Maatschappelijk verslag 2009 Stichting Maatschappij van Weldadigheid Maatschappelijk verslag 2009 Stichting Maatschappij van Weldadigheid

2 3 Inhoud

Woord van de voorzitter 7 Erfgoed Westerbeeksloot, Kolonie Belvedereproject 28 Missie 8 Projectleider 28 Beleid 8 Werkgroep Wonen 28 Voorwoord 9 Verplaatsing pachtbedrijf 28 Historie 11 Gratis verf actie koloniewoningen 29 Koloniewoning van de toekomst 30 Residence 31 Cultureel Erfgoed 14 Frederiksoord en Veenhuizen 31 Beschermd dorpsgezicht 14 Communicatie 31 Aangewezen organisatie voor monumentenbehoud 14 Behoud restauratieambacht 15 Boekje Steen in de vijver 15 Organisatie en medewerkers 32 Gemeente , culturele gemeente van Drenthe 15 Bestuur 32 Informatieborden 18 Medewerkers 33 Vrijwilligers 33

Het beheren en exploiteren van de bezittingen 21 Beheer bossen en terreinen 21 Feiten en cijfers 2009 34 Verpachte hoeven en landerijen 22 Colofon 35 Akkerbouwbedrijf Maatschappij 22 Gebouwen 24 deBakkerij 24 Hotel Frederiksoord 24 Restauratie koloniewoningen 24 Koloniekerkje 26 Museum De Koloniehof 26

4 5 Woord van de voorzitter

Geachte Lezer,

Voor U ligt het Maatschappelijk Jaarverslag over 2009 van de Maatschappij van Weldadigheid te Frederiksoord. Door de invoering van deze vorm van verslaggeving wordt u voortaan jaarlijks geïnformeerd over de ontwikkelingen van de Maatschappij betreffende het voorafgaande jaar. In het Voorwoord van dit verslag krijgt u een overzicht van de verschillende manieren waarop in het verleden gewerkt is aan de informatie aan belanghebbenden. Daarbij valt op dat in de beginjaren, toen de Maatschappij nog actief was met wat ik zou willen aanduiden als de resocialisering van de kolonisten, op diverse manieren de voortgang werd gemeld. Het feit dat de diverse gemeenten die bij het project betrokken waren en de financiële middelen verschaften, geïnformeerd moesten worden is zeker een van de belangrijkste redenen geweest voor de toen gekozen vormen van informatie.

Na het einde van die periode toen de hoofdtaken consolidatie en onderhoud van het bezit werden, viel de informatie terug tot het hoogst noodzakelijke. De opening van het museum De Koloniehof in 1993, zo lezen we in het voorwoord, was een nieuwe stap naar buiten.

Een wezenlijke verandering in het beleid werd ingeleid met het verschijnen van `Een monument in beweging` in 2005, gevolgd door het `Belvedere plan`, waarin meer gedetailleerd ingegaan wordt op de toekomstplannen. Bij deze ingrijpende verandering in het functioneren van de Maatschappij hoort ook een meer uitgebreide informatie.

De gevolgen van deze beleidswijzigingen vullen het grootste deel van dit verslag. Ik wens u veel leesplezier.

Stichting Maatschappij van Weldadigheid Mr. C.J.B. Ebeling, voorzitter

6 7 Annemarie Dijkstra Camping de Moesberg Missie Voorwoord

De Stichting Maatschappij van Weldadigheid Voor het eerst in haar historie van 192 jaar In 2007 volgt het Uitvoeringsplan heeft als doelstelling het behouden, wordt dit jaar door de Stichting Maatschappij Belvedereproject Frederiksoord- ontwikkelen en uitdragen van haar van Weldadigheid (Maatschappij) een -Boschoord, met daarin de cultuurhistorisch erf- en gedachtegoed om Maatschappelijk Jaarverslag uitgegeven. plannen voor de toekomst. De wens om het daarmee mensen de mogelijkheid te bieden Vanaf 1819 voorziet het tijdschrift De Star in gedachtegoed van De Maatschappij breder uit EEN WIN-WIN SITUATIE tot zelfontplooiing op het terrein van cultuur, regelmatige berichtgeving binnen de Koloniën te dragen en de noodzaak tot investeren in het natuur en milieu. van Weldadigheid. Deze uitgave wordt in 1827 gebied om het voor de volgende generaties Zo’n tien jaar geleden namen Annemarie Dijkstra vervangen door De Vriend des Vaderlands en te bewaren, vragen om een andere, en haar partner Marinus Baas camping de De Maatschappij van Weldadigheid werkt vanaf 1860 tot 1908 wordt jaarlijks een Erica transparantere manier van communiceren met Moesberg over. Een klein bedrijf dat ontstond zonder winstoogmerk. Revenuen uit boekje uitgegeven. de buitenwereld. uit een ‘kamperen bij de boer’-situatie. Op ‘commerciële’ activiteiten vloeien terug naar de vraag aan Annemarie naar de invloed ontwikkelingsprojecten binnen het gebied. In de periode na 1908 wordt nog Intensieve samenwerking met Provincie van de Maatschappij van Weldadigheid als geruime tijd schriftelijk verslag gedaan Drenthe en Gemeente Westerveld maken het ‘buurman’, antwoordt ze zonder aarzelen: “wij van de ontwikkelingen, maar na 1960 bovendien noodzakelijk om de partners inzicht kunnen duidelijk merken dat het verhaal van wanneer de Vereniging Maatschappij van in de organisatie te geven. de koloniën veel aantrekkingskracht heeft. Weldadigheid verandert in een Stichting, In zekere zin vertegenwoordigt Frederiksoord valt de communicatie naar buiten stil. De Met de heruitgave van De Star in 2008 een bepaalde luxe status waar mensen op af Beleid Maatschappij is een tamelijk gesloten wordt veel informatie aan de lokale bevolking komen. Wij verkopen dan ook de nieuwe fiets- organisatie, vooral bezig om zichzelf als verschaft over de gebeurtenissen in en rond en wandelroutes van de Maatschappij en zo instituut in stand te houden. Frederiksoord. De Star komt 4x per jaar uit. profiteren we over en weer van elkaar. Alleen Het beleid van de Maatschappij van maar een win-win situatie dus. In de dagelijkse Weldadigheid is erop gericht draagvlak Na de opening van museum De Koloniehof We hopen met dit “Maatschappelijk gang van zaken kunnen we ook goed met elkaar te creëren voor het beschermen van haar in 1993 wordt een voorzichtig begin gemaakt Jaarverslag” meer transparantie te geven over over weg. cultuurhistorisch erf- en gedachtegoed, maar om meer naar buiten te treden en in 2005 belangrijke zaken die de Maatschappij van ook voor nieuwe noodzakelijke ontwikkelingen na het uitbrengen van de Gebiedsvisie “Een Weldadigheid betreffen. in het gebied: “behoud door ontwikkeling” is monument in beweging” verandert er voor de daarbij het thema. Maatschappij veel.

8 9 Historie

De Maatschappij van Weldadigheid wordt tot vrijboer. Als deze status wordt bereikt, in 1818 opgericht op initiatief van generaal betekent dit dat men zelfstandig de boerderij Johannes van den Bosch, daarbij gesteund kan beheren. door Koning Willem I. Onderwijs is binnen de Maatschappij in Na de Franse overheersing, oorlogen en 1819 verplicht voor kinderen van 6 tot 12 blokkades kent men in Nederland tijden van jaar. Zij bezoeken de dagscholen. Daarna grote armoede en verpaupering. zijn de kinderen verplicht nog enige jaren Het is de sociaal bewogen Johannes van den avondonderwijs te volgen. Bosch, die het plan opvat gezinnen, die door slechte omstandigheden zijn getroffen, op Ten behoeve van de kolonisten zijn in de loop te vangen en te begeleiden en zo de kans te der jaren kerken gebouwd. In de beginperiode geven een beter bestaan op te bouwen. is de kerkgang zelfs verplicht en wordt hierop In 1818 wordt de eerste kolonie Frederiksoord streng gecontroleerd. Gaat men niet naar de gesticht, spoedig gevolgd door de koloniën kerk, dan wordt dat met een boete bestraft. Willemsoord, Wilhelminaoord en Boschoord. In totaal zijn in de koloniedorpen 430 De medische zorg voor de kolonisten wordt koloniehuisjes gebouwd. Ook worden opgedragen aan een door de Maatschappij fabrieken, scholen en kerken gebouwd. aangestelde geneesheer. In 1827 wordt een ziekenfonds opgericht en kolonisten Overal uit het land zendt men gezinnen naar betalen een halve cent contributie en hebben de koloniën en deze worden in voor die tijd daardoor recht op medische verzorging. ruime en goede woningen ondergebracht. Onder leiding van personeel van de Tot 1860 kent men binnen de Maatschappij Maatschappij van Weldadigheid worden de een eigen munteenheid. Met deze gronden in cultuur gebracht. De bedoeling is koloniemunt kan men in de koloniewinkels dat men zich uiteindelijk kan opwerken alles kopen behalve sterke drank.

11 Drankmisbruik heeft er toe geleid dat het Met bejaardenzorg wordt in 1893 een fabrieksgebouw), het schooltje aan de gebruik van sterke drank voor de gehele aanvang gemaakt in een tweetal Rustoorden. Oranjelaan, het schooltje in Boschoord, kolonie verboden is. Rustoord I voor de bejaarde echtparen Hoeve Koning Willem III, Hoeve Prinses en Rustoord II voor de weduwen en Marianne en een tiental koloniewoningen. In 1823 wordt gestart met de opvang weduwnaars. van bedelaars, landlopers, vondelingen De geschiedenis van de Maatschappij en weeskinderen. Daartoe worden in In 1965 wordt door de Maatschappij een van Weldadigheid leert, dat het geen Mientje Hoogenkamp Ommerschans en Veenhuizen grote nieuw verzorgingshuis “De Menning” in gemakkelijke opgave is geweest om de bewoonster Rustoord 1 gestichten gebouwd: De Strafkoloniën. Wilhelminaoord gesticht. In 1986 wordt het verpauperde medemens de mogelijkheid te verzorgingshuis in een zelfstandige stichting bieden om een nieuw, menswaardig bestaan In 1859 worden de strafkoloniën aan de ondergebracht. op te bouwen. Voor deze taak is veel inzicht, Staat overgedragen en de Maatschappij kennis en geduld nodig geweest, maar IK WOON HIER NOG gaat zich weer toeleggen op het werk in de In 1950 wordt in Boschoord in Hoeve bovenal veel geld. En daaraan heeft het de HEERLIJK OP MEZELF vrije koloniën Frederiksoord, Willemsoord, Boschoord een start gemaakt met de opvang Maatschappij steeds ontbroken. Wilhelminaoord en Boschoord. Land- en van jonge mannen, die met de strafrechter Mientje Hoogenkamp: 92 jaar en geboren en bosbouw krijgen vanaf die tijd veel aandacht. in aanraking zijn geweest. In 1976 wordt getogen in de Kolonie. Haar grootouders werden De Maatschappij sticht zes grote boerderijen Hoeve Boschoord verzelfstandigd en groeit destijds ‘opgezonden’ vanuit Leiden. De familie in haar gebied, waaronder Hoeve Prinses uit tot een groot behandelinstituut voor Noord bleek oppassend en hardwerkend. Ze konden Marianne in Wilhelminaoord en Hoeve Koning Nederland. in hun onderhoud voorzien en mochten blijven. Willem III in Frederiksoord. En dat heeft Mientje gedaan. Ze woonde met Tegenwoordig houdt de Maatschappij van haar Lammert op verschillende plaatsen in de In 1884 wordt in Frederiksoord een Weldadigheid zich bezig met het beheren Kolonie en streek met haar intussen overleden tuinbouwschool gesticht: De G.A. van Swieten van ca. 1300 ha. cultuur- en bosgrond. echtgenoot zo’n twintig jaar geleden neer in Middelbare Tuinbouwschool. Een school die De Maatschappij heeft 65 panden in bezit, Rustoord . Ze woont er nu alleen in een royale in het gehele land grote naamsbekendheid zal waarvan er 30 op de Rijksmonumentenlijst eindwoning in een schitterend historisch pand. krijgen door haar goede opleiding. staan. Onder deze monumenten bevinden Het hoogtepunt van 2009 is voor haar de Vrije zich Huis Westerbeek (het huidige kantoor), Kolonistendag. Ze is er de hele dag bij geweest Eind 2005 is de school in Frederiksoord na Hotel Frederiksoord, het Koloniekerkje met en heeft genoten van de mensen en van het ruim 120 jaar tuinbouwonderwijs gesloten en een prachtig orgel, de Boschbouwschool, programma. “Ik woon hier machtig mooi en nog overgeplaatst naar Meppel. de Mandenmakerij (een voormalig lekker op mezelf”, besluit ze het gesprek.

12 13 Cultureel erfgoed Behoud Gemeente Westerveld, restauratieambacht culturele gemeente van Het afgelopen jaar tekende de Maatschappij Drenthe Beschermd dorpsgezicht Aangewezen organisatie van Weldadigheid samen met twee De Provincie Drenthe heeft de gemeente Frederiksoord- voor monumentenbehoud opleidingsinstituten, Drents Plateau en Westerveld in 2009 aangewezen als culturele Wilhelminaoord. De Maatschappij heeft eind 2009 een verzoek Het Drents Landschap een convenant dat gemeente van Drenthe. Allerlei activiteiten Op 6 november 2009 heeft de Gemeente ingediend om de status van aangewezen voorziet in stage- en opleidingsmogelijkheden hebben er door de gehele gemeente plaats Westerveld voor het gebied Frederiksoord- organisatie voor Monumentenbehoud te voor bouwvakkers in opleiding die zich in gevonden. Het thema luidde “Duusternis en Wilhelminaoord de status van “Beschermd verkrijgen. Organisaties, die meer dan 20 het specifieke restauratieambacht willen Laokeblad”. Duusternis staat voor de echt Dorpsgezicht” verkregen. In het gebied monumenten bezitten en professioneel bekwamen. Zo wordt continuïteit in dit donkere nachten, zoals die in ons land bijna Frederiksoord-Wilhelminaoord heeft de en deskundig personeel in dienst hebben, uitstervende ambacht gewaarborgd. alleen nog in Westerveld voorkomen. Maatschappij vele bezittingen, waaronder kunnen de status van aangewezen organisatie Laokeblad is Zuidwest Drents voor de grote 32 Rijksmonumenten en 3 Provinciale verkrijgen. weegbree en bloeit van mei tot september: monumenten. Boekje Steen in de vijver de periode waarin Westerveld de meeste De Maatschappij heeft al haar 32 Het boekje Steen in de vijver was in 2009 toeristen ontvangt. De veelheid aan monumentale gebouwen en monumenten in een separate Stichting geheel uitverkocht. Er is besloten het boekje de ruimtelijke rechtlijnige structuur bepalen het Monumenten ondergebracht. Het enige doel in 2009 opnieuw uit te geven. Het boekje, dat Museum De Koloniehof heeft hier op een historisch karakter van beide dorpen. van deze Stichting Monumenten is het in in beknopte vorm een goed beeld geeft over goede wijze bij aan kunnen sluiten door Deze erkenning wordt mede gezien als een opstap stand houden van monumenten. Hierdoor het ontstaan, groei en ontwikkeling van de hetzelfde thema te kiezen voor de expositie in om samen met Veenhuizen, Ommerschans, komen alle monumenten in aanmerking voor Maatschappij van Weldadigheid, is in 1985 de beeldentuin. Wortel en Merksplas (België) een plaats op de de Brim-regeling (Besluit Rijkssubsidiëring geschreven door de heer Bert Lambregts. Unesco Werelderfgoedlijst te verkrijgen. Instandhouding Monumenten) van de André Tempelaar, bestuurslid van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. De tweede druk van het boekje is in 1996 Maatschappij, opende de expositie in uitgekomen. Het boekje is geactualiseerd en de beeldentuin op 25 april met een zeer Na verkrijging van de status vallen ook van nieuwe kleurenfoto’s voorzien. toepasselijk, door hemzelf geschreven, woonhuizen en (woon)boerderijen onder deze gedicht. BESCHERMD regeling. Het 1e exemplaar is op 1 november 2009 tijdens de Kolonistendag overhandigd aan Jan Piet van den Berg, beeldend kunstenaar, DORPSGEZICHT De status van “aangewezen organisatie” is in kolonistennazaat mevrouw Jeltje van Nieuwen- heeft voor Huis Westerbeek in Frederiksoord het voorjaar van 2010 verkregen. hoven die de openingshandeling verrichtte. een kunstwerk van banken gemaakt,

14 15 VEEL VERRASSENDER voorstellende de bankencrisis. Het benodigde want de wereld is maakbaar” en Thijs DAN WE HADDEN hout komt uit de bossen van de Maatschappij Rinsema met ”Wie woonde precies waar in de GEDACHT en is door de kunstenaar zelf geselecteerd en kolonie?”. ter plekke verwerkt. In het koetshuis bij Hotel Frederiksoord voerde toneelvereniging Erica een stuk op over de Ter gelegenheid van de afsluiting van Raad van Tucht. Zo kregen de bezoekers het culturele jaar is in Frederiksoord op inzicht in het strafsysteem uit de beginperiode 1 november 2009 een Kolonistendag om te trachten de kolonisten op het rechte georganiseerd. Gemeente Westerveld, pad te krijgen. Drents Archief, de schrijver van het boek “De Proefkolonie”, Wil Schackmann en de In Museum De Koloniehof werd een film Marja Cobussen Maatschappij van Weldadigheid hebben het vertoond met interviews van nazaten van B&B deBakkerij programma samengesteld. kolonisten, die nu nog in het gebied wonen. Vanuit het museum kon men per (elektrisch De officiële opening door mevrouw Jeltje aangedreven) tram een rondrit door het Ruim een jaar geleden startten Marja en Peter van Nieuwenhoven vond plaats in het gebied Frederiksoord-Wilhelminaoord Cobussen hun Bed & Breakfast deBakkerij op een congresgebouw Park Frederiksoord en is door maken. Huis Westerbeek was geopend voor markant punt in Frederiksoord. “Eerlijk gezegd vele belangstellenden bijgewoond. Via een inschrijving in de registers van de koloniën. hadden we geen idee van het soort mensen uitgebreid onderzoek kunnen de namen van De paardentram fungeerde die dag als taxi in dat onze B&B zou aantrekken” begint Marja het de kolonisten bovendien gekoppeld worden Frederiksoord. Gidsen van de Maatschappij gesprek. “Gezien de opvallende en centrale aan een hoevenummer. Veel nazaten willen gaven rondleidingen. ligging, rekenden we vooral op voorbijgangers, graag weten waar hun voorouders hebben maar in de praktijk blijkt dat mensen heel bewust gewoond. Voor de koloniën, Frederiksoord De Kolonistendag werd door ca. 5.000 hun weg naar deBakkerij vinden. Ook komen en Wilhelminaoord, is dat nu mogelijk. De mensen bezocht. De Maatschappij heeft veel mensen specifiek voor het gebied. Die hebben andere koloniën, waaronder Willemsoord en positieve reacties ontvangen en volgens velen bijvoorbeeld Het Pauperparadijs van Suzanne Boschoord, volgen in de loop van 2010. is een dergelijke dag voor herhaling vatbaar. Jansen, of de Proefkolonie van Wil Schackmann Verder werden er op de Kolonistendag gelezen. Al met al zijn we heel gelukkig met onze goed bezochte lezingen verzorgd door beslissing in het diepe te springen. Het is veel Wil Schackmann met “Sex en liefde in de verrassender dan we hadden gedacht”. kolonie”, Michiel Gerding met “Een kolonie….

16 17 Informatieborden - “Kijk op de kolonie” In oktober 2009 zijn bij alle monumenten en op bijzondere karakteristieke plaatsen informatieborden geplaatst. Het gaat in totaal om veertig informatieborden. Op een informatiebord staat een foto van vroeger met een beschrijving van het pand of de locatie.

Op alle Rijks en Provinciale monumenten zijn speciaal voor de Maatschappij ontworpen schildjes aangebracht.

Ondernemer en kolonistennazaat Henny van de Most heeft symbolisch het ‘eerste’ bord tijdens de Kolonistendag onthuld.

In 2010 worden nieuwe fiets- en wandelroutes door het gebied van de Maatschappij aan deze borden gekoppeld. Bezoekers aan het gebied krijgen op deze manier waardevolle en zeer interessante informatie. Bovendien lenen deze routes zich voor educatieve doeleinden.

18 19 Het beheren en exploiteren van de bezittingen

Beheer bossen en terreinen Bureau Ecolan, een landschapsadviesbureau In de totale oppervlakte van de bossen en dat voorziet in werkervaringsplaatsen voor o.a. terreinen zijn geen wijzigingen opgetreden. De langdurig werklozen, is een reïntegratieproject werkzaamheden in de bossen zijn volgens het gestart in Frederiksoord. Afwisselend wordt beheerplan uitgevoerd. in de bossen van Staatsbosbeheer en de Maatschappij met ca. 8 personen gewerkt Een ANWB Landgoedkamp is in het Sterrebos aan onderhoud in het groen. Afwisseling van gehouden. Achtentwintig enthousiaste werk is van belang voor het opleiden van deze personen hebben zich onder andere ingezet personen. voor: De gedachte is om voor het jaar 2010 • het vervangen van een brug over de de activiteiten in het gebied van de Westerbeeksloot Maatschappij uit te breiden. Deze activiteit • het opsnoeien van wandelpaden past volledig in het Belvedere project “Erfgoed • een gedeelte van de Westerbeeksloot Westerbeeksloot”, waarover later meer. uitbaggeren • het opkronen van wandelpaden Overleg met de Provincie Drenthe en andere • het herstellen van de wandelroutes betrokken partijen heeft opgeleverd dat een begin is gemaakt met de toekomstige Ecologische Verbindingszone tussen Over het gehele bezit van de Maatschappij Boschoord en landgoed De Eese. Kleine zijn met een totale lengte van 11.340 meter projecten konden in 2009, na verkrijging van zandwegen opnieuw geprofileerd en enkele subsidie, al worden uitgevoerd onder leiding knelpunten aangepakt. van de Bosgroep Noord-Oost Nederland.

20 21 Verpachte hoeven en landerijen In de samenstelling van de verpachte hoeven en landerijen is geen verandering opgetreden. De nieuwe regionale veranderpercentages en regionormen voor pacht per 1 september 2009 zijn door de minister van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit vastgesteld.

Sietze Grave vrijwilliger Monumentenzorg De pachtverhogingen zijn fors en komen voort uit een door alle betrokken partijen opgesteld pachtstelsel. De verhogingen komen juist in een tijd van crisis en slechte marktprijzen voor EEN SCHAKELTJE TE zowel de veehouders als de akkerbouwers. MOGEN ZIJN… Het bestuur heeft daarom besloten voor de hoevepachter eenmalig een reductie van 50% “Na de gemeentelijke fusie, zo’n tien jaar van de verhoging te verlenen voor de periode geleden, kwam ik intensiever in aanraking 1 november 2009 – 1 mei 2010. met de Maatschappij van Weldadigheid en raakte meer en meer onder de indruk van Eind 2009 is door de Maatschappij een het gebied. Na mijn pensionering heb ik met Landbouwvisie voor haar gebied opgesteld. Jan Mensink gesproken om te kijken of ik als De Maatschappij bezit nog 7 hoeven, waarvan persoon een bijdrage zou kunnen leveren aan 6 veeteeltbedrijven en 1 akkerbouwbedrijf. het instandhouden van met name de historische De Landbouwvisie is begin 2010 in het panden van de Maatschappij. Als voormalig bestuur van de Maatschappij behandeld. technisch ambtenaar heb ik veel ervaring met monumentenzorg. Ik draag mijn steentje bij door bij restauratieplannen het tekenwerk en Akkerbouwbedrijf Maatschappij van eventuele voor-ontwerpwerk voor mijn rekening Weldadigheid te nemen. Het mooie aan dit werk is een Het akkerbouwbedrijf in eigen beheer en schakeltje te mogen zijn, een bijdrage te kunnen exploitatie bij de Maatschappij besloeg in 2009 leveren aan behoud van dit prachtige erfgoed ruim 100 ha. voor de generaties na ons!”

22 23 De navolgende producten werden verbouwd: Gastvrijheid en kwaliteit staan bij het echtpaar zetmeelaardappelen, suikerbieten, zomergerst hoog in het vaandel. en zomertarwe. Een tiental hectaren werd verhuurd aan een lelieteler. Hotel Frederiksoord De opbrengsten van aardappelen, bieten De huurder van Hotel Frederiksoord is in maart en zomergerst waren bijzonder hoog. De 2009 in staat van insolventie terecht gekomen opbrengst van de zomertarwe was enigszins en is de huurovereenkomst beëindigd. Per tegenvallend. 1 juli 2009 is een nieuwe huurder gevonden, die het interieur grondig heeft aangepakt. Met matige tot slechte prijzen viel, ondanks de De keuken is compleet gerenoveerd en van hoge gewasopbrengsten, de netto opbrengst nieuwe apparatuur voorzien. tegen. Niettemin kon het akkerbouwbedrijf met een positieve bijdrage aan het resultaat De grote zaal en café werden geheel van de Maatschappij afsluiten. gerestyled en fungeren nu als brasserie en restaurant. De kamers wachten nog op een opknapbeurt en dat zal gebeuren nadat alle Gebouwen vergunningen daarvoor binnen zijn. Verhuurder Het normale noodzakelijke onderhoud heeft en huurder zijn in gesprek om zaalruimte voor aan de gebouwen plaatsgevonden. Hotel bruiloften, familiepartijen, cursussen etc. te Frederiksoord is aan de buitenzijde geheel creëren. opgeknapt. Restauratie koloniewoningen deBakkerij Er is een begin gemaakt met de plannen Vanaf 1 mei is de voormalige bakkerij voor restauratie van de woningen Kon. in Frederiksoord verhuurd als “bed and Wilhelminalaan 88 en Maj. Van Swietenlaan 7 breakfast” en woning aan het echtpaar te Frederiksoord. Deze woningen staan op de Cobussen. Ruim 300 gasten hebben in 2009 Rijksmonumentenlijst en zijn in het kader van een overnachting in het fraaie pand geboekt. het leegstand- en herbestemmingprogramma

24 25 van de Provincie Drenthe aangedragen bij het Fonds en Prins Bernard Cultuurfonds zijn Drents Plateau. toegezegd.

Beide woningen zijn vrij van huur gekomen en moeten worden gerestaureerd Museum de Koloniehof en gemoderniseerd. Verhuur in de Het museum heeft in het culturele jaar huidige toestand is niet mogelijk. van de Gemeente Westerveld meer Monumentenvergunning en bouwvergunning bezoekers gehad dan in voorgaande zijn/worden aangevraagd. Tevens zal de jaren. Lag het aantal zo rond de nodige aandacht worden besteed aan de 10.000 bezoekers in 2009 is de teller inrichting van de tuinen/erven. op ca. 13.000 bezoekers uitgekomen. Met name de georganiseerde activiteiten zoals de Koloniezomer- en Koloniekerkje Koloniewintermarkt, de Quiltdagen en De N.H. Gemeente Frederiksoord heeft sinds de Kolonistendag hebben een positieve Pinksteren het kerkje niet meer in gebruik. De bijdrage geleverd. Het aantal bezoekers Maatschappij zoekt een nieuwe functie voor met een Museumjaarkaart was hoger haar koloniekerkje. Eind 2009 is besloten de dan voorgaande jaren. kerk per gebeurtenis te verhuren voor een proefperiode van twee jaar. De verkoop van streekproducten liep boven verwachting en zal nog verder Het kerkje zal in ieder geval beschikbaar zijn worden uitgebreid. In 2010 zal een voor rouw- en trouwdiensten en voor de haalbaarheidsonderzoek worden gestart bekende kolonieconcerten naar “De Koloniehof nieuwe stijl”. Het dak van de kerk is onder handen genomen en van een nieuwe folie voorzien. Het bestaande concept is sterk De kerkdeuren zijn vernieuwd. verouderd en toe aan vernieuwing. Het orgel, eveneens Rijksmonument, wordt Programmatische en inhoudelijke in 2010 en 2011 gerestaureerd. Bijdragen vernieuwing is noodzakelijk om in de van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed, VSB toekomst bezoekers te blijven trekken.

26 27 VOORTBESTAAN BELVEDEREPROJECT ERFGOED VEILIGSTELLEN ERFGOED WESTERBEEKSLOOT “Toen de offerteaanvraag voor het Kolonie Belvedereproject Eind 2007 hebben de Provincie Drenthe, de Structuur van bebouwing, wegen en projectleiderschap bij Interra binnenkwam Gemeente Westerveld en de Maatschappij lanen wordt met het terugbouwen van de dacht ik maar één ding: dit is voor mij, dit wil ík een samenwerkingsovereenkomst koloniewoningen hersteld. De Stuurgroep doen. Ik woon al meer dan tien jaar met veel afgesloten voor het verder ontwikkelen heeft het advies met een opmerking van komen vier locaties voor woningbouw in de plezier in deze omgeving. De grootste uitdaging van het Uitvoeringsplan Belvedereproject de Provincie Drenthe met betrekking tot de vrije sector en aan de Vaartweg komen zes is om het gebied zónder investeringen van Frederiksoord-Wilhelminaoord-Boschoord. Hooiweg (noord) overgenomen. De Provincie starterswoningen. buitenaf kostendekkend overeind te houden. Naar aanleiding van de uitgebrachte stelt dat de Hooiweg pas aan de orde komt De ontwikkeling van de Koloniewoning van gebiedsvisie “Een monument in beweging” als andere locaties zijn ingevuld. Met deze invulling wordt voldoende de Toekomst spreekt mij in het bijzonder aan. is besloten de plannen nader uit te werken. compensatie verkregen voor het verplaatsen De uiterlijke verschijningsvorm is weliswaar van het agrarisch bedrijf. modern, maar verwijst heel duidelijk naar de Verplaatsing pachtbedrijf koloniewoning van weleer. Het concept is Projectleider In het kader van ‘rood voor rood’ (voor dermate duurzaam dat met een kleine extra Voor het project is in september 2007 hetgeen gesloopt wordt, mag woningbouw Gratis verf actie koloniewoningen investering de woning energieneutraal kan een projectleider aangesteld door de in de plaats komen) is een agrarisch bedrijf Op initiatief van de Maatschappij werd functioneren. Een ander aantrekkelijk punt is de drie betrokken partijen. In 2009 is de uit het dorp Wilhelminaoord verplaatst naar gratis vakverf ter beschikking gesteld modulaire opbouw van het concept, zodat op overeenkomst met de projectleider verlengd een locatie buiten het dorp. Alle schuren en aan de eigenaren van koloniewoningen in maat en levensloop bestendig gebouwd kan tot september 2011. Procedures en loodsen op de locatie zijn gesloopt en het Frederiksoord, Wilhelminaoord en Boschoord. worden. We hebben ons dan ook niet verbaasd vernieuwen van bestemmingsplannen nemen terrein is gesaneerd. Ongeveer twintig huiseigenaren hebben over de grote belangstelling voor deze woningen, meer tijd in beslag dan was voorzien. enthousiast gereageerd. met name uit de regio”. Een nieuwe invulling op de locatie bleek niet gemakkelijk. Gemeente, Provincie, Rijksdienst Twee regionale schildersbedrijven, de HJL Werkgroep Wonen voor Cultureel Erfgoed en Maatschappij zijn Groep uit en Kranendonk Een werkgroep Wonen heeft zich gebogen uiteindelijk tot een compromis gekomen. Schilders uit Noordwolde en de producent van over de plannen voor het herbouwen van Gedeeltelijk wordt invulling gegeven op Edel Standverf hebben de actie ondersteund. koloniewoningen in het gebied. De Werkgroep de locatie aan de M.A. van Naamen van De kleurstelling van de kenmerkende heeft de Stuurgroep geadviseerd om 64 Eemneslaan en gedeeltelijk aan de Vaartweg. lintbebouwing wordt op deze manier weer in koloniewoningen in het gebied te herbouwen. Aan de M.A. van Naamen van Eemneslaan originele staat terug gebracht.

Werner Brouwer Belvedereprojectleider

28 29 hypermoderne, energiezuinige woning op. Frederiksoord en Veenhuizen De koloniewoning van de toekomst is In 2009 heeft Veenhuizen zich aangemeld standaard voorzien van een warmtepomp, om in aanmerking te komen op de een zonneboiler en zonnepanelen. Werelderfgoedlijst te worden geplaatst. Naar Het energiegebruik kan door extra verwachting, mede door het verkrijgen van maatregelen tot neutraal gereduceerd worden. de status van Beschermd Dorpsgezicht, zal Frederiksoord zich hierbij in 2010 aansluiten. Naar verwachting kunnen de eerste kavels eind 2010 worden uitgegeven. Samenwerking tussen het Gevangenis- museum en museum De Koloniehof wordt in 2010 verder aangehaald. Gesproken wordt Residence Frederiksoord over de haalbaarheid van een “Pauperpad” Voor de ontwikkeling van zorgappartementen tussen Frederiksoord en Veenhuizen om en een zorghotel op de voormalige daarmee een beleefbare verbinding tussen de locatie van de Tuinbouwschool gaat het beide koloniën tot stand te brengen. bestemmingsplan Residence Frederiksoord in procedure. Drents Plateau, Drents Archief, Frederiksoord, Veenhuizen en Ommerschans zijn in gesprek om Vanaf 2005 is het voormalige complex van een nieuw educatief programma, “Koloniegame”, de Tuinbouwschool niet meer in gebruik. Een voor het Voortgezet onderwijs te realiseren. brede werkgroep heeft zich bezig gehouden met de invulling op deze locatie, hetgeen geleid heeft tot een compromis waarbij de Communicatie gebouwen in een “regel” worden gebouwd. In mei 2009 is een extern Koloniewoning van de toekomst Op deze wijze kan ook het Inforium, dat communicatiemedewerker aangesteld voor Na goedkeuring van het Bestemmingsplan De koloniewoning van de toekomst is met een omgebouwd zal worden tot zorghotel, in het het project Erfgoed Westerbeeksloot. De Beschermd Dorpsgezicht Frederiksoord- team van specialisten ontworpen en is zeer lint worden betrokken. communicatiemedewerker draagt zorg voor Wilhelminaoord wordt gestart met de herbouw duurzaam en eveneens levensloopbestendig. de informatievoorziening vanuit het project en van koloniewoningen in het gebied van de Toepassing van moderne materialen en De realisatie van het plan zal het gebied tevens voor de informatievoorziening voor de Maatschappij. energiebesparende technologie leveren een ongeveer 120 arbeidsplaatsen opleveren. Maatschappij van Weldadigheid.

30 31 John Mensink pachter ORGANISATIE EN MEDEWERKERS

Bestuur Medewerkers Vrijwilligers mr. C.J.B. Ebeling, voorzitter Jan Mensink, directeur Veel toegewijde vrijwilligers verlenen hun drs. K.C. Boer, vicevoorzitter Jacob Kruijer, opzichter diensten, zowel voor de Maatschappij als voor mr. H.J. Wemekamp, secretaris/penningmeester Ninette Jager-From, administratie/secretariaat museum De Koloniehof. mevrouw drs. L.F.E. Eschauzier-van den Bosch, lid Wollie de Lange-Prikken, administratie/secretariaat De werkzaamheden van vrijwilligers bestaan mr. J.W. Soppe, lid Bert Kruijer, medewerker buitendienst o.a. uit: het houden van inleidingen, drs. A.F. Tempelaar, lid Aaldert Post, medewerker buitendienst rondleidingen door het museum, invoeren ing. C.J. Vellinga, lid Hilda Groen-van Luik, coördinator/gastvrouw van kolonistengegevens in de computer, MEER RUIMTE, MEER mr. drs. E.C.M. Wagemakers, lid Tineke Brinkman-Koopmans, gastvrouw het verzorgen van de voorbeeldakkertjes MOGELIJKHEDEN Trijntje Potiek-Klijnstra, gastvrouw op het terrein, medewerking in de De dagelijkse leiding van de organisatie is in Inge Westerhof-Otten, gastvrouw streekproductenwinkel en bij de horeca, het Pachter John Mensink verhuisde met zijn bedrijf handen van directeur Jan Mensink bijgestaan Janine Jelier, oproepkracht verlenen van allerlei hand- en spandiensten bij en gezin van ‘hartje’ Wilhelminaoord naar door zijn staf. Patty Vogelzang, oproepkracht activiteiten. een royale huiskavel in het buitengebied aan Het Bestuur van de Maatschappij bestaat op de rand van de kolonie. Hij is goed voor de dit moment uit acht leden. De bestuursleden Medewerkers fulltime: 4 Activiteiten in 2009 waarbij vele vrijwilligers bewerking van een kleine 70 hectare, waarbij worden voor een periode van vijf jaar benoemd medewerkers parttime: 6 medewerking hebben verleend, zijn: hij ook nog gedeeltelijk het loonwerk voor het en treden af volgens een door het bestuur medewerkers oproep: 2 De Koloniezomermarkt, de tentoonstelling landbouwbedrijf van de Maatschappij voor zijn opgesteld rooster. Een aftredend lid is terstond ziekteverzuim: 1,9% “Quiltsporen door de kolonie”, rekening neemt. herkiesbaar. Voorzitter, vicevoorzitter en aantal fte’s: 6,4 de Kolonistendag en de Koloniewintermarkt. “Wij zaten daar nog helemaal niet zo tegen onze secretaris/penningmeester vormen het dagelijks zin hoor”, opent hij het gesprek. “Maar aan de bestuur van de stichting. Bestuursleden Zonder deze gemotiveerde vrijwilligers - 37 andere kant is deze situatie, met alle ruimte om je ontvangen geen beloning voor hun personen in totaal - zouden deze activiteiten heen natuurlijk wel praktischer. De Maatschappij werkzaamheden, maar hebben wel recht op niet mogelijk zijn. kwam met het verhuisvoorstel, omdat er een een onkostenvergoeding voor de door hen in de hoeve vrij zou komen en onze oude plek uitvoering van hun functie gemaakte kosten. bestemd kon worden voor woningbouw. Alles met Het dagelijks bestuur vergadert vier maal per elkaar brengt het weliswaar nieuwe investeringen jaar en het bestuur drie maal. met zich mee, maar biedt de situatie ook meer mogelijheden voor de toekomst.”

32 33 Colofon Cijfers en feiten 2009 Uitgave van Stichting Maatschappij van Weldadigheid

Grondgebruik (in ha.): Bossen: Directeur bos en natuur 748 gekapt hout (FSC gecertificeerd) 3.967 m³ Jan Mensink landbouw verpacht 370 zandwegen geprofileerd 11.340 m¹ landbouw eigen gebruik 108 Tekst Jan Mensink erfpacht 47 bebouwing, wegen en sloten 35 Tekstcorrectie Personele bezetting in 2009: Wollie de Lange totaal 1.308 bestuur 8 Jan Jansen medewerkers 10 Idee en productie vrijwilligers 37 Tineke Dekker

Fotografie Gebouwen: monument geen monument Archief Maatschappij van Weldadigheid, woningen 20 29 boerderijen 2 5 Financiën: 2008 2009 Ontwerp en uitvoering gebouwen eigen gebruik 3 - Ontvangsten € 1.185.727 € 1.204.094 Baski Grafisch Ontwerp overige gebouwen 5 1 Uitgaven € 1.182.205 € 1.150.841 Druk Drukkerij Kleen, Meppel 30 35 Resultaat € 3.522 € 53.253 overige monumenten (geen gebouw) 2

De Koloniehof 2005 2006 2007 2008 2009 aantal bezoekers 11.340 11.220 10.040 12.220 12.860 begunstigers 206 220 210 222 242 bezoekers Kolonistendag - - - - ± 5.000

34 35 Maatschappij van Weldadigheid Majoor van Swietenlaan 28 8382 CG Frederiksoord 0521 381225 [email protected]

www.mvwfrederiksoord.nl