EN BÜYÜK PROJELERİN YÖNETİMİ DAHA DA KOLAYLAŞIYOR NEREDEYSE HER YERDEN KONTROL EDİN HUNTER ACC2 DECODER KONTROL ÜNİTESİ İLE TANIŞIN

Tamamı Türkçe HUNTER HC WI-FI ÖZELLİKLİ KONTROL Ü N İ T E S İ N E H AY D R AW I S E YA Z I L I M I İ L E B A Ğ L A N I N HUNTER ICD DEKODERLERİ GELİŞMİŞ PROGRAMLAMA ICD-HP İLE KABLOSUZ Web-tabanlı Hydrawise yazılımı ile, akıllı cihaz, veya HC’nin kullanımı kolay KULLANIR VE TANILAMA PROGRAMLAMA dokunmatik ekranını kullanarak dünyanın herhangi bir yerinden sulamayı yönetin. HC maksimum düzeyde su tasarrufu sağlayıp aynı zamanda da 225 İSTASYON, 30 EŞ ZAMANLI ÇALIŞAN SOLENOİD VANA, 6 DEBİ SENSÖRÜ. SADECE 1 KONTROL ÜNİTESİ. sağlıklı ve güzel peyzajları korumak için yerel hava durumuna bağlı olarak Hunter’ın yeni nesil ACC2 Dekoder kontrol ünitesi, sektördeki en güçlü, esnek ve akıllı sulama yönetimi ve akış izleme yeteneğini sağlar. günlük sulama programlarını otomatik olarak ayarlar. Tam fonksiyonlu, arkadan aydınlatmalı LCD ekran, her iki yönde de tüm fonksiyonları çalıştıran, ters çevrilebilir bir ön panele sahip olan ACC2 Dekoder, büyük ölçekli sulama projeleri için güvenilirlik sağlar.

BİREYSEL VE TİCARİ SULAMA | Built on Innovation® Fazlasını öğrenin. hunterindustries.com BİREYSEL & TİCARİ SULAMA | Built on Innovation® Daha fazla bilgi için hunterindustries.com’u ziyaret edebilirsiniz.

BIG – Büyük kolaylık! Peyzajcıların favorisi!

www.b r k msusb tk ler .com.tr

Begonia x benariensis 20% taller than BIG BIG & BIG DeluXXe

• Metrekareye sadece 9 bitki ile dolgun görünüm • Bakımı kolay • Sıcağa, kuraklığa ve yağmura dayanıklırıdı • Yaz boyunca üstün çiçeklenme perfonmansı • Uzak mesafelerden dikkat çekici etkileyici görünüm BIG BIG DeluXXe

For more detailed information go to www.benary.com

F ruz SEZER / E-ma l: f ruz@b r k msusb tk ler .com.tr / M: 05333673333 - Erdem GENÇTÜRK / E-Ma l: erdemgencturk@b r k msusb tk ler .com.tr / M: 05312150031 Adres: Bahçel evler Mah. T gem Araz ler Bahçel 103 Sok. No:1 Yalova/TÜRKİYE - Telefon: 0226 800 0720 - E-ma l: nfo@b r k msusb tk ler .com.tr PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

içindekiler editör’den Merhaba Hi again, 42 Mithat DİREK 126 Mehmet TUNCER Hem yeni ve dopdolu bir sayının heyecanını hem We feel the happiness of meeting with you again with our Gülcülük Diyarbakır Dicle Vadisi de yaklaşık yedi aylık yoğun bir temponun yorgun- new issue. Doğa Parkı Kentsel Tasarım luğunu aynı anda hissediyoruz. Geçtiğimiz eylül ayında peyzaj ve süs bitkiciliği adına heyecan verici As always, our full content is a study that we hope will Ve Peyzaj Projesi etkinliklerden birini geride bıraktık. Bu yıl ilki düzen- draw your interest and read with pleasure. File theme and lenen Sakarya Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Festivali’nden review articles includes valuable information. bahsediyorum. Şahsen koordinatörlüğünü, dergi Fatih GÜLBAĞ Geleneksel olarak “network” ve katılımcı portföy yönetimini In this issue, we chose file theme as ‘Protection and 62 134 üstlendiğimiz festival, sektörün önemli üretim hav- Usage Approaches in Coastal Areas’. This topic has a Gülde Islah – Dış Mekân Amerika zalarından Sakarya’nın Sapanca ilçesinde bulunan vital importance in our country, which is surrounded by Yeni Gül Çeşitlerinin eski Kırkpınar Eski Havaalanı arazisinde 26-29 Eylül Gezisi tarihleri arasında düzenlendi. three seas. While the articles you will read in the following Geliştirilmesi pages are deeply studying the topic, they also offer Dergimizin Sakarya merkezli oluşu böyle bir solutions as well. festivale potansiyel katılımların, bürokrasinin ve H. Remzi Adıyaman yerel yönetimlerin sürece ikna edilmesi ve etkin bir Sektörün Gözü şekilde katılımlarının sağlanmasında büyük avantaj 140 Emrah YALÇINALP Editör / Editorial Osman ÇETİNKAYA Bu Festivaldeydi 18 sağladı. Sakarya’da periyodik olarak düzenlene- 72 Peyzaj Mimarları İçin The climate change threatening our planet was also add- Kil ile Gül’ün Dostluğu cek bir festivalin hem firmalara hem şehir ve ülke Seul Kent Rehberi ekonomisine katkıda bulunabilecek potansiyelim ressed within the context of the file. In order to reduce Üzerine mevcut olduğu, sekiz yıllık sektörel/akademik vulnerability of coastal areas to climate change, it can be yayıncılığımızın tecrübeleri de aktarılarak Sakarya concluded that the analysis of climate change exposure Valisi Sayın İrfan BALKANLIOĞLU bey efendi nüve halindeki festival ve sektörümüz hakkında on basin-based basis requires the determination of sensi- bilgilendirildi. Kendisinin öncülüğünde müteşekkil bir tivities and adaptation capacities to change. 78 Mustafa 152 Meydan İstanbul tertip komitesi oluşturularak süreç başlatılmış oldu. Sakarya Valisi Sn. İrfan BALKANLIOĞLU, Sakarya KARAAĞAÇLI Central Park’ta Büyükşehir Belediye Başkanı Sn. Zeki TOÇOĞLU, In this issue, you will read the reviews of the most valuable Peyzaj Gülleri’nin, Çocuklar ve Ebeveynler Sapanca Kaymakamı Sn. Bilgehan BAYAR, Arifiye academicians. Botanik özellikleri ve Çok Mutlu Kaymakamı Sn. Adem YAZICI, Sapanca Beledi- As we celebrate the 50th anniversary of the start of Yetiştirme Teknikleri ye Başkanı Sn. Doç. Dr. Aydın YILMAZER, Arifiye Belediye Başkanı Sn. İsmail KARAKULLUKÇU ile; Landscape Architecture education in Turkey, Professor Dr. Sakarya Süs Bitkileri Yetiştiriciler Birliği, Arifiye Süs Yalçın MEMLÜK - who can be considered as living history Hüseyin DİRİK Veli ORTAÇEŞME Bitkileri Kalkınma Kooperatifi, Sapanca Tarımsal of Landscape Architecture Education- wrote educational 90 160 Kalkınma Kooperatiflerinin şahsi ve kurumsal olarak 30 Dosya Konusu: GÜL Küresel İklim Değişikliğinin adventure of Landscape Architecture education 50-years Tasarımda Gül’ün sergiledikleri üstün gayret ve emekleri festiva- Kusurlu Güzelliği Kıyı Alanlarına Etkileri ve lin düzenlenmesinde çok önemli rol oynadı. 90 for the Plant Magazine. We hope young landscape Türkiye’de Alınabilecek Olası katılımcı ile gerçekleşen festival sektör profesyone- architects and students will enjoy with reading such liyle toplamda 11.431 kişi tarafından ziyaret edildi. Önlemler Organizasyon yerel ve ulusal basın tarafından experiences of him. ilgiyle takip edildi. İlk kez düzenleniyor olmasına rağmen katılımcı ve ziyaretçilere yönelik yapılan kapsamlı anket sonuçları neticesinde katılımcı ve zi- Bekir Erol AK B & P Fidanlığı You can find very special interview with Emma CLARK 94 166 yaretçilerin yüzde 95 oranında festivalden memnun Çiçeklerin Kraliçesine olduklarını tespit ettik. Dikkat çeken diğer bir husus Sektörde Lider who is world wide famous garden designer on Islamic Tarihsel Bir Bakış ise katılımcı ve ziyaretçilerden oluşan anket sonuç- gardens. Emma Clark spoke to one of our our writers Olmaya Hazır larına göre bir sonraki yıl festivale katılım fikrinin yüzde 98 civarında olmasıydı. İlk kez düzenlenmesi- Abdurrahman ÇETİNKAYA. Do not miss this enjoyable ne ve doğal olarak eksik ve kusurların bulunmasına conversation! rağmen genel memnuniyet oranının bu denli yüksek olması sektörümüz adına sevindirici bir durum. Son olarak belirtmek isterim ki, Sakarya Peyzaj ve Süs Finally, let’s talk about the Sakarya Landscaping and Bitkiciliği’nin dolaylı yoldan teorik ve ekonomik des- Ornamental Plant Festival. tekleyenleri, daimi düşünsel çalışmaları ve reklam Hasan BAYDAR Balıklarla Birlikte Preparations are continuing at full speed for the Lands- 98 170 katkılarıyla, akademik yazarlarımız/yazarlarımız Her Yönüyle Yağ Yüzmek İster ve reklam veren firmalarımızdır. Onların çalışma ve caping and Ornamental Plant Festival, to be held on the Yeni Tür Endemik Bitki’ye Misiniz? gayretleri olmasa Sakarya Peyzaj ve süs Bitkiciliği coast of Kırkpınar, Sapanca between 26th and 29th Sep- Gülü ve Isparta ’SAKARYA’ Adı verildi 124 Festivali olur muydu ya da ne zaman olurdu, bunun tember 2018. You can read all the developments related Gülcülüğü takdirini okurlarımıza bırakıyorum. Emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum. to the Festival in coming pages. You will find our most important developments, news, Bu sayımızın odak noktası, hem sektörel anlamda analyses related with industry on our pages. ticari bir ürün olan hem de taşıdığı sembolik değe- 190 Servet VARIŞ riyle Türk-İslam kültüründe ayrı bir yeri ve önemi 110 Atila GÜL Türk’ün Sevdiği Atatürk olan: “Gül”. Konuya ilişkin farklı yönlerden ele alınan Türkiye’nin Doğal Gül bir çok inceleme ve çalışmayı merakla inceleyece- Çiçeği Yetiştirme ve Üretimi Enjoy reading! ğinizi biliyor, şimdiden keyifli okumalar diliyorum. Taksonları ve Genel (2. Bölüm) Özellikleri

• İmtiyaz Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü / Beneficiary & Editorial Chief H. Remzi ADIYAMAN Yayın Koordinatörü / Publication Coordinator Remzi Adıyaman • Genel Yayın Yönetmeni / Executive Editor İbrahim ADIYAMAN • Kurumsal İletişim / Corporate Communication Esengül ÇELENK •Reklam Satış / Promotional Selling Rukiye İNAK BÜLBÜL Grafik&Tasarım / Graphic & Design Plant Grafik• Danışma Kurulu/ Advisory Board Prof. Dr. Ahmet YILDIZCI, Prof. Dr. Erhan Vecdi KÜÇÜKERBAŞ, Prof. Dr. Hayran ÇELEM, Prof. Dr. Öner DEMİREL, / 118 Reyhan ERDOĞAN 216 PEMDER Genel Doç. Dr. Ahmet Tuğrul POLAT, Yrd. Doç. Dr. Gül YÜCEL , Yılmaz AKTAŞ Peyzaj Yüksek Mimarı/ Msc Lanscape Architect / Mehmet Ziya ALPERTONG Peyzaj Yüksek Mimarı / Msc Lanscape Architect / Bitkisel Tasarımda Gül Kurulunu Tamamladı Abdurrahman ÇETİNKAYA / Peyzaj Mimarı / Lanscape Architect • Hukuk Danışmanı / Legal Adviser Av. Batuhan SEVERCAN • Yönetim Adresi / Management Adress Papuçcular Mh. Değirmenhan Sk. Ödemiş Üretici Ile Tüketiciyi Abdülkadir Güler İş Merkezi No:19/23 ADAPAZARI/SAKARYA +90 264 281 99 11 www.plantdergisi.com •Basım Yeri/ Publishing House Armoni Nüans Görsel Sanatlar ve İletişim Hizmeti San. ve Tic. A.Ş. / 136 Tavukçuyolu Cad. Palas Sokak. No 3 Yukarı Dudullu Ümraniye/İstanbul 3 ayda bir yayınlanır. Bu dergi Basın Meslek İlkeleri'ne Uymayı Taahhüt Eder PLANT Magazine published in each three months. Bir Araya Getirdi This magazine is committed to comply with the Press Occupational Guidelines.

14 15 “Yaptığımız işe derin köklü sevgi besledik” • 95 hektar üretim alanı • 6-8 ile 25-30 cm arası gövde kalınlığı • Yapraklı, boylu ağaç ve süs bitkisi üretimi • Çıplak köklü ve rutbollu bitkiler • Fianlığımız uluslarası sağlık sertifi kasına sahiptir

C. B. & P. Boomkwekerijen Opheusden VOF Rijnbandijk 131 4043 JK Opheusden / Holland ( Avrupa’nın ağaç üretim bölgesi )

Phone : +31-488-482450 Fax : +31-488-482858 Mail : [email protected] Web : www.bpboomkwekerijen.eu PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

The first of the Sakarya Landscaping and Ornamental Plants Festival took place with a wide participation. The festival, which brought the producer and the buyer to- gether with a wide participation, received great satisfaction from the participants. With the participation of 150 different companies from abroad and domestic, the festival also creates very high expectations for next year.

Peyzaj Genel Müdürü Fatih Kacır, Türkiye katabilecek bir proje olduğunu biliyorduk. Saygın firmalar Peyzaj Mimarları Odası Başkanvekili 120 firmanın katılımı ile 4 gün sürecek olan Sakarya Valiliği, Sakarya Büyükşehir Yasin Otuzoğlu, SÜSBİR Başkanı Ahmet festivalimizin ülkemize, sektörümüze ve Belediyesi, Sakarya Ticaret ve Sanayi Dündar, SATSO Meclis Başkanı Talip şehrimize hayırlı olmasını diliyorum” dedi. Odası, Sapanca Kaymakamlığı, Sapanca Kuriş, SESOB Başkanı Hasan Alişan, Belediyesi, Arifiye Kaymakamlığı, Arifiye sektör temsilcileri, ulusal ve yerel basın Belediyesi, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı temsilcileri katıldı. Sektörün ve MARKA işbirliği ile gerçekleşen yanında olduk festivalde sektörün saygın firmaları Peyzaj Mimarları Odası Başkanvekili ürünlerini tanıttı. Şehre vizyon Yasin Otuzoğlu, “Peyzaj mimarlığının süs katacak bitkiciliği sektörü ile iç içe olduğunu düşü- Sektörün Gözü Törene katılım Festival’in sunuculuğunu yine başarılı bir nüyoruz. Dolayısıyla oda olarak burada Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Festivali’nin şekilde üstlenen Plant Dergisi İmtiyaz olmaktan çok memnunuz. Bu anlamda açılışına Sakarya Valisi İrfan Balkanlıoğlu, Sahibi ve Festival Koordinatörü H. bu yıl düzenlenen festivalin de bu amaç Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanı Remzi Adıyaman, “Sektörün içinden için son derece faydalı olacağını düşü- Bu Festivaldeydi Zeki Toçoğlu, Sakarya Ticaret ve Sanayi birisi olarak bu projemizin burada nüyoruz” derken; SÜSBİR Başkanı Ahmet Odası Başkanı Akgün Altuğ, Tarım ve gerçekleşebileceğini ve buna ciddi Dündar, “Festivalin yapılmasında emeği Sapanca Kırkpınar sahilinde 40 bin metrekare alanda 120 Orman Bakanlığı Tohumculuk Dairesi anlamda katkı sağlayabileceğimizi geçen herkese teşekkürlerimi sunuyor, Başkanı Mehmet Sığırcı, SAÜ Rektörü ifade ettik. Şehrin dinamiklerini harekete tüm sektörümüze, üreticilerimize ve böl- firmanın katılımıyla Sakarya Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Festivali 26- Prof. Dr. Fatih Savaşan, ilçe belediye geçirerek Sakarya’mıza ciddi anlamda gemize hayırlı olmasını diliyorum” dedi. 29 Eylül tarihleri arasında gerçekleşti. Festivalin açılışı görkemli başkanları, ilçe başkanları, İBB Ağaç ve maddi ve manevi kazanç ve vizyon bir şekilde yapılırken sektör adına dolu dolu dört gün yaşandı.

18 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 19 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Altuğ, “Sıkıntılı ekonomik dönemden örnek olabilecek festival alanını da bu mizdeki dış mekân süs bitkiciliği alanında, nemde yapılan bu tür organizasyonlar, Destekler veriyoruz geçtiğimiz şu günlerde özellikle ithal bağlamda Sapanca’mıza, Sakarya’mıza Doğadan ve özellikle de yapraklı ağaç grubunda, en daha fazla anlam ifade etmektedir. Yerli İBB Ağaç ve Peyzaj Genel Müdürü bitkiler konusunda çalışmalar yapmamız kazandırmış bulunmaktayız. Unutulmaya- büyük üretim bölgesi konumunda. Son ve milli üretimin merkezi olan Sakarya; Faruk Kacır, “Biz her zaman süs bitkiciliği topraktan yana gerektiğini düşünüyorum. Tamamen ithal- cak bir günün içerisindeyiz. Hayırlı olsun” Başkan Toçoğlu, “Coğrafi konumuy- dönemlerde ihracata yönelik çok ciddi ihracat alanında, Türkiye’nin dünyaya sektörünün yanında yer almaktan onur den vazgeçerek burada her türlü ağacı dedi. la, çevreye duyarlı sanayisiyle, turizm adımlar da atılmaya başlandı. Türkiye’nin açılan ihracat kapısı olmaya devam duyduk. Bu konuda uzun yıllar çalışmalar onlardan çok daha iyi şekilde üretmeliyiz. potansiyeliyle, eşsiz doğal zenginlikleriyle en verimli topraklarından birisine sahip edecek. Sayın Cumhurbaşkanımızın da yürüttük. Özellikle süs bitkiciliği sektörü- İhtiyaç duyulacak olan bütün ağaçların ve en önemlisi de tarımsal çeşitliliğiyle olan şehrimizde, Avrupa standartlarında ifade ettiği gibi; daha fazla ter dökecek, nün gelişmesi için önemli ölçüde destekler Sektöre desteğimiz fidelerini üretmeye Üniversitemizde küçük Sakarya; ender şehirlerden birisi. Temel üretim yapılıyor. Kurumsal anlamda çok daha çok üretecek ve daha çok ihraç veriyoruz” dedi. bir doku laboratuvarımızda başladık. İn- sürecek hedefimiz, bu zenginliklerimizi koruyarak, büyük üreticiler var. Festivale, Türkiye’nin edeceğiz. Ülkemiz üzerinde oynanan şallah yakında temelini atacağımız büyük Tarım ve Orman Bakanlığı Tohumculuk şehrimizin ekonomik gelişimini sağla- çeşitli bölgelerinden üreticiler katılıyor. oyunları; daha fazla çalışarak, daha çok Türkiye’nin ihtiyacı laboratuvarımızla da bu sektöre hizmet Dairesi Başkanı Mehmet Sığırcı, “Bu festi- mak ve Sakarya’yı geleceğe taşımaktır. Almanya’dan Hollanda’ya; Türkmenis- üreterek, akılla, sağduyuyla bozacağız” SATSO Başkanı Akgün Altuğ, “Yıllar vermeye devam edeceğiz” dedi. val Sakarya’da olmayı hak ediyor çünkü Büyükşehir olarak, “ne pahasına olursa tan’dan İran’a; Birleşik Arap Emirlikle- diye konuştu. önce çok küçük işletmelerle amatörce ülkemizin dış mekân üretim alanı Sakar- olsun sanayileşelim” anlayışına karşı dur- ri’nden Katar’a kadar dünyanın farklı başlayan bu sektör özellikle bu konuda Üretici ve tüketici ya’mızda. Bugün ülkemizde dünyadaki duk; tabiata, çevreye, suya ve toprağa ülkelerinden festivale katılım sağlayacak Türkiye’de bir numara bilgili yöneticilerin tavsiyeleriyle çok ciddi birçok bitki aynı kalitede üretilebiliyor. karşı hep duyarlı olduk. Sürdürülebilir iş insanları da, Sakarya’nın bu alandaki Sapanca Belediye Başkanı Aydın Yılma- Vali İrfan Balkanlıoğlu, “Sakarya’mız bir aşama kaydederek bu hale geldi. Gerçekten bu sektörde ülkemiz kadar ve doğayı kirletmeyen sanayileşmeden gücünü yerinde görmüş olacak” dedi. zer, “Şehrimizde ve ilçemizde binlerce özellikle dış mekan süs bitkiliciliğin de Şuan şehrimizde 500’e yakın firma var. hızlı gelişmiş bir yer olduğunu düşünmü- yana tavır aldık. Bize göre Sakarya’nın vatandaşımıza istihdam sağlayan dış Türkiye’de bir numara. İlimiz artık ithalatın Türkiye’nin ihtiyacı olan süs bitkisi üretimini yorum. Bakanlık olarak ihracatın artması en büyük zenginliği; toprağıdır, suyudur, Yerli ve milli üretim mekan süs bitkiciliğinin burada gerçek- önüne geçen ve ihracata doğru giden ilimiz ve ilimize yakın bölgelerde gerçek- konusunda çok ciddi yatırımlar yapmayı doğasıdır” dedi. Başkan Zeki Toçoğlu, “Süs Bitkiciliği Festi- leşmesinden büyük mutluluk duyuyoruz. büyük bir endüstri kolu olma yolunda iler- leştiriyorlar. Çok ciddi istihdam olanakları düşünüyoruz. Sektörün yaygınlaşması vali; şehrimize ve ülkemize; üretim, tanıtım Peyzaj üreticilerine şu sözü verdik; sizleri Almanya’dan Hollanda’ya leme kaydediyor. Son günlerde yaşadığı- ile Türkiye ve Sakarya’nın ekonomisine için elimizden geleni yapacağız çünkü ve ihracat alanlarında yeni açılımlar üretici ve tüketici ile bir araya getireceğiz. Başkan Toçoğlu, “Son dönemlerde süs mız ekonomik sıkıntının kökeninde üretim katma değer sağlıyorlar” dedi. bu sektör ve sektörün paydaşları bunu sağlayacak. Ülkemiz üzerinde ekonomik Gelişmeniz için her türlü desteği verece- bitkiciliği alanında yakaladığımız ivme, azlığı ve ihracat noksanlığı yatıyor” dedi. fazlasıyla hak ediyor” dedi. oyunların pervasızca sergilendiği bir dö- Ağaç fideleri üretme ğiz. 60 bin metrekare içerisinde ülkeye büyük anlam ifade ediyor. Sakarya, ülke-

20 21 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

ği festivalin ilkini düzenlemiş durumdayız. Katar, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri, Almanya, Hollanda gibi ülkelerin yer aldığı bir festival. Sakarya’mız dış mekân süs bitkiciliği konusunda ciddi mesafeler aldı. Pek çok ürünü üretebiliyor, dışarıya da ihraç edebiliyoruz. Bugün burada amacımız ülkemizde, Sakarya’mızda nelerin yapılabildiğini göstererek hem ekonomimize katkı sağlamak hem de ül- kemize karşı yapılan saldırılara bir nebze de olsa üretimle destek vererek önüne geçmeye çalışmaktır” dedi.

Ülke için büyük kazanım Yakın zamana kadar festivalde yer alan ürünlerin ithal edildiğini vurgulayan Baş- kan Toçoğlu, “Şunu büyük bir memnu- niyetle ifade ediyorum: Hem nitelik hem kalite olarak ülkemizde sıkıntısını çektiği- miz dış mekân süs bitkiciliği ve fidanlar, ağaçlar konusunda çok ciddi yol aldık. Bu sadece Sakarya için değil, ülkemiz için büyük bir kazanım. İlki olmasına rağ- men gayet ilgili bir festival oldu. İnşallah hem yurt içinde yerel yöneticilerin hem de belediyelerimizi festivalimize bekli- yoruz. Kendi ürettiklerimizi kullanacağız ve kendi ürettiklerimizi ihraç ederek ülke ekonomimize katkı sağlayacağız” dedi.

Katkı sağlayacak Balkanlıoğlu ve diğer protokol üyeleri Doğal güzelliklerin adresi Balkanlıoğlu, “Burada hazırlan festival golf aracıyla stantları gezdi. Sakarya’nın doğal güzellikleriyle öne Sakarya’yı dünyaya tanıtacak olan güzel çıkan bir şehir olduğunu dile getiren Baş- bir çaba. Son derece önemli bir sektör Sakarya’dan milli kan Toçoğlu, “Sapanca bizim 16 ilçemiz olan fidancılığın büyük bir katkı sağ- içerisinde doğasıyla, gölüyle, yeşiliyle en layacağına inandığım böyle büyük bir ekonomiye katkı güzel ilçelerimizden biri. Son dönemlerde festivalle ilimizde sergilenmesinden büyük konaklama açısından da eksiklerimizi mutluluk duymaktayım. Emeği geçen Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanı büyük ölçüde tamamladık. Ulaşım açısın- herkese teşekkürlerimi sunarım” dedi. Zeki Toçoğlu, Peyzaj ve Süs Bitkiciliği dan da çok kolay ulaşılabilecek ve doğal Festivali’nin açılış programının ardından güzelliğini, korumuş muhafaza etmiş bir A Haber’inde canlı yayınına konuk oldu. ilçemiz. Herkesi Sapanca’mıza, şehrimize Açılış ve stantlar Festivale ilişkin bilgiler paylaşan Başkan Konuşmaların ardından protokol üyeleri bekliyoruz” dedi. Toçoğlu, Sakarya’nın doğası ve yatırım- ve sektör temsilcileri ile birlikte festivalin larına ilişkin de izleyicilere bilgiler verdi. açılışını gerçekleştiren Vali Balkanlıoğlu, Örnek olan bir şehir Ekonomik yönden yapılan kuşatmalara daha sonra festival alanında incelemeler- Sakarya’ya özgü yatay mimari uygula- karşı üretmenin önemine değinen Toçoğ- de bulundu. Yurt içi ve yurt dışından 120 malarından da söz eden Başkan Toçoğlu, lu, “Cumhurbaşkanımızın da ifade ettiği firmanın katıldığı festivalde birçok standı “Sakarya; Sayın Cumhurbaşkanımızın da gibi üretmek daha çok üretmek ve yerli gezerek yetkililerden bilgiler alan Vali ifade ettiği gibi Türkiye’de yatay mima- olarak ürettiklerimizi dış pazarlara pazar- Balkanlıoğlu, bir zamanlar ithal edilen risi ile örnek olan bir şehir. Sakarya’da lamak konusunda gayret sarf ediyoruz” fidanların artık yerli olarak Sakarya’da gökyüzünü görebilirsiniz, toprakla temas dedi. üretilmesi ve ihraç edilmesinden mem- edebilirsiniz. Altyapı çalışmalarımızı da nuniyet duyduğunu belirtti. Sektörün büyük ölçüde tamamladık. 1,3 milyarlık Ciddi mesafeler alındı Sakarya’da çok büyük üreticiler barın- yatırım yaptık. Sakarya’mız hem turizm Başkan Toçoğlu, “Yaklaşık 120 firmanın dırdığını, bu anlamda tüm firmalarımızı hem sanayi hem de tarım kenti bir yan- katılımıyla Sakarya’nın dış mekân süs bit- tebrik ettiğini de sözlerine ekleyen Vali dan da buna uygun projelerle şehrimizi kiciliği konusundaki ürünlerinin sergilendi- geliştirmeye devam ediyoruz. En büyük

22 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 23 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

önceliğimiz ise doğasını, yeşilini ve tabii festivalde ilk meyvesini verdi. ma yöntemi olan doku kültürü uygulama- Pulat tarafından ‘Gül Satışı’ konusunda Bitkilerinin Kullanımı’ konulu bir konferans güzelliklerini koruyarak gelişmeye çalış- Vali Balkanlıoğlu, kısa sürede üretim ile sıyla çok küçük bir alanda binlerce fidan Bitkinin adı bilgiler verilirken, İstanbul Ağaç ve Peyzaj verildi. İlgi gören programların sonunda mak” dedi. Ar-Ge faaliyetlerine başlayan Bitki Doku üretebileceğiz. Bu konuda Büyükşehir Hacımercan oldu AŞ Proje ve İş Geliştirme Şefi Mücahit SMS Marmara’nın sponsorluğunda renkli Kültürü Üretim ve Araştırma Laboratuva- Belediyemiz, Ticaret ve Sanayi Odamız, Yeni tür endemik bitkilerden bir tanesine Delibaş tarafından ‘Yeni Gül Çeşitlerinin bir kapanış yemeği verildi. Toprağın ve yeşilin şehri rında birçok dış mekân süs bitkisi türünün Doğu Marmara Kalkınma Ajansımız ile ‘Sapanca (Hacımercan)’ ismini veren Yetiştirilmesi’ hakkında konuştu. İlk gün Başkan Zeki Toçoğlu, “Sayın Cumhur- başarı ile çoğaltıldığını, Peyzaj ve Süs birlikte Valilik olarak Türkiye’ye örnek SATSO Yönetim Kurulu Başkanı Ak- Festival Gala Yemeğe Sakarya Ticaret ve 3.gün programları başkanımız Sakarya’yı toprağın ve yeşilin Bitkiciliği alanında ilimiz ile ülkesel ölçekte olacak bir proje yürütüyoruz. Doku gün Altuğ da, ‘’Doku kültürü ile üretim, Sanayi Odası tarafından Sapanca Green Üçüncü gün gerçekleşen açılış programı şehri olarak tanımladı. Yeni yeşil alanlar ihtiyaç duyulan birçok bitki türünün de kültürü, geleneksel üretim yöntemlerine bölgesel ihtiyaçlardan adına doğru ve Blue Otel’de verildi. sonrasında yine önemli konferanslara ev için hazırlıklarımız sürüyor. Eski Sakar- çoğaltılması için önemli çalışmalar yürü- göre daha az alanda ve kısa sürede bitki hastalıklardan ari bitkisel materyallerin sahipliği yapıldı. Yıldız Teknik Üniversite- yaspor Stadyumu’nun olduğu alanı Millet tüldüğünü belirtti. üretimini mümkün kılmaktadır. Bunun yanı ve de klasik yöntemlerle çoğaltılmasında 2.gün programları si’nden Prof.Dr. Mustafa Var ‘Doğal Bitki Bahçesi olarak şehrimize kazandıracağız. sıra, üretilen bitkilerin hastalıklardan ari sorunlar olan türlerin eksikliğinin gideril- Arifeye Fidancılıktaki enfes kahvaltının Türlerinin Türkiye Peyzajında önemi’ an- Sakaryapark, Kentpark, Ormanpark, Ye- olması ve ismine doğru olması en önemli mesinde, önemli bir boşluğu dolduracak- ardından festivalin ikinci günü yine dolu latıldı. Yalova Üniversitesi Öğretim Üyesi Mevsimine nikentpark, Korucukpark, Şemsiyeli Park, avantajları arasındadır” dedi. tır. Ayrıca bölgede daha önce üretime dolu bir programla gerçekleşti. SÜSBİR Yusuf evden Doğan’da ‘Bitki Piyasası ve Ayçiçeği Vadisi ile hemşehrilerimiz yeni göre bitki konu olmamış diğer bitkisel materyallerin Teknik Ekibi tarafından ‘Süs Bitkilerinin Satış Süreçleri’ konusunda bilgilendirme yaşam alanlarında buluşuyor, keyifli va- Fidancılıktaki en büyük açmazlardan Validen tam destek üretilmesinde katkı sağlayarak, çeşitliliğin Yeni Pazarlama Kanalı’ anlatıldı. Günün yaptı. Öğleden sonraki programlarda İTÜ kitler geçirebiliyor. İnşallah Millet Bahçe- birisinin de, kaliteli fide elde edebilmek artmasında pozitif etkileri olacaktır” dedi. öğleden sonraki programındaki konfe- Peyzaj Mimarliği Bölümü Kurucu Başkanı Doku Kültürü Laboratuvarının ayrıca, bu si’ni de hızla tamamlamış olacağız” dedi. olduğunu söyleyen Vali Balkanlıoğlu, ranslarda birbirinden uzman isimler sah- ve emekli Öğretim Üyesi Prof.Dr. Ahmet alanda ihtiyaç duyulan insan gücünün “Hastalık ve zararlara karşı dirençli, mev- 1.gün programları ne aldı. TMMOB Peyzaj Mimarları Odası Cengiz Yıldızcı tarafından ‘Bitkilendir- Bitki laboratuarı yetiştirilmesi konusunda da hem lisansüstü sime ve iklime göre geç, erken uyanan ya Festivalin açılışı sonrasında ilk gün İstanbul Şubesi’nden ABT Genel Müdürü me Tasarımlarının Süs Bitkileri Üretimine Endemik türdeki bitkilerin doku kültürü hem de ön lisans düzeyinde aktif katkı da çiçek açanlar, kaliteyi de o oranda et- ‘Peyzaj- Gül Üretimi’ konusunda İstan- Ayşenur Bölükbaşı Turgut, İstanbul Peyzaj Etkileri’ anlatıldı. Bitki Besleme konusunda tekniğiyle modern bir laboratuvarda ço- verdiğini belirten Vali Balkanlıoğlu, bu kiliyor. Bir fidanı elde etmek hayli zor ama bul Ağaç ve Peyzaj Aş Mevsimlik Çiçek Mimarları Odası İstanbul Şube Başkanı ise Ziraat Mühendisleri Ünal Çolakel ve ğaltılması amacıyla, geçtiğimiz aylarda çalışmaların başarı ile yürütülmesi için her şimdi bunun üzerine çok güzel bir proje Üretim Şefi Mustafa Karaağaçlı tarafın- Murat Ermeydan ve Karaoğlu Peyzaj Çaeğlayn Tarım önemli bilgiler aktardı. SATSO, Büyükşehir Belediyesi ve MARKA zaman destekleyeceklerini belirtti. yürütülüyor. Yıllar önce bu fidanları ithal dan önemli tüyolar anlatıldı. Yine İstanbul Genel Müdürü Yasin Otuzoğlu’nun ko- İlginin yoğun olduğu konferansların mo- işbirliğinde kurulan Sakarya Tarımsal ediyorken, şimdi bir nevi genetik kopyala- Ağaç ve Peyzaj A.Pazarlama Şefe Uğur nuşmacı olduğu ‘Peyzaj Projelerinde Süs deratörlüğünü Meta Peyzaj Planlam’dan Ürünler Mükemmeliyet Merkezi’de bu

24 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 25 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Yüksek Mimar Yılmaz Ateş yaptı. Günün rası rekabetteki gücünü artırmak ama- anlamında en fazla fidan üreten il şu akşam gala yemeği Serbestler Botanik ev cıyla organize edilen festival süresince; anda Sakarya’dır. Takip eden senelerde sahipliğinde gerçekleşti. çalı ve ağaç grubu süs bitkisi üreticileri, uluslararası arenaya açtığımızda fidancı- bitki besleme ve ilaçlama tedarikçileri, lık anlamında Türkiye’nin değil dünyanın 4ncü gün programları sulamacılar, aydınlatmacılar, saksı üretici- ünlü festival alanı olacaktır burası.” dedi. Son günde ise yapılan kahvaltının leri, tasarım ve uygulama ofislerini içeren ardından yine alanında uzman ismiler katılımcı profilinin yerel yönetimler, kamu Hollanda ile eşdeğer Sakarya konferans verdi. İstanbul Ağaç ve Peyzaj kurum ve kuruluşları, büyük ölçekli yapı Dış mekan süs bitkiciliğinin önemli ve bü- AŞ Depo ve Stok Yönetimi Şefi Peyzaj şirketleri, peyzaj mimarları ve öğrenciler- yük bir sektör olduğuna değinen Balkan- Yüksek Mimarı Abdurrahman Çetinkaya den müteşekkil iç Pazar tüketici odakları lıoğlu, “Türkiye özellikle Sakarya, fidancı- tarafından ‘İslam Medeniyetinde Bahçe ile Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekis- lığa son derece uygun bir ülke. Sakarya Sanatı’ konulu muhteşem bir konferans tan, İran, Irak, BAE ve Katar gibi ülkeler- yağmur ve iklim özellikleri bakımından verildi. Günün son konferansı ise Bahçem den dış pazar tüketici odaklar buluştu. Hollanda ile eş değer. Toprağı çok daha Fidancılık Üretim ve Pazarlama Peyzaj verimli.” diye konuştu. Mimarı Mehmet Alpertong tarafından Bu sektörde ithalat ayağının kesilmesi ‘Süs Bitkilerinin Türkiye’deki Yeri ve Üretim En fazla üreten il gerektiğine vurgu yapan Balkanlıoğlu, Festivalin kapanışı nedeniyle gazetecilere Teknikleri’ konusunda bilgiler aktarıldı. “Bu fuarlar, festivaller bunu sağlayacak açıklama yapan Vali İrfan Balkanlıoğlu, inşallah. Burada ihracat yapan firmalar “İlkini bu sene yaptık, katılımcılarla Rekabet gücünü artırma var. Karşılıklı etkileşimle bir nevi eğitim görüşüyorum hepsi son derece mem- Sakarya’daki üreticinin ulusal ve uluslara- de yapılmış oluyor burada.” ifadelerini nunlar. Türkiye’de dış mekan süs bitkiciliği kullandı. Gelecek yıl daha kapsamlı Sapanca Belediye Başkanı Aydın Yılma- zer de ilçenin turizm merkezi olmasının yanı sıra dış mekan süs bitkiciliği sektö- ründe de önemli bir paya sahip olduğunu belirterek, “Üretici ile tüketicinin bir araya getirilmesi gerekiyordu. Burada 120’ye yakın stant var. Herkes burada olmaktan memnun, gelecek yıl daha geniş kapsamlı katılım sağlayacaklarını beyan ettiler. Gerçekten çok güzel bir festival oldu.” diye konuştu.

26 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 27

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

özel sektörün Ar-Ge çalışmalarına ge- Rosa damascena eski bahçe güllerine küme halinde çok sayıda ancak küçük reken önemi vermesi, üretimi geliştirme- örnek verilebilir. Modern güllerin devri çiçeklere sahiptir. Roses; It is not only used as an ornamen- ye yönelik yatırım yapması ve “AL-SAT” ise, 1867 yılında Fransız ıslahçı Guillot Dünyada yayılış gösteren yabani gül tal plant but also for perfumery, cosmetics, stratejisi yerine “ÜRET-SAT” stratejisini tarafından “La France” isimli ilk hibrit türleri arasında koku bakımından öne food and medical purposes and has been benimsemesi gül üretimi ve ihracatına çay gülünün ıslah edilmesiyle başla- çıkan en önemli türler Rosa damasce- known as the symbol of love and queen of önemli ivme kazandıracaktır. mıştır. Günümüzde yetiştirilen güllerin na Mill., Rosa gallica L., Rosa centifolia flowers for thousands of years. Every year, çoğunluğu modern güllerdir. L., Rosa moschata Herrm. ve Rosa alba millions of rose bushes are planted in parks, Modern güller çiçek ve büyüme özellik- L. olup bu türler uçucu yağ üretiminde gardens and pots and billions of cut roses 1. Güllerin lerine göre 8 gruba ayrılır; değerlendirilmektedir. Kokulu güller are traded in the World. In 2017, foreign trade Anavatanı ve 1) Melez çay gülleri arasında kuşkusuz dünyada ticari volumes of roses reached 6 billion 600 million 2) Floribunda gülleri değeri en yüksek olan tür Isparta gülü 336 thousand dollars in the world and 95% of Sınıflandırılması 3) Polyantha gülleri olarak bildiğimiz ve Göller yöresinde it was cut roses and 5% of them were land- 4) Peyzaj ve çalı gülleri gül yağı elde etmek amacıyla yetiştiri- scape roses. 35.6% of the world’s cut flowers Güller; Rosaceae (Gülgiller) familya- 5) Grandiflora gülleri len R. damascena’dır. exports are only roses. sı Rosa (Gül) cinsi içerisinde yer alır. 6) Minyatür güller (bitki boyları 35-75 Ticari olarak yetiştiriciliği yapılan mo- “Rosa” kelimesi Antik Yunan Dilinde cm) dern gül çeşitlerinin çoğunluğu türler (Grekçe) kırmızı anlamındaki “Rhodan” 7) Sarılıcı-tırmanıcı-yayılıcı güller arası melezlemelerden elde edilmiştir. ve Latince “Rosa” kelimelerinden türe- 8) Baston güller Gül türlerinde kromozom sayısı ploidi miştir. Gül, Antik Yunan mitolojisinde aşk Modern güllerin en büyük ve en popü- düzeyine bağlı olarak 2n=2x=14 (diplo- tanrıçası Aphrodite (Afrodite, Roma’da ler sınıfını melez çay gülleri (hibrit çay id)’ten 2n=8x=56 (oktoploid)’ya kadar Venüs) ve mousalar (esin perileri) ile gülleri) ve floribunda gülleri oluşturur. değişmektedir. Bununla birlikte ticari ilişkilendirilmiş ve aşk, mutluluk ve gü- Bugünkü modern bahçe gülleri 18. ve olarak yetiştirilen birçok gül türü diploid zelliğin simgesi haline gelmiştir. 19. yüzyıllarda Avrupa gülleri [(Rosa veya tetraploid yapıda, modern gülle- Güller sadece süs bitkisi olarak değil gallica L., Rosa centifolia L., Rosa mul- rin çoğunluğu ise tetraploid yapıdadır. Çiçeklerin aynı zamanda parfümeri, kozmetik, tiflora Thunb. ex Murr., Rosa moschata gıda ve tıbbi amaçlarla da kullanılmak- Herm., Rosa canina L., Rosa alba L., ta ve binlerce yıldır çiçeklerin kraliçesi Rosa phoenicia ve Rosa damascena 2. Dünyada ve olarak bilinmektedir. Güllerin anavatanı Mill.)] ile Çin güllerinin [(Rosa chinensis Türkiye’de Gül Kuzey Yarımküre olup Asya, Avrupa, Jacq., Rosa indica Thory, Rosa gigen- Kraliçesi: Ortadoğu ve Kuzey Amerika’da doğal tea Colett ex Crep. ve Rosa odorata Ticareti olarak yayılış gösterirler. Güller; 0-300 Andr.)] melezlenmesi ile geliştirilmiştir. (-600) cm arasında boylanabilen, çalı Avrupa gülleri; çiçeklenme periyotları Dünyada 2017 yılı verilerine göre, 21 formunda, çok yıllık odunsu bitkiler olup kısa, çiçekleri büyük ancak az sayıda, milyar 13 milyon 292 bin dolar değerin- Güller Çin, Batı Asya ve Kuzey Afrika’da en az de süs bitkileri ihracatı gerçekleştirilir- keskin kokulu, soğuklara dayanıklı, kuv- 5000 yıl önce kültüre alınmaya başlan- vetli ve dik büyürler. Çin gülleri bütün ken, aynı yılın verilerine göre 19 milyar mıştır. 289 milyon 601 bin dolar değerinde üller; sadece süs bit- rinden biri olan Türkiye’de ise, 45 adet bir yaz ve güz mevsimlerinde çiçeklenir Dünyada yaklaşık 200 gül türü ve ithalat gerçekleştirilmiştir. Dünya süs bit- kisi olarak değil aynı gül türü yayılış göstermekte ancak bu ve her birisi küçük fakat çok sayıda binlerce (40.000’den fazla) gül çeşidi- kilerinin ihracatının %49.14’ünü (10 milyar zamanda parfümeri, zenginlikten günümüze kadar geliştiri- çiçekler oluşturur. Çin gülleri sayılan nin olduğu rapor edilmiştir. Güllerin en 326 milyon 981 bin dolar) tek başına kozmetik, gıda ve tıbbi len ve sektöre kazandırılan ne yazık ki bu karakteristik özellikleri Avrupalı gül önemli gen merkezlerinden biri Türkiye Hollanda gerçekleştirirken, bu ülkeyi amaçlarla da kullanıl- bir gül çeşidimiz bulunmamaktadır. Bu ıslahçılarının büyük ilgisini çekmiş ve Çin olup ülkemizde 45 adet gül türü (24 %6.74’lik oranla (1 milyar 417 milyon 127 makta ve binlerce yıldır nedenle gerek kesme çiçek ve saksılı güllerini Avrupa gülleri ile melezleyerek adeti yabani gül türü, 21 adeti eski bah- bin dolar) Kolombiya izlemiştir. Ulus- aşkın sembolü ve çiçeklerin kraliçesi gerekse peyzaj gülleri üretiminde, çok sayıda yeni çay gülleri ve hibritleri G çe gülü) yayılış göstermektedir. lararası Ticaret Merkezi (ITC)’nin 2017 olarak bilinmektedir. Dünyada her üretim materyali (çelik, fidan, aşı gözü) geliştirmişlerdir. Geliştirilen yeni güller Güllerde çok farklı sınıflandırmalar yılı verilerine göre, Türkiye 85 milyon yıl milyonlarca adet gül fidanı park, bakımından tamamen yurtdışına ba- Çin gülleri kadar geniş çiçeklenme yapılmış olsa da dünyada en yaygın 510 bin dolar ihracat değeriyle dünya bahçe ve saksılara dikilirken, milyarlar- ğımlıyız. Ülkemiz 2017 yılında yaklaşık periyoduna ve Avrupa gülleri kadar kullanılan sınıflandırma Amerikan Gül süs bitkileri ihracatında 26. sırada yer ca adet kesme gül çiçeğinin de ticareti 8 milyon adet kesme gül çiçeği ve 4.8 da soğuğa ve hastalıklara dayanıklı Derneği (The American Rose Society) alırken, 83 milyon 23 bin dolar ithalat yapılmaktadır. Güllerin 2017 yılında milyon adet peyzaj gülü fidanı ithal olmuşlardır. tarafından geliştirilen sınıflandırmadır. değeriyle de 30. sırada yer almıştır. dünyadaki dış ticaret hacimleri 6 mil- etmiştir. Diğer bir ifadeyle ülkemiz- Hibrit çay gülleri; sürekli çiçek açma Bu sınıflandırmaya göre güller; Türkiye’de 2017 yılı verilerine göre, Prof. Dr. Soner KAZAZ yar 600 milyon 336 bin dolara ulaşmış de her 6.3 kişiden biri ithal gül satın özelliğinde (çiçek döngüsü 6-7 hafta), 1) Yabani gül türleri ve melezleri 50.089 da alanda 1 milyar 619 milyon Ankara Üniversitesi ve bunun %95’ini kesme güller, %5’ini almıştır. Ülkemizde son dönemlerde tek veya küçük kümeler halinde, büyük 2) Eski bahçe gülleri 27 bin adet süs bitkileri üretilmiştir. ise peyzaj gülleri oluşturmuştur. Dünya yaşanan ekonomik gelişmeler ve döviz veya orta büyüklükte çiçekleri olan, 3) Modern güller Üretim alanlarının %72.4’ünü dış mekan kesme çiçek ihracatının %35.6’sını da kurlarındaki artışlar da dikkate alındı- çok petalli (30-50 adet, bazı hibritler- olmak üzere 3 ana alt bölüme ayrılır; süs bitkileri oluştururken %23.45’ini kes- tek başına kesme güller oluşturmak- ğında, gül üretimi için uygun ekolojiye de 80’e kadar), uzun saplı, parlak ya Yabani gül türleri genellikle yalınkat me çiçekler oluşturmuştur. Süs bitkileri tadır. sahip ülkemizde yerli üretimin mutla- da yarı parlak yapraklı, çok farklı renk (4-5 petal) çiçeklere sahip olup yılda üretim adetleri bakımından değerlen- Anavatanı Kuzey Yarımküre olan güller ka geliştirilmesi gerekmektedir. Son yelpazesi ile kesme çiçek sektöründe en sadece bir kez çiçeklenir ve 60-600 cm dirildiğinde, üretim miktarının yaklaşık Asya, Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey yıllarda ülkemizde gerek üniversiteler fazla kullanılan güllerdir. arasında boylanırlar. Eski bahçe gülleri %65’ini kesme çiçekler, %30’unu ise Amerika’da doğal olarak yayılış göste- gerekse araştırma kuruluşlarında gül Floribunda gülleri; daha çok bahçe 1867 yılından önce var olan gülleri dış mekan süs bitkileri oluşturmuştur rirler. Dünyada yaklaşık 200 gül türü ve ıslahı üzerine başlatılan çalışmalarda gülü olarak kullanılırlar, grup halinde ifade etmekte ve bu güllerin güzelliği- (Çizelge 1). 40.000’den fazla gül çeşidi bulunmak- başarılı sonuçlar alınmaya başlanması çiçek açarlar ve sürekli çiçeklenirler nin altında güzel kokuları yatmaktadır. Ülkemizde 2017 yılı verilerine göre, tadır. Güllerin en önemli gen merkezle- geçte olsa sevindiricidir. Türkiye’de (yaz süresince ve erken kışa kadar). Rosa alba, R. centifolia, R. gallica ve Polyantha gülleri; daha kısa boylu, süs bitkileri üretiminde en fazla üretim

30 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 31 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi Çizelge 3. Dünyada en fazla kesme gül çiçeği ihraç ve ithal eden ülkeler (2017) alanına sahip iller sırasıyla İzmir (15.458 ve Bursa (190 da) illeri önemli üretim (350 da), Adana (332 da), Yalova (177 da), Sakarya (10.995 da), Antalya (5577 merkezleri iken, dış mekan süs bitkile- da) ve Mersin (151 da) üretimin en fazla İhracat İthalat da), Yalova (3275 da) ve Bursa (2891 rinde İzmir (10.949 da), Sakarya (10.932 yapıldığı illerdir. Doğal çiçek soğanları da)’dır. Kesme çiçek üretiminde Antal- da), Bursa (2686 da), Yalova (2403 da), ise ağırlıklı olarak Balıkesir (289 da) ve Ülkeler Değer (Dolar) Ülkeler Değer (Dolar) ya (4188 da), İzmir (4158 da), Yalova Antalya (939 da) ve Manisa (913 da) en Antalya (93 da) illerinde üretilmektedir. Hollanda 1.408.911.000 Hollanda 722.814.000 (685 da), Isparta (633 da), Adana (505 önemli üretim merkezleridir. İç mekan da), İstanbul (394 da), Mersin (202 da) süs bitkilerinde Antalya (357 da), İzmir Ekvator 654.043.000 ABD 581.027.000 Kenya 448.097.000 Almanya 363.028.000 Çizelge 1. Türkiye’nin süs bitkileri üretim alan ve adetleri (2017) Kolombiya 309.408.000 İngiltere 209.756.000 Etiyopya 173.313.000 Rusya Federasyonu 179.833.000 % % Ürün Grubu Alan (da) Adet Almanya 30.688.000 Fransa 154.135.000 (Alan) (Adet) Belçika 18.881.000 İtalya 75.325.000 Kesme Çiçekler 11.748,37 23,45 1.050.584.960 64,89 İspanya 10.942.000 İsviçre 67.384.000 Dış Mekan Süs Bitkileri 36.263,07 72,40 490.559.391 30,30 Diğerleri 136.149.000 Diğerleri 736.936.000 İç Mekan Süs Bitkileri 1.650,71 3,30 56.049.665 3,46 Toplam 3.190.432.000 Toplam 3.090.238.000

Çiçek Soğanları 426,885 0,85 21.833.825 1,35 (Kaynak: Anonim, 2017) (GTİP Kod: 060311000000; Taze kesme güller) Kesme gül üretim serası (Kenya) (Foto: S. Kazaz) Toplam 50.089,04 100,00 1.619.027.841 100,00 Etiyopya Almanya Diğerleri (Kaynak: TUİK, 2017) 5,43% 0,96% 5,20% Hollanda Kolombia 44,16% 2.1. Kesme Güller 9,70% Dünyada en fazla kesme çiçek gül üretim alanına sahip ülkeler Hindistan (260.000 da), Çin (157.300 da), Ekvator (54.970 da), Kolombiya (23.480 da) ve Kenya (21.640 da)’dır (Çizelge 2).

Çizelge 2. Kesme çiçek gül üretiminde öne çıkan ülkelerin üretim alanları (2016) Kenya 14,05% Ülkeler Alan (Dekar) Ülkeler Alan (Dekar) Hindistan 260.000 Japonya 3780 Çin 157.300 Güney Kore 3770 Ekvator 54.970 Almanya 3540 Kolombiya 23.480 Hollanda 2570 Kenya 21.640 Tayvan 2030

Meksika 17.310 Polonya 1850 Ekvator İtalya 12.210 Türkiye 1810 20,50% Vietnam 7000 İspanya 1410 Şekil 1. Dünya kesme gül çiçeği ihracatında lider ülkeler ve ihracat oranları (2017). Kesme gül işleme-paketleme evi (Kenya) (Foto: S. Kazaz) Tayland 4390 (Kaynak: AIPH/Union Fleurs, 2016)

Dünyada 2017 yılı verilerine göre, 3 mil- olmak üzere diğer gelişmiş ülkeler ise 2017 yılı verilerine göre, dünyada 3 yar 190 milyon 432 bin dolar kesme gül yüksek teknolojiden yararlanarak birim milyar 90 milyon 238 bin dolar değe- çiçeği ihraç edilmiştir. İhracatın %44’ünü alandan maksimum düzeyde verim rinde kesme gül çiçeği ithalatı gerçek- tek başına Hollanda karşılamakta, alma yoluna gitmişlerdir. Ekvator ve leşmiştir. En fazla kesme gül ithalatını bunu Ekvator (%20.5), Kenya (%14.05) Kolombiya’nın kesme gül üretiminde en Hollanda (%23.39) gerçekleştirmiş ve ve Kolombiya (%9.70) izlemektedir önemli avantajı iklim özellikleri olup, bu bunu sırasıyla ABD (%18.80), Alman- (Çizelge 3, Şekil 1). ülkelerde gerek sıcaklıkların yıl boyunca ya (%11.75), İngiltere (%6.79) ve Rusya Dünyada kesme gül üretim merkezleri fazla değişkenlik göstermemesi gerek- Federasyonu (%5.82) izlemiştir (Çizel- ağırlıklı olarak uygun iklim koşulları se gün uzunluğunun 12 saat civarında ge 3, Şekil 2). Hollanda gül ithalatının ve işgücü maliyetlerinin düşük olduğu olması kaliteli gül üretimlerinin ana büyük bir bölümünü başta Almanya, Afrika (Kenya, Etiyopya), Orta-Gü- nedenleridir. Kenya’da da 500 m’den Fransa ve İngiltere olmak üzere birçok ney Amerika (Ekvator, Kolombiya) ve 2800 m rakımlara kadar kesme gül ülkeye re-export şeklinde yeniden ihraç Asya-Pasifik (Hindistan, Çin) kıtaların- yetiştiriciliği yapılmaktadır. etmektedir. daki ülkelere kayarken, başta Hollanda Kesme gül üretim serası (Kolombiya). (Foto: S. Kazaz) Kesme güllerin soğuk hava deposunda bekletilmesi (Kenya) (Foto: S. Kazaz) 32 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 33 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Avrupa Birliği (AB) ülkelerine 2016 yı- AB ülkeleri 2016 yılı verilerine göre, en fazla kesme gül ithalatını Hollanda, Almanya, İngiltere ve lında 1 milyar 669 milyon 227 bin Euro Fransa’dan gerçekleştirmiştir (Çizelge 4). değerinde 9 milyar 870 milyon 734 bin adet kesme gül çiçeği ihraç edilmiştir. Çizelge 4. AB ülkelerinin en fazla kesme çiçek gül ithal ettiği ülkeler (2016) AB ülkelerine en fazla kesme gül ihraç eden ülkeler sırasıyla Hollanda, Kenya İthalat ve Etiyopya’dır (Çizelge 3). AB ülke- Ülkeler lerine kesme gül ihracatının %49’unu Değer (Euro) Adet (Dal) Ülkeler Değer (Euro) Adet (Dal) Hollanda, %20.9’unu ise Kenya gerçek- Hollanda 646.780.000 5.836.464.000 İsveç 29.462.000 98.075.000 leştirmiştir (Şekil 3). Kenya kesme gül ihracatının %51’ini Hollanda ve %15’ini İngiltere’ye, Etiyopya kesme gül ihra- Almanya 325.345.000 1.527.906.000 Çek Cum. 20.805.000 71.200.000 catının %82’sini Hollanda’ya, Ekvator kesme gül ihracatının %42.6’sını ABD İngiltere 169.673.000 794.082.000 Danimarka 18.556.000 32.976.000 ve %19’unu Rusya’ya, Kolombiya ise kesme gül ihracatının %74’ünü ABD’ye Fransa 141.312.000 524.664.000 Finlandiya 18.224.000 63.414.000 gerçekleştirmektedir. İtalya 70.043.000 208.279.000 Litvanya 15.670.000 51.763.000

Belçika 37.637.000 152.548.000 Romanya 11.631.000 39.142.000

İspanya 36.139.000 122.919.000 Diğerleri 62.547.000 158.615.000 Çizelge 3. AB ülkelerine en fazla kesme çiçek gül ihraç eden ülkeler (2016) Polonya 35.448.000 106.904.000 Toplam 1.669.227.000 9.870.734.000 İhracat Ülkeler Değer (Euro) Adet (Dal) Ülkeler Değer (Euro) Adet (Dal) Avusturya 29.955.000 81.783.000

Hollanda 819.007.000 2.938.085.000 Almanya 6.923.000 17.442.000 (Kaynak: AIPH/Union Fleurs, 2016) Kenya 349.111.000 2.936.451.000 İtalya 4.244.000 11.931.000 Türkiye’de 2017 yılında 2097 da alandan 107 milyon 942 bin 520 adet kesme gül üretilmiştir (Çizelge 5). Ülkemizde en fazla Etiyopya 151.980.000 1.671.063.00 Hindistan 3.666.000 29.793.000 kesme gül üretiminin yapıldığı iller sırasıyla İzmir (811 da), Adana (505 da), Yalova (343 da), Mersin (202 da), Antalya (193 da), Ekvator 134.355.000 345.678.000 Tanzanya 3.283.000 36.173.000 Şanlıurfa (20 da) ve Samsun (18 da)’dur. Belçika 105.143.000 1.291.402.000 İngiltere 3.261.000 10.585.000 Kolombiya 35.193.000 78.651.000 İspanya 2.845.000 2.552.000 Çizelge 5. Türkiye’nin yıllara göre kesme gül üretim alan ve adetleri Uganda 26.456.000 261.136.000 Diğerleri 13.180.000 1.744.128.000 Ürün Grubu Alan (da) Adet Zambiya 10.580.000 166.727.000 Toplam 1.669.227.000 9.870.734.000 2015 1794,14 44.504.500 (Kaynak: AIPH/Union Fleurs, 2016) 2016 1873,81 92.591.970 2017 2097,81 107.942.520 (Kaynak: TUİK, 2015-2017)

Çizelge 6. Türkiye’nin yıllara göre kesme gül çiçeği ithalatı

İthalat (2017) Yıl Adet (Fidan) Değer (Dolar)

Kesme gül üretim serası (Hollanda) (Foto: S. Kazaz) 2010 1.068.005 356.463 2013 7.279.823 1.585.661 2014 11.785.015 5.058.613 2015 12.553.895 3.459.433 2016 6.515.754 2.611.955 2017 7.903.204 2.121.917 (Kaynak: TUİK, 2010-2017)

Topraksız tarım kesme gül üretim serası (Türkme- 34 Dosya / Cover Issue nistan) (Foto: S. Kazaz) Dosya / Cover Issue 35 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Türkiye’nin kesme gül ihracatı (20.659 dolar) yok denecek kadar az olup ihracat KKTC, Irak, Gürcistan, Bulgaristan, Moldov- AB ülkeleri 2016 yılında, 98 milyon 129 ya, Azerbaycan ve Ukrayna’ya gerçekleştirilmektedir (TUİK, 2016). Buna karşılık Türkiye 2017 yılında 7 milyon 903 bin 204 bin Euro değerinde 80 milyon 759 bin adet ve 2 milyon 121 bin 917 dolar değerinde kesme gül çiçeği ithal etmiştir (Çizelge 6). Kesme gül ithalatını ağırlıklı olarak adet peyzaj gülü (dış mekan) fidanı Hollanda ve Kenya’dan gerçekleştirmekteyiz (Çizelge 7). ihraç ederken aynı yılın verilerine göre, 79 milyon 34 bin Euro değerinde 60 milyon 833 bin adet peyzaj gül fidanı Çizelge 7. Türkiye’nin 2016-2017 yıllarında kesme gül ithal ettiği ülkeler ve miktarları ithal etmiştir. En fazla ihracatı yaklaşık %35’lik pay ve 34 milyon 322 bin Euro İthalat (2016) İthalat (2017) değerle Hollanda gerçekleştirirken Ülkeler Adet (Dal) Değer (Dolar) Adet (Dal) Değer (Dolar) (Çizelge 9, Şekil 6), en fazla ithalatı ise %34’lük pay ve 27 milyon 108 bin Euro Hollanda 2.685.418 786.073 6.234.274 1.435.516 değerle Almanya gerçekleştirmiştir. Kenya 2.321.831 875.278 1.538.193 638.873 Hindistan 137.000 58.978 85.000 30.169 Etiyopya 205.200 55.793 27.440 9011 Ekvator 71.613 34.268 9735 5553 Kolombiya - - 4175 1619 Çin 1860 893 3600 350 İspanya - - 787 826 Türkmenistan 1.074.960 794.258 - - Toplam 6.515.754 2.611.955 7.903.204 2.121.917 (Kaynak: TUİK, 2016; 2017)

2.1. Peyzaj Gülleri

Dünyada 2017 yılı verilerine göre, 176 milyon 881 dolar değerinde peyzaj gülü fidanı ihraç edilmiştir. İhracatın %30’unu Hollanda (54 milyon 360 bin dolar) karşılamakta, bunu sırasıyla Danimarka, Uganda ve Almanya izlemektedir (Çizelge 8, Şekil 4). Aynı yılın verilerine göre, dünyada 140 milyon 785 bin dolar değerinde peyzaj gülü fidanı ithalatı gerçekleştirilmiştir. Almanya peyzaj gülü ithalatında %19.40 oran ve 54 milyon 360 bin dolar değerle ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla ABD, Fransa, İngiltere ve Rusya Federasyonu izlemiştir (Çizelge 8, Şekil 5).

Çizelge 7. Türkiye’nin 2016-2017 yıllarında kesme gül ithal ettiği ülkeler ve miktarları

İthalat (2016) İthalat (2017) Ülkeler Adet (Dal) Değer (Dolar) Adet (Dal) Değer (Dolar) Hollanda 2.685.418 786.073 6.234.274 1.435.516 Kenya 2.321.831 875.278 1.538.193 638.873 Hindistan 137.000 58.978 85.000 30.169 Etiyopya 205.200 55.793 27.440 9011 Ekvator 71.613 34.268 9735 5553 Kolombiya - - 4175 1619 Çin 1860 893 3600 350 İspanya - - 787 826 Türkmenistan - - 1.074.960 794.258 Toplam 6.515.754 2.611.955 7.903.204 2.121.917

(Kaynak: TUİK, 2016; 2017)

Peyzaj gülü fidanlığı (Fransa) (Foto: S. Kazaz) Peyzaj gülü fidanlığı (Fransa) (Foto: S. Kazaz)

36 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 37 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Çizelge 9. AB ülkelerinin 2016 yılı peyzaj gülü fidanı ihracat ve ithalatı Türkiye’de dış mekan süs bitkisi olarak bilinmemektedir. Ülkemizden peyzaj göstererek 2017 yılında 257.702 adet peyzaj gülleri ağırlıklı olarak İzmir, Ya- gülleri başta Irak (123.553 adet) olmak olmuştur (Çizelge 10). İhracat mikta- İhracat İthalat lova ve Bursa illerinde yetiştirilmektedir. üzere, Türkmenistan (87.316 adet), rındaki azalmanın başlıca nedenlerini, Ülkeler İç mekana yönelik saksılı mini güller ise Azerbaycan (21.895 adet) ve KKTC ihracatın gerçekleştirildiği ülkelerle Değer (Euro) Adet (Fidan) Değer (Euro) Adet (Fidan) ağırlıklı olarak İzmir, Mersin ve Yalova (14.117 adet)’ye ihraç edilmektedir. olan politik sorunlarımız ve ihraç edilen Hollanda 34.322.000 23.344.000 2.264.000 3.182.000 illerinde yetiştirilmektedir. Gerek peyzaj Türkiye’nin 2015-2017 yılları arasındaki ülkelerde yaşanan ekonomik sorunlar gülleri gerekse saksılı mini güllerin son 3 yılda peyzaj gülü fidan ihracatı şeklinde sıralayabiliriz. Danimarka 23.920.000 21.928.000 388.000 194.000 üretim alan ve miktarları net olarak adet bazında %28.5 oranında azalma Almanya 17.961.000 11.471.000 27.108.000 20.257.000 Polonya 7.013.000 9.114.000 2.747.000 2.522.000 Çizelge 10. Türkiye’nin yıllara göre peyzaj gülü fidanı ihracat ve ithalatı Belçika/Lüksemburg 3.427.000 1.559.000 2.846.000 1.455.000 İhracat İthalat Yıl İtalya 2.875.000 830.000 5.128.000 3.622.000 Adet (Fidan) Değer (Dolar) Adet (Fidan) Değer (Dolar) Fransa 1.428.000 343.000 11.417.000 8.700.000 2010 3.626.785 292.911 1.665.344 706.598 İngiltere 761.000 224.000 6.948.000 8.058.000 2013 394.060 1.127.283 7.847.415 1.793.329 Avusturya 199.000 62.000 2.765.000 871.000 2014 494.623 1.270.693 8.227.286 1.250.485 İsveç 87.000 30.000 2.819.000 662.000 2015 901.531 1.991.979 9.225.590 1.877.612 Finlandiya 4.000 2.000 2.468.000 1.216.000 2016 287.434 517.458 9.388.474 1.673.061 Diğerleri 6.132.000 11.852.000 12.136.000 10.094.000 2017 257.702 449.893 4.790.253 1.051.798 Toplam 98.129.000 80.759.000 79.034.000 60.833.000 (Kaynak: TUİK, 2010-2017) (Kaynak: AIPH/Union Fleurs, 2016) Türkiye 2016 yılında 9 milyon 388 bin 473 adet peyzaj gülü fidanı ithal etmiş ve ithalatın %67’sini Hollanda’dan gerçekleştir- miştir. 2017 yılında peyzaj gülü fidan ithalatımız %51 oranında azalma göstererek 4 milyon 790 bin 253 adete düşmüştür. 2017 yılı ithalatımızın da %53’ü Hollanda’dan gerçekleştirilmiştir. Türkiye peyzaj gülü fidanlarını 2016 yılında ağırlıklı olarak Hol- landa, Bulgaristan, Macaristan, Almanya ve İtalya’dan gerçekleştirirken, 2017 yılında ise ağırlıklı olarak Hollanda, Almanya, Belçika, Bulgaristan, Güney Afrika ve Macaristan’dan gerçekleştirmiştir (Çizelge 11).

Çizelge 11. Türkiye’nin 2016-2017 yıllarında peyzaj gül fidanı ithal ettiği ülkeler ve miktarları

İthalat (2016) İthalat (2017) Ülkeler Adet (Fidan) Değer (Dolar) Adet (Fidan) Değer (Dolar) Peyzaj gülü fidanlığı (Almanya) (Foto: S. Kazaz) Hollanda 6.296.037 1.162.676 2.562.451 582.852 Bulgaristan 1.510.359 212.146 372.726 45.128 Macaristan 828.121 84.171 - - Almanya 305.365 144.891 1.019.522 166.327 İtalya 255.743 39.608 9600 24.407 Yunanistan 97.686 13.650 27.500 22.972 Fransa 56.781 9426 - - Sırbistan 38.382 6493 - - Peyzaj gülü anaçlığı (Almanya) (Foto: S. Kazaz) Belçika - - 389.322 29.281 Macaristan - - 135.450 130.131 Moldova 85.000 17.095 Kırgızistan 8763 2600 Güney Afrika 179.918 31.005

Toplam 9.388.473 1.673.061 4.790.253 1.051.798

(Kaynak: TUİK, 2016-2017) Güllerde aşı odası (Hollanda) (Foto: S. Kazaz) Baston güller (Almanya) (Foto: S. Kazaz)

38 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 39 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

nedenle sektör üretim materyali (çelik, fidan, aşı gözü) bakımından tamamen yurtdışına bağımlı konuma gelmiştir. Türkiye’nin gül sektörü dış ticaret dengesinde yıllar itibariyle yaşanan dalgalanmalara rağmen Ülkemiz, sahip olduğu uygun iklimsel ve coğrafi koşulları yanında zengin gül türleri ve pazar ülkelere yakınlığı gibi avantajlarını iyi kullanıp değerlendirebi- lirse, geleneksel üretim yöntemlerinden modern yetiştirme tekniklerine yönelir- se, Ar-Ge çalışmaları yanında teknoloji kullanımı ve mekanizasyona yönelir ve kaynaklarını etkin kullanabilirse, dünya- da gül üretimi ve ihracatında önemli bir konuma gelebilir.

Kaynaklar

AIPH/Union Fleurs, 2016. International Statistics Flowers and Plants 2016. AIPH/Union Fleurs International Flower Trade As- sociation, Volume:64, Netherlands.Acquach, G., 2007. Principles of Plant Genetics and Breeding. Wiley-Blackwell Publishing Malden, Second Edition, USA. 740p. Anonim, 2009. The Biology of Hybrid Tea Rose (Rosa x hybrida). Version 2: March 2009. Australian Goverment, department of Health and Ageing Office of The Gene Technology Regulator. www.ogtr.gov.au/internet/ogtr/ publishing.nsf/.../rose.../ biology- rose09.pd (Erişim Tarihi: 17.08.2015). Anonim, 2017. Live trees and other plants, bulbs; roots and the like; cut flowers and ornamenal foliage. Trade statistics for inter- national business development. https://www.trademap.org. Cairns, T., 2001. The geography and history of the rose. Ameri- can Rose Annual, p.18-29. Cairns, T., 2003. Horticultural Classification Schemes. In: AV Ro- berts, T Debener, S Gudin, eds. Encyclopedia of Rose Science, Volume 1, Elsevier pp. 117-124. Gudin, S., 2000. Rose: Genetic and Breeding, Plant Breeding Rev. (ed: J. Janick), 17:159-189. Kazaz, S., Karagüzel, Ö., Aydınşakir, K., Kaya, A.S., 2010. Topraksız Kültürde Kesme Gül Yetiştiriciliği. IV. Süs Bitkileri Kongresi, s:622- 631, 20-22 Ekim, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Erdemli, Mersin. Kazaz, S., Erken, K., Karagüzel, Ö., Alp, Ş., Öztürk, M., Kaya, A.S., Gülbağ, F., Temel, M., Erken, S., Saraç, Y.İ., Elinç, Z., Salman, A., Hocagil, M., 2015. Süs Bitkileri Üretiminde Değişimler Ve Yeni Arayışlar. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi, Bildiriler Kitabı-1, s: 645-672. 12-16 Ocak, Ankara. Kazaz, S., 2017. Dünya Süs Bitkileri Sektöründe Ürün Deseni, Sosyo-Ekonomik ve Teknoloji Alanında Yaşanan Gelişmeler İle Türkiye’nin Gelecek Vizyonu. VI. Süs Bitkileri Kongresi, 19-22 Nisan 2016, s:2-12, Antalya. Krussmann, G., 1981. The Complete Book of Roses, Timber Press, Portland, Oregon. Martin, M., Piola, F., Chessel M., Heizmann, P., 2001. The domes- tication process of Modern Rose: genetic structure and allelic composition of rose complex. Theor.Appl. Genet. 102; 398-404. Nakamura, S., 1987.. Scent and Component Analysis of the Hybrid Tea Rose. Perfum. and Flavor., 12(4):43-45. Nilsson, O., 1997. Rosa. In: Davis P.H. (ed), Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Vol.4, Edinburgh University Press, Edinburgh, pp. 106-128. Özçelik, H., Korkmaz, M., 2015. Çeşitli Yönleriyle Türkiye Gülleri. SDU Journal of Science (E-Journal), 10(2):1-26. Özzambak, E., İsfendiyaroğlu, M., Zeybekoğlu, E., Kahraman, Ö., 2007. Gül Yetiştiriciliği. Süs Bitkileri Yetiştiriciliğinde İyi Tarım Uygulamaları, s:66-76, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, İzmir. Phillips, R., Rix, M., 1988. Roses. Pan Books, ISBN 03320299 972, London, pp 224. Ross, D., 1991. The Ross guide to rose growing. Lothian Publishing Company PTY Ltd. Port Melbourne, Victoria, pp117. Sonuç olarak, dünyada kesme gül ihra- ABD, Fransa, İngiltere ve Rusya’dır. Tucker, A.O., Maciarello, M., 1988. Nomenclature and Chemistry of The Kazanlak Damask Rose and Some Potential Alternatives catında lider konumunda olan ülkeler Türkiye gerek kesme gül ve saksılı mini from the Horticultural Trade of North America and Europe. Hollanda, Ekvator, Kenya, Kolombiya güller gerekse peyzaj güllerinde dış In: Flavors and Fragrances: A World Perspective, Elsevier, Amsterdam, p. 99–114. ve Etiyopya’dır. Hollanda, ABD, Al- ticaret açığı vermekte ve dış ticaret TUİK, 2010-2017. Türkiye İstatistik Kurumu Verileri. Üretimle ilgili veriler: https://biruni.tuik.gov.tr/ medas/?kn=92&locale=tr. Dış tica- manya, İngiltere ve Rusya ise en fazla dengesi ithalat lehine gelişme gös- retle ilgili veriler: https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu.zul. Wisseman, V., 2003. Classification. In: Encyclopedia of Rose kesme gül ithal eden ülkelerdir. Peyzaj termektedir. Bununla birlikte dünyada Science. (Ed.) Andrew V. Roberts. First Edition 2003, Vol. I, p:111-117. güllerinde ise, en fazla ihracat gerçek- yayılış gösteren gül türlerinin %22.5’i Elsevier Inc., 525 B Street, Suite 1900, San Diego, USA. Zhang, L., 2003. Genetic linkage mapping in tetraploid and leştiren ülkeler Hollanda, Danimarka, ülkemiz florasında yayılış göstermekte diploid rose. Dissertation. Clemson University, USA. Zlesak, D.C., 2007. Rose. Rosa x hybrida. p:695-740. In: Flower Uganda, Almanya ve Kanada iken, en ancak günümüze kadar bu türler ıslah Breeding and Genetics, N.O. Anderson (ed). Springer, Dordre- fazla ithalat yapan ülkeler Almanya, edilip sektöre kazandırılamamış ve bu cht, The Netherlands.

40 Dosya / Cover Issue PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Knowledge on endemic plant species rate of Turkey-more than total sum of all Euro- pean continent (about 3.000 species) helps understood the value of the lands under our hands. Rose is an important plant that grown to obtain cut flowers, ornamental plants and rose oil. The main countries where roses are cultivated are; Turkey, Bulgaria, Morocco, Rus- sia, Mexico, Iran, India, South Africa, Saudi Arabia and Egypt.

44

Gülcülük

nadolu, zengin doğası, ilkbaharda çiçek açar ve çoğunun yaprak biyoçeşitliliği ve her iklimin döken çalıları, dala dikenleri ile tutunan fi- yaşandığı bölge olması lizleri vardır. Gül kesme çiçek, süs bitkisi ve ile Dünyada eşi benzeri gül yağı elde etmek için yetiştirilen önemli olmayan coğrafi avantaj- bir bitkidir. Dünyada gül yetiştiriciliğinin lara sahiptir. Bu nedenle yapıldığı başlıca ülkeler; Türkiye, Bulgaris- Abölgede hemen hemen birçok tarımsal tan, Fas, Rusya, Meksika, İran, Hindistan, ürün başarıyla yetiştirilebilmektedir. Türki- Güney Afrika, Suudi Arabistan ve Mısır’dır. ye’nin sadece bir ülke ya da bir bölgeye Dünyanın birçok yerindeki fosil yatakla- döndüğü yazılmaktadır. Antik dönemde, 24 Rosa türü olmasına karşın gül yağı süre bekletilme yöntemi) ile olmuştur. Daha has türler anlamında kullanılan endemik rında gül bitkisinin kalıntıları bulunmuştur. Fenikeliler, Yunanlılar ve Romalılar gülü üretiminde Rosa damascena kullanılmak- sonra (M.Ö. 3500’de) keşfedilen su ile eks- bitki türleri bakımından da Avrupa kıtası III. Jeolojik devir erken çağındaki jeolojik yetiştirmişler, yeni gülleri tanıyarak onu tadır [2]. traksiyon (belli metotlarla gül çiçeklerinin toplamından daha fazla (yaklaşık 3000 kalıntılarda bulunan gülün yağı 25 milyon ülkelerine taşıyıp ticaretini de yapmışlar- Anavatanı olan Orta Asya’dan ticaret suda bekletilmesi ve sonra süzülerek bu dır. Sonuçta bilinen her çeşit gül Akdeniz yolu ile dünyanın diğer bölgelerine ulaşmış suların kullanılması) yöntemi uygulanmıştır. Yrd. Doç. tür) bitki türüne sahip olduğunu bilmek yıl, Colorado’daki Florissant fosilleri ince- Mithat Direk elimizin altındaki toprakların değerini lendiğinde ise bulunan güllerin yaşı 40 ülkelerine dağılmış ve yetiştirilmiştir. olan gül, güzel kokusu, tıbbi değeri ve Sonraları (M.Ö. 50’de) insanlığın keşfettiği Selçuk Üniversitesi daha iyi anlatmaktadır [1]. Keza dünyada milyon yıl olarak belirlenmiştir. Moleküler Bilimsel olarak ilk tanımlanan gül, Rosa beslenmedeki yeri dolayısıyla antik çağlar- “ruhunu yakalamak” usulü yani damıtma bilinen birçok kültür bitkisinin anavatanı biyologlar gülün DNA’sını inceledikleri Gallica (Kırmızı gül, Frank gülü) olup, kırmı- dan beri efsanelere konu olmuş ve güzel ile elde edilen ürünler ortaya çıkmış, gül- da burasıdır. Benzer şekilde gül bitkisi zaman gülün yağını 200 milyon yıl geriye zı yapraklı, kokulu ve katmersizdir. Yabani kokunun peşinde olanlar için vazgeçilme- suyu haline gelmiştir. Son aşamada da bu de Anadolu’ya has özellikler taşıyan süs götürmüşlerdir. olarak Orta Avrupa, Güney Avrupa ve yen bir çiçek olmuştur. Hatta öyle ki, antik gülsuyunun içindeki güzel kokulu yağ tane- bitkisi olsa da son yıllarda artan oranlar- Günümüze kadar gelen kayıtlarda Batı Asya’ya yayılmıştır. Damask Rose, dönemde Fenikeliler, Yunanlılar, Romalılar ciklerini toplamak için çaba harcayarak da ekonomik değeri olan bir ürün özelliği bundan 5000 yıl önce Mezopotamya Rose damascena (Şam gülü, Isparta gülü, için gül bahçeleri, en az buğday tarlaları gül yağı dediğimiz gül esansını elde etmek taşımaktadır. Gül, gülgiller (Rosaceae) kil tabletlerinde gül yer almaktadır. M.Ö. yağ gülü) Rosa gallica’dan sonra en iyi ve meyve bahçeleri kadar önem taşımıştır. mümkün olmuştur. familyasının Rosa cinsindendir ve dünya- 2684-2630 yılları arasında yaşayan bilinen ve en iyi tanınan güldür. Damask Gül kokusunu kalıcı yapmak için tarihte Isparta’da Gül Üretimi Nasıl Başladı? da yaklaşık 1.350 Rosa türü tanımlanmıştır. Akat Kralı 1. Sargon hakkında yazılan bir Rose, Rose gallica ile Rose phoenicia veya ilk yöntem antik çağlarda Mısır, Mezo- Isparta’da gülcülüğün binlerce yıl gerilere Gül; çok yıllık dikenli çalı ya da tırmanıcı tablette, kralın Dicle ırmağının ötesindeki Rosa moschata nın melezidir. Çiçekler, potamya, Hint ve Çin gibi medeniyetler giden, eski, köklü bir tarihi yoktur. Isparta bitki türüdür. En çok görülen çiçek rengi ülkelere askeri keşif gezisi yaptığı ve bu pembe, katmerli ve kuvvetli kokuludur ve tarafından kullanılan yağlarla maserasyon gülcülüğü, en çok 150 yılı bile geçmeyen beyaz, pembe, kırmızı ve sarıdır, genellikle geziden asma, incir ve gülfidanları ile geri sadece yaz başında çiçek açar. Türkiye’de (gül çiçeklerinin uygun yağlarda belli bir bir tarihe sahiptir. Gülcülük Isparta’da

42 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 43 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Bulgaristan’dan temin etti. Gülyağı çıkarma akşama dek çuval çuval toplanan gülleri işlemini kendi gül bahçesi içerisinde kurdu. taşıya taşıya bitiremiyorlardı. Gül sezonu Gülyağı çıkarırken gerekecek suyu da bir ay kadar sürdü. Gülcü İsmail Efendi de

“Bambullu Ceviz” denen mevkiden getirdi. eline geçen bu fırsatı çok iyi değerlendirdi. Tüm bu işlemler sonucunda parasal sı- Binbir güçlük, zorluk, çile ve çaba ile üret- kıntı yaşadı. Faaliyetinin üzerinden geçen meyi başardığı katkısız, ari “Gülyağı” ve 3.yılsonunda iklimsel etkiler sonucu güller “Gül Suları”nı değerince sattı, parasını aldı. yeterli oranda çiçek açmadı. 4. Yılında İlk iş olarak her doğru, dürüst, namuslu da gülyağı çıkarma işleminin acemiliği insanın yaptığı gibi borçlarını ödedi. Yeni sonucunda yeterli gelir elde edemedi. bir ev yaptırdı. Evini de o günün gelenek, Gülcü İsmail Efendi, çevresindeki olumsuz görenek, töresine göre dayadı, döşedi. düşünce ve davranışlara kulaklarını tıkadı. Daha elinde pek çok parası kalmıştı. Bunu Başarısızlığının nedenleri üzerinde durdu. da çarçur etmedi; otuz dönüm gül bahçe- Sordu, soruşturdu, inceledi, araştırdı. Ça- sini 50, 75, 100 dönüme çıkarmak, yaptığı lıştı, çabaladı gülyağı çıkarma yöntemini gülcülüğü daha da büyütmek, genişletmek en küçük ayrıntısına varana dek öğrendi. için kullandı. Isparta halkı, İsmail Efendinin Kendini, sonraki ürün yılına iyice hazırladı. deneyiminden, Isparta topraklarının gül Kış mevsiminin soğuk, karlı günleri geçip, yetiştirmeye elverişli olduğunu öğrenmiş gitti. İlkbahar mevsimi gelir gelmez, Gülcü oldu. Gülün iyi para getirdiğini de gözleri İsmail Efendi’nin bahçesinde bir diriliş, can- ile gördükten sonra “Tarlalarımıza bizde lanma görüldü. Bakımlı, temiz bahçedeki gül dikelim, gülcülükte iyi para var!” deme- insan boyunu aşan gül ağaçları, önce yeşil ye başladı. Gülcü İsmail Efendi, kıskançlık, bilinmez iken Burdur, Denizli, Çal yöre- sayesinde bu mesleğin Isparta ve Burdur gücü olan, inatçı kişiliğe sahip bir kişidir. O süs güllerinin içinden yağ gülü olabilecek- yaprak, sonra da pembe gül tomurcukları çekememezlik etmedi. Gül dikecek olanla- lerinde Gül tarımının yapılmakta olduğu çevresinde hızla yayılmasını ve birçok zamana kadar Isparta ovasına ne ekilip lerden, fidanlar aldı. Otuz dönüm tarlanın vermeye başladılar. Mayıs ayının ilk hafta- ra yardımcı oldu. Karık nasıl açılır gösterdi. bilinmektedir. Gülcülüğü Isparta’ya, Yalvaç kişinin bu mesleği öğrenmesini sağlamıştır. dikilir ise pek gelir getirmiyor, çalışıp çaba- tamamına gül dikti. Yeni dikilen gülün üç ile sında havalar ısınınca bahçe, top top koca Fidan dikiminde başlarında bulundu. Bir ilçesinden gelip yerleşen Meydanbeyoğlu, 1888 yılında Bulgaristan’a bağlı Kızanlık lamalar boşa gidiyordu. İsmail Efendi kom- beş yıl sonra iyi ürün vereceğini biliyordu. koca yapraklı, pembe renkli güllerle, doldu. kaç yıl içinde her yere gül dikilmiş, Isparta Mehmet İzzet’in oğlu İsmail Efendi getir- bölgesinden Denizli’nin Çal ilçesine gelen şu iller olan Burdur, Denizli, Çal yörelerine Sabırla gül bahçesini aksatmadan suladı, Gül bahçesi öyle bir güzelleşmiş, iç açıcı Kenti de Gül Bahçelerinin içinde kalmış miştir. Bu girişimciliğin çileli, çok ilginç bir bir tapu memurunun gül çiçeğinden yağ doğru bir geziye çıktı. Oralarda ne ekip yabani otları yoldu, çapaladı, o günlerin olmuştu ki. Güllerin içinden yanık yanık oldu. Isparta bundan sonra gül üretimiyle öyküsü vardır. İsmail Efendi, iyi bir medrese elde edebildiğini öğrenmesi ile bu kişi ile dikiyorlar, topraktan nasıl daha çok gelir koşullarına göre zararlı böcekleri öldürücü bülbüllerin sesleri geliyor, çevreye insanın tanındı. Böylece, Isparta’da yağ gülü üre- eğitimi almış ve kendini sürekli geliştirerek mektuplaşmış ve Gülcülük üzerine geniş sağlıyorlar baktı, gördü. Gülcülük büyük ilaçlar kullandı. Daha üçüncü verim yılı iliklerine kadar işleyen hoş bir gül kokusu timi 1888 yılında, gülyağı üretimi de 1892 görüş açısı geniş bir kişi olarak yetişmiştir. bilgiye sahip olmuştur. İsmail Efendi her oranda yapılır ise iyi para getirir, Isparta gelmeden gülyağı çıkarma işinde kendine yayılıyordu... Gül çiçeklerinin bolluğu şaşır- yılında “Gülcü Müftüzade İsmail Efendi” ta- Gülcüzade İsmail Efendi’nin ilk ticari teşeb- Isparta’lı gibi bilinçli, uyanık, yeni bir şeyler topraklarında da gül yetişir, kanısına vardı. gerekli olacak araçların bazılarını yerli tıcıydı. Kadınlı erkekli yüzlerce kişi saba- rafından başlatılmış oldu. Müftüzade İsmail büsü dokumacılık olmuş, çeşitli ustalardan öğrenmeye, yapmaya susamış, kendine Hiç vakit kaybetmeden otuz dönüm top- ustalara Isparta’da yaptırdı. Ustaların hın alaca karanlığında bahçeye geliyor, Efendi tarafından imbik adı verilen basit aldığı bilgilerle kurduğu dokuma tezgâhları güvenli, çalışkan, sabırlı, hırslı, direnme rak aldı. Çukurları açtırdı. Çevrede bulunan yapma güçlerinin dışında kalanları da

44 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 45 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

olarak bugüne dek kullanıla gelmiştir. Te- Isparta’da, %10 kadarı da Burdur, Afyonka- Türkiye’de gül çiçeği ekili alanlar, üretim du- davide gül, geleneksel tıp dünyasında ilaç rahisar ve Aydın’da bulunmaktadır. Gülyağı rumu ve verim miktarı 2010-2017 yılları itiba- olarak kullanılmıştır. Gülsuyu, Gül Macunu çoğunlukla parfümeri sanayiinde kullanılır. rıyla incelendiğinde geçmiş yıllara kıyasla ve Gül yağı olarak işlenen gül, bu üç ayrı Üretilen gülyağı başta Fransa olmak üzere, 2017 yılında gül çiçeği ekili alan, üretim ve şekliyle baş ağrısı, ateşlenme, bayılma, İngiltere, ABD, Almanya, Hollanda, İtalya verimde artış olduğu görülmektedir. 60 gün mide ağrısı, göz kanlanması gibi rahat- ve bazı Arap ülkelerine satılmaktadır. süren hasat sonunda elde edilen rekoltede sızlıkları tedavi etmekte faydalı olduğu Dünyada başlıca gülyağı üreticisi ülkeler: bir önceki yıla göre yaklaşık %20’lik bir artış geleneksel tıp kitaplarında yazmaktadır [3]. Bulgaristan, Rusya ve Fas’dır. En nitelikli yağ gözlenmiştir [6]. Türkiye’de gülyağı üretiminde kullanılan gül gülleri Bulgaristan ve Türkiye’de bulunmak- çiçeklerinin yetiştirildiği bahçelerin %90’ı tadır.

Tablo 1. Türkiye’de Gülçiçeği Ekili Alan, Üretim ve Verim

Yıllar Ekili Alan (dekar) Üretim (ton) Verim (kg/da) 2010 16000 6000 375 2011 18000 6000 334 2012 19000 6500 343 2013 22000 6700 355 2014 22000 6750 425 2015 22000 6250 300 2016 23000 7250 350 2017 28000 8500 400

satış değerleri açısından oldukça önem- lidir. Üretiminin gelişmesi ve bir ilimize lo- kalize olması itibariyle de ısrarcı olunması, faaliyetin sürdürülebilir fiyat seviyelerinde konumlandırılması açısından da değerlen- dirilmesine ihtiyaç vardır. Sonuç olarak denilebilir ki elimizde fırsatlar var ve biz bu fırsatları hovardaca kısa süreli karlar uğruna feda ediyoruz. Oysa gelişmiş ülkelerin hemen tamamında ve ilkel kazanlarda üretilmeye başlanan 15 adet gül yağı fabrikası vardır [3]. mektedir. Ayrıca, gül çiçeklerinin günlük kısa süreli karlar kullandırılmaz. Örneğin; gülyağı, uzun yıllar içinde yaygınlaşarak, İlde en uygun gül dikim mevsimi kasım ve olarak toplanması da, kaliteli gülyağı elde Amerika’da piyango biletinin parası bile bu metotla üretilmeye devam etmiştir. Köy aralık aylarıdır. Gülfidanlarının dikimleri, edilmesi bakımından çok önemlidir. Güller kazanana hemen tümünün ödenmemesi tipi gülyağı üretimi; Atatürk’ün Isparta’ya bakımları özel bir ihtisas gerektirir. Gül sapsız olarak düğümleri ile birlikte toplanır. gibi… Eğer şehrimizi, ülkemizi seviyor ve gelişinde verdiği talimat uyarınca, “İktisat bahçeleri yazın temmuz ve ağustos ayla- Toplamada makas ve benzeri kesici aletler onun gelişmesini istiyor isek, başkalarından Gülcülük üreticisine yeterli oranda gelir yağı üretiminde en önemli maliyet unsuru, Vekaleti” tarafından modern gülyağı fabri- rında sulanmalıdır. Gül fidanlarının dikildiği kullanılmaz. Genelde gül toplama mevsi- beklemeden öncelikle bizim korumamız temin etmekte midir? Bu konuda yapılan yaklaşık %55 ile gül çiçeği fiyatlarıdır. 2017 kasının 1935 yılında kurulması sonucu yerini ilk yıl ürün alınmaz. Ürün vermeye ikinci mi 25-30 gün sürer. Bir dönümlük bir gül gerekir. Bunun için gerekli olan güç dışarı- bir araştırma da elde edilen veriler ışığın- yılı itibariyle ortalama gül çiçeği alım fiyatı büyük ölçüde sanayi tipi gülyağı üretimine yılda başlarlar. Bir gül fidanından ortala- bahçesinde 1000-1200 kadar gül fidanı da değil kendi içimizdedir… bırakmıştır. Gülbirlik’in 1958 yılında kurduğu ma 5 yıl süre ile ürün alınabilmektedir. Gül bulunur. Bir fidanın yıllık çiçek verimi yakla- da hesaplanan maliyetler ile satış fiyatları 8,70 TL’ dir. 1 kg gülyağı elde etmek için İslamköy Gülyağı Fabrikası, 1976 yılında hasadı başladıktan sonra gül çiçeklerinin, şık olarak 500-600 gr’dır. Toplanan güller karşılaştırıldığında toplam gelir içerisinde mevsim şartlarına göre yaklaşık 3 ton gül - 1 kg gül yağından elde edilen karlılık çiçeği, 1 kg gül konkreti elde etmek için ise kurduğu diğer gülyağı tesisleri ile Türk o fidandan ara vermeden toplanması sepetlere konur. Bunlar daha sonra küfele- Kaynakça gülcülüğü ve gülyağı üretimi şekil değiştir- gerekmektedir. Havaların uygun olması re ve çuvallara aktanlır ve işlenmek üzere oranı %74, yaklaşık 300 kg kadar gül çiçeği işlemek miştir. Günümüzde köy tipi gülyağı üretimi, halinde mayıs ayı sonlarında gül çiçekleri fabrikalara veya imalathanelere gönderilir. - 1 kg konkretten elde edilen karlılık oranı gerekir [5]. [1] http://www.cine-tarim.com.tr/dergi/arsiv42/arastirma01. htm yerini tamamen sanayi tipi gülyağı üretimi- toplanmaya başlanır. Gül toplama işi bazı Gülyağı işletmesi, toplanan gül çiçeklerini %5 ve Yağ gülü tarihi geçmişiyle birlikte kültürel [2] http://www.bahcebitkileri.org/wp-content/uploa- - 1 kg absolütten elde edilen karlılık oranı bir değerdir. Hem yurt içi hem de ulusla- ds/2011/10/G%C3%9CL.pdf ne bırakmıştır. Isparta ili, Türkiye’de özellikle yıllar haziran başlarına kadar da uzatıla- aynı gün işlemek zorundadır. Gül çiçeğinin [3] http://www.ispartakulturturizm.gov.tr/TR,71130/turkiye- gül yağı ve gül ürünleri üzerine önemli bir bilir. Gül çiçeklerinin toplanmasına sabah işlenmesinde bir gecikme olursa verim ve ise %21 olarak bulunmuştur [4]. rarası pazarlarda gül üreticilerinin rekabet nin-gul-bahcesi.html [4] Giray, F.H., Gürsoy, A.K., Bayındır, Ö., 2012. Yağlık Gül merkez haline gelmiştir. Yörede birçok yerli erkenden (saat 05:00’te başlanır) saat kalite düşük olur. Gül çiçeği toplanması Gül çiçeğinden iki çeşit yağ üretilmektedir. gücünün artırılması, gül yetiştiriciliğinin teş- Sektörünün Ekonomik Analizi. 7-9 Haziran 2012 Gül Sem- pozyumu bildirisi, Isparta. ve yabancı gül işleme fabrikaları bulun- 10:00’da son verilir. Gül çiçeklerinin, henüz gibi gülyağı üretimi de yılda bir ay kadar Bu gülyağı olarak bilinen ince gülyağı ve vik edilmesi ve geliştirilmesi kırsal kalkınma [5] www.gulbirlik.com konkret olarak bilenen katı gülyağıdır. Yan ve sürdürülebilirlik açısından gereklidir [6]. [6] Anonim, 2018. 2017 Yılı Gül Çiçeği Raporu, 2018, T.C. maktadır. İlde Gülbirlik’e ve özel kuruluşla- üzerinde sabah çiği bulunduğu ve güneşin sürmektedir. Gül yağı başta tabipler, sonra Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdür- ra ait, 5 adedi büyük olmak üzere toplam vurmadığı saatlerde yapılması gerek- kadınlar için vazgeçemedikleri bir madde ürün olarak da gülsuyu üretilmektedir. Gül- Gül, ekonomisi, bir şehre kazandırdıkları ve lüğü, Ankara.

46 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 47

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

alınanlardandır (Başer ve ark, 1990; In recent years, the studies on the cultivation of roses in Northern Europe were found Çağın, 2004). Son yıllarda yapılan 4-5 thousand years ago; In the US, in the states of Colorado and Oregon, 30 million years çalışmalarda 4-5 bin yıl önce Kuzey ago, primitive rose fossils were found. Wild rose (R. canina) was known in ancient times in Avrupa’da Gül yetiştiriciliğine iliş- Central Asia. The oldest information about the garden rose dates back to the Old Mesopo- kin belgeler bulunmuş; Amerika’da tamia. Colorado ve Oregon eyaletlerinde 30 milyon yıl öncesinin ilkel gül fosillerine rastlanmıştır (Uzun, 1985). Yaban gülü (R. canina) çok eski zamanlarda Orta Asya ‘da tanınmakta ve bilinmekteydi. Bahçe gülüne ait en eski bilgiler ise Eski Mezopotamya ‘ya kadar uzanmaktadır (Başer ve ark., 1990). GÜL, Osmanlı saraylarının önem- li çiçeklerindendir. Rivayet odur ki; Ertuğrul Gazi, oğlu Osman Bey’e şu tarihi vasiyeti yapar: “İslambol’u aç gülzar yap”. Osman Bey bu vasiyeti Isparta’nın yerine getiremese de gül muştuya nail olacak olan torunu, 29 Martı 30 Mart’a bağlayan gece, yani baharın başla- bahçelere dinlendirici, serinletici, sakin- yastık sınırı oluşturulmasında (bordür), yacağı günlerde, Gülbahar isimli bir leştirici ve aydınlatıcı etkisi için dikilirler. soliter olarak vurgu bitkisi, çit bitkisi, ebenin elinde doğar. Fatih’in doğum Gülleri ve Ayrıca resmiyet veya ciddiyet hakim kaya ve taş bahçelerinde, kaplarda haberi hükümdar olan babası Murad-ı olabileceği durumlarda özellikle kitle veya saksılarda, sarılıcı ve tırmanı- Sani’ye ulaştırıldığında, “Murad bah- etkisini artırmak amacıyla aynı renkte cı olarak çardak, kamelya, pergola, çesinde bir gül-i Muhammed’i açtı” der kullanılmaktadır. Sarı ve tonları, özellikle duvar gibi yapıların kaplanmasında, ve evladının kulağına ezan okuyup üç Tarihsel Süreci orta ve geç yaz mevsiminde baharın kesme çiçek ve minyatür gül gibi çok defa ‘Mehmed’ diye seslendikten sonra canlılığını ve parlaklığını anımsatır ve amaçlı olarak kullanılabilmektedir. Aynı şu emri ve¬rir: ‘Şehzade Mehmed’imin “İnsanın görebileceği tüm güzelliklerin özeti bütün dikkati üzerinde yoğunlaştırır. zamanda yağ güllerinden ekonomik kudümünün şerefine aleme gül-abı Pembe ve tonları, geleneksel olarak amaçlı, kuşburnu (meyvesi) amaçlı, süs meserret saçılsın’. 29 Mayıs 1453 günü, ÇİÇEKLER ise çiçeklerin sultanı da GÜL‘dür ciddi bir renk olmasına rağmen sıcaklı- eşya üretim amaçlı (yaprağı ve odunu yani gül mevsiminde, Bizanslı kızların ğı, samimiyeti ve cazibesi ani ve hızlı bir kokulu olanlar), erozyon önleme amaç- gül yağmuru altında İstanbul’a giren sparta Güllerinin zarafet sembolü olarak yer almıştır. şekilde algılanması sağlanır. Leylak ve lı, vb. işlevsel olarak değerlendirilmek- Fatih, hem gül muştuyu gerçekleştirir, Tarihsel Süreci GÜL, ağaç, mermer, taş işleme ve tonları, heyecanlı ve ilginç güller olup, tedir (Gül ve ark., 2006). hem de büyük dedesinin vasiyetini GÜL… oymalarında, kadınların yaptığı dantel, genelde çocuklar tarafından beğenilen yerine getirir. Genelde çiçeklere, özelde Güzellik, zerafet ve inceliğin sem- oya, tığ, mekik gibi el işlemelerinde, ve ilgi gösterilen renklerdir. ise gül ve laleye son derece düşkün bolü; elbise ve kumaşlarda, hat, tezhip, ebru Türk dili ve edebiyatında GÜL keli- olan bu padişahın hanımlarından Sevgi, aşk ve muhabbetin ifadesi; ve kitap süslemelerinde, Camii süsle- mesinin geniş yayılımı ve güllü deyim- birinin adı Gülbahar, birinin Gülşah ve IEstetik ve sanatın ilham perisi; melerinde, Ramazan mahyalarında, ler bunu açıkça göstermektedir. Kız birinin de Çiçek’tir. Nakkaş Sinan Bey’in Duygu, düşünce ve maneviyatı güçlen- mezar taşlarında, halılarda, kilimlerde, çocuklarına güzel olsunlar diye çokça ünlü minyatüründe ve diğer ressamla- diren ve haz veren bir sihirdir… şarkılarda, türkülerde, şiirlerde, film, güllü isimler verilir; Örneğin; Goncagül, rın çizimlerinde de Fatih, gül koklarken Gülhanım, Gülendam, Gülizar, Gülfidan, Prof. Dr. Hasan ÖZÇELİK tiyatro ve edebi eserlerde, insan isim- resmedilmiştir (Ceylan, 1999). Gül, Güllü, Güler, Gülden, Güldane, Gü- Süleyman Demirel Üniversitesi GÜL, güzelliktir, hoşgörüdür, gülüm- lerinde, kitap isimlerinde, deyimlerde, Sultan II. Mehmed (Fatih) döneminde semektir, sevgidir, barıştır, dostluktur, hatta ağır top ve tüfek gibi silahların lişah, Gülşen, Gülçiçek, Yazgülü, Ayşe- yapılan Topkapı Sarayı- yeni saray samimiyettir, asalettir, sadakattir, bağlı- süslemesinde dahi güllere yer verilmiş- gül gibi.. Sabah dünyaya gelen kızlara topluluğunu kuzey, batı ve doğu yö- lıktır, iyi dilek ve temennidir ve Cennet tir. “Gülderen”, öğleden sonra doğanlara nünden çevreleyen has bahçenin bir kokusudur. Gül çiçek renkleri değişik anlamlara “Gülseren” adı verilmesi anlamlıdır. bölümünde saray mutfaklarının ihtiyaç- GÜL, günlük hayatta, sanat ve edebi- sahip olup, sembol olarak ta kullanıl- Ayrıca Gül ile ilgili Örneğin; “İyi eşler ve larını karşılamak amacıyla gül (kırmızı yatımızda, adeta çiçekten bir güzellik maktadır. Örneğin; Kırmızı gül, diğer babalar ailelerine gül gibi bakar”, “Na- gül ve sakız gülü) yetiştirilmiştir. Bölgeye olarak tasvir edilmiş ve diğer tüm gü- çiçeklere göre emsalsiz aşk ve tutku- merde muhtaç olmadan yaşayan ve verilen “Gülhane” (Gülhane parkı ) adı zelliklerde de GÜL’ü görme eğiliminde nun sembolü olarak romantik bir meta geçim sıkıntısı çekmeyen aileler gül gibi da bu gül bahçesiyle ilgilidir. Bu bahçe- olunmuştur. haline gelmiştir. Gül mevsimi süresince geçinip giderler”, Çocuklarını el bebek de yetiştirilen güllerden sarayın ihtiyacı GÜL, Türk tarihinde ve kültüründe özel görkemli, coşkulu ve doygun bir renk- gül bebek büyütsünler”, “Dikensiz gül olan gülsuyu ve gülbeşeker hazırlan- önem verilmiş ve sadece evleri, bah- lenme sergiler, peyzaj düzenlemede olmaz” vb deyimler çokça kullanılır. dığı bilinmektedir. Saray bahçelerine çeleri süsleyen objeler değil, hayatın çok baskın olup dikkatleri üzerinde GÜL’ler peyzaj amaçlı olarak genelde GÜL’ün tarihi, insanlık tarihi kadar çok Edirne’den gül fidanları getirilmesi ile Prof. Dr. Atila GÜL her anına damgasına vuran güzellik ve toplar. Beyaz-krem ve tonları, genelde kitlesel olarak çiçek yastıklarında, çiçek eskidir. Süs bitkileri içinde ilk kültüre ilgili 1592 tarihli ferman XVI yy. da saray Süleyman Demirel Üniversitesi

50 Dosya / Cover Issue AraştırmaDosya / Cover / Research Issue 51 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

tanınır. Bu nedenle Isparta Türkiye’nin da gül kokar. Herkesin evinde gülsuyu, müzde gül yağı elde etmek amaçlı gül teşvik edici bir rapor düzenlemiştir. gül bahçesi veya Şehri gül olarak nite- gül kremi, gül şurubu, güllü seccade çiçeği üretimi sadece Göller Yöresi’nde İsmail Efendi sadece gülyağı istihsali lendirilir. vb. bir gül ürünü mutlaka bulunur. Gül yapılmaktadır (Özçelik, 2013). hususunda güçlükler yaşamamış, aynı Aslında Rosa x damascena Miller kokusunun hafızayı güçlendirdiği, sindi- GÜL çiçeklerinden gül yağı, gül suyu, zamanda malın tanıtımı ve piyasaya Isparta gülü olarak adlandırılması- rimi kolaylaştırdığı, sinirleri yatıştırdığı, gül konkreti ve gül absolütü olmak üze- sürümü hakkında da zorluklar yaşamış- na rağmen ülkemizin doğal gül türü antiseptik özellik taşıdığı… bilinmektedir. re başlıca dört farklı ürün elde edilmek- tır. Avrupa pazarlarına gül ürünlerini değildir. Bugünkü Suriye Devleti’nin Günümüzde gül bitkilerinden faydala- tedir. Bu ürünlerin kokularının yayılma tanıtmak amacıyla birkaç defa Avru- bulunduğu ve Şam yöresi olarak bilinen nılarak gül suyu, gül kremi, gül losyonu, güçleri yüksek olduğundan, hem birçok pa’ya gitmiştir (Akdemir, 2005). 800 kg bu coğrafyaya Romalılar döneminde gül lokumu, gül reçeli, gül şurubu, gül parfümün ana maddesini oluştururlar, civarında gülyağı üretilerek I. Dünya “Dimesk” ismi verilmiştir. Dimesk; “Dem sabunu başta olmak üzere 100’den hem de diğer koku verici maddeler ile savaşı öncesi bölge Anadolu’nun gül- Şak” kelimelerinden türetilmiş olup, fazla ürün elde edilmektedir (Baydar, kolayca karıştırılabilirler. Koku özellik- cülük merkezi haline getirilmesinde rol “Kanın kanalı” anlamına gelir. “Kanın 2005; Özçelik vd., 2011). Ayrıca çiçek- lerinin yanı sıra, kokunun tende veya almıştır (Baytop, 1990). kanalı” ismi de Şam şehrinin üzerindeki leri kurutulup, gül kokusu ile evlerde herhangi bir cisimde kalıcılığını sağla- GÜL tarımı o zaman hükümetinin teşviki Kasrun (Kaysun) dağında (1400 m) Hz. kullanılmaktadır. Son zamanlarda gül ma gibi önemli bir üstünlüklerinin olması ile Isparta ve çevre halkı tarafından Âdem’in çocukları Habil ile Kabil’in kav- çiçeklerini kurutulup, kırılmakta, öğü- nedeniyle de bunlar birçok parfümeri benimsenerek kısa zamanda büyük ge- gası sonucu Kabil’in Habil’i katletmesi tüp toz hale getirilmekte, kozmetik ve ve kozmetik üründe hammadde olarak lişme göstermiştir. 1912 yılında Ticaret ve ve yeryüzünde ilk cinayetin işlenmiş gıdada özellikle şekerlemede kullanım- yer almaktadırlar. Bu alanlar dışın- Ziraat Nezareti ’nin gülcülük hakkındaki olmasından ve kan dökülmesinden da endüstriyel anlamda kullanılmakta- da gıda (meşrubat, şekerleme, unlu kitabı gül tarımının gelişmesinde çok esinlenerek verilmiştir. Burası insanoğ- dır. Kurutmada ve boya elde etmede mamuller, jelatin, günlük soğuk tatlılar, faydalı olmuştur. O tarihlerde 6915 dö- lunun ilk yerleşim merkezidir. M.Ö. 2000 siyahi güller daha önceliklidir. Isparta alkolsüz içecekler, sakız, puding ve koku nüm gül bahçesi tesis edilmiştir. 1. Dün- yılından bu yana burada insanoğlu- yağ gülü, ülkemizde başta Isparta verici meyve esansları), kişisel bakım ve bahçelerinde önemli miktarda gül ye- kullanıldığı anlatılmaktadır. Isparta’ya ya Savaşı ‘ndan evvel Türk yağlarının nun hayatı hiç kesintiye uğramadan olmak üzere, Burdur, Afyonkarahisar temizlik (sabun, deterjan, diş macunu) tiştirildiğinin bir kanıtıdır (Çağın, 2004; ise 1888 yılında Müftizade (İmamzade) safiyet ve nefasetleri itibarı ile Dünya devam edegelmiştir. Bugün de bu ismi ve Denizli ile Konya ve Antalya’nın bir sanayiinde de kullanılmaktadırlar (Bay- Ceylan, 1999). İsmail Efendi tarafından Denizli’nin Çal piyasalarında çok iyi bir isim yapmış- yaşatmak için Üniversitelerden birisine bölümünü içine alan Göller Yöresi’n- dar, 2013; Khosh-Khui, 2014). Ayrıca, Osmanlı tıp kitaplarında yazılan GÜL kasabası tarafından getirilip bu günkü tır. Ancak mütareke yıllarında süratle ‘Damask Üniversitesi’ adı verilmiştir. de üretilmektedir. Türkiye’de yağ gülü gül ürünleri sahip oldukları farmakolojik şöyle anlatılır: “GÜL, tabiatı soğuk bir Gülcü mahallesine (eski adı Hergele gelişen Bulgar gülyağları karşısında bu Şam’ın bir ilçesinin adı da ‘Dimes’tir. üretiminin % 80 i Isparta, kalan % 20 etkileri nedeniyle de tıp ve eczacılıkta çiçektir, kullanıldığı zaman serinlik verir. mahallesi) dikilmiştir. Isparta’da gül durumunu kaybetmiş ve Kurtuluş Savaşı Romalılar döneminde gül yetiştirme ve si Burdur ve Afyonkarahisar illerinde da büyük önem taşımaktadırlar (Shafei Gülsuyu da soğuk niteliklidir. Ateşli yetiştiriciliğine 1888 veya 1889 yıllarında sonlarında gül tarım sahalarının % 50 yağ veriminin elde edildiği ve buradan gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Aydın’ın et al., 2003; Boskabady et al., 2011; hastalıklarda hastayı ferahlatmak için başlamış ve ilk gül yağı ise 1892 yılında azalmıştır (Anonim, 1987). Savaş yılla- Şam gülünün yayıldığı tahmin edilmek- Karacasu ilçesinde de az miktarda yağ Göktürk Baydar ve Baydar, 2013). kullanılır, bayılmayı giderir. Baş ağrı- elde edilmiştir. Isparta’da ilk gülyağının rında azalan gül üretimi, savaş sona tedir (Özçelik ve ark. 2009). gülü üretilmektedir. ları sıcaktan olursa gülsuyu ile alın ve üretimini de iptidai imbiklerde Müftiza- erdikten sonra hızla artmaya başlamış, Günümüz Türkiye’sinde sadece Ispar- Dünyada yıllık yaklaşık 15.000 ton gül 2. Isparta’nın Gülleri şakaklar ovulmalıdır”. Gül şurubu ve gül de İsmail Efendi’nin ürettiği tahmin edil- buna mukabil olarak gülyağı çıkarımın- ta ve Göller yöresinde yağ gülcülüğü çiçeği üretimi yapılmakta olup, gül şerbeti hastalıklar bahsinde çok yerde mektedir (Anonim, 1987; Konur, 1990). yapılmaktadır. Halbuki Korkuteli, Sivas çiçeği üretimi yapan önemli ülkeler da artış görülmüştür (Akdemir, 2005). Güller diyarı olarak nitelendirilen geçmektedir (Altıntaş, 2005). Bundan dolayıdır ki sonradan kendisine (Gemerek), Tokat (Zile, Turhal); Bilecik arasında Türkiye 2017 yılı için 8500 ton GÜL tarımı zamanın hükümetinin teşviki Isparta’nın gülleri 3 grupta toplanabilir Anadolu’da çok eskiden beri gül çeşit- Gülcü İsmail Efendi denmiştir. İlk birkaç (Bozöyük), Bursa (İnegöl, Turgutalp üretimi ile ilk sırada yer almakta olup, ile Isparta ve çevre halkı tarafından be- (Özçelik ve ark., 2009). leri yetiştirilmesine rağmen GÜL yağı yıllık emeği ve paraları boşa giden köyü) yöresinde az da olsa yağ gülcü- Bulgaristan 7000 ton gül çiçeği üretimi nimsenerek kısa zamanda büyük geliş- 1. Yağ gülleri, üretimi için yağ gülü (Rosa x damasce- İsmail Efendi çok zor günler geçirmiştir. lüğü yapıldığı; zamanla kazancı az gö- ile ikinci sırada yer almaktadır. Çin’de me göstermiştir. 1934 yılında Isparta’da 2. Eski bahçe gülleri, na Miller) ekilmesi 1877-1878 yıllarında Çevresindekilerin “dikenli bir ağaçtan rüldüğü için terk edildiği tespit edilmiştir. yılda yaklaşık 6000-7000 ton civarında ilk fabrika kurularak modern endüstriyel 3. Süs gülleridir. Osmanlı-Rus savaşından sonra Anado- medet umuyor, bu adam delirdi…” Burdur civarı da gülcülüğü bırakma ‘Rosa chinensis’ türü gül çiçeği üreti- üretim başlatılmıştır (Başer ve ark., 2.1. Yağ gülleri: lu’ya göçen Türk göçmenleri tarafından söylentilerine aldırmayan gülcünün noktasına gelmiştir. Öte yandan ülke- mi yapılmaktadır. 2017 yılı Gül Çiçeği 1990). 1953 yılında Isparta’da Gülbir- Isparta yöresinde yağ gülü olarak Rosa İstanbul’un Göksu Vadisi (Güller vadisi) imdadına Afyonkarahisar’ın tanınmış ve nin pek çok yerinde ‘Peygamber gülü, Raporu verilerine göre; Türkiye’nin gül lik fabrikasının kurulması; 1958 yılında x damascena Miller, R. semperflorens, boyunca uzanan çiftliklerde özellikle varlıklı ailelerinden Nuri Efendi geli- Muhammedi gül, Hasgül, Isparta gülü, çiçeği dikili alanı 2.800 ha, üretimi 8500 İslamköy ’de, 1976 yılında Yakaören, R. versicolor, R. alba olmak üzere 4 Hekimbaşı çiftliğinde gerçekleştirilmiş- yor (Şeker, 2006). İsmail Efendi uzun Yağ gülü’ adıyla yaklaşık 15 çeşit yağ ton ve veriminin de 4.000 kg/ha olduğu Kılıç, Güneykent kasabalarında ince türden oluşmaktadır. tir. Ülkemize ehligül (yağ gülü) ilk defa uğraşlar sonucu yağ çıkarımı işinde gülü yetiştirildiği belirlenmiştir. Ancak belirtilmiştir (Anonim, 2018). Dünya gül- gülyağı fabrikaları ile Aliköy Konkret 2.1.1. Rosa x damascena Miller 1870 yılında bir göçmen tarafından başarılı olduktan sonra yerli ve yabancı Göller yöresi dışındaki yağ güllerinin yağı talebinin %50’si Türkiye’den, % 40’ı fabrikasının kurulması ile üretilen tüm Rizomlu olup, kök sürgünü çok üreten getirilmiş; Bursa, Denizli (Çal) ve Manisa piyasalara ürünü tanıtmak için İstan- kaybolmaya yüz tuttuğu aşikardır. Bulgaristan’dan ve geri kalan %10’u ise gül çiçeğini modern teknolojiye uygun bir güldür. Bitki 1-2 m boyunda, göv- yörelerine dikilmiştir. İlk gülsuyu ve gül bul’a gitmiş ve zamanın Orman, Maden Ülkemizde yağ gülünün geçmişten İran, Hindistan, Fas ve Afganistan gibi olarak işlemeye başlanması sonucunda deler genellikle dik gelişir veya bazen yağı 1885 yılında Bursa’da; 1886 yılında ve Ziraat nazırı Selim Efendi ile görüş- günümüze kadar önemsendiği, sabır diğer ülkelerden karşılanmaktadır (Ör- Türk gülyağları dünya piyasalarında uzun sarmaşık gibi gelişim gösterir. ise İstanbul, Çavuşbaşı çiftliğinde müş, beraberinde götürmüş olduğu ve emekle üretilen ve işleyen tek yer ise meci Kart ve ark., 2012). Türkiye’deki gül yeniden aranmaya başlanmış, neticede Taze sürgünler çimen yeşili renktedir. gerçekleştirilmiştir. Osmanlı Padişahı 2. yağlarını tahlil ettirmiş fevkalade ba- Isparta kenti ve yöresi olmuştur. Günü- yağı üretiminin ise, %80’i Isparta’dan, Isparta ve çevresinde dikim alanları Sakal gibi sık dikenli bir yapıya sahiptir. Abdulhamid Han tarafından devlet teş- şarılı bulunarak devlet tarafından taltif müzde yağ gülü, Isparta ile bütünleşmiş %15’i ise Burdur’dan karşılanmaktadır. hızlı bir gelişme göstermiştir (Anonim, Yapraklar 5-7 yaprakçıklı, yaprakçıklar vikiyle Türkiye’de gülcülük sistemli hale edilmiştir. Ertesi yıl Ziraat Bankası’nın ve birlikte anılır hale gelmiştir. Isparta Ülkede gül çiçeklerinin ve meyvelerinin 1987). 1950’li yıllarda Isparta’da Mayıs ipeksi tüylü ve ince (kadife gibi) özellik- getirilmiş (Başer ve ark., 1990; Baytop, emirleri doğrultusunda, İzmir bölgesi kentinin sokakları, caddeleri, kurumla- distilasyonu ve ekstraksiyonu üzerine ayının gül bayramı olarak kutlandığı le uç yaprakçıkların kenarları belirgin 1990). Sarayların merdiven korkuluk- ziraat müfettişlerinden Zakaryan Efendi rın, iş yerlerinin adları, amblemleri GÜL çalışan yaklaşık 25 fabrika vardır. Gül kayıtlıdır (Akdemir, 2005). şekilde pembemsi bantlı ve belirgin larının gülden yapıldığı; sega yağı adlı gül yağcılığının tetkiki için Isparta’ya ile başlar; GÜL ile biter. İnsanlar şehrin yağı fabrikaları Göller Yöresi (Isparta, Isparta denince ilk akla gelen GÜL; dişlidir. Çiçekler korimbusta ve çok sayı- tıbbi bir ürünün çeşitli güllerden hazır- gönderilmiştir. İncelemelerden sonra caddelerinde gezerken marketlerden Burdur, Afyonkarahisar illeri); kuşburnu GÜL denince de Isparta gelir. Ispar- da, pediseller ince, salgı tüylü ve uzun. landığı ve faranjit bademcik iltihabı vb. Zakaryan Efendi buradaki gülyağı gelen gül kokusunu hissederler. Öyle fabrikaları ise Tokat, Gümüşhane ve ta, yağ gülü olan Rosa x damascena Stipüller oblong-linear, boyu eninden boğaz ve solunum yolu hastalıklarında çıkarımı hakkında oldukça olumlu ve Miller (Isparta Gülü, Şam gülü) gülü ile ya; gül bahçesine giren ya gül olur ya Erzincan illerinde kurulmuştur. Günü-

52 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 53 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

laşmazlar. Gövde ucundan meydana 2.1.4. R. alba L.: doğal olarak yetişmektedir. Ancak bun- gelen taze sürgünler dikensizdir. Stipül- Yöre’de ‘Beyaz gül’, başka yerlerde lardan hangileri ilgili dağa, yöreye ya ler genişçe oblong, boyu eninin 2 katını ‘Sakız gülü olarak adlandırılır. Sadberg da İle özgü olduğu tam olarak bilinme- pek geçmez. Yapraklar 5-7 yaprakçıklı, gülü, Triyandafil’ (Malatya) ve anaç mektedir. İl sınırları içerisinde yaklaşık 15 buruşuk, koyu yeşil, belirgin damarlı ve olarak laxa çeşidi ismiyle bilinmekte- kuşburnu türü doğal olarak yetişmek- ipeksi tüylüdür. Çiçekleri R. x damasce- dir Van’ın meşhur ‘Kışmıri reçeli’ de tedir. Dünyadaki C vitamini en yüksek na’dan daha iri ve daha çok katmer- bu türün çiçeklerinden yapılmaktadır. kuşburnudur. 100 gr’da 4 mg’dan fazla lidir. Çiçekler morumsu pembe, keskin Önceleri Isparta Yöresinde yağ amaçlı C vitamini taşır. kokulu, reseptakulum geniş ve açıkça üretilirken fabrikaların istemediği bir kaba tüylüdür (Özçelik ve ark., 2013). 2.2. Eski bahçe gülleri: Isparta gülü, yılda bir ay (15 Mayıs-15 R. odorata: Kokulu ve ekonomik önemi düşünülen Hafız gülü (bu gülün tari- Haziran) çiçeklenir. Toplandıktan sonra yüksek güllerdendir. Ekseriyetle ev bah- fi yetersizdir) olduğu akla gelmekle en çok 12 saat içinde işlenmektedir. çelerinde, tarla kenarlarında ve kutsal birlikte eldeki veriler yeterli değildir. Aksi takdirde ekşir (fermente olur) ve yerlerde (cami, türbe, mezarlık) yetişti- Kaybolmak üzere olan değerli bir çe- bozulur. 3 ton gül çiçeğinden 1 kg yağ rilir. Yediveren grubudur. Yani yılda bir şittir. Bu gül sadece Eğirdir’de bir evin çıkarılabilmektedir. Genelde bu tür R. kaç kez çiçeklenir, gösterişli ve koku- bahçesinde görülmüştür. Bu çeşidin x damascena olarak kullanılmış ancak ludur. Ağırlıklı olarak türüne genelde R. semperflorens’in çiçekleri daha gös- çiçek örtü yaprakları ipeksi yani yumu- en az 2 kat fazla. Reseptakulum dar dür. Rizomsuz olup tabandan itibaren terişli, daha fazla, daha ağır ve erkenci şaktır. Kokusu ve zerafeti ile tanınırlar. ve çıplaktır. Çiçekler açık veya kırmı- çok sayıda ana gövde oluşturur ve üst- olması ile R. x damascena’dan farklılık Çiçeklerinden kuru çiçek, reçel, güllaç, zımsı pembe renkli, kuvvetli hoş kokulu, te dallanmaz. Yapraklar genelde 5-7 göstermektedir. Osmanlı döneminde şurup, çay, gülsuyu; özellikle petallerin- yalınkat, yarı katmerli veya çok katmer- yaprakçıklı, yaprakçıklar arası mesafe Burdur köylerinde gül yağı elde etmek den gıda boyası vs. yapılabilmektedir. lidir. Az miktarda meyve oluşturur veya fazladır, uç yaprakçık diğerlerinden için yetiştirildiği ancak yağının acımsı Çiçeklenmeyi arttırmak ve çiçeklenme oluşturmaz (Özçelik ve ark., 2013). Rosa daha iridir ve solgun yeşil renktedir. kokusu nedeniyle fabrikaların bu türün çeşit olduğundan güllüklerden sökül- süresini uzatmak için yediveren gül- x damascena Miller Türkiye’de ’Yağ Yaprak sapı, stipül, rakis ve petiolüller çiçeklerini almaması ya da çok ucuza müştür. Bu nedenle nesli tehlikeye gir- lerde yaz budaması yapılır. Böylelikle gülü, Yağlık gül, Isparta gülü, Reçellik pembe renkli, yaprakçık kenarları düze alması nedeniyle zamanla güllüklerden miştir. Gövde çeliklerinden üretimi çok bitki gücünü yaşlı çiçeklere değil, yeni gül, Pembe gül, Katmer gül, Yalınkat yakın, tüylenme belirgin olmayıp, stipül söküldüğü tahmin edilmektedir. Halen zor olan bu gül türü morfolojik olarak çiçek oluşturmaya harcar. Sayıları az, gül, Şam gülü, Güla Muhammedi, Pey- bölgede nadiren görülmekte olup yabani güllere benzemektedir. Çiçekleri ömürleri kısadır. Isparta ev bahçelerin- gamber kokusu, Ölü gülü, Kazanlık gül’ sadece Aksu, Yakaavşar kasabasında katmerli ya da yalınkat olabilmektedir. de yetiştirilen veya metruk bahçelerde çiçekleri açmadan, tomurcuk halinde gibi yöresel isimlerle adlandırılmaktadır. yağ amaçlı üretildiği tespit edilmiştir. Her çiçekten meyve meydana gelir ve boynu bükük mahzun bir şekilde yaşa- iken fındık gibi, sık katmerli. 60-80 (-100) Türkiye’de doğal olarak yetişen R. Aslında çiçeklerinin yağ kalitesi R. x da- meyveleri genelde iridir. Bulgaristan, mını sürdüren nadir güllerdir. Bu güllerin cm kadar boya ulaşan ve tabandan gallica L. ve R. phoenicia Boiss. tür- mascena’dan daha iyi olduğu düşünül- Kazanlık tarafında bu gül halen yağ ağırlıklı olarak yetiştiği ilçeler; Eğirdir, çok dallanan bir çeşittir. Çiçekleri pem- lerinin doğal bir melezidir. Dünyada mektedir. Çiçek petallerinden ise reçel amaçlı üretilip R. x damascena yağına Keçiborlu, Uluborlu ve Aksu’dur. be renklidir. Dikenli, narin, nefis kokulu, kültürü yapılan diğer kokulu gül türleri ve gül suyu elde edilmesi mümkündür. karıştırılmaktadır. Bu karıştırma ile gül Bunlardan en önemlisi Eğirdir’in siyah uzun süre çiçek açar. Ekim ayında bile arasında kendine özgü keskin ve yoğun Bu tür daha önce R. x damascena’nın yağı kokusunun kalitesi yükseltilebilmek- gülü (R. odorata) olarak bilinen eski çiçek açabilir. Çok meyve tutar ve mey- kokusu ile parfüm, kozmetik, ilaç ve bir alt grubu yani varyetesi idi. Sivas tedir. Osmanlı döneminde ise aynı bah- bahçe güllerindendir. Oturak peyzaj veleri gösterişlidir, dökülmez. Yağ gülü gıda endüstrisi için ekonomik değeri tarafında ‘Peygamber Kokusu’, Mardin, çede %10 oranında yetiştirilip birlikte gülüdür. İlçede ilgi çeker ve tercih edilir. gibi kokan, onun yerine üretilebilecek en yüksek olan gül türüdür (Özçelik ve Şanlıurfa tarafında ‘Güla Muhamme- hasat edilmiş ve damıtılmıştır. Çiçekleri 1(-2) m kadar boyda, gövdeleri kalın. bir yerel çeşittir. Uzun süre çiçek açması ark., 2009; Özçelik ve ark., 2013). di’ denilen güldür. Üretilerek neslinin toplanmadığı takdirde meyvesinden Taze yaprakları kırmızımsı ve iri. Kısmen da ayrı bir avantajıdır. Yağ verimi ve korunması ve gülsuyu, reçel ve özellikle kuşburnu amaçlı olarak yararlanılabilir. yaprak döker, kışlar ılık geçerse daimi bileşimi araştırılmalıdır. yapraklı gül lokumu başta olmak üzere yeşil ve gösterişlidir. Çiçekleri küme şekerleme imalatında tercih edilmeli- 2.1.5. Rosa dumalis subsp. boissieri halindedir ve çiçeklerin hepsi birlikte Keçiborlu’nun Kılıç köyünde bir evin dir. R. semperflorens türüne ait ise 14 var. antalyensis: açılmaz. Çiçekleri büyük, açıldıkça bahçesinde sarı, katmerli, kokulu bir boyu eninden en az 2 kat uzundur, uçta genotip tanımlanmıştır (Özçelik ve ark., Dedegül dağında (Yenişarbademli rengi koyulaşır. Çiçeklenme süresi çok gül çeşidi tespit edilmiştir. R. foetida ile akuminat yer alır. Özellikle çiçekleri 2009). tarafı) Yörenin endemik gülüdür. Ayrıca uzundur. Meyve tutar, meyveleri iri R. hemisphaerica arasında bir melez gösterişlidir ve hoş kokuludur. Genelde 60 kadar yabani kuşburnu genotipi ve yaklaşık küresel şekillidir. Gölgeli tek tek, yarı katmerli, beyaz, pembe yerleri pek tercih etmez. Hoş kokuludur. lekeli veya pembe ve çizgili renktedir Kokusu çiçek açıldıkça artar. Yetiştiril- (Özçelik ve ark., 2013). R. versicolor diği alanda havanın nispi nemi yüksek ‘Baydar’ adı verilen bir yağ gülü türü olmalıdır. Eğirdir’e özgü bir genotip eski güllüklerde yetiştirilmiş ve zamanla olduğu düşünülmektedir. Ticari satışı terkedilmiştir. yoktur. Eğirdir’de eski ev bahçelerinde yetiştirilmektedir. 2.1.3. Rosa semperflorens (Katmer Gülü / Kırmızı Gül): R. odorata’ya yakın bir genotip olduğu 2.1.2. Rosa versicolor ‘Baydar’: Rizomlu olup yatay yayılarak çok düşünülen henüz adı bile konulamayan Eskiden yağ gülü olarak kullanılan ve miktarda kök sürgünü oluştururlar. Yaşlı Eğirdir’de bir eski bahçe gül çeşidine 1-1.5 m boylanabilen dik duruşlu bir gül- gövdeler grimsi renkte ve fazla kalın- rastlanılmıştır. Geçmişte kaybolduğu

54 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 55 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi olduğunu düşünülmektedir. Bu çeşide yörenin endemik türü olan R. duma- de başka bir yerde rastlanılmamıştır. lis subsp. boissieri var. antalyensis, Isparta yöresinin geleceği “Gül” ve Eski bahçe güllerinden olup dekoratif Osmanlı döneminde yağ amaçlı tarımı “Gülcülüktür”. Isparta gülleri, tarihi geç- amaçlıdır. yapılan R. alba, eskiden tarımı yapılan mişiyle birlikte kültürel bir miras değeri- ve günümüzde unutulmaya yüz tutan dir. Bu değerlere sahip çıkılması, söylem 2.3. Süs/Dekoratif amaçlı gülleri: yağ gülü olan R. versicolor türüne ve eylem boyutunda tüm paydaşların Isparta yöresindeki yerleşim alanla- ait ‘Baydar’ genotipi yer almaktadır. ortak hareket etmesi ve sinerji oluştur- rında sıkça rastlanılan çoğu dekoratif Bununla birlikte yöreye özgü olabile- ması gerekmektedir. amaçlı kullanılan ithal modern güllerdir. cek R. odorata türüne ait Eğirdir Siyah Son 10 yıl içerisinde Isparta kentinin Gülü ve Hafız Gülü çeşitleri ile birlikte TEŞEKKÜR açık ve yeşil alanlarında yoğun bir Keçiborlu ilçesinde görülen katmerli Bu çalışmada öngörülen bulgular ’Türkiye şekilde (cadde ve refüjlerde, parklar- sarı renkli (R. foetida x R. hemisphaeri- Rosa L. (Gül) Taksonlarının Genetik Çe- şitliliği, Tespiti, Ekonomiye Kazandırılması da, mezarlıklar vb.) doldurmaktadır. ca) bahçe gülü yörenin en önemli gül Olanaklarının Araştırılması ve Süleyman potansiyelini oluşturmaktadır. Demirel Üniversitesi Bünyesinde Rosarium (Gülistan) Tesisi’ adlı (105O627) projeden Günümüzde Isparta gülü, Isparta kent elde edilmiş olup projeyi destekleyen kimliğinin önemli belirleyicisi olduğu ka- TUBİTAK’a teşekkür ederiz. dar Isparta ekonomisinde gül sektörü önemli lokomotif görevi üstlenmektedir. Kaynaklar

Güller diyarı Isparta’nın uluslarara- Altıntaş, A., 2005. Osmanlı Tıbbında Gül ve Gül Şurubu, Gülbirlik Dergisi, Sayı 3 (Mart-Nisan), s. 15. sı tanınırlığının sağlanması, gülcülük Akdemir, M.S., 2005. Ispartada Gül ve Gülcülüğün Tarihi, Gül sektörünün sürdürülebilirliği için gerekli Kültürü Üzerine İncelemeler (Gül Kitabı), Isparta Belediyesi Kültür ve Eğitim Müdürlüğü, s. 249-257. öneriler şu şekilde özetlenebilir; Anonim, 1987. Gülcülük, T.C. Tarım, Orman ve Köy İşleri Bakanlığı, Isparta İl Müdürlüğü. • Uluslararası ve ulusal görsel ve yazılı Anonim, 2018. 2017 Yılı Gül Çiçeği Raporu. T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, 13s. medya aracılığıyla reklam ve tanıtım Başer, K.H.C., Kürkçüoğlu, M., Konur, O.Z., 1990. TAB (Tıbbi ve Aromatik Bitkiler) Bülteni, Gül (Rosa damascena Miller/Isparta Kokusuz ya da az kokulu, uzun süre kampanyalar yapılmalı, gül turizmi için Gülü), Özel Sayısı s.13-15. Baydar, H., 2005. Tıbbi, Aromatik ve Keyf Bitkileri (Bilim ve Tekno- çiçek açan, çiçek verimi fazla, çiçek- eyleme dönük stratejiler geliştirilmeli ve lojisi), Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, No: 51. Baydar, H., 2013. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bilimi ve Teknolojisi. leri naylon gibi kalın ve gösterişlidir. organize edilmelidir. Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, No: 51, SDÜ Basımevi, Bu güllerle Isparta cadde ve sokakları • Organik gül üretim ve yetiştirme tek- 303s, Isparta. Baytop, T., 1990. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anado- rengarenktir. Meyve tutan ve tutmayan nikleri geliştirilmelidir. lu’da Yağ Gülü Yetiştirilmesi ve Gülyağı, TAB (Tıbbi ve Aromatik Bitkiler) Bülteni, Gül (Rosa x damascena Miller/ Isparta Gülü), çeşitleri vardır. Çoğunlukla aşı yöntemi • Gül bahçelerinin korunması, kalitenin Özel Sayısı s.8-10. Baytop, T., 2001. Türkiye’de Eski Bahçe Gülleri, 149 s., T.C. Kültür ile çoğaltılırlar. Isparta’daki modern ve rekabetin artırılması ve maliyetin Bakanlığı Yayınları, No: 2593. Boskabady, M.H., Shafei, M.N., Saberi, Z., Amini, S. 2011. Pharma- güllerin çoğu R. odorata, kısmen de R. düşürülmesi kapsamında teşvik edici cological Effects of Rosa damascena. Iranian Journal of Basic Medical Sciences, 14(4): 295–307. chinensis, R. borboniana, R. polyant- tedbirler ve devlet desteği sağlanma- Ceylan, G., 1999. Güller, Karanfiller, Laleler ve Sümbüller, Flora ha ve R. nosettiana türlerine ait, çeşitli lıdır. Yayınları, İstanbul. Çağın, H.K., 2004. Bitkilerin Gizli Dünyası II. Rosaceae (Gülgiller). yöntemlerle ıslah edilen genotip veya • Organik gül ürün çeşitliliği ve kalitesi Bulut Yayınları, İstanbul. s. 91-98. Göktürk Baydar, N., Baydar, H., 2013. Phenolic Compounds, çeşitlerdir. Polyantha gülleri, Floribun- arttırılmalı ve yeni teknolojiler geliştiril- Antiradical Activity and Antioxidant Capacity of Oil-bearing Rose (Rosa damascena Mill.) Extracts. Industrial Crops and da gülleri, Meilland, Cordes gibi firma melidir. Products, 41: 375-380. Gül, A., Ayter, F., Fakir, H., 2006. Gül Taksonlarının (Rosa L. spp.) adları ile tanınanları da vardır. Fransa, • Yağ gülünün çiçek veriminin ve Peyzaj Amaçlı Bitkisel Tasarımda Kullanım Olanakları, III. Ulusal Süs Bitkileri Kongresi Programı (8-10 Kasım 2006), İzmir: 275-285. Macaristan, Hollanda, Bulgaristan gibi süresinin arttırılmasına yönelik bilimsel Khosh-Khui, M., 2014. Biotechnology of Scented Roses: A Review. International Journal of Horticultural Science and Avrupa ülkelerinden satın alınmıştır ve çalışmalar yapılmalı ve uygulamaya Technology, 1(1): 1-20. ülkemizde yerli fidanlıklarda (Bayındır, aktarılmalıdır. Konur, O.Z., Türk Uçucu Yağ Endüstrisine Genel Bir Bakış, TAB(- Tıbbi ve Aromatik Bitkiler) Bülteni, Gül (Rosa damascena Miller/ Ödemiş, Torbalı/İzmir vb.) aşılama • Yağ gülünde çoğaltma, ıslah, me- Isparta Gülü), Özel Sayı, s.11-12. Örmeci Kart, M., İkiz, M., Demircan, V., 2012. Türkiye’de Yağ Gülü yöntemi üretilen gül çeşitlerinden elde tabolit üretimi, hastalıklardan ari bitki (Rosa damascena) Üretimi ve Ticaretinin Gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 7 (1): 124-134. edilmektedir. üretimi gibi farklı alanlarda doku kültürü Özçelik, H., Gül, A., Orhan, H., Özgökçe, F., Fakir, H., Sakçalı, S., Özkan, G., Ayter, F., Ünal, M., Tanrıverdi, F., Bilgiç, Ş., Yıldırım, B., çalışmaları yapılmalıdır. 2006-2009. Türkiye Rosa L. (Gül) Taksonlarının Genetik Çeşitliliği Tespiti, Ekonomiye Kazandırılması Olanaklarının Araştırılması ve • Yörenin diğer unutulmaya yüz tutmuş Süleyman Demirel Üniversitesi Bünyesinde Rosarium (Gülistan) 3. Sonuç ve güllerin üretilmesi ve yetiştirilmesi teşvik Tesisi, TUBİTAK, TOVAG 1050627 no.lu proje. Özçelik, H., Muca, B., Özavcı, A.G.M., 2011. Isparta Yağ gülü (Rosa edilmeli ve ekonomiye kazandırılmalıdır. x damascena Mill.) Yağı ve Çiçeklerinin Strese Bağlı Nörolojik ve Öneriler Psikiyatrik Hastalıklara Etkileri, BİBAD, Biyoloji Bilimleri Araştırma Bu çalışmada, Isparta kenti ve yöre- • Çok amaçlı Uluslararası Gül müzesi ve Dergisi 4, 2: 99-105. Özçelik, H., 2013. General Appearances of Turkish Roses. sinde Isparta gülü olarak adlandırılan Gül Tedavi Merkezi kurulmalıdır. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(1): 29-42. Rosa x damascana Miller adlı yağ • İthal edilen veya modern aşılı güllerin Özçelik, H., Yıldırım, B., Muca, B., 2013. Rosa x damascena Mill.’ nın Türkiye’ de Varyasyonu. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen gülü yaygın olarak kullanılmakta ve kullanımı doğal gülleri genetik kirliliğe Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(2): 52-60. Shafei, M.N., Rakhshandah, H., Boskabady, M.H. 2003. Antitussi- ekonomik boyutta çok yönlü değerlen- yol açmayacak şekilde tedbirler alın- ve Effect of Rosa damascena in Guinea Pigs. Iranian Journal of dirilmektedir. Bununla birlikte giderek malıdır. Pharmaceutical Research, 2: 231-234. Şeker, F.İ., 2006. Gülcü İmamzade İsmail Efendi, Isparta Yaşam yok olmaya eğilimli olan çoğunlukla • Kent kimliği ilişkilendirilecek şekilde gül (Isparta Belediyesinin Aylık Kültür ve Yaşam) Dergisi, s. 35-37. Uzun, G., 1985. Sera Gülcülüğü, TAV- Tarımsal Araştırmaları bilinmeyen bazı gül tür ve çeşitleri de ürünleri ve tasarım çeşitliliği artırılma- Destekleme ve Geliştirme Vakfı, Yayın no: 8, Yalova. mevcuttur. Bunlardan en önemlisi ve lıdır.

56 Dosya / Cover Issue PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Rose, which generally represents the beloved in world literature, holds a wide place in the East, especially in Turkish, Arabic, Persian and Indian literature. It is the first Iranian and Indian literature that deals with roses in the East. Rose which have seen in some ancient Chinese poems, miniatures and portrayed as a form of a young boy in the Divan literature. In ancient Roman and Greek poetry, rose is used in the sense of beloved and beautiful one. Rose has passed through Persian literature into Turkish literature. In Divan literature, rose reflects this world and this transient love because of its short life. Divan poets have benefit- ed greatly from trees and flowers. Poets, gave roses the most glorious place in their poetry among all flowers.

Gül çiçeklerin en yücesi, en efendisi… MİTOLOJİDE GÜL

ülün tarihi, insanlığın Romalılar gül suyunun antiseptik ve tarihinden önce başlar. antibakteriyel özellikleri hakkında bilgi Yazılı tarihte güle ait sahibi olduğundan gül ticareti büyük ilk kayıtlara 5000 yıl önem kazanmıştır (Anonim 1). damıtılması konularında büyük tecrübe koktuğu için Hz. Muhammed’in terine Edebiyatta gül önceki Mezopotamya Efsanelere göre gül, Aphrodite’nin en sahibi olmuş ve gül sanayisi geliştirmiş- de gül denilmiştir (Uludağ, 2001). Türkler kil tabletlerinde rastlan- sevdiği çiçeklerdenmis ve Aphrodite tir (Anonim 2). Ortaçağ Avrupa’sında gülü, isimden güzel kokuya, dinî ritüel- Gmıştır. Pek çok tarihçi gül suyunun Babil oğlu Eros’a gül hediye etmis, Eros da birçok şey gibi çiçekler de dini bir önem lerden atasözlerine varıncaya kadar Gül, yalnızca bizim edebiyatımızda Dr. Öğr. Üyesi gibi eski medeniyetlerde kullanılmış aynı gülü sessizlik Tanrısı Harpocra- taşımış ve kırmızı güller Hazreti İsa’nın etkisini geniş bir sahada hissettirmiştir. değil, gerek batı ve gerekse doğu Hande Sanem ÇINAR olduğuna inanır. Mezopotamya’dan tes’e vermiş ve böylece gül, sevginin, kanını sembolize eden önemli bir bitki Aynı zamanda gülün yüzyıllar boyunca toplumların edebiyatlarında önemli bir İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa sonra gül Girit’te, Knossos Sarayı’ndaki sessizliğin ve gizliliğin sembolü olmuş- olarak manastırları ve kilise bahçelerini natüralist, realist ve sembolist tarzlarda unsur olmuştur. M.Ö. 1600’lerden kalma bir duvar fres- tur. Ayrıca yine kırmızı gülün Adonis süslemiştir. Hz. Meryem’e “dikensiz gül” kitap, kumaş, işleme, taş, çini, keramik, kinde karşımıza çıkar. Eski Mısır’da gülü (Aphrodite’nin sevgilisi)’in kanından adı verilmiştir. Ayrıca şato bahçelerin- duvar resmi ve benzeri pek çok eserin Dünya edebiyatında genel olarak sev- tanımlayan en eski hiyeroglif M.Ö. 1400 doğduğu da efsanede anlatılmaktadır de çeşitli bitkilerle beraber kullanılan en çok kullanılan bezeme elemanı ola- giliyi temsil eden gül, Doğu’da, özellikle yılına aittir. Kleopatra döneminde, (İpek,2008). güllerin Anadolu’dan gittiğine dair tu- rak yer etmesi bu çiçeğin Türk sosyal Türk, Arap, Fars ve Hint edebiyatla- Kleopatra’nın gülleri çok sevdiği, süt Doğu ve Batı’nın ortak figürü gül, tulan kayıtlar çok ilginçtir (Khabbazı ve hayatına yansımasının da kanıtı olarak rında geniş bir yer tutar. Doğu’da gül banyolarını gül yaprakları ile bezediği, mitolojiden beslenen yapısıyla farklı Yazgan, 2013). Orta Çağ, gülün tedavi gösterilebilmektedir (Çetindaş, 2013). konusunu ilk defa işleyen İran ve Hint Markus Antonyus’un ayaklarının altına anlatılarda değer kazanmış, oldukça edici özelliklerini ön plana çıkartmış- edebiyatıdır. Birtakım eski Çin şiirlerin- tır. Orta Çağ ve Rönesans dönemleri Bektaşî rivayetlerinde Hz. Ali’nin ölme- Dr. Öğr.Üyesi gül yaprakları döktürdüğü, hatta gülü güçlü bir dünya oluşturulmuştur. 4-5 de, minyatürlerinde görülen gül, Divan Nilüfer KART AKTAŞ afrodiziyak olarak kullandığı bilinir bin yıl önce Kuzey Avrupa’da gül yetiş- boyunca gül depresyonun en gözde den evvel Selman’dan bir deste gül edebiyatında bazen genç bir delikanlı İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa (Anonim 1). tiriciliğine dair belgelerin bulunmasının tedavisi olmuştur (Anonim 1). istediği ve onu kokladıktan sonra vefat şeklinde canlandırılır. Eski roma ve Mitolojik öykülerde tanrıların elele ve- yanı sıra Amerika’da yapılan kazılarda İslam kültürünün yayıldığı ülkelerde ettiği düşüncesi yaygındır. Bu nedenle yunan şiirinde de gülün sevgili, güzel rip yarattıkları söylenen gül, Helenistik Colorado ve Oregon eyaletlerinde gülün bahçe sanatının en sevilen bitkisi Alevî kültüründe gül önemlidir. Klâsik anlamında kullanıldığı görülür. Gül, dönemden itibaren sistematik olarak 30 milyon yıl öncesine ait fosillerde olarak yer almasında Hazreti Muham- edebiyatımızda rengi, şekli, yaprakları, Türk edebiyatına Fars edebiyatından ele alınmış ve ardından Roma İmpara- ilkel güllere rastlanmıştır (Khabbazı ve met’in gülü cennet çiçeklerinin ulusu kokusu, dikenleri ve kısa ömürlü oluşu geçmiştir. Divan edebiyatında gül, kısa torluğu Dönemi’nde ise gülün kullanımı Yazgan, 2013). 13ncü yy. dan itiba- olarak nitelendirilmesinin yeri vardır gibi özellikleriyle sembol değeri kaza- ömürlü oluşu dolayısıyla bu dünyayı doruk noktaya ulaşmıştır (Özcan 2012). ren Haçlıların Ortadoğu ülkelerinden (Khabbazı ve Yazgan, 2013). “Cennet nan gül (Şekil 1) sık sık ateşe de ben- ve bu dünyadaki geçici aşkı yansıtır Güzel kokusu nedeniyle davet, ziyafet memleketlerine taşıdıkları gül fideleri, çiçeklerinin beyi” olarak tavsifine dair zetilir. Nemrut’un İbrahim Peygamberi (Türker, 2017). Divan şairleri, ağaç rivayet, özellikle şark edebiyatında mancınıkla içine attığı ateşin de Allah’ın ve çiçeklerden çok geniş bir şekilde Dr. Öğr. Üyesi ve toplantılarda çeşitli şekillerde kul- zaman içinde Fransa’dan İngiltere’ye Müslümanları gülün sena-hanı yapmış- emriyle gül bahçesine dönüştüğü inan- faydalanmışlardır. Şairler, şiirlerinde İpek Müge ÖZGÜÇ lanılan gül, aynı zamanda bayanların geçmiştir (Anonim 1). Osmanlı da ERDÖNMEZ güzellik reçetelerine dahil edilmistir. zaman içinde güllerin yetiştirilmesi ve tır. Gül bazen Allah’ın güzelliği, bazen cı, bu sembolizasyonu kuvvetlendirir. çiçeklerden en çok güle yer vermişler- İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa de Hz. Muhammed’in simgesidir. Güzel

58 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 59 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

dolu kentlerin de de yok olmaya yüz tutmuştur. Anadolu’nun kimliğinde ve belleğinde kokulu güller ve gül reçeli gün geçtikçe silinmeye başlamıştır (Alp, 2006). Çiçeklerin yok oluşuna dair be- yiti, bahçe kültürümüzün izlerini iyiden iyiye yitirdiğimiz 21. yüzyılda da güncel- liğini korumaktadır:

“Mevsimi baharına geldik ki alemin/ Bülbül hamuş havz tehi gülistan harab ”(Çınar ve Kırca, 2010). Gül dili

Günümüzde bellekteki güllerin yerine çok değişik boy, form (sarılıcı, çalı, baston vb) renk özelliklerine sahip ve bahçelerde çok geniş kullanım olanağı olan gül, özellikle romantik bahçelerin vazgeçilmezi olarak tercih edilmektedir (Şekil 2). “İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Ağaç ve Peyzaj AŞ dünyaca ünlü modern peyzaj gülleriyle 2005 dir. Divanda gülün benzetme, tasavvur, Yahya Kemal’den Ahmet Haşim’e, Ah- Zil, şal ve gül bu bahçede raksın yılında yapılan anlaşma ile Türkiye’deki hayalî ve güzel sebeplere konu olan met Hamdi Tanpınar’dan Behçet Neca- bütün hızı…….. tek yetkili üreticiliğe sahip olmuştur. Bu kısımları, gülün kendisi, şekli, rengi, dal- tigil’e, Sezai Karakoç’tan Edip Can- Rindlerin Ölümü şiirinde ise; Hafızın nedenle özellikle İstanbul’un park ve ları, gonca hâli, taç yaprakları, tazeliği, sever’e, Hilmi Yavuz’a kadar yüzlerce kabri olan bahçede bir gül varmış bahçelerinde, refüjleri ve mezarlıkla- kokusu, dikeni ve ömrünün kısa olması- şair güle şiirler söylemişlerdir. Özellikle Yeniden her gün açarmış kanayan ren- rında peyzaj gülleri çok sık görülmeye dır (Güfta, 2013). gül, rengi dolayısıyla, Ahmet Haşim’in giyle.. mısralarıyla onu ebedi hayatın olarak sattığı özellikle özel günlerde en toprakların iki tarafı da “gül bahçeleri” başlanmıştır. en sevdiği çiçektir. Merdiven şiirinde sembolü olarak düşünmüştür (Anonim çok tercih edilen bitkidir. Kesme çiçek güzel kokulu bostan ve reyhan bahçe- Güle kıymet verilmezdi, aşık ve maşuk karşımıza çıkan ‘’kanayan gül’’ imajı eski 3). olarak kullanılan gülün, renkleri ve sayı- leridir” der (Url 5,2018). Özellikle bahçe- Kaynakça olmasa (Aşık Veysel). şairlerin aşk yarasını güle benzetmesi larına göre farklı anlamlar ifade etmesi cilik alanında çok ileri adımların atıldığı Alp, Ş. 2006. Unutulmaya Yüz Tutan Osmanlı Gülleri Bağ Bahçe Ömrünü geçirse de güllerle bahçıvan- arasında ilgi çekici bir akrabalık vardır. Bu bilgilerin ışığı altında tarihi çok es- de özellikle gülün farklı bir dili olduğunu 19.yüzyıl Avrupa’sında kültürünün en dergisi. Anonim 1. Gül Tarihçesi; http://www.natureltarim.com/tr/fayda- lar, Bir gülü yeryüzünde gülden güzel Tanzimat’tan sonra günümüze gelene kilere dayanan ve kendine edebiyatta göstermektedir. fazla yapıldığı bitki, yine gül olmuştur li-bilgiler/1/gul-tarihcesi Erişim Tarihi 30/07/2018 Anonim 2. Osmanlı ve gül http://www.natureltarim.com/tr/ kim anlar? (Faruk Nafiz Çamlıbel). kadar yeni dönem edebiyatında gül yer edindirecek kadar sevilen, yüce- Türk bahçelerinde lale, nergis, karanfil, (Khabbazı ve Yazgan, 2013). faydali-bilgiler/4/osmanli-ve-gul erişim tarihi 01/08/2018)

daha farklı alegorik ve sembolik de- leştirilen, sevgiyle sevgiliyle özdeşleş- fulya, şebboy, şakayık ve sardunya gibi Kesme çiçeklerde olduğu kadar, dış Anonim 3. http://epope.blogcu.com/gecmisten-gunumu- Gül, modern Türk edebiyatında da ğerler kazanarak .önemini korumuştur. tirilen gül bitkisinin gözalıcı güzellikte, çiçeklerin yanısıra gül de yaygın olarak mekanlarda peyzaj mimarlığı uygu- ze-turk-edebiyatinda-gulun-yeri-ve-onemi/1968389 erişim tarihi 01/08/2018) önemini korumuştur. Klâsik şiirde, sevgili Birçok şiirinde güle değişik sembolik çok çeşitli renkte ve pek çoğu güzel kullanılan bir bitki olmuştur (Merdoğlu lamalarında gül önemli bir bitkisel Çetindaş D., 2013. Mitolojinin Güçlü Dalı: GÜL, Süleyman Demirel baştan ayağa anlamlar yükleyen Yahya Kemal Endü- kokulu çiçeklere sahip olması ile tercih Bilaloğlu, 2004). Evliya Çelebi de Se- materyaldir. Belediyelerin yaptığı park Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2013/1, Gül Özel Sayısı. “gül”, gül de bastan ayağa “sevgili”dir. lüs’te Raks şiirinde onu egzotik ve erotik edilmesinin yanısıra, çiçeklerinden elde yahatnamesi”nde Diyarbakır güllerin- ve bahçelerde modern güller kullanı- Çınar ve Kırca,2010. Türk Kültüründe Bahçeyi Algılamak. Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University 2010, 60 (2):59-68 Recaizade’den Cenab Şahabeddin’e, bir unsur olarak kullanır; edilen gülyağı ve gülsuyunun kozmetik den söz ederken: “Büyük nehrin aktığı larak, eski güllerin son barınağı Ana- Güfta H., 2013. Fuzûlî Divanı’nda Gül Uluslararası Sosyal Araş- başta olmak üzere tedavi vb. çok geniş tırmalar Dergisi Cilt: 6 Sayı: 26 Volume: 6 Issue: 26 Bahar 2013 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581. alanda kullanım imkanı vermesi popü- İpek,2008. Klâsik Türk Siirinde Gül Redifli Kasideler. Fırat Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim lerliğinin günümüze kadar gelmesinde Dalı. Yük. Lisans Tezi. Elazığ Uludağ S., 2001, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınları, çok büyük etken olmuştur. İnsanlar bu İstanbul 2001, s. 149. URL1.https://www.google.com.tr/search?tbm=isch&q=gül&c- sebeple gülü yetiştirmiş, üzerinde çalış- hips=q:gül,online_chips:kırmızı+güller&sa=X&ved=0ahUKEwiiZ- malar yapmış ve onları kültüre almıştır. KJx8fcAhUFCuwKHW0JAOwQ4lYIJygA&biw=1278&bih=654&- dpr=1#imgrc=qvP-q4B0kHlFVM url.2 http://pre01.deviantart.net/b045/th/pre/i/2012/183/0/e/ the_nightingale_and_the_rose_by_echiss_the_wind-d55npbn.jpg url 3. Gül https://yandex.com.tr/gorsel/search?p=4&text=gül%20 Bahçede gül resimleri&img_url=https%3A%2F%2Fcdn.wallpapersafari. com%2F60%2F26%2F2xLVOT.jpg&pos=132&rpt=simage&lr=11508 url 4. :https://yandex.com.tr/gorsel/search?text=gül%20ve%20 Güller, ev bahçelerinden parkla- bülbü&img_url=https%3A%2F%2Fpbs.twimg.com%2Fmedi- a%2FDYBJBmPWsAAiSU2.jpg&pos=23&rpt=simage&lr=11508 ra, mezarlıklara, mezata kadar tüm url 5 https://docplayer.biz.tr/1461225-Gul-ve-targhcesg-gul-ve- tarihcesi.html mekanların en değerli ögesidir. Aynı url 6. https://yandex.com.tr/gorsel/search?p=4&text=peyzaj- da%20gül&lr=11508. zamanda gül, peyzaj çalışmalarında Özcan 2012. Grek Ve Roma Dünyasında Gül. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2012/2, Sayı:16. yetiştiricilik açısından önemli bir potan- Türker, K2017. Edebiyatta Gül http://www.ansiklopedi.biz/ siyele sahiptir. Çiçekçilerin kesme çiçek edebiyat/edebiyatta-gul.

60 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 61 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Nowadays, ornamental plants are no longer just a concept that makes the environment and life beautiful and it has become a significant income-generating agricultural activity. Roses are one of the most important ornamental plants that economically advantageous. Due to the rich variety of plant structure and flower characteristics, it has become one of the most popular flowers in the World. Because roses are used in gardens, landscaping areas, as potted plants and cut flowers as well. Roses can be used in the perfumery and cosmetics industry as oil rose (Rosa damascena, R. centifolia, R. alba, R. gallica etc.) and as marmalade and tea (R. canina etc.) In the food industry as well.

GÜLDE ISLAH – Dış Mekân Yeni Gül Çeşitlerinin Geliştirilmesi Güle gönül verenler için gül, “en çok sevilenden” yansımalar taşıdığı için güzeldir. Bu nedenle; Gül aşktır, gül sevgilidir, gül şükürdür, gül sabırdır, gül gülmektir, gül dikeni bile hoş göste- rendir.

üller ekonomik açıdan (Zlesak, 2007). Türkiye’de 2 alt cinse en önemli süs bitkilerin- bağlı 13 seksiyon içerisinde toplam 42 den biridir. Bitki yapısı tür tespit edilmiş (Özçelik, 2010), tespiti ve çiçek özelliklerinin yapılamayan türlerle birlikte toplam zengin çeşitliliği ne- tür sayısının 60 civarında olabileceği deniyle dünyanın en tahmin edilmektedir (Özçelik vd., 2009; Gsevilen çiçeklerinden biri olma unvanını Özçelik ve Orhan, 2014). kazanmıştır. Çünkü güller bahçeler- de, peyzaj alanlarında kullanılmakta, Rosa cinsi 4 alt cinse (Hesperho- saksılı bitki ve kesme çiçek olarak da dos, Hulthemia, Platyrhodon, Rosa = değerlendirilmektedir. Aynı zamanda Eurosa) ayrılır ve Eurosa alt cinsi gül gül, yağ gülü olarak (Rosa damas- türlerinin %95 inden fazlasını içerir. Dr. Fatih GÜLBAĞ cena, R. centifolia, R. alba, R. gallica Bilinen türlerin büyük çoğunluğu bu alt Atatürt Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü vd.) parfümeri ve kozmetik sanayinde, cins içerisindedir (Wissemann, 2003; marmelat ve çay olarak (R. canina vd.) Zlesak, 2007). Sadece 10-15 gül türü gıda sanayinde değerlendirilmektedir. (R. chinensis, R. foetida, R. gallica, R. gigantea, R. moschata, R. multiflora, Güller [Rosa x hybrida (rose)] , Rosa R. phoenicea, R. rugosa, R. rubra ve R. (family Rosaceae, subfamily Rosi- wichurana) şuan yetiştiriciliği yapılan dae) cinsine ait uzun ömürlü, odunsu modern güllerin gelişmesine katkıda bitkilerdir. Rosa cinsi doğal olarak bulunmuştur (Stewart, 1969; Zlesak, kuzey yarım kürede yayılış gösteren 2007). 130-200 yabani türü kapsamaktadır

62 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 63 Ekonomik öneme sahip bitkilerde; Çin‘de MS 960-1279 yıllarında yapıldığı, genetik ve sitogenetik esaslardan fakat melezleme amaçlı ilk kayıtlara yararlanarak bitkilerin genetik yapı- Avrupa’da gül bahçelerinin oldukça sının, yetiştirici ve tüketicilerin istek- popüler olduğu 19. yüzyıl başlarında leri doğrultusunda planlı bir şekilde rastlanıldığı bildirilmektedir (Gudin 1999; değiştirilmesine “bitki ıslahı” denir. Bitki 2001; 2003’den aktaran Leus, 2005). Bu ıslahının tarihsel süreci incelendiğinde; bilgiler ışığında; süs bitkileri ıslah çalış- insanoğlunun gıda gereksiniminden malarına planlı bir şekilde 19. yüzyılda dolayı beslenmede kullanılan bitkilerin gül ile birlikte başlandığı söylenebilir. öne çıktığı görülmektedir. Güller bitki ıs- lahındaki yenilebilir olmayan ilk tür ola- Günümüzde gül ıslah çalışmaları, uygu- rak kabul edilir. Gül ıslahının ilk olarak ladıkları programları, genetik bilgileri

64 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 65 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

saklı tutan, oldukça rekabetçi özel şir- len özellikler için açık alanda seleksi- rultusunda ıslah amaçlarında; hastalık- Bunun ekonomik karşılığı ise 560 milyon etmesine ya da yasal olmayan yollara fikri mülkiyet kavramlarıyla birlikte ıslah- ketler tarafından gerçekleştirilmektedir yon gerçekleştirilir. Seçilen genotipler lara dayanıklılık, koku, çiçek rengi, çiçek € değerindedir (Vukosavljev 2014). başvurmasına neden olmaktadır. Dışa çı hakları gibi konuların yoğun şekilde (de Vries & Dubois, 1996; Leus, 2005). vejetatif olarak çoğaltılır. Özellik ve miktarı, çiçek boyutu, bitki boyutu ön Türkiye’de ise yıllık 6-8 milyon adet dış bağımlılığın aşılması için yeni çeşitlerin gündemde olduğu günümüzde, ülkemiz Bu şirketlerden bazılarının 100 yılı aşan çevre koşullarına bağlı olarak, araştır- plana çıkmaktadır. Bahçe güllerinde mekân gül üretildiği tahmin edilmekte- elde edilmesine yönelik ıslah çalışmala- süs bitkileri sektörüne çok acil olarak geçmişi bulunmaktadır. Bu şirketleri; ma alanındaki fenotipik değerlendirme kesme güllerde olduğu gibi parlak yap- dir. Kamu harcamalarında tasarrufun rına ihtiyaç vardır. Marka ve patent gibi milli çeşitlerin girmesi gerekmektedir. Meilland International (Fransa), Kordes yıllarca sürebilir. Sonuç olarak, melez- rak ve renkli petallerin yanı sıra yaprak giderek daha fazla ön plana çıkması, Rosen (Almanya), Rosen Tantau (Al- lemeyle elde edilen bireylerin yalnızca döküldükten sonra ilgi çekici biçim ve kaynakların daha etkin kullanılma- manya), Nirp International (Fransa), In- küçük bir kısmı (yaklaşık % 0.1) çeşit renkte hipleri (meyve) olan bitkilere sı gerekliliği; tüm kentler için peyzaj terplant Roses (Hollanda), Pheno-Geno olarak piyasaya sunulmaktadır. eğilim de vardır. uygulamalarında kısa ömürlü bitki- (Hollanda) şeklinde örneklendirebiliriz. Günümüzde süs bitkilerinde farklı ler (mevsimlik çiçek vb.) yerine, uzun Dış mekân gül ıslahı, ıslahın ilk adımı amaçlar hedeflenerek ıslah çalışmaları Günümüzde; bazı eski çeşitlerin hala ömürlü bitki türlerine daha fazla yer olan melezlemeden çeşide kadar yapılmaktadır. Bu amaçları; biyotik stres piyasada olup olmadığı konusundaki verilmesini üzerinde tartışılan ve karara birçok aşamayı ve stratejiyi içinde (hastalıkları ve zararlılara dayanıklılık) belirsizlik, bazı çeşitlerin ise orijinal ticari varılan hususlardan biri haline getirmiş- barındıran 8 yıllık bir zamanı kapsar. koşullarına dayanıklılık, abiyotik stres adından farklı isimlerle ticaretinin yapılı- tir. Bu nedenle gül, önümüzdeki yıllarda Yapılan melezlemelerin sadece bir (kuraklık, aşırı sıcaklık ve soğuk) koşul- yor olmasından dolayı; gül çeşitlerinin üretimi ve kullanımı artması beklenen kısmından (ebeveyn kombinasyonuna larına direnç, koku, yeni renkler, bitki kesin sayısının tahmin edilmesi zor bitki türlerinden biridir. bağlı olarak ortalama % 40-65 civarın- ve çiçek yapısında değişiklikler, çiçek- olsa da 45.000 den fazla gül çeşidinin Son yıllarda güllerin özellikle şehir pey- da) tohum alınabilir. Bunlara ek olarak, lenme zamanında değişiklikler, uzun olduğu kabul edilmektedir (Vukosavljev zajında kullanımındaki artışa paralel düşük çimlenme yüzdesi (yine ebeveyn ömürlülük ve hasat sonrası performans 2014). olarak ülkemizde (Yalova, Bursa, Sa- kombinasyonuna bağlı olarak ortala- olarak sayabiliriz. Dış mekân güller, ekonomik açıdan en karya) dış mekân gül üretim alanları da ma % 35-45) nedeniyle elde edilen me- Peyzaj alanlarının düzenlenmesinde önemli süs bitkilerinden biridir (Gudin, hızlı bir şekilde artmıştır. Ülkemiz adına lez birey sayısı da azdır. Bu bireyler iki fazla bakım (yoğun budama ve ilaçla- 2001). Çelik ile üretilenler ve saksı bitkisi kayıtlı çeşitlerin olmaması, üreticilerin yıl boyunca sera içinde ön seleksiyona ma) gerektirmeyen güllerin kullanımına olarak kullanılan güller hariç, yılda lisans ücreti (Royalty) ödeyerek yurt tabi tutulur, sayıları % 95-97 oranında olan talep artmaktadır. Gül yetiştiricisi 80 - 100 milyon adet civarında aşılı dış dışındaki firmalardan üretim haklarını azaltılır. Üçüncü yıldan itibaren isteni- ve kullanıcısının talep ve istekleri doğ- mekân gül satıldığı tahmin edilmektedir. satın almasına, üretim materyalini ithal

66 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 67 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Söz konusu yasalar ile birlikte pazarda oluşacak tescilli çeşit sıkıntısının prob- lemsiz aşılması için yerli çeşit geliştirme- ye yönelik çalışmalara öncelik verilmesi gerekmektedir. Ülkemizde süs bitkileri sektörünün genel bir sorunu olan, üretim materyali kulla- nımı bakımından sektörün dışa bağımlı olması gül için de fazlasıyla geçerli bir problemdir. Ülkemiz adına kayıtlı dış mekân gül çeşidi bulunmamaktadır. Bu bağımlılığın aşılması için yeni çeşitlerin elde edilmesine yönelik ıslah çalışma- larına ihtiyaç vardır. Ülkemizde, süs bitkilerinin “gelir getiren bir tarımsal fa- aliyet” olarak algılanmaya başlanması, gelişmiş ülkeler ile kıyaslandığında henüz yenidir. Bu gecikme süs bitkileri Ar-Ge çalışmalarına verilen önemi de geciktirmiş, ülkemizdeki üniversite ve kamu araştırma kuruluşlarında süs bitkileri alanında çalışan araştırmacı sayısının yetersiz olması sonucunu doğurmuştur. Islah çalışmalarının uzun zaman almasından dolayı özel sek- tör firmaları çeşit geliştirmeye yönelik Ar-Ge çalışmalarına mesafeli durması, sektörde ıslaha yönelik araştırma ge- liştirme çalışmalarının geç başlatılma- sına ve sınırlı sayıda kalmasına neden olmuştur (Gülbağ, 2015). İstanbul başta olmak üzere ülkemizin her bir köşesinde yerli ve milli gül çe- şitlerini görmek için “Yeni Gül Çeşitle- rinin Geliştirilmesi” isimli entegre proje kapsamında, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından 2014 yılında “Melezleme Yoluyla Dış Mekân Yeni Gül Çeşitlerinin Geliştirilme- si” isimli proje hayata geçirilmiştir. Söz konusu proje Tarım ve Orman Bakanlı- ğı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü tarafından destek- lenmiştir. Proje, Ülkemizin en büyük gül üreticisi ve kullanıcısı konumundaki İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş tarafından da desteklenmektedir. Bu proje ile dünya ve ülkemiz süs bit- kileri ticaretinde önemli bir paya sahip dış mekân gül yetiştiriciliğinde yetiştirici ve tüketici taleplerini karşılayabilecek, iç ve dış piyasada rekabet edilebilecek milli dış mekân gül çeşit adaylarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Gelişti- rilecek yeni çeşitler ile dışa bağımlılığın azaltılmasına, hatta bu çeşitlerin ihraç edilerek süs bitkileri ihracatına, dolayı-

68 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 69 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

incelendiğinde; sayının yetersiz olduğu fakat son yıllarda bir gelişme süreci- ne girdiği anlaşılmaktadır. Gül ıslah çalışmalarının ise geçtiğimiz 5 yıldan bu tarafa belirli bir ivme kazandığı görülmektedir.

Ülkemizin, süs bitkileri ıslahı ve gül ıslahı konusunda etkin olabilmesi; özel sektör, üniversite ve kamu araştırma kurumla- rının ortak ve eş güdümlü çalışmaları, ıslah ve çeşit geliştirmede önceliklerin ve stratejilerin birlikte belirlenmesi ile mümkün olabilir. Ülkemizdeki mevcut ıslah çalışmalarının çoğunun, siste- matik bir ıslah politika ve programının bir parçası olarak değil, bazı araştır- macı ya da öğretim üyelerinin kişisel gayretlerinin sonucuyla ortaya çıktığı bilinmektedir. Islah çalışmaları bireysel çalışmalar olmaktan çıkarılmalı, sistemli ekip çalışmaları haline getirilmelidir. Sektördeki tüm paydaşların katkılarıy- la kısa, orta ve uzun vadeli hedefleri içeren devamlılığı olan süs bitkileri ve gül ıslahı konularında politikalar oluş- turulmalıdır. Islah çalışmalarına ayrılan maddi kaynaklar oldukça yetersizdir. Bu kaynaklar artırılmalı ve çeşitlendiril- melidir.

Kaynakça

De Vries DP, Dubois LAM. 1996. Rose breeding: Past, present, and prospects. Acta Hort 424: 241-248. Gudin S. 1999. Improvement of rose varietal creation in the world. Acta Hort. 495: 283-291. Gudin S. 2001. Rose breeding technologies. Acta Hort. 547: 23-33. Gudin S. 2003. Breeding / Overwiew. In: Encyclopedia of rose science. Roberts A.V.,Debener T. & Gudin S. (Eds.) Elsevier, Academic Press, Oxford. Gülbağ F., 2015. Türkiye’de süs bitkileri ıslah çalışmaları, sıyla ülke ekonomisine katkı sağlanması rinin geliştirilmesi” ve “Mutasyon ıslahı TÜRKTOB Dergisi, Sayı:14,s:12-15. Leus L., 2005. Resistance breeding for powdery mildew hedeflenmektedir. ile gülde çeşit geliştirme” isimli projeler (Podosphaera pannosa) and black spot (Diplocarpon rosae) in roses. PhD. Thesis, Faculty of Bioscience Enginee- Bu proje kapsamında seçilen çeşit olmak üzere entegre proje kapsamında ring, Ghent University. adaylarının, morfolojik tanımlamaları- toplam 3 proje yürütülmektedir. Özçelik, H. 2010. Türkiye Bahçe Güllerine (Rosa L.) Sistema- tik Katkılar ve Yeni Kayıtlar. OT Sistematik Botanik Dergisi, nın yanı sıra DNA parmak izleri çıkarı- Ülkemizde son yıllarda süs bitkileri 17(1): 9-42. Özçelik, H., Gül, A., Orhan, H., Özgökçe, F., Ünal, M., larak, çeşit adayları moleküler düzeyde ıslahı konusunda sevindirici gelişmeler Özkan, G., Fakir, H., Sakçalı, S., Korkmaz, M. 2009. Türkiye Rosa L. (Gül) Taksonlarının Genetik Çeşitliliği Tespiti, Ekono- de tanımlanacaktır. Böylece çeşit yaşanmaktadır. Bu projelerin yanı sıra, miye Kazandırılması Olanaklarının Araştırılması ve Süley- patent haklarının elde edilmesi ve ıslah- bazı üniversitelerimizde de yağ gülü ve man Demirel Üniversitesi Bünyesinde Rosaryum (Gülistan) Tesisi, TUBİTAK, TOVAG 105O627 No.lu Proje. çı haklarının korunması sağlanacaktır. kesme gül üzerine gül ıslah çalışmaları Özçelik, H., Orhan, H. 2014. Türkiye’nin Gülleri. SDU Journal of Science (E-Journal), 9 (1): 43-55. Kamu özel sektör işbirliği ile yürütülen başlatılmış ve gül çeşitlerinin geliştiril- Stewart, R.N., 1969. Origin cytology and genetics, in gül ıslah projesi kapsamında; 2023 mesi yolunda mesafe kaydedilmektedir. Mastalerz ,J.W. and Landhans, R.W. (eds.), Roses. A manual on the culture, management, diseases, insects, economics yılına kadar toplamda 50 adet milli gül Zaman kaybetmeksizin gül anacı ıslahı- and breeding of greenhouse roses. Roses Inc., pp. 261-266. Vukosavljev M., 2014. Towards Marker Assisted Breeding çeşidinin süs bitkileri sektörü vasıtasıyla na yönelik çalışmalar da başlatılmalıdır. İn Garden Roses: From Marker Development To QTL Detection. 249 Pages. Phd Thesis, Wageningen University, ekonomiye kazandırılması hedeflen- Yeni çeşitlerin geliştirilmesi için, kamu, ISBN 978-94-6257-134-1. Wageningen, NL mektedir. Bahsi geçen “Melezleme üniversite ve özel sektör kuruluşlarında Wissemann, V., 2003. Classification/Conventional taxo- nomy (wild roses). In:Roberts, A.V., Debener, T., Gudin, S. yoluyla dış mekân yeni gül çeşitlerinin projelerin yürütülmekte olması sektör (Eds.), Encyclopedia of Rose Science. Elsevier,Oxford, pp. 111–117. geliştirilmesi” isimli proje ile birlikte “Me- açısından önemlidir. Süs bitkileri alanın- Zlesak, D.C. 2007. Rosa x hybrida N.O. Anderson (ed.), lezleme yoluyla yeni kesme gül çeşitle- da, ülkemizde yapılan ıslah çalışmaları Flower Breeding and Genetics, 695–740. 2007 Springer.

70 Dosya / Cover Issue

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Rose is the most beautiful flower of our World, its the crown of every place of every century, the queen of ornamental plants, the indispensable element of landscape art. Rose has been an indispensable pattern of world literature in every era with its physical and metaphysical parts. In addition to many independent works on rose, rose and nightingale are also produced in various studies. Rose is considered to be more of a lover’s symbol with its various qualities. It is the sultan of the flowers as a plant, the source of inspiration for the writers of the poets. Red rose was the most subject in literature. Other roses are introduced according to the desired meaning.

Kil ile Gül’ün Dostluğu Üzerine

Hikmet İlaydın (1946, 1974) ve Yakup Gül arasındaki bağ nedir? Soruları ile üslupla anlatır bir rubaisinde niversite öğrencilik yılla- Bostan ve Gülistân Necefzade (1965) tarafından Bostan ve çeşitli çağlardan süzülüp gelen anla- “Dün testicilerin oradan geçiyordum, rımızda o güne kadar ne Gülistan adıyla ve Niğdeli Hakkı Eroğlu yış, benzetiş ve ilhamlardan beslendi, Elleri ne güzel oynuyordu toprakla, kendisinin ne de yazarının Üzerine (1944) tarafından Gül Suyu adıyla yapı- şekillendi. Plant Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Baktım on parmakta on hüner. ismini hiç duymadığım lan özgün tercümelerdir. Dergisinin Güle ayırdığı sayısında siz- Kimse farkında değildi, bir ben gördüm bir kitap tavsiye edilmişti. lerle buluşmak istedi. Babamın toprağıydı ellerindeki toprak.” Kitabı alıp okumuş, bazı Aslı Farsça olan ve birçok dile çevrilen Bostan ve Gülistân, Salgurlu Hane- Üsatırların altını çizmişim. Daha sonra bu Şairle Konuşan Kendi öz toprağımızdan, Aşık Veysel danından Ebu Bekir b. Sa’d b. Zengi kitabın asırlardır geniş bir çevre tara- Kil ve Toprak ustanın toprağa dair tespitleri şöyle: fından okunduğunu, alıntılar yapıldığı- (1258) için yazılmıştır. Bostan ve Gü- Kil Parçası listan ayrı eserlerdir ancak ülkemizde Üzerine Havaya bakarsam hava alırım nı, konuları özetlenerek dili sadeleştiri- Toprağa bakarsam dua alırım lerek yeni yayınlar yapıldığını gördüm. birlikte yayınlanmış, öyle bilinip okun- Gülistan’ın girişinde “İslam padişahına muştur. Türü ve sanat değeri bakımın- Topraktan ayrılsam nerde kalırım Bir gün kitaplığımı karıştırırken, İslam methiye” başlığı altında şöyle diyordu. Şadi Şirazi eserinde şöyle diyor. “Adem Benim sadık yârim kara topraktır. edebiyatının yıldızlarından, bilge yazar dan taklit edilemeyen bir eser olarak “Bir gün hamamda bir sevimli insan oğulları bir vücudun organları gibidir. Prof. Dr. nitelenen Gülistân, günlük hayatta Şeyh Sâdî-î Şîrazî’nin (ö. 691 H/1292 M) bana güzel kokulu, gül kokulu bir parça Çünkü aynı cevherden,özden, toprak- Dileğin var ise iste Allah’tan Osman ÇETİNKAYA ünlü eseri “Bostan ve Gülistan” bana karşılaşılan olaylar dikkate alınarak, kil verdi. O kile, “misk misin yoksa am- tan yaratılmışlardır. Vücudun bir yerin- Isparta Uygulamalı Bilimler Almak için uzak gitme topraktan tekrar göz kırpmıştı. Sanki bana “hani bunlardan ahlaki ve edebi sonuçlar ber misin? Senin güzel kokundan mest de bir dert bir ağrı hasıl olursa diğer Üniversitesi çıkarılabilen hikâyeler, nükteler ve be- Cömertlik toprağa verilmiş haktan eski dostluğumuz? İnsan dostlarını bu oldum.” dedim. Kil cevap olarak bana organların da kararı huzuru, rahatı kal- Benim sadık yârim kara topraktır. kadar kolay unutur mu ?” der gibiydi. yitlerle süslenmiştir. Yazıldığından beri şöyle dedi: “ben âdi bir kil idim, fakat maz görev yapamaz, onlar da rahatsız Kitabın cildi bozulmuş sayfaları dağıl- büyük bir ilgi gören Gülistân’ın dünya bir zaman gül ile arkadaş oldum, onun olurlar. Sen ki başkalarının mihnetinden, kütüphanelerinde binlerce yazması Hakikat ararsan açık bir nokta maya başlamıştı. Kitabı elime alıp bir güzel kokusu bana sindi. Yoksa ben sıkıntısından keder duymuyorsun, on- Allah kula yakın kul da Allah’a kenara iliştim, özellikle de yıllar önce bulunmaktadır. Gülistân çeşitli zaman- bildiğin bir toprak parçasıyım” Bu yazı ların dertlerine kulak asmıyorsun, sana larda Türkçeye de çevrilmiş, şerhleri de Hakk’ın hazinesi gizli toprakta okuduğumda altını çizdiğim yerleri tatlı bu nükteden ilham aldı. Kil nedir? Gül insan adını vermek yakışmaz.” Ömer Benim sadık yârim kara topraktır. bir heyecanla tekrar okudum. yazılmıştır. Kilisli Rifat Bilge (1933, 1975), nedir? Dostluk, Arkadaşlık nedir? Kil ile Hayyam toprağı biraz da mizahi bir

72 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 73 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Gül Üzerine

Gül dünyamızın en güzel çiçeği, her as- rın her mekânın baştacı, süs bitkilerinin kraliçesi, peyzaj sanatının vazgeçilmez unsurudur. Gül fizik ve fizikötesi yönle- riyle dünya edebiyatının her devirde vazgeçilmez bir deseni olmuştur. Çok sayıda bağımsız eser yanında, çeşitli eserler içinde de gül, gül ve bülbül işlenmektedir. Gül çeşitli vasıflarıyla daha çok sevgilinin sembolü olarak kabul edilmektedir. Bir bitki olarak gül çiçeklerin sultanıdır, şairlerin yazarların ilham kaynağıdır. Edebiyatta en çok konu olan kırmızı gül olmuştur. İfade edilmek istenen manaya göre diğer gül renkleri de devreye sokulur. Hangi tür veya akımdan olursa olsun edebiyatımızda gül, üzerinde en çok durulan unsurların başında gelir. Mana gülistanının bülbüllerin, Ümmü Sinan’ın nefis bir ilahi olarak ta bestelenmiş olan “Seyrimde bir şehre vardım” şiiri gül şiirleri arasında en çok gönlümüzü ku- şatanlar arasında sayılabilir. İşte ondan üç kıta: sayıda eser, nükte var. Bunlardan biri kendimden geçeyim yeniden. Yani ki ya Seyrimde bir şehre vardım/Gördüm İskender Pala’nın “Gül Şiirleri” eserin- renginle boyanayım, ya rengin girsin sarayı güldür gül deki Gül’e dair tanımlamalardır. Bu yeniden rüyama ve bir daha mahşerde Sultanımın tacı tahtı/Bağı duvarı güldür satırlara bir göz atalım: uyanayım.” “Biz O varlık güzeline Gül diyeceğiz; gül Sultan I Ahmed, rüyaların sevgilisine gül bizi toprak olmaya, güle kavuşmaya toprağı olsaydım!” şeklinde anlayabilir gül çağında ıtırlarını duymak için… rölyefleriyle başı üzre yer vermek için Kil Nedir? Nelerin onunla dost olmaya teşvik ediyor. miyiz? Yaratanı bilmeyen tanımayan Beşeriyet bütün zaman ve mekân sorgucunu O’nun ayak izinden yaptı- Kur’anı Kerim de Nebe’ suresi 40. aye- inkarcı neden böyle bir hayıflanma ve Gül alırlar gül satarlar/Gülden terazi Sembolüdür? boyunca Gül’ü bilememenin ve Gül’ü rıyor ve üzerine, halen Sultan Ahmed tinde “Şüphesiz biz sizi, kişinin önceden özlem içinde acaba? Güle dost olabil- tutarlar sevememenin ıstırabıyla kıvrandı ve en Cami içinde sol tarafta nefis bir tablo elleriyle yaptıklarına bakacağı ve inkâr- mek için mi? Çünkü Gül’ün dostluğun- Gülü gül ile tartarla/Çarşı pazarı güldür büyük hakikat şu ki başını nereye vursa olarak asılı duran, şu satırlarını nakşet- Toprakla uğraşanlarımız, eğitimini cının “Keşke toprak olaydım!” diyeceği dan, O’nun eğitiminden başka insan gül o Gül’den başka gülü bulamayacak, tiriyordu: alanlarımız, bilimini yapanlarımız çok günde gerçekleşecek olan yakın bir neslini bu durumdan kim kurtarabilir ki? Gül’ü örnek almadıkça ete kemiğe Nola tâcım gibi başımda götürsem iyi bilir Kil toprağın özüdür, kilsiz toprak azaba karşı uyardık” buyrulmakta- Geçmişlerin özlem ve dileklerinin artık Toprağı güldür, taşı gül/Kurusu güldür, bürünüş feryadından kurtulamayacak- daim olmaz. Kil de yeryüzünü oluşturan, en dır. Kili/toprağı, Gül’ü, kilin gülle olan yerine asla gelemeyeceği gerçeğinden yaşı gül tır. Eller nakış nakış desen desen Gül’ü Kademi nakşını ol hazreti şah-ı rûsûlün yumuşağından en sertine kayaların dostluğunu birlikte düşündüğümüzde de hareketle, bundan bir ibret ve ders Has bahçesinin içinde/Serv ü çınarı dokur çünkü, kağıtlar renk renk, deste Gül-i gülzarı nübüvvet o kadem sahi- parçalanma ve ayrışma ürünüdür. bu ayetteki özlemi “Keşke O Gül’ün çıkarılabilir mi? güldür gül Muhteşem özellikleri ve Sayısız kullanım Gül’ü okur. Gülün ıtırlarında bülbüller bidir alanı vardır. Bir yandan en sert (haşin, İmam Rabbani gülü şöyle niteliyor yaşar aşk ile ve aşk ile renginin şulesine Ahmedâ durma yüzün sür kademine o gaddar, katı yürekli, acımasız) bir yan- (Mektubat I. c. 173. m); pervaneler düşer. Kimin eline değerse gülün dan en yumuşak (hoşgörülü, mütevazı), “Aşıkın gönlü bir güzele takılınca, /Ra- Gül, elleri kokar onun.” halden hale geçerken her bir hali bize hat eder mi, başkasına kavuşunca? “Ne yana baksa Gül’den bir iz görür Sultan I. Ahmedin mürşidi Aziz Mah- de ilham kaynağı olur. Hz. Mevlana Yüz demet fesleğen verseler bir bül- gözler, ne yöne dönse Gül’ü özler, mud Hüdayi ise Mesnevisinde (I. Cilt 1911-1912.b.) bizi büle,/Koklamaz hiç onu yine gider bir geceler ve gündüzler. Eşya ve varlık gül “Gül ağlama gül bize/Ele diken gül bize toprak olmaya çağırıyor. güle. için vardır ve Gül, eşya ve varlık için. Gül olanın yüzünde/Gül açılır gül bize” “Taş yeşermez geçmiş olsa da nevba- Bir milyon adı varsa aşkın, bir eksiğiyle diyerek her yüzde Gül’ün aşkını oku- har hep gülden alır ilhamını. Kâğıt kalem ve maktaydı Toprak ol da bak nasıl güller açar. Gül Nelerin kitap… Söz, kelam ve hitap… her suret ve Taş gibi idin çok gönül kırdın yeter! Sembolü? her şekilde Gül’e mahkum. Kimiler gül Gül ve gülistana dair Yunus Emre şöyle Toprak ol, üstünde hoş güller biter…” dediler, ömür boyu güldüler; kimiler Gül sesleniyor: Hindistandan bir ses İmam Rabba- dediler, gül uğruna öldüler.” “Yine sordum çiçeğe/Gül sizin neniz ni (Mektûbât I. c. 159.m.); “Toprak ol, Gül her yönüyle bir sembol çiçek. “Kokunu ver bana Gül’üm, boyanı ver olur, toprak ki, gül bitsin sende/ Topraktan Sadi’nin ifadeleri bize Gül’ün Hz. Pey- bana!.. Mahmurluğuma ıtır ıtır sabûh, Çiçek eydür Ey derviş,/Gül Muhammed başka yok kavuşan güle” ifadeleriyle gamber (s.a.v) olduğuna işaret ediyor. dimağıma elvan elvan lezzet ol… teridir.” Edebiyatımızda bunu teyid eden çok Seninle kendimi bulayım ya; ya da

74 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 75 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

® Farkındalığını Inspire Plus ile arttır müminlere canlarından aziz bir dost savuracaktır. Mânâ gülistanı açıldı Gülistân da iyilerle idi (Ahzab 33/6) O dostun da dost- açılalı hiçbir bülbül Sa’di kadar güzel dostluk arkadaşlık luğunun kaynağı Allah’tır. Allah’ı dost terennüm etmemiştir. Böyle bir bülbül edinen Allah Resulü hayatı boyunca ölür de toprağında gül bitmez ise uzak yakın çevresindeki herkese hayret ederim.” Hazreti Lut’un hanımı ve Hazre- samimi bir arkadaş, sıcak bir dost Sa’di dünyamızdan ayrılalı 700 yıldan ti Nuh’un oğlu kötülerle arkadaş olmuş, insanlığa dostluğu öğretmişti. fazla bir süre geçmiş bulunuyor. Öyle olduğu için nübüvvet hanedanından Dost kimdir, nasıl olmalıdır sorusunun görünüyor ki onun toprağında yüz olmak şerefini kaybetti. Hâlbuki As- cevabını hem sözleri hem uygulama- binler gül bitmiş, hala bitmeye ve o habı Kehf in köpeği birkaç gün iyilerin ları ile bildirdi. Dost sevendir! güller her devirden, her diyardan arkasına düştü, onlarla beraber oldu Mahmut Çetin, “gül olsaydım” adlı şi- insana eşsiz ilhamlar, güzel koku- da insan şerefini kazandı. İnsan kötü irinde gülün dostluğuna olan ihtiyacı, lar vermeye devam ediyor. Mânâ demirden nasıl iyi bir kılıç yapar? istekliliği dile getiriyor: gülistanının toprağı, o toprakta Ey akıllı zat bilmiş ol ki alçak kimse dünya sürgünde gülistandır yeşeren gülün bülbülü olan Sa’di bu terbiye ile adam olmaz. Misal istersen onda ay yüzlü bir gül vardır nüktesinde ele almaya çalıştığımız yağmura bak ki, yağmurun tabiatının “kil, toprak, gül, kil ve gülün dostluğu” latif temiz olduğunda ihtilaf yok- dünya ki o ay yüzlü güle konularını adeta özetliyor. tur; böyle olmakla beraber, yağan gülistan olmak için vardır yağmurun tesiriyle bahçede lale, kötü … Kil/toprak Allahın çeşitli kıtalardan çorak toprakta yabancı otlar biter. o güle yakın gül olsaydım aldırdığı, su katılarak yoğrulan, ol- Çorak yer sümbül bitirmez. Boş yere güle burak düldül olsaydım gunlaştırılan, şekil verilen ve nihayet oraya ümit tohumu ekip zayi etme. Allahın ruhundan üflediği insandır. Kötülere iyilik etmek iyilere kötülük o güle yakın gül olsaydım Toprak insanın kökeni, yaratılış ma- etmek gibidir. solsaydım da tek kül olsaydım yası bereket, dayanıklılık, tevazu ve … mahviyet sembolüdür. Gül, Allahın Kil gül ilişkileri: gülü görüp eren olsaydım “Sen olmasaydın âlemleri yaratmaz- yoluna can veren olsaydım dım” buyurduğu, Allahın sevgilisi, kutsal bir alışveriş göremedim eyvah eylerim yaratılmışların en yücesi, övgüye en Sevgimi ona zapt eylerim layık olan, kâinatın övüncü, efendimiz örnek bir dostluk Hz. Muhammed (s.a.v) dir. bahçesinde gül dererim Hz. Muhammed’in gerçek dostuna “Bir dost bulamadım gün akşam gül uğruna post sererim kavuştuğu andan kıyamete kadar oldu” diyor ya şair. Bu hayatta en da onun yolunun yolcuları, onun kıymetli şey “dost” olsa gerektir. İşte Bostan ve Gülistan tercümesinin arka mirasçıları olan Allah dostları, bilim böyle bir dostu, bir gün değil bir kapağında şu ifadeler bulunuyor. “Ey adamları, O’nun yolundan yürüdükçe ömür boyu aramaya değer. Ve “o bizim toprağımıza, mezarımıza uğ- O eşsiz Gül’ün temsilcileridir. İnsan hatırlı, değerli, sevgili dost un kaybı” rayan ziyaretçiler! Azizlerin toprağı olarak biz gerçek özümüzü, yaratılış onulmaz yaralar açar yürekte. O için olsun, şu söyleyeceğim sözleri amacımızı ve görevlerimizi bilmeli ve dost Gül olursa, toprak O dostu çok- hatırlayın. Sadi, toprak olmuşsa da unutmamalıyız. Sıradan bayağı bir tan bulmuşsa, sahip olduğu güzellik- ne beis vardır? O zaten yaşarken de hayattan kurtulup olgunlaşmak, yü- leri ve erdemleri, kendine atfedilen toprak idi. Sadi rüzgâr gibi dünyayı celmek ve yaratılmışların en şereflisi değeri O’ndan birer yansıma olarak dolaştıysa da nihayet kendisini kara olabilmek için Gül ile dostluk kurmalı, bilirse, O’nunla hem hal olabilirse, toprağa teslim etti. Çok geçmeden gülün kokusunu ve güzelliklerini top- gerçek mutluluk o toprağın her bir toprak onu yiyecek; sonra da rüzgâr rakla buluşturan şebnemler ile birlikte Viola wittrockiana zerresinde görülür, hissedilir. o toprakları dünyanın her tarafına olmalıyız. Allah Resulü sahabeye ve bütün Inspire® Plus

• Iri çiçekler ile büyük rengarenk bir hali oluşturma imkanı • Extrem hava şartları için ıslah edilmiştir • Kısa çiçek sapı ile boylanmayan ürün • Geniş renk seçeneği

76 Dosya / Cover Issue For more detailed information go to www.benary.com PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

The roses live natively on the limestone and volcanic terrains, in the areas of 0-3000 m height range, and in well-laid and loose-built soils. Roses can be grown in almost every region of Turkey. Today, except for natural species, there are about 45,000 roses (cultivar) and hybrids. These varieties are generally named with trademark names and few of them are known and used in our country. The roses are the preferred plants because of their flamboyant, aesthetic and fragrant flowers of different colours. These plants, which can have many different colours of flowers, bloom mostly in summer and autumn months.

Peyzaj Gülleri’nin Yetiştikleri Yöreler ve İsimleri, Ekolojik ve Coğrafi Karekteristikleri, Botanik Özellikleri ve Yetiştirme Teknikleri

linin önemli bir kısmını 2011-2013 yılları A.Türkiye Güllerinin arasında TUBITAK projesi kapsamında (Rosa L.) Yetiştikleri Türkiye genelinden toplanan herbar- yum örnekleri oluşturmaktadır. Çalışma Yöreler ve yöresel sonucunda Türkiye’de yetişen güller- adları den toplam 35 taksona ait 184 kayıt bulunmaktadır. Güller için toplam 37 farklı ismin kullanıldığı, bu bitkilerin halk Güller, 0-3000 m aralığındaki rakım- arasında çoğunlukla “Kuşburnu” ve larda, genellikle kireçtaşı ve volkanik “Şilan” adlarıyla bilindiği belirlenmiştir. arazilerde, drenajı iyi ve gevşek yapılı R. canina türü 11 farklı ilden,R. damas- topraklarda yayılış göstermektedir. cena var. trigintipetala 10 ilden ve R. Türkiye’nin hemen her yöresinde güller foetida 8 ilden toplanmıştır. Mustafa yetişmekte veya yetiştirilmektedir. KARAAĞAÇLI Güllerden gıda, ilaç ve peyzaj sektör- Türkiye’de, bu cins içinde en geniş İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş leri başta olmak üzere birçok alanda yayılışa sahip olan türün R. canina Mevsimlik Çiçek Üretim Şefi faydalanılmaktadır. Buna karşın, in- olduğu ve Göller Yöresi’nde ekonomik sanların bu bitkilere olan ilgisi giderek amaçla yetiştirilen R. damascena’nın, azalmakta ve şehirleşme baskısı ile İç Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu’da birlikte güllerin genetik çeşitliliği zaman da yayılış gösterdiği belirlenmiştir. Ayrı- geçtikçe tehlike altına girmektedir. ca, doğal güllerden olan R. dumalis, Bunun yanında, güllerin yöresel adları R. foetida ve R. hemisphaerica türleri ve faydalanma şekilleri de her geçen ekonomik amaçlı olarak yetiştirilmek- gün unutulmaktadır. Çalışma materya- tedir.

78 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 79 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Bu cinse ait en çok taksonun sırası dir. Güner (2012), Türkiye’de 31 doğal ve melez çeşitler ve bahçe gülleri katmerli ile Isparta, Erzincan, Artvin, Konya, kültür gül türünün kaydını vermektedir. yapıdadır. Güllerin yer örtücü, sarılıcı Gümüşhane ve Van illerinde yetiştiği Baytop (2001) Türkiye’deki bahçe gülle- ve tırmanıcı çalı ve ağaçsı formları belirlenmiştir. rinin tür sayısının 8’i doğal olmak üzere bulunmaktadır. Türk halkı yüzyıllardır 24 olduğunu belirtmektedir. bazı türlerin meyvelerini marmelat, gül 1. Giriş Yapılan son çalışmalara göre, Türki- şurubu, gül pekmezi ve çay yapımında, Çiçeklerin kraliçesi olarak kabul edilen ye’de Rosa cinsi 2 alt cinse bağlı 13 çiçeklerini ise gül suyu, reçel, gül sirkesi güller; gösterişli ve hoş kokulu çiçekleri seksiyon içerisinde değerlendirilmekte vb. yapımında kullanmışlardır (Özçelik yanında süs bitkileri, kozmetik ve parfü- ve bu seksiyonlar içinde toplam 42 ve Orhan, 2014). Özçelik vd. (2011a) meri, gıda ve tıp sektörlerindeki yaygın türle temsil edilmektedir (Özçelik, 2010). tarafından yapılan ve gülün psikoloji ve kullanımları ile dünyadaki en önemli Ancak toplam tür sayısının 60 civarında nöroloji hastalarına etkilerinin araştırıl- bitkilerdendir. İnsanlık tarihi kadar uzun olabileceği tahmin edilmektedir (Özçe- dığı bu çalışmada, hastalar üzerinde bir geçmişe sahip olan güller, güzel ko- lik vd., 2009; Özçelik ve Orhan, 2014). stresin neden olduğu baş ağrısının gül kuları ve görünüm güzelliğiyle insanlar Mevcut çalışmalarda, bu cins içinde kokusu yardımıyla azaldığı, gül kokusu- tarafından eski çağlardan beri yetişti- Türkiye’ye endemik takson sayısının nun kişilerde rahatlatıcı etkiler yaptığı, rilmiş ve değişik amaçlarla kullanılmıştır. ise iki olduğu bildirilmektedir. Kültür ve uyku bozukluklarını düzenlediği, kişilerin Güllerden tıbbi amaçlı olarak en az hibrit bahçe gülleri hakkında ise daha yaşantılarını olumlu yönde etkilediği 5000 yıldır faydalanıldığı bilinmekte- az bilgi mevcuttur. belirlenmiştir. Osmanlı döneminde de dir (Özçelik vd., 2011a). Rosa L. (Gül), nöroloji ve psikoloji hastalarının gül Rosaceae (Gülgiller) familyası içinde Günümüzde, doğal türlerin dışında bahçelerinde musiki dinletilerek tedavi sınıflandırılan hoş kokulu ve güzel görü- yaklaşık 45.000 gül çeşidi (kültivarı) edildiği bildirilmektedir. nüşlü türlere sahip bir cinstir. Dünya’da ve melezleri bulunmaktadır. Bu çeşit- yaklaşık 200 gül türünün bulunduğu ler genellikle ticari marka isimleri ile Gülcülüğün temeli R. damascena ile tahmin edilmektedir. Anavatanının adlandırılmakta ve çok az bir kısmı R. odorata türlerine dayanmaktadır. Kuzey Yarımküre olduğu bilinen (Kazaz ülkemizde bilinmekte ve kullanılmak- R.damascena, yağ gülcülüğünün; R. vd., 2013) güller; Orta ve Batı Asya, tadır Güller gösterişli, farklı renklerdeki odorata ise bahçe gülü, kesme gül ve Avrupa, Kafkasya, Ortadoğu, Kuzey- estetik ve hoş kokulu çiçekleri nede- peyzaj amaçlı güllerin ana kaynağıdır batı Afrika, ve Kuzey Amerika’da doğal niyle tercih edilen bitkilerdir. Çok farklı (Özçelik ve Orhan, 2014). Türkiye’de, yayılış gösterirler (Aghamirov and Far- renklerde çiçeklere sahip olabilen bu sadece Göller Yöresi’nde yağ gül- zaliev, 2005; Nilsson, 1972). Türkiye ve bitkiler çoğunlukla yaz ve sonbahar cülüğü yapılmaktadır. R. foetida, R. Doğu Ege Adaları Florası’da (Nilsson, aylarında çiçeklenmektedir. Doğal sempervirens, R. phoenicia, R. arven- 1972) bu cins 24 türle temsil edilmekte- güllerin çiçekleri genellikle yalınkatken, sis, R. canina, R. dumalis ve R. gallica gibi bazı doğal türlerin park, bahçe, ev önleri, çitler, petrol istasyonları ve mezarlıklar gibi yerlerde yetiştirildiği belirtilmektedir. Güllerin üretiminde en başarılı yönteminin kök sürgünlerinden (rizomlarından) üretim olduğu ve bu yöntemde başarı oranının yaklaşık % centifolia “Van gülü”, R. damascena ve Karakurt, 2014); Isparta gülcülüğün- 90 civarınadır. “Kırmızı gül” ve “Şam gülü”; R. gallica de kullanılabilecek yeni çeşit alternatif- B. Türkiye Güllerinin “Frenk gülü”; R. moschata ise “Misk leri (Özçelik vd., 2011b); R. damascena (Rosa L. Spp.) Rosa, bilimsel teşhisi oldukça problemli gülü” adlarıyla bilinmektedir (Baytop, ve R. canina meyvelerinin kimyasal olan cinslerden birisidir. Bu problem- 1999). Türkiye’de, güllerin farklı özellikle- içerikleri (Kazaz vd., 2009); Baston gül- Ekolojik ve Coğrafi lerin nedenleri türler arasında görülen rinin ortaya konulması amacıyla çeşitli lerin peyzaj mimarlığı çalışmalarında Karakteristikleri, hibritleşme sıklığı, mutasyonlar ve çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan kullanımları (Kazaz vd., 2013); Erzincan polimorfizmdir. Çalışma sırasında Tür- bazıları; Van ve civarında geleneksel çevresinde doğal yayılış gösteren gül Türkiye genelinde yapılan çalışmalarda kiye’den toplanmış pek çok kaydın ve bahçelerde yetiştirilen güllerin genel ve taksonlarının belirlenmesi (Korkmaz vd., herbaryum örneğinin yanlış adlandırıl- 45 taksonun yayılışının 158 coğrafi kare yerel adları (Alp, 2007); Doğu Kara- 2013); Türkiye güllerinin habitat, ekolojik, için yeni kayıt altına alınmıştır. Rosa hir- dığı ve çoğunun R. canina olarak teşhis deniz bölgesinde yetişen doğal gül coğrafi özellikleri (Özçelik vd., 2013); edildiği belirlenmiştir. tissima, R. villosa, R. iberica, R. dumalis taksonlarının biyosistematik özellikleri Türkiye güllerinin ekonomik amaçlı gibi bazı doğal taksonlar için ilginç (Anşin vd., 1987); Kuşburnu meyvelerin- sınıflandırılması, morfolojik, ekolojik, ve anlamlı yayılışlar tespit edilmiştir. Türkiye’de güllerinin en önemli çeşitlilik deki C vitamini miktarına farklı rakımla- fizyolojik özellikleri ve bazı geleneksel merkezlerinin Dedegül, Kaçkar, Sultan Yayılışlarda en çok yeni bahçe gülle- rın etkileri (Çelik vd., 2006); Yağ gülünün faydalanma yöntemleri (Özçelik ve rine aittir. R. canina, R. damascena, R. dağları, Tosya, Ilgaz Dağları geçidi, (R. damascena) özellikleri ve üretimi Orhan, 2014) olarak belirtilebilir. Günü- Zigana ve Böğrüdelik geçitleri olduğu odorata ise Türkiye’de en çok yayılış (Başer vd., 1990); Isparta yağ gülünün müze kadar Türkiye’de yayılış gösteren gösteren türlerdir. Gaziantep, Bursa, bilinmektedir. Ülkemizde halk arasın- nörolojik ve psikiyatrik hastalıklara güllerinin yöresel adlarının belirlendiği da R. gallica türü “Gül çiçeği” ve “Gül Antalya, Erzurum, Konya, Isparta eski etkileri (Özçelik vd., 2011a); Aktarlarda herhangi bir literatür bilgisinin olma- bahçe gülü yetiştiren illerin başında yer kurusu”, R. alba “Beyaz gül” ve “Sakız satılan R. canina meyvelerinin tıbbi ve ması , bu çalışmanın ne kadar önemli gülü”, R. banksiae “Menekşe gülü”, R. alırken, Kastamonu, Erzurum, Isparta, aromatik amaçlı kullanımları (Korkmaz olduğu anlaşılabilir. Ankara, Niğde, Amasya, Gümüşhane

80 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 81 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

ve Tanrıça’larına sembol oldu. Hatta Romanın yıkılışı güllere aşırı tutkunluk ve imparator Neron’un kışın gemilerle getirttiği güllere tonlarca altın ödeme- si olarak gösterilmektedir. Roma’nın yıkılışından sonra gül bahçelerinin terk edildiği, böylelikle bu güllerden çoğu- nun Avrupa (özellikle İtalya’da ) yaba- nileştiği; böylelikle Avrupa Florası’na katıldığı belirtilmektedir [3]. 13. yüzyılda haçlı seferleriyle savaşcılar, gezginler ve diplomatlar yoluyla Orta Doğu’dan; 18. Yüzyılda ise Çinden Avrupa’ya gül çeşitleri götürülmüştür. Napolyon gibi devlet adamları uzak diyarlara açılan kaptanlardan yeni gül çeşitleri bulduk- larında getirmelerini emretti. Böylelikle güller Fransa ve İngiltere’ye oradan Batı Avrupa’ya; nihayet Avusturalya ve Amerika’ya yayıldı. Avrupa’da çok sayı- da gül bahçesi kuruldu. Frig kralı Midas, Gordiyon (Polatlı/Ankara) civarında gül bahçeleri kurdurmuştur.Dinarda (Afyonkarahisar) “Güllübahçe” gibi özel tesis edilmiş küçük gül bahçeleri bulun- maktadır. Otuz yapraklı gül anlamına gelen “Tiryandafil” bir dönem Daren- de’nin(Malatya) adı olmuştur. Nusaybin (Mardin) “Beyazgüller şehri” anlamına doğal güllerin farklılaşma merkezlerini formunda çok yıllık, genelde odunsu gelmektedir [1]. Bu gün Türkiye’de pek taşıyan illerimizin başında gelmektedir. bitkilerdir [1]. Günümüzde en fazla çok yerleşim merkezine, cadde ve Türkiye’nin doğu bölgelerinden baş- kültürü yapılan süs bitkilerinin başın- sokaklara, insan, kurum, kuruluş, gıda layarak batıya doğru; yüksek rakımlı da gelen ve çiçeklerin kraliçesi olarak ve tekstil ürünlerine kısacası hayatımızın habitatlardan düşük rakımlı (deniz bilinen gülün tarihi çok eski zamanlara her safhasına ad vermektedir. Gülhane, seviyesi) habitatlara doğru; sıcak ve ku- kadar gider. Gülün bütün tarihi devirler Osmanlılar döneminde saray ihtiyaçları raktan nemli habitatlara doğru doğal boyunca peyzajda, bahçe sanatında için oluşturulan bir gülistanın ismidir. güllerin tür ve genetik çeşitlilik açısın- olduğu kadar plastik ve fonetik sanatın- Güllerin dağıtımı ve ticareti için padişah dan azaldığı tespit edilmiştir. Buna da da önemi büyüktür. Nitekim Akad ve fermanları vardır. Osmanlılar dönemin- göre; cinsin anavatanı Asya olup doğal Sümer Kralı Sargon tarafından hazırla- de ruh ve sinir hastalarının gül bahçe- türler Türkiye gibi köprü konumundaki nan ve en eski yazıtlarda Mezopotam- lerinde tedavi edildiği ve günümüzde ülkeler üzerinden Avrupa’ya yayılmış ya’da (Güneydoğu Anadolu bölgesi) de aromaterapide gülün önemli bir olmalıdır. Kokulu eski bahçe güllerinin gülcülüğün yapıldığı belirtilmektedir. yer tuttuğu bilinmektedir [3, 5]. Yabani ise özellikle Şam ülkelerinden olan Günümüzde Güneydoğu Anadolu güller vahşi hayvanlara gıda, ilaç ve Suriye üzerinden ipek yolu ile Batı’ya bölgemizde eski bahçe güllerinin çeşit barınak olduğundan biyolojik çeşitliliğin götürüldüğü ve burada pek çok yeni çokluğunun nedeni bu sebebe dayanır oluşmasında ve korunmasında önemli kültür çeşidine gen kaynağı olduğu [2, 3]. Makedonya kralı Büyük İsken- yer tutmaktadır [1]. düşünülmektedir. Çeşitler hibritleştir- der’in de güle çok önem verdiği; bah- me, mutasyon, gen transferi vb. ıslah çelerinde gül yetiştirilmesini emrettiği Güller Türkiye’nin hemen her tarafın- çalışmaları sonucunda geliştirilmektedir. [3] bilinmektedir. Rosa damascena saf- da rastlayabildiğimiz yaygın bitkilerin Dünya’daki 18000 gül çeşidinin 10.000 lık ve temizliğin simgesi olarak Akdeniz başında gelir. Bir kısmı yabani, bir kısmı kadarının Avrupa’da bulunuşu ve buna ülkelerinde yetiştirilmiş ve Rosa gallica kültürdür. Bahçe güllerinden sadece karşılık Avrupa’nın yabani gül çeşitlili- Romalılar tarafından kültüre alınmış- bir türün tarımı yapılmaktadır. Muhtelif ğinin Türkiye, Asya ve Kafkaslara göre tır. R. gallica ’nın anavatanı Kafkaslar flora ve vejetasyon çalışmaları sıra- daha zayıf bulunuşu Avrupa’yı ıslah ve olup Türkiye’de doğal ve yaygın olarak sında toplanan gül örnekleri Türkiye çeşit geliştirmeye zorlamıştır. yetişmektedir. Romalılar gülleri Yunanlı- herbaryumlarında bulunmaktadır. Bu lardan öğrenmiş olmasına rağmen kısa örneklerin çoğunda teşhis problemi Güllerin (Rosa L. spp.) çoğunluğu Batı sürede gül çeşitlerini tanımışlar, yetişti- vardır. Ancak teşhisin doğruluğuna ba- Asya, kısmen de Avrupa kökenli olup, rerek ticaretini yapmaya başlamışlar- kılmaksızın yayınlanmış kayıtlar dikkate 50-300 (-600) cm boylanabilen çalı dır. Güle o kadar tutkundular ki Tanrı alınarak coğrafi yayılışlar hazırlanmış-

82 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 83 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

tır. Bu hususta en ciddi eser J. Donner rinin metoda göre değişkenlik göster- kaybetmektedir. Gül çeşitlerini tanıyıp gülü adı ile tanınan kırmızı çiçek açan rum, Isparta, Ankara, Niğde, Amasya, güller açısından zengindir. Güller genel tarafından hazırlanmıştır. Bu eser daha diği unutulmamalıdır. Ortaya çıkışından bahçelerinde yetiştiren meraklıların R. gallica’nın Homeros zamanında Gümüşhane doğal güllerin farklılaşma olarak gevşek yapılı, kumlu ve hafif sonra güncelleştirilmiş [6] tüm Türkiye bu yana geçen uzun süre güllerin da vefatı ile pek çok eski bahçe gülü Doğu’dan(Asya) Yunan adaları ve merkezlerini taşıyan illerimizin başında asidik toprakları sever, meyilli ve drenajı bitkilerinin Türkiye’deki yayılışını Flora of yayılışına imkan sağlamıştır. Genellik- çeşidimiz kaybolmuştur. Bu dönemde Trakya yolu ile Balkanlara yayıldığı, Grit gelmektedir. Doğal güllerde yayılma iyi olan arazileri tercih eder. En çok ye- Turkey’deki [7] formatla derlemiştir. le Kuzey Yarım Küre’de yetişirler [17]. ilginç gül çeşitleri ve çok sayıda gül ve Yunanistan’a bu bölgeden yayıldığı önem sırasına göre tohum ve rizom- tiştiği topraklar kırmızı, kumlu, killi-torf, Türlerin çoğunluğunun anayurdu ise çeşidi yetiştirmek bir saygınlık ölçüsü idi. belirtilmektedir [3]. la, ancak uzak mesafelerde tohumla kumlu-mil topraklardır. Bazıları dere Bu çalışmanın üç amacı vardır: Tür- Asya’ dır [22]. Güller Asya’dan çeşitli Her bir fidanlıkta veya bahçede yüz- Halen Türkiye bahçe güllerinin tür ve olmaktadır. Tohumlar genelde dormant yatakları veya kenarlarında, erozyon- kiye’de yayılış gösteren tüm güllerin vesilelerle yayılarak bu günkü yayılış lerle ifade edilen çeşitlerin Türkiye’deki çeşitlerinin kesin bir listesi bulunmadı- ve hibritleşmenin derecesine bağlı lu yamaçlarda iyi gelişirler. Kuraklığa Türkiye’deki yayılışlarını Davis (1965)’teki alanlarına ulaşmışlardır. Gözlemlerimiz toplam sayısını tahmin etmek oldukça ğından makalenin üç temel amacından olarak embriyosuz olduğundan kolay dayanıklıdırlar. Rizomlar gevşek yapılı kareleme metoduna [8] göre haritala- de bu yöndedir. Bu türlerden melezle- zordur. Bunlardan birisi olan N. Okyay birisi Türkiye gül çeşitliliğini belirle- çimlenemez, bu nedenle vejetatif yolla topraklarda derine, sert topraklar- mak, Türkiye gül taksonlarının ekolojik me ya da mutasyon yoluyla binlerce ’ın (1883-1976) evinin bahçesinde 400 mektir. Türkiye’de kesinleşen gül türü çevresine yayılma ve küme oluşturma da yüzeye paralel gelişir. Kuraklığa isteklerini ana hatlarıyla ortaya koymak bahçe gülü çeşidi elde edilmiştir. Bazı kadar; L.A. Kenber’in (1890-1963) evinin sayısı yaklaşık 45, yeni kayıtlar ve yeni çok sık görülür. Doğal güllerin mey- dayanıklıdır. Ana kaya olarak kireçtaşı, ve Türkiye gül taksonlarının güncel çeşitler zamanla kaybolmuştur. Yeni çe- bahçesinde 750 civarında gül çeşidi tanımlanacaklar da dikkate alındığında veleri ile beslenen özellikle kuşlar ve volkanik ve konglomerayı tercih eder- bir listesini oluşturmaktır. Zira bu liste şitlerle sayı belki düşmemiştir ama çok yetiştirdiği ifade edilmektedir [9]. Yine 65-70; yerli çeşit sayısı 400; eksotik mo- ayılar(diğer memeli hayvanlar) aynı ler. Bu kayalar Türkiye genelinde yayılış oluşturulmadan diğer amaçlar gerçek- sayıda genetik rezerv elden çıkmıştır. bu dönemde Anadolu’da yüzlerce dern gül çeşitleriyle birlikte toplam 500 zamanda yayılışını da sağlamış olurlar. göstermekle birlikte kireçtaşı Akdeniz leştirilemez. Çalışmamızla ileriki dönem- Yeni modern çeşitler güzel görünüşlü bahçe gülü çeşidinin özel bahçe ve civarında olabileceği tahmin edilmek- Bahçe güllerinde ise rizomla ve insan ve Ege bölgelerimizde; volkanik kaya- lerde araştırmalara materyal olması ve gösterişli çiçekleri nedeniyle bütün fidanlıklarda yetiştirildiği anlaşılmakta- tedir [1, 4, 22]. Bu durum Türkiye’deki eliyle vejetatif kısımların çoğaltılmasıy- lar ise Doğu Anadolu ve Güneydoğu açısından önem arzetmektedir. dünyada yaygın olarak yetiştirilirken dır. Avrupa’daki gül bahçelerinde yerli gül çeşitlerinin kaybolduğunun kesin la, nadiren tohumla olmaktadır. Yerli Anadolu bölgelerimizde ağırlıktadır. [18] eski kokulu bahçe güllerinin yerini ve Anadolu’ya özgü gül çeşitleri de bir delilidir. Osmanlı döneminde bu bahçe güllerinin çeşitliliği yöre halkının Güllerin coğrafi dağılımı ile ana kaya Güller,Gülgiller (Rosaceae) familyasının alması bir genetik kirlilik ve biyolojik bulunmaktadır [10, 17, 19, 20]. 1898’de çeşitlilikten daha fazlası bir kişinin özel konuya ilgisinin ve üretme bilgisinin de yayılışı arasında bir örtüşme görülmek- Rosa cinsinden çok yıllık, dikenli çalı ya çeşitlilik kaybı olarak da görülebilir. Yeni kurulmuş olan “European Rosarium” bahçesinde yetiştirilmekteydi [9]. Bu bir göstergesidir. tedir. Toprakları oluşturan ana malze- da tırmanıcı 200 kadar bitki türünün çeşitler oluşturmanın yanında mevcudu adlı gül bahçesinde 6500 çeşidin yetiş- sonuç ne kadar anlamlı ve acıdır. me kaya olduğundan ana kaya güllerin ortak adıdır [1]. Oligosen devri fosille- korumak da oldukça önemlidir, belki en tirildiği ve bu çeşitler içinde R. centifolia Çalışmada, Rosa hirtissima, R. villosa, Karadeniz düşük rakımlı ve nemli bir yetişmesini sağlayan toprakları da rine göre Rosa cinsi dünya üzerinde öncelikli konudur [1, 18]. (Okka gülü) 40; R. damascena (Isparta R. iberica gibi bazı doğal taksonlar için bölgemizdir. Bu nedenle doğal gül etkilemektedir. Güllerin en çok toplan- yaklaşık 35 milyon yıldan beri mevcut- yağ gülü) 40; R. gallica (Frenk gülü) 145 ilginç yayılışlar tespit edilmiştir. Gazi- çeşitliliği diğer bölgelerimize göre dığı lokaliteler incelendiğinde mezarlık- tur [2-4]. Hatta fosilin DNA’sı incelen- Osmanlı döneminde “sanatı nefi- çeşit ile temsil edildiği belirtilmektedir. antep, Bursa, Antalya, Erzurum, Konya, daha azdır. Ancak Doğu Anadolu ların, ibadethanelerin öne çıktığı, adeta diğinde yaşının 200 milyon yıl olduğu se (güzel sanat) olarak kabul edilen Bu çeşitlerden ne kadarının Anado- Isparta eski bahçe gülü yetiştiren illerin bölgemiz ile kesişim yerleri olan Tortum bir gen bankası özelliği taşıdığı görül- belirlenmiştir [3]. Ancak bu yaş tayinle- gülcülük günümüzde önemini giderek lu’dan götürüldüğü belli değildir. Frenk başında yer alırken, Kastamonu, Erzu- Gölü civarı ve Çoruh Vadisi yabani mektedir. (1500) 2000-3000 m. doğal

84 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 85 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi güllerin meyve tutması için önemli ısı 784 farklı lokaliteden toplanan do- alanlardır. Gülcülüğün çeşitlendirilmesi rak analizi yapılarak işe başlanır. dereceli ve tohumların çimlenmesi ğal(yabani) gül örneğinden en dü- için farklı gül çeşitlerinin tarımında bu Ocak-Şubat ayında anaçların temini için uygun ortamlardır. Soğuk ortam şük rakımda yetişeni 5 m., en yüksek makalede verilen bilgilerin ilgililerce edilerek soğuk hava deposunda muha- meyve oluşumunu ve köklenmeyi artırır. rakımda yetişeni 2984 m, ortalama dikkate alınacağı düşünülmektedir. faza edilir. Merkezi silindirin (öz) çapı ve çürümesi yükselti ise 1450.26 m.dir. Karadeniz Şubat-Mart ayında ise toprağın sürül- yetişme ortamı hakkında bilgi verir. bölgesinde yabani gül çeşidi en azdır. mesi ve tavına getirilmesi ile birlikte Merkezi silindirin (öz bölgesi) geniş, Bu bölge düşük rakımlı ve aşırı nemli C. Gül Üretim Mart-Nisan ayında anaçların dikimi, korteksin (kabuk) dar oluşu bitkinin hızlı bir bölge olduğundan güllerin sevme- kök boğazının kapatılması ve can suyu- büyüdüğünü, ılıman bölgeden geldiğini diği habitatları ihtiva etmektedir. En metodları; nun verilir. ve gösterebilir. Zıddı ise soğuk bölge- çok yetiştiği topraklar kırmızı, kumlu, den geldiğini, gelişme hızının düşük killi-torf, kumlu-mil topraklardır. (1500-) 1. Yatırma yöntemi: Gülün gövdeleri Mayıs-Haziran ayında Aşı kalemi Te- olduğunu, yaprak döker olduğunu 2000-3000 m rakımlar doğal güllerin ve dalları Kasım-Şubat aylarında yakın mini edilerek anaçlarına Kök Aşılaması ifade edebilir. Ancak öz bölgesi geniş meyve tutması için önemli ısı dereceli yerleri açılarak açılan çukurlara yatırılır. yapılır. olanların ömrü daha kısa olur ve odunu ve tohumların çimlenmesi için uygun Uç kısmı 10 cm kadar dışarıda bırakılır Haziran-Temmuz- Eylül-Ekim aylarında yumuşak olduğundan gövde kurdunun ortamlardır. Soğuk ortam meyve oluşu- ya da tamamen toprak altında kalır. Uç ise gübreleme ,sulama ot alma ve ça- daha çok görülebilir. munu ve köklenmeyi artırmaktadır. kısımları toprak yüzeyine yakın kalmalı- palama, İlaçlama gibi bakım faaliyetleri dır. Derinde kalırsa çürür. Yaklaşık bir yıl sürdürülmektedir. Türkiye’de çok sayıda önemli gül Güller özellikle Göller Yöresi ekonomisi sonra ana bitki ile irtibatı kesilir. Müstakil alanından bahsedilebilir. Biz önemli için hayati önem taşıyan bir sektörün bir bitki olur. En eski üretim yöntemidir. ile üretme: Doku kültürü ortamında Türe ve aşıcının tecrübesine göre de- 2.YIL alanların tespitinde takson sayısını, bitkisel hammaddesidir. Kuşburnu Eski bahçe güllerinde tercih edilir. Ba- steril bir ortamda mikroçelikler ya da ğişir. En riskli tarafı; aşı ile anacın birkaç Şubat-Mart aylarında Anaçların aşı hibritleşmeyi, tür içi genetik çeşitliliğini işleyen fabrikalar için de bu durum şarısı %100’e yakındır. Alana aktarımın- eksplantlar farklı büyüklüklerde besi yıl içinde büyüme hızlarının farklı oluşu gözünün 2 cm üzerinden kesilmesi ile ve yetiştirdiği güllerin ekonomik açıdan böyledir. Peyzaj tasarımları için bitkisel da başarısı yüksektir. ortamı taşıyan petrilere yerleştirilir. Ka- nedeniyle aşının anaçtan ayrılması ve başlanarak önemli oluşunu ölçü aldık. Türkiye’de materyallerdir. Türkiye güllerinin coğrafi 2. Kazıklarla üretme yöntemi: Yağ pağı kapatılır. Bu steril ortam ekseriyet- anacın kendi neslini devam ettirerek Mart ayında yeni sürgünlerin uç alımı en önemli gül alanları fitocoğrafi bölge yayılışı, ekolojik özelliklerinin bilinme- güllerinde en yaygın üretim yöntemidir. le steril kabin adı verilen Laminar Flow aşının kurumasıdır. yapılır ve aşı gözünün 2 cm üzerinden olarak önem sırasına göre; Akdeniz, si şüphesiz gülcülük sektörüne katkı Eski bahçe güllerinde de tercih edile- Hood gibi makinelerin steril atmosfer bırakılan tamponlar kesilir. İran -Turan ve Avrupa-Sibirya sırasıyla sağlayacaktır. [31]. Akdeniz bölge- bilir. Yatırma yönteminden farkı bitkinin oluşturduğu özel odalarda ve ortam- D. Aşı ile çoğaltma Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos-Eylül gitmektedir. Bölgelerin kesiştiği alanlar sinde 1000-1500 m rakımlı, bol güneş toprak üstü kısmı kesilir, açılan derin larda yapılır. Steril ortamdan alınıp yarı bakım faaliyetleri tekrardan sürdürü- ve geçitlerde takson sayısı artmaktadır. alan kumlu topraklı, hafif eğimli tarım garıklara Kasım ayında yatırılır. Garıkla- steril bir ortama, oradan saksılara, sak- metodları; lerek Ancak ikinci sırada önemli alan görülen arazilerinin gül tarımı açısından uygun rın altına ve bitkinin üstüne ahır gübresi sılardan araziye aktarılır. Her aşama Kaçkar Dağları’nın Avrupa-Sibirya böl- olduğu anlaşılmaktadır. İkinci önemli karışımlı toprak atılır. Seneler geçtikçe ayrı bir risktir. Başarıyı düşürür. Üretim- Ağaç A.Ş olarak yapmış olduğumuz gesinde olması çok ilgin ve şaşırtıcıdır. alan Güneydoğu Anadolu(eski Mezo- garıkların toprağı arttırılır. 2-3 yıl sonra de başarısı %80’den aşağı olmamakla üretim bu yöntemdir. Bu konu üzerinde daha fazla çalışma potamya) bölgemizdir. Bu bölgemizin garıklar(çukurlar) normal seviyeye gel- beraber tüplere/saksılara alımında ve yapılmalıdır. Floranın geçmişi ve alan de önemli doğal avantajları vardır. miş olur. Başarı oranı çok yüksektir. tarla ortamına aktarımda çok fire verir. Gül üretimimiz yaklaşık 18 aylık bir parçalanmaları konusundaki bilgile- Türkiye genelinde 1500-2000 m rakımlı İlk başta başarısı yüksek olmakla be- zaman süreci gerektirmekte olup 1.yılın rimizin yetersizliği daha fazla yorum alanlar özellikle doğal güllerin çeşit ve 3. Çelikten üretim yöntemi: 20-30 cm raber alana aktarım başarısı düşüktür. Ocak- Şubat ayında dikilen yabani yapmamızı engellemektedir. populasyon zenginliği açısından önemli uzunluğundaki gül dalları ile yapılan Modern güllerden ince gövdeli olanlar anaçlarla başlayan süreç, 2. yıllın Kasım üretimdir. 1/1000 – 1/1000 ml.lik IBA bu metot için uygun materyallerdir. Aralık ayı gibi sökümle sonuçlanmak- hormonuna çeliğin alt ucu batırılıp Mikroçeliklerde en az bir göz olmalıdır. tadır. çıkarılarak alt ucu perlite gelecek şekil- Mikroçelikler esasen küçük dal kısmıdır. de seralarda perlit ortamında üretilir. 1.YIL Çelikte normalde 5 göz olması ve bu 5. Aşı ile çoğaltma: Aşı ile uyumlu Eylül- Ekim aylarında anaç dikilecek gözlerden 3’ünün perlit içinde kalması anaçlar belirlenir. Uygulama dönemi tarlada nematod zararlısına karşı top- tercih edilir. Üretim dönemi tercihen Mart(yarma aşı) ile Haziran ayları(göz Şubat-Nisan, Ağustos-Ekim arasıdır. aşısı, kabuk aşısı) tercihtir. Bölgelere ve Yani uyku döneminden çıkış veya uyku iklime göre değişir. Anaçlar ekseriyetle dönemine giriş zamanı olmalıdır. Başarı R. laxa, R. alba, R. canina ve R. multiflo- oranı türe ve seranın şartlarına göre ra türlerinden seçilir. Baston gül ve pey- değişmekle %35 civarındadır. Tüm gül- zaj gülleri ile modern güllerin üretimin- ler bu metodla üretilebilir. Bazı güller uç de tercih edilen bir yöntemdir. Aşıda en çeliklerinden, bazıları ise orta ve taban az bir göz olması ve aşı sırasında iletim Ekim ayında söküm için dallar 20 cm’ye çeliklerinden daha kolay çoğaltılabilir. demetlerinin birbirine denk gelmesi iş- kadar budanır. Nem ve sıcaklı ayarlaması bu üretimde lemin şartlarındandır. Son zamanlarda çok önemlidir. Yani kontrollü sera şart- bu üretimin makine ile yapılmaktadır. Kasım-Aralık-Ocak ayında ise ihtiyaca, ları önemlidir. Bulgaristanda uç çelik- Fiyatı yaklaşık 20.000 TL olup bir kişi iklime ve arazinin durumuna bağlı ola- lerden yağ gülleri milyonlarca bu usulle günde 1000 aşı yapabilir. Çok kârlı bir rak çıplak köklü söküm yapılır. Sökülen üretilir. Alana aktarımında başarısı uygulamadır. Fidancıların çoğu hem Güller 5‘li demetler halinde türlerine yüksektir. Çelikler önce saksıya/tüplere gülde hem de meyve ağaçlarında ma- göre etiketlenerek soğuk hava depo- sonra alana şaşırtılır. kine ile aşılama yöntemini tercih eder. suna dikim sahasına veya saksılama Başarısı makinede %90 civarında iken, alanına nakli yapılır. 4. Mikroçeliklerle ve doku kültürü makinesiz aşılarda başarı çok düşüktür.

86 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 87 Mail: [email protected] - Web: www.arifiyefidancilik.com PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

anlayışın bir temsilcisi. Doğal olarak The use of roses in landscaping and the spe- güzel. Kendiliğinden mutluluk kaynağı. cial attention shown on roses is quite old in histor- Canımızı acıtsa bile kızamadığımız bir ical point. Since the XI. century (Medieval Age), güzellik. special rose gardens have been established in Baktır (2015)’e göre Gül; aşk, sevgi, acı various cities of Germany. The source of the first rose collection of modern times is the jealousy of ve ayrılış öykülerinin sembolü olmuş, Napoleon, General of the French Revolution. hem güldüren, hem ağlatan güzel bir çiçek olarak bizlere aşkın, sevginin ve başarının kolay olmadığını, mutlaka bir bedelinin olduğunu “Gülü seven dikeni- ne katlanır” sözü ile çok yalın bir şekilde anlatmaktadır. Peyzaj tasarımında klasik Türk bahçelerinde de gül kendine özgü güzelliği ile hiç bir zaman göz- den düşmemiş ve düşmemesi gereken, dikenlerine rağmen en estetik bitkisel unsurlardan biridir. Johann Wolfgang von Goethe’nin dediği gibi “Gülün dike- ni var diye üzülmek yerine, dikenin gülü Tasarımda olduğu için sevinmeliyiz” Güller 40 milyon yıllık bitkilerdir. En eski gül tasvirine Girit’te bulunan Knossos Sarayı’ndaki 3900 yıllık duvar resminde Gül’ün Kusurlu rastlanmıştır. Halen 25 000 civarında gül taksonu vardır ve bunlara her yıl 10 civarında yenisi eklenmektedir. Güllerin peyzajda kullanımı ve gösteri- Güzelliği len özel ilgi oldukça eskilere dayanır. XI. Yüzyıldan itibaren (Ortaçağ) bugünkü Almanya’nın çeşitli kentlerinde tarihi kayıtlara geçen özel gül bahçeleri tesis Türkçemizin vazgeçilmez bir atasözü kaynaklanır. Wabi-sabiye göre yılların edilmiştir. olan “gülü seven dikenine katlanır” eskitemediği ve kendine özgü olan Modern zamanların ilk gül koleksiyonu- sözünü son yılların modası Wabi Sabi daima daha güzeldir (The School of nun kaynağı Fransız İhtilalinin Generali Felsefesiyle birleştirmek ve bitkisel ta- Life, 2015). Napoleon’un kıskançlığıdır. Napoleon sarımda felsefik bir altyapı oluşturmak Leonard Koren (2017) ’e göre ise cephedeyken başkaları ile görüşme- için geleneksel ve kültürel değerlerle wabi-sabi, yaşama sanatı için aklın ve mesi için ilk evliliğini yaptığı General de bağ kurmak bu makalenin ana konu- uyumun ölçüsünü yeniden kuran doğa Beauharnais’in dul karısı Josephine’i Pa- sunu oluşturmaktadır. Bunun yanısıra temelli estetik bir yaklaşımdır. Yazar, ris dışına yerleştirmiş ona Malmaison’u makalede, Türk kültüründe özel bir yeri yaratıcı eylemlerin etrafını saran iç satın almıştı. Martinique’li bir çiftçinin Germenler kutsal yerleri yaban gülü çiti mavi gül efsanesi tasarımlara ilham kızı olan Josephine çiçeklere alışıktı ve Prof. Dr. Hüseyin DİRİK olan Gül bitkisinin kullanımına ilişkin karartıcı materyalizme yakalanmadan ile çevirdiler, keşişler manastır bahçele- kaynağı olacak niteliktedir. İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa değerlendirmeler de yapılmaktadır. nasıl güzel şeyler yaratacağı ile ilgili burasını botanik bahçesine çevirmişti. rinde gül yetiştirdiler. Uzun çok uzun yıllar önce mutluluk ve Batı dünyası mükemmellik, simetri artistik ikileminden wabi-sabi sayesin- 1810’da Malmaison’u terk etmek zorun- Gül Osmanlılarda da kutsaldır ve güzellik içinde yaşayan bir topluluk ve ideal oran konusunda takıntılıdır. de kurtulmuştur. Derin, çok boyutlu, da kaldığında (Bonaparte Habsburg Osmanlı kültüründe çok önemli rol oy- varmış. Başarılı, sevecen, dürüst insan- Bu evrensel yasalar, matematik ve anlaşılması zor wabi-sabi, Amerikan hanedanından ikinci eşi Marie-Lou- namıştır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u larmış bunlar. Bu toplumu çekemeyen mükemmel sonsuz olana duyulan toplumunu duyarsızlaştırdığını his- ise ile evlendi) 200 den fazla türü ile fethettiğinde söylentiye göre “Ayasof- komşuları ise mutluluklarını bozmak arzu tarafından biçimlenen bir güzellik settiren içi kof, aşırı şekerli, kurumsal dünyanın en büyük gül koleksiyonunu ya”ya kilise ancak baştan aşağıya gül için çeşitli planlar kurar dururlarmış. anlayışıdır. Bununla beraber japon güzellik stili için kusursuz bir panze- oluşturmuştu. XIX yüzyılda Redouté adlı suyu ile yıkanıp temizlendikten sonra Amaçları ise kaleyi içten işgal etmekmiş. estediği çok farklıdır. Bu farklılığın hirdir. Wabi-sabi, genç, modern ve müze ressamının çizimleri ile ortaya girmiş, ancak ondan sonra burayı camii Hemen işe koyulmuşlar tabi. özü batı dillerinde doğrudan karşılığı yaratıcı ruhtan sürekli olarak doğan konmuştur (Dirik, 2008). e dönüştürmüştür (Dirik, 2008). Kısa bir zaman sonra bu mutlu toplu- olmayan Wabi Sabi olarak bilinen güçlü estetik karşıtı anlayışın pek çoğu Gül aynı zamanda kutsal kabul edilen Gül bahçeleri (Rose garden) güncel lukta isyanlar ve kavgalar başlamış. terim ile tanımlanmaktadır. Wabi Sabi ile beat, punk, grunge ya da bundan bitkilerden biridir. Önceleri saflığın sim- olarak günümüzde de devam ettirilen Bunu fırsat bilen diğer topluluklar ise daimi olmayan, kusurlu, gösterişsiz ve sonra adı her ne olacaksa bağlantılı gesi olarak Bakire Meryem’e atfedildi bir bitkilendirme uygulamasıdır. hemen savaş açmışlar. Kendi iç sa- melankolik güzelliğe işaret eder. Yenil- olacaktır. Gül de bir taraftan dikeniyle ve IV yüzyılda Meryem kültü başladı. Geçmişte olduğu gibi günümüzün de vaşları yetmezmiş gibi bir de, diğer Doç. Dr. mez, taze ve kusursuzun sevgisinden kusuru temsil ederken, pek çok koşulda Hıristiyanlığın ilk yıllarında kırmızı gül vazgeçilmez bitkisi Gül pekçok masal, toplumlarla yıllarca savaşıp iyice yılan Reyhan ERDOĞAN değil, geçici olan, kırılgan, biraz eksik ve her koşulda görebildiğimiz sıradan çarmıha gerilen Hz. İsa’nın kanı ile öz- hikaye ve efsaneye de konu olmuştur. bu insanlar göç etmeye karar vermiş. Akdeniz Üniversitesi ve gösterişsiz olana duyulan saygıdan ve mütevazi bir varlık olarak da bu deşleştirilip mistik bir simge kabul edildi. Bu efsanelerden oldukça ilginç olan Savaştan arta kalanlar yollara düş-

90 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 91 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

malıdır. Mavi gül zerafetin ve sevginin simgesidir. Sevgi ve estetik kaygılarla yapılan tasarımlar ancak gelişmiş bir kültürü tatmin edebilir. Mavi gül yani mavi renkli bir gül doğal olarak mümkün olmayan bir çiçek- tir. Güller, çiçeklere mavi rengi veren temel pigment olan delfinidin’e genetik yapıları sebebiyle sahip değildirler. Delfinidin geninin bulunmaması doğal olarak güllerin mavi renkte çiçek aç- masını önler. Mavi güller tarih boyunca imkânsızı başarmanın sembolü olmuş, sık sık bahçeciliğin Kutsal Kâsesi olarak anılmıştır (Anonim, 2018). Efsaneler bir yana insanoğlu daima nadir olanın peşinde açgözlü bir şekil- de varolanı düşünmeden kullanırken olmayanı oldurmaya çalışan bir anla- yışla doğallıktan giderek uzaklaşmakta, doğal kaynakları tüketmektedir. Bazen kendi bildiği, kendine ait olanı elde var sayıp tıpkı uzakdoğu felsefesi olan Wabi Sabi gibi uzakta olana, başkasına ait ya da farklı olana hayranlık duya- bilmektedir. Merak ve öğrenme isteği güzeldir ama kendi kültürünü anlayıp özümsemeden yabancı kültürleri, ya da ekzotik olanı koşulsuz kabullenmek doğru bir anlayış değildir. Ama her koşulda günümüz tüketim anlayışının tasarım ve planlama alanında da bize sunduğu sınırsız olanaklardan kendimizi ve disiplinimizi korumak için kesinikle müşler huzuru bulmak için. Dolanıp gül çıkmamış. Hemen sonra o mutlu geç değil. durmuşlar ve bir gün bir tipinin orta- topluluk da kaybolmuş. Ticaret yapan Öncelikle istifçilikten kaçınmalıyız. Bu sında kalmışlar. Ama ne tipi; tam 15 kervanlar bir gün bu ülkeye gelince o zaten sadeliğin özüdür. Tam ihtiyaç gün sürmüş. Bittiğinde ise bulundukları topluluğu bulamamışlar. Kimse o güzel olan ve sadece sevilen şeyleri elde yerin dağlarla korunaklı bir yer oldu- insanların ve gülün akıbetini çözeme- tutmak. yarsızlıklarla da kendini göstermektedir. bilhassa kendi kendimize yeter bir şekil- ğunu keşfetmişler. Güneşin güzel ışınları miş. O toplumdan ise sadece ağızdan Aşırılıktan kaçınmalıyız: Minimalist Sonuç: Bugün Mevlana türbesi ve çevresindeki de ve mutlu olabilmek için doğal olanı Unutulmamalıdır ki; bugün yeniymiş gibi karlarda dans ederken, uzakta başını ağıza söylenen şu sözler kalmış: olmalıyız. Ama minimalist olalım derken gibi pek çok tarihi ve kültürel mekan- sürdürmeli, doğanın sadeliğinin öne- heyecanla okuyup öğrenmeye çalıştığı- gökyüzüne kaldırmış duran MAVi bir “- Saflığın, Dürüstlüğün, Sevginin, Onu- geleneklerimize, kültürümüze ve bize ait larda kaybettiğimiz asırlık ağaçlar için minin de farkında olmamız gerekir. Gül mız pekçok felsefenin çok daha eskilere gül görmüşler. Saatlerce bu güle bakıp run, Mutluluğun, Özgürlüğün çiçeğidir olan her türlü güzellikten çevremizi ve üzülürken, tarihi bahçedeki güllerin kokulu bir dünya’da yaşamaya devam dayanan bir geçmişi var kültürümüzde. hayal kurmuşlar. Bu gül onları öylesine Mavi gül. kendimizi mahrum etmemeliyiz. yüzyıllarca oradaki yerini ve kokusunu etmek istiyorsak önce insan olduğumu- Mevlana ile Tasavvuf felsefesi Türk etkilemiş ki, çiçeğin sihirli bir gücü oldu- Bizler bu çiçek sayesinde sevgiye ve Eşitliği kucaklamalıyız: Nüfus artarken koruyabilmesi görünenin de üzerinde zu unutmadan kültürel değerlerimize İslam kültüründe Wabi Sabi felsefesi ve ğuna inanmışlar. Nasıl inanmasınlar ki; özgürlüğe ulaştık; Yaşamın gizemine kaynaklarımızın hala kısıtlı olduğunu çok ama çok önemlidir. sahip çıkarak, doğayla uyumlu, doğal batının övgüsünü kazanan pek çok fel- soğuk bir bölgede sıcağı seven bir gül eriştik… Şimdi ise mutluluğa eriyoruz.! unutmamalıyız. Biz aşırı tükettiğimizde Artık tasarım ve planlama ile ilgili mes- kaynakları koruyan bir anlayışla yeni sefeden daha önce çok daha kapsamlı duruyor. Bu çiçeğin onları koruyaca- Size bir armağanımız olacak. Mavi ve olması gerekenden çok tükettiğimiz- lek disiplinleri olarak; bitmez tükenmez mekanlar tasarlamalıyız. bir şekilde topluma benzer öğretileri ğına inanmışlar ve oraya yerleşmeye Gülü size de bırakacağız; Yaşamın de başkaları için ve gelecek nesiller için okumalardan ziyade günler boyunca sunmuştu. Dünya’da geniş kitleleri etkisi karar vermişler. Yıllarca mesut yaşamış- anlamını öğrenmeniz için. Bu EFSANE “az”ı bırakıyoruz. Tüketimimizi azaltarak ormanda dolaşırken hiç durmadan altına almakla birlikte, Mevlana öğreti- lar; eski güçlerine tekrar kavuşmuşlar ÇİÇEK dünyanın herhangi bir yerin- ve elimizdekinin fazlasını paylaşarak kendini sorgulayan Rousseau gibi içi- Kaynakça leri, belki kapsamındaki büyüklük ya da Anonim, 2018. https://fwmail.net/genel-kultur/mavi-gul-efsanesi bu bölgede. Tabi biricik gülleri de onları de ve herhangi bir zamanda ortaya eşitliğe katkıda bulunabiliriz. mizdeki o ilkel, yabani, masum insanın Baktır, B., 2015. Her Yönüyle Gül ve Gül Yetiştiriciliği, Hasat sahip olduğu derinlikten midir tartışılır yalnız bırakmamış; her yıl aynı yerde çıkarak sizi şaşırtacak. Onu görenler “Kararında” fikrini benimsemeliyiz: hassas ve kırılgan silüetini ortaya çıka- Yayıncılık, ISBN, 978-975-8377-98-5, İstanbul,s. 134. bugün ülkemizde hakettiği ilgiyi göre- Dirik H.G., 2008. “Bitkilendirme Ve Dikim Teknikleri (Planting And ve zamanda çıkmaya başlamış. Ünleri ise dünyanın en bahtiyar, en mutlu ve Tasarımda ve uygulamada aşırı tüketen rabilmek için karmaşık dürtülerle sal- Plantation Technics)”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi memektedir. Tıpkı felsefik anlamdaki Yayınları , İstanbul, s. 542 yine tüm dünyayı sarsmaya başlayınca şanslı insanları olacaklar.” ve tükettiren form ve fonksiyonlardan dırgan içgüdülerin güdümündeki vahşi Koren, L., 2017. Wabi-Sabi, Sanatçılar, Tasarımcılar, Şair ve yozlaşma ve gerileme toplumda çevre Filozoflar İçin, Sub Yayınları, ISBN: 9786059486262 s. 96 herkes şaşırıp kalmış bu işe. Efsane böyle diyor. Her tasarımcının uzak durmalıyız. ve yabani değil, çekingen ve bizi bir ve peyzaj konusundaki tercih ya da du- The School of Life, 2015. https://www.youtube.com/wat- Gel zaman git zaman bir gün MAVİ hayalinde yaşattığı bir Mavi Gül ol- anne gibi sarmalayan doğayla uyumlu, ch?v=QmHLYhxYVjA

92 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 93 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

suyu ve gül reçeli olarak kullanılmıştır. Bir diğer kaynağa göre Romalılar gülü, When the varieties of roses are exam- mevsimi dışında çiçek açtırmak için sera ined, it is seen that they show important tipi sıcak evlerde yetiştirmişler. Roma landscaping features with ground cover, İmparatorluğunun yıkılmasından sonra climber - winder, shrub and sub-tree forms. Rosa L. (Rose) is a species of fragrant and ise güller manastırlarda tıbbi değerler aesthetically pleasing plants in the Rosace- için muhafaza edilmişlerdir (Anonymus, ae family. Also during for many years Rosa 2005; Karagüzel ve ark., 2013). L. varieties used for production of food Anadolu topraklarında ‘gülün tarih- products such as; rose oil, rose sherbet, çesi’ incelendiğinde; Frig kralı Frig marmalade, jam, molasses, rosehip tea and kitchen needs were met with them. How- kralı Midas, Gordiyon (Polatlı/Ankara) ever, roses play an important role in the civarında gül bahçeleri kurdurmuştur ecosystem by providing food and shelter Dinarda (Afyonkarahisar) “Güllübahçe” for protection for wild animals. gibi özel tesis edilmiş küçük gül bahçe- leri bulunmaktadır. Otuz yapraklı gül anlamına gelen “Tiryandafil” bir dönem Darende’nin(Malatya) adı olmuştur. Nusaybin (Mardin) “Beyazgüller şehri” anlamına gelmektedir. Akad ve Sümer Çiçeklerin Kraliçesine Kralı Sargon tarafından hazırlanan ve en eski yazıtlarda Mezopotam- ya’da (Güneydoğu Anadolu bölgesi) Tarihsel Bir Bakış gülcülüğün yapıldığı belirtilmektedir. Günümüzde Güneydoğu Anadolu bölgemizde eski bahçe güllerinin çeşit ‘Seyrimde bir şehre vardım, çokluğunun nedeni bu sebebe dayanır. Gördüm sarayı güldür gül. Özellikle Persler gül yetiştiriciliğinde söz sahibi olmuşlar ve ticaretini yapmışlar- Sultanımın tac-ı tahtı, dır. Fenikeliler büyük kanallar içerisinde Bağ-ı divanı güldür gül.’ gül suyu üretmişlerdir (Karadoğan ve ark., 2003; Özçelik, 2010). Güllerin sınıflandırılması, yetiştiricilik mmi Sinan’ın dizelerin- raber güller vahşi hayvanlar barınak, açısından oldukça değişiklik göster- de belirttiği gibi; Dünya gıda gibi katkılar sağlayarak ekosis- mektedir. Bu konuda birçok görüş or- tarihi boyunca güller temde önemli rol oynamaktadır. taya atılmıştır. Yeni çeşitlerin bulunması gül yetiştiriciliğinin Çin ve Pers mede- centifolia L. türünü yetiştirdiklerinden güzel kokusu, cezbedici Rosaceae (Gülgiller) familyası; otsu, ve bunların sınıflandırılması 1805-1810 niyetlerinden Anadolu’ya buradan söz edilmektedir (Korkut, 1998; Kibar, görüntüsü ile süs bitkisi ağaçsı ve tırmanıcı formları içermekte- tarihleri arasında İmparatoriçe Josep- da Avrupa’ya ulaştığı belirtilmektedir. 2014). Osmanlı döneminde yoğun şekil- olarak, aynı zamanda dir. Genellikle Kuzey yarıkürede yayılış hine’in talimatı ile dönemin botanikçileri Güllerin tarihi devirler boyunca peyzaj de kullanılan bu gül türü genellikle gül sosyo-kültürel, sağlık alanlarında da gösteren familyanın 115 cins ve 3500 Ü uygulamalarında, bahçe sanatında günlük hayatımızda önemli bir yer kadar türü vardır. Ülkemizde ise 36 önemi büyüktür. Ayrıca, gül çeşitle- tutmuştur. Birçok edebi literatürde çi- cins ve 250 türü bulunmaktadır. Çiçek- ri birçok ilaç, koku ve gıda maddesi çeklerin kraliçesi olarak atfedilen güller ler hermafrodit ve tek eşeyli, ışınsal İbrahim Halil olarak pek çok alanda yaygın şekilde görkemli formları, renkleri veya hoş ve zigomorf simetrili, 4-5 kaide kısmı HATİPOĞLU kullanılmıştır. 13.yüzyılda haçlı seferleri Peyzaj Yüksek Mimarı kokulu çiçekleri nedeniyle kullanılmak- bileşik, petaller 4-5, serbest bazen hiç ile savaşçılar ve diplomatlar yoluyla tadır. Özellikle çiçekleri sayısız çeşitlilik yok, stamenler ise çok sayıda daire Orta Doğu’dan, 18. Yüzyılda ise Çin’den göstermektedir. üzerinde sıralanmıştır (Engin, 1991). Avrupa’ya gül çeşitleri götürülmüştür. Bununla beraber gül çeşitleri incelen- Rosaceae familyasına ait bireyler Napolyon gibi devlet adamları deniz- diğinde yer örtücü, tırmanıcı-sarılıcı, meyvecilik için büyük önem taşımak- cilere yeni gül çeşitleri bulduklarında çalı ve ağaççık formları ile önemli tadırlar. Bununla beraber, estetik ve ülkeye getirmelerini emretti. Böylelikle peyzaj özellikleri gösterdiği görülmek- fonksiyonel özellikleri sebebi ile süs güller Fransa ve İngiltere’ye oradan tedir. Rosa L. (Gül) taksonu Rosaceae bitkisi olarak da kullanılmaktadırlar. da Avustralya ve Amerika’ya yayıldı (Gülgiller) familyasındaki hoş kokulu ve Genellikle yapraklarını döken bazen (Özçelik ve ark., 2013). estetik görünümlü bitkilerin cinsi olarak herdem yeşil, dikenli türleri olan Rosa 1830 yılında Margi de Chesnese tara- bilinmektedir. Ayrıca Rosa L. takson- L. taksonları çiçekleri tek veya bileşik fından yazılan ‘Yeni ve Eski Uygarlıklar larından yıllardır; gül yağı, gül şerbeti, yapıda, sepal ve petal 5, stamen ve Arsında Gülün Tarihi’ adlı kitapta ilk Prof. Dr. Bekir Erol AK marmelat, reçel, pekmez, kuşburnu karpeller ise çok sayıdadır (Engin, 1991; Harran Üniversitesi insanların gül yetiştiriciliği ile ilgilendiğini çayı gibi gıda ürünleri üretilerek evsel Seçmen ve ark., 2000). ve Türklerin ‘Sadberk’ adı verilen Rosa ihtiyaçlar karşılanmıştır. Bununla be- Konu ile ilgili yapılan araştırmalarda;

94 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 95 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

tarafından yapılmış, 250 çeşit gül tespit mının engellenmesine neden olmakta lenmesinin Peyzaj Mimarlığı ve Bahçe edilmiştir. Daha sonra 1900’lü yıllara ve kent ölçeğinde sıcaklık artışı göz- Bitkileri çalışmalarına özellikle ıslahta doğru dönemin meşhur gülcüsü Grave- lemlenmektedir. Kentin yeni inşa edilen kullanılmak üzere bir alt yapı oluştura- reaux tarafından 8000 olarak güncel- binaları arasında kent koşullarına cağı düşünülmektedir. lenmiştir. Gün geçtikçe ortaya çıkan uygun yerli çeşitlerin kullanılması kentsel Bu doğrultuda kent içi ağaçlandırma yeni çeşitlerin ilavesi ile bu sayı 24000’i peyzaj planlamasında daha fazla ve ve yeşil alan tesis edilmesinde kullanı- aşmış durumdadır. geniş yeşil alanlara yer verilmesi sure- lacak bitkilerin sıcaklığa ve kuraklığa Ülkemizin için tarihi ve güncel olarak tiyle bloklar arası açıklıkları etkin şekilde dayanıklı Rosa cinslerinden seçilmesi, büyük öneme sahip güller sosyal, kül- arttırılabilir. Bu bağlamda; yerli Rosa kentsel yeşil dokunun ısı adası etkisine türel ve ekonomik açıdan vazgeçilmez cinslerinin peyzaj planlamalarında kul- daha dirençli hale gelmesini sağla- bir olgudur fakat bu konuda çözüm lanılması fonksiyonel, bütüncül bir yeşil yacak ayrıca bu tür alanların habitat bekleyen pek çok sorun bulunmakta- alan sistemi kentin bu doğal potansiye- niteliklerinin korunmasını sağlayacaktır. dır. Bu bağlamda, gül çeşitlerinin farklı linin kent ikliminde sürdürülebilir şekilde ekonomik amaçlarla kullanılabilirliği gelişmesini sağlayacaktır. irdelenmelidir. Kentsel ve kırsal peyzaj alanlarının yeşil Kaynakça Yeni gelişen kent alanlarında yüksek dokusunu oluşturan bitkilerin başında ANONYMUS, 2005. The Biology and Ecology of Rosa x hybrida (Rose). Australian Government. Department katlı bina sayısının atması, hava akı- gelen güllerin bazı özelliklerinin belir- of Healthand Ageing Office of the Gene Technology Regulator. 1-10. ENGİN, A., 1991. Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Sönmez Matbaası-91 Baskısı, 172-176, Samsun. KARADOĞAN; T., BAYDAR, H., ÖZÇELİK, H., ÇARKÇI, K., 2003. Göller Yöresi’nde Lamiaceae Familyasına Dahil Bitki Türlerinin Tespiti, Tıbbi ve Aromatik Değerlerinin Belirlen- mesi, TUBİTAK-TOGTAG, Proje no: 2599. KARAGÜZEL, Ö., KAZAZ, S., BAKTIR, İ., ELİNÇ, Z., 2013. Güllerde Islah Çalışmaları. Süleyman Demirel Üniversi- tesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Özel Sayı, 17(2), 14-17, Isparta. ÖZÇELİK, H., ÖZGÖKÇE, F., ÜNAL, M., KORKMAZ, M., SAKÇALI, S. 2013. Türkiye Güllerinin (Rosa L. Spp.) Ekolojik ve Coğrafi Karakteristikleri. SDU Journal of Science (EJour- nal), 8 (1): 9-21, Isparta. SEÇMEN, Ö., GEMİCİ, Y., GÖRK., G., BEKAT, L., LEBLEBİCİ, E., 2000. Tohumlu Bitkiler Sistematiği (Ders Kitabı). Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi, No:116, 6.Baskı, 230-232, İzmir.

96 Dosya / Cover Issue PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

sayıda ancak iri ve keskin kokulu çi- çekler meydana getirirken, Çin gülleri Oil roses are in the form of perennial, long-lasting, prickly and bushy like other roses. kış mevsimi dışında hemen her mevsim However, it is the floral characteristics that make the oil rose different from others and çiçeklenebilen küçük fakat çok sayıda reveal its industrial value; pink colour and redolence. The oil rose is a rose species which is çiçekler oluşturuyordu. İşte Çin gülleri- blossomed once a year (May and June in Turkey) and transforms its environment into the open perfume valley and pink dreamland. nin sayılan bu karakteristik özelliklerine ilgi duyan Avrupalı gül ıslahçıları 18. yüzyıldan itibaren eski Avrupa gülleri ile Çin güllerini melezleyerek Çin gülleri kadar geniş çiçeklenme periyoduna ve Avrupa gülleri kadar soğuğa ve hastalıklara dayanıklı çok sayıda yeni çay gülleri ve hibridleri elde etmişlerdir. Günümüzde de çok değişik tip, renk, şekil ve kokularda süs gülü varyeteleri geliştirilmeye devam ediliyor. Ancak Avrupa güllerinin daha çok feniletil alkol, geraniol ve sitronellol gibi mono- Açık Parfüm terpenik olan kokusu zamanla yerini Çin güllerine karakteristik kokusunu veren dimetoksitoluen (DMT) ve trimetoksi- Vadisinde Pembe Düşler: benzen (TMB) gibi fenolik metil eterleri- ne bırakmıştır. Eski Avrupa gülleri ile Çin Her Yönüyle Yağ güllerinin hibridleri olan modern güller (park ve bahçe gülleri ile kesme güller) son derece gösterişli çiçeklere sahip Gülü ve Isparta olmakla birlikte, sürekli olarak renk ve şekil gibi çiçeğin görsel karakterlerini iyileştirmek ve raf ömrünü artırmak için Gülcülüğü yapılan seleksiyonlar sonucunda koku- larını neredeyse kaybetmişlerdir. gülü, sadece yılın tek mevsiminde açan Yağ gülü doğal Renk ve kokunun (ülkemizde mayıs ve haziran ayları) ve muhteşem uyumu çevresini adeta açık parfüm vadisine bir hibridtir ve pembe düşler diyarına dönüştüren çiçekleri için kültürü yapılan bir gül tür- Dünyada her ne kadar Gülgiller fa- Anadolu, Yakın Doğu ve Orta Doğu ile dür. Dünyada çiçeklerin kralı eğer gül milyasından Rosa cinsine ait yaklaşık birlikte, birçok yabani gül türünün, bu ise güllerin kraliçesi de yağ gülüdür, 200 kadar gül türü bulunmakla birlikte arada yağ gülünün de gen merkezidir. diyebiliriz. bunlar arasında endüstriyel olarak Türkiye florasında doğal olarak yetişen parfüm ve kozmetik değeri en yüksek 25 kadar, doğal hibritleri ve geçiş Prof. Dr. Hasan BAYDAR olanı Türkiye’de “Isparta gülü”, Bulga- formlarıyla birlikte 50’den fazla gül Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Modern güllerin ristan’da “Kazanlık gülü”, İran’da “Mu- türü bulunduğu bilinmektedir. Yağ gülü hammedi gülü” ve genel olarak dün- doğuşu (Rosa damascena Mill.), büyük olasılıkla yada “Damask gülü” dediğimiz yağ Galya gülü (Rosa gallica L.) ve Fenike gülü (Rosa damascena Mill.) türüdür. Gül ıslahçıları tarafından Batı gülleri gülü (Rosa phoenicia Boiss.) türlerinin Dünyada R. gallica., R. centifolia, R. (Rosa gallica, R. centifolia, R. multif- doğal bir hibridi (melezi) olduğu sanıl- alba, R. moschata ve R. odorata gibi lora, R. moschata, R. foetida, R. alba, maktadır. Yaptığımız genetik araştırma- diğer kokulu türlerden de ticari olarak R. wichuraina ve R. damascena gibi) lar yağ gülünün, evolüsyonu sürecinde uçucu yağ üretiminde faydalanılı- ile Doğu gülleri (Rosa chinensis, R. sadece bu iki türün değil diğer güllerin yor ise de kuşkusuz agro-endüstriyel indica, R. gigentea ve R. odorata gibi) de genitör olarak doğal melezlenme olarak en fazla üretimi yapılan tür R. melezlenerek bugünkü modern güller sürecine katıldığını göstermektedir. damascena’dır. Yağ gülü de diğer gül- (Grandiflora, Floribunda, Polyantha, Kimi eski bahçe gülleri ve bazı yabani ler gibi çok yıllık, uzun ömürlü, dikenli Noisette, Bourbon, Portland, Perne- gül türleri 2n = 14 kromozomlu diploid ve çalı formundadır. Ancak yağ gülünü tiana ve Hibrid Çay/Çin gülleri gibi) iken yağ gülü 2n = 4x = 28 kromozomlu Doç. Dr. Sabri ERBAŞ diğerlerinden farklı kılan ve endüstriyel Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi elde edilmiştir. Eski Avrupa gülleri tetraploid bir türdür. Eğer yağ güllerinin değerini ortaya koyan floral özellikle- çiçeklenme periyodu kısa olan, az olgun meyvelerini toplar ve tohumlarını ridir; pembe renk ve keskin koku… Yağ

98 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 99 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

ağırlıkça %65’ini pembe taç yaprakları Yağ gülü bir oluşturur; katmerli 30 adet taç (petal) peyzaj gülü değildir yaprağı, 5 adet çanak (sepal) yaprak, 40 adet stigma (pistil) tepesi ve 90 kadar anter (stamen) vardır. Katmerli Yabancı tozlaşıp döllenen yağ gülü güller (petal sayısı >25) katmersiz gülle- çiçekleri, belki de milyonlarca yıl süren re (petal sayısı 5-10) kıyasla daha uzun evolüsyon sürecinde tozlayıcı böcekler ömürlü, daha kokulu ve dökülmeye için son derece cezbedici bir tasarıma daha dayanıklıdırlar. Gül çiçeklerinde kavuşmuş olmalı. Nasıl ki bir işçi bal arı- petal sayısı ile anter sayısı arasında sı ancak 4-6 hafta kadar yaşar ise, bir ters bir ilişki vardır; petal (katmer) sayısı yağ gülü bitkisi de aşağı yukarı o kadar azaldıkça anter sayısı artar; hatta çok süre çiçeklenir. Ancak birkaç ay çiçek- katmerli (>90 petalli) güllerde anter lenmesi yağ gülünün az sayıda çiçek neredeyse hiç yoktur. Petal sayısı ve açtığı anlamına gelmez; bir mevsimde anter sayısı arasında ortaya çıkan o kadar yoğun çiçeklenir ki park, bahçe önemli ve negatif ilişkinin A, B ve C gibi ve kesme güllerinin belki de bir yılda MADS-box fonksiyon genlerinin home- açtığı toplam çiçek sayısından daha otik fonksiyonları sonucu olabileceği fazla çiçek açar. Birkaç aylık periyotta anlaşılmıştır. Yağ gülü çiçeklerinin çiçek çok yoğun çiçeklenmesi ve her açan tablası (hipantiyum) ve çiçek sapları çiçeğin aynı gün içerisinde solarak (pedisel) kısa ve sık tüylerle kaplıdır; dökülmesi yağ gülünün park ve bah- ne kadar yoğun tüylenme varsa, koku çelerde süs (peyzaj) gülü olarak veya yoğunluğu da o kadar fazladır. Hâlbu- seralarda kesme gül olarak yetiştirilme- ki süs ve kesme güllerde bu organlar sini engeller. Neredeyse yılın birkaç ayı tüysüz, yani çıplak olduğundan çok dışında çiçeksiz ve çalı şeklinde yetişen az kokuludurlar. Ancak çiçek sapı ve bir güle sanırım hiç bir peyzaj mimarı yumurtalığı çıplak olan güller tüylü projesinde yer vermez. Bu nedenle olanlara göre daha az kokulu olmakla Isparta’da Belediye tarafından kent ekerseniz, yetişen döller arasında hete- Her ne kadar Anadolu toprakları yağ birlikte gül yaprak bitlerine (Macrosip- parklarına dikilen binlerce gül arasında rezigot allel genler açılma göstererek güllerinin yurdu ise de özellikle İran’da hum rosae) daha dayanıklıdırlar. çok farklı sayılarda (5’ten 160’a kadar) ve Suriye’de yağ gülleri çok daha geniş yağ gülü yoktur; turistlerin park ve bah- ve çok farklı renklerde (beyazdan kır- bir genetik çeşitlilik göstermektedir. çe güllerini yağ gülü sanarak önünde mızıya kadar) çiçeklenen güller ortaya Iran ve Suriye orijinli yağ güllerinin hatıra fotoğrafı çektirmelerine sıkça Gülü seven çıktığına tanık olabilirsiniz. O halde yağ Isparta ve Kazanlık’ta kültürü yapı- tanık olabilirsiniz. Eğer gerçek yağ dikenlerine katlanır! gülünün atasal türlerini birkaç türle sı- lan yağ gülleri ile filogenetik olarak gülünü görmek istiyorsanız yılın sadece nırlanamayacağını, çok sayıda yabani yakın akraba olmaları, yağ güllerinin mayıs ve haziran aylarında Isparta gül türlerinin milyonlarca yılda kademeli İran’dan Suriye’ye ve oradan da Ana- kent merkezinden biraz uzaklaşarak Yağ gülü de diğer güller gibi gövde- olarak hibridleşmeye katıldığını varsa- dolu üzerinden Balkanlara (belki de Keçiborlu, Uluborlu, Senirkent, Eğirdir, sinde diken oluşturan bir türdür. Kalıtsal yabiliriz. Ancak bu görüşü desteklemek Büyük İskender veya Haçlılar tarafın- Atabey, Gönen gibi ilçelerini ziyaret olarak dominant bir karakter olan için ileri moleküler ve filogenetik çalış- dan) götürülmüş olabileceği ihtimalini etmelisiniz. Üstelik sabahın çok erken dikenlilik gerçekte bir yabanilik özel- malara ihtiyaç vardır. güçlendirmektedir. saatlerinde gitmelisiniz. Aksi takdirde liği olup, ot oburları uzak tutmak için daha güneş açmadan gül toplamaya geliştirilmiş bir savunma stratejisidir. Bu çıkan üreticiler öğle olmadan çoktan sayede gül bitkileri nadiren hayvanlar gülleri toplamış olabilirler. tarafından yenilmektedir. Ancak iri ve çengelli yapısıyla dikenler elle çiçek toplama işlemini zorlaştırmakta ve Katmerlilik ve toplama maliyetini artırmaktadır. Erken tüylülük özellikleri toplamak için zamanla yarışılan bir üründe dikensizlik önemli bir avantaj- dır; daha kısa zamanda daha fazla Yakından tanıdığınız kuşburnu (Rosa çiçek toplanabilir. Dikensiz süs gülleri canina L.) gibi yabani güllerin bir kısmı bulunmakla birlikte bugüne kadar yalın kat yani katmersiz (tek katlı ve 5 dikensiz bir yağ gülü çeşidi geliştirilmiş petalli) çiçek oluştururken, yağ gülü değildir. Oysa Rosa multiflora, R. blan- çiçekleri katmerli (6 katlı ve 30 petal- da ve bazı hibrit çay güllerinden doğal li) çiçeklere sahiptir. Tek bir yağ gülü veya yapay mutasyonlar yoluyla çiçeği ortalama 7.5 cm çapında ve dikensiz (thornless) mutant güller 2.5 g ağırlığında olup, her bir çiçeğin

100 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 101 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

yeniden kazandırmak için büyük çaba kimyasallardır. Gül yağlarında yapılan sarf ediyorlar ise de bunun kolay ba- GC-FID/MS analizlerine göre gül yağı- şarılamayacağı anlaşılmaktadır. Koku nın en önemli koku bileşenleri; %70-85 genleri için yağ gülü (Rosa x damas- oranında monoterpenik alkoller (sitro- cena Mill.) türünün çok ideal bir gen nellol, geraniol, nerol ve linalool gibi) ve kaynağı olduğunu da buradan hatırlat- %15-30 oranında parafinler ve stea- mayı faydalı görüyoruz. roptenler (nonadesan, nonadesen, ei- kosan, heneikosan ve trikosan gibi)’dir. Gül yağını meydana getiren yüzlerce Sen gülünce güller koku molekülü olması ve siynerjik olarak açar gülpembe her bir maddenin koku oluşumuna katkı sağlaması nedeniyle, gül yağının doğal kokusunu sentetik olarak taklit etmek Söz ve müziği merhum sanatçı Barış neredeyse imkânsızdır. Çin güllerin- Manço’ya ait olan ünlü “Gülpembe” de ve hibridlerinde yüksek oranlarda şarkısı yağ gülünü anlatıyor dersek, bulunan, özellikle park, bahçe ve süs yanlış olmaz: “Sen gülünce güller açar güllerinin kokusunun ana kaynağı olan gülpembe, sen gelince bahar gelir gül- 3,5-dimethoxytoluene (DMT) yağ gülü pembe”. Yağ gülü çiçekleri neden pem- çiçeklerinde hiç yoktur veya iz düzey- bedir? Belki de cevap yine evalüsyonda dedir. Bu nedenle yağ gülü çiçeklerinin gizlidir; pembe, tozlayıcı böcekler için kokusu park, bahçe ve süs güllerinden en cazip renk olmasın! Nasıl ki gül pe- farklıdır. tallerinde koku oluşumundan terpenler sorumlu ise renk oluşumundan da an- tosiyaninler sorumludur. Güllerde petal İmbik: Gülün ruhunu renk oluşumunda görev alan en önemli renk pigmentleri siyanidinler (kırmızı çıkartmak! ve eflatun renkler) ve pelargonidinler (portakal, turuncu ve pembe)’dir. Güller İlk olarak 8. yüzyılda Arap simyacı Ca- normalde mavi ve mor renk pigment- bir ibn Hayyân tarafından keşfedilen, 9. lerinden yoksundur; çünkü bu renklerin Yüzyılda El-Kindi tarafından geliştirilen oluşumundan sorumlu delfinidinleri ve 10. yüzyılda İbn-i Sina tarafından gül sentezletecek genler mevcut değildir. suyu damıtılmasında kullanılan imbik Yağ güllerinde ise temel renk pembedir. günümüzde halen yaygın olarak yağ Pembe renk kırmızı ve beyaz renk gen- gülü damıtılmasında kullanılmaktadır. lerinin kodominant veya eşbaskınlığı ile Köklü bir imbik kültürünün olduğu Ana- ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar yağ dolu’da gül yağı ve gül suyu üretimin- gülünde genetik olarak farklı renkler de ördekbaşlı imbik kullanımı giderek elde etmek mümkün ise de, günümüz- azalmış, imbikler yerini büyük hacimli ve de ticari olarak pembe renkli petallere buhar jeneratörlü distilasyon kazanları- elde edilebilmiştir. Ancak dikensiz olan yoruyorsa da henüz tam olarak ay- süresinin de bu aylarla sınırlı kalmasına sonra petal yaprakları dökülür. Bu sahip güller öncelikli tercih nedenidir. na bırakmıştır. Ancak uzun yıllar içinde mutantlarda sterilite, kimera ve stabilite dınlatılabilmiş değil. Her şeyden önce ve diğer aylarda atıl kalmalarına yol özellik genelde yabani gül türlerine damıtma teknolojisinde birçok gelişme sorunları yaşandığı, uyum ve adaptas- yağ gülünde çiçeklenmenin uyarılması açıyor. Eğer yağ gülünün çiçeklenme özgü bir davranıştır; hâlbuki modern yon yeteneklerinin zayıf olduğu gözlen- için vernalizasyon (üşüme ihtiyacı) ve süresi genişletilebilirse, kampanya süresi süs ve kesme güllerde raf ömrü yağ Yağ gülünün mektedir. Eğer çiçek verimi ve kalitesi kısa gün fotoperyoduna ihtiyaç var. de genişleyeceğinden fabrikaların atıl gülü çiçekleriyle kıyaslanmayacak ka- kokusu kendine yüksek ve aynı zamanda dikensiz yağ Bu nedenle yağ gülleri kış mevsiminde kalma oranı da azaltılmış olacaktır. dar daha uzundur. Gül türlerinde çiçek gülü çeşitleri geliştirilebilirse “yağ gülcü- vernalizasyon ihtiyacı karşılandıktan ömrü ile koku yoğunluğu arasında ters özgüdür, taklit lüğünde devrim” yapılmış olacaktır. sonra ve yaz mevsiminde uzun günler bir ilişki vardır; ne kadar kokulu ise o edilemez başlamadan önce sadece ilkbahar Güzel ve hoş kadar kısa ömürlüdür. Örneğin; süs ve sonu ve yaz başında (genellikle mayıs kesme güllerde raf ömrünü artırmak kokmak mı, yoksa Gül yağında (rosa otto) geraniol, Kral kelebeği misali, ve haziran aylarında) çiçeklenebili- için yüzlerce yıl süren ıslah ve seleksi- sitronellol, nerol ve fenil etil alkol başta yor. Ayrıca yağ gülü gibi indeterminat gösterişli ve uzun yon çalışmaları sonucunda neredeyse kısa ve gösterişli bir olmak üzere yüzlerce uçucu yağ bile- büyüme gösteren ve monokarpik çiçek koku özelliği tamamen kaybolmaya yüz yaşamak mı? şeni bulunuyor. Bir yağ gülü bahçesini hayat… yapısı olan gül türlerinde gibberellinler tutmuştur. Bir bakıma gösterişli ve uzun ziyaret ettiğinizde burnunuza gelen kademeli (sürekli) çiçeklenmeyi engel- Bir yağ gülü çiçeğinin ömrü çok kısadır; yaşam, güzel ve hoş kokulu olmaya Neden yağ gülünün çiçeklenmesi bir- o hoş kokular işte bu “uçucu yağlar”, leyebiliyor. Yağ gülü sadece mayıs ve sabah güneş doğmadan hemen önce tercih edilmiştir. Her ne kadar günümüz kaç ayla sınırlı kalmaktadır? Bu soruya “esansiyel yağlar” veya “eterik yağ- haziran aylarında çiçekleniyor oluşu, açılır ve eğer toplanmaz ise genellikle modern gül ıslahçıları kokusuz park, kimi bitki bilimcileri uzun yıllardır kafa lar” olarak adlandırdığımız aromatik gül yağ fabrikalarında kampanya aynı gün içinde veya en geç bir gün bahçe ve kesme güllere koku özelliğini

102 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 103

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

olmuşsa da, distilasyonun ana unsurları Gülistanlar ve Gül- olan buharlaştırma, yoğunlaştırma ve ayrıştırma aynı kalmıştır. Anadolu’da haneler ülkesi: Os- bakırdan imal edilmiş imbiğe 20 kg ka- manlılar dar çiçek basılır ve üzerine 60 kg kadar su eklenir. Baş kısmı gövdeye yerleş- 13. yüzyılın sonlarından 20. tirildikten sonra boyun kısmı çamurla yüzyılın başlarına kadar hüküm sıvanarak buhar kaçışı engellenir. Odun süren Osmanlılar başkent yaptığı ateşi ile imbik kaynatılır. Kaynatma şehirleri gülistanlar ve gülhaneler sırasında su buharıyla birlikte yükselen ile donatmışlardır. Örneğin; Edirne uçucu yağlar, ördekbaşı şeklindeki ve İstanbul saraylarında halen kafa kısmında yoğunlaşıp iç cidardan Gülhaneleri görmek mümkündür. geçerek boruya doğru akar. Yoğun- 14. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın laşmanın daha iyi sağlanması için boru başlarına kadar bir Osmanlı eyaleti bir su varilinin veya su hatılının içinden olan Bulgaristan dünyada “güller geçirilerek sürekli soğuk tutulur. ülkesi” olarak ün salmıştır. Ancak 1877-78 Osmanlı-Rus harbinden (93 Borunun ucuna yerleştirilen 20 litrelik harbinden) sonra Türkler gülistanlar şişe tam dolduğunda damıtma işlemine ve gülhaneleri Bulgarlara terk ederek, son verilir. Ancak bu ilk taktirde gül yağı Anadolu’ya göç etmek zorunda elde edilmez. Üç taktirde elde edilen kalır. Osmanlı saraylarında gül suyu, toplam 60 litre yağlı su imbikte yeniden gül şerbeti, gül şurubu, gül reçeli, damıtılır ve şişede sudan hafif olan gül gül macunu, gül lokumu, gülbeşeker yağı üstten enjektörle çekilerek alınır. gibi gül ürünlerine olan yüksek talep Gül yağının altında biriken aromatik su nedeniyle gülcülüğü Anadolu’da (hidrolat) gül suyu olarak değerlendirilir. geliştirme gayreti baş gösterir. İstanbul’daki yağ gülü yetiştiriciliği ve gül yağı damıtma denemeleri Damıtılmış gül yağı, uygulanan yüksek sıcaklık ve basınç or- Orta Asya’dır ve bir zamanlar Orta olumlu sonuç verince Bursa, Aydın, taze gül çiçeği gibi tamında feniletil alkol gibi bazı önemli Asya’da hüküm süren Türkler batıya ve Denizli, Konya, Diyarbakır ve Mardin koku molekülleri dekompoze veya güneye göçerken yanlarında gül kültü- gibi Anadolu’nun değişik vilayetlerine kokmaz polimerize olarak, hidrolize olup, suya rünü de taşımışlarıdır. Dünyada nerede binlerce gül çeliği gönderilir, yüzlerce geçerek gül yağının koku kompozisyo- bir Türk devleti kurulmuş ise orada gül emanet imbik ve şişe dağıtılır, gülcülük Ticari gül yağının (rosa otto) karakte- nunu değiştirmektedir. Bu nedenle gül kültürü de gelişme göstermiştir. Örneğin aşar, öşür ve gümrük vergilerinden ristik koku molekülleri olan geraniol, yağı kokusu doğal floral çiçek kokusunu Hindistan’da 17. yüzyılın ilk yarısında, muaf tutulur. Ancak bütün bu çabalar sitronellol ve nerol gibi alifatik hidro- tam olarak temsil etmemektedir. Türk asıllı Babür Kralı Cihangir’in eşi Balkan, I. Dünya ve Kurtuluş savaşları karbonlar daha çok çiçeğin petal yap- Nurcihan Saray’ın havuzundaki güllerle sürecinde idari ve ekonomik karışıklıklar raklarında, koku oluşumuna daha az ve kaplı suyun üzerinde birikmiş yağları nedeniyle sonuç vermez. genellikle olumsuz yönde katkı sağla- Müslümanlar ve toplatarak parfüm olarak kullanmaya yan parafinik hidrokarbonlar ile fenol- Türkler için kutsal başlar. Böylece Hindistan’da gül tarımı Bulgaristan Türk ler, esterler, oksitler ve eterler, aldehitler ve gül suyu üretimi giderek büyük önem ve ketonlar ise daha çok çiçeğin petal koku kazanır. 17. yüzyılın başında İran’da bir muhacirleri ve yaprakları haricindeki sepal, stamen Türk devleti olan Safaviler dönemin- gülcülük ve pistil gibi kısımlarında sentezlenir ve Gül kokusu, Müslümanlar için kut- de Şiraz kentinde fars tipi imbiklerde salgılanır. Gerçekte taze gül çiçeğinin saldır. Çünkü gül kokusu, İslam pey- gül yağı ve gül suyu üretimine geçilir. temel koku molekülü bir tür benzenoid gamberi Hz. Muhammed’in kokusu Aynı yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Anadolu’da gülcülüğün yeniden başla- olan feniletil alkoldür. Ancak feniletil olarak atfedilmiştir. Örneğin; İran’da Devletinin bir eyaleti olan Bulgaris- masında 93 harbinde Anadolu’ya göç alkolün ana kaynağı olan 2-feniletil ve Anadolu’da kokulu Damask gülleri tan’ın Kazanlık kentinde bizzat Türlerin eden Türk muhacirlerin Kazanlık usulü -D-glukopiranosit damıtma sürecinde “Muhammedi gülü” olarak adlandırılır. öncülük ettiği gülcülük İran’ı bile geride gülcülük ve taktir sanatını iyi bilmeleri kolaylıkla hidrolize olarak damıtma Yunus Emre “Çiçek eydür ey derviş, gül bırakır. 19. yüzyılın son çeyreğinde ise ve yanlarında getirdikleri gül çubukları- suyuna veya gül suyuna geçmektedir. Muhammed teridir” diyerek bu inancı Isparta kentinde 1888’de başlayan gül- nı ve imbikleri yerleştikleri yerlere götür- HS-SPME tekniği ile taze gül çiçeklerin- şiirinde ifade etmiştir. Bu nedenle İslam cülük sayesinde Türkiye her iki ülkenin meleri de önemli olmuştur. Örneğin; de bazen %50’nin üzerinde saptanan coğrafyasında gülün yetiştirilmesine de önüne geçer. Kazanlıklı Rıfat Efendi devlet tarafından feniletil alkol oranı, aynı çiçeklerin su ve damıtılmasına büyük önem verilmiş, Günümüzde halen bu dört ülke (Tür- görevlendirilerek bu sanatı Türk köy- distilasyonu ile elde edilmiş yağında kutsal günlerde ve kutsal mekânlarda kiye, Bulgaristan, İran ve Hindistan) lülerine öğretmesi istenmiş, O da uzun çoğu zaman %1’in altında tespit edile- gül yağı ve gül suyu kullanılması gide- dünyanın en önemli gül ve gül ürünleri yıllar bu görevi hakkıyla yerine getir- bilmektedir. Su distilasyonu sırasında rek yaygınlaşmıştır. Gülün Anavatanı üreticileridir. miştir. Yeni gül plantasyonları yüzyıllar

104 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 105 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

1 kg Türk gül yağı 10 bin € iken, 1 kg Geliştirme Laboratuvarı” kurulmasına Temel gül ürünleri: Hint nane yağı yaklaşık 15 € kadardır. karar verilmiştir. Gülyağı, gülsuyu, Burada yeri gelmişken hatırlatmakta yarar var; günümüzde artık pek çok konkret ve absolüt esans laboratuvarlarda sentetik olarak Beklentiler ve petrolden üretiliyor. Bu nedenle sente- Yağ gülü, çiçeklerindeki güzel ve hoş tehditler tikleri doğal olanlarına göre çok daha kokudan faydalanılmak üzere kültürü ucuz. Eğer gül yağını nane yağı kadar Dünyada parfüm ve kozmetik ürünle- yapılan bir endüstriyel gül türüdür. Yağ ucuza satıldığını görürseniz, biliniz ki o rinde pestisit (ilaç) kalıntısı içermeyen gülü çiçekleri günlük olarak sabahın gül yağı sentetiktir. doğal ve sağlıklı ürünlere olan ihtiyaç erken saatlerinden itibaren tek tek her geçen yıl artmaktadır. En önemli kırılarak toplanırlar ve aynı gün içinde gül ürünleri ithalatçıları olan ABD ve AB distilasyon ve ekstraksiyon tesislerinde Güle dair her şey: ülkeleri, yakın bir gelecekte gül yağında işlenerek gül ürünlerine dönüştürülürler. ve gül suyunda tarımsal ilaç kalıntısına Normal koşullarda, 3.5 ton taze gül GÜLAR izin vermeyeceklerini açıklamaktadır- çiçeğinin damıtılmasıyla 1 kg gül yağı Süleyman Demirel Üniversitesi’nde lar. Bu da yağ gülünde organik veya (10000 €/kg), 350 kg taze gül çiçeğinin 2005 yılında Gül ve Gül Ürünleri Araş- ekolojik üretimi, en azından iyi tarım n-hekzan ekstraksiyonu ile 1 kg konkret tırma ve Uygulama Merkezi (GÜLAR) uygulamaları (GAP) ve iyi endüstriyel (1250 €/kg) ve 1 kg konkretten de etil kurulmuştur. GÜLAR sayesinde Isparta üretim uygulamaları (GIP) zorunlu hale alkol ekstraksiyonu ile 0.6 kg absolüt gülü üzerinde bu güne kadar el atılma- getirmektedir. Dünya gül yağı ihtiya- (2500 €/kg) elde edilmektedir. mış en temel araştırmalar ve projeler cının %50`sini tek başına karşılayan Göller yöresinde faaliyet gösteren hayata geçirilmiştir. Üstelik GÜLAR Isparta yöresinde son 20 yılda orga- 25 kadar damıtma ve ekstraksiyon tarafından 6 Mayıs 2006 tarihinde Türk nik gül üretim alanları toplam üretim tesisinde yılda yaklaşık 10 bin ton taze Patent Ofisi’ne Isparta gülü coğrafi alanlarının %15’ine ulaşmıştır. Organik dır Bulgaristan’da uygulanan “kesme ve mıştır. Göller yöresinin yağ gülü (Rosa Fransa’da parfüm vadisi olarak tanınan gül çiçeğinden yaklaşık 1.5 tona yakın işaret olarak tescil ettirilmiş, böylece gül ürünlerinin pazarlanması daha yatırma tekniği” ile kuruluyordu. Bu tek- damascena var. trigintipetala) üretimi- Grasse bölgesinde Tournaire Freres gül yağı, 2 tona yakın gül absolütü ve Isparta gülünün sadece Isparta yöresi- kolay ve pazar değeri daha yüksek niğe göre, yaşlanan gül bahçeleri her ne çok uygun olan coğrafik konumu, firması tarafından geliştirilen ve 19. yüz- 15 tona yakın gül konkreti üretilmektedir. ne özgü bir ürün olduğu belgelenmiştir. olduğundan (organik gül yağı, klasik 8-12 yılda bir gençleştirilmek üzere güz topoğrafyası, iklim ve toprak özellikleri yılın sonlarında ve 20. yüzyılın başla- Bu ürünlerin ihracatından ülke ekono- Yağ gülünü tarlada çok iyi yetiştiriyor, gül yağına göre %20 daha yüksek mevsiminde toprak yüzeyinden buda- 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren sa- rında Bulgaristan’ın Kazanlık vadisinde misine yılda 30 milyon Euro’nun üzerin- fabrikada çok iyi damıtıyor ve sonuçta fiyattan satılmaktadır) organik (ekolojik) nıyor ve budama artığı olan çubuklar dece Türkiye’nin değil, dünyanın da en de kullanılmaya başlanan fabrika tipi de döviz girmektedir. Yağ gülü çiçekleri dünya standartlarında çok kaliteli gül gülcülük giderek daha da büyük önem 3‘er metre aralıklarla birbirlerine para- önemli yağ gülü üretim merkezi haline buharlı kazanlar ile veronik ve florentin ayrıca yenilebilir çiçeklerdir ve onardan ürünleri üretebiliyoruz. Ancak bunları kazanacaktır. Uluslararası standartlara lel olarak açılan hendeklere yan yana gelmesine olanak sağlamıştır. Günü- gibi yeni uygulamalar sayesinde daha başta gül suyu, gül reçeli ve gül lokumu ham veya yarı işlenmiş madde olarak uygunluk (saflık, güvenirlik, etkinlik ve yatırılıp üstü kapatılıyor ve ikinci yıldan müzde Isparta ili yağ gülü, lavanta ve kısa zamanda daha yüksek kalitede olmak üzere gül şerbeti, gül şurubu, gül satmaktan öteye geçemiyoruz. Bütün kalite) eskiden olduğu gibi gelecekte itibaren çiçek hasadına başlanıyordu. zambak tarlaları ile adeta açık par- Bulgar gül yağları üretmek mümkün macunu ve gülbeşeker gibi çok kıymetli bir yıl boyunca 10 bin aile ve 20 kadar de önemini daha da artırarak devam Bu teknik günümüzde Göller yöresinde füm vadisidir ve sadece görsel olarak olabilmişti. Mustafa Kemal ATATÜRK’ün gıda ürünleri elde edilmektedir. halen uygulanmakta olup, neredeyse değil kokusal olarak da ziyaretçilerini direktifleriyle Isparta’da modern an- gül yağı fabrikası çalışıyor ve emekle- edecektir (gül yağı standartları dün- yağlık gül yetiştiriciliğinde bugüne ka- büyüler. Isparta ili ve çevresi 30.000 da lamda ilk gül yağı fabrikası Tournaire rinin karşılığı döviz bazında sadece 30 yada ISO 9842:2003 esas alınarak dar çok önemli bir değişiklik olmamıştır. yağ gülü üretimi, 20 kadar damıtma ve firmasından sipariş edilerek 1935 yılında Gül yağı, en pahalı milyon € ediyor. Oysa dünya parfüm belirlenmektedir). Yakın bir gelecekte Bulgaristan’dan göçen Türk muhacirleri ekstraksiyon tesisi ile sadece Türkiye’nin kurulmuş, 1922’de 25 kg olan gül yağı ve kozmetik pazarı 200 milyar € civa- ayrıca gül yağında ve gül suyunda sadece gül yetiştirilmesini değil gülün değil dünyanın da en önemli parfüm üretimi 1936’da gül yağı fabrikasının uçucu yağlardan rınadır. Böylesine büyük bir pazarda bulunan metil öjenol maddesinin toksik imbikte damıtılmasını da öğretmişlerdir. hammaddeleri üretim merkezidir. faaliyete başlamasıyla birlikte 700 birisidir ve her yıl %10’un üzerinde büyüyen bir ve alerjik olması nedeniyle, metil öjenol Örneğin Isparta’da gülcülüğü başlatan Neredeyse 130 yıldır gelenekselleşmiş kg’a kadar çıkmıştır. 1954 yılında 9 gül sektörde yer alabilmek için AR-GE’ye içermeyen gül ürünleri üretimine dönük dayalı global markalar yaratmalı ve çalışmalar önem kazanacaktır. Parfüm İsmail Efendi’ye gülün imbikte damıtıl- köklü bir gülcülük kültürü olan ilde yağ kooperatifinin bir araya gelerek, günü- Gül yağı, çok değerli ve pahalı bir patentli ürünler geliştirilmelidir. Mutla- ve kozmetik endüstrisinin en önemli masını öğreten Pehlivan Ahmet adında gülü sadece bir tarımsal ve endüstriyel müzde dünyanın gülcülük sektöründe parfüm&kozmetik hammaddesidir. ka biyoteknoloji ve nanoteknoloji gibi ham maddelerinden birisi olan Türk gül bir Bulgar göçmenidir. üretim materyali değil, aynı zamanda faaliyet gösteren en büyük kooperatifi Bazı aromatik bitkiler çok fazla uçucu ileri üretim teknolojileri üzerinde büyük yağlarında metil öjenol oranı çoğun- kentin sosyal, kültürel, sanatsal ve eko- olan GÜLBİRLİK kurulmuştur. Gülbirlik yağ üretirken, çoğunluğu, sanıldığının yatırımlar yaparak “yükte hafif- pa- lukla %2’nin (bazen % 4’ün) üzerine nomik karakterini yansıtan sembol bir dışında diğer bir gül kooperatifi de aksine, çok düşük oranlarda uçucu yağ Göller yöresi: hada ağır” ilaç, kozmetik ve parfüm çıkmaktadır. Bilhassa toplanması ve üründür. Yüz otuz yıl önce başlanan ve 1972 yılında kurulan Afyon Başmakçı içerirler. Örneğin; yağ gülünde %0.03 ürünleri ile dünyaya açılmalıyız. İşte bu damıtılması gecikmiş, fermente olmuş Türkiye’nin açık günümüze kadar dünyanın en önemli Gül Kooperatifi (Baş-Koop)’dir. Günü- gibi çok düşük, nane yaprağında %3 beklentileri karşılamak için GÜLAR’ın güllerden elde edilen gül yağlarında yağ gülü üretim bölgesi haline gelen müzde yörede 20 kadar (17’si Ispar- gibi çok yüksek oranda uçucu yağ var- parfüm vadisi koordinatörlüğünde hazırlanan ve Batı metil öjenol oranı artmakta, diğer yan- Isparta ve çevresinde gülcülük sektörü, ta’da, 2’si Burdur’da ve 1’i Afyon’da) dır. Yani 1 kg gül yağı üretmek için 3 ton Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA) tara- dan çiçek hasadı sırasında özellikle tam çözüm bekleyen pek çok sorunlarına kooperatifler ve özel sektör tarafından gül çiçeğine (yaklaşık 1.250.000 adet) fından desteklenen gül ve gül ürünleri açılmamış çiçeklerin toplanması, çiçek Gülcülük, Isparta ve Burdur illerinde rağmen, geleceğe doğru emin adım- işletilen gül yağı fabrikası faaliyet gös- ihtiyaç varken, 1 kg nane yağı üretmek üzerinde kalite kontrol ve akreditasyon hasadının sabahın erken saatlerinde Osmanlı Devleti tarafından teşvik edi- larla ilerlemesine devam ediyor. termektedir. Bu tesisler ile Göller yöresi için sadece 33 kg nane yaprağı yeterli çalışmaları ile konusunda ülkemizde tek yapılması, bekletilmeden taze olarak len, desteklenen gülcülükten bağımsız Cumhuriyet Türkiye’sinde gülcülük dünyadaki en büyük gül yağı, gül suyu, olur. Gül yağının neden nane yağı ile ve dünyada sayılı merkez olma özelli- damıtılması ve distilasyon süresinin olarak riski göze alan, ileri görüşlü Isparta ve Burdur vilayetlerinde Os- gül konkreti ve gül absolütü üretim kıyas götürmeyecek kadar çok daha ğini taşıyacak olan “Gül ve Tıbbi-Aro- gereğinden fazla uzatılmaması metil kişilerin (Isparta’da Müftüzade İsmail manlı döneminde geleneksel olarak kapasitesine sahiptir. pahalı olduğunu şimdi daha iyi anla- matik Bitkiler ve Ürünleri A raştırma ve öjenol miktarını düşürmektedir. Efendi ve Burdur’da Yörükoğlu Mustafa gülhanelerde imbikler ile gül suyu ve mış oluyorsunuz. Piyasa koşullarında Efendi) özverili gayretleri ile başla- gül yağı üretimi yapılmaktaydı. Oysa

106 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 107 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

ile bitkisel yağlar ve incelticilerin karıştı- rılması fiyat ve hacim açısından haksız kazanç sağlamaktadır. Ancak Türki- ye’de ihraç ürünü gül yağlarında GC- FID/MS, GC-IRMS, SNIF-NMR, DSC, HPTLC gibi ileri teknolojiler kullanılarak Çift Zahara çiçeği çift saflık ve kalite analizleri yapıldığından nadiren tağşiş ile karşılaşılmaktadır. Diğer taraftan üretim sürecinde tarım- sal ilaçların (pestisitler) ve plastik (PET) hastalıklara dayanıklı ambalajların taşıdığı kimyasalların (dibutil fitalat ve polyetilen terefitalat gibi) neden olduğu kontaminasyon- lar sorun olmaya devam etmektedir. tek Zinnia çiçeği! Göller yöresinde yağ gülünün distilas- yon ve ekstraksiyon ürünlerinde kabul edilebilir sınırların üzerinde (>0.005 mg/kg) diazinon, chlorpyrifos met- hyl, chlorpyrifos ve cypermethrin gibi insektisit ve pencozanole gibi fungusit aktif maddelerine rastlandığı tespit edilmiştir. Son Söz Sentetik kokuların edilebilen sentetik kokuların giderek yaygınlaşmasına neden olmaktadır. Bu “Yağ gülünü tarlada yetiştirmek, fabri- yükselişi tür arayışlara yol açmayacak şekilde kada damıtmak yetmez. Isparta’da yağ doğal gül ürünlerine istenilen miktarda, gülü üreticisinin alnında, yüzyılı aşan Belki de gülcülük sektörünü bekleyen kalitede ve fiyatta ulaşılabilir olmasını köklü gülcülük geleneğinin ve kültürü- en büyük tehdit sentetik kokulardır. 19. sağlayacak tedbirlerin alınması gerek- nün derin izlerini görürsünüz. yüzyılda özellikle Alman ve Fransız mektedir. Yeni Salmon kimyacılar zor ve pahalı olan doğal Gül yağının kokusuna, sırtlarına kun- esanslardan koku bileşenlerini izole Tağşiş ve kontami- dakladıkları bebekleriyle daha gün edip kimyasal formüllerini belirlemeyi doğmadan gül toplamaya giden başardı. nasyon sorunları annelerin, damıtma kazanlarına gül Bu şekilde petrol ve kömür türevi çiçeklerini basarak gülün ruhunu yağa maddelerden doğalına özdeş ve Gül yağı, dünyada ticari olarak üretilen dönüştüren babaların ter kokusu da daha ucuz olan sentetik kokuların elde en kıymetli ve en pahalı uçucu yağlar- karışır. İşte o zaman gül yağı gerçek edilmesi endüstriyel kompoze parfüm dan birisidir. Bu nedenle içerisine gül kişiliğini ve karakterini bulur”. üretiminin önünü açmış, adeta çiçek yağına göre daha ucuz olan ıtır (Gera- bahçeleri kimya laboratuarlarına ta- nium macrorrhizum), sardunya (Pelar- şınmış, örneğin gülün en önemli iki koku gonium graveolens), limon otu veya molekülü olan sitronellol ve geraniol palmarosa (Cymbopogon martinii), sentez yoluyla elde edilebilmiş, sentetik karanfil (Dianthus sp.) ve sandal (San- koku molekülleri Chanel No 5 gibi ünlü talum albüm) gibi aromatik bitkilerden markaların içeriğine katılmıştır. elde edilen diğer doğal uçucu yağlar Yeni Bright Orange Yeni White ile zeytin yağı, susam yağı, ayçiçek Sentetik kokuları doğal olanlarından yağı, soya yağı veya kolza yağı gibi ayırmak neredeyse mümkün değildir; sabit yağlar katılarak tağşiş (katıştır- GC/MS tekniği ile parfümü meydana ma) yapılabilmektedir. Ayrıca feniletil getiren kimyasal bileşenler analiz edile- alkol, sitronellol ve geraniol gibi sente- bilirse de, çoğu zaman bu teknikle bile tik esanslar ile da tyranton (diaseton sır gibi saklanan parfüm formülasyon- alkol), monopropilen glikol (MPG), ları doğru olarak deşifre edilememek- dipropilen glikol (DPG) gibi solventler tedir. Dünya pazarlarında gül yağının ve incelticiler de gül yağı ve gül suyu- ve absolütünün giderek pahalanması, na karıştırılan önemli tağşiş unsurlarıdır. daha ucuza ve bol miktarda elde Gül yağına doğal ve sentetik esanslar

108 Dosya / Cover Issue www.panamseed.com zinnia

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

değerlendirmek gerekmektedir. Gülü, 6 alttür, 4 varyete ile önemli bir doğal • Rosa micrantha Sm. This article was written because poinsettia is called ‘Ataturk flower in Turkish.It was peyzaj amaçlı olarak genelde; kitlesel gül çeşitliliğine sahiptir. Bunun yanı • Rosa montana Chaix subsp. brought to Turkey during Ataturk’s period and liked very much by the great leader.It is grown olarak çiçek yastıklarında, çiçek yastık sıra 21 kültür gülü türü ve 400 e yakın woronowii (Lonacz.) Ö. Nilsson with love by Turks and it always reminds them of Ataturk. Belgian Daniel Domoulin wrote in sınırı oluşturulmasında (bordür), soliter genotipi yetiştirilmektedir. Ülkemiz • Rosa pisiformis (Christ) D. Sosn. his book “Do not forget Turkey, you owe Ataturk to god and all the other things to Ataturk “, we must keep that sentence in our minds. Ataturk is the most successfull eternal leader olarak vurgu bitkisi, çit bitkisi, kaya dünyadaki gül türlerinin yaklaşık 1/3 ine (Endemik) and statesman in the world. He was the hero of Turkish war of indepence, victor of Gallipoli ve taş bahçelerinde, kaplarda veya sahip olduğu görülmektedir (Özçelik • Rosa phoenicia Boiss and Dardanels.Because of him Turkish women had their rights earlier than most of the other saksılarda, sarılıcı ve tırmanıcı olarak ve ark., 2009). Ülkemizde doğal bir tür • Rosa pimpinellifolia L. countries. He said “If the country has problems, nothing else matters” and “He is a happy çardak, kamelya, pergola, duvar gibi olmamasına rağmen kültüre alınmış • Rosa pulverulenta Bieb. man who can say I am a Turk”. These sentences makes our national unity. He also empha- yapıların kaplanmasında, kesme çiçek olan Isparta Gülü (Rosa damascena • Rosa sempervirens L. sized the importance of scientific development by saying “the most important guide in this gibi pek çok amaçlı kullanılabilmektedir. Miller), Kazanlık (Kızanlık) (Bulgaristan) • Rosa sicula Tratt. life is science.” Gülleri, sadece bahçelerimizde değil, şehrinden ülkemize getirilmek suretiyle • Rosa tomentosa Smith aynı zamanda kırsal ve kentsel ölçekte tarımı yapılmış ve daha çok Isparta • Rosa villosa L. yaygın bir şekilde kullanılabilecek ve yöresinde yaygınlaşması sonucu • Rosa villosa subsp. villosa önemli canlı materyallerdir (Gül ve ark., Isparta Gülü veya Yağ gülü olarak • Rosa villosa subsp. mollis (Sm.) Keller 2006). Ülkemizde Rosa damascena anılır olmuştur. Günümüzde önemli bir & Gams Miller, Rosa gallica L. ve Rosa centifolia sektör haline gelen gül yetiştiriciliği ve • Rosa x ozcelikii Kandemir & Korkmaz L. türler uzun yıllardır gül yağı ve gül sağladığı hizmet ve katkılarla Isparta (Hibrit, Endemik) suyu üretimi amacıyla kullanılmaktadır. yöresini, Dünya’nın en önemli yağı Türkiye’nin Doğal Genelde güllerin Asya’dan çeşitli üretim merkezi haline getirmiştir. vesilelerle yayılarak bu günkü yayılış alanlarına ulaştığı düşünülmektedir. Gül Taksonları ve Dünyadaki gül türü sayısı çeşitli Ülkemizde doğal kaynaklara göre değişmekle beraber; 150-200 adet arasında olduğu tahmin yetişen gül türleri ve Genel Özellikleri edilmektedir (Öztürk ve ark., 1995; genel özellikleri: Ceylan, 1999; Ercişli, 1996; Özçelik ve ark., 2009). Günümüzde bu doğal gül Ülkemizde doğal yetişen gül türleri İnsanlık tarihi boyunca aşkı, sevgiyi, tırmanıcı formlara da sahip olan türlerin melezleme ya da mutasyon ve genel özellikleri şu şekildedir (harf ümidi ve ihtirası sembolize eden odunsu bitkilerdir. Güllerin yaprakları yoluyla binlerce gülü çeşitleri elde sırasına göre sıralanmıştır): ve ilk çiçeklerden birisi olan ‘Gül’ tek tüysüdür. Çiçekleri teker teker edildiği ve Dünyada 18.000-45.000 • Rosa agrestis Savi ismi, kırmızı anlamına gelen Latince veya yalancı şemsiye tipi durumlar arasında çeşitlerinin olduğu tahmin • Rosa arvensis Huds. ‘Rosa’ kelimesinden gelmektedir. oluşturur. Çiçekleri 5 taç yapraktan edilmektedir (Ceylan, 1999; Çağın, • Rosa beggeriana Schrenk Genel olarak, gözün görebileceği oluşur. Sarı, beyaz, pembe, kırmızı, 2004; Baydar ve ark., 2004; Özçelik ve • Rosa canina L. tüm güzelliklerin özeti çiçekler olarak yavruağzı, kavuniçi gibi değişik çiçek Orhan, 2014). • Rosa dumalis Bechst. subsp. boissieri nitelendirilse, çiçeklerin sultanı renklerine sahiptirler. Doğal güllerin Türkiye’de kesinleşen toplam gül türü (Crepin) Ö. Nilsson olarak da ‘Gül’ kabul edilmektedir. çiçekleri genellikle yalınkatlı, melez sayısı ise yaklaşık 45, yeni kayıtlar • R. dumalis subsp. boissieri var. boissieri ve yeni tanımlanacaklar da dikkate • R. dumalis subsp. boissieri var. Prof. Dr. Hasan ÖZÇELİK Özellikle ülkemizde tarih boyunca çeşitler ve bahçe gülleri ise katmerli Süleyman Demirel Üniversitesi gül, sadece mekanları süsleyen bir yapıdadır. (Ceylan, 1999; Çağın, 2004; alındığında 65-70; yerli genotipi sayısı antalyenssis (Manden.) Ö. Nilsson obje veya materyal değil hayatın Gül ve ark., 2006). Tarih boyunca gülün 400; ekzotik modern gül çeşitleriyle (Endemik ) her anına damgasını vuran güzellik psikoloji ve nöroloji hastaları üzerinde birlikte toplam 500 civarında • Rosa elymaitica Boiss. & Hausskn ve zarafet sembolleri olmuştur. stresin neden olduğu baş ağrısının olabileceği tahmin edilmektedir • Rosa foetida J. Herrmann Güller, genellikle etkileyici çiçek gül kokusu yardımıyla azaldığı, (Özçelik ve ark., 2009; Özçelik ve • R. foetida J. Herrmann var. bicolor rengi, formu, hoş kokulu özellikleri ile gül kokusunun kişilerde rahatlatıcı Orhan, 2014; Özçelik ve ark. 2012). (Jacq.) Willmott süs bitkisi amacıyla birlikte gül yağı, etkiler yaptığı, uyku bozukluklarını 784 farklı lokaliteden toplanan doğal • R. foetida J. Herrmann var. persiana -Rosa agrestis Savi meyvesi, bitki çayı, kesme çiçek, düzenlediği, kişilerin yaşantılarını (yabani) gül örneklerinden hareketle (Lemaire) Rehder Türkçesi: Yabangülü kozmetik, parfümeri, tedavi amaçlarla olumlu yönde etkilediği ve hatta genel olarak 3 m yükseltiden olmak • Rosa gallica L. İngilizce İsmi: Fieldbriar yararlanılmak üzere kültüre alınmış Osmanlı döneminde de nöroloji ve üzere 3000 m yükseltilere kadar • Rosa hemisphaerica J. Herrmann R. micrantha’dan 2,5 m uzunluğunda ve yetiştirilmiştir (Gül ve ark., 2006; psikoloji hastalarının gül bahçelerinde yetişebilmektedir. En çok yetiştiği • Rosa heckeliana Tratt. ince dallara sahiptir. Daha küçük Özçelik ve Orhan, 2014; Korkmaz ve musiki dinletilerek tedavi edildiği ifade topraklar kırmızı, kumlu, killi-torf, kumlu- • R. heckeliana Tratt. subsp. ve dağınık dikenleri vardır. Eliptik Özçelik, 2015). Rosaceae (gülgiller) edilmiştir (Özçelik ve ark., 2011). Gül mil topraklar olup drenajı iyi ve gevşek vanheurckiana (Crepin) Ö. Nilsson derimsi yapraklara sahiptir. Çanak Prof. Dr. Atila GÜL familyasına ait Güller (Rosa L. spp.), türleri ve çeşitlerini amaca uygun yapılı ortamlarda yetişebilmekte ve • R. heckeliana subsp. orientalis yaprakların arka kısmı tüylüdür. Taç Süleyman Demirel Üniversitesi çoğunlukla Batı Asya bölgesinde kullanmak ayrı bir kültür, beceri ve kireçtaşı, volkanik ve konglomera (Dupont) Meikle yapraklar beyazdır. Meyvenin yumurta olmak üzere Avrupa, Kuzey Afrika ve sanat işidir. Estetik ve işlevsel kullanımı kayaları tercih edebilmektedir (Özçelik • Rosa hirtissima Lonacz. şeklinde ve tüysüz oluşu ile ayrılır. Kuzey Amerika’da doğal yayılışı olan için bitkilerin bireysel (botanik özellikleri ve ark., 2009; Özçelik ve ark., 2013; • Rosa horrida Fischer Çiçeklenme zamanı Mayıs ve Haziran çoğunlukla çalı formunda olduğu gibi ve ekolojik istekleri) özelliklerini Korkmaz ve Özçelik, 2015). • Rosa iberica Stev. aylardır. Kırklareli, İstanbul ve Trabzon yer örtücü, oturak, sarmaşık veya bilmek ve mekansal bütünlük içinde Türkiye’de doğal olarak 24 tür, 1 hibrit, • Rosa jundzillii Besser civarlarında yaygındır.

110 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 111 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

sahiptir. Genç sürgünler kırmızıdır. Çiçeklenme zamanı Mayıs ve Temmuz Varyeteleri: tane ovalimsi ve eliptiktir. Çiçekler, tek Çiçekler süt beyazı veya pembedir. aylarıdır. 30-2500 m yükseltilerde 1. R. dumalis subsp. boissieri var. veya 2–4 tanesi bir arada ve keskin Meyve mor renklidir. Yaprakcıklar 7 ve orman açıklıklarında ve kayalık boissieri: Yaprak sapları yeşil olup kokuludur. Çanak yapraklar, geriye adet olup, ovalden yumurtamsı şekle yamaçlarda yaygındır. Ekonomik önemi tozumsu salgı maddesi içermez. kıvrık olup çiçeklenmeden sonra kadar değişmektedir. Çiçeklenme yüksektir. Kastamonu, Gümüşhane, Kars, dökülücü. Taç yapraklar sert yapılı ve zamanı Mayıs-Haziran aylarıdır. Erzincan, Bingöl ve Van civarın’da koyu pembe renklidir. Meyve küremsi- Genellikle çalılıklarda yaygın yaygındır. yumurta biçiminde parlak kırmızı olarak bulunan bu tür, 500-1200 m 2. R. dumalis subsp. boissieri var. renklidir. Çiçeklenme zamanı Mayıs yükseltilerde hatta 3000 m’ye kadar antalyenssis: Yaprak sapları erguvani ve Haziran ayları arasındadır. Kuru yetişebilir. Amasya, Erzurum, Erzincan renkte olup, mavimsi tozlu salgı çayırlıklarda ve makiliklerde 30–400 ve Elazığ civarlarında dar yayılış maddesi içerirler. Antalya, Isparta m yükseltilerde yaygındır. Yayılış alanı göstermektedir. Meyveler ekonomik civarlarında yaygındır.Endemiktir. İstanbul, Sinop, Ordu, Gümüşhane, amaçlı kullanılmaktadır. Peyzaj değeri Ankara ve Erzurum civarlarıdır. Keskin yüksektir. -Rosa foetida J. Herrmann kokuludur. Yüksek ekonomik değere Türkçesi: Sarı gül-Pers veya Iran gülü, sahiptir. Gül yağı, suyu, reçeli elde edilir. -Rosa arvensis Huds. Acem gülü Kültür formları Türkiye’ye Avrupa’dan Türkçesi: Yabani Gülü, Çıtırık Gül, İngilizce İsmi: Persian yellow briar getirildiği için adına ’Frenk gülü’ İngilizce İsmi: Musk rose, field rose 2 m’ye kadar boylanan dik çalılardır. denilmiştir. R. phoenicia’dan farkı, bitki sürünücü Dikenleri oldukça azdır, hatta genç ve 1,5-2 m arasında boy yapabilen sürgünlerde hiç bulunmayabilir. bir çalıdır. Dikenler sert ve çengel Yaprakçıklar 5–7 adet, eliptik- şeklindedir. Yaprakçıklar 3–5 adet yumurtamsı olup, üst kısımları tüysüz olup ince ve tüylüdür. Çiçekler tek veya az tüylüdür. Çiçekler tek veya 2–4 veya 2–6 tanesi bir arada bulunur. tanesi birarada bulunur ve genellikle Yani çiçek sayısı azdır. Çiçek sapları kötü kokuludur. Çanak yapraklar tüylüdür. Çanak yapraklar geriye kıvrık geriye kıvrık ve olgunluk dönemde ve çiçeklenmeden sonra dökülürler. dökülürler. Meyve yuvarlağımsı, Taç yapraklar ise beyaz veya hafif -Rosa dumalis Bechst. subsp. boissieri tüysüz ve koyu tuğla kırmızısı pembedir. Meyveler yuvarlağımsı- (Crepin) Ö. Nilsson renktedir. Çiçeklenme zamanı Nisan- küre şeklinde ve koyu kırmızı renktedir. İki varyetesi vardır. Haziran ayları arasındadır. Ekonomik Çiçeklenme zamanı Ağustos ayıdır. • R. dumalis subsp. boissieri var. boissieri değere sahiptir ve süs bitkisi olarak Genellikle yamaçlardaki çalılıklarda • R. dumalis subsp. boissieri var. kültürü yapılmaktadır. Genellikle 900–1200 m yükseltilerde yaygındır. antalyenssis yol kenarlarında ve 700-1900 m Yayılış alanı Adana, Isparta, Antalya -Rosa canina L. Türkçesi: İtgülü yükseltilerde doğal olarak yetişir. yöresidir. Türkçesi: Kuşburnu, Yabani gül, Köpek İngilizce İsmi: Yayılış alanı; Bilecik, Ankara, Çorum, gülü 1-2 m. boyunda dik çalılardır. Dikenler, Gümüşhane, Manisa, Kahraman Maraş, İngilizce İsmi: Dog rose, Rosehip büyük ya da oldukça kaba yapılı Erzincan, Van, Gaziantep ve Mardin -Rosa hemisphaerica J.Herrmann. Türkiye’nin hemen hemen her tarafında olup az-çok geri kıvrıktır. Yapraklar, civarıdır. Türkçesi: Sarı gül, Kükürt gülü, bulunan yaygın bir gül türümüzdür. 5-7 adet olup hafif derimsi ve eliptik Hekimbaşı sarısı Oldukça polimorfik bir türdür.1.5-3.5 yumurta şeklindedir. Çiçekler, tek -Rosa elymaitica Boiss. & Hausskn. İngilizce İsmi: Sulfurea Rosa, Double m yüksekliğinde, dalları çoğunlukla veya 2-6 tanesi bir aradadır. Çanak Türkçesi: Gilan Yellow, Double Yellow Provins geriye kıvrık tırmanıcı veya dik duruşlu yapraklar, derimsi ve serttir, genellikle İngilizce İsmi: 0,5-1,5 m kısa boylu çalıdır. R. çalılardır. Dikenler oldukça kaba, geniş küremsi ve meyve olgunlaşana 0,5- 1 m’ye kadar boylanabilen kıvrık foetida’dan farkı; daha çok dikenlere ve geriye kıvrıktır. Yapraklar soluk veya kadar kalıcıdır. Taç yapraklar 3 cm dallı ve mavimsi gövdeli çalılardır. sahiptir. Yaprakcıkları 5-7 adet, dar koyu yeşildir. Yaprakçıklar 5-7 ade; dar uzunluğunda ve parlak pembe renklidir. Dikenler dik veya hafif kıvrıktır. yumurtamsı şekildedir. Meyveler eliptikten, geniş yumurtamsı şekle kadar Meyve yumurtamsı-armut biçiminde, Çiçekler, tek ve beyazımsı-pembe portakal rengi kırmızımsı renktedir. değişir. Çiçekler tek veya 2-15’i bir kırmızı renkli olup erken olgunlaşır. renklidir. Çanak yapraklar genellikle Çiçekler kokulu olup kükürt sarısı aradadır. Çanak yapraklar bütün veya Çiçeklenme zamanı Mayıs ve Haziran bütündür ve kalıcıdır. Meyve hafif rengindedir. Çiçeklenme zamanı Mayıs- tüylü loblara sahip olup, çoğunlukla aylarıdır. 1000-2300 m yükseltilerde yuvarlak 0,6–1,1 cm uzunluğunda olup Haziran aylarıdır. Kurak bölgelerde ve geri kıvrık ve çiçeklenmeden sonra çalılık ve kuru ormanlarda yaygındır. kırmızıdır. Çiçeklenme zamanı Haziran kireçtaşı kayalar üzerinde 800-1800 dökülürler. Taç yapraklar, beyaz, açık Ekonomik değere sahiptir. Meyve C ve Temmuz aylarıdır. 800-3000 m -Rosa gallica L. m yükseltilerde doğal olarak yetişir. -Rosa beggeriana Schrenk pembe veya nadiren koyu pembeye vitamini bakımından oldukça zengindir. yükseltilerde volkanik kayalar üzerinde Türkçesi: Frenk Gülü, Gül çiçeği, Gül Çoğunlukla kültürü de yapılmaktadır. Türkçesi: Ahmediyye gülü, kadar değişir. Meyve, yumurta Çekirdekler iyi bir E vitamini kaynağıdır. yaygındır. Genellikle sınırlı bir yayılışa kurusu, Yayılış alanı; Çankırı, Çorum, İngilizce İsmi: biçiminden küre şekline kadar değişen, Çekirdekler toz haline getirilip un ve sahip olup, Çoruh Vadisi ile Erzurum İngilizce İsmi: Gallic rose, French rose, Gümüşhane, Konya, Kars, Uşak, Denizli, 1-2 m’ye kadar boylanan dik çalılardır. l-3 cm uzunluğunda sarımsı kırmızı diğer yiyeceklere katkı maddesi olarak civarlarında yayılış göstermektedir. or rose of Provin Nevşehir, Elazığ, Erzurum, Van ve R. pisiformis’den farkı; Gövde beyazımsı veya koyu pembe olup, geç olgunlaşır. katılır. 0.5-1 m kısa boylu çalılardır. Dikenleri Hakkâri civarıdır. ve daha fazla sert ve sarı dikenlere küçük, bazen yoktur. Yaprakçıklar, 3–5

112 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 113 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Steplerde ve orman açıklıklarında 200- çalılardır. Dikenler kaba yapılı ve 1700 m yükseltilerde yaygındır. Yayılış geriye kıvrıktır. Yaprakçıklar 7 adet, alanı; Kırklareli, İstanbul, Zonguldak, ovalimsi veya eliptiktir. Çiçekler tek Amasya, Balıkesir, Kütahya, Eskişehir ve veya 2-8 tanesi bir aradadır. Çanak Antalya civarıdır. yapraklar dik veya geriye kıvrık olup, çiçeklenmeden sonra dökülürler. Taç yapraklar, 1,5 cm uzunluğunda ve pembe renklidir. Meyve; küremsi şekilden yumurta şekline kadar değişir. 1–1,5 cm uzunluğunda tüysüz ve kırmızı -Rosa hirtissima Lonacz. renklidir. Çiçeklenme zamanı Mayıs ve Türkçesi: Gülbüzük Haziran aylarıdır. Genellikle çalılıkların İngilizce İsmi: arasında ve kurak kayalık yamaçlarda 0.6 m uzunluğunda, morumsu 400–1400 m yükseltilerde bulunur. kahve rengi sürgünlere sahip olup Yayılış alanı Balıkesir, Trabzon, İzmir, sürgünler tüylüdür. Dikenler dağınık Manisa ve Konya civarıdır. ve çok sayıdadır. Yaprakçıklar 7’dir. Çiçekler pembe renktedir. Meyvenin küre şeklinde ve hafif tüylü oluşu gibi özellikleriyle R. villosa’ dan ayrılır. Çiçeklenme zamanı Temmuz -Rosa jundzillii Besser ayıdır. 2000 m yükseltilere kadar ve Türkçesi: Kuşburnu, İtburnu çayırlıklarda yaygındır. Çoruh Vadisi İngilizce İsmi: başta olmak üzere pek çok yerde 1–2 m boyunda dik ya da tırmanıcı yayılış gösterir. bir çalıdır. Gövde açık kahverengi- kırmızıdır. Dikenler, ince, dik veya hafifçe kıvrıktır, bazen yoktur. -Rosa heckeliana Tratt. Yaprakçıklar 5–7 tane olup eliptikten Alt türleri: ovala kadar değişir. Çiçekler tek • R. heckeliana veya 1–6 tanesi bir aradadır. Çanak subsp. vanheurckiana(Crepin) Ö. yapraklar dik veya geri kıvrık Nilsson, olup, meyve olgunlaştıktan sonra • R. heckeliana dökülür. Taç yapraklar beyaz veya subsp. orientalis (Dupont) Meikle açık pembedir. Meyve genellikle -Rosa pisiformis (Christ) D. Sosn. Türkçesi: Kuşburnu yumurta şeklinde, turuncu veya Türkçesi: Gülşilan, Şilan, Algül, Nazarlık İngilizce İsmi: kırmızı renktedir. Çiçeklenme zamanı -Rosa montana Chaix gülü 0.6-1,5 m boyunda çok dallı ve kısa -Rosa iberica Stev. Temmuz ve Ağustos aylarıdır. 1500– subsp. woronowii (Lonacz.) Ö. Nilsson İngilizce İsmi: boylu çalılardır. Genç sürgünler, tüylü, Türkçesi: Gülezer 1700 m yükseltilerde ve yamaçlarda Türkçesi: Delice gül, Kuşburnu 2 m’ye kadar boylanan dik çalılardır. dikenler dik ve incedir. Yaprakçıklar, İngilizce İsmi: yetişebilmektedir. Sivas ve Erzincan İngilizce İsmi: Gövde kırmızımsı – kahverengi olup 5-7 tane eliptik şeklindedir. Çiçekler, 2 m kadar boyunda sert yapılı civarlarında dar yayılış gösterir. 1-2 m boyunda dik çalılardır. Genç dikenler dağınıktır. Yaprakçıklar, 5–7 tek veya 2-3 tanesi bir arada olup; çalılardır. Dikenleri kaba, hafif kıvrık gövdeler, çoğunlukla morumsu kahve adet ovalden dar yumurtamsı şekle açık-koyu pembe ve nadiren beyazdır. veya çengel şeklindedir. Yapraklar rengindedir. Dikenler oldukça incedir. kadar değişmektedir. Üst kısımları Meyve genelde sert tüylü küremsi- yapışkan ve kokuludur. Yaprakçıklar Yapraklar, koyu yeşil-açık morumsu beyaz ve az tüylü, alt kısımları ise yumurta şeklinde ve koyu kırmızıdır. -Rosa horrida Fischer 5-7 adet olup; yumurtamsı, eliptik renginde 7 yaprakçıklıdır. Çiçekler, yoğun tüylüdür. Çiçeklerin genellikle Çiçeklenme zamanı; Haziran ve Türkçesi: Kuşburnu, Türk gülü veya obovattır. Çiçekleri tek tek veya 6 nadiren tek, genellikle 2-8 tanesi bir 3–8 tanesi bir arada bulunur ve koyu Temmuz aylarıdır. 1300-2900 m İngilizce İsmi: tanesi bir aradadır. Çanak yaprakları arada ve güzel kokuludur. Çanak pembe renklidir. Çanak yapraklar yükseltilerde ve genelde kireçtaşı Synonim (Syn): R. turcica Rouy dik veya geriye kıvrık olup, meyve yapraklar, meyve olgunlaşmadan çok dar, ince uzun ve bütündür. kayalıklarda yetişir. Yayılış alanı; 0,5 ile 1 m boyunda R. pulverulenta’dan ol¬gunlaşmadan önce dökülür. Taç dökülür. Taç yapraklar beyaz veya açık Çiçeklenmeden sonra geriye kıvrılmaz. Erzincan, Ağrı, Bitlis ve Hakkari, kaba ve kuvvetli şekilde kıvrık yaprakları beyazdan açık pembeye pembedir. Meyve yumurta şeklinde Meyve genellikle basık küre şeklinde, Gümüşhane, Elazığ, Kayseri, Sivas, dikenleri,5-7 adet eliptik yapışkan değişen renktedir. Meyve 1-2 cm. olup, 1-1.5 cm. uzunluğunda, parlak tüysüz ve parlak kırmızı renktedir. Mersin, Niğde ve Mardin civarlarıdır. olmayan yaprakçıkları, genellikle tek uzunluğunda, küremsi-yumurta şeklinde kırmızı ve tüysüzdür. Çiçeklenme Çiçeklenme zamanı Temmuz ayıdır. Alt türleri; olan çiçekleri, çiçeklenmeden sonra ve genellikle tüysüzdür. Çiçeklerime zamanı; Haziran ve Temmuz aylarıdır. Dere kenarlarında ve nemli çayırlarda • R. heckeliana subsp. vanheurckiana dökülen geriye kıvrık sepalleri, küçük zamanı; Temmuz ayıdır. 1200-2400 -Rosa micrantha Sm. 1700-2750 m yükseltilerde ve orman 1600–2000 m yükseltilerde bulunur. (Crepin) Ö. Nilsson, ve dar 1.5 cm uzunluğunda beyaz m yükseltilerde ve çalılıklar içinde Türkçesi: Küçük çiçekli yabani gül, kenarlarında ve çayırlıklarda yaygındır. Kars, Erzincan, Erzurum, Ağrı, Muş ve b)R. heckeliana subsp. orientalis petalleri, 1-1.6 cm uzunluğunda tüysüz yetişir. Yayılış alanı; Bolu, Amasya, Kuşburnu Yayılış alanı, Gümüşhane, Çoruh, Sivas, Van civarlarında yaygındır. Endemik (Dupont) Meikle meyvesi ile ayrılmaktadır. Çiçeklenme Gümüşhane, Kars ve Van civarlarıdır. İngilizce İsmi: Small-flower sweetbriar Kars ve Ağrı civarlarıdır. doğal gül türümüzdür. zamanı; Mayıs ve Temmuz aylarıdır. 3.5 m’ye kadar boylanabilen uzun

114 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 115 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

veya hafifçe eğik ve çok sayıdadır. -Rosa x ozcelikii Kandemir & yol yapım çalışmaları, baraj yapımları, Yaprakçıklar 7–11 adet olup oval -Rosa sempervirens L. Korkmaz yerleşim alanların genişlemesi vb.) şekillidir. Çiçekler tek tek; beyaz Türkçesi : Layemut gül, Ölmez Gül, Türkçesi: Sarı kırmızılı gül sonucunda zarar verilebilmekte ve ya da kremsi beyazdır. Çiçekleri İtburnu İngilizce İsmi: genetik tabanın daralmasına yol hoş kokuludur. Meyve basık küre İngilizce İsmi: Evergreen rose R. villosa L. subsp. mollis (Sm.) açılabilmektedir. Ayrıca yurt dışında şeklinde, tüysüz ve morumsu siyah Uzun sarılıcı ya da sürünücü, yumuşak Hook.f. × R. hemisphaerica Herrm.’in ithal edilen veya ülkemizde kültüre renklidir. Çiçeklenme zamanı Haziran odunlu gövdelere sahip yaklaşık 5-10 hibritidir. Çiçekleri sarı ve kırmızıdır. alınan yabancı orjinli gül fidanlarının ve Temmuz aylarıdır. Kurak kayalık m boylanabilen çalı görünümündedir. R. hemisphaerica’dan, yapraklarının giderek yaygınlaşması ülkemizdeki yamaçlarda, kireçtaşı ya da volkanik Dikenleri birbirlerine benzer şekilde rengi, petallerinin üstü kırmızımsı doğal gül taksonlarında genetik kayalar üzerinde 1200–2750 m olup genellikle geriye kıvrıktır. pembe, altı ise sarımsı renkte olması kirliliğine de neden olabilmektedir. yükseltilerde bulunur. Gümüşhane, Yaprakları nemli yerlerde herdem ile farklılık gösterir. 3 m kadar Doğal gül türleri açısından zengin Erzurum, Ağrı ve Van civarlarında yeşildir, soğuk ve kurak bölgelerde boylanabilen bir çalıdır. Yaprakları 5-7 çeşitliliğe sahip olan ülkemizde bu yayılış göstermektedir. kısmen yaprak döker. Yaprakçıklar yaprakçık şeklindedir. Çiçeklenmesi zenginliğin farkına varılması ve doğal 5–7 adet olup oval ve genellikle her Mayıs, Haziran aylarıdır. Meyvesi türlerin özellikle ekonomik açısından iki tarafı da tüysüz parlak yeşilimsi Ağustos ayında olgunlaşmaktadır. değerlendirilmesine yönelik bilimsel renktedir. Çiçekler, nadiren tek, Sadece Erzincan Keşiş Dağında (1641 araştırmalara ve yatırımlara ağırlık -Rosa phoenicia Boiss. çoğunlukla 3-10’u bir arada bulunur. eliptik şekildedir. Çiçekler tek veya m) bulunmaktadır. Türkiye endemiğidir verilmesi gerekmektedir. Türkçesi: Zeybek gülü, Finike gülü Çanak yapraklar oval, arka kısımları 2–7 tanesi bir arada bulunur. Çanak (Korkmaz ve ark., 2016). Teşekkür: İngilizce İsmi: Phoenician roses tüylü ve meyvede geriye doğru yapraklar çiçeklenmeden sonra geri Bu çalışmada öngörülen bulgular Uzun, tırmanıcı dallara sahip 3-5 kıvrık olup sonradan dökülürler. Taç kıvrılır ve çoğunlukla dökülürler. Taç ’Türkiye Rosa L. (Gül) Taksonlarının m boylanabilen yaprağını döken yapraklar genelde beyazdır. Meyve yapraklar beyaz veya açık pembedir. Sonuç ve öneriler Genetik Çeşitliliği, Tespiti, Ekonomiye çalılardır. Yaprakçıklar (3–5) adet oval ovalimsi bazen küre biçiminde ve Meyve küre veya geniş yumurtamsı Kazandırılması Olanaklarının şekilli, üst kısımları yoğun tüylü ve mat kırmızıdan portakal rengi kırmızısına şeklinde ve tüysüzdür. Çiçeklenme Bu çalışmanın hazırlanmasında, esas Araştırılması ve Süleyman Demirel yeşil renkli, alt kısımları açık grimsi-yeşil kadar değişen renge sahip ve zamanı Mayıs ve Haziran aylarıdır. olarak TUBİTAK (Proje No: 105O627) Üniversitesi Bünyesinde Rosarium renkli ve dikenlidir. Dikenler oldukça küçüktür. Çiçekler az kokulu olup 800–1100 m yükseltilerde ve taşlı araştırma projesi (Özçelik vd., 2009) (Gülistan) Tesisi’ adlı (105O627) sert ve çengel şeklindedir. Çiçeklerin çiçeklenme zamanı Haziran ayıdır. yerlerde yetişebilmektedir. Hatay sonuçlarından yararlanılmıştır. projeden elde edilmiş olup bu projeyi 10-20’i bir arada bulunur ve Çiçek Genellikle yamaçlarda ve çalılık içinde civarında dar yayılış göstermektedir. Türkiye’nin tüm gül taksonlarına ait destekleyen TUBİTAK’a teşekkür ederiz. sapları tüylüdür. Çanak yapaklar geriye yaygın olup, 500 m yükseltilere kadar bitki örnekleri, arazi kayıt bilgileri GUL kıvrık ve çiçeklenmeden sonra dökülür. bulunmaktadır. Çanakkale, İstanbul, -Rosa villosa L. Herbaryumu (Isparta) internet sitesinde Taç yaprakları ise beyaz veya hafif Kaynaklar Balıkesir, Bursa civarlarında yayılış Alt türler; (http://fef.sdu.edu.tr/gulherbaryumu/tr) pembedir. Meyveler oval, tüysüz ve gösterir. a) Rosa villosa subsp. villosa verilmektedir. Baydar, N.G., Baydar, H., Debener, T., 2004. Analysis of Genetic kırmızı renklidir. Çiçeklenme zamanı Relationships Among Rosa damascena Plants Grown in Turkey b) Rosa villosa subsp. mollis (Sm.) Keller Ülkemizde doğal olarak yetişen by Using AFLP and Microsatellite Markers, Journal of Biotech- Mayıs ve Haziran aylarıdır. Çalılıklarda nology, 111: 263-267. -Rosa sicula Tratt. & Gams gül taksonlarının korunması ve Ceylan, G., 1999. Güller, Karanfiller, Laleler ve Sümbüller. Flora ve nemli yerlerdeki çitlerde yetişir. 30- Türkçesi: Sarmaşık Gül Türkçesi : Sakız Gülü kültüre alınarak ülke ekonomisine Yayınları. İstanbul, 1-56. 1100 m yükseltilerde yaygındır. Yayılış Çağın, H.K., 2004. Bitkilerin Gizli Dünyası II. Rosaceae (Gülgiller), -Rosa pulverulenta Bieb. İngilizce İsmi: Mediterranean Rose İngilizce İsmi: Downy rose, Apple rose kazandırılması büyük yarar Bulut Yayınları, İstanbul, s. 91-98. alanı Çanakkale, İzmir, Adana, Hatay, Davis, P.H., 1972. Flora of Turkay and the East Aegean Islands. Türkçesi: Bodur Gül, Kuşburnu 0,5-1 m boya sahip olup R. 0.3-1,5 m uzunluğunda kısa boylu sağlayacaktır. Türkiye gül çeşitliliği ve Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, Vol.4. Adıyaman ve Siirt civarıdır. Dar yayılışlı Ercişli, S., 1996. Gümüşhane ve İlçelerinde Doğal Olarak Yetişen İngilizce İsmi: pulverulenta’dan daha küçük çalılar olup, toprak yüzeyinde geniş gülcülükte önder bir ülke olmasına Kuşburnu’ların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı ve Çelikle bir güldür. Çoğaltma İmkanları Üzerinde Bir Araştırma. AÜ. Fen. Bil. Enst. 0.1–0,5 m boyunda sıkı topluluklar dikenlere sahip olması, yaprakçıklar bir alana yayılır. Dikenler, dik ve rağmen tüm gül çeşitlerinin bilimsel (Doktora Tezi), Erzurum. oluşturan kısa boylu çalılardır. Dikenler daha küçük ve 7 adet olması, çanak in¬ce olup genç gövdeler üzerinde metotlarla kaydedildiği, korunduğu ve Gül, A., Ayter, F., Fakir, H., 2006. Gül taksonlarının (Rosa L. spp.) Peyzaj Amaçlı Bitkisel Tasarımda Kullanım Olanakları, III. Ulusal dik veya hafif kıvrık, nadiren çengel yapraklar daha kısa (1.4 cm) olması, taç az sayıda bulunur. Yaprakçıklar 5-7 araştırıldığı Uluslararası bir Enstitü veya Süs Bitkileri Kongresi Programı (8-10 Kasım 2006). Korkmaz, M., Özçelik, H., 2015. Türkiye Güllerinin (Rosa L.) Yöresel şeklindedir. Yapraklar, çoğunlukla yaprakların daha küçük, dar ve1.5 cm adet, uzunca yumurta veya geniş oval Gül Müzesinin kurulması ihtiyacı halen Adları ve Yetiştikleri Yöreler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen şekillidir. Çiçekler genellikle tek veya Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 19(1): 75-82. küçük, yapışkan ve kokulu olup; uzunluğunda olması ile ayrılmaktadır. devam etmektedir. Özellikle doğal gül Korkmaz, M., Kandemir, A., Yıldırım Doğan, N., 2016. A New genellikle 5 ve dikenlidir. Çiçekler tek Meyve, küremsi-oval şeklinde olup; bir kaç tanesi bir arada bulunur. Hoş türlerinin genetik tabanının korunması Natural Hybrid of Rosa (Rosaceae) from Turkey. Phytotaxa 245 (3): 207–215. ISSN 1179-3155 (print edition) DOI: http://dx.doi. veya 2–4’lü küme halindedir. Çanak kırmızı renkli ve tüysüzdür. Çiçeklenme kokuludur. Çanak yapraklar loblu veya ve geliştirilmesine yönelik çalışmalara org/10.11646/phytotaxa.245.3.3. Özçelik, H., Gül, A., Özgökçe, F., Ünal, M., Özkan, G., Fakir, H., yaprakların uç kısmı dar ve uzundur. zamanı; Mayıs ayıdır. 900-1700 m bütün olup; çiçeklenmeden sonra önem verilmesi gerekmektedir. Orhan, H., Sakçali, S., Korkmaz, M., 2009. Türkiye Rosa L. (Gül) Bunlar çiçeklenmeden sonra dik olarak yükseltilerde bulunur. Yayılış alanı; dik ve kalıcıdır. Taç yapraklar koyu Isparta’da Süleyman Demirel Botanik Taksonlarının Genetik Çeşitliliğinin Tespiti, Ekonomiye Kazandırıl- ma Olanaklarının Araştırılması ve Süleyman Demirel Üniversitesi meyve üzerinde kalır. Taç yapraklar, Balıkesir ve Çanakkale özellikle pembe ve¬ya beyaz renklidir. Meyve Bahçesinde kurulan Rosarium (Gül Bünyesinde Rosaryum (Gülistan) Tesisi, TÜBİTAK, TOVAG 105 O 627 No.lu Proje. 1–1,8 cm uzunluğunda ve pembedir. Kazdağı civarıdır. küremsi veya armut biçiminde, mat Bahçesi) parsellerinde yaklaşık 350 Özçelik, H., Korkmaz, M., Özgökçe, F., Ünal, M., Yıldırım, B., 2011. veya koyu kırmızı renkli olup, çabuk Isparta Gülcülüğünde Yeni Alternatifler. Biyoloji Bilimleri Araştır- Meyve, küremsi-yumurta şeklinde, 1–2 yerel gül genotipi yetiştirilmektedir. ma Dergisi, 4 (2): 123-130. cm uzunluğunda tüysüz, parlak kırmızı -Rosa tomentosa Smith olgunlaşır. Çiçeklenme zamanı Haziran Ayrıca Süleyman Demirel Üniversitesi Özçelik, H., Korkmaz, M., Özgökçe, F., Ünal, M., 2012. The Diversity Centers and Ecological Characteristics of Rosa L. renklidir. Çiçeklenme zamanı haziran ve Türkçesi: Sıtma Gülü ve Temmuz aylarıdır. Bitki, 1300-2500 bünyesinde GULAR isimli Gül ve (Rosaceae) Taxa in Türkiye, International Research Journal of temmuz aylarıdır. Genelde 700-2550 İngilizce İsmi: Woolly Rose, Whitewoolly m yükseltilerde ve kayalık alanlarda Ürünleri Araştırma ve Uygulama Plant Science (IRJPS), Vol. 3(10): 230-237. -Rosa pimpinellifolia L. Özçelik, H., Korkmaz, M., Özgökçe, F., Ünal, M., Sakçalı, S., 2013. m yükselti arasında Türkiye’nin hemen rose yetişir. Çankırı, Kastamonu, Gümüşhane, Merkezi kurulmuş olup konu ile ilgili Türkiye Güllerinin (Rosa L. spp.) Ekolojik ve Coğrafi Karakteristik- Türkçesi: Pul yapraklı gül, Şilan leri. SDU Journal of Science (E-Journal), 2013, 8 (1): 9-21. hemen her tarafında bulunmaktadır. 1–2,5 m boyunda dik çalı formunda Yozgat, Erzurum, Balıkesir ve Erzincan çalışmalar yürütülmektedir. Özçelik, H., Orhan, H., 2014. Türkiye’nin Gülleri. SDU Journal of İngilizce İsmi: Scottish rose Ekonomik değere sahiptir. Kuraklığa olup, dikenleri hafifçe kıvrık, nadiren civarlarında yaygındır. Ekonomik Ülkemizde doğal gül türleri ne yazık ki Science (E-Journal), 2014, 9 (1): 43-55. 1 m’ye kadar boylanabilen küçük Öztürk, M., Yaltırık, F., Yücel, E., 1995. Süs Bitkileri (Ağaçlar ve dayanıklıdır. Hoş kokuludur. diktir. Yaprakçıklar 5, geniş veya dar değeri yüksektir. insan faaliyetleri (tarımsal faaliyetler, Çalılar) Anadolu Üniv. Yayınları, Eskişehir. boylu çalılardır. Dikenler, genelde dik

116 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 117 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

The rose, which is considered to be the queen of flowers in Europe, has a great taste and reputation among the Islamic countries due to the belief that it is composed of the Prophet’s sweat and has taken a very important place among the ornamental plants. While the rose varieties, such as Okka rose, Violet rose, Musk rose, and Damascus rose, were threatened with extinction, the roses of Hafiz, Malta, Pas and Zıba were completely destroyed. European growers selected 750 rose varieties from more than 15.000 varieties and cultivate them for market and this has led to great progress in the production of roses.

Bitkisel Tasarımda Gül

Avrupa’da çiçeklerin kraliçesi olarak üyelerinden ve dönemin ünlü ebru ve kabul edilen gül, İslam ülkelerinde, hat ustalarındandır. Toygartepe (Üskü- Peygamber’in terinden oluştuğu inancı dar)’deki evinin bahçesinde 400 kadar nedeniyle, büyük bir beğeniye ve üne gül çeşidi yetiştirmiştir.1931’de İstan- sahip olmuş ve süs bitkileri arasında bul’da düzenlenen “Birinci Bahçevanlık çok önemli bir yer almıştır. Bir zaman- ve Tavukçuluk Sergisi”nde kesme gül retmen, yazar, gül yetiştiricisi olmanın Bitkisel tasarımda • Pendul formlu güller, lar Anadolu bahçelerini süsleyen Okka çeşitleriyle bronz madalya almıştır. yanında o dönemin bahçe tanzimcisi • Sürünücü güller, gülü, Menekşe gülü, Misk gülü, Şam Lütfi Arif Kenber (1890-1963): Türki- bugünün peyzaj mimarlığı mesleğine gül kullanım • Meyve estetiğine sahip türler gibi gülü gibi gül çeşitleri yok olma tehlikesi ye’de Ziraat eğitimi almış ve Fransa’da katkıları dolayısıyla unutulmaması gere- prensipleri çeşitli tipleri mevcuttur (Dirik, 2008). Prof. Dr. Güngör Uzun ile karşı karşıya iken, Hafız, Malta, Pas Versailles Bahçe Kültürleri Yüksek ken bir duayendir. Çit ve yer örtücü güller; parter ve Çukurova Üniversitesi ve Zıba gülleri tamamen yok olmuştur Okulu’nu tamamlamış, İstanbul Ziraat Cemal Koygun (1911-1974): İstanbul bordürlerde sınır elemanı ve dekoratif Gülün dış mekan bitkisel tasarımının Emekli Öğr. üyesi (Baytop, 2001). Odası ikinci reisi, İstanbul Bahçıvanlık Vilayeti Büyükdere Bahçe Kültürleri olarak kullanılmakta, tek renk çok sa- içinde kullanım prensipleri peyzaj mi- Ülkemizde Gülün yetiştirilmesi, yay- Cemiyeti Reisi ve Fenni Bahçıvanlık İstasyonu müdürü olan Koygun, İtal- yıda gülün dikimi ile monokrom tasa- marlığı açısından önemli kriterleri içerir. gınlaşması ve kullanılması konusunda Müessesesi isimli çiçek, fidan ve tohum ya’dan getirilen meyve ve gül anaçla- rımda güzel bir etki yaratılabilmektedir. emeği geçen çok değerli büyükleri- satış mağazasının kurucusu ve müdür- rını istasyonda yetiştirmiş ve bu şekilde Tırmanıcı ve sarılıcı güller; tek katlı ev Formları ve çiçek özellikleri miz vardır. Bu makale ile ülkemizin bu lüğünü yapmıştır. ülkemize yeni çeşitler kazandırmıştır. ve villa bahçelerinin sınırında yapısal bakımından; kadim insanlarından bazılarını anmak Avrupa’da elde edilen onbeşbine ya- Peyzaj mimarı Prof.Dr. Güngör Uzun’un peyzaj elemanı ile birlikte kullanıldıkla- • Çalı formundaki büyük çiçekli güller, gurur vericidir: kın gül çeşidinden 750 gül çeşidini se- gül konusunda yaptığı araştırma ve rında rustik bir görüntü ortaya koyul- • Çalı formunda demetler halinde Şükrü Baba (Gülcü Baba) (1854-1956): çerek yetiştirmiş, bu güllerin dağıtımını çalışmalar da unutulmaz niteliktedir. makta, duvar önlerinde ve dikey bahçe açan küçük çiçekli, floribunda güller, Edirnekapı semtinde yüzlerce gül çeşi- sağlayarak gülcülükte büyük ilerleme- Prof.Dr. Güngör Uzun Çukurova Ünive- tesisinde sarılıcı özellikleri değerlendi- • Polyantha güller di koleksiyonuna sahip bir gül bahçe- ye neden olmuştur.1932 yılında yayın- risitesi Botanik Baçesi’nde bir Rosaryum rilerek klasik bir tarzda görsel bir şölen • Minyatür güller, sinde yetmiş yıldan fazla sürede pek ladığı “Gül Bahçesi” adlı kitabı ikinci oluşturmuştur. Hocamız gül hakkındaki oluşturulabilmektedir (Anonim, 2018). • Yüksek gövdeli (tijli) güller, çok meraklıya gül sevdasını aşılamıştır. baskısında “Pratik Gül Bahçesi”olarak çalışmalarını derlediği henüz yayın- Genellikle gülün parterlerde floribunda • Büyük çiçekli sarılıcı güller, Doç. Dr. Necmeddin Okyay (1883-1976): Yeni geniş bir ilgi görmüştür. Bahçecilik ve lanmamış Gül kitabında tasarımda Gül veya hybrid tea gülleri gibi tek çeşit Reyhan ERDOĞAN • Demetler halinde açan küçük Valide Cami (Üsküdar) imamlarından, süs bitkilerinin yetiştirilmesi konusunda kullanım prensiplerini belirlemiştir. dikilmeleri önerilmektedir. Genel olarak Akdeniz Üniversitesi çiçekli sarılıcı güller, Güzel Sanatlar Akademisi öğretim 15 kitap yazan Lütfi Arif Kenber bir öğ- gül çeşitlerinin karıştırılmadan ayrı ayrı

118 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 119 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Gerçekte bu çeşitler tek tek ele alındığı örneğin “Rosa pomifera” ve hibrid “R. zaman kendilerinden beklenen güzellik- moschata” orta grup olarak dikile- leri sergileyebilir. bilir. Ön zeminde hybrid tea’ler ve Renklerin birlikteliğinde gül çeşitlerinin floribunda çeşitleri kullanılabilir. Eğer önemi büyüktür. Çiçeklerde beyaz ve bordür olanak verirse bunlarında krem renklerin birlikteliği yadırganabi- önüne ponpon polyanthalar, minyatür lirken, oranj pembe ile karmen pembe güller örneğin “Baby Masquerade” ve çeşitler birbirine yakın olmamalıdır. “Rosina” gibi çeşitlerin dikilmesi güzel Kırmızı ve sarı gibi koyu tonlu renkler görünümler ortaya koyar. bir gurubun ortasında olabilir. Açık renklerin koyu tonlu çeşitlerle yan yana olması iyidir. Floribundalarda krem renkli çeşitlerle koyu kırmızı renkler birlikte kullanılabilir. Beyaz çeşitlerden “Message” ve “Virgo”, koyu kırmızı renge sahip “Chrysler” ve “Imperial” ile harmoni oluşturabilir. Dikim ve renk planlamasında birbirini takip eden iki kırmızı, iki pembe ve iki sarı çeşit gülün için hybrid tea gülleri ile floribundalar Bordürlerin gülle doldurularak görsel eşit aralıklarla dikilmemesine dikkat karışık dikilmemelidir. Ayrıca aralarında etkinin vurgulanması, küçük yataklara edilmelidir. Çünkü bazı benzer renkler hava ve nem ile besin maddesi rekabeti dikilen güllerin etkisinden çok daha faz- birbirini öldürebilir. de söz konusu olabilir. ladır. Dikim yönünden zengin bordürler Bazen her renkten 2-3 adet çalının bir Standart güller düzenli aralıklarla bitki çok çekicidir. Bordürlerin düzenlenme- yastıkta olması (karışık dikimler) güzel bordürlerine, tırmanıcı, yayılıcı ve ye- sinde gül çeşitlerinin büyüme alışkanlık- ve hoş görünümlü olabilir. Bu tip çalış- rörtücü gül çeşitleri arka fona dikilebilir. ları iyi bilinmeli ona göre sıra ve gurup malarda hızlı ve boylu gelişen türlerle Güller arasında Ageratum, Alysssum, yapılmalıdır. Bitkilerin, yer örtücülerin ağır ve bodur yapılı olanlar yan yana Portulaca ve Viola gibi mevsimlik bir bordür içindeki kompozisyonla- parsellere veya yastıklara dikilmeleri Küçük dikim yataklarına ve parterlere getirilmemelidir. Bazı varyetelerin kont- çiçekler yerörtücü olarak dikilebilir. Bu rından ele aldığımız kriterlere uyarak Sonuç daha etkin görüntüler ortaya koy- tek renk, bir çeşit dikilmelidir. Renklerin rast olmasına karşın sarı ve kırmızı gibi bitkiler güllerin besin maddelerine ortak gülleri aralarında gruplayabiliriz. Hatta maktadır. Küçük alanlarda yer darlığı karıştırılması uygun görüntüler ortaya renklerin karışım halinde bir parterde olacakları için, toprağın besin madde- güllerin kompozisyonu daha kolaydır, Gül Türk kültüründe vazgeçilmez bir sonucu karışık olarak dikilen çeşit ve koymayabilir. Renk tasarımı özel bir olması çekici olabilir. lerince yeterince zengin olmasına özen daha stabil yapı gösterir. Çünkü güller peyzaj tasarımı elemanı olarak hak renkler harmoniyi bozabilmekte ve konudur. Renkleri düzenlerken arka “Lilac Time” ve “Blue Moon” çeşitleri gösterilmelidir. diğer yer örtücüler ve çok yıllık bitkiler ettiği değeri bulmuş bir bitkidir. Hem kargaşaya neden olabilmektedir. Bu fondaki ağaçların, yaprakların yapı gibi lavanta renkli güller, “Elizabeth gibi, yayılıp genişleyen bir yapı göster- tasarımcı peyzaj mimarlarını, hem de nedenle gruplandırmalar; çeşit ve renk ve diğer elemanlar ile çimlerin birlikte Harkness” ve “Peace” gibi sarı güllerle mezler. Bir kez dikildikleri yerde kalırlar, kullanıcılarını mutlu etmeye devam et- yanında bitkinin gelişme ve yetişme ortaya çıkaracağı kompozisyonlar birlikte kullanılabilir. etrafa aşırı yayılmazlar. mektedir. Geçmişte gül için emek vermiş özellikleri açısından değerlendirilerek düşünülmelidir. Bazen yan yana olan iki Genel olarak gelişme, yetişme alış- Peyzaj çalışmalarında bitkisel tasarım ustaların hatırına nesli tükenmiş olan yapılmalıdır. çeşit gülün birlikte olması, olumsuz gö- kanlıkları gonca, çiçek tipleri ve bazı yapılan bordür arkasında bir duvar, bazı güllerin varlığını dikkate alarak Bir yastıkta tek bir çeşidin yer almasının rünüm ve uyumsuzluk ortaya koyabilir. nitelikleri birbirinden çok farklı olduğu bir paravan ya da çit varsa bu yapılar sahip olduğumuz gül türlerini korumak farklı nedenleri vardır. Güçlü gelişen sarılıcı tırmanıcı güllerle kapatılabilir. Bu ve sürdürmek, yeni nesil peyzaj mi- çeşitlerle zayıf gelişme alışkanlığı olan amaçla hemen hemen devamlı çiçek- marlarının önemli bir görevidir. Bitkinin çeşitler karışık dikilmemelidir. Hızlı ge- lenen sarılıcı “Climbing Goldipocks” ve doğru yerde doğru bitkisel tasarımla lişen güçlü çalı yapan gül çeşidi, daha “Danse du Feu” çeşitleri dikilebilir. etkinliğini sağlayacağı unutulmamalı- zayıf gelişme gösteren çeşidi bastırır. Eğer bordür her iki yandan da açıksa o dır. Cennet bahçelerinde yaşamak için Kökleriyle zayıf olan çeşidin köklerini zaman arka fon gerekmez. Çim alanlar ölmeyi beklemek, yanlış bir düşüncedir. baskılarken, dal ve yapraklarıyla da ışık gülleri en iyi gösteren, sergileyen fon Bugün çocuklarımızı gül kokulu cennet ve hava sirkülasyonunu engelleyerek oluşturan alanlardır. Bu nedenle bor- bahçelerinde büyütebilmek dileğiyle. zayıf ve yavaş gelişen çeşit üzerinde dürün her iki yanı çimlenmelidir. Bordur hakimiyet ve baskı kurar. Örneğin, içine dikilecek bitkileri bordur genişliği “Peace”, “Margaret” ve “Eden Rose” belirler. Eğer genişlik uygunsa yüksek Kaynakça gibi güçlü çalı yapan hibrit tea çeşitleri, Güller arasında Hosta, Holyhocks, Lo- boy yapan türlerden Rosa davidii, R. Anonim, 2018. Bahçıvanlık Rehberi, Gül Yetiştiriciliği, https://www. gelişmeleri daha yavaş ve boyları kısa ankara.bel.tr/files/3114/3893/6493/13-gl_24_SAYFA.pdf nicera, Anemon, Nepeta ve gri yapraklı hugonis, R.macrophylla, R. moyesii Anonim 2018 a. https://vanstatradgard.se/produkt/rosentorn-o- olan “Cleopatra” ve “Picture” gibi çeşit- belisk-1/ yer örtücüler ile Cyclamen, Crocus, ve R. willmottiae dikilebilir. Bu amaçla Anonim, 2018 b. https://vanstatradgard.se/produkt/rosen- leri baskı altına alır. Budama, beslenme, torn-giverny/ Hyacinthus, İris, Muscarı ve Nergis gibi yüksek boy yapan hybrid Rugosa’lar Baktır, B., 2015. Her Yönüyle Gül ve Gül Yetiştiriciliği, Hasat gübreleme ve ilaçlama yönünden de soğanlı bitki türleri dikilebilir. Bu bitkiler kullanılabilir. Birçok sarılıcı tırmanıcı Yayıncılık, ISBN, 978-975-8377-98-5, İstanbul,s. 134. farklı çeşitler değişik istekler ve reaksi- Baytop, T., 2001. Türkiye’de Eski Bahçe Gülleri, Kültür Bakanlığı floribunda ve hybrid tea gül çeşitle- güller sütun ya da kolon halinde 2.50 m Yayınları:2593, Yayımlar Dairesi Başkanlığı Sanat Eserleri Dizi- yonlar göstereceği için yan yana, aynı si:319, ISBN:975-17-2712-X, Ankara, s.149 ri arasında ve yaşlı güllerin dibinde ara ile yerleştirilebilir. Karakuş, D., 2018. Mehmed Necmeddin Okyay kimdir, mhttp:// partere dikilmemelidir. yetişebilir. Daha küçük boylanan çeşitlerden www.ensonhaber.com/mehmed-necmeddin-okyay-kimdir.html

120 Dosya / Cover Issue Dosya / Cover Issue 121

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

‘Sakarya Agricultural Products Center of Excellence’ or a ‘tissue culture laboratory’ in the other name which was carried out by Sakarya Chamber of Commerce and Industry, showed great interest in provincial protocol.The governor Sakarya Mr. İrfan Balkanlıoğlu gave the name of one new endemic variety as ‘Sakarya’ also head of SATSO (Sakarya Chamber of Commerce and Industry) Mr. Akgün Altuğ gave name of ‘Sapanca(Hacımercan)’ to another new variety.

Yeni Tür Endemik Bitki’ye

alanında ilimiz ile ülkesel ölçekte ihtiyaç SATSO Yönetim Kurulu Başkanı A. Ak- mesinde, önemli bir boşluğu dolduracak- ’SAKARYA’ duyulan birçok bitki türünün de çoğaltıl- gün Altuğ da, ‘’Doku kültürü ile üretim, tır. Ayrıca bölgede daha önce üretime ması için önemli çalışmalar yürütüldüğü- bölgesel ihtiyaçlardan adına doğru ve konu olmamış diğer bitkisel materyallerin nü de dile getirdi. hastalıklardan ari bitkisel materyallerin üretilmesinde katkı sağlayarak, çeşitliliğin Yeni tür endemik bitkilerden bir tanesine ve de klasik yöntemlerle çoğaltılmasında artmasında pozitif etkileri olacaktır.’’dedi. Adı verildi ‘Sapanca (Hacımercan)’ ismini veren sorunlar olan türlerin eksikliğinin gideril-

Sakarya Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Festivalinde Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası standı dikkat çekti.

akarya Ticaret ve Sanayi bitkilerin yetiştirilmesi ile ilgili bilgi aktar- Odası tarafından çalışmaları dılar. yürütülen “Sakarya Tarımsal Oldukça ilgi çeken yeni tür bitkilerin yanı Ürünler Mükemmeliyet Mer- sıra stantta hastalıktan ari birçok bitki kezi” diğer bir adıyla “Doku türü de yer aldı. Kültürü Laboratuvarı’ ndan ilk Stantta yeni tür endemik bitkilerden biri- Sürünlerin sergilendiği standa il protokolü ne ‘Sakarya’ ismini veren Vali İrfan Bal- de büyük ilgi gösterdi. kanlıoğlu, tarım sektörü adına başarılı bir Sakarya Valisi İrfan Balkanlıoğlu, Büyük- çalışma olan Sakarya Tarımsal Ürünler şehir Belediye Başkanı Zeki Toçoğlu ve Mükemmeliyet Merkezi çalışmasından il protokolünden üyelerin ziyaret ettiği kısa sürede üretim ile birçok dış mekân stantta Sakarya Üniversitesi akademis- süs bitkisi türünün başarı ile çoğaltılma- yenleri modern laboratuvar ortamında sından memnuniyet duyduklarını belirtti. doku kültürü uygulaması ile çoğaltılan Balkanlıoğlu, Peyzaj ve Süs Bitkiciliği

124 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 125 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

etkisi değerlendirilerek kararlar getiril- When we go back 50 years from now, we can reach to 1968. This is the first time miştir. in history, establishment of Landscape • Toprak ve havza bazındaki su kirlili- Architecture dept. and date for beginning ğine bağlı çevresel sürdürülebilirlik ve education within the Agriculture faculty of ekolojik dengenin korunması ile ilgili Ankara University. tehditler göz önünde bulundurulmuştur. During this 50 years, Landscape Archi- • Moloz döküm alanlarının ve tuğla, tecture Department has been established in kum ve taş ocaklarının yarattığı çevre- over 30 different universities and faculties in sel kirliliklerle ilgili tehditler göz önünde Turkey. Over ten thousand landscape archi- bulundurulmuştur. tects have graduated from these faculties and now they are working on field as well. 2. KAPSAM

Dünyada Dicle Nehri’nin bilinen adı Tigris’tir. Dicle Nehri Türkiye’de doğup birçok kolları olan ve Irak topraklarına geçip orada Fırat’la birleşerek Şat- tülarap da Basra Körfezi’ne dökülen Diyarbakır Dicle nehirdir. Nehir ana kaynaklarını Doğu Anadolu dağlarından ve dipten sızma yoluyla Elazığ yakınlarındaki Hazar (Gölcük) gölünden alır. Türkiye’nin Vadisi Doğa Parkı önemli akarsularındandır. Dicle Vadi- uygulanması planlanan regülatörlerin biyolojik çeşitliliğe ve endemik türlere si’nin kente kazandırılmasında çalışma- 1. AMAÇ yönelik yarattığı tehditler bu Proje kap- larındaki en önemli kriterler: (Tunçer, M., Kentsel Tasarım Ve samında ele alınmıştır. Proje amaçları 2013) Diyarbakır Dicle Vadisi Doğa Parkı arasında; Peyzaj Projesi alanı, 23.08.2013 tarih ve 1. Dicle Vadisi Doğa Parkı Projesi’nde 5181 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 1. Dicle Vadisi’ni bir “Doğa Parkı (Tabiat “Akarsu Korunması ve Geliştirilmesinde Peyzaj Projesi Makamı oluru ile ilan edilen 1098,55 Parkı)” gibi değerlendirmek, kültürel Bütüncül Yaklaşım” anlayışı temel karar hektarlık Rezerv Yapı Alanı ile Bakan- ve doğal tüm peyzaj değerlerinin, bitki olarak benimsenecektir. Akarsuyun kent lıkça belirlenmiş 32,28 hektarlık 1. Etap ve hayvan varlığının (flora ve fauna) içinde önemli bir su ve yeşil aksı, dinlen- oğa ile kent ilişkisini Bahçelerinin hem önemli bir su kayna- Uygulama alanını kapsamaktadır (Şekil ve bunların sürdürülebilir korunması me ve rekreasyon aksı ve doğa koruma belirleyen, kaynakların ğını hem de önemli bir doğal turizm ve 2). araçlarının irdelenerek, “Koruma-Kulla- alanı olarak ele alınması düşünülmüştür. koruma ve kullanma rekreasyon varlığını oluşturmaktadır. Planlamanın amacı; “...Dicle Vadisi nım” anlayışına dayalı olarak doğal ve dengesini sağlayarak Dicle Nehri ve çevresindeki Hevsel bütünü içerisinde yer alan çalışma ala- kültürel bütün değerlerinin korunmasına 2. Dicle Vadisi Doğa Parkı Projesi Kent- ele alınması bu kap- Bahçeleri çok sayıda kuş türünün ba- nında, öncelikle kamu yararı doğrultu- samda büyük önem rınıp ürediği bir nitelik göstermesi yanı yönelik tasarımlar yapılması, sel tasarım ve Peyzaj Projesi’nde tüm sunda, kentlilerin dinlenme, rekreasyon koruma araçları irdelenerek, ‘Koru- Dkazanmaktadır. “Sürdürülebilir Gelişim” sıra, zengin bir fauna ve floraya da ve sosyal ihtiyaçlarını karşılayan, alanı 2.Dicle Vadisi’nde günümüze kadar ma-Kullanım’anlayışına dayalı olarak hakkındaki uluslararası konferanslar, sahip olması açısından ekolojik planla- kentin sahip olduğu doğal, tarihi ve kül- yaşanmış olan yanlış kullanımlardan doğal ve kültürel özelliklerin korunması- bildiriler, raporlar bu yaklaşımı önemle ma ve tasarım anlayışı ile ele alınması türel değerlerin paralelinde ve koruma kaynaklanan tahribatların “onarımına” na öncelik tanınmıştır. vurgulamaktadır. Bu çalışmalardan en gereken “özel bir çevre” dir. – kullanma dengesi ilkesi çerçevesinde yönelik bir yöntemle ele alınması, önemlileri; “Ortak Geleceğimiz (Our sürdürülebilir kullanımını ve yönetimini olarak belirlenmiştir. 3. Proje kapsamında; Dicle Vadisi’ndeki Common Future)-Brutland Raporu”, Bu bildiri kapsamında “Doğa Parkı” sağlayan, toplumsal ihtiyaçlara cevap Diyarbakır Kenti ile Dicle nehrini bu güne kadar yaşanmış olumsuz kul- Mehmet TUNCER “Sürdürülebilir Kalkınma için Rio Kon- kavramı ile birlikte “Diyarbakır Dicle veren, kentin mekânsal açıdan zayıf buluşturmayı amaçlayan planlama lanımlardan kaynaklı(aşırı kum ve çakıl Çankaya Üniversitesi feransı (Conference on Sustainable Vadisi’nin korunması ve geliştirilmesi ile yönünü teşkil eden aktif yeşil alan kul- çalışmalarının UNESCO Dünya Miras alımı, kıyıların tahribi, kontrolsüz tarım, Development)’dir. ilgili yapılmış çalışmalar, açılan Proje lanımını ve fiziki çevre kalitesini arttıran, Listesinde yer alan Hevsel Bahçeleri ağaç ve saz kesimi, çevredeki sanayi Avrupa Birliğinin çevre konusunda- Yarışmaları özetlenecektir. Bildirinin doğa parkı konseptinde bir kent parkı ve Dicle nehri flora ve faunasına zarar tesislerinin kirletici etkisi, yöreye yaban- ki politikaları içinde “su kalitesinin ana konusu; 2014 Yılında Çevre ve Şe- oluşturulması...” olarak tariflenmiştir. verici etkilerde bulunmasının engellen- cı bitki dikimi, çöp ve moloz dökümü, korunması”, “temiz su kaynaklarının hircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan Dicle Vadisi Doğa Parkı Kentsel Tasa- mesinin önüne geçilmesi hedeflenmiştir. doğal değerler dikkate alınmadan ve arzının yönetimi” önemli bir yer DİCLE VADİSİ DOĞA PARKI PEYZAJ rım ve Peyzaj Projesi’nin temel kriterleri; tutmaktadır. PROJESİ ve Hevsel Vadisinin UNESCO (UNESCO Sunumu, 2014 ) yapılan yapılaşma vb. gibi) tahribata Dicle Vadisi’nin bütüncül ve kent ile iliş- yönelik alanların “Doğa Koruma ve Diyarbakır kentinin kuzey-doğusun- Miras Listesi’ne alınması için şimdiye kileri kuracak bir yaklaşımla ele alınma- • Kırklar Dağı’ndaki yapılaşmanın Onarımı” çalışmaları da ele alınmıştır. dan başlayarak güneye doğru akışını kadar yapılmış çalışmalardır. sı ve daha önce yapılan Proje Yarışma- ekolojik denge, somut olmayan kültürel (Tunçer, M., 2013) sürdüren Dicle Nehri ve Dicle Nehri’ni Anahtar Kelimeler: Diyarbakır, Dicle Va- sı sonucu elde edilmiş olan Dicle Vadisi miras ve kamusal kullanımlar üzerindeki içine alan Dicle Vadisi, kentin ve Hevsel disi, Doğa Parkı, UNESCO, Peyzaj Projesi Kentsel Tasarım Projesi kapsamında

126 Araştırma / Research Araştırma / Research 127

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

leme yeteneğine sahiptirler. Bataklık gereklidir. Bu nedenle, akarsuya su Yürüyüş Parkurlarında olabildiğince var Dicle vadisi kentsel alanlar, sulak alanlar ve sazlıklar başta bırakan derelerin sağlıklaştırılması (ıs- olan izler kullanılarak tasarlanmıştır. tasarım plan balıklar olmak üzere kuşlar, su memeli- lah) projesi yapılmalıdır. Akarsuyun batı leri, su sürüngenleri ve su böceklerinin ve doğu kesimlerinde oluşan sazlık ve Yaya patikaları kullanış yoğunluğu- kararları yumurtlama, yavrulama, yuvalanma, bataklık alanların korunması ve kontrol- na göre planlanmalıdır ve doğanın düşmanlarından korunma ve beslenme lü kullanım alanlarının korunması amacı güzelliklerini korumalıdır, çeşitli yerlere Dicle Vadisi Doğa Parkı Master Planının alanlarıdır. Ayrıca akarsuyun estetik ile söğüt, ılgın dikimi ve ağaçlandırma konacak panolar ile doğal güzellikler, çevresel ve mekânsal stratejilerini görünümünü zenginleştirirler. Sağlıklı bir öngörülmüştür. flora ve fauna hakkında bilgilendirme gerçekleştirebilmek amacıyla aşağıdaki akarsu ekosisteminin doğal ve vazge- sağlanabilir. Kentsel Tasarım Kararları üretilmiştir. çilmez öğeleridir. B1-B2-B3-B4-B5-B6-B7-B8-B9-B10- B11-Koruma Alanları Yaya patikalarında ve promenadların- Genel kararlar Mutlak Koruma Alanları etrafında çit da engelliler için de özel düzenlemeler çekilerek özellikle insanların avlanma Doğal peyzaj karakteristiklerinin yapılmalıdır. Doğal olmasa bile, yaya Dicle Vadisi boyunca akarsuyun tüm amacı ile bu kesimlere girmeleri önlen- korunduğu araç ve yaya erişiminin yollarında kullanılan sentetik maddele- kıyı şeridindeki gelişmiş su bitkilerinin melidir. Çitlerin sulama amaçlı gelen kısıtlı olduğu bir alan olarak tasarlanan rin rengi ve şekli doğaya uyum içinde popülasyonu ve yayılma alanları za- büyükbaş hayvanların da bu alana gir- koruma alanları olan sulak alanlar, olmalıdır. Demir ve beton gibi yapay man zaman suyun yükselme ve çekilme mesini engelleyecek seviyede ve sıklıkta doğal yaşamı koruma alanı işlevleri- maddeler daha uzun süre hizmet vere- dönemlerinde sulak alan niteliği kazan- yapılması gerekmektedir. ne sahiptir. Koruma alanları çeperleri ceği için çevreye olan etkileri daha az maktadır. Nehrin batı ve doğu kesim- ağaçlandırılarak doğal bariyerlerle de olacaktır. Tehlikeli noktalarda ziya- lerinde oluşan bu sulak alanların ve Akarsuyun her yönünde kıyıya açık korunmuştur. Herdem yeşil ve yapraklı retçilerin emniyetini düşünerek daha sazlıkların korunması, kuş türleri ve su içi ağaçsız tüm alanlarda kesinlikle hay- ağaçlarla, arazi plastiğine uygun ola- dayanıklı malzemeler kullanılmalıdır. flora ve fauna türleri için büyük önem van otlatmasının önlenmesi gerekmek- rak ağaçlandırılan tüm açık alanlarda arz etmektedir. Bu alanlarda kesin yapı tedir. Otlatma toprak erozyonunu hız- Diyarbakır’a özgü ağaç türleri kulla- ve dip tarama yasağı getirilmektedir. landırır, hayvan dışkıları da kısa sürede nılmıştır. Bu aşamada önerilen bitkiler 1.Aktif kullanım Ayrıca mutlak koruma alanlarının çev- akarsuya karışır. Bu olay ötrifikasyonun projenin 3. Aşamasında kullanılan bitki alanları resinin denetim altına alınarak avlanma önemli nedenlerinden biridir. türlerinin benzeri Diyarbakır iklim ve ve insan girişinin engellenmesi amaç- Dicle Nehri’ne çeşitli yollarla; küçük toprak yapısına uygun türler arasından Aktif ve kontrollü kullanım alanları lanmaktadır. dereler, yer altı suları ve kanalizas- seçilmiştir. A1- Barış Çocukları Eğlence ve Eğitim yon sızıntıları ile rüsubat ve kirlilikler Parkı Nehrin kıyısından iç kısımlarına içeriye ulaşmaktadır. Akarsuya olan deşarjın doğru gittikçe derinleşmesi doğal ola- kesinlikle ve ivedilikle önlenmesi ge- b. Kontrollü Yaklaşık 422.738.89 m² lik alan üzeri- rak bu bitkilerin yayılmasını belli bir kıyı rekmektedir. Özellikle yakın çevredeki kullanım alanları ne önerilen Barış Çocukları Eğitim ve uzaklığından sonra engellemektedir. tuğla ve kiremit fabrikalarının toprak Eğlence Parkı, Diyarbakır çocuklarına Mutlak Koruma Alanı olarak belirle- ve atık bırakmasının mutlaka önlenmesi b.1. Yaya promenadı, bisiklet yolu ve yönelik olarak tasarlanmıştır. nen bu yaşam alanlarına müdahale gereklidir. Aktif kullanım alanlarında atlı spor güzergâhları edilmesi biyolojik çeşitliliğin korunması yapılacak tesislerin arıtma tesislerine Tamamen çocuklara tahsis edilecek açısından sakıncalıdır. Bu nedenle Dicle bağlanması ve sürekli su örneklerinin Kuzey Giriş kapısından itibaren Dicle olan Barış Çocukları Eğitim ve Eğlence Vadisi Doğa Parkı Projesi “Esnek Nehir analizleri yapılmak suretiyle devamlı Nehri boyunca doğu kıyıda bulunan Parkı’nda, “Barış Meydanı” başta olmak (Resilience River)” kavramı doğrultu- denetlenmesi gerekmektedir. “Yaya Promenadı” projelendirilip, kap- üzere çocuklar için sinema, tiyatro, kon- sunda ele alınmıştır. laması ve kesiti değiştirilerek, atlı spor, ser salonları, kapalı yüzme havuzu, açık Su ekosistemleri bulundukları bölgenin yaya promenadı ve bisiklet yolu olarak alan spor sahaları tasarlanmıştır. Öne- aynı zamanda kurak dönemlerdeki su düzenlenmiştir. rilen “Okul Öncesi Eğitim Merkezi” ve a. Mutlak koruma rezervleridir. Akarsuyun hassas ekolojik “Çocuk Gelişim Merkezi” yapılarında, dengesine zarar verebilecek unsurların b.2. Doğa yürüyüş parkurları alanları çocuklar yaş gruplarına göre eğitile- ortadan kaldırılması gerekmektedir. cektir. Çocuk Gelişim Merkezi içinde yer Dicle Nehri suyunun özellikle yaz Dicle Nehri kıyısındaki Yaya Prome- Dicle Nehri her iki kıyısında bulunan alacak fonksiyonlar kütüphane, müzik aylarında taban suları ile beslenmesi nadı dışında Arboretum (Ağaç Parkı) sazlık-bataklık alanlar ile turbalık alan- sınıfları, teknoloji sınıfları, rehberlik açısından çok önemlidir. Bu nedenle içinde ve güneydeki “Piknik Alanları” na ların bulunduğu kesimleri kapsamakta- sınıfları, halk oyunları kursları ve hafta nehre karışan dere ve akiferler koruma ulaşmayı hedefleyen “Doğa Yürüyüş dır. Bu alanlar araştırma raporunda da sonu katılımlı dersliklerdir. Daha sonra altına alınmış, her biri birer su ve yeşil Parkurları” / patikaları düzenlenmiştir. belirtildiği gibi biyolojik çeşitlilik açısın- çocukların kendi isteklerine bağlı olarak sistem olarak planlanmıştır. Bu patikaların doğudaki yamaçlarda dan, burada yaşayan türler açısından hareket edebilecekleri spor alanları, el dinlenme ve manzara bakı terasları korunması gerekli sulak alan niteliğin- becerilerini geliştirme ve resim atöl- Dicle Nehri doğusundaki dere ve dere düzenlemeleri yapılacaktır. Bu alanlar dedir. Kıyıdaki bazı bölgelerdeki sazlar yeleri ile bilim kulesi parkta yer alması yataklarının kaynağından itibaren Planlama Sınırı dışında bulunmasına ve yüksek su bitkileri akarsuyun adeta düşünülen önemli kullanımlardır. denetim altına alınması ve sediment/ karşın, bu yamaçlar özel planlama arıtma sistemi gibidirler. Su ekosistem- Kent halkının rekreatif alan ihtiyacına katı atık, organik/inorganik maddele- ile ele alınmalı ve dramatik görünüm- leri çok yüksek kendi kendilerini temiz- yönelik tasarlanan bölümde ise iklim rin akarsuya taşınmasının önlenmesi leri korunması öngörülmüştür. Doğa koşulları ve halkın açık alan kullanma

128 Araştırma / Research Araştırma / Research 129 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi kültürü dikkate alınmıştır. Yaşlı nüfus özürlülere hizmet verecek, Giriş kapı- göleti yakın çevresinde; tenis kortla- başta olmak üzere tüm kent halkı larından başlayarak belirli duraklar ve 4.2. Doğa parkı rı, basketbol-hetbol sahaları, futbol tarafından yıl boyunca kullanılması ringlerde servis yapacak, idare ve ziyaretçi sahaları ve standartlara uygun atletizm düşünülen kent parkında çeşitli tema Çevre kirliliği ve gürültü yaratmayacak pisti tasarlanmıştır. Bitkisel düzenleme- bahçeleri tasarlanmıştır. Tema bahçe- özel akülü/elektrikli araçlarla ve/veya merkezi lerle oluşturulan sık ağaçlık alanlarla/ lerinde “Kaya Bahçesi, Labirent, Heykel bu sistem oluşturuluncaya kadar fay- koruluklarla gölgelendirilen açık hava Dicle Vadisi Doğa Parkı İdare-Ziyaretçi Bahçesi, Doğa Bahçesi ve Renk Bah- tonlarla verilecek olan servis hizmetidir. egzersiz alanları ve bu korulukların Merkezi planda öngörülen Kuzey – çesi” fonksiyonları geliştirilmiştir. Park içerisinde tasarlanan koşu parkurları da Silvan Yolu Giriş-Kontrol Noktasında bütününde çeşitli oturma ve dinlenme spor yapmak isteyen tüm Diyarbakır yer alacaktır. alanları, gölge elemanları kafe ve büfe- Giriş-Kontrol halkı için düşünülmüştür. Ayrıca rekrea- Bu tesiste alanın tanıtımı, rehberlik ve lere yer verilmiştir. tif amaçla spor yapmak isteyenler için Noktaları ve danışmanlık hizmetleri, alanın kontrolü, ise; serbest güzergâhlarda yürüyüş ro- haberleşme, sevk ve idare hizmetleri Otoparklar: taları tanımlanmış olup, Dicle Nehri’nin yer alacaktır. Burada, otoparklar ve Doğa parkı batısında da doğa yürüyüş güzergah- Giriş-Kontrol Noktalarında; özel araç- güvenlik kontrol noktası tesis edilecektir. ları, kıyı boyunca yürüyüş yolları ve içi ulaşım lar, tur otobüsleri, minibüs ve midibüsler tekne gezinti rotaları tasarlanmıştır. Kıyı için otoparklar, tanıtım ve dinlen- 2015 yılında UNESCO Dünya Miras boyunca ve Kuzey Gölet’i çevresinde me noktaları, güvenlik ve diğer ilgili 4.5. Spor ve çok Listesi’ne alınan “Hevsel Bahçeleri ve gerek iklim kontrolünü sağlamak adına doğal ve yapay ağaçlık alanlar kesin bitkilerin yetiştirilmesi, bitki bakım-ona- servislerin yer alması planlanmıştır. Diyarbakır Surları”’nın etkileşim alanı amaçlı kullanım gölgelik alanlar oluşturmak gerekse olarak aplikasyonları yapılacak ve rım süreçlerine katkı sağlaması açısın- olan Dicle Vadisi’nde ekolojik yaşam alanın estetik peyzaj kalitesini arttırmak doğal kaynakların korunabilmesi ve dan da arboretumun hizmet edeceği G1: GİRİŞ KAPISI 1 : Dicle Vadisi Doğa alanları alanları olan “Mutlak Koruma Alanları”- amacı ile geniş taç yapan yapraklı sürekliliğin sağlanabilmesi için gerekli planlanmaktadır. Doğu ve Güneydoğu Parkı’na Diyarbakır Kent Merkezi ve nın korunabilmesi ve “Kontrollü Kullanım Spor alanları planlanma bütünü içinde ağaçlarla alanlar tariflenmiştir. (1098 önlemler alınacaktır. Piknikçilerin yoğun Anadolu’ya özgü bitkilerin yer aldığı Sur-İçi kesiminden, Fiskaya’da yer Alanları”nın denetim altına alınabilmesi değerlendirilerek projelendirilmiş ve Ha Kentsel Tasarım Ön Proje Raporu) olduğu günlerde çevresel (çöp, katı/ arboretum içerisinde ziyaretçiler için seçecek ana giriş kapısıdır. Akülü sistem gereklidir. Giderek kirlenen, debisi Kuzey Gölet’i çevresinde yer seçmiştir. sıvı atık denetimi, gelişigüzel mangal açık ve kapalı seralar, servis yapıları, (Shuttle) Durağı Fiskaya’dan başlaya- azalan Dicle Nehri’nin korunması ve Göl tarafından ahşap ihataya alınmış, yakılması, kent mobilyalarına yönelik çiçekçiler sokağı ve organik ürünleri rak Doğa Müzeleri alanı güneyinde geliştirilmesi için bir çözüm bulmayı ahşap yürüyüş promenadı ve oturma 4.3. günübirlik tahribatın ve vandalizmin önlenmesi tadabilecekleri kafeler tasarlanmıştır. kuzeyden gelen ana Akülü Sistem Yo- zorunlu kılmaktadır. bankları yerleştirilmiş, çimlendirilerek vb) kontroller sıklaştırılmalıdır. (1098 Ha (1098 Ha Kentsel Tasarım Ön Proje lu’na bağlanacaktır. Bu giriş kapısı aynı kullanım alanları ve yeşillendirilerek Gölet çevresinde Kentsel Tasarım Ön Proje Raporu) Raporu) zamanda Suriçi’nde oluşturulmakta Bu nedenle; yürüyüş patikası bulunan bu alanın yeşil Hevsel Göleti kuzey-doğusunda, Silvan olan kültürel amaçlı bölge ile de yaya - Gürültü, ekzos ve tekerleklerin aşını- alan olarak düzenlenmesi önerilmek- yolu güney-batısında yer alan açıklık B2-Arberatum-Ağaç Parkı Arboretumun aynı zamanda Dicle Üni- olarak doğrudan bağlantılıdır. mından kaynaklanan çevresel kirliliğinin tedir. alanlarda Günübirlik Kullanım Alanları- versitesi ve komşu diğer üniversitelerin önlenmesi, nın yer alması planlanmıştır. Projede bilimsel, eğitsel, ekonomik, Ziraat Fakültelerine de hizmet vermesi G2 : GİRİŞ KAPISI 2 : Dicle Vadisi Doğa - Doğa Parkı’nın sakinliğinin ve güvenli- A3-B1-Kuzey Gölet ve Yakın Çevresi rekreasyonel işlevlerini üstlenebilecek için araştırma alanı olarak da kullanıl- Parkına giriş ve çıkışların kontrolü ama- ğinin sağlanması, Projenin temel yaklaşımlarından bir Piknik ve Kamp alanlarında yeterli sayı- nitelikte bir arboretum tasarlanmıştır. ması hedeflenmektedir. En önemli fay- cıyla Ana Girişlerden birinin Kuzeyde - Araçlardan kaynaklanabilecek olası diğeri de, Dicle Nehri kıyı boyu ve yakın da katı atık konteynerleri konulacak ve Diyarbakır’ın ve komşu kentlerin peyzaj dası olarak ta “Dicle Vadisi Ekosistemi’ Silvan Yolu güneyinde yer alması plan- kazaları önlemek, çevresinde yapılacak düzenlemeler- katı atık yönetimi projesi hazırlanacak- kullanımına yönelik ihtiyaç duyulan nin” korunması sağlayacağı katkıdır. lanmıştır. Bu kesimde bölgesel otopark, - Yaya, atlı ve bisikletlilerin rahat dola- le Diyarbakırlılara ve proje komşusu tır. Nehir ve gölet çevreleri tek bir elden Arboretumun Dicle Surlarına bakan Akülü Sistem Durağı ve Giriş Kapısı yer şımını sağlamak, amacı ile Doğa Parkı Dicle Üniversitesi öğrencilerine bir ve gerekirse özel bir firma aracılığıyla ve soyut bir tasarım çeperi olarak alacaktır. sınırları içinin zorunlu durumlar (yangın, spor merkezi kazandırmaktır. Yaklaşık temiz tutulması için gerekli örgütlenme önerilen dairesel formlu ahşap seyir cankurtaran vd) ve servis araçları dışın- 370.000m2’lik alanda tasarlanan Ku- ve parasal düzenleme yapılacaktır. iskelesiyle bütünleşik tasarlanmıştır. G3 : GİRİŞ KAPISI 3: Güneyde plan- da motorlu araç trafiğine kapatılması, zey Gölet ve Yakın Çevresi; kentin genç Arboretumun tam ortasında yer alan lanan Hevsel Göleti yakınındaki I. ulaşımın “Özel Toplu Taşın Araçları nüfusunun ilgi alanlarının çeşitlenmesi Piknik yapanların günübirlik kullanımları bu odak noktası, ağaç temalı ensta- Etap Uygulama Alanı’nda Doğa Parkı (Shuttle)” ile yapılması Planlamanın ve kentin kültürel ve sosyal kalkınma- sonucu oluşan katı atıkların disipline lasyonlara da ev sahipliği yapacak giriş-kontrol noktası planlanmıştır. önde gelen kararlarındandır. Tur sında ‘sporu’ ön plana çıkarmak amacı edilmesi, kontrolu ve bertarafı için özel şekilde kurgulanmış olup üç ana yapı otobüsleri ve özel araçların Doğa Parkı ile proje kapsamında ele alınmıştır. Bu eğitim ve bilinçlenme programları uy- ile de tanımlanmıştır. G4 : GİRİŞ KAPISI 4: Güney-doğuda dış girişlerinde bırakılması ve iç ulaşımın alanda Dicle Nehri’nin dar çeperin de gulanacak, bu yönde panolar konula- Dicle Üniversitesi – Diyarbakır bağlantı özel toplu taşın araçları (akülü sistem, önerilen yaya köprüsü olarak ta ele rak uygulama kontrol edilecektir. Bu yapılar; yolu üzerinde, Dicle Üniversitesi “Sosyal çevre kirletmeyen ve gürültü üretmeyen alınan regülatör yapısı ile oluşturulan • Herbaryum/Tohum Bankası Tesisleri” nin güneyinde Doğa Parkı sistemler) ile yapılması başlıca ilkeler- yapay gölet su sporlarına yönelik pro- Tuvaletler sızdırmasız fosseptik kullanı- • Dendroloji Müzesi giriş-kontrol noktası planlanmıştır. Bu den biridir. jelendirilmiştir (1098 Ha Kentsel Tasarım larak inşa edilecektir. • Tabiat-Doğa Evi ve Müzesi’dir. alanda Doğa Müzeleri ve Arboretum Özel Toplu Taşın Araç ve Fayton Ula- Ön Proje Raporu) Bu üç yapı zamanla kentin peyzaj de- yer alacaktır. şımı: Su sporları göletinde standartlara Ziyaretçilerin rekreasyonel kulanım ğerlerini ön plana çıkartacak, botanik - Dicle Nehri çevresindeki tesislere uygun 200mt kano bay-bayan sprint talepleri karşılanırken Dicle Nehri ar-ge çalışmalarına hizmet verecek G5: GİRİŞ KAPISI 5: 5 no’lu giriş ka- ve yaylalara hizmet vererek, ulaşımı yarış parkuru ve antreman parkurları ekosistemi ve var olan ağaçlık alanların aynı zamanda gerek Doğu Anadolu pısı alanın kuzeyinde yer alan Çocuk sağlayacak, tasarlanmıştır. Hem sporcu yetişmesi korunması esas alınmıştır. Bu nedenle gerekse tüm ülke genelinde konumu, Köyü’nün girişi olarak planlanmıştır. Bu - Nehir çevresinde yürüyemeyecek hem de spor yapan insanları teşvik günübirlik alanların koruma-kullanma ölçeği ve teması ile önemli bir bilim-e- kesimde bölgesel otopark, Akülü Sistem derecede yaşlı, çocuk ve hamilelere, etmek adına tasarlanan bu su sporları dengesi içerisinde kullanılabilmesi için ğitim merkez/odak noktası olacaktır. Durağı ve Giriş Kapısı yer alacaktır.

130 Araştırma / Research Araştırma / Research 131 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Peyzaj karakteristiklerinin hakim, araç odak noktası olması planlanmaktadır. Müdürlüğü ve Kültür Bakanlığı (Ka- erişiminin ise kısıtlı olduğu bir alan ola- Radyo Kulesinin Meydanı, çeşitli kut- çakçılıkla Mücadele Daire Başkanlığı rak tasarlanmıştır. lamalara ve festivallere ev sahipliği Dünya Miras Alanları Şube Müdürlü- Bu üç ana yapıyı birbirine farkı kotlar- yapacaktır. Bu bölge Diyarbakır’da ğü) yetkilileri ile toplantılar yapılarak dan bağlayan dairesel formlu ahşap Nevruz kutlamaları, festival ve kon- görüş alışverişinde bulunulmuş ayrıca seyir koridoru ziyaretçilere gözlem ve serlerin yapılacağı geniş bir meydan Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ile hâkim sur manzarası ile farklı bir etkinlik olarak ele alınmıştır. Radyo Kulesi’nin söz konusu projeye ilişkin çeşitli yazış- sağlayacaktır. (1098 Ha Kentsel Tasarım kente festival ve kutlamalara yönelik de malarla koordinasyon sağlanmıştır. Ön Proje Raporu) kullanılması önerilmektedir. Bu doğrultuda Alan Yönetiminin Miras Alanın güneyi sıcak yaz günlerinde Alanı olarak belirlemiş olduğu bölge; A8/B9-Kırklardağı ve Hevsel Bölgesi Diyarbakırlıların soluk alacağı ağaç- proje kapsamında tasarlanan Master landırılmış piknik alanları, çocuk oyun Planda Mutlak Koruma ve Doğal Niteli- Kırklardağı kentin güneyinde, Dicle alanları ve spor alanları ile birlikte ği Korunacak alanlar olarak planlanmış Nehri kenarında, Diyarbakır Surları ve tasarlanmıştır. Ayrıca yerli ve yabancı olup; Master Plan Miras Alanları ile Hevsel Bahçeleri manzarasına hakim ziyaretçilerin geleneksel Diyarbakır ilgili aktif kullanıma dönük hiçbir karar bir noktada yer almaktadır. Yaklaşık mutfağı lezzetlerini tadabilecekleri kafe üretmemektedir. Bununla birlikte Alan 442.685 m2’lik alanda tasarlanan Dicle ve restoranlara da yer verilmiştir. Yönetimi Planının miras alanları ve Nehri Doğa Parkı Projesinin bu kıs- tampon bölgeler için öngörmüş olduğu mında; Diyarbakır’da kentsel yaşam ka- mekansal stratejiler, Master Plan ve litesini arttırmak, kentliye güvenli, herkes Sonuç ve öneriler Kentsel Tasarım projesinde de benzer için daha kucaklayıcı, rahat ve çağdaş biçimde ele alınmıştır. Ayrıca proje 2015 yılı başlarında 3 hidroelektrik mekânlar oluşturmak amaçlanmıştır. alanının \%47’lik kısmı “Mutlak Koruma santral projesinden birinin Eylül 2014’te Yeşil alanların yetersiz olduğu Diyar- Alanları”, \%40’lık kısmı da açık seralar, iptal edilmesinin ardından geriye kalan bakır’da tamamen çorak bir bölge ağaç parkları ve düzenlenecek yeşil 2 HES projesi içinde iptal kararı alın- olan Kırklardağı ve Dicle Nehri kıyı alanlar gibi fonksiyonları içeren “Kont- mıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın boyu proje alanı çerçevesinde ağaç- rollü Kullanım Alanları” olarak tasarlan- Dicle Vadisi ve Hevsel Bahçeleri’nde landırılmış ve kentin yeşil ihtiyacının mıştır. (http://www.konuthaberleri.com/ ilan ettiği “Yapı Rezerv Alanı” kararı da büyük bir bölümünün karşılanacağı bir bakanligin-hevsel-bahcesiyle-ilgili-ha- mahkeme tarafından iptal edildi. düzenleme önerilmiştir. Projede, halkı berlere-dair-basin-bilgilendirme-notu. Çok kapsamlı bir proje olan “Dicle Dicle Nehri ve yeşil dokuyla buluş- html) Vadisi Doğa Parkı Projesi” ‘nin uygulan- turmak önemsenmiştir. Özellikle tarihi masından Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hevsel Bahçeleri olarak kent belleğinde tarafından vazgeçilmiştir. Ancak doğa yer alan alanın hemen güney ve kıyı Kaynakça koruma ve sürdürülebilir doğal çevre boyunca devam eden kuzey yönündeki Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekânsal Planlama Dairesi kullanma açısından önemi olan bu pro- tarafından ihale yöntemi ile yapılan “Dicle Vadisi Doğa Parkı alanlar bu bağlamda Doğal Değerleri Rekreasyon Alanı 1. Uygulama Etabı”, “1/5000 Nazım İmar Planı” jenin ileride uygulanmaması için hiçbir İle “1/1000 Uygulama İmar Planı Açıklama Raporları”.. Korunan Alanlar olarak projede yer UNESCO Kültürel Peyzaj Yaklaşımı Ve Diyarbakır Kalesi Ve Hev- neden bulunmamaktadır. almıştır. sel Kültürel Peyzaj Alanı Yönetim Planı, Sunum, 11 Kasım 2014. Diyarbakır Dicle Vadisi Doğa Par- Tunçer, M., Aralık 2013, “Diyarbakır Dicle Vadisi Doğa Parkı Alanın doğal yapısına uygun ticari rek- Kentsel Tasarım Ve Peyzaj Projesi Mevcut Durum Analizi Ve kı Peyzaj Projesi ile aslında “Akarsu Sentez Raporu”, Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Plan- reasyon yapıları(kafe-restoran yapıları lama Genel Müdürlüğü, ARMA Peyzaj Ve Kentsel Tasarım Pr. Havzası Bazında” ele alınması gerekli San. Tic. Ltd. Şti, Modern Planlama, Danışmanlık Ltd. Şti. ve alışveriş birimleri) tasarlanmıştır. Bu önemli bir akarsuyun belirli bir parça- DİYARBAKIR İLİ, DİCLE VADİSİ DOĞA PARKI PROJESİ, Aralık yapılarda yöresel Diyarbakır bazalt 2013, “Kırklar Tepesi Rekreasyon Alanı İmar Planı, Kentsel Tasa- sı ele alınmakta ve doğal değerlerin rım ve Peyzaj Uygulama Projesi Yapımı Hizmet Alımı İşi- I. Etap taşı önerilmiştir. Tek ve iki katlı olarak Kentsel Tasarım ve Peyzaj Projesi Açıklama Raporu”, Çevre korunması ve geliştirilmesi, bu yapılır- Ve Şehircilik Bakanlığı, Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü, düşünülen yapılarda teras kullanımları ARMA İnşaat, Arma Peyzaj Ve Kentsel Tasarım Pr. San. Tic. Ltd. ken de uygun bazı alanlarının çeşitli kentin iklimi de göz önünde bulunduru- Şti, Modern Planlama, Danışmanlık Ltd. Şti. aktivitelerle Diyarbakır halkı ve Dicle Tünik, İ., 2000, “Diyarbakır İli ve Çevresinin Kalkınmasında Turizm larak bitkisel tasarımı yapılmış ve gölge Potansiyeli (Analiz ve Öneriler)”, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilim- Üniversitesi’nin kullanımına açılması ler Enstitüsü, Maliye-Ekonomi ABD, Y.Lisans Tezi. elemanları ile birlikte düşünülmüştür. Çidam, B., F., 2007, “Diyarbakır Kent Dokusunun Turizm ve Rek- hedeflenmektedir. reasyon Kaynaklarının Peyzaj Mimarlığı Açısından Değerlendi- Kırklardağı’nın Dicle Nehri’ne bakan Böylelikle günümüzde kirlilik ve yanlış rilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı doğu yamaçları piknik alanları olarak ABD, Fen Bilimleri Enstitüsü. kullanımlarla doğal niteliği bozulmuş Tunçer, M., Yazar, K., H., Nisan 2014, “Diyarbakır Dicle Vadisi tasarlanmıştır. Piknik alanlarına taşıtın Doğa Parkı Projesi, Master Plan Açıklama Raporu ve Plan ve giderek de bozulmakta olan Dicle Hükümleri” , Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Planlama yanı sıra yürüyerek ve bisikletli olarak Genel Müdürlüğü, ARMA İnşaat, Arma Peyzaj Ve Kentsel Tasa- Nehrinin kent içi geçişinin doğa onarımı da ulaşmak mümkündür. rım Pr. San. Tic. Ltd. Şti, Modern Planlama, Danışmanlık Ltd. Şti. ve iyileştirilmesini sağlayarak, metropo- “1098 Ha Kentsel Tasarım Ön Proje Raporu”, Ağustos 2014, Kırklardağı’nın zirvesine konumlandı- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Planlama Genel liten kent için önemli bir “Doğa Parkı” Müdürlüğü, Arma Grup Müşavirlik Mimarlık Limited Şirketi, rılmış “Radyo Kulesi”, projede yeni bir Arma Peyzaj Ve Kentsel Tasarım Pr. San. Tic. Ltd. Şti, Modern oluşturulması planlanmaktadır. Planlama, Danışmanlık Ltd. Şti. kent imgesi olarak öne çıkarılmıştır. Projede UNESCO süreci de yakından http://www.csb.gov.tr/turkce/?Sayfa=faaliyetdetay&Id=1186 Yapıda cam, çelik ve Diyarbakır’a özgü (Erişim 08.10.2015) takip edilmiş ve proje süresince Diyar- http://www.konuthaberleri.com/bakanligin-hevsel-bahcesiy- bazalt taşı önerilmiştir. Taş kütleden le-ilgili-haberlere-dair-basin-bilgilendirme-notu.html (Erişim bakır Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır 08.10.2015) yükselen cam kulenin kent için yeni bir Valiliği, Diyarbakır Çevre ve Şehircilik İl

132 Araştırma / Research PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

A group of 15 people occurred from students, faculty and faculty members, by the lead of Dr. Emrah YALCINALP; had the opportunity to closely examine the examples of land- scape architecture that were important on a global scale for 15 days in the United States. They observed important parks such as Railroad Park, Mud, Island Park, High Line, Paley Park and Central Park, and also they visited 9-11 and freedom monuments as well. The last station of the team was the Mississippi State University.

Geleneksel Amerika Gezisi

Artık geleneksel hale gelen KTÜ Peyzaj ve hocalarının bir Amerikan üniversite- dıklarını söyleyerek işbirliğinin süreceği Mimarlığı Bölümü Yurt dışı teknik gezisi, sinde bilimsel bir çalıştayda bulunması- mesajı verdi. Karadeniz Teknik Üniver- çalıştayı ve proje sergisi bu yıl da Amerika nın eğitim anlayışlarına yaptığı katkıya sitesi haricinde Trakya Üniversitesi’nden dikkat çekti. MSU Peyzaj Mimarlığı öğrencilerin ve Bingöl Üniversitesi’nden Birleşik Devletleri’nin Georgia, Alabama, Bölüm Başkanı Prof. Sadik Artunc ise genç araştırmacıların da bulunduğu Tennessee, Louisiana, New York ve Mississippi gelecek senelerde bu çalıştayı daha kafile yeni deneyimler kazanarak yurda eyaletlerinde, 1-15 Eylül 2018 tarihleri arasında kapsamlı bir biçimde ele almayı planla- döndü. gerçekleştirildi.

ğrenciler, öğretim durağı Mississippi Eyalet Üniversitesi elemanları ve öğretim oldu. Burada Peyzaj Mimarlığı Bölümü üyelerinden oluşan, ile gerçekleştirilen tasarım çalıştayına Dr. Öğr. Üy. Emrah katılan ekip, öğrencilerinin gösterdiği Yalçınalp başkanlı- performansla da göz doldurdu. Yürüt- ğındaki 15 kişilik kafile, tüğü stüdyo çalışmaları ve hazırladığı ÖABD’de geçirdikleri 15 gün boyunca uygulama projelerinden oluşan sergisi küresel ölçekte önem arz eden peyzaj on gün süreyle MSU salonlarında ser- mimarlığı örneklerini yakından incele- gilenen kafile başkanı Yalçınalp, genel me fırsatı buldu. Railroad Park, Mud olarak değerlendirdiği teknik gezi ve Island Park, High Line, Paley Park, çalıştayın amacına uygun, öğrencilere Central Park gibi önemli parkların özgüven aşılayan ve ufuk açan etkisine yanında 9-11 ve Özgürlük anıtlarını da vurgu yaptı. Çalıştayın eğitimcilerinden teknik verileri ile inceleyen ekibin son Doç. Dr. Arzu Kalın da KTÜ öğrencileri

134 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 135 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

The 14th of the Ödemiş Ornamental Plants and Nursery Exhibition finished. 142 companies participated in exhibition that brings together producers and consumers as well. During 4 days, the producers had the opportunity to promote their products and marketing.

Ödemiş üretici ile tüketiciyi bir 100 günlük icraat programı ile ilgili bu Yerli ve milli üretim araya getirdi programda yer alan Millet Bahçelerinde yerli bitkilerin konusundaki ısrarımızı ve Dündar, üreticinin olarak kendilerine hassasiyetimizi dile getirdik. Tarım baka- düşen görevin kaliteli ürün üretmek nımız da aynı hassasiyeti kendisinin de 14. Ödemiş Süs Bitkileri ve Fidancılık Sergisi bu olduğunu söyleyerek, “Üretici arkadaşla- göstereceğini söyledi. Millet Bahçelerinde rımıza sesleniyorum. Kaliteli ürün üretemi- yıl 14’üncü kez gerçekleşti. Üretici ile tüketiciyi bir yerli bitki kullanmak demek Ödemiş’te- yorsanız üretmeyin, çünkü o size zarara araya getiren sergide bu yıl 142 firma yer aldı. ki üreticimize destek vermek demektir, uğratacaktır. Bir ay önce Sakarya’da bayındırdaki işçilerimize destek vermek da fuarımız vardı. Orda da İtalyanların, demektir, Türkiye de bu işten ekmek yiyen Hollandalıların, Fransızların gelerek bitki 100 bin kişiye destek olmak demektir.” 4. Ödemiş Süs Bitkileri ve Fidancılık Ödemiş Minik Kalpler Anaokulu öğrenci- ülkemizi yeşillendirmek için üretmeye aldığına bizzat kendim şahit oldum. Millet Sergisi bu yıl 14’üncü kez gerçek- lerinin gösterisinin ardından kurdele kesi- devam edeceğiz. Bize katkı sağlayan leşti. Üretici ile tüketiciyi bir araya mi ve stantların gezilmesi ile son buldu. belediye başkanımıza ve siz değerli ko- getiren sergiye bu yıl 142 firma yer nuklarımıza teşekkür ediyorum.” dedi. Bahçeleri konusundan tekrara ifade aldı. Üretmeye devam etmek istiyorum. Artık batı hayranlığını Üretici ile tüketicinin buluşma Yerli üretim çağrısı bırakarak tamamen yerli ve milli ürün- 1noktalarından olan Ödemiş Süs Bitkileri edeceğiz lerimizi yönelmemiz gerekiyor. Sergimiz ve Fidancılık Sergisi bu yıl 14. kez düzen- hayırlı olsun.” dedi. Ardından konuşmalarını yapmak için lendi. Ödemiş Belediyesi Fuar Alanında Açılış konuşmasını yapan Ödemiş Süs Bit- kürsüye gelen SÜSBİR Başkanı Ahmet gerçekleşen Ödemiş Sergisi’nin açılış kileri Üreticileri Birliği Başkanı Muammer Dündar, SÜSBİR’in Türkiye’de kamu törenine Ödemiş Kaymakamı Kasım Fik- Ardıcak, serginin her geçen yıl geliştiğini Ülke ekonomisine kurumu niteliğinde sektördeki tek meslek ret Dayıoğlu, Ödemiş Belediye Başkanı ve bu yıl 142 firmanın sergide yer aldığını örgütü olduğunu söyledi. Başkan Dündar katkı Mahmut Badem, İzmir İl Tarım ve Orman ifade etti. Ardıcak, “Sergimiz artık kendi- bu sebeple sektörün Türkiye genelinde Müdürü Musa Bakan, SÜSBİR Başkanı sini gösteriyor. Hedefimiz daha etkin ve Ardından konuşan İzmir İl Tarım ve sorunlarını dile getirmek, bunlarla ilgili Ahmet Dündar, Ödemiş Süs Bitkileri Üre- kalıcı olmak. Sektör ile ilgili sorunların çö- Orman Müdürü Musa Bakan ise süs çözüm aramanın kendilerinin misyonu ticileri Birliği Başkanı Muammer Ardıcak, zümü için bu serginin çok önemli olduğu- bitkisi sektörünün ülke ekonomisine büyük olduğunu belirtti. Dündar şöyle konuştu; firma temsilcileri, STK başkanlar, protokol nu düşünüyorum. Türkiye’nin ihtiyacı olan katma değer sağladığını belirterek, “Geçen hafta Tarım ve Orman Bakanı- üyeleri ve vatandaşlar katıldı. Protokol süs bitkilerinin yüzde 60’ı Ödemiş ilçesi ve “Özellikle Ödemiş, Bayındır, Tire ve Urla mız Dr. Bekir Pakdemirli’yi ziyaret ettik ve konuşmaları ile başlayan açılış programı, Küçük Menderes Havzasından karşılan- ilçelerimizde süs bitkisi sektörü yoğun Cumhurbaşkanımızın tanıtımını yaptığı Ödemiş Belediyesi Halk Oyunları ekibi ve maktadır. Süs bitkiler üreticileri olarak faaliyet içerisinde. Toplam 13 ilçede 14 bin

136 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 137 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

alanlarımızdaki gelişmeleri sürdürece- ğiz. Gelecek yıl sizleri daha iyi koşularda ağırlayacağız. Artık dış pazarlarda daha iyi olacağız. Dışarından alan değil dışarı- ya veren olacağız. Gerekli teknik şartları oluşturarak bu konuda Ödemiş ilçesi ola- rak üzerimize düşen görevi yapacağız. En iyisi olana kadar çalışacağız ” dedi.

Kaymakam bilgi verdi

Açılış programında son olarak konu- şan Ödemiş Kaymakamı Kasım Fikret Dayıoğlu’da; “Ödemiş için, Türkiye için anlamlı olan bu programda sizlerle birlikte olmaktan mutluluk duyuyorum. Ödemiş tarımsal üretim faaliyetleri kolu olan süs bitkileri ve meyve fidancılığında önemli bir yol kat etmiştir. Özellikle meyve fidancılığında 3 bin 500 dekar alanda 18 milyon meyve fidanı yetiştirmektedir. Yaklaşık 600 aile bu işten ekmek yemek- tedir. Şuanda satışa hazır meyve fidanı yaklaşık 6 milyon adet olup 2 milyon meyve fidanı da geçtiğimiz yıl içerisinde ihraç edilmiştir.” diye konuştu.

716 dekarlık alanda dış mekan süs bitkisi olacağız. üretimi yapılmaktadır. Bu bağlamda Ödemiş Belediye Başkanı Mahmut İzmir’in dış mekan süs bitkisi payı yüzde Badem’de selamlama konuşması ya- 43’lerin üzerindedir.” diye konuştu parak sergiye katılan herkese teşekkür Dışarından alan değil dışarıya veren ettiğini ifade etti. Başkan Badem, “Fuar

İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş yer aldı. Yeni sel kahvaltısı geniş bir katılım ile gerçekle- gelişen gübre, tohum ve ilaç teknolojileri şirken sektör temsilcileri bir arada sohbet hakkında katılımcılara bilgi veren Çağ- etme imkanı buldu. Kardelen Fidancılık layan Tarım Ürünleri yetkilileri sektörün sahibi Selahattin Altun, ev sahipliğinden lider firmalarından biri olduğunu bir kez dolayı memnuniyet duyduğunu ifade etti. daha göstermiş oldu. İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş. Satın Alma Şefi Şükrü Ünlü de Çağlayan Tarım ve sergide hazır bulunarak firmalarla bilgi İstanbul Ağaç ve alışverişine bulundu. Peyzaj A.Ş.’ye ilgi Gelenek bozulmadı büyüktü Kardelen Fidancılık sahibi Selahattin Altun, Ödemiş Süs Bitkileri ve Fidancılık 14. Ödemiş Süs Bitkileri ve Fidancılık Sergisinde yer alan katılımcı firmaları Sergisi’nde en çok ilgi gören firmalar 12 yıldır olduğu gibi bu yılda kahvaltıda arasında Çağlayan Tarım Ürünleri ve ağırladı. Kardelen Fidancılık 13. Gelenek-

138 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 139

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Bulunduğum ülkeler arasında When I first went to see the old Seoul in 2000, tartışmasız olarak sözlü iletişimin en it gave me the taste of “Istanbul of the 1980s”, but zor olduğu yerlerden biri olan Kore, nowadays no trace from its old image. South Korea buna rağmen sizi her gittiğinizde biraz and its capital Seoul, -which we started development daha kendini sevdiren cana yakın journey together more or less 20-25 years ago- has ve yardımsever insanları ile sarmayı made great progress with their own brands in the başarıyor. Öğreneceğiniz 10-15 kelime automotive and electronics sectors, also reflected this activity to landscape designs as well all over the Korece ile hayati öneme sahip işler capital. And nowadays Seoul is a very stylish city başarabilirsiniz. Çünkü İngilizce bilen deserves so much to be seen. Koreli sayısı en azından bu dönem için oldukça sınırlı. Buna karşın sormak istediğiniz şeyle ilgili bir fikri oluşunca işini gücünü bırakıp sizinle birlikte yürüyen çok sayıda Koreli ile kendinizi oldukça iyi hissettiğiniz bir ülke. İlk kez gittiğim 2000 yılında bana “1980’lerin Peyzaj İstanbul’u” imajı veren eski Seul’un yerinde bugün yeller esmekte. Bundan 20-25 sene önce aşağı yukarı aynı yerlerden başladığımız kalkınma Mimarları İçin yolculuğunda, bu süre zarfında özellikle otomotivde ve elektronikte sahip olduğu markalarla büyük aşama kaydeden ve bu aşamayı Seul Kent peyzaj mimarlığı alanına da yansıtan Güney Kore ve onun başkenti Seul, artık gidip görülmeyi ve sindire sindire deneyimlenmeyi sonuna kadar hak Rehberi eden çok şık bir kent olmuş durumda. Şimdi gelin, peyzaj mimarı gözüyle bu kentte neler yapılabileceğiyle ilgili kısa orgun argın girdiğim bayılmak üzereyken kendimle bir tura çıkalım... otel odasının, bir büyük bir mücadele vererek ayağa Asya ülkesi için hiç kalktım ve üzerimi değiştim. Ertesi fena sayılmayacak gün yapacaklarıma göz gezdirirken Cheonggyecheon büyüklükteki yatağına gözüm yatak başına bırakılmış otel Yeryüzü var olduğundan beri en çok kendimi zor attım. Bir an çikolatalarına takıldı. Alıştığım çikolata tartışılan şeylerden biri de şüphesiz Seul’deki bu otelde ne işim var diye tadından farklı olarak ağzıma yayılan Y iyi-kötü kavramları. Bunların ne kadar düşündüm. Japonya’daki öğrencilik ağır bir aroma, o gün yediğim Kore iç içe geçebildiklerini gördükçe, bir hayatımın henüz başıydı, oldukça yemeklerinin tadının hala benimle şeyin iyi ya da kötü olabilmesinin ona gençtim ve yaşadığım vize problemi olduğunu düşündürttü. Bu histen getirilen bakış açısına da ne kadar giderilene kadar yapabileceğim tek kurtulmak için -ki Kore yemeklerini derinden bağlı olduğunu görmek şeyin yurt dışına giriş çıkış yapmak severim, kastettiğim gece uyurken mümkün. Benim bu noktada iyi mi, olması beni buraya itmişti. Japonya’ya bundan kurtulmak- bir çikolata daha Dr. Öğr. Üyesi yoksa kötü mü olduklarına karar Emrah YALÇINALP yakın ve nispeten ucuzdu. Geçireceğim aldım. Aynı aroma bu kez daha vermekte zorlandığım mesleki bir olgu Karadeniz Teknik Üniversitesi üç geceden sonra Japonya’ya güçlü bir biçimde ağzımda yayılınca var: Bundan 15-20 sene önce elimize dönecek ve muhtemelen öğrenci olayı anladım: Yemekler masumdu. geçmeye başlayan ve kolay kolay da vizemi almış olacaktım. O yüzden Olay çikolatada bitiyordu! Sarımsak düşmeyen Çince ve Korece peyzaj yapmam gereken şey olabildiğince az aromalı çikolatası ile beni tanıştıran mimarlığı dergi ve kitapları. Şüphesiz, para harcamak, yeni bir ülke deneyimi Seul, o günden sonra yaklaşık 20 bugün internetin doldurduğu alan yaşamak ve keyif almaya çalışmaktı. senelik bir dönemde ne zaman oraya henüz boşlukken bu kitaplara sahip gidecek olsam bana ayrı bir sürpriz olmak büyük bir hazineye sahip olmak Güney Kore’ye indiğimden beri bütün hazırlayacağını söylemeye çalışıyordu. gibiydi. Ama öte yandan, tek hecesini gün yürümüştüm. Bu benim bir yeri Sarımsak ile kakaoyu bir araya getiren dahi okuyamadığımız bu dergilerde anlama, özümseme ve öğrenme bu ülke, kim bilir daha neleri bir araya gördüğümüz fotoğraflara, o projeyi yöntemimdi. Yorucuydu ama getirecekti! biliyor sanmak gibi tartışılmaz biçimde şikâyet etmiyordum. Uykusuzluktan

140 Araştırma / Research Araştırma / Research 141 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

yanlış anlamlar da yüklemedik değil. nehir ve etrafında gezinen, oynayan Evet, başka kaynağımız yoktu ama onlarca insanla Cheonggyecheon var olan kaynağımız da bizimle aynı fotoğrafı, birçoğumuz için uzun bir dili konuşmuyordu. Bu yüzden, bugün süre peyzaj mimarlığının sözlük anlamı dahi akademik yaşantımda öğrenci demekti. arkadaşlarla tartışırken sık karşılaştığım, bir fotoğrafı görünce “Aaa, ben bu Öncelikle şunu söylemek gerekir ki; projeyi biliyorum” denmesini, sonra o literatürde de sık sık geçen hali ile projenin hangi ülkede, hangi şehirde, “Cheonggyecheon Nehri” çok doğru hangi tasarımcı tarafından, hangi bir kullanım değil. Çünkü “cheon” felsefe ile ve ne kadara mal edilerek zaten “nehir” anlamı katan bir ifade yapıldığı; tasarım ve uygulama ve bu yüzden Cheonggyecheon sırasında karşılaşılan zorluklar ve ya da Cheonggye Nehri demek daha doğru olur. Daha doğrusu, eğer Cheonggyecheon’un bir nehir olmadığını bilmeseydik, böyle söylemek doğru olabilirdi! Hani işin sürprizini kaçırmak istemezdim ama kişisel olarak benim de çok sevdiğim ve kente kattığı rekreasyonel konfor açısından başarılı da bulduğum Cheonggyecheon’un en çok eleştirildiği nokta da aslına bizim onu tanırken en güçlü yanı olduğunu düşündüğümüz kısmı; Sürdürülebilirliği! Şimdi biraz hızla ileri sarıp hakkında söylenen güzel şeylere sıralayalım: Bir kere Cheonggyecheon, 1953’te biten ve bittikten sonra birçok insanın artık daha güvenli bulduğu Seul’e akmasını sağlayan Kore Savaşı ile kaderi değişmiş bir yer. Mevcutta var olan ve bazen akıp bazen duran, dere olamayacak kadar insana bağlı atık sulara mahkum, kanal olamayacak kadar yağmur sularının birleşip belli bir dönem aktığı tuhaf bir şeyden bahsediyoruz. Zamanla artan nüfus bir yol ihtiyacına neden olunca, savaştan yeni çıkan ve ekolojik başlanıp 1976’da tamamlanan proje ancak, bu yolun kaldırılması ve altında sürdürülebilirlikten daha önemli işleri ile birlikte artık yorgan gitmiş, kavga bulunan Cheonggyecheon’un ortaya olan belediye başkanı demiş ki, hadi da bitmiş. Çünkü arada sırada çok çıkartılması için, yolun zamanın bakalım, biz bu ne olduğu pek de yağmur yağıp şehrin çöplerini bu teknolojisi ile çokta iyi olmayan bir anlaşılamayan dereye benzeyen yolun atına toplayana kadar ortada biçimde yapılmış olması ve ekonomik şeyin üstüne beton döküp kapatalım! dere-nehir ya da ona benzer bir şeyin ömrünü doldurması en önemli nedeni çözüm önerilerinin neler olduğu gibi Su dilediği yerden aksın, biz de orayı varlığını hatırlayan bile kalmamış. Eğer oluşturuyor. Kazaların artması, beton sorulara cevap verilememesinden yol yapalım! İşte yaklaşık 10 km’lik günün birinde bir kişinin çıkıp “Yahu bloklarının dökülmeye başlaması ve bu dergi ve kitapları biraz sorumlu Cheonggyecheon’un bugün dünyanın burada bir yerde iyi kötü akan bir su siyaset-peyzaj mimarlığı ilişkisinin tutarım. Bir nesli fotoğrafın proje en klas parklarından biri olmasını vardı” dediğini ve Cheonggyecheon en çarpıcı örneklerinden biri olması olduğunu sanmak gibi bence oldukça sağlayan sorun da böylece başlamış projesinin böyle ortaya çıktığını açısından mutlaka değinmek istediğim, yanlış bir yola itse de, bu Kore olmuş. 4-5 senelik bu sorunlu yol düşünüyorsanız da üzgünüm. Elbette dönemin Seul Belediye Başkanı Lee kitapların hayal gücümüze yaptıkları kullanımından sonra insanlar artık zaruri ihtiyaçlarını gideren, bilgi Myung-bak’ın siyasi hedefleri sayesinde katkı da yadsınamaz. İşte benim için daha sağlıklı yollar isteyince, varlığı üreten, katma değer sağlayan ve ilk temelleri atılan Cheonggyecheon Cheonggyecheon tam da burada üzerine dökülen beton bloklarla itiraf etmek gerekirse, ABD’nin stratejik projesi elbette hemen kabul görmemiş. anlam kazanıyor. Çünkü bir Kore unutulan Cheonggyecheon’un bu kez ortaklık desteğini de alan Güney Kore Projenin hayata geçişiyle siyasi dergisinin sayfalarından fırlayarak 6-7 metre kadar üzerinden bir yol için ekoloji de yavaş yavaş önemli yaşamında da yükselişe geçen ve gözümüze giren loş aydınlatmalı bir geçirilmesine karar verilmiş. 1969’da bir konu haline gelmeye başlamış Güney Kore Devlet Başkanı olan,

142 Araştırma / Research Araştırma / Research 143 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Myung-bak’ın halkı ikna etmek için kenarı rekreasyon alanı haline getirmek geçmeyen ve zemini düzgün nehirde Peki, gelelim en kritik noktaya: Maliyet. ciddi bir efor sarfettiği herkesçe bilinen gibi çılgın bir fikrin var. Dolayısıyla sana yürümek, dinlenmek, bir şeyler 1,9 milyar dolarlık maliyetin altından bir gerçeği oluşturuyor. Peki, bu kadar su lazım. Bunu nerden bulacaksın? İki atıştırmak; belki de en önemlisi, benim nasıl kalkılmış dersiniz? Cevap basit: güzel bir projeye niçin karşı çıkılmış? yerden bulmuşlar. Birincisi, Kore’nin son ziyaretimde olduğu gibi %80 nem İyi proje ile. İyi projeden kasıt elbette İlk neden elbette bizde olduğu gibi en büyük dördüncü nehri olan Han ve 38 C sıcaklıkta şehir cayır cayır sosyal, ekolojik ve ekonomik altyapısı onlarda da söylenen her şeye karşı Nehri’nden günlük 120 bin ton su yanarken burada biraz nefes alabilmek birlikte olgunlaştırılmış proje, ki projeyi çıkan bir kitlenin oluşu. Mesela “bol pompalama yoluyla. İkincisi ise çok mümkün. Park oluşturulmadan önce yeryüzüne iyi desen çizmekten ibaret bol kaza olsa da neticede yol işte yaygın bir metro ağı olan Seul’un, bu canlı hayatının olmadığı bu koridorun gören bir anlayışın niçin terkedilmesi kardeşim, niye yıkalım ki!” diyen bir ağına gerek yağış, gerekse yer altı şu an kente kattığı ekolojik faydalar gerektiğinin en somut örneklerinden kesim hemen protestolara başlamış. suları gibi doğal yollarla dolan suyu ise saymakla bitecek gibi değil. Kuş, biri de bu. Çünkü tüm bileşenleri ile Başkan bu atağı otoyolun tamir yine Cheonggyecheon’a kanalize memeli, amfibi, böcek ve bitki bazlı bir incelendiğinde, Cheonggyecheon’un edilmesi için 95 milyon dolar gerektiği etme yoluyla. Elbette bu iki yöntem araştırmada projenin biyolojik çeşitliliği Seul kentine ekonomik katkısının gerçeği ile savuşturmuş. Sonrasında de sürekli bir enerji tüketimi demek. % 639 oranında artırdığının ortaya 3,5 milyar dolar civarında olduğu en güçlü karşı atak gelmiş; Projenin Durum böyle olunca da projenin konulmuş olması kişisel olarak beni ikna öngörülmekte. Bu açıdan bakıldığında maliyeti! Sıkı durun, hesaplanan pahalı ve sürdürülebilir olmadığı etmiş durumda. Havadaki toz miktarını 3,5 milyar dolar kazandıracak maliyet 367 milyon dolar olarak yönünde eleştiriler kaçınılmaz oluyor. %30’lar seviyesinde, ortalama sıcaklığı bir projeye niçin 1,9 milyar dolar ortaya konulmuş ve kıyamet kopmuş. 1,9 milyar dolarlık bir masraf da ise 3 blok ötesine kıyasla 5 C’ye kadar yatırılmasın ki? Bunun kent hayatına Çünkü bu maliyetin ek vergilerle Seul cabası. Bununla birlikte benim kişisel düşürdüğü de ortaya konulmuş bir getireceği yaşam kalitesi de cabası. halkı üzerinden alınmasına yönelik görüşüm Cheonggyecheon’un iyi ki başka sonuç. Tüm bunlardan hareketle, haberler de eş zamanlı olarak ortalığa yapıldığı yönünde. Bunun da nedenleri konu peyzaj mimarlığı gibi herkesin Cheonggyecheon ile ilgili kişisel dökülmüş. Aslında, milleti korkutan bu var elbette. Öncelikle, bu uzunlukta mutlaka bir fikrinin olduğu ve bir önerilerime gelince... Öncelikle eğer maliyet gerçek maliyetin çok altında bir rekreasyon koridoru oluşturmayı peyzaj mimarının bir başka peyzaj yürümeyi seviyorsanız, kırsal yaklaşımla olmasına karşın, bu gerçek maliyet başarmak çok saygıdeğer bir çabayı mimarının yaptığı bir iş konusunda ele alınan tarafından başlayarak en ilk başta kamuoyu ile doğrudan ifade ediyor. Kırsal, yarı kırsal ve çok iyi şeyler söylemesinin genellikle az yarım gün ayırın ve burayı boydan paylaşılmamış. Peki, gerçek maliyet ne kentsel olmak üzere 3 farklı yaklaşımla pek mümkün olmadığı bir ortamda boya yürüyün derim. Kırsal taraftan miymiş? Kemerlerinizi bağladıysanız sizi ele alınmış nehir koridorunda spor ağzı doldura doldura bir “helal olsun” başlarsanız doğala yakın dere ve Cheonggyecheon projesinin toplam yapmak, derinliği diz seviyesini demek gerekir diye düşünüyorum. kenarı biyotopları, bununla birlikte maliyetini söylüyorum: Sosyal maliyetler de dahil olmak üzere 1,9 milyar dolar! Şimdi kendinizi bir peyzaj mimarı olarak bir proje sunuyorken düşünün ve bu maliyeti açıklayın bakalım! İşte onlar da öyle düşünmüş olacaklar ki, öncelikle işin “inşaat” kısmını ifade eden bu 367 milyon dolar açıklanmış ve ortalık toz bulutu olmuş. Ancak Seul Belediyesi kararlıymış. “Bu hepimiz için iyi olacak” denmiş. Ek vergiler konmuş. Ve böylece 1,9 milyar dolarlık bu proje 27 ay gibi kısa bir sürede tamamlanmış. Bu süreye kısa deme sebebimin 10-11 km’lik bir uzunluk, 16-20 m arasında değişen bir genişlik, Seul’un kalbinde yapılan bir inşaat, yıllardır yolun altında kalmış ve tek damla suyu olmayan kuru bir dere ve süreç içinde yaşanan ekonomik sorunlar olduğunu da söylemek lazım elbette. Peki, “koyu” yeşilcilerin “kardeşim bunun neresi ekolojik” demelerine sebep olan en temel sorun ne? Şimdi, bahsettiğim gibi, zaten doğru dürüst su akmayan bir derenin bir de 50 sene üzerini kapatmışsın. Dolayısıyla ne hayat kalmış, ne de su toplayacak bir havza ve burada kalan belli belirsiz bir izden su akıtmak ve buraya bir kent içi nehir

144 Araştırma / Research Araştırma / Research 145 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

olmasına karşın gerçekten çok başarılı ve çok güzel bir kent parkı. Israrla vurgulamaya çalıştığım gibi, çok farklı kulvarlarda koşuyor olsalar da kentin tavanına bir park asma fikri çok çarpıcı ve çok mantıklı. İsmini 1970’te yapılan bir araç üst geçidinin 2017’de yeniden doğuşundan alan Seoullo 2017, Seul’un hayatı biraz daha yavaşlatma, insanları daha çok yürümeye sevk etme ve daha ekolojik bir imaj oluşturma çabasının bir ürünü.

Hollandalı MVRDV firması tarafından projelendirilen ve ABD’deki benzerinin aksine 24 saat açık olan Seoullo, toplamda 5000 kişilik kapasitesi ve 1024 metre uzunluğu ile nispeten küçük de bir park. Seoul İstasyonunun hemen yanı başında, yol kotundan yaklaşık 16 yükseklikten geçen bu eski üst geçit, bugün 200’den fazla ağaç, ağaççık, çalı, otsu ve su bitkisine ev sahipliği yapmakta. Bir pazarlama başarısına bağlı olarak gençlerin müzik performansları sergilediği, düğün öncesi çiftlerin ziyaret ettikleri ve sabah sporu için özellikle tercih edilen parkın, bir yapı ile birleştiği noktadan açılan bir geçişle Seoullo markası le buluşmuş bir de cafesi bulunmakta. Park içerisinde (ya da üzerinde demek daha doğru olabilir) Seoullo markasını temsil eden yeşil renkli şemsiyelerden bolca var ve bunlar hem yağmurdan hem de güneşten korunmak için sıkça tercih ediliyor ve parktan dışarı çıkartılmıyorlar. Özellikle yazın sıcak günlerinde dev vantilatörler de çok ihtiyaç duyulan instolasyonlardan birini ifade ediyor. Kişisel görüşüme göre, New York’taki High Line ile kıyaslanacağının bilinci çok az dokunularak oluşturulmuş zamanda projenin en iddialı kısmını incelemek için Kore’ye gitmenizi böyle olmuştu. Ayrıca The High Line ve hem bütçe hem de detay kalitesi çok iyi peyzaj tasarımı örnekleri da oluşturuyor. Suyun yol kotundaki öneriyorum. Yaz aylarının aşırı sıcak ve Seoullo 7017 detaylarından tasarım kalitesine kadar ile bu yarıştan galip ayrılmasının görmüş olacaksınız. Yorgunluk hissi şelale ile alana döküldüğü bu noktanın nemli, Haziran – Temmuz döneminin Skygarden her konuda gerçekten çok üst düzey mümkün olmayacağını anlaması yaşadığınızda nehir boyundan çıkarak hemen arka tarafında bulunan bol yağışlı olduğunu akılda tutmakta bir işti. Ama bu akıma New York’tan gerçeğinden hareketle, Seoullo çok kentin gürültüsüne ve imkanlarına geniş yüzeyli meydanda toplanan fayda var. Bahar ayları ziyaret için Bazı fikirler şanslı doğarlar. Dünyanın sonra hangi şehirlerin de kapılacağını mantıklı bir yaklaşımla tarzını biraz karışabilirsiniz. Birçok noktadan yağmur suları da meydan içerisinden en uygun aylar olmakla birlikte, yaz en kötü yöntemlerini de uygulasanız, merak etmiyor değildim. Dünya daha ekolojik hassas hale getirmiş. asansörle erişim de mümkün ve alan geçirilen eğri karakterli şık bir kanalla sıcağında Cheonggyecheon’un serin kötü olsunlar diye özellikle de üzerinde yapılan birkaç irili ufaklı New York’taki benzeri size kaliteli bütünüyle Seul’un en yoğun bölgesinin Cheonggyecheon’a getirilmekte. sularında dolaşmak da güzel bir uğraşsanız bunu yapmanız zor olur. girişimden sonra, en marjinal eğilimin zaman geçirmeyi vaat eden bir kent içinden geçiyor. Koridorun, kent 1 nolu metro hattı ile Jonggak deneyim oluyor. Kasım ayının ilk yarısı Çünkü fikir gerçekten çok iyidir ve o Seul’den geldiğini görmek şaşırtıcı parkıyken, üzerindeki tüm yapısal içerisinde su kaynağıyla buluştuğu istasyonunda inerek ulaşabileceğiniz içinde yapılan ve fenerden devasa fikrin kalitesi sonucu almayı mümkün olmadı. Seoullo 7017, The High Line ile ve bitkisel bileşenler bundan rol kısım ise en çok müdahale edilerek bu kısmı hem gündüz hem de gece heykellerin sergilendiği Seul fener kılar. İşte benim bundan 6-7 sene kıyaslayınca çok daha yüksek olan ana çalmayan figüranlar olarak bulunuyor. tasarlanmış parçayı oluşturuyor. görmenizi özellikle tavsiye ediyor, festivali de gerçekten görülmeye değer. önce New York’taki The High Line’ı taşıyıcısı, çok daha az detay içermesi Seoullo’da ise beton bir zeminin üzerine Cheong-gye Plaza’ya ulaşarak Kore’ye gitmişken Cheonggyecheon’u görünce, bir üst geçidin bir kent ve bu detay kalitesinin de New York’taki serpiştirilmiş farklı büyüklüklerdeki varabileceğiniz bu nokta aynı incelemeyi değil, Cheonggyecheon’u parkına dönüştürülmesiyle ilgili fikrim benzerinin yanına yaklaşamayacak dairesel formlar arasında dolaşırken,

146 Araştırma / Research Araştırma / Research 147 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

bu dairesel formlardan çıkan bitkisel bir zorluğu ifade etmekte. Bu nedenle materyale ilişkin çok sayıda bilgiyi toplam bütçenin %60’ı üst geçidin statik bulabileceğiniz tanıtım panolarını güçlendirilmesine harcanmış. Lee, görüyor, böylece sanki bir botanik burada karşılaştıkları zorlukları “Eğer bahçesinde dolaşıyor hissine High Line gibi sürekliliği olan bir peyzaj kapılıyorsunuz. Bahsettiğim gibi, bu yapsaydık, sadece 10 cm kalınlığında bence zekice, size “Evet, High Line bir toprak tabakası kullanabilirdik” daha iyi detayların olduğu bir yer biçiminde ifade ederken, dairesel ama burası da oradan farklı olarak hareketleri kullanmanın bu yükü bir botanik bahçesi gibi” dedirtmeyi azaltmak için oluşturulmuş bir yöntem amaçlayan ve bunu yaparken Seul’e olduğunu da itiraf ediyor. Seoullo’da çok daha az para harcatan bir kişisel olarak başarılı bulduğum bir yaklaşım. başka detay ise, zeminde oluşturulan geniş boşlukların üzerine kapatılan kalın akrilik malzeme sayesinde hem üstgeçidin kesitini görmenin, hem onun yılların yıpranmışlığından izler bulmanın, hem de aşağıda alabildiğine yoğun bir trafik akarken havada saydam bir malzeme üzerinde asılı durmanın mümkün olması. Oldukça fazla sayıda çalışanı ile bir imalat başarısı olduğu kadar bir yönetim ve işletme başarısı da sergileyen Seuollo, her ne kadar var olduğu süre boyunca High Line ile kıyaslanma talihsizliğine sürekli maruz kalacak olsa da; ekolojik hassasiyeti, Seul sakinlerinin kısa zamanda kurdukları duygusal bağ ve gökyüzünde asılı duran ağaçların verdiği tuhaf ama sevimli silüet ile oldukça başarılı ve mutlaka görülmesi gereken şık bir park. Sabahın erken saatlerinde gider ve küçük çaplı bir ordunun parkın kalitesini yüksek tutmak için sergiledikleri performansa odaklanırsanız, peyzaj mimarlığında başarının proje-uygulama- işletme üçgeni içinde saklı olduğu gerçeğiyle yüzleşmeniz de mümkün olur. Seul Gece mavi ağırlıklı aydınlatmaları ile merkez istasyonunun hemen karşısında etkili olan Seoullo, tasarımcısı Kyo Suk bulunan Seoullo 7017 Skygarden Lee tarafından “Bağlantılar ve ağaçlar meslek disiplinimizdeki ikonik bir örnek parkı” olarak tanımlanıyor. Lee’ye olarak yerini aldı bile. Darısı başımıza. göre MVRDV’nin Seul Belediyesi’nin kentsel alanlar zaten bu gerekçe ile son “Dağın güneyi” anlamına gelen açtığı yarışmayı kazanma sebebi 10’un dönemlerde yapılmış. Bunun yanında Namsan, buradan da anlaşılacağı üzerinde bağlantı ile yol kotundan Namsan Park Seul’un bir de geleneksel kent parkları üzere kente bakan bir dağın güney parka çıkmanın mümkün olması ve Seul trafik, gürültü, pahalılık gibi var ki; buralara gittiğinizde muhteşem yamacında şekillenmiş, insanların bolca ağaç kullanmaları. Seoullo’nun birçok modern zamanlara ait kentsel tasarımlar, son trend donatılar daha çok yürüyüş, koşu, panoramik orijinal halinin, High Line’dan farklı problemin görülebildiği bir kent. göremeseniz bile ruhu olan, dinlendirici bakış ve doğa ile baş başa kalmak olarak tren değil, arabalar için Dünyanın birçok başkentine göre rekreasyonel alanların varlığını için gitmeyi tercih ettikleri bir yer. yapılmış olması, onu çok daha az hala çok sevimli, bol yeşil, ağırlıklı deneyimlemiş olursunuz. İşte Namsan Eğer kendinizi bu tepeye doğru yük taşıyabilecek bir konstrüksiyon olarak geleneksel olsa da, kısa sürede Park, Namsan Tepesi’ne dikilmiş 236 m yürüyüş yapmak için yeterince güçlü yapmakta. Bu nedenle Seoullo’da, sanayi toplumuna evrilmiş bir halk için yüksekliğindeki Seul Kulesi’ne rağmen hissetmiyorsanız, önce asansör- toprak derinliğinin çok daha az olması hayat hala oldukça hızlı geçiyor. Bunu doğal güzelliğini korumuş, insanları tramvay arası bir araçla çok uzun ve diğer her türlü yükten vazgeçilmek engellemek için alınmış güzel önlemler kendisine çeken güzel ve geleneksel bir sayılmayacak bir seyahat ile teleferiğe zorunda olması başlı başına önemli yok değil. Yukarıda bahsettiğim büyük yer. bineceğiniz kısma gelebilir; burada

148 Araştırma / Research Araştırma / Research 149 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

kalabalığa bağlı olarak 1 saatten fazla Gyeongbokgung Sarayı, bekleyerek zirveye ulaşabilirsiniz. Changdeokgung Sarayı ve Jongmyo Teleferik seyahati ile Seul’u panoramik Tapınağı arasında kalan yüzlerce çok bir biçimde görüntülemek mümkün. iyi korunmuş ev ve yakın çevrelerini Havanın karama süresini hesaba ifade eden köy, içerisinde geleneksel katarak giderseniz hem gündüz hem kıyafetleri ile gezen yerel halk kadar de gecesini deneyimleme şansınız da turist barındırmakta. Köyün dik olacaktır. Tepeye vardığınızda yamaçlarına kendinizi vurduğunuzda, devasa kuleden sonra göreceğiniz ilk dar sokakların her birinde onlarca şey, Japon istilası sırasında yapılmış farklı geleneksel doku örneği görebilir, ve bugün de oldukça iyi biçimde dinlenmek istediğinizde oturacağınız korunmakta olan bir Şinto tapınağı küçük cafelerde soluklanabilirsiniz. olacak. Eğer yürüyerek çıktıysanız bu “Kuzey köyü” anlamına gelen Bukchon tapınağın önündeki merdivenlerde ile bir kuzeyli olarak beni hemen oturmak bir tercih değil, bir zorunluluk sarmasının yanında, geleneksel evleri demektir. Tepede hediyelik eşya ifade eden “hanok” kelimesi ile de satıcılarından restoranlara kadar ne adının nerden geldiğini hemen ifade ararsanız var. Eğer kuleye çıkarak eden köy, Seul kentsel dokusu içerisinde Seul’ü tepeden görmek istiyorsanız görebileceğiniz nadir kırsal alanlardan uzun sürecek bekleme zamanına biri. Zaten normal şartlarda da oldukça hazırlıklı olmanızda fayda var. Yansıttığı pahalı olan kentin bu kısmının ekstrem tarihi doku ile farkını hissettiren parkta bir pahalılıkta olduğunu da hatırda dilerseniz ziyaret edebileceğiniz bir de tutmakta fayda var. Yazın çok sıcak dev akvaryum bulunmakta. olan dönemlerde gitmemenizi özellikle tavsiye ederim. Çünkü gerçekten tırmanılması gereken çok fazla tepe, Bukchon dar sokak, taş merdiven ve görülmesi Hanok Köyü gereken çok fazla tarihi kentsel detay var. Bolca geleneksel el işi atölyesi ve Sizi bilmiyorum ama benim kişisel müzenin de yer aldığı alan bir peyzaj olarak önemsediğim konuların başında mimarı için detay çözümleri konusunda bir yere gittiğimde oranın geleneksel gerçekten hazine değerinde. Özellikle dokusunu gözlemleyebilmek geliyor. tarihi kentsel dokuların korunması Bu popülist bir söylem olmanın çok konusunda birkaç istisna dışında çok ötesinde anlamlar barındıran, bir parlak bir karnesi olmayan ülkemiz peyzaj mimarının doğru projeler açısından oldukça iyi incelenmesi üretebilmesi için sahip olunması gereken bir yer olan köy aynı zamanda gereken yığınla mesajın yüzyıllar UNESCO’nun dünya kültür miras boyunca biriktirilerek bize verilmesi listesinde yer alıyor. demek aslında. Saçak genişliklerinden pencere büyüklüklerine, sokak döşeme kaplamalarından dış mekanda var Yapmadan deneyimlemek lezzetin önündeyse, * Dongdaemun ve Insadong: olan bitkisel varlığa kadar birçok farklı Dönmeyin aynı teyzelerin pişirmedikleri Geceleri de kıpır kıpır olan iki alışveriş parametre, biz farkında olalım ya yiyeceklerden de yiyebilirsiniz. Sushi, caddesi. Aynı zamanda Seul’un ünlü da olmayalım, iklim, kullanıcı profili, * Kore Barış Müzesi ve Anıtı: Şanlı sashimi alıştığımız lezzetler olsa da, kozmetik mağazaları da buralarda malzeme tercihi, atıfta bulunulacak bayrağımızı dünyanın diğer bir kolları oynayan bir ahtapot sizin için bulunduğundan, bu satırlar eğer bir kontekstüalist izler gibi çok fazla bilgiyi ucunda görme mutluluğu haricinde, de, çevrenizdekiler için de unutulmaz hanımefendi tarafından okunuyorsa bünyesinde saklamakta. İşte ister Kore Savaşına ilişkin öyküleri, savaşta bir deneyim olacaktır. zaten listenin başında yer alacağı kesin bu tür profesyonel bir refleksle, ister kullanılan tank, silah ve uçakları demektir. sadece geleneksel dokuyu ve yaşam yakından deneyimlemek için de güzel * Bibimbap: En yaygın ve geleneksel şekillerini gözlemlemek için gidin, kentin bir yer. Türk lezzetine en yakın Kore yemeği. * Gangnam: Seneler önce çıkan ve içinde sıkışmış kalmış ama hiçte küçük Kısaca, karışık pilav. Pirinç ve et ortalığı kasıp kavuran ünlü şarkıya sayılmayacak, dahası çok iyi korunmuş * Gwangjang Pazarı: Eğer burada kombinasyonlarını sıklıkla acı sosla da ismini veren zengin semt, şaşalı bu köy gerçekten sadece mekanda bulamadıysanız Seul’de yok demektir. harmanlayan pratik ve nispeten yaşam tarzları ve ultra lüks cadde ve değil, zamanda da yolculuk vaat Ayrıca 60-70 yaşındaki teyzelerin ucuz bir yemek. Damak zevkinize sokaklarıyla size Kore’nin geleneksel ediyor! pişirdiği geleneksel yiyecekleri uydurursanız hayatınızı da cüzdanınızı olmayan yüzünü de yansıtacak. yemeniz mümkün. Eğer sizin için de da kurtarır.

150 Araştırma / Research Araştırma / Research 151 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

The roof of a one shopping mall which located in Umraniye, Istanbul was transformed into a public green space as a result of one year’s work. The transformation roof of Mey- dan Istanbul is not limited to this; The green roof has been completely designed for chil- dren’s activities and social space as well. The Nar Landscaping Co., has been meticulously completed the landscaping works of the green roof.

Meydan İstanbul Central Park’ta Çocuklar ve Ebeveynler Çok Mutlu

İstanbul Meydan AVM’de 10 bin metrekarelik alan çocuklara ve ebeveynlere özel olarak tasarlandı. Bu farklı projede Nar Peyzaj titizlikle çalıştı.

irmanız ile ilgili kısa bir bilgi Şirketimiz’in Peyzajda ki çıkış noktası verir misiniz? ;Butik işler kategorisin’de kişiye özel 2008 yılında Peyzaj Mimarı Aplus müşteriye Peyzaj tasarım ve Murat ÇELİK ve Peyzaj Mima- uygulama ile bu işe başladık ve bu rı Pınar İnal ÇELİK tarafından kategoride çok iyi bir noktada sanatı- kurulan şirketimiz aile şirketi mızı icra etmeye devam ediyoruz..Çıkış Fstatüsünde, daima bilgiye ve yeniliklere noktamız’ın bize kazandırdığı beşeri aç,sektörde sürekli kendini geliştirmeye ilişkiler ile; Hastane,Avm,Organize ve yenilemeye odaklı,beşeri ilişkileri ve Sanayi Siteleri,Toplu konut ve Siteler,Ö- müşteri memnuniyetini kendine vizyon zel Öğrenci Yurtları,Önemli resto- edinmiş ,çevre aşığı ve ülke sevdalısı ranlar,eğlence merkezleri ve kısmen bir yapılanmadır. Belediyeler’e Peyzaj uygulama nokta-

152 Haber / Sectoral News PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

sında hizmet vermeye devam etmekle dünyadaki öncü projeleri arasındadır. kurgulanmıştır.Kurgu yapılırken; çok yerörtücülere, süs çalılarına, yarı olgun nasyon ve teknik bilgi gerektiren bir beraber: en önemlisi çok önemli kişi ve fazla statik ve dinamik bilgiler gerekti- ağaçlardan olgun ağaçlara kadar her çalışma yürüttük. Tabii işveren faaliyeti kuruluşlara danışmanlık ve müşavirlik Yeşil Çatı Projemiz :Yaklaşık 10.000m2 ren,farklı drenaj sistemleri ile çözümler tür bitkinin kullanıldığı özel bir proje devam eden, sürekli insan sürkülasyonu hizmetlerimiz ile faaliyetlerimize devam lik alana sahiptir.Düz ve eğimli yeşil üretilen süreçler yaşadık.Bu çözümler statüsündedir. olan bir avm de bize özellikle gece ve ediyoruz.. Bizi izlemeye devam edin) alanlardan oluşan projemiz görsellik esnasında işveren tarafında çok önemli gündüz çalışma noktasında düzgün ve fonksiyonellik dışında Ekstensif ve ve bilgili bir proje müdürü koordina- Nasıl bir çalışma dönemi geçirdiniz? bir planlama ile çok önemli kolaylık- Meydan AVM ve Yeşil Çatı Projeniz İntensif yeşil çatı mantığında olup ; törlüğünde faaliyetlerimizi kusursuz bir lar sağladı. Kendileri de bu konuda ile kısaca bilgi verir misiniz? tasarımı ve uygulaması tarafımızdan şekilde tamamladık.Özel üretim çimden Burada çok ciddi bir emek,koordi- çok hassasiyet gösterdiler. Güzel bir iş

Meydan İstanbul alışveriş ve Yaşam Merkezi,Türkiye’nin ve İstanbul’un en büyük arazisine sahip olan en önemli alışveriş merkezlerinin başında yer almaktadır.Meydan İstanbul Alışveriş Merkezinin sahip olduğu arazi büyük- lüğü 128 dönümdür.Yılda yaklaşık 32 milyon ziyaretçi kapasitesine sahip ol- makla beraber yeni yatırımlar ile bu zi- yaretçi sayısı günden güne artmakta- çıksın diye bizi çok teşvik ettiler. Gece dır.Toplam 33.830 m2 yeşil alan, 3073 gündüz çalıştık, belli dönemlerde gerek m2 çocuk oyun alanı,530m2 futbol tedarikçiler,gerek lojistik ve gerekse sahası ile ziyaretçilerine; açık alanda personel noktasında önemli olmayan alışveriş, çocukları ve arkadaşları ile fakat motivasyonumuzu etkileyen güzel ve kaliteli vakit geçirme olanağı hususlar yaşadık. Yoğun emek harca- sunmaktadır.Meydan İstanbul Alışve- dık. Sonuçta güzel de bir iş çıktı, herkes riş Merkezi,ABD kökenli LEED ( Enerji memnun. Çocuklar gayet keyifli bir ve Çevre Dostu Tasarımda Liderlik ) şekilde oynuyorlar. Ebeveynler güven sertifikaya sahip olup mimari tasarımın içerisinde istedikleri her şeye kolaylıkla ulaşabiliyorlar.

154 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 155

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Peyzaj sektörüne bakış açınız nedir? Açıkçası bu soruyu sorduğunuz için öncelikle çok teşekkür ederim. Bu noktada konuşulması gereken çok husus var ama kısaca değinmek gere- kirse, Güzel ülkemizin nitelikli peyzaja ve dolayısı ile nitelikli peyzaj mimarına çok ihtiyacı var..Yılda çok ciddi sayıda peyzaj mimarlığı öğrencisi mezun olup peyzaj mimarı oluyor..Sektör olarak özellikle peyzaj mimarları odası ile çok iyi ilişkiler kurmalıyız..oda ile birlikte hareket etmeliyiz..desteklemeliyiz,ar- kasında durmalıyız..birlikte projeler üretmeliyiz..neticede ciddi bir istihdam gerekiyor..Peyzaj sanatının ve icra eden peyzaj mimarının statüsünü yukarılara taşımalıyız..bu mesleğe basit bakma- malıyız…baktırmamalıyız..Çok nitelikli ve çok değerli peyzaj mimarı arkadaşlar tanıyorum ama maalesef sektörde yeteri kadar yer bulamıyorlar,kendi- lerini ifade edecek şansları olmuyor... bunun çok ciddi sebepleri var.. buna Projede kullanılan bitki türleri ile ilgili Çalı olarak; şans mı dersiniz,sektördeki bencillik mi kısaca bilgi verir misiniz? Buxus Ball, Buddleia davidii, Cornus dersiniz,parayı çok seven patronlar mı alba ‘Sibirica’ ( çok dallı ), Acorus gra- dersiniz,yada peyzaja çok basit bakan Bitkiler kullanılırken işveren; render mineus ‘’Variegata ‘’, Cortaderia sello- ama çok paralar kazanan insanların projenin özellikle uygulanmasını ve na ‘’Pumila ‘’, Hemerocallis mix variety, egosumu dersiniz…bu böyle devam alandaki bitkilendirmeyi render daki Kniphofia species, Miscanthus sinensis eder gider..kısacası ; peyzaj mimarı ve gibi görmek istediğini vurguladı.Bizde ‘’ Flamingo’’, Pennisetum alopecroides onunla koordineli çalışacak diğer mes- bu doğrultuda aşağıdaki bitkileri olması ‘’ Hameln ‘’, Pennisetum alopecroides lek dallarını iyi bir planlama ile entegre gereken sıklıkta ve sayıda kullandık.. ‘’ Hameln Gold ‘’, Pennisetum alo- edersek ( ki ilk etapta yapmamız gere- pecroides ‘’ Little Bunny’’, Pennisetum ken bu) bununla başlarsak bazı şeyleri Ağaç olarak; alopecuroides ‘’Red Head’’, Rudbe- değiştirmeye sektör gelişimi ve değer Laurus nobilis ‘tige’, Prunus ceracifera ckia species, Stipa tenuissima ‘’pony kazanması noktasında çok önemli bir ‘Pissardi Nigra’, Photinia serrulata ‘tige’, Tail’’, Nandina domestica ‘gulfstream’ yol alırız…gerek istidam noktasında Prunus serrulata ‘kanzan’, Pyrus caller- Teucrium fruticans,Pitosprorum tobira gerekse sektörün gelişimi noktasında.. yana ‘chanticleer ‘’, Cupressocyparis nana,Photinia serrulata redrobin,mev- leylandii. simlik ve yerörtücüler.. Son olarak eklemek istediğniz bir husus var mıdır?

Öncelikle keyifli röpotaj için tarafınıza çok teşekkür ediyorum..Sektörümüz ile ilgili yapmış olduğunuz çalışmalar için çok teşekkür ediyorum..Yılmadan,yo- rulmadan bizleri takip ettiğiniz için çok teşekkür ediyorum.. İnşallah ileriki zamanda, bu sektör için bir patron olarak değilde,sektörde sıkıntı yaşayan genç meslektaşlar’ın istihdamı için, peyzaj mimarlığının gelişimi ve etkileşimi için çok daha fazla çalışmak en önemli hedefim ve isteğim olacak...

158 Haber / Sectoral News PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

olduğu iklim değişikliğinin temelinde Due to their location, coastal areas are exposed to both sea and land-based impacts. insanın doğayı kendi amaçları doğrul- This leaves the coastal areas facing both direct impacts of climate change (such as tusunda şekillendirmesi yatmaktadır. sea level rise, storms, floods, droughts), as well as indirect impacts (such as river floods, İklim değişikliğine neden olan birçok surface flow quality) arising out of coastal areas but affecting the coasts. Increases in the değişken bulunmaktadır. Bu değişken- sea level due to climate change and earth crust movements will lead to life-threatening lerin neden olduğu atmosferdeki sera dimensions if no measures are taken. gazı yoğunluğunun artması ekolojik dengeler üzerinde de birtakım bozul- malara neden olmaktadır.

Gelecekte iklim değişiklikleri ile ilgili senaryoların gerçekleşmesiyle ortaya çıkacak olası çevre sorunları şunlardır (Kılıç, 2009; Ortaçeşme, 2017):

• Ozon tabakasının incelmesi • Su arzının daralması (su kaynaklarının azalması) Küresel İklim • Deniz seviyesinin yükselmesi • Sel ve su baskınlarının artması • Su kalitesinin azalması Değişikliğinin • Kıyı alanlarında su baskınları • Kıyı erozyonunun artması Kıyı Alanlarına Etkileri ve • Türlerin neslinin tükenmesi • Hava kirliliği artışı • Fırtınalarda meydana gelen artış Türkiye’de Alınabilecek • Ormansızlaşma ve buna bağlı olarak çölleşmede yaşanan artışlar

Olası Önlemler Bu çevre sorunlarının aşağıdaki etkileri oluşturması beklenmektedir (Ortaçeş- anayi devrimiyle birlikte 19. yüzyılın ortalarında yüzey sıcak- me, 2017): toplumların refah düzeyi lıklarında başlayan artış günümüzde ve yaşam kalitesinin art- de etkisini sürdürmektedir. Ortalama • Hava sıcaklığı artışına bağlı olarak ması beraberinde yüksek hava sıcaklıkları geçen yüzyıla göre kuraklık ve yangın riskinin artışı (özellikle miktarda enerji ve ham 0,4 - 0,8 °C artış göstermiştir. En iyi Akdeniz Bölgesi’nde), madde ihtiyacı getirmiştir. iklim senaryoları incelendiğinde, • Belirli sıcaklık ve su gereksinimlerinin S20. yüzyıla gelindiğinde teknolojinin 1990-2100 dönemi için ortalama yüzey ön plana çıktığı Tarım, Ormancılık; de gelişmesiyle ısınma, ulaşım ve enerji sıcaklıklarında 1,5 - 5,8 °C arasında Enerji ve Turizm sektörleri üzerinde üretimi gibi faaliyetleri gerçekleştirebil- bir sıcaklık artışının olabileceği tahmin olumsuz etkiler, mek için kullanılan fosil yakıtlar doğal edilmektedir. Küresel ısınma nedeniyle • Sel/su baskınlarının insan hayatı, alt- Prof. Dr. Veli yapı ve mülklere vereceği zararlar, ORTAÇEŞME kaynakların hızla tüketilmesine ve çe- deniz suyu sıcaklıklarının artması buz Akdeniz Üniversitesi şitli çevre sorunlarına neden olmuştur. kütlelerinin erimeye devam edeceğini • Sıcaklığa bağlı hastalıklardan ölüm Bu yakıtların yanması sonucu oluşan buna bağlı olarak da deniz su seviyesi oranlarının artışıyla insan sağlığına karbondioksit gazı (CO2) kontrolsüz değişimlerinde artışlar olabileceğini olumsuz etkileri, bir şekilde atmosfere salınarak sera göstermektedir. Denizlerde su seviye- • Yaban hayvanlarının yer değiştirmesi, etkisini artırmış ve atmosferin ısınma- sinde meydana gelecek bu yükselme- bazılarının yol olma tehlikesiyle karşı sına neden olmuştur. Bunun yanı sıra, nin yerleşim alanlarına doğru ilerle- karşıya kalması. orman tahribatları, arazi kullanım şe- mesi durumunda ise doğal felaketlerin killeri, sanayileşme, enerji üretimi, aşırı yaşanmasına neden olacaktır (Ateş, İklim değişikliğinin kentleşme ve nüfus artışları gibi insan 2008). etkilerinden dolayı sera gazı etkisini Günümüzde İklim Değişikliği ve Küresel boyutları azaltacak alanlar azalmış ve atmosfe- Isınma, dünyayı tehdit eden en büyük rin ısınması küresel boyutlara ulaşarak, çevre sorunlarından biri olup, etkileri Küresel ısınma sonucu deniz seviyele- Arş. Gör. Pınar küresel ısınma olarak adlandırılan başta çevre olmak üzere ekonomik, rindeki değişimler, kutuplar dahil olmak ZEĞEREK üzere dünyanın değişik noktalarında Akdeniz Üniversitesi çevre sorununa yol açmıştır (Sevim ve politik ve sosyal birçok alanda gö- Ünlüönen, 2010). rülmektedir. Küresel ısınma ve neden uydu teknolojileri ve yerinde tespit

160 Araştırma / Research Araştırma / Research 161 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

mesi, fırtınalar, su basmaları, kuraklıklar dir (Anonim, 2012). gibi) ve gerekse kıyı alanları dışından Kuleli (2010) tarafından gerçekleştirilen kaynaklanan, ancak sonuçları kıyıları bir TÜBİTAK bilimsel araştırma pro- etkileyen dolaylı etkileri (nehir taşkınları, jesinin sonuçlarına göre, Türkiye’de yüzey akış kalitesi gibi) ile karşı karşıya nüfus ve sosyo-ekonomik faaliyetlerin bırakmaktadır. en fazla kıyı bölgelerinde, kıyı bölge- İklim değişikliği ve yer kabuğu hare- lerinin de alçak taşkın bölgelerinde ya ketlerinden kaynaklanan deniz seviye- da arazi yükseltisinin 0-10 m arasında sindeki yükselmeler önlem alınmaması yoğunlaştığı dikkat çekicidir. Bu durum, halinde yaşamı tehdit eder boyutlara her ne kadar yüksek risk taşımayan bir ulaşacaktır. Deniz seviyesi yükselmeleri ülke olarak değerlendirilse de, kendi nedeniyle kıyı alanlarında aşağıdaki özel koşulları göz önüne alındığında, etkiler beklenmektedir (Denhez, 2005; Türkiye’nin de iklim değişikliğine bağlı Yetkin, 2014): deniz seviyesi yükselmesinden sosyal, ekonomik ve ekolojik olarak oldukça • Kıyı alanlarının su altında kalması, fazla etkileneceği durumların ortaya • Kıyı oyulmaları, kıyı çizgisinin değişimi, çıkması söz konusu olabilecektir. • Kıyısal kum taşıma dengesinin bozul- yüzünden göç etmek zorunda kalacak • Yağışlar kışın %10’luk bir artış gösterir- ması, ya da bu risklerden korunmak için daha ken yaz mevsiminde % 5 - 15 arasında Olası önlemler • Nehir ağızlarında tuzluluğun iç bölge- fazla para ve çaba sarf etmek zorunda düşecek, bununla birlikte yazın toprak leri etkilemesi, kalacaktır (IPCC, 2013). neminde % 15 - 25 arasında bir azalma Kıyı alanlarının iklim değişikliğine has- • Kıyıya yakın temiz su kaynaklarının olacaktır. sasiyetini azaltmak için havza bazında tuzlanması, • Akdeniz havzasındaki su seviyesinde iklim değişikliğine maruz kalma durum- • Güçlü kasırgaların etkisine maruz İklim değişikliği 2030 yılına kadar 12 - 18 cm, 2050 yılına larının analiz edilmesine, değişikliğe kalma. ve Türkiye kadar 14 - 38 cm ve 2100 yılına kadar olan hassasiyetlerinin ve uyum kapa- çalışmalarıyla devamlı ölçülmekte ve 20 cm ile 40 cm arasında yükselebile- 35 - 65 cm bir yükselme olacaktır. sitelerinin belirlenmesine gereksinim Ekonomik ve ekolojik önemi bulunan değerlendirilmektedir. Dünya Meteoro- ceğini ortaya koymaktadır (Ateş, 2008). Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemiz iklim bulunmaktadır. Böylelikle bazı uyum kıyı ekosistemleri, iklimdeki değişimler- loji Örgütü (WMO) ve Birleşmiş Milletler Küresel ısınma dünyada her bölgede değişikliği bakımından riskli ülkeler Hükümetlerarası İklim Değişikliği Pane- stratejilerinin belirlenmesi ve uyum den önemli ölçüde etkilenmektedir ve Çevre Örgütü (UNEP) tarafından 1988 aynı derecede etkili olmamaktadır. grubunda bulunmaktadır. İklimi oluş- li’ne (IPCC) göre, 1990 yılında 3070 m3 kapasitesinin geliştirilmesine yönelik etkilenmeye devam edecektir. Deniz yılında insan kaynaklı faaliyetlerin ne- Sıcaklık artışının yüksek enlemlerde turan etmenlerden sıcaklık ve yağış olan Türkiye’de yılda kişi başına düşen önlemlerin alınması mümkün olabilir seviyesinde gerçekleşecek yükselme ya den olduğu iklim değişikliğinin risklerini özellikle kutuplarda daha şiddetli değerlerindeki değişikliklere bağlı yıllık su miktarı, iklim şartlarının değiş- (Anonymous, 2008). da fırtına kabarmalarındaki değişiklik- değerlendirmek üzere Hükümetlerarası hissedilmesi beklenmektedir. Buralarda olarak ülkemizde de deniz seviyesinde meyeceği kabul edilse bile, sadece Türkiye İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ler, kıyıda ve kıyı habitatlarında eroz- İklim Değişikliği Paneli (Intergover- sıcaklık artışının dünya ortalaması- yükselmeler meydana geleceği tahmin nüfus artışına bağlı olarak 2050 yılında ve Eylem Planı (2011-2023) öngörülerine yona, tatlı su Akifelerinde ve haliçlerde nmental Panel on Climate Change- nın iki kat olacağı tahmin edilmekte, edilmektedir. Türkiye’nin engebeli bir 1240 m3‘e düşecektir. Artan nüfus ve göre, iklim değişikliğinin etkileri ülkemi- tuzluluk artışına, nehirlerde ve kör- IPCC) oluşturulmuştur. dünya ortalama sıcaklığı 3,5°C artarsa topografyaya sahip olması ve kıyı küresel iklim değişimi sonucu daha zin farklı bölgelerinde farklı şekillerde fezlerde gel-git aralığında değişime, IPCC 1. Çalışma Grubu 5. Değerlendir- kutup bölgelerinde artışın 7°C olacağı bölgelerinin yoğunluğu sebebiyle iklim kurak bir iklime sahip olacağımız göz ortaya çıkacaktır. Kıyıların (akarsu, çökel ve besin maddesi taşınmasında me Raporu’na göre, küresel iklimdeki beklenmektedir. Bu durum kutuplarda değişikliğinden etkilenecek ülkeler önüne alındığında, Türkiye uzun dö- doğal ve yapay göl kıyıları dâhil) iklim değişikliklere, kıyı alanlarında kimyasal ısınma kesindir ve 1950’li yıllardan beri ve dağlardaki buzların erimesini de arasında gösterilmektedir (Öztürk, nemde su sıkıntısı çeken bir ülke olma değişikliğinden etkilenme şekil ve dü- ve mikrobiyolojik kirlenmeye ve kıyı iklimde gözlenen değişikliklerin çoğu beraberinde getirecektir. Bu ise deniz 2002). Nitekim son yıllarda görülen aşırı riski taşımaktadır (Kadıoğlu, 2001). zeylerinin belirlenmesi ve bu bölgelerde taşkınlarında artışa yol açabilecektir. hiç görülmemiş düzeydedir (Şekil 1 ve seviyesinde yükselmelere neden ola- iklim olaylarındaki artış, yağış rejiminin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafın- uyum seçeneklerinin geliştirilmesi için en Kıyı ekosistemlerindeki değişikliklerin 2). Bu dönemde, atmosfer ve okyanus- caktır. Kutuplardaki buzulların erimesi; değişmesi, kar yağışlarının azalması, dan hazırlanan Türkiye İklim Değişikliği başta risk değerlendirme çalışmalarının başlıca olumsuz etkileri, turizm, tatlı su lar ısınmış, kar ve buz kütleleri azalmış, deniz suyu seviyesi yükselmesi ve kıyı kıyı alanlarında görülen hortum olayla- Uyum Stratejisi ve Eylem Planı’na (2011- yapılması ve kıyıların uyum kapasitesini hazneleri, balıkçılık ve biyolojik çeşit- ortalama deniz seviyesi yükselmiş ve kesimlerde toprak kayıpları artmasını rındaki artış iklim değişikliğinin kanıtları 2023) göre, ülkemizde iklim değişikliği- artırıcı yenilikçi çözüm seçeneklerinin liliği etkileyecektir. Bu tür etkiler, insan sera gazlarının atmosferdeki birikimleri beraberinde getirmektedir (Denhez, arasındadır (Şekil 5). nin; özellikle su kaynaklarının azalması, oluşturulması ve uygulanması hedefi etkinliklerinden kaynaklanan kirlenme, artmıştır (Türkeş ve ark., 2013) 2005). Türkiye bulunduğu ekolojik kuşak taşkınların artması, orman yangınları, konulmuştur (Anonim, 2012). fiziksel bozulma ve atıklar yüzünden 19. yüzyıl ortasından beri gözlenmiş itibariyle gerekli önlemler alınmaz- kuraklık ve çölleşme ve bunlara bağlı Deniz seviyesindeki yükselmelerin ge- daha şimdiden okyanus kıyılarında ve olan deniz seviyesi yükselmesi oranı, sa çölleşebilecek bir yapıya sahiptir. ekolojik bozulmalar gibi olumsuz etki- lecekte Türkiye’de 10 m kotunun altında iç suların işlevlerinde oluşan değişik- önceki iki bin yıllık dönemdeki ortalama İklim değişikliğinin Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli lere neden olacağı öngörülmektedir. kalan kıyı alanlarında yaşayan nüfusu, liklere ek olarak gerçekleşecek ve var yükselme oranından daha büyüktür (IPCC) projeksiyonlarına göre iklim Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum kumul alanlarını, sulak alanları, arkeo- kıyı alanlarına olan baskıyı artıracaktır. (Şekil 3). Küresel ortalama deniz seviye- değişikliğinin ülkemize etkileri şunlar Kapasitesinin Geliştirilmesi Ortak Prog- lojik alanları ve tarım alanlarını tehdit Küçük adalarda ve alçak kıyı alanla- si 1901-2010 döneminde 19 cm. yüksel- etkileri olacaktır (Kaya, 2007): ramı çerçevesinde gerçekleştirilen iklim edeceği tespiti yapılmıştır (Kuleli, 2010). rında nüfus, deniz seviyesi artışından miştir (Türkeş ve ark., 2013). öngörüleri, sıcaklıklarda belirgin artışlar Bu nedenle olası yasal ve yönetsel Konumları nedeniyle, kıyı alanları hem ve fırtına dalgalarından dolayı diğer Geleceğe yönelik hazırlanan tüm • 2030 yılında Türkiye’nin büyük bir kısmı ile hemen hemen bütün ekonomik önlemler öncelikle bu kapsama giren denizden ve hem de karadan kaynak- bölgelere oranla daha fazla etkilene- model ve tahminler, denizlerin termal oldukça kuru ve sıcak bir iklimin etkisine sektörleri, yerleşimleri ve iklime bağlı alanlar için ele alınmalıdır. lanan etkilere maruz kalmaktadır. Bu da cektir (Şekil 4). Deltalarda, alçak kıyı genleşmesi ve buzul erimesi sonucu girecek ve Türkiye’deki sıcaklıklar kışın doğal afet risklerini temelden etkile- Yasal olarak alınması gereken önlemler kıyı alanlarını iklim değişikliğinin gerek alanlarında ve küçük adalarda yaşa- önümüzdeki yüzyılda deniz seviyesinin 2 °C, yazın ise 2 ila 3 °C arasında bir yecek biçimde yağış düzeninin yani su arasında, 14.06.2014 tarih ve 29030 doğrudan etkileri (deniz seviyesi yüksel- yan milyonlarca insan, deniz seviyesi değerde artacaktır. döngüsünün değişeceğini öngörmekte- Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan

162 Araştırma / Research Araştırma / Research 163 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

kıyılarda yaşayanların sayısının iki katına çıkacağı varsayılmaktadır. Buna ek olarak, olası iklim değişiklikleri ve deniz seviyesi yükselmelerinden en çok etkilenecek alanlar kıyısal alanlardır. Bu nedenle önümüzdeki yüzyılda sürdü- rülebilir bir toplum yaratma çabaları- nın en yoğun olacağı bölgeler kıyısal alanlar olacaktır.

Kaynakça Anonim, (2012). İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı 2011- 2023. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara. Anonymous, (2008). Adaptation to Climate Change in Coastal Areas of the ECA Region: A contribution to the Umbrella Report on adaptation to climate change in ECA. WorldbankPublication.http://documents.worldbank.org/ curated/en/377981484811872690/pdf/111558-WP-PUB- LIC-Adaptation-to-Climate-Change-in-Coastal-Areas.pdf Anonymous (2015). Climate Change Effects: Miami, New York City, New Orleans and Other Coastal Areas in Danger of Going Underwater due to Rising Sea Levels. Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği lenirken iklim değişikliğinin etkileri göz http://www.christianitydaily.com/articles/6445/20151014/ climate-change-effects-miami-new-york-city-new-orle- ile ilk kez mevzuatımıza dahil edilen önüne alınmamıştır. Yapılan araştırma- ans-and-other-coastal-areas-in-danger-of-going-un- lar ülkemizde 10 m kotun altında kalan derwater-due-to-rising-sea-levels.htm Bütünleşik Kıyı Alanları Planları’nın tüm Ateş, İ. (2008). Küresel Isınmanın Sebep Olacağı Siyasal kıyılarımızda ivedilikle hayata geçiril- alanların iklim değişikliğinden önemli ve Ekonomik Gelişmeler ve Muhtemel Türkiye Yansımaları. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, mesi ilk sırada yer almaktadır. Ülkemizin ölçüde etkileneceğini ortaya koyduğu- Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 87 s. Denhez F. (2005), Küresel Isınma Atlası, NTV Yayınları. de taraf olduğu Akdeniz Eylem Planı na göre, kıyı mevzuatımızdaki planla- IPCC, (2013). Intergovernmental Panel on Climate Change (Mediterranean Action Plan-MAP) ma ve yapılaşma hükümlerinin bu tespit Report Graphics. https://www.ipcc.ch/report/graphics/ index.php?t=Special%20Reports kapsamında 1990’lı yılların başlarında ve iklim değişikliğinin kıyı alanların- Kadıoğlu M. (2001), Küresel İklim Değişimi ve Türkiye, Aralık, Güncel Yayıncılık, İstanbul. gündeme gelen Bütünleşik Kıyı Alanları daki diğer olası etkileri de göz önüne Kaya T. (2007), Küresel Isınma Etkileri ve Önlemleri, Ferman alınarak yeniden belirlenmesi yerinde Yayınları, İstanbul Yönetimi uygulamalarının yakın zama- Kılıç C. (2009). Küresel İklim Değişikliği Çerçevesinde Sürdü- na kadar yaşama geçirilmemiş olması olacaktır. rülebilir Kalkınma Çabaları ve Türkiye. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10 (2): 19-41. kıyı alanlarımızın sürdürülebilir kullanımı Yönetsel olarak alınması gereken ön- Kuleli, T. (2010). Türkiye Kıyılarında İklim Değişikliğine Bağlı Deniz Seviyesi Yükselme Riski Olan Alanların Belirlenmesi. bağlamında büyük bir eksiklik olmuştur. lemler arasında; kıyı kaynaklarının etkin Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları VIII. Ulusal Kongresi Bildi- Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği bir şekilde korunması ve yönetimi yer riler Kitabı (27 Nisan - 1 Mayıs 2010), s. 1335-1344,Trabzon. Ortaçeşme V. (2017). İklim Değişikliğinin Kıyısal ve Kentsel bu uygulamaların önünü açmış olmak- almaktadır. Bu bağlamda ülkemizde Peyzajlar Üzerine Etkileri: Olası Önlemler. Yerel Yönetimler- de İklim Değişikliğine Uyum ve Risklerin Azaltılması Paneli la birlikte, uygulamada Bütünleşik Kıyı yetki paylaşımından kaynaklanan genel (2 Ekim 2017), Antalya. Alanları Planlarının il bazında hazırla- bir sorun bulunmaktadır. Aynı kıyı alanı Öztürk, K. (2002). Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye’ye Olası Etkileri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, nıyor olması, kavramın özünü oluşturan üzerinde yasalarla yetkili kılınmış birden 22: 47-65. Sevim B., Ünlüönen K. (2010). İklim Değişikliğinin Turizme “bütünleşik” olma bağlamında bir sorun fazla kurum söz konusu olabilmektedir. Etkileri: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (28): 43-66. yaratmaktadır. Çünkü kıyı alanları bir Örneğin; kıyıda yer alan bir kentsel Türkeş M., Şen Ö. L., Kurnaz L., Madra Ö., Şahin Ü. (2013). bütün olup, parça parça ele alınamaz. sit alanı konusunda Kültür ve Turizm İklim Değişikliğinde Son Gelişmeler: IPCC 2013 Raporu. İstanbul Politikalar Merkezi, Sabancı Üniversitesi Stiftung Bu nedenle bu planların il bazında Bakanlığının yanı sıra, sit alanının Mercator Girişimi. Yetkin F.Ü. (2014). İklim Değişikliği ve Kıyılarımız. 8. Kıyı daha geniş bir bağlamda (örn; Akdeniz sınırları içinde kaldığı belediye de çeşitli Mühendisliği Sempozyumu İstanbul. kıyıları, Marmara kıyıları gibi) ele alın- yetkilere sahip olmaktadır. Bu örnekleri ması daha doğru bir yaklaşım olacaktır. çoğaltmak mümkündür. Mevcut uygu- Şekiller Bu planların hazırlanması sürecinde, lamalar ne yazık ki, kıyı kaynaklarının Şekil 1. 1986-2005 ortalamasına göre 2081-2100 döneminde gerçekleşmesi beklenen (a) Yıllık ortalama yüzey sıcaklığı Dünya Bankası’nın da işaret ettiği gibi korunması ve yönetimi bağlamında (°C) ve (b) yıllık yağış (%) (ICPP, 2013). (Anonymous, 2008), havza ölçeği de başarılı olunamadığını göstermekte Şekil 2. 1986-2005 ortalamasına göre 2081-2100 dönemin- dikkate alınmalı ve Orman ve Su İşleri olup, yetkili kurumlar arasında iyi bir de gerçekleşmesi beklenen (a). Küresel ortalama yüzey sıcaklığı değişimi (b). Küresel ortalama deniz seviyesi artışı Bakanlığı tarafından hazırlatılmakta eşgüdüm mekanizmasına gereksinim (ICPP, 2013). olan Nehir Havza Yönetim Planları ve bulunmaktadır. Bu bağlamda belediye- Şekil 3. (a). Küresel ortalama yüzey ve okyanus yüzeyi Havza Koruma Planları ile bütünlük lere, kıyı alanları üzerinde yetkiye sahip sıcaklık anomalisi (b). Küresel ortalama deniz seviyesi artışı (IPCC, 2013). sağlanmalıdır. bakanlıklara ve onların sivil toplum Şekil 4. Deniz seviyesinin yükselmesi sonucu su altında Yasal olarak alınması gereken bir adına denetimi için de sivil toplum kuru- kalan evler, ABD Miami (Anonymous 2015) diğer önlem de 3621 Sayılı Kıyı Kanu- luşlarına görevler düşmektedir. Şekil 5. Kıyı alanlarında sıklığı artan hortum zararlarına bir nu’nda yapılması gereken değişikliktir. Dünya nüfusunun çoğunluğunun kıyısal örnek: Antalya-Kemer’de Kızılçam ormanına büyük zarar Bu kanunda ve onun yönetmeliğinde kaynaklara bağımlı oluşu, kıyıların gele- veren hortum. kıyılarda ve sahil şeritlerinde planlama ceğini bu nüfusun belirlemesine neden ve yapılaşmaya ilişkin hükümler belir- olmaktadır. Gelecek 20-30 yıl içinde

164 Araştırma / Research PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

ayatlarının her anında B & P Nursery, a family company in ağaçların olduğu bir the Netherlands, is a candidate for being one of the pioneers of the sector with its aile düşünün, 30 yılını bu successful works on 95 hectares of land. sektöre vermiş ve ağaç- B & P Nursery open their doors to Plant ların içerisinde yaşamına Magazine and now we just leave you alone devam etmiş... 95 hektar with the conversation. Halan üzerinde kurulu ve üç fidanlıktan oluşan bir kooperatiften ağaç toptancısı olan B&P Fidanlığı kapılarını Plant Dergisi’ne açtı.

Hayatlarında ağaçların egemen oldu- ğu 30 yıllık bir aile işletmecisi olan B & P Fidanlığı, ağaçların insan için değerini ve önemini bilerek çalışmalarını sürdürüyor. Doğal hayatı yaşam alanlarımıza çe- kebilmek konusunda en önemli hususun ağaç dikmek olduğunu ifade eden B & P B & P Fidanlığı Fidanlığı ailesi, ağaçların insan için değerini ve önemini şöyle ifade ediyor; “Ağaçlar doğaya oksijen verir, sıcak günlerde sıcak- lığın düşmesine neden olur, yağmurda su Sektörde Lider baskınını azaltır ve görüntüyü canlandırır. Doğal hayatı yaşam alanlarımıza çekmek istiyorsak ağaç dikmeliyiz. Bir ağacın dikil- Olmaya Hazır mesiyle tarih yazarsınız.”

B & P Fidanlığı Hollanda’da 95 hektar arazide gerçekleştirdikleri başarılı çalışmalar ile sektörün öncülerinden olmaya hazırlanıyor...

166 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 167 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Verimli Topraklar İnsanlara verdikleri değeri adeta ağaçlara seçenekler yanı sıra, saksıda üretim konu- sunda uzmanız. Süs ağacı sürdürülebilir bir Avrupanın ağaç merkezi olarak tanınan yansıtan B & P Fidanlığı ailesi, ağaçları üründür. Ayrıca bizim çalışma yöntemimiz Hollanda’nın Betuwe bölgesinde Opheus- sevgi, özveri ve dikkatin büyüttüğünü ifade de bu değerler üzerinde kuruludur. Bitki den’de 8 km’lik bir arazi içinde yer alan B ediyor. Aile sözlerinin devamında ise şöyle koruma ürünlerinin yasal standartlarda kul- & P Fidanlığı bölgede sektörün en tanınan konuştu; “Bu özellikler ağacın uzun ömrü lanımını garanti eden ve ağaç fidanları için firmalarından birisi. B & P Fidanlığı bölge- için temeldir. Ağaçları duyduğumuz sevgi tüm uluslararası yasal gereklilikleri karşılayan de mevcut ve son derece verimli olan killi özveri ve dikkat büyütür. Genç, boylu, ‘MPS sertifikasına’ sahip süs ağacı üreticisi toprak yapısı nedeniyle, yoğun ve güçlü bir yapraklı süs ve meyve ağaçları, büyük bir olduğumuzu da gururla söyleyebiliriz.” kök sistemine sahip mükemmel ağaçları variyasyon çok gövdeli ve soliter yetiştiriyor.

-

Esnek Ve Hızlı Teslimat En modern ekipmanlar ile çalışan B & P Fidanlığı bu sayede son derece esnek ve hızlı bir şekilde teslimat yapabiliyor. Avrupa ve ötesinde yaklaşık 18 ülkede fidanlıklar, bahçıvanlar, peyzaj müteahhitlerine doğru dan süs ağaçı tedarik ettiklerini ifade eden B & P Fidanlığı ailesi yabancı dil bilen elemanlar sayesinde de her konuda müşterilerle birebir ortak çalışma sağlayarak en uygun koşullarda çözüm üretebiliyor

168 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 169 Bioart Biological Designs Co., that having activities in all over the Turkey in the field of pool and irrigation system, adding a new one reference with project of Kentpark undertaken by the Çorum Municipality regarding the construction work of the biological pond. The project implemented in cooperation with Bioart Biological Designs Co. and Orhan Günerigök and Boyut Pro- jects Co., consortium is one of the largest biological pond conducted by municipalities in Turkey. Balıklarla Birlikte Yüzmek İster misiniz?

Türkiye’de bir belediyenin gerçekleştirdiği en büyük biyolojik gölet projesi Çorum Belediyesi tarafından hayata lediyesi Bağcılar Güneşli Semt Parkı Biyo- Kentsel Dönüşüm Projesi Biyolojik Göleti 2018 yılında ise İzmir Büyükşehir Beledi- geçiriliyor. 24 bin m² büyüklüğündeki biyolojik gölet lojik Göleti, Pamukova Belediyesi Gölpark ve Kanalı, İstanbul Beykoz Eğitim Okulları yesi Buca Yedigöller Rekreasyon Alanı sistemini Bioart firması inşa etti. Biyolojik Göleti, Van Saray Parkı Biyolojik Biyolojik Göleti, İstanbul Şenkaya İnş. içerisinde 7 adet Biyolojik Gölet, Yozgat Göleti, Fırat Üniversitesi Mühendislik Fa- Blueplanet Sitesi Biyolojik Göleti, Kurtköy Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampüsü külteleri Önü Çevre ve Düzenleme Gölet Ayport Biyolojik Havuzu gibi projeler Biyolojik Göleti, İstanbul Toki Kayaşehir Yapımı Biyolojik Göleti Gibi Kamu Kurum kapsamında tasarım ve uygulama işlerini Rekreasyon Alanı Biyolojik Göleti, Düzce orum Kent Park Projesi mıştır. Bioart, kurulduğu günden itibaren Kuruluşları İle Ankara Yda Park Avenue tamamlamıştır. Belediyesi İnönü Parkı Biyolojik Göleti, hakkında bilgi veren Bioart geçen 5 yılda bünyesinde bulundurduğu Kilis Belediyesi Akpınar Mesire Alanı Biyo- Biyolojik Tasarımlar Yönetim Peyzaj mimarları, Çevre mühendisleri lojik Göleti, Şanlıurfa Büyükşehir Beledi- Kurulu Başkanı Erdal Yeşil, ve Biyologlar ile AR-GE çalışmalarına yesi Çocuk Oyun Dünyası Parkı Biyolojik gölet projesinde 14.200 devam ediyor. Göleti gibi projeleri kapsamında Biyolojik Ç adet su bitkisinin yer aldığını Kurulduğu günden bu güne Elazığ Gölet tasarım, uygulama ve Çevre Dü- söyledi. Yönetim Kurulu Üyesi Ekrem Bu- Kültürpark Rekreasyon Alanı Biyolojik zenleme işlerini tamamlamıştır. lut ise, “Özel Mülkiyetler için tasarladığı- Göleti, Gaziantep Yeşil Vadi 1. ve 4. Etap mız Butik Biyolojik Yüzme Havuzlarında Rekreasyon Alanları Biyolojik Göletleri, balıklarla yüzerken onları bile kıskandıra- Gaziantep Erikçe Kent Ormanı Biyolojik Kaynak suyu bilirsiniz” diye konuştu. Göleti, Malatya Hürriyet Parkı Biyolo- jik Göleti, İspendere Şifalı İçme Suyu kalitesine yakın Rekreasyon Alanı Çevre Düzenleme, PLANT Dergisi’ne konuşan Bioart Biyo- Bioart Çınar Orduzu Rekreasyon Alanı Çevre lojik Tasarımlar Yönetim Kurulu Başkanı düzenleme, Erzincan Ergan Dağı Çevre Peyzaj sektöründe 15 yıllık tecrübesini Erdal Yeşil, şu ana kadar yapmış oldukları Düzenleme, İzmir Karşıyaka Belediye- 2013 yılında Bioart markası adı altında projelerde Mavi Bayrak Kriterlerinden si Çocuk Müzesi Tema Parkı Biyolojik Biyolojik göletler ve Biyolojik yüzme ha- çok daha kaliteli ve hatta kaynak suyu Göleti, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi vuzlarına aktaran Bioart, 5 yılda 200.000 kalitesine yakın bir su elde etmekte m² den fazla proje ve uygulama yap- Biyolojik Göleti, İstanbul Büyükşehir Be-

170 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 171 Yüzme Havuzlarında balıklarla yüzer- Maraton Serisi, Sakarya ve Türkiye’nin ken onları bile kıskandırabilirsiniz” diye tanıtımına önemli katkı sağladı. Bioart konuştu. olarak 1.240 m²’ alan üzerinde uygulama- sını tamamladığımız Biyolojik Gölet ile Sa- karya’nın uluslararası tanıtımına katkıda Ayçiçeği bisiklet bulunmaktan memnuniyet duyduk” dedi. vadisi’nde bisiklet şampiyonası…

Bioart Biyolojik Tasarımlar tarafından Sakarya Bisiklet Adası’nda yapımı tamamlanan biyolojik gölet, Cumhur- başkanlığı himayelerinde Sakarya’da gerçekleştirilecek olan 2020 Dünya Dağ Bisikleti Maraton Şampiyonası başta ol- mak üzere önemli uluslararası etkinliklere ev sahipliği yapacak. Sakarya Büyük- şehir Belediyesi tarafından Yenikent’te yapılan Ayçiçek Vadisi ve Bisiklet Adası, şehrin uluslararası ve ulusal arenada sportif kimliğini ön plana çıkaran büyük bir proje olarak yükseliyor. Yeşil, Sakar- ya’nın uluslararası tanıtımına katkıda bulunduklarından dolayı memnuniyet duyduklarını ifade ederek, “Temiz Bir Dünya İçin Pedal Çevir temasıyla 22-23 Eylül 2018 tarihlerinde Ayçiçeği Bisiklet Vadisi’nde gerçekleştirilen Uluslararası Dağ Bisikleti Şampiyonası MTB Cup ve

olduklarını belirtti. Projelerin uygulama etkinliklere ev sahipliği yapacak olan Ay- birlikte %100 biyolojik alternatifler ürete- ve tasarımında SEKE (Sağlam, Estetik, Ka- çiçeği Vadisi Bisiklet Adası biyolojik göleti rek sürdürülebilir çevre bilincinin oluştu- liteli, Ekonomik) prensibinden yola çıkarak gibi ses getiren projelere imza atmıştır. rulmasına katkı sağladığımızı düşünüyo- işletme ekonomisi ve sürdürülebilirliğini rum. Bu yıl ki en önemli hedeflerimiz yurt temel prensip kabul ettiklerini belirtti. dışındaki yükselen taleplere uygun kaliteli Estetik dokunuşlara ve estetik projeler tasarlamak ve uygula- devam edeceğiz mak. Bununla birlikte yurt içinde de özel Türkiye’nin en butik çalışmalar ile mesken sahiplerinin büyük tek parça Yeşil, Bioart Biyolojik Tasarımlar Ekibi ola- yaşam alanlarına farklı dokunuşlarda rak bilgi birikim ve deneyim ile belediyeler bulunarak doğaya yakınlaşmalarını sağ- biyolojik arıtmalı başta olmak üzere kamu kuruluşları ile lamak istiyoruz. 2018 yılının son dönemi suni göleti özel sektör firmalarının dev projelerine ile gelecek yılda da Ankara Northland ve değer katmaya devam ettiklerini söyledi. Konya Zermeram gibi Konut projelerinde 24.000m² alana sahip Türkiye’nin en Yeşil sözlerine şöyle devam etti, “Ülkemiz- doğa ile iç içe yaşama imkan sağlaya- büyük tek parça biyolojik arıtmalı suni de ses getiren ve uygulamasını tamam- cak dev projeler ile mesken sakinlerinin göleti olan Çorum Belediyesi Kent Park layarak hayata geçirdiğimiz projelerimizi rekreasyon ve yaşam alanlarına estetik projesiyle ve Cumhurbaşkanlığı himayele- salt peyzaj unsuru olarak değerlendirmi- dokunuşlar yapmaya devam edeceğiz.” rinde Sakarya’da gerçekleştirilecek 2020 yor, insanların günün stresinden uzakta Bioart Biyolojik Tasarımlar Yönetim Kurulu Dünya Dağ Bisikleti Maraton Şampiyona- huzurlu zaman geçirebilecekleri doğal Üyesi Ekrem Bulut, “Hatta Özel Mülki- sı başta olmak üzere önemli uluslararası yaşam alanları oluşturuyoruz. Bununla yetler için tasarladığımız Butik Biyolojik

172 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 173 tüm Türkiye’de faaliyet gösteren Bioart larımız huzur veren bir ortamda dinle- Biyolojik Tasarımlar, Çorum’da üstlendiği nebilecekleri, eğlenebilecekleri ve aynı bu proje ile referanslarına yenisini ekliyor. zamanda spor yapabilecekleri nitelikli bir Bioart Biyolojik Tasarımlar’ın, Orhan Gü- rekreasyon alanına kavuşacaklar.” nerigök-Boyut Proje konsorsiyumu işbir- liği ile hayata geçirdiği proje, Türkiye’de belediyeler tarafından gerçekleştirilen en büyük biyolojik göletlerden biri olacak.

Tamamen biyolojik yöntemlerle

Belediye yetkililerinin vermiş olduğu bilgi şu şekilde, “Kentpark projesinde yer alan 24 bin m2 büyüklüğündeki biyolojik gölet sistemi ile ilgili Almanya, Avusturya, İngil- İşletme anlamında tere ve Türkiye’ de faaliyet gösteren bir- önemli avantaj çok firma ile yürütülen fizibilite çalışması sonrasında, su kalitesi, işletme ekonomisi, Kentpark projesinde yer alan biyolo- görsellik gibi kriterler göz önüne alına- jik göletin çevreci özelliğinin yanı sıra rak, arıtmayı %100 biyolojik gerçekleşti- maliyet avantajı da taşıdığını belirten 2 ren Bioart Biyolojik Tasarımlar’ın çözümü Bioart Biyolojik Tasarımlar Yönetim Kurulu 24 bin m biyolojik tercih edilmiştir. Biyolojik arıtma özelliğine Başkanı Erdal Yeşil ise şu bilgileri verdi: gölet inşa edildi sahip gölet, tamamlandığında kimyasal “Geliştirdiğimiz arıtma sisteminde demi- katkı maddeleri olmadan tamamen biyo- roksit, fosfor tutucu reçineler ve sonradan Çorum Belediyesi tarafından ülkemizin lojik yöntemlerle arıtılacaktır.” bakteri enjeksiyonu gibi doğal olmayan son yıllarda yakalamış olduğu kalkınma Bioart Biyolojik Tasarımlar Yönetim Kurulu yöntemler kullanılmamaktadır. Yapılan ve başarı hikâyesine paralel olarak ulusal Üyesi Ekrem Bulut ise, proje hakkında hesaplamalarda işletme maliyeti bakı- ve uluslararası boyutlarda marka olacak yaptığı açıklamada Çorum Kentpark Pro- mından alternatiflerine oranla yaklaşık % bir eser olarak Çorum Kentpark projesi- jesi tamamlandığında içerisinde bulunan 25 daha avantajlı çözüm sunan biyolojik nin inşası devam ediyor. Proje kapsamın- biyolojik göletin parka farklı bir estetik ve gölet, bu sayede Çorum Belediyesi’ne da yaklaşık 198 dönümlük alan üzerinde değer katacağını söyledi. Bu ölçekte bir işletme anlamında önemli avantaj kazan- hem çocuklar için oluşturulacak eğlence proje yapılmadan önce detaylı araştır- dıracaktır. Dünya lideri firmaların ürünleri- alanları hem de yetişkinler için çeşitli malar yapıldığını ifade eden Yeşil, proje nin kullanıldığı biyolojik gölet projemizde temalarda eğlence, dinlenme alanları ile hakkında şu bilgileri verdi, “5. Yılını henüz 14.200 adet su bitkisi de yer almaktadır. biyolojik arıtmalı yapay gölet alanı mev- tamamlamasına rağmen Türkiye’nin her Etrafında oturma terasları, yürüme yolları, cut olup proje büyük bir kompleks olarak bölgesinde ve farklı m²’ lerde yaklaşık seyir kuleleri, fotoğraf çekim alanları düşünülmüştür. Çorum Belediyesi tarafın- olarak 200 bin m² gölet uygulaması ya- ve diğer birimlerin yer alacağı biyolojik dan üstlenen Proje Kapsamında bulunan pan Bioart olarak, önümüzdeki dönemde göletin yapımı hızla sürmekte olup 2018 Biyolojik göletin yapım işi ile ilgili olarak, de yenilikçi ve çevreci projeler geliştir- yılı sonbahar döneminde tamamlanması havuz ve sulama sistemleri alanında meye devam edecektir. Biyolojik gölet planlanmaktadır.” tamamlandığında Çorumlu vatandaş- Ayrıca Belediye yetkililerinden alınan bil- giler doğrultusunda Biyolojik göletin yanı sıra Çorum Kentpark Projesi, içerisinde yer alan birçok tesis ile cazibe merkezi olacak. Kentpark’ta; 2.700 m²’ lik 4 adet çocuk oyun alanı, 1.245 metre uzunluğun- da koşu ve bisiklet yolları, restoran, gölet kenarında 1.310 m²’lik seyir terası, 7 bin m²’lik renkli bitkiler bahçesi, Yine 6.250 m² alanda futbol, basketbol, voleybol sahası ve tenis kortu, 10.800 m² piknik alanı, gösteri ve konser alanları, satış üniteleri ile 12.000 m²’lik alana ziyaretçiler için otopark alanı bulunuyor

174 Haber / Sectoral News

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Ger, known as residential place by the western- ers, is traditional living spaces of the Mongols. It con- sists of poles spreading from a central smoke outlet ring mounted on a round mesh wall. It is designed for easy dismantling and installation due to its nomadic life. The entrance is always looks to south direction. The northern side, located behind the fire, is the most honourable place in Ger. Here, on a table, holy ob- jects, religious images are placed and kept for elders, chiefs, shamans and other respected persons. The right west side is the masculine side, where men sit and hide their masculine belongings like arrow, rifle and saddle. The left side is where women are seated and where utensils, cradles and other feminine goods are stored. Young people sit on the south side.

Moğolistan Rüyası

oğolistan uçsuz ve haleflerinin kurdukları İlhanlılar bucaksız bozkır ve Altınordu devletlerinin etkileri ve çölleri, özgür 15’inci asır sonuna kadar sürmüştür. koşan atları, mavi Moğol milliyetçiliği 1904-1905 yılları gökyüzü ve bulutların arasında Rus-Japon savaşı sırasında göz alabildiğince gelişmiş, Moğol idareciler Çin’deki 1911 Demiryolu ve Çin demiryolu güzergahı Muzandığı, ülkemizin iki katı genişliğinde devriminin ardından bağımsızlıklarını üzerinde bulunan kent tarihin her ,üç milyon nüfusu ile kilometre kareye ilan etmişlerdir. 1911 yılında bir Budist döneminden izleri taşımaktadır. bir kişinin düştüğü rüya gibi bir ülke. Han tarafından kurulan yönetim Moğolların 13. yüzyılda ilk başkenti Moğolistan’ın doğal, tarihi ve kültürel sürecinde yaşanan sorunların ardında, Karakurum kenti iken 1639 yılında güzelliklerinin yanı sıra tarihte ilk Türk D. Sukhbaatar ve K.Choibalsan başkent saray anlamında Urga devletlerin kurulduğu Ata topraklarını önderliğindeki grupların birleşmesi kentinde De Khuree manastırının Prof. Dr. ziyaret edebilmek amacıyla Ankara ile güçlü bir hareket ortaya çıkmış ve etrafında kurulmuş. Keçe çadırdan Mükerrem ARSLAN Üniversiteliler Derneği Başkanımız 1921’de Sovyetler Birliği destekli bir taşınabilir başkentin; Orhon, Selange Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Günal AKBAY öncülüğünde sosyalist hükümet iktidara gelmiştir. ve Tuul nehirleri boyunda yer 1-9 ağustos 2018 tarihleri arasında 1924 yılında ise Sovyetler Birliği’nden değiştirdiği yirmibeş yerden söz Moğolistan ‘a bir gezi düzenledi. sonra tarihin ikinci komünist devleti edilir. Ulan Batur bugünkü yerine Moğolistan; Rusya Federasyonu’yla Moğolistan’da kurulmuştur. 1990 yılında 1778 de, Bodh Gegeen yani Yaşayan 3.600 km. ve Çin Halk Cumhuriyeti’yle tek parti yönetimi sona ererek, yeni Buda Zanabazar zamanında 4.400 km. sınıra sahip olup; denize bir anayasa kabul edilmiş ve ülkede yerleşik düzende kurulmuş ve İkh kıyısı olmayan bir ülkedir ve tarihin her çok partili bir siyasi düzen ile piyasa Khuree yani ‘Büyük Daire’ adını döneminde her iki ülke etkili olmuştur. ekonomisine geçiş dönemi başlamıştır. almıştır. Sovyet Devrimi’nden sonra Orta Çağlar tarihi demek Moğolların Gezimizin ilk durağı Moğolistan’ın , 1924 yılında ulusal kahraman kültürün iç içe olduğu kent; merkezde halkın katıldığı şenlik ve törenlerin ve Cengiz Han’ın dönemidir. İran’da başkenti nüfusun % 40 ının yaşadığı Sukhbaatar anısına Ulanbator ‘Kızıl Sukhbaatar meydanı ve meydana yapıldığı meydan; Opera binası, Ulusal ve bugünkü Rusya’da birincisi Ulanbator; Tuul çayı boyunca uzanan Bahadır’olarak değiştirilmiştir. Bugün açılan caddelerde gelişmektedir. Sanat Galerisi, Parlemento Binası, Hulagu’nün, ikincisi Batu Han’ın vadide kurulmuştur. Rus Trans-Sibirya giderek değişen modern ve göçebe Sukhbaatar heykelinin yer aldığı, Ulanbator Üniversitesi , Kültür Sarayı

176 Araştırma / Research Araştırma / Research 177

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

ve modern yapılarla kuşatılmıştır. yılında törenle devasa Cengiz Han Batur, Ankara ile kardeş kenttir, Ankara bir taş atarak dilekte bulunurlar. bulunan kuzey tarafı ger’de en onurlu dişil eşyaların saklandığı yerdir. Güney Meydanın en gösterişli yapısı olan heykeli, binanın köşelerine yakın yerde Caddesi üzerinde bir Türk okulu ve Ovoların ortasında genelde uzun bir yerdir. Burada bir masa üstüne kutsal tarafta genelde gençler oturur. Parlamento binasının ön cephesine de oğulları Kubilay ile Ögedey’in bahçesinde Atamızın büstünü görmek ağaç dalı , üzerine mavi renk ağırlıkta eşyalar, dini imajlar konulur ve yaşlılar, Güzergah boyunca ilerlerken kısrak 2006 yılında, Moğolistan’ın 800. kuruluş heykellerinin açılışı yapılmıştır. Ulan bizleri çok mutlu etti. olmak üzere, beyaz, sarı, kırmızı renkte reisler, şamanlar ve diğer saygın sağan bir kadının izni ile doğaçlama kumaşlar bağlanır. Yakut Türklerine kişilere ayrılır. Sağ batı tarafı eril taraftır bir Gerde konuk olduk. Aile fertleri Kent Ulusal Tarih Müzesinde tarih göre, dağlarda yerin göbeğinde ve erkeklerin oturduğu ve ok, tüfek, ile tanıştık, bize kısrak sütünün öncesinden kalma duvar resimlerinden bir delik vardır. Şamanlar hem bu semer gibi eril eşyalarını sakladığı mayalandırılmasıyla yapılan kımız günümüze değin Moğolistan deliği kapatmak ve hem de dünyanın yerdir. Sol taraf kadınların oturduğu ve ikram ettiler. Kımız konulan tas elden topraklarında yaşayan Orta Asya göbeğini göstermek için üst üste taş mutfak eşyaların, beşiklerin ve diğer ele geçirilerek paylaşılırken, tası sağ ve Moğol İmparatorluğu’na ilişkin koyarlar. Bu eski bir Türk geleneği arkeolojik, etnografik ve tarihi eserler olan “Oba” kültünün kalıntısıdır ve sergilenmektedir. hâlâ sürdürülmektedir. Ovaaların, bir tepecik halinde yükseltilmesi de, Ulanbator’dan yola çıktığımızda Tanrının kapısına ulaşma isteğidir. Moğolistan’ın doğal yaşamı kentteki Bunlar, yeryüzündeki insanı, kaosun tam tersi; dingin, olağanüstü gökyüzündeki Tanrı’ya ulaştıran, ulaklar güzellikte ve zenginlikte, gökyüzünde merdivenlerdir. mavinin her tonunu, bozkırda yeşilin Batılılar tarafından yurt olarak bilinen her tonunu görmenin yanı sıra Ger ger, Moğolların geleneksel yaşam çadırlarının yanında at, yak, koyun mekanlarıdır. Yuvarlak bir örgü duvar ve sığır sürüleri ve Ovoolar peyzajı üstüne monte edilmiş merkezi bir tamamlamaktadır. Ovoo’lar steplerde, duman çıkış halkasından yayılan dağ geçitlerinde, taş yığınlarından direklerden oluşmuştur. Göçebe meydana getirilen, suni tepeler , bir yaşantısı gereği kolay sökülüp takılmak anlamda höyüklerdir. Bu taş yığınları için tasarlanmışdır. Gerde giriş her etrafında Moğollar, sağdan sola doğru zaman güneye bakar. Ateşin arkasında 3 defa döner ve her dönüşte ovooya

178 Araştırma / Research Araştırma / Research 179

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

elimizle alırken diğer elimizi dirsekten 223 kuş, 15 balık, 500 civarında böcek olduğu alan Ulusal park 2003 yılında vererek park araçları ile dolaştık. hayvan sayısı yetmiş milyondur. yüzyıla uzanan çok sayıda arkeolojik takviye ederek, tası tutarak geleneğe belirlenmiştir. Tıbbi, ender türleri de kurulan ve 2007 yılında IUCN’ye Przewalski Atlarını uzak mesafeden de Orhun Vadisi Kültürel Peyzajı; vadide kalıntıyı içine almaktadır. Sit alanındaki uymaya özen gösterdik. kapsayan 450 bitki türü belirlenmiş üye olan bir Hustai Ulusal Park Vakfı olsa görebildik. Hustai Milli Parkı’ndan 1200 kilometrekarelik alanı kapsar kalıntılar göçebe toplumlar ile idari Moğolistan’ın Tov eyaletinde yer olup ormanlık alanın baskın türleri huş (HNPT) tarafından yönetilen ilk koruma Karakuruma Orhun Anıtlarına doğru ve kültürel geleneğe tanıklık, insanlık ve dini merkezler arasındaki simgesel alan, içinden Tuul nehri geçen, (Betula plathyphylla) ve Kavak (Populus alanıdır. Ulusal Parkı tanımak, zaman yol alırken kırsal peyzajda seyrek tarihindeki önemi kriterleri açısından bağları ve Orta Asya tarihindeki Khentii Dağları boyunca uzanan tremula) dır. zaman doğal yaşamı algılayabilmek olarak ger çadırları, deve, koyun, UNESCO tarafından Dünya miras Orhun Vadisi’nin önemini yansıtır. Vadi ve yaklaşık 500 kilometrekarelik bir Orman ve step ekosisteminin duyarlı amacıyla su kenarı ya da stepte mola inek ve at sürüleri ile karşılaştık. listesine alınmıştır. Orhun ırmağının boyunca yolculuğumuzun hedefi Orhun arazi alanını kapsayan Hustai Ulusal Moğolistan’da küçük ve büyükbaş her iki yakasındaki geniş otlakları ve 6. anıtlarını ziyaret etmekti. Orhun anıtları Parkı, Moğolistan’ın ulusal sembolü Türk adı, Türk milletinin isminin geçtiği, olan Przewalski Atı ( Equus ferus Türk töresinin, Türk medeniyetinin, Türk przewalskii ) ya da Moğolca“Takhi” Ordusu’nun kuruluşunu en az 1250 nin, 1993 yılında yeniden kazanımı ile sene öteye götüren ilk belgesi olarak dünyaca tanınmıştır . Przewalski Atı tanımlanabilir. Orhun Abideleri, Göktürk ya da Takhi, en son doğada 1969’da devrinden kalma kitabelerdir. Asya’da Moğolistan’da görülmüş ve türler Büyük Hun İmparatorluğu’ndan sonra vahşi doğada tükenmiş ilan edilmiştir. Türklerin ikinci büyük imparatorluk Münih ve Prag hayvanat bahçelerinde olarak kurduğu Göktürk Devleti, Türk hayatta kalan Takhi’ler Hollanda’da sözünü ilk kez resmi devlet adı olarak kapsamlı bir çalışma sonucunda 1993 alan Türk Devleti’dir. yılında Moğolistan’da doğal yaşam Kül Tigin Abidesi’ni ağabeyisi Bilge alanlarına taşınarak çoğalmış ve Kağan 732’de diktirmiş, ikincisi olan sayıları bugün 300 civarındadır. Bilge Kağan abidesini de ölümünden Ulusal Parkın da içinde bulunduğu bir yıl sonra 735’te kendi oğlu olan 20.689 kilometrekarelik alan 2002 Kağan diktirmiştir. Üçüncü abide olan yılında UNESCO tarafından Biyosfer verilen Tonyukuk Abidesi ise 720- Rezerv Alanı olarak ilan edildi. Bu 725 senelerinde kendisi tarafından endemik türün dışında 55 memeli, dikilmiştir. Kül Tigin ve Bilge Kağan

180 Araştırma / Research Araştırma / Research 181

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

(TİKA) tarafından desteklenen proje fosilleriyle, çeşitli boy ve türdeki kapsamında; yumurtalarla gerçek bir hazine. Bayan Orhun Anıtlarına giden yolun Gobi çölünde çift hörgüçlü ‘Baktriyan’ asfaltlanması ile tesis edilen Orhun develerine binerek ya da kumul Müzesinde Orhun Anıtlarının orjinalleri tepelerine yürüyerek keyifli bir gün ile bu yazıtların çevresinde yapılan geçirdik. kazılarda çıkarılan çeşitli eşyalar Gobi çölünde ger çadırında “Morin sergilenmektedir. Khuur” ve gitar çalan iki genç üniversite öğrencisinden ‘Khöömi” şarkılarını Orhun Anıtlarından sonra konaklama dinledik. “Morin Khuur” Moğolistan’ın yerimiz Ger çadırlarından oluşan kamp milli sazı olan iki telli bu enstrümanın bizler için unutulmaz bir deneyimdi. gövdesi ahşap, telleri at kılından Özellikle gece yıldızlarla dolu yapılmış ve baş kısmı at şeklindedir.

gökyüzünü izlemek ve Moğol mutfağını UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan keşfetmek çok hoştu. Kamptan Kültürel Mirasının Temsilcisi Listesine Gobi çöllerine gitmek üzere yola 2010 yılında aldığı ‘Khöömi” de sanatçı çıktık. Peyzaj ; ‘Lord Byron’ dizelerini şarkıyı gırtlaktan söylüyor ve doğanın anımsattı. seslerini taklit ediyor. “Mutluluk uçsuz bucaksız ormanlardadır, Gezimizin daha sonraki durağı bomboş sahillerdeki coşkudadır. Karakurum’da 1586 yılında Abaday İnsan elinin değmediği bir yerdedir, Han tarafından yaptırılan ilk Budist yazıtları, Orhun Irmağı civarında; Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek belirten ifadeler yanı sıra Göktürk bir kilometre uzağında yaklaşık 3,75 denizin diplerinde ve gürlemesindedir. manastırı Erdene Zuu Manastırı oldu. Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Kül Tigin yazıtları okumayı başarmıştır. tarihine ilişkin olaylar, Bilge Kağan’ın metre yüksekliğinde olan yazıt, dört İnsanları severim, ama doğayı daha Duvarlarla çevrilen alanın içinde ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık Kül Tigin abidesi, 3,35 metre ağzından nakledilerek birlik, bütünlük cepheli, iki dikilitaş halindedir. Taşlarda çok severim…” yaklaşık 1000 rahibin barınacağı 360 km uzakta, Tola Irmağı’nın yükseklikte, kireçtaşından yapılmış ve mesajı verilir. Anıtının doğu yüzünde; Göktürklerin Çin esaretinden nasıl Gobi çölü, Orta Asya’da, Moğolistan mekanlarla yüz tapınağın olduğu yukarı yatağındaki Bayn Tsokto dört cephelidir . Kağan olmasında “Yukarıda mavi gök, aşağıda kara kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl Cumhuriyeti’nin güneyi ve Çin’e bağlı manastır Mançurya ordularının işgali bölgesindedir. Anıtların olduğu yerde ve devletin kuvvetlenmesinde birinci toprak yaratıldığında ikisinin arasında yapıldığı ve Tonyukuk’un neler yaptığı Sin-Kiang ve Kansu eyaletlerinin sırasında tahrip edilmiş. 1760 yılında yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce derecede rol oynamış bulunan da insan oğlu yaratılmış. İnsan anlatılır. yakınlarındaki bölgeleri de içine alan başlayan onarım çalışmalarından heykel, balbal, şehir harabeleri, taş kahraman kardeşine karşı Bilge oğullarının da üzerine atam, dedem dünyanın ikinci büyük çölü. Uzunluğu sonra Stalin döneminde yapılar tekrar yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa Kağan’ın duyduğu minnet duygularını Bumın Kağan, İstemi Kağan tahta Günümüzde Bilge Kağan ve Kül batıdan doğuya 1600 kilometre, yıkılarak rahiplerin çoğu öldürülmüş ya heykelleri, sunak taşları bulunmuştur. belirtir. “Küçük kardesim Kül Tigin çıkmışlar. Tahta çıktıktan sonra Türk Tigin Anıtları’nın bölgedeki olumsuz kuzeyden güneye 480 ile 965 kilometre da sürgün edilmiş. 1965 yılında onarım Orhun Abideleri’ ni ilk kez 1889 yılında öldü. Kendim düşünceye daldım. halkının ülkesini, yasalarını ele alıp koşullardan korunması ve gelecek arasında değişiyor. Dört yanı kayalık çalşmaları sonucunda müze olarak Rus tarihçi Yardintsev bulmuş, 1893 Görür gözüm görmez oldu, bilir düzenlemişler” dizeleri yer alır. kuşaklara aktarılması amacıyla Türk sıradağlarla çevrili bu büyük çukurda, açılmıştır. Manastırın en belirgin özelliği yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm aklim bilmez oldu. .” gibi üzüntüsünü Bilge Kağan Anıtı, Kültigin Anıtının İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı bir zamanlar deniz varmış. Dinozor , dış duvarlarda her on beş metrede

182 Araştırma / Research Araştırma / Research 183

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

diplomat , politikacı ve önemli bir ruhani lider Asya’nın Mikelanj’ı olarak adlandırılan Zanabazar’ın heykeli ve eserleri bulunmaktadır. Moğol bayrağında Soyombo sembolü de Zanabazar tarafından 1686 yılında tasarlanmıştır. Soyombo, bireysel sembolizmi içeren bir milli amblemdir. Üzerindeki ateş, refah, memnuniyet ve rejenerasyonu temsil eder. Üç alev, dünü, bugünü ve yarını temsil eder. Güneş ve ay, evreni sembolize eder ve Moğollar’ ın anası olarak (güneşi) ve babası olarak (ayı) temsil ettiklerine inanırlar. Yere doğru işaret eden üçgen biçimli ok uçları, milletlerini korumadaki istekliliğini vurgular. Yatay dikdörtgenler dürüstlük, adalet ve doğruluk için durmaktadır. Ortadaki daire, Budist yin ve yang sembolü olarak kabul edilir ve evrende birbirini tamamlayan zıt kuvvetleri niteler, gözlerini hiç Kağan’ın başveziridir ve abideyi kendisi yılında batılı bir jeolog kaya gruplarına Drama Tiyatrosunda ulusal dans kapatmayan iki balık Moğolların diktirmiştir. Taşlarda Göktürklerin Çin ‘Kitap Okuyan Lama’, ‘Kaplumbağa’ ve müziklerini kapsayan muhteşem uyanıklılığını, dikey dikdörtgen sütunları esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş adını vererek, coğrafya dergilerinde bir gösteriyi izledik. Orkestra 1964 gücü, kararlılığı ve sertliği sembolize savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk’un bulgularını yayımlayınca Gorkhi yılında kurulmuş, geleneksel çalgılarla eder. Erdene Zuu’da 1990 yılından neler yaptığı anlatılır. Birinci yazıt, Dağları’nın etekleri önem kazanıyor. geleneksel müzik ve batı müziğinden itibaren dini faaliyetler de sürmektedir. 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm Kaplumbağa Kayası yedi buçuk ton örneklerle unutulmaz bir gece yaşadık . yüksekliğindedir. Birinci yazıtta 35, ikinci ağırlığında, dörtbuçuk m. yüksekliğinde Manastır ziyaretimizden sonra yazıtta 27 satır Göktürk harfli Türkçe massif bir kütle. 1924’te krallığın yerini Ger çadırımızda konaklayıp sabah metin vardır. sosyalist cumhuriyet alınca baskı Tonyukuk anıtına doğru yola çıktık. Tonyukuk Anıtından sonra hedefimiz altında kalan Budistler ibadetlerine Tonyukuk anıtı 4 cepheli iki dikilitaş Moğolistan’ın Tsonjin-Boldog bu vadinin derinliklerinde inşa ettikleri şeklindedir. Yazılar, diğer taşlara bölgesinde, 2008 yılında açılan, tapınaklarda sürdürmüşler. Binlerce oranla daha silik biçimdedir. Tonyukuk, kaidesi hariç, yüksekliği 40 metre olan yıldır aynı kalan ve insan eliyle Bilge Kağan’ın babası İlteriş Kağan’ın Cengiz Han anıtı oldu. Bir efsaneye bozulmayan , 500 hektarlık bu güzel amcası Kapgan Kağan’ın ve Bilge göre, burası Cengiz Han’ın altın alan, 1994’te ulusal park ilan ediliyor. kırbacı bulduğu yerdir. Anıt, 10 metre Vadi, yaz boyunca; sessizlik arayan, yüksekliğindeki platform üzerine doğada yürüyüş yapmak, ata binmek, yerleştirilerek kültür ve eğlence mekanı farklı kaya oluşumlarını görmek, olarak tasarlanmıştır. Müze, sanat ger çadırlarda konaklamak isteyen galerisi, çeşitli restoran ve hediyelik misafirlerini ağırlıyor. eşya dükkanlarının yanı sıra, çelikten Yılkı atlarının, yak sürülerinin, keçilerin yapılan ve “Altın Kamçı” olarak iştahla otladığı çayırların yer aldığı adlandırılan heykelin içinden geçen parkta bir bölümü endemik 1500 bitki, bir asansörle atının kafasına ulaşan 50 memeli, 253 kuş türü belirlenmiş bir yüz sekiz adet yerleştirilmiş kuleler ziyaretçiler, buradan uçsuz bucaksız . Konakladığımız Ger çadırından birer kutsal stupadır. Bunların her Moğol bozkırını izleyebiliyor. rüzgârın, suyun sesini duymak , birinin içinde daha önce burada Cengiz Han anıtından sonra Ulan uçsuz bucaksız yeşilliklerle kaplı vadiyi yaşamış olan lamaların mumyalanmış Bator’a 70 kilometre uzaklıkta Cengiz izlemek çok keyifliydi. cesetlerinin olduğu söyleniyor. Han’ın doğduğu bölgede yer alan Gezimizin son günü Ulanbator kentinde Manastırdaki tapınaklardan her Gorkhi-Terelj Milli Parkına gitmek Sovyet ve Moğol halklarının kardeşliği biri Buda’nın çocukluk, ergenlik ve üzere yola çıkıyoruz. Milli Park ilginç ve İkinci Dünya Savaşı sırasında ölen yetişkinlik aşamalarını temsil eder. şekilli büyük kayalar, yüksekliği 2400 Sovyet askerlerini anısına 1971 yılında Manastırda Cengiz Han soyundan metreyi bulan dağların arasında, dikilen Zaisan anıtının yer aldığı Zaisan gelen 1635-1723 yılları arasında kilometrelerce uzunluktaki yemyeşil tepesinden kenti izledik. Gün boyu yaşamış heykeltraş, ressam, mimar, çayırların tepelerde ormanlarla modern yaşamın gürültüsü, üstün yeteneklere sahip dini önder, buluştuğu yeryüzü cenneti. 1930 karmaşasını yaşayıp gece Ulanbator

184 Araştırma / Research Araştırma / Research 185 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

The most important starting point of the Valley Çaykara project is the desire to” draw a significant amount of visitors from Uzungöl to its structure and thus to the Çaykara district, which has created a desire to create an iconic rest / navigation unit throughout the project. With the analysis phase completed with a long and effective teamwork, it was decided to create an effective silhouette by placing a large, effective unit as perpendicular to the river bed as possible, and by repeating them, rather than conventional approaches.

Vadi Çaykara Rekreasyon Alanı Peyzaj Projesi Proje Künyesi: İşveren: Çaykara Belediyesi Proje Firması: Lina Tasarım üzere kullanıcıya rahatlık vaat edecek yun bir duvarla çevrelenmesinden sonra bir yaklaşımla ele alınmasını daha da Proje Koordinatörü: Dr. Emrah YALÇINALP birim ya da birimler oluşturma arzusu doldurulması ile oluşan alan toplamda önemli hale getirmektedir. Peyzaj Proje Ekibi: tam da bu nedenle oluşmuştur. 5260 metrekarelik bir büyüklüğe sahiptir. Ahmet Serhat KARAAHMETOĞLU Proje hazırlandığı sırada Of-Uzungöl Vadi Çaykara projesinin en önemli çıkış Fatmanur ESKİÇIRAK Kübra AYDIN Çaykara ilçe merkezinin birkaç yüz metre yolunun hemen üzerinde kalan alanın, noktasını oluşturan “Uzungöl’e gelen Görselleştirme: Umut BÜYÜKKURT kuzeyinde, Solaklı Vadisi’nin üzerindeki yakında tamamlanacak tünelden sonra ziyaretçilerden ciddi bir miktarı bünyesi- Statik Proje: Erdinç İbas bir hidroelektrik santralinin hemen üst bu özelliğini de kaybetmesi beklenmek- ne, dolayısıyla Çaykara ilçesine çekmesi” Elektrik Proje: Volkan BOZALİ kısmında kalan sol sahil alanının akarsu- tedir. Bu durum peyzaj projesinin marjinal isteği, proje genelinde ikonik bir din- Mekanik Proje: Erdinç İbas lenme/seyir birimi oluşturma arzusunu doğurmuştur. Uzun süren ve etkili bir takım çalışması ile tamamlanan analiz TÜ Orman Fakültesi Peyzaj ülkenin değil, Ortadoğu ve Balkanlar’ın aşaması ile çok sayıda küçük birimlerin Mimarlığı Bölümü öğretim da en önemli turizm destinasyonların- oluşturulması yerine alışılagelmiş yakla- üyesi Dr. Emrah YALÇI- dan birine bu kadar yakınken turizme şımların dışında, büyük, etkili bir birimin NALP’in döner sermaye dayalı gelirinin bu kadar az oluşu, dere yatağına mümkün olduğunca dik işletmesi kapsamında proje Çaykara’yı sahip olduğu büyük potansi- konumlandırılması, bunların tekrar ettiril- koordinatörlüğünü yaptığı yele rağmen “küçük ve sevimli kasaba” mesi suretiyle de etkili bir silüet elde edil- KVadi Çaykara projesinin ortaya çıkışı, olmanın ötesine taşıyamamıştır. Standart mesine karar verilmiştir. Bu etkili birimin ülkemizin en önemli turizm destinasyon- yaklaşımlarla ele alınacak her projenin oluşturulmasında Çaykara coğrafyasının larından biri olan Uzungöl yolu üzerinde Uzungöl gibi çok güçlü bir rakip karşısın- sarp yapısı ve insanının onunla verdiği bulunan Çaykara ilçesinin turizmden da fazla şansının olmayacağını düşünen dinamik mücadeleden esinlenilmiş, gittik- hak ettiği karşılığı bulamayışı problemi- proje ekibinin yoldan araçlarıyla geçe- çe yükselen ve en uç kısımlarında daha ne dayanmaktadır. Yıllara göre farklılık cek potansiyel kullanıcıların devinimsel önce elde edilmesi mümkün olmayan gösterse de, bir milyon yıllık ortalama algılarına takılacak, güçlü, etkin; bununla bir açıdan nehire ve yakın çevreye bakış ziyaretçi sayısıyla sadece bölgenin ve birlikte şık ve iklimsel konfor başta olmak sağlayan seyir teraslarının olduğu iki katlı

186 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 187 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

bir birim tasarlanmıştır. Taşıyıcı kolonların çözülmüştür. Uluslararası anatomik stan- alan içinde yatay eksendeki geçiş de tasarımın temelini oluşturan dinamizmi dartlara uygun olarak 65 kişiye oturma mümkün kılınmıştır. yansıtmasına özellikle dikkat edilmiş, bu ve yemek yeme hizmeti verebilecek olan unsurun statik projelendirme konusun- ve alana özel tasarlanan bu üç birimin Projenin genelinde var olan biçim ve ölçü da önemli bir meydan okuyucu unsur bir diğer önemli özelliği de, tasarım konusunda kendi standartlarını oluşturma olacağı öngörülmüşse de bu kararda geometrisi itibarı ile oldukça sofistike ve böylece bir marka değeri oluşturma ısrar edilmiştir. Kış aylarında da rahatlıkla bir form anlayışı ile alandan geçen ve arzusu, oturma birimleri, alan içi su ögesi kullanılabilmesi için yan kısımlarındaki Solaklı Deresi’nden alınan suyun akıtıldığı üzerindeki geçişler ve döşeme kaplama boşlukların PVC esaslı bir perde ile ka- su ögesinin varlığına rağmen alandaki malzemelerinin oluşturduğu geometri- patılmasının da mümkün olduğu birimler kuzey-güney sirkülasyona izin veren bir de de kendisini hissettirmektedir. Alana yaklaşık olarak 39.50 m uzunluğunda, 4 geçirgenliği sahip olmasıdır. Bir başka özel olarak tasarlanmış sarmal oturma m eninde olup maksimum gabarisi 8.95 ifade ile bu birimler tasarlanırken sadece birimi ve aynı anda 5-10 arası kullanıcıyı m’dir. Birimlerin iç kısımlarında infrared kullanıcıların oturmalarına yönelik bir ağırlayabilecek kent donatısı bu çabanın ısıtıcı, ses sistemi ve kamera sistemi de fonksiyon oluşturulmamış, aynı zamanda bir sonucudur. Bununla birlikte alanın bitkisel tasarımında da bölgenin dere ve- jetasyonu ile sub-alpin vejetasyonundan referans alınmış ve Betula alba, Sorbus aucuparia, Arbutus unedo bitkileri proje içinde önemli bir imza olarak değerlen- dirilmiştir.

İlgili idarenin lavabo, wc, mescit, mutfak gibi birimleri de bünyesinde barındıran bir yapısal birim talebi üzerine alanın Destekçilerimiz en kuzey kısmında çözülen cafe ise aynı zamanda çocuk oyun alanı için sınırlayıcı ve gürültü önleyici-güvenlik sağlayıcı bir bariyer görevi görmektedir. Projenin uygulamasının 2019 yılının ilk yarısında bitirilmesi öngörülmektedir.

188 Haber / Sectoral News

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

This article was written because poinsettia is called ‘Ataturk flower’ in Turkish.It was brought to Turkey during Ataturk’s period and liked very much by the great leader.It is grown with love by Turks and it always reminds them of Ataturk. Belgian Daniel Domoulin wrote in his book “Do not forget Turkey, you owe Ataturk to god and all the other things to Ataturk “, we must keep that sentence in our minds. Ataturk is the most successfull eternal leader BEYAZ ÇEŞİTLER and statesman in the world. He was the hero of Turkish war of indepence, victor of Gallipoli Cortez White Pepride White Snowcap and Dardanels.Because of him Turkish women had their rights earlier than most of the other countries. He said “If the country has problems, nothing else matters” and “He is a happy Festival White Peterstar White Sonora White man who can say I am a Turk”. These sentences makes our national unity. He also empha- Freedom White Santa Claus White White Christmas sized the importance of scientific development by saying “the most important guide in this life is science.” Nutcracker White Snowberry Punch Whitestar

Türk’ün Sevdiği PEMBE/GÜL KURUSU/SOMON/MERCAN ÇEŞİTLER Capri Pink Freedom Pink Peterstar Pink Carousel Pink Freedom Rose Santa Claus Pink Atatürk Çiçeği Cortez Hot Pink Freedom Salmon Silverstar Pink Cortez Pink Maren Sonora Pink Cranberry Punch Noblestar Spotlight Pink Yetiştirme ve Üretimi Early Joy Pink Nutcracker Pink Strawberry Punch

Enduring Pink Nutcracker Success Light Pink (2. Bölüm) Festival Rose Salmonstar Winter Rose Deep Pink Flirt Pepride Pink Winter Rose Pink

Piyasada 100’den fazla çeşit olduğu Freedom Coral 4. Atatürk için, hangi çeşitin yetiştirileceği Çiçeği Çeşitleri önemlidir. Yetiştirici brakte rengi, bitki büyüklüğü ve istediği bitki tipine göre bir seçim yapmalıdır. Eski çeşitler yılbaşından hemen sonra MARBLE (MERMER -GENİŞ BEYAZ KENARLI PEMBE) ÇEŞİTLER Satış tarihi (erkenci veya geç) ve yapraklarını döküp, güzel görüntülerini Marblestar Peterstar Marble Santa Claus Marble çiçeklenme zamanına göre üretim kısa sürede kaybederler. Yeni planı ayarlandığı için, çeşit seçimini Kültür çeşitleri ise, yaprakların uzun Pepride Marble Puebla Sonora Marble etkiler. Dikkat edilmesi gereken süre muhafaza etme ve dallanma diğer bir konu da, bir üretim dönemi Arş. Gör. özelliklerinin iyi olmasından dolayı içinde kullanılabilecek alana göre, Fatma Seren SAĞIR daha uygun olduklarından daha çok Namık Kemal Üniversitesi kaç farklı çeşit yetiştirilebileceğinin üretim alanı bulmuşlardır(Ecke ve ark., planlanmasıdır (www.LSUAgCenter. JİNGLE BELLS (PEMBE BENEKLİ KIRMIZI) ÇEŞİTLER 1990; Bal, 1986; Korkut, 1998). com, 2016). Freedom Jingle Bells Jingle Bells 3 Sonora Jingle KIRMIZI ÇEŞİTLER Jester Jingle Jingle Bells 4.0 Sonora White Glitter Bright Red Freedom Festival Red Red Angel Capri Red Freedom Fireworks Redberry Punch Carousel Freedom Red Red Elf Chianti Red Nutcracker Red Red Velvet NOVELTİES (YENİ) ÇEŞİTLER Christmas Cookie Olympus Santa Claus Red Amazone Christmas Candy Lemon Snow

Christmas Dream Orion Red Silverstar Red Peppermint Cortez Burgundy Monet Twilight Coco 2000 Red Pepride Red Sonora Dark Red Avant Garde Da Vinci Plum Pudding Cortez Dark Red Peterstar Red Sonora Red Champagne Punch Heirloom Peach Strawberries ‘N Cream Prof. Dr. Servet VARIŞ Cortez Red Petoy Spotlight Dark Red Namık Kemal Üniversitesi Dynasty Red Pizarro Success Red Early Joy Red Premium Red Winter Rose Dark Red Euro Glory Prestige

190 Araştırma / Research Araştırma / Research 191 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

oluşmaya başlar. Kritik gece uzunluğu, Genelde gün uzunluğu 10 saatte tutulur. yaklaşık olarak 11 saat 40 dakika olarak Siyah örtü, bitkinin üzerine akşamüzeri belirlenmiştir. Şöyle ki, gün uzunluğu 18.00’da kapatılır, ertesi gün 08.00’da 12 saat 20 dakikadan daha az olduğu açılır. Bu şekilde bitkilerin 14 saat ka- zaman çiçeklenme tetiklenir. ranlıkta kalması sağlanır.Atatürk çiçeği bitkileri, 10 saat gün uzunluğunda, 11 6.2.Doğal gün uzunluğu veya 12 saat gün uzunluğunda olan Kuzey Yarım Küre’de yaklaşık olarak bitkilerden daha erken çiçeklenirler. 20-25 Eylül’de doğal gün uzunluğu kar- şılanmaya başlar. Gece gündüz saatleri 6.5.Işık kirliliği 23 Eylül’de eşit olmasına rağmen, bit- Geceleri dışarıdan gelen ışıklar, Atatürk kiler, güneşin doğmasından 10 dakika çiçeğinde çiçeklenmeyi geciktirebilir önce ve batışından 10 dakika sonra da ya da engelleyebilir. Çiçek taslaklarının ışığı algılarlar. Bu nedenle, Atatürk çi- oluşmasının engellenmesi için, 22 lükslük çeği yetiştirilmesinde, çiçek taslaklarının oluşması, bitkiler, Eylül’ün 3.haftasından sonra, doğal gün uzunluğunu, 12 saat 20 dakikanın altında algıladığında baş- lar. Kuzey Yarımküre’de yaklaşık olarak 1 Ekim’de çiçek taslakları oluşur.

6.3.Uzun Günler Atatürk çiçekleri, gece uzunluğu ayarlanarak, vegetatif durumda tutulabilir. Vegetatif durumda tutma, gece ortasında karanlık kırılarak veya gün uzunluğu ışıklandırmayla artırıla- rak yapılabilir. Kullanılacak lambalar, bitki seviyesinde minimum 108 luks ışık vererek gün ışığını sağlamalıdır. Gece karanlığını kırmak için, bitkilerin üst kısmında ışıklandırma 22.00-02.00 saatleri arasında yapılabilir. Işıklandır- manın sürekli olması gerekmez, enerji tasarrufu için, her saatte belirli bir süre yanacak şekilde ışıklandırma yapılabi- bir ışık yeterlidir. Cadde ışıkları ve yol- lir. Örneğin, 15 Eylül’den itibaren dört dan geçen araba ışıkları gibi çevreden saatlik gece kırma uygulaması, bu dört gelen ışıklar, ışık kirliliğine neden olur. saat süresinde, ışıklar her saatte 20 dakika açılarak gerçekleştirilir.Çiçek 6.6.Sıcaklık taslakları oluşmasının engellenmesinde, Gün uzunluğu, çiçek taslaklarının kırmızı ışık, mavi ışıktan daha etkilidir. oluşmasını tetikler. Sıcaklık ise, çiçek 5) Çiçeklenme cekleri cezbeder (Ecke III ve ark., 2004). uzunluğu sağlanmasından, 5-7 gün braktelere sahip olduğundan daha Bu nedenle akkor ampuller, floresan taslaklarının oluşmaya başlamasından Braktelerin renklenme zamanı çeşitle- sonradır. Bu yaklaşık olarak doğal gün erken pazarlanabilir( Ecke III ve ark., ampullerden daha uygundur.Akkor çiçeklenmeye kadar olan süreyi etkiler. re göre değişir. Örneğin, Eckespoint şartlarında 20 Eylül-1 Ekim arasındadır. 2004). ampuller, yüksek sıcaklıkta ,kırmızı ve Ortalama günlük sıcaklık (OGS, 24 sa- Çiçekler monoiktir. Çiçeklerde(Cyathia) “Freedom” büyük geçiş braktelerine sa- Çiçek gelişmesi, çiçek taslaklarının uzak kırmızı ışık verirler.Aşırı ısı ve düşük atlik) bitkinin gelişmesini etkiler. Yüksek önce erkek çiçekler ve polen, daha hip olduğundan, sezon içinde oldukça oluşmasından çiçek tozlarının dökül- 6) Çiçeklenmenin kalitede ışık verdiklerinden, bitki yetiştir- ortalama sıcaklık, genelde daha hızlı sonra da dişi çiçekler oluşur. Yumurtalık erken pazarlanabilir. Bu genelde polen mesine kadar olan dönemi kapsar mede değil, kısa günü kırmak için,düşük büyüme ve gelişmeye neden olur. dişi çiçeğin ortasından çıkar ve tohum- dökülmesinden ve gerçek braktelerin ve çeşitlere göre 8-10 hafta arasında kontolü ışık şiddetinde ve kısa süreli olarak Bitki gelişmesi, OGS artarsa hızlanır, lar geliştikçe yana doğru eğilir. Ticari tamamen gelişmesinden öncedir. Buna değişir. kullanılırlar.Floresan beyaz ışık ampul- azalırsa yavaşlar. Bu şekilde bitki ge- çeşitlerde, pazarlamadan önce çiçekte zıt olarak Eckespoint “Success” küçük Görünebilir tomurcuk, çıplak gözle Çiçeklenme kontrolünde ana faktörler ler ise, mavi,yeşil ve sarı ışık verirler ve lişmesi kontrol edilebilir. Ayrıca serada yumurtalık görünmez ve satış sonrası birkaç geçiş braktelerine sahiptir ve mikroskop olmadan görünen ilk çiçek fotoperiyod ve sıcaklıktır( Ecke III ve yetiştirme odalarında kullanılırlar.Mavi bitki gelişmesi, bitkinin seraya girme- düşük ışıklı çevre şartları da çiçeğin esas rengi gerçek brakteler sağlar. Bu demektir. İlk brakte rengi, yeşilden ark., 2004). ışık verdiklerinden kısa günü kırmak için sinden çıkışına kadar aldığı toplam daha fazla gelişmesine imkan vermez. nedenle “Success”çeşidinin pazarla- tam renge doğru braktelerin renk yeğlenmezler. sıcaklığa da bağlıdır. Örneğin bitki bir Eğer Atatürk çiçekleri serada aralık-o- nabilmesi için gerçek braktelerin iyice değiştirmeye başladığını ifade eder. 6.1.Fotoperiyod hafta düşük, bir hafta da uygun sıcak- cak dönemine kadar tutulursa, çiçekte gelişmesi gerekir. Çiçeklenme stamenlerden ilk polenlerin Atatürk çiçeği kısa gün (daha doğ- 6.4.Kısa Günler lıkta tutulursa, gelişme her iki haftanın yumurtalığın oluşup, geliştiği görülebilir. Çiçek taslaklarının oluşması çiçeklen- döküldüğü zamandır. Genelde Ata- rusu uzun gece) bitkisidir. Geceler, Kısa günlerde çiçeklenmeyi teşvik ortalama sıcaklık toplamından etkilenir Çiçeğin altındaki renkli brakteler ve medeki ilk safhadır. Sürgün ucunda türk çiçeğinin pazarlaması çiçeklenme kritik uzunluk geçince, çiçek taslakları etmek için, siyah kumaş örtü kullanılır. (Runkle, 2008; Styer ve Koranski 1997). çiçek üzerindeki nektarlar, tozlayıcı bö- bulunan meristemdeki fiziksel değişme- zamanıdır. Fakat “Freedom” çeşidi nin ilk belirtisinin başlaması kritik gün çiçeklenme öncesi oldukça gelişmiş

192 Araştırma / Research Araştırma / Research 193 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Atatürk çiçeklerinin DIF’e tepkisi, çeşitli 3. Gece sıcaklığının yüksek olması, çiçeklenmeyi geciktirdiği faktörlere bağlıdır. Bitki boyu, DIF pozi- çiçeklenmeye etkisi için uygun değildir. Bu nedenle, gece tiften sıfıra doğru düştüğünde, sıfırdan sıcaklıkları, 15-25 Eylül’den itibaren negatife düştüğünden daha çok etkile- Yüksek gece sıcaklığı çiçeklenmeyi 220C’den düşük tutulmalıdır. nir. İkinci olarak, DIF’in gövdenin en hızlı geciktirir. Kısa günlerin başlamasından *Üretimde belirtilen kök ortamı sıcaklığı Örnek: Saat 08.00 – 18 00 arası (10 saat) sıcaklık 26 °C, saat büyüdüğü dönemde kullanımı, bitkinin veya çiçek taslaklarının oluşmasından olup, diğer sıcaklıklar hava sıcaklığıdır. 18.00 – 24 00 arası (6 saat) sıcaklık 17 °C, saat 24.00 – 08 00 20 °C boyuna en çok etkiyi yapar. sonra gece sıcaklıklarının 220C’den Atatürk çiçeği bitkisi, dona hassas olup, arası (8 saat) sıcaklık 15 °C ise

ATATÜRK ÇİÇEKLERİ İÇİN ÖNERİLEN SICAKLIKLAR(Ecke III ve ark., 2004) Ortalama günlük sıcaklık (OGS) Gövde uzunluğunu etkiler. Gece gün- lür. Negatif DIF güneş doğmasından Gece Sıcaklığı Ortalama Günlük Sıcaklık düz arasındaki sıcaklık farkı (DIF=FARK) iki saat önce başlarsa boy uzamasını Üretim Safhası Gündüz Sıcaklığı (0C) (0C) Çiçeklenme hızı, 24 saatlik sıcaklık bitkinin boyunu etkiler. DIF= gündüz durdurur. Buna sıcaklık düşüşü (DROP=- (0C) ortalaması, 16°C’den 22°C’ye çıktığında sıcaklığı- gece sıcaklığı olup, a)pozitif DÜŞME) etkisi denir. Günün diğer Anaç bitki 21-26 21-24 21-26 artar. Çiçek gelişmesi için optimum sı- (gündüz sıcaklığı gece sıcaklığından saatlerinde sıcaklık aşırı yükselirse (po- caklık 23-26°C’dir. Optimum sıcaklık, en yüksek), b)sıfır (gündüz sıcaklığı= gece zitif DIF), DROP etkisini tersine çevirir. Üretim* 23-26 w21-24 22-27 kaliteli çiçeklerin oluştuğu sıcaklık değil, sıcaklığı) veya c)negatif (gündüz sıcak- DIF’in negatif olarak 5’den (-5) daha Gelişme(Şaşırtmadan çiçek taslaklarının olu- 21-26 21-24 21-26 bitkilerin en hızlı çiçeklendiği sıcaklıktır. lığı gece sıcaklığından düşük) olabilir. fazla olması (gece sıcaklığının gündüz şumuna kadar) Gece sıcaklığı 22°C’yi geçerse çiçeklen- Negatif veya eşit DIF gövde uzamasını sıcaklığından 50C’den daha yüksek Çiçeklenme(Çiçek taslaklarının oluşmasından 21-26 18-20 20-22 me gecikir. azalttığından bitki ve fide boyunun olması) bazı türlerde kloroz yaparsa da braktelerin gelişmesine kadar) En büyük brakteler 23-26°C’de oluşur. kontrolünde kullanılabilir. negatif DIF azalırsa, bu, ortadan kalkar. Bitiş(Pazarlamadan önceki son iki hafta) 21-24 18-20 18-21 Boy uzamasını engellemek için gündüz Aşırı negatif DIF, bitkide karbonhidrat sıcaklığı gece sıcaklığının 0-30C üze- ve azot seviyesini düşürür. Yapraklarda Nakliye 13-15 13-15 13-15 7)Yetiştirme rine çıkmamalıdır. Bitkide boy uzaması sararma ve yaprak yanıklığına neden Satış 18-21 18-21 18-21 İstekleri güneş doğar doğmaz en fazla görü- olabilir (Varış ve ark., 2017). sıfır derece ve altında ölür.Vegetatif 7.1.SICAKLIK sürgünler 00C’nin biraz üstünde bile soğuktan zarar görür. Büyüme 160C’nin Sıcaklık, köklerin sürgünlerin ve brak- altında çok yavaş olup, kök faaliyetleri telerin büyüme ve gelişmesini etkiler. azalır ve brakteler küçük kalır. Besin Sıcaklık üç kısımda incelenebilir ( Ecke element alımı düştüğünden bitkide III ve ark., 2004). Bitki büyümesinde kloroz görülür ve kök hastalıkları artar. sıcaklık ve ışık eşit öneme sahiptir. Optimum gece sıcaklığı 16-210C, opti- Sıcaklık arttıkça büyüme artar çünkü mum gündüz sıcaklığı ise 21-290C’dir biyokimyasal reaksiyonlar hızlanır. (Ecke Jr ve ark., 1990). Brakte rengini Her 9 oC’lik artış bitki gelişmesini ikiye artırmak için, yetiştiriciliğin son 1-2 katlar(Varış ve ark., 2017). haftasında sıcaklık 13-160C’ye düşürüle- bilir(Dole ve Wilkins, 1999). 1.Ortalama Günlük sıcaklık Yirmi dört saatlik ortalama sıcaklığı IŞIK belirtir. Yaprak ve çiçek gelişmesinin hı- Günlük ışık integrali (Daily light integral) zını, çiçeklenme zamanını ve çeliklerin Bir gün boyunca alınan ışık miktarının köklenme hızını etkiler.Ortalama günlük (mol/m2 gün) toplamını belirtir. Bir m2 sıcaklık 10°C’den 23°C’ ye çıkarıldı- yüzeyin 24 saatte aldığı foton sayısını ğında, kök büyümesi, yaprak ve çiçek verir. Gün boyunca verilen ışık mikta- gelişmesi, braktelerin büyümesi artar. rının bilinmesi, öğleyin lüks olarak ışık Atatürk çiçekleri 23-26°C’de optimum şiddetinin ölçülmesinden daha yararlı- büyüme gösterir. 26°C’nin üzerinde dır. Maksimum ışık şiddeti aralık ayında gelişme hızı yavaşlar. Ortalama günlük güneşli bir günde ve haziranda bulutlu sıcaklık 10°C’nin altında ve 30°C’nin bir günde 22 000 lüks olmasına karşın üzerindeyse gelişme görülmez. Orta- günlük ışık integrali aralıkta 9 mol/m2 lama günlük sıcaklık 20- 22°C’de iken, gün, haziranda ise 12 mol/m2 gün’dür. istenen güçte ve kalitede yaprak ve Bulutlu yaz günü güneşli kış gününden bitki sağlanır. Daha yüksek sıcaklıklar- %33 daha fazla günlük ışık integraline da ise daha büyük yapraklar, daha sahiptir. Çünkü gün uzunluğu yazın zayıf bitkiler oluşur. daha fazladır.

2.Gece ve Gündüz sıcaklığı Lüks arasındaki fark Birim alana düşen ışık şiddetini verir.

194 Araştırma / Research Araştırma / Research 195 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Işık kaynağından 1 metre uzakta olan 300 lüks, çalışma masası için ise 400- çıkarılması fotosentezi %66’ı; 22 yüzeyin aldığı ışık şiddetidir. Görünen 500 lüks kadar ışık yeterlidir. Bitkilerin 000’den 43 000 lüks’e çıkarılması %26; Belirlenen** Günlük Işık İntegrali(mol/m2 gün) (Ecke III ve ark. 2004) ışığın parlaklığını belirtir. yaşamını sürdürebildiği fakat gelişeme- 43 000’den 65 000 lüks’e çıkarılması diği (fotosentezin solunuma eşit olduğu) ise sadece %8 artırır. Yazın açıkta en Işık Şiddeti*(lüks Bahar/Sonbahar Fotosentetik foton akış yoğunluğu ışık şiddeti, doğada tropik ormanlar- fazla 108 000 lüks, kışın açıkta ise en Kış(8-10 saat) Yaz (14-16 saat) öğle) (11-13 saat) (The Photosynthetic Photon Flux Den- daki ağaç altlarında yaşayan ve iç yüksek 54 000 lüks ışık şiddeti vardır. sity, PPFD) mekanlarda da kullandığımız gölge Kışın bulutlu günde açıkta ortalama ışık 10760 4 5 6 Foton radyasyonunu, mikromol/m2 s seven yapraklı bitkilerde, örneğin Ficus şiddeti 5000-20 000 lüks arasında olup, 21520 7 9 11 olarak verir. Fotosentetik dalga boyun- benjamina ve Dracaena marginata’da aralık ayında 5000 lüks’a kadar düşer. 32280 10 13 16 daki ışığın foton sayısını 1 m2 yüzey için 1100-1600 lüks olup, çiçekli bitkilerden Serada aralık ayında bulutlu bir günde saniye olarak gösterir. Foton ışık enerji kasımpatı için olan 4000 lüks’dan çok en çok 9700 lüks, güneşli bir günde ise 43040 13 17 21 birimidir. daha düşüktür. Gölge seven yapraklı en çok 22 000 lüks ışık şiddeti bulunur. 53800 15*** 21 26 Serada haziranda ise bulutlu günde en 64560 25 31 yüksek 22 000 lüks, güneşli günde ise en çok 50 000 lüks ışık şiddeti ölçül- 75320 29 36 müştür. Genelde birçok bitki, olgunluğa 86080 41 ulaşabilmek için en az 8600-11 000 lüks 96840 46 ışık şiddetine ihtiyaç duyar. Işık şiddeti 107600 5400-11 000 lüks’e düşerse bitkide bü- yüme ve çiçeklenme azalır. Işık şiddeti 11 000-22 000 lüks olduğunda sera Atatürk Çiçeği Yetiştiriciliğinde Anaç Bitkiler ve Köklü Çelik Üretim Safhalarında *Öğle vakti güneşli bir günde ölçülmüş- İstenen Işık Seviyeleri (Ecke III ve ark. 2004) sıcaklığı 18°C’den aşağıya düşürülüp, tür 15-17°C’de tutulursa ürün gecikse bile Günlük ışık integrali*(mol/m2 **Bu direkt bir çevirme değildir, çün- Üretim Aşamaları Lüks bitki kalitesi iyidir. Düşük ışıkta 24°C’den kü gün uzunluğu hesaplamayı etkiler. gün) yüksek sıcaklıklar ise bitkide hızlı bü- Düşük sayılar tipik olarak kış gün Anaç Bitkiler 43000-54000 15-25 yümeyi karşılayacak yeterli fotosentez uzunluğunu, yüksek sayılar ise yaz gün ürünü olmadığından zayıf gelişme, uzunluğunu belirtir. Köklü çelik üretim1. hafta 11000 2,5-5 kalitesiz çiçek ve meyve oluşumuna ***Gölgeli alanlar: Bu sayılara, sera Köklü çelik üretim2. hafta 22000 5-7,5 neden olur. Ticari olarak sera bitkile- iskeletinin gölgelemesi ve gölgeleme Köklü çelik üretim3-4. hafta 32000 7,5-15 rinde iyi gelişmeyi sağlayan ışık şiddeti örtüsü nedeniyle sera içinde nadiren Şaşırtmadan çiçeklenmeye 32000-43000 10-20 22 000-43 000 lüks olup, çiçeklenmeyi ulaşılır. Watt/m2 bitkilerin iyi gelişmesi için 1000-4000 de olumlu etkiler. Serada ışık şiddeti 43 Güç birimidir. Güneş radyasyon enerjisi lüks ışığı 16 saat/gün alması yeterli olup, 000-65 000 lüks olursa çiçek sayısı, kök *Gün boyunca gelen toplam ışık miktarı azalır fakat uzak kırmızı artar, bu da bitkilerin oluşmasına neden olur. Ayrıca, 2 genellikle Watt/m olarak belirtilir. bunların saturasyon (doyma) noktası gelişmesi ve verim artsa bile serada Geleneksel olarak gelişmiş anaç bitkiler, gövde uzamasını artırır. Bunu önlemek yüksek nem bitki ve sera sıcaklığını artı- (daha fazla ışıkla fotosentezin artmadı- oluşan yüksek sıcaklık üründe kaliteyi 108000 lüks, 40-55 mol/m2 gün doğal için bitkiler arasında uygun aralık ve rır çünkü yapraklardan suyun buharlaş- Işık şiddeti 4,3 lüks olduğunda fotosen- ğı seviye) 5000 lüks’tür. Domates ve gül düşürür (Faust 2003). güneş ışığında, açıkta yetiştirilir. Serada mesafe bırakılmalıdır. masıyla oluşan serinletici etki, evopo- tez çok azdır. Işık şiddeti 300 lüks’den gibi ışık seven bitki grubuna giren ticari Yaklaşık olarak öğlen tam güneşte ya- beyaz sinekten korunmak için sineklik Sıcaklık 20-230C’de, ışık seviyesi 32000- ratif soğuma düşer. Aksine düşük nem, düşükse bitki yetiştirilmesine uygun de- sera bitkilerinin saturasyon noktası zın ışık şiddeti (Ecke III ve ark. 2004)= ve yüksek sıcaklıktan korunmak için de 54000 lüks ve günlük ışık integrali 10-25 çok etkili bir evoporatif soğuma sağlar, ğildir. Evde oturma odasında gündüz ise 87 500 lüks kadardır (Pasian 2001, 10 000 foot candles = 100 000 lüks = 2 gölgeleme yapıldığından ışık azalmak- mol/m2 gün olduğunda, en iyi bitki, böylece, bitki ve sera sıcaklıkları, yüksek 2 2 100-100 000 lüks, gece ise 50-100 lüks Faust 2003). 000 mikromol/m s= 1000 Watt/m = 50 tadır. Anaç bitkiler iyi gelişmiş çeliği yaprak ve çiçek oluşumu için yeterli ışık şiddetinde bile oldukça serin kalır. 2 bir ışık şiddeti vardır. Okuma için 200- Işık şiddetinin sıfırdan 22 000 lüks’e mol/m d (8 saat için) 43000-54000 lüks ve günlük ışık integ- enerji sağlanır. Yüksek nem koşullarında botrytis, kül- Not: 1 foot candle = 10,76 lüks’tür fakat rali 15-25 mol/m2 gün olduğunda verir. Sıcaklık 24-300C’de, ışık seviyesi 22 leme ve diğer mantari hastalıklar artar. yukarıda çevirme kolaylığı için 10 var- Çeliklerin köklendirilmesi sırasında en 000 lüksten daha düşük ve günlük ışık Sera oransal neminin azaltılması veya sayılmıştır. düşük ışık (11000 lüks, 2,5-5 mol/m2 gün) integrali 5 mol/m2 gün’den daha az bitkilerin gece daha sıcak tutulması Buna göre kabaca çevirme formülleri gerekir. Köklenmeden sonra 22000 lüks, olduğunda, yaprak ve çiçek çabuk hastalık stresini azaltır. tam güneş ışığı için = 5-7,5 mol/m 2 gün; köklü çelik üretiminin gelişmesine rağmen bitkiler cılız, zayıf 2 1 lüks = 0,02 mikromol/m s = 0,01 Watt/ 3. Haftasından şaşırtmaya dek 32000 olur. Bunun nedeni, gelişme için yeterli 2 m2 = 0,0005mol/m d (8 saat için) lüks, 7,5-15 mol/m2 gün ; şaşırtmadan enerjinin bitkide olmamasıdır. Buradan tam güneş ışığı için: çiçeklenmeye kadar genelde 32000- 2 2 1 mikromol/m s= 50 lüks, 1 Watt/m = 43000 lüks, 10-20 mol/m2 gün olarak Oransal Nem 2 2 100 lüks, 1 Watt/m = 0,05 mol/m d (8 uygulanır. Eylülde 32000 lüksten ve 10 Oransal nemin Atatürk çiçeği yetişti- 2 2 saat için), 1 Watt/m = 2 mikromol/m s, 1 mol/m2 gün’den daha düşük ışık, yan riciliğinde çok büyük bir etkisi yoktur; 2 2 mikromol/m s = 0,025 mol/m d (8 saat sürgünleri ve yatay gövdeleri zayıfla- ancak dolaylı olarak çeşitli faktörleri 2 için), 1 mol/m d (8 saat için) = 2000 lüks tır. Kasım ve aralıkta nakliye sırasında etkiler. 2 2 = 20 Watt/m = 40 mikromol/m s olarak kırılmalar olur.Işık seviyesi sonbaharda Yüksek nem şartları evopotranspi- yazılabilir. azaldığından, ekim başında, seradaki rasyonu azaltır, sonuçta kök ortamı Not: Yapay ışık kaynakları için önce- gölgeleme kaldırılmalıdır. Yapraklar yavaş şekilde kurur. Bitkiden yavaş su den belirtildiği gibi çevirme formülleri kırmızı ışığı emer ve uzak kırmızı ışığı kaybı, daha az su stresi oluşturur, bu farklıdır. yayar, komşu bitkilerde kırmızı ışık da, büyük yapraklar ve pişkin olmayan

196 Araştırma / Research Araştırma / Research 197 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Zorlu Center is one of the rare pro- jects that have international success in the field of landscaping in our country as well as abroad. Zorlu adds value to Istanbul’s landscape structure with its architectural structure and perfect landscaping areas. The building, which has been praised for its multi-functional content, creates a space for the inhabitants of Istanbul among the concrete masses with its vegetation and green areas.

Plant ödülü sahibi

2017 senesinde Plant Ödülleri kapsa- Boğaz’ın Gözdesi mında En İyi Karma Uygulama ve En İyi Bakım ödüllerine layık görülmüştür. 2015 yılında ise IGRA (International Green Roof Association) tarafından Zorlu Center’ın Green Roof Leadership Award (Yeşil Çatı Liderlik Ödülü) aldı. Zorlu Center’ın en önemliği özelliği de Avrupa’nın en büyük yeşil çatısına sahip Ödüllü Peyzajı olmasıdır. Öte yandan, Zorlu Center peyzaj sektöründe ulusal ve uluslarara- sı arenada örnek gösterilen ve ödüllen- Türkiye’nin ilk 5 fonksyonlu yaşam alanı olan dirilen bir proje olmuştur. Zorlu Center; Alışveriş Merkezi, Konutları, Ofisleri, Raffles Otel ve Performans Sanatları Merkezi’ nin yanı sıra, İstanbul’un göbeğinde insanlara nefes alabileceği peyzaj alanları ile dikkat çekiyor.

lkemizde peyzaj alanında uluslararası Projenin önemli başarıya sahip ve aynı detayları zamanda yurt dışında kendisinden söz ettiren 2011 senesinde peyzaj imalatlarına baş- nadir projelerden biri- lanan Zorlu Center’ın peyzaj uygulama Üsidir Zorlu Center. Zorlu hem mimari aşamasında 35 mimar, mühendis ve yıllık ve yer örtücü bitkilere ayrılması, yapısı hem de barındırmış olduğu peyzaj mimarı ile 450-500 işçi deste- sürdürülebilirlik adına önemli bir adım mükemmel peyzaj alanlarıyla İstan- ğiyle büyük bir ekip olarak çalışıldı ve olmuştur. Toprakta olan bitkilerin za- bul’un peyzaj yapısına katma değer azımsanmayacak bir istihdam sağlandı. manla su ihtiyacı azalmakta, dolayısıy- katıyor. Çok fonksiyonlu içeriği ile Zorlu Center peyzaj imalatları kapsamın- la Zorlu’nun doğaya ve çevreye katkısı övgü alan yapı, bitki örtüsü ve yeşil da; 108.000 m² peyzaj alanının yaklaşık azımsanmayacak ölçüdedir. 2018 yılı alanlarıyla da beton yığınlarının 72.000 m²’sini bitkisel peyzaj alanları sonunda devreye alınması planlanan arasında İstanbulluların nefes aldığı oluşturmaktadır. Bu alanların 60.000 m² Gri Su Sistemi sayesinde bu katkı daha bir mekan oluşturuyor. Projenin inşa bina üzeri peyzaj alanı olup, bina üzeri da arttırılacaktır. Zorlu Center’da sürecinden itibaren uzun yıllar Zorlu peyzaj alanlarının 45.000 m² çatı bah- ayrıca 36.200 m² yapısal peyzaj alanı, Center’ın peyzajından sorumlu olan çesidir. Çim alan miktarı ise 14.791 m²’dir. 8.500 m² yükseltilmiş döşeme, 27.700 Peyzaj Mimarı Arif Irgı ile bu proje- 72.000 m2 yeşil alana sahip Zorlu Cen- m² harçlı döşeme ve 38 adet havuz nin peyzajı üzerine kısa bir söyleşi ter’da çim alan miktarı 15.000 m2, geri bulunmaktadır. gerçekleştirdik. kalan kısmının ağaç, ağaççık, çalı, çok

198 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 199 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

üzere toplam yaklaşık 650 bin adet Peyzaj alanları bitki kullanıldı. Eksi 11,00 kotundan başlayıp + 33,00 Türkiye’de, yapı ile peyzajın bu kadar kotuna kadar yükselen ve binanın iç içe geçtiği, mimari ile peyzaj detay- üzerini bir uçtan bir uca örten, peyzaj larının birlikte çözüldüğü başkaca bir alanlarında, çimden ağaca kadar uza- proje bulmanın oldukça zor olduğunu nan bütün bitki gruplarının yer aldığı söyleyen Arif Irgı, Zorlu Center peyzaj zengin bir bitkisel düzenlemeye ağırlık alanlarını anlattı; verildi. Bu alanlarda, yüzme havuzları, 106 tür, 3 bin 750 adet ağaç, 96 tür, 60 güneşlenme terasları, sosyal kullanım bin adet çalı, 27 tür 61 bin 330 adet çok alanları, yansıma havuzları ve yollar da yıllık bitki, 6 tür, 784 adet sarılıcı bitki, yer alıyor. 31 tür, 9 bin 107 adet iç mekan bitkisi, 5 tür, 500 bin adet yer örtücü bitki olmak

200 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 201 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Peyzaj alanının bakımı

Elbette peyzaj alanlarının imalatı kadar devamlılığının sağlanması da olmazsa Çocuk parkı olmazdır. İmalat sürecinden itibaren bitkisel peyzaj alanlarının bakımında Zorlu Center Meydan Katı’nda F. ARİF IRGI KİMDİR? ortalama 20 kişilik bakım kadrosu ile, bulunan çocuk parkı, tasarımı ile ortaya çıkarılan bu doğa parçasının örnek alınan, sadece İstanbul’da 1980 yılında Çanakkale’de doğdu. sağlıklı bir şekilde devamlılığı sağlan- değil, Türkiye’de benzeri olmayan, maktadır. 72.000 m2’lik bir alan, düz 1997 senesinde girdiği Abant İzzet Bay- yerli-yabancı tüm kullanıcıların ve sal Üniversitesi Düzce Orman Fakültesi satıhta olsa, daha geniş çim alanlara asıl önemlisi Peyzaj Mimarlarının ve Peyzaj Mimarlığı Bölümünden 2001 sahip olsa bakımı çok daha kolay ve tasarımcıların beğenisini ve takdirini senesinde mezun oldu. az kişi ile yapılabilecektir. Zorlu Cen- alan özel bir mekandır. Dünyaca ünlü ter’ın farklı yüksekliklerde bulunan birçok mimarlık ve peyzaj dergilerin- 2005 yılında, kendisi gibi peyzaj mimarı yeşil alanları, bakım işlemlerinin yanı de çokça yer bulan parkımız, 2015 olan Aysun K. IRGI ile yaşamını birleştir- sıra malzeme ekipman sevkinde dahi yılında Dünya’nın En İyi 10 Oyun Alanı di. Çiftin 2 çocukları var. oldukça zaman almakta, bu durum da sıralamasında 2. Olarak yerini almıştır. Meslek hayatında birçok büyük projede iş gücünün artmasına sebep olmakta- Özellikle hafta sonları binlerce kullanı- önemli görevler üstlenen Arif IRGI, halen dır. Bakım çalışmaları kapsamında; Çim cıyı ağırlayan çocuk parkı ve çevresin- Türkiye’nin en büyük projelerinden birin- Biçimi, Budama, İlaçlama, Gübreleme, deki geniş yeşil alan, konserler, sinema de Peyzaj Şefi olarak görev almaktadır. Sulama ve Sistem Tamiratları, Toprak gösterimleri, çocuk aktiviteleri, kurulan Arif Irgı, ayrıca TMMOB Peyzaj Mimar- Havalandırma, Yabani Otla Mücadele, standlar vb ile Zorlu Center’ı festival Nemlendirme ve Yıkama, Yenileme/ ları Odası İstanbul Şubesi 12 Dönem alanına çevirmektedir. Tüm bunların Yönetim Kurulu’nda Saymanlık görevini Onarım, Mevsimlik Çiçek ve Lale Soğa- herhangi bir maddi beklenti olmaksı- yürütüyor. nı Dikimleri yapılmaktadır. zın halka sunulmasını ben önemli bir sosyal sorumluluk olarak görüyorum.

Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 203

PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Zirai istihsal zirai faaliyetin bir safhası gayrimenkul sermaye iradı olarak ver- 2. Zirai Kazanç olup mahsullerin yetiştirilmesidir. giye tabi tutulacaktır. Nowadays, world population is rapidly increasing and nutrition is becoming a big Gelir vergisi kanunun 53’üncü madde- Satışların dükkan ve mağaza açılarak problem. Population growth, environmental pollution, changes in climatic conditions and 2.1.Zirai kazanç, zirai faaliyet, zirai sinde; çiftçiye ait olmakla birlikte zirai yapılması halinde, mahsullerin dükkan decreasing agricultural areas set off this problem. In the following years, states are taking işletme, çiftçi ve mahsulün tarifi işletmeye dahil edilmeyen biçerdöver ve mağazaya gelinceye kadar geçir- various measures and supporting agricultural activities in order to eliminate this problem. Zirai kazanç: Zirai faaliyetten doğan veya bu mahiyetteki bir motorlu araç dikleri safhalar zirai faaliyet sahasında Our country is an important agricultural country because of its geographical location and kazanç zirai kazançtır. veya on yaşına kadar ikiden fazla kalır. Çiftçiler tarafından doğrudan favourable climatic conditions. In our country, various supports and premiums are given to Zirai faaliyet; arazide, deniz, göl ve traktörün işletilmesinden elde edilen doğruya zirai faaliyetleri ile ilgili alım improve agricultural activities and to ensure sustainability. At the same time, the legislator nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme, gelirler ticari kazanç olarak vergiye satım işleri için açılan yazıhaneler, bu imposes substantial regulations on the income tax law for the sustainability of agricultural yetiştirme ve ıslah yollarıyla veyahut tabi tutulacaktır. faaliyet sınırları içerisinde kalmak sure- gains and prevents the burden of farmers from overloading the tax. doğrudan doğruya tabiattan istifade Gelir vergisi kanunun 9’uncu maddesin- tiyle dükkan ve mağaza sayılmaz. etmek suretiyle nebat, orman, hayvan, de; zirai makinalar arasında bulunan Yukarıda yazılı faaliyetlerin içinde balık ve bunların mahsullerinin istihsali- traktörler gerek hayvanlar ve hayvan yapıldığı işletmelere zirai işletme bu ni, avlanmasını, avcıları ve yetiştiricileri arabaları veya sandallar nakliyecilik işletmeleri işleten gerçek kişilere, vergi- tarafından muhafazasını, taşınmasını, işini sürekli hale getirmeden ara sıra ye tabi olsun veya olmasınlar, çiftçi ve satılmasını veya bu mahsullerden sair yük ve yolcu taşınması faaliyetinde bu faaliyetler neticesinde elde edilen bir şekilde faydalanılmasını ifade eder. kullanılsan bile zirai faaliyet sayılmayıp ürünlere de mahsul denir. Adi şirketlerin Aşım yaptırmak amacı ile erkek damız- vergiden muaf tutulmuştur. zirai faaliyetlerden elde etmiş oldukları lık beslenmesi, çiftçiye ait her türlü zira- Zirai faaliyete doğrudan katılmaksızın kazanç zirai kazanç olarak vergiye tabi at makina ve aletlerinin başka çiftçilerin yalnızca üründen pay alan arazi sa- tutulacak ve çiftçi olarak kabul edile- zirai istihsal işlerinde çalıştırılması da hiplerinin elde ettiği gelirler Gelir vergisi cektir. zirai faaliyetlerden sayılır. kanunun 70’inci maddesi hükmünce Zirai Kazançta Vergilendirme

evletlerin varlıklarını sürdürebilmeleri ve sınır- 1.Gelir Vergisinin ları içerisinde yaşayan Mevzuu ve Gelirin bireylere çeşitli imkanlar sunabilmesindeki temel Unsurları kaynak vergidir. Ver- Dgilendirmenin adil olması, iş grupları Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı açısından kolaylık sağlaması ve çeşitli içerisinde elde ettiği kazanç ve iratların Av. İbrahim ADIYAMAN imkanlar sunması birey açısından dev- safi tutarıdır. Gerçek kişilerin gelirleri lete olan güveni artıracaktır. Vergilen- gelir vergisine tabidir. Gelir yedi dirmede temel amaç; devletin siyasi kazanç ve irattan oluşmaktadır. sınırları içerisinde yaşayan her birey- den mali güçleri, iş güçleri, çalıştıkları • Ticari Kazanç sektör ve edinmiş oldukları bilgi ve • Zirai kazanç birikimler dikkate alınarak vergi alın- • Ücretler masıdır.Makalemizde; zirai kazancın • Serbest meslek kazançları ne olduğu, zirai kazançtan elde edilen gelirin nasıl vergilendirildiği hususlarına • Gayrimenkul sermaye iratları ilişkin Gelir vergisi kanununda yer alan • Menkul sermaye iratları düzenlemelere yer verilecektir. • Diğer kazanç ve iratlar

Av. Gökmen AVCI

204 Araştırma / Research Araştırma / Research 205 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

vere veya bu mahiyetteki bir motorlu ekili arazinin yüzölçümü toplamı gelmiş fındık ziraatinde ekili arazinin araca veya on yaşına kadar ikiden 600(950) dönüm; yüzölçümü toplamı 250 (250) dönüm. fazla traktöre sahip olan çiftçilerin 4 üncü grup: Pamuk ziraatinde 14 üncü grup: Meyve verebilecek hale kazançları gerçek usulde (zirai işletme ekili arazinin yüzölçümü toplamı gelmiş bağ ve incir ziraatinde ekili ara- hesabı veya diledikleri takdirde bilanço 300 (400) dönüm; zinin yüzölçümü toplamı 250 (250) dö- esasına göre) tespit olunarak vergi- 5 inci grup: Çeltik ziraatinde ekili ara- nüm; lendirilir. Bu şekilde kazanç elde eden zinin yüzölçümü toplamı 200 (300) dö- 15 inci grup: Meyve verebile- çiftçiler Gelir vergisi kanunun 85’inci nüm; cek hale gelmiş antep fıstığında maddesi uyarınca yıllık beyanname 6 ncı grup: Pancar ziraatinde ekili ara- 1500 (2500) ağaç; vermek zorundadırlar. İşletme büyük- zinin yüzölçümü toplamı 200 (300) dö- 16 ncı grup: Meyve verebilecek hale lüğü ölçülerine ilişkin hadler oldukça nüm; gelmiş zeytinliklerde 2500 (4500) ağaç; yüksek belirlendiği için zirai kazançta 7 nci grup: Patates, soğan, sarmısak 17 nci grup: Meyve verebilecek hale gerçek usulde vergilendirmeye çok ziraatinde ekili arazinin yüzölçümü gelmiş narenciyede 1250 (1500) ağaç; fazla rastlanmamaktadır. toplamı 200 (200) dönüm; 18 inci grup: Meyve verebilecek hale 8 inci grup: Çay ziraatinde ekili arazinin gelmiş elmada 1000 (2000) ağaç ; İşletme Büyüklüğü Ölçüleri yüzölçümü toplamı 40 (150) dönüm 19 uncu grup: Muz ziraatinde ekili Gelir vergisi kanunun madde 54 (Mahsul verebilecek hale gelmeyenler arazinin yüzölçümü toplamı 20 (30) dö- Zirai kazancın gerçek usulde tespiti ba- hariç); nüm; kımından bir takvim yılı içinde dikkate 9 uncu grup: Tütün ziraatinde ekili ara- 20 inci grup: Meyve verebilecek hale alınacak ölçüler şunlardır: zinin yüzölçümü toplamı 200 (200) dö- gelmiş kayısıda 1000 (2000) ağaç; nüm; 21 inci grup: Meyve verebilecek hale A) Arazi üzerinde yapılan zirai faali- 10 uncu grup: Sebze ziraatinde gelmiş armut, kiraz, vişne, şeftalide yetlerde: ekili arazinin yüzölçümü toplamı 1000 (2000) ağaç; 1 inci grup: Hububat ziraatinde ekili 200 (200) dönüm; 22 nci grup: Diğer meyve ve ürün zira- arazinin yüzölçümü toplamı taban 11 inci grup: Sera ve çiçekçilik ziraa- atinde ekili arazinin yüzölçümü toplamı arazide 600 (900) kıraç arazide tinde ekili arazinin yüzölçümü toplamı 100 (100) dönüm, yer fıstığı 350 dönüm 1200 (1700) dönüm. 8 (8) dönüm; (Meyve ve ürün verebilecek hale gel- 2 nci grup: Bakliyat, afyon, susam, 12 nci grup: Kavun ve karpuz ziraatin- meyenler ile palamut hariç); keten, kendir ziraatinde ekili arazinin de ekili arazinin yözölçümü toplamı 23 üncü grup: Büyükbaş hayvan sa- Kollektif şirketlerle adi veya eshamlı oldukları hizmetler nedeniyle müstahsil için (2009/14592 sayılı B.K.K. ile % 2. yüzölçümü toplamı 300 (1000) dönüm; 300 (300) dönüm; yısı 150 (150) adet (İş hayvanları ile iki komandit şirketler zirai faaliyetle iştigal makbuzu almak ve bu makbuzu sakla- Yürürlük; 3.2.2009) 3 üncü grup: Ayçiçeği ziraatinde 13 üncü grup: Meyve verebilecek hale yaşından küçük, büyükbaş hayvanlar etseler dahi çiftçi sayılmazlar. Zirai mak zorundalar. b) Diğer ziraî mahsuller için, hariç); faaliyetle iştigal eden kollektif şirketlerin i) Ticaret borsalarında tescil etti- 24 üncü grup: Küçükbaş hayvan sayısı ortakları ile komandit şirketlerin koman- Vergi Tevkifatı rilerek satın alınan zirai mahsuller 500 (750) adet (Bir yaşından küçük, dite ortaklarının şirket kârından aldıkları Gelir vergisi kanunu madde 94 için (2009/14592 sayılı B.K.K. ile %2. küçükbaş hayvanlar ile kümes hayvan- paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir. Kamu idare ve müesseseleri, iktisa- Yürürlük; 3.2.2009) ları hariç); dî kamu müesseseleri, sair kurumlar, ii) (i) alt bendi dışında kalanlar ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, için (2009/14592 sayılı B.K.K. ile % 4. B) Arazi üzerinde yapılmayan zirai 3. Zirai kazançta vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadî Yürürlük; 3.2.2009) faaliyetler ile kara ve su avcılığında: vergileme işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu c) Ziraî faaliyet kapsamında ifa edilen 1 inci grup: Deniz ve iç su balıkları yetiş- yönetenler, gerçek gelirlerini beyan hizmetler için, tiriciliği; etmeye mecbur olan ticaret ve serbest i) Orman idaresine veya orman idare- a) Denizlerdeki sınırları belirlenebilen Gelir vergisi kanunun 53’üncü mad- meslek erbabı, zirai kazançlarını bi- sine karşı taahhütte bulunan kurumlara üretim alanlarında yapılan balık yetişti- desindeki gerçek usulde vergilendirme lanço veya ziraî işletme hesabı esasına yapılan ormanların ağaçlandırılması, riciliğinde (ağ kafes vb.) 500 (750)m2, şartlarını taşımayan çiftçiler için sattık- göre tespit eden çiftçiler aşağıdaki bakımı, kesimi, ürünlerin toplanma- b) İç su balıkları yetiştiriciliğinde sınırları ları hasılatlar üzerinden yapılan tevkıfat bentlerde sayılan ödemeleri (avans sı, taşınması ve benzeri hizmetler belirlenebilen havuz (beton, toprak vb.), çiftçilerin nihai vergileri olacaktır. Zirai olarak ödenenler dahil) nakden veya için (2009/14592 sayılı B.K.K. ile %2. göl, gölet ve baraj gölleri gibi üretim kazançta asıl vergilendirme usulü zirai hesaben yaptıkları sırada, istihkak Yürürlük; 3.2.2009) alanlarında 600 (900)m2, faaliyet sonucu elde edilen hasılatlar sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben ii) Diğer hizmetler için (2009/14592 sa- 2 nci grup: Denizlerde yapılan ba- üzerinden tevkifat yapılması usulüdür. tevkifat yapmaya mecburdurlar. yılı B.K.K. ile %4. Yürürlük; 3.2.2009)( lık avcılığında toplam tekne boyu Çiftçiler zirai faaliyetleri sonucunda d) (4697 sayılı Kanunun 8 inci mad- 20 (20) metre; elde etmiş oldukları hasılatları üze- 11. Çiftçilerden satın alınan ziraî mah- desiyle eklenen bent. Yürürlük; 3 üncü grup: Arıcılık ziraatinde kovan rinden Gelir vergisi kanunun 94’üncü suller ve hizmetler için yapılan ödeme- 10.07.2001) Çiftçilere yapılan doğrudan sayısı 500 (500) adet; maddesi gereğince tevkifat yapılmak lerden; gelir desteği ve alternatif ürün ödeme- 4 üncü grup: İpek böcekçiliği ziraatinde suretiyle vergiye tabi tutulmaktadır. Ha- a) Hayvanlar ve bunların mahsulleri ile leri için,(2009/14592 sayılı B.K.K. ile %0. kutu sayısı 500 (500) adet ; sılatları üzerinden Gelir vergisi kanunun kara ve su avcılığı mahsulleri için, Yürürlük; 3.2.2009) 94’üncü maddesi gereğince tevkifat i) Ticaret borsalarında tescil ettirilerek Ancak, çiftçiye ait olmakla beraber yapılmak suretiyle vergilendirilen satın alınanlar için (2009/14592 sayılı Ancak Gelir vergisi kanunun 54’ üncü ziraî işletmeye dahil edilmeyen biçer- çiftçiler bu kazançları için beyanname B.K.K. ile % 1. Yürürlük; 3.2.2009) maddesinde yazılı işletme büyüklüğü döver veya bu mahiyetteki bir motorlu vermezler. Sattıkları ürünler ve yapmış ii) (i) alt bendi dışında kalanlar ölçülerini aşan çiftçiler ile bir biçerdö-

206 Araştırma / Research Araştırma / Research 207 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

larının toplamı belirlenen büyüklüğü aşanlar • Kendi isteği ile gerçek usulde vergi- lendirilmek isteyenler Gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler vergi usul kanunun hükümleri çerçeve- sinde bilanço esasına göre veya zirai işletme esasına göre defter tutmak, beyanname verme, mal ve hizmet alış ve satışlarına ilişkin belge vermek/al- mak zorundadırlar. Çiftçiler aldıkları bu belgeleri ilgili vergilendirme dönemini takip eden bir sonraki yıldan itibaren beş yıl süre ile saklamak zorundadırlar. 4.2.Kazancın Bilanço Esasına Göre Tespiti Çiftçiler, diledikleri takdirde, işletme hesabı yerine(*) bilanço esasına tabi tutulmalarını isteyebilirler. Yazı ile yapılacak talep, müteakip vergilendirme dönemi başından, yeni işe başlıyanlarda ise işe başlama tari- hinden itibaren hüküm ifade eder. Bu suretle bilanço esasını kabul edenler iki yıl geçmedikçe bu usulden dönemezler. Zirai kazancın bilanço esasına göre tespitinde, 56, 57 ve 58’inci madde- ler hükmü de gözönünde tutularak, ticari kazancın bu husustaki hükümleri uygulanır. 4.3.Kazancın Zirai İşletme Hesabı Esa- sına Göre Tespiti Zirai işletme hesabı esasına göre zirai kazanç, hesap dönemi içinde para ile tahsil edilen veya alacak olarak tahakkuk eden hasılat ile ödenen veya borçlanılan giderler arasındaki müspet farktır. Zirai kazancın işletme hesabı esasına göre tespitinde; hesap dönemi ba- 2. Serbest meslek erbabına; Gider pusulası: araç veya on yaşına kadar ikiden fazla aşan çiftçiler gerçek usulde vergilen- şındaki mahsullerin değeri giderlere, 3. Kazançları basit usulde tesbit olunan traktörün işletilmesinden elde edilen dirilir. Payları toplamı ölçüleri aşmayan 4. Zirai kazancın hesap dönemi sonundaki mahsullerin tüccarlara(2) Gerçek usulde ( kazancı bilanço esa- gelirler ticarî kazanç hükümlerine göre diğer ortaklar tevkifat yoluyla vergilen- tespit şekilleri değeri ise hasılata ilave olunur. 4. Defter tutmak mecburiyetinde olan sına veya zirai işletme esasına göre vergilendirilir. Gelir vergisi kanunun dirilirler. Yarıcılık ortaklık sayılır. çiftçilere; tespit edilmesi) defter tutan çiftçiler 85’inci maddesi uyarınca yıllık beyan- 5. Zirai kazançta 5. Vergiden muaf esnafa. 1. Vergiden muaf esnafa; yaptırdıkları name vermek zorundadırlar. Kazançları gerçek usulde vergilendi- 4.1.Gerçek usulde vergilendirme Fatura düzenlemek ve fatura almak işler veya onlardan satın aldıkları emtia rilmeyen çiftçiler, yazılı olarak vergi belge düzeni zorundadır. içinde tanzim edip işi yapana veya Gelir vergisi kanunun 54’ üncü madde- dairesinden istemde bulunmaları Zirai faaliyet yürüten çiftçilerden aşağı- Perakende satış vesikaları: emtiayı satana imza ettirecekleri gider de yazılı ziraat gruplarının bir kaç tane- halinde izleyen vergilendirme dönemi pusulası vergiden muaf esnaf(1) tarafın- daki şartları sağlayanlar gerçek usulde Fatura si içine giren zirai faaliyetlerin bir arada başından, işe yeni başlayanlar, işe baş- vergilendirilirler. Gerçek usulde ( kazancı bilanço esa- dan verilmiş fatura hükmündedir. yapılması halinde, en fazla iki gruba lama tarihinden itibaren gerçek usule sına veya zirai işletme esasına göre Müstahsil makbuzu: • İşletme büyüklüğü ölçülerini aşanlar Fatura: Fatura, satılan emtia veya ya- ait işletme büyüklükleri bu gruplar için geçebilirler. 54 üncü maddede yazılı tespit edilmesi) defter tutan çiftçilerin • Bir biçerdövere veya bu mahiyette pılan iş karşılığında müşterinin borçlan- tespit olunan hadlerin yarısını aşanlar ölçüleri aşanlar müteakip vergilendir- fatura vermek mecburiyetinde olma- Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı bir motorlu araca sahip olanlar dığı meblağı göstermek üzere emtiayı gerçek usulde vergilendirilir. me dönemi başından itibaren gerçek dıkları satışları ve yaptıkları işlerin be- basit usulde tespit edilenler ve defter • On yaşına kadar ikiden fazla traktöre satan veya işi yapan tüccar tarafından Gerek şahsi işletmesi gerekse dahil bu- usulde; gerçek usule tabi olanlardan bu delleri aşağıdaki vesikalardan herhangi tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin; sahip olanlar müşteriye verilen ticari vesikadır. lunduğu ortaklıklar müstakilen işletme ölçülerin altında kalanlar müteakip ver- biri ile tevsik olunur. gerçek usulde vergiye tabi olmayan • En fazla iki gruba ait işletme büyük- Gerçek usulde ( kazancı bilanço esa- büyüklüğü ölçüsünün altında kaldığı gilendirme dönemi başından itibaren 1. Perakende satış fişleri; çiftçilerden satın aldıkları malların lüğü ölçülerinde tespit edilen hadlerin sına veya zirai işletme esasına göre halde kendisine ait işletmenin ve ortak- hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak 2. Makineli kasaların kayıt ruloları; bedelini ödedikleri sırada iki nüsha yarısını aşanlar tespit edilmesi) defter tutan çiftçiler ; lıklardaki payların toplamı bu ölçüyü suretiyle vergilendirilirler. 3. Giriş ve yolcu taşıma biletleri. makbuz tanzim etmeye ve bunlardan • Kendi işletmesinin ve ortaklık pay- 1. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara;

208 Araştırma / Research Araştırma / Research 209 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

ile ilgili olarak vergi usul kanunundaki Mart ayının 25’ine kadar beyan etmek belge alma verme saklama ibraz yü- zorundadır. Beyan edilen vergi Mart kümlülüklerine ilgili yıl içerisinde iki kez ve Temmuz aylarında iki eşit taksitte uymadığı tespit edilen çiftçiler izleyen ödenmektedir. yıldan itibaren bir yıl süre ile destek un- Gerçek usulde vergilendirilmeyen ve surlarından faydalanamaz. Ayrıca zirai zirai kazançları sadece tevkif sure- faaliyet ile uğraşan çiftçilerin muhte- tiyle vergilendirilen mükellefler ise bu viyatı itibari ile sahte belge düzenle- kazançları için beyanname vermeye- diği veya kullandığının tespit edilmesi cekler ve diğer gelirleri için beyanname halinde bir yıl süre ile bu desteklerden verseler bile bu kazançlar beyanname- faydalanamazlar. ye dahil edilmeyecektir. Vergi tevkifatı çiftçiler için nihai vergilendirme olacak- tır. 7. Zirai kazançlara Maliye Bakanlığınca çıkarılan 250 seri ilişkin istisna ve nolu tebliğde; zirai kazançları ile birlikte Gelir vergisi kanunun ikinci maddesinde muafiyetler yazılı diğer gelir unsurlarının da çiftçiler tarafından beyan edilmesi halinde, birini imzalıyarak satıcı çiftçiye vermeye Gelir vergisi kanununun 29’uncu toplam beyan edilen gelirler içerisinde ve diğerini ona imzalatarak almaya maddesinde Teşvik gayesiyle verilen zirai kazançları %75 veya daha yüksek mecburdurlar. Mal tüccar veya çiftçi aşağıda yazılı ikramiye ve mükafatlar olanlar için vergi ödeme zamanı Kasım adına bir adamı veya mutavassıt tara- Gelir Vergisi’nden müstesnadır: ve Aralık aylarıdır. fından alındığı takdirde makbuz bunlar •İlim ve fenni, güzel sanatları, tarımı, tarafından tanzim ve imza olunur.(1) hayvan yetiştirilmesini ve memleket Çiftçiden avans üzerine yapılan SONUÇ: bakımından faydalı olan diğer işleri ve mubayaalarda, makbuz, malın teslimi faaliyetleri teşvik maksadıyle verilen sırasında verilir. ikramiyeler ve mükafatlar; Dünya nüfusunun hızla arttığı gü- Müstahsil makbuzunun tüccar vaya alı- Düzenlenen gösteri ve yarışmalarda en nümüzde beslenme büyük bir sorun cı çiftçi nezdinde kalan nüshası fatura iyi balığı yakalayan veya yetiştiren en haline gelmektedir. Nüfus artışı, çevre yerine geçer. güzel ağacı yetiştiren en güzel koyunu kirliliği, iklim koşullarındaki değişimler, yetiştiren vb…. çiftçilerin almış oldukları tarım alanlarının giderek azalması bu 6. Çiftçilerin kamu ödül ve ikramiyeler gelir vergisinden sorunu tetiklemektedir. İlerleyen yıllarda istisna edilmiştir. bu sorunun ortadan kaldırılması amacı kurum ve kuruluşları Gelir vergisi kanunun 9’uncu maddesin- ile devletler çeşitli önlemler almakta tarafından de; ziraat işlerinde kullandıkları hayvan, ve zirai faaliyetleri desteklemektedir. hayvan arabası, motor, traktör gibi Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum ve avans, kredi, vasıtalar veya sandallarla nakliyeciliği iklim şartlarının elverişli olması nede- sübvansiyon, prim mutat (devamlı) hale getirmeksizin ara niyle önemli bir tarım ülkesidir. Ülke- sıra ücret karşılığında eşya ve insan mizde zirai faaliyetlerin geliştirilmesi gibi avantajlardan taşıyan çiftçiler; ve sürekliliği sağlamak amacı ile çeşitli Kanun maddesinden de anlaşılacağı destek ve primler verilmektedir. Aynı yararlanma şartları üzere zirai makinalar arasında bulunan zamanda kanun koyucu zirai kazanç- traktör, motor, hayvanlar ve hayvan ların sürdürülebilirliği için Gelir vergisi Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre arabaları veya sandallar ile nakliyecilik kanununda önemli düzenlemeler belge alma verme, saklama ve ibraz işini sürekli hale getirmeden ara sıra getirerek çiftçilerin vergisel yönden aşırı yükümlülüklerine uymayan çiftçiler, yük ve yolcu taşınması ile alınan ücret sorumluluk yüklenmesini önlemektedir. çeşitli kamu kurum ve kuruluşları tara- zirai faaliyet sayılmayıp vergiden muaf Gerek işletme büyüklüğü ölçülerinin fından verilen avans, kredi, sübvan- tutulmuştur. belirlenmesi gerekse vergi tevkifatı ile siyon, prim gibi ayni ve nakdi destek vergilendirmenin nihai vergilendirme unsurlarından yararlanamazlar. Bu olması zirai faaliyetle uğraşan çiftçilere hükmün uygulanmasına ilişkin usuller, Zirai kazançların vergisel yükümlülük getirmemesi açısın- ilgili kuruluşların görüşleri de alınarak dan büyük kolaylıktır. Maliye Bakanlığı’nca belirlenir. beyanı ve verginin Çiftçilerden Vergi usul kanunu hüküm- ödenmesi lerine göre belge alma saklama ibraz Kaynaklar • 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu çiftçi belgesi alma yükümlülüklerine Gerçek usulde vergilendirilen zirai • 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu • 250 Sayılı Gelir Vergisi Tebliği uymayanlar çeşitli kamu kurum ve kuru- kazanç mükellefleri Gelir vergisi • Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi luşları tarafından verilen kredi, sübvan- • Gelir İdaresi Başkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi kanunun 85’inci maddesi uyarınca • Maliye Hesap Uzmanları Derneği Beyanname siyon, avans, prim gibi destek unsur- yıllık beyanname ile takip eden yılın Düzenleme Kılavuzu larından faydalanamaz. Zirai faaliyet • Vergi Sorunları Dergisi

210 Araştırma / Research PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Düzce University hosted a valuable workshop. The most impor- tant names of the profession from all over the country met in Düzce. II. Landscape Architecture Education Workshop, organized within the scope of activities on 50th Anniversary for Landscape Architecture Education in Turkey. Activity organized with the cooperation of Düzce University Landscape Architecture Department and PEMKON (Council of Heads of Department of Landscape Architecture).

Peyzaj Mimarlığı Eğitim Zirvesi Düzce’de Düzce Üniversitesi’nin ev sahipliğinde gerçekleşen 2. Peyzaj Mimarlığı Eğitim Öğretim Çalıştayı değerli isimlerin katkılarıyla yapıldı. Üç gün Yıl Dolayısıyla Emekli Öğretim Üyelerine’ mesleğinin de olduğunu belirterek, pey- hedeflerin belirlendiğinde insanların bir boyunca Peyzaj Mimarlığı mesleğinin ve öğretim programlarının her plaket takdim edildi. zaj mimarlığının zaman zaman eleştirel şeyleri yoktan ver ettiğinin görüleceğini yaklaşımlarla karşı karşıya kalmasına dile getirdi. yönü tartışıldı. rağmen, diğer mesleki disiplinlerle Açılış konuşmaları bir arada çalışarak günümüze kadar geldiğini ifade etti. Gelişmek için hedef- Her yıl binden Çalıştayın ilk günü sabah oturumunda üzce Üniversitesi, değerli lerin belirlenmesinin önemine değinen gerçekleşen bu panelin ardından prog- fazla mezun bir çalıştaya ev sahipli- Uzun, Türkiye Cumhuriyeti kurucusu Gazi rama piyano dinletisi ile devam edildi. ği yaptı. Ülke çapından Mustafa Kemal Atatürk’ün Türk milletine Prof. Dr. Osman Uzun’un konuşmasının Düzce Üniversitesi Sanat Tasarım ve Mi- mesleğin en önemli isimleri göstermiş olduğu hedefler sonucunda bir ardından kürsüye davet edilen PEMKON marlık Fakültesi Müzik Bölümünden Ayşe Düzce’de buluştu. II. Pey- devlet kurulduğunu belirtti. Öğrencilere 8. Dönem Başkanı Prof. Dr. Cengiz Acar Kaptan’ın keyifli resitalinin ardından çalış- zaj Mimarlığı Eğitim Öğre- ve genç meslektaşlara hedef belirlemede ise yaptığı konuşmada, teknolojinin ve tayın resmi açılış konuşmaları gerçekleş- Dtim Çalıştayı, Türkiye’de Peyzaj Mimarlığı yardımcı olunması gerektiğini ifade eden, çağın yeniliklerine değinerek, eğitim Eğitiminin 50. Yılı Etkinlikleri kapsamında tirildi. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi düzenlendi. Peyzaj Mimarlığı Bölüm Dekanı Prof. Dr. Haldun Müderrisoğlu, Başkanları Konseyi (PEMKON) işbirliği kendilerine emek veren, hayatlarına do- ile Düzce Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı kunarak kişiliklerinin oluşmasında katkıları Bölümü tarafından Düzce’de düzenlendi. olan duayenlerle bir arada bulunmaktan Çalıştayda 3 gün süresince farklı konu- dolayı mutluluk duyduğunu belirterek, lar ele alındı. Çalıştayın en dikkat çekici davetlerini kırmayarak çalıştaya katılan oturumu ise ilk gün gerçekleşen açılış herkese teşekkür etti. oturumu idi. Türkiye’de Peyzaj Mimarlığı Eğitim-Öğretiminin Başlayışı ismi verilen Önce hedef panel gerek konusu, gerek panele katılan emekli öğretim üyeleri ile renkli, eğlenceli belirlenmeli ve hatıralarla dolu geçti. kaybettiğimiz Yalçın Memlük hocamızın Öner Demirel. Oğuz Yılmaz ise panelin Düzce Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı katılmış olduğu son panel ve Düzce’de- yönetimini gerçekletirdi. Panel süresin- Bölüm Başkanı ve Çalıştay Düzenleme ki çalıştayın onun destek verdiği son ce, ülkede Peyzaj Mimarlığı eğitiminin Yalçın Memlük Kurulu Başkanı Prof. Dr. Osman Uzun, çalıştay olması. Panele, Yalçın Memlük’ün başlamasına şahit olan isimler anılarını ise açılış konuşmasında peyzaj mimarlığı Hocanın son katkısı yanı sıra şu kıymetli isimler katıldı; Hayran aktararak dinleyicilerin keyifli ve öğretici mesleğinin önemine değindi. Prof. Dr. Çelem, Metin Başal, Selami Sözer, Ümit bir zaman geçirmesini sağladılar. Panel Bugünlerde bu özel paneli daha da kıy- Uzun yaptığı konuşmada, insanoğlunun Erdem, Erdoğan Gültekin, Melih Boydak, sonunda katılımcılara ve emekli öğretim metli kılan bir diğer unsun ise yakın tarihte var olduğundan beri peyzaj mimarlığı Ahmet Cengiz Yıldızcı, Kamuran Güçlü, üyelerine ‘Peyzaj Mimarlığı Eğitimi 50.

212 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 213 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Prof. Dr. Hakan Altınçekiç gerçekleştirdi. raporları açıklanarak tartışmaya açıldı. Peyzaj mimarlığı Konuşmacılar, fakültelerden mezun olan “Peyzaj Mimarlığı Bölümlerinin Mevcut Alt mezunlarından gençlerden beklentilerini ifade ederlerken Yapıları” başlıklı oturumla devam eden aynı zamanda kendi deneyimlerinden çalıştayda, “Peyzaj Mimarlığı Bölümlerinin

beklentiler örnekler sundular. Sorunlarına İlişkin Bölüm Anketleri” de ve öğretimin de bu gelişmelere paralel katılımcılarla paylaşıldı. Peyzaj Mimarlığı Resmi açılış konuşmalarının ardından olarak yeniden şekillendirilmesi gerek- bölüm başkanlarının katıldığı “Peyzaj çalıştay ‘Peyzaj Mimarlığı Mezunlarından Çalıştayın tiğini vurguladı. Ülkemizde 60’tan fazla Mimarlığı Bölümlerinin Sorunları Paneli” Beklentiler’ konulu panel ile devam etti. Peyzaj Mimarlığı Bölümü’nün olduğunu ikinci günü ile “II. Peyzaj Mimarlığı Eğitim Öğretim Panele Orman Su İşleri Bakanlığı Pey- söyleyen Prof. Dr. Acar, bu bölümlerin her Çalıştayı” sona erdi. Peyzaj Mimarlığı zaj Koruma Şubesinden Gülhan Çetin yıl binden fazla mezun verdiğini ve bu Peyzaj mimarlığı öğretim programlarının mesleğinin ve öğretim programlarının her Sönmez ile Serap Kargın, TMMOB Peyzaj mezunların da iş hayatına katılmada bazı yapısı ve öğretim tekniklerinin gözden yönüyle tartışıldığı, “II. Peyzaj Mimarlığı Mimarları Odası Genel Başkanı Ayşegül sorunlarla karşı karşıya kaldığını sözlerine geçirilmesi, eğitim ve öğretim alanında Eğitim Öğretim Çalıştayı”, farklı bakış açı- Oruçkaptan, Çevre ve Şehircilik Bakan- ekledi. küresel ve ulusal düzeydeki gelişmelerin, ları kazandırarak katılımcılarda geleceğe lığından Ali Özkır, Karaoğlu Peyzaj’dan tüm paydaşların katılımıyla değerlendir- yönelik yeni perspektiflerin oluşmasına Nesrin Karaoğlu Yasinoğlu, On Tasarım melerin yapılabilmesi amacıyla düzenle- imkan sağladı. Kurucusu Oktan Nalbantoğlu, Erdem STK’larla birlikte nen çalıştayın ikinci günü, Düzce Üniver- Çalıştayın sona ermesiyle birlikte son gün Mimarlar kurucularından Sunay Erdem girişimleriyle devasa bir veri tabanı oluş- sitesi Orman Fakültesi Dekanı Prof. Dr. gezi programı düzenlendi. çalışılmalı Akademik ve ve DS Mimarlık’tan Deniz Aslan konuş- turulduğunu belirterek, bu projeye 60’a Haldun Müderrisoğlu’nun yönettiği “Pey- macı olarak katıldı. Panelin yönetimini ise Cengiz Acar’ın konuşmasından sonra yakın okulun üye olduğunu ifade etti. On mesleki bilgi zaj Mimarlığı Eğitim ve Öğretim” paneli ile Sonuç raporu kürsüye davet edilen PEMDER Yönetim yıllık bir proje olduğunu belirten misafir başladı. Program, “Peyzaj Mimarlığı Bö- Kurulu Başkanı Prof. Dr. Veli Ortaçeşme, konuşmacı, bilgiyi yayma, yeni fikirler Çalıştayın son açılış konuşmasını ger- lümü Öğrencilerinin Beklenti ve Sorunları” 2. Peyzaj Mimarlığı Eğitim Öğretim Çalış- peyzaj mimarlarının ilk zamanlarda hem oluşturmanın LE: NOTRE Enstitüsü’nün çekleştiren Düzce Üniversitesi Rektör ile “Peyzaj Mimarlığı Mezunlarına İlişkin tayı Sonuç Raporu yayınlandı. eğitim faaliyetleri yürüttüğünü, hem de başlıca çalışmaları arasında yer aldığını Yardımcısı Prof. Dr. İlhan Genç, Orman Anket Sonuçları”nın sunumlarıyla devam Raporun giriş kısmında şöyle denildi; mesleğin savunuculuğunu yaptığını belir- söyledi. Fakültesi’nin Düzce Üniversitesi’nin en etti. Gerçekleştirilen panel ve sunumların Türkiye’deki Peyzaj Mimarlığı Eğitimin terek bugün gelinen noktanın eskiye göre köklü fakültelerinden birisi olduğunu dile ardından katılımcılar; “Peyzaj Tasarım 50.Yılı Etkinlikleri kapsamında “II. Peyzaj çok daha iyi bir yerde olduğunu ifade getirdi. Atölyesi, Peyzaj Planlama Atölyesi, Peyzaj Eğitimdeki sorunlar Mimarlığı Eğitim Öğretim Çalıştayı”, Pey- etti. Sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte Bitkileri Atölyesi, Lisansüstü EğitimÖğretim Her meslek grubunda olduğu gibi peyzaj zaj Mimarları Bölüm Başkanları Konseyi çalışmanın önemine de değinen Ortaçeş- Programda konuşan TMMOB Peyzaj Mi- Atölyesi, Staj Atölyesi, Akreditasyon Atöl- mimarlığı mesleğinde de bazı zorlukların işbirliği ile Düzce Üniversitesi Peyzaj me, eğitim-öğretimin kalitesinin, araştır- marları Odası Genel Başkanı Dr. Ayşegül yesi, Yaşam Boyu Öğrenim Atölyesi ve yaşandığını söyleyen Genç, bu çalış- Mimarlığı Bölümü tarafından 4-7 Temmuz maların niteliğinin artırılması için ortak Oruçkaptan, peyzaj mimarlığının kültür Uluslararası İlişkiler Atölyesi” olmak üzere tayda mesleki sorunların tartışılacağını 2018 tarihlerinde Düzce’de düzenlenmiş- çalışmaların yapılması gerektiğini belirtti. ve medeniyetlerin gelişmesine katkıları toplam 8 farklı atölyede bildiri sunumları- duyduğunda heyecanlandığını ifade tir. Çalıştayın temel amacı, ülkemizdeki olduğunu belirterek, meslek mensupları- nı gerçekleştirdi. etti. Üniversitelerin öğrencilere akademik Peyzaj Mimarlığı öğretim programlarının nın alacağı eğitimin kalitesinin, ülkemizin Le Notre projesi bilgi vermenin yanında mesleki eğitim de yapısı ve öğretim tekniklerinin gözden gelişmesine doğrudan etki edeceğini vermesi gibi görevlerinin olduğuna dikkat Çok yönlü geçirilmesi, eğitim öğretim alanında dile getirdi. Oda olarak, eğitimdeki temel LE: NOTRE Enstitü Başkanı Prof. Dr. Nilgül çeken Genç, düzenlenen bu çalıştayda küresel ve ulusal düzeydeki gelişmelerin sorunları yakından takip ettiklerine işaret tartışmalar Karadeniz yaptığı konuşmada ise LE: öğrencilere hangi normların kazandırı- tüm paydaşların katılımıyla değerlendiril- eden Oruçkaptan, sorunların giderilmesi NOTRE projesi kapsamında akademis- lacağının tartışıldığını gördüğü için de mesidir. için ortak çalışmaların yapılması gerekti- Çalıştayın üçüncü ve son gününde ise yenlerin, profesyonellerin ve öğrencilerin ayrıca mutlu olduğunu dillendirdi. ğini vurguladı. yapılan atölye çalışmalarının sonuç

214 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 215 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

PEMDER (Landscape Architecture Education and Science Association) has completed the 1st Ordinary General Assem- bly Meeting. Distribution of duties complet- ed on board and Mr. Veli ORTAÇEŞME was elected Chairman of the Board of Directors.

PEMDER Genel Kurulunu Prof. Dr. Veli Ortaçeşme (Başkan) Yönetim Kurulu Prof. Dr. Oğuz Yılmaz (2.Başkan) Denetleme Kurulu

Doç. Dr. Tahsin Yılmaz (Sayman) Peyzaj Mimarlığı Eğitim ve Bilim Der- Prof. Dr. Erhan Vecdi Küçükerbaş Tamamladı Pınar Zeğerek (Sekreter) neği (PEMDER) 1. Olağan Genel Kurulu Prof. Dr. Sebahat Açıksöz Prof. Dr. Meryem Atik sonucunda Yönetim Kurulu şu isimlerden Doç. Dr. Barış Kara Prof. Dr. Cengiz Acar oluştu; Doç. Dr. Murat Zengin Prof. Dr. Osman Uzun PEMDER 1. Olağan Genel Kurul Toplantısını Dr. Emrah Yıldırım Prof. Dr. Adnan Uzun tamamladı. Organlara seçilen üyeler ve Dr. Ömer Lütfü Çorbacı Prof. Dr. Tanay Birişçi yönetim kurulu görev dağılımı gerçekleşti. Veli Prof. Dr. Abdullah Kelkit Genel kurul toplantısına katılan üyelere Prof. Dr. Mustafa Var Ortaçeşme Yönetim Kurulu Başkanı seçildi. teşekkür eden PEMDER Yönetim Kurulu Prof. Dr. Faris Karahan Başkanı Veli Ortaçeşme, derneğimiz Doç. Dr. Meltem Erdem Kaya peyzaj mimarlığı camiasına hayırlı olsun. Doç. Dr. Mustafa Artar Destek veren herkese teşekkür ederiz. Eğitim ve bilim bağlamında projelerimizi PEMDER 1. Olağan Genel Kurulu Toplan- yakında açıklayacağız dedi. tısına katılan üyeler oylarını kullandılar. Organlara seçilen üyeler belirlendi.

eyzaj mimarlığı akademisyen- kurulu başkanı seçildi. Türkiye’de peyzaj lerinin yeni çatı derneği olan mimarlığı eğitim öğretimi ve araştırma- PEMDER ilk olağan genel larının ve peyzaj mimarlığı mesleğinin kurulunu gerçekleştirdi. Düzce gelişmesine; bilgili, becerili, araştırmacı Üniversitesi’nde yapılan meslek mensuplarının yetişmesine katkı seçimli genel kurulda kurucu sağlamak amacıyla kurulan PEMDER, Pbaşkan Prof. Dr. Veli Ortaçeşme yönetim üye kayıtlarını da sürdürüyor.

216 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 217 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

önüne alınarak işe yaradığını umuyorum. Orman Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı bir- We are together with Mr. Ercan Evcan leşti şuanda. Güzel bir atılım oldu bu. who is the Chairman of Turkey Florists Federation. In Turkey, the only federation Bakanlığımızın katkısı ne aşamada? which is currently collecting all floristic Şuanda Orman ve Tarım Bakanlığı business together, second federation while bünyesinde mesleğimizin daha güçlene- on the road. The second one which will be ceğine inanıyorum. Orman Bakanlığında established in close time is ‘Federation of peyzajdılar olarak çalışmalarımız yürü- Businessmen of Turkey Florists’. The two fed- erations have a common goal is transform- tülecek, Tarım Bakanlığında da kesme ing to a confederation together. çiçek, süs bitkileri ithalat ihracat kısmını yürüteceğiz. Çok güçlü olacağımıza ina- nıyorum bu sistemde ve ticaretimizin de ‘Vakıflar Cami artacağına inanıyorum. Biz devletimizden %18’lik KDV’yi %10’a çekmek istiyoruz.

Düşünmesini mi istiyorsunuz. Önlerindeki Evet, düşünmesini istiyoruz ve bekliyoruz. Bu anlamda KDV’nin %10’lara % 8lere çekilmesi sektörümüzün daha güçlü bir şekilde KDV’ sini, vergisini ödeyen bir Dilenci Gibiler’ sektör olacağına da inanıyorum. Bura- alakalı çalışmalar yapmıyorlar. Ticaret re çiçek alınmıyor mesela. Biz sadece da yapılan çalışmalar odalarımız olsun, odalarımıza da hepimi üyeyiz. Ticaret federasyon olarak devlet hastanelerine Adresimiz İstanbul. Sektörün merkezi olan Türkiye Çiçekçiler Federasyonu Yönetim Kurulu Başkanı odalarımız bize pazarlar göstermesi çiçekleri sokabildik ama özel hastaneler- Ercan Evcen ile birlikteyiz. Türkiye’de şu anda çiçekçilerin bir çatı altıda olduğu tek federasyon var, derneklerimiz olsun, federasyon olsun, SÜSBİR olsun bununla alakalı güzel lazım. Asya Pazarı, Avrupa pazarı güzel de hiçbir şekilde hastanın odasına çiçek ikinci federasyon ise yolda. Çiçekçiler federasyonunun yanı sıra yakın bir zamanda kurulacak olan bir şekilde pazarların gösterilmesi lazım ki alınmıyor. Çiçek bir insanın mutluluğudur, ikincisinin adı ise Türkiye Çiçekçiler İş Adamları Federasyonu olacak. İki federasyonunda ortak çalışmalar yapıyoruz ama, biz bir çatının altında buluşamıyoruz. malımızı pazarlayalım. Dışa bağımlılığımı- bir insanın neşe kaynağıdır, bir insanı bir hedefi var konfederasyonlaşmak. Buradan yola çıkarak, keyifli bir söyleşi gerçekleştirdiğimiz zı ortadan kaldıralım. temsil eden güzel bir objedir. Burada Başkan Ercan Evcen ile sektörde gelinen son noktayı ve hedefleri konuşacağız. Peki bir çatı altında buluşmak için neler önemli olan insanlarımızın mutluluğudur. yapılmalı? Yaşanan ekonomik kriz üretimi ve pa- Önce Türkiye Büyük Millet Meclisi gibi zarlamanın ne kadar önemli olduğu bir Hastane odalarına çiçek alınmasıyla Başkanım bu söyleşi için size öncelikle yapıyorum. Güzel bir çalışmaya imza bir çatının altında sektörümüzün buluş- kez daha hatırlattı değil mi? ilgili ne gibi girişimler yaptınız? teşekkür ederken, çiçekçiler federasyo- attık. Şimdi ikinci federasyonu kurma aşa- ması lazım. Bunun içinde Türkiye Çiçekçi Yani bu gün ki yaşanan ekonomik Hastane odalarında sağlık bakanlığımız- nunu daha yakından tanımak istiyo- masına geldik. Türkiye Çiçekçi İş Adam- İşadamları Federasyonunu kurup, bir dalgalanma da dolarda yapılan mani- dan rica ediyoruz. Bakan yardımcımız ruz. Yani sizler çiçekçiler federasyonu ları Federasyonunu yakın bir zamanda çatı altında toplayıp, yürümek istiyoruz, pülasyonları görüyoruz. Buna hep dışa Şuayip beyle bir çalışma yaptık. Metin olarak Türkiye’deki şu anda ki mevcut kuracağız. sonrada konfederasyona doğru geçmek bağımlılığımız neden oluyor. Biz Çin gibi, Külünk vekilimizle, Osman Poyraz vekili- gidişattan memnun musunuz? Sorunla- istiyoruz. Burada güçlü bir sektör olmayı Japonya gibi, bir elin nesi var, iki elin sesi mizle federasyon olarak yanlarına gittik, rınıza kısa bir temas etmemiz gerekirse Çiçekçi İş Adamları Federasyonu bün- hedefliyoruz. Hedeflerimizin doğrultu- var ile kenetlenip bir yumak olup Nuri hastanelere çiçek alınmasıyla alakalı neler söylemek istersiniz? yesinde ne gibi faaliyetler olacak? sunda da çalışanlarımız olsun, malın Demirağ gibi uçağımızı üreteceğiz, işte güzel adımlar attık ama projemiz yarım Bunun içinde seracılar, kesme çiçekçi- mekanını yaptığımız insanlar olsun, mal araba fabrikamızı kuracağız. Bununla kaldı. -Şimdi, öncelikle bütün sektörümüzün ler, peyzajcılar, süs bitkisi üreten sektör satışlarında daha güçlü daha üretken bir alakalı üretim yapılacak arazilerimizi, üre- içindeki, sektörümüze hizmet eden olarak hep beraber elele verip yürümek Türkiye hedefliyoruz. time geçirip hayvancılığımızı ilerletmemiz Neden? değerli kardeşlerimizi, iş adamlarımızı istiyoruz. Türkiye çiçekçiler federasyonu lazım. Bu konuda devletimiz de üreticinin Hastane odalarına bir çiçek vitrini gibi saygıyla sevgiyle selamlıyorum. Burada olarak Orman Bakanlığımıza ve Tarım Üretim daha çok üretim mottosunu hatır- karşısında ciddi adımlar atması lazım. bir vitrin oluşturulup, insanın oraya gelen sektörümüzden bir şikayetimiz yok. Para Bakanlığımız bünyesinde hizmet verece- latalım o zaman… çiçekten mutluluk duyması, moral bul- kazanma veya ticaret boyutunda bir şi- ğiz. Evet malın üretimi var ama pazarı yok Peki sektörel olarak beklentileriniz ve ması lazım. Düşünün çiçeksiz bir odayı, kayetimiz yok. Sadece devletimizin içinde şu anda. Mesela Ödemiş’e gidiyorum istekleriniz neler? düşünün hasta yatıyor, birde çiçekli bir uygulanmış olan %18 KDV sorunumuz Tarım ve Orman Bakanlıkları yeni hükü- veya işte Sakarya’ya gidiyorum, üretim Yani boş araziler duruyor. Bununla alakalı odayı düşünün hastanın mutluluğu önemli var. Bununla alakalı bir çalışma yaptık met sisteminde birleşmedi mi? çok güzel, sahaları çok güzel, tesisler çok teşvikler verilerek boş arazileri değer- olan. Hastayı mutlu eder, ilgi anlamında federasyon olarak. Evet yeni birleşti. Daha önceden git- güzel ama pazarlama alanlarımız yok. lendirmeliyiz. Bunun teşvik edilmesi hatta hasta kendisine ilgi duyulduğunu görür tiğimiz çalışmalarda orman ve tarım Nedense hep dışa bağımlılığımız devam üreticilere cüzi bir şekilde kiraya verilme- daha da mutlu olur. Bununla alakalı bu Çiçekçiler federasyonun teşkilat yapısı bakanlığına sunmuş olduğumuz iki ediyor. İtalya’dan, Hollanda’dan çiçekler sini istiyoruz. Hatta bunun için devlet ve çalışmayı sağlık bakanlığımızdan ikinci hakkında bilgi alabilir miyiz? dilekçemiz oldu. ‘Biz bir daire başkanlığı ithal ediyoruz. İhracatımız oluyor ama özel bankalar üreticilere krediler verilme- kez bir daha talep edeceğiz bunu. Bu Türkiye Çiçekçiler Federasyonu 27 ilimizin istiyoruz’ demiştik. Bu daire başkanlığının ithalatımız daha çok bununla alakalı. lidir. İkincisi bizim kesme çiçek sektörü- çalışmaya da güzel bir imza atarak so- içinde var olan bir yapılanmadır. Bu 27 çatısı altında hep beraber bir çatı altında Bizim hedefimizde, en büyük hedefimiz müzde çok büyük sıkıntı var. nuçlandıracağımıza inanıyorum. ilimizin içinde 27 tanede derneğimiz var. toplanmak istiyoruz düşüncesindeyiz. Ya- üretim olması lazım ve dış pazar olması Büyük örgütlenme ile gidiyoruz. Bunun pılan cumhurbaşkanlığı sisteminde de bu lazım. Dış pazarı biz kullanamıyoruz. Ne gibi sıkıntılar var? Peki diğer önemli sorun nedir? organizasyonu, teşkilatlanmasını ben dilekçemizin ön görüsüde herhalde göz Ticaret odalarımız maalesef bununla Kesme çiçek bölümünde hastanele- İkincisi düğünlerimiz oluyor. Eskiden çi-

218 Röportaj / Interview Röportaj / Interview 219 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi YEŞİL, GENİŞ, Bununla alakalı devletimizden güzel adım YEŞİL, GENİŞ, atarak vakıflarla iyi bir çalışma içine girip demir çelenk işini, bağış işini ortadan kal- dırması gerekir. Camilerin köşe başların- MÜTHİŞ! da dilenci vaziyetini almasın vakıflarımız. Vakıf demek çok büyük bir kuruluştur. MÜTHİŞ! Çok büyük bir makamdır. Osmanlı Devleti  OCAK TARIHLERINDE zamanında vakıflarımız çok güzel işlere, Bahçeclk sektöründe hizmetlere imzalar atmıştır. Bu gibi işlerle  OCAK TARIHLERINDE üreticinin tüketicinin işleriyle oynamama- Bahçeclkdünyanın sektöründe lder fuarı sı lazım. Son birşey söyleyeyim, devlet dünyanın lder fuarı büyüklerimizin düğünleri oluyor bununla- da alakalı bir öngörüm var. İşte düğü- nümüze çelenk gönderme yerine vakıfa gönderin diye böyle bir tezat içinde kalıyoruz. Lütfen devlet büyüklerimden, Cumhurbaşkanımızdan, bakanlarımızdan, milletvekillerimizden rica ediyoruz; çiçeği sevelim, çiçeği sevdirelim, üretimimizi durdurmayalım, ekonomimizi durdurma- yalım. Bugün bir orkidenin Türkiye girişi 7-8sent 10sent gibi paralara geliyor. Bitkiler Çiçekçinin tezgahına gelene kadar 70 lira Bitkiler 80 lira oluyor. Bu çıkarcılık vurdumduy- Teknoloji mazlığı ortadan kaldırıp, kendimiz üretim Teknoloji sahaları kurmamız lazım. Üretim sahaları ÇiçekçilikÇiçekçilik çok önemli devlet büyüklerimden öncelik- le bunu istiyoruz. DonanımDonanım

Kaç üyeniz var başkanım? Şuanda 27 ilimizde olan derneğimizin içinde 2 bin 700’e yakın üyemiz var ve Türkiye genelinde hızla da örgütlenmeye devam ediyoruz. Yani üyeliklerimizde devam ediyor. Daha bir-iki yıllık fede- rasyonuz ama derneklerimiz çok eski. Çalışan sayımızı 20 binlere, 30 binlere kadar çıkarmak istiyoruz. Teşkilat çalış- ması yaptığımız derneklerimizin içindeki yenilenmeler biraz mani oluyor.

Bu 27 ilin içerisinde İstanbul var mı? IPM ESSEN FUARINA HOŞ GELDİNİZ! - Var. İstanbul çiçekçiler derneğinin IPM ESSEN FUARINA HOŞ GELDİNİZ! kurucu başkanıyım. Federasyonun ku- YEŞİL trendler ve satış noktalarına yönelk güçlü konseptler rucu başkanlarından bir tanesiyim. Yani YEŞİLGENİŞ trendlerürün çeştler ve satış ve uluslararası noktalarına ortaklık yönelk ağları güçlü konseptler burada yapılacak bütün çalışmalarda MÜTHİŞ Pyen ürünler ve teknk yenlkler odalarımız, derneklerimiz, ticaret oda- GENİŞ ürün çeştler ve uluslararası ortaklık ağları çekçilik çok güzeldi.. Bütün otellere yahut ekmek yiyor. Buda 50 bin aile demektedir. larımız bunlarla beraber sektörümüze MÜTHİŞ Pyen ürünler ve teknk yenlkler cenazelere çelenkler giderdi. Düğün Bunu da çarpıya vurduğumuz zaman bir IPM ESSEN: bahçeclk sektöründe dünya çapında lder. güzel bir çalışmanın ürünüdür. İyi bir kan sepetleri gönderilirdi. Şuan da bir cenaze milyar 250 bin insan yapıyor. Ciddi bir vermemiz lazım birlikte birlik olma zama- olduğu zaman işte bir büyüğümüzün potansiyel var bununla alakalı, işte çocuk IPMZİYARETİNİZDEN ESSEN: bahçeclk sektöründeSEVİNÇ DUYARIZ. dünya çapında lder. nı, birbirimizi yeme zamanı değil. Para çelenk göndermeyin vakıfa bağış yapın okutuyorlar, üniversitelere gönderiyorlar. kazanma zamanı, üretim yapma zamanı deniliyor ve demir çelenkler kullanılmaya İnsanların üretimini bir an da kesilmiş olu- ZİYARETİNİZDEN SEVİNÇ DUYARIZ. diyorum. başlandı. Bununla alakalı vakıflar çok bü- yoruz bu vakıflar nedeniyle. Yani çiçekçi- yük paralar topluyor. Bizim şuan da sek- likte üretimin önünü kesiyor bu vakıflarla. Çok teşekkür ediyorum başkanım. törümüz bu vakıflardan şikayetçi. Çünkü -Bende teşekkür ederim. Hepinize saygı bizimde sektörümüzün içinde 50 bin insan Bu konuyla ilgili ne yapılabilir? ve sevgilerimi sunuyorum. WWW.IPMESSEN.DE WWW.IPMESSEN.DE 220 Röportaj / Interview

IPM 18.044 AZ Besucher_Image_Plant_235x290_tr.indd 1 30.10.18 16:31

IPM 18.044 AZ Besucher_Image_Plant_235x290_tr.indd 1 30.10.18 16:31 PLANT Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi

Eurasia Plant Fair, (Flower Show 2018) which is the biggest fair related with our industry in our country and also Eurasia and organized by CYF Fair organization with support of SUS-BIR (The Ornamental Plants Growers Union). The fair preparing to bring all components of landscaping in- dustry together with presenting a new face and innovations in Tüyap Büyükçekmece on 22-24 November.

Bu yılki fuar temasının “Ticaret Yön runların paydaşlarca tartışılabilmesi imkânı müşterilerin özel beklentilere sahip olduğu” Değiştirirken Doğru Yerde Olun” olarak sunulması ile daha önce EPF – Flower Show bilinciyle yürütülen Paneller ve CIP progra- belirlenmesindeki temel sebep; bildiğiniz İstanbul’u ziyaret etmemiş olan profesyo- mı sayesinde fuara çekilecek. gibi sektörümüz için ihracatta Avrupa’ya nellerin fuara çekilmesi amaçlanıyor. Ulus- kayılması, iç pazarda hedef müşteri kitle- lararası isimlerin ve konusunda sektörümü- Online kayıt ile hızlı Çıkış Yolu Arıyorsanız, sindeki değişimler gibi sebeplerle ticaretin zün önde gelen temsilcilerinin katılımı ile üç değişen yönüdür. Bu değişim çalışmalarda gün boyunca her saat düzenlenecek olan ve ücretsiz ziyaret da güncellemeyi ve yenilenen bu çalışma- panel ve konferanslara katılım ise ücretsiz Tam da Yerinde ve larla değişen müşteri portföyüne ve pazar olacak. Bu yıl Flower Show İstanbul Fuarı için fuar temsilcilerine ulaşmayı gerektiriyor. web sitesi üzerinden form doldurarak Zamanında… Konferans, Panel ve Etkinlik takvimi katılımcı hazır barkotlu yaka kartı çıktısı alabilmek Özellikle ticaretin daraldığı, doğru müşteri listeleri ile birlikte Kasım ayının ilk haftasında mümkün oluyor. Bu sayede ziyaretçiler kitlesine zamanında ulaşabilmenin daha da fuar web sayfasında yayınlanmış olacak. hem ücretsiz olarak hem de kayıt işlemleri Eurasia Plant Fair / önem kazandığı ve yeni müşteri profiline ile uğraşmadan aldıkları barkotlu çıktıyı ulaşımın gerekliliğinin hissedildiği zamanlar- turnikeye okutarak fuara giriş yapabili- da, içinde bulunulan zorluktan çıkış adresi Cip lounge yorlar. Katılımcıların da müşterilerini davet Flower Show İstanbul için “Doğru Yerde Olmak” büyük önem ederken davetiye göndermek yerine online Bu yıl üzerinde yoğunlaşılan ziyaretçi taşıyor. Eurasia Plant Fair / Flower Show kayıt linki gönderiyor olmaları yeterli oluyor. gruplarına ve sektör temsilcilerine özel CYF Fuarcılık organizasyonu ve Süsbir desteği ile düzenlenen İstanbul sizlerin ihtiyaç duyduğu yeni ve CIP Kartlar hazırlanıyor. İsme özel hazır- sektörümüzün ülkemizdeki tek ve Avrasya’daki en büyük fuarı özel müşterileri fuara çekebilmek için; “özel Siz de ticaret yön değiştirirken gelenek- lanan barkodlu bu kartlar sayesinde, kart olan Eurasia Plant Fair / Flower Show İstanbul, 22 - 24 Kasım müşterilerin özel beklentilere sahip olduğu” selleşen yöntemlerden ve geri de kalmış sahipleri fuara geldiklerinde danışmalara bilinciyle bir dizi yenilikleri de hayata geçi- pazarlar için arayışlardan uzaklaşın, zama- tarihlerinde Tüyap Büyükçekmece’de süs bitkileri ve peyzaj uğramadan doğrudan turnikelerden geçiş riyor. nında ve doğru potansiyel müşteri kitlesine sektörünün tüm bileşenlerini farklı bir yüz ve yeniliklerle bir araya yapabilecek ve yaka kartı taşımak, bilgileri- ulaşmak için Eurasia Plant Fair / Flower getirmeye hazırlanıyor. ni paylaşmak ve danışmalarda zaman har- Show İstanbul’da yerinizi alın! Uluslararası camak zorunda kalmayacaklar. Ayrıca CIP Kart sahipleri, kendilerine özel hazırlanan Daha fazla bilgi için www.flowershow. geliştirmek, sürdürülebilir bir büyüme kay- peyzaj ve kentsel CIP Lounge’da ikramlar eşliğinde dinlene- Ticaret yön com.tr adresini ziyaret edebilirsiniz. dedebilmek için tüm bu ekonomik, politik tasarım panel ve bilecek, internet kullanabilecek, bilgisayar değiştirirken doğru ve dönemsel gelişmeleri yakından takip konferansları kullanabilme ve çıktı alabilme imkanlarına yerde olun etmek gerekiyor. sahip olarak gün içerisindeki işlerini takip Eurasia Plant Fair / Flower Show İstanbul etmeye devam edebilecekler. Yalnızca kart Tüm üretim bölgeleri ve sektörün tüm Fuarı ise; mevcut pazar payınızı ve ticaret sahiplerinin kullanabileceği CIP Lounge bu Süs Bitkileri sektörümüz ekonomik, politik bileşenlerinin buluşma ortamı olan fuarla hacminizi genişletmenize katkı sağlayabil- ziyaretçiler için tamamen ücretsiz olacak. ve dönemsel gelişmelere bağlı olarak ile eş zamanlı olarak “Uluslararası Peyzaj mek, zamanın gerisinde kalmadan potan- Ayrıca kart sahipleri CIP Lounge içerisin- her yıl ihracat ve ithalatında ve/veya iç ve Kentsel Tasarım Panel ve Konferans- siyel yeni pazarlardan erken pay alabil- deki görüşme odalarını kullanarak, özel pazarda farklı hedef kitlelere yönelmek, ları” düzenleniyor. İlerleyen yıllarda daha menizi sağlayabilmek için bu gelişmeleri toplantı ve görüşmelerini, kendi özgürlük hedef kitlesini bu gelişmelere bağlı olarak da genişletilerek “Uluslararası Peyzaj ve öncesinde takip ediyor. Bu doğrultuda alanları içerisinde yapabilecekler. güncellemek durumunda kalmaktadır. hedef ülkeler ve müşteri grupları her yıl Kentsel Tasarım Zirvesi”ne dönüştürülecek Genel ticaretin değişmez bir kuralı olarak olan etkinliklerde, sektöre fuar etkinliği güncelliyor, tanıtım ve pazarlama faaliyet- Katılımcıların ulaşmak istedikleri ve ihtiyaç mevcut pazar ağını ve müşteri portföyünü yanında deneyim paylaşım ortamı ve so- leri bu doğrultuda şekillendiriliyor. duydukları yeni ve özel müşteriler, “özel

222 Haber / Sectoral News Haber / Sectoral News 223 BM_JUAN_ILAN_235X290con.pdf 1 9.02.2018 21:11

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K