Prosjektrapport Forprosjekt - Ny Kommunereform I Sunnhordland

PROSJEKTRAPPORT FORPROSJEKT - NY KOMMUNEREFORM I SUNNHORDLAND

AUSTEVOLL – BØMLO – ETNE – FITJAR – KVINNHERAD – STORD - TYSNES

INNHALD

1. BAKGRUNN Side 4 1.1 Konsekvensar av ekspertutvalet sine vurderingar Side 5 1.2 Framdriftsplan og milepælar Side 7 1.3 Tidsplan for kommunereforma Side 7 1.4 Løp 1: Kongeleg resolusjon våren 2016 Side 7 1.5 Løp 2: Proposisjon om ein heilskapeleg kommunestruktur til Stortinget våren 2017 Side 8

2. PROSJEKTARBEIDET I SUNNHORDLAND Side 9 2.1 Kommunale vedtak Side 9 2.2 Organisering Side 9 2.3 Prosjektet sitt mandat Side 10 2.4 Prosjektet sin framdriftsplan Side 10 2.5 Kommunikasjonsstrategi Side 11 2.6 Tillitsvalde Side 11 2.7 Formannskapsmodellen Side 12 2.8 Grunnlag og føresetnadar for oppgåveoverføring til kommunane Side 12 2.9 Redusert statleg styring Side 12 2.10 Statlege grenser 2.11 Deling av kommunar Side 12 2.12 Samkøyring av prosessarbeidet Side 12 2.13 Folkemøte Side 12 2.14 Ungdom Side 13 2.15 Næringslivet Side 13 2.16 Kyrkja Side 13 2.17 Kommunane sin status i dag Side 13 2.18 Kommuneøkonomi Side 14 2.19 Pensjonar Side 17 2.20 Kommunale tenester Side 17 2.21 Administrasjon og styring Side 17 2.22 Tenester – kva kan samlokaliserast og kva kan desentraliserast i ein ny Kommune Side 18 2.23 Demokratiet – lokaldemokratiet i nye kommunar Side 20 2.24 Myndigheitsutøving Side 22 2.25 Samfunnsutviklarrolla Side 22 2.26 Planverk Side 22 2.27 Samferdsle Side 22 2.28 Næring Side 22 2.29 Endring av kommune-/fylkesgrenser Side 23 2.30 Kostra-tal Side 23 2.31 Metodar for prosjektgruppa Side 23 2.32 Mogelegheitsbilete Side 23

3. MOGELEGHEITSBILETA Side 24 3.1 Status Austevoll kommune Side 24 3.2 Mogelegheitsbilete 1 – 0 alternativ – Austevoll kommune Side 27 3.3 Status Bømlo kommune Side 33 3.4 Mogelegheitsbilete 1 – 0 alternativ – Bømlo kommune Side 36 3.5 Status Etne kommune Side 42

3.6 Mogelegheitsbilete 1 – 0 alternativ – Etne kommune Side 45 3.7 Status Fitjar kommune Side 51 3.8 Mogelegheitsbilete 1 – 0 alternativ – Fitjar kommune Side 54 3.9 Status Kvinnherad kommune Side 60 3.10 Mogelegheitsbilete 1 – 0 alternativ – Kvinnherad kommune Side 63 3.11 Status Stord kommune Side 69 3.12 Mogelegheitsbilete 1 – 0 alternativ – Stord kommune Side 72 3.13 Status Tysnes kommune Side 78 3.14 Mogelegheitsbilete 1 – 0 alternativ – Tysnes kommune Side 81 3.15 Mogelegheitsbilete 2 – Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord, Tysnes Side 88 3.16 Mogelegheitsbilete 3 – Austevoll, Bømlo, Fitjar, Stord, Tysnes Side 96 3.17 Mogelegheitsbilete 4 – Bømlo , Fitjar, Kvinnherad, Stord, Tysnes Side 104 3.18 Mogelegheitsbilete 5 – Bømlo, Fitjar, Stord, Tysnes Side 111 4. FRAMLEGG TIL VIDARE DRIFT Side 119

VEDLEGG TIL PROSJEKTRAPPORTEN 1. Spørjeundersøking næringslivet 2. Forslag til intensjonsavtale

1. BAKGRUNN Kommunereforma er ein velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida.

Den handlar også om organisering i områder der innbyggjarar og næringsliv dagleg kryssar kommunegrenser.

I regjeringa si Sundvollen-erklæring står det:

”Regjeringen vil gjennomføre en kommunereform, hvor det sørges for at nødvendige vedtak blir fattet i perioden, jamf samarbeidsavtalen (Venstre og KrF). Regjeringen vil ha gjennomgang av oppgavene til fylkeskommunene, fylkesmennene og staten med sikte på å gi mer makt og myndighet til mer robuste kommuner.”

Denne ambisjonen har regjeringa sett seg under målet om ”å fornya, forenkla og forbetra offentleg sektor”.

Frå regjeringa si side er det blitt poengtert at det er særs viktig med lokal forankring for at ein skal få til ei vellukka reform, og at arbeidet med kommunereforma vert basert på kunnskap og fakta.

Regjeringa la i mai 2014 fram kommuneproposisjonen med ein heilskapleg plan for ei kommunereform i denne stortingsperioden. Reforma har som mål å gi meir robuste kommunar for framtida.

Viktige tema er mellom anna ein enklare kvardag for folk flest og eit levande lokaldemokrati. Alle kommunane i landet blir invitert til å delta i prosessar med sikte på å vurdera og avklara om det er aktuelt å slå seg saman med nabokommunar.

Det er eit fleirtal på Stortinget for ein kommunereform og det er brei politisk tilslutnad til at det er trong for endringar i kommunestrukturen, måla i reforma, og at prosessane skal starte opp hausten 2014.

Regjeringa utnemnde eit ekspertutval som kom med delrapporten «Kriterier for god kommunestruktur» i mars 2014. Sluttrapport frå denne gruppa vart lagt frem i desember 2014. I sitt arbeid har utvalet sett på kva kriterium som må vera på plass for at kommunane skal løysa kvar av dei rollene kommunane skal ta seg av; tenesteyting, mynde, samfunnsutvikling og demokrati, og kva som må liggja til grunn for at kommunane skal kunne få nye oppgåver og meir sjølvstyre.

Kriterium for kommunane;

1. Nok kapasitet 2. Relevant kompetanse 3. Nok distanse 4. Effektiv tenesteproduksjon 5. Økonomisk soliditet 6. Valfridom 7. Funksjonelle samfunnsutviklingsområde 8. Høg politisk deltaking 9. Lokal politisk styring 10. Lokal identitet

Dei aktuelle kriterium kan t.d. vera knytt til økonomi, bu- og arbeidsmarknadsregionar og andre føresetnader for god oppgåveløysing, som kapasitet, effektivitet, kompetanse og storleik på fagmiljø.

Utvalet har også vurdert geografiske og lokale tilhøve, som avstandar, busetjing og kultur.

Kommunal- og moderniseringsministeren sette også ned ei referansegruppe for ekspertutvalet. Gruppa var sett saman av ordførarar frå alle parti og med representasjon frå alle delar av landet.

På bakgrunn av gjennomgongen av desse kriteria rår utvalet til at:

1. For å sikra god oppgåveløysing bør kommunane i utgangspunktet ha minst 15 000- 20 000 innbyggjarar. 2. Kommunestrukturen bør i større grad nærma seg funksjonelle samfunnsutviklingsområde. 3. Staten bør redusera detaljstyringa og ordningar for politisk deltaking bør vidareutviklast for å sikra gode og slagkraftige demokratiske arenaer.

Regjeringa la i mars 2015 fram ei melding til Stortinget med framlegg til nye oppgåver til kommunane. Stortinget vil då ha handsama framlegget før kommunane oppsummere sine prosessar og gjer vedtak om samanslåing.

Etter Stortingsbehandling har departementet slått fast at alle kommunar skal sluttføra prosessen med å diskutere og vurdere ny kommunestruktur og samanslåingar, samt gjera vedtak om dette innan våren 2016.

Stortinget har slutta seg til desse overordna måla for reforma: 1) Gode og likeverdige tenester for alle innbyggjarane 2) Heilskapleg og samordna samfunnsutvikling 3) Bærekraftige og økonomisk robuste kommunar 4) Styrka lokaldemokrati

Kommunereforma er lagt fram som ei velferdsreform. Det handlar om betre velferdstenester der folk bur, no og i framtida: - gode barnehagar, gode skular og god pleie og omsorg. Det handlar også om kva som skal til for å ta vare på dei innbyggjarane som treng det aller mest: Barn som treng barnevernet, rusavhengige, menneske med psykiske helseutfordringar og dei som fell utanfor.

Kommunereforma handlar også om betre organisering i område der både innbyggjarar og næringsliv dagleg kryssar kommunegrenser og der større kommunar vil kunne gi meir heilskapleg og god planlegging for sine innbyggjarar.

Departementet har utarbeida ein Rettleiar for utredning og prosess. I denne syner ein til at Ekspertutvalet for kommunereforma har satt opp ti kriteria som alle kommunar må vurdera .

1.1 Konsekvensar av ekspertutvalet sine vurderingar Utvalet har tatt utgangspunkt i kriteria frå delrapporten i vurderinga av eksemplar på oppgåver det kan vera aktuelt å overføre til kommunane. Utvalet har ikkje gjort ein fullstendig vurdering av alle samfunnsmessige forhold knytt til oppgåvene, blant anna dei økonomiske og administrative konsekvensar av eventuelle oppgåveendringar.

Med utgangspunkt i at ulike oppgåver kan krevje ulikt innbyggjartal, slik gjennomgangen av eksempla syner, finn utvalet det nærliggjande å skissera konsekvensar av tre ulike kommunemodellar.

Modell 1 er ei vidareføring av generalistkommuneprinsippet der alle kommunar (unnateke Oslo) har ansvar for same oppgåveportefølje. I tråd med utvalet sine tilrådingar frå delrapporten blir det

5 føresett at kommunane må ha ein minstestorleik på 15 000–20 000 innbyggjarar. Alle kommunane inngår som i dag i eit fylke/region.

Modell 2 opnar for at kommunar har ulike oppgåver ut frå kor mange innbyggjarar dei har (oppgåvedifferensiering) og overføring av fleire oppgåver til storkommunar. Alle kommunane (unnateke Oslo) inngår som i dag i fylket/regionen.

Modell 2 tek utgangspunkt i at nokre av dei vurderte oppgåvene berre kan overførast til kommunar med eit vesentleg høgare innbyggjartal enn minstestorleiken på 15 000–20 000 innbyggjarar. Differensiert oppgåvefordeling kan vera at storkommunar overtek ansvaret for einskilde fylkeskommunale eller statlege oppgåver og tenester, medan ansvaret for dei same oppgåvene ligg til fylkeskommunane/regionane eller staten for mindre kommunar. Storkommunane inngår i fylket/regionen. Fylkeskommunen/regionen vil framleis ha ansvaret for nokre oppgåver som også vert tilbydd i storkommunane, og innbyggjarane i storkommunane vil på same måte som i øvrige kommunar vera med på å velja representantar til dei folkevalde organa i fylkeskommunen/regionen. Eksemplar blant oppgåvene utvalet har vurdert og kor differensiert oppgåvefordeling blir aktualisert, er vidaregåande opplæring og kollektivtransport. Oppgåveoverføring føreset i disse tilfella at storkommunane har minst 100 000 innbyggjarar og at dei utgjer funksjonelle samfunnsutviklingsområde .

Modell 3 opnar også for oppgåvedifferensiering og tildeling av Oslo-status til fleire. Modellen inneberer tildeling av Oslo-status til fleire storkommunar. Oslo har i dag alle fylkeskommunale oppgåver (unnateke regional plan) i tillegg til kommunale oppgåver. Skilnaden mellom modell 2 og modell 3 er altså at storkommunane i modell 3 ikkje inngår i fylket/regionen. Ekspertutvalet nemner at det er sannsynleg at ein storkommune med Oslo-status i liten grad vil opptre som ein drivkraft for samfunnsutviklinga utover eigne grenser, sidan denne ikkje er ein del av den større regionen/fylket. I så fall vil noverande storkommunar si betyding som ”regionale motorar” svekkjast, med tilhøyrande negativ effekt for det omkringliggjande fylket/regionen. Det kan vera aktuelt for Sunnhordland, dersom Stavanger og Bergen dannar storkommune i sør og nord.

Det er teoretisk mogeleg å tenkja seg modellar med meir omfattande oppgåvedifferensiering enn modell 2 og 3. Det kan leggjast inn fleire tersklar for innbyggjartal (”trappetrinn”) der kommunane får tilført nye oppgåver etter kvart som dei overstig eit visst innbyggjartal. Utvalet finn imidlertid at ein slik ”trappetrinns-modell” vil auka kompleksiteten i forvaltningssystemet og skape ein uoversiktleg situasjon for innbyggjarane – både som veljarar og brukarar av tiltak og tenester. Utvalet har difor ikkje vurdert slike modellar nærare.

Etter at rapporten vart lagt fram har det kome signal frå regjeringa, at det er lite aktuelt å gå for modell 3. Modell 1, generalistkommunen, er den mest aktuelle. Det er også framheva at det ikkje skal vera så stort fokus på antall innbyggjarar som ekspertutvalet legg opp til.

1.2 Framdriftsplan og milepælar

To løp – innan sommaren 2016 og innan våren 2017 Dei regionale prosessane koordinert av fylkesmenna starta hausten 2014 og vert avslutta ved utgangen av 2016.

Det er lagt opp til to ulike løp i reformperioden:

Kommunar som vedtek samanslåing seinast hausten 2015 blir følgt opp med kongelege resolusjonar.

For dei andre kommunane vert det lagt opp til at kommunane fattar vedtak innan sommaren 2016. Regjeringa planlegg å fremje ein samla proposisjon til Stortinget om ny kommunestruktur våren 2017.

1.3 Tidsplan for kommunereforma Vår 2014 : Stortingshandsaming av mål for reforma og opplegg for vidare arbeid.

Haust 2014, 2015 og vår 2016: Regionale prosessar med KS, fylkesmenn og kommunar. Det vert oppsummert av fylkesmenna hausten 2016.

Vår 2015: Regjeringa legg fram framlegg til nye oppgåver for kommunane. Stortingshandsaming av meldinga i juni.

Haust 2015 og vår 2016: Kommunale vedtak om samanslåing.

Vår 2016: Vedtak i kongelege resolusjonar om samanslåing av kommunar for dei kommunar som er tidleg ute med lokale vedtak.

Vår 2017: Regjeringa legg fram proposisjonar om ny kommunestruktur og om nye oppgåver til kommunane. Stortingshandsaming av proposisjonane.

Januar 2020: Ny kommunestruktur trer i kraft (fase 2).

Departementet har som utgangspunkt at kommunane vil ha behov for å drøfta utfordrings- og mogligheitsbilete i ca eitt år før det vert gjort vedtak om kva kommunar dei vil slå seg saman med. Dei regionale prosessane vert avslutta ved utgongen av 2016.

1.4 Løp 1: Kongeleg resolusjon våren 2016 Kongen i statsråd har mynde til å vedta samanslåingar der kommunane er samde. For kommunar som gjer kommunestyrevedtak i løpet av hausten 2015, vil departementet leggje til rette for at samanslåing skal kunne bli vedteke på nasjonalt nivå i løpet av våren 2016. Med dette løpet vil samanslåingane kunne tre i kraft frå 1. januar 2018.

For å kunne gjennomføre eit slikt løp, må vedtaka vera like i dei aktuelle kommunane. Departementet vil deretter gjera ei vurdering om dei føreslåtte samanslåingane er i tråd med måla for reforma.

Dei kommunale vedtaka skal bli sendt inn til departementet via fylkesmannen, som hjelper med å oppsummera tilbakemeldingane frå kvart fylke. Fylkesmannen vil også bli bedt om å gjera ei vurdering på sjølvstendig grunnlag av dei samla tilbakemeldingane.

Dersom det kjem mange søknadar om samanslåing på tvers av fylkesgrenser, vil det kunne bidra til å forseinka prosessane sjølv om framlegga er i tråd med måla med reforma. Departementet har mynde til å flytta ein kommune over til eit anna fylke ved ein samanslåing. Samanslåingar som er meir omfattande, må avgjerast av Stortinget. Kommunale vedtak om samanslåing som ikkje er i tråd med måla i reforma, eller vedtak om samanslåingar som føre til at meir enn ein kommune blir flytta til eit nytt fylke, vil dermed ikkje kunne avgjerast ved kongeleg resolusjon våren 2016.

1.5 Løp 2: Proposisjon om ein heilskapleg kommunestruktur til Stortinget våren 2017 Regjeringa planlegg å fremje ein samla proposisjon om ny kommunestruktur til Stortinget våren 2017. Kommunale vedtak som vert fatta hausten 2015, men som ikkje vert følgt opp av kongeleg resolusjon våren 2016, vil også verta inkludert i proposisjonen.

I utarbeidinga av beslutningsgrunnlag for Stortinget vil det bli lagt til grunn at einskildkommunar ikkje skal kunne stansa endringar som er ønska og hensiktsmessige ut frå regionale og nasjonale omsyn. I proposisjonen vil det dermed kunne bli gjort framlegg om samanslåingar av kommunar som avviker frå dei lokale vedtaka.

Departementet legg til grunn at samanslåingane som eit utgangspunkt vil bli sett i verk seinast frå 1. januar 2020. Dersom det er ønska lokalt, vil det kunna vera aktuelt at einskilde samanslåingar kan bli satt i verk frå 1. januar 2019. Dette vil vera avhengig av kor langt dei ulike kommunane har kome i sine prosesser.

For Sunnhordland ser det ut som løp 2 peikar seg ut som det aktuelle løp.

2. PROSJEKTARBEIDET I SUNNHORDLAND Samarbeidsrådet for Sunnhordland har ved fleire høve hatt kommunestruktur på sakskartet.

Prosessen i Samarbeidsrådet for Sunnhordland førte til følgjande vedtak 28.11.2013 der Samarbeidsrådet for Sunnhordland går inn for at det vert gjennomført eit scenarioarbeid med fokus på ein eventuell ny kommunestruktur i Sunnhordland.

Det vart sett ned ei arbeidsgruppe med representantar frå Bømlo, Fitjar og Stord kommunar. Arbeidet til denne gruppa enda opp i eit dokument, ”Ny kommunestruktur – Demokratireform eller meir sentralstyring. Kritisk gjennomgang av Ekspertutvalet sitt mandat”, som vart lagt til grunn for eit felles møte mellom formannskapa i dei 8 kommunane i Sunnhordland 7. mars 2014.

I dette møte vart formannskapa samde om å senda følgjande framlegg til mandat til godkjenning i kommunane. I vedtaket stod m.a.

1. Kommunane i Sunnhordland er positive til at det i regi av Samarbeidsrådet vert henta inn kompetanse som kan gjennomføra eit scenario som skal vera vedtaksgrunnlag for val av vidare prosess knytt til kommunestruktur. 2. Arbeidet må ta føre seg ulike sider ved ny kommunestruktur slik at det gjev eit grunnlag til å gå vidare med ei utgreiing av ei eller fleire kommunesamanslåingar, eller å fortsetje som sjølvstendige kommunar med auka interkommunalt samarbeid.

Som eit ledd i det å få organisert arbeidet med å få utarbeidd eit felles saksframlegg for dei 8 kommunane i Sunnhordland fatta Samarbeidsrådet for Sunnhordland følgjande vedtak i sitt møte 14. mars 2014;

1. Samarbeidsrådet for Sunnhordland ber rådmennene laga eit felles saksframlegg som går til kommunane for endeleg godkjenning.

I dette sakframlegget låg det framlegg til prosjektorganisering, framdriftsplan og mandat for arbeidet.

2.1 Kommunale vedtak

Kommunane Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord og Tysnes gjorde alle vedtak om å gå samla inn i kommunereformprosjektet.

Sveio kommune vedtok då å gå i samtalar med kommunane på Haugalandet. Seinare har kommunestyret også vedteke å vurdera eit alternativ som også omfattar heile Sunnhordland.

2.2 Organisering

Prosjektet hadde oppstart 1. oktober 2014 og har hatt følgjande organisering:

Prosjektgruppe med ordførar og ytterlegare ein politikar frå kvar kommune pluss 2 representantar frå fagrørsla. I tillegg har varamenn møtt ved fråver.

Prosjektgruppa har følgt opp Stortinget sitt vedtak om at alle kommunar skal utgreia sin status i høve til kommunereform, og gruppa har også vore oppteken av å fylgje departementet sin rettleiar.

Prosjektgruppa har hatt denne samansetning a:

o Ordførar Renate Klepsvik , Austevoll kommune o Liv Bente Storebø, Austevoll kommune o Ordførar Odd Harald Hovland , Bømlo kommune o Inge Reidar Kallevåg , Bømlo kommune o Ordførar Sigve Sørheim , Etne kommune o Siri Klokkerstuen , Etne kommune o Ordførar Wenche Tislevoll , Fitjar kommune o Harald Rydland , Fitjar kommune o Ordførar Synnøve Solbakken , Kvinnherad kommune o Peder Sjo Slettebø , Kvinnherad kommune o Ordførar Liv Kari Eskeland , Stord kommune o Sigbjørn Framnes , Stord kommune o Ordførar Kjetil Hestad , Tysnes kommune o Tore Atle Humlevik , Tysnes kommune o Per Jarle Valvatne, LO Sunnhordland o Bjørn Olav Tveit, Utdanningsforbundet o Odd Henry Dahle , prosjektleiar o Reidun Rykkje , adm. i Samarbeidsrådet

Det er nedsett ei referanse gruppe i kvar kommune. Hovudsak leg har dette vore formannskapet saman med representantar frå fagrørsla.

2.3 Prosjektet har hatt følgjande mandat: Få utarbeidd eit faktabasert grunnlag, som i neste omgang skal gjera interesserte kommunar i stan d til å vedta framtidig kommunestruktur i Sunnhordland.

2.4 Prosjektet sin framdriftsplan

2.5 Kommunikasjonsstrategi Kommunikasjonsstrategien til kommunereformprosjektet i Sunnhordland er basert på openheit og tydelegheit overfor innbyggjarar, organisasjonar, næringsliv, media o.a. Det er ein føresetnad for eit levande folkestyre. Det inneberer målretta satsing på ekstern og intern informasjon.

Innbyggjardialog Lokaldemokratiet er grunnleggande. Kommunereformprosjektet vil legge til rette for gjensidig kommunikasjon og dialog mellom innbyggjarane og dei ulike tenestene i kommunen. Prosjektet vil vurdera kva metodar som er godt eigna til:

• å få fram representativ informasjon • å skapa dialog • at innbyggjarane sine standpunkt byggjer på kunnskap og innsikt • å gje informasjon om styrken i innbyggjarane sine standpunkt og kva argument som er utslagsgjevande

Her vil ein vurdere ulike metodar som; • Folkeavstemming • Opinionsundersøkingar • Utvida folkehøyring, søkekonferansar og visjonsseminar • Fokusgrupper • Høyring • Referansegrupper og innbyggjarpanel

Kommunereformprosjektet vil i prosessen vurdera kva av desse prosjekta ein vil nytta.

Organisering Prosjektgruppa legg fortløpande ut informasjon om kommunereformprosessen på eiga område på Samarbeidsrådet sine heimesider. Dette vert også kopla mot ei eiga Facebook side. Prosjektgruppa har ansvar for kommunikasjon om prosessane i prosjektet totalt sett. Den einskilde kommune har ansvaret for kommunikasjon om prosessen i den einskilde kommune. Det gjeld både informasjon på grunnlag av henvendingar og aktiv informasjon på eiga initiativ internt eller eksternt.

Openheit Kommunereformprosjektet må sørgja for ein openheitskultur som bidreg til god tilgjengelegheit for media. Prosjektet har ansvar for å legga til rette for – og sjølv delta i – ein open og opplyst offentleg samtale. Media har lik rett til innsyn og alle skal behandlast med respekt og bli tatt godt i mot når dei etterspør informasjon. Som hovudregel bør informasjonen gjerast tilgjengeleg for alle media samstundes.

Ytringsfridom Tilsette sin ytringsfridom er omfatta av dette alminnelege vernet om ytringsfridomen, og utgangspunktet er at dei har ytringsfridom på lik linje med alle andre. Dei tillitsvalde er et talerøyr for arbeidstakarane. For dei må difor ytringsfridomen vera stor.

2.6 Tillitsvalde Prosjektgruppa har bestått av kommunepolitikarar og tillitsvalde. Gruppa er av den meining at tillitsvalde med sin kompetanse er viktige aktørar også i den vidare prosessen mellom kommunane.

2.7 Formannskapsmodellen Prosjektgruppa har konkludert med at ein eventuelt ny kommune må styrast etter formannskapsmodellen.

2.8 Grunnlag og føresetnadar for oppgåveoverføring til kommunane I arbeidet i prosjektgruppa, har ein også gått inn for desse føresetnadene: • Generalistkommuneprinsippet • Faglege og økonomiske ressursar samt naudsynte støttestrukturar fylgjer med • Rammestyring – økonomisk og juridisk • Fullfinansiering av oppgåver, inkl. overgangskostnadar • Kommunane kan løyse oppgåvene sjølv eller gjennom interkommunalt samarbeid • Må bidra til redusert byråkrati, nedbygging av direktorat og tilpassing av ulike statlege instansars inndeling og oppgåver.

2.9 Redusert statleg styring Grunnlaget for større kommunar skal også vera: • Fridom til å løysa oppgåvene etter lokale forhold og prioriteringar • Sikre at skjønn vert utøvd av lokale og regionale folkevalte organ • Avgrensa statlege retningsliner og rettleiarar • Avgrense staten sin tilgang til å overprøva lokale vedtak og planar • Gi kommunane moglegheit til å prøve sin sak mot staten • Fjerne, forenkla, samordna rapporterings- og dokumentasjonskrav • Avgrense Fylkesmannen og direktorata sin rolle ovanfor kommunesektoren

2.10 Statlege grenser Dei ulike statlege etatar, institusjonar, m.m. har svært ulike geografiske grenser. For Sunnhordland går dei ulike grensene på kryss og tvers gjennom regionen. Dette hemmar den regionale samhandlinga, og av den grunn meinar kommunane at den regionale, statlege organiseringa må justerast.

2.11 Deling av kommunar For nokre kommunar kunne det også vera ein tanke å dela delar av kommunen ut til andre kommunar. Dette har ikkje vore vurdert i dette forprosjektet.

2.12 Samkøyring av prosessarbeidet I forprosjektet har dei 7 kommunane samkjørt prosjektet tidsmessig.

2.13 Folkemøte Alle 7 kommunane har haldt eit eller fleire folkemøte om kommunereforma og prosessen. I alle kommunar har det møtt eksterne ressurspersonar – Statsråd Jan Tore Sanner kommunal- og moderniseringsdepartementet, Fylkesmann Lars Sponheim saman med prosessrettleiar Ole Bakkebø eller leiar i kommunal- og forvaltningskomiteen Helge Andre Njåstad. På møta har det møtt mellom 30 og 200 møtedeltakarar. Møta har opna med orienteringar om reforma og prosessen, og ein har gått vidare til spørsmålsrundar frå møtelyden til paneldeltakarar. I panelrunden har innlegga i størst grad dreidd seg rundt lokaldemokrati, rundt kva tenester som blir i nærleiken av folka, rundt økonomi og rundt areal/samferdsel. Kommunane har vore tilfredse med møteavviklingane.

2.14 Ungdom Det har vore møter der ein har møtt representantar for ungdomsråda i nokre av kommunane, der ein planla ein ungdomskonferanse 23 april. Grunna kollisjonar med andre føremål vart denne avlyst. Det vil diverre ikkje vera mogleg å gjennomføre ein ungdomskonferanse før rapporten skal oversendast til kommunane.

2.15 Næringslivet I forprosjektet har ein også hatt ei opinionsundersøking i næringslivet. Svara på denne undersøkinga er lagt ved denne rapporten.

2.16 Kyrkja Sunnhordland prosti omfattar kommunane Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord, Sveio og Tysnes. Kyrkjeverjene har gitt uttrykk for at dei ynskjer å verta invitert med når spørsmål knytt til kommunesamanslåing står på agendaen.

2.17 Kommunane sin status i dag Kommunane har svart på spørsmål om sin status i dag. (Sjå vedlegg). Svara frå kommunane har vore handsama i dei respektive formannskapa. I dette kapittelet kjem ei kort oppsummering om kva dei fleste kommunane har svart. Det er bygd på vedlegget til dette dokumentet. Den einskilde kommune sitt svar vert også teke med under status og mogelegheitsbilde i null-alternativet for kvar kommune. Spørsmålsstillingane var sendt ut før regjeringa la fram framlegg til nye tenester.

Kommunane nemner at dei har positive sider på tenesteområdet og på samfunnsutviklarområdet, men også at dei har utfordringar på desse områda. Det blir gitt uttrykk for eit godt og viktig næringsliv.

Når det gjeld tenesteytarrolla er det mykje positivt som skjer på mange lovbestemte områder i dag, men det blir også gitt uttrykk for at ein er sårbar med omsyn til kapasitet og kompetanse på tenesteområda, sårbar med omsyn på å rekruttere nøkkelpersonell og tilgong på spisskompetanse. Alle kommunane ser for seg vekst eller stabilitet i folketalet, og den demografiske utviklinga framover blir sett på som utfordrande. Det vert gitt uttrykk for at større faglege miljø/spesialområde kan vera ein fordel.

Sunnhordlandsregionen har også eit omfattande interkommunalt samarbeid.

På økonomisida er det slik at inntektene varierer i tråd med det kommunale inntektssystemet slik at dei mindre kommunane har større inntekter pr. innbyggjar enn dei større. Ingen av kommunane kan karakteriserast som svært velståande kommunar, og det er heller ingen av kommunane som har akkumulert underskott. Det er ulikskap mellom kommunane når det gjeld arbeidsgjevaravgiftssone, distriktsindeks, eigedomskatt og konsesjonskraft.

Når det gjeld myndigheitsutvikling gir alle kommunane uttrykk for at dei har juridisk kompetanse. I einskilde høve er det mangel på kompetanse og kapasitet. Dei har få klager på sakshandsamingstid, og også få problem med habilitet.

I samfunnsutviklararbeidet blir det hovudsakleg gitt uttrykk for at kommunane har vanskeleg for å driva aktiv, langsiktig og heilskapeleg utvikling for kommunen og regionen. Det blir også gjeve uttrykk for utfordringar som treng felles løysingar på tvers av kommunegrensene.

Det blir gitt uttrykk for at kommunar har for liten tyngde når det gjeld kampane for betre samferdsel, kommunikasjon og andre samfunnsutviklingsarbeid.

Lokaldemokratiet blir det hovudsakleg gitt uttrykk for at fungerer. Det blir gitt uttrykk for at det kan vera noko vanskelegare å rekruttera til partilister.

Når det gjeld spørsmålet om kva område som kan betrast ved ei kommunesamanslåing, svarar kommunane samferdsle og anna infrastruktur, beredskap, overordna samfunnsplanlegging, heilheitstenking, fleire tenesteområde og økonomiske stordriftsfordelar.

2.18 Kommuneøkonomi Økonomi i framtidige kommunar Ei av dei overordna måla for kommunereforma er: • Bærekraftige og økonomisk robuste kommunar

Ved ei kommunesamanslåing er dei økonomiske verkemidla i reformperioden eingongskostnader, reformtilskot og inndelingstilskot.

Eingongskostnader Det vil bli gitt tilskot til dekning av eingongskostnadar etter ein standardisert modell, utan søknad. Tilskotet er eit eingongstilskot. Tilskotet blir differensiert etter talet på kommunar og talet på innbyggjarar i samanslåinga.

Talet på kommunar og innbyggjarar i samanslåinga, med tilskot: • To kommunar, 0 - 19 999 innbyggjarar kr. 20 mill. • To kommunar, 20 000 - 49 999 innbyggjarar kr. 25 mill. • Tre kommunar, 0 - 19 999 innbyggjarar kr. 30 mill. • Tre kommunar, 20 000 - 49 999 innbyggjarar kr. 35 mill. • Fire kommunar, 0 - 19 999 innbyggjarar kr. 40 mill. • Fire kommunar, 20 000 - 49 999 innbyggjarar kr. 45 mill. • Fem kommunar, 0 - 19 999 innbyggjarar kr. 50 mill. • Fem kommunar, 20 000 - 49 999 innbyggjarar kr. 55 mill.

Dersom innbyggjartalet i samanslått kommune blir mellom 50 000 og 99 999 innbyggjarar, vil tilskotet auke med kr. 5,0 mill. i forhold til beløp over.

Reformtilskot Det vil bli gitt reformtilskot ved samanslåing av kommunar. Dette vil erstatta tidlegare tilskot til infrastrukturtiltak knytt til kommunesamanslåing. Tilskot blir gitt etter ein standardisert modell - ikkje søknad - med utbetaling på tidspunkt for samanslåinga.

Talet på innbyggjarar i samanslåing med reformtilskot: • 0 - 14 999 innbyggjarar kr. 5 mill. • 15 000 – 29 999 innbyggjarar kr. 20 mill. • 30 000 – 49 999 innbyggjarar kr. 25 mill. • Over 50 000 innbyggjarar kr. 30 mill.

Inndelingstilskot Inndelingstilskotet vil erstatte bortfall av basistilskot og småkommunetilskot. Dersom det er 2 kommunar som slår seg saman, vil det vera eit basistilskot som fell bort og må erstattast. Dersom det er 3 kommunar som slår seg saman, vil det vera to basistilskot som fell bort og må erstattast o.s.v. Inndelingstilskotet vert vidareført i 15 år for så å bli nedtrappa til null i løpet av dei neste 5 åra. Inndelingstilskotet blir prisjustert kvart år.

Småkommunetilskotet er i 2015 kr. 5.475.000,-. Småkommunetilskotet blir gitt til kommunar som har under 3200 innbyggjarar (pr.01.januar året før) og eit gjennomsnittleg skattenivå for dei siste 3 åra under 120 prosent av landsgjennomsnittet. Dersom tidlegare kommune(r) har hatt småkommunetilskot, vil også det inngå i inndelingstilskotet.

Det vil vera nivået på basistilskotet og småkommunetilskotet på tidspunkt for samanslåing som inngår i inndelingstilskotet. Basistilskotet for 2014 var ca. kr. 12,3 mill. og for 2015 ca. kr. 12,8 mill., for kvar kommune. Eksempel; Vindafjord kommune får i 2015 eitt inndelingstilskot som er lågare (i underkant av kr. 9,4 mill. i inndelingstilskot) enn noverande basistilskot. Det skuldast at samanslåing mellom Vindafjord og Ølen skjedde på eit tidlegare tidspunkt, då basistilskotet var på eit lågare nivå enn no.

Inndelingstilskotet vil også erstatta netto inntektstap av distriktstilskot Sør-Noreg. Det vil her vera netto tapet som inngår i berekninga av inndelingstilskotet, det vil seia differansen i distriktstilskot mellom dei gamle distriktstilskota for dei tidlegare kommunane og distriktstilskot for ny kommune. Dersom distriktstilskotet i ny kommune skulle bli høgare enn i dei tidlegare kommunane samla, vil denne gevinsten gå til frådrag når ein bereknar inndelingstilskotet.

Ordninga med inndelingstilskot vart innført med verknad frå og med 2002 i høve samanslåing av kommunane Ramnes og Våle til Re kommune. Opphavleg var varigheita 10 år, med årleg prisjustering. Frå 2005 er varigheita på inndelingstilskot i 10 år oppretthaldt men utvida med 5 år nedtrapping (varigheit = 10 år + 5 år). Frå 2012 vart varigheita på inndelingstilskotet ytterlegare forlenga, det vil seia til 15 år på uendra nivå (med prisjustering) og deretter nedtrapping til null over 5 år (varigheit = 15 år + 5 år).

Vindafjord kommune har frå 2006 fått inndelingstilskot etter at Ølen kommune og tidligare Vindafjord kommune vart slått saman. Tilskotet var i 2006 ca. kr. 6,9 mill. Med prisjustering er inndelingstilskotet i 2015 kome opp i underkant av kr. 9,4 mill.

Ordninga med inndelingstilskot har vore over ein lang periode (over 10 år), men i kommuneproposisjonen for 2015 er det uttalt om denne etter reformperioden: »Ordningen strammes inn, omfang og innretning vurderes» . Dei kommunane som på dette tidspunktet (etter reformperioden) allereie har inndelingstilskot frå tidlegare vil få det vidareført i samsvar med opphavleg plan. Det er vanskelig å seia noko bestemt om korleis ordninga vil bli for kommunar som slår seg saman etter reformperioden.

Økonomi i framtidige kommunar Regjeringa legg også opp til ein heilskapeleg gjennomgang av det samla inntektssystemet for kommunane i løpet av 2016 med verknad frå 2017. Gjennomgangen av inntektssystemet vil sjåast i samanheng med kommunereforma. Kva utslag dette vil gje for dei einskilde kommunane er umogleg å seia på noverande tidspunkt.

Kommuneøkonomien i Sunnhordlandskommunane Kommunane i Sunnhordland varierer ikkje svært mykje i kommuneøkonomien. Dette kjem fram på oversikta over status i kommunane. (Vedlegg).

• Ingen av Sunnhordlandskommunane er kommunar med svært høge inntekter utanom det dei har i skatt og ramme. • Stord kommune er registrert for godkjenning og kontroll etter kommunelova. Dei vil truleg bli tatt ut av registeret i løpet av året, men dette må vurderast når årsrekneskap for 2014 er vedteken av kommunestyret. • Når det gjeld eigedomsskatt har desse kommunane ulik praksis. • Desse kommunane er i ulike intervall i distriktsindeksen. • Desse kommunane er i ulike sonar for arbeidsgjevaravgift.

Kommune Arbeidsgjevaravgift Distrikts Eigedomsskatt – Eigedomsskatt Andre direkte og - Sone Indeks * grunnlag – innkome indirekte skatter 2014 (herunder konsesjonskraft) Austevoll 1 69 7 promille (verk og 3,2 mill 0 bruk) Bømlo 1 59 4 promille (alle 28,4 mill 0 eigedommar) Etne 1 45 3 promille (bustad 6,4 mill 4,0 mill og fritids- eigedommar) 7 promille (verk og bruk) Fitjar 1 55 6 promille (verk og 14,4 mill 0 bruk – inkl vindmøller). 2,5 promille på bustad og fritids- eigedom. Kvinnherad 2 37 7 promille (verk og 61,6 mill 9,0 mill bruk og anna næringseigedom) Stord 1 71 4 promille (verk og 40,7 mill 0 bruk, annan næringseigedom og ikkje utbygd grunneigedom) 2 promille for bustad og fritidsbustad) Tysnes 2 37 3,8 promille (Alle 9,9 mill 0 eigedommar)

*Distriktsindeksen er eit uttrykk for distriktsmessige utfordringar i den einskilde kommune. Den er oppdatert pr. 1 januar 2013. Dess lågare indeks, dess større distriktsmessige utfordringar.

Kommune Indeks for berekna utgiftsbehov Austevoll 1,1430 Bømlo 1,0839 Etne 1,1360 Fitjar 1,12 276 Kvinnherad 1,0777 Stord 0,9836 Tysnes 1,1866

Indeks for berekna utgiftsbehov vil vera 1,0 dersom kommunen har eit berekna utgiftsbehov som er likt landsgjennomsnittet. Dersom f.eks indeksen er 1,1 er utgiftsbehovet 10% høgare enn landsgjennomsnittet. Dersom f.eks indeksen er 0,9 er utgiftsbehovet 10% lågare enn landsgjennomsnittet.

2.19 Pensjonar Tenestepensjonane for tilsette er tariff- og lovfesta. I den grad kommunar som vel å slå seg saman har ulike pensjonsleverandørar, kan ein kommune koma borti utfordringane med å få ein leverandør. I Sunnhordland er alle kommunane knytt til KLP. Kommunane har ulik praksis relatert til premieavvik.

2.20 Kommunale tenester Ei av dei overordna måla for kommunereforma er: • Gode og likeverdige tenester for alle innbyggjarane

Når ein vurderer kommunesamanslåingar er det ei felles målsetjing å få mest mogeleg teneste ut av kvar krone, og hente ut stordriftsfordelar ved ei meir effektiv drift, større og sterkare fagmiljø og betre tenester.

Kostra syner at det som oftast er mindre kostnadar pr. innbyggjar til tenester i store kommunar enn i små.

Ein kan vurdera tenester ut frå mange ulike forhold, m.a.: • effektivitet, • tilpassing av tenestene til innbyggjarane , og • kvalitet på tenestene.

Sjølv om det kan vera rett å snakke om stordriftsfordelar i større kommunar, vil slike vurderingar ha mange usikre moment i seg. Det kan til dømes vera: • ulik økonomi • ulik demografi • ulik organisering som t.d sentralisert og desentralisert

Slike forhold gjer at det ikkje alltid er lett å setje to strekar under svara.

2.21 Administrasjon og styring Eit område det er viktig å fokusera på, er kva ressursar kommunane nyttar til administrasjon pr. innbyggjar. Administrasjon slik Kostra definerer det er utgifter til politisk styring, kontroll og revisjon, administrasjon, forvaltningsutgifter i eigedomsforvaltning og administrasjonslokale.

I tabellen nedanfor er gjennomsnitt pr. innbyggjar for 2013:

Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innbyggjar:

Kommune Kommunekassen Konsern Austevoll 6163 6178 Bømlo 3407 3417 Etne 5386 5403 Fitjar 5181 5197 Kvinnherad 5072 5081 Stord 3020 3415 Tysnes 6352 6370

Sunnhordlandskommunane rapporterer svært ulike administrasjonsutgifter i KOSTRA. Som ein ser er det også forskjell mellom kommunekasse-tala og konsern-tala.

Konsern omfattar rekneskapstal frå kommuneregnskapet og rekneskapa frå kommunale føretak (KF), interkommunale samarbeid og interkommunale selskap (IKS). AS er derimot ikkje med. For å få med rekneskapstala uavhengig av organisering er det difor mest korrekt å velje konserntal så langt det er råd.

Dersom ein ser føre seg ein storkommune av alle desse kommunane (58 000 innbyggjarar) administrasjonsutgifter pr. innbyggjar på same nivå som konserntala til Stord og Bømlo, kunne ein spare inn monaleg med administrative ressursar som kunne gått over i direkte tenesteproduksjon og utviklingsarbeid. Her må ein også ta inn i vurderingane at dei ulike kommunane kan rapportere ulike faktorar under administrasjon.

Det er også viktig å ha med at utgiftsbehovet i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16. Nokre kommunar er relativt «rimelege» å driva som følgje av ung befolkningssamansetning og konsentrert busetting/geografi med korte reiseavstandar. Andre kommunar er tilsvarande «dyre» å drive med omsyn på alderssamansetning m.m. Administrasjonskostnadane kan vera påverka av kor rimeleg eller dyr kommunen er å drive ut i frå desse faktorane.

2.22 Tenester – Kva kan samlokaliserast og kva kan desentraliserast i ein ny kommune Ved vurdering av kommunesamanslåingar vil ein vurdera kor dei ulike tenestene skal lokaliserast. Dette vil vera gjenstand for forhandlingar mellom kommunane. Vanlegvis vil basistenester som barnehagar, skular, sjukeheimar og andre pleie- og omsorgstenester vera desentraliserte. Geografiske forhold som f. eks. øyar utan god tilkomst til resten av kommunen, kan også verke til at fleire tenester blir desentraliserte.

Sjølv om ein sentraliserer tenester og administrasjon i den nye kommunen, treng ikkje desse tenestene bli sentraliserte til same stad. Det er eksemplar på at kommunar som går saman til ny kommune, gjer avtalar om at kommunehusa i dei opphavlege kommunane skal nyttast, og at kvar av dei tidlegare kommunane skal fortsetje å ha like mange tilsette som før.

Her er eit framlegg til samlokalisering/desentralisering av tidlegare og nye tenester i kommunen:

TENESTEOMRÅDE KAN SAMLOKALISERAST KAN DESENTRALISERAST

Områder som er i kommunane i dag Rådmann x IKT x x Servicetorg Lønskontor x Personal -/organisasjonskontor x x Økonomikontor x PPT x x Barnehagar x Skular x Kulturskular x Kulturkontor x Idrettskontor x Aktivitetshus x x Bibliotek x x Frisklivs sentral x x Helsetenester x x Rus -/Psykiatri x

Tiltak for funksjonshemma x x Legevakt x Øyeblikkele g hjelp esenger x Sjukeheimar x Omsorgsbustader x Teknisk Planavdeling x Teknisk driftsavdeling x Brann og redning x x Veg x x Vatn x x Renovasjon x Landbruk X x Kyrkjeleg fellesråd x x

Oversikt over oppgavene nevnt i St.mld Kommunereformen: Nye oppgaver til større kommuner

Velferd: Tannhelse x x Rehabilitering x x Forsøk DPS x Hjelpemidla r x x Bustad tilsk ot x x Varig tilrettelagt arbeid x x Arbeids - og utdanningsreiser x Finansieringsansvar pasienttransport x x Statlig barnevern x Familievern x

Lokal utvikling: Forenkling av utmarksforvaltning x Lokal nærings - og samfunnsutvikling x Motorferdsel i utmark x Forenklingar inna n plan - og bygningsloven: x Revisjon av forskrift om konsekvensutredningar og utviklingsavtaler på planområdet Vannscooter x x Tilskot til nærings - og miljøtiltak skogbruk, x Tilskot til -tiltak i beiteområde x Tilskot til kulturlandskap jordbruk x Tilskot til verdensarvområd a x Konsesjonsbehandling småkraftverk x Myndighe it til einskilde utsle ppstillat els ar, x forureiningslova Na turforvaltning: små verneområde , økt x ansvar etter innlandsfiskeforskrifta og jakt- og fangstider for einskilte framande arter Tilskot til fr ivilligsentralane x Andre oppgå ver

Vigsel rett x Notarialforretninga r x Godkjenning symje anlegg x Sivile politioppgå ver x Ann a Vidaregåa nde opplæring x Skoleskyss x Kollektivtransport x

Avkryssingane ovanfor er skjønsmessige, og meint som eit utgangspunkt for å syna korleis ein kan fordela tenestane. Her fins det ikkje fasitsvar. Fagmessige, politiske og geografiske vurderingar vil vera avgjerande. Det må også understrekast at om ein går inn for samlokalisering av nokre tenesteområde, kan desse plasserast i ulike kommunar dersom det er ynskjeleg.

2.23 Demokratiet – lokaldemokratiet i nye kommunar Det er eit overordna mål i kommunereformprosjektet at ein skal styrka lokaldemokratiet. Dette har vore tema på alle folkemøta om kommunereformprosjektet i kommunane i Sunnhordland. Det blir sagt at det er sterkare lokaldemokrati med større lokal deltaking i små kommunar, og det blir sagt at lokaldemokratiet i større kommunar har langt større innflytelse. På den eine sida kan det hevdast at lokaldemokratiet blir styrka ved at: 1) Kommunane får større oppgåver overført frå fylke og stat, og det styrkjer lokaldemokratiet ved at den folkevalde styringa kjem nærare p.g.a. at ein handsamar det i kommunestyret og ikkje i fylkestinget eller Stortinget. 2) Små kommunar i større grad enn større kommunar må løyse oppgåvene gjennom interkommunalt samarbeid, og det er ein større lokaldemokratisk utfordring enn når ein løyser oppgåvene i eit kommunestyre sjølv om det då er i ein større kommune. 3) Med større kommunar skal staten i mindre grad drive detaljstyring overfor kommunane. Makta i kommunestyret og lokaldemokratiet vil med det styrkast.

På den andre sida kan det hevdast at lokaldemokratiet vert svekka ved at: 1) Kommunar som i dag har eit visst tal kommunestyrerepresentantar pr. innbyggjar, vil med ein kommunesamanslåing få færre representantar inn i ein ny og større kommune, og med det tape innflytelse. 2) Det blir lengre veg mellom innbyggjarar og beslutningstakarane som står for folkestyret til menneske der dei bur. 3) Småkommunar i dag ikkje meinar at interkommunalt samarbeid svekker den folkevalde innflytelsen.

Desse vurderingane har også ført til innspel for å styrke lokaldemokratiet i ein stor/samanslått kommune: 1) Partia kan gjennom sine nominasjonsprosessar leggje til rette for at heile kommunen blir representert på val-listene. 2) Kommunen kan etablera nærdemokratiordningar som kan styrka lokaldemokratiet.

Nærdemokratiordningar Nærdemokratiske ordningar som bydels-/grendeutval er nytta fleire stadar i Noreg og andre samanliknbare land. Distriktssenteret syner m.a, til modellen med lokalsamfunnsutval og lokalsamfunnskoordinatorar i Fredrikstad, og modellen med lokalfora, dialogutval og lokalforumkonsulentar i Holbæk i Danmark.

Norsk institutt for by- og regionforsking har delt nærdemokratiske ordningar slik: 1. Frivillige organisasjonar med eit bestemt underkommunalt geografisk nedslagsfelt, t.d. velforeiningar. 2. Foreiningsbaserte lokalutvals modellar, ofte initiert av kommunen. 3. Organ med delegert beslutningskompetanse og tenesteansvar. (Grende-/bydelsutval)

I nærdemokratiordningar bør ein 1. avklare kva ein vil med nærdemokratiutvalet. Kva behov skal ordninga møta. Skal det vera rådgjevande eller beslutningsdyktig? 2. velje ein organiseringsmåte som ivaretek kommunen sine behov 3. gje ordninga nok ressursar og råmer til å gjera ein god jobb

Nærdemokratiske ordningar kan m.a. bidra til: • Betre kontakt og nærleik mellom folk og kommunane sine politikarar og administrasjon • Meir deltaking og større politisk interesse i lokalbefolkninga • Representasjon frå eit større område • Spesiell ivaretaking av område som blir geografiske ytterpunkt • Betre informerte kommunale beslutningar med høgare lokal legitimitet og større forankring • Betre kommunale tenester ved tilførsel av lokalkunnskap • Større samfunnsengasjement • Ta vare på eller byggje opp lokal identitet eller samhald

Organisering av oppgåver Det fins ulike måtar å organisere nærdemokratiske oppgåver på, men forsking har synt at det er 3 kriteria som må vera tilstades for at det skal fungera godt: 1. Det må definerast eit ansvarsområde, mandat og ein må oppleve å ha reell innflytelse. 2. Det må vera gode strukturar for god informasjonsflyt 3. Det må vere god tilrettelegging og administrativ støtte

Dilemma Nærdemokratiordningar kan ha dilemma som t.d. at ein i ein kommunesamanslåingsprosess kan ynskje å byggje identitet på tvers av gamle grenser, mens ein kan styrkje dei gamle grensene ved dei ovannemnde lokaldemokratiordningar. Ein må også vurdere om det er tenleg med eit ekstra nivå.

Andre modellar I tillegg til å tenkje nærdemokrati etter geografiske inndelingar for befolkninga, kan ein også organisera ordningar for grupper som i mindre grad deltek i lokalpolitikken, t.d. innvandrarråd, eldreråd og ungdomsråd.

Interkommunale selskap Alternativet til nye og større kommunar er ofte stor bruk av interkommunale selskap. For nokre vil interkommunale selskap bli sett på som ei svekking av demokratiet sidan desse har eige styre der få frå kvar kommune er representert. Andre vil hevda at demokratiet er ivareteke gjennom eigarskapsmeldingar, etc.

2.24 Myndigheitutøving Kommunane må ha tilstrekkeleg kapasitet og kompetanse til å drive god sakshandsaming, ha tilstrekkeleg avstand mellom sakshandsamar og søkjar, ha kort sakshandsamingstid, god klagehandsaming og gode rutinar og system for myndigheitsutøvinga som tåler eit tilsyn.

2.25 Samfunnsutviklarrolla Ei av dei overordna måla for kommunereforma er: • Heilskapleg og samordna samfunnsutvikling

Kommunane har ei sentral rolle med å skape ei heilskapleg utvikling av lokalsamfunnet for å skape gode levekår for dei som bur og arbeider der.

Dette gjeld m.a. å leggja til rette for planlegging av bustadområde, samferdsel, næringsområdet, LNF- områder, etc. gjennom kommuneplanarbeidet og planhiearkiet for øvrig.

Samfunnsutvikling gjeld om å vera ein konstruktiv aktør på alle samfunnsområde i eigen kommune, i regionen og utover regionen.

Samfunnsutvikling kan også vera å leggje til rette for ein samordna og balansert utvikling i heile kommunen.

Samfunnsutvikling er også å vera ein attraktiv og aktiv samarbeidspartnar i arbeidet for å få samferdsle, heilskapeleg offentleg eller privat næringsutvikling, folketilvekst, bustadutvikling, etc. For at dette skal bli ein suksess, krev det ein handlekraftig kommune.

2.26 Planverk Kommunane og Samarbeidsrådet i Sunnhordland har vore aktive i utvikling av regionale planar i Hordaland og også i Rogaland. Det gjeld t.d. breie fylkesdelplanar og temaplanar som kystsoneplan, senterplan, strandsoneplan, etc.

2.27 Samferdsle Kommunikasjonen i kommunen og inn/ut av kommunen er avgjerande for samfunnsutviklinga i regionen. Kommunane og regionrådet i Sunnhordland har prioritert arbeidet for gode hamner, vegar, tunnelar, bruer, ferjer, flyplass, m.m. Arbeidet med Kyststamvegen og Haukelivegen er prioritert som sers viktig for regionen. Desse stamvegane har stor betyding.

Vegane i Sunnhordlandsregionen og i kommunane treng også opprustning, og det vil nok ha stor betydning for innbyggjarane og næringslivet og innverknad for kommunereformprosessen.

I særleg grad er det no kommunane Austevoll og Tysnes som gir uttrykk for at vegstandarden må betrast betrakteleg.

2.28 Næring På NæringsNM for 2014 ligg Sunnhordland på 10 plass av 83 næringsregionar i landet. Sunnhordland har kommunar med høg sårbarheitsfaktor på næringane sine. Dette er eit arbeid som må prioriterast for å halde sysselsetjinga oppe.

Spesielt har Stord og Austevoll stor sårbarheitsindikator. Dette er ein faktor som vedkjem dei andre kommunane i stor grad.

2.29 Endring av kommune-/fylkesgrenser Før ein går over til å vurdera aktuelle mogelegheitsbilde, vil ein nemna dette:

For nokre kommunar kan det vera aktuelt å endre kommunegrensene slik at ein del av kommunen blir flytta til ein annan kommune. For nokre kommunar kan det også vera aktuelt å endre fylkesgrenser. Dei ovannemnde spørsmåla har ikkje vore vurdert i dette forprosjektet, med unntak av at prosjektgruppa

22 ynskjer å viska ut fylkesgrensa mellom Rogaland og Hordaland, og også ynskjer å gå vidare til ein landsdelsregion.

2.30 Kostra-tal I denne prosjektrapporten nyttar vi KOSTRA-tal for 2013. Det er p.g.a. at KOSTRA-tala for 2014 framleis er foreløpige tal .

Når ein nyttar statistikk-tal frå berre eit år, kan spesielle tilhøve dette året gjere at ein får eit annleis bilete enn om ein hadde nytta tal frå andre år.

2.31 Metodar for prosjektgruppa Prosjektgruppa har følgt departementet sin rettleiar i dette forprosjektet.

Kommunane har vore representert med 2 kommunepolitikarar frå kvar kommune og varamedlemmer. Fagforeiningane har vore representerte med 2 medlemmer og 2 varamedlemmer.

Av involveringsmetodar har alle kommunane nytta seg av minst eitt folkemøte.

Når det gjeld kommunane sin status i dag, har alle kommunane ved sine formannskap svart på spørjeskjema som prosjektgruppa har sendt ut. Her er det generelle spørsmål om kommunen, spørsmål om kommunen som tenesteytar, om kommunen som myndigheitsutøvar, som samfunnsutviklar, som demokratisk arena og som interkommunal aktør.

På mogelegheitsbileta vert det lagt vekt på faktabaserte forhold som t.d. Kostra-tal frå 2013. Når ein vurderer faktabaserte data, er det viktig å ta i vurderinga at det kan vera ulike grunnlag for bak dei opplysningane kommunane rapporterer sjølv om ein rapporterer under same overskrift.

Det kan t.d. vera ulike organiseringar som gjer utslag, og det kan vera ulik vurdering av funksjonane.

Det er også viktig å ha med seg at utgiftsbehovet i ulike kommunar kan vare ulikt p.g.a. at nokre kommunar er rimelegare å driva enn andre som følgje av befolkningssamansetning, busetting/geografi og reiseavstandar.

Når ein nyttar statistikk-tal frå berre eitt år, kan spesielle tilhøve dette året gjere at ein får eit annleis bilete enn om ein hadde nytta tal frå andre år.

Dette må ein alltid ha med seg når ein vurderer faktabaserte tal.

2.32 Mogelegheitsbilete Prosjektgruppa har bestemt at følgjande alternativ skal greiast ut: 1. O-alternativ 2. Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord, Tysnes 3. Austevoll, Bømlo, Fitjar, Stord, Tysnes 4. Bømlo, Fitjar, Kvinnherad, Stord, Tysnes 5. Bømlo, Fitjar, Stord, Tysnes

3. MOGELEGHEITSBILETA

3.1 AUSTEVOLL KOMMUNE - status

Del 1: Generelle spørsmål 1. Kva er unikt med kommunen? Norges største fiskerikommune. Havbrukskommune Offshoreindustri. Samarbeid næringsliv-samfunnsliv. Framoverlent/visjonær. Greia seg sjølv. Utan veg/bru til fastland.

2. Kva er det største fortrinn? Blomstrande næringsliv. Gode inntekter. Spanande arbeidsplassar. Større pendling inn. Positivitet/optimisme. Ja-holdning.

3. Kva er det viktigaste satsingsområdet i kommunen i dag? Styrking av skulen. Skulestrukturendringar. Førebygging. Investeringar i skulebygg og idrettsanlegg. Sentrumsutvikling. Møteplassar og kulturføremål.

4. Kor ligg det viktigaste potensialet for videre utvikling av kommunen? Er i vekst på innbyggjartal, tenester og næringsliv. Betre fastlandsamband. Betre ferjeruter inntil fastlandsforbinding. Betre kommunale vegar.

5. Kva er særskilt utfordrande i kommunen? Avskore for fastlandsforbindelse 2/3 av døgnet. Dårleg kommunal vegstandard. Auka lånegjeld for kommunen pga investeringar.

DEL 2: Spørsmål i høve til kriteria i vegleiaren Tenesteytar 6. Kva er sterke og svake sider ved kommunen som tenesteytar i dag? Sterke sider: Ja -kommune for innbyggjarane. Sikre kvalitet. Svake sider: Må sikre kvalitet og at innbyggjarane oppfattar sakshandsaminga riktig og rettferdig.

7. Kva er utfordringane i forhold til forventa demografisk utvikling? Veksande befolkning. Mange unge. Høg vekst av tenester til dei i tidleg fase av livet.

8. Kva utfordringar har kommunen når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Vanskeleg å få tak i rett kompetanse til ein kvar tid.

9. Kva finnes av interkommunalt tenestesamarbeid? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Brann. Legevakt. Innkjøp. Arkiv.

10. Kva er status i kommunane når det gjeld økonomiske nøkkeltal? Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 2,9 4,6 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 1,3 4,0 Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 4,2 3,6 Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (konsern) 62 333 71 113 Frie inntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (konsern) 41701 55 034 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (konsern) 43887 56 128 Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 32490 44 963 Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 4,9 6,3

Myndigheitsutøving 11. Skape mangel på kapasitet og kompetanse utfordringer for myndigheitsutøvinga? Sårbar i forhold til kapasitet i administrasjon og tenesteutføringa.

12. Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? Har 2 tilsette med juridisk kompetanse. Kjøper tenester

13. Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Klagenivået er lågt. For det meste på vedtak etter plan og bygningslova

14. Korleis er saksbehandlingstidene og kvaliteten på saksbehandlinga? Sakshandsamingstida varierer, men det er ingen klage på denne.

15. Har kommunen gode rutinar og system for myndigheitsutøving? Kva utfordringar er avdekka gjennom statlege tilsyn? Har innført elektronisk kvalitetssystem og einingane arbeider med kvalitetsdokument for m.a. myndigheitsutøving

16. I kva grad er det problem med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? Få problem.

Samfunnsutviklar 17. Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ein langsiktig og heilskapleg utvikling, både kvar for seg og for regionen som heilskap?

Kommunen tenker langsiktig og heilskapeleg og har gjort tøffe prioriteringar for å effektivisera og byggja for framtida. Det tette samarbeidet ivaretas og det er avgjerande med tverrforbindelse til E39 for at kommunen skal sjå seg sjølv i regionheilskap.

18. Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld befolkningsutvikling, næringsutvikling og sysselsetting?

Høg befolkningsvekst. Høg arbeidsinnvandring og høge barnetal. Aktivt og engasjerande næringsliv som utfordrar kommunen i forhold til plan og regulering. Stor sysselsetjing. Einsarta næringsliv skapar gode vekstforhold for fleire bedrifter.

19. Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? Føresetnad at kommune, fylkeskommune og stat stiller med god og tidsriktig plansystem og infrastruktur. Ein fastlandsforbindelse for langsiktig utvikling av kommunen.

20. I kva grad evner kommunen å gjennomføra vedtak i plan- og utbyggingssaker? Kommunen har stor evne til å tilpasse seg dei behova innbyggjarane har.

Demokratisk arena 21. Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva former for deltaking er etablert? Kommunestyret. Formannskapet. Utval for plan og byggjesak. Tenesteutvalet. Råd for menneske med nedsett funksjonsevne. Eldreråd. Ungdomsråd. Arbeidsmiljøutval Viltnemnd. Valstyre. Kontrollutvalet.

22. Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å driva politisk arbeid? God aktivitet og brei deltaking. Bra kontinuitet og fornying. Liten kvinneandel. Aktivt ungdomsråd.

23. Kva parti er representert og korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? FRP, H, AP, SP, KrF

24. Korleis er valdeltakinga og det lokalpolitiske engasjementet? I 2011: 72,9 %

25. Korleis vert lokalpolitisk styring drive - overordna styring eller detaljstyring? Stort sett overordna, men i einskildsaker kan ein gå inn med meir detaljstyring

26. Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å driva lokalpolitikk i kommunestyret? For lite tid til å setje seg inn i saksmengda ved sida av full jobb

Del 3: Interkommunalt 27. Kva interkommunale selskap er kommunen med i? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Biblioteksentralen A/L. Business Region Bergen AS.

28. Er det nokre område kommunen meiner ei større samanslåing vil føre til betre resultat? Ei større samanslåing med fastlandsforbinding eller auka tilgjengelegheit på fergesamband er avgjerande for om næringslivet og innbyggjarane vil oppleve betre kvalitet på tenestene.

29. Kva nye oppgåver bør overførast til kommunane ved ei kommunesamanslåing? Berre fullfinansierte oppgåver skal overførast til kommunane. Oppgåvene bør vera differensierte etter storleik på kommunane. Alle kommunar bør få større sjølvstyre og ansvar for eigen samfunnsutvikling

3.2 Mogelegheitsbilete 1 – 0-Alternativ – Austevoll kommune

Befolkning og demografi Innbyggjartalet: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i Austevoll kommune 4 924 innbyggjarar. Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 7 438 innbyggjarar. Austevoll har eit areal på 117 km2.

Demografi Alder 2014 2020 2040 0-5 år 439 503 586 6-15 år 671 766 996 16 -19 år 257 277 385 20 -66 år 2 913 3 290 4 225 67 -79 år 422 546 748 80+ år 222 222 498

Folketalet aukar i perioden med 51 % som er langt over gjennomsnittet for Sunnhordlandskommunane. Det er god auke i alle årsklassar, men størst auke er 67-79 år med 77 % og over 80 år med 124 %.

Tenesteproduksjon Det er valt ut to indikatorar for barnehagetenester, ein indikator for grunnskuletenester og tre indikatorar for pleie og omsorg for å syna ulike aspekt ved tenesteproduksjon i kommunane. Figuren baserer seg på data for 2013 frå SSB.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar m ed Andel barn 1 -5 år med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Austevoll 60,0 90,3

Austevoll ligg på snittet for Sunnhordlandskommunane på andel barnehageplass. Kommunen skil seg ut på andel med godkjent utdanning der Austevoll ligg klart under snittet.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Austevoll 12,6

Austevoll har omtrent same gruppestorleik som Sunnhordlandskommunane.

Pleie og omsorg Kommune Andel innbyggjarar Andel årsverk i Antall innbyggjarar 80 80 år og eldre som er brukarretta tenestar år og eldre som bebuarar på institusjon m/ fagutdanning mottek heimetenester Kommunekassen og Kommunekassen og Kommunekassen og Konsern Konsern Konsern Austevoll 17,1 70,0 37,4

Austevoll har høgast del av 80+ som er på institusjon. Det er mindre skilnad mellom kommunane på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på antall 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i Netto driftsutgifter for prosent av kommunen sine totale netto kultursektoren per innbyggjar i driftsutgifter kroner Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Austevoll 2,4 2,4 1344 1344

Austevoll skil seg ikkje nemneverdig ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på kultur.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, Netto driftsutgifter til fysisk kulturminne, natur og nærmiljø i prosent planlegging, kulturminne, natur og av kommunen sine samla netto nærmiljø per innbyggjar. driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Austevoll 1,22 1,19 685 670

Austevoll ligg om lag midt på tre blant Sunnhordlandskommunane når det gjeld kostnader til fysisk

28 planlegging, kulturminne, natur og miljø pr. innbyggjar.

Administrasjon (KOSTRA 2013) .

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. Kommunekassen Konsern Austevoll 6163 6178

Austevoll rapportere høgare netto driftsutgifter pr. innbyggjar til administrasjon og styring (Konserntal) enn Stord og Bømlo som har lågaste utgifter av Sunnhordlandskommunane på dette området. Det er viktig å ha med i vurderinga at utgiftsbehova i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16 og kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

KOMMUNALE ÅRSVERK PER 1000 INNBYGGJARAR Desse tabellane seier noko om behovet for årsverk i yrkesaktiv alder (20 – 66 år) per 1000 innbyggjar som må brukast innanfor tre ulike sektorar i 2013, 2020 og 2040. Ved å sjå på behovet per 1000 innbyggjarar i alderen 20 – 66 år korrigerer man for forandringar som skyldes endringar i storleiken på befolkninga. I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestene som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ.

Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år. Kommune 2013 2020 2040 Austevoll 28,8 28,3 25,6

Austevoll ligg no høgast, men skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Austevoll 23,6 23,7 24,1

Austevoll skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Austevoll 37,3 35,9 47,3

Austevoll ligg under snittet for dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbygger i pleie og omsorg. Tenestebehovet aukar i perioden, men ligg også der under snittet.

NÆRINGSSAMANSETNING Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall frå SSB.

Kommune Primær Sekundær Tertiær

Austevoll 15% 22% 63%

Austevoll har større andel primær næring, mindre del sekundærnæring og same nivå på tertiærnæring samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunane.

SÅRBARHEITSINDIKATOR Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. 31,8 Ein kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, Austevoll bransjespesialisering og arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall.

Austevoll har eit langt meir sårbart næringsliv enn dei fleste Sunnhordlandskommunane.

ARBEIDSPENDLING

Utpendling Denne tabellen syner i første kolonne frå venstre totalt antall arbeidstakarar busett i kommunen. Kolonne to frå venstre syner antall arbeidstakarar som arbeider i kommunen og er busett i kommunen (kor mange av dei frå kolonne 1 som jobbar i same kommune som dei er busett i). Dei fem neste kolonnane syner dei kommunane der flest pendlar til, og den siste kolonnen viser summen av antall pendlarar til andre kommunar. Data er henta frå SSBs pendlingstal for 2013.

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Oslo Tysnes Fitjar Stavanger Andre 2 656 2 265 183 15 13 11 10 159

Innpendling Denne tabellen syner i første kolonne antall personar som er busett og arbeider i kommunen (same som kolonne 2 i utpendlingstabellen). I kolonne 2 til kolonne 5 er dei kommunane der flest pendlar frå, og siste kolonne er summen av dei som pendlar frå andre kommunar. Summen av alle kolonnane gir totalt antall sysselsette i kommunen. Data er henta frå SSBs pendlingstall for 2013

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Sund Stavanger Os Fjell Andre 2925 2 265 295 22 22 21 20 280

Austevoll har fleire som pendlar inn enn ut av kommunen.

KOMMUNEØKONOMI DRIFTSRESULTAT OG LÅNEGJELD Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar. Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske berekningsutval for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune. Tala er frå KOSTRA 2013.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA AUSTEVOLL KOMMUNEKASSEN 4,4% 4,0% KONSERN 4,5% 4,0%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA AUSTEVOLL KOMMUNEKASSEN 54,9% 63% KONSERN 78,3% 63,2%

Austevoll hadde i 2013 på konsern-nivå eit netto driftsresultat på 4,0% og netto lånegjeld på 63,2%. Netto lånegjeld er under snittet for Sunnhordlandskommunane. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunen sin statusoversikt pkt. 10 som står ovanfor i dette avsnittet).

VURDERING Ein viser til kommunen sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Når ein skal vurdera kor godt Austevoll kommune vil klare å stå åleine i eit 20-30-års perspektiv, ser ein at kommunen allereie i dag har nytta seg av interkommunalt samarbeid. Dette vil sannsynlegvis bli endå meir påkrevd med dei nye oppgåvene som regjeringa har føreslege. Ein kan gå ut frå at utføringa av tenestene blir meir stabilt i ein større kommune.

Betre vegar og fastlandssamband vil vera ein viktig prioritet for Austevoll både som eigen kommune eller som ein del av ein ny kommune.

Tenester Kommunereforma er ein velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida. Austevoll består av øyar som er avhengig av ferjesamband for å kome til/frå annan kommune. Den demografiske utviklinga fram mot 2040 vil føra til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Ein kan anta at ein større kommune vil ha større fagmiljø som kan styrke dybde og breidde i fagmiljøet. Det vil igjen påverka rekrutteringsmoglegheitene positivt. Det vil vera grunnlag for å ta ut synergiar på administrasjon og på generell drift av tenester. Ein vil anta at det er viktig at ein organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester

også kan vurderast lokalisert her. Her kan ein vurdere dei ulike alternativa som kjem fram på side 18 i denne rapporten. Med dei gamle og nye tenestene er det fleire oppgåver som kan løysast på tvers av kommunegrensene. Det blir gjort også i dag. Dette kan løysast gjennom interkommunalt samarbeid, og gjennom kommunesamanslåing enn ved interkommunalt plansamarbeid der kommunane kan ha ulike prioriteringar.

Myndigheitsutøving Kommunen har i dag juridisk kompetanse, og ser ikkje store problem med myndigheitsutøvinga.

Samfunnsutvikling Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det då nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre meir handlekraftig på dette området ved ei kommunesamanslåing. Kommunen si rolle som samfunnsutviklar er viktig. Det er ei vanleg vurdering at samanslåing kan vera gunstig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting. Frigjeringa av administrative stillingar ved ei kommunesamanslåing, vil gjera den nye kommunen i betre stand til å drive innovativt arbeid, vera utviklingsaktør og ein kan også frigjera ressursar til tenester.

Økonomi Kommunereforma er ingen økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt. På område som arbeidsgjevaravgiftssone, distriktsindeks, eigedomsskatt og inntekter frå konsesjonsskatt er det ulike ordningar når ein ser på alle kommunane i Sunnhordlandsregionen. Austevoll har ein indeks for berekna utgiftsbehov på 1,1430 som betyr at ein ligg over landsgjennomsnittet.

Demokrati Kommunen har eit velutvikla lokaldemokrati. Vurderingstemaet blir lett om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein mindre kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i regionen. Her kan ein vurdera dei ulike alternativa som kjem fram på side 20 i denne rapporten. Mange vil også seia at avvikling av vedtak i interkommunale selskap til fordel for vedtak i kommunestyre, vil styrke demokratiet.

Anbefaling Regjeringa sitt ekspertutval meinte at kommunar med generalistprinsipp, bør ha minst 15 000 – 20 000 innbyggjarar for å kunne utføra sine oppgåver. Regjeringa er ikkje så opptekne av desse tala. Likevel må det understrekast at kommunen ligg monaleg under dette folketalet. Ei kommunesamanslåing vil både ha fordelar og ulempar. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.3 BØMLO KOMMUNE - status

Del 1: Generelle spørsmål 1. Kva er unikt med kommunen? Maritim/subsea industri. Kyst og havfiske. Havbruk. Bygg og Anlegg. Rederi. Handel og service. Rikt kulturliv. Rik historie. Tenesteapparat.

2. Kva er det største fortrinn? Har etablert gründerånd. Får godt vegnett. Høg kompetanse i næringslive. Attraktive bustadmiljø. Gode hamner. Levande lokalsamfunn.

3. Kva er det viktigaste satsingsområdet i kommunen i dag? Utvikle 1) Industrielt næringsmiljø 2)Fiskerihamn for havgåande flåte og for kystfiskarane 3)Kommunesenteret 4)Delsentra 5)Heildøgns omsorgsplassar

4. Kor ligg det viktigaste potensialet for videre utvikling av kommunen? Få vekstspotensiale ved å utvikle industrimiljø og fiskerihamn. Eit dynamisk næringsliv. Ta i bruk alle ressursar. Skapa innovasjon og effektivisering. Tilrettelegge for turisme, fritidstilbod og naturopplevingar

5. Kva er særskilt utfordrende i kommunen? Desentralisert kommune - utfordrande med omsyn til å oppretthalde og utvikle gode tenester innanfor strammare økonomiske rammer.

DEL 2: Spørsmål i høve til kriteria i vegleiaren Tenesteytar 6. Kva er sterke og svake sider ved kommunen som tenesteytar i dag?

God institusjonsdekning. God på rehabilitering. God barnehagedekning. Generelt tilstrekkeleg kompetanse. Effektiv tenesteproduksjon. Ressurser til å tena næringslivet Rimeleg god standard på kommunale bygg.

Svak økonomisk soliditet. Ikkje stor handlefridom. Manglande kompetanse på plansida Desentralisert tenestestruktur - mindre effektiv tenesteproduksjon. Rekruttere til legevakt og leger generelt.

7. Kva er utfordringane i forhold til forventa demografisk utvikling? Størst utfordring i veksten i talet på eldre med trong for auka bemanning innan pleie og omsorg. Veksten på born er moderat.

8. Kva utfordringar har kommunen når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering?

Generelt har kommunen rekruttert relevant kompetanse. Vanskeleg med samfunnsfagleg plankompetanse. Det vert truleg ei utfordring å rekruttere fastlegar framover. På fleire spesialområde vil det vere ein fordel med større fagmiljø når ein skal rekruttere.

9. Kva finnes av interkommunalt tenestesamarbeid? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Krisesenter Vest IKS. Friluftsrådet Vest Sunnhordland interkomm legevakt. Sunnhordland interkomm barnevern. Felles innkjøpsordning. Felles veterinærteneste.

10. Kva er status i kommunane når det gjeld økonomiske nøkkeltal? Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 4,2 1,2 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 2,1 0,0

Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 5,7 4,2 Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (konsern) 55 203 67 808

Frie inntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (konsern) 35145 50 302 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (konsern) 36861 53 318 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (konsern) 37551 45 148 Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (konsern) 7,7 1,5

Myndigheitsutøving 11. Skape mangel på kapasitet og kompetanse utfordringer for myndigheitsutøvinga? Ja. I einskilde høve

12. Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? Har juridisk kompetanse. Kjøper tenester.

13. Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Klagenivået er lågt. Noko på oppvekst og helse - og omsorg. For det meste på vedtak etter plan og bygningslova.

14. Korleis er saksbehandlingstidene og kvaliteten på saksbehandlinga? For lang sakshandsamingstid innan spesialundervisning, NAV. Kvaliteten: potensial for forbetring, og oppstart av tenestekontoret virkar positivt.

15. Har kommunen gode rutinar og system for myndigheitsutøving? Kva utfordringar er avdekka gjennom statlege tilsyn? Forbetringspotensiale innan oppvekst og skule.

16. I kva grad er det problem med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? Få problem.

Samfunnsutviklar 17. Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ein langsiktig og heilskapleg utvikling, både kvar for seg og for regionen som heilskap? Kommunen har truleg for få ressursar og for liten kompetanse til å tenkje langsiktig. Det same er tilfelle for å drøfte langsiktig felles utvikling for regionen

18. Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld befolkningsutvikling, næringsutvikling og sysselsetting? Vekstkommune. Stor vekst i talet på eldre. Veksten i tal barn er moderat. Kommunen har variert næringsliv. Stor aktivitet innan havbruk, fiske og maritim sektor. Nedgang i offshoreaktiviteten kan verta ei utfordring. Det er ikkje noko i dag som tilseier store endringar i sysselsettinga. Kommunen har relativ høg sysselsetting og lite arbeidsløyse. Ein kan oppleve svingingar, men i mindre grad enn andre kommunar.

19. Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? På områder det er vanskeleg å rekruttere kompetanse. Døme er legevakt og akutt døgnhjelp. Samferdsel og utnytting av areal.

20. I kva grad evner kommunen å gjennomføra vedtak i plan- og utbyggingssaker? Generelt maktar ein dette. Det er likevel ynskjeleg med større kompetanse og i nokre tilfelle større kapasitet.

Demokratisk arena 21. Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva former for deltaking er etablert? Kommunestyret. Formannskapet. Utval for helse og omsorg. Utval for areal og samferdsel. Utval for oppvekst, kultur og idrett. Naturbruksutvalet. Eldreråd. Råd for likestilling og funksjonshemma. Ungdomsråd. Kontrollutvalet.

22. Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å driva politisk arbeid?

Godt engasjement. Til no ikkje unormalt vanskeleg å rekruttere. Stor utskifting Liten kontinuitet.

23. Kva parti er representert og korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? AP, H, KrF, V, SP, FRP, PDK,

24. Korleis er valdeltakinga og det lokalpolitiske engasjementet? I 2011: 66,58 %

25. Korleis vert lokalpolitisk styring drive - overordna styring eller detaljstyring? Generelt overordna styring. Detaljorientering, men ikkje detaljstyring

26. Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å driva lokalpolitikk i kommunestyret? Dette kan styrast. Generelt ligg saksmengda innanfor eit forsvarleg nivå.

Del 3: Interkommunalt 27. Kva interkommunale selskap er kommunen med i? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Sunnhordland Interkommunale legevakt Krisesenter Vest. Friluftsrådet vest. Sunnhordland Interkommunale. Barnevern.

28. Er det nokre område kommunen meiner ei større samanslåing vil føre til betre resultat? Betre grunnlag for gode vaktordningar innafor tekniske tenester, IKT osv Betre grunnlag for kriseberedskap. Overordna samfunnsplanlegging

29. Kva nye oppgåver bør overførast til kommunane ved ei kommunesamanslåing? Vidaregåande skular. Barnevern. Regional næring og utvikling.

3.4 Mogelegheitsbilete 1- 0-Alternativ – Bømlo kommune

Befolkning og demokrati Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i Bømlo kommune 11 749 innbyggjarar. Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 14 895 innbyggjarar. Bømlo har eit areal på 247 km2.

Demografi Alder 2014 2020 2040 0-5 år 942 977 1 068 6-15 år 1746 1800 1936 16 -19 år 709 724 777 20 -66 år 6 836 7 201 8 178 67 -79 år 957 1 341 1 859 80+ år 559 501 1 077

Folketalet aukar i perioden med 27 % som er over gjennomsnittet for Sunnhordlandskommunane. Det er auke i alle årsklassar, men størst auke er 67-79 år med 94 % og over 80 år med 93 %.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Bømlo 90,6 92,2

Bømlo ligg på snittet for Sunnhordlandskommunane på andel barnehageplass og andel med godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Bømlo 12,2

Bømlo har omtrent same gruppestorleik som Sunnhordlandskommunane.

Bømlo skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane når det gjeld del av 80+ som er på institusjon, på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i Netto driftsutgifter for prosent av kommunens totale netto kultursektoren per innbyggjar i driftsutgifter kroner, konsern

Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Bømlo 2,7 2,8 1465 1492

Bømlo skil seg ikkje nemneverdig ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på kultur.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, kulturminne, natur og planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø i prosent av kommunen sine nærmiljø per innbyggjar samla netto driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Bømlo 0,3 0,28 159 149

Bømlo ligg lågt blant Sunnhordlandskommunane når det gjeld kostnader til fysisk planlegging, kulturminne, natur og miljø pr. innbyggjar.

Administrasjon (KOSTRA 2013)

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. Kommunekassen Konsern Bømlo 3407 3417

Bømlo saman med Stord rapporterer lågaste konsernutgifter av Sunnhordlandskommunane på dette området.

Det er viktig å ha med i vurderinga at utgiftsbehova i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16 og kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

KOMMUNALE ÅRSVERK PER 1000 INNBYGGJARAR Desse tabellane seier noko om behovet for årsverk i yrkesaktiv alder (20 – 66 år) per 1000 innbyggjar som må brukast innanfor tre ulike sektorar i 2013, 2020 og 2040. Ved å sjå på behovet per 1000 innbyggjarar i alderen 20 – 66 år korrigerer man for forandringar som skyldes endringar i storleiken på befolkninga.I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestene som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ. Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Bømlo 25,8 24,4 23,5

Bømlo skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Bømlo 30,3 29,6 28,0

Bømlo ligg høgast no, men skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Bømlo 49,0 46,8 65,5

Bømlo ligg omtrent på snittet for dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg. Tenestebehovet aukar i perioden.

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall frå SSB.

Kommune Primær Sekundær Tertiær

Bømlo 6% 34% 60%

Bømlo har om lag same nivå på andel primær næring, sekundærnæring og på tertiærnæring samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunane.

Sårbarheitsindikator Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. 19,6 Ein kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved Bømlo å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering og arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall.

Bømlo har eit næringsliv med sårbarheitsnivå rundt snittet for resten av Sunnhordlandskommunane.

Arbeidspendling Utpendling Denne tabellen syner i første kolonne frå venstre totalt antall arbeidstakarar busett i kommunen. Kolonne to frå venstre viser antall arbeidstakarar som arbeider i kommunen og er busett i kommunen (kor mange av dei frå kolonne 1 som jobbar i same kommune som dei er busett i). Dei fem neste kolonnane syner dei kommunane der flest pendlar til, og den siste kolonnen viser summen av antall pendlarar til andre kommunar. Data er henta frå SSBs pendlingstal for 2013.

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Stord Bergen Haugesund Stavanger Oslo Andre 5 907 4 316 609 156 98 82 59 587

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Stord Bergen Haugesund Sveio Karmøy Andre 4 871 4 316 185 68 50 28 26 198 Bømlo har fleire som pendlar ut enn inn i kommunen.

Kommuneøkonomi Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar. Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske berekningsutval for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER

SAMLA BØMLO KOMMUNEKASSEN 4,4% 0,0% KONSERN 4,5% 0,0%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER

SAMLA BØMLO KOMMUNEKASSEN 54,9% 64,6 KONSERN 78,3% 66,6%

Bømlo hadde i 2013 på konsern-nivå eit netto driftsresultat på 0,0 % og netto lånegjeld på 66,6%. Netto lånegjeld er i konsernrekneskapen under snittet for Sunnhordlandskommunane. Bømlo har organisert drifta i aksjeselskapa Bømlo Vatn og Avløp AS og Bømlo kommunale Eigedomsselskap AS som ikkje er medrekna i konsernrekneskapen. Når ein tar dette inn, vil lånegjeldsprosenten vere 107%. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunen sin statusoversikt pkt. 10 som står ovanfor i dette avsnittet).

VURDERING Ein viser til kommunen sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Bømlo vart knytt saman med andre kommunar rundt århundreskiftet når Trekantsambandet opna. Når ein skal vurdere kor godt kommunen klarer å stå åleine i eit 20-30-års perspektiv, ser ein at kommunen allereie i dag har nytta seg av interkommunalt samarbeid for å betre tenestene. Det vil sannsynlegvis bli enda meir påkrevd med dei nye oppgåvene som regjeringa har føreslege. Ein kan gå ut frå at utføringa av tenestene blir meir stabilt i ein større kommune.

Tenester Kommunereforma er ein velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida. Den demografiske utviklinga fram mot 2040 vil føra til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Kommunen er i dag ein stor kommune i Hordalands-samanheng, men ein kan anta at ein større kommune vil ha større fagmiljø som kan styrke dybde og breidde i fagmiljøet. Det vil igjen påverke rekrutteringsmoglegheitene til kommunen positivt.

Det vil vera grunnlag for å ta ut fordelar på administrasjon og på generell drift av tenester. Ein vil anta at det er viktig at ein organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også kan vurderast lokalisert her. Her kan ein vurdera dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten. Med dei gamle og nye tenestene er det fleire oppgåver som kan løysast på tvers av kommunegrensene. Det blir gjort også i dag. Dette kan løysast gjennom interkommunalt samarbeid, og gjennom kommunesamanslåing eller ved interkommunalt plan samarbeid der kommunane kan ha ulike prioriteringar.

Myndigheitsutøving Kommunen har i dag juridisk kompetanse, og har ikkje store problem med myndigheitsutøvinga. Det er noko lang sakshandsamingstid på område.

Samfunnsutvikling Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre meir handlekraftig på dette området ved ei kommunesamanslåing. Kommunen si rolle som samfunnsutviklar er viktig. Det er ei vanleg vurdering at samanslåing kan vera Gunstig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting. Frigjeringa av administrative stillingar ved ei kommunesamanslåing, vil kunne gjera kommunen i betre stand til å drive innovativt arbeid, vera utviklingsaktør og ein kan også frigjera ressursar til tenester.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt. På område som arbeidsgjevaravgiftssone, distriktsindeks, eigedomsskatt og inntekter frå konsesjonsskatt er det ulike ordningar når ein ser på alle kommunane i Sunnhordlandsregionen. Bømlo har ein indeks for berekna utgiftsbehov på 1,0839 som betyr at ein ligg over landsgjennomsnittet.

Demokrati Kommunen har eit velutvikla lokaldemokrati. Vurderingstemaet blir litt om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein mindre kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i regionen. Her kan ein vurdera dei ulike alternativa som kjem fram på side 20 i denne rapporten. Mange vil også seia at avvikling av vedtak i interkommunale selskap til fordel for vedtak i kommunestyre, vil styrke demokratiet.

Anbefaling Regjeringa sitt ekspertutval meinte at kommunar med generalistprinsipp, bør ha minst 15 000 – 20 000 innbyggjarar for å kunne utføra sine oppgåver. Regjeringa er ikkje så opptekne i desse tala. Bømlo kommune ligg noko under dette folketalet. Ein kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulemper. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.5 ETNE KOMMUNE - status

Del 1: Generelle spørsmål 1. Kva er unikt med kommunen? Unik historie. Rikt kulturliv. Forhold for filuftsliv, rekreasjon, folkehelse. Fjell og fjord. Innovativt landbruk Nasjonal lakseelv og fjord. Festivaler, Marknad, Arrangement.

2. Kva er det største fortrinn? Dugnadsånd. Gode bustadforhold. Handelsenter på indre Haugaland. Innovative næringar.

3. Kva er det viktigaste satsingsområdet i kommunen i dag? Gode oppvekstvilkår. Barnehagesektor. Skulesektor. Kultur -og idrettsanlegg. Eldreomsorg.

4. Kor ligg det viktigaste potensialet for videre utvikling av kommunen? Treng ressursar til å utvikle styrkane. Matproduksjon. Bustadforhold. E134. Etne -Sauda Ny veg

5. Kva er særskilt utfordrende i kommunen? Plassering i forhold til vekstsentra. Dårleg veg Etne – Skånevik. Dårleg kollektivtilbod. Utvikle felleskapskjensle mellom bygder og grender. Kommuneøkonomi.

DEL 2: Spørsmål i høve til kriteria i vegleiaren Tenesteytar 6. Kva er sterke og svake sider ved kommunen som tenesteytar i dag?

Får til gode tenestetilbod for små ressursar. Har ei god og nøktern drift.

Sårbar i forhold til nøkkelpersonar

7. Kva er utfordringane i forhold til forventa demografisk utvikling? Gje tilfredstillande tilbod til eldre. Må organisere eldreomsorg på ny måte - velferdteknologi. Vidareutvikla gode oppvekstvilkår.

8. Kva utfordringar har kommunane når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Teknisk sektor. Sjukepleiarar. Helsefagarbeidarar. Førskulelærarar. Lærarar.

9. Kva finnes av interkommunalt tenestesamarbeid? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. HIM IKS. Krisesenter Vest IKS. PPT. Brannadministrasjon. Feiing. Barnevern. IKT. SLT. Innjøpssamarbeid. Legevakt Kontrollutvalsekretariat. Miljøretta helsevern. Vedtatt helsesamarbeid. Interkommunalt arkiv Reiseliv. Interkommunalt utval mot akutt forureining. ASVO.

10. Kva er status i kommunane når det gjeld økonomiske nøkkeltal? Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 5,1 4,7 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 4,3 3,5 Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 3,5 3,6 Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 60 756 74 512 Frie inntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 40234 52 750 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 40175 52 806

Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 29466 47 665

Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 6,5 14,9

Myndigheitsutøving 11. Skape mangel på kapasitet og kompetanse utfordringer for myndigheitsutøvinga? Til ein viss grad

12. Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? 2 tilsette med juridisk kompetanse. Kjøper tenester.

13. Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? I hovudsak på dispensjonar på vedtak etter plan og bygningslova.

14. Korleis er saksbehandlingstidene og kvaliteten på saksbehandlinga? Tilferdsstillande, men kunne ynskt betre kapasitet til tider.

15. Har kommunen gode rutinar og system for myndigheitsutøving? Kva utfordringar er avdekka gjennom statlege tilsyn? Har ikkje gode nok skriftlege rutinar og system på alle område

16. I kva grad er det problem med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? Habilitet er ei utfordring der kommunen har styreplass i selskap, der det er tette relasjonar og da det sit mange offentleg tilsette i styret

Samfunnsutviklar 17. Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ein langsiktig og heilskapleg utvikling, både kvar for seg og for regionen som heilskap? For små løyvingar til infrastruktur, svak kommuneøkonomi og stor avstand til sentrale beslutningstakarar. Fylkesgrensa er eit problem.

18. Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld befolkningsutvikling, næringsutvikling og sysselsetting? Befolkningsvekst. Arbeidsinnvandring er ein vesentleg del. Størst sysselsetjing i tertiærnæringane.

19. Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? Bærekraftig utvikling i oppdrettsnæringa.

20. I kva grad evner kommunen å gjennomføra vedtak i plan- og utbyggingssaker? Tilrettelegging av bustadtomter og nytt næringsareal har tatt tid. Dette ser ut til å løysa seg no.

Demokratisk arena 21. Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva former for deltaking er etablert? Kommunestyret . Formannskapet. Komité. Diver se utval og råd. Kontrollutvalet Ordføraren har møteplasser ute. Brukar folkemøte

22. Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å driva politisk arbeid? Skulle ynskt det var høgare.

23. Kva parti er representert og korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? SP, AP, FRP, H, KrF, V

24. Korleis er valdeltakinga og det lokalpolitiske engasjementet? I 2011: 67,4 %

25. Korleis vert lokalpolitisk styring drive - overordna styring eller detaljstyring? Stor grad av detaljstyring

26. Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å driva lokalpolitikk i kommunestyret? Greitt nok

Del 3: Interkommunalt 27. Kva interkommunale selskap er kommunen med i? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. HIM IKS. Krisesenter Vest. Kontrollutvalsekretariat. Interkommunalt arkiv. Dest Haugesund og Haugalandet. Interkommunalt utval mot akutt forureining i Hordaland. Øyane ASVO. Haugaland vekst Regionråd. LVK LNK. Haukelivegen AS. Haugalandpakken. Norsk bane AS. Kommunekraft AS. Odda vegfinans AS. Fikse næringsutvikl SA. Sunnhordland Interkommunale Barnevern.

28. Er det nokre område kommunen meiner ei større samanslåing vil føre til betre resultat? Barnevern. Legevakt. Ø -hjelpsenger. Arealplanlegging. Utvikling av infrastruktur.

29. Kva nye oppgåver bør overførast til kommunane ved ei kommunesamanslåing? Avhengig av kommunestorleik. Nye oppgåver må vere fullfinansierte.

3.6 Moglegheitsbilete 1 - 0-alternativet – Etne kommune

Befolkning demografi Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i Etne kommune 4057 innbyggjarar . Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 4953 innbyggjarar. Etne har eit areal på 735 km2.

Demografi Alder 2014 2020 2040 0-5 år 320 300 311 6-15 år 519 551 568 16 -19 år 202 222 231 20 -66 år 2 359 2511 2775 67 -79 år 421 504 669 80+ år 236 220 399

Folketalet aukar i perioden med 22 % som er litt under gjennomsnittet for Sunnhordlandskommunane. Det er auke i alle årsklassar unntatt den yngste, men størst auke er 67-79 år med 59 % og over 80 år med 69 %. Dei siste årsklassane aukar mindre enn det som er vanleg for Sunnhordland.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske Andel barn 1 -5 år med leiarar barnehageplass med godkjent barnehagelærarutdanning Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Etne 90,0 96,0

Etne ligg høgast på andel barnehageplass, men skil seg lite ut frå snittet for Sunnhordlandskommunane på godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Etne 11,8

Etne har omtrent same gruppestorleik som Sunnhordlandskommunane.

Pleie og omsorg Kommune Andel innbyggjarar Andel årsverk i Antall innbyggjarar 80 80 år og eldre som er brukarretta tenestar år og eldre som bebuarar på m/ fagutdanning mottek heimetenester institusjon Kommunekassen og Kommunekassen og Kommunekassen og Konsern Konsern Konsern Etne 15,7 73,0 30,1

Etne skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane når det gjeld del av 80+ som er på institusjon, på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter Netto driftsutgifter for kultursektoren kultursektoren i prosent av per innbyggjar i kroner kommunens totale netto driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Etne 2,8 2,8 1489 1489 Etne skil seg ikkje nemneverdig ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på kultur.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, kulturminne, planlegging, kulturminne, natur og natur og nærmiljø i prosent av nærmiljø per innbyggjar. kommunen sine samla netto driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Etne 2,07 2,04 1095 1078 Etne ligg høgt blant Sunnhordlandskommunane når det gjeld kostnadar til fysisk planlegging, kulturminne, natur og miljø pr. innbyggjar.

Administrasjon (KOSTRA 2013) .

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. Kommunekassen Konsern Etne 5386 5403

Etne rapporterer høgare netto driftsutgifter pr. innbyggjar til administrasjon og styring (Konserntal) enn Stord og Bømlo som har lågaste utgifter av Sunnhordlandskommunane på dette området. Det er viktig å ha med i vurderinga at utgiftsbehova i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16 og kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Kommunale årsverk pr. 1000 innbyggjarar Desse tabellane seier noko om behovet for årsverk i yrkesaktiv alder (20 – 66 år) per 1000 innbyggjar som må brukast innanfor tre ulike sektorar i 2013, 2020 og 2040. Ved å sjå på behovet per 1000 innbyggjarar i alderen 20 – 66 år korrigerer man for forandringar som skyldes endringar i storleiken på befolkninga. I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestane som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ.

Barnehage Anslått framtidig tjenestebehov i årsverk per 1000 innbyggere 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Etne 28,0 26,3 24,9

Etne skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Etne 24,6 24,3 22,7

Etne skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tjenestebehov i årsverk per 1000 innbyggere 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Etne 38,6 36,2 49,0

Etne ligg under snittet for dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg. Tenestebehovet aukar i perioden.

NÆRINGSSAMANSETNING Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB.

Kommune Primær Sekundær Tertiær

Etne 10% 27% 63%

Etne har noko større del på andel primær næring, noko mindre på sekundærnæring og likt på tertiærnæring samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunane.

Sårbarheitsindikator Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. Ein 10,1 kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering og Etne arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall. Etne sitt næringsliv har lågare sårbarheitsnivå enn alle Sunnhordlandskommunane.

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Vindafjord Haugesund Stavanger Bergen Odda Andre 2 158 1375 384 90 34 28 28 219

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Vindafjord Kvinnherad Haugesund Karmøy Sveio Andre 1 650 1375 138 16 16 15 13 77

Etne har fleire som pendlar ut av enn inn i kommunen.

Kommuneøkonom i Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar.

Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske berekningsutval for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene.Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER

SAMLA ETNE KOMMUNEKASSEN 4,4% 3,2% KONSERN 4,5% 3,5%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER

SAMLA ETNE KOMMUNEKASSEN 54,9% 62,9 KONSERN 78,3% 64,0%

Etne hadde i 2013 på konsern-nivå eit netto driftsresultat på 3,5% og netto lånegjeld på 64,0%. Netto lånegjeld er under snittet for Sunnhordlandskommunane. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunen sin statusoversikt pkt. 10 som står ovanfor i dette avsnittet).

VURDERING Ein viser til kommunen sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Når ein skal vurdera kor godt kommunen klarer å stå åleine i eit 20-30-års perspektiv, ser ein at kommunen allereie i dag har nytta seg av svært mykje interkommunalt samarbeid for å betre tenestene. Det vil sannsynligvis bli enda meir påkrevd med dei nye oppgåvene som regjeringa har føreslege. Ein kan gå ut frå at utføringa av tenestene blir meir stabilt i ein større kommune.

Teneste r Kommunereforma er ein velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida. Den demografiske utviklinga fram mot 2040 vil føra til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på eldreomsorgsområdet. Ein kan anta at ein større kommune vil ha større fagmiljø som kan styrka dybde og breidde i fagmiljøet. Det vil også påverka rekrutteringsmoglegheitene til kommunen positivt. Det vil vera grunnlag for å ta ut synergiar på administrasjonsnivået og på generell drift av tenester. Ein vil anta at det er viktig for Etne at ein større kommune er del i organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nære seg og at samlokaliserte tenester også kan vurderast lokalisert til Etne. Her kan ein vurdere dei ulike alternativa som kjem fram på side 18 i denne rapporten. Med dei gamle og nye tenestene er det fleire oppgåver som kan løysast på tvers av kommunegrensene. Det blir gjort også i dag. Dette kan løysast gjennom interkommunalt samarbeid, og gjennom kommunesamanslåing enn ved interkommunalt plansamarbeid der kommunane kan ha ulike prioriteringar.

Myndigheitsutøving Kommunen har i dag juridisk kompetanse, og har nokre problem med myndigheitsutøvinga. Det er noko lang sakshandsamingstid på område.

Samfunnsutvikling Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre meir handlekraftig på dette området ved ei kommunesamanslåing. Kommunen si rolle som samfunnsutviklar er viktig. Det er ei vanleg vurdering at samanslåing kan vera gunstig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting. Frigjeringa av administrative stillingar ved ei kommunesamanslåing, vil kunne gjera kommunen i betre stand til å drive innovativt arbeid, være utviklingsaktør og ein kan også frigjera ressursar til tenester.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt. På område som arbeidsgjevaravgiftssone, distriktsindeks, eigedomsskatt og inntekter frå konsesjonsskatt er det ulike ordningar når ein ser på alle kommunane i Sunnhordlandsregionen. Etne har ein indeks for berekna utgiftsbehov på 1,1360 som betyr at ein ligg over landsgjennomsnittet.

Demokrati Kommunen har eit velutvikla lokaldemokrati. Vurderingstemaet blir lett om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein mindre kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i kommunen og regionen. Her kan ein vurdera dei ulike alternativ som kjem fram på side 20 i denne rapporten. Mange vil også sei at avvikling av vedtak i interkommunale selskap til fordel for vedtak i kommunestyre, vil styrka demokratiet.

Anbefaling Regjeringa sitt ekspertutval meinte at kommunar med generalistprinsipp, bør ha minst 15 000 - 20 000 innbyggjarar for å kunne utføra sine oppgåver. Regjeringa er ikkje så opptekne i desse tala. Denne kommunen ligg monaleg under dette folketalet. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.7 FITJAR KOMMUNE - status

Del 1: Generelle spørsmål 1. Kva er unikt med kommunen? Fin skjærgard. Idretts - og Kulturliv. Vindkraft/fornybar energi. Rik/spennande historie. Gunstig geografisk plassering.

2. Kva er det største fortrinn? Geografisk plassering.

3. Kva er det viktigaste satsingsområdet i kommunen i dag? Ivaretaking og utvikling av gode tilbod for busetnad og næringsliv.

4. Kor ligg det viktigaste potensialet for videre utvikling av kommunen? Tilrettelegging av areal for næringsutvikling og bustadutvikling. Samferdsel og kommunikasjon.

5. Kva er særskilt utfordrende i kommunen? Vert for liten og manglar tyngde i dei viktige kampane.

DEL 2: Spørsmål i høve til kriteria i vegleiaren Tenesteytar 6. Kva er sterke og svake sider ved kommunen som tenesteytar i dag?

At kommunen er tett på brukarane av dei kommunale tenestene er oftast positivt. Liten organisasjon gjev raske tilpasningar til nye behov og føresetnadar.

At kommunen er tett på brukarane av dei kommunale tenestane kan i vanskelege saker vere negativt Spesialiserte tilbod og tenester må organiserast interkommunalt.

7. Kva er utfordringane i forhold til forventa demografisk utvikling? Bra aldersfordeling mellom innbyggjarane. Halde tritt med planbehov, barnehageplassar, klassedeling og sjukeheimsplassar. Utfordring med yngre brukarar og rusmiddelavhengige.

8. Kva utfordringar har kommunane når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Nok tilgang på kompetanse er ei stor utfordring der det trengs spisskompetanse på ulike fagfelt. Utfordringar innan plan og tekniske fag.

9. Kva finnes av interkommunalt tenestesamarbeid? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Krisesenter Vest IKS. Miljø Landbruk. Barnevern. Skatteoppkrevjar. Brannførebyggjing og kontroll. Skjenkekontroll. PPT Samarbeid på støttefunksjonar på fag og IKT. Kjøper også tenester frå private.

10. Kva er status i kommunane når det gjeld økonomiske nøkkeltal? Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 4,9 7,7 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 2,8 6,8 Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 4,7 3,7 Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 62413 80 456 Frie inntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 38 975 54 332 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 40120 57 760 Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 37984 54 847 Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 5,2 1,6

Myndigheitsutøving 11. Skape mangel på kapasitet og kompetanse utfordringer for myndigheitsutøvinga? Utfordringar i m.a plan - og byggesak - oppmåling, og med NAV

12. Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? Juridisk kompetanse i kommunen. Vurderer rammeavtale for kjøp.

13. Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Noko på oppvekst og helse - og omsorg. For det meste på vedtak etter plan og bygningslova

14. Korleis er saksbehandlingstidene og kvaliteten på saksbehandlinga? Sakshandsamingstida er varierande innan plan - og byggjesak og spesialiserte og juridiske problemstillingar. Kvaliteten er gjennomgåande god.

15. Har kommunen gode rutinar og system for myndigheitsutøving? Kva utfordringar er avdekka gjennom statlege tilsyn? I utgangspunktet gode rutiner. Rutinefestinga varierer mellom fagområda

16. I kva grad er det problem med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? Få problem.

Samfunnsutviklar 17. Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ein langsiktig og heilskapleg utvikling, både kvar for seg og for regionen som heilskap? Det kan vere vanskelg å sjå regional heilskap for samferdsel, arealpolitikk o.l. når ulike kommunar arbeider kvar for seg innan ein felles arbeids- og buregion

18. Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld befolkningsutvikling, næringsutvikling og sysselsetting? Kommunen scorar godt på alle desse felta.

19. Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? Samferdsel. Næringsutvikling. Busetjing. Arealpolitikk. Ein del av tenesteproduksjonen.

20. I kva grad evner kommunen å gjennomføra vedtak i plan- og utbyggingssaker? Kommunen burde hatt meir mot og musklar til å gjennomføre ein del av planane og vedtaka når det er konfliktar.

Demokratisk arena 21. Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva former for deltaking er etablert? Kommunestyret. Formannskapet. Utval for plan og miljø. Utval for oppvekst og omsorg Råd for menneske med nedsett funksjonsevne. Eldreråd. Ungdomsråd. Kontrollutvalet.

22. Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å driva politisk arbeid? Dei fleste partia slit med å få nok engasjerte folk på listene.

23. Kva parti er representert og korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? H, Krf, AP, SP, FRP

24. Korleis er valdeltakinga og det lokalpolitiske engasjementet? I 2011: 73, %

25. Korleis vert lokalpolitisk styring drive - overordna styring eller detaljstyring? Mykje detaljstyring mellom dei store linjene

26. Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å driva lokalpolitikk i kommunestyret? Mykje er utforma i fagutvala. Temamøter i kommunestyret på overordna tema

Del 3: Interkommunalt 27. Kva interkommunale selskap er kommunen med i? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. Sunnhordland interkommunale legevakt. SIM IKS Krisesenter Vest IKS. Interkommunalt arkiv for Hordaland IKS.

28. Er det nokre område kommunen meiner ei større samanslåing vil føre til betre resultat? Overordna samfunnsutvikling. På tenesteområder der den enkelte kommune ikkje kan løyse dette på eiga hand. For sentrale tenesteområde er det viktig å sikre direkte demokratisk styring og kontroll.

29. Kva nye oppgåver bør overførast til kommunane ved ei kommunesamanslåing? Det bør leggjast til rette for endra oppgåvefordeling der kommunane m.a. får større ansvar for: Tannhelse, vidaregåande skular, veg og anna samferdsle.

3.8 Moglegheitsbilete 1 - 0-alternativet – Fitjar kommune

Befolkning og demografi Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i Fitjar kommune 3009 innbyggjarar. Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 3564 innbyggjarar. Fitjar har eit areal på 142 km.

Demografi Alder 2014 2020 2040 0-5 år 225 221 234 6-15 år 461 595 612 16 -19 år 174 166 170 20 -66 år 1 777 1 838 1 956 67 -79 år 233 366 435 80+ år 143 123 327

Folketalet aukar i perioden med 18 % som er under gjennomsnittet for Sunnhordlandskommunane. Det er auke i alle årsklassar unntatt den grunn- og vidaregåande skulealder, men størst auke er 67-79 år med 87 % og over 80 år med 129 %.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Fitjar 80,0 85,4

Fitjar ligg litt lågare enn snittet for Sunnhordlandskommunane på andel barnehageplass og andel med godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Fitjar 11,2

Sunnhordlandskommunane har omtrent lik gruppestorleik. Fitjar har lågast.

Pleie og omsorg Kommune Andel innbyggjarar Andel årsverk i brukarretta Antall innbyggjarar 80 80 år og eldre som er tenestar m/ fagutdanning år og eldre som bebuarar på institusjon mottek heimetenester Kommunekassen og Kommunekassen og Kommunekassen og Konsern Konsern Konsern Fitjar 11,9 74,0 35,0

Fitjar skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane når det gjeld del av 80+ som er på institusjon, på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren Netto driftsutgifter for kultursektoren per i prosent av kommunens totale innbyggjar i kroner, konsern netto driftsutgifter, konsern Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Fitjar 2,4 2,4 1395 1395

Fitjar skil seg ikkje nemneverdig ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på kultur.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, planlegging, kulturminne, natur og kulturminne, natur og nærmiljø per nærmiljø i prosent av kommunen innbyggjar. sine samla netto driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Fitjar 0,49 0,47 285 270

Fitjar ligg lågt blant Sunnhordlandskommunane når det gjeld kostnadar til fysisk planlegging, kulturminne, natur og miljø pr. innbyggjar.

Administrasjon (KOSTRA 2013) .

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. Kommunekassen Konsern Fitjar 5181 5197

Fitjar rapporterer høgare netto driftsutgifter pr. innbyggjar til administrasjon

55 og styring (Konserntal) enn Stord og Bømlo som har lågaste utgifter av Sunnhordlandskommunane på dette området. Det er viktig å ha med i vurderinga at utgiftsbehova i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16 og kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Kommunale årsverk pr. 1000 innbyggjarar

Desse tabellane seier noko om behovet for årsverk i yrkesaktiv alder (20 – 66 år) per 1000 innbyggjar som må brukast innanfor tre ulike sektorar i 2013, 2020 og 2040. Ved å sjå på behovet per 1000 innbyggjarar i alderen 20 – 66 år korrigerer man for forandringar som skyldes endringar i storleiken på befolkninga.I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestene som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ.

Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Fitjar 22,1 20,1 19,9

Fitjar skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Fitjar 31,8 29,4 28,6

Fitjar skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Fitjar 64,7 64,2 104,8 Fitjar ligg høgast av Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg. Tenestebehovet aukar i perioden.

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall frå SSB.

Kommune Primær Sekundær Tertiær

Fitjar 6% 31% 63%

Fitjar ligg på regiongjennomsnittet når det gjeld sysselsette på andel primær næring, på sekundær- næring og på tertiærnæring samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunane.

Sårbarheitsindikator Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. Ein 10,7 kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering og Fitjar arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall. Fitjar har eit næringsliv med lågt sårbarheitsnivå samanlikna med snittet for Sunnhordlandskommunane.

Arbeidspendling

Utpendling Denne tabellen syner i første kolonne frå venstre totalt antall arbeidstakarar busett i kommunen. Kolonne to frå venstre viser antall arbeidstakarar som arbeider i kommunen og er busett i kommunen (kor mange av dei frå kolonne 1 som jobbar i same kommune som dei er busett i). Dei fem neste kolonnane syner dei kommunane der flest pendlar til, og den siste kolonnen viser summen av antall pendlarar til andre kommunar. Data er henta frå SSBs pendlingstal for 2013.

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Stord Bergen Stavanger Bømlo Sola Andre 1 602 934 434 37 23 14 13 147

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Stord Bømlo Bergen Austevoll Karmøy Andre 1 260 934 228 24 15 11 5 43

Fitjar har fleire som pendlar ut av enn inn i kommunen.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA FITJAR KOMMUNEKASSEN 4,4% 6,8% KONSERN 4,5% 6,8%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA FITJAR KOMMUNEKASSEN 54,9% 67,9 KONSERN 78,3% 68,2%

Fitjar hadde i 2013 på konsern-nivå eit netto driftsresultat på 6,8 % og netto lånegjeld på 68,2%. Netto lånegjeld er under snittet for Sunnhordlandskommunane. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunen sin statusoversikt pkt. 10 som står ovanfor i dette avsnittet).

VURDERING

Ein viser til kommunen sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Når ein skal vurdera kor godt kommunen klarer å stå aleine i eit 20-30-års perspektiv, ser ein at kommunen allereie i dag har nytta seg av svært mykje interkommunalt samarbeid for å betre tenestene. Det vil nok bli enda meir påkrevd med dei nye oppgåvene som regjeringa har føreslege. Ein kan gå ut frå at utføringa av tenestene blir meir stabilt i ein større kommune.

Det vil være grunnlag for å ta ut fordeler på administrasjonsnivået og på generell drift av tenester. Ein vil anta at det er viktig for Fitjar at ein større kommune der den er del i organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også kan vurderast lokalisert her. Her kan ein vurdera dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten. Med dei gamle og nye tenestene er det fleire oppgåver som kan løysast på tvers av kommunegrensene. Det blir gjort også i dag. Dette kan løysast gjennom interkommunalt samarbeid, og gjennom kommunesamanslåing enn ved interkommunalt samarbeid der kommunane kan ha ulike prioriteringar.

Myndigheitsutøving Kommunen har i dag god fagleg kompetanse, og har nokre problem med myndigheitsutøvinga. Det er noko lang sakshandsamingstid på område.

58 stillingar ved ei kommunesamanslåing, vil kunne gjere kommunen i betre stand til å drive innovativt arbeid, være utviklingsaktør og ein kan også frigjere ressursar til tenester.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt.

Fitjar har småkommunetillegg og nærmar seg folketalsgrensa på 3 200 innbyggjarar. Ved ei eventuell samanslåing vil det være innbyggjartalet 01.januar året før samanslåing som vert avgjerande for om småkommunetilskotet vert lagt inn i inndelingstilskotet og vidareført dei neste åra. Småkommunetilskotet vil bli handsama i kommuneøkonomiproposisjonen som kjem i mai d.å.

På område som arbeidsgjevaravgiftssone, distriktsindeks, eigedomsskatt og inntekter frå konsesjonsskatt er det ulike ordningar når ein ser på alle kommunane i Sunnhordlandsregionen. Fitjar har ein indeks for berekna utgiftsbehov på 1,1266 som betyr at ein ligg over landsgjennomsnittet.

Demokrati Kommunen har eit velutvikla lokaldemokrati. Vurderingstemaet blir lett om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein mindre kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i kommunen og regionen. Her kan ein vurdere dei ulike alternativ som kjem fram på side 20 i denne rapporten. Mange vil også seia at avvikling av vedtak i interkommunale selskap til fordel for vedtak i kommunestyre, vil styrke demokratiet.

Anbefaling Regjeringa sitt ekspertutval meinte at kommunar med generalistprinsipp, bør ha minst 15 000 – 20 000 innbyggjarar for å kunne utføra sine oppgåver. Regjeringa er ikkje så opptekne i desse tala. Denne kommunen ligg monaleg under dette folketalet. Ei kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulemper. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/ nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.9 KVINNHERAD KOMMUNE - status

Del 1: Generelle spørsmål 1. Kva er unikt med kommunen? Sterke bygder. Gründermentalitet. Ståpåvilje.

2. Kva er det største fortrinn? Sterke bygder. Grundermentalitet. Ståpåvilje. Satsing på vekst og utvikling i det private og offentlege.

3. Kva er det viktigaste satsingsområdet i kommunen i dag? Samferdsle. Sentrumsutvikling. Næringsutvikling. Tenesteproduksjon.

4. Kor ligg det viktigaste potensialet for videre utvikling av kommunen? Vidare satsing på samferdsle og næringsutvikling.

5. Kva er særskilt utfordrende i kommunen? Leggja til rette for attraktive arbeidsplassar som kan heve inntektsnivået og gje grunnlag for at også folk med høgare utdanning buset seg i kommunen.

DEL 2: Spørsmål i høve til kriteria i vegleiaren Tenesteytar 6. Kva er sterke og svake sider ved kommunen som tenesteytar i dag? God barnehagedekning. God trivsel på skulen. Avlastningsteneste. Effektivt barnevern. Gode førebyggjande tenester. MOT - PALS – PMTO. Kvardagsrehabilitering. Friskliv-satsing. Mange turvegar/turstiar. NAV –aktivisering. God pleie og omsorg -Frivillige deltar - Øyeblikkeleg hjelp tilbod - Fleire spesialområde – Varmtvannsbasseng.

Læringsresultata i skulen lågare enn landssnittet. Institusjonane er små, og difor dyre å drifta. Pleie og omsorgstenester er spreidde i ein langstrakt kommune og det gjer at ein ikkje kan nytte fellesfunksjonar

7. Kva er utfordringane i forhold til forventa demografisk utvikling? Det er venta lita endring i antal barn framover. Det vil føre til nedgong i dei minste skulane. Auke i talet på eldre frå 2025.

8. Kva utfordringar har kommunane når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Mange lærarar nærmer seg pensjonsalder. Har rekruttert bra til nå på dette området. Vanskar med å rekruttere barnevernpedagoger/ sosionomer og psykologer. Til tider sykepleiarar. Ingeniørutdanninga er meir spissa enn før.

9. Kva finnes av interkommunalt tenestesamarbeid?

Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Krisesenter Vest IKS. Interkommunalt arkiv for Hordaland Forum for oppvekst. Barnevernet. PLO-samarbeid.

10. Kva er status i kommunane når det gjeld økonomiske nøkkeltal? Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 1,7 2,0 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 1,7 9,7 Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) - 1,6 - 3,8 Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 65 799 79 702 Frie inntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 37402 51 385 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 42490 57 747

Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 60673 72 105 Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 4,9 0,1

Myndigheitsutøving 11. Skape mangel på kapasitet og kompetanse utfordringer for myndigheitsutøvinga? Kommunen har hovudsakeleg god fagleg standard.

12. Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? Kommunen har hovudsakeleg god fagleg standard.

13. Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Det er få klagesaker.

14. Korleis er saksbehandlingstidene og kvaliteten på saksbehandlinga? Kommunen har hovudsakeleg god fagleg standard.

15. Har kommunen gode rutinar og system for myndigheitsutøving? Kva utfordringar er avdekka gjennom statlege tilsyn? Kommunen har hovudsakeleg god fagleg standard.

16. I kva grad er det problem med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? Kommunen har hovudsakeleg god fagleg standard.

Samfunnsutviklar 17. Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ein langsiktig og heilskapleg utvikling, både kvar for seg og for regionen som heilskap? Kommunen har tidlegare vore aktiv på samfunnsutvikling, men dei seinare år har tenesteproduksjonen med aukande behov ført til at det at det i liten grad har vore økonomisk rom til utviklingsprosjekt. Unntaket er VA-sektoren der det framleis blir satsa friskt.

18. Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld befolkningsutvikling, næringsutvikling og sysselsetting? Stabilt folketal. Aukande innvandring. Talet på barn, unge og unge vaksne på veg ned. Talet på eldre vaksne og gamle aukar. Dei mest sentrale bygdene har vokst. Dei minste har hatt nedgang. Primærnæringane har gått ned. Sekundærnæringane har halde seg stabilt. Sentrumsvekst har gjeve tenesteytande næringar fin auke. Størst auke i offentlege arbeidsplassar.

19. Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? Kompetanse -arbeidsplassar. Gjere det attraktivt å bu her. Utbygging av samferdslenettet.

20. I kva grad evner kommunen å gjennomføra vedtak i plan- og utbyggingssaker?

Demokratisk arena 21. Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva former for deltaking er etablert? Kommunestyret. Formannskapet. Komité for helse, omsorg og miljø. Komité for Oppvekst, kultur og idrett. Komité for Samferdsle og næring. Forvaltningskomite. Investeringsutval Kontrollutval. Klageutval. Partia nyttar i varierande grad drøfting av politiske saker i møter og sosial media.

22. Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å driva politisk arbeid? Det har vorte gradvis vanskeligare å få kandidatar på listene. Sterkare utslag gjennom underskriftkampanjer, demonstrasjonar og media.

23. Kva parti er representert og korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? H, AP, FRP, V, SP, SV, Krf, Uavh

24. Korleis er valdeltakinga og det lokalpolitiske engasjementet? I 2011: 65,5 %

25. Korleis vert lokalpolitisk styring drive - overordna styring eller detaljstyring? Både overordna og detaljorientert.

26. Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å driva lokalpolitikk i kommunestyret? Kommunestyret har heller få saker, og skulle dermed kunne drive aktivt med lokalpolitikk.

Del 3: Interkommunalt 27. Kva interkommunale selskap er kommunen med i? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Krisesenter Vest. Friluftsrådet vest.

28. Er det nokre område kommunen meiner ei større samanslåing vil føre til betre resultat? Større einingar vil gjere det nødvendig å fokusere på heilheita framfor detaljane, og lette arbeidet for å få ein meir effektiv tenesteproduksjon og dermed betra økonomi.

29. Kva nye oppgåver bør overførast til kommunane ved ei kommunesamanslåing? Fell fylkeskommunen bort, bør vidaregåande utdanning og noko av tannhelsa over til kommunane. Det same gjeld all samfunnsutvikling og fylkesvegnettet med tilhøyrande ferjesamband.

3.10 Moglegheitsbiletet 0-alternativet – Kvinnherad kommune

Befolkning og demografi Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2015 er samla befolkning i Kvinnherad kommune 13232 innbyggjarar . Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 14292 innbyggjarar. Kvinnherad har eit areal på 1091 km2.

Demografi Alder 2014 2020 2040 0-5 år 926 893 925 6-15 år 1 803 1 759 1 721 16 -19 år 756 720 690 20 -66 år 7 550 7 605 7 459 67 -79 år 1 477 1 771 2 137 80+ år 720 774 1 360

Folketalet aukar i perioden med 8 % som er godt under gjennomsnittet for Sunnhordlandskommunane. Det er stabilt alle årsklassar opp til 67 år, mens det er auke på 45 % for 67-79 år og 89 % for over 80 år.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Kvinnherad 94,4 90,4

Kvinnherad ligg på snittet for Sunnhordlandskommunane på andel barnehageplass og andel med godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Kvinnherad 12,2

Kvinnherad ligg på snittet for Sunnhordlandskommunane på gjennomsnittleg gruppestorleik i grunnskulen.

Kvinnherad skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane når det gjeld del av 80+ som er på institusjon, på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i Netto driftsutgifter for kultursektoren prosent av kommunens totale netto per innbyggjar i kroner, konsern driftsutgifter, konsern Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Kvinnherad 3,0 3,0 1731 1731

Kvinnherad ligg høgast av Sunnhordlandskommunane på kostnader til kultur, men skil seg ikkje nemneverdig ut.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, kulturminne, natur og planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø i prosent av kommunen sine nærmiljø per innbyggjar. samla netto driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Kvinnherad 1,32 1,3 761 752

Kvinnherad ligg om lag midt på tre blant Sunnhordlandskommunane når det gjeld kostnader til fysisk planlegging, kulturminne, natur og miljø pr. innbyggjar.

Administrasjon (KOSTRA 2013) .

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. Kommunekassen Konsern Kvinnherad 5072 5081

Kvinnherad rapporterer høgare netto driftsutgifter pr. innbyggjar til administrasjon og styring (Konserntal) enn Stord og Bømlo som har lågaste utgifter av Sunnhordlandskommunane på dette området. Det er viktig å ha med i vurderinga at utgiftsbehova i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16 og kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Kvinnherad 23,7 21,6 22,9

Kvinnherad skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Kvinnherad 26,5 26,0 26,0

Kvinnherad skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Kvinnherad 61,3 66,5 94,5

Kvinnherad ligg høgt samanlikna med snittet for Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg. Tenestebehovet aukar i perioden.

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB.

Kommune Primær Sekundær Tertiær

Kvinnherad 8% 27% 65%

Kvinnherad skil seg lite frå regiongjennomsnittet når det gjeld sysselsette på andel primær næring, sekundærnæring og på tertiærnæring samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunane.

Sårbarheitsindikator Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. 17,5 Ein kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering Kvinnherad og arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall.

Kvinnherad har eit næringsliv med sårbarheitsnivå rundt snittet for resten av Sunnhordlandskommunane

Arbeidspendling

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Stord Oslo Stavanger Odda Andre 6 484 5238 227 193 82 70 66 608

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Fusa Stord Etne Kvam Andre 5 738 5238 46 42 36 24 23 329

Kvinnherad har fleire som pendlar ut enn inn av kommunen.

Kommuneøkonomi Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar.

Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske berekningsutval for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER

SAMLA KVINNHERAD KOMMUNEKASSEN 4,4% 9,6% KONSERN 4,5% 9,7%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER

SAMLA KVINNHERAD KOMMUNEKASSEN 54,9% 90.4 KONSERN 78,3% 90,5%

Kvinnherad hadde i 2013 på konsern-nivå eit netto driftsresultat på 9,7% og netto lånegjeld på 90,5%. Netto lånegjeld er over snittet for Sunnhordlandskommunane, men same som Stord. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunen sin statusoversikt pkt. 10 som står ovanfor i dette avsnittet).

VURDERING Ein viser til kommunen sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Kvinnherad kommune har stort areal, og der fjordar deler kommunen opp noko.

Når ein skal vurdera kor godt kommunen klarer å stå aleine i eit 20-30-års perspektiv, ser ein at kommunen allereie i dag har nytta seg noko av interkommunalt samarbeid for å betre tenestene. Det vil sannsynlegvis bli meir påkrevd med dei nye oppgåvene som regjeringa har føreslege. Ein kan gå ut frå at utføringa av tenestene blir meir stabilt i ein større kommune.

Tenester Kommunereforma er ei velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida. Den demografiske utviklinga fram mot 2040 vil føra til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Kommunen er i dag ein stor kommune i Hordalands-samanheng, men ein kan anta at ein enda større kommune vil ha større fagmiljø som kan styrke dybde og breidde i fagmiljøet. Det vil igjen påverke rekrutteringsmoglegheitene til kommunen positivt. Det vil være grunnlag for å ta ut fordeler på administrasjon og på generell drift av tenester. Ein vil anta at det er viktig for Kvinnherad at ein organiserer basistenestene i ein ny kommune som den er ein del av desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også kan vurderast lokalisert her. Her kan ein vurdere dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten. Med dei gamle og nye tenestene er det fleire oppgåver som kan løysast på tvers av kommunegrensene.

Det blir gjort også i dag. Dette kan løysast gjennom interkommunalt samarbeid, og gjennom kommunesamanslåing enn ved interkommunalt plansamarbeid der kommunane kan ha ulike prioriteringar.

Myndigheitsutøving Kommunen har i dag god fagleg kompetanse, og har ikkje store problem med myndigheitsutøvinga. Det er noko lang sakshandsamingstid på område.

Samfunnsutvikling Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre meir handlekraftig på dette området ved ei kommunesamanslåing. Kommunen si rolle som samfunnsutviklar er viktig. Det er ei vanleg vurdering at samanslåing kan vera gunstig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting. Frigjeringa av administrative stillingar ved ei kommunesamanslåing, vil kunne gjera kommunen i betre stand til å drive innovativt arbeid, være utviklingsaktør og ein kan også frigjera ressursar til tenester.

Kvinnherad har ein indeks for berekna utgiftsbehov på 1,0777 som betyr at ein ligg over landsgjennomsnittet.

Demokrati Kommunen har eit velutvikla lokaldemokrati. Rekrutteringa til partilistene har gradvis vorte vanskelegare. Vurderingstemaet blir lett om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein mindre kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i regionen. Her kan ein vurdere dei ulike alternativ som kjem fram på side 20 i denne rapporten. Mange vil også sei at avvikling av vedtak i interkommunale selskap til fordel for vedtak i kommunestyre, vil styrke demokratiet.

Anbefaling Regjeringa sitt ekspertutval meinte at kommunar med generalistprinsipp, bør ha minst 15 000 – 20 000 innbyggjarar for å kunne utføra sine oppgåver. Regjeringa er ikkje så opptekne i desse tala. Kvinnherad kommune ligg marginalt under dette folketalet. Ein kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulempar. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.11 STORD KOMMUNE - status

Del 1: Generelle spørsmål 1. Kva er unikt med kommunen? Omstillingserfaring. Industriell kompetanse/ internasjonal erfaring. By og regionsenter. Sentral plassering. Alt er nært. Kommunikasjonknutepunkt. Utdanningstilbod.

2. Kva er det største fortrinn? Omstillingserfaring. Industriell kompetanse/ internasjonal erfaring. By og regionsenter. Sentral plassering. Alt er nært. Kommunikasjonknutepunkt. Utdanningstilbod.

3. Kva er det viktigaste satsingsområdet i kommunen i dag? Byutvikling. Senterstruktur. Samferdsle. Miljø. Estetikk. Trivsel. Arbeid. Utdanning. Næringsliv. Oppvekst. Helse og omsorg. Rehabilitering. Arealforvaltning. Idrett/sportsturisme. Reiseliv.

4. Kor ligg det viktigaste potensialet for videre utvikling av kommunen? Det ligg fyrst og fremst innanfor dei prioriterte satsingsområda i pkt. 3.

5. Kva er særskilt utfordrende i kommunen? Å vere aktiv som samfunnsutviklar. Aktiv i å stimulerer til breiare næringsliv (mindre sårbar). Samferdsle internt i regionen og ekstern. Sentraliseringstendensar frå staten.

DEL 2: Spørsmål i høve til kriteria i vegleiaren Tenesteytar 6. Kva er sterke og svake sider ved kommunen som tenesteytar i dag? Kompetente, stabile, endringsdyktige og fleksible tilsette. God kjennskap til lokalsamfunnet. Godt og kompetent tilbod til vaksne med rus og psykiatri sjølv om ein har utfordring med å gje adekvat tilbod til einskilde.

Lågt tal institusjonsplassar. Gap mellom innbyggjarane sine behov/ønskje og det økonomiske handlingrommet. Sentralt skapte forventningar. Manglar naudsynte investeringar.

7. Kva er utfordringane i forhold til forventa demografisk utvikling? Vekstkommune - særleg i den aldersgruppa der kommunen har eit særleg ansvar for å yta tenester. Inntekstsystemet tek ikkje tilstrekkeleg høgde for kostnadene.

8. Kva utfordringar har kommunane når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Styrking av kompetansen til eksisterande arbeidskraft blir viktig. Auka behov for sjukepleiarar og legar. Vanskeleg å rekruttere sivilingeniører. Barnehagesatsinga krev fleire førskulelerarar og gjennomsnittsalderen gjer at det blir trong for lerarar.

9. Kva finnes av interkommunalt tenestesamarbeid? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Krisesenter Vest IKS. Sunnhordland interkomm barnevern. Stord Fitjar Landbruks- og miljøkontor. Friluftsrådet Vest. Sunnhordland interkomm legevakt. Sunnhordland interkomm innkjøpsforum. Felles veterinærteneste. Sal av tenester på skatteoppkrevjing, branntilsyn, feiing, PPT, Adm. samarbeid på løn, fakturamottak, innkrevjing, rekneskap Driftar IKT-system og er med på samarbeid på innkjøp/konsulentavtaler.

10. Kva er status i kommunane når det gjeld økonomiske nøkkeltal? Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 0,3 4,7 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 1,7 3,6 Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 2,3 5,3 Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 53 235 62765 Frie inntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 30 582 45 304 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 34096 45 734 Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 65016 59 599

Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 5,4 0,0

Myndigheitsutøving 11. Skape mangel på kapasitet og kompetanse utfordringer for myndigheitsutøvinga? Klarer ikkje alltid å ta unna sakene Av og til utfordring på helse - og omsorg og teknisk.

12. Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? God tilgang på juridisk kompetanse. Kjøper tenester.

13. Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Klagenivået er lågt. Noko på oppvekst, helse - og omsorg og på vedtak etter plan og bygningslova, men meir på eigedomsskatt.

14. Korleis er saksbehandlingstidene og kvaliteten på saksbehandlinga? Sakshandsamingstida av og til er for lang innan helse - og sosialtenestelova, opplæringslova og plan- og bygningslova. Kvaliteten er gjennomgåande god.

15. Har kommunen gode rutinar og system for myndigheitsutøving? Kva utfordringar er avdekka gjennom statlege tilsyn? Jamt over gode system for å utøva mynde, men dei blir ikkje alltid etterlevde.

16. I kva grad er det problem med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? Få problem.

Samfunnsutviklar

17. Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ein langsiktig og heilskapleg utvikling, både kvar for seg og for regionen som heilskap? Kommunen arbeider med å skape ein attraktiv kystby med robuste, livskraftige lokalsamfunn og stimulera ei utvikling mot breiare næringsliv. For regionen vil dagens kommunestruktur vere ein skranke for å fremja heilskapleg utvikling. Tilsvarande gjeld for ressursar til plan- og utviklingsarbeid

18. Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld befolkningsutvikling, næringsutvikling og sysselsetting? Vekstkommune. Veksten kjem i hovudsak frå innvandring. Ung befolkning. Auke i eldre personar, og vekst også i dei yngste aldersgruppene. Industrikommune med hjørnesteinsbedriftar med høgt innslag av offentlege arbeidsplassar. Nye verksemder, nye produkt og nye marknadsegment

19. Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? Stord kan klare seg sjølv men har funne det formålstenleg å inngå samarbeid pga økonomi og kvalitet. Ser nå på IKS om legevakt, øykeblikkelig hjelp-senger, og drøftar administrativt oppmåling.

20. I kva grad evner kommunen å gjennomføra vedtak i plan- og utbyggingssaker? Kommunen fattar vedtak. Ein gjennomfører i mindre grad plan - og utbyggingsaker.

Demokratisk arena 21. Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva former for deltaking er etablert? Kommunestyret. Formannskapet. Komité for Oppvekst og utdanning. Komité for næring, miljø og kultur. Komité for rehabilitering, helse og omsorg. Driftstyret. Forvaltningstyret Klagenemnda. Kontrollutval.

22. Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å driva politisk arbeid? Rekrutteringa jamt over god, men: Noko utfordring å få kvinner på listene. Til tider stort forfall Stramme rammer/ komplisert lov-og planverk legg dempar. Folkevalgtopplæringa.

23. Kva parti er representert og korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? H, SP, KrF, V, Uavh, AP, SV, FRP

24. Korleis er valdeltakinga og det lokalpolitiske engasjementet? I 2011: 65,42 %

25. Korleis vert lokalpolitisk styring drive - overordna styring eller detaljstyring? Normal arbeidsdeling mellom politisk nivå og administrasjon

26. Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å driva lokalpolitikk i kommunestyret? Knappe ressursar til å drive politisk arbeid. Krevjande utan betre frikjøpsordningar

Del 3: Interkommunalt 27. Kva interkommunale selskap er kommunen med i? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Sunnhordland Interkommunale legevakt Krisesenter Vest. Interkommunalt arkiv for Hordaland.

28. Er det nokre område kommunen meiner ei større samanslåing vil føre til betre resultat? Økonomiske stordriftsfordeler og større fagmiljø kan styrka grunnlaget for å yta betre tenester. Større einingar vil også gje betre vaktordningar innafor tekniske tenester, bedreskap og IKT.

29. Kva nye oppgåver bør overførast til kommunane ved ei kommunesamanslåing? Styrking av det kommunale sjølvstyret. Økonomisk spelerom. Ikkje utsettjing av tenester i større omfang. Avgrense fylkesmann, fylkeskommune, direktorat iht kommunane. Oppretthalde eit godt offentleg tenestetilbod. Barnevernet. Brukarar med særskilte utfordringar. Differensiering av institusjonstilbod. Rehabilitering institusjon Dagaktivitetstilbod yngre demente. Dagaktivitetstilbod pu. Avlastningstilbod. Folketannrøkta.

3.12 Moglegheitsbilete 1 - 0-alternativet – Stord kommune

Befolkning og demografi Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i Stord kommune 18 425 innbyggjarar. Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 24 161 innbyggjarar. Stord har eit areal på 144 km2.

Demografi Ald er 2014 2020 2040 0-5 år 1 485 1 616 1 697 6-15 år 3 649 3 705 4 417 16 -19 år 1119 1038 1275 20 -66 år 11 039 11 868 13 297 67 -79 år 1 593 2 037 3 106 80+ år 659 754 1 643

Folketalet aukar i perioden med 31 % som godt over gjennomsnittet for Sunnhordlandskommunane. Det er auke i alle årsklassar, og det er størst auke for 67-79 år med 95 % og for over 80 år med 149 %.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Stord 97,0 89,7 Stord ligg på snittet for Sunnhordlandskommunane på andel barnehageplass og andel med godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn

Kommunekassen og Konsern Stord 13,7

Stord ligg høgast men ikkje langt over snittet for Sunnhordlandskommunane på gjennomsnittleg gruppestorleik i grunnskulen.

Av Sunnhordlandskommunane har Stord færrast av 80+ er på institusjon, høgast andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og midt på tre når det gjeld andel 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i prosent Netto driftsutgifter for av kommunens totale netto driftsutgifter kultursektoren per innbyggjar i kroner

Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Stord 2,9 3,1 1359 1437

Stord ligg høgt blant Sunnhordlandskommunane på kultur, men skil seg ikkje nemneverdig ut.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, Netto driftsutgifter til fysisk kulturminne, natur og nærmiljø i prosent av planlegging, kulturminne, natur og kommunen sine samla netto driftsutgifter nærmiljø per innbyggjar.

Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Stord 0,11 0,29 53 134 Stord ligg lågast blant Sunnhordlandskommunane når det gjeld kostnader til fysisk planlegging, kulturminne, natur og miljø pr. innbyggjar.

Administrasjon (KOSTRA 2013) .

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. Kommunekassen Konsern Stord 3020 3415

Stord saman med Bømlo rapporterer lågaste konsernutgifter av Sunnhordlandskommunane på dette området.

Det er viktig å ha med i vurderinga at utgiftsbehova i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16 og kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Kommunale årsverk pr. 1000 innbyggjarar Desse tabellane seier noko om behovet for årsverk i yrkesaktiv alder (20 – 66 år) per 1000 innbyggjar som må brukast innanfor tre ulike sektorar i 2013, 2020 og 2040. Ved å sjå på behovet per 1000 innbyggjarar i alderen 20 – 66 år korrigerer man for forandringar som skyldes endringar i storleiken på befolkninga. I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestene som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ.

Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Stord 25,7 25,6 24,2

Stord skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Stord 23,9 22,7 23,8

Stord skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Stord 38,3 40,4 58,3

Stord ligg lågare enn snittet for Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg. Tenestebehovet aukar i perioden.

NÆRINGSSAMANSETNING Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB.

Kommune Primær Sekundær Tertiær

Stord 1% 35% 65%

Stord ligg lågt når det gjeld sysselsette på andel primær næring, høgt på sekundærnæring og forholdsvis likt på tertiærnæring samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunane.

Sårbarheitsindikator Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. Ein 39,8 kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering og Stord arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall.

Stord har eit næringsliv som har høgast sårbarheitsnivå av Sunnhordlandskommunane.

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Fitjar Bømlo Haugesund Stavanger Andre 9594 7718 297 228 185 157 145 864

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bømlo Fitjar Kvinnherad Bergen Sveio Andre 9 685 7718 609 434 193 110 100 521

Stord har fleire som pendlar inn enn ut av kommunen.

Kommuneøkonomi Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar. Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske beregningsutvalg for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013. NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA STORD KOMMUNEKASSEN 4,4% 3,2% KONSERN 4,5% 3,6%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA STORD KOMMUNEKASSEN 54,9% 7,5% KONSERN 78,3% 90,5%

Stord hadde i 2013 på konsern-nivå eit netto driftsresultat på 3,6% og netto lånegjeld på 90,5%. Netto lånegjeld er over snittet for Sunnhordlandskommunane, men same som Kvinnherad. Stord er truleg ute av ROBEK etter at 2014 rekneskapen er vedteke. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunen sin statusoversikt pkt. 10 som står ovanfor i dette avsnittet).

VURDERING Ein viser til kommunen sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Når ein skal vurdere kor godt kommunen klarer å stå aleine i eit 20-30-års perspektiv, ser ein at kommunen allereie i dag har nytta seg noko av interkommunalt samarbeid for å betre tenestene. For den største kommunen og regionsenteret er dette også for å stetta nabokommunar sine behov. Dette vil sannsynligvis bli meir påkrevd med dei nye oppgåvene som regjeringa har føreslege. Ein kan gå ut frå at utføringa av tenestene blir meir stabilt i ein større kommune i regionen.

Tenester Kommunereforma er ei velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida. Den demografiske utviklinga fram mot 2040 vil føre til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Kommunen er i dag ein stor kommune i Hordalands-samanheng, men ein kan anta at ein enda større kommune vil ha større fagmiljø som kan styrke dybde og breidde i fagmiljøet.

Det vil igjen påverke rekrutteringsmoglegheitene til kommunen positivt. Det vil være grunnlag for å ta ut fordeler på administrasjon og på generell drift av tenester. Ein vil anta at det er viktig at Stord kommune er samd i at ein organiserer basistenestene i ein ny kommune som den er ein del av desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også kan vurderast lokalisert desentralisert. Her kan ein vurdera dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten. Med dei gamle og nye tenestene er det fleire oppgåver som kan løysast på tvers av kommunegrensene. Det blir gjort også i dag. Dette kan løysast gjennom interkommunalt samarbeid, og gjennom kommunesamanslåing ved interkommunalt samarbeid der kommunane kan ha ulike prioriteringar.

Myndigheitsutøving Kommunen har i dag god fagleg kompetanse, og har ikkje store problem med myndigheitsutøvinga. Det er noko lang sakshandsamingstid på område.

Samfunnsutvikling Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre meir handlekraftig på dette området ved ei kommunesamanslåing. Kommunen si rolle som samfunnsutviklar er viktig. Det er ei vanleg vurdering at samanslåing av kommunar kan vera gunstig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetjing. Denne kommunen bruker minst på administrasjon pr. innbyggjar, og ei kommunesamanslåing vil ikkje i same grad som i dei andre kommunane gi denne tilleggsressursen til å kunne gjera kommunen i betre stand til å driva innovativt arbeid, vera utviklingsaktør og ein kan også frigjere ressursar til tenester. Å få ein meir handlekraftig kommune vil likevel tene regionsenteret i arbeidet med utvikling av kommune og region.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt. På område som arbeidsgjevaravgiftssone, distriktsindeks, eigedomsskatt og inntekter frå konsesjonsskatt er det ulike ordningar når ein ser på alle kommunane i Sunnhordlandsregionen. Stord kommune har ein indeks for berekna utgiftsbehov på 0,9836 som betyr at ein som einaste kommune i Sunnhordland ligg under landsgjennomsnittet.

Demokrati Kommunen har eit velutvikla lokaldemokrati. Rekrutteringa til partilistene har gradvis vorte vanskelegare. Vurderingstemaet blir lett om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein enda større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i regionen. Her kan ein vurdera dei ulike alternativ som kjem fram på side 20 i denne rapporten. Mange vil også seia at avvikling av vedtak i interkommunale selskap til fordel for vedtak i kommunestyre, vil styrke demokratiet.

Anbefaling Regjeringa sitt ekspertutval meinte at kommunar med generalistprinsipp, bør ha minst 15 000 – 20 000 innbyggjarar for å kunne utføre sine oppgåver. Regjeringa er ikkje så opptekne i desse tala. Stord kommune har folketal i dette intervallet. Ein kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulemper. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram mot mai 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.13 TYSNES KOMMUNE - status

Del 1: Generelle spørsmål 1. Kva er unikt med kommunen? Øy sentralt plassert. Ulike regionale og statlege inndelingar. Ny E39 gir sentral posisjon Oppdrettsnæring. Rike på kulturminner.

2. Kva er det største fortrinn? Plasseringen mellom Stord og Bergen. Frivillig engasjement Sterke og levedyktige bygder.

3. Kva er det viktigaste satsingsområde i kommunen i dag? Stimulera til befolkningsvekst.

4. Kor ligg det viktigaste potensialet for videre utvikling av kommunen? Vere i forkant av utviklinga i samband med omlegging av E39 med attraktive nærings - og bustadområder. Utvikle austsida av kommune med sentrum, bustad og næringsområde.

5. Kva er særskilt utfordrende i kommunen? Skapa grunnlag for at fleire unge buset seg i kommunen. Betra vegstandarden i kommunen Store investeringar.

DEL 2: Spørsmål i høve til kriteria i vegleiaren Tenesteytar 6. Kva er sterke og svake sider ved kommunen som tenesteytar i dag? Leverer tenester av god kvalitet. Smådriftsfordeler gjev heilskapeleg tilnærming. Stabil arbeidskraft med god og kompetanse. Nøktern drift over tid. Ansvarleg økonomistyring. Kommunale bygg i god stand.

Sårbar for vakansar. Utsett for svingningar i økonomien. For lite ressursar til utvikling og innovasjon. Liten administrativ kapasitet.

7. Kva er utfordringane i forhold til forventa demografisk utvikling? Mange eldre samalikna med landssnittet. Ventar positiv vekst når kommunen blir landfast sørover og nordover.

8. Kva utfordringar har kommunane når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Fagmiljøa er for små. Større fagmiljø gjev fleire spesialistar. I ein liten kommune må alle vere generalistar. Kommunen har høg kompetanse innan einskilde områder men er sårbar i høve til rekruttering innanfor tekniske fag - ingeniør og planleggjar.

9. Kva finnes av interkommunalt tenestesamarbeid?

Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Krisesenter Vest IKS. PPT (vertskommune -VK) Skatteoppkrevjar (VK). Landbruk (VK). Sunnhordland interkommunale innkjøpsforum (VK) Veterinærsamarbeid. Sal av legevakttenester. Kompetanseregion Midthordland Samarbeid innanfor økonomi og løn.

10. Kva er status i kommunane når det gjeld økonomiske nøkkeltal? Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 4,1 1,0 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 3,1 0,0 Netto finans og avdrag i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 3,4 3,9 Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 70 072 81 686 Frie inntekter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 46 173 58 957 Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar 2009 2013 (Konsern) 47283 60 930 Netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 37583 41 136 Disposisjonsfond i prosent av brutto driftsinntekter 2009 2013 (Konsern) 9 6,9

Myndigheitsutøving 11. Skape mangel på kapasitet og kompetanse utfordringer for myndigheitsutøvinga? Mangel på kapasitet er i noko mon utfordring. Mangel på kompetanse mindre.

12. Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? 4 tilsette med juridisk kompetanse. Kjøper tenester.

13. Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Det er få klagesaker - flest på plan - og byggjesak og eigedomsskatt.

14. Korleis er saksbehandlingstidene og kvaliteten på saksbehandlinga? Jamt over relativ kort sakshandsamingstid - litt for lang på barnevern, plan - og byggjesak og husbanksaker. Kvaliteten er gjennomgåande god.

15. Har kommunen gode rutinar og system for myndigheitsutøving? Kva utfordringar er avdekka gjennom statlege tilsyn? Manglar eit overordna kvalitetsystem, og det er mangelfullt internkontroll -system og skriftlege rutinar.

16. I kva grad er det problem med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? Få problem.

Samfunnsutviklar 17. Kva utfordringar står kommunane føre i dag med tanke på å fremje ein langsiktig og heilskapleg utvikling, både kvar for seg og for regionen som heilskap? Administrasjonen er for liten til å vere støtte for politisk nivå i rolla for t.d. å bringe kommunen i ein proaktiv situasjon der ein kan hauste på bustad- og næringsområdet når nye kommunikasjonar kjem. Med dagens kommuneinndeling tenkjer den einskilde kommune litt for mykje på seg sjølv.

18. Korleis er situasjonen i kommunane når det gjeld befolkningsutvikling, næringsutvikling og sysselsetting? Stabilt folketal. Forventar ein positiv folketalsutvikling med ein vesentleg vekst dei komande åra. Tysnes er ein grunderkomune, og har mykje havbruk. Mykje utpendling. Kommunal verksemd er kompetansearbeidsplass.

19. Kva oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? Ei rekkje oppgåver kan løysast på tvers av grensene. Må avklarast. Kommunikasjonar kan vanskeleggjere. Her treng ein analytisk tilnærming som sikrar gode prosessar for samfunnsutviklinga innan heile geografiske området.

20. I kva grad evner kommunen å gjennomføra vedtak i plan- og utbyggingssaker? Gjer vedtak i stor grad. Utfordring å vere sjølvstendig aktør i plan - og utbyggingsaker.

Demokratisk arena 21. Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva former for deltaking er etablert? Kommunestyret. Formannskapet. Utval for landbruk/teknisk. Utval for oppvekst/omsorg Eldreråd. Rådet for menneske med nedsett funksjonsevne. Ungdomsrådet Arbeidsmiljøutval. Administrasjonsutval. Kontrollutval.

22. Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å driva politisk arbeid? Utfordring å sikre rekruttering til politisk arbeid

23. Kva parti er representert og korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? Ap, FRP, H, KrF, V, SP

24. Korleis er valdeltakinga og det lokalpolitiske engasjementet? I 2011: 71,61 %

25. Korleis vert lokalpolitisk styring drive - overordna styring eller detaljstyring? I all hovudsak overordna styring, men i einskilde saker kan det verta detaljstyring

26. Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å driva lokalpolitikk i kommunestyret? Kommunestyret er viktig arena for politikkutforming, men mange saker er ferdig handsama før dei kjem til kommunestyret.

Del 3: Interkommunalt 27. Kva interkommunale selskap er kommunen med i? Samarbeidsrådet for Sunnhordland. SIM IKS. Krisesenter Vest. Bergen og omland friluftsråd Business Region Bergen. Bergensalliansen.

28. Er det nokre område kommunen meiner ei større samanslåing vil føre til betre resultat? Forventar betre resultat. Vil også tapa noko. Heilskapeleg utvikling i region og lokalt Avklare styringsstrukturen. Avklare kva tenester som skal vere sentraliserte og desentraliserte. Sikre at det vert ei reform ikkje berre samanslåing.

29. Kva nye oppgåver bør overførast til kommunane ved ei kommunesamanslåing? Ein ny stor robust kommune kan handtere oppgåver ein i dag har i stat og regionale organ - vidaregåande skular -barnevern - regionale utviklingsmidlar -arealspørsmål i tillegg til spørsmålet om korleis kommunane kan løyse betre dei oppgåvene ein har i dag.

3.14 Moglegheitsbiletet 1 - 0-alternativet – Tysnes kommune

Befolkning og demografi Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i Tysnes kommune 2745 innbyggjarar . Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 2672 innbyggjarar. Tysnes har eit areal på 255 km2.

Demografi Alder 2014 2020 2040 0-5 år 167 174 162 6-15 år 446 400 443 16 -19 år 135 120 128 20 -66 år 1 567 1 489 1 352 67 -79 år 346 443 406 80+ år 219 204 309

Prognosen på folketalet minkar i perioden med -3 % som godt under gjennomsnittet for Sunnhordlandskommunane. Det er prognostisert nedgang for alle årsklassar opp til 67 år, medan det er auke på 17 % for 67-79 år og 41 % for over 80 år.

Den nye kyst-stamvegen – Hordfast - vil gå gjennom kommunen, og dette vil gjere Tysnes til ein sentral kommune som blir knytt saman med saman med i sør, vest og nord. Det er då naturleg å rekna med at dette vil føre til folketalsauke, men det er ikkje tatt med i prognosane frå SSB.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Tysnes 92,3 92,5

Tysnes ligg på snittet for Sunnhordlandskommunane på andel barnehageplass og andel med godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Tysnes 11,9

Tysnes ligg på snittet for Sunnhordlandskommunane på gjennomsnittleg gruppestorleik i grunnskulen.

Tysnes har god dekning samanlikna med dei andre Sunnhordlandskommunane når det gjeld del av 80+ som er på institusjon, midt på tre når det gjeld andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og er høgast på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i prosent av Netto driftsutgifter for kommunens totale netto driftsutgifter, konsern kultursektoren per innbyggjar i kroner, konsern

Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Tysnes 2,0 2,0 1199 1199

Tysnes ligg lågast av Sunnhordlandskommunane på kultur, men skil seg ikkje nemneverdig ut.

Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Tysnes 1,96 1,93 1191 1174

Tysnes ligg høgast blant Sunnhordlandskommunane når det gjeld kostnadar til fysisk planlegging, kulturminne, natur og miljø pr. innbyggjar.

Administrasjon (KOSTRA 2013) .

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. Kommunekassen Konsern Tysnes 6352 6370

Tysnes rapportere høgare netto driftsutgifter pr. innbyggjar til administrasjon og styring (Konserntal) enn Stord og Bømlo som har lågaste utgifter av Sunnhordlandskommunane på dette området. Det er viktig å ha med i vurderinga at utgiftsbehova i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16 og kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Kommunale årsverk pr. 1000 innbyggjar Desse tabellane seier noko om behovet for årsverk i yrkesaktiv alder (20 – 66 år) per 1000 innbyggjar som må brukast innanfor tre ulike sektorar i 2013, 2020 og 2040. Ved å sjå på behovet per 1000 innbyggjarar i alderen 20 – 66 år korrigerer man for forandringar som skyldes endringar i storleiken på befolkninga. I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestene som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ.

Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Tysnes 20,0 22,2 22,9

Tysnes ligg lågast, men skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Tysnes 25,2 22,8 28,8

Tysnes skil seg lite ut frå dei andre Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring for kommunen i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

Kommune 2013 2020 2040 Tysnes 71,0 74,5 105,0

Tysnes ligg høgast samanlikna med snittet for Sunnhordlandskommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg. Tenestebehovet aukar i perioden.

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB.

Kommune Primær Sekundær Tertiær

Tysnes 13% 25% 62%

Tysnes ligg høgt når det gjeld sysselsette på andelen primær næring, lågt på sekundærnæring og forholdsvis likt på tertiærnæring samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunen.

Sårbarheitsindikator

Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. Ein 14,2 kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering og Tysnes arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall. Tysnes har eit næringsliv med lågt sårbarheitsnivå samanlikna med resten av Sunnhordlandskommunane

Arbeidspendling

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Stord Os Stavanger Kvinnherad Andre 1336 914 109 79 26 17 17 174

Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Stord Kvinnherad Os Austevoll Andre 1 092 914 25 21 21 17 13 81

Tysnes har fleire som pendlar ut enn inn i kommunen.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA TYSNES KOMMUNEKASSEN 4,4% 0,0% KONSERN 4,5% 0,0%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA TYSNES KOMMUNEKASSEN 54,9% 50,0% KONSERN 78,3% 50,4%

Tysnes hadde i 2013 på konsern-nivå eit netto driftsresultat på 0,0 % og netto lånegjeld på 50,4 %. Netto lånegjeld er lågast i Sunnhordland og dermed også under snittet for Sunnhordlandskommunane. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunen sin statusoversikt pkt. 10 som står ovanfor i dette avsnittet.)

VURDERING

Ein viser til kommunen sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Tysnes kommune er ein kommune som i dag ikkje har ferjefritt samband til dei andre Sunnhordlandskommunane. Det vil skje når kyststamvegen vil gå gjennom kommunen. Når ein skal vurdere kor godt kommunen klarer å stå åleine i eit 20-30-års perspektiv, ser ein at kommunen allereie i dag har nytta seg av interkommunalt samarbeid. Dette vil sannsynlegvis bli endå meir påkrevd med dei nye oppgåvene som regjeringa har føreslege. Ein kan gå ut frå at utføringa av tenestene blir meir stabilt i ein større kommune.

Tenester Kommunereforma er ein velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no

85 og i framtida. Denne kommunen består av øyar som er avhengig av ferjesamband for å kome til/frå annan Sunnhordlandskommune. Dette vil snart endre seg då dei vil bli ein del av kyststamvegen. Den demografiske utviklinga fram mot 2040 vil føra til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Ein kan anta at ein større kommune vil ha større fagmiljø som kan styrke dybde og breidde i fagmiljøet. Det vil igjen påverke rekrutteringsmoglegheitene positivt. Det vil vera grunnlag for å ta ut fordeler på administrasjon og på generell drift av tenester. Ein vil anta at det er viktig at ein organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også kan vurderast lokalisert her. Her kan ein vurdera dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten.

Med dei gamle og nye tenestene er det fleire oppgåver som kan løysast på tvers av kommunegrensene. Det blir gjort også i dag. Dette kan løysast gjennom interkommunalt samarbeid, og gjennom kommunesamanslåing enn ved interkommunalt plansamarbeid der kommunane kan ha ulike prioriteringar.

Myndigheitsutøving Kommunen har i dag juridisk kompetanse, og ser ikkje store problem med myndigheitsutøvinga.

Samfunnsutvikling Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre meir handlekraftig på dette området ved ei kommunesamanslåing. Kommunen si rolle som samfunnsutviklar er viktig. Det er ei vanleg vurdering at samanslåing kan vera gunstig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting. Frigjeringa av administrative stillingar ved ei kommunesamanslåing, vil gjere kommunen i betre stand til å drive innovativt arbeid, vera utviklingsaktør og ein kan også frigjera ressursar til tenester.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt.

Tysnes har småkommunetillegg og reknar med ei folketalsutvikling framover. Ved ei eventuell samanslåing vil det vera innbyggjartalet 01.januar året før samanslåing som vert avgjerande for om småkommunetilskotet vert lagt inn i inndelingstilskotet og vidareført dei neste åra. Småkommunetilskotet vil bli handsama i kommuneøkonomiproposisjonen som kjem i mai d.å.

På område som arbeidsgjevaravgiftssone, distriktsindeks, eigedomsskatt og inntekter frå konsesjonsskatt er det ulike ordningar når ein ser på alle kommunane i Sunnhordlandsregionen. Tysnes har ein indeks for berekna utgiftsbehov på 1,1866 som betyr at ein ligg over landsgjennomsnittet og høgast i Sunnhordland.

Demokrati Kommunen har eit velutvikla lokaldemokrati. Vurderingstemaet blir lett om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein mindre kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i regionen. Her kan ein vurdera dei ulike alternativ som kjem fram på side 20 i denne rapporten. Mange vil også sei at avvikling av vedtak i interkommunale selskap til fordel for vedtak i kommunestyre, vil styrke demokratiet.

86 det understrekast at kommunen ligg monaleg under dette folketalet. Ein kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulempar. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.15 Moglegheitsbilete 2 - Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord og Tysnes

Befolkning og demografi Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i den nye kommunen 58 141 innbyggjarar . Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 71 975 innbyggjarar. Eit samla areal på kommunen vil vera 2731 km2.

Demografi Felles etter samansetninga av ny kommune Alder 2014 202 0 2040 0-5 år 4 504 4 684 4983 6-15 år 8 037 8 252 9 120 16 -19 år 3 352 3 267 3 656 20 -66 år 34 041 35 802 39 242 67 -79 år 5 449 7 008 9 360 80+ år 2 758 2 798 5 614

Folketalet aukar i perioden med 24 %. Størst auke er 67-79 år med 72 % og over 80 år med 104 %.

TENESTEPRODUKSJON Det er valt ut to indikatorar for barnehagetenester, ein indikator for grunnskuletenester og tre indikatorar for pleie og omsorg for å syna ulike aspekt ved tenesteproduksjon i kommunane. Figuren baserer seg på data for 2013 frå SSB.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Austevoll 60,0 90,3 Bømlo 90,6 92,2 Etne 90,0 96,0 Fitjar 80,0 85,4 Kvinnherad 94,4 90,4 Stord 97,0 89,7 Tysnes 92,3 92,5 Det er ikkje stor forskjell mellom kommunane på andel barnehageplass. Ein kommune skil seg ut på andel med godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Austevoll 12,6 Bømlo 12,2 Etne 11,8 Fitjar 11,2 Kvinnherad 12,2

Stord 13,7 Tysnes 11,9 Det er forholdsvis lik gruppestorleik mellom kommunane.

Pleie og omsorg Kommune Andel innbyggjarar Andel årsverk i Antall innbyggjarar 80 80 år og eldre som er bebuarar brukarretta tenestar år og eldre som på institusjon m/ fagutdanning mottek heimetenester Kommunekassen Kommunekassen og Kommunekassen og og Konsern Konsern Konsern Austevoll 17,1 70,0 37,4 Bømlo 15,0 68,0 32,2 Etne 15,7 73,0 30,1 Fitjar 11,9 74,0 35,0 Kvinnherad 10,1 74,0 34,7 Stord 8,5 81,0 32,5 Tysnes 16,0 70,0 41,6

Det er stor skilnad mellom kommunane på del av 80+ som er på institusjon, mindre skilnad på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i Netto driftsutgifter for kultursektoren per prosent av kommunen sine totale netto innbyggjar i kroner driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Austevoll 2,4 2,4 1344 1344 Bømlo 2,7 2,8 1465 1492 Etne 2,8 2,8 1489 1489 Fitjar 2,4 2,4 1395 1395 Kvinnherad 3,0 3,0 1731 1731 Stord 2,9 3,1 1359 1437 Tysnes 2,0 2,0 1199 1199

Her er det mindre skilnad mellom kommunane.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø i kulturminne, natur og nærmiljø per prosent av kommunen sine samla netto innbyggjar. driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Austevoll 1,22 1,19 685 670 Bømlo 0,3 0,28 159 149 Etne 2,07 2,04 1095 1078 Fitjar 0,49 0,47 285 270

Kvinnherad 1,32 1,3 761 752 Stord 0,11 0,29 53 134 Tysnes 1,96 1,93 1191 1174 Det er stor skilnad mellom kommunane sine kostnader til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø per innbyggjar.

Administrasjon og styring Tala er for 2013

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb . Kommunekassen Konsern Austevoll 6163 6178 Bømlo 3407 3417 Etne 5386 5403 Fitjar 5181 5197 Kvinnherad 5072 5081 Stord 3020 3415 Tysnes 6352 6370

Det er stor skilnad mellom kva kommunane rapporterer som kostnader til administrasjon pr innbyggjar. På konserndata har Stord og Bømlo lågaste netto driftsutgifter til administrasjon og styring pr. innbyggjar. Ein ville totalt spart inn mange ressursar på administrasjon dersom ein ny kommune samanslått av desse kommunane ville være på Stord og Bømlo sitt rapporterte utgiftsnivå pr. innbyggjar.

Det er viktig å ha med at utgiftsbehovet i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16. Nokre kommunar er relativt «rimelege» å driva som følgje av ung befolkningssamansetning og konsentrert busetting/geografi med korte reiseavstandar. Andre kommunar er tilsvarande «dyre» å drive med omsyn på alderssamansetning m.m. Administrasjonskostnadane kan vera påverka av kor rimeleg eller dyr kommunen er å drive ut i frå desse faktorane. Vidare viser ein til kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 25,2 24,4 23,8 Austevoll 28,8 28,3 25,6 Bømlo 25,8 24,4 23,5 Etne 28,0 26,3 24,9 Fitjar 22,1 20,1 19,9

Kvinnherad 23,7 21,6 22,9 Stord 25,7 25,6 24,2 Tysnes 20,0 22,2 22,9 Det er liten forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 26,2 25,3 25,5 Austevoll 23,6 23,7 24,1 Bømlo 30,3 29,6 28,0 Etne 24,6 24,3 22,7 Fitjar 31,8 29,4 28,6 Kvinnherad 26,5 26,0 26,0 Stord 23,9 22,7 23,8 Tysnes 25,2 22,8 28,8 Det er liten forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 48,4 49,2 68,8 Austevoll 37,3 35,9 47,3 Bømlo 49,0 46,8 65,5 Etne 38,6 36,2 49,0 Fitjar 64,7 64,2 104,8 Kvinnherad 61,3 66,5 94,5 Stord 38,3 40,4 58,3 Tysnes 71,0 74,5 105,0 Det er stor forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg, og det er stor auke i perioden.

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB. PRIMÆR SEKUNDÆR TERTIÆR

Samla 6% 31% 63% Austevoll 15% 22% 63% Bømlo 6% 34% 60% Etne 10% 27% 63% Fitjar 6% 31% 63% Kvinnherad 8% 27% 65% Stord 1% 35% 65% Tysnes 13% 25% 62%

Kommunane har forholdsvis stor forskjell på andel tilsette i primær- og sekundærnæring, mens det er liten forskjell i tertiær næring.

Sårbarheitsindikator Denne indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. Ein kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar – hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering og arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tilsvarer større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforsking og syner sårbarheita til kommunane i Noreg basert på 2011-tall.

31,8 19,6 10,1 10,7 17,5

Austevoll Bømlo Etne Fitjar Kvinnherad

39,8 14,2

Stord Tysnes

Det er stor forskjell mellom kommunane på næringsmessig sårbarheit.

Arbeidspendling

Samla for kommunane Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Vindafjord Haugesund Stavanger Oslo Andre 29 737 24 794 1 037 451 400 381 324 2 350

Samla for kommunane Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Vindafjord Hau gesund Sveio Karmøy Andre

27 221 24 794 568 171 167 138 124 1 259

Samla er det fleire som pendlar ut enn inn av desse kommunane.

Kommuneøkonomi Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar. Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske beregningsutvalg for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA AUSTEVOLL BØMLO ETNE FITJAR KVINNHERAD STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 4,4% 4,0% 0,0% 3,2% 6,8% 9,6% 3,2% 0,0% KONSERN 4,5% 4,0% 0,0% 3,5% 6,8% 9,7% 3,6% 0,0%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA AUSTEVOLL BØMLO ETNE FITJAR KVINNHERAD STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 54,9% 63% 64,6 62,9 67,9 90.4 7,5% 50,0% KONSERN 78,3% 63,2% 66,6% 64,0% 68,2% 90,5% 90,5% 50,4% Samla hadde kommunane på konsern-nivå i 2013 eit netto driftsresultat på 4,5 %, og samla netto lånegjeld på 78,3 %. Det er forskjell på kommunane her.

For Stord er det stor forskjell frå konsern-tala til kommunekasserar-tala. Bømlo har organisert drifta i aksjeselskapa Bømlo Vatn og Avløp AS og Bømlo kommunale Eigedomsselskap AS som ikkje er medrekna i konsernrekneskapen. Når ein tar dette inn, vil lånegjeldsprosenten vere 107%. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunane sin statusoversikt).

ØKONOMISK STØTTE VED EI EVENTUELL SAMANSLÅING

EINGONGSSTØTTE 60.000.000 kr Med ein omfattande kommunereform vil departementet gjera dekninga av eingongskostnadar ved ei samanslåing meir forutsigbar for kommunane, og unngå mange og tidkrevjande søknadsprosessar. Departementet legg opp til at alle kommunar som slår seg saman i reformperioden får dekka eingangskostnadar ved samanslåinga etter en standardisert modell.

Tala er henta frå kommuneproposisjonen 2015.

REFORMSTØTTE 30.000.000 kr

Kommunar som fattar nasjonale vedtak om samanslåing i reformperioden vil kunne få reformstøtte frå staten. Utbetalinga blir gitt utan ytterlegare søknad frå kommunane, og vert utbetalt på tidspunktet for samanslåinga. Reformstøtta vil bli tildelt etter en standardisert modell.

INNDELINGSTILSKOT Inndelingstilskotet sikrar at kommunar som slår seg saman til ein ny kommune i reformperioden beheld tilskot som om den framleis er to (eller fleire) kommunar i 15 år etter samanslåinga. Deretter trappes inndelingstilskotet ned over 5 år.

VURDERING

Ein viser til desse kommunane sitt syn på eiga status (vedlegg) og til mogelegheitsbilete.

Dette er eit mogelegheitsbilete der ein set saman 7 av kommunane i Sunnhordland. Det er kommunar som i stor grad har nytta seg av interkommunalt samarbeid på tenestenivå og samfunnsutviklingsområdet før regjeringa foreslo dei nye oppgåvene til kommunane.

Dette vil vera ein stor kommune i både innbyggjartal og areal. Av dei 428 kommunane vi har i dag, vil berre 14 vera større i areal.

Denne kommunen vil bestå av både øyer og fastland. Det vil vera ein kommune der du i dag ikkje vil har ferjefritt samband til alle deler av kommunen sjølv om den nye kyststamvegen vil binde fleire saman enn no. Det vil vera ein kommune der fjordar skjærer inn og deler.

Det vil også vera ein kommune som har det aller meste i seg.

Tenester Kommunereforma er ein velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida.

Denne kommunen vil vera ei samanslåing av kommunar som ikkje avvik nemneverdig frå kvarandre på tenesteområda barnehage, skule, pleie- og omsorg og kultur, mens skilnaden er større på teknisk område og administrasjon.

Den demografiske utviklinga fram mot 2040 føre til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Ein kan anta at ein så stor kommune vil ha store fagmiljø som kan styrke dybde og breidde i fagmiljøet. Det vil kunne påverke rekrutteringsmoglegheitene positivt.

Det kommunen vil kunne ta ut synergiar på er administrasjon og på generelle stordriftsfordelar på drift av tenester.

Avstandane i kommunen vil vera ei utfordring, og det vil vera viktig at ein organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også blir lokalisert til fleire stader i kommunen. Her kan ein vurdere dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten.

Myndigheitsutøving Kommunen vil ha god fagleg kompetanse, og ein ser ikkje store problem med myndigheitsutøvinga.

Samfunnsutvikling Denne kommunen vil vera sterk nok til å klare å handtere mange samfunnsutviklingsoppgåver heilskapleg med handlekraft. Valet mellom ulike prioriteringar vil gjerast i kommunestyret. Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre svært handlekraftig.

Kommunen si rolla som samfunnsutviklar er viktig. Denne store kommunen kan vera handlekraftig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting.

For denne kommunen vil det vera ei viktig oppgåve å få arbeidd fram gode samferdsleløysingar, og å få til etableringar av næring og offentlege og private institusjonar i regionen.

Frigjeringa av administrative stillingar ved ei kommunesamanslåing, vil gjera kommunen i betre stand til å drive innovativt arbeid, vera utviklingsaktør og ein kan også frigjera ressursar til tenester.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt.

Ein kan uavhengig av inntektssystemet rekne med innsparingspotensial gjennom samordna administrasjon og stordrift av tenester.

Demokrati Her har vi ein stor kommune med stor innflytelse. Det vil vera færre politikarar pr. innbyggjar, og det vil vera større avstand til politikarane for mange innbyggjarar og næringsaktørar.

Vurderingstemaet blir lett om kva som er viktigast av å ha nært forhold til dei fleste politikarane i ein mindre kommune med mindre innflytelse eller større avstand til dei fleste politikarane i ein større kommune med større innflytelse på ein heilskapleg utvikling i regionen. Her må ein vurdera dei ulike lokalpolitiske alternativ som kjem fram på side 20 i denne rapporten.

Dette blir ein kommune som ligg monaleg over dette folketalet. Hovudproblemet her vil vera geografiske avstandar.

Dette kan verte ein stor kommune i areal, og dette kan føre til at den er vanskeleg å drifte. Det kan vera mest naturleg å tenkje på denne kommunen dersom regionar i nærleiken av oss legg opp til storby/storkommunemodell. Det vil føre til at det er naudsynt å tenkje på dette alternativet. Ei kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulemper. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

3.16 MOGELEGHEITSBILETE 3 - AUSTEVOLL, BØMLO, FITJAR, STORD OG TYSNES

Befolkning og demografi

Storleik på den nye kommunen: Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i den nye kommunen 40 852 innbyggjarar . Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 52 730 innbyggjarar. Eit samla areal på denne kommunen vil vera 905 km2.

Demografi Felles etter samansetninga av ny kommune Alder 2014 2020 2040 0-5 år 3 258 3 491 3 747 6-15 år 5 715 5 942 6 831 16 -19 år 2 394 2 325 2 735 20 -66 år 24 132 25 686 29 008 67 -79 år 3 551 4 733 6 554 80+ år 1 802 1 804 3 855 Folketalet aukar i perioden med 29 %. Størst auke er 67-79 år med 85 % og over 80 år med 114 %.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Austevoll 60,0 90,3 Bømlo 90,6 92,2 Fitjar 80,0 85,4 Stord 97,0 89,7 Tysnes 92,3 92,5 Det er ikkje stor forskjell mellom kommunane på andel barnehageplass. Ein kommune skil seg ut på andel med godkjent utdanning.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Austevoll 12,6 Bømlo 12,2 Fitjar 11,2 Stord 13,7 Tysnes 11,9

Det er forholdsvis lik gruppestorleik mellom kommunane.

Pleie og omsorg Kommune Andel innbyggjarar Andel årsverk i Antall innbyggjarar 80 80 år og eldre som er bebuarar brukarretta tenestar år og eldre som på institusjon m/ fagutdannning mottek heimetenester Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Kommunekassen og Konsern Konsern Austevoll 17,1 70,0 37,4 Bømlo 15,0 68,0 32,2 Fitjar 11,9 74,0 35,0 Stord 8,5 81,0 32,5 Tysnes 16,0 70,0 41,6 Det er stor skilnad mellom kommunane på del av 80+ som er på institusjon, mindre skilnad på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i prosent Netto driftsutgifter for kultursektoren av kommunens totale netto driftsutgifter per innbyggjar i kroner Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Austevoll 2,4 2,4 1344 1344 Bømlo 2,7 2,8 1465 1492 Fitjar 2,4 2,4 1395 1395 Stord 2,9 3,1 1359 1437 Tysnes 2,0 2,0 1199 1199 Her er det mindre skilnad mellom kommunane.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø i prosent kulturminne, natur og nærmiljø per av kommunen sine samla netto innbyggjar. driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Austevoll 1,22 1,19 685 670 Bømlo 0,3 0,28 159 149 Fitjar 0,49 0,47 285 270 Stord 0,11 0,29 53 134 Tysnes 1,96 1,93 1191 1174 Det er stor skilnad mellom kommunane sine kostnader til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø per innbyggjar.

Administrasjon og styring Tala er for 2013

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb . Kommunekassen Konsern Austevoll 6163 6178 Bømlo 3407 3417 Fitjar 5181 5197 Stord 3020 3415 Tysnes 6352 6370

Det er viktig å ha med at utgiftsbehovet i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16. Nokre kommunar er relativt «rimelege» å driva som følgje av ung befolkningssamansetning og konsentrert busetting/geografi med korte reiseavstandar. Andre kommunar er tilsvarande «dyre» å drive med hensyn på alderssamansetning m.m. Administrasjonskostnadane kan vera påverka av kor rimeleg eller dyr kommunen er å drive ut i frå desse faktorane. Vidare viser ein til kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB.

PRIMÆR SEKUNDÆR TERTIÆR

Samla 5% 32% 63% Austevoll 15% 22% 63% Bømlo 6% 34% 60% Fitjar 6% 31% 63% Stord 1% 35% 65% Tysnes 13% 25% 62%

Kommunane har forholdsvis stor forskjell på andel tilsette i primær- og sekundærnæring, mens det er liten forskjell i tertiærnæring.

31,8 19,6 10,7 39,8 14,2

Austevoll Bømlo Fitjar Stord Tysnes

Det er stor forskjell mellom kommunane på næringsmessig sårbarheit.

I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestane som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ.

Barnehage Anslått framtidig tjenestebehov i årsverk per 1000 innbyggere 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 25,5 25,0 23,9 Austevoll 28,8 28,3 25,6 Bømlo 25,8 24,4 23,5 Fitjar 22,1 20,1 19,9 Stord 25,7 25,6 24,2 Tysnes 20,0 22,2 22,9

Det er liten forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tjenestebehov i årsverk per 1000 innbyggere 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 26,3 25,2 25,6 Austevoll 23,6 23,7 24,1 Bømlo 30,3 29,6 28,0 Fitjar 31,8 29,4 28,6 Stord 23,9 22,7 23,8 Tysnes 25,2 22,8 28,8

Det er liten forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbygger i grunnskule, og det er lita endring i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tjenestebehov i årsverk per 1000 innbyggere 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 45,3 45,3 64,1 Austevoll 37,3 35,9 47,3

Bømlo 49,0 46,8 65,5 Fitjar 64,7 64,2 104,8 Stord 38,3 40,4 58,3 Tysnes 71,0 74,5 105,0

Det er stor forskjell mellom kommunene på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbygger i pleie og omsorg, og det er stor auke i perioden.

Samla for kommunane Austevoll, Bømlo, Fitjar, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Stavanger Haugesund Oslo Sola Andre 21 095 17 834 782 277 274 221 129 1 578

Samla for kommunane Austevoll, Bømlo, Fitjar, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Kvinnherad Haugesund Sveio Karmøy Andre

19 833 17 834 513 233 137 130 93 893

Samla er det fleire som pendler ut enn inn av desse kommunane.

Kommuneøkonomi Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar. Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske beregningsutvalg for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013.

100

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER

SAMLA AUSTEVOLL BØMLO FITJAR STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 2,4% 4,0% 0,0% 6,8% 3,2% 0,0% KONSERN 2,6% 4,0% 0,0% 6,8% 3,6% 0,0%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA AUSTEVOLL BØMLO FITJAR STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 40,1% 63% 64,6 67,9 7,5% 50,0% KONSERN 75,3% 63,2% 66,6% 68,2% 90,5% 50,4% Samla hadde kommunane på konsern-nivå i 2013 eit netto driftsresultat på 2,6 %, og samla netto lånegjeld på 75,3 %. Det er forskjell på kommunane her. For Stord er det også stor forskjell på konsern- tala til kommunekasserar-tala. Det er forskjell på kommunane her.

ØKONOMISK STØTTE VED EI EVENTUELL SAMANSLÅING EINGONGSSTØTTE 55.000.000 kr Med ein omfattande kommunereform vil departementet gjera dekninga av eingongskostnadar ved ei samanslåing meir forutsigbar for kommunane, og unngå mange og tidkrevjande søknadsprosessar. Departementet legg opp til at alle kommunar som slår seg saman i reformperioden får dekka eingangskostnadar ved samanslåinga etter en standardisert modell.

Tala er henta frå kommuneproposisjonen 2015.

REFORMSTØTTE 25.000.000 kr Kommunar som fattar nasjonale vedtak om samanslåing i reformperioden vil kunne få reformstøtte frå staten. Utbetalinga blir gitt utan ytterlegare søknad frå kommunane, og vert utbetalt på tidspunktet for samanslåinga. Reformstøtta vil bli tildelt etter en standardisert modell.

INNDELINGSTILSKUDD Inndelingstilskotet sikrar at kommunar som slår seg saman til ein ny kommune i reformperioden beheld tilskot som om den framleis er to (eller fleire) kommunar i 15 år etter samanslåinga. Deretter trappes inndelingstilskotet ned over 5 år.

101

VURDERING Ein viser til desse kommunane sitt syn på eiga status (vedlegg) og til mogelegheitsbilde.

Dette er eit mogelegheitsbilde der ein setjar saman 5 av kommunane i Sunnhordland. Det er kommunar som i stor grad har nytta seg av interkommunalt samarbeid på tenestenivå og samfunnsutviklingsområde før regjeringa foreslo dei nye oppgåvene til kommunane

Dette vil vera ein mellomstor kommune i både innbyggjartal og areal. Denne kommunen vil bestå av både øyer og fastland. Det vil vera ein kommune der du i dag ikkje vil har ferjefritt samband til alle deler av kommunen sjølv om den nye kyststamvegen vil binde fleire saman enn no . Det vil også vera ein kommune som har det aller meste i seg .

Tenester Kommunereforma er ei velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida.

Den demografiske utviklinga fram mot 2040 fører til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Ein kan anta at ein så stor kommune vil ha store fagmiljø som kan styrke dybde og breidde i fagmiljøet. Det vil kunne påverke rekrutteringsmoglegheitene positivt.

Det kommunen vil kunne ta ut synergiar på er administrasjon og på generelle stordriftsfordeler på drift av tenester.

Myndigheitsutøving Kommunen vil ha god fagleg kompetanse, og ein ser ikkje store problem med myndigheitsutøvinga.

Kommunen si rolla som samfunnsutviklar er viktig. Denne store kommunen kan vera handlekraftig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting.

For denne kommunen vil det vera ei viktig oppgåve å få arbeidd fram gode samferdsleutløysingar, og å få til etableringar av næring og offentlege og private institusjonar i regionen.

102

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt.

Ein kan uavhengig av inntektssystemet rekna med innsparingspotensial gjennom samordna administrasjon og stordrift av tenester.

Dette blir ein kommune som ligg monaleg over dette folketalet. Her vil det vera geografiske avstandar som er ei utfordring å løysa godt for innbyggjarane.

Ei kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulemper. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunen å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

103

3.17 Moglegheitsbilete 4 - Bømlo, Fitjar, Kvinnherad, Stord, Tysnes

Befolkning og demografi

Storleik på den nye kommunen: Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i den nye kommunen 49 160 innbyggjarar . Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 59 584 innbyggjarar. Eit samla areal på denne kommunen vil vera 1879 km2.

Demografi: Felles etter samansetninga av ny kommune Alder 2014 2020 2040 0-5 år 3 745 3 881 4 086 6-15 år 6 847 6 935 7 556 16 -19 år 2 893 2 768 3 040 20 -66 år 28 769 30 001 32 242 67 -79 år 4 606 5 958 7 943 80+ år 2 300 2 356 4 717

Folketalet aukar i perioden med 21 %. Størst auke er 67-79 år med 72 % og over 80 år med 105 %.

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Bømlo 90,6 92,2 Fitjar 80,0 85,4 Kvinnherad 94,4 90,4 Stord 97,0 89,7 Tysnes 92,3 92,5 Det er ikkje stor forskjell mellom kommunane på andel barnehageplass.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Bømlo 12,2 Fitjar 11,2 Kvinnherad 12,2 Stord 13,7 Tysnes 11,9 Det er forholdsvis lik gruppestorleik mellom kommunane.

104

Pleie og omsorg Kommune Andel innbyggjarar Andel årsverk i Antall innbyggjarar 80 80 år og eldre som er bebuarar brukarretta tenestar år og eldre som på institusjon m/ fagutdanning mottek heimetenester Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Kommunekassen og Konsern Konsern Bømlo 15,0 68,0 32,2 Fitjar 11,9 74,0 35,0 Kvinnherad 10,1 74,0 34,7 Stord 8,5 81,0 32,5 Tysnes 16,0 70,0 41,6 Det er stor skilnad mellom kommunane på del av 80+ som er på institusjon, mindre skilnad på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i Netto driftsutgifter for kultursektoren per prosent av kommunen sine totale netto innbyggjar i kroner driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Bømlo 2,7 2,8 1465 1492 Fitjar 2,4 2,4 1395 1395 Kvinnherad 3,0 3,0 1731 1731 Stord 2,9 3,1 1359 1437 Tysnes 2,0 2,0 1199 1199 Her er det mindre skilnad mellom kommunane.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø i kulturminne, natur og nærmiljø per prosent av kommunen sine samla netto innbyggjar. driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Bømlo 0,3 0,28 159 149 Fitjar 0,49 0,47 285 270 Kvinnherad 1,32 1,3 761 752 Stord 0,11 0,29 53 134 Tysnes 1,96 1,93 1191 1174 Det er stor skilnad mellom kommunane sine kostnader til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø per innbyggjar.

Administrasjon og styring Tala er for 2013

105

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb . Kommunekassen Konsern Bømlo 3407 3417 Fitjar 5181 5197 Kvinnherad 5072 5081 Stord 3020 3415 Tysnes 6352 6370

Det er viktig å ha med at utgiftsbehovet i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16. Nokre kommunar er relativt «rimelege» å driva som følgje av ung befolkningssamansetning og konsentrert busetting/geografi med korte reiseavstandar. Andre kommunar er tilsvarande «dyre» å drive med hensyn på alderssamansetning m.m. Administrasjonskostnadane kan vera påverka av kor rimeleg eller dyr kommunen er å drive ut i frå desse faktorane. Vidare viser ein til kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 26,7 25,6 25,9 Bømlo 30,3 29,6 28,0 Kvinnherad 26,5 26,0 26,0 Fitjar 31,8 29,4 28,6 Stord 23,9 22,7 23,8 Tysnes 25,2 22,8 28,8 Det er liten forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring i perioden.

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 50,4 51,7 73,3 Bømlo 49,0 46,8 65,5 Fitjar 64,7 64,2 104,8 Kvinnherad 61,3 66,5 94,5 Stord 38,3 40,4 58,3 Tysnes 71,0 74,5 105,0 Det er stor forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg, og det er stor auke i perioden.

106

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB.

PRIMÆR SEKUNDÆR TERTIÆR

Samla 5% 32% 63% Bømlo 6% 34% 60% Fitjar 6% 31% 63% Kvinnherad 8% 27% 65% Stord 1% 35% 65% Tysnes 13% 25% 62% Kommunane har forholdsvis stor forskjell på andel tilsette i primær- og sekundærnæring, medan det er liten forskjell i tertiærnæring.

19,6 10,7 17,5 39,8 14,2

Bømlo Fitjar Kvinnherad Stord Tysnes

Det er stor forskjell mellom kommunane på næringsmessig sårbarheit.

Arbeidspendling

Samla for kommunane Bømlo, Fitjar, Kvinnherad, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Stavanger Haugesund Oslo Sola Andre 24 923 21 011 826 337 305 288 173 1 983

107

Samla for kommunane Bømlo, Fitjar, Kvinnherad, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Haugesund Sveio Karmøy Fusa Andre

22 646 21 011 264 145 130 98 54 944 Samla er det fleire som pendlar ut enn inn av desse kommunane.

Kommuneøkonomi Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar. Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske beregningsutvalg for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA BØMLO FITJAR KVINNHERAD STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 4,5% 0,0% 6,8% 9,6% 3,2% 0,0% KONSERN 4,6% 0,0% 6,8% 9,7% 3,6% 0,0%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA BØMLO FITJAR KVINNHERAD STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 53,3% 64,6 67,9 90.4 7,5% 50,0% KONSERN 81,0% 66,6% 68,2% 90,5% 90,5% 50,4% Samla hadde kommunane på konsern-nivå i 2013 eit netto driftsresultat på 4,6 %, og samla netto lånegjeld på 81,0 %. Det er forskjell på kommunane her.

ØKONOMISK STØTTE VED EI EVENTUELL SAMANSLÅING

EINGONGSSTØTTE 55.000.000 kr Med ein omfattande kommunereform vil departementet gjera dekninga av eingongskostnadar ved ei samanslåing meir forutsigbar for kommunane, og unngå mange og tidkrevjande søknadsprosessar.

108

Departementet legg opp til at alle kommunar som slår seg saman i reformperioden får dekka eingangskostnadar ved samanslåinga etter en standardisert modell.

Tala er henta frå kommuneproposisjonen 2015.

VURDERING - BØMLO, FITJAR, KVINNHERAD, STORD OG TYSNES

Ein viser til desse kommunane sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Dette er eit mogelegheitsbilete der ein set saman 5 av kommunane i Sunnhordland. Det er kommunar som i stor grad har nytta seg av interkommunalt samarbeid på tenestenivå og samfunnsutviklingsområdet før regjeringa føreslo dei nye oppgåvene til kommunane. Dette vil vera ein stor kommune i både innbyggjartal og areal. Denne kommunen vil bestå av både øyer og fastland. Det vil vera ein kommune der du i dag ikkje vil ha ferjefritt samband til alle deler av kommunen sjølv om den nye kyststamvegen vil binde fleire saman enn no. Det vil også vera ein kommune som har det aller meste i seg.

Tenester Kommunereforma er ei velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida.

Det kommunen vil kunne ta ut synergiar på administrasjon og på generelle stordriftsfordelar på drift av tenester.

Avstandane i kommunen vil vera ei ganske utfordring, og det vil vera viktig at ein organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også blir

109 lokalisert til fleire stader i kommunen. Her kan ein vurdere dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten.

Myndigheitsutøving Kommunen vil ha god fagleg kompetanse, og ein ser ikkje store problem med myndigheitsutøvinga.

Kommunen sin rolle som samfunnsutviklar er viktig. Denne store kommunen kan vera handlekraftig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting.

For denne kommunen vil det være ei viktig oppgåve å få arbeidd fram gode samferdsleløysingar, og å få til etableringar av næring og offentlege og private institusjonar i regionen.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt.

Ein kan uavhengig av inntektssystemet rekna med innsparingspotensial gjennom samordna administrasjon og stordrift av tenester.

Dette blir ein kommune som ligg monaleg over dette folketalet. Her vil det vera geografiske avstandar som er ei utfordring å løysa godt for innbyggjarane.

Ei kommunesamanslåing vil både ha fordeler og ulemper. Ut frå ein faktabasert vurdering av fordelar og ulemper på noverande tidspunkt vil ein anbefale kommunane å bruke den resterande del av reformperioden fram til våren 2016 til å gå i forhandlingar med nabokommune/nabokommunar for å finne ut om kor ein vil stå etter ei kommunesamanslåing.

110

3.18 Moglegheitsbilete 5 - Bømlo, Fitjar, Stord, Tysnes

Befolkning og demografi

Storleik på den nye kommunen: Innbyggjartal: Pr. 1. januar 2014 er samla befolkning i den nye kommunen 35 928 innbyggjarar . Med framskrivinga mot 2040 vil den vera 45 292 innbyggjarar. Eit samla areal på denne kommunen vil vera 788 km2.

Demografi: Felles etter samansetninga av ny kommune Alder 2014 2020 2040 0-5 år 2819 2988 3161 6-15 år 5044 5176 5835 16 -19 år 2137 2048 2350 20 -66 år 21 219 22 396 24 783 67 -79 år 3 129 4 187 5 806 80+ år 1 580 1 582 3 357

Folketalet aukar i perioden med 28%. Størst auke er 67-79 år med 86% og over 80 år med 124%

Barnehage Kommune Andel styrarar og pedagogiske leiarar Andel barn 1 -5 år med med godkjent barnehagelærarutdanning barnehageplass

Kommunekassen og Konsern Kommunekassen og Konsern Bømlo 90,6 92,2 Fitjar 80,0 85,4 Stord 97,0 89,7 Tysnes 92,3 92,5

Det er ikkje stor forskjell mellom kommunane på andel born med barnehageplass.

Grunnskule Kommune Gjennomsnittleg gruppestorleik, 1. - 10. årstrinn.

Kommunekassen og Konsern Bømlo 12,2 Fitjar 11,2 Stord 13,7 Tysnes 11,9

Det er forholdsvis lik gruppestorleik mellom kommunane.

111

Det er stor skilnad mellom kommunane på del av 80+ som er på institusjon, mindre skilnad på andel årsverk (brukarretta) med fagutdanning og på del 80+ som mottek heimetenester.

Kultur Kommune Netto driftsutgifter kultursektoren i Netto driftsutgifter for kultursektoren per prosent av kommunen sine totale netto innbyggjar i kroner, driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Bømlo 2,7 2,8 1465 1492 Fitjar 2,4 2,4 1395 1395 Stord 2,9 3,1 1359 1437 Tysnes 2,0 2,0 1199 1199

Her er det mindre skilnad mellom kommunane.

Teknisk Kommune Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, Netto driftsutgifter til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø i kulturminne, natur og nærmiljø per prosent av kommunen sine samla netto innbyggjar. driftsutgifter Kommunekassen Konsern Kommunekassen Konsern Bømlo 0,3 0,28 159 149 Fitjar 0,49 0,47 285 270 Stord 0,11 0,29 53 134 Tysnes 1,96 1,93 1191 1174 Det er stor skilnad mellom kommunane sine kostnader til fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø per innbyggjar.

Administrasjon og styring Tala er for 2013

Kommune Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb . Kommunekassen Konsern Bømlo 3407 3417 Fitjar 5181 5197

112

Stord 3020 3415 Tysnes 6352 6370

Det er ganske stor skilnad mellom kva kommunane rapporterer som kostnader til administrasjon pr innbyggjar. På konserndata har Stord og Bømlo lågaste netto driftsutgifter til administrasjon og styring pr. innbyggjar. Ein ville totalt spart inn mange ressursar på administrasjon dersom ein ny kommune samanslått av desse kommunane ville være på Stord og Bømlo sitt rapporterte utgiftsnivå pr. innbyggjar.

Det er viktig å ha med at utgiftsbehovet i kommunane er ulike, jfr. Indeks for berekna utgiftsbehov, side 16. Nokre kommunar er relativt «rimelege» å driva som følgje av ung befolkningssamansetning og konsentrert busetting/geografi med korte reiseavstandar. Andre kommunar er tilsvarande «dyre» å drive med hensyn på alderssamansetning m.m. Administrasjonskostnadane kan vera påverka av kor rimeleg eller dyr kommunen er å drive ut i frå desse faktorane. Vidare viser ein til kommentarane under Administrasjon og styring, side 18.

I berekningane er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestene som i 2013. Tenestedata er henta frå KOSTRA 2013 . Framskrivingane er basert på SSBs mellomalternativ.

Barnehage Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 25,0 24,6 23, 6 Bømlo 25,8 24,4 23,5 Fitjar 22,1 20,1 19,9 Stord 25,7 25,6 24,2 Tysnes 20,0 22,2 22,9 Det er forholdsvis liten forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i barnehage, og det er lita endring i perioden.

Grunnskule Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 26,7 25,5 25,9 Bømlo 30,3 29,6 28,0 Fitjar 31,8 29,4 28,6 Stord 23,9 22,7 23,8 Tysnes 25,2 22,8 28,8 Det er forholdsvis liten forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i grunnskule, og det er lita endring i perioden.

113

Pleie og omsorg Anslått framtidig tenestebehov i årsverk per 1000 innbyggjarar 20-66 år.

KOMMUNE 2013 2020 2040 Samla 46,4 46,7 66,9 Bømlo 49,0 46,8 65,5 Fitjar 64,7 64,2 104,8 Stord 38,3 40,4 58,3 Tysnes 71,0 74,5 105,0 Det er stor forskjell mellom kommunane på framtidig tenestebehov i årsverk pr. innbyggjar i pleie og omsorg, og det er stor auke i perioden.

Næringssamansetning Tabellen syner prosentdelen sysselsette i dei ulike næringane i kommunane i 2013. Tall fra SSB.

KOMMUNE PRIMÆR SEKUNDÆR TERTIÆR Samla 3% 34% 63% Bømlo 6% 34% 60% Fitjar 6% 31% 63% Stord 1% 35% 65% Tysnes 13% 25% 62% Kommunane har forholdsvis stor forskjell på andel tilsette i primærnæring, medan det er liten forskjell i tertiærnæring.

19,6 10,7 39,8 14,2

Bømlo Fitjar Stord Tysnes

Det er stor forskjell mellom kommunane på næringsmessig sårbarheit.

Arbeidspendling

114

Samla for kommunane Bømlo, Fitjar, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Bergen Haugesund Stavanger Oslo Sola Andre 18 439 15 487 599 269 267 206 121 1 490

Samla for kommunane Bømlo, Fitjar, Stord og Tysnes Arbeidstakarar Pendlar ikkje Kvinnherad Haugesund Sveio Karmøy Andre

16 908 15 407 224 131 128 82 638 Samla er det fleire som pendlar ut enn inn av desse kommunane.

Kommuneøkonomi Driftsresultat og lånegjeld Netto driftsresultat er hovudindikatoren for den økonomiske balansen i kommunar og fylkeskommunar. Netto driftsresultat viser årets driftsoverskot etter at renter og avdrag er betalt, og er eit uttrykk for kva kommunar har til disposisjon til avsetningar og investeringar. Ifølge Det tekniske beregningsutvalg for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) bør netto driftsresultat for kommunesektoren under eitt og over tid utgjera om lag 3 pst. av inntektene. Netto lånegjeld er langsiktig gjeld trekt frå utlån og ubrukte lånemidlar, i prosent av brutto driftsinntektene for same kommune.

Tala er frå KOSTRA 2013.

NETTO DRIFTSRESULTAT 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA BØMLO FITJAR STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 2,2% 0,0% 6,8% 3,2% 0,0% KONSERN 2,4% 0,0% 6,8% 3,6% 0,0%

NETTO LÅNEGJELD 2013 I PROSENT AV BRUTTO DRIFTSINNTEKTER SAMLA BØMLO FITJAR STORD TYSNES KOMMUNEKASSEN 36,7% 64,6 67,9 7,5% 50,0% KONSERN 77,0% 66,6% 68,2% 90,5% 50,4%

Samla hadde kommunane på konsern-nivå i 2013 eit netto driftsresultat på 2,4 %, og samla netto lånegjeld på 77,0 %. Det er forskjell på kommunane her. For Stord er det stor forskjell fra konsern-tala til kommunekasserar-tala.

115

Bømlo har organisert drifta i aksjeselskapa Bømlo Vatn og Avløp AS og Bømlo kommunale Eigedomsselskap AS som ikkje er medrekna i konsernrekneskapen. Når ein tar dette inn, vil lånegjeldsprosenten vere 107%. (For andre økonomiopplysningar vises til kommunane sin statusoversikt).

ØKONOMISK STØTTE VED EI EVENTUELL SAMANSLÅING EINGONGSSTØTTE 45.000.000 kr Med ein omfattande kommunereform vil departementet gjera dekninga av eingongskostnadar ved ei samanslåing meir forutsigbar for kommunane, og unngå mange og tidkrevjande søknadsprosessar. Departementet legg opp til at alle kommunar som slår seg saman i reformperioden får dekka eingangskostnadar ved samanslåinga etter en standardisert modell.

Tala er henta frå kommuneproposisjonen 2015.

VURDERING Ein viser til desse kommunane sitt syn på eiga status og til mogelegheitsbilete.

Dette er eit mogelegheitsbilete der ein set saman 4 av kommunane i Sunnhordland. Det er kommunar som i stor grad har nytta seg av interkommunalt samarbeid på tenestenivå og samfunnsutviklingsområde før regjeringa foreslo dei nye oppgåvene til kommunane

Dette vil vera ein mellomstor kommune i både innbyggjartal og areal. Denne kommunen vil bestå av det som er øykommunar i dag. Det vil vera ein kommune der det i dag ikkje vil har ferjefritt samband til alle deler av kommunen, men med den nye ferjefrie kyststamvegen vil Bømlo, Fitjar, Stord og Tysnes bli knytt ferjefritt saman.

Tenester Kommunereforma er ei velferdsreform som handlar om betre velferdstenester der folk bur – no og i framtida.

116

Den demografiske utviklinga fram mot 2040 fører til at arbeidskraftbehovet aukar – særleg på omsorgsområdet. Ein kan anta at ein så stor kommune vil ha store fagmiljø som kan styrke både spiss- og breiddekompetansen i fagmiljøet. Det vil kunne påverke rekrutteringsmoglegheitene positivt.

Denne kommunen vil kunne ta ut synergiar på administrasjon og på generelle stordriftsfordeler på drift av tenester.

Avstandane i kommunen vil ikkje vera noko stor utfordring etter at kyststamvegen er realisert. Det er likevel viktig at ein organiserer basistenestene desentralisert slik at innbyggjarane får dei nær seg og at samlokaliserte tenester også blir lokalisert til fleire stader i kommunen. Her kan ein vurdere dei ulike alternativ som kjem fram på side 18 i denne rapporten.

Myndigheitsutøving Kommunen vil ha god fagleg kompetanse, og ein ser ikkje store problem med myndigheitsutøvinga.

Samfunnsutvikling Denne kommunen vil vera sterk nok til å klare å handtere mange samfunnsutviklingsoppgåver heilskapleg med handlekraft. Valet mellom ulike prioriteringar vil i større grad gjerast i kommunestyret og mindre i interkommunale selskap. Når det gjeld planarbeid på areal og samferdsel er det nærliggjande å tru at kommunen og regionen kan opptre svært handlekraftig.

Kommunen si rolla som samfunnsutviklar er viktig. Denne store kommunen kan vera handlekraftig i forhold til framtidig næringsutvikling, sysselsetting og busetting.

For denne kommunen vil det vera ei viktig oppgåve å få arbeidd fram gode samferdsleutløysingar, og å få til etableringar av næring og offentlege og private institusjonar i regionen.

Økonomi Kommunereforma er inga økonomireform. Den økonomiske utviklinga framover er likevel vanskeleg å forutsei p.g.a. at regjeringa no vurderer inntektssystemet på nytt.

Ein kan uavhengig av inntektssystemet rekna med innsparingspotensial gjennom samordna administrasjon og stordrift av tenester.

To av kommunane har i dag småkommunetilskot som i 2015 er kr. 5.475.000,-

117

Dette blir ein kommune som ligg monaleg over dette folketalet. Her vil det ikkje vera geografiske avstandar som er ei utfordring å løysa godt for innbyggjarane.

118

FRAMLEGG TIL VIDARE FRAMDRIFT

TIDSPUNKT AKTIVITET ANSVAR April 2015 Møte med ungdomsråda Pl + SIS

April 2015 Spørjeundersøking i næringslivet Pl + SIS

April 2015 Avslutningsmøte i prosjektgruppa Pl + SIS

Mai 2015 Felles formannskapsmøte Pl + SIS

Juni 2015 Prosjektrapport/Beslutningsdokument til Rådmennene handsaming i kommunane

Juni2015 Prosjektrapport/Beslutningsdokument til Ordførarane handsaming i kommunane

Dersom alle kommunar vil gå for 0 -alternativet, vert saka avslutta

Dersom kommunar vil vurdere ulike alt ernativ vidare, kan ein fylgje prosess en nedanfor

Jun -Aug. 2015 Sonderingar mellom ordførarane/ Ordførarane kommunepolitikarane Jun -Aug. 2015 Forankre konklusjonane etter handsaminga av Ordførarane prosjektrapporten Aug. 2015 Nedsetje av kommunevise referansegrupper i Ordførarane kvar kommune med politikarar og tillitsvalde Aug. 2015 Nedsetjing av fellesgruppe/forhandlingsgruppe Ordførarane (for alle kommunane som vedtek å gå vidare) med politikarar og tillitsvalte Aug 2015 - Val av leiar, nestleiar for Fellesgruppa/ fellesgruppa/forhandlingsgruppa forhandlingsgruppa Aug 2015 Mål og visjon i den nye kommunen Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/kommunane Aug 2015 -Verdigrunnlaget Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/kommunane Aug 2015 Bestemme ein prosessleiar frå ein av Fellesgruppa/ kommunane forhandlingsgruppa Aug 2015 Vurdere om det trengs meir utgreiing Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Aug. 2015 Fastsetje møteplan Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Aug. 2015 Utarbeide framlegg til stikkordmessig Fellesgruppa/ intensjonsplan for arbeidet forhandlingsgruppa/PL Aug. 2015 Struktur - og innhald i forhandlingsdokumentet Fellesgruppa/ Kvifor ein ny og større kommune forhandlingsgruppa/PL Kva må vera med i beslutningsgrunnlaget Aug. 2015 Prinsipp for lokaldemokratiet Fellesgruppa/ Sep. 2015 Organisering av lokaldemokratiet forhandlingsgruppa/PL

119

Aug. 2015 Vilkår for tilsette Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Sep. 2015 Inndelingslova - Gjere seg kjent med formalia Fellesgruppa/ for ny kommunestruktur forhandlingsgruppa/PL Sep. 2015 Bestemme prinsipp for organisering av Fellesgruppa/ tenestene – sjå oversikt over tenester side 18 forhandlingsgruppa/PL Sep. 2015 Dagens kommuneøkonomi Fellesgruppa/ Framtidas kommuneøkonomi forhandlingsgruppa/PL Sep. 2015 Tentativt framlegg til Fellesgruppa/ Nov. 2015 intensjonsavtale/forhandlingsavtale forhandlingsgruppa/PL Okt. 15 – feb. Innbyggjarinvolvering –alternativa i rettleiaren Fellesgruppa/ 16 forhandlingsgruppa/PL Okt. 2015 Regionutvikling Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Okt. 2015 Kommuneutvikling Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Okt. 2015 Tettstadutvikling Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Okt. 2015 Næringsutvikling Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Okt. 2015 Bruk av kommunehusa Fellesgruppa/ forhandlingsgruppa/PL Nov. 2015 Kommunenamn Fellesgruppa/ Kommunesenter forhandlingsgruppa/ Kommunevåpen kommunane/PL Jan. 2016 Endeleg framlegg til Fellesgruppa/ intensjonsavtale/forhandlingsavtale. forhandlingsgruppa/PL Jan 2016 Forhandlingsavtale blir førebudd til politisk Rådmennene handsaming Mars 2016 Endeleg vedtak i kommunestyret Ordførarane

Vår 2016 Saka blir send til Fylkesmannen Ordførarane

Vår 2017 Regjeringa legg fram proposisjonar om ny Fylkesmannen/Regjeringa kommunestruktur og om nye oppgåver Jan 2020 Ny kommunestruktur trer i kraft

120