dame aan zet queen’s move DAME AAN ZET In deze catalogus zijn bijdragen opgenomen van arabiste prof dr Remke Kruk, schaakjournaliste QUEEN’S MOVE drs Yvette Nagel Seirawan en schaaksocioloog dr Hans Scholten. Drs Henriëtte Reerink, beheerder
van de schaak- en damcollectie van de KB, verzorgde de verklarende teksten bij de tentoongestelde werken op de expositie: dame aan zet vrouwen en schaken door de eeuwen heen
This catalogue contains contributions by the arabist prof dr Remke Kruk, the chess journalist Yvette Nagel Seirawan and the chess sociologist koninklijke bibliotheek dr Hans Scholten. Henriëtte Reerink, staff member
for the chess and draughts collection of the KB, provided the explanatory texts to the books exhibited in the exposition: queen’s move women and chess through the ages
Koninklijke Bibliotheek queen’s move dame aan zet
DAME AAN ZET vrouwen en schaken door de eeuwen heen QUEEN’S MOVE women and chess through the ages
remke kruk yvette nagel seirawan henriëtte reerink hans scholten
Koninklijke Bibliotheek • Den Haag 2000 queen’s move
TENTOONSTELLINGSCATALOGI EN -BROCHURES VAN DE KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK Tentoonstelling van 28 augustus t/m 17 november 2000 Exhibition Koninklijke Bibliotheek August 28th to November 17th 2000 Queen’s Move www.kb.nl
UITGEVER | PUBLISHER Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, 2000
SAMENSTELLING | COMPILED BY Henriëtte Reerink
BIJDRAGEN | CONTRIBUTIONS Remke Kruk, Yvette Nagel Seirawan, Hans Scholten
VERTALING | TRANSLATION Lysbeth Croiset van Uchelen-Brouwer, Erik Geleijns, Nynke Leistra, Peter Thomson
GRAFISCH ONTWERP | GRAPHIC DESIGN Geert Henderickx
OMSLAGILLUSTRATIE | COVER ILLUSTRATION Joost Veerkamp
FOTO’S | PHOTOGRAPHY Optische technieken KB / Optical Technology KB
BUREAUREDACTIE | EDITORIAL STAFF Stafafdeling Communicatie | Corporate Communications Department
LETTERTYPE | TYPEFACE Garamond Stempel, Copperplate
DRUK | PRINTED BY Enroprint bv, Rijswijk
OPLAGE | NUMBER OF COPIES PRINTED 500
ISSN 0169-3557; 63 dame aan zet
inhoud | contents
7 INLEIDING | INTRODUCTION
13 Remke Kruk EEN DAME, EEN PAARD EN EEN TOREN VÓÓR Middeleeuwse schaaksters in Oost en West A LEAD OF QUEEN, KNIGHT AND ROOK Female chess players in the medieval East and West
35 Yvette Nagel Seirawan DAME AAN ZET Een hobby, een beroep, een beleid QUEEN’S MOVE A hobby, a profession, a policy
57 Hans Scholten DE DAME IN ZETDWANG Schakende vrouwen in de negentiende eeuw THE QUEEN IN ZUGZWANG Female chess players in the 19th century
74 CATALOGUS | CATALOGUE
henriëtte reerink inleiding introduction
das schach hat wie die liebe, wie die musik die fähigkeit, den menschen glücklich zu machen. siegbert tarrasch (1862-1934) queen’s move 8