Vechtkroniek EEN UITGAVE VAN DE HISTORISCHE KRING VAN LOENEN AAN DE VECHT, LOENERSLOOT, NIEUWERSLUIS NIGTEVECHT EN VREELAND

Mei 2016 nr. 45 2 Vechtkroniek mei 2016

De Historische Kring VAN EEN FRANSE PRESIDENT voor de kernen EN WEST-FRIESE BOEREN Loenen aan de Vecht, Loenersloot, Nigtevecht, U heeft met dit tijdschrift alweer de 45ste Vechtkroniek in Nieuwersluis en Vreeland handen, met een keur aan artikelen uit onze voormalige in de gemeente gemeente Loenen. Jan van Ekris vertelt boeiend over zijn Stichtse Vecht. leven als transportondernemer in Loenersloot; Piet Bakker en Desiree Gerritsen van de interviewwerkgroep tekenden VECHTKRONIEK zijn verhaal op. Wim van Schaik schrijft over een bezoek verschijnt twee maal van de Franse president Coty aan de Vechtstreek en over de per jaar opkomst en ondergang van de Spaarbank in Loenen. Mieke Kennis verdiepte zich in de West-Friese boeren die REDACTIEADRES: in de 19‘*' eeuw in Vreeland neerstreken. Samen met onder­ Vechtoever 1 getekende schreef zij tevens een artikeltje over het hek van 3633 XP Vreeland Hunthum in Nieuwersluis, naar aanleiding van de op handen Tel. 0294-232695 zijnde bouw van een nieuw huis op de plek van de gesloopte [email protected] buitenplaats. Interessant is ook het verhaal over een ander gesloopt huis, De Ruiter in Vreeland. Met de vondst van Wil­ REDACTIE: lem Mooij van een archiefstuk over dit huis is wellicht het Prof. dr. S. Griffoen mysterie opgelost van de naamgeving van de Ruiterstraat... Drs. J.J.M.A.M. Jonker- Wilma de Kruijter verhaalt over de jammerlijke brand bij het Duynstee nieuwe stationsgebouw van Nieuwersluis die bijna ook de W. Mooij Mr. drs. H.W.G. van Schaik nabijgelegen Honderdsche molen noodlottig werd. Tot slot A. Smid laat Jan den Besten aan de hand van een aantal kaarten de S. Verster ontwikkeling van de Loenderveense plas en - sluis zien. Veel leesplezier met dit gevarieerde nummer! SECRETARIAAT HKGL: Prof dr. S. Griffioen Namens de redactie, Juliette Jonker-Duynstee Rijksstraatweg 77 3632 AA Loenen Tel. 0294-231201 INHOUDSOPGAVE Foto omslag: WEBSITE: Huis De Ruiter - Juliette Jonker-Duynstee en Willem Mooij 3 De Loenense bevolking www.hkloenen.nl Het hek van Hunthum - Mieke Kennis en Is in opperste staat Juliette Jonker-Duynstee 1 BANKRELATIE: van verwachting voor West-Friese invasie 600 jaar na Floris V - Mieke Kennis 9 Rabo-Bank Loenen de aankomst van de Jan van Fkris vertelt... - Piet Bakker en Desiree Gerritsen 13 NL53RABO 0310654017 Franse president Coty President Coty in Loenen - Wim van Schaik 21 op 24 juli 1954 aan VORMGEVING: Opkomst en Verval van de Spaarbank te de los wal bij molen De Hans Stuart Loenen aan de Vecht - Wim van Schaik en Willem Mooij 23 Hoop. Hij arriveerde Brand op station Nieuwersluis - Wilma de Kruijter 29 per boot De auto om DRUK: Uit het archief: Gevonden drenkeling bij Nieuwerhoek 31 hem naar de rest van Dunnebier Print BV De Loenderveense sluis - Jan den Besten 32 zijn dagprogramma Nederhorst den Berg Uit het archief: Kostschool in Loenen - Willem Mooij 35 te brengen staat al De boomstamkano in Nigtevecht - Juliette Jonker-Duynstee 36 klaar... ISSN: 1568-4164 Vechtkroniek' niei 201 3 Huis De Ruiter

EEN GESLOOPT HUIS IN VREELAND

Juliette Jonker-Duynstee en Willem Mooij

Op bijgaande prent van P.J. Lutgers uit Voombergh. De veiling zou plaats vinden circa 1835 zien we de buitenplaats Slot- ten huize van de logementhouder Joachim zicht te Vreeland, met links daarvan een Floor (nu De Nederlanden). Verderop in grotendeels achter bomen verscholen huis de akte wordt een tip van de sluiter van de waarvan de tuin omringd is door een laag locatie van dit huis opgelicht: ‘De kopers houten hek. Tegenwoordig staat ongeveer kunnen de gebouwen dadelijk aanvaarden op deze plek een bonthuis, met -net als op en behoren deze afgebroken en vervoerd de prent- twee forse bomen. te hebben voor den vijfentwintigsten mei Op het Zicht op Vreeland van P. Liender a.s. Zij zullen behoren zorg te dragen om uit 1839 is rechts in de hoek nog net een de schoeijinge aan de sluiskant en het deel van een gebouw zichtbaar. Het is hekwerk langs de tuin niet te beschadigen, een houten, gepotdekseld gebouw, dus noch den doortocht op de weg mogen vermoedelijk de schuur of de stal van het belemmeren’. huis dat hier stond. Deze verwijzing naar ‘de sluiskant’ doet Tot voor kort hadden we geen idee welk sterk vermoeden dat het hier gaat om een huis links van Slotzigt is afgebeeld. Totdat huis dat tot de aanleg van de provinciale Willem Mooij in het streekarchief te weg grensde aan de sluisvaart tussen de Breukelen een akte vond uit het archief van de Vreelandse notaris Cornelis Mau- rits van Belde, gedateerd op 20 april 1848, van de verkoop tot afbraak van ‘eene hee- renhuizing genaamd De Ruiter, stal, koets­ huis en schuur te Vreeland staande’ op verzoek van jonkvrouwe Henriette Maria

Dezelfde situatie nu.

Zicht op Slotzicht vanaf de Loenense- weg, litho door PJ. Lutgers, circa 1836. 4 Vechtkroniek mei 2016

Mtop Vreeland met rechts een deel van de schuur ofstal van De Ruiter. (D van [lender, 1760, coll UB Lelden)

oude Vechtbocht en de Kortenhoefse Uit deze tekst blijkt dat het huis pas enige vaart, die onder de knollenbrug liep. jaren geleden gebouwd was. Gezien de De tuin van dit buis liep langs de oude bebouwing die op oudere kaarten te zien Vecbtbocbt, waarvan de straat aan de is (o.a. op de kaart van landmeter RA. overzijde van bet water sinds 1856 de ‘Rui- Ketelaar uit 1770) betreft het hier wellicht terstraat’beet (daarvoor: Kreupelstraat). een vervanging van een ander huis. Een Over bet algemeen werd aangenomen -bij andere opmerkelijke toevoeging is dat het gebrek aan feitenkennis- dat de naam herenhuis, de stal en het koetshuis staan van deze straat verwees naar de smederij bp De Ruiter’. Dat zou betekenen dat het aldaar, die de paarden besloeg. Deze akte stuk land die naam droeg. In oude aktes werpt nu nieuw licbt op de herkomst van van aan- en verkopen van eigenaren van de straatnaam: het is veel aannemelijker Slotzicht komt deze naam niet voor. dat het direct aan de overkant van het wa­ Het huis (perceel 1) werd voor fl. 470,- Advertentie met ter gelegen huis of het stuk land De Ruiter gekocht door Jan van den Andel, een zeer deaangekondigde de naamgever is. bekende naam in Vreelandse koopakten. verkoop tot afbraak Van Andel was secretaris en later zelfs van het huls'op de Verkoop tot afbraak burgemeester van Vreeland en kocht en Ruiter) Utrechtsche Twee weken eerder werd de verkoop van verkocht namens zichzelf of anderen provinciale en het huis aangekondigd in een advertentie (vaak namens Henriette Voombergh) vele stadscourant d.d. 7 in de Utrechtsche Provinciale en stads­ huizen, al dan niet voor afbraak. Perceel april 1848. courant d.d. 7 april 1848. 2 (stal, koetshuis en schuur) werd ver­ kocht voor fl. 165,- aan kandidaat- notaris (9 j 'Pq Vreeland zal op Donderdag den Anthonie Johannes van Eelde. De twee 2i>. April 1848, in het Logement, om 18 ure, ten percelen brachten dus fl. 635,- op en zijn overstaan van den Notaris vaji EELDE, tot Afbraak vervolgens gezamenlijk in afslag gebracht ■worden verkocht; en gemijnd op fl. 4,- door de uit Zwaag Eeno binnen weinige jaren nieuw gebouwde IIEE- afkomstige sloper Evert Ellerbroek, die RENHUIZINGE, STAL cn KOETSHUIS, staande zodoende voor fl. 639,- eigenaar van te Vreeland op de Ruiter; nadere infonuatien ton de gebouwen werd. Perceel 1 hield hij kantore van den lieer JAN van den ANDEL , aan voor fl. 489,-. perceel 2 verkocht hij Secretaris te Vreeland, meteen door aan Jacob van der Velden, ka- merbehanger te Vreeland, voor fl. 150,-. Vechtkroniek mei 2016 5

Het waren meestal slopers en speculan­ kozijnen, houtwerk, planken, balken, ten die ‘huizen tot afbraak’ kochten op deuren, schotten, bedsteeramen, riggels een veiling. Met de verkoop van de losse en sparren, goten, trap, marmeren stenen, onderdelen hoopte men winst te maken. gootsteen, schoorsteenkap, windijzer, Een bekende opkoper die eind 18‘'' eeuw fornuisplaat e.d. Van den Andel kocht vele buitenplaatsen kocht en met de grond maar liefst 16 van de 97 kavels. De hele gelijk maakte was Frederik Kaal, waar veiling bracht fl. 277,50 op en was dus -naar verluidt- de term ‘kaalslag’ vandaan geen lucratieve aangelegenheid geweest komt. Ook Ellerbroek had al eerder zijn voor Ellerbroek, die fl. 211,50 verlies leed slag geslagen in de Vechtstreek; in 1840 op zijn handel. had hij de afbraak van de buitenplaats Onderhoek gekocht. Grootgrondbezitster Een kleine maand na de veiling, op 16 mei De Ruiter was een van de vele huizen die 1848, vond op verzoek van Ellerbroek de Henriette Voombergh (1805-1866) bezat. openbare verkoop van ‘eenige afbraak ter Haar vader, de Amsterdamse bankier plaatse genaamd De Ruiter’ te Vreeland Dirk Jan Voombergh (1768-1824), had in plaats. Zoals gebruikelijk bij dergelijke 1806 Slotzicht als buitenplaats gekocht. akten wordt de lijst opgesomd van losse Hij hezat diverse panden in Amsterdam, onderdelen die verkocht werden, met woonde aan de Keizersgracht en stond in hierachter de naam van de koper en het 1812 zelfs als nummer 88 op de lijst van opgebrachte bedrag. Verkocht werden: 100 hoogst aangeslagen inwoners van

Se.

écj , J'W iJ-er-arx—rt-r*^- ro.

// Cyet-i' ‘rt -r . --v-'.-w. 72 7S. 'iPCn. . _ 7''' T'^ U/ 9^''^ y ' ?' a Zd' rz 7é. 7^ ^ ---- ^ Vc. cP/. . . •»*.-_... i tt? yye‘»-a-A.ex-x'>*

'■7 «ftSf-f 3 y>. (?r. cf’c? ^/£i‘r3Ly'y^ie:n. Detail van de ■ kavellijstvan ^ ii:/ 9^ . /ye.C4r y ^ de verkoop van g2 L' ^ de afbraak, * Af* * 16 mei 1848. 6 Vechtkroniek mei 2016

rige leeftijd Slotzicht. Zij kocht in de loop der tijd grond en huizen op rondom de buitenplaats en in de Voorburgse polder, aan de overkant van de Vecht, waarmee haar grondbezit in 1832 een grootte van circa 70 hectare bereikte. Hiermee was zij -na Andries Reaal van Huis te Nigte- vecht op De Nes- de op een-na-grootste grondbezitster van Vreeland. De tuin bij het huis liet zij aanleggen in de Engelse landschapsstijl, met slingervijvers, lanen, bruggetjes, hertenkamp, oranjerie e.d.

Een van haar bezittingen was huis De Ruiter, wellicht dus hetzelfde huis dat op de kadastrale kaart van 1832 genummerd Zijaanzicht m Amsterdam. In 1801 was zijn eerste vrouw, is als A 433,‘huis en plaats’. De tuin van Siotzichtjithodoor Aletta Cornelia Rutgers, plots overleden. het huis (A 429 t/m A 431) vormt de oever PJ. Lutgers, cka 1836. Met haar had hij een zoon en een dochter van de Vecht en de oude Vechtarm. gekregen (twee kinderen werden dood Waarom zij het huis in 1848, eigenlijk op geboren en een zoon overleed na twee het toppunt van haar bezit, verkocht om maanden). Met zijn tweede vrouw, Maria te laten slopen, is niet bekend. Zeker niet van der Vliet, kreeg hij in 1805 een doch­ gezien het feit dat het hier, volgens de vei- ter, Henriette Maria. Het jaar daarop kocht lingadvertentie, om een paar jaar oud huis hij dus Slotzicht. ging. Wellicht leidde het huis teveel de aandacht af van Slotzicht. Komende over In 1808 verfraaide hij het huis met een het water vanuit Vreeland was Slotzicht nieuwe aanbouw aan de straatkant. Deze nauwelijks te zien vanwege het huis en aanbouw was maar liefst 18 meter breed het hoge geboomte en het huis belem­ en 7,75 meter diep. Het oorspronkelijke merde ook vanuit Slotzicht het zicht op de huis was slechts 9,5 meter breed, dus de Vecht. Aangezien Henriette Voombergh verbouwing leverde een aanzienlijk groter in deze periode haar tuin omvormde tot huis op, dat bovendien een veel voorna­ landschapspark kan het maar zo zijn dat mer uiterlijk kreeg. zij vond dat De Ruiter in de weg stond en In 1824 overleed Voombergh en erfde zijn verwijderd moest worden. jongste dochter Henriette op slechts 19-ja- Ervan uitgaande dat dit huis De Ruiter is, is de prent van Lutgers dus de enige tastbare herinnering aan dit gebouw. Overigens zien wij hier rechts van het koetshuis van Slotzicht een groot vierkant huis. Vooralsnog is hier niets over bekend. Wellicht dat ook hier een onverwacht opgedoken akte te zijner tijd opheldering over zal geven....

BRONNEN; RHC Vecht en Venen, notaris archiefVan Eelde Vreeland, inventaris 2399, nrs. 42 en 49. Vechtkroniek mei 2016 7 Het hek van Hunthum

Juliette Jonker-Duynstee en Mieke Kennis

Op het terrein van de voormalige buiten­ Het hek door W.G. van de Hulst jr. plaats Sluis-Nae of Hunthum, gelegen op Zo’n 65 jaar later werd het hek nogmaals de oostelijke Vechtoever ten zuiden van vastgelegd, ditmaal door W.G. van der Nieuwersluis (Zandpad 19), zal binnen­ Hulst jr. (1917-2006) in het bekroonde kort een nieuw huis verrijzen. Reden om boek ‘Van HoUansche jongens in den aan de hand van twee bijzondere tekenin­ Fransche tijd’ (Ie druk 1913), geschreven gen kort aandacht aan een onderdeel van door zijn vader, de Utrechtse kinderboe­ het buiten te besteden: het toegangshek. kenschrijver W.G. van de Hulst sr. Hij Hunthum werd rond 1700 gebouwd, rond beschrijft in dit verhaal de rol die de Vecht 1840 fors verbouwd en in 1857 gesloopt, speelde in de strijd tegen de Fransen het lot van vele buitenplaatsen in deze tijdens de Napoleontische bezetting periode halverwege de 19“*' eeuw. (1769-1813). Van der Hulst vertelt over Het aanzien van Twintig jaar voor de sloop, rond 1836, een jongen die samen met zijn vrienden Hunthum vanaf de legde de beroemde Vechtstreektekenaar zijn Oranjegezinde grootvader helpt in Vecht gezien in 1836 en -schilder P.J. Lutgers de buitenplaats en het verzet tegen de terreur van de Franse op een litho van PI haar toegangshek aan het Zandpad vast troepen. Willem van de Hulst jr. illus­ Lutgers. (Gezigtenaan in een fraaie aquarel. We zien rechts van treerde die in die jaren veel van zijn vaders de Rivier de Vecht door een vierkante theekoepel twee zandstenen boeken. PI Lutgers 1836). pijlers bekroond door twee bolle vazen We zien op deze sfeervolle tekening een met daartussen het gesmede hek, dat uit situatie die vandaag de dag nog vrijwel 1750 dateert. hetzelfde is -op het hek na dan. 8 Vechtkroniek mei 2016

De tekening door W.G. Links, aan de overkant van de Vecht, ligt Van 1980 tot 2014 woonde zij -in haar van de Hulst van een het huis Rupelmonde en rechts de vijver functie als koningin- op paleis Noordein- zicht opde Vecht met waar nu het zwembad Zwemlust is. Het de. Na de kroning van Willem Alexander rechts het hek van kleine huisje is ‘De Warme Hand’. Het hek keerde zij terug naar Drakesteijn en zo Hunthum. uiterst rechts is de ingang van het bos van passeert zij dus dagelijks de hekken van Hunthum. Hunthum die zij hier in 1961 liet plaatsen. Deze situatie zou aan het eind van de jaren 1940 veranderen. Tot die tijd stonden BRONNEN; pijlers en hek er nog, getuige een foto uit In het jaarboekje van Niftarlake 2015 staat een uitgebreid artikel 1948 van de Rijksdienst voor de Monu­ over Huntum/Sluis-Nae van de hand van E. Munnig Schmidt mentenzorg. Later gingen de natuurste­ W.G van de Hulst sr. was jaren schoolhoofd aan de Nederlands nen pijlers verloren, maar het gesmede Hervormde school aan de Jutfaseweg in Utrecht en schreef zijn om­ ijzeren hekwerk bleef bewaard. Via een vangrijk oeuvre in de avonduren. Naast deze historische jeugdroman antiquair werden de twee hekken in 1961 schreefVan de Hulst sr. een kleine honderd boeken voor de jeugd, aangekocht voor het koninklijk buiten leesmethodes voor het lager onderwijs en vele geschiedenis boe­ Drakensteyn in de Lage Vuursche, dat ken. Onder andere schreef hij samen met R. Huizinga de bekende toen door prinses Beatrix was gekocht en 3-delige geschiedenismethode'Toen en Nu'(1e druk 1921). opgeknapt werd als familiehuis.

Het noordelijke van de twee toegangshekken voor Hunthum In 1948, vlakvoorde verwijdering. (Foto colt Erfgoed Nederland) Vechtkroniek mei 2016 9

KOLONISTEN IN VREELAND West-Friese invasie 600 jaar na Floris V Mieke Kennis

Op de boekenmarkt in Deventer lag een herbouwd en kreeg de naam Schimmel- groot oud boek over klederdrachten uit penninckhoeve. Als Jan Driessen, geboren 1930.' Bij een van de foto’s stond: ‘Vrouw 8 januari 1858 en overleden 25 oktober uit Vreeland aan de Vecht’. De vrouw 1908, in Baambrugge ging vrijen, dan liep heeft het haar strak naar achter. Onder hij vanaf de Zuwe (Vreelandse zijde) over de kanten overmuts, die met gouden de Bergseweg tot Vreedehorst. Hij werd kapspelden vastzit, zijn de mooi bewerkte daar overgeroeid en liep via een pad door ‘pooten’ van een gouden oorijzer te zien. de weilanden naar Groenland. Daarbij Over haar voorhoofd een brede gouden moest hij wel de spoorbaan over, maar hij voorhoofdsnaald of‘stiftje’. In het boek had nog geen last van het Merwedekanaal, wordt diverse malen gesproken over de dat toen gegraven werd.”^ Het echtpaar klederdracht in Vreeland rond 1900. Driessen ging wonen in Runderlust aan de Kleizuwe. Behalve boer was Jan Dries- AnnaJohanno sen ook rietdekker. Het echtpaar kreeg Driessen-Verhoeff samen 12 kinderen. met de Vreelandse muts en gouden kap. Stolpboerderijen (coll. Hansma) Uit de foto blijkt dat de Vreelandse dracht erg doet denken aan de West-Friese Boerderij Runderlust klederdracht. De boerinnen droegen hun aan de Kleizuwe van kanten muts niet zoals in de omliggende de familie Driessen. dorpen. De staartkap werd in Vreeland Op deze foto uit 1941 vaak gedragen met een voorhoofdsnaald staan de toenmalige en met een veel kortere muts. En het huurders voor de oorijzer had dezelfde vorm als in West- boerderij, de heer en Friesland.'* Dat was ook goed mogelijk, mevrouw Vermaal want een aantal Vreelandse boeren was (colt Vermaal)

De naam van de vrouw staat niet bij de foto, maar uit onderzoek van Pierre Eigenraam in aantekeningen van H.J. Aalderink bleek dat het zijn overgroot­ moeder is, mevrouw A.J. Driessen,‘Opoe Driessen’. In die aantekeningen staat ook hoe zij getrouwd raakte met Vreelander Jan Driessen.‘Anna Johanna Verhoef, ge­ boren 3 januari 1862, overleden 9 februari 1951, woonde in de gemeente Baambrugge op de hoeve Groenland. Die werd later 10 Vechtkroniek mei 2016

Friezen en Vreelanders al eerder een stukje geschiedenis. Het wemelde daar van de soldaten, toen Floris V in 1280 kasteel Vredelanft belegerde, om de ge­ broeders Van Aemstel uit het slot te krij­ gen. Gijsbrecht van Aemstel was de leider van de West-Friese boeren. Floris zal niet verwacht hebben, dat 600 jaar later een ‘invasie’ van diezelfde West-Friezen in Vreeland zou plaatsvinden. Zij vestigden zich niet op de grond van het inmiddels verdwenen kasteel, maar vlak daarbij in de Dorssewaard, op de restanten van het uitgestrekte park van Welgelegen, ooit De fomilie namelijk afkomstig uit Noord-Holland. een bloeiende buitenplaats aan de Vecht. Driessen met Zij waren met personeel en al naar hun 12 kinderen. Vreeland verhuisd en brachten hun De West-Friezen kwamen eind 19'*'^ eeuw wijze van bouwen, hun klederdrachten mee met een ware volksverhuizing vanuit en gewoonten mee. Zo introduceerden de kop van Noord-Holland. De landbouw zij het schoonrijden op de schaats, wat breidde zich in die tijd in West-Friesland in 1875 in West Friesland was ontstaan. uit, maar ook de gezinnen groeiden. Met Op de Vreelandse ijsbaan werd dan ook meer mensen op dezelfde grond werd gezwaaid en gezwierd dat het een lieve het kiezen of delen: de bedrijven kleiner lust was. Dit maakte Vreeland tot een maken of emigreren. Emigratie naar opmerkelijke plek in de Vechtstreek. Amerika was nog niet zo in trek, ook De klederdracht is inmiddels verdwenen vanwege het grote risico. Dat was een uit het straatbeeld, maar nog altijd staan noodsprong! Daarom richtte men de blik in Vreeland een paar originele, West- op het binnenland, waar ook nog moge­ Friese stolpboerderijen. Aan de overkant lijkheden waren. Hier en daar werd nog van de Vecht staat ‘t Hoekerland, Nigte- nieuw land ingepolderd. De grote Haar­ vechtseweg 47 en Veelust staat nog aan lemmermeer was in 1855 al droog gelegd, de Bergseweg 16. Ook aan de Kleizuwe verkaveld en verdeeld. Een enkeling was heeft een stolpboerderij gestaan, boerde­ uit West-Friesland daarheen getrokken. rij Forthoeve, Kleizuwe 131. Deze is in In ‘de ronde venen’ was nog wel plaats. 1913 afgebrand en in andere stijl her­ Veel boerengezinnen emigreerden tussen bouwd, nu bekend als Pondarosa. Oor­ 1870 en 1884, compleet met personeel. spronkelijk werden meer stolpboerde­ Uit het kleine dorp Andijk vertrokken rijen gebouwd, maar helaas zijn er slechts in de jaren 1877 en 1878 maar liefst enkele overgebleven. Dit type boerderij vijftien gezinnen. Twee vestigden zich in heeft de hooiopslag meestal inpandig, Vreeland, maar de meesten gingen naar in het midden van de schuur onder de Mijdrecht en ook naar Weesp, Weesper- nok. Hooibroei was in het verleden vaak karspel en Baambrugge. De immigranten de oorzaak van brand met desastreuze in de polder Groot-Mijdrecht hadden gevolgen. geen geluk. Dat werd een grote misluk­ king.^ Dit was feitelijk de schuld van de Emigratie ontginners, niet van de pachtboeren. Om Rond de oude Vechtarm, waar de boeren maar gauw zoveel mogelijk land te win­ over het ijs zwierden, deelden de West- nen, waren er grove fouten gemaakt. Zo Vechtkroniek mei 2016 11 was de dijk gewoon op het veen gelegd, en Geertje Sluys en hun broer/zwager en zonder dit eerst uit te baggeren. Daar­ (schoon)zus Cornelis Groot door was de dijk lek en hadden de boeren en Pietertje Sluys. veel last van kwelwater en drassige grond. Bovendien was de waterberging veel te Eindbestemming Japan klein, de sloten te smal en te ondiep. En Terug naar ‘opoe Driessen’. Rond de ook was de bemaling onvoldoende. Pas Tweede Wereldoorlog, en vermoedelijk in 1883 werd dit verbeterd, maar toen al eerder, was mevrouw Driessen de waren er al pachters weggetrokken. Van enige in Vreeland die nog streekdracht de 63 West-Friese gezinnen waren er in droeg. Desondanks was er toch nog een 1890 nog 22 over. In 1890 werden veel mutsen-waster in het dorp, waar de muts boerderijen in Groot Mijdrecht bij execu­ regelmatig heen gebracht moest worden tie verkocht, maar ze brachten bijna niets om opnieuw te worden opgemaakt. op, ook vanwege de achterstallige lasten. Het staat vast dat er begin 20®" eeuw ook In 1895 werd een boerderij van 35 ha anderen zijn geweest, die de streekdracht verkocht voor 2 guldens, een andere van nog droegen. In ‘De verdwenen streek- 30 ha voor zegge 1 gulden en een boerde­ drachten’ staat een foto van Geertruida rij van 80 ha was onverkoopbaar. In 1892 Spee-Hennipman, geboren in ’s Grave- was de hele onderneming “in staat van land 1891, overleden in 1920 te Vreeland. onvermogen’”.... .^ Een andere vermelding staat in het arti­ “Het is niet te verwonderen, dat deze kel ‘Het oorijzer in Niftarlake’ van episode nog steeds met een zekere huive­ A.j. Portengen uit 1916. Ook hierin ring bij velen herdacht wordt”, schreef Ir. wordt een boerin uit Vreeland afgebeeld, C. Koeman in ‘West-Friese families’ van die de Vechtse staartkap draagt, met oor­ januari 1964. Zo’n onderneming waar ijzer, mutsepelden en voorhoofdsnaald. geld bij moest werd in Noord Holland Haar naam wordt helaas niet vermeld. een ‘skip van baileg’ genoemd.^ Het is onduidelijk waar de kostbare Zwaar was het ook uit voor de West-Frie- hoofdsieraden van Opoe Driessen zen die in 1882 naar de pas ingepolderde vandaan kwamen. Zowel in de familie De Vreelandse Horstermeer kwamen. Daar kwamen Driessen als Verhoef waren geen West- ijsbaan rond 1920, vooral tuinders op af De exploitatie van Friese connecties bekend. Misschien was opdeoudeVechtarm de polder verliep moeizaam. Weliswaar de kersverse bruid modebewust en paste langs het Boeren­ was de grondprijs laag, maar de pol- zij zich aan bij de West-Fries Vreelandse laantje. derlasten waren hoog, de bemaling was dracht? Wij zien klederdracht nu als (col! W. Mooij) een probleem en er moest hard gewerkt worden om te kunnen bestaan. In Vreeland deden de immigranten het beter. Ze konden terecht in de Dorsse- waard, die al in de middeleeuwen ont­ gonnen was. De restanten van het park van Welgelegen gaven niet de problemen waar men in de nieuwe polders mee werd geconfronteerd. Er zijn helaas weinig namen van nieuwkomers bekend. Een van de boeren was Den Braber, de eerste eigenaar van de Forthoeve aan de Klei- zuwe. Vanuit Andijk zijn op 1 juni 1877 naar Vreeland geëmigreerd: Pieter Groot 12 Vechtkroniek mei 2016

traditioneel en statisch. In de bloeitijd Bosch op ware grote werden nagebouwd. waren het juist jonge vrouwen en hun Kosten noch moeite werden gespaard. vriendinnen, die met hun eigenwijze Er is totaal bijna 4 miljard gulden in aanpassingen zorgden voor de typisch geïnvesteerd. De collectie ‘boerenpracht plaatselijke verschillen. en visserstooi’ paste prima binnen deze opzet, en de kostbare sieraden van Opoe In de familie Eigenraam-Driessen is wel Driessen werden daar met trots geëxpo­ een verhaal bekend, waar de gouden seerd. kap van Opoe Driessen na haar overlij­ den gebleven is. De sieraden kwamen NOTEN: na verkoop in het bezit van particuliere 1 C.K. Elout/ln Kleuren en Kleeren, Nederlandsche verzamelaar M. van Hoogstraten uit Har- volksdrachten; 1930. dinxveld-Giessendam. Zijn verzameling 2 In 1892 werd het nieuwe kanaal officieel in gebruik was in 1975 te zien op een tentoonstelling genomen. met de titel ‘Boerenpracht en Visserstooi’ 3 "De verdwenen streekdrachten tussen Eem en Vecht", in museum Boijmans-van Beuningen in geschreven door Alle Klap en Livia van Eijle. Rotterdam. Specifiek met de vermelding 4 Slot Vredelant lag op het huidige speelveld aan de Kleizu- dat deze gouden kap met bijbehorende we, in de jaren 70 nog in gebruik als voetbalveld van de sieraden uit Vreeland afkomstig was. club Sperwer. Het slot kent een roerig verleden en heeft een grote rol gespeeld in de Nederlandse geschiedenis. Verzamelaar Van Hoogstraten hoopte 5 Piet Kistemaker, Andijk, kwartaalblad West-Friese Fami­ zijn schat uiteindelijk te kunnen verko­ lies, 16e jaargang nr. 4, december 1975, pagina 56-57. pen aan een Nederlands museum. Dat is 6 De geschiedenis herhaalde zich anno 2009: In de polder jammer genoeg niet gelukt. Uiteindelijk Groot Mijdrecht kwam toen een hoeveelheid kwel naar vertrok de collectie vrijwel in zijn geheel boven die vijf keer zo groot was als in andere droog­ naar Japan. De Japanner Yoshikuni makerijen. Een belangrijk probleem daarbij is dat dit Kamishika was onder de indruk geraakt kwelwater brak is, het heeft een hoog zoutgehalte. van de Nederlandse architectuur en 7 De uitdrukking stamt nog uit'de goeie tijd'. Veel West- waterbouwkunde. Geïnspireerd door de Friese boeren hadden toen deel in een schip. Soms was oude handelscontacten tussen Neder­ dat 1/8,1/16,1/32,1/64, zelfs soms een nog kleiner land en Japan liet hij in 1983 Nagasaki deel! Keerde de schipper met rijke lading terug, dan was Holland Village bouwen. Later werd dit er zoete winst, maar was hij 'gebleven met schip en goet', uitgebreid tot een groot complex, waar dan werd heteen'schipvan bijleg'. De uitdrukking werd allerlei Nederlandse gebouwen zoals de ook op een andere manier toegepast. Niet alleen met Domtoren van Utrecht en paleis Huis ten scheepvaart werd geld gewonnen of verloren. Ook de ontginning van nieuwe polders was riskant. Het Vreelandse oorijzer was Identiek aon dat van West-Friesland (coll. Hansma) Vechtkroniek mei 2016 13 Jan van Ekris vertelt...

Piet Bakker

Op 2 september 2014 hadden Piet Bak­ Abram trouwde op zijn 25ste, op 16 ker en Desiree Gerritsen van de inter- oktober 1930 te Maartensdijk vanuit het viewwerkgroep een gesprek met Jan van ouderlijk huis van zijn verloofde. Janna Ekris van het tegenwoordige transport­ Cornelia van Woudenberg (1910-2000). bedrijf in Loenersloot. Het gesprek vond Al snel na hun huwelijk betrokken zij plaats in zijn woonhuis, huize Pummy huize Pummy aan de Binnenweg 65 te aan de Binnenweg 65. Door een inkijkje Loenersloot. Hier werden in de jaren erna in zijn leven en dat van zijn familie en twee zoons geboren; Jan (geb. 27-4-1932) door verhalen over andere bedrijven en en Huibert (geb. 24-6-1936). Het huis personen krijgt de lezer een mooi inzicht kreeg zijn opmerkelijke naam van de oor­ in het leven en werken in het dorp Loe­ spronkelijke bewoners, een Joodse familie nersloot in de 20*" eeuw. die aUeen s zomers in het huis verbleef. Recent is duidelijk geworden, via een ken­ Jan van Ekris is een rasechte Loenersloter. nis van Joodse afkomst, dat ‘Pummy’ staat Zijn grootouders hadden een boerenbe­ voor: een waardige, veilige plek. drijf bij het Slot Loenersloot, tegenwoor­ dig gerund door de familie Boele. Opa en Melkfabriek en Jodenkaas oma Van Ekris hadden een gezin met zes Vlak na zijn huwelijk begon Abram samen kinderen, allen jongens. Abram (1905- met zijn broer Anton een melkfabriek bij 1986), de vader van Jan, was de jongste. zijn huis. De broers kochten melk op bij Opvallend is dat geen van de jongens in boeren en vervoerden deze in melkbussen de voetsporen van hun vader trad; er is er met een inhoud van 40 liter. Als er te veel geen een boer geworden. melk werd geleverd werd het overschot

Staande in Bmkekn op de Straatweg bij de voormalige Garage Van Ekris. Op de foto staan de broers Abram en Anton van Ekris. 14 Vechtkroniek mei 2016

De productie ging over naar de melkfa­ briek MOBA, waar Abram en Anton zijn gaan werken. MOBA is de afkorting van ‘Met Ons Beiden Aangepakf; de fabriek lag aan de Rijksstraatweg tussen Loe- nersloot en Baambrugge. De eigenaren en directeuren van MOBA waren de heren Ties en Van der Meer, beiden destijds woonachtig in Breukelen. Abram van Ekris is kort daarop, dus nog tijdens de oorlog, zelfstandig melkrij­ der geworden. Hij werkte voor eigen rekening met eigen wagen en vervoerde bussen melk vanaf de melkfabriek naar slijters (melkboeren) in Amsterdam. Een probleem was dat er in de oorlog De familie van weggebracht naar het bedrijf van Heuve- geen benzine meer was. Auto’s konden Ekris. De eerste drie ling in Bunschoten, waar het verwerkt voortbewegen op houtgas. Dit werd personen links op de werd tot melkpoeder. verkregen door een houtgasgenerator op foto: Abram van Ekris De producten bestonden uit melk, gorte- het voertuig. Ook de vrachtauto van Van met echtgenote Janna pap, karnemelk, kaas en boter. De boter Ekris had zo’n generator achter de cabine. Cornelia van Ekris-van werd ter plekke verpakt met behulp van Om de generator te stoken waren grote Woudenberg, met een speciale tafel. Daar zat een gat in ter hoeveelheden hout nodig. Thuis lag dan zoon Jan op de knie grootte van een pakje boter. Met een hevel ook een hele berg hout, dat steeds vooraf van Abram. werd de boter door het gat gedrukt en gekloofd moest worden. Een zware klus. In het midden, op de dan kwam er een vierkant stuk boter uit. Daarbij was het hout vaak nat en dan achtergrond, Oma van Vervolgens kwam er papier omheen. moest het eerst drogen, anders brandde Woudenberg. Het was een mooie uitvinding! De kazen het niet goed. De drie personen werd in ronde vormen gemaakt. Zij lagen Abram heeft zijn melktransporten vol rechts op de foto: als afsluiting van de productie een nacht kunnen houden tot‘Dolle Dinsdag’, 5 Anton van Ekris met in de pekel en kregen dan een witte kleur. september 1944, daarna werd het veel te echtgenote Heiny van De naam voor de kaas die hier gemaakt gevaarlijk. Na de oorlog is het transport­ Ekris-van Zijtveld, en werd was Jodenkaas. Waar deze naam bedrijf weer voortgezet. hun zoon Jan op de precies vandaan komt is niet bekend. Ver­ te i//71/?ton. moedelijk had het te maken met het feit Dejeugd van Jan dat de kazen bestemd waren voor Joodse Abrams oudste zoon Jan bezocht vanaf consumenten in de stad. De kaas werd zijn zesde de Christelijke lagere school aan ook gekeurd door een joodse kaasmeester, de Rijksstraatweg in Loenen, met aan het een meneer Mok. Hij kwam altijd steek­ hoofd meester van Schie. De lagere school proefsgewijs de schoongemaakte vaatjes had destijds acht leerjaren. Dat waren de keuren en markeerde deze met krijt. gebruikelijke zes klassen lager onderwijs Alles moest proper en kosher zijn. Achter en dan nog twee extra jaren. Er zaten in de garage had Mok zijn kantoortje waar zeker drie klassen in één lokaal bij elkaar, hij zijn bevindingen op papier zette. dus de school telde maar weinig leerlin­ Dit werd dan ook wel binnen de familie gen en leerkrachten. Jan liep elke dag van ‘Mok z’n hok’ genoemd. Loenersloot naar de school in Loenen vice Aan het begin van de Tweede Wereldoor­ versa en hij droeg voor het overblijven op log is de melkfabriek dichtgegaan. school tijdens de middagpauze een trom­ Vechtkroniek mei 2016 15 meltje met brood e.a. op zijn rug. ren naast zijn werk. Daarbij moest je een Met zijn veertiende jaar, direct na de oor­ middenstandsdiploma hebben om een log, ging Jan naar het Christelijk Lyceum eigen zaak te kunnen drijven. Hij haalde voor Het Gooi te Hilversum. Dolf van zijn middenstandsdiploma bij meester Schie, zoon van het schoolhoofd in koe­ Bulten, destijds hoofd van de openbare nen, ging daar ook naar toe. Na twee jaar lagere school in Loenen. Daarna heeft lyceum ging Jan naar de HBS. Ongeveer hij in Utrecht zijn vakdiploma transport een half jaar later werd vader Abram ziek; gehaald. hij had de ziekte van Basedow, een schild- Gelukkig hoefde Jan niet in militaire klieraandoening. Het was hierbij belang­ dienst. Hij werd buitengewoon dienst­ rijk om veel suiker te eten om daarmee plichtig verklaard vanwege de ziekte van het suikerniveau in het lichaam op peü zijn vader en dus persoonlijke onmisbaar­ te houden. In die na-oorlogse jaren was heid in het bedrijf Het was wel kantje- suiker echter alleen ‘op de bon’ te krijgen. boord: Jan was al ingedeeld bij de genie. Moeder Van Ekris is toen wol gaan spin­ Op de laatste dag voordat hij op moest nen om extra suikerbonnen te verdienen. komen kwam het bericht dat hij thuis kon blijven. Dat kwam als geroepen want zijn Werk en huwelijk aanwezigheid was thuis hard nodig. Door de ziekte van zijn vader moest Jan Zijn rijbewijs haalde Jan in Amsterdam. kiezen: ofwel zijn school afmaken en Zijn instructeur was Dries van Voorthuij- dan een knecht erbij in het bedrijf óf van sen uit Oud-Over bij Loenen. Voordat het school af en zelf in het bedrijf van zijn va­ zover was had Jan al diverse bekeuringen der aan de gang. Hij koos voor het laatste. gehad met de vrachtwagen omdat hij zon­ Een moeilijke keuze voor een jongen van der rijbewijs reed. De boetebedragen lagen 17, maar vrachtauto’s waren wel heel span­ destijds tussen de vijf en zeven gulden. nend, dus Jan zag ook wel avontuur. De wagen waarmee hij moest afrijden was Een periode van hard werken brak aan. een Peugeot waarvan de motor nog met Toch kroop het hloed waar het niet gaan de hand aangeslingerd moest worden. kon: Jan wilde verder komen en doorle­ In één examen haalde Jan alle vormen van

Vrachtwagens uit 1932, op de Binnenweg achter Pummy. Van links naar rechts: Abram m Ekris-Anton van Ekris met zoon Jan-dhr.Kruitbos (chauffeur). 16 Vechtkroniek mei 2016

tureel centrum/poppodium ‘De Melkweg’ gevestigd. De melkfabriek in Baambrugge bleef wel bestaan; hier werd melk in fles­ sen gesteriliseerd, chocolademelk in kleine flesjes geproduceerd (Melfri) en werd consumptie-ijs geproduceerd. Het bedrijf van Jan heeft ook veel chocomel vervoerd naar België, naar een bierbrouwerij in Mechelen en dependances in Antwerpen, Brussel en af en toe Charleroi. Na het sluiten van de melkfabriek in Baambrugge (in het pand zit nu o.a. Stomerij Hendriks) vervoerde Gebr. van Ekris chocomel vanaf de Sterovita melkfabriek in Breukelen. Dat Trouwfoto mn Jan en rijbewijs, tot aan autobus toe. Hij had er bedrijf is later ook gesloten en gesloopt. Greet in 1955. dus aanleg voor! En kennelijk ook om zijn Op het terrein staan nu huizen. vaardigheden door te geven, want later De melkproducten werden ’s nachts af­ zou Jan zijn vrouw leren rijden. Vervol­ geleverd in Amsterdam bij zuivelvAnkels. gens had zij nog maar vijf lessen nodig Een van de laatste melkklanten moest voor ze in één keer haar rijbewijs haalde. hij, tussen 5.00-5.15 uur, altijd uit zijn bed bellen. De melk moest hier binnen gezet Zijn vrouw had hij leren kennen door zijn worden. Jan kreeg dan altijd thee met werk in Amsterdam. Een van Jans Amster­ beschuit; vaste prik. Jan leverde bulkmelk damse klanten zat aan de achterkant van aan in zware ijzeren melkbussen. De melk­ het Amstelstation. Tijdens het werk ont­ boer haalde daar dan met een kan van moette Jan het buurmeisje van deze klant. één liter losse melk uit voor de klant. Ook Grietje Jansje Bakker (Greet) en ze werden werden melkproducten in glazen flessen verliefd. Op 6 september 1955 trouwde het afgeleverd, verpakt in ijzeren kratten van stel in Amsterdam. Hierna trokken zij in zestien flessen. Een vol krat woog 28 kilo. in Jans ouderlijk huis aan de Binnenweg. De inhoud van de flessen was herkenbaar Zijn ouders lieten voor zichzelf een huis aan de kleur van de sluitcapsule. Ook bouwen in Vinkeveen. kreeg hij een compleet pakket melkpro­ Jan en Greet hebben vier kinderen gekre­ ducten mee om af te leveren, zoals melk, gen: Bert-Jan (1956), André (1958), gortepap en yoghurt. Aan het eind van Heszei (1962) en Jeanette (1965). de rit moest de afleverlijst wel kloppen zodat zeker was dat de winkeliers niet de Melktransporten verkeerde producten hadden gekregen. In de begintijd beschikte Van Ekris over Het was zwaar handwerk: eerst werden twee wagens. Een daarvan werd altijd de melkbussen en kratten opgeladen en door Jan zelf gereden, dag en nacht vaak. vervolgens weer gelost. Wonder boven Hij laadde melkproducten bij de melkfa­ wonder ging dit altijd goed: Jan heeft aan briek MOBA en vervoerde dit naar win­ het zware sjouwwerk geen letsel overge­ kelbedrijven. De MOBA is later opgegaan houden en er is maar één keer een krat in OW (Verenigde Zuivel- en Melkin­ melk volledig in stukken gevallen, toen hij richting Bedrijven Onderlinge Vereniging bij de bezorging met zijn mouw achter de van Veehouders). Dit bedrijf zat op de deurknop bleef hangen. Lijnbaansgracht in Amsterdam, net achter Bedenk ook dat de communicatiemoge­ de Stadsschouwburg. Nu is daar het cul­ lijkheden in die dagen heel anders waren Vechtkroniek mei 2016 17 dan nu: In Baambrugge zat vroeger een 1986-2012 werd uitgevochten wonnen centrale voor telefoonverbindingen. Aan -tot verdriet van Van Ekris- de bewoners die centrale kon je een telefoonnummer op het industrieterrein. De vrachtwa­ doorgeven waarmee je contact wilde en gens verhuisden naar een terrein aan de dan moest je afwachten totdat je terugge­ Oostkanaaldijk, tussen de brug over het beld werd en met het gevraagde nummer Amsterdam-Rijn kanaal en de daarnaast werd doorverbonden. gelegen rioolwaterzuivering. Transportbedrijf Van Ekris is nog wel op In de zaak De Werf gevestigd. Op het oorspronke­ Tot 1958 was vader Abram nog betrokken lijk open terrein staan nu twee garages bij de zaak. Toen ging Jan verder samen bestemd voor vrachtwagenreparaties. met zijn broer Huibert en werd het bedrijf Gebr. Van Ekris. Bijna 20 jaar werkten zij Het leven in Loenersloot samen, tot 1979. Jan bleef met het bedrijf in vroeger jaren in Loenersloot en Huibert vertrok naar De Binnenweg, vroeger Rijksstraatweg Gelderland. Daar was ook werk, o.a. in de geheten, was oorspronkelijk een deel van transport voor de Melkfabriek Coberco in de doorgaande verbindingsweg tussen Arnhem en de Frisdrankenfabriek Riedel Amsterdam en Utrecht. Vanaf het dorp in Ede. Loenersloot liep de weg langs de Angstel. Jan heeft het bedrijf in Loenersloot in de Bij het huidige tunneltje boog de weg af periode 1979-1984 alleen gerund, samen De doorlopende Rijksstraatweg ging (via met personeel waaronder zijn buurman de huidige Binnenweg) het spoor over. Jan Willem Laseur. In 1984 kwam zoon Het Amsterdam-Rijnkanaal (toen nog André in de zaak en werd de naam van Merwedekanaal) bestond al sinds 1892. In het bedrijf J.van Ekris & Zn. In 1998 heeft die tijd was er een draaibrug in het kanaal Jan het stokje overgedragen aan zijn beide voor het doorgaande verkeer. Het kwam zonen André en Heszei en nu heet het regelmatig voor dat er bij geopende brug bedrijf Van Ekris Transport BV. een file auto’s in de Binnenweg stond te wachten. In 1937/38 werd de provinciale In 1986 werd de ruimte aan de Binnen­ weg N201 aangelegd met een nieuwe, weg voor het bedrijf te krap. Uitbreiding vaste brug over het inmiddels verbrede was nodig om de vrachtwagens kwijt te Amsterdam-Rijnkanaal. Voor de aanleg kunnen en het bedrijf verhuisde het naar van de provinciale weg werd niet alleen bedrijventerrein De Werf in Loenen. een mooie oude beuk omgehakt maar Hier stonden ook bedrijfswoningen, werd ook het grote huis van Gerritje een niet zo gelukkige combinatie met de Meijer gesloopt. Zij vertrok naar Vreeland. geluidsproducerende activiteiten van het Om de verbinding van de lager gelegen melktransportbedrijf. De vrachtauto’s voor Binnenweg naar de nieuwe brug te maken het melkvervoer moesten hun koeling werd een vrij steil talud aangelegd. In de laten draaien op dieselmotoren. winter ontstonden zo wel problemen bij De koelmotoren en het opstarten van de sneeuw en gladheid. Bij een gladde weg vrachtwagens in de vroege uren veroor­ kon Van Ekris met de vrachtauto’s soms zaakten geluidsoverlast aan de buurtbewo­ moeilijk de helling opkomen. Gelukkig ners. Van Ekris heeft nog geprobeerd om stookten Jan en Greet drie kolenkachels hieraan met een geluidswal van gestapelde waaruit veel as met sintels kwam. Hier zeecontainers tegemoet te komen maar werd de weg mee bestrooid om het moge­ dit werd niet geaccepteerd. Na een strijd lijk te maken zonder geglibber naar boven die in diverse rechtszittingen in de jaren te rijden. 18 Vechtkroniek mei 2016

OVV vrachtwagen De aanleg van de provinciale weg had in ’t Rechthuijs), garagebedrijf Jan Brink, (Bedford) halverwege nog meer gevolgen: door de aanleg van garagebedrijf Donkelaar (naast’t Recht­ dejaren '50 beladen het talud naar de brug werd het uitzicht huijs), schoenmaker De Kruif (tevens met glazen melkfles- weggenomen. Vroeger keken de bewoners postbesteller), schildersbedrijf J. Bakker sen in kratten, bij van de Binnenweg vrij over de weilanden (Binnenweg), brandstoffenhandel Van De Melkweg In de richting dorp Loenersloot en verder. Een Toor (Binnenweg), melkwinkel/-wijk Andreas Bonnstraatte positievere bijkomstigheid was dat het van Piet van Wijk en schilder Ligtenberg; Amsterdam. doorgaande verkeer langs ‘huize Pummy’ diens vrouw had een kruidenierswinkeltje. verdween met de aanleg van de Provinci­ Al met al behoorlijk wat bedrijvigheid met ale weg. De Rijksstraatweg kreeg de naam heel wat winkeltjes in de jaren ’50 van de Oude Rijksstraatweg en nadien werd ZO**' eeuw, toen Loenersloot nog een heel het Binnenweg. Vanaf 1 april 1964 hoort klein dorp was met circa 300 inwoners. Loenersloot bij de gemeente koenen en Dit aantal liep met de nieuwbouw in de sinds 1 januari 2011 bij Stichtse Vecht. De periode 1960 - 1980 in o.a. de Voorburgs- familie Van Ekris heeft dus heel wat adres­ traat, P.N. Kruiswijkstraat, Stichtstraat, wijzigingen verwerkt zonder te verhuizen. HoUandstraat op tot circa 850. Deson­ danks verdwenen in die periode helaas de In Loenersloot bestond vroeger relatief meeste winkels en kleine bedrijven uit het veel bedrijvigheid. Zo waren daar, naast dorp. Een trend die alle kleine kernen in melkfabriek en (later) transportbedrijf ons land hebben meegemaakt. Van Ekris: de smederij Hofstede (Slot- laan), café en kruidenier van der Staaij Aan de Slotlaan stond het gebouw Irene, (Binnenweg), Timmerbedrijf in den Haak, eigendom van de N.H. gemeente te koe­ Kruidenierswinkel fam. Sars (Slotlaan), nen. In dat kleine gebouw werden in de aannemersbedrijf Valkenburg (Rijksstraat­ oorlog kerkdiensten gehouden omdat de weg), bakkerij Harwijne (Rijksstraatweg), grote kerk in koenen niet te verwarmen postkantoor van juffrouw Slagt (Rijks­ was door gebrek aan brandstoffen. Domi­ straatweg), café Van Wijk (Rijksstraatweg, nee Hensbergen was in die dagen predi- Vechtkroniek mei 2016 19 kant, later werd dit dominee Van Putten. De mensen van de Binnenweg vorm­ Gebouw Irene werd ook gebruikt door de den in Jans herinnering met elkaar geen zondagsschool van de N.H. Kerk, onder bijzondere hechte gemeenschap. Iedereen leiding van juffrouw Grevenstuk, afkom­ ging zijns weegs, er was niet veel tijd voor stig uit Baambrugge. Ook kleine Jan ging elkaar doordat iedereen druk aan het werk daar naar toe. In zijn ogen was de juffrouw was. Jan herinnert zich ook geen speci­ destijds een ‘heel oud mens’. Gehouw Irene fieke verenigingen in Loenersloot, al weet bestaat niet meer. Het is op een bepaald hij nog wel dat er in Loenersloot vroeger moment door de gemeente verkocht. Het ook Koninginnedag werd gevierd, met pand werd gesloopt en op de kavel is een o.a. allegorische optochten. Alhoewel dit nieuw woonhuis gebouwd. gebruik later is verwaterd, heeft hij nog een tastbare herinnering aan die periode; Schaatsen rond het kasteel hij heeft ooit een fietspomp gewonnen De vader van Jan van Ekris zat bij de met het ringsteken op de fiets tijdens Ijsclub Loenersloot. De ijsbaan was in Koninginnedag en gebruikt de pomp die tijd bij de boerderij van Boele, op de nog steeds. Vrienden van school uit die vijver bij slot Loenersloot. Toen waren tijd waren Joop Krabman (woonde in het er nog échte winters; de slotgracht was tuinmanshuis van Nieuw Cronenburg) en vaak bevroren. Er werden vroeger dan Dolf van Schie. ook wel schaatswedstrijden rondom het slot gehouden. Ook werd er op de Een nieuwe school Angstel geschaatst, aan de kant waar nu In de nieuwbouw van Loenersloot, aan de woonarken liggen. Dan werden er ook de Hollandstraat, stond een gemeentelijke wel wedstrijden met de prikslee gehouden, openbare kleuterschool (met wisselend waar Jan aan mee deed. Helaas won niet een of twee klasjes). Na de invoering van hij, maar zijn neef. De prijsuitreikingen de Wet op het Basisonderwijs in 1985 was vonden plaats in Café ’t Rechthuis. In de er geen mogelijkheid meer om een apart winter ging vader Van Ekris over het ijs kleuterschooltje in stand te houden. Er naar de boeren met de auto om de melk werd toen, met initiatief vanuit ouders van op te halen. Normaal werd de melk altijd leerlingen, een nieuwe schoolvereniging over het water ‘gevaren, maar vanwege voor Montessori-onderwijs opgericht en het ijs kon dat niet. Later werd het contact deze heeft, na verbouw en uitbreiding van tussen de barones en de bewoners van het gebouw, in Loenersloot de huidige Loenersloot moeizamer. Er mocht van Montessorischool gesticht. De leerlingen haar niet meer rond het slot worden van deze specifieke school komen uit de geschaatst. Als de jeugd dat toch deed dan wijde regio, dus niet uitsluitend uit Loe­ strooide zij de as en sintels uit de kolenk­ nersloot. Ook nog na zovele jaren wordt achels op het ijs en dan was schaatsen niet de wijk waarin de school staat door de meer mogelijk. echte Loenersloters nog altijd de‘nieuwe buurt’ genoemd. Op het terrein bij het Slot stonden twee boerderijen. Toen de opa van Jan van die Bijzondere belevenissen en herinneringen boerderij af ging is hij opgevolgd door de Tijdens een rit naar een melkfabriek in heer Venneman. Net na de oorlog is deze Den Haag heeft Jan een zwaar ongeluk familie geëmigreerd, waarna de familie gehad in Uithoorn, richting Aalsmeer, ’s Boele daar is komen wonen. De andere Nachts om vier uur stak er, vlak voor zijn boerderij, destijds van de familie Soede, is vrachtauto, een busje met hoge snelheid nu in gebruik als woonhuis. de N 201 over. Ondanks dat hij vol in de 20 Vechtkroniek mei 2016

remmen ging raakte Jan het busje vol in wagen flessen sorteren. Hij reed dan vanaf de flank waardoor de chauffeur uit de het de melkfabriek in Baambrugge weer met busje werd geslingerd. Alle verlichting de bus terug naar Breukelen. Wobbe is ging uit omdat Jan ook een electriciteits- later belastinginspecteur geworden. Een paal omver had gereden. De vrachtauto bijzondere gewoonte van deze man was van Jan kon niet verder dus werd er een dat hij altijd foto’s maakte van alle nieuwe andere auto bijgehaald waarmee de rit vrachtwagens van Van Ekris. Het contact naar Den Haag werd voortgezet. Jan was met hem is altijd gebleven. De familie er op het oog zelf goed vanaf gekomen, Van Ekris was recent nog aanwezig bij het maar tijdens de voortgezette rit naar Den 40-jarig huwelijksfeest van Wobbe dat in Haag kwamen de emoties los en kreeg Sneek werd gevierd. hij het heel moeilijk. De chauffeur van het busje heeft het, met blijvende fysieke Het leven van Jan en zijn problemen, gelukkig wel overleefd vrouw Greet vroeger en nu In het leven van Jan is nooit ruimte ge­ Er zijn prettige herinneringen aan weest voor sportbeoefening of deelname bepaalde mensen. Buurman en tevens aan verenigingsleven. In zijn jeugd was oud-medewerker Jan-Willem Laseur het alleen leren en werken, daarna was en Jan hebben samen altijd veel plezier het leefritme ‘slapen - werken’, er bleef gehad en de samenwerking was een weinig tijd over voor andere dingen. De prettige tijd. Wobbe Reitsma, een school­ aard van het werk van Jan had daarom jongen uit Breukelen, ging vaak mee op grote invloed op het latere gezinsleven. de vrachtauto hoewel hij niet voor Van Het werk begon al in de nachtelijke uren De foto von Jan en Ekris werkte. Van Ekris moest regelmatig en hij kwam vaak laat thuis. Greet runde Greet van Ekris die lege melkflessen ophalen bij melkboeren het gezin, zij stond er best alleen voor. op de uitnodiging in Breukelen en omgeving. Dat waren Jan zegt nu: ze heeft het goed doorstaan. van hun 60-jarig flessen van verschillend formaat en die Hij heeft zelf 40 jaar zeer lang en hard huwelijksfeest stond. zaten door elkaar. Wobbe ging dan tijdens gewerkt, maar door zijn werk langzaam de rit naar de melkfabriek achterop de af te bouwen is hij nooit in een ‘zwart gat’ gevallen. Sinds het uitbreken van de huidige financieel-economische crisis in 2008 heeft Jan zelf niet meer gereden; de twee zonen rijden nog wel altijd zelf Sa­ men met zijn zoon André heeft Jan enkele jaren geleden nog wel een transport met hulpgoederen naar Polen gereden. Jan is ouderling bij de Ned. Hervormde Kerk geweest en hij heeft daar nu de functie van preekvoorziener. Als de vaste predikant verhinderd is moet Jan voor vervanging zorgen en hij maakt het preek- rooster voor gastpredikanten. Zo geniet Jan na een leven van hard werken nog steeds van bezigheden die er toe doen, zijn vrouw en zijn kinderen. '^echtkroniek mei 2016 21 President Coty in Loenen

Wim van Schalk

Zaterdag 24 juli 1954 was een nogal drui­ Franse vlag tussen de bomen aan de oever lerige dag maar op de loswal bij molen De hadden vastgemaakt, een saluut door de Hoop was het een drukte van belang. Er zeeverkenners, de vele zwaaiende mensen werd hoog bezoek verwacht. De Franse bij ‘De Keet’ en nog veel meer. Om kwart president Coty* bracht van 21 tot en met over twaalf werd Loenen bereikt waar het 24 juli een staatsbezoek aan ons land. gezelschap werd verwelkomd door bur­ Op de laatste dag daarvan zouden konin­ gemeester mr. W.I. Doude van Troostwijk. gin Juliana en prins Bernhard met hun Het feit dat Loenen was uitgekozen voor Franse gasten ook Loenen aandoen. Het deze ‘koninklijke overstap’ had alles te was een feestelijke reis met het koninklijke maken met het feit dat de burgemeester, jacht ‘Piet Hein’ van Amsterdam via de ook in vergelijking met zijn collega’s, de sluis bij Nigtevecht over de Vecht langs Franse taal goed beheerste. Dat was een Ontvangst van de Vreeland naar Loenen. In de kranten gevolg van de opvoeding door een Franse Franse president, zijn werd het huldebetoon onderweg uitvoe­ gouvernante zoals die in zijn jeugd op de vrouw en Koningin rig beschreven: de mensenmenigte op de buitenplaats Over Holland werd gegeven. Juiiana en Prins brug bij Weesperkarspel (het huidige Drie­ Hij bood de president en de prins een Bernhard aan de mond), twee oudjes in Vreeland die een zilveren asbak aan met een inscriptie ter los wal te Loenen. 22 Vechtkroniek mei 2016

Het koninklijk paar in een vrolijk onderonsje met de heer en mevrouw Doude van Troost­ wijk en Albertine.

gelegenheid van het in 1953 gevierde feest was de president zeer te spreken over van 1000 jaar Loenen. Zijn echtgenote en dit alles. Volgens de Arnhemse Courant hun jongste dochter Albertine boden de van 26 juli verklaarde hij bij terugkeer in koningin en mevrouw Coty een boeket Parijs dat de ontvangst nog enthousiaster aan bestaande uit blauwe en gele bloemen, was geweest dan die in Normandië, zijn de kleuren van het toenmalige wapen van geboortestreek waar hij begin 1954 bij de gemeente Loenen. Na het welkomst­ zijn aantreden als president uitbundig was woord van de burgemeester en een aantal toegejuicht. wederzijdse beleefdheden werd de reis De burgemeester ontving enkele dagen De Franse envelop voortgezet. De gereedstaande hofauto’s later een uitgebreide presidentiele bedank­ van de bedankbrief vertrokken ‘in snelle vaart’ via de Molen­ brief voor de hartelijke ontvangst. van president Coty dijk en de Rijksstraatweg richting Soest- aan de burgemeester dijk en de Loenense bevolking wijdde zich NOTEN: vanLoenen. aan de vrije zaterdagmiddag. Kennelijk 1 René Jules Gustave Coty (Le Havre 20 maart 1882 - 22 november 1962) was van 1954 tot 1959presidentvan Frankrijk. Op 1 januari 1959 werd hij opgevolgd door Charles de Gaulle.

De gegevens voor dit artikel werden beschikbaar gesteld door mevrouw Albertine Doude van Troostwijk te Rossum. Vechtkroniek mei 2016 23 Opkomst en verval van de Spaarbank te Loenen aan de Vecht

Willem Mooij en Wim van Schalk

Op 16 november 1784 werd in de doops­ De eerste poging tot op­ gezinde pastorie in Edam een ‘Genood- richting van een spaarbank. schap van Konsten en Wetenschappen, on­ Op de vergadering van 8 februari 1827 der de zinspreuk: Tot Nut van ’t Algemeen deed Louwrens Krook, timmerman-mo- opgericht. Doel was ontwikkeling van lenmaker die woonde en werkte op het het volksgeluk en dan met name dat van huidige adres Dorpsstraat 44, het voorstel de minvermogende klasse. Naast de zorg om ook in Loenen een spaarbank op te voor goed onderwijs door het stichten van richten. De rest van het bestuur van het scholen, onderwijzersopleidingen en het departement voelde er ook wel voor en er uitgeven van leerboeken kwamen er onder werd een commissie ingesteld die het een andere ook bibliotheken,verzekeringen en ander vorm moest geven. Deze ging en allerlei cursussen op het terrein van de enthousiast aan de slag zodat de spaar­ volksontwikkeling.' Een bekend initiatief bank al op 31 mei opgericht kon worden. was ook de oprichting van Nutsspaar- Als bestuurders werden benoemd: J. Volk- banken die -totdat zij aan het eind van de maars (grondeigenaar, in 1846 burgemees­ twintigste eeuw deels in de SNS Bank en ter van Loenen), L. Krook (timmerman/ voor het overige in de VSB Bank opgin­ molenmaker), G. Mulder (schoolmeester) gen- een bekend verschijnsel waren in het en een zekere Scheltema. De aanloopkos­ Nederlandse bankwezen. Op 6 mei 1821 ten werden door het departement Loenen werd het departement Loenen aan de van het Nut voorgeschoten. Nadat de bank Vecht van de Maatschappij tot Nut van het op 24 oktober metterdaad van start was Algemeen opgericht. gegaan kon op 6 november al gemeld Het college vün Commissarissen der Spaarbank te Loenen aan het vergaderen in de consistoriekamer van de N.H. Kerk. Deze is tijdens de restauratie van de kerk afgebroken. V.l.n.r: J. PosDzn., 6. Vor der Hake, J.H.C. van Reenen van Lexmond, Mr. [. Van Beusekom, WK baron van Till, J. Pos Azn., £ Fluijt, J.J. VanSetten. (colIRHCW) 24 Vechtkroniek mei 2016

Het kontoor van fl. 1.628,965, groei zat er dus niet in. In de deMgemeene vergadering van 5 maart 1833 werd door Spaarbank voor den het bestuur van de spaarbank voorgesteld Middenstand, het om, bij de op dat moment gunstige huidige Dorpsstraat koers van de staatsleningen waarin het 59, waar de bank van vermogen belegd was, de spaarbank‘te 1922 tot 1930 zetelde. vernietigen. Dit voorstel werd niet overge­ (collRHCW) nomen. Wel werd besloten dat spaarders in het vervolg konden kiezen of ze wel of geen rente over hun geld wilden hebben. Degenen die geen rente hoefden kregen hun hele inleg zeker terug, de uitbetaling aan degenen die wel rente wilden was af­ hankelijk van de koers van de staatsschuld. Uiteraard werd daarna door de spaarders geen geld meer ingelegd maar wel opge­ vraagd. Het vermogen daalde dusdanig dat de renteopbrengst ervan te laag werd worden dat de eerste inleg de verwach­ om de huishoudelijke kosten te betalen. ting had overtroffen. Voorts werden, om Gelukkig was de koers van de staatsle­ de doelgroep nog beter te bereiken, een ningen op dat moment wel zo hoog dat 20-tal reglementen aangeschaft om bij ‘on- iedere deelnemer het ingelegde geld kon vermogenden uit te zetten en zo de spaar­ terugkrijgen. In de vergadering van bank bij hen onder de aandacht te bren­ 22 januari 1834 viel dan ook het besluit gen. In het verslag over het jaar 1828 werd om de spaarbank op te heffen. Op woens­ gemeld dat er door de inmiddels 63 deel­ dag 19 februari ontvingen alle deelnemers nemers een bedrag van fl. 2.054,55 was in­ hun volledige inleg terug. gébracht terwijl de opvragingen fl. 226,96 bedroegen zodat er op 1 januari 1829 De tweede poging een bedrag van fl. 1.827,59 in kas was. Pas in 1854 werd de wenselijkheid om Helaas leidde deze voortvarende start niet een eigen spaarbank op te richten door tot een succesvol vervolg. Waarschijnlijk hoofdonderwijzer Hendrik Mulder weer werd, evenals dat in veel andere plaatsen op een vergadering van het Nut ter sprake het geval was, ook in Loenen de doelgroep gebracht. Hoewel de andere leden somber te weinig bereikt waardoor het meeste waren over de kans van slagen werd er geld werd ingebracht door mensen die toch een commissie ingesteld om een en toch al spaarden. Nog erger was het dat de ander te onderzoeken. Vervolgens schijnt waarde van de staatsleningen waarin het dit punt regelmatig op vergaderingen gespaarde geld belegd werd steeds twijfel­ aan de orde geweest te zijn maar waren achtiger werd door het gigantisch uit de er steeds te weinig leden om besluiten te hand lopende overheidstekort.^ kunnen nemen. Maar op 22 oktober 1856 Al in 1830 werd er zorgelijk gesproken in kwam het er dan toch van: men besloot de trant van; “op deze wijze alsnog voort tot (her) oprichting van de spaarbank. te gaan om dan nader bij verandering Om deze financieel op de been te helpen van zaken en verbetering van tijdsom­ werd er een waarborgfonds gevormd. De standigheden. ..” Men bleef het nog even Nutsleden konden op een lijst intekenen proberen maar het ingelegde bedrag was met het bedrag dat zij in dit calamiteiten­ op 1 januari 1833 nog niet meer dan fonds wilden storten. Een en ander verliep Vechtkroniek mei 2016 25 naar wens en al in de vergadering van 12 coupons. Eén keer per jaar kwam alles op november werd een reglement vastge­ tafel met daarbij de verantwoording van steld. Daarin werd onder andere bepaald de werkzaamheden in het verstreken jaar dat zowel een storting als een opname door de boekhouders zodat de overige minimaal fl. 0,25 moest bedragen, opname commissarissen de zaak konden contro­ van meer dan fl. 1,- ineens moest op de leren. Op 1 januari 1857 ging de bank voorafgaande zittingsdag aangemeld wor­ formeel van start. Om de 14 dagen werd den. Uit de bepaling dat de spaarrekening zitting gehouden in de consistoriekamer in principe werd opgezegd als het saldo van de Hervormde Kerk. De bank werd boven de fl. 500,- kwam blijkt dat het doel onder de aandacht van de doelgroep van de bank vooral was om spaarzaam­ gebracht door aanplakbiljetten in werk­ heid bij minvermogenden te stimuleren. plaatsen. Naast de Hervormde predi­ Meervermogenden konden elders ook wel kant van Loenen die in het bestuur zat, een hogere rente krijgen dan de 3% per werden ook de Vreelandse predikant en jaar die deze spaarbank bood. Opvallend de Loenerslootse pastoor bij de publiciteit is ook dat het bestuur, commissarissen betrokken. De bank blijkt deze keer beter genaamd, uit maar liefst tien personenf!) aan te slaan dan de poging van dertig jaar bestond waaronder twee penningmeesters, eerder. Het eerste bezoldigde personeels­ twee boekhouders en twee secretarissen.^ lid was Arie van den Brink, koster van de Op deze wijze zou het voortbestaan van hervormde kerk die jaarlijks een toelage de bank niet direct gevaar lopen bij het ontving van fl. 8,- voor het openen en slui­ wegvallen van een bestuurslid. Bovendien ten van de ruimte, het bezorgen van vuur, bleef de werklast per persoon beperkt en licht, inktkoker en pennen. In 1861 werd was het een vorm van interne controle. dit bedrag verhoogd met een bonus van Zo bewaarde de ene penningmeester de fl. 1,- per jaar voor het rondbrengen van effecten, uiteraard vastrentende Hollandse de convocaties en dergelijke. Zo hoorde obligaties, waarin het geld belegd was en het vanaf 1863 ook bij zijn taak om op de andere de overige beleggingen, te weten een aantal plaatsen het verslag omtrent de de hypotheekakten en de te verzilveren staat van de bank op te hangen zodat alle

Het interieur van het eerste kantoor met staande bankdirecteur Mannes Simon de Hond en op de voor­ grond Maria Manna Wilhelmina (Marie) Kamerling, met wie hij in 19M zou trouwen. (coliRHCVV) 26 Vechtkroniek mei 2016

belanghebbenden geïnformeerd werden. boekhouder nogmaals op het hart ge­ De opening van bet In 1899 werd ook aan commissaris-boek- bonden om onmiddellijk te waarschuwen nieuwe bankkantoor aan houder P.B.J. Kruseman een bezoldiging als de koersdaling het voortbestaan van de Dorpsstraat 9 in 1930. van fl. 100,- per jaar toegekend. Nadat in de bank in gevaar zou brengen. In 1918 Staande v.l.n.r: 1,11 de jaren zestig jaren van positieve saldi ondernam de president met het oog op de Htc Flink, Jan van Dijk nogal eens afgewisseld werden door jaren kritieke tijdsomstandigheden stappen om (wethouder), Jacob de waarin het vermogen terugliep was er in rechtspersoonlijkheid te verkrijgen zodat Koning (metselaar), Mr later jaren een voortdurende stijging in de de bestuursleden in geval van faillissement Kappeijne van de Copello, resultaten; het ingelegd vermogen steeg niet persoonlijk aangesproken zouden Herman de Ruiter, Bur~ van fl. 33.970,10 in 1885 tot fl. 102.362,725 kunnen worden. Kennelijk was men het gemeester Van de Velde, in 1910 waarmee de bank zijn grootste spoor wel enigszins bijster geraakt: uit het Herrit de Koning (met- omvang bereikte. Het reservefonds (eigen verslag van de vergadering van selaar), G. Molsbergen vermogen) was inmiddels gestegen tot 2 juni 1921 blijkt dat de verslagen over de (raadslid), G.J. Dokkum fl. 16.211,54. Zo goed zou het daarna niet jaren 1917 - 1920 nog niet goedgekeurd (werkzaam gemeente meer worden. en vastgesteld waren. Na een goedkeu­ Loenen), Dhr. Weijland rende verklaring van de commissie van (bankdirecteur). Notaris Donkere wolken pakken zich samen onderzoek gebeurde dat toen alsnog. van Kempen, W.C In 1912 was de koers van de Nederlandse Overigens ging het ook elders niet goed Pos IC. Hengelveld staatobligaties, waarin tot dan toe hoofd- met de spaarbanken. In 1921 werd door (gemeentesecretaris), zakelijk werd belegd, zodanig gedaald dat de minister van financiën een noodrege- EvertFluijt 1,1, J.J. Koper, verkoop daarvan om aan opvragingen te ling getroffen om een run op de banken G. Vorder Hake ?, G voldoen zware verliezen mee zou bren- fe voorkomen; obligaties van overheidsin­ Molsbergen ?, ?. gen. Er werd daarom besloten om ook stellingen en de twee nationale spoorweg­ Zittend: 1,1, mevrouw in leningen van gemeenten en van de maatschappijen konden van dat moment Kappeijne van de Qopello Nederlandse spoorwegmaatschappijen die af tegen de nominale waarde bij De -van Panhuijs (legde een rendement gaven van 314 % a 4% te Nederlandse Bank beleend worden terwijl de eerste steen), I mevr. gaan beleggen. De dalende koersen bleven de beurskoers tussen de 50% en 60% lag. ld, mevr. W.G. Pos, echter zorgen baren. In de vergadering De situatie bleef onverminderd zorgelijk. mevr. VanKempen. van 23 mei 1913 werd de commissaris­ Op 7 juli 1921 werd er alweer vergaderd Vechtkroniek mei 2016 27 nadat weer 15 spaarders hun boekjes hadden opgezegd met, wat erger was, een N. V. Nederl. Middenstandsbank totaal bedrag van fl.10.000,-. Men wilde al Gevestigd te Amsterdam het mogelijke doen om te voorkomen dat ‘kleine luyden’ die in goed vertrouwen hun KLUISINRICHTING geld aan de bank hadden toevertrouwd SAFELOKETTEN schade zouden leiden. De commissarissen KOFFERKLUIS voelden er evenwel niet voor de nood van EFFECTEN de bank uit eigen middelen de verlichten. COUPONS In plaats daarvan deed men een beroep op VALUTA (familieleden van) oud commissarissen en In de VECHTSTREEK: andere kapitaalkrachtige Loenenaren. Ook Kantoor: LOENEN a. d. VECHT Tel. 1 kwam toen een eventuele fusie ter sprake BREUKELEN Tel. 8 met de zojuist opgerichte Algemeene Spaarbank voor den Middenstand. Al bin­ de spaarders op de hoogte gesteld van het Advertentie van de nen een week kwam men tot de conclusie fusieplan. Via een vernuftige constructie N.V. Nederlandse dat een beroep op de oud bestuurders waarbij de extra rente die men bij de Mid­ Middenstandsbank geen soelaas bood. Tegenover de toever­ denstands Bank kreeg (die betaalde 5% met de aangeboden trouwde spaargelden ad fl. 80.000,- stond rente terwijl de Spaarbank Loenen maar diensten. op dat moment een bezit van fl. 68.000,- 3% gaf) als aflossing gebruikt wordt voor met in het waarborgfonds nog maar fl. het bedrag dat men anders kwijt zou zijn 300,-. Na nog enkele andere pogingen slaagde men er toch na verloop van tijd in werd op 15 oktober toch besloten een alle spaarders hun hele inleg terug te beta­ korting van 10% toe te passen op de opna­ len. Op de vergadering van 15 maart 1922 mes: als een spaarder dus fl. 100,- van zijn werd het formele fusiebesluit genomen rekening opnam kreeg hij fl. 90,- uitge­ met als voorwaarde dat de commissaris­ keerd. Deze maatregel stopte het opne­ sen niet aansprakelijk gesteld zouden wor­ men van geld niet, bovendien bleven de den voor het tekort. Hiermee eindigt het beurskoersen dalen zodat het tekort niet verhaal over de Nuts Spaarbank Loenen. meer te dekken viel met een korting van De afdeling Loenen van de Maatschappij 10% maar dat die zeker 18% zou moeten tot Nut van het Algemeen was al in 1905 worden. Een spaarder die f 100,- van zijn opgeheven, het leesgezelschap Tot Nut en rekening opnam zou dus nog maar fl. 82,- Vermaak zou nog tot 1945 blijven bestaan. ontvangen. Op een emotionele vergade­ ring op 9 december werd besloten tot een De doorstart korting van 18% en tevens de onderhan- Op 23 mei werd in het café van de wed. delingen te openen met de Middenstands Van Nes - Hesp, Rijksstraatweg 106-106a, Spaarbank, die inmiddels zelf ook behoor­ tegenwoordig restaurant De Drie Ge­ lijk last begon te krijgen van het afnemend kroonde Laarsjes, de opening het kantoor vertrouwen van de Loenenaren in het van de nieuwe spaarbank gevierd. Deze bankwezen, om tot een fusie te geraken en was gevestigd in de twee oude huisjes zo toch aan de spaarders de volle 100% te Dorpsstraat 57 en 59. De personeelsbe­ kunnen uitkeren. Namens de Spaarbank zetting bestond de eerste jaren uit drie gaat J.H.C. van Reenen van Lexmond (de personen, behalve Simon Johannes de ambachtsheer, rentenier, wonend op de Hond, de eerste directeur, waren er twee buitenplaats Nieuwerhoek) in overleg met administratieve krachten. De Hond ver­ I.S. de Hondt van de Middenstandsbank trok al snel naar Arnhem. In het verslag en bij schrijven van januari 1922 worden van de vergadering van B&W van 26 mei 28 Vechtkroniek mei 2016

1924 is te lezen dat hij het gemeentebe­ in de Dorpsstraat. In 1989 fuseerde de stuur als aandenken aan zijn verblijf een Nederlandse Middenstandsbank met de thermometer met baro- en hygrometer Postbank tot de NMB Postbankgroep. In aanbood. Dat het hem in boenen goed 1991 ging deze samen met verzekeraar is bevallen is ook af te leiden uit het Nationale Nederlanden waarna in 1992 de gegeven dat hij in 1934 met zijn oud- naam werd gewijzigd in ING Bank. Nadat medewerkster Maria Johanna Wilhelmina de naam NMB aldus uit boenen verdween Kamerling trouwde. Zij vestigden zich in gebeurde dat in 2002 nogal plotseling met Hilversum. Tijdens het directeurschap de hele bank. van zijn opvolger G.J. Weijland vond in Het gebouw werd vervolgens betrokken 1929/1930 de nieuwbouw van de bank door notaris Engelbracht. aan Dorpsstraat 9 plaats. Architect was J.P.W. Bieling uit Amsterdam. De eerste NOTEN: 1 Behalve de spaarbank werden er in Loenen initiatieven genomen steen voor dit gebouw werd gelegd door tot oprichting van een zanggezelschap voor volwassenen, een mevrouw Th.E.C.M. Kappeyne van de leesbibliotheek, het voortbestaan van de bewaarschool en een Copello - Van Panhuys. Zij zou deze han­ tekenschool voor ambachtslieden, terwijl het al langer bestaande deling een halve eeuw later herhalen bij leesgezelschapTot Nut en Vermaak zich bij het Nut aansloot, zie hier­ de opening van het nieuwe bankgebouw, voor: Wim van Schaik: Loenens Leesgezelschap, Vechtkroniek nr. 34. 2 Het geld werd belegd in leningen van het Amortisatiesyndicaat, een Rijksstraatweg 109. Dit pand werd onder instelling die de staatsschuld moest stroomlijnen. Door de veel geld architectuur van J.D. Ehlhardt uit boenen kostende economische (ontwikkelings)politiek van Willem I liep de gebouwd door bouwbedrijf Van Schaik schuld zo hoog op dat het vertrouwen in de aflossing ervan steeds B.V uit Breukelen. Op 12 november 1981 minder werd. 3 Het ligt voor de hand dat voor het bestuur een beroep werd gedaan werd het op feestelijke wijze geopend op notabelen uit het werkgebied van de bank. Zo bestond het eerste door burgemeester A.H.M. Mulder. Men bestuur uit: Jhr. Mr. C.F van der Brugghen (kantonrechter), J.PC zou het hier niet zo lang uithouden als Baron van ReedevanTer Aa (van 1854-1869 burgemeestervan Loenen en Loenersloot) en A.G. Baron van Reede tot Ter Aa (broer van J.RC., hij verliet Loenen voordat de bank haar werkzaamheden Hetvoomlige begon om burgemeester te worden van IJsselstein alwaar hij op bankgebouw aon de 34-jarige leeftijd overleed), B.J. Kruseman (direaeur beenzwart- Dorpsstraat 9 heden fabriek), E. van Beusekom Ezn. (notaris), H. Mulder (hoofdonder­ ten dage. wijzer), CD. Thijssen (directeur beenzwartfebriek), M.E.G. van Heel (ontvanger der registratie), Dr. J.H van der Mehr Mohr (med.doctor), Jhr. A.H. Clifford (was ambachtsheer totdat hij de ambachtsheeriijk- heid verkocht aan J.H.C. van Reenen van Lexmond).

BRONNEN: W.W. Mijnhardt/A.J. Withers (red.): Om het Algemeen Volksgeluk, Twee Eeuwen Particulier Initiatief, Gedenkboek ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen, Edam,1984. Notulen van de Ledenvergaderingen 1821 -1905, Archivalia van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen, afdeling Loenen, nr. 960,961,962,RHCVV. Notulen van de vergaderingen van de commissarissen van de Spaarbank 1857 -1922, Idem nr. 968, RHCVV. Reglement voor de Spaarbank, 1857, idem nr. 969, RHCVV. Nota's en kwitanties van de Spaarbank, 1866 -1922, Idem nr. 971, RHCVV. Stukken betreffende de overname van de Spaarbank door de 'Algemeene Spaarbank voor den Middenstand'1922, Idem nr. 972, RHCVV. Vechtkroniek mei 2016 29 Brand op het station Nieuwersluis

Wilma de Kruijter en Willem Mooij

In de nacht van 19 op 20 maart 1865 aan de Nieuwe Wetering liep gevaar, want woedde er een felle brand in het zoge­ hij lag in de heersende windrichting en naamde watergebouw van het station onder het ‘direct bereik van afwaaijend Nieuwersluis. In dit gebouw, dat uit ‘ligte vuur’. De molen werd zelfs herhaaldelijk bouwstoffen was opgetrokken, lagen de bereikt door vuur en vonken. Helaas is steenkolen opgeslagen voor de stoom­ deze wipwatermolen afgebroken; hij was locomotieven, zodat de brand ‘steeds van hetzelfde type als de Oukoper molen, opnieuw voedsel ontving’. Het laat zich die iets verderop langs de Angstel (vlakbij raden dat het om een serieuze brand ging. de A2) wel bewaard is gebleven. De brandweer van zowel Nieuwersluis als boenen was ‘op het eerste gerucht met den De uitgerukte brandweer heeft zich on­ meesten ijver toegesneld’, zoals het in een danks de ‘afschrikwekkende weersgesteld­ brief van 24 maart van Burgemeester en heid’ met veel inspanning van zijn taak Wethouders van boenen wordt geformu­ gekweten, de brand geblust en voorkomen leerd. dat de brand zich uitbreidde naar andere Er was in de bewuste nacht sprake van gebouwen op het station en de molen. ‘hoogst bemoeijlijkende’ omstandigheden Daarbij was sprake van een duidelijke bij het bluswerk, want het vroor flink en taakverdeling: terwijl de brandweer van er waaide een sterke oostenwind. Bij de Nieuwersluis zich had geposteerd bij de minste ‘wending van den wind’ dreigde watermolen, richtte de boenense spuit de brand over te slaan naar het stationsge­ zich op het blussen van de brand zelf bouw zelf en ‘aanhorige werken’. Ook de In de bovenvermelde brief, gericht aan watermolen van de polder Het Honderd de Nederlandsche Rhijnspoorweg Maat-

Stotion Nieuwersluis met links een hoog gebouwtje, wellicht de in brand gevlogen kolenopslag. (coll. W. Mooij) 30 Vechtkroniek mei 2016

Op deze kaart uit 1866 is goed te zien datdeüonderdsche moien aan de Nieuwe Wetering, iets ten noordwesten van het station Nieuwersluis ügtDespooriijnen het station waren ruim tien jaareerder aangeiegd Mondir^

f O

J>yo/.dr.-W

schappij, vragen B en W van Loenen om werd toevertrouwd om op dit laatste punt de toekenning van een premie of gratifi­ onderzoek te doen, en het beschikbare catie, dit gezien de ernst van de brand, de bedrag te verdelen onder al diegenen die moeilijke omstandigheden en de grote voor een premie in aanmerking kwamen. inzet van het spuitpersoneel. De aanbe­ B en W richtten eveneens een verzoek om veling ging gepaard met de opmerking een premie aan de Onderlinge Waarborg­ dat een dergelijke premie ongetwijfeld maatschappij enkel voor Poldermolens, voor velen een prikkel zou zijn om bij omdat door het moedige optreden van de ‘nieuwe onverhoopte onheilen met niet brandweerlieden (‘doordachte waakzaam­ minderen spoed ter hulpe toe te snellen. heid en onbezweken ijver’), het afbranden DeHonderdsche De Spoorwegmaatschappij reageerde van de Honderdsche molen werd voor­ molen was van hierop positief en stelde een bedrag van 25 komen. Of dit verzoek ook gehonoreerd hetzelfde type als de gulden beschikbaar, te verdelen onder het werd, hebben wij in de bronnen niet Oukoper molen, die spuitpersoneel en eventueel ook andere gevonden. langs de A2 staat mensen die hadden meegeholpen om de (coli W.Mooij) brand te blussen. Aan de burgemeester BRONNEN: - Gemeentearchief Loenen, correspondentie B en W van 1865, RHC Vecht en Venen Breukelen. - Met dank aan Jan den Besten die gegevens verschafte over de Honderdsche molen. Vechtkroniek mei 2016 31

UIT HET ARCHIEF Gevonden drenkeling bij Nieuwerhoek

Op heden, dinsdag den zevende juni des papieren of waarde bij zich, dan eenige jaars achttienhonderzesendertig des mid­ briefjes van recommandatie en 19 Vi cent dags te twaalf ure, compareerde voor mij aan kontanten, voorts eene bril en een Mr. Johannes Sanderson, Burgemeester sleutel. Gemelde persoon is gisteren avond van Loenen, Arie Meijers, werkman op de circa tien ure, door onderscheidene men- heeren hofstede Nieuwerhoek, onder deze schen alhier gezien en scheen beschon­ gemeente, alhier in het dorp woonachtig, ken te zijn, zijne voornemen te kennen dewelke verklaarde, op heden morgen te gevende naar de Nieuwersluis te gaan. half zes ure, naar de voormelde hof­ Waarvan dit proces verbaal opgemaakt, stede gaande om te werken, in de vijver voorgelezen en door den comparant en van dezelve hofstede langs den grooten burgermeester onderteekend: straatweg loopende, te hehhen gevonden, het lijk van eene drenkeling, welke uit de 'Ondergeteekende verklaart het lijk van ... bij zich hebbende papieren schijnt te zijn (welke in het water vonden is) geobserveerd eene Portugees genaamd J.B. Benavente, te hebben en geen uit- of inwendige tekenen portraitschilder wonende te Amsterdam, hebben voorgedaan welk het gemelde lijk zijnde gekleed in eene zwarte lakensche daar door de dood zouden veroorzaakt rok, dito broek en vest, grijze kousen en te zijn.’ hooge schoenen, hebbende geene andere 7 juni 1836 S. Verschoof

Buitenplaats Nieuwerhoek gezien maf de Vecht 32 Vechtkroniek me|2016 De Loenderveense sluis

Jan den Besten

De Loenderveense sluis was oorspronke­ dammers hun kapitaal als investering in lijk gelegen in de oostelijke Vechtdijk in het aankopen van nat,‘waardeloos’ land. het buurtschap Oud-Over. Deze schut­ Dit deden zij bijvoorbeeld in de Deem­ sluis werd gebouwd om een mogelijk­ ster, de Purmer, de Bethunepolder en ook heid te scheppen vanuit de Vecht naar in het Loenderveen. Zij lieten vervolgens de Loenderveense Plas te varen. Tussen poldermolens bouwen om dit land weer de plas en de rivier bestond een verschil droog te malen en duurder van de hand in het waterpeil van ongeveer een meter. te doen. In die tijd waren het uitsluitend De Loenderveense Plas was rond 1400 zogenaamde binnenkruiers, die door hen tot 1500 een moerassige laagveenvlakte, als poldermolen werden gebruikt. Zo die later door het graven van slootjes en ook de Loenderveense molen te Oud- greppels zonder bemaling vrij op de Vecht Over, daterend uit 1653. Spoedig hierna kon lozen. Door een proces van inklink ontdekte men, dat deze veengrond door van de veengrond onder invloed van deze afgraving buitengewoon geschikt was om ontwatering daalde het maaiveld, zodat er turf van te maken, voor zowel parti­ rond 1600 de polder zo laag kwam te lig­ culieren als fabrieken de belangrijkste gen dat deze weer moerassig werd. Wind- brandstof in die dagen. Steenkool was er bemaling met molens was toen de enige nog niet; later in het mijnbouwtijdperk mogelijkheid om het land weer droger te werd de turf aanmerkelijk minder waard. maken zodat het beweid kon worden. Het De turfwinning noodzaakte de bouw van geld voor deze ontwatering moest van de de Loenderveens Sluis om de turfschuiten rijke Amsterdamse kooplieden komen. uit de plas via de Vecht naar Amsterdam te Omstreeks 1650 besteedden deze Amster­ kunnen vervoeren. Op de hier afgebeelde

De Loenderveense molen in 1928, met de stalling en hooiberg van molenaar Jan Jacob 6riffjoen( coll W.Mooij) Vechtkroniek mei 2016 33

Nieuwe kaart von Mijnden en de LoosdrechtdoorJ. Spruytenburg, circa 1730.

landkaart van Loenderveen uit 1730 zien waterdichte rubber randen aangebracht en we dat de weilandpercelen waren afgegra­ men bracht bij het schutten het water in ven, waarbij men wel stroken land van een de sluis op een hoger niveau door er met perceel liet staan om daarop de afgegra­ een elektrische pomp piassenwater in te ven en uitgebaggerde veengrond tot turf pompen. De foto op de volgende bladzijde Detail van de kaart te kunnen laten drogen. Deze stroken toont de sluis in oktober 1936, gezien van Loosdrecht werden de legakkers genoemd. Tussen de vanaf de piaszijde. Let op de houten sluis­ uit 1865 uit de legakkers werd de grond circa 2,5 meter deuren en de ophaalbrug. De sluiswachter Oemeente atlas van diep weggebaggerd. In later tijd werden Spijker was tevens kleine boer om wat bij Jacob Kuijper. bovendien nog vele legakkers afgegraven, zodat er alsmaar minder land overbleef en er meer wateroppervlak ontstond, en zo­ doende ontstond de Loenderveense Plas. Dit kunnen we heel goed zien op de hier afgebeelde kaart uit 1865. Op een kaart van ruim 60 jaar later is te zien dat het aantal legakkers door golfslag enigszins is afgenomen. Toen in 1930 de Gemeente Amsterdam water uit het (toen nog) Loosdrechts Plas- sengebied ging betrekken voor de drink­ watervoorziening, wilde men voorkomen, dat vervuild schut- en lekwater uit de Vecht door de Loenderveense sluis in de plas zou belanden. In de Loenderveense sluis werden toen stalen sluisdeuren met 34 Vechtkroniek mei 2016

omgeving. Dit deel werd uitgediept om bodemveen en meermolm te verwijderen. De nieuwe plas werd door een gegraven kanaal rechtstreeks met het gemaal van de Bethunepolder verbonden, zodat de enorme hoeveelheid kwelwater vanuit deze polder in de Waterleidingplas een eerste zuivering kon krijgen voordat het werd doorgepompt naar een gemaal in Weesperkarspel. Van hieruit werd (en wordt) dit water na een laatste zuivering naar 1/3 van de Amsterdamse gezinnen getransporteerd. Luchtfoto van de te verdienen. Hij had nog enkele brede le- Na de oplevering van de Waterleidingplas Waterleidingplas, die gakkers in het Loosdrechts plassengebied, in 1957 had de Loenderveense sluis geen in 1957in gebruik is die hij als hooiland gebruikte. Het hooi enkel nut meer. Omstreeks 1980 werd gekomen. werd op een schuit via de Mijndense sluis, de sluis gedempt en de ophaalbrug in de de Vecht en de Loenderveense sluis naar Vechtdijk gesloopt. Afbeelding 6 toont de hier zichtbare hooiberg vervoerd. de huidige situatie vanuit de lucht gezien. Zie voor aanvullende informatie over de Begin jaren ’50 besloot het Waterleiding­ plas het artikel‘Plannen tot het dempen bedrijf een deel van de Loenderveense van de Loenderveense Plas’ van dr. AA. plas te omdijken om het water beter te Manten in Vechtkroniek nummer 4 (mei beschermen tegen verontreiniging uit de 1996), 3-14.

Een foto van de sluis uit 1956, met de oude eiken sluisdeuren. (coILJ. den Besten) Vechtkroniek mei 2016 35

UIT HET ARCHIEF Kostschool in Loenen

Op deze fraaie foto uit circa 1910 zien de Breedesteeg en ten zuiden de hofstede we het toenmalige gemeentehuis aan de Roserusf om te worden ingericht als Rijksstraatweg met daarnaast een iets gemeentehuis en kostschool. naar voren springend wit gebouw. Het aankoopbedrag was fl. 6000,-, voor Het wemelt van de kinderen op de foto, vertimmering en inrichting raamde men en dat komt wellicht door de functie van de kosten op fl. 3000,-. Zeven jaar later, in dit witte gebouw. 1864, wordt de gevel wit gepleisterd met Het was een jongenskostschool onder portlandcement. De gemeente vond het leiding van meester Van Wieringen. immers van groot belang eene welingerig- De gemeente Loenen had in 1857 het te kostschool’ in haar midden te bezitten, perceel vastgoed van de heer Engelbert om niet afhankelijk te zijn van de wille­ Meckmann te Amsterdam ten noorden keur of winzucht van particulieren. 36 Vechtkroniek mei 2016

De boomstamkano in Nigtevecht

Juliette jonker - Duynstee

Op deze foto uit 1987 zien we het Batavieren de Rijn af. Bijzonder aan deze blootleggen van een belangrijke boot was de reparatietechniek die was archeologische vondst in onze omgeving: toegepast om een scheur in de bodem een boomstamkano in de berm van het te dichten, door een verbindingsstuk in verlengde van de Garstenstraat, langs de bodem aan te brengen. Conserveren het fietspad van Nigtevecht naar Weesp. zou maar liefst 50.000 gulden kosten, Dit gebeurde door het Archeologisch dus besloten werd om de kano weer Scheepvaartmuseum in Ketelhaven. toe te dekken met plastic (met gaten Aan de hand van potscherven van erin voor luchtdoorlaat) en zand. De kogelpotten die in de boot lagen, konden kano was gevonden door de scholieren medewerkers de boot dateren op 2000- Mare en Remco van der Aa in een half 2500 jaar oud, uit de ijzertijd. Dergelijke afgegraven sloot op het bouwterrein van scherven zijn ook ooit opgegraven bij het nieuwbouwplan Oost en Vecht. Het Baambrugge en Aetsveld (Weesp). De lijkt door deze vondst aannemelijk dat er boot is een uitgeholde boomstam van dus al een paar honderd jaar voor onze 8.60 meter lang, een meter breed en 46 jaartelling een nederzetting is geweest cm. diep. Met dergelijke boten zakten de tussen Nigtevecht en Weesp.