəminə və əşyaya çarparaq səs ver- I, 66-13, 66-14, 145-9, 170-23, 187-20, 234-16, 304-13, 369 məsi. -28,439-23,454-18,488-12. ~-~et-ti 111,311-21. II,299-1. Tonqul-=ümidini kəsmək. Bax və düzəlf. tönqül-. III, 25-16, 27-9, 74-7, 179-11,375-7. III, 344-5. ~ka 1,296-4. ~dı III, 344-4. sağız~=yapışqan torpaq. ~ur III, 344-5. I, 369-28. Tonquş-=gözlərini zilləyərək bir şeyə hücum etmək; bir işi öhdəsinə al- kazmdı~=qazılmış torpaq. maqdan çəkinmək; əmr edənə adama gözlərini dikərək ikrah hissi I, 439-23. ilə baxmaq. Bax: tönqüş-. Topraş-=quruyub toza dönmək; toz kimi olmaq. ~dı III, 342-24. II,215-3. Tonquz=donuz. ~dı 11,215-1. I, 323-13, 355-18,464-11. ~ur 11,215-3. II, 327-5. Toprat-=bir yerin otunu yeyib oranı qurutmaq. Bax: töprət-. III, 317-5, 324-24. II, 317-haşiyə. ~nı 1,323-15. 562 MahrmdKaşğari Divanü lüğat-it-türk 563 ~tı II, 317-haşiyə. III, 163-10. ~ur II, 317-haşiyə. Toy=ordugah. Topulğak=quIunc. III, 144-23, 144-24. I, 478-21. ~dm 1,494-10. Topulğak=yaraya qoyulan bir ot; topalaq otu, cyperus. Toy=dərman düzəldilən bir ot. I, 479-20. III, 144-26. Topurğan=ayaq basanda tozlanan yumşaq torpaq. Toy=qab-qacaq düzəldilən çamur. I, 490-4. III, 144-27. ~yer=eyni mənada. ~əşiç=gildən düzəlmiş tava. I, 490-4. III, 144-28. ~da 1,490-8. T oy=toy quşu (çigilcə), dovdaq. Bax: todh. Topxız yük=üstündə durmaq, üstünə minmək mümkün olmayan hey- III, 145-1. van yükü. Toy-=doymaq. Bax: todh-. I, 369-24. 111,230-18. ~dı 111,230-15. Tor=tor; tələ, duzax. ~ar 111,230-18. III, 58-9, 130-16. ~m III, 40-28. Toym=buddist rahibi. I, 301-6, 301-7. Tonğ at=doru rəngli at. Bax\ toruğ. III, 166-17, 166-19, 166-22. I, 376-1. Toz=toz. Bax: tör, tür. Torku=ipək parça. Bax: turku. III, 131-14, 182-18. I, 421-21. -ınqa 1 ,317-8. III, 69-8, 330-9. ~luğ=tozlu. ~sı 1,421-22. III, 23-11. Toruğ=doru rəng, at rəngi. Bax\ tonğ. Toz=yaylara sarman sırım. I, 348-24, 375-26, 384-24. III, 131-15. ~ka 1,375-26. Toz-=toz qoparmaq, toz etmək. Bax: tozar- tüm~at=tamamilə doru at. III, 182-19. I, 348-24. ~dı I, 106-17. Torum=torum, köşək, dəvə balası. ~ar III, 182-19. I, 395-11. Tozar-=toz qalxmaq, toz olmaq. Bax: toz-. ~luğ 1 ,376-18. III, 182-19. tışı~=dişi köşək. ~dı III, 182-18. I, 395-11. ~ur III, 182-haşiyə. Tosun=bədöy at; tosun day. Tozğır-=toz qalxan kimi olmaq. II, 56-4. II, 191-12. III, 371-9. ~dı 11,191-11. Toşğur-=daşaraq doldurmaq. ~ur II, 191-12. II, 191-16. Tozıt-=tozutmaq, toz etmək. ~dı II, 191-13. II, 299-2. ~ar II, 191-15. ~tı 11,299-1. ~ur 111,34-21. ~ur II, 299-2. Tovıl=davul, nağara; ovda şahin üçün çalman davul. 564 Mahmud Kasğari Divanü lüğat-it-türk 565 ~ğan 1,488-12,488-13. Tölə-=dölləmək, quzulamaq (oğuzca). Bax və cUizəlt: tülə-. Tög-=döymək; incitmək, nannlaşdu'maq. III, 250-9. III, 180-12. ~di III, 250-8. ~di 111,180-11. ~r III, 250-9. ~ər III, 180-12. Tölək=dölək, könlü sakit adam. Tögi=darmm qabığı çıxanldıqdan sonra qalan qismi (oğuzca) I, 388-9. 111,216-22. Tön-=dönmək (oğuzca). Tögün=dağ, dağlama; düyün. Bax və düzəlt: tükün. III, 180-19. I,412-10. ~di III, 180-18. Tögüş-=döyməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. Bax\ töküş- ~ər III, 180-19. II, 135-6. Tönqdər- =döndərmək, alt-üst etmək. ~di II, 135-4. III, 346-14. ~ür II, 135-6. ~di III, 346-12. Tök-=tökmək. ~ür III, 346-14. II, 147-7. Tönqül-=•ümidini kəsmək; vaz keçmək ~di II, 147-6. ! I, 142-7. ~ər II, 147-7, 147-8. III, 344-5. ~üklüg=tökülmüş. Bax: tök-üglüg. ~di III, 344-4. I, 485-6. ~ür III, 344-5. ~üglüg=tökülmüş. Bax: tök-üklüg. Tönqüş-=gözlərini zilləyərək bir şeyə hücum etmək; işi öhdəsinə al- Tökləş-=tökülüb axmaq, maqdan çəkinmək; əmr edən adama ikrahla baxmaq. Bax: tonquş- II,216-4. III, 343-3. ~di 11,216-3. ~di 111,343-1. ~ür II, 216-4. ~ür III, 343-3. T öklün-=tökülmək. Töprət-=yeri quruduncaya qədər otunu yemək. Bax: toprat-. II, 145-13. II, 117-10. ~di II, 145-12. ~ti 11,117-7. ~ür II, 145-13. ~ür 11,117-10. Töktür-=tökdürmək. Tör=evin və ya çadırm, otağm ən mühüm yeri, baş tərəfi. Bax: törə. II, 188-8. III, 130-15,209-25. ~di II, 188-6. ~gə 111,130-15. ~ür II, 188-7. Tör=toz. Bax: tür, cHizəlt: toz. Tökül-=tökülmək. ~i 1,445-8. II, 154-2. Törə=evin önəmli yeri. Bax: tör. ~di II, 153-25. III, 209-24. ~ür II, 154-1. Törpi-=yonmaq, rəndələmək. Töküş-=tökməkdə yardımlaşmaq və yanşmaq. III, 253-13. II, 135-16. ~di 111,253-12. ~di II, 135-13. ~r 111,253-13. ~ür II, 135-15. Törpig=rəndə, törpü, kəsər. Bax: törpigü. Töl=döl, döl mövsümü; bala mənasmda döl (oğuzca). I, 461-12. III, 139-23. Törpigü=ağac yonan kəski. Bax: törpig. Divanü lüğat-it-türk 567 566 Mahmud Kaşğari ~lig=döşəkli, döşək sahibi. I, 461-12,471-16. I, 485-2. T örpit-=rəndəbmək. ~lik=döşəklik, döşək üçün nəzərdə tutulan parça və s. II, 315-14. I, 485-1. ~ti 11,315-12. ~lik barçm=döşəklik ipək qumaş. ~ür II, 315-13. I,485-1,486-4. TörpüI=yonulmaq. Töşəl-=döşənmək. II, 233-7. II, 153-2. ~di II, 233-6. ~di II, 153-1, 179-4. ~ür II, 233-7. ~ür II, 153-2. Törpüş-=yonmaqda köməkləşmək və yarışmaq. Töşən-=döşənmək, özü üçün döşəmək. II,213-11. II, 168-2. ~di 11,213-8. ~di II, 168-1. ~ür II, 213-10. ~ür II, 168-2. Tört=dörd (4). Töşət-=döşətmək. I, 351-19, 351-20. II, 300-5. III, 185-1. ~ti II, 300-4. ~gül (-gil)=dördbucaq, kvadrat. ~ür II, 300-5. III, 363-7. Töşlə-=döşə vurmaq. ~ünç=dördüncü. ~di III, 303-15. I, 189-10. Töşlət-=döşünə vurdurmaq. III, 385-1. II, 326-17. Törü=törə, nizam, görənək, adət-ənənə. ~ti II, 326-16. I, 168-17. ~ür II, 326-17. II, 46-3,51-26. Töz-=soyuqdan acmaq (qıpçaqca). III, 129-20, 210-1, 210-2, III, 178-20. Törü-=törədilmək, yaradılmaq. ~di III, 178-19. III, 244-6. ~ər III, 178-20. ~di III, 244-5. Tu-=qapatmaq, tıxamaq. ~r III, 244-6. III, 232-26. Törüt-=yaratmaq, törətmək; bir şeyi islah etmək (oğuzca). Bax\ türüt-. ~dı III, 232-25. Töş=döş, köks, sinə. ~r III, 232-26. III, 133-8. Tublu=məzar. Bax və düzəlf. tuplu. Töşə-=döşəmək. I ,424-19. III, 247-7. ~ka 1,424-19. ~di III, 247-6. Tubul-=dəlinmək; paltan soyunmaq, çıxarmaq (oğuzca). Bax\ tupul-, ~r III, 247-7. tuplun-. ~klig=döşəli, döşənmiş. II, 145-20. I, 486-19. ~dı 1,492-19. Töşək=döşək. II, 145-18, 145-19. I, 388-6, 486-19. ~ur II, 145-20. II, 153-1, 168-1, 179-3, 300-4. ~ğan 1,492-17. III, 50-19, .67-11, 106-23, 247-6, 274-3. 568 Mahmnd Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 569 Tubulğan=bir quş adı. Bax: tupulğan. ~di II, 269-5. kök~ğan=bir quş adı. ~ür II, 269-9. 1,492-13. Tuğru=qılınc, xəncər, bıçaq kimi şeylərin saplarının içinə keçirilən incə Tubun=yeməkdə olan çör-çöp parçaları; buğda samanı (Uç ləhcəsin- dəmir. də). Ba.\: tübün. 1,417-7. I, 398-19. Tuğsak=dul qadın. Bax: tul. ~luğ tarığ=samanh buğda. Bax : tupun-luğ tarığ. I, 455-22. 1,477-11. tul~=dul qadın. Tuç=tunc. I, 455-22. I I I , 129-18. Tuğum=kəsilmiş heyvan. Bax: tokum. ~uğ II, 334-5. III,59-17. Tudrıç=axbun, mal təzəyi (arğuca). Tuğzağ=xaqanm əsgərə verdiyi və savaşdan sonra geri aldığı at. Bax: I, 442-24. tuğrağ. Tudhun=kəndin böyüyü, tamnmışı; mübaşir, mirab; mənbədən içməli I,450-15. suyu paylayan adam. Tuğzağlan-=atlandırmaq (oğuzca); at verilmək; xaqan tərəfindən əsgə- I, 398-22. rə geri alınmaq üzrə at verilməsi. Bax: tuğrağlan-. I I I , 168-10. II, 269-9. Tuğ=xaqan yanmda çalman kös və vurulan davul; növbə davulu, ~di II, 269-5. qarovul dəyişdirmək üçün çalman davul; tuğ, bayraq, sancaq. ~ür II, 269-9. I, 241-24. Tukakhk=süzgəc, süzək, aşsüzən düzəldilən ağac. Bax: tuğakhk. I I I , 134-17, 135-1. I, 480-10. ~um 1,242-5. Tul=dul. Bax: tuğsak. ~luğ I I I , 135-1. I I I , 139-18, 139-20. Tuğ=hər hansı bir nəsnənin tıxacı, qapağı; su bəndi, gərməc. ~tuğsak 1, 455-22. I I I , 135-7, 135-8. Tul-=topa vurmaq. ~ı I I I , 135-9. II, 50-13. Tuğakhk=süzgəç, aşsüzən düzəldilən ağac. Bax: tukaklık. ~dı II, 50-7. I, 480-10. ~ur 11,50-13. Tuğla-=suyun gədiyini, yanğmı qapamaq, bağlamaq. Tuldra-=hər hansı bir şeyin hər yandan dağılması. I I I , 266-23. I II , 384-5. ~dı 111,266-21. ~dı I II , 384-4. ~ r I I I , 266-23. ~ r I II , 384-5. Tuğrağ=tuğra (oğuzca). Tuldur-=çarpmaq. 1.450-13. II, 189-8. Tuğrağ=xaqan tərəfindən hərb zamanı əsgərə verilən xəzinə atı, sonra ~dı 11,189-7. geri alınır. B ax və düzəlt: tuğzağ. ~ur II, 189-8. 1.450-15. Tulkuk=tuluq, üfürülmüş və şişirilmiş tuluq. Tuğrağlan-=alay və səfər zamam xan tərəfindən sonra geri alınmaq üz- II, 284-1. rə at verilməsi; atlandırmaq; tuğra ilə möhürlənmək (oğuzca). Bax: Tulkuklan-=tuluq kimi şişmək. tuğzağlan-. II, 332-26. II, 269-9. ~dı II, 332-25. ~ur II, 332-26. 570 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk______571 Tulun-qulaqla ağız arasmdakı sümük (türk və oğuz bhcəbriııin birin- II, 269-15. də). ~dı 11,269-12,269-16. 1,400-1. ~ur 11,269-14. Tulun=qantarğanm iki yanmda olan parçalar. Tumlut-=soyutmaq. Bax\ tumlıt-. 1, 400-3. II, 327-25. Tulunq=dulun; qulaq altı. Bax\ tulun. ~ tı II, 327-23. 111, 322-20. ~ur II, 327-25. Tulunq=qantarğada qulaq altmdakı bir halqa. Bax\ tulun. Tun=qadmm ilk uşağı; qadmın ilk əri. 111, 322-21. I I I , 142-16, 142-18, 142-19. ~ ı I I I , 322-23. Tun=dincəlmə, rahathq. Tulunqla-=duluna, qulaq altma vurmaq. 111, 142-14. I I I , 356-3. Tun-=qapanmaq, tıxanmaq; buludlanmaq. ~dı 111,356-1. II, 54-5. ~ r I I I , 356-2. ~dı 11,54-1,54-2,54-3. Tum=soyuq. Bax\ tumluğ, tumlığ. ~ur II, 54-4. I, 179-4, 348-21,451-17, 451-18. ~ ar II, 54-6. Tuma buxsun=küpdəki darı şərabmm köpürən, fışqıran qismi. Tunçı-=qoxmaq, xarab olmaq. Bax\ tança-, tansı-, tançğa-, tınça-, I I I , 219-23. tınçı-. Tumağu=tumov, nəzb, qrip. ~ r II, 277-22. I, 438-6. Tunçu=tikə, loxma. Bax\ tançu. Tuman=duman, sis. I,414-18. I, 195-13,273-9,412-11. Tunçuk=daim qayğılı olmaq; heyvanm qışda hinm ıçmə gırıb yazadək II, 36-13. çıxmaması. Tumlı-=soyumaq. II, 232-6. I I I , 266-25. ~ tı 11,232-1,232-3. ~dı I I I , 266-24. ~ ar II, 232-6. ~ r 111,266-25. Tunqra=bədəndəki kir. ~yu I I I , 267-5. I I I , 328-8. Tumlığ=soyuq. Bax\ tum, tumluğ. Tunqra tüş-=üzüstə, üzüquylu düşmək. Bax\ unqra yat-. I,451-2, 451-7. ~tüş-ti 111,328-10. ~ka 1,254-1,451-17. Tunqu=kar, eşitməyən. ~dm II, 37-26, 224-14, 227-22. I I I , 320-11. Tumlıt-=mayebri soyutmaq. Bax\ tumlut-. Tuntur-=qapamaq, örtmək. II, 327-22. II, 190-2. ~tı II, 327-20. ~dı II, 189-22. ~ur II, 327-22. ~ur II, 190-1. Tumluğ=soyuq, soyuq nəsnə. Tuplu=məzar, qəbr. Bax\ tublu. I, 179-4, 348-21,451-18. 1,424-19. II,73-10, 298-26, 331-26. ~ka 1,424-19. ~ka II, 295-14, 296-4. Tuplun-=dəlinmək. Bax\ tuplun-, diizəlt\ tubul-. I I I , 117-3, 178-19, 272-4, 348-20, 378-17, ~dı 1,492-19. Tumluğlan-=soyuq saymaq, soyuq davranmaq, qaşqabaq etmək. ~ğan 1,492-17. 572 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 573 Tupun=buğda samanı, buğda qılçığı. Bax və düzəlf. tubun. I II , 208-20, 241-13, 349-15, 366-9. ~luğ tarığ I, 477-11. ~m a 11,80-17. Tur-=durmaq. ~m anqlar 11,80-18. ! I, 346-9, 347-7, 444-20. ~m adı 1,204-16. ! 11,60-17,70-18. -madakum 11,65-1. II, 36-15,62-15. ~mas 1 ,367-8. I I L 177-19. Tur-=zəiflədi, inkişafdan qaldı. ~dı I, 70-15, 217-14, 217-15, 217-16, 279-22, 346-15, 346-19, I II, 178-2. 347-8. -dı I II . 178-1. II, 36-12, 36-13, 57-19, 58-25, 60-17, 61-19, 62-14, 64-25. -ar I I I , 178-2. I II , 177-118. Tura=qalxan; sipər, düşməndən gizlənmək üçün yer. ~ur I, 141-8, 141-9, 141-10. II, 336-20. II, 36-14, 62-14. I II , 209-22. I II , 177-19. Turağ=sığınaq. ~an 11,81-4. ~ka II, 171-23. ~ası (oğuzlarda) Bax\ turğu. Turbı=köməkçı, yavər; tosun. I, 107-7. 1,413-10. II, 83-16. Turbmla-=araşdırmaq; müqayisə etmək; ölçmək. Bax: turbun. I, 428-5. -daçı (oğuzca). Bax\ turğuçı. Turbun=araşdırma, müqayisə etmə, ölçmə. II, 69-10. 70-13. I, 428-5. ~duk II, 78-17. Turbunlan-=bir şey haqqmda araşdırma aparmaq. ~dukı (~duğı) 11,65-13. II, 274-3. -dukum (~duğum) II, 65-1. ~dı 11,274-1. ~ğan II, 72-23, 73-8. ~ur II, 274-3. -ğalırm ən 11,82-16. Turğur-=durdurmaq; qaldırmaq; dikmək; tikmək, inşa etmək; zəiflət- ~ğıl II, 66-2. mək, yordurmaq; durğunlaşdırmaq. I II , 30-6. II, 191-3, 191-8. ~ğu (türkbrdə). Bax\ tur-ası. ~dı 11,191-1,191-4,191-6,209-11. I,66-22, 107-6,416-20. ~ur II, 191-3, 191-8. II, 83-12. I II , 267-6. I II , 202-10. -ğahr II. 190-15. ~ğuçı (digər türklərdə). Bax\ tur-daçı. ~sa 111,310-23. II, 70-18. ~up 1,467-26. ~ğuluk 11,75-4. Turığa=toğağay quşu, sərçəyə bənzər bir quş. ~uçı 11,71-25. III, 170-15. ~uğı II, 72-7, 72-8. Turk=bir cismin uzunluğu, eni. -uğh II, 74-24, 74-25. I, 357-1. -uğsak II, 74-haşiyə. ~ı I, 357-2, 357-3. -ığsak 11,74-11. Turkığlan-=üstələməkdən çəkinmək; ehtiram göstərmək. Bax: turkuğ- ~up 1,256-13,273-9,473-18, lan-. II, 235-21. II,269-4. 574 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 575 ~dı 11,269-1. ~lağ 1,475-12. ~Lir II, 269-3. Turuğsa-=durmaq istəmək. Turkın-=utanmaq, sıxılmaq, çəkinmək. I I I , 295-2. II, 243-8. ~dı 111,294-15,295-1. ~dı II, 243-6. ~ r I II , 295-2. ~ur II, 243-8. Turuk=zəif. Turkla-=ölçmək. I, 381-13. I I I , 382-17. ~luk=durğunluq; cıhzlıq. ~dı 111,382-15. I, 480-4. ~ r I I I , 382-17. Turuk-=durmaq; toplanmaq. Turku=ipək qumaş. Bax və düzəlt: torku. II, 142-9. 1,421-21. ~ tı 1,239-28. ~sı 1,421-22. II, 142-7. Turkuğ=həya, abır, utanma. ~ a r II, 142-9. I, 450-11. Turukla-=durğunlaşdırmaq; arıq saymaq. ~bol-dı 1,450-11. m , 297-17. Turkuğlan-=üstəbməkdən çəkinmək; sayğı göstərmək. Bax\ turkığlan- ~ d ı I II , 297-16. II, 269-haşiyə. ~ r 111,297-17. ~dı II, 269-haşiyə. Turuklan-=durğun, arğın saymaq. ~ u r II, 269-haşiyə. II, 263-10. Turkun=durğun. ~ d ı II, 263-7. I, 432-7. ~ u r II, 263-9. Turkun-=utanmaq, duruxmaq. Bax\ turkın-. Turul-=usanmaq, bezmək. ~dı II, 254-7. II, 151-16. Turlak=zəif; qocalıqda zəiflik; heyvanın arığı. ~ d ı II, 151-14. I, 454-24, 454-25. ~ u r II, 151-16. Turma=turp. Turum=durum; bir adamın boyu qədər olan uzunluq. I, 425-9. I, 395-8. küwij~=dadı pozulmuş turp. ~ı 1,395-9. I, 370-21. Turumla-=suyun dərinliyini boyu ib ölçmək. Turmuz=xiyar. Bax'. tarmaz. I II , 300-10. ~nı I, 352-22. ~dı I II , 300-8. Turna=durna. ~ r 111,300-10. III,224-18. Turumsm-=qalxırmış kimi görünmək. TurpIa-=modelini düzəltmək, ölçmək. ~dı 11,259-11. III , 381-20. Turumtay=yırtıcı bir quş; kişi adı. ~dı 111,381-18. III , 228-10. ~ r 111,381-20. ~ım nı II, 138-11. Turşu-turşu=eşşəyi dayandırmaq üçün söylənən söz. Bax\ tuşu-tuşu. Turun-=durub dirənmək; qarşı çıxmaq. 111,212-16. II, 167-3. Turuğ=dağlarda sığmacaq yeri. ~ d ı II, 167-1, I, 375-25. ~ u r II, 167-3. 576 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 577 Turun-=yerində oynamaq. Tuş— rast gəlmək, qovuşmaq, yetişmək. n. 167-15. 11,41-13. ~dı II. 167-14. ~ d ı 11,41-12. ~ur 11,167-15. ~ a r 11,41-13. Turun-=duruxmaq. ~ğıl 1,75-15. II. 167-17. Tüş kıl-=qovuşmaq; enmək. Bax: tüşbn-, düzəlt: tuş kıl- ~dı II, 167-16. ~kıl-ur III, 23-22. ~ur II. 167-17. Tuşağ=cidar, Bax: tuşağu, Turur=-dır. -dir. -dur, -dür şəkilçiiərinin yerinə işbnir, keçmiş zamam I, 409-27, və məsdəri olmayan bir fe'ldir. kösrük~=atm ön ayaqlarma vurulan cidar, I II , 177-20, I, 463-6, Turuş-=ayağa qalxmaq; duruşmaq, qarşı durmaq. Tuşağu=cidar, Bax : tuşağ. II, 126-2. I,437-21, ~dı 1,70-16. Tuşal-=dolaşmaq; cidarın dolaşması. Bax: tuşan-. II, 126-1. ~ ır II, 167-25. ~ur II, 126-2. Tuşan-=dolaşmaq. Bax : tuşal-. ~ğan 1,491-21. II, 167-28. ~m a 1,232-19. ~dı II, 167-22. ~mas II, 126-4. ~ u r II, 167-28. Tus-tus-paltar kimi yumşaq şeyə vurmaqdan çıxan səs. Tuşğutlan-=şəyird sahibi olmaq. Bax: buşğutlan-. I, 342-11. II, 267-8. I I I , 132-14, ~ d ı II, 267-7, ~~ur-dı 1,342-12, ~ u r II, 267-8, Tusu=mənfəət, qazanc; şəfa, Tuşğur-=qovuşdurmaq. Bax: tuş-, tuşur-. I I I , 212-11, Tuşla-=qarşısında durmaq. ~bol-dı II, 152-8, I II , 266-14. Tusuk-=xoş gəlmək, faydası olmaq; yaraşmaq, ~dım 111,266-13, II. 142-22, - rm ə n 111,266-14, ~tı II, 142-21, Tuşlan-=yönəlmək, qarşılaşmaq, ~ ar II, 142-22, II, 245-3, Tusul-=yaramaq; fayda vermək. Bax: tusu bol-. ~dı 11,245-1, II, 152-8. ~ u r II, 245-3, ~dı II, 152-5. Tuşlat-=qarşısına gəbcək şəkildə durdurmaq, ~ur II, 152-8. II, 326-20. Tuş=tən, bənzər. ~ tı 11,326-18. I I I , 133-5. ~ur II, 326-20, ~ı I I I , 133-5. Tuşna-=qarşılaşmaq, hərəkətə keçmək, Tuş=qarşı, hər şeyin qarşısı. ~dı 1,273-9, I I I , 133-6. Tuşur-=qovuşdurmaq, Bax: tuş-, tuşğur-, ~ı I I I , 133-6. II, 114-3, 191-22, Tuş=kəmər qayışmın ucuna taxılan qızıl və ya gümüş toqqa. ~dı 11,114-1, I I I . 133-9. 580 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 581 II, 143-6. ~ tı II, 143-5. ~ar 11,110-6. ~ ar II, 143-6. Tuwra-=davranmaq; böyümək, qüvvətlənmək. Bax: tawra- ~sa II, 277-haşiyə. III , 256-6. Tutukla-^axtalamaq; axtaya bənzətmək. ~dı I, 166-4. I I I , 297-12. III , 256-4. ~dı 111,297-10. ~ r I II , 256-5. ~ ur 111,297-12. Tuwur-=qulaq şəkiəmək. B ax : tuwır-. Tutuklan-=xədim köb sahibi olmaq. ~dı 11,110-4,178-18. II, 263-6. ~ar II, 178-19. ~dı II, 263-4. Tuwuz=böyük, iri. ~ur II, 263-6. I II , 256-6, 256-7. Tutul-=tutulmaq, yaxalanmaq. Tuy=xalq, camaat. II, 146-14. I II , 384-4. ~dı II, 146-13. Tuy-=duymaq. ~ur II, 146-14. I II , 230-12. Tutun-=tutmaq; əldə etmək; tək qalmaq; tutuşmaq. Bax: tütün-. ~dı 111,230-11. II, 165-23. ~ ar 111,230-12. ~dı II, 165-15, 165-17, 165-19, 165-22, 166-2, 166-4. ~mas 1,118-9. ~ur II, 165-23. Tuyağ=at, heyvan dırnağı. ~up II, 165-26. I I I , 163-23. ~çu oğul=övladlığa götürülmüş uşaq. ~ ı I I I , 163-23. I I I , 326-4. ~m II, 126-20. Tuturğu=buyurulması və yerinə yetirilməsi vacib olan şey. ~hğ=dırnaqh. I, 469-18. III , 174-12. Tuturkan=düyü, pirinc. Tuym=xəsis, sıxmtıh. 1,493-12. I I I , 166-16. Tutuş=çəkişmə, tutaşma, tutuşma. Tuysuk-=duyurmuş kimi olmaq. I, 371-12. I I I , 189-15. Tutuş-=tutuşmaq, tutaşmaq. Bax: tütüş-. ~dı I II , 189-13. II, 121-24. ~ ar I II , 189-15. ~dı 11,121-21. Tuytur-=duyurmaq, anlatmaq. -d ılar II, 121-23. III , 187-14. ~ur II, 121-24. ~dı I II , 187-12. ~kah 1,222-13. ~ur III, 187-14. Tutuz-=əmr etmək. Tuyuk=hisli-pash; qapah; canı sıxılmış. II, 119-24. I II , 164-17, 164-18, 164-19. ~dum 1,450-5. Tuz=duz. II, 119-22. II, 46-11, 133-23, 135-4, 150-8, 294-3. ~ur 11,119-24. I II , 34-14, 131-20, 180-11. Tuwır-=qulaq şəkləmək. Bax: tuwur-. ~luğ 1,252-25. II, 110-6. Tuz=gözəllik. ~mqa 1,317-7. 584 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 585 Tügsin-dörd küncdən düyülən düyün. Tüknə-=yara dağlamaq. I, 429-2, 429-10. I II , 271-13. II, 281-1. ~di 111,271-11. Tügül-=düyülmək, düyünbnmək; yemək boğazmda qalmaq. ~ r 111,271-12. II, 154-5, 154-8, Tüksin=xandan üç dərəcə aşağı oian adam. ~di 1,429-10. 1,429-18. II, 154-3, 154-7, 179-4, 181-1. Tükün=dağlama, dağ, düyün. Bax: tögün. ~ ü r II, 154-5, 154-8, 1,412-10. ~məs 1 ,244-16. Tükü-tükü=əniyi çağırmaq üçün işlənən söz. I I I , 205-8. I I I , 216-20. ~gən I, 495-24, 495-27. Tüküz=atm alnmdakı ağiıq. Bax: təküz. Tügün=düyün, düyüm. I, 369-27. I, 429-10, 495-22, 496-24. ~at=alnmda ağlıq olan at. II, 48-8, 135-1, 149-14, 154-3, 157-13, 164-9, 165-6, 179-4, I, 369-27. 193-10, 196-19, 198-16, 218-17, 281-1, 289-18, 299-21. Tüb-=tükünü tökmək. I I I , 59-4, 69-17, 73-8, 107-9, 119-6, 120-4, 120-6, 120-9, I I I , 250-6. 246-20, 247-17, 249-10. ~di I I I , 250-3. ~ b r 111,114-23. ~ r I I I , 250-6. Tügün-=təkbaşma düyün düymək. Tüb-=dölbmək, quzulamaq (oğuzca). Bax: töb-. II, 165-8. I I I , 250-6. ~di I I, 165-6. ~di I I I , 250-5. ~ü r II, 165-8. ~ r I II , 250-6. Tügüş-=düyün düyməkdə yardım etmək və yarışmaq. Tülək=dördayaqlı heyvanlarm tükbrini tökdükbri vaxt; qoyun qırxı- II, 135-3. nı. ~di II, 135-1. 1, 388-11,410-13. ~ ü r II, 135-3. ~ində 1 ,388-12. Tükə-=tükənmək, bitmək. ~yılkı=qış tükünü tökən heyvan. I I I , 249-16. I,410-13. ~di I I I , 249-13-14, Tübt-=quzulatmaq; doğurtmaq (oğuzca). ~ r I I I , 249-16. II, 302-13. Tükək=yükü sıxmaq üçün ipə taxılan halqa. ~ ti 11,302-11. II, 282-8. ~ür 11,302-13. Tükəl=tamamib, büsbütün. Tülfır=qumaşdan və ya ipəkdən tikibn pərdə və ya örtü. Bax: tülwir. I, 130-17, 256-10, 410-15, 445-8. I, 466-3. II,51-6, 229-2, 232-22. Tülwir=gəlin otağmm tülbri. Bax: tülfır. I I I , 149-14. I II , 111-4. Tükət-=tükətmək, bitirmək. Tüm=saya; tam; atlarda düz rəng. II, 301-23. I, 348-23, 348-24. ~ ti II, 301-22. Tümən=min (1000), tümən, lap çox. ~ür II, 301-23. I, 271-18,400-9, 400-10. Tüklüg=kor. ~minq=min dəfə min, bir milyon. I, 461-25. I, 400-10. Divanü lüğat-it-türk 589 588 Mahmud Kaşğari ~di 11,36-21,63-2,63-3. I I I , 56-17, 109-7, 206-21, 206-22, 287-1. ~ ü r II, 36-22. Tüpir-=kübk əsərək torpağı sovurmaq. Ba.x: tüpür- Türçi-=başlamaq. I I, 108-10. I I I , 253-21. ~di II, 108-9. ~ d i I I I , 253-20. ~ər II, 108-10. ~ r 111,253-21. -məginçə II, 108-12. Türçit-=başlatmaq. Tüpkər-=araşdırmaq, izinə düşmək. II, 316-17. II, 192-7. ~ ti 11,316-16. ~di II, 192-6. ~ ü r II, 316-17. ~ür II, 192-8. Türgək=boğça. B a x və düzəlt: türkək. Tüplə-=kökdən aramaq. II, 49-haşiyə, 284-5. I I I , 265-22. Türi=dadı pis olan; xasiyyəti bəd olan. Bax: türü. ~di 111,265-21. I I I , 209-20, 209-21. ~ r I I I , 265-22. Türk=vaxt mənasma gələn bir söz. Tüplən-=kökləşmək, zənginləşmək. 1.359-18. I I, 243-22. ~kuyaş ödi=günorta. ~di 11,243-19,243-20. 1.359-21. ~ ür II, 243-22. ~üzüm ödi=üzümün dəyən vaxtı. Tüpləş-=əslini araşdırmaq. I, 359-19. 11,215-15. ~yigit=gənclik çağınm ortasında olan adam. ~dilər 11,215-13. I, 359-22. ~ür 11,215-15. Türkək=boğça. Bax : türgək. Tüpbt-=aratmaq. II, 43-7. II, 326-8. Türkəklən-=boğçaya sarılmaq, dürülmək. ~ ti II, 326-7. II, 333-3. ~ür II, 326-8. ~di 11,333-1. Tüpü=təpə, başm üst tərəfı, təpəsi. ~ ü r II, 333-3. I, 327-18. Türklə-=türkdən saymaq; ərəblərə görə əcəmi, yəni qeyri-ərəb saymaq. II, 114-21. I I I , 383-5. I I I , 206-19, 206-20. ~di I I I , 383-3, 383-20. ~si I I I , 206-19. ~ r I I I , 383-5. Tüpülə-=təpələmək, təpəsinə vurmaq. Türkün=oymaqlarm, ellərin toplaşdığı yer; ata evi, ata ocağı. I I I , 285-26. I,433-15. ~di 111,285-24,289-11. ~igə {düzəlt: ~inqə) I, 433-16. ~r I I I , 285-26. ~im 1,433-17. Tüpür-=torpağı sovurnıaq. Bax: tüpir-. ~üm 11,217-26. ~di II, 108-9, 108-haşiyə. Türkünlən-=özünü bir yerdən saymaq və ya o yeri özünə məxsus sayıb Tür=toz. Bax: tor, düzəlt: toz. oturmaq, yaşamaq. ~ i I, 121-haşiyə. II, 274-9. Tür-=dürmək, dürmələmək, burmaq. ~di II, 274-7. II, 36-22. ~ ü r II, 274-9. 592 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 593 ~di I I I , 247-3. I, 230-4. ~r I I I , 247-4. II, 278-24. Tüşkün=tikanlı gəvən kolu. Bax\ tüşürkün. Tütün=tüstü, duman. I,434-10. I,399-1. Tüşkünlən-=dağda kitrə ağacının çoxalması. II, 294-6. II.274-12. ~süz 1,399-2. ~di 11,274-10. I I I , 23-4. ~ür 11,274-11. Tütün-=tüstü çıxması; düzəlt: alovun tutuşması. B ax və düzəlt: tutun-. Tüşlən-=enmək, toplaşmaq. Bax: tüş kıl-. Tütür-=hücum etdirmək, təhrik etmək. Bax: tütkür-. II, 244-3. II, 110-3. ~di 11,244-1. ~ d i II, 109-25. ~ür 1,263-10. ~ ü r 11,110-2. II, 244-3. Tütüş-=qovğa etmək, tutuşmaq, tutaşmaq, çəkişmək; ovu tutmaqda Tüşrüm=əyrilmiş yun yumağı (arğuca). Bax : təşrüm. yardımlaşmaq və varışmaq. Bax: tutuş-. I, 466-27. II, 121-24. Tüşük=işdən-gücdən qalan, avara, düşkün, düşük. ~ d ı II, 121-21. I, 388-4. - d ıla r II, 121-23. Tüşür-=düşürmək, endirmək. ~ u r II, 121-24. II, 114-8. -məgincə II, 108-11. ~di 11,114-4. Tüwək=partlanğıç (çigilcə). ~düm 11,114-6. I, 388-15. ~ür 11,114-8. ~lik=partlanğıc kimi içi oyulan ağac budağı. ~gil 11,307-1. I, 484-14. Tüşürgü=çaym irmağa qarışan ağzı; dəyirmanm çaya axan holuğu. Tüwiş-=şişə ət düzməkdə yarışmaq və köməkləşmək. B a x və düzəlt: tə- I, 470-9. wiş-. Tüşürkün=kitrə kolu (bir ləhcədə). Bax: tüşkün. II, 131-20. I. 494-24. ~di II, 131-17. Tütək=ibrik, kuzə kimi şeylərin lüləyi. ~ ü r II, 131-20. I, 387-13. Tüwşə-=tərin dənə-dənə olması, puçur-puçur olmaq. Tütət-=tüstülətmək. Bax: tütit-. I I I , 260-16. -ti II, 294-6. ~di 111,260-14. Tütit-=tüstülətmək. Bax: tütət-. ~ r 111,260-16. II, 294-7. Tüz=xalq, rəiyyət. ~ür II, 294-7. I I I , 131-16. Tütkür-=hücum etdirmək, təhrik etmək. Bax: tütür-. Tüz=əsil, kök, soy-sop. ~di II, 109-26. III , 131-17. Tütsük=kin saxlayan. ~i I II , 131-17. 1,461-10. Tüz=düz. ~kişi=qarı düşmən. I, 130-17, 181-5, 340-47, 378-7, 426-10. I, 461-10. I I I , 131-19. Tütü=dürlü. Tüz-=düzmək, düzəltmək. II, 38-7. 594 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 595 ~di II, 38-5, 38-6. ~ər II, 38-7. Tüzər-=düzəlmək. II, 113-9. ~di 11,113-8. ~ür 11,113-9. u Tüzəş-=düzəltməkdə yardımlaşmaq və köməkləşmək. Bax: tüzüş-. II, 130-3. U=uyğu, yuxu. Bax : udh, udhu. ~ ü r II, 130-3. ~n ı I I I , 233-10. Tüzgər-=hədiyyə vermək. Bax : tüzgür-. ~suz=yuxusuz. II, 192-12. I, 181-14., ~dim 11,192-11. U-=gecikdirmək. ~ ü r II, 192-12. ! ~m a I, 156-8. Tüzgür-=ərməğan vermək. Bax: tüzgər-. U-=qüdrəti olmaq, gücü yetmək. Tüzlin-=düzəlmək, bərabərləşmək. ~ğança=gücü yetən qədər. ~ ü r 1 ,357-9. ■ 1,117-19. Tüzlün-=düzəltmək. Bax : tüzlin-, tüzül-. ~ğan=hər şeyə gücü yetən, qadir. II, 244-24. I, 144-23. ~ d i 11,244-21,244-23. ~ğan tənqri=qadir tanrı. ~ ü r II, 244-24. I, 144-24. Tüzül-=düzəlmək, tərtib və tənzim edilmək. Bax: tüzlün-. I, 144-23. II, 151-27. Uban-=gizlənmək. ~di 11,151-25,151-26,244-22. I, 244-24. I I I , 138-10. ~dı I, 244-23. ~ ü r II, 151-27. ~ u r I, 244-24. ~məs II, 108-12. Uç=türklərin qələm düzəltdikləri bir ağac. Tüzün=xoş təbiətli, xoşrəftar. I, 110-6. I, 412-5. Uç=bir nəsnənin tükənməsi, bitməsi (oğuzca); uc, kənar. ~lüg=yumşaqlıq. I, 118-1, 118-2, 118-3. ~lügin III, 184-5. ~ ı 1,118-1. ~lük=yumşaqlıq. ~ın 111,369-13. II, 249-28. ~unqa 1,336-11. Tüzüş-=düzəltməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. Bax: tüzəş-. ~el=sərhəd, sərhəddəki el. ~di II, 130-1. I, 118-2. Uç-=uçmaq. I, 217-13. ~ dı 1,217-11. -tım ız I, 466-4. ~ ar I, 217-12. II, 67-19. ~up I II , 225-24. Uça=arxa, kürək, uca. Mahmud Kaşğari 96 Divanü lüğat-it-türk 597 I, 151-23. Uçuzlan-=ucuz saymaq. Uçan=iki yelkənli gəmi (qıpçaqca). I, 314-21. I, 182-6. ~dı 1,314-20. Uçğuk=uçuq. ~ur 1,314-21. I, 162-13. Ud=sığır, öküz. Bax : udh, öd. Uçlan-=uc peyda olmaq. I, 118-13. I, 289-4. ~yılı=türklərin on iki ilindən biri. ~dı 1 ,289-3. I, 118-14. ~ur 1 ,289-4. Udukluk=qəflət və dalğmlıq, laübalilik. Bax\ udhukluk. Uçmak=cənnət, behişt. I, 205-8. I, 178-19, 179-3. Udh=yuxu. Bax: u, udhu. I I I , 325-8. ~ın I, 120-10. Uçruş-=uçurmaqda köməkbşmək və yarışmaq. Udh=sığır, öküz. Bax : ud. I, 273-3. III , 350-20. ~dı 1,271-1. ~nı II, 338-6. ~ u r 1 ,271-3. ~ka 111,317-23. I I I , 174-25. ~luk=inək kimi heyvanların axurda yatdığı yer (arğuca). Uçuk-=sonuna varmaq. I, 162-8. I, 239-4. Udhğar-=oyatmaq, xəbərdar etmək. B a x və düzəlt: udhğur-. ~ tı 1 ,239-3. ~ur 1,265-7. ~ ar 1 ,239-4. Udhğur-=oyatmaq, xəbərdar etmək. Bax : udhğar-. Uçun=səbəb bildirən bir ədat; üçün. I, 265-7. I, 143-18. 11,66-17, 66-18, 254-14. II, 285-14. ~dı 1,265-6. I I I , 313-16. ~ur 1,265-7. Uçur-=uçurmaq; düşürmək, salmaq. ~ğıl 11,66-21. I, 227-23. -ğuçı II, 70-haşiyə, 70-22. ~dı 1,227-21,227-22. ~a II, 204-3. II, 209-24,312-19. ~ğan II, 255-8. ~ur 1 ,227-23. ~mış 11,256-1. ~ğan 1,210-17. ~çı 11,70-21. Uçursa-=uçurmaq istəmək. Udhı-=yatmaq. Bax: udhu-. ~dı 1 ,306-6. I II , 242-15. ~dım 111,233-10. ~dı 111,242-14. Uçuz=ucuz; xor və alçaq; dəyərsiz. ~dım 1,113-13. I, 127-9. ~ r 111,242-15. ~luk=dəyərsizlik, kiçiklik; ucuzluq. Udhık ər=yatan, uyuyan adam. I, 205-3, 205-4. I, 134-17. Uçuzla-=xor görmək, həqarət etmək. Udhıkla-=yatmaq, uyumaq. Bax: udhukla-. I, 321-16. ~dı III, 305-9. ~dı 1 ,321-14. ~dım I II , 305-8. ~ r 1,321-15. ~dmq I II , 305-8. 598 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 599 Udhım=ardmca. B a x və düzəlf. udhu. I I I , 74-20,217-17, 277-11. I I I , 349-14. ~n II, 204-3. Udhın—sönmək. Bax\ udhun-. Udhu=ard, arxa, arxasmca, dalmca; üzündən, dolayı. Bax : udhım. ~ur III, 30-7. I, 152-4, 152-5. Udhış-=uyumaqda yarışmaq. Bax\ udhuş-. II, 45-15, 297-6. I, 232-6. I I I , 349-14. ~dı 1,232-1. Udhu=təpə. ~ur 1 ,232-6. I, 152-1. Udhış-=uyuşmaq, qatılaşmaq (qatıq); laxtalanmaq. Bax: udhuş-. kum~=qum yığmı. I, 232-6. I, 152-1. ~dı I, 231-4, 232-5. Udhu-=uyumaq. Bax: udhı-. ~ ur 1 ,232-6. ~dım I, 113-13. Udhıt-=uyutmaq, yatızdırmaq. Udhuğ=huşyar, oyaq. I, 251-23. ~ər I, 133-6. ~ tı 1,251-18. -könqüllüg ər=könlü ayıq, anlayışlı, qanacaqlı adam. ~ur 1 ,251-23. I, 133-7. ~ğan I, 209-3, 209-4. ~luk=işində sayıq. Bax: udukluk. Udhıt-=qatılaşdırmaq, qatıq çalmaq; pendir düzəltmək. I, 205-9. 1.251-23. Udhuk-=ardına düşmək, qovmaq. Bax : udhu kama. ~tı 1,251-20,251-21,251-22. ~m a 111,217-17. ~ur 1,251-23. Udhukla-=uyumaq. Bax: udhıkla-. ~m a I, 199-12. ~ d ı 111,299-1. Udhıt-=söndürmək. Udhula-=uymaq. 1.251-23. I, 326-24. ~ tı 1,251-22. ~dı 1 ,326-23. ~ u r 1 ,251-23. ~ r I, 326-24. Udhlaş-=bir-birinin ardmca yürümək. B ax : üdhləş-. Udhun-=oyanmaq, ayılmaq. I, 276-6. I, 245-10. ~dı I, 276-4, 276-haşiyə. ~dı 1,245-9. ~ur 1 ,276-5. ~ u r 1,245-10. Udhlat-=uydurmaq, arxasma salmaq. ~ u I I I , 188-20. I, 294-22. Udhun-=sönmək. Bax: odum-. ~ tı 1 ,294-20. Udhur-=seçib ayırmaq. B a x və düzəlt: ödhür-. ~ur 1 ,294-22. ~dum 1,374-1. Udhmak=şəyird. 111,215-22. I, 162-23. Udhuş-=uyumaqda yarışmaq; uyuşmaq, qatılaşmaq, laxtalanmaq. Udhmaklan-=şəyird və rəncbər sahibi olmaq. B a x və düzəlt: udhış- I, 330-13. ■ ~dı 1,232-1. ~dı 1,330-11. Udhuz=qotur. ~ur 1 ,330-13. I, 127-11, 127-12, 202-27. Udhu=yuxu, uyğu. B ax : u, udh. I I I , 13-8, 70-16. 1 ,113-13, 171-21,219-22, 299-27. ~ı II, 295-6. 600 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 601 I I I , 62-5. ~ın I, 164-9. ~luğ=qoturlu. ~un III, 205-8. I, 202-27. Uksa-=anlamaq istəmək. Udhuzla-=qotura dərman vurmaq. I, 304-5. I, 321-19. ~ d ı 1 ,304-3. ~dı 1,321-17. ~ r 1,304-4. ~ r I, 321-19. Uktur-=anlatmaq. Ufut==ar, həya, utanma. B ax : uvut, uwut. 1,263-17. ~bol-=utanmaq. ~dı 1,263-15. ~bol-ur I, 327-18. ~ u r 1,263-17. ~bol-up 111,200-5,217-16. Ukul-=bilinmək, anlaşılmaq. Uğ=çadınn üst yanmdakı künclərdən hər biri. I, 244-7. 1, 121- 11. ~dı 1,244-6. Uğar at=alnmda qaşqası olan at. ~ u r 1,244-7. I, 126-10. Ukuş=anlayış, zəka. Uğh=Kaşğarda yetişən və yeyilən ağ və şirin yerkökü. I, 131-19. I, 187-11. ~luğ=anlayışh. Uğraklan-=oğrak qıhğma girmək. Bax\ oğraklan-. I, 131-19. I, 330-27. Ukuş-=anlamaq. ~dı I, 330-25. I, 235-28. ~ur I, 330-26. ~ tıla r I, 235-26, 235-27. Uğur=vaxt, zaman, fürsət. B a x və düzəlf. oğur. ~ u rlar 1,235-28. Uğut=içki düzəldilən bir xəmir növü. Ul=divar özülü, divar təməli. I, 123-13. I, 121-21. Uxak=qaysı, ərik kimi meyvələrin sıxılmış suyu, şirə. ~ ı I, 121-21. I, 181-23. Ul-=əprimək, ifrəmək, ərimək, dağılmaq (çox bişən ət). Ujlanq=qaya kərtənkələsi (oğuzca). I, 220-27. I, 176-14. ~ dı 1,220-25. Uk-=anlamaq. ~ u r 1,220-27. I, 220-12. Ul-=(paltar) süzülmək, köhnələrək yırtılmaq. ~dı 1,220-11. I, 220-27. ~ar 1 ,220-12. ~dı 1,220-26. II, 232-22. ~ u r 1,220-27. I I I , 46-21. Ula=çöldə əlamət, bəlgə, yol nişanı. ~sa I I I , 25-20. I, 155-13, 155-16. Ukı-=qusmaq. Ula-=ulaşmaq, tapışmaq; calamaq, əlavə etmək. I I I , 238-18. III, 239-7. ~dı 111,238-17. ~dı I II , 239-5, 239-6, 239-8. ~ r 111,238-18. ~ r I II , 239-7. Ukruk=kəmənd. ~ğu nənq I, 193-2. I, 164-8. Ulağ=ulaq, bəyin əmri ilə çapa-çapa gedən qasidin (poçtalyonun, ça- parm) başqa bir ata çatıb minənə qədər sürdüyü at. 602 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 603 I, 181-20. II, 343-16. Ulağ=yamaq, paltar yamağı. ~ u r 1,294-2. I, 181-21. Ulı-=ulamaq. Ulağa=savaş atı. I II , 239-11. I I I , 169-9. ~dı I I I , 239-8, Ulan-=vasitə olmaq, calanmaq. ~ r 111,239-11. I, 248-27. ~sa I I I , 239-12. ~ d ı 1 ,248-26. ~ğu=ulayacaq zaman. ~ u r 1 ,248-27. I, 193-4. Ular=erkək kəklik. Ulıç=oğlan uşaqlarına sevgi təzahürü olaraq söybnən söz (karluqca). I, 181-12. I, 125-18. II, 220-19. II, 249-28. ~lığ=kəkliyi çox olan. ~ım I, 125-19. I, 204-3. Uhn-=usanmaq, bezmək; qıvrılmaq, dolanmaq. Bax: ulun-. Ulas köz=süzgün, xumar göz. I, 249-6. I, 130-9, 130-15. ~dı 1,249-18. Ulaş-=çatmaq, bitişmək, birləşmək. II, 242-27. I, 238-8. ~dım 1,249-5. ~dı 1 ,238-7. ~ u r 1,249-6. ~ u r 1,238-8. Uhnç yol=əyri-üyrü, qıvrım yol, serpantin. Ulat-=ulatmaq. I, 189-27. I, 255-15. I I I , 385-15. ~ tı 1 ,255-14. Uhş-=ulaşmaq. ~ur 1,255-15. I, 237-13. Ulatu=ipək burun yaylığı. ~dı 1,237-12. I, 192-22. ~ u r 1,237-13. Uldanq=padoş, ayaqqabının altı, məstin altı. Bax: oldanq. ~ıp 1,237-19. I, 176-4. Uht-=ulatmaq. Uldı=yalınayaq, nalsız qalmaq; ayağı yaralanmaq, aşmmaq. Bax: öldi- I, 255-17. 1,300-18. ~ tı 1,255-16. ~dı 1,300-17. ~ u r 1,255-17. ~ r 1 ,300-18. ~ğan 1,210-11. ~mas I, 167-12. Uht-=boyun əydirmək, boyun bükdürmək, ram etmək, yola gətirmək. Ulduk=nalsız, yalın ayaq. Bax: olduk. 1,255-19. I, 164-15. ~ tı 1,255-18. Ulğadh-=böyümək, ulu olmaq. Bax: ulğat-. ~ u r 1,255-19. ~tı 1,294-2,481-25. Ulma=qab-qacaq. Bax və düzəlt: ohna. ~u 11,265-13. I, 187-23, 187-haşiyə. I I I , 80-1. Ulnat-=altını üstünə gətirtmək; çevirtmək; sahmanlamaq. Ulğat-=böyümək. Bax: ulğadh-. I, 296-11. I, 294-2. ~ tı 1,296-10. ~ tı 1,294-1. ~ur 1,296-11. 604 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 605 Ultur-=ərpitmək, ifrətmək (çox bişirmək). I, 132-10, 132-11. 1, 264-7. Ulyan=yeyibn, ətirli bir bitki kökü. ~dı 1 ,264-4. I, 180-22. ~ ur 1 ,264-7. Um=qarın şişkinliyi, bağırsaq pozuqluğu. Ultur-=(çox geyməkdən) yıpratmaq, köhnəltmək. I, 122-11. I, 264-7. ~bol-dı I, 122-11. ~dı 1 ,264-6. Um-=ummaq. ~ur 1 ,264-7. I, 221-14. Uluğ=ulu. böyük; uca; ululuq, böyüklük. ~dı 1,221-13. I, 124-15, 321-1, 339-13, 356-7, 356-8, 370-25, 371-22. ~ar 1,221-14. II, 47-8, 54-8, 63-22, 73-8, 126-1, 316-7. Uma=ana (tibetcə). I I I , 66-16, 171-14. I, 156-3. ~nı 1 ,323-22. Uma=evə gələn qonaq. I I I , 81-16. I, 156-4, 156-5, 156-9, 168-8. ~ ka I I, 126-4. II, 307-1. ~luk I, 205-27, 359-5. Umay=doğuşdan sonra qarından çıxan nəsnə, ətənə. plasenta. -lukuğ I, 133-22. I, 182-18. ~ lu k - k a ll, 123-13. ~ka I, 182-21. ~oğlak ay I, 356-7. Umdu=istək, dilək; tamah. ~ay 1 ,356-8. I, 184-14. Uluğla-=ululaşdırmaq, ucaltmaq. ~çı=dilənçi. I, 323-23. I, 197-18. ~dı I, 323-19, 323-20. Umdur-=umdurmaq. ~ r 1 ,323-23. ~u 11,73-11. ~sa 1 ,323-22. Umun-=ummaq, umunmaq; umudlanmaq. Uluğsa-=bir şeyin böyüyünü istəmək. I, 250-9. I, 322-21. ~dum 1,250-7. ~dı 1 ,322-19. ~ur 1 ,250-9. ~ r 1,322-21. ~ahm 111,371-12. Uluk=atın çiyninin üstü. Umunç=umma, umud etmə. I, 136-11, 136-12. I, 190-3. Uluk ton=əskimiş, köhnəlmiş, yıpranmış paltar. I I I , 385-19. I, 136-8. ~Iuğ=umulan; umudlu. Ulun=təmrənsiz ox. I, 209-22. I, 145-13. Un=un. ~luğ ər=təmrənsiz oxları olan adam. I, 122-15, 275-10, 284-8, 287-22, 294-8, 296-26, 297-27, I, 204-6. 308-23. Ulun-=usanmaq, bezmək; qıvrılmaq, dolanmaq. Bax: ulın-. II, 43-17,44-16, 131-26, 153-20. I, 249-6. III,42-9,47-10, 112-14, 117-1,376-27. ~dı 1,249-1,249-3. ~uğ 1,255-8,310-1. ~ur 1,249-6. II, 108-19, 116-5, 188-1. Uluş=kənd (çigilcə); şəhər (arğuca). I I I , 299-24. Divanü lüğat-it-türk 607 606 Mahmud Kaşğari ~ğu=onunla bir şeyə vurulacaq nəsnə və ya alət. Una-=razı olmaq, qəbul etmək. I, 63-23. I I I , 239-27. II, 84-18. ~dı I I I , 239-25. ~mış 1,405-22. ~dmq I I I , 239-26. ~up 1,228-6,255-16,466-1. ~t I I I , 239-27. II, 73-9, 188-11,203-1.338-10. ~mas 1 ,257-5. ~sa 1,218-1. Unaş-=uzlaşmaq, qəbul etmək. Bax\ onaş-. tərs-tərs ~-=hər yandan, hər yanma vurmaq. I, 238-24. tərs-tərs ~-dı I, 356-20. ~ d ılar 1,238-21 ~dı-tokı-dı=vurdu-döydü (digər türklərdə tokı- sözü ur- ilə birgə ~u rlar 1,238-13. işlənir). Unat-=razı etmək. I I I , 248-12. I, 257-7. ~u yaz-=az qala vurmaq, döymək. ~ tı 1 ,257-5. ~u yaz-dı I I I , 59-8. ~ur 1 ,257-7. Urağun=Hindistandan gətirilən bir dərman. Unqamuk ər=solaxay adam. I, 194-7. I, 214-17. Urağut=qadm. arvad. Unqra yat-=arxası üstə yatmaq. B ax : tunqra tüş-. I, 194-22, 208-6, 229-11, 230-11, 247-4, 284-13, 286-4, 287 ~yat-tı 111,328-9. -22, 289-11, 290-18, 302-5, 322-11, 329-4, 331-14, 484-27. Unıt-=unutmaq. Bax\ unut-. II, 74-21, 115-7, 136-1, 147-11, 151-1, 163-10, 164-1, 164- I, 257-9. 10, 167-20, 170-24, 172-18, 173-24, 174-19, 236-23, 241- ~ tı 1 ,257-8. 15, 263-4, 274-4, 296-9, 297-26, 299-23, 300-9, 317-16, 335 ~ur 1 ,257-9. -14. ~ğan 1 ,210-13. I I I , 38-20, 50-10, 58-18, 62-21, 78-11, 82-11, 130-17, 132- Unut-=unutmaq. Bax\ umt-. 17, 139-18, 181-8, 196-9, 197-4, 276-1, 347-23. ~sa 1,257-2. ~ka II, 147-4. ~muş 1,267-17. ~nı 1,325-14,326-11,399-25. Ur-=vurmaq, döymək; qoymaq; taxmaq. Bax\ üri-. 11, 49-15, 301-24, 308-1. ! I, 156-22. I,218-7. ~ın I I I , 246-25. ~tm II, 163-14. I I I , 135-7. ~dı I, 70-15, 75-23, 217-22, 218-6, 278-2, 346-16. ~lar 111,114-8. II, 161-12. Urğa=böyük ağac (oğuzca və arğuca). I I I , 242-18. I, 186-7. Urdu tal=hamam otu. Bax\ ardhutal, ordu tal. ~ur 1,218-7. ~an=daima vuran, vurağan (oğuzca). Bax\ ur-ağan (digər türk- I, 200-20. Un=səs, gurultu. Bax\ üri. lərdə). Un=oğul övlad. I, 107-18. ~ağan=daima vuran (digər türklərdə). Bax\ ur-an (oğuzca). I, 152-27. -oğlan I, 152-27. I, 107-17. Un=dərə, yol. ~duk II, 78-16. I II , 322-4. ~ğıl 1 ,345-17. tərinq~=geniş dərə və yol. ~ğah 11,171-10. 608 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 609 I I I , 322-4. I, 323-12. Unla-=bağırmaq, səsini yüksəltmək. Bax: urla-, yurla-, onlaş-, orlaş-. ~ dı 1 ,323-9. I, 327-7. I I I , 303-23. ~dı I, 327-6. ~ r 1,323-11. ~ r 1 ,327-7. Uruğlan-=dən tutmaq, başaqda dən tutmaq. Urıla-=özünü öymək və bu işdə ağ eləmək. 1,315-9. I, 327-10. ~ d ı 1,315-8,315-10. ~dı 1,327-8,327-15. ~ u r 1,315-9. ~ r I, 327-9. Uruk=ip, kəndir, urğan. Bax : urk. Unlaş-=bağırışıb çağırışmaq. Bax : onlaş-, urlaş-. I, 137-5, 262-9. ~ tı 1,276-11. II, 159-7,214-9. Unş-=vuruşmaq. Bax: uruş-. I I I , 118-23. ~tım 1,371-21. ~n ı 1,252-23. Urk=kəndir, urğan. Bax: uruk. I I I , 292-18. I, 116-4. ~luğ kova=ipli vedrə. Urla-=bağırmaq, ulamaq. Bax : urıla-, yurla-, onlaş-, orlaş-. I, 203-23. ~yu 1 ,237-20. ~luk yünq=ip toxumaq üçün hazırlanmış yun. Urlaş-=bağınşmaq, çağırışmaq. Bax: orlaş-, urılaş-. I, 205-20. Urra=kişibrdə olan qasıq yarıqlığı, qrıja (oğuzca). Urul-=vurulmaq (nağara), döyülmək; qurulmaq (süfrə). I, 113-7. I, 241-22. Ursa-=vurmaq istəmək. ~dı 1,241-21,241-23,241-24. I, 303-13. II, 161-11. ~dı 1 ,303-12. ~ u r 1,241-22. ~ r 1,303-13. Urul-=hörülmək (ip və s.). Ursuk-=döyüşdə məğlub olmaq, döyülmək. I, 242-18. I, 278-18. ~dı 1,242-17. ~ tı 1 ,278-17. ~ur 1,242-18. ~ ar 1,278-18. Urumday=zəhərin təsiri yox edən bir daş. Urt=iynə deşiyi, iynə ulduzu. 1, 212-20. I, 116-8. Urun=oturulan, yaşanan yer, məskən. B a x və düzəlt: orun. Uruğ=dənə, toxum, həbbə. ~dun II, 191-4. I, 133-11, 133-13. Urun-=peşman olub özünü döymək. ~ ı 1,439-21. I, 247-6. ~luk buğday=toxumluq buğda. ~dı 1,246-25. I, 205-11. ~ u r 1,247-6. ~turuğ=qohum-əqrəba. Urun-= sarınmaq, örtünmək. I, 133-13. I, 247-6. Uruğ=döyüş, vuruş. ~dı I, 247-3, 247-4. I, 75-23, 75-25, 387-10. ~ur 1,247-6. ~luğ altun=pul kimi zərb edilmiş qızıl, sikkə. Urun-=dikilmək, dikəlmək, qalxmaq. Bax : orunç. 1,203-13. I, 247-8. Uruğla-=çəkirdəyini çıxarmaq. 610 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 611 ~dı 1 ,247-7. I, 310-6. ~ur 1 ,247-8. ~dı 1 ,310-4. Uruş=vurma, vuruş, savaş, vuruşma, savaşma. ~ r 1 ,310-6. I, 63-5, 131-14. Usnat-=zənn etmək, bənzətmək, oxşatmaq. Bax: üsnə-. II, 118-1. I, 296-3. ~tokuş=uğraşma və savaşma. ~tım 1,296-1. 1,63-11. ~u r 1,296-2. Uruş-=vuruşmaq. Usnk=uyuyan, mürgüləyən, mürgü vuran adam. ! 1,262-19,412-6. I, 163-12. I, 232-17.. Usuk-=susamaq. ~tı 1,70-15,232-15. I, 239-6. ~ur 1,232-17. ~ tı 1,239-5. II, 122-2. II, 180-22. ~m a 1 ,232-19. ~ ar 1,239-5. Urut=quru (keçən ildən qalan ot barədə). Bax : arut- ~mışa 1,239-7. II,114-22. Usuz=yuxusuz. Us^xeyirlə şəri ayırd etmə (oğuzca). I, 181-4. I, 110-16. U ş= indi, iştə, kimi. Us=kərkəs quşu. Bax : üs. I, 111-12, 111-13. I,110-19,111-5. II,67-18,152-18. I I I , 46-20. Uş=ağac, budaq, buynuz kimi şeylərin özəyi. ~layu=kərkəs quşu kimi. 1.111-15. II, 45-16. münqüz ~ı=buynuz özəyi. Us-=susamaq. 1.111-16. 1,218-20. Uş=quşların və atlarm quyruq qismi. ~dı 1,218-19. 1,111-17. II, 180-23. Uşak=kiçik, ufaq, balaca. ~ar 1,218-19. I, 135-23. Us-=sanmaq (oğuzca). I I I , 256-4. 1,218-20. ~lık=uşaqlıq; işdə, hərəkətdə uşaqlıq ebmək. ~dum 1,218-21. I, 205-25, 205-26. ~ar 1,218-19. ~oğlan=kiçik uşaq. Usal kişi=qafıl adam, iş bilməyən. I, 135-24. I, 182-3. Uşak=qırıntı, ovuntu. Usayuk ər=qafıl adam. ~otunq=odun qırmtıları. 1,213-24. I, 135-25. Usıt-=susatmaq. Uşak=dedi-qodu, dedi-qoduçu, dedi-qoduçuluq, qiybət. I, 252-26. I, 182-1. ~ tı 1 ,252-25. II, 48-2. ~ur 1,252-26. ~söz=qiybət olaraq söylənən söz. ~ğan 1,209-14,209-15,209-21. I, 182-1. Usla-=anlamaq, xeyiri şərdən ayırd etmək (oğuzca). Uşakla-=qiybət etmək, heçə saymaq, əhəmiyyət verməmək. 612 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 613 I, 324-19. ~dı 1,324-17,324-18. ~dı 1,318-1. ~ r 1 ,324-19. ~ur 1,318-2. Uşal-=ufalanmaq. Bax : üşəl-. Utrun-=müqavimət göstərmək, qarşı çıxmaq; yönəlmək. Bax və I, 243-20. düzəlt: otrun-. ~dı 1,243-19. I, 285-7. ~ u r 1 ,243-20. ~dı I, 285-4, 285-6. Uşat-=ufalatmaq. B ax : uwşat-, üşət-. ~ur 1 ,285-7. I, 254-haşiyə. Utruş-=qarşı çıxmaq, qarşı gəlmək, qarşılaşmaq. B ax və düzəlt: otruş-. ~ tı 1 ,293-3. I, 270-18. Uşğun=turş bir ot növü. B ax : kuşğun. ~dı I, 270-17, 270-19. 1,432-1. ~ur 1,270-18. Uşun=çiyinin başı. Utruş-=qayçı ilə kəsməkdə yardım etmək. I, 270-24. I, 144-19. ~dı 1,270-21. Uş-uş=öküzü suvarmaq üçün söylənən söz. I, 111-14. ~ur 1,270-23. Utsuk-=oyunda udulmaq. Ut-=udmaq; oyunda qalib gəlmək; ütmək. I, 278-10. I, 222-5. ~ tı 1 ,222-4. ~ tı 1,278-8,278-11. ~ ar 1,278-10. ~ ar 1 ,222-5. Utul-=əkinə zərər verən bitkiiərin kəsilməsi; başı vurulmaq. Bax: otul-. -ğalım at 1,222-14. I, 241-3. Uta-=budamaq, yarpaqlannı, başağmı kəsmək, əkini biçmək. ~dı 1,241-1. I I I , 236-17. ~ur 1,241-3. ~dı 111,236-15. Utun=dəyərsiz, alçaq, həyasız. ~ r 111,236-17. I, 182-12. Utan-=utanmaq (oğuzca). B ax : uwutlan- (türkbrdə). Utunç ış=utanılacaq iş (oğuzca). Bax : utanç, uwut. I, 245-16. ~dı 1,245-15. I, 189-1. I I I , 384-haşiyə. ~ u r 1 ,245-16. Utur-=saç və paltar kəsmək. Utanç ış=utanılacaq iş (oğuzca). Bax : utunç, uwut. 1,227-18. I I I , 384-21. ~dı 1,227-16. Utru=öncə; qarşı. Bax : otra, ortu, düzəlt: otru. ~ur 1,227-18. I, 136-16. Utuş-=oyunda udmaq. I I, 167-1. 1,230-21. III,41-12. ~dı 1,230-19. Utrul-=kəsilmək, qırxılmaq, qısaldılmaq. ~ ur 1,230-21. 1,281-22. Uv-=ufalamaq. Bax: uw-. ~dı 1,281-21. -dı 1 ,62-9. ~ur 1,281-22. Uva=çağıran adama cavab üçün «buyurunuz» mənasmda bir söz. Utrulan-=üz-üzə gəlmək. B a x və düzəlt: otrulan-. 1,113-16. I, 318-3. Uva=içinə şəkər qatılan bir yemək növü. Bax : uwa. I, 154-5. 614 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 615 Uvut^abır, həya, ar. Bax\ ufut, uwut. ~dı 1,313-7. I, 149-7. ~ur 1,313-8. Uw-=ufalamaq. Bax'. uv-, öw-. Uwutlan-=utanmaq. Bax : utan- (oğuzca). 1,219-12. 1,313-18. ~dı 1,219-11, 2 19-haşiyə. ~dı 1,313-16. ~ ar 1,219-12. ~ur 1,313-18. Uwa=soyuq yemək qismində yeyilən şəkərli düyü yeməyi. Bax\ uva. Uy-=uymaq, birinə bağlı olmaq. I, 154-5. ~a I I I , \4§-20. Uwşat-=ufalamaq. Bax\ uşat-. Uya=quş yuvası. I, 293-3. I, 150-26. ~ tı 1,293-1. Uya=qohum-əqrəba. ~ u r 1 ,293-3. I, 150-27, 151-1. Uwul-=ufalanmaq, ovunmaq, əzilmək. Uyadsılık=utanan, utancaq. , I, 244-5. 1,214-3. ~dı 1 ,244-4. Uyadh-=utanmaq. Bax : uyat-. ~ur 1 ,244-5. ~ tı 1,257-17. ~sun 11,35-21. Uyal-=çəkinmək, utanmaq. Uwun-=öz-özünə ovunmaq, ufalanmaq. I, 297-15. I, 247-26. ~dı 1,297-13. ~dı 1 ,247-25. ~ur 1,297-15. ~ u r 1 ,247-26. Uyala-=yuva qurmaq. Uwun-=ovuşdurmaq. B a x və düzəlt: owun-. I I I , 290-18. I, 247-26. ~dı 111,290-17. ~dı 1,248-1. ~ r 111,290-18. I I, 168-3. Uyat-=utanmaq. Bax : uyadh-. ~ ur 1 ,247-26. I, 257-22. Uwuş=ufalanmış nəsnə. ~tı 1,257-19. I, 131-17. ~ur 1,257-22. ~ətmək=ufalanmış çörək. Uyğur-=xəbərdar etmək. Bax: udhğur-. I, 131-17. I, 265-7. Uwuş-=ufalamaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. ~dı 1,265-6. I, 235-5. ~ur 1,265-7. ~dı 1 ,253-3. Uyuğluğ=kəmərli. ~ur 1 ,235-5. I I I , 50-24. Uwut=utanma, həya, abır, ar. Bax\ ufut, uvut. Uz=usta, mahir. I, 124-5. ~kişi=mahir, bacarıqlı adam. ~luğ=utanan, utanğac, utancaq. I, 119-23. I, 202-19. ~luk=sənət. Uwut=yeməyə və ya bəyin yanına çağırma, dəvət. 1,285-18. I, 124-6. Uz-=başqasmdan irəli keçmək. B ax və düzəlt: oz- Uwutğar=utandırmaq. I, 224-14. I, 313-8. ~dı 1,224-12. 616 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 617 ~ar 1,224-14. Uza-=keçmiş zaman. I, 153-5, 153-12. ~kı I, 153-5. Uzak=uzaq; uzun, əski. ü I, 135-16, 135-17, 381-24. ~ış=uzanan iş, bitməyən iş. I, 135-16. Übgük=hop-hop, şanapipik (çigilcə). Bax: übüb. ~lık=işdə ağırlıq. I, 145-17, 171-12. I, 205-24. Übüp=şanapipik. Bax: übgük. Uzat-=uzatmaq, gecikdirmək. Bax: uzut- I, 145-17. I, 252-17. Ü ç= üç (3). ~ tı 1,252-15,252-16. I, 110-4, 198-5. I I, 237-5. II, 279-10. ~ur 1,252-17. ~gil=üçbucaq, üçkünc. Uzlan-=ustalaşmaq. I, 168-3. I, 318-22. ~gül=üçbucaq, üçkünc. ~dı 1,318-21. I, 168-4. ~ur 1 ,318-22. Üçlən-=üç olmaq, üçbşmək. Uzsa-=qopmaq istəmək. Bax : üzsə-. I, 288-25. I, 303-16, 303-haşiyə. ~di 1,288-23. ~dı I, 303-14, 303-haşiyə. ~ür 1 ,288-23. ~r 1,303-15,303-haşiyə. Üçlüç=başları bir dəmirlə birləşdiribrək üç çubuqdan düzəldibn dov- Uzun=uzun. şan təbsi. I, 144-9. 1,159-11. I I, 40-11, 113-18. Üçrüş-=söndürmk, yatışdırmaq. Bax : öçrüş-. I I I , 38-8, 80-21, 130-6. ' ■ 1,271-7. Uzut-=uzatmaq. Bax : uzat-. ~di 1,271-4. ~ğa,, -hər zaman uzadan, bürokrat. ~ür 1,271-7. I, 209-10. Üçük- =səsi, soluğu, nəfəsi kəsilmək. I, 240-18. ~di 1,240-15. ~ti II, 144-15. ~ər 1,240-17. Üçünç=üçüncü (3-cü). I, 189-3. III , 384-22. Üçür-=söndürmək. Bax: öçür-. I, 228-7. ~di 1,227-24. ~ür 1,228-7. ~məs 1,228-1. Mahmud Kaşğari 618 Divanü lüğat-it-türk 619 ~gən 1,494-9. Ügi-=üyütmək. Üdür-=seçmək, üstün tutmaq. Bax: ödhür-, düzəlf. ödür-. I I I , 238-19. ~m ə I I I , 18-20. ~ di I I I , 238-19. Üdhər-=izi ib getmək, dahnca düşmək, uymaq. ~ r 111,238-19. I, 228-20. Ügit=buğda və buna bənzər şeyləri üyütmə. ~dim 1,228-19. I, 124-20. ~ ü r 1 ,228-20. ~çi=un üyüdən adam. Üdhik=eşqin topuğa vurması; coşmaq, sevgi, sevda, həsrət. B a x : I, 124-21. ödhik- Ügit-=üyütdürmək. I, 137-5, 137-10. I, 255-10. I I, 165-26, 303-8. ~ ti 1,255-9. III,241-12. ~ ü r 1,255-10. ~ b r I I, 199-17. Ügitsə-=üyütək istəmək. Üdhlən-=erkək istəmək, qızıxmaq. I, 322-8. I, 289-10. ~ di 1 ,322-7. ~ d i 1 ,289-9. ~ r 1 ,322-8. ~ ü r 1 ,289-10. Ügrə=tutmaca bənzər və ondan daha sulu əriştə şorbası; əriştə. Üdhləş-=bir-birinin ardmca yürümək. B ax : udhlaş-. I, 185-16. I, 267-6. I I I , 170-3. ~di 1 ,267-4. Ügri-=silkələmək, qımıldatmaq; birinə yaltaqlanaraq hiyləsini gizlə- ~ ü r 1 ,267-5. mək. Üdhrə-=artmaq, çoxalmaq. I, 302-10. I, 300-22. ~ di I, 302-5, 302-7, 302-9. ~di 1,300-21. ~ ü r 1 ,302-10. ~ r 1 ,300-22. ~yü 1 ,362-4. Üdhrək=artan, az ikən artan şey. Ügril-=silkələmək, yırğalamaq. I, 166-13. I, 283-11. Üdhrəş-=artmaq. ~di 1,283-10. ~ür 1,270-6. ~ ü r 1,283-11. Üdhrət-=artırmaq, çoxaltmaq. Ügriş-=silkələməkdə, yırğalamaqda yardım etmək. I, 291-25. I, 273-26. ~ ti 1 ,291-23. ~ ti 1,273-24. ~ür 1,291-24. ~ ü r 1,273-25. Üdhrül-=aynlmaq, seçilmək. B a x və düzəlt: ödhrül-. Ügrit-=silkələtmək, yırğalamaq. I, 282-3. I, 292-8. ~di 1,281-27,282-1. ~ ti 1,292-6. ~ür 1,282-3. ~ ü r 1,292-7. Üdhründi=seçkin, seçilmiş. B a x və düzəlt: ödhründi. Ügrük=uşaq beşiyini yırğalama. I, 201-6. I, 167-24. Ügi=bayquş (türkcə, oğuzca, qıpçaqca). Bax: ühi. Ügür=darı (oğuzlardan başqalarınm dilində). Bax: yügür. I, 60-2, 214-6. I, 127-1. I II , 223-22. II, 147-1. 620 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 621 I II , 17-7. ~di I II , 239-3. ~lüg=darı sahibi olan. ~ r I II , 239-4. I, 206-27. Übş-=paylaşmaq, bölüşmək. ~lük=darı qoyulan yer. I, 238-6. I, 206-26. ~di 1,238-4. yağ ~i=küncüt (oğuzca). ~ür 1,238-5. I, 127-3. Übt-=paylaşdırmaq, bölüşdürmək. Ügürmək=dəvənin belinə iki tərəfli aşırılan və içinə minilən səbət və 1,255-28. ona bənzər şey (oğuzca). Bax: təgirmək. ~ti 1,255-26. 1,483-12. ~ür 1,255-27. Ügüş-=üyütməkdə yardımlaşmaq və yarışmaq. Ülikə=öksə, bağamburc otu. I, 236-17. I, 193-13. ~di 1,236-15. Ülkər=ülkər ulduzu, sürəyya ulduzu. ~ür 1,236-17. I, 159-23. Ühi=bayquş. Bax: ügi (türklərdə). 111,41-17. 1,214-6. ~çərig=bir savaş hiybsi. I I I , 223-22. I, 159-23. Üjmə=tut ağacı. Ülkü=əhd-peyman. I, 187-16. I, 187-8. Üjük=heca, hərf. Ülüg=pay, hissə, nəsib. B ax : ülüş, ülük. I, 140-1, 140-2, 140-3. I, 132-7, 140-16. Üjükb-=hecalamaq. ~lüg=paylanmış, bölünmüş. B ax : ülük-lüg. ~di 1,140-1. 1.486-19. Üjümlən-=tut gətimək, tut vermək. Ülük= pay, nəsib, hissə. Bax : ülüş, düzəlt: ülüg. 1,318-10. I, 132-7, 140-16. ~di 1 ,318-8. ~lüg=pay edilmiş, bölünmüş. B a x və düzəlt: ülüg-lüg. ~ür 1 ,318-9. 1.486-19. Ükək=tabut, sandıq. Ülüş=pay, xalq arasmda təqsim, hissə. Bax: ülüg. I, 145-19. I, 132-7. ~lik=sandıq düzəltmək üçün ayrılan ağac. Üm=şalvar, tuman. I, 207-28. I, 112-13. Ükək=qala divarınm bürcbri. -ində 1,248-15. I, 145-20. ~lüg 1,264-10. ~lig tam=bürcləri olan qala. Ümgük=əmgək, uşaqlarm təpəsində olan yumşaq yer. 1,208-1. I, 172-8. Ükəklə-=bürc tikmək, sandıq düzəltmək. Ümləş-=şalvarmı ortaya qoyub qumar oynamaq. I, 325-19. I, 278-3. ~di 1,325-17. ~ür 1,278-3. ~ür 1,325-19. ~ü 1,278-1. Üb-=dağıtmaq; yaymaq; bölüşdürmək. Ün=səs; ün; ad-san. ! I, 124-15. I, 112-21, 122-14. I II, 239-4. 622 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 623 111,316-21,332-14. I, 288-6. ~ i II, 290-9. ~ d i 1,288-4. I I I , 225-25, 350-14. ~ ü r 1 ,288-5. ~ün I I I , 188-22. 111,81-19. Ünd9-=ünbmək, çağırmaq. Üpbş-=yağma etmək. 1,300-11. I, 275-18. ~di 1 ,300-10. ~di 1 ,275-16. ~ r 1,300-11. ~ür 1,275-18. ~p 111,66-16. Üpbt-=yağma etdirmək, talatmaq. Ündəş-=çağırışmaq. 1,294-12. I, 269-28. ~ ti 1 ,294-10. ~di 1 ,269-27. ~ür 1,294-12. ~ ü r 1,269-28. Ür-=üfləmək; hürmək, havlamaq. Ünq-=dəlmək. Bax: önq-. 1,217-21. I, 225-18. ~di 1,217-19,217-20. ~di 1 ,225-16. ~ər 1,217-21. ~ər 1 ,225-18. ~sə I, 127-12, 384-17. Ü nqül-=oyulmaq. I I I , 13-8. I I I , 343-26. ~künçə I, 348-17. ~di I I I , 343-25. Üri=səs, gurultu. B a x və düzalt: un. ~ü r I I I , 343-26. I, 152-17, 152-20. Ünqür=hin, mağara, yuva. Üri-=taxmaq; vurmaq. Bax: ur-. I, 157-18. ~di I I I , 129-9. Ünqtür-=dəldirmək. Üri-=içdən çürümək. Bax: öri-. I, 312-16. 111,237-18. ~di 1 ,312-14. ~di I I I , 237-16. ~ür 1,312-15. ~ r 111,237-18. Ünqüjin=çöldə insanı öldürən qulyabanı. Ürk-=ürkmək. 1,201-14. I I I , 364-28. Üp=rəngdə şiddət dərəcəsi yaradan ədat (çigilcə). ~ ti I I I , 364-25. I, 109-13. ~ər I I I , 364-28. ~ürünq=apağ, ağappaq. Ürkül-=ürkülmək. I, 109-13. I, 284-7. Üplə-=yağma etmək, talan etmək. ~di 1,284-5. I, 308-28. ~ür 1 ,284-6. ~di 1 ,308-27. Ürkün=düşmənin gəlişi üzündən xalq ~ r 1 ,308-28. hər kəsin təlaşla qala və sığmacaq Üpbl-=yağma edilmək. I, 170-10. I, 316-20. Ürkünç=ürküntü, qarışıqhq. Bax: ürk ~di 1 ,316-19. I, 284-5. ~ür 1,316-20. Ürküş-=ürküşmək. Üplən-=yağmalanmaq. ~ ü r 1 ,209-24. 624 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 625 Ürküt-=ürkütmək. Üstək=üstəlik, ziyadəlik. I, 294-5. I, 179-23. ~ ti 1,294-3. Üstəl-=artmaq, çoxalmaq; artırılmaq. ~ür 1 ,294-4. 1,281-5. Ürnqək=kirəc, gips. ~di 1,281-3. I, 181-7. ~ür 1,281-5. Ümqər-=ağarmaq. Üstəm=yəhərə, kəmər ucuna, toqqaya işlənən qızıl və gümüş, inkrus- I, 311-27. tasiya. Bax: saxt (oğuzca). ~di 1,311-26. I, 169-10. ~ür 1,311-27. Üstər-=üstün gəlmək üçün yarışmaq; inkar etmək. Ürpək=tükbri ürpərmiş insan və ya heyvan. Bax\ orpat-, ürpər-, I, 262-16. ürpəş-, ~di 1,262-13,262-15. I, 166-16. ~ür 1,262-16. Ürpər-=ürpərmək. B ax : orpat-, ürpər-, ürpəş-. ~mə 1,262-19. I, 259-15. Üstün=üstün. ~di 1,259-10,259-12,259-14. I, 170-15. ~ür 1,259-15. andan~=ondan üstün. Ürpəş-=bir-birinə qarşı qabarmaq. Bax\ orpat-, ürpər-, ürpəş-, ürpək. I, 170-16. Ürül-=şişmək, qabarmaq; üfləmək, şişirmək. Üsüglə-=hiylə ilə kilid açmaq (kənçəkcə). Bax : osuğ-, düzəlt: osuğla-. ~di 1,242-19,242-21,242-22. I, 325-7. ~miş 1 ,241-24. ~di 1 ,325-5. ~gən 1 ,212-7. ~r 1 ,325-6. Ürünq=ağ olan nəsnə, ağ, bəyaz (oğuzlardan başqalarmm dilində); Üş-=üşüşmək, yığışmaq. gənclərin dırnaqları üstünə çıxan ağlıq. Bax\ ak (oğuzca), örünq. 1.219-10. I, 191-7. ~di 1,219-8. II, 40-22. ~ər 1,219-9. tırnqak~i=dırnağm üstündəki ağlıq. Üş-=dəlgic (burğu) ilə dəlmək. I, 191-1, 191-haşiyə. 1.219-10. Ürüş-=üfürməkdə yanşmaq və yardımlaşmaq. ~di 1,219-7. I, 233-10. ~ər 1,219-9. ~di 1 ,233-9. Üşə-=yer və buna bənzər şeyləri nəyi isə axtarmaq üçün eşmək. ~ür 1 ,233-10. I I I , 238-8. Üs=kərkəs quşu. B a x və düzəlt: us. ~di I I I , 238-7. I I I , 46-20. ~r I I I , 238-8. Üskə(n-t)əç(?)=quru üzüm, kişmiş. Üşəl-=aranmaq, axtarmaq. I, 213-4 I, 244-3. Üsnə-=bənzəmək. Bax: usnat-. ~di 1,244-1. I, 311-18. ~ür 1,244-3. ~di 1,311-16. Üşəl-=ufalanmaq. Bax: uş^t-, uşal-. ~ür 1,311-18. ~di II, 238-9. ~yü II, 229-2. təwşəl-üşəl-=ufalanmaq (burada əsas məna üşəl- sözüdür). I I I , 149-14. təwşəl-di-~di II, 238-9. 626 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 627 Üşənq taş=düz qaya. Bax : yüşənq (başqa bir bhcədə). I, 222-27. I, 191-15. ~ti l ’ 222-26. Üşət-=araşdırmaq. B a x və düzəlv. əşit-. ~ər 1 ,222-27. I, 254-7. Üti-=ütübmək. ~ti 1,254-5. III , 237-5. ~ür 1,254-7. ~di I I I , 237-3. Üşgür-=fıt çalmaq; qısqırmaq, təhrik etmək. B a x və düzəlf. üşkür-. ~ r I I I , 237-5. 1,267-16. Ütrük=hiybgər, ütücü adam (oğuzca). ~di 1,267-8,267-11. I, 165-8, 165-11. ~ür 1,267-15. Ütüg=qusma. Bax: ötük. ~sə 1,267-13. I, 137-1. Üşi-=soyuqdan üşümək. Bax : üşü-. Ütük=qusma. Bax və düzəlt: ötük. 111,238-13. Ütüg=ütü. ~di 111,238-12. I, 137-2. ~r 111,238-13. Ütül-=yanmaq, ütülmək. ~yür II, 159-19. 1,241-5. Üşik=meyvələri qovuraraq böyüməyə qoymayan şaxta. ~di 1,241-4. 1,140-11. ~ür 1,241-5. Üşikb-=üşüyərkən yaxalamaq. Ütüş=bir uşaq oyunu, bu oyunda ütmə, udma. Bax: ötüş. I, 325-13. I, 131-2. ~di 1,325-11. Üv= ev. Bax öw, düzəlt: üw^. ~r 1 ,325-13. I, 147-17. Üşkür-=fıt çalmaq; təhrik etmək, qısqırmaq. Bax : üşgür-. Üw = ev. Bax: öw, üw. Üşkür-=xatırlamaq. Üyük=təpə kimi yüksək olan yerbr (oğuzca). I, 267-20. I, 150-16. ~di 1,267-17. ~yer=gəzərkən qumu ayağm üstünə çıxan qumluq yer. ~ür 1,267-19. I, 150-17. Üşkürt-=xatırlatmaq. Bax: üşkürtür-. Üyük-=ayağın gömülməsi, inciməsi, burxulması. ~ti 1,268-2. I, 297-5. Üşkürtür-=xatırlatmaq. Bax: üşkürt-. ~ti 1,297-1,297-3. ~di 1,268-6. ~ər 1,297-4. Üştür-=dəldirmək, dar dəliyi genəltmək. Üz= kar. Bax: öz. I, 263-3. I, 118-haşiyə. ~di 1,263-1. ~kişi=kar adam. ~ür 1,263-3. I, 118-haşiyə. Üşü-=üşümək. Bax: üşi-. Üz-=üzmək, kəsmək. ~p 1,451-10. I, 218-11. Üşüt-=üşütmək, soyutmaq, soyuğa qoymaq. ~di 1,218-10. I, 254-4. ~ər 1,218-11. ~ti 1,254-1,254-3. ~üp 1,494-11. ~ür 1,254-4. Üzə=üstündə, üzərində, üzərindəki, üzrə. Üt-=ütmək, tük ütmək, yandırmaq. 628 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 629 I, 117-18, 204-16, 243-21, 260-26, 274-24, 277-9, 277-21, 277-24, 277-27, 289-22, 343-28, 353-10, 353-12, 445-5, 449 ~di 1,262-1. -9, 455-13,456-10. ~ ü r 1,262-2. II, 50-23, 109-12, 203-12, 244-16, 283-14, 297-8, 316-7, Üzüklük=kəsilmə, üzülmə. 318-14, 336-19. I, 207-13. III,137-18,160-14. Üzül-=üzülmək, kəsilmək. Üzəl-=yorulmaq, sıxılmaq, çətin işə düşmək. 1,243-13. 1,243-11. ~di 1,243-3,243-12. ~di I, 243-7, 243-9. ~ ü r 1,243-13. ~ür 1,243-11. ~gən 1,212-5. Üzit-=başqasmm çox danışması üzündən qulağm kar olması, ağır eşit- Üzüm=üzüm. mək. I, 143-2, 153-2, 234-1, 307-5, 312-8, 359-19, 366-8, 488-10. I, 252-22. II, 44-19,46-17, 133-26, 15-13, 197-18,263-1. ~ti 1,252-18. III , 16-23, 128-22, 193-24, 356-10. ~ür 1,252-22. ~ni I II , 246-5, 293-4. Üzit-=tündlükdən dolayı sirkənin küpdən sızması. Üzümlən-=üzümlənmək. I, 252-22. 1,316-15. ~ti 1,252-20. ~di 1,316-13. ~ür 1 ,319-22. ~ ü r 1,316-14. Üzbn-=yeməkdə yağm üzə çıxması; qabarmaq. Üzüş-=üzüm yığmaqda, bir şeyi kəsməkdə və üzməkdə yarışmaq və I, 290-7. yardımlaşmaq. ~di 1,290-6. I, 234-5. ~ür 1,290-7. ~di 1,234-1,234-3. Üzlün-=üzülmək, qopmaq. ~ ü r 1,234-4. I, 290-5. Üzüt-=xəsis saymaq, xəsis hesab etmək. ~di 1,290-4. I, 319-14. ~ür 1,290-5. ~ ti 1,319-13. Üzlüş-=üzüşmək, üzülüşmək, qopmaq; boşanmaq; (borcu) ödəşmək. ~ ü r 1,319-14,- I, 276-18. Üzütlük=xəsislik, pintilik. ~di 1,276-12,276-14,276-16. I, 206-4. ~ür 1,276-17. Üzütlə-=birini xəsis saymaq. Üznə-=qarşı çıxmaq, söz dinbməmək. 1, 319-14. I, 311-12. ~di 1,319-13. ~di 1,311-10. ~ r 1,319-14. ~ r 1,311-11. Üzsə-=üzmək, qoparmaq istəmək. Bax\ uzsa-. I, 303-haşiyə. ~di 1,303-haşiyə. ~r 1,303-haşiyə. Üztür-=üzdürmək, qopartmaq. I, 262-3. 630 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 631 V Y Va vay mənasında bir sözdür, əmr edən adamm əmrini saya Ya=va ədatı kimi vay mənasmda ədat. salmamağı bildirir. I II , 205-12. I II , 205-4, 205-5. Ya=yay, ox-yay. I, 306-2,475-16, 478-9, 478-20. II, 37-9, 62-6, 70-18, 76-24, 76-25, 78-8, 78-9, 81-10, 82-2, 82-17, 83-10, 83-14, 128-14, 141-14, 157-26, 201-15, 208- 27,209-2,214-13. III , 23-11, 50-8, 69-20, 73-11, 205-7, 224-19, 354-15. ~nı I II , 208-22. ~sm II, 127-27. I II, 322-18. Y a= yay fəsli. ~bağn=yaym ortası. I, 366-16. Yaba=yaş və ya islaq olan hər hansı bir şey (oğuzca). III , 28-21. Yabaku=yun yoluntusu. I II , 38-14. ~bol-=saçm keçə kimi olması. ~bo!-dı 111,38-15. Yabakulak=bayquş (yabakuca və yəməkcə). Bax\ ügi. I II , 55-6. Yabı=yohərin altma və üstünə qoyulan keçə, yəhər yastığı (çigilcə). I II , 29-1. Yabıtak=çılpaq, yəhərsiz. Bax\ yapıtak. III, 48-18, 48-19. Yaçan-=utanmaq, sıxılmaq. III, 76-19. ~dı 111,76-17. ~ur 111,76-19. Yadağ=piyada, yayaq. Bax'. yadhağ. III , 32-3. Yadınq=yerə yayılmış olan az şey. I II , 324-2. Yadh-=döşəmək, yaymaq, sərmək. Bax'. yat-. 632 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 633 II, 305-3. Yadhtur-=yaydırmaq. Bax: yattur-. I II , 375-6. ~dı I I I , 106-25. ~tı 1,66-4. Yafa=kolğan tikanı. Bax: yava, yaw^a. II, 305-2. I I I , 29-10. I I I , 375-4. Yafa=isti, tənha yer (oğuzca). Bax: yava, yawa. ~ar II, 305-3. I I I , 29-11. I I I , 375-6. Yafaş=yavaş; xoşrəftar. Bax: yawaş. ~sun I, 119-8. I I I , 19-9. ~ığhğ==yayılmış. Yafğu=xalqdan olan, xaqandan iki dərəcə aşağı mövqedə duran ada- I I I , 49-22, 50-19. ma veribn titul. Yadhağ=piyada, yayaq. Bax\ yadağ. I I I , 35-14. I, 382-17. Yafışğu=qızılcıq və ya gürən adlanan dağ yemişi. Bax: yumuşğa. ~lık=piyadalıq, piyada yürümə. 111,48-25. I I I , 51-9. Yafuz=yavuz, fəna, pis. Bax: yawuz. Yadhıl-=yayılmaq, dağılmaq, ayrılmaq. B ax : yayıl-. I II , 18-4. I I I , 72-15, 72-18. Yağ=yağ; iç yağı, piy (oğuzca). ~dı 111,72-11,72-13,72-16. I, 127-3, 232-13, 252-8, 266-25, 340-18. ~ur 111,72-15,72-17. II, 38-21, 122-10, 149-9, 169-9, 173-7, 199-6, 201-6, 201- ~sın I I I , 159-haşiyə. 12, 209-17, 214-19, 218-24, 233-11, 234-17, 242-5, 246-9, ~m ağay I, 433-24. 289-23, 299-3. Yadhım=döşək, yayğı, sərgi, fərş. I I I , 62-3, 72-16, 128-23, 159-15, 178-21, 212-5, 275-23, 368 I, 66-3, 179-2. -25, 369-16, 376-4. I I I , 25-8. ~ka II, 208-7, 208-9. Yadhın-=yayılmaq. 111,376-1. I I I , 76-22. ~nı II, 200-5. ~dı I I I , 76-20. I I I , 341-16. ~ur I I I , 76-22. ~hğ I, 138-20. Yadhış-=yaymaqda yardım etmək və yarışmaq. II, 301-15. I I I , 67-14. III , 44-2. ~dı 111,67-11. ~ı 111,130-1,156-8,274-25. ~ur 111,67-13. sağ~=kərə yağ, sadə yağ. Yadhlış-=dağılışmaq, yayılışmaq. III, 154-18. I I I , 114-20. kara~=neft. ~dı 111,114-17. 111,211-4. ~ur 111,114-20. Yağ-=yağmaq. Yadhsa-=yaymaq və dağıtmaq istəmək. III , 60-15. I I I , 274-8. ~dı 1,195-13,473-8. ~dı I I I , 274-3, 274-5. I II , 60-12. ~r I I I , 274-7. ~ ar 1,378-14,446-23. Yadhtur-=bir şeyi boğça və buna bənzər şeyin içində saxlamaq. Bax: III , 60-13,60-15. yüttür-, yattur-. ~ıp II, 148-5. ~dum I I I , 107-12. Yağak=ceviz, qoz. 634 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 635 I, 154-9, 269-6,414-10. Yağır=at, qatır, eşşək kimi heyvanların belində yaranan yara, yağır. I II , 32-21. III, 17-4. ~lığ=cevizli. ~ ı 1,136-12,373-14. I I I , 50-9. ~hğ 11,38-11. ~lık=cevizlik, ceviz bitən yer. I I I , 17-6, 49-16. I II , 51-14. Yağırla-=yağırı sağaltmaq. Yağan=fıl (türk və türkmən dillərinin birində). Bax : yanqan. I I I , 301-4. I I I , 33-1. ~dı I I I , 300-27. ~lığ=fıli olan; filban. ~ r I II , 301-3. I I I , 50-13. Yağırlan-=yağırlanmaq, yağırı çoxalmaq; yağırdan qaşmmaq. ~tegin=adam adı. I I I , 122-14. I I I , 33-2. ~dı I II , 122-12. Yağı=düşmən. ~ur I I I , 122-14. I, 152-21, 220-9, 272-11, 284-23, 348-6, 395-25, 433-1, 445 Yağış=bütbrə kəsibn qurban. -8,475-17, 494-9. I II , 18-10. II,35-21, 39-11, 117-26,213-22, 232-8. Yağıt-=yağdırmaq. I I I , 29-7, 221-16, 290-8, 299-1, 333-20. II, 307-12. ~da 1,115-11. ~tı 11,307-11. ~dm 1 ,492-26. ~ur II, 307-12. ~dan I I I , 140-5. ~ğan I II , 52-16. ~ka 1,250-4,250-10,256-21. Yağıt-=düşmənlik etmək. Bax: yağıla-, yağuş-. II, 39-19, 142-16, 180-21, 231-22, 232-11, 317-1. ~ğan I I I , 52-17, 52-18. III , 250-15. Yağız=yağız, qırmızı ib qara arası rəng. ~ğ 1,489-21. I I I , 18-1, 18-2, 18-3. II, 110-17. Yağku=yağmurluq. Bax: yaku. ~m 1,300-15,324-12,490-24. I II , 29-14. II, 55-14. Yağla-=yağlamaq. I II , 271-9, 285-24, 293-15, 349-4. I II , 276-21. ~nq III, 250-20. ~dı I II , 276-20, 276-23. ~sın 111,333-21,365-7, ~r 111,276-21. Yağık-=düşmən olmaq. Yağlan-=yağlanmaq. I I I , 72-3. I I I , 119-14. ~tı 111,72-1. ~dı 111,119-13. ~ar III, 72-2. ~ur 111,119-14. Yağıl-=yağdırılmaq. Yağlat-=yağlatmaq. I I I , 73-24. II, 336-3. ~dı I I I , 73-23. ~tı 11,336-1. ~ur I II , 73-24. ~ur 11,336-2. Yağıla-=düşmənçilik etmək; düşmənlə savaşmaq. Bax: yağıt-, yağuş-. Yağmalan-=yağma qılığma girmək, onların xasiyyətini qəbul etmək. 111,290-10. I I I , 195-15? ~dı I I I , 290-7, 290-8. ~dı 111, 195-13. ~r I II , 290-9. ~ur 111,195-15. Divanü lüğat-it-türk 637 636 Mahmud Kaşğari I I I , 27-16, Yağmur=yağmur, yağış. Bax\ yamğur. yak~=qohumlar. I, 170-7, 300-2, 362-3. I I I , 32-23. II, 54-7, 148-5, 189-1, 307-11. ~yer=yaxm yer. I II , 40-14, 40-15, 52-15, 60-12, 73-23, 106-15, 108-3, 329- I I I , 32-22. 23, 376-25. Yağuş-=düşmənçilik etmək. Bax: yağıla-, yağıt- ~ın III, 40-27. ~dı II, 122-20. ~ka 111,40-16. Yağuş-=bir-birinə yaxmlaşmaq. Bax : yağu-. ~çıl III, 56-9. I I I , 69-25. Yağn-=yağır olmaq. ~dı I I I , 69-23. ~mas I, 167-12. ~ur I I I , 69-25. Yağnnla-=kürəyinə vurmaq. Yağut-=yaxmlaşdırmaq. I I I , 301-24. II, 306-25. ~dı I I I , 301-22. ~ tı II, 306-23. ~ r I II , 301-23. ~ur II, 306-25. Yağnt-=yağır etmək. ~ğıl II, 307-3. II, 333-26. ~ğan 111,52-13,52-14. ~tı II, 333-25. Yah= bəli, yaxşı mənasında bir söz. Bax: yəh. III, 300-28. I I I , 127-16, 127-17. ~ur II, 333-26. Yaxsm-=paltan çiyninə atmaq. ~ma I, 195-3. I I I , 118-9. Yağru=çevrə, yaxmlıq. Bax\ yakru. ~dı 111,118-6. I I I , 34-8. ~ur 111,118-9. Yağsa-=yağ istəmək. Yaxşı=yaxşı; gözəl, hər şeyin gözəli. I I I , 274-22. I, 133-23. ~dı I I I , 274-20. I I I , 34-25, 34-26. ~ r I II , 274-22. Yak=qab-qaşıq bulaşığı. Bax: yok, yuk. Yağsı-=yağm dadmı almaq. I I I , 12-8. 111,275-1. ~yağuk III, 32-23. ~dı I II , 274-23. yok~=bulaşıq. Bax və düzəlt: yuk, yak. ~ r 111,275-1. I I I , 12-8. ~mas I II , 274-25. ~yuk III, 12-9. Yağtur-=yağdırmaq. ~yuk kadaş=uzaq qohum. I II , 108-5. I I I , 159-18. ~dı I II , 108-3. Yak-=yaxmlaşmaq, toxunmaq; yaxmaq. ~ur I I I , 108-5. I I I , 62-2. Yağu-=yaxmlaşmaq. Bax\ yağuş-. ~dı 111,61-17,61-19,61-20. 111.81-5. ~ tı II, 84-9. ~dı II, 168-24. ~ ar 111,62-1. 111.81-3. ~ıp 1,445-6. ~r 111,81-4. ~mas III, 27-2. Yağuk=yaxm; qohum, əqrəba. Yaka=yaxa, paltar yaxası. 1,426-10. 638 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 639 1.237-20. Yaku=yağmurluq, plaş. Ba.x: yağku. III, 27-haşiyə. 111,29-14. -dakı I. 286-17. Yakur-=yaxmlaşdırmaq. I I I , 275-17. I I I , 66-5. Yakığ=yaxı, bir şeyə qarşı salınan vaxı. ~dı III, 66-3. I, 405-25. ~ur III, 6-5. 111,20-22, 69-17, 70-7, 108-16. Yakur-=tez-tez nəfəs almaq. Yakıl-=toxunmaq, yaxınlaşmaq. I I I , 66-8. I I I , 75-10. ~dı III, 66-6. ~dı III, 75-9. ~ur III, 66-8. ~ ur I II , 75-10. Yal=at yalı (bütün türkbrdə). Bax: yalığ, yıl. Yakın=yaxm. I I I , 20-24, 159-25. I I I , 27-11,27-12, 27-16. ~ı I I I , 159-25. Yakış-=yaxmlaşmaq, yaxma gəlmək; toxunmaq, yaxı salmaqda Yal-=alovlanmaq; iltihablanmaq; qarsmaq, yandırmaq. kömək I I I , 62-13. etmək. ~dı 111,62-10,62-11,62-12. I I I , 70-15. ~ ar 111,62-13. ~dı I I I , 70-7, 70-10. Yal-=yanmaq (qıpçaqca). Bax: yan-. ~tı 1,222-13. ~dı 111,63-15. II, 133-5. Yala=töhmət; ittiham; biri haqqmda pis fıkirdə olma. ~ur 111,70-15. I I I , 29-21, 76-4. ~mas I, 384-12. ~çı=adamı hər şeydə günahkar sayan. I I I , 70-13. 111,37-21. Yakı-yukı ər=təvazökar və yaltaqlanan adam. ~çı yuğa=incə bişmiş çörək, lavaş. I I I , 29-13. I I I , 29-22, 38-1. Yakn=yağ, iç yağı, piy; yağlı. Yala-=töhmətbmək. I I I , 34-17, 34-20, 196-3,274-25. I I I , 81-8. ~ka 11,134-21. ~dı 111,81-6. Yaknkan=fmdıq boyda qırmızı ıneyvəsi olan bir bitki. ~ur 111,81-7. I I I , 54-15. Yalafar=insanlar arasmda elçi (uyğurca), xaqanm göndərdiyi elçi. Yakrıkan=buz yağı. II,283-21. I I I , 54-18. III,48-11,48-13. Yaknlan-=yağlanmaq. Yalal-=töhmətlənmək, ittiham ediimək. I I I , 195-8. I II , 76-6. ~dı I I I , 195-6. ~dı III, 76-4. ~ur I I I , 195-8. ~ur III, 76-6. Yakru=çevrə, əhatə, yaxmlıq. Bax: yağru. Yalavaç=elçi, rəsul, peyğəmbar. Bax: yalawaç. I II , 34-10. I, 135-17, 149-10, 378-13. Yaktur-=toxundurmaq; yaxı yaxdırmaq; od yaxdırmaq. 111,48-10. I II , 108-20. ~ığ I I I . 246-23, ~dı I II , 108-16, 108-18. ~ka I, 161-22. ~ur I I I , 108-19. Yalawaç=elçi, rəsul, peyğəmbər. Bax: yalavaç. 640 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 64 I, 149-10. 111,215-24. 111,48-10. Yalğu=gic, axmaq, beyinsiz adam (oğuzca). Yalbı=yastı, enli, dərin olmayan. I I I , 35-16. I I I . 33-12. Yalığ=at yalı; pipik; yəhər qaşı. Bax\ yal, yıl. Yaldra-=az parlamaq, az işıldamaq. Bax . yaldrı-. I I I , 20-23, 20-24,21-12. I II , 377-8. ~ ı I I I , 20-23. ~dı I I I , 377-6. ~ ın 11,315-21. ~r I II , 377-8. Yalığlan-=pipiyi çıxmaq, pipik sahibi olmaq, yalı çıxmaq, yallanmaq. Yaldrı-=az işıldamaq, az parlamaq. Bax\ yaldra-. I I I , 123-6. I I I , 377-13. ~dı I I I , 123-4. ~r 111,377-13. ~ur I I I , 123-6. Yaldr(ı-u)k=cilalı, parlaq, süslü. Bax\ yoldruk, yuldruk. Ya]ım=dik, sıldırım, yalçm. III, 373-20, 373-22. 111,25-18,25-20. Yalfat-=yalatmaq. Bax\ yalğat-. Yalınıan=dağınıq şəkildə edilən çapulçuluq. B ax və düzəlt\ yelimən. 11,335-10. I I I , 39-18. ~tı II, 335-9. Yahn= alov. ~ur 11,335-10. I I I , 28-4. Yalğa-=yalamaq. B ax : yalwa. ~ ı I I I , 28-4. I I I , 275-16. Yalın-=soyunmaq. ~dı 111,275-15. I I I , 78-5. ~r 111,275-16. ~dı III, 78-4. ~ğah 1,286-17. ~ur III, 78-5. 111,275-18. Yalınçğa aş=dadı, duzu, yağı olmayan yemək. Bax\ yıhnçğa. Yalğan=yalan. I I I , 374-17. I I I , 39-4, 39-5. Yahndak=çılpaq. Yalğan-=yala(n)maq. I I I , 51-17. I I I , 118-17. Yalınğ=çılpaq; qmdan çıxmış və ya çıxarılmış. ~dı 111,118-15. I I I , 324-6, 324-7. ~ur 111,118-16. Yalmquk=insan. B ax və düzəlv. yalnquk. Yalğandur-=yalanlamaq, təkzib etmək Yahnqula-=iplə, sancaqla oynamaq. Bax\ yalnqu. I I I , 124-6. I I I , 357-5. ~dı I I I , 124-4. ~dı I I I , 357-3. ~ur I I I , 124-5. ~ r I I I , 357-5. Yalğaş-=yalaşmaq. Yahş-=töhmətbmək, tənə vurmaq, ittiham etmək. Bax\ yıhş-. I I I , 113-23. III, 7I-haşiyə. ~dı 111,113-21. ~dı III, 71-haşiyə. ~ur 111,113-22. ~ur III, 71-haşiyə. Yalğat-=yalatmaq v ə uddurmaq. Bax\ yalfat-. Yalk-=bıqmaq, bezmək, cana doymaq, yağh yeməkdən iyrənmək. II, 335-8. I I I , 376-2. ~tı II, 335-7. ~dı 111,376-1. ~ur II, 335-8. ~ur I I I , 376-2. Yalğıl=yah ağ, ağ yeləli. ~sa I I I , 376-3. 642 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 643 Yalma=kaftan, qahn kaftan, plaş; yelma (farsca), yalmak (ərəbcə). I, 473-19. I I I , 36-27. I II , 111-3. Yalnqu=cariyəbrin oynadığı bir oyun, yelləncək oyunu. ~dı 111,111-1. I II , 330-5. ~ur 111,111-3. Yalnquk=adam, adəm, insan, bəşər; insanlara verilən ümumi ad; ~madınq I, 476-27. Adəm . Büx: yalm quk. Yalwı=sehir, əfsun. Bax və clüzəlt: yəlwi. I, 117-18, 118-10, 242-24, 269-4, 394-7. I I I , 35-17. II, 296-20, 306-8, 320-26. ~n I II , 35-23. I II , 63-9, 144-9, 210-18, 244-5, 333-12, 333-13, 333-17. ~çı=sehrbaz. ~unq I I I , 333-20. I I I , 35-17. Yalnquk=cariyə, kəniz (oğuzca, qıpçaqca, suvarca). Yalwır-=yelpimək, yelpikləmək. Bax: yelwir-. I II , 333-24. I I I , 111-5. Yalnqus=yalnız, yalqız, kimsəsiz. ~dı 111,111-4. I, 346-1. ~ar 111,111-5. I I I , 333-5, 333-6. Yam=çör-çöp, pislik; gözə düşən çöp. Yalpat-=ot, saman, yem islatmaq. Bax: yəlpət-, düzəlt: yelpət-. III , 12-17. Yalrat-=parlatmaq. Bax: yolrat-. ~hğ köz=çöp düşən göz. YaIrıt-=alovlandırmaq, parlatmaq, parıldatmaq. Bax: yolrıt-. I I I , 43-20. II, 334-4, 334-7 Yama-=yamamaq. ~tı II, 334-3, 334-5. I I I , 82-6. ~ur II, 334-4, 334-7. ~dı III, 82-5. Yalt= yalçm , sərt. ~ r III, 82-6. I I I , 15-14. ~ğu=yamanmah, yamanması lazım olan. Yaltğa=bir şeyə istehza etmə. Bax: yoltğa, yultğa. I I I , 38-11. I I I , 373-18. Yamağ=yamaq. ~kıl-=məsxərə etmək. II, 49-8. ~kı!-dı 111,373-19. I I I , 32-6. Yaltur-=aIovlandırmaq. ~ı I II , 32-7. I II , 109-8. ~hğ=yamalı, yamağı olan. ~dı I II , 109-7. I I I , 50-3. ~ur I II , 109-8. ~hk=yamaqhq, yamaq üçün hazırlanmış. Yalu=ip, kəndir, örkən. III , 51-11. I II , 30-12. Yamal-=yamanmaq. Yalwa-=yalamaq. Bax: yalğa-. III, 75-17. I II , 275-25. ~dı 111,75-16. ~dı I II , 275-23. ~ u r 111,75-17. ~r I II , 275-25. Yaman=yaman, hər şeyin pisi. Yalwan-=dilini çıxarmaq; dili ağızda dolaşdırmaq. I I I , 33-7. I II , 118-20. Yaman ig=yaman xəstəlik, miskinlik. ~dı 111,118-18. I I I , 33-7. ~ur 111,118-19. Yaman-=təkbaşma yamamaq. Yalwar-=yalvarmaq, yaxarmaq. I I I , 78-15. 644 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 645 ~dı 111,78-13. ~ur I I I , 78-15. I, 491-16, 496-7,496-haşiyə. Yamaş-=yamamaqda köməkləşmək və yarışmaq. Yamur-=kəsmək. Bax: tomur-, yəmür. I I I , 71-9. I I I , 67-5. ~dı III, 71-7. ~dı III, 67-3. ~ur III, 71-9. ~ur III, 67-4. Yamaş-=təmbəllikdən yerə yapışıb qalmaq, tapşmlan işi görməkdən Yan= yan. çəkinmək. Bax\ mayış-. ~ ı II, 47^-8. I I I , 184-24. Yan=uca sürnüyü, uca sümüyünün başı. ~dı I I I , 184-22. I I I , 160-1. ~ur I I I , 184-23. Yan-=dönmək, döndərmək. Bax: yal- (qıpçaqca), yun-, yandur-, yun- Yamata=yağlı toyuğu və ya əti qızardanda yağm dışarı sızmaması dur-. üçün istifadə olunan qədaif xəmiri kimi incə bir xəmir. I I I , 63-17. I,436-10. ■’ ~dı III, 63-7. Yamdu=qasıq. ~ar I I I , 63-16. I I I , 33-27. ~mas I I I , 63-10. Yamğur=yağmur. Bax\ yağmur. Yan-=qorxutmaq, yanımaq, təhdid etmək. I I I , 40-15. I I I , 63-17. Yamız=qasığm iki tərəfı; yambız. ~dı I I I , 63-12. I I I , 18-6. ~ ar 111,63-16. Yamla-=silmək, süpürmək. Yan-=qusmaq, öyümək. I I I , 277-26. I I I , 63-17. ~dı I I I , 77-22, 277-25. ~dı I I I , 63-16, 63-22. ~ur I I I , 277-26. ~ ar I I I , 63-16. Yamlan=bir siçan növü, tarla siçanı. Yan-=yanmaq, alışıb yanmaq. I I I , 39-11. I I I , 63-17. Yamlaş-=süpürməkdə kömək etmək. ~dı I I I , 63-14. I I I , 115-6. ~ ar I I I , 63-16. ~dı 111,115-4. Yana=yenə, genə, təkrar, ikinci dəfə; geri dönmə bildirən ədat. ~ur 111,115-6. I, 130-18, 179-4, 200-4, 432-28, 458-20, 484-5. Yamlat-=süpürtmək. II,281-2. II, 336-12. III , 30-19, 167-12. ~tı 11,336-11. Yançık=torba, kisə. Bax: yançuk. ~ur II, 336-12. II, 250-13. Yamraş-=anaları ilə qarışmaq (quzular). Yançıl-=incimək, əzilmək. III,113-14. I I I , 116-18. ~dı 111,112-22. ~dı 111,116-16. ~ur 111,113-6,113-14. ~ur 1,236-26. Yamu=fe'lin mənasmda təkid yaradan bir ədat. Bax\ yanu. II, 282-22. 111,221-6,221-7. I I I , 116-18. Yamur-=damlamaq; qanamaq. Bax və düzəlt: tamur-. Yançuk=torba, kisə (pul və tütün üçün). Bax: yançık. ~ğan=daim damlayan, qanayan. II, 36-5. I I I , 46-4. 646 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 647 Yandak çəkər=havadan şeh kimi yağan qüdrət halvası. ~dı 111,353-17. III , 45-9. ~r 111,353-18. Yandak tikən=gəvən tikanı. Yanqku=səsin geri gəlməsi; səda, əks-səda. 111,45-8. I I I . 329-21, 329-23. Yandık=sosuz, əsilsiz. Yanqkula-=səs vermək, səs gəlmək. I I I , 45-11. I I I , 357-2. Yandru=təkrar. ~dı I I I , 356-24, 356-27. I I I , 353-2. ~ r 111,357-1. Yandur-=döndərmək; qusmaq; qorxutmaq. Bax\ yan-, yun-, yundur-. Yanqkur-=səs duymuş kimi sağma-soluna baxmaq. I II , 110-haşiyə. I I I , 348-24. ~dı I II , 110-haşiyə. ~dı I I I , 348-22. ~ur III, 110-haşiyə. ~ar I I I , 348-24. Yanq=bir şeyin mərkəzi; qəlibi. Yanqluk=yol verilən yanlışlıq. I I I , 315-17. I I I , 334-1. ~ı 111,315-19. Yanqra-=gizli şeyi açıqlamaq, söyləmək. Bax\ yanqzat-. Yanqa=hər hansı çayın bir yanı, arxın kənarı (oğuzca). I II , 351-13. I I I , 321-4. ~dı 111,351-11. Yanqak=yan, tərəf. ~ r 111,351-13. I, 427-6. Yanqrak=dağ qıvrımı və büküntüsü. ~tın I, 277-13. I I I , 333-9. Yanqak=ağızm iki yanmda dişlərin olduğu sümük; yapı yanovu; hər Yanqşak=yanşaq, gəvəzə. şeyin yanı. I, 454-14. I II , 327-6. I II , 333-1 1. ~ı I I I , 327-9. Yanqşat-=çox danışıb bir adamın başmı ağntmaq. Yanqalduruk=kukuletka, başlıq, yapmcınm arxasma tikibn bir keçə II, 339-10. parçası. ~tı II, 339-7. I II , 337-12. ~ur II, 339-9. Yanqan=alaca qarğa, yalnız başı ağ olan qarğa. Yanqzat-=gizli şeyi söylətmək, iqrar etdirmək. Bax\ yanqra-. III, 326-18. II, 339-6. Yanqan=fil (oğuzlardan başqalarmın dilində). ~tı 11,339-4. III, 327-10. ~ur II, 339-6. Yanqı=yeni. Bax\ yenqi. Yanığ=qusma; yanıma, qorxutma, təhdid. I, 377-27. I II , 21-16. III, 330-25. -ında 111,21-16. ~la=yenidən, təkrar, ikinci dəfə. YanIık=çoban çantası, dağarcıq. I II, 330-25. 111,46-3. Yanqıl-=yanılmaq. Yanu=fe'lin sonuna artarılıb təkid mənası yaradan bir ədat. Bax\ ~mas 111,59-13,329-23. yamu. ~ğan I II , 336-26. III, 221-6. Yanqıla-=təkrar etmək, yeniləmək, təzələmək. Yanu-=itiləmək, əl üzərinə çəkmək. I II , 353-19. I I I , 82-10. 648 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 649 ~dı III, 82-7. ~dı I I I , 109-20. ~ r I I I , 82-10. ~ur I I I , 109-22. Yanul-=ələ sürtmək, itibmək. Yapğak=quş tələsi. I I I , 75-20. I I I , 43-21. ~dı I I I , 75-18. Yapğuç=heyvanları sürmək üçün işlnən dəynək. ~ur I I I , 75-20. I I I , 40-10. Yanut=qarşılıq, bədəl, əvəz, cavab. Yapğut=yun və ya tük didintisi doldurulmuş mindər kimi şeylər. III, 16-17,31-19,31-20. I I I , 40-7. ~ı 111,31-19. Yapm-=örtünmək, qapanmaq. Yanut-=itilətmək, ələ sürtdürmək. Bax\ yıtıt-. I I I , 76-14. II, 307-25. ~dı m , 76-11, 76-13. ~tı II, 307-23. ~ur 111,76-14. ~ur , II, 307-25. Yapış-=yapışmaq. Bax\ yapuş-. Yap^^dəyirmi olan hər hansı nəsnə. I I I , 67-10. I I I , 11-7. ~dı I I I , 67-6, 67-9. ~yarmak=dəyirmi pul, salamat pul. ~ur I I I , 67-10. I I I , 11-7. Yapıtak=yəhərsiz, çılpaq. B ax və düzəlv. yabıtak. Yap=qırpılmış yun, yun qırpığı. I I I , 48-18, 48-19. I I I , 11-9. Yaprat-=qulağmı şəkləmək (at barədə). yunq~=yun qırpığı. II,333-24. I I I , 11-9. ~tı II, 333-22. Yap-yup=hiylə, al (bu iki söz qoşa işlənir). ~ur II, 333-24. I I I , 158-20. Yapn=düz və enli yer; sallanmış qulaq. ~-~kıl-=hiylə etmək. Bax : yubıla-. I I I , 34-1, 34-2. ~-~kıl-dı III, 158-20. Yaprul-=yapışmaq, yıpranmaq. Yap-=örtmək, qapamaq; qurmaq; (divar) hörmək, (çörək) yapmaq. I I I , 116-24. I I I , 58-14. ~dı 111,116-19,116-22. ~tı 1 ,356-22. ~ur 111,116-23. I I I , 58-7, 58-9, 58-11, 58-13. Yapruş-=yer düzləməkdə yardım etmək. ~ar 111,36-11,58-14. I I I , 112-6. ~a I II , 200-22. ~dı 111,112-4. ~ıp 1 ,376-7. ~ur 111,112-5. -ığhğ III, 49-20. Yapsa-=örtmək, qapamaq. Yapçan=yovşan otu. Bax\ yawçan. I I I , 273-24. I I I , 38-25. ~dı 1,451-9. Yapçm-=yapışdınlmaq. Bax\ yapçun-, yapşun-, yawçun-. I I I , 273-20, 273-22, 273-23. 111,117-25. ~ r I I I , 273-24. ~ur 111,117-24. ~m a II, 186-17, 186-haşiyə. Yapçun-=yapışdırılmaq. Bax\ yapçm-, yapşun-, yawçun-. Yapşun-=yapışdırmaq. Bax\ yapçun-, yapçm-, yawçun-. ~dı 111,117-22. ~dı 111,117-25. Yapçur-=yapışdırmaq. Bax\ yawçur-, yapşur-. Yapşur-=yapışdırmaq. Bax\ yapçur-, yawçur-. I I I , 109-22. I I I , 110-19. 650 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 651 ~dı 111,110-17. ~ıp 1,398-7. ~ur 111,110-19. -ğalım at I, 429-11. Yaptaç=yağmurda və qarda çobanların geydiyi kiçik bir yapıncı. Yara-=yaramaq, uyğun gəlmək, yaraşmaq. I I I , 40-9. 111, 79-14. Yaptur-=qapatmaq, bağlatmaq, yapdırmaq, hördürmək. ~dı 111,79-13. I I I , 106-22. ~r 111,79-14. ~dı I I I , 106-17, 106-19, 106-21. ~sa 111,79-16. ~ur 111, 106-22. yol~sun=yol ürəyincə olsun (oğuzca). Yapul-=qapanmaq, örtünmək. 111, 79-21. 111, 72-6. ~mas 1,384-11. ~dı 111,72-4. Yara-=yarmaq. ~ur 111,72-6. II, 336-19. Yapur-=parlatmaq; sürüptmək; gizbtmək. Yara-=qarşı çıxmaq, qarşı qoymaq. Bax: yıra-. 111, 65-13. ! 111,366-10. ~dı 111,65-9,65-11. Yarağ=yarıq; gədik. ~ur 111,65-12. III,266-21. ~ğan 111, 52-22, 52-23. Yarağ=fürsət, imkan. Yapurğak=yarpaq (ağacın, bitkinin, kitabın). I, 320-24. 111,51-5. II, 122-20, 237-4. Yapurt-=gizbnməsini əmr etmək; dağmıq bir şeyi toplamaq; I I I , 20-13. düzləmək. ~ı 111, 32-4. 111, 376-24. ~ında 111, 20-14. ~tı 111,376-19,376-22. ~sızda 111, 310-23. ~ur 111,376-24. ■'lığ 111, 49-24. Yapuş-=yapışmaq. Bax : yapış-. Yarağlığ=zirehli, cəbəli. ~ğan 111,53-1. 111, 50-4. Yapuşğak=tikanh ot; pıtrax; hər şeyə burnunu soxan şəxs. Bax\ koru. Yaramsın-=yarmmaq; yaltaqlanmaq. 111, 51-2. 11, 261-12. Yaputak=yabı. ~dı 11,261-11. 111, 173-9. ~ur 11,261-12. Yar=yarğan, suların açdığı uçurum. Yaran-=yaranmaq; yaltaqlanmaq; alışdırılmaq. 1, 377-6. I I I , 77-2. 111, 145-5. “ dı 111, 76-27, 77-1 Yar=selik, tüpürcək. -'ur I I I , 77-2. III , 11-18. “U 1, 393-20. ~ı 111,11-18. 111, 26-6. ~ın 11,115-21. Yaraş-=uyuşmaq, anlaşmaq, yaraşmaq. Yar-=yarmaq; parçalamaq; yerə sınır çəkmək. I I I , 68-27. 111, 58-17. ~dı 111,68-5. ~dı 111,36-1,58-15. ~dı {düzəlt: ~ tı) 111, 68-14. ~ar 111,58-17. ~ur 111,68-27. Divanü lüğat-it-türk 653 652 Mahrmıd Kaşğari ~ka 11,250-1. ~ğıl I I I , 18-19. Yann=kürək sümüyü. ~mas II, 134-22. 111,26-15. Yarat-=yaratmaq; özündən uydurmaq; nisbət etmək (oğuzca). Yann-=təkbaşma, özü üçün yarmaq. II, 306-14. I I I , 77-5. ~tı 1 ,343-25. ~dı III, 77-3. II, 306-8, 306-10, 306-13. ~ur III, 77-5. ~ur II, 306-14. Yanndak=qayış, sırım, türk sırımı. ~ğan I II , 52-6, 52-7. I I, 50-14, 136-22, 188-23, 260-21. Yanğsa-=qurtulmaq istəmək. I I I , 51-1. ~dı 111,294-14. Yannla-=kürəyə vurmaq. Bax: yağnnla-. Yank^gövdənin ayaqlara bitişdiyi yer; omba sümüklərinin başı. I I I , 301-haşiyə. III,22-16. ~dı I I I , 301-haşiyə. Yank=zireh, cəbə; zireh və qalxana veribn ümumi ad. ~ r I I I , 301-haşiyə. I I I , 22-8. Yansa=yarasa (bəzibrinin dilində). Bax\ aya yersgü (çigilcə). kübə~=zireh, cəbə. 111,374-11. I I I , 22-9. Yanş=yarış, at yarışı. say~=dəmir kökslük, sinəbənd. I I I , 18-7. I I I , 22-10. ~ta 11,202-15. Yanklan-=zireh geymək. Yanş=iki adam arasmda mal bölüşdürmə. I I I , 123-9. I I I , 18-9. ~dı 111,123-7. Yanş-=yarışmaq; at yarışı keçirmək; yarı-yarıya bölmək. ~ur I I I , 123-9. I I I , 69-5. Yanklaş-=zireh qoyaraq mərc gəlmək. ~dı 11,231-10. ~u II, 257-22. I I I , 69-1,69-3. Yanl-=yanlmaq, açılmaq. ~tı III, 18-7. III , 73-2, 73-5. ~tım 1 ,371-23. ~dı I, 179-1, 73-3. ~ur III, 69-5. 111,22-17,73-1. ~m a 1,459-20. ~ur I I I , 73-2, 73-5. Yarla-=tüpürmək. Bax: yar, sudh-. Yanm=yarım, bir şeyin yarısı, bir nəsnənin ikiyə ayrılmış qismindən I I I , 276-13. - hər biri. ~dı 111,276-12. I II , 25-10, 25-12. ~ r 111,276-13. ~ı 111,25-10,25-13. Yarlığ=əmr, xaqanm fərmanı, məktubu; tanrının buyruğu. Yanmla-=yarılamaq. I I I , 43-15. III , 123-19. ~ ı I, 152-9. ~dı I I I , 123-18. Yarlığ=fəqir, yoxsul, zavallı. ~ r I II , 123-19. I, 156-9. Yanmlan-=yanmlanmaq. I I I , 43-13. I I I , 123-19. Yarm a=uzununa yarılan hər hansı nəsnə. ~dı I II , 123-18. I I I , 36-21. ~ur I I I , 123-19. ~yuğa 111,36-21. Yann=yarm, sabah. 654 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 655 Yarmak=pul. Ba.x: yartm ak. 111.41-9. I, 70-7. 110-4, 143-7, 167-26, 188-1, 188-21, 190-5, 198-4, Yarpuz=ilan yeyən bir heyvan; fıron siçanı, manqust; ichneumon. 199-3, 220-16, 225-26, 230-19, 255-26, 260-26, 263-25, 264 111.41-10. -1, 278-8, 306-22, 319-10, 337-18, 338-5, 351-19, 379-14, ~dm 111,41-12. 395-16,396-28, 400-10. Yarsğağ=dağda və başqa yerlərdə ayağın sürüşə biləcəyi yer. II, 49-17, 63-5, 64-11, 71-10, 78-24, 82-5, 83-1, 114-4, 124- I I I , 374-4. 6, 147-20, 151-20, 155-1, 195-20, 233-8, 239-16, 249-7, 250 Yarsı-=murdar saymaq, iyrənmək. -13,259-25. I I I , 274-14. I I I , 11-7, 44-8, 65-14, 74-5, 77-9, 130-14, 149-22, 177-13, ~dı I I I , 274-12. 202-18, 207-14. 209-6. 214-8, 239-3, 247-1, 369-1, 369-13, ~ r 111,274-13. 384-19, 386-1. Yarsık-=bir-birindən ayn düşmək. ~ığ 1,318-18,323-6. I I I , 115-13. I I I , 369-18. ~dı 111,115-9. ~ın 1,71-17. ~ur 111,115-13. I II , 107-8. Yarsmçığ=murdar, pis, iyrənc. Yarmaklan-=pul sahibi olmaq, pullanmaq. III, III , 124-19. Yarsıt-=diksindirmək. B ax : yarsudh-. ~dı II, 275-7. II,334-17. I I I , 124-17. ~tı 11,334-15. ~ur I II . 124-18. ~ur 11,334-17. Yarmakan=ərməğan (oğuzca). Bax: armağan (oğuzca), amuç. Yarsudh-=diksindiyi şey üzündən tüpürmək. Bax: yarsıt-. I, 195-27. ~tı 11,334-18. Yarman-=dırmanmaq. Yarşı=bir şeyi yarıya bölən adam; bir şeyin yansı; yarı yarıya ortaq. I I I . 119-18. I I I , 34-27, 35-2. ~dı 111,119-17. ~sı I I I , 34-28. ~ur 111,119-18. Yarşım=bir yarışhq yer. Yarmaş=iri üyüdülmüş bulğur və buna bənzər şeylər; yarma. 111.47-14. 111.42-8. Yart=su içilən parç (oğuzca). Bax: bart. Yarmaş un=nann un. I, I, 351-10, 351-11. 111.42-9. Yart-yurt tut-=qəfıl hər yandan yaxalaınaq. Bax: bart-burt tut-. Yarp=sağlam. ~-~tut-tı 1,351-12. I II , 15-9. Yartım=ayrılmış. Yarp=insan sevinəndə üzünə gələn parlaqlıq. 111.47-8. I II , 15-10. Yartmak=pul (uyğurca). Bax: yarm ak. ~ı 111,15-11. I I I , 373-24. Yarpadh-=yaxşılaşmaq; ayağa qalxmaq; boy atmaq. Bax: yarpat-. Yartu=yonqar, talaşa. ~tı 11,333-10. I II , 33-14, 33-15. Yarpat-=yaxşılaşmaq; ayağa qalxmaq; boy atmaq. Bax: yarpadh-. Yartu=üstünə bir şey yazılan lövhə, taxta. II,333-10. I I I , 33-14, 33-15. ~tı II, 333-7, 333-9. Yartur-=yardırınaq. ~ur 11,333-10. III , 107-16. Yarpuz=yarpız, çöl nanəsi, ətirli bir ot, majoran. 657 656 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it'türk ______II, 226-23. ~dı I I I , 107-14. ~dı 11,226-21. ~ur I II , 107-15. Yaru=balıq yapışqanı. ~m- II, 226-22. Yası=yastı, enli. Bax: yasul. ~ yəlim = balıq yapışqanı I I I , 29-6. I I I , 29-3. ~yığaç=yastığaç, xəmir taxtası. Bax: yasğaç. Yaru-=parlamaq, işıldamaq. I I I , 40-13. I I I , 79-12. Yasıç=yastı və uzun təmrən. ~dı I I I , 79-10, 80-24. I I I , 16-18. ~r 111,79-11. Yaru-yaşu-=sevinmək, keflənmək. Yasığlığ=gədəbçli. Bax: yasık. . , , , , ^ Yasık=gədələç (türkbrdə). Bax: kurman (oğuzlarda və qıpçaqlardaj, I I I , 81-2. ~dı-~dı III, 80-23. yasığlığ. I I I , 23-8. ~r-~-r 111,81-2. ~dm 111,23-11. Yaruk=yerdə, divarda, dağda, şüşədə və s. şeylərdəki çat, yanq. Yasıl-=dağılmaq, tərk olunmaq, buraxılmaq. I II , 22-5. I I I , 73-14. -1 I II , 22-6. ~dı 111,73-10,73-11,73-12. Yaruk=parlaq, işıq, aydmlıq, nur. 1 ,160-9. ~ur 111,73-14. • , Yasıla-=yatılamaq, yaymaq; sözü düz və kmayəsız soyləmək. I I I , 22-3. I I I , 290-6. ~ ı I, 120-7. ~luk II, 307-4. ~dı I I I , 290-1, 290-4. 111,51-15. ~r I I I , 290-5. Yasıman=su boşalanda boğazı qur-qur edən kuzə. -yulduz III, 188-19. I I I , 39-17. ~yulduzı=dan ulduzu. Yasta-=yastıq qoymaq; söykənmək; söz toxundurmaq. I, 160-9. 111,272-21. yap~=çox parlaqlıq, çox aydınlıq. ~dı 111,272-17,272-19,284-6. I I I , 22-4. Yarut-=aydınlatmaq. ~r I I I , 272-20. Yastal-=söykənmiş olmaq. ~ğan I I I , 52-18, 52-19. I I I , 116-15. Yas=zərər, ziyan. ~dı 111,116-12,116-13. I I I , 159-7. ~ur 111,116-14. ~ı I I I , 159-7. Yas=ölüm, həlak olma (oğuzca). Yastuk=yastıq. 111, 44-9. I I I , 159-9. Yasul=yastı, yastı və geniş hər nəsnə. Yas-=dağıdıb yaymaq, çözmək, açmaq. 111,25-3,25-4. I I I , 59-25. Yaş=yaş, təzə, təzətər, göyərti, yaşılhq; yaş (gözdən axan yaş), yaş ( ı ). ~dı I I I , 59-19, 59-21, 59-23. II, 137-17, 232-15, 235-16. ~ar I II , 59-25. I I I , 12-1, 48-3, 146-4, 159-13, 159-14, 374-21. Yasğaç=yastığaç, xəmir taxtası. Bax: yası yığaç. ~ı 11,186-18,232-21. I I I , 40-12. 111, 12-1,48-12,76-23, 146-4, 159-11, 159-13, 159-14,374 Yasğaş-=yumruqlaşmaq, bunda yarışmaq və köməkləşmək. Bax: tas- -2l’. ğa-, düzəlt: tasğaş-. 658 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 659 ~ım II, 235-22. I, 114-12, 343-25, 344-1, 393-20, 394-5. ~m 1,332-18. I I I , 25-5,26-6, 145-19, 162-1. III , 77-22. yap~=yamyaşıl, tünd yaşıl. ~lığ=yaşh, gənc olmayan. I I I , 25-5. I II , 43-18. ~yuşul=yaşıl-maşıl. man~lığ koy=dörd yaşını keçən qoyun (ancaq qoyun barədə). I I I , 25-6. III, 157-19. Yaşm=şimşək. ~lığ=yaşlı (gözü yaşlı). I, 273-8. I I I , 43-17. II, 336-13. ~ot=təzə ot. III,2 7-2, 283-21. III , 12-1,48-12. ~lığ=şimşəkli. ~yuş=yaş-maş. I I I , 50-12. I II , 12-2. Yaşla-=yaş, təzə ot vermək. Yaş-=gizlənmək, saxlanmaq. 111,276-19. I II , 60-7. ~dı 111,276-16. ~dı 111,60-1. ~ r 111,276-19. ~ar III, 60-7. Yaşna-=şimşək çaxmaq, parlamaq. ~ıp 1,420-26. I II , 278-6. ~mas III, 60-3. ~dı 1,273-8. Yaşa-=yaşamaq. I I I , 278-4. I II , 80-22. ~ r I II , 278-6. ~dı 111,80-21. Yaşnat-=şimşək çaxdırmaq, parlatmaq. ~ur I II , 80-22. ~ tı 11,336-13. ~ğu III, 38-8. Yaşru=gizli. Yaşanğur-=yaşarmaq, yaşlı olmaq (göz). I I I , 34-3. I II , 354-6. Yaşruş-=gizbməkdə əlbir olmaq. ~dı I II , 354-4. I I I , 112-13. ~ur I II , 354-6. ~dı 111,112-11. Yaşar-=yaşarmaq. ~ u r 111,112-13. I II , 65-28. Yaşsa-=gizbmək istəmək. ~dı 11,114-21. I I I , 274-19. I II , 65-27. ~dı 111,274-18. ~ur I II , 65-28. ~ r 111,274-19. Y aşart-=yaşar tmaq. Yaşu-=sevinmək, nəşə duymaq (yaru- ib birlikdə işbnir). I II , 376-26. I I I , 82-2. ~tı I II , 376-25. ~dı 111,80-23,81-1. ~ur III, 376-26. ~ r I I I , 82-2. Yaşuk-=qamaşmaq, yaşlanmaq (göz). Yaşuk=dəmir başlıq, dəbilqə. Bax: aşuk, yışıklığ. III, 71-24. I, 136-1, 136-haşiyə. ~tı III, 71-22. Yaşur-=örtmək, örtülmək, gizbmək. ~ar 111,71-24. I I I , 66-2. Yaşıl=yaşıl. ~ dı 11,114-22. 660 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 661 I II , 66-1. ~ur III, 66-2. Yatığ=uyğu, yatılacaq yer. Bax\ yatık. ~ğan I II , 52-25. I I I , 20-3. Yaşut=gizli. ~mda III, 20-3. II, 232-25. Yatık=uyğu, yatılan yer. Bax\ yatığ. I II , 16-11. 111,22-1. Yat^yad, yabançı. Bax\ baz. -ında 111,20-1. I, 426-10. Yatık-=yadlaşmaq, yabançılaşmaq. I II , 159-1. 111,71-16. -nınq III, 44-2, ~ tı 111,71-14. ~baz=həmin mənada. ~ar 111,71-15. III , 159-1. Yatuk= atıian, unudulan hər şey. Yat=daşlarla yağış yağdırmaq və kübk əsdirmək üçün edilən qamlıq, 111,21-20. yada daşı ilə edibn hər cür qamhq, kahinlik. Yatuk=tənbəl (şəhərdən çıxmayan, müharibə etməyən oğuzlara deyi- I I I , 159-2. lir). ~çı=şaman. 111,21-21. I I I , 276-3. Yatuk= iki növ ipdən toxunan parça (ərişi yun, arğacı pambıq). Yat-=yatmaq. 111,21-18. ! 1,111-3. Yatla-=yada daşı ib əfsun etmək. II, 304-25. I I I , 276-7. ~tı II, 304-24 ~dı III, 276-3 I I I , 43-23, 328-9. ~ r III, 276-7. ~ar II, 304-25. Yatla-=yad, yabançı saymaq. ~ıp 1,271-20. I I I , 276-7. ~sa 1,278-27. ~dı I I I , 276-6. ~mas 1,387-17. ~ r I I I , 276-7. Yat-=yaymaq, sərmək. Bax\ yadh-. Yatlat-=yada daşı ib əfsun oxumaq. ~tı 11,305-1. II, 335-19. Yatğak=xaqanın və ölkənin qoruyucusu; keşikçi, mühafız ~tı 11,335-17. I I I , 43-22, 43-23. ~ur 11,335-19. Yatğaş=birhkdə yatmaq, yatışmaq. Yatsa-=yatmaq istəmək. I I I , 113-20. I I I , 273-26. ~dı 111,113-18. ~dı I II , 273-25. ' ~ur 111,113-20. ~ r I II , 273-26. ~uk=bir yerdə başqası ib yatan. Yattur-=yaydırmaq, sərdirmək. Bax\ yadhtur-. 111,54-13. I II , 106-25. ~uk oğrı=yatma zamanı. ~dı I I I , 106-23. I II , 54-14. ~dum I I I , 107-1. Yatğur-=yatırmaq, uyutmaq. ~ur I II , 106-25. I II , 110-22. Yava=suyu tutmaca rəng verən bir bitki. Bqx\ yafa, yawa. ~dı 111,110-21. -■ 1,149-11,149-12. ~ur 111,110-22. I I I , 30-25. Yava=isti, tənha, hücra yer. Box\ yawa, yafa. 662 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 663 I I I , 29-11,31-2. 111,273-17. Yawa^tutmaca rəng verən bitki. Bax: yafa, yava. ~dı 111,273-15. I, 149-11, 149-12. ~ r 111,273-16. I I I , 30-26. Yawrıt-=pisləşmək; zəifləmək, arıqlamaq. Y awal-=yavaşlamaq. II, 334-2. -dım at I, 395-25. ~ tı 11,334-1. Yawaş=yavaş, həlim xasiyyətli. Bax: yafaş. ~ur II, 334-2. I I I , 18-12, 18-13, 18-21. ~m a I, 195-2. Yawaşlan-=yavaşlanmaq; həlimləşmək. Yawsa-=könül almaq istəmək. Bax: yüwsə-. I I I , 122-26. I I I , 275-8. ~dı III, 122-24. ~dı I I I , 275-6. ~ur I I I , 122-25. ~ r I I I , 275-8. Yawçan=yovşan otu. Bax : yapçan. Yawuğ=selin yuxarıdan yuvarladığı qaya parçası. I I I , 38-25. I II , 20-18,20-20. Yawçun-=yapışdırılmaq. Bax: yapçun-, yapçm-, yapşın-, yapşun-. Yawuz=pis, fəna. Bax: yafuz. ~dı 111,117-26. I, 149-23, 150-10, 166-4, 266-23, 282-19, 431-7, 460-3. Yawçur-=yapışdırmaq. B ax : yapçur-, yapşur-. I I I , 43-1. ~dı I I I , 109-21. ~ı 1,431-8,431-9,431-10. Yawğan=yavan. Yawuzla-=pis saymaq. I I I , 39-2. I II , 301-6. Yawğanlan-=yavan saymaq. ~dı I II , 301-5. I I I , 125-2. ~ r I I I , 301-6. ~dı I I I , 124-26. Yawuzlan-=pis saymaq. ~ur I I I , 125-1. I I I , 122-23. Yawlak=pis, fəna, dəyərsiz; yavuz; düşkün (oğuzca və qıpçaqca); çox ~dı I I I , 122-21. sərt, şiddətli. ~ur I II , 122-23. I, 426-21, 426-22, 426-23, 489-21, 492-7. Yay=ilkbahar, yaz. II, 110-17,213-22. I,63-15, 148-19, 160-7, 222-11. I II , 44-10, 44-12, 44-20, 45-1, 45-2, 139-19. II, 127-26. ~tan 1,228-10. I II , 160-5, 160-13. edhgü-~=pis-yaxşı. ~ığ 1,451-8. I, 426-1. ~ın I I I , 160-6. ~kişi=xasiyyəti pis adam. ~ım ı I II , 184-6. 111,44-10. ~ğaru=yaza doğru. ~katığ yığaç=çox sərt ağac. I I I , 255-18. I II , 45-2. Yay-=yaymaq, çalxamaq, qımıldatmaq, silkələmək, mcyl etdirmək. Yawra-=sərt olmaq. Bax: tığra-, tığda-. III , 232-19. I II , 255-13. ~dı 111,232-14,232-16,232-18. ~dı 111,255-11. ~ ar 111,232-19. ~ r 111,255-13. -madmq I I I , 231-13. ~ yur 111,255-19. Yaya=oturğa, dal, yanbız, yançaq (yalnız insanlar barədə). Yawn-=halı pisləşmək; yoxsulluq və ya xəstəlik üzündən arıqlamaq. I I I , 30-24, 167-17. 664 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 665 Yayğuk=qısrağın məmə ucları, əmcəyi. Bax: yazğuk (qıpçaqca). I I I , 111-13. I I I , 31-14. ~dı 111,111-11. Yayığ=əndək-döndək, səbatsız adam. Bax\ yayık. ~ur 111,111-13. I I I , 28-11. Yaz=yaz, ilkbahar. Yayık=əndək-döndək, səbatsız adam. Bax: yayığ I I I , 159-5. I I I , 28-13. II, 186-8. Yayık-=yaz olmaq, bahar olmaq. I I I , 159-5, I I I , 186-11. Yaz-=çaşmaq, yanılmaq; çözmək, açmaq; yazmaq (oğuzca). ~ tı I I I , 186-10. I I I , 59-14. ~ ar 111,186-11. ~dı I I I , 59-4-5-6-8-10. Yayıl-=yayı!maq; meyl etmək; yırğalanmaq. B ax : yadhıl- ~ar I I I , 59-14. I I I , 186-17. ~mas I, 155-17. ~dı I I I , 186-12, 186-15. II, 48-11. ~ur I I I , 186-17. ~mas=çaşmayan, yanılmayan. ~ ır 1,410-24. I I I , 59-12. ~ğan III, 54-6. ~ığlığ=bağından açılmış. Bax: yazuk. ~ğan kişi=biqərar, səbatsız adam. 111,49-25, 50-19. I I I , 54-6. Yaza-=yazlamaq, yazı keçirmək. Yayın-=öz=özünə yayılmaq. I I I , 80-10. I I I , 78-27. ~dı III, 80-8. ~dı I I I , 78-25. ~ r I II , 80-9. ~ u r I I I , 78-27. ‘ Yazak=otlaq (yağmaca və tuxsıca). Yaykal-=çalxanmaq; könlü hər şeyə axmaq I I I , 22-20. I I I , 177-14. Yazğuk=qısrağın əmcəyi, məmə ucları (qıpçaqca). Bax: yayğuk. ~dı I I I , 177-10, 177-12. I I I , 31-14. ~ur I I I , 177-14. Yazı=yazı, qır, ova; boş və açıq yer, boşluq, açqlıq, meydan. Y ayla-=yaylamaq. I, 157-9, 191-17, 342-18, 342-20. I I I , 278-22. I I I , 29-5. ~dı 111,278-21. ~da 111,239-12. ~ r I II , 278-22. -dakı 1,437-27. Yaylağ=yaylaq, yayla, yaylanacaq yer. ~n I I I , 18-22. I, 63-15, 256-12. y a p ~ 1,342-19. I I I , 48-6. Yazığçı=mirzə; qohuınlar arasında məktub götürüb-gətirən elçi (oğuz- ~da II, 335-23. ca) I II , 246-7. I I I , 54-4. Y aylat-=y ay iatm aq. Yazık-=yaz olmaq. Bax: yayık-. II, 337-6. 111,71-21. ~tı II, 337-4. ~tı I I I , 71-20. ~ur 11,^337-5. ~ar 111,71-21. Yaysa-=həsəd etmək, paxıllıq'etmək. Yazıl-=açılmaq; yayılmaq; gözəlləşmək; çözülınək. ~dı 1,209-22. I I I , 73-9. Yaytur-=çırpdırmaq, qımıldatmaq. ~dı 1,271-19. 666 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 667 I II , 15-11,73-8, 120-9. ~dı 111,109-21, ~ur III, 73-9. ~ur I I I , 107-23. ~ıp 1,242-23. Yazuk=boşalmış, bağından açılnıış. Bax\ yazığlığ. II, 281-2. I I I , 22-21. ~mas 1,406-21. Yazuk=günah, suç. Yazın-=öz-özünə çözmək, çözülmək I, 493-22. I I I , 77-8. II, 188-4. ~dı III, 77-6. I II , 23-3. ~ur III, 77-7. ~ın I, 261-19. Yazış çözməkdə, açmaqda yardımlaşmaq və yarışmaa 111,69-19. M ^ ? 4. II, 111-24, 165-13,228-8,260-5. ~ınqa I, 248-10. ~dı 111,69-17. ~tın II, 158-8. ~ur 111,69-19. ~luğ=günahı olan, günahkar, suçlu. Yazış-=yaydan kiriş çıxarmaqda yardımlaşmaq və yanşmaq. I I I , 50-5. I I I , 69—22. ~suz 1 ,399-2. ~dı I I I , 69-20. I I I , 23-4. ~ur I I I , 69-22. Yazukla-=suçu üzündən yaxalamaq. Yazlat-=yazlatmaq, yazı keçirmək; yaylatmaq I I I , 301-9. II, 335-25. ~dı I I I , 301-7. ~tı II, 335-23. ~ r I I I , 301-8. ~ur II, 335-24. Ye-=yemək, yeyib tələf etmək. Yaz]m-=çözülmək, açılmaq. I I I , 64-24. I II , 119-7. ~di I, 335-13, 338-27, ~dı 111,119-6,120-6,120-10. I I I , 64-23. ~ur 111,119-7. ~dim I I I , 159-13. Yazlış-=çözülmək, açılmaq. ~ r I, 352-2. I I I , 114-24. I I I , 64-24. ~dı 111,114-23. ~gil I, 153-2, 335-20. ~ur III, 114-24. ~gü II, 84-17. Yazok ət=basdırma. -gəsi II, 85-1. III, 22-24, 22-26. ~sə I, 127-23. Yazsa=çözmək istəmək. II, 303-4. I I I , 274-17. ~sün I, 146-22. ~dı 111,274-15. ~məs I, 146-4,481-6. ~r 111,274-16. I I I , 34-14, 209-13. Yaztur-=çözdürmək, açdırmaq -miş'^’ 111,210-17. I I I , 107-23. Yəbənq=qumlu, bataq yer. ~dı I I I , 109-19. I I I , 323-26. ~ur I I I , 107-23. Yediş-=bir şeyin kənarmı tikməkdə yardım etmək. Bax\ yedh-, yidh-. Yaztur-=çaşdırmaq, yanıltınaq. I I I , 107-23. i'’ B.Atalayın flkrincə. III cilddə (bizim nəşr, s.2iO) verilmiş «Bermiş səninq bil» misarasmda «bermiş» sözündən sonra «yemiş» sözü unuduimuşdur. Divanü lüğat-it-türk 669 668 Mahmud Kaşğari I II , 67-26. Yəlim=tutğal, yapışqan. Bax və düzəlf. yelim. ~cii I II , 67-23. Yelim=həmin mənada. Bax: yəlim. ~ür I II , 67-26. I I I , 25-25. yaruk~=balıq yapışqanı. Bax: yaru yelim. Yedh-=boğça və ya heybəni toplamaq; uclarını birləşdirmək. B ax : yidh-, yedis-, yedhil-. I I I . 25-26. I II , 375-15. Yelimən=dağmıq şəkildə çapulçuluq. Bax: yahman. ~ ti I II , 375-14. I I I , 39-18. ~ər I I I , 375-15. Yelimlə-=lələk yapışdırmaq; yolu araşdırmaq. Yedhil-=tikilmək və içinə əşya qoyulmaq. I I I , 301-21. I I I , 72-25. ~di 111,301-16,301-18 ~di I I I , 72-24. ~r 111,301-21. ~ür I I I , 72-25. Yəlimlən=tutğallanmaq. Bax və düzəlt: yelimlən-. Yeg=yey, üst, üstün, daha yaxşı, xeyirli. Yelimlən-=həmin mənada. Bax: yəlimlən-. I I I , 123-25. I, 130-4,348-17,385-20. I I I , 146-16, 146-17. ~di I I I , 123-23. Yəh= bəli. Bax. yah. ~ür I I I , 123-24. Yelin=qısraq məməsi, dırnaqlı heyvan məməsi. I I I , 30-17, 127-16, 127-17. ~m ü {bax\ yəmü) III, 30-15. I I I , 28-6. Yek=şeytan. Yelinq=yeli çox olan. I, 245-27. I I I , 324-8. II, 238-18. Yəlkin=müsafir, qonaq, yolçu. Bax : əlkin (oğuzca), düzəlt: yelkin. Yelkin=həmin mənalarda. Bax: əlkin (oğuzca), yəlkin. III,159-21,156-11,159-22. ~ni II, 323-14. I, 105-9. Yel=yel, kübk, rüzgar, əsinti, meh, məltəm. I I I , 39-9. Yəlnə-=məməsi dolub-daşmaq, sallanmaq. B ax və düzəlt: yelnə-. I,159-17,285-6,336-11,361-16. Yeln9-=həmin mənada. Bax: yəlnə. II, 34-4, 173-6, 203-4, 233-19, 293-24. III, 147-2. I I I . 278-9. ~i I II , 161-7. ~di I I I , 278-7. Yel=cin, cin vurması, cin çarpması. ~ r 111,278-9. Yəlpət-=ot, saman, yem islatmaq. Bax: yalpat-, düzəlt: yelpət-. III, 147-3. Yel-=qoşmaq, çapmaq (at). Yelpət-=həmin mənada. Bax: yəlpət-, yalpat-. III, 63-2. I I I , 333-14. ~di 111,63-1. ~ti 111,333-12,333-15. ~ür III, 63-2. ~ür 111,333-14. Yel-=yeyilmək (yemək). Yəlpət-=yeipazələmək. Bax və düzəlt: yelpət-. I II , 63-4. Yelpət-=yelpazəbmək. Bax: yəlpət-. ~di III, 63-3. II, 333-19. ~ür III, 63-4. ~ti 11,333-17. Yeldir— əsdirmək, əsmək. ~ür 11,333-19. III, llD-4. Yelpik=cin və yel çarpması. ~di 111,110-3. I I I , 47-4. ~ər 111,110-4. Yelpin-=yelə, cinə çarpılmaq; yel və cin çarpmaq; yelpazələnmək. 670 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 671 I II , 117-18. I, 285-1,293-15,413-11. ~di 111,117-15,117-16,147-3. II,41-5, 126-16, 167-11,253-13. ~ür 111,117-18. I I I , 20-1, 166-3. Yelpir-=yel əsmək; cin vurmuş kimi sağa-sola səndələmək; körpə~=mövsümü keçəndən sonra çıxan meyvə, yemiş. nəmbnmək, yeri islatmaq. I, 413-11. I II , 106-16. Yemişbn-=yemişbnmək, meyvə gətirmək, meyvə vermək; meyvəbn- ~di I II , 106-10, 106-11, 106-13, 106-16. mək (qıpçaq, yəmək və oğuzlardan başqalarmın dilində: yabanı ~ər I II , 106-16. deyil, mədəni ağacların meyvəbnməsi). Yelpiş-=nəm çəkmək, dənəbrin nəmdən yapışması; yelpazələməkdə I I I , 123-3. yardım etmək. ~di 11,266-14. III , 111-17, 111-20. I I I , 123-1. ~di 111,111-14,111-18. ~ür I I I , 123-2. ~ür 111,111-16,111-20. Yemrüş-=ağac sökməkdə yardım etmək. Yəlwi=sehr, əfsun, cadu. Bax : yalwı. I I I , 113-17. I II , 35-17. ~di 111,113-15. ~n I I I , 35-23. ~ür 111,113-17. ~çı=sehrbaz, əfsunçu, cadugər. Yemsin-=yemədən yeyirmiş kimi görünmək. III , 35-17. I I I , 118-14. Yelwir-=yelpinmək, yelpazələnmək. Bax: yalwır-. ~di 111,118-12. I I I , 111-5. ~ür 111,118-14. ~dı 111,111-4. Yemşən=qıpçaq çölündə bitən bir qır meyvəsi. ~ar 111,111-5. I I I , 39-1. Yəm=baharat, ədviyyat. Yəmü=bu sözü qəbul etdinmi, dediyimi anladmmı mənasında bir söz. I II , 13-1, 13-2. Bax: yəh mü. ~ot=qarabibər, kimyon və toxum kimi baharat (yəm-ot sözü birgə I I I , 30-15, 30-16. işbnir). Yemür-=kəsmək. Bax: yamur-, tomur-. I I I , 13-1. ~gən=daim sökən, qoparan. Yem=azuqə, yemək; yem. I I I , 53-20, 53-21. I, 464-7. Yənç-=dişbmək və ya vurub ayağı ib əzmək, dişbyərək parçalarını I I I , 147-5. bir-birinə qatmaq. B ax : yənçi-, yunçı-. ~i 1,455-12. III , 375-27. Yəmə=hamısı, bütün, tamamib, yenə, dəxi. ~ti I I I , 375-24. I, 121-1, 168-19,200-2,447-24. ~ər I II , 375-27. II, 111-15, 144-15. Yənçi-=dişbmək. Bax: yənç-, yunçı-. I II , 255-20,318-27, 376-4. ~di I I I , 273-2. Yəməçük=buğda daşınan kisə, kiçik çuval. Yenq=yan, paltann yanı, qırağı, qolu. I II , 48-21. II, 137-11, 198-11,236-11. Yəmət=bəli (digər türkbrdə). Bax: əwət (yağmaca, tuxsıca, qıpçaqca), I I I , 315-27. əmət, əwət (oğuzca). Yenq-=yenmək, məğlub etmək (oğuzca və qıpçaqca). I, 124-5. I I I , 340-13. I II , 16-15. ~di 111,340-11. Yemiş=meyvə. ~ər I I I , 34012. 672 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 673 Yenqəç=əqrəb (oğuzca). 299-3, 310-18, 311-3, 311-10, 323-17, 327-18, 341-4, 341-5. I I I , 333-4. 341-7, 343-2. Yenqək^heybə, boğça. Bax\ yətgək. I I I , 12-10, 16-21, 17-15, 18-2, 22-3, 27-11. 29-11. 31-2. 32- I I I , 67-23. 10, 32-22, 34-1, 38-5, 47-14, 47-16, 53-8, 56-9, 56-17, 112- Yengən=fıl (oğuzlar bu sözü bilmirlər). Bax\ yağan, düzəlf. yanqan. 4, 123-13, 125-3, 131-19, 145-16. 150-17, 163-22. 164-3, I I I , 327-10. 174_9, 184-27, 188-4, 199-23, 200-22, 202-10, 256-16, 263- ~lər 11,218-12. 18, 282-20, 283-1, 322-27, 323-26, 345-1, 382-15, 382-24. Yenqgə=yengə, böyük qardaşın arvadı. ~də 1,217-22,271-21,311-6,414-2. I I I , 330-13. 11, 206-24. Yenqi=yeni. B ax və düzəlt: yanqı. 111,33-19. I, 173-23, 377-27, 381-1. ~dən 1,490-15,495-8,496-20. I I I , 321-5. ~gə 1,282-9,419-4,496-20. Yenqşür-=istiyə soyuq qatmaqla ilıqlaşdırmaq. Bax : yinqşür- II, 155-12, 161-16, 170-1. I I I , 348-21. I I I , 136-20, 184-19, 273-4, 339-31. ~di I I I , 348-19, 348-20. ~i 1,179-3,195-11,419-3,455-14. ~ür 111,348-21. ~ig 1,310-19,317-24,327-16. Yəni-=doğmaq (yalnız qadm barədə). II, 37-7, 38-6, 39-5, 113-12, 243-11, 264-1, 269-18, 269-21, I I I , 82-12. 294-19, 319-21, 326-18, 330-14, 333-16, 342-22. ~di 111,82-11. I I I 56-2, 65-9, 80-17, 118-10, 122-9, 123-10, 238-7, 245- ~r 111,82-12,83-7,83-11. 14,’269-22, 277-22, 286-20, 291-2, 293-17, 300-22, 376-22, ~gü=doğmaq üzrə olan. 381-13. I I I , 38-20. ~im I I I , 242-9. Yənig=yüngül. B ax : yənik. ~in 1,321-11. I I I , 25-2. ~indin 11,291-22. Yənik=yüngül. Bax : yənig. ~dəş=həmyerli (oğuzca). III , 25-2. I, 405-6. Yənit-=doğurmaq. I I I , 42-5, 42-7. II, 308-2. ~sağrısı=yer üzü. ~ti 11,308-1. 1,417-26. ~ür II, 308-2. ~kırtışı=yer qabığı. Yer=yer, yer üzü, torpaq. I, 449-6. I, 65-23,66-22, 107-5, 109-20, 118-18, 122-16, 140-5, 143- Yer=qumaşın və ya ağacın bir üzü. 3, 143-6, 150-7, 161-14, 169-15, 179-17, 180-18, 193-23, I I I , 145-17. 202-25, 202-26, 203-22, 205-17, 206-2, 260-24, 295-8, 295- yaşıl ~lig barçın=yaşıl üzlü ipək qumaş. I I , 297-8, 311-3, 314-17, 330-19, 340-13, 357-2, 367-2, 369 I I I , 145-19. -9, 417-26, 423-24, 430-19, 431-1, 452-28,453-18, 456-18, Yer-=yarınaq; yaş bir şeyi uzununa yarmaq. Bax: yır-, yir-. 466-13, 469-1, 469-26, 474-4, 474-16, 474-24, 474-27, 475- I I I , 58-22. 5, 475-12, 475-13, 477-2, 485-4, 485-15. ~di I I I , 58-20. II, 83-12, 83-16, 111-4, 113-8, 119-18, 128-23, 130-1, 130- ~ər I I I , 58-22. 8, 130-12, 142-5, 145-16, 151-25, 191-11,201-22, 204-18, Yer-=bəyənməmək, iyrənmək; məzəmmət etmək (oğuzca). 215-1, 244-21, 250-25, 251-5, 263-25, 264-17, 265-6, 268-1, I I I , 181-5, 181-7. 675 674 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~di I I I , 181-4, 181-6. 111,324-1. ~ər 1,416-4. Yetgək=heybə, boğça. Bax: yenqək. I I I , 181-5, 181-7. I I I , 67-23, 72-24, 375-14. -mədi 1,204-14. Yeti=yeddi (7). Bax: yetti. ~gü 11,55-14. 111,31-8,214-21. Yerçü=məzar, sin daşı, qəbr. Yetigən=yeddi qardaş deyilən ulduzlar, Böyük ayı bürcü. Bax: I I I , 33-16. yetikən. Yerə=yörə, çevrə, ətraf, mühit. B a x və düzəlt: yörə, jmrə. I I I , 39-15. I I I , 366-9. ~ig 111,233-11. Yerət-=tənbəllik etmək. Yetik=yetik, çətin işi bacaran, bacarıqh. II, 306-22. 111,24-15. ~ ti 11,306-21. Yetikən=/5^/A- və dü-əlt: yetigən. ~ ü r II, 306-22. ~ig 111,233-11. Yerküç=fırmda, kürədə çörəyi çevirmək işlənən uzun yastı ağac alət. Yetil-=güdülmək, yedəklənmək. I, 442-8, 442-haşiyə. ~sün I, 168-18. Yersin-=bir yeri yurd etmək. Yetil-=yetişmək, çatmaq. I I I , 118-11. I I I , 72-10. ~di 111,118-10. ~di 111,72-9. ~ür 111,118-10. ~ür I II , 72-10. Y ertür-=yardırmaq. Yet(i)ş=yetişmək, çatmaq. I I I , 107-18. ~ü I I I , 179-12. ~di I I I , 107-17. Yetiz=enli, geniş şey. ~ ü r I II , 107-18. I I I , 17-14, 17-15. Yerük=yarılmış, uzununa yarılmış, gözəlliyi getmiş hər şey. Bax : yi- ~lik=genişlik, bir şeyin eni. rük. I I I , 51-22. I I I , 24-22. Yetrül-=çatdırılmaq, yetişdirilmək. Yerük=bakirə olmayan qadm; iri əndamlı qadın (?). Bax : yirük. I I I , 116-27. I II , 24-21. ~di 111,116-25. Yet-=yetişmək, çatmaq. Bax: çet- (oğuzca və qıpçaqca). ~ür 111,116-27. II, 305-6. Yetrüm=buraxılmış, salınmış. ~ti II, 305-5. ~saç=arxaya salmmış saç. Bax: yetüt saç. ~ər I, 240-2,417-15,420-4. 111,47-12. II, 305-6. Yetrüş-=bir-birinə yetişməkdə köməkləşmək. ~ip 111,353-1. I I I , 112-10. ~miş I, 280-haşiyə. ~di 111,112-7. Yet-=yedəkləmək, yedəyində götürmək. ~ür 111,112-9. II, 305-9. Yetsə-=az qala yetişmək. ~ti II, 305-7. I II . 274-2. ~ər II, 305-9. ~di 111,274-1. Yətən=ox atılan taxta yay; həllac yayı. Bax: yətənq. ~r I I I , 274-2. III,26-12, 26013. Yetsik-=çatmaq; yaşlanmaq; qocalmaq. Yətənq=yunu çırpmaq və qabartmaqda işlənən yay. Bax: yətən. 676 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 677 I II, 115-18. ~di 1,71-5. Yıdhığ ot=üzərlik otu (kaşğarca). Bax: əldrük (Uç və barsğanca). yü- I II , 115-14, 115-16. zərlik (oğuzca). ~ər 111,115-17. I I I , 20-6. Yetti=yeddi (7). Bax : yeti. Yıdhla-=qoxlamaq, iybmək. I II , 31-8. 111,276-11. Yetüt=əsgərə əlavə kömək. ~dı 111,276-10. II, 282-16. ~r 111,276-11. ~saç=sonradan buraxılan saç. Bax : yetrüm saç Yıdhlan-=qoxmaq, xarab olmaq. 11,282-16. I I I , 119-5. Yewül çatrnaq, kamala çatmaq. Bax: yığıl-, yuwıl yuwıl- ~dı 111,119-4. I II , 75-8. ~ur 111,119-5. ~di III, 75-4. Yıdhlaş-=qoxlaşmaq. ~ür III, 75-8. I I I , 114-12. Yeysə-=yemək istəmək. ~dı 111,114-11. I II , 273-19. ~ur 111,114-12. ~di I, 70-4. ~u 111,114-13. I II , 273-18. Yığ-=yığmaq, toplamaq; bir şeyə mane olmaq. ~ r 111,273-19. 111,60-21. Yəzə-=nəyi isə axtarmaq üzrə dolaşmaq. ~dı I, 66-14, 398-8. I I I , 80-20. I I I , 60-17,60-19. ~di 111,80-17. ~ar I, 481-7. ~r III, 80-20. I I I , 60-20. Yəzək=qoşunun avanqardı. Bax: yizək -daçı 111,116-2. I II , 80-17. ~ıp 111,61-3. Yeznə=böyük bacmm əri. Yığaç=ağac, ağac parçası; erkəklik abti; fərsəx (əski ölçü). 111,37-11. I, 64-17, 68-22, 119-21, 179-16, 207-21, 225-16, 244-15, Yıdış-=bir şeyin hissəbrinin bir-biri içində çürüməsi 244-17, 279-17, 283-18, 286-26, 291-1, 293-7, 293-15, 299- I II , 67-22. I I , 308-4, 312-14, 316-4, 318-8, 329-21, 336-11, 431 -4, 431 ~dı I II , 67-20. -22, 466-25, 479-26, 480-13, 482-23, 486-6. ~ur I II , 67-22. II, 40-9, 40-11, 48-17, 55-20, 61-23, 84-26, 115-4,119-3, Yıdh=iy, ətir, qoxu. Bax: yidh. 123-25, 131-3, 147-18, 154-11, 163-3, 185-17, 205-25,212- ~ı 111,49-11. 15, 213-8, 216-7, 220-23, 228-1, 233-6, 238-25, 243-19, 262 Yıdhı-=pis qoxmaq; xarab olmaq. -11, 263-22, 264-23, 268-6, 304-19, 318-14, 341 -10. I II , 79-8, 242-25. I I I , 16-21, 16-23, 29-16, 29-17, 40-13, 45-2, 50-9, 51-23, 53 ~dı I II , 79-7, 242-24. -21, 58-15, 67-3, 75-21, 78-19, 107-14, 113-15, 123-1, 124- ~r I II , 79-8, 242-25. 7, 128-14, 184-16, 186-12, 190-12, 205-15, 213-18, 237-16, Yıdhığ=pis qoxan hər şey. 253-12, 282-4, 284-22, 285-2, 304-20, 334-15, 341-19, 343- I II , 20-5. 25, 366-17, 366-24, 367-11, 367-15, 369-21. ~hk=qoxmuşluq. ~ı I I I , 16-23, 16-24. 111,51-10. ~ığ 1 ,260-20. II,51-19, 340-5. I I I , 297-7. 679 678 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ~ka I, 285-6. II, 335-27. II, 149-7, 246-7, 247-11,331-20. ~tı II, 335-26. I II , 114-4, 118-23,242-19. ~ur II, 335-27. ~hk=ağaclıq, ağacı olan yer. Yığlış-=yığışmaq, toplaşmaq. I I I , 51-7. I I I , 114-26. yası~=yastığaç, xəmir taxtası. Bax : yasğaç. ~dı 111,114-25. 111,40-13. ~ur 111,114-26. Yığaçlan-=ağaclanmaq. Yığnl-=pisbşmək, büzüşmək, titrəşmək. I I I , 122-11. 111,117-6. ~dı I II , 122-9. ~dı 111,117-3,117-5. ~ur I II , 122-9. ~ur 1, 282-19. Yığıl-=yığılmaq, toplanmaq; çəkinmək, qaçınmaq. I I I , 117-6. III , 74-3, 74-8. Y ığtur-=yığdırmaq. I I I , 108-9. ~dı 111,741,74-4,74-5,74-7,75-3. ~ur I II , 74-3, 74-8. ~dı III, 108-6. ~ğan I I I , 53-8, 53-9. ~ur I II , 108-9. Yık-=yıxmaq, yıxılmaq. Yığıl-=çatmaq, kamala, həddi-büluğa çatmaq. Bax: yewül-, yuwul-. ~dı III, 75-6. I II , 62-9. Yığım=yığılmış. Bax : yığın. -dı I II , 62-8. I II , 25-16. -'tımız 1, 353-11. I, 150-10,385-11. Yığın=yığılmış, kümə. Bax: yığım. -ar I, 66-13,66-14, 143-7. I II , 62-9. III, 25-21. I I I , 27-9. ~sa Yığın-=öz-özünə yığılmaq. Yıkıl-=yıxılmaq. I II , 75-15. I I I , 77-10. ~dı III, 77-9. ~dı I, 356-25. ~ur I II , 77-10. III, 75-14. ~ur 111,75-15. Yığış-=yığışmaq, yığmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. ~ğan 111,53-10,53-11. III , 69-28. Yıkış-=yıxmaqda kömək etmək. ~dı I II , 69-26. ~ur I II , 69-28. 111, 70-21. Yığla-=ağlamaq. Bax: ığla-. ~dı 111,70-19. ~ur 111,70-21. I II , 277-18. ~dı I I I , 277-4. Yıksa-=yıxmaq istəmək. III, 275-10. ~r 111,277-18. ~dı 111,275-9. ~p I, 299-27. ~ r 111,275-10. ~yu I, 481-7. Yıktur-=yıxdırmaq. II, 235-21. I I I , 109-3. I I I , 241-13, 277-11. ~dı I II , 109-1. Yığlaş-=ağlaşmaq. Bax: ığlaş-. ~r I I I , 109-2. ~dı I I I , 285-5. Y ıl= il, sənə. Yığlat-=ağlatmaq. 680 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 6SI II, 144-3, 318-14. Yılığ=ilıq. soyuqla isli arası. Ba.x: ıhğ. I I I , 12-15, 138-2, 161-9, 214-21. I, 105-9, 143-3. ~ı I, 118-16, 354-23, 354-26, 354-27, 354-28, 355-1, 355-2, 111. 21- 10. 355-3, 355-4, 355-5, 355-6, 355-7, 355-8, 483-3,487-22. ~lık 111,51-13. I I I , 16-2, 33-6. Yıhnçğa aş=dadı, duzu, yağı olmayan yemək. Ba.x vo clüzjlf. yahnçğa. ~ın I I I , 66-18. 111, 374-17. ~ka I, 357-9. Yıhr-=ilınmaq, azacıq isinmək. Yıl=at yalı, at yebsi. Bax\ yalığ, yal. ~dı I, 230-3. I I I , 20-24, 159-25. II, 278-23. Yılan=ilan. Yıhş-=ilıqlaşmaq. I, 111-23,185-12,267-11,355-2. I II , 70-24. II, 46-15, 48-15, 271-13. ~dı I II , 70-22. I I I , 33-4,41-12. ~ur III, 70-23. ~ lar 111,319-14. Yıhş-=bir-birini ittiham etmək, tənə vurmaq. Ba.x'. yahş-. ~yılı=türklərin on iki ilindən biri. I II , 71-3. I, 355-2. ~dı 111,71-1. I I I , 33-6. ~ur 111,71-3. nək~=əjdaha. Yılıt-=qızdırma tutmaq, isitmədən, qızdırmadan bədəni qızınaq. I I I , 156-4. II, 307-20. ok~=özünü bir şeyin üstünə ox kimi atan ilan. ~tı 11,307-17,307-19. I, 111-23. ~ur II, 307-20. I I I , 33-4. Yılkı=ilxı; heyvan sürüsü; dördayaqh heyvanlann ümumi adı. soğan~=tuluq kimi iri bir ilan. I, 70-23, 132-1, 138-14, 155-6, 187-12, 190-18, 277-22, 289 I, 407-9. -9, 309-12, 343-7, 345-10, 410-13, 449-20, 464-18, 465-5. Yıldız=ağacın kökü, özəyi, damarı. II, 126-20. I I I , 42-2. III,71-17, 114-11, 114-14, 138-4, 174-12, 265-8, 270-26. tüplüg-~lığ=əsilli-nəsilli, köklü-nəcabətli. ~m 111,81-9. I I I , 42-3. Yımırtğa=damarı olmayan hər növ göyərti; xiyar kimi kövrok nosnə. Yıldızlan-=kökbnmək; bir yerə yerbşmək; soylanmaq. III, 374-21, 374-23. I I I , 124-13. Yın= hin. Bax\ in, yin. ~dı I I I , 124-7, 124-10. ~ka III, 13-18. ~ur I I I , 124-13. Yınçkə=incə. Bax\ yinçkə. Yılğun=yulğun, yulğun ağacı, tamariska. Yıp=ip, tel, çatı, örkən. I II , 39-6. I, 211-23, 212-9, 229-11, 234-11, 262-1, 273-21, 283-9, 286 Yılğunlan-=yulğun ağacma sahib olmaq. -4, 322-11,495-20, 495-24. I II , 125-5. II, 37-11, 156-6, 201-4, 205-17, 231-15, 238-12, 245-9, 247- ~dı I II , 125-3. I I , 317-16, 335-11, 340-26. ~ur I II , 125-4. I I I , 1 1-10, 11-11, 114-4, 239-5, 260-17,336-21,369-3,370- Yılı-=ihqlanmaq. 19. I I I , 82-4. ~ı 1,412-14. ~dı III, 82-3. ~ığ II, 193-5, 322-4. ~ r I II , 82-4. ~m I II , 382-6. 682 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 6S3 ~lar 11,216-5. ~lık=uzaqlıq, iraqlıq. Yıpar=müşk, ənbər, ətir. Bax\ yipar. I II , 51-16. I, 341-13. Yıraklan-=uzaq saymaq. iraq hesab etmək. II, 34-13. 36-8, 148-8. III , 123-12. I II , 15-23,49-11, 108-21, 177-9,276-10. ~ d ı 111, 123-10. ~lığ=müşk qoxan, müşkü, ənbəri olan. ~ u r 111,123-11. 111,49-11, 50-22, Yırat-=uzaqlaşdırmaq. kiz~=müşk göbəyi. II, 306-20. I, 341-13. ~ tı II, 306-19. Yıpla-=iplə qıl aldırmaq. ~ u r II, 306-20. III, 276-2. Yırla-=şərqi, qəzəl söyləmək. ~dı 111,276-1. III,276-15. ~r I II , 276-3. ~ d ı 111,11-19,276-14. Yıpla-=ip üstündə kəndirbazlıq etmək. ~ r 111,276-15. III, 276-9. Yırt-=yırtmaq. ~dı I I I , 276-8. III , 375-22. ~ r I II , 276-9. ~ tı 1,338-18,351-17. Yıplaş-=iplə bir-birindən qıl təmizləmək. I II , 375-22. I I I , 114-10. ~ a r I II , 375-22. ~dı 111,114-8. Yırtıl-=yırtılmaq. ~ur 111,114-10. III , 116-11. Yıplat-=iplətmək, ipb tük çəkmək. ~ d ı 111,115-19, II, 335-16. ~ u r I, 115-21. ~tı II, 335-14. I II , 116-11. ~ur 11,335-16. Yırtın-=yırtırmış kimi görünmək. Yır=qoşma, türkü, hava, musiqidə məqam, qəzəl, şeir. B ax : ır. III, 117-21. II, 42-18, 158-17. ~dı 111,117-19. III, 11-19. ~ur 111,117-21. Yır-=yarmaq. Bax\ yer-, yir-. Yırtış-=yırtmaqda yardım etmək. III, 58-22. III, 111-23. ~dı III, 58-20. ~dı 111,111-21. ~ar III, 58-22. ~ u r 111,111-23. Yıra-=uzaqlaşmaq, iraq olmaq. Bax: yara-. Yış=sıxışma. Bax: yuş. I II , 80-7. 111, 12-4. ~dı III, 80-6. ~bol-dı III, 12-4. ~r III, 80-7. Yış=eniş, yoxuş. ~sa 111,318-26. III, 12-6. Yırağu=çalğıçı, şərqiçi. art-~=eniş-yoxuş. III, 38-7. III, 12-6. Yırak= iraq , uzaq. Bax: barık. Yışığ=ip, qayışdan hörülmüş bağ; boyunduruq qayışı. I, 161-14, 327-16. I, 185-2, 212-5, 218-12, 233-11, 24.3-14, 252-15, .303-14, III, 32-10,32-15. 422-3. Divanü lüğat-it-türk 6H5 684 Mahmud Kaşğari I, 74-8, 359-22, 399-2. II, 149-7, 223-16. 111,23-4, 191-6, 311-12, 335-9, 365-9. I I I , 20-17. ~ b r II, 140-13. ~m II, 331-20. - b rig 1,293-14. ~hğ I I I , 49-27. ~ lik 1,486-9. Yışıklığ=dəbilqəli. Bax\ aşuk, yaşuk. 111,51-18. I I I , 50-6. - lig i I, 198-27. Yıtıt-=itibtmək. Bax: yanut-. I I I , 51-19. II, 307-25. türk~=gənclik çağının ortasında olan gənc. ~tı II, 307-23. I, 359-22. ~ur II, 307-25. Yignə=iynə. Yi=sıx şəkildə olan, bir-birinə girmiş; paltarın tikişi; tikiş; ayaqqabı II, 33-22, 170-7. tikişi; dağ yivi; diş və ağaclarm bir-birinə girməsi. B a x : yigi, çigi. I I I , 37-12. I I I , 29-17, 205-14, 205-15. ~gə II, 146-2. ~sin I I I , 258-23. Yigrən-=iyrənmək, tükü ürpərmək. ~ ç i“ dərzi. I II , 118-4. II, 33-22. ~di 111,118-1,118-3. I I I , 205-14. ~ür 111,118-5. Yidh=qoxu, iy. B a x və düzəlt: yıdh. Yiğtür-=bir şeyb yaxşılıq etmək. Bax: yiktür-, düzəlt: yüftür- ~i 111,49-11. I II , 108-12. Yidh-=boğça və heybəni toplamaq, uclarmı birbşdirmək. Bax : yediş-, ~di I II , 108-10. yedhil-, düzəlt: yedh-. ~ər I I I , 108-12. Yig=iy, məkik. Bax : ik, ig, düzəlt: yik. Yigtür-=incitmək. I, 121-18, 150-20. I II , 109-6. Yig=gəmin, qantarğanm damağa gələn qismi. ~dı I II , 109-4. I I I , 146-15. ~ür I II , 109-5. ~i I I I , 146-15. Yikən=həsir toxunan bir ot. Yig=bişməmiş, çiy. Bax: yik. III , 28-3. I, 349-2. Yik=iy, məkik. Bax: ik, ig. I I I , 146-19. III, 146-21. Yigdə=iydə. Bax : yiktə (oğuzca). Yik=çiy, bişməmiş. Bax və düzəlt: yig. I, 105-26. I, 349-2. I I I , 33-26. Yiklə-=tapdamaq. Bax: iklə-. Yigi=sıx, bir-birinə girmiş, sıralanmış, (tikişdə) sağlam. Bax: yi, çigi. III, 277-24. I I I , 29-16. ~di III, 277-22. Yigirmə=iyirmi (20). Bax: yigirmi, ~ r III, 277-24. I I I , 48-27. Yiktə=iydə (oğuzca). Bax: yigdə. Yigimıi=iyirmi (20). Bax: yigirmə. I, 105-26. I I I , 48-27. Yiktür-=bir şeyb yaxşılıq etmək. Bax: yigtür, düzəlt: yüftür-. Yigirminç=iyirminci (20-ci). III, 108-12, I, 189-12. ~di III, 108-10. I I I , 385-3. ~ər III, 108-12. Yigit= igid, gənc, hər şeyin gənci. 686 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 6S7 Y il bükə=əjdaha. Yinçkə=incə. Bax\ ymçkə. 111,214-21. 111, 330-9. Yilik=ilik. Bax\ yilig, i l ik (oğuzca). ~turku=incə ipək qumaş. Düzəlt\ torku. I, 140-17. I I I , 330-9. ~siz=iliksiz. ~kız=hərəmə ahnan qız. I, 179-19. III , 330-11. ~lig=ilikli, iliyi olan. ~kişi=tanrıya ibadət edən adam. I I I , 51-25. I I I , 330-12. Yilim=tutğal, yapışqan. B ax və düzəlf. yelim. Yinçkələ-=incə saymaq; incəldilmək. Yilmir-=ilıqlaşmaq, ilaqlanan kimi olmaq. I II , 357-8. I I I , 111-7. ~di I I I , 357-6. ~di 111,111-6. ~r I II . 357-8. ~ər 111,111-7. Yinçkələn-=təvazökarlıq etmək; hərəmə ahnrnaq; tanrıya ibadət Yimlə-=him-cim etmək, gözlə işarə etmək. Bax\ imlə-. etmək. I I I , 278-2. 111, 386-13. ~di 111,278-1. ~di I I I , 386-6, 386-8, 386-10. ~ r I I I , 278-2. ~ür 111,386-13. Yin=bədən, vücud, insan bədəni. Yinçkə kız=yatağa ahnacaq, yetişkin cariyə və kəniz; bakirə qız. I, 451-10. I, 340-24. I I I , 83-12, 83-13, 147-8,255-21. Yinçü=inci; cariyə, kəniz.^ax: cincü (oğuzca və qıpçaqca), yincü, ~i 1,219-25,229-19. yünçü ~im 1,292-10,302-11. I, 105-10, 300-12, 387-24, 390-11, 395-12,416-1. ~in 11,171-1. II, 38-8, 57-22, 130-4, 148-7, 173-1, 244-27, 283-9. ~inq I I I , 154-13. III,33-18, 33-19, 256-6, 263-9. Yin=tük, dəri. ~ni 11,114-9. ~i 1,259-14,332-9. ~sin II, 167-20. I I I , 118-1. Yind-=aramaq, axtarmaq, soruşmaq. Bax\ yin-. Yin=qoyun qığı; davar təsi. Bax: in. III, 64-14. I, 122-21. ~ti 111,64-11,64-12. I I I , 13-4. ~ər 111,64-14. koy~i=qoyun qığı. Yindür-=itən şeyi axtartdırmaq. I I I , 13-4. III, 110-16. Yin=hin, heyvan hini, yuvası. Bax\ in, ym. ~di 111,110-13. I, 122-20. ~ür 111,110-16. I I I , 13-5. Yinədh-=sağalmaq. Bax\ yinət-. ~ i I I I , 13-5. ~ti II, 307-27. -ig^idüzəlt: ~inqə) III, 13-8. Yinət-=sağalmaq. Bax: yinədh-. Yin-=aramaq, axtarmaq, soruşmaq. Bax\ yind-. II, 307-27. I I I , 64-14. ~ti II, 307-26. ~di 111,64-11,64-12. ~ür II, 307-27. ~ər 111,64-14. Yinq=fırtıq. Yincü=inci. Bax və düzə!t\ yinçü. 11,314-14. 688 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk ______^ I I I , 315-28. II, 305-haşiyə. ~at=burnunu təmizləmək. Bax: yinqit-. ~ ti II, 305-haşiyə. ~at-tı 11,314-14. ~ər II, 305-haşiyə. Yinqit-=burnunu təmizləmək. Bax\ yinq at-. Yitik=ovxarlı, iti, itüənmiş. I I, 314-15. I, 386-2. ~ti 11,314-13. I II , 24-12. ~ ü r 11,314-15. Yitik=itik, itmiş şey. B ax : yitük, tiyül. Yinqşür-=istiyə soyuq qatıb ilıqlaşdırmaq. Bax\ yənqşür-. II, 142-haşiyə, 165-9, 194-14. I I I , 348-21. Yitiklə-=itiyi aramaq. ~di I I I , 348-19, 348-20. I I I , 301-12. ~ ü r 111,348-21. ~ d ı I I I , 301-10. Yipar=müşk, ənbər, ətir, ətriyyat. B a x və düzəlt: yıpar. ~ r 111,301-12. Yipin=tünd qırmızı, qızılı. Bax: baym, yipkil, yipkin. Yitim=kətən toxumu. I I I , 26-1. I II , 28-16. Yipkil=ərgüvan rəngində olan. Bax: baym, yipkin, yipin. Yittür-=itirtdirmək; bir şeyi boğçada və s. saxlamaq. I I I , 47-6. I I I . 107-10. Yipkin=bənövşəyi, ərğüvan rəngində olan; qonur; tünd qırmızı. Bax : ~di 111,107-8,107-11. yipkil, yipin, baym. ~ür I I I , 107-10. I, 394-5. Y itü k = itik , itən nəsnə. Bax : yitik, tiyül. I I I , 39-7, 48-1. II, 142-haşiyə, 165-9, 194-14. Yir-=yarmaq. B ax : yer-, yır-. III, 24-7, 178-10. Yirilgən=daim yarılan, çatlayan. ~lig=bir şeyi itirən. I I I , 53-24. III, 24-8. Yiriş-=yanlmaq; aynlmaq, gülümsəmək, irişmək; haldan düşmək. Yitür-=itirmək. I I I , 69-14. III, 65-15. ~di 111,69-11,69-13,69-15. ~di 111,65-14. ~ür I I I , 69-14. ~ür 111,65-15. Yirük=yanlmış, yırtılmış, gözəlliyi getmiş. Bax: yerük. Yiz= sələ otu, sələ qamışı, artemisia abrotonon, qamışdan daha mcə və I I I , 24-22. yumşaqdır, köçərilər ondan çadır örlüsü düzəldirlər. Yirük=iri əndamh qadm. III, 146-1. I I I , 24-21. Yizək= avanqard, öndə gedən hərbi hissə. Bax: yəzək. Yirük=gədik, aşırım. III, 25-1. III, 24-24. Yodh-=silmək, pozmaq, məhv etmək. Yişil-=əli işə yatmaq; qan fışqırmaq; güyümün lüləsindən axmaq. Bax: 111,375-11. 3mşıl-, yuşul-, yüşil-, işil-, yüşül-. ~ tı III, 375-7, 375-9. Yişim=soyuqda dizlərə geyilən dizlik. ~ ar 111,375-10. I I I , 25-15. YodhIuş-=si!inmək. Yişimlən-=yişim geymək. I II , 114-22. I I I , 123-22. ~dı 111,114-21. ~di I I I , 123-20. ~ur 111,114-22. ~ür 111,123-21. Yodhsa-=siImək istəmək. Yit-=itmək. III, 274-11. 690 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 691 ~dı I I I , 274-9. ~dı 111,112-14,112-16. ~ r 111,274-11. ~ u r II, 148-8. Yodhtur-^sildirmək. B ax . yottur-. 111,112-17. ~dum I I I , 107-5. Yoğruy=dəvə tükünün uzun olanları. Bax\ yoğdu, yoğru, yuğdu, cuğ- Yodhul-=silinmək, yox edilmək. du. I I I , 72-23. I I I , 34-5. ~dı 111,72-19,72-21. Yoğun=yoğun, şişkin, qalın. ~ u r I I I , 72-23. I I I , 33-3. Yodhun-=silinmək. Yoğur-=yoğurmaq. Bax\ yuğur- I I I , 76-26. ~m ış II, 131-26. ~ d ı I I I , 76-23. Yoğurğuç=oxlov. Bax\ yuğurğuç. ~ u r I I I , 76-25. I, 473-12. Yodhuş-=yanlışı, ləkəni silməkdə kömək etmək. Y oğurkan=yorğan. I I I , 67-18. I, 243-21,253-9. ~dı I I I , 67-15. II, 163-10. ~ u r I I I , 67-18. I I I , 53-12. Yoğ=matəm, yas; dəfndən üç və ya yeddi gün sonra verilən ehsan. ~da II, 159-18. B ax . yuğ. ~ka 111,119-1. I I I , 146-7. Yoğurt=yoğurd, qatıq. ~basan=dəfndən sonra veribn ehsan, xeyrat. Bax\ yuğ basan. I, 232-5, 251-20. I, 397-11. II, 200-9, 250-24. Yoğdu=dəvənin çənəsi altmdakı uzun tüklər. Bax\ yoğru, yoğruy, I I I , 162-23, 185-7. cuğdu, düzəlf. yuğdu. ~ka 11,291-12. I I I , 33-25. Yoğurt-=yoğurtmaq. Yoğla-=ölü üçün ehsan vermək. III , 376-28. I I I , 277-3. ~ tı I I I , 376-27. ~dı 111,277-1. ~ur I II , 376-28. ~ r I I I , 277-2. Yok yer=yoxuş yer. Yoğn=çanaq, qab-qacaq. I, 122-16. I I I , 34-13. I II , 12-10. ~n I I I , 34-14. en~=eniş-yoxuş. Yoğru=dəvə tükünün uzunları. Bax\ yoğdu, yoğruy, yuğdu, cuğdu I, 122-16. I I I , 34-5. Yok=qab-qacaq bulaşığı. Bax və düzəlt\ yuk. Yoğrul-=yoğrulmaq. I II , 12-8. I I I , 117-2. ~yak=həmin mənada. Bax və düzəlt\ yuk-yak. ~dı 111,117-1. III, 12-9. ~ur 111,117-2. Yok= yox. Yoğrum=bir dəfədə yoğrulacaq qədər. I, 138-9, 138-10, 144-15, 338-24, 338-25, 366-18, 372-12, I I I , 47-10. 416-20. Yoğruş-=yoğurmaqda yardım etmək. I I I , 11-7, 146-13, 149-24, 152-21, 154-11,224-9. I I I , 112-18. ~ka I, 136-16. II, 54-20. 692 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 693 Yokadh-=yox olmaq. ~ur 111,332-13. Yolak=cığır, bozqırdakı kiçik yol; yo!-yol cizgisi olan hər şey. Yokar=yuxarı. Bax\ yokaru, yukan. 111,24-3. I, 198-5, 337-8. ~barçın=yol-yol cizgibri olan ipək parça. Yokaru=yuxan. Bax\ yokar, yukan. 111, 24-4, 24^-6. II,36-12, 60-18,209-12, 259-10. Yoldra-=(mədon və cövhərin) parlaması. Bax: yoldrı-. I I I , 177-18, 260-1. ~dı I II , 377-9. Yokla-=yüksəlmək, çıxmaq. Yoldri'=eyni mənada. Bax: yoldra-. I I I , 202-16. 111, 377-13. ~dı I I I , 209-25. ~ r 111,377-13. YokIat-=yüksəlmək, dağa çıxartmaq. Yoldruğa=qıhnc kimi uzun bir bitki. Bax: yoldurğa. II, 336-6. 111, 374-9. ~ tı II, 336-4. Yoldruk=cilah, parlaq, süslü. Bax: yaldruk, yuldruk. ~ u r II, 336-5. 111, 373-20, 373-22. Yol=yol; səfər; qəfıl yola çıxma. Yoldurğa=qıhnc kimi uzun bir bitki. Bax: yoldruğa. I II , 374-10. I, 126-20, 132-22, 135-12, 155-16, 170-24, 189-27, 224-10, Yolğır-=yolda rastlamaq. 243-5, 249-3, 252-10, 281-23, 314-11, 345-2, 447-10. II, 37-13, 207-19,235-6. ~a II, 204-2. Yolıç=keçi tükünün dibində olan incə yun. Bax: yulıç, yovhç. I I I , 79-21, 146-24, 262-5, 264-21, 335-17, 385-15. ~da 1,352-1. 111,31-12. Yoht-=yoldurmaq, yağma etdir'^^k. talatmaq. Bax: yolut-, düzəlt: II, 128-11,221-17. ~dan 1 ,209-8. yuht- I I I , 63-7, 179-1, 183-8. II, 307-16. ~daş I I I , 18-23. ~ u r 11,307-16. ~dın 1,209-8. Yolk-=sıyırmaq; çatlatnıaq; yolmaq; soymaq; faydalanmaq; oldə ct- ~ka 11,55-25,190-6,220-1. mək. I I I , 367-1. III , 376-10, 376-15. ~uğ 1,253-18. ~dı 111,376-8,376-12. I I I , 301-13, 301-18. ~ a r 111,376-10,376-14. ~suz=yolunu azan adam. Yolkaş-=sıyrılmaq. I I I , 42-4. III. 113-25. ~dı 111,113-24. Yol-=yolmaq, yolmaq üçün qaynar suya salınaq; qurtarmaq, burax- maq; köçürmək. ~ u r 111,113-25. I I I , 62-23. Yolkun-=sıyrılmaq. ~dı 11,51-4, III, 118-22. I II , 62-14, 62-16, 62-18, 62-21, 62-24 ~dı 111,118-21. ~ ar III, 62-23. ~ u r 111,118-22. Yolak=çay. Bax-. yulak, yul. Yolkuş-=bir-birindən qazanc və fayda oldə ctmok. I, 263-9. 111, 114-3. 111.23-16, 23-21. ~dı 111,114-1. yul~=kiçik-kiçik bir çoxlu bulaq. ~ u r 111,114-3. 111.23-17. Yolrat-=parlatınaq. Bax: yalrat-, yalnt-, yolnt-. II, 334-11. 694 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 695 ~tı II, 334-8, 334-12. ~tı 11,314-16. ~ur 11,334-11. ~uı- 11,314-18. Yolnt-=alovlatmaq, parlatmaq. Bax\ yalrat-, yalnt-, yolrat-. Yonm-=yonurmuş kimi göstərmək. Bax: yonun-. II, 334-4, 334-7. I I I , 78-21. ~tı II, 334-3, 334-5. ~ur 111,78-21. ~ur II, 334-4, 334-7. Yonmdı=yonuntu, talaşa. Yoltğa=bir şeyə istehza etmək. Bax : yaltğa, yultğa. I I I , 78-19. I I I , 373-18. Yonu-=yonmaq. ~kıl-=məsxərəyə qoymaq. ~nıas 1 ,386-2. ~kıl-dı 111,373-19. Yonul-=yonulmaq. Yoltur-=yoldurmaq; pul verərək qulu azad etdirmək. I I I , 75-22. I I I , 109-16. ~dı 111,75-21. ~dı 111,109-9,109-11,109-14. ~ur I II , 75-22. ~ur I I I , 109-16. Yonun-=özünü yonurmuş kimi göstərmək. Bax: yomn-. Yoluğ=fıdyə, fəda, qurban. Bax\ buluğ. ~dı I I I , 78-19. I, 253-18, 398-haşiyə. Yonuş-=yonmaqda yardımlaşmaq və yarışmaq. I I I , 294-14. 111.71-13. ~ ı 1,279-1. ~tı 111,71-10. I I I , 21-3. ~ur 111,71-12. ~luğ=fidyəli, fidyəsi verilmiş olan. Yor-=yozmaq, təbir etmək. Bax: yörük. 111,50-1. ~dı I I I , 133-13. Yolun-=yolunmaq; azad edilmək; boşanmaq. Yor-=yürümək. Bax: yon-. I I I , 78-12. ~dım 1,445-5. ~dı 111,78-6,78-7,78-9,78-11. ~up I I I , 79-26. ~ur I I I , 78-12. Yorçı=usta qılavuz. Yoluş-=talanmaq, yağmalanmaq. Bax və düzəlf. yuluş-. I I I , 33-17. I I I , 71-6. Yon-=yürümək, varmaq; adı-sam yayılmaq; yorulmaq. Bax: yor-. ~dı III, 71-4. I II , 79-25. ~ur III, 71-6. ~dı II, 64-2, 64-3. Yolut-=yağma etdirmək. Bax\ yolıt-, düzəlt. jnılut-. I II , 79-23. ~ tı 11,307-15. ~r I I I , 79-25. Yonak=palanın altına qoyulan çul, çuval parçası. ~ğh 1,341-3. ~daçı=qohumlar arasında gedib gələn (oğuzlardan başqalarmın I I I , 32-24. Yonqa-=bəyə çuğulçuluq etmək, birini satmaq; şikayət etmək. dilində). I I I , 345-9. 11.71-18. ~dı I I I , 327-5, 345-7. ~ğçı (üstdəki mənada, oğuzlarda). ~ r I I I , 345-8. 11.71-18. Yon<|ftğ=fif8fttteki məri^da. ~p 1,219-23. I I I , 327-4. ~ğu«=yürünəcək yer və zaman. Y onqat-=çuğullamaq. I I I , 38-5. II,314-18. ~mas III, 34-9. Yonğa=yorğa (at). 696 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 697 I I I , 170-25. ~ ı 1,76-1. munduz ~ at=ancaq yorğa qaçan at. Yorul-=çözülmək; yozulmaq. Ba.x: yör-. I, 447-16. I I I , 73-7. Yorık=rəftar, xasiyyət; gediş, yürümə, axma. Bax\ yonık, bonk. ~dı III, 73-6. I, 379-21, 379-haşiyə. ~ur III, 73-7. I I I , 22-12, 22-13. Yorut-=qəfıl yel buraxmaq. ~ı 1,379-21. ~ğan 111,52-10. II, 63-26. Yottur-=sildirmək. Bax: yodhtur-. I I I , 22-12, 22-14. I I I , 107-7. ~ım I I I , 63-24. ~dum I I I , 107-4. ~ınq II, 63-25. -urmən III, 107-7. Yonk=tuti zəban. Yovlıç=keçi tükünün dibindəki incə yun. Bax: yolıç, yuhç. I I I , 22-11. I II , 31-12. ~tıl=bəlağətli dil. Yoz-=çox miqdarda axmaq. Bax: yüz-. 111,22-11. ~up I, 239-28. Yonnça=yonca (oğuzca). Bax: yonnçğa Yoza-=qısır qalmaq (qısraqdan başqa). Bax : kısır bol-. I I I , 326-10. I I I , 80-16. Yonnçğa=yonca. Bax\ yorınça (oğuzca). ~dı I I I . 80-11. I, 424-25. ~ r I I I , 80-16. I I I , 374-16. Yök=quş tükü, qüş lələyi. Bax: yünq, yüg, clüzəlt: yük. Yonş yürüşmək; yol-yol olmaq; yıpranmaq I II , 146-14. I I I , 69-10. Yöklət-=oxa lələk taxdırmaq. Bax: yüklət-, clüzjlt: yüklət-. ~dı III, 69-8. II, 336-10. ~ur I I I , 69-10. ~ti II, 336-9. Yont-=yürütmək; sürdürmək (dərman barədə) ~ür 11,336-10. •' I, 176-9. Yör-=çözmək, açmaq, götürmək. Bax: yorul-. II, 306-18. I I I , 58-19, 181-10. ~ tı 11,306-15,306-17. ~di 111,58-18.181-8. ~ur 11,306-18. ~ər 111,58-19,181-10. Yort-=dörd nala çapmaq; bir işə başlamaq üzrə yürümək Yörə=yörə, ətraf, çevrə (oğuzca). Bax: yürə, yerə. III,375-21. III, 29-4. ~ tı I I I , 375-20. Yörgə-=sarmaq. ~ur 111,375-21. III, 275-28. ~ ar (bir bhcədə) 111,375-21. ~di 111,275-26. ~ahm I II , 311-9. ~ r 111,275-28. Yortuğ—savaş və səfər zamanı xaqanın yanmdakı məivvət Yörgək=örtü. 111,43-11. II,284-2. Yortuş-=at sürməkdə yarışmaq. ~bol-=örtühnək, (göy. səma) qara dumania örtülmok. I II, 112-3. ~bol-dı 11,284-2. ~dı 111,112-1. Yörgəməç=işkəmbə və bağu-sağın incə doğranaraq bağırsaq içində qı- ~ur 111,112-2. zardılması və bişiriiməsi. Yoruk=gediş; rəftar, xasiyyət. Bax\ yorık. III , 54-11. 698 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 699 Yörgən— örtülmək, sarılmaq. Bax\ yörkən-, yürkən-. ~dı 111,46-1,64-18. I I I , 119-3. ~ r 111,64-19. ~di 111,118-23,119-1. ~mas I I I , 64-20. ~ür 1,343-28. Yuba-=unutmaq, əhəmiyyət verməmək, üzüstü buraxmaq. II, 297-8. I I I , 79-6. I I I , 119-3. ~dı III, 79-4. Yörgənç=dağ dönəməci, dağ bükümü. Bax\ təzginç. ~ r I I I , 79-5. I I I , 335-22. ~ğu=üzərində durulmayan, üstünə düşülməyən. Yörgənç=ağaclara sarılıb onları qurudan sarmaşıq. I I I , 38-3. I I I , 335-23. Yubakulak=qızdırmadan titrəmə (yabkuca və yəməkcə). Yörgənçü=sarğı, dolaq. I I I , 55-4. II, 247-9. Yubal-=unutmaq, üzərində durulmamaq, üzüstü buraxılmaq. I I I , 268-5. I I I , 72-8. Yörgəş sarılmaq, bir-birinə girmək, dolaşmaq, qarışmaq. Bax\ yör- ~dı III, 72-7. kəş-, yürkəş-. ~ur III, 72-8. I I I , 114-7. Yuban-=çəkinmək; buraxmaq. ~ di 111,114-4. I I I , 76-16. ~ ü r 1,429-11. ~dı 111,76-15. 11,281-2. ~ur 111,76-16. I I I , 114-6. Yubat-=gecikdirmək, yubatdırmaq; əsil mənası: hiyb etmək. Bax\ yu- ~ ip I, 394-6. bıla-=aldatmaq (oğuzlarda). Y örgət-=sardırmaq. II, 306-5. II, 335-13. ~tı II, 306-4. ~ ti 11,335-11. ~ur II, 306-5. ~ ü r 11,335-13. Yubıla-=aldatmaq, hiyb etmək, al etmək (oğuzca və qıpçaqca). Bax\ Yörgəyək=sarmmış. yupla-, yap-yup kıl-, yubat-. önqik~=sarınmış saç. Bax\ önqik yürgəyək I I I , 289-22. I, 192-3. ~dı II, 306-7. Yörkən örtülmək, sarılmaq. Bax\ yürkən, düzəlv. yörgən. I I I , 289-4. Yörkəs-=sarılmaq, bir-birinə girmək; dolaşmaq, qarışmaq. Bax\ yür- ~ r I I I , 289-22. kəş-, düzəlv. yörgəş-. Yudkı=qaranlıq; turş. Yörük=təbir; sözün gəlişi. Bax\ yonk, yoruk yor- II, 249-27. I I I , 24-18. Yudruklan-=əlini yumruq etmək. ~ i 111,24-18. I I I , 124-16. Yörük= sözün axarı, anlaşılması. ~dı I II , 124-14. I II , 24-19. ~ur I I I , 124-15. ~ i I I I , 24-19 Yudhruk=yumruq. -qadmların bir şeydən utandıqları zam^’n söylədikləri söz 111,44-1,44-3. 111,205-13. Yudhuğ=başqasınm süçuna gözə üzünə söz gəbn adam. Yu-=yumaq. I I I , 20-8. I I I , 64-19. ~ ı I I I , 20-9. 7(K) Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 701 Yudhuğ=uşaqlara söymək üçün işlənən bir söz (kənçəkcə). B ax : yud- Yuğaç=bir dərə və ya çayın qarşı tərəfı. Bax: yuğuç. hut. 111, 17-1, 17-2. I I I , 20-11. Yuğak=su quşu. Yudhur-=almaq, yükləmək. Bax və düzəlf. yüdhür-. I, 263-10. ~dum 1 ,374-3. I II , 23-22. Yudhut=xevirsiz,özünə xeyri olmayan; bir söyüş. Bax\ yudhuğ. Yuğ basan=dət'ndən sonra veribn ehsan. Bax və düzəlt: yoğ basan. ' l l l , 16-8, 16-9, 20-12. Yuğçı=yuyucu, yuyan, paltar yuyan. Yudhut-=soyuqda donduraraq öldürmək. B a x və düzəlf. buhdut-. II, 185-12. II, 296-6. Yuğdu=dəvənin uzanmış tükləri (türkcə). Bax: yoğdu, yoğru, yoğruy ~tı II, 296-4. (oğuzca və qıpçaqca), cuğdu. ~ur II, 296-5. I, 105-12. Yufğa=oğulluq, oğulluğa qəbul edilmiş. I I I , 33-25. I I I , 35-9. Yuğruş=xalqa arasından vəzirlik dərəcəsinə yüksələn adam; xaqandan Yufğadh-=yozlaşmaq, dikbaş olmaq. Bax\ yufğat-. bir dərəcə aşağıdır, yalnız türklərə xasdır. ~ tı II, 335-5. 111,42-11. Yufğat-=dikbaş olmaq. Bax\ yufğadh-, yuwğalan- Yuğuç=irmaq və dərənin arxası. Bax: yuğaç. II, 335-6. I, 68-23. ~tı II, 335-4. Yuğur-=yoğurmaq. B a x və düzəlt: yoğur-. ~ur II, 335-6. Yuğurğuç=oxlov. Bax və düzəlt: yoğurğuç. Yufka=incə yuxa, lavaş; ucuz. B ax : yupka, yuwğa. Yuk=qab-qacaqdakı bulaşıq, (yak sözü ilə birgə işlənir). Bax: yak, yak II, 290-26, 332-3. -yuk, yok. I I I , 196-4, 272-7. I I I , 146-9, 146-11. Yufkalan-=yaltaqlanmaq. ~ ı III, 146-10. I I I , 195-12. Yuk-yak=üstdəki mənada. ~dı 111,195-11,196-1. III , 146-9, 146-11. ~ur I I I , 195-12. Yuk-=bulaşmaq, sirayət etmək; suvanmaq. Yufluş-=yuvarlanmaq. Bax: yuwluş-. III , 63-7. I I I , 115-3. ~dı I I I , 63-3, 63-7. ~dı 111,115-1. ~ar 111,63-7. ~ur 111,115-3. Yukaru=yuxan. Bax: yokaru, yokar. III, 177-18, 260-1. Yufuş-=yardımlaşmaq; bir-biri ib dost olmaq. Bax: yüfüs- I I I , 70-3. Yuktur-=sürdürmək, bulaşdınnaq. ~dı 111,70-1. 111, 108-23. ~ar III, 70-2. ~dı 111,108-21. Yuğa=yuxa, incə, nazik. Bax: yuvğa. ~ur 111, 108-23. Yukul-=bulaşmaq, suvanınaq. 111.29-22,36-21,38-1. katma~=ufalanmış çörək. 111. 75-13. 1, 426-21. ~dı 111,75-11. yarma~=bir lavaş növü. ~ur 111,75-13. n i, 36-21. Yukuş-=bulaşmaq, suvaşmaq. Bax: tokuş-. yalaçı~-incə bir lavaş növü. Yul= qaynaq, bulaq, su gözü. Bax: yolak. 111.29-22, 38-1. III, 12-13,23-16, 147-1. 702 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 703 çokrama~=fışqıran qaynaq. ~dı 111,82-1. I I I , 12-13. ~ r I I I , 82-2. Yula==qəndil. Yulun=murdar ilik. I I I , 30-3, 30-7. I I I , 28-5. Yulak=kiçik-kiçik su mənbəbri, bulaqlar. Bax\ yolak, yul. Yuluş-=yağmalaşmaq, yoluşdurmaq. Bax\ yoluş-. I I I , 23-16, 23-21. 111,71-6. yul~=üstdəki mənada. ~dı 111,71-4. I I I , 23-17. ~ur III, 71-6. Yulaklan-=bulaqlanmaq, bulaqların çoxalması. Yulut-=yağma etdirmək. Bax\ yolut-, yoht-, yuht-. I I I , 123-14. ~ tı 11,307-15. ~dı I I I , 123-13. Yum-=yummaq. Bax\ yüm-. ~ u r I I I , 123-14. I I I , 63-6. Yular=at cilovu. ~dı III, 63-5. I I I , 17-9,31-23. ~ar III, 63-6. ~lığ=cilovlu, yüyənli. Y umdar-=t opl am aq. I I I , 49-18. I I I , 110-7. Yularla-=cilovlamaq, yüyənləmək. ~dı 111,110-5. ~p I I I , 17-10. ~ur 111,110-7. YularIan-=cilovlanmaq, yüyənlənmək. Yum ğak=yum aq; yumru olan və yuvarlanan hər şey. I I I , 122-20. I I I , 45-3. ~ d ı I I I , 122-19. ~tənə=yuvarlaq dənə; keşniş (U ç bhcəsində). ~ u r I I I , 122-20. I I I , 45-4. Yuldruk=cilalı, parlaq, süslü. Bax\ yaldruk, yoldruk. Yumğaklan-=yumaq edilmək, yuvariaq edilmək. I I I , 373-20, 373-22. I I I , 124-25. Yulduz=ulduz, ulduzlarm ümumi adı. ~dı I I I , 124-23. 111,41-16. ~ur I I I , 124-25. ~ ı I, 160-9. Yumğı=çox. I I I , 329-2. I I I , 37-16, 37-17. ~ la rı II, 297-7. ~n=topdan, toplu, birdən, bütün. Yulıç=keçi tükünün dibindəki incə yun. Bax\ yolıç, yovlıç. II, 290-26. 111,31-12. I II , 225-24. Yulıt-=yağma etdirmək. Bax\ yoht-, yolut-, yulut-. Yumın-=yumurmuş kimi görünmək. Bax\ yumun-. II, 307-16. III , 78-18. ~ u r II, 307-16. ~ur 111,78-17. Yulkun-=sıyrılmaq. B a x və düzəlt. yolkun-. Yuımt-=toplanmaq. Bax\ yumut-. Yultğa-=bir şeyə istehza etmək. Bax\ yaltğa, yoltğa. II, 307-22. I I I , 373-18. ~tı 1,256-11. ~kıl-=məsxərə etmək. II, 303-16, 307-21. ~kıl-dı 111,373-19. ~ur II, 307-22. Yulu-=birinə yardım etmək; birini yağma etmək. Bax\ yolut-, yoluş-. ~ğan 111,52-19,52-10. I I I , 82-2. Yumız ər=ətli, ətli-canlı adam. Bax\ yumuz ər. I II , 18-5. 706 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 707 II. 172-5. Yupla-=hiylo. al etmok (oğuzca). Bax: yubıla-. I II , 15-22, 15-23, 16-1, 17-9, 212-5. ~dı ^ III, 145-12. ~ı 1,389-21. Yurbağ=işi uzatma, süründürmo. Bax və di(z.->h: burbağ. ~yılı=türklərin on iki ilindən biri. 1. 449-haşiyo. I, 355-3. Yurbaş ış=qanşıq iş, concol iş. I II , 16-2. 1.449-15. Yundak=at təsi. Yurç=arvadm kiçik qardaşı, kiçik qaym. 111,45-12. III, 15-16, ~ı 111,45-14. Yurla-=hayqırmaq. Bax: urıla-, urla-. Yundı=yeməkdən sonra qablar yuyulan zaman yaranan yaxantı. ~yu 1,237-21. I I I , 33-28. Yurt=dolik. Yundur-=qorxutmaq; qusmaq; döndərmək. Bax : yandur-, yan-, yun-. I, 156-22. I I I , 110-12. Yurt=yurd, oski tikili, öron. xarabahq. ~dı I I I . 110-8, 110-10. I II , 15-13, ~ur 111,110-12. ~ı 111,241-15. Yunq=yun, yun süməyi, pambıq (arğuca, yağmaca, karluqca). Bax : Yurun=ipok parça. yünq. III, 26-18. I, 308-21. ~yuka (-yaka)=ipək yaxa, yaxahq. II, 121-26, 168-12, 226-24, 227-11, 238-22, 243-3. 111,26-18. I I I , 315-25, 315-26. ~luğ=ipok parças! olan adam. ~yap=yun süməyi, yun yapağı. I I I , 50-10. I I I , 11-9. Yuş= yaşıllıq (bu söz yaş ilo birgo işlonir). Yunq=ciyərə bitişik bir ət (yalnız qadmlar yeyir). III, 146-4. III , 315-23. Yuş=sıxışma (oğuzca). Bax: yış. Yunğak=çögən; kökü sabun kimi köpüklənən bir bitki. III,' 12-4. I I I , 45-17. ~bol-dı III, 12-4. Yunqla-=yun qırpmaq. Yuş-=omizikdon axıtma. Bax: yüş-. I I I , 151-15. III, 60-haşiyo. ~dı 111,151-14. ~dı 111,60-haşiyo. ~r I II , 151-15. ~ur III, 60-haşiyo. Yunqlat-=yun qırxdırmaq. Yuşıl-=udumlaşmaq; oli işoyatmac|; omizikdon axıdılmaq. Bax: yüşil-, II, 339-13. yüşül-. yuşul-, yişil-, işil-. ~tı 11,339-11. III. 73-22. ~ur 11,339-13. ~dı 111,73-20. Yup=hiyb, al. Bax: yap (yap-yup biriikdə işbnir). ~ur 111.73-21. III , 145-11, 158-20, 289-24. Yuşul=yaşıl (tok işionmir, yaşıl ilo bii'loktlo işlonir). yap~=hiylə, al. 111.25-5,25-6. III , 145-11, 158-20. yaşıl~=yaşıl-maşıl. ~kıl-=hiyb qılınaq, al etmək. Bax: yupla-, yubıla-. III. ~kıl-dı III, 158-20. Yuşul-=axıb t(jküImok, ('ışqırmaq. Bax: yüşil-, yüşül-, yuşıl-. Yupka=yuxa. Bax: yufka, yuwğa. 111,73-17. I I I , 36-16. 708 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk______ım ~dı II, 152-15. I I I , 73-15, 113-5. ~dı III, 195-9. ~Lir 111,73-16. ~ u r III, 195-10. ~ğan III, 53-4. Yuwıl-=yunışalmaq. Bax: yuwul-. Yut=qışda heyvanian qıran fəlakət. ~sun 1,433-1. I I I , 145-14. Yuwka=har şcyin incəsi, yuxa. Yut-=udmaq (oğuzca və qıpçaqca). l ll, 36-9, 36-11. II, 304-28. Yuwlun-=yuvarlanmaq, öz-özünə yuvarlanmaq. ~tı II, 304-26. III, 119-16. ~ar II, 304-28. ~dı 111,119-15,120-16,121-9. Yutık-=soyuqdan heyvanların tələf olması. Ba.x: yutuk-. ~ u r 111,119-16. I I I , 71-19. Yuwluş-=yuvarlanmaq. Bax: yufluş-. ~tı 111,71-17. III, 115-3. ~ar 111,71-19. ~dı 111.115-1. Yutuk-=quraqhqdan arıqlamaq. Bax: yutık-. ~ u r 111,115-3. ~dı 1,70-23. Yuwsa-=yuvarlamaq istəmək. Yuv-=yuvarlamaq. Bax: yuw-. 111,275-5. ~ar 111,342-14. ~dı 111,275-3. Yuvğa=incə lavaş. Bax : yuğa. ~ r III, 275-4. I I I , 31-13. Yuwtur-=yuvarlatmaq. Yuvuğ=selin dağdan yuvarladığı qaya parçası. B ax : yuwuğ. III, 108-15. I I I , 162-20. ~dı 111, 108-13. Yuw-=qaçmaq; aldatmaq; könül almaq; qovuşmaq. ~ u r 111,108-15. 111,61-16. Yuwuğ=selin yuvarladığı qaya parçalan. Bax: yuvuğ. ~dı 111,61-10,61-11,61-13 III, 162-20. Yuwaıl'=ağıllandınlmaq; ərköyünlükdən vaz keçmok. Bax: yuwıl-, ~ar 111,61-15. ar-yuw-=hiyb etınək, aldatmaq. Bax: ar-təw-. yuwal-. ar-dı-~-dı 111,61-11. III, 74-11. kur-yuw-=çatmaq, varmaq; mal verərək könül almaq. Bax: yüw-. ~dı 111,74-9. yüwsə-, yawsa-. ~ u r 111,74-10. Yuwul-=ağıllandırılmaq; ərköyünlükdon vaz kcçmək. axıdılmaq, yu- kur-dı-~-dı 111,61-13. varlanmaq; toplanmaq. Bax: yuwıl-, yuwal-. Yuw-=yuvarlamaq. Bax: yuv-. 111,61-16. (11,74-13. ~dı I II , 60-22. ~dı 111,74-12. ~ ar 111,61-4,61-15, ~ u r 111,74-13, Yuwal-=yuvarlanmaq. B ax və clüz.jlt: yuvml-. ~ma 111,74-20, -dım at I, 395-24. ~sun (düz,ylt: yəwül-sün) III, 311-12. Yuwğa-=zəif, incə, yuxa; aciz, gic, axmaq. Bax: yufka, yupka. ~dımat 1, 395-24, II, 35-21. Yuwuş-=yuvaıiaşmaq, 111,70-6, I I I , 74-21, 156-12, Yuwğalan-=yaramazlaşmaq. Bax: yufğat-. ^ d ı 111,70-4, I I I , 195-10. ~ u r 111,70-6, 71 I 710 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk Yüdrük=yüklük; üzorinə əşya və ya paltar qoyulan şey, şkaf, kamod, Yügrük (g)=qoşun, yüyüron, keçən, yüyrük. masa və s. 1, 171-24. 111,46-5. 111,46-9, 46-10. Yüdh=üz. Ba\: yüz. ~in I II , 171-8. ~i 11,249-27. ~bigə=ağıllı, bilgin, ərdəmli, uduml (oeuzca). Yüdh-^yükk'imək. yükbnmək. 111,46-10. I II . 375-13. Yügrüm=bir qaçımlıq yer. ~ti 1.402-2,438-14. 111,47-16. I II . 375-12. Yügrüş-=qoşuşmaq. ~ər 111,375-13. I I I , 112-21. Yüdh-=toplamaq, yığmaq, bağlamaq. ~di I I I , 112-19. I I I . 375-16. ~ür III , 112-20. ~ti 111.375-14. Yügün=yüyən, gəm, qantarğa. ~ər 111,375-15. III , 146-15, 162-13. Yüdhür—yükləmək. Ba.x: yudhur-. küvüç~:=kiçik yüyən, çilbir. I I I , 65-18. I II , 162-13. ~di 111,65-16,65-17. Yügür=dan . Bax: ügür. ~düm I, 374-3. I II , 17-7. ~ür 111,65-18. Yügür-=yüyürmək, qaçmaq, keçmək. ~mə 111,65-21. 111,66-10, Yüdhüş-=yükləməkdə yardmılaşmaq və yarışmaq. ~di 1, 366-11. I II , 68-4. 11, 156-22. ~di 111,68-1. III , 66-9, ~ür III, 68-4. ~ür 111,66-10, -əlim 11,41-24, 160-11. Yüftür-=bir şeylə yaxşılıq etmək. Ba.x: yigtür-, yiktür-. I I I , 108-12. ~gil I I I , 66-17. ~di I II , 108-10. ~gən at==yüyrək at. ~ür I II , 108-12. 111,53-16. ~gən=Ç'indən islam diyanna qədər Yüfüş-=qohumlann gərdəyə girən gəlinə cehiz olaraq əşya və mal ilə yardnn etməsi. ma qoşa n, qoşucu. I II , 19-5. 111, 53-13. ~Iüg=ərməğanlı, hədiyyəli. ~gən-ni 11,43-23, 44-haşiyə. Yügür-=bezə əriş qoymaq. I II , 19-8. III, 67-2. Yüfüş-=yardnnlaşmaq, dost olmaq. Ba.x: yufuş-. ~di 111,67-1. III, 70-haşiyə. ~ür 111,66-2. ~di III, 70-haşiyə. Yügürgün=dan kimi qu'mızı dənəli bir bitki (bunu türkmənlər yeyir). ~ür I II , 70-haşiyə. III, 53-18. Yüg=ox lələyi. Ba.x: yünq, yök, düzjlt: yük. Yügürt-=yüy ürtmək. kapa~lüg ox=yüksək lələkli ox. III, 377-2. III, 207-5. ~ti 11,271-3. Yüg-=toplamaq. ~ər mən II, 244-14. 712 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 713 III , 377-1. 111.47-1. ~üı- I I I , 377-2. Yüksət-=yüksəllmok. Yük=yük, boğça. II, 334-23. I, 194-14, 274-7, 282-6, 306-5, 369-24, 493-20. ~ti II, 334-20. II, 66-13, 111-12, 111-15, 181-10, 193-1,228-4,230-11, ~ür II, 334-23. 234-5,246-21, 336-7. Yüksük=üskük, oyınaq. Bax: yüksək. I I I , 12-11, 65-16, 277-19, 281-3, 281-25, 285-11, 375-12. 111.47-1. ~i I, 143-15. Yükün-=səcdə, ibadət etmək, namaz qılmaq; böyük önündə oyilmak, ~ni II, 324-5. baş əymək. ~ün I, 253-20. ! 11,181-17. II, 169-22. III, 77-15. Yük=quş tükü, quş bbyi, ox ləbyi. Bax\ yünq, yüg, yök. ~di 111,77-11,77-12,77-14. I I I , 46-14, 109-20, 109-haşiyə. ~ur 111,77-15. ~kə I I I , 46-14, 67-6. ~gil 11,181-21. kapa~lüg ox=yüksək b b k li ox. ~güçi (türkbrdə) 11,182-11. I I I , 207-5. ~dəçi (oğuzlarda) II, 182-12. ■ üklə-=yükbmək. ~gən II, 182-14. I I I , 277-21. ~üp 111,77-21. ~di I I I , 277-19. Yükünç=namaz. ibadət, baş əyınə (qıpçaqca). ~ r 111,277-21. I, 223-5. ~gsək 111,281-3. II, 52-12. ~ınədəçi 111,281-25. I II , 325-23, 325-25. ~məgli 111,282-2. Yüb-=dəstəkbmok, dayaq vurmaq; güvənmok. Yükbmsin-=yükbtmək, yükbtdirmək. I I I , 81-11. ~di 111,285-11. ~dı 111,81-9. Yükbt-=yükbtmək, yükbtdirmək. ~ r 111,81-10. II, 336-8. ~rm on 111,81-17. ~ ti 11,336-7,336-10. ~gü 111,38-18. ~ ü r II, 336-8. -klig 111,51-23. Yükbt-=oxa bbk taxdırmaq. Bax\ yökbt- Yübl-=dirok dikiimosi. II, 336-10. III, 76-8. ~ti II, 336-9. ~di 111,76-7. ~ür 11,336-10. ~ür III, 76-8. Yüksə-=yüksəlmək, uzanmaq. Yüli-=toraş ctmok. I I I , 275-13. III, 81-28. ~di 111,275-12. ~di 111,81-27. ~ r 111,275-13. ~ r 111,81-28. ~bən 1,337-8. ~gü=ülgüc (oğuzlardan başqa), koroy (oğuzlarda). Bcıx: kərəy. Yüksək=yüksək. III, 171-1. II, 290-25. Yülil-=yolunmaq. III,46-12,46-14,46-20. III, 76-10. Yüksək=üskük, dərzi üsküyü, oymağı. Bax: yüksük. 714 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 71,“^ ~di 111,76-9. I I I , 24-17, 51-21. ~ür 111,76-10. Yürəkbn-=cəsar3t göstərmok. ürəkbnmok. Yülit-=təraş etdirmək. Ba.v. yülüt-. 111, 12.İ17. II, 307-14. ~di 111,123-15. ~ür 11,307-14. ~ür I II , 123-17. Yülüt-=toraş etdirmək. Bax\ yülit-. Yürgəyək=sarmmış. ~ ti 11.307-13. önqik~=sarınmış saç. Bax və düz.7/t\ önqik yörgəyək. Yüm-=yummaq. Bax: yum. 1, 192-3. I I I , 63-6. Yürkən-=örtülmək, sarılmaq. Bax\ yörkən-, clü:,y/t\ yörgən-. ~di III, 63-5. Yürkəş-=sarılmaq, bir-birinə girmək, dolaşmaq, qarışmaq. Bax\ yör- ~ər III, 63-6. kəş-, clüzəlt\ yörgəş-. Yümtür-=yumdurmaq. Yüş-=axıtmaq. Bax\ yuş-. I I I , 109-19. 111,60-11. ~di I I I , 109-17. ~di 111,60-8. ~ür I II , 109-18. ~ər 111,60-10. Yümül-=yumulmaq. Bax\ yumul-. Yüşənq=düz, cilalı (daş). Bax\ üşənq. ~gən=daim yumulan, yumulğan. I, 191-16. I I I , 53-26. I I I , 324-3. Yünçit-=incitmək. Bax\ yunçıt-, yünçüt-, yunçut- Yüşil-=oli işə yatmaq; əmizikdən axıdılmaq. Bax\ yuşıl-, yüşül-, yuşul-, II, 333-21. yişil-, işil-. ~ti II, 333-20. I I I , 73-22, 73-haşiyə. ~ ür 11,333-21. ~di I I I , 73-20, 73-haşiyə. Yünçü=inci. Bax\ yinçü. ~ür I II , 73-21, 73-haşiyə. Yünçüt-=incitmək. Bax\ yünçit-, yunçıt-, yunçut-. Yüşül-=oli işə yatmaq; əmizikdon axıdılmaq. Bax\ yuşıl-. yuşul-, yüşıl-, 11,333-21. yişil-, işil-. ~ ti II, 333-20. I I I , 73-22, 73-haşiyo. ~ür 11,333-21. ~di I II , 73-20, 73-haşiyo. Yünq=yun, yun süməyi, pambıq (arğuca, yağmaca, qıpçaqca). B a x və ~ür III, 73-21, 73-haşiyo. düzəlv. yunq. Yüw-=bir şeyb yardım etmok. I,205-20, 483-18. ~gil III, 169-8. II, 121-26, 168-12, 226-24, 227-11,238-22, 243-3 Yüwsə-=könül almaq istomok. Bax\ yawsa-. I I I , 234-1, 263-11, 315-25, 315-26. 111, 275-8. Yünq=quş bbyi. Bax\ yök, yuğ, düzəlt\ yük. ~di 111,275-6. 111,46-14, 109-20, 109-haşiyə. ~r 111,275-8. Yürə=çevrə, mühit, yörə. Bax\ yörə, yerə. Yüz=üz, çöhro. II, 67-19. I, 130-16, 147-13, 370-28,418-1. Yürək=ürək. III, 145-23. I, 115-21. ~din 1,288-18. II, 165-27. ~go 1,165-11. III,24-17, 36-1. II, 37-21, I 16-2. ~ i 1 ,340-3. III , 139-4, 145-24, 378-27. ~lig=ürəkli, igid, cəsur. ~i I, 121-3,224-23,258-3,451-18,467-27. Divanü lüğat-it-türk 717 716 Mahmud Kaşğari 111, 108-2. II, 127-1, 186-3, 199-18,205-9, 234-7. ~di I II , 107-24. I I I , 35-25,289-13, 343-14. ~ür 111, 108-2. ~in 1,284-13. Yüztür-=(suda) üzdürmək. II. 298-1, 324-1, 331-7, 334-8, 335-14, 342-1. I II , 108-2. I I I , 44-19, 114-8,276-1. ~dı I II , 108-1. -in d in 111,375-7. ~ür III, 108-2. -inqə I, 266-6, 278-27. Yüzük=üzük (barmağa taxılan). II, 166-9, 195-12,291-6. I I I , 24-25. I I I , 44-18,276-12. ~üg I I I , 62-12. ~üm I, 137-13. ~lüg 1,421-14. I I I , 46-7, 46-8. Yüz=yüz (100). I, 147-13. Yüz-=üzmək. I I I , 59-18. ~di 111,59-15. ~ər I I I , 59-18. Yüz-=üzmək, dərisini soymaq. I I I , 59-18. ~di I I I , 59-17. ~ər I I I , 59-18. ~üp 1,459-3. Yüz-=(yara) yayılmaq və dağılmaq. B a x : yoz- I I I , 59-18. ~di 111,59-16. ~ər I II , 59-18. Yüzərlık=üzərlik, peganum harmala (oğuzca). Bax: əldrük, yıdhığ ot. 111,20-17. Yüzkəş-=üzə çıxmaq. ~ip 1,394-5. Yüzbn-=üzünü çevirmək. I II , 119-12. ~di 111,119-8. ~ür 111,119-12. Yüzbn— üz almaq (müsbət mənada), sayğı sahibi olmaq; xalqdan xid- mətıstəmək. III , 119-12. ~di 111,119-10. ~ür 111,119-12. Yüztür qoyun soydurmaq, dərisini üzdürmək. 718 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 719 XÜSUSİ ADLAR Zak-zak=qoçları kəlləbşməyə təhrik etmək üçün söybnən söz. I, 345-23. Zanbı=gecə mahnı oxuyan, çəyirtkəyə bənzəyən bir quş; oraq quşu. I II , 380-8. Zap-zap=tez-tez yeriyəndə çıxan səs. Abı=kişi adı. I, 335-23. I, 151-15. ~~bar-=tez-tez qaçmaq, getmək. Abisqun=Xəzər dənizinin adı. ~~bar-ğıl 1,335-24. I I I , 152-7. Zarğunçmud=xoş ətirli bir ot, fəsləyən. Abul=Kaşğarda bir kənd adı. I, 500-20. I, 140-24. Zərənzə=yabanı mərsin və ya durdabak deyilən bir ot. Adhğırak=yağma elində bir çay adı. I, 439-20. I, 200-16. ~uruğı=bu bitkinin toxumu. Adhğış=bir yer adı. I, 439-21. I, 161-2. Zünküm=Çin ipəyinin bir növü. Adhığ=Kaşğarda bir kənd adı. I, 466-28. I, 133-5. Ak Say=bir yer adı. I, 147-23. Ak Tərək=yağma elində Ila çayı üzərində bir keçid, körpü. I, 147-14. Ala=Fərqanəyə yaxm bir yayla adı. I, 148-10. A la Yığaç=sərhədə yaxm bir yer adı. I, 148-11. Alğuk=Kaşğarda bir kənd adı. I, 164-17. Ala bölük=iyirmi iki oğuz boyndan biri. I, 128-18. A lp aya=bir şəxs adı. I I I , 200-24. Alp Ər Tonqa=türklərin miili qəhrəmanı və böyük xaqanı. Bax\ Əfra- siyab, Tonqa A lp Ər. I, 115-18. Alp tegin=«igid kölə» mənasına gələn kölə adı. Bax\ Alp tigin. 1,411-17. 720 Mahmud Kaşğari Divanü läğat-it-türk 721 Alp tigin=köb adı. Bax və düzəlf. Alp tegin. Altun xan=uyğur elinə yaxın bir dağ adı. Bax\ Altun kan. III, 361-10. Altun kan=uyğur elinə yaxın bir dağ adı. Bax\ Altun xan. I. 154-28. I II , 361-9. Altun Tanm=böyk qadınlann titulu. B I, 395-2. Aluş=Kaşğarda bir kənd adı. Badal art=Uç ilə Barsğan arasmda sıldırım bir yer, təpə. Bax\ Bədəl I, 132-3. art. Aramut=uyğur elinə yaxm yerdə yaşayan bir türk boyu. I, 392-17. I, 194-10. Badruk=kişi adı. Aramut= bir yer adı. I, 377-9. I, 194-11. Bağram kunu=Yarkənd ilə Kaşğar arasındakı qumsalm, səhranın adı. Arğu=l) Bir turk boyu. 2) Talas (Tıraz) ilə Balasağun arasmdakı böl- I, 466-22. gəyə verilən ad. ....Mahmud Kaşğarinin babalarmdan olub türk ellərini samanilərdən I, 185-24. alan bəyin adı. Bax və düzəlv. X ə m ir tegin. II, 70-9, 77-26,83-5, 164-11. I, 173-13, 173-haşiyə. Artuç=Kaşğarda iki kəndin adı. Bakırhğ=Barlasağuna yaxın bir yer adı. I, 159-10. I, 474-18. Aruk Turuk=Fərqanə ilə Kaşğar arasmdakı sərt bir yoxuşun adı. Bakır sokum=Mərrix ulduzu. I, 381-14. I, 396-19, 366-24. As=cariyəbrə, kənizlərə verilən adlardan. 111,41-19. I, 147-9. Balasağun=Türküstanda bir şəhər. Bax\ K uz ordu, K uz ulaş, Kuz uluş. Asbicab=Türküstanda bir şəhər adı. Bax\ İsfıcab, İsbicab, Asfıcab, I, 104-12, 104-15, 132-10, 132-11, 183-14, 185-24, 457-19, Specəb, Sayram, Saryam, Çimkənd. 474-18. Aşçan=Çin yolu üzərində karvansarası olan bir şəhər. Bax\ Aşıçan I I, 70-9. I, 194-4, 194-haşiyə. III,359-1,359-26. Aşıçan=ööA': Aşçan. Bahk=islamiyyətdən çox öncə türkcə sığnaq, qala və şəhərlərə verılən Atış=kişi adı. ad. I, 130-18. I, 180-24. Awa=iyirmi iki öğuz boyundan biri. Bax\ yawa, yıva, ıwa, yıwa Beş~=göytürklərdən uyğurlara keçən məşhur bir türk şəhəri. III, 29-9. I, 173-23, 380-26. Ay=kölə adlarından. Çan~=bir uyğur şəhərinin adı. II, 204-5. I, 173-23. Ayas=kölələrə verilən adlardan. Yanqı~=bir uyğur şəhərinin adı. Bax\ Yenqi Balık. I, 182-11. I, 381-1. Azak=oğuz bəylərindən birinin adı. Yenqi~=bir uyğur şəhərinin adı. Bax\ Yanqı Balık. I, 135-10. I, 173-23. Balu=arğu elində kiçik bir qəsəbə adı. 111,218-6. Barçan=bir yer adı. 722 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 723 1,428-13. Bəkəç Arslan Tegin=yabaku böyüklərindən Budraçm əsir düşdüyü za- Barçuk=Əfasiyabm qurduğu bir şəhərin adı. Əfrasiyab burada Bux- man müsəlmanlarm böyüyü olan bəy. Bax: Bəgəç ArslanTegin, tun-nəssann oğlu Bətzəni həbs etmişdi. Çaruk adh türk boyu bu- Bəkəç A rslan Tigin. rada yaşayr. I, 364-11,442-5. 1,453-9. 111,215-1. Barxan=l)Aşağı Çinin adı. 2)Barsğana yaxm bir dağ təpəsindəki qala- Bəkəç Arslan Tigin=öax və düzalt: Bəkəç Arslan Tegin. nm adı. Onun ətrafmda qızıl mədənləri var. Bəktur=kişi adı. I, 428-18. I, 444-20. Barm an=l) Əfrasiyabm oğlunun adı. 2) Onun qurduğu qəsəbənin adı. Bənəgit irmağı=bir çay adı (oğuzlarda). Bax: Öküz, Iki öküz, İkki I I I , 320-8. Öküz. Barsğan=l) Əfrasiyabm oğlunun adı. 2) Onun qurduğu şəhərin adı. I, 129-18. 3) Bətzən=Buxtun nəssərm oğlu. Bax: Bizən ‘^. Bir boy adı. I, 382-22,453-haşiyə. I, 392-7, 431-10. B ilg ə bəg=kişi adı. II, 70-9. I, 423-1. I I I , 35-6, 132-1, 363-9, 363-11, 363-13. Biyiz=Kaşğar dağlarmda məşhur bir gölün adı. Bax : Körünq. Basmıl=bir türk boyu. Bax: yasrml. I I I , 141-1. I, 77-15, 104-2,447-26, 459-14. Bizsn=Buxtun-nəssarm oğlu. B ax və düzəlt: Bətzən. II, 303-15. Boğra xan=bir türk xanınm adı. III,310-11. 1,407-15,417-4. Başğırt=bir türk boyu. Boğra Kara xan=xaqaniyyə hökmdarlarmdan birinin adı. 1,77-15. I I I , 210-9. Bayat=l)İyirm i iki oğuz boyundan biri. 2)Tannya verilən ad (arğuca). Boluç=kişi adı. 1 ,128-14. 1,364-15. I I I , 168-16,168-17. Budraç =yabaku böyüklərindən olub Bəkəç Arslan Təgin zamanı Bayandur=iyirmi iki oğuz boyundan biri. müsəlmanlara əsir düşən bəyin adı. Bax: Budhraç/Budhruç. I, 128-9. Budhraç/Budhruç=6cx: Budraç. Bay yığaç=Köçə ilə Uç şəhərbri arasmda Uça daha yaxm bir yer adı. I, 364-15. I I I , 158-5. I I I , 214-22. Bəçənək=l) İyirm i iki oğuz byundan biri. 2) Rum (Bizans) yaxınlı- Bükə=həmin bəyin başqa bir adı. ğmda yaşayan bir türk boyu. Bax : pəçənək. 111,214-20,214-22,214-24. I, 77-4,104-7, 129-2. Buxara=məşhur şəhərin adı. II, 58-21,83-8. I, 7-12,457-20. Bədəl art=Uç ilə Barsğan arasmda sıldınm bir yer. B a x və düzəlt: II, 151-14. B ad a l art. Buxtun nəssər=əski Babil padşahlarmdan birinin adı. Bəgəç Arslan Tegin=6ax və düzəlt: Bəkəç A rslan Tegin. I, 382-21, 453-9. Bəgi=kişi adı. Bukaç art=sıldınm bir yerin adı. III,215-14. 1,409-10. Bəgtili=iyirmi iki oğuz boyundan biri. Bulak=türklərin bir boyu. Bax: əlkə bulak. I, 128-12. I, 187-9. Bəkəç=təkinlərin, xan oğullarmm sanı. 1,364-11. Bu ad bizim tarixi ədəbiyyatda və «Şahnamə»də Bijən olaraq keçir. 724 Mahmud Ka^j^ari Divmü lüğat-it-türk 725 Bulğak=kişi adı. I, 454-10. Bulğar=l) Bir türk boyu. 2) İdil sahilində yerləşən əski bir türk şəhəri I,104-7,106-13,141-1. II, 83-8. Burslan=kişi adı. c-ç I I I , 362-16. Bügdüz=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I, 128-13. Can bahk= bir uyğur şəhəri. Bax\ Çan balık. Bükür=Köçə şəhəri ib uyğur eli arasında yerləşən dağın başmdakı bir I, I, 173-23. qalanm adı. Ceyhun=məşhur çaym adı. I, 366-27. I, 129-17, 393-6, 155-24. Çağla=Uç yaxmhğmda bir yayla adı. I, 424-23. Çağn bəg=kişi adı. 1,417-21. Çağn Tegin=xaqan aibsinin uşaqlarma veribn adlardan. Bax'. Çağn Tigin. 1,411-21. Çağn Tı^ti= bax və düzəlt: Çağn Tegin. Çaparka=Yaponiya. I, 103-10. Çank (çaruk)=Barçuk şəhərində yaşayan bir türk boyu. I, 382-20. I I I , 296-24. Çarukluğ=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I, 129-5. Çawa=dəliqanhlara verilən adlardan. 111,213-7. Çay ardı=ərəblərin Mavəra ün-nəhr dedikləri bölgə. III , 151-haşiyə. Çənqşi=xotən bəyinin adı. III , 327-13. Çəpni=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I, 129-4. Çigil=türklərin bir boyu. I, 55-10, 55-17, 77-17, 104-4, 106-12, 139-12, 392-19, 393- I,393-2, 393-4, 393-7, 393-10. II, 70-9, 77-26, 83-5. I II , 68-25, 143-11, 168-22. tuxsı-çigil 1,418-24. Çimkənd=İsbicab şəhərinin bugünkü adı. Bax\ Sayram, Saryam, Asbi- cab, İsbicab. 726 Mahmud Kaşğari Divanä lüğat-it-türk 727 I, 104-haşiyə. Çin=məşhur ölkə. I, 103-10, 103-14, 362-21, 443-5,443-10. Y u x a n Ç\n=bax-. Tawğaç, Maçin. 1,414-23,443-5. E-Ə O rta Çm=bax\ X ıtay. 1.443-6. Aşağı Çm=bax: Barxan. Edhgiş=Özçəndə yerləşən bir türk boyu. Bax: Egdhiş. 1.443-7. I, 161-3. Çomak=müsəlmanlara verilən ad (uyğurca, müəslman olmayanlarm Egdhiş=öax: edhgiş. dilində). I, 161-4. I, 383-4. Eymür=iyirmi iki oğuz boyundan biri. II, 33-18. I, 128-16. Çomak əri=həmin mənada. Əbu Bəkir ül-KəfFal üş Şaşi= daşkəndli böyük bir alimin adı. I, 383-5. I, 434-7. Çomal=bir türk boyu. Bax və düzəlf. çomul. Əbu Bəkr ül-Müfit ül-Cərcərai= türklər haqqmda hədis rəvayət edən Çomul=bir türk boyu. Bax: çomal. zat. B ax : ibn Əbi d-Dünya. I, 393-12. I, 358-12. Çuçu=bir türk şairinin adı. Əbu 1-Qasim AbduUah=Kaşğarinin öz kitabmı təqdim etdiyi zatm adı. I I I , 223-15. I, 55-25. Çuğlan=karluq böyüklərinin adlanndan. Əfrasiyab=türklərin Tonqa Alp Ər adlandırdıqlan milli və əfsanəvi, 1,435-1. böyük və qəhrəman xaqanm farsca adı. Çurçan=Çin yolu üzərində müsəlman məntəqələrindən biri. I, 213-5, 353-3, 382-21, 394-21,407-22,411-23, 453-9, I, 428-16. 468-5. Çuvaldar=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I I I , 43-9,150-21, 150-23, 151-5, 151-9, 151-15, 152-10, 157 1 ,129-3. -8, 157-9,319-17, 320-7, 362-9. Əfşar=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I, 128-11. Əlkə bulak=bir türk boyu. Bax : bulak. I, 187-9. Ərəntüz=Tərəzi ulduzu, Müştəri ulduzu. I, 143-25. 111,41-17. Ərtiş=bir çay adı. Yəmək qırlarmdan axır. Bax: İrtış. I, 161-5, 161-6. Ərwüz=kişi adı. I, 159-27. Ətil=bugün Volqa deyilən çaym adı. Qıpçaq ellərindən axır, Bulğar dənizinə tökülür, bir qolu rus ölkəsinə gedir. Bax: İtil, İdil. I, 141-1, 141-8. 728 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 729 F-H-X Fərab=oğuz şəhərbrindən birinin adı. B ax : Karaçuk. Iğrak=bir türk boyu. Bax: uğrak, düzəlt: oğrak. I, 468-24. Ila=çay adı. Bax: Ih. Fərqanə=türklərin Özkənd dedikbri şəhərin adı. I, 104-10, 130-1, 147-24. I, 135-5, 148-10,353-24, 381-14. I I I , 220-16. II, 281-10. lh=bax: Ila. Hind(istan)=Hindistan, məşhur ölkə. Inal=anası xatun, atası orta sinifdən olan bütün gənclərə verilən ad. I, 60-8, 186-6, 194-7, 362-22,427-5. Bax: İnal. H ind d ə n iz i I, 362-22. I, 182-4. H in d d ili 1,60-8. Inal Öz=qıpçaq xanlarmdan birinin adı. Bax: İn a l Öz. Xaqaniyyə=l) İslamdan sonra Kaşğar yörəsində qurulan bir türk döv- I, 367-1. ləti. 2) X IV əsrin əvvəllərinə qədər işlənən ədəbi dil. Inanç bəg=güvənilən bəy mənasmda rütbə. I, 64-21, 104-12, 104-17, 134-7, 365-4, 369-13, 395-1,411- I, 250-16. 19, 433-10, 433-12, 459-24, 459-25. Itlık=Taraza yaxın bir şəhər adı. Xalaç=bir türk boyu. I, 162-haşiyə. I I I , 360-14. Iwa=iyirmi iki oğuz boyundan biri. Bax: awa, yava, yawa, yıwa. Xarəzm=məşhur türk ölkəsi. I, 128-8. I, 363-27. 111,31-1. . Xəzər=məşhur dənizin adı. Bax: Abisqun. lysu (Iso)=İbrahimin oğlu İshaq peyğəmbərin oğlu. Bax: lysu (Iso). I I I , 152-7. I, 77-6, 358-5. Xəlil, imam=məşhur ərəb alimi və dilçisi. I I I , 320-10. I, 57-15. Xəmir/Xəmir təkin=ərəbcə əmir sözünün oğuzlarda aldığı şəkil. I, 173-10. Xıtay=Orta Çin. • 1,77-18,443-7. I I I , 140-1, 224-4. Xoçənd=bir şəhər adı. I I I , 359-7, 359-17. Xotən=Hind ilə Kaşğar arasmda bir bölgə və şəhər adı. I, 103-16, 143-22, 470-23. I I I , 153-11,213-8, 327-13. Xozar=türk elində bir yer adı. I, 409-21. Xudhxur=Böyük İskəndərin uyğur vilayətin verdiyi ad. I, 173-5. 730 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 731 K İbn əbi d-Dünya=türklər haqqmda hədis rəvayət edən zat. B a x : Əbu Kaçaç=cariyələrə, kənizlərə verilən adlardan. B ək r ü l- M ü fid ül-Cərcərai. 11,280-16. I, 358-12. Kadu- xan=xaqanlann sərt və yavuzuna verilən ünvan olmasmdan do- lbrahim=peyğəmbər adı. layı xaqaniyyə ulusu xanlarınm adı. • I ’ 77-6. I, 369-13. tdil=Volqanm türkcə adı. Bax\ Ətil, İtil. Kalalduruk=kişi adı. 1 ,141-12. I, 500-19. İgdir=iyirmi iki oğuz boyundan biri. Kamlançu=İki Öküzə yaxm iki kiçik qəsəbə adı. 1,128-19. I I I , 227-18. İk i Öküz (İkki Öküz)=sərhəddə Ila ilə Yafmç çaylan arasmda yerləşən KanqU=qıpçaqlardan böyük bir adamın adı. bir şəhərin adı. I I I , 328-11. I, 130-1. Kapan=kişi adı. I I I , 141-8, 227-18. 1,412-19. İnal=anası xatun, atası orta sinifdən olan bütün gənclərə verilən ad. Kapuş=arğu elində bir yer adı. B ax və düzəlt: mal. I, 372-22. İnal Öz=qıpçaq xanlarmdan birinin adı. Bax və düzəlt: Tnal Öz. Kara=xaqaniyyə xanlarma verilən ləqəb. İnçkənd=Müqənna (Allah ona lənət etsin) adh adama uyanlarm I I I , 210-8. şəhəri. B o ğ ra K a ra xan I I I , 376-19. I I I , 210-9. İrtiş =çay adı. Bax: Ərtiş. Kara bölük=iyirmi iki oğuz boyundan biri. İsbicab=indi Çimkənd adlanan Beyza şəhərinin başqa bir adı. Bax: 1 ,128-17. As-bicab, Sayram, Saryam. Karaçuk=oğuz şəhərlərindən biri. B ax : Fərab. I, 149-12. 1,468-24. I I I , 172-13. Karakuş=Müştəri ulduzu. İshaq=İbrahim peyğəmbərin oğlu və Yəqub peyğəmbərlə İysunun ata- I, 344-20, 344-21. ları olan peyğəmbər. 111,210-11. I, 77-6, 358-5. Karakuş yulduz=eyni mənada. I I I , 320-10. 111,210-12. İs ig köl=Barsğanda bir göl adı. Karakuş=Mizan ulduzu. I I I , 140-24. 111,41-17. İso=6flx: İysu. Kara Sənqir=Barsğanda bir yer adı. İtil=çay adı. Bax: Ətil, İdil. 111,211-5. Kara yağma=bir türk boyu. Bax: yağma. 111, 36-23. Kara Yalğa=lürk ölkəsi ilə Fərqanə arasında sıldırım bir yerm adı. Divanü lüğat-it-türk 733 732 Mahmud Kaşğari Kaz=Əfrasiyabm qızmm adı. I I I , 35-10, 35-12. I I I , 150-21. Kara Yığaç=sərhəddə yaşayan bir türk boyu. Bax\ oğrak. Kaz oym=Kazm qurduğu indiki Qəzvin şəhəri. I, 179-16. I I I , 150-22. Karğalığ=Talas yaxınlığında bir qala adı. Kaz suwı=İla çayma axan iri bir çay. I, 497-23. I I I , 152-9. Karluk=oğuzlardan başqa köçəri türkmənlərin bir boyu. Kənçək=bir türk boyu. I, 495-9. I, 60-2, 60-9, 104-16, 106-24, 464-1. I I I , 306-6. I I I , 128-9. Karnak=bir oğuz şəhəri. Kənçək Sənqir=Talas yaxmlığında yerələşən qıpçaq sərhədi olan şəhə- I, 459-12. rin adı. Kası=Kaşğar elində bir yer adı. I, 464-2. 111,212-15. Kəşmir=türk ellərində Süleyman peyğəmbərin qurduğu söylənən məş- Kaşğa boğra=iki yerin adı. hur şəhər adı. I, 421-12. 1,446-14. Kaşğar=Şərqi türk elində məşhur şəhrin adı. Kəykən=Kayas şəhərindən çıxan və Ilaya axan iki çaym adı. I, 61-1, 104-16,183-12, 353-1, 381-14, 384-15, 393-9, 393- I I I , 171-12. 27, 400-5, 428-18,460-6, 466-21. U lu ğ K ə y k ə n 111,171-14. Kaş Öküz=Xotən şəhərinin iki yanından axan çayın adı. K iç ik K ə y k ə n 111,171-13. I I I , 153-11. Kıfçak=l) Türklərin böyük bir qolu. 2) Qıpçaqlarm yaşadığı bölgə. Ürünq Kaş Öküz III, 153-12. Bax: kıpçak. Kara Kaş Öküz III, 153-14. I, 77-14. Katmış=kişi adı. Kıfçak=Kaşğar yaxmlığmda bir yer adı. I, 449-3. I, 460-6. Katun=Əfrasiyab qızlarma verilən ləqəb. Kılıç xan=xaqaniyyə bəylərinin titulu. I, 407-22. I, 365-5. Katın sım=Çin ilə tanqut eli arasmda bir şəhər adı. Kımk=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I I I , 143-8. I, 128-4. Kawak art=Özçəndlə Kaşğar arasında sıldırım bir yer adı. I I I , 360-4. I, 384-16. Kıpçak=l) Türklərin böyük bir qolu. 2) Bu qolun yaşadığı bölgə. Kawşut=kişi adı. Kırkız=bir türk boyu. I, 441-23. I, 77-15. Kay= l) Bir türk boyu. 2) Bu ölkədən olan kölə. Kızıl=Kaşğarda bir dərə adı. I, 77-15, 106-7,459-14. I, 393-27. I I I , 75-1, 149-2. Kızıl öz=Kaşğar elində bir qışlaq. Kayas=tuxsı və çigil ölkəsində şəhər adları. I, 147-8. I I I , 168-22. Kiçi Talas=şəhər adı. Bax: K ü m i Talas. Saplığ Kayas III, 168-23. I, 370-26. ÜrünqKayas III, 168-24. Kinqüt=uyğur eli sərhədində bir şəhər adı. Bax: Künqüt. K a ra K a y a s 111,168-25. I I I , 141-5. Kayığ=iyirmi iki oğuz boyundan biri. Koçnqar başı=bir şəhər adı. I, 128-6. 111,330-19. I I I , 164-1. 734 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 735 Koçu=uyğur şəhərlərindən biri. Bax: Köçə, Küçə, Küsən. 1.411-16. I I I , 208-12, 223-14. K ü ç tig in = 6 a .x və düzəlt: K ü ç tegin. Komuk=bir türk oymağı, bir bəyin adı. Bax: Kum uk. K ü m i Talas=l) Şəhər adı. Bax: Küçi talas. 2) Uyğur eli sərhədində bir I I I , 297-14. yer adı. Koz Uluş=Balasağunun başqa bir adı. Bax: Balasağun, Kuz Ordu. I, 370-26. I, 132-12. I I I , 220-8. Koz Ordu=Balasağun şəhərinin digər adı. Bax: Balasağun, Kuz U lu ş . Kümüş=cariyə, kəniz, qadm adlanndan. I, 183-15. I, 374-14. Köçə=uyğur şəhərlərindən biri. Bax: Koçu, Küsən, düzəlt: Küçə. K ü m ü ş tegin=rəngi gümüşü kimi saf kölə mənasmda kölə adı. Bax: I, 366-27, 395-5,402-11. Kü-müş tigin. K ö l B ilg ə xan=uyğur xanmm ləqəbi. 1.411-16. I, 423-2. K ü m ü ş tigin=kölə adı. Bax və düzəlt: K ü m ü ş tegin. Köl lrkin=karluq böyüklərinə veriln ləqəb. 1.411-16. I, 170-5. Künqüt=yağma elində bir yer adı. Bax: Kinqüt. Körünq=Kaşğar dağlarmdakı bir gölün adı. Bax: Biyiz. Küsən=Köçə şəhərinin adı. Bax: Köçə, Küçə, Koçu. I I I , 141-1. 1,402-11. Körünq köl=Kaşğara yaxm bir gölün adı. I I I , 321-12. Kulbak=bir türk abidinin adı. I, 460-7, 460-9. Kuluç=kişi adı. I, 364-25. Kum=Turanda bir şəhər adı. I I I , 151-3. Kutan=kişi adı. 1,412-20. Kutluğ tegin=uğurlu kölə mənasmda kölə adı. Bax: Kutluğ t ig in . Kutluğ tigin=kölə adı. Bax və düzəlt: K utluğ tegin. Kuyas=Barsğanm ötəsində bir qəsəbə adı I, 392-17. I I I , 174-10. Kuz Uluş=Balasağun şəhərinin adı. Bax: Balasağun, Kuz Ordu. I, 132-12. Kuz Ordu=Balasağun şəhərinin digər adı. Bax: Balasağun, Kuz U lu ş . I, 183-15. Küçə=uyğur şəhərlərindən biri. Bax: Koçu, Küsən, Köçə. I, 366-27, 395-5, 402-11. Küçət=Xarəzmdə yaşayan bir türk boyu. 1.402-11. Küsən= uyğur şəhərlərindən biri. Bax: Koçu, Küçə, Köçə. 1.402-11. Küç tegin=xaqan ailəsinin övladlanna verilən titul. Bax: K üç t ig in . 736 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 737 M-N o-ö Oğrak=bir türk boyu. Bax\ kara yığaç, uğrak, ığrak. Maçin=Yuxarı Çin. Bax: Tawğaç. I, 179-16, 455-11,489-22. I, 77-19, 103-12, 104-18. II, 69-14, 225-14. Mahmud=«Divanü lüğat-it-türk» müəllifmin adı. I I I , 179-12. I, 54-10, 129-7, 173-9, 346-20, 350-20, 355-10. Oğuz=türklərin bir qolu. Mankənt=Kaşğar yaxmlığmda bir şəhər adı. I, 55-4, 55-10, 55-17, 64-16, 64-21, 74-7, 77-10, 77-12, 77- I I I , 157-17. 15, 104-4, 104-8, 105-7, 105-9, 106-20, 128-1, 154-7, 347- Mankışlağ=oğuz ölkəsində bir yer adı. 23, 393-3, 425-20, 428-7, 434-15, 458-1, 459-12, 468-24, I, 452-20. 475-24, 497-4. I I I , 157-16. I I, 52-10, 54-5, 54-11, 54-15, 58-20, 60-20, 67-9, 68-20, 69- Mavəra ün-nəhr=Çay ardı deyibn bölgə. 13, 71-14, 71-17, 75-8, 78-2, 79-1, 79-22, 80-12, 81-1, 81- I I I , 151-12, 151-20. 15, 81-19, 83-8, 83-14, 83-21, 84-3, 84-7, 84-11, 84-13, 84- Mərv=Turanda bir şəhər adı. 23, 84-25, 120-26, 165-4, 182-11, 206-14, 206-16, 282-6, I I I , 151-8. 292-17, 295-27, 305-13, 305-16, 306-6, 306-10, 309-25, 311 Mərv əş-Şahican=Mərvin başqa bir adı. -7, 339-24, 340-11, 340-14, 340-18, 341-7. I I I , 151-6. Ordu=Balasağun yaxınlığmda bir şəhər. Məhəmməd Çakır Tonqa xan=bir türk bəyinin adı. I, 183-14. I, 172-23. Ordu kənd=Kaşğar şəhərinin adı. Mmqlak=uyğur elində bir yer adı. I, 183-13. I, 427-8,427-15. Otamış=kişi adı. I I I , 220-18. I, 160-19. Mühəmməd ül-Müqtədi bi-əmr-illah=Mahmud Kaşğarinin Öküz=Bənəgit irmağı (oğuzlarm dilində). dövründəki xəlifənin adı. I, 129-17. I, 55-25. Ötükən=uyğur elin yaxmlığmda, tatar bozqırlarmda bir yer adı. Müqənna=lənətlənmiş bir adam. I, 194-8. I I I , 376-19. Özçənt (Özçənd)=bir yer və şəhər adı. Bax\ özkənt. Nizaməddin İsrafil Toğan Tegin=/>ax:Nizaməddin İsrafil Toğan Tigin. I I I , 38-17, 152-8. Nizaməddin İsrafil Toğan Tigin=bir türk bəyinin adı. özkənd=Fərqanə şəhərinin adı. I, 172-23. I, 353-24. Nişapur=bir şəhər adı. I I I , 151-23. I, 55-2. Nuh=peyğəmbər adı. I, 77-4, 357-22, 358-2. 738 Mahntud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 739 P-R S-Ş Pəçənək/bəçənək-l) İyirmi iki oğuz boyundan biri. 2) Rum yaxmlığm- Sağun=karluk böyüklərinin titulu. da yaşayan türklərdən bir boy. 1,401-1. . I, 77-14, 104-7, 129-2, 469-8, 469-9. Saxsın=bulğar elinə yaxm bir şəhər adı. Bax\ Suvar. Rum-l)Iysunun oğlunun adı. 2) Məşhur bir ölkənin adı. I, 429-22. I, 77-7, 104-7, 104-17, 106-13,106-19, 106-21, 191-12 Salğur=iyirmi iki oğuz boyundan biri. 358-5, 358-6, 469-8, 497-4. I, 128-10. I I I , 143-12, 152-7, 320-9, 320-10. I I I , 144-19. Rus-tanmmış ölkə adı. Samanoğullan=islamiyyətdən sonra İranda dövbt qurmuş bir sülab. I, 106-13, I4I-2. I, 173-12, 173-haşiyə. II, 69-14. Sapran=oğuz şəhərlərindən birinin adı. Bax\ Səprən. Saryam=İsbacib da deyibn Beyza şəhərinin adı. Bax\ Sayram, İsbicab, Çimkənd. I I I , 172-14_. Sayram=Z>ax: Saryam , İsbicab, Çimkənd. Səkirmə=Xotən yolunda kiçik bir şəhərin adı. I, 470-23. Səlçük=SəlcuqIu dövlətini quranlarm babalarmm adı. I, 462-14. Səlçük Sübaşı=həmin adamm titulu. I, 462-15. Səmərqənd=tanınmış bir şəhərin adı. Bax: Səmizkənd. I, 353-28, 457-20. I II , 151-22. Səprən=oğuz şəhərlərindən biri. Bax\ Sapran. I, 428-27. S ığ u n Samur=Boğra xanın zəhərləndiyi yerin adı. I, 407-15. Sidinq köI=Koçnqar başma yaxm bir göl adı. Bax: Sidhinq köl. I II , 320-16. Sidhinq köl=5ax: Sidinq köl. I II , 141-3. Sitgün=oğuz şəhərlərindən biri. I, 434-15. Siyavuş=Əfrasiyabm qızı Kazm ərinin adı. III, 151-15, 151-17. 740 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 741 Soğd-Balasağun, Buxara və Səmərqənd arasında yaşayan türkləşmiş bir ulus. Bax: soğdak. I, 457-19, 457-20. Soğdak=soğdlar. Bax\ soğd. I, 457-19. Sökmən=igidlərə verilən ləqəblərdən. I, 435-6. ■ Suğnak=oğuz şəhərlərindən biri. Talas=bir şəhər adı. Bax: Taraz, Tıraz. I,458-1. I, 185-24, 370-25, 464-2, 497-23. Sukak=oğuzlarm farslara verdiyi ad. U lu ğ T a la s 1,370-25. II, 282-6. K ə m i Talas I, 370-26. Suvar=l) Bir türk boyu. 2) Bir şəhər adı. Bax: Saxsm. I I I , 220-8. 1,429-22. Taman=Kaşğarm ortasmdan axan bir çay. I I I , 143-12. 1,400-5. Suwlağ=bir yer adı. Tanqut=Çin yaxmlığmda yaşayan bir türk boyu və onlarm yurdu. B ax ' 1,452-7. və düzəh: Tənqüt. Süli=kölələrə verilən adlardan. Tapar=qıpçaq xanı İnal Özün iki oğlu. 111,218-19. I, 367-1. Sülaai= ttyğur şəhərlərindən biri. Tapdu=kişi adı. 1,173-23. I, 249-17. Sünqiş=kişi adı. Bax : S ü n q ü ş . Taraz=bir şəhər adı. Bax: Talas, düzəlt: Tıraz. Sün^üş=kişi adı. B ax : Sünqiş. Tarbm=bir boy. 111,317-6. 1.428-7. Şançu^Yuxan Çin yolu üstündə bir şəhərin adı. Tarxan=islamiyyətdən öncə verilən bir titul (arğuca). Bəy mənasmda. 1,414-23. 1.428-21. Şaş=|^^şkənd şəhərinin adı. Bax: Taşkənt, Tərkən. Tanğ art tiz=Kaşğara yaxm bir yayla adı. Bax: Turuğ art tiz. 1 ,434-7. I II , 131-23. I I I , 151-22. T an m =takin1ara və Əfrasiyab soyundan olan xatunlara və onlarm öv- Şıkm=Xürküstanda bir şəhər adı. ladlarma veribn ləqəb; xaqaniyyə xanlarmm uşaqlarmm titulu. , ’ I I, 281-10, 281-haşiyə. I, 394-21. Şu=bir türk xaqanmm adı. Altun ~=böyük xatunlarm ləqəbi. I I I , 358-24, 359-6, 361-6, 361-7, 361-13. I, 395-2. Tanm =l) Uyğur sərhədində bir yer adı. 2) Buradan axan çaym adı. I, 395-7. U s ım Tanm=həmin mənada. I, 395-6. Tannq köl=İki Öküz sərhədində bir göl adı. I II , 141-8. Tartuk=yağma elində bir şəhər adı. I, 454-22. Taşkənd=Türküstanda məşhur bir şəhərin adı. Bax: Şaş, Tərkən. I, 343-8. 111, 151-22. 743 742 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk Tat-1) Müsəlman olmayan uyğur (tuxsıca və yağmaca). 2) Fars. Tibet=tanmmış ölkə adı. Bax : Tübüt. I, 111-2, 357-15, 466-2, 467-17. I, 103-16, 362-18. II, 33-18, 223-12, 277-11. Tigin=6ax: təkin, düzəlt: tegin. Tat-Tawğaç=l) Uyğur və çinli. 2) Fars və türk. T iz in q tiz=bir yayla adı. I,443-12,443-20. I I I , 131-25. II,277-11. Toxsı=Kuyasda yaşayan bir türk boyu. Tatar=bir türk boyu. I, 77-17, 104-4, 106-7, 155-22. I, 77-15, 104-2, 106-7. II, 77-26, 83-5, 142-24, 277-9, 295-26. I I I , 149-2, 150-4. I I I , 22-20, 68-25, 143-11, 168-22, 417-24. Tawğaç=l) Maçin, Yuxan Çin. 2) Çinli. 3) Türkbrdən bir boy. Tokış=kişi adı. I, 421-22, 443-6, 443-9, 443-11, 443-12, 443-13, 443-14, I, 372-4. 443-16, 443-17, 443-20, 443-24. Tokurka=Kaşğar yaylasında bir yer adı. II,277-11. I, 470-6. Tawğaç kömçüsi=(ərəblərdəki) ad ulusundan qalma xəzinə. Tonqa=bəbir deməkdir, qəhrəmanlara ad olaraq verilir. 1,415-4. 111,319-12. Tawğaç xan=l) Çin xaqanı. 2) «Ölkəsi qədim və böyük» mənasma gə- Turumtay=yırtıcı bir quş adı, kişilrə ləqəb olaraq verilir. lir, xanlara verilən bir tituldur. II, 138-11. 1, 443-17. I II , 228-10. Tawuşğan Öküz=Uç şəhərindən axan bir çaym adı. Tutırka=iyirmi iki oğuz boyundan biri. 1,487-24. I, 128-21. Tegin=xaqan aibsinin uşaqlarma verilən titul. Bax: t ig in , təkin. Tutuk=kişi adı. I, 173-haşiyə, 362-25, 364-11. I, 382-10. Tegit=tegin sözünün cəm şəkli. Tutuş=kişi adı. I, 362-25. I, 371-14. Təhmurəs=bir İran şahmm adı. Tübüt=Tibet. Bax: Tibet. I I I , 151-9. I, 103-16, 362-18. Təjik=fars, tacik. Tügər=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I, 387-25. I, 129-1. Tünkənt=türk elində bir şəhər adı. Təkin=xaqan uşaqlarma məxsus bir titul. Bax və düzəlt: tegin. Təkiş=kişi a 'd ı. III, 151-23. I, 372-8. Türk=türk elində bir şəhər adı. I, 357-18. Təmür kaznquk=qütb ulduzu, dəmir qazıq. Bax: tə m ü r kazuk. Türk=Nuh peyğəmbərin oğlu Yafəsin oğlu. 111,331-12. I, 357-22. Təmür kazuk=qütb ulduzu, dəmir qazıq. Bax: tə m ü r kaznquk. Türkmən=l) Oğuz boyunun digər adı. 2) Köçəri türk boylarmın 111,41-19. ümumi ad. Tənqüt=l) Çin yaxmlığmda yaşayan bir türk boyu. 2) Onlarm yurdu. 1,459-10. 1,77-18,325-27,326-3. I II , 306-6, 358-21,361-2. I I I , 288-haşiyə. Tərkən=Daşkənd şəhərinin adı. Bax: Şaş, Taşkənt. I, 434-7. Tıraz=Talas şəhərinin adı. Bax: Talas, Taraz. I, 104-14, 104-haşiyə, 162-11, 392-18. 744 Mahrmd Kaşğari Divanä lüğat-it-türk 745 u-ü-v Y-Z Uç=tanınmış şəhər adı, türk boyu. Yabaku=bir türk boyu. I, 110-5. I, 77-15, 104-2, 106-7, 347-23, 367-11,442-4. I I I , 20-6,45-4, 141-7, 155-16,158-5. 111,32-1,214-21. Udun=l) Xotən şəhərinin adı. 2) Bu şəhərdə yaşayanlar. Yabaku suwı=Kaşğar dağlarmdan başlayan və Fərqanə Özçəndinə I, 143-22. axan bir çaym adı. U d h u kənd=şəhər adı (arğuca). I I I , 38-16. I, 152-2. Yafəs=Nuh peyğəmbərin oğlu. Ulayundluğ=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I, 77-5. I, 128-22. Yafğu=xaqandan iki dərəcə aşağı titul. U s m ı Tarım =l) Köçə yaxınlığmda bir yer adı. 2) Buradan axan çay. I I I , 35-4. I, 395-6. Yafğu=Barsğan yaxınhğmda bir şəhər adı. Utar=kişi dı. I I I , 35-6. I, 371-24. Yafğu art=bu şəhərə yaxm bir yoxuşun adı. Utuş=kişi adı. I I I , 35-7. I, 371-14. Yafınç= l) Ilaya yaxm bir şəhər adı. 2) Bir çaym adı. Uyğur=bir türk boyu. I, 130-2. I, 77-18,103-18, 104-10, 155-1, 172-25, 187-17, 194-8, I I I , 324-22. 366-27, 395-5,402-11,415-1, 432-2, 443-13. Yağan Tegin=kişi adı. II, 40-11, 70-10, 77-26, 83-6, 277-12, 290-26,295-27. I I I , 33-2. I I I , 140-1,220-17, 361-11,362-11. Yağma=bir türk boyu. Uyğur=beş şəhəri olan bir ölkə. I, 77-17,104-4, 106-7, 124-4, 147-24, 155-22, 170-12, 198- I, 172-21. 6, 200-16, 350-20,406-13, 408-3, 454-22. Ülkər=ülkər ulduzu; türk savaş taktikası. 111,36-23,68-26, 143-11, 195-13, 212-22. I, 159-23. Kara yağma=həmin boyun başqa adı. 1 1 1 ,4 1 - 1 7 . I I I , 36-24. Ürəgir=iyirmi iki oğuz boyundan biri. Yağma=Taraza yaxm bir türk kəndi I, 128-20. I II , 36-25. Ürənq=Rum ölkəsinə yaxm bir yer adı. Bax\ Vərənq. Yamar=türk elində bir çaym adı. I, 191-12. I, 104-10, 146-20. VərənqA^aranq=Rum ölkəsinə yaxm bir yer adı. Bax\ Ürənq. II, 35-19. 1 ,191-13. I I I , 32-2. Yamar=yabaku qırlarında bir yer adıdır ki, Yamar çayı buradan axır. I I I , 32-2. Yarkənt=bir şəhər adı. 746 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 747 I, 466-22. Yawlak Sanğ=bir bəyin adı. I I I , 44-28. Yazğır=iyirmi iki oğuz boyundan biri. I, 128-15. Yəcuc və məcuc=Maçin yaxınlığında dəniz, dağ və böyük səddin əngəl olması üzündən dilləri bilinməyən bir xalq. QEYDLƏR və İZAHLARis I, 103-15. Yəmək=bir türk boyu. K a y la r I, 77-15, 104-6, 106-14, 161-5, 340-9. «Divan»da adı bir neçə dəfə çəkilən kay boyu haqqmda əlavə mə- I I I , 32-26. lumat verilmir, ancaq bu boya mənsub bir kölənin qaçırıldığı (kaptı Yəmən=tanmmış bir ərəb ölkəsi. məninq kayımı) barədə şeirdən anlaşıhr ki, kaylar türk deyildilər. Çün- I, 151-11. ki savaşlarda digər boylardan əsir alman və fidyə ilə azad edilən heç bir Yenkənd=Dizruyin şəhərini türkcə adı. qulun etnik mənşəyi göstərilmir. M .F.Köprülü kaylarm monqol mən- I I I , 151-11,111, 151-13, 151-20. şəli olduqlanm, sonra türkləşdiklərini bildirir. Kay boyu Kaşğarinin Yetigən=yeddi qardaş deyilən ulduz. xəritəsində Yamar çaymm qərbində, çomullarm şimahnda göstərilir. I I I , 39-15. Yıwa=iyirmi iki oğuz boyundan biri. Y ab akular I, 128-8. Yabakular xalis türk idilər. Gərdizinin verdiyi məlumata görə, Yiz əwi tiz=Barsğana yaxm bir yayla. Yabaku karluqlardan olan, nə səbəbdənsə doqquz-oğuzlara sığman bir I I I , 132-1. adamm ləqəbidir. Doqquz-oğuzlar arasmda yaşayan karluqlara başçı Yolduz köl=Küçə, Kinqüt və uyğuralarm sərhədində bir göl. təyin edilən bu şəxsin idarəsindəki karluqlara «yabaku-karluq» deyil- I I I , 141-5. mişdir. «Divan» yazılan dövrdə Özkənd çayı «Yabaku suvı» adlamrdı. Yun ank=Balasağuna yaxan bir yayla adı. Lakin burada yabakular deyil, əzgişlər yaşayırdılar. Yabakular isə Ya- I I I , 147-7. mar çayı sahilində məskunlaşmışdılar. Bu gün yerli türklərin Ob çayı- Yunqu=Barman qəsəbəsinə axan iri bir çaym adı. na Omar və ya Umar dediklərini nəzərə alsaq, belə nəticəyə gələ bilə- I I I , 320-6. rik ki, «Divan»da Yamar suyu adlanan çay elə Ob çayıdır. Zanbı art=Koçnqar başı ilə Balasağun arasmda sıldırım bir yer. M.F.KöprüIü belə hesab edir ki, yabakular çincə pa-ye-kou, Kül- I I I , 379-9. Tigin kitabəsində isə yerbayurku adlanan türk boyudur. Zülqəmeyn=bəzi tarixçilərin Böyük İskəndər sandıqlan cahangir bir Yabakular basmıllarla və Qaraxanilərlə qanh savaşlara girmişlər. əfsanə qəhrəmanı. Guya onlann 700 min əsgəri varmış, lakin yenə də islam sərkərdəsi Bə- I, 154-13, 172-21, 173-22, 363-2, 392-20, 442-12. gəç Arslan Qazi 40 minlik ordu ilə yabakulan məğlub etmişdir. Yaba- I I I , 358-22, 359-4, 359-17, 360-11, 360-16, 361-6, 361-12. kular sonrakı dövrdə karluqlann arasmda ərimişlər. Yəm əklər Yəməklər barədə də məlumat çox azdır. Bəzi tarixçilər onlan məhz kimək tayfalarmm qahğı sayırlar. Onlar X I əsrdə İrtış çayınm yuxarı axarmda yaşayırdılar. Təxminən bir əsr əvvəl həmin yerdə 7 boydan ibarət olan kiməklər məskun idilər. Bunlardan birinin adı imək, digəri- I** Bəzi boylar, məsəbn, yabakular, kaylar və s. haqqında mənbələrdə məlumat oiduqca azdır və həmin mənbələr geniş oxucu kütbsi üçün əlçatmazdır. Ona görə də bu qeydb- ri veririk. Divanü lüğat-it-türk 749 748 Mahmud Kaşğari nin adı isə kıfçak idi. Ehtimal ki, kiməklərin bir qismi yəmək, qalan qismi isə kıfçak (qıpçaq) adı altmda yenidən formalaşmışdır. Mahmud Kaşğari yəməkləri qıpçaqlardan hesab etdiyini, lakin qıpçaqlarm özlə- rini onlarla qohum saymadıqlarmı yazmışdır. O, İrtış çaymm yəmək İÇİNDƏKİLƏR: bozqırmdan axdığmı göstərmiş, yəməklərin igidHyini vəsf edən bir ne- çə bənd şeir vermişdir. SUNUŞ (Kutlu Hakan Süleyman DEMİREL)...... 5 Tat rV cildə önsöz (Ramiz ƏSKƏR)...... 7 «Divan»da bu söz «fars», «tacik» və ümumən iranh mənasmda iş- A hərfı ...... 14 lənir. Mahmud Kaşğarinin yazdığma görə, «Tat Tavğaç» ifadəsinin B hərfı...... 63 tərkibindəki «tat» sözü farsları, «Tavğaç» sözü isə türkləri ifadə edir. C h ərfi...... 123 Lakin yenə onun yazdığma görə, yağmalar və tuxsılar məhz uyğurlara Ç hərfi...... 124 tat deyirdilər. Doğrudan da, farslarm Tavğaç bölgəsi ilə heç bir əlaqə- D hərfi...... 157 si yox idi, uyğurlar isə lap yaxmhqda yaşayırdılar. Buradan belə bir E hərfi...... 159 Ə hərfi...... 167 məntiqi nəticə çıxarmaq olar ki, İrana yaxm bölgədəki türklər «tat» sö- zü ilə farslan və digər iransoylu xalqları, uyğur sərhədindəki türklər F hərfi...... 196 G hərfi...... 197 isə həmin sözlə uyğurları adlandırmışlar. H hərfi...... 198 Bəçənəklər X hərfi...... 199 Peçeneqlər X I əsrdə Cim (Emba) ilə Yayık (Ural) çayları arasmda I hərfi...... 201 yaşayırdılar. Onlarm bir qolu isə Qara dənizin şimahndakı topraqlara İ hərfi...... 209 hakim idi. Peçeneqlər X əsrdə dəfələrlə ruslarla savaşmışlar. 972-ci il- J hərfi...... 226 də peçeneq başbuğu Kürə Kiyev knyazı Svyatoslavı məğlub edərək öl- Khərfi...... 227 dürmüşdür. 1036-cı ildə ruslar onlara qalib gəlmiş, peçeneqlər Aşağı L hərfi...... 363 Dunay sahillərinə enmişlər. 1048-ci ildən sonra onlarm bəzi boyları M hərfi...... 364 Bizans ordusunda xidmətə girmiş, Anadoluya yerləşmişlər. I050-ci il- N hərfi...... 375 dən etibarən peçeneqlər bütün Balkanları və Trakyanı tutmuş, bu üz- O hərfi...... 378 dən 1081-91-ci illərdə Bizansla savaşmışlan 109I-ci ildə Bizansm müt- Ö hərfi...... 402 təfıqi olan qıpçaqlar (kumanlar) peçeneqləri Meriç çayı sahilində tar- P hərfi...... 422 mar etmiş və onlar bir daha özlərinə gələ bilməmişlər. R hərfi...... 426 S hərfi...... 427 Uyğurlar Ş hərfi...... 492 Uyğurlar kağızı və literi (mətbəə şriftini) kəşf etmiş bir türk boyu- T hərfi...... 495 dur. X I əsrdə onlar Urumçi, Turfan, Beş-Bahk və Hami şəhərlərində U hərfi...... 596 və ətrafdakı bölgələrdə yaşayırdılar. Kan-su bölgəsindəki san uyğurlar Ü h ə r fi...... 618 tanqutlarm hakimiyyəti altma girmiş, bir qismi isə qərbə köç etmişdi. V hərfı...... 631 «Divan»da uyğurlar haqqmda xeyli məlumat var. Onlarm İskəndərlə Y hərfı...... 632 savaşları, şəhərləri, ləhcəsi, əlifbası, atalar sözləri barədə bilgilər verilir. Zhərfi...... 718 Xüsusi adlar...... 719 Çaruklar Qeydlər və izahlar (Ramiz ƏSKƏR)...... 747 M.Kaşğari çaruklar haqqmda qısa bilgi vermişdir: «Türklərdən bir oymaq olub Barçukda yaşayırlar. Barçuk Əfrasiyabm şəhəridin>. 750 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 751 Ramiz ƏSKƏR Mahmud al-Kashgari. Compendium of the Turkic Dialects (Diwan Lugat at-Turk). İn 4 Parts, Part IV. 1954-cü ildə Amasiya rayonunun Qaraçanta Baku, “Ozan”, 2006, 752 p. iondində ziyalı ailəsində doğulmuşdur. Orta məktəbi qızıl medaila başa vurduqdan Edited and Translation with sonra 1978-ci ildə M.V.Lomonosov adına Mos- İntroduction and İndices by kva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini Dr. Ramiz ASKER bitirmişdir. 1978-83-cü illərdə «Azərbaycanın səsi» ra- Edited by diosunda redaktor işləmişdir. Prof.Dr. Tofik HAJİYEV C.Member of National Academy 1983-84-cü illərdə yeddi dildə nəşr olunan of Sciences of Azerbaijan, «Azərbaycan bu gün» jurnalının baş redaktoru Honorary Member oimuşdur. of Turkish Languages Society 1984-91-ci illərdə kiril, latın və ərəb əlifbala- n ilə çıxan və Azərbaycanda ilk milli-demokratik Reviewed by mətbuat orqanı olan «Odlar yurdu» qəzetinin Prof.Dr. Nizami JAFAROV baş redaktoru vəzifəsində çalışmışdır. C.Member of National Academy 1991-93-cü illərdə «Hürriyet» qəzetinin (İs- of Sciences of Azerbaijan tanbul) və Uluslararası Basın Ajansının (Ankara) Qafqaz və Orta Asiya ölkələri üzrə xüsusi müx- Advised by biri, 1993-97-ci illərdə «Yeni Forum» jurnaiının (Ankara) Azərbaycan təmsilçisi Prof.Dr. Hüseyn İSMALOV olmuşdur. Prof.Dr. Mamedali KIPÇAK 1993-94-cü illərdə Xarici Turizm Şurasının mətbuat idarəsinin rəisi işləmişdir. Prof.Dr. Azizkhan TANRIVERDİ 1994-96-cı illərdə «XXI əsr» qəzetinin baş redaktoru olmuşdur. 1992-97-ci illərdə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin (AJB) katibi olmuşdur. MaxMya KauırapcKHH. ,İ^HBaHy jıyrax h t - t k ) p k 1997-ci ildən AJB-nin baş katibidir. Jurnalistika sahəsində «Qızıl qələm», (CjIOBapb TWpKCKHX HSbtKOs). B 4 - X TOMax, TOM IV. «Həsən bəy Zərdabi», «Humay», Türkiyənin «Yeni Orxon» və Küveytin «İsiama EaKy, «03aH», 2006, 752 crp. xidmət» mükafatlanna layiq görülmüşdür. Beynəlxalq Mətbuat İnstitutunun (Vyana), Beynəlxalq Jurnalistlər Birlikləri Konfederasiyası (IVloskva) idarə heyə- nepeBCJi H tinin, Avrasiya Jurnalistlər Konfederasiyası (Ankara) idarə heyətinin üzvüdür. nOflPOTOBHJI K nCMaTH Dəfələrlə ABŞ, Almaniya, Rusiya, Türkiyə, Çin, Balkan, Qafqaz, Orta Asiya və ərəb PawH3 A C K EP ölkələrində Azərbaycanı təmsil etmişdir. Azərbaycanda və xaricdə çap olunmuş min beş yüzdən artıq məqalənin müəllifidir HayHHbiH peaaKTop: Filologiya elmləri namizədidir. «Qutadğu Bilig» əsəri üzrə müdafiə etmişdir. H.n.-Kopp. H A H A3ep6aHA>KaHa, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor institutunun böyük elmi işçisidir. noHeTHbiii HJieH Bakı Dövlət Universitetinin filologiya və jurnalistika fakültələrində «Türk mə- TypeuKoro JlHHPBHCTHHecKoro OömecTBa, dəniyyət tarixi», «Türk yazılı abidələri», «Kitabi-Dədə Qorqud», «Qutadğu Bilig», 3acjıy»eHHbiH acHTejib HayKH, «Divanü lüğat-it-türk» fənləri üzrə dərs deyir. Tarixə, filologiyaya və jurnalistikaya npo(|)eccop T o (|)h k T A / I J K H E B dair bir sıra elmi əsərlər və kitablar («İqlimdən iqlimə, təqvimdən təqvimə». Bakı, PeueHseHx: İşıq, 1987; «Qutadğu Bilig», Bakı, Elm, 2003, 320 səh. və s.) yazmışdır. H.ı.-Kopp, H A H A3ep6aii;ı»aHa, Yusif Balasağunlunun «Qutadğu Bilik-Xoşbəxtliyə aparan elm», Faruq Sümə- npo(|>eccop Hn^aıviH ,zİ>KAAPOB rin «Oğuzlar», Bahəddin Ögəlin «Türk mifologiyası», Erik Fixteliusun «Jurnalis- tikanın on qızıl qaydası» və digər kitablan ana dilimizə çevirmişdir. KoHcyjibTaHT: Evlidir, Leyla və Ayla adlı iki qızı, Atilla adlı bir oğlu var. npo(])eccop ryceÜH H C M A H JIO B Azərbaycan, rus, türk, alman və erməni dillərini bilir. npo(t)eccop MaMeaajiH K b lH H A K npo(J)eccop AsHSxan T A H Pb lBEPjlH 752 ______Mahmud Kaşğari Mahmud KAŞĞARİ. «DİVANÜ LÜĞAT-İT-TÜRK». DÖRD CİLDDƏ. IV CİLD. Bakı, «Ozan», 2006, 752 səh. Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: Ramiz ƏSKƏR Elml redaktor: AMEA-nın müxbir üzvü, Türk Dil Qurumunun fəxri üzvü, əməkdar elm xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor Tofiq HACIYEV Rəyçl: AMEA-nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor Nizami CƏFƏROV Məsləhətçllər: professor Hüseyn İSMAYILOV professor Məmmədəli QIPÇAQ professor Əzizxan TANRIVERDİ Nəşriyyatın direktoru: Asif RÜSTƏMLİ Texniki redaktor və dizayner: Atilla Korrektor; Leyla Çapa imzalanmışdır: 11 sentyabr 2006-cı il. Format: 70x100, 1/16. Fiziki çap vərəqi: 47. Sifariş Ne 11. Tiraj: 1000 nüsxə. Qiyməti müqavilə ilə. «Delta qrup» MMC-nin mətbəəsində hazır diapozitivlərdən istifadə olunmaqla ofset üsulu iiə çap edilmişdir. Bakı şəh., H.Zərdabi küç., 39® Xəritədaki coğrafı məlıanları, <^ər, məntəqə, ölkə və boy adlarını, eləcə də digər işarələri nömrələyərək cədvəl halına saldıq, tanınmaları üçün bəzi şəhər və ölkələrin müasir adlannı da göstərdik (R.Ə.)- 1 Çaparka: Yaponiya 37 Kaşan 73 Çənd 2 Cafu; Yava 38 Xocənd 74 M a n k ışlak 3 Ələvilar şəhdri 39 Səmərqənd 75 Kus 4 Çox tijrk yaşayan bölgə 40 Ba)a.sağun 76 Sakalibə: slavyanlar 5 Beşbahk 41 Barsğan 77 Vrənk: Firən^ 6 Çanbahk 42 KümiTalas 78 tməmç 7 Katunsini 43 Ik i oküz 79 Bəçənək 8 U y ğ u r ö lkM İ 44 Y afın ç 80 Xəzərlərin Dərbəndi 9 Koço 45 Nmil 81 Abisgön: Xəzər dənizi 10 Sulmi 46 Tıraz: Talas 82 T əbəristan 11 Daşh-qumlu, susuz ycr 47 tspicab: Çimkənd 83 Xarəzm 12 Maçin: Tavgaç 48 Şaş: Daşkənd 84 Dcyləm 13 Kuşan 49 Oğuzların ölkəsi 85 S ə h r. 14 YəcuCMnəcuc ölkəsi 50 Qaraçuq dağı 86 Səhra ıs Səddi'ZQIqərneyn 51 Qıpçaqların məskəni 87 Ceyhun: Amu -Dərya 16 Səh ra 52 Macar və oğuz bölgəsi 88 SLstan 17 Adəmin ayaq izi 53 Tatar bozqın 89 K irm a n 18 Sərəndib: Seylon 54 tla çayı 90 Fa rs 19 Sərəndib daj^ı 55 Başğırt bozqın 91 Xorasan 20 Hind ölkəsi 56 Basmıl bozqırı 92 Azərabadqan: Azərbaycan 21 Seybun: Sır-Dərya 57 Bulğar 93 Bərbər ölkəsi 22 Sin d ö lk əsi 58 Yəmək bozqın 94 Zat ölkəsi:Çad 23 Qəznə 59 O tUkən 95 Həbəş ölkəsi: Kfiopiya 24 K əşm ir 60 Ərliş çayı: Irtış 96 X u z ista ıı 25 Şançu 61 K a y la rm m əskəni 97 Yəm ən 26 K u ça 62 Çomullann məskəni 98 Iraqeyn: ərəb və əcəm traqı 27 Barman 63 Yamar çayı 99 KQrd ölkəsi 28 U ç 64 Qııdınlar şəhəri 100 Şam: Dəməşq 29 Koçnqkar başı 65 Səh ra 101 Zənci ölkəsi: Zənzibar 30 C ürcan 66 N əsnaslar yaşayan ycr 102 H ica z 31 Xotən 67 Vəfaşi heyvanlar böİKƏSİ 103 M is ir 32 Y arkənd 68 Yaşayışsız soyuq iqlİm 104 Itk ən d M İyyd 33 K a şğ a r 69 Su va r 105 K ırv a n ö lk əsi və başqaları 34 O z (»n d 70 Qıpçaqlann məskənləri 106 Y a şa y ış o lm ayan h ti iqlim 35 So vnak 71 Ətil çayı: Voiqa 107 M əğ rİb to rp aq lan və Ə ndəlis 36 F ^ q a n ə 72 Qıpçaqların bir qolu Hazırladı: Ram iz Əskdr Cənub Dənizlər vasıf^cavlar lüğat-it-türk»ə əlavə etdiyi dünya xəritəsinin latın əlifbası ilə verilən variantı. Bu xəritədə Balasağun şəhəri mərkəz olaraq qəbul edilmişdir Uənızlər yaşıl, çaylar mavı, daglar qırmız,, şəhərlər san, səhralar san-qırmızı rənglə göstərilmişdir. i r I ___