COLOFON INHOUD Vredesmagazine Gezamenlijke uitgave van: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredesberaad (HVB), Vereniging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wa- 4 De positie van vrouwen in de strijd in Colombia penwedloop, Antimilitaristisch Onderzoekscollectief VD AMOK, Han Deggeller Women’s Leage for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Ne- derland 6 Op de rug van een tijger: Financieel mede mogelijk gemaakt door Vrouwen voor Vrede. Nederlandse militairen in Uruzgan gesprek met brigade-generaal b.d Henny van der Graaf Redactie Janne Poort-van Eeden Koos de Beus, Kees de Boer, Kees Kalkman, Reynold Klooker (eindredacteur), Bernadette van Pilanen, Anke Polak , Janne Poort-van Eeden, Elly Rijdes, Jan Schaake, Guido Schokker, 9 Blijven of gaan? Nieuws en publieke opinie over Egbert Wever Uruzgan Maartje Vrolijk, Nel Ruigrok

Redactieadres 11 Journalist voor de vrede 2007: Koert Lindijer Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht tel. 030 2714376 epost AnkePolak [email protected] 12 Internationale dag van de vrede: Impressies uit Aan dit nummer werkten naast de auteurs mee Maastricht Mark Akkerman, David-Jan Donner, Nelly Koetsier AnkePolak De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een ge- plaatst stuk 13 Actief tegen kernwapens - interview met Tera Fopma Lineke Schakenbos Fotoredactie Hans Bouton, Anne Vaillant 15 Bouwen aan Vrede Lennart Vriens Fotografen en illustratoren Joop Blom, Karin van Haasteren, Francien Hollander, Dolf Kru- 18 Dagelijks leven in het Libië van Khadaffi ger/Nederlands Fotomuseum, Andy Laithwaite, Len Munnik, in beelden van Bert Spiertz Boyd Noorda, Mariean Schut, Bert Spiertz, Femke Teeling

Vormgeving 23 Onderzoeksdossier VD AMOK: Openheid over Irak René Oudshoorn Kees Kalkman, Guido van Leemput, Jan Schaake

Drukker 29 Dwalende kernwapens Drukkerij Mezclado, Tilburg Karel Koster

Abonnementen 33 Waarom blijft Nederland meedoen met de JSF? Interesse of aanmelding voor een abonnement op Vredesma- Frank Slijper, Wendela de Vries gazine kan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van Vre- desmagazine of bij een deelnemende organisatie. 34 Geweld is eindeloos en uitzichtloos De prijs voor het jaarabonnement 2008 (4 nummers) zal waar- schijnlijk c 10 worden. Chris Geerse

Adressen en websites HVP: Postbus 10500 2501 HM Den Haag 070 3251102 En verder: [email protected] www.haagsvredesplatform.nl HVB: Postbus 75490 1070 AL Amsterdam 0648 233329 8 Mening-gitis column Harry Zevenbergen [email protected] 10 Beschaving strip Ka www.humanistischvredesberaad.nl 20 Springstof Martin Broek, Frank Slijper Pais: Vlamingstraat 82 2611 LA Delft 015 2121694 21 Vragen over Vredesmagazine enquête [email protected] www.vredesbeweging.nl 21 Trots of is het veeleer angst? column Hans Feddema Stop de Wapenwedloop: Postbus 51136 1007 EC Amsterdam [email protected] www.kenwapensweg.nl 22 Ander Nieuws: Nieuwsartikelen over de ‘Nieuwe Oorlog’ VD Amok: Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht 030 2714376 22 People Building Peace congres 2007 [email protected] www.vdamok.nl 22 Spektakel column Fred van der Spek WILPF: Secretariaat Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht 35 Aktie Agenda Kees de Boer, Reynold Klooker www.wilpf.nl 36 Vredesgedichten samenstelling Koos de Beus

Voorpagina: 20 In Memoriam Hester de Ree Protest bij NAVO-top in Noordwijk foto: Boyd Noorda REDACTIONEEL

De weg naar een vredestijdschrift dat bestaande bladen moet vervangen maar tevens nieuwe lezers wil winnen is niet gemakkelijk begaanbaar. Toch zijn er dit jaar twee grote stappen gezet: Eerst het testnummer Hollanditis.Nu en nu het proefnummer Vredesmagazine. De naamsver- andering is het resultaat van besluitvorming binnen de redactie. Niet iedereen is enthousiast over deze naam maar er was minder steun voor voorgestelde alternatieven. Er is formeel nog niets vastgelegd voor de structurele voortzet- ting in 2008. Dus als dè naam bovenkomt, wie weet.... De besturen van de deelnemende organisaties zullen via over- leg tot een samenwerkingsakkoord moeten komen. Be- halve de vaststelling van de definitieve naam zullen zaken als rechtsvorm (nieuwe stichting of vereniging die verant- woordelijk wordt voor de uitgave van het blad), financiën, redactiesamenstelling en -positie daarin geregeld moe- ten worden. De formule voor het blad (doelstelling, doel- groepen, thematiek, vormgeving,...) moet zo zijn dat wij een boeiend blad kunnen maken dat de vertrouwde abon- nees behoudt, nieuwe lezers aantrekt en allen inspireert om zich in te zetten voor een vreedzame wereld. Zonder de faciliteiten en inzet van de redactie, fotoredac- tie en opmaker van VD AMOK was Vredesmagazine niet tot stand gekomen. De redactievergaderingen vonden plaats bij VD AMOK in Utrecht. De inbreng van Pais, HVP, HVB, Stop de Wapenwedloop en WILPF is wat de prakti- sche kant betreft beperkt gebleven. Soms door overmacht: het overlijden van Christiaan la Poutré, de opmaker van Vredeskoerier ‘t Kan Anders Kernwapens Weg!, maakte het nodig een beroep te doen op René Oudshoorn, de vormgever van VD AMOK. Een direct gevolg daarvan is dat de opmaakstijl die van VD AMOK is. Het zal even wen- nen zijn voor de lezers van andere bladen. Voor de redac- tie telt het resultaat. Naar onze mening hebben wij een mooi blad gemaakt. De inhoud is, mede door de bijdragen van Vrouwen voor Vrede, het Platform voor Vredescultuur en de Pedagogen voor Vrede, heel gevarieerd geworden. De onderwerpen lopen uiteen van bewapening tot vredeseducatie, van poë- zie tot het leven in Libië en van vrouwenleven tot de JSF.

Wij hopen dat u tevreden bent met dit 36 pagina’s tellend Na een leven van moedig verzet, ook tegen de naderende magazine, vertel het ons! Reageer op de vragen op blz. dood, is het oud redactielid van Vredeskoerier ’t Kan An- 21 of, als u dat liever doet, los daarvan. ders Kernwapens Weg! Hester de Ree op 30 oktober over- De redactie dankt u bij voorbaat en wenst dat u door le- leden. Ik heb haar in onze samenwerking en in onze ver- zing van Vredesmagazine vredesactief blijft of (weer) wordt. schillen van mening zeer leren waarderen. Het is nodig. Nu de spirit van Hollanditis uit de 80er jaren Op pagina 20 vindt u een kort In Memoriam van de hand en geen VOC mentaliteit! van Guido Schokker.

Reynold Klooker DE POSITIE VAN VROUWEN IN

In Colombia woedt al 40 jaar oorlog. Een delegatie van de Womens International League for Peace and Freedom (WILPF) heeft in juli 2007 ter plaatse onderzocht wat de gevolgen van het conflict zijn voor vrouwen en meisjes, wat de rol van vrouwen is bij de opbouw van de gemeenschap en of vrouwen betrokken zijn bij de vredesprocessen.

Internationaal bedrijfsleven den in juli 2005 in de goedkeuring van betaalt mee een wet voor recht en vrede door het con- gres. Deze wet is de hoeksteen van het Gedurende enige tientallen jaren wordt beleid van president Álvaro Uribe: het er in Colombia gevochten door legale en biedt de strijders een reïntegratiepakket. illegale gewapende eenheden: het Co- Leiders die beschuldigd zijn van ernstige lombiaanse leger, rechtse paramilitairen misdrijven worden verondersteld terecht AUC 1 en linkse guerrilla’s van FARC 2 en te staan voor speciale rechtbanken. Er is ELN 3. Het is een strijd om de natuurlijke hen beloofd dat zij in ruil voor volledige rijkdommen van het land zoals grondbe- openheid over hun misdrijven aanzienlijk zit, mineralen, olie en gas en niet -zoals lagere straffen krijgen. Op 28 mei 2006 het wordt voorgesteld - een strijd tegen werd President Uribe herkozen met 62% drugs, communisme en terrorisme. Toch van de stemmen. Economische groei en vormen drugs en drugshandel een belang- reductie van het paramilitaire geweld rijke financiële basis voor de guerrilla’s en wordt gezien als de oorzaak van deze ver- paramilitaire groepen, evenals kidnap- kiezingsoverwinning. ping. Uribe heeft wat hij noemt een vre- Ook het internationale bedrijfsleven desproces geschapen, maar de sociale betaalt mee. Chiquita (ja die van de ba- burgerbeweging verzet zich tegen deze nanen) gaf in 2003 toe al jaren geld te vorm van amnestie voor moordenaars. Zij geven aan de AUC. Het bedrijf zegt dat zijn voor: het was gedwongen te betalen en dat het 1. het door de rechter laten beoordelen slechts aan de veiligheid van zijn werkne- van misdaden; mers dacht. In totaal is 1,2 miljoen euro 2. het onderhandelen over een oplossing aan de AUC betaald. en het beëindigen van het gebruik van macht door geweld. Wet voor recht en vrede 3. de guerrillagroepen moeten een vre- desovereenkomst krijgen die hen in staat Onderhandelingen tussen de Co- stelt om deel te nemen aan de politiek; lombiaanse regering en de AUC resulteer- 4. de paramilitairen zouden moeten wor-

VredesMagazine 4 DE STRIJD IN COLOMBIA

den berecht, met openheid over wat er als slachtoffers van conflicten, weinig aan- heemse vrouwen, boerenvrouwen, vrou- gebeurd is, waarheid over misdaden en dacht gekregen van de politici en media. wen van Afrikaanse afkomst, onderne- herstelbetalingen voor slachtoffers. Vrouwen hebben zich aangesloten bij ge- mers, sociale werkers op het gebied van wapende groepen om verschillende huiselijk geweld, alleenstaande moeders, Gevolgen voor vrouwen redenen,zoals: om te ontkomen aan hui- jeugdorganisaties en ontheemde vrou- selijk geweld (inclusief seksueel misbruik), wen. Er zijn nu 123 vrouwenraden in Co- De Colombiaanse afdeling van WILPF om wraak te nemen, om zich bij een part- lombia. heeft een analyse gemaakt van de toe- ner te voegen, door gebrek aan toekomst- De raden zijn onafhankelijk, maar passing van VN Veiligheidsraadresolutie mogelijkheden of om ideologische en po- ze worden ingesteld door de burgemees- 1325 (Vrouwen, Vrede en Veiligheid). litieke redenen. Sommigen zijn ook met ter en worden voorgezeten door de vrouw Deze resolutie roept regeringen op tot het geweld gedwongen zich aan te sluiten. van de burgemeester die ook de verte- voeren van beleid met betrekking tot vrou- Colombiaanse conflict gaat maar door en genwoordigsters selecteert. De raden wen in oorlogssituaties. (Zie ook het arti- voedt een massale vlucht van de platte- maken geen deel uit van het lokale be- kel van Coby Meyboom in Hollanditis.Nu.) landsgemeenschappen naar de stedelijk stuur. Het doel is om de deelname van Er is in Colombia vooral vooruitgang ge- gebieden. vrouwen in de politiek (Mas mujeres, mas boekt op het gebied van het zichtbaar politica) te stimuleren en om activiteiten maken van de gevolgen van het con- Demobilisatie te ontwikkelen in het kader van het pro- flict voor vrouwen en meisjes. De vrou- ject Vrouwen dragen bij aan Vrede en Ont- wenbeweging heeft de laatste vijf jaar Gedemobiliseerde vrouwen zijn dubbel wikkeling. Een analyse van het rechtssys- ongelofelijk veel werk verricht door ge- benadeeld. Zij hebben traditionele ge- teem heeft uitgewezen dat het systeem de tuigenissen en verklaringen te verzame- dragsnormen overtreden en voor de rechten van vrouwen beschermt. len, getallen te analyseren en waar- meeste is terugkeren naar hun familie uit- nemingsposten te installeren. Hun werk gesloten. Velen leven ook nog in vrees Vrouwen afwezig bij vredesproces. laat de gezichten en omstandigheden van voor represailles. Officiële gegevens wij- vrouwen achter het gewapende conflict zen uit dat de gedemobiliseerde vrouwen Sinds 2006 zijn er vredesbesprekingen zien. in alle departementen van Colombia zijn gaande tussen de regering en de ELN op geboren, maar dat 95% van hen die ko- Cuba. Bij deze besprekingen zijn geen Ontheemden zen om de gewapende groepen te verla- vrouwen aanwezig, ook andere vertegen- ten nu leven in Bogotá and Medellín, ano- woordigers van de burgermaatschappij Het rapport van de Inter Amerikaanse nieme stedelijke gebieden, die hen een ontbreken. Commissie voor Mensen Rechten (IACHR), zekere mate van veiligheid bieden. Vele De delegatie van WILPF is van me- Geweld en discriminatie tegen vrouwen in vrouwelijke oud-strijders hebben seksueel ning dat landen die de vredesonderhan- het gewapende conflict in Colombia, stelt geweld ondergaan gedurende de tijd die delingen financieel steunen, zoals Span- dat geweld tegen vrouwen wordt gebruikt ze bij de gewapende groepen doorbrach- je, Zwitserland en Noorwegen, moeten als een instrument om angst te versprei- ten. Verkrachting, gedwongen anticoncep- pleiten voor deelname van vrouwen in den en daarmee honderden families te tie, gedwongen abortus, gedwongen ste- overeenstemming met resolutie 1325. De verjagen uit hun woongebied. Mannen en rilisatie, seksuele slavernij en gedwongen regering van Noorwegen heeft b.v. een vrouwen zijn slachtoffers van misdaden prostitutie zijn er alledaags. Er zijn groeps- actieplan 1325 uitgewerkt, draagt finan- door alle deelnemers aan het conflict, verkrachtingen gerapporteerd die opge- cieel bij aan de vredesonderhandelingen maar bij vrouwen gaat dit gepaard met legd waren als een vorm van straf voor en steunt de discussies. Zij moeten hun agressie en geweld van seksuele aard. diegenen die ongehoorzaam waren aan invloed aanwenden. Als het niet mogelijk Volgens de statistieken van de niet gou- orders van commandanten. Sommige blijkt om vrouwen te integreren in de de- vernementele commissie van juristen stierf vrouwen gaven er de voorkeur aan zich legaties, dan zouden er op zijn minst tus- gedurende de periode van januari 2002 te onderwerpen aan misbruik door de sen vrouwen van beide zijden parallelle tot juni 2006 gemiddeld elke dag een commandant om zo het risico van aan- besprekingen georganiseerd moeten wor- vrouw als gevolg van het politieke geweld. vallen van andere mannelijke medestrij- den. De VN stelde in mei 2004 vast dat de al ders te verminderen. 39 jaar durende oorlog tegen ‘drugs’ in Zie voor het rapport WILPF Colombia Colombia de grootste humanitaire crisis Initiatieven voor Gendergelijkheid Delegation - Final Report: op het westelijk halfrond heeft veroor- www.wilpf.int.ch zaakt. Tussen de 3,5 en 4 miljoen men- De regering heeft in 2003 een Gender- sen zijn gedwongen hun huizen te verla- wet uitgewerkt en een bureau ingesteld Han Deggeller ten en verschillende Indiaanse stammen voor de presidentiele adviseur voor gen- zijn bijna uitgestorven. dergelijkheid. 1 AUC: Autodefensas Unidas de Colombia In een patriarchale samenleving Het bureau bevordert de oprichting 2 FARC: Fuerzas Armadas Revolucionarias de heeft de rol van vrouwen als aanstichters van locale vrouwenraden die verschillen- Colombia van conflicten, gebruikers van geweld en de sectoren vertegenwoordigen zoals in- 3 ELN: Ejercito Liberacion National

5 VredesMagazine NEDERLANDSE MILITAIREN IN URUZGAN:

Henny van der Graaf, brigadegeneraal Hoe kijkt hij als militair naar de positie van werd min of meer nageleefd en de troe- b.d. in gesprek met Janne Poort-van Ee- het leger in Afghanistan? penmacht die ingezet werd hoefde alleen den Om de missie te verkopen en met name maar als buffer te fungeren. Zij hoefden de PvdA over de streep te trekken is de daar nauwelijks te vechten maar hielden relatie met ontwikkeling en opbouw in zich daar vooral bezig met ontwapening Generaal b.d. van der Graaf Afghanistan er bij gehaald. Maar daar- en demobilisatie. Dit is de klassieke uit- heeft zijn sporen verdiend op mee zadel je de militairen op met een werking van een vredesoperatie. Mozam- onuitvoerbare opdracht. Zij zitten er nu bique is ook een goed voorbeeld van zo’n het gebied van ruim twaalf maanden en ze doen het op peace keeping missie. vredesactiviteiten. Zo nam hij zich heel goed. Ze proberen voorzichtig Dan is er de optie dat een vredes- deel aan delegaties van de vertrouwen op te bouwen, maar komen macht wordt ingezet in een land waar bij- daar nauwelijks aan toe, omdat ze steeds voorbeeld genocide aan de gang is of OVSE, de Organisatie voor meer moeten vechten. Daar schiet de be- waar een humanitaire ramp dreigt, en Veiligheid en Samenwerking in volking dus niets mee op. waar een VN-vredesmacht gewapender- hand een einde probeert te maken aan Europa, tijdens Er worden speciaal vrouwen meegestuurd, het moorden. Een goed voorbeeld van onderhandelingen over de om het contact met de bevolking soepeler zo’n actie is het VN-ingrijpen in Somalië te laten verlopen. in de jaren negentig, dat trouwens op een Europese veiligheid en Ook dat loopt niet zo soepel. Ik zag on- complete mislukking is uitgelopen. Ik ken wapencontrole. Na zijn actieve langs een interview met twee vrouwelijke trouwens geen voorbeelden van een bui- militairen die vertelden dat zij in de zes tenlandse militaire interventie die bijdroeg diensttijd heeft hij aan talloze maanden van hun missie nauwelijks con- tot duurzame vrede. Maar moeten we dan missies meegewerkt voor de tact met Afghaanse vrouwen konden leg- maar niets doen? gen omdat zij in de eerste plaats als mili- In Afghanistan waren deze beide uitvoering van tair en als deel van de bezettingsmacht opties niet aan de orde. De Amerikanen vredesakkoorden en was worden gezien. zijn daar naar toe gegaan in het kader betrokken bij van de war on terror en dat is achteraf door de VN gesanctioneerd. De NAVO is wapenvernietiging en re- Er zijn toch wel contacten met de burger- de Amerikanen te hulp gekomen, en daar integratie van ex-strijders in bevolking en wat kleine opbouwprojecten komt ook de Nederlandse bijdrage uit geweest? voort. Maar het zijn geen blauwhelmen, landen als Bangladesh, Jawel, maar dat is echt marginaal. Hier- ze zijn gekomen om tegen de Taliban te Cambodja, Mali, de Filippijnen bij speelt ook het fenomeen van wat ik vechten. noem armoedecorruptie een rol. De men- en de Balkan. Op dit moment is sen in die landen verdienen zo weinig, dat Kunnen de Nederlandse troepen zich dan hij als adviseur verbonden aan geld bij lokale bestuurders al gauw in de maar niet beter terugtrekken uit Afghanis- eigen zakken verdwijnt. Ik heb het over tan? het Vredescentrum van de de hele wereld meegemaakt. Een spre- We hadden er nooit naar toe moeten gaan Technische Universiteit kend voorbeeld is een politieman die zijn onder deze voorwaarden. Toen we zeiden eigen road block inricht en van iedereen dat we ons voor twee jaar zouden inzet- Eindhoven, waar hij onder die er langs komt geld eist. Er is geen ten, had er meteen vooraf moeten wor- meer debatten over Techniek, wettelijk gezag dat hem tegenhoudt. Op- den overeengekomen welk land ons zou Vrede en Veiligheid mee bouwprojecten moeten in beginsel via aflossen. Nu dat niet is gebeurd zitten we betrouwbare niet-corrupte locale en na- door gebrek aan animo bij onze NAVO organiseert. Het Vredescentrum tionale NGO’s worden uitgevoerd. Die zijn partners op de rug van een tijger en als je is ook bezig met het zoeken meer geschikt voor een duurzame aan- eenmaal op de rug van een tijger zit, kun pak dan militairen die iedere zes maan- je er moeilijk vanaf springen. naar mogelijkheden voor een den wisselen. Maar dat vooronderstelt wel leerstoel Techniek, Vrede en dat er eerst een relatieve veilige en sta- Maar hoe springen we dan van die tijger biele omgeving is gecreëerd. af? Veiligheid. Ik stelde hem Op dit moment is dat heel moeilijk. Als vragen over zijn visie op de Wat is veiligheid? Door de gevechten wordt we weggaan is dat niet te verkroppen te- het alleen maar onveiliger. Kunnen mili- genover de mensen die al gesneuveld zijn; situatie in Afghanistan. tairen veiligheid brengen? hun dood zou dan voor niets geweest zijn. Er zijn eigenlijk twee opties voor militaire We kunnen ook niet zomaar de solidari- inzet. Zoals in Cambodja, waar een vre- teit met de NAVO verbreken. Maar we desverdrag was gesloten. Het akkoord beklimmen steeds meer treden van de trap

VredesMagazine 6 OP DE RUG VAN EEN TIJGER en weten niet waar we aan toe komen. beeld aan al die militairen die als ze een- over de omvang die het CIMIC (civiel mi- De NAVO zal door moeten gaan, en tot maal buiten dienst zijn opeens vredesdui- litaire coöperatie)-element in ons leger nog toe wil niemand het van Nederland ven worden. Waarom niet al tijdens hun inneemt. Zaken als cultuur, onderwijs, overnemen. Misschien kunnen we het diensttijd? economie, handel, werkgelegenheid, et- aantal troepen verminderen en meer aan- Je kunt niet van huis uit dissident zijn in cetera dienen niet tot de taken van een dacht geven aan het trainen van voldoen- een organisatie. Dat lukt niet. Het is toch (vredes)strijdmacht te behoren maar moe- de Afghaanse militairen en politie, zodat je baan. En alternatieve geluiden worden ten in handen blijven van gespecialiseer- we de interne veiligheid opbouwen en dan heel subtiel gemarginaliseerd, zoals de de civiele groeperingen. kunnen weg gaan. Maar op dit moment opmerking van de een soldaat uit Afgha- zijn diverse politieposten in Uruzgan die nistan die zei: “Het is toch dweilen met Dus nogmaals, hoe springen we ooit van we hebben ingericht en bekostigd ook al- de kraan open”. Daarvan wordt dan ge- de rug van de tijger? weer verlaten. Het is aan het escaleren. zegd dat hij daar niet over kan oordelen, Er is maar één weg te gaan: een handrei- omdat hij niet het hele overzicht heeft. king aan de Taliban en een versnelde op- Het opbouwen van interne veiligheid, wat Nee, maar sterke punten van de vredes- bouw van de nationale politie en leger. Ik betekent dat? beweging zijn de mensen die ter plekke ben er van overtuigd dat er geen militaire Men noemt het ‘security sector reform’. zijn en daar mensen helpen bij het creë- oplossing kan komen. Het enige dat er Dat is een samenhangend geheel van ren van betere levensomstandigheden. opzit is te gaan praten met de Taliban en maatregelen op het gebied van veiligheid Maar op dit moment durven ontwikke- andere discutabele krijgsheren. Een poli- en stabiliteit zoals doeltreffende wetge- lingsorganisaties niet naar Afghanistan, tieke oplossing is de enige uitweg. ving, het uitbannen van illegale wapens, omdat het er te onveilig is. De militairen het trainen van politie en militairen, het moeten dus wel blijven. Janne Poort – van Eeden opbouwen van een justitieel apparaat, de In Cambodja bijvoorbeeld was, na rechterlijke macht en een gevangeniswe- het vertrek van de vredesmacht, een over- zen, grenscontroles, etcetera. heidsstructuur en er waren nationale NGO’s actief. Er is daar met hulp van de Kan dat niet door het inschakelen van bur- EU een samenhangend ontwapeningspro- gervredeswerk? Burgers die helpen voor- gramma opgezet waarbij nieuwe wapen- komen dat een conflict escaleert en bij vre- wetgeving is ontwikkeld, politie is ge- desopbouw op verzoek van lokale NGO’s? traind, registratiesystemen voor wapens in Zoals bijvoorbeeld de Nonviolent Peace- handen van politie en leger zijn ontwik- force doet. keld, en veilige wapendepots zijn ge- Samenlevingsopbouw kan alleen in rela- bouwd en meer dan 200.000 overbodi- tief veilige en niet-corrupte omgeving. Als ge wapens verzameld en verbrand. Hier- je nationale NGO’s kunt vinden, kun je bij werden diverse nationale en lokale die inschakelen. Maar je weet niet wie burgerorganisaties ingeschakeld. Daar eigenlijk de Taliban zijn. Als de NAVO moet je naar toe, veel meer doen aan verdwijnt, wordt het een gigantische het opbouwen van de civiele organisa- chaos, we kunnen pas weg als de lokale ties om inhoud te geven aan de nationa- veiligheidsdiensten het zelf kunnen over- le verantwoordelijkheid voor vrede en nemen. veiligheid. Dat burgervredeswerk is wel sympa- thiek, maar het schiet niet op. In Minda- Dat was in Cambodja, maar in Afghanis- nao (Filippijnen) noemden kleine stadjes tan? zich ‘vredesstad’, maar daar kwam niks In deze situatie is het heel moeilijk om van terecht. Het gaat er om de mensen duurzame projecten te starten. Daar waar een menswaardig bestaan te geven, an- het kan moeten wel professionele ont- ders blijft de armoedecorruptie bestaan. wikkelingsorganisaties en lokale experts Mijn bezwaar tegen dergelijke vredesini- aan de slag. Militairen in een vredesope- tiatieven is dat die in de praktijk meestal ratie kunnen hooguit bijdragen aan het geen duurzaam effect hebben. En dat tijdelijk lenigen van de hoogste noden overheden er nooit veel geld aan willen zoals het verlenen van medische zorg, het besteden. repareren van schooltjes, het begaanbaar maken van wegen en andere kleine pro- Dat kan je de vredesbeweging moeilijk jecten. Maar militairen hebben niet de verwijten. Op een of andere manier ko- ervaring en niet de capaciteit om iets men de ideeën van de vredesbeweging duurzaams op te bouwen. Het is ook niet nooit in de kern terecht. Dat zie je bijvoor- hun taak. Ik maak mij dan ook zorgen

7 VredesMagazine MENING-GITIS

HARRY ZEVENBERGEN

Wanneer je last hebt van een hardnekkige mening, zo te laten verwijderen omdat het pornografisch zou zijn. eentje die maar niet over gaat en waarbij mensen zeggen Want naast hardnekkige meningen die breed gedragen dat je wel gek lijkt. Goedbedoelde adviezen van vrien- worden, zijn er natuurlijk ook hele obscure. Vorig jaar al den/kennissen, zoals: ´zoek eens een baan en kun je niet haalde de Oostenrijker Martin Humer het nieuws toen beter wat tijd in het vinden van een/je relatie steken, daar hij een bloot Mozartbeeld beschilderde en van veren voor- heb je niets aan. Want iedereen die last heeft van zulke zag. Voor mensen die niet lijden aan de hier besproken meningen weet dat een baan, een relatie en zelfs maan- aandoening is het belangrijk te beseffen dat deze Oos- denlange therapie niet helpt. tenrijker een uitzondering is. Meestal gaat het om hele normale meningen, neem bijv. die van de lezers van dit Wanneer je last hebt van een chronische hardnekkige blad. mening, ook wel mening-gitis genoemd, helpt er maar één ding: actievoeren. Of er iets verandert hangt af van Tot slot nog dit. Soms komt het voor dat er met vereende de aanleiding van je mening. Is het een groot probleem? kracht een obstakel uit de weg wordt geruimd: een ont- Zijn er genoeg mensen met dezelfde hardnekkige over- slagronde bij je bedrijf gaat niet door, een klein oorlogje tuiging en zijn die ook bereid actie te voeren? wordt beëindigd. Maar dan zal blijken dat het echte pro- bleem veel hardnekkiger is, want een chronische mening Al actievoerend ben je creatief bezig met het uiten van je komt zelden alleen. Er is er meestal nog één en nog één. mening, om zo een gewenste verandering te weeg te Een kleine geruststelling voor jonge mensen, vaak zal deze brengen. Een oorlog tot stilstand brengen, het milieu een chronische afwijking bij het ouder worden verdwijnen. Voor flinke steun in de rug geven, de gevolgen van de armoe- de oudere patiënten zit er niets anders op dan regelmatig de verlichten of pogingen doen om een bloot Jezusbeeld de straat op gaan tegen het (vermeende) onrecht.

VredesMagazine 8 BLIJVEN OF GAAN? De invloed van nieuws op de publieke opinie over Uruzgan

Bent u voor of tegen de missie? Rol van de media een gebalanceerde berichtgeving. Door een groeiende betrokkenheid kunnen Het lijkt momenteel de Bij de totstandkoming en ontwikkeling van journalisten bovendien, (onbewust) deel belangrijkste vraag in de de mening van deze mensen over bliiven gaan uitmaken van een bepaalde kant van of gaan spelen media een grote rol. Uit een verhaal en strijders worden in het Nederlandse politiek te zijn. De onderzoek blijkt dat media in belangrijke conflict. Hierdoor verandert hun bericht- Nederlandse soldaten zitten nu mate bepalen waarover men praat. Wan- geving, met als gevolg een ander beeld ruim een jaar voor ISAF*) in neer kwesties veel in het nieuws verschij- voor het publiek. Een voorbeeld hiervan nen, zullen deze vaker onderwerp van is de berichtgeving ten tijde van de Bosnië Uruzgan en binnenkort zal het gesprek zijn. Tevens beïnvloeden media oorlog. Nederlandse journalisten kozen kabinet beslissen of de de manier waarop men over bepaalde si- tijdens dit conflict duidelijk partij voor de tuaties spreekt. Door het benadrukken van moslimbevolking en pleitten openlijk voor Nederlandse missie na augustus bepaalde nieuwsfeiten, worden gedach- een militaire interventie om het Bosnisch- 2008 verlengd zal worden of ten en overwegingen van mensen beïn- Servisch geweld te stoppen. Dergelijke vloed bij het vormen van hun opinie. beperkingen brengen de onpartijdigheid niet. Vooralsnog lijken de Wanneer je deze media bestudeert van de berichtgeving in gevaar. partijen in de politiek lijnrecht om een balans op te maken van de wer- king van het optreden van de Nederland- Drie vormen van tegenover elkaar te staan. se militairen zie je twee verschillende in- oorlogsjournalistiek Vooral de SP en GroenLinks valshoeken. Aan de ene kant wordt in veel artikelen de kant van de slachtoffers, de Wanneer journalisten hun eigen voorkeu- zijn uitgesproken in hun financiële investeringen en de materiële ren duidelijk laten doorschemeren in de mening. Zij vinden dat de schade benadrukt. In mindere mate ver- berichtgeving en daarbij citaten gebrui- missie niet verlengd dient te schijnen aan de andere kant berichten ken die hun mening onderschrijven wordt over kleine, maar voor de Afghaanse be- gesproken van Betrokken Journalistiek. worden. Andere partijen lijken volking belangrijke wederopbouwprojec- Naast deze ‘partijdige’ vorm van journa- meer te neigen naar verlenging ten waarin een vredige toekomst van Af- listiek zijn er nog andere manieren waar- ghanistan meer centraal staat. De laatste op oorlogscorrespondenten verslag kun- van de missie. Ook het tijd echter lijkt het nieuws zich niet zo zeer nen doen van een conflict, zoals de meer Nederlandse publiek is meer te richten op de gebeurtenissen en traditionele oorlogsjournalistieke benade- ontwikkelingen in het land, maar staat ring en een meer thematische aanpak, de verdeeld. Enerzijds hebben veel vaker de JA/ NEE vraag centraal: zogenaamde vredesjournalistiek. Op dit sommigen een bumpersticker Moeten we blijven of moeten we ons te- moment doen wij onderzoek naar de ef- rugtrekken? fecten van deze drie verschillende soor- op hun auto waarmee ze de ten oorlogsjournalistiek. Uit het onderzoek Nederlandse vredesmissie in Om zich over die vraag een mening te blijkt dat deze laatstgenoemde vorm niet kunnen vormen en om er achter te ko- veel wordt toegepast door journalisten. Afghanistan steunen. men wat er gaande is in Uruzgan is het Veel vaker wordt in de berichtgeving een Anderzijds hebben duizenden publiek hoofdzakelijk afhankelijk van de oorlogsjournalistieke vorm gebruikt. Deze landgenoten zich aangesloten berichtgeving in de media. manier van journalistiek kenmerkt zich De journalistiek krijgt hierdoor een door de verschillende partijen in het con- bij de coalitie ‘Stop de Oorlog’ invloedrijke rol, omdat zij op deze manier flict voornamelijk weer te geven als wij die zich tegen de missie keert, het publieke debat kan sturen. Aan de tegen zij, vooral het hier en nu te beschrij- andere kant echter is het maar de vraag ven en in grote mate in te gaan op de een initiatief van onder andere of het publiek goede, betrouwbare infor- materiële schade. Bij vredesjournalistiek GroenLinks en de SP . matie krijgt. Journalisten bevinden zich ten krijgt het publiek vooral de algemene ach- tijde van conflicten soms in een onmach- tergronden, de context, de immateriële tige situatie door een lastige toeganke- schade en eventuele oplossingen van het lijkheid en beschikbaarheid van informa- conflict aangeboden. Het doel van deze tie. Zo zijn de Nederlandse journalisten vorm van journalistiek is zich te richten mee als embeds, waardoor zij beperkt zijn op alle x partijen, y doelen en z issues die in hun informatieverzameling en bericht- een rol spelen in het conflict om zo een geving. Hier komt bij dat defensie alle zo compleet mogelijk plaatje te kunnen artikelen leest voordat ze worden gepu- geven. De journalist neemt hierbij een bliceerd. Tevens bemoeilijken de ingre- meer pro-actieve houding aan. Naast in- diënten van oorlog, zoals nationale be- houd speelt woordkeus bij deze verschil- langen, angst, censuur en propaganda lende vormen van berichtgeving een be-

9 VredesMagazine langrijke rol. Een persoon beschrijven als informatie die de context van een oorlog Voetnoot redactie terrorist of als vrijheidsstrijder kan een weergeven. Mensen die meer weten over *) ISAF: International Security Assistance Force, andere uitwerking hebben op het publiek. een conflict blijken genuanceerder te zijn Internationale Veiligheidsmacht, onder leiding in hun overwegingen voor of tegen de van de NAVO, die met provinciale reconstruc- Onderzoek naar effect op lezer missie te zijn. Het is daarom van belang tieteams (PRT’s) aan wederopbouw in Afgha- dat journalisten hier open voor staan en nistan werkt of zou moeten werken. Om de effecten van de verschillende vor- overgaan tot een transparante vorm van Nederlandse militairen waren vanaf 2002 in men van journalistiek vast te stellen heb- journalistiek. De rol van journalist zou nog Kaboel en commando’s deden ver buiten hun ben we een krantenartikel over de Ne- steeds doorgeefluik in plaats van maker missiegebied, in het geheim, mee met de door derlandse missie in Afghanistan op ver- van het nieuws moeten zijn. Deze zou ech- de Amerikanen geleide operatie Enduring schillende wijzen gemanipuleerd en voor- ter best mogen verschuiven naar een meer Freedom. Dit was in strijd met de afspraken gelegd aan een grote groep lezers. Het interpretatieve aanpak waarin meer con- door de minister van ‘defensie’, Frank de Gra- onderzoek is nog gaande, maar laat al text gegeven wordt. Hierbij is het alleen ve, gemaakt met de Tweede Kamer. Hij zegt een aantal opmerkelijke uitkomsten zien. van groot belang dat de journalist zijn ei- nu van niets geweten te hebben. (VPRO Argos, Het blijkt dat de lezers van het ‘Betrok- gen dilemma’s en keuzes inzichtelijk 17 en 24 oktober 2007) ken’ bericht veel vaker voor militair ingrij- maakt. Een aanbeveling die Joris Luyen- Sinds april 2002 worden Nederlandse F-16 pen zijn dan de overige respondenten. dijk in zijn boek Het zijn net mensen ook gevechtsvliegtuigen ingezet in Afghanistan. Tevens komt uit het onderzoek naar vo- heeft gedaan. Na de terugtrekking van de Nederlandse mili- ren dat het publiek na het lezen van het Mensen worden op deze manier ge- tairen uit Zuid-Irak en voorafgaande aan de vredesjournalistieke bericht, waarin meer stimuleerd een meer kritische houding te Uruzgan ‘missie’ was er een Nederlandse een- context en achtergronden geboden werd, hebben ten opzichte van de aangeboden heid van 750 m/v in het PRT voor Bagram een minder positieve houding ten aanzien informatie en zodoende worden zij in staat (Noord Pakistan). van militair ingrijpen had, dan de lezers gesteld een meer weloverwegen oordeel In april 2005 ging een Nederlandse ‘special van de andere berichten. Een belangrijke te kunnen geven. Het publiek moet ten- forces’- eenheid, 250 commando’s en mari- constatering. Vooral wanneer er rekening slotte zelf bepalen voor of tegen te zijn, niers, ditmaal met instemming van een kamer- gehouden wordt met het feit dat de res- dat moet een journalist niet voor hen meerderheid, naar ZO Afghanistan om mee te pondenten in het onderzoek nu slechts doen! vechten in de operatie Enduring Freedom. aan één bericht werden blootgesteld. Voor meer informatie: Wanneer mensen dagelijks kranten in een www.nieuwsmonitor.net dergelijke vorm lezen kunnen de effecten www.conflictstudies.nl wellicht veel groter zijn. www.peacejournalism.org www.mediapeace.org De resultaten van dit onderzoek bena- drukken de invloed van de journalistiek Maartje Vrolijk (student UvA) op het publiek. Het laat tevens zien dat Nel Ruigrok (onderzoeker Nederlandse het publiek gevoelig is voor achtergrond- Nieuwsmonitor/Universitair docent UvA)

VredesMagazine 10 JOURNALIST VOOR DE VREDE 2007: KOERT LINDIJER

Juryrapport journalist die een bijdrage levert aan een cultuur van vrede en geweldloosheid.” In het juryrapport werd nadrukkelijk ge- wezen op zijn benadering vanuit het hu- De waardering voor Lindijer’s werk en prijs mane perspectief met oog voor de gevol- kreeg media-aandacht in Nederland, zo- gen voor de Afrikaanse bevolking. Enkele dat hij de kans waarnam om op zijn heel alinea’s uit het rapport: eigen wijze meer te vertellen over zijn vele ervaringen. De contacten met de rauwe “Een kleine greep uit het werk van Lin- kindsoldaten en slecht geïnformeerde dijer: de hongersnood in Ethiopië in 1984, Nederlandse overheden waren hier een de gewelddadigheden in Mozambique voorbeeld van. Daarnaast gaf hij zijn ei- (1980) Somalië (1991) en Soedan (sinds gen visie over de steun aan Afrikaanse 1983). Hij schreef over de moordpartijen landen (donoritis) en de benodigde be- in Rwanda (1994) en de noodsituatie in stuursveranderingen ter plekke. Hiermee Darfur (2004-heden). Met zijn boeiende, werd duidelijk dat de informatie uit zijn menselijke verhalen over de verre volke- gepubliceerde reportages slechts een klei- ren in Afrika geeft hij ons inzicht in die ne fractie van eindeloze waarnemingen bijzondere samenlevingen, vaak levend in was. oorlog of aan de rand ervan. Oorlogen met verwoestende effecten, dikwijls ver- Waarom een journalist voor de oorzaakt of verergerd door etnische ver- vrede? schillen, ongelijkheid en armoede. Hier- foto: Femke Teeling bij spelen de hebzucht van rijke westerse De wisseltrofee voor de Journalist voor de landen naar grondstoffen en hun duiste- vrede heeft inmiddels een heel bijzonde- Voor de vijfde keer koos het re politieke drijfveren een grote rol. re waarde. Het gewichtige kunstwerkje van Tom Waakop stond al bij Stan van Humanistisch Vredesberaad de In interviews met de Afrikaanse politici Houcke, Anja Meulenbelt, Mohammed jaarlijkse Journalist voor de gaat Lindijer geen moeilijke vragen uit de Benzakour en Ramsey Nasr op de plank. weg, en zijn analyses maken de lezer Deze traditie is ontstaan na een spraak- vrede. Het publiek had een nieuwsgierig. De indringende beschrijvin- makend debat op 7 februari 2003 in Rot- voorkeur voor drie kandidaten: gen van menselijke wandaden zoals het terdam. Daar poneerde Hans Krikke de gebruik van verkrachting als oorlogswa- stelling dat de media als doorgeefluik fun- Joris Luyendijk, Henk Hofland pen en de steeds weer oplaaiende ras- geren van de geconstrueerde werkelijkheid en Koert Lindijer. Na een kort senstrijd in Tsjaad, doen huiveren en la- die de heersende elite welgevallig is. Ve- ten de lezer niet los. len waren het met hem eens want juist in beraad koos de jury voor die periode werd ons een beeld opgedron- Lindijer om zijn In de recente regelmatige verslagen van gen over Irak, dat een invasie zou recht- indrukwekkende reportages de aanvallen op Somalië valt op dat hij vaardigen. Van de gerenommeerde Ne- humaan engagement weet te combine- derlandse journalisten of opiniemakers over de roerige onbekende ren met objectieve journalistiek. Zijn waren er weinig die kritische vragen over “hoorn van Afrika” en het schrijfstijl is duidelijk, en de inhoud vol de veronderstelde bedreiging van de we- informatie. Koert Lindijer doet zijn werk reldveiligheid stelde. Ondanks de vereis- Afrikaanse merengebied. Op de ook onder zeer gevaarlijke omstandighe- te, bijna onmogelijke, onafhankelijkheid internationale dag van de vrede den, hij moet vaak reizen met lijfwachten van journalisten vond het publiek dat en- en moet extra veiligheidsmaatregelen gagement en een kritische kijk op nieuws kwam hij persoonlijk van nemen. Dit dwingt respect af. wel belangrijk zijn voor goede journalis- Nairobi naar Maastricht om de tiek. Ook met zijn boeken: ‘Een Kraal in Nai- Onze afhankelijkheid van goede in- trofee te ontvangen robi’, ‘Terug naar Rwanda’ en ‘Bitterein- formatie blijkt nog steeds actueel. Zelfs ders’ heeft hij lof geoogst. Met liefde voor nu, in 2007 heeft nog geen journalist de de mensen schrijft hij over de Afrikaanse waarheid over de steun van Balkenende sekten, cultuur en riten. De beschrijving aan Bush kunnen duiden. En nog steeds van het nomadenleven van zijn vrienden is er weinig vertrouwen in de “waarheid” in Kenia en hun eigen levensstijl heeft over Afghanistan of Iran. De uitspraak van velen leesgenot gegeven. Krikke lijkt nog steeds actueel.

Om al deze redenen beschouwt het Hu- Anke Polak manistisch Vredesberaad hem als een

11 VVredesredesMMagazineagazine INTERNATIONALE DAG VAN DE VREDE 2007

IMPRESSIES UIT MAASTRICHT

Ook in het Centre Céramique te Maast- richt werd stil gestaan bij die ene speciale dag, 21 september, die door de Verenig- de Naties was uitgeroepen tot Internatio- nale dag van de vrede. Een dag zonder bombardementen, een dag zonder ge- vechten, een dag voor bezinning over vre- de. Het initiatief ging uit van het Huma- nistisch Vredesberaad. Het begon allemaal om vier uur in de middag met activiteiten voor jongeren. Zij vermaakten zich prima met spellen, kleuren plakken en ballonnen. Ook kon- den de jonge musici samen met Harry en Timo een eigen protestsong schrijven op de poëzieworkshop. En terwijl ballonnen met een vredesboodschap naar de hoge- re luchtlagen weggleden werd er op de vierde etage gediscussieerd met jongeren over vechtmissies en inspraak. Intussen was er een indrukwekkende tentoonstelling te zien over de effecten van de atoombom op Hiroshima 60 jaar ge- leden en de verschrikkelijke gevolgen van de muur die anno 2007 in rap tempo om en door de Palestijnse gebieden wordt gebouwd door de Israëliërs. Het vredes- museum met haar vele spellen trok de aandacht, maar de meeste belangstelling ging uit naar de tekeningen van jonge- ren uit de Filippijnen die een duidelijke Vredesvlaggen op stadhuis Weert eigen visie op vrede hadden. Speciaal voor deze gelegenheid hadden zij een selectie gemaakt van 30 vredestekenin- te vervolgens de naam bekend van de inbreng in het debat. Gert-Jan legde de gen die 3 weken lang te zien waren in de nieuwe Journalist voor de vrede: Koert nadruk op ons gedrag tegenover het mi- stadszaal van het culturele centrum van Lindijer. Deze sloot zich na de prijsover- lieu, terwijl Robert vooral de aandacht Maastricht. handiging aan bij het forum dat speciaal vestigde op de miserabele situatie van de voor Zuid Limburg was aangetrokken. Palestijnen. De wereldvermaarde actie In de avond bleek dat het Maastrichtse George Vogelaar, regionaal journalist, voor het bos bij Schinveld eind 2005 was college van B&W zich achter het idee was gespreksleider. Aan het panel namen natuurlijk ook onderwerp van gesprek. schaarde dat ook hun burgemeester zich verder deel: Jac Fijnaut, voorzitter van de Zelfs de gespreksleider nam deel, begon zou aansluiten bij de wereldwijde organi- vereniging Stop Awacs, Gert-Jan Krabben- over de verlenging van de Afghanistan- satie van Mayors for Peace, een steeds dam van de GroenLinkse jongeren en missie en peilde de opinie van de toehoor- groter groeiende groep van burgemees- Robert Soeterik, Midden Oosten deskun- ders. ters die zich inzetten voor de uitbanning dige. Een boeiend debat ontspon zich na De hele avond werd muzikaal en van kernwapens en hun burgers hoeden de filosofische inleiding van Rene Gabriels poëtisch omlijst door de bijzonder plezie- voor armoede, schending van mensen- van de universiteit van Maastricht. Het rige geluiden van de groep DOM: een pre- rechten en geweld. Deze geste was een ging over de invloed van media en van sentatie van Harry Zevenbergen en Timo geweldig initiatief voor vrede. Wethouder de publieke opinie, over de betrouwbaar- de la Mar uit Den Haag. Costongs, die de avond opende, was blij heid van een overheid en de bemoeienis- dat deze keer ook Maastricht betrokken sen van westerse landen in het verre Afri- Anke Polak was bij de viering van deze dag. Hij maak- ka. Alle deelnemers hadden hun eigen

VredesMagazine 12 ACTIEF TEGEN KERNWAPENS Tera Fopma bij herdenking Hiroshima-Nagasaki 6 augustus 2006

foto Francien Hollander

Je hebt nu al vele herdenkingen voorbereid en je blijft steeds Elk jaar wordt begin augustus wereldwijd gemotiveerd om door te gaan? herdacht dat er ooit kernwapens werden gebruikt Ja, want ik merk dat de kernwapens geen politiek item meer op de Japanse steden Nagasaki en Hiroshima. Dat zijn. Alleen veel burgers kunnen ervoor zorgen dat de kernwa- gebeurt ook in Nederland en Tera Fopma van pendiscussie weer op de politieke agenda komt. Daarom wil ik zoveel mogelijk mensen bereiken en de herdenking midden in Vrouwen voor Vrede is al tientallen jaren de Amsterdam is daarvoor een uitstekende mogelijkheid. De ge- bevlogen coördinator van deze herdenking. sprekken met mensen zijn heel belangrijk om hen te informeren en te stimuleren om in actie te komen. Dat kan al plaatselijk Jaarlijks maakt ze een tentoonstelling met beginnen door politieke partijen te benaderen. Mensen hebben afbeeldingen en teksten die illustreren wat geen idee dat er nog steeds 27.000 kernkoppen in de wereld zijn waarvan een aantal in Nederland (Volkel). Die 20 kernwa- kernwapens kunnen uitrichten. Ook formuleert ze pens met elk 13x de kracht van de atoombom op Hiroshima zijn een heldere oproep waaronder mensen hun Amerikaans. Maar ze zullen door Nederlandse vliegers gelan- handtekening kunnen zetten. Dit jaar luidde de ceerd worden. Nederland is hierdoor een kernwapenstaat ge- worden. Dit weten weinig mensen en velen reageren geschokt tekst: Nergens kernwapens. Dus ook geen als ze dit horen. Amerikaanse kernwapens in Nederland. Ook ben ik verbijsterd dat de NAVO van een verdedigings- organisatie in een aanvalsorganisatie is veranderd en dat dit Ik voerde een gesprek met Tera kort na de zomaar is gebeurd. Wie heeft er zitten slapen? Waarom horen herdenking in 2007. we geen politici, waarom hebben de media hiervoor niets be- richt? Burgers zullen de zaak aan de orde moeten stellen.

13 VredesMagazine Hoe vind je de herdenkingsdag zelf? vallen met kernwapens. Plaatselijke poli- me wordt gericht niet bewust afleidt van tici staan hier meestal niet bij stil en de het veel grotere gevaar van een ramp met Het is verrassend hoeveel mensen bereid acties van Burgemeesters voor Vrede on- kernwapens. Er zijn allerlei richtlijnen voor zijn om handtekeningen op te halen en met der leiding van de burgemeester van Hi- oude en nieuwe gevaren maar niet voor hoeveel mensen er wordt gesproken. In feite roshima hebben nog lang niet alle bur- een ramp met kernwapens. Nu weten we is het gesprek bijna belangrijker dan de gemeesters wakker gemaakt. Soms is er al jaren dat er in geval van een kernoor- handtekening die wordt gezet. Geïnfor- een inspirerend voorbeeld. Zoals toen het log niets te redden valt. meerde burgers zullen sneller in actie ko- 50 jarige echtpaar Dies en An van Sab- men dan iemand die alleen een handteke- ben-Wagner de burgemeester van Hel- Waarom steken veel burgers en zeker de ning plaatst. Maar ook is het erg belangrijk mond op bezoek kreeg en zij hem het boek overheid hun kop in het zand? dat wij luisteren naar wat mensen zeggen. van Karel Koster over de nucleaire drei- ging hebben aangeboden. Misschien is het angst, maar iedereen Was de actie dit jaar succesvol? weet dat angst een slechte raadgever is. Wat zou je nog meer wensen? Ook weten we dat de strijd tegen zoiets Op de dag zelf zijn 1200 handtekenin- reëels als de aanwezigheid van kernwa- gen opgehaald en de lijsten blijven lang Dat niet alleen de politiek maar ook de pens en de nieuwe NAVO-doctrine de binnenstromen. Mensen nemen lijsten media wakker worden. Zelfs in de gekoch- enige manier is om echt iets te doen. En mee en met name de lijsten uit de Nieuws- te reclametijd op televisie is wel aandacht we willen toch dat de kinderen van nu een brief van Vrouwen voor Vrede leveren veel voor dreigingen als het terrorisme. Je toekomst hebben zonder dreiging met reacties op. Het is echter elk jaar weer wordt opgeroepen alert te zijn, je voor te kernwapens en dat het vele geld dat in frustrerend wat de politiek doet, of liever bereiden en je te verdiepen in wat de over- ontwikkeling van deze wapens wordt ge- gezegd niet doet met de handtekeningen. heid doet. Maar het veel grotere gevaar stopt beschikbaar komt voor betere doe- Zelden is het mogelijk met Nederlandse van de nucleaire dreiging wordt niet voor len. Actiepunten die de vrouwenvredes- politici in gesprek te gaan. het voetlicht gebracht. beweging bij haar start in 1979 nadruk- Ik zou ook graag willen zien dat kelijk heeft gekozen en zal blijven uitdra- Wie tekenen er vooral? wordt uitgezocht of wij geld betalen of ont- gen. vangen voor de kernwapens die in Volkel Het is opvallend hoeveel jongeren belang- zijn gestationeerd. Nederlanders zijn erg Hoe zouden de acties in Nederland er con- stelling tonen. Ook veel toeristen zijn be- zuinig, dus het zou heel goed kunnen dat creet uit kunnen zien? reid zich achter de actie te stellen. Veel we geld ontvangen. En wie ontvangt wat Amerikanen die anders denken dan de en hoeveel? We zullen als samenwerkende organisa- regering Bush zijn zelfs erg blij dat hun ties (elf deden mee aan de Hiroshima- stem op deze manier wel doorklinkt. Ook Is er genoeg menskracht om dit allemaal herdenking) blijven doorwerken op een blijkt vaak de geringe hoeveelheid infor- aan te pakken? heel gerichte manier. Misschien moeten matie die er bij voorbeeld ook in Amerika we voorbeeldkaarten gebruiken zoals we is. Bij een gesprek met personeel van de Er kan natuurlijk veel worden samenge- deden met de acties tegen de kernproe- Amerikaanse ambassade over mini-nukes werkt tussen groepen mensen in de ven. We hebben toen de ambassades van na een eerdere actie, bleek men totaal NAVO-landen. Tijdens de laatste Hiros- landen die kernproeven deden bedolven niet op de hoogte te zijn van het bestaan hima herdenking werden we toegespro- onder de actiekaarten. En het bleek dat van deze kernwapens. ken door een Canadees die namens een veel gewone mensen gingen nadenken aantal organisaties ons steun betuigde. En over de kernproeven als ze hoorden dat Ik merk dat je sterk benadrukt dat mensen waarbij expliciet werd gevraagd samen te er weer een kernproef was gedaan. Men- lokaal in actie moeten komen tegen kern- werken. We kunnen ook veel leren wat er sen die geïnformeerd zijn kunnen pas in wapens. bij voorbeeld in Canada al is gedaan. actie komen. En we kunnen ook gezamenlijk na- Steden blijken het doelwit te zijn van aan- gaan of de aandacht die op het terroris- Lineke Schakenbos

- korte berichten -

Vredesagenda Erg leuk als Sinterklaascadeau. Voor zal wereldwijd gebruikt worden bij trai- Housmans Peace Diary 2008 is weer ver- Nieuwjaar zijn er nieuwe wenskaarten ningen in geweldloze actie. Er komen o.a. krijgbaar! Deze Engelstalige agenda be- o.a. met teksten van Gandhi en Martin voorbeelden in te staan van succesvolle vat, naast het agendadeel, veel informa- Luther King. Meer hierover in de webwin- geweldloze acties in vele culturen. tie over 2000 vredesorganisaties in 150 kel www.vredesmuseum.nl U kunt ook bel- landen. De agenda kost 16 euro en kan len: 015-7850137. Oorlogskas besteld worden bij: Housemans, 5 Cale- Gevonden in het toch zo populistische Al- donian Road, London N1 9DX of per Handboek voor Geweldloze Actie gemeen Dagblad: “Amerika pompte tot e-mail: [email protected] Pais heeft van de Haëlla Stichting een sub- dusver 333 miljard euro in de oorlog in sidie van 3.000 euro gekregen voor het Irak. Voor dit bedrag kon het land ook Nieuwe aanbiedingen van de maken van een Internationaal Handboek 11.000 Van Goghs kopen. Of de allerarm- Museumwinkel voor Geweldloze Actie. De internationale sten ter wereld 5,5 jaar lang voedsel en Onder meer het Wereldspel. Een bord- organisatie waartoe Pais behoort, War onderwijs geven.” spel waarin de spelers moeten samen- Resisters International, is al bezig met de werken om de wereldvrede te handhaven. uitvoering van dit project. Het Handboek Chris Geerse

VredesMagazine 14 Bouwen aan vrede: een blik op de toekomst

slachtoffer zijn. Ook indirect kunnen kinderen slachtoffer worden van oorlog en ge- weld, bijvoorbeeld als ze opgroeien in een situatie waarin ouders of andere be- langrijke personen hun eigen leed on- voldoende verwerkt hebben en de last van het verleden als het ware aan de jongere generatie doorgeven. Zij lijden dan niet aan de oorlog zelf, maar aan de gevolgen ervan en ook dat kan voor grote problemen zorgen. Kortom, de gevolgen van deze vormen van slacht- offerschap kunnen ernstig en langdurig zijn. Nooit meer oorlog

De Tweede Wereldoorlog maakte mil- joenen slachtoffers, waaronder vele kin- Rapenburg Amsterdam 1956 © Dolf Kruger/Nederlands Fotomuseum deren. Het is dan ook geen wonder, dat de Verenigde Naties, na deze oorlog op- gericht om ‘een einde te maken aan de Kinderen als slachtoffer beeld doordat ze ingeschakeld worden gesel van de oorlog’, ook aandacht had- als ‘dader’ in het geweld. Dat kan op den voor kinderen. De morele agenda Bij oorlog en geweld zijn kinderen diverse wijzen: kinderen worden bijvoor- voor dit internationaal samenwerkings- meestal de grootste slachtoffers. Dat beeld gebruikt als koerier of als wapen- orgaan bestond niet alleen uit de Inter- komt omdat zij kwetsbaarder zijn dan smokkelaar in conflictgebieden. Ze kun- nationale Verklaring van de Rechten van volwassenen en de bescherming die ze nen ook direct in een gewelddadig con- de Mens, er werd al snel gewerkt aan nodig hebben wegvalt. Kinderen kun- flict betrokken worden: als kindsoldaat, een dito Verklaring van de Rechten van nen op veel manieren slachtoffer wor- als (zelfmoord)terrorist, of zelfs als le- het Kind. Centraal in deze laatste ver- den. Ze kunnen gewond raken of do- vende mijndetector. Want kinderen zijn klaring staan drie groepen rechten: delijk worden getroffen, ze kunnen ont- in dat soort situaties wel handig: ze zijn rechten die betrekking hebben op iden- heemd raken en van hun ouders wor- wendbaar, ze kunnen op plaatsen ko- titeit en individuele integriteit; rechten den gescheiden. Als ze dan worden op- men die voor volwassenen onbereikbaar die de bescherming en verzorging van gevangen, ontstaan er vaak nog extra zijn, er wordt minder op hen gelet en kinderen betreffen en rechten die op- problemen, bijvoorbeeld als kinderen niet te vergeten, ze zijn beter manipu- voeding en onderwijs moeten garande- een te zware verantwoordelijkheid krij- leerbaar dan volwassenen en stellen ren. In de visie van de Verenigde Na- gen doordat ze voor hun jongere broer- niet zo snel moeilijke vragen. In deze ties hangen deze drie soorten rechten tjes of zusjes moeten zorgen. situaties wordt dan wel keihard misbruik onverbrekelijk samen. Maar het recht op Kinderen kunnen ook nog op an- gemaakt van de kwetsbaarheid van kin- onderwijs is cruciaal om de doelstelling dere wijzen slachtoffer worden, bijvoor- deren, dader zijn valt dan samen met van de Verenigde Naties, werken aan

15 VredesMagazine wereldvrede, waar te maken. Dat blijkt ook uit de oprichtingsverklaring van Unesco, het internationale orgaan van de Verenigde Naties dat moet bevorde- ren dat alle kinderen en jongeren in de wereld voldoende opvoeding en scho- ling krijgen om een acceptabel bestaan op te bouwen. In de preambule van deze oprichtingsverklaring staat de vol- gende, vaak geciteerde, zin: Aangezien oorlogen beginnen in de geesten van mensen zullen in de gees- ten van de mensen de verdedigingswer- ken van de vrede moeten worden opge- bouwd. Deze uitspraak wordt meestal opgevat als een rechtstreekse aanbeveling om opvoeding en onderwijs in dienst te stel- len van het bevorderen van vrede, en dus tot vredeseducatie. Wat is vredeseducatie?

Maar wat is vredeseducatie? Proclame- ren dat alle opvoeding en onderwijs in dienst moeten staan van het werken aan vrede is mooi, maar dan rijst onmiddel- lijk de vraag wat dat moet inhouden. Het probleem begint al als we vragen wat vrede is en geen genoegen nemen met de omschrijving ‘de afwezigheid van oorlog’. Natuurlijk is afwezigheid van oorlog een goed iets, maar is dat altijd foto Joop Blom zo? In de beginjaren van het Hitlerregi- me voerde Duitsland geen oorlog, maar we kunnen eigenlijk ook niet van vrede eer uit politieke structuren en economi- van te bevrijden. Het ging niet meer al- spreken. Hetzelfde geldt voor dictato- sche factoren. Dat betekent dat in vre- leen om het tegengaan van geweld en riale staten die de rechten van hun in- deseducatie aandacht moet zijn voor de behoud van het leven, maar ook om het woners verkrachten. Echte vrede is na- relatie tussen politieke problemen en bevorderen van de kwaliteit van het le- melijk gekoppeld aan de handhaving voor scholing tot voldoende politiek be- ven. Niet alleen het leven zelf was be- van de rechten van de mens. Maar hoe wustzijn en steun voor vredesinitiatie- langrijk, maar ook de humane kwaliteit zit het dan met de extreme armoede in ven. In de jaren vijftig werd dat vertaald ervan. Daarbij ontstond er wel een on- sommige delen van de wereld? De Ver- in aandacht vragen voor zaken als de oplosbaar probleem met betrekking tot klaring van de Rechten van de Mens kent gevaren van atoomwapens, van de be- de waardering van het ‘bevrijdend ge- ook economische rechten, gekoppeld wapeningswedloop en de Koude Oor- weld: mag de onderdrukte zich met ge- aan de kwaliteit van het menselijk be- log, de opbouw van mondiaal bewust- weld verzetten tegen zijn overheerser? staan. Maar dan is een wereldorde met zijn en een betere verstandhouding tus- In de praktijk kreeg de kritische opvat- een beperkt aantal rijke landen en ar- sen de volken, de uitbouw van de Vere- ting echter nauwelijks voet aan de moede voor mensen die buiten de boot nigde Naties tot een wereldregering, grond, het bleef altijd bij kleinere pro- vallen niet als een wereld in vrede te etc. jecten van korte duur. In de jaren tach- betitelen. In de jaren zestig en zeventig tig werden ze vrijwel geheel verdron- Het is geen wonder dat er in de kwam er meer aandacht voor de armoe- gen door de acties van de vredesbewe- loop van de jaren veel discussies zijn ge- de in de wereld en de macht van eco- ging tegen de nieuwe bewapeningsron- voerd over wat vredeseducatie is. We nomische en politieke structuren over des. weten inmiddels, dat moderne oorlogen mensen. Vredeseducatie werd daarmee De beëindiging van de Koude Oor- veelal niet voortvloeien uit de agressie ook bewustwording van deze structuren log leidde helaas niet tot vrede en een van een of meer individuen, maar veel- en van de mogelijkheden om zich daar- veilige wereld. Het geweld werd als het

VredesMagazine 16 ware ‘gedemocratiseerd’ door de we- van weerstand tegen oorlog en geweld trekking tot de grote mondiale proble- reldwijde verspreiding van handzame en zijn alternatieve manieren ontwikkeld men als op het aanreiken van de mid- wapens. Bij het ontbreken van een al- om conflicten op te lossen. Een tweede delen om in de eigen omgeving de cul- gemeen geaccepteerde wereldstructuur punt is dat culturen kunnen veranderen tuur van vrede en geweldloosheid vorm ontstond er een chaotische wereld vol en ook veranderd worden. Mensen zit- te geven. Inzicht in de mondiale pro- kleinere en grotere conflicten. Omdat ten niet helemaal aan hun cultuur vast, blemen houdt onder andere in dat de er heel gemakkelijk aan wapens valt te ze hebben mogelijkheden om hun cul- leerlingen op school geïnformeerd wor- komen worden ze veelal met een over- tuur bij te sturen. Maar dat gaat niet den over conflicten, de actuele en his- vloed aan gruwelijk geweld uitgevoch- vanzelf en het kost veel doorzettings- torische achtergronden ervan, de stand- ten. En juist dit geweld treft vooral kin- vermogen en geduld, vooral als we in punten van de verschillende partijen en deren. een bepaalde richting willen sturen. de mogelijke oplossingen. Dat alles ui- De Verenigde Naties hebben dit teraard op het eigen niveau, maar ver- Bouwen aan een cultuur van vrede idee van vrede door middel van de op- simpeling mag een kritisch inzicht niet bouw van een niet-gewelddadige cul- in de weg staan. Andere onderwerpen In de jaren negentig kwamen de Vere- tuur officieel gelegitimeerd door het jaar zijn bijvoorbeeld de wapenhandel, de nigde Naties met een nieuwe invulling 2000 uit te roepen tot het Internationa- economische situatie in conflictgebie- van vredeseducatie: de opbouw van een le Jaar van een Cultuur van Vrede en den, het ontstaan van vooroordelen en cultuur van vrede. Uitgangspunt daar- Geweldloosheid en de eerste tien jaar vijandbeelden, misbruik van propagan- bij was, dat de oorzaken van oorlogen van de 21e eeuw tot het Internationale da, etc. Daarbij kan de geschiedenis een en geweld niet in eerste instantie lig- Decennium voor een Cultuur van Vre- belangrijke rol spelen om inzicht te ver- gen in politieke beslissingen of econo- de en Geweldloosheid voor de Kinde- diepen. mische omstandigheden. Deze spelen ren van de Wereld. Dat betekent dat Bij de vaardigheden kunnen we wel een rol, maar de diepere oorzaken iedereen op zijn eigen niveau in de ei- denken aan zaken als geweldloze com- liggen in de culturen van mensen. Cul- gen omgeving kan bijdragen aan de municatie en conflictoplossing, bemid- tuur betekent dan dat wij onze wereld aanpak van het geweld, zoals dat zich deling door kinderen zelf bij ruzies en zelf vormgeven, met onze techniek, met in de eigen omgeving voordoet. conflicten (peer mediation), problemen onze wetenschap, maar ook met onze oplossen door samenwerking, vooroor- maatschappelijke instellingen, onze Uitwerking delen en vijandbeelden analyseren en taal, onze waarden, regels en gebrui- doorzien, jezelf kritisch op de hoogte ken. Daarom bepaalt onze cultuur ook Vredeseducatie betekent jonge mensen stellen door informatie vanuit verschil- hoe we tegen de wereld aankijken, wat opvoeden vanuit en in het besef dat ze lende gezichtspunten te verzamelen en we vanzelfsprekend vinden en wat niet alleen opgroeien voor zichzelf, en verwerken, leren luisteren naar wat een vreemd en wat onze mogelijkheden zijn ze uitdagen om verantwoordelijkheid te ander zegt zonder zelf al een mening te om ons in die wereld te manifesteren. accepteren voor het eigen bestaan, hebben, etc. Belangrijk bij deze vaar- Een mens moet zich aan zijn cultuur maar ook voor de wereld. Die wereld digheden is dat het niet gaat om trucjes aanpassen, anders zou hij niet overle- bestaat allereerst uit je verwanten en of gegarandeerde technieken, maar dat ven. de mensen in de omgeving, maar strekt de leerlingen zich ook bewust worden Het probleem is echter, dat een zich ook uit tot de mens op afstand en van hun eigen waarden, de basis ervan cultuur ook heel gewelddadig kan zijn omvat uiteindelijk de hele aarde met en deze kunnen bespreken. en dat is bij de dominante wereldcultu- heel de levende schepping. Dat is erg Het gaat om bewustwording van ren het geval. Dat heeft tot gevolg dat weids geformuleerd, maar het betekent wat verantwoordelijkheid voor de we- vrijwel iedereen geweld ziet als een van- uiteraard niet dat je als individu alle las- reld concreet kan betekenen en wat er zelfsprekendheid die nu eenmaal bij het ten van de hele wereld op je nek zou voor nodig is om dit waar te maken. leven hoort. Geweld is zelfs zo normaal, moeten nemen. Het betekent wel dat Zo’n ervaring zal de wereld niet onmid- dat het een belangrijk ingrediënt is van men zich als mens verbonden kan voe- dellijk veranderen, maar ze kan wel bij- vermaak en verstrooiing, waardoor elk len met de problemen van de ander en dragen aan een cultuur met meer on- opgroeiend kind als het ware met de vanuit dit inzicht kan bekijken wat je in derling respect en een positieve oriën- paplepel krijgt ingegoten dat geweld je eigen omgeving en op je eigen ni- tatie op de toekomst. Want dat is wat erbij hoort. veau kunt bijdragen aan de oplossing vredeseducatie mensen in onze com- Gelukkig is dat niet het hele ver- van die problemen. Een vredescultuur plexe en moeilijk tijden wil bieden, de haal. Ten eerste is een cultuur nooit he- opbouwen betekent dan ook dat men visie dat voor de opbouw van een vre- lemaal gewelddadig, anders zou ze vanuit een mondiaal bewustzijn lokaal descultuur ieder mens er toe doet. Dat zichzelf vernietigen. Geweld wordt ook aan de slag gaat. Dat wordt ook uitge- is naar mijn overtuiging ook wat opvoe- bestreden om het binnen de perken te drukt met de bekende slogan: ‘Think ders aan hun kinderen duidelijk moe- houden. De overheid claimt niet voor globally, act locally!’ Vredeseducatie ten maken. niets het monopolie op geweld. Boven- richt zich daarom zowel op de ontwik- dien bestaat er ook een lange traditie keling van oordeelvaardigheid met be- Lennart Vriens

17 VredesMagazine Onder het oog van Kadaffi

VredesMagazine 18 Idealen en imago van een leider tegen- over een weerbarstiger werkelijkheid. Kleinschalige bedrijvigheid, vluchtelingen uit Darfur en westers geklede brommernozems laten zich weinig gele- gen liggen aan een samenleving zoals die door de grote leider wordt voor- gestaan. En het beeld van de bedoeïnen- leider verstoft langzaam maar zeker. i FOTO’S BERT SPIERTZ

19 VredesMagazine den tot meer geld voor de wapenindus- sioenfonds kan laten weten dat je vindt trie en een gerichter beleid, waarbij zo- dat ze hun belang in de wapenindustrie veel mogelijk problemen vakkundig weg- moeten stoppen.(FS) gewerkt zijn. Deze nieuwe tekst heeft de bedoeling dat aan een eigen Oranje-blan- Frankrijk wil wapenexport je-bleu wapenindustrie wordt gewerkt. bevorderen Het DIS komt bovendien nadrukkelijk te- Afgelopen zomer boekten onze Britse col- rug in de belangrijkste documenten van lega’s van de Campaign against Arms Tra- het ministerie van Defensie van dit jaar: de succes toen onverwacht besloten werd ‘Wereldwijd Dienstbaar’, waarin Middel- de Defence Export Services Organsiation koop, de visie van de regering op het ge- (DESO) op te doeken. Het was de kroon bied van de krijgsmacht uiteen zet en de op een jarenlange campagne tegen deze Defensie Industrie Strategie Defensiebegroting. Beide bevatten ron- miljoenenverslindende wapenhandelpro- kende teksten die uitdragen dat Neder- motie op kosten van de schatkist. Jawel, hij is er: een heuse Nederlandse land meedoet aan expeditionaire opera- De nieuwe Franse regering is daar- ‘Defensie Industrie Strategie (DIS)’. Het is ties wereldwijd in het hoge geweldspec- entegen juist druk doende een vergelijk- een document van omvang. Nederland trum. In dat kader moeten we ook de DIS bare organisatie uit de grond te stampen. loopt daarmee voorop in Europa en be- zien. Zo moet bijvoorbeeld de Rafale, Frankrijks hoort ogenschijnlijk tot de grote defensie Bron: Defensie Industrie Strategie, augus- trots op het gebied van gevechtsvliegtui- landen, die ook een dergelijk document tus 2007, Ministerie van Defensie gen, in het buitenland aan de man ge- publiceren. Niet alleen stuurt onze over- www.stopwapenhandel.org/informatie/ bracht worden. In oktober verloor fabri- heid troepen naar Zuid-Azië, om daar aan Overheid/overig/ kant Dassault een Marokkaanse order aan onze veiligheid hier te werken, maar ze Martin Broek Lockheed Martin’s F-16.(FS) gaat ook structuur brengen in de produc- tie en verkoop van wapens. Pensioenfondsen en de Toch Nederlandse wapens naar Een leger zonder wapenindustrie, is wapenindustrie Israël als een mens aan een infuus, als het weg- Sinds november heeft de Campagne In een pas verschenen rapport meldde de gehaald wordt ben je verloren, zo spreekt tegen Wapenhandel op de website Campagne tegen Wapenhandel dat Ne- uit het document. De DIS straalt ook rea- www.stopwapenhandel.org een pensioen- derland momenteel vrijwel geen directe lisme uit. Nederland zal niet op eigen wijzer staan die aangeeft welke pensioen- wapenexporten naar Israël toestaat, maar houtje gaan opereren. Europese samen- fondsen in de wapenindustrie beleggen. wel grote hoeveelheden wapens en mu- werking wordt daarom herhaaldelijk ge- De website is een up-to-date vervolg op nitie via Schiphol naar Israël door laat noemd, maar iedereen die kijkt naar de een rapport dat afgelopen zomer werd gaan. Met de inkt amper droog moet die belangrijke wapenaankopen door de Ne- gepubliceerd. Sindsdien hebben een paar stelling alweer worden verlaten. Op 16 derlandse krijgsmacht zal dat niet al te pensioenfondsen uitsluitingenlijsten gepu- oktober stuurde de regering een brief naar serieus nemen. Een groot deel is immers bliceerd. PGGM, na ABP het grootste de Kamer waarin de verkoop van onder- van Amerikaanse makelij en dáár ligt dan fonds, neemt momenteel het voortouw: delen voor Hawk luchtafweersystemen ook een belangrijk deel van de samen- het belegt in geen van de tien grootste aan Israël, die bij Defensie overtollig wa- werking; de JSF is het meest in het oog wapenfabrikanten; veertien andere bedrij- ren geraakt, werd aangekondigd. Het is springende voorbeeld. ven staan op de zwarte lijst vanwege be- het zoveelste voorbeeld van een overheid Ik hoorde al verschillende mensen trokkenheid bij landmijnen, clusterbom- met dubbele petten: controleur én expor- zeggen dat het DIS niet veel nieuws be- men of kernwapens. De pensioenwijzer teur van wapens. Opvallend overigens dat vat. Het DIS is echter een bundeling van laat niet alleen zien in welke wapenbe- het beleid wordt versoepeld op het mo- feiten, subsidiemogelijkheden, visies en drijven de verschillende pensioenfondsen ment dat de overheid er zelf aan kan ver- propaganda binnen één kaft, waarbij De- beleggen, ook is er de mogelijkheid om dienen. fensie het voortouw heeft, die moet lei- een brief te sturen waarmee je je pen- Frank Slijper

In Memoriam Hester de Ree – de Vos

Het is geen lafheid, noch kleinmoedig falen, Op 30 oktober 2007 is Hester de Ree overleden. Wanneer een mens, vermijdend wreder nood, Vanaf het begin van de strijd tegen de neutronenbom in Zijn leven schuwt en zoekt de dood… 1977 was ze actief in het “initiatief stop de neutronen- bom”. Dertig jaar lang bleef ze meedoen tot in wat Beter te sterven mild van harte later “Stop de wapenwedloop” ging heten, één van de Dan onontwijkbaar leed te tarten organisaties die dit blad uitgeven. “Stop” kon altijd op Tot scha van geest en waardigheid. haar rekenen. Met de dood van Hester zal ik een trouwe Hoeveel benarden zijn reeds door de dood bevrijd! kameraad en bondgenoot in de strijd tegen de bewape- Doch velen die zijn hulp misprezen ning missen. Weten nog niet hoe zoet hij soms kan wezen. Guido Schokker, samenwerkingsverband stop de wapen- Giuliano de Medici wedloop.

VredesMagazine 20 VRAGEN OVER VREDESMAGAZINE

Meerkeuze vragen kunt u beantwoorden door omcirkeling van uw keuze of door doorstrepen van de andere mogelijkheden.

Vormgeving 1. Aantal foto’s in dit nummer: te weinig goed te veel 2. Voorkeur kleurgebruik: zwart/wit met één extra kleur full color 3. Voorkeur lettergrootte in vergelijking met die in dit nummer: kleiner ’t zelfde groter 4. Andere opmerkingen over de vormgeving:...... Inhoud De aandacht in dit nummer voor 1. Analyse veiligheidspolitiek op (inter)nationaal niveau: is te weinig goed te veel 2. Bewapening en wapenhandel: te weinig goed te veel 3. Vredesacties (demonstraties, manifestaties, boycots, petities etc.): te weinig goed te veel 4. Geweldloze conflictoplossing: te weinig goed te veel 5. Vredescultuur, vredesopvoeding en -educatie: te weinig goed te veel 6. Nationale media, geweld,vijandsbeelden en oorlogspropaganda: te weinig goed te veel 7. Boeken, film, toneel, tentoonstellingen, etc. i.v.m. oorlog en vrede: te weinig goed te veel 8. Aan welke niet genoemde thema’s/onderwerpen zou (meer) aandacht moeten worden besteed? ...... 9.Welk thema/onderwerp zou u graag in het onderzoeksdossier behandeld zien? ...... 10. Andere opmerkingen over de inhoud in het algemeen of over een specifieke bijdrage: ...... Persoonlijke gegevens (als u dat wilt uw naam): ...... 1. Geslacht: v m 2. Leeftijd: < 25 25 tot 34 35 tot 44 45 tot 64 >64 3. Lid/donateur vredesorganisatie(s): ja nee zo ja, welke? ...... 4. Heeft u een internetverbinding? ja nee Bent u voor de koppeling van het tijdschrift aan een website: ja nee zo ja, op welke wijze? ...... Deze bladzijde/dit gedeelte (desgewenst een kopie) opsturen naar: Vredesmagazine Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht

TROTS OF IS HET VEELEER ANGST?

HANS FEDDEMA

De natiestaat is weer ‘in’. We wisten het te snel oprukkende buitenwereld. Dus dat Recente cijfers van het Centraal Bureau al enigszins door het aantal zetels voor we meer Europees, mondiaal en multicul- voor de statistiek (CBS) tonen aan, dat er de PVV-lijst van Geert Wilders tijdens de tureel aan het worden zijn. De moslim in in Nederland geen miljoen, maar slechts verkiezingen of door de score die hij maakt ons midden wordt zo tot katalysator van 850.000 moslims wonen, dus één op de in de opiniepeilingen. Maar de vreemde een brede angst gemaakt. We gaan ons twintig Nederlanders. Maar het zal het en overtrokken reactie op ‘de toespraak’ ineens vastklampen aan de joods-chris- angst aanjagen van populisten over een van prinses Maxima gaf aan dat er in het telijke traditie, hoewel we er al lang niets toenemende islamisering van ons land onderbewuste van de Nederlandse ziel meer mee deden. De buitenwereld wordt niet doen verstommen. Trots op Neder- een en ander gaande is. De kern van haar gezien als bedreigend en dan is de natio- land, zoals de beweging van Rita Verdonk betoog was dat onze samenleving veelzij- nale identiteit, hoe ongrijpbaar ook en gaat heten, zou volgens de NOVA enquête dig en niet in één cliché te vatten is. Je hoezeer ook in ontwikkeling, een toe- van 29 oktober, bij verkiezingen nu, 29 kunt dit zien als een compliment, maar vlucht. Populisten spelen daar op in en kamerzetels halen. sommige media en vooral Paul Scheffer vinden het heerlijk wij-zij-denken in de Het werkt, als je de mensen bang maakt, (en ook Wilders) gingen het uitleggen als samenleving te brengen, of vijanddenken, dat hun vaderland in de gevarenzone ligt beledigend. En meteen kwamen er meer door angst jegens een bevolkingsgroep te en als er een zondebok voorhanden is, verontruste geluiden, zelfs van Oranjever- voeden. De zeer ouderen onder ons her- op wie kan worden afgereageerd. enigingen. Het duidt op angst, die al lan- inneren zich dat mechanisme wellicht nog Zo begon het vaak en dan zijn we later ger sluimert, ook in andere landen. Angst van de jaren dertig. Nationalisme wordt verbaasd, dat het met veel geweld uit de dat wij onze eigenheid kwijt raken. So- dan al snel een gevaarlijk voertuig voor hand liep. ciologen zien dat als onzekerheid over een haat.

21 VredesMagazine ANDERNIEUWS: NIEUWSARTIKELEN OVER DE ‘NIEUWE OORLOG’

Voor vredesactivisten die op de hoogte willen blijven van de berichtgeving over de ‘Nieuwe Oorlog’ is AnderNieuws onmisbaar. Iedere twee weken worden drie artikelen uit de internationale pers vertaald in het Nederlands en samen met zo’n vijftien onvertaalde artikelen op de website geplaatst. De onvertaalde arti- kelen zijn meestal in het Engels en zijn voorzien van een Nederlandse inleiding.

Een aantal titels met fragmenten uit AnderNieuws, week 44. Jongeren van UNOY Peacebuilders op het People In VS protesteren duizenden tegen Irak-oorlog Building Peace Congres foto Mariean Schot Tienduizenden mensen in steden door de hele VS hebben deelgenomen aan demonstraties tegen de oorlog in Irak. De acties vielen samen met de vijfde SAMEN BOUWEN AAN VREDE verjaardag van het besluit van de Amerikaanse Senaat om de invasie van Irak goed te keuren. De deelnemers riepen het Congres op om de geldkraan voor de oorlog dicht te draaien. Dit was het motto van het jaarcongres 2007 van People Building Peace Nederland (PBP-NL). Bush biedt aan om Koerden te bombarderen Het congres vond plaats op 1 oktober bij het De regering-Bush overweegt om luchtaanvallen in te zetten tegen de Koerdi- ICCO in Utrecht. sche rebellengroep PKK in Noord-Irak. Deze stap zou een poging zijn om een Turkse invasie in dat land te voorkomen. PBP-NL is een coalitie van meer dan 40 organi- saties die zich willen inzetten om gewelddadige Witte kerels met geweren: Canadese soldaten in Afghanistan conflicten te voorkomen of op vreedzame wijze Het is vooral de visie van militaire functionarissen over de Canadese militaire te beëindigen. Het congres werd georganiseerd missie in Afghanistan die in de media aan bod komt. Dit artikel uit Z Magazine door het NEAG (Alternatieven voor Geweld) dat werpt licht op de aspecten van de missie waarover de functionarissen van strijd- het secretariaat van de coalitie voert. Aan het krachten en regering maar zelden spreken. congres namen 57 mensen deel vanuit 32 van de aangesloten organisaties. Zij overlegden over ‘Veel mensen in het Amerikaanse leger vinden Bush en Cheney ongeleide projec- samenwerking bij het vestigen van een cultuur tielen’ van vrede en geweldloosheid. Meer over In een interview met Der Spiegel spreekt de in Amsterdam wonende militaire PBP-NL op www.neag.nl. De internationale historicus Gabriel Kolko over het vooruitzicht van een oorlog met Iran. coalitie People Building Peace is te vinden op www.peoplebuildingpeace.org AnderNieuws wordt gemaakt door het Landelijk Platform tegen de ‘Nieuwe Oor- log’ en is te vinden op: www.vredessite.nl/andernieuws Janne Poort –van Eeden Wie deze uitgave iedere twee weken wil ontvangen, kan zich op de Vredessite abonneren op de mailing list. http://www.vredessite.nl/

Er is tegenwoordig nogal wat discussie over nomen, maar door anderen. Dat zijn delen de vraag of de NAVO moet blijven voort- van de in opkomst zijnde Derde Wereld, die bestaan. De omverwerping van het com- dikwijls weinig affiniteit vertoonden met de munisme (in Rusland en in diverse Oost- toenmalige communistische regimes in Europese landen) heeft deze vraag doen Oost-Europa maar zich wel (vooral econo- opkomen. misch) onderdrukt voelden door het rijke Het is natuurlijk geen toeval dat, hoe in- West-Europa en Noord-Amerika. tensief deze discussie dikwijls ook is, daar- Na de anticommunistische omwentelingen aan totaal geen aandacht wordt besteed in Oost-Europa is er dus een sterk kapita- door de betrokken regeringen. Die vinden listisch blok in heel Europa ontstaan, dat het kennelijk vanzelfsprekend om op de zich in toenemende mate bedreigd voelt oude voet door te gaan en worden daarin door delen van de in opkomst zijnde Derde gesteund door de economische machtheb- Wereld. Deze belangentegenstelling zou bers in hun eigen land. wel eens gevaarlijker voor het behoud van Die houding is ook begrijpelijk, wanneer de vrede kunnen worden dan die tussen men bedenkt dat tegenwoordig deze eco- Oost en West van destijds. nomische (en politieke) macht niet zozeer bedreigd wordt door de neokapitalisten die Fred van der Spek in Oost-Europa de macht hebben overge-

VredesMagazine 22 onderzoeksdossier AMOKVD De weg naar oorlog is geplaveid met leugens

foto Joop Blom Openheid over Irak

Mededeling voor de abonné’s Dit Vredesmagazine is het tweede blad dat we dit jaar samen met een aantal andere vredesclubs gemaakt hebben. Het eerste was Hollanditis.Nu dat in het voorjaar verscheen. Dit nummer is een proefnummer voor een gemeenschappelijk tijdschrift. Samen met Hollanditis.Nu en de twee verschenen VD AMOK nummers vormt het de lopende jaargang van VD AMOK. Onze inbreng in de gezamenlijke redactie bestaat onder meer in het produceren van dit onderzoeksdossier. We zijn benieuwd naar jullie reacties. We hopen door te gaan met verdere samenwerking. Let op de omroepberichten. Redactie VD AMOK

23 VredesMagazine AMOKVD onderzoeksdossier Taai en onredelijk verzet tegen openheid

Er moet worden bedacht dat in de praktijk bij een dergelijke beslissing bin- nen de politieke elite vaak een combi- natie van verschillende motieven een rol speelt, motieven die lang niet allemaal in de ‘strategische communicatie’ naar buiten worden aangegeven. De neocon- servatief Wolfowitz heeft het als volgt uitgedrukt: “De waarheid is dat om re- denen die veel te maken hebben met de regeringsbureaucratie in de VS, we uitkwamen bij de ene kwestie waar ie- dereen het over eens was, de massa- vernietigingswapens als kernmotief.” (Vanity Fair, 9 mei 2003) In de Nederlandse context is ook de binnenlandse politiek nog van be- lang geweest, vooral omdat die in de loop van de cruciale periode verander- de onder invloed van een regeringscri- sis en nieuwe verkiezingen. Terwijl het CDA in 2002 in eerste instantie over rechts regeerde met VVD en LPF leek begin 2003 een coalitie met de PvdA in zicht te komen. Ten slotte dringt zich langzamer- hand vraag op waarom er bij het CDA en zijn premier zoveel weerstand be- staat tegen een op zich normaal parle- Bij het onderzoek naar de manier waar- hand ligt dat men de eigen positie in mentair onderzoek of enquête naar de op Nederland de oorlog met Irak is in- het debat niet heeft willen ondermijnen Nederlandse houding in de aanloop van gerommeld, gaat het vooral om twee door nuanceringen aan te brengen, ge- de oorlog tegen Irak. Dit taaie en tegen problemen: baseerd op feiten die de regering wel elke redelijkheid ingaande verzet, dat 1. De vraag of er van Irak een zodanige degelijk bekend waren. Zo’n werkwijze ten slotte de PvdA-fractie in de Tweede bedreiging uitging, dat een oorlog staat wel op gespannen voet met de in- Kamer er zelfs toe heeft gebracht bij noodzakelijk was om dit gevaar weg te formatieplicht die de regering naar het voorbaat af te zien van een elementair nemen. Het kernpunt is of Irak in het parlement toe heeft. parlementair recht, laat natuurlijk du- bezit was of op korte termijn kon ko- Daarnaast kan het ook zijn dat de bieuze motieven vermoeden. men van ‘massavernietigingswapens’ – regering voor zijn (in tweede instantie Mogen we een gokje wagen? De nucleaire, biologische of chemische la- alleen politieke) steun aan de oorlog an- regering heeft het motief voor steun aan dingen en de middelen om deze te dere redenen heeft gehad dan de ar- de oorlog en de juridische rechtvaardi- transporteren. gumenten die openlijk naar voren zijn ging naar buiten toe fraaier voorgesteld 2. De vraag of een dergelijke oorlog ook gebracht. Te denken valt aan ‘regime dan de eigen diensten en ambtenaren volgens internationaal recht legitiem zou change’ in Irak, terwijl het officieel al- verantwoord vonden. Balkenende heeft zijn, gezien het feit dat er geen uitdruk- leen ging om ontwapening. Ook is het zich verlekkerd laten inpakken door kelijke actuele resolutie van de VN-Vei- mogelijk dat motieven een rol gespeeld Blair. Dat alles zou in een enquête naar ligheidsraad voorhanden was om het hebben die eigenlijk buiten de hele buiten komen en weer worden wegge- gebruik van geweld te rechtvaardigen. kwestie Irak staan zoals het behoud van masseerd. Maar dat de militaire steun Heeft de Nederlandse regering het par- de Atlantische band en de ambities van aan de oorlog om opportunistische bin- lement alle relevante feiten ter beschik- de Nederlandse regering om zijn minis- nenlandspolitieke motieven werd om- king gesteld om tot een afgewogen oor- ter van Buitenlandse Zaken De Hoop gezet in politieke steun, dat moet voor- deel te kunnen komen? Mocht dat niet Scheffer kandidaat te stellen voor het al verborgen blijven. het geval zijn, dan rijst de vraag naar ambt van secretaris-generaal van de de motieven van de regering. Voor de NAVO. Kees Kalkman

VredesMagazine 24 onderzoeksdossier AMOKVD Een vuile oorlog ingerommeld?

Wat er in de loop van de tijd door ijve- rige journalisten is onthuld over de voor- geschiedenis van de politieke steun aan de oorlog in Irak. 1. Een ambtelijke brainstorm

Op 9 augustus 2002 wordt op het Mi- nisterie van Buitenlandse Zaken onder leiding van minister De Hoop Scheffer, een brainstormsessie gehouden over Irak. Volgens het KRO-programma Re- porter van 25 maart 2007, dat op basis van anonimiteit heeft gesproken met een topambtenaar, zijn alle aanwezigen het eens: “Er komt oorlog en Nederland zal de Verenigde Staten steunen. Poli- tiek én militair.” In een ambtelijke nota tien dagen later (waaruit Reporter ci- teert) wordt het allemaal wat meer om- floerst uitgedrukt: “De uitspraken die de VS-autoriteiten sindsdien [na de speech van President Bush over de ‘as van het kwaad’] hebben gedaan hebben dit land inmiddels op het hoogste niveau gecommitteerd tot het bewerkstelligen van een zgn. ‘regime change’ in Irak.” Juridisch ligt een actie die gericht is op regime change echter lastig. “Het ver- dient dan ook aanbeveling dat Neder- land uit blijft gaan van de noodzaak van de ontmanteling van de Iraakse MVW [massavernietigingswapens]. In die be- nadering zou ‘regime change’ een mo- gelijk gevolg van militaire actie kunnen zijn, niet een doel. Een dergelijke actie moet worden gemotiveerd door de vast- stelling dat dit land in gebreke blijft de relevante VN-resoluties na te leven.” 2. De militaire spionageberichten foto Andy Laithwaite keling van niet-conventionele wapens”. vijf tot zeven jaar nodig had gehad. Wat De Nederlandse militaire inlichtingen- De dienst analyseert dat dit komt om- betreft biologische en chemische wa- dienst MIVD heeft als taak bedreigin- dat de conventionele militaire kracht van pens wordt gesteld dat het “mogelijk is gen met massavernietigingswapens te- Irak dermate is verzwakt dat het land dat Irak nog over een restant strijdmid- gen de veiligheid van Nederland of geen partij meer is voor de buurlanden. delen beschikt”. Ten aanzien van de Nederlandse troepen in het buitenland Ook in het jaarverslag over 2002 is ner- overbrengingsmiddelen wordt gecon- in kaart te brengen. De dienst hield Irak gens sprake van een acute dreiging. In- stateerd dat Irak “alleen met omvang- al sinds jaar en dag in de gaten. In het zake de mogelijkheid dat Irak in het ver- rijke buitenlandse hulp in staat zou zijn jaarverslag over 2001 wordt als belang- leden zelfstandig een eenvoudig kern- geweest een ballistische raket met een rijkste gevaar gezien “beëindiging van wapen had kunnen ontwikkelen wordt bereik van 1000 km of meer te ontwik- het VN-sanctieregime.” In dat geval kan de redenering van het internationale kelen.” worden verwacht dat Irak “zal doorgaan atoomagentschap IAEA gevolgd, dat De jaarverslagen van de MIVD zijn met zijn programma’s voor de ontwik- Irak daarvoor “zonder sanctieregime” voor het publiek vrijgegeven in de vorm

25 VredesMagazine AMOKVD onderzoeksdossier

van geschoonde versies. In zijn baan- bleek dat premier Balkenende in sep- defensie bestaan grote twijfels. In een brekende publicatie ‘Hollandse Oor- tember 2002 van de Britse premier Blair eerdere interne notitie van 28 januari logslogica’ (NRC Handelsblad 12 juni vertrouwelijke informatie had ontvan- 2003 behandelt hij drie opties: 1) zelf- 2004) doet Joost Oranje verslag van zijn gen over de Iraakse massavernietigings- verdediging komt niet in aanmerking, op eigen bronnen gebaseerde inzage in wapens die hij niet had gedeeld met zijn want Irak dreigt niemand aan te vallen meer geheime documenten. Zo wordt collega-ministers. Ook Minister van Bui- en het verband met het internationale in een vertrouwelijke notitie van de Di- tenlandse zaken Jaap de Hoop Schef- terrorisme is te vaag; 2) het activeren rectie Algemene Beleidszaken (DAB) van fer had dit uit de krant moeten verne- van oude resoluties (de Goldsmith-va- het ministerie van defensie van 1 au- men. In een brief aan de Tweede Ka- riant) wordt verworpen omdat “zorgvul- gustus 2003 – op een moment dat er al mer stelde Balkenende hierover dat hij dige lezing” laat zien dat alleen de Vei- veel meer twijfels waren gerezen over op 13 september 2003 een telefoonge- ligheidsraad zelf bevoegd is om de ge- het bestaan van Iraakse massavernieti- sprek met premier Blair had gevoerd volgen van schending van eerdere re- gingswapens – een kanttekening ge- waarin deze hem had toegezegd om soluties vast te stellen; 3) een nieuwe plaatst bij een brief van Minister van Britse informatie over het Iraakse arse- mandaterende resolutie. De hoogste Buitenlandse Zaken De Hoop Scheffer naal te delen. Vervolgens werd op 25 defensiejurist concludeert dat alleen in van 4 september 2002, waarin deze stelt en 26 september door de coördinator het derde geval een aanval op Irak le- dat er geen twijfel is dat Irak na het ver- van de inlichtingen- en veiligheidsdien- gitiem is. trek van de wapeninspecteurs (UNS- sten (de secretaris-generaal van Alge- COM) in 1998 is doorgegaan met de mene Zaken) informatie ontvangen 5. Overste Blom op het podium ontwikkeling van biologische en chemi- (“achterliggende geheime rapporten” in gehesen sche wapens. De MIVD stelt dat hierbij de woorden van De Hoop Scheffer). Het “een kritische noot op zijn plaats is. (...) zou gaan om twee documenten van elk De eerste persconferentie na het begin De MIVD heeft steeds gesteld dat Irak vijf bladzijden die “een deel van de ma- van de oorlog tegen Irak van de Ameri- over de mogelijkheid beschikte om de terie” omvatte die in het Britse rapport kaanse bevelhebber Franks op 22 maart productie op korte termijn te hervatten van 24 september (het rapport met de 2003 in Qatar: “I am pleased to be joi- en dat moest worden aangenomen dat achteraf volkomen onjuist gebleken ned today by (..) Lieutenant Colonel Jan Irak sinds het vertrek van de wapenin- claim dat Irak binnen 45 minuten mas- Blom from the Netherlands.” Blom wordt specteurs een grotere vrijheid van han- savernietigingswapens kon inzetten) op de foto gezet samen met zijn Britse, delen heeft gekregen, maar er is niet in aan de orde kwam. Australische en Deense collega’s. Heeft concrete bewoordingen gesteld dat Irak Nederland niet alleen politiek maar ook de productie van chemische en biologi- 4. De twijfels van de juristen militair deelgenomen aan de oorlog? sche middelen na het vertrek van UNS- De aanwezigheid van overste Blom COM in 1998 zou hebben hervat.” In Begin januari 2003 wordt premier Blair vraagt een verklaring. Het VPRO-radio- een andere geheime defensienotitie van er door zijn hoogste juridische adviseur, progamma Argos denkt op basis van 23 juli 2003 stelt de MIVD: “De MIVD Lord Goldsmith, op gewezen dat zon- eigen onderzoek dat Nederland wel is, ondanks het feit dat er beperkt an- der (tweede) Veiligheidsresolutie een degelijk militair heeft deelgenomen aan dere bronnen voorhanden waren, regel- oorlog met Irak onwettig is. Maar vijf de ‘Coalition of the willing’. Nederland- matig tot andere conclusies gekomen dagen voor het begin van de oorlog se F-16 vliegtuigen hebben verken- dan de Amerikaanse en Britse leiders gaat Goldsmith (naar velen vermoeden ningsmissies boven Irak gevlogen en presenteerden.” onder zware druk) om en komt met een Nederlandse commando’s hebben sa- Deze belangrijke nuanceringen nieuw advies. Dat bestaat eruit dat de men met Deense special forces verken- zijn destijds niet (en ook nu nog niet) (eerste) resolutie 1441 in combinatie ningen uitgevoerd. (KK) door de regering aan het parlement met eerdere resoluties waaronder die gemeld. Verder valt op dat Joost Oran- van de wapenstilstand in 1991 voldoen- je van zijn bronnen documenten heeft de is om oorlog te legitimeren. Joost gekregen van geruime tijd na het begin Oranje schrijft in de NRC dat een sa- van de oorlog, waarin wordt terugge- menvatting van het advies een dag la- blikt op de periode vòòr de oorlog. ter naar Den Haag wordt gestuurd, net op tijd om door premier Balkenende in 3. Blair en Balkenende bellen het Kamerdebat over politiek steun aan de oorlog gebruikt te worden. Volgens Eind augustus 2003 ontstond groot mis- Balkenende is het een “sluitende juridi- baar in de Tweede Kamer toen via een sche redenering”. Maar bij de directeur onthulling in de Engelse Financial Times Juridische Zaken van het ministerie van

VredesMagazine 26 onderzoeksdossier AMOKVD Parlementaire enquête Irak nog ver weg

De discussie is niet verstomd in Neder- Voldoende Onthullingen noodzaak land, maar klinkt niet luid. Zij was de afgelopen jaren gevoed door onthullin- De Eerste Kamer wijdde in juli een groot De crises over Kosovo en Iran in het ko- gen van anonieme ambtenaren die via debat aan de politiek-juridische grond- mende jaar zullen laten zien wat dit be- onderzoeksjournalisten lieten merken slagen voor Nederlandse deelname of leid voor gevolgen zal hebben. Dan dat achter de schermen anders over de steun aan interventieoorlogen. Dat de- moet blijken wat de garanties waard zijn dreigende oorlog werd gedacht dan we bat kwam niet tot veel diepte over de die PvdA-toppers Bos en Tichelaar aan officieel mochten weten. Het was de manier waarop de Nederlandse rege- het CDA zouden hebben ontfutseld. Dat anonieme boetedoening van ambtena- ring in 2003 de oorlog ‘politiek steun- is de belofte die Jacques Tichelaar tij- ren die graag in functie willen blijven. de’, zoals dat toen heette. In die perio- dens het debat over de regeringsverkla- Verder zijn de afgelopen zomer er wel de waren PvdA en CDA in verregaand ring begin maart heeft gedaan; in de opinieleiders in binnen- en buitenland overleg over een nieuwe regering. De toekomst zal het niet gaan zoals in het geweest, die zich meldden om te beken- onderhandelingen over die regering lie- geval van Irak in 2003. Als we minister nen dat ze zich vergist hadden, inder- pen spaak, maar PvdA en CDA kwamen Verhagen goed hebben begrepen hoe- tijd. Zowel de invloedrijke Canadese his- wel samen schriftelijk tot de conclusie ven we daarvan niet veel te verwach- toricus-politicus Michael Ignatief, als dat het beroep op resolutie 1441 als ten. Hij vindt bovendien dat hij het par- onze eigen columniste Elsbeth Etty en feitelijke grondslag voor de interventie lement niet hoeft te informeren over de VVD-politicus Arend Jan Boekestijn, heb- geaccepteerd moest worden. kennis van inlichtingendiensten over de ben toegegeven dat het een misrekening In maart 2007 kwam er een rege- Iraakse massavernietigingswapens en was. Sorry. En, helaas, blijft het daarbij. ring waarin CDA en PvdA wel samen de verschillende adviezen die de rege- Van een gedragsverandering is bij deze zitting hebben. In de regeringsverkla- ring in de winter van 2002 – 2003 heeft goedpraters nog niet veel te merken. ring is een passage opgenomen over de gehad. Dat is precies wat er wél nodig noodzaak van een ‘adequaat volken- is om vast te stellen wat er achter de Eerste Kamer rechtelijk mandaat’. Deze passage leid- schermen gebeurt als een stel politici de in zowel Eerste als Tweede Kamer een oorlog wil doordrukken. De Eerste In de lente van dit jaar is een grote tot debat, waarbij het ging om zowel Kamer zal dat debat binnenkort voeren. handtekeningenactie gehouden onder de vorige oorlog, namelijk die tegen Dat is de laatste kans voor de Neder- de titel “Openheid over de oorlog in Irak, als over eventuele volgende oor- landse politiek om zijn verantwoording Irak”. Daarbij zijn 137.000 handteke- logen, bijvoorbeeld tegen Iran. Want te nemen voor het fatsoenlijk functio- ningen opgehaald die begin juli aan de een “adequaat volkenrechtelijk man- neren van onze democratie. voorzitter van de Eerste Kamer zijn aan- daat” is iets anders dan een “volken- geboden. Tenslotte had de Tweede Ka- rechtelijk mandaat”. Een adequaat vol- Guido van Leemput mer al negen keer over dit thema ge- kenrechtelijk mandaat is iets dat vol- debatteerd en blijkt de discussie daar doende wordt geacht. Het is het zes Noot : vast te zitten in fractiediscipline en re- minnetje onder de volkenrechtelijke Zie voor volledig verslag van het debat in de geergeilheid van de meerderheid van mandaten en zou alleen daarom al niet Eerste Kamer – de brief van de ministers van de Kamerleden. Er was tot voor kort de toets van Balkenende’s kritiek moe- Buitenlandse Zaken en van defensie van 22 juni weinig aanleiding te veronderstellen dat ten kunnen doorstaan. Het tegenover- 2007 inzake een adequaat volkenrechtelijk de verhoudingen in de Eerste Kamer gestelde is het geval. In de begroting mandaat bij de uitzending van militairen anders zouden liggen dan in de Twee- van het Ministerie van Buitenlandse Za- (30800-V, nr. B) en de Handelingen Eerste Ka- de Kamer, maar sinds dit voorjaar is er ken voor 2008 wordt deze redeneertrant mer van het debat op 9 en 10 juli 2007. een nieuwe Eerste Kamer. Daar heeft doorgetrokken in een nieuwe beleids- oud-minister van Binnenlandse Zaken, lijn. De regering heeft afstand genomen Klaas de Vries, prominent voorstander van het multilateralisme. Dat is jargon van een Irak-onderzoek, de rijen van de voor beslissingen over oorlog en vrede PvdA-fractie versterkt. De Vries moet via de voltallige Veiligheidsraad. In beschikken over kennis van de veilig- plaats daarvan bepleit zij ‘relevant mul- heidsdiensten ten aanzien van massa- tilateralisme’. Dat betekent dat de re- vernietigingswapens van binnenuit. Het gering bepaalt wat van haar gading is toeval wil namelijk dat hij minister van in de besluiten van de Veiligheidsraad. Binnenlandse Zaken was in de jaren In feite gaat het om het steunen van de 2000- 2002. Met spanning wordt daar- eenzijdige Amerikaanse politiek en dat om uitgezien naar nieuwe ontwikkelin- is een onheilspellend teken voor de gen en de opstelling van de PvdA-frac- naaste toekomst. tie in de Eerste Kamer.

27 VredesMagazine AMOKVD onderzoeksdossier

Parlement summier ingelicht over militaire missies

Twijfel over de werkelijke motieven en het gaat dus niet om de Nederlandse steun ten en de daarmee gemoeide gelden achterhouden van relevante informatie aan beide invasies, maar om de Neder- moeten evalueren, kan de militaire eva- rond de inzet van de Nederlandse krijgs- landse deelname aan de stabilisatie- luaties nauwelijks serieus nemen. Een macht heeft al een langere geschiede- machten die later operationeel werden. waar gemis. Niet alleen om achteraf nis. En dat geldt ook voor de grote weer- De Rekenkamer is op zich wel positief rekenschap af te leggen, maar juist ook stand zoiets achteraf te willen onderzoe- over de verwerking van de aanbevelin- om (ook als politiek) te leren van eer- ken. gen van de commissie Bakker. Toch dere missies. Wat nu een effectieve ope- merkt de Rekenkamer op dat de infor- ratie is en hoe de financiële middelen Bij de eerste oorlog onder de op 11 sep- matie over de motieven van de rege- op een verantwoorde wijze wordt be- tember 1991 door Bush senior uitgeroe- ring om tot een bepaalde militaire in- steed. pen ‘Nieuwe Wereldorde’ sprak PvdA- zet te besluiten erg summier met de Hopelijk kan de Rekenkamer hier kamerlid Piet de Visser al de legenda- Kamer wordt gedeeld – waarbij de ach- ook eens naar kijken. risch geworden woorden dat we ‘een terliggende motieven buiten beschou- oorlog ingerommeld’ waren. Het deba- wing worden gelaten. De Rekenkamer Jan Schaake, algemeen secretaris Kerk cle van Srebrenica kon pas na een lang- merkt verder op dat de regering niet- en Vrede durig en pijnlijk politiek proces waarbij realistische verwachtingen heeft van de media en pressiegroepen steeds meer invloed die ze (nog) kan uitoefenen in CONGO - OORLOG en PLUNDERING eigen onderzoeksresultaten en geruch- het internationale besluitvormingstraject ten naar buiten brachten (een beetje – zo blijkt ook weer in de huidige dis- De brochure Congo - oorlog en plunde- vergelijkbaar met wat thans over Irak cussie over de vooronderstellingen van ring van Mfuni Kazadi geeft een beschrij- en Afghanistan gaande is) eindelijk on- de Uruzganmissie eind 2005. (Ook bij ving en een analyse van de hand van een derwerp worden van een parlementair de allereerste ISAF-missie waren de ru- Congolees die de oorlog en plundering onderzoek, naast het al langer lopende les of engagement nog niet vastgesteld van zijn land van dichtbij meegemaakt historisch onderzoek door het NIOD. Dat toen de Kamer reeds met de missie heeft. parlementaire onderzoek van de com- moest instemmen.) missie Bakker richtte zich met name op De Rekenkamer meldt dat haar is Mfuni Kazadi is een Congolees weten- de betrokkenheid van het parlement bij gebleken dat Nederland weinig tot geen schapper en geoloog die zich aanvanke- de besluitvorming over militaire missies: invloed heeft op het mandaat en de lijk inzette voor de ontwikkeling van zijn de inhoudelijke en organisatorische duur van de internationale militaire land. Nadat hij vanwege de diktatuur van voorbereiding van de besluitvorming, de operatie als geheel en stelt vervolgens Mobutu gedwongen was zijn land te ver- informatievoorziening aan de Tweede dat “als een operatie niet of niet langer laten, keerde hij na jaren ballingschap in Kamer hierover en op (het gebrek aan) zou voldoen aan de Nederlandse voor- 1997 terug. De oorlogsjaren maakte het evaluatie van crisisbeheersingsopera- waarden, [de regering kan] besluiten hem onmogelijk vruchtbaar voor zijn land ties. om geen bijdrage te leveren of – indien te werken. Vijf jaar later moest al weer een de operatie al aan de gang is – de Ne- nieuwe commissie aan het werk om de derlandse bijdrage [kan] heroverwegen, Thans zet hij zich in om de wereldgemeen- parlementaire betrokkenheid bij de in- waarbij terugtrekking de uiterste con- schap wakker te schudden vanwege al het zet van Nederlandse militairen te on- sequentie kan zijn.” Dat is ‘verantwoor- onrecht dat de Congolese bevolking is derzoeken, die zouden mee rouleren in delijk gedrag’ en ‘rekenschap afleggen’. aangedaan. Hij is ondermeer secretaris van de door hem opgerichte organisatie EU battle groups en de NATO Response Over die verantwoordelijkheid en voor totale kwijtschelding van de buiten- Force. De uitkomsten van deze commis- rekenschap achteraf, valt nog wel wat landse schuld van Congo (“la dette odi- sie Van Baalen liggen al weer enige tijd meer te zeggen. Dan niet om de poli- euse”), die op de schouders van de Con- te wachten op een reactie van de rege- tieke verantwoording en het falen van golezen rust, maar grotendeels het ge- ring. de politiek eens kritisch tegen het licht volg is van de steun van het Westen aan Dit najaar bracht de Rekenkamer te houden als het gaat om de achterlig- diktator Mobutu. een rapport uit over de lessen die ge- gende motieven en internationale con- trokken worden uit parlementaire on- stellatie, maar juist om een evaluatie De brochure kost EUR 7,- (incl. verzend- derzoeken. De commissie Bakker vormt van de reeds uitgevoerde militaire ope- kosten), en is te bestellen via overmaking één van de onderzochte onderzoeken. raties. Nog maar pas heeft het parle- aan Stichting Amani ya Congo, postbank- De Rekenkamer heeft gekeken in hoe- ment aangedrongen op dergelijke eva- nummer 9263303 te Amsterdam onder verre de aanbevelingen zijn verwerkt in luaties. Wie de daarmee opgeleverde vermelding van “brochure”. de besluitvorming over de allereerste stukken leest en vergelijkt met de wijze militaire missie naar Afghanistan (in waarop bijvoorbeeld ontwikkelingsor- Meer informatie over deze brochure is te 2001) en naar de Irak (in 2003). Het ganisaties het effect van hun activitei- vinden op www.congoned.dds.nl

VredesMagazine 28 onderzoeksdossier AMOKVD Dwalende kernwapens De mysterieuze verplaatsing van zes Amerikaanse kernkoppen

Een incident waarbij een B-52 bommen- tensen aangehaald. Deze was van me- keert. werper geladen met zes kruisraketten ning dat “er sprake was van slijtage in Er is nog meer bekend over de pro- met kernkoppen dwars over de Verenig- de voorschriften voor het omgaan met cedures: de kruisvluchtwapens die met de Staten vloog en vervolgens urenlang kernwapens”. Een andere deskundige, kernkoppen zijn uitgerust, hebben rode onbewaakt op een landingsbaan stond de voormalige lieutenant-commander tekens. Bovendien is er een klein raam- leidt momenteel tot verregaande specu- Stormer van de Amerikaanse Marine, pje om het mogelijk te maken voor laties. Hebben de VS door de geld en hield een vergissing voor zeer onwaar- grondpersoneel om te controleren of er energie opslorpende oorlogen in Afgha- schijnlijk. Het Amerikaanse opperbevel een kernbom gemonteerd is. Dit onder- nistan en Irak het onderhoud aan hun beweert al jaren dat de procedure voor scheidt de nucleair uitgeruste kruis- kernwapenarsenaal dusdanig verwaar- het inzetten van kernwapens, de com- vluchtwapens van de oefenwapens. De loosd dat de nucleaire veiligheid nu ge- mand and control regels, uiterst zorg- nucleaire systemen wegen ook meer vaar loopt? Of is er een nog veel dui- vuldig worden nageleefd. Daarin wordt dan de oefenwapens. sterder scenario denkbaar? elke stap die het grondpersoneel neemt Daarnaast zijn er uitgebreide pro- om een kernwapen uit de opslagplaats cedures voor het bewapenen van een Op 29 augustus jl. werden op de Ame- te nemen en gereed te maken voor een vliegtuig, waar de bemanning bij be- rikaanse luchtmachtbasis Minot, in missie, gedetailleerd voorgeschreven. trokken moet worden. Dat was het ge- Noord Dakota zes W80-1 kernkoppen Bovendien wordt de verplaatsing van elk val op de vertrekbasis Minot en de be- (elk met een nucleair vermogen van 10 kernwapen gecontroleerd via een elec- stemming Barksdale. Beide zijn de thuis- Hiroshima bommen) gemonteerd op tronic tag, een op het kernwapen be- basis voor eventuele nucleaire missies evenzovele kruisvluchtwapens (type vestigd zendertje waardoor de locatie van B-52 bommenwerpers. Dat bete- AGM-129 Advanced Cruise Missile) en van de bom op afstand kan worden bij- kent dat het personeel goed bekend is onder een vleugel van een B-52 bom- gehouden. De verplaatsingen worden met de nucleaire procedures. menwerper gehangen. Onder de ande- geregistreerd in het Nuclear Manage- Om de door de luchtmacht ge- re vleugel hingen zes oefenwapens met ment Information System. Dat systeem noemde fout te maken, zouden dus de namaakkoppen. Deze bommenwerper is bovendien gedupliceerd. registratiesystemen van de kernwapens vloog op 30 augustus een afstand van Maar er is meer. De procedure moeten zijn uitgeschakeld; de kernwa- 1760 kilometer dwars over de VS naar voor het verplaatsen van kernkoppen is pens zouden dan op de kruisvluchtwa- de luchtmachtbasis Barksdale in Loui- ook onderworpen aan bevelen die vol- pens zijn gemonteerd door het grond- siana, waar ze vervolgens naast de lan- gens vaste protocollen worden uitge- personeel, die niet zouden hebben ge- dingsbaan geparkeerd werd. Na bijna vaardigd: command and control zorgt weten dat het om kernwapens ging, of 10 uur zou luchtmachtpersoneel de aan- er voor dat een kernwapen alleen op het wel wisten maar dachten dat het om wezigheid van de nucleaire kruisvlucht- bevel kan worden verplaatst en inge- een bona fide verplaatsing ging. Dat wapens hebben geconstateerd en dit zet. Bij elke stap van die inzetprocedu- laatste zou dan uitzonderlijk zijn, om- hebben doorgegeven aan de hogere re zijn speciaal opgeleide technici be- dat verplaatsingen van kernkoppen bevelsstructuur, wat betekende dat ook trokken die altijd in paren werken. Op sinds een reeks ongelukken in de zesti- president Bush werd gewaarschuwd. die manier kan de één de ander tegen- ger jaren uitsluitend met transport- Deze gebeurtenissen werden in een houden, mocht die iets willen uithalen vliegtuigen plaatsvinden (type C-17 en communiqué (gepubliceerd op 6 sep- met het kernwapen. C-130), gescheiden van de kruisvlucht- tember jl.) officieel erkend door de Ame- Het geheel van maatregelen staat ook wapens. Dus niet op bommenwerpers. rikaanse luchtmacht, nadat eerder die wel bekend als nuclear surety – nucle- Vervolgens zou al het grondpersoneel dag het nieuws al uitgelekt was via aire zekerheid. Uit documentatie die op betrokken bij de verplaatsing niet heb- luchtmachtpersoneel naar het blad Mi- Volkel luchtmachtbasis gevonden is, ben gemerkt dat er kernwapens werden litary Times. Na een officieel onderzoek waar Amerikaanse kernwapens voor verplaatst, en de vliegtuigbemanning door de luchtmacht werden op 19 ok- Nederlands NAVO gebruik zijn opge- zou ook haar eigen procedures hebben tober 70 personeelsleden gestraft dan slagen, weten we dat er regelmatig veronachtzaamd. Een alternatieve ver- wel ontheven uit hun functie. De lucht- sprake is van nuclear surety inspecties, klaring zou zijn dat men niet wist dat er macht had al eerder erkend dat er spra- oefenprocedures waarbij overtredingen kernkoppen werden verplaatst, ondanks ke was van een ‘fout’. nauwgezet worden geregistreerd en de bekende verschillen. Maar dan moet Het officiële verhaal werd netjes gestraft. Zo’n afwijking kan bijvoorbeeld er verklaard worden waarom de herken- afgedrukt in de Nederlandse pers. In het bestaan uit het onbevoegd over een ningstekens waren verwijderd en de AD (22 oktober 2007) werd de onaf- streep op de grond stappen die de vei- elektronische registratiesystemen uitge- hankelijke nucleaire expert Hans Kris- ligheidszone rond het kernwapen mar- schakeld dan wel genegeerd. De enige

29 VredesMagazine AMOKVD onderzoeksdossier

magere steun voor de ‘vergissingstheo- rie’ is dat zowel nucleaire als oefenla- Irak dingen in hetzelfde depot waren opge- borgen. Maar ook die theorie vereist de uitschakeling van de elektronische volg- systemen. Kortom: een keten van fouten, on- 25 september achtzaamheden en verwarring kan ge- 2002 Premier Balkenende ontvangt geheime construeerd worden, maar wordt uiter- “eyes only” informatie van Britse inlich- mate onwaarschijnlijk als alle veilig- 26 maart tingendiensten. heidsprocedures op een rijtje worden De NAVO-ambassadeurs krijgen een gezet. vertrouwelijke presentatie van de Ame- november Om die reden dwingt de logica om rikaanse onderminister van Buitenland- De onderzeeër Walrus duikt op in Du- een andere theorie onder ogen te zien se Zaken Armitage over de voortgaan- bai. die, wellicht onbewust, gesteund wordt de productie van massavernietigingswa- door de verklaring van de luchtmacht. pens door Irak. 8 november Daarin staat immers dat de kernwapens Resolutie 1441 wordt aangenomen in te allen tijde onder haar controle wa- 9 augustus de Veiligheidsraad. ren. Als dat zo is, en de voorschriften Brainstorm op het Ministerie van Bui- niet op de boven beschreven wijze zijn tenlandse Zaken over Irak. 10 november veronachtzaamd, dan rest alleen de Een interne analyse van de directie optie van opzet. De procedures zijn in 19 augustus Noord-Afrika, Midden Oosten/Golfsta- dat geval gevolgd, omdat er langs de Ambtelijke nota over “Irak: Nederland- ten van het ministerie van Buitenlandse bevelsstructuur bevelen kwamen voor se positie” Zaken stelt over resolutie 1441: “Dat het nucleair bewapenen van de B-52 impliceert niet per definitie dat het ge- bommenwerpers. De grote vraag is dan 4 september bruik van geweld is toegestaan.” op welk niveau dat gebeurd is. Ging het Minister van Buitenlandse Zaken De om het omzeilen van de bestaande hië- Hoop Scheffer schrijft aan de Tweede 20 en 21 november rarchie, of het gebruik maken daarvan? Kamer: “Het lijdt weinig twijfel dat Irak Balkenende en De Hoop Scheffer zijn En wie was de bevelgever? Instructies beschikt over massavernietigingswa- op de NAVO-top in Praag. voor de verplaatsing van een nucleair pens. […] De dreiging die daarvan uit- bewapende bommenwerper moeten gaat is reëel en wordt, naarmate de tijd 21 november van het hoogste politiek niveau komen, verstrijkt, steeds ernstiger.” Brief van de Ministers van defensie en om evidente redenen. Vandaar de uit- van Buitenlandse Zaken waarin wordt gebreide speculatie op het internet dat 5 september vermeld dat de Amerikaanse regering er een atoomaanval in stelling werd ge- In de Tweede Kamer zegt De Hoop Nederland verzocht heeft bij te dragen bracht: vanuit die redenering was het Scheffer: “Maar de legitimatie voor het aan de planning ten behoeve van een een korte stap naar de mogelijkheid van optreden van de internationale ge- mogelijk militair optreden tegen Irak. een nucleaire aanval op Iran. Barksda- meenschap ligt voor mij nagelvast in de le is immers de vertrekbasis van lucht- kwestie van de massavernietigingswa- 5 december machtvluchten naar het Midden Oosten: pens. (...) het gaat om het bezit van deze Gesprek minister De Hoop Scheffer met wellicht wilde men deze vlucht verstop- wapens en om de enorme dreiging die de Amerikaanse onderminister van Bui- pen tussen de honderden andere dage- ervan uitgaat.” tenlandse Zaken Grossman over de mi- lijkse vliegbewegingen. Dat was natuur- litaire planning. lijk niet noodzakelijk geweest als de 13 september politieke leiding er op kon vertrouwen Speech van President Bush voor de Al- dat het personeel alle bevelen zou uit- gemene Vergadering van de Verenigde voeren. Maar een atoomaanval staat in Naties. 2003 een klasse op zichzelf. Is het misschien Balkenende spreekt telefonisch met pre- mogelijk dat een gedeeltelijke camou- mier Blair over massavernietigingswa- Begin van het jaar flage van de vlucht noodzakelijk was om pens in Irak. De regering benoemt een werkgroep het eigen personeel te misleiden? Het (Stuurgroep 1441), bestaande uit amb- feit dat de nucleaire missie bekend werd 24 september tenaren van bijna alle ministeries, die doordat grondpersoneel het nieuws Het Britse rapport “Irak’s Massavernie- de lopende zaken rond de Irak-crisis doorgaf aan de pers, duidt er op dat tigingswapens” verschijnt. Een scepti- gaat coördineren. iemand in de luchtmacht zeer bezorgd sche minister van defensie Korthals krijgt was over de dolende kernkoppen. tijdens een informele NAVO-top een geheime briefing door de CIA over Irak. Karel Koster

VredesMagazine 30 onderzoeksdossier AMOKVD – een Nederlandse chronologie

Begin januari 19 maart van het rapport op 25 september 2002. Lord Goldsmith, wijst Blair erop dat een Start van de oorlog tegen Irak. oorlog op basis van alleen resolutie 10 september 1441 onwettig is. 22 maart Balkenende geeft uitleg in de Tweede Overste Blom treedt op bij een perscon- Kamer. Hij zou op 25 september 2002 22 januari ferentie van generaal Tommy Franks in een brief gekregen hebben van Blair, Verkiezingen in Nederland Qatar. met geheime informatie van Britse vei- ligheidsdiensten, met het uitdrukkelijke 27 januari 6 juni verzoek dit als ‘eyes only’ te beschou- Balkenende krijgt een telefoontje van Minister De Hoop Scheffer verklaart in wen. Hij heeft gevolg gegeven aan dit Bush. Hij is behoedzaam en onderte- de Tweede Kamer in antwoord op Ka- verzoek en hierover dan ook niet aan kent de solidariteitsbrief van acht Euro- mervragen van Koenders (PvdA): “De andere ministers bericht. Pas toen De pese regeringsleiders niet. regering heeft gezien de reële dreiging Hoop Scheffer zelf naar aanleiding van die uitging van het bezit door Irak van het artikel uit de Financial Times con- 5 februari massavernietigingswapens, zelf vanaf tact met hem opnam, werd hij door Bal- Presentatie Powell in de Veiligheidsraad. het eerste begin militair ingrijpen niet kenende ingelicht. willen uitsluiten.” 10 februari Minister De Hoop Scheffer schrijft de 23 juli 2004 Tweede Kamer: “Veel van wat door Po- De MIVD zegt in een analyse die deel well naar buiten wordt gebracht is reeds uitmaakt van een vertrouwelijke defen- 9 januari langer in inlichtingenkringen bekend en sienota: “Dezelfde informatie van onze De Verenigde Staten trekt een team van is in lijn met hetgeen uit Nederlandse Amerikaanse zusterdienst kan binnen 400 personen, die op zoek waren naar inlichtingenbronnen is gebleken.” de Amerikaanse en Nederlandse poli- massavernietigingswapens in Irak, te- tiek tot verschillende conclusies leiden. rug. 12 februari Andere belangen spelen hierbij een rol.” Minister Kamp zegt in de Tweede Ka- 28 januari mer: “Als die [de massavernietigingswa- 25 juli Wapeninspecteur David Kay getuigt voor pens] verdwijnen, hoeft daar niets te Minister Kamp zegt in een interview in de Senate Armed Services Committee gebeuren. Er wordt dan niets aangeval- het NRC Handelsblad dat de MIVD-rap- dat hij geen bewijs heeft gevonden van len. De vlag kan dan in top.” porten over Iraakse massavernietigings- de aanwezigheid van massavernieti- wapens zeker niet openbaar gemaakt gingswapens in Irak noch van het be- 19 februari zullen worden. staan een actief wapenontwikkelings- Minister Kamp zegt in de Tweede Ka- programma. mer: “De massavernietigingswapens 1 augustus moeten worden ingeleverd en als dat Vertrouwelijke notitie van de Directie 15 april gebeurt, hoeft er geen actie te worden Algemene Beleidszaken (DAB) van het Uitzending Zembla over ‘De waarheid ondernomen.” ministerie van defensie aan minister van de wapeninspecteurs’, waarin hoofd Kamp. Onder het kopje ‘informatievoor- van de wapeninspecteurs Hans Blix zegt 15 maart ziening Tweede Kamer’ gaat het stuk in dat Nederland wel degelijk had kunnen In het Verenigd Koninkrijk komt de ver- op mededelingen die aan het parlement weten dat Irak’s massavernietigingswa- zekering naar buiten, dat een oorlog zijn gedaan en op de vraag of die over- pens geen bedreiging vormden. Alle tegen Irak rechtmatig is. Deze stelling eenkomen met de zienswijze van de kritiek op de beweringen van de Ame- is gebaseerd op een nieuw advies van MIVD. De MIVD blijkt meerdere malen rikaanse en Britse regeringen lagen ter Lord Goldsmith. kanttekeningen bij beweringen van mi- inzage. nisters te hebben geplaatst. 18 maart (Kees Kalkman op basis van gegevens Premier Balkenende verklaart in de 25 augustus Mark Akkerman) Tweede Kamer: “De essentie is echter In de Financial Times verschijnt een be- de ontwapening van een agressor die richt waarin staat dat Nederland een massavernietigingswapens in zijn bezit conceptversie van het Britse rapport zou heeft.” hebben ontvangen voor de publicatie

31 VredesMagazine AMOKVD onderzoeksdossier

Bibliografie Openheid over Irak Report to the President of the United States 31 maart 2005 John Kampfner, Blair’s Wars, Free Press, 2004 Rapporten www.wmd.gov/report/wmd_report.pdf (updated), 384 pg. ISBN-10: 0-743-24830-9 ISBN-13: 978-0-7432-4830-3 Australië Carnegie Endowment for International Peace Politieke redacteur van de New Statesman ont- Carnegie Endowment Report hult dat Blair probeerde te verhinderen dat het Parliamentary Joint Standing Committee on WMD in Iraq: Evidence and Implications White House onderzoek ging doen naar het ASIO, ASIS and DSD Januari 2004 ontbreken van massavernietigingswapens in Inquiry into Intelligence on Iraq’s Weapons of www.carnegieendowment.org/files/ Irak. Mass Destruction (WMD) Iraq3FullText.pdf december 2003 Glen Rangwalda en Dan Plesch, A Case to Ans- www.aph.gov.au/house/committee/pjcaad/ Special Advisor to the DCI wer, Spokesman Books 2004, 96 pg. ISBN: 978 WMD/Index.htm Comprehensive Report on Iraq’s WMD (Wea- 0 85124 7045 pons of Mass Destruction) Onderzoek naar de mogelijkheid om Blair in Verenigd Koninkrijk 30 september 2004 staat van beschuldiging te stellen wegens mis- http://news.findlaw.com/nytimes/docs/iraq/ leiding met betrekking tot de oorlog tegen Irak Select Committee on Foreign Affairs cia93004wmdrpt.html The decision to go to war in Iraq ‘Dulfer-rapport’ Labour & Trade Union Review Pamphlet 3 juli 2003 David Morrison, Iraq: Lies, Half-truths and www.publications.parliament.uk/pa/ Senator Carl Levin Omissions, Bevin Books, mei 2004 cm200203/cmselect/cmfaff/813/813.pdf Report of an Inquiry into the Alternative Analy- Als file te downloaden bij www.spinwatch.org/ sis of the Issue of an Iraq-al Qaeda Relations- Intelligence and Security Committee hip Joost Oranje, Hollandse oorlogslogica, NRC Report on Iraqi Weapons of Mass Destruction – 21 oktober 2004 Handelsblad 12 juni 2004 Intelligence and Assessments http://levin.senate.gov/newsroom/supporting/ 9 september 2003 2004/102104inquiryreport.pdf Huub Jaspers, Geheime Nederlandse steun aan www.cabinetoffice.gov.uk/upload/assets/ de oorlog van Bush, VD AMOK 2005 nr. 4 www.cabinetoffice.gov.uk/publications/reports/ Judiciary Committee Democratic Staff isc/iwmdia.pdf The Constitution in Crisis – The Downing Street Bob Drogin en John Goetz, How US Fell under Minutes and Deception, Manipulation, Tortu- the spell of ‘Curveball’, Los Angeles Times 20 Lord Hutton re, Retribution, and Coverups in the Iraq War, november 2007 Report of the Inquiry into the Circumstances and Illegal Domestic Surveillance. surrounding the Death of Dr. David Kelly December 2005 Ester Gould, Waakhond of schoothond, een C.M.G. www.afterdowningstreet.org/downloads/crisis/ onderzoek naar de Nederlandse berichtgeving 28 januari 2004 fullreport.pdf over de steun van het kabinet Balkenende aan www.the-hutton-inquiry.org.uk/content/report/ Minderheidsrapport van de Democratische de oorlog in Irak, Universiteit van Amsterdam, fractie in het Huis van Afgevaardigden over de Journalistiek en Media, 2007 Committee Privy Counsellors (Butler-commis- misleiding van parlement en bevolking tijdens www.denieuwereporter.nl/wp-content/uploads/ sie) de voorbereiding van de oorlog met Irak. 2007/04/Waakhond%20of%20schoothond_.pdf Review of Intelligence on Weapons of Mass Destruction BASIC Special Report (David Isenberg en Ian Harry van Bommel en Guido van Leemput, 14 juli 2004 Davis) Onverantwoord goedgelovig of welbewust mis- www.butlerreview.org.uk/report/report.pdf Unravelling the Known Unknowns: Why no leidend? De Nederlandse steun aan de oorlog Weapons of Mass Destruction have been found in Irak: een reconstructie, Socialistische Partij BASIC Occasional Paper (Ian Davis en Andreas in Iraq 2007 Persbo) Januari 2004 After the Butler Report: Time to Take on the www.basicint.org/pubs/Research/ Websites Group Think in Washington and London 2004WMD.pdf Juli 2004 National Security Archive www.basicint.org/pubs/Papers/BP46.htm BASIC Special Report (David Isenberg) National Security Archive Electronic Briefing See, Speak and Hear No Incompetence: An Book No. 80 Verenigde Staten analysis of the Findings of The Commission on Iraq and Weapons of Mass Destruction (Ed. the Intelligence Capabilities of the United Sta- Jeffrey Richelson) Senate Select Committee on Intelligence tes Regarding Weapons of Mass Destruction Updated - February 11, 2004 Report on the US Intelligence Community’s Pre- Oktober 2005 www.gwu.edu/~nsarchiv/index.html war Intelligence Assessments on Iraq www.basicint.org/pubs/Research/05WMD.pdf 9 juli 2004 IraqDossier.com http://intelligence.senate.gov/108301.pdf Boeken, brochures en artikelen Kritische website over het Britse regeringsdos- sier van september 2002 over de massaver- House Permanent Select Committee On Intel- Rowan Scarborough, Rumsfeld’s War - The Un- nietigingswapens van Irak ligence told Story of America’s Anti-Terrorist Comman- http://iraqdossier.com/ Letter From House Committee to CIA Director der, Regenery Publishing 2004, 253 pg. ISBN: Criticizing Iraq War Data 0-8952-6069-7 Openheid over Irak, nú 25 september 2007 Conservatieve medewerker van de Washing- Onafhankelijke burgerbeweging die zich inzet www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/ ton Times stelt op basis van documenten dat voor onderzoek naar de Nederlandse steun aan A36817-2003Oct2 Bush al in februari 2002 een geheime richtlijn de oorlog tegen Irak. Brief van leidende senatoren uit deze commis- voor de Nationale Veiligheidsraad onderteken- sie aan CIA-directeur Tenet met kritiek op het de, die de doelen vaststelde voor een oorlog www.openheidoverirak.nu/ gebruik van indirecte en fragmentarische in- tegen Irak. formatie met te veel onzekere elementen om Samenstelling: Kees Kalkman met een bijdra- tot de conclusie te komen dat Irak massaver- John Prados, Hoodwinked: The Documents that ge van Mark Akkerman nietigingswapens had. Gepubliceerd in de Reveal How Bush Sold Us a War, The New Press Washington Post. 2004, 400 pg. (paperback) ISBN: 978-1- 56584-902-0 Commission on the Intelligence Capabilities of Verzameling brondocumenten met commen- the United States Regarding Weapons of Mass taar over de verkoop van de oorlog met Irak Destruction aan het Amerikaanse publiek

VredesMagazine 32 WAAROM BLIJFT NEDERLAND MEEDOEN MET DE JSF? Gevechtsvliegtuigen bouwen in het belang van de wapenindustrie

In het rapport Defensie Industrie Strategie DutchAero (v/h Philips Aerospace) in (zie Springstof p.20 in dit blad) staat dat Eindhoven, joint-venture van Philips en het “de Nederlandse DGI ervoor moet zorgen Italiaanse Avio, maakt componenten voor dat men een volwaardige positie in inter- de F136 motor van de JSF. Het totaal aan nationale netwerken (supply chains) voor opdrachten kan oplopen tot 1 miljard dol- de ontwikkeling, productie en instandhou- lar, hoopt DutchAero. ding van defensiematerieel verwerft (…) NCLR in Enschede, een joint vent- Voor Economische Zaken gaat het om de ure van industrie en universiteit, ontwik- bijdrage aan de economische groei die kelde voor de JSF Laser Hole Drilling, een zich op het gebied van innovatie vertaalt speciale boormethode in (composiet) ma- foto Boyd Noorda in excellentie en internationale marktkan- terialen. sen.” Ter stimulering van deze marktkan- Stork Defense & Space in Hoogeveen sen heeft de Nederlandse overheid zich is betrokken bij ontwikkeling en bouw van Een interessante voor $800 miljoen in de JSF ingekocht. deuren voor de JSF, die bij hoge snelhe- Men verwacht op termijn een veelvoud van den en onder extreme omstandigheden onderzoeksvraag voor bestuurs- dit bedrag terug te verdienen met com- geopend en gesloten kunnen worden. en besliskundigen: Waarom blijft pensatieorders voor Nederlandse bedrij- Ook levert Stork titanium onderdelen voor ven. Heel optimistisch schreef minister Van de F135 motor van de JSF. Nederland deelnemen aan de Middelkoop in september aan de Tweede Daarnaast is nog van belang het ontwikkeling van de Joint Strike Kamer: “De vooruitzichten, waarmee Netherlands Industrial Fighter Aircraft Re- vooral het ministerie van Economische placement Platform (NIFARP) in Den Haag. Fighter, terwijl het hele project Zaken zich actief bezig houdt, zijn goed.” NIFARP is opgericht door de lobbyorgani- financieel een drama is en aan satie van de Nederlandse defensie-indus- Of dat optimisme enige grond heeft zal trie NIID met als doel “een optimale in- het nut van dit gevechtsvliegtuig wellicht blijken op 4 december, als de Al- schakeling van de Nederlandse vliegtuig- zelfs door deskundigen van gemene Rekenkamer komt met een nieuw industrie in het programma vervanging F- Monitoringrapport over de JSF. Vorig jaar 16”. Het NIFARP overlegt regelmatig met Clingendael openlijk wordt nog verklaarde de Rekenkamer dat het de Amerikaanse industrie, met name Lock- getwijfeld? Het heeft vast te onmogelijk is om de definitieve stuksprijs heed Martin, Pratt&Whitney en het Figh- maken met de behoefte van een van de JSF vast te stellen. In 1999 ging ter Engine Team van General Electric/Rolls Defensie nog uit van 4,5 miljard Euro voor Royce. goede positionering van de de 114 JSF’s die het toen wilde aanschaf- Nederlandse defensie- fen, in 2006 was sprake van 14,6 miljard Frank Slijper Euro voor 85 toestellen. Andere landen Wendela de Vries gaan uit van heel andere prijzen, kortom, niemand weet hoe duur het kreng zal Campagne tegen Wapenhandel worden. Opvallend is dat het Monitoring- rapport van de Rekenkamer pas op 4 de- Campagne tegen Wapenhandel gaat de cember verwacht wordt, terwijl de Twee- komende tijd campagne voeren tegen de de Kamer op 22 november over de JSF bezopen wijze waarop de defensie- zal praten. Wel prettig voor Van Middel- industrie gesteund wordt middels de JSF. koop waarschijnlijk, dat de meest recente Voorafgaande aan het Kamerdebat zal risicoanalyse van de Rekenkamer in dat de website www.jsf-nee.nl, waarop we Kamerdebat niet kan worden meegeno- alle blunders, schandalen en debacles men. bijhouden, online gaan. Op de dag dat Enkele tientallen Nederlandse be- het Rekenkamerrapport uitkomt, op 4 drijven profiteren van de JSF klucht. Een december, zal er op diverse plaatsen in paar van de belangrijkste: het land op ludieke wijze actie gevoerd TNO Defensie en Veiligheid levert een bij- worden. Mensen die daaraan mee willen drage aan softwareontwikkeling en advi- doen kunnen contact opnemen met seert over gezondheidsaspecten. [email protected] Het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlabo- Vanaf 21 november online: ratorium (NLR) in Amsterdam doet wind- www.jsf-nee.nl tunnelproeven, levert ‘embedded’ trai- Met hulp van fonds Vredesprojecten ning, en werkt samen met TNO aan het opgezet door Campagne tegen Wapen- Prognostic Health Management. handel

33 VredesMagazine GEWELD IS EINDELOOS EN UITZICHTLOOS In het septembernummer van voor militairen en burgers. Daarbij gaat primitieve reacties. De oplossing van de het niet alleen om leed op korte termijn onderliggende oorzaken (armoede, on- Vredeskoerier ‘t Kan Anders en ook niet alleen om lichamelijke en derdrukking, onrecht) wordt vaak gehin- Kernwapens Weg! werd in een materiële schade. Veel soldaten houden derd door de haatgevoelens die de oor- hun leven lang last van de psychische log heeft voortgebracht. boekbespreking de visie van Peter schade die zij opliepen als slachtoffer en Gelderloos uit de doeken gedaan. dader. Hetzelfde geldt voor door oorlogs- 5. Omdat oorlog gemakkelijk uit de geweld getroffen burgers. hand loopt. Hij veegt de vloer aan met Juist omdat oorlog haat wekt en de pri- geweldloosheid en pacifisme. Hij 2. Omdat oorlog en onrecht hand in mitiefste gevoelens in mensen wakker hand gaan. roept, is de kans groot dat een oorlog uit acht het zelfs schadelijk. Voor Hans vecht met Karel. Als Hans wint be- de hand loopt. Ethiek en oorlogsrecht hem telt alleen effectiviteit en tekent dat niet dat hij ook gelijk heeft. worden vergeten. De beperkte oorlog effectief is geweld volgens hem. Anders gezegd: in een oorlog geldt het wordt een totale oorlog. Massavernieti- recht van de sterkste en dat is vaak on- gingswapens worden gebruikt. De mens- Veel lezers zullen van deze visie, recht. Maar dat is niet alles, oorlog treft heid gaat ten onder aan haar onvermo- zo tegengesteld aan waar wij niet alleen ‘schuldigen’ maar ook ‘on- gen om in vrede samen te leven. schuldigen’, velen worden beroofd van achter staan, geschrokken zijn. have en goed, verliezen dierbaren. Dat 6. Omdat oorlog veel geld kost. Als tegenwicht het stuk al veel wordt gevoeld als onrecht en dat is het Geld dat dan niet meer gebruikt kan worden ook. Daar bovenop komen nog eens de voor de bestrijding van de echte problemen eerder opgesteld door de oorlogsmisdaden, waarmee elke oorlog van deze wereld: ongelijke verdeling van Werkgroep Vredesvraagstukken gepaard gaat. Kortom oorlog brengt on- welvaart en kennis, milieubederf enz. recht op elk niveau. van Pais. Hierin wordt helder en 7. Omdat er alternatieven zijn. met ethisch besef duidelijk 3. Omdat oorlog veel haat wekt. Vroeger werd er oorlog gevoerd tussen de Omdat oorlog zoveel leed brengt en zo- verschillende edelen die in Nederland re- gemaakt waarom wij veel onrecht, zorgt hij ook voor veel haat sideerden. Nu hebben we rechters die oorlogsgeweld moeten bestrijden. bij slachtoffers aan beide zijden. Haat die beslissen over geschillen die vroeger wer- Het maakt deel uit van een serie moeilijk is weg te nemen, soms vele ge- den uitgevochten. We weten dus wel hoe neraties voortduurt, en leidt tot steeds het moet. We hebben de Verenigde Na- antwoorden op veelgestelde nieuwe conflicten en oorlogen. ties, die echter nog allesbehalve vlekke- vragen die te vinden zijn op de loos functioneren. Er wordt dan ook veel 4. Omdat oorlog meer problemen ver- minder energie in gestoken in een vreed- website: www.vredesbeweging.nl. oorzaakt dan oplost. zame wereldorde dan in nieuwe wapen- Na de Tweede Wereldoorlog kwam de systemen en het voeren van oorlogen. Waarom moeten wij oorlog bestrijden? Koude Oorlog, na de Koude Oorlog de Daarin kan verandering komen als steeds Oorlog tegen het Terrorisme. Na een oor- meer mensen zouden inzien dat er alter- 1. Omdat oorlog veel leed veroorzaakt. log komt er dus geen vrede maar steeds natieven zijn waaraan gewerkt moet en Denk maar aan bombardementen op ste- weer een nieuwe oorlog. Elke oorlog zaait kan worden. Gandhi en Martin Luther King den, het afbranden van dorpen, en het haat en brengt nieuw onrecht dat gewro- wezen de weg. Deze tijd eist dat leed van vechtende legers veroorzaken ken moet worden. De cirkelgang van de wij in hun geest verder bouwen.

GEEF VOOR HET INTERNATIONALE VREDESWERK VAN DE WRI

Bij dit nummer treft een deel van de le- in de laatste plaats uit Nederland, waar gue de drijvende kracht is achter het zers een acceptgirokaart aan waarmee Pais de Nederlandse sectie van de WRI is. groeiende verzet tegen de oorlogen in Irak een bijdrage gegeven kan worden aan het en Afghanistan. internationale vredeswerk van War Resis- De lezers van Vredeskoerier ‘t Kan Anders ters International. Kernwapens Weg! kennen de WRI omdat Redenen genoeg dus om de WRI stevig te veel ‘korte berichten’ uit het netwerk van steunen. De gemakkelijkste manier is na- De WRI is in 1921 ontstaan uit afschuw de WRI komen. Op die manier hebben we tuurlijk met geld, maar we zoeken ook over de verschrikkingen van de Eerste als het ware correspondenten over heel altijd mensen die zich gedurende kortere Wereldoorlog. Sedertdien is haar credo: de wereld. U weet dan ook dat er wereld- of langere tijd als vrijwilliger willen inzet- ‘Oorlog is een misdaad tegen de mense- wijd heel wat actie gevoerd wordt. Soms ten, in Nederland, Londen of elders in de lijkheid’. Overal ter wereld is de WRI ac- met resultaat! Zo kunnen we de Zuid-Ko- wereld. Nadere informatie: 015-7850137 tief. reaanse WRI feliciteren met de recente of [email protected] aankondiging van de Zuid-Koreaanse re- Aanvankelijk lag het zwaartepunt in de gering dat dienstweigeraars voortaan er- Als u geen acceptgirokaart hebt aange- Westerse wereld, maar nu groeit juist het kend zullen worden. Tot dan toe werden troffen kunt u toch geld overmaken op giro aantal aangesloten organisaties uit de ze in de gevangenis gegooid. 417.34.90 t.n.v. Pais te Delft o.v.v. WRI. Derde wereld sterk. Wel komt het meeste Soms moet het resultaat nog komen, zo- geld nog uit ons deel van de wereld, niet als in de VS waar de War Resisters Lea- Chris Geerse

VredesMagazine 34 Eendaagse activiteiten www.musicalgandhi.nl. Terugkerende activiteiten za 24 nov 2007 VAL IRAN NIET AAN dag AKTIE in Groot- Brittannië met protesten en Elke dinsdag-, woensdag- en vrijdagmid- openbare bijeenkomsten. org. Stop the dag 15:00-17:00 Picket-line Comité No war coalitie www.stopwar.org.uk ook voor Iran War (NIW) Den Haag, Plein, naast te tekenen petitie. de Tweede Kamer.Iraniërs protesteren te- AGENDA gen de dreigende oorlog tegen Iran door za 24 nov 2007 Internationale actiedag de VS en de steun van de Nederlandse Niet-Winkeldag / Buy Nothing Day. Ludie- overheid daaraan. Org: Comité No Iran ke koopstaking! Wereldwijde dag van vro- War (NIW). Info: 070-3050415 / 06- lijke acties en serieus protest tegen de 55362313. [email protected] , doorgeschoten consumptiecultuur en de Meerdaagse activiteiten www.niw-iran.com. gevolgen daarvan voor mens en milieu. Tientallen landen doen mee! Contact voor vr 23 nov 2007 t/m zo 25 nov 2007 Elke laatste donderdag van de maand Nederland Omslag. 040-2910295. Festival 2.Dh5: voor idealisten en wereld- Vredeswake Leeuwarden 19:30-20:00 www.koopniets.nl versleutelaars. Met elkaar oplossingen van Iedereen is welkom om een half uur te onderaf bedenken voor een betere we- waken door stil te staan bij de oorlogen zo 25 nov 2007 Nationale Hannie Schaft reld. Lezingen, workshops, film, expo’s en in Irak en Afghanistan en al het andere Herdenking. Hannie Schaft (16 septem- optredens. Thema’s dit jaar zijn o.a. mi- geweld, dicht bij en ver weg. Na afloop ber 1920 - 17 april 1945) - ‘het meisje gratie/grenzen, media, georganiseerde (20:15) overleg over verdere activiteiten. met het rode haar’, is de bekendste Ne- weerbaarheid, inkomen, omgang met re- Bij de Waag / Titus Brandsma Huisk. Org: derlandse verzetsstrijdster. Aan het einde pressie en netwerken en structuren. Nijme- Fries Vredesplatform. Info: 058-2130046. van de oorlog werd ze door de Duitse gen. 2.Dh5. [email protected], www.2dh5.nl/ [email protected] bezetters opgepakt en kort daarna ver- www.solidairfriesland.nl. moord. Haarlem. Stichting Nationale Han- 3 december 2007 t/m 2 januari 2008, nie Schaft-Herdenking. 0229-851424 Tiel: Vergeven – Verzoenen Verhalen met Elke 1e zaterdag van de maand 14:00 - [email protected] foto’s die een indringend en persoonlijk 14:30 uur Vredeswake Stadhuisbrug www.hannieschaft.nl/12.html beeld geven van vergeving en verzoening Utrecht. ‘Vrede zonder wapens’. Utrecht. wereldwijd. De verhalen komen van men- Vredeswakegroep Regio Utrecht. Tilly Ok- di 27 nov 2007 20:00-22:15 De nood- sen die zelf geweld doorgemaakt hebben. huizen (030-261507) bgg Geertje Kuipers zaak van vrede. Een fonkelend inspireren- Openbare Bibliotheek, Kloosterstraat 3. (0345-536536). [email protected] de, krachtige en kwetsbare avond mmv. Open: ma,di,do,vr 14-20 uur; wo 11- Astrid Seriese en band. Sprekers Huub 17.30 uur; za 11-14 uur. 0344-61.32.88. Elke 1e zaterdag van de maand van Oosterhuis, Jaap Voigt en Jotika Herm- 12.00u-12.30u stiltekring ‘in plaats van sen, Jan Andreae. En 15 jongeren uit ver- di 29 jan 2008 t/m vr 1 feb 2008 Gand- geweld, stilstaan voor de vrede en ruimte schillende asielzoekerscentra, die alles hi, de Musical - Amstelveen - 20.00 uur voor dialoog’. De Raad van Kerken, het weten van de noodzaak van vrede. De De musical vertelt het intrigerende levens- Vredesplatform en de werkgroep ‘Moslims Duif, Prinsengracht 756, Amsterdam. 10 verhaal van Mohandas Karamchand (Ma- en Christenen’. Cees van der Steen, Wil- euro. Vooraf reserveren via hatma) Gandhi. Zijn idealen, de liefde lem-Alexanderplantsoen 5, 1945 VE Be- [email protected]. Stichting Kifaia. voor zijn vrouw Kasturba, de breuk met verwijk, tel 0251 253866 zijn oudste zoon en zijn angst voor het uit do 29 nov 2007 10:00-17:00 Landelijke de hand lopen van de vrijheidsstrijd, krij- Palestina-conferentie ABVAKABO FNV in gen vorm tegen de achtergrond van een het kader van internationale solidariteit traditioneel en verdeeld India. De premiè- met Palestijnse vakbonden. Sprekers Edith re van ‘Gandhi, de musical’ vindt plaats Snoey, voorzitter ABVAKABO FNV, Anan op 30 januari 2008 in de Schouwburg Qadri, Palestijnse vakbond voor de zorg- Amstelveen, de musical wordt gespeeld sector, Ibrahim Al Baz, de Palestijnse ge- door middelbare scholieren. Gelijktijdig meenschap, Wim Lankamp Nederlands komen diverse educatieve projecten be- Palestina Komitee. Zalencentrum Engels schikbaar voor middelbare scholen. (naast CS) Rotterdam Info en aanmelding Schouwburg Amstelveen. c 6. Org: Stichting ABVAKABO FNV, Postbus 3010, 2700 KT musical en Educatie. Info: 06 4201 3410 Zoetermeer of [email protected] [email protected] vr 21 dec 2007 Manifestatie Levend vre- Bespreking boek Peter Gelderloos (december 2007) zal Kees de Boer daar- desteken op de Dam. Het vredesteken op reageren. Abonnees van Vredeskoe- wordt gevormd door - hopelijk 1000 - In het septembernummer 2007 van Vredes- rier ’t Kan Anders Kernwapens Weg! die mensen met fakkels in de hand die sa- koerier ’t Kan Anders Kernwapens Weg! stond dit weerwoord graag willen lezen maar men het bekende vredessymbool vormen. de bespreking van het boek ‘How non-vio- het mininummer van Vredeskoerier ’t Kan Op de Dam, Amsterdam. De Gemeen- lence protects the state’ door Kees de Boer. Anders niet ontvangen kunnen een exem- schap / Humanistische beweging. plaar verkrijgen via Pais Vlamingstraat 82 www.degemeenschap. Hierop zijn zijn reacties gekomen waar- 2611LA Delft, tel 015 2121694, de web- onder die van mevrouw Nijenhuis-Spruit site www.vredesbeweging.nl in de gaten vanuit Frankrijk. In het eerstvolgende houden of het blog van Kees de Boer (http:/ nummer van Vredeskoerier ’t Kan Anders /blogger.xs4all.nl/boerkees ) bezoeken.

35 VredesMagazine