Sylwetki

W 2013 mija 80. rocznica urodzin Andrzeja Trzaskowskiego, wybitnego muzyka icysty. Andrzej . Trzasko wski Synopsis

azywano go „mózgiem polskie- deusza Ciejki (1941–50). W latach 1947– – taką informację usłyszał w rektoracie UJ. go jazzu” – od połowy lat 50. –51 uczęszczał do elitarnego gimnazjum Doradzono mu, by szybko podjął pracę Nuchodził za niekwestionowany im. Jana Sobieskiego i spróbował szczęścia autorytet w dziedzinie „muzyki synko- w Krakowie. To właś- za rok. powanej”. Wszechstronne wykształcenie, nie wtedy zaintere- Przez kilkanaście talent, intuicja, otwarty umysł i zdolność sował się jazzem. Za- miesięcy zarabiał na do przenikliwych analiz pozwoliły mu łożył pierwszy zes- życie, grając w nocnych się realizować w wielu dziedzinach. Był pół Rhythm Quartet, lokalach Krakowa, Ło- zdeklarowanym modernistą. Wielokrot- rozpoczął współpracę dzi i Zakopanego. La- nie podkreślał, iż jest zwolennikiem bez- z krakowskimi grupami tem 1952, wraz z Me- względnego postępu w sztuce. Te poglądy Jerzego Borowca i Józe- znajdowały odbicie w jego kompozycjach, fa Szewczyka i nawiązał nagraniach i tekstach. kontakty z ówczesnymi liderami jazzu: Kazi- Od Bacha do „Birda” mierzem Turewiczem, Janem Walaskiem, „” – jeden Andrzej Trzaskowski urodził się 23 mar- Jerzym Matuszkiewiczem i Witoldem Ku- ca 1933 roku w Krakowie. Wywodził się jawskim. W 1949 grał w zespole studenc- albumów z jednego z najstarszych polskich rodów kim w klubie Rotunda pod kierunkiem szlacheckich, pieczętującego się herbem Tadeusza Prejznera. Trzaska. Jego dziad, Bronisław Trzaskow- Jesienią 1950, pół roku przed maturą, ski, był znanym językoznawcą i pedago- został zatrzymany przez funkcjonariuszy giem, zaś ojciec, dr Stanisław Trzaskowski Urzędu Bezpieczeństwa i osadzony na – prawnikiem i melomanem (studiował trzy miesiące w areszcie śledczym przy w Wiedniu prawo, fortepian i wiolonczelę). ul. Pomorskiej (podejrzewano go o przy- Andrzej Trzaskowski zaczął grać na należność do grupy konspiracyjnej). I choć fortepianie w czwartym roku życia. Re- maturę zdał „cum laudo”, nie został do- gularną naukę podjął w 1940, najpierw puszczony do egzaminów na polonistykę u Olgi Axeull-Łapickiej, a następnie u Ta- z powodu „poważnych zatargów z władzą”

60 Sylwetki

lomanami (w składzie grupy znalazł się płytowych Mariana Eilego i Jerzego Skar- wy, gdzie wkrótce powołał własną formację m.in. Krzysztof Trzciński, jeszcze nie Ko- żyńskiego), napisał znakomity, pionierski *e Wreckers (z Alojzym Musiałem, Woj- meda), występował w Ustroniu Morskim. tekst, zawierający wiele odkrywczych spo- ciechem Karolakiem, Romanem Dylągiem Drugie podejście na Uniwersytet Jagiel- strzeżeń i precyzyjnych analiz. i Andrzejem Dąbrowskim). Zespół czerpał loński zakończyło się powodzeniem – Trza- Nadal był członkiem Melomanów. Od inspiracje z muzyki Parkera, Gillespie’ego skowski został przyjęty na muzykologię. 1954 zespół zaczął wykonywać także reper- i hard-bopu, zaś sam Trzaskowski wzoro- Katedrą Historii i Teorii Muzyki kierowa- tuar nowoczesny – za jego dobór i aranżację wał się na pianistyce Horace’a Silvera. Wrec- ła wówczas prof. Stefania Łobaczewska. odpowiadał właśnie Trzaskowski. Z Melo- kersi zadebiutowali na Jamboree 1959. Chłopak był spragniony wiedzy. Realizu- manami wystąpił na I Festiwalu Jazzowym W następnym roku, w składzie poszerzo- jąc program studiów, niezależnie uczył się w Sopocie w 1956. W tym samym roku zo- nym o Zbigniewa Namysłowskie- nowych technik kompozytorskich i analizy stał uznany za najlepszego pianistę jazzowe- muzyki u Bogusława Schae)era i Eugeniu- go w plebiscycie tygodnika „Przekrój”. Od

go, nagrali płytę (tzw. „czwórkę”) i wystąpili w Filharmonii Narodowej. W czasie Jam- 1958, wraz z Janem „Ptaszynem” Wróblew- boree 1960, Trio Trzaskowskiego akompa- skim, grał w Jazz Believers – grupa błysnęła niowało Stanowi Getzowi – artyście, będą- sza Rudnika (w Studiu Eksperymentalnym podczas I festiwalu Jazz Jamboree. cemu wówczas na szczycie listy magazynu Polskiego Radia). Tytuł magistra otrzymał „Down Beat”. 31 października w FN doszło w roku 1957 na podstawie pracy o muzyce do wspólnej sesji nagraniowej. Późna noc Charliego „Birda” Parkera, artysty uważa- Lata 60. to najbardziej twórczy okres i długie godziny oczekiwania (Getz, w pod- nego w Polsce za ultranowoczesnego. Nie w karierze Trzaskowskiego. Już sam począ- łym nastroju, próbował się dodzwonić do dysponując praktycznie żadnymi mate- tek dekady był dla niego wyjątkowo pomyśl- swojego impresaria Normana Granza, by riałami (korzystał ze skromnych kolekcji ny. W 1960 przeniósł się na stałe do Warsza- uzyskać zgodę na nagranie) wygenerowały u naszych muzyków zmęczenie i wysoki poziom stresu, co odbiło się na poziomie ich gry. Jednak dziś, z perspektywy czasu, album „S. Getz & A. Trzaskowski Trio” brzmi naprawdę dobrze, właściwie oddaje tamtą atmosferę i ma ogromne znaczenie archiwalne. Na kolejnym Jamboree Trzas- kowski znów zagrał z międzynarodową gwiazdą – angielskim barytonistą Ronnie Rossem. W 1962 przyznano mu stypendium American State Department; w czerwcu te- goż roku, z otrzymanym po latach oczeki- wania paszportem w kieszeni, wyjechał do Stanów. Towarzyszył mu nowy skład Wrec- kersów – Dąbrowskiego zastąpił Adam Ję- drzejowski, Karolaka – Michał Urbaniak (na saksofonie tenorowym). W USA zespół koncertował m.in. w Departamencie Stanu,

61 Sylwetki

na festiwalach jazzowych w Waszyngtonie wizowanymi i -ll-ins; najwięcej swobody i Newport, w Nowym Orleanie, w znanych Mniej więcej od 1963 Trzaskowski zaczął ma sekcja rytmiczna i, pisany dla siebie, klubach jazzowych (m.in. w Village Vangu- konsekwentnie odchodzić od bopu, cool fortepian. Trzaskowski wykorzystywał nie ard w Nowym Jorku); Wreckers pojawili się i estetyki Silvera, kierując swe zaintereso- tylko tradycyjny zapis nutowy, ale też nota- też w popularnym programie telewizyjnym wania w stronę free jazzu i technik kom- cję gra-czną – w „Nihil est” (na kwintet jaz- „Who is in the World”. pozytorskich muzyki XX wieku. Za punkt zowy i orkiestrę) stworzył precyzyjny „ob- Będąc w Nowym Jorku, Trzaskowski zwrotny w jego twórczości i poglądach raz” utworu na papierze milimetrowym. uparł się, by samotnie odwiedzić Harlem. Często wprowadzał didaskalia, skróty za- Ryszard Horowitz wspominał, że „Andrzej, pisu i wiele własnych rozwiązań czytelnych co prawda, wrócił stamtąd cały i zdrów, ale wyłącznie dla niego. Ten okres aktywności mocno zdegustowany i… bez portfela”. *e artysty został częściowo udokumentowa- Wreckers otrzymywali pochlebne recenzje ny na płytach: „*e Andrzej Trzaskowski (m.in. w „*e New York Times”) i przycią- Quintet” (1965, , vol. 4), „Jazz gali fanów hasłem „Iron Courtian Jazz” (byli Workshop” (1965, NDR) i „Seant” (1966, pierwszą polską grupą jazzową występującą Polish Jazz, vol. 11). w Stanach). Po amerykańskim tournée, ze- spół zmienił nazwę na bardziej „bezpieczną” – Andrzej Trzaskowski Quintet. Pod koniec lat 50. Trzaskowski rozpoczął Podczas Jazz Jamboree 1962 Trzaskowski współpracę z polską kinematogra-ą. Jego zaprezentował słuchaczom „Nihil novi” – pierwszym zadaniem było zaaranżowanie pierwszą polską kompozycję utrzymaną i nagranie muzyki do -lmu „Pociąg” J. Ka- w stylistyce III nurtu i napisaną przez czyn- walerowicza (1959). Napisał też ilustrację nego muzyka jazzowego. Utwór, łączący dodekafonię, punktualizm i swobodne partie improwizowane, został wykonany w Filharmonii Narodowej przez amerykań- skiego trębacza Dona Ellisa, trio pianisty oraz zespół kameralny FN pod dyrekcją Andrzeja Markowskiego. Tego wieczoru zaprezentowano też utwory trzecionurtowe innych kompozytorów: Bogusława Schaef- fera („Course”), Mateusza Święcickiego („Tryptyk”) i Włodzimierza Kotońskiego („Selection I”). W 1963 i 1964 roku kwintet Trzaskow- skiego koncertował w Niemczech, Wło- szech, Szwajcarii, Jugosławii, NRD i Belgii. W 1965 do grupy dołączył czarnoskóry trębacz – wcześniej członek formacji Charliego Mingusa. Z zespołem estetycznych można uznać trzyczęściowy muzyczną do dokumentu „Kalatówki 59”. Trzaskowskiego współpracował do 1967. „Synopsis” (wersja jazzowa 1964, wersja or- W kolejnych latach powstały ścieżki Wziął udział w nagraniu „Seant”, jednego kiestrowa 1965), gdzie wprowadził elemen- dźwiękowe do -lmów: „Zuzanna i chłop- z dwóch najważniejszych albumów w do- ty serializmu, polimetrię, kontrolowany cy” (1961), „Ich dzień powszedni” (1963), robku naszego artysty. W tym składzie sek- aleatoryzm oraz szereg rozwiązań sonory- „Rozwodów nie będzie” (1963), „Le- stet odbył trasę po Niemczech, zakończoną stycznych. Nieco podobnymi środkami po- karstwo na miłość” (1965), „Walkower” na festiwalu jazzowym w Norymberdze. służył się w „Sinobrodym”, który został wy- (1965). W sumie napisał około 70 ilustracji W latach 1965-70 Trzaskowski brał konany w czasie warsztatów w Hamburgu. -lmowych; w „Niewinnych czarodziejach” udział w warsztatach jazzowych pod patro- W jednym z wywiadów powiedział: „Je- Wajdy i w „Był jazz” Feliksa Falka pojawił natem rozgłośni Norddeutscher Rundfunk stem z przekonania dodekafonistą (…), się na ekranie, grając… Andrzeja Trzas- w Hamburgu. Na potrzeby tych imprez staram się dostosować tę technikę do wy- kowskiego. napisał około 20 utworów, był też odpo- mogów jazzowego języka muzycznego. W ostatnich latach życia zajmował się wiedzialny za repertuar i dobór wykonaw- Chciałbym, by mój styl pianisty-impro- niemal wyłącznie pisaniem dla kina i TV. ców. Intensywnie komponował; na Jazz wizatora kształtował się w oparciu o zdo- Pracował we własnym studiu, komponując Jamboree 1968 wykonał utwór „Muzyka bycze awangardowej muzyki europejskiej, i nagrywając przy użyciu instrumentarium na dominancie z małą sekundą i kwartą”, a jednocześnie nie stracił swego jazzowe- elektronicznego sterowanego przez MIDI. a na Jamboree 1970 – „Double” na kwintet go charakteru”. W 1993 jego twórczość -lmowa została jazzowy i taśmę magnetofonową. W 1972 O metodzie pracy kompozytorskiej uhonorowana holenderskim wyróżnie- zdobył III nagrodę (I i II nie przyznano) Trzaskowskiego wiele mówią jego partytu- niem Stemra Music Awards. w konkursie kompozytorskim Komitetu ds. ry. Uwagę zwraca precyzyjnie nakreślona W latach 1971-74 występował i nagry- Radia i TV oraz Związku Kompozytorów forma utworów, z dokładnie zaznaczonymi wał ze Studiem Jazzowym Polskiego Radia. Polskich za muzykę baletową „Nihil est”. partiami instrumentów, odcinkami impro- W 1975 został szefem Orkiestry Polskiego

62 Sylwetki

Radia i Telewizji Studio S-1, do której zaan- nego, redaktorem naukowym działu „jazz” zyki. Sztuka pozbawiona rygorów nie ist- gażował najlepszych polskich jazzmanów. i autorem haseł Encyklopedii Muzycznej nieje”. Zespół, do momentu jego rozwiązania PWM. Jego teksty są świadectwem ogrom- Mieszanka żywiołowości i liryzmu Kome- w 1991 roku, dokonał około tysiąca nagrań; nej wiedzy, erudycji, doskonałego warsztatu dy silniej przemawiała do fanów niż wyra-- występował w Polsce i za granicą. muzykologicznego i kultury słowa. nowane konstrukcje Trzaskowskiego. Dziś Od 1992 wykładał na Wydziale Jazzu Komeda ma status geniusza polskiego jaz- w Państwowej Szkole Muzycznej II stopnia zu. Kompozycje Trzaskowskiego, choć tak Działalność Trzaskowskiego wykracza- przy Bednarskiej w Warszawie. W ostat- samo odkrywcze (i wykorzystujące o wiele ła daleko poza scenę i studio. Od 1957 był nich latach życia, zmagając się ze śmier- bogatsze środki), zostały niemal zapomnia- stałym publicystą i recenzentem „Jazz Fo- telną chorobą, niemal zupełnie wycofał się ne. W 1996 roku miesięcznik „Jazz Forum” rum”. Publikował w prasie zagranicznej. Na z życia muzycznego. Po raz ostatni wstąpił zorganizował dwie ankiety: „najwybitniej- początku lat 60. Bogusław Schae)er zaanga- w Teatrze Bu)o w 1996. Zmarł w Warszawie szy muzyk jazzowy” i „najlepszy album pol- żował go do prac nad II tomem „Leksykonu 16 września 1998. Został pochowany na Po- skiego jazzu”. W obu kategoriach zwyciężył kompozytorów XX wieku” (PWM Kraków, wązkowskim Cmentarzu Wojskowym. Komeda. Trzaskowski nie znalazł się w dzie- 1965). Ta niepozorna, wydana niemal pół siątce najlepszych, a jego płyta „*e Andrzej wieku temu książeczka, zawiera omówienie Trzaskowski Quintet” otrzymała zaledwie historii jazzu i jego podstawowych elemen- Często porównywano go z Komedą. dwa głosy („Astigmatic” – 216). Tak wy- tów oraz biogramy i analizy dokonań dzie- I słusznie – obaj byli pionierami awangar- glądała pozycja artysty dwa lata przed jego więtnastu czołowych twórców światowego dy, nowatorami w zakresie formy i brzmie- śmiercią… jazzu, w tym tych najbardziej awangardo- nia. Różnił ich natomiast stosunek do Na szczęście, w ostatnim czasie widać po- wych: Ornette’a Colemana, Erika Dolphy, ekspresji – Komeda grał na najwyższych wolny renesans twórczości Trzaskowskiego. Jimmy’ego Giu)re, Charliego Mingusa emocjach; kompozycje Trzaskowskiego Dziś jego utwory z powodzeniem wykonuje i Lenniego Tristano. cechował chłód, dystans – zawsze lubił big band rozgłośni Norddeutscher Rund- W latach 1972-74 Trzaskowski pracował panować nad każdym elementem utwo- funk, Jan „Ptaszyn” Wróblewski oraz zespół w Naczelnej Redakcji Muzycznej Polskiego ru. Na zarzuty eksponowania pierwiastka młodego francuskiego pianisty Bertranda Radia i Telewizji jako redaktor odpowie- intelektualnego odpowiadał: „Emocjona- Ravalarda. Niestety, to wciąż za mało, by mu- dzialny za muzykę jazzową. Na przełomie lat lizm staram się podporządkować rygorom. zyka Trzaskowskiego zaczęła funkcjonować 70. i 80. był członkiem komitetu redakcyj- To musi wpływać na charakter mojej mu- w świadomości dzisiejszego odbiorcy. ◆

63